BOSTON PUBLIC LIBRARY

3 9999 04669 102 6

J A C O B I

Z AB ARELL^

P A T A V I N I,

D E

^E s rs K j:t v% j~L i^ r s

L 1 B R I X X X.

Quibus Qu2efl:iones,qu2c ab A R i s t o t e l i s Iii«
terpretibus hodie tradari folent^ac- ■
curate diicutiuntun

(um triplici Indic E;^no Lilrorum ^ altero Capitum omnium
Lthrorum^tertio ^rum omnium notatu dignanm,
^u£toto rolumine continentun

E D I T I O P O S T R £ M A.

j:.-*<x

S I X T O Q_V I N T O

P O N T., M A X.

OLEB ANT olim veteres illl Rofnani nonpmisfruges deoru^

Jiare, quhn primitias Sacerdottbm libandas prabuiJfentZ &

hac ratione^erfivera religione defiituti erant, omnium .tamen

rerumamborem,. ^natnr^z parentemDeum fe modo aliqu&

agnofcere fignificabant. Quid igitur Chrifiiani nominis >

hominibmfaciendum efi,Beattftme SIXTE PONT. MA J„

qut &verumDEVM colunt, & inmmerabilia abeo benefi-

ciainhacvitarecipiunt,&mult)) etiammaiora expeStantin

.i^m-^ --^^«/i-t^v^^'^'^ fiitura ? Vtique nobis non folum primitias terrenarum fruaumi

^^^^ jed qmdquia nofirum appellare conjuemmm, diuitias^honores,

fitldia, Itberos, vitam deniqueipfanh& quicquid ipfifumm , id omne hberaUfiimo , ac no~

firi dmantifimo datori DEO acceptum referre,ac deuoM^re conucnit. Hoceq-o dtesno-

desque , vtdebeo, cogitans, quuni omnem atate?n meam,qud iamfextumfiipra quinqua-

gefimmn anntm fuperauit , mPhtlofoplji^fiudia impenderim , & Arifiotelts libris publi-

ci^ in hac Patauina Academia interpretandis fex & viginti annos lugem operam naua-

uerim,fiqiiidin tisfiudiis , atque tn eiusmuneris fun[iione afidids labonbus vigtlijsmie

profeci , qucd quam fit exigttuni ,fentio , idtotum non vinbus ingenij mei,fed difirtbutori

,onimum ofiiciortmi DEO attribuendum,mequetneiti.$paruitalentidifienfttione w/ini-

firum ,- nondominum ejje confianter extfiimaui. idme mouit ,vthoc natuxalium libro-

rumvolumen, quodad ynmcrfam ferme Avfiotelis natitralemphihfophiam explanan-

damin Studio/ortim vf(m edere CGnfiitui , pnmum ad te omnliim fti::^"- <:-^i^'-'--' Sacerdotem

deferre?n,vt quemadmodtim omnia meafiudia, ornnemque in iis prof ;;;?; iannri-

dem illuminatori mentium' ^E O acceptaretuli ,atque deuoui,tta kos IdooYummeofum

fru^m tibi ,Cv.Ki ST 1 veri-D-Ei apud nos Vicario reuerenter ofi^errem, & confecra-

■ reni. Uoc equidem iam tertio'ab htncanno cogitabam,quando lihellim de Naturalisfcien-

ti& confiitutione tanquam huius magni volurninis exiguam partem in publicum proferre

fia.tuebani ; fed veritus, ne Gemilium more primitias tantum oferre velle viderer ,& in-

dignam ratmtU4 magnitudmeparuttatem Ubri , qui non vt opus integrum , fedyt magnt

):( 2 operis

EPISTOLA NVNCVPATOPvIA.

operis exordium cderctur\ tunc fatis habui illum Wjiftvipmi , acjiim:njijj}ci adokfcentis
AlexandriPeretti Cardinalu , ncpotistui patrocinio commcndare, tanqucm deuctionts
me& pignus.donec totum ahfolutum opiis tuo conjpeftu digntus redderciur. Hocigitur vt
fortunatum iudicandutn eji, quod et hoc temporc in lucem exire contigevit > ciuo nuRum
fit te Orbi reo-endoprxfeltum a I>E O Pontificem ; tum PhiloJophumfapietmfmum,ma-
ximumque Philojophorum fautorem\tum Chrijiiana pictate, vitaque integritate, &
omni virtutumgenere cumulatifimum, a quo nunc Chrifiiana ReJ])ublica cxpurgatamfe
omnifcelere non aJjsque admiratione confitetur , & gloriatur. ^Bortundtifimum erit,fik-
tehilaritcr exceptum , dignumque tuofauore redditumfuerit ,impar quidemillud pra
fua,authorisque humilitate dtgmtati tu£, & cum ea mimme comparabile , feda tua ta-
men fanctitatenon contemnendum : quumilliusvicibus apud nosfungaris , quife humilia,
ojnniabenignovulturejpicere palam profejfus , eafe elaturum , & Jublimia redditurum
polhcituseft. Hac ego opimone, ac Jpe dudus , Tuct Beatitudini hosfiudiorum meorum
frudus dedico , atque confecro , aliosque omnes, qui a mefortafe edenturietemm , vt opto,
ita&JberotediuapudnosfuturumJiiperfiitem,idque DEVM OPT. MAX. adtotim
ChrtfiianA Reip. falutem , & felicitatem ejfe iujfurum. Ouod vt velit, eum.
tQto corde precari, atque orare nunquam definam. Vale.
Fatauij pridte Calend. OSiobris,
M. D. X l C.

Huniilimus feruus

J A C O B V ? Z A :& A R. E L L A.

REVE-

REVERENDO IN

C H R I S T O P A T R I, C V M

PIETATIS TVM VIRTVTIS AC ERV-

DITIONIS LAVDE PR.ESTANTISSIMO DOMINO LVDOVICO:

Coenobij Gengenbacenfis Abbati dignifTimo, Domino

fuo reueixnter ac fubmiiTe colendo,

S. P. D,

VoD ad res alias praedicatione dignas adliibetur

prouerbium , Reuerende in Chrifto Pater: vino

vendtbiU hederafujpensa nihil opus ejfe : id ego dodiiilimis

Jacobi Zabarell^, illuilris olim Comitis,

& in AcademiaPatauina ProfefToris primarij lu-

cubrationibus iure accommodari pofle arbitror.

Quis enim in omni dodorum inuenitur numero,

qui non exiftimet , diuini iiuius Viri monumenta,

quotquotlucemafpexerunt,nonliabendi folum , verumetiamdiurna

nodurnAquemanuefte verfandaomnibus, quicunque ad interiores ge-

nuinse Philofophis receifus penetrare fefe cupiunt. Declarant hoc cum

multapaftimin libris dodilfmiorum hominum pra^cJara dehoc Viro U-

luftrieditateftimonia: tum veroinprimis quaedaminfinita & infatiabilis

cupiditas , quaplerique Mufarumaiumni in prsscipuis Germanix noftraj

Academiisergaipfaseiusdemiucubrationesmirabiliter funtincenfi. Et-

enim Logicorum eius operum volumen quum primum in Itaha eftet

editum,tanto dodorum omnium cum applaufu fuit excepturn: vt exem-

plarium numero emptorummultitudini non refpondente, alteraftatim

inGermania editio litadornata : quas&ipfatamen ardentemillamftu-

diofi popelli fitim haud omnino potuit rellringere. Itaque tertiam nunc

eiusdem voluminis editionem qui vrgeant , omnibusque votis expe-

tant , non fane pauci reperiuntur. Hoc idem pene vfu eucnitpofteadi-

uino ilii de Rebus naturalibus operi , quod hic Audor poftremum, &

quafi cygneam quandam ante obitmii cantionem emifit : Nam & illud,

quum itidem inltalia primunilucemafpexiftet , diftradis quafiin mo-

):( 3 ■ mento

E P I S T. D E D I C A T O R I a:

metito cxemplai-ibus omnibus, Joamies Baptifta Ciottus , BibliopolA
Venetus Germanis quibusdam Typograpliis fuorecudenclum^re tra-
didit. Quofanefado&magnumiile opercemcritus eftpretium: &exi-
miamadodis quibusque virisnoftrx nationis rcportauitgratiam. Qlke,
qumii ita fcie hiabeant,Reuerende Pater,&: iftonmi fcr iptorum cum prsC"
ftantiatumvtiiitas ficmanifeftafit,&notaomnibus : vt toties iam repe-
titcK eorundem editiones ftudiofae iuuentutis ^xplere defidcrium ne-
qaeant:liaudmepeccaturuminpubiica commodaratus fum: fipoftre-
mum iioc volumen , in quo Rerum naturalium"non minus accurate
quam perfpicue explicatur obfcuritas,mco fumptu recufum,cumftudio-
fis Pliilofophixjcxterisque per Germaniam viris dodis communicarem.
Quapropter re diligenter ponderata,&propoiitis ob oculos infinitis vtr-
It atibus, quaeexlioclaboreadiiterarum &Philofophi2eftudiofos pro-
manare pofTcnt^ncgotium aggreiTus fum 5 atqj vt elTet liber quam emen-
datiftimus, &pretioaStudioiiscEquioreconlparari, &formafatis com-
modatrad:aripoirct,quaiitumquideminmefuit,procurauL Proinde^
omnibus bonis viris & candidis huiusmodi rerum jeftimatoribus hoc
meum qualecunque ftudium gratum & acceptum eife futurum plarre
confido. Prxfertim^quumprseter illam meam de multorum ftudiis , to-
taque Gcrmaniabenemerendi vcluntatem, nonnuHorum quoque bo-
norum & verae Phiiofophise amantium virorumcrebrasac pene quoti-
dianxvocesadhancobeundamprouinciammefintcohortat^.

Quod auteminclytamTuamDignitatemx,Re ueren.de Pater,hic com-

pellare3& eidem hunc nobiliiTimi Philofophi de Rebu5 naturali bus Tra-

^ftatum/meis.fumptibus toti quafiGermanias reftitutum^peculiariter ac

Ceoriim infcribere voiuerim ^ nec prorfus nuUae^^nec etiam leues,vti arbi«

tror,mihi caufss f uerunt.Nam>vt muitas nunc alias latere patiar, primiun

mihi certchocmeum in adornanda nouahuius Au^oriseditionecon-

liiium,aduerfusmaleuolorum infultus potenti aliquo muniendum fuit

prseiidio : quodprofedo nec tutius qu^rere , nec certius apud aliii quen»

quam inueniremepoflefum arbitratus. Satis enimiam eft perfpicuum»

conftatque intei omncs , Te non folii literarum acliterator um omnium

Patronum acfautorem efle eximium : fed etiam eruditado^rina, & eie-

ganti totiusPhiiofophixcognitione ita excellere : vtin totohoc Rheni

traftu,& Dioecefi Argentinenfi ex iis,qui tecum in pari digni tatis gradu

funt conftituti, sequalem habeas neminem. Acccdit deindfe & illud,

quod,qumnReuerenda TuaDignitas coemendis plurimis optimisque

audoribus pro inftruenda veftji Coenobij Bibliothcca , fingularem faspe-

numeroergame declararit beneaoltntiamacliberalitatem : mihi quoqi

tandem de aliqua grati animi & obferuantiae erga Reuerendam Tuam

Dignitatem fignificatione cogitandum fueiit. Quam fane elarius mc

EPIST, DEDICATORIA.

Honipoffe praeberc exiftimaui,quam tali aliquo munere literario, & boni

fcriptoris dedicatione. Placidd igitur vultu,Re uercnde Pater, pro folita

Tua erga pias Mufas humanitate & amore , PhilofopJiica h^c de Rebus

naturalibus Commentaria fufcipito: & cum pcrpetu£emea; ergaTuam

Reuerendam Dignitatem obferuantiae , tum grati anniii &: voluntaris

|?rompt« monumentum ac fymbolumeffepermittito : meque , quod re-

uerenter & fubmifsepet-o, in illorumh^erere numeropatere, qui Rcue-

rendsc Tuac Dignitati Ccrc quam commeiidatiflimos efle exoptant. De um

Op T. M A X. toto pedore oro , vt Reuerendam Tuam Dignitatemcx

moleftiis & doloribus diuturni iftius morbi liberatam,&omnibus corpo-

ris & animi bonis andam,quam diutiffime faluani & incolumem confer-

uet Bejne & feiipitcrReuerenda TuaDignitas valeat. Argea-»

torati dic i. Febr. Anno aCHRisTO nato

M. D. X C V I l

R, 3*.

ife u nmnmsv tolem

BMhpQU Afgentmenfii-.

IND E X

INDEX LIBRORVM, SIVE

TITVLORVM C V I Q^V E L.IBR O

huiiis VoLVMiNis pra^hxorum.

^^^0-^^^^ ^ NaturaBfcientU confiitutione lihrrnus. -
- ,„ . ^ ^ ^}'ij7;,t rerum Miiterui lihrvduo 5 pimm quiclem

Alterauteni
DeNaturalibervnictM.
De Inuentione Aterni MotorUiiber vntts^
DeNaturaCeeli lioervnm.
De Motu ignis in orhem liber vnm.
De Motugrauium & leuium libri duo : prior

jltervcro
DeConflttutioneindiuiduilibervnus.
De Communi rcrumgeneratione & interitulibervnus».
DeRca^ionelibervnus. -

DeMifiionelibervnicus.
De Oualitatibmelementaribuslibridu0',vnusquideim

Alterautem
De Regionibusaeris libellus.
De Calore coelefit liber vniis.
De Mifiigeneratione & interitti lihritres.
Primus.
Secundiis..
fertius.
DeFartitioneAnim£.
DeAi^cretione&Nutritiom.. -
Be Senfuagenre.
De Vifii libri duo : prioi' quidem.

Altervera
De Mente humanalibervnicus.
De Speciebus intelltgthilihtis liber ynns.
De Mente agente liber vniciu.
De Ordineintelligendi libervltimus..

pag.u

r/s
231

253

26i)

2gt
3oi
3^3
373
393
42J
4S2
4S2
S07
S4t
557
5St
T82
6op
656
Z27
76S
S31
85^
8S7
^iS

979

iOQ7

I04t

1 N D JE X

I N D E X

CAPITVM OMNIVM.OVJE IN

S I N G V L O Q V O QV E L 1 B R O

EXPLICANTVR.

Lihi deNattiralufcientU confiitutio-
ne, Capita 42.

^^^*' Onfiliiraticcap.T. pag-i-

^^ !^A^r|| De(abie£bntotiusfcientisnatu-

« B^"?!?!'''!'^ nlis,opiniovera, cap.2.3

30$''' '^^•'l^ Hicpluresaliorum fcntentiiead

fe>r"^ X bonu fenfum trahuntur , cap.

■ 3- 7-
Confutatio fcntentia illorum , qui aliquod na-

tui:ali corpore communius fubieftum ftatue-

runt,c3p.4, u

Confutatio fententiae il!orum,qui aliquid natu-

ralicorporeanguftius fubicftum ftatuerunt,

cap.5. 12

Dcfitiidoacpartitio fci?ntisnaturalis , cap. 61.

16
Dc fubiedo librorum Phyilcx aufcultationis,

C3p.7. ' ^ 19

DiuifioJibroruPhydcseaufcukationis.c.S. 20
Depriino libro Phyucor» & ciiis connexu cum

fecundo»cap 9- ^ 21

Q^od corpus nat urile non (it cominuiie vniuo-

aacum,fedanAlc?gum,c.To. 24.

Qoomododaopriores libriPhyficQrumfint de

principis.c.ir. 27

Defexpoilerioribus libris Phyflcjc aufcultatio--

nis,c.i2. jt

De fede librorum de Ccelo>& de eorum fubie-

«3:0 verafententia.c.ij. 30;

Sententia Alcxandri de fubic£to libxorum de

Coelo,c.i4 4t

Dift2fententixconFutatio,c.i5. 43-

-^Quomodo vere dici poilit fubie£bum inlibris de

Coelo effe mundum,c.i6t. 44.

Qupd mclius iit dicere fubiedum corpusHm-

plex,quammunQum,cap.i7. 46i

Solutio argumentorum pro Alexandro addu-

ftorumjcap.iS^^ 48;

Alix aliorum fenteatisc de fubie£to librorura

de Coelojcap.ig. 51

Defubiefto.&delocolibroruinde Generatione

& interitu, aliorura fententix , earumquc re-

probario,cap.2Q. 53;

Defubiedo iib. de Qeneratione fententia pro-

pria^eiusq; declaratio.eap.ai.. 56;

DifEcuItates contra prasdidam fcntcntiaro, &

earum foiutio,cap.22. 58

B.itioordinis libroru de Co?Io,& Iib.de Genera-

tione,&difHcuItatumfoIurio,cap.23. 6t

De fubiefto. & loco trium libiommMcteorolo-

gicarura,cap.24. 67

Dejrationeordmis.&infcriptionislibrorumMe-

teorologicorum.cap.25. 7%

l^efubieilo quartilibri Meceorologicoriim plit-

res alicrum fententia /um ipfarumconfuta-

ticne,cap.26. 7^

De fubicdo quarti Mctcbroiogici opinio vera»

& refponfio ad argumenta contraria , cap.27.

78.
DclocoquartiMeteorologici,cap.28. 2o

DcinfcriptionequartiMetcorologici, cap. 29.

%\
De foffilibus 5c metallis, eorumque traftatione,

cap.30. 82

Partitio totius traftationis de animantibus, cap.

31 89

Diuifio& ordo omnium librorum deanimali-

bus iuxta propriam opinionem,cap.32 9*
Qualis debeateile traftatio defaniiate 3c m02 bo

infcientianaturali,cap.33. 99

Comparatio librorum de hiftoria animalium

cum reliquislibris de Ammalibus , cap. 34»

lOZ

Latinorum opinio de foco Iibrorum de Anima,
&eiusreprobatio,cap.35 10/

Solutiodubijquod Anftoteles de eademrcfac-
pius agere videatur , & aliorum dubiorum ad
ordinempertinentium.cap.35, no'

NonnuIIorum opinio de locolibrorum dcGe-
nctatione animalium»& eius confutatip, cap.
37- "3-

Qupdnamdt fubie£l:um ftatuendum inoratio-
nibus-.& in fingulis libtis deanimabus opinio
propria,cap.38; 117

OpinioiIlorum,quidicuntfubie(Sumin lib. de
Anima efTcanimam, & ciusconfutatio, cap..

39' 119'

Opinioillorum,quidicuntfubic£l:umin lib. de

Animaefle animaU & eius confutatio , csp.

4Qk 126

DePlantis,* earum tradationccap^^n- 128
Depcrfe£tionefcienti3enaturalis,ac deeius or-

dine,cap.42. 13»

Libri Prioris,de primarerum materiap,
Capita. /jo.

PRocemiumo>peris,eap.ii 13?

Dc duobus prinxipiis contrariis,cap.2-. 134.
De inuentionepriaiac materi3e,cap.3. i3&

D« modis^, quibus ad pritr amateriaecognitio-
nem duci pofTumus ,,opinioneS; aliorum, cap»
4- - . '37

Declaratio verse fententiat de cognitione mate-
ria,cap.5,. 138

De duabusprimjtmaterijc noticnihuss cap. 6-

^42-. ...

Depriuatione, Sc d'epriu^ionis,acn; ^ativnis.
dj£cnnune,cap.7^ ^-.-^

©e priuationeadmateriamrelata,cap. 8. 15^
Di potentia matenjc<jui<3i ilt, cap.-p. 151

De doplicimaterisepotcatia.cap. 10. _ i59
Qu ^modo potentia vniucifal is ad materiam fs

habeat in prima notione acceptam, caf. 11.

160
Pubia aduerfus ca, qu* difta funt,* eorum lo-

lutiop.es, cap. 12. ' r(53

QuomodopotcRtiavniuerfalisadiiaateriamfe

habcat in fecunda notione acc^ptam , cap. 15.

168
Depotenti3particulari,quomo<ioadmatcriam

fehabeat.cap. 14. i7J

Qj£aenampotentiaadT:uiopponat«r,cap.i5. 171

Lihrifectmdi,deprma rerum materia,
Capita 21.

SEntentia Scoti deaduentitatiuoinatcri«-&
cius£rgUB-ien.t2, cap.i. 575

ConfutatioopiiiicnisScoti,cap.2. 177

Dcdaratio quarundam dulinftionu ad omnes
foluendasdufficultates.cap.s, 1S4

Colledio totiusycritatis quinq-jafTertiombus,

cap. 4- ^^^

Solutioargum€ntorumScoti,cap.5, 187

Contrariae fententiae <de prima materia , an ut

perfequanta.cap.^. 391

Argamenta Thomx aduerfus opinionem A-

uerrois de quantitate intcrminata, cap. ?•

192
Argumenta pro Aucrroc , ad comprobandim

quautititeminterminatam, cap. £. 155

SententiaAuerroisdeciaratio, & confirmafiO;

cap. 9- ^ pi

Rcprobacio prauifenfus, Auerroia nonnuH >

aiiributi,cap,io. '^9^

Solutio argumentorum pro Thoma add .jc^o--

rum,cap. ri. 200

An ptimasnateria flt^orpusdegencrcfubll^an-,

ti-«,opiinoneavariae,cap.i2. 205

Ari!,unientaillorum, quidicuntprimam^ate-

tiam tfle corpus pef f0'rmam corporeitatis

aternain,cap. 15. 206

Diftacfententiatimpugnatio.cap. «4. 208

Argumcnta loannis Grammatici , ad proban-

dum, quod prima mateiia fit tnna ipfa di-

mcnfio,cap. i5> 211

Argumenta contra loannem , ad ptobadam

primam materiam fecundum k noii ellccor-

pus.quaeftccmmunis opinio, cap. i(6. 21}
Propriz fcntcntias dedaiatio , iccomprobatio,

cap.17. 214

Eiufdem fententisc confirmttio explurium an-

tiquorum Phiiofophojumauthoritatc, cap.

i<r. • 21S

Diftinftio trium acccptionum corporis, A cu-
iufdamdabrfiblutk),cap. »9. 225

Solutio OfrniurR argunaentorum pro aliorum
«f toioniUts «tidu&orum, cap. zq, zzQ

iNDEXCAPlTaM. ^

Epilogus omnium , quse dcprima matcria difhl
'iunt,cap. 2!. 830

Libri deNatura , Capita p.

QVid fit natura, cap. I. ' 231

An natura iitprincipium motus a£tiuum>
aapaflfiuum, opinio Auiccnnae, Acciuscon-
futatio.cap. 2. 25$

Opinio Simplicij cum argumentis, cap. 3- 234
Confutatio fententiae Simplicij , quod animji
non fit natura, cap. 4. 23<S

Confutatio opinionis Simplicij , quod natura
flt principium motus paffiuum tantum , cap.

Qupdnatura flt principium motus tum a£li-
^ uum , tum paflluum , & quid vtriinque fitj,

cap. 6. 2|9.

Quacdt natura, * quomodo materia, &quo-

mo<loforma{Itnatura,cap. 7. 245

Obiedioncs aliquorum aducrfus ca , qviae di£ta

funt,Scca.rumfolutio,cap. 8. 245

SolutioargamentorumacpioAuiccnna, &pro

Simplicioaddudorum, cap. 9. 249

Libri de inumtione leterni Motorif,

N ad iftuemen.dum dari fubftantias ama-
tcria abiunftas,alio mcdio vd pofllmiss,
quam motu, cap. t. 255

An tx {;\o scterno motu poifint demonftrari
fubftantiac amaceria abiundjs, anctiam cx
motuabfblutccap. 2. 254

An demonilrare atternos motores cx xterno
motupertineatadnaturakm,anAdprimum
Philo/ophum , opinio aliquorum cum eo-
ruma?gumentis,cap.3. 25/

Opinio Auerrois , quod ad folum na>:ural£m
p ertineat probare motorcm actemum, & ei u*
argumenta.cap. 4. 259

Veritatis dcclaratio.cap.c. 2(Ja

Qupd demonftratio litnominaada a medio,
& reiedio dcfenfionisaducifaii-iorum, cap, 6.
264

Refponfio ad argamenta aducrfariorum , cap.
7- 265

Libri deN4tura Cceli, Capita u,

Dlcendorumpropofitio.cap.i, z6q,

Variacopinioncs de materia Coeli, cum ar-
gumentisThomx&iEgidii.cap. 2. 27«;

Comrrxriis confutatio fententiac Thomae &
jtgidijcap.g. 275

rropria confucati^» opinionis Thoma:, cap. 4.

27'©

Prc^ri^i confutatio opinionis .ffgidif » cap. 5.

277 ,
Declarario&comprobatioopinionis Auerrois,

cap..6. 279

G.aecorum opinio dc materiaCcsli, cap.7. 2.?i
Dii^indto duiplicisformae, cap.S. 282

Solutio

ndexCapit

SolutioargumcntorumThomae & jtgidij.c. 9.

284.
Dubia, quat oftendunr, inccelo noneirematc-

nam, Sc vanffi hac dc rc lienecntia, cap. iq. 286
Quomodofitincoelonatma, & quomodo cce-

ii raotus dicaturnatuiaris^, cap. n. 288

Lil>ri de Metuignis in orhem,
Capita 10.

PRoponitur quxftio & folutio Conciliatoris,
Cap. I; 291

Impugnatio ciufdem fententix Conciliatoris,

cap. 2. . 292.

Multorum communis opinio, cap. 3, ibid.

Argumentatio ZimaixcontFacommunem fen-

tcntiam.cap. 4- 293

Impugnatio fcntcntiac, & folutio argumento-

rumZimarjE.cap. 5, 294

Aliorum argumcntatio contra eandem com-

munem fcntentiam, &ipforumopinio, cap.

6. . 2ij5

Ptftaefentfatia eonfutatio, cap. 7. 297

Vcritatis declaratio dcraotu ignis in otbcrn, c.

8. -299

CoUedio errcrum aliorum,cap. g» 301

Srror mukorum in declarando motuPJancta-

rum diurnOj.& totus veritaiis conclufl®, cap.

10. ^ 50J

Frioris tibrt, de Motu grauium & It-
uium, Capitaij.

DEclaratio & partitio dicendoTum , cap. r
508
Duatantiquorum fentetix, dc motorcgrauium
& leuium, & carum confutatio, cap. 2. 309
Opinio dicentium elcmen.tacxtcrnura tantum
habefemotorem,di: eius comprobaiio, cap.

©piniodicentium elcmenta moucri apr^priis

fornois, &ciuscomprobatio,cap.4. 3it

Quid ea de re dixerit Aucrroes, cap. 5. 313.

ScnfusopinionisAuerroisfecundumaIiquas,&

ciusreprobatio, cap. 6. 314

Opinio Scoti & aliorum plurium, cap. 7. 316
Eecentiorum argumcntatio contraScotum, &

eorumopinio,cap. 8. 317

Impugnatiofcntcnti3&rccentiorum,cap.9.ibid.
Nonnullorum opinio demotu clcmentiinva^

cuo, &3iu5confutatio,c^p.io.' 318

Diftin£i:iopotcriti8c&agentis,cap.ii. 321

Declaratio quinque propofltionum, quibus to;

ta rei veritas-coflcludituiri cap. 12. 323

Confideratio opinionis Scoti, cap. 13. 329

Conciliatio omnium diftorum Ariftotclis, &

Auerroisi&.omnisdifficuliatisfolHtio c. 14,

332.
Cur motus grauium & Iteuium (It velocior iir

fint:, quaminprincipio, piufesallorum fcn.-

tcntiat, cap. 15 * 333

%inio va:a, &^u« dccUiatio, cap. x6* 3jr

D'

U M.

Soludo oriendscuiufdamdifEcultatis, cap. 4^'

340
Secundi Librt, de Motu grauium &

leuium, Capita. 10.

E fubiectopiimoraotuscorporismifti, qui

dicitur fccundam praualens clcmcii-

tum, cap. I. 345

Dc motorc mifti opinio Latinorum ac nomina-

-'lium, cap.2. 344

Dftaefcntentixconfutatiojcap. 3. 346

Vera fcntcntiade motore mifti, cap. 4. 350

De formamifti, anfitfupperadditaformiscl©-

mentorumi Zimarx opinio, & argumenta,

cap. 5. 3j2

Difta fentcntia confutatio, & ver« fcntcntia

dcdaratio, cap. 6. 351

Solntio argumcntorum Zimarae, cap. 7. 358

Anmotusmifti fadus fecundumpr«ualcns c>-

iementum fit ilmplex, an miftus,opiniones

aiiomm cum corumarguntcntis* cap.«. 565

Vcraf fenicntia deciaratio,.& comprobatica-

iiaium vcro confutatio> cap. 9> 364»

GontjarioruargumcntorumfolutiojC, 10. 372.

Libri de Conftitutione indiuidui».
Capita. iL

PRocKmium libri^ cap. i. 373-

.Partit!& diccndorum. & accidentianon pof-

ie coniucuere fmgularitacm, cap. 2* 375-
Qpiaio Tnoma, & fcdatorum* & cor^im argu-

mc.nts,cap. 3. 377

Dids fentcntia & .figidii i«ipugnatio. sap. 4*

37»
Ero dcclarandavcritatc fundamenta iaciuntuf?

c-ap.5, , SH

Duabus propofitiombusiotareivcritas dcclarar

ratur, cap. ^. 382

AlianonnuIIorum opinio,-& eiusrcprobatio, c.

7- , . , , 385

OpinioScotidedUplicifbrma, &diiplici mate-

ria, & deprincipio fingularitatis, cap. 8. 387
In q[UO fcnfu opinio Scoti dcfcndipoffit, & in

quOJion poflit, , c. 9. 38!.

Solntio argumearorum a Thoma>& ab aliis ab-

ucrfatiisaddudorum,cap. 10. 399^

Libri de Cammuni rerum gemTAtimt^
&interitu, Capita 11.

PRopofitio diccndorum, cap. i. 354,

Qupd plures cflc poiTint fubftantialjbs for-
ma in codcm comphofitio, cap. z- 395,

Qjipdaliqua fuhftantialis formaferuari point
ingenito, quseademfucrat incorrupto,c 3,
399
Solutio.diflBcuItatum, qustcx definitione ^mt--
ratioms oriuitur, &ipfius dcfiaitionis decla=.
ratio, cap. 4, 40^

Qjipd-eadcm dcfinitio^tgenerationis, & quo
modo generatio vnius fitcorruptioakerius
«a£- h - 4o§

Pttbiu

I N D E X C

Dubiaa(3uerfuseaqu«diaafunt, & corum fo-
lutio,cap.6. 4"

An idcnumero accidens poffit ingenitorema-
nere, quod fuerit in c orr upto, contrariac alio-
rum fcntentiae, & corundem argumenta,cap.

7. 4-' +

Confutatioopimonumaliorum, cap. 8. 416
Declaratio yeritatis, ac diilicultatrs folutio,c.9.

418.
Cuv poft rei interitum aliqua cius accidentia

fcrucniur in genito, aliqua vcro non feruen-

tur, cap. 10. 4-21

De caufis generationis & interitus, cap. 11. 422

Llbrl deReaBione', Capita 8.

Dlcendoriipropofitio.ac declaratio, c i. 425
\n-»umenta, qu« rca£kioni refragantur,c. 2.

428.
Varix aliorum fententiae, & earum confutatio,

cap 3. 4^9

Quid fit agere, quid pati, quid reagere , & quul

rcpati, &~curreaftio fit neccfiTuia, cap. 4. 432
Quid lit rtfiftentia,(Sc vnde proucniat, c. 5. 436
Collcftiototiusveritatis dc rcadione in motu

alterationis, cap. 6. 442

Dereaft;onemmoiulocali, cap. 7. 445

Contranorum argumcntorum lolutio, cap. 8.

4+8.

Librl deMifiione, Capita 13.

MIf\ionisdefinitio,&difKcukatcsquac cx i-
pfa; riuntur. cap. I. 425

/lUiCcnna cpinio, & ai gumenta, cap. 2. 453

Auerrois opiriio, & aduerfus Auiccnnam difpu-
tatio, cap. 3. 454

Scf ti cpinio &argumenra, csp. 4. 456

AUorum Latinorum opinio & argumenta, cap.

5. . ^ 457

Latinorum difputatio aduerfus Auerroisfun-

damcntum dc formis clcmcmorum, cap. 6.

458. _ ■ _

Dcfcnfioopinionis Aucrrois, & dcclaratio veri-

tatis, cip. 7- 460

Quod ca. qux iiaftcnus dcclarata eft fententia,

A!ierroistuerir,cap. 8. 465

Cvjnhrmatio pisediftse fmtentiae ex diftorurn

Ar.ftottlsconfidcratir-nc, c;^p. 9- 4^7

Confiimuio emtdem fenteniis authoritate

G ac ruir intcrpretunn.cap. 10. 470

SoiunoargumentorumproAuiccnnaaddufto-

rum, c:ip. II. 472

SolutioargumcnrorumScoti.cap. 12. 475

SoUtio argumentorum Thomac, «8c aliorum

L tinocum, cap. 15. 475

Priorii libri de Oualitatibus elemen"
taribus,Capita 5;.

PRopofitio.acpaniru. diccndorum, cap.1.481
Quomodo ad elemcnta fe habcant primac
quaiit%tcs,cap. e. 482

A r» I T U M.

Dedefinitionibus quatuor primarum qualita-

tum,cap. 3. 484

Dubia aducrfusveritatemprsediftarum dcfini-

tionum,&corumfolutio,cap. 4. 485

Quomodo primarum qualitatum duae dican-

turadiuair,^ duzpafliux, cap.5. 490

Curpalilu3Equalitate£nonpatianturab aftiuis,

niiiconiunftjf, cap, 6. 493

CurAriftoieksnoaliterdefinJcrit primasqua-

litates,quamvtdefiniuit,tap. 7. 494

Dc caufis primarum qualitatum in clementis,

cpinio aiiorum & eiusreprobano, cap. 8. 500
Opiniopropria,& ciusdeclaiatio, cap. 9. $04

Secundi libri de Elementaribus qfta-
litattbus, Captta g.

AN in quolibct elcmento ambae qualitateS
fiht fummae , an poflit ahcra clfe remifla » '
cap. I. 507

Dubia aduerfus ea quae diftafunt, cap. 2. 515
Didcrum. duhiorum il.!utio,cap. 3. 516

Anfvn^bolje clementorum qualitatcs difFerant
fpccicnecnei aliquorum opinio & argum.en-

ta,cap 4- , 527

Diftaefcntcntix confutatio, (Scprobatio contra-

■ rise, cap. s- 528

Pro d eclaran da veritatc, & contrariis argum etis

foluendis fundamentaiaciuntur, cap. 6 530
Contrariorumaigumcntorum folutio, c. 7. 531
De modo, quo cxduobuscontrariiselemcntis

tertium mediumgcncratur, quaeftioncsduac,

&folutioprioris,cap. 8. 534

Salutiopoftcriorisquaftionis, cap. 9. 539

Lihri deRegionibusaeri^, Capita p.

QVot fint, & qualcs regiones aens, cap. i.

D"t. virndemediaaerisrcgionc:folutioaliquo-

r». m & ibluticnis impugnatio, cap. 2. 543
ArioJ un: opinio, & eiusconfutatio.csp. 3. 544
Alioiumpraetercaopmio,& eius confucatio, c.

4. ibid.

Opinio Alberti, & eius confutatio, cap. 5. 545
Fundatrcnta laciuntur neccfTaria pro declara-

tioneveritatis, cap. 6. 546

Verae fententix de aeris qualitatibus declaratio,

d' conv robatio,cap. 7. 550

Dift^fentcntiseconfirmatio per omnium diffi-

cultatum folutionem, & per cxpcrKntiaro,'

cap. 8. 55J

Qu^od aliorum opiniones aliquaexparte vcrae

lint. & aliquaexpartefallae, cap. 9. 555

libride Calore Ccelefii, Capita ti-

AStra ncn ideo calcfaccrc, qucdigneafint,
cap. I. 55«

Scntentia Anft. quomodo Coclum pcr motam
calcfaciat,cap. 2. 55?

Quomodomotusgeneretcalorcm» cap.j. 559
Dubitatio coiiua Ariftotelem de modo, quo

Coe-

I N D E X

Ccelum calefacit per monirn , & prior folu-

tio Alcxandri, & eius ftpiobatio , cap. 4. 562
Altera Alexandri folutio, &ciusimpugn.-itio,

cap. 5. / ibid.

Alia Arillotclis dcfenfloab Auerroe addufta,

cap. 6- 565

. Qupd refponfioneAuerrois Ariftotelesno de-

fendatur, cap. 7.; 567

Vcr«fententii£ , &opinionisAuerroisdeclara-

tio, cap. 8. 559

Dubiumdepartibuselcnnientiignis, S:eiusfo

Iutio,cap. 9. 571

Dclummequomodocalefaciat.cap. 10. 574
Quisfitcalordiftinduscoelcftis, cap. II. 576

TrmiLibridemifiigeneratione, &
interitu,cap. iq.

PRooemiumlibri, cap. I.. 5§2

Definitio generationis mifti, cap. 2. 5 §3

Qupmodo (Tt inteliigcndum aftiuarum qua-

litatum domimum in duas pafHuas , cap.3.
585
Deaftioncfrigidiingenerationemifti^aliorum

opiniones & a-gumenta, cap. 4. 5<P9

Vcra fententia deadione frigidi &eius decla-

ratio, cap. 5. 591

Refponfio adargumentarecentioru, cap. 6. 594
Deirodoa(3:io'iiis,quodu«a£li.U3eagLuin duas

pafliuas, cap. /■. 595

Inquo difFerantmiftio&generationnifti, alio-

rum fententiat & argumenta, cap. 8. 698

Confutatiopradiftarum opinionum , & vsrita-

tis decIaratio,csp. 9. 6oo-

Solutio argumentorum Erafti & Mercenar.j ,

cap. 10. 607

SuundiLibri de mijli generatione , &
interitu, Cap. 16.

QVomodo fut mifti corruptio , quae putre-
fa£tio dicitur, cap. i. 609

Quot modis miftum mterirc poffit, cap. 2. 61 1
Quomodo putrefaifitio dicatur interitus natu-

raiis, fcnientisaliorum, &carum confuta-

tio, cap, 3. 613.

Vera fcntcntia & cius dcclaratio,& quorundam

dubiorumfolutio,cap. 4. 618

Dcfinitio putredinis* dcfinitionisdecraratio,

cap. 5. 621

Opinio rccentiorum, quod prjediffeputredinis

definitiofitcaufaIis,.&cuisc6futatio,(cap. 5.

623,
Qupdnam fitambiens , ctiiu5 calor eilcaufapu-

tredinis,cap.7. 625;

Quomodo putredo tuoi a caloreajieno , tum a

proprio frigore fieri dicatur, cap. S. CzS

Qupmodo calor extrancus in calorem natura-

iemagere,<Sccoriupere ipriimdicatur,cap. 9.

6^9
U.^claratio illoriiverborum (invnoquoqj hu-

audojmdefiaitior.ejjutredimsjcap. 10.. 634-

C A P I T U M.

Andeturalia putredinisrpecles, quafub defi-
nitione praedidacotincatur, opinionesalio-
rurfj,cap.n. 63S

Diftarum opinionum ccnfutatio &argu'.rien-
toruni folutic,cap. 12. 638

Aliorum lcnfentia: de putredine fecundumpar-
tcm, & earum confutatio, cap. 13. 642

Opinio verade fpeciebus putredinis, acdepu-
tredinefecundumpartem,cap.i4. 645

An putredofecundum partemfit interitus for-
ms. fubftantialis , an fit meraalteratio , alio-
rumf:ntentis:&argumenta,cap.is. ^49

Propria fententia,& pradiftarum confutatio,&
argumentorumfolutio,cap.i6. 6sz

TertijLihri de mifii generatione , &
interitu, Cap. 10.

DEfinitio putredinis a Galeno addufta , *
aliorum fentcntiadc illiuscomparatio-
nccum dcfinitione Ariftot. &earum confu-
tatiojcap. r. 656

CoUatio definitionis Galeni cu definitiohe A-
riftotelis, & obiedioncs contra definitionem
Galeni, cap. 2. - ^i^.

Alia abaliis addudaputredimsdefinitio, &e.
iusreprobatiorcap.3. 66r

Dubia., &aliorumobie£i:!ones aduerfusdcfiai-
tionem putredinis ab Ariftotele traditam ,
cap. 4. 662

Didorumdubiorumfolutioncs^cap. 5. 664
- Dubiumdeputredinevini, &aliorum folutio-
nes,earumq; impugnatio, cap. 6. 672

Fundamcnta neccflaria ad propofitum dc ace-
todubiumfoIucndum,cap. 7. 675

Dequalitatibusvini, cap. 8. 677

Solutio propofitse difficultatis dcacctO,& de vi-
ni putredine, cap. q. 678

An Galenide acetofcntentiamodoaliquo de-
fendipoffit,cap. 10- 681

Libri defacnltatibus anim^y

Cap..i3.-

PRopofitio ac diuiho diccadorum ,. cap. i^
684
Anfscultates ab elTentiaanimae diftinguantar^
opinio Scoti & Gregorif Ariminenfis, cum
eorumargumentis,-cap.2-. 685,

Opinio Tbomze & iEgidii , & corumargumen-
ta,cap.3. 6^^

Vcrafententia, & cius;dccraratio,.cap. 4, 690
Contrariorum argumentorum folutio ,-<ap. 5;.

Dediftinaionefacurtatumanimar, mterfc duaer

aliorum contrarixopiniones, cap. 6. 696

ArgumentaproopinioneLatinoru,cap. 7. 698

Argumentaproopinione Aucrroiftaium^cap. 8.

699
Verae fententiar conclafio , & contrariorum ar-

gum€ntorutriiblutio,xap.9. 7°^

Dct^cukaubus aiiims-vegctantis^cap. 10. 712

Dubia

l N D 1 X C

pubiadefacultatilsusdnlma vegctantis, Sc eo-

rumfoluticcap.n. 7^3

Defa^-ultatibusanimaefenticntis.cap. 12. 719

Pefacultatibusanimsrationaiis.cap. 15. 724

Lilridepanfioneanini<Sf
Cap. ij.

-pj ■R.oporitioacdiuiriodicendorum.cap. i 72I
1 De primae quxftionis inteHigetia.cap. 2.729
Opimo Platonis de dirtributione partium ani-

nis,&ciusconfutatio,c3p. ?. _ _ 750

Alberti opinio & argumenta , Sc opinionis con-

futatio.cap. 4. 732

■Vevafent€ntia,&eiusdeclaratso,c3p. 5. 754
B.efponricadarguraentaAlberti,cap.-6. 736
(Gakni argumentatio contra Ariftot. demcrh-

broprscipao.cap.z. 738

fundametaprodei:la.rationeveritatJs,cap.8.74i-
Solutioargumcntorum Gakni, &contrailium

argumentatio,cap. 9- _ 74^

De Anincapartitione fecundumqaantitatem,

opiniones alioru,& argumen'a. cap. io. 753
Vevafententia, & eius coi^rcbatio, c.ip. 11. 754
Contrariorum argumentorumfolutio, ca- .12

758 , /■/•'/-

An anima fecundura omnes luaslacmtates lit

infino^ula partecorporis, aliorum fententiae

6c avgunieiita, cap. 13. 760

Vera fcntentia, & eius declaratio, cap. 14. 762

Contrarioruargumentorum folutio,cap. 15.7(33

Lihri deAccretiQn&& numftone,
Cap. 2j.

aVot modis fumaturaccretio , & qus coii-
ditiones adaccretionem propricdidam
rcquirantur,cap.i- ^ 7^5

Q"omodo fiat m viuentibus accretio , & qux
mutationes ad eam facicndam concurraat,
cap.2. _ 7(^7

Qur^modo -€X materia extrinfecus accedcnte
id,quodaugetur, maiorem qviantitatem, &
maioremlocumacquiratjdusaliotumcon-
trariseopinionesjcap.s. 7<>9

Opinio vera, & eius ccmprobatio, cap. 4. 770

Solutio argumentorum, quacontra extenfio-
nemadduaafunt,cap.5. 771

Solutio quseftionis, curin adultis cefTet accre-
tio,cap. 6. ^ , 772

In quanam mutatione fitaccretionis eflentia
conftituta, opiniones aliquorum, &ea:runti
confutatiojcap. 7. 775

Aliorumopiniones,3c earum confutatio, cap.8.

777
Vcra fententia, & eius declaratio , csp. p- 779
Do duplifi quantitatis incremento, & duplici

rantatc, cap.io. 782

Auuerfantiiiargume;:orumfolutio,c3p.ii. 787
Quomodo ad accrctionem fc habcant alix mu-

tationcs, qux in ea fiunt, cap. 12. 790

A P I t tl M.

Quomodoidem numerowafteadd, quodaa-
getur,du3Ccontrariaopiniones,&diificulta-
tcs,quibusvrgentur,cap. 13. , 79»

Qupmodo omnibuspartibuseius, quodauge-
tur,fiatadditiomagnitudinis,pltiresaIiorum
fententise.cap. 14. 794

Vera fententia , & ems comprobatio , 5: contra-

rixconfutatidjcap. 15. 79<5

Dubia contra veram fententiatn, & eorum to- -

lucio.cap.iG. g.")!

Qo^^rnodo inaccretione duaepofteriores con-

ditionesferuenmr,c,-.p. 17. S05

'Dc duptici viiientis m;«tf-i;a,i& de nutrititme

qui>modoiiar, ticquidlit.cap. i§, 807

- Qui>a'>odor^j3i:eria, «Sc eiusparcesinaccretiune

rKaioresfiant. c.sp.19. - 808

Quod non omnes pas tes raateris extend;intur ,

ik quooaodo alijsicnti quantitas quancirati

reinutritscadimigatui:,cap.2o. 812.

QHoniodo forma, & eiaspartcs fieri maiores

dicamurjcap.zu 814

Oonfutatio opmionum alicrum inintelligedis

part ibus materise , & partibus form^, cap. 22.

■8i(5 . '

Analiquafit materisspars inviuentcquaenom

fluat, fed eadem per totamvitam feruetur,

cdp. 25. 81?

QrK)modo, Srquaratione compofitumaugea-

tur :cap.24. 823

Coilcaio cmniu caufarum accretionis, &nu-

tritionis, & ptrffdae ambar^m definitiotris

coRftif utio, cap. 25. 828

Lihri de Senfu agente, Cap. it.

PRopofuio ac partitio dicendorum , cap. r.
831
Argumcnta adprobandum, quo^prsEfer obie-
dum detur sliudagens, aquofpLCics iti\\\-
bilisproducarur, cap. 2. 832-

Suc{lani& Buccsfcireiopiniot & eius coufura-
tio,cap.3. 834

Recentiorum opinio, & eius confutatio, cap. 4.

837
Vera opinip, 8c eius declaratio, cr^p. 5. 841

Contranorum omnium argumcntorum folu-

tio, cap.6. 844

De fentiendi a£i:u, aquonam agente produca-

tur,variffiaIiorumf€ntentis,cap. 7. S47
Omnium didaruopimonurii confutatio, cap. 8.

849
Deaclionefenfusverafententi3,cap. 9. 851

De modo , quo fenfus in fentiendoagit, cap. 10.

-§52
.Qu(r)d argumenta aduerfus alios addu^fta prac-
ai(3:sc fcntentia non cfficiant, cap.ii. 85^

Librorum duorum de Viffi, fedprioris,
Cap. 13.

PRopofitio ac partitio dicendomm , cap. 1,
'8j(5

DecO'

I N D E X

856
865
867
868

Be coloris natura & gcftcratione, cap. 2

Dcperfpicuo,cap.3.

De luminis ac lucis difcrimine, cap. 4.

Qupd lumennon fit corpus, cap, 5.

Varix fententise de lumine, an fit ens reale, an

intentionale, & quid fitintentio, cap. 6. 859

Deciaratio 8c comprobatio vcritatis de natura

luminis,cap. 7. 871

Deinftrumentovifus.cap. S. 873

An lumen requiratur admedium, an ad colo-

remilluminandum,opinioAuempaccs & ar-

gumenta, cap. 9. 876

Aucrrois & Alberti fententia, & argumcnra,

cap. 10. 877

Vera fententia, & eius declaratio, ac comproba-

tio, cap.ii. 878

Solutio argumentorum praAueropacc addu-

ftorum, cap. 12. - 83i

Solutioargumentc.rumAuerrois,cap. 13. 884

Secundi Libri de Vifu. Capita S.

DE modo, quo fiatvifio.opinioDemocriti»
&confutatio, cap. 1. 887

Argumenta_Galeni contra fentcntiam Arifto-

telis, cap. 2. 889

Platonis & GaleniopiniOj dc eius declaratio,

cap. 3. 890

Sententiae Galeni de mcdo viftonis confutatio,

cap. 4. 892-

Alia aduerfus Gilenum argumentatio ab oculi

fubftantia,cap.5. 900

Confutatiofententiac Galefiide oculo^quod fit

igneusjcap.&i 904

NonnuUorum conciliatio Platonis & Galeni

cum Ariftotele, & eius reprobatio, cap.7.907
Solutioargumentorum Galcni, cap. 8. 910

Lihi de Mente humanas.
Captta ij.

PRooemium libri, cap. i. 91/

Qu^seftio,ananima rationalis fit forma ho-

minis, & quscftionis decliratio, cap. 2. 916
Declaratio opinionis Auerrois, & aliorum di-

ccntium animam rationalem non eiTe for-

mamhominis.cap.s- 9i§'-

Aliorum contraria opinio, quod anima ratio-

nalis fit vera hominis forma, cap. 4. 921

Argumentapro opinione Auerrois, quod ani-

ma rationalis non fit forma hominis, cap. 5.

923
iDidae fententiae confutatio, & altsriuscontra-

rix comprobatio, cap. 6. 92$

Qupdpraediftafententia Ariftotelis fuerit, cap.

7- 932-

Variae Auerroiftarum cuafiones, & earum im-

pugnatio, cap. 8. 93S

Solutio argumcntorum pro Auerroe addudo-

ruaijcap. 9. 94^

Auerrois ac Themiftii opiniode intellcftus v-

aiutc* ^ coruna argunaeaw, ca£. lo» 9.S1

C A P I T U M.

Prsediaaefcntcntiaeconfutatlccap.ii ^M

Solutioargumcntorum Thcmipii,& Aucrrois

cap.12. ; ^*^^

Quid fit kumana mcns ratione fua opcraticn 1 s,

cap.13. ' 970

Error D. Thomse, &: feftatorum Alexandn de

intclleau confiderato in tcrtio librodeani-

ma.cap. 14. 974

Anims rationalis pcrfcak fccundumArift.de-

finitio, cap. 15. ^?'^

Lihri de fpeci^bus intelligihilthm,
Capita p,

PRopofitiodicendumcap. I. 979

Dax Latinorum contrarise fcntentise, & ea-
rumdecIaratio,cap. 2. 98°

Prioris feftKargumcnta adprobandum fpecies
impreifasjcap 3. 9^3

Argumenta pofterioris feftae ad probandum,
nondarifpeciesimpreftas,cap.4. 985

Errorvtriufque feftae, & quod necelTarium fit
fpecies in intelkauimprimiaphantafmaL:-
buscontrapofterioremfefbam, cap. 5. 9S6

Quod fpecies impreftse praccedere intelleaio-
ncm poifunt, nec poft eam feruari, contia
priorcmfe£tam,cap. 6. 99J

€onErmatio eiufdem fententiae teftimon o A-
riftotel. & reieaio interpretatjonis Scoti >
&. colledio erroiis omnium aliomm, cap. 7,

997
Quidfithabitusintelkaus, a qus intelkaus

diciturinhabitUjCap. 3, 1000

Omnium vtriufqucfeaae argumcntorumcon-

fideratioiScfolutio,cap.9. 1004

-Libri de Mente agente, Capita 16.

PRopofitia ac difpofitio diccndorura, cap. i.
1007 ' "
De ofSciis intellcftus agentisvarise opiniones,

cap. 2. 10 oS

Diftarum opinionum confutatio.cap. 3. 1009
Vera fcntentia de aaione intcUefitus agentis,

cap. 4. 1012

Aninte!lefl:us agens iungatur phantafmatibus

inpbantallaexiftentibus,an in intelkdu pa-

tibihr£ceptis,cap. 5. loij

Deabftraftione,an fiatabintelleaupatibili,3!i

abagente.cap. 6. 1016

Solutio dubii aduerfu5 ea quas dida funt,cap. 7.

1018
GoUeaio ofHciorum intelkaus agcntis, fe^

ptempropofitionibus.cap. 8. 1020

Quid fit intelkdus agens, variae aliorum icff^

tenti^, cap. 9. 102I'

Gonfutatio omnium cpinicnum eorum , qai.

dicunt mtelleaum agentem, &intelk£tKni

patientem efte vnam <k candem fubftantiaiin,

cap. 10. . . 3022

Quod neceftarium fit intelkaum agentem
sffe fomiaai abiunftajn a aoateria per ef-

fca»

Index Capitum.

fentiam.cap. n. 1025

QiiodintcUcdusagens non poflit efle vlla in-

telHaentia prsetei iUas, quo mouent coekftes

o:bes,cap.i2. 1028

Q-aod intcllcftus agens non poflit efle aliain-

tLlliaentia,niriomniunnprima, cap. 13. 1030
Prsediftx fententis confir«iatio teftimonio D.

Thomae,cap.i4. 1033

D.:bia, & aliorum argumenta, quse prscdidx

fcntentixvidenturofiicere, cap.15. 1036

Didorumargumentnrumfolutio,cap. 16. 1037

Libri de Ordine intelligendi,
Capita. 14.

ORdinum diftindio,& dicendorum propo-
fitio, cap. I. 1041

Oyiiiio &argumenta tliorum, qui ncgant fin-
gulare ab mtelledu cognofci, cap. 2. 10411

DictsefcntemiseconfirtatiojCap. 5. 1044

Contrarioium argumcntorum folutio, cap. 4.

1047
Quod fingulare ab intclledu prius cognofca-

tur.quam vniacrfalc,cap. 5. lo/o

Dcclaratio quacftionis deordincintelligendi v-

niucrfalia, cap. 6, 1054

Scotiopihio&argumenta, cap. 7. 1055

Tiiomseopinio&argumentajcap. 8. 1056

Genuse opinio, &pr8cdi£laiumopinionumcon-

ciliatio, cap. 9. 1055

Zimarae& Achiilini opinio.cap.io. 1059

Noftraecognitionis diftinftio. cap. 11. 1059

Quodnam fit primum cognitum, cognitiohe
_ aduali,originaliconfuf3,cap. 12. io5i

De primo cogmto cognitione habituali con-

fufa.cap. 15. 1068

Contrariorum argumentorumfolutioicap. 14»

1071

JA

C O-

fJC.

m^^i^^

J A C O B I

ZABARELL^

P A T A V I N I,

D E

N A T V R A

L I S
s T l

S C l E N T I
T r T I o jsr £.

AE C O JNT-

Conjil^ratio. Cap. I.

i. Visquis in naturalium re-
rum conddcratione fru-
ftuofcvcrfaturus eft, dc-
bctantc omnia ipfiusna-
turalis difciplinae naturi
& coditioncm cognofcc-
rcjpraetereavero&dus di-
ujiionc inpartes, &ipfa-

A aurum mc cfTc exiftimaui, fi Galenum fmftt

tus , qui dc artis mcdiC2 conflitutionc Iibellum
conlcripfit, cgoquoquevmuerfxab Ariftotelc

lcriptae,naturaIisphiiofophiacftruauram&ar
uficiu declaraucro, & ea.quaealij fingulos Aii"
ftotehs hbros intcrpretaturi, fparfim , & fepara*
tim praefati corifueucruht,in vnum ipfe conseA
lero,eiusquedifcipIinje vnitatem . naturama; &
partes , & harum artificiofam difpofitioncm
quanta poterobreuitate, &claritate oboculos

— - -. .-f----, «-^.^ ^ n"""<-"t"Ji->.iuuicuuate, «ciantateoboculos
rumpartiumordmem,propriosquefmguIarum B omniumpofuero.ficvero&quamaliasl na
fcoDosnonicrnorare. Namliartificiora rin<:fri" .ii-tic A,.^;^^/:^ ^ » /r- ^ ._ ^-^i^jiCX

fcoposnonignorare. Namliartificiofaciusfci-
entisefabricabcne intelleda.ad ordinatam re-
rumnaturalium contemplationem accedamus,
longemelius atqvxe facilius abditasrerumcau-
fas,intimaqucnaturjearcanapcnetrare apti fu-
mus;vtecontrarioea ignorata, fatis magnum
indefruftuBipercipcre nemopoteft. Tradidere
quidem eamfcietiam prifcis temporibus com-
plures,fcdineomunere itaexcelluiflc creditur
Ariftoteles , vtnemoinhac philofophiaepaite
Bonmodo illi praeferedus , fed ne comparandus
qmdeni cum eo efie videatur ; quod quidem o-
mnium &annquorum , & pofteriorum ad haec
vsq; temphora Philofophorum confeniio com-
probauit. Totenimviripraeclanffimi & Grseci,
&Latini, & Arabesin intcrpretandis naturali-
bus Ariftotelis libris setatem confumpferunt, vt
cognouiffeomnispofteritasvideatur, non pof-
fcab humano ingenio excellentius tradiiutu-

artis ftudiofis operampraeftiti , eandenuncPhi
lof ophis quoqj praeftitcro : vt enim tunc de Lo-
gicis rebus fcnpturus, ante onmia dc ipfius Lo-
gic2natura,&partibus diccndum efTeiudicaui-
itanunc dc rebus Naturalibus volumen Deo
tauente ,prcpediem editurus. in primis Natura-
is kiemiae naturam, & fabricam a me hoclibel
lo exphcatam tanquam pra:ludij,acpr^paratio-
ms loco cunftis Anftotel.cs thcon^ ftudiofis
exhibebo. Quanquam enim non defuerc, qui
antemetalequoddam onus fufcepilfe videtur •
nam fcnpferc aliqui de ordine li brorum natura*
hum.aliqui etiam pr^fationes in omnes Arifto-
tehsnaturales libros compofucrunt) attamen.
vtdmerfse funt hominum fcntcnns , fpero non
defuturos , quibus hiclabor meus non fupcrua-
caneus forc videatur i nam vbi ita ab aliis cogni-
tam rei veritatem reperero,vt nil ^ me addi pof-
fevideatur, egolubers alorum fententi/fub-

" - a-" - «v^i- iv, Yiu\.ai.ui , gyyiuui

ralemphilofophiam,fiquidemtantumhonoris D fcnbam, &tanquameiusrclator &mtcrDre, ni
ncquenaturalibusAu^cenn3e,_aut Galcndibris, tar faltemeam rcddcre clariorem; vbiveroni'

-"u — _ ' — .~..*i ••^»,.,,

ncqjmagni PlatonisTimaeohabitum efte cer-
tumeft. Quoniamigituriam pridemconccpta
haec opinio , poftca quafi per manus tradita ad
hancvsquetcmpcftatemperuenit, &vsquead-
co inualuit , vt nunc illi, qui naturalem philofo-
phiamdifcerecupiunt^niiHonifiArlftotelcdo-
ftorc vtantur , & in omnibus philoibphantium
Gymnafiis,advniusAriftotelisnaturales]ibros
declar*ndos intcrpretcs ctiam magnis ftipen-
diis ftatuantur, nonparuum opcrae predma fa-

,., . "•"'v.ti, >ui vcroni-

hil, inquoacquiefcerepoffim,abaliis diaum

inucncro,nondubitaboahquidipfenovi,quod
mihiratioperfuafcrit, inmediumadducerc &
ahis ad judicandum proponere : nec defpero
meahxc fcnpta aliquid elTe vtilitatis habifura
nam fi ahis fortafle nonprodcrunt , auditori'
busfaltcmmeis non paruoeavfuifore. mequc
ipfum magno laborc leuandumpcrcaefl^enon
dubito : quum enini in ha^ patna Academia
ftatuxaJcm philofophiam publicc intcrpretcr,
A ©bid-

Jacobi ZabafcIIae Patavinl

^^ jW*««.7r*f :

ob ISoAic cogar quotannls flngulos Ariftotelis A
librosdcclaraturusnoupaium temporis conte-
rerciniispraeludiis ,qu3e -roi^Aej/o^^j/st appella-
tur.eo poftbac labore fuperfedebo , maiorem in
ipfo Ariftotele declarando progrelTum fadlu-
rus:max'imumcertetuncfaciam, quum cseteri
omnes amc erunteditilibrinaturales. In iis c-
nim difputationes omnes, quibus examinandis
folemusiaquoquolibro feriem dictorumAri-
ftotelisinterrumperctradandaeamcin ftudio-
forum vfum&excutiendafunt. Intcrea exiguii ■"
hocmagni laboris exordium accipiant : quod
quanto eis gratius,atque vtilius fuerit,tanto me
ad totum abfoluendum opus promptiorem &
animatiorem-reddet»

Q'

J)e Suh'te5to totius SclentU Naturalis
^ opimovera, Cap. II.

Voniam in primis cognofcendum eft quid
llt difciplitia naturalis , quod quidem ad C
neiusgenus attinet , fatis apud omnes conftat,
cam efle fcientiam fpeculatiuam., quum eius
icopusnon flt operari, fed fcireres naturales;
propria igitur differentia inquirendaeft, qu3C
ipfamconftituat , &abaliisfcientiis feiungat j
fumitur autem cuiusque fpeculatiuse fcientise
differentiaapropriofubiefto, hoc enimvnum
propriamcuiusquefcientisenaturamconftituit,
feparatqueabaliisomnibusj videndum igitur
cft, quodnamfitpropriumfubieftumtotius na- D
turaiisphilofophise:necfubieftinoraincmtclli-
'go quamcunquc rem confideratam , fecundum
quam acceptionem etiamprincipia& acciden-
tia fubie<ai poiTunt appellari fubieftum; fed hac
nimislatafignificatione reiefta, proprie fubie-
ctumaceipimus , qualemi.lib.Pofteriorum fta-
tuitAriftotelesinqualibet fcientia contempla-
tiua,nempequod aprincipiis, &affeftionibus
diiiinguatur, cuiusconditionesiamfunt a me
ditiufeinoperibus logicis declaratje: vidcntur E
quideni res naturales , quse fub hujus difciplinse
confiderationem cadunt, numerari ab Ariftote-
leinimtiotumz. libriPhyfic. aufcultum 3. de
Ccelo , fcilicet ccelum , elementa, mifl:a, anima-
lia,ftirpes, &horumfpecies , in horum enim
omnium confideratione vcrfatur Philofophus
naturalis . fedhoc cognofcere nonfatis eft; quii
«nim. fcientia naturalis vna ftt, & vnitas fcientiae
{umaturcxvnitatefubiefti, oportetres omnes
naturales prxdiftas fub vnum aliquod genus re- F
dacere, quod eas omnes compledens dicatur
fubieilum vnum totius naturalisphilofophiae,
SulteffH &ipfi ton adxquatum. Hoc igiturquodnam
fcitntiA ftdtucndum fitjinterpretes Ariftotelisfuperio-
ribus temporibus non confenferunt, fuitque in-
ter eos niaxime controuerfum : fed hac tem-
pcftatevidenturomnesinhancfententiam con-

jiaturA
Itf.

l ' -j .,. / ueniife , quod corpus vmuerfe fumptum , quod

^vi/n^rftMi I ^ coclcftia & interiora omjua complc^Satur,

4

quatenus naturalc, hoceft , quatetius habenst
infeipfo naturam, qusemotus principiumcf-|l
fc definitur , fit^commune fubieftum tottus
fcientiae naturalis : quam fententiam egoabs-
que dubi^overameflTecenfeo, quum & Ariftote-
list«ftimoniofatisclaro,&etficacirationecom-
probetur. Quiim enim fubiedum fcientisE dua-
Dus partibus conftet.re confiderata , & modo
confiderandi, vtinoperibus logicisdidhimeft,
(itqueinhac fcientia res confiderata corpus, i-del^Tte^
modus autem confiderandi, qnatenus habens in ttir.Logt^
feprincipium motus,iuxtaconimunem , quam & itl'- de
veram eflt diximus, opinionem.vtramque ab Pr&cogi*.
Ariftotcleapertepronunciata legimus: namin
initio,& librofecundoPhyfic.& 3. deCcelo,fo-
kcorpora nominat vt fubiedl-um philofophix
naturalis, fedclariflimeinprincipio libriprimi
dc Cceloairerit , fcientiam naturalem verfaii inl
corporibus , & horum principiis & atfeftioni-i
bus : nam praeterquam quod aperte nominat
corpus vt naturalis fcientise fubieftum , illud
idem affirmat , dicens principia & affeftiones
corporum inhacfcicntia confideraii,.fiquidem
idfubieftum eft, cuius principia& affeftianes
quaeruntur. Quodautemmodus & ratio con-
fiderandi corpus non fit, nifi vt habens in fe
principium motus , afferit clare Ariftoteles in
principio libri fecundi Phyficorum , dum in-
quit res naturales a non naturalibus diftingui
perhocpotiffimum, quodquatenusfuntnatu-
raies.habentin feipfis principiummotus , quod
quidemaliis non competit,nifiper accidens:
fcamnum enim & quodlibetaliud corpus arti-
ficiofum, habetquidcminfeprincipium mo-
tus , non tamen per fe, quianonvt artificiofum,
fed quatenus materiamhabet corpus naturaie,
vel lignum,vel lapidem:atqui certum eft vnam-
quamqjremabaliisdiftingui performam , non
per materiam ; igitur haberein fc principiura
motus eftinftar form2e;& eftformalisratio fub-
\tSt\ , qua corpus phyfiologise fubieftum aba-
liarum.fcientiarum fubiectisfeparatur; etcnim
vt artcs mittamus , quae verfantur in corpori-
bus,Mathematicusquoque , qui contemplati-
uuseft , corpora contemplatur, non ea tamen
ratione , quatenus habentinfcprincipium mQ-
tus , quia hoc folius Philofophi naturalis pro-
priumeft. fcdaiius apudAriftotelem locus eft,
hocmirificeconfirmans, isquc confideratione
dio^nuseft, qiioniam amultisperperam intelli-
gitur;locuseftcontextu7i. librifecundi Phyfi-i
corum,vbiAriftotelesinquit: Qug^cunque mof DecUrtti
tajmouent, funtpliyjicaeconfidcrationis ; quaeh tiotext. .
ciinque vero non mota mouent , non amplius f 7/. ficii^
fed ea Ariftotelis verba diificultatcm faciunt, dtPhjJic,.
quoniam primus motor acternus mouet, &eft
immobilis , tamen eft phyficae confideratio-
nis, quum deipfo agatur iulib. 8. Aufcul. phy- Cofnuntt
fic. Dubiumhoc folcnt alij itafotuere:primus ex^ojitist.
motor efliphjficscoalideraaonis, quoad qua-

itioaenr

dc Naturalls Scientije conftitut. Libcr.

Cmfut^i-
tte.

Vera ex
pojitio.

Lih. de

ftionemanfitsquodenimcxiftat, ©ftenditur a A

Philofopho naturali ex aeterno motu, at non cft

phyficae confiderationis, quoad quaeftionem

q uid fit, fic enim ad Metaphyficum pertinet, fed

haec folutio noneftconfona verbis Ariftotelis

fequentibus, qui ftatim rationcm afferens, cur

non fit phyficae confiderationis, ita fubiungit

r »on enim injeip/ts hshent/dt motum, autprtnci^

piummotiismouent,/edimmobtlia/ttnt^\t.AC\Vit{i

haec communis folutiovera eft, oportet aeque

in omnibus validam cfle rationem Ariftotelis, B

Ytquicquidnon habetinfeprmcipium motus,

lionfitphyficxconfiderationis,quoadquid eft:

licebit ergo itaargumentari: mocus,locus, tem-

pus, &alia accidcntia naturalia non habent in

fc motum,autprincipiummotus,ergo ndfunt

phyficac confideiationis quoad quid cil j quod Ci

cauillandodicanr Anftotelemde folis mouen-

tibusloqui, verum quidem iftudeft, attamcn

ratio Anftotelisfiinhis eftcfficax, debetpariter

inomnibushabereefficacitatem : imovcronc- ^

que m mouennbus omnibus locum habet, nam

calor &frigus-agimt &mouent, nec habent in

feprincipiummotus,fequiturergo hcecnon ef-

fephyficae confidcrarionisquoadquideftj falfa

tamen efle conftat hsec omnia confcquentia,

nam accidentia naturalia cognofcuntur a Phi-

lolbpho naturali & quod fint, & quid fint; quod

autemnohabeantinle principium motus, ma-

nifeftum eft, quia hoc proprium eft corporum

naturalium, accidentia vero naturalia nondi- D

cuntur habere naturam, fed efle a natura, vel fe-

cundum naturam.vtdiciturinlib. ^. Phyf. Hac

itaque folutione reiefta, ego puto ita eile re-

fpondendum: Phyficus coniiderat & fubiectum

fuum,&principia, &afte£l:iones eius, quorum

trium confiderationes in quo difcrepent, iam

declaratumanobiseftinoperibuslogicis: Ari-

ftotelesauteminmemoratoloconon loquitur

abfolute de phyfica confideratione cuiufcun-

quereijfic enim ratio, quam adducit, idonea E

noneflet, fed loquiturde folius fubieftj-confi-

deratione, & deillo,quod a Philofopho natu-

raliconfidereturvtfubiedum, non vt affeftio,

neque vt principium j itaque illud tantum a

Phyfico vtfubiedumconfideraridicit, quod in

_^fcipfohabeatmotum & principium motus,ita

'^ -Vtquicquidhuiufmodieft,inea fcientia confi-

deretur vt fubiedum , quod vero talenon eft,

iionpoflitineahaberelocumfubie£i:i5per hoc

tamen uon ftat, quin poflitincavel vtprinci- F

"pium naturale, vel vt naturale accidens confi-

derari; tollitur itaque omnis difficultas , quia

primusmotor immobilis.quumnon habeatin

fe principium motus,non eft confiderationis

phyfic3evtfubie(ftumphyficum,per hoctamen

non ftat, quin a Phyfico poffit confiderari vt

ppncipium; fic motus,locus, calor, frigus, &

alia accidentia naturalia, quum non habcant

iafeprincipiumwiQtus, non poiTHm effefubie-

taumphyficumpropricacccptum, funt tamen
accidentia phyfica,& quatenus talia funt, co-
gnofcuntur a Philofopho naturali &' quod finr,
& quid fint. Hoc idem confirmant vcrba Ari- Dectara-
ftotelis in contextu 73. eiusdem libri, vbi ait ttotex.
[dHofuntprinciptamouentiaphjJice,quorumal- /3. lib. x,
terumnon eft phjficum , quianon habet prtnci- Phj/it,
piumm'!ttesinfetpfo'\n3.m quomodo dicit alte-
rumeffcmouensphyfice,nectamen effe phyfi-
cum? certenuUusahus effepoteftfcnfus verbo»»
rum Ariftotclis,nifiquod eftprincipium phyfi-
cum,&itaa Phyiicopoteft vt pnncipiumcon-
fiderari, ficuti reuera confideratur, at non eft
fubiedum phyficum , quia non habet in fe prin-
cipiummotus:h2ec efthuius difficulratistutif-
fi.mafolutio. Quoniam igiturratioillaabAri-
ftoceleaddudanil aliudprobat,quamnon c6-
fi.derari a Phyfico vtfubie£lum,quicquid non
habetinfe prmcjpium motus,manifeftum efl:
rationemformalem fubiedi fcientise naturalis
apud Ariftotelem hanc vnam effc, quatenus ha-
bens in fe principium motus : per hanc enim v-
namfeparat Ariftotel. fubiedum phyficum abi
eo,quod non eft fubiedum phyficum : illud au-
tem,quodhabetinfe principium motus , non
cftnififubftantiacorporea,vtafferit Anftoteles
incontextU4.1ib.2.Phyfic. nullumigitur aliud
ftatuendum eft fubieftum totius fcientiae na-
turalis, nificorpusnaturamhabens. Ipfa quo-
que naturae definitio hoc idem teftatur ; nam
conueniens erat , vt in ipfo huius fcientiae initio
fubie£li definitio proponeretur, haecautem fa-
ciIeintelIigitur,filoluminteIIigaturnomenna-
tiirae : definitur ergo natura , non vtprincipium
fubiedi, fed vt fabiedum , hoc eft, vt raiio for-
malisfubieci:!, exqua intelleda ftatim apparet
quid fit corpus nat uram habens , ideo Ariftotel.
ftatim poft definitionem natuiae fubiungit de- ■
finitionemhabentis naturam,quodtotius na-
turalis philofophiae fubieclum eft. Rations
quoque hoc comprobatur ; illudenim ftatue-
reoportetfcientis fubieftum^cui omnes con-
ditiones competunt, quayAriftoteles in Pofte-
rior. Analyt. dixit in cuiusque fcientiae fubiedo
poftularijat hascompetunt omnescorpori na-
turamhabentiquoditaoftendimus: Conditio-|Co»^V/*
nesfubiefti,vtexiis libriscolligimus, &vt iT^nesfnbte'
operibus Logicis declarauimus^hae funt;fub-'i?/.
iedum debet efle praecognitum , & quid no-\Lib. da
men fignificet, & quod fit > debet omnibus, Tribus
quseinlcientiaconfiderantur , fubftratum effe, prntcar»,
&ipfumnulli ineffe;debethabereprincipia,%
accidentiademonftranda^acdeniquedebet tOH
ti fcientiae effe adaequatumr ita vt nequeeam'
excedat , neque ab ea excedatur , hoc autem
eft , omnes partesfcientiae in eiiis confideratio-
ne verfari , & ipftim in nulla fcientia , nifi in illa
foIa,tradaripoffe. Corpus autemnaturam ha-
benspraecognofciturquidnomenfignificet, fic
quidem sius deciarauo tanquam totius fcien-

Jacobi Zabarells Patavini

tise principiumpropcnitur abAriftotele inini- A fe mobileni efTe dicebant? quaTnobrem fiuc

tio totius naturalis philofopbix; notiflimuni
etiam eft quod fit, & ni hi! eo notius eftm fcien-
tia naturali,perquoc! poflitdemonftranjidque
Ariftotelesipfeproteftaturincontextu 6. eiul-
dem j. Phyf. quod habcatprincipia, & acciden-
tix, qu3edeipfodemonftrantur,itamanifeftum
eft.vtnulladedaratione indigeat: nulli etiam
ineft corpusnaturale, quumiplumper ie exi-
ftat, fed ipfum omnibus in naturaU fcientia

concedatur, fiue negctur animam, imo .& res
omnes pcr fe moutri, non minus hsc eft rha-
nifefta, datur corpusmobile ; nonhanc igitur
probat Ariftotcles in eo 6. iibro, quemadmo-
dum {1 quis probaret omne album eflc homi-
nem.nonob i.dprobaretdari hominemalbum,
quumhseclltmanifeftevera, illa manifefte fa!-
fa. Scotus vero fubieftum ftatuere videtur ilib-
ftantiam naturalem^ ita vt tres-extent opinio-

Sctf^'

confideratis iubftratum eft: nam ft diligenter B nes, quumalii ens mobile,alii corpus mobile.

crnnia.quaeinea fcientia traftantur,percurra-
mus,nihiiinuenienius,quod non eius princi-
pium aut accidens fit, nempe vel ipfms com-
munis generis, vel alicuius fpeciei. Eil etia:n to-
ti fcientix adscquatum, quum enim traftari
fubicftum ni!aIiud{it,niUciuspnncipia, & af-
fediones inueftigan,nullacertc huiusicientise
pars eft, inqua de ipfo non agatur; fiquidem
nullaeft,inquanonagaturde principio.autde

alii fubilantiam naturalem fubiedum eiTc di-
cant, at fi has bene perpendamus, non diff^erunt
nifi nominibusj quum enim rem confidera-
tam alii ponant ens,alii fubftantiam, alii cor-
pus,modum vcroconfiderandi alii mobilcalii
naturak, tam^hftfanomodo verba eorum fu-
mantur, eandem^dicunt rem conrideratam,&
eundem conflderandi modum, quocircaAri-
ftoteles quoque variis inlocis f ubicdum fcien-

accidente aliquo corporis naturalis: nulla efl C tiss naturalishisomnibusmodisnomanauit.llli

D. Tho-
mof-

etiam alia fcientia, in qua agatvir de corpore
naturali quatenus naturam habet, & inqua eius
princjpia , 8c accidentia quatenus talia confi-
derentur: fola igitur, ac tota fcientia natura-
lis eil: de corpore naturali , quatenus naturale
eft: hocigitur eft totius huius fcientiae fubie-
ftum adsequatum.

Eic plures aliorum fententia ad bg-

numfenfum trahuntur.

Cap. in.

SEntentiahsec ex aliarum confiderationccon-
firmatur; quicunque enim aliud quidpiam
huius fcientiafubiedum ftatuunt,iivel idem
dicunt, quod corpus naturam habens, vel fal-
fum dicunt; tres hac in re inuenio opiniones
probabiliores, quse ad verum fenfum trahi por-
funt. D.Thomasin principio primi Phyfico

igitur, qui dicuntmodum confiderandi efle, vt
niobile, permobilitatemvclinteliiguntaptitu-
dinem illam ad motu, quse eil accidens, & qua-
litas qusedam; vel intelligunt prmcipium inter-
num, vndehxcaptitudo, & motus ipfe fluit: fl
qnaiitatcm intelligant, in diflicultatem meo
quidemiudicioinfblubileminciduntjquum e. -
cimhuiusmobilitatiscaufafit ipfa rebus natu-
talibusinfitanaturajdemonftraripoteritaprio-
j) rimodusconfiderandi dere cofidcrataper mc-
diumnaturaleinipfa fcientianaturalii coipora
namque funt mobilia, quoniam haben: natu-
ram, ficautemfubieftuminfcictis. fua per c^u-
fam demonftraretur, quod omrJr.o abairdum
eil. Rcflatigiturvtnominemobilit.-^tisintelii-
gantinternum motusprincipiuni , nempenatu-
ralitate,fiuenaturamipfani,vteo£putointcIie-
xifre.itavtniiraliudapudeosll^niHcct mobilc,
quamnaturamhabens. Qui vcrc rnodurricon.-

rum inquit,fubieaum efTeens mobile, vetans E fiderandiefTedicunt^quanatuiaic.. chriusidri- N<4t!.'t'4.

ne dicamus corpus mobile, ea duftusratione,

quod Anftotelesin 6. eorum librorum probat

omne mobile cfTc diuiduii, quod eftprobarc,

omne mobileefrecorpus,quare fi corpus mo-

' bile rubieftumefret, probaretur fubiedum in

fcientia fua, quod dicendum non eft. Idemta-

men in initioprimi libri dc Coelo inquit, fubie-

Alhertfts «^""i efTecorpusmobile, quaectiam Alberti,&

' aliorumcomplurium fententiafuit:viditenim

tandemD. Thomas illius argumenti fui vani- J

tatem, quia 1 icet in 6 lib. oftendatur omne mo-

'bile efTe diuiduum, non ob id probatur dari

corpus mobile; tumquianonidemeftefTedi-

uiduum, & efte corpus; fiquidem linea & fuper-

ficies diuiduae funt, nec tamen funt corporaj

tum maxime quoniam noncademeftpropofl-

tio , datur corpus mobile, & omne mobile eft

corpus, qiuim illafltomnibus noti(Iima,h3cc

dubia, (S:abaiiquibus aegata,qui aoimam pcr

gnificafle vidcntur; tribus enim modis accipi ie dtc^-
poteft naturale: primo fumiturpro cffenti.iii, turtri-
quemadmodum etiam natura pro ciTentia fii- pliciter-
mitur, vtquumdicimushancefierei naturam,
&h6ccfreil)inaturale: fecundo modofumitur
naturaleproomnire pcrtinetcad Philofophum
naturalc» flcmateria prima dicitur principium
naturale, &motusdicituraccidensnaturale, &
rcs natutalis:tertiofumiturfttic>ius proco,quod
in fehabetnaturam, hoc eft, internam quan-
dara propcnflonem ad recipicndum motums
huiufmodi autem funt fola corpora, flcenim
necmatcria,necmotuscftnaturaIis, Illi igitur
qui vcl ensfubiedtum cfl!e dicunt, vel fubftan-
tiam, vel corpus, qua naturale, non pofliint nifi
tertio modo fumcre naturale; primum enim
omnino abfurdum efle manifeftumeft;fecun-
dus vero omni artificio carens, ac pucrilisef-
fct: quicquid cnim fubieftum cffc dicamus

quatenus

de Natiiralis Scientisc conftitut. Liber.

lO

Modnsco
Jideran-
dt dsbet
ejje &qua,
liiretco-
ftdertitx.
^tde i.
Itb. de
Na,t. log'
ca^. ig-

quatenusnaturale, hoceft, quatcnuspcrtincns A
ad Philofophum naturalem, fubicfti nomine
compledimur omne pertmens ad Phlofophum
naturalem , quoniam ab eo , quod eft quatcnus
iprum,ac deomniefficaxfemper, acneceflaria
cft illatio ; omnia igitur &: principia, & acciden-
tianaturaiia fpecies lubiccti erunt , proinde nul-
la erunt fubiedi principia. nulla accidentiaab
ipfo fubiedo diftinfta j idque eifet acc-ipere fub-
ieftumlatepro omni re confiderata , quamac-
ceptionem nimis rudem, &a noftro inftituto B
alienam effeiam diximus. In tertiaigitur fola
fignificatione fumptum effe ab illis naturale
manifeftumeft; fedclariffima omniumeftap-
pellatio modi huius confiderandi, fi dicamus
quatenus naturam habens , feu quatenus ha-
bensprincipiumraotus, ficenim omnemvita-
mus ambiguitatem , & errandi occafionem,
quamfortafteprstberepoteftilladiftiojnatura-
lc,proptervarias,quascommcmorauimus, hu-
ius vocis fignificationes. Hunc igitur confide- C
randi modum fi omnes ftatuunt,nece(re eftrem
quoqueconfideratameandem abomnibuspo-
ni, &tiibftantiam, &ensab cis accipipro cor-
pore: ctenimomne habens principium motus
in feipib corpus eft, idemergo eftens habens
principiummotus, &fubftantia habensprinci-
pium motus, accorpus ; quemadmodum ens ri-
fibile, fubftaniiarifibilis, animalrifibileidem
fignificant , nempe folum hominem. Recbius
eit tamen dicere corpus, quam fubftantiam, vel ^
ens , propterea quod in fcientiis contcmplati-
uis debet modus confiderandi efTcsqualis rci
confidarats, vt alibi declarauimus: oftendimus
cnim nopugnareinterfehsEcduo, moduscon-
fiderandi eli sequalisrei confideratae, &eftan-
guftior , illamquc coarftat ; aequalcs enimfunt,
quatenusfuntresqusedam, quseextraanimam
exiftunt, nullum enirti extra animam datur cor -
pus, quodhonhabeatin feprincipiummotus,
& nullum datur habens infe principium mo- ^
tus , quod nonfit corpus : attamen fialterurn vt
res fumatur , alterum vero yr modus , rem mo-
dus coarftat, non vt reni, fed vt confidarabi-
lem, ; corpus enim eft confiderabile rton rrto-
do vthabens naturam, fedetiam aliismodis:
poteft emm mente concipi abiunftum ob o-
mni aptitudine admotum, &confiderari tan-
tummodo vt quantum , qus eft confideratio
Mathematica: hocautemeft manifeftiftimum
in iliis fcientiis , iu quibus idem effe videtur F
modus confiderandi, ac res confiderata, vtin
Mctaphyfica, inea namque fubiedumefle di-
cimusens, vt enseft, inquo diftoeflet abfur-
ditas, &nugatio manifefta, nifi modoaliquo
cnsreftringeret ens, reftrmgitenim nonvtres,
fed vtniodus.. fiquidcmvt resnon modofunt
aquaki. ;odiJv.mi at acceptumens pro re la-
tiuspatc, ^-iim emaceeptumpromodo , ens
namquc :: tu:.i omniacompleditur.

&nihilexcludit,nam5rmobile,&naturaIc. (fc
magnitudo, &numerusenseft5 fedquodlibct
tamen horum, fi fumatur vt modus confideran-
di, nullum aliorum continct, &ca omnia cx-
cludit, nam confiderare vt ens, non cft confide-
rare vt mobile, ncque vt magnitudincm, & c
conuerfo.confiderarevtmobilccftquidcmco-
fiderarecns, adnoncftconfidcrarc vtens: cns
igitur,quodomniaGontinct,rcftrmgiturabhoc
modo confidcrandi , quatenus cns , quum ab
hoc csetcri omnes modi excludantur ; ratio-
que huiuseft,quoniammatcriaeeftamplituJo,
& indeterminatio, formae vero diftindtio, ac-
determinatio; quoniam igitur res confiderata
locumobtinetmateriacmodusautemconfide-
randitcnetlocumformae, necefte cft vtensac-
ceptum pro reconfiderata latiuspateat, quam
cns acceptum pro modo confiderandi , & ab
hoc coardetur. Dico igitur rem confidcra-
tam , & modum confiderandi debere efte lequa-
lis ambitus, quatenus res quaedani funt, fice-
nim fcruatur cffentialis conncxus , neque per
hocftat,quinresconfideratareftringaturamo-
do confidcrandi : quocirca melius cft , fubie-
ftum fcientiae naturalis ftatucrccorpus quatc-
nus naturam habens, quam fubftantiam. aut
ens quatenus naturam habens , quia habere na-
turameftaccidentale quiddam lubftantiae, Se
enti, nifi dicamus ilnaefumi fubftantiam, &
enspro folo corpore. Quum itaque Ariftote- ^y}a.
les variisin iocis loquens defubiedo fcientix feiJ^
naturalismodoipfumvocetcorpus,modofub-
ftantiam , modo ens , vel eft mconftans , velper
hsec omnia folum corpus intelligit: fic etiam
quum modum confiderandimodo ftatuatqua-
tenus mobile, modo quatenus habens princi-
pmmmotus, &quietis, rteccflecft vtpermo-
bile iutelligat idem , quod naturam habens:
nam m puincipio primi libii de Coelo inquit,
fcientiam naturalem verfari in corponbus , m
principioautemtertij libridiciteam verfaricir-
ca fubftsn^^as , intelligit autem corporeas,
quia ftatic^ieas recenfens fola corpora nomi-
nat: &in primo contextu librifexti Metaphy*
ficorum inquit , fcientiam naturalem verfari
circa talejg fubftantiam , in qua eftprincipium
motus ,;^quictis ; fumit enim fubftantiam
non omnem , fed talera , nempe illamtantum ,
qusecorporea eft, haec enim fola habet in fe
principium motus: attamen in calce eiufdem
contexrus inquit , Philofophum naturalera
confiderare ens mobile , per mobile intelli-
gens idem , quod habens principium motus;
&pertale ensillud idem, quodprius perfub-
ftantiam corpoream. Sic Auerroes in princi- Atterrt'
pio quarti Metaphyficorum inquit , cns mobi- es
le efle fubieftum fcientiae naturalis, in primo
autemIibrodeCoelo,commentariis2. & 5. in-
quit fubiedum fcientiaenaturalis effc corpus;
in fua autem Prsefationc in primum Phyfico-

II

rum inquitfubicftumcfTcrcsfenfiles quatcnus
irJnsmuubilcs . qux verba fignificant cocpus
quatenuf mobile,fed ftatim declarans , quid in-
tcUigat per mobiIes,fiibiangit , id eft , quatenus
infcipfishabentprincipiummotus& quietisjfu-
mit igitur mobile pro habentc principium mo-
tus. Notareautempoflumus, Ari{lotelem&: A-
iicrroemdefubiciSlio naturalisfcientix loqucn-
tes,appellationccorporis vfosefTe inlibris na-
turalibus;inMctaphyficis vcro appellatione fub-
itantix.&entisjhcenamqucvocespertincnt pro-
prieadMctaphyficum; intelkxittamenfolum
cnscorporeum,(Scfolarafubiiatiamcorporeanj,
Vtpraediximus».

VonfutatiofententU illortm , qui aliqmd

naturali corpore communtmfiihic-

Humfiatuerunt.Cap.IV.

ILlorumfcntentias, qui aliquodnaturali cor-
pori xquale huius fcientise fubieftum efle di-
serunt,ad redum fenfum trahi pofle iam often-
dimus : nuncde eorum quoq; opinionibus , qui
nullamdefenfioncmrecipiunt ,aliqua breuitcr
dicamus : hiinduas fedas difl:in£ti efleviden-
turjaliqui enim comunius aliquod corpore na-
turalij^aliqui etiameodcm ftiidius fubiedujn
ftatucrunt: qucm vtrumque erroremexploderc
. ■ oportet. Primumquidem non defuerunt, qui
TbctffS' ^^^ mobile fubieftum efle dicentes , palam pro-
- J"'**' . fcffi fint,fe id fumerc vt latiuspatens, quam cor-
JententtA p.^j jjjjji^iiejflq^ijemnonfolacorpora, fed ma-
Z^*^ teria quoque, & forma mobiles dici variis mo-
**^ dispoflunt: corpus quidemdicunt efl"e fubie-

dum motus,materiam eflTeprimamradicem , ac
fundamentum omnis paflSonis , quia pati eft
pfoptermatcriam , & moucrieft pati; formam
vcro cflTe terminum motus : itaquc corpus di-
«untciTemobile fubic<aiue , materiam funda-
«n£ntaliter,formamtcrniinatiucjproiadcmate-
iiara,& formam nonmodoelTcprincipiacorpo-
rismobilis,fcdetiam efl!cfpccies enti^Aiobilis,
quod eft aequatum fubicdum totius i^tntisna-

Jacobi Zabarellx l*atavini

12

OHt^A

taralis. Huiusfcntcntiae vanitatem folanonii-
' nis fignificatio declararepoteft, mobilc cnim
nondicitur nifi id, quodcftfubieaum motusj
matcriaper fenonmouctur, fiquidcrtiid, quod
Kiouetur, adu cft , vt inquit Ariftoteles in quin-
*o Phyficorum ; fcd moucturmateria per acci-
dcns,nempcdum mouetur corpus, cuiuspars
cft , quarefolicorporieftattribuendusmotus.
Muhominus mouctur forma eo modo,quera
ifti fingunt,namterminaremotumnoncftmo-
■en,im o aduenicnte tcrmino ceflat m«tus. Sed
nil ccrtc ineptius efl~epotel^. quam dicere, quic-
«juidcummotu coniunftum cft, feu quidquid
rclationcm aliquam habct ad motum, mobile
cfle, fic cnim quicquid a naturali Philoibpho
coofideratur, fpecics cxitcntis mobilis,pramde

A fpecicsfubie(fi;i:omnia igiturlocumfubicaiha-
bebunt,nulla dabuntur principia.nuUa acciden-
tiaafubiedo fcientiae diftinfta. Praetcrea quem-
admodummotusmaximeproprie.acprsecipuc
diciturdemotulocali ,fccundario dcaliis; ita
locusvtterminus motus localis magis dicetur
terminatiuemobilisquamforma, quse genera-
tionis,fcu alterationis terminus cft: attamcn ni-
hil ab AriftoTclealieniuseft,quamlocii dicere
mobilem, quum aperte afl^crat eflc prorfus im-

B mobilem.Tempus quoquctanquam numeruc
motus mobileerit:fedquidmagiseritmobiIe,
quammotusipfc? Vanifl^imaigiturefthsecfen-
tentia , & abfona ratiom , ac doftrinae Ariftotc-
lis a nobis antca declaratac. Sednon minus a-
liena eft a verbis Thomse,qucm ifti fe tueri pra<-
fitenturj naminprincipiopri^mi libri dcCoelo
dicit folum corpus cflTcfubieftum fcientia: na-
turalisjininitio autem primiPhyficorum, vbi
dicitens mobile, declarat etiam fe per mobile

Q niialiudintcUigere, quam habensinfcprinci-
pmmmotus : quoniam igitur omnehabens in
fc principium motus corpus eft , videtur ab ipik
potius nominatione corporis , quam a rc ab<-
hoiruiilc eo inlocoThomas , eo dudusargu-
mento.cuiuspoftca leuitatcmfecognouifle in-
dicatin Prsefatione primilibri deCcelo. Patet
igiturnihil latius patens corpore mobili ftatu^
endum efl!e fubieclum naturalis philofophisei
nil enim, quod non fit corpus , habet in fe prin-

D cipiummotus ; &nihil,quodprincipium mo-
tus infe nonhabeat , poteftinhacfcientia ha-
berelocumfubiefti iuxta fententiam Ariftotc-
Hs,fed folum vt principium.vel vtaccidcns cor-
porisnaturalis locum haberepoteft in naturali
philofophia.

Confutatiofententidi iUorum>qui aliqtio^
naturali cvrpore angufiitu fubieStum

fiatuerunt.Cap.V'
Liquivero in contrarium crrorcm incidenr J^ennui'
tes, aliquod naturali corporcftriftius fub- lor/tm
icaumeflredixerunt, nempccorpus gencratio- •finio. ^
ni & interitui obnoxium, hoc moti argumcnto : Ar^ttmS'
illud cflTe fubicdum totius iiientix natuialis, tut»iti»>'
cuiusprineipiainprimoPhyficorumhbro quae- rMin.
runtur ; at quaeruntur ibi principia rcrum tan-
tumcaducarum , tefte Ariftotele in contextu
6 J.eius libri ; crgo hse folae funt fubie(B:um,qua-
p re coelum iuxta horum opinioncm non confi-

dcraturanaturalivtfpecicslubic<ai,fedvtfub- ^

ic<aiprincipium. Ahj vcioncccoclum, ncccle- '^li*»f^
mcnta fubiefto fcientise naturalis contincri »'«•
cxiftimarunt , fed lubieftum ftatuerunt cor--
pus naturalc miftum,cu;us & ccelum, & cJc-
mcnta priacipia lunt: videntur hi eodem fermc
arwumcnto moti in hanc fententiam venifl^c,
«kmenu enim , & «celum eiusdcxn ordinis cfl^c

^ -Viidm^

I)

dc Naturalis Scientiae conftitut. Libcr»

H

C*ftfutA-

t'(o ^tri-
mque a-
ftntank.

Simfli'
ctum cor
forum ~
traSatio
dtfflex.

viclcntur,5r vteiufdem ordinis corporaab Ari- A
ftotcle confiderari , nam in libris de Coclo icquc
conddcrantur vt fimplicia corpora , c quibus
mundus conftat , deinde in Ubris de Ortu, Sc in-
teritusequc vtprincspiamiftorum,ccelum vtef-
ficiens , ekmenta vcro vt materia j quare fi coe-
lumin fcientianaturalivt principmm confide-
ratur , elementa quoq> vt principia fubiedi con-
fidcrari dicendum eft. Quum autcm hi rem
confideratam dixerint efle alij corpus natura-
lecaducum,alii corpus naturale miftum.inmo- B
dotamen confideiandi confenferunt,diccntes
illud confiderari quatcnus mobilchoc e ft, qua-
tenus habens in fe principiummotus. Sederra-
runt vtriqucinvtrilque, inre quidemconfide-
rata , quoniam fi coelum & elementa non co-
gnofcuntur anaturali Philofopho, nifivt prin-
cipia , fcientia naturalis manca & impeifefta
clt : res enim naturales eo modo funt cogno-
fcendae , quo funt,& quem locum habent ixma-
tura, eundem habere innoftra cognitione de- C
bent j atqui in natura nonfolumfuntprincipia
aliorum , fed lunt etiam abfolute naturaliacor-
pora fine vlloaliorum refpeftu , &per feexi-
ftunt, necminusetiam deftrudisomnibusmi-
ftis exiftercnt: funt igitur cognofcenda a Philo-
fopho naturali , tum vt aliorum principia , tum
fecundum fe vt naturalia corpora , proinde vt
fpecies fubiedi: idqueexpreflenotatumab A-
uerroe legimus in primo & vltimo Commenta-
rio tertii libri de CceIo , vbi dicit perfeftam fim- ^
plicium corporumnotitiam inhis duabustra-
dationibus efle conftitutam ; vna, qua confide-
rantur vt naturalia corpora , & vt fubieftum,
quarationetradantur inquatuorlibris deCoe-
lo ; altera , qua confiderantur vt aliorum princi-
pia,qualisefteorurn tradatioinlibris degene-
ratione.Sedquisnonvideathuiusdogmatisab-
furditatem ? traftari cnimvt principia, efttra-
ftarialiorum gratia, hocautem decoelefti fal-
temcorporeabfurdiflimumeft, idenimdicere E
propteralia exifterenefaseft,exiftitenijii prae-
cipue proptcrfe , fecundario autem proptera-
lia 5 eftigitur etiamperfe cognoscendum , atta-
inenanulloperfecognofcetur,nifidicamus, a
f hilofophonaturali, nulla namquealiafcien-
tiaeft, inqua ccelumvtnaturale corpusconfi-
dereiur, aut confideraripofl^it. Patetautemea
confiderantibus , quaeab Ariftotele in libris de
Coelo dicuntur,competereomniaiis corpori-
busperfe(Sc abfolutcfine vUomiftorumreipe- F
ftu j & propria ipforum accidentia ibi de ipfis
demonftranturtanquam defubiedo: quare du-
bitandum minime eft, illacorpora inlibro de
Ccelo vt fubicftam confiderari. Peccarunt et-
iara hi in modo confiderandi, quem talcm adie-
cerunt, vtpropriam ipforumfententiameucr-
terint : dicentes enim fubiedum efle corpus ca-
ducum , vel corpus miftum quatenus mobile,
dicunt omne mobile cffe fubieftuni, ctiicunque

cnim competit efl^c mobilc , feu habcrc In fe
principiummotus, illiidneccfl!eeft,ipfisctiara
confitentibus clfefubiedum philofophia: natu-
ralis:nonfolaigiturmiftacorpora,neq;folaca-
duca,fcdetiamelementa, 5ccoelum infcientia
naturalihabentlocum fubiefti, quumfiurpcv
fe mobilia corpora , &■ habeant fingula in fe ipfis
principiumproprij motusnaturalis. Hunc igi-
tur eirorem in adiiciendo modo confiderandi
committimt , quod ipfum ampliorem ponuut
re confiderata ; fic emm pugnantia dicunt , & idc
fimul aftirmant, & ncgant ; nam ccelum, aut et-
iamelcmcntanegantinfcientianaturalihaberc
locumfubiedijidquepofteaaffirmant, dum di-
cuntmodum coniiderandi efll-quatenus habe*
infeprmcipiummotus, ficenimdicunt, omne
habensprincipiummotus elfe fiibiedum fcien-
tiaenatiiralis. Adargumentumautemiftorum, Adargm
quodextraftationeprimilibii Phyucorum fu- menrum
mebatur, videnturaLj itaconcorditer refpon- refpfnfi^
dere, principiade quibusin primolibroPhyfi- att»ri*»t*.
corumagitur , propriefumptanon competunt
nifi rebuscaducis,atimproprie, & proportionc
quadamcceloquoq; accomnaodari pofluntra-
tionemotuslocalis,inquotriaillanotare pof-
fumus,fubie£lum , <& duos contrariosterminos,
nempeaquo,&:adquem. Sedhseccommunis Re/poKjt»
refponfiorneoquidcmiudicio veranoeftinam »is con-
matena & {brma confiderantur ab Ariftotele/»/'^/'/^.
tum in primo; tum in fccundolibro Phyfico- AfarertA
rum , diuerfis tamenmodis , inprimo vt princi- i^form^
piagenerationis cojporisnaturalis, in fecundo cotifde-
Vtprincipiamoius Sc quietis,fecundum quam ratfodn^.
confiderationem competit.eis nomen natura:. */^j;.
Quciigirurcoelo aptari eadem principia pof-
fint,concedefidumeft,proutconfideranturinfc-
cundo libro, fed non prout confiderantur in pri-
mo;namficutiin inferioribuscorporibus dicl-
mus forinam cflTe propriam naturam vniuscu-
iusque, & principiii proprij motus naturalis , ita
in Coelo eft propria natura , quse eft proprij mo-
tusprmcipiura,&proportionerefpddetform2e,
quse in corporibus caducis eftprincipiiimotus,
ob id definitio naturseftcommunis omnibus
naturalibus corporibus,tamcaducis, quam se-
ternis. Atinprimo libro confiderantur eadei»
principia,refpeduipfiusmetnaturalis corporis,
nempevtprincipia, ex quibus naturale corpus
generatur, & conftat , qu3e confideratio nonpo-
teftaptaricoelo,quiaCoeIumapudAnftotelem
ex his principiis genitumnon elt, neque exiis
conftat;ideoque Ariftotelesin contextu 68. c-
ius libri aperte dicii fe de principiis loqui rerum
tantummodo naturalium , quse gcnerationi &
interitui obnoxis: funt. Quod vero dicunt ea-
dem principia polfe Coelo accommodari re-
fpe£lumotuslocalis,nihileft,fiquidem non ea
confiderat Anftoreles in primo libro vt pria-
cipia motus, fed vt principia corpons natura-
lis ^ quse confidvratio nullum habet locu.Ti in
A 4 ' CGe''^}

Jacobi ZabarellsE Patavini

efimoue-
rt, al/ud
fcrt.
Nota
muti mc-
tns pof
Jir '\icca,-
rt gene-

TATtO.

15

Ca^lo? imo nequc concedendum eft polTe ea- A
demprincipiaacconimodari motui locali, pro-
utinprimo libro conliderantur, flquidem ali-
udeftmoueri,aliudeftCTeneiari,5tfieri:eftenim
moius a pofitiuo in poutiuum , gencratio vcro
apriuatiuoinpofitiuum; ideo alij motus prse-
terlocalem poffunt diuerfis modis & motus ,
& generationes vocari, vt aquae calefaftio
diciturmotus alterationis, quatenus eft a fri-
gidoincalidum,dicituretiam generatio, qua-
tenuseftcalidiexnoncalidoj fed motus loca- B
lis non recipitappellationem generationis, nid
admodum improprie: nec dicere folemus id,
quod loco mouetur, generari, vel fieri, nifi. ma-
xime impr prie; licet Ariftoteles in contextu
24.1ibri S.Piiyfic. hunc loquendi modum dif-
putandi tantum gratia, & ad conuincendum
magis aduerfariorum eirorem vfurpauerit: ra-
tioque huius eft.quoniam geneiari,ac fieri pro-
prie dicitur, quando acquiritur forma aliqua
inhxrensilliquodmutatur, eaqueeiTe non po- C
teft, nifi in vna trium categoriaium , nempe
fubftantise vel quantjtatis, vel qualitatis, hse
namque folx funt res abfolutse , quae poflunt
appellari formsei atlocuseftres externa, quse
non poteft vocari forma rei motse, a qua pof-
fit motus vocari generatio ; id vero, quod voca-
mus Vbix refpedum habet ad locum exter-
num, nec eft vereabfolutum,quodpofIItvo-
cari formai oh id Latini motum, qui eftadlo-
cum,ab aliis omnibus diftinguere folent, tan- D
quim a motibusad formam . Quoniam igitur
pnncipiainprimoPhyficorum ea ratione con-
fidevantur,quatenus funt principia, exquibus
aliquid generatur, &fit,idquemanifeftum eft
in definitione primae materise , & in toto fere
co primo libio,vaniflimumcftid,quodilIidi-
cunt, ea poffe accommodari moiui iocali , ea-
que fuitcaufa, curvideamus Ariftotelem alia-
rum omniura mutationum, tam fubftantia-
Inim, quamaccidentalium cxempla tulifle in E
illohbro,eafqueomnes confideraflc; de mo-
tuautemlocali ne verhum quidem feciflc, ncc
vllum vnquam cius cxemplum attuliflcinde-
clarandis tum piincipiiscontrariis,tumfubic-
ftamateiia. Maximc autem atteftaturhuic vc-
ritati in contextuej. cius librii vbi pcrfcdamfa-
cicns enumerationem omnium. quse dicantur
ficri fiue fccundum fubftantiam , fuic fecun-
duinaccidentia, vt perfciaa indudione colli-
gat hanc vniuerfalcm, inomnibus, quaefiunt, F
iieceflaria cft fubiefta materia ,, omncs. muta-
tiones recenfet, tum fubftantialcs, tum aeci-
dentalcs,& tiun ab artc, tum a natura fafta& , fo-
la tamen cxcepta mutatione fccundum locum ,.
cuius millam facit ra^ationcm, quoniam illi
non conuenit verbum, fieri» feu gcncrari. Pa-
tetigiturcommunemhanc folutioncm falfam

^effonjta efl^, proinde aigumentum non cflc folutum..

pro^na» Vcrahuiusdigujneatirolutiopoftea maaifcfta^

erit, quum de ordine librorum, ac primi libri
Phyficorum cum fecundo conncxione loque-
mur, nuncbreuiterdicimus idnonpofTenega-
ri,iniliopriniolibroagideprincipiis corrupti-
bilium tanrum, fednegandameffeixiam maio-
rem; illud eft lubiectum, cuius principia in pri-
mo Pi'iyiicorumlibroconfidcrantur:putoenim
cum Auerroe verum initium totius naturalis Secudus
philofophise fumendum efle a fecundo libro P^ypc-
Phyficorum; primum verofuifTe antepofitum efitnttt-
propter noftram faciliorcm cognitionem, non f^^^-pnt-
quod reuera ad eos libros pcrtinuerit. Itaque ad l-oJophti&
cognoiccndum generale fubieftum totius fci- »'*''*''^-
entis naturalis Ipcftare dcbemus, quid in fe- /■^»'»-
ptem hbris Phyficse aufcultationis agatur , non P'* ^- M-
quidinprimo; in illis autem feptem manife-
ltumeftagidecomunibus,qu2e fimiliter com-
petunt omnibus naturalibus corporibus, tam
caducis,quamaeternis,fecundum quandam a-
nalogiam, definitio naturae, & habentis natu-
ram competit etiam ccelefti corpori; tradatio^
demotu, motumquoque Coeli complefliitur;
de loco agens Ariftoteles in quarto libro docet
ctiam,quomodoCoclum fit in loco; tradatlo
autcmdetemporemagisctiam ad Coelum per-
tinere videtur, quamadalia, fiquidem tempus
cftnumerus, & affediomotusfolius coeleftis ;
jeteinus vero motus, qui in oftauo hbro decla-
ratur, vel cft motus generaliter acceptus, vt
multi dicunt, fub quoetiam coeli motus ('qnod
negarefatuumefTetJ contineatur; vel eftfolus.
cceleftis motus, non quidem vt proprius Coeli >
fcdvtmotusvniuerfi,qui omnes motus conti-
nct,vtrc£l;iusputauitAuerrocs. Omniaigitur,
qux in iis fptem libris traftantur, funt com-
muniacunftisnaturalibus corporibus, eo mo-
do, quo comunia elTe pofTunt, nam corpus na. Corpfts
turalclatc acceptumnoneft vniuocumgenus, narura-
quod vnius naturae fit, quo fit, vt quseinferio- lenonefi
ribuscorporibuscommuniacumCoelo eiTevi- 'sinius-
dentur, non fecundum eandem rationcm eis cum, in-
competant,fcdfimilitudinequadam,& ^n&\o- fracaf^
gia. Ex illorum igitur feptcm librorum confi- lo.
derationc efHcacius argumentufumitur, quam
ex primo , ad oftendendum quod corpus natu-
ralc compledens omnia, & coeleftia, & infcrio-
ra corpora, fit communc fubieftum totius fci*
cntiae naturalis;.

DefinitiQ acpartitio Scientia naturalis..
Cap. VL ^

QVoniam teta fcicntiae natura a proprfa
fubiedopcndet, cognito fubicftopliilo-
lophise naturalis, facileeflr cius definitionem
cx iis , qux. difta funt ,. colligerc : dicimus i gi-
tur philofophiam naturalcm cfle fcientiaai
contemplatiuam , quae natuialium corporum ,
quatcnus principium motus in fe habent, per-
fe^lam cognitionc traditj perfe«aa autem Aib-
° icdi

17

de Naturalis Scicntia^ conftitut. Liber.

IS

iefticognitio, quum fitfiniscuiiiGquerciaitiEC A mus, quid de accidentibus dicimu?? in his e-

frAcogn.

nimvti nonpoilunrea ratione, quadeprinci-
piis vtebantur: non eftenimnecefTariumage-
reprius deaccidentibiisrei, quam de ipfa re a-
gatur,in50potius YanifHmum fft taleni tracfia-
tionem moliii , {Iquidem acc;dentiafunt natu-
ra pofteriorafubiecto.necporuimusad eorum
dcmonftrationcm accedere, nifi fubie^lo iam
cognito, abfurdum igitur eft id, quod illi dt-
cunt, agi prius in libris Phyficorum de com-

Inltb de fpeculatiuae,in cuobus coniil^it, vt alibidecJa-
Trtbus rauimus , m principiorum & accidentium illius
fubiefl-i cognitione: quare naturalis fcientiae

fcopusnullus aliuseft, quamcognofcere prin-

cipiacorporumnaturalium, &eon!!idem acci-

dentia pcrluascaufas. Exhacdefinitiondhauri-

re polFumus veram totius fcicntiae diuilionem

in partes praecipuas , & aliorum erroresin ea
Be d ' P^iJ^ticndadeprehendcre. Multosaudiui hac pri-

fione opt- ""^™ diuifione vtentes : aciurus Philofophus B munibus accidcntibus corporum naturalmm,
ntoatto- "^f"i'alisdenaturalibus corporibus,eo;ujjrin- poftea vero in aliis hbiis agi de iphs corpori-

cipiainprimiscognofcere debuit , quonKirae-

nim ex principiorum notitia cognitioaliorum

pendet,debetquisque ahcuiusrei cogninonem

indagaturus , ante omnianofle eius principia j

fcientia igitur naturalis in duasprincipcs partes

diuiditur,vnam priorem, quaeftdeprincipiis

corporum naturalium , eaque ofto PhyCicarau-

fcultationislibriscontinetur,aIteram pofterio

bus naturalibus.

iphs corpc
Prjetcrea docuit Ariftotelcs

in primo libro Pofterioruni, accidentia pro-
pria generis non efle fpccicbus atrribuenda,
fed iplemet communi gcncri,(in iiiinus,fo-
phifticam tradi cognitioncmj atqui accidcn-
tia, & pnncipia, quse in libris Phydcje aufcul-
tationis traciantur, communia iunt, & com-
petunt omni corpori naturali : in libris autem

Ratio.

rem,inquaagitur de corporibus ipfisnaturali- C de Coelo, & aliis omnibus fequcntihus, non

bus.quorumillaprincipiafunt , caquecontmct
reliquosomnes libros naturales, quorum pri-
Rattoo- nius eft liberde Coelo. Diuifionem hanc ex
tintonts ipfius AriIl;otelis verbis defumunt , nam in ini-
frxdt^A. tioPhyficoruminquit , feprimo locoafturum
cfTe de principiis rerum naturalium , in initio
autem libriprimi de Ccelo aflerit, {e tuncpri-
mum naturalium corporum traftationem ag-
greflurum, ofto igiturlibrosPhyficse aufculta-
tionis nullum aliud dicunt habere fubiedum, -^
nifi principia corporis naturalis , cum quibus
coniunaa efl^e debuittraftatio de eiusdem com-
munibus accidentibus ; ipfum autem corpus
naturalenoninilliSjfedinaliisfequentib. libris
fubieftum efTe , eiusque traftationem incipere a
Confuta- primo libro de Coeio. Hanc fententiam cgoa-
tto. - iias, quum philofophiam publice interpretari
ccepi, fatis inter noftrorum temporumPhilo-
fophosyulgatam , ab iisque receptam , atque
dcfenfaminueni;probaretameneamnunquam -^
potui , quiaputo abfonam effc rationi & do-
ilrinse" Ariftotelis Poftcriorifticse , propterea
fcmper rllam efficaciter impugnaui; nunc ve-
ro pauca aduerfus eam dicerc fatis erit , tum
Ltl>.2.de: quod fatis multa a me difta funt in operibus
Method. logicis ,, tumetiam qnod audio defertamnunc
€.iC. ^ cfle apluribus , qui quum antea ipfius defenfo-
Ity. de res extit'erint, in verioiem fententlam , de qua.
Pr&cogn, moxdicemus,pofteavencrunt,ita vt pluribus
CM.j.C.y. in eam inuehi nullum opcrae pretium fore vi- ^
\,Ratio. '^^^^"'^- ItaquenuGcpaucis agentes diciirius,.
non poffe dc fubiedo aliquo agi, nifi agendo
<leprincipiis,Yel deaccidentibns eius , nam in.
histantum duobus totafcicntia verfatur : ab-
fonum igitur eft rationi , quod dicaturagi prius.
deprincipiiscorporisnaturalis, pofteavero in
aliislibrisdeipfonatufali corpore ,ied ipfamet
de principiis tradiatio eftaftu traftatio dc cor-
♦iW/#.. porcnaturali.. ^z^i vt hoc etiajn cis. condone.-

agitur dc coipore naturali ingenere, fed fepara-
tim de fpcciebus eius fingulis: crgo fiillisat-
tribuit Ariftotelcs accideniia, quse in libris
Phyficse aufcultationis tradantur, fophiftice
tradit cognitioncm accidentium naturalium,
tangitur autcm ratio hsec ab Auerroe in fua
Praetarione in primum librum Phyficorum. Hac
igitur opinione reiefta, ego puto accipien- j^gya. di-
dam effe Auerrois in diftoloco, & Latinorum^^-^^ n.,.
communem fentemiam, qui putaiunttrafta- g„ff^„a
tionem de corpore naturali diftingui debuifle faralif.
in duas partes praecipuas; quum cnimrcorpus -
naturale cognorcendum proponatur,"tum fe-
cundum communcm rationem, quatcnus ge-
nus quoddam cft latifTimepatens ; tumetiam
fecundum proprias finguJarum fpecierum ra-
tiones; & ordme doftrinse fit prius de genere
agendum,quam de fpeciebus; oportuit fcien-
tiam naturalem induas partcs diuidi; in par-
tem communcm, quae de ipfo genere fit, pri-
inumque infcientialocum occupet, & partcm
propriam, fiue particularem, in qua de -fingulis
fpeciebus traftatio fiat; pars igiturcommunis
contjnetur oilo libris Phyf cseaufcultationis,.
in qua docet Anftotclesea, quse omni corpo-
ri naturali communitcrcompetunt: aiterave.-
ro poftcrior pars continet reliquos omncs li-
bros naturaks-, qui propter fpecierum mulii-'
tudinem., ac diueiiltatcm plurimi, atque di-
ftrindi fant, quorum diuifio & ordo m fequcli—
tibus declarabitur. Nulla igitur diffenfio eft
in partibus hums diuifionis , quum omnes.
confentiant duas cfTc primas huius fcientiae
parte5,,&:vnam contineii odo libris Phyficx;
aufcultationis>aItcram vero rcliquis omnibus:
fedinrationepartitionis tota controuerfia p,c-
fitaeft, alii namque dicebant, priorem pertem
cffc debuilfe de principiis corporis naturahs j
poftcrioixiB. vero dc ipliimet corporibus na-
A. 5. turaii-

19

Jacobi Zabarcll^ Patayini

20

tuv

alibus. Nosvcro cum Auerroe, & Latinis A pcrfeaacognitiocffet,quiacognofcendaetiam

dlcimus prioreni partcm cfTe debuiffe de ipfo
comnnmi gcncre corporc naturali, poftcrio-
rem vcro de ipfius fpcciebusj ciiius partitio-
nis mcntioncm fccit Auerroes etiamin imtio
fuxEpitomesprimi librideCcclo, & in initio
primi Mcteorologicorum. Talemque etiam
artis Logicae partitionem apud eundem legi-
tt inttia miis in fua Prxfationc in primum librum Po-
fteriorum, eamque nos inlogicis libris noftris
dcclarauimus.

2. Ifh. iU

ITKtur.

Alierstm

(^jftMU

Defubiedo lihrorum Fhyftc&aufculta-
tionii. Cap. VIL

EX his, quse modo diximus, patet candem
efTc difputationem de prima librorum na-
tuialium partitione, ac dc fubiefto o£to libro-
iumPhvficje aufcultationis; ilU enim,qui pri-
mamhuiusfcicntis partem dicuntefTedeprin-
cipiiscorporumnaturalium,dicunt eriam nul-
lum aliud in ea parte fubieaum efte ftatuen.
dum, nifi ipfa principia; cuiu^ opinionis falflta-
tem iam demonftrauimus . Nos vero cum La-
tinisdicimusilludidem, quod in tora lcientia
fubieftum cfle dicatur, in his quoqueodoli-
bris fubieaumeireftatuendum, ita vt, quum
tota fcientia fubieaum habeat corpus natura-
le, hocideminfuamaxima amplitudaie confl-
deratum inhis o£l:o libris fubiedum cfTe dica-
OhteStio tur. Aduerfus quam fententiam vaniflima eft D plcx authoris confilium, fme intentio,nempe
ytcomer obie£tio Vicomercati, quidicit,ideiTi ergo erit agendi de principiis, ac de atfe£tionibuseiuf-
0Ati. fubie£tum totius fcientiae & partis, fiquidem
tota fcientia fubiettum habet corpus naturam
habes, & liber Phyficorum fimiUter habet fub-
ie£i:umcorpusnaturam habens, quod quidem
^inquit J eft fruftramukipUcare corpusnatu-
Solutio ram habens. Sed huiusobie£tionis folutio fa-
€orpori4 cile ex ns, quae di£l:a funt, coUigitur; nam cor-
xatftr*' pus naturam habens tribus modis accipipoteft :
lU trt' vnomodoproipfofolocommunigenere, abf- :
plex xc- que fpecierum confideratione; fecundo modo
teftio. pro fola omnium fpecierum coUeftione; vi-
denturenimfimul fumptaeomnes aequipoUerc
gcnerij tertio pr o ambobus fimul , pro commu-
ni oenere cum tota fpecierum fuarum coUe-
dtione. Dicimus igitur corpus naturaleprimo
modoacceptum, fubie£iumeflein foUs o^toU-
bris Pbyficjs aufcultationis : fecundo autem
modo m reUquis omnibus Ubris , prseter praedi-
£los;tcrtiodemumintota fcientia , quse conti-
net & o£to Phyficos, & alios omnes; non eft igi-
tur idem fubie£tum totius fcientiae & partis ,
quum non eodcm modo confidcratum pona-
tur fubie^ium ino^oPhyficis, atque in fcien-
tiatota; imoneceflarium omnino fuit hismo-
dis naturaUa corpora confiderare, ad fcieiitias
huiusperfectionem (Scintegritatem ; nam fi fc-
cundum propriastantumrationes,quibusdif-
fcdent,uatuiaiia cgrporaioonofcereatur, im-

funtfecundum communem rationem gencris,
in quoconucniunt; quaenamque generi com-
pctunt , non funt dc Ipccicbus demonftranda ,
feddcipfocommunigenere: 6c cconucrfo im-
pcrfc£la fuilfet fola generis, cognitio finc co-
gnitionefpecicrum; confufa namquc &rudis
fuiiTet rexum naturaUum cognitiorationctan.-
tum communi, in qua conueniunt, ignoratis
propriis fingularum naturis & proprietatibus.

B Vtraqucautemconfiderationc difcipUna natu- Ratfo %^,
raUs perfe£la; &integraredditur:nec ob id fit, „,tatif
VttotiusfciemiaEnaturaUsnon vnum fit fubic- y^^;^„^^^
£lum: quamuis enim plurimae fint naturaUs cor- ^,^*^,-^
porisfpecics, tamenfateftgenens, fub quo o- /^^
mnescoliiguntur, vnitasadfubicdi,&fcicntise
vnitatcm conftituendam. Magis autem vidcn-
tur aduerlariihacdiflicultatc vrgeri, dum di-
cunt nonagi de corpore natural i, nifiin libris de
Ccero, &aliisfcquentibus; quumenim innul-

C lo corum librorum agatur de communi genc-
re, quod vnumeftjfeddefpeciebus, quae iunt
quam plurimge, non fatis tueri p oflunt huius di-
fciplinae vnitatem;ixTio& mancam, atque im-
perfeftam eam reddunt, dum eamtra£l:atione
communisgcnerisdeftitiiramcflevolunt. Eo- ,

rum autcmraiio,quaminitioadduximu&,nuI- Soltttt» ^
lius eft momenti, & fufius foluta a nobis cft r^ttoni^
in opcribusLogicis: quura enim fubie£kocu- '»««^'7'*-
iufquae fcientise conftituto ftatim oriatur du- ^torum.
^ - - Lib.z-d*

agenai ac princijjns, at uc aiicuLiuniousciui- '

dem fub;t£l:i quofit,vtageredcprincipiis, vel c.i(i.^
deaffcctionib.teifitinillareverfari vtinfubie- "^- ^*^
£to; certe fenrentiam noftram confirmat po- /"^■«^''i'^'
tius, quam infirmet di£tum Ariftotelis,quando '''*/'• /•
inquit, agcndumprimolococirc de principiis, *** /•
fic j;nim nil aliud indicat,quamfcopum&in-
tentioncm cfle agerc primum dc primis princi-
piis: fubie£tumigiturcft: illud, cuius ca princi-
pialunt;funtautemprincLpia corporis natura-
lis communis : hocigitureftfubie£t:um, quo-
niam huius principi a quaeruntur. Quod vero in
initio primi libri de Coelo Ariftoteles dicat fci-
entiam naiuralem verfari in corporibus, non ob
id aiferit, fc tunc primum aggredi tra£tationem
de corporcj fed fignificat fctunc primum ag-
orcdi tra£tationcmparticulare dc finguliscor-
poribus naturalibus, idquc dicit, vt occafioncm
fumat dcclarandi praeftantiam vniuerfi, dc quo /
in eo Ubro locutus erat.

Biuijio lihrorum Phjjtca aufcultath"
nis. Cap. 11 X.

QVoniam di£lum cft o£lo libros Phyficac
aufcultationis fubicftum habere corpug
naiurale amplifl^inic fumptum, & adhuc ab-
iun£tum afpecicbus fuppofitis;fubie£toa'Jtem
alicums fcicntisc, fcu libri conftiruto, oritur

duplc^

2i

dc Naturalis 5cicnti« coaftitat. Libcr.

1%

duplexauthorismtcntioincolibro, ncmpca- A quod libri fubicftum cftj atqui fubieftum cft

scndi dc principris , &: dc accideutibus illius
iubie<3^i ; neccfle cft duplcx effc Ariftotelis con-
filiumin hisodolibris, proindecos primadi-
uifionc diuidi in duas partcs , in quarum vna
priore agarur de principiis corporis naturalis;
in altera vcro poftciiorc de ciuidem propriis ac-
cidentibusj in hisenimduobusconflftitpcrfe-
fta traftatiodecorpare naturaliin gencre, ca-
que omnia&principia, &accidentia, {lipfi^s

noncorpus caducum, fcdcorpus habensnatu-
ram , quod&caduca, &3£terna corporacom-
plcftatur; addc quodfecundus liber, &alijfe'
qucntes funt dc rebus communibus , quse ad
cochmiquoque cxtcnduntur, vtfupraoftcndi-
musjquomodoigiturpnmumaliisanteponens
Ariftotclcs paTticularcm traftationemantepo-
fuit vniuerlali.' Res haecplcna eftdificuhatis, Solttt^
<jua pcr ahorum refponfioncm , quam antea re- du^t;^.

propriafunt, ncccfTecft vtfintcommunia cor- B tutauimuSjnontolliturjegoio-ituTnonvcreljor

poribus omnibus natmalibus. Huic horumli-

brorum diuifioniin duaspartcs atteftaturpar-

titio illa trita & vulgata, quam apud Graecos in-

terpretcs Icgimus ; horum cnim ofto hbrorum

alios dixerunt elTede principiis, aliosvero dc

motu, nominatione motusalia quoqucnatu-

rahs coiporis accidentia complcdentes ; ccr-

tumeft enimnon dcfolo motu, fed etiam dc

toco , dc tempore , de infinito , de continuo in

his Ubris agi , caqueomnia accidentiain prin- C

cipio tertij HhriabAriftoteleconfideranda pro-

poni, fcd quia principemlocum interacciden-'

tianaturaha tenetmotus, (Scplurimumdemo-

tu agitur in iis Ubris , non abfque ratione fit

Vt a partc & maxima, & prscipua , totam dc

coinmunibus accidcntibus traftationenx ap-

pellemus de motu, probandaque eft Grseco-

rum intcrprctum appellatio , fi modo ca , quam

diximus , rationc vfi funt. Sedquinaiiilibridi-

Simplfci- ^^^^ ^*^' ^^ principiis, & qui demotu , con- D

ui Adra t^^o^^^tfiaintercofdemfuit, namSimpIicius, &

fius Pr«- Adraftus dixerunt quinquepriores cfTe dc prin-

phrifit "P"S' tresveropofterioresdemotu: Prophy-

lui.Gra- "^^ autem , & loannes Grammaticus qua-

m/itietti ^^**'^ priores dc principiis , quatuor pofteric-

rtmiott

Kecentio "^^^ ^^ motu. Attamen plurcs recentiores in
hac opinione , quae verior eft , confcnferunt,
quod duo tantum priorcsfint deprincipiis, re-
liquiautem fcx de motu, aliisque accidentibus
corporis naturalis. Hancigitur declarantes, a-
Jiarumfimulfalfitatem detegcmus, priusqui-
dem confidcrabimus , quid in primo libro , &
quid in fecundo agatur ; poftca quidem in a-
liis fcxi quum cnim hi ofto librifint dcrebus
communibus,videntur modo quodam totam
fcicntiam naturalem fua yirtute complcai,
proindc digni funt , inquorum ftrudiura decla-
landa diutius, quamin plerifq^ue aliis, immo-
remur.

3uhtum
dei. Ith.

Bepnmo libro ?hyficorum,& elus connexu
cumfecundo. Cap. l X.

DIFFievLTATEMprimo loco facit
primus liber, in quo de cad ucorum tantum
corporum principiis, vt antc diximus, agitur,
non de principiis corpons naturalis vniuerfc
fumpti , de quibus potius agendum effe videba^
tur > fiquidem dc illius prmcipiiaagi oporteta.

propriam hac in re prokrre fententiam , ad
quam inuenicndam excltarunt me Auerrois
verbain calcepoftremi commentarijilliuspri-
mi hbri. Videtur enim Auerroes huiufce rci ve-
ritatem non ignorafte, autfaltem fubnube vi-
difre: ibinamque interpretans vltima illaAri-
ftotel i s V erba rurfiis ai/udprinctptum capimte^s
dtcamtii\ duas afFert expofitiones , fed in altera
priorenonacquiefcens, quippequse manifefte
vana&abfurdacft,aIterampoftea adducit. di-
cens,Ariflx)t.inteIIigerealiuddo<arin3einitium,
qnoniamrcuerainitium huiusfcientiaefumcn-
dum eft a fccundo libro. Cuius quidem difti ^^^*^
nullam Aucrroesrationemadducit,quadigno- '"'^'"f'
fcamus, num huiufcc rei intima penetraucrit,-^'^*^'**
diaum tamen veriffimum cft , & firmilfimis ni- «:*'*^<«--
titur fundamcntis, proptcreaquod nullumeft "''^^'
fcientisenaturalis^ccnuenientiusinitium, quam ^'Jr*'
adefinitionc fubiefti , & a declarationc huius
nominis ,Natura; idquc Francifcus Vicomerca-
tus , inftar Caiphse infcius confefTus cft in priiv
cipio fuorum commcntariorum in illum fccun-
dumlibrum.duminquit ita cffcpraeclarum, &
magnificum illud fecundi libri initium , vtta-
tius naturalis philofophiae cxordium effe qucat^
enumcrat cnimibi Ariftotelcsprsccipuas natu^
raUscorporis fpecics , in quibus verfaturus eft,
deindc ftatim naturae nomen dcclarat , in quo
tanquam in communi confidcrandi ratione il-
Iseomncs conueniunt, fitque vnHm totiusfci-
emise fubic£lum corpus naturam habens.
Quid igitur deprimolibro dicemus ? eftne ab
eoiocoahenus, &in eoperperam abAriftote-
iepofitus? abfitvt hoc dicamus, quumpotiuSs
miro cum artificio fitibi abAriftotcIe antefe»
cundum librum collocatus , ita vt fit vere pri-
inus liber Phyficse aufcultationis, qui vcroie-
cundusdicitur, fitrcuera fccundus & eumfla-
tim fequatur. Dicimus igitur duo efTe initia Dusfime'
fcienti2enaturaIis,ynum,quodipfa fecundum friitta/ce
fe difciphna illa poftulauit , alterum vero ob *ntid.na-
noftram meliorem cognitionem ; ipfa qui- ft^r^lti..
dem fecundum fe fcicntia naturalis requirc-
bat, vta definitione fubiedi exordium fume-
retur, quemadmodumdiximusj hacigiturra-
tione fecundus libereft initium fcientise natu-
ralis, incipitenimab enumtrationererum iia-
turalium, & adcfinitionc corporisnaturalisla:-
tiffimc fumpii, quod&caduca> &gtcxnacar=

g.craa

n

Jacobi Zabarclla: Patavini

pora comple^latur ; hujus autem ita accepti,
nuUaeranteffendipiincipia, ideonuUneiusmo-
di principia traftari potuerunt , Ted principia
tanrum crcrnitionis,vtmox dcclarabimus, in-
terquae pru-.cipem locum tcnet declaratio no-
Trierra- miuisNatura. Sedpropter noftram meliorem
t/o cur a cognitionem coaftus cft Ariftoteles primum
i.Phyf librum anteponerc , & ab eo totam fcientiam
ir.cfp^re aulpicari.idqueduasobcauras ; vna eaqueprae-
eporteat. cipua.fuitpropter cognofceridamnaturam ; ad
incelligendum enim quid fit naturam habens,
nonmodo intelligere oportebat quidftt natu-
ra, fedetiamqu3enamfit,necfatis eratcogno-
fcere naturam efie prmcipium motus inlitum
ipllnaturali corpori, fcdnofcendumetiamcrat,
quodnamfitillud, quod inphyfico corporein-
exiftcns , dicacur principium naturalis motus
iaeojob id Ariftcteles flatim poft dcclaratio-
nemnaturse, &: habentis naturam, diiputatio-
nemaggreditur , an hoc pruicipium motus fit
materu , vt prifci Philofophi voluerunt , an for-
ma,vtipl~e AriftoteleiexiftimauitinccelTarlum
i"itur omnmo erat nouifTe priusnaturalia cor-
p^oraexrrateria, &forma conftcire , quodqui-
dem ex primo libro cognouimus ^vtpolFemus
intelii^ere naturam , quje eft principium mo
tus , formam potius eiic , quam materiam ; a-
lioquinon opus cratab illisprincipiis aufpica-
li , quum manifeftum fiteanon eirc naturalis
corpons principia vniucrfe fumpti , fed gencra-
tionis , & generabilis corporis tantummodo,
quo fit vt ad libros potius de generatione , & in-
teritu, eonim coniideratio pcrtinuerit ; idque
in illorum librorum cxordio Ariftotcles ipfe tc-
ftatur-.proponit enim conlldcrandas cauias gc-
nerationis, &~interitus communiter omnium,
qus natura gcnerantur , & intereunt , hae au-
tem non fimt mfi illse esedem caufx, quse fu-
fe in primo Phyftcoium confiderato; fueranr,
dequibusiterum loquitur , fed ftriftius in pri-
mo de Generatione ; horum igitur generatio-
nis principiorum tradationem Ariitoteles in
. primo Phyficae aufcultationis anticipauit pro-
Toflertor ^^^^ noftram cognitionem. Adde & alteram
rittte. huius ordinis traftationem , quae ipfa quidcm
per fefortafre Ariftotelem non mouiflTet ; fed
alteripriori adicda aiiquid potuit afferre mo-
mcnti i nam fi antiquos Philofophos fpefte-
mus,prima generationisprincipia apud eoso-
mnium naturalium corporum, nuUo excepto,
principia crant , (iquidem coelum ex iisdem
principiis , e quibus caetera corpora conitare
, avbiirabantur. Quoniam igitur illud certum,
ftatutumqiie eft, (i naturale corpus vniuerfe
fumptum, comnuuiia fuae conftitutionis prin-
ci;jia habuilllt.ab lis omninoaulpicandum fu-
ifle, Aiilloteiesqui nondum docucrat ca:Ium
cirecorpus3-tcrnum , nuUaque habcre genera-
tionispnncipia . nullavti poteratexcuiaiione,
cur a primis generationis principiis ordueturi

2+

A abhisergoYoIuitincipcrcinprimolibroPhyfi-
caeauiculiationis.&iisquidcm vtprincipiis ge-
nerabilium , nonitatamen vtconftitueretali-
quanaturaliacorpora noneifcgencrabilia, quu
potius e contrario fuipicari debcremus omnia
e(regenerabilia,liquidem cxtabantahorum fen-
tentiae,qui dicebant , coelum non minus , quara
reliqua , corpora , generationi & intentui obno-
xiumcfie. Ob id exprofedoab horumprin-
cipiorum tradfatione aufpscatur Ariftoieles in

B primo Phylicoram , eamque in Proocmioiilius
libri proponit, eaquc vtitur ratione , quod ex
principiorum notitia onmis aliorum cognitio
pendet; qua:i3iio deomnibusnaiuialibuscor-
poribus iiii.ciIigendaeit,{iomnia funt gcnera-
bilia,non de omnibus autem, fi non omnia , hoc
autemiamdiximusnondum efic ab Ariftotcle
declaracum. Sed tueri etiamfortadis ablolute
polTum.us , adomniumprorfus rerum natura-
lium nocitiam conferre illorum principiorum

C cognitioncm, quaccnus illorumprincipiorum
cognitio necefi^aria erat ad ct gnofcendam na-
turam,qu3e in fecundo libro declaranda eiat, yt
communis ccelo > & inlerioiibus corponbus , vt
anteadicebamus.

Quoil corpm naturale non fit commune

vniuocum,fed analogum.

Cap. X.

15 O ED dignum confideratione hic eft id , dc
O quomultidubitarunt ; quum enim corpus
nacurale late fumptumnon iit imiuocum, fcd
analogum , id autcm vocarifoleat analogum,
quodmulta contineat ordine quodam, vnum
prius , alterum veropofterius.dubium cft, de
quonam corpore dicatur prius , &: de quo po-
fterius, numpriusdc ccelo,pofterius de cadu-
cisccrporibus, an econuerfb. Videturquidem
multis , Ccjeio prius competerenaturam , & no-

E mcn corporis naturalis, deinde vero infeiiori-
bus corporibus, quoniamCoelum & nobiliiH-
mum omniumcorporumeft, &a!iorum caufa:
quare videturprimum inter naturalia corpora
locumfibivendicare. Haectamenfcntentiami-
hiquidemfemper dubia vifa eft, nam fi Coe- ^o^f»^^-
lum propter fuam nobilitatem efTet magis na- ^"^'
turale corpus , quam corpoia caduca , oporte-
ret eadem rationc hominem magis , quam lapi-
dem^cfTe corpus naturalc, &magis, quamafi-
F num.cfleanimal, quodtamendiccndum nou
eft; quemadmodum enimfpecies gencris vni-
uociluntaliaealiisnobiliorcsjpcrid-tamennon
ftat,quin participatione gencris fintaequalcs»
{icetiam hicdicendum videtur, Coelum fecun-
dum propriam ranonem eile alus corporlbus
nobilius , nec ob id fieri vt (it magis , quam alia,
naturalecorpus, quumpofiir elfc nobilms, &:
sequenaturale, acilla,aut etiamminus, quam
illa. Si yero quia cft caufaalioriii circt magis na-

tuxale

de Naturalis Sdenti^e conftitut. Libcr. .-;'

turPilecOipus, Pporteret Lnementa maei? eife A lum ncUurali", itain caelo quoqueprfa.'.u>iuiii

Opintt
fropmt.

non efii-
de qttod
abSfno,
fiue a.d
^num.

natiualia, quam milta, & nragis hominem ge-
nerantcm,quam hcjmiiicni geaitum, quod ta-
mendicerenonpoiiumus: quamuisenim films
fitapatrcgenitus, non elttamenhomoa patre,
feda fuaiorma. hsecenim lola eftacquata ratio
humanitatis.-ita etian-i clementa funt caufx mi-
ftorum, nonitamcn hac ratione habent mi-
ftanaturam, quod ex clementis coRftenr, fed
qviiaformam fuam habent, quse vere eftnatura;
nam etiamanimaeftnatura, &principiummo-
rus,sS: clttoimaadditaformis elementorimi:fic
etiam dicendum eft, Cailumeffc caufam effe-
dncem inferiorumcorporum . hxctamenfin-
gulaiionexrationedicinaturaiia, quodaca"!o
iint genita, fed per proprias formasi llngulum
igitur naturale corpus per feipfum habere na-
turanidicitur,nonperaliud,hcetvnumalterius
caufa dici poilit. Ego puto ad huiufcerei de-
clarationem necellarium eire intelljgere quid.

intcrnum iui motus elie dicimus.non quiacui
ciufdem rationis, fed ilHproporticnequodaju
rclpondehs; habere autcm in fe principinra
rnotus;nccccx:locompet;t p.j. uilerioracorpo-
ra, nec his per Coclunj , ie;'. o-.j!ibet naturali
corpori compcticpcv fc.'.pfi!:v> ,pio;ncc vanum
th quserere cui p;-ii.;s corapctaL; cUi poiierius,
quum minimc ne.:;:fT:u-ium fit in.analogis ta-
].:.'n'i-cr.;inem cllc;, qurimobremcoipus naturale
.r.:.-; tccTc srpelhturccmmuncab vno, icu ad
vnum, fcd vccandum eft communeanalogum;
qucmadmoGum e contvano ens non pvopvrie tnsmn
vocatur analogum, fed rcdttus dicitur elTe com- ejl ^nn-
muneab sx^o. liludprxterea notare volo, quod logum.
hacinrcnonparui eftniomenti, tantumabene
vthabensnaturampriusfignincetCcelum, po- Hahere^
ftenusveroinfericracorpora. quodmultiopi- natura^
ricntur, vtpoti«smeoquidemiudicioinferiori- competit
buscompetatprius, Cocloautempcfterius,non/'r//^/«-

fitid,quodfoletvocananalogum,namopinan- C quidem fccundum rem ipfam, hoc enim Izm fertori-

turmulti,analogum efteid, quod abAriftote

lein principio 4. Meiaphyfic. vocatur ab vno,

fiuead vnumi decipiuntur tamen, quia iniis,

qusabvno, fcuad vnum dicuntur, eftpenden-

tia necciraria aliorum ab sno , quatenus talia

funt: accidentianamqueearatione funtentia,

quatenus inhsrent fubftantiae, quae primario

dicitur ens;& fana omnia ideo dicuntur fana,

quiareferunturad corporis fanitatem, quse fi-

niseft: at vnumanalogianilaliudeft, quam v- D dicant tum vcrba pcfita indefinitioa':

iium proportione, etiamfi nullafupendcntia quaEfortsftealibiopporfuniore o

negauimus, fed fecundum nos, & rationeco- bu^yfofie
gnitionis nofirae, quoniam enim familiariano- rtf*sc«h.
bisfunt harc caduca corpora, in quibus verfa-
mur, & quorunvcompofitionemexmatena &
forma iam in primo iibro cognouimus, nsec
prsecipue refpexiffe Ariftotelem in defnitio-
nenjituraeputandumeft. vt tale motus pnnci-
piumCoeloquoque, quod remotius, d- -gno-
tius nobiseft,pofteaaccommodemus. Eoc :n-

aliorum abvno. Huius exempla plura kgi-
mus apudAriftoteleminlibris de Animalibus,
yt membrumillud, quod in animali princi-
pium, & fons vitae eft, vnum eil:anaiogia,non e-
mmidinomnibuseftcor,fed vel cor, reiquid
cordiproportione refpondens, nam inanima-
libusfanguineiseft eor, in aliis vero, qUa fan-
guinecarent, eftquiddamaliud, quodiniiseo
muiierefungitur,quoinfanguineis cor^deprae-
cipuo itaque membro loqui polfumus, tan-
quam de vno per analogiam , nullatamen eft
pendentiainterilla, qusefubhoccommunicon-
tincntur, ncque enim proportionale cordi in ca-
rentibus fanguine ideo fuo munerc fungitur,
quia pendeat a corde fanguineorum, ncque cor
ab illopendet, fedfoium habent quandam c6-
ucnicntiam virium, feu muneris, qua dicuntur.

pendemus , tum lequens illa Arif.o

tario, an materia, an ponus forma i.. ij;;'. sci

natura: loquitur enim ibi Ariftotcici: cc iis,

qua: ex matcria iSLfcrma conftant, nec ob id.

excluditurCcclv.m, quia etfi matenae & formsc

co.n-:pofitionemnon habet, tamen & materis,

& fornix conoJtior.csredokti materige , quate-

nus cftcorpus,fcrn:.j::;vero, quatenusexif it a-

6:u; habet igi:.:: :il:qu;d proportione refpon-

dens forrr;2£,C;U3ceitineoprincipium. motus,

vt in caducis corp-aribus forma, hoc autem

quomodo fefc r.aoeat , alibi dfcclarabimus.

Hmc orium habuiffc puto nonnullorum erro- -l'^^ '

r-em, quidixere, fubnaturs definitionenatu- ^^*^^^" •

ram c(rlicam non contineri; nam hi id qui-

demYiderunt,quodmanifeftum eft, Ariftote-

7Ut

naturale
no efi a.l>
^noyfid

lera praecipue caducorum corporum naturam

refpiccrcj atid, quodprofundius erat, confi-

aliudexemplummanifeftumapud^Ariftotelem F lium. artificiumque Ariftotelis non penetra-

incontextuS/. fecundiPofteriorum, vbi dicit runt , qui ccelo quoque aptari voluit defini-

tionem naturae : hoc enim tum ratio, quam
tetigimus, perfuadet, tum tota feptem libro-
rum tratlatio declarat: adde vcro & Arifto-
telis verba fatis clara in contextu 5. hbri pri-
mi de Coelo, vbi rcpetens definitionem natu-
rse in fecundo Phyficse aufcultationis rradi-
tam, inquit omnianaturaliacorporaclfeloco
mobilia,proptereaquodiiabent natuiam, quje

eft loo.

idemclTefecundumanalogiam: lesimusetiam

idemefledfEcium oftisinanimali habente os,
quod fpinaeinpifce, & fepaei infepia,proinde
os,fpinam & fepaeum efle vnum analogia , non
vnum vniuoce. Sic dicendum puto de cDipo-
re naturam habente , quodcceleftia& infcrio-
ra compleftitur, vnumenimeftanalogia, quo-
niam vt hsec inferiora habent in fe naturam,
quae eft internum principium raotus fingulo-

^7

Jacobi Zabarcllae Patavini

2|

cftmotusprlnciplum : delnde ftatim motum Aftationem fccundi libri, ficut antet diximus. ^*"**"
- - - . . , . - ,., , doj.ltlier

localem diuiditin reftum, &circularem, &
mlftum: itaque aflerit motum in naturse defi-
nitione iam acccptum coekfti quoquc moiui
communemfui{re:fedresmanifeftioreft,quam
vt pluribus verbis, aut longiori difputatione in-
digeat.

Quomodo duo priores lihn PhjiJIcorumJint
de principiis. Cap. XI.

EX iis, quac hadenus didla funt, cognofce-
re poiTumus , quomodo duo priores libri
Phylicse aufcultationis (Int de principiis: vera
i)6i»i9 enim eftopinioD.Thom3e,quidicitagiin pri-
X>. Tho- mo Iibro de principiis rerum naturalium , quae
«74. eirendi printipia vocariiblent; in fecundo^u-

tem deprincipiisfcientisenaturalis, hoc eft.dc
piincipiiscognofcendi. Sedhuiusdiftideclrira-
tioncmD.ThomasnuUamadducit, qua intel-

Cxterum vt primum librum tandem omitia
mus,reftatvtdefecundodoceamus, quaenamy^'' **.
cognitionis principia in eo confideretur. Vxi-f^"'^*?*
mum quidemdubitarenonpofiumus.maxime *^cegm'
omniuniprjecipuuccgnitionis principium efle t'^**^'
declarationem nominis naturae.eamq: nonef-
fenifiprincipiumccgnitionisj quumfittradita
perefFc(ftu$poiT:eriores,permotum &quietem,
idqucnotauitcxpreire Auerroesin commenta'
B rio44. libri 2. Pofterioruminonenimdefinitur
ibinatutavtprincipium cotporisnatuialts,fed
vt rano formahs ipfius fubicfti corporis natu-
ralis,declaraturque per refpeftum ad acciden-
tia pofteriora 3 patet autem dcclaiationcm no-
minis fubiefti inter omnia cognitionisprinci-
pia primum fibi locum vendicare, ideo in fe-
cundo Iibroprimaomnium elTe debuit tra£i:a-
tiodenatura, qua doceamurquid fit & qua: fit
natura,quod ibiprxftat Ariftotelesad contex-

lio-anuiSjiplum huiufce rei rationem & artifi- C tum vfque 15. Qnpniam auteui ficuti res afe

cium AriftotelispenetrafTe, effct enim abipfo
qujerendum, cur tam diucrfis exordiis diftinda
fint ab Ariftotele principia rerum naturalium
JttAmnt a principiisfcicntijenaturalis.qusdicunturco-
onitionis principia, prsfertim quum in initio
primi Iibri contrarium afleruiflc videatur; di-
cens enim aufpicanduro elfe a primis princi-
piis rerum naturalium,propterea quod exeo-
rum nodtiaomnisaliorumcognitiopendetjfa

aliis rebus diftinguitur perpropriamformam,
itaquselibet fcientiaabaliispermodum confi-
derandi, quiformaelocumobtinet; ideo decla-
rataipfarationeformali propni fubicfti , Ari-
lloreles per eam, nempe per internum princi»
pium motus,quodvoc.itur natura, feparatna-
turalemfcienttamaMathematicis: idque fimi-
litereftcognitionisprincipiumifiquidemtollit
difhcultate deipfo huius fcientiaproprioiub-

tetur eadem eflTe rerum naturalium , & cogni- D iecto, quz in huius difciplinaelngreiruturbare

tioms pimcipia: cuius quidem dubitationis
quam folutionem D. Thomas attulhTet, &
Siltitto. quam huius fuaediftinftionisrationem efle exi-
ftimauerit, ego quidem ncfcio: puto autem
cam elfe rationem, quam antea tetigimus. nam
principia eflTendi^quae omnium prorfus lerum
naturalium principia eflent, nuUa confiderari
poterant,quianuIlaerant5 feda principiis tan-
tum cognofcendi aufpicaripoterat Ariftoreles,
quod in fecundo libro fecit; fed quoniam hxc
cognofci nonpoterant; nifi prius caducarum
faltemrerumprincipianouiflTemusjlicethorum
confideratioadalium potius huius fcientise li-
brum pertinuiflTet. Ariftoteles melioris doftri-
nse gratia ftatuit anteponerc primum librum ,
in quo prima generabilium principia declara
ret, eumque a lecundo feiunxit, fumens in ie-
cundo altius exordium, quia primus ad Ibla ge-
nerabilia, fecundus vcro ad omniapenitus na-
turalia corpora pertinebat. Qupd autem dice-
katur,principia eilendi eife etiam cognofcen-
di, verum id quidem eft, atnon reciprocatur:
& longe diuerfa funt pnncipta cognofccndi
tantum, ab iis, quae & eirendi, & cognofcen-
di principia funt; dequibusidpoflumusnota-
re, quod licet vteirendiprincipianonfunt nifi
rerum caducarum principia, tamm vt princi-
pia cognolccndi pofllint omnium rcrum na-
tiuaUu 0 principiadiciiconfemntenimadtra-

aliquempotcrat. Et quoniam tUxcrat Ariftote-
ies tonuam efle reinaturam,idcodecIarnreet-
iam voluit, qualis debcat circtractaiiode for-
ma in lcientia natuiali, &ad quos vfquefines
extendaiur,idque vtphyiicam traftationemfe-
iu.rgcret amctaphyUca. Hxc igitur omnia in
ipio fcientisinitio fuifledeclaranda,vt cogni-
tionis principia , faltem vt quse dirigentia feu
prseparantia dicuntur, manifeftum eif. Sed fe-

E quens de caufis traftatio aliquid videtur habe-
re diflicultatis, & digna eft aliqua confideratio-
ne: nam qualilhamfit, &curjb Ariftotelein-
ftiituatur, videtur nonfatisab aliis fuifTe decla-
ratum: funt qui dicant Ariftotelem inprincipio
pnmi libri profcflUm, fe de principiis,decau-
fis, ac de elementis rerum naturalium loquutu-
rum,idpofteaitaeireexequutum;egitinprimo
libro de principiis , in fecundo autcm de ele-
mentis, & decaufis; de elementis intradatio»

F ne de natura , quoniam natura eft internum
principium motus, quod proprie dicitur ele-
mentum; tandem de caufis in hac,de qua loqui-
mus, decaufistraftaiione. Quae fenteniiaineo
tantum eftprobanda, quod dicit in primo libro
agi dcprincipiis,inrehquis omninoreproban-
da, dc caufis namque & dc elementis non in
fecundo libro agitur, fed in eodemprimo;fi-
quidem in primo libro Ariftctelcs idempror-
ius figuifiwuit iis tribus Yocabulis^prima nam-

^U€

Qualfs

trailA-
tio de
caujis,

Opmi»
alttjuo.
rum-

Cenfuu

tio.

29

dc Nituralis Scicntiac conftitut. Lib.

30

que interna prmcTpra rerum naturaltum , (S. pri-
mx cauf» > & maxime proprie elementa vocan-
tur,idque manifefte teftatur tota piimi libri tra-
ftatio, in qua Arifloteles eadem principia in-
diftmfte appellat modo principia, modo cau-
Cis , modo elementatfed uihil repugnantius eft
rationi , quam dicere traftationen de natura ef-
•fe de elcrnentis 5 nani materia & forma non vo-
cahturelementarefpeftumotus, & quietis , &
accidentium confcquentiam ,fed folumrefpe-
£lu corporis naturalis ,cuius luntprims inter-
nx partes; non funtigiturelementa quatenus
fubeunt appellationem naturae, quse refpicit
motum &quietem; fedquatenusfuntmateriao
&forma,&:partes corporis naturalis, quodex
cis generatur& conftat. Nec miuus errantin
tradatione de caufis; ea namque non eft illa,
quam Ariftoteles m initio primi libri propo-
fuerat, fiquidem de illa quidem tra£tat)one,
quae in primo Iibro habetur, dicerepoflumus.

A natuislis , &■ qualis Matematiea. Eam igitutp
caufarum confiderationem , quae in fecundo
Phyiicorum habetur, egoLogicam efleputo,
eamque reftridam ad lcientiam naturalem,
& faciendam in ipfamet difciplina naturali :
quum enim inlibro fecundo Pofter. docuiflet
Ariftoteles, ex quibufnam caufis conftrui de-
monftratiopoffit, docetinlibro2. Phyficor. ex
quibufnani caufis demonftrare debeat Philo-
fophusnaturalis, &declaratis caufarum gene-

B ribusoftendit demonftrandimi ipft efle ex o-
mnibus , maxime vero ex flne , propterea quod
nacuraquicquidagit,propter finemagit. Hanc
efle Auerrois mentem, patetlegentibus praedi-
ftam eius Prsefationemin Pofteriores Analyti-
cos, vbi exemplaferenshuius Logicaeparticu-
laris nominauit exempli gratia liBrum fecun-
dum Phyllcorum, &primum de partibus an:-
malium ; putauit enim harc elTe principia cogni-
tionis in ftngula difciplina,per quae moneamur.

nos per eani cognouiife primas cauias rerum C quamethodo in ea difciplinaprogrediendum

naturalium; fed de illa quae habetur in fecun-
do libro , nt hil tale di cere poffu m us ; per eam e-
nim nulias cognoicimus rerum natmalium
caufas, ex quarum notitia aliorum cognstio-
nemadlpil^camur; patetenim agi eo inloco de
generibus tantum, modifque caufarum, non
de caufisvllis afFecbuum naturaliuni. Certum
autem eft traftationem de generibus caufa-
vum non ad naturalem Phlofophum , fed ad

fit: necdico hanceffe Logicamrcbusnaturali-
bus applicatam , quae vtens, fine in vfupofita vo-
cari foler;namhniufmodiefretotamfcientiam'
natmaiem certum eft, no folum aliquem vnum
eiusfcientiss librum; feddico eflelowicamdo-
centem , fed propifiam fcientisenaturalis , ideo-
quein naturali fcientia traditam, noninlibris De caftt
Analyticis.. Illa verode cafu & fortuna trada- ^ for^
tio, quseineofecundblbrohabetur, annexaeft fun^.

Metaphyficum proprie, &modo etiamaliquo D traftationi de caufis ; vt autem eius ratio co-

ad Logicum pertinere;nam cognofcere d emon-
ftrator debuit , fi demonftrare eft a caufa rei
procedere , qusenam caufarum genera in de-
monftratione locum habere poffiiit ; ideo dc
his,aliqua dicuntur ab Ariftotele in libro fecun-
do Pofter. Analyt. Quomodo igitur degene-
ribus caufarum agat m fecundo phyficae au-
fcultationis Ariftoteles,confiderandum eft,hoc
enim fatis abaliis explicatum effe non video

gnofcatur, fcendumeft, traftationemillamde
caufis duas habere partes * vnam , in qua decla-
ranturfolummodogenera, &modicaufarum5
alteramvero magis prscipuam, quae incipitin:
eocontextu /o.inqua Ariftotelesadid, quod
fibi propofuerat , applicat ea omnia, quae dixe-
rat,qtiippe docer efle per omnia caufarum gene-
rademonftrandum infcientia naturali, maxi-
me veroperfine, tandemq;incalcelibri ofteu-

Sumitur(Ytarbitrorj huiufce rci declaratio ex -^ dit,.neceiritatem inrebus natufalibustribuen-

i t)mge~
nemre-
£ula.rftm
ie^icitru.

Auerrore infuaPrsefatione inpofteriores Ana
lyticos, &in commentiS. librifecundi Phyfic.
&in initiofuorum comment. inlib. i. dc Parti
busanimalium, vbiinquitdaocffe generare-
gularumlogicarum, aliccnamquefunt vniuer-
fales , & ad omnes difciplinas vniuerfe confe-
rentes ; aliae voro propriae , & ad vnam aliquam
difciplinampeculialiterattinentes;deillisag^-
re ad Logicum inquit pertinere ^de his vero mi-

dam efTemaceriae propterfinem, nonfinipro-^
pter materiam,quaeantiquorum fententia erat,.
dicentmm, effcftus naturales fieriex materiae
neceflitate. Lihacigiturpoftremaparte, inqua
docet Arillotcles, exquibus caufisdebeat Phi-
lofophusnaturalis quaererefcientiam rerum na-
turalium , non loquitur de cafu , & forcuna, fed'
potius excludit huiufmodi caufas , dicens , effe-
«ftus naturales vel femper eodem modo fe habe-

nime, f ed cuiufque difciplms proprium id rau- ^ re, vel laltem vt piurimum, proinde nullum eo-

nuseffe;namilIa,quaeadomnisdemonftratio
nis coftruftionem generaliter attinent, in Po-
fterioribus Analyticistradfariab Ariftotelede-
buerunt; fed illa , quas ad foles pertinent de-
monftrationesnatmales , non in Logica , fed in
ipfamet fcientia naturali declaranda funt;non
cnimdebetLogicusadparticuIares,acproprias
lingularum fcientiarum conditiones defcende-
te* nec dotere qualis efTedcbeatdciaoftftratic»

rum referri poffe in cafum & fortunam : fedin
alteia parte priore, in qua declaratgenera, &
modos caufaruni , vl quid omnes fint intelliga-
mus ; declarat etiam quid fint cafus, & fortuna^
quum. enim inhas caufas referantur ab homi-
nibus multi effedus, eaequelocum habere vi-
dcanturfoluminrebusna^ura:, debuitAniiote-
les.docere quidfint. Docuititaqueeaseirecau-
fas per accidens, & reduci ad genuscaufasef^

31

Jacobi Zabarellje Patavini

32,

^-^Mtis; 5:hsc raticne exMcuit tvaftationem A leintclligerouseafatls anobls intdligipcr fo-
decTufis'- quantum ad naturalem Philofophum lam motus cognitionem con! iifam , nec pcftu-
potuitpertinere, nccob aliumfcopum , nifivt

tandem docerct,in quas caufas fint referendi ef-
fedusnaturalcs, vtperfeaameorum fcientiam
adipifcamur. Sednimium fortalfe prolixi elfe
videbimur, vtinmagnam molemcrcfcereno-
ftiam hanc naturalis fcientix fabricam opor-
teat , fi iti omnibus Arftotelis libris tantam fa-
cere moram ftatuercmus: fatigitur fit in ipfis
natursprimordiisfcientiseque huius vniuerfx
principiis diutius inftitiffc , quoniam principio-
rum confideratio. ctfi mole parua eft , virtute ta-
men eftmaxima, quumtotam modoquodam
fcientiam compleftatur, inreliquislibris fatis
eric artificium & ordinem perfcutari , dimifta
fin<7ularumrerumc0n(iderationc-

Defex pofieriorihHsUhis Fhyficaaufcul-
tiitionU. Cap. XII.

QVod autemreliqul fexlibri fintde motu,
iliisque accidentibusxorporis naturalis,
tum traftitioipfa traftat, tuniAriftotelis ver-
ba teft.mtur in initio tenii libri , vbiaflerit fe dc
histraftaturum , tanquamdecomraunibubab-
Errer _ cidentibus rerum naturalium. Quare falfa eft
CrAcorii. Gi-secorumfententia, quitertium.dc quartum,
fTifiatue autetiam quintumannumerant librisde prin-
dis Ubris ^.ipiis^ duftifortafle verbis Ariftotelis in prin-

larediftinftam illam, quaeintcrtiolibro tradi-
tur ;quae .{Ibeneconfideretur, nihil confertad
intelligendam dcfinitioncm naturae; videmus
etiam Ariftotclem in illo tertio libro ranta cum
dihgentia indagare , ac declarare definitionem
motus, vtdicere cogamuragi ibidemotupro-
pterfcnonproptcrdcfinitionem naturjrjnifie-
nim ibide motu agitur propterfe, vbifumm*
B cum diligentia definitur,non videoquoalioin
locodicere pollimus de motu agi inphilofa-
phiaNaturali; hocidem delocoacdctempore
dicendumeft, dequibusagiturin quarto libro:
fedin eodemtertij libri initio Ariiloteles afte.
rit , fe de his omni bus , ac de aliis Iocuturum,vt
de communibus accidentibus corporum natu-
ralium; quaredubitandum noneft, tertiumli-
brum &3lios quinque fequentes effe de acci- e / ^-
dentibuscorponsnaiuralis late accepti. Adal- r j^
teram rationem dico, Arurotelem eo m loco _^^ •
non ipfum per l"e lumptum tertiumPhyficorum
vocave derrincipiis, tanquam diftinftum ali-
brisdemotu; ic^ totUm volumen dc Phyfica
aufcuitatione apartc eius prxcipua nominac
de principiis : fic etiam quandoque totamMeta-
phyficam vocamusdiuinam fcientiam, & dici-
musquartumdiuinorum,quintumdiuinorum,
tamenneuterhorum,fcdl'olus duodccimuseft
de rebus diuinis: fic Ariftotelcs in context.40.8.

defrinci cipioillius tertii libri, vbidicere videturfe dc D Phyfic. fextumlibrum vocatdenatura, lii-ctO'

r „ o ^ J ,C.-; :- r..-r. ; •.. 1.' ..;. J -,

i"^' motu adurum propter naturam , & vt defini

tionatursintelligatur:isigiturlibereI^deprin

■B.atio tl- cipiis , quia propter principia fcriptus ; fic quar-

lorum ^us , & quintus ob eandem rationem. Idem

^rima. corfirmare videnfur verba Ariftoielis in con-

Ratio/e textu 54. primi libri de Ccelo , vbi citans ter-

cunda. tiumlibrum Phyficorum, appellat librum de

principiis. Friuolatamen vtraqueratiocft: ad

Solutio alteram enim priorem dico , Anftotelem ibi re-

prtmiira fpicere cognitionem motus anfit, c^uae confu-

tionis. fa dicitur; fednon cognitionemquid fit, qus

dicitur diftinfta, qualemin eotcrtio Hbro tra-

dit; diccnsenim ignorato motunecelle eiTe i-

oiiorare naturam , nonid fignificare vult , quod

plerique exiftimarunt, tradationem de motu

ibi efte inftituendam ad intclligcndam defini-

tiionem naturje, fiquidem fi abfque illanonpof-

fct intelligi definitionaturae, debuifletomni-

no Ariftoteles prius motus, quam naturse de-

mniiiconlenfioncis in librisdemotu numcre-
tur,noninlibrisdeprincipiis; totamenimpra:-
cedcntiumlibrorum conoeriemappellatdena-
tura , non illum fextum ("eorfum acceptum-, Dc
ipfa autemillorum fex librorum diipofitione,
acdeordine eorumcommunium accidcntium
multa dici poirent,qu2e confulto omirtimus, nc
haecnoftra theoriain magnum nimis opusex-
crefcat : iatis in prarfentia lit ali qua beruiter tan-
gerc ,qu3eadconfilium inftitutumque hocno-
ftrum magis pertinere vi dentur.Imprimis i d vo- ^*^ "■^
lodequintolibroadnotare.agiquidemineodc./r^^'*^**'
Ipeciebus motus, eastamen adlibros Phyfics ^otM»-
aufcultationisnonpcrtinere, vel faltemnono- /'*''"' '*
mnesidc motu enim latiflimc accepto,atquect- S-^^or»,
iam dc motu locali vniuerfe fumpto , qui o-
mnibus naturalibus corporibus communis eft,
iniis tantumlibris agipotuit ; feddcaltcratio-
ncdeaccretione (Scimminutione, acdegenera-

finitionem tradere&decLirarc: fedvolensfo, * tionc,&iiiteritu;quumfoliscaduciscorbonbus

lummodofignificarcAriftotelesmagnumcon-
nexum, quem motus habet cum natura, quo
fit, vtnaturali philofopho neceflaiium omni-
nofitagere deraotu; (umitignoiationemmo-
tus , quae opponitur cognitioni motus confu-
fae. quam habcnt omnes homines, & inquit:
Statuas ignotum cfl^edari motum, videbisna-
tuiam cognofci nullomodo poifc; &reuerafi
bcne naturae dcfinitionem expcndamus , faci-

competant , «on ibi agcndum crat , fed in Iibris
de gcneratione, vbi etiam manifeftam harura
omnium mytationum traftationem legimus;
quaeigitur dehisdicuntur inlibrisPhydc.ieau-
fcultaaonis , non proptcr fe dicuntur, fiquicicm
isnoneftlocus, in quo dc hisagatur, (cd pro-
ptercognitionemgeneris,de quoibiagitur;cu-
ius rationem dcclaro hoc exemplo ; Si fit co-
gaofcendumaiitmal genus cogniitioae quatum
^ jficri

33

dc Naturalis Scicntias conftitut. Libcr.

cognojce-
re conf*i~
fe ^ in-
difi$n

duplict
ratione
cofufttm.

fieripoflItdifl:i'n£la, ncceffe cft vtquum fitto-
tum quoddam confurum^cognofcaturperco-
gnitionem partium ( hoc enim efl: diftinde co-
gnoicerejconfufe autem cognofccre.eft con-
„.,,,„ lulutn cognofcercvtconfufum,hoceft, fineco-
fie ,qutd gnitionejpartiumj quoniamigituranimalduo
fit. habet partium genera , oportet ipfum ratione

Omnegt' vtrarumque diitinde cognofcere , primum qui-
nusefi dcm habct partes cfTentiales.hoceft.actnbuta
per fe primimodi^qiisceiusdcfinitioncm con-
ftituuntsdemdc habetpartesfubieftas , nempe
fpeciesafecontentas iperpropriam igitur defi-
nuioncm cognofcetur animai diftmftc vno
modo , fed manebit coniufc cognitum altero
modo, nifialiqua fpccierum notuia habcatur,
nonquidcmdiftinda, &perfeda vtfpecierum,
fcd Widis faitem atque confuia : neccirarium e-
iiimcftadperfcftamnotittamgcncris.aliquam
fpecierumdiftinaioncmfaitcm ruditcr, &pin-
gui Mincrua cognofcerc 5 proinde tudis & im-
pcifefta fpecicvum cognitio confert ad diftin- ^
ftam cognitioncm gencris , quatenus genus eft,
& tanquam gcnus confiderandum proponitur.
.Itaqucperdcfinitionem motus traditam in tcr-
^ tio libro trognofcitur quidem motus diftmdc
fccundum pdorem xationem , fed tamen con-
fuie notus manfiiTct fecundumaltcram, nifi i-
pfius ipecies modo aiiquo nouiftcmus 5 ipfs au-
tem fpecics fecundum proprias rationcs diftin-
ftxcognoicendacmancnt inalio libroj nam in
libris de generatione deciarabuntur pcrprof- j)
priasdefinitiones , &pcr propriascaufasj mo-
tustamen localislatiffimcacccptus non trada-
turinalioloco, nifiin libris Phyficac aufiulta-
tionis ; qusc enim in iis de motU4biolutc dicun-
tur. funt prsEcipue intelligenda de iocali, rui
ptoprie, ac primario competit nomcnraotus.
J*6/«»» Poflct autem alicui difficultatcm faccre illa,
detrAitA quaminiislibriscernimus, interruptio trafta-
ttonemo- tionisdemotu, nam inprima partetertJl libri

agit dc motu, atqtie eius defimtionem traditj 1
dcinde vcro agit deinfinito , docetque quomo-
do d etur in rcbus naturalibus infinitum , & quo-
modo nondetur jpofteainquartoagit diligcn-
ter dc loco, devacuo, de teinporc; in quinto
autcm reuertitur iterumadagcndum dcmotu,
de cius fpeciebus , atque oppofitionibusjcur i-
giturnonvna, &continuata tradationetotum
dcmotufermonemabfoluitJSoIuiturtota hxc
diificultas ex iis, quae aiias de dodlrinae ordme
de^Meth. fcripfimus j quumcnimratioordinandifuma-
O >» ^- turfempcranoftramciiorcvclfaciliorecogni-
tione, ilia fcmper funt anteponenda,quorum
cognitio vel neccfllaria, vei vciiisfitad reliqua
cognofcenda ; exhoc igitur fonte facile eft ra-
tionem haurircordinis ab Ariftoteie feruati in.
hislibiis; quod quidem nuncpaucisverbisab-
foluam, aliasfortafleidem diffufius declaratu-
rus. Qupniam igitur cognitio definitionis , &
nacutaaiotttsnonpeadcbat cx aliorum pr»di-

tm.

Solutio.
Jni.lib.

fologi^.

A ftorumaccidentium notitia, & motus princi-
pemlocum tcnct mtcr accidcntia corporis na-
turalis;dcbuitant€ omnia Ariftotclcs ininitia
tcrtijlibrideciararcnaturammotus,&ciu$ de-
finitioncmadducereiatagercde fpccicbus mo-
tus,acdceiusoppofitionibus, acdcipfius diffe-
rentiis noncommodcpoterat, nifi prius de in-
finito,deioco,acdctemporc pcrtraftaftet: ea
enim fpecies motus , quac dicitur motus localis,
meliu8intclIigiturintcl)eaanaturaioci,quum

B praefcrtim locus rcfpcdu mptus localis habcat
rationem caufae finaiis : cumtradatione autem
<Ie loco conimida cfie dcbuit tradatio de va-
€uo , fiquidem nil aliud fignificat nomcn va-
cui , quam locum fine corpore, Traftatio etiam
dctcmporeprseccderedcbuitea, qusedemotu
dicuntur in quintoiibro, fiquidemineo quin-
toiicfaepc mentio temporis, praecipue veroin
declaiandamotus vnitatcquamfinc temporis
notitia cognofccreperfeaenonpolTumus. His

C omnibuspraecedere debuittradatio de infini-
to, quatintertioiibro habetur, quia fidarctur
•corpus adu infinitum , dc mcdio tolkrctur &
motuslocaiis, &iocus,&tcmpus:de his ergo
fcrmo fieri non potcrat , nifi prius oftenfum fu-
iflct.nondariin natura infinjtum corpus. Ad-
dc etiam quod cum motu eomunaionem & af-
iimtatcm quandam iiabcrc vidcntur reliqua
pijcdida accidentia , idco Ariftotcles, qui de
motuplurimainhislibrisdiaaruserat, voluit
declarata dcfini'cionc motus vniuerfali ftatim
iliorumomniiim confidcraiionem abfolucre,&
poftcaaAmorumreuerters, omniaquaedei >fo
dicenda manebant , ordinatim peftra£lare. In
fexto autem iibro agitur dc continu o , de quoo- De C. li^,
mninoagendum erat^quum fir commune acci-
denscorporisnaturalis; & quiafimukum cor-
poris cominuitatcconfidciatibi Ariftot. ctiam
motus ac temporis continuitatcm,i deo non po-
tuic agere dc continuo, nifi poft cognitionem

E motus actemporis traditam intertioT quarto &
qumt»iibris,erant etiamin quintolibro tradi-
taedefinitioncscontinui& contigui, quas Ari-
ftotcl.ininitiofexti iibri rcfumcns manifcftam
facit corum duorum librorum intcr fe^conne-
xioncm. De fcptiinolibro nii vidctur dicen-iJ^ y.Uh*
dum prxter id quod amultis dicitur,eBim efle
Yeram praeparationemad odauum ; maior enim
parstfeeorematum.quaeiraaantur in fcptimo,
-^iradantur iterum in odauo : ideo Eadcmus \vl

F horiim li-brorum interpretatione dimifit fcpti-
mum vt fupemacancum , fed tamen Simpli-
cius & Akxander animaduertcrutit oftendi
quidem in vtroque libro eadcm theoremata
at non cfle vtrobique easdem demonftratio-
nes ; ctenimin feptimo funtleuiores acfacilio-
res , in o£tauo autem validiorcs , exquifitorcs
& cffemialiores. Putarunt igitur Ariftotelcm
de rebus altiflimis, ac difficiilimis in oftauo li-
bro fcripturum voluiife prius easdcm in fepti-

i$

Jacobi Zabarcll« Patauini

J6

molcultcr adumbrarc, & rationibus faciUori-
bus planiorem nobis viamreddere adaliarum
profundiorem intelligentiam j hoc idem de fe-
ptimolibro fendt Auerroes, vt apud cum legerc
poflTumusin initiooftaui. Ipfequoque Arifto-
tel. hocidemtcftarivideturinvltimisverbisfe-
xti hbri, proponens enim confiderandum , an
deturinrebusnaturalibusxtcrnusmotus.figni-
ficarc videturfeptimum librum efle modo quo-
dampartemodaui, & effedeaeternomotu; eft
enim deacterno motu, fioronia quxineofcri-
buntur , ad xtcrni motus cogiiitionem , quae in
oftauo librotraditurdirigunturjidautem qub-
modo fit, noneft noftruminpaefcntiaconfidc-
Htt.ltb. yjre^ irj ipf(j autcm oftauo libro ^i hoc vnum
cfteAriftot.confihumftatuamus, agercdcaeter-
no motu , vtegV quidem omnino aflerendura
cffc arbitror,clara eft hui us confihj ratio, & cius
libri cum praecedcntibus connexio: quum cnim
apud Ariftotcl.in corpore naturahperpetuus,&
snceflabihs cxiftat motus, dehoc tanquam de
accidentePhyiicicorporisvniuerfiagendumin
hishbris fuit, caquetradatio intota demotu
traftatione poftremum locum habd^c dcbuit:
quumenimegiffetpriusabfolutedcmotu, de-
inde etiam de motu , quatenus eft continuus , a-
gendu^ manebatdc moto , quatenus eft xtcr-
nus , idque in oftauo libro fit, qucm fitotum le-
gamus ,videbimus eumintelHginon poflenifi
iisomnibusintellcdis.quaeinahispraecedenti-
buslibrisdeclaratafuerant i fupponit cnimco-
gnitum iam effcmotum, &infinitum & iocum
(flc tempus , & eontinuum , vt non abfque aliqua
latione aliqui in hunc errorcm inciderint , vt
dixerint praecedcnteshbros fuiflTeab Ariftotcle
fcriptosproptcro<a:auum.Akeraquoqueeftra-
lio, curodauus hberpoftremus omnium efl^c
debuerit, ah; namque funt dc rcbus vniucrfali-
bus, hic vcro eft de aeterno motu , qui vnus con-
tinuus fingulariscftiidquc Ariftotelesfatisclarc
pronunciauit incontextu ^o.ciusoftaui, dum
dixitprzeccdentcslibros fuifl!evniuerfcdc natu-
ra, hoccft, dercbus naturahbusinvntucrfali}
hoc cnimdifcriminc feparansahos ab odau&,
indicat odauum cflTc de rc naturah fingulari i
raequeobidalicnuscfthiclibcralibris Phyficac
aiiicuhationis» fiquidem funt hi omnes libri dc
rebuscommunibusjfedaliifuntderebuscom-
munibus praedicationc , oftauus vero cft dc
■communibus non praedicationc. fcdcxtcnfio
ne &:ambitu;nammotusinorbem, cuiusino-
«ftauo libro demonftratur actcrnitas, noncon-
(ideraturibivtCceli, fed vtomniumrerumna-
furahunimotus. HoccflTe putoAriftotcliscon-
filiuminoaauohbro, vndepatct eumiure nu-
nierare in nbr;s de motu , & ita eum appellat A-
eiftotel. incontext. i^.primilibri degencratio-
ne.vbi di£ir,fe de motorcimmobihcgiflTe in pri-
mis (crmonibus dc motu , & in contcxt. 71. pri-
mi hbn.de Coelo hunc libruni ciuns votatli-

A brum dcmotu. SeddifHcuItatemfaccre vide- Aliquo-
turtradatiodc primomotoreimmobili,quain ynm ^6/^
co libro habctur, quaemultos inhanc fenten- n,Q ^g
tiam traxit.quod co nfilium Ariftot. prxcipuum prtmo
(it agercde motbre aeterno; agat autcm dese- metore^
terno motu propter motorcm, vtcx co ducat
nosincognitionemprimiaeternimotoris- Sed c f tti^
abfque dubiodecipiuntur, quiamotor immo- ^
bilisnoneftconfiderationis Phyficae, vtairerit * ^ ,
Ariftotel. incontext. 71. & 73. fecundi Phyfico-

B rum,idcodcilloag(tnonprc>ptcrfe,fedpiopter
aeternummotumrquumcnimaccidcnsnonco-
gnofcatur , nifi perfuam caufam demonftiCtur,
caufa autcm aEterni motus aequata fit primus
motorimmobilis, ncccflariumfuitagercdcac-
tcrno motorc , vt per eum pcrfefta haberetur
cognitio aetcmimotus ; totaigitur traftatio di-
ccndaeftdcafterno motU, etiamillaquaecftdc
aetcrno motore , quiaid diciturconfiderari , cu-
iusprincipia & caufx quxruntur. vtait Arifto-

C tcl. in principiolibr. 12. Mstaphyficorum. Sed

totahacin rediflicaltas toUctur, ficognoucri- D''Jcrh
mus difcrimcn philofophi naturalis & Meta menPhy
phyfici in conhdciationc fubftantiarum a ma- Jict , <^ ■
teriaabiunftarumjinhocenim non videnturo- Mera/hy
mnes conlentire. Sunt qui dicant difcrimcn yJr//»fJ-
confifterc in diuerfitatc attributorum,alia nam- fiderats-
que carundem attributa cognofcere Metaphy- oneab-.
fici cft,alia vcro Phyfici;quod enim finr fubftan- firaiio'
tiae, &amateriaabiun£b3e,&a£luspuri , &mo- rum.

D ucantvtfinis,aliaquceiufmodi,confideratMc- j,-
taphyficusjquodautcmfintactcrnimotoresim- " '
iBobilcs, cognofcitur aphilofopho naturaliite . t~
oftauo libro Phyficorum. Ahjctiam dixerunt
hanc cfle difl^crentiam , quod a phy fico cogno-
fcuntur, quoadquaeftioncmanfint,aMctaphj- -^t/ttsps-.
fico autcmquoad quaeftionem quid fint.Sedo- "'°'
mncmalium crroem ipfa vcritatiscognitio dc-
clarabit. Ego puto vcr^m & praecipuam diffe- Opint»
rentiam,a qua aliae, fiquxfunt, cmanant, eam Wrf.
E elTe.quaeexvcrbisAucrroiscoIligiturinpoftrc-
mo commcntario primilibri, &cxvcrbisAri-
ftotchsincontcxtu73.fccundi,motorcsaeterni
confidcrantur a Metaphyfico vt fubicftum , a
Phyfico autcmnonvtfubieiftum , fed vtprinci-
piaaffeftionis naturalis 5 fimiledifcrimenaffcrt
Ariftotcles in fecundo libro inter Phyficum &
Mathcmaticum in earundcm rerum confide-
rationc » diccns quantitates Mathematicas a
Mathcmatico confiderari vt abiunftas men-

■^ tca materia naturali, proinde vt habcntcs io--
cumfubicfli ; anaturaliautem vtfuntaffeftio-
ncs corporum naturahum ; quum enira tria
haectantummodo inqualibct icicntia confidc-
rcntur, fubieftum, principia& affeftiones, fuf-
ficientillima cft duaram feientiarum diftin-
iftio in ciufdem rei ccnfiderationc , qaum di-
cimus, canvin hacfcientia habere locum fub-
icdi , in lUa vcro vt atftftioncm, vcl vt prin-
cipiua» cgafidcraii. Qupniamigitur «lotor ae-

37

de Naturalis ScicntijE conftitut. Libcr.

st

primdi 0-
fimonfs.

Error fe-

cundis, o-
ftnionis.

ternus noft confideratur a naturali nifivt prin- A
cipium flccaufa sterni motus, tota iUa confi-
deiatio cftrefpeftiua, vocandaque eftde «ter- .
no motu,quiadecaufaloqui quatenus eftcau-
fa, eftdeeoloquijcuius eft caufa. Exhispatet
prioris opmionis falfitaS, nam fiactcvnimoto-
resconfideranturaMeraphyfico vt fubieftum.
necefle eft omnia eorum attnbuta.nullo exce-
pU),a Metaphyiico cognofci; munus enim cu-
iufque fcientiac eft omnia penitus fubfubiefti
propriaattribiita cognofcercj (m minus, ca per- B
fcfta fcientia tSc non poteft; omnia igitur di-
winorujm entium attrihuta, quatcnus talium
entium attnbuta l"unt,adMetaphyficumperti-
nent, nullum ad Phyficum, idcovidemus Ari-
ftotelcm in 12. Metaphyfic. non folum docere
entia ilia cllc fubftantias abiundas amateria,
&purosa£tus,fedetiam eiTe seternos motores
jmmobiles : philofophus autem naturalis.qui
cntia iUanonconlldcrat vt fubieftam, fed vt
caulas moLus. non indiguit omnium illorum C
attnbukorum confideratione, fcdquorundam
taiitummodo, fine quibus cognofcere nan po-
teramus caufam afterni motus: confiderar igi-
tur,pnmum motbrem tSt. abiunftum amate-
ria &pcnitusimttaobilem, nonvt ipfiusaeterni
motoris fecundum fe cognitionem adipifca-
tur, fed vt perfefte cognofcat caufam cur in
corpore naturali seternus cft motus j quum e-l
nim motor fit a materia abiunftus, non labo-
rar,promdepoteftmouereperpetuo.Exhiscol- D
ligimus veram efrc hanc propcmtionem ; Meta-
phyficus cognofcit entia abftrafta efle aeternos
motorcs, & hancjphyficus cognofcitentia ab-
ftrafta vt aeternos motorcs, quia tota eius con-
fideratio eftrefpeftiua, & quatenus funtprin-
cipia, {tA hanc effefalfam,Metaphyficus con-
fiderat entia abftrafta, vtaetcrnosmotores, fic
caimMetaphyfico attribuimus folurh confide-
rationem rcfpeftiuam, &: excludimus omnem
aliorum attnbutorum confiderationem. Patet E
■ eciam errot fecundaeopihionisullud emm quod
-_ adducunt, difcrimen verum eft, fcd fecunda-
rium adducunt, praetermjffbprimarioj ratio e-
nim cur Metaphyllcus cognofat de xternis
motcribus quid fint,eft,quiaeosconildefatvt
fubicftum j quaelibet enim fcientia dcbct pro-
prii fubicdi quidditatcm cognofcerc; N«ura-
iis vero, qui non confiderat eos abfolu te. it^ re-
fpeftu motus , non potuit illorum eircntiam
confiderare; einamqueabfolutaeft, «Scadeum F
pcrtinere nonpotuit,lhtisigiturhabuitmueni-
rc quodfintj quidautcmfint,ignorat, idconec
fubftantias eflccognofcit, nec aftus, nec illa,
qua Iblus primus philofophus contcmplatur,
Diccre igitur pcirumus,traftationem dc pnmo
motorc m8.1ib.tumprimanamcirc,tumfecii-
daram; quatenus cnim fumitur vt pars quae-
dam tradationis de aeterno motu, pnmAria » ft :
quoniam primaria efttraftatiotota dc sttrno

motu; quatcnus autem stternus motorfumitur,
vtquoddam diftindumabaeternomotUjfccun-
dariadicendaeft, quiainftituiturproptcraetcr-
nummotum. Deilliusautcmbfvauilibri ftru-
dura&artificio.quodcerteeftmaximum.plu-
radicipoffcnt, qusenunc omittimus, fatiscfle
arbitrantcs vniuerfalem librorum conftrudia^i ^

nem exponcre ; illam vero , quae fingulorum li-
brorumpropriaeft, iis qui libros ipibs intcrpre-
tandos fufcipiunt , rclinquendara elfe cenfe-
mus. Haecigitur funt, quaetradantur inhiso-
ftolibris Phyficaeaufcultationis, inquibuscai-
ucdumeft,ncdiuerfafubiedaquaeramus,quod Mataatt^
aliquifaciunt; vniienim& idcmiiomnes fub- auorum
ie£Vumhabentcorpusnaturale, latifffimeacce- errorem.
ptum; eorumautem interfe difcrimennon in
fubiefto conllftit.fed in vartis fcopis , feu inten-
tionibus circa i dem fubieftum , vt in prsecedcn •
tibusdeclarauimus. Hocfignificauit Ariftotc- ^^'^fi^*
les per infcriptionem iUam , Phyficse aufculta- 1^">"^'
tionis. quae ad eius ,quod modo diximus , com-
piobationcim breuuer declaranda eft ; duo li-
brorum genera ab Anftotelc fcripta clTe con-
ftat;vnumexquifitumacfcientiaie,inquoipfac
rerum naturae penetramurr & cfFcaus perfuas
caufasdeclarantur, quodabipfo «^c^eoj^Masr/xs»
appellatueft, hoc cft , aufcultatorium . co quod
adphilofophos, &literacos viros , quieiusau-
fcnlcatorcs extitcrant, huiufcemcdi libri fcri-
ptiintelliguntur. Altcrumgenus, quodilii ab
Ariftotele contraponitur , eft id quod ab ipfo
in vlrimo cap. primi iibri dcMoribus vocatur
1 |«Tsg/xov, id eft, contrarium.quafiad vulgus,(k
adpopulares homines fcriptum, in quo resle-
uiter , & pingui Minerua traftahtur ; eiufmcdr
erant ii, quorum ibi mencionem facit » cxtranj
dc anima libri, qui nunc non extant ; nam ii,
quoshabemus , libn de Animafcientiales po-
tius, atq;aufcultatori;fup.tappellandi; eoset-
iamcxtrarioslibros fignificafie videtur Arift. in
contcx. 54. primi libri de Anima , vocans t»j ci
xo<vaAfyo^ev«f Aoys?, id eft, in communi ha-
bitoslermones,quafiodpopulum,noadfcien-
tcs. Cacterum fi idaufcu.ltatoriu.eft, quodmo-
dod!xiaius,mamfcftiicftncndiftinguihocno-
minehos odolibros abahis ArifV. hbris tuna-
turalibus,tumrupernaturahbus,qu', cplcictia-
les iunt , non minus appcllar^ mercntui aufcul-
tatonjjreftatigiturvtinilladiftione, Phylica-
confiftatdiftindiohorumoi^olibroru abaliis, (

fiquidcm ahj libnnaturaksfunc qu)dem& ipfi
denatura, nocamdnvniucrfcdenatura, fedpar
ticularitcrdcaliquahuius, vclilliusrcinamra;
hi foiilunt ablblute dc natura, &de vniuerfa
nat ura, ideo hi foli percxccUentiam funt appel-
iacii^y(r/;c??«»go«ff-£iy5,hoccft, dc iUia,ufculta-
tioncquavniucifc&abfoluteeftdenaiura.Eft
igi^iurmhis omnibuscommune fubieftumfta-
tuendum corpusnatufam habenslatiiTime ac-
ceptum , non ad aliquam fpcciem rcftringen-
• S i dum>

^ jacobi Zabaf ell« Pat^uini 40

dum;defpeaebusautemruntca=ted,quimoK A ti.futudkilban6rum c^tporuiti cognitio.

fequcntur.librinaturaks,adquorumommuin
ordinatam C'->nfiderationem nunc nobis acce-
dendumeft:namde oadibris Phyf^cat aufcul-
tatienis ea qux haaenus dida funt, fufficiunt.

Defede lihrorum de Ccelo, & de eorum

fubieda vera /ententia.

Cap.XHI

qUam fenfuptrvepimus.nullaia^iliorisdoftri-
nx ratio cofg^tAriftotelcmdeclem-^ntisprius
agere, quam deCoeloi ordincm igitur feruauit
naturse dcnobilitatis, Coelum cnira ik nobilms
eftmferioribuscorponbusj^&nacuiapnus^quia
iilorum eft caufas mfi criam djcamusordinenx
ita feruarj.facilibrisnoftiac cognitioms; eogni-'
tioenimccEleftiscorpons,quod kuia& grauij
omniaambit &continet. non parum confenc

^ouitur altera fcienti^ natUralis pofferior B videtur adcognitionemillorum,qua adipfum
pa^, in qua fpecies corporis naturahs or- teimineturmotuskumm, &aj,.plomoti^^^^

PrifnO!

dfutfio

corfaris

n^turtt-

Conexia
lib. de
C«lo cH
HL Phy-

Corput
/implex
eji com-
ntt*ne tt-

n^lo^».

dinatim ccnriderandse funt: hac pro fpecie-
rum varietate in plures libros dmila e^, quo-
rumprimusconfenfuomniumefthbeip de Cc£>
lcinquatuoE librosdiuifusr hic quumin fct-
cntsanaturalifecundumlncumobtmeat.&fta-
tim fequatur o^o Ubros Phyficat aufcukatio-
nis, non poteft aliud habere fubieaum , quani
primam naturalis corporis fpeGiem. cux poft
gencris cognitiooem primus debeatur locus : ^
Lc igiturquaenamfit, nondilScae eft videre»
fi primam generis huius diuidonem noueri-
'musi hanc autem ipfcmet Ariftoteks ftcitm
initio primi UbrideCoelo.vb) exfecundoPhy-
ficorum repetens definitioi^em ccrpons natu-
ralis, iilud ftatimdiuiditinrimpkx&miftum^
diuifionemque harxcdeclaratex diuifione mo-
tus in fin>plicem & miftunu De fubieao igi-
tur libvorum dc Ccelo clarum eft Anftoteiis te-

uium incipcre intelligatur ; adde quod motus
grauium admediumefTedicitur, motus autem
kuium a mcdio. at mcdium intclligi nonpo-
terat non intelkdo extremo, nec centrum non
intelk£ts peripheria; omncs igiturob caulas vi-
detur dc Coelo prius agendu m MiH^c, quam de
ekmcntis. Inipfaautemcoelitradaticute ordi- Ordo fra
ncmferuat Ariftotekscoucniemiffimum, quia aartonU
quumincuiufquefubieai cocemplatione duoj^ dc Coelo.
nec plura,cognofcendaproponaatur,pnmum;
quidem ems natura, & eflentia, deinde vero pro-
prietatcs, &accidentia,quacabea emanant, an-
feomnianaturamCoeUdeclaratinprimolihro
ad contextum vfque 32, poiica vero in toia i_e-
quenteprimil'biiparte,atque intotofecundo
accidentia cceleftis corpons contcmplari^r: in
primoqaidemilla,quaeiicctnaturamcoe]i!Die-

auantur.intotumtamen mundum rediv.w-.jnt»
> „ ■ 1.1 r..u;.>a...^ „1--^ .

— lu \^ A. rnplnrlarum eft Afiltotc is te- quantur, mtotum lamtii i.iui,^.....» .-..- .-■■-.
r .^h^T oufkav^^^^^^^^^^ ^ itavr Coelum habeant f.bieaum ur^., .m.

ftimomum, q^i"a^!<i«."^i'" ^„„ „.,..^ ;„ ^.,n^nmvem tubieaum-ada-quara^-.:; -indc

bris PhyficseaufGuItationisconeaere, quutsi im
illis adum fit de corpore naturah generaliter
accepto»& hocpnmapaititione dimdatur m
fimplex&miftum, &ordine doarina: fit prius
agendum defimplici, quam de mifto>nccc{rc
el fubieaum librorum de Ccelo clfe corpus
naturak fimpkx; quod quidem rpfa quoquc
traaatio confirmat;agitmim pnmo toco Ari-
ftoteks decorpcre fjmplici commumter lum>
pto m imtiopnmi iibri, ^hi de hoc communi a-
LlogopaucaquaEdamdicit,qaadeeodic»po-
tei-ant; ipfi namquc tanquam fubiedo attn^
buit propriam affeaionem, motumhmplicem.
qux illi competit propter rimplicemnaturami,
Quemadmodum emm abfolutc accepta natu-
ra caufaeftmotusabfoIut€accepti,ita &: natu-
ra fimpkx fimplicis motus eft caufa : ml ahud
de hoccommuni dicipoterar,ideoftatim Ari-
ftoteks adordinatam fpecierumconfideratio

ndc

;u;Ur,

pitrr-

mundum vero fubieaum-adaquaras» ; ,
de toto mundo ab Ariftotek dcrGonii:.
eaquetriarunt,fimtudomolis»vrnt,T ,!.
mtas:,inlecundoautem illa. qust , r.ii rr.^un-
dant in vmucrfum fed Coelum habem Ubic-
aumadsqua.um^cuiufmcdi funr lex ilisdiiP-
ferenti» poutionis m Coelo,dexirum,ftniftrum^
fuvfum, deoifum. ante, & retro; nec non vanc-
tas motuum, & ailroi um, & oibmm,eorumquc
E ©rdo,&iigurai&alia,quxin eodcm libio^tra-
ftantur, no funt enim hk omma (mgiUatim rc-
cenfenda, quum taris flttotius tr^ationis ra-
tionem intellexifte.Id folum no eft Itkntio prs- Traff^f.
tereundum, in poftrema fecundilibriparteagi ds Terrm
de terra,nonquidem vt de ekmento graui, fic m 2. Ub.
enim deipfaagiturin^- libro. fedquatenusrc-
fpeauCceli lotum centri obtmet, adeovt liia
quoquetraaatiomodoquodam de Coelo elic
dicatur: quemadmodumenimtraaatio de cen-

n'"'<l=f«»'^"''P"'""'l".!L" „ " n„ '"" J?Zaationis decirculo, fiaedecircuU per,-

Cur de

ccelapri-
us ttga-
tur, nui
de ele-
mentif>

nemaciv.tii"»u*t"-**^ ,,

& Quatuordementa.quacquumin nuliacom

muniYniuococonueniant.fimilitudinetamea

& proportione quadam dicuntui (Imphcia cor-

pora, quoniam quodlibet horum etufmodi

eft,vt exaliis prioribus corporibus non conitets

inter haec pnmus locus coekfti cor^n debe-

batur ; quum cnim fit ita notx exiftentix, vt

non egeat ex aiiorum corpojum declarationc

innoteicete,& ad cius natusam declataadam fa-

tro,Guatcnuscentrumcucuiitii,pai^vi^».^»....

cft t7aaationis decirculo. fme dc circuh peri- "^'f)'^
pheria,ita&ibitraaatiodeterraparsqu3rdam 1- "•

traaat icriis de Ccelo effe intclligeda eit In duo-
bus autero pofterioribus libris agrtArift.de reli-
fluis fimplicibus corponbus,de grauib. & lcui-
f us, qux funt, i gnis, aer, aqua, terra , harc eni m
ibi traaStm- vt grauia, & kuia,fumitq5 ibiAnIt«
giauitate&kuitatem pro formisekuQetorum,
no :iuo4rcucia lisufQrm»4»nt eniajquatitates.

41 «lc N.uuralis Scicntiic conil^itut. Libcr.

'^argume-
tnm pro

dre.

feci.q^iiialatentibusformif ruinuntur fansm lo-
cc accidcntia hxc confcqueniia , pcr qiijemo-
ucnuu' cicmcntJi locb,& m propsiis qusque lo-
cisruaintcgrant mundum ; hac cii cnimpro-
priacleinctorumconiidcvatioin tcrtio& quar-
lo libiis de Ccelcvtpoftcackclarahimus , qua-
tcnusiunt grauia, &lcuia, hoc cd, quatcnus
funtiimplicia corpora , quorum fimplicesna-
turas inicquuntur iimplices motus naturalcs,
pcrquos propna lo.a occupiando mundiintc-
arivatcm conilituunt. Scd dc corum duorum
Ubrorum traclationc phn a diccmus in fequen-
tibus,tuncprsi"crtim , quum loqucmur dc lub-
iefto librorumdeGcnerationCj&intentuinunc
paucahffcdiccre voluimus , vtantc omniain-
tcUi*'^'^^^^ , quanam fit vera fententia de {ubie-
£to,& dctradationequaruor librorumde Coe-
lo; modo expenciendx funtaliorum hacdere
fcntentis, vtcum i)sdirputandoYeritatcmcla-
noremrcddamus.

Sententia Alexandri de fuhieflo librorum
deCoelo. Cap.XIV.

HVic fcntentix repugnant maxime fcda-
torcs A!exai:turi , qui('vtSimpiiciusrcfertJ
aliud opinari viius eft de lubiecto hoium libro-
rum : dixit em.m Arill-otelem "in his agere de
Mimdo, ac de fimplicibus corponbus, qusei-
pfiuspartes fun:t:quani fententiam ahj quieum
poftca {equuti funt , rtaintellexerunt , vt fubie-
clum lit mundus tantnm , nou fimplicia corpo-
ra, quum hxc yt pnncipia mundi, & proptcr
tnundumconfiderentur, exijscnim tanqiiam
exmateriamundus coiiftatj non ipfa per fe vt
"fubieftumlibri. iiuicopinioni niuliavidentur
argumenta fuffragari, primum quidcm argit-
mentamurexinfciiptioncqLmmeiiim hi Hbri
infcribanLurdeCcelo , veliumitiu- ibi Ca^lum
pro.fo!o calefti corpore,velpro mimdo toto,v-
troq; enimnicdoairciit Arill.in contex'.96.i.li

^

Quar-
t7im *ir-

K. gina-(a.dcindcbct clicCa-li, & aliorajVi q-a-
tuorcorporum coniidcratio, ncccifccft, (iCoe-
lum conlideiaturvtmateriainundi, ek'mcnta
quocpvtmateriam tniundi com1dcran,oiTinKa
jgitur nmphciacorpora vt principia fubicai \\\
his libri5coniic{eran?!lir,non vr fubicC^im. ilmc
aliudargumcntumcolligunt,quoderitoidii:o
c][uartvHnulIudcll-ilibiedL'm, cuiusprincipia&
accidcntia quixruntur , illud vero non eft iubie-

^ <fcum,cuiusnon qujerutur r.rincipia, & afie£tio- f ;^'^^^'**
nes; atquiprinci[ia,& accidctia nmndi, no fim- ^^^^''
■pliciuincorporum,traftanturinlibns de Cocloi
ergo iubiedum cfr mundus , nonfimpliciacor-
pora-maiorpropofitiomanijeftaeft,minorpro- "^

batur ; agitur in mbus pofterionbus libris de
quinquc limplicibus cbrporibus , qux sut orin-
cipiamundimaterialia,inprimoautcmlib.aoj-
tur de accidcnti bus m udi ,,omnes igitur hi q uli-
tuorlibri funt deprincipijs , ac dcaccidenij*bu3
maindi : depnncipijs autcmfimphcium corpo-

*-' rummanifeftum eft no agi in his libns, Ca--lum
enim nulla habetprincipia , elementorum vero
nuhatrac^antur pnncipiain his libris de Coclo.
Arguir.entanturetiamcontraSiraplicij ienten-
tiam hocpaclo :.fi fubieaurn horum librorum
eifetcorpusfimplex^dcberet Ariftor. inlibns de
Ccelo omnia, qus ad fimpjicia corpora perti- S^'"'^^'^"
nent ,pertraaare, &,docere oiTinia eorum acci- ^'^'^^'
dentia; hoctamennonfacit, quiafolasmotri-
ces elerhentorum qualiiatcs confiderat;de alijs-

D vero,qu.Talteratriccsdicunnn%neverburaqid-
dcmfacitjdcijsenim loquetur in librisdeGe-
neratione : non eftigitur horum librorum iub-
ieftumcorpusfimplcx. Poftrcmo pro fuaopi- ylttmr^
nionehocaroumentovtuntur,aocndumomni- ^,' ,l,,r

emundoinphilofophianaturali^crgo
nifiinlibrisdeCoelofubieaCifitmundus,ma«-
ca & diminutaeiitfciehtianaturalis ab Arifl:ot.
fcripta, nullus enimineaalius locusrelinque-
tur,inquoagi dicatur deipfo mundo vniucrlb.

tnm ar-

tum.

bri fumipoife Coelum ■■> atqiu pro iblo quinto £ Hancigitu^lententiaqui fequuntur, aliavtun- Rat.

ttrgzime^

tum.

Tertium'

ttrgume-

tum.

Corporeaccipi non poteilr, lic enimmanca,&
imperfcaa cilet mfcriptio,quum non defola
quinto corpore , fed etiam de quatuor elemeii-
tis agatur in his libris ; fumitur itaque Ccelum
proriiundo,proindefiibieaum eftmundus. Se-
cundo ilimunt argumentum a4rao;atione ipfa,
namtotus primus liber eft de Mundo,nempe
de eius finitate,de vnitate,de xternitate. Tertio
ex verbis Arift.qui fsepe Ccelum vocoi primum
tlemetum,vtincontext.9i.primi iibri , & inini-
tioterti) :quoniamigitur nomen tlememi re-
fpeaiuumell,eleme,ntam cnim ei-talicuius ele-
mentum,videnduj-n eit cuiuuiam elementum
poiHt vocari ipfuni ccelum ; rclpearu qci.iem
mii^torumnonpotei-telememumdici, q. iami-
ftum non conft:at ex-CoeiO vt ex mateiia : relin-
qu;turcrgovtreipeau ibiius mundipoilit yo-
cari clenienrurn , iiquidcm omniaquinquc fim-
jlicia corp ora iwxxi inatcria.muiidi ; quoniaai i-

turrationeinhorum Iibror.ordine declarando; dinis /i-
quumenim inhocomnes confentiant , qtiod arorartt
libri de Gado fequantur il:atim 0^0 libros Phy- Jecun-
ficjeaufcultationis, duplicemhuius ordinisra- dtfm ^
tioncniaifignaiit:alijnamquediicunt, inlibris Uos.
Phyficseauiculiationis aaum eft de princiiMJs
ccrporisnaturahs, ibquebatur vi dc ipfis cor-
poribus naturalibus ageretur , iedquiatotum
nobi ■ pnus otfertur cogno fcendum; quam par-
tes.eftenimnobisnotiusparnbus, vtdicitur iit
context.quartoprimilibii Phyfic. ideoinlibns
deCcelo agehdum pnmoloco erat demundo
vniuerib, vtpofteadefingulis erus partibusor-
dinaam agendotoianaturalis icientia abfoluc-
retur:quodquidem Ariftotcl. ftciifevidemus,
nampoftiraaationcm demundoagij^pnnium
de fimplic:bas corponbus.poftrea de rfiiftis o-
mnibus & generatim & fingillati^n. Alij vero di-
<;iint fubieaiim fuifrein Irbns Phyfics aufcul»
B 3 taua-

43

lacobi ZabarcUaj Patauini

44

tum.

taticnis eeiposnaturalelate fumptuni, a quo- A fpccies.AdiuntctiampfuraAriftot.teftimonia r' yfiS.
euum ^d eius Ipecies tranrcudum ciiet, primo '' '" " ' ' ' ' ' '

loco dicendum fuit de tota carum congerici
qux vocaiur mundus.poftea vero de (Ingulis.

tym.

SeeuMdfi
ti^gMmi-

Difttt fententia confinatio,
Cap. XV.

'■Entefttia hxc an reuera Akxandri fuerit,
koo quidem dubius fum, qiium enim com-
nicnMnosAlexaadn non hab :amus,ex iis qu:e
a Simplicio""refcruntur , no liqn :t ka icnlHrex^.-
lcxandrum, vt cius opinio ad r-tcrum fenium
quem mox coniiderabimus , tralri nequeatj
qucmadmodumfiitaienrit. vt eicsten attri-
buunt.defendinuUo modo poteil: primume-
nim aduerius.eum fic argumentor cum Simpli-
cio.fi icopus Ai iilotel.in liis libns eiTet agcre de
mudo vniuerib, antequam defmgulis ciuspar-
libus a^ereti er<JO mundum hic conildcrare de-
bcrctperfeclum , nec cx fimplicibus modo, fed
ex niiftis quoque corporibus conftairtcitt , hoc
enimomninoprobaret aduerfanorumratiO,fi
■ m odo aliquid habetcfticaciiatis; nam fi cogni-
to corporenaturali communi,fe\i cognitisprin-
ci. iis oftertur primo loco cognofcendum to-
tum.-deinde partes finguloe , & liar c|u?e poftca ab
Ariftot.conuderabinitur,erunt & ilmplicia cor-
pora&mifta, nonvideo cur fccundum iplani
eorum radonem non fuentante orhniacond-
dcrandumvniuerium, vt exhis osmnibuscor-
poribusconll:ans, hocemmcfiet d-ctotpmun-
do aoerc; quemadmodum &PlatoinTim.-€o,
.& audorlibeliide Mundoad Ale;v;andrum vi-
dentunnundumconfidcrailer-attamendemun-
do vt mifta compledcnte iplis quoque con-fi-
tentibus nona<»itur m libris de Coeio, nonxili-
oiairconfihum Arift.iniis Ubri^ agcrede Mun-
do: reuera eirim mundus no eft vnum quiddam'
ciusmodi quod perfede in vno libro tracfare
potuerit.quumnonfitvniusnaturse, fedex di-
iteriarum naturarum corporibus llt contiatus ;
quamobrem perfeftatotius mundi tiaclatio
habeturintotaphilofophianaturaii, quumin
hoc libro agatur de limpUcibus corporibus , lu
alio demiitis generaliter, inaliis vero de variis
fpcciebus3 Irc enim cognitisparribus dicitiir to-
tus mundus eife cognitus , fed non totus iimul
inaliquo libro vt vnum quoddam lubretlum
co^noicendum. Prsetereafecundumhanc opi-
nionemnuUuseftconueniens traniltus alibris
Phyilcsauicuhationis adhbros deCoelo , neq;
cnimvtaprimisprincipiisadmundum.fiquide
illanonluntmunditotiusprincipiajnequevta
cojporenaturaUlateasceptoadmundum.quia
nuindusnoneftipeciejaliquacorporis natura-
Us,i"cd omnium ipecierum congeri cs , ordo au-
tcmartificiofus.quempropoiuitArift.inprocx?-
miopnmiPhificorum , cit vt ab vmuerialibus
.adparticulanaprcgrcdiamur , &: a ^jenerc ad

fentcntiam noftram comprobantia; nam in ini-
tioprimi librideCoeloinGipitagcrede corpore
fimplicigeneraliter, deindeadipecies tranfita
coeloincipiens.vianteadiximus. In poilrema
parteprimi libri lo quiturfufe deceterniiare niu
di, deinde inprincipjo lccundi Ubri concii.dcr s
illamiamoileniam seternitatem , tribuit cam
foli cct-leiiicorpori ,. quali cam dcmonftratfc de
mundo , fuei ir cam de ccelci^i corpore dcn lon-

B itral'e,i!]ud enini Iblumapud Arifl. ellradix x-
tcrnnatis, ilqr.iiicmidcosteriius "il: m-;ini'.is,
qu,ia Coelum eii xtemum'; c|iiare de accideabus
mundragerc inprimolibro cft ageredeCa.lo.
quiaillaomniaaccidetiafolam Coeli natuiam
eoniequuntur.Initioetiamteitiilibrireceniens
Anilr.ca qu^ in duobus prioribus libris fr aitata
erant, non dicit fe egiilc de Mu n do , fed de iblo
ccelcfticorpore, quod voc.nL.rin-iura elcmen-
tum. Sicininiiio I. Mcteor.comm.emorans ta

^ qux inprarcedenvibus Iibris tradaucra'., non di -
citieinlibris deCctloeoifTedcMundo^ntcvUa
proriusmundimentionefacit ,ieddicitdecoc'
leftibus corpoiibus ,& de quatuor elementis a-
ftum cftein his libris ; nec vllum apud Ariftot,
comperiemus Iocimi,in quo afierat , fe in libris
de Ccelo euille de mundo.

OupmodG vere dici pofit ,ftihie^um in /i-
jy bris de Caelo effe Mundum. ^

c.-p.xvi.

^Edmemorat'.' ;c;i.;.n i;: 'a.iltac-clariorrcd-
fdeiur , fi deciarau .riiTi.us , quomodo adrc-
dum fenfum opinio de mundo redi9;i po.ilr.
huius enimccmparaticneerror aUorum qu:<i-
lium fenlum accepcrunt, manueftiilimus crit.
Mundum huiic corporeum duobusmodis fumi
philofbphi om.nes concederevidenttu-, quum -^■-"^^^^
enim nomcn mundi fignincet 'quoddam perfc- J -^^^' P°-
ctum&:abloUitu.m, duplexineo perfeftio no- ^^^: '
tanpoteft, vna molis ieu quantitacis , zltzx-x P'-'^'^'^''
qualitatis feu fprmsejillam vocarent Latini no-
ftri extenfiuam, han'^; intenfiuam : ration : qu.i-
dem quantitatis & extenfionis perficitur , f; ab-
foluitur mundu"s aquinqjfimpUcibuscorpon- k

bus,amiftisenimnonintegraturmund; mclcs
quatenus mifta lunt , i ed quattniis contlant ex
fimplicibus tanquam cx materia; quare ciianifi
nuilaclfcntmifta,perfedustamenhacraiioi-:e
mtidus diccretur , ex omni enim conlrarcr qua-
titate,&:omnemIocumadimpIeret;ideo Arift.
dixit miftanon aUum habere locum , quam il-
Uim qui eis conuenitratione elcmcnti prxvale-
tisinmiifionefingulorumjracionc autLmlbr-
ma:& perfedionis fecundum intciiiioncm ac-
ceDt£e,mundusnonafoUsfimpUcibus,corpori-
b us dicitur perfedus, f ed c t lii a mift"is omn : b u s,
namprxtcrelemetaadiedsefuntmillisproprije
lin2uloiuforBa.x,inc|uibuSGminibus,earumquc

Ordma

45 «lc Natuxalis Scicntii-c coni^imt. Libcr. 4^

oi-ciincitacftmundipcrfcctioconilitiua, vt vna A [^'//«/w/^y«As//aif f-/i^/«////#^j, S^/^yPc-Ar^^/i?;^//-

fublatadcfincict mundus clic pciicdus & or-
natus.Admolis igiturnaundi intcgntateni^fola-
{impliciapertincnt, adornatum vcro& adab-
folutamperfcdlioncm etiam miila.Intcromncs
autcmquimundumeirc liorum librorumiub-
iedum dicunt, iioc coiiuenit, quod mundus
conddcraturhic vt exfolis fimplicibus coftan"-,,
non vt ex miftis ; atramcn ll poll libros rhylicae
aufcultationis prius oiferebatur nobis tbtum

t^libri de cor^^onhm cceicfitbm,'^ ficctdenithi^
eormn 5 ^ult modo d/cere de alm qiimn^orjimplt-
ciytis, ejuA redk mouentur J fic cnim iicit , acci-
denaa ca.'lefriscorporistradatafuiircinpriin»
& fecundo iib.de Calo:quarcnoaputauir pri-
mumlibriim ita clicdeaccidcntibusmundi,vt
nonllt dc accideiitibus Coclr.Dcmura autem in
calce eiusdem. conrmcntarii lcntentiam fuam
clariffimeprofert , (Sr aliorumerrorcmpatefacit

coonoiccndumquampartcs^atotoordiendum Auerroes, dum diftinguitconildcrationemcle-

mentorum , quae liabeturinlibris de Generatio-
nc, abcaqua: habeturinlibrisdeCo°lo,liis ver-
b i s : r /,? Isbro de GKnsrat/one hon coiijtderttt ele-
menta.mjt l?ropter conjiderattdnem miJ}orHmg*i-
nertibtliHm^ corrupttbtl4um--i!oic autem conjtd.e-
rat ea tn quantiijuntpartes mundi,hic igitur ca^
fideratea tnquantumjunt Juhieitum, tbi^^ero tn
quantTimJitntprinctpiar\^ Itaq^apud Aucrroeni
conlidcrare elementavtpartcs mundi,non eft

crat accepio potius fecundo modo quam pri-
mo,(icut anteaconfi.derabamus.- rrimo autem
modo aceeptusmundusnilaliudreiicraeft, ni(i
quinquelimpliciacorporafic ordmata, vtG;ra-
ueiubftctleui, & graiiius miniis grauij & -id.,
qnodnecgraueneclcueeft, alia omniaintra ie
contineat&compieftatur : itaquede quinquc
fimpliciumcorporum naturisloqui, pcr quas
fingulaproprios, & ita.vtprasdiximus, inier fe

diipofitosoccupantloco3,eftde mundoloquu ^ eaconfiderare vt pnncipia fubiefti, fed eft ca

Alf-xan-
drt dejen
fio.

quumnilaliudiitmundus,niiii!lafic orduiara.
Quaniobrcm fiita intelle.vit Alexander ilibie-
dum effe munduna , vtiiibietftumiintipia lim-
pliciacorpora, quorum congeries eftmimdus,
vera eft ems fententia.idque videntur ipfius ver-
baaSimplicio rclatafi-gniiicai'e, quando dixit
confilium Aiiftot. eire agerede mundo&fim-^
plicibuscorporibus , vtconiunftiua pro decla-
ratiua fumatur , & ienfiis verborum lit, fcopus

confiderare vt fubiedum libri , fiquidem partc
integrantesnon diiiiinguunturrea toto,iediunt
idem quodillud;quare confidcrare mundum vt
conftantem ex fimpUclbus corporibus, & confi-
deraie fimpliciacorpbravt (iintpartes mundi»
ideraeft : proinde fubieftumdicexe munduni»
idemeftac dicere iimplicia corporaeiTe fubic-
tl:um:caque Aucrrois Opiniofuit,,quiin eodeni
dicto Commentario tumdixit elementa in li-

eftmtmdus, hoc elV^fimplicia corpora,ex qui- D brisdcCoeiocoiiiiderarivtpartcs mundi,tura

OpintoA

ttsiroii..

bus conftat mundus : hxc eiiim etiam Auerrois
opinio fuit , qui quum aliquando dixerit fubie-
ftum horum librorum elte niundum,. vt lcgi-
mus iaprincipio iusepai^aphrafeos , & in poftre-
mo Commentarii tertii librimon ob id dixit
^^'quodmultidicuntj fimpliciacorpora non vt
fubiedumtradari, fed vtprincipia mundi , hoc
emmnilpoteft ineptius, nil faJfiiis e.vcofjitari,
q^uandoquidempaus oportuiiiet Arift. derim-
plicibus corporibus agerejquam demundo.fi.
illa vt mundi principia. confiderareatur ; qiio-
aiamcuiusqueicognitio exprincipioriim luo-
rum. cognitionc acquuitur, ncc poteft res iis
ignoratis bcne cognoici i ipfi tanicn dicunt, asi
prius dcmundcq^tiamde iim.pl icibus cdrpou- '
bus , quodfecundum eorum fenrentiamcft o-
mninoabfonumrationi : at putauit Auerroes
fi^mplicia corpora confiderarivt fubieilumli-
bri.iio vt pi;incipia.fubie£ti,Yt'aperti(Iime apud

etiam dixit confidcrarL q^uatenus funt firapli.i.

Ouodmeliusfit dicerefubieBum corpm
fimplex, quam Mundum.
-Cap.XVIL V

^O N eft autcm ignorandum, quod vnum
[nomincraundr, &homine fimplicis cor-
poris idem hoTum librorura fiibiedum dcno-
tctur , attamenlonge mclius, & artificiofus lo-
q^uimurdicentes corpus iimplex ,. quam dicen-
tesmundum., quia IrccteandaTi vtroquernc-
do rcm coniiderai;am expriraamus » non sque
tamen modum confiderandi exprin>imus, qui
eitquatcnusfimplex , non q^uatenusmundus:
quodoftehdo , fumens ab hoc dubio occvlCio- Dt^biftm.
nem,quodc[uum egopluribus eruditis vinsiam
obrulerim,neminemrepenn,quridbaiefolue-
rit: dubiura tale eft : Sentcntia nunc dl: plu-

eum legimus inprimo Com.men! ano libxi ter- rium philofophantiam , quod tota fcientia na-

tii deCoelo^vbiprimuminquitconfilium Arift.- • - -'• ^ •, ■ r, 1 1 . ^j ^ — ^„ ,.-.

efleagere depattibus mundifimplicibus , nec
ob idintelligi^t Ctmplieiacorpora confiderari vt
principia tnundi; nam pofteafeipfum declarans
inq^uit demonftrari ipforum accidentia per fi.;.as
cautas,fubieftumautemeft LiIud,dequo acci-
deiitia per fuascaufas demonftrantur , ea igi-
tur corpora vult ibi habere locum {ubieai. Le-
giojus etiam ibideci agud AuC!,TQa-ft Ycrba.h^c

turalis fubie£lum habear adxquatum coipuS'
naturale,quatenusnatura]e eft, hic.uaquccon-
fidcrandtmodus debet elfe propnus icientiss:
naruralis, &i!liad3equarus, itavtnuUafit alia
difciplina,in qua aiiquid coiifideieiur a^uatc-
nusnatuEam habens , ivzc vlla iit icientise na-
turalispars , quK alia ratione confideret ali-
quid nifi vt naturale , feu riaturam habens;,
qLiutp i^itiii- m libns dc Caio agatur , feu dc

& 4 Munt-

^j lacobi Zabarclijc Pamlnl

2vnindo. feudeCoelo, (JcdcElemcntis, qurep A

irnia Umt covporjinaturalia, iicceffc eil e.i coii'

ildcrarihacrolarationeciuatcnusn,tturaliacor-

poraluut; atqui ciricax iUatiolcmpcrefta qua-

icnusipfum adek omni^ igitur queraadmodCi

fi homo quatcnus A aitimal , 1 cntit , ncccile cft

Vt omne animal ("cnda/t; itaii illa conltdcran-

turvtnaturam habcntia , necclle eft ibidcm

confiderari omnianaturam habcnria^ proinde

omnia naturalia corpora inlibrisdc Coelo lub-

ie.ftumerunt.tumfimplicia. tum mifta; & hoc B

dubium non minus in quolib?t alio libroSci-

cntixNaturalislocum habet , quam m hbris dc

Coelo,cauraenimabiurdiiatiscircvidctur,quia

iic ponitur modus conridci and i amphor rc con-

lldcrata^. namlatiuspatetquatenus naturale, .

ouamclementa, quamanimalia, quamll-upes.

cuare dum dicimus aliquod horum conhdcia-

ri vt naturale, in praediftum abiurdum incidi-

ir us , vt dicamus ibi confiderai i omne natuia-

le; quodh dicamus conUdcrari nonvtnatura-

le. (edalio modo , caconriderationonperrmc-

bit ad rcicntiam naturalem , quia iub modo

conhderandi fcientrx naturaUs non conuuebi-
S^W* tur. Verahuius dubii iblutio meoquKiam.iu-

cUcioinhocconrilHr,quo'dquemadmodumies

ccui-dcrata communis primum eft. dcinde ad

vanas ipccies coarftata, uc & modus conlide-
.Sufracs randi ,hoc cnim omnino coniltcndum eft, U

modus conriderandi debeteire xqualis rei con-

fideiatx, vt antca diccbamus^quoniamigiiur

fubiec^im in tota fcientia natu-ali vnum eft.

corpus naturale ; idque primo loco traaandum

pro''Oniturvt commune genus, deinde adva-

1 ias^ipecies ordinatim coaiTaatur , nec ob id plu-

ra iunt fubie£la , fed vnum,ilquidem fpecies o-

mnesin communi genere vnitatem rccipiunt ;

niodusquoq; conftdcrandi vnus efttotamici-

cntiam ampleacns , quatenus naturam habens,

ita tamcn vt prius iumattu natiua communiter,
' & indiftinae in libds Phyficas aufcultationis,

deindccuiufq.natuialis corporis propriianatu-

ra,qu3e huius proprii motusptincipium eftvcon-

fiderantiu- igitur in libris de Coclo fimplicia

corpora , quatenus proprias habcnt naturas,

qux propriorum. ftmplicuim motuum cauias ^

lunt ; ilmplicts auteni motus cauiaeft iratura '

fimplex : eft itaque fubicaumcorpus limplex

vtnaturam fimplicemhabcns , non vtabiblute

naturam habens, fic enim feq^uereturamplio-

rcmeftcmodum conUdcrandi re confiderata,

& aliaindeemannrentablurda. quxin dubita-

tionetaaafuere, quce omnla inquoUbet libro

naiurali euitamus , dum naturam reftriaam iu-

miniusadcorpusiliud naturale, quodinquo<

quo libro dicatur confiderari, Sic etiam fcrua-

tur ille dodrins ordo , & artihcioius progrcirus
ftbvniuerralibus adparticularia, quempropo-
fuit Ariltotelesin Procernio primi Phyikorum
a coiporc natura.U latiili.mc accepto acliingulas

D

ciuslpccies , c-[Uatenuspropriasnngulxhabcn6
naturas, cjus: propriorum motuum funtpriuci-
pia ijtalis enim rcuera cll:apud Ariftotelcm coiv
fidcratio omnium corpoiumnaturaliuniinto-
taphilofophia naturali. Hunc igiiur arrif:cio-
iumprogrelfum fcruamus, dum dicimus iuhic-
d-uminlibrisde Carloeifc corpus iimplexqua*
tcnus'nmplex,feu mundumqaatenus eltomni-
umilmplicium coiporuin congcries , (ic enim
dicimuj quaienus naturam habet flmplicem:
non iic , ii dicamus fubiecluni c& mundum,
feu limplicia corpora quatenus mundiinicon-
ftiruunt •, mundus cnim non eft fpecies cotporis
naturalis , fcdcftpotiusomniunaturaliun-i cor-
porumaggregatio ,neq; vtmundusell:, habeta-
liquarn propnam naturam , vel proprium ali-
queni niotum, fediolum habctpropriasnatu-
ras iingulorum corporum , & proprios lingulo-
lummotus! quareiitota Icicntianaturalis vcr-
fatur in corpore nalurali quatcnus habcL in fc
naturam, quceei]:principium motus naiuralis:
nonpoLCiliia conUderaie mundum vniuer iu.m.
vreius confidcratio lit leiiuiiia a coniiderado-
ne ilngulorum corporum e quibusmundus con-
ft-at. Summaigiturh:^c[it, ncJminemundingni-
iicaripol;e;atti-nur rem in libiisdeCcelocon-
{ideram,icd mundum coniidcrandi omnino nc-
oamus nominc mundi ligniiicari polle. Adde
quodappcllatio mundi anibiguitare non carct,
poicilcnim nonmodoid, quodcxiimplicibus
corponbusconilat , led eiiamid, quod omnia
pioriuscoiporacotinct appcUarimundus.; imo
& rerum omniutam corporalium , quam incor-
poraUum coUeaionem pollet quifpiamnpmi-
ncii-iundi intelii2;ere ; hx autem licet vnii mun-.
dum conitiiuant, noniia tamen vnum, vt (i;b-
vnam fcientiam cadere aptus fit. Quodigiiur
mclius iir lubicdum ii:atueie corpus naturale
fimplex, quammundum,manifeftui-n eft.

Nome»
mfidt efi

cum.

Soiutio argumentorum pro Alexandro ad^
ditdorum. Cap. XI IX.

REftat , vt quantum roboris habcant ar-
gumentapro Alexandro adduda , videa-
mus. Ad primum ex intcriptione acceptuin ,
poflumusbiiariam reljjondere; primum dicere
polTumus , nihil elTe abfiudi, ilCoclumin hac
infcriptiolre pro fold quinto corpore accipia-
tur, noneft eniraneceilarium , vtinicriptioncs
librorum fempcr lumantur ab omnibus rebus
conUderatis : quum lolcant elle arbitrarix, &
intcfdum etiam a nuUius rei conlideraLxnomi-
ne fumicompcriantur ; vt Mctaphyilca ficap-
pellata, noneftare alit]ua coniiderata.fedab
ordincdoarinscrcfpcau Icientixnaturalis; ea-
dem etiamvocatur fcicritiadiumia, licctpai ua
tantucius parsUt dcrebus diuinis.Iic cnimap-
pcllatiira folaprxcipuareconUderata,qualiscI-
fetetinfcnptiolibrorunjde Caio;Ii Caldpro-.

4^ dcNati3j-alisSdcntijeconi]:imt. Libcr;

foloq^iintocOVpOre.accipcrclur : iic libri quo-
qucMciceiologici inlcribuutui abiis taumni,
rublimiliniH"» nonab iis.quscgicnuntur

ib

queeni . . . ^ „--

intcna, licettalia phua in ei/dcm libriscon
{iderencur. Secundo dicercpoflunnis iumi in ca
infciiptione Coclum pro nnuido vniucrfb, id-
que iemcntiae noftrae minimcrciragari , quum
~x iios quoque aricramus trad^lari ni hislibri§ vni-
uertum, hocell: i iimpiicia corpora, quorum
colic»liio cft mundus vntucrilis ; lic autem llim-
pra edct inlcriptio are confiderata , at nona
oiodo conildcrandi , ncquc id abfurdum el't,
quumaliqusinlcriptionesnearequidemcon-
liderata fumptse apud illuftres auctores cora-
periantur, led ab aliquoextraaeo, vtprxdixi-
mus, quocircanil roboris habct argumentum
^(Ifeiun hoc. Adiccitndum iam patetrcfponllo exiis,
dttm, quxantedicxa fiuit; dicimus enimprimum li-
brum eilc de Ccclo , vt ipie Ariftoteles aflcrit iii
initiotertiiUbri.&ininitioprimiMeteorolog.
namaccidentiaMundi, quseinprimohbrotra--
dautur, pnrao competunt Coelo, indeque ad
vniuerfumrfnundumredundantjideo volens ca
attnbuere Ariftoteles mundo , vt fubiedo adx-
quato , cognouit nullum eirelocum eisconue-
nientiorem , quam cum Ubrum , in quo de coe-
lefti corporc agitur, obidcorum traiilationem
Vide lib. aggiefllis eftftatim poft declaratamquinri cor-
^pol.c.2. poris ria^uram,qua de re aho in loco vberius lo-
quuti iiimus, quumnoilramdedoftrinxordi-
nefententiaraabaUorumobtreclatiombtis tue-
^d ter- ricoa£ti fuimus. Tertii argumcnd foUitiofu-
tium. niiturcxverbis Simplicii,quidicitCcelumnoa
Curccel!* ideovoceri elementum. quialltmarcriamun-
^ocetur (£i^ fed quia elT: limplex,quam refponftoneiTi ve-
^lemen - riffimam elfe demonftro ; quum eniin Ai iftote-
tUf?K ies in iis libris & Ccelum & alia quatuor hm-
pliciacorpora elementa vocet, coniiferi cogi-
rnurea omnia eadem ratione elemenra appel,
lari, itaque fi Ccelumrefpcaumunrdielemen-
tum dicitur, opoirtet etiam rchqua dici elemen-
tarcfpedu mundi, hoctamenua efttalium.vt
nihil falfius, nam legentibus totum ter!;ium li-
brum dc Coelo , parieteanunquam vocari ele-
mentarefpedu mundi , fed iemper relpeiflu mi-
ftorum.ipfanamquevocatAnitoteleselemcn-
ta corporum , & in definitioncelementi , quam
~ibitiadit, lioc manifeftiinmum eft; igiturne-
queCoelum diciturelementum relpedumuu-
' di,fedperilloruiai fimilitudinem, quumenim
rinteiufdemordinisquatenusfimphciallmt, &
conditio ekmenti fit vtlit (implex , Ca^lum di-
citur elementum quatenusetl: flmplex ilcutil-
J^ror ne la, qux vere funt e-Iementa m.iilorum. Miror
^4,ntiitm autem,quodaliquinvgaieaudeantneceflanam
tlemert- eire elemeiiLi condidonem vt (It iimpJex , & di-
tum de- camreqairiiolumvtfithomogencum,&e\'eo
iere ejfe cstcraconftituaniur jnammanitHle repuonaat
Jim^re.t,. AriftoteU , & inciduntmfcntcnt!amx\na.\aT;o-
fjein, cont.extUy 33. illius tcrtii libriab Atiitotck

D

A rcpjoba.ur , iuqutticriim non omnc homo-^c-
ncum cricelejucntum., vtcajucm, <S:os.ffd^ul
lohim. quodinres fpecie diuerfas refoluinon
poicft.caroautcmrciohiiturinigncm.a.niam
acrcm, & tcnam , pi oiad<;caro non eft clcmcn-
tum: vulrcrgo Anftotelcsnon etfc elemcnturo
niiud.quodcftiImpJex,idqucciiamauertnar*
fentincap.3.hb.5. Met.tphyfic. vtibi vidcrccJh
Confirmatur autcm li:tc Simpljcii, ac noftra rc-
fponhotethmonioAiiitoteiisinpnmoMetco

B rologic.cap.3.&4. vbiCa:hunfumhtcrvocat
pnnnim elemcntum ; ibi namque cn-tum cft
non vocad Coclum clcmcnium refpcllu mun-
,. di, quumin iislibiis nonaliaratioiieconlld.'-
returCoelum, nihvtca.uac.3cum,qu-eminfc-
noremundofiunt ; uaque nonaliarationedi-
citurclemcntum.nitiquiacftrimpiex.Adquar- ^d ^um
tum neganda cftminor propoilno ; aJproba- ^^-«-
tionem auteni neg.tmus munduni habeie alia
accidcniia prrcter lila, qu-^ propna funtalicu-

C |«slimphbiscorpods;namillaqu*dnpdmoli-
bro traclantur , naturam Cadi confequuiitur :
mundum vsro habere pilncipia hcga.-idum o-
mnino eft, quanquam enimcx limphcibus cor-
ponbusconltattanquam expardbus , & ex ma-
ten^, talis tamen matena non dicitur pdnci-
pmm rei, nill eiforma fupcn-ueniar,qucmadmo-
dummembrisanim.:ilis fuperuciiitanuna , quo
•fit vt partes animalis tum llntpartcs inteWan- "
tes, tum eflennalcs.nempcmateria, qux ab ani-
ma fupcrucnientepcrficitur; talcm autemfor-'
mam mundus non habet ; quarevaniuneftid
quod illi dicunt , fimplicia corpora vt mundi
prmcipia confiderad, quod ex eo quoque oftcn-
ditur , quod non traclrantur antea accidenda
mundi; vttraaandacflent, quiapriusfuntco-
gnolcendaprmcipiarei,deindeaccideiitiacon-
1 equcntia. Qupd vero dicunt , pnncipia fimpli-
ciumcorporumnon confideradinlibnsdeCoe- Qj^^^m» -
lo, faliumeft. licet enim Coelum non habcat (i°Ccci':i
principia.habettamenpropdamnaturam^quse kahe.tt
declaiaturinpnmolibro.caquetraaauoeftm- P^-^^-^ci^
ftaraacladonispiincipiorum Cceli, noncnim P'""
aham ob cauiam qujerimtur pdncipia rei ha-
-ntis pdncipia . nifivt eius natura& eflentia
|nofcaiur. Quatuorautemelcm.entahabent
quidem pnncipia , matenam & formam , fed dc
matena nildici poterat praeteriUa qua in pii-
moPhyficorum dida erant; deformaverodi-
ftum quidem eftinilloprimdhbro , fed foluni
communiter & generaliter , reftabat igitur di-
cendum de propriis eJcmentorum fonnls luxta
ptomitfum Adlfot. inpoftrcmo contextuilUus
pruni hbn Phyficor. idquefaciendiim erat in li-
bns de Coelo,fed quonia.m hae funt incoonitx
& nomme carent , Anifotelcs accepit piopde!
tate^Ioco ibfi-arjm, ncinpe ^rauitatem &Ie-
uitate.ai : q..are uegari non poieft formas ^le'
mentorumnihbdsdc Gcelo confidcrari : Daict
etum ibi deciarari . proprios <:orv.-n nroAts'^
- .-^'5 pro-

5^

Ud^

lacobi Zabarcllce P.\tiuini , 5t

pvopiiasquiLncs.aliaquteoi-undcm accidciuia: A tim dc mobLUadvbi, hoc uaque fubie^um cft
quai-c lallam'pi-or(us^minojcm aduerlani lu- libiorum.dcCcclo. Horum imtcntiaineopro-
muur. Adquintum negandum &conrcc^ueu.s '' ^ "' ' .a...._. ._

& vtratione^ationis apparcat, rctorquco prius
conaa aducrlaaos argumcntum lic;poteil con-
li dcrari mundus > v i collans e>r ommbus & fim-
plicibus, & millis corporibus, qua ratione pro-
priedicitm- mundus &peited:us& ornatus,er-
eoniliinaliquo hb.ro rcicntisnaturalisitacon-
lidcreiur i-nimdus;philorophianaturalis man-

banda maximc >Ar quod putarunt Aiiftot.in li- ^[^'^ .
bris Natura.!ibus ordmemfer.uaire ab vniuerra- J^'^^^''^..
libus rubioais ad particula.ua, & in Izbris Phyll- "^P'-'^*
c.3e aufcahationis ^gille de genere iplo iubie- ^'"^
dlo , poileaveroinahis Ubris agere dc fpecic-
bus. Sed quod de fubieciio horura UbrorumMi— ,
xeiunt, admittendumnoneft , niil ad bonum.
fenfiimtrahatur, quieriam videtur quibusdam.

CA & diminuiaerit.Si hocargumentumnoneft B ipiorumnon fuifie incognitus , vtvidereeft^iit

c.nica.x : argirf-ncntum ciuoque aducriariorum
nihilhabctciricaciiaLis.j ratioautein ei>, qiuia
mundusnonei^itavnumquid, quod feortum
apartibusfuis cognolci debucrit vel potueriti
fcd cO'r;nitio partium ell: cognitio mundij dum
iiTitur co2,nofcimus omnia iurvpUcia corpora,
cuamh nuliam lotrus tratlationem faciamus,
cognol'cimusmundum;quia mundus ciiiim-
phciacorpora ilcordinata: fic etiam dura co-

quxftiouc loan. Magill:ri , doclorisPaririealis,
Scotiftx non fpernendi. Yrgetur primum hxc
opiniohacdiiiicuhate, quod corpusdocomo- Defenjt»
biknoniohus hbridcCoelo, fedomnium li- dtdA opt'
brorLminaturalium fubieclumeft , fiquidcm o— ntonts^
nme naauale corpus tam Imiplex quam mi-
ftum,eftloco mobile; quodftgeneraUter acci-
piatuH- corpus locomobile , videtur potius ad
libros Phy;IcK auicuhationis pertinereeius c5-

lcimusomnia naturaha corpora& {Imph- C Cideiaiicquumid omniaproriusnatui-ajiacor-

pora ftia amplitudine compledatur. Hoc illi
vidtntes adiccerunt ftmplex, &dixerc corpus.
-fimplex quatenus mobileadvbi,eiicfubieftuiTi
hbrorum de Coelo. Sedhoc dicentes inalias
nonminores ang-aftias inciderunt., modurae-
nim conliderandi ampiiorem feceruntre con-
ildcrara , qacd nuUo pa.il:o faciendum eft , ftc
cnim rieret vtnon folumiimpiex,fedetiammi-
ftum,.& omnenaturale corpus m libris de Coe-^
de Gcneratione vt principia miftorum. -P loiubiectumcftet , lienim quatenus loco mo-

bilc; ergo omneloco mobi!e,vtetiamantej} ^i^.'
ccbamus.S.edhocquoqueiihanimaducrtences
diftiuxcre mobil e ad Vbi , & dixere fe illud tau-^
tam int elhgere, quod rimplici.motu fit i-nobile..
ALramen nequeper hocomnem difficultaiertt
fuiTulerunt,nam.mobihtaseftaccidens corpo-
sisnarurahs;'3cmc:d.ionaLurah.dcmoniftraripa.
tefta priori, nam co.-pusnaturaleeft mobile , &
loco mobile, quianaturamin fehabet ; qu2 eil

cia&miila,cognofcimusinundum altero mo
do accej3tum,proinde nullaaha requiriturmu-
di coniideratio prseter confiderationem par-
tium. Adpoftremum , quod aduerfus Simpli-
chim afixrebatur , dicimus Ariftotelem de Ele-
mcntis agere tum in librisde Cafto tumin li-
bris de Gi neratrone & intcritu , cum hoc tam';n
difcrimine, quod inhbro deCoeloea confide-
ratabfolute vt coi-poranaturalia,Ln librisar

tem

Quoniamigimr quahtatesmotrus competunt
c!ementisvtfuritnaturalia"corpora,absquevl-
lo miftorum refpedu , altcratius autem eis da-
tce iunt vt fint principiamiftorum, Ariftoteles
harum quahtatiun tra£lationcs ieiun:vit,& mo-
triccs confiderauitmlibris deCcelo, qusema-
jcimevidebanturidone2,vt pro clementorura
formis fumereiiLur , quia per has formx ele-
Bnentorum edunt immediatepropr-ios natura-

ksmotus,quieiscoffipeu!ritproutlunt corpo- E, principium.motu5; & corpus{Irapk.v,eftmobi-

ranaturalia;aiteraiiuai-um autemconftderatio
fiiitrcicdain librosdcGeneiaiione-- qua dc re.
poftcafufiuslciquemuri.

Alu aliorumfententU de fuhied:o lilm-'
rum deCxlo. Cap. XIX..

Ll-i^ quoque fuerunt aliorum fententise
de fubieft o honim hbrorum .quas non crit

A ^ , .... ■ r X

abrebreuiterexpenderc&andeiendi poflmr» F terni principu, aquo emanat ipiapropcmioad

k motuliraphci, quia na.turamiiraphcem.ha'
bet^nonpoteitigiturmobilicasftatuiratio for-
malis.fubietti infcicntia narurali, feu in alicua
eiuspartcquinrubiectumpoiht m icicntia IwX
demoniirari per cauiatn , demonitrabitur cmm
parsformaiis departemateriah, quodquidem
abiuruiilimum eii. Vtigiturhanc quoqucdirH-
cultatem eftugcrent, tanJem dixeruntfe noa
furaeremobihtatenr viaacctione, fedlocoin-

Optnto

JLAtino-

rHm.

conriderare. Latiniomaes fubicftum ftatuilTe
videnturcorpusmobile ad vbi , hac moti ratio-
ne; LibriPhyiicseaufcultaiionistubiectum ha-
bucre m.obi!cabiolnteacceptum , hoCautem
prima dim^ioncdiuiditunnraobilead vbi, &
mobileadformamAquoniam igitur motus ad
locum eft oraniummotuum primus , ra.ioni
conlbnumfuit vt poft cognitioncra corporis,
icii oitis «nQbiiis aijfolutciumpii; agerctur iia-

motum , principiumautem eftnatura,dicunt
itaque iepermobilc intelhgerenaturak, feu
naturara habens , & pet mobile motu {iraphcL
naturaklimplex , ieuna:uramhabens {impli-
cem,cj^uieopinioiio{iracii , lic enim fubie.cium
ftatuuntcorpus. natarakiimpkx quatenusna-
tmam liraplicemhaben.i. Si qui vero fentcn--
tiara illamnon iiciiiteliigunt, lipraediclis diiii-

cultatibus aico c]_uidcjoiiudido ilc vrgcntur,vt

dcfen?.

53

dc Naturalis Scicntia^conftitut. Libcr.

54

Opinio

lamblici

& Sji-iit

ni.

Confu-

fittiot

dcfcnili non pofTint. lamblicusaatcm A Syria- .A ftiniem,nLi!Iaidoncai;uioapparct..curpofi: co-

niis dixcrunr, conflHum Arillotel. clTc ai^crc dc
co-lcdi corpoin:, noadc clcmentis, dc his ciiim
aaiin hislibr^s recundalio, &proptcrCoL'lum.
Quis: (entcntiapractci illa, qUcTaducrfus cama
Simphcioadducuntur, liocquoqucargumcnto
f a! Hi clTe cognofcitui , quod clcmcntaTimt cor-
p.oia ;(.i;ui-.\iia dign.a pci; fccognitu a philoib-
pho naiiiral;.non mmus , qu.im Ccfluin ; quo-
circa non (olum a; iorum giatia tiaclanda funt a
natuvaJij.fedetiam.proptcrCc. Quoniam igicur
m libvis de gcncratione coniuicrantur vt prin-
cipiajiniftorum, necpofeclaibicli-corumcon-
fld-raiio, iiquidem particuls tantummodo cic-
Jiientorum, qure fub gcncrar ionem cadunt , ibi
«onfiderantur, non intcgntaies ipiorum ; dcii-
deramria lcicntianaturalitraftatio elemento-
fum abiolutii<Sc infticuta propter ipfamct ele-
mci; ui : t.ilis enifn nuila ell:, nr.I illam dicamus
qj;c !i 4':,u; i : duobus polleuoribus de Ccclo
libiis. QHncontiahanc lCiitentia.ni alia vidcre
cupit, Sjmpiicaulilegai.; Iupciiiacancumen.im
ellcexilliraaui.omniaqu -^ hic dcrchic a Sirn-
plicio djcuntur, m mcdium adducLrc. De fub-
icftoigiturlibrorum deC'X'lo, &carin icien-
tia naturaii iecundum locum obtineaat, hasc
diCtz iimt.

De f!ihie[lo,& de locQ lihrorum deGenera-

tione & hiteritH, aiiormn fentmtitz,

earunique rcprohatio.

Cap.XX.

Ntcr omnes confiat , duos libros de Gene-

raiione&interitufi-atim poiHibros deCreLo

coUocari.praindetej-tiumin hac fcientialocum

obtjnere : ideo fi ratione duce inuenerimus,

ouidnam primum poft fimplicium corponirn

cotinitionem nobis cognofcendum propoiia-

tur , manifeftum erit horum Iibioriim ilibie-

(ftum.&prsediftiordinis ratio. Mulrorum len-

MMltora tei-itj^fuit^quodiubieftum horum librorumilt

Jsntetta Generatio & interitus , quum Arifiotel. in iplb

dc jub/e- eorumlibromminitiohunc tanquam fcopum

j ''• {Ibiproponat, de Genei atione & interitu loqui,

de Gene- Yi2.i\z lententiam nos alibi reprobauirnus , &

oftendimus , s,ena"ationem & interitum elFe

ra^.

Confiita.' quiiienaicopum & intenLionem y\.ri!lr. in hi., X\-

f] j bris: atfubieciumdicinonpofie,quumiintac-

- cidentia&aifecT:ionescorporumnaturaluim,&

■^ " ^' Jn iifmet libris vt affecliones in ( ubiefto inhje-

•^' * reiites tradenturab Arii-tot. quseraturque ibian

fint,& apriori per fuas cauias demonilTcntur de

fubiefto,quodquide-miiullopado fieri pofiet.

fiipfaEeorum libroium fubieftum effent. Sed

neque ordinis horum hbrorum vllaab hisad-

duci recfa ratiopotefl , quum enim ipli dixerint,

fubiedum librorum de Ccelo fuiilemundum

Tmuerfum , vtex fimplicibuscorporibuscon-

gnitionem mundi fequaiurcognofcenila genc-
ratio : quod ft quam ip(i adducunt , ea italcuis
eft , vt non polTit in illa animus acquiefcere;
mundus cnim & limplicia corpora {iibA-anrii:
funt.gcneratioveroaccidcns: cur Jgiturpoilil-
larum iubibniiarum notitiam fcquaniur hxc
accidciiria nofccnda, gcneratio, intentus , a!te-
ratio , accretio & imminutio, necpotiusalix
f iibftantix nat urales,nulla fvt mi ti i videtui;Jaf-
B fcnifirmaraiiopotcft: &liuius erroris ea vna
canf"iextitifrevid.cnn-,quodfubieaum fciea ix
abaircdionibus & ab intentionc, feucon'.llio
aucturisnondiftinxerunt, fedhcec omniacon-
f uiidcntes vcrum doil:r!n-2ordincm,& ai tificio-
iam libroram ilrufturam cognofcere "nequiue-
run t; li ^-.nc igi tur fcntcntiam vtalibi a nobis ex-
ploiaminprLeilMitia Jimutamus-. Latini , qui in i^^fj.^gj
Iib.rhy.ic.eaulcaltationisfubiectum elfe dixe- ryym ')pi'
i-cens,lcucorpusmobilegcneraliter acceptum, ^i^jj '
C deindcm hbr, deCa:loprimam eius ipeciem, /7^i,^f.j^.
qu.3:cftcorpus,mobtle ad Vbi , probabilicrcm />^^',/^
-ordinishbrorumrationem adduxere dicentes, Cn-^-a
fubiedumlib. de(3cncratione effecorpus mo \io'fg
bileadtorn.-iani,feu('vteorumaliquimaluntJ
coipus tranfmutabile , quod tamen meo q li-
d^miudicicidemligniiicat , proindetotaillo-
ruminterfealtercatiodehacre inaniseit Ete-
nimqui di:<crunt mobile adformam.nomine ^'^'^ f^^'
formjeintellexercterminummotusabfolutum ''""'^f"
D addiifcretiamreipeftiui ;indecemautem ilim- ^*''"/"^^'
mi generibus tria tantumiunt, qujc habeant ^'*^'^-
naturam abfoIutam;fubll:antia, quantitas. & '^'''^^^'^
qualitas , reliqua omniarelpcaiuara , ideo tres /"'•^'^-^^'*-
tatum mutationesdicuntur eire adfoi mam.cre- ^^'^^■^'^
ncratio , accretio, alteratio , dc quibusagiturm ^^Z^^^^^'*'
libr. dcGeneratione: motusautemlocaiis non
■ ertadformam.noneltenim proprie adlocum,
fiquidem locus non eft quid mhserens locato,
fed extra eft , quare Ibcatum non dicitur acqui-
E rerelocam, fedpotiuslocaiion:ni, feufvtvo-
cant^ Vbi : promdc refte vocatura Latinis iii-
terpietibus motusadV.bi. Vbi autemilgnificat
reipeftum qucndam locati ad locum, quare
noneftproprieforma;itaque cliftinguitur mo-
ti^^.^d Vbi a motu ad fbrmam > qui complefti-
- turgenerationcm ,auftionem , &alieradonem,
&tradaturiii Ubr. dcGeneratione ; quumigi-
tur hunc eundem fgnificare volueilnt ali) di-
centes transmutabile , noii video in quo dif- -
F ierant tranfmutabile , & mobile ad formam.
Scfitentia haec majorem , quam altcxa prius re-
iefta, probabilitatemhabet, &propiusad ve-
ntatena accedit , nam hi corpus aliquod na-
turale fubiectiim horum Iibrorum iiatuunt,
nonatfeftionem, vtilli;rations quoque ordi-
iiispotiorevtuntur,nam ordinedotirinae con- - ■> .
.fiderandum prius eft mobilc generaliter acce-
ptum,quam ejus fpecies , & inter hasprius mo-
bileaiVbi,quammobiIeadformam,quoniajTi

motus

5^

lacobi Zabarellie Patauini

54

iuaoca!isha{Timeomniu:B.patct, & pvi- A- He fiibieciollh.de Gcneratimiejentmtia,

tf 171.0.

Confu-
iatiO.

mO-- . , .

nuis omnumi eit. Attamca hi quoquc a vm:a-
tereccdiuuob rauoncni anobis taclam fupc-
1 ius /quum de fubicao libr. dc Ca:lo loqucrc-
niur,nammobilitds ad tormam eft accidcnsi
quod pcr-cauiam nai uralcm dcmoniirari po-
tefV, iicautcm demonil:i.arcturmodus coniide-
randi dc rc conlidcrata,quod cllet dcmonfliare
fubicclum. Huamenmini+speccaht quam qui
dicunt corpus gencrabile & corruptibile iubie-
clum cde^quatcnus gcncrabile , & corruptibilc,
namprs-tcrquam quod iiliquoquegenerabili-
tatcm,qi'.jccliaccidcns, modimi conlldtrandi
iaciunt.in eum quoq;erroremIabuntur,quod
illummagis ccar£lant, quam coardiiandus ei^
lctidum enmicorpus gcnerabiielubic&mft efle
dicuntquatenus generationi lubiicitur , exclu-
duntaiia omnia,quje in his libris conliderantur
prfctcr crcneraiioncm & interitum : mclius ita-
Gue alild!ccbant,quatenus mobikadforniam.

propria.eiiifque declaratio.
- ' C.ip. XXI. '

T ipfchac in re meam fententiam profe-
ranx: cgo putocorpusnaturale gcncraiio-
m & intcrirui obnoxium m his libris lubieftura
eiTe , i> a tamcn vt pcr hxc rem lolam confidera-
tam lIgnificariintelligamus,nonmodum con-
iidciandi; hic enim icinper iiabaudiendus cH',
quatcnus propriam habct naturam^ hoc qui-
dcmaiii, q^ui hanc ipram. ientcntiam fcquuti
iunt , non animaduertentes in magnas dirlicui-
tatcsinciderunt; fcd eas nos nullo ncgocio eui-
tamusulhnamque diim gcnerabile& corrupti-.-
bile vt rauonem coniidcrandi fumunt, cxtera
omnia , quseinhishbris tradantur, excluduiit;
nosautCmperhxc iubieftum iolum materialc
denorantcs,exprimererantummodo volunius,
■quamnaturahscorporislpecicmAriftot.inhis

iicenimmodui-nconhderandian)plioi-cmlaci- C lib.tradTaturusfit^eandcmqueiignificarepoire-,
cntci, dicunt ipfum confidcrarii-^on folum vt
oenerationi& intentui,icdetiam vtalteratio-
ni & accretioni & imminutioni & miibioni iub-
i i citur. Ob ixl tutius ibrtaflc cft , nullum in iln-

trulis naturalibus libris modum confiderandi

^ofa de

^v,- ^'•' quarere pr^ter rem coniidcraram, quum id
jiat,aai-^. j^.j,ji^j5caufaerroris extitcritj fatis namquecit
fem^elrationem eonfidcranditoti icientisada;-^
quataminueniire, quss c^ quatenus habcns na-
turam> dummodo fempernaturam intelliga-
mus , vtanteain libro deCoefo annotauimus,
nempenoiemperlate , & indiftincleacceptam,
fed adilludcorpus, quodinquoquo hbrotra-
aatuT, contraaam,atciuerefl:riaam. Quem-
admodum enim inlibris de Ccelo fubiecfum
' <fle diximus corpus naturalefimplexciuatenus
naturam habens fimplicem,qux cft principium
proprij motus , aliorumque propriorum acci-
dentiumiita vbi iiibieftumeirctanimahnullas

D

mus dicendo corpus naturale aiterabile, hoc e-
nim cum corpore gencrabili recrprocatur ■■, huic
poilca aquaiamconuderandi rationem adijci-
entes , quatcnus propriam habet natunim , o-
mnium , qus hnius corporis naturam inie^
quuntur, confideraiionem ampiecLimur, nul-
lumque eorum excludimus. Sednondum pro-
priam defubiecio horumnbForum fententiara
proLulimus,adhucenim iioexpreilimus , qiiid-
nam inrelligamus percorpus genxrationi "& in-
teritui obno.\ium,quuminhoc egoab aliorura
opinio ne dilfent iam^refcraiTi igitur fcnrentiara
meam , eamque quanta potero breuitate decla-
rabo. Antc on-mia eit nobis hoc fundamcn,
tumiaciendum,quod quandodicimusrem ali-
qua.m3e~tcrnamvel caducain efle, non refpici-
musfpeciem,fed inciiuiduum,nam fi ipecies
fpetlemus, omnesapud Ariftotel.funr2eterrise>
promdenullares datur.qua; fit vnqtiam interi-

dfet aliiis quscrendus confiderandi modus, nifi E tura fecundumfpeciem:quoniara igitur rerLtro
vthabensnaturamjpropriamfcilicetanin^iahs, -■•.-- J ■- " , nr-

qusepropriorum motuum & accidentium cau-
fa eft.Sic igitur in quolibetlibronaturali quum
pri muminuenia eil r es cbnfiderata,hoc eft lub-
iedum, quodmateriale vocant,modus quo,

que confiderandi inuentus cft,.<:onfideratur e-

Bimqushbctfpccicscorporisnaturalis^quate-

nus proprianr habens naturaiti. Hoc admone-

revolui, vtcommunc prxceptum eflet,quod.

&inhoc, &inaliis fequentibushbrisoblerue-

inus :iatis enim eritinfinguli;; cognofcereiub-

iecium materiale , quod quidem in quoiibct li-

bro necefle eft cfle ipeciem aliquarn corpons

iiaturaln.;modus exumconfiderandudem fcm-

per iubaudiendus crir. Quod igjtur ad fubic-

j[imix attmet libr. de Gcnciatione, hsc

dealiorumfcntcntijs ditta.

fuiacicuit-.

alias dicerefoiemuscadiicas, & mortales ciTe^
alias veropcxpetuas,certum eftnos fcmper in-
diuiduis iblcre tum aternitatem , tum interi-
tumattribuere. Hocitaconftituto,fi confide-
rarevelimus, annafuraliacorporafint Gaduca,
anxterna , tixs eorum graduseire compcrie-
mus,duosextremos,tertium mcdium:primus
gradus eftcoelcftium corporum, quscapud Ari-
itot. 2et.ernapenitus iunttam {ccundum ietota>
quam ircundum partes : alter ejb miftorun:i
corporum, quaefinguiainteritui obnoxia funt
taiTi iecundum partes,quam fecundum fe tota r
mcdiuir\ iitter haec locui:n elemcnta obrincnt,
quxfecundum f>artcs quidem continuegcne-
rantur& intcreunr , at iccundum integritatcs
fuas nec vnquam a^aid Arifiot. iunt gcnua, ncc
vnquaminreriLura,proindcLimtquatiior indi-
uiduaj.tcrna. Deduautcmnaiuraciemetisnas
idw.a.s cduaiias coditjioucspropter diip nn.incra.

Tres p'sf

dns (jor.,
porHfn
na.tn-r(im-
litim^

Elemet^
/^iiomo-da
fnt &ter-'
■/ia,

Dno mi*^
nera, cle^

$7

dc Naturalis Scicntise conftitut. Libcr.

51

quibuseamfttindofungi oportcbat,tanquam

Tiu9ge' proptcrduos fcopos aciincs. ideoquc dcdit ct-

nir^ cju<t iamei&duogcneraqualitatum,tanquaminrtru-

Itfatum menta, pcrquaeduobus illis muncnbus iunge-

tlemta- rentur. Vnummunusfuitintcgrarehancmachi-

ter/tm. nam.qux vocaturmundus.primatnamque par-

tC3,equibusmundusconflat>funcquinqueiim-

plicia corpora,vtantea diccbamus;quodmunus

obeuntelementafecuadum fetota, ignis enim

totus fupremum locum implet, tcrratotum m-

fiiDum.aer & aqua medmm ; Coelum vero hsec

omniaambit,&contmct: huitpriori rauncriin

feruiunt motnces qualiatcs, grauitas & leuitas,

quodlibctenioRipforum fuuni locum occupat>

vel vt graue , vel vt leue , vcl vt nec graue, ncc le-

■ uc. Patetautcm clementainhuiusmiinerisfun-

ftioaenullam haberc rclationem ad mif5:a,fed

abiolute ex-.ftcre vt ccrporanatuialia , etiamfi

Sicundu- "^iliun^ miftum cx i{)fis conftitucjci ur. Alte-

munif-!* ''^"^ raunus eft vt fint (ratena corp.>rii mifti,

eoqijefunguncurnun aa.plii-'sl"ccundum lcto-

tariv.d iccundumparticulas.tota namqae com-

jr.ilcerincnpofiunt, lcdiolatparticula comtni-

- fccnLur,& coriilituuatmiilum: propter hocle-

cun-ium muri.os , quo elcnienta refiMciuut mi-

ftuin vtcius princuaa.da.umcft cisaiterum ge-
11 ^ •

nusqu3iit.itum, quac vocanturalrciotiua, qm-

buiiRtCi icagere &pati,& mutaninuicempof-

fc.u , iiqiiid;mex}^ lu.ibus.iisquecontrariisna-

tunstannuani exnjaterianonpoteratvnumali-

quod geneiaii.niliilid & alterari,^& genefavi>&

interireperm .iruttmintcrfe^ftioncvijj&paftto-

nemapfac{Tent,A icmutuo trangcre, 3r caltiga-

rcpoifent, &innirUiam vnamcoaklcere: non

fum au; em eletrentii apta imef i"e agerc.dr pati».

niiiperqua!itatesal'.erairices,nimiium vt funt

cal.da,frigidd,htt^,i}da,&iicca. Satisautemper

femanifcttumelt iiai quah ates adpriorismu-

neiistufjfiionemniliil conducere , licuri ncque

adpoitetiusrainusc >nferunt qualitatesmotri-

ces,modoenimuntgrau(a(Sckuia,eti^mfi fla-

tuercniur, ncc caUda; ncc frigida ciTe, ftcc humi-

, da>nccficca. fatisiaoncaeftcnt ad manenduoa

quxque in locis fuis , & ita mundum confti-

tucnduin.. Sicetiasnpatetad elemcntdrum mi-

ftionemnoncontene giauitatcm, &reuitatcm>

quum fatcri opoitcat clcmentorumparticulas

inmiftonondiitinguiloco, ledquaealibetmifti

T>uA eie^ particulam efle miitaih. Ex h is colligimu^ duas

mentorit ggg debuilTc in philofophfa naturali diftindas

conjide- ckmentorum coniidcjationes ; vnam abfolu-

rAttones, t*m,quamelcmentafccund'um feconlldcrarcn-

turvtcorporanaturalia, {Incvllomiftorumre-

fpcftu.eamquemanifeftum eft Ariftotclem fc-

ciire,&abfoluiflemiibrisdcCceIo,vbicIemen-

ta tanquam fpccies corporis naturalis habent

locumfubicfti akcramveroreipeftiuam.pro-

utfuntmate;iamiftorum, quaratione traftan-

turab Arifto:e!c '\x\ lib. de Generatione, proinde

Qon v£ fubicctuoi, fed vt prmcifia rubic^i « qtts^

A fuit Auerroisopinio inprimo, &vltlm0 Com-
ment.3. lib. dc Coelo, Haec (I vera funt , vtamur
argumcnto Ariftotclisin princip. 12, Meraphyf.
illudeftfubicftum, cuiusprincipiaconfideran-
rur,atquiclcmcntaiRlibrisde Generatione tra- Suhieflii
ftanturvtprincipia corporismifti, ergo fubie- l,b.deu;c-
ftttm horum libroi um eft corpu,s miftum : vidc- ntratto-
turquehocmirificc confcntancumiis.quaean- ne tft
tca de librorum ordine diximus , quum enim corpt^
primo loco aftum fit de corpore naturali late mtjluw,

B acccpto , idque prima partitione diuidatur in
iimplex & miftum , & fimpkxpraeccdat mifto»
proindefccuadolocoaftumfitdccorporcnatu-
rali iimplid 1 ji hbris de Coelo ; fequi videtur vt
ftatim tcrtio loco agatur de corpore naturali mi-
fto in libris dc Gcncratione & interitu,vtmox in
aliislibrisnaturalibusagendummaneatordina-
tiradcfpcciebusmifti. Addequod neceffarium
omnino fuit de mifto late acccpto agerc in ali-
quo libronatuiali,idquemanifcftum eft in nul-

C -k>alioficri, nifiiniibrisdcGeneratione idficri
fateamur, inquibusctiamvid»emus agiex pro-
feiio de miitione , & de gcneratione mifti gene-
raliter fumpti : de mifto igitur generalitcr accc-
pto , agit in libris de Generatione , de ipfius au-
temfpeciebus agetur poftea in fequeniibus k-
bris naturalibus, vt mox oftcndemus.

Di-ffcultates contra pYizdi^amfenten^
D ,tiam,& earumfolutiQ.

CapXXlh

SENTENTIA hxc clarior &manifeftior
ict, iidifficukatcs ,quibus maxime labefa-
ftan videtur,de nr.edro tollamus : videiur enim
non folum miftum, fed potius corpus gcnera-
bik,qu.»delementorum,&miftorumeftcom-
muncgenus, ftatucndum elTe in his libris fab-

E icftum.idq-, oftrnditurpnmum aufbaritate A- „ -
riftot..qui m initio i- lib.de Generationc propo-
mt fe adurum de Geiieratioae&: interitu omni- ^
,um, quanaturageneraotur & intereunt^iacit
ergo fub-.edumnonnaiftum folum,fcd omne
corpus generationi & intcritui obnoxium. Plfae- Secmdif^
tcrcailludeft fubic£lum,cuiprimocompetant
afFcdiones , quarum declaiatio cft fcopus au-
ftorisineolibrojat fcopus& intentio Af ift'. im
' iis duobus lihris eft agere de Gencratione & in- ,

E teritu:,&dealteratione>vtipfe in eodsm' Iocob
aflerit, hsamcm non primo con^etunt corpo-
rimiftojfed generiampliori, corpori caducos^
hocigitureft iubkftum , non miftum folu^m>
Tandem confirmatur , qaoniamin fcientia pro»- Tertiftm
cedendum cft \ magis communibus ad mirjus-
comumunia^ : at corpus caducum latius patetj-
quamcorpus miftumj, &e{^ genus vnittoeums-
de quom ulta d'ci poifunt j prius ergo agcndun»
foit dc £or£or& cadns&genaaritcr;» q^uam de

nxifta?

B

ini{Vo;i<ltamcftttOtt5tvlloalioinloco,niri di- A
camus inlibris de Generatione & interitu. Hu-
iusditEcukatisfolutiomihividetur irv duobu?,
e*»fra.. qusiam declarauimus, effe conftituta. Vnum
tlo mn eft, quod generatio non omnino competit elc-
cmn$nit mentis,quoniam particulis tantum eoru com-
compittt netit,nonipristotis; totanamque,vtdiximus,
elemittf. iuntquatuorindiuidua, quae fecundum quan-
damxquipoUentiam feruantur aternaj quem-
admodum etiamnauis dicitur eadem numero
diutiffimc feruari, licet fzpe fafta fit partmm
mutatio &inftauratio,fiquidem nunquam to-
ta fimul mutata eft, & forma eadem manfit. Al-
Ceners- terum eft quod co etiam modo , quo competit
fto dAta eleinentis generatio & interitus, competit eis
ej}ele- pioptermifta,quibusproprie &pr«cipue com-
meytfii petit : quo fit vt primum fubieaum generatio-
propter nis &interitus primitate fcopi, & mtemionis
mffia. naturac non fit nifi miftnm; licet primum prinii-
tate adaequationis fit quiddam comnftunius:
poterat enimnaturafaccre omnia fimplicia cor-
poraaeterna, fi nullum alium fcopum fibi pro-
pofuiflet, nifi ex iis mundut^ conftituere, fcd
voluit ea fecundum partes eftc mutabiiia pro-
pter generatioiiem miftorum , qua non pote-
raht ex multiplici materia generari, nifi illa
quoque generari & intcrire polTet ; quamob-
rem fi fcopum & confilium naturafi fpeftemus,
dicerepoflumus generationem & interitum e-
lementis competere non proprie yt fubiedo

jacobi Zabaf ell» Patauini «6

fpiciunt miftum,niae cadem qualitatcs cuadun*^

formseelementorum, & conftituunt rationem

principii, quia funt rationes forpiales.quibus c-

iementa funtprincipianaiftorum, nequeabfur-

dum hoc eft, & notatur a Themiftio in i.Phyf.in

fua magna digreflionc, & claru pcr fe in omni-

bus rebus cft : quum cnim homini quatenus eft

homo, haberc filium fit accidens, idq ; feparabi-

lcjidemtamen eidem quatcnuseftpater, effen-

tiale.eftj alia namqjiiper fe conpetunt rcivtab-

folute fumptac, alia eidem vt ad aliud rclatae,

Poftquamautem in eo fccuhdo libro docuit A-

riftot. quatuor primas^qualitates eircfornQas e-'

lementorum vt refpicicntmm conftitutionem

mifti, loquitur primum de gencratione cleraen-

torum,poftea vero de generatione miftorum,fi-

gnificans generationem competcre primume-

lemcntis vt materiae, fme cuius mutatione non

competeret generatio miftis, in pnmo etiam c6-

textu eius fecundi hbri rationem afFerens,cur fit

adurusde ciementis.inqviit, quia gencratio&^

interitus corporibus naturalibus ineft non finc

elementis.aflerit ergofe deelementis adurum

tanquamde materiagenerationis miftorum; a^

rededicit[wo«y?'/2f 3 folet enim matcria vocari

cauia fine qua non. Hoc ctiam iegimus apud A-

rift^^^teiemini. cap. Dnmi libridePartibus Ani-

malmm, vbi dicit, ^aer^ aqudnonniJicorpOKii

mattriaeiif j paniculae nanique elementorum

Vtinter fealtcranturatq; sr.utantur, gratia mi-

fedpotiusvtprincipiis,&vtmaterisegeneratio- ^ ftorum funt, ranquam eorum materia quod et

nis & interitus corporummiftorum, quorum

h -tc erat natura,vt generari, & interire non pof-

fent,nifiproxima quoq; ipforummateria mo-

do aliquo generationi & interitui obnoxia fuif-

fet;proptcreaipfaquoq; vocare polTumus fub-

iedum primum generationis primitatc origi-

nis. Hxc fuit abfque dubio Ariftotelis mens,

quiin i. libropoftquam definitionem gcn«ra-

tionis&interitusdeclarairet,& mox de earum

• caufis adurus e{ret,fcopum & confiliumfuum

- in contextu 43. proponit his ycihh:lQuo»/am

(tutem obortet^rtmum de materia; & de ^ocattt

elementu dtcere Jietenim diftio [(^] non eft

coniunaiua, fed declaratiua, quia poftea nul-

lamaliammateriamdeclaraturuscrat, aifi ma-

tcriam fecundam, quae funt quatuor eleqienta ;

de his ergo agenduinproponit nontanquam

de fubiefto gencrationis,fed tanquam de ma-

teria gcnerationis; ipfa quoquc elcmentorum

traaatio/quaeinfecundolibrohabetur.eftciuf-

modi: nam in initio fecundilibri quatuorpri-

mas qiialitates vocat Anftoteles pnncipiaele-

Ounlita- mentorum, quum tamenaccidentia potius ele-

Ti^sfunt mcntorum fmt, &alibi ab ipfomct Ariftotele

accidentia & qualitatcs vocentur; proptcrea

quoddumelemcnta abfolute confiderantur vt

naturaha corpora, hae funt reuera qualitatcs,

eorum formas nobis incognitas fequentes; at

dum accipiuntur in fccundo muncrv, qUo re-

trtnci-
p,H ele-
mento-
rufn.

iamapertc protulitini. cap.fecundieorundem
iibrorum, vbictiamdicit.quatuot primas qua-
litatcseiremateriam iriftcrum corporum, fci-
licct quatenus in conftitucnda proxima mifti
mattria fungunturofficioformae. Fuit praeter-
carationi confonum.vt quemadmodura Coe-
lum, & elementa in libris dc Coelo fucrunt eo-
dem modo c mfiderata vt corpora naturalia,
quorumcongcriesdicitur mundus; itainlibris
de Gcnerationefimilisineofitipfoium omni-
umconfideratio,vtfuntprincipiaaliorum:quo-
niam igitur manifcfturfi eftinfecundolibro de
Generatione Coelum cbnfiderari vr caufam ge-
nerationis effeariccm, diccndum e ft, elemcnta
quoque vt materiam generationisccnfidera-
ri. Sed fortafle dabitur aliquando occafio hoc
aperte demonftrandi , fi tantum vitae mihi Deus
tribuerit,vt in libros AriftotcliS naturales fquod
cpto)poflim edere commcntarios. Ad propo-
fitas igitur obiedioncs facilc eft pcr ea, qux
modo diximus, refpondcre; ad primam cnim
quod Ariftotelcs dicat initio primi Ul^ri, fe de o-
mniumpenitus, quae generantur & intercunt,
generationc&intcritulocuturum.idnobisnon
ofticit : cognnfcenda enim tft quxlibet res eo
modo, quo reueraeft:quoniam igitur d*ta eft
ciementis generatio a natura proptcr genera-
tioncm miftorum. hoc ipfo modo, rion alio
cognofccnda eft, nempevt coriipctcns & elc-

mcntis

gumen'
thm.

61

deNaturalis Scicntiic conftitut. Libcr.

4%

mcr.tis 9c miftis', fed eleircnris vt principjjs A Hoc non ignorauit loan. Grammaticus,qui in

materix , miftis vtro vt lubicfto prxcipuo in
mente naturae irolicntis gencraticncm in re-
bas; nequecnim ncgamusdeomniumgcncra-
tioneiniislibrisagi,quum pateatAriftotcl. io-
quiiScdcelemcntoru,m &:dcmiftorum gcncra-
tionc , fcd dicimus agi de clcmcntis yt de mate-
A^ficun riamiftorum, qu3c Aucrrois opiniofuit. Sjc ad
dftm. fecundam , qux ci at , cui primo competunt af-
fcftioncs, id fubicftum cft , dicimus gcneratio-
' ncmdc interitum, & akerationcm connpetcre
corporimifto vt fubicfto praecipuo , elcmcntis
autemvtmaccrixmifti, quoigitur rtiodo ineft
rcbusgencratio, eodeni cimfidcraturab Anfto-
Adter- tcl. inhislibris. Sicetiamadtertiam rcfpondc-
tium, mus, non efleabfu!dum,neq;inu{Itarum,quod
incodem hbro &degcnere& de fpccieagatur,
de motuenim localilatcacceptononagitwrni-
liin libris Phyftcse aufcultationis , fiquidcm is
communiterco'tipecitomnibuscosporibus na

fiia prsefatione in libr. de Generatione inqufc,
elementa in lib.dc Coelo fuifte conlldcrata vt se-
terna , in libr. autcm de Generationc confidcra-
XI vtgenerationi & intcritui obnoxia; non fant
autem atcrna, nifiiecundum fctota; necfunt
caduca, nifira^ionc partium: innuit ergo con*
fidcrata cflTc fimplicia corporain librisde Coe-
lo, quatcnus fecundum fe fumpca mundutn
complcnt.inlibris autcm de Gencrationcqua-
B tenus eorum particula in miftioncm vcniunr. '

Tcrtiaratioeft,quando cadcmres cognofcen Tertia
daefttumabfolutctumrcfpeftualiorum, co- rat/tff»
gnitio abfoluta debct praecedere refpeaiuam;
quoniam igitur coelum & elementa erant ca-
gnofccnda tum vt nacuralia corpoja abfolute, ~
tumvtaliorumcorporum principia, reftefccit
Ariftotel. quiin libro de Ccelo ea confidcrauit
vtcorporanaturalia,in libr. autem de Genera-
tione vt principia generationis miftorum. Sed

turalibus,iniisdcm tamcnlibrisdeeiusquoque C aduerfus hacc aliquse difEcultates exoriuntur, ^*'^^*'^

gcneremotuagi nianifeftumeft:ficinlibris dc
Coelo agirur & dc fimjlici corpore communi-
ter.&dcfpcciebuseius omnibus,acde fingulis
feparatim:fic in librisdc Anima tumde anima
generaliter,tumdefi;.'gulisanimaepartibus. In
librisigiturdegencrationedicimusagi &:dc ca-
duco corpore generaliter , «& de mifto generali-
ter,quianulluseftaliuslibernaturalis, inquo
vel de hocveldeiUoagatur jfed hoc eo modo

quas foluere nos oportet : primum quidem du.-
bitare aliquis pofTet non iniuriade ordine qua-
htatum clementarium ; alteratrices enim funt
natuiaprioresmotricibus, vt inquit Ariftotel.
iii I. cap,. fecundi libri de Partibus Animalium,
deriuanturenim & emanaat grauitas & lcuita*
a caliditate, frigiditate, hucniditate,ficcirate»
quaeob id folae appellari folent primse qualita-
tes ; pnus igitur debuit Ariftotel. de alteratrici-

quejndeclarauimus.intelligendum eft,vtgene- D busagere,quamdemotricibus;curitaque con-

latio itain rebus inefTe cognofcatur, ytrcuera
incft, miftovtfubiefto prxcipuo,elemencis vt
principiis , corpori autem caduco vt fubie£io
adaequato, adeo vtdefinitiogenerationis, qusc
in primo iib.traditur , nec elementorum propria
lit , vt nonnulli dixerunt , nec miftorum , fed his
omnibuscommunis ,itatarar.n vtpraecipue in-
telligatur eile miftorura,qmbas proprie com-
pecit , elementis vcro propter mifta > & ytmate-
rise miftorum»

katlo_ ordinis Itb. de Cxlo, & lib. de Genera-
tione 3 & difficultatumfolutia.

Cap. XXIII

EXhrs qiix hi^tenus di£ta fuitt , triplcx fa-
miturratio ordinishoiumlibrorum , vnde
& ipforum fubi efti facile difcernuntur : vna cft,
quum in libris dc Coelo acium (k de eorpore
, natuialifimplici, fequitur vtinlibrisde Gene-
rationeagatur de mifto, fimplexcnim <St natu-
Stcunda f2C& cegnitionisordine praecedit mifto. Alte-
9i6tta, ra eft ' quum in Iibris de Ccelo aftum fit de na-
turaiibus corporibus aeternis , fequitur vt aga-
tur de caducis , & ptimo loco de ipfo caduco
corpore generaliter accepto , quod quidem fit
in libris de Generatione , hoc autem quom<>-
4o fit itttclligeuduin.jiana diftuai cft fuipciia?»

trariumordinemferuauit? Adhocdicercpofle- Sditts^
rous, libforum ordinationem non abacciden-
tibusfumendamefTe^fed afubieftis: quoniara;
igitur eiementa fuere prius confideranda vt na-
turalia corpora abfolute , deinde vt principia
miftorum , &ad confiderationem abfolatam
maximepertinentqualitatesmotfices;alteriadi-
temrefptftiua congruit confideratioalteratri-^
cium :ideoAriftot. coa£tus eft prapanere mo-
triccs, pracfertim quiaordododrinaenon fumi-
tur neceflario ex ipfo ordine rerum naturali , fed
ex noftra meliore , aut faciliore cognitione,
Sed practerea dicimus fubftantiales elemento-
rum formas , quibus elemema conftituuntur,
& funt corpora naturalia , priores efTehatura.
omnibusqualitatibus: quoniamigiturgrauita&
& leuitasin libiisde Ccslo fumuntur loco for-
JlRarum Iatentiura,earuni confideratio debuit
praeccdcrc confiderationem qualitatum akera-
tricium ; reucra enim grauitas & I euitas in li--
bris de Coelo famuntur vt illoram corporum
formac conuenicntius, qaam alteratrices qua-
litatcs , quandoqnidcm formse clementonim
nobis incognitse eduntnaturalcsmorus & quic ^^OfK&>
tes permedias has aptitudines , quae dicuntur doo^vjne^
grauitasiSc leuitas , ncnperprimas alteratrices <p**''ftet'
qualitates. Quamobrcm qualitates motrices tes ftnt
tum vt competentes ekmentis fccundum «o form^eSs^
lum C^fldcraUOAeai abfQluuUB, tl*SB ytacccptae ^nt^r»

fro

6J

|acobi Zabarcllx Patluini

<54

pro formis elcmentomm , priorcs namra funt A eft elemcntorum proprietas , (Icuti neque ho-
qualitatibus altcratricibus, quae nunquam fu- minisrifus, fedrifibihtas. Obidcgo quidcm

Dulriuw

niuntur vtformx clemcntorum, hoccft, loco
formarum fubftantialium lattntium : fcd funt i-
pfafmetclcmentorumformat.nonquidemfor-
ir. a tales, ^uibus clcmenta vt naturalia corpoia
conftituamur irifpecie, fcdrationes formalcs,
quibusclcmcnta conftituuntur ineflc refpcfti-
uo, & funtprincipiaitaiftorumjquocircahorum
' conrideratio omnino dcbuitefle pofterior. A-

non rcftcdicia multiscenfeo , quodAriftotel. MultorM
ferottonem de gcneratione clemcntoruHQ ince- error,
peritinj. librodeCa:lo,compleueritautemm
fecundo de gencracipne; quod enim in 3. libr.de
Coelo nonagatur dcgcncraticne, hinccogno-
fceremanifcfte poflUmus, quodalicuius acci-
dentis tradtationem neceife cft in his duobus
confiftercincogno-fccndaeiusdcfinitione, qua

liudprsctereadubiumoritur, quodmultostra- B fjgnificatio noiTiims & ipfa accidentis elTentia

xit in varios errores : Anftotelcs in tcrtio hb. de
Cccloconfidcratelementa proutclemeta funt,
acdcfiniteiemcntum.atquinomenelementire-
fpe£tiuumeft,notatenimrelationemadmifta,
quae cxelementis conftatj crgo elementorum
confideratio ibi non cft abfoluta, vtnos dixi-
mus , fcd refpediua: prsterea in eodem libro o-
ftenditekmenta eflegenerabilia(St corruptibi-
S«!ut(». lia,ergononeaconfideratvtscterna. Sdoequi-
dem, multa abaiiis diciin conferenda &con-
neftendatraftaiionc degeneratione clemento-
rum, quam ibi legimus, cum ea, quae poftea ha-
beturmfccundolib.de Generatione; verum i-
nfeomiflis aliorumfententus, &ab AriftoteJ.
fcopoin hislibris, quem dcclaraui , nonrcce-
dens, opinionem meam breuitcr exponam &
dcclarabo: putoenim ita eifc djftindtas hasduas
traftationes, vt neque vnacum altcra coniun-
gi, nequcdici ciusperf^dio ,,fcucorrplemen

declarcturj &in cognofcendiseiufdcm caufls,
quss funt perfeftio & complcmentum dcfini-
tionis ; atqui definitio gencrationis latiflimc
fumptxnontraditurab Anltotcl. nifiinprimo
libr. de Ortu& interitu, aqueibitanquamiti
proprioiocodeclaratur, eftque definitionomi-
nalis, fiueeflentialis, quiacaufas generationis
noncontinet, nam caspofteadcclarat Ariftot.
in fccundo libro 3 quum igicuv in 3. libr. de Cce-
lo ncque caufse gcnerationis , neque dennitio
cognofcatur , non video quomodo dicerc ali-
quispoffit, agiineo hbrode Gcnerationee^e-
mcntorum ; agitur etgo ibi de ipfoitlm tantum-
modogenerabilitate, cuiuscaufa notaiam cft
inprimoJibro Phyfic. aliaenim eftcaufacurc-
knieta {ititgenerabilia & corrupribilia , aiia ve-
ro cur aftu gcnerentur & intcrcant ; omnia igi-
tur, qasin coteitio hbrodicuntur ab Ariftot^
deckmentorumgenerationc&inteiitu,*. mu-

tlQ.

tumpotrit; carumautem difcnmenin hoc vi- D tuaititcriemutatione.dcaptitudine-nondca'
" "■ 1 1' < .1 auintclligendafunt, ibinamque gcncrabilia»

.& cDrruptibilia, & inter fe mutabilia cffe ele-
mcntacognofcimus, fcd quomc^dogcncrentur,
& inuiCtiTt mutentur, imo& quid gcneiarioi-
ipfallt, ignoranr.us. Quodigitutattinctadcle-
mentorum mutabilitatcin i^quae elt eort m pro-
pnetas naturalis faiseafunt, quxdicuiicurab
Ariftot.in3.l1b. dcCalo, & tafccundum lcper-
feftatraftatioeft rationeconfihi Ariftot. quod

Attud detur circ conftitutum ,quod ahud cftgencra-
eflfene- ^ilitas & corruptibilitaselcmentorum,almdeft
rahlttas ipforuiD gcncratio &.coTruptio3aualis: gcne-
filiudeli rabiliaquidcm &conuptibiiia dredcmenLa fe-
cundifinpaitesdocuitAriftotel.inteitiohb. de
calo, dc ipforumautem generatione & imcritu
non cgit nifi in fecundo de gcneratione.fcd hoc
diccrc nihil eft , nifi & huius difcriminis & v-
triufque confilij Anftotel. rationem intdhga

mus , qu2 in hoc confiftit , quod in qua fciencia S cratclen>enta fccunduniic vt uaturjtiiacoVpora

fubiedum ahquod confidctandum ftatuitur,
in ea necefle eft omnia qux iUi fubiedo per fe
competunt , confidcrare & cognofcere , fecus
enim imperfefta tft eius fubiefti cogninoiquo-
niam igiturperfecompetitelcmentiseflcgcne-
tabiha &eorruptibiliafecundum partes, necef-
farium fuic vt in eolibr.in quo elementa locum
habent fubiefti , hoc quoque attributum , feu
hxc eorum proprietas nofceretur , idquenota-
turexprelTe abAuerroe inprimo Comment. 3«
hbride Ccelo; idcirco toti elemento tnbuitur
ab Ariftotel. in j. libr. de Coelo vt fit generabilc
& corruptibj le, eft enim totius elcmcnti aptitu-
do & p:oprietas , non poteft tamen ad aftun»
duci in toco elemento , fed in parsibus lingu-
hs.eft igitutgenerabilitasclcmcntitotius , ge-
neratio vero non totius , fed partium ; iUam
conlidcrauitAriftotel. inj libr. deCoclo, hanc
veioinfccundo degcnciationei hxceniinnon

-confidcrarc » neC opiis crateam tiadaticnem
abfolui in fecundo degenerationc , niiiquate-
nus dicere etiam poliuiuus qucmliber hbrum
naturalem efle per/edioncm , & complemen-
tum aliorum prjeccdcntium , quiailnc illolci-
cntia naturahsmanca, & impcricaai-ifct, im-
periectaquidcm^lfctanimahum ccgnitio inli-
brisdePartibusAnimahum,ni!lpolteainlibris
dcAnimadeipforum formafermofieret; atia-
menperfcdaeftfeciJndum fc traftjtiodcparti-
bus inlibrisde Partibus, pcrttftaitidem fecun-
dum fetraaatio deforma inlibris dc Anima;
fic imperfcfta eft cognitio corporis naturalis
communis & confulc fumpti in hbds Phyfi-
cae aufcultationis , nifi ahi-fcquantur hbti natu-
ralcsinquibusfingulaefpecies Phyficicorporis
declai' ntur. In his trgo abfoluitur tradtaiio
corpoiis naturahsinccpta inlibrisPhyficae au-
fcuiutionisi nccpcchoctamenAat» quimllo-

iiun

'^f dcNatiiralisScicntisconftitut. Libcr Ǥ

f rcopiArift.Lfi„guIo libro. H^oc^uld™» ! fig ,"m r t; S '^^0 faX
hivideiurfatiscomprobaritcftimor^ioArift in S ,,„,' lif "' '''"'^''''''^™''"-

.oipfoloco,v.,dc.'il,quoc,ueprfta°g.„c,- u "r u,a nu.^or":?''","^"''':'"^"-
tum fumpfere, Mm in contex. 2. fccuf d 1,1 i Z ' '■ ^ °m"'>»<li=c'fcaam elemcn-

deOrtu&^mcrituAt.ft. ""d?vok"sf aa *° ,'^'" "'g"""='-"',P<^"»>™<:ara,ionc. qu,

tionemdcclementorun,gS?era,io"ehisvcrti; „1" '°T' "''"^'^'^f" f<: cognofcenda a
vtit,,,[,»„,.»^„„^IS;": r^>t KmEu^eTeme^orur^dtxlr-^r''^-
,j2^'^^.rf.r,i..e.fi,„.,a,LrJ../...^ f. al.arur:;"uoqur.rm^^

zz:^:::;::^^^^^ tt omni,4,,.,n,a.t,ibuunt;'::;' i;tl';lt!

ccns agc^ndum dTcdrmodo ^'luStnto "- Fn ^J^^^^n^l^Z^laZrT' ''""='™''

Mlleekmentorum mutabilitatem, nontamen diuinismeitib tia tatio in nrim, nKii r i

pp::z::s:~:::!^:::!S, ^ ;:::::^^s^^-'^-f^ '

declarandum modum, quoibutanturinuicem Fnterh* c ft'mMu.L,?,^^r , ' """f^P^"'-

r'dr"c;'„f?""'"=K"''-"'°"'"'"'""""''' •-!'-orpoTiSne''mc:l'n?Srt:'"cor

.,as cut^entTl °'''""'"°'^'""'J"""- «'■^^^«'''au.eiusindagare.qnLfdrecfrrem

M:r»doTa"l~^^ percaufamcognofcere, faufaL.em „^11«,"

D,cere tamcn pofTumus refpeau fc,*entia; vni- tumfDri JnZlT h ^''''''"'''■.''•'«'''^

«dS;rnf'''""'=^"?f't'""'-""'-- ^^^^^::^";::^:::^"-

lideratioms,ea,qu3emhbnsde Ortu&mteritu D perfeaam cocTnitionemruS.,?A .^f, r

tr.dunturdeelementis,efreperfeaionemillo- relatxonL afeffeS mturtkm^^

rum.qu^dife.erantmlibrisdeCoelo,propter- lofopho naturaH v conS p^^^^^^^^

renturvtcorp'oranaturaha,qu.\abeturml- t^^SS^^^^:^' ""^^^rr ^^'

bris de Coelojalteram , qua nofcerentur vt prm- aationeTon L . V? ■ fi' QH?J .^^i^^^^^s tra-

ciptamiftorum,qu..habeturmhbrisdeOrm& Xac^ZnZ/'^lT^^

imentu.vtraquetamentraaatiomfexpfap r£! effe mo™^ eTrs^^jSrr ''^'""'^ "'^^

ftionem, & complementumhabetjquocirca po t inerTeaVXn?.. rT^ ^ ''''"^"''™ P"-
teftettam Ulor/opmio verum haLle S, E "2^^^^^^^

qucmncs nonimprobamus. Quodautemha eiT^.C^-uTuu.A \Vr /'""^^^'^e abf],rdum

ftenus de gcneratione element^umX ,W "^^-'^J.^^'-^^;.''^^, philofopho naturali 5 illud e-

iST... hoctdedeLterxsommbusqu^ins^M c"' ^Ht pfmc^^^^^^^^ -

^W^/ lotraaantur,dicendumeft,vtomnisdifficultTs allTnT^ \\'r''T ^^^^^^^^^^tad ^

L^i- tollatur , quamms emm ibi liftot. o pon lla conhderrr "'' philofophi^e partem pertmeat

trofertu vocetelen\entacorporu,&definiatelemenmm .,? ll ^ ° '"^u'^'* f'''^'''^ ^"« "^o-

/.^.^../qu.voxnotaread£iftarelatfo" vi^^^^^^^^^^^ Smus^To.V^^'''"f;"""ir ' '^'"^^P^^"

/.. obidtamenvtelementa,&vtpnncipiamifto ad^TbrlrS 1^t'p.'^^^ '

rum traaantur, fed tota illa tradatio ad illorum tione fiue et,;^ ^..'^^^ i\ ["^ ^' g'''"^"

ptermifta, vt1.ancquoque illorumproprfeta- 2nTt?onemcSH io ' ,lvV\ T^^^^ ^^"

™"7;c'e^^^^''""^'^^^^"^^-^f-- l-rutJl^x^ei^oro^s^l ^^^^

a ab aV ftotd ndT ^r' 7"''""''" ''' ^'^"^ ^^- "" ^^ cognitxonem generationis^ & Ser fus &

c.abAuitotel. addeclarandas naturas, & pro- aliorum accidentium, qusaCr^lo nrS

pnetatcseIcmcntorum,nam&denumcrox'pfo. tuxjn hocmundSre^^bfcXm^^^^^^^^

cipijF

^7

cipiilocunRhabctjnonampliiiifubic^li.Sicigi-
tur dicimus, cognoicere qmituor ilLi corpora
clFe aliorum ckmenta , petinuit ad'libros de
Coelo , vbi locum habent Aibiefti ; at iHa conil-
iierarcvtelcnicnta, pertinuitad librumdege-
ncratione , vbi confidcrantur yt principia mi-
ilorum. Quodvero cum loanne Grammatico
diximus, agiinlibris deCcelo decorponbus
naturalibus atternis , fano modo intelligendum
cft: non enim dicimustraftari ibielementa vt
aeterna,itavth2critratioconrvderandiclemea-
tainiislibris, hmc enimrepugnatAnftoteles»
docenseaclTegencrabilia &corrupiibilia5 ied
dicimuselemcnta, quaein libris de Ccelocon-
ilderantur, effeindiuiduaaeterna, quoniamibi
iecundum letotaronfideranturi quamuis cnim
ibiAriftot.oftendatefle generabilia, &conu-
ptibilia , hxc tamen generabilitas ad aftum non
ducitur,nifiinpartibus fingulis: quareperhoc
non ftat , quin fingulum elemcntum totum fit
atcrnum. Quod igitur attinet ad libros de Or -
tu, &mteritu, haecdiftafint; poiTcmus etiam
corum diuifionem in partes , & artificiofam
ftruduram confiderare, fed quia in praefentia
vniucrfalemtantummodohuiusfcientiaefabri-
cam dcclarare ftatuimus,particularem fingulo-
rum librorum diuifionem & methodum ad
commentarios, quos aliquando edere in ani-
jno eft , rcmittendain cfle ccnfemus: interim
fatis erit , fifaltem vocein publicimunerisfun-
ftionc hanc auditoribus noftris operam prse-
ftiterimusj mincad Meteoiologicos libros ac-
ccderaus»

Jacobi Zabarcliac Patayini

61

Q.

DtfuhieBo, & loco trium lihrorum Meteo^
rologicormn. Cap. XXIV.

Vum Ariftotcles ininitio lib. i. Metcoro-

logicorum quartum locum in fcicntia na-

turaiiiis libris tribuerit , collocanseos ftatim

poftduos dcgencratione,&interitujidnobis la-

borandum rclinquitur, vthuius ordinis ratio-

nem inquiramus: defubiefto igitur horum li-

brorum dicendumeft, &rationeduceconfidc-

landum, quidnamp©ftlibrosdcOrtu,&intcri-

tn primum nobis traftandum proponatur.

«. - Duas hac inre fcntentias apud alios inuenioj v-

^irMor» ^^fyij-Graecorum, & D. Thom3e,quam&alij

■9^iKto. p,^£^g^ fequutifunt, qui dixereconfilium An-

ftotelis efle in hislibris ageredcaffcftionibus

ckmentorum,dGillisvidelicet,cjuaeabcxterno

TrUge- agentcimprimunturinelemcntis. Quxfcnten-

nerAttc- tiavideturhacinnitirationcrduo accidentium

cidenttM genera inelemcntis confiderari poflimt fed v-

7neUme- no diuifoinduo,tiiaoriuntur: ahanaraq-, funt

*i*> ipfis elementis nat-uralia , quia proprias eorum

naturas infequuntur , proinde ab ipfis nequcunt

fcparvU a^ia vero non £uateis aatujcalia., i^^

A quum ab extcrno agentcin ekmentis jain exi-
{tcntibus generentur, non lempcr ipfis inhae-
rent, & feparari poflunt: naturalia accidentia
dupliciafunt, alia namqi ciscompetunt vtlunt
corporanaturaLa, vocanturquc motrices qua-
litatcsjgrauitas , &leuitas3 dcquibuscgit Aii-
ftotclcs in libris de Coelo ; alia vero data funt e-
lementis , vtpoilint efle matcriamiftorum , di-
cunturque alteratriccsqu3litatcs,quae fucrunt
confiderataeinlibrodeOrtu, &intcritu. Reftat

B igitur vt in libris Meteorologicis tertiHm gcnus
a-ccidentiumtradeturjnempeilla^quaeinferun-
turclementis ab.igente ex'erno: horumenim
traftatio poilerior eiTedebuit tradationcaiio-
rum,quaenaturaliaelementorumaccidentiaef-
fediximus, & videturipfe quoquc Ariftoteles
ini. & 2. cap. primilibnhuncfibifcopuminiis
libris proponere . vt legentibuspatct. Ratio igi-
turordmis manifcftaeft, &curIibriMeteoro-
logici ftatimfequanturlibrosde Ortu, &inte-

C ritu. Aliivcro iubiedumhorum librorumfta-
tuerunt miftum imperfeftum , quorum fentcn-
tiam cgopotiorem eiTcputo: quanquam enim
praediftam Graecorum. opinionem non impro-
bo, fiquidemilla adhanc modoquodamredi-
gitur, reftius tamen hi dicant,quam illi,vt mox
veriiate cognita intclligemus. Eftante omaia
intelligndum , quid fit miftum imperfectura,
idque clarum crit, fi cognofcatur quidfit mi-
flum perfedum , fiquidera exaliquo huius pcr-

D feftionisdcfedumiftum imperfcdumdicicei:-
tum cft. Miftum igitur pcrfcdtum dicitur , fi-
duaeadfintconditiones, vnaadmateriam atti-
nens , altera adformam , quod ad materiam ar-
tinct, dcbetcxomnibusconftarc mifcibilibas}
quod vero ad formam, debet eiTG fada vera co-
rum vnio .hoccft, cx pluribus illis naturis na-
turavna, & expluribusformis vna forma,fial-'
tcra conditio defit, impeifedam cire miftio-
nemj & impcrfeftum miftumnccciTc cft.vtu

E quidnonexomnibuselementisconftet, fcd ex
pluribus , vgI fi diftinftaemifcibilium naturae
lcruentur, nec prorfus in naturam vnam vcrfx
iint V hanc autcm impcrfcdam miftioncm in-
fcquiturdurationis brcuitas; nam ea , quse non
pcrfede funt mifta, diu durare non poirunt; ne-
que enim cometa plurcs menfes durarc aptus
ciret, nifieifempcr nouamatcnainfublime e-
lata , quaii cotinuum pabulum liappcditaretur.
Quomodo igitur hi libri fint de miftis impcr-
F fedis, facilc intclligctur, fibreuitcr, & quan-
tum prxfcns occafio poftulat , caium reium,
quae in iis-traftantur . conditionem ac gcncra-
tionis modum expofuerimus; de tribusautcm
tantummodoprionbuslibns loquor,quartum
enim poftea fcorfum confiderabimus. Docet
in initio eorum librorum Ariftotelc&ab aftro-
tam , potiillmc autcm Solis radiis calcfada ta.-"

U5&

Aleomm
opiyiio^

Quidmi-

J}ftr»psr-
feBumy
^ imper

69

dc Naturatis Scicntix conftitut. Libcr.

70

ra,(S:a<luaiduosindehaIitusgenerari, vnum ca- A
lidum, & humidum, quem vocat vaporem , al-
teium calidum, &ficcum, quem vocat cxha-
lationem,lc:u fumidum halitumj quum enim
proprium fitcalidi rarcfacere, partes aqux, rc-
rumque madefaftarum calcfadiae rarefiunt, &
in raporcm mutantur, quem mediae effenatu-
rae inter aquam, &acrem, ipfa nos experientia
docet, quum inalterum duorum elementorum
facilime vcrtatursnam ficalorineoperfeueret,
nec abaIiquorefrigcretur,itapergitrarefieri,vt B
fiat aer; fi vero qujppiam frigidum, feu minus
calidum offendat, a quo refrigeretur , denfatur,
& inguttasvertitur.fitqueiterumaqua.Sicpar-
tes terraecalefaftse rarefiunt, & in fumidam ex-
halationem vertuntur, qux eft mediae naturae
inter terram, & ignem; faciiem enim in alteram
duorum mutationem habet, nam & facile ac-
ccnditur crefcente caIore,&in ignenivertitur,
nec enim aliudeftflamma, nifi hic fumus ar-
dens; & facilc etiam in fuliginem terramque C
Duo ha- conuertitur,firefrigeretur. Duohihalitusfunt
Utnt. materiaeorum omnium, quaein tribusMeteo-
rologicis I i bris ab Ariftotcl c cofiderantur ; nam
ex vapore infublimeelato, &frigefcentegene-
ratur pluuia, ros, pruina, nix, grando, & fi quae
eiusgenerisaliafunt;exhalitu autemficcogc-
nerantur venti, & cometaej accenfse trabes, ftel-
laedifcurrentes, fuIgura,fulmina,&omnia,qu3e
-infublimi accenfa videmus: ex iifdem etiam
halitibus in terrainclufis,necerumperevalen- ^
tibus fiut fontes,fluraina,terr3emotus,lapides»
& metalla. & fi quse alia funt huiufmodi. Viden-
tur autem tum duo halituspraedidi, tum alia,
quse ex iis gignuntur , vocari poflTc mifta imper-
fe£ta,exceptis tamen illis omnibus,quse com-
,'muni nomlne folentappellari minerae; haec e-
nim funt abfque dubio miftapcrfeda, & ipfo-
rum confideratio ad Meteorologicos libros
non pertinet.Duoquidemhalitusnonearatio-
ne dicuntur miftaimperfecta, quod ex pluribus E
conftentelementisjfiquidemvterlibet ex vno
tantum elementogenituseft, fedquia duorum
elementorum conditionibiis participat, eft e-
nim medium quoddam, quod oriturin tranfi-
tu ex vno elemento ad alterum, fimplicem qui-
dem habens naturam , & formam vnam, fed
quae diu feruari nequeat, quin in alterum duo-
rum, velinaliquodaliud tranfeatjvapor cnim
humiditatem retinet aqueam, calorem autem
aereum potius, quam igneum:quum enim in F
iis, quac diuidi poflTunt, oporteat tranfitu prius
per mediumfieri, quam perueniatur ad extre-
mum, calefdciens ignis aquam generat prius
calorem mcdiocrem, qualis eft aereus calor,
quam fummum, qui folius ignis eft proprius ;
ncque eft vapor perfeftum corpus , quod diu
pollxt infuanaturaconfiftere, fedquiddani ge-

iiitum inmcdio tranfitu ex aqua inaercfn, vel

exaercinaquam;ideonifiimpcdiaturtranfitiis

ex aqua in aerem , breui admodum tempore

cxiftit vapor , quia confeftim fiet aer, ficq; in ae-

risdenfationefitvapor , &ilIico, fiea mutatin

absq;impedimentopcrgat,fitaqua. Hocidcm

dicimusdef umida exhalatione , quae generatur

in tranfitu ex terra inignem. manenteficcita-

te,fed frigore paulatim &pergradus receden-

te , &aduenientecaIore; quareficcitatem terre

retinet,calorem autem adepta eft tantum , vt

fafto incremcnto poflit facilefien ignis ; par-

ticipat igitur duorum elementorum conditio-

nibus , terrae & ignis , nam aqux nihil habet , ni -

hiIetiamaeris,fiquidempropria maxime aeris

efthumiditas ; calor autemcumficcitate con-

iunftus no poteft aereus dici , fed potius ign ;t:s;

licetnondum fitignis,quiaformamignis non-

dumhabet, ficuti nec formam terrae, fedme-

diamquandam, cum quafuntiunclacconditio-

nesterrae, &ignis, rationequarumdicitur mi-

ftum quoddam efl^e , imperfedum tamen , quia

duorumtantummodo elementorum conditio-

nes prae fe ferens , &;genitum in tranfitu ex vno

ekmentoinalterum, nec nifibreuiiTimo te.m-

pore permanens. Quae vero ex his duobus h aii-

tibusgignuntur.funtquideraaliqua absqus du-

bioimperfeaamifta , vt omnia m fublimi ar-

dentia , nam conftant ex igne , & haiitu terreo

nondum confumpto , fic grando videtur haberc

conditionesterrae&aquae; neq;^ada eftin his

vera miftio,quae eft naturae vnio,fcd potius con-

gregatiomifcibiIium;taraenaliquanonviden-

turefTemifta, vtpluuia, quaeeft finiplexaqua,

ficetiamfontes, &flnmina ; aliquaveromifta

quidem , fed perfefta , & ea quidem diutifllme

permanentia,vtquaeminer9eappeilantur,nifiv-

traq; haecea ratione velimus imperfefta mifta

nominare, quatenus exhalitibus , quos lam di-

ximus eflTe mifta imperfecta , generari dicuntur.

Aliquitamenfuere, quinegarunt darialiquod

miftum imperf edlum , quodnonexomnibuse-

lementis conftet ; nam & in pluuia , & in o-randi-

ne, & inaiiisiammemoiatis omnia elcmenta,

omniumq; qualitatum commiftionem efle di-

xerunt;ficetiaminvtroq; halitu,fiquidem Ari-

ftot.in^. Meteorol.incap. deVentis^aperte di-

cit,necficcum , nechumidumhalituaiitaap-

pellari , quia fit fumme talis, fed ab exceiru ; ne-

que enim eft humidum fine ficco,neque ficcum

finehumido;ficetiam ins.cap.primilib.inquit,

duorum haiituum alterum efl^c magis vaporo-

fum;alteru vero magis fpirituofum;vtitur enim

didionem comparatiua,denotans cfTein vtroqj

&humidum&ficcum,.proinde &calidu& fri-

gidum,&elcmentaomnia,licetvnusabexceflru

dicaturhumidus,alterabexcefru ficcus. Addut

etiam rationem ad hoc comprobandum; nam

C 2 Ytium-

ru- o^tni^

demtfia

tmperfjP"

Primtfrm

e<?rf*m

a-r^ume-

tPi/h,

Secundi
argt*mc.

71

Jacobi Zabarellac Patavini

72

Vtrumquehalitumcaliduefle manift-ftumefti A Anftotelesjquienim eleuatur vapor totus ha-

■■'•■■ betinlcparcesaliquastumidaecxlialationis ,ab

exce{lu tamentotus voca.turvapor5ilcfumida
totaexhalatio, quje attoliitur.aliquas infe Iia-
bet vapons particulas, fed ab exceflu tota ao-
pellatur fumida. Adrationem autcm illorum
dicimus, non parum in fe habere difEculLatis^
id, quod illi fumunt, omnemremilHonempcr'
admiflionem contrarii fieri, qua dcre difputan-
di nobis fortaiTe occafio d.ibitur m operibus

B naturalibus-; fed cftonuiic,.vtiIlivoIunt,dici-
mustamen, iiilindecoati'vinosl'eqiii; fi^ccus e-
nim halitus, dum in fua puritateaccipitur, calo-
rem fummum non habet, quiaretinetaliquid
frigoris terise, e qua gcnitus eft, humiditatis ve-
ro nihil habet, quia fumme eft ficcus, quemad-
modum&ignis,& tcrra fummam habentficci-
tatem,vtaIio inloco oftendemus. Exipfiiis igi-
turquaIitatibusniialiudcolligimus,nifi ipfum
duorum elementorum conditionibus partici-

C pare,terrae.&: ignis:ficvaporcaIoremhabet re-
miftum, fimilemq; calori aereo, qui mediocris.
eft, non fummum; aliquem enim gradum aquei
frigorisretiaeatnecefreeft; humidusauteni cft
fumme,vt&aqua, & aer fummam habent hu-
miditatem, inipfaenim aftionecaloris folaris
in aquam non labefactatui- humiditasaquae, fed.
folafrigiditas;rarefitenim aqua, & eius humi-
ditasfitaerea,quoniamcalidum, quurrinon fit
CQtrariumhumido,noneft eiusproprius inter-

non tamcn fumme calid um: fic enim eflet ignis;
at omnisremiirio titper admiftionem contta-
rii, vt aitAriftoteles in coutex. 19. quintiPhy-
ficorum,igitur aliquid frigidi habet commi-
ftum, fic necfummf. humidus aker efc, necal-
terfumme ficcus; funt ergoinvtroque omnes
cuaUtates,proinde & omnia elementa: quare
nonhacrationedicunturimperfedamifta, fed.
quod imperfeftam habentmiftionem,nec diu
hnpug^a durant. Sedhorumfentcntia mihi nonproba-
tio. tur: &caufamerroriseireputo, quod naturam,

& eftentiam rei ab exiftentianon diftinxerunt;
prima materianonexiftitfineforma, tamen in,
fua eflentia nullam formam habet: fic etiam
non exiftit fortafte elementum purum, vt mul-
ti exiftimant; & vtdicendum maxime videtur
de duobus elementis mediisj. per hoc tamerL
nonftat,quinpolhntfingulaelcmeta infuana-
turali puritate coiifiderari,, vt ea confiderauit
Ariftotelisinlibris deCoelo, & in libris de Ge-
neratione; non enim ideo noa datut pura ,
quiaperfe exifteie,fidarentur,nonpoiTint; exi-
fterent enim nonminus,quam commifta.^ fed
quia impediunt fe mutuo , & perturbatv.num
alterius-puritatem, ob eorum contaftum, a-
aioncmque mutuamj ac ob Coeli motum ea
continuc alterantem,atque mutantem : quem-
admodum ioiturjlicetpermifta fint elementa,,
& appellentur fingula ab eo, quod maxime ex

Adficti'

In Itb. 3,

de quali-
tctthtii
elemen-
titrtbni.

dft,confideranturtamen,,& cognofcuntur vt ^ emptor, fedipfum refoluit inhumidutenuius5

■ ' in vapore igitur nihil ineft ficci, quarenonre-

dolet niliaqu3e&aerisc6ditioncs;quodfiquid
habeat ficci, non eft ratione propris: eius natu-
x-x., fediatione halitus ficci, quicum eo commi-
ftusattollitur,vtiamdeclarauimus. Sedredea-
mus vnde digrelfi fumus , & videamus, quod-
namfitmiftumimperfedum, quodinhislibiis
fubieftum diximus efTe ftatuendum. Duas hac
in repolTumusproferrefententias : piimum di-
cere poilumusp vtruraque halitum efte fubie-
ftum->cui omnes conditiones; competunt; ha-
bet cnim materiam, exq,uagignitur,elementa
ipfa; habctefFe(Sricemcaufam,calorem ccek-
ftem, qu3e in his libris confiderantur, & ex qui-
bus declaratur eiusgeneratio.ficutiin aliis li-
brisnaturalibus declarantur ab Ariftotele alia-
rum rerum naturalium generationes, & gene-
ratim, & fingillatim : hahet prxterea affeftio-
nes & accidentiaquamplurima, quse in his li-
brisdemonftranturabAriftoteJeper fuas cau-
fas;aIiaiiamqueomnia, quaeex his duobusha-
litibus gignidicmituivuon funtnifi horum ha-
lituum accidentia, vt cometa eft accenfio fu-
midae exhalationis crainoris, pluuia eft den-
fatio vaporis, & in aquam conuerfio in fublimi
ioco; idem funt &fontcs, & flumina, fedin ter-
rae;cancauitatihu&3 giando eft eiufdcm vapo-

ii& ia.

ce . . _

habenti.^ fuam naturalem puritaie;ita de duo
bus halitibusdicendumefV; non geneiatur e-
nimvnusfinealte.i-o,.tamenfi vtrumqueinpu-
ritate fusenaturaeconfideremuSjaltcr conditio-
nes refert aquae, & aeris tantum, alter vero ter-
t?£> & ianistantum :. cjuodenim vnusalterum
femperliAbeatcommiftum,notteftquiaperfe
exiftere vnusfinealtero nequeat, fed qtiia ob
terrs, &aquacommiftionem , & propinquita.-
tem iion poteft Sbl.ficeam haUtu educere, quiii ^
educat & humidum, neque hunc , quin educat
Adprt' iilum/, Quanquam egoquidem huius fum opi-
mumar- nionisAriftotciemhocafrerentemniraUud re-
£umen- fpicere,nifiillud,quodfr.equentiffimum..eft;ne.
tHm>. que enim negafretcontinger.epofTc.vt alterius
aliqua pars pura quandoque; & cum al tero non,
commiftaextrahatur, quodvideturfenfifTc Vi-
comercatus infnterpretatione iliius- cap. deVc-
tis,infecundolibroidicen3enimvixfieripofre,
vtpurie>:nahantur,difficultatemdenotat,&ra- E
ritatem,fed rionimpoffibiUtatem.,r'rset€rea- et-
iamfidicamus,.nonpofre vnum educi finealte-
ro,nonp:optevea fit,quin difrinfts fint partes;
vniusapartibusalterius; namcontangunt qui-
dem fcmutuo, &appofitae.h3e UUsdicuntur. at
fiecundum fe fingufcs purse.^ & impermiftse funty
idque foliun figiufisare voiuitin prsadidis locis.

Q^odna

mijlum

/mperfe'

ilMmJit-

horum

U.fui-

ie3um.

1'rimA 0-

ftnio.

73

de Naturalis Scientiae

ris in fublimi congclatio & fic dealiis omni- A
bus. Qiioniam igiturvterquc halituseft cor-
pus naturale pcr Ce cxiftcns , quod habet propria
principia,propriaqucaccidcntiaquamplurima,
eaquccognitu dignifltma, nonabfqucrationc
- faftumvidcatur, fi late fumptum halitumfub-
icftuminhislibris ftatuamus, vidcturquehuic
fententiacatteftari Ariftotel. quiin initioprimi
libri inprimo, & fecundo cap. proponit dehis
omnibus Metcorologicis rcbus agendum tarf-
quam dc accidentibus , Sc afFedionibus , & dc- B
clarandum propter quas caufasfiant, ficenim
intcntionem potius , quam fubieftum horum
libroram proponere videtur. Declarat ctiam
inquarto, &quinto cap. horum duorum hali-
tuum naturam, tanquamfubiedi/dequopoft-
ea funt accidentia demonftranda jeaque dici ct-
iam poterunt accidcntia elementorum, quo-
niam hihalitus funt vclutielementamutatio-
nem aliquampafra, & parnm receduntab ele-
mcntorum nataris ; vnde colligimus , re£tc a Q
GrxcisdicifcopumAriftotd. eflcageredeafFc-
ftionibus elementorum , ficliti prardiximus,
quanquam hoc dicendo intentionem potius
Ariftotel. exprimunt , quam librorum fubie-
ftum, fimodohanc fentcntiam fcquamur. Sc-
Secunda cundodicere poflumus, vtmultisplacuit,hos
o^m:i>. duoshalitus nonefle nifiproximam materiam
miftorum imperfeftorum, ipfa autem mifta
imperfedaefl^ciHa, qusex hisgenerantur, vt
cometa: , aliaque accenfa in fublimi , pluuia, jy
grando, & aliaomnia,quxexduplicihalitu,fi-
ue in fublimi, fiucintratcrram fiuntjin quo fen-
fu diccre omnes videntur, fubie£ium eflemi-
ftumimperfeftum, eoargumento, vtvidetur,
du£ti,quod hxc accid etia eiusmodi funt, vt for- •
maeofficiofungantur.dentquciisrebusnomen,
ac definitioncm , atqueita conftituerctalia na-
turalia corporavideantur, nam accenfum hali-"
tum vocamus cometam,feu trabcm, feu fulgur,
& aquam in fublimi loco genitam vocamus E
mutato nomincpluuiam,«cauernisaa£emt*cr-
^ rse manantem vocamus fontem, & iic de reli-

quis. Dehisigituragi videturtanquam decor-
poribus natuxalibus , de duplici autem halitu
tanquam de proxima horum materia , vtantc
diccbamus. Hancfententiam fi fcquamur, di-
cerc poflumus , Gratcos fubiedum horum li-
brorum fignificafle , dicendoafFediones eleme-
torumjtalcs cnim eflc videnturafFeftiones.quae
fugantur munereformx, itavtcorpora abi4iii; P
conftituta poflSnt in his libiis habcrc iociim
fubicfti. Nondcfueruntctiam,quivti-amquc
fentcntiam coniungentes , dixerint fubicftum
effe miftum imperfedum , lateacceptum, quod
&duoshalitus, &omnia cxiisgenitajcomple-
ftatur. Ego vero etfi duarum praedidarum o^
pinionttm vtramlibct dcfcndi pofle arbitror,

conftitut. Liber. 74

priorem tamentutioremcfrcputo.&vcrbis A- Z'°f/j'*
riftotelis accommotatiorem , vt duos halitus
dicamus cffe fubicftum horum librorum,& mi- f"'''^"
fta imperfcfta , quorumaccidcntia funt rcliqua
omnia.qusin hislibrisconfidcrantur. Quod
enimhidicipoflintmiftaimperfcfta, &parum
recedant ab elementi natura, iam* diftum eft 5 dc
aliisautcm plerifquc non facilehoc oftcnderc
poffumus: nam pluuia, atfontes, &flumina,
quomodo fintmifta impcrfeda, nonplancvi-
deo, quum pateat hacc omnia effc aquam. Ne-
quc enim magni momenti eft id.quodaliqui di-
cunt , eam non efFc aquam puram , fcd miftum
quoddam , in quo feraperapparent terreaepar-
tcsgenitaecxhalituficcoinclufo invapore, ex
quoortacftpluuia: namfi hoc admittcrcmus,
non daretur in vniucrfo elemcntumaquae ; fi-
quidem nulIafortafTedaturaquaiinquanonfit
aliquidterraecommiftum, &aliquidcalorisab
aftris ingenitum ; omnis sgitur aqua effet mi-
ftum impcrfcftum. Hoctamendicendumnon
cft , quia iicetafleramus aquam puram non da-
ri, non ob id negamus aquam clemcntarem ; fi-
quidem apud Anftotelem non dicitur miftum,
feu perfedum,fcu imperfcftum, nifi in quo tan-
tusfit rccefTus abclemcmi puritatc» vtabJe(f>o
nomine elementi aliam appelSationem fufci-
piat jj vt cometam non redej appellaremus i-
gnem, quiamultum haberterrei haiitus non-
dumconfumptij neeterram, quumincofenfi-
bilem infpiciamus ignem : aft vbi tantus cft v-
nius elementi cxceflus , vt omnem cum aliis
comparationem fuperet, ieruaturineo nomen
elcmentijidquehaberiabomnibusfoietvtele-
mentum, licctcommiftae cumeo aliquae alio-
rum elementorumparticulae, vel qualitatcs pu-
rum omnino efTe non finant. Ideo nemo cft,
qui dicat pluuiam , & fontcs non effe aquam; a-
qua cnim reucra cft, & ita hominanda, a m4-
gno , & incomparabiliexceflli; quodautcm fi-
mul appellatur pluuia, id non fit ob aliquant
fubftantia: varietatem, flquidcm nullum difcri-
racnnorunthominespiuuiae, &aliarumaqua-
rum ;fed propter modum generationis; illam e-
liim aquam, quxin fublimi genita exnube in
terram cadat , vocant homincs pluuiam, quum-
tamencius fubftantiam nil aliud effe putent, ni-
fi mcram aquam ; nomcn igitur aquae feruatur, —

nomenautemplumaeadicftum, refpicitpotius
originem , quamipfam eius corporis naturam,
potiusque dcnotat cfle miftum imperfcftum
yaporem ,^x quo cft genita , quam ipfammct
pluuiam. Adde quod proprium fubicfti mu-
nus eft vt de ipfia accidentia demonftrcntur; ho-
rum autcm squae vocanturab aliis mifta impcr-
feda, non proponit Ariftotcl.accidentiainda-
ganda,fed ipforumvt accidetium caufasinqui-
rendas , perquas demonftrentur proptcr quid.
C 3 Poflfu-

JniJih.
de Mefh.
^in A-

fsUgia.

75

rf><ru.r.ustamenforta{rch«cdngmataconcilia-
reoiccndoresift.is Metcorologicas, quac com-
niunitervocari foltnt mifta imperfefta , vt co-
ir etani,* grandinem , fubieftum dici horum h-
broruni, quatenushis nominibus flgnificantur
«Juoillihalitus.vna cumaflcftionibus; cometa
cnimcfthalitus iiccusaccenfus, grando cft va-
porinaquam, &glaciemmutatus>quonia cnim
duohalitusitahisaccidcntibnspermutantur.vt
nomenetiammutent,idcoappcllaturiisnomi-
nibus , quxipfisab accidentibus imponiintur,
quum propria ipforum halituum nomina non
feruentur; hxc igitur fubiedum horum librorii-
<licere,eil: duos halitus dicere, quatcnus his acci-
dentibus fubiiciuntur. Haec omnia, quae dicere
hacinrevoluimus.quisqueconfideret, & cam,
quseprobabiliorYifafucrit.fententiam accipiat.

T>c rathnj ord'tm,&infcriptionu librorum
Meteorologicorum. Cap. XXV.

EXhis, quse hadenus defubiefto horum li-
brorumdiximus,rationemordinis , atqjin-
icriptionisdefumerepolTuiiiusiquumenimfub-
ieftumhabeantmiftumimperfcftum, clara eft
ratiojcur ftatim poft du^s de generatione locan-
difint , proinde quartuminhacfcieniia locum
cibtineant , quemadmodum fupra diccbamus.
Ouum eniminlibris de gencrationeaftum fit de
corporemiftolatiffimeaccepto,pofteaverofue-
lit ad eius fpecies defcendendum , qus funt per-
fedum,& imperfc£ium miftum, fi harumaltera
ad alteram facilius nofcendam prodefte nobis
, potuilletjdeillaprimolocoagereArift. debuif-
fet > vt conuenientem ordinem dodrinae ferua-
ret,dequonosalias plura fcripfliniis ; fed quta
n. utriusfpecieinotitiaadalterius cognitionem
aliquidconfcrebat,debuit Arift.ordinem natu-
Tx generantis feruare , &pjfiu5 agere demifto
imperfefto, quod quidemfacitin tribushisli-
bris Meteorologicis,qui ftatim fequuntur duos
deOrtu&imeritu.Addequodaliquisetiamdo-
f^trinxordo, faciliorqjdocendiratiohocpoftu-
lauit ; de miftis cnim pcrfeftis funt cxtcn o-
nines,quimoxfequ-entiir, libri natarales,qiji
funtquamplurimi,quorumomniumcoutinua-
ta debuit effedifpofitio, nequehacimperfefto-
rumtradationeinterrumpi. YoluitigitvirArift.
pnusde miftis imperfeftisfei-monem , qui brc-
uisfuturuser3t,abfoIaere, vtpofteainfolisper-
feftis mi ftis , quseprolixam traftationem poilu-
labant,confiderandisverfaretur. Haec cftconue-
aientiffima Ubrorum difpofitio quaefumitur a
fubiefto, vtprius^^gaturdemiftogeneraliteria
iibrodeOrtu, &interita, pofteadcprimacius
fpecicraifto imperfefto , intribusMeteoroIogi»
«is , deindeverodepcrfeetis, vtloco fuodicc-
nus. Cam has tamen ^raecipua osdinandi uu o-

Jacobi Zabarellje Patavini 76

A neconiunda eftetiam ratiofumptaabelemcn- ^

tis, & ratio fumpta abaccidcntibus clemento-
rum,quasaiijrcfpexiire videnturjprima namq;
elementorum tractatiocatlfedebuir, qusceft u\
librisde Co;lo,Ytiuntcorporanaturalia;feruu-
davcroilla,qu2e babeturin librode gencratio-
ne,quatenusfiint principia omnium miftorum
gencraliteripoftrematandemilla,qu3e habctuc
ijitribus Metcorologicis , vc funtprincipia mi-
ftorumimperfe<fl:orum,hoccfl,YrIeuem muta-
B tionempalfa fubeuntappellationem miftorum "
imperfeftorum. Sicinter traftationes acci^en-
tium clcmcntarium ( vtantediccbamus cuma- r» tnitia
his ) tertia,&poftremah2c eficdebuit, quje eft cap.z^^
de illis aff^ci^ionibus , quae ab agente externo il-
latae extrahunt clementa modo aliquo a pro-
prianatura. Q^od veto ad infcriptionem atti- Infcrt-
net, ea iumitur a locorerumconfideraiarurn; ptio,
nam |(/5TE&)fo(/fignificatfufpenfum, fiuefubli-
me, ideotradatiodeiis ,quxin fublimi gene-
C rantur,vocataeftab Ariftotel.MeteoroIogia. Si

quisauccmobiiciat.ahquaetiam in histradari J^'*'"'*"^'
ex duobus h aluibus genita , quse non in fublimi
fcd in cauernis terrae generantur , vt fontcs , flu-
mina,niaria,terr3emotus; ideoq; horumrefpe-
£tu congruam eam infcriptionem non vidcrij
diccndumcft, fatisdefendi huius inlcriptionis
c6gruitatem,fiamaiorefaltepartererum coa- Solnth^
fi.dcratarumfumptafit; maxima enim pars eo-
rum,qu3e ex duobus halitibus fiunt , in fublimi
D locofiunt : arbitraria namque infcriptionesli-
brorumcfl.efolent : nec fcmper atotareconii-
deratadefumi,fcdquandoq; a parte praecipua,
vtquando Metaphyficam vocamus fcientiain
diuinam:quandoque a parte maiorc , vt quando
fex pofteriores libros Phyfica aufcultationis vo-
camus dc motu ; qu,andoq; etiam a nulla re con-
{idcrata , vtinfcnptioMctaphyficae ,qu3e a do-
^lrinjeordinefumitur.Hac igitur Meteorolog.i-
corum hbroruminfcriptio fumpta cft a loco,m
E quofit maximaparscorum, qua exduplici ha-
htugenerantuE.

Deftthiedto quarti lih. Meteorologicorum^

plmes aliorumfententia,cum ipfarum

confutatione.Cap.X X VL

QVurn ca , quse a nobis hailenus difta Cuni,
ad tres tantum priores hbros Mcteomlo-
gicuspertinuerint,dc quarto diccndum reftat»
quodnamhabeat fubiedum , ^uae fitratio ia-
fcriptioriis , & quis fit eius locus inter librosna-
turalcs. Qupd ad fuj?ic£tum attinet , ccnfuit Defubic-
loan.GrammaticusAriftotel inhoc hbroagcrc ^coptmo
vellc de mincris, in quam fentcmiam crcden- io^. Gra
dumcftipfumhisargumcntisinduiSJ^um fuiflc; y^iatkt.
primoquiaArift.inyltimocapitctercijlib. pau-
«a dicjt de mincris genoalitcr , & iubiung-it

77

Pe Natiirali5 Scientiie con/litut. Liber

A

78

cfle dc eifdem dicetidum etiam particularitcr,
& (ingilJatim j hoc igitur cxcquitur ftatim in
quarto libro ; nullus cnim alius cft libcr Arifto-
tclis , in quo dc mineris particulariter agatur,
nifi hic quartus. Sccundo, quia plura in hoc di-
cunrurdemctallis, prsefcrtim vcro incontextu
48. llgniKcat igitur Ariftotelcshunclibrumcirc
de metallis.mincrifquc omnibus, quae intra ter-
ramcxduplicihalitufiunt. Teitio, Ariftotelcs
inpoftremo capitc huiuslibri proponitfe aftu-
rum deanimalibus,* plantis; nullum ergo fcri- B
pfitaliumlibrumdcmineris.nifiquartuni hunc
Metcori lcgicum. Hxc fententia ab ipfamec
huius libn irad^anone manifefte reprobatiir 5 il-
la cnim qux inhoc libro tra6Vantur,aliisquo-
que competunt prxter mincras > quare fubie-
ftumeiredebetaliquidcommunius, fme idllt
corpusmiftum perfedum,vtaliquidixere, fiue
miftum perfcdum homogeneum , vt alij ; pa-
tct enirR^iftotelem inhoc libro non tantum
mineraliumexemplaadducere, fedetiamalio- C
rum miftorum homogeneorum, vt carnis,of-
(Is, nerui,qu3canimantium partes funt; demi-
neris itaque agitur in hoc libro , non fecundum
propriam rationem , Sc prout funt lapides, &
metallai fed fecundum rationecommuniorem,
quaiUntmiftaperfecta, vdmifta perfedafimi-
laria. Eft etiam omnino rationi ccnfonum , at-
queadeo nece(Tarium,utquummiftum perfe-
ftum fimilare fit genus minerze , de quo multa
dici , & tradi pofTunt, de ipfo prius fermo fiat, D
quam de minera , quae eft fpecies , nullus tamen
antehuncquartum liber eft, in quo agaturdc
miftoperfe£tofimilariihuncigiturdemiftopo-
tius fimilari effc dicendum eft , quam proprie de
mineris Latinorum magna pars putarunt fub-
ie£lum huius libri cfte miftum perfcftumvnj-
uerfe fumptum , quodnon folum mincras , fed
etiam alia omniaperfcfl:amifta,tamfimiIana,
quam difflmilatia comple£tatur. Ethac potif-
fimum rationeduftieffeomnesvidentur.quod E
in libris dc Ortu & interitu aftum cft fimplici-
ter dc generationc, ac de generatione fimpli-
cium jiranfeundum igiturerataddicendumde
generatione miftorum, fed quumhaec aliafint
perfe£ta , alia imperfefta, & imperfeda prsce-
dant perfeAis , idco ftatim in tribusMcteoro-
log.aftumcftdegenerationC miftorum imper-
feftorum; fcquebatur igiturvtftatim ageretur
de miftoperfcdo invniuerfumj hoc iguur eft
Co»/5^/^. fubiedum in hocquartoMeteoroIogico. Hxc ]
ffg^ quoque fententia reprobanda videtui jnam fi il-

laomnia,quacinhoclibrotraftantur, confidc-
remus, propric^competuntmiftis perfectis, Ci-
milaribus, nondiflimilanbus , nifi ratione fi-
milariutn,qHxeorum'partesfunt. lofequoque
Ariftotcles fxpeinhoc libroalTerit, fedefimi-
Iftiibus loqui , prxfcrtim vero in poftremo cap.

drt obi^

ubi ait, fc dc fimilaribus dixilTc , &■ proponit di-

ccndum in fcquentibus libris de diifimilaribus,

qu« funt animalia iScftirpcs. Praetcrca fi bcnc

rcm hanc pcrpendamus , de mifto perfcdo vni-

ucrfe fumpto nil dici potcrat,praetcr illa.quat in

libris degcnerationcdiftafunt communiterdc

omnimifto; illanamque eifi difta dcmifto ge-

ncraliter, proprietamcn&perfedc competunt

miftopcrfefto, ncc aliud dchoccommuni di-

ccndumrelinquebatur. Alexandcrdehuius !i-

bri fubicftonilaliuddicit, nifi fcopumAri.ft.tf-

feagere de aftione, &paIfionequatuor prima-

rum qualitatum;quum enim dc his iam egifret

in lib.de Ortu,&:interitu,nuncagerevultde a-

liisfccundisqualitatibus^quaeabiUarumprima-

rum intct fe adione & pa(fione producuntur;

ob id exiftimarevidctur Alex.4. lib.efteimme-

diate adiungendum z.de Ortu , & interitu. Ale-

xandri fententiam tueturad vnguemFrancifcus

Vicomercatus , nec enim aliud huius Iibri fubic-

ftum ftatuit,nifiillud, quodcum Alcxandrodi-

ximus; necalibrorum ordine, quemAlexan-

der ponere videtur, recedit, fed eum enixc tue-

tur.Sednosdehuiuslibrilocopofterius loquc- Confut^

mur; niinc vero quodad fubicdluin libri atti- ^^^^

net, dicimus approbariquidem Alexandri fcn-

tentiampofredcfcopo , &intentione Ariftotc-

lis,fednonde fubiefto libri; nihil enim aliud

dicit, nifi elementa, & primas eorugi qualitates

eflr inho-clibrocofidcrandasvtprincipia, alias

verofecundas qualitates» vtcfFedus ,& vt affc-

ftioncs dcmonftrandas ; fed necefTe eft fubie-

ftum cfTe aliquod , in quo hat fecundae afFcftio-

nes producantur , & de quo demonftrentur, id-

que eft miftum corpus vel omne, vel aliquod,vt

poftea c6fiderabimus,hoc igitur fubieftum hu-

iuslibri ftatuendum.cft. Q^">d vcroabAlexan-

dro dicitur, confilium quidem eft Ariftotelis,at

nonfubiedura,qualeinprxfentiaquaerimus.

Defuhie&iO quartlMeteorologici opinio vt^

ra, & refponjio ad argumenta contrariA.

Cap. X XVII.

VEram efte puto Olympiodori Sc Auerrois Oiympf^-
fententiani, quam alii complurcs fequuti dorfft.
funt, quihuiusquarti libri fubiccium ftatuunt ^4,^er-
corpus nuftum limilare ampliflime acceptum, yges.^
quod&iapides, (Sf iKetalla, minerafqueomnes,
&partesquoq; homogeneasanimaUum,* ftir-
1 piumcompledatur.Similareautemcorpus dici- Sfmtbtn
eitur,quandototius&partiscuiuslibetidemeft ai^td,
nomen,&eademdefinitio,vtaurum,ferrum,la-
pis,fulphur,caro,neruus,os, lignum, cortex,pi-
ius,~&^lia ciufmodi. Sentetia haec ex huius libri
le£i:ionefacilec6probatur,omncsenim,quae iu
co traftantur affedioncs , propriae funt affeftio-
n.escorporumiBiixoiufimiIarium,nccdiiTirai-
C 4 lari-

79

Jacobi Zabarellse Patauini"

80

laribus competuftt , nlfi quatenus competunt \
{Imilaribus, qua: funt in eis, idquejiunc libram
legentibus ita nnanifeftum eft , vt nulla egeat
declarationes poirumus itaque ficargumenra-
rijillud cft fubiedom, cuiusafFcdiones qux-
runtur, atqui corporis mifti homogenci affe-
ftiones hic declarantur , hoc igitur huius li-
bri fubiedum eft. Hocidem confirmatur te-
fl-imonio Ariftotelis apertiHimo; nam in con-
tex, 42. 48 . clare dici t , fe de fimilaribus corpori-
bus, ac de ecrum afFe£tionibus agere , nomi-
natque ea omniafimilaria, quse fupra memo-
rauimus,metalla, &lapides, carnem,lignum,
corticem , aliafque omnes homogeneas plan-
tarum, &:animalium partes : in poftrcmo quo-
quc contcxtu alTerit fe de fimilaribus egilTe,
- proponitque poftea agendum de diifimilari-
bus 5 cuiufmodi funt in animalibus caput,ma-
nus, crus,& caeteramembra, in plantis vero ra-
dix, ramus , fruftus, & alia eiufmodi : fumitur
ctiam ex ordinc librorum argumentum,quod
Solutto poftca confiderabimus » Reftat , veritate co*
^rgMme- gnita,vt argumenta pro aliis addufta folua-
torHm. mus . Ad primum loannis Grammatici dici-
^dpri- mus, Ariftotclem invltimocapite tertii Iibri
mii loan. proponcre quidcm agendum piarticulariter de
Grama^ mineris , non tanien fequi quod id exequatur
tici. in quarto libro , fed hac de re poftca loque-
mur , qusm libros ad mincralia attinentes
AdfecH- confiderabimus- Ad fecundum dicimus no-
dttm minariquidem ab Ariftotelc in hoc libro la-
pides , & metalla exempli gratia , fed nomi-
_ nari etiam carnem , & os , & iignum , quemad-

modum etiam in libris Phyuca aufcultatio-
nis fxpe exempli gratia nominantur elemen-
tarSc coelum , & lapis , & homo , & animai , nec
obidea„quatenus talia,fuhicftumilIorum li-
brorum funt , fed ratione communi ,. quatc-
aus funt <orpora naturalia : quare & hic no-
minantuE mincEse vtmifta homogenea , ficut
ctiam caro , & lignum,fedaon ob id agitur de
jtd ter- ^^ fecundum proprias rationes. Ad tertium
tium. negandum eft confequcns ; quamuis enim ia
vkimo capite proponat agcnduni de anima-
libus , & de plantis, non ob iddicit fe de his fta-
tim cffe tra^aturum, necperhocftatquin in-
terponi polfint proprii libri de mineris t. qua
Ad a ^^ ^^ pofterius loquemurfAd argumentum La-
tinoruro iam refponfumcft; diximus enim a-
*..^ r ftum efie in libris de oeneratione de mifto vni-

t»m LOl- r r ^ e\ •

■ - uerle fumpto, eamque traftationem j, omma-

que,qu2e ibidicuntuF.prjecipuc competere mi-

fto perfefto, proinde nil manerc diccndum de

mifloperfefto generaliter accepto , fed folum

de huius. fpcciebus feparatim ,. intcr quas pri-

mus locus debebatur mifto perfe£t:a ho-

mogcneo,dequo agitur inhoc

quartoiibro.

D^ Uco quartl Meteorologici.
Cap. X XIIX.

QVod ad locum huius libri attinet , non
defunt, quiAlexandrum fequentesdicant
proprium eius locum c^c ftatim poft duos de
ortu & interitu, ea dufti ratione/quavidctur
vtiAlcxander : quum enimhunc librum exor-
diatur Ariftoteles ab clementis , & ab eorum
qualitatibus afliuis, <Sf paffiuis , de quibus lo-

g cutuserat in fecundo de generatione, videtur
hic liber immediate cohjerere cum illo fecun-
do, itaut tertiusdegenerationenominari pof-
fir. Hatc tamen fententia aduerfatur & Ari^fto-
teli, &rationi : Ariftoteles enim in ipfo initio
primiMeteorologicirecenfct ea, quae in libris
Phyficseaufcultationis , & in libris de Coelo, &
inlibrisde Ortu, &interitu traftata fuerunt, &
ftatim fubiungit fequi ut Meteorclogiam ag-
grediatur j ncmpe illam , qu2C eft de cometis,

C 3e ladteavia,acdealiis, quae ibinominat, qua;
manifeftum eft traftari in tribus Metcorologi-
cis , non in quarto ; de hoc enim ibi ne verbum
quidem facit , itaque pofl duos de Ortu , & in-
terit.u 5 locat ftatim tres Meteorologicos, non
quartum. In calce ctiam ipfius quatti inquit^
agendum efTc de animalibus, &plantis, non
dicit de rebus Meteorologicis ; quare abfque
dubia Ariftoteles librum hunc poft tres Mc-
tcorologicos coliocauit. Sumitur etiam ad

D toc comprobandum ratio exiis,qus inhis o-
mnibus libris tradantur ; poftquam enim in li-
brisdcOrtu, &interitu aftum eftdemifto la-
tiifime fumpta, quum efTet ad fpecies defccn-
dendum , prius de imperfeftrs miftis agen-
dumfuit, dc quibus funt tres priorcs Metco-
rologici , poftea de pcrfct^is homogeneis , de
quibus eft quairtus i demum autem de perfe-
ftis heterogeneis ^ quic funt animalia & plan-
tje. Credo tamen ad verum fenfum trahi pof-

E fe verb,a Alexandri, &. alios- fiiifTc dcceptos,,
qui talem ei fententiam attribuerint: etcnim
fpccies omnes eiufdem gencris aeque cohse-
rent immediate fuo= gencri, vt animali seque
homo.acico; nccefle tameneflindoarina de
vnaprius agcre , dealia^ofterius , prout faci-
lioris doftjinat ordo-* vel alia aliqua ratiopo-
.ftulat. Qupniam igitur inlibjus deOrtu, &
interitu aftum cft de gencre, de coxporc mi-
ftovniuerfc fumpto-.ac de elementis , eorum-

fr que primis qualitatibus , tanquam de eius
principiis , cum hac traftatione immediatc
cohaerct tam tra£fatio de mifto imperfefto,
quam ea, quae eft demifto perfcfto; attamcn
quum hsec traftarifimul non potuerint , vo-
luitAriftotelcs ob easj, quas fupra tetigimus,
rationes de impcrfcftis prius agere, quam de
pcEfc^li*- Ad liunc igituc fenfum. teferenda.

funt

OptnfQ \
■^lexan'
dri de lo~

Confuta-
tto.

Defenjio
.Alexati'
drt.

tl

de Naturalis Scientiae conftit. Libcr.

S2

funt verba Alexandri, qui aflcrit qmdem illa, A pcrfeMeteorologicum, propterea quod eft dc

quacabAriftotelediciitur in initiohuius quar-
ti, cohxterecumiis, quztraditafunt in fecun-
do de generationc5 fcdnoninquitob id quar-
tum dfe ftatim coIlocandumpoftiUum fccun-
dum; nequeenim negailet etiam illa, quae in
principioprimi Meteorologici dicuntur,cohae-
rere fimiliter cum iis, quat de eleraentis,primif-
que qualitatibus in fecundo de generatione di-
fta'crant;imoid aflerit Alexander, dum inter-

mineris,quaecx eadem materia generantur, ex:
qua illa quae fiunt in fublimi j oninia namque
quae in his quatuor libris traftantur. ex vtro-
quc halitu genitafunt, proinde in eifdemlibris
tiai^ari omnia dcbuerunt ob hanc conucnien-
tjamin communi materia. SedhaecinfcriptiO' Confttta-
nisratio approbanda noneft; iamenimoftcn- t$o.
dimus.librumhunc nonefledemineris.fedde
genere communiore>fcilicet miftoperfefto ho-

pretaturinitiumprimiMcteorologici:datenim E mogtneo ; huiusautcm materiam dicere non

Amma-
ntj ftnte-
t/a.

cum Ariftotclequartum locum in fcicmiana-
turali libris Meteorologicis prioribus, in qui-
bustraftanturea,qujcc6memoratAnftotelesin
illoprimocapitejnoigituntaintelligendafunt
cius vcrba in fua Praefatione in quaitum librum,
ytdicant hunc quartum clTe ajiis tribus anie-
ponendu. Olympiedorus tamen &c ia initio hu-
lus c^uarti, & ininitio primi ca Alcxandro fen-
tentiam attnbuit, cjuam & alii multij atq: can

poilUmus cfic duplicem halitum jhaec enim cft
propria fpeciei conditio, quae cft accidcnt-^lis
generi : qucmadmodum enim animaliaccidit
cflerationale, quumdeturanimal, quodratio-
nale noneftj ita mifto fimilari accidit ex du-
plici halitufieri, quumdcnturpluramiftafimi-
Iari3,qu3eex duplici halitu non fiuntjideo Ai'
cere-nonpofrumus,quartumlibrum cftede iis,
quaeex duobus haiitibus fiunt- E?o igitur di- Qpinio

demab Ammonioreceptamfuifteteftatur5i«io C cendum puto,librumhuncnonefle per fcMe- <iera.

nonfolumquartumlibrum, fed &poftremum
tertii libri caput, quod eft de mineralibus, in-
quit locandum effe ftatim poft fecujidum de
generatione, fccundum Alexandrum & Am-
nioniu.EgoverodeAmmonioquidem nil ha-
beat, prarter id, quod deipfo rcfertur ab Olym-
piodoroj fedquodad Alexandrum attinet, non
videocurnoninverioremfententiam eius ver-
ba trahi poflint:aliosfortaireAlexandri libros
vidit Olympiodorus , qui nunc non cxtant

teorologicum, neque enim de iiseft , quae in
fublimi fiunt, nequc de iis,quae ex duobus hali-
tibusgenerantur:perhoctamcn noa ftat,quin
aliis tribus anncfti poflit, & omnesxommuni
nominavocktiMeteotologici3q,uumenim cer^
tum fit, eiun ftatim poft illos elTe collocan-
dum,potuit Ariftotclesillumaliis tribus oba-
liquam rcrum confideratarum conncxioncm
adiungcrc, & vnum cx omnibus volumcn conr
in D ftituere,quodamaioxiparteMeteorologicujn,

Raito

uimmo-

nti.

Solutto
rattonii.

infcriheretur. Num autem Ariftotelcs hoc fe-
cerit,vtfeciflevidetur,an potius librum hunc
ab aliis tribus difiunxerit;, tanquam non Me-
teorologicum, pauci momenti, meo quidem.
iudiao, id eft; fiquidem neutro modo abfur-
dum aliquodfcquiturj poteftliber isaliis trir-
bus adiuniikis, vocari exea coniunftioncMe-
teorologicusj potcft etiam ab aliistnbusprae-
eedentibus diftingui, & propriainfcriptioneap-

quibus iententiam iUam darius expreflerit Ale-

xander. Ratioautem, qua vfum efleAmmoniii-

0!ympiodorusajt,nuiiiusmomentreft; dice-

batenim,nifiquartushic anne&atur. ftatim fe-

cundo de generatione, diftrafta, & interrupta

erittradatio elcmentorum, quae continuata cf-

fe debuit. Ego enim dico, nec libros de genera-

tione, nec tjuartum Metcotologicum dici pofle

libros deelementisiquumer#[miavtrifq; con-

fiderentur elementa vt principia- naiftorum, eft, Eu pellari de miftQperfedo fimilari..

in vtrifq; fubieftum miftum. Quoniam ie^itur

tres quoqucMcteorologici funt de mifto, con-

iunfltacfttradatio miftorum, eaq; optime dif-

pofita, figuidem ratio ordinandi libros Aiiftotc.

a fblis fubic&is fumcnda, cft, non ab iliis, qux

vt principia confidcrantur ; q_uanquam in tribus.

quoque prioribus Metcorologicis diccre pof-

fumus clcmcnta vt principia tradari, proindc;

yel ficclementorum tradiationcm. non intcrru-

mne... Cap X XX.

DEl lapidibus autem, csererifq? foflllibus , ac
de metallisi quae omniaicommuni nomi-
ne folent appelliiri minerae:, 'ttcsiinuenio alio>-
rum fcntemias. Vna fuit loannis Qrammatici',
qui. dixit de his agi in illo libro > qui vocatur-

Optnio ~
lo. Gra»i

ptam, fed continuatam efle. DevJtima autcm: ^" quartus Meteorologicus^Hancopinionem nos

Opini&
le.G^am^

m4t. ^

tertiilibu capitepoftea dicemus

De infcriptione quarti Meteorolo^ici,.
Ca^lxXlX,.

Vodiad^eius libri infcriptionem attitsct,.
loanae$> Grtnijnatiais. cenfuit eiuxi.efle.

antea reprobauimus , oftendimafq; librum il-
liim cfl^egenexalitcrdie mifto perfeftd homoge- Cdnfitta--
nco;quare defideraturpropriatradatio-dc-mc- tio.
tallb, ac defolfilibuso- Aliam opinioncmpofe- ^//««»^*^
ffiores pjures fequuti fum, quidixere, nullam nie,.
aliam requiri tradationem dejnineris>praetcr il-
lismj qusdiab^^tur inpoftremo capite ter.tii Mfc-
C 5; tmiQ^

?3

Jacobi Zabarelle Patauini

H

teoiologicijproindcftatim poft quartum Me- A verbisbrcuemillumfermonem coduiltl^com

teorologicum requilibrosdeanimalibns Sen-

tentiamhanc his argumentis conlirmant; pri-

Frtmum mo confilium Ariftotelis intribus Mctcorolo-

tirrumi' gicisfuitagere deiisomnibus,quae ex duobus

tttm, halitibus gencrantur; in horum numero funt

metalla. &fofliliaomnia; ergoharcad niillum

alium iibrum pertinuerunt.quamad tres Me-

teorclogicosjproindefatiseafunt, quxab Ari

ftotelefcribunturin calcequarti Mcteoroiogi

mt*nfter de hu d(3um efi,flng/lia.tim autem con.
ftderandum /ntendentthutjecundum^num cjuod-
t^ue genuf~\ affirmat igiturconfidcrandum cfle
fingilhtim delapidibus & metallis, nofque ad
particularcm tradationem remittit, quae o-
mnino neceilaria eft, fl haturalis fcientia de-
bet elTe perfcfta. His ego argumcntis duftus , oytni»
fequcndum eirc arbitror tertiam opinicncm, ^^era.
qus Auerrois eft, & Olympiodori, qui putant

Secundi* ci^necaliusdehisliberdefidcratur. Prxtereaa- B cfre omnino neccfl^ariam particularcm, atquc

liqiiotitaaudiuiargumentantts; Ariftotclesin

quarto Mitcorclogico faepe nominat excmpli

o 9, alapides, &metalia;ergofupponitfadam

pi ijseorumdeclarationem, & traftationem in

Tertiu. tribusMeteorologicis. Confirmant teftimonio

A'iftotelis in calce primi capitisprimi Mcteo-

rologicorum, vbi poftquam recenfmt omnia

confldcranda in Meteotffiogia, nilaliudinquit

fuperefleconfiderandunvniflanimaha, &plan-

tas: igitur fecundum Ariftottlem nuUusprae- C

ter Mecec rologicos poftularur libcr de mine-

- ris. Tandem conllderant Ariftotelis verba, in

**^ calcequartiMeteorologici, quibus proponit a-

gendum poftea de a'nimalibus& pjantis: nul-

lum ereo putauit ad huius fcientia; pcrfedio.-

nem rcquiri librum de miner isj fiquidem hic, fi

neccflarius elTet, nullum haberet lf>cum, nili

poftquatuorMcteorologicos, &:anteomnesii-

brosdeanimalibus.&deplantis. Vcrum hi.vt

ConfufA-
tto.

diftin£l:am traftationcm de mineris practer il-
lam gcncralem.qusehabetur in vltimo capite
tertiiMcteorologici ; nunquidautcmdemine-
ris fcripfcrit Ariftotelcs praeter vltimum iUud
caput tertii Meteorologici, incertum cft; fcri-
pn m quidem eflc ait Olympiodorus, fed, vt
cgo arburor,conitdatpotius, quamafleueran-
terafSironet.quoniam Alexandcr in dcclaratio-
ne vltimorum vcrborum illius poftremi capi-
tis tertii libri dicere videtur, proprium hunc
de mineris librum non ab Ariftotele fcnptutu
cffc, fed ab aliis, prxfcrnm vero a Theophra-
fto: Auerroes quoque in inirio primi Mcteo-
rologicorum, numerans ordinarim omncs li-
bros naturales, inter eos locat librum dc mi-
neris ; fcd poftea mquit ex nominatislibris a-
liquos ad noftras manus non pcrucnifle. Ego
quidem , ctfi non dubio neceflTarios omnino
cflTe libros de mineris ad huius fcicntiae per-

mihi videtur, magna caecitatc laborarunt, vt D fedioncm, credo tamen potuifiTe continge-

duos apertiflimos , in quos lapfi funt, crrores
nonviderint: vnuseft, quod tradatio dc mine-
ris praecedere debuerit quartum Meteorologi-
cumj fic enim prsepofterumordmemferualiet
Ariftoteles, praeponens fpeciem gcneri; cft e-
nimminera fpecies mifti perfcfti, de quo agi-
tur inillo quarto libro. Addequodmmeranon
eft niiftamimperfeftum, fedperfeftum, quod
ctiam diutilTime durat;habct enim perfcftam
miftionem, & ex omnibus elementis conftat, E ftruxifl^e, & conl^ecifle, vtquamuisrebus ipfis.

re, vt eos nunquam Ariftotclesfcripfent; non
fum enim in eo communi errore, vt putem
neccire elfe Ariftotelem ita perfeftam tradi-
difle naiuralemphilofophiam, vt nihil quod
ab hjnr.ano mgenio inueniri, aut cognofci
queat, praetermillum ab co efl!e potuerit; illud
quidem puto ciTe confitcndum, Ariftotelcm
ita artificrofe huius fcicntiae fabricam , quara
in praelcntia declarandam fufcepimus, con-

nTc

quippcconftat ex duobus fimul halitibus mi-
nera quarlibet , quorum alter rcfert naturam
terrae&ignis; alter vero acris <Sc aquae : itaque
confidcratio mineralium adMeteorologicos li- •
bros, quideimperfeftis funt, minim.e pertinc-
bat. Alter erroreft, quodbrcucm illumfcrmo-
nem de mineris dicant eifc perfcftum , ita vt
nullaampliusdehis tradatio requiratur; nam
ibi Ariftoreles generaliter folumdc his loqui-
tur, & niIaIiuddocct,nifiquodex duplici hali-
tu generantur; nullam enin> facit diftinftio-
ncm fofilium,(Scmetallorum,fiueinterfc, fiue
in fuasfpccies; decft igiturpropna, & particula-
ris traftatio fingulorum, fine qua perkdam ha-
benineovno breui capite tradationcm mine-
ratum dicere vanilfimum eft ; idque Ariftoteles
ipfe eoinloco rotundo oreconficctur,dum his

ac materiae^^v ita dicam ) addi aliquid poflit,
artificiotamen, & formacnihihipfam enim fci-
entiam inomnesfuaspartes diftnbuit, eafquc
optimc difpofuit, ita vt facile cuique fit, fi
quid inaliqua partc defit.addere, & addita in
fatis quacque locis collocare : & haec omnia
puto ipfummet fignificalfe in primo capitc
primi Iibri Metcorologicorum. Diccrc igitur
poflumus, fcriptos ab co fuifle libros de fof-
filibus, <fc metallis, qui poftea periennt: di-
ctxt etiam poflumus, nuUos clfe fcriptos, fed
fatis ei fuifle illa, quae de his pauca lcripfit iii
yltimocapitetertii MeteoroIogicorum,ipfum-
que in calce eius capitis fignificaflTe, fc ho-
rum traftationem aliis poftea abfoluendam
reliquiflrc} quod poftea pracftirit Thcophra-
ftus, ac poftcrioribus etiam temponbos Al-

bcrtus

85

dc Natiiralis Scientiaj conftitut. Libcr.

S6

bcrtus Magnus , fcu quifquis illc fucrit , qui A
quatuor, quoshabemus , librosdiligcntcr, &
Locmlti cgrcgie fcnpdir de mincris. Vtcunqucfcfc res
demwe- habcat, fiuefcri^-fit Ariftotclcslibros dc minc-
''**• ns,fiue non fcriplit, ncccrfarijomninofuntad

huius fcientix compkmcntum . propriusque
eorum locus nuUus alius cft, nifi ftatim poft
quartumMeteorologicorum , vt ccnfuit Aucr-
'rocsininitioprmiilibriMctcorologici, (Sc invl-
timo commentario quarti , quam fcntcntiam
fcquutus Albertus . libros a fe compofitos de B
mincris locauit ftatim poft quatuor Ariftotc-
lis Metcorologicos, 6c antc omneslibros dea-
nirnalibus. Ratio autem huius ordinismani-
fefta cft : qiium cnim in quarto Metcorologico
agatur de mifto perfefto homogeneo vniuer-
fe fumpto, agcndumpoftea cratdc fpeciebus:
fpecicsautem huiusfunt foftilia , 6r metallao-
mnia, & illa, quatinanimalibus, &plantisin-
funt.fimilares partcs. vtcaro, os , cortex, li-
gnum ; ftatim igiturquartum Metcorologi- C
cum fequkur tratlatio de mineris ; nam reli-
quis (imilaribus nulla propriatraftatio conuc-
niebat; quum enim nonideo fintin rerumna-
tura, vt per fe exiftant, fed vt animaltum, &
plantarumpartesfint, cognouit Ariftotel non
cfte alibi de his agcndum , nifi in iis ipfis ii-
bris , in quibus de animalibus, ac deplantis
ageretur : nuUa igitur erat fpccies mifti per-
fcfti fimilaris , de qua fcorfum agendum fuc-
rit poft quartum Metcorologicum , nifi fofti- D
lia, &:metalla j poft librosautem de mineris,
fequuntur ftatim libride animalibus, &: plaa-
tis, vbi & de carne, (Srde neruo, & de ligno,
& de aliis finiilaribus agitur , ex quibus tan-
quam cx matctia conftant animantium partes
Duhium diffimil^res. Sed aduerfus ordinem memora-
torum librorum critur diibium , quod mul-
tos turbauit : nam fi quartuiMeteoroIogicus
eft de mifto perfefto hornr^neo yniuerfe
fumpto , & huius {pccies funt foffilia , «Sc me- E
talla . Ariftotel. dc his agens in vltimo capite
tertij libri , dc fpecicbus prius cgit, quam de
genere, quodfacicndum non eft , fiquidem
vniuerfalia in doftrina fint particularibus an-
Soluttoa tgpQnenda. Refponfip , quae ab aiiis ad hoc
liorum. ^yjjjmij afferri folct, haec cft; vniuerfalia funt
anteponcnda particu4anbas3 nifi faciliorjs do-
ftrina ratio in contrarium vrgeat j quoniam
igitur foflllia, atmetalla ex duobus iilis hali-
tibus generantur , cx quibus ali?e omnes res F
Meteorologicae , facilioris dod^rinae ratio po-
fl:ulauit, vtAriftoteles continuatofermoncto-
tam corum , qu2 cx duplici haiitu generan-
tur, tradationem abfolucret jidco poft rcso-
mnes Meteorologicas yoluit etiam dcmineris
loqui in illo vkimo capitctcrtij libri, & ita
particularia vniuerfalibus antepofwit facilio-

ris doftrinae gratia. Hscc communis ref)'onfio Co7)fut(t-
mihi quidcni omncm tollcrc difficultatcm non /.;^,
videtur : nam fi continuata traftationc agen.
dum crat de omnibus iis, quae cx dupli>.i ha-
litu gcncrantur . oportcrct totam quoquc dc
mintristradtationcm . qux dcfiderantur,inrcr-
poni inter tertium & quartum Metcorologi-
corum , quod tamcn ncmo vnquam aflcruiti.
omnes enimqui ncccfiariam efietalcm trafta-
tioncni coniefti funt, cam poft: quartum Mi;-
tcorologicorum collocarunt. Eftetenimhoc
conlentaneum rationi, quia quum fpecies co-
gnofci perfefte non polfit , ignorato genere,
poteftquidcm rudisaliqua, & imperfcdta fpe-
ciei tradatio traftationi gencris anteponi , fa-
cilioris dod^rinae gratia , qualis eft Lreuis i!Ia
traftatio , quae habetur in poftrcmo capite il-
lius tertij librij fedperfeda tradatio nullopa- - _
£lo , dum generis natura non eft perf^de co-
gnita. Licet igitur verum fit id, qiiodilli di-
cunt , ordinem dodrinae prsecipuc rcfpicere
noftram faciliorem coonitioncm .- difEcultas '
tamen hsecnon tollitur, quianon reftam, vel
faltcm non perfedam rationem adducLinit hu-
iusfacillioris doftrinae. Egoigiturdicendum Solntto
puto, caputiliud vltimumtcrtij ijlrinon cfte p'ofr//(.
tra£^ationem dc mincris, proindcnon elfe ab
Anftotel. antepofita particulana vniuerfalibus,
fed e/re potius traftationcm de duplici hali-
tu , & ibi inftitutam ad plenam ipforjLim hali-
tuum cognitionem ; quod quidem videtur fen-
tentiaraillam confirmare, quodin tribus Mc-
reorologicis libris duo halitus habent locum
fubicfti, cuius accidentia quatruntur- Q"5"^"
admodum enirn alias diximus uim aeternc
mouc.adi conllderari tum in o£tauo Phyfico-
rum cb cognitionem aterni motus in corpo-
rcnaturali , tanquatxi huius caufam j tum 'm
duodecin-vo Metaphyficorum propter cogni-
tionem fubftantiat a matcria abiunfta , tan-
quam eius proprietatem , fiueattributum : &
in cotlo vim mutandi haec infcriora confidc-
rari tum in fecundo dc gencratione proptcr
cognitionem mutationis , quse fit in his in-
i^priorrbus corporibus , cuius eft causa ; tunt
.in libro fecundo de Coelo proptcr ipfius Ccev
li cognitionem , tanquam eius ptopricta-
tem : & quatuor fimplicia corpora in libiis.
dc gcncratione confiderari vt clemeiita mi-
ftorumj cadem autcm intcrrio libro de Coc-
lo vocari clcmenta , & cognofci efle clemcn- ~~
ta miftorum ^ vt ipfa fecundum fe cognofcan.'
tur , & omnia eorum attributa , quia cfTe e-
lcmenta miftorum eft quaedam aliorum cor-
porum proprietas : ita nunc dicendum vide-
tur jcHe duorum halituum proprietatem., vt
cx iis hoc , vcl illud g^nerari aptum fit Ad
glcnam igitur duoram halituum cognitio-

. Jaeobi Zabarellas Patavini

gumentt*

Adjecun
dum.

Ad ter-
tiftm.

87

Bem,nonaclcOgftitioftemipforum mmeralium A

dicere voluit Ariftoteles pauca illa dc fofTilium,

ac mctailorum ex duobus" iialitibus gencra-

tione, feu potius generabilitate; reuera cnim

de eorum generatione nihil ex eo capite addi-

fcimus, quumipfe generationis modusibinon

dcclareturj declarandus enim eftinpropriis li-

bris , in quibus minerae locum habeant fubic-

ftitanquam fpecies mifti perfedtrhomogenei,

duo autem halitus locum ibi habent princi-

piorum ; quum iidem in tribus Meteorologi- B

cis vel fubie£li foliimmodo locum habeant,

vel non minus fubicfti , quam principiorum.

Hoc modo fublata efte videtur omnis diffi-

cultas. Reftat vt argumentapro aliis prius ad-

duftafoluamus. Ad primum dicimus, non fa-

tis cfle pauca^illa , qui dicuntur in vltimo ca-

pitetertij libri de cognitione foflilium <Sf me-

tallorum; fatis quidem funt ad plenam duo-

rum halituum notitiam , ipfae autem minerae

nonfuntfoIumatFediones, quat duobus Irali- C

tibus accidant , fcd funt mifta perfcfta , in qui-

buseftfaaavera miftio , &vera naturxvnio:

quatuor enim elementorum formas verfae funt

informamvnam fubftantialem mediam abeis

diftinftaip 5 casterae autem res Metcorologicae,

quse ex ducbus halitibus gigni dicuntur , non

habent veram miftionem , nec formam fub-

ftantialem prouenientem ~ex congrciTu forma-

rum elementoruth , fed accidentia tantum-

modo funt duorum halituumjlicet inftar for- D

maeelTe vidcantur , quumdent rebus iilis no-

uum normen , faciantque appellari niuem,

grandinem , pluuiam. Dc his itaque agen-

dum eft in tribus Mcteorologicis tanquam dc

accidcntibus duorum halituum ; at de mine-

ris , quuni fint miftaperfefta, aliolocoagcn-

dum eft ; fatis quidem fiiit in tribus Meteo-

rologicis cognofcere duorum halituum apti-

tudinem.,vtexiisgenerentur foililia & metal-

la, fed ipfafectmdum.feibi fatis confufe,& E

ruditercognofcuntur, vt cuique rationis com-

potimanifcftum cflepoteft: neque enim fatis

cft conuenientia in cornmuni materia , vt ali-

qua dici debeant ad eandcm fcientiae partem

pertincrejfedrequiritur etiam conuenientiam

forrna, (Scnatura , & in modo generationis ex

illa materia. Sccundum argumentum vaniffi-

mum cft , quia quum gcnus non exiftat niii in

fpeciebus fuis , iolentfcriptores, dumagunt de

genere,, nominare cxempli gratia fpecics : fic ¥

nominanturin librisPhylicx aufcultationis va-

nae fpecies corporis naturalis , ncc ob id fumun-

turvtiampetfeaccognitx , fedvt confufe no-

tac; neque ettam declarantur fecundum pro-

prias rationes , fed fecundum comrmmem ra-

tionem generis , dequoibi agitur. Ad tertium

fumptum CK yctbis Ariftoteiis in calcc priroi

S8

cap. primi Meteorologicorum, dico non cfle ibi
eius confilium omnia penitus enumcrarc , qux
poft libros Meteorologicos traftanda mane-
bant , fcd fatis hatuit animalia , & ftirpcs tan-
quam praecipua nominare , quorum cognitio
maximcexpetibiliscft, tum obcorum nobili-
tatem , tum ob cognofcendi difticultat^m , &
tradationis prolixitatem , quae plurimos libros
poftulabit. AdhocautemcompTobandum fu-
mo ex Ariftotele in eodem loco duplcx argu-
mentum:primum,quianonabfolutc dicitfola
animalia, ac IHrpesfupereiTe, feddicitfere ab-
folutam , ac perfedam fore fcjcntise naturalis
traditionem; dicens enim \^fere"\ indicat alia
quoque cfTe traftanda, quse , vt minoris mo-
menti, nominatanon erant: praetercainillor.
cap. catantum rccenfuerat, quaeintribusprio-
ribus Meteorologicis confideranda erant , dc
iisautem, qusc in qu-arto , ne verbum quidem
fecerat ; itaque fi iftorum argumentatio effica-
citatem habct , non minus excludit quartum
Mcteorologicum , quam libros de minens:
fcnfus enim verborum Ariftotcl. erit, quod poft
trcs Meteorologicos nil aliud traftandum ma-
nebit,ni{i animalia, & plantac, fubticuit igitur &
ea, quaetraftandaerantmquarto, & mmeras,
tanqviam res cum Meteorologicis magis con-
iunftas propter confiderationem ekmento-
rum, quaein horumomnium tradationeeft o-
mnino neceflaria ; & fola reram vere Meteoro-
logicarum expreffione voluit etiam implicitc
compledi & miftumperfcftum homogcneum,
dequoagcndumeratin quarto: & eiusfpecies
fofrilia,&mctalla,dequibusinIibrisdemineris
vel ipfemettradtataruserat, vel aliis tradandum
relinquereftatuebat. Hocidemconfirmarepof-
fumus audoritate Ariilotel incalceliba dclon-
gitudine & breuitate vitae , vbi haec vei ba kgun-
tur [ ReitqMum eft conjiderart de muen:ute ^
/eneditfe,<^ ^u>a£^ morte, hn ett:m determtna-
tn ,J7nem hal>ehr,i^tt£ de antmali-'nt, msthodttiX
tacet tamen fanitatem &■ morbum, dc quibus
poftremo locolibrum fcnpturus^rat, vtinpn-
mocap. libride fenfu, & fen(iM>uspropofue-
rat; fatis enim habuitaliqua ^•■rcipuaaccidcnJ
tianominsre. Itaqueteftimon r '^V.ftot.mani-
feftum eft argumcntationem hs -.c nullius efTe
momenti. Ad poftremum argumentum fum-
ptumexvltim. cap.4. libri dico , Anftotel. ibi
non proponere agendum ftatim de animanti-
busifed foIumdicereagendumefTcdepartibus
ilmilanbus in libris de animalibus, & plantis:
quoniam cnim nominaucrat in eo capite car-
nem , & neruum , & corticem,& aliafimilaria,
quae funt partcsanimalium , & plamarum , qusc
crederepoteramus propriam, ac feparatam tra-
ftationempoftularcideoinquitdcnisagedum
cfTepoftca m \ih. dcanimantibus vt ex horum

cogni-

S9

dc Natiiralis Scicntise conftitut. Libcr.

90

V'arttt$o

^'ientiis,

7iltU7-a-

''artftio

•eii/or,.

Otmfio.
rActati-
nis de
'iuenti-
tts..

cognitioncnofcainus diflimilarcspartes, & ev
his tandema-nimalia ipra,& plantaiSiCcd non di-
citcflcdcliis iVatim agendum; idco Aucrrocs
ibi dicitdciingulisillisfimilaribusagtnduma-
ncreintribushbris;inlibrisdemincns,m libris
deplantisj&inlibrisdeanimalibus : hos cnim
omncs voluit Auerroes fcqui quartu illum Me-
tcorologicorum.Haec dicere volui, vt oftcnde-
rem,nonpiobari hisargumentis nullumab A-
riftotclcicriptumcirclibrum dc mincris. Atta-
mcn niiiil etiam abiurdi ciTct, fi dicercmus Ari-
ftotele & in i. cap. libri i. Mcteorolog. & in po-
ftrcmo quarti itae{l'eloquutum,quodnullum
dcmincrislibrumrcnbercllatuiflctiper hoc e-
nimnonftat, quinpoft^. Meteorologic.necef-
farii fintlibridemineris,& quin ipfemct Arift..
noucrit cos cllc neceflarios..

^artitio totmstraddttonis deAnman—
tibus. Cap. XX XL..

TOtam naruralium rerum tradationem in;
duas paites fccare multi Iblent; vnam di-
cunteflcde inanimatis-, quam hadlenuspercur-
rimus jaltcram vero dc ammatis-, quam modo'
aj^orcfluri fumus; diuifioncm hanc ego quidem
non refuto, in.ed tamcncorrigcnda efle arbi-
tror, quodalteraprior pars nodeinanimistan-
tum fuit, fcd de us quoque , quaeipfiscommu-
nia funt cuanimatis, nam corpus naturale com-
mune,dequoagitur inlibro Phyiics aufcuha-
tionis, noiifola inanima; fedanimataquoque
compleditmvvt-Ariftot.ibiin initio 2. libri te-
ftatur; ficcorpusmiftum, de quoin lib.de Oiv
tU) & interrtu: ficetiam miftumperfcdu homo-
gcneum, de quo inquarto Meteorologic. Re-
ftius igitur diccmus, priore huius fcicnti» par-
tem fuiftc de iis rebus naturalibus, qus velina-
nimis, &animatisc6munia,velinanimacorum-
propria funt,alteram vero, qusefcquitur, de iis
tatumeiTe, quaefuntpropriaanimatorum. Hu-
iu&igitur partis feriem explicaturi , quse & rerii.
nobilitate, & varietate, & diiEcultate, &, Iibro-
rum numero digna maxime eft confideratio-
ne, nosfadaprius rerum cofiderandarum diui-
fione,& partilioncmlibrorum, & ordinem,atqj
difpofitionis artificium, & fubieftam infingu-
lis maireriam declarare nitemur » Tota?fequens
pars, qvLx ad viu.ei^tiapertinet, tres videtur prae—
cipuasparteshabere deburfie; quum cnimab-
vniucrfisadfingulaprogrediendu fit, primo lo-
co a'gcndum eft de ipfo viuentccorpor&genera-
Liter acccptOi ibiq; & de aniraa communiter , &
de eius parte veg.etalii qua animatiacunda par-
ticipant, &deiis,qu£e cam confequuntur, per-
traftandum,: fecundo Ibcade animalibus tum.
gcneratimi tum fpeciatim: tertio loco de plan-
tis; fiue (^ yt Auerroiplacuit J. fecundaloca de.~

A plantisjtcrtiodeanimalibus. Attamen Arifto-

' teks totam deviuentibus tradationcm in duas
tantum partesdiuifit; vnamde animalibu^,al-
tciarn vcrodcplantis; nonquodiUam, quje de
viucntegencrceft, praetcrmifcrit, fcd quia ob
dodrinsefacilitatem voluit cam ciunilla, quac
eftdcanimalibus.commifcere, adcovtinlibris
deanimahb. tumillatraftcntur, quodfuiitani-
maliiipropria;tumetiamiIla,qu3efunt cis com-
muniacumplantis;inrcliquis vcro,qui depbn-

B tisfunt.illa tantummodo.quaepropria planta-
rumfunt,tracl:anda relinquantur. Ratio, quae
Ariftotelem mouit,fuit,quoniamilia,quae co-
. muniter plantis, & animalibus. competunt , di--
ftindiora in animalibus, proinde faciliora cO'
gnitu funt, inftirpibus vcrorudiora, &obfcu-
riora,cuuilmodi funtvegetalisanimaefaculta-
tcsomnes,&opexationes> &organa. Quuitaq;

' oculatifl^mus illePhilofophusanimaduertiflet
diflicillimum efle haec omnia cofiderare in cor-

^ poreviuentecommuni, quod mente afuppofi-
tisfpeciebusabiunftum lumatur,ftatuit ob fa-
ciliorem doftrinameaomnia confiderarein a-
nimalibus, vt proportione quadam in plantis
eademcognofcantut, qHaderealias plurafcri-
pfimus in lib. dc Methodis, quae quum nec re- LiL r.
petendahicnecignorandi fint, inde petantur. ca/. 'silt.
Ex his colligerepofliimusAuerroiserrore,qui Opinio
putauit librosdepIantiseflTe libris de animali- ^uerro-
bus anteponendos, quod plantae naturam ha- is de U-

•*^ beant:fimpliciore,quamanim.alia.Attamende- yrii-. de
ceptus eft Auerroes, quia fine cognitione. coxUt.piantis.
quae viuenti corpori communiter.competunt , Confut^
non henepotexantftirpes cognofci:non poteft tto.
enim perfefte cognoici fpecies ignoratogencr
re^i^pfiusautcm viuentisgeneris, omniumq;ad.

" ipfumattinentiumtradatioc6miftaeft,quem—

admodum diximus, cum traftatione de. anima-

libus; qiiamobrcm aeceflarium omnino fuit

. librosf de animalibus anteponere libris de-

^ plantis,'idque Ariftoteles aperte teftatur. in;
calce libclli de longitudine, & breuitate vits,.
vbi, alTerit. fe tunc eflc in libris de animalibus,,
pofteriusautem.adurumdeplantis. Quod au-
tem in:Iibjis de animalibus traftenturomnia;,
quae.yiuentibusomnibuscommunia funt, iha.
ipfatraiTiatio dec-Iaratj in librisenim de anima;
agitur, & deanimageneralitery&deanima ve-
gctalijtanquamdeviuentis corporisanima: &:
in iislibris> quifoIentvocariP.aruinaturales,a-

^ giturdeyita,&mortc,deiongitudine, &breui—
tatevitae, aodealiis, quse communiter comp.e—
tunt omniviuenti; Sedclarehoc:teftatur Ari--
ftoteles inprincipio libri de Senfui &: fenfili--
bus, vbi proponit fe afturumde animahbusj,
ac.de.viuentibus omnibus", necnon deomnir
bus eorumtum propriis, tum communibus o—
gerationibuSiExraimitiCtiamobLidquidainahj,,

^uii

91

Jacobi Zabarciiac Patayini

9J-

q:

,qui omnia, quse dicunturin Ubvis At animali- A
hus, traftari putarunt proptcr fola auimalia, .
nou proptcr iHrpes: {\c eninaerrorem manifc-
ftililmumattribuunt Ariftoteli, vtea,qu3e pri-
mocompetuntgcnen.conriderauentin fpecie;
nempeea,quaeviuentiprimocompetunt,attri-
baerit anim3li,quemerrorem Ariftot.ipfeiam
in I. hb.Pofteriorum damnauerat.

Biuifio & ordo omnitim lihrorum deAni-
mdibmtuxtapropriamopinionem. ^
Cap. XXXII.

Voniam igitur ita de animalibus ordien-
dum effe Ariftoteles duxit, vt in ipfis
c^munior quoque viuentis natura conlide-
raretur, iUud in primis condderandum nobis
proponitur,inquotpartes, feu libros diuifa ef-
fedebuerithsec deanimalibustradlatio, & quo
^rdineiiomneslibridifponendi fmt. Eamigi-
tur. quam efTe putamusrei veritatem, totam- C
quehorumlibrorumferiemprius exponemus j
demde verofiquaaduerfuseam dubia ob alio-
lum opiniones digna confiderationeefle vide-
buntur, eaadexquiiitiorem rei declarationena
expendemus, atque folueraus. Diftum a no-
bis eft alias, perfeftam cuiufque fubiefti co-
Meth. c. aaitionem m duobusconfiftere, in cognitio-
^lt.i^tn nc naturat, & propriorum ipfms accidentium;
i.dePr^- naturam aiitem, & eflTentiam rei cognofcerc
non poftumus,nifi propra eius interna princi- ]
pia.ex quibus conftat, inteUigamusj afturus
erao Ariftotelesvnc&eodemdifcurfu deani-
malibus , ac dc viuente corpore vniuerfe, co-
«rnouit duas efTe debuifle huius tradlationis par-
fes; Ynam,inquade internis principiis viuen-
tium ageretur; alteram, in qua de accidcnti-
bus, & operatiombus confequentibus, taies
duas partes habuiflTe etiam traftationem de
corpore naturaii communi iam oftendimus;
nam in duobusprioribuslibrisPhyficaeaufcur
tationisagiturdeeius principiis; in fex autem
poftenonbus eiufdem accidentia confideran-
tur. Quoniam igitur corpus animatum, & a-
nJmal ipfum principia habet intcrna,propriam
materiam, & formam . haec fuerunt m primis
confideranda ; materia propria, ac proxima
ammalium funt eorum partes tum difllmila-
res,qu3eeorum membra dicuntur,vt brachia,
caput; tum fimilares,vt os, cSc carojforma ve-
ro eft anima: primumigiturlocumfibi vendi-
cauit tradtatio de partibus animalium, dcinde
de anmia; his enimcognitis.iamplene cogni-
ta eftipfaanimalium natura,poftea vero a-
jrendum fuit de accidentibus, & operationi-
"bus confcquentibus, quse omnia Ariftoteles
ordinatiflime exequutus eft; qui prxtereaa-
jiimaducrtens, tradationem de animalibus

prtmo
Itbro de

■o^n.

magna yarictate ac difticultate rcfertam clTe,
ftacuitad maiorcm do£trinae facilitatem omni-
bus alii& libris antcponere libros de hiftoria a- L/l>.
nimalium, in quibus & de animalium princi- htj^trt
piis,& de eorum accidentibus , & operationi- '«w?»^
bus ea, quK cxperientia, & fenfu cognofci po- Itum.
tuere,nobis exponeret, (ine vlla caufarum red-
ditione; vt poftca earundem rerum fcientialem
traftationem fequcmibus libris traderet . Ita-
que libri de hiftoria funt pracparatio qusedam
ad alios omnes deanimalibus libros; tradunt
cnim cognitionem, quod ita fit; alii vero fe-
quentes carundem rerum caufas declarant, &
doccnt proptcrquid; ideo illi lurefueriyitap-
pellati hiftorici. quumreliqui non hiftorici, fcd
fcientialespotiusfintappcllandi. Videmusau-
tem & in libris de hiftoria eandemillam tra-
ftationis partitionem, quam in aliis iibris iam
dcclarauimus ; nam quatuor pnorcs libri de
hiftoriapertinentadprincipia animalium, non
quidcm ad animam (^haec enim iafcnfilis eft,
nuilaque dc ipfa cflTc potcrat hiftorica tradta-
tio ) fed ad folam materiam ; agitur enim in
iis quatuor libiis hiftorice dc animalium par-
tibus , in reliquisaiitem pofterioribusagiturdc
Operationibus, & accidentibus conlequen-
tibus, ita vt pofterior illa hiiroriae pars re-
fpondeat pofteriori parti traftationis fcicn- .
tialis, quse pbft libros dc anima in paruis (\t
Yocant^ naturaiibus conrmetur; alcera vcro
) prior hiftoris pars refpondcat libris dc par-
tibus animalium, qusbus in partt fcientiali
primum dixuTius locum debcri. Si quis igi-
tur quserat, an libri de hiltoriafintpars fcien-
tise naturalis, dicerc poflumus elfe modo ali-
quo eius partcm, & aliquo etiam modo non
cfle;parsenim dici poifunt, quatenus ad alio-
rum coonitionem plurimum confcrunt. & a-
lii eorum intclligenaam prxfupponunt; qua-
re primi omnium librorum dc animalibus
E funt libri de anifnAlium hiftoria. Si vero eos
tantum libros. qui demonftratiuc fint fcripti ,
compiehcndere velimus, libri de hiftoria non
funt pars fcicntiae natuialis, & hac ratione
primi omnium librorum de animalibus fimr
quatuor libri de partibus animalium, quod
etiam indicat magnum, ac prolixum corum
librorum prooemium, quod occupat totum
primum librum ; non enim libroxum tantum
dc partibus, fed omnium ad animalia perti-
F nentium librorum communc prooemium cft,
quo fit , vt illud diccndum fit initium fcicn-
tialis traftationis , de animalibus, vt cuiquc
cum primum librum legenti, manifeftumcfle
poteft; videtur cnim Ariftoteles pcrafta tota
animalium hiftoria.aggrcdi iterum carundem
rerum fcicntiaiem trai^.tationcm, idcoquctam
prolixum prooemium apponere voluifle lih.iis

de par-

95

dc Naturalis Scicntiae conftitut. Libcr.

94

h-de de p,inibu<; anin-)alium5tanqua.m exoidium :o-
rtibtis tiiistradatioiiis dc.uumalibus. PoiUibrosigi-
•imA- turdc hirtoria poncndi llatiin lunt quatuorli-
im. bndcpartibusanimaluini.dcquorum diuifio-
neinpartesrioneftquod in prarlcntiadicamus :
fatis^^ithocannotare , Ariitutckmin irs libris
dembnitratiuedepartibusagere, quoduiprio-
ribus de hiltoria libns nontccerat i iingularum
cnimpartiumcauCasaHignatiinalcs , nam linis
'.. cuiusque partis cft propna operatio, & pro-
priummunus , ad quod (inguiam partcm tan-
quam inftruraentum ad nnem natura dire-
xit j funtenim omncs animalis paites inftru-
menta animsc ad vanas cdendas opcrationes,
inftrumenti autem natura optime ex eius fine
rsme- declaratur. Ex hacpotiflimum naturalis phi-
-mjt, loibphiae parte (umit ars niedica partem iilam,
ifiolo- Q^jg phyftologicadicicur , uiqua de humano
**' corpore , acde eius partibus lcrmo fit , quum
Medicoillas curaturoneceflam penitus lit ca-
rum cognkioi obidMedici, qui artificioiam,
acfruftuoiam facere volunt humani corporis
anatomen,imitari Anftotelem debent, iionin
librisdehiitoria, fedin libris de partibus me-
thodice de ipfis partibus agentem : duo nam-
que omnino cognofcenda funt ad perfettam
ipfarum partium notitiam habendam j ynum
eftpropriumcumsqucpartisoificium,propria-
queoperatio 3 altcrum vero, quodexillo de-
ducitur , ea , quae in iingula paite requiritur ele-
mentorum commiitio , & primarum qualita-
tum temperiesi horum enim altero ignorato,
non poteil aliqua humani corpons pars dici
^er de perfetle cognita. Q^tuor libros de partibus
'^JP* fcquiturftatim libcr dcanimahummceiru, qui
tmA- fii-niliterde partibuseftj ncmpe de iihs , qusc
^®' pertincnt ad rnotioncm animatis , cui-ismodi
funt erura , pedes,&mauibusala£, & aliac eius
generis; has cnim partes fecernere voluit Arr-
ftoteks ab aliis , quae in quatuor libns , qui
de partibus infcribuntur,con(iderai3efuerunt,
, dc quo partium difcrimine,aliqua poftea di'-

' ccmus. Librum de inceffu fequuatur iibfi de

4ma. anima , quia poft coniiderationem materix ,
animalium, quaeinquatuor libnsdepartibus»
& in libro de incefTu habctur,feqaitur vt fta-
tim ag*tur deforma,quod Arriftotelesprseftat
inlibnsdeAnima. HuncGfTe delyere memora-^
torum hbrorum ordiaem > tum ipfa , quam-
dcclarauimus , ratio dcmonftrat,tum clarum
Ariftotel. teftimonium confirmat : n-am in pri-
mo capitc fccundi libri dc partibus anima-
. lium, &in primocapit. libelhde incefluaper-
te afrcrit, fe iam in libris de hiftoria doeuif-
fe , quod animalia ex iis partibits conftentj
poftea vero dicendum efle , quamobrem ejp
iis conftent ,& earum caufas cfie inqmrcndas j
iftquitigiturlibris omnibtts departibus, & de-

A incefrupr;eccflI.frelibrosc!ehiftoria. C>^od au^
tcrulibcrdeincelfu lcquatuiltitim quacuor li-
brosdepartibus, rcllatur Ariftotel.inpoftremis -
vcrbisquarti departibus duminquitfy?^'*/'!'^^
'vt dcj/artibi^ inceJJUt ammtiltt*m tnjerutenttot&s
d///era^tis.jDi:m\.im incalce librideinccfTuin-
qu 1 1 Ari ftotc 1. [kis /ta determtnAti^ , proxtme/e-
ijH/t/tr,'^t (tga-mtis de ^nima^ eum igiturhorum
libroruiuordinem efTevoluit, quem diximus.
Non eft autera filentio praetercundum illud, Premode
E quodetiam inoperibusLogicis tetigimus, dil- Mtth.
cnmenlibrorurnde Animacumlibnsde parti- caj>.\/U,
bus ; in his enim agitur de partibus piopriis ani-
malium , in libns autem deAnimanonde fo-
la animaliumanima,fedde illaquoque, quse
eftanimali communis cumftirpe ; nam in fe-
cundolibroagitprimoloco deanima latiffiirie
fumpta.pofteadepriipa eiuspartc; quse vege-
tabilisdicuur, quze vtraquetraftatio non ma-
gisdeaninialium, quamde ftirpiuniforma di-
Q cipoteftj pofteaagit deaninix parte fenfibili,
quae eft- propria animaliuin ; mox iii tertio ii-
brodeparcerationalij.quseefthominispropria.
Rario autem huius difcriminis fumiturex iis,
quae antca di£ta lunt : Ariftotel. enim confti-
tuit m animalibus confiderare non ea folum, .
quse ipfis proprie compctunt , fed etiam illa,
qux funt eis communia cum plantis; exordiens
igitur amaceria proxtmanuUam inuenit com-
munem animali cum planta , non potuit igitur
P nifipropriam animalium iflateriam confidera-
rc ,qu2e liint partes ipi^se animalium, nifidica-
mus aliquas nutntioni, & accretioni amma-
lis inferuicntes eflTe quadam proportione com-
munes, quatenusalis cifdcmmuneribusfun-
gcntes reperiuntur in plantis , at certe pro-
prie , & ( vt dicunt ) formaliter communes nul-
lae funt. Ad formam autem animalis confi-
deraftdamaccedeas,debuitoitinis animx^quae-
in animali mfit , confiderationem facere ; quo-
£■ niam igitur in animalibus omnes infuntani-
mse partes , feu gradus omnes debuit eo,
quem diximus, ordine confiderare ; hoctamen
non ita intelligerc debemus, vtaliqui intelk-
xere , vt dicamus quamlibet anima^partemtra-
ftari vt animalis ; nam fi vegetalcm aiiimam
confideraret vt animalis , id ,'quodprimo gene-
ri competit, attribueret fpeciei ; quam iri primo ^
Pofteriorum dixit fophifticam eflTe coniidera-
tionem, &nullam fcientiamparere. Quam-
F obremncvitiumhoc Ariftoteli afcnbatur, di-
cendum cftomnem quidem animam ab co ia/
animali confiderari, non tamen omnem vt a^-
nimalis , fed tum animam late acceptam , tuhi
partem vegetantem - confiderari vt viuentis .
corporis, quodinanimali inefti & commune:
genuseftanimalis &plant3e, itavt omniaquae:
ibijdicuntur , &anijBali^ _& fcirpi compctcrc iiv

ici.li*-

Jacobi Zabarcllx Patavini

fMfUl

les.
Ltb.deSe

filibm.

Horiina.
tttraltii.

9S

fAVif^ntur. Pofl: declarata animalium princi- A
pia,materiam,&formam,reqiiebaturvt Aiifto-
telcs dc accidcntibus , & operaiionibus ageret,
quod fecit in iis libris.qui folcntvocariParui
iiaturaleS) horum primum efleUbrum de Scn-
fu & fenfilibus , manifeftum eft, quum in cius
initioAriftotel.totamfcquentemtraftationem
cum praecedentibus de Anima libris conne-
(n:t;ns, fuumque infequentibus confiliumape-
riens his verbisvtatur £ PofieAquam de ^nr/na,
dj3um efffecundumfeti>fam, confequens effface- B
re confiderattonem de antmaltbns, '^ttamijue h^
btntibtis omniba^ , q}iAjintpropri& , ^ quACom-
munesojjerationest.forum AiTeritigitureum li-
brun-:,&aliosfequentesfequiftatimpoftlibros
de A nima ; afleri t etiam o re rot undo , fe non de
folisanimalibus,fed& deomnibusviuentibus
locuturum; &prseterea aflerit, fenilaliudefle
tradaturum in fequenribus libris, quam cpera-
tiones tumanimaiium propiias, tumviuenti-
bus omnibus communes : quare mainfeftum C
eft, illud efl^ecommune procemiumomnium
paruorum naturalium, quumetiam Ariftotel.
ftatimnominetcacteraomnia.quaepofteumli-
brum in aliis fequentibus confidcranda funt.
Horum igttur fequentium librorum ordinem
inter fe , & ordtnisrationem declaremus ; quod
cnim ad ordinem ipfum attinet , is nviUam vide-
tiirhaberedifEcultatem.quumpartimab Arift.
ipibexponatur,partimcommumaliorumcon-
fenfione concedi videatur. Primumenim poft D
Ubrosde AnimaeflTc omniumparuorum natu-
ralium Ubrum defenfu&fenfilibus, &Arifto-
tcles ipfe ineiuslibriinitioteftatur, & omnes
fatentur ; in cailce autemeiufdem libri proponit
acrendum iVatim dememoria, & reminilcentia;
pofteafequiturliberdeSomno,&Vigilia, &a-
lii cum eo connexi, nempe de fomniis,ac de di-
uinatione perfomnum; deindepofthos, liber
decommuni Animaliummotu, incuius libclli
fine Ariftoteles epilogum faciens eorum qux E
priustraftauerat, eo,qaem diximus, ordine eos
omnes libros difponit, proponitque ftatima-
gendum de generationeanimalium;librum igi-
tur de motu ftatim fequuntur quinquelibn de
oenerationeanimalium. Tandemomniumpo-
ftremi ab omnibus coUocanturlibri illi , qui ad
duvationemanimalis,viuentisqucomnisperti-
nentjii autem funr, delongitudine, & breuitate
Yitx,deiuuentute,& fene£ltute,de vita & mor-
te, & refpiratione, ac demum de fanitate, & T
morbo; huncenim ordinemabipfo Ariftotel.
fuiireconftitutuni patettuminprimocapiteli-
brideSenfu,&SenfiUbus,tumincalcelibride
longitudine, &breuirate vitac, &ininitiolibri
dc luuentute , & feneftute. De ordine igitur
horum Ubrorum non eft dubitandum , quan-
quam de libris de Animalium senerationeaJi-

9«

qui,quorum dogmamox eipcndemus, aliam
proferrc fententiam aufi lunt. Nunc huius or-
dinis rationem nos confiderare oportet , quum
enimin aliquibusneccfiarius omninofitordo,
ita vt alius feruari non potuerit , in aliquibus vc-
ronon neceflarius, fed propter melius, nosv-
triusquerationem cognofceredebemus. Ante
omniaquum memoratarum operationumalise
fintpropri3eanimalium,alixcuu£lis viuentibus
communes,non eftignorandumid, dequo dif-
fufius diximus in libr. de Methodis , accidentia
propria fpeciei duplicia efli , alia namque o- Lib.r.
mninofpecieinaturamconfequuntur, nonna- ca^.^^lt.
turam generis , cuiufmodi eft lenfus , qui folam
animaiis naturam infequitur, nonnaturam vi-
uentis; alia vero, quum abfolute naturam gene-
ris confequantur , tamen a propria fpeciei natu-
raita adcertos proprios modos refbringuntur,
vt fpeciei propria fiant, huiufmodi eft modus a-
nimalium; quumenimabfolutefumptusmo-
tiis naturam abiblute fumptam infequatur,
proinde primo competat corpori naturali gene-
ri, variistamen modisa narurisfpecierum rc-
ftringitur, & fit proprius fiingularum jmotus e-
nimfimplex proprius eft corporisfimplicis, &
motus animalium infequiturnon ampliusna-
turam abfoluteacceptam, fednaturamanima-
lis; aliquietiarriparticularioresmodiexiftunt,
quibus fitalius hominis, aliusequi, aliusca-
nis proprius motus: ficgeneratio abfolute ac-
cepta primo competit corpori naturali cadu-
co, atanimali competit proprius quidam ^e-
nerationis.modus, qui iplius naturse eft confen-
taneus , & dicitur generatio animalium , quse
eft fpecies generationis latefumptae, ficutiet-
iammotusanimaliseftfpeciesmotusgenerali-
teraccepti. Triaigitur funt accidentium genc- Triaac
ra,qu3eab Ariftotel.inhislibrisconfiderantur, cidentii
aliacommunia funtomnibus viucntibus, <\^\^ ^enern
ctiam vt viuentium , non vtanimalium , confi- inani-
deranturabAriftoteLUcetconfiderenturinani- maitb.^
malibus.huiufmodi funt vita, morSjlonoitudo,
& breuitas vitae, iuuentus , feneftus, lahitas,
morbus; modi namque, quibushaec commu-
niteranimalibus, &plantiscompetunt, confi-
deratione digniextiterunt. Aliavero acciden-
tia ita naturam animalisfolamconfequuntur,
Ytnullamcum naturageneris habeantaffinita-
tem ; huiufmo Ji funr fenfus, memoria, remini-
fcentia, fomnus, vigilia, fomnia,&diuinatio-
nes,qu2eper fomnumfiunt, dequibusfingulis
libros ab Arift. fcriptos habemus. A 1 ia demum
quum abfolutc naturam communiorem con-
fequantur.abipfatamenanimalisnaturaitare-
ftringuntur, vtanimalium propriareddantur,
Vtmotusanimalium, & eoriindem generatio :
propriinamq;modi,quibusinanimalibusfiiit,
4ta cognitu digni extuerunt, vtpropriam tra-

97

de Naturalis Scicnti« conlbt. Liber.

9«

ftationem poftulaucrint . quia iis ignoratis ma- A omncs libri funt propnj animalium , quia ad fo-

ca, &:impcrfectafui{ret naturalis philofophia.
Dc his igitur proprios libios fcripfit Ariftotc-
lcs, tanquamdc accidenribus propriis anima-
iium , ecsquc infcriplit dc motuanimalium,
de gCjjeVationc animalium } non flc de mor-
te,*&vita animaliuni , nec dc luucntutc , &
fcncdute animalium, quiahscvtomnium vi-
uentiumcommunia accidcntiaconfidcrarevo-
luit. Hac omniaaccidcntium gcncraquum in

lum fenfum pertincnc , <Sc ea , quam diximus , i-
pforum intcr fe ordinatio ncccfnria cft , quo-
niam alitcr difponi non potuerunt , vt manifc-
ftum eft. Hosomnesfequiturliberdecommu- L^h.de
ni Animahum motu, quiamotus cftfcnfupo- ntntttttni
fteriorea,quamtetigimus,rationc.fcnfusenim m*liHm.
omnino infequitur animalis naturam ; motus
verononhancfedvniuerfefumpram naruram
infequitur: naturamau.emanimalisconfequi-

hislibnstradentur, potuiftet Anftotcl. inho- B turmoduspotiusipfiusmotus,qiiammotusi

rum trtdationc ordincm fcruarca magisvni-
uerlalibusadmini!svniu6rfalia..& illa,qusevi-
ucntibus omnibuscommuniafunt, aliisantc-
poncrcpofteaveroageredeillis.quaefuntpro-
priaanimalium , idquc omninofaceiedebuif-
fet,fi mclioiis,aut facilioris doi^nnseratio hunc
ordinem, vtinaliisplurimisfolet, poftulafletj
quum autcm nuUapoilulaueri t ( cuius quidcm
^rimo de xti rationemnos inmcmoratolocodiffuic de-
M*th. clarauimus) ideoquevniuerfalioraanteponere
•4f.^U. coaftus ca rationc non fuerit j ftatuitnon rece-
dereabinftituto,voluitqueabiisexordiii,qu3e
funt pxopria animalium , poftea vero dealiis a-
gcre.quae viuentibus omnibus communia lunt:
quum enimvtraquc haecin animalibus confi-
dcrare decreuiflct.ita corum tradationes difpp-
fuitjVt quae uitimioranaturs anamalis cftevide-
rentur, capriustraftaret, qusveroremotiora,
paftcrius. Quoniam igitur naturse animalis

ipfetftonitaigiturintimus naturae animaliscft
modusvt fenfus:addequod fcnfus datuscfta-
nimali vt fit, motus vero non eftanimali ncccf-
farius vt fit , fcd vt conferuetur ; conferuatur e-
ni.npercibum,quemfibjqu«ritpermotum;o-
mnibusigiturlibris perle adfenfum attinenti-
bus , pofteriorelfedebuit liberdemotuanima-
lis; obquam eandem rationcm ctiam quatuor
libride partibus Animalium, quum fint deiis
partibus , quae pcrtinenrad animalis efic, vcl ad
bene effe, prsponcndi fucrunt libro dc IncelFu,
inquoagituE deiispartibus, quseconfcrunrad
motum, proindead conferuationemanimalis.
Poft librum de motu Ari ftotcl. ftatim locat ( vt
praediximus^ libros degeneratione Animaiium Lii.degg
quamuisenimaliafortallexationegeneratio & nera,eta-
motui, & fcnfuiantepompotuiiret,tamenfi A- »« ant-
Tii^ot.inftitutumfpedemus, poftgoncndafuitj malf»nt.
eftenim operatioanimalis, qusnequcadeius

nihil eft intimius fcnfu, fiquidem animal per I) cire.nequeadconferuationempcrtinet,, fedad

fenfum cllanimal ; ideo ftatim poftlibros de a-
nima primum locuminteromncsoperationes
tfh.de Se tnbuere voluit operationi fcnfuStde qua agit in
li;^Sen librodcfenfu, &fcnrilibus ; vbi illudcft nobis
^libitt. animaducrtendum , nomen fenfusaccipi folerc
^en/its/it tum proiplaanimaefacultaiefcnfibili, turapro
mttur, cius opcrationc ; fenfus pro anmia acccptus,
fuit confideratus inlibris dc Anima ; in hoc au^
tcmlibro agitur defenfufumpto prooperatio-
ncj &ita inlcribitur d»fenfu; de obiedis au-
tem fenfiiibus ibi agitur proptcr opcrationcm i
Vtmagisdeclaretur, quomodo immutctur or-
ganum ex eorum aftione, vndc piodit opera-
tio. Librum defenfu & fenfihbus fcquitur ila-
lim liber de memoria, & reminifcentia,qu3e
quum fint intcnotum fenfuum opcrationes,
xfiLdeSo funt&natuia, &C( gnitionejjofteriorcsopcra-
mno,^ tionibus fenfuum extcrnorum. Hunc feqm-
tur Iiber de fomno, & vigtlia.hsec cnim cum
fenluomninoconi'-»n1:afunt,qu)anilahudeft
f'>miius , nifi quics , & ligatio omnium fen-
fuum ,&abof.enMionc-.e£iano;quareIiberhtc
coniunilus cife dcbuit trilationi de icnlu,
&c-^m icqii, quoniaai eitisuptitiam praciup-
poruc. Hanc aaieai iequitsrliberdeSomniis,
^de di- dcindel;bi'.r dr D^auicUwaenerfomnum, haec
ii na,ito ctiimaccidiin: ammaUin iomn^, &eorumtra
neyerjo- €x<M\\^ pisfupponit cognuas (»-:nruum & cx-
mmt. tcrriorum, ^ mi,cinoium oj^crauoncs. H^ i^ituf

4ntmA
^ pra 0-
peratio-
ve.'

tib. de

memor-A
j^remi-
ni/centt^

^tgtltt*.

Lthrs dt
fjmntii.

folam conferuationem Ipcciei; poteftemm &
cxiltereanimal , & diutiltime conferuari , quod
omni prorfiis vi generandi fit orbatum: non eft
tanicn ignorandum , generationem alio modo
refpiccre naturam vniuerlalem , ahoparticula-
remirefpedu enim narurae vniuerfalis,quae prat
caeteris quaeritconferuationem fpccierum, prac-
cipua magis cftgeneratio, quammotus; at fi
particularemcuiufquc naturamfpedes,ea prae-

% cipue vult indiuiduum fcruari, deindc vero fpe-
ciem; oiEciumenimeftaat-ursevniueifalis, fi-
tiem vltimumrcbus jiid quem tendant , ftatue-
re; nacurae autem particularis, iufTa quodam-
modo illius excquendo procedcre ordine ge-
ncratiGnis, quem hic Ariftotel.rcfpexiirc vidc-
tur, primumenim vult animalexiftere, dein-
deconfcruariacdurare,donec ad xtatem pcr-
ucniat perfedam,inquafit apium generarea-
liudfimile, atquc itafpeciem conferuare; hac

' igitur ratione prioreft fenius mofu, & motus
gencratione, quia propinquior , & incimior i-
plinaturae animalis. Non defuere tamen , qui
dc loco Iibr.de Animahum ortu aliud ienfe-
rint , quorum fcntcntiam mox expcndemus.
p<:>lt Iibr. dc gcnciatione Animalium fequun.-
tur illi omnes , qui qukim ad viu-ntia omnia
pertineant, &restiattcnt communes animali-
bus & plantis, quae rcmotiores ciic videntur
apiopria ammahstnatuia, vt-^ntediximus, ad
D poftre-

99

Jacobi Zabaxellse Patavini

100

pofl:rormimlocumal>Ariftot.reiedifunt;eom- A tiumferiem edoceremus; egotamcneo labore

muniaomnium viuentium accidentia funt lo-

gitudo, ac breuitas vitse , tuucntus, fencftus, vi-

Ltb.de lo ta,& mors, fanitas, & moibus, de quibu&agtt A-

fjrndirse rift- eoovdine, quiaddoAnn3efacilitatencon-

<^!>refi/f f erre vifus eft ; primum quidem locum flbi ven-

^jrx> dicare videbatur traftatio de longitudine, ac

breuitate vitae, perquam cognofceremusratio-

nem.curviucntiumaliadiutius,aliabreuiusvi-

uant; hocdifcrimine cognitodiftinguenda cft

fuperfed^reconftitui, neopushoc, quod bictie
eflc voluit, in magnam molem cxcrefcat, quum
prsicrtimhxciA llngulisAriftorel. librispcrfe
quifqueconilderare poHit; nobis igiturfatii \\t
vniucrfam ftiuduramdeclaiafTe. Sedtrai»i:ii;io
defamtate,& morbopoftulare videtur vtahqua-
c}eipladicamus,quum cnim folum eius libri ux-
itiumhabeamus; ipfaautem totatra£tatio 4c-
{ideretur;quofitvtvidcrenequcamus,quomo-

cuiufque duratio inpartes,qused.icunturiuuen- B dodeianitatc&morbo egerit Anftotel. & quo

Zi&.dei» tus & feriefl^us ; ideo Arift. in calce libri dc lon
tientffte-, gitudine, &breu!tate vitst.proponitagendum
^/tnt. ffe iuuentute , & fenectute , ac fimul dc vita , &
morte; coniunftanamque efthorumommum;
tra^tatio , itavtde omnibusineodem libro la-
qui commodilHmumeire Arift.iudicaucrit; fed
cum feimone de vita , & morte coniunxit etiam
traAationem de refpiratione , & expiratione,
quamuisanimalibus folis haec competant , non
plantis , propterea quod animalia tamdiu vi-
uunt, quamdiu refpirare, &expirare polTunt:
q«um cnim id facere nequeunt, moriuntur; ita-
quc fcrmonem de refpifatione coniunxit cum-
fermonedevita, &morte, &harum traftatia-
nem cum tradationcdeiuuentute, & fene£tu-
te,in his enim statibus viuere animantia dicun-
tur,&earuTnomniumextremummorseft;idea
poftrema omnium prsediftarum eft tradatio de
vita ,'& mortc, fiquidem per mortem his omnx

modo horum traitatio naturalis a tractaticne
medicadiftinguatur,nonciitabre,fidehocnos
aliqua diximus; & quura prsetermedicos ne-
ma, tanquam phiiolbphusnaturalis defanita-
te,& morbo fcripta, quae legerc poffimus, nobis
reliquerit ,noftram ipfi hac de re fententiam
proieramus. Sgo igitur quidfentiam, paucis
exponam. Phiiofopho naturali defanitate, &r
aegritudincfcripturcduo puto^lle obferuandaj;
vnum peptinet ad fubied:um horuun acciden^
tium, alterum veroad corumcaufas; quodad?
fubieftum attinet, tribuenxia funtomnia acci-
dentiailtifubi^dto, cui pnmo competunt,eon-
tra quammcdtci faciunt, qui & fanitatem , &
morbum»& rauitas opcrationes,ipfasqueorga-
nicas partes, quae hximinicum multis aliis com-
munes funt , v t homin-is contemplantur ; qua in
requumomnirepfehenfione eareaiwvt mtdi-
ci,at vt philofophi naturales admittendi non ef-

bus finisimponitur. Poftrcmus omnium de a- D fent : itaque confiderare oporteret fanitatem

£.'tSride nimalibuslibroriieftlibcrdeSanitate, &Mor
fanitate. ^^' v-t Ariftot. ipic tcftatur in primo capite libri
^morho ^^ ^^"^"' & Senfilibus , huic vltimus debebatur
iocus,tumquiafanitas,&marbus cognitionem
a-liorum diftorum aceidentium prsefupponunt^
tum etiam quor^iam alia omnia iam memora-
tapcndentafolanaturasfanitasautem, & aewn-
tudo & a natura , & ab arte : quo fit vt Arift. in \.
c. librideSenfii, & Senfilibus, &ininitio ipfius
libride vita, & morte dicat, tradationem hanc E
modoquodamefleinconfimofcientiatnatura^
lis,& artis medicae, quum in ca dcfinatphiloro-
phus naturalis, &ab eaincipiatmcdicus: quod
quidcm quomodofitintelligendum , ia in mea'
Mji>.2,f.^ d^ do&inae ordine Apologia declaraui. Hunc
igitur pgoputo efle vcrum ordinem omnium
librorum de AnimaIibuSi& ipfius ordinis ratio-
ncm. Rcftatvt inpratdiftis librisaliqua confi»-
dercmus , & aliorum de ordinc fentcntias breui-
ter expendamus

^alis debeat effe tra^atio defanitate^&

morboinfcientianaturali,

Cap. XXXIII.

QVum omnium de animalibus librorum
ordinem cxpofuerimus , optaret fortafl!e
aliquis, vt etiam finguli cuiufque libri tra£ta-
ciomsmodum». diuifioncmque inpartes&par*

&morbum vt accidentia viuemis vniucrfe fum-
pti, ita vt non minus ftirpium , quam anima-
lium fanitas , & acgritudo confideraretar. Quo d Caujkfi-
veroad caufasattinet, noneftignorandum, la- tv^tatii^
nitatis, & morbi caulas , quae tradantur a me- ^ ^erhi\
dico , alienas effe aphilofophonaturali , quum ^*'* ^^'7
adefFedioncm omnespcrtineant,nonadfcicn- ^esperti-^
tiam j hse autcm funt, quae communiter amedi- ^^"^ ^'^
cis auxilia-, feu remedia appellantur,quorum ttaturai^
inucntio , & cognitio fcopus eft artis mcdicac ^'^■*^"
docentis , eaque funt magna cx parte planta-
Eum vires, & proprietates : etfi enim nonmfi^
cit)r, deberephilofophum naturalemin libris
deplantisdocerenaturas, & proprietates plan^
taTum , adplcnamrerumnaturaliumnotitiamj.
& ad perfeftionem traditionis fdentisrnatura-
ralis; dico tamenid in libro de fanitate, & mor-
bo minime cflfe faciendum ; talium enim vi-
rium applicatio ad ipfum viuentis corpus fa-
F nandum humani arbitrij cftj fitquc ex habitut
artis: funtigitura philofopho Baturali cogno-
fcendaeplantarum naturse, & proprietates pro-
pter cognitionem plantarum tantummodo, a
medico autcmpropter humamcorporisfanita-
temefl5cicndam, velconfcruandam. Quanio-
brem naturalis de fanitate traftatio debet efl^
vniuerfalis, caufasque compIc<3^i vniuerfalcs,.
&naturaJcs ; eflrenim fanitas , propria cuius-
%uc viucnds, feupartis cius temperatuia , quac

grouc-

dc Naturalis Scientias conftit. Libcr.

lOX

prouenit cx clcmentorum commiftione ; & hu- A
ius quidem plurimx funt fpecies pro fpecic-
jumviuentium,atqueearum partium diuerfi-
tate , fedparticularemomnium temperatura-
rum confideration«m facere pertinet ad libros
departibusanimalium, &ad libros de plantisj
quarelibro 4e fanitatenilaliud reftat confide-
randum, nifivniuerfequidfitfanitas.& aqui-
buscaufispendeat; (lc enim quidilt morbus,
qui nihil aliud efle videtur , quam a prxdida vi-
uentisnaturali temperie receffiotalis.qux Ijc- »
datoperationem;& huiusrecefllonis caufas v-
niucrfales debct naturalis philofophus decla-
rare, velutiambientemaerem, & cxtrinfecus
affumptumalimcntum , a quibuspotiflimevi-
uentium corpora variis modis inceflanter altc-
rantur , mutanturque temperaturae naturalcs;
quare fi eousque procedat mutatift temperiei,
vt Iscdatur operatio,morbus cft; at particula-
rioresvarioxum morborum caufas diftinguere
admedicumpotius,quicuraturusefi:,quam ad C
philofophum naturalcm pertinere videtur; vt
fortafTe idem defanitatc, & morbo dicendum
fit.quod de habitibus animi dicitur , hi namque
tum vt funt habitus ,tum vt afFeaiones ; feu ( vt
VOcant)difpofitiones,pcrvoIuntarias adiones
acquiruntur, proinde nonadnaturalem philo-
fophum pertinet eorum confideratio , fed ad
moralem ; naturalis crtim fatis habet cogno-
fcereomnesanimxfacultates , inquarum nu-
mero illa eft, qua hos habitus acquirerc apti D
fumus,fiueeavnafit, fiueplures; habitus au-
tcmipfosfmebonos,fiue prauos diftingere, &
cpgnofceredcbctmoralis, qui cftquafi mcdi-
cusanimi,&particulares caufas , per quas gi-
gnuntur, declarare. Sic etiam dcbet naturalis
philofophus cognofcere hanc viuentis corpo-
ris aptitudincm , qua & fanum effe poteft , & se-
grum,& vniuerfaliter quidfitfanitas,&a:gritu-
dojparticularesautem diuerforum morborum
caufas, nec non cas , quat fanitatem conferuant, E
& eas ,quselapfamreftituunt, ac fingulosmor-
bos pellunt , cognofcere folius medici officium
eft, hxc enim omnia cfFeftionemrefpiciunt. Ob
ideamego putoeflerationem,curdicat Arifto-
telestraftationem de fanitate, & aegritudinc ef-
fc quodammodo in confinio fcientise natura-
lis, & artismedicae; &in eadefinere naturalem
fcientiam,abeaveromedicamartemexordium
fumcrc : dcfinitenim Philofophusnaturalis in
vniuerfali confideratione fanitatis &morbi, a F
quaexordiens medicus defcenditpoftcaad par-
ticularemmorboium omnmm tradendam no-
titiam , & propriarum caufarum , tum a quibus
producuntur finguli, tum per quas expelluntur,
quippe qui afFedionem molitur, haec autein
noneftnifiierumparticularium. IdemmihiA^i-
- detur,aut faltem aliquaexparte fimilis cirere-
fpeftusdifciplinsemoralis.ac ciiiilis adlegisla-
toriam } najn ia inorali » & in ciuili facultatc de

101

moribus,de virtutibus, »cvitii$,atqucdefcrcn-
dis legibus vniuerfalia pracccpta tradunturj le-
gumlatorcsauiem de omnibus , ac fingulis pai-
ticularibus leges condunt , per quas m cimum
animis virtutum habitusgignantur,&vitiaex-
purgentur. Quamobrem ficut bonus medicus
cfCc non poteft , qui non fit phiiofophus natura-
lis.ita ncc bonus legisUtor, qui non calleat mo-
ralem philofophiam : inter eas tamen illud ia-
tercft, quod medicina folam cfFeftionem refpi-
cit,philofophia naturalis nonefFedionem , fed
folamfcientiam; ciuilisautem, & legislatoria.
amb3eaba(9:ionemdirigutur,quo fit vt vtram-
que liceat animse medicinam appcllare, cuai
eotamcn difcriminc , quod ciuilis vniucrfalia
praeceptatradit, legislatoria vero defcendit id
particularia :aliudautem eftlegislatoria«aIiud
iudiciaria, quae eftillaiurisperitia, quam profi- Itritp*-
tcnturilli.quihistemporibus lurisconfulriap rtti*.
pellarivolunt, hancenim leg^islatoriaignobi-
liorem cfFe manifeftum cft, idque aperte teftan-
tur Platoin Gorgia , & Ariftotcles in primo li-
bro de arte Rhetorica ; eft cnim fimplex quae-
dam peritia , quse nec fcientia , necprudentiaj
nec ars appcllari meretur , quum fine ratione fit»
hanc enimcallerc aliquispoteft absque vllaci-
uilis , ac legislatoriae cognitione ; fed ita videtur
cfFc fublegislatoria, vtempirica fubarte medi-
cajempiricacnim, quum rationem ignoret , ars
nominarinonpoteft, quumarsnon dicaturnifi
quaecumrationeeft, vtinquit coinlocoPIato.
Demodoigitur, quodebct philofophus natu-
ralis agere de fanitate , & morbo , hacc mea fen-
tentiaeft, camquefignificare vifuseft Ariftote-
lesinfecundo libro de partibus Animalium,ca-
pite feptimo, vtquifque eius verbaeo inloco
perpendens animaduertercpoteft.

Comparatio librorum dehifioria animali-'
um cum reUquii de Anmalibm.

Cap. XXXIV.

G^terum quum totam dc animalibus tca-
ftationem in duas partes diuiferimus, v-
nam inqua folumquod itafitdeclaratur, quae
nouem libris de hiftoria Animalium contine-
tur: alteramveroinpluresfcquenteslibrosdi-
uifam , in qua eorii , quae in hiftoriis di<fta erant,
caufae afferuntur , & -declaratur propter quid :
nonerit abrc, fivnam cumaltera conferentes
confideremus , cui hiftoriae parti quis liber re-
fpondeat, quodquidem breuiterpraeftabimus.
Notare quidem in libris dc Hiftoria ppfrumus
earum duarum traftationum diftindipnc , qua-
rum vnaad principiaj & ad fubftantiam anima-
lispertinet, altcraveroad accidentia, &opera-
tiones,fcdruditer,necitadiftind:e vt inaliisfe-
quentibus libris , quos fcientiales efTe diximus;
nequeidiniuria; fiquidemrudis &hiftoricac-
l> z narra-

lOJ

Jacobi Zabarellac Patavini

ttarratto cam cxquiritam partium diftin£tio- A

ncm, quamdcmonftratiua cotcmplatiohabet,

haberc minime potuit. Primo quidem loco dc

De Mf*//partibusaiiimalium agiinhiftoriis, ficutetiani

hfi^ani- in partc demonftratiua, mmifeftumcftj nam

malium. inprioribusquatuor de hiftoria libris patetagi

dcanimalium ^'artibus, idque Ariltot.cpilogo

Triage- c >llegu iii initioquinti. Sednon eftignoran-

nerapar Awm, .riaelTcgcncrapartiuminanimaTi , alise

t/umm namqucpcrtincnt adefte, feu adbcne eflci de

Aittfn^l/. quibusagiturinquatuorlibns, quideparnbus ^

anuTiahum infcribuntur ; alix ad motum, dc

quibus mlibro deinceiru; aliae demam adgc-

ncracioncm , de quibus in libris de genemionc

aaimalium : fcd hatc paitium diftindio in li-

bns dc hiftoria non admodum n >tari potcftj

deprimoquidcm partium gencre ag^turmpri-

jno, &mfccundo, &inpoftcriorepartcterti;»

& in priore quaiti , quarc eam totam trafta-

tioncmdiccrepoftumus, quatuorlibrisdcpar-

tibus animalium refpondere; de partibus au- C

tem ad motum conlcrcniib. nilfeparatimdici-

turinhftoriis, feddehis aliquadicuntur fp^r-

fimin mcmoratis libris.vnacumaharumprx-

di£barum partium confideratiohe ; quarc li-

ber deinceiru nullamccrtam habctinhiftoriis

fibi refpondcntem partcm ; dc partibus autcm

tenerationi inferuicntibusagit feparatim Ari-
ot. in primaparte tcrtij, & in eiushbri initio
dehisdiccndum proponit; quarepars illater-
tij rcfpondct fcientiah harum partium trada- D
tioni , quachabeturin libris dcGenerationeani-
Lihritde malium.Librisautemdcanimainhiftoriisnui-
nnfnnt l^ psfs rcfpondet, quia nil dc anima hiftorice
nuUa dicipotcrat.tumquiaammainfcnfiliseft, quo
f^rsre- fit Yt, licet de ipfius operationibus plura dici
Jpondet potuerint, qux fenfu,& expctientia funt inucn-
*n hifi-o- ta, de ipfamettamcn anima nihil, tumetiara
rtts. quiadeiUistantummodo inftitui tra£tatio hi-
ftorica potcrat diftinda a fcientiali , quse cau-
famaliquamhabent,itavtdeiis dcclarari pof- E
fit&quodfint, &proptcrquid flnt: caufamha-
bent partcs animalium finalem, cuius gratia
lunt: caufam etiam habent omties viuentium
opcrationes, vt patet; dc his igituromnibus du-
plexfieri traftaiio potuit ; vnahiftorica finc c6-
fidcratione caufarumjaltcra fcientialisper cau-
farum traditionem: aft anima in viucntibus
cauiam nuilam habet,quiaipfacft primaalio-
rum omnium caufa ; qui enim dicunt opera-
tioncmcffc animaccaufam finalem, reiiciendi F
cmnino fiinr, nec tantum abfurdum fuit vn-
quam abAriftotcIepronunciatum, qui f cmper
proeodemhabuitdiccrepartesanimalium cllc
Operatio^^^^^^'^ animam , & eflc proptcr operationes,
tiesn,n '^^'^1"^"^ proptcrfincm; & fempcr animam
I «M vocTuif fintm,fcdnondixiteamhabercfinem.

mriir/fA. ^<ii:'"^ •g"^"'^'i"i™acau'ampriorcm non habe-
at, dua5,vtca:tcra, tracbacionesnonpoftulauit;
idq; ibrtallc fignificar c Arift. voluit in primo

104

contcxtuprimilibride Anima.dum fcicntiam
illam appelliuit hiftoriam de Amma.nonfo-
lum enimdcnotauitcnarrationcm vcram, qus"
liscffefolctinomaihiftoria, fedetiamfigatfi-
cauitnullam dcaiiima hiftoriampraeceffidc di-
ftinAamafcicatialiciufdcm traftatione, fed &
illam jpfam efic fimul & hiftoriam, & exquifi-
tam , quantum a naturali philofophotradi po-
tcr.at. tradationemucanima. Ndqucetiam pu-
to ob aliam caufam Ai i ftorclem eodem in loco
hiftoriam de Anima 7» </->(,- t^^nci. niaximcprat-
ftantem ede JixiiTc, nifiqiod in iislibns tra-
ditufanimxcognitio, quacomaium, quacin vi-
uentibus funt, prima, ac iaprcma caufa clT::
quoniam cnim exquifitilfima cognitio eft,
quando efte£tas omncs ad primam, <k m eo ge-
nere fummam caufam, a quaomniapendent,
reduxcrimus, exquifidftima cft hiftoria illa de
Anima,quiatradit cog.iuionemanimae quaccft
pnma caufa omnium quae in viuentibus con-
iidcrari poifunt , ex cuiu» cognitione cognitio
aliorumperfcda habcndaeft; quamobrcmper
hoc non alium dat Ariftoteles primatum li-
bris dc Anima, nifiin Iibris omnibus ad ani-
mantia pertinentibus; omnium enim quae iti
iis traduntur, perfcfta cognitio pendetexani-
maenotitia, quac in libris de Anima traditur,
quiobidprincipcrnlocum tenent interomnes
libros de animantibus, videnturque in medio
collocati tanquam rcx in medio regni; qualis
' ctiamvidetureflcfitus cordis inanimali. Li-
bros de Anima ftatim fequitur liber de fenfu, T^ejenjit.
& fenfilibus, cui rcfpondet travftatio de fenfibus ^ finj*.
inpofterioriparte quarti libride Hiftoria: de- ^'»'*«'.
indetraftatio de fomno & vigilia, & de fomniis ^e/om.
in calceciufdem quarti refpondet libris defo- f">>&^i'
mno&vigilia,dc fomniis, & de diuinationc .f'^''^^ '3'
per fomnum, fed librodemcmoria.&remini- ^efim-
fcentianulla feparata traftatio in Iibris dc Hi- ""^-
ftoricarefpondetjfparfimtamenm iislibrisali- ^^ ^*-
quaadhaspertincntiadicuntur, vtin nono li- ^o''*/!'
bro de illa, quamaliqua animalia maiorem , a-
liqua mmorcmpraefeferrevidentur.prudentia,
feu fagacitatc, variisque animalium moribus.~
Hos omncshbros fequitur libcr dc communi
animalium motu, cui propria traclatio in hi Demo^
ftoriis nulia refpondet, qucmadmodum nec *»"
libro deinccflu, fed fparfim aliqua dicuntur
de motu, & de partibusadmotumconfercnti-
busvna cum aliarum partiumconfiderationc.
qux in quatuor prioribus de hiftorialibrisha-
bentur, qui videntur relponderc omnibus ic-
quentibus libris, qui funt a primodepartibus
animalium, vfqueaJcalcem libridecommuni
motu animalium.qucm ftatimicquunturhbri
dcgcnciationcanimalium.de qua eadem inci-
pit loqiii Anftv>t. in prmcij.io quinti de hifto-
lia quum cnim opcrationcs , quae traftantur a
libro dc fcnfu , & ienlilibus ad librum viquc
dc comanuni aniuialium motujvidcantur ma-

ximc

de Naturalis Scientia^ conftitut. Libcf.

Degene-
'ar/one
tntma.
■t/fm.

Oe ^na,
S»* mor-

Ve mors-
htis ant-

xime efrent!alesftiilmalibus,& cum eorum fub- A
{lantiavalde coniunds, fenfus enim pertinct
adcireipfiusanimalis, motusautemeil: cine-
cefTariusadeiusconferuationem: ideoAriil-ot.
in quatuor prioribus dc hiftoria libris omnia
complexuseft, qusetumad fubftaniiam. lioc
cft,adpartesanimaliumpertincbant,tumado-
perationes cum ipfa fubftantia maxime- con-
iundlas,vtepilogorumfimilitudo, (Scinterfe re-
fpondetiadcclaratjfc. eius,quicftininitio5. dc
hiftoria,&eius,quiinfinclibride comuni mo- B
tu. Nam inprincipio quintide hiftoriainquit
r expoftitbartes antmaltHm omnes tu; tntertores-,
ttim extertores,atqneetiam de/en/u, de ^oce, ^
dcjomno ; rejiat ^t eorundemgenerattones per/e-
quamurY^^ cakeautem libri de comuni mo-
tuhuicfmiilem epilogumlegimushis verbis :
^Denartibtcs igttur cuitisq.^ ammali^ , ^ de ani-
ma,p'<Rterea defenfu-,^ memoria,^ motu dtxi-
mti-s ca,ufis-,relto[uum autem efi de generations_j
^//rere.jVoluititaqueArift.omnia.qusadhunc ^
vsquelocum trad:auerat,rel~ponderc quatuor
prioribuslibns de hiftoria,itavtll:atim fequa-
tur vtrobique tradatio de generatione , de qua
inquinto, lexto, (Scfeptimo hiftoriarum hbris
loquitur, quibus relpondent quinque libride
generatione animalium in traftatione fcientia-
li. Quum enim generatio fitanimalis operatio
ad extra, quse neque necelTaria eft animali vt fit,
neque vt conferuetur , ficutanteoftendimus,
proinde remotior ab animalis eirentia cfTe vi- j)
deatur Ariftoteles in vtraque traftatione feiun-
gereeam medio epilogovoluitabaliis memo-
ratisoperationibus,qu3emaiorem cum fubfta-
tiaanimalis affinitatem,& coniuntStionem ha-
bere videbautur. Poftremaparstractationis de
animalibuseafuit , inquatradantur commu-
niaaccidentiaa nimalium, &plantarum , eaque
omniaadvitam , durationemque anim-antium
pertinent,de quib us agitur in libro de Longitu-
dine,& breuitate vitae, & in eo, qui eft de iuuen- E
tutc&feneftute.devita, &morte,'& refpira-
tione: huictotiparti refpondet odauus dehi-
ftorialiber,vbiagitur deanimalium variis vitse
generibus,rationibusque viuendi;agitur etiam
ineodem libr. de pluribus diuerforum anima-
lium morbis,qu3epars refpondet libr. de ftnita-
te,&morbo. Nonoautemlibro dehiftoria,in
quo demoribusanimaliiiagitur, nullusinfci-
entialitia(ffcitione liber refponderevidctur, de
his enim fortaftc Arift. prseter hiftoricam tradi- p
tionemnihil habuit,quod diceret,nam morum
nuUaalia effecftrix caufa afferri poteftnifi quod
talis eftillorum animaliunatura,veluti fifcro-
citatis , aut niagnanimitaris leonis ; aut crudeli-
tatis Ligris,autouis ft^jkiiisecaiiiam qusramus:
finahs autem caurapluruim morum ica .;-ciie
manilefta cft, vtfimul ciim i iorum moruai e-
narratione eim c. primi ncceli e fit;daiinamque
anaturafuntdiuciusaaimahDus vaii) moics,&:

105

inftimftus.ad ipforum animalium conferuatio-
neni,autdefcnfionem,vtprudcntiaqua:dam,&
aftutia,quaminpluribusanimalibus tum ma-
iorem, tunrminorcmnotare poflumus, & alia
multaeiusraodi, qusin nonoillohiftoriarum
libro leguntur; nullaigitur eorundem morum
aliafcientialis/tra£latiorelinquebatur,quocirca
folahiftorica narratione Ariltoteles voluitefTe
contentus.Dedecimoautem hiftoMarum libio ■Delihr.
€goquidemmaximedubiusfemperfui,vidctur ,o.dehc-
enimnec hiftoricis, nec fcicntialis dici poire, agria.
quod cnimnon fit hiftoricus , ipfameteius iibii
traftatio dcclarat ; in co namquedeclarantur
caufsefertilitatis, ac ftcrilitatis,qu3e tra^flatio
nullo pado hift-orica appellari poteft . quod co-
gnofi ens Theodorus Gaza,qui reliquis nouem
in Latinum fermonem conuertit , decimum
huncconueiterenolL\it,neca-liisnoucm appo- '
nendumputauit,fedpomislibris de generario-
ne animaliuminferendum,ficutapudeum ic^^i-
musin fua in eos librospreefatione, vbi etiam
confiderateumlibrum non integrumeffe,fed
fragmentum quoddam, cui manifeftum eil de-
effeinitium^quumincipiat a dictione aduerfa-
tiua,necvlIaprorfusappareateiuscontinuatio,
feu connexio cum lis, quse in calce noni Iibri di-
ftaerant. Egoitaque in hoc Theodorifenten-
tiam probo Jed non in eo, quod puta t effe anne-
ftendum libris de gcneratione animalium,plii-
ra namque in eo dicuntur, quse in iis quoque li-
bvis traitantur; non eft autcm credendum ea-
rundem rerum declarationem bis in eisdem li-
bris ab Ariftotel.fuiirefruftra repetitam. Adde
quodlibrorum de gencrationctraclatio icien-
tialismaximeeft',qualisnoneftea, quK inillo
decimolibrohabetur; caufasenim ilrerilitatis.
ac fertilitatisin folo homine confiderat.quseta-
menpluribus animalibus communes funt.Mos
autemAriftot.eftomniaittribuereillifubieito,
cuiprimocompetunt , quam folam efle fcien-
tialemtradtationem ipfein pofterioribus Ana-
lyticis docuit : hoc autem difcrimen manifefte
infpicituriniis,qu£e eadem&ineolibro, &in
libris quoque de generatione traduntur; quse e-
niminlibris de generatione dicunturvniuerfc
deanimalibus, ea in illo decimolibro in folo
homine confiderantur. Hanc ob caufam eo-o
arbitror,librum illumnoneirefcienrialem,nec
anncwtendum libris de generatione:videturpo-
tiuseffeextra ordinem icriptus, vt etiam alij
plures , fiue ab Ariftotel. fiue ab aliquo alio , &
medicinalis potius eire , quam naturalis: iaam
medicimulta, quoe plaribus animalibus com-
muniafunt,in homine folo,quem fanare volut,
confiderareconiueuerunt; nequealienaab hac
fententiaiuntilla, qusrin eohbro icribunLur,
inulta enim dicuniut deauxiliislerendis fterili-
laii, qajf.medicinam potiusfipiunt,
qiiam philoibphiam na-
tmalem.

io;/

lacobi ZabAielliK Patauini

Latmorum ofinio de toco Itbrornm dcAni-

ma & em reprobatio.

Cdp. XXXV.

VEiitate cognita deordincomnium libro-
rum de auimalibus, fequitur vt aliorum
fxlfas hac in re fententias expcndamus, ac re-
piobemus, &aliquaexiis, qusediximus exori-
cntiadubia fokiamus. Primum quidem Latmi
de loco librorum de animaaliam fententiam
fequuti funt,nempeillam,quam videturappro-
balFe Auicen.in difponedis libris fuis naturali-
bus : putarunt enim libris de anima prmium lo-
„ cum deberi inter oranes hbros de animalibus,
^y^ume- hoc argumcntoduftuquod qui rem aliquam
tu Lat$- j-oc^nituius elt.debetprimolocoillmsprmci-
norftm. pi.fcontemplari,eft autem anmiaprincipiura a-
nimalis,& omnis viuentiscorporisjabanima i-
oiturtotamdeviuentibustraftationemexordi-
n oportuit;quocirca libros dc anima (extumin
fcicntianaturah locum obtineredixerum.ita vt
ftatim fequatur iibros de mineris, & omniu ad
Senten- animantiapertinentium primus ftt. Sententia
ua tm- i-j^c iam reprobata a nobis eft pluribus Arift-ot.
^ugruitio t;eiiinioniis,quiprimumlocumdedit libris de
hiftoriaAnimalium,fecundum quatnor libns
depaitibus,tertiumlibrodeInceiru,poftquera
ftatim locauit libros de Anima: nunc autem ra-
tione aduerfus eos vtemur. necalia,quameai-
pfa,qua fuam ipfi fententiamcomprobaruni:
fu enim vno, & eodem labore & veram fenten-
tiain confirmabimus, & eorum argumentum
Sclutio foiuenius. Dicebantipfi, aprincipiisreiconli-
*«';?^^''^'- dtrandae ordiendum eJl, nos vero hoc idem
tcrum. confitentesitaargumetamur:partesanimaiium
funtprincipia,funt enim materia animahum,
eraoapartibusinchorandumeft.proindeprimi,
funt libri departibus, nam &priores dehifta-
rialibro&depaitibus eile manifeftumeft-. Ita^
que contioueifia integia manet inter materiam
& form.am, idque n.obis in prscfentia excurien-
dum proponitur, quumcognofcendafitcuiut-
que reJnaturaUs&materia,& forma. de vera
Anayna- miusiitagendum. iili quidem , qui m ordme
teria,^nd.odixxxr^ ipiam rerum natiuam' iequendam
kfor-^ia femper eiTeptrtant, dicerent materiam iemper
fitord:e- eiieanteponendam, tanquam natura priorem
dum. forma ; prius enim propna cumique rei mate-
MtorumxxTi ftatuenda eft. quam exeaeaucaturforma;
0p-smo. idquevideturAriftotd.airereremprimoiibro
Conftit^ de.partihus Ammalium. Sed horum- fentca-
U9. tix illa, quae in primo Phyflc. habetur.mater.je.

ac formse confideratio manifefte refragatur: xoi
namque afturus Ai-iftoteL de interms pnncr-
piiscovporisnaturalis, prius oftendit elie duo
i principia contraria,qu3efbrmaliapnnapiavo-
«ari folcnt, dcinde.vcroexeorumnotuiaducit;
nos inprimse materi^ cognitionem; itaqjpnus
ibi ai^i dcforma,,quamdematcria,manireftum.^
©il. Scque cftiuodaliquis dicat primum ii-

A lum hbrum de materia cfTe, fccundumveiode
forma, & ita prius agi de materia, quam de fop-
ma j craiTus enim hic error eil:, & a nobis antea
reprobatur:deforrnaenim, & de materia qua-
tenuslunttbrma,&materia, hoc eft, quatenus
lunt prmcipia conftitucntia corpus naturale,
noninfecundolibroagitur,fedinprimo;eaqutt
tradaiioinprimo libroperfedlaeft: in iecimcio
autem Iibro eadem principia traftantur relpe-
au accidentium, motus. & quetis, quoruprin-

B cipia iunt, qua rationenon dicuntur amplius
confiderari vt forma, & vt materia,ied vt natu-
ra.Ideo aliemllima a veritate.&abAriftotele eft
illoruminterpreiatio, qui in vltimo contextu
primi hbri, qaandoAiifl:otel.ait fe pofterius dc
phyiicis,& caducis formisafturum, dicunt (i-
gntficari fequentem tradationem denatuia.in
lecundo libro : reuera enim nil aliud fignificars
vult Ariftotel.nifttraaationem depropriisfm-
gulorum naturalium corporum formis iraben-

G dam in reliquis libris naturalibus; quum enim
in eo primo Iibro formam communiter tantum
acceptam coniiderafl^etjibi foloere volens taci-
tam quseftionem, inquit d e prima omnium fo.r.-
marum fiue vnafit.fiue plures.ad philofopbum
naturalem loqui non pertinere, leddeformis
folis naturalibus,dequibus quum communiter
egilTet in eo primo Ubro, reftabat de Cingulis fe-
paratim dicendum inreliquis huius|fcienti2e|lir
bris.fcilicet de formis elementorum inlibris dc

D elementis, deformismiil:oruminIibrisdemi'
ftis.deformisanimantumin libris de animaa*
tibus3 ricemmtraftatiofignificaturde fovmis,
quatenus formse funt, quaiis non cft ea, quae in
fecundo libro Phyficorum habetur de natura,>
vtetiammanifeii:eoftenditlocutioAnftotcl.iii.
plurarinumero,deibrmis enim ie adurum poU
licetur, quumineoprimode forma egiiiet, &
in fecundo aaurus eilet adhuc de foima late
fumpta, quatenuseft natuia, fcd non de foiv
E mis, qaia totaiUatraftatio eft vmuerfalii. lllud
i'jiturveriiiimumeft, vbi demateiia, & dcfor-
ma naturalis corporis.aaum eft, ibi prius de
formaaclum eiTe, quamde matena pxiusenun
oftendit omne, quod tit, ex contrai-iis lieri, ea»
que duo eiie , vnum' nobilius, quae e ft, forma,
aiterum ignobilius, quae eft priuatio; poftea
veroexmutatione, qus'ht de contrario in con-
trarium , pfteudit dari prscer contrana ter-
tium pnncipiumfubieaum. Egoigitm-ab iis,

E qu£ealibidemonftraui,ncn rccedens,dicoha-
bere quidem aiateriam,,& formam, inter fe.
ordinem naturalem, vtau Ariftotel. in pnmo-
cap.i^ecundidepartibus Animaiium: nam or-
dine «^enerationis naturae matetia prior eft, or-
.dme autem intentionis natura forma eft pri-
or; quia m.nteria eft propier formam i atta-^
mcn ordo doarinx nou fumkurab ordine nav^
tur£e,fedanoftiaiacilioie, aut mehorc cogm--
tioe;Ybi igiturfoi-ma el^ A0.U0JV«5( uws cogmtwi*

DtclmreSi-
t/o 'sp-lti-
?m con-
text.prt^
Hs- iibrk

Opinio
propr/a»

dc Natiiralis Scientisc conftitut. Libcr.

109

confertnc^coo-t^orccndnm materiam , agcriLkim
priusci dcforma>quam Jcmatcna; vbi vcro
miUcriacii nouoj , n.dm.ueria|:)rius , quam de
formacrtagcndnm.Ob id AriiKin primo Phyli-
cor.agensdeprimarcrum matcria,qua; quum
■flt ensmcrapotcftatc, maxime abiconditano-
biscft.acdifficiUimacognitu, priusegit dcioi-
Tna,quianonpoterat primamateria cognofci,
tiifi ex mutatione , qux cft de priuatione ad for-
mam.ve] de forma ad priuationem: contra vero
inlibris de animalibus egit demateria anima-
lium , quam deforma , quoniam partes anima-
lium , quce funteorum proxima materia , fenli-
les funt ,&notiores , anima vero infcnfilis, &
iCTnotior, 8c eiusconfideratioardui,multisque,
ac mao^nisdifficultatibusrefertaeft, vt Ariitot.
ipfe tellatur in prooemio librorum de Animas
-eaqjfuit Ariftot. mensin primo libro departi-
bus Ammalium , quandodixit agcndum prius
cffedematena , quam d.e forma, noncnimea
-tanvum ratione duftus eli, quod materia fecun-
dum ordinem naturx dirigi ur ad formam , led
quodanrmaliumparies,libcnccognit3efint,co-
■gmtioncmanimaefaciliorcmreddunt, idq; po-
tiffimumrefpeAit,quaildotbi dixit eftedeani-
maagendum, icdpriuceilediccndum demate-
riaihoc auteni fignii-itauii.Ariftot.inipfa anim.3e
•definitione , dehnit enim ammam per corpus
oraanicum ; hoceil: , variisorfranis prxditum :
adplenamigitur eius-inteiligentiam plurmiam
■cofsrt cognitiopartium organicarum, quam A-
riftotcles tradit ni libris de partibus ; non enim
cognofcimus quod fint organa, nili iingularum
Oiticia ini.eilexerimus, hatc autem miibrisde
partibus declarantur. Caeternm etiamilnecpar-
tium notiria ad animam cognolcendam , neque
cognitio animje ad cognitionem partium ali-
quidconferret, debuiflertamenArift. departi-
buspriusagere , quam deanima,quiahocma-
gisconfonum eftordini compofitiuo, quo fci-
entiamnaturalem fcribere conftituerat : omnis
enimgenerationis-ordo compofitiuus eft, ma-
teria veroprioreft forma ordine generationis;
idcircohuncferuat Ariftot. intota fcientiana-
turali,nifi quando facilioris doftrinsexario con-
trariumordinempoftulat, quodrarumeft, idq;
faftueft in primoPJhyfic. vtmodo dicebamus.
Poteft autem folum iplfum proa;mium libro-
rumde partibus oilendereillud efieinitiii tra-
ctationis de animalibus, & libros de partibus
praecedere libris deanima, vt cuiqjiliud legenti
manifeftum elFe poteft.

Soltmo duhij quod Arifioteles de eadcm re

fdpius agerevideatur,& aliorum dubio-

rum ad ordinem fcrtinentium.

• Cap.xxxvi.

POteft etiamex iis, quaediftafunt , colligi
folutio dubitatioais , qustorquae multo-

110

A rnmanimospoffct. videtiirenim Ariftot. pluii- ^i^^t»^
businlocis cgifledevna & cadcm rc; nam dc
fcnfibus agit accurate in (ccuiido Jibrode ani-
ma,cui igitur corum tradlatroncmrcpetiuit iii
libro de lcnfu,& icnlilibus, viroquccnim in !o-
coagiturdcoperacioncfcnfuum.quxin vno,&:
codcmloco declaranda vidcbaturjfic dcniotu
animaliumegit&inlibio dcincciru,&:in tcrtio
deanima , &inlibrode communi animaliiim
motu j vidcbantur tamenomnia, quae ad mo-

B tumahimalispertinent , fimul vna traftatione

explicanda fuifle. Huius difficuliatis folutio ''^jl^titl
in eo , quod fupra declarauinuis, coniHtuta eft,
diximusenim totam traftationem deanimali-
busintrespartesdiuifamefre; invna agiturde
materiaanimalium, inalteradeforma, in tcr-
tia de operationibus ik accidentibus confe-
quentibus; quumigitur in. his tribus partibus
diuer(ifintfcopi,nullumabfurdumeft, fi iniis
oiTDiibusdealiqiiaeademre agaturpropter 6i-

C uerio5fcopos,in Jibris quidem deanima nul-
lusaliuseftAriftotciis fcopus, quamnaturam
animaedecIarare;quodfi de operationibus quo-
quepluradicit , idfacitvtper easnosducat m
cognitionemanimse, ficutiipfe faciendum eile
dixeratincontextu 33. fecundilibri,nonquoc!
confilium eius fit ibi ipfarum fecundum leo-
perationem cognitioncm tradcre ; idque tffi
fignificauitinprincipiolibridefinfu & fenfili-
bus>qiiandodixit feegiflede animafecundum
feipfam, poftca agendum efle de operationi-
bus : quoniamigiiurdeoperationcfenfuumin
fecundo libro de anima locutris erat non pro-
pter ic,fed, propter cognitionem partis anim^ ■
ienlibilisjideodeeadcm lcnbeie voluitlibrum
defeniu, &fenfilibus, in quoipuus fecundum
fed operationis perfecfam notitiam nobis trade-
ret : ideo fi in eo libro aliquam ipfius animje
mentionem facit , non amplius eam confiderat
fecundumleipfam, fedproptercognitionem o-
perationum , quarum eftcaufa, infolis enimli-
bris de "Anima vere dicimu.s ipfam fecundum
feiplam animam , eiusque natnram declaiari,
hic enim iblus eft eorum librorum fcoptts. Sic
demotu dicendum eft, inlibroenim dcinceflTu
nullusaliuseftfcopus, quam declarare partes
inflrumentales , quac motui anim-alium infer-
uiunr.quodlideipfaquoque operatione ibifit
fermo, noneftpropter ipuus m.otus cognitio-
nem , fed propter notitiam partium organica-
rur^,, motus enimeftearum caufa finaiis,per
quamipfjepartescognofcendse funt : in tertio
autemdeanimalibrononeft Ariilotelis confi-
lium declarare ipfum animalium motum , quo-
modo,& a quibus caufis fiat,fed folum faculta-
tem animae m otri cem , quae declarari non pote-
rat fine ipfius motus confideraiione ; reftabat
igitur vtdt motu ageret /ecundu ieipiuin,quod
facit Ariftoteics in libcllo de communi Aiii-
nialium rao-.u/vbihuias operationis cogaitio
D 4 tradi-

D

III

kcobi Zabaiclk Patauini

112

tiaJiinrpeiTuascnuras; quoniam igiuu omnis A
tvavlanononunaiuiabeo , quodlui giatiaua-
^aiur.non abco ,quod pioptcialiud,idconoii
dc cadcm ic luntillx tics,quas diximus , diftiii-
£V3e viaflavioncs, lcd inlibio de inccfiu agitur
de pauibu-ovoanicis inlciuicntibusmotui, iu
tertioautcm ribio de Animaagitui dciaculta-
tcanimsemotrice; dcmumin libello de motu
agiturdcipiometmotu,nonigituridcmrruftra
Dfbtunt i'*-"pc"'^>-'r- Scddubitarc adhuc aliquis hacuite

potcft : nam liverumeftid, quod modo dixi- B
mus, dcbuerunt omncsoperationcs , qus in li-
bris de Ani maconlldcratx luciant proptcr ant-
inamcognolccndam, iterum conlidcrari pro-
pterle in [:aruis naturalibus , quodtamca ia-
flumiuiHe nonvidcmus,plurcscnim funtope-
rationesanimje, quarumiafta eftmento in li-
bnsdeanima, dcquibustamennullum habe-
mus propvium tractatum in paiuis naiural ibus,
Solutio. vtoperationes iniellcdVus &phantailx. Solue-

turhac mre omnis dubiiatio,iiartiiicium Ari- C

ftotelis,quodfortalie ncmo coniiderauit , de-

clarauerimus : quum igiturneceifarium Arifto-

teli fueritadtradendam cognitionem faculta-

tum animx loqui de eius operatiombus , co-

T>'/^ri- gnouit efTe in his hoc dilciimen , quod aliqua-

mrncpe- i'^"'^ exacfiflima coguitio requirebatur ad co-

rationii gnofcendam aliquam animae iacultatem , qua-

^nim£. ^^5 fuerunt humana; mentisopcrationes; noii

poterat enim mtntis noltrx natura bene decla-

rari, ni(i per exquiiltam operationumomnium

dcclarationem, quampolliccnvidetur Arifto-

teles inprimo comexr.-tertij libri, dum propo-

mtdeclarandum , quomodoHatintcllcdio; de

huiusigiturpartisoperationibus nonopus fuit

ahquidieorlum icnberc inparuis natuialibus:

nam diligcns illa operationum traftatio , etft

propteranimaenotitiamfada,vtramque fimul

opeiampi3eftitit,necaliudde his dicendum re-

lincvucbatur. Aliquarum autemoperationum

mdls , &imperi'ca:a coguitio fatis eratad de- E

claiandamaliquamanimse iacultarcm, quales

fuere opcrauones externorumfeniimm; ideo

ad perfedam iplarum fckntiam tradendam de-

buii propriam harum traflraiioncm inftuuerc in

paruis naturalibusjideoicripftt librumde lcn-

{u,& (eniilibu^,inquomeUu.sdcclaras obiefto-

rum (cnftlium naturas, pertefte docct, quomo-

do i| fse opcraiionesin organisfcniuumiiat. Sic

etiam ccgnouit rudem motus noiiiiam (atis tu-

ifTead dcclarandasorganicas paitcs in hbro de F

incLflu , & ad declarandam vim animae mocri-

cem intcrtio libro de Anima , ita vt motus iple

imperleclccognitus relinquerctur, idcodchac

ipiaopcratlone,vtplcnecognoiccrctui,iciibe-

re voluitlibrum dc comum motu animalium,,

in quo ex cmnibus caufis motus in aniniah tanx

propinquis, quam remotis traditnobis p. rJc-

^am lcicntiam Iiums operatjcnisi (vunauran

caulse €ius rcinotse ap^ctuu5,& iciilus» &;«►-

D

tcllc£t.us,qusiam declaratjefueiantin lib. 3. dc
Anima; propmquK vcroorgana ip(a corporea,
cpvje dcclaiata craminlibro deinccdii 5 has igi-
tur ouurcs caulas Ariftotcles accommodat.ad
declarandum,quomodoinammahbus iT.itmo-
tus. Alise dcmum lucre opcrationes , quarum
nuUa dcclaratio , aut mentio ad animam co-
gno(cendam rcquircbatur , de his igitur ne ver-
bumquidcm tccit Ariifotcles inlibrisde Ani-
ma. led integrum inhisiermoncrh remifttad
paruosnamraies ; huiusmodi fucrunt mcmo-
ria,&reminilccntia, & (omnus,& vigilia, & (b-
mnia,& aliaaccidentia, quorum proprijiracta-
tus lc<2,unrurin paruis narurahbus , quum nuUa
eoruin tada tit mcntio in libris de Anima, quo-
niam ad ammam cognofccndam nihil eorum
conliderauo contcrebat. Hac igiiurnorma vte-
tes,omncm huiusccmodi dihicuhatem paruo
negotiotollcmus. Caucntiumetiameft ,neob Dubiam
aiiqua Ariftotchs tcllrimonia de hbrorum dif-
pouuonc in errorcm ducamur , nam (1 eius vcr-
ba legamus incap. 11. quaui libii de partibus A*
nimaiium,bisineocapite aiicntie lam traftaf-
iedepartibus motui inieruientibus, quare iu-
fpicari poifumus librum de inccliti pixccdere
quatuorlihris departibus, veilaltecllc in ver-
bis Anlfotclis rcpugnantiam ; nam m poftremis
verbis Iibri quarti de partibus propomt (e Ita-
tim adurum dc partibus ad motum perimenii-
bus ,& in caice iibrideincedu inquit, (eiam e-
giiredepaitibustumaliis ,tumiis , quae admo-
lum coiiicrunt, & proponit agendum ftatim de
amma : poftpomt igitur librum de inceflu libris
departibus,quodeuamindicatprolixaiIlaprs-
tatiohbrortun departibus, vtantea coniidera-
uimus. Scdnullaeitrepugnantiainverbis Ari- Solpitioi i
ftoteiis : nam iJla quide , qux ab eo in mitio,vcl
in hnclibroruraadordinelibrormn pertinentia
fcribuntur, certamiidemtaciunt dcipia libro-
rum icrie , ac dilpohtione ; namiiin initio libri
tanquam pcr epilogum rcferat ea, quae antca
trattatalunt;absq, dubio dicendum citcapnus
fuihetra£tata;&incalcelibriiidcaliquarepro-
ponatagcndum,aperte lionihcatur, nonloluni
agcndum ; led iiatim in hbro fcqucnte agen-
du,licutiverbaillaintinehbrideiiicei(u apertc
indicant,agendum fta^im eile de.anima:icd illa>
quaeinmcdio libiorum dicuntur,nullam cer-
taiiilrdemdelibrorum oidmefaciunt, quando
noordinishgnihcandigraiiaab Anltotclc pro-
terumur.lcdlolum cauiacuandi, icuno.mnau-
drahquemlibriim;quod quiaemaliis utre ma-»
nitclta exemplispollumus compobare: inpri-
mo cap. Iibii dc interpretatione mquit, lcdc
- conccptibus animi diAific in libiis de Anima,
quum tamcn tota logica oidure dodtrinacprx-
ccdat totvim(cicnuamnaui)aIe:in 4.cap. ciusde
hbrjinquitpolrrcmis veibjs : \_^ cfUJiCMnq^ta:^
l/nm cotrafiphijt /cai dctet:m/u^uimu4 /mportu^

^/«/«■.f j^oitcaiutadoicgmcn.o ciusdcm li&.

caj^.ic-

vi

de Natiiralis Scientiic conflitut. Liber.

114

cap. fccimdo dicit : £ diclum autem dc htscfl-tn
To/tcti'\ vciba iguii. ilJa proetLTiti lempoiis vi-
dctuilignHicai-c & libios Topicos, ik Sopluiti-
cospiaE^ellil!c iibio dc intcrpiciationc , qiiod
e(t iniiuilclic lalkiiii: alia quoq; [)lura ciusiaiodi
loca toniidcrarcpoircmus , qua: coaluliooinit-
tinuis.Crcd(.ndumigiturcH:,aoncodcmordinc
fcrij.tos ciic ab Arii!:orelc omncs Iiios libros,
quo iplo voluit cos clic diiponcndos-.Fortailc e-
nimpruKslibros de Animalcriplit, & toiam ct-
iamnaturalcmphiIolopiuam,quamLogicam5
Yokui tamcn Logicam p. jeccdcrc lou naturali
pbilotopli.a;: tictorialic priusTopicos-,-'&: So-
pluiricos libroslcriplit , quamlibrumdcintcr-
prciationc ^iiunc tameniliis prccccdcrcvoluitj
naniqua;inprimo cap. primi Topicortlm lcri-
buntur,vidcnturteiiari,iamafl:umcilc dclyllo-
gilnio,&: dcmonllrationcquibusomnmopra:-
ccdcrc dcbuit libcr dc inicrprccationc ; niaio-
remfidcmiaccrcpotelHocuuo Arii^ot.pcrvcr-
bum tutun tcmporis,lignificatcnimtrafl:aiio-
nemillam taciendam ellepollerius , tcd tamcn
adoticndcndum quod immedtare poltcnuslit
de careagcndu,nilprorius ciiicacuatis Iiabct,
niii titin poltrci is vcrbi^libri, iicuLi diximus
dc vltimii. veibis libndeincctiu,qua; ■Ignincant
elic rtanmagcndum deanima. Dicimus itaque
Anltote ctonatlcpriusabtolucre volLdilebrc-
uem illuni trada.iim de partibus atnncntibus
adinccllum,vtpoft^a nlibris dcpartibusalias
conllderaret ,inquibuscraL diuiius moraituiis,
obidqueincapiteillo vndecimo quanide par-
tibusdixiliciiciamcirclocutuiirde paii.ibusad
motum conicrenLibus; voluitlc tamenordme
dotlrinsc libros de partibus praccdere libro de
inccilii, \talia firnuoraAnttotclis tcitimonia,
& ratio ipia dcciarat.

'^onnuUorum opinio de loco lihronim , de

g^eneratione animalium, &eiuscon-

futatia.

Cap. XX X VI I.

NOnnuin fuerunt, quilibros dcanimalium
onualio in loco ponendos cSic exiitima-
runt.uon in eo,in quo nos plurrumaliorum ien-
tentiamiequentescoscollocaiumus: putarunt
enim locandos efle ftatim poftquatuor libros
dcparubus,&antelibrumdeinccilu ; motiau-
Trimum tem iunttaiiargumento.Triafuntpartimgene-
argumen rainanimaliialixnamqs peitinenrad eiii; ani-
?^^^///7o- niaIis,aIi3eadmotum,ali2eadgenerationem,de
rffm: quibus AriftotcL manif efte proponit agcndum
in initio primi libn de generatione animalium,
inquitcnim l"e iam dixifTe de aliis ammalium
partibus fuperefleautcm agcndum depaiubus
gtneraiioni inicruientibus, quanimtra6tauo-
uem ibi ftatim aggrediturj atqui omncs an.-
snalispartcslocum habenr maLcrirf reipcftu a-
Ssiuis ji^uqiiadmoduni. igitmde aius parubus

A agi oportuit prius, qu.im dc anima,!ta ctiam de
his, quseadgcnerauoncmpcrtincnt, eadcmc-
nini momnibusraiio vigcr, quod dcmatcriaa-
nimaliumpriusagcndumcrat,quamdcforma>
itacp libridc ^cncrationcanimalium tanquam
libri dc partibus poncndi luatantc librosdcA-
nimainier.ilioslibrosdcp.inibus Animalium.
Adducunt ciiam tcltimonium Ariftot. inpo- \Secundii
ftrcmis veibis quarti libridc panibus , vbi dicit argttmen
conicqucnscilcagcrcdc partibus gcncrationi tum.
inieruicntibus. landcm contidcrant vcrba A- Tertitim

B riitot.in quario libro dc panibus cap.4. 10. 11. & argnmcn
12. vbiinquir repoitea dcgcncratione anima- tnm.
IuimIociiturum,qu2ecandcm icnteniiamcon- optnio-
firmarc vidcniur. Scdcgo contiariam icntcn- nts coKpi
tiam; quam anteadcclaraui,& quamplurcs tu- f^tio.
entur,Icqucndam ctlc arbirror. Vtigiiur huius
vcritaicmcoonoicamusjiciredcbemus Arifto-
telcmnoniia" dcanimalium gcneratione cgif-
fe.vt c"it de motui qui^i cnim coniidcrare opor-
tuerit & operationcm ipiam , & organicas par-

C tes ipii inicruienLes,Anit. in duobus , diitinftis,
&ieparatisIibrisegitdcmoLU,&dcparLibusad
moium contcrcntibus ; non fic de generauonej
ob maiorem cnim commoditatem , ac facilita-
tem doftnnae decreuit in eiide Iibns , qui de ge-
nerationeammaliiiintcnbunLur, & dciplage-
ncratione, & departibuseimlcruicntibusage-
re, quiacognourtpeireaam earii cognitionem.
hoc poftulate: hoc igitui dubiam teddidit corii
librorum ledem ,namrationepartium ad gcne-

D rationem pertincnnum , locandi videntur ante
hbros de Anuna cumaliis libris departibus ; ac
rationc ipiius gcncrationis , qua: cft operatio
qu2edcmconicqucn3,,vidcniurponendipoftli-
bros de AnimainLcrparuosnaturales. Hsecau-
tcm traftationem coiunctio iniisiibrisitima-
nirefta e ft, vt a nullo negetur,& proponit etiam
ipfam Anitot. inquartolib. de partibus cap. 4.
vbiait dicendum elle deparnbus gencranoni
inieruicnubus,quibusmasdifi^ertatocminafed

E quoniamdeipiaquoq; generanonc dicendum
elt, melius etie vthsec conlideratio adeum lo-
cum remittatur. Exquibus Anitotciis verbis
nonfolum coUigimus , conilliumeiusiuitiell-
mulaCTere & degeneratione,& depai-tibusilcd
etiam iplum mdicaire, melius efle totumtra-
ftatum locarc poftlibros de Anima inter par-
uos naturalcs , quara anteihtcr Irbros dc paiti-
bus : adquodcomprobandumhabemus etiain
illud Anit. clariiHmum tettimomum in quinio

F librodcgcnerationeanimalium,cap.i.vbiaiie-
rufedeviiuegihc pnus quum dc leni.busage-
ret,atqueetiainpnus,quumdcanima. necnuii
etiamin cap. 7. v bi dicit, fedevoce praisciiC
locutuminlibns Ge-Anima, &inlibiij dcien-
fu, & feniilibuo , hc cmm locat fbios dc gcne-
ratione poit libros de Anima, &. poit liDiUin
de icnfu & feniiljbus. Idcm etiani oftcndunt
Y«ba. AiiftotcUs m ].amo cap. primi iibn de

M5

generationc animalium , qus magna confidc-

raticnedicnariuitiduoibi ab Arirtotclc dicun-

tiir : vnum , quod, quum decarteiis animaUum

p.iitibusianilocutuscflet; reliquum eft diccre

depaitibusgcneiationiinreruientibusjalterum

quod,quun-i quatuor iuit cau{«,& detribus ani-

nialium ciuUn diftum iam iit , materia . f ornia,

&:fine,dicendLm-ieftetiam<ie caulaefficiente,

ho moenim hominemgenerat,&equusequum,

vtcaula elTcarix. Ex priore coUigo argumen-

tumcfficaxcontraaducrfarios, quuni cnimAr

iiftotelesteftatui,ieiam^girredecxtcrisparti-

bus,& iblas relinqui conliderandas partes ad

crcnerationem pertinentes; ergo omnesaiijli-

bri de partibus lunt anteponendi libris de gene-

ratione.etiam liber dc inceflu; nani fi iecundum

aduerfarioslocarentur libride generationean-

tcHbrum de inceiru; fallb diceret Ariftoteles fe

iameaiffe de aliis parubus, & folas fuperefte

partergenerationi inieruientesiatqui locari no

polTunt poft librum de inceiTu.nifi etiam poft li-

bros de Anima coUocentur , librLmi enim de in-

cefiuftatim iequuntur libri de Anima , vt Ari-

ftcteks in calceeiuslibri teftatur; aflerit ergo

Ariftotelcsllbi-os de generationelibris de Ani-

anapofteriorescfle. Exalteroautem difto duo

validifiunaargumcnta fumo : vnuiT. eft , afieiit

Ariftoteles fe^docuifie tres tmimaliuni cauias,

& intereasformam^atqui formaeftanima , ei-

ao aflerit , {~eegifi~e de anima; quare libri de ge-

nerationefequunturlibrosdeAnima; aherum

araumentum eil: ; inquit Ai^ot. le cgiTc de tri-

bLrsanimahumcaufis, & ibkvm fupcieircageie

de caufa efticicnte , manent autem traaandjs

partesgenerationiinferuientes , has ergo non

putat Ariilot.vocandas efle matenamanimalis;

hincfumituriatio totius veritatis, & errorisad-

uerlariorum,&confilij Ariftotelisin horumU-

broruin difpofitione; materia enim relpicit tor-

mam,proinde illa dicitur materia , qusead for-

Nofa, niamrecipiendam dirigituranatura, Qi^re,fi

^/^£ l>ar~ bcne c6fideremus,ill2e quidempartes , quae pcr-

tespnt jjj^ient ad eflc animalis , dc qLubusagitur m qua-

Tnaterta tuorlibris departibusj &ill3e,qua:pert;nent ad

animalii conferuationemanimalisindiuidiii,de q .ibus

a^yitur in libro de inceflu , mcrentur nomen ma-

teriae ; fed non iilze, qu2e ad neutrum conf erunt,

fedad folam conferuationem fpeciei,de quibus

aoitur inlibiis de generatione animaliu; quum

enim haeneqjad recipiendamanimam,neci;ad

cam conferuandam neceflarise Irnt , nullo pafto

videntur eam habere rationem ad anima,quam

materiahabetadformam.Quamobrcmreae A-

riftot.cenfuitharum confiderationem nonefl^e

confiderationem materi:sariimalis,fed potius

caufs etficientis ,.nam per has animal gcnerat

aliud fibi fimikjquum reliquaepartcs ncn mo-

dofintcaufx effeftriccs iuitrumentarijs opera-

tionum,fedetiam materia , line qua ves non re-

ciperctui anima , velnon coufcruaretur. Ncc

lacobi ZabarcU^ Patauini

A

U6

tamen ob id dicendum eftcum aliquibus, li- ■^li^»9'
brosdegeneratione animalium efle deprinci- rumer-
piisanimalium , & hoc nomine locandos elTe ror quadi
ante libros dc Anima , aut laltem ftatim poft li- Itb-dege-
bros de Anima;nain agcre dcgcneranoncac de ncrat
eiuscaulls, cil: quidcm modo aliquoagere ^t P^'^ ""^
caulaetFcariceaiumalisiiedpraecipue eft agere pricnct^
deoperationepoftcriore, partes enim genera- /'?*■•
tioniinferuicntes,etfiiocum habentcaufae effi-
cientisrcfpeauanimalisgeniti^tamenrelpctftu

B generantis ,cuius partestLmt.nonfuntipliusa-
nimalisefledrices caulse, fed operationispofte-
rioris,quje cft gcncratio alteriusfimilis. Quo-
niamigiturconiiderat ibihas partes Anftot.ia
animaii generantcno in animali genito, praeci-
pua ell: tradtatio gencrationis tanquam opeia-
tionis coniequenus,lecundaria vero ctiam cau-
fxeflicicnti* ,quiaconfequiurrvteadem fitco-
fideratio cauiae effedncis refpeau animalis ge-
niti feu generandi , qux eli conlidciatio opera-

^ tionis animalis generantis : ncc dilfimilis cft ea
traaatioaliis,qusehabenLur inparuis naturali-
bus,naminiis quoqueoLeratiouesanimalium
dcclarantur pcr luas cauias , cjuse funt potiffi-
tnum ipije animalium inltrumcntales partes , vt
iniislibnsvidereeft. kirc igitur Ariftotelesin
epiiogo incalce libelii de coiTiDiuni animaliuni
motu, poftcronlocat ftaiiiv. liL-ios dc gencra-
tione: cjuluti eninicommiicucnt cup/i n aclatio-
n.e generationis , traft,i.t>on^n' /. lt;! taci-
l.onsdodrinsc ^ -'-=-! la, v lli.-c, ._ -.ui'.sc.n,o-
di'-:aireb non a. :i.uL.uUi iiicrcn njmcn m.Ait:-
rise in .■m.nia:: ; i . . i. aa aliqi:cd cauiae gen.is
lint e.it..cciicl3£ , icuuci po lu adcaiuam cifV-
aaccm , ideo totani iiaciaticni.m Iwcauu in-
ter paucosnatniaics poft iibrunrde comniiuii
niotu anmialiuui. Ad a>gami.nta liloruiTifaci- Adprt~
k eftrci[onder«-iadpumumcniTniampatetre- mumar-
fponhcnamncganiuspartes gencrationiinler aurnen-
uientcs habtre locum maLenae. Scd piaeterea ff^-^,
hoc etiam dato,nil elicablurdijfi Ariftotcles ad
maiorem doannae raciUi.aiem rciccifietharum
parti.um coniidcrationem in paruos naturaks,
quum ibkat modo paepcnere materiam for-
nia;,modoformam materiae ; quippe quiordi-
nem naturae tunc folum leruat quando ordini
melioriscognitionis noftrae conlentaneus, vel
laltcm non contrarius eftifcdcum femperde-
fpicit , quando nrclior, aut lacilior cognitio
noftra contranum ordinem poftulat. Ad lo- Adjecu.fi\
cum Ariilot. in calce quarii libri dc partibus, ditm.
dicimus eum efle mendoluni , quia vbi dici-
tur[^e;7(;-/-**/'/o»/]legendum eft[/»f(5^«/ j quam
eovum verborum emendaiionem nunc com-
iiiunis omiiium conientus corapi-ctbauit , &
ita in omnibus codicibus Anllotelis, qui po-
lierioribus tcmporibus funt exccli , reccpta
efthaec correaio; & ca non admifla .cflct.con-
tradiftio iniolubilis coruni verborum cum iJ-
lis , quse ieguntur in Epilogo m cakc hbri dc

com-

D

117

dc N.itiiralis ScientijE conftitut. Libcr.

iiS

Aclterti

fn Itb. de

n omnt-
•Uiiibrt^
le u4m-
H^libm-,

commuiiianimaliiimmotu : effct praeteica ct-
iamuugatio in verbis Anlt.qui quandoincalcc
pra:cedentis libri propoluitrcmuilcqucti con-
{idcrandum,nonitcrum camproponitin prin-
cipio rcqucntis, ita v t iiiis ponat candcm eorun-
dcm librorum conncxioncinjquarc iiincalce
quarti dc partibus dixiirct^ quum dc rcliquis
partibus dixcrimuj, dicamusdcpartibusgcne-
lationi inlcruicntibus, non rette iioc Itatim re-
petcret in initio primi dcgcncratione,quum di-
cati poitquamde cseterisanimalium partibus
didum eit, reitat ytdicamus dc iis, qua; gcne-
rationiinicruiunt. Advcrbaautem Ariftotel.in
cap. cjuarto, dccimo, vndecimo, duodecimo e-
iuldcmquartilibrijdicimus ea noii figniiicare
quod itatim fit agendum de partibus ad gcnera-
tionempeitinentibuSjled iclum. quodpoftea
dclais eritagendumjimo & vcrboiliiuscapitis
quarti noitrse opinioni Fauent; inquit enim eile
etiam agcndumde partibusgcnerationi infer-
uicntibus ied quoniam dc ipia quoquc genera-
tioncagcndum clt, idco congiuurncire, vt ha-
rumpartium coniideiatio ad eum locum ditte-
laturj denotat igitur diftantem ab eo loco li-
brum, in quo de generatione, ac de partibus ad
camattincntibuslcrmofiat: quod etiamindi-
cat modusloL|uendiAriitotelisin initio pnmi
de generatione, dicensenim, quum de cseteris
animalmmpartibus diftum iam tit, denotatre-
motamab eoloco eilealiarum partiumtrafta-
tionem,vttotum illudprimum caput bene con-
fiderantibus manitell:um eiiepoteft.

Ouodnam ftt fubieUum jlatuendnm in o-
mmbus, &infingHlis libris deAfhma-
libus, opr/iio prop.ria^

Cap. XXXVIIL
Aftenus dcciaratum a nobis eft, quae fit
i-teries omnium iiiorura libroruni, qui vo-
cantur de Animalibus, 6c quid in lingulis tra-
£teturabi\riftotcle; reftatvt de eorum iUbiedo
pioprie acceptoaliquadicamus, quumenima-
lias oilenium a nobis fit, noii omnem Tcm con-
lideratam fubieitumeiTe proprie iumptum, fi
quidem Arift. dixitnonmodo lubie£tum con--
fiderari in fcientia, fedetiamprincipia, & affe-
ctionesfabiedi, quse, quuma fubiedo diftin-'-
guafitur, non poiiuntproprie appeilari fubic--
£tum; ideo non fatis eft cognouiile quidagatur
in fingulis lib.is dc Aniraaiibus , ied videndum ■
etiam eft,qa3dnam iniis fubie«ftum itataedum'
fit, in hoG igitur confiderando huncordinem
feruare c6il:itui; primo ioco breuitercxponamj
quidnam ego hac in re fentiam, dcinde aliorum
fententias cum argumentis in mediumefFcram,
atqueperpendam- •Mihiquidem videtur, faci-
lem explicaturemeHe, iiveraiilafunt.qua di--
ximus in libro de pi-^cognitis 5 narn fi id iemper
ftatueadum eft fubiv£luni,cuiuspriacipia, &-

D

, anxdioncsquseruntur, inlibrfsautem dc Ani-
malibus tra<ftantur principia,& aflcftioncs non
foliusanimalisjfcd omnis viucntiscorporis.nc-
ccflc clliubicdumomniumfimulcorumlibro-
rum eifc non folum aninial fno circt cnimadc-
quatum_j fedcorpus animatum latiftimcacce-
ptum; quamuiscnim appellcntutlibridc Ani-
malibus, quiaconfideranturomniainanimali-
bus, nonclttamcnabhacfola appellatione fu-
mendum fubieftum : quandoquidem appelia-
tiones, &inlcriptioneslibrorumnonfemper a
fubieftio fumuntur , fed quandoq; a parte fub-
rcdiprscipua,quandoqueetiam ab aliqua re
extranca;fcdrirmisnitimurfundamentis,fiarc-
bus ipfis confideratis fubiectum colligamus.
Quoniamcnim inanimalinon Iblam animalis
propriam naturani,fed etiam naturam viuentis
in eo infitam Ariftot. contemphtur,& viuentis
quoqueprincipia , &affeiftiones confiderat, &
hac orania ore rotundo dicit eiTc communia a-
nimalicumplanta, vt vidcrecft & in librisde
Anima,&inparuis naturalibus,ccrte fubiedum
adxquatum non folum animal eft,fed-corpus a-
nimatum latiffime acceptum, illud videliter,
quodeftfpeciesmifti exelementiscpnftantisj
nam Coelum quoque eftanimatum, fed de eo
nonagiturinhislibris,neque deanimaCcelia-
gitnr iibris de anima, vt ipia librorum feries
indicat, & vtAriftotel. declaratinprocemioli- Vf^V'^
brorumde partibus Aninialium,,& quid afle- ."
rerc audent, ita crafla ignorantia iaDorant,vt o-
mni prorfus coniiitatione indigm fint. Mea igi-
tur lententia haeceft;fi omnes fimulaccipian-
tur llbri, & deanimalibus, &deplantis , fubie-
£tum adsequatum eftcorpus animatum confi-
derandum, &fecundumaniplitudinem fuam,'
& fecundura proprias rationesfpecierum,nem-
pe &animaris,&plantK:fiveroieclufisIibris dc
plantis fblos fumamus libros de animalibus;
fubiectum erit corpus animatum vt confide-
randum& m iiia maxima ktitudine, &fecun--
dum propriam naturam animalis ; idenim cer-
tum eft,nonagi de corporcanimato communi,>
nifi in libris dc Ammalibus , neque eft abfur--
dum, quod ineildem agaturdegenere, & de-
fpecicquse animal diGitur;quum id in aliis quo--
que libas naturalibus factum efle viderimus;iix
iibris autera de plantis fubieftum erit planta^
vt coniideianda fecudumpropriam rationem.-
In finguiis autem libris facilceft fubiedum in--
uenire iuxta normam a nobis traditam in lihro -
dePrsecognitis; quum enim eorum libroiurn
nullus fit, in quo non traftetur vel 'principium,
vel aGcidcnsaliquodfeuanimalis, feu anima-
ti corporis , illud in fingulo fubiedam fta-
tuendum eft, cuius yel principium, vel ac-
cidcns confideretur, vt in quatuor iibris de
parti bus animaliuim i iibiectum e ft animal, qui a ■
materia animaiis ibi traftatur; in" libro au-
tem de inceiru fubiedum eft animal^ non larne -

NecCa-
lum nec
antma.
Cceli in

bm conji-
derdttir^

Suhie&-^
tn lib. de '

Suhicclii
in lib. de
tinima.

Tres ofi-
Kf.nesde
fnbieBo
lib. de a-
nimd.

Trtmum
a.r!rumen
tii fonen
ttum ani
mAm fub
tectum.
Secundu
^rgumen
tum.

omne^fedilludfolum, quod lalismotuspaiti-
cepsritXicinodcnim-communeno-menhaberc-
mus, quoomniaGxfemotaanimalia comple-
fteremur,illudftatucndum eiretrubicdum &
in libro de inceflibfS: in lib.dc communi anima-
Hum motu , quiaibide huius partibus agitur,
. hic vero de huius propria operatione : hac ea-
dcm ratione diccndum eft in libris de Anima
fubieclum efle corpus nnimatum vniuerfe fum-
ptum , quodomnia viuentia mortalia compre-
hcndat.quiaibide huius formaagiturruonde
fola animalis forma ; dcKnitur cnuu anima efie
acaisprimus,& forma vit^entis corporis: coi-
giturmodo ccm{Ideratur,quodefiaitur,nempe
vt principium formale viuentis corporis. Qup-
niam igitur illud eft fubiedum , cuius principia
coniiderantur, nuUum aliudeirepoteil: eorum
librorura fubicci:um,nifi corpus animatumjhoc
idcni de fmoulis alij s libris dicendumeft , id e-
nuBcuius principium , vel .iccidcns confidera-
tur,fubieclum in f ngulo diccndum eft ,luie fit
corpusanimatum commune, fme animal , fiue
aliquafpeciesanimalis: certum enim eftiiso-
ninibuslibnsabibluitotamtraftationem & de
viuentecommunitcraccepto, & deanimalibus
tum generatim.tum fpcciatim confideratis.Hac
igiturnormaquisqursvtatur , errare meo qui-
dem iudiciononpoteilindignofcendo cuiusq;
librifubiecto. .,

Opinioillorunhqui dicuntfuhie^ium in U-
bris de Anima ejfe animam,& eius con~
futatio. Cap. XXXIX.

Ententia harc noftra maxime confirmabi-
tur,fibreuiteraliorum errores , quiabhac
normarecelTerunt^aperuerimus: nobis qtiidem
fa-tis eritconfiderare , quid alij fenierintde fub-
ieftolibrorumde Anima, qui inter omnes dea-
nimalibuslibrosprincipemlocumteuent:nam
errore aiiorum in iis libris detedo , facile cuiq;
crit&illa , qujemaliislibris erratafuerint, de-
prehendere.Tresinuenioillorumopiniones dc
fubiefto librorum de A.nima:vna eft, quani nos
fequimunquod fit corpus animatum , hac cnim
folam veramelfe puto , dummodo fauo modo,
quempofteaexponam,!ntell)gatur.Secundaeft
plurium recenticrum, qui fubieftum horum li-
brorumdicunt efTeanimam iplam. Tertiade-
mumnonnullorum,quineccorpus animatum,
necanimam,fedammal volunt ellehorum li-
brorumfubieflum ; hancigitur vtramquenos
confiderareoportet.l!li,quilLibie£tum'dicut ef-
feanimam, argumcntanturprimum ex infcri-
ptione;infcribunturlibride Anima ,ergo nul-
lumaliudin iis lubiedum ftatuendumeft ,nifi
anima.Secundocx verbis Arift. inmitiolibride
rcnfu,& (cniilibusiibi enim dicit, ic rinimam co-
fidcrallc Iccundum leipiam, eigo \i fubitdtum.

lacobi Zabarell^ Patauini

120

A non vt principlum fubiC(M ; qu* enJm confide-
rantur vt principia, non cofiderantur fecundum
feipfajfedalteriusgratia.Tertiodicunt^illudeil:
fubiedum.quodinprincipiofcicntise definitur,
atininitiofecundihbride Anima definitur ani--
ma.&magnacum diligcntia inquiritur, ac de-
claratur eius dennitio ; corporis autem aniraati
definitionemuullibiiniis libris comperiemus,
ergononcorpusanimatum fubieftum habent,
fedanima.Quarto,ilIudcftfubieci:um,perquod

B fcicntialiue toi:alis,fiuepartialisdiftingiuturab
aliis.^atperanimse confiderationem diftinguun-
turlibride Animaacunftisahislibris naturali-
bus,nonpercorpusanimatum,hoc enimetiam
inplunbusaliis libris fubieftumeft ,imoiiio-
mnibus fimul libris de Animantibus ; dum igi-
turfubiedtumadjEquatum qujerimus librorum
de Anima, nuUunnieft poncndum , nifianima
ipla. Tandem dicunt,animahabetommescon-
ditiones , qussinfubiefto fcientiserequiruntur,

C ergoeftfubicdum:probant a{fumptum;anima
habetipecies,vtpaiet, habet alfectiones , quas
Arii-l.incontext. 3. primilibriproponitconlide-
randasjhabetetiamprincipia, quod cjuidcm ipfi
variis modisoftenduntjinhoc enim noncofen-
tiunt;aliqui dicuut , anima habet faltem princi-
pia cognitionis,nempe fuas operationes,ex qui-
busccgnolcitur ; ali)coniugiuntadcau(ama-
gente.quae animam educit de poteftatematerije
ad adum^hsec enim principium quoddam ipfius
anim3edicipoteft;alij demum dicuntanimam
habere propriam naturam,ac definitionem.qux
infi:arprincipij eft, quum peream multa acci-
dentia de ipia anima demonftrari poffint.Huius
fententiae falfitas tum ex iis , quse antea dixin: us,
tumm.aximeexiis, quse fcripfimus de praeco-
gnitis,manifeftaeil:,nuncigitur paucis agemus;
primumquidemiam diximusanimam definiri
ab Ariftotele vtprincipium, &fspein iislibris
appellariprincipium,& caufam viuentis corpo-

E ris;patet igituream vtprincipium confiderari.
- Prseterea quslibet res ita cft cognofcenda, vt fe-
cundum propriam naturam eft , ncc alio modo;
atquianimainrerum natura nonper fe exiftit
fccundum Ariftotel.imo elfentialis conditioa-
nim3eeft,vtfitperfeftio, &forma viuentiscor-
poris,ergononpoteftaliomodoc6fiderari,aut
cognofci, nill vt formale principium corporis
viuentis. rrsitcreafianima, noncorpusanima-
tum.ftatuatur fubiectum inlibris dc anima,nul-

^ luseritliber, in quodici poiittconfiderari cor-
pus animatum;hoc autem dicereabfurdum eft,
quia corpus animatum eftipecics corporisna-
turalis, Iinecuius tradationemancanecclfe eft
eircnaturalem philolophiam ; confequ.cnsaute
piobatur.quia quaratione dicimus, fubicftu iri
libns dc anima non elfc animatum corpus , Icd
animam , eadcm diccrcdebcnuis,liibiccluin li-
brisdcpartibiisnulluelie, nuiipliKmetaniaia-
liupartesjfic in lib.dcfcnfu, & leufiiib. nil aliud

dle

Tertiut\
argume \
tum, I

Ouarftf

argume,
tum.

Outntfi
argume,
tur».

D

OptntO'
ni-s confi
tatio.

Prtmun
argume;
tum.

Secundit
argume}
tum.

Tert'iuf?\
argumet,
ttim.

de Naturalis Scientiae conftitut. Liber,

mttm /ir-
gttmen-
i/.Ki ud-
uerfkrio-
rum.

dum.

Duhi».

Vtlntio.

UI

clTe ftatucndum fubicftum.nififenfuni ipfum;
fic ia lib^llo de motu nil aliudnifi motuni,& in
librisdcgeaeratione animalium nil aliud. nid
ipfam naturalium generatjonem : nam quum
nihilfit animuio corpori intimiusanima, quse
Citeiusforma, lidehacagere noneftagereaftu
dt coiporeanimato, mulro minusagcTedcma-
teria, aut deoperationibus, erit agerede corpo-
Te aiumaiOiinnullo igiturlibrofubicdtum ila-
tuerc polfumuscorpus animatum; quod Ci di-
cant hoceflTeiubieftu in omnibus librisfimul
fumptis . vanumccite, acriiu dignum hoc eft,
quomodo enim fubieftu in omnibus ftatuipo-
tcft t li eorum nuUus muenitur, in quo dici pof-
firipfumconfiderari?Sedhuiuserroris ratiope-
taiurexlibronoftrodctnbuspraccognitis. Ar-
■ gumcntaautemillorumfacile foluuntur; prji-
mum.quodabinfcriptionefumitur.nuUius ro-
boris cft, quia non fempcr infcribunturlibria
• fubiedb.libriautem de anima infcribuntur ab
intcntione , non a fubi cdlo; quid autum interfit
interfubie(ftum, & intcntionem, legatur in li-
brisdePracognitis , vbi diligentcrid declara-
uimus, Adi.ecundumdicimus,AriftoteIeinnon
ideo dixiHcanimamfuiire confideratam fecun-
dumfeiplam, quodvolueritcam inlibns dea-
nimaciTefubiedumproprieacccptum, fcd fo-
lum ad diiferentiam aliorumfequent u hbro-
rum; quumenimin iisagendum ilt deopera-
tionibusconfequentibus,quarumcauiaeftani-
ma, neceiTe erit rn iis facerc animse mentionem.
quiacfFeftusno cognofcunturnifiperfuas cau-
fas; fednoncratibiconfilium.ipfamfecundum
feanimamcognofcercfedaccidentiaperillam;
aninlibris de anima nullafuit alia Ariftotelis
intcntio. nifltradcrecognitionem ipfiusanimae
fccundum feipfam. Audiuitamen aliquos ita
argumentantes, (I ccnfideraretur anima vt prin-
cipium fubiefti, ergo non fccundum feipfam j
quemadmodum vbi traftatur vt caufa opera-
tionum, ibi non traftatur fecundum feipfamo
Qux argumentatio, etfi non modo vulgata eft, .
fed etiamrccepta>vanatameneft, & index ma-
gnx caecitatis, qus ex eo proueni t, quodnon di-
ftinguuntintentionem afubiefto; ipfumenim
fubicdum nullibi iraftatur, nifi dumfingilla-
tim ea traiiamur, quae declarare eft confiiiumj ,
& intentio authoris , quo-fit, vt quicquid tra-
ftare cft intentio authoris, id fecundii fe ipfum,
& propter feipfum,traftari dicaturi licet vt iub-
icfti principium, vel vt afFediotraftetur. Q^-
recognitioanimaequaeriturpropter ieipfam, & -
qiiseritur ad habendam cognitionem corporis ;
animati; haecenim quaealiisduodiuerfa.atque
etiam repugnantia eife videntur, idcm rcuera
funt; iptam cmm lecundum fe animam cogno-
fccre volun un, & cam cognoicerc eft cogno'
fceiccorpasanimatum.hoceft, aliquid corpo-
ris animari j cftcnim ciusforma. Siceriamdi-
ciinus, m libio dc motu animaUum» intcntio^

122

A ncm ciTe cognofccrc motum aniTnli^.&cura
quaeri propter fcipium, qiia cft per 1'.- dignus
cognitu, &ipfanri coiinMccre elt coH.nolcerc
corpus animatum; ncinpe ahquii ipfiu.-;, hanc
eiusoperationcm. Rcm igitur coniidcratam a-
liudeftreferreadincenrionem.aliadeft referrc
adinbiciaumhbri.namfiadfubiedum libn rc-
fcratur, & ipfa fit intentio authoris,dicuur fi-
mul propterfciplamccnfidcrari, & proptcrco-
gnitioncm fubicdi.hocenim idem eil. Sicigi-
B tur in libris deanimacofideratur anima fccun-
dum fcipfam,quiaipfamcognoicere eftmten-
tio, ncc dirigiturad aliam pnncipaliorcm in-
tcntioncm, Iicctconferar ctiam plurimum ad
notitiam rcliquorumi atfi aliquidadintentio-
ncmrefcratur,&proptcrillamdicaturconfidci
rari , tunc nonamplius confidcratur fecundum
fcipfum.quianoncftintentioauthoris;ficcon-
fideratur anima in paruis naturalibus propter
operationcs, quas cognofccre cftintentioiniis

C libris,ideoiaillisnonc6ridcraturaiuma fccun-
dum fcipfam, quum ibi non quaeratur animx
cognitiorfedoperationumperillam, illaeigitur
fecundum fcipfas dicuntur confiderari: quic-
quid enim confiderare eil intentio, & confiliunt
authoris in aliquo libro, id fcmper fecundum
feipfum confiderari diccndum cft. Ad tcrtium Adfer.
negamus vtrumqueconfequens. Vnumeratja- ttum*
nima definitur, ergo anima eft f ibieftum: quod
quidem eft vanum argumentum;nam in i. Phy-

D fic. definiturmateria,ncctamen eft fubiedum,
fedprincipium, & definitur vt principium; fic
definirur in j.Phyf. motus; nec^obid eft fubic-
ftum^fcdafJcftio fubiefti, &-definitur.vt afFc-
ftib; quumigitur principia quoq;; & acciden-
tiadcfiniaturipfcicntiisjinuahdaprorfuseftii^
argumcntatio, quum praefertim in dcfinitione:
ipla animaeappareaream definiri, vt principium .
fubiedi,nonvtfubiedumhabensprincipia.Al^
terumconfequenscrat; corpus animatumnon>

E delinitur inhbrisdeanima, ergpnoncft fubie-
dum : quod ilmilitcr negandumeft^poflumus -
enim hoc argumentum torquerefcontraaduer- -
farios, imo contra Ariftotelcm fic ; in nuUa par- -
te fcicntise naturalis definiturjcorpus anima-
tum, vel animal, vel aliquafpecies animaUs; er-
gonullum horum cft fubicetum inaiiquoJibro >
naturali,{iuc vno, fiuc pluribus.SoJuiturautcm i
argumcntum,quia eft quidcm fubiedumin fci-
entia praeeognofccndum quid fic, non tamen;

F fcmpcr cxprciTc definienJumi nam docuit A-
riftotcles in primo libro Pofteriorum ; dcfpici i
quandoquc- cxpreili J>nem i praecognitionum,
quando res per feconfpicua,acnotacftifiigi--
tur loquamuT dep,r3ecognitione,:quid-homen>-
fignificer.de qua etiani Ariltoteles in eo hbro
loquitur. non tuir opjs^expreirc fumcre qviid
fignifiternomen viu-ntisv vcl nomen anima-
Iis, vd nomen h'. mmis. quiahorum omnium
figmficatio notiifiraa pcr fe omnibus.eil; fat

igitur

123

Jacobi ZabarellacPatavini

124.

CoP.g. igitureft.flmcntcprsecogtiofcatur, vtinlibro
de prareognitisdcclarauimus: ll vero loquamur
de Jefinitionc perfefta , non eft necefTarium
hanc efle przecognitam ; polunt enim interna
principia,qu2eamconftituunt,ignotae{re,&
inueftigari,&demonftrari. Soletigitur Arifto-
teles indagare internaprincipia ignota corpo-
lum naturalium , nec tamenex us conflatam
eorum definitionem exprimere , fcd nobisre-
linquere , vt leui negotioex principiis ab eo de-
claiatis definitionem perfeftam conftituamus
cuiufque corporisnaturalis, vtviueatiscorpo-
ris,&:animalis,&;fpecierumanimalis. Sicetiam
in primo libro de Coelo declarat conditiones
eflentiales cceleftis corporis, quae in noftram
cognitionemvenirepotuerunt,fedrelinquit, vt
ex llis nos definitionem illius corpori^coflrua-
mus , dicentes , efle corpus naturale , nec grauc,
nec leue nec generationi , nec interitui obno-
xium.nec akerabile, necaugmentabile , fed fo-
lum in orbem moble , fic de aliis multis di-
Adquar- cendum eft. Ad quartum dicinius, maiorem
tum. propofitionem veram femper cflTe de fcien-
tiis totis ; fcientia enim quaelibet tota ab alia
qualibet diftinguitur per fubiedum , vt fcientia
naturalis a Geometria, & vtraque hsec ab Arith-
metica; fednon femperveram effedepartibus
ciufdem , nam partes quidem aliquae eiufdem
fcieritiae diftinguuntur per propria fubiefta,
' quje funt diftind» fpccies fubiedi totius , vt

in fcientia naturali libride minerisa libris de
animalibus ; aliquae tamen partes non diftin-
CTUuntur per fubieda , quum verfentur in £0-
demfubiedo, feddiftinguuntur folumperdi-
uerfasintentiones circaidem fubiedumf vto-
£lo libri Phyfica aufcultationis in eodem fub-
~ icfto verfantur .corpore naturah '; diftinguun-
tur autem inter feper varias tantum intentio-
nes circa idem fubieftum ; namin duobusprio-
ribus intentio eft agere de principiis corporis
natural is . i n tertio autem agere de eius afledio-
nibus , motu, & infiaito , in quarto de al ii s acci-
dentibus,loco, & temporc, & ficdereliquis : fic
dieendumcft delibrisdeanima, refpeftualio-
rura librorum de animalibus; namin corpore
animatoplurimaerant confideranda , quorum
nunierus, &varietaspluresetiam diftinaosli-
brospoftulauit.quarediuerfisiatentionibusdi-
ftinguuntur,noudiuerfisfubie£lis;namcertuni
cft , corpus animatum commune efle fubie-
ftum&inlibrisdeanima, & inlibro delongi-
tudine, &breuitatc vitae, «Scinlibrode vita, &
morte; variae tamen funtin hislibrisintentio-
nes AriftGtelis, quiaincorpore aaimato plura
erant confideranda ; & pnncipia, &accidentiai
fatis cft igitur , fi libride animaabaliis fecer-
nnntur per hanc propriam incendoncm, quac
cft declarare formaleprincipiura corporisani-
ma ti ; in nullo enim alio libro,intentio cilagerc
de forma corporisanimati, aiiliniibris deani-

A ma. Advltimum argumentum ncgamus ani- Ad^lti-
mam habere omnes conditiones, quae in fub- m»m'
iedo fcicntiae requiruntur : primum quidcm,
quod habeat fpecies , hoc nulliuseft mouenti,
quoniam ctiam fi non haberet , per id tum non
ftaret, quinpofl^eteflTe fubiedumin aliqua par
tefcientix; etfinonin fcientiatota:quodvcro
anima habeat principia eo modo , quo fubie-
ftum debethaberepriincipia.falfum cft,vtipfo-
rum aduerfarioruni interfe diflTcnfio dcclarati

B quod enim aliqui eorum dicunt, animam ha-
bereprincipia cognitionis,fuas operationes.va-
num eft; hoc namque cftpotius dicerc;animatii
cfli principium, quam habere principia; pro-
priumenim eftprincipiorum incomplcxorum,
vt,filatcant, demoftretura poftcrioripcrfuos
efFe£fcus;oftenditur cnim in i.Phyfic.primama-
tetia ex mutatione, necobidvllus vnquam di-
xit m^teriam habere prineipia, eanamque di-
cuntur principia fubiedi : cx quibus de ipfo de-

^ monftrantur accidentia a priori , non a pofterio-
ri. Nonminus vanuracftid, quodaliidicunt,
animam haberecaufamagentem, aquaeduci-
tAirde poteftate materix adadum; namagens
educensformam , nondicitur obideflccaufam
formsc , ie.^ compofiti ; & forma in illa edudio-
ne locum habetcaulse, nonclfcdus : praeterea
hocetiam condonato,nul]ae|jer talemcaufam
dcmonftrantur affediones animae , imo ne
confideratur quidemtaliscaufa animxinlibris

^ deanima; quidautemabfurdi^s, quamdicerc
animam efle fubicdum, quia hahet principia,
quumtalium principiorum nuUa vnquam fiat
m^ntio in libris de anima ? Maiorem probabi-
litatem habetid , quod dicunt , animam habcrc
principia, nempefuam natiu-am, acdefinitio-
nem: fed nequehac dicipoteft, nam concedi-
mus quidcm fubieftum quandoquefimplexef^
fe, & nullamin fe habere coinpofifionem , vt
fupra de Coelo diximus, quod inlibris de Coelo

^ habet locum fubiedi; eius enim natura, quae
ibi declaratur ,inftar principii eil j fedhoc non
pofllimus dc anima dicere ; quum enira ccrtum
fitdcfiniriinfcientianonmodofubie£lum,fed
ctiam principia , & affediones fubicdi , omnia
h$c dicuntur.proprias habcrcnaturas, acdefi-
nitioncs, ncctamenobid omniafuntfubiediij . '

fedquumhaec diuerfismodisinfcientiaconfi-
dercjiturj vtdiftum eftin libro de praecognitis,
& eo modo confiderentur,quo dcfiniuniur,fpe-

F ftandaeftdefinitiofinguIorum,vtvideamus,an /
definiatur vtlubieftum , an vtprincipium,an vt
affeftio, adquoddifccrnendum iaminmcmo-
rato libro prseecpta tradidimus, quae inde pc-
tcndafunt^ipiacerteanimae definitioapcrtedc-
clarat, aniraam vt principium fubiefti definiri,
& confidctari.non vt fubiectum. vtantca decla-
rauimus. Caeterum etiamfi fateremur, animam
habcreprincipia. nonohidfieret, vtanimaef-
fetfubicfturai namaffeftiones quoq;fuaprin-

cipia

,*

ns

de Natiiralis Scicntix conftitut. Libcr.

126

cipia , & fuas caitfas habent , nccob id funt fub-
icdtumin fcicntia. Maioiisigitur momenticft
poftremaconditio, quae rcuera eft maximeo-
mniumpropria,&neceirariaiubiedo, vt afFe-
ftiones habeatjid enim proprie fubieftum dici-
_ tur,quodhabetaffe£tiones,&eisfubiacct,dcde

daaKtmA quQ iHxdemonftrentur : omnino igitur nega-
hAbeAt jyjus animam hoc modo habere atfeftiones-
Qupd autem illi dicunt, Arift. in prooemio pri-
Itii lib. de anima facpe vocare affcftioncsaniniae,

^

A opinio illortm, qui dicuntfukieffum inli-
bio de Anima eJfeaniniaUcr eins con^
futatio. Cap. X L.

COnfideranda manet poftrema opinio iilo-
ium,quidicunt,fubicftum inlibrisdeani-
ma cfie animal.Hi ad hanc comprobandam vtun' Primum
turprunum authoritate Aniftotclis , qui in fc .tr^ume^
cundo contcxtu primi libii deanima inquir, ani- tumpre

&in tertio contcxtuproponere confldcrandas B mamefTe principium animalium, & in primo hAcopmi

affcftiones ammse , nihil nobis obeft , quoniam

verba illa funt ita intelligcnda, vt Arift. dicat, a-

nimamhabereaffe£iioncs,&operationcs ab i-

pfa prodcuntes , fcd non vt ipfi inhxrentes , llc

autem no dicit^animam effe carum fubie£him,

fcdeffeipfarum pnncipium, quod & nos fate-

mur,imo claram hoc eft fententia Arift. in con'^

text.64. primi lib.dcAnima, vbi dicit,omncra-

mmxoperationeseffeattribucndas tottanima-

to corpori , ncmanimat,nec diccndum effe ani-

mam irafci,vcl contemplari , fed homincm ani-

maihsigituromnesfuntanimaticorporis tan-

^ .., cyiamfubiedi , & funtanimse tanquam caufje,.

A^rf»o- ^ principij:: Ideo rifu digna cft nonnullorum

«.lortt. (iift^T-^o^ quiIocumiIlumexpendentes,-& o-

ftendere omnino volentes,animam habereaffe-

ftiones,& ita poffc effe fubiedum in- libris de a-

nima,dicunt poffe duobus modis intelligi, affe-

ftiones effeipftusanimse, vno modovtfubiefti

capit. primilibn de partibus animalium ait fc one.
pofteaiocuturum effedeanima,quaanimal taic
cftiitaque teftatur , fe de folaanimalium anima
a£lurum efrcjatquiid fubicft um eft , cui us prin-
cipia quaeruntur , animal igitur eft fubieftum,>
noncorpusanimatum vniuerfe fumptum. Prae-
tcreaficargumetanturjdeilliusformaagitur in Secundti
libris de anima,decuius matcriaprius aftum cft argumen
cftmlibrisdepartibusjatinribrisdepartibus a- tum.
dumeftdefolaanimaliummatcriainondema-
teriaftirpium, ergoin hbrisde anima fimiliter
agiturdefolaanimaliumforma: minorcm \z\-n
nos conceffimus > nam per fc manifeftum eft in
libris dc partibusagidefolis animalium parti'
busjmaioremprobant audoritate Ariftotclis in
primodepartibus animaiium , vBidicitagen-
dumeffedeanima,&eiusgratiaagendum prius
effe demateria,quaefuntpartesanimaliumiquar
obrem fi de partibus agitpropteranimam , ne-

r.ecipientis,quod folum ibi Ariftotcl. negat , al- ^ ceffc eft, vt dt eiusdem anima loquaturin libri

tero modo vt originis , a qua producuntur , qua
ratione non negat, imo faepe aiTerit animam ha-
bere affedioncs, qua fit , vt hse pofHat de anima
demonftrari, quumfimaliquomodoafE;(?cio-
nesipfius. Sed hoc diccntes , propriam ipfi opii
nionemeuertunt, & innoftram veniunt i nil e-
' nimaliuddicunt,quamanim3m noeffeharum
affe&ionum fubiedum , fed effe principium,
astquiccrtum eft, affciaiones non demonftrari
de fuis principiis, a quibus producuntur , fed de
fubiedis, in quibus inhsercnt ,per fuaprincipiaj
diccre igitur affediones eflc ammsevt originis^
tsntum , cft dicere cas non de anima demonffra-
ri,fed de carpore animato per animam. Praeter-
eanon^ft itapinguiMineruaintcIligendum di-
«■^ejf- £tumillttd Arift.in 3;context.primilibrideani-
ttione ma,vtdicatdeclarandas effeaffeftiones animat
vt.j.tn inlibrisdeanima^vtinteriigereibi omnes vide-
turj etenim inlibris deanima nilaliud declarac

-de

deanima', decuiusmaterialoquutus eftinlibris
departibus. Hiec tamenfententiafalfaefV, &o- ^p'"'»"''-
mninoreiidenda 5 quodeniminfecundo libro ^^'»^p»
de anima agatur de anima vniuerfe fumpta & gJ^tso,
poftea de animaeparte vegetante , itamanife-
ftumeftjvtidnegarenemopoffitjeaautem vtra-
quetiadatiocommunis eftplantis, & animali-
bus i ergo ibi de omnium viuentium anima agi-
tur,nondeanimalisfoIius. Quod fi dicant, eam.
quidem animae partem omni viuenti competc-
rcdeipfa tamen ibiagi propterfola animalia;
& vt contrada ad animaliai hoc te ftimoni o pri -
mxim Ariftotclis reprobatur , qui in ea parte
exemplia farpe fumit a plantis ; & definitionem'
quoqueanimain plantis declarat ; deinde et>-
iamrationcquiafiitaeffet, fophift^ica cffetilla^
ATiiirorelis confidtratio , & qualem ipfe iam vi- »
tiofam effe docueratin primo libro Pofferio-
rumAnalyticorumi ibi enimdixit.omniaefle-

Adftot.nifiipfamanim3enaturam,&effent4am, F attribuendailli, cuiprimo, & quatenus ipfiim

vt ipfemctteftaturin initiolib.defenfu,& fcnfl-
libus ; fcd de affedionibus animae fignificat. effe
agcnduminparuisnaturalibus,non inlibris de
anima jquoafiquamentiofitinlibrisde anima;
affcaionum animat , ea fitpropter effentiam a-
nimx,& cuiusque facultatisanimss cognofcen-
dam , non vt ipfjc operationes animae ibi no^
fcanuir; quemadmodiuu in prjtcedentibus dif-
iiii^ declarattiaiu&>-

competunt , &; ea , quae funt gencns propria , im
ipfocffccognofcenda, noninfpccie, neque inv
fpecicbus omnibus i vt aequalitas angulorum;
diiobus redis non inaequicrure^fedin triangu-
lo: fic etiam Auerroes in fuo prooemioinprimo'
libro Phyfic. dixit, quod confiderare primam--
materiamvtmateriaanimalis,v€l vt hominis*.
nonfaceret propofitiones vniuerfales, & qua-
£snus=jpfum., fcd eHetjVt offeadere aequilate:

127

Jacobi Zabarellae Patavini

iz$

sum babcrc tres angclos stquaks duobus rc-
ftis.Inbuncigiturerrorem incidcret Ariftotcl.
ll anin aro laic luir ptam.&animam vcgetalem,
quae primo competit animaro corpori . iplevt
ioUus animal is animam confiderarct , leu vt ad
animal coatflatam. Ncquc ctiamdicerepoi-
lunt, eamconfideraripraecipueproptcr amma-
lia 5 plantis autem attribui iecundario, & ani-
malium gratia ; narn vnaquseque rcs ita cft co-
gnolccnda , vtieilj anima vero vegetalis eft tor-
maaeque a planta, atqueab animali participa-
tai iccus enim non cilet viuens genus vniuo-
cum; quoniam igitur rionminus plantaquarn
animal.fcdaqueacanimal.hacanimapartici-
pat , xque etiam in vtrifque cognofcenda eft.
Traeterea manca eiTetnaturalis philoicphia.fi m
folis animalibus hanc ammaE partem cogno-
fceremus .noninplantis : nec dicere poilunt,
Ariilotelem de hac agere in libiis dtanima pro-
ptet animalia, & iteru in libris de piatis prcpter
plantas-.fiquidemnullamlegimubhuiusanimx

tra£tationem in libris de plantis , fiue ab Ai ifto-

tclcfiueaTheophraftolcriptis:imofiArii^ote-

les, velaliquisaliushocpa^to duaseiufdcma-

nimaetraiaationesfeciiret, vnam inanimalibus,

alteraminplantis,perperamteciiret,magnaque

rcprehenfione dignus extitiflcts tum quia id,

quodprimo competitgeneri, nonrefte often-

ditur de fpecie, nequcde fpeciebusomnibusj

e4f. de vt Ariftotelcs aiTerit in primo libro Poftcrio-

errori" rum» quemadmodum antea dicebarous, tum

iufi, etiamquianon eftiteranda ciufdem rei trada-

tio,quandofemclproomnibns,multoqueme-

lius.tradipoteft , vtnorat Auerroes in di£l:o fuo

procemio in primum Phyfic. imo Ariftotcl. ipfe

in primo dc pariibusanimalium. SoiTumus ct-

iamhuiusdogmatisfalfitate videre in librisde

lonoitudine , & breuitate vitae *dc iuuentute , &

de^neautc&devita.&mortcvbiAriftoteles

profitetur <fe haec omnia communiter confide-

tare inanimaUbus,& mplantis, quia reueia lunt

communiaaccidcntia omnis viuemis j tametfi

cnimproprijmodi, quibushjecplantiscompc-

tunt, reiiciumur ab Anftotele in libros dc Plan-

tisiperhcvc.tamcnnon ftat, quinhac omnia,

prout jtqueomni vmcnti compctunt iniisli-

bris confidercntur. Quamui«etiam Anftote-

les in calcc libri de Longitudme, ac breiritate

x'\tx aflferat cos eilc libros de aninialibusjnil ta-

mcn hot nob s otficit itatemur enim , A: iftf te-

leminanim..Jibusconfidcrareftatuiiretumilla

quae anmiaiuinipropriaiunt,tunalla,qusfunt

illisc mn unia cum jlantis, hact.imcn ftm-

pcr atinbuerf viucnti , qm^d in animali intft,

nonaninialiquaiinus etiran)ii,.il , iicu! Anato-

mii^aeea, qu in h^ic indiuiduo homine con-

^dprt' templantur, noh vc huius hi-n in;'; cortcni-

mtimAr- plantur,-icdvt hommiJ. Rcit.u vi a. illoium

fumen' argumenta icfponde.imns. Adprimum ,quod

t(»m, cx Ariftoiciis autorii ' - ' -

A musAriftotelem inprcoemio prJmi libridcA-
nima, & inprocemiolibrorumdePartibusani-
malium, folis animalibus animam attribuere,
proponcrcque de animalium anima agendum,
quia nondum improbaueiat antquorum fen-
tentiam,qui fola putabant animv i .a viuercjcam
enimpoftcaconiutatincalccprimilibr.de Ani-
ma, vbioftcndit, ctiaminplantisvuaminciTe.
Confidcrandum prseterea dl , Anftotclcm id
non diccreniiiinprooemiis,atnoncftinconuc-
B niensaliqua inprocemiis dicipingut Minerua,
&aliorum fententiampotius, quamveritatem
refpiciendo, quandoaliorumopinioeftvulga-
ta, &nondumrcprobata:atin2. libr. de Anjma,
vbi AriftoteIcslVrio,& fecundummcntcmpro-
priam deanima loquitur, nil vnquam taieco-
periemus, iedininueitjganda, &tradenda, &
declaranda dcfinitione animse , fcmper dicit
eamciTeviucntis corporistormam, nunquam
dscitfolius animalisj & in cont 36. 37. illis 2ilib.
C oftenditanimarn ciTc viuentis corporis caufam
Vttormam,& vtfinem,&vtcfFeftricem,nondi-
cit folius animalisjfic etiam totum traclatum de
parte vegetah fi legamus , nunquam vidcbimus
Anftotclem illam animae partcm foli animali
attribuere fcd iemper viuentigenericommuni
animalis , & plantx. Mirum ccrte eft, quod illi
prooemiapotiusAriilotclisreipicerevolucrint,
quam iplammct traftationcm , in qua Ariftore-
lesvcritatemdcclarat^nihilqueoratoriedicit, jitLCecu
^ fcd omnia docendi gratia . Ad alterum argu- ^^^
mentum fum.eda eftrefponfiocx iis,quseantea
didafunt; quum cniminhbrisdeAmmalibus
tradentur & i Ila , quae animalium propna funt,
&iila , qux funt illis communiacum plantis,,
non poiTumus ita arguracnrari, vt dicamus , hic
liber eftdeioloanimali.ergo & illealius:iam e-~
nim ollendimussaliquos ciTe dc folis animalib.
aliquos de viuentibus ommbus communit cr,vt
aiTcritArift.in inuio libri dc Sensu,& fenfilibusj
E quoniamcrgopriusdcmatena,quamdefbrma
diccndum eiiemdicauit, & vtramqueconfide-
rare voluit in animaiibus , sdeo maicnam confi-
deiauit propiiam animalmm , quia nulla crat
propinqua matciiaconimunis ammali , & plan-
tse , formam autem cofiderauu vttommuncm,
quiainanimaiiincftpas quaedamanimae, qua ^y^ .
cademetiam plantseparticipant; quade rcdif- '^A
fufiusloquutiiumusinhbiisdcMethodis. *'

F DepUntis,&earunnraUationff.

Cap. XLI.

Llbros cmncs dc arim.»]\bHS iam a nobis
cunidciatcs icquuntnr t^indcm hbn dc
liaiitis, quiinuicntia 1 a u;: hpolircmun )o-
cumicncrt: quum tniuidertbu^iii.aniniatisa-
ttfm lit p" u^,}^' rt..a V(.r. dc cumfaliKus ,acfi-
miil (.!■ ''s '■■■ luK v(immT!iaan!ma'!)ba.«,&

.i\ ! co.viageiciurdcpian-

tis.

129

de Natiiralis ScientiicconftitutXiber.

130

Thfo-

tis, rccmidum propriamrationem, qu.iJifHa-
giiuntur ab animalibus ; iiihisigituihbris fub-
iccluni cil planta vt conltdcranda , &• gcncrali-
tcr, & lingillaiim, lc< uduui omncs fpecics fuas,
ficutAriltotclcspropodiitincalcccapitisprimi
libii Mctcorologici. Duo autem dc plantis
conliderandalunr, fubitantiapnmum, deinde
opeiariones & proprietates coniequentes, qua-
lisiuitetiamanimaliumconudcratio; idco Ari-
ftotcl. in duobus libris de Tlantis agir primo lo-
codepartibusplantavum; ficutetiatn primo lo-
cocgeratdepartibusanimalium.poftcaYerodc
plantarum gcncratione , ac dcearum proprieta-
tibus. Exquifitiorem plantarum traftationem
tradidit Theophraftus, quiAriftotclcm deani-
nialibusagentemimitatus,diiHnxitplantarum
ie fUti^ conlideiationcm inhiftoricam, &rcicntialem;
extant enimnouem ciuslibri dehiiloria plan-
tarum, &mitiumdccimi; deindealiilcxlibride
cauds plantarum; in quibus reruatordinemab
Ari.i;oti.lc iciuatum in declaratione animaliii;
nam primo loco de lubliantia plantarum agit,
dcclarandopartestumhoniogeneas,tiimhete-
rogencasj dcindc geaerationis (Sraccidcntium
conicquentium dcclarationem ptofequitur.
Notare autcm poiTumus in iis & Ariftotelis &
Theophrafti libns . pluraelTe deplantatum vi-
ribus medicinalibus dtcla: fed Theophraftus
non lolum {'parfim has^plantarum viresconii-
derat, fedde hispeculianter agendum propo-
nitin dccimolibro hiftoriarum , liceteiuslibn
initium tantum habeamus, reliquadefidercn-
tur^hox: dico ad comprobationemeorumquse
fupradixi , loquens defanitate& morbo : vues
enim & proprietates plantarum medicinalcs
cognofcendx funt& aMedico &a philofbpho
naturali,diuerfistamenfcopis;Medicu3eas c5-
fideratjdumlibi proponit fanitatem recuperan-
dam, vel conferuandam ; philofophus autem
naturalis easinquirit, vtplenamhabcatcogni-
tioncm plantarum, qus funt Ipecies corpoiis
naturalis.ideoidcifacerenonconuenitinlibro
de fanitate & morbo, fed folum in libris de
plantis. Nolo hic illentio praetenre dubium
quoddam; quodquidem aliisleuiifimum efle
videtur,mihi vero non ita leue, fed arduum
fempervifum eft: quumenim intraftationede
animalium fubftantia Ariftoteles & materiam
& iormam animalium declaraucrit, pnus emm
egit departibus animali.um , pofteade anima;
quentiu-, cura'>ens delubftanria plantaruin&
ipfe & Theophraftus lolas partes plantarum
confiderauerit, deforma verone verbum qui-
dem veccrit. Adhocomnesrefpono[erent,non
opus iuifteloquide animaplant-aruni , quiade
hac iam plene diftum eiaL in fecundo librode
Animi, nempe de parte animse vegetali,qua fo-
la vidcnrurplantEe viuere. Hxc tamen reipon-
iiomilii videuuiion omninotolkreduticulta-
j^em; aaima cnim yegecalis, de quaagiiu^:in li-

iffhtum..

Xefponjio

19,

A bris dc Anima , non cftpropria plantnrum for-
ma,fedeftpropriavuientis,quodcommunc:Je-
nus eft animalis &plantx. ncc per camdiftln-
guitur planta abanimali. Quoniam igiiurne-
ceire cft confitcri plantam ab animali diflT.rrc
per iubibnrialcin aliquam fbrmam, quse lit
propriapLntse; fiquidcmpcrmatcriam rcsufia
dii-fcrunr;qu3c autcm pcrfola accidentiadiffc-
runt, non diitcrunt /pccie; omnia autein quac
funtpropriapIantarum,tra£l:andafunt in libris

B dePlnntis,agcndum omnmoeratdeforma pla-
tse, quKpIantam feparatabanimali; qmre dif-
ficultas vigct. Egobreuuerdicam , quidhacin li^^Jpon/i»
re icntiam , diffulius polrea de hoc loquuturus, proprtn,
in operibus naturalibus. Ego quidcmnunquam
in eomultorumerrorefui, vtdicerem^animam
vegetalem conftituere planiam; animam vero
fenl"ibilcm conftituere brutum, fcd c redo veire-
talemconftituereviutns.quod eftgenusplanta;
&ani;nalis; & animam fenfibilcm conftitucrc •

^ animal ; quod cft genus brutorum & hominis j
plantamvero abanimali diftcrrcputo per pro-
priamibrmam, & brutainter fe. & ab homine
per proprias fmgulorum formas. Vnde aliud
maius dubium oritur;nihiI cnim poteft effe pre-
ftantius anima, quod & ipfum rvon fitanima,
forma vcro fpecici eft nob licr, quamforma ge-
neris;quareformapropriaequinobiIioreitqua.
anima fenftbilis, & forma propria plantse efh
nobiliorquamanimavegetalis; plurmixigitur
alix dantur animxprsererilias, quas Ariftocelcs
inlibrisde Aniniadeclarauit.Seddehoc loque-
murinoperibusnaturaiibus, nuncfatis fithanc
diriicultatcmtetigiflc. Addubium autemprius
propofitu fntis eft: , uin prsefentia dicamus, nul-
lam neri rractatibnem de lorma propria plantae,
quia hjeccftincognita,vltimae enim differcntiae
ac propriae fiibftantiales formx plantarum , & a-
niinaliiaignorantur, negaritaiuennonpoirunt,
nili in boc abfurdum incidamus, vtdicamus,
piantarn ab aruraali, & platas inter fe , &anima-
liainLtrfedifferrefblisaccidentibus;Ieddehoc
ahbi. Qupdautemlibri deplantisiequi debear Qrtod le-
Iibrosdeanimalibu3,dupIiciratione,eaqueiam brfdeplJo
inprscedentibustacta, demonftratur: vna eft^ ^^'/?f •^i'^-
quia inlibris de aiiimahbus tracTrintur omnia f-iy ?'-
illa quas pertinentad corpus viuens, quodeil hros de-tff-
plantcCgcnus: quoniamigitur cognitio ipeciei nr/nalt-
prafuppomt cognitum lam effe gcnus,nec-eire^/^.
ell: vtiibndeplantisfinipoftericjreslibrisdea*-
nimalibus ; nam fi prsecedcre ftatuantur, dc
planta agetur , ignorato genere , & igno^ata ani-
mavegetali, qua viuentia omnia dicuntur vi-
uere; quod quidemdicendum nonefl:. Altera
ratio fumitur ex iis quse tunt propria pb.nta-
rum 5 haeccnim quu rudioraT-proinde ioiiotio-
tafint inplantis quimiiia, qua;iis inanimali-
bas proporrione rerpondenr, facilius cogfio-
lcuntur.in plantis poft' cognitione aniraalram;
ideo multae plantarum partes & ab Ariftotcle

E & a

D

m

Jacobi Zabarellx Patavini

liz

& a Thcoplirafto dcclaraiitur pcr animalium
partesiam cognitas, & qiuim nominibus care-
ant, vocanturiis nominibus, quaruntproprta
partium animaliuni , ob quandam proportio-
nalcm rcfpondcntiairi & officii fimilitudincmj
vidcmus cnim ibi confidcrariin plantis carnem
& venam , & alia ciufmodi , quae dicuntur pro-
priedcanuTialibus : li-jecigiturindicant, libros
dcanimalibus iampra:cciriil"e, quum Ariftote-
lcs ac Theophraftus his nominibus vtantur , vt
aamdcclaratisui animalibiis. Qunrc traftatio-
nc plantarurnabfoluiturtotanatiualis philofo-
phia, quum hsec poftrcmum obtincat locumj
quod etiam fignificauit Ariftotclcs-incalce pri-
mi capitis primilibri Meteorologicorum, vbi
dicensagcndum pofteaeiredeanimalibus&de
plantisi prtiis animalianominat, pofterius vero
plantas.

Deperfe^ione Scientia naturalis,ac de eius
ordine. Cap.XLlL

NAturalis difi:ip!inse ftruftura, 8t partium
omnium feric itadeclarara, id vnumcon-
fidcrandum rcftat, quaercre aliquempofle, an
^/. f:.3(^.pcrfe£l:am rerum naturalmm lcientiam ab A
riftotele tiaditam eife dicsndum fit, annon
perfectam. Mihi quidemvidetur , ficut antea
quoque didum eft,perfefl:an;ak&: non pcrfedam
d ici poife ; namperfefta cft , fi ipfam fcrmam,
hoccft .fabricam , &rartificiumipe£lenius; ied
impcrfeda , riitione materise & rerumconfide-
ratarum f multse namq; funt rcs naturalcs , quas
nonconfiderauitAriftotel. &muIt3e,quasnon
nouitj attamenfiharumquoquenoritiamaire-
queremur,nonobidaiioordinejalioueartificio
tradere naturaiem fcientiam oporteret,fedma-
nente fabrica,artificioque Arift.diccremus, fci-
entiam naturalem earum rerum additione per-
fcftioremreddi, quoadmateriam, nonquoad
formam.; plurimanamqj eum deaiiis rebus,tum
maxime deanimalibus, &deplantisaddipof-
fcnt,quae'ab ATift. dicia nonfuntifcdfacile cui-
quc eiret,adie£hs fingulis propnos iMibris Ari-
ftoielis locos affignare;ordinetamen& artificio'
Atitlotelisnonimmutato nee labefaftato; vtfi
(diccremus,nulIosArift.fcripfiireproprioslibros«
deminciis,facilefuit AlbcrtoMagno, qui eos
(Compofuit,illosadderelibrisAriftotelis,&poit
tjuatuor Meteoiologicos, quameorumfedem
cifcdiximus.coUocarc. Seddicereprxtcreapof-
fumus.natuialcm philolbphiam ab Ariftot.fcri-
prameriam lationemateriae, acrerum cogno'-
icendarum perfedam , & omnibus numeris ab-
folutam eiTe, finonatflu, faltcm virtutevquan-
doquidem crcdendumomninocft, noniblum
pi iCtcrmiiTa ab Anft.fuiire multa , quoniam ipfi
fueruntincognitajfedomiiTa etiamab ipibpia-
i'afuiire,quKnouit,fcdfcriberenoIuit;namccr-
rum cft,nullum ab Ariftotclcfcriptum fuilleli-
JtEuajj Ycluaftatiun d&ligmims riliWitate,.aut

A\ de hinnibilif ate equi.aut de his fimilibusjtamea
fundamneta,acfemina quaedam abeoiada efr-
fe , vndecmanare ctiamillorum, qlisenonfcri-
pfit,cognitiopoteft;jisenimqu£enos Aiil-tote-
lesdocuitadmtijpoiTumusalia multacontem-
plari, & ineorum notuiamduci. Quamobrcm
id mihi denaturahbus Arift.librisdicendum vi-
dctur, quodego dicerciblitus iumdeGcome-
tricis,& Arithmeticis abEuclidefcriptis: Ete-
nim multa funt Geometrica & Arithmetica

B theoiemata, qujeab Euclidedcmonftratancn
funt, dcmonftrantur tamen ab aliis inipia li-
brorum Euclidisinterpretationcjnccobid ma-
eam & impcrte^ftam vocare dcbemus Euclidis
Geometriam vel Arithmcticam 5 nam fi.omnia,
qxix de magnitudinihus, ac de numeris demoti-
fliaiupotrunt, demonftrarcEucIidcs voluiiTct,.
crcuiirctabfqucdubio volumen inimmcnfum
quod quidcm Le(9:orem facile auertere ab illiiis
le(3:ioncpotuiifct: fatisigitur eifuit, praeciptu

C quaedam thcoremata demonfttare , ex quibus
pofteaaliorum plurimorum,qu3c iubiicuitjimo
omnium, quse excogitaripollunt, demonftra-
rioncsdeduccrcnturiciuntenim omneseruditi
Mathematici , nuUii e& Geometricum theore- ^^^ »
nia, cuiusdcmonftratioexIibrisEuclidis, tan- ^/,j- '

, . p --11 • CLlClt4 i

quaexvberiimotontc,noiaci!chauriatur;eam- ^^^ (^
queputoiiiiiTccaufam, curEuclideslibros fucs centnr
Elcmetaappellauerit,quafi fundaineta &priiv Elemi^
cipia, exquibusaliaplurimadeduci potrunt, tu
I) in illa ipfa difGiplina,tuminaIiis &fcientiis-&
artibus quibus interdum vfus rerum Mathcma-
ticarum necciTarius eft . Dicere igitur poiTii-
tnus, imo debemus , fcriptos tKc tanto cum ar-
tificioab Euclide librosilios, vt in.iis Mathe-
maticaedifciplinaeperfedEe&intcgra:, ll nona-
£lii, faltcm poteftate&- virtute contineantur..
Hocidem denaturali philofophia ab Ariftote-
letraditadicendumelie videtur:quu enim ea,,.
quse funt praecipua, de rebusnaturaedocuerit,.
j; alia rclicjuit, in quorura notitiamex iliorum,.
qusefcripfit,confiderationeduGipoilumus. lu-
que perfc(ftam dictre. polTumus ab Ariftotclc:
fcriptamelfc naturalcm philoibphiara, etiam- '
tatione rerum cognofce(iarum;omnium enimj.
quaehumanumingcniumaircqui poteft, cogni-
tionem tradit aut adu, aut faltem virtute; idque
fortaileipfemetfignificarevoluit incalceprirai
eapitisprimilibri Mcteorologicorum,dum ait,
agcndum manere de animalibus, & de plantis
y tum vniuerfe,tumimgillatim,qucniamhisde-
claratis, fincm fcre habituia cit totius natura-
lisfcientiaeiraditiojinquitenimf ^A^Jtum pro-
pter quartum Meteorologicum, & propter ii-
brosde mincris, quos nonnominauerat, tum
ctiiimad fignincandum, fe non aftupcrfeci:?,m
naturalcm icientiam traditururn , fcd virture
lamca pcrie(:>am. qucmadmodnm diximus. ^ '"
Ordinem autem totiusfcicntia: compofitiuura
cilc ma^iitellum eft f idquc a nobjs accurata

^i

m

De Prima rcnim Materia, Liber. I.

T34-

'i.2. declaratQmeftinlibrlsdeMethodisi ibi ciiim
•p.^."^ diximus^progrdiumtotiusliuiusdilciplinaera-
tionirubiediciTcAmagis vniuerlalibus ad mi •
nus vniuerlalia, a corporc naturaliadlimplex,
& ad miftum late fumptum, ab hoc ad imperfe-
£t;um (Scpcrltcdum & abhocad inanimatum 8c
animatum,&abhocadanimalia, & plantas,ac
tandem ad horum fpecics : fcd quia hotum fin-
gulorum confideranturordinatim & principia
& accidetia, ideo rationc principiorum eft pro-

A greflio a primis ac remotlfnmls princlpiis ad
propinquiora, ac tandem ad proxima fpcciebus
naturalibus;& afimplicionbusad concretiora;
nam interna prmcipia corpons naturalis la!c
fumpti , fimpliciorafuntinternisprincipiismi--
fti, quatenus miftum eft, & hxc fimpliciora iii
ternis principiisanimalis,quatcniisanimal cft:
hsecautcmeftconditioordims copolitiui , taqj
ad fcieniiam rerumconlcquendamomnino ne-
ceflaria, vtinmemoratislibrisdeclarauimus.

y A C O B I

Z A B A R E L L AE

' P A T A V I N I.

D

P R 1 M A

R E R V
I B R i

E

M

D

M.

T E R 1 A

L I B E R

P

D

proccmlum Operu. cap. t

Ihil efTc videtur in rebus
naturae obicurius,& cogni-
tu difticiUus prima reium
maieria, de qua in i, U-
bro Natural. Aufcultat,
Anftoteles artificjofifljme
, f !' pertraftauit : piurimum et-
^t^^^S^^- lam ad fententiam natu-
ralemconfert ipfiuscognitio.quummipfomet E,
cius difciplinx limine idem clara voce te-
ftatusfit, nuUam ignoratis naturaeprimordiis,
rerum naturalium cognitionem haberi a nobis
poire.Haec ego coniiderans, aliquod meopers-
pretium fadurura exiftimam , il arduas, quse
hac de re exiftunt, quaeftiones, magnafque difti-
cultates; qusencgotium tacefTere omnibus fo-
lent, pro viribus explicare tentauero ; & ca, quse
ipfephilofophando cxcogiia'e potui, in com-
inunec6ferens,aUifq; expendendarelinqucns, F
nifusfuero vcritate, & Anftotelisdcprimama-
teria fcntentiam ffi poflimj rcdderc clariorcm^
Eritctiam h^ec noftra conemplationon inuti-
lispropteraliaprmcipia,de quibu< ob eoiu in-
ter fc mutuum refpeft um aliqua dicere neccfla-
rium erit, necnondcmcthodo, quano>> Arifto-
teles ad eorum omniura cogKitioncm pcrduxitj
hac.enim ad plcnatn piimK matL.ri3E notitiam
confiderare oporiebit- Ordinem veiocuni ler-
iiabo,quo in omnibus vti foluus fum, ik qui cft
natmse nofttae maxim.e confcntancus ; ca cmm,
^uaefaaiioracognitu funtj quseue exattiorem.

R I M V S.

aut facilioremredderealioramcognltioncpof^
fint, f emper anteponam, eiiamfi ipfarum rerura
naturaiis prdo, quo cxiftunt fquod qnidem hac
iiirefrequentcr euenturumfcioj alius efTe vi-
dcatur. Aliorum fentcntias, & difta m mediun*
adduccrenoncuiabo, nifi quando rem ita po-
ftulare exiftimauero,in lifq, vtarea,qu3cPhilo,
fophum decettum libertate,tum ingeniutate:
nam & illa, qusc falfa videbuntur , refutaie, &
quse veraefre putaucro , recipcrc & approbare^
&fcd:aiorcmme aliorum facere non vcrcbor.
vt lolo vcritatis amore duftumine effe omnes
intelligant, &fateantur.

De duobtis Princtpiis contr&rm.
<:a-f.. II,

QVum prima rerum naturalium principla
apud Atift. tria fint, duo contrana, & terti-
UQi fLibicftumjerat quidcm fubicftum natura
prius corrariis : ied quoniam ignotius tiffereba-
tur, &ad eius notitia necefTaria crat principio-
rum contrarioxu cognitio,Arift. primo loco dc
jcontrariis cgit, poftca vero dc fubiefta matcria:
ad principia cotrariacognofcendafatis fuit in-
du£tio,quippequ3eminusablc6 jita &faciliora
cognitu erantsad matcriam aut inueniendam
efficaciorcinilrumctoopus tuir, demonftiatio-
ncab cfFeftu.ad quametiam Arift. magno cum
arrificio, magnoq; vcrhorum apparatu progref- M'ntorn
fus ."ih qui veiodicunt,.principia cou-rariapro- ^rror /»
b u i ab Anftot. dcmonftrationc a pri jii in con- texti*
tex. 42. libri u Poyl. aufcult. ii non b.nc logicS 4-2- •r.
didiccrunt, fiquidcm is eft iyll ogiiinus quidam P<-3]Jtc.
E 2 Diaic-

/

155

lacobi Zabarellae Patavini

i3<5

Dialc^licus; qui nihirdemonfl-iat, quum cx A
dcHnirioncquiddiiatiua pnDcipiipiobct pi ima
contiaiin cilc piincipia rcium, quod clt pctc-
rc iliud idcm, quod^probandum erat, Y""t in Lo-
g cis hbris oftenllim a nobis ell: ; proindc ratio
- illavtDialcfticaadmittipotCxl-^qua: vt demon-
ftratiua ablquc dnbio vitiola eil:, Ratione igi-
tur naturah Ariftotclcs nullaaha vtitur, nilT in-
ductione^ c.x finguhs enimquse: fiunt, coHigit
hancvniuerlakmjomne quod fit, ex fuo con-
tvariofieri, & ita cuiushbtt rei principia eiFe B
duo contraria, vnum recedens vocatum ter-
muiumaquo,alterum vero accedensvocatum
terminuraad quem. Contraria autcrn appel-
lauitnoncontrarictatevera,fed ea oppofitione,
qv.x eftinter habitum &priuationcm : quum e-
nim Oir.nisgeneratioiittranfitus denoneffe ad
efl'., & omnis interitus fit tianlitiis de eiread
ncii eHe, neceiie eir, alterum contrarium efte
nobilius,alterimivero ignobilius5& vnumeiie
habituiiiquendam, &rormam,a quares habet C
vtfiti akerum vero illius formss priuationem,
qusefignificat^iaonefieiilius rei cum poteftate
ad formam oppofitam; & quamuis vidcatur ge-
neratio elfe traiitus a Imma ad formam, vt fi ex
aquagcneraturaer.;nonenimp)oteft aliquafor-
marecedere, quinaliaforma accedat.id tamen
non eftperfe, necquatenus eftgeneratioigene-
lar enimdicimusidquodnoneft, quare per it
generatur aer ex non aere, per accidens vero e x
aqua,acciditenimil!inonaeri, ex quo fit aer, j^
vtfitaqua. Generan autem&interiredicimus
proprie quidem & abiblute fubll:antias, acci-
dentia vero minuj proprie,&'(^vt vocantj fecun-
ditmquid'. nam {i&x aere aqua generetur, aqua
fier. fimpliciterdicimusiiivero aquaexfrigida
fiatcahda,fionfimpliciterdicimusaquam fieri,
ied aquam ficri cahdam .; vnde colligimus , ean-
J^intatto demmutatronem in accidentibus vocari poile
inacct' & generationem & motum pro varijs confide-
dentil:^ rationibusiilhm enimaquse calefaftionem ge- £
^ccart nerationenx appellare poflumus, quatenus fit
'^otejl^ calidumexnon calido, formatum ex pnuatoj
motta et quatenus autem eft tranfitus a tiigido in cali-
genera- cum,aiormaad formam, & (^vtvocantj apofi-
tio ^*ri- iiuoadpofitiuum,eatenusvocaturmotus3ideo
is modff. Ariftoteies ins.lib.Phyfic.diftinguensgenera-
tionemamotu,dixitmotumeflcdeiubicdo in
fubieciumj generationem vero de non iubictto
in fubieclunr , & interitum de fubiefto in non.
fubie£lLim;fumedoiubiectumprotermino po- p,
fituo, &noniubietlumpiotermino priuatiuo..
Patetigitur,principiaoenerationiscuiufquerei
cife duocontraria, quia de ratione generationis
cftiVt id quod gcner.atur,tranfeatde non cile ad
cfrc:&derationeintcritusell, vtidquod interit,.
tranrcatdeel]eadnon.efle.j iiquidcm nil aliud
• cftgcneiari, quam prius nonefli:, poftca elic;.

&nihilaliudcituitcrirc,quaarpriUbcile poltca.
Vcro non cfle.

materi*

De inuentione PrimaMateria.
Cap. III.

COgnitis principiis contrari js,Ariftotelcs ad
pnmam materiam inue.iiendam ita pro-
greirus eft: coepit dubitando oft^-Midcre, duo
contraria ad rcrum generationcm non iufficere,
proinde fubicdam contrarijs mareriam ftatu-
cndam efle , tanquam tertium principium: quse
maten2eprobaiiodialeaica& mfiimaeft; iiam
ex fafta m contrarias^ partes argumenrationc
colhgere fubirciendam eiremateriam, vt aduer-
fantiaillaargumentaconcijientur, eft probabi-
Itteracdialecliceremprcbare, abfq; vi;.t ex na-
tura rei dutta ratione ; propterea eam" ab effedtu Denjon.
notioredemonftrareaggrcflus cfthunc in mo- (Iratto
dum; propofituiUierat oftendere, dari pnmam ,.^.^^
matcnam lubieaam generationi lubltantiali, ^„
quandoquidem de fubicfto mutationis acci-
dentalisnulludubium erat ; videmus-eijim ce-
ramexinfigurationcfTguniaccipere, & aquam
ex frigida fieri cahdam ; non ita apparetfubie-
fturn gencrationis acris ex aqua, quoniam in-
fenfile&abfconditumeft, & videtur aquatota
interire, &totaaerislT.rbftantiageneraii ex nul-
laprseexiftentematena, idcoAniloteles ex ac-
cidentalimutationeduxit nos ad idem zoono-
fcendum in generatione fubftantiali , quu enim
tandem vlbrusefTet hac demonftratione ab ef-
fettu; vbi cft mutat~io fubft"antialis, ibi eft mate-
riaiUi lubietta, ac incorporenaturali eft mu-
tatiofubftantix; ergo in eodem eft materia ta!i
muratloni fubiccta, vidit Ariftotelesminorem
quidempropofitionemmanifcftaaicfle,ledma-
iorem efle incognitan^ & aliqua declaratione
indigere, ita vt a notroribus adignotiora pro-
grederetur, generationem vniuerie fumptani
anteomniafibi confideranda propofuit;quum
enimid,quodcommunius eft, notius nobis \\x,
facilius cognofcitur fubiecta materia in oene-
ratione latiflTme accepta, quae & illam , quse fit
ab arte, & illam quse anatura, fiue fubftantia-
rum fiue accidentium, communiter ampledta-
tur;quampeculiariter confiderata materia fo-
lius mutationis fubftatialis:voluitergoprimum
induftione probare hancvniucrfalem ; inomni
generationefubiedumrequiritur; & confidera-
re cepit, in accidentibusomnibus idefle mani-
feltum,vtex eorum coniideratione idem pro-
portionequadam in fiibflantiis quoq; necefla-
rium efle cognofceremus; ha:ccnini eftvisin- ">
ductionisdemonffratiuaJjVtex aliquorumpar-
ticulariumenumcrationeinlucemprodeatprac-
dicati cum fubicdo efl"cntialisconncxus,vnde
cogiiofcamus ita elie in reliquis;fcmpercnim
ex eoquodpixdicatio eftper fc, licct inferreca
efle dcomni;ficigitur Aultorclesagenerationc
accidcnrium picgrcdicns ad eam, quse cif iub-
ilaiitiaruni, tadcn: c\ his pcrinduttionem colli--

git hanc

137

de Prima rerumMateria, Libcr I.

A

ija

itts.
Tertttif.

L^tino-
"^um er-
■or tH de

^lttradM.
tnalogiM

git hanc vniuerfalcm , in omni gcncratione ne-
cefTarium cft fubieftum, fubquadeindefumit
peculialiter dc gcncrationc fubftantiali hanc
maiorc, vbigcneratiofubftantialis,ibi eft fub-
ici^a matcria, <Sc facit dcmonftrationcm illam
abeflFedu,quamfupramemorauimus. Hacme-
thodoinuentamefleab Ariftot. primamrcrum
matcriam ini. lib.Phyfic«aufcult. cumlibrum
beneconfidcrantibus manifeftum eft.

De modis, quibus ad Primce Materia cogni-
tionem ducipojfumus, opimones alio-
rum. Cap. 1 V.
/^ Vacri folet,quotmodisinprimatmatcrijc
\^ycognitionem duci poflimusj ad hoc quid
alij^icant , paucis referam , poftca quid ipfc
fcntiam.declarabojpluiibusvidetur Ariftoteles
multis modis primam materiam manifeftaflcj
vnus legiturin contextu S.libri/. Metaphyfic.
vbi per negationem dedara t matcriam , diccns;
Materia non cft fubftantia, necquantum , nec C
quale,nec vUaaliarum Categoriarum , fed ho-
tum omnium fubieftum. Alij veroduo modi
leguntur in i. libr. Phyfic. vnus per mutatiOBcm
fubftantiae, quemiam expofuimusi alterpera-
nalogiam, quamtangit Ariftotelesincontext.
69. eiufdemlibri, fedillaanalogia noneodcm
modo abomnibus intelligitur. Scotus intelli-
git relationem ad formam , vt apud eum legi-
mus in 2. Sent. diftinft. 12. quxftion. i. fic etiam

dum , & ita pcr hanc analogiam cognofcitur
pnma materia, quia proportione refpondet fu b
leftomutationis accidentalis. Aliquitamenlo-
ciuTi illum confidcrantes dixerunt, Ariftotclem
ibiloquidecognitione eflTentiac ipfiusmaterise,
non de cognitionc cxiftentiae; qaum cnim dicat
[/t^h^c AdfttbfiantiAm,^ id ^uodeft ,/i haber^
lignificat primam materiam lam inuentam vt
cxiftentcm,&confideransfolamciusnaturam,
inquit eam cognofci per analogiam.videlicet
quodfccundumfenihileftaau,fedomniapo-
teftate, ficutietiam «sad ftatuam fcfe habet:
praeterea inquit ibi Ariftotcles, materiam efle
^rAW-'^ex analogiam, quarc deperfcda ma-
teriae cognitione loquitur , perfcfta autcm cft
diftinfta, quacognofcitureffentltt, Aquidres
fit. Haec funt, quas ab aliis de modis, quibus
admatciis cognitionem duci poflTumus , difta
inuenio.

Declaratio verafententia de cogniticne
Materi£. Cap. V.

VT pateat, quidnam refte ab aliis dicatur , &
quid non refte , ego in hac re fententiam
meam pioferam; putoinprimis verumefl^eid,
quodAuerroes aflxritin Commcntario yliim.
I. liber.Phyfic. quem poftca m.ulti in hoc fequu-
ti funt , nullam efle aliam viam , qua ad primae
mateiia notitiam peruenire poflimus,nifi illam f^ta , ^ua

Thomas interpretatur in Opufculo 32. & alii D vnam , qua Ariftotelesin illopnmo librovfus ccgnojc.
, _. T _: :_ .r, r. . cft fumptam a mutatione fubftantiali; etenim ti*r dari

hocvno mediooftendi poteftprima materiam materta,
dari,&nulloalio;vanaigitureftAuicenna&a- ^naeU-.
liorum fententia , quiputant materiam pollea
lio medio demonihari a primo Philofopho ;
quod enim dicuntaliqui de modoillo , qui ha-
beturincontext.g.Iiber./.Metaphyfic. eftei-ror
manifeftus, quoniamaliudeftviaducensadin-
uentionem materiae , aliud eft via ducensad co

complures Latinorum:quum enim adus fit ra
tio cognofcendi, & forma fit adus, vationi con-
fonum eft, primam materiamper formam co-
gnofci. Sed Graeci &alij melius locum illum
interpretantes , intelligunt analogiam non ad
formam , fed ab fubicdum fenfile mutationis
accidentalis; vt enim fe habet aes ad totum com-
pofitum arte faftum,yt adftatua-m, itaprima
materia fehabetad fubftantiam compofitam ;

Atticen-
nx (3f ati
orurfi »r-
rer.

qucmadmodumigituraesantequamfiatftatua, E gnofcendam efl!entiam materisJam inuentje.

non eft aftu ftatua, fed potcftate , ita prima ma-

teria antequamformam accipiat, noneft a£tu

ens vllum, fcd omnia poteftate : haec eftillius

loci vera interpretatio ; analogia enim eft pro-

portio , quae quum fit fimilitudo rationum, noa

poteft effe inter duo , fed cft inter quatuor , quia

ratio eft inter duo , quare dum duas rationes in-

terfecomparamus,&fimileseffedicimus,qua-

tiiorterminosconfideramusjVel tres,fi vnus bis

fumatur, &tcneatlocumduorum; dicimuse-

nim , quarernariumad binariumhabere ratio-

nem duplam, fic duodenarium ad fenarium ha-

bere rationem duplam ; quum ergo eadem v-

trobiquefit ratio ,dicimusitafehabereduode-

narium adfenarium, vtfe habet quaternarius

adbinaiium, eaque vocatur analogia; ficergo

ibi Anftoteles dicit,'itafe habere primam ma-

teriamadfubftantiam compofitam,ut fehabet

paateria artefa6li adipfumcompofitumartefa-

aliud demumeft ipfius fententiaeiam cognitae
fignificatio &expreflAO perdefinitionem; iam
eniminLogicislibrisoftendimus,definitionem
nonnotificare cffentiam rei latentcm, fedali-
quem cflTemethodum , qua quid res fit notifica-
tur , idq; effenotificare ipfam definitionem: ita-
quenegatio, qua Ariftotelesin didolocovtitur DecUra-
admateriacnaturamfignificandam, noneftvia fomate-
ducens ad materiam cognofcedam, nec ratione '*''* p^^
exiftentiae, necratione eirentiae, fedcftpotius »-g<itio-
condufio illiusprogreflus, quoeircntia mate- '^emqita
riaenotificataeft;poftquamenimquidfit mate- ^■^-
tianobisinnotuit, optimeeius eflxntiaeomo-
do fignificamus per negationem : hoc autem EJfentia,
clariusfiet, ficonfideremus, qua via fitnotifi- materi^
catamateriaenatura &effcntia; hancviam ego cogno/ci-
nonaliameffeputo,quamiIlamanaIogiam, de turper
qua Ariftoteies in contextu ep.librii. Phyfic. analogt-
loquutus eft ; poftquam enim materiam dari am.

E 3 per

I3f

Jacobi ZabajrellaePatavmi

perfubilrcinnxmutrvtioncmuvaenimus , confi-
dcra ni iis eam ita le habcr c ad ies>qua cx ipfa (i-
unt, vt fe habet ses ad ftatuam.cuius eft materia;
& quum ratioxris ad ftatuam nota Ut, inde col-
ligimus, qu2 (It ratio prims materia; ad rcs qu3C
cxcafiunt; sssenim antequamformam ftatuae
accipiat, non eft adu ftatua, fed poteftate : quo-
niamigitur eademeft Primse matcris ratioad
res omnes, quse seris ad ftatuam, materia quoq;
non crit ulla ex rebus aftu,fed omnes poteftatcj
haec elt dctinitiomatcrix pertalemanalogiam
cognita, quam profert Ariftot.in iilo context.8.
lib.7. Metaphyf. nec potuiflet ibi eftentiam ma-
teris itapcr negationem lignificare, niii prius
peranalogiam prxdidam cognouiflct iiancef-
femateriae effentiam; hoc tamen maiore eget
conildcrationc&infequentibusdiligsntius ex-
pendetur; inprsefehtia hoc dixille fatis iit, illam
cxpreiTIoncmefrentiaematerixper negationem
non elTe viam ducentem ad cognitionemeflen-
tisemateris.fedefTepotiusconclulionemillius
vis jficenimexprimiturefrcntiamateriaeiama
nobis inueta & cognitaper anaiogiam , hoc cft,
per proportionalem fimilitudinem, quamha-
betcumfubiefto fenfilimutationisartificiofae.
Ob id optime eos fcnfiire arbitror, qui dixerunt,
Ariftotelem inillo contcxt- 69. efientiam matc-
lise praecipue refpexilTe , dum dixit materiam
fciri per analogiam , Sc fignificaflfe , nullam elFe
aliamviam, quacognofcipoiifit quidfitmate-
ria , nifihanc analogiam; quiiquisenim bene
verba illa Ariftotelisexpendat , animaduertet
Arflotelem denotafle folamanalogiam ad co-
gnofcendam materiseefTentiamnos ducerepof-
fe: idquerationiconfentaneum cft, quum enim
materia fecundum fe non fit adu, non potcft
perfe mouereintelledum, fed folum peralia,
quae a£tu funt, quorum ipfa fimiiis cft: quod et-
■^ iam Platofionificauit,dicens,materiamcogno-
fcianobisadulterina quadam cognitione, ncc
per rcdam irifpedionem , fed per obliquam;
dum enim fenfilem materiamfpedamus , ex ea
huius quoqueinfenfilis matcrisenaturam iudi-
,i4%Ale- camus. Negandumtamcn propterea efTe non
^itietia putoid,quodillinegant,etiamadexiftemiam
tid.exifie matcriseinueniendam fuiflevtilem, imo&ne-
tjam mK ceflariam talem analogiam, quod quidem ita
teriA co- declaro:certumcft,nullumefremedium,qua
^nofcen- piima matCFia ignota demonftretur exilliere, ni-
dam^^^ti' fifolam mutationemfubftantialem perdemo-
iUeif^ ftrationemab efFc£i:u,quavfus eftAriftoteksin
primo libroPhyficae aufcultationis , eaque eft
fentcntia Auerrois clara in commentario vlti-
moiIliusprimiIibri,qu2Cctiam ratione validifn*
ma comprobatiu : nifi cnim interire aquam , &
in aercmutarividcrcmus , nuliarationecogno
fccrc pofrcmuscorporahscc exmateria & forma
confttre, fed fimpliciapcnitus cfrcputaremus;
iic honiirem & equum , & reliqua omnia cor-
S>oia aaturaiiai ca nam(juc fi xtema cfie,<Sc imu-

140

A quam interiieinfpicercmu'5, itayt nullanobis
cirecogaita fubftantisemutatio, nullampror-
fus cognofcere poflemus compofitionem ma-
teriae cum forma : hanc igitur ex mutationc f ub-
ftantiseinaliamfubftantiacognofcimusi quuni
en;m interire aquam , & ex eagigni aerem vi-
deamus, cognofcimusnecefrarmmefreahquod
vtrique fubftantise communefubie£tum,quo-
niam in omni accidentium mutatione videtnus
idemfubieftumcomune fubfterniformaegcni-

B tz,& formxinteremptae, &nulla fierimutatio-
necontrarij incontrariu finealiqua vtrifqicon-
trariis fubiedamateria. Hincpatet vanam eflc
illorumconfideratioacm, quidicuntmateriam
cognofciper formam, feuper relationcadfor-
mara,nifi illud idem quod nos dicimus,fc figni-
ficarevellcfateantur:nafiintelligant,materiam
cognofci per formam vt aduementem & rccc-
dentem, dicuntcognofcipcrmutatlonemfub-
ftantiae, quodnos quoqueafTerimus; fic enim

C per formam.nonprout eftadus &ratioeogno-
cendi, f"ed prout accedit , ac recedit , & prouc e ft
mutabiIis,materiamcognofcimus;at fi fubftan-
tiaomnisnaturalis aetcmaeflet, dicereperfor-
mam, quatenuseft aftus, materiamcognolci,
ridiculumefTet; performam enim cognofcitur
ipfummetcorpus, cuius eftforma &aftus, &
perfectio.pcr eam etiam cognofcuntiiracciden-
tia confequentia:at certe ipla materia nunquam
per formam cognofceretur, fiomnes rerum na-

D turaliumformsextcrns, &immutabileseflcnt-
Quumautemhoc vnummedium,mutaiiofub-
ftantisejnosinmateriaecognitionemducerepo-
tucrit,neceirariatamefuitetiamanalogia: nam
fuit quideih fola mutatio mediumin demon-
ftrationeabefFed:u, necvHoaliomediovtipo-
teramus, attamcn illius demoniliationis pro-
politio maior non poterat nifi per analogiam
declarari ,alioquinignota manebat:quod cnini
vbi eft fubftantiaemutatio, ibi fit fubiefta mate-

E ria,ignotum ofFerebatur,& exaccidentium mu-
tationeab Ariftoteledeclaratum eft,vtlegimus
incontext. 62.1ibr. .iPhyfic.Hocautemeftana-
logia vti,& dicere,vtgcneratiodomus, & genc-
ratioftatuamateriamhabentfubieaam, ita&
animalisgeneratio &plant3e debethaberema--
teriam, quaead plantam& animaleamhabeat
ratione, quamhabentlapidesaddomu& aes ad
fl:atua,hoceft,qu3efitfuftcntaculumipfiusmu-
tationis de contrario i n contiarium;fic cnim lo-

F cumillumintcrprctaturAuerroesibide,&hoc
paftoad demonftrandam materiae exiftentiam
vtitur analogia: hac eadem vtutur etiam Arith-
metici pradici in inucniendo numero aliquo
ignoto; tribuscnimnumerisconftitutis, quo-
rum primus ad fecundum certam habeat ratio-
nem , quxrunt quatii , ad quem tertius candem
rationembabeat; &dicunt, fiquatuordant o-
£l:o,f eptcm quotnam dabunt?& lauehiunt, darc
quatuoidccijDi;idsoadiiertendura cfl; nos con-'

Errord,
centiun
materi,

cognofit
perfor.
mam.

141

dc Prirfia rcnim Matcria, Libcr I.

142

trariis modis analogia vti ad exiftcntiam , & ad A gnita cxprimuur,ac flgnificatur dcfinitionc lila/

pcinewationcmtradita.quam Icgimusin con-f

/^uori
ie demo-
trandit
neiterm

i Mefa-
^hjfic.

cfTcntiammatcriacdcclarandam : namin decla
randa cxiftcntia fupponimus notam rationem
contrariorumad fubic£lum,& matcriam quac-
rimus, ad quam fit cadcm ratiocontrariorum
dcgcncrc fubftantix, quod diximus ctiam A-
rithmcticos faccre,dumquaeruntaliqucm nu-
merum ignotum: at in declaranda ciri:ntia fup-
ponimus vtrobiquc matcriam notam, & qua-
tuorterminosnotosjquxrimus autcmperltfte
cognofcercrationcm primse matcriae ad com-
politum natura-lej cam enim prius leuiter co-
gnofccbamus, & in tius diftinfta cognitione
confilHt cognitioelfentiaematerix. Qupdvero
aliquidicunt,poftcprimam materiamline mu-
tationc probari medio Mctaphyfico fic j datur
purus aftus, ergo datui^ pura potentia. vanum
cft;Dialefticaenim& probabiliseftratio, quae
nihil habet neceflitatis; fumitur enim a loco iU
io Topico, qui diciiur ab oppofitis ; nam quum

tcx.'8.1ib. 7.Mctapliyficorum.Scd quia diximus,
analogiamcofcrrenobistiimad tflenriam, lum
ad exiftcntiam matcriaE cognoflendam;cft aiu-
maducrtcndum.non candcm prorfusefle ana-
logiam: najni n\ dcclaranda clientia matenam
fupponimus, & ^icimus cam proportione re-
fpondcrc lubie(fl:o mutationis accidentalis ; ac
indcclaiandaexiftentia fupponimus niutaiio-i
B nem fubftantiae decontrar^o in contrarium, &
dicimus e.improportionercfpondercmutatio-
lii accidcntali, vt ficut illa habet fubicftum . ita
& hunchabcrcfubiedamateriamcoUigamus.

De duabusprma Materia noticnihs.
I Cap. VI.

Voniam autem primae materise 'conditio-
nes confidcrandas nobis propofuimus.

Q

opponantur pottntia&: adus, feurelatuic, feu C noti mnt ignorandseduseills, quas vocant,pri-

alio modo, videtur vno cxiftente neccfi^irium
clfcvtalterumquoquecxtftatj attamenfiqua
eftrelarioaftusadpotentiam.ea non eft cuius-
libetadus, fedilliu-^tantum,qiiipotcntiamad-
impleat: aftus enim iubfiftentes nullam habent
relationem ad potennam ; aftusvero non lub-
fiftentes,quimareriaminformant, non poflunt
efle cogniti. dum materia ignoratur; quifquis e-
nim materiam neget, is compofitionem quoq;

maematerissnotionesaThemiftiodcclaratae in
I. lib.PhyfaufcuIt.ihfuamagnadigrcflione; et-
cnim pro diuerfis materiae noticnihus, feu con-
fiderationibus.conditiones quoque diuei fae ipfi
attnbuendaefunt. Inquitenini Themiftiusduas
efle confidcrationes matcriae; vnam abfolutam,
tjuatcnus eft cns, quaeprima notio dieitur; alte-
ramrefpeftiuam.quatenus eft aliorum princi-
pium.quae vocaturfecundanotio:quemadmo-

materise &: formae inficiabitur: quare nullius £> dumigiturhominialiaattribuuntur,quatenus

momtfiti haec eft ratio , quae fumitur abaftu
quod fi dicant eius vim in hoc cfle conftitutam,
quodneccireeftdari vtrumq; extrcmu lariudi-
nis entis,vt purum aftii^ta & puram potentiam,
hoc quoq; infirmum eft; dicam cnim polTe qui-
dcm fubiiftere adum purum,at purampotcn-
tiamnonpoflx fubfiftere, ideoque non dari; ra-
tioigitmnilaliudprobat,nifidariduo extrema
entis fubfifl:entis, perfediflimum & imperfe

homo,a!ia,quatenus cftpater; fic etiam matc-
riae alia funtattributa fccundum primam cius
notionem, & prout eftcns,alia vero iuxta fc-
cundam notionem, quatenus eft principmm, &
refcrtur ad alia, duili enim eam fecundu fe con-
fideramus,attribuimus einegationem omnium
formarum, nec non dimenuoncs & quantita-
^t^jinfecdndaveronotione confideratae attri-
buimus priuationem, quse cft tertium princi-

ftiflimum.quodquidem nemonegaret , dicam £ ptun^rerumnaturaiiiim, &porentiamrecipicn-

autemperfeftiflimumi'ubfiftenselfcDeum,im
perfcclilfi.muverotcnam,velaIiud quidpiam,
eaque cfle duo extremalatitudiniscntis fubfi-
ftentis; quarepatet.rationemhancnon efle ne-
ceflariam, fed probabilcm, cui aliamfimilcm
legimusapudAriftotelemincontextuj^. Iibri
S.Phyfic.ad probandum motorem immobilcm,
vt piures interpretcs eo in loco animaduerte
runt.Vtigiruromnia, quae diximus,pauciScol
liganfvus,luramahacceft:pnmammateriamda-
li, nuUo alio mcdio oftcndi potuit, quam muta-
tionefubftantiseperdemonftrationem ab effc

di formas; namquidquidfit,fitcxmateriapri-
uata, & potente formam, qua carct, recipere,
qusE poftea diligentius a nobis confidcrabun-
tur. Sed hsc, quae de duplici materiaenotione jgrp-ume
dicuntur, multis dubia vifa funt, & mihi quo- ttttio co-
que nonparuam difficultatem feceru.it; cxpo- trmpri-
nenda igitur breuiter funt ea, quae hinc inde md rna-
hac de re dicipofiunr.vt veritas cognofcatur, ter^&jiO'
quoniam ad illa, quae poftea traftanda funt, ttQmm.
haec confideratio non panii cft momenti, Pri-
mutii quidem videtur, nullam dari primam
matcriae notionem , propeiera quod materia

£^u,fedeiusdemonftrationis propofitio maior f' _noneft fpecies aliqua eniis fubfiftens, & ah a-

declarata eft peranalogiam & fimilnudinem
landamcum mutationeaccidcntiij, quse fen
riicfubicftum babent:d<:indcinuentamatcria,
cius eflentja notilica:ur per ati.ilogiarn,quam
habetcum fubiedofcnfilj mutationis acciden-
talis: hjec dcmu»i ciicniuitapa analogiamco-'

liis rebus diftinfta, fed ca tantum rationc cft
cns, quatenus eftaliorum matcria, & princi-
pium ; iiccnim non eft aliquod ensarebusdi-
itinftum.fed cftrcsomnespoteftate: quomara
igitur in prima matena rebus omnib. fubiicien-
danonruitnaiurscofilium.eam vt rcmquan-
£ 4 dam

H?

Jacobi Zabarcllse Patavini

144

}

^amconft:ituerc,red vt ipfaium lerum pvinci- A
•pium,& vtid.exquoomnia fierent, & confta-
•rent,nonhabetmaieiialocumiuiebus vt fpe-

icies entis, fed vtp.irs,fiue vt principium fpecie-
rum entis; vnumquodque autem itaeftconfi-
^ derandum & cognofcendum,vti eftjergonuUa
f aliadaturmateriaeconfideraticfeu notio, nifi
hsec vnarefpeftiua.prouteftprincipiumrerum.
J Patet autem hoc exaliis rebus, quibus reuera
\ hx du2e rationes competunt} nam elemento-
I rum in fcientia nattirali duplex eft confidera- B
tio, quia duplicem habent locum iniiaturaj pri-
mum quidem fecimdum fe confiderata, funt
fpecies corporis naturalis, & fecundum hanc
abfolutam confiderationemtra£lanturinIibris
de Coclo: deinde funt principia miftorum, &
hac confideratione refpediua poftca traftan-
turinlibrisdcOrtu&interitu: Itaque fi mate-
risequoquehse duse notionesfeu confideratio-
nescompeterent,duce etiam ipfius traftationes
€xtarent> vna abfoluta, quamtamennon vide- q
mus, altera refpeftma, quam folam habemus.
Praetereafimateriaetiamfecundum fe confide-
raripoflet vt ens, eamconfideraflretAriftotelcs
hoc modo in libris Metaphyficis ; attamen hoc
in iis libris non videmus , quin potius videmus
contrarium;nam definitiomateria:, quam legi;
musincontextuS.hbri/. videtur eicompetere
infecundapotiusnotione, quam inpriina, de-
finitur namq; ibimateriaperrefped:um,quemi
habetadres omnes, fecundu quem dicitur ea-
rum principmm: nam inquit Ariftoteles eam,
nec efTcfubftantiamjnec quantum, nccquale,
nec vUamaLiarumCategoriarum, fed omnium
fubieftuj-hoc eft.matenam ex quaomnia fiunt;
dicere enim eam efle lubiedum oniniujii,eft di-
cereeireomniapoteftate,&itaibiinterpretatur
Auerroes, hocautemcfteamefleo4Bniu,prin-
. cipium^quarcnuUadarivideturmaterise cdifft:-
jirgume deratioinprimanotione. Incontrariimiautem
tauopro icapoflumusargumentari; materiaeftfubftaa-
frtma. ^j^^ g^gQ habetconfiderationem abfolatam;an-
tecedens lcgitur apudAriftotelem in i. &in 2-
Phy fic. & in initioz. de Anima,& in lib. 7.Meta-
phyf.. confequentia etiamr manifefta eft; nam
quselibetfubftantia habct cflcntiam abfolu-
tam, fin minus,,eritdegenerercIatiuorum, vt:
patetexeorumdefinitione;definicnsenimAri-
ftotclcs verarelatiua, quse appellaiifolent rela-
tiua fccundum eflTe, dixit, adaliquid ea funt,
quorum Kocipfum efteffe, ad alia quodam-
modo rcferri; cuiigitureadefinitio competit,,
idttecefleeftverecffeincategoriarelatiuorum::
quamobrem ^\ ipfa materist eff^entia nihil ha-
beatabfoluti.fednotat folum relationem ada-
lia, nullo pafta tueri pofiumus materiam effe
fubftantiam, veldicere cogimur, aliquam fub-
ftantiameflevere incatcgoriarelatiuorum.haec
autcm abfurda funt: nam dicerequidem pof-
runius.aliquaax fubftantiana habercrclationeni

nottone
mater/a

D

f

fecun Jum dici, yt caput dlcitur effe alicuius ca-
put, at non fecundum effe,quia fi eft fubftamia,
neceffc eft vt propriam naturam habeat abfo-
lutam, cui poftea rclatio fuperueniat: fic igitur
ncccffe eft eiTcntiam materiae effe abfolutam,
quo fit, vt hoc modo, cognofci etiam materi a a
nobispoflit ; quicquid enim eft, cognofcibilc a
nobiseft;itaquemateriain primaquoqi notio-
neconfiderari &cognofci poteft. Hoc ipfa ar- Fera fet
gumentoduduSjpoftlongam cofiderationem , tent/adt
cognoui veram efleThemiftii fententiam de du- fr/ma n.
plicimaterise notioncvidique rationem ditfi- t/onem*
cultatis hac in re illam eflTe, quamThemiftius terfs.
quoq, animaduertit; nempe abfconditam na-
turam, & debilem ('vt ita dicamj entitate ipfuis
materise; quum cnim prope ad nihil accedere
vidcaturjicetfitaliquid, &fubftantia,nonpof-
fumus nifi magna cum difficultate abfolutam
eius natur-amcomprehendere,necvidemus fine
rclatione ab alia eam poffe concipcre animo, ac
contcmplarijpoflSint tamen illi, qui mediocri
ingenii acumine funtpr3editi,fieffi.caciterinea
figaiit ocuTos mentis,abfoIutam ciusnaturam
penetrare, &apprehendere. Clarior rcs fiet, fi Solutto
contrariaargumenta foluerimus. Ad priraum argume
refponfio patebit, fi ipfum etiamcontra Arifto- tori con
telem ita retorqueamus , confiJium naturae in traprt-
dando animalibus. capite non fuit,vtefl'etfpe- mamnai
ciesentis,qu3eper fcexifteret, fedfolum vt cf- ttonem^
fet pars animalis, quod vere eft fpecies entis; er-
go nullaaliaeftcapitiseflrentia; quam quse in
illa relatione confiftit; eftrigiturcaputvere rc-
latiuum,quodtamenAriftotelesnegauit, dici-
mus igitilr caput efle fubftantiam fecundum fe,
& hac rationehabere naturamabfolutam, hanc
tamenfubftantiamfadam elTe a naturapropter
inimaU& vtefletparsanimalis.idcoq;nulIam
dari confiderationcm capitis abfolutam in fci-
entia naturali, tanquam corporisnaturaIis,qu3e
noa fit propter animahtotaenimcft animalis
gratia, per hoc tamennonftat, quin in ip£a ani-
malis confiderationc fint cognofcenda omnii
attributa, quae capiti, vt eft fuhftantia,& fine vl-
lo rcfpedu compctunt , vt caput pcrfede co-
gnofcatur, Ycluticius ftrudura & tenaperies,
neque per hoc fict, quin tota eius cognitio ani-
malisgrariaquaeridicatur, imo&ipfiusanima-
lis effe-. fic demateria diccndum cft,etenim con- ~^

filium naturaeinea ftatuendanon fuit vt cflTct
fpecies entisexiftens diftinfta ab aliis, fed fo-
lumvtefletpars,&principium, & inchoatio o-
mnium cntium,ideo totamateriae confideratio
eft proptcr fubftantiam compofitam , ad cuius
plenam cognitionem rcquiritur etiam vt ipfa
matcriae. cffentia fccundum fc cognofcatur,
quemadmodum ad perfeftam animalis no!i|^
tiam requirituT, vt caput etiam fecundu fc fum-^^
ptu abfoiuteconfideretur &cognofcatur:com-
pararioautcmclcmentorum cum materia non
cft conucnicns, quoniam clemcnta funt cuam

corpora

145

corporanatiualia, 8c fpeciesentis complctrt H-
ne vlla ratione ad mirta, quare datnr elcmcn-
torum confideratio abfoli.ita, qujcprimano eft
propterfe, nonproptermifta, at iplius matcri^
daturquidcmconfideratio abfoluta, fcd ea cft
propcr fubftantiam compofitam, & in hoc
confiftit multorum error,quod non cognoue-
runt fubftantiasanaturaconftitutas proptera-
liud, confiderarietiam,& cognofci abfolutefe-
cundumfe, ita tamen vt tota illa confidcratio
fitpropteraliud; vbiautem confideretur ab A-
riftotcle prima materia abfolute, in fequenti-
busdiccmus; dabitur enim poftea occafip hac
de re fufius ac dihgentius loquendi, vbi manife-
ftius fict id , quod modo diximus, materiam
confidcrari polre non folum in (ecunda , fed et-
iaminprimanotione. Hisduabusmnteriaeno-
mintiinii ^Qjjibus Themiftius di!.o materiae nomina ac-
tert». commodat > vocatur enim & materia & fubie-
£t:um, & habetquidem vtrumque nomen rela-
tionemadalia,. fediamennomen fubiedi ma-
gis conuenit materise in prima notione acce-
pt3E,nomenautcmmateri3enullomodo,fed fo-
lum in fecunda notione, quia notat refpeftum
& relationem ad formam futuram, & ad com-
pofitum, quod ex eagenerandum eft, quare in-
cludit ca priuationem& potentiam, & fignifi-
catmateriam,quatenuseltprincipmmaliorum,
quodinillamutaripoteft.&fieriresfingulaerat
nomcnlubiefti denorat refpedum ad tormam

dc Prinia rcrum Materia, Libcr I.

A

246

\nfrA c-
u.

Dmo no-

SCiendum inprimis eft, priuationem qiiam.
ftatuit Ariftotcles tcrtium principium rc-
rum naturalium, & generationis terminum a
quo,interitus vero ad «luem, non efte illam vni-
uerfalcm abfcntiam omnium formarum, pcr
quam dcHnitur materia ab Ariftotele in con-
textu 8. libri /.Mctaphyfic. iUa enim cft pura nc-
gatio, non eil pnncipium. ex quo res fiant ; hoc
enim dato, fequcretur omnibus formis vnam
numcro priuationem opponi 5 fequeretur et-
iam,priuationem2eternamefle, quaevtraque in
i.lib.rhyficaufcultat.ncganturab Ariftotde,
quiibi docet, cuilibet formse propriam opponi
pr i uationem, kdi non vnam omnibus; inquit e-
nim album fi^eri cx non albo, neque ex omni ta-
men non albo, fed ex nigro, vel medio , fignifi-
cans illud nonalbum fumendum efte, non vt
negationem, fed vt priuationem;neque efle pu-
ram abfentiam albi , fed talem, quae coniun-
dumhabensaliquemaliumcolorem notetpo-
teftatem adalbum: in contextuautem82. in-
quit,priuationem inmateriainterire, idqueeft
conlentaneum rationi, quia contrarium in ad-
uentu fui contrarii recedere & interire necef-
fe eft, nec minus priuationem in aduentufor-
mae^quamformam inaduentupriuationis. Ne-
gatioigituEomniumformaruminmaterianon ,
eft Ula priuatio,quseapud Ariftotelem eft ter-
tmm principium retum naturalium: & in hoc
diff^erunt negatio & priuatio, quod negatio cft

Pr/Hatt-

ntffAtio-
np! dtfcri
men.

praefentem, necfignificatmotum,&dicitiiatu- 0. puraabfentiaformae, priuatio autem eft necef-

ram quandam diucrfam ab eo, cui fubiiciturs
quareetfi poteft fignificarc matcriam etiam in
fecundanotione, tamen.magis eam fi^nificat in
prima, quia non fignificat eam vt principium
generationis,fedvtensquoddam rebus omni-
bus fubftratum. Quoniam igitur materia plura
habet attributa , quae a nobis cum diligentia
funt confideranda, & eorum aliqua ei compe-
tunt in prima notione, aliquavero in fecunda.
notione acceptae,nos a facilioribus ordientes ea £
prius confiderabimus, quaeattribuuntur mate-
riae in fecunda notione, dcinde vero illa, quae in
prima: ficenim ctiam Ariftotcles prius in Phy-
ficis materiam confiderauit,vtprincipium rc-
rumnaturalium, poftca in Metaphyficisdcea-
dem loquutas eft abfolute & fecundum primam
eius notionem:attribuuntur autem materiae in
fecunda notione acceptae d uo potiffimum , pri-
uatio&potentia:;de his igitur & quid fint,. &
quomodo admateriam fe habeant, cum dili- p
gcntia declarabimus,- & primum depriuatio-
ne loquemur, quae non folum pxoptcr mate-
riam cognofcenda eft, fedipiaetiampropterfc,
quumab Ariftotele fit numerata in principiis
generationis, tanquam tertium piincipium a.
materia diftindum^

LePrii^atione, & de Priuationis acnegatl-
enis difcrmune, Cap. VIL-

farioconiunftacum quadam forma praeceden-
teformam generandam, cuiillapriuatio oppo-
nitur,& conftitucmein materia potentiamre-
cipiendi illam formam; vt in Deo eft quidem
negatio albedinis,atnonpriuatio,quia noneft
ibi potentiaad albcdinem; in corpore autem
nigro" vel rubeo eft priuatio albedinis, nempe
abfentia albediniscumpotentiaad illam. H«c
quifquis confiderec, & illa, quae de priuatione
ab Ariftotele dicuntur in primo hbro Phyft-
cae aufcultationis, is facile cognofcet, priua- p/tuatio
tionem cuiuique foiimae neceflario efle con- fem^^er
iundamcum aliquaquadamftatuta forma,fi- hahetftr
ne qua non dieeretur efle illms formx: priua- mam a-
tio;non emn omnis abfentiaalbi dicitur pri- i,amco-
uatio-albi, fed illatantum.quse fit coniunfta tunda..
cum aliqua alio colore; quod fignificauitAri-
ftoteles,quandodixitalbumfiennon ex omni
nonexalbcfedexnigrovel mcdio. Hoc idem
infubftantialibus formisdiccndum eft, priua-
tio enim formaehumanae non eltquaelibet eius
abfcntia ; non enim ca , quae eft in lapide , fed
ea quae eft coniunfta cum certa q-iadam for-
mavquae eft formahumani feminis, hsecenim
fola eft quae conftituit propriam pnuationem-
oppofitam formx huinanse , & potehtiam pro-
ximam ad eam;nam-fi^ in lapide efle dicerctur
priuatio formae humanae, quae eft proprium
principium generationis homims, poflet ex
E 5 lapj..

1^7 Jacobi SabarellsE Patavini 14S

lapidehomogencrari-.obidquum priuatio fc- A confequensfairumeft, quoniampriuationiop-

" '^ ■< -^ r n. ■ ry :_,.i-_ ponitur forma, noH alia priuatio 5 confcqucntia

autem patct, quia forma feminis eft priuatio
formse hominis fecundum Alexandum , atqui

cundumfefitnihil,fignificanfol:tnominefor
n-ixconiunftx quxlibet propria cuiufque for-
niJepriuatio,qu3£alioquinullum ex fe nomen
baberet:legimushocincontextu67. libriprimi
Phy tlcor. vbi Atiftotelcs fignificare vokns pro-
priammateriam.ex qua res quslibet genera-
turfpropriaautemcft.quae habetpropnam il-
liusreigencrandapriuationem^jdixirgencrari
t)lantas,&animaliaexfeminc,non cnimfum-

^^ 1 • /- -1_A ^-„;- o. f^

forma feminis habuit ipfa quoque fuam priua-
tionem, igiturpriuationi opponcrcturptiuatio.
Ego aute miror, quomodoSimplicius in hanc
Alexandri lententiainitafttinuedus, quuipfe-
metinmemoratocontex. 15. hanc fcquutus ilc,
& locum illum Ariitotelis optimc interpreta-

Defenfts
drt.

pfit ibifcmenvtconilansex matcria & forma, B tus, dicens priuationem efTeformam, quatenus

fed Yt conftansexmateria & priuatione refpe
£luplantac,velanimalisgcnerandi; quamuis e-
i\im femen per fuam formam fit femcn,itavt
diccntesfemendicamusformam, tamen ibiA-
ri ftotelesuo fumit formam feminis vt formam,
fed vt fignificantem propriam ftbi annexam pri-
uationem formae animalis , vel plantx . quid-
j>riu*t$o quidenimfit, cxmatcriapriuatafii. Exhiscol-
gJJ-queda lioimus^dicipofleabfquevllaabfurditate, pri-

modo
formit'

habetaliamformaraconiundam;quarevel fui . ,
immemorfuit,vel Alexandrumnonintellexit; ^° "^**'
iplluS>autemargumentum nihil roboris habet, ^^i-^^f^-
nam forma feminis potcftduobusmodiscon- /^'^^'
fiderari, vnomodo vt forma, qua fcmencftfc-
men,alteromodovt rcfpscit formam homims
generandam; primomododicituroppofita pri-
uationi fus prsecedenti, non formae humanx,
quia fic non cft priuatio, fed forma ; fecundo

uationem illara, quam Ariftotelei; ftatuit ter- C autem modo opponirur forma hominis. non

tium principium, & terminum generationis a
quo, efle fubftantialemformam al.tri iormae
contrariam, vtpnuationemformshumanaref-
fe formamhuniani feminis; hsenamqj eaian-
tum rationediciinturcontraris,quod fimui in
eademmatcria exiftere nequeunt, & vna ake-
ram peliit,necefIano enimforma hominisad-
ucniensmateriaeformamieminispellit, & cuin
forma feminis cft neceifario coniunfta priua

vt formaaheri forms£,fcd vt priuatio formse,
non^enim opponiiurei quatenusfccundCifccft
forma, fcd quatenus habct anncxam, & comi-
tantem priuationcm formse humanx; primo
quidcm modo c't tcrminiis gencrationis ad
quem,quia exfangu'nc- fitlv.mcn, fccimdo au-
tcm modo cft tciminus gencrationis a quo,
quia fx tcmmc fit homo;itaqucnccformacft
formaliterpriuatio, nec ptmaiio foimjliiercft

tio forms hominls, & poteftas proxjma reci- D forma;fed pcr n.ceiranam connexionem tum

piendi eam. Hoc certe veriilimum cft, fi fano
modo inteIligatur,nonenimdicir}ius formam
feminis fecundum fe, & quatcnus eft forma, ef-
feforrns humanx priuationera, fed per quan-
da n ncccfiarium comitantiam, quianccetiario
habetcomitantem abfcntiamformse humans,
cumpotentiaproximaad eam : itaque priua^tio
formalitereft abfentia formx, & eft nihil, fcd
per neceffariam comitantiam eftalia forma, a

forriiaffll:priuatio,tupriua:ioefl:foima: quin-
do igirui Sifrpjicius ait, forma fcminis habct
faapriua«:One,ergopiiuationiscftpriuatio ,ne-
candu.cfl:c6lequens,quiaformai"cminis habet
fuam priuati'>ne, quatcnuseftfoima, noquate-
nuscftpr uatio qnatenusaiii cft priuatio, noti
habetpriuationeoppofitam, icd lormara ; qua-
re idem dsuerflsra ionibus cftlbrm.^, &priua-
tio, & terminus generarionis tum a quo, runi

^lexan
fler A
Sirfifli-
«10 con-
futatur

quafoletpriuatiocuiufqucreiproprianomina- E ad qucm,f:d non eiufdcm genciatioms .male
■ ■ " <• •« igitur a Simj.licio carpuur A':c,\ander, cuius

fententia vcriifima eft, & eara apud ipfum A-
lexandrum clarara legimus in 2. Iib. Natural.
quseft. cap.ii,quoniamautem in eadcmmate-
xiahsctriaconiun<aaiunt,formafcminis,pri-
uatio formse humanse, & potcntiaproxima ad
cam,inhisnulluseftordoicmpons,led eftor-
clonatuije,nam foimafeminis cft natura prior
'aliis,conftituitenira tumpropriam formae hu-
snanae priuationcm, tum poteftatcm proxi-
mam recipiendi formamhumanam. quare&a-
xnicavideturformsehumans, & inimica; ami-
ca quidem,quatenus facitpiopenfionead for-
mara humanam;inimica vcro, quatenus con-
ftiiuit proprium controrium formae humanae;
quo i^t, vtiplafbimafcir.inis dicatur hum?-njc
formae contraria, & hominera cx femine fieri
fit apud Ariftotelcm ficri contrarium <x con-
trarjo;ftonficdiceatur contranse iorma homi-

m$;(k

li ; dicimus enim, cx cibis fanguincm fierij&ex

fanguine carnem, & ex femine hommem,vel

plantam, nil aliud perh3ecdenotantes,quam

propriasfingulorummateriaspriuatas,ex qui-

Declara- b^s fiunt. Hoc fignificauit abfquc dubio Ari-

tio con- ftotcks in contex. 15. lib. 2. Phyfic. quando di-

tex. ij. xit,priuationemefiequodammodotormam&

lihrt 2. naruram, iure enimdixit [^i^ifBdammado'^ quia

Vkjfcor. priuatio noneft eftcntiahttrforma, fedpcr co-

mltantiam, vt diftumeft. Hoc etiam fignifica-

uuAuerroes in !• traftat. Epitomcs Metaphy-

fic. cap.12. & hanc eandem lcntentiara tnbuit

AkxandroSimplicius incontex. 58-. lib.i. Phy-

fic. &eamrefutauit, quiaipfam non intellexit,

inquitcnim, Akxandrum dixiffe priuationcm

fiotiificarcakeram fbrmam pofitmrim : aduer-

fus Quam fentenriam ita argumenratnr; fi id ve-

rumcfrct,fequereturpriuationiseflc aliara pii-

uationem, & illius akam, & fic in infinitumi j at

149

de Pfima rerum Materia, Libcr I.

ContrA-
rtcrnm

condtifo.

lorii er-
ror de
priimtto
ne remo-

tA.

nis,& formalapidis^quia non pcllit vnaaltCKim A

decodem fubiedcnec vbi vna de{init,incipic

alteia : htec cnim clt contranoium conditio,

quam pulchcrrime notauitapud Platonem So-

crates in Phxdone, diccns, contraria elle modo

quodam intei: feconmnitacxtremitatibus, ita

vt defincnte vno incipiat altcrum. Ex hiscol-

ligimus, erraflciUos, quidixereduplicemcfTe

priuationem ; vnam remotam , al teram propin-

quam;inlapidcquidcmcireremotampriuatio-

nem formac hominis , in fcmine vcro propin- B

quam: quumenim noncontingat vt cx lapide

homofiat.Ariftotelcsnondiccreteffeinlapide

priuationemillam,quxeftgenerationishomi'

nis principium , & termmus a quo , fed in folo

feminc, cx quo imi»ediatcfit homo. Hac igitur

rationc contrarietatcm prse fe fcrunt forma le-

minis,ac forma hominis , quaaquam vere con-

trarise non funt, nempe quatenusfimulinea-

dem materia exiftere nequeunt , & vna habet

coniunftam priuationem aiterius , &; quando C

de(initxincipitaltcra:noneadem autemratione

eft forma & amica, & inimica alteriforms , fed

inimica cftfecundum fcj quiaquumfitforma,

nonpoteftiimul ciim altera forma exifterc in

materiajamka vero non fecundum fe , fed ratio

nequahtatum,quashabetconiun£tas,h2nam-

que materiamiUamprssparant adformam ho-

minis recipicndamsretinet enim femen qualita-

tcs quafdam illius animalis,a quo deiluxit,qu3e

faciuntvt materianonpoilit aliamformamre- D

<ipere, quamillius animalis, velfemenineJe-

mentadiftbluatur, fiquidprohibeatanimalge-

nerarii ;)hoc fortafTerefpexit Ariftotiin fecundo

libr.Natur.aufcult.quando dixitjin femine ani-

malisinefTe illius animalis naturam , nonqui-

dera vtformam , fed vt ar tificem:fed hsec confi-

dcratio apraefentilocoalienaefcfateft, fi exiis,

qu3£di£i:afunt,habeamus,quodpriuatio, etfi

formaliter fumptai nihil eil, tamen connotat

formam, qu3Ediciturformacontraria,idquere- ^

DecUra- fpexit Ariftotelesin contextui^.lihria. Phyfic,

f/9 coMt. proponcnsqusftionemillam, &infolutamdi-

jj. l/b, 2. mittens,an m generatione fubftantiarum priua-

phjfc- tio denotet etiam contrarium pofitiuum for-

mse generandse : nam priuatio , qux formaliter

accepta eft oppofitum forma foium priuatme,

notat etiam contrarium pofitiuum , quatenus

connotataliamformam coniunftam , iedquia

in formis fubftantialibus non eft vera contra-

- rietas,qualiseftinaccidentibus,ideo Ariftote-

lesibiiuredubitat, anformapofitiua, quae cum

pduatione eftconiunda, fitverecontraria for-

msegenerandse, necne, reueracnimnoneftibi

contrarietas , fcd fimilitudo tantimi quaedam

Priuatio contrarietatts. Si quis autem dcfinire priuatio-

wi^deji- nemvelit, atfignariipfiuspoteftdefinitiotalis:

nitio, priuatio eft conirarium , ex quo recedente rss

fit,fiue, priuatioeftabfentiaformseinmatcria

cum potcntiaproxima ad-cam; woque enim.

150

modoiam dicimur., nam in eo cx quo res fit,
necciie eft ineire potentiam proximam adillam,
& in quo incft potcntia proxima ad rem , ex eo
res fit i fic contrarium formx eft ipfa iormae ab-
fentia coniundta altcri formse, qux hacratio-
ne vocatur contraria. Hinc patct raticcur pri-
uatio formK humanse appellarinon poifit il'a
ciusformx abfentia , quse eft in lapide , ficuti a-
liqui dixerunt : oportet enim non folum eile
cumillaabientia ahquampotentiaminillama
teriaadformamhomims, fedetiam potcntiajB,
illamciFe conftitutam a forma coniunfta cuni
illaabfentia,quodquidemdeformalapidisd.-
ccrenonpoiTumus, quianullaibieftparticula-
ris propenfio ad formam hominis, fedfolum
illavnmerfalis poteftas, quam matcriafuaptc
natura habet refpeftu omnmm formarum, non
qua formam ipiam lapidisconfequatur ; igitur
illa abfentiahumanx formse noneft priuatio,
fedpotiusnegatio:hocfignificauitAuerroesin
Commcnt. i6. libr. 5. Metaphyfic. dicens, po-
tentiam catcnus eirepriuationcm , quatenuseft
prseparatio; noncftigiturprauatioformse, nifi
vbi eft prjeparatio ad eam. Sumiturex hisra-
tio differentisa Themiftio adduftaein fua di-
grcifionc inter priuationcm & negationcm ; in-
quid cnimlatius paterc negationem , quam pn-
uationem,, quiancgatio nullamqualitatemin
materia ponit quatenus eftnegatio , priuatio
autem rcddit materiam qualem quatenus ne-
ceiTario annexatn habet aliam formam , quss
materiam aificit; neque vHo pa£to attribuipo-
teft priuatio ip fi matcrise nudse & inafFeftce > fed
format^e, & quali, qucmadtnodum diftum eft :
negatio vero , quum nuiiam fomam , nullam
qualitateminmateriapoftulet,tribuiturprima
materiie fumpts^in prJmanotione abfque vHa
aricumsformse, autafFeftionis confiderationej
quando enimdicimus eam eiTc naturam mate-
ris , vtfecundum fe non fit fubft:antia, nec
quamum , necquale ,' nec aliud ens determina-
tum, hocef^, vtnullam fibi formam, feufta-
tutam naturam prsefcribat; declaramus natn-
ram materix per aegationem, nonpcrpriuatio-
nem; quinpotiusrepugnat naturae priuationis?
vt fitabfc.atia vniuerfalis omnium formarum^:
-qua inremulti deceptifunt,quipriuationcma
negationediftinguerenefciuerunt, in quoerro-
revideturfuiflePlotinusin 4. lib- 2. Enneadis,
cap. 14. dum Platonem tuerinititur ab obieftio-
ne Ariftetelis ; quum enim Arifboteles Plato-
nem reprehendat, quod materiam cum prma-
tioneconfuderit, quafiidemfit , non foiumrc,
fed ctiam ratione : Plotinusoftendere volens
raateriam &:priuationemidem efieetiamratic-
ne, inquitmateriam definiriperinfinitum, &
hoc fignificare priuationem ; proinde priuatia-
ncm eire ipfammet eiTentiam materia; : fcd vel
csecus videre poteft , hanc non efie priaationem
illam, de quaAriftoteles inprimo iibr. Phyficse

aufcui?

Plotini

erronn--
non^ di-
Jiiftg»e-
da negA'
tionea.
trtu-A" ■
tiens^ .

la - Jacobi Zabarcllx Patayini 152

aulcultationisloquitur,&qu5tmftatuittcrtiam A generationcm , noncft tamcn dc eius cfTcntiai

principium rerum naturaliumj fed eile negatio
nem vniuerfalem omnium formaru , pcr quam
ipieqiioquc Ariftotelesin^.lib.Metaphyf. ma-
teriamdefiniuit,vtetiamccnfuitThemiftiusin
fuadigre(Iioncpr2edida,<Jc Alexan. 2. lib. quoeft.
natural. cap.7. quare manifeftum eft, Plotinum
inambiguo laborafte, &pro priuationc nega-
tionemfumpfifle, idqueeftclarifllmumcuique
eum librum legenti , quare tota ipfius aduerfus

quod enim fit ei neceflaria,patet, quia nift matc-
ria efl et priuata , nihilex ea generaretur,nific-
nim priuationem form« haberet,necefrario for-
mamipfamhaberet jiam igiturreseflet, quare
nullumhaberetlocu>mgcneratio: attamennon
cftmatcrise neccffaria priuatiotanquadcipfius
clTentia, fedtanquam natura quaedam aliaalij
naturae accidens, habetenim matciiapotefta-
tem rccipicndi aeque formam ac priuationem.

Ariftotcl.disfputatioincfHcaxj&vanaeft. Qmd B quocirca vtraque matcriae acciderc dicitur, &

igitur (itpriuatio, quaceft tertium principium
gencrationis, manifeftum eft. Deformavcro
prouteftprincipium corpoiis naturalis, nildi-
ccndum relinquitur praeterilla, quae didafunt;
eft enimterminus gencrationsad que, exquo
tanquam adu<Sc perfeftic^e, &exmateria res
conftat; vberius autem deipfaloquitur diuinus
l^hilofophus , ideo pauca de hac dicuntur ab A-
riftotelein primolibro Phyficseaufcultationisi

extra eius efTcntiam efle,quumintcrcat vtraque
inmateria,&: matcriafinevtralibct cirepofut:
eft igitur priuatio tanquam accidens materiac,
accidens tamen neceflarium, nec abfolutcne-
ccflarium.fedproptergencrationem, quacunq;
enim priuatione conltituta poteft materiaefle
fineilla,attamenneceflariumeft,vt materiail-
lampriuationemhabeat, fiexcadebeat res illa,
caiuscftpriuatio,gcnerari; ncccflarium enim

deejfen-
tiitma-
tertdi.

infecundoautemplura quidemdeformaac de C eft vtquidquidgeneratur,genererurexmateria
■ ■' . ^. . priuata.Sedquxdepoceftatc matcriaea Themi-

ftio dicuntur, egent cxquifitiorc cxaminc,& po-
ftcrius confidtrabuntunilla vero , quae dcpriua-
tione dicit , vcra & manifefta funt j quum enini
pTiuatioapudAriftotelemfittcrtiumgeneratio-
nispnncipiumaraatena diftinftum ,n6poteft
ipfius materiaeeflentiam conftituerti quodAri-
ftoteles ex eo dftendit , cjuod materia f eruatur in
rege-nita,nec vnquam inteiit ; priuatio autem in
D aduentu formae reccdit, quarealiud efttermi-
nus generationis a quo , aliud eft fubiedum
comiuunevtriusqueterminideferens mutatio
nem; dicercautempriuationcm efle ncceflaria
matcnaepropter generationcm,nihilaliud cft,
quamdicere,materiameflequideni generatio-
nisprincipium, at nonfolam ,fed alia quoquc
principia poftulari,finequibusex folamatcria
nihilgeneraretur ; praeftant cnimfingula pro-
priam opcram, ied iingulum rcquirit operam a-
E liorum, quareomnia principia in generationc
requiiuntur:cadem autemratione dicerepoflTc-
mus , raateriam efle neceflariam priuationi pro-
ptergenerationcm,quoniam cxpriuatione fine
materia nihil fieret ; fic neccflraria eft matcria
formae,&formamateriae,nullumtamcnhorum
principiorum eftdecflentia aliorum; quse igi-
turdcpriuationeaThemiftiodicuntur,manifc-
ftafunt. Exhisautem, quaedc priuationcdixi-
mus, corollarium quoddamcolligimus , quod
F licet videatur implicare contradidionem, ve-
riflCimumtameneft:prima matcria, exqua res
omnes naturales gencrarentur , debuit cffe
«t7n)i(@"'hoc eft, omni qualitate , & omni forma
carcns, dcbuit etiam efleaffcda, & formata , &
qualis; narri duierfa refpiciendo vcrum eft v-
trumque, dumenimmateriamin prima notio-
ne fecundum fuam eircnriam confidcramus, di-
cimuseam eire a.7nm > nonquodita linc vlla

atfe-

matcriadicuntnr, quateniis refpiciuntmotura,
& appellantur nomine naturae : fed haec eft alia
confidcratio, ideo inpraefentia dimittatur.

Bepriuatione ad Materlamrelata.
Cap. VI 11.

PRivationedcclarata,confiderandiim cft.quo-
modo ad materiam fe habeat priuatio, nem-
peanfitde cfTentiaipfius matcriae, anmateriae
accidat;agithacdere Themiftiusinfua digref-
fione,&advtramquepartemargumentatur:pri-
mum probat priuationem non efrcde eflentia
materiae hunc in modum ; fi priuatio cfTetde
materiaeefrentia, matcriain aduentu formae in-
teriret.quumpiiuatio tunc intercat,vtpotc con-
trariaformae. Qupdautcmfit deefrentiamatc-
riae , ita probat ; cfTentia matcriae in potcftatc
confiftit, ipfaigiturpotcftaseftde circntiama-
• tcrix^atcumpoteftatccftnecefTario coniunfta
priuatio,n6enimdiccreturhaberc poteftatem,
nificareretaftujitaqueetiam priuatioeft deef-
Prtuatio fentia materiae. Adfolucndam hancdifKculta-
non eB ^^^ diftinguit Thcmiftius duas matciiac notio-
nes, quasante declarauimus , & tandcm inquit,
pviuationem nonefTe de efTentia materiae , ncc
inprima,necinfecundanotioneacccptae;in pri-
ma cnim notione materianec formam , nec co-
pofitumrcfpicit,fedeftnaturaquaedamabfolu-
ta,quare nullam habctpotcntiam , proinde nec
priuationcm; illanamquc vniucrfalis abfcntia
omnium formarum non eft priuatio , {t^ nega-
tio, quaenon cft quidemipfamaterisecflenria,
fed pereamtamsneflentia materiae declaratur;
quae propter cxiiem & abfconditam eiusnatu-
raradeclararialiteinequit : inlecunda vcrono-
tioneacceptamatenaiiabetquidem potcntiam
ftpriuationcin, & pnuatioeft ei ncccllaria ad

Ouomo-

do frt
ttejtf n

materii

Materti.
debet ejj
sfeaa^
^ »0»

dePrima reriim Matcria, Lib. I.

Ea mdre-

<-ii.h/lpcf-

^otentta
iupiex.

Vtraque
TOtentia
l^mitur

modii.

55

«frcdionccxiflat.fodquiain diiscircini.i niilla A
foima, nulin qualiin.sincft Wic tnini iolniTinia-
tciuv clicnti un Ipcdamus, & quanuiKs Itmpcr
formata, & qualis c,\iilai,dicimustainen, omne
formnni, & omncm qualiiatcm clic cxtra matc-
riae cllcntiam,quj:nulian) indudiiaircftioncm,
& ncpotciuiam quidcm iplam, vi poit:ca dicc-
mus: at li matcjiamin iccunda noaonc, & vt
principium cftiumamus ,oportct cam ciic for-
niataip., &• qualcquia ncccltccftincllc ipfi pri-
uationcm, & potcntiam, fi dcbcat cx ea quip- B
piam gencrariipriuatioautcm l^r.bct neccliano
coniiuiCLam aliam foima, ita vt modo quodarn
formavocari poliirr, ilcut ctiain Ariilotclcsap-
pcllauii:exmaicrin ■gituinuda &pcnitus inai-
iecla, li darctur, nii gcncrari pol5'ct,ncq; enim a-
pta clietad iultmcndamatlionemagcnnsjncq;
habcretpiiuationem, quamipiaadgcneratio-
ncm necellaiiam elic cum Thcrniitio diximus.

T>e PotentiaMateru, quidfit. C

Cat). IX.

POil priuationem conliderandaefl: materise
potcntia, qusenunquamapriuationcieiun-
gi vidcturj dc hac duo declarandaproponun-
tur, vnum quid ipia fit, alterum vero, quo-
modo ad materiam refcratur, videlicet an lit de
cflcntia materiar.; an infit ei vt accides. Vt videa-
musquidfitpotentia, diftinguendse funt inpri-
mis nominis fignificationes : potentia duplex D
eft, vt ex Aiiilotele colligimus quinto Mcta-
phyficorum , contextu 17. & nono Mctaphyfi-
coiuiecundo, vnaacliua, aiterapaifiva, ad qua-
lumalteramreduciomncm potentiam ncceile
eft; aut enjmdicimusagenspofleagere, a'ut pa-
tienspoflbpati: tnbuimus quidem etiam efte-
ftibuspotentiam,non tamenab hisduobus di-
flrinftam; dicimus enim efFeClum efle poteilate,
quandonondiieftaftu, efietamen poteli,qLua
xi\ in potentia aftiua agentis, &. in potentia paf- E
fiuamateris, quaretuncnil aliudfignificamus,
quam daricaufas,aquibusproduci poteft. Sci-
endufn prxtereaeft, vtramque potentiam' fumi
duobus modis, vt Ariftoteles docet in libro de
Interpretatione; proprie namque fumitur pro'
illapotentia, quseprsecedit aclum tanquam illi
oppofita, &iplbadueniente interiti improprie
autemquandoqueilimitur, (Sfvt inquit ibiA-
riftottlesjsequiuoce pro illa potentia, qujeeft
fimulcumaftu, vtfidicamus,CoeIii pofle mo- F
ueri, & Deum poiie mouere; impropriam enim
eiTe hanc acceptionem, patet ex ipfis effeclis;
nonenimdicimus efFcdum eflepoteftate , nifi
quando noneftadu , quave et matena & agens
tuncpropriedicunturhabere potcntiam, quan-
do non habentaftum fiuepatiendi, fiueagcndi.
Nos in prsfentia loquimur dc folapotentiapai-
fiua, talis cnim eft materis potentia, & de pro-
prie accepta, quse prcecedit adum; matenam

Ij4

enimcofidcramus antequam recipiat formam,
& quserimus, quum poteniiam habcat rccipi-
cnd:,quidnain lltiilapotcntia : talcmcnim A-
riii:otcles quoque in 9. Mctaphyfic. conlidc-
rat,&in contcxtu 5. incipit rcprobarc lenteu-
tiam Mcgaricorum,ciuinyllani exiitcrc poten-
tiam diccbant, nifi quando eft a£l:us, vbi Aucr-
rocsinquit, hocaflerere efledcftruere omnem
potentiani: quoniam exiftcnte adu non eft
rcucra potcntia. Hanc plurimi confiderantes , Mu/tor/7
& eius naturam fcrutantcs, dixerunt, eam cf- oftntode
fe & abiblutiim quiddam, & refpc£liuum , fed j/otetfa,
Vt abiotutum non diftingui ab ipfamet matc- c^utdfit.
riseeflcntia, necefle aliquidipfi materiae fuper-
additum , lufivt refpedmum,&itapotcntiam,
prout a iubuantia naterix diftinguitur, eire
incategoriarelationis, & inter potcnnam & a-
ftum clle relationem realem, non tantum ra-
tionis:hjecenimefl"e videtur propria huius vo-
cisfignificatio,qujsnilaliudnotat,qu.imquod--
damreipiciens aftum. In hac fentenna vide-
turfuifleAucrroes,qui 9. Metaphyfic. n. in- ■
quit, potentiam &a£i:um opponi rclatiue, quod
etiam ita oftendit, quoniam vn-um definitur
per alterum, quse <.tt rclatorum propria con-
ditio; hoc idem apud eum legimus in Epitome \

Metaphyfica, tradatu 5. capite 4. Thomas au- y^rgu-
temadprobandum potentiam rnaterise, dum me.Th^'
iumitur pro abibluto, a fubftantia materiae rax.
non dtiiingui, hoc arguinento vtitur: poten-
tia & aftus iunt in eadem categoria , atqui a-
ctus, quem potentia materise refpicit, eit fub-
ftantia, ergo etiampotentiadcbet-elfe fubftan-
tiai non eftigitur nifi materia ipfa. Hanc fen- Opime-
tcntiam , etit omnium fere communem, ego ni^reprt-
probare non poflum , credo enim poteftatem b^^tfo. O-
omnem tam agendi,quam patiendi cfle in ca- >^^^ f"-
tegoria qualitatis in fecunda fpecie; quum e- tentiaef
nimineapofuent Ariftoteles potentiam natu- ^''^ficun-
raieiu, nec vlla detur alia potentiaprjeter a- d.^Jpe^te
diu^im, &paflmam, oportet aut~vtramque, l^/f^ittA-
au t alteram conitituerefecundam fpeciem qua- ^^'
litatis; lcgentibus autem ibi Ariitotclem pa-
tet; iplum in illa ipecie locare tam agendi,quam
patien-dipotentiam ; omnem igitur potentiam
cenluit eile in iecundafpecie qualitatis. EIuic
fcntentiae yidentur quidem nonnulli recentio-
resiubicripfiile, fcdntjque eam firma ratione
comprobarunt,neque oiunino in ea perfiftere
vifi iimt, quum modo dixerint, potentiam
niateriae efl'e qualitateni: fecunds fpeciei,mo-
do efle relatiuum , & nihil notare abfolututn
fupperadditum fubftantisematerise, quse fuit a-
Iiorum communis opinio, vt prsediximus. No-
bisigiLurnitcndumeftf il ficri poifitj huiufce
rci intima penctrare, & ^alida ratione verita-
temdemonftrare. rnmum quidem^icere ali- ^^'op^'^
quisiovtairepoflet, Arrftotelemincap. de qua- "/'''^^*''
Ii'L3i.e non ablolute omnem agendi ac patien-
(iipotcntiam in fecuhda fpccie coUocaire, ied

io-

Jacobi Zabareilse Patavmi

ttrentta
efiinfi-
tudiifpe-
tie ijutt-

Qutdpo-
tetta ^
tliiMfnon
fint reU-

tlHH.

^5

folum pofentiam facilc agcndi, & potcntiam A
non tacUcpatiendi, noncnim idem eft curreie,
ac'L)ene,cur)ere. Sed hoc dicinon poteft, quia
diffcieniia fecundum magis & mmus non va-
riat fpeciem, mulro nute7« minus poteft va-
riare genus , quare fi potentiabene agendi cft
qualitas, etiam potenria agendi abiolute dc-
bct efle qualitas: allcrit ctiam hoc Anftotcles
p. Mctaphyf. contcxtu 2. dum diuidit poten-
tiamagendiabfolute,& potenriam bene agen- ^
dijfic etiampotentiam patiendi: atqui vclpar-
titurgcnusin fpccies, veldcclaratciuidem Ipc-
<-iei differentiam fecundummagis & minus, &
Ytrumuisdicatur,ineodemgcnere ponitur po-
tentia ao-cndi, & potentia bene agcndi. Addfi
quodpotcntia refertuiadaaum,ergovt fe ha-
bet aftusadacfum.itapotentia ad potennam,
atqui in eademcategGriaeftadus currendi, &
aftus bcne currendi, ergo etiam potentia cur-
rendi, &: potentiti bene currendi debentefle in
eadem categoria. Prseterea inquit ibidcm A-
rilfoteles in dctinitione potentix bene agenai .
contineri definitionem potentiae agendi, & in
dcHnitione potcntiz bcne patiendi, coaneri de-
finitionempotcntisc paticndi, funt igitur eiul-
dem gencris potcntia agendi, & potentia bc-
neagendi: quandoenimduoita fe habcnt, vt
vnum flt de quidditate alterius, neceiie cit ea
ineodemgenere efle ; eftautem potenciaagCii-
di de quidditatepotentiaebeneagendi, crgo (1
vna eft qualitas, etiam altera dcbet elTe quah- D
tas. Si quis autem quacrat, cujr Anftoteles in fe-
cunda fpecie qualitatis non expreffit , nifi po-
tentiam bene agendi, ratio in promptu eft,
mioniam in eo libro non. exquiiire de decem
fummis generibus loqui voluit, fedpinguiMi-
nerua pro adolelceniibus, ideo faepeduaiffis
difficilioribus faciliora in medium adduxitj
quum igitur hicexccfrus, quoaliquam poten-
tiamdicimus elfc bene agendi, faciat eameui-
dentiorem» ita Ytindefumatur nommatio;cur- E
forem enimdicimus non omnem,qui currexe
aptusfit, fcd eum tantum, qui bene currere
pcifit, ideo Ariftotelesfolius potentiae bene a-
gendimentionemfecit, fcd non ob id ntg.iuit
eam potentiara.tumagcndi abiblutc, tum pa-
tiendi cfTe in fecundafpcciequalitatis, hance-
nim eius fentcntiam fuifre iam dcmonftiaui-
nnus. Scdadprobandum non pofle potentiam
& aiftum effe vere relatiua, vteftcommuniso-
pinio, non poteft efticacius argunicntum fu- *
mi, quam ex propriis conditionibus rclatiiio-
tum; rclatiua enim iirnt limul natuia, &vtro-
uispofitoalterimincccflario ponitur, & vtro-
uisablatoaltcrum ncceirarioauferiur; atpof;-
ta potentia, nonponitur aftus,nequea£tu po-
fito,poniii#potentia, imo ccontranodnm po-
tcntiam ponimus, aufcrimus adum,& dum po-
nimusa£fum,aiifcrimus potcntiamjnamaduc-
aienteadu^otcntiAmterimituri cigo uou fuixt

15«

relatiuajreueraenimfi-potentlarerpicit a£tum, <

relpicit ipfurn vt non exiifentem,quseeftcon-
ditio contraria conditioni rclatiuorum , quae eft
Vt vno exiftcnte altcrum quoque cxiftat : di-
cere igitur cogimur, potcntiam efle prinio
quiddam abfolutum, cui rclbcdus aliquis fu-
pcrucni.it. Sumitui prztcrea abaftu argumen-
tum eificacilfimum : nam fi potemia idco eft
vererelatiuum,qaiareferturada£tum, oportet
non minus aftum, quam potentiam elfe m ca-
tegoria rclationis jhoctamencftmaniiefte fal-
lum; adusi-nim eft maxime in categcria fub-
ftantise, & nullam notat relationem ad potcn-
tiam, Ucet potentia rcfcratur ad aftumjateo-
rum, qux vcrc funt relatiua, dcbct reciproca
efTe rclatio. illud autem quod jnultosdecepit, Potentist,
lLiit(^vtegoputoJ quaedam fimilitudo, quum v5* i^ut
cnim pGcentia & acfiis fint oppofita, putarunt oppont^n'
eii£ rclatiuam oppotitionem,quum tamtn flt turprt-
aliaO|. pofuio:eit enim (sx. egoarbitror J op- t**tii4A,
p^fitiupuuatiua , nam pottniia lemper habct
anncx<^,m priuationem afti.s qi)a ratione op-
ponitur aiftui: imo vidcniur id.vni rc ipia cffe PotenttA
pctcntia& priuatio , diftingui ail-<4» ratione, &p>'tuaf
abvra.ibet cnim hsec dundcnot >ntur, abicn- fieJUnt
tiaadus, & a^ticudo ad iUum: .fcd dUfemnt., fdem re,
quod potentia pnii.o norat apti.udincm, fe & diffe.
cundo connutat ahicntiam , pnua 10 autcm rj*nt ra-,
primonotai ableniiam,iccundo aptitudincm: tione.
potcntiaigiturtationc ablentLaecoanotatx op-
ponitur aclui,vt priuatiofiabiLUi ai ratione a-
ptitudimsptimofignifitatae, eft qualitas iecun-
dse ipccie , nccvidetur hac lationeefle oppofi- \

taacfui,i'edpotius firailis & araica, quum no- j

tct pr jpeniioncm ad illum. Non vidctur ab j

hac tentcntia alicnus Auerroes , nam inCom- -^uerroiA
mentatio 5. lib. 3.Mctaphylic. inquit, potcntiim fiKtefia.\
& aftum opponi inter ic, deindc hanc oppofi-
tiorjcmdcclaratus,fub;ungit, ea non polle efTc
fimul, quiaiemutuo inLcnmuat quarenonpu-
tateifcoppofita relatiucnam rclatiua non fe»
mutuodeftruuntjfcdpotiuslc.mutuo ftatuunt,
atqueconfcruant. Eitetiamcon;i>ici-andum id:
quod Auerroesdicit 12. Meiaphyiicoru, Ccm-
ment. 37.a£lumcognofciper ie, potcntiam vc-
ro per aifum, quod etiam ex A nttotclc & Auer-
roc colligimus nono Metaphyiicorum vigeli-
mo; fed quis nonvidcat, hoc non compctcrc
relatiuis, ied eife propriam conditioncm eo-
rum , quae pnuatiue op.ponuntm"? nam priua-
tiocognofcitiu', ac definitur pcr habitum,lcd
non habitusperpiiuationem, vtaitidem Auer-
roes in iuapraefatione in librum Poltciiorum.,
quseconditionon aptatur alicui alii oppotltio-
ni , niii pnuatiuse : nam contradiftorium non
pcndct a fuo contradidoxiOj ncque dcHnitur
pcr illud,fimihtcr ncquccontrariom pcrfuuin
contrarium, rclatumm autcin pcndct quidcm
a fuocorrclatiuo, & peripfumdcfi-nitur.icd ca
pendemiaeftmutuaatq;reciproca; ia fola op-

pofito-

»57

dcPriniaTcrumMatcria,Libcr. I.

iSt

pofitioncpriuaiiiia cfl pcndcntia non rccipro- A rcd raiionis, quum fiatabanima) idcoquchanc

ca,pendctcniinpriuatio ab iiabiiu,nun liabitus
apriuatioiic, unqutf fi potentia & aclus op;'0-
nuntur; & potcntia pcndctab aftu , noiiadiisa
potcntia, nonpotell corumoppolItJo cllealia,
quampriuatiua. Sedprolcrt ctiam clarelianc
fc-nientiam Aucrroe&s. Mctaphylic. 19. dicen.s
poieutiam haberc coniundam priuatioiicm, va-
tioac cuiusopponitur adui ; &• s>- Mciaphyfie.
Commcntario 3. vbi A\\i\x.:\pottntJaJ7^ntJiciit 4.-
itaHem wodumpriu/tTtontf J .V in initio lui Com-
* mcniarii mlibrumdc Sonmo& vigiliamquit :

\td,q.iiodeft in potetiAyHff i>rtHAtio eius,ciHQdeft
fnact/ij^ m Epiromc MctapliyncatraiSlatuf n-
mo, vbi agit depotentia & adu, dicit potentiam
elicdcipccicbiispriuationi. :in.hisigi.uronini-
bus locihclaraeiVe videtur Auerrois lcntentia,
qued potcntiaoj-ponaturaftuinonaliomodo,
Reffr^yt/io quam vtpnaatiohabitui. Cxtemm quidad A-
itdaduer uereoemdiccmus,aliisinlocisallcrcntcm eacf-
QtntiA A ^^ oppohta relatiue? non eft credcndum , Ancr
tieryOM ior£m libicontradicere, redpotrusdicedumeft
ver!?a.. r^latiua clfc duplicia , alia fccundum eire , quas
Relati- funt vere relatiua, & proprie conftituunt cate-
ua funt goriam rclatiuorum; aliavero non.iecundum
iiiflicJiit' cfle, fed iecundum dici, quae nonfunt reuera in
cate"oriarelationisifedinaliis 5 quae diftindio
eftipfiufmet Anftotelis in cap.de relatiuisivera
quidem relatiua nil habent abioluti, fedtota
ipibrumeflentiapofrtacftinrelationeadalrud;
at reiatiua fecundum dicr funt illa , quse reuera ■'
nonfuntingenererelatiuotum,fed inaliquoa-
lio, menstamenear^itcrt, &drciteffealterius,
eiiquevocaturrelatiorationis,vtquumdicimus
caputeflealicuiuscaputi&mhacrelarioneeuj:-
nit,vt vnum dicaturad aliud,nectamenecon-
uerfo illudadhoc,quade reloquitur Auvn-oc's
in EpitomeMetaphyiica, tract. i. dumagitde
relatione. Dico igitur Auerroem ponentem po -
, tentiam &aftum intcr relatiua , non mtellige-
tealianvrelationeni, quamfecandumdici , &
fumere late atque improprie nomen relatioiits,
Vtetiam fumit in Epitome Meraphyfica tra^ci.
3..cap. 4. vbidicithancrelaticnemefleinomni-
bu^praedicamentis, & tTerlabanima.itavtiia-
nimanon eflst, haEcquoque rektio non eire.t:
Ariftotelesquoque m contcxt 6. libraprimo de
Anima dicir, potentiam &a&um ampiefti o-
mnes categorias, &in omnibus locumhabcre;
& ibi Aerroes inquit eflc di:Terentia3 entis,
quoniam. qus.l!bet catcgoria diuiditurpcrpo- F
tentiam & aclura , at ileilent yere reiatiua , non
■ poirenteiTein omnibusgeneribus,ncqaeetiam
ciret conueniensiumereverarelanua vtdiiie-
Kntiasdiuidentcsaliquodgenusjfumiturenim
rel3tiuumindefinitioneiuicorreianui,acdiii'e-
rentianonpoteft lumi in dehnitione alterius
oppofitje diiferentiae. Patetigitur Auerroera
lExritiraaire, potentiam & actum clfc relatiua fe-
«andiun dicij & haUcreiehtioncjn ngarealcnij

relationcm non clfcrcciprocam , rcfcrturcuim
potentia adachinijlcdnonaftusad potciuinm.
Sunt ctiam notanda Aucrrois vcrba locoprae-
di«fto , quac fiint hxc^acftts^pttentfa <jt*amfits
Jint epf>ejita,jiint tamen ex re/attuu^ n a m d i ft i o-
nes illat aducrianrcs , quamuis, & tamcn, indi-
cant alio modo cflc oppolita, quam rclatiua,
quaniobrcm aliis quoque inlocis, quandoA-
uerrocsaitcacflcoppolita.nonintelligitrclari-

B uc, fcdaliquo aliomodo. Scutcntiaigiturmca
cft poteniiam matcrije fiimi& proabibluto &
jpro ielpcdiuo, non itatamcn, vtfiinipta pro
abibluvo fit idcm , quod ipfamet materia,icd fit
qaalitasdiliinclaabeflentiama-.erixjcuifuper-
u.ciiitrclatiorationis,quamesnoftracamrefcrt
adacT:ii,ied nonactumadpoteiuiam, vt iamo-
ftenlUm cft. Argumentum autem Thoin3e,qua
pvobat potentiam fumptam proabfoluto efle
iptammetmatcriam, debiletft,abuti urcnini Solutio

■^ iilapropofiiione Ariftotclis patcniia&adirsin arg.Tht^
eodem generetunt , quae vera quidem cSS. , dum nm,
potentiam &a£t:um atribuimuseffettui; nam
homo , qui nunceftadu, & antea erat potefta-
te,,non iolum genere ideni eft'. ied etiam numc-
ro: fic q^uxlibetaliares eft eadeni numero , dum
poteftateeft, qusepofteafitactii; tedhoc mini-
me verum eft, fipotentialecaudumfe & forma-
liter accipiatur, quatitas enim peraccretionem
acquifita adus quidameft , ad quem res autta

-* poteftatem prius habebat, illatamen poteftas
non erat quantitas, neque eft ipfum tubicctum
potens.illudenim eft fubftantia; quum igitura-
dus quantttatis fit quantitas , potentia tamen
ad eum non lit quantitas , etiam pocentia mate-
riarpotclVclfe qualitas-, licet adus, quem relpi-
citjlitincategoriatubftantis, veiinaiiquaahaj
dicere quidcm poflumus, potentumraiione
pnuationis coiinotataeetrc per quandam redu-

, clionemiheogenere, inquoefthabitusoppo-

' fitus, atcerteipta aptitudoml aliud eft,quam
qualitas fecundae fpeciei, qucnTadmodurn di-
dum eft : quse vero gro Thoraa hac de re dicun-
t ur a lauello in fua prima quae ftion.p.-Metaphyf.
ita leuia funt, vt commemorari non mereantur.

'DSr duplici Materia, potentia*
C^p.X. '

NAtura potentiae ita declarata , antequam
confideremus, an fic de efl^entia materiae,
necne , ditHnctionem notfe oportet , tuni
duplicis eirentialis , turn duplicis potentiae,
quae primae materiae attribuifolet. Eflentiale EJfentta-
fum.itur duobus modis, vt Auerroes docet ia leeftd/f'
Gomracntario trigeumo primo primi poiie yigx,
noruni, alianamque luntattributa eflencialia
vt eflentiam tb-biccti conftituentia , alia ve-
ro vt tlibicdi eflentiamcon{cc|;acntia; idci:na-
lii5 verbis dicamus, alia de ilibicclo pixdicantur

per

159

lacobi Zabarellae Patavini

i<5o

fotentt*
mattri-s.

tU*'cltx.

Vriudtio

Dubtum.

ti-is mate
rtAqHid.

Stltit$9.

per fe primo modcvt rationale de homine; iilia
pcrfe fccuiido modo.vtriribile dc homine,idco
accidcntia propria vocantur cfientialia , non vt
ciVcntiam iiibiefli coniVitucntia, fcd vt eam co-
fequcntia. Potentia vero matevioe duplcx ell,
vnavniuerfalis,altcraparticularis , &eil:fatis
txLta& vulgata diftinctio : potcntia vniuerlalis
eft propenlio materix ad omnes formas indi-
ftincle, ideodiciturlibera&indiffcrens ad op-
pofita, hsecenim eftconditio potcntixpaftiuje,
vt fii: aeque apta ad vtrumque oppofitum reci- ;
piendumj hanc mdirferentiammulti figniiicare
foknt diccndo , potentiam leque receptiuani
forma:,atqueoppolitxpriuationis,fic loquitur
Alcxander in lib.^. Natural. quseft". cap.7- ^:^' A-
ucrroesi.Phyfic.comment./p.multi etiam cam
{icniHcant dicendo potentiam rccipiendi o-
mnes formas squaliter : fed vtnque idem di-
cuntper diucrft , & eandem figniHcant materics
potentiam , qucC vocatur vniucrfalis ; iam cnim
diximus , ^priuationcm ciTc f o) ma quatenus cft
coniunilacumquadamforma , qua;per fimili-
tudincm vocaturcoPitrana; quamobrem diccre,
matcriamhabere potentiam jequeiormam ho-
minis/atqaeeiuspnuationcmrecipicndi, eilrdi-
cere,potentiam recipiendiioimam homini? , &
formamieminis , icuformamhomini.s, & for-
mam cadaucris ; nam duplex cil" priuatio , vt ait
Simpliciiis incontext. 58. !ibr. i. Phyfic. vn.i,
qusformamprjecedit^ & eft tcrminu.^ gcncra-
tionisa quo;alrera, qu^se formam micqLutur, &
eft terminus ad quera ipfius intcntus ; & vtra-
queconiun£fam habet aliquam. formam ; qiio
fit vt formse humanse contiaria dicaturiSr ior-
mafeminis , &: forma cadaue; is , qualiscunque
haeceliell:atuatur:quoniamigiturqi.)aelibct tor-
ma locum habctpriuaiionisieipcftuform.aead-
uenturar,dicere potcntiam ad 1 ormam & ad pri-
uarionem ,eft dicexe potentiam ad omnesfor-
mas;ita Auerroesloquiturinlibrofuode Sub-
ftantia orbis , cap. i. dum inquit , matenam per
hancpotentiam vniuerfalem recicipere onines
' formas ; priuationes enim nonnominat, quia
hse cum fbrmis contrariis coniunctse lunt;&
h^c eft maxime propria loquutio , per quam
multadubiatolluntur , przelertim hoc, qnod
nonieueeft; quum cnimhsecpotcntia vniucr-
fahsfitilleappetitusmatcriae, dequo loqtuiur
Ariftoteles in part. 81. libro pnmo Phylic. e ft e-
nim naturalis propenfio matensad lOrmasin-
dii"tinde,ideo quemadmodumpotcntia mate-
rise jeque eft ad iormamatquead priuationerti,
ita vidcrctur etiam appetitum matcri.x seque ad
formam & adpriuationcmdirigi , quod tamen
dicendum non cft , quia priuatio nec bonum
ne"cappetibile eft , quum fit turpirudo , yt ibi A-
riftoLelcsait. Sed dubiumhoc perca.quse di-
ximus, tiicile toUitur : nam potcntia materia
cft indiffcrcns ad formam & priuationcm , id
cft, adiormam, & adfoimam contiaaara} &

D

appetitusmateriae fimiliter, priuationem enim
materiaappetit,non Ytpriuationem,fed vtalce-
ram formam;quamuis enim ipfaper fc priuaiio
nonfitappetibilis,efttamenappetibilisfbrma,
cuiiunftaeft: dum igitur diomus , pcrpoten-
tiam yniuerfalem,matcriam eHe aptam rccipere
omncsformas, omnemhacin rcdifficulratem
euitamus,inquam vidcmurincidcrc , dumdici-
musformam & priuationem. Potcntiam hanc'
vniuerf-ilem manifeftum eftaetcrnamelieapud
Ariltotelem,c|ui materiam aeternnm cfte voluit ;
quum enim non omncs fimul formas materia
rccipiat,fedvnamtantummodopoftaliam,re-
manct femper in materia poceftas , & prbpcn fio
ad alias f onnas , quas non habet , quare matcrta
nunquam eftfihe hacpotetiavniueriali. Poten-
tiavcro patticularis ea dicitur quamateria ita
hancformamrcipicit ,vtnon alias , feumagis
hanc , quamalias; hjec autem LOtentioe coarcta-
tio & determinatio nonfit a naruramateriae, ^i-
quidem hscaeque omnes ibrmas arpctit ,& a-
ptaeftrcc;pere; {<i^ iitabagcnte ita materiam
prxparantc ad hanc formamrccipiendam, vtno
lit apta recipcrc a!ias:fit etiam a formaprslente,
feuaqualitatibus eam infcqucntibus, iamcnim
diximus cum fornia humaniieminis qua.dam
cilc coniunfca;-. qualitates , quK materiair. red-
dunt magis aptam rcci^iere fbrmaai hominis,
quamforrnam lapidis; haecigiu: potcntiapar-
ticularis dicitur, qaia rjfpicitalquam ftatut.mi
f ormam nonalias. Hanc poicntiam non poftc
jetcrnarn cftc maniieil:um eil:, quia intentuecef
fariom aducntuibr nse , quatcnus.cftpart]cula-
ns potcntia illam tantunfj formraTi reipicijn.?.
Qu-oniani igiturin matcria pv'tcft vtraque hrec
porcui.iacon'iderar!,vtraq cum matcria cilcon-
icren.-ia tum m prinia , tum in iecunda notione
acccpta vtvioLamus quomodo vtraqucadma-
tcriainr.eicratur.

OUQmodo yotentia vnimrfalis adMateri-

amfe habeat inprima nQtioneacceptam.

Cap. XI.

Otam huiufce reiveritatem cgoqiiidein
intnbus dicfis conHftcrc arbitror, quj? fin-
siiiatim rc:cram,&- comprobabo.primumhoc
eft; li primamatcriain paima notionc , & fecun-
dum p.opriam lubftantiam confidcretur, po-
tentia vn;ucrialispiatiendinoncil:ei cficntialis,
vteftcntiam cius conftituens, fed eftei eirentia-
lis, vteficntiamconicqueiis ;prioremhuiusdi-
ftipartcmprobarclacilceft, iitdlum enim acci-
dens poteit cile de elfcntia alicuius fubllan-
tije_j atqui potentia eftaccidcns, matcria vero
fubil:antia,ergopotcntia nonpoteft cilentiam
matcrise coniutucre: icd illud annotaredcbe-
jiiiis , eifentiam matcrix qiiandoque iTomine
jpoteutisefignilicari, fedtunc nonfunii poten-

tiaca

Potent,
^niner
Jalts ^tti
na.

Potent.
ParttCi
lar/s.

Potent
pa.rtfci

laVi^ 72 (

eft Ate
nu.

Printm
d/duf»

161

dc Prima rcriim Matcria, Libcr I.

i6z

tteft

if>ter

Heria'

tiampro aptitudinc , quareft qualhas, Adpio A libri dcSubftantia orbis, quando dixit mate-
matcna ipfn , quam impcrftam cfTc flgnifica- riam fubftantian pcr poflc , & potcntiam die ^^*'*'-
re volcntcs, potcntiam appellamus; ficut ct- cius difFcrcntiam fubftantialcm; quemlocum '^"^''«^*

mulri perperam intellcxerunt. Marcus Anto- T^'*^'
niusGjnua Praeceptormeusdicebat Auerroem /^'"''"-
fumcrc potentiam impiopriepro ipfamct r-a ""'/"'
tcria, &mlaliudfigniMca.Tdicendo matena;-a ^**^'"'
fubftantiari per poile , quam imperfea-ionem ^^'""J'"'
naturaemateriseificetiamThomasinquit, po- ^^""*'
tentiam fumi pro abfoluto, &: fignificare ipfam
materiam ; fic etiam Gandauenfis potenttam
pro fubieftopotente, & abftraaum pro con-
certo: hoc autem modo fumptam potcntiam
ccrtum cftnonfolum efTedcefrcnria materise.
fed efTe ipfammct matcriam. Attamen hsc ^°"f'*^^-
non poteft efTc Auerrois mensin eoloco, qui ^"'
ftatim fubiungit, hanc potentiam effc dmcrfam
a naturafubicai, quodfubftantiaturperipfam,
quarenon fumit p.otcntiampro ipfimet niate-

. • V '■i^- Al!iverodixerunt,Auerrocm fumerema- r * /• ■

ibi Auerroes ) panantur per accidcns , nempe C teriam infecunda notione, quatenus enimeft ,^''-f'"*
propter materiam, in aua (unt, formjE verna nrinfin.u.n r^r,=«, »-..«„... i,.__.:- o , ^ ^Uorum.

re volcntes, potcntiam appellamusj ficut et-
iam in aliis rcbus cffcntiam occulticrem folc-
musnomincproprictatis euidentioris fignifica-
rci at potentia proprie fumpta pro aptitudine
ad formam , quum fit qualitas , non eft de cHen-
» tia matcrix.Addo ctiam alterum argumentum:
matcria votaturapta, & potens , hoc autcm
cft , habcns aptitudincm, & potentiam ; ergo
noneftipfamerpotentia&aptitudojnihil enim
dicitur habcrc (cipfum, ncc potcft dc codcm
prxdicari concretam& abfiratftum. (>iodau-
tem hsec potcntiafit cdentialis materia:, vtcf-
fentiamconfequcnsjficutirifibilcdicitur cfTcn-
tiale homini, probatur conftituto hoc fnnda-
mento fumpto ex Ariftotcle li^io nono Meta-
phyficorum, contextu2.patieftpropter anate-
riam , & omnepatitnsidcop^titur, quiamate-
riam habet, hincfit vt formje materiales^vtait

propter materiam, in qua funt, formse veroa
materia abiundae fint Omnino impatibiles ; i-
dcm lcgimus apud Ariftotelem.libroprimode
Ortu & Intentu, particul. 50. itaque fic argu-
mentemuriprsetermatcriamquicquidpatitur,
propter n-atcriam patitur, ergo foli matcrise
per fe competitpati , necefFe eft enim omne ta-
le peraliud reduciad aliquodper fetale, «&il-
ludeftperfctale.per quodaliafunttalia;quo

pnncipium rcrum.catenus potentia eft de ef-
fentia matcris. Sed neque hxc mterpreratio
conuenicns eft, quum cum locum le<^entibus ^""fi^f^-
pateat , Auerroem loqui de materia m prima ^^°'
notionc , dicitcnim materiam efTe vnum ex en-
tibusperfe cxiftcnnbus , & de eius efrentialo-
quitur abfoiute confiderata. His ergo expofi- Exporuta
tiombus reieftis , melius eft , vt dicamus Auer- ^ef J
roem intelligerc, potentiam efTe eirentialem

mam.giturpotentia paffluacompetitalnspro- D matensinfecundomododicendiperfe, &eius

ptermatcriam, competitmaterisepcrfe^veligi-
tur perfe primomodo, vclper fefecundo", at
nonprimo, vtmodooftenfumeft, ergofecun-
do, quocircahscpotentiaeftpropricrasmate-
riae manans ab intcrna eius natura, quemad-
modumcx natura hominis rifibilitas, Hanc
fenteutiam figniiicauit Auerroes multis in Jo-
cis: nam in illo .Commentario fecundo libri no-
ni Mct.iphyficorum inquit , in definitione o

proprietatcm , per quam natura roaterise decla-
ratur: quiavtidem Auerroesdocetinfecundo
poftcriorum , commentario vigefimo , & in
quarto de Coclo , cornmentario quadr ao-efimo,
fumuntur quandoqueproprialoco difFerentia-
rum ad rei efrentiamdcclarandam , quando
difFerentix fjut ignots : fic igitur dicit Auer-
roes potcntiam fignificare naturam matenjc
loco diffe^cntiae conftituentis ; &ne cred<',mus

mnis potcntioe paftiuse lumi pptentiam pnmse E eiFc reucra de efTentia matcrise , fubiimait no
matenze, indicans Drimam mar^riir.-, ,.^:. r» r^r,,;-,.^ „/n, >;.. ,.r-.„ 1 . . ^"- 1"^

materize, indicans primam materiam efle re-
AJ^eraprimam radicem omnis patibilitatis. In
Commentano etiam ieptuagefimonono libri'
primi Phyficorum inquit , nec formam , nec
priuationemcfFedenaturamaterise,fedvtram-
que illi accidere , ipfam autem materiam efFe
quafi compofitamexefie, &nonefle; perhxc
fignificans potentiam materise liberam , Sc se-
que rcfpicicntem oppofita haberc efrcntialcm

tentiam efFe diuerfama naturamatcriae , quafl
admonens eam efTc proprietatem , non difFc-
rentiam fubftantialem. Ad hunc fenfum tra-
henda iunt verba Simplici; in contextu 82. hbri
primi Phyficorum , dicentis effentiam matenje
conftitutam efTe inipfapotentia; ficetiamver-
l>a Alexandri in fecundo libro Qmcftionum
siaturalium , capite feptimo, qaaado dicit o-
mnem fomiam, &omnem pnuationem acci-

-i » . "-•" '^"■"""iii * «-^"iuciii uiiiidtionem acci-

connexum cumnaturamatense, non quod m- F derematenx, quianaturamatenaeftconftitu-
litei perfennmo mor^rt ««,1 ^nir^ ^;^;^-,kr« - *^ i .-_.;..._^ . ■ - ,- ^ «"nu

fitei perfepnmo modo, nonenim dicitabfo
lute matcriam cfTe compofitam exhac poten-
tia ad efFe, &nonefre, fed efTe quafi compofi-
tam , qu ia non inciuditur hx c potentia in natu-
ramatenx.fedeam confcquitur vt proprietas,
promd.eincftei pcrfe fecundo modo. Cianus
hocidcmfignificauitAuerroesinprimocapite

tainpote.ntiareceptiuaomniumformarum, &"
omnium priuationum, intelligitenim poten-
tiam efTe proprietatem,perquamfumptam lo-
co difFerentiae ipfa matens cffentia declara-
tur. HocetiamfigmficauitAriftoteles inpar-
ticala oduagefimapruna libri-primi Phrvfico-
rum , quando dixitmateriam appetereformam

r fecun»

Jacobi Zabarellx Patavini

ttft fn/ite

fiimstm
dttstfum.

SecHnd»>

T*rttftm

Aprt^
mum re-

Jponfio
Mtorti-/n-.

Confuta-

M.efptf,jr»
%trtk.

fccundumfuamipflusnaturam .isnamqucap- A
pctitus cft ipfa matcrise potcntia recipiendi o-
ninesformasindiftindc:, qucrincftmatcriaelc-
cundum cius naturam , qiua ipfam infcquitur
vt proprictas , qucmadmodum homo dicitur
cllerifibilisfecundumpropriam naturam> quia
propriam naturam hominis infcquitur nfibi-
litas.

Dubia aduerfiis ea,qu£ d'tciafmn,& eormn

folutiones. Cap Xll. «

ADuerfus ca, qux modo difta funt , dubia
quxdam oriuntur , quse foluere oportet.
Pi imum quidemjfi potentia vniuerfalis eirct ef-
fentialis materiaem fecundomodo dicendiper
fe , & in ea inhxreretncceflario , & ab eainfepa-
rabiJis clict , hoc tamen falfum videtur , nam
Thexniftiusinfuadigreflloncinquit, materiam
iaprimanotionenonhabere potentiam , igitur
potentiaeflentiaromaterixnoninfequitur. Al- _
terum dubium eft : potentia opponitur aftui,
crgoperitadueniente a£ttt,non eftigitur xter-
na, ncque necelTano m matetia inhsiet , proin-
denuUo modoeft illieflentialis. Tertmm du-
bium:diximus fupra cum Thcmiftio, materiam
inprimafuanotionestTnj^oi', idcft,expertemo-
iTinis ■qualitatis , crgo non habet potcntiam>
quia fl cam hab<:ret , effct qualis,quum potentia
fitqualitas. Qu^artumdubiumeft: nonvidetur
vcrum id.quoddiximus , potentiam eflc mate- ]>
rix proprietatem, per quam declaretur natura
matenx , loco differentiae ignota: , nam Arifto-
teles/.Metaphyfic. contex. 8. definitmateriam
abfquevUapotcntirementione, igiturctiamfi-
nepotentia naturaniatcri«jdeclaratur. Adpri-
mum horum dubiorum d^icunt aliqui , Thcmi-
ftiumloquidepotentiaparticulari, hancenimt
raatcrianonhabctinprimanotioneaccepta,&
hac eadem refponlione fecundum quoque du
biumtoluiarbitxantur. Attamendiffi.cultatcm £
non tollunt, quia legentibus Themifti; verba
manifeftum cft, eum negare in materia etiam
potentiam vniucrfalcm , diftinguit cnim pri-
jnam matcriae notionem a fecunda tanquam
alifolutam a refpediua , vtraque autem poten-
tia notat refpedium ad aftum, ergo fi materia
jnprimanotionenullumhabctrefpeftum, nul-
lam etiam dcbet habcre potentiam , ncc vniucr-
falcm , nec particularem , itaque dubium viget.
Egoaliterdico, fubicdumpofleahftrahimen- f
teabaccidente proprio, & effentiali, licetnon
rcipfa, namaccidens propriumeftre infepara-
bilcafuofubieftojquamuis cnimnonpoflitrc
fcparari ab homine rifibilitas , concipi tamen,
poteft naturahuraana nonconcepta rifibilita-
tc ificigiturpotcntiaeftinfeparabilisamatcria,
^uiifla cius eifcntiam iiifc<^uacur, tamen quum.

i54

fitquiddam diucrfum amateriaeefrcntia, vtak
AucrrocsinpriiTiocapitclibnde Subflaniiaoi-
bis, (Scmatcriafit pnornatura fuis proprictati-
bus, potcftconfidcrari mareriaecflentia mcnte
abiunda a potcncia ; hoc igitur vult denotarc
Themiftius, quando dicit matcaam in prinia
fuanotioncnonhaberep<ttentiara, nimirumi-
pfam fccundum le confidcratam matcrix ef^ *
fcntiam,nonintluderepotentiam,qucmadm£>-
dum &hominiscfrentia nonincludit nfibilita-
tcmi hanccffe Themiflijmcntcm patct ipfius
verba confiderantibus, inquit enim [ /rsc res,
^Uiim ^ocitmtu matertttm, efl qf*oddam /uixe-
ilum , cs*i acctdtt in eita natnrti ^t/it receptitcu-
lum oppojitorum J quum enim dicat £ acctdit^
dcnotatpotetiameireaccidensmatcriae;quum
zutem diZA\:£/nett£4na:ura'] fignificat cfTeacci-
dens eflentiaic , quod habetconnexionem cum
natura matcriac : inquit prxteiica Thcmiftiu;
ibidem , non cfTc facile ita materiam , & eius cf-
fcntiam abfolutam abftraherc mcnte a potcn-
tia , & ab omnircfpcftu , effc tamcn poflibile, fi
quis efficacitcr nitatur , & aciem mentis cxa-
cuat , fic autem fignificat potcntiam circ rcucra
infepaiabilem amateria: namfi efiTet fcparabi-
lis , nullo ncgotio poffcteflentia matcriae fine
potcntiaconfiderari, ipfetamcn inquitcffead-
modum difficilc , quialoquitur de mentaliab-
ftraftionc. Adfecundumdubium, vtinprsefen- -J«A^''
tia concedanius potcntiam hanc vniuerfalem ^^^-
opponiaftui, hoccnim pofteadiligentius ex-
pendetur,dicimustameneamnonopponihuic Potent
formae , vel illi , fcd vniuerfo gencri formarum ^muer
mat crialium ; ob id quum matcria non poflit fi- l^t^ non
nvul reciperc omncsformas, fcdvnampofta- ponttui
liam,fcquitur nonpoffc vnquam impleri totam formi^
hanc matcriae potcntiam , proinde ncc intcrire
vnquam , quoniam in materia habentc hanc
formam fcruatur poteiitia recipiendi alias o-
mnes: nequeeftquodahquisdicat,inomnibu&
fimul fumptismatcrise portionibus inefTeadu
omncsformas; fiquidcmnunc deeircntia ma-
terias loquimur, quamobrem ea, qusedc ipfa
dicimus, cuilibctctiaraportionicompctere de-
bent , nuUum in hocdifcrimcn cfttotius ma-
teriae , & partium ; totam cnim matcriam ha-
berc ornncs formas , cflct ita habere , vt tota a
qualibet forma informaretur, proindc & por-
tio qu«libct ab omnibus fimul formis , non vt
parsvnam formamhaberct, &alia aliara , per
hocemmnon interitpotcntia, fed aeterna fer-
uatur in omnibus matcna portionibus , quo-
niam inqualibct porcionceft vnatantum for-
ma , & po tcntia ad alias omncs ; quare eft a ma-
teria inleparabilis haec potcntia vniucrfalis.
Praetcrca vt etiam admittamus illud cfTc ha-
bcre omncs formas , tamen non cflct haberc
omnes indiuiduas , fedomncs fecundum fpe-

eioa^

t9S

4c Priiwa f^f utti MatcriA, Libcr. 11.

fe6

cremtantum, mancrctigiturin materia potc-

ftas recipiendi faltcm alias indiuiduas pofterius

aduenthras ; non igitur interitpotcntia vniucr-

^ffr- falis Adtertiumdicimus dupliccmeflx quali-

tfm. tatcm ; vnam .qux rcftringit , & coardlat matc-

riam ad ftatutam , ac certamalicuius rei natu-

ram5altcramvcro,qu3enullam coarftationcm

materiaefacit : quando igitur Themiftius & A-

lcxanderdicut,matcriam fecundum propriam

naturamefte ^770/0!/ , quod ciiam ex Anftotelc

colligimus in context. 54. primi Phy ficorum.in-

telligunt cxpertem earum tantummodo qua-

Htatum, qusemateriamcoardent, atquedeter-

minent -. cuius ratio cft, quoniam omnes for-

mx, & omncs qualitates certam entis naturam

detcrminantes continentur fub obiefto adx-

quatoprimae matcnac.quo fit yt nulla harum

poftit cftc cflcntialismatcriae,nequc vtronfti-

tucns , ncque vt confequens , nulla cnim deter-

minatio poteft infcqui naturam m&teria: : quod

fialiqua forma,fiuefubftantialis,fiue accidcn-

talis , comprehenfa/ub obiedo adaquato pri-

mae matcnaE eflct ipfi eflentialis, nonpofletam-

plius materia aliquam aliam recipere, quoniam

intus apparens prohibct alicnum.vtdiciturin

quarto contextu tert] j lijj. de Anima, quam rcm

optimedeclaratPlotinusinquarrohbro fecun-

dae Enneadis,cap.8. fed quaUtas , quae materiam

non coardet, ncquead aliquam certam natu-

ram reftringat, noncontmetur fub obiedo ad-

scquatoprimacmatcriaEjideopoteftabsque vlla

repugnantia attriKui materi» vt eflennalis, nec

reddit eam qualem illa qualitate , quam omnes

PhilofophircfpcAcre, quimateriam*7ro/of effe

afTcruerunt : huiusmodi qualitas eft potcntia

hicc vniuerlhlis , qux tantum abeft vt mate-

riam coai(aet ad aliquam certam naturam , vt

potius eamreddatliberam,&:aptamadomnes

d^Mir indiftinfterecipiendas. Ajquartum fumptum

*?»^rt- cxcontextu oaauo feptimi Metajjhyficorum,

^ *-^- refpondere poflumus , eam ncn affernab An-

e»/fo. ftotelc vtdefinitionem nGatense , neque cnim

eius confilium ibi eft materiam dcfinire, fed

folum dubitandi gratia oftendere mareriam

ciTerei eflentiam , quod poftea reprobaturus

^nfuta- fixzt , & oftenfuruseflentiam cfle formam: at

*f '-ypo- quoniam illa , quae ibi dicuntur de materia.

«»**• dicuntur ad modum definitionis , & ab Ari-

ftotcle vt vera profcruntur , & ita ab omni-

busvtvcra recipiuntur, etficonfequens, quod

jnde infenur, matenam cSc rei eircntiam,

talfum eft , ideo nts quoque eam vt defini-

. r r *'*^"^™ quandam matense rccipientes , aliter

leJp,nfio folucre dubmm hoc demus. Videturnonnul-

Y/y««f. iiscum Aueiroe dici pofl^e Anftorclem m ea

««& dcfiniuone non omifiije poientiam , quod e-

nim Anftoteles didt leifemm j^tdd^m . de qu9

Jin^tiU horumpr<»dscantur.1 Auerrocs itayidc-

A tur inccrpretari. vt dicat, hfs ycrbis fignificari
potcntiam recipiendi omnesformas, quando-
quidcmnonaliarationc cftfubicaum, quam
perpotentiam oaticndi: attamcn ca nequc A- Confutik-
ucrroismcnscft.ncquc Anftotclis; Aucrrocs //».
cmm non illa prscdida vcibaAriftotelis inter-
pretatur,feddeclarataliapr3eccdentia : quum
cmm Ariftoteles dicat , matcriam non cfl^e quid,
ncc quantum, ncc qualc , nec aliud vHum ex de-
cem gcneribus. Auerroesad horum verborum

B declarationem , quafi rationem adducens in-
f\\x\t\^oiuonUm eH tnftentia.tmni0tt/tu,'^t dt-
aum eft $n /'%?,:« J quat vcrba profert Auer-
roes cx fcipfo.non vtcontcnta in dcfinitionc A-
riftotelis,ipfeveroAnftotelesabsqucdubio in
ca dcfinitione potentiam non accipit , fcd cf-
fcntiam matcnac abftrahit a potentia , & a rc-
fpeau,quum dicat matcriam efle omnium fub-
icaum.cuius eflentia diucrfacftabeflcntiiso-
mnium rcrum : nam dicere matcriam haberc

C potentiamad omnia.eft potius camdicere o-
mnia, quam cflTequiddiftinaum abomnibus;
ergodicerc eam eflequoddamab omnibus di-
uerfum,eftnonconfidcrarepotentiam:dubium
igiturviget,&anobisaliterfolucndumcft.Ego
puto folutionem petendam cfle ex Themiftio R^ff^^Jf»
infaepe memorata ipfius digrcflSone : quume- ^era.
nimdicat, materiamin fuaprima notionenon
habere potentiam , & dicatdiificile admodum
eflreitamatcriam concipcre animofinevllore-
D fpeau adalia , non cfl^e tamen impoflfibile , fi
quisacicm mentis efficaciterintcndat,figniS-
cat vtilem quidem efl!e potentiam ad materi*
cflentiam fignificandam , non cfl^e tamcn ne-
ceiranam : illi enim qui magno ingenj; acumi-
nepraedki funt, ducenturquidemin cognitio-
nem efl^entiae matcriae pcr poKntiam, fcdeam
poftea concipient etiam non confidcrata po-
tenna, & infuaprimanotione absque vllore-
fpeau ad aha : illi vero , qui non ita valent in-

E genio , non poterunt quidem materix efl^en-
tiam compleai finepotentia , quareipicit for-
mas, &vteHturpottnt!alocodifferenti£, po-
terunt tamcn non ignorare potentiam efTe ac-
cidcns . cui fubcft ipfa materiae natura ab illo
accidcnte diftinaa,licct naturam illam vt ab-
folutam , &fincillapotentiaconciperc nequc-
antadeo , vt fi perpotentiam definiant mate-
riam,intcli!"gantfefminerepotcnt!3mlocodif-
ferentiae , quam penetrarc cogninonenonpof-

F funt: vnde colhgimus , necefle efle ad pnma?

matcna:cognitionem,hocordinepr(igredi,vt
primo loco eam cognofcamus vt materiam.
hoc cft , in lecunda notione , & prout refej-
turadaIia;pofteavero, fi pofHmus . ad pri-
mam quoque cius notionem perueniamuj,
& eius fubibntiaca absque vllo refpeau con-
templemur, quocirca in pnmce materis in-
f a ucfti-

i<57

Tacobi ZabarcUsratarini

t^s

Qtiittury

conjide

frtm&
muteris,

ueftigationeprimuslabor eftPhyiofophi natu-
ralis, qiii nonaliomodo eam cognoicit, quam
" Vtones ^'^ principium gcncrationis corporum natura-
lium, atque etiam vtmodoaliquoprincipium
motus&quietisineifdem corporibus: dux a-
liae fuperfunt primje matcria confiderationes,
ad primumPhylofophum attinentes, vna qua-
tcnus eftprincipiumquoddam, & pars fubftan-
tixcompofitx, non confiderataiprius genera-
tione, quaeconfideratiohabetur in 7. & 8. Me-
taphyfic.necpoteftelTefinepotentia. nam do-
cere non pofTumus, ex forma vt eirentia, & ex
materia vt vehiculo necefiario vnum compo-
fitum exiftere,nihcognofcamus materiam ha-
bere potentiam naturalem, qua refpicit for-
mam, quae eft aaus,&: ita cx poteftate&: aftu
vnumficri: altcraeftconfideratio materix ab-
foluta, de qua modoloquebamur, quam etiam
attigit Ariftoteles in illo feptimolibroinloco
pr3edi£to:fedpaucadchac erant diccnda, quo-
niam res ita funt a Philofopho cognofce^idae,
vt feeundum naturam fiant, materia prima eft
in rerum natura; non vt fpecies entis , fed vt
principium>& vtmateriafpecierum entis, quia
ficonfilmmnatur3efpefl:emus,materia eft pro-
pter alia,non ptopter fe , ficut etiam antea di-
cebamus, demateria igitur agit Ariftotcles in
primaphylofophia propter fubftantiam com^
pofitam, dum de huius efTcntia loquitur, tan-
git tamen ibidem etiam naturam materiae ab-
folutams idquefacitincontextuiliooaauo le-
ptimi libri, vbi hoc notare debemus^res omnes
poffe de materia praedicari vtpoteftatcat non
polFe Yt a£lu, potcft enim & affiirmari, & ne-
oari materiam effe res omnes, affirmari qui-
demvtpoteftate, negariautem vtaftu j fed hu-
^''r' lufmodi affirmatio declarat materiam in fe-
cunda tantum notione,& in refpeftu confide-
ratam:ideonullam eius mentionem fecit Ari-
ftoteles in ea definitione, fed. folius negatio-
nis, qua dicimus materiamnullam cfTe ex en-
* ' tibus, hac enim ne^atione fignificat ibi Ari-
ftoteles primae materix naturam inprmiano-
tione, qiium dicat eara cfTe quiddam diuer-
fum a rebusomnibus; fednecrederemus,ma-
teriam nihileffe nifi hancrerum negationem^
quum difficile fit eius naturam afTequi, ideo
fubiungere ibidem voluir, materiam non fo-
lum non effe aliquam ex rebuSjfcdnequeefTe
carum negationes^^quodefretefTe nihiij vt in-
de cognofceremus huicrerum omnium nega-
tionialiquod pofitiuum fub cfTe, qux eft ipfa
maccriae natura,iicet cxpiicatunon facilis, id-
copt-ream definitionem non cognofcimus re-
uera quid lecundumfe fit matcria, fed potius
quid non fit^cogiiofcimus tameneire fubftan-
tiim quandam lubiedum omnium rcrum na-
turis, qux ab his, & ab earum ncgationc diuer fa

Quomo-
do de mA

dtcentur
res e- ,
mnes, ^
^ut,m'jdo

^r/

A eft; cognofcimus igitur cam cffe aliquid fub-
ftans,& quid illudnon fit,led non omniuo qiiid
fit. Per aftirmationem vero dcclararur mate-
riainfecundanotione acccpta,idquc iit in pri-
mo libroPhyficae aufcultarionis , dum dicitur
materiam cflc primum fubiedum, cx quo rcs
fiunt, ficcnim figuiiicaiurcam fieri res omnes.
Confiderandum autem id quoquecft, Arifto-
telem in illoprimoiibro diftingucreamateria
priuationem,de negatione autemnihil diccre,

B contra vero in feptimo Metaphyiicorum , di-
ftingucre negntioncmamatcria, de priuatione
autem ne verburn quidem facerf proptcrea
quod materia in primanotione nonhabec pri-
uationem, fed negationem tantura,in fecunda
vero notioncpriuationcm,& Ariftotclcsinillo
8. contex.feptimiMetaphyficirraieriam inpri-
niatantumnoiioneconfidcrat, inprimoaatera
Phyfico in fecundafolum. Pcr hxc.igrturfub-
iataeft» ni failor> omnis difHcukas-

C

Ouomodo potentia vniuerfalis ad Materi-

am fe habeat in fecunda notione ac~

ceptam. Cap. XllL

DEclarato primo dlfto, fecundum fequi- Secum
cur, quod tale eft : fi matcrja liimatut in dtdttn
fecundanotionc&prout eft principium rerum»
potentia vniuerfalis ineft ci per fe in primo mo-

^ dodicendi perfe,& cftiiiicfrcntialisvtrationa-
le homini;huius didji ratio fumitur ex verbis
Themiftii in digrcffione prsdida, vbi inquit;
aiiacompetunt homini fecundum fe confide-
rato,&quatenuseft homo, alia vtrelatoad a-
liud, & quatenus eftpater; nam habere filium
eftilli accidensvthomini, idqueicparabile,fcd
eidem vtpatrieftefrcntiale:ficetiam albcdoac-
cidithominifccundum fe fumpto, fed eft de
eius efTcntia, quatenus ei\ homo albus, quia lo.
cum formae obtinet, quaefihomo albus; non
cftcniminconuenicns.quod accidens fitdeef-
fentia fubftantis, non fecundum feaccept.x,
fed fccundum aliquamaliamconfidcrationem.
Materia igitur fecundumfe, & fccundum pro-
priam naturamconfiderata, potcntiavniuerfa-
lis eft accidens cius propnum, & efTentiam
ipfius confequens, vt iam demonftrauimus;
fed confiderata matcriaproutrcfcrtur ad elia,
& vt eftprmcipium reruin, potentia vniuerfa-

F lis eft eius conditio neceiraria, tanquam eius
naturam conftituens,quemadmodum elfc ra-
tionisparticipem eft conditio neceilaria homi-
ni vt fit homo, &ciusnaturamconftituit;pro-
prius cnimmodus,quomatcriaeftprincipium
rerum naturalium, confiftit in hac potentia
vniuerfali, qua cft apta rccipereomn.es for-
nias, ita vt dicere poilumus, potenriam pati-

endi

\

de Prima rerum Matcria, Liber. I.

irfote^
tno Jit
artnm
tnci-
'*m re-
m mt-
rattfi.

■ror dlt_
orum
prtuA-
-nti ne-
'ittste.

mnul-

"ie con-
ierAtto
pitten-

169

cndi cCCc ratioftem formalem principi; matcria- A
li^j cfTentia cnim matcrix cft fccundumnatu-
ram prior ii.ic potcntia vniuerfali ,quia fubic-
ftum cft natura priiis accidente proprio , & efl:
tanqiiam eius caufa ; ipfa vcro potentix ratio , fi
beneconfidcrctur,eftnaturaprior rationc prin-
cipi; matcrialis.nonenimquiamateriacflprin-
cipium mateiialc, idco habct potentiam pati-
endi, fcd e contrario , quia habetpotentiaiii pa-
ticndi.ideoertprincipiummateriale jpotentia
igitur vniucrfahs eft velutiforma &:racioma- B
tcri3e,quateniis eft materiarerum , hoc autem
cftquatenusadaliareferturvtprincipium: hoc
figniHcauit Ariftoteles in fecuado hbro de Aui-
ma,quando dixit \_m.tteria eft J^tuy^t^a;^ ] na m
fumpta matcria, vteft principium, quomodo
fumiteamPhilofophusnaturalis, poteft voca-
ripotentiaincafurefto , quiapotentia efteius
ratio conrtitutma. Eft autem animaduerten-
dum.non idem de priuatione,ac de potentia
diccndumcfle: nam pnuationem iiimendo eo '^
modo , quem dcclaiauimus ,prmatio cftnecef-
faria matcnae propter generationem , non vt
coaditio materia: ad recipicndum , {z6l vt ter-
minusgenerattonisaquo,obidpriuatio eftter-
tium prmcipium diftuiftum ellentiahterama-
tcria 5 nam in generatione alio officiofungitur
materia, aiiapriuatio; &proprius eius modus.
quodiciturprmcipium , longe diuerfus eft ab
eo^ quo materia pnncipium dicitur^.at poren-
tianon eft terminus geaerationis,fed eft iblum»-'^
conditio ncceflana materiae , vt fit materia,
proptereahxc non conftituit quartum princi-
pium , fcd eft ratio conftitucns principium ma-
leriale. Idcirco erraircmihi videntur nonnul-
li. qui prmationis necefHtatem meo fuam ef-
feextftimarunt, vt fit neceliaria proptermate-
riam,hocargumento dufti , quod ex materia
Jion priuata mhil generari poffet : hoc aurem
dicentes videntur priuationem ponere inier
conditiones,materiale principmmconftituen- ^
tes,quoiieretvtpriuatiOnonefrettertmmprm-
cipmm, ficutetiamde potentia mododiceba-
mus. Quamobremdicendumpotiuseft,?-^^- *
uationem cireprimumneceflarram propter ge-
nerationem : tanquam eius terminus a quo,
quia de ratione generatioms eft , vt non eife
praecedatcifc; demdevero efTenecefrariam ma-
terix eo modo,<juem antea declarauimus, nem-
pequoniam prmcipia praeflant fibimutuamo-
peram. &quenradmodum exmateria finepri- -^
uatione nihil generaretur, ita neque ex prma-
tionefmemateria,neque ex-duobus principiis
vtcunqueacceptis fmc tertio. His igitur duo-
busmodisfchabetpotentiavniuerfahsad ma-
teriam , vt ego arbitlor, & oer ha:c miUta difli-
cultatesfoluuntur. Sententiamautemnoitram
teftimomum aliquorum comprobafTc videtur.

170

qui duo hscc dida , corumque difcrimcn non
mtclligcntes, eatamen vtraqueprotulcrctan-
quamabipfa veritate coafti : nam quatuona-
tioncsattulerunt, curhsecpotentiafit eflcntia-
hs primx matcrix 5 vna eft . quoniam manat

immediatcanaturamaterisejfecunda.quodpcr
cam effcntia materiac ad formam diiigi tur j ter-
tia, quod ex matcria & forma fit vnum tnn^
quam cx potentia & aftu ; quarta, quoniam Ji aec
potcntia ponitur loco diffcrentix fubftantialis
ad declaiandam naturam materiae, qujealitcr
dcclarannon poflet. Hxc omnia vcrafunt, {\
bcne ac diftin£l:e intclligantur:namprimus'&:
quartus modi referunt primum diftum no-
ftrum,quoafreruimus potentiamrefpe-ctu jna-
tenaeinprima notione acceptx efTe proprieta-
tem conlcquentem eius naturam, & fumi Jo-
co propriae difFerentise ad declarandam mate.
ri3e naiuram , quum fine potcntia dicerc qui-
dempoflimus quid matena non fit , fed non rc.
ueraquidUt:fecundusvero ac teniusmodi re-
tcruntfccundumdiajmnoftium :nam efl^entia

matcnaeadiormamr^piendamdin2itur,dum
mateiiam vtprin(^|^ confideramus : dirigi- '
turautempcrpotentiam taquamper rationem
toimalem.quodifticonfitentur, dum dicnnt
per eam : nonenim recle diceretur,per poten-
tiam, fipotcntia eflct foliim quoddam confe-
quensjfed.hoc conuenienterdicitur, fi poten-
tia eft quoddamprius , quod caufaelocum obti-
net 3 idem eft fenf iis terti; modi : nam in eo quo-
quematena vipnncipmmfumitur,proindeeft
ei eflentiahs h^cpotentiaiuxta primum mo-
dum dicendi perfe ; difcrimen folum eft , quod
in lecundo illorum modo matena confidera-
tur vtpnncipium generationis corporis natu-
ralis , qua: cft conflderatio Phyfica 5 in tertio au-
tem vt pnncipium. fubftantis materialis, qus
eft confideratio Metaphyfica , & vtroque mu-

neretungiturmatcriaperpotentiam,tapquam
perrationcm tOTmalem. Hi ergoin omnibus
verurn-dixcrunt, diftindionem tamen dupli-
cis eflentiahs non animaduerterunr, fed ea con-
tuderirnt, & tanquaai vnum & idem pronun-
ciarunt.

T>epotentiapartkulari,quomodo ad Ma-
tenamfe habeat. Cap.Xl V.

DEmum tcrtium diftum eft ; potentiapar- Tertiuya
ticularis cft accidentalis materis , tam in dtSttm.
pnma, quam in fecunda notione accept2,fu-
mcndo accidentale pro eo , quod diftinoukur
ab vtroque efl^entiali , hoc eft, quod necpri-
mo, nectecundo modoeftperfe;hocita pro-
banpotcft: illud,fine quo aliud efl^epoteft,& „ • ^
eft,accidentalei]]ieft;atfinepotentiaparticu- '
.lari poteft materia exiftcre, & exiftit, tum vt °'

i' 3 cns.

Jacobi Zabarcllae Patavini

cft.miiiorprobatur: poteiitiaparticulariseft il-
la. quxhanctantum formam refpicit, vtfor-
fiiamhominis, nonahas; atquifinchac pavti-
culari potentia cxiftcrcpoteftmateriavt pnnci-
piumaliarum rerum, &:exiftitadu , priufquam
hanc potentiamparticularem recipiat; patete-
iiim non elfe in lignopotentiam particularcm

{imoprimilibriPhyficorum , quandodicit, po- ruptib$'
tentiam non eflc de elfcntia materiae, eoargu- /^^^7.
mento vtens , quod quum in aduentu form*
h3ecpotentiaintcreat,matariarunulinteruet,{i
potcutia eftetillielientiahsihxcenimAucrrois
ratiodepotentia vniuerfalinihil roboris habc-
rct, quumiUanunquam intereat : hanc etiarn

adformam horainis ; quoniam igitilrpotcmia B refpeatSmipliciusmcontextu qainquagcfimo

hxcparticularisnonvnaeft, fedplurespro for-

marum multitudine, finequalibet exifterepo-

teft materia , promde nulla talis potentia eft

Secuniit tnaterise eircntialis. Prseterea hsjc potentia uec

»•/»//». primo , nec fecun do modo dicendi per fe in ma-

teriaineft, ergoeftil!iaccidentalis:confcquen-

tiacftAriftocel. in context. ?2. UbnprimiPo-

fteriorum : antecedensfacileprobatur : namfi

hsec potentia ineHet materiae per fe vel primo,

vel fecundo modo , materia nullam formam '

recipere poflct , neque emm illam , ad quam po-

tentiailla refertur, neque aliarum vUam; non

illam,adquamrefcrtur^uiareceptaformapa-

tentiaperiret ; toUitur efi^potentiainaduen-

tuaftus- attamen interire potentia non poflTet,

quia quicquid ineft per fe vel primo , vel fecun-

do modo, id neceflaria , ac fcniper ineft: non

ctiam alias , quia adnullum earum eflfet pecu-

liariterprseparata, fed ad illam folum ^ non po-

teft autem materia aliquam formam recipere,

nifi prius ad eam recipiendam praeparetur, &

habeatpotentiam particularem refpeftu illius.

"T^rfia Prseterca materia fuapte naturaeft libera , & in-

r-itjo. determinata , & aeque refpiciens omnea for-

jtias ■■> ergo nihil detcrminatum potefteius ef-

fentiamyel conftituere , velconfequi j quare

nec|ueh2ec potentia particularis , quum fit de-

terminata ad refpiciendam hanc vnam for-

mam, nonadalias; patet igiturhancdetermi-

nationem > &coaraationem nonprouenire a

na t ura materise , fed ab aliquo alio , "s^t ab agen-

.te, & aforma praefente , quse refpefta formse ad-

uenturx locum habet priuationis i hscemm

parncularis potentia iJIa eft , quam antea dixi-^

inuseirecumpriuationeconiun6tam:fiquidem

potentia vxiiuerfalis negatione potius iundVa:

cft, quam priuationi. Noneftautem ignorait-

dum, duo inhacpotentia particularieire con-

lideranda , vnum ipfam potentiam recipiendi

formam quatenus potentia eft , alterum vero

jllam dererminationem & reftriftionem ad

hancvnamformam refpicicndam , &nonada-

lias : quatenus igitureftpotentiapatiendi, ea-

t-cnus infequitur naturam materiae . & ita illi eft

cflcntialis; fedquatenuseftdeterminata,&co-

arftata, eatenuscft eiaccidentalis , necproue-

ftit aiututa niatanst, fed ab alio , vt di^uxn eft.

D

o£tauoeiufdemlibii, quando^ dixitpotentiam
cffe accidentaleni materix ; quare hanc
potenriarum qiftinftionem dubia multa fol-
uuntur.

Qtunampotentia aiiui opponAtur.
Cap. X V.

QVum duplex fitpotentia, confiderandum
manet, an vtraque opponatur a£Vui,an al-
rci.Aibltun : depoteniiapari;iculariciararcseft,
habet enim priuationem coniundam, rationc
cuius oppjiiicur aftui priuatiue, vt diAumeft
fupra. De vniuerfali vcropotcntia dubiumeft, Potem
ea namque non cum pri uatione , fed c um nega- ^ntuet
tioneeft coniunaa , quamobremnon potefta- lis non
ftui opponi vt ptiuatio habitui , fi verum eft id, ponit»
quoAantea diximus , potentiam opponi aftui nilm'
ratione priuationis annexse : praeterea hsec po-
tentia, quumperpetua fit, & nunquam intei-eat

^non recedit in aduentu formae , non eft igitur
contraria iormas, ficum ea manet in materia.
Quapropter hmm ego fententise fum , poten-
tiam vniuerfalcm non opponi adui , fed de fola
particulariidverum elTe, quodfupradeoppofi-
tionepotentias &a£l:us didum a nobiseft; po-
tcntia namque vniuerfaliS' non refpicit rcucra
formam , fed potius uniuerfam formarum o-
mnium colledionem , leuearum infinitamre-

' ceptionem, quofitvtnunquamtotaimpleatur,
proinde nunquam intereat , fiquidem interirc
potentiam inl aliud eft, quam totam adimpleri,
quod dehac dici minime poteft. Huie poten-
tiaefimiiis cft potentia continuiad diuilionent
infinitam, qusenunpuam ad pcrfeftum adura
ducitur ; fed ad imperfedum > qui cum potentia
fempereftcommiftus : haec eftAueiroisfentcn-
tiain^. Metaphylicomment. 11. vbi dicitpoten-
tiam concinui addiuifionem infinitam, &po-
tcntiampnmaemateriae adinfinitas formas , c-
iufdemelferationis, quianunquamadcomple-
tumaftum ducuntur, fc<iadincompIetum,qui
tiunquam lemngitura poienta: idcmlcgtmus
apud Auerro<:m in Commenr. 79. libri ottaui
Phyficoriim, vbidicitnon danpotentiamadi-
UAaamatenalcminhnitfUn) daritan^epafnnam

inti'

175

dcPrimaferumMateria, Libcr. I.

i74

infinitam, hxc cnimcft potentia primx mate- y fomws pofterioiibus tcmporlbus aduemuras;

riae, qux ab ipfa materia nunquam fcparatur>
licet ei alius lcmper, &alius adus adueniat : fcd
in illoCommentario vndecimo libri noniMe-
taphyficorum clarc dicit, potentiam hanc infi-
nitam, & perpetuam, quae eft in pnma matcria,
noneHeillam.quacrcfpicit aftum; nam poteii-
tia, qu3eadadumrefertur,eftilla,qu3e opponi-
tur aaui,& in aduentu adus deftruitur. Hsec
igitur potentia vniuerfalis non opponitur a

vt ad formam auri, vcl ad formam lapidis. licct
fien pollit, Vtdifrolutofeminein elementa,cx
iis poftea gencreturlapis, vcl autcm ad illas igi-
turtantummodofoimasmateria habet pottn-
tiamparticularc,quas ftatimpoft illam, quam
habct,rccipcreapta eft, hx autcm plures qui-
dem efTc poflunt, non funt tamcnomncs, nc-
que infiuiiae. Patct igitur potcntias particufa-
rcs, qux rcfpiciant infinitas formas, efFe qui-

Af ■ r j j n.- „ ' '^ , ■ . . -i"- »»-«t"^»"m wiiumub lurmas, eue qui-'

a:m,fcdquandoveftrmgitur, &contrahiturad B demmHnitas,nontamcnfimuI omncs exifterc

i o — ^

recipicndam aliquamccrtam formam tunc fit
oppofita ilhformae, quia iam fafta cft parti-
cularis. j& iunda prmationi propriae illiusfor-
mse. Ex his fiimitur folutio cumfdam dubii,
quod multis negotium faceffit, cuiusmcntio-
nemfacitAchillinus inprimofuolibrodcElc-
mentis dubio 13. & loanncs Gandaucfis in quse-
ftione.z5.Iibr)pnmiPhyficorum,idquctalccft:
in fingulaportioncmateriaeineft potentia reci-
picndifoimasnumcroinfinitas, iuxta Ariflote- c
lis fententiam acternum mundum ilatucntis,
quoniam igitur fingulo aftui propriapotenria
refpondct, lcquitur ciTe iniHamateriapai icu-
lapotentiasnumero innnitas, &itadart nume-
rimiadu infinitum.quod nullomodo aiieren-
dum eit Gandauenfisnefciensdubiumhocali-
ter folucre; concedit eficinillamatcriapottn-
tiasinfinitas, quodeft abfurdum maniieilum,
ideo & quae ab ipio, & qux ab Achillino hac de

,. : ^ 1 , , ' — '-"••""'^'6"""'^»- «^udi-Lumreaioatur oer vni'

redicuntur,qtmmvanaprorfus,&mutihafint. D formx aduentum , neceiK: eft vt fimiilrcdia'

ineademmatcria.vtinargumentofumebatui-,
fcd vnampoftaliamaducnire, ficutetiam for-
mx vna poftaliamdcrnateriaeducuntur;funt,
igitur comodo infinitse potcntiae, quo etiam
formaefuntinfinita:,nempcnonaau, fed pote-
ftate, & fuccefrione, quod qiiidem noneftab-
furdum; fic enim etiam continuum habetpo-
teftatcm. vt in partes diuidatur fucccilione in-
finitas; quam continui potentiamfi vnam cf-
fedicamus.quxrefpiciatinfinitamdiuifioncm^
ea rcfpondebit potcntise vniuerfali primae ma-
tenae tefpicienti indiftinde omncs formas, &
mfinitas per infinitani fucceffionem aduentu-
ras, licet ipfa fit vna, illae vero innnitae.Sed Gau-
danenfisvidens hancfolutioncm,qu3e excon-
fideratione potenttae vniueriaHs fumipoterat,
eamnititurreprobare,& inquit: fi vna nume-
rocftpotcntiarefpiciensinfinitos aftus aducn-
turos, crgo fi h^c ad acTrum rcdigatur per vnius

uenjis ce-
tra filu-
tionem^

dimittantur. Ego vero conflanter negandum

futo,efreinillamatcria potcntias iniinitas,di-

cocnimvnamefrepotentiam vniucrfalcm, pcr

quam materia refpicit indiilinfte omnes for-

mas pcr omne futuium tempus aduenturas:

potentias vero particulares clic quidem infi-

nitas, prout refpiciunt aftus numero infini-

tos^atnonfimulomnes exifterein eadem ma-

tcria : fingula namq; huiufinodi potentiacum

priuatione eft, & cum proprla praparatione

ad talem formam, non potcft autemeadem

materiae particula effc fimul ad omnes for-

mas recipicndas pcculiariter praeparata, nani

dicere ad omnes aeque praeparatam, cft dice-

rc ad nullam, & omninonegareinmateiia po-

tentiam particularem : haec igitur potentia in

cadem materia vel vna taiitumeft, vel pluies,

noH tamen intinitx, fcd paucae , vt in femine

humano, cft potcntia particulans, & proxi-

ma adformamhominis recipicndam;eftetiam

in eodcm parti<:ularis potcntia recipiendifor-

mas elementorum, poteft enimtuminhomi-

nemconuerti, tum in elcjnenta difiblui; at

siuila ibidem eft potentia parcicularisadalias

tur ad adum rcfpcdu omnium formarumr&
itaneceficcft, vtadueniente vna forma; adue-'
niant omnes,& infinit^ eodem tcmporis mo-
mento. Haec tamen argumcntatio vanifHma Soluth
cit qma nos negamus hoc abfurdumfcqui,& oy,eaie-
m hoc ipf e deccptus eft, quod. fuppol uit po- ^^.
tentiam materix penitus adimpleri per vnius
iormae reccptionem, quod quidem de po-
tcntia vniucrfali falfnm cfTe afTerimus, ea
namque non vnam tantum formam refpicit
fcd omnes, ideo vna reccpta in materia, non
adimpletur tota potcntia , fcd rcmanet refpi-
cicns ahas ; fola autcm potentia particularis
adimplctur per vnms formae aduentum, fcd
fajec illam vnam formam refpiciebat, non a-
lias, ideo noneft ncccfrarium ,flmul ciimilla
torma alias omncs formas aduenire- arcru-
mentum igitur Ga.idauenfis nihil roboris ha- ^
bet, & folutio noftra praedidi dubii firmifllma
ac tutiffima eft: poteftautcm quifque ea , qua^
-haaenu5 diximus. benc confidcrans, & prae-
diftis diftinaionibusvtens.alia, quoqucj
quse hac de re exiftunt, dubia fa-
cile fol ucre.

175

I7<S

J A C O B I

^»

Z A B A R E L L ^

P A T A V I N I,

D E

F R 1 M A R E R V 2d M A T E R l A.

LIBER SECVNDVS.

Sententia Scoti de a^u entitatiuo Ma.-

teri(Z, & eius argumenta.

Ca^. L

Adenus ea confideraui-
mus , qu3e primx rerum
materiscjvt ad alia relatse
competere viderurjfequi-
tur vt illatrademus,qu3e
ad primam eius notione
pertLaent,, atque illi fe-
cundum fe fumptae attri-
bui ab aliisfolent,qu3e eodii^cilJoralunt.quo
magis abfcondita, ac tenuis, atque exilis eft
pfimoemateriaenatura;hincenim fit, vt longe
facilLus fit eam vtad alia relatam , quam vt ab-
folute acceptam contemplari. Duoautem funt,.
q^use cofidcranda proponii.tur, & de quibus ma-
gnaeitefoletinter Philofoplios.difceptatio ; v-
iium,anprimamatcria fecundii fuam naturam
adum aliquem habeat, alterum vero , an llt per
Scof/of/- fecorpus-.Aauminmatexiaponit Scotus Iibro
*i'o. ^ 2. Sententiarum,difl:in£t.i2. qusil. uScj. quem
Dti<i.pote vocat aiflumentitatiuum j&huncdeclarans m-
tiA apud qujtduasdarip.otentias, proinde &duos a£tus
'Scttum.. il lis refpondentcs; vnam; vocat potentiam llib-
iectiuam, quse txibuiturmaterLae j hsec enim., po-
tentiamhabet,vt omnibus formis fubiiciatur,
ideohuicpotentiaerefpodet afius formalis.qui
cam ajdimplet: alterampotetiam vocat obiedi-
uam, eaqj tribuitiu- noncaufae,fed effectuij ef-
fedus eninx quinoiieftaclu,.e{fe tamen poteii,.
dicitur effein potentia obiediua refpeftu fua-
jum cau(arum,aquibusproducipQtefi:, vtante
Biundi creationem dicim.us mundum fuiifcin
porentia obieftiua opificis, a quoproduci pote-
lat, fed non in potentia fubiediua, quia nnlla
praierat materia, ex qua mun.dus generatur,.
fed exnihilocrcatuseft: hbmoveroantequam
gcnerctur,diciturefreinpotentiatumobiefl;iua.
te("pcdl:uagcntis,aquoproducipote{l-,rum.iub-
ieftiua refpedu materiar, exqtia potefl gencra-
xi- Poteatiaehuicobiediuse refpondeicinq^uiL

A a£tumentitatiuii,quandoenimresefta£l:u pro-
du£ta, & iam habet efle aduextra fuas caiifas»
tuncdicimaseam habere aftum, non quidem
formalem, fedrvtipfe vocatj entitanuu,ialem
igitur aftu, h.ibuitprimamateria, quiiprimuin
aDeoiuitprodu£l:a,fine vUaope foraix, & ita
fccundumpropnamnatuiam, & fecuadumpri-
mam fuam notionehabet aduni entitatis pro-
prium, & abaftu formali, quem poftea recipit,,
diftindum. HKceftScoti lcntentia, quam ipfe Primur.

B> plunbiisargumentisconfirmaienitiLur, quoiu. argumh
piimum,quod ex hi;3, quse modo di.\imus, col- tu- Scot,
ligitnr,taleeit:idquoda£tareperiturcxtraliias
caufas, habens eniitarem reakm diftindam ab
entitatibus omnium aliarum rcrum, eftens a-
ftu, &habet aftum entitaiiuum: at materiaeft
huiufmodi, vtpatet; ergohabetperfeadfii en-
titatiuum. Secundoficargnmenta.tur: (i mate- Secundt
rianonhabetactu entitatem realemdiftindam
ab entitate formae, compofitum non poteft dici

^ compofiiii, fcd ei-t fimplex, quia non dicitur c6-
pofitum, nifi conitet ex re & re, & vtraq; res fit
aduin illa c ompofiti orle . Terti um fumit argii- Tertim
mentum ex modo loquendij dicimus cmm ma-
teriam elfe adu principium pei fererum natu-
ralium, elfe adu materiam, elfe adu Itibicdam
formse 3. eft ergo ens adu ; nam fi detur oppofl-
tum,noneritadu principium, neq; adu mate
ria, neqjadufubforma. Quarto, materia apud Q^^^t»
Ariliotelem eft id, ex q^uo praexiiiente, & n\-

D exiftente res fiunt, ergo exiftente; atqui exiiien-

tiadicitadum, ergo materia eil ens adu. Pof. QutntH
fumus, etiam fentcntiam Scoti coiifiimare au-
thoritatcThemifl:ii in digreffione priedida, vbi
inquit,materiaminprimafuaaotione effe ali-
quid, & eiTeadu.. Hocitadcmonftrato, infert secundU
iade Scotus alteram hanc conclufioncm: quum conc/ujzi
materia adii entitatis habeat, potcft etiam per Scoti.
feadaexiftere fine vUa forma, quod multisar-
gumentisprobat. Priin.ofic: politiuumabfolu-./V/w»;»
E, tum.diftindii ab alio abfoluto, & natura prius (irgun)e>
ilio, poteftabfq; repugnantia iine illoexifterc: tfim.
atmateria eftens pofitiuum abfolutum diftin-
dum a.fQuna,. & prius omm forma. tam acci-

deatar

ll7

de Prima reruiii Matcria, Libcr II.

IJX

dentali, quani riibn-antiali; ergo matcrJa fine vl- A ftotclem diuiditur in materiam , & formam, &

lafbrmacxiftcrepoteil:; maior propoliiio clara
cft cx difci-imine ablbluti & rcipcifliui j rclpc-
ftiuum enim vt fit, rcquiritruumcorrclatiuum,
ablblutum veronorcquiiiialiquid aluid.quarc
fine alioel]'cpotcft;patct'ctminor, quiamate-
ria eft cnspofitiuum, &: abfolutum , quuni ilt
fubftantia,& eftnaturaprior omniforma.nam
inquitArift.inpartic 5^. hbri i.Phyf.iubieftum
^ecHndfi cft natura prius prsdicato. Sccundo, materia

conipolitumi fbrma quidem cife non potcft»
quumScotus: diftinguatmaximc afturn hunc
entitatiuum ab aftu fbrmali.multo minus eft
ahquod compofitum, quia fequeretur iii cnti-
tatematcrise ciic compofitioncm matcrix cum
forma, &c a£tum hunc non eile nififonna]em>
quorum neutrumconccdcretScotus^fi vcro eft
materia , vel eft rnateria matcriae, & ita materia
conftaretexaliamateria; veleft ipfametmate-

comparataciifingula formapotcft exifterefine B ria, quod omnino conficendum eft^ qucmad-

Vert/itm

Ton da-

'■ira.lt pis

irfor-
lalem.
l^tis en
•tat/at
".probA-

'0.

illa; ergo etiam fine omnib. fimul fitmpLis,quia
fi vnamrefpicit contingentcr, omnes quoque
contingenter refpicit. Tertio, fi materia non
pollet exifterefiiieforma, prjefcribcret iibi for-
mam,ergoahquam ftatutam fdftiiamj at hoc
falfum elt.quoniam materianullam fibi certam
formam prsefcribit : confequetiam probat, quia
id,quod fibi prxfcribit genus, certani qiioque
ahquam fpeciem illms gencris necefTano fibi
prxicnbit; fl quid eaini elTentialitcr ell ani-
mal, eft neceflario ahqua certa iliccicsanima-
lis. Quarto, ad huius fententise confirmatio-
ncm adduccre pofilimus Simplicii &: Aucrrois
tcftimonium :namSimpIiciusiiT cotexiu5.z. li-
bripnmi Phyiicoruinquitjmateriam elfe pof-
feperfeipfam, formani veronopoire. Auerroes
autcm inpriniocapitehbride Subftantia orbis
dicit, matcriam eHeafiu vnura ex entibus pcr
feexifteivibus. Qvuire confiteri manifefte vi-
deniur Simplicius & Auerroes.primam mate-
riam poiTeper fe acfu exiftere fine vHa fbrma.

ConfutattQ opinionkScoti. Cap.II.

HAc Scoti fententia- primo quidem afpe-
du ipeciem quandam veritatis habet, atfi
beneconfideretur, falla eft,tum fecundumAri-
ft:otelicain,tum feciidim verampliiloibphiam;
vanuenimeft,aUum an:ura poneie praetcr for-
malcm, Q^uodoftendo tum ex aciiis, tum ex po-
tentije conddcratione , vnde etiam Scotus ad'
probandum aftum entitatKium argumentum.
fumebat;antcomniadicere debetScotus,an a-
£tus entitatiuus fitaUquid, annibil;nam fl ni-
hil eft, ergpnoii datur ; fi vero aljquid, videndii.
eftquidnamfit: igitur. ne ipfumcum a£tu. for
Hiaii confundsmus, confidcremus irium > qui
attribuitur primx materise. qus lecundum fe
nullumhabet actum formalcm ; aclus igitur,
queminpriraamateria Scotusponit, fi elf ali-
quid, vel eft fubftantia ,. vel accidens ; accidens
quidem effe non poteft, quia fecundum Sco-
tum mlaliudeftadus entitatiuus, quam enti-
tas talis, entitas autem materise-ml ahudcft,,
nifi materia ipfa; nonpotefl: ergo aftus entitati-
uusmateriaeeircaccidens, nifimateria fit^cci-
dens, quod quidemScotusnondiceret; eft er-
go lubftantia: atquL fubilamiafecundom Ajf-

modum enim ens homo, feu entitas hominis
nilahudeft, quamhomo, ita nil aliud eft enti-
tasmateiise, quamipfamctmateria; hancigitur
entitatemaftumappellare,itavanum eft., vtne
mentequidemconcipipollit,quucn potius na-
turse materise contrarium nomen omnes Phi-
lolophiattribuennt; nempe nomen potentiae,
& dixerint eius naturam in hoc effe conftitu-
tam,vtfit ens poteftate,potefbs autem opponi-
tuf adui, qunre quum mafcriaiitfimplex, fie-
iu.snaturacaeft, vtfitpotentia, eadeni r^jjj^o-
teft cflc a£tus; quam in fententia Scoti aMndi-
tatem op.ime notauit loannesBacconius in di-
ftinift. 12. lib. 2.Sententiarum. Vel enim p oten-
tialiias materiae eft actualitas , vel fl re diffin-
guuntur, naturamatcriseno eftfimplex,quum
pervtiamque mateiise natura denotetur . lllud
quoq; apud Ariftotelemapertelegimusin con-
teAtu2. librf2.deAnima,vblmatcriamdicitef-
fepotentiam;& incontextuS.libri 7. Metaphy-
ficorum,ncgatde materia omn.em detcrmina-
tionem entitatis; illud igitur quodnoii eft aji-
quod ensdeterminatum , quomodo poteft vo-
cari ens aftu? claraeft etiam fententia Arifto-
telis , quod ens diuidatur.per pptentiam & a-
£tum, & inomni categoria tit potentia & aftus ,.
vt. videreeftinlibro tertioPhyficorum;part. 3.
& 6. & ini^deAnima,partic. 6. igitur fi datur.
" ens poteftate, quomodo omne ens debet a-
ftum denorar^ l eft, igitur hic aftus commen-
tum Scoti;quodenim materiam appeilit ens,.-
concedimus, fed non ob id eft dicenda ens a-
ftu, quum fecundum fe non lit ens, nifi potefta-
te,imo nequeproprie dicatur ens, vt; antea of-
tendimus,. & yt Ariftoteles dixit, fed princi-
piura & materiaentium,fiquidemnon eflinrc-
rum mtura tamquam fpecies aliqua entis,ne-
q^ue habet ccrtam vllamnaturam fpecialenn,fed
fblum eft quoddam incfioaraentum fpecierum.
entis ■ quum igitur materiatalis lit, eam appel-
lare actum, quatenus efl ens, & fingere hunc ef--
fe diuerf um ab a£tu formali, aibitmria eil ap-
pellatio,quje onini ratione caret, poflemufq; ea-
dem,rationemateriamappelIarea.finum, ac di-
cere nos afinu fumere in fignificatione diuerla
ab illo afino, quieftfpeciesanimalis/quin po--
tius £auoaiconfoiiii,ac neceffarium cft, dari in
£ 5: rebus.

//»

vebus aliquid, quod iitpura potcftas, nihilque
in Te habccit aftus, vt lit idoneum rerum o-
ninium inchoamentum, ficuu re^fte confide-
vatloannesBacconius in loco prsdifto. Sed
1*»nnti£ atlus hic effi<:aciter etinm reprobatur per rc-
obtcfnnA probationem potentiae obieftiux, quam Sco-
reproha- tus excogitauit : nos enim apud Ariftotclem
t,„ duas tantumpotentiasinueniemus,aauiam&

pafliuam, vtpatctm nono Metaphyficorum , &
duostantum, primum&fecundum.quosponit
i-ninitio iecundi libri dc Anima, quos adduas
illas potentiasoptime refert Thomas in qus-
ftionepnmadifputata,(^.icens, potentiam paf-
fiuam referri ad adumprimum, quia materia
cft receptiua formse; aftiuam autem referri ad
operationem , qux eft adus fecundus : & licuti
pvimo didus eft aftus de opcratione, pofl-ea ve-
ro traduftum eftnomen etiamadKormam j ita
primo dici nomen potentiae de aftiua, deinde
attributum effe etiam pafHua: & ficuti nihil
paritur jnifiratione potentise paffiuae, ita nihil ^
agejMaiii rationeadusprimi;nampati eftma-
teril^gereautem formae, folinamqueformae
potentia aftmaattribuitur. rotentiaigitur ob-
iediua nihi-1 eire poteft ab his duabus diftin-
dum, idquefacileoftenditur: namfi dicamus
homincm, quinondumeftgenitus,<ffe inpo-
tentia obiediua, quserendum erit> in quonam
capotentiaadhaereat.qwum adhuc honio non
■fiv; certe nilaliufrrefpondejri poteft, nill eam ef-
fe in prima matena; hominis enirn generandi ^
nihil tuncexiftit,ni(imatena, qua: ipGus pars
futura eft; atquj potenria m matena non alia
ineft. quam fubiediua ; quare potentia! Ua ob-
iediua,qua-homopotejl:ate eile dicuur, jvu a-
liudeft.quampoientiaiubicdiua; nam dicerc
homiiicmeiiein potentia obiediua, eft dictre
materiam haberepotenciam recipiendiforma
hommisjimonilaliud cft poteftate homo, ni-
fl ipfamet matena. Idem ctiam de potentia a-
diua confiderare poflumus: quando enim di-
^itur, mundum, antequam crearetur, fuiffe in
potentia obiediua refpedu agcntisjtunc wq^
{lornificamus potentiam aliquam exiftentem ;
quum enimtuncmundusnihilfit, nihil etiam
€ftiftapotentia,pvoutmundoattribuitur,quia
nihil exiftit in quo recipiatur jideofibencilla
potentia confideretur.xnlfignificat fecundum
fe, nifi nonrcpugnantiam termmorum, hoc eft,
negationem impoifibiUtatis, & veritatem hu- 1
ius propofitionis: poflibilceftmundum crearij
talem autem potentiam non effeahquidreale
docet Arillotclcs in eontextu decimo feptimo
libriquinti Meraphyficorum; vanum igitureft,
hianc potcntiam, qux nihil eft, nili ens ratiO-
nis; Itatucre vttcdiftindam ab illispotentiis,
quaeapudAriftotelem fuRtentiareaha: cft ta-
mcn hzcpoteixtia obicdiua aliquid reale; dum

Jacobi Zabarcllae Patavini I8«

A fumiturvtidem.quod potentlaadiua; quan-
do enim dicimus mundum effe in potentia ob-
icdiua, fi quid rcale fignificamus, id non eft nifi
ipfa potentia adiua Dei, ita vt dicere mun-
dum fuiffe tunc in potentia obiediua, nihil a-
liud fignificet, quam Deum habuiffe tunc po-
tcntiam adiuam creandi mundum, potentia
autem Dei Deus ipfe cft;igitur nihil reale re-
fpondct ilU potcntise, nifiDeus ipfe, cuius eft
potentia creatiua; nihil ergo eft illa potentia
B obiediuarediitindum a potentia adiua. Hinc
coUigimus , conuenientais dici,effedum,quan-
do nondum eft, effe tamen poteft,cffe in po-
tcntu pafliua materise, quam in potentia adi-
ua agentis; quofit, vtetiamconuenicntiusdi-
ccretur in porc ntia obiedma refpedu mate-
ria, quam refpedu agentis j quum cnimytro-
quemodoaliquidipfieffeduiattribuamu§, in-
aniter id attvibuimus, quatenus ilie effedus ni-
hileft: vanum ergo eft attribuerc mundo po-
tcntiamobiediuamrefpedu opificis, dum ipfc
mundus nil penitus cft, quum nulla prorfus
mundi parspracexiftat : at fi diccrcmus homi-
nem generandum praeexifrere inpotentia ob-
iediua, id cft, fubicdiua materi^, rcdius lo-
queiemur; natctia cnim proeexiftit, qvijeiutu-
ra eft parsfubftantioe hommis gener.TnfU, pro-
inde poteftate hcmoiure appeliarur;a'iquoigi-
tur rnodo tunchcmo exifai,cui attv^buamus
vt fit inpotontiai)bicdiua, lciquia homo iile
non cil: niu matcr.a ipfa.njl aliud eft potentia
obicdiua,q»a:tribuiturhon[i:ni.qnan-vip{a po-
tentiafub:ediua ujatcnse, \t antciiidum elt,
E> his ig't! r patct, p«,.Tv;ntiam obieduam ni-
IvilciicdiiTioctuouab udiua, & a paHiua, &: o-
mnia aigun^enta, qusa icdatcribus Scoti pro
fux opsnionis deienricnc adducuntur, vana
& fophiftica iunt: ca quidemmulta funt, fcd
in prselentia fatis fit duo in medium affefre. ^-^^''^-
Vnuin cft.potcntiaiubicdiuamaterije vnaeft: ^''^ienti '
potcntije vero bbiediuje, quse effedibus at- Scot/fia-
tribuuntur, funt plurimse ; nam dicimus ho- ^*'»-
niinem effeinpotentiaobiediua, refpcdu ma- Prtmun.
tcrise.ficafinum, ficlapidem, & aUas les; plu- ^rgume
limjc igitur funt potentiae obiediuae cffedi- tf^nt.
bus attributae, vn;« autem cft potentia lubie-
diua materis, crgo re diftinguuntur: fic po- ,

tentia adiua vna in agcnte elf ,obicdiu3e au- j

tem plures , quia plurcs effedus ab eodcm a- j

gcnte produci poffunt. Alterum avguraentum Secandk
eft: fubiedum generationis eft re diftindum
ab vtroque tcrmmo, ideo fi genercturacr, tcr-
minus aquo mutationis ilUus c.ff aer potefta-
te, terminus autcm ad quem,eftaer adu, igi,
tur marcvia diftinguitur a tcrmino a quo, er-
go & potentia fubiediua ab obiediiia, nam
fubietliua attribuitur materise; obicdiua au-
tcj» termiiio a quc Scd Y.trumq; ajgumentum

ieuif-

frtm/.

Sotutia
(icnndt.

^lns for-

niitlis re-

(pondet

^tr/que

tottnttsi

Qcunda

tirijiot.

ISI

lcuiffimum cft. Ad primum caiin (licimusjuil
aliudpcr illudoftcndi, nilipoicntiamaftuiam
candcm, qu frcipcifiu Ipfius agcntis vna cft, He-
ri multipliccm, yt rclatam ad plurcs cfFcdus,
quos producerc pote(l: ; llc potenriam pairiuani,
quae rclpcftu marcrise swx cH:» rccipicndi omncs
formas, fieri multipliccm vtrclatam advarias
formas , quasrcipicit; cfti^itur cadcm pottntia
rc, quae ht plu^es fecunduni rationem. Adfe-
cuudum dico, tcrminum a quo gcneraiionis
formaliternon cifcaerem poccftate, iedpotius
nonaerem, ideft,pnuationem,& non cflcipflus
aeris : 6: quamuis priuatio connotet poteita-
temadaercm, illatamen poteitaseft conditio
materiae iujicdre , vt antea demonib-auimus,
non terminus a quo generationis, qui^eft ter-
tium principium afubiefto diftinftum: igitur
potentiaaerell potiusipfa matcria, quampri-
uatio, & resita manifefta eitvt mirum (it, quod
illi fintauft his cauillis tenebras otflindere veri-
tati j quum enim Aiiftotclcs trmm principio-
rum necelfitatem collegcrirtex neceflanadiibn-
dione duorum contraiiorum tcrminorum : a
quo. &adquem, &fubie(aiteitii,quodvtnf-
quefubfteriiitur,ifti terminum aquo,cum fub-
k£lo confuderunt , dum potennam attribuere
terminoaquo, quumpatius fubiedo, vtcius
neceflariaconditio, attribuendailt. Quoniam
igitur manifeftuni eft, nondari potentiara ob-
iediuam diftinftamre ipfaabadiua, & apafll
ua, fequitur vanumeflTe etiamaulumeatitati-
uuihvtdiftinftumaformali:quumenimexpo-
tentia illa obieaiua induxerit Scotus huius a-
ftus necefl[itatem, ea fublata hunc quoq; aftum
corruere, velabadufomialinon diftmgm ne-
cefle efc; reuera enim non datur alius adus,
quamformalisj&hicvnus refpondet omnipo-
tentize, tamaftiuse, quam paiTiuse: depafllua
quidem concedit Scotus , ego vera do adiua
quoque oftendo, tumiuxtaAriftotelisfenten-
tiam tum lecundum veramphilofophiamjapud
Ariftotelcm clarum eft,materiam efle seternam,
&nullum eflTeagens, aquofitvnquamcreata,
vel creari pofllt; nunquam igitui:materia fuit 'n\
potenria obieftiua fecundum Ariftotelis opi-
nioncm, qui putauit nullum dariagens tantae
potentise, vt poflSt totam rem productre ablque
vlla materia prEcfuppofita, fed f blum ex prsecxi-
ftente raaieria : quamobrcm nil remanet, quod
ab aliquo agente produci poffit , niii fola for-
ma 3 hanc enim educens de potentia materiae
praeexiftentis , flcremproduccrcdiciLur: quem-
admodum igi-tur potcntize pailiuae , ita etiam
aftiuse nullus ref pondet alius a£i:us , nifl forma'
lis, ncquealiud eftobiedum vtriufquepoten-
tiae, niilaftus^Formalis: namquaelibetresaftu
©xiltcns, c^viftitpcr formam; hanc igitur pro-
«iiiccns agens dicitur rem ipfam pxoducerc 5 fos-

dc Prima rcttini Matcria , Libcr. 1 1.

lU

A mamcnimcqui , vclafini dc potcntia matcrix
educcic, cftcquum vclaflnum produccre, & c
conucrfo cquum producerc , cit formam cqui
dc matcria cduccre; hoc fignificauit Auerroes
librooiftauo Meiaphyfic. comment. 15- dicens, ^gexsnt
agcnsnonlargiiur multitudmcni, fedpcrfcfti- Urgitur
oncm , & hbro vndecimo Mctaphyiic. com- mjJtttu-
mcnt. 18. agensrcucia noncongrcgatduointcr dine,fcd
fc, formam, &matenam, fcdexmatenaprae- /-er/er?/*
exiltentciormam , qu3epotefbteerat,inadum nem.
£ educit ; quae verba perperam interpretatur Sco-

tus in praedifta diftindione 12. libr.i. Sententia- pyauain
rum,qu3eftione i. cotrariumenimhabcnuifcn- tcr^retit-
fumilli, quem eisipfeattribuit: namagcnslar- tiQScoti.
gircturnuiltitudinemjfitotamremproduccret:
cuiusnullapars priusexftitilTet; ficenimauge-
ret r<.num numerum, quia producerat rcm il-
lam, quaeprius nonerat; necyideo, quomo-
do hoc ncgarepoflit Scotus, & aiferere idnon
eire mulriiudinem largiri j fed materiae iam exi-
Q ftenti &: aliquam formam amittendi, aliam f or-
mam tnbucre non eft numeium rerum auge-
re, fedperfeftionem mutare, & materiaetnbue-
re nouam perfeftionem loco alterius amifTae
perfeftiouis : congregare autem diceretur, fi
materiara & formam feparatim prius exiften-
tes coiungeretjflc enim nihil produceretifolam
igitur tormamproducit, quae eftperfe<3:io , & a-
(ftus vtrique flmulpotentise refpondtns. Dei-
pfiusergo AriftotelisfententianuUumefre du-
•Q biLimpoteft. Maiorem veritatis fpeciem ha-

bet opinio Scoti fecundum Chnftianam Theo- ■\ /-^*
looiam , quaedocet , prraam materiam vna "■'^^*'J
cumalus reous a Deo fuifle creatam ; quo-
niam enim , antequam crearetur, eratfolum
poteftate,neccflarium videtur, vtftatim crea^
. taextiteritaiftu, tanquam ensaliquod &nttrc- J^^^'*^"^
ceptionem formae, & ita habueritex feadum
entitatis , fednon aftumformalem. Attaraen
fic quoque , fi res bene intelligtur , o^inio Mttur/a.
2 Scoti faliaeft: nam proprie loquendo, mate- mnfHtt
ria nonfuit aDeo creata vtres quxdam, fed po- creat»,
tius rcbus concreata , quia non eft aliqvnd per Jedcocr**
fe determjnatura in fpecie , fed eft mchoa- atii..-
mentum omnium fpecierum corporalium ;
nonfuitigituritacreata, vtnuda, &abfquevl-
laforma per aliquod tempus extiterit, fedfb-
lurafub forma, vtoptime Thomasfenfit, ni-
fus praecipue argumento, quo Auerroes vti'
tur 111 commentario duodecimo libri fecundi-
p phyflcorum , fl materia prima exi fterct fine for-
ma, fequeretur, id quodnon eftadujefls aftu, •
quae eft contradiftio ; quoniam igitur f^ecun-
dum Theologos, Deus facere non poteft, vt
duo contradidoria fintfimuJ vera, hinc Tho-
mascoIligit,Dcum nonpotuiflTe creare mate-
riam primam exiftentem fine forma,quia fi exi-
ftcrci -, iam haberct dcterminatam natura , pro- ^

ijjd«'

cundunt
Theolcgt
4im Chrir

1«5

Jacobi Zabarellx Patavini

1S4

in de «& aftum formalcm , quum tamen fuapte A tem conftituere , muko minus id praeftare fmc

natura nullum habeat aftum formalem nul
lamque naturamdeterminatam. Alioquoque
ar^umento idom confirmari poteft : agens e-
nim potenstotum aliqucm effeclum produce-
rc, nifi impediarur, producitperfcdiflimum,
quantum produccre poteft, hancmaiorem pro-
pofitionem ncgare Scotus non poteft , quum
fxpe ea vtatur : at Deus anuUopoteft impcdi-
ri, nequamlibetrem perfeftiffimamingeneie

illisnudamateriapoteft; clarumetiam antecc-
dens , namanima nutritiua , & anima fenfibilis
funtformx fubftantiales, qus fecundum Ari-
ftoteleminfecundolibrode Anima, funtadus
primi corporishaturalis , & conftituunt hoc ali-
quid , nec tamen polfunttribuere exiftentiam,
quemadmodum nuUa aliaforma generalis finc
forma fpeciali , quia non datur viuens, quod
non lit aliquaftatuta fpeciesanimalis , veiilir-

fuo producat :> quamlibet igiturperfeftampro- g pis ,necdaruranimal,quodnonfitaliquacerta

Tdea pn-
ma mdte

D

duxiti ergonon materiam nudam , quiamatc
riaeft impeifede res omnes: quare materiam
primonudamcreare , & illipoileaformamim-
ponere, lepugnatperfeftionidiuinae, qus im-
minueretur , li Dcus prius imperf efte res creaf-
fct, poftcavero tormas iinponendo perfeftio-
nem indidiflet: res igiturprimum abfolutiili-
mas, acperfectiffimasproduxit, proindemate-
riam non mtormem, fed fub formis. Ex his igi-
turpatet.obieci:umpotentixcrea:iu9E Deinun-
auam fuifle materiam , (ed formam , id eft, , res
ipfas vtforniatas;ha:c enim idem funtapud eos,
qui refte philoiophari, nffn cauillari volunt:
ideo optime illos {entire arbiiror, quidicunt,
non eHc in mente diuina ideam prim?e matense
diil^inftam abidea compofiti, propterea quod
prrma materia non cftin entibus numeranda,
nifivt pars, & inchoaTnentum omnium, patet
igitur matcriam per fe nunquam fuifle mpo-
tentia obieftiua, ptoinde nullum ex ie aftum
habere , quianon daturahusaftus, quamior-
malis.-Scdhac dere Theologicam diiputatio-
nem dimittamus-j lisec enim res apud multos
Thomsc leftatoies luculentiihme trattata, &
examinata contra Scotum legi poteft 5 confl-
lium meumcftnonThcologice, fcd Ariftoteli-
ce difputare ; quse autem fuerit Ariltotelis fen-
tcntia.iamdiftum eliiipfeenim nuliumcogno-
uit aflum, nifi foima]em& hurSciblumomni
potentix,tam paffiuse, quam actiuse refpondere
exiftimauivjitavtnihil iltinpotentiaobiediua, ^
feurefpedu maieriae, fedrefpeftu agentis,ui{i
forma , fiue f quod idem eftj compohrum,
quod pcr formiam cxiftit. Altera vero Scoti
concluiio multo euidcntius repugnat Ari-
iiotelt , & veriiati , ncmpe qua afierit mate-
liam pofie per fe abfque vl!a iorma exiftcre; hsrc
enim latis fiperque reprobanu' argumeuto A-
uerroisprKditlo, lequeretur enira,id.quodnon
cft a£tu,efl"ea£i:u , quseftimplicatioScontradi-
ftionis. Addere etiam aliud argumentum pof- F
lumus tale : formxaUquae non fufliciunt vna
cum matcria ad ti ibuendam exiftentiani aftua-
^encricA lem,ergo mulio mmus iolamatcriaeltapta per
fotefl feexi,ftcrtffConrequejatiaclHati3manitcft;!,quia
dareexi- fi aliquae dereiminata; nat.urse acc-cdcntes ij.-{i
^etiam. materije adhuc non p®lluiit rcm adu cxiilcn-

ContrA
fecundFi
conclufio
nem Sce-
t/.

Igulla
fcrmt*

Ipecicsanimalis. Videtur etiam hocalierere A-
Tiftoteles in 2. contextu 2. libr. de Anima , durrt
inquit ,materiam fecundumfenoneflehocali-
quid ,namllpcrfe exifteret, vt Scotusputat,ef-
fetfubftaiitia indiuidua demonftrabilis digitoj
igitur maximecffet hocaliquid, quodAnfto-
tclesnegat. Quod (iafierat Scotus,fcidnon di-
cerc iuxta Anftotclis fentcntiam, ledfolumfe-
cundum veram philofophiam, confiderata o-
mnipotentiaDti.fcquoq^talfum dicit:fiquide
aDtonil efficipoteft, quod implicetcontradi-
ftioncrn; implicaiautem hoc, quia li matcria ,
exifteret aftu llne vlla forma , iam neceliario
haberet detcrminaam & adualcm naturamj
hocautemrepugna; narurse matcna;; harccnim
aDeo eftcreatatalis nsturje, vt nullamhabeat
in entibus determina'.am naturam , fed recipere
poffit omincs rerLun naturas; iraquefi Deusid
faceret, faceretid elleactu, quoJnoneftaftu,
quod Auerrois argumcnnun tuit & Thomse 111
i.part.Summae, quaft. 66.ait.i.

Declaratio quarundam diji'm[lionum ad

oinnesjoluenda-s diffi.cultates,

Cap. 1 1 1. ^

AD planamveritatisintelIigentiam,omni-
amquc dubiorum folutionern , quaedam
lunt notandse diftinCLioncs. Primum quidcm
. ratioerrovis Scoti, actotius hac inreveritatis,
' exhac diftinftionefumi vidctur;ensfcuentiras Enittdt
fumipoteftduobus modis , nam &eilentiam,&' pimttur
exiiletiami;gnifrcarepoteft;dumenimenspro ^ pron
gencrererum cmniumfumitur, efientiaiigni- tfientia
ticat , namanimal quoque iignificateircntiam Q) prnj
hominis,& aliarum {pecierumfuarum;dumau- /^^^//^.
tem fumitur pro exiitcniia, non i7gnificat ge-
nus, fednccidensquoddam intentionale, vta-
lias diximusin imtio.2. Poftenexiftentiaenim
eftquoddamadditumeflenti?c; quo fit, vtplura
requirairtur ad exiilentiam tribiiendam,quam
ad eflentiam rei conftituendamjeifentiam enim
propriam qujelibet res habet per fe ip{am , at
non qaa;ltbctrcs aptacftperlc jpfainexiftcre,
icdmulta iunt, qusalio egent, perquod exi-
ftant: nomen ergocntitatts ambiguumeft, &
itum proeirentiatumipoteft, tumpro exiftcntia,

quool

IBJ

dc Prima rcrum Marcria, JLibcr. 1 1. i85

Colleclio totiusverftatu quinqtie ajfer-
tionibus. Cap. 1 V.

quodacccptionumdifcri-mcnmanifcftumeftin A

cidcm piopofitionc, qux eodcm tcniporcvcra

cft vnomodo> & ahcio falfa: vt iixc propofi-

tio> cometa cft ens> nunc dum nullum exiftit

coincia, faha tft, fumendo ens proexiften-

t;a j vera tamen eft>furnendo ens pro genere :

ficut hxc cjuoque vcra eft; cometa efthaliius

ficcus m CubHmi acccnfus> etiam nullo exiften-

tecomcta; hac enim foLim cometje ellcntiam

exprimimus>nihii dicimus de exiftentia. No-

r^us/ff- nicn quoque aftus multifariam fumifolct, fii- B entitate formae : nerno enim eft . qui ignoret a-
t/iur mitui cnim & pio ic rma, & pro efFeftu formx : Ham cflc materis edentiam, aliam formae; quii
luittfA- prof^rmaqiiidemfumimanifeftumcft, quum enim utfubftantia, propriameflentiam habeat

EX his aliquse anTertiones, feu conclufiones
dcducuntur, ptr quas tota rei veritas dc-
clarita, & contraria argumcnta foluuntur,
funi.que omnes vcl per fe manifefts, vel fatis
demonftratse per ea, qux hadenus difta funt.
Prima cft: fi entitas fumatur pro cfrcntia, ma- Prtm*
teria h.ibet propiiam entitatem diftindVam ab ' conclujio

formsdicatur aclus, vt vidcre eft in initio fe-
cundi Iibri de Anima; quando autemformani
VOCrtijiu.siu^^uininihilaluidfgaiiicamus.quam
pcvfv (ilionepropriam, qua aliquid in fpecie fcu
fubahcrna, feuinfimaconftituitur; hoc autem
nonfit iincreftriilionc, ;»c determinatione . ne-
ceffe cni>n c!t omncm forminijfiuegeneralem,
fiue fpecialcm coti-ahjrem.ucri3r.>. ad ahquam
ccrcAm naturam, & ede rei pcrfedioncrn, &a-
' £tum. Siunivurauiem pro efFtftu forrrix, quan-
do lumuur prj c.iftcatia, proptcie.-'. quod a-
ftus exiftcndi non cft forma, fed efF.jdusfor-
m3e,^tumform3epropn.'rnmu:ius;].t,rcai exi-
ftenttm coaftituav, non quid.-in orsmis for-
mje,(edfolum i0rmaevkii3iar,qu3s ad nullam a.
hamformam dirigicur;;alis cnim formaiunfta-
reaiimaterije.conftituitremfingulirsjB pcr fe
exiftentem: vtramqucacceptionem fimui com-
■)c a!/' plexuseftAriftoteles inz.contcxtu 2. libri de
t/dduo Anima, dicens, hocaiiquiid; namhoc aiiquid,
^'Ji' nonfolum fignificatfingulare exsftcn:;, ac de-
A monftrabile, fedenam determinaraai naiiuram,

quia forma vtroq: modo facic hocaliquid 3 tum
enim maceriamcotttrahitad certam quanaam
fpeciem entis-, tum etiam conftituit fingulare
exiftens, cum hoc tamen difcrimine, quodillud.
omnisformaprjeftatjhoc verofola formavlti-
msc fpeciei; propriam enim naturamomnis for-
ma conftituit, tim generalis, quam fpecialis^
cxiftentiam autem aclu non omnis formaprae-
"bctjedfolavltima, quiadiaecnonegetalia for-^
>» e- ma. Sumiturautemnomenadusnonmodoad,
niifor- denotandaexiftentiam rei fimpliciter acceptaej
<( dAt vtquumdicimusjequumaftueire.fedctiamad
tften- fignificandam exiftentiamrei complexae, id cft, .
zm,fcd veritatcm propofitionis: dicimus enim, chim»-
tfpe- ra eftadunon ens, quse eft vera enunciatio , nec:
Hca. alius cftciusfenfus,nifiquodveraeil: hoecpro-
pofitio,chiraseraeftnonenSiObidexeanon li-
cet inferre, ergochimsera eftaftu^nequeenim:
chimaera eft,ficut.Ariftoteles docet in librode
Interpretatione; quum enira de non ente pof-
fitaliquidvereenunciari> non licet ex ventate
enunciationis inferre eius fubieaum. elie ens;,.
^uia potcft elTe non eas.

D

necefte eft. Secunda afTertio eft: fi entitaspro secune'a
cxiftentia fumatur, materia non habet entita- cocliifio.
tcm propriam, fed folius compofiti proprium
eft e.xiftere; materia vero, &formacocxifterc
potiuscompofito, qnam eKifteredicuntiir; ma-
teriaquideBi, vt quae exifteutiam recipir,forma
Vcrovtqu3edat:ha:ciam fuitantea demonftra-
ta; namfinonijmnis forma exiftentiam habet
per fe; noncnimformageneris.fedfolaforma
vltiras£fpeciei>quatenusconftituitrcme.xiftxn-
tcm, exiftere per fe dicitur, multo minus mate-
ria apta per fc eftexiftercfed egetforma, qus
illiexiftentiam largiatur. Tertiaconclufioeft: Terf/a.
pnmamateriafecundumfenon habet a£lu pri- ciclufa,
mo modo fumptum : ratio huius claraeft,quo-
niam ita habere adum eft habere determma-
tionem, & contiadionem ad certam naturam,
hsec autem non fiinifi aforma; fola igitur for-
ma cft aftus, quare fi materia fecundum fe nul-
lam habet formam,inanifeftum eft,eam fecun-
dumfeaaumitaacceptum non habere. Quar- QuartA
taconclufioeft: fifumaturadus fecundomo- coclujta.
do proeo, quodeftaftuexiftere, queformxef- •

fedum ciTediximus^materia prima non perfe
eft a£f u, fed performam, quae ipfam perficlt, &
conftituit hoc aliquid; h sec facile probatur,n3m
exiftentia infequitur formam, eamque noa o-
mnem, fedprxftamem, & perfeftam, quare ne-
ceftario prisfupponit aaum. primo modo ac-
ceptum: idque cuiiibet confideranti nianife-
ftum eft; nihii enim poteftexiftere, cuiusnon
fit determinata natura, fecus enim ne mente
quidem concipi, aut fingi alicuiusrei exifl-en-
tiapoteft; quoniam igitur materia fecundum^
fe non eft aliqua determinata natura, multo
minus exiftit adu fecundujnfe,fiquidem plu-
ra ad exiftcntiam requiruntur, quain aii de--
terminationcm ccrtae naturae; hanc enim o-
mnis formapraebet, illam vero fola forma rl-
timse fpeciei. Quinta demum conclufioex his^'^''*
omnibus deducitur talis; materia prima in ^^^^V^' ■
fua cilentia nuUum continet adum , fed fo-
lampotentiam, ita'tamen,vtnomine potentise
non qualitatcm fignificemus, fedfubftantiam
(^uandam, qu» eft fons> fett:radix huius qnaii-

tatisj ,

117

Jac®bi ZabarcUx Famiai

tatis, nempefubfta-fttiam quandam imperfc- A
ftiliimatn,incomplet*m fecundum fpcciem, Sc
inchoamentum omnium fpccierum, nam hu-
iufmodinatura fatiscongrue vidctur potcntiae
nomine llgnificare: haec dare cflenditur Ari-
ftotelis tcftimonioin multis locis;nam in fecii-
dolibro de Anima, contextu fecundo inquit»
jnateriam fecundum fe non cfTe hoe aliquid,
quodllgnificat cam non haberevllam certam
jiaturam ,nec vllam dettrminationem in fpe-
cie, &addit ipfimefrepotentiam. Sic feptimo B
Metaphyficorum comextu oftauo inquit, ma-
teriam non elfevHum exentibusdeterminatx
naturae, fed fubie£tum omnium , quare fenten-
tia Ariftoteliseft,materiamnone{femodovllo
ens adu, nomen enim a£lus notat determi-
nationem, quae alicna eft a natura materix:
quare vanum eftScoti inucntum, quod omne
ens, quatenus cft ens, fitadu, quandoquidem
fccundum Ariftotelemnon omnc ens eft adu
ens, fed datur etiam enspoteftatccuiufmodi c
maxime cft prima materia, cui fccundum pro-
priamnaturamnullaconucnitappellatioadus;
ftbtitttfs quodetiaro Plotinusoptjmedcmonftratini.li-
bro 2. Enneadis, cap, 4. & 5.

Solutio argumentorum ScotL
CAp. V.

PEr haccfacile eft foluere argiimcnta Scoti.
Ad primumenimdicimus, ll enfitatcm pro
eifentia fumar, negandara cfle maiorem; non p
enimquicquid habet realem entitatem,id eft,
eftcntiam^idhabetadumentis, fedaliquid cit,
cuiuscllcntiailtpwapoteftas.qualemmaterix
riaturamcftciamdsximus:fiveroentitatemDro
cxiftentiafumat,negamus mmorem; ficenim
. materiapropriamentitatem non habet. Ad fe-
cundumdicimus, fi entitas pro ellentia fuma-
tur, totum efle concedendum ; namfimateria
cflentiam propriam ab eflentia formse diftin-
ftam nonhaberet, vtique id,quod roateria & £
forma conftat, noneflTctcompofituro, fed fim-
plex, quianonconftarctcxre.&ife: fiveroenti-
las pro exiftentia fumatur, neganda eft confe-
quentia, quia nec forma, nec materia exiften-
tiam propriamhabetextracompofitum, fcdy-
nacltcopofiti exiftentia.cfua & materiadc for-
macxiftant, nccobidtotudiciturfimplex, fed
conftatexre& re. Dico piseterea tantxi abcfle.
vt hocargumento oftendatur,iT.ateriam habere
adumaliquem,vtpotiusdemonftrctur,nullum f
haberea£tii,qnandoquidem cxduobus adibus
non fit vnum, fcd ex pote ftate , <Sr adu, vt ait A-
riftotelesincontex. 7. lib.2. dc Anima,& Fufius
in7.& S.lib.Metaphyf igiturfi compoiitutan-
quam vnumcxir)atcria& foimacouitat, & tor-
jttlter- ™'^ eft aftus, neccife eft matciism non efle a-
tti*>77, ^iim, fcd potefcatem" Ad tertium ntgarepof-

^i fri-

fumus confcquentiair : quando enim diciLur,

matcria eft a£lu principiumjnil aliud denota-

tur, quam veriras huiuspropofitionis;materit

cft pnncipium, vndc non licct inferrc, ergo ma-

teria cft aftu pcr feipfam : poflumus ctiam o-

mnia concedcre; nam materiacft aftu princi-

pium, & eft aftu fubieda formae, & cftaaa

cns; non tamen ex fe, fed per formam;dicere

enim matcriam efle adu principiam, &dicc-

re efl"e principiumaducxiftens, idqucvere di-

citur^aftunamqueexiftit.atnonperfc, fed pcr

forroam; nuUus enim aduscompetitmateriae

fecundum fuam naturam ; jn omnibus autem

qua competunt matenae fecundum propriam

naturam , fi dicuntur iUi inefl!cadu, adus ille

noncftiecundumnaturammatcriac, fed meri-

toformsE. Jicetiam adquartum omnia concc-

dimus: non poffet enim materia exifterCT vel

praecxifVercnificxifterct, & nifi cfl^ct a£hi ens;

eft autem adu cns per formam,nuncquidem

per formam huius compofiti, prius vero per

tormam altcrms. quod interiit. Sic etiamdi-

cendum cft ad Themiftium in digreffione di-

centem, matcriam in fua prima notione cf-

fe aliquid,& efleadu, quod etiam apud Sim-

plicium legimus in contex.^g.lib. i. Phyficov

rum; nil enimaliudfignificare vblueruntinifi

materiam habere propra cfl!entiam diftindam

ab efl^^intia forms, & eam adu exiftere diftin-

ftam ab efTcntia formae , itatamen vtexiftere iJ-

licompetatperformam; nonenim fumunt ita

materiam mprimanotione, vtftatuant eam fi-

ne forma exifttntcm , fed matcna: fub forma

exiftentis eflemiam confiderant, & dicuntefTc

propriam quandam materiae eiTcntiamexiften-

tcm fubfoinria; exiftere namqueriiateriant,&

ipfam materise eflentiam; qualilcunquc ca fit,

adu cxifterenemonegat. dicmius tarnen eam

nonpcrfcfcd pcr formam exifterc. Alia quo-

que Sccti argumenta facile ioluuntur, quibus

oftenderenititur, pofle mateiiam abfqucrepu-

gnantiaexifterepcrfcfinc vHa fornia. Ad pri-

mumnegandaeftpropofitionnaior;eanamque

vcra cftfblumdceflcntiarei^acdemcmali ab-

ftfactione, at non de exiftent ia adu, ac dc fcpa-

ratione reali: fiquidenimeftabfolutum prius

naiuraaltero abioluto, id ab illo non pcndct

fecundum eirentiani; ideo nitnte concipi , &

abftrahi abillopotcil,ideft,definiri&confide-

rari abfquc illius conliderationc ; non eft tamen

neceflarium, vteriamexiftercadufineillopof-

fit;aninialenimcftabfo!utum,& natuia prius

omnibus fpeciebas (uis, nccobidaptum eftfi-

ne illisomnibu^exiilereafta led foiumpoteft

dcfiuiri,& confidcraiiablqucv l!aillarui-n con-

fideiati>ine:fice*.iam fuuiLdtisim eftnaruraprius

accidente proprio, vt homo rifibili ace, & clt

cns abfolutum, quo iit, vtpoiiltm^tcabiirahi a

rilibi-

t»m.

u4d ejui
tftm.

^d p-f.

/ecundA
canciu'

ficnt Sci
ti.

U9

dc Prima rcrum Marcria,Libcr 1 1.

ipo

rinbilitate, (Scdefiniri {ineilla, nontamen (ine A cius obicfluin adntquatum , ncc poteft oculu*

illaexiftcrepotcft Sic igiturma:t:ria,i]uum (it
fubftjntia, eft"quid'dani abrolutum, prout ab-
folutunv diftinguitur a relatiuo , 8c cft natura
prioromnibus tormis , quocirca cfTentiarriate-
risatormanon pendet, & menteabftrahi po-
teftabomniforma,non tamen re ipfa cxiftcre
aftu ilne foriiia , multa enim requiruntur ad cxi-
ftenriamrei, quae nonrequirunturadcilentiam
conllituendam. Patct itaquefalfam eftcmaio-

Vidcrc, nli tolorcm aliquera : (imiiiter obic-
dum idxquatum ,ad quod rccipiendum dire-'
(ft-i eft pn in.-i matcna a natura , vr euilai', cft to-
tumgcnus forniarum , non {ormallxc, aut il-
la,idci> linefingula exiftere pottft; atnon fmc
fonraabfolute: licctiam dicimus.animalgc-
nus refpiccreconringenter fecundum fuam cC-
fentiam , &fmgul<imfpeciem, &omnes(imul,
qujaluntomncscxtraeflentiamanimalisjatta-

remScoti. Ad probationem autera,quamfu- B rnen ratione fuae exiftcntis refpicit quidtm

nsit a difcrimincabfoluti , & refpediui, dicimus
hoc difcrinien in eorum efTcntia efte conftitu-
tum , quemadmodumab Ariftotele declaratur
inlibr. Categoriarum: nam relatiui totaeften-
tiaconfiftitinrelationc ad aliud, quofitvt re-
latiuum nequeat definiri, aut con(iderari,aut
cognofci fine fuo correUtiuo ; ablblutiautem
cffentianullum habctrefpedumadaliud , hoc
corumdilcnmeneft, in aliisnnn ncceirc cftvt
diffcrant : nam ii exiftentiam Ipeftemus (de hac
cnimnunc ferinoeft) relatiuumnon poteftexi-
ftcrcnifi etiam fuum corrclatiuum exiilat ; hoc
cnimin relatiuis eft neceffarium j at nonobid
fit, vtcontfariaefre debeatomnium abfoluto-
rujtj Gonditio , quia non in hoc eft pofitum co-
rum difcrimen, fed datur abfolutum , quod fine
alio abfoluto exiftere poteft , vt homo finee-
quO) datur etiam abfolutum , quod finc alio ab-
foluto nonpoteft exifterc, etiamfi eo fit pnus

tium*

ccntingenrer fingulam, omnesautem neceira-
rio, quianonpotcftcxifterefineomnibus. Ea-
dem refponfionc tertium quoque argumert-
tumfoluitur: nam iila Scoti propofltiojquic-
qutdfibi prsefcribir genus,prsffcribit etiam fi-
bicertam aliquam illius fpcciem, veraeft taa-
tummodo de eflentia , nam quicquid fecun-
dum efrentiam fuam przsfcribit fibi genus, id
eiV, cil"encialiterininoeft,ncccfieeft,vt fit de-
terminatealiquaipecies illiusgeneris, vtquic-
quideirentialuereft animal, eft necefl&rioali-
qua fpccies animalis ; at non eft vcra de deter-
minatione extraeirentiam ; aculus enimado-
perandum deterrhmat fibi colorem abfolute , at
non fibi detcrminat aliquam certam fpeciena
coloris , fic propria aliqua afFedio animalis
praefcribit fibi animal genus tanquam fubic-
^himproprium, &illi neceiTarium ad exifteU'
dum,nontamen fibi prjsfcribit aliquam certam

fecundum naturam , vt animal fine fpeciebus D fpeciem animalis , fed aliquam indiftinde; fic

fnis omnibus: fie igitur matenanonpotcft exi-
ftere fine omni forma , non eft tamea relati-
uum,fcd abfolutum, & omni forma prius fc-
dJecuM cundum naturam. Ad fecundum neganda eft
i/«. confequentia ; quia enim fi rnateria exiftere po-
tcftfinc qualibet formafeorfum, poteftetiam
cxtftere fine omnibus coniuntlim acccptis. htd
probationcmautem dicimus, materiam fecun-
dum fuam effentiam refpicere contingentcr
tumfingulamformam jtumomnesfimurfum- E
ptas ; non fic tamcn fecundura exiftcntiam ; vt
eniraexiftat, refpicitquidcm contingtnterfin-
guiamformam ,at formam ablolute fumptam
non rcfpicit contingenter , fcd neceflrario ; quia
ncceflaria eft illi f brma ad exiftcndum , non
quidem haECveliilia^fedformaindiftinde. Ar-
gumentum itaque Scoti, fi quid habet robo-
ris, babet folum de eflentia materise , quia fi
nulla forma feorfum accepta de eifentia matc-
fise cft,vtiqucnec6mnes fimuifumptse: ficet- ^
iam fi non eft de cfTentia oculi color aliquis fe-
©rfumacceptus , patet heque omnes fimul fum-
ptos de efrcntiaepculi eifc ; tamen fccus eftde a-
ftuali vifione; oculus enim vt videat, refcrtur
contingenterad flngulum colorem, quia potel^'
viderc line fingulo , led non contingcnter refer-
lEur ad Yuiuerfum gpau j colomm , ho t enijsi^dfc

igitur prima materia vt exiftat, prsefcribit fibi
formam abfolute fumptam , & genus ipfum
formarum , nec tamcn oportct vt fibi prsefcri-
bataliquam ftatutam formam. QuarehxcSc©*
ti argumejftta funt potius caiiilli,quam folidst
rationes» quae vel demonfrrent,vci perturba-
re hac in re aliqucm debeant. Ad Simplicium -ddi^ti^'
autemin contcxtu ja.libr. i.Phyfic. dicentem, f**^»
poffe materiam effe per feipfam, minime vc~
ro foFmam,dicimus, Simplicium non accipe-
Fcperfeipfam efl^eproeo qu^d cftcxiftcrefine
forma, fed ibifumerc ciTe per feipfum, prout
diftinguitur ab eo , quod eft cfTe in alio , vt
in fubicao; hic enim eft fenfus confentaneus
verbis & fententis Ariftotelis co in loco , &
vcrba ipfa Simplicij hunc manifefte fignifi-
cant, inquit enim , materia poteft effe per fe-
ip/am , contraria vero inhacreirt in alio , itaque-
cfleper feipfum nil aliud ibi fignificat , quam
non inefl^in alio. Ad Auerroem auterir inpri-
mo capite libri dc Subftantia orbis dicentema.
nsatcnaeftvnumentiumexiftentiumper fc, di-
cimus , non eam eife Auerrois mentem, vt dicaj:
materiam fine forma exiftere pofTe.fiquidemid' ,

^erte negauit m libro fecundo Phyfic. aufcul-
tationis > commentario 12. fed defola materiae
eiitatia ibi Aucrroes loqmtur » eamquedicic

/

19^

cflcdiftinftam tumaforma.tCi apotctia ;qua-
rchisvcibis nil aliudfignificare vu!t, nifipri,
mam matcriam haberc rcalcm cflcntiam di ftin-
£lamab cflcntiaformar, <S:ab cfl!cntiis omn!um
rcrum.quod ctiamArifV.uixitin context.S.lib./.
Mcfaphyf.facpc anobis citato.

Contrari£fcntent't<& deprima Materix , an
Jitperfequanta. Cap. VI.

CONSIDERANDVMmanet, anprima
materiapcrfe corporeafit: & quia duplex
C*rfitf cftcorpus; vnum,quod efl^ediciturfuprcmum
dttplex. ggnusinCategoriafubftantisej ^lterum, quoi
cft fpecics quanti continui,& nil alivid eft, quam
trina dimenfio , longitudo cum lacitudine ac
profunditate j ideo huius confiderationis duae
eruntpartesivna, anipfafecundum (e fumpta
prima materia fitcorpusde genere fubftantiae,
alcera vero ,anfitperfequanta,hoceft, lons;a,
lraa,acprofunda 3 illa quidemeft fecuudum na-
turam prior, quumfubftantia fitprior quanti-
tate, nostamenfaciliorisdo(3:rina:ordmem fe-
qaentes^ab hac pofterioreordiemur ,quoniam
abfquc huiusdeclaratione difficilisadmodum,
3 tque ardua altera contemplatio foret.Sunt hac
iii reduaecontrarisopiniGnesj vriaAuenoisrad
quam accedere videtur Simplicius in coatextu
. .69. libriprimi Phyfic. d loan. Gisnimaticus in
yiuerropf j^jjf ,, contraProclum jalteraThomae, illipe-
optKtide nituscontraria.Auerroesincomment. (S?.hb. i.
f>rirrtA phyfic. & incake 2. traft. Epit. Metaph. &ini.
murer.-A cap. libri de fubftantia oibis, &aliisiniocis aflTc
qu^ant!- rit primam materiam fecundumfc, &ante rc-
titii.'- ceptionemformseiicquantam, &haberetres
dimenfiones , longicudincin, latitudinem, &
profunditatcm , tanquam accidensperpetuum,
& inicparabile,eas tamcnnulliscertistcrminis
circumicriptas , fed inrerminatas , qux poftea a
diuerilsformis variosterminosrecipiunt.provt
variae naturalium corporumnaturx requirunt;
adco vtintercunte perreccflTum formxcorpore
aliquonaturali,dimcn[Ioiicsnonintcreanr, fcd
earum tantummodo terminideftruantur, &a-
lijaccedant, ^uiabalia aduenienteformaprx-
fcribi.nrur-. Contrariam fententiam tuctur
Optnto Thomas.quipluribus in locis, prsefertim vero
'ihomx in opufculo32.nititur-oftcnderc,null3meirein
prima materia quantitatem arcrnam , led o
mnes naturahum corporum quantitates infc-
quiformas, & aformisrribui, proindegcncrari
& interire, ptoutipfaequoquenaiuralcsiormae
oiiuntur, &intereunt. Plotmusquoque huius
fcntentiae fuifle vidctur, quiinlibroquaitofe-
cundae Enncadis oftcndit , prmiam niatcriam
elielccundum fcpenitusmcorporcam , & care-
• reomnidinienfiono, fiifcipcrcautcmcmncs di-

mcnfioncsii torina. Albc^rtusqaoquciniib. dc
. quatuor Coaeuis,& in s.Mctaphyf. tiad. z.cap.j.

Jifobi ZabarcUx Patavini

I9>

A ponit quidcmin primamatcria formamquan- -
dam fubftantialcm xicrnam, quam vocat ipfc
inchoationc formarum , alij veroformam cor-
porciratisi atcorporcitatem de gcnerc quanti-
tatisinprimamatcrianullamponitcoaeternam
ipfi n\atcriae. quiaputat praetcrprimam mate-
riam, &formam illam coiporeitatisnilaliudef-
fein naturali ccrporc acternum , fcdomniage-
nerationi & interitui obnoxia cflc. Hoc idem
fenfiirc\id-turAuiccnna,vtcolligcrepoirumus

B cx primo fuae (ufficientiae, cap.2.& ex2. tra£V.
Metaphyfico,cap. 2. ponit cnim inprimamate-
ria formam illam corporcitatis de generc fub-
ftantix coaerernam matcrix, fcdnuUam pcnit
corporcitatcm dc genere quantitatis aeternam,
idque cftquod Auerroesdicitin I. cap. libride
fubftantiaorbis, Auiccnnamnon diftinxifledi-
menfioncsinterminatasaterminatis. Sententia
hxcpluribus argumentis defenditura Thoma
inprsedido loco, &alia quoqucab ciusfcftato-

C ribusin confirmationem adducuntur, (.dnos
eatantum . qusecfficaciora eflevidentur , aliis
omi Jlis , in mcdiucaafFeremus.

Argumenta Thoincc aduerfiisopinionem A-

uerrois de quantitate mtennindta.

Cap. VIL

PRimum ita argumentatur Thomas , aut pfi^f^f^
qu.mcitas intcrminata cadem cft numero arrnmfit

^ cu.^snerminata^autfunt duae diftinftae:fieadem, ^*
.... rum.

ergo accidentiarei pracedentrem temporc m-

finito; nampropria hominis quantitas praece-

detinfinito temporcipfum horainem,ficadem

numeroeftcum quantitatematenx intcrmina-

ta quxponitureire.tterna, ied confequensad-

uerlatur Ariftoteli,quiincontext, 4, libn/.Mc-

taphjfic. inquit, fubftantiamaccidcntepriorem

efle & natura,& cognitione, & tempore: fcque-

rcturetiam eandem eirehominis quaniitatcm,

E &formicae5 nam vtraquc cft idem quantitati
intcrminatse j quae autem (unt idcm alicuitcr-
tio,eaintcrleidcmeirenecefle cft; (i vcrodu»
fintdiftinclrjcquantitatcs, crgc^quantitasin co-
demcorporceritbis, fiquidcm quantitasinter-
minatanunquam pcntjquarcdabiturpenetra-
tiodiri;cnfionitm,quamomnes Philoiopbi ne-
gant. Secundo, i\ daretur ha.'c quantuas in- Secundh
tcrnunata jeternainprima i^iatcria, ens pote-
ftaie ellet fubicdum accidentis, quod ab Ari-

^ ftotelencsaturin j, Phyfic, &ab ipiomct Auer-
roeincomment. 63. hbr. i. vbidicit, fubicdlum
accidentium cflc ens at1u,& ex mateiia& for-
jna conftans j fic enim ipiumdiftinguit a fub-
icclo fbsmarum (ubfvannalium , quod eft ens
.potcftatc. Tertio, prius cit cfle limplicitcr, Terti/m
quam ciTc fccundum quid > at formaiubftan- "

tialig dat cUe iimpliciter , accidens auicm omne

dat

m

de Prima rerum Materia, Libcr. 1 1.

194

datcfrcfcciinduniquid.crgoformafublUntia- A titatcnccab vlla qualitatcjnona forraa. quia

lisprKccditomnia accidcntiainmatcria j quod
fi quantitas intcrminata prxcedercc formam
fubftantialem.hxcprius darct ipfi matcrix ciVe.
fecundum quid , quamformafubftantialisdct
*rti*. cidcmcffefimplicitcr, quodcftabfurdu. Quar-
to, fequerctur, idquodcftvnum peraccidcas,
pracedcrcilli.quodcft vnunsperle, hoc autem
fmiiliterabfurdum eft, &communi omniuni
confcnfioniaduerfaturidicuntcnir«,idquodeft
per accidens.neccflarioprxfupponereid, quod
cftperfe: confequennaprobatur,quoniam ex
fubiccto&accidentefit vnumperaccidcns, ex
materiaautem& forma vnumperfe, priusaii-
temeritvnum conftans cx matcria,& quanti-
. . tateintcrminata.quamvnum conftans ex ma-
mttt. tcria^^cformafubftantiali. Qujnto, vel ha: di-
mcnfioncs interminatae cftcntiales funt primx
materix^velaccidentalesjfiefTentiales.ergopri-
mamateriaefleteiTcntialiter quantitasno fub

f orma fecundum fc non cft quanta , ncc diujdua,
crgonon apta ad produccndam quantitatem j
prsetcrea quantitas poteft menteabftrahi ab o-
mniformanaturali, crgocftnatura prior for-
mis,crgoanullaformapioducipotcft,quianon
potcft caufa cfTe poftcnor fuo cffedu : non a
quantitate, quiaquantitasnoneft aftiua : non
etiam a qualitate , quia omnis quulitas eft natu-
ra poftcrior quantitate , quarecius caufa eflc
nonpotcft. Sccundumargumcntum ,quopr3c-l<-f;^»<rf*,
cipue innititur Auerroes, taleeft : fi primamate-
ria n5 cflxtfecunduni propriam naturam quan-
ta, id, quodexmateria&formaconftat , noa
poflxteflediuiduum , fedefl!et inftarpunfti in-
diuiduum : quodprobatur funpptis exAriftotc-
lcduobus fundamcntis: vnum fumiturexcoii-
te.xtui8.libr. 5. Metaphyfic. vbiinquit,diuifio-
nem , & diuifibilitatemeflTe propriam quanti, &
nihil efle diuifibile , nifi quantum vel merito

ftantia; fi vero accidentales , ergofeparabiles, c qLianti,itavtfolumquacum fitperfediuid

proindenon acternae. Sexto,fequeretur, qua
tuor elfe principia rcrum naturalmm , non tria
tantum , quoniam huic quantitati interminatjc
competerent omnes conditionfs , quat fccun-
dum Ariftottleminprimisprincipiis poftulan-
tur.quum. cnimxternafir, nonfitexalio.neque
exreliquisprincipiis, & exhacomniafiuntjqux
autem funt huiusiBodi,ea funt prima principia;
quamobrem principia quatuor erunt , forma,
priuatio,materia,&quaritasinterminata. Septi- d cundumfeindiuiduaeft,vt*omnes dicuntrereo

uum»
caetera vero per quantum : alterumfumitur e»
context.z.lib. 6. Phyfic.vbi Ariftotelcs ait,non
fieri quantum , neque dmiduum expluribus m-
diuiduis 5 nam fi decem millia pundorum fimul
iungantur, nonfictex eis nifipunaum vnumj
his ita conftitutis,ficargumentor:fi materiapri-
ma ante receptionem formse fecundum fuam
naturamnon eftquanta,ergo per prius funda-
mentumeftindiuiduajatquiforma quoquefe-

mo , per hanc quantitatc interminatam materia
vel fit aftu diuidua, velpoteftate, quorum neu-
trum dici poteft : non enim adu.Xjuia fa£la aftu
diuifionemateri3E,diftingueretur cius pars ab a-
lia parre,hoc autem efl^ non poteft . quia omnis
diftindiofitafoi-ma, matenaverofecundum fe
cft prorfus informisj fi vcro poteftate , ergo haec
quantitasinterminatafruftraeft , quia materia
etiam fine hac eft diuidua poteftate,fitque poft-

perpofteriusfundamentumnecefleeftid,quod
ex ambabus conflatur , efle indiuiduum ; nam fi
ponatur diuiduum ; conftabit diuiduum exnon
diuiduis,&quantumexnonquantis,quod Ari-
ftoteliaduerfatur:necpoteftaliquisadhoccon-
fugere, vtdicat Ariftotelem loquidcpartibus
tantum integrantibus , proindehoc argumen-
tode folis partibus quanti integrantibusoften-
di , quod debeant efle quantae , non departibus

tuii. caaaudmidua per aduenrumformse. Poftre- E eflentialibus,dequibusin prsfentia fermo eftj
.^^,„..,, ._ . r namfibeneremconfideremus,eadcm vi<»etra-

tio in omnibuspartibus, e quibus totum ada
confteti qualefcunque enim partes fi.nt,necef-
fe eft fi omnes fint indiuidua, vt totum diui-
duum cflTenon poffit : prsterea non habet lo-
cum haec partium diftinftio , quando fum-an-
tur vt indiiiiduae , vt ibi fumit Ariftotcl. dum
ait €x non quantis , & non diuiduis non fieri

mo, fi darcturhaec quantitasinterminata, ea ef-
fetinaliquacategoria.atinnullacfrepoteft, er-
go nondaturnam fi in aUqua Categoria eft,cer-
te eftin Categoria quanti , in hac tamennon eft,
quum Arift.in capite dc quanto dicat omne qua-
tum ugnificare certam, ac terminatam rei quan-
titatem,quantitas igiturinterminatain Catego-
ria quanti non e ft 3 ergo in nulla.

quantuni ; dum enim fumuntur vt indiuidus,
ArgunientaproAuerroeadcomprobandam T nonpofruntdiciintegrantes ; diftum i^itur A

quantitate?n tnterminatam.
Cap. VI 11.

EX altcra partc pro Auerroe valida argii-
mentanondefunt. Primum fumitur ex ipfa
^men ^^^ natura: qu3ntitasnohci1generabilis,ergo
non gencratur , ergo stternaeft: : afTumptum
probatur.quia nullum eft agens, a quo gene-
isri poillt; non enim a forma , nec ab alia quan-

riftoteiis eft vniuerfc verum , cx pluribus noh
quantis vtcunquc compofitis non pofTc ficri
quantum. Nequc ctiam dici potcft forma , licet
ipfaquantanonfit, caufamtamen cfTc quanti-
tatis,ita vteam propria rci quantitas infequa-
turjetenimindiuifibilenonpoteftefTe caufa di-
uifibilitatis:praetcreaeademdifficultatcdiftuai
quoqueilludAriftotelisvrgeretur.diecrenam-
(juepofrcmus , licct nuliapartium diuidua fit,

6 tamcA

^5

Jacobi Zabarclise FiitAiiini

tamen vel ex Mrum aUoua, vel fakem ex earum A tenus quslibct fc-r'm.t ccrtos quofdam , ?.cpro-

collcdlioiie prodiie quantitatcm m toto con
7Vm*w lunfto. Tertioargumentofic .A.uerroisopin'0
comprcbatur : fi quanritas intcrirct .haberet c6-
trarium ; quicquid cnim mtcrit, a fuo comrario
interinrvitur jatquinonhabet quautitas contra-
rium, Vtlegimusinlibr. Categcr.ergointerire
nonpoteft. Quarto.idemconfirmaturfunRpto
ex Ariftotelehocfundamentoin .2. lib.de Ortu
& interitu j in elementum habens fymbola qua

fuisrf».

prios tcrminos pcAul.iti hoc certe ex ipia lo
qucndiconfuctudinelatiscoffiprobatur; idem
enim fignificavevidcmurdicendomagnitudinc,
& corporeum, & matenale , &: has didiones fs-
pe, vtidemrigni-iTcantcsconfundimus, duma
rebusincoi-poveis hascorporeas, &mater!ak3
fcccrncrevolumusj {icautem denotamusana-
turamatcris prouenire, vtres dicaqtur& ma- ._
gnitudines, &corporc2e; At ftatuere terminos (Tsjcmt

&mtentUjineiementumnaDensiymuuiA4iui- guiL«uii.v.o, .^ --.f^-.-" -- _ ^.

litatemfacilioreftaltenus elementi mutatio. B ma.onitudinieft {ohusform^oficm/quianulla «. ?/...

propierea quodilla fymbolaqualitis noninte
rit,fed eademferuatur in genito.qus fuit in cor-
ruptojhuiusautemratioeft, quoniamacciden-
tiaconuenientiaforma£generanQ«, & illi necef-
fana ncndebent de materia pelli, fiinea iam
infunt,imonequepoiruntpelli,quandoquidem
nonpellituraliquidafim!li,ledacontrario: ea-
dem itaque ratione argumenteraur : quantitas
& extenfio eft neceftaria omnibus corporibus;
naturalibus,&communiscftconduioomnium
formarumnaturalium.vtinmateriaextendan-
turmondebetigitur.ncqipoteftiateiirequan-
_ titas; ergoxternacft, &foliiprius;terminimu-
^ -"•/*'• tari & interire poffunt* Tandem id confirmat
Auerrocs teftimoniofenfusiquandoenimexa-
quageneiaturaer, videmusquantitateni aqu£S
Boa,perirc,fedpotiusadj!Kaioremraoiem,&ad
nouosterminos amplioresestendi; spfaigitur
qmantitas in omnibus manetincolumis , & foli
eius tcrmini^mutanturprout diucrfae natuiales
formx variosterminospoftulant. Videnturet-
iamomnes,etiamaduerfan;,hocccnfiteri,dum
dicunt formam extendi adextenfionemmate-
ris,& fieri diuiduam diuifione materiscjfic esjim
affirmant materiam fecundum fe diuiduam t&
ante forms receptionem : dicunt prsterea acci-
dentium omnium alia adraateriam pertinere,
aiia ad formam, & qualitates quidem adfor-
aiam , quantitatem veroad materiam , quod eft
ipiam Auerrois fententiam approbare.

Scntentia Auerrois declaratio & con-

firmatio. Cap. IX.

Vum cgoveram hacin teefteputemopi-

nionem Auerrrois,dudusturaargumcntis

pii^i£lis,tum.Ariftotelisaliorumqueauthori-

tate , vt mox oftendam , ante omnia optime de-

clarandamcfte hancfentcntiam arbitror; quia

ipia bene intelleda videtur fuam verita-

StXtUTTl.

determinatioaraateriaprouenirepoteft-, & ra- tua
tioniconfonum eft, vtforma, quemadmodum/t^-^/^/
natuiam ipiam materisecoarftat , & ad certafn fcrfna.
fpeciemcoatrahit,facitqihominem,&equum,
& afmurn j ita etiam quantitati materije. qusefe-
cundum feterminis caret, certosaliqucs fincs
largiatur. Duplicesautemterminosformaprse-
ftat, externos , & internos ; extctni funt iili , qui -^ ^^«^'
nonfutitdegenerequantitatis, vtfigura, quaeeft 1"^^^[
^ inqttartafpeciequalitatis, & nil aimdcft, nifi ^y^^ '■■
quidam partium qusnti interfe concentus, & J' ^^^''
harmonJa ; interni vero illi funt , qui funt de ge-
nere quanti, & certam quanti fpeciem conftitu-
unt,vtbicubitum.,tricubitum.& huiusmodi; v-
trofque terminos quatitati niaterije Forma prjc-
bet; atquantitatemipfamprsebtre nonpoteft,
quia ficuti forma hoiainis non poteft fine i»a-
tcria hominem conftituere, ita neque tantum
facerepoteft, nifiinmaieriaquanta > &exterifa
^ recipiatur, quumipfa fecundumfe formancn
fit quanta, neque diuidua : de qualitatibus vero
fecuseft; hg.namq;intorpore3eperfefunt,& in-
diuidua,qug: tribuiaformapofliint, quiamatc-
riafccundura fehisomnibuscaret. Hmccolli-
gimus , formam & materiam iibi mutuam ope-
ram pr xftare : forma enim qu2 fecundum fe in-
^ diuidua eft, recipita materia extenfionem, &
quantitatem;materia vero fumit aforma termi-
nosfu^quantitatis: hancveritatemconfiteri o-
■^ m!iesvidcntur,infciitamcn, &abipfanietread
italoquendumindufti, dum ingymnafiis frc-
qucnter^icunt, formam cxtendi ad extenfio-
nem materise; fic enim afleruntpropriam matc-
ii« efle extenfionem,formam vero eam accipe-
re amateria:diceretamenpoflumus, nonjmo- Mupr
do formam extendi ad extenfionem mate- extem
riae, fed etiam materiam ad formse extenfio- turaa
nem extendi, verum emmvtrunqueeftalia & exUKj
aiiaratione; illud cnim verum eftde extcnfione mmf

pla bene intciiecta viactur luam vcrira- *ii<iiaLiiji..i., "- — — _ , .'

empatefacere, & contrariaargumentafacile ^ abfoluteaccepta,quamformalum;t amatena, ^,<c. 0

diluerc.Dico igitur huiufccrei ventatem in hoc
potifilmumfundameto coniiftere , quod quum
cumfq; reiquantitas fitterminata, iixcnecfo-
lam materiam infequitur, nec folam forroam,
fedvtramquefimul.namquantjtasipfafcclufis
ntoima mentc omnjbustcririinisa fuhnriatcriacnatura
tey/itm emanat, <?: cft eiusproprJetJib inh.-;e;cnsipfiper
tnfit^ua ltfecundomodo,ficuthominirifibiliva.s;ten5ni-
tur. nivcroquatitatis prsefcribuntura forma, qua-

QHcmo-

hocautem delimitibus, acfinibus extenilonis, forma.\
nam eoufq; materiaexf enditur. cjuoufa; fornia, exteA
praefcribit, &imperat: fimiliquaJam ratioacdi- nf.m rA
ecrefoiemustumequostrahentes currura.tum t.eriAA
etiam aurigarntantum itiiieiispercgiile;cquos
quideraabli:.Iuteioquendo;ipfienim funt, qui
ambulant,non auriga, aungani veio tanqu.im-
eum, quicertos limites,ac fines itineri it.i:uit>
quuincquiuuilumfibi certum tcrmiuum pro-

ponaiitj.

v^l

dc Prima rcnim Matcria, Libcr 1 1.

195

ponant,proindc tota hxcdcicrmjriauo tribua- A niolcm vcro,quatenusnonefttcrminata;exno-

turauriga^ Hanc fentcntiam colligit Aiicnocs
cx Arifiotelc in contcxtu 15- Iibio 4.. IMiyfico-
rum , dicentelocum vidcri clFc m;ueriam , qua-
tenus eft magnitudinis dimenfio .(iquidem ma-
teria cft dimenfio magnitudinis ; vocat autem
ibi magnitudinem Ariitoteks cam tanium,qu«
tcrmiiiata eft . certainque habct quanntatem,
dimenlioncm vero Gr.ece di£tam cT/ctsil^wi vo-
cat ipfam materixquantiratem.fccluris termi-
nis; quumij^jtur dicat Anftotcles,locum ca ra-
tionc viden ciic materiam. quatenus eft dimen-
fio , abfque dabio materiam per fe dimenfam
' ponit, quum praefcrtim poftea matcriam hanc
dimcnfamdiilinguataforma, dicens eam iub
formacontineri tanquamiubluperiicie,acter-
minoiforma enimdattcrminoscxtcnUoni ma-
teriK , materia vero iuapte natura quanta , & ex-
tenia cft , imo Ariftocelcs ibi eam vocai dimen-
{joncm ipfam: quamobresn rcfteibi Aucrroes
coiiigit cx Ariilotele naatcriam per fe haberc
diraeniioaes interminatas, qu2 ncc ve.nec ima-
ginatione fcpai ari a matena poiTunt ; quod qui-
dem verillimum cft j dum eriirn mente rcate-
riam f ncformis concipimus,ficrinonpotefi',vt
eamnsnquantam imaginemur, fcdiiecei^ano
imaginamur quantam , ac veluti vaftam quan-
dam magnstudincm , nuUifque cerris terminis
circumlciiitamr.dqacAriilotclsseoiplotnlo-
co latis clare pronunciare videtur , dum inquit;
fia corpore ausoucantui terminu&, &-afte£tio-
nes,nil rerBanet ,ni{I matcria.nonenimdicit,
fiamoucaiur quantitas, fed dicitjiamcueatur
, termmus; quare putatpropriam, &naturalem
matenseirequ3ntitatem,atnonterminos. Ta-
'h,tos A- lem matcriam fignificauit Chaos iliud Anaxa-
(txa^o-' gOrse corporeum , inquoomnia inefledicebatj
<c. c^cnim matv:ria niolcs qu^damindiftinda, in

qua infuni omnia , non quidem adu, vt Anaxa-
gorasdicereviius cft,fedpoteftate folum. Plo-
tinus quoque eiufuern fententis fuit ui 4. lib.2.
Ennead.licct ei contrana opinio attribui folcat:
ibi namque longo fcrmone oftendit materi&ra
fecundum fe incorporcam elTe, & qu3ntitat-;m
nonhabere, fed aperce etiam declarat dequa-
namquantitateloquaturj de fola enim tcrmi-
nata loquitur, vt omnia eiu s exempla teftanturs
dicit enim quantitatem iniequi formam ; quo-
aiamaliamquantitatemfbrmahominispoftu-
lat, aliam forma bouis, aliam forma canis , qua-
rum nullam materia in fe habct; igitur hoc tan-
tumexPlotinoibifumipoteft ]ncap.8.eius lib.
idque nos non iniiciamur;fcd m cap.ii. mani-
feftc ponit in prima materia quantif atem inter-
minatam, quumdicatmateriam eflcquandam
velutimolem, ac dimcnflonemvacusm, & de-
ciaretnoncfTealiud hanc vacuitatem , quam ne-
gationcm terminorum, i'eu intcrminationcms
vnde colligitmateriamefrcmoleni, &:non n:;o-
lems mokm quidem,quatcnus cxtenfa eil, noa

Hoti-
mi.

nitctiamibidemPIatonisdemateriapriniafen- pUtt.
tentiam.quinondixit cammagnam^neque di-
xitparuam, fedvocauitfimul incgnum c!rpar-
uum,vttumquantamfigniHc3ret,tum intenci- ^
n.ar-jm Aapram indiftmdeadquofcunqv.e tcr-
niincs fulcipiendos: prsterea in cap.O. vol.ns
oftendcrePlotinus elementa cx matcria & for-
maconilare.inquit; fi ekmentacffent fola for-
ma fine matcria , qnomodo magnitudinera ac
g molcm haberent?n?!olcmigitur, acmagnitudi^
nemcorporibus amatcria prouenire, & mate-
naminfcqnicenfuit,nonforraan3,folosautcm
terminos tnbuiaforrna.

Reprobatio praui fenfm,Auerroi anonnul-
lis attnbutt. Cap. X.

NOn erthicfilentioprxtereundusnonnulLo-
ram error, quifententiam AueiToisinpia- '^''-'«f-'''^
Q uum fcnfusr. trahentes, in eam poftca inucdi/^ /■'''" '^^"
funt; putaiuntenim haf. d;)nen(lc<nes intcrissi- ''^-'*^J'^^>'
natas apudAuerroem effe illas, qnx adu exi- ^''^^roi,
ftuat extraan.im.am>dicique intcrmmatas ratio-
ne terminoram prsfcribendorum aforraa «jc-
nerandajdimenfiones enits) qua: funf in {''?m\i...t
hunaano, ctfiproprios terminosbabent,dici ta-
mcnpofTiint interminatajrefpeftutcrminortu-n
tribiicndoruai a forma hominis aduetura, qucs
- nondurn habent ; qua ratione exifcerent adu
D interminat^cxtra animam, quatenus carentcs

terminisformjfgenerandse. Scdab aacfcnten- ^c^^ifnts-
tiaalieriifTimusAuerroesfuit, quinunquam di- ^">'
xitjdimenfiones mterminatas exiftere aftu vt
int£rmmata..^,fed incomnii^nt.H. Ub.4,Phyf!c.&
in calce 2. ti-aft. Epit.Metaph. apcrte dixit, ha^
dimeniionesintcrrsiinatasnoncireaduales^fed
potentiaks; inrerminatas enirin inteU.-^it.non ^erui
rationeterminorumtantumform2£gencranda:,y2»'?/«*.
fed rationeo^riSuiumterminorum, qui aquali-
E bet formaprkfcribipofTunt^imoetiameorusa,
quoshabentafornaa prs;icnte: quamuis enim
cxiftamvt tcrminats, &nunquam vt intermi-
nats , termmos tamen non cx f c habent, neque
ex proprianatura roateris, fcdaforma; quare
nlsn ideo dicuntur interminat^e, quod reperian-
turvnqiiam fine terminis, fed quia lccundum
propriam matenac; narurarti, quam inlequun-
tur, nuilos certos terminoshabentprxicript©»:
ficenjm.ipiamquoquemaieriamdicirnus,ic:cu-
p dum fe efie mforrjEitm , & orrmi aftu casenteins
quamuisfemperhsbcatforinam ,necpoflitvn.^
quam exiftere{ineforma:nilenim aLudperhoc
fignificarc volumus , quam naturam materis
luillam fibi certam forr?.am prsefcnbcrcC^ucm-
admodum iguurdum folam materiseftentianv-
fpedlamus,e.;mquemcnteab2d;ucxiftcndiab-
iunginius,it;forrnempenitusetfedicimus;dum
autt m i.a.icUj vtexiftentemconiideramus,djci-
nius f empei eilc ioruiatam- : ftc ctiam eius quan-
G ^ tita-

m

Jacobi Zabarcllx Patauini

200

titatem dum fecudum fefumptam rcfpicimus,

inrerminatam vocamas, quia fecunduin fe nul-

lis certis tcrminiselladdidajdum autcm an-

dem vta£Vu exiftemem refpicimus , fcmpcr ha-

bercterminosdicimus.&nunquam cxiliere a-

ftu fine tcrminis ; fiquidem poncrc eam aftu

cxiftcntemvt interminatam, cfretponereaftu

magnitudincminfinitam,qu2edarinullomodo

potcft : non igitur cam vocamus intcrminatam,

quod terminorum negationem rcquirat , fed

quia termmos,quoshabet,<Scquoshaberc po-

teft,non aie, neque anatura macerije prjcfcri-

ptoshabet, fedab alio, nempcafbrma tcrmi-

nantci ob id Auerroes has dimenGoncs mate-

riaevocatpotentiales,nonaftuales,quia inter-

ininata:non exiftuntaftu, feddummente ater-

minis abiunguntur, cognofcuntur effc fecun-

dum fc intcrminatx.&potcftatem haberequof-

cunq; terminos recipiendi j hoc igitur modo in-

telligendum cft id , quod Aueiroes dicit , quan-

titatem hanc intcrminatam non exiftere aftu»

fcdpoteftatcjnonenimnegateam exiftere,fcd

folum Yult cius imperfedlionem,atque intermi-

nationem fignificare, quia nullum ex propria

j^dftfi- naturatcrminuta habet. Non eft ctiam igno-

tof tn- randum5.qaantitateminterminai:amnoiidifFcr-

termrn*' re numero a teiminataj eadem enim eft, quse

t*efie*- fecundum feterminiscarens , eospoftea fumit

dem nu- aforma,&fittermin3iajideoidem eft vtriufque

mero cii fubicdum inhxrentiae,. nempe ipfa priuiama-

termt- teria,atn6eftidemfubieftumattributionisXe«

natai. denominationis 3 nam interminata attnbuitur

materiz^terminataYerototi compofito: fimili

latione etiam imagoapiiSore leuiteradiibrata

nondiffertnumeroabipfaiamabfoluta, fed fo-

lum vtid, quodpriuspoteftat^, atqueimperfc-

d;umeft,pofteaYerofitaau,atqueperfcdum.

Solutio argumentorum pro Thoma addu-
^orum,. Cap. X L

Jti * ' T5 Eftatvtcontrariaargu;menta,quaeproTho-

frt- jp^jj, ^ addu£b' fimt ,. fotuamus . A d prim um

dicimus , quantuatem mterminataiti eandem

cfie numeio cum tCEminata : quando autcm,

infertur, ergoaccidcntiareiprxccduntipfam rei

ful>ftantiamtemporcinfinito>dicimus, fi fuma-

turquantitas, vc feomims propria, &Ychuma-

nis termimscircurafcripta, negandum efle con-

fequens,quiahacc,quatenus taliseft,nonprae--

cellTthomincm j fivero fumatur quantitas ab-

folutc, feclufis terminis , ncgandamciTe falfita- '

tem confcqucntis , quiaficutimateria honoi-

nis fecundum Ariiftotelcm prsceflit hominem

temporc infi.nito , ita q,uantitas illa vr interini-

nata praecefllt pcr infinitum, nec ob id vllum

abfurdumfequitur,,quianonproptereaaliquod

hominis proprium pratcedit hiominfmj fiqui-

dcm matcria non eft mr.gis hominis matcria,

quajnaliaru rerumjadprobationem vero fum-

f)tam.cxAriftctcle,quiinsoutex.4rlibri 7.,M.e.-

A taphyCdicitfubftantiam cfTcaccidenilBus prio- Q'^"'-
remnatuta, co?iiitione, & semj orcnu.hi miil «^ .-'
tadicunt, & lccus ille rrsagna difhicultatc nou/-''"'"'',
carct, quiade tcniporcvitktur di(ftumArifto- rewpo7
tclis falium eflc : nam fi hoc intelligsuiu? dc pr*or^>.
qualibct fubftantia,rcfpc(ftu accidcntium fuo- ^■'«^■'»'''
tum , non eft tenr.porcprioromnibus fuis acci- ^^^-
dentibus, no enim accidentibus propriis. quum
haecfimulorianturcum fubieifla fubftantia , vt
fimulcum homine nfibilitas; fivero iiitcil'ga-
B tur etiam de omnibus accidentibus tam illius
rci, quamaliarum,adhuc fallum cftidantur e-
nim fecundum Ariftotclcm accidentia areina,
qualia funt accidentiaCali.qua: fuat tctnpcMC
priora omnibus fubftantiis caducis, &nu!lam
habent fubftantiam tempore priorem,ne ipism
quidem fubftanriam Coeli, quum &ipfal!nr3e-
terna jideo locusillemultoiunQanimos tor)'t,
qui variis modis illum nixi funt interprefaiij
ego pro occafione hic pauca quacdam ditanii
C idtamen praemonere velim, argumcntur». h&c
nonmagisnobis , quamaduerfenis obciic : vt
enim-fecundum Auerroem poni vi.icrur acci-
denstemporeprius formafubllann^li , quoc A-
riftot. aduerfatur , ira fccundurn ThcR".si>» po-
niturquantitas rei fimuloriricun; ronna.qurid
fimiliter Ariftotcliaduerfatur.quia fi dis5tt-m il-
lud Ariftot. vcrumeire dcbc.n oporr^ t accidcns
necprius temporeexirtcie, qLiam iubftantiam,
necfimul cumilla,fedpoftcriusteiTspore5omit-
tere igitur poterantaducrlanj,argunie'.uno hoc,
tanquam abeo, de quonunc 3gitur,alienum»
quum ad aliam quandann difficultatem pcrti-
neat, nec minusThomss , quain Aucrrois. fen-
tentiam oppugnare videatuj . Agit hac de rc Zi-
maraintheoremate nono,& rcprobat interpre-
tationem aScotoadduftaroin^.qujeft.iib./.Me-
taphyrvtibilegcrcpofruraus:affcrtetiamexpo-
fitionem A uerrois , quam nec approbat , ncc re«
probat.fcdaliam ipfe propriam adducit.quae
ipfimirum.inmodumpiacuit:.Auerroisq,uidVm ^^poj'-
fententiaeft.Arift.ibi loqui de fubftantiis tan- ^"^ -^'
tum caduc,is,acdeearumaccidcntibus,nonde f*^rren.
aeternis , quare ceflat dubium dc accidcntibus
Cceli, inferiorum autem corporum accidenria
omniahabcnt fubftantiam teropore priorcm ,
velenimfubftantiacompofita, qustillis fubie-
dtaeft, prsccedit eatcmporc, vc! faltemprima
Bnateria,qiiac illiusfilbftantiaepars eft, quanti-
tas vero materix interminata non exiftitvt in-
' tcrminata, fcd fcmper fub terminis , nec difFcrt
numero atcrminata; quum igitur Ariftot.ibi lo-
cj^uaturde accidentibus.quae^ extra animam a-
£tu exiftunt , refte dicit omnia efTc tcmpore po-
fteriora fubftantia, in cj^ua inhaerent jficdubiunr
foluiturfecundum Auerroein. Zimaravero in- ^^pop'
quit, verbaillaAriftor.ita cile intcriigenda.vt ^"' ^*^
coniunftioprodifiundiionefumatur, & fcnfos. "***"*•
corum fitjfubftantia cft acsidcnte prior vertcni-
porCftVel faltcmnotuia; ficemmtolljmr^^ninis

d.fi^vul-

201

de Prima rcriim Materia,Liber. 1 1.

difHcuItas : nam quantitas intcrminata non eA

comparanda cum componto , fcd cum prima

matcria.qux ipCius fubieftum cft inhacrcntix, &

attributionisimatcriavcropriorillaquantitatc

f**^^' cft.finontemporcfaltcmnatura. Egoquidcm

alias Auerrqis folutioncm fequutus ium, quum

vidcrcm, folutioncmZimaraenonfatisaccom-

modari verbis Ariftotel. qui coniunftione vti-

tur,nondifiunftione : fed quum poftca folu-

tioncmquoqucAuerroisdiligcntius confidera-

uerim.vidicamquoquenon carcre difficultatc.

quandoquidem non eftobfcurum.Ariftotci. eo

in loco loqui dc fola (ubftantia compofita , &

hancvocarc fubftantiam, &diccrc priorcmac-

cidcntibus natura, & tcmporcncmpc acciden-

tibusfuis.non accidcntibus alienis,de quibus

nihil certum ftatui poteft,quum accidentia ho«

minisfenioris prseccdanttcmpore fubftantiam

altcriushominisiuniorisjitaque nonvidcturcf-

fc ad matcriam confu^iendum , quae accidcnti-

bus prior tcmporc eflc dicatur , fedoftcnden-

dum , quomodo fubftantia compofica tcmporc

priorfitoninibus accidcntibusfuis, hoc eftil-

lis, quaeipumettanquam fubieftoattribui fo-^

lcnt,(i verba iUa Anft. eufenfum habent, qucm

aducrfarii nobis obiiciuntjid tamcn nec ipli, nec

aliusvUusoftenderepotiscft, quumfitmanife-

ftum , quamlibetfubftantiam compofitam ali-

qua haberc accidcntia neceflaria , quae fimul

cumilla, non pofterius, oriuntur , vt propria

cuiusqutquantitas,&aIiacomplura ; huncigi-

turfenium falfum eflTc certum eft, nec verbis A-

"r^^* riftotel.attribuendum. Qujmobremquumego

"^'^' rem hanc diligenter confiderauerim , femper-

queexiftimauerinri,quaerendamfempcr efle an-

te omnia cuiusque rci veritatem , deinde i lla co-

gnita,adcam,fifieripoifit, verba Arift. trahen-

dacfle,nonecontrario,quodmultifaciunt;vi-

derimautcm hacefl^e manifeftiflHmam huiusce

rei veritatem (etiamfi id noaaflereret Arift.^fub-

ftantiamcflcnaturapnorem omnibus acciden-

tibus fuis,non omnibustamentcmporc , fed ali^

quibussdicendum cenfui , necefle cflTe vt Ariftot.

velhocidemdicat,velfall"umdicat: quod hoc

idem dicat, tueri poffumus^fi ipfam quidem Zi-

marae fcntentiamrccipiamus,quam dicerepof-

fumus nonab eofaifreinuentam , fedab ipfa-

met re oftcndi omnibus , ac pateficri; verborum

tamcn Ariftotel. meliorem interpretationcm

adinueniamus , conftat cnim interpretationem

Zimaracillisaccommodari nonpofTc, quum A-

riftotel. non difiunftionc vtatur , fed coniun-

ftione , fitque arbitraria expofitio, & fatis im-

propria lotutio coniunftionem accipcre pro

dlGunftionc. Proptcreaego dico,defendipofle

fenfum illorum verborum etiamconiunftum,

nempe vt Ariftotel. hoc folum dicere velit, fub-

ftantiamcflcaccidentibuspriorem,vtcunqueid

fit, poftea vero modos deckrethuiuspriorita-

tis , & dicat priorcm cflTe his omnibus modis , ra-

202
A tionc, cognitionc, natura,actempore>nonquf-
dcm femper his omnibus fimul , fcd modo o»
mnibus,modo aliquibus,fat cnim efttfihio-
nincs fintmodi,quibusfolet fubftantiacfTcac-
cidcnte prior,nec alius detur praeter hos:|flc nos
alias fumus interpretati vcrbailla Arift.in defi.
nitione naturae [moruf ^ ^nt/efttj \t coniundio
non pro difiundtionc fumatur , (cdpro coniun-
ftione, necob iddicere oporteat, naturam im
quolibct naturalicorpore efrecaufam vtriufq;:
B hocigitur modoconucnicns cftloquutio con-
ianftiua , inconucniens autero difiunAitia':
quemadmodum enimnaturanoneft caufaal-
tcrius tantum, fed vtriufq;, ita hic diccdum non
cftmodum} quofubftantiaeft acci^cnteprior,
efTe aut huncautillum , fcdcfre hosomnes, ta-
nietfinonfimul; accidcns cnimnullo illorum
modorum poteft eflTc prius fubftantia fibi fubie-
fta, imo neque fimul , nifi tempore folum ; fub-
ftantia vero omnis eft fuis accidentibus prior
C & definitionc, & natura, & cognitione diftinaa,
etcnim hi modi reipfa in idem cadunt; tcmporc
autcm prioreft multis fuis accidentibus, qui-
bufdam tamen finon eft prior, noneft faltem
pofterior, fed fimul. Hanc cfTc puto mentcm A-

riftotcl. eo in loco. Ad argumentum igitur dico,
quantitatem terminatam refercndam cfTc ad
fubftamiam compofitam, cui vtfubicdoattri- '
buitur , interminatam vero no ad compofitum,
fed ad materiam; itaq;fat efle,fi, vt compofitura

D quantitateterminata,ficmateriaquantitatein-
terminata fit prior , fi nontc^ore,faItem natura :
quantitatem autcm intcrminatam compararc
cumcompofito,& illo priorcdicereabfurdum
eft , pcrinde enim eftac dicere ,accidentia huius
hominis ciretempore priorafubftantia altcrius
hominis , quodincongruum eft , &:alienum a
menteAriftot.coinloco, quifubftantiamcum
fuis tantum accidentibus comparat, non cum
alienis , imo nec vUam f ubflantiamibi confide-
E rat. nifi compofitam , & perfeaam,& nullaacci-

. — dentia,nifiterminata,&aaucxiftentia: quod
yero addebatur, ergo eadem eiret hominis qua-
titas,ac formicae, negandum eft ; quoniam axio-
ma illud, quse funt idem alicui tcrtio, funt idera
imer fe , verum cft comparando inter fe illa,
quse fujritaau ; fed non eft verum, fi fiatcompa-
ratio eius , quod eftpoteftate, cum co, quodcft
aftu, quiahacnonomninofuntidem , feddif-
feruntpcr potcftatem, &adum; lignum enim
F «ft potcftate idem numcro leftus , qui poftea eft
aftu.cft criam illud enim I ignum arca poteftate,
& eadcm arca numtro quae poteft ex eo fieri
aftu , ncc propterca fcquitur vt arca fit idcm
quod lcftus : ficmateria primaeft idem quod
homo, qui ex eafieri poteft, cum hoc tamcn
difcrimine, poteftate, &a£tu; &eademmate'
ria eft idem quod equus, quipotcft exea fie-
ri, necob idhomo eft idcm quodcquus , nifi
fic intelligamus, cadem matcria eftpoteftatc
C 3 homo

ioj

Jacobi Zabarellse Patauini

i04

horao iSrpotcftatccquws, itavt efreidemineo
tantam confiftat , quod cftpoteftate , fed non in
co , quod eftadu: licigitur quantitas intcimi-
natapiimcennatenaeeft poteftate quantitasho-
nianisteiminata, &poteflate quantitasformi-
cx, quoniam aptaeft recipere vtrofquetcimi-
^d/gcuH nos, fed hi inter l"e non funt idem. Ad fecundum
• d«f». argumentumdicimus, fubieftumaccidentium
tcrminatorum, acperfeftorum eflTeens aciu,&
de his tantum loquuntur Ariftotel.&: Auerroes,
non de accidcntibus interminatis, qujepofiunt
Ad ter' haberefubiedum cns poteftate. Ad tcrtium
tium. fii'^^ *!*" refpcndeant, primam materiam cxfe
habere efle fimpliciter, non a forma, propterea
quodhabetpropriam exiftentiam: fedhauc o-
pmionem nosanteaconfutauimus, & oftendi-
musprimammateriam nonperfeexiftcre, fed
per formam , quae conftituithoc aliquid. Nos
igitur dicim us , aliud cire exiftentiam , aliud ef-
lentiam , & vtrouismodohifumanteffcargu-
nticntum nihii habere roboris.. NamflintcDi-
gant efleefl^entix, non fequitur, quod efl"e fe-
cundum quid litpritis, quam efl"e fimpliciter;
ipfa enimmaterise efl^entiaindeterminata pricr
eft, quam eflTentia quantitatis interminatae: fi
vero eflxntiam fumant vt determinatam per
formam, quodappellari folet efl!e fpecificum ,
hsec comparanda eft cum quantitate terminata
ip fam inlequente , non ^\ interminata , quss foli
primae materiac comparada cft ; forma vcro fub-
ilantialis dans rei efl"e fimpUci ter , id eft , confti-
tuens ipfam inaliquafpsciefubftantiaeprior eft:
quantitate confequente, quae non dat rei eflTe
fimpliciter, fedcflefecundumquid; quiacon-
ftituitcamin catcgoriaaccidentis. Siveroefl^e
proexiftentia accipiatar, hancdare poteftfola
formafubftantialis,quarenequitaliquodacci-
dens formam prascedere , quod vllo pado rei
praebeatexiftentiam: itaquenullum modum vi-
deo , quo fit prius cfle fecundum quid,quam ef-
fefirapliciter; nam quantitas interminata non
dat eflc fecimdum quid , quod fit coardatum
ad aliquam certam quantitatem , hoc enim vti-
queeflct abfurdum, nempe rem eflTeprius de-
terminatam fecundum fpeciem aliquam acci-
dentis, quaminfpecievllafubftantix = at quan-
titasinterminatadat quidem matcriseeflefecii-
dum qui d, fed indeterminate, & eo pri us cft efle
materise fiabftantiale , quod fimiliter eft inde-
terminatum : quoniam igitur prius cft in mate-
liaeirefubftantiam , quam cflt qnantam inter-
minate, cfTe vero determinatum,quod tribuitur
a forma, eft prius omni accidente terminato,
quodtribuiteflefecundumquid, manifcftueft,
nunquam eflepriuseflefccundum quid, quam
jdiquar efrefimpliciter.Adquartuni cocedimus^exma-
tHm> teria, & quantitate jntermmataficn vnum pcr
accidcns,quodpriuseftcon pofitoconilanucex
matena & forma , & vno pcrlt- ; fatis ciiim cft , fl
illud vnumpcr acadcnsiiabcatpriorwnfcfaJ-

A tem lubftantiammaterlje.quaedicipcteft vnum
perfe, proutdiftinguitur ab vno pcr accidcns:
videtur itaque hic cauillus in hoc confiftcre,
qucd comparat quantitatem interminata cima
f orma, cum qua non dcbec comparari: congrua
cnimfit compara;ioformxfubftantialisacqui-
fita cumaccidentibus fimiliteracquifitis, quae
his omnibus , vtantea diximus,prior cft, & pri-
mx materixapud Arift. aeterna cum quantitate
interminata fimiliter aetcrna, & eiusnaturam
B inlequentcproindepofteriorefecundumnatu-
ram. Similisfuitdeceptioinargumcnto prsce-
dente, aquohocparum difcrepat. Adquintum ^«f^'
dicimus,quantitateminterminatamnequeeirc ^iii^/^'
cflentiakmniaterixvtperfemprirao mododi-
cendi pcrfe, ncque etiam pcnitiis accidentalem;
fcd eife illieflentialcm vt pcr feinfecundo mo-
do dicendiperfcefTentiamcnimmaterijeinfe-
quitur quantitas,ficut cflennam hominis rii!bi-
litas;quarenecfe,)arabiliiefta raateria.necma- Adfe:

C teriacit cfrentialiterqaantitay. Adfext-um dici-
mus, quantitatem hancinterminatamnopcfre
quarrum rerum pnncipium appellari , neque ex
earesHeri, paruaenim &incongrua efthaeclo
cutio, res fiunt exquantitatcintcrminata; fed i

folum dicimus , ex duobus contrariis, & ex fub- !

ie£lamatcriaresfieri;ex materiacnim &forma
fiuntres, &conftant;expriuationeautemfiunt
tanquaextcrminoa quo:ratioautem eft, qiio-
niam haecfinguia proprias habent principi; ra-

D tiones, forma vt terminus, ad quem m*tati o te-
dit, & yt fuo aduentu rem conflitucns ;priuano
tanquam terminus , a quo recedit, in omni mu-
tationeneceflarius;maceria veroYtfubiead.de-
ferens mutationem, &inregcnitapcrmanens:
ipfa vero fecundum fe quantitas interminata Quart^
nullamhabetpnncipiirationem,fedeftcondi- ''^ »■
tio quaedammatcrise, qux fubiici non potefr, tBqu
necfuoofiSciofunginififitquanta;ficetiama- tttnjp
teriaepotcntia, df quaanteloquutifumus,nul- aptui

E lamhabetpropriamrationcmprincipii, fedelt gener,
,conditioconftituensprincipiumateriale;quan- <"'*'•
titas vero dici potcfl ciufdem conditio , non ta-
menvtconftituens.fcdvtfinequanon. Ad fe- Adfii
primumdicimus, incongruam effc interroga- rr.»m,
tionem.,anperquantitatemintcrminatani roa-
teriafiataftudiuidua, anpotcftatcfiquidcdi-
uiduum,feudiuifibilcfignificat maniicftepote-
ftatem, noaduminamdiuifibile vocamusnoa
id,quodadadiuiditur,fedquod habctpotcfta-

F tem vt diuidatur; nifi fortaire dicant aftu diuiu-
bileeileid, quodhabet poieftatem proximam
vtdiuidatur.potcftateautemdiuifibile,id,quod
habet poteftatemrcmotiorcm; quoniaraenim
agens non agicniii in fubicdobirne preparato,
& idoneo ad recipicndum , ideo lUud fubie-
ftum .quodnondumcftbenepracparatum.dici |

potcft habcrc patiendi potcllatem rernoiio-
rem; vcliceranidicamusdiuidfacfle, & feraim
Uiiiiiaum, fcdccramaau,feirum vtropot^fti-

tcice-

2 05

dc Prima rcrnm Materla, Libet II.

206

te; cera namque diuidi ftatim poteft, ferrum au-

temnonftatim.fedaliquaadhibita prsepar.itio-

ne. Hoc igitur modo (lintelligant aftudiuiil-

bile.&diuifibilepoteftate.dicimusprimamma-

teriam , quum fit pcr fc quanta, habere primam

radiccm, (Scrationempraecipuamdiuifibilitatis,

& ita fieri diuiduam , non tamen a£tu , fed pote-

ftatejdiftatenimaliquantumadiuifione.&prae-

parationeindiget, qiiiadiuidipraefupponitrem

cfleaftu^idenimquodnon eft aftu,non eft a-

ptum fu ftinere aftioncm agcntis:oportct igitur

matcriam prius fieri aftu per formam , vt rece-

ptaformafitdiuifibilis adtu,feupotcftate pro-

pinquiore; quare pcr quantitatem intermina-

ta materiafit diuifibilispoteftateremota : quod

vero illidicunt, ergo illaquantitas eft fruilra,

quiactiamfine illaeftmateria diuifibiiis pote-

ftate,hoc negandum eft; dicimus enim mate-

riam finequantitate diuiduam dici non pofIe>

hoc eft, ncc aftu.uec poteftate, quianeqj a for-

ma.ncque ab vllo agentepote ft quantitatem rc-

cipere , nifi eam habcat fuapte natura , quare

^lti- nunquam fiet diuidua. Ad poftremum argu-

j, mcntum dicimus , quantitatem interminatam

dle incategoriaquantijquuenimquaelibetca-

tegoriadiuidaturperpoteftatem,&aftum,vtin-

quit Arift. in context.G.pnmi libri de Anima, &

in context.3.&: 6.tertiiPhyfic. eft quideni prsci-

pue in caregoriaiUud,quod iam eft afl:u,idqj re-

fpiciens Arift. in cap. dequantodixit, quantum

efleillud.quoddenotatcertamreiquantitatem,

per hoc fignificans, folum quatum terminatum

eflepropne,acdirefteincatcgoriaquanti3atta-

men non negaret etiam quantitatem intermi-

natampertinereadeandemcategoriam,&in ea

efle per quandam reduftionem , & fecundario:

fic etiamincategoria fubftantiaenon folumeft

homo a£tu, & perfedus , fed stiam homo pote-

ftate;jiam pnma materia eft poteftate homo»

& poteftateomnia , & ponitur in categoria fub-

ftatise per r edudionem,tanquam omnium fub-

ftantiaruminchoamentura;ideodicere folent,

fubftantiam compofitam,&adualem proprie,

& praecipue in genere iubftantise collocari , ma-

teriam vero & formam , quae funt fubftantiat

fimpIices,ineodemefle fecundario,& tanquam

partes fubftantise compofitae.

An prmaMateriaJtt corpus de geners

fubjlantia, opiniones varia.

Cap. XIL

HAftenus oftenfum eft, primam materiam
efle per quantam , & ita eflTe corpoream
quatenus habet tres dimenfiones , quac confti-
tuunc corpus de genere quantitatis , confide-
^andum reftat , an fecundum propriam nacu-
ram, &anteaduentum formaefit ctiam ccrpus
<ie gencre fubftantiae. Hac de re tres ad Utni-
mufla iauenio aliorum fexitciitias. Pximacit il-

A lorum qui in materia ponunt formam quan- Pnntdt-
dam fubftantialem aeternam , quam alii vocant */«/!%
inchoatiuum formarum,aIii formam corporci-
tatis , a qua habent omnia naturalia corpora vt
fint corpora,itavt eafitnatura communis rc-
fpondens corpori,quod eftfupremumgenusin
categoria fubftantiae; fcntcntiam hanc fequu-
tus eft Auicenna inprimofufficientiaecap.2. &
in z.traftatuMctaphyf cap. 2. &AIbertusMa-
gnus , & Linconienfis , & loannes Gandauenfis,

B & Auguftinus Sueflanus , & meis temporibus
M.AntoniusGenuaprxceptormeus, qui often-
dcre nifus eft , dari hanc formam infcparabilem
a prima materia , & ab Arift.fignificatamnomi-
nepriuationis taquam omnium formarum im-
perfedi/fimam. Sccunda cft fentcntia , quam ^'^'^^dx
tueturloannesGrammaticus in lib.fuoii. con- °p"^'o-
, tra Proclum, vbi oftendit primam materiam fe-
cundum fe eflc corpus , quia eft ipfamet trina
dimenfio , itavt trinadimenfio in materianon

Q fit accidens, fed fubftantia, & nil aliud fit fub-
ftantia ipfa materiae , quam triplex dimenfio,
longitudojIatitudc&craiTities. Tertia cft opi- T'>'ft'^
nid communis, inquavidentur caeteri omnes of'^^""
philofophi confenfifle, quod primamateria fe-
cundum fuam naturam non fit corpus corpo-
reitate fubftantiali, fed illa folum.qux eft dc
generequantitatis,quumfit per fe quanta,vt
lam demcnftrauimus ; corpus enim de gcncre -
fubftantix dicunt ciTe illudlolum, quod ex ma-

D teria & forma conftct. Ego vero his omnibus Qji^rt^.
fententiisconfideratis, atqucreiedis oftcndam "Z'^''»
primammateriam in fuaprima notione, icmpropr/a.
fu2 naturae puritate acceptam nil aliud efle,
quam corpus de categoria fubftantia: , non qui-
dem per formamillam aecernam , quam pnma
illalefta tuetiir,nequequiafit idemquod trina
dimenfio, vtloannesGiammaticus; fed quia
fecundum propriam fuam naturam eft corpus
fubftantiale fimplex, trinae dimenfioni fubie- -

E fl:um : & quemadmodum non dubito,quin hKc
fentcntia primo ipfo afpeftuaplerifque ^W-
(f<o?@-^ &abfurda iudicanda fit: itaetiam non
defpcrOsliteratos &ingcnuos viros, poftquam
ipfa veritatis fundamenia perceperint , aut in
noftrajnfentcntiamventuros,aat faltem iudi-
caturos,mc non temere, fed valida& efficaci ra-
tioncdudum.inhanc fententiam venifl^e.

Argumenta illorum , qui dicunt primam
F Materiam ejfe corpus per formam
corporeitatis aternam.

Cap. XI 11.

EXPENDENDA primo loco cft illorum
opinio , qui primam materiam dicunt ef.
fe corpus per fjrmam fubftantialem ilii per-
petuo inhxrentem, & infeparabilcra : hi plu-
ribus ad hanc co^Tprobandam argumentis
mcuixtur , fed xios r«liquis ornilTiS duo tan- "

G 4, tum

207

Jacobi Zabarellas Patavini

20S

tum prjccipua inmedium afFeremus, quorum A eam requirant5igiturnccdcbet,necpoteft for-

confideratio ob ea, quac mox dicenda funt, ma-

Primum gno nobisvfui futura eft. Vnum eft, nifi hxc

4irgumi- forma admittatur , dabitur creatio cx nihilo,

*«w. imoilla,qux folet vocarigeneratio,creatio crit:

confequenseft falfum nonmodoapud Arifto-

tclem , fed etiam apud Thcologos noftros , qui

negant, naturam pofle aliquid creare , quum

hoc ad folum Deum pertincat j confcquentiam

ita probant5forma,qu2e producitur.totapro-

ducitur.nulla fui parte praefuppofita^at id, quod g

totum producitur, nulla prxfuppofita fui par-

tCjcreari dicitur>crgo formacreatun hacautem

forma admifta , qu2 fit omnium formarum in-

choamentum , creationem formarum vitamus,

quia hzc forma ab agente elaborata ad varias

pcrfedioncsducitur,& fitforma fpccifica mo-

Stcundu dohuiusrei.modoillius. Secundumargumen-

M-ffume' t^"^ tribus nititur fundamentis, qusc illi ante

tH!n,

omnia ftatuuntjprimum cft,veram cfTe fentcn-

ma corporis vnquam mtenre.

Di^a fententia impugnatio.
Cap. XIV.

ADuerfushancfcntentiam.quum iam fit ab
omnibus explofa , pauca diccrc fatis erit;
impu»nat eam niultis inlocis Auerroes difpu-
tanscontra Auicennam , qui eam tutatus cft,
prsfcrtim vero in Comment.65. primi Phyfic.
& in Epitome Metaphyf traftatu 2. cap. vltinio,
& vtiturargumentotali: fiinprimamateria cf- Pr/mt
fet hsc forma aetcrna , fequeretur , non pofle vl argu.n
lam aliam formam in materia recipi.fcd foia ac- tum.
cidentia , quoniam per hanc formam materia
fieretens aduj enti autematfVu nonpoteft ali-
<iua fubftantialis forma ad-uenirc , fed acciden-
tia tantummodoj nulla igiturdabiturfubftan-
tiac generatio , fcd fola mutatio in accidentibus.
Verum ahqui Aucrroiftae huius fcntcntix fe- Solutit

D

i^^f/r!^!"!!^!!!??^?!!^!!?.!^ ^ aatorcsfaciIeefreexiftimarunt,nonmodohoc ^%««

.- - ._ argumcntum foluere , fedetiam oftendercA- ?•*/».

uerrocm eiufdem fuifte opinionis ; dixcrunt
enimdrplicem efleformam fubftantialem, v-
nam fpecificam , & ('vt corum vocabulo vta- Form»
mur) vltimatam,qu3ceftformavItimjerpeciei, dupks^
Vthominis,equi,bouis; alteramvero commu-
nem & generalem , quanon fpecies infima con-
ftituitur, fed genus aliquodvt forma corporis,
formaviuentis,formaanimalisjhuiufmodifor-
ma non potcft cxiftentiam tribucrc , fcd fola
forma fpecifica id facere poteft, propterca quod
forma generalis dat quidem. adum , fed impcr-
feftum,& cuni poteftate commiftum ; at forma
fpecifica dat aftum pcrfeftum , & nulia alia for-
ma indigentem ad cxiftendum:dicunt igitur,A-
uerroemnoncgafrc formam corporis actcrnam
in prima materia , fed eam pofuifTe vt gcncra-
lem, non vt fpccialcm , idcoquc Auicennac fcn-
tcntiamreprobafIe,quitalcmformamtanquani
fpecificam ftatuebat, quod ex ipfomet Auerr,
argumento colligitur^. nam fi matcria habeata-
liquam formam gcncralcm ,non impcditur ne
aliam formam reeiperequeat , fcd folum fi ha-
beat formamfpecificamjidqueafrerit manife-
fte Auerroes in Commcntano i/.primi Mcta-
phyf. ybi dicit matcriam prius reciperc formas
vniucrfalcsj&imperfediorcs, pofteavero par-
ticulares, acperfcftioresj itaque aroumentum
Auerrois de fola forma fpcciali cmcacitatem
habet, nondcgencrali, materia cnim habcns
formam fpecialem non poteft manente illa a-
liam formam rcciperc, {^i. fola accidentia j at
formac gcncrali potcft alia forma fubftantialis
fuperucnircquarcpcr formam corporis gcnc
ralem non tollitur gencratio. ScdhincqucA-
uerrois,nequcAuiccnn3cmcntempenetrarunt. "*^ *"*'
Auicennaquidem fatuus fuiffet, fipofuifTct in ft*in^'
prima matcria formam fpecificam acternam, ''"'•
quomodo enim polTct matcria ciTe libera ad

omne«

quod fuprcmumgcnusvniuocum incategoria
fubftantisc cft corpus, quod fola caduca corpo-
ra compleftatur ; fecundo fumunt gcnus vniuo-
cum~ id folum dici , cui refpondcat extra ani-
mam aliqua vna communis natura , quac a plu-
ribus fpeciebus aeque participctur, ncc fit fola
vox pluribusnaturiscommunis, hacc enim am-
bigua,feu acquiuoca dicitur } tertio accipiunt,
non pofTc talem communem naturam, a qua
in rcbus exiftente fumatur vniuocatio, cfle nifi
formam , hacc enim cfTevidetur Auerrois fen-
tentia in z.Phyfic. Comment. 28.^ in i. Meta-
phyfi/. &in 7.Mctaphyf43.&in 8.Metaphyf.
6. & in i.traftatu Epitom.Mctaphyf. cap.13. in
his enim omnibus locis inquit, partes omncs
dcfinitionis efl^ formas ; genus quidem cfle for-
mamvniucrfalcm, difFcrentiam vcro eflefor-
mam particularcm : his ia£lis fundamcntis ita
argumentantur,corpus,quod eftfupremum gc-
nus in categoria fubftantiac , eft vniucxcum ge- E
nusomniumcaducorumcorporum,crgo ci re-
fpondct inrebus aliquavnaforma abomnibus
talibus corporibus participata,datur igitur for-
macorporis,fiautem datur, ergoaeternaeftiquia
qulcquid in reintcreunteineft,quod etiam in rc
gencranda inefTc neccflarium fit , id non debct
interire, fed in re genitaidem fcruari ; at corpo-
ris natura nulli rei generandse rcpugnat , imo eft
omnibus neceflaria ; crgo intcrirc nunquam de-
bet,fi verum eftid,quodab Ariftotcle dicitur dc ^
fymbclis clcmcntorum qualitatibus im. libro
degcneratione 5 nam fi mutetur aqua in aerem,
inquit Ariftoteles humiditatem aquac non in-
terire , fed candem in acrc feruari , quum ambo
fintelemcnta humida; imononfolumnonde-
bet interirc , fcd neque poteft intcrire, quicquid
cnim intcritjafuocontrariointcrimiturjat for-
mac corporis nulla cft contraria forina. quum
omnes cam compleftantUr, imo & necefrario

Scluti$\

209

dc Primi rcriim Materia, Liber 1 1.

21®

omnes formas r«cipiendas ? & quomodo non A eflentia includere aliquid illiusgeneris; mens

fuitpofitaabAuiccnnavtgcndralisjfifuitabco
appcllataformacorporis, &corpuseft gcnera-
lilTimum incatcgoriafubftantia?nullaiu certe
formamputauit Auiccnna eflc gencralem, fl
formam corporis gcneralem cfle ncgauit; ta-
lcmigituropinioncmdeformagcncraliatema
attribuicAueiroes Auicennae.eamquc rcfellit,
idqueapirte lcgcrcapudeum poflumus in fe-
cundo tradatu Epitomes Mctaphyfics , capite
vltimojquareipfenullam inprmiamateriafor-
mam xtcrnamadmint.ncquevt fpccialem, nc-
quc vt gcneralem; oftcndamus igitur, quo mo-
docontrahancformam argumenrum Aucirois
fit cflicaciflimum, & corum folutio vana fit:
ncgari ccrte nonpotcft fbrmam hancaut eflTe
eflcntialcm materix, autextraneam, quamuis
cifemperinharentcm, quamamodumA alist
form3e,qu2eadueniunt rcatcrix, & ab ea lece-
duntjcxtrancae illi tflTedicuntmr: fi dicant eflTc

igiturnoftradcbctfuaptcnatura cflc expers o-
mnium conceptuum rerum cognofccndarumj
& quodhbct aliud reccptiuum debct in fua cf-
fcntiacareretf)to genere fui proprii obiedi, ad
quod recipiendum dirigitur, quia fi quid cius ia
fua cflcntia contineat, aliud amplius reciperc
prohibctur; quare totum genus obiedum de-
bct fuo rcccptiuo tflTcextvaneum, &nihil eius
pottft illieffe circntiale: deconccptibus vero
B extr.ineis&aduentitiis idminimeverumeft; v-
nus cnim vel pluresin intcUcfturcccpti no pro-
hibent ncalii recipiantur; ob id non dixit. Ai ift.
omncmhscrcnsvtrunquc, feddixit intus appa-
renr, ideft, infitum in ipfaeffentia recipicntis,
facere ne reliquaemfdem gcneris in co recipi
poflint. Sjc igitur nonignorauit Auerros, lo-
qucndodeformis matcriaeextraneis & aducn-
titiis,aliquamformamrcceptam nonimpedire
ne alue rccipiantur; namtantum abeft,vtfor-

extraneam, ergo materia ad cam fc habet vt C ma vniucrfaJes,&imperfcftioresmateriampro-

potentia pafl^iua; fcd potcntia paflJiua. vt ait A
riftotclcsmp. Maaphyf. cftpotentia contradi-
ftionis, & atquc refpiciensoppoura ; ergo mate-
ria & habcre «Sc non haberc hanc formam po-
terit; atqui potcntia naturalis non potcftcflfe
fruflra, fcd neccfl^e eft vt aliquando ad aftum
ducatur; ergomateriaerit aliquando fine hac
forma, ficut ctiam exiftit fine qualibct alia; non
eftigituraetcrnaformahac, fed neceflTe eft ( fi

hibeantreccptionealiarum,vtpotius eam prar-
parent, (Sraptamreddant, imo & neceflarix illi
fintadaliasperfeaiouesrecipiendasiatfiinipfa
matcriaeeflrentiaincludiponeremus formam a-
liquam de genere formarum materialium , ea
cfletabfqueduWoaeteEnajfedflue generaLi^, fi-
ue fpeciaJis poneretur, omninomateriamim»
pediret,nc vliam aliam formam recipere poflTct,
& itanuHadaretur fubftantialis generatio ; qua-

daturj vtinterirepojlit, &habcaiformaincon- D reargumentum Auerrois optimum eftdefor-

trariam,aqua ahquando pellatur de materia,
iuxtadiftumAriftotelisinlibrodelongitudine
& breuitate vitae , fieri non poteft, quin mate-
riam habens habeat contrarium,obidque o-
mnis forma materialis inttritui obnoxia eft.
Quamobre cognoait Auerroes hanc formam
non pofle ftatui aeternam , & flmul extraneam
natursematcrise^ fed ex neceflitatc poni eflen-
tialem materiae, dum ponitur iHi co3sterna;hoc

ma, quxfitdeefrentiamatctiae,.qualem cogno-
uit eflc ex necefllt ate formam iUam corporis. a-
pudAuic-dum scterna eflTeponitur^hanccflre A-
ucrrois mentem clare Icgimus inComment.79.
primi Phyfic. vbi dicit, fi materia rn fua natura
eflet f ormata, non reciperet alias formas 5 iure
enim dicit in fua nacura, quianon putauit ini-
pedimentum fieri nifiabiUaforma, qujedemar
teriaeefl[enriaefl^e ftatuatur. Praetereacotraean- secttndi

igitur conftituto, argumeatum Auerrois eftef- E demopinioncmpoflrumusitaaraumentari: va-

ficacifIimum,quandodicit, ergo nulla darctur
fubftamiaHs generaiio, fed foia alteratio, quia
materiaitaformatanonpoterit aliam formam
lecipere, huiusenimratiofumiturexAriftotelc
in 4 contex. 3. libri de Anima , vbi dicit, intus;
apparensprohibetalienum, &ibi Auerrois aitt.
omne recipiens debet cfTe denudatum a natu^
ra recepti; quod quidemdiftum non ita intelli-
gendum eft, vt recipiens aliquam formam ca-
rereommformadebeat, hoc enim^ falfum eft
etiam de intelleaunoftro poflibili, dequo ibr.
Ariftotcles loquitur; is enim habens^ aliq_uara
rermn cognitioncm, poteft aliarum quoque
rerum notitiam adipifci, imo ex principiorumi
cognitione in conclufionis: fcientiam. ducitur,,
tantum adeftvt eamrecipereprohibeatur;fed.
fenfusverborum Ariftotclis hic tantumefl; il-
lud,quod eft proprium receptiuum alicuius ge-
acris reccptibiJis,non dcbet iritus, ideft,. ia fua

na eft omnis fbrma, quae formacofSciono fum
gatur,huiufmodiautem eft haEcfocma corpa-
rrs; etenimquumformatofEciumfit materiam*
rcflringere, & coarftare, haectamen nullam ma-
teriat coarftationem facit, quia ad nullam de-
terminatam naturam= cam contrahir,.fed eam
reHnq.uit in tota fua amplitudine, & in viiiuer-
falipoteftatcredpiendi omnesfioEmas^ imo nci-
que ipfam corporis naturam cofti tuit, quia mox:
oftendcmus ipfammet matcriamfuanatura,&-
abfquehac forma egregic illa omnia praeftare,.
quorii gratia.iHi formambancasternam' intro-
duxifli videntu?,namfufBcit fola materiat na>
turaadvitandam; omnem creationemi, &ad fa.-
cicndam vniuocationem coiporis; fruftra igi>
tur hsc formaponitur,<i;Use nullo form jsofEcio
fungitur; quo etiam fit, vt etiamfldarstur.nullb
arg^Limcnto cognofci a. nohispoiret, ouum^ ob'
nuikiai forn^«tofiicium neccflariaj atq^uc aster-
6 5.; Ba fitj

argHme-

211

Jacobi Zabarellas Patauini

2U

na Cit; nam in rebus cognofcimus materia: ic A pta agcneratione fubflantiali, atqui ratlo illa

formx compofitioncm, dum manente mate-
lia formam intenre, & aliam generari confide-
vnmusj at fi forma aliqua ftatueretur xterna,
nuUa efTet ratio,quaillammateri2cumforma
compofitionem mente penetrarc, Sc cognofcere
vnquampofTemusiquoargumento ego vti fo-
leoetiamaduerfus eos.quidicfu Coeleftecor-
pus ex materia & forma conftarc, qua de re alibi
Tertlum loquemur.PolTumusetiamitaargumentari^hsec

nosducitadcorpus, ergoprimamateriaeftcor-
pus:maiprmanifeftacft,minorprobatur;inge-
neratione omnium corporum naturaliuni tria
requiri Ariftot.oftendit. duo contraria, & fubie-
ftum tertium;horum autem nuUum seternum
eft, ni(i fubieftum, nam contraria fe mutuo in-
terimunt.quofit, vtnihil in hoc mundo mfe-
riore atternum flt, nifi prima materia; atqui fo!a
corporis natura in hoc mundo inferiore nun-

arirume- formacorporisaut eft reipfa diftinda a forma B quam interit, quia prater hanc reliquxomnes

tum.

fpecifica,vthominis,velequi,aut fit vna & ea-
dem cum illa; fi diftinfta , ergo aduerfarii ipfo-
met fuoargumento vrgentur, quoniam n5 eui-
tatur creatio formae cx nihilo, etfi enim haec for-
ma ante hominis generatione fupponitur; for-
ma tamen hominis diuerfa eft ab illa, &tota
producitur, proinde creatur, quia forma corpo-
risnoneftparsaliqua formae humanjc. Si vero
^ltvna&cademforma, ergo formse fubftantia-
lesintenduntur, & remitttuntur; quiafi forma
illa imperfeftaperfici debet, oportet modo ma-
gis,modominusintendieiusperfeftionem,pro-
iitdiuerfae funt rerum naturas, & perfeftiones:
fcquiturprsctercaformamhominis, &formam
equiefteeandemfubftantiam,quum vtraquefit
hxcformacorporis perfcftionem adrpta; nam
fiquidciadditumeft, quodifFerant, id vel fub-
ftantiaeft) velaccidens: fi fubftantia. ergofoT-
maeftquidcompontum,&exdiuerfisfublT:an-

res oriuntur,&occidunt, &fitquaelibet ex non
tali, & mutatur in non talem,vt homo exnoa
homine, & in non hominem, & fic dereliquis;
corpusvcroinnoncorpus.aut ex non corpore
nunciuammutatur, nullumenimcorpus interit
quatenuscorpus,quum fimiliterin genitoma-
neat natur-i corporis, fit enim homo ex non ho-
mine, corpus tamen ex corpore, quare corpus
noninterit, idquenonabfque ranone, nulla e-
nimrcsnataralisabhortet acorpore,necvllum
habet contrariu. nec vlh repugnst natura cor-
poris, imo elt r mnibus necsflaria; quare ncc
dcbet,necpoteft interire: quoniamigitur fola
materiainrebusinferioribus sternaeft, acterna
autemefinaturacorpori<^. fequiturnrl almd ef-
fe primam maLenam, quartj corpusipfum, & id,
quocorporah;rc omniadicuntur corpora. Se-
cundo fk L^annes arguracnratur : pTima niate-
ria talis f.ft ftatuenda,perquam iicnea redda-

tiisconftans, quodminimedicendumeftjfivc- D tur caufa Lffeftuum naturalium, & contrario

roaccidens, ergo homo & equus accidentali
tantum differentia difcrepant, quod eft abfur-
diffimum. Hsec igitur fententia reiicienda eft.
Soluenda efTent argumenta pro hac opinione
prius addufta, fed hzc poft veriiatis declara-
tionem, & comprobationem clarius, ac firmi-
us foiuentur.

Argumemo- loannls ■Grammatici ad pro-

handum,quod prima Materia fit trtna

ipfa dimmfio. Cap. XV.

COnfidcranda eft fecundo loco opinio lo-
annis Grammatici, qui in libro ii. con-
traProclum nititur demonftrare, primamma-
teriam natutafua eiTecorpus, nonquidemper
formam aliquam,fedquianilaliudeft, quam
trina dimenfio, adeo vt trinadiraenfio fit ipfa
prima materia, ex qua omnia fiunt ; hzc eadem
fcntentiaStoicorumfuit. &hanc fcquensloan-
nes rcfutat efficaciter opinionem aliorum,^ui
materiam fecundu fe in corpoream penitus cfTe
cenfuerunt, nec fententiam tantum fuam ar-
gumentis comprobat,fed confiderat etiajn ,ac
ibluit argumcntaaduerfarioru. Vtitur ipfctri-
Primum busargament!S,quorumprimumeft : lUud fla-
ttrs^umc- tucndum eftprimum materialc prrncipium o-
tttin. mnium rerum naturalium, ad quod nos ducit
ratioArift.ini.lib.Phyfic. a.ufcukationis fura-

non eft poncnda talis, ex qua non poffii effe-
£tuum naturalium ratioidoneaallignanjatpo-
nendomateriam incorpoream, nulla aliquo-
rum efFeduum naturalium reddi rano poteft,
quorum tam-ehoptima affignaturpc->n£do ma-
teriam corpoream; materia igiturcorporeaeft
porienda: minoritaprobatur: certum eft inter
particulas clementorum efTe ftatutam quan-
dam ration^-.m, feu proportionem, vtextanto

E vniustantumalteriusgeneretur,non plus, ne-
que minus; vt li ftatuta quaedam aquaeportio
fumatur, quzin aercm mutari dcbeat, Itatuta
etiameftaerisquantitas,qu2ex tanta aquagi-
gnipoteft,nam fi qiiantumcunque aeris cx ea
fieri diceretur, pofrct etiam ex m.inima aqusc
particula gencrari quaeuis magna aeris moles.
quodtamenncnvidemus;huiusigitur propor-
tionisjiulla affcrri ratio potcft.dum materia po-
nitur incorporca, ipfa enim forma aquse non

^ poteft efTecaufa.vtex ea tantus aergeneretur,
quia hsec in aducntu formae aeris interiit; fed
neque forma acris.quiacertumeft, aerisnatu-
ramnon poftularccam ftatutam quantitatcm,
quum&cuminaioie,t%cu minore feruari pof-
fit;mar':riaquoque,fifitincoi"porea,nonpoteft
effe caufahuiusproportionis, quiafifecundufe
nullam quamitatem, nullamq; extenfione ha-
bet, fed omne extcfionem ab alio recipit, itapo-
teftadiTiaiore, Ytad minoicm quantuatcm ex-

tcndi

Secundp
arFume \
tum. \

213

de Prima rcnim Matcria, Libcr. II. 214

tenJi. At fimateriafccundumfequanta, & ejc- A njammatcriam fecundum fuam fubilantJsm
tenfa ponatur , clarahuius pioportionis caufa corpusdicinonpoflc :fcd quoniammagna eo-

gumen

imum

•gumen

ponatur , ciaranuius prop
adduciturjnam tanta matena.quxtft in aqua
vniusollx, quum fecundum fe poffit extcndi,
quiacorpusclt , habet etiam certam cxttnflo-
nem rcipedu forma aiiris recipiendje , iia vtfi
illa aqua in aerem mutanda fit , tamen acris
quantuatcm ex eagcncrari oporteat, non ma-
iorem,nequeminorem:proucnit enimhoc ab
illorefpeftujquieftdcnfitatisaqusc ad raritaie
aer is.led is refpeftus non potcft hoc eiiicere , ni-
fivtriqj eadem matcria, vcl (altem sequalis fub-
fternatur. Tertium argumentum loannis eft:
fi prima matcria quanta,<Sc extenfa non efTet, in-
diuifibilisefret;hoctanlcneftfaIfum,quiavide-
museam in multas portiones diuifam fub di-
lierfis formis exiftere; eft igitur diuidua,proinde
corporea fecundum propnam naturam.

Argtmienta contra loannem adprohandum

prhnam Materiamfccundumji non ejfe

Corpiis,qu.z cfl. communis opiniox

Ca[). XV L

PRo contraria fententia.qua ponitur mate-
ria fecundumfe peaitusmcorporea nmltas
contra ferationes loannes addacit, & eas fin- ,
gulas foluit : nos vero in prxfentia ipfas tantum
iationesproponemus,fiinu!queaIias,quiecon-
traeuma^pofterioribus philofophis adducun-
tur^ poftea vero &argumentaipfa, & loannis
folutiones diligcnter expendemus. Primum
quidem loannes contra fe ita argamen^tatur :
quandocunque corpus aliquod petit , expcrien-
tia docet , fimul eius dimenfiones interire, &
quandogeneraturcorpus aliquod. limul vide-
mus ineogenerari nouasdimenfiones, necvl-
lam in hoc mundo inferiore videmus dimenfio-
nemsternam; atmateria sternaeft, ergonon
habet diraenfiones fecundum prepriam natu-

pusdicinonpollc:lcd quomi _

lum pars nuUam cfficacitatemhabent, vt ipli-
mct fatentur,ideo cseteris omiflls , duo tantura
proponam,inquibusilIi magnamvimfaciunf. ^^^^^-
Alrcrum prolitcntur fe ex Plotino accepifle in ^
4.1ibr.2.Enncad. quod tale eft:aliud eft quan- ^" j^^^ e»
tum,a!iudquatitas,ficaliudeftmagnum,aliud /
ipfa magnitudo; fimiliteraliud eft corpus,aIiud
corporcitas:nomen cnim concrctum figmricat
B quiddam diucrfum ab eo , quod fignificatur per
nomen abftr'i<fl;am ; quantum enim fignificat
id.quodhaLictquantitatemfmagnumfigmficat

id,quod habet magnitudinem ; corpus fignificat
id,quodhabctcorporeitatcro: atqui nihil dici-
turhaberefeipfum,habesenimdtbeteircaliiid

ab eo,quod habetur ; itaque fi prima materia eu.
corpus,habetcorporeitatcm,proinde eft quid
diuerfum a corporeitate , & a magnitudine , er-
gononeftipfacorporeitas,&magnitudo,fedei.t

C fLibieaumcorporcitatis,& magnitudinisjnon
eftigiturdimenfionesfedfubieftumdimenfio-
num; proinde fimenic ab eisabftrahatur , enc
fecunduixi fuam naturam penitus incorporea
Deindeargumentum fumunt exverbis Ariftof- se^tum
qui &in6..Phyfic3ea4rfcuitationisagensde cor- 4?-^«?»^*
pore, & in 2. libro eiusdera operis, & inprincipio fnrn^
primi ac tertij de Coelonumerans corpora na-
turalia, nullam primamateriscmentionem la-
citifed fola compofita , quse ex materia & forma

D conftant, corpora vocati materiamigitur non

putauit efle corpus , it^ folummodo caufam. m.'-
terrsam , & primumpj-incipium corporum na-
turalium. Pr2eter€afx.pe Ariftotel-quatuorele-
menta vocat fimplicia corpora, quoniam, etii
ex matena &forma conftant, tamenfimplicia^
funt vt corpora, quumexaliis fimpiicioribus-
corporibusnoii coriftituantur : at fi prima ma-
teriacorpus eiTet, nonbene elementa vocaren-
tur limplicia corpora , quia daretur corpus fim-

^cundti
•gumen
tm.

ertium
'■ftnmen
im.

uarrii

tgumen

tm.

Secundoficidimenfiones funteflcntiaU- ^ pliciuselementis. His igitur omnibsis Ariitot.

ter in categona quantitatis, ergo li matena eflTet
rpfaemet dimenfiones , efl^et eirentialiter quanti-
tas, hoctamen-eftfalfum , quiamateriacftfub'-
ftantia. Terticftqutretur, roateriamnonelle
iuformem, & inaffeftam , cuiufmodieampo-
fueruntomnes philofophi ; iiam efle trinam di-
menfionem , & efTc quantam , cft eflTe aiFeaam,
& haberepropriam quandam naturam. Q^ar-
to, fi matena cflet corpus , aut elfet fimtum , aut
mfimtum; atneutrum cfle poteft, ergonullo
modo cftcorpus5noneftcorpusinfinitum,quo-
niam infinita moles non datur ; nec finitum,
quia iic materia elfet propriisterminis circum-
fcripra, quod dicendum xxon ell, ponenda enim
eftmaccii.iimlliscmisterinmisaliigata, fedl.l-
berAjJv: ap-sa d omnnesrecipicndos, vtcundivi-
dcntur confiL-ri. Prxtcr hxc argumenta a lo-
an-.r- . ofura fc ^\ \\xiX3, , ediam aiia complura a.
• . ,;;ibtts affi..'.:.- if.ir , ad pr..,handum gri?

eftimcniis oftenditur , primam materiam le-
cundum iuam naturam non efTe corpus. Hisf
moti argumentis recentioncs omnes affcrunt,
materiam non habere aliam corporeitatem»
qu2m illam, qua eft accidens de categoria qua-
tiifubftaiiam vero ipfiusnulla rationepoflTedict -
corpus ,f"ed cflTe fubftantiam incorpoream ; qus;
fuit tcttia opinio a nobis propofitaab initio.

'Bropiizfcntentiis, decUratio , & compr&^
batio. Cap. X VI L

QVVM hadenus omnes aliorum fen'- - ,
tentias cxpofuerimus , fmgulorumquear-
gu.Aicnta reculeriraus , iam ad veritatis de- , .
ckratioaem accedr-ndum eft.. Ego puto pri- /^**^'
mam materiam fctundum propriamnaturam,/''^''/''^**'
& feculfa vmni toMiia clic corpus de catego-
lia hjh&o.n^-r^ - ".;;ax.u.rcu$cjjaam ,.quanquam.a

2I<

Jacobi Zabarclle Patauini

216

nullorccentiorumrcceptam,nitar&rationc,& A re corporcitatcm , quum ipfum cara non ha

antiquorum philofophorum teftimonio com-
CerfM probarc. Illud inprimis manifeftumcft, &ab
eR gene- inufmetaducrfariisconcefrum.corpus latrfTlmc
raljii- acccptum , quodcaduca corpora omnia & fola
trium. complcftatur, cfle fupremuni gcnus vniuocum
Primum ^^ catcgoria fubftantix i huic neceffarium eft v-
Argume- namaliquamnaturani communemrefpondcre
tHm> ab omnibus caducis corporibus seque partici-
patam,vndcfumaturhuiusfummigcnerisvni

beati quarcnuUaratioapparct, curcorum nc-
xuspoditfaccrccorpus, imoratio adcftmani-
fcfta.curnonpoilit. Prxterearatio, aquafumi- j(.At'io%
turvniuocatio cuiuslibct iiuegcncris ,fiuefpc- n$uot^
ciei, debctefrcnaturaaliquafimplcx, quac illi tioni$
extra animam refpondeat.vt patet omnia confi- 4^^^^ g/
derando-.namratioviucntiseftfimplcx forma, n n^
animanutriens-ficratioanimalis eftanimafen- j/,
fibilisjfic ratio hominis eft ani ma rationalis ; fic

uocatio,«Sc ratiocorporisincunftiscorporibus B ratioequicft formaipfaequi,fic dicodealiiso

inferioribusj quemadmodam in aliisciuidem
categorix generibus & fpeciebus infpicimus :
ratiocnim quaviuens cftviuens, &quaeftgc-
nusvniuocum, eftanima vegetans; hacquic-
quidparticipat, ingenereviuentisconftituitur:
ratio, quaanimaleftanimal, &qua cftvniuo-
cum, eftanima fenfibilis:ficratio , qua homocft
homo,& communc vniuocum, eftanima ratio-
nalis. Ratio igiturcorporis in quonam eft con-

mnibus; vtamur igitur argumcnto tali:magis
videtur raiicqua homo eft homo, tSc compo-
fitio, vel iiatura aliqua compofita, quam ratio
corporis,quiafpeciesmaiorem habctcompofi-
tioncm, quamgcnus; attamenratio hominis
non eit compofitio aliqua , fed fimplcx forma;
crgomultominus ratiocorporisdcbeteftc co-
pofitio, fcd debet cflfe aliqua natura fimplex,
atquinulla eftmrebusfubitantia fimplex, nifi

ftituta?quodnameftillud,quodinrebusnaturas C forma,&materia;crgodua!um^ltera ftatucn

cxiftens faciteas cftecorpora decategoria fub-
ftantiae ? certe necefiarium eft, vt omnia corpora
vna & eadem ratione fint corpora , ficut anima-
iiaomnia habenta fenfuvt fintanimaiia: haec
ratio corporis necelTceft vr fitvelmateria, vel
forma , vel nexus formae cum materii , vel acci-
densaliquod. Accidens quidem dici nonpo-
teft» quoniamaccidens noncftaptumfubftan-
tiat eflentiam conftituere. Forma aliqua dici

daeftratiocorporis: formaquidem ftatui non
potcftivcl enim erit vna aliqua forma generalis,
vel cuiusque propria , quac fpecifica vocatur,
quorum neutrum dici poteft ; nam g^eneralem
corpons formam iam refutauimus, eamque ipfi
quoqueaduerfarij x\on adauttunt ;forma vero
fpecificafacitquidcm talecoipus, at non facit
abfolute corpus , nam a foi ma ignis habet ignis
vtfittale corpus, ncmpc ignis , fed non vt ab-

nonpotcft.iamenimreiecimusillorurafenten- D folutefitcotpus; ficanimal afenfu habetvtfit

tiam , qui formam corporisaetei nam in materia
ftatucbant, eaquehis temporibusitacftacom-
muniomniumconfenfurcprobata,&explofa,
Vt fupcruacaneum fit,aduerfus eam aliquid prae-
tereadiccre, fedpro comperto conftituendum
fit.nuUam dari formam corporis. Reftat igitur,
vt ratio corporis vel fit materia.vel nexus formae
cum materia ; illi quidcm.qui &formam corpo-
risnegant, &m3teriam fecuadum fe incorpo-
reameflTcdicunt, infoloncxu formseCumma-
teria rationem corporis conftitutam ^.'St arbi-
trantur; proinde , nec materiim folam , ncc for
mafolam, fedipfarumcSpofitionemeireratio-
neomniscorpoieitatis , vtquicquidmatena&
formaconftat, idcorpus efledicatur: haecplu-
rimorumLatinorum , &omniura recentiorum
fententia cil, quamfifalfameflcoftcnderimus,
folamatcria rcUnqucttir, quaomne corpusdi-
caturcorpus, &quacfit naturacommunisabo-
mnibus inferiodbus corporibus aeque partici-
pata , qua refpondens corpori fummo gcncri in
categoriafubftancis faciatilludcfl~e vniuocum.
Primum igitur contra illam communem fcn-
tcntiamitaargumentor:excomponentibus in-
corporeis non poteft compofitum prouenire
corporeum , atfecundum^osnonmmus aaate-
ria quam forma eft incorporea, compolitum
igitur non poteft cfl^e coipus : roaior clara eft,
quianeutruwcomponentium potcft akcri da-

tale corpus , quod animal dicitur , non vt omni-
no fit corpus ; quandoquidcm omnis eiusmodi
forma maieriam reftringit, caque reftriftio re-
pugnat naturae corpons , quod coardandum
noneft , fi cunda naturalia corpora complefti
dcbeat: praetereaab vnaformaprouenit vnum
eire.nonplura; crgofiforma animalisdatef-
fe animsl,nonpoteft eadcm dare eflTccorpus :
addequodratio haec vniuocationis , dequain
praEkntialoquimur, vnatantum, & adaequata
elTc debet ; quare ^\ ratio corporeitatis confl-
fteret in forma animalis , folum animalefl!ct
corpus, velomnecorpusefletanimal, ficdico
dealiis fingularum fpecierum fiue Ipccialilli-
marum, fiuefubalternarum propriisformis: ^\.
enimaliqua carum dareteirccorpus, fimiliter
quaelibet aliarum daret eflTe corpus, quod qui-
demabfurdumeft; quia nullaiftarumcflxt ad-
xquatar%tio, qualcm in prxfcntiaquacrimus,
a qua tanquam vnavniuocatio corporis defu-
matur : quod fi dicant , aliam corporeitatem
prouenire a forma animahs , aliam a forma
iapidis, vtilla folisanimalibusdetvt fint cor-
poia, hxc vero Iblis lapidibus , iam non crit
corpus genus vniuocum , quum non vna illi in
rebus natura refpondeat, fcd alta ratione haec
rcs dicatur corpus, alia veroiIla,vt enim cor-
pusfit vniuocura , oportet vnJ & cadem rationc
omfuadicicorpora. Quoniam igitur ratiocor'

portf

il7

dc Prima rcnim Matcria, Libcr IL

MX

porisncqucaccidensaliquodelTcpoteft, nequc A cipimusvtquoddam incorpc-ccum.&indmifi-

formavlla, ncc compodtio fojuix cum mate
ria,relinquitur enm null.im eflealiam, nifi fo-
lam primaemaicrisenaniinm , vt quicquid ma-
ffer/^ tciiam li.ibct,.abtadtm h.,ibcat, vi.uccorpus de
rafio cattgoria iubOantix; reucra eium in corpore,
Vt comunigencreconiicnircnilaliud cft, quam
conuenirc in participationc ciufdenn matcrisej
fm:ircmaiyriy|onmody c^n.or.ra cft.led cor-
)us iDUun", qubd in cattT^orK

Pere/-

umgnnfsponitur, idquc (ignificarc vilus cft B pcrluadcc.

bilc, quod poAca in m.^tcria quania extcnda-
tu::qiod ii.iliitantoiuntingcnii acumirircprx-
diti, vr valcaiit ipiam quoque materiam incoi-
poriam imapinari.ego tamen ( vt mcam rudi-
tatcm latear) id taccre minimc pofium; imo
non lolum a nacura corporis abiungere mto-
tc naturam matcjiae nequco, fed eandem eUc
puto naturam corporis, & naturam materix,
hoc cnim &ra[io, & rcs ipfa mihi efficacitcr.

Ariftottks in contextu s^- primi libridcOitu

& interitu.quandodixit, materiam liberamad

x/ftel/i oppoiitacflt-relutigenus. Argumcntumciiam

//me- fumcrepofllumus a corporc dc gcncrc quanti-

f. tatisiquum cnim duplcx fit corpus, vnucn dc

categoria iubftanti2e,alteiQdecatcgoria quaii-

ti, cxnatura vnius duci poflTumus in cognitio-

ncm naturx altcrius, nam accidcntia funt cui-

dentiora fubftaniiis; idco corpus de gtncre

LififdcmfententU ccnfrmatio explnrium.

AnttquoYHm Philofofhorum audori-

tate. Cap. XIIX.

SEntentiam harc muir.orumauftoritatccon-
.irmare pofTumus. Primum quidem non
du ito, m cadcm fuilfe Plotinum . idque ma-
nihftum cft lcgtntibus quartumlibrumz.En-
ncadi, , cuius yerba aliqua ante confidciaui-

quanti, vidclicet trina dimenlio^eft euidcntius C mus, quum de dimenfionibus materiac loque

corporc dc gcncrcl'ubftanu2e,& cx co & in huius
notuiam pcrucmrepoilumus, quumvnum ab
aitero infcp.irabilc lu3 nam corpus vllurn de
cattgoria fubftanus dari, quod dimcnfiones
nonhabeat.neqae polubilcncque^^vtmihi vi-
detui jexcogiiabileeft; fed.ncque trinadimen-
fio elic potcft abfquc fubftaniia corporca , in
qua inh-atreat, accidcnsenim fine fubiefto exi-
itere nequrt; l\ibftjmiis autemincorporcib di-

remur, rclit|uaapud ipfum aliis legenda relin-
quo : mattriam enim corpoream abfquedubio
ponit. & figiiificatitafehabere fubftatiam ma-
tcrisad dimenfiones interminatas, vt corpus
perfeftumfchabet addeterminatas, &necefla-
riumclle vtdimenliones inhsareant fubftantiac,
corporcjc, interminataequidena, & potentiaies;
corpori indeterminato, & pot etiali, quse eft pri-
mx- matcnstnaturaj tcrmmatx vcro, & adua-

menfionesnonincflcmanifcftumcft, iol:s igi-«5 les corpori determinatx naturse;, & actuaii, &-

tuccorporcis; qaidcrgoaliud diccie poifirmus,
quamfubftantjale corpus elTe illam, fubllatiam
quaetnbus dimenfionibcis fubicdaef;?ctenim
fubftantiam, quac dimenfioncs non habeat,, ne-
movocar.etcorpoream,& eam m quainfinttrcs
dimenfiones,corpoream omnes vocant ; vide-
, turnamque nomencorporis prjecipue dimen-
fiones fignificare, & indcfa£lum elfe vt fubie-
ftumabeonomenfumpferit, & fit appellatum

perleftoireueraenim neciue corpusde cafego-

ria quanti exifterepoteft fine corpore decate- ^^/^_^^_

gor.iafubftanti^,nequehocfineillo.Alexander^^^

quoque infecundo libro qustftionum rkatuia- " ^

Imm, cap. 3. apertedicir,materiam, quaefecun-

dum fe omnis qualitatis. & figurae eft expers,cf-^^^ .^-^^

fccorpusfineadu. Haec eadem fententia Sim- „

plicututt.qai m pnmo Phyficse auicultatioms.

cotextu lexagcfimo nono probar.e rutituri, m.a-

eorpus dc categoiia fubilant!^e;,quod>nilaliud E- teriafsi efTe corpus ind£ter.a:inatum, & potcn-

„/1. r.,un.._»:,.. ^_; j: r. : ,-.i ^:.i- o • 1 __- -ii^ 1 .,..»J<

cft, quam fubftantia trin^ dimenfioni iubie
fta j^hzec fi ita vera fint,%'t neg;ui non pofllnt,.
taliargumento vtamur : illud eft primum.cor-
gus de categoria fubilantias ordincoriginis, a;
quoprimo emanatcorpus dccategpria quan-
ti,& inquoprimoinhsrettanquam proprium:
illius acddenS:j at prima materia eft prinaum
fubiedura corporis de cafiegoria quanti,idque
ex ipfius materiae natura^primo emanatiipfa
igiturmateriaeftprisBumcorpusdc categoria; *■
fubftantiae. Maiorempropofitionem modo de-
clarauimus, minor vero fuit antea diffufe, &.
abunde demonftrata .. Clariffimum certe hoc
eftjtamihi quidem res ipfa loq.ui videatuKquia.
fi materiam mentc contcmplcmur ab.iun(ftam;
a formis, niraliudkoncipete poffumu&nifi cor-
pus quoddam vaftum, & indiftin£tum, & mo-
lemquandam vacuam, vcdicebat Eiotinus: at.
forxBaradum fine iiiateriaiConfiileramus,.coEi

tia!e,-6c vtitur fcocargumento^illud, per quod!
differuntmacerialia abimmiaterialibus, cft ipfai
materia;at permolcm, & corporeitatem diffev
runt materialia ab imTnaterialibus j ergp- mate-
riaprimaeftcorpus;qu3e Simpliciiarg}imentav-
tioeftoptima,&eaQdemvfuseftAriftotelesin2;.
lib. Phyficae aufcultationis ad inacftigandum'
quid fit-natura, & in fecundo de anima ad inda-
gandumquidifitanimajillud enim eft^natuva,,
ger quod naturalia a; non naturalibus diftin—
guuntur;& illudcft anima, quodifferuntani-
mataab;inanimatis,ficigitur illiid eiVmateria,,
quo differutmaterialiaab immaterialibus. Ad—
ducit etiam Simplicius locum Ari{5:otelis:a no-
bis antjca confideratum ih 4.Phyfic. aufcultatio-
nis part. 15. vbi Arift.dicit, materiam efleexten-
fionem quandam.&moiem : nequedicerepof^"
fumusiSimplicium eo modo id-.int*.iUcx;{re,quo
iuauncs: Gxammatici!s^inteJlcxit> nc.j--pe .mate.-

««^:

21(

Jacobi Zabarcll» Pataiiini

220

liamefreipfasmetdlmenfione.s, etenicnipfein A quia fi gcnus cft forma, nonpoteftcx matcria

:ontextu 22. primi libri de Cceloeam loannis
opmionem impugnat j quare non de dimi^nGo-
nbus loquitur, fed de ipfa materiat fubivantia
dimenfionibus fubie£Va,& adhunc fcnlum lo-
cum illumAriftotelis trahitjfed arguroentum
quoque illud Simpiicii, quod expofuimus, ad
fubftantiana matcric: pertinct; quaenimratio-
ne Ariftotcleseirentiam declarat & naturae, & a-
nimz, eadcm Simplicius dcclarat eflentiam
materis, eamque dicit^iil aliud eile , qnani cor-
pusindcterminatumf quare non poteft intelli-
oere materiam corporcam corporeitate acci-
dentali , quia hacc elTcatiam matcrtacnoncon-
ftituit,nequcper hancprimo difterunt fubftttn-
tisc materialesab immatcrialibus: isrd quifquis
inajcmoratolocovevbaSimplicii legat, apcrte
vidcbir, eura de fubftantia msterise loqui, &
7o. GrA»> eamprobavccfrccorpus. Sed& loan. Grcinima-
mtitfsm. tici opinio fententiam noftram confirmat, nam
aiiorum omnium proxime ad ventatem loan-
nes 'acceffit; vidit enim iub nube veriratem,nc-
queeam ita eftaffequutus, vt fe prorfus ab er-
roreimmunem feiuaiientfnam. cognouit fub-
ilantiam materiae cffe corpus ; ^t^ quianon di-
ftinxit corpus decategoriaquanti a corpcrcde
categoria fubftantiscvnam putauit efie cefpo-
reitatem.qus in dimenrionibusconfivtit, eam-
que incompofitis accidcns ciTcdixit, ia mate-
■riavero ellefubftsntiafr , & ipfair met iubftan

& forma conftarc: non funt tamcn cont|aria,
quia (imul vtrumquc vcrumeft; diuerflscnim
modis genus dici potcft & forma, & materia,(!lf Gtnu,
conftans ex forma & materia; ipfum qnidem '^'■^rt^-
fecundum fecompofitumeft, conftat tni&^ a- ^''"i-f*
nimal exforma animalis, & matcria illi foims firfn,
fubieda,idco ctiam AlexanderinfecundoHbro «'*^''/
q-ussftionumnatu-alium; capitevltimodicit.a- ^"''^' ;

for^am vucatcornnmnem ; hincaUi|MWtiM|ij^
modo matcria, mod<)forix!a?ppclletur:dum e-
nim coniideiantius ipfum ellc talem per for-
mam, non permatenam, dicimus genus ligni-
ficaie fctnv.am ; animal enim nori per ir.ate-
ri3m,fcdpcrforra3miuam eft animal, & ita ^v-
gnincare dicitur lormam vnuerialrm : verum
quia animai refpedii formae fpecificx locuna
habet matcriae, ideoanimal ci, m hommetan-
quam matcri^s, vt ait Porphyrias in capite de
difrcicntia, Hcetfecundum fe fuperf6ri.H;im a-
nimai, & licetcx materia& forma conficr. X/s,-
tcrum Aucrroesquandoiamemoratis locisin-
quit, gencra' esTecompofita, excipit folum ge-
nerai fiimum quoddicitefieiimplex,quum©-
mnia iubalteina g-ncra flnt conipoiata, vnde^
coiligit generalifiimura non babere deiinitio
nem:quv£ Aucrrivisitntciitia ueluoremoaene- ^ ,-»
reeitiationimaxtrric confcmanca quiacifclu- ~
primuri-! gcnus, & cx materia& forir.a confla-

Sslu

hfv.

Ge»trA

fiint co-
fejits.

tiammaterias.quumpotiusdebucritcx din-.en- D tt imphcanr ccntradidionem, & finvjl cxiftc

llo-nibus, & corporeitateaccidentali duci ad co-"

o-norcendufubitantiaic corpus iliis fubitdium,

& ab illis diuerfumjquem erroremnotafie vi-

detur Aucrrocs in calce fccundi traclatus Epi-

tomesMctaphyficae, quandodixitjaliqur.s c.^-i-

ftimafreco;poreitatcm,quaeeftin pnniaraate-

jia, efie lubftantiam; itaque fl loannes dixiflct,

primam materiam ita eue corpus de categcria

fubtlantiff, vt cfTct fubftantia dimenfionibus

iabiccla,nonvtefretipfaemct dimenfiones, ni-

hil cffet, in quo eum reprehendere hacinrcpof-

feirusj in hoc tameneiusconfcffionem. accipi-

mus, quoddicit prim.am materiam eficcorpus

dc caccgoria fubftantiae , quod nos quoque afTe-

rimus. Auexroesquoqucidemfenfit,,vt oftcn-

derepofrimusmultaciusdidaptrpendendo in

variis locis: primum quidem confidcranda funt

duoAuerroi3di£ta,quspugnareintcrfeviden-

tur, eam in 3. Mxtaphyf Comment. 11. & in ?.

Metaphyfic-vltmio.&inEpitomcMctaphyfica

tradta. 2. cap. 15. inquit, gencra cfTe compofua,&

cxmatcria&tormaconftare: conira vero in 2.

Phyiicse aufcultati^nis Commentario28. & in

primo Metaphyfic. 17. & m 7, Metaphyficovtim

43. & inodauoMetaphyficorum 6. & incodem

loco Epuomes 2\lctsphyfic£e dicit omncs par-

tes dcfinitioniscifeformas, gcnuscfrifurisiam

vniues-faicm, dift^cietiam verocfieforitampar-

ticulaiCiH; quxduo di6ta comraria yidciitiii-*

rcneqjcunt, nani omnehabc.nsformam intbr*
nia.'itcrn, <fe rclvfingtnttm ipiammatcriajn,ha-
bcLn..c. iu.iodilT-xcnti?;m conftituentcm,pio-
inJc cuam n.c. iiaiii.) habet genus.quare ncn
poteii cfic fuprcmum : itsque fi omne jjcnus ex
m-iteiia & fosmaccvnirarc dixcnnms, proccdc-
rnusininfinituming-ncribus,nccadiumiT.um
vnquam pcrucnienius. Q_ji;n igitur manife-
ftum fit, Au.:rroem putafic iupremum gcnus v-
niuocum m catcgoiia fubftantiae efle corpus,
idcjue dicat efie fimplcx, neccflarium omnino
eft, vt ilt vcl folaforma, vel fola matcria; forma
iolaeflenon potcft^quia forma fola non pati-
tur, necrecipit, fumrnum autem genus pacibi-
le maxime elt, & recipit omnes intcriores dsffe-
rentiasdiuidenteg, ficuti materia recipit tor-
ma: addcquodficfretforma, non efiet forma
abiimdaamateria, fcdforma materialis, effct
igiturformainmateria,iicutalia quoque infc-
riora gcnera. quare non efiec fimplex,ncq; fu-
prcmum.iKjKideBoomnisformainaterialisma-
tcnampratiupponit, vtpotc natui apriorem : re-
ftatiguurviUtiblamatcria.caquecftAucrrois
iententiainpraedido locoEpitomcsMdt.^phyf.
vbi fti; [ gsrt H4 oeneritip'i>7iuni rth habet dt^)? i r tO'
neKi.^fithilfJt eo froptriqutpis^rim.t rrtat&y/A ] .5e
in Comenr. 43,'fcprimiMetaphy!". inquit,g'.nc-
ra dil^inguiiatcr icqiiatenus. aliafuntfimiUora
iormae,aiia Ytromateng , cjuu n. officiu forma

iit coar-

%ll

fit coardarcacdiftingucre.fequitur vtinfcrio-
rcpcnera tanquam reltrirtioja , & dirtindiora

;gene

ttio.

Tcre-
tntcr

(de Prima terum Materia, Libcr. 1 1. 2.252,

A tus homo potedate > & coufufe confideratus»
hzEc propofido tft vexa,homo eflanimal, & ani"
nnal (urnitur pro genere , pars ad modum totius»
non ad miodurn partis; ideo Ariftotel. inconrex-
3. & vltiro. 8. Mctaphyficorum dixit materiam
&form3midcmfigailicare,cumdifcrimine ta-
mena'rcus& poteftatis ; nam matcria hominis
eft porcftate idem homo , qui poftea pei for-
mam fir hcmoadu;& Auerroesdicit,matenam
non pijcdicari de compofito quatenus eft cius
mi^t eria,fed quatenus cft- ems genus , & fumitur
ad modum totius,nernpe vt eit poteftatetotum
comf ofitum ;eadem ergo eftres, quje alia ratic-
neyocaturmaieria, ahagcnus. Adhancgcne-
ris&matcria conueniennam re-fpexit Arift. in
context.54.primi Ub.de ortu & interitu,quando
dixit fljatcriamcfle vcluti genus , & in eodem
libr.incap.deaccretione, dum materiam fapc
vocauit gcnus commune. Haec omnia, quxin
animaliconfiderauimus, fifupremogeneri cor-
poriapplicemus» totarei verjtas de primama-
tenainkscemprodibit ; corpusenim fignificat
ipfam piimam naateriam, & ipfi tanquam ge-
ncrin;laiiudinrebusrefpondet,nifi pnmama-
teria,,fed famipotcftcorpus &admodump3r-
tis, ck ad modum totiusjvtrefpeftu elemcntl
corpus eft tum SEatcria.turn genus ; eftcnim gc-
nas-ignisquatenaseft poteftateignis , & totum
ignem figniiicat confule , materia vero quate-
nuseft aitera pars fubftantisc ipfius ignis, quae
funt,vtadpropofitummhilconferaut; furnitc- D potennamhabct recipicndiformam,per quam
nim Alexander genus logicepotias,quam na- fiangmsaftu, quaratione corpusnoneftgeiius

magis habcant rationcm formx , fuperiora vc-

ro,(^communioramagis.-habcintrationem ma-

tcria } rcuera enim genus infeiiusin categoria

nobilius, ac perfcaius. eftgenerefuperiore,ei

itamque taaquammateriaformana fiiperaddit,

quare ad illud cam habct lationem , quam fbr-

ma habet *d materisD\ , & pcrtcaio ad perfedti-

bile, & adtus ad potcftatem : quamobrem ne-

cciranumvidetur,vt, qnoniamadgenera fupe- B

riora afccndcntes , quanto magis afccndimus,

tantoadmaterialiora^&magispotentialia tran-

fimus,nequeininfinitum aicendimus, defina-

mi!s tandem in fupremo . quod fit para materia,

hac enim nihii in gencrc iubltantia: potentia-

lius,atq; imperfcftmsdatur ; reae igitur Auer-

roesdixitgeneralilfimum efreproximum, & fi-

milimum^primx matenae, & efie (uT.plex , gcne-

ra vero fubakerna habcrc compofinonem , at-

queexmatena, & forma conflare. Cseterum C

qusrcrc aliquis poiiet , cur Aucrroes dixerit,

corpus {upremum gcmis efie pioximum prirnse

materije, nc c dixcrit eiie matca%jiii ipfain , fi nil

aliud fignificac nomen corporis,n:fiipiarr.met

matcnam. Adhocfacilis erit refponiio, uma*^

terix & gcncris tum difirrimen , tum conutnicn-

tiamintcUexerimus; loquiturhacdcreAltxan-

,.70' derinlecund.Ubr.n3turalmmqu3eftionum.cap.

Tevia. vlum.fed ea quxab ipfoibi dicuntur,adeokiJia

ir.du

■Xtul.

turaUtcr, nempcvtcftinanimo, & vocatur vm-

ucrfale poft multa , non vt fignincat naturam

communem , qux extra animam in rcDus exi-

ftit,dicituique vniuerfalein nsultis; fic-autem

facile ipfifuit generis & materix.difcnmen con-

fidcrare;nosvcrononde coaceptionearjiaii xO-

quimur , fed oe ipfa rc , quat extra anirsiam con-

ceptuigencrisrefpondet,& qusrimu.? quorao-

do gcnus hpc . realis haec naturaab ipia is.accna

diftfnguatuv. Ruti hancdoaifiime, acproiun-

diflirsie dtclarai Aaerroesin 6. Commeniar. 8.

Mctaphyfic. & docet matensm , & genu: cfi*;

idemrc,iedrationediftingui,aniH"iaknaiiquod

efvin fpeciebus.efttum matcria, t'«m gcnusipe-

ciciam.genusquidemiquaicnus eftid.qsodre-

fpondetconceptui inanimoexifienti, &iLaiu-

miturad modumtotius; materia vcio,dum fu-

mituradmodum partis ; fi emm lumatur vt ho-

Hiinis pars efTcntialis , hoc modo wow eft homi-

nis genus , nec dc homine prsdicatur , quia

nulla pars de fuo toto pracdicatur incafu reao,

& nuilum totum eft fua par s ,promae pofTumus

dicerenoneircveram hancpropofitioncm, ho-

motftanimal, dumfum.itur animal vtmateria,

&pars hominis, homo enini nonefc ij.ia mate^

liaj.paLetigituraniiJiai acceptuiii ao n>odumpar-

'jicii-
'roew

ignis,nec deipfopr?edicatur inreao, fcd efVi-
piametprima materia, nempc corpusnuU&dif-
ferens.iaconiiicuente coaraatum, fcd firoplex».
&cmni carens compofitione;idco eadem dif-
ferentia vocatur diuifiuarefpedu generis confi-
derati quatenus tft genus,.hoe eft, quatenus eil
totumquoddam commune;& vocatur confti-
tudu3,dumidemgenus confideratur vt ilhfub-
ftratum tanquam rDateiia, quas aforma perfi-
citur. Eoflumus autem ex. ipfa ekmenti natu-
ra fumere pro hac fententia arguriientum vali-
dum : nam fiab aliqua fpecie auferatur mcn-
tc differentia conftitiiens , remanet natura com-
munior, qua vocaturgenus , vtfidematur ab
hominerationalitas , rcmanet animal , & ficde
finguUs;ignisautemex primajEiateria, & pro-
pria forma conftat . sdeo fi propria ignis difFe-

tis cfrcmatcnamhominssinon. ^;
Iiima;,ur«ftiaiaiac'U ytpars ijoiBi

■1 vero

i^ntia, quaipfiusforma cft, auferatur,rema-
I ncteiusgenus , atqui ablataforma ignis nil re-
manetnifiprimamateria , ergo prisia materia.
eftgenusignis;noneffautcmaUudignis genus,.
niii<:orpus , crgo prima materia cft corpus , nec
reueradicere aiiudpofTumus^igms enim &igms
€ft,& sbfolutecorpus, habetautcm afua forma
vtficignis, quarenonhabetab cadem vtfitcor-
P"us;hcjcigitur habeta maceria, qi^ii n'.i:il in igne-
fit prsstcr propriam forniam , (k o u Oi .irri Risteri-
am..Tiatio igitur manifc Ita eit cui; (iixerit^Auerr;

mhili

2^

3lCO(7l /Lm%yu.i%,tim m. aiKu.tii.1

224

nihil cCipnmacfBatenae prcpinquius.quara ge-

neraliflimum ,necdixenntgeneralilllmum elfe

9«rpusa- ip{ammetmateriam; quamuisenimcademrcs

Itomodo- fit, aliotamenmodo diciturmatera rerum o-

eBgenM mnium, aliogenusgencraliffimumres omnes

rentYnU- complcftens : dum enim famitur ad modum

Pmum-, partis, eftprimaomnium rerummateria, qux

ttliomo - eftpoteftateres onDnes& fitfmgula rcsper re-

do tfiprt ceptionem f ormst ; dum autem lumitur ad mo-

mAmate dumtotius, & vtconfufcomniacompleftitur,

y^^. & de omnibus praedicatur , ita eft omnium ge-

nusmcque ob aiiam rationem dicitur genus lia-

bereinfediflerentiaspoteftate, nonada, c^^fpe-

ciesomnesefrcingenerepoteftate,nifiquiage-

nus eftmateria;etenimmatcriapoteftate habet

omnes formas, ad quas recipi endas di ngitur , &

cft poteftate omnia , quac ex ea fiei i poiiunt : ob

hancigiturconfiderationum diuerfitatem non

dixitAuerr. gcnusgeneraliflimumefreprimam

materiam , fed dixitnihil eo cffepropinquius

A folas elementorum formas nominarc , noft
quodnegetcorpus cfrcgcnusetiana miftorum,
fcd quia matcria primum recipit fornjas elc-
mentorum , deinde per eas etiam formas mifto'
run(i,ideofatishabuitformaselcmentorumno-
minare, ad quas materia cft immediate propcn-
fa. Prscterea aduertendumeft, Auerrocm non
abfque artificio dicere corpus efle fuprenium
genus vniuocum , quod rcperiatur in indiui-
duis fubftantiae , nec dicere in catcgoria fub-

B flantisc , quia ipfumconfiderat nonprout eft
conccptus animi , & vniuerfale poft multa , fed
prout eftnatura communisextra animam exi-
Itensinindiuiduis, &illiconceptuirefpondcns,
quae dicitur vniucrfale in roultis 3 per hanc eniin
fit. vt corpusfit genus vniuocum, flcut antca
di£lum eft. Ex his obiter coUigere pofTamus
Latinorum errorem , qui diftmguunt genus
phyGcuma gcnere prsedicamentali ,quod vo-
canigcnus logicum ; genusenim phyficumin-

pnm

semateriae

:h3ec omniacx^uenois verbis ^ quiuntefTe gmusfubieftum, ideit, matenam

coiliguntur inillo (T. Comment g Mctaphyfic
dumdocct.quomodogenus differat a materia :
quem locum loannes Gandauenfis certe non
viditj quiafi vidifTct nonprofiteretur, fehuius
diftinaionisinuentoremfuifrcvtin/.Phydco-
rumquxftionevltimagloriatur.Ponituretian»

liAAutr j-iai-etotahaec veritasab Auenocin 2. traftatu

rais ^er-

KotA A'

y^

vnam ; genus autem logicum cfTe genus praedi
cabile , quarepurant fubftantianiscternam, &
f ubftantiam caducam in genere piiyfico non
conucnire, quia communem matenam non
habent,ideoquedicunthaslubftantiasdifferre
intcr fe plus quam genere , nempephyfico, con-
ueniretan>.eningcnerelogicOj hoceft, in vno
communi conceptu vniuocepraedicabili deo-

^^^^_ ,^ OQnifubftantiatam zeterna, quamcaduca: qux

is, fed folum fi ab Auiccnnaidnonreftefu- ^ fententia lurca Zimara rcfellitarinTheorcm.

L^tttn
rum e 1
ror d(
nere l \
co dtjl I
ilo ag
nere 1
ftco,

Epitomcs Metaphyf cap. vlt. vbinoaomnmo
rcDrobatAuic.fcntcntiam.quodmateriafitcor-

matur : nam (inquitj quum dicimus matcriam
cfTecorpus^duobusmodis idpofrumusintclli-
sere; pnmo, vtfitcorpusperformamcorporis
aeternam , & diftindam aformis eleroentorum,
quo quidcmmodoquifquisdic3tmateriaroef-
fecorpus , decipitur, quia materia fic non efl
corpus -. altero modo potuit Auicenna inteliigi-
»erc non quidem formara aliquani in prima
inateriadiftinftaniaformisclcmcntorum, fed
naturam inclinationis aduenientis primae ma-
terise, qux eft veluti genus formis eleaacnto-
rum, quaratione flAuicenna intellexit mate-
riam eflecorpus (inquit AuerroesJ diflum eius ■
verumeft, itameDiiament ; &hincirjfcrtfta-
tim corpusefreamplifnraum genus vniuocum,
quodinindiuiduisfubftansereperiatur. HisA-
uerroisverbistorareiveritaspulchcrrime, &a-
pcrtiiTirae continetur;naniconcedit Auer.ma-
teriam cfTe fummum' gaius in categona iub-
ftantiaejfiraodofutnaturvtgenus^idautemeft, F
(i fumatur vt inclinata ad formas clemento-
rum, quo d eft eam fumere ad modum totius, &
quatenuspoteftateeftipfaclementatota^vnde
colligit corpus effc genus vniuocum , cui re-
fpondetin rebus vna communis natura , quac
eft naturaprims matcriae; hoc igitur modo non
negat Auerroes materiam efTe corpus , idque
ita aperte, vt nuUus cauillandi locusrelinqui
Yidcatur. Notatidum autem c ft , Auerrocm 1 hi

6z. quoniam hafc duo genera re diftinguenda
non iunt , quum non deturvnum finealtero , &
fint vnumre, duo autem ratione; najtn genus
prsdicabile nonpoteft vocari vniuocum , nili ci
extra animam vna communis natura iclpon-
deacproindevanus cftilIeconceptus,cuinuIIa
rcipondeatinrebuscomraumsnatura;proptcr-
ca fubftantiae 3 materia abmnfts , & corpora
cssleftia , & corpora inierioia nuUum habent
«onimunegenusprsdicabile vniocuna; quum
cnim in rr.areria non conucniant , in nulla com-
muninaturaparticipataconucnirepoflunt, fed
fuprcmum genus in categoria fubftantise vni-
uocum eft corpus fola inferiora compleftcns;
quiahsec communi materia participant, aqua
haec vniiaocatio prouenit. Volo etiam ad no-
ftrae fententise comprobationem veiba quae-
dam Thomse, & Caietaniadducere : quum e-
nim Thomas in primaparte Summse, quaeft, //.
articulo tertio dicat in Deo efTe ideam primac
materise, nontamnn aliamab ideacompofiti,
ibi Caictanus quaerit , cuiusnam compoflti idea
fit idea primsc materiae iuxta Thomae fentcn-
tiam ; & refpondet hanc efle ideam corporis,
quodeftgenusin categoriafubftantiac: vel igi-
turvcritatem hanccognouit Caiet3nus,corpus
dccategoiiafubflantiaeeircipfammctmateriam
naturam , vcl ipfa rei vcritas iplum ad ita ]«>
qucaduin induxit.

Caiet4s
nits.

225

Diftinclio trium acceptionum corporis , &
cuimdam dubijjolutto. Cap.XlX.

VEiitate ita dechrata , ac demonftrata , vt
omnia adiicrlanua argumcnta facilc fol-
uantiir, fcicndum cil , coipus de categoria liib-
ftantixaccipi duobusmodis,fcd altcroinduos
diuifo, tres oriuntur : primuni enim fumitur
pro corporc pcrfcdo , & exiftcntix a£tum perfe
habentc, quodquidcm non modo eft corpus,
fcd etiam talccorpus, &certrealicuinatur3e al-
ligatum, & hocexncceffitate eft compofituni
ex matcria &: iormaconifans : quse prima acce-
ptio dicipotell: priccipua, &• primaprimitate e-
uideniix, acpertcdionis: iecando modo fumi
poieft corpus pro corpore indeterminato . &r
nulh certjs naturx alligato , quod (it tantum
modocorpus,fednontalecorpus,idq;fignificat
ptimammateriam; &hxcquoque acccptio di-
cipoteil-prarcipua &prima,i"edaliomodo,nem-
peprimitatecaufx&originis hicmodus diuidi
potellinduos: vnus eft, vtnomine corporis fi-
gnificetur materia fumpra vt materiaj non vt
genus, nempeconfidcrataadmodum partis , &
aenullonaturaljcorpore perfefto prxdicata in
refto, quje dicetur fecunda corporis acceptioj
altcr vcro eft.vt fumatur matena vt genus,& ita
nomen coiporis fignificabit corpus fecundum
fe indeterminatum , fed poteftate determina-
tum, quatenus eftpoteftate omnia naturalia
eorporapertefta, & de iis prssdicatur, & fumi-
turadmodumtotius,itavtverafit haecenucia-
tio5 homo eft corpus , quseerit tertiaaccepiio
corporis. Hac diftindione multas diificultates
foluemus : nam iiprimo modo fumatur corpus,
fatemur primam materiam itacorpusnonefle,
quippe quse non eit perfeftumcorpus , fed eft
tamenratio, & inchoatio omnis corporeitatis
inrcbus,ex quaomnia corpora iublunaria di-
cunturcorpora, licet nonfitcorpus adu per fe
. exiftcns, & nobiseuidens : fecundo tamen, ac
tertio modo materiadicipoteft corpus, fcilicet
imperfectiffimum, & nulli certae naturse alliga-
tum,vtiamdi£tumeft. Soluiturautem per hsec
quoddamexoriensdubium : namdicerefolent
fubftatias pofitasmlineamedia categorisefub-
ftantise efte folas compofitas , quum fubftau-
tiae fimplices in lateribuspotius , quam in linea.
media coUocentur ; quomodo igitur corpus>
quodeftfupremum genusjpotcit cile fimplex,
quum inlinea media contineatur ? ad hoc dice-
re polfumus efle quidem compolitas omnes
fubftantias , qusc in mediar categoriae linea po-
nuntur,nempe omnia genera & ipecies, fed vno
exceptogeneraliffimo ,quod ex neceflitate eft
fimplex , vt antea & Auerrois teftimomo , & ra-
tione demonftrauimus : quod vero dicitur iub-
ftantias fimplices in lateribus elTe ponendas , ve-
rum eii de (olis formis , non elV verum dc inate-
riaimamicftum emai eit m lateribus folas diii e-

de Prima rerum Materia, Liber. 1 1.

22<5

A rentiasponi, quxnon ftmtnifi formse; gcncra
vero, quse rcfpedu (pecicrum locum habent'
materix , in linea media colocari:qui vero dice-
rct, materiam in altcro laterc locandam cffe , ri-
diculum fcomnibus prffiberet. quiafic diceret I

cam fungi oflicio difterentise, quod repugnat !

penitusnaturjematcri3e,qu3encccertam rci na-
turam conftituere,ncciem arediftinguercapta
eft: nullusigitur incatcgoria-fubftantiserciin-
quitur matcrix conucnicns locus, nifi qui fii-

B premus omnium inmedia linea eft, quatcnus
materia eiV corpus , & cummuniffima nauna
participaiaab omnibus inilla categona, &de
omnibuspr^edicata, inquaomnia conueniunt. Solnfidr
Dicere tamenetiam poilumushoc quoquefu- c(.^jJ
premum modo aliquo eflc compolitum : quan
quam enimfecundum fuam naturam fimplex
eft, poteftatetameneftcompofitum, quatcnus
eftpoteftateomnesfajefpecies, quirum quseli-
bet ex materia & forma confcat: fic autem in -^V<7/^ or-

^ gradibus categorix fubftnntia; optimus ordo d.-»emin
feruatur; nam fpecics infiimaeftaciucompofi-.f'*'^'^'^''*
ta , nequein earemanet poteftas vUa ad maio- /"'■^'■i'ca-
rem compofitionem , quiaiam habetvltimum ''^'"''^ff
aftumj generavero intennediacompofita qui-A^'*'^-
dem funt, fed aduimperfedO;& mifto cum po- ^'"^'
teftate,&aptitudineadaIiumprseuantiorem a.
ftum, &adaliamcomporitioncm:reftati2;;tur
vt-iiipremum gcnus iit compoiitum poteitate
folum , non aftu; quia ^v eiTet aclu compofitum,

■D non eilet iupremum, fed aliud fupra fe genus
haberet. Hoc igitur modo prima materia lo-
caturinmedia Iineacattgoriseihbftanti3e,& lo-
cum habctfupremum, &diciiurcorpus, idque
fimplexiecuudum propriamnaturam , potefta-
te tamen compofitum, quiapoteiV quamlibet
fpecierum fuarum formam recipere , & ita ad
quamlibetcontrahi, &fieritaIecorpus.

Solutio omnium argumentorum pro alio-^
^ rumopinionibusaddudorum.

Cap. X X.

REliquum- eft vt omnia trium dldaruni
feftarumargumentafoluamus.Primaieda
adprobandam inmateria primaformam illam .
eorponsseternam, vtebatur pnmumtali argu- f
mento ; nifihsecformadetur, fietcreatiocx ni- '^^^''"^ i-"''
hilo : adhocncgandaciVconfequentia: adpro-^''^""*^ .
bationem aittem dicimus , produiftionem tS^s. '^°''r°^'^'
compofitoattribuendam, nonformgjidenim ^^'^'
^ quodpropriegeneraridicitur, n6efl:iorma, fed
compofitum ; ideoad euitandam creationem
fatis eft, ficompofitum expra;fuppofita mate-
ria producaturj forma vero non eil: ens perfe
compIetum,quodproducidicatur,ledeftperfe-
ftioalterius quxfi tota producitur, nonob id
creatur, quiaadeuitandam eiuscrcationefatis
eft fi prseiupponatur materia , e qua educatur:
quodhoc modo creationo euiratur, neipfi qui-
d'e aduerfarii ea euitarepofsiit,vt i\ipra con.ide-

H vaui-

227

lacobi Zabarclla; Patauini

tauimus» ciuatido argumentum lioc aduerfus

cosretorrtmus: neccfieeiilmelHires aliquafit

generatida, vcproducatur ab agente nouaper-

teclio, quarpnusnonfuerit.itaquehsccreabi-

tur,inlla eft crcatio; noneft tamen ( reatio,quia

fic agens non producit rem aliquam nouam ,

lium de potcftate materise formameducit, fed

potiusrei, quae pr^erat, nouam perfcftionem

largitur; hxc autem apud Ariftotelem eftge-

nciatio,noncieatio , quiaprcefuppoaitur mate-

lia, exqua edacaturfornia : de forma quidem

«biunftaamateriaarguraentum eflet efficacif

fimum;hscenimftabagentcproduceretut, v-

tique crearidrceretur, vtnos Chriftiani afteri-

mus , Angelos olima Deo fuifle creatos , & hu-

manas animas quotidie a Deo crcari , uon dc

, „ . poteftatemntcria: educijfed huiufraodi produ-

' '■^'^^^^ aio Ariftoielicoonita non fuit. Adfecundum

'^'"' argumcntum, quum dicitur, corpus eftgenus

vniuocum.ergo illi vna realis iiatura refpondet,

concedimus hoc: quumyero additur, hseceft

formacorporis , hoc negandum eft; negamus e-

nimtertmm illiid abiisiaftum fundamentum,

quo ftatuebatit, rationem vnmocationis femper

efle formamifatcmurq^uidem cum Auerroe.o-e-

nus efte formam vniuerlalem , fed excepto folo

fupremogenere, quod eftfolamateriai ipfim

cnim Auerroes iamexprefteexcepir, vtiamo-

ftendimus; per matcriam enim fatis fuperque

fieruatur id,quod illi dicimt, nam htsc noninte-

rit vnquam , quia nuUireinaturali corporisna-

tura repugnat,; patet igitur , folam primss mate-

ri^e naturam & vitare creationem formarum , &

corporisvniuocationcm conftituerejcuiusna-

tura m rerimi generatione & intcritu nuiiquara

interit , quia eft omnibus ncceiravia. Ioan.nis au-

o tem (jrammatici argumenta folutione none-

get 5 us enrm nilaiiud.oaenditur,nilimateriam

elle corpoream , & habere trmam dimenfionem

ab ca inleparabuera , quod nosquoque afteri^

inus;atnDn probantmateriam efte eilcmialiter

trinam dimenlionera: ideo ficoniequcns hoci-

pfe exiis argumentis deducat, negandum eft?

n.im eft quidem matcria corpus trina? dimen-

Adarg-. fioni ilibiedum, led noaeft ipfamet trina di-

fro op/pT/- menfio. Confideranda manentargumcntapro

9ne com- tertKf ledxa, quK omnino negat materiam eiTc

mttiii.. fubftantiak corpus, fed incorpoream penitus

el:cdicit;horum aliqua abipfoloannecontra fe

axidufta &: foiutafunt;.aliquaveroab ilJiusien-

tentise feftatoribus propofica , quoe omnia ex-

Adprt' pendcnda a nobis funt. Primum loannis ab

mumre- ipfomct optime foluitur , diccndo in interita

Jj>oyi-/i<i.lo- <ror;,?orum naruralium non dimenfioncs iofas

Mnriti.. intenre, ied terminos tantum dimenfioniim, vt

Adfiictin ""^^ ^^-^- decleratiiraus. Adfecundum refpondet

d:tm re- ^o^nncs, dimenfiones in corponbus pcrfeftis:.

fponf-p lo- '^.''^' ^ccidentia , fed in ipfa materiaefle fubftani

mnnii-. '^'^™'idquenoneffeabfurdum,quum etiam in

aJiijJi ocid^jta vidcaxnus jrum calQr.iamiiH5 d&.

22S

A qualitas, inignc aatem rubfta.ntia, quia eftfor-

ma Ipfa ignis. Hkc loannis refponfio omnino ^^fl'"''
rettciendaeft, quuminnitaturialfofundamen- "'^ "^,
to, quod polfit eadem resin hoc elfe accidens,& i^'^^*''
inillofubftantia.; idcnim quodlecundumpro-
priamnaturameftquaatitas,vclqualitas ,non
poteft non vbique candemconditionemferua-
rcjnec vidco qui fieri poflit, vtcaloridem inmi-
fto manens , qui in elemento fucrat, non mutet
fpeciem,mutettamengenus, hocenimneima- ,

B gmabilc quidemeft. Nosigimrdicimus^argu- ^^^*"
mentum hoc contra loannem efle efficaclfi- ^^'''^"
mum,& infolubile,fed i-tobis non officercquip-
pequinonafl^erimus, fubftantiammateriseeflc
ipfasmetdimenfiones, fed dimeiifiones dici-
mus eflxaccidens,& proprietatem inlequentem
fubftantiam matena:, & abilla diuerlam. Ad
tertium negat loannes falfitatem confequen.- •^f '*
tis,&longofermonenititurAemonftrare,ma^ ^'"* ^"
teriam debere efle affeaiam , fi ex ea debeant o- fp°"fi°

C mniafieri, quiafiefletpenitusinformis, &inaf- '^"^-
fefta , efietnihil, & exprimi nullomodo poflTet :
fatetur igitur, materiam dici modo quodam.
affeftamatqueformatam , dumdiciturefll-tri-
na dimenfio , neque hoc repugnare natur^e i-
pfius materias , quae non debet elfe mhjl, fedali- Refpor
quid. Hsecloannis refponiio raeiius eft dccla- ntscor
tanda; ipfe naraque nonvnletur rer veritatem ^ig,
plenefuiire alfequutus, ideonee beneeamex-
priraere potuit: duobus modis folet acipino^

D menformKsvno modopio illa, qua: eft alter» ,,

pars componti, & informat matenanii altero. / / **

modopro quidditate & eifentia cumfque rei.fi- ^*^ "^\
r (- n I ■ ■ .^ . » ' " ter *ic

uecompolitse. liuefiraplLcis;primoigitarmo-

do materia eft informis.fednon fecundoiquum f^*"^^'

enim omnis forma raateriam infornians re- ^

ftringat ipfam , & reddat alligatam alicui cer- ~>'^"^

tsnaturx, omnis talis forraa: ipia matcrisecf- ^■'^^'

fentiarcxperseiJedebet, &itaeftinformiS5 ha"- 7/

hettamenformamlecundo modo, quiahabet. /^T

E propiam eflentiam , & propnum quid eft, vt r'^^"^^.
nos antca demonftrauimus; fiquidem non dc-->v^'^
bet efle nih il , ied aliquidj & hae,c materiae eflen- /^/„^1
tianon eft alligata alicui certx naiurae, quare
aon repugnat materiae hoc modo formam ha-
bere : alfefta etiampotcftefle maieria , dum-
modonontaIiaffcdione,feutairaccidenLe,quo.
dusnatura coar£retur, &ailigata fignificetur,
attrinadimenfioihterminata noncoar£l:atma_-
tenamadvllam certaranatuiam, quimifitac-

E dicens commun!l'Cmum,& neceflarium omni;
cjorporinaturali, pcrquodmateria manetlibe-
s'a ad omnes formas indiftinde recipicndas..
QuodigiturdiciibIet,materiamfccundumcf-
fennam fuam ciTc informcm , & imffeaam , id
itaintelligendumeft, vtfolumnegetureamhar- .. .
berctakmi'ormam,vcltalemaff"edicmem,per ^^ J
quammateriaadcertam aliquamnatinam re- Cf^^'
ftringatur. Adquartumloannes optimcreipon--''f'"''''
<kt,.nutcua eil'c.fccuaduni fe corpusinfinitum, '"*^

ciioues

229

dc Prima ftmm Matcria, Libci*. IL

2^Q

non quickm Infinitum a£tii, quia talc iiiiinitum A
Jiondatur, lcdinlinitnm per mcntalcm abiha-
£tionemaiinibusacterminis; fempcr cnHn cft
adafubterminis, & finita; fcdquia fecundum
piopnam naturam nuUos (ibi ccrtosfhies prse-
fcnbit, ca ratione vocatur corpus infinitum,
hoccft, non ex fcipfofinitum,qua dc re antca
pUua diximus, quum de materiae dimenfioni-
busloqueremur.Hxc funtargumenta a lohan-
ne contra fe addu£Va, & foluta, quibus tertia
illa fentcntia comprobatur, quod matcria fe- B
jfU/K' cunxium iemcorporeafit. Soluenda manent a-
'. liaargumcntaa recentioribus adieda, ad eiuf-
dcm fcntentise confirmationem. Adprimum
fumptum a corpore & corporcitate, tanquara
ii concrcto, & abftrado, dicimus nomine cor-
poiis duo inprxlcntiapofle fignificari: vcl enim
vtrumque fimulcorpus denotamus, vnura de
categoria fubftantiae.altcru de categoria quan-
ti, funul iunda, hoc eft, fubftantiam quantam :
vel folam fubicftam fubftantiam abfque di- C
mcnlionum confideratione: fiprimomodofu-
maturcorpus, vtique aliud eft corpus, aliud
corporeitas ; corpus enim dicitur tocum con-
iundum, corporeitas vcro folas dcnotat di-
menfioues>qu3einilIohabent locumformse, li-
cet cx eis & lubftantia fubieda non fiat vnum
nifi per accidens; in tali autem vno aliud eft
quidditas, aliud eft id, cuius eft quidditas, vt ait
Arifiroteles incontex. 20. lib. /.Metaph. &itaa-
liudeftcorpus,aliudcorporeitas5 corpusenim ^
fignificat fubftantiam quantam : corporeitas
vero folam quantitatem. Atfi fecundomodo
materiam dicamus corpus, fubftantiam fimpli-
cem dicimus, quae eft vnum per fe, quare cor-
poreitasnilalmdfignificabit, quam ipfammet
^^ eilentiam materise; quxrereigituran difFerant

corpus,&corporeitas, eftquxrere,a'nin eo,quod
cft vnum pcr fc, difteratquidduas ab habente
quidditatem Arift. quidem in 7. Metaphyf con-
tex..Jo.&2i.inquitideeflequiddit3te, atq; ha- E
bensquidditatcm, nempeineo, quodlit vnum
per fcjfed n5 in vno per accidens: tamen in ^.Hb.
de anima,contex.9.& ini.de Coelo 92. dicere vi-
deturaliud efle quidditate.aliud habensquid-
ditate. Se^dhacderenobisinprsefcntia difputa-
dumnoneft:fatisefredebet,fidicamus,quando
materia hocmodo vocatur corpus,ita fe haberc
corpus illud ad corporcitate, vt Coelum ad Coe-
leitatem; nomine enim caeleitatisfignificamus
ipfamCoeliquidditatcm,fiuefitide quod Coc-^
lum, fiuenonidem;iiaigiturnomine corporei-
tatis quidditatem matenae fignixicamus , quia
ponimus materiamefrentialiterefTecorpus: v-
trum autem illa corporeitas difFerat ab habente
corporeitatem,nihiladrem,quianeq;idaircre-
re,neq;negarenoi>iso.beft, du fumiturcorpo-
reitas pro ipfa materise efTentia diftinda adi-
menfionibus; quoniam ad nos non attinet qux-
^ «re,andiiiaant(juidditasj&habcfts c^uiddita-

tcm.praefcrtim in fimplicib. fubftantIis,cuiLif-
modi&CocIiim& materia prima cfTe ftatuun-
tur. Poftrcmuargumcntum,quodex verbisA- AdfextA
riftotclisin variis locisfiimitur.facile foluituP '
quod cnim fa;pc naturalia corpora numerans
null.i matcriae mcntionemfaciat, hoc certc ni-
hileft; folctenim Arift. fbla corporaperfcda,&:
aducxiftcntia cnumcrarc, quia cum horu nu-
meratione fimul materianumeratur ; quu ma-
tcrianonfitaliudcorpusab hispcrfedis.corpo-
ribus diftinftum, fcd fit hcrcomnia, quia nun-
quam rcperiturnifi formata : fic neq; genusali-
quod e.xiftit extra fpccies fuas,proinde carum
numcrationcdicitur numcrari,vt in illis apud
Arii^otclcm locis notare poffumus; nominat e-
nimincorporib. naturalibus,ftirpcs, & anima-
lia, nontamen nominatviuenscomune carum
genus: quid igiturrnominat nc ibi omnia viuen-
tia,annonomnia?abfq;dubionominatomnia,
licetnonnominetviuens gcnus,quia omnium
fpecierum nominatione numeratum, & com-
prehenfum gcnus elfe inteliigitur: itaque diccn-
dum eft, non nominan ibi corpus, quodeft o~
mniiigenusmateriamprimam fignificas, quia
fat eft omnes eius fpeciesnominari, inquibus
gencrisnatura comprehenditur: eiret quidem
mancus Ariftot. fi in illa emuneratione aliquam
fpeciem nonominafret^aliiseiufdegeneris no-
minatis:quoniam vna in aliis pon continetur;
fcdnominansoes fpecies omifTo genere, man-
cus dici ,uon poteft. Elementa verofolentap-
pellarifimpliciacorporarefpedu aliorum per-
fedorum, &aduexiftentiumcorporum: mifta
namq;in elementa difloluuntur , hsec vero nou
amplius in alia, quaepcrfeexiftantadiuitaque
dicuntur fimplicia comparatione omniumin-
ter ie fpccierum corporis, non comparationc
generis: idq;ita eftm-anifeftum, vt puerilisad-
modum hsecargumcntariodicenda fit; etenim
dimiffa et hacnoftradeprima mnteria opinio-
ne, nonnefecundnmoescommuiie.eft eJemen-
toru genus corpus? nonne quodlibet genus fpe-
ciefuafimpliciuseft, quufpecies praeter genus
<iiifcrentiam habeatadiedam; igitur ^\ efficax
eorumaigumcntumcft, daturetianifecunduni
ipfos coipus fimplicius clementis, quod eft eo-
rum communcgenus: quareab ipfisquoq;ad-
uerfariis foluendum eftargumentum , quumi
eis non minus, quam nobis oiScere videatur.

Epilogm ommum, qutn de prima Materid
didafunt. Cap. XXI.

HiEc omnia, quae de prima rerum materia
a nobis declarata fuere ordine feruatoa
notiorihus, & facilioribus cognitu ad igno-
tiora, ac difficiliora, fi epilogo colligere ve-
limus ordine naturse fcruato.ab ipfa materiae
natura , & fubftantia ordiemur, deinde ad pro-
pti^Wtes , qua: ab ea emanant, & infepara-
H z biks

lacobi Zabarellx Patavini

231

biles funt, &- ab hisdemumad ea.qUK ipfi ma- A
tciis acciciuuc, & luntab c;\ rcparabilia, progre-
dicmur: dicemusenim, p.riaivim materiam iua-
ptc natura e& corpus de categoria lubftantice
indetcrminatum, nuiliterrx naturK aliigatum,
&:aptuomniaiieri, quod (ignificat corpus ge-
neralifllmum in categoria fubftantise, &ipiuni
Vniuocumeflelacitjideoinipfa matense natu-
ta nullusaaus ineft,fedeftfubftantiaqua:dam
indetcrminata, potcitatem habcns recipiendi
quemlibetadum. Ab hacmaterise natura dux B
proprietates emanant, qux ab ipfa nunquam
feparantur: vna eft quantitas nullum fecundum
fe terminum habcnsjpnma enim radix & fons
a quo inrebusnaturalibusquantitas,ac dinien-
fio deriuatur, eiiipfa natura matcria: : altera ve-
rocftpoteil:asiIlavniuerlalisrecipicndiomnes
formas indiftinfte; quaeli ad matcriam refcra-
turvt abfolute, & in prinia notioneacceptam;
cftproprietasemsnaturam conlequens : fiyero
confidereturmateria cumreipeduadaiia, & vt C
principiunij&materiaaliorum eft, hsec eadera
poteftasvniuerfalisdeeiTentiamaterigeeftjquia
cft ratio formalisj conftituens primum mate-
riale principium. Demum accidunt materise

252

priuatioj&potcftas particularis , quse cum pri
uatione eii: coniuudfas priuatio cnim connotat
alteram formam, quac elt gcneracionis termi-
nusaquo; quare in aducntu formoe recedit Sc
llmuletiam interit poteftasparticaIaris,qusil-
lam tantummodoformam, quse acquilita eft,
refJ3icicbat: hx itaque neque de eflentia ma-
terise funt, neque eam conlequuntur , fed ei
prorfus accidunt, &abeapofllintfeparari. Hoc
tamcnin his omnibus eftdifcrimen, quod fo-
lapriuatio meretur nomen principii diftinfti a
principio materiali, fcd non quantitas, neque
pocentia materia;; nam priuatio propriam
principii rationem habet, diftincbam a latio-
ne materialis principii; eft enim terminusge-
nerationisa quo, &eft illudnonefle, quod ex
neceflttate omnem generationem proecedit; ra-
tio autem piincipii materialiseft ,vt fit fubie-
ftum generationi, quodidemmaneatfub vtro-
quecontrariotermino: quantitas vero & pote-
ftas m^ateriaenullum habent propriam principii
rationem, fed funt fubieftsematerise conditio-
nesncceflarise^ideo nullum principiunra '
mateiiali principio diftindum
conftituunt.

J A C O B I

ZABARELLiE

T A V I N I'

L I B E R

D E
Qmd fit l^Atmii, Cap. L

sT^^'E rebus naturalibusdiflufe

" ' ac diligenter aftufus Ari-

^' ftoteles non abfqueratione

lin ipfomet naturalisphilo-

/t fophise limine de natura

'"^^agere conftituit, quando-

^. quidem nihil eftnaturalius

naturaipfa; & affirmarect

N A T V R A.

D ruiTi<:on{ideratIoneIntotahac mca difputatio-
neverfuurusfum;vnumeft, quidfitnaturajal-
terumvero, qusenamfit. Quidfit natura,abA- ^^fi"''
riftoteledeclaratumhabemus hac dcfinittonej ^'°"^^'
Naturaeftprincipium motus &quietisin eo,!n '^*'
quoprimo ineft,perfe,nonpcM.ccidens:in qua
definitioncVcrba fingula, & multa , qu« fatis
trita atque vulgata funt, confulto prseteiibo; id
potifllmumcenfeo efle animaduertendum , na- JSTafur*
turaminrebusnaturalibus caufam eflemotus, *i?rrf^-
iam abfque dubio poflltmus, totum philofo- E nofolumineoipfocorpore, inquoineii:,quamyrf motn

fophi naturalisnegotiumconfiftercincontem
platione naturse, quod Ariftotclcs ipfe figni-
licauit, dum frequenter eam dilciplinam vni-
uerlam appellauit fcientiam de natura. Qup-
niam igitur magni momenti eft, imo & lum-
tnopere ncceflarium philofopho naturali no-
men naturse intelligcre,de hocego aliqua di-
cere, & quseab Ariftot. in^j.Phyf hac de re tra-
<3untur,quumpr2efcrrim ab aliorum opinionc
diflentiremc jpiatatio cogat, quantum in me
cft, explanarecoftitui.DuoautCinfunt;!!! niio-

immanentem motum vocant, verumetiamin & /-/i et
alio, &extra,quemtraiifeuntemappeIIant;mo- dem,^
tus enim ignis a mcdio prouenit ab ipfa ignis in aito^
natura, tanquam ab interno principio, &: dici-
tur operatio immanens, quoniam in ipfomet
igni recipitur:atcaIefafl:io,qua extra ignem a-
liud aIiquodcorpusincalefcit,qujediciturope-
ratio tranfiens, non minus prouen1tanatur.11
ignis;ficutenim ignispcr (uamnaturaafcendit,
iraperlliam natu;-amcaIeuT.citaIia: Arift.autcni
perfolasoperauouesinuiiaiietes defijvire natu-

233

dc Katura Libcr.

234

rttmvoluitjnempcpcrtnotumSrquieteminco A nonadiuum .fedpafliuuw,* loquitur dcijpro-

ipfocorpore , inquonaturaineft;nonqaodne
gaueritciusdcmopertcioncstranfeuntesjncga-
rictenim nonpoflunt, fcd quiapcrtranfeunics
nondiftinguitiirnaturaabarte , neque declara-
turquidfitnatura, quumarsqaoque fit princi-
pium motusrcceptiinalio:quoniamigitur na-
turxpropriumcft, motum pcr fe produccre in
illomct, in quoipfa incft.coipore , neque id vn-
quamconipetit arti.niilperaccidcns, videns A-

rummotunaturaii.crgoputat.naturamcfleet-
iam principium motus pafliuum. Sumitur cr- Tertium
lam contra Auicennam argumentumacoelcCa
corpore, in quo negarc non pofumus, incfle
natnrjm vt interniim principium motus , qui
ccelodiciturnaruralis , idenimaflTcritAriftotc-
lesmanifefteincontext.j. libr.i. deCocIojatta-
«aennuUaeftineocorporenatura , quafitad^i-
uumprincipiuaamotus,fcdfolum,quaeeftprin-

nftot.perhocoptimedeclarari quid fit natura, B cipium paffiuum , vtalioinloco demonftrabi-

& diftingiii naturam ab artc , pcr hoc folum , nc-
glcftoaltero, naturam definirc conftituit ; nec
ttmenncgaret naturamcfle ptincipiura , & cau-
fammotusetiaminaUo.Eftigiturnatura perfe
principium motusineo,inquoipfaeft:proinde
naturaleillud efTeintcUigitur, quod tale in fc
principium habet, hoc eft ,internam propenfvo-
ncmadmotum;quarcisquoquemotusvocatQr
alicnicorporinaturalis.quiproueniat ai» inter-
noprincipio, hoceftrquifiatcuni intcrnapro- C
penfione iUias corporisadtaleral motuni.

4nNaturaJtt principium motm aStiumn,

finpAftuum,opimo Auicemidt, &eias

confutatio. Cap.IL

N hac natursc definitione plura clfent confi-

derat^da, quaemifTaracimus.quia tumab m-

terpretibus Ariftotclis decUramur, tum etia.ii

forta ffls aliquando a nobis declarabuatur , fi da-

tumfucrit vtmlibros phy.^icos poffimus cdere

commentarios; nunc illud cxplicandum cft ,cu-

iuspotilTImugratiahaec denaturafcribere con-

ftituim«s, vtrum in hac naturae definitione prin-

-.^ cipium motus in mtclUgendum aftiuum , an

paffiuum ; dc h oc enim non idem omnes fcnfif-

n^ui- fcvidentur. Auicennaputauit.aftiuum tantum

■apr/- principiumintcUigendumeffejidenim videtur

mus; ergo fatendum ci\ , naturam clfe princi- itiltir.
piummotuspaifiuura, quiahoc negatonon cf- tler>t»tui
fet ia Ccel© natura , proindenon eifetCoelum racm-lt.
corpus naturam habens , nec fpccies corporis
Baturalis,neque motus Coeli pofict vocari natu-
ralis, quxomnia veritati & Ariftotcli aduerfan-
tur,quare Auicennjtopinioreiicienda cft.

c

Opimo Simplic^ c^m argumentis.
Cap. 1 1 1.

ONTRA vero Simpliciu? phiribusim lo-

i:

D

Pliyik.<Sc jnprooemio librorum de animadixir,
nacuram non efle m»tus principium aftiuum,
fed folum pafliuum , & inhcc fcparat nacHEam
abanima, quam fub natura contincri, &nacu-
ram cffe omninoncgat: idco non dcfuere qui
Simplicium aceu&ucrint inconftantia * con- Contra-
tradi£lionis,quoniamin i. context.libri fecun- dtdf/oin
diPhyficorum, declaransillamnaturaliumcor ^jerbif
porumpropriamconditioncm,quod habentin ^.•mpU-
fcprincipiummotus,expofuit principium «di- ctj.
uum :fcdipfemetSimplicius feabhoccrinime
vindicauit,nampoftcain e.\pofitione context. BefenfU
i6.eiusdem libriaircruit,feantcapingui Miner-
uaeiTeloquutumjquocirca ibidiligentiusrcm
hanc perpendens , ftatuit naturam efle reuera
priacipiummotus paffiuum tantum,non a^i-

■m ar
■rien-

figmficafleAriftot"qu!ft.utimpoftallatamhanc ^ uum, <kad hocprobandum tribusaraamcntis
.&., . r ^ '1 _- ... 1- i _..: . 1)..;«. ^n.. r. .. j- .. .„^ ■ •

dcfinitionem fcparansper eamnaturalia a non
naturalibusinquit,artcfafta nonhabere in fei-
pfisfaftionisprincipium , quum igitur pcrhoc
feparetnaturaliaa nonnaturalibus, vuknatura-
lia habere in feadiuum principium motus.nam
r.Hndu. fa£tionisprincipiumnoneftnifia£liuum. Con-
faeuitetiam Ariftotelescaufam eff^edricem ap-
pellarcprincipium vnde motus; credibile ergo
eft in hac dcfinitione principium motus fumi
proprincipioaftiuo. Haectaraen fententia non
eftconfonaverbisAriftotclis,quipoftcainquit,
non folam formam , fed etiam materiam dici
naturam: matcriseautcmnuUamtribui poflea-
ftionennccrtumeft, fedpaflionem tantummo-
rimum do; non potcft igitur materia elfe principium
'gunte- motus nifi pafliuum,proindc inea definitionc
"». neccflTe eft fignificari etiam principium palli-

samdif. uum.Praeterea Ariftotel.incontext. 32. lib. S. in-
^ quit, ciemcnta bakcre in fe principium motus

itmt-

•f con-
tatto

vtitur. Primumeft: fi natura dicatur princi- Prttcum
piummotusaaiuum, nondiftinguetur natura ^ <Tume-
ab anima , quum animafitprincipium motus a /^f^ ^f^
£liuum, &hocfitpropriumanimae, vtaitAri- ft/,.^^j
ftotelcsincontex-tu zg.hbriodauiPhyficorum,
quoaiam igirur^.niraa noneftnatura, ieaeft
propriaanims conditio ,noncftcademattribu-
cnda naturse. Vtiturctiam autoritatcArifto Secun..
telis,quamfupraaduerfusAuicenaamaddttxi- dum.
musiincontcxt.sz. emfdeoftauihbri, vbidicir,
grauia &lcuia & inanimataomnia habereinfe
principu motuspaflluwm tantumno aftiuum:
quaredum conftituimus, feparandamfffe na-
turam abanima, &naturaleab animato, da-
rumcflevideturilludAriftotelisteftimonium,
quod natura non fit principiam motus afti-
uum,fedpafl[Iuumtantumnaodo. Tandenaper- Tertmm
penditSimplicius,indcfinitioncnaturaeArifta-
tclein vti vcrbo pafliuo, no verbo aftiuo, quum
H 5 dicat

m

jacobi Zablf cilae Pativiai

2?^

JicatnituramcflrcprincipiumTtt w^/iv^Q^mondi

cat.TK JiTHf .quodlignificat naturam effeprin-

cipiumpaticndi , non piincipium agendi. Quo-

niam autcm validiirimum cflc putauit Simpli-

cius ad fuam opinioncm tuendam argumcn-

tum ilh»d , quod fumitur a difcrimine naturat &

animx, hocipfc ftabilirc voluit, &pluribusar-

gumcntisoftcndcrenifuseft,animam non elfc

naturam , vt apud eum lcgerc poflTumus tum in

I. 5c in i6. contextu libri fecundi Phyficorum,

tum infiio proocmio in libros dc anima. Pri-

TrtmKm jnumargumcmatura dcfimtionibusnaturx, &

Argfimen animaefic:quoruni diucrfatfuntdcfinitioncs,il-

tu.^sted laintcrfediuerfafunt, atquialiaeft natursc de-

^cjuma. finitiQ,aliaanimat} nam anima eft aftus corpo-

nmjit nsnaturalisorganici,naturavcrocft a£tus non

TMturA. corporis organici. atquc hetcrogenci,fcd potius

Cmplicis, & homogenei jjergoneque natura eft

aniira.nequeanimaeftnatura, proinde reipfa

diftinguunturnatura&anima,quarcetiam na-

SeeuKd^. turale & animatum. Sccundo cx eadem defi- ^

nitioneanimae ficquoque argumentatur : Ari-

ftotcles dicit animam cfTe aftum corporis na-

turalis, ergoputatanimam efleaftum fuperad-

ditum corporinaturali, proinde fuperadditum

etiam naturajitaquefignificatanimamnon elTe

Tertffim naturain. Tcrtio inquit: animacft caufa mo-

tuum oppofltoruffli , & ad omnes partes indi-

ftinaetendentiumsnaturaveroeftcaufa ftatuti

alicuius raotus,& ad vnam tantum partem , non

A vt latc acccptum, & inanimatis quoquc compc-

tcntcm,quia adhuc dubium crat.quibus infit

illc motus, multi namquc exiftimabant eura

igni quoquecompetere ; quae fcntentia fiadmit-

tatur,nonprouenitillc motus abanima, feda

natura illius elementi. Pratterca vidcbatur ci AAter

rcfragaridiftumilludAriftotel. incontextu 80. tiam.

libri fecundi Phyfic. araneus proptcr aliquem

fincmtelamtexit , &hirundoproptcraliqucm

fincm nidumfacit; quum cnim hoc dicatAri'

B ftotcles , vt oftendat naturam agcre propter fi-

nem,aflerilanimamcircnaturam,quummani-

feftum fit , operailla prodirc ab anima. Ad hoc

refpondct Simplicius, diccnsexempla illanon

cfrcreucraadpropofitumacceirmodata, & A-

riftotclcm fumcre exempla animatorum pro

exeinptisnaturaliumj ncgaritamcn nonpoflTc,

melius fuifTcaccipcre excmplain opcribusna-

tursE, quam in operibus animjc ; quoniam ad

fcopum Anft.magis fuilTent accommodata.

Confutatiofententidi Simplic^, qmdAni-
manGnJitNatura. Cap. 1 V-

HAc Simplicij opinioabaliis impugnatur,
neciniuna; quia falfaeft, & Ariftotctiad-
ueifatur ; & quia in duobus dcmonftrandis po-
tiffimam Isborauit Simplicius ; nempe natu-
ram efle prmcipium motus paffiuum tantum,
& animam non cfTc naturam ■ nos vtriufque fal-

ad contrarias, vt tcrra eft naturaliter propcnfa E> fitatem feparatim oftendemus , ab hoc poftc-

addefcendendum folum ,&ignis ad afcenden
dum;animaigiturnoneftnatura,quumdiuer-
forum motuum caufse fint anima & natura»
mtfirtii. Quartofic argumentatur : natura eft in fubie-
^to , anima non eft in fabiedo » ergo anima non
cft natura:maioreftAriftotel.incontextu 4.1i-
brifecundi Phyficorum , vbi dicit , naturam
fempereflrcinfubieaojminorem itaprobat,a-
nima rationalis cft aeterna, &immunis a nexu
t^ampltcij materiae.ergononeft infubiedo. Alia quoque
rtfienjk argumcnta adducit inmemoratis locis Simpli-
^iptm-es cius,quaequoniam vnicafolutione omniacor-
•btedio- niunt, omittcnda cxiftimaui. Nifuscftetiam
SimpliciusfolucredifEcultates,tjuibusfuamo-
pinionem vrgcri opinabatur. Primum quidcm
illi officere videbantur verba ^riftotclis inini-
tioz.Phyfic. vbi incorporibus naturalibus nu-
mcratanimalia,& ftirpcs;dicens enim anima-
tacflcnaturalia, aflerit etiam animam cfle na-
turam. Sedad haec rcfpondct Simplicius, ani-
mata ibi vocari naturalia , non quatcnus ani-
niamhabcnt, fcdquatcnusconftat cxelcmcn-
i^iftcMn tisj&funtgrauia&lcuia. Viditpraetcreaeodcm
d0?». inlocoAriftotel.nominarcaccrctionem vtmo-
tum anatura prodcuntcm ,attamen haec cft pro-
pria animatorum,&fitabaninca,crgoputat A-
liftotcles anixnam eflc naturam. A<i hoc quo-
quercfpondct, Ariftotclemnonnominare mo-
tumaccretionis vtproprium animatoi^um; fed

»es.

.Adfrt

mnm.

rioreordientes. Primumquidcm adfuntcon-
tra Simplicium pradida Ariftotelis tcftimonia; Impu^r,
ad quae ipfc non reflie rcfpondit- Quodenim tjcp7t.
pTimo toco ait, Ariftotekm in initio libri iz- mxrefi
cundi Phyfic. animata vocare naturalia , non JiinU.

♦ quatenus funtanimata, fedquatenusgrauia&
leuia; hoc certe vaniffimumeft: quia vnum-
quodquc eft talc per fuam formam , non per

P fuammateriam, quofit.vtapud Ariftot. quunv
dicimusCcelum ,velhominem,velequum, di-
camusformam , formaautemammatorum eft
anima , materia vero clemcnta; nominans erga
Ariftotelcsanimata ,refpexitforjBam , quac eft
anima : quod fi putafTct , animata efl!e naturaJia
rationc tantum elcmentorum , e quibus con-
ftant , animata nominare non debuifTct fed fa-
tis fuifTct , fola elementanominarc , fi folafunt
pcrfenaturalia,&aliaomniaperilla. Qupdve-

. road fecundumrefpondet Simpliciusderaotu />»/»/».
accretionis, falfum cft : quoniam Aiiftotclcs tiejecui
non folam accretioncm nominat , fed ctiam ^*.
contrariam imminutioncm , at igni non com-
pctit imminutio , quae dici poffit motus natura-
lis , & faftus ab intcrno principio , fcd animatis
tantummodo; inhis ergofolis cenfidcrat Ari-
ftoteles accretioncm, & imminutionem , vel
faltem h;tcnon excludit; ncquecnim vcrifimi-
Ic eft , Aiiitoteltm loqui fccundum mentcm
tantum alioium^ nonfccunium mcntempro-

priaini,

237

dc Nafura Libcr.

2J«

priamjimo etiam fi loquatur fccundum mcn- A ctiam rebus fupernaturalibus tribuimusquan- ^
^ "^ ' ' doqucnomcnnaturacj dicimus cnim natuiam

tem aliorum , fumcre dcbct accretionem latc,
vt competit etiam animatis , hsEC enimaugcri
nemo negauit; atque adco cuidentius oaaniDus
cft animata augcri , quam inanimata . quum il-
lud omnes affirment, hoc vero non omnes ; non
eft ergo credibile , Ariftotelem id excludere,
quod eft omnibus manifeftum , & id folum ac-
cipercquod eft obfcuriusjquamobrcm vel pro-
prie fumitaccretionemvt folis animatis com-
pctcntem , vel faltem communiter vt compe-
tentcmomnibus,quibus competcrc poteft.fcu
propric, feu improprie, ita vt accretio animato-
rum nullo pado excludatur : hsec autem in vi-
uentibusnonfitaformiselcmentorum , fedab
animajquare fententia Ariftotelis eft,quod ani-
<ift*£H4 ma (It natura. Ad tertiutn quOque acceptum
0 ter- cx contextu So.eiufdem libri leuifsima cft Sim-
plicii refponfio, imonecvHopadorecipienda,
quumfit potius impugnatio Ariftotelis,quam

Dci , id cft , elTcntiam Dci ; quse fignificatio ad
nos in prxfcntia nonpcrtinct. Sccundomodo
fumitur natura ftriaiftime pro quadam facul-
tate coarftata , & reftrida ad altcram tantum
partcm oppofitionis , prout diftinguitur a fa-
cultatecognofcente, quacpoteft agcre vtrum-
libet contrariorum : hoc modo natura diftin-
guitur abanima, &naturalc abanimato, imo
B cx aducrfo ci opponitur , quia naturale in hoc
fenfu fignificat inanimatum. Tertfo fumitur
natura modoquodam medio,prout fianificat
totum genus rerum variabilium , ac mutabi-
lium; & ita naturale fumitur pro mutabili quo-
modocunque, naturaveropro internapropcn-
fionc ad mutationem. Simplicius ergo fecun-
dam fignificationem accepit,quum tertiam po-
tius accipere debueritjpatet enimAriftotelcm
ita acceptam naturam definiuilTcqux animam

trtpLci».
ttr.

vcrborumeiusloci intcrpretatio:namfianima q quoque compleftitur; non enim definiuit na

non cft natura , & Ariftoteles pro natura ani-

mam fumit , quum naturam fumere deberet,

nullius roboris eft illa Ariftotelis argumenta-

tio; probatenimanimamagere propter finera,

non probat naturam , quod probandum erat.

Sed ibi confiderans haec omnia Simplicius , tan-

demveritate coldusconceditAriftotelcmani-

w- y^. mam vocare naturam. Clara prxterea eft itn-

■ ^Zf^^ tcntlaAriftotelis in contex 7. & in 15. eiufdem

impit- 2-libri,vbidicit:fietFodiatur le£lus, itavt ger- i

l^ minet, producctlignum.non leftum, & cam m-

quit efle operationem naturae, eft tamen opera-

iliitra- tioanimx>quareanimamvocatnaturam. Hoc

idemfumiturexAriftoteleincontextu27. libri

8. Phyficorum , vbi ait , animalia habere in fc

principium fui motus , eumque dicit fieri a na- ^

tura, necaliudprincipiumconfiderat,quam a-

nimam, ergo animam vocat naturam. Idem

confirmaturalio Ariftotelis teftimonio in i.li-

Hm ret-

turam vt oppofitam facultati cognofcenti, itA.
vniuerfe vt fignificac internum principi um mo-
tus , cuiufmodi efle animam quoque manife-
ftumeft , quum ei competatdcfinitio naturac,
ficut prsediximus.

Confuta.no opimonis Simplicij , quodNa-

turajitprincipiummotuspafiuum

tantum. cap. v.

QVodvcro attinet ad alterumSimplicii di- Pyimunt
ftum, de quo prsecipue fermo eft inprat- otriume.
ientia , nempe naturam elTe principiummotus titm.
pafliuum tantum , hoc videtur fatis cfle repro-
batum ex ipfamet confeilloneSimplicii : quum
enim ipfe aflferat animarri effe principiummo-
tus aftiuum, nos vero iam oftenderimus.ani-
mam eflfe naturam, &ei competere definiao-
nemnatur3e,manifeftumcft",naturam elfe prin-

brodePartibusanimalium, cap.i.vbi concedit E cipium motus etiam aftiuum. ^umitur eciam g.-,.

animam eflinaturam; quamuis enim de nien
te dubitet, an fit natura , & principium mo-
tus, dc nutriente tamen, ac de fentiente ani-
mse parte non dubitat eas efle prineipium
motus , & nomine naturac participare > vnde
coUigit pertinere ad philofophiam naturalem
loqui de aliqua faltem anima ; vult igitur ali-
4lfa rA- quam faltem animam efle naturam . Suraitur
tth etiam ex ipfa naturae definitione argumentum

validifsimumc6traSimpIicium;cui enimcom-
petit defimtio, deeodem praedicaturetiamno-
men dcfinitum ; atqui animae competit defini-
tionaturae; negarienimnonpotcftanimam ef-
fcprincipiummotus&quietisineo, inquopri-
mo ineft,per fe,non peraccidens;igituranima
eft natura. Id autem quod Simplicium in er-
rorem duxit,fuit multiplexfignificatio huius
vocis natura; fumitur enim tribus modis. Vno
Hiodo amplifsinje pro cflentia rei^ quarationt

esAriftotele argumentum contraSimpliciuBR ^^
ex iis , quae dicuntur in libro fecundo Phyfic. a
feptimo contextu vfque ad 15. ibi enim docct
Ariftoteles formaracflepraecipue naturam, dc
magis,quammateriam;fedformae eft agere,&;
materiae eft pati ; ergo natura eft principium
motus adiuum , quia non poteft forma t& na-
tura,quinfit principiumaftiuummotus. Prati-
tereaAriftoteies in tcrtio contextueiufdcmii-
bri declarans definitionem naturae a fe tradi-
tam,inquit fe ^ixyffc[fer/e,^ nonp^r acc/deKsl
propterMcdicum fanantem feipfum : quia h-
cet ars quOque yideatur cflTe principium mo-
tusineo,inquocft, idtamencft per accidens,
non per fe; folaautcmnaturacftpcr fe princi-
pium motus in eo. in quo eft : at certum eftMe-
dicum elTe principium aftiuum fanationis , fiue
in feipfcfiuein alio ; ergo etiam naturam intel-
lexit Arift. eflc principium mo tus aftiumu, quia
H 4 nift

239

jacobi Zabarellas Patavini

240

nifi h oc ciTct , no oportcbat cjrcluderc Medicum

fnriuiirem feipfum , quonjani ex eonuUum du-

bium onebatur, quum Medicus htprincipivim

Qujtrtii. aftiuu.natura verofoiumpairiuam:pcftcarero

ctiara clarius Arift.ibidemditit, arce fada non

habere infcfaftionisprincipium, vtetiamante

proAuicennae fentcntia confiderauimus;atEr-

mariautem de naturalibus vult id, quod de arte

fadis negat ; crgo cenfet naturalia habere in fe

j4horum aftiuum motus principium Sunt ctiam qui con-

a.rgume. tr» Simplicium adducant veiba AriH. paulo an-

tumcon- teanobisconfiderataincontex So.eiurde libri,

t/aStm- quadodicitjarancuspropteraliqucmiincm te-

fhcfMm. lam texit,& hiruiido propter aliquem finem ni-

dum facitj hxc enimdicitadprobandura natu-

ram agerc propter finem , crgo aiTcrit naturam

eiTe prmcipiummotusad;iuum,quandoquidem

araneusagendotexittelam, & hirundoagendo

Jte/psnfio facitnidum. Hanc tamenobiectionem vidit eo

Stmph' ipfo in locoSimplicius,6c adeam refpondit, A-

f// riHotcicm non intclligere natuxam effe vcrea-

gentcm,fedmodo quodam coadiuuare a£lio-

aem ; nam paffijua. quoque propenfib adionem

agentis quodamodo adiuuare dicitur, quamuis

- ^^ aon proprieagat. Scd haic Simplicii folutio va-

til re- ^^ ^^' ^^^^^ argumcntumillorum debik (it , «k

CofionU. facilem. habeat folutionem, quam Simpljcius

■'''' -^' nonvidit: Simpliciiquidcmrefponiioquodut

vana.manifcftum eft,quum patcathirKndinem

eile vereefFcftricem caufamnidi,&arancutclae;

& Ariftot.ibi veram cjBcientiam inteUigat, qua

agensefEcitaliquidpropterfineifinjs enkn mo-

uetefficiensadagenduin,nonmouetmateriam,

quarefiphilofophusprobatnaturamagcre pro;

pterfinem, fumitnaturamvtverc agcntcm 5 &:

mirum. cft, quomodohoc aufus fit negarc Simr

jaefbcn/io. P^cius. Argumcntumautemalitcr foluendum;

sd *r^ cft^, q,uiareueEanullam habeteificacitatem ad-

£um.me.- ^rfiis opinionem Simplicii;iam enim diximusj,

IjQf^ Ariftotclcmnonn<rgarenatura£aftione.in alio,

quatranfeunteniappellant, nectamenperhanc

dcfinir.e naturam v.ol uilTc , fedper folam imma-

nentem: diccreergpdebcbatSimplicius,nil a-

liud hoc argumento oftendi » nifiaaturam efTc.

principiiLaAiuum opcrationum tranfeuntium;;

has tamen ad definitionem naturae non perti=

cere, neque ob id pjobari , quod etiam motuum.

immanentiumnaturafit caufa cffedrix: Arifto-

tcles cnim , adprobandum naturam agcre pro-

ptcrfinem , fatishabuitaccipere adioncanatu-^

rae tranfeuntes, pcr quasidfaciledemonftratur,

irec opus habuit confiderare operationes xxti-

inanentesjpccquasnaturamdefiniuerat..

Quodi^aturajitrprinctpium motus tum <«-

iliuum, tum pafiuum,(jr q^uidvtrun'

que fit.. Cap. VL

PEr ea ,.quac haftenus & contra Auiccnnamt.
iJc coutraSimpliciumdiAa funt, fatis. \i^C'

A tur cfic dcmonftratum , natunrm efTe princi-
pium motusnon modoadiuum , vr putauit A-
uicenna, nccfoluiT) pafiIuum,vtS!mplicius,icd
& aftmum , & pgtlixiuin , vtaii; complures e.xi-
ftiirarunr. Scdveruas vninilciUcr iiet,fidccla y4c?/u
rauerimus.quid fittum attiuum.tuaapafliijum mottti
principiummotus . dcaci:iuoquidcmpnnci|;io pnnci
ciararcsefrevideturv illudenim aquo efficiLUr piu ^.
mccus. dicitur adiuum motus principumi , vt ^/.
inanimahbus anima; hoc enimiigiiiHcauit A-

B nfior.in g.hb.Phyfic. aufculr. quandodixit «ni-
maiiaafeipfi.smoueri,hoc eil,internam habc^re
cauiam ctFe£Vricem fui motus ^ficenam, fiele-
m eata a formis fuis mouentur, vt Bculti putanf ,
fofms clcmentorumfunta£tiua principiamo-
tuum naturalium. DcpalliuoautemprincipiO Pajin
nonitamaniteftumcftjquomoidoficintclligen- met».
dum ; quumenimpotentiapailluafitoppolito pnnoi
ruip^.nec magis aptaper fe fic vnum, quam alte- piH ^.
rum recipcre^potcft tamenab aliquo ita reftEin- V/.

C gi , & coardari^vt fiataptaad vnum , nonadal-
terum recipicndum; vtpotentia paifiuamate-
riae rcfpicit quidem contranasfoimas aequali-
ter,attamcn dum fit particularis,& vnam latum
formam refpicit , non ob i d dcfin it cfTc potcntia
paffiua , ptoptcrca quod non ab ea proucnit h aec
dcterminatio,fedabaliquoaiio: dnbiam crgo
oritur,an natura vtpiincipitfir- motuspaffiuum
fumcnda fit potcm ia libcra recipicndi aeque v-
trunilibetoppoficummotum,anpotius^ rcflri-

^ fta, & contrada ad alteram tantum recipien-
dum,vt. cxcmpiigratia,aninelementograuifit
natura vt principium motus paffiuum, seque a-
ptamoucri ad medium., atque a aiedLo j an po-
tius ad determinatum motumrecipicdimipro-
penfa, vtad motum defcenfionis, non admo-

% tum afcenfionis.. Piurimi (vt cgo video)prio-
cem fenfam accipiunti dum dicunt, materiam
inrcbus naturalibus efTc pnncipium.is«otus paf- ^^
fiuum 3 formam vcroaftiuum ^namccrtum eft,

^ raateriam habere poteftatempaticndi libcram,
acstque rcfpicientem centraria , nec magis v-
num,quamalterum jquareficataequcapta efl
recipere omnes forjuas ,. ita.& omnes motus^
Scdhanccommunem.fententiam egoquidcm C«t)^t
recip.crenunquaHapotuiiipfamenim, fi ita ru- tto
diter » & inconfiderateaccipiatur, vt cam alii vi-
dentur accipcre , mag,na & manifefta abfurdi-
tas fequitur, quod omnis motus eritnaturahs,
etiam ille, quem contraiiaturam, ac violentum

F appellare folcmusj naW fi terra proieftaafcen-
dat,negari non poteritjquin illemotus dica-
turilli corporinaturalis rationc laltem princi-
pii paffiuij fic omnes motus artificiofi erunt na-
turalcs,vtmotu^ nauisperaquam, &motus li-
gnorum,quando ab artifice claboranturj quam-
uis cnim non fiant ab interno principio adfi-
uo,fedabcxterno,taiHcnprincipiulnpafsiuum
imcrnum habcnt , quia prima matcria ad o-
mncs mctus rccipicudos Jtquc apta cft fccun-

6 duoL

comm,

2\l

de Natma Libcr.

242

dum propriam naturam. Quoniam igitur haec A idemmanifefteafErmauij? abhoc mihi viden-

diccrcncfas cft, Fateriopoiccc.principium mo
tus paffiuum.quoddicatar natura, non edcac-
eipicndiim liberum,oc contrarios motus seque
relpicitnsJcJcoarftatumad vnum ftatutumo-
tum recipicndum,qui foius dicatur illirei eiTe
naturahs; hocex Aiiftotclc fumitur manifefte
in ccntextu ji. lib. 8. Phydcoi am; quum enim
piiusdiliraxiircr motu grauium<3t leuiuxn vic-
lcntumab eorundcm motu naturaii, loquens

turplarcs in hunccrroremduiftifuifre. vt pwta-
ucrint& materiam &. forroam cfTc naturano,&
formamquidem cfTcaftiuumprincipium mo-'
tus, materiam veropafliuum. Ego autem ptuo
cosiiihoc efledeceptos, & fecundum Ariftote- SoUfor'
lcm .Oalam formair. eiTcnaturam, & principium »,^1 eji
motustam aftiuum, quam pafliuitmjtuaaquia perfina.'
matcria fecundum it Ijbera eft, & aqueaptaad turA.
oppofitosmotuspaticdos,necdici doteftprin-

ibi de folonaturaliinquit.grauiadc leuia habe- B cipium alicuius dcterminati motus.ita vtnon

re in fcipfis principium motus paffiuum tan
lum , non adiuumj pafliuam autem intelligit
rel'pc6\u vaius tantum motus, qui dicitur nattt-
ralis, nonrcipeftu ccntrarii, quem violentum
cflc, & ab externo pnncipio fieri iam dixerat ;
quoniam igitur Anft.ibi ncgat violentumele-
mcnti motumfierimodoviloab interno prin-
cipio ilue adiuo, fiue pafliuo; morum autem
tvaiuralem inquit habereinternumprincipium.
pafliuumtantuKi, & ea rati'onedicinaturalem>
maniicftulimameft.p.ifliiiu pnncipiu;r, ab A-
riftotelcintcliigircilriiftumad vnumceaujcno-
tuiii,qui lolusdicAtur naturaliscuiquereij non
priincipium pailiuum liberum, ^canccpsad re-
cipiendos contrariosmotus:ficenim ficret, vt
ctiam motus, qaem ibi vocat viokntum, habe-
retintcrnum principium paifiuumj & ita id,
quodeftGontranaturam, eiTct lccundum natu-
ram> quodminime dicendum cft..

QUA [it Natura, & quomodo materia, ^

quomodo formafit ISIatura,.

Caf. VIL.

VT omnis hac in re difBcultas tollatur, &l
ventas perfpicua fiat, declarandum eil^
quodnam fit in corpore naturali principium
ro,otus,qu<>dvocamus naturamyilc cnim alte-
rum initio a nobis^propciitam manifcitumrcd-
detur;quumenimiamdocuerimus,quidlitna- :
tura, confiderandum r.elinquitBr,qu2Enam fitj;
id enim non ita, vtplcriqueputant,facileexpli-
catu eft, fed plenarcs diilicultatis, nam Ariiio^
tercs dicerc videtur, tam formam , quans mate-
riameircnaturamseamque fententiam nunc 0-
mnes fequuntur, attaaaen il verailla funt» quae:
mododiximus, non apgatet, quomodo mate-
ria poifitvocari natura ; fiquidem natura cer^
tumquendami aeftatutum motu. refpicit , qui?
diciturnaturalisjmateria veroeftlibcra,&3eque \
apta adcontraribsmotus recipiendos ; hoc au-
tem fi dixerimus,folaformaerit natura, quodi
Ariftotcli aducrfarividetur, dicenti,materiam.
quoq; ciTe natBramrpraeterca vero fequetur, na-
tiuamefleprincipihm motus aftiuuum tantUj,
quiafernftaeft agerci materiac vero pati; quo-
mofdo igituidiccrcantca potuimus, naturam^
eiTe principium motus etiampafliuum?& quo-
m«do Axift.tncontez. ^ lib. S. Phyficoru». hoc.

alterius illi contrarii; tum etiam quia, quum v-
nafitomniummateria, fequeretur,orrnium re-
rumnaturalium vnam & eandem efTe naturam,
quodtamen vult Ariftoteies: quum cnim non
vnus & ide fit rerum omnium naturalium mo-
tusnaturaiis,naturaquoq5 non debetomnium
vna & eadem elTe, quod etiam ex verbis Arifto-
telisinlib:2. Phyficae aufcultationis fatis aper-
tecolligiiurjctenimccnfuitnaturam.dcquaibi

C loquitur, non eifc quid vnum & idem niimero
incunttisrebus naturalibus,fed commune fo-
l«m praedicatione, quia vultvniufcuiufquerei *

propriam & peculiarcm eife naturam , qux non
fitaliarumrcrumnatura; idque perfemanife-
ftum eife videtur,alianamqu€efthominis na-
tura,aliaequi,alialecn;s3 fignificauit hoc Ari-
ftoteles incontex. 11. & 12. eius libri.dicens v-
ramquamque remtunchabere fuamnaturam,
quando eft a£Iu, non quando poteftatc; non di-

D' cerct enimhoc Ariftoteles, nifi propria cuiuf-
que rei eflet natura.PrsEtcrqa in contex. 5. eiuf-
deaa libri declarans, quomodb accidentia na-
taralia dicantur cfle fccundum naturam, inquit
[ ^t /gntferrifi*rjhm j loquitur ergo dc propen-
-lloneadproprium naturaicm motum, qui non.
eft^idem inomnibus,proindcncqueeius prin-
cipium ideaieft;quocircaetiamin definitione
naturae fumcndus eft motus non pro quolibet:
indiftin£te,fedproilleta.ntum, qui fit cuiusli-
bet rci motus naturalis. Ex his poirumushanc:
rationcmcolligere: vniusrci vnadebet effe na-
turai nonplures,quemadmodum: vniusrei vnus»
eftaftusjnon emm dieereiEus naturam ignis,,
naturam tcrr», naturarahominis, nifi cuiufque
rei, v«a cflTct natura; attamen fi tam materiami
quana fenaam efre naturaaa rei Ariftoteles cxi-
ftimaffet, duje eiTeat Yiiius rci naturjc, quodi
nullo pa^ dicendum cft. Duo.igitur anobis
declaranda funt, vtomnehacinre duhium tol-
latur; vnumi quoaodo forma fit principiumi
motus> &. aftiuum, & pailluum; alterum v«-
rOiquomodbdixcFit Ariftoteles materiam ef^
fenaturam>fifola.formaeftnatura. De forma Quomo'
quidem,quodfit'principium motus paifiuum, ^form'*-
fatiseft manifcftum ex meaioratisA'riiVotelis^y,„f4,^/-
verbis incontcxt. 32; lib. 8. Phyficorum; quum umfafe-
enim dicaticlementa habere in fe principium uum fit'-
motus paifiuum tantum, non actiHum, non-
gotcft nifi fonnam intclligere; nam^ fii mate— .
H 5., riam=

Jskcobi ZabircllaE Patarini

riam ifitelliger€t, relinqueretur formam ele- A
menti naturam dici non pofTc, &. nullius motus
principiuj» efle formam; & praeterca vnuni Sc
eundem ciTeomnium clementorummotuna-
tu|alem,{icutvnacftomnium'matcria:attamcn
falfahxcomniafuntjneqjcnim dicendum eft,
formamclcmentinonefle naturam, & nullius
cffc motusprincipium, quum Ariftot. in Ixb. 2.
rhyfic. dixerit,magis naturam efTe forma,quam
materiam; neq; omnium elementorum vnu s &
idem cft naturalis motus, nifi dicamus, quemli- B
het motum indiftinfte cuilibet elemcnto.efre
naturalem,dcnullumeirevioIentum,quodqui-
demiamdiximusAriftoteli eoinloco, imo&
omniumconfenfionimanifefteaducrfari : que-
niamigiturneccfrariumcft, confiteri, formam
elemcnti clfe naturam,3cmagiseriamnaturam,
quam materiam, & Ariftoteles ibi dicit ele-
mentum non haberc in fe principium rootus ,
nifipaffiuum, afleritabfquc dubio formam effc
principium motus pafliuum: huius autem ra- C
tio fumitur ex iis, qux ante difta funt ; quum
enimprincipiumpaffiuumhic non intclligatur
refpeftucuiufcunque motusindiftinfte, fcd re-
fpedudeterminatimotus.quifolusdicaturna-
turalis, & omnis dcterminatioproueniat a for-
ma^necefreefTeformam dici principium paffi-
uum motus, quatenus materiae potentiam cd-
arftat, qux fecundum felibera erat; & facitpro-
penfionemadcertum aliquem naturalemmo

*^

fecipiendum detcrminate motum progreffio-
nis,nilaliudrefponderi poteft,nifi quiaeftani-
matumjipfumenimcorpusfcclufa anima non
habet naturalcm propenfionem ad illum mo-
tum,fedidcocamhabct,quia habet animam:
fic de aliis naturalibus corporibus dicendum
eft etiam de clcmcmis, nam ( vtinquit ibi
Auerroes ) forma clcmenti mouet vt forma, &
moucturvteftinprimamateria.qua de re alibi
eft a nobis difputandum : propterea principi- Inliy
ummotus aftiuum, & paftiuum non poffunt motu^
feparari, in his falteminferioribuscorporibus uium
f de Coelo enimfortafrealiud dicendum cfljvbi leutu}
enimeftcompofitiomatcri3e&: formae, ibi ne- Pnnc
cefreeftformamtumdeterminare matenam, & um a,
itacfTe principium motuspaffiuum.quatenus uumi
eftinmateria; tum eriam cfTc principium adi- papf,'
uumemfdem motus,quatenuscft forma, quia Ko»po
form* eftagere. Qupdvero admatcnam uu- f^nt J
net.totiusdifficultans folutiofumiturex ipfo- ran.
met Arift. m context. n. & 12, Ub. 1. Phyilc.&in Quom
5. Metaphyf matenam enim dicit cffe natuiam, d^m^
non quidcm fecundum fe vt altcram naturam a r/sfii
formadiftmftam, {cd vteandcm: quoniame- natw
nimincontcxt.3. &vlt.Iib. S.Metaphyf inquit
Ariftotcks,materiamefreidempotcftatc.quod
forma aduj ideo materia catenus eft natura,
quatenuspotcftatemhabet rccipiendiformam
quaeeftreinatura:quemadmodum enimquum
dicimus lignum rude cffe arcam potcftate,dein

r . 11' . — - _ ^'^'"^"•'"^"""'^"uccucarcaTOpotcitate^dem-

tum, ita vt non ao ahum: etcnim a quonam D dc performam fieriarcam aftu, non dicimns

habet ignis propenfionem ad recipicndum mo-

tum afccnfionis tantum, nondefccnfionis ? non

amateria, quia materia cft «que propenfa ad

omnes motus; ergo a fola forma; fola enim for-

ma ignis reftringit potenriam materise paffiuam
_j _r_^ :i ™-J;-» r^ J r. ^

prc;pterea duasarcas, fed vaam «Sc eandem nu-
ircro,qusepriuseratpotcftate fola in materia,
deuidcfitaauperformam;itadenaturadicen-
dum eft; vna enim eft vnius rei natura,non duse,
fednaturamrei poteftate fignificamus per ma-

ad motum a mcdio, qu« fecundum fc xque J|teriam, aAuautcmpcrformam: obid Ariftote

omnes motus refpiciebat: principium ergo
paffiuum recipiendi huius detcrminatimotus
cft forma quatenus aftuans, ac dcterminans
materiam:&hoceftquodaitAuerrocsin 3. lib.
dc Coelo,comment. 28. & in4.de Coelo 22. for-
ma mouet quatenus eft forma, mouetur au-
temquatenuseft inmateria; quum enim fbr-
mx, quatenus eft forma, ofKcium fit agere,
materixveropati, forma, quatenus eft forma,
eft principium motus aftiuum, & cadem eft
ctiam principium paffiuum, quatenus eft in
materia; quia cum proprium materix fit pa-
ti,quicquJdeftin materia, eft patibile propter
materiam: alia igitur ratione forma eft afti-
«um principium motus, alia paffiuum; idque
finwliter dicimus ; habere locum in omnibus
naturalibus corporibus materia & forma con-
flantibus; in animali cnim certum eft ani-
mam efic prmcipium a&uuno proprii moius
animalis, quum ab anima moueatur animal,
fed ncccfreefteandemanimaoiefreetiam prin-
cipiumpaffiuumeiufdcm motus: q\uafiqua-
latur, curanimal fitnaturalitcr propenfum a4

lesincontextuillon. lib, 2. Phyfic. mquit, v-
num quodque dicitur habere fuam naturam ,
quando eft adu, non quandoeft poteftate, tanc
cnim poteftate habet fuam naturaw , non aau;
& quia magis cft res, quando eft adu, quam
quando eftpoteftate, ideo poftca fubiungit,
magis efTenaturam formam, quam materiaa .
hoc eft, magis per formam.. quam per materiam
fignificari naturam rei, eadem tamen natu r a pcr
ytramque fignificatur, vt praediximus : in hoc
igiturcommunis aliorumerrorconfiftit, quod
putant materiam per fe cfTe naturam, dc ita
duas cfTe diftinftas naturas in cadcm re, for-
mam «fe matcriam; reuera cnim materia noa
pcpfe eftnatma, fcdper formam , & prout po-
tcflatcm habet recipiendi formam, qua cft
ipfa reinatuta: quam fentcnriam clare legi-
Bius apud Ariftotel. lib, 5.Metaphyf contcxt.
5- vbi diii-foimam effe i\Um, quje proprie di-
citurnk urai matcriam vcro fuiffe quidem ab
anriquis didam totam rei naturam, attamen
nfon aha ratione cfle naturam, nifi quatenus
cft fufccptiua formse : hac igitur rauonc ma-

tcm

dc Niitura Libcr.

ura

teria eft principiuna motuspafnuum , non ta-
meuaformadiftinftumifiquidemdicentcs.ma-
teriam cfle principiumpalfiuum. quatenuseft
per Formam determinata ad talem rei nacuram,
fiedicentes, formamefTe priiicipiumpaffiuum,
quatenus materiam determinat, vnam & ean-
demnaturam dicimus.&idcmprincipium mo-
t^sptfliuum, nonduo, quoniamfoUmaieria
iBn haberet hanc determinationem, qua dici
poflct principium pafliuum huius ftatuti mo-
tus, fedeaija habetaforma ; &viciflimforma
non potefteire ratiopatiendi, nifiquatcnuseft
in materia:ad hunc fenfum trahenda funt verba
Ariftotelisincontcxt. 21. &22.1ibr.^. Phyfico-
rum , quando dicit materiam & formam elTe
duas naturas 5 non funt enim dust diftinftac na-
tur« , Ced dux eiufdc naturahs corporis partes,
quarum vtraqucdici poteft natura , fcd forma
aftu, materia vero poteftate, & forma primario,
materia vcro fecundario , cfc per forrnam. Cre-
dendum ctiameft, Anft. hoc dicentemrefpc-
xiflcantiquorum fenrentiam , quiloiam mate-
liam naturamefledicebaat. miterfamenim vo-
catnaturam, quat^nus ib a^itiqais ipfa fecun-
dum fe appcllabatur naiura , atqueadeo tota rei
natura. Patctigitur.naturaminrcbusnaturali-
bus fecundum Ariftotelem effc formam; hsec e-
nim pcife, Aquatenus cftforma, cftadiuum
prmcipiummotusj&eadcm vtmateriamdcter-
minans eftprincripium motuspaffiuum , quod
idem fignificamus , dicendo matcriam vt a for- D
ma determinatam ; neqj cnim nlateria fine tor-
ma. neque forma fine matcriaeft principium
motuspaflluumj patibilitasnamque eftmatc-
riat, determinatioautempatibilicatis, vthunc
potius motum rcfpiciat quam iUum . cft folius
formx. In ccelefti autem corpore quomodo
fit natura, alibi confiderabitur: nunc quid fit
natura. & quxnamfit , yniuerfaliter intelkxifle
fatis eft.

Qhie^tones aliciuoYum Aduerfas ea, qu<&

diStafunt, & earumfolutio.

Cap. VllL

HjEc, qusehaftenus diximus, clariorared"
dentur.fi quafdam obieftioncs, quse anon-
nuUis afferuntur,foluerimus. Scotus in fecund;
Sentcnt. diftind. i/. diligcnter loquiturde na-
tura, * inter caetcra hoc veriflimum fcribit,
principium motus pafliuum non elTe folum
matcriam , fcd etiam formam : in hoc cnim
ionge mclius fcnfit qufm alijplurimi, qiiifa-
tis inconfideratcloqucntcs dicunt.formam ciTe
principium aaimim,matcriam vcro paflfiiuum :
optimeetiam hocdeclaratScotus, fumpto cx-
emplograuitatis lapidis , quattanquam forma
aecipitur ; eft cnim principium paifiuum , &
caufavtlapisfitreccptiuustatismotos» qui eit
admedium, proptcreaquodab cadcm foraa» st

2,46

A qua rcs habetvt fit , habet etiamaptitudinem
rccipicndi naturales ciusdem rei affcftiones:
certum autcm eft , Scotum exiftimaffc formam
clcmenticflrectiamaftiuum principium motus
natui^alisin elemento, vt mox alio in locoo-
ftcndemusicrgo fententia Scoti eft, formam ef-
fe>aftiuum , Sc pafliuum principium motusi
quod quidem cflenon potcft , nifidiuerfis ratio-
nibus.vtnosanteadeclarauimus : quarc in hoc
optime,meoquidemiudicio,fenfitScotus. Sed

B id> quod dc matcria ibi dicit , mihi dubium eft.
necpoirumeius fententiam fequi jinquit enirn
materiam fecundum fe cffc naturam,proindeo-
mncmmotum,qui iuxta materise aptitudinem
fiat.vocandumcflrnaturalcmj hancenim pro-
pofitionero tanquam axioma quoddam ftatuit r
quxlibctmutatiodiciturnaturalis, quandopa-
tiens mutatur , vt fecundum naturam aptum eft
mutari: hinc mfert, generationcm effe muta-
tionem natuxalem , quia matcria fecundum

C propriam nattnram eft apta ad omncs formas
indiftinfterecipicndasi fic etiam alterationcm
tlcmcnti cffe mutationem naturalem,quia tunc
elementum mutatur,vt fecundum naturam a-
ptumcftmutarij has igituromncs mutationes
inquit efi^e naturales ratione principij paflStfi
tantam , non ratione aftiui j hoc enim absque
dubio cxternum eft. Et quia obiicere aliquis
poteratmotus artificiofos, qui hac ratione ef-
fent naturales,quoniamfimiIiter fiunt a prin-
cipio pafliuointcrno, quare nuUa efletdiftin-
ftiointcr motusnaturales , & motusartificio-
fos:ad hoc refpondct, negaado motus artificio-
fos fieri ab intcrno principio paflSuo ; inquit
cnimmateriamnaturalem , quae in rebus artc
faftis ineft, non haberc aptitudincm ad reci-
prendas formas artificiofas ; proinde dici non
pofl~c in mutatione artificiofa rem mutari, vt fe-
cundum naturam apta eft mutari ; qaare illa
non eft mutationaturalis. Hanc Scou fenten- KonnuU

E tiam alij plurimi fequuti funt, fed inter eaete- brum
ros nonnuUi , qui de natura diligenter fcripfe- argi*»^»
runt , do&inam hanc &coti prorfus approban- tum^
tes, confutantillorumfententiam.qui putant
natutam effe principium motus aftiuum tan-
tum , non pafliuum , proinde foiam formam
cffe naturam, & aduerfus eos hoc argumento
vtuntur. Si haec fententia admitteretur , fe-
qucrctur nullam gcnerationem eflTe mutatia-
nemnaturalem, fiquidemnihil feipfum genc-

F rat; fcquerctur etiam aiterationem elemcnto-
rumnon efle naturalem , quum fempcr ab ex-
tcrno agente fi^t : attamen fatentur omnes , ge-
nerationem cfi^ mutationem naturalem , id-
que afferit Ariftotcles in primis verbis primi li-
bri dc ortu & i nttntu ; naturaliter etiam altera-
rimutuoelemcntadidmus, ■& hasomnes ma-
tationss certum eft vocari naturaks ratione
priDcip.j tantuin pa»Tmi , non ratione aftiui , &
ratiOije fglms matcn» , non ratione formaev,

Horuiii

i4-7

Jt^eobi Zabareila: Patavijii

2^&

Korum igitur & Scoti fcntentiafivcracft.iam A matcria formam appetit vt pcfficiatur , & fiat

matcria cit pcr fe natura. non pcr formam : nam
fi ficri aliquando potcft, yt fola matcria iine opc
formaEfitprincipiummotus.quiobeamfolam
dicatur naturalis, certum efl:>-ma!criam fccun-
dum fe cfTc naturam , falfam autcm ciie opinio-
nem iio.ftiam , qui dicimus , materiamnoncfTe
naturam .nifi pcr formamj nam fi verafententia
noftra cft, oportct nuquam materiam dici prin-
cipium motus paftiHum , nifi f«tmaquoque fit

adu.quumfecundum fc aon fu ensahquod de-
tcrminatas natura ; pcificitur autcm & conili-
tuitur, a(rccipiteircaftu aforma fubftanti^li,
nonabaccidente aliquo j crgo potentia mate-
riaeformamiubftantialcmpnnaariorcfpicit.ac-
cidcntia vero fccundari»; itaquc fi iccunduM
Ariftotclem diccndum fit , quisnam fuerit fco^
pusnaturx yniuerfalis in ftatuenda rerum m^P
teria, certc is praecipuus fuit, rccipcre formas

eiufdemmotuspailiuumprincipiumjquofit.vt B fabftantiales : qued idem fccundum veram

philofophiam dicere debcmus de opificis con-
fiiio in rerum crcatione , naaa pratcipue eam

retum generationes & alterationes elcmcnto

rum , vel aforma quocjuetanquam a p rincipio

proueniant, velnonvideanturdicipoiremuta-

tionesnaturalcs;contravcro,fisllorumfenten-

tiam fequamur , a fola materia tanquam a prin ■

cipio paffiuo funt mutationes vere naturales.

Oj>hi«- sed horum fcntcntia vrgetur maximeeadifE-

nuim^ft- cultatcquamanteatctigimusinamfccundum

^n^to. eamfequeretur, motum violentum elTe natura

crcauit , vt fubic6tum reccptiuum forroarum
fubftantialium ; fcd quia ncceftc crat , vt acci-
dentium quoque receptiaa efret , plura nam-
que accidentia formam ncceflario infeqimn-
tur, pluractiamabexternis caulSs inducuntur,
ad quae omnia rccipiendaaptam eiTe materiam
oportuit , ideo dcbuit niateria habere poten-

lcm, ratione faltcm principij paffiui, quodeft C tiam natu^^alcm vniucrfalem rccipiendi omncs

inatcriaj non cnim ad id cofugcre poftuncquod
deformisartifici6fisimaginatifunt,quippedi_-
ccntcs,hasnullomodoproducicxintcnioprin-
cipio, feuaftiuo, feupafliuo5 ctenimdemotu
viioiento hoc dicere non poilunt , quoniam m,a-
tena ipfis quoque confitentibusnaturaleni ha-
bet potentiam recipiendi omnes formas natu-
«iles,&omniaaccidentia naturaliaconfcquen-
tia formas , idquc alTcrit ctiam Ariftotcles in

forlottaSftam fubfiantiales, qtsam accidentalcs.
Inaccidentibus autem hocpofTumusdifcrimcn
notarc,quodali3 anatura, &'^acaufis naturalib.
indttcuntur, alia vero a nobisper libcrumno-
ftrae voluntatis aibitrium opcr^ntibus ) cuiui.
modiluntomncs torcttseartificioiaf*, qua a no-
bis per habuum artis producuntur in mare-
ria naturali: quanquam igiturcrcdcndumnon
cft , natuiam vniuerfalcm in ftatucnda mate-

context. S.libr. 7.Metaphyfici. dicensmateriam D ria has rclpexifle , ncgari tamcn non potcft.

ciTcfufeieftum rcccptiuumomnmm catcgoria-
rum:atquiafcenfioeftmotusnaturalis, &ma-
tcria potentiam habens naturalem recipiendi
fbrmam ignis , habctctiam potcntiam natura-
lemrecipicndimotumafccBfionis ; ergolapidc
furfum proiedo,motas Jlk eft fecundum natu-
ram,rcfpc£tuprincipijpaiIiui,quod cftmateria)
nam matcria, qux eftin iapide, habet poten-
tiam tum recipiendiformam ignis, tumafcen-
Materta. jgndi. SedillttdquoqHc, quodde formis arti-
hahetp»- ficiofisdicunt, dubiumcft jiicgant cnim mate-
^ £■»/-/<«»? j-jgjjj rcfpeftuillarum haberc potentiam natu-
«^'«^'''^^"^ralemjattamennon video, quoroodo easreci-
recfpien- piat, fi rccipicndi potcftatemnonhabcr; nega-
^'["''^' . recnimpotentiamrecipiendi,eftdicerenonef-
rKa>fartt fepoftibile vt recipiat,atqui id , quod non eft
ficii/ki. polijbilcfieri, nunquaai fit } quomodo igiiur
easrccipit: Negare igiturncn debcnt in mate-
ria naturalcm potentiam recipicndi ctiam for-
naasartificiofas , quum eas rccipiat adu. Nos
igitur fi in materise aptitudine , qua omnes for-
, mas recipcrc pofle dicitur , difcrimcn aliquod
Votentta, inucnerimus fortafTeomncmhac in re difricul-
matert*. ^atcm Tollemu«,&corumerroremmanifcftum
Adfor- rcddemus. Inprimisilludaneminencgari pof-
fc vidctur , matenam magis , & principalius re-
fpicercformasfubftantiales,&adeasmaiorcm
haberepropeoiloncm, quam ad accident^les:
liuius enim ratio euidentiflima cft , quoniam

mM h/t-
yttgrA'
4itt,

matcriam iam conftitutam cffc praeditarn na-
turali potcntia recipiendi ctiam fornjas arti-
ficiofas,ita vtdcmatcriseaptitudinc illudidcni
dicendum eflc vidcatur , quod nos alias m \\-
bro noftro dcnatura Logicae , de vtiiitate Lo- /^/^. ^
gicaediximus: Logicacnim a Philofbphis , & ^,
Philofophis tantum gratiaprodufta cft : pri-
marioquidcm proptcr Philofophiam contcm-
platiuam , fecundario ta»ncn ctiam proptcr a-
dtiuam , fcd ngn propterartcs cffcftriccv) at-
tamcn rrodufta Logica inucnta cft vtilis »d
omncs difciplinJs , etiam ad artcs oisanes
tradendas & addifcendas : produda igitu»- cft
Logica primario confilio proptcr Pbiiofo-
phiam comemplatiuam, fccundario autem et-
iam propter aftiuam ; quod autcm ad aitcs
quoque omnes vtiliscfTc compcriatur.id cue-
nit cx ipfius Logicac natura , non ex contllio
Philofbphorum , qui Logicam gcnueruut, id-
eoque propter eorum intentionem : fic igi-
tur de prima materia , ac dc eius aptitudine
naturali dicamus ; aptitudincm enimhabct na-
turalem recipiendi omncs formas , & omnia
accidentia, fed formas fubftantiales cx intcn-
ticne naturae primana , accidcntia vero na-
turalia cx inteniione fccundaria j at forrtias
artificiofas prxter intentionem naturae , qwae
non harum gratia dedit ntatcriae potcntiam
pafUuam , auamcn naturam matcnae libcrai»

con-

2f9

coarequjtLir ncccfTirio, vtcias potentia padiiia
fit vniiiei-liilis,proiiide vt formas quoque arti-
ficioias rccipereapta fit: habct igitur inatcria
potcntiarn naturalcm rccipicndi ctiani has, li-
cct cam habeat prxtcr ini cntionciii naturx vni-
ucriaHs. Si hoc vcrum eil, vt eft vcrilTunum,
fententiailloiumdematcriareiicicndacfi:,nam
cam hoc abiurdum lcquitur,omncm motum
feu artificioliim,feu violcntum dicipoflenatUi
ralemrationcprincipiipairuiij quia quum ma-

de Natura Libcr.

A

2j#

Solutio Argumcntonun & proAuicenna,

& pro Simplicio adduciormn.

Cap. IX.

T/Eritate dcclarata, rcliquum eft, vt qu«
initio attulimus & pro Auicenna, 6c pro
Simplicio argumcnta foluamus. Primum pro
Auiccnnarumebaturcx Ariftotele in principio
Iib.2.Phyi]c.vbinaturaliaauonnaturalibusper
hocfeiungerevidetur ,quod naturalia habent

tcriafuaptenaturalitaptarecipcreomnes mo- B infeipfis principium aftiuum motus. Ad hoc -^f/"-'-

tusjhis omnibusmotibusmutantur res , prout
fecundumnatutam,qu32eft materia, aptse funt
mutan: fcd quum id iit manifeftc abfurdifli-
nium,cogimurconfiteri,noneire verampropo-
fitionem Scoti, nifi rcfpiciendo naturam, quae
cft forma; tunc enim eft mutatio naturalis,
quando resita mutatur, vtfecundum naturam,
hoceft, fonnam fuam apta eft mutari; nam fi
folanimateriam fpeftemus, omnes motus nul-
^**"- loexclufocirentnaturales. Ideoadillud,quod
•zen- dcgeneratione, (Scde elementotum alteratione
^^^- jlli obiiciunt.afTeueranter dicimuSjhasnonelTe
r9. niutationes naturales,prout in libro fecundo
Phyfcorum intradenda definitione naturae fa-
mitur motus naturalisj hos enim decepit ambi-
guitas huius vocis naturale: quoniam enim iarn
diximus,naturanaefrecaufam motus tum im-
^^. manentis, tumtranfeuntis,ideo vterque eorum
t/ra- dicitur naturalis, quatenus fit a natura,&: a cau-,
^''^'' .fanaturaliteragentejflcenimmotus fulminis
d»o- &venti, &turbinisfuntmotusnaturales,nem-
^^- pe a caufis naturalibus produdLi; tamen illis
corpoiibus,inquibus infunt,nonfunt natuia-
les, fed violenti : in definitione autem natur^
non fumitur alius motus naturalis, quam illcj
qui prouenit ab interno principio , & caulam
habet in eo ipfo corpore, quodmouetur, ideo
generaticimoetiaminteritusab Ariftotelevo-
caturnatuialis.ininitio libri dcOrtu«Sc interi-
tu, quia fiunt a caufis naturalibus, & a natura
ipfaj at fl fumatur mutatio naturalispro illa,
cuiusprincipiumeftiniilloipfo corpore, quod
iriutatur, hae non funt mutationes naturalesj
fic nequealterarioelementi eft motus natura-
lis, fedpotiuscontra eius naturamj fi enim a-
quacalefiat, non minus violentus illi is mo-
tuseft,quam motus afcenfionis; vt enim hic
cft ad contrarium locum,itaiIle eftad contra-
riam qualitatem; in illo enim fubiedo neque
aftiuum horum principium ineft, nequepalll- ^
uum,qualeanteadeclarauimus,ideft, cum de-
terminata propenfione ad hunc tantum mo-
tum, non ad alium recipiendum :in animali-
bus vero3 quae conftant ex contrariis naturis,
dari poteft alteratio, quae fit hocmodonatura-
lis, & fa£la ab interno principio etiam adiuo;
quam fententiam ex Auerroe colliginms
in 5. Commentariolibnz.
Phyficoruni.

dicimus, id Simplicio quidem refragari , non '^'^ ■^^*'
nobis;non enim dicinius n.ituram eiie motus cenn*.
principium tuma£i:iuum, tum pallluum ; quare
nihilmirum, fi dicat Ariftotelcs, naturam effe
principiumadiuum ; per hac enim non negat
efrectiampiincipiumpairiuum:ratioautemcur
ibi exprimat aftiuum, non paffiuum, eft, quii
comparat naturam cum arte , vt artcm exclu-
dat; & feparet a definitione natur^; ars enim
1 non efl arte faclorum principium paffiuum ; fed
acfiuum folum, ideo vt congrua fit compara-
tio, fumit Ariftotelesnaturam quoque vt prin-
cipiuiPi ?.^iuum, & oftendit artem cfTe princi-
pium motusinalio,noniueo,inquoeft,nifiid
contingat per accidcns, naturam vero effe per
fe principiumadiuummotusineo.inqiio eft.
Ada!teiumargumentumdicimus,foiitumqui-
dem efleAriibotelcm c.Tufim effedricem ap- Adfectt-'
pelLire principium motus, fed quandoque et- dnm.
' iam comiTi^ni appellatione omnes caufas ap-
pellareprinc;pia,vt in primo Iibro Phyfic. ati-
fcult. maniieftum cft, materiam ab Anftotele
fiequentcrvocariprincipium: quapropter no-
men principii in deilnirione naturse, poteilret-
iam paffiuum principium fignificare. Ad pri- •^'^p^f'
mum Simplicii didum lam cft, anim nm non ita ^^ ^;^'
diftingui a natura,vtanimanonfitnatara, fcd /^'^^-
Vt fpccies diftmguitur a genere: quare m eo
quod.eft elle principium mctus eft adiuum, &
paffiuum,nondifFert animaanatura : quodau-
tem Ariftot.inlib. 8,Phyfic. dicat, propnum effe
animatormii moueriafdpils,id fano modo efl
inteliigendura,qui a nol^is ahbi dcclarabitur, _^^/g_-.
Ad fecundum fumptum ex Ariftotele in con- ^,^.^^
tex. 32.ciufdem 8. libri longaopus elfet confi-
oerarione.quam ad alium opportuniorem lo- ,.,
cumremittimus, vbioftendemus, etiamgrauia ^^ ' ' ^'
&leuiamodoaIiquohaberein feadiuumprin- ''^°ff*
cipium liii motus naturallsj forma enim ele- ■^^^*'''*^'^^
nientjmouervtforma,&moueturvt eftinma-
teria;neq; Ariftotelesabfoluteibinegat grauia
&Ieuiamoueriafeipfis,fednegateomodo,quo
a femouenturanimalia : fed dehoc alibi; pro
praefentiautemoccafionefatisetiam^ft fi dica-
mus, dato etiam quod natura elementi fit prin -
cipiummotuspafIIuij.tantummodo,na tamcn
eiufmodi effe omne naturam, fed aliquamda-
ri, quje fit etiam adiuuprincipium morus : qua.-
i"e argumcntum fumptum a nauira ekmcnto-

ruai

Cjf letfi-
um.

251

lacobi Zabafellac Patau. dcNatul-aLibcr.

2S2

ram.

rum inef^cax efl, quuni non piobct de omni A & cft homo: fic etiam dicimus, animam vni-

natuia. Ad poftiemum aigumentum , quod
Simplicius ftimit a verbopaftiuo in dcfinitio-
nc naturoe, dicimus lcuem eile confidcratio-
i3cm;quia verbum pafliuum non (ignificat na-
iuram non eife principium adiunm ,- quando-
quidem omne mouens eft principium & c,k!-
fa, vtmobilemoueatur; quocircadiccre etiam
ibiArillotelcspoteft, naturam ellc principmm
a£Liuum&caulam,vt naturale corpus raouea

uerrelumptam clfe adlum illum , quo corpus
narurale organicum conftituitur, quafi dica-
mus, anima cll: actus primus , quo corpus na-
turale animatum tale eft, idem cnim cft ani.
matum.quodorganicum, ftc autem patet na-
turale rellnngi ab animato, & animatum efle
ipecienaturalis. Adtcrtmm^aegaraus id, quod Ad te
Simpliciusaflumit, naturam eflccaulam vnius t/um^
'tantum determinati motus, & ad vnam partem

tur: cur autem malueritibi vti pafliiuo verbo, B tantum, ita vtnonmotuumoppofitorumiftcc.

quam adiuo, ratio ell:, quia fi aftiuo vfus eflet

fiG;nificarepotuiiret motum trxnfeuutem, & in

alio corporercceptu, perquemnon tuiiletbene

declaratum quid lit natura; igitur cum artificio

vfus eft verbo palliuo, vtfignificaretmotu. re-

ceptum ineodem corpore,in quo natura incll:?

fenfus ergo illorum verboru eft; natura eft prin-

cipiumperfe,vtillud;inquo naturaineft, mo-

ueatur & quicfcatjnequeperhoc ftat , quinna-

tura fit principiii motns adf iuum. Ad alia quoq;

axournenta, quibus oftendcre nitebatur Sim-

nlicius,animam noneflenaturam,facik eft re-

^ipri- fpondere. Adprimumdicimus,nii aliud peril-

mn SJm- lud oftendi,quam noidemelfeanimam, acna-

fUctt turam,quod nos quoq; iatemur, quemadmo-

^aod a- dum etiam dicimus,nonidcme(rehominem,&

ntma. no an1mal,neq; eandem efle vtriufque definitio-

ft n^fii- nem 5 per hoc tamen non ftare; quin homo fit

y^- fpeciesanimalis,&ei compctat animaf.s defi-

nitio,tametfi nonyt popria definitiohoniinis ;

alia igitur eft naturx definitio, alia ai"' ima:, quo-

niamnatura latius patet, quarn animaj anima

cniraeft fpeciesquxdam natuv':, led de anima

pr3edicatur& nomen, & dcfaiutionatura; , ficuti

cuiuslibctgcneris&nomen, & definitio prsedi-

caturdefpccie: quando aute Simpliciusinquit,

naturaeftafbuscorporis iimplicis, & homoge-

nei, negamus hanc eflTe definitionemnaturae,

imo &vniuerfeproiatum fallum efle dicimus,

& nihil tale protulit Ariftoteles, fed dixit na-

turam clfe interitum principium m.otus & quie-

tiij hxc autem,eifi non eft definitio animXiprse-

dicitur tamen de anima, quemadmodum de-

finitio animalis dehominc prjedicatur; anima

Ad fecti- j,Titur eftnatura. Ad fccundum dicimus, ani-

dnm. li^aninoncflTeaftum fuperadditum corpori na-

turah organico, vt Simplicius imaginatur;

fiquidcm in definitione animsc non fumitur

corpus naturale organicum fecluia anima, fed

inclufa,& quatenuseitanimatum, ficuti quum

dicimus, anima rationalis eft iorma homi-

nis,non intclligimus camefleaciium quendam

hoiriini fuperadditnm, quoniam line ipfa non

elfct homo, fcddicimuscfll- ilium formam,&

iliam perf 6t2:ionem , qua homo conftrtuitur.

D

nim fumirfecundo modo naturam nimis ftri-

cfe prout ab animadiftinguitur :nosautem di-

cimus, naturam hicaccipi latius, prout com-

plectitur omnesformas naturales, tam quae a-

gunt contrarios motus, quam quse vnum tan-

tum : dummodo emm fintinternse caulle mo-

tus, conueniteisnomennaturaE, &ficanimaeft

natura. Adpoftremumnegandaeft illa minor, ^dqu

aninaanoneftinfubiecto; dum enim fumimus tum,

efle in fubie£lo,prout competit etiam formse

fublfantiali, & lignificat inhjerere in materia,

& illam informare, tic omnis forma naturalis

etl:in fubicfto; itaque lianima inmateria mhse-

ret, & eammformat, & dacefle coipori anima-

to, abique dubio anima cftin fubiefto, & eft

talis corpcns natura, neque hoc negaretSim-

plicius, laltcm de anima nutrientc, ac de fcn-

tiente; quum enim probetdc folarationali,de !

aliis concedere videttu- quod fint in fubiecfo,

proinde &naturas3ppellaripofre3 quare ipfiuf-

met argumento ems fententia rctcllitur: dc

anima verorationaii non eft in praefentia dif-

putandum, idfolumdicimus, fiea quoque eft

forma matenam informans, & dans efl^e ho-

mini, vt ego omnino dicendum eflTe arbitror,

eam quoque dicendam eire hominis naturam :

fi vero non informat, vt aliqixi arbitrantur,

non eft natura hominis; fatemurenimnomen

naturse non compledi nili formas naturales

materiam informantes, & ipfa corpora natti-

ralia conftituentes, hse namque funt fingulo-

rum corporum naturre, & in eifdcm principia

motus & quictis; de his omnibusnomen na-

turs prxdicari dicimus, non dc formis a ma-

teria abiunftis per eflentiam, hae namque nul-

lius corporis funt naturse; idque fignificare

voluit Aiiftoteles in cap,i. librii. de partibus

animaliurn, quando dubitauit, an dc omni a- ,,

nima agere debeat philofophus naturahs, le-

fponditque agcndum ei eflede illafaltoiii, qua

ammal tale eit, hoc ei-t, qiise conftituat anintal,

feu fpeciem aliquam animalisj omnis enim

forma materiamreformans eft natura, &

tiadfanda a philofopho

naturali.

X A C O-

255

ft54

J A C O B I

ZABARELL

P A T A V I N L

L I B E R

DE INVENTIONE

Jr^dinueniendum dari fuhfiantias atna-
teria abiun6tai,alia medto vti poppius

quammotu.Cap.L

3^ Vum Arirtpr.inS. Phyric.au-
fcuhationis libr. exaetcrno
Cccli motu dcinonftiaueiit
d.iii setcrnum motorcmpe-
nitus immobilcm , & ab o-
mni matcriaabiiitlum , tres
incifqusefhoncs cxortjesut,
in quarum lolutione con-
troucrfisenon lcues inter philoibpbosexiftunt,
de quibusaliquanuncbrcuiterdicere conltitui-
mus i hac praemilla proteftatione, nos hac de re
fecundumprincipia philolophiae Arift. eflelo-
quuturos, Sc illam tanium iublVantiarum a ma-
teriaabiuu<3:aruninotitiam, quam vianaturali
adipifcimurjconfideraturos, omifla penitusea-
nindemcognitionc,quamreueIaiione diuina&
Eumine fupernaturali accepimusjveriirimam il-
lam quidem,fedArift. cuiusdiftaimcrpreianda
fufcepmius,prorfusabfconduam Harum quse-
ftionumprimaeft , an ad cognofcendum dari
fubftantiasamateriaabiunftas.alio medio vti
poftimus,quammotu, anpotiusneccirariiuni fit
hocmedio vti,nequeaIiuddeturadcasdcmon-
'(0 • ffrandas idoneum. Hanc vt brcuiter ablblua-
■e)z- mus,fententia Auic. fuit, quodprsccer motum
habeatprJmusphiiofophus aliaplLn-a mcdia ad
Deumnotificandumidonea,,veluti lidicamus;
daturcns cx aliopcndens , ergo daturaliquod
primum , quod no pendet ex vllo aIio3nifi eiiim
detur,eritprogreftus ininfinitum, quod mini-
inedkehdum eft; idautem , quod anuilopen-
dct,dc eii omnium primum , Deus folus eft. Vel
fic-.daturperfectum.&perfe(Sius,ergodaturper-
fectiftimum , quodnilaiiudperfcctius effe po-
teft,hocautem non eft ruli Deus j & confequens
«ft mar^feftum ob eandem rationem- , ne fiat
progrellus in infinitLuai.Vel ctiam fic: daturbo-
nuin,& daturmehus, &adhuc aliud melius,er-
go daturoptimum,quonihiIeftmelius,idq; eft'
folusDeus- Eteiiism^odi aliispiuribus niediis:
dcjrionftrariidem poteft,vt coniideiantibus ma-
nifcftumcrt. Q_uam Auicennsfententiamnorr
Gcfuere, quipoftciioribus ternporibus iequuti^
.'■ita- ft'ir. Eamreprobat Auerr. nec iniuria , pluribus
iflIocis,in i.Phyfic^eaufcuhatioms, Com. vU. &

AETERNl MOTORIS.

A 26.2.Iib.&- intert.oftaui, (S:in u. Metaph. Com"
5.&in4. dilputationc contra Algazelcm , qui
eiusdem fententise f uit.Inquit Auerr.nullam ha-
rumrationum aliquid haberc neceffitatis , fcd
levtesacprobabilesomnesefte; quialicetoften-
daturdari ens a nullo pendcns , dariensopti-
mum.ac omnium perfeftiflimum, non propter-
ea oftenditurid eflc amateria abiunftum, & in- " (
corporeum:quarcilliphiiofophi,quorunimen-
tionem facit Elato inSophifta , qui pr?:terres

B corporeas&fenfllesnil aliud exiftereconcede-
bant, dicerentillud fummum & optimum , Sc
perfe£tiflamum,noiieireniilCoelurn,necvllum
prsetcrilluddarinliumDeum; quarenifiad mo-
tum Cc^Ii confngiamus , & dicamus Coelum optnik
perpctuo mouer!,& quicquid mouctLu-,moueri ^^r^.
abaIio,& omnecorporcumeflemobilc,necda-
ri progreflum in intinitum in mouentibus &
motis , nunquam ad cognofcendas via naturali
fubftantias a materia abiundtas perucniemus.

^ laiturabsqucconiideiatione motus coniedarc
quidem aliquid de illis fubftantiis poflumus,
fed cerram earum habcre cognitionem minime
poflumus;qiiod Aiiliot.ipfe lignificauit , qui ad
harum fubirantiarum iaucnticnem nullo alio
mcdiovfuseft, nifi seternomotu, vt tum iii. 8.-
Phyfic.auicultaiii)nislibro,tuminij.Metaphy(^
vidcre eft.
An exfolo dterno motu-pofmtjemonfirari

■Q fubfiantia a materia abiunciA.an et-
iam ex motuabjGlute.
Cap. IL
Vonilm Igitur ex iblo motu duci poffu-
_mubin coonitioncm fubftantiamm ama-
teriaabiunctaram,iecunda qua:il:iooritur,an ex
seternotantum motu,anetiam exmotuablol"a-
teflnec6nfidcrationc xternitatis ad earumno-
titiampcruenirepoliimus. Nondefuntcjui di- Opimo
cant , e-tiam ex motibus nouis absque ^terno '«%^a-

E motu perueniri pofle in cognitionem aecerni ^»'^
motorisimmobilis , nam hacquoque viavfus
efle vidctur Arift. in 8. lib. Phy fic. aufcultationis
longoprogrcfluadcont. vsq; 44.exeom.quod
quicquidmoucrur,abalio mouetur, necdatur
proccllusuT infinitum,col!cgitneceirai-ium efle
dari primuai mouens UiimGbile;quod a nuUo a-
iio moueatur,idq;incorporeum eiie oportere, CoKfutA^
qpia.fi elTctcoigus , iiongofrctnon cfTe mobile. r/a.

^^:

%

355

lacobi Zabarellae Patavini

255

Ego tameeos decipiarbitrortquoniamfihunc
Aiiftotel.dircurfumconridei-emus.maniteftuni
cft, pereum nosnon duci ad alium motorem
immobikm ,quam Inteacccptum , quiaamias
quoque animalium mori.ilium complectaairj
immobiles enim l"nat , quatenus non liuit per ie
mobiles, quum incorporeae Iint, Ted tamen iunt
peraccidensmobilcs; nequeperidHt, quindi-
cantur motpres primi luxta ordincm mouen-
VcfeK/to tiumefl!entialem. Sedhociili videntesconHte
tUorHm. jyy Arift. ad dem5ftrandum"iriotorcm ?^tcrnum
vniucrfi hunc difcurrum nonapplicailcquippe
qui Ipreuit hanc argumentationcm , quoniam
alia cfficacioreab xterno motu deHjmpta ibi-
dem ftatim vfurus erat; potcrat tamen hac quo-
que vti/ivoluilfet, & abfqueconiidcrationes-
terni tatis ex folis motibus nouis , & ordinc mo-
uentium, &mobilmm nos duceread primum
aternum motorem vniuerfi penitus immobi-
lem:hoc ioitur ipfi declarare volcntes, & Arifto-
telis argumentationem conficere,quam ipfe^^vt
aiunrjabfoluere neglexit, ita argumeniantur: fi
difcurfum Ariftot.aptemus ad motum vniuerfi,
abfquedubio mueniemus peruentendum efte
adprimum motorem immobilem, iuxtaordi-
nem mouentium efTentialem ; quumenmi mo-
ueaturCcelum ,neceflceft vtab aliomoueatur,
&:vtpcrueniaLur tandcm adprimum immobi-
kifed hocpetenJum eft , an iit aternum necne;
nam fidic:iair eilc setcrnum , iamid habcmus,
quod quserimus; fi vero non aeternum , ergo ali-
quando mtcriturum , ergo ab aliquo agente jn-
terimente.iiludigiturnoneftprimummouens.
fcd habetmotorcmpriorem , cuius contrariam
conftituimus, iam enim oii:endimus, ipium eile
primum : & ad iptum duximus tanquam ad pri-
raum ; itaque mamfeftum eft , fi primus motor
•yniuerti nuUum.extra fe habet motorem prio-
rcm, eum a nullo interimi poife, proinde cfle ae-
ternum. Eoitaque Ariftotelis difcurfucxfolo
itiotu abfque confiderarioneaeternitatis duci-
muradcognofcedum , primum vniuertimoto-
rem,nonmpdomimobilcm,fedetiam2etcrnum
€enfuta- r^U. Verum hjEc horumargumentatio, fibene
tii.. perpendatm, mhilhabctct^cacitatis: primum

enimidccrtumeft, qtlodipfiquoquenonmli-
ciantur , Ariftot. tali argumentatione vfum jion
cfTe , nequead ahud eo dilcuriu nospcrduxiHe,
quaadotlendcdumdari mototem immobilem
lateacceptum, quianimas quoquc animalium
comprehendat: quod ticandem illamdemon-
fl-rationemad aetcrmtatem quoque primi mo-
tcrisvniuerli aptarepotuiftet, idabiquedubio
feciiret, Z< lliam dea;tcrno motorcfcntentiam
hac quoq; ratione connrmare voluiiret; quan-
quam enmiratio fumptaab Kternomotu clH-
cacior auteuidentioreft,taiiienh2;cquoque,ti
fiectiruatem ahquam habet, ipernenda none-
rat; confueuit.enim Ariii:oteI. cumiationcde-
Hoaftiatiiu alias puoq^ue minus ctticaccs in

A. confirmationcm adducere; hoctamen nonfe-
CK, quia cognouit rationem hanc ad demon-
ftrancium aetcrnum vniuerii motorem aptari
minimepofle : vtigiturpateat illam,quaitt:ivfi
funt , argumentationemelfeinfirmam, & Ari-
ftotcleindignam, declaremus breuiter,quomo-
do eafacile foluipoilit. lUi igiturpott quam
inuenerunt dari motoreiri immobilem , qux-
runtanmotor immobilis vniuerli seternus fit,
an corruptibilis : ad hancintcrrogationem di-

B camctfe corruptibilem, & aliquando interitu-
rum,tanquamnon diuerfx conditionis ab^ii-
mabus animalium mortaliumjideoquenona-
lio modo intcriturum , quam quo animalium a-
nimaeinterire dicuntur , nempe ob neceftariam
fequelam exinteritucorporis,in quoinhaerent;
idenim quodproprie interire dicitur, animal
etl: , anima vero non per fe interit, fed interit in-
tereunteaniinali; dicamitaquecum multisan-
ijquis philofbphis, Coelumex elementiscon-

C ftare,feu etienaturse eIementaris,proinde geni-
tum ctle,& intcriturum, tum Calum, tum mu-
dum vniucrtum , quum conltetex contrariis , &
omne cx contrariis conftans mtenre ahquan-
doneceile fit; dicam itaque, ex interitu Cceli
necciianofieri vtanima ^uoque moirix inter-
eat, quialicethaec contrdrium nonhabeat , ta-
men ex iubiefti corporis intcritu cxneccffita-
te deHceret, quum fit formamatcnalis, qualcs
f\mt ammae ammalium ; animam humanam

^ femper excipio, de cuius immortalitate vt fe-
cundumvcram Theologiam certiflimi eirede-
bcmus, i ta non dcfucre qui iccundiim principia
quoquephilolbphiae Anftotel.idcmexiftima-
dumeiie ccnluerint; nostamende hocnihilin
prsefcntia ftatuimus, quum ad id , dequo lo-
quimur, nihilconferat, & fatis nobis adhanc
noftram argumentationem fit in folis brutO'
rumanimabus id, quod diximus , intelligeread
illorumdeprimomotore crrorem hacfimilitu-

E dine declarandum. Hsec igitur dicentibus no-
bis, vtdicere, patcramus, Ariftoreles fuam il-
lam ar^umcntationem ad motorcm artcrnum
oftendendum aptare minime poterat, prsefcr-
tim quia Ca;leftis corporis naturam atqueim-
patibilitatem nondum declaiauerat , hanc e-
nirn poftea oftendet in primo libro dc Ccelo,
nec aliunde argumentum ilimens , quam a mo-
tu in oibcm, cuinullus eft contrarius motus:
quandoigitur hi dicunt, fiprimus motOr vni-

F verii eft corruptibilis, ergo non cft ^rimus,
negandum eft confeqncns ; ad probationem
autem , quum dicunt , corrumpetur a mo-
tore priore , hoc quoque cft negandum ; non
enim cx eo quod cft corruptibilis , rcquiri-
tur motor prior , a quo corrumpatur*','fcd
quum fitincorporeus , &ibrmacorporis , fiiis
cauiise citad iptum interimcndum corruptibi-
litas corporis , cuius cft forma ; corpus autcm i-
pfum, quumlit clcineiitare,afuocontraiio laedi

257

de Inucnt. iCtcrn

um

men

men

& interimi poteft.Patet igitur.inanem efTe hanc A
eorum demonftrationcm, quod ( vtdiximus )
auftoritas Ariftotel . qui eanoneftvfus,mani-
fefte confirmatjidco enim eam fprcuit , quia in-
cfficacem,& vanam eirecognouit. Ex motu igi-
tur abfolute accopto absqjic confidcratione x-
ternitatis nilaliud oftcnditur , qunm dari pn-
muni motorem vniuerfi immobilem eo modo,
quo animse animalium brutorum funt immo-
biles, hoc cft,noii per fe. mobilem ; quod autem
necper fe ,necperaccidensmobilisfit, proinde B
a materia abiunflus, & impartibilis, & infatiga-
bilis , & fempiternus,id earationenon oft-endi-
tur; quapropternuUum aliud philofopho na-
turalimedium relinquitur ad demonftranduni
primum motorem aeternum, nifimotus xter-
nus ; quando enimfumimusmotum vniucrfiv-
num& eundemnumero aeternumelTe, ftatim
inferimus > eum ab vno tantum motore totum
produci; quareneccfleeft>motofemillum cfTe
infatigabilem,& iimpiternum. ; C

Ah demonflrare aternos motores ex tcterno

motu pertineat ad naturalem, anad pri~

mumphilofophu7n , opinio aliquorum

cum eorum argumentis.

Cap. IIL

HIs itaconftitutis,poftrema oritur quaeftio,
quum ex folo seterno motu poftint fub- ^
ftantiaeamateria feparatsedemonftrarijanhsec
dcraonftratio dicenda fit Metaphyfica, an na-
turalis, hoc*eft-,an eam demoliftrationem for-
mareadMetaphyficum ,an adrraturalem perti-
neatjquum enim videatui-huius demonftratio-
nismediumefle naturale, qusefitum vero Me-
taphyficum , hinclismanparua ortaeft, anap-
plicaremedium quasfitOj&hancdemonftratio-
nem extruere fttofficium primiphilofophi,an
naturalis 5 ob id quuni vtraque pars feftatorcs ^
habuerit . in hoc potifllmum omnes labora-
runt , vt oftenderent , demonftrationem fume-
re conditionem, &c nominationcm , illi quidem
a quaefito , hi autem a medio. Magna pars in ea
fententiafuit, quodea demonftratio fit Meta-
phyfica, & vfi funt his prxcipuis argumentis.
PrimOjfinis demonftrationis , & fcopus demon-
ftrantium eft cognitio raaioris extremi , quod
quafitqm yocatur, non cognitio medij', ergcv
nonamedio,fed aqusefito eft nominandade- F
monftrat-io ; in hacautem quxfitum eftMeta-
phyficum,nam fubftantiae a materia abiundae a
folaprimo philofophoconfideranturjergo eft
Metaphyfica demonftratio. Secundo, ille di-
cenduseftaIiquomediovti,quiilloindiget;at-
qui ille,cuius eift quaefitum , eget medio ad ill ud
demonftrandum 5 demonftratio igiturformari
ab^o dicitur,cuius eft qu3efuum,nonab eo , cu-

i Motoris,Libcr. i^g

iuseftmedium,)senimcademonftrationenon
eget i ergo praediaa dcmonftratio cxtruitur a
priniophilofopho,non a naturali : confirmatur
etiam maior propofitio tcftimonio Ariftot.in
context,86. primi Poftcriorum, vbiinquit pcr-
fpeaiuum debere fua theoremata demonUra-
re per mediaaccepta cx Geometria, quando-
quidemipfeperfpeftiuuseft qui talibusmediis
eget: confirmatur pra:terea audoritate Anllo-
tel.incontext. 102. eiusdemlibri, vbi ait, con-
clufionemillam Medicinalem; vulneraorbicu-
lata tardius fanantur , demonftrari medio Geo-
metrico J non medio Medicinali , quia Medi-
cusnon cogno/cit nifi remita cfTc , Geomctia
veromedium prsebetad demonftranduni pro- *
pterquidicertumautemeft^adGeometram non
pertinere eam demonftrationem formare , ea
namque non indiget , & mhil eflet abfurdius,
quam dicere Geometram aliquid de yulneri-
bus demonftrare; folus igitur Medicus , cu-
ius eft quxfitum , eo mcdio vtitur , quiaipfo in-
diget. Tertio, quseftioanfit, eft qusftio an Tertium
contineatur fub ente; cnsautem quatenus eft ^rgumen
ens , eft Metaphyficx confiderationis ; erffo ^^*^-
quserere an fint fubftantiae a materia abiuli-
£t3£, &demQnftrare quodfint,eftoiScium Me-
taphyfici. Qu^arto , Ariftotel. in primo contex. QuartS.
6. Metaphyficoruminquit,eiusdem efTe difcl- '^fgttmen.
plinsedeclarareanfit , &-auidfir, acqui Meta- t^^>^'
pbyfidmunus eft declaraff quid illx fubftan-
tixfint, ergo.ad eundem pertinet demonft-ra-
re etiam quod fint. Tandem adducunt plura OttinfH
AriftoteL teftimonia,nam in fecund. context. '^rgumen
tertij libri de Coelohsec verba leguatm [^/iyua -''«'»,
^/^ e-aitumpenttn^ tmmobilta,magk efi alterius,
^Ham natu^rali'! coy//7derat/ioK^'] cvgo iiizpis ad
Jvleiaphyficum , quamad natui-alem aflerit per-
tinere oftendere quod deturprimus motorim-
mobiiis. Et in primo libro deortu & interitu
context.55. &in quarto de ormanimalium,ca-
pite vltimo, & in tertio MetapKyficorum con-
textufeciindo& in fextoMetaphyficorum ter-
tio, &infeptimGM-taphyfic. 5..&in vndecimo
Metaphyficorum, capitefecundo, &jninitio
tenisSumms, inquitMetaphyfi>:um verfari in
•fubftantiaimmobili, & apertedjcitcfleadhuc
imrnanifeftum , an taiis fubftantia detur , idque
eflTepoftcriusdcmonftrandum: fignificat ergo
fe id non demonftraflle in oftauo Phyficorum,
quiomnes prsdi^tos libros praecedit. Prseter-
ea hoc idcm confirmatur ab ipfa traftatione
duodecimiMeta^phyficorum, vbi aperte ea de-
monftratiolegitur, qnaex scternomotu often-
diturdarimotores immobiles, qui fiantfub-
ftantiae amateriaabiun^iise j hasigitur
demonftrare,adfoIumprimum
plnlofophum pcr-
tinet.

/ Of>mto

255

Jacobi Zabarellse Patavliii

260

Opinio Afierroif qiiod adfolnm tiaturalem A fequens,ita vt pro diuciTis mcdi^ conditioni /Zw/^^r
pertmeatprobaremotorem^ternum & busdmcrfatonclufionis fcicnuaproucniaf,.d: ,^.,7.

'^ '^ que docet Anltotelesin i.PolKrior. cap.io.& ^'fOTwii

eiusargumenta. Cap. IV.

COntrariam opinionem, quodilla demon-
ftratio fit naturalis , & a naturali philoib-
pho extruatur , efficaciter tuetur Aucrroes m
primoPhyficorum, Comentariovltimo, &in
fccundd Phyficotum 26. & in 8. Phyrico.um
tertio, &induodecimoMetaphy{icorum quin

citendir ex diuerlis conditionibus medij va J?ra/-A
rias dcmonflraticnisfpecics fieri ; non enim „^^
materix tantummodo locumhabet indemon-
ftcatione medius terminus y fed etiam efficicn-
tis . cui totam conclufionisfcicntiam acceptam
ferimus. PraetereaAriftotel. incontext.j^. e- gccu:'
iufdemprimi Pofteriorum loquensdetranfitu ^,..^^-
to,&inquartadifputationecontraAlGgazelem, B egenere in genus inquit . non p^ofle Arithme fi^^,
" ■ " ' "^ ' ticamdemonilrationcm aptariaddemonftran-

,tm.{m j^^^ potiffimum argiimento duftus , quod fub-

tirgtim j,e£j;mYi i,^ fcientia fuanec apriori nec a pofte-

^'^*' riori demonftrari poteft,fubftantia: autem a ma-

teria abfunftae in Metaphyfica locum habent

fubiefti , ergo a Metaphyfico demonftrari non

poffunt,afoloigiturphilofophonaturali. Con--

iirnjat hoc Auerroesexipfa Ariftotelis tradla-

gecundH tione. nam demonftratioaetenii motbris exae-

4irgumen terno nioto,quamuis legatur in duodecimo

'tam. Metaphyllcorumjtamenfufius^acdiftinftiusin C

oftauo Phyllcorum explicata legitur; hinc cnim

colligitur, proprium eius derrSonftrationis lo-

cumeireoftauum libruPhyftcoruni , in duodc^

cimo autem Metaphyficorum eam breuiter re-

peti vt demonftrationem naturalem : haec certe

eftfententise Auerroisvalida corRprobatio,na

fi ea demonftratio Metaphyfica eflet,non pote-

ratpr3ebccupariinna|tiraliphiIofophia, inqua

re:; ad Metaphyficam attinentes incognitse ad-

daaccidcntiamagnitudinurii, atquicertumeft.
accidentiamagnitudinum conftituereconclu-
ftonem Geometricam, ergo illi aptare Arith-
meticam demonftrationem nil aliud efte^po-
teft, quam vti.medioArithnjetico ad eamde-
monftrandam ; Ariftotel^s igitur Arlthmeti-
camvocateam demonftrationem,cuiusf:)lum
medium fit Arithmeticum, totaverp conclu-
fio Geometrica : & paulo poft in codem capi-
tedicit, noneffe Geometriaedemonftrare^con-
trariorum vnam efle feientiam , quac eft con-
clufio Metaphyftca, neque duos cubos effev-
num cubum, quaeeft conclufio Arithmetica:
itaque fl fierethsecdemonftratio,efl"entfeciin-
dum Ariftotelem demonftratio Geom.etrica,
&folusGeometra,cuiuseftmcdiurn,demoftra-
re diceretur , licet conclufio ad aham fcientiam
pertineat. Patetigitur,demonftrationemafo-

fcuc effe ftatuuntur,fed.quum Metaphyfica fit D lomedionominan, quofit vtdemonftratios-

addifcenda poft philofophiam naturalem,^po-

* tuit Metaphyficusad doftrinaeabundantiam &

claritatem repcterebreuiter demonftrationem

'naturalem iamprius inoftauo phyficorum ex;-

Trimum truftam, &inteileftam. Illivero, quihanc A-

*i.rgump,n uerroisfententiampofteafequutifunt, adeam

tam A- comprobandam nixi funt oftendere , omiiem

nerrot- ,. demoftrationem fumerenominationem ame-

Jtnrum dio,ncnaqu2efit0 5 hocigiturprobartt&ratio-

terni m.otoris ex aeterno motu , quum medium
habeat naturale, vocanda fit naturalis . & ad na-
turalem pertmcat, etiamfi conclufiofit Meta-
phyfica.

I

Verhatii declaratfo. Cap. V.

Nhacmagnaaliorum interfealtercatione e-
go. vt meam fententiam proferam,cenfeo

tfuodde- ne,&Ariftotel.teftimonio:rationefi'c5m€dmm E quidem fallam omnino elTe priorem fenten

"r/ionfira- eft materia, exquaconftituitur demonftratio,

iicame- ergoquale eftmedium, taliseft demonftiatio

dionomi appcllanda,quoniam inhac demomftrationis

%etur. matena totaeius efficacitas, &vis notificatiua

confiftit j neqj obeft id, quod dicere aliquis pof- '

fet.res non a materia nominari,fed a formaicte-

nimverumhoceftinfubftantiis, quaeexmate-

- ria & forma conftant , quoniara ibi forma eft

diirerentiaconftituens; atin accidentibus ma-

tiam illorum , qui dicunt hanc , de qua loqui-
mur, demonftrationem efle Metaphyficam,
veram autem eflfe Auerrois opinionem dicen-
tiseam efrenaturakm, &ad naturalem philo-"
fophum pertinere; tamen ipfos quoque.A-
uerroiftas putoaliqua expartefuiffe deceptos, Anerk
isque fuit vtriufque contrariae fedse commu-^,j:,-^;|
nis error , quod putarunt demonftrationem errorl^
illam habere medium naturale , & conclufio-

t-erialocumhabetdifferenti«,formaverogene- ^ nem Metaphyficam ; quod ego monftrum ef-

ris,&:hisperfimilis eftdemonftratio, cuiusna
turaconftitutaeftinmaterianeceflaria.nonin
forma fyllogiftica, quaeeft ei communis cum
Sttenttu gj . -g fyiogifmis; fcientia vero concluuonis quae
ccncli-ijco ^^.jg g^ quidem finis demonftrationis conflru-
endae, at demonftratiohisiam conftruftaenon
iftfinisjfedpotius.eftectusnaturaaimcdiiicon-

tHm

fe arbitror, & Hermaphrodituma doftrinaA-
riftotelica, &ab Aucrroe quoque ipfo alienif-
fimum: quanquamigitur optimumefleAuer-
roiftarum argumentum arbitror , quo often-
dunt, demonftrationem femper a medio no-
minari , fuperuacancum tamen illud eflfe pu-
to , & contranje opinionis veram confutntio-

de inucnt.yEterni MotQris, Libcr.

261

nemiiihoc tantum cfTe conftituendam, quod A

falfum cftid , quod illi pro comperto fumunt,

conclufionem propofitae nobis demonftratjo-

nis efleMetaphyficam, quodquidem Ancrroi-

ftsc, quum negare debuennc, conceflcrunt : hoc

igitur fi oftenderimus , patebit totam demon-

ftraUonem efrenaturalenr; proindevanam efl^

difputationem illam , an demonftratio a me-

dio j an a conchifionefit nominanda. Inprimis

cx iis , qux m primo Pofteriorutn Analytico-

rum dicuntur de tranfitu e genere in genus, B

oftehdcic facile poirumus, nondari apud Ari-

ftotclem hanc monftrofam demonftrationem,

qua ex medio naturali conclufio Metaphyfica

coUigatur, innoindignam prorfuseirenomme

demonftrationis i nam ibi Ariftoteles aperte di-

cit, non pofle exmedioalicuius fcicntiae con-

clufioncm alterius fcientize dcmonfttari,, quo-

niam iscflet tranfitusdcgenere in genus; & in

cont.6. vtiturhisexemplis; Gcometrianon po-

tert demonlirarej contrariorum vnam eflc ici- ^'

entiam, neque duos cubos eilevnum cubum;

illa eftMetaphyfica conclufio, hxcvero Anth-

meticaj hocautemquid fignificet,iamdidum

eft, fignificatenimdemonftiariexmcdioGto-

metrico concluficncm Metaphyficam , vel A-

rithmeticam : ncque eTiim coniiderat ibi Ari-

ftoteles, in qua fcientia id fiat, fcd ablolute con-

fideratara vitiolam eflceamdemonftrationem

putat, fiue in Geometria, fiue in Metaphyfica

intelhgatur, quia naturam dejnoftrationis con-

fideratj non locum , in quo fiat; non enim ita

ncgat eamfiendebereinGeometria, ut conce-

dat in Metaphyfica , neque ita negat in Meta-

phyfica,utconcedatin Geometria, led abfolu-

te eam reiicitvt vitiofam: huiusenim proban-

divimhabetratioillaquamibi adducit incon-

tcxtu59. qujehoc fundamentonititur,quod &

-media , &; qusefita debent m fubiecto fcientiae

aftttii per fe & eflentialiter inefTe . Ncn eft autem,

W/i?- quod aliquisdicat illudelTevitiofumin demo-

tn o^ ftraticnepropterquid,dequaibiagitur,non in

?/ fpe- demonftratioi-ve apofteriori , de qua in prxfen-

'■ de- tia loquimur; etenimdemonftratio ab effedu

^nfira- non minus habet propofitiones per fe , quam

mu. demofbatiopropterquid>quumexiifdem ter-

\ minis,acpropo{itionibusytraque conftituatur,

VtAriftoteles docet in contextu 96.97.98. eiuf-

demprimilibrij&vtnosdemonftrauimusin Ii-

bronoftro delpeciebusdemonftrationis; f;d in

?*. 7. contextuquoque55.eiuslibriaUeritAriftoteles ^

f /j-, demonftrationem a figno tradere cognitionem

eius, quod eftperle. Quumigituradreiicien-

dum tranfitum de genere in genusAriftoteles

hoc folo argumento utatur, quod demonftra-

tionis pjopofitiones omnes dcbcnt efTe per fe,

& habei-e prsedicatiortem eiTentialerii, necefle

jsft in demonftratioiie ab cfFcftutranfuum huc

26Z

D

non minus elTe vitiofum,quani indcmonftra-
tione proptcr quid. Qupniam ergo ita fc ha-
bct Gcomctria ad Metaphyficam , ut fcientia
naturalis ad eandem Metaphyficam , eft cnim
vtrobi^que refpcdus fcientix particularis aJ v-
niuerfalem , & omriium reginam, viriofum au-
tem eft apud Arifioteltm ex medio Gcometri-
co conclufioncm Metaphyficam demonftrarc,
fimiliter iudicandum eft vitiofum , ex medio
naturali oftendere conclufionem Metapiiv{I_
cam.vbicunque id ficridicatur; non eft ipifur
Ariftoteli tribucnda talis demonftratio,.qua;-a
ipfeinlibris Analyticis vitiofam, &nominede-
monftrationis indignam efle docuit. Scd \.\m
in propofita nobis seterni motoris demonftra-
tione hoc oftendamus: certum eft, fi taiii-. eil
demonftratio,vt oftendat conclufionemMeta- Qjf/^f--^
phyficam ex medio naturali , fien in ea dcb'e-7^'^'^''- "''''-
re hanc illationem , datur in corpore namraliA'''^^-"' '^
acternus motus, ergodantur fubflantise a ma- ''^^''^^
teria abiundae per elfentiam ; attamen nullibi ^^otorii.
apud Ariftorelem talis argumentatio legitur,
eaque effet etianiparumefficax.velfaltemnon
euidens, quoniara fubftantise illse immateria-
les , quatenus tales funt, nullam cum motu a^l
finit^tem habent; quod fi quam habent , ha-
bcnt vt seterni motores , non vt fubftantia im-
materiales ; fic enim refpcftus caufse ad efie-
ftunffignificaiur.ideoque eflcntialiseft termi-
noruhiconnexus;non poteft igituraliafien il-
latio, qusm hjec, datur sternus motus, ere;o
datur eti3mmotor£ternus;haecautem eftabf-
que dubio conclufionaturalis, quiamotorcm
vtmotorcm confiderare eftconfiderarevtcau- .
fammoras, i?:pevtinetadfcientiamnaturaien-!,
cuius propria eftmotusconfideratio,& cogni-
tio per fuas caufas , & omnium habentium a-
liquasn relationem ad motum ; primus au-
tem philofophus confiderat quidem fubftan-
tias immateriales efTe motrices , at non eas
confiderat ut motrices, quemadmodum in li-
bro de naturalis fcientia: conftirutione alias de-
clarauimus, Vt igitur communis erroris ratio
cognolcatur,fciendumeftcxAuerroe)nCom- ^^^
ment. 26. iecundi Phyficduplicem efl!e cooni- "^'
tionem fubftantiarum immaterialium, vna,m
coniuiam, quodfint, alteram diftmdam quid x)^,.^/ ...
fint,^quantumanobis lumijne noftro natufal; <;,.Jt .. ',
acquiri pdreft ; traditio cognitionis confufa: /-^^^V "
pertinet ad falum phiiofophum naturalem.jal- "^ itar'i^
terius vero diftuifta ad folumivletaphyficum: 'apa'',.
naturalisenim exaeternoraotudemonftrat eas^f^,"
dari , Qon quidem vt fubftantias immateria-
les, lcd folum vt acternos motores ; poftea vero
Metaphyficus hanc conclufionem a natura-
li denionltratam accipiens, ex ea proareditur
ad inueitigandas illorum mororum conditio-
nesciicntiales^&pertinentes ad cogrxofcendum
I 2 quid

263

Jacobi ZabarelliE Patavihi

264.

quidfint; exeoetiimquodaetcrne mouent, co- A
oiiofcit eos efTcamatcria abiunftcs, quia nul-
la facuitas materialispoteft mouereperpetuo;
ex eo autem quod iunt imm3teria!es,cogno-
fcit cfie fubftantias incorporcas, & aftus puros,
&intelligcntes, &C2etera,qu3e ad declarandam
diuinarum mentium "eflentiam aMetaphyfico
confiderantur. Hoc apud Ariftotelem legimus
incontextu 73. fecundi Phyilcorum, vbi ait duo
efTe principia mouentia phydce, quorum alte-
rum non eil-phyficum, quia eftimmobilej vult B
igitur primum mouens mouere phyfice, &. ita
phyficum clle quatenus eft mouens, nam cmne
habcns rclationem ad motum,quatenus tale.
phyficae eft confiderationis; quatenus igitur eft
principium motus, phyficum principium eft; at
quatenus fecundum fe fumitur vt fubie£ium
cognofcibile, fic non eft phyficum, fedMeta-
phyficum.quia eftimmobile; hoc idem figni-
ficat Ariftoteles in contextu 14. primi de ortu
& interitu, vbi inquit: [ de motore immobdi , C
ejuod detur, dtiium ejl tn fermonribai de motu,at
de tffo dtjiinguere,td ejl,diijiin6ieptrtrad:eire, eji
\friorit philoJo^h/A ] aflerit ergo fuiffe confufe
cognitum inoftauolibroPhyficas aufcultatio-
nis; atqui nil aliud eftremfimplicemconfufe
cognofcere, quam cognofcere quod iit, neca-
liud efteamcognofcerediftinfte, quam cogno-
fcere quid fit; quare teftatur feinoftauoPhy-
ficorum oftendiffe quod fit. Caufa ergocom-
munis errorisfuithorumduorumprogieiTuum D
confufio, & eorum acccptio tanquam vnius,
quo* per motum aeternum demonftretur dari
fubftantias a materiaabiunftas, ficenjm vide-
tur ex medio phyfico conclufiio Metaphyfica
demonftrari: quod fi progrefflim hunc parti-
rentur in duos, &:dicerent,natur3lem exseter-
no motu demonftrare aeternum dari moto-
rem, poftea vero Metaphyficum hanc conclu-
fionem accipere a naturali demonftratam, & ea
conftituta inueftigare & numerum, & condi- E
tiones eirentiales aternorum motorum, vtco-
gnofcat quidfint, &inuenireeos, effe fubftan-
tias ab omni materia feparatas , nuUum erro-
rem committerent. Illud quoque ad eosdeci-
piendos non parum valuit, quod viderunt de-
monftrationem exiftentiae seterni motoris le-
, gi, & in oftauo Phyficae aufcultationis, & in
duodecimo Metaphyficorum;atq;itidem con-
flderationem attnburorum cfTcntulium non
modo in duodecimo Metaphyficorum habe- F
ri^fed etiam inodo aliquo incalceodauiPhy-
ficorum; attamen rei vcritas ea eli, quam ali-
Lth. de bi declarauimus, fcientise namque mutuum
Regref. fibi auxilium praeftant, & Metaphyficusegcns
cap.C. demonftrationeprimi motoris, eamque face-
re ipfe nonpotens, fumit ipfam aphilofopho
naturali ; & quum ei fatis fuiflet folam con-

clufionem accipcre; & eam vt a naturali de-
monftiatam conftituere , tamen ad clariorcm
dcdrinam voluitetiamrepeteretotamdemoa-
ftraiionem,idcodemonftratio aeterni motoris,
qusni in duodccimo Mctaphyficoru legimus,
ponitur ibinonvt Mctaphyfica, fcd vt Phyfica,
&vt rcpetita,& mutuo accepta a naturali: fic
etiam confideratio impartibilitatis primi mo-
toris, quac legitur in caiceoftauiPhyficorum,
eft mutuo acceptaaMetaphyfico obrationem
a mealibi declaratam: obidbreuis,acrudis ibi
eft" eaconfideratiojfufior autem,&exquifiticr
in duode^cimo Metaphyficorum, quemadmo-
dum e contrario dcmonftratio exiftentise iu-
fior,acdiligentioreftin8. Phyf breuior autem
in 12. Diuinorum. Haeceft harumtraftationum Alioi
vera diftinftio, non quam aliqui iaciunt, quidi- error
cunt demonftrationem aeterni motoris tum a
naturaii, tum a Metaphyficofieri^communio-
rem tamen a Metaphylico, parriculariorem a
naturali: ego enimnonvideo, quomodoillafit
communior, quamhaec,quumfiatvtraq; ex ae-
tei;no Cceli motu; nam fi medium vtrobiq;eft
idem,neceireeftidem eife quaefitum, &eandem
demonftrationem. H:inc, quam expofui. puto
<.^It hujufce reiveritattmjideoquefruftrafieri
eam difputationem, andemonftratiO fitam-e-
dio ncminanda, an aquxfitojpropterea quod
in omni demonftrationcquaeilt vcrademon-
ftratio, &fcieti?.mpariat,neceireeftm€dium,&
concluiionem ad eandem fcientiam pertinere.

Oupd demonjiratio fit nominanda a me- "
diO;& reic^to dejenfionif aduerfurio-
rum. Cap. VI.

CiEteFum quia Auerroiftae ad fententiam
Auerrois tuendam probare nituntur, vt
prsdiximus, demonftrationem efle a medio
nominandam, &argurnentum fumuntex Ari-
ftot. in I. Pofterior.contextu 6o.declaranda bre-
uiter eft fententiaAnftot. eo in loco, vt vidca-
mus, quid reuerainde contraaduerfarios colli-
gi po{fit,nec locoiilo abutamur, ficuti abuti vi-
dentur Auerroiftae putantes, Ariftotel. aifcrere
demonftrationem dari conclufionis Metaphy-
ficse.ex medio Geometrico, vei naturali, eam-
que non aconclufione,fedfemperamedioef-
fe nominandam. Nos igitur dicimus,noncfie
hanc Ariftotel.mentem, neque ipfum vnquam
talis demonftrationis conftruftionemadmifif-
fe , fed potius dicere eam non dari, quia vitiofa
eft: hoc tantum inde colligere pronoftrafen-
tentia poiTumus, Ariftot.ibi incontex. 58.& in
6o.talemvitioiamdem6ftrationemfemperno-
minare amedio;nam il oftendatur conclufio
Arithmetica, vel Metaphyfica ex medio Geo-
nictrico, eam vocat Ariftot. Geometricam de-

mon-

26$

de inucnt. ^tefni Motoris, Libcr.

26€

monftratioacm; is etcnim, qui dcmonllrrnrc, A deinonftrationem cfCc vocandam naturalem

& id vitium commiucrc diccretur,Gcomctra
eflct , quiatota vis dcmonflrrationis in mcdio
confiftit, &:ille demonftrat, qui mcdiumprse-
bct, videturque rcs ipf^ pcrfc manincfta , nam
concludoni vcrbum adaiumnonconucnit, fed
paftiuum, nonenim demonftratconchifio, icd
dcmonftratur; mcdiumvcro demonftratcon-
cluiioncm , quia cft caufa eftcftrix fcientix
conclufionis. Vcraigitur (Srfirma confutatio

fcdapplicationcm fieri a Metaphyfico, ncquca-
liquis cftiudiciofus vir.qui hoc nonconhtea-
tur; Ariftotel,quoquenonfolum dixitdcmon-
ftrationem ex mcdio Gcometrico elTcGcomc-
tricam , ied eriam Geomctrscaitnbuitvtfitille,
qui dcmonftrat; ipfecrgo eft qui applicat mc-
diumqu2efito,fiipfcdemonftrat. Aliquietiam ■^'^^''^
dicunt demonftrationem hanc habcre me- "■^l^^r"'
dium naturale , & conclufionem Meraphvfi-

fcntentiae aduerfariorum hxccftc dcbet, quod 3 cam, nec obideffe vitiofam, quoniamfcicntia

TjMO

(0

D

noneftverumid, quodalfuniunt, dcmonftra

tionem xterni motoris ex 3etcrno motu habc-

rc conclufionem Mctaphyficam, habet enim

naturalcm, ficuti eciam medmm, promdeto-

taeftnaturalis : quodfi etiamconcedatur con-

ftitui talcm demonftrationem , eanon eflet de-

monftrario appellanda, quianonferuaretprae-

ccpta ncccirana dcmonftrationi , nequc con

ditionibus dcmonftrationis pixdita eiret ; fed

yitiola quacdam eiret oftenfio, vt fsepediximus:

quiliicunquc autcm effet , vocanda ciTct na-

turalis , &ille, qui aetcrnum motorem mon-

ftrare diceretur , eftet philofophus naturalis,

non Metaphyficus , q^uia medmm eft natuta-

le : omninoigiturdecipiunturadueriarii, quia

hsec demonftratio ndn eft vocanda nifi na-

turalis , cuiulcunquc etiam dicatur efte con-

clufio: Q^ vero ab illi^ad fui defenfioncm

' j f' adducuntur , vana pcnitus . & ridicula funr.

-- f Prmium quidcm id, quod aliqui dicunt, no-

minationemdemonftrationisfumiquidemab-

folute a mcdio , fed fecundum quid liimi etiam

a qusefito , ego prorfus non intelligo , ncc ipfof.

mct puto intclligere : quum enim apud Ari-

ftotelem eiufdem efte generis debeant con-

clufio, & medium, vana redditur ha:ceorum

diftinftio; locum autcm haberctin fola vitio-

fademonftratione, quamdiximus nonefte de-

monftrationem, nec daxi vnquampoftc inali-

qua difcipiina : quod fi etiam eis, hsec oninia p

cpndonaremus , iam ipfi fatentur, demonftra-

tionem, de qua nunc loquimur, cfTe vere na-

turalem ; nominandum enim vnum quodquc

cftabeo^quod illi abfolutcacprimariocom-

petit, non ab eo, qaod fecundum quid, &fe-

wum cundario. Vanumetiam eftid, quodaliquidi-

enjit. j.m^^ ^ gij^e quidem a medio nominandam de-

monftrationem , fcd applicare mediumquzfi-

to efle illius ofKcium , cuius eft qusefitum,

quamobTcm demonftrare fubftantias dari a ^

y^'^" maieria abiunclaseftmunus Metaphyfici, cu-

iuseftconclufio , tametfimediumeftnaturale:

miror enimquod hinon animaduerterint, nil

aliud effe applicare medinm qusefito > quam

demonftrare, proindehancapplicationem , ef-

fe ipfammet demonftrationera , eft igitur in eo-

rum yerbis repugnantia manifeila» dum dicunt.

naturalis eft fubaUcrnara Mctaphyficse, in fci-
entiisautem fubalternis Anftotel. alTcruitnon
clTe vitiofum ex medio alterius fcienrist con-
clufionem alterius demonftrare. Sed hoc o- (^'"'p*^^'
mnium vanifTimum eft quum falfum fit id, ''*'
quodaflumunt, aliasfcicntias elTcfubalterna-
tas primae philofophise , quod nos alias demon-
ftrauimus inlibrode Praecognitis : fedhoc ct-
iamconceflb, niltamenaluid indefumcrcpoC-
funt, quam pofte accipi medium cx Mctaphy-
ficaad demonftrandam conclufioncm Geome-
tricam , vel naturalem ; at non e conuerfo : nam
id quod Ariftotel. conceffit in fubalternis , fuit,
vt fumatur mcdium, feu principiaex fcientia
fubalternante ad demohftrandas conclufiones
fcientlae inferioris fubaltcrnatx , at non vt ex
fubalternata fumantur prmcipia ad demon-
ftrandam conclufionem fcicntise fupcrioris fub- -
alternantis, imohdc aduerfaturconditioni, &
naturse talium fcieritiatum. PrsetereaAriftote-
les in contextu6o. primiPofterior. apcrte dixit,
non licere Gcometrae demonftrarc conclufio-
nem Metaphyficam, ergo eademrationenonli-
cebit naturali conclufionem Metaphyfica.n de-
monftrare; fiue fintfubalternaehsficientiK, fl-
ue nonfint. Vana igitur funtomnia, quse ab ad-
uerfariis ad fe tuendos dicuniur.

Refponjio ad argumenta aduerfano-
rum. Cap. VIL

SVpereft vt aduerfariorum argumenta fol- Adpri*
uamus. Ad primum dicimus, medium, &: mt*rH%
maius extrcmum eflTeeiufdem generis.proin-
de vanam cfTe difputationem, ab vtrodemon-
ftrationis nominatio fumendaflt, quumfit ea-
demab vtrolibet: fcdetiamfidiueribrumgcne-
rum eirc ftatuercntur, nominandaefTet demon-
ftratio a medio, quia fcientia maioris extremi li-
cctdemonftratioflis conftruendaefinisirt, con-
ftrufbaetamen noneft fiuis, fedefFcftus confe-
quens naturam termini medii, inquo totade-
monftrationisefficacirasconftitutaeft,ficutan-
teadiximus.Adfecundum refpondemus,illum, ■^dfecttn
qui medio addemonftradum aliquidmdigeat, dfim.
eo quidena yti, fi eiusproprium fit ; non tamen

I 3 fifi«

i^y

Jacobi Zabarellae Patayini

t^f

firitalienuraj^uianoiiefltranseundum degc-

nere in gtinus 5 quociica rnpponenu.um in ea

fcicntia illiid eft quum. mj.'dj.un-i propnun-. ad

i Idemonftranduni ibi nullum habeatur, ahe-

rvo autem vti noii liceat j quare illa ablbUite

q lidem concIalTo vocabitur,quia demonfbra-

biliseit, fed in ea fcieritia crit fiippouiio , &

prinGipiumindemonftrabile .vtincontextu fe-

ptuagefimoodauoprimi Poft-erioium Ariftot.

aTeritjadde ,quodfolusnaturaIisegetillo me-

(dio, quumadipfum folum pertincat deraon-

ilr'-rc dari seternum motorcm , quum lixc (It

c^nclufio naturalis ; quare Metaphyftcus noa

egetmediojfed egctfuppofltioneconclufionis

nituralis, f cut antea declaiauinius. Ad con-

fi iiiarionem autcm fumptam ex Ariftotelein

c >ntext. oduagcfimo fexto eiusdcm libri lani

r^fponfum eft,dicimusenim Ariitptel. idcon-

c-dere iu fubalternis tantuiii,at fcientiam na-

turalem , & Metaphyficam non el]« fubaker-

nas : qaodiletiam lubalterrrasefTe concedere-

mus^ locustamen ilieaduerfariusminimefuf-

f; •'.garetur; quoniam AriftotcLdicitefte media

f in ierenca de Geometria fuperiore ad Per-

f.ieftiuam infcriorem, fed nondicit econuer-

fo ; non enim diceret exPerfpeftiua poffe iami

msdium ad dcmoniirandam conclufioncm in

TG--ometria f militeriitaqucnec medium iiatu-

yale fumi potcftad demonilrrandamco-nclurio-

nem Metaphyficarn , fi natur^lis eftfubalttr-

nua Metaphyiicse. Ad aliam confirmaticncm

cx contextu 120. eiusdemlibri acceptam, re-

fponfiofumendaeftexverailliuslociinterpre-

ta:ione, quaeinCommentariisnoftrisIcgaturj

eaauteminhocconliftit, quodAriftotcl. nila-

Ji-idibi docerevuir, niflcontingere interdumj

Vc duK dilHnftss difciplinse opem contribuant

a Ipeifeftiorem fcientiara habendam eiusdem

concluiionis; nempequando vnateftimoniura

fenfusadhibet,quoditafit,aIteravero caufam

&:proptcr quid adducit; adco vt fi quis ilmul

Ceometra,ac Medicu3 fit, is perfeftam icien-

tian^ habeat quod vulnera orbiculara tardius

£inantur5 nontamenpropterea vuItMedicum

quatcnusMedicuseft , eam conclufionem de^

TOonftrare permediumGeometricum; fed de-

bet Medicus elFe contentus cognitione quod

iit, quam per experiehtiam & lenfum compa-

r.5uit ■■> imo Geomctra potius , cuius eft me-

dium , debeteam demonftrationem extruere,

nontamenvtvulneris , fed abfolutevtcircuii,

^dter- jfjj yj ^.(,^3 deraonftratio Gcometrica fit. Ad

9iHm^ tertiumdicimus; faliaxargumentum efie , id-

queinde manifeftedeprchcndi, quodAriftotcl.

etiam in fcientia naiurali faepe quzrit an ali-

T.rs^n7nt quidflr,nccne,vtanfitvacuum,anfirinfinitum,

i^iir dsffli an fitprima materia, an fli generatio. & alia

etter, q,uampluiima : dico igitur nooacn Ciuis poile

A duobus modis fumi , rno modo pro gene>
rc,' nkcro modo pro exiftcntia , qusseft acci-
dens rei ; quxilrio igitur entis accepti pro <jz-
nere Ivletaphyfica eft, quoaiam ita acceptuni
ens eft attributum tranicendens , at quctltin
entis farapti pro exifteniia non eft necoir /10
Mctaphyiica , fcd cxiftentia cor:^rdita , €: re-
ftricla ad rcm nataralem eft. quyfuum niLii-
rale; c[uumpr£efertimnon fltaccideiis aliquod
reale a re diftintlum , proinde non flt fumea-

B da vt maior extreniitas in dcmonl^rationc , vt
coinplares imaginantur : omnisenim demon-
ftraiio tres habere debet reales terminos , \t
ini:P.:, dequa loquimur, oilenderepoirumus,
incacnim noneilipie ivioror fubicttujn , exir
ftientia vero prisdiGatum qusiitum, fed maior
exirenntas eft motor oeternus , mmor corptis
nariuale , medium motus aeternus , & coa-
ciuiio coiliguur non de fecundo adiacentc,
ied de tenio , fcilicet, corpus naturale habct

C mocoiem jeternum : hoc igitur argumentum

eu cnaillus manifcftus. Ad quartum rcfpon- Ad ^j
floiumenda eit exAriftotehin context. trigc- tum.
fimonono,i'ecund. Poiler. n:.-,m:duplex eft co-
gnuio, quodres fl, ; vnaperfciLa , qux habetur
per eilciitutlra , * per caufam; akcra imperti:-
di?., quse 'nabeLur pcraccidentaiia, & flaecau-
fi;a i eandemigitur fcientiain pertinet cogno-
lce; e perledle quod^res iit , ad quam pertinet co-
gnolcere quid lit ; & ita folus Adetaphyficus-

D perfefce cognofcit dari l"ubl]:antias a materia
abiunircas; at pbilofophiis naturaliscognofcit,
quod fint quatenus funt motores cognitione
imperfefiia, &5:6fufa, qusehaberipoteftetiarn
ab eo,quinoncognofcat,quid fmt. Ad verba A- ^d(]s>
niTotel. iiifecund. context. tertiilibrideCcelo t»mi
facilis eftrefponfio : nam immobilitas primi
motoris denocat abftradionem a materia; & cft
ciusconditio effentialis, quam cognoil-ereefl
primiphilofbphi, quiapertinetad cognofcen-

^ dumquid eft, anaturali autemleniterianoitur
in o£I:aao libro Phyilcs aufcukationus, quan-
tum oportuit ad xceinum motum cbgncicen-
dum, flcuti notauirous inlibro noilro dc Re-
grefliLi; qutim igitur Ariftotel.irxmeinoratolo-
co vtaturdiclione comparatiua, eiusverbano-
b'snono{ficiunt:inquiens enim magisefferri-

, mi philafophi quam Phyiici cognofcere pri-
mum motoremimmobilem ;n6negateumco-
gnoicietiammodoaliquo anaturali, qui hanc

iF conditionem confiderat , vt conduioucm je-
terni motoris , non vt fubftantisE a matcria
abiun£t2. Ad reliqua omma apud AriftotcK
loca ajuerfus nosadduda diciir.iis. Ariftotef.
refte diccrc ignotas adluic eile fubftaniiasim-
mobiies , quoniam in 8. Pliyflc. non dcmon-
ftraiiirprimun» motorem eflc fubft.in:ia immo-
bileiBjied eiil- motorem penitusimmobilcm,

q^iiare

Ca^.i^i^

26^

de Natufa Coe!i Libcr.

17 Q

quare ?o\ ianoramus ciim cfTi: fubflantiam: nou A
cft isitur miium, fipliu ibus in locis poit S.Pliy-
ficon dicai Ariftot.ignorari adhucandetur ali-
quarubihantia immobilis, idquc eire poftcrius
(ieroonih-andum; nam inlolo u.Mctaphyl.co-
tjnofcimus d^ri fublrantias irrmobilcs, quum
ibi primum doccat Ariltotcl primum motorcm
jmmcbilcm cfrclubllantiam, quod prius igno-
rabatur. Cbuendum tamcn ellr, ne pcrpcram
hoc intelligcntcs in errorem labamur: non e-
nim ita ibi dcmonitrat dari fubftantias im- B
materialcs, vt ea fit demonflrratio exiitemi»
ipiarum , lcd iia vt pcr hoc cflcntiapotius^qnam
c.)Ei'lcntia,dcclararidicatur, fiquidem exificn-
tia non demonltratur nifi a phiiofopho n.itu-'^
tah, non quidcm quatenus funt fubllantix Jcd
quatcnus a:ierni motcres: qnamobre id,quod
dicimuNjMevaphyficum demonftro.re daniab-
ftjntias immateiiolcs , cft fano modo inielli-
gendum ncmpcvt dicamus Mctaphyficum ac-
cipere asternum aiotorcm dcmonftraLam a phi-

lofopho naturali, & docere hunc efTe fubftan-
tiam abiunftamamatcna pcrefVentiam ; &■ ita
totam exiitentise demonftratione naturali phi-
loibpho attribuamus, fiquidcm cKdefuntlub-
flanti;:eimmaterialcs,quiiein8. Phyfic. vccantur
seierni motorcsi Metaphyfico autem artribiia-
mustotam declarationcm conditionum cflcn-
tialiumeorundcm motorum ,quarum vna ha-c
eft, eosefte fubft-antias,qure a naturali ignora-
batur. lure igitur dicit Ariftot. poftS. Phyiicor.
ignoiumeflequod dentut/ubftantijeimmobi-
ks, fcdnimquam di.at eflTc ignotum dari moto-
resiramobiles, imoincontcx. 14. priau libridc
omi&intcritii aftent hoc ellc norum, &; in 2.
Phyficor. dcclaratum,eflctameudiftinctiusde-
claianduminprima philofophia- quod vroia
i2.diuinorum legaturdemonftratioiterni mo-
toris ex jeterno motu, iam diximus eam efic
naturalem ibi abAriftotele repetitam ad
dodriasc abundantiam , & ad maio-
tcm claritatem.

y A c o B I

P A T

R E L L
I

tini-

itHf».

Dicendorum popofitlo.
Cap. 1.

Tfi itaabfcondita nobiseft
cceleftis corporis natura.vt
ipfe quoque fummus phi-
lofophus Ariftot. lola con-
c.itionum lublunarium nc-
^atione eam declarare po-
tis tuerit; attamcn eaeite-
ius prseftantia, atque nobi-
litas, vt vel rudis, & impericfta ipfius cogni-
tio expetibiliorfit, quam exquifita, c^pertcfta
aliarum rerum ignobiliorum , ficut idem afle-
ruit Arift:ot.Dehac igitur niti debemus ea co-
pnofccrciilque eflTecontentijad quxpcrucnire
humana ratio potefl ; quod me mouit vt de iilo
corporealiquafcnberem, eaq; prKcipuetange-
rem, quie magis dubia funr, & apud mterprctcs
Arift. controiierfa;vtrciobfcurriiIim?eabqu)d,
fipoircm,luminis,&claritatisai-rerre.Vtaurcm
intclligatur. qui.busdersbusfitnobispropofita
difputatio,vtq;illa,qu3E dubiaiunt. ab iis, qux

L 1 B E R.

T V ^ ^

C OE -L I.

fuut manifcfla.fciunganturjame onmia aerami

D dubium elTe arbitramur, Ccelu eile animatutTU,
& conilacexmentemotrice, & corpore moto,
fiquideanimatorupropriumeftmouere feipfa:
vt inS.Phyi^aulcult. lib. Ariftot. docuit. Illud
quoq;abomnibusconcedi videtur,animam il-
lam motricemnon efieformam Cosri, necdare
Coelo elTcicd motum folum,proinde no infor-
mare orbem, ied illi rcgendoaffiftere, ficuti na-
uinautaaififtitjorbis enim ablq; illius opc per
fe exiitit actu; quod fiperillamcxifteret, dcab ^nima
E illa conil:ituerctur,non polfct fecundum AriiK cau no^
ab eamctreripcrpetuo, quoniam nullaforma infor-
materiam iniormans poteft fempiterno motu -/nat or^'
mouere;addequodfimensillainfaT.iiarerorbe yem,
eilet eius natura,& fubirantis parsiquareomai-
no fuiifi^t ab Arift. declaranda iahbrisdeCce-
lo , quamtamendeclarationem iniis libris non
legimus. Qn5>^i-a^igii;i-ii^ ^*^ illias corporis lub-
ftantiamcoiutitucndammensillamotfixnihil
coufert, iareAriftot. i.Tlibris deCjcloindecla-
randa eius corporis natura, nuUam ammxcoe-
lellisconlidei ttioiiem fccit ; quip^.^equi cogno-
ut eam ad {ublimiorcm difciplinam pertine-
rc, &philoiophonatura]: iatis etre naturaluum
X 4, ■ corpo-

iV-

Jacobi Zabarellx Patarifii

272

corpovumnaturas, &: accidcntia contemplari- A eoeo diffidet yEgidius^materiamillam t^t di

Nosigitui" Ariltot. imuati cakilium mcnuu.m
confidcrationemmillam prorfus faciemus, &
foUus ccrlciijs corporis natur.im pcrut^iligare
nitemur h duoquepotilimuim traftabimus : v-
num , an illua corpus iecluia mente motrice
conftetexmateria,& torma. , quieipium tan-
quampartes conftituant : alteiamvero, quse-
nam Ctilliusnatuia, idcft , quodnam liabeat
sno^us principium internum , a q^uo eius motus
dicatur natuialis , ita vtei quoque competere B feriorum, lia^cenimnullam poteft formam rc

uerisErationisa matena inrcriorum : Ccelum i' ^««r.
pudAriftotelemcft ingcnicum, & incorrupri"
bile,ergoemsmateriauonliabct annexam pri-
uationem,necpotcntiamadaliamformam3niri
ad iblam formam Cceli,itA vt obieftum ada:-
quatumilliuspotentixficlblaformaCceli,qu3e
illamtotam adimpleat^ &materia formam il-
lamrecipicns dicarur totum fuurn obiettum re-
ciperc5 eftigiturdiueriaerationis a materia in-

pollitdefinitionaturaeab Ariltotcleinz.Phyiic^
tradita,hi s enim intclkftis nil videtur fuperefte,
quodadCoelinaiuiam , & fubftantiam decla-
randam p ertinere videatur^

Vand opiniones de materia Cceli ctitn ar-

gumenwThom^ &Aegidij..
Cap. LL

C

cipere, quse fit eiperfe£i:io integra, & totum ge-
nus obicclum receptibile, fed omnis rorma ,
quam recipit,eftparsobieaiadjequati; quofit.
Vt in materia neceflario relinquatur potentia
recipiendi alias formas, proinde omne habens.
talemmateriara dicatur haberecontrarmm, &
{itcorruptibilcficutAriftotelesdicitmlibrodc
longuudine & breuitate vitae . ^idius vero ^Egi
primum fententiam fuam ita declarat,vte3m /e»rei

Onfiderandum primo loco eft , an coe-- C ^bhocThomxargumento vindicare videatur

ilefte corpus ex raateria & fonna mate-
Eiaminformante conftet , ita vt ab illa forma
tabeatvt fit adu , & matena illi fubieda ha-
bcatpotentiam ad efTe. Dushac iiire opinio-
nesextant, vna Thoma & ^gidij afTerentium
corpus illud cdnftare ex materia, & forma in-
formante, alteraAuerrois, quiid conftantiffi-
me negauit , & olf endere nixus eft , coelefte cor-
puseilefimplex, &a£l:u per feipfiimabsquevl-

deinde adeam probandam argumentatur : in-^
quitCoelum&infenoracorporaexeadem ma-
teria conftare, neque ob id fieri vt Coflumfit
corruptibik'5quandoquidem duo funt fbrma-
rum genera, quae in hac materia recipiunturi a-
liaeaimforma contrariamformam habet, qua-
re matena illi fubicfta poteftatem habet reci-
piendi formam contrariam , 6cresilla necefilj-
rio eft corrupubilis, cuiufmodi funt omnia cor-

la compofitione materije cum forma i qua de D porainferiora;alia veroforma contrario carct

Kc iii libello, quem de fubftancia orbis infcri
pfit , diligentillime dilputauit^ Prior fenten-
tia in duas diuifa eft : Thomas enim & ^gi-
dius ineodiflentiunt, quod Agidius putat ma-
teriam coelefti formse fubiefl:ara,& materiam
korum corporum inferiorumciusdem efTe iia-
tur2e,& rationisiThomas vero hoc negat , &
aitmateriam Coeli efle diuerfae rationis a ma-
teriainferiorum. Horum aigumentaomnia in
mediumafferreoperaepretiumnoneft, eanara- E
quetumapudeosjtummdifputationibusalio»
Eumpofteriorum, quxmultae circumferiuitur,
legipofTuntifednobis quaedamprsecipua con-
triatum fiderare fatis erit> Thomasprimoloco probat,
argu/ne- id in quo conuenit cum Agidio,, ccelcfle cor-
tuxnTha- pus ex matetia & fbrma conftare, & hocargu-
meatovtitur:omne, quod extraanimam adla
cxiftit,aut eftailus,. aut habens a6tum , at or-
bis coeleftis fcclufa anima motrice exiftit a-

WM^

qualis eft formaCoeIi,ideomateria illi fubic-
ftanonhabet potentiamrecipiendi ali^m for-
mam, fatiatur enim ab illa formatotusillius
materi3eappetitus,totaquepotentia,quofitvt
illamatenaeportiofitperpetuo fub illa fbrmo^
& nullius interitus capax fit : quamuis igittu:
Coeluni,&inferiorahabentcandemmAteriairj>
&inferiora funtcorruptibilia, Ccelum tamca
potefteire incorruptibile, hoc enim difcrimca
prouenit a natura formarum, quum Ccelum.
ideo fitincorruptibile j quia fbrma fuanon fw»-
bet formam contrariamj inferiora vero fint cor-
luptibilia, quoniam eorumformsehabentcori^.
trarias formas.. Probat hanc fententiam E.gi-
djus pluribus argumentis, ego vcro afiis di-
mifHs, vnum tantummodo quod prsecipuum •^^/'««
cft adducam, idq; tale cft : omne indiuiduum ^"^^i
fenCk, & pe? fe exiftens cx materia& forma £'^i-
conlfat, corpus cockfte eft eiufmodi, eonftat

au,veligiture£ta£l:us,velhabensaa:ura,atqui F igitur ex materia & forma; minor propofitia

adus puius non eft,,fic enimnonefret corpus
fed forma fola abiimfta amateiia , quod chcen-
dum noneft„ergo cft habens adum,eft igitur
tn Ccelo praetes formam aliquidalrud , quod
quidemnonef]enifimateria, mlenimdicimus,
haberea£tum,nifiid, quodexmateria&forma:
iicund» co^tct.ri;obatdeindeXhomas.iUttdiaq^ao ab

eft per fe nota,maior vero, imo & argumen-
tum totum Ariftotelis cft in contcxtu 92. pri^
mi Iibiide Coelo. vbi hanc ipfam maiorem ex-
prefleproferens, tx. ea colhgit, aliudefiercm
ipikm abfolute fumptam, vtCalum,, aliud
efle eandeni vt fingularem, vt hoc Coerumj»
Cgelum eniiuabfolate pxolatumfigniiicatfor-

nuum

273

de Natura Coeli Libcr.

^74

nmm.aihoc Ca-lum fignificatfoimamin ma- A
tcria, Aiiilotcks igituiapci-tedicit Ca'himex
matciia &: Ibima conltaic , & hac ip(a r.itione
Vtitur, Cj^uoniam cft indiiudutim rcnllle; atqui
riuUaniatciiatoimae fiibitantiali liiblhns fuit,
cot^nita Anllo\eli,niIIprima illa maLcria, quse
jn pumo hbroPhyikorum cx mutatione lub-
ftaniise inucntaeil:, & qua omnia corpora inte-
riora participant; igitur materisfbrmKCocli
fubicdaeiuiidemellirationiscum materia cor
porum inlcriorum.

£

Coramunis confutatio fmtentU Thoma &
AEgtdij. Cap. II I.

HA duse fentenrise tum communibus , tum
propriis vrgcntur dilficuhatibus. rrimum
quidcmfimulambse impugaari poflunt in co>
in quo conueniunt, vidcUcet coelclle corpus fe-
chuii menteraolrice ex mauria& fbrma con-
ilare, namexAiillotelis progreliuin primo li-
bro Pnyiicx aulfuitationis maniie^e coiligi-
mus non potuiile pnmim materiarhnobisrn-
noteiccrcniii pcr mutarionem iiibit^ntise, hsec
cnim loianosduxit in cognitionefii compofi-
tionis matense cum forma3 quia quam videa-
mus fieri exaqua acrem, & lormam aqus in-
terire,formam vero aeris gcnerari. cognofcr-
mus eHenecellarium. vt praetcr formam ahud
quoddam in aqua iit, quod poitea ieruetur in
aeregenito, fiquidem nonpotciiaerficiiexni- ^
hilo ; conftat crgo aer ex marena, tpa: prafuit,
& exforma.quje nuperaccciiit: itaque vbi nul-
laeftiubitannae mutatio, ibi nuUam materiae
cumtorma coropofitionem cOgnoiccre pollu-
mus. Cochautcm fubrtantiaapudAriftotclem
immutabihs eif, ergo etiamfi reueraex mate-
via ik torma conftaret,nos tamen huiuscompo-
fitionis nuliam haberecogniiionempofiemus,
quippeco medio deftituti, quo vno in talem co-
gniiioncmducipoirumusjideorefte Auerroes -^
dicitin I. Phyfic. Comment. vlt.. &2.Phyfic 22.
&: 4. Fhyfic. j8. primara matcriam nonpoile dc-
jiionftran,nifiaphilofopho naturaUj nec aUo
medio , quam mutatione fecundum fubftan-
tiam; vnde conigimus, inefficaccmelTeillam
Thomae argumentationem . aut eft aftus» aut
habcns a£lum, vtpoftea in foiutioncdeclara-
uimus: nam il validum hoc aigu-mentum eflet»
certc Anftotel. in primo Phyficorum fatis par-
uo ncgotio poterat primam materiam inueni-
rc diccndo, corpus naturalc, vt lapis, vel eft a-
ftivsrvclhabcns aftum, atnon eft aftus, e;ga
habcnsaaum, ex materia igitur & forma con-
ftat:lednouitAnftor.nihiihabereroboris.Pr3e-
rereavtcunque dicatur coelefte corpus matcria
&forma conftarcfit neccflario vt iit corrupti-
bilc»aam fi taaicn^naihabct fubfojcina/ uccciTe

cftmateriamillamrcfpeauilliusformjehaberc
potent.iam pafl[iuam , quse fit potentiaad cfl"e> fi-
quidem torma dat eflc, atqui omnis potentia
paifiua eft potentia contradidionis , igitur cft
potcntia ctian> aduonefre: idquc aiTcrit clare
Arii^oicl. incalcciibridcinterpretatione, «Sccla-
tiusinnonoMetaphyf vbietiamin contex. 17.
inquit, non effe in Coclo potcntiam, nifi ad vbi>
cognouit enim non pofle in Coclo cfTe mate-
riamcumpotentiaadciTc, quin infit ctiam po-
tentia ad noa elic, ideoque Coelum fir corru-
ptibilc. Idemconhimatdcfinitiopoientiae pal-
fiuae, quam Icgimus in quinto Metaphyf con- '^^■i^ ^
tex. 17. <ScnonoMctaphyf2.potentiapalfiuaeft ^^'^*
principium vt res tianlmutctur ab alio quaie-
nus eft aIiud,quoniam igiturhocelTentiale eft
potcntije paflauje, debet orani t ali potecise com-
petere ^ fcd osnnis mutatio eft" ab oppofito ad
oppofitura, a non efic ad e iTe, vel ab etfe ad ncn
eiic, omne igitur habens potentiam paftiuam
eftcorruptibik: quodfiquisdicat elfe quidem
in Coclo potcntiam ad efle, led squiuoce di-
ftani, qu3£ non fseparatui ab aftu. dc qua loqui-
tur Anltotelesincalce Iibride inteipretatione,
hoc cerrc nihil eft j quia hcetfitcumadu, ta-
mennobisiatiseftoitcnditreeameflrepotrefine
acl:u,quumfit poientia contradiftionjs. PofTu- Quartt*^
mus etiamadhocconfirmandumfumere argu- argtime'
memum ex verbis Ariftotel. in2. Metaphyfic. tf*^'
context.50. vbi dicit, motores Cceloriun debe-
reeiielinemateria,& hanc aft^ertratione, quia
debcnt cfle iubftantise fempiternae; contidc-
randumemm ett, Ariftotelem nondiccre,qura
dcbent mouere pcrpetuo, fcd dicere, quia fle-
bent efle iubftantiae lempiternxj fignificat er-
goneceiiariumefle,fieficntinmateria,vteffent
corruptibiles : eaiem itaque ratione argumen-
temur de tbrma Coeli ; nam fi de hacargumen-
tumAriftotelis inualidum eft, de mciibus qu»-
, quemotricibuseftinualidumjigiturnecetreeft
formamCoeiiclie-corruptibikm, quum fit in;
matcria, & huiusritionemiaaaadduximus re-
ccptiuum enim dirigitur anatura ad proprium'
receptibile dillindum ab eo eflentialiter , quia.
nihiirecipit fcigiturneceflTeeft vtrefpiciat il-
lud tanquam potentia libera, & aeque refpi"
cicnsvtTamquepartem contradiftionis.. Si ve-
ro Thomas dicat, Anftotekra ibi negare fo^
lammateriam iuferioium>qus eft materia ge-
nerationis, & dehac validum eiTeargumentum»,
quia forma inhserens in tali materia non po-
teft clle iubftantia fempiterna; vanum hoc
cft, fic enim debile, & mutilum manebit argu-
mentuni Aritbotelis; eo namque oftenderetur»
motores Coelorum non effe in tali materia,
qualem obtinent inferiorura corporum for-
mae, ied non abtolute oftendereturj etFeabQ-
auii mateiia abiuaiios, hoc autem aduerfa-
l $ tur

3/5

Jacobl ZabarcHa; Patavini

2-76

tur confilio Arlftot. quivmucrramdemonftra- A net, ccnfuitAriftoteles, clemetitnfne.l ratione QuorTn

tioneir. Caccrcvult, & orrcnciere motores Coe
lorumab omniprorfus materia elTe abiunftos,
nullo cnim pifto concedcrc eos efife formas ,
ccclcftemmateriamintbrmnntes,nimirnmpro
ptcr naturam potcntix palTuix^quam diximus
gEquercfpiccrevtramquc partcm contiadiftio-
nis : quodveroillidicunt, formam Cocli fuia-
rc totnm materiseappetitum, &: totani eiuspo-
tcntiam admiplctc, repugnat proprix condi

motum rccipfre a gencrante, iquatcnus gene- dQe^en
rans dans formam, datctiam motf.m , qui eam fuma^
confoquitur; idcoclemenium; funulatquecft neram
genitum, fibi fufficiens cftad fc mouenduabfq; mouea
opegenerantis, dummodoanulioin-.pediatur: tnr-,^
quiaiiullaeftaliagcnerant-ismotio, quam pro- qt^&trio
dudio formse; ea autem ceilat cxiitente for- a/uafi
ma 5 tunc igitur motus elementi formam infe- m^. '\
quitur vt cauiam, non generans, quod nilam-

tioni potentia: paffiux, hanc enim non adim- B pUus agif. quamobremncgari non poteft (^id

plcnt niftformscontrariae, hscaurem nmul ef-
fc nonpolllint: quare femper m.met in mnte-
napotentiarccipicndifcrmamconirarinrn ;ea-
GL!cpotentiaquum (Itnaturalis, non poteft ef-
fc fruftra, fed aliquando ducetur adadum .Pof-
fumus ctiam co'ntra hanc fcntcniiam hcc ar-
CTumento vti : fi Corlum prrner animam motri-
ccm habetetiam formam informantcm ,certe
illaformaeftnatura,proindeeftprinc;nuraali-

Salutio

Thotni-
Jiarutn

g»AttO

jolutto
at*.

que nos alio in loco tuftus demonftiabimusj
form.asclementorumcflcapudArjftotel.ctiara
principia motusaftiua, eftenim repugnanrifli-
inum naturze formsevttcr fepatiatuf, necali-
quid agat, (cwyx. ptr accidcns patiatur,per fe vc-
ronecagat,nccpatiatur,fed litotiola : fcrma i-
oitur Cow.li, quam illiponunt, longedeterior-iA
let formis elementorum, fi folum patercur,
quumillxetiamngant: velftvclint, Ccelum m

cuiusmotus, atnullius 'morus poieftuf.eirin- C hoc {iniile cire ekroentis, opoitct fuperuaca-

cipium, crgo talis formain Ca-lo ponend;! non
eft:conlequentiamprobarenon opo.iet, claia
cnim citapudAriftotelemm lecundoPhyiico-
rum, nec vUuseam ncgare poct:il , quia iorma
materiaminformans, &conftitucns corpus a-
Uouodiiaturalc, cft ncceliario ilUus corpoiis
nstura, & principium naturalis motus m eo; ab-
fonumenim ei^ rationi, fonramalquam elle
otiofam : confcquentis autem ialirLas faciie
oftcnditur, nulliis cniminCa'lodatur motus^
laifi circulavisi huius autcm caulaefFectnx eft
mens illa abiunfta amateria,nonforma infor-
mans materiam Cali; crgo n-.Ui.sremanet mo-
tus.cuiuscaulapoiiit cfle illaio ma; cft igitur
oriofa, 5cnulIiusmotuscaula. Scdmeminimc
aliquos Thomiftas aadiuiirc ad hoc rclpon-
dcntes, naturam ab Ariftotele dici principium
motus non Iblum aftiuum , fcd etiam palll-
uum,idcoquefofmam Coeli catcnus ellcnatu-
ram.quatenuseftprincipium motuspafliuum,
Ciiinoncftprincipium aftuiumj hoc enim vi-
detur A.riitoteles deformisquoque elcmento-
rum proruliffe incontextu^z. oftaui Phyuccr.
dum dixit elementahabere in fc pnncipiu mo-
tu5,non quidem agendi, fedpaticndi. At hoc
dici nonpoteft,neque eis h:?c cum elementis
comparaao luifragatur, imo fententiam no-
■ftraai maxime connrmat, vt mox patebit tum
cx iis, quse de Cali natura difturi fumus , tum
ctiam maMme ex iis , qua pollea dicentur de
grauium & leuium motu; tunc pauca pro oc-
cafionc dicere iaiis crit : certum cft, oilicium
formxe{leagere,marcrijeautem pati, imo nec
formam pu- ie pati , led pcr accidens, & pro-
pter maccriam,cui iunclaeft; itaquc abfurdif-
iimum eft, poneretormam.quoe nihilagat, led
patiatur folum : quod vero ad clemcuta attJr

D

nenm elTe mcntcm illam motricem:quemad-
ixiodum enim gcnitumiani ekmcntum,vtmo-
uea '.'r, ni.negcc amplius gcnerante, qiiia mo~
tusnaturalis K-iamijl-.usioimainfequiriir j ita
quuiii Ccrlumnunquam fitgenitum , Itdapud
Ar ll" iemperablolmum,&pcrfc£iumc.\tHcrit,
dcbcrei moius in orbcra mfcquiformam illam
iaui csiitenicns ;nccind;gi re intclligentiamo-
trice,rjUcmadrnoaum elciiicntun- genttumnon
cset aijipiuis gcne.antc; vcl igiri.r fuperuaca-
nea cir mcns illa morrix, vel lorma Cceli eii

ioiiobilior foiinis elcmcntorum.

o

Tropria confutatio ofinionis Tboin<e,
Cap. IV.

VRge;ur etiam v.raque fcntentia propriis
dKiicuitaiibus : namThom:s-opinio,c]uod
Calum conirtt cx maicna & ioima eam in-
fv>rmantc, quaematcrialitdiucrfa amatcriain- I^f*»*»
fciiorum, cft alieniliima ab Ariftot. qui prse^ ingum
terp imammatcriam , cxquainferioracorpora tum.
c5itant,null3maliammatcriam cognouii qux
habcat potentiamrccipiendi fbrmamdc gcnc-
re lubltantisdantemeile; nam ini. HbroPhy-
ficsaulcultaiionis primam rerii materiam in-
uenit, prxter hanc nuUamaliam in librisfuis
vfquamconiidcrauiticrgonullafuitAriftot.co-
gnita: addc, quod fi Calum talcm matcriam
habcrer ; debuillet maxime Ariflote!. eam con-
fidcrareinprimapartci. Iib. deCalo,vbi Cali
naturamfibi declarandampropoluitiibitamcn.
apcrtencgatCcelumhabercraatcriam ; quodfi
folam iiiiciiouim materiamibi negarcinCoe-
lodicatur.omninotamcn cxpiimere dT^buit a-
IiamniCalo cliemateriamdiiicrfamamatcria
iufcnorum, fi taiein matcrum in Ca-lo cfle exi-

fluaauif

^77

dc Namra Cc3cli Libcr.

27S

und/i

ime-

■tms

ftimauit; attamcnnullam huiusmoch matciix A
mentioncm co in loco fccit. Vti piactcrca ad-
ucifus Tliomam poinimusargumciuo iF.gidi; :
matciia ilia Cocli , fi (ccuadum fc ab/qjCocli
ioima coiifidcrciur, uon cftnifipurapotcntia,
quianulium infeadum includitjclliguuripfa-
mct matcria cor^iorum inicriorum , quiapura
poteilas a purapoicftatc nuUo diicnmmcdilii-
d;-t, fi-juidcm diftinrdo iit ajjadu, vtait Ari-
fto;el. incontext. 49.feptimi Alctapl^yfic. Ncc ^
diccrcThomas potclt, earum dilci imcn in hoc
ciic conftuutum , quod illa habet potentiam ad
folam Ca-liformaiU , hxcvero adrcliquas o-
mncsj nam omnis coardacio, 3comnis dcter-
minatio Hta forma, quare nccelleeft vtmate-
na Ccrlihabeat inlc ahquid a£tus, aquo eius
potentia ita conirahatur ad hanc formam , vt
non adalias, apura enim potentianon potcft
hxc detcrminatiotlcri : vcl igitur mareriaCocli
cftipfamet iaieriorum ma;cria , ficftpuia pote-
ftasjvelcftadu pcrlli;iihm iinc forma; fcd quif--
qnisnoc dicAt , iaten etiam debet, matenamil-
Iim nuUamformaindigetefedfLtaptenatura ef-
■fe a£l:a,qu2e ell: Aucrrois opinio.de qua niox di-
cemus. lliudprxterca abibrdum hanc fehtcn-
tiam confequitur, quod quum maliis gcneri-
bus cauiaruiTivna tautum detur prima m lin-
'• gulisjncauia materialiduse erunrprimse,qtiod
dicendum noneft , l^cd quum vnum tantum iit
abfolure primummouens , & vnaprimaiorma,
&: vnus vltimus omnium rerum iiais , ynam ^
quoque primam materiam eiic dicendum eft,
nonpiures.

Fropria confuratio opnionisAegidii,
Cap. V.

SEntentia quoque jEgidii facile reptobatur.
Priirum enim non namus ex hac , quam
ume- cx opinione Thomse , imo etiam multoina-
r, gis , infertur , Coelumeirecorruptibile, quod
indo£ldnaAriftot.eil: manifeftefalfum : dcdii-
cituc coniequens iiratutohocfundamero, quod
ancmine crudito viro negari poteft.cuilibet po-
tenti?epaiIiuaerefpondere in natura proprium,
&ipfi jequaium obieftum, adquodillaperl^ea
naturaditigatur, vtdicere folcmus potenuam
vifiuam habere proprium obie.ftum non qui-
demalbum, velnigrum. fedvniuerfum genus
colorum,hoc enim illi refpondct tanquim pro- ,-
priaperfeftio prcvprioperfcftibiii 5 quaiiea jum
igiturex .Sgrdtoeft,quodnam ut proprinm ob-
icclum potcntiae paifiuie matcrix & ;p ] zdx-
q.uatum; namfi eiuidem r.ui.nis cl: raueiia
Goeli , & materiacorpoiuin infcirio-rum , vripfe
opinatur,C!;rtepropr.unic:usob;edu!n noneft
foiai'ormaCceli,qu{ipo{]itmateriaaliasqno:.|;
Cormas vccipere i nec folse i ornise int eriorum,

quum poilit rccipercctiamformam Cali ; crJt
igitur proprium , & jcquatum obie^n^um quod
primura refpoiulct potentisc paifius mrvterisCi,
vniuerfum genusformnrum materialium,quod
omnes & Ccx'li,<Sc inlcriorumcorporuatvformas
compjeftatur : hoc conftituto, ficargumente-'
mur: poieniiareccptiuanon cxplcturparteali-
qua ii-ii obicfti, fed toto ipfo obicdo adaqua-
to . ei-.goforma-Cali non poteft totam matcrijK
poienii.}m adimplcre, proinderemanetinma-
teria poteiias recipiendi alias formas , caquc
eftpoccntia naturalis , quxnonpotcft cifeirH-
itra, fedaliquando dui:cndacftad aftuna ; er-
go nccciie cft Coclum aliquando eilc interitu-
rum j ideo vcrilfimum eft Auerrois diftum in
Comment. 20. priiui libri dc Coclo : fr Coelum
conii:aret cx materia &:forma non habenre
contrariiim, naturafecliretaliquidfuperuaca-
ncuni , & fruftra , nam forma iiia contrario csc-
rens, icrnareturperpetuoinillamateria» qua-
re matcrixpoceftas recipiendialiasformas tm-
ftra effet : nequealtcuiusmomcntieftid, quod
dicit jt;2,idi:is , formam Cceli ob fuam ma- Re/ponfte
gnam pcrfe^fiionemexplerctotam materijepo- u4e^'tdit.
tcilratem^tnampotentiarefpicienstotunigenes ConfutA-'
non poteft e.Ypleriiblaparte aliquailliusgene- tio.
ris : ratioquehuius veriiilma ailignari poteftj
quoniam id, quodalicui naturak , atqueeiTen-
tiale eft , non poteii: ab vllo exiraneo variari , &
imiTiuiari; ciientialisautemeftipiimaterisepo»
tentia libcra ad omnes formas ; ideo etiamfi ^
forma Coeli fccundum fe carens contrario, &
incorruptibilis ftatuaiur , non ob id potis cft
inaterixnatuiamimmutarc;quamobrem duo*
rum alterum fequi neceiTe cii ,' aut diiTonaiv
tiam elie in rebus naturse , nec fibi conueni-
enter r-efpondere formam , & fubiedam ma^
teriam,ledinanemprorfus, &fuperuacuamef-
fe materisE naturam , &: aptitudinem natura-
lem; autconceiTa, vt omninoconcedcnda tft,
ea c-onfonantia, Cseleile corpus aliqurnio ci'
ic inteiirurum , peilique eius form:im poire a
forma contraria , iuxtaAriftotelis fci teiti?m
claramin lib. delongitud. &breuit. vi x, raa-
tcijam habenti neccife cfc habere con^rraiijm ^.
quo fit , vt omne habens materiam iit corru-
pribile: fic etiam in primo libro de ortu & in'
teritu, contextu 22. & 43. inqutt Ariftotel. ea,
quse mutuo a<7unt & patiantur , conueniunt
in marciia , & e conuerib illa , qus i.n: mate-^
ria conucniunt , neceiTe eil: vt mu.uo inter fc
patiantur, &agant, & vnius matena pcirit al-
tcrius ioiroamrecipere. Et incontextuisS.pri^-
mi libri de Ccelo, inquit Arift. materiam haberc
potentiam ad oppofita , & eile caufam vt resfi::,
&non fit, quofit, Ytomnehabens materiapof.
fitnon efle- Qnndautem lalfumfit, &abionum
ratioiiiid, quod itgidius dicit, formamCceii

ob fuarxi

179

Jacobi ZabarclljB Patavini

280

obfuamnobilitatcm fatiarc totam potentiam,
totamqueappctitummatcrix, hoc argumcnto
ofVcndipotclt ; quia hocidcm cueiiuc debcrct
inaliistormis, vtformanobihor vicesgcrcrct
omniumformarumignobihorum , & cxplcret
totampotentiamadeas; igitur formahominis
cxplcrct totam matcriaepotcntiaadomnes in-
fcriorumfaltemcorporumformas,proindcho-
mo quoquc eflTct incorruptibilis , quod tamcn
Seiuniu falfum cfTe vidcmus. Vtor etiam contra JE^i-
0irgumen diumtali rationc : fi maieria Coeli>& materia
tum, iiafcriorumcadcmeft.&ciusdemrarionis ,CTgo
compctitcidcfinitioprimxmatcrixab Ariftot.
tradita m calcc primi Phyficorum , itaquc mate-
ria Coeli eft primum fubieftum, ex quo fitali-
quid,proindccx ea gencrari aliquid pote ft,qua-
re Ccclum cftcorruptibile; debetenim definitio
illaeiretalis , qvxce matcriceeftentiam dcclarct,
proinde omni materiae compctcre debcnt illa,
qujeineadefmitionefumuntur; nec dicendum
eft, primammatcriam ibidefiniri prout eft in
corporibustantuminferionbus.quiafic defini-
returperaccidentalia, quodmimmediccnoum
cftiquoniamigiturconditioeffcntialismatcrise
cft. vtexcapoiritaliquidgencraii; neceftccft
Cceli quoquematenam cadem conditionepar-
ticipare : attamen habcmus clarum Ariftotcl.
tcftimoniumini.Phyfic.contcxtu57. & 68. vbi
alfcrit, fe de caducarum tantummodo rcrum
matcrialoqui: quoniamigiturCoelum ccnfuit
• cllejeternum , non potuit exiftimarc materiam
Coeli, & matcriam mferiorum emsdem cflc na-
turce ,&:raiionis;imoetiam aperte ncgauitclfc
inCoclo matcriam ,vt lcgcrepoiTumus incon-
tcxt. zo.libriprirni de Coclo ; quarc fcntentia
jfegidij inphilofophiaAriftotcL concedi non
potcft.

DecUratio & comprolatio opinionh
Auerrois. Cap.VL

EX hoTum dogmatum confutationc manet
probata opinio Aucrrois.quam veram cfle
puto, quod orbis Ccelcftis fit corpus fimplex.
nonconftansexmatcria&forma.ca vcro tan-
tumratione ex materia & formaconftet, qua-
tcnusintcUigentiamotrix diciturforma.orbis
Ycrodicimrmatcna, qujenonhabctpotemiam
ad cftc , fed folum ad vbi ; quam fcnrentiam fe-
quutuscftScotus in 2.Sentent. diftinftionc 14.
qusllionc prima : hanc diffule dcclarat Aucr-
roes in fuo libro dc fubftantia oibis , & cam fatis
manifeftecoUigimusex Ariftot.pludbus inlo-
cis, nam in contextu 138. primilibridcCoelo,
iiiquit, raateriam efTe cauiam vtres fit , ^ non
fit,quod idcm dicitin 13. primi tie generationc :
matciiaruigiturprsditam potcntiaad cfTevuIt
habcrcpotcntiametiamadnonoflfe i quomam

A ca cft natura potentise pafliux, vt fit potcnti'
contradiftionis,& monOrumcft inphilofophia
Ariilotclis , ponerc matcriam , quse habcat po-
tcntiam ad dimidiam tantum contradiftionis.
ad Iblum cftl\nonad noncffc : ncquc cft quod
aliquisdicat, Ariftotclcm ibi loquidcfola ma-
tcriainfcriorum , nam vniucrfc dcmatcria lo-
quitur,quiim agatibi demundi a;tcrnitatc, quac
prsecipuc in CccU aeteinitatc confiftit. Clarius
etiam Ariftotelcs oftauo diuinorum contcxtu

^ duodccimo , ioqucns de cognitione rcrum ex
cognitione cnufarum fuarum, inquit, efle rcs
cognofccndaspcrcaiifas , quas fingula^habcnt,
& in eis numerat caufam matcrialcra;fcd ft"atim
Coclum cxcipitdicens non omnes fubftantias
naturales habercmatcriam, quialbbftantise na-
turales jeternse vcl non habcnt matcriam. vcl
nontalem.fed folumloco mobilcm : nullami-
gitur aliam matcriam in Coclo conccdit, mfi
quaelocotantum fitmobihs, h:?cautcm eftcns
a£lu,c[uianonmoueturnifiid, quodaftuexi-
ftit:atinate!ia,quxrccipitadformamiubftan-
tialcm& cuiuspoteftas talemformam rcfpicit,
nondiciturloco mobilis, & hanc ibi Ariftotcl.
in Carlomanifcftencgat; imoetiamii camibi
non exprcirencgaret ,omninoneg.Tta intclligc-
YCtUTiliiblummodonominavanon iUifTct; quii
cnim loquatur ibi Anilotcl. de rerum cegni rio-
ncperomnes iuas caiiias, non re£le fcciilct.fi

■pj intcrcoeleftiscorpons caulashanc quoquema-
teriamnon nominallct. Sed clarilTima cft Ari-
ftotel.fcntentiain^.Mctaphyfic. context.17, vbi
apcrte dicit , omnem potcntiam paffiuam cflc
oppofitorum,iaeoqncnu!lam in Cceloeflepo-
tentiam paiicndi , niii rcipcdlu motus iocalis.
Et 12. Mct.iphync. coniei^t. 10. inquit, omnia,
quje mutantur,habcnt matenam, icd diucrfamj
nam & icmpitcrnorum, qus loco mobiliafunt,
eftmatCTia, att3mennongencrabilis,fcdvndc
quo, id cft , mobilis dc loco ad loctim : omnem
enim matcriam ptitauit habcrc priuarioncm
coniunftam;priuatioiaitcminCa;lonuI]ano- -'J^CV.
tari potci>,mfi rationeloci,quiaSoIin hocloco eff />r
cxiftcns habct priuationemalteriusloci, & po- uat/c
tentiam exiftendi in illo. Qmim igitur folam //«»«
loco mobilcm materiam in Coelo Ariftotelcs cf,
ponat; loco autcmnonrooueaturnifiid.quod
eftaau,& Calcftisorbisfitid.quodmoucturj
absque dubio putauit Ariftotclcs , nuUam in

^ Ccelo efTcaliam materiam, niflorbem ipfum,
qui eft matcria per fc attu, neque cx alia matcria
conftat.

H

Cracorum opinio de materia Cceli,
Cap. V 1 L

M.C, qnam diximus > AuciTois opinio,
Qi3ec«^ruin quoque fere omnium fuit,

fiicae J»

^81

de NatPira Coeli, Libcr.

zSz

fircftc corum vcrba intcllig.mtur ; in iis enim A
errai e lacile pofllimus, ni(i hac diflinftione vta-
mur: Ctclum duobus modisiiccipi poteft; vel
enim ruijiitur Coelum aniniAtum, lioc eft, or-
biscumanima eius motrice; vcl furnitur (bius
orbis.feclufa anima: quando ieirur Graeci di-
cunt , Ca^lurn ex materia & fbrrna conftare,
femperaccipiunt Coclumanimatum , & orbcm
vocant materiam , animam vero yocant for-
mam 5 & materiam illam dicunt loco tantum
efiemobilem; orbem vero fecluraanimanun- B
quamdixerunt efle compofitLim , fed flmplex
corpus, & rftateriamfimplicem cfll" voluerunt,
nullaex parte ab Auerroeinhocdiflenticntcs;
nuilam enim matcriam fubftantiali formae fub-
ie£Vam Grsrci cognouerunt , nifi quse pqtcfta-
tcmhabcatiiheramadoppofita,quam Ariflio-
ttlis fcntentiamfuiflcdiximusitalisauicm po-
tentiain Cocio poni nonpotcft^, quin Ca-lum
iniciituiobnoxium ftatuaturjtalcm igitur ma-
teriam Coelum non habet , luxta Gjaecorum C
fentcntiam. PoflTcmpluracorum didaconfide-
rare,&: oftcndcrc hanc eorum fuiffc opinionem, .
fcdcuitandaeprolixiiatis gratia, dimifla verbo-
rum ipforumconfideiationej.fatis erit m prae-
featia notare qujedamapud eos prsecipua loca,,
quxquisque pcr fe lcgere, & confidcrarc po-
teft. Thcophraftus , refcrente Simplicio in I.

I^^if context. lib. i.Phyfic abfolute dixit,omniana-
turalia ex matcria & foima conftare, quod de
folisiaferioribus, quoriiprindpiain libroprj- ^
moPhyficorum qu-.ieruntur, intclligendumcft;
quod .iiCa:lo quoqucdiiJ^umiiludaptari veli-
mus , comodo, quemprsrdiximus , eft-'intcUi-
gendum,vt orbem vocet matcriam . animam
veromouentemvocet formamjhoccnim apud
Grjecosinterpretcsmanifeftum. fuit , &c nuUas
corum* dixit, orbem,fcclufaanima,aliam. for-

■an- mam habere. Alcxanderlibroi.quarfl;. natural,
cap. 10. & 15. inquit, efl.eir).C;xlo materititn di-
ucrfaerationisamateriainfcfiorum, &idcm. in- ^
tclligit, quodAriflot.fcmperintcllexit,ncmpe
materiam loco mobilem , & orbem ipfum Coe-
lcftcm : idcm dcAlcxandro colligiiur ex ver-
bis Simphcijin2.Piiyficorumcontextu69. &in
2.dc Ccelo, 17. & 41. idemkgimusincommen-
tariisMctaphyfic. fubAlexandri nominceditis,
Ubro9.commcnt.18. & libroi2. commcnt. 2. &
20. & 34.iuxta Alcxandri partitionem, vtiicor*
pusipfum, quod in orbcmfertur, inquit efl^
materiam, &c!ementum, quodmateriac infe- F
riorumcorporum proportionercfpondet ;mo-
torcm vcro immobilem inquit cfl^e ipfius Cocli

22^. fcrmam. Hsec eadcra Ammonij fcntentia fuit
incalce quarti fcgmenti libri de interprctatio-

^;. nei&Themiftij in 3. contextulibri 3. Phyflc. &.
clariusin2o.lib. I. deCalo,vbifententiam A"
riftoteiisdcclarans,diccntisCoelumne<]L"e ma-

tcriam habercnequc contrarium.inquit Ca*lc-
ftecorpusnulluni habcre fubieaum : Calum
cnimdum vtanimatum fumitur, habct fubic-
£tum , ncmpc orbcrn animas calcfti fubftan-
tem j at corpus ipfum calcfte fcdufa anima,
quod ibi ab Aiiftotclc confidcratur , nuUum a-
liud.cx quo cOnftct,lubic£lum habet:quare ma-
niicftaibicftThcmifti)fcntcntia,imo&Ariflo-
tclis; quicoclcftiscorporisnaturamibicxinfli-
tutodcclarat. Simplicius mantfcftiflimc hanc S/mp//-
fcntentiamfcquutuscft,Ytapudcum patetinli- ^"^-
bro i.Phyfic.08..1' in 2. Phyfic. 71. & in 8. Phyflc.
79.&ini.dcCa;Io 5.&20.& 22.1amblicus quo- ''^''-^'^i'-
queinlib.dcMyfteriisA-oyptiorumapcrtcdicit, '^-
Coclum efli lubftantiam limi.hciflirnam,& o-
mni matcrise & forms compolitione carentcm.
OlympiodorusinProamiolibri^.Mctcorolog. oljmpfo-
inqijiit.Calum&clcmcntaefle compofita: fcd dorta.
non intclligit fccundum candem compofltio-
ncminamCoelicompontioncmdcnotatcfrecx
orbc,& anima mouentc. Michacl Epheflus Alc- Mjchael
xandrifc£tatorini.cap.i. lib. dcpartiuusanima Ephefim.
liuminquit,nullamefl"einco.^lomatenam,nifi lo. Gram
locomobilcm.SoIusIoannesGiammaticusali ni<ittciM.
tcrfeiiflircvidctur, fedciusfcntcntia noneftdi-
gna coi\(ideratione ; nam AriftoielisdeCalo
opinionemimpugnauit, «^ oftcnderenixuseft,
Calumcflenatur3e.elen(icntaiis, & corruptibi-
lc,tcftaturucIoannc Simplicius 8. Phyficor./p-
& lib.i.dc Calo 72. quod dixerit,formam Coeli
habcrepriuationcm oppofltam : contrariumta-
mcnaflercre videtur in Ub.i. Phyf 68. fcd quum
deferathac inrc Arrftotclem.nulla cftnobisi-
pdushabendaratio, qui hac dcreiuxta princi-
piaphilofophiae Ariftotciis difputandum pio-
pofuimus..

Difiinctio dMpliciiform<e. Cap^lIXl-

VT i!la,quKii->c^G.ntrariumaddudtafuht,ar-
oumcntafoluantur,fciendum eft, formam.
fcu caufam formah-mfumiduobusmodis :ac- Forma.'
cipitur enim vnornodoproillaforma.quscft <////>//£■'■"
alteraparscompoflti, & rediftmguitur amatc- terf*^*'
ria , in qua inhxrct ; hac rationc corpus Coe. tur.
lcftcfeclufaanimarnouentes ncc formam ha-
bet, nffcmateriam , nempe quss fint diiaepartcs
rcdiftindae, ex quibus iunftisCaleftecorpus
conftituatur : altcrqmodo fumitur forma pro
efTentia, fcuquidditaterei, omnisenim res ha-
beteflentiampropriam, &proprium quid eft}
hoc modo ctiam coeleilecorpus feclufa anima.
habet formam , hoc efr , cflentiam propriam.
Harum igitur duarum acccptionum illud eft
difcrimcn , quod priori modo accepta forma di-
ftinguiturreamateria, &acompofito : qucm-
admodum cnim aliud eft forma , aliud matcria?
ita aUud cft fornia,.aliud forma & materia fi-

rnul

2S3 Jacobi ZabarcllafPatavini 2S4

ir.ul iunflac. Atde forma accepra pro quiddi- A ccmporiti, ita nec nomine materi£Em3teiiam

d;ti.vs db tate fecus efl:; quandoque enim fo!a nuione di-

eo d/Jl/x- fiinguuntur qudditas, & id, caius eft quiddi-

gt/atur, tas.quandoque etiam nuUo modo; in lUis e-

c:f/iif eji nim', quae funt abiu<fla a matena, idem pror-

(jutddt- fuseft quidditas,atque id,cuius ePcquidditas;

tof. quumjcnim nonhabeanteffefenfile, fedfolum

elie intelleftile, inhisquidditasab eo, cuiuseft

quidditas, r.ecre, nec ratione diftinguuur : in

h.ibcntibusautemmateriam, vbi necefletft ra-

illamintclligere,qu2eeitaltera compofiti pars
diftinftaaformajfednomine formaeremipfam
totam intelligere vt habentem eiTe intell^ilile,
&nomine materix eandcra rem vt habentem
efle feniile, ac demonftrabile; ita vt hare duo
nomina,foima & materia, ibi fignificentquid-
ditatem, & hribensquidditatem^quaeidemlunt
re, rationeautcm diftinguuntur-Zeftautemtri-
ta apud Ariftotelcm hzec maten^e acceptio, vt ■^■'^*^

tione diftingui efte fenfile, & cffe intelkftile, S materiam fumatnonproea; qus fubiiciturfor- ^^i^'

diftirguitur etiam ratione quiddiias abeccu
ius eftquidditas,retamenipfaidemfunt, vt A-
nftoteles docet inlibro feptimo Metaphyfico-
rurr»,contextU2o. & 21. nam quidditati homi-
nis nilaliudinrebusrefpondet, nifihomoipfe.-
nii uiimaliud eftquidditashofninis, quamfor-
mahotTiinisin materia propria, Sr eam fignifi-
camus per hominis definitionem, quancio di-
citnus,homoeftanimalrationispartieeps 3 dif-

mse, & e.x qua fitaliquid,fcdpro fubftantiaipfa ^'^-
corporea cxna animam exift-ente, & ftnfili; f'"/
hoclegere ap^d Simplicium pofTumus in pri- fif-»
nioIibrodcCoel''o,contextU22. 6:9^, cuiujfver- dem
bahi^ciccenlereopcrz pretium. non eft: ObidT^^'*^
ncn ablque ratione Giseci interpretes in Iibro
fecundo Phyficorum, contextu vicefimo fcxto,
& fepcuagefm-io pnmo Coelum yocant mate- Cah
riam'iormaicm,& formaro mateiialem; eft e- <^fi >

ferunt autem fola ratione, quia dicitur homi- C nim materia quajdanj aciuperfeipfam, & par- ''/^

tic.pat modo quodam tum mateiise^tum for- '^^^^'
mseconditionjbus.foima-quatenuseft zQ.\ioct fi^'"
fe, iTiateriae vero quat>nus eft ccrporeum, & '^^^'
fenfile; qiiarnobrem eft resincellcailis,quate- ^t^'
nuseftformai 6c reslcniiljs, quatenusclt mate-
riaj&cft maitnahabcnsloimam, & torrea, in
iT-.ateria, ablq: re;i. i d^f.ii cTiionc iiiateri». & for-
mx; quare app.n.ui ^ .; :cft & habens fbrmam,
&habtnsmatc/j9jr>, cxj^ola diihnci J.cue ratio-

SoltitiQ a;\

nis quidditas, quatenus mente concipitur, &

intclligitur, homo autem extra animam exi-

ftens,.qui fingulavis, &; fenfiliseft, dicitur hon

quidditasjfed habens quidditatem; eft enim res

denionftrata & reftricta ad has conditiones, hic

& nunc, & ad accidentia, ( vt vocant ) indiui-

Guantia, quse infequuntur nexum hunc rea-

km f ormse cum materia ; fingularium enin: cf-

fedicuntur ipfaequidditates^necquiaidemfint

homo Sc hominis quidditas, nugationerrvcom- D nis, quam modp dcc).araujr£.us

mittimus,<iicendo hominem habere quiddita-

tem, quafidicamusipfumhaberc feipfuni; ete-

nim advitandam nugati( nem, & r mnem ab-

furditatem, fufficit diftinftio ratioms : patct

hoc indtfinitione, &definito;eftenimiden-> le

homo, atquehominii. dcfinitiojtamendicinius

hominem habere definiiionem, necvllamnu-

gationem committimus, quia diffcruni^ratio-

ne. Qui^niam igitur coeium ell'indiuidiium

materiale & fenfile, & demonftratum, nccef-

fe eft vt ratione diftinguantur Coelum,& Cce-

liquidditas, idque fignificauit Ariftoteles in

contextu nonagefimo fecundb , libri primi de

Ccelo, dicens Ca;lum efreformam, & hoc Coe-

lumefreformamin materia; non enim accipit

ibi formam pro ea, qus eft altera pars c«mpofi-

ti, fed pro quidditate rei materialis,qu3ealiud

eftvtfenfibilis, aliudvtintellcailis^ideoquan-

doabfolutedicimus Coelum^dicimus rem in-

telledilem, & quidditatemipfam ; quando au-

teni dicimus hoc Coelum, dicimus rcm fenfi-

lena,acdemonitratam,proindequidditatemin

raatcria, & idquoJ appcllatur habens cniddi-

tatcm,namhoc Ca;luni;fcnfileeftia,cu,useft

toima accepta pro quidditare: id^o uon cil:

ignoiandum, Anftotclem ibi, ficttti ncmine

forma; jion txxtclligit illam, qua: eft altera pars

ifnnitoruni Thbnid ©^
icli-. C<c/). IX.

■Rcumenta Latmcrum~, quse antea addu-
.mus, per ca, qus: freiodo dida funt, fa-
cjicioluuntur;namadargumentum Thoms fi -^d}
maior propofitioianomodo intelligatur,djci- «^^
musTotuu, conccdi pofie; nam maior erat; o- Jww
nine quod extra animamaducxiftir, autefiar/»'-^'
£i:us,authabens aftum^ihqua fi fumatiu acliis 'um.
lata fignificatione, prout complcditur & for- •
mam, quaeftaltera parscompofiti, & formam
proelientia acceptaoi, vera eft propofitio:per
eam tamen non oftenditur, Coelum cffe com-
pofitum, fedfolumoftcnditur, Coelum habere
aftuni altero duorum modorUm, ncmpe vel
foriiiam, quseeftaltcra pars compofiti,vel for-
mampro quidditateacccptam : fi verofumatur
aftus proprie pio forma, qux efl: altera pars
compofiti, ncganda eft illa maior; dicimus e-
nim dari aliquid, quod nequeeft talis forma,
nequetalem formamhabcns;huiufmodi enim
efle dicmius coLlefte corpus : quaiem fufficiens
eft h£c Thomae diuifio, quum dicit, omne cxi-
ftensveleffcaautalem^vel habere taleaaum:
quodfi dicat, fe inhocarguaicntono eUentiani

iclpi..

me-
T-ho

cu-
Tho

^.

2S> dc Natura

rcrpiccre.fedcxiftentiam.qureeft quiddamad-
diLumcireiitiae, adlmc eadein rerponfioncvte-
murificiitenimforma cfteflcntiareijita dat ct-
iam ailu ex-iftcrc, nec magisfbrma parsaltcm
compofiti > quampropria quidditas rei nmpH-
cisjnamcorpiis ca.-lcftceft matcria exiftenspcr
fe , quoniam ex fua natura proprium liabet
cofnplemcnuim , quo exiftitadhi fuic ope alicu-
iuscxterni : quoniam igitur Ca-lumcft indiui-
duum ada exiftens , dcbct efte aut purus aftus,
auihabens adum , non eft autem acVus, ergo
habens aftum , nonquidemformam re diftm-
ftam amateria,fcdpropriameftcntiam, &pro-
prium complementum , quo (Ine alicuius ope
eftaptum perfe adu exiftv;re 5 intelligo autcm
proprianicomplemcntum. ,non rationc opera-
tionis , fcd ratioae folius eiTe ; quemadmodum ^
enimnauis noneft apta perfeoperaridne nau-
ta, itancc Ccelum fine anima mouente; atra-
men cxiftit nanispcr U-ipl^im frne openiiutae; fic
igitur & orbis Coeleftis talem habet naturam
& eilentiaQi, vt GnealicmusadiTim;culo perfe
exiftatadu. Patetigitur, ho.c ^rgumento non
oftendi , co;lefte corpus conftare exmateria &
formarediftindis : nam fi hoc ita probari pof-
fet,facile Ariftotelifuiffctinprimolibro Phyii-
C3E aufcultationis demonftrare , naturalia cor-
poraexmatcria (Scformaconftare, dicendo,ci--
mne quod extraanimam adu exiftit, autefta-
ftus , authabensaftum;nonfuilkttamenargu-
mentum Ariftotele dignum, quia vanum eft , vt
oftendimus. Sic etiamfoluendum eft argumen-
tum, quodThomiftae fumunt ex A;iftotelein
contextu 12. libri odaui Mctaphyricoium, vbi
dicit,Coclumhabere materLam,fednontalcm,
qualem habent inferiora corpora; Cc eniaili-
gnificarevidetur, Ccclum eife compolitum, &
exmateria , & forma conftare, qaoiiiam rsihil
dicitur habere fcipfum ; quarc H Ccslum hal^et
materiam, noneftfimplex materia. Nos vero
iamdiximus,tritum& vulgatumefle in philo-
fDphiahuncmodumloquendijhoc habet hoc,
ctiam absque reili dirtmftione haben.tis , & rei
habitsE, ficuti quando dicimusaliquid habere
definitionem. Dicere etiam poliii.mus , Coe-
lum,quatenus eTt animatum , elfe vere compo-
ficum, &itahabercmateriam &formam re di-
ftindas;habetenim mentem mouentem, quae
'eftinftarformae, & orbem , qui eft inftar mats-
ri3e:quarenulliusroboris eftargumentum hoc.
Ad aiteram.vero partem argumenti Thoms&
noneftopus refpondere; hoc enim conftituto,
quodorbiscoeleftis non (It compofltus , fed fit
materia per fe adu exiftens , concedimus cfte
materia diuerfserafionis a materia inicrioruni=
Ad argumentum itgidij fumptUm ex coutext.
<>z.libriprimide Coelo , fi formam fumatpro
quidditate j,& matexiamiUirefpoadentem , lic-

Cocli JLiber. 286

A u t antea declarauimus , dicimus totum elTc coa-
ccdcduin;quiancceftceft,vt omneindiuiduum
fenfile habcat fuam quidditatem , ratione di-
ftindam ab habcntf quidditatem , quod ibi vo-
catur matcria: at ftintclligatfbrmam & matc-
ri,im,qua: finr duae pnrrcs compofiti re diftin-
£ta:,ncgandacftpropofitio maior;non eft enim
ncccflarium , vtomne indiuiduumfcnfile con-
ftet exmatena & lormare diftindis,ncque hoc
vultibi Aiiftotelcs, vtcuilibct eum locum &

B fcopum philofophi confideranti mauifcftum
cffe potcft: hocigiturargumentonon oftendi-
turidjquod-'^3idiusprobarevulr.

Duh'ia,quAofiendiint ,in Ccelonon eJfeNa-

turam, &varia hac de refe^ten-

tU.Cap.X.

SVpereft,vtconfidcrem.us,anin Co^Iofit na-.
tura, &tak principium motus , vt Coelum

C quoque fub dcfinitione naturse cbntincatur :
noil vidcturres hseccarercdif-Bcukacejfivera li-
lafunr.quKaliasdenaturadiximus; nam fina-
tura cft iolaforma.materia veroperfe non eft
natura, fcd folum quatenus habet poteftatem
recipiendi formam, quae eft natura, hoc eft,qua-
tcnus eit idcm poteftate , quod forma adu , non
vidctur Ccelum habere naturam ; nam intclli-
gentiam.aqua mouetur,non poflumus natu-
ramappfjllare, quumfitabiunftaamateria, na-

D tura vcroGuiusq;reidicaturpropriaciiisforma,
quseipfam conftituit, & materiainformat : que-
admodum enimnauta no diciturnatura nauis,
itanecanimaCoeleft-is dicipoteft ixatura Cceli,
fed eft fupra naturam : ob id Arift. in 4,. context.
lib.2. Phyficoriim , dixit naturam femper eflTe in
fubictto,forma enimmaterialis inhseret fubier
dae •i.ateri3e,quarainf6rmat,acpcrfpicit: anima
vero Coeleftis non eft m orbe vt in fabiefto,
quum fitfubftantiaperfe exiftens , & abiunda a.

E fubftantiaorbis, licetiili gubernando aififtens.
Scdnequeorbis videtur poireappellari natura,
quuru tit fimplex materia,fifola forma eft na-
tura, materia veroperfenoncftnatura,fed per
forroam-, qtiamrefpicit;orbis enimnuilam re-
fpicicformam,aquarecipiatefre, fed eftmateria
aftuper feipfam: quoniam igitur materiafine
formanonpoteftappeilari natura,non videtur
orbis dicipoflenatura Coeli, nuila igitar in Coe-
loiiftnatifra; hocauterauverumeft,inde infer-

p ri videtur , motum Coeli noii eflTe naturalem,
quumanatura Coeiinonproueniat. Obidnon
defuero , qui dixerint , nequemotum Coeli eflTe
naturalem , neque inefle in Ccslo naturam ; qu?g
Alberti & Scoti , & Durandi opinio fuit: alij
yero naturalcm quidem cflTe motum Cctli., &
in Ccelo naturam efl!e alTeruerunr , diuerfam
tamenab illa/ quseinlibr. 2. Phjfi^ definirut:

proin:

OpinrMdi
centium,
mot^um
Ccelt non
ejfe na-
tura'e-/n.
Opints di
centfum,
Ccel^ noiz

287

Jacobi Zabarellje Patavini

288

pfhdtfi- f^omAt^Vih ea definitione naturam coelicam A ad omnes, fcdcoarctaturaforma.&fitpropcn-
nttione ^io'^ ccntineri. Quibus autem argumentis v- fa ad ftatutummotum recipiendum, &hacra-

tione eftprincipium motuspafliuum, nonper
fe,fed performam,ita vt non duoprmcipia mo-
tus pafliua dicamus, fed vnum, dumdicimus
formam vtin materia, &materiam vttali for-
mapr^editam; ideo haec eadem principiainccc-
lefti corporequarere vanumeft, vbinequeeft
forma materia"m informans, "neque materia a-
ftuata, feu perfefta a forma. Attamenquum

natMrx. traque feda nitatur, non referam , quia funt
qu.Tmplurima, (Scealegerequifquepoteft apud
B.nediftum Perejium in libr. fuo de principiis,
vbi&ambohaec dogmata rite confutantur. &
omniaeorum argumentatum diligenter expo-
nuntur,tumetiam optime foluuntur; nam illa
quie ab aliis re£te tradita funt , libios noftros
transferre, vt aliorum fcriptisvokimennoftru

Opimo

^era.

excrefcat, confiliinoftrindeft, prxfertim quan- B illamatenaiam fit aftu exiftens , &ad certam

do idfieri non poflet abfque magna fermonis
prolixitate, quodvtique hacinre contingeret.
OmiiTa igituraduerfus eosdifputatione , nunc
facis nobis fit hanc tanquani veram , & diftis
Anft. confentaneam fententiam ftatucre , mo-
tum Cceli eflenaturaleni, &:inCaflotalemefle
naturam . qussfub natursedefinitione ab Arift.
ini.Phyfic.traditacontineaturper quandam fi-
militudinem, &analogiam , qua Grscoram in-
terpretum , &'Auerrois opinio fuitieamque ex
A^iftot. fatis iiianifcfte fumimusin context.5.
lib.i.de Ccelo , vbi rcpetens definitionem natu-
rxina.Phyf tradit3m,motum inillaacceptum
diuiditin re£him&circularem; quarealTeritin
Coelo elle naturam , & internum principium
motus : prjetereaiiieo I. lib frequentcrmotum
circularem inquit efte qiiinto corpori natura-
lem,& ab eius natura prodeuntem- la i.quoque
context. 3.1ibrideCcelo, nommatCcelum inter

naturam coarftata, ac determinata, non qui-
dem per foimam, fedper femeiipfam; de hac
idera dicere poffumus, atqueetiam debemus,
quod demateria inferiorumperformamaftua-
taalibidiximusifienim materiafecundumfead
nuUum ftatutum motum propefi eft , fed scque
ad omnes , ita vt nullus motus ei yiolentes dici
poffitiquatenus vero a formaperficitur, &co-
ardatur , ita propeufionem adipifcitur ad cer-
tumaliquemraotum, nonadalium ,(iquidem
talis propenfionon potefi: nifi abaftu proueni-
reificmateriaCocli , quum fitiamperfedeter-
minatsnaturse, propenfionemhabetadrecipi-
endum foium motuminorbem, nonaliquem p^^„
alium, &ita eft principium motus paffiuum; ,^^ J
quodidemdenotarnus, dicendopropnam Coe- /.^^^,;
li formam , hoc eft, quidditatem,efleineoprin- /^ *^,
cipium motus pailiuum , prout eft quidditas „„^
materiahs , ita vt lila pollit appellari natura

corpoj:anaturalia;atnaturaleeftid,quodnatu- D Cocli, qua Coalumeftnaturalitermobileiaor

vam habet; quare fecundum Ariftot.in Coelo eft
natura, eaquetalis, cuicompetat definitiona-
turae , quam in context. 5. libr.2. Phyfic. aufciilt.
Arlftot. tradidit.Hocigiturconftituto,modum
tantummodoconfiderareoportet, quoinCoc-
lonaturaineft; quumenimnoneademprorfus
ratione^^iuain corporibus inferioribus , fitin
Coclonatura, multiineumerrorem dudifunt,
vt dixerint, naturamin Coelonon ineiTe: hoc
iffitureftanobisinprxfentiaconfideraiadum.

Ommodofit in Coslo Natura, & quomodo

Ccsli motm dtcatur natura.lis.

Cap. XI.

TOtahuiufcereidifticultast611etur,fidecIa-
rauerimus , quomodo proportione qua-
da m,ac fimilitudine Coelefti corpori ilIa,qu2E de
inferiorum natura alibi diximus , accommo
dcntur. Quoniamigiturnaturain hisinferiori-
buseftforma, quaediftinguituireamateria, &
quatenus eft forma , eftprincipium motus afti-
uum, & quatenuseftinmatsria, eftpnncipium
motuspaffiuum, quiafacit inmatenapropen-
fionem ad talem motum recipiendum, nonad
alium;matpiaverofecundam fe nullum relpi-
cit dcterminatummotum, quunixquefitapta

bem. At principium motusactiuuminternum
in CoelonuIIumeft; quumeniminhisinferio-
ribus forma fecundum fe, & quatenus eftfor- 1

ma, fit principiammotusa6tiuum,in C(xloau- |

tcm nuilafitforma rediftindta amatena, non ''

eftin Ccelo principium moiusactiuum , qiiod !

inipfoinfitumfit,quianecefl!eeft, rediftindam '

efteformam a materia,fiforma dcbeatvimha-
bere mouendi: folum igiturpaffiuum internum

^ motu3principiuminCocloeft;fedquianullum /^gf^f
patiens ducit fe depotcftate ad aftum , ideoque /« c^:
omm patienti affignatumefta naturaaJiquod 2,,-;;./^,.
agens j a quo patiatur , data eft Coelc/aniraa »mH(
motrix tanquam externum principmm quod uufTn
naturaCoeli appellarinon poteft, cum illo ta- ternK\
menita conuenies, vttanto motufit aptamo-
uere, quanto orbiseft aptusmouexi, quod Ct^ ^
gnihcauit pulchernme Alexander in 34. con-
text. libr- 12, Metaphyfic. diccns , eundem in

^ Coelo eflTe motum auimse, & naturx,& animam
mouereper mediamnaturam 5 quodpofteade-
claransinquit, naturaminCoelo efleaptitudi-
nem , & propenfionem quandam ad ccrtum
mcturecipiendum; abanimaverotnbuiipfum
tranfeundi adtum, ad quem orbesfunt perna-
turamprocliues: fic cnimdicitincorporeccele-
ih ihfitam ellc propenfionem recipicndi quen-

dam

tntta
ttUigi
ti& cui
orbe.

z$9

dc Natiira Cocli Libcr.

290

dam firAtutum motum , hsec autc cftprincipium
motuspadiuum , &h.-inc{blamvocatnatuiam
Ca'h,camquc diftinguitabanima, tanquama
principio quodam cxtcrno , a quo orbis non rc-
cipitclle : quumergo diftinguat in Ca'Ioani-
mam anatura,&aniraamdicatcffc prmcipium
adiuum.naturam vcro pafliuum, absquc dubio
nuUam in Calo natura ponit , nifi qux fit prin-
cipium motuspaffiuum 5 quoniam animaiila
non cftCalinatura;quod enimanimaanimalis
jnortalisdicatureiusdcmeirenatiir3e,idiir,quia
eft tbrma inibrmans matcriam':. & dans cile ani-
rnali-.atanimaCoeli , quum non detefre Calo,
illius na rura appellari nonpoicft : ad fignifican-
dumautcm proportioncm magnam , ac perie-
dam conuenientiam motoris cummoto, &
piincipij adiui cumpalliuo, dixit Alcxander,
cundem elle in Coelo motum anim2e>& naturse,
quia eodem motu natura Cctli ('acit ipfum aptii
moueii,quoaniraaeftaptamouerc. Hoc idem
cx Ariil:ot.col!igitunn'o.context.2.Ub. dcCce-
lo ybi dicit,aniaiam caleftem moucre Ccelum
co moii; , quod ipliim eftaptum naturamouerij
qui^ d ahtcr moueret, quam ipfum fit aptii mo-
.ueii,moLUsillecirctviolcntus,& anima inmo-
ucndotatigaret'ur, quia natura Cceli repugna-
vct, guodmorialibusanimalibuseuenii :natu-
ram crgoCoeli vocat Arift.qui Jdam dill^indum
abanimamotrice , & eam dicit cfie paffiuum
tantum principium , a quo habet orbisnatura-
lem propenllonem , vttanto motu moueatur.
Ex his rationcm colligere pofllmius erroiis Du-
i-andi.quiinz.libr.Sentent.diftind. 14. quseft. jr.
eilicaciter tuetur,motum Coelinon eflTc natura-
lem : ideiiim, qnodeumineiTorem dux'ir, fmt,
quod folum refpexitprincipium motus afti-
uum,quafinatura nunquanjfltprincipium paf-
fiuum , fed fempcr adiuum , quod tamen nega-
turexprefl^e ab Ariftotelein contexfus.^. libr.§.
Phyfic.quumigitur principiumaftiuum hiotus
Coelifit animaCoeli, quse noneftforma dans
cflc Calo,qualcs funtanimae animalium mor-
talium , ipfe conftslnter negauit motum Cceli
iiei i a natura 5 & cius fententia vera cft de princi-
pioa£t:iuo, quiamotusillenonhabettale prin-
cipium adiuum, quod Coeli poflit vocari na-
tura. Eftigiturcoelcfticorporicumhisinfeno- '
::*ibus & flmilitudoaliqua &. diflimilitudo;iInaI-

A lia namquc In eo funt , quod vtraquc habcnt Similitu
piincipium motus pafliuum internum , quo tlo.M
propenftfuntadftatutosquosdam motusrcci- ^^fiimtH
piendos.quitblifunt cisnaturales, &■ hocinv- tf*flonA'
trisque cft matcria vt a<fl:uata,l^cuforma vt in ''»>''« cof'
matcria^ditTimiliaautcm tlint, quonjamin his lidtm
inierioribus matcriaaftuatur pcr formam rcdi natur*
ftmdamabipfa,matena vcroCa;lipcr fcmeti- '^fcrit^
pfam cftaftu , & pcr fe eft talis determinatse nx-yi*»*-
tuije:hincaltcrum difcnmen oritur,quod in hifi
B forma eft etiam principium motus aftiuum,
quumfitrediftindaa matcria ,in Cceloautem
aftusillcnonpotcftcflcprincipium afliuum c-
iusdemmotus.quumnonfitreamateriadiflin-
ftus5 quamobremindiguit Cceliiexterno prin-
cipio.a quomoucretur , ticuti nauis habet pro-
penfionem , & aptitudinem ad motum nauiga-
tionis recipicndum . fed eget motore extcrno,a
quomoucatur. Motus igiturCalieft verena-
turalis ,quoniam iuteniumeiu.s principium iii
Caloeil;, idque latisciirvtillemotusdicipoflit
naturalis; quoniam Ariftotelesin definitione
naturs indiftinftc accepit principium motus,
feu'a£i:mum,ieupa{Iiuum.Rationeautemprin- Motut
cipij aftiui mocus Cceli non cft naturalis pro- Ccelt rai'
prieioquendojfedfita puncipio fupernatuiali; ttcne
tamcnper quandam limilitudinem dici poteft *;v^^/j,^"
hacquoquerationenaturalis; quoniam amma ad-itfi,
CcEli,etil non eft Coeli natura, mouet tamenad non eB
modumnaturs, & licet fecundum fuam i\^- natarii^
D ftantiamnonlitresnaturalis, cfttamen pniTci- lls,n/i2
piumnaturakjquia quatenus eft mouens, ^^ /icundH
caufa cffeftus natiiralis, 5c itapernnens ad fcie- j7miUtii.^
tiam naturalem,quod fignificauit Ariilotcles in dintm.
contextu73. diccns ,'ca;]eftesmotores mouere
phy(ice,nonefl'etamenresphylicas. Poffumus
autemhacdereAucrroemlegcreinComment.
s.i. lib.de Coelo,vbiomninoncgatammaracce-
leftcm i:& Coeli naturam, nifi fecundum quan-
dam(imilitudinem,quatenusitamouetcceleftc
E corpus, vtformaraaterialis,qu£evereeft natu-
ra,mouetcorpora inferiora; reucratamenin-
quit,folamCoeiimateriam, vtperfc aftuatam„
eftc naturam Coeli appellandam, & principium
motns pafliuumtantum, quemadmodumnos
modo dcclarauimus,qui hacinreAuer-
roisfententiam advnguem fe-
cutifurmis.

lACO*

2S>t

3^21

Z A

J A C O B I

P A T A V I N l,.

L I B E R

B E M O T V

I>ropon'nur qudjiio, &folutio QoUf
c.iliataris. Cap. L

Vum totum elementum

ignis & magna etiam ae-

iispars a Coeloiuorbera

circumuoluatur , vt ait Ar-

^VJ' riftot. ini. libr. Meteorol.

A,idque fiatperpctuo iecun-

1^1 dum Arift. qui mundurn

I G N 1 S
A

I N O R B E M.

fltque motusille igni , (Scaeriprseter naturam»
quumfiatab-externoprincipiojdubium maxi-
inum deco apud omnes rectatores Arift. ortum
©ft., quomodo motus , qui praeter naturam eft,
poi1iteireperpetuus:quandoquidcm Arift.ini^o
context.i.libde Coelo.cJixit ea. quK.funtprxter
naturani.citiffime interirejvndeiumitur VAilga-
ta iila propofttio , nullum violentum poteft efTe
perpetuum , qiiam etiam aperte prbnuntiauit
Arift.incont.!7.1ib.^. Difficultas hscnon kuis G
eU & interpretibus Arift.magnumnegotmm fa-
ceiltt, quumpugnarc inuicem' videatur hx du^;
propoiltionesinuiiiim yioleatiieft perpetuum,
&:,ignisperpetuo fertur circa mediu:ideo multi ,
ad lianctolleudamdjfEcultatem varia dixeriit:.
Senttn- Gonoiliator in dilFerentia 14. confiderans pro-
tio. Con- po{itionemillam,nuifiim violentumeftperpe-
ctlmtO' tuu-m,inquit,nullam ex eaoriri difEcultatcm, ii
^jf^ intcUigatur.cum hac limitatione, nifi habeat

cauiam pei petuantem: per hoc igitur foluit du- E
bium demotu ;gnisinorbem,diccnsmotum il-
luni & violentum efle, &perpetuum : quia cau-
fam liabet fu3£ perpetuitatis , nempe iiiotum
Coeltperpetuum fecundum Arift.atnificaulam
haberctpcrpetuantem,vtiquemGrusille,qnum
ftt praeter naturam, non poiiet ciie p erpetuus»

lmpugnai:iofentmt'u€Gn€iUatorMo

Cap u.

~ ■ . . . "^

'Ed d-odiflimiis ifte vir, nihil rcuera dkitj. '^

^quodhancdifficultatem tollat, quum rem

■dcclaretpeifemedpfam; docetenim AriftoL. ia

T^Hmuin '"»^i*'0?--hb.Eofl:erioruiTi ATialyticorum,omncm

Mr?i*nteJt qi-i3-ftionem eife quaeftionem caufsj : quarcrc

iJtm ci''i™ an res aliqna fit.cftqaaeierean deturcaufa

aliquaiiiius rci j t|;us;ri;ig auti Gwres iiia iii, eil.

qusercre qusenam fltillacauta: vt quaetere aa-
Lunaobfcuraretur, eft qussrere an caufa aliqua,i
detur obfcurationis Lunse,; quserere autcmcur
Luna obfcuretur , eft qustere qusenam fit illa
caufa : omnisigiturquxfno eft quseftiocaufsej.
ctiamiUa', quaquarrituran resfit;fiquidequic-
quideft,cauiamaiiquamhabet,quaeft:quandc>
igiturqua:rimus,an detur aliquod viokntum
perpctuum,quacrimus an deturaliqua caufaper-
petuitatis violentijfiverum eiT: id,quod abArift.
seternum efte exiftimauit, B ibide quseftioiiibus traditur,ideoquandoCon-

ciUatorinquit, efl^etuncviolentumperpetuumi
quandocaufam habetfuseperpctuitatis ,pcrin-
-deefl' ac fi dicat,dari tunc violetum perpetuum,
quando datur violenrum peipetuum ; feu tunc
dari caufam vt yiolentum fitperpetuum,quan-
do daturcaufa vt yioletum fitperpetuuni:cjuare
Conciliatoradhanc difficultatem niliil reuera
dicitjtedpropofitionem pratdiftam limitatper
femtipfam . Prxterea fi hsec folutio admitta tur,
nullius momenti vedditur ratio Arift.incontex.
i7.1ib..?.deCoelo:quanQoenimrationemaddu.-
cens cur niotL?^s Coeli fitnaturalis,inquit,nifi ef-
fetnaturalis.ndpofleteireperpetuus , quia nul-
lum prster naturam cft fempitemum;rationem
hanc facile foluere pofTemus , dicendo. motum
Cocli efl-C pra:rer naturam,perpetuum tamen,
quiacauiam habet a;ternam fux perpci-uitacis.
Sed huius viri crrortmic clare infpicietur,quan-
dorationem cognouenmus , cur nccjiieat yio>
lcntumperpetuari ; namfi repugnat vioicnto
perpetuitas,!iulla eftcaufa , quaeipfumpeipe^
tuarepoifit. ,

Multorum comfnmis opinio. Cap. IIV

E[*ST communismuliorum ientenua, qi^od'
rf^dubiunThocioluatur per diflinchone vio-
JeRiti-dupIcxenim ei"t violcmi..nT,vnum quod eft'
CDntranumnaturali , &in):TUGumnatur3E illius
3,-ei,cui dicitur Yioletuialterum vcro, quod neq;
naturale ell:, neq; contrariu natur.^, led-medmni
iuter h22-c:dicum igitur propoficionem iliam A-
nft..nullum.violcntunfl efi-pc.rpetuum.,vcram ef.
iedc illo vioIcnto,quod cttcontiaxium natura-
li,culusmodi efle ncgJit mocum ignis/& aeris m
oibcm;hunc enim inquiuiit,neq; nstiiralem cile
hiselententis,neq;contrariumnatur£Eipiorum»

lcdittcdiuiuiiuetiuuualsiii-^ui-coiitfaiiumna-*

Vioi

efia\
plex\

dc Mofu Ignis iii orbem, Libcr.

Uus
'r na-

mum

ume-

•ndu

293 .

turse.promdepo/rcc/rcperpetuum. Hunc mo- A
tum medium inter nnturalem,& vere vioicn-
tumpofuit Auerroes incommcnt. 20. Jib. 3.de
Ca-io, &in2.McteoroIog. cap. .2. vbidicit,mo-
timi ignis, & aeris circa mcdium non eUcnatu-
ralem,neq; vi6lentum, fed mediomodo Te ha-
bere.-huncetiam pofuitThomas in contex-. 10,
lib. i.deCa-lojdicesmotum ignremorbemnec
cife lecundum naturam,nec contra naturam,
fed (upranaturam.Eiuidcmetiam mentionem
facit SimpliciuspajTuninlibrisdsCoelo.vt ibi B
videre eft, cius enim verba nonrefero,

Argumentatlo ZimaYA contra commumm
fententiam, (^- eius opinio.
Cap. IV.
Duerfiislianc communem opinionemali-
qui inuehuntur. Primum quidem Zima-
rain luo Theoremate 19. vbi omnium negat -
motum illummedium imer naturakm&vio- ^
kntum,ipiumq;euerterenititur.Obiicitpnmo '
authorirate Anilotelis, qui nullibi mcntionem
huius medii Fecit.nequ^lium motum cognouit,
quam naturalem & violentum , fumendo vio-
kntum , pro eo,qui eft contrarius naturali; nam
in y.lib.Phyfic. afcuit.inquit, omnem motum
velabinterncvel ab externo principiofieri,&
illum eile naturalem, hunc autcm violcntum,
quemetiamdiuidit in pulfionem, tradionem
veftione, & vertiginem.In g.etiam lib. de Mori- -^
tus ad Nicomachum,definiens Ariftotekcs vio-
lentum,inquiteireillud,cuiusprincipiumextra
cft,quareomnismotus fadusab externo prin- '
cipioapudArift.eiufdem eftconditicnis, &eo-
demmodovioletus,proindeetiammotusignis
circa medium tO: eiufmodi^Prxterea in contex.
ye. & 77.1ib.i.deCc£lo,probarevolens Ariftot.
vnum tantii efle mundum.inter alia fundamen-
ta hoc ii:atuit,omnia,qu^mouentur,autmo-
ueri natura, aut viokntia ; at fi teftius ille me-
dius-motus daretur, ratio illa Anftot.facile fol-
ui poilet, negando hanc eflTe fiifficientemenu-
merationem.vtargumentumillud Arift.confi-
derantibusmaniieitumeft. Hacigitur fenten-
tia reiefta, propriam ipfe profert,qu3e eft,per fe
nullum violentLipoteft eile perpetuum, per ac -
cidens tamen poteit vioientum perpetuari ; in-
tclUgitautemperfeiHud,quodeftexconfilio&
intentioneagentis,peraccidensvero,quodprK-
teragetisconfiliu; quoniamigitur^^inquit^nul- F
la caaiaiibiptoponitefficiendumeiFeftum vio-
kntum, qui perpetuo duraturus {\t, ideo pcr fe
nullum datarviolentumperpetumm;n.imCoe-
lum quoq-. dum mouetur,& ignem mouet,noa
id ipettat, vtignem perpetuo cucumfcrai:,qua-
TenonperfeefFeaum illum perpetuumprodu-
■citjciicumuoluitur tamenignisperpetuoprae-
terconuliumagcntis,ideoq;peraccidcns:quia
tiuum o^orLuentmipfoCali contadii eile cle-

294

mctumignis.acciditignihxc nece/Iitas, vtfi-
mulcumCoelocircumferatunpcrfeigiturnul-
)umYio]entumeftperpetuum,peraccidens ta-
nicnpoteftaliquodviolcntumpcrpctuari,

lmpugnatiofcntemia,&folutioargumen-
torum^imara. Cap. V.

HJEc Ztmarje opinio recipienda non eft, Sc
maximc refellitur ea ipii ratione,qua mo-
tus videtur Ariftotclesaddicendii.nullumvio- ^"^^* ^^
l.entumpoireefle perpctuum: nulla cnim alia ^'""^^
rationemagis duauscllc videtur, quam hac, '"'^^ "'''"
quiaviolencumeftcontrariumnaturfs, contra- "^"* ^'^'
na vero inter fe pugnant. feq; mutuo intcrime- ^^^-^'^'''^
re nituntur ; necefre eft igitur,vr id, quod eft c6- '^''■^''^ ^
tranum naturse,iliam oppugnet, & illacontra P^*'^^^'^-
repugnet, quia quxlibetres nititurfc confcrua- "^"^"
re: &ea pugnanon potefteireperpetua, quo-
niam alterum cdtrariorum tandem vincere, ac
pellerealtcrum necefie : vel enim ipfa rei na-
turaid, quodipficontrarium eft,tandemrepei-
Idt, vel fuccubit, &a contraiio oppugnantc op-
,primitur,atq;interimitur;horu autem vtruli-
beteueniat,n5poteftillaviolentia perpetuari.,
quum velipfa toUatur.fuperato cdtrario , vel iii
natura interempta, definat illud efix-contra na-
turam, quunullaamplius eiuixereinaturaexi-
ftat: hoc reipicicns .A uerroes in commen. ^.iib,
.2. de Calo.dixit no dari viokntum abfq; natu-
laliiquianeceiTceft, vtid^quodeflprseternatu-
ram, prsefuppon at ipfam natura: quoniam igi-
turnon poteftaliquiddici contrarium natur^^
nifi exiilente illa natura, fieri nullo modopo-
teft,vtaliquidviolentum,&contrariumnatur3e
perpctuetur; fiquidempugna,vtdiximus, non
potd^eiTeperpetua. Si hsec eft veraratio, cur Pyimum
nullum violentumperpetuari queat, fententia aripume-
Ziraarae defendinonpoteft: quum enim apud tumcon-
ipfumnondeturmotu.smedius,fedomnismo- tra Zi-
tus vel fif fecundti naturam,vei cotra naturam, mardm^
motusignis in orbem, quumfecundumnatu-
jram dici nequeat,quiafitabexterno,nonabin-
ternoprincipio, eritergo contranaturam; itaq-,
yel a naturaignis tandem expelletur, vel ipfam
.oppugnabit,acperimet;atquirepellin6poteft,
quum fiatab agente setenio, & impatibili j ipfe
igitur tande Itiperabit, ac perdet naturam ignis,
ileftillicontrariu£;fierienimn5poteft,vtignis
fub illaaffedione liise naiurse coatraria ferua-
riperpctuopofiit:percmptaauremignisnatuta
motusillenon poteft amplius dici violentu^s ,
& pr2eiernaturamigni,imo neq;appellari am-
pliuspoteritmotusignis,nuUoexii"tente ignii
perpetuus igitur moiu; ille efTe non poteft, fi
eft contra naruram ignis : quod fi inficietur Zi-
mara,motum likun pugnarc cum natura ignis,
& lUi efle contrarium, iam fatetur motum me-
•dium, quam ncgauerat: qilid enim eft motuis
medius,aifi ille, qui nequearei naturaproue-
K, z nlt.

w

lacobi Zabarcllse Patauini

29$,

nit, ncqueillecontiaiuis^ vanum ctiamcfl: il-. A
Secutidu. lud,quodZimaiadicit,motum ignisin oibem
peipetuariperaccidcns. quia.prsttcr confilium
mouentisjnnm vtei concloncmus,motum il-
lum tflc praJter agcntis confilium, nonob id.
pofliibilisredditur ciuspcrpctuatio, li efl,con-
irarius naturce ignis; nam rfttio nunc a nobis
addu^fla dtmonftrat nccefl^arium elfe, vt vel na-
turaignisfuccumbat,acpereat, vel motum il-
lum repellat,tanquam fibi cqntrarium: nullius
igiturmomenticiiconfilium agentis, quia fi-. B
ue cx e.ius ccnf.liOjfiueprsetereiusconfilium
circumteratur ignis, non potcfl:perpctuo cir-
cumducijfi motusille efl:ipfiusnatura:contra-

tTerttum ^\^^- P.itetetiamopinionem hancZimarxeuer-
tcreargumeniuniAiifVbtelisincontex.i^.lib.i.
de.Co:lo>& in ly.lib.z. quando dicit; motus
Ca:liefl:naturalis,quianu!lumpra:ternaturam
efl: fepitcrnum : folui enim poiTet argumen-
tum hoc, dicendo motum-Ca-li efle piaeter na-
_^'turam, seternum tamen.quiaperpetuatur per Q

(^y^r/^wo .accid,ens,&- praeter confilium mouentis. Sed re-
ueranulib pafto admittendum eft id, quod Zi-
rnara dicit, circunduftioncm ignisfieri prscter
confilium mou.entis, n.i(i etiam dicamus, coele^
ftiacorpora regcreper accidenshac inf eriora, .
& hocregimenefle prseter illorum confllium :
hoctamcnminime dicsndumeft, quia f vt A-
uerroesainncomment. 17. lib.i.dc Ccelojgu-
b,ernare inf ei lorem mudum eft fims coelefiium
CQrporum,faltemfecundarius, quodidcm et- D
iamexAriftotele fumiturin fccundo capite li-
b.ii primi.Meteororogicorum , & quisquis hoc
ncget, negatneceflarium rcrum ordinem, &
connexumin vniuerfo: quum igitur neccfla-
rium omninofithisinferiovibusgubernaii afu
perioribus,a quibus & producunmr, &: confer-
uantur, neceire cft vt ex naturjeconfilia, noii
przEter confiliumjint^eriora ccrpor.T e fuperio-
ribus moueantur, atquercgantur :peculiariter
autemde duobuselementisigni &acreibidem E
cap. 4. ab.Ariftctelehoc dcclaiatur, dum dicit
elementac:ilidaan-io:uGccli habere calorcm,
^ iiaconferuari; nifienim circum-rcrreturignis .
a C.oclo, non pcflet eius natura feruari; itaque fi
n^ o tu s i 1 1 c in orbe m- c6 feruat naturam i gni s, vt .
moxdcclarabimus;Ca:lcftium autem corpo-
rum finis eftreccre;& confcruareha;cinferio.3j
necefle.eit.e.xeoru.m couiiliofieri yt igniaper-.
petuocirca medium feratur, quare.non,eftper

^dfe

di^m.

^dprt-

ntumZt- 3ccidens,vtZimaradicit.Adargumcnta Zima- F
marAar- ""^ facilc eftrefpondcre; dico enim Ariftbtelem

iU»t> .

in /.Phvficorum lata.fgniticatione fumeremo-
tum violcntumpro omni motu,qui fiatabex--
tcrnoprincipio j idco ibi nomineviolcnti non.
folum iUcintQlligitur, qui eft-^contrariusna.tu-
r2cmoti,&cumeiu5repugnantia,fcdctiam illCi .
quifitnequercpugnantcncq; vim confcrente
niobili, qualis efl: in ignc morusin orbcm; qua-
^ropicr coa.ccdaiuillwni rcdu.ci.avl.tr iiiSioaemj,^,

veladvertigincm.Sicctiam Jns.lib. dcMoribuS^
fumitur late violentum proomnj.habeteprin-
cipium extra, quamobrem ea definitione com-
prehenditur non fblum motus contrarius na-
turae, fed etiam ille, qui intcrnatiualem &natu- ^tslet
rse coniiatium medius eft. Idcirco non eftigno- ^fico>
randum , qucd proprie loqucndo latius patct '»«»/
violentum, quam contra naturam; nam violen- ^ttam
tum voca tu r i d omne, quod fi t ab externo prm- ^'''* "■
cipiO ablque vlla ope natuijEe recipientis;at con- »"'^'».
tianat.uram djcitui iUudfoliim^quod cft inimi-.
cumnaiurse, proindeeft cum repugnantiapa-
tieiis; m vfu lamcn cftpoGtum, vt fumatur vio-
lcntum pro eo, quod eft contrarium nnturse, &
hsec duo id^m fiiiniiicenr. Argumcntum quoq;
fumptum c;-. contex. 76. ,77- lib. 1. deCoelo, icue
eft,quoniamArift.inxotolibro illodelblislim-
plicibusmoiibusibquitur:quincex.hisfolisar--
guniennim fumitad mundi vuiiatem probvin-
dain; fimplcx autem motus non poieft cflc me- Mofu
diusinternaturalem, &contrariumnaiur£e,fcJ T?^^/'/.
ncceirario vel naturaliscft, vcl naturae contra- no po
nus, vtin eorumlibrorum interpreiatione de- efje n.
monftrauimus: motusautem ioniscircame- li^ini
dium non eft fimplex , fed mtftus, vt A uerroes niitfti
ait,& vt confideramibiis manileiTum elt; Q^wwm^leu^ ^
enim non fiat ablq; conf uii one,acpertiirbat:o- coint,-.
ne partium,non leruatiujnhisperpetuaxqui- ww»*
diftantia a centro mund:: ccfte igitur Ariftoc.di- r-H" .
xitomnia,qu2e mouent.iir,nempe fimplici mo-
i tu,autmouerinatura,autcbtn naturam . Vana .
igiturefle argumenLaZimarse.^maaiieftum cfto .

Alionini argumenutio contra eandem:

communem Jtntentiam, & ij^Jw) um .

cptnio. Cap. VL .

ALii vcro hanc eandem communcm fcn--
tentiam alia rationeoppuguareiiituntur: ,
nam monim quidemillummedium, quem ne-
gauitZimarayipfi coacedunt; tamendicunt, il-
lam Ariftotclispropolliionem,nullum vic lcn-
tum cfreperpetuuni,dehoc quoqiie vcram cf-
fenonfolumdeillo,quieftcontrarius n.irura?,
ita vt vniuerfc vcra fit de omni motu, qui non
fit fccundum naturam,:iiue enim fit ccntrarius
nat;ur3r,iiiiemediusinternaturalem,,& contra-
rium naturair,non poreftefle pcrpctuus; cum
Hoctamcndifcrimine,quoddeillo,q.ii eftcon-
traiiusnaturaii.abfolLUc, & abfquc vlla di:1-in-
ftionedicendumefl-,ipfumnonpofreperpetua-
ri: rationamquc.iam anobisadductahoc de--
monftrat , quonianv ptrieucran; ibus in pugna
duobusccn.trariis,neccflecft, vt randem alte-
rum'deh'ciaivatqu-c.aiccu.'.Tibat:dcmotuautem
mcd^o, qui uon cft cwtrarius natuiali.qualis effc
motus ignis in-orbem, dicunt n,onabfolu:c ve-
r.im eiic. propoiuicncm, fe.dfcum quadam di-
ftin<ffionc:pcre,ff.n.ccn(iderari duobus modis..
VUQ xuo,doLV4-tt Uuis adione; ia quo ia elt;qucj'«~

dc Motu Ignis in

297

niamcnimcflprartcrnaturam ipfms ignis,liac A
rationc noiat quandam cxtrancitatcm a ftatu
naturalii nequccft aptus perpetuari, quia tale
nihilcftpcrpctuum j altcro modo confidcrari
potcftvtrelatusadcaufam , aqua produciturj
quum cnim producatur aCoelo, &fit ipfcmet
Coeli motus , qui cum elementis per conta-
ftum communicatur , hac ratione poteft cfte
perpctuus j quoniam enim naturaeignis non eft
contrarius, ncque illi repugnat , necefTe cft.fi
Coclumfempermouetur; vtipfequoqueiwnis B
fcmper moueatur j fiquidcm fieri non poteft,
quin Coclum tangens ignem circumf erat ipfum
ume perpetuo,fiipfumquoqueperpetuocircumfer-
iUo- ^^^- Comprobant hi hanc fuam opinionem
confiderandoea, qusedicunturabAriftotel. in
context.i7.1ibr.2. deCoelo, vbidicitur motus
Cceli cfTefecundum naturam.quiacftfempitcr-
nusinullum enim , quod fit praeter naturam , eft
fempiternum-.fumitautemibiAriftotelesprx-
ternaturam late, prout compleditur etiam il- c
lud, quod non eft contrariumnamrse; quia ra-
tio, quamftatimad hocprobanduni fubiungit,
non minus de hoc probat, quamdeillo, quod
eft contrarium naturae j namafFcrt Arifloteles
hanc rationem , quiaid, quodcft prsternatu-
ram, cftpofteriusnaturalij hxcautemeftcom-
V munisconditiovtriufqueviolenti,quianatura-
leeft priusomniaccidentali, tamco, quodeft
contrarium, quam eo, quod no eft contrarium :
quemadmodum enim dicere non pofTumus ali- j)
quid efTe contra naturam ignis,nifi prsefuppofi-
ta ignis natura ; ita nec fupra naturam , nec vUo
modo prseter naturam 3 nifi eam ipfam naturam
praefupponamus.

Di^afententiaconfutatio.
Cap. VII.

HANC fententiam ego ab Ariftotele alie-

namefreputo,vcramautemcommunem E
<um multorum opinionem, a qua ifti recefTerunt.
^^_ Primum quidem videntur incidere in fenten-
tiamConciliatoris , quamipfimet confutauc-
rant : nam dicere nullum produdum ab externo
principio efTe perpetuum fecundum fe.pofTe ta-
menafua'caufaperpetuari, eftdicere, nullum

violentumefreperpetuum.nificaufamaliquam

«- habeatfuse perpetuitatis, qua: Conciliatoriso-

pmiofuit..Pr3etereaquandodicitur, motuienis

morbemefreperfecorruptibilem,qu2rendum v
ab eis eft , qua potemia dicant ipfum efTe aptum
dehcercan naturali potentia,an logica: fi dicant
iiaturah,necefl-eeftvt aliquandodefinat motus
Jlle,quoniampotentianaturalisnonpoteftefre
fruflia,fednece{rariumomnino efteamaliqua-

doduciadaaumjnonpoteftigiturahvllaex-
temacaulaperpetuari,ficutinonpoteftCcelum
tacere , vt hic equus feruetur sternus , finatura-
icr.> ..et pofgtiara ad interitum : fi yero dicant

orbcm,Libcr. 29«

potcntialogica, vtdiccrcvidcntur, abhacnoii
poteft illc motus nominari corruptibilis , quo-
niam a potentia logicanon fumituralicuius rci
nominatio, fcdabaftu; homoenim quatcnu»
cftanimal, habet potentiamlogicamvtfitafi-
nus ; dicimus enim homini quatenus animali
non rcpugnare efri- afino , non tamcn ob id licct
homincmappelIareafinum,fcdvocattirhomo,
quiaefta(auhomo:ficitaquenecmotumionis
in orbem pofTumus ex potentia logicavocarc
corruptibilem, fed ab adu cft vocandus «ter-
nus,quumreipfa3eternusfit. Ariftotelcsigitur
nonreae loqueretur, dicensomneviolcntum
eflecoruptibik, fi dareturaliquod violentum
seternum: ipfaquoqucAriftot. verbaindicant,
ipfum nonpotentiam logicam refpicere , fed a-
ftum, quum ^\czx\_<^Uenturqu^fHntpr*terna~
turam, cttif^tme tntertrel '^^"^ verbum tpeupiTztt

fignificatapparere.&reflleeuidens.quodid.quod
cftpraeter naturam,cito interit; itaquedenotat
inomniviolento necefTarium efTe, vtnaturalis
potentia intereundi ducatur aliquando ad a- -_ .
ftum. Efficacifi^imum quoquc argumentum ^^''*'**^
contrahancfentcntiamfumiturexiisipfisAri-
ftotel.verbis incontext.i/.Iib.z.de Coelo, e qui-
bus eifdem hi quoque argumentum fumpfe^
runt: quumenim Ariftotelesibiquoquedicat.
nullum praeter naturam efTe perpctuum , non ^
P°^^^i"telliger^ aliud praeter naturam, quam
id folum , quod eft contrarium naturali ; quod
oftendo tum ex ipfo Ccelo , de quo ibi Ariftote-
teles loquitur , tum ex eius motu , quem folum
ibi confiderat, tum demum exargumento quod
ad ems fententise comprobationem adducit:
prmum quidem fi Coelum ipfum confidere-
mus,nonpotefteiusmotusdicifupranaturam;
quum enim aliud Coelo fupcrius corpus , a quo
motus illecum Coelo communicetur , non co-
gnofcamus , non poteft ille motus nifi contra
naturam efle fi non eft fecundum naturam : ^i.
vero motumCoeli fpeftemus, dequo foloibi
ferriio eft, isnon eftnifi fimplex; ergonifi fit
naturalis , necefTe eft vt fit contfarius naturs;
quia motus flmplex non poteft medio modo
fe liabere , fecl neceflano vel naturalis eft , vel
contranusnaturali: ratioquoqucabAriftotel.
ibi addufta dcclarat ipfum non dealio prse-
ternaturam motu ibi loqui, quam de illo, qui
eft contrarius naturae, inquit cnim, id, qiiod
eftpr3Eternaturam,eflepofteriusnaturali, & ef-
fe quendam exitum , feu remotionem a ftatu
naturali; atquircs efuo naturaliftatu nonrc-
mouetur, nifiperpugnam, nec pugna eftfinc
contraiietate; loquiturergo de illomotu, qui
eft contrarius naturae : quod autem ratio illa A-
nftotelis aptari non poflit motui ignis in or-
bem , vtiftiimagi5iantur,moxluceclarius ofte-
demus , & totam rei veritatem patefacicnvus ; is
enim reueraneque pofterior motu ignis na-
turalidicipoteft,ncqueremotioignis Ipropria
K 3 nattt-

Jacobi Zabarcll* Patavini

v:

i99

natura.horumigtturcpiniorecipiendanoneft: A
attamcncomniuuisquoquclententia, in quam
ifti inuedi funt, nonvacat omnino reprehen-
Conc ^ vt mox veritate cognita manifeftum fiet.

Veriutis declaratio de motu ignis in
orbem. Cap. VI IL

T huiufce rei vcritasplene intelligatur, fci-
endumeftexAriftotel. in4.Phyricorum,&
, in4.de Coelo.fublunariacorporae{reinloco,& B
^^ locum requirere ob eorum impcrfeftionem •-
'^'^"' ; propriaenim, quam habent, internaperfeftio
co ^or.- adcoiumconferuationemno fufficit,fedegent
^" .^*' conferuanteexterno,proindeefteis neceflarius
^^^fT' ^°^"5' adhuncigiturfmgulamouenturfuaptc
f€rfed$o |iat-ura,quiacupiuntconferuari; terra, fiinfupe-
^"^ ro loco fit , deorfum fcrtur ^ & centrum petit ; i-
gnisinhacinferaparte genitusferturpropriavi
ad concauum crbis Lunae , quianon hic , fed ibi
conferuatur: ideo Ariftotelesincontext. 22. & C
23. lib. 4. de Coelo inquit,grau ia & leuia ferri ad
proprium locum,tanquam adperfeftionem, &
formamjlocumenimiureformamvocat, quia
inftarformaeeft,quumfuppleatid,quodforma
interna praeftare non poteft, hsec enim dat rei ef'-
fe,& ipfam conftituit , fed ipfa per fe non poteft
camdiuconferuarejlocusautemtanquamalte-
raformaexterna.pervim , quam habet,confer-
uatricem locati , conferuatrem in fua naturali
coftitutione: hinc colligimus, locum cfte quid- -D
dam natura prius locato, & eius caufam , vt afle-
ritcIarcAriftotel.in^.Phyfic.quumfittanquam
caufa motusad locum, &ipfuis locati confer-
Watrix : fed confiderandum eft , quaenam fit haec
Yisconferuatrix,quaminefteiocodicimus:tria
quideminferioraelemendafifpedemus,diccrc
poftumus, vimhancinfymbolaquajitatecon-
_ ^, fiftere,vtAriftotel.indidolocolibriquartidc
€urjub ^^Jq fignificare videtur : at de igne fecus fefc
C^locon- j.g5i^^etj noncnimpofTumusadfymbolam E
prstetttr ^^^^^^^^^^ confugcre, quumnulla adfit fym-
^*^' bola qualitas , quae ccelefti corpori communis
cuminfcrioribus dicipoflit: eftautem Ariftot.
fcntentia, Coelumin hsecinferiora non agere,
fflifiluminc&motujquareuagendoinignera
conferuatipfum,neceireeftvtvellumineagat.
vel motu vel ambobus fimuhatqui lumine noii
poteft,quiaradijftellarumnonvidenturopera-
ri, nifi iii hac inferiore mundi partcin terra & in
aqua , & hac infima acris regionc; proptcrea *
quod non agunt,nifi percutientes,& fiadti,& re-
perculli, & quodammodo duplicati , refta cnim
progrediendcs vel nullam,vel infenfilem vim ar
gendihabentjpatetcnim mediamaeris re^io-
nem extranfitu radiorum Solis non calefieri,
fedmanereYaIdefiigidam,quiaradiiatcrrarc-
percuifi,iftucnonperueniunt:eadem igiturra-
tione inelenunto ignis nilagunt rad)) , quod.
ignena omnium corporum cahdiifijnum con-

?00

feruare pofte videatur;folusitaq:motusrelin-
quitur.qaoignem aCceloconfcruari dicamus;
eaq;efti"cntetia Arift. clarainlib. i. Meteor.c^.
vbidicit,clcmetacalidaeftecalidaamotuCa;li,
&ab eodem conieruariin fuo narurali calore»
motus enim rapidiffimus vim habet diftipandi,
attenuandi, &rarefaciendi,proinde&calefaci-
endi j motus enim per attenuationem & attri-
tionem partium gignit calorem, vt Ariftot.ait iii
contcxt,42.1ib. 2.de Ca'lo:idque ab Aucrroe ibi
optime dcclaratur, qui etiam dicit, motum efle
peif^£l:ionemcalidi,quaepropofitiomaIcinteI- Mofui
leda.pluresturbauitsfcdomniadubia foluimus eHcni
dicendoeam ciTefumendam^noninfenfufor- ^ rfc£i
mali,fedincaufalii motusenimdat perfeftio-
nemcalido,quatenuscftcalidum,quiacaIorem
conferuant,quifinemotunonferuaretur5radix
enim formalis omnis calorisinhoc mundoin-
ferioreeftelementumignis, qui omniumcali-
diflimus eft,& fub igne aer pofitus eft mediocri-
ter calidus; cattcra vero omnia per horum patti-
cipationem funt calida : hsec autcm clementa
non conferuarentur calida, nifi pcr adionenv
caeleftemjigtiisenim^vtinquitibiAverroesJni-
fi moueatur , extinguitur , ac perit : in Epitomc
quoqueMetaphyfica,traft. 4.cap.i5. inquitA-
uerroes , elcmentaprodufta cjTe cx ncceifitate a
magnomotu; quiaproprium eftmotus facere
calorem, &huncinfequiturlcuitas , quaeefti-
gnisnatura: priuationcm autem cceleftis mo-
tus infequitur frigus , & grauitas. Ignis igitur
elementorumcalidilfimusa Coeloinfuonatu-
raIiftatuconferuaturpermotuminorbem,qui
cumipfo ignefemper, &abfqucvllaintermif- jvlQf^
fioneaCcelocommunicatur: vndecoligimus, .^^^^
motumillumignisnonfimplicemefle,fedmi- \g„j „
ftum , vtantea dicebamus; nana fi eiret vere g^i /j„
fimplex , & nullum partiumafcenfum , vel dc- w^^^^
fcenfum haberet, nulla earumattritio fieret, ^
proindc nequecalor; quum igitur attritioibi,
& calor fiat, miftum cflx motum nccefl^e cft.
Colligimusptaeterea rationem, curmotusillc
fi t medius intcr motum ignis naturalem,& mo -
tumcontrariumnaturali: etenimnon cftnatu-
ralis, fumcndonaturalemproco, quifitabin-
tcrno principio; noneft etiamita praeternatu-
ram, vt naturam oppugnct , ac laedat , quum po-
tiiis eam foueat atquc conferuet ; fed eft modo
aliquo fimilis vtrique : quatenus enimnon al>
intcrnoprincipio fit, fed abcxtcrno , eatenus fi-
milis eft motui vioIento,ea tamcn eft violcntia
ad conferuandum illata , non ad intcrimcn,-
dum, ficuti quando patcr vim infcrt filio,vt eru-
diatur , & addifcat : quatenus vero eft conferua-
tiuus naturae ignis, quae fine ipfo non conferua-
rctur, ear.itionevideturpotiusappellandusfc-
cundum natuiam , quam prster naturam ; nam
extcrnum cjuidcmeft eiu». pnncipium , fcd t.v
le, quodad conleruandumignfm eflacitillud^-
quod i^fa ig_nis naturafibi praeftare potis non,

efti,

dc Motii Iffnis in orbcm, Libcr.

301

cft ; quoniam illi formx nulla alia vis data cft a A a cxtciis ; quos appellarc folcmus violcntos . &
natura.nifimouendiamcdio jfimplcxenimna- contrariosnaturx. Incundem errorem incidit

etiam Zimara , negans motum hunc mediuin EyrarZi-

turavnum tantum motum cfficere apta eit , non
plurcsjobidmotus ignis»inorbem a quibusda
vocatur potius fupra naturam, quam fccundum
naturam , vel practer naturam ; eftenimquod-
clam exccdens naturam ignis , amicum tamcn,
atque conferuans. Ab hac autcm noftra fenten-
tianonvidcnturalieni fuiftc iiiiprifci Philofo-
phi,quidixere, motumclementorum natura

internaturalem, &contrarium naturali,& pu- /w*»-*.
tans omnes motus, qui nonfint naturales , eius-
dcmefteconditionisj&eademrationedici vio-
lentosjquumexhuiiismotus conditionibus pa-
teat , eum neque efte naturalem , neque contra-
riumnaturae , fed medium , & aliqua ex parte fi-
milemvtrique, quofit, vtnon contineaturfub

ifceru lemeireillum,quiinoibemfit; videruntcnim B illa'Ariftotelispropofitione,nullumviolentum

■tetia hof motuelementa fuperioraconferuari,(Sc par-

motu ticulas ignis apud nos gcnitas ideo afcendercvt

;ncuto cumtoto igniselemento circumdufts confer-

m na- uenturiexhoccnimiudicarunt.magiscfTcprs-

^'- cipuum in elementis motum inorbem, quam

motum reftum , quum viderent eum elementis

competereiamintegram fuam naturam , & per-

feftionemobtinentibus, rcftumveroinillis no

dari,nifi vt conftitutis in ftatu imperfe£i:ionis,&

perpetuum , quu hic poflit cfle perpetuus , qui p-
pe qui non eft contrarius naturae ignis, neque 1!-
lamoppugnat. Erraruntetiamilli pofteriores. Error a-
quimotumhuncmediumconcedentes, dixere Uorum
veramdehacquoqjefleillamArift. propofitio pnfieriar'
ncm, quatenus ipfefecundumfedenotatquan rum,
dam extrancitatem , ratione cuius ei nonconuo-
nitperpetuitas:hi namque ignorafle videntur,
quomodohicmotusfit dicendusmedius ,&(iiA.

ftentibusextrafualocanaturaliajideo enim C folumfpeaantes.quodhuius motus principiu

dixerunt naturaliorem efle igni motum in orbe,
quammotum reftum, propterea quod quando
ionis ad locum fuum peruenit , totamquefuam
perfcftionemadeptuseft, definit redamoueri,
& folo in orbem motu cietur,al»sque vUa inter-
mifliione. Arift. verorcmhancdiligentius con-
fiderafle videturtnam conftituta definitione na-
turscquam ininitio lib. 2.Phyf legimus, non po-
tuitalium motum appellare elementis natura-

extraeft, dixerunteumigni & aeriextraneum,
& accidentalem eflx , & hac ratione corrupti bi-
lem :quafiveroomne externumfitaccldentale
rei, cui externum dicitur; quod quidem eft ipa-
nifeftefalfum ; duse namquefunt caufae exter-
nx , efficiens & finis , quse tamen ad rem , cuius
funtcaufac, habenteflentialem refpedum, & de
illa per fe praedicanturiu^ta quartum modum
dicendi per fie. Quum igitur hic motus fit in-

lem,quamillum,quiab internoprincipio pro- D ftrumentumquoddam caufa fuperiorisadhaec

uenit,quieft folus motus red:us;necbb id nega ■
uitmotum quoque inorbem cfle elementisa-
liomodonaturalem,quatenuseftc6feruatiuus
naturae,fed fignificarc vifus eft, hunc reftius vo-
carifupranaturam , quamfecundum naturam,
odojtt vel prjEter naturam,vt colligimusex^. cap. lib.
emen- i.Mctcorolog. vbi dicitclementacalida confer-
'(i natu- uariamotucirculari,quoparticipant:in4.etiam
%lit. libro de Coelo , dicens elementa moucri ad 1 ocu

''ntl-it
rculA'
at-iO

elementa conferuanda , & hac ratione fit caufa
effeftrix conferuans inftrumentaria , non eft
motus extraneus,id eft, accidentalis , fed potius
neceffarius ; proindeceflatratio, quac^cipof-
fitper i'e corruptibilis. Errarunt etiamiftiabu-
tendo argumento Ariftot. in contex. 17. lib.2. de
Coelo, quod fi bene imelligatur , nuiium habet
locum in motu ignis in orbem: nam reddens ibi
rationem Ariftot. cur id , quod eft prseter natu-

fuumtanquamadformam,hocidemfignifica- ^ ram, nonpoffirefleperpetuum, dixit,quiaeft

uit;mouetur enim fingulum elementum ad ele
mentum continens,aquoperfymbolam quali-
tatem confcruatur ; ignis vero fertur ad orbcm
Lunae , & ad concauum Coeli , tanquam ad fym-
bolam qualitatera, quam Ccelum habet, non
quidemvtformam, fedvt virtutem; eft enim
virtutecalidum, quatenus vimhabetefficiendi
inclementis calorempermotu;illucigittir fer-
tur ignis.taquam ad conferuans , quiaconferua

poft:erius illo , quod eft fecundumnaturam , &
eftegreffio, & recefTus a ftatunaturali ; at mo-
tus ignisin orbemnon efthuiusmodi; noneft
cnimpoftenormotu ignisnaturali,imo neque
igncipfo; quatenus enim eft caufa conferuans
naturamignis , apta etiam ignem generare,fi
ibi ignis non elTet, eatenus eftprior : fi vero co^ii-
feratur cum raotu ignis a medio , absque dubio
eftillo prior tanquamcaufafinalisjnam ignis

re calorem,eft ipfam ignis naturara conferuare F ideo fuperum locum petit , vt ibi cum toto ele-

mentocircumuoluatur, &itaalococonferue-

CoUe^ioerrorum ommumaliorum.

Cap.IX.

Mc igitur eft illius motus conditio , quo

ignis a Coelo circumuoluitur , non plene

(vtvidetur)abaliisdeclarata: nam fi aliorum

'rrer fententiasbeneperpendamus,omnesin.iiiquo

lonciUa- defecifl^e videntur. Primum quidem deceptus

orit. /€ftConciliator,nondiftingueas motum hunc

h:

tur,quum ipfe propriis viribus fe conferuare ne-
queat.proptereaid,quod dicifolet, elementaad'
lualoca moucri,vtin illis quiefcant , & ita quie- ^^^^
tem efle finem motus eorum naturalis , fano <j''*omodt
modoeftinte]ligendum;eft enim abfoluteve- 7^''' ^'*«/S
rum deterra , cuiusconferuatioconfiftitin i^xi-Jinali-s
uationemotus ccekftisquiadlocum infimum '^ottis.
non peruenit , ideo ad eum locum fertur ter-
K 4 ra,Yt

,«w»^

303

Jacobi ZabarcUae Patavini

304

ra,vtibi omninoquicfcatjidquc protulit clare A
Ariftoteleslibr.primoMcteorologicorum.cap,
4. dicens elemcntafrigida conferuan per immo-
bilitatem,hoceft,perquieteminlocofuo, &ie-
motionem a motu coclefti: de igne autem , 3c de
acre non cftabfolute intelligendum, fcd potius
fccundumquidjnampoftimotu amcdio quie-
fcit ignis rcfpciau illius motus, quia defmit
afcenderc, &infuolocomanet,abfolutetamen
iionquicfcit,quia mouetur in orbem. vt con-
feruetur, & nifi moueatur, extinguitur. Paret B
igitur, huicmotui non competcre priorem con-
<iitionemmotusprjeternaturam,quamibiAri-
ftotelcsadduxit; noneft cnim pofterior motu
ignisnaturali, fed multominusei competit al-
tera;tantumenimabeft,vtmotus illefit reccf-
(lo ignisafuanatura, & ipfi Isefioncm aliquam
inferat,vt potius naturam ignis foueat, atque
confcruct, qusefineipfoperirct.Manifeftiffimu
crgoeftjAriftotelemeoin loco fumere praeter
naturam pro eo tantum, quodeftinimicum,& C
cotrariumnaturae; hocenim diftrahitremafua
naturali conftitutione , & adinteritum ducit,
quiapugnat cum natura reijob id negat Ariftot.
hocpofleeiTe fempiteinum:& italocumillum
interprctatur Auerroes, ficetiamin contex 15.
lib. I. deCcElo Ariftotelesnondealio violento
motuloquitur^quamdeillo, quieftcontrarius
naturae;folusenimibi confideratfimplices mo
tus, quinonpoftiinteirenifinaturales, vel con-
trariinatur3e,ficutantradiximus:motumigitur D
mediuminternaturalem, & contrarium natu-
rali Ariftotaneapartenonconfiderat,quia hic
nonpoteft cfTc nifi miftus, dequo ibinon eft
rermo,huiufmodiautemeftmotusignisin or-
bem,quaredehocAriftot. nunquam loquitur,
qaandoinlibrisdeCoelo dicit.motum praeter
Error naturamnonpofTeeflcperpctuum. Communis.
cptntoni^ q.uoquefententia,in quam illi inuedi funt, &
eommu" quamnosveriorcm efTcdiximuSjnon penitus
»*. errorcvacatj namin eo quidcm verifllma eftj E

quodponitmotum medium inter naturalc ,^&
contranum naturali. & talcm effeaflerit mo-
tumigniscircamedium, & adhunc non exten-
<iipropofitionemillamAriftotclis,»ulIumvio-
lcntum cft pcrpctuum.fed de folo motu contra-
rionaturaefuilfeab Ariftot. pronunciatum : in
hoctamenhi quoq; defecifTevidcntur, quod fi-
ncvlla motus medii diftinftione, & abfque co-
gnitionepropriarumhuius motus coditionem
eam fcntentiam protuleruntjnamabfolutedi- F
centes propofitioncm Ariftot. in motu media
locum noix habere, fic putarunt fublatam efTe
hac in rc omiiem diflficultatem; quaraobrem
quo pado motus ignis in orbem fit medius,
Medsum non vidcnturintellexifle. Nos autem dicimus,
$nterex- mcdium inter extrema duplexefrc; vnumpeE
trema participationem extremorum , quale cft tepi-
tji Uh- diim intcr calidum &frigidumiaiterumpcrne-
//**•. gationem cxtremorum * cuiufmodi cft iapis in-

tercxcum, & vidcns, de quo vtroqu: generc
mcdiifiindiftindcpronuncient, ipfumpoireef-
fe pcrpetuum, falluntur, quia motus medius
pcr participationem cxtremorum non poteit
eIicperpetuus:fiquidenimitaficviolentum. &
prscternaturam.vt nonfit cxtreme conirarium
naturaU,fcdmediocriter,tanquammediumper
extrcmorumparticipationem,hocaliquamha-
betcontrarictatcmcumnatura; proinde nccef-
fe eft, vtpugnafiatnaturaecumilio, &t.Tndem
alterum fuccumbat, & percat ; nam fumme ca-
iidum laeditur non folumafrigido,fedetiama
tcpido, &abhocdiftrahiture fua natura: ideo
in hoc quoquelocumhabetratio Ariftot.prae- •
diftajquoniamneccfTariumeft, vt pugna fiat,
nonfolumertremicix extremo, fed etiam cum
medio:idcirco illa propofitio, nullum viokn-
tumeftpcrpetuum,veraeft dc omni violento,
quod fit coatrariumnaturae, fiue exrrcme fiue
mediocritcr, quia vtrumque naturam oppu-
gnat. Demedioautempcr negatioiiem extre-
morumpropofitioAriftotclisvera non eft,nec
de eoprolatafuit.quoniam araumentum Ari-
ftotclis de hoc nuUam habet efEcacitatem; talis
autemeftmotusignisinorbem;nonenim con-
ftat ex afccnfu, & defccnf u, fcd cft f bluramodo
circa medium j proprie namque afccnfus dici-
tur, quando ignisa locoalienoad locum pro-
prium tranfit, ifque eft ipfi motus naturahs ; fic
defcenfus propie dicitur, quando ignis tranfit
alocoproprio adalienum,& hiceftitaviolcn-
tus, vtiit contrariusnatura;ignis, & eam laedat:
extrcmequidemcontrarius,fidefcendat ad lo-
cum terrce,mediocritervero,fiadlocumaerisj
fednequeinlocoterrae,nequein loco aerispo-
teftignisdiu conferu-ari^quia in vtrolibetdeti-
neturviolenter,&cumlaefionenaturac;nam et-
iam locus aeris eft igni praetcr naturam, licet
mcdiocriter; conftat enim quodammodo cx
conditionibus loci naturalis, & loci cxtrcmc
contrani, quumfit extra proprium locii ignis,
fednon fitab ea valde remotus. In fphasra au-
tem propriaquumcircumfertur ignis/,licet is
nonfitmotusinorbemfimplex,quaIis eft mo- i^nif
tus Cceli, fcd cumagitationeacperturbatione /^^ i^^^i
partium.nonefttamencummutationelocina- ranon j
turalis, fed cenfendus eft folummodo circa nie- prcprie
dium,nonadmcdium, ncque a medio:quam- dtcftttr
uis enim fiat ibialiquisafccnfus» acdefcenfus A/iende-
partium,ratione diftantiae a ccntro, nullus ta- ,.^ ^^/|
mcn fit afcenfus, vcl defccnfus ratione quali- defcen<-
tatis&virtutis;quiatotusignisinfuolocoma- dere^ I
nenscircamedium voluitur;nififortafle3jiqua
cius particula aeri propinqua ad locum aeiis
dcmittatur,quod quidem fit peraccidens ; nam
fcopus illius agcntiscoelcftis in hoc infcrioris
mundircgiminecftelementum ignisconfcrua-
rcpcrmotun!,nonaliquam eiusparrcm intcri-
mcrc, Hicautem moius, licctmcdius intcrna-
turakm, & contraEiuiu naturse dicatur per nc-

gatio-

N.

to-

ra-
nt.

\ttm
■'tu
ta-

ra

305

gntionem cxtremoTUm, tfttamcn cum fimili-
tudinc vtriufqueextrcmiiflmilis enim efr natu-
rali, quatenus nnturam conferuar, non la:d ir : (1-
milis eftetiammotuicontiarionaturre , cjuatc-
nus non ab intcrno principio Ht , fcd ab exter-
nojideotum naj:uralis, tum violentus appellari
poteil j hiccrgopotefteneperpetuus,necde eo
profertur propofitio Ariftotelis, quTa hic non
cft limilis motuicontra naturamin naruraop-
pugnanda.fcdpotiusmotui naturali in ca con-
feruanda: lioc igitur multi no intel ligentes.nul-
laq; diftinftioneinhac revtentes, non penitus
huiufccrciveritatemairequutiefleyidentur.

Errormultorum in decUrando motu plane-

tarum diurno, & totus veritatis con-

clufio. Cap. X.

EXhoc, qucmconfiderauimus errore, in ali-
umftmilem illimetinciderunt, dequopau-
ca in prsefentin dicere neque iautile, neque a
propofita nobis contemplatione alienum erit;
quaen enim folet, qualifnam fitmotus ille.quo
crr-intes fplixrse dicuntur a primo mobili cir-
cumduci:^ quum enim planetssduobusfimul
motibus fcrantur; vno aboccafuadortum.alii
tardius, aju velocius,qui dicunturfingulorum
proprius,acnaturalismotus,aIteroautcmhuic
contrario,quem aftrologi dmrnum appellant,
quoniam fingulusplaneta fcmelin die natura-
li, hoc eft,tcmporc horarum vigintiquatuor to-
tum circuitura peragit; hunc etiam vocant mo-
tum raptus, quia inferiores fphsrae a fuprema
qiis primum mobilc dicitur , rapiuntur ab orta
ad ocofum , & iteruni ducuntui ad ortUTi ; de
hoc diurno motu,qui planetis violentus efle vi-
detur, & contrarius proprio eorum motui na-
turali, dubitatmulti, ficut ctiam de motu ignis
inorbern dubitarunt, quomodopoflitefle per-
petuus, fi nullura violentum, vtAriftotcl. dixit,
potcft eire fempiternum. Refpondcnt, de hoc
idem dicendum eflx, quoddemotuignismor-
bem, nam hic quoquecft medms inter natura-
lem, & violentum, quare eademrationcpotcft
cfleperpetuus. Sedhi decipiuntur, quiamagnii:
eft horummotuumdifcrimen, quod ipflao co-
gnoueruat: omnia namq; coeleftia cor pora tan-
txfuntperfeftionis^, vt fuaptenatura ferucntur
aetcrna apud Ariftot. abfq; vHa ope conferuan-
tis cxterni; ideonon funt inloco, qucmadmo-
dum in4.Ub.Phyfic.aufcult. AnftotclesdocetjM
propterea quod locus propric fumptuscorpo-
ribusimperfe£iis datus eft'ad corum confcrua-
tionem>idcircofiquidineisabagente fupetio-
rcimprimitur, idiurc vocatur fupra naturam ,.
qualis cft in ignc,&inaeremotusinorbcm,de
quo hadenus loquuti fumus,quum nullum hu-
ius motionis principium inhis elem-entisinfi-
tum fit. At motus planetaru diurnus non eft hu-
iuiinodi,. fed eft vere. natiAraiis.^ & ab intcrn.oj

dc Motu Ignis in orbem, Libcr.

306

A principioproueniens,qurmadmodLimaI asde-
claiauimus, inCa.-Ioeflc naturam, &c principiu
motus intcrnum ; quomodo autemhocflt, ie-
gereapud Aucrrocm poflumus incommcn. 4.2.
&7i.lib.2,dcC(rlo,& in^^. lib. 12. Mctaphyi.&
clariusin3. dilputatione cotra Algazelem in fo-
lutionc 28.dubii,vbi rem hanc doftiflimcdccla-
rat, eamq; nos in praefentia paucis pcrftringc-
mus. Inquit Auerrocs,motumdmrnum neque
violentum clTc planetis; ncquc proprium fupi e-
B mxfphserx.vtAftronomividenturaflerercfcd
eircmotum naturalem totiuscoelcftisglobi;to-
tum enim Coelum eft vclutianimal quoddarn
magnum , fphserse autem funt tanquam vana
membra illiusanimalis: quemadmodumigitur
motus, quo totum animal progredicndo mo-
uetur, ctilincordc primumhabet principium,
cfttamen naturalis, &totianimali, &cuilibet
eius parti, adco, vtdumambulatanimal, dica-
tuniie motusefTenaturaliSjnonfolumtotiani-
C raali, fedetiam oculo, praetcrhunc autemha-
betetiamoculus proprium motum , ficmanus,
& brachium,& fingula alia membra : ita de Coe-
lo dicendumeftr: motuscnim diurnuscftnatu-
ralis motus totius globi Coelcftis, ideo etiain
planetisfinguliseftnaturalis tanquam partibus
illius totiais, quemadmodumambulatio anima-
lis & oculo , & manui eft naturahs : proprii au-
tem planctarum motus funt eo modo natura-
les, quopropriusoculimotus, &propriusmo-
D tusm.anusdiciturillipartinatuialis:primusaiit Primtts
niotor, quiapplicaiurdiciturmouendoorbifu- motor »9
premo,inillo quidem diciturrefiderevt inpartc motorto-
nobiliorc; ficutirefidet anima incordcanima- tttts.
lis, tamennonilliustantumorbiscftmotor,fcd
vniuerfi globi coelcftis . & ille motus iure voca-
tur motus totius, quia fphsjrs omncspropcn!-
fionemhabentnaturale. non minusadillii mo-
tu.m,quam ad proprios motus fingulariLMotus
ergo diumus eft- motus naturalis , etiam fingulis>
E inferioribusfphaeris.quatcnusfuntpartesiTlius
magnianimalis. Aftronomivero, qui coeleftiii.
corpordnaturamnopenctrant , fedfolas quan-
titates , pingui Minerua rem hanc confidcran-
tes , cum vocant motum raptus quafi primusr
motor folam fuprcmam fpnxram moueat, &
abhaccatcraeinferiorcs violentcf rapiantur;id:
tamcnminimc verum eft, fcdpnrnusmotor cft:
totius globi motor, moucnturcnimoesfphaE-
E3e,&totusfimul coeieftisglobus aprimo omniii
^ motore, &admotumillum habentomnesna-
turalem propenfionem: idq; fignificauit Arift..
incontextU4o..lib.i2. Mctaphyfic vbini.otura'.
diurnum. diftinguens a motibus planetarum „
non eum vocat fupremse fph^ra motum j"fed:
vocat motum totius, eo namque mouetur & to-
tumCoelum, & totus fer.e infetior mundus ; a-
lios autem coelcftcs^ motus vocat particularcs,.
& priores fingulorum planetarum , quiapro-
priis.- finguiarCv fgb^eEAiumimotoribus ciSciun-

Jacobi Zabarcllac PataYini

Colltdto
totius

tts.

tur: idcmenimclifcrimeinmotoribuseft, quod A
inmotibuseffediximus.nam primus motoreft
motor vniuerfalis, quia totu mundum mouct,
proindeillemotusvocaturvniuerfalis,&totius
raundi motusifingulxaiitfpharsecitraprimam
proprios habet motores, & propriis fingulse fe-
runtur motibus,qi^s fimiles eflediximus moti-
busproprijsmembrorumanimalis. Errant igi-
turillijquidicunteiufdemefleconditionismo-
tum diurnum in fphxris errantibus , ac motum
ignisinorbem-.nosenimdicimus, motum diur- B
num clicomnibus fph«risverenaturalem,mo-
tum veroignisinorbem iam diximus non effe
ita naturalem , vt proueniat ab interno prin-
cipiojfedeflefupranaturamignis, eam tamen
conferuare, vtanteadidumeft; ob id ille mo-
tus vocaturmedius internaturalem, & contra-
rium natur3e,n6 quidem medius per participa-
tionem,fedper negationem extremorum, ha-

30S

benstamenfimilitudincmcum vtroquc cxtrc-
mo: quofit. vttum naturalis,tumviolctusalia,
& alia ratione dici poflit,& poffit efle perpetuus,
quianequecxtremeneq; mcdiocriter contrari-
us eft naturse, nec modo vUo ea oppugnat, im6
adipfiuscoferuationeneceflariuseft; & eftmo-
tus no fimplex, fed mift us, folu cnim ccelii mo-
tuinorbem fimplici moaeri aptu eft;de hoc igi-
tur non loquitur Arift. quando in i. & in 2. lib.de
Coeloinquit,nulliipr3eter naturapofle eflcper-
petuumjquianonrefpicitaliudpr^ter naturam
nifi illud, quod vel extrcme , vel mediocriter fit
contrariiim naturali; de hoc enim veraeft illa
propofitio: nullum,quod prater naturam fit,
potcft efle perpetuum:fic ergo fublata efle vidc-
turhacinreomnisdifficultas. Aliadeillo ignis
motu dicenda eflent, quse ad eum librum remit-
timus, inquodecaloreaCoelom hisinferiori-
bus produfto fermonem faduri fumus.

T A C. Z A B A R E L L ^

^ patAvini,

D£ Morr G 'B^ A V i V u

L E V l y M, L I B R I D r O.

L I B E R P R I M U S.

£ r

Declaratio, & partitio dicendo- C
rum. Cap. I.

Vumilla, quaeab Ariftot.
degrauiii,ac leuium mo-
tuvariisinlocis dicuntur,
difficultate non careant,
& interpretibus occafio-
nem contiouerfandi prz-
buerint, ego hac de re a-
liqua fcriberc, & fenten- j)
tianimearn inmediumproferreconftitui,vtA-
riftot, difta, de quibus adhuc magnse alterca-
tiones exiftunt,clariora, fi fieri poflit, reddan-
tur. Vtaut intelligatur, quidnobis inpraefentia
confiderandiimproponatur,fciendum eft, gra-
uium,ac leuiumappellatione non fola elemen-
ta, fedmifta quoqueomnia comprehendijnec
mlnusanimata, quam inanimatajgrauia enim
autleuia hsecomniafunt, & co motu cientur,
quo elementaipfa moueri cernuntur, etenim a- E
nimal non modo progreflionismoiu naturali
t er mouetur quatenus animal e ft, fed etiam de-
lcendit naturaliter, C exalto loco deraittatur,
quatenus eftgraue, & ex elementis conftans. A-
iiftot. igiturquandodegrauiG, ac leuium mo-
tii loquutus elt tum in B.iib.Phyfic. aufcult.tum
in quarto dcCoelo,etri clemenra prarcipue re-
fpexit, tamen miftaquoqjcomplexus eft,qua-
tciius grauia^acleuiafunt^fatiscnim habuitia

initio i.lib. de Coelo cos admoftcre, mifta, dura
vtgrauia,vel vt leuiamouentur, moueriiuxta
illius elementi naturam , quod in fingulorum
miftione prKualet aliis: quare quum necefl^e fit,
in quolibetmifto aliquod elementumcseteris
praeualere, ncceflarium etiam cft,eundemefle
cuiuslibet mifti naturalem motum,quieftcIe-
mentiinfingulodominantis. Quamobrem ea,
quae de grauium, Sc leuium motu ab Ariftot.di-
cuntur, grauibus omnibus ac leuibus copetunt,
fedprimarioeIementis,miftisvcropereIemen-
ta, e quibus conftant. Cseterum miftorum mo-
tus propriam habet diflicultatem . quomodo cx
vniuseleinenti imperio proficifci dicatur, id.-
circo nos vt diftinftius,ac faciliusprogredia-
mur, noftramhancdifputationem induas par-
tiemur : primum enim grauia, & leuia abfolutc
confiderantes, fcd elementa prjecipue refpicien-
tes, declarabimus, aquonam motore mouean-
tuT, etenimtotafcre haec diflicultas in raotorc
confiftit, fimulque aliqua huic confiderationi
annexa dubia foluemus : fecundo loco mifta
quatenusmifta,hoceft, quatenuscx graUib.ac
lcuibus conftantiaconfiderabimus,&dccIararc
nitemur, aquonani moucantur, vtfententia A-
riftot. inteiligatur dicentis mifta moucri iuxta
elementum caeteris piacualens in miftione fin-
gulorum: his cnim intelledis, clarii erit, a quo-
nammotoregrauiaomnia, &Ieuiamoueantur,
tum fimpjicia, tum mifta quatenus mifta funt.

i09

de Motu Grauium Sc Lcuium,Libcr. L

no

Du£ant'iquorum fententia demotoregra- A opinio dicentium clementa externum tun-

utum & leutum, & earum confu-
tatia. Cap. l L

INprimisigiturconfiderandum proponitur, \
quo namgrauia, & leuiamoueanturmotibus
corum naturalibus.nam de violentisinpraefen-
tianonloquimur. Hacdereplurcsantiquorum
philofophorumfententix extiterunt, quas o-
mnescommemotareoperaepretiumnoeftjduas

tum habere motorem , & eim com-
probatio.Cap.Hl.

MVltihacin re cam fententiam fequunturi
quam proferre videtur Ariftotel. in coii-
text.32. oftaui Phyfic. & inz^. & 25. quarti dc
Coilo , a qua ne latum qtiidem vnguem recede-
revohmt:ibiArittot. apertedicitgrauia& leuia
motibus fuisnaruralibusnonab interno moto-

tantum,quarumcon{Ideratioad ea, quaedicen- B remoueri, fedfolumabexterno,cumque dti-

10

•de-

da funt,conferet,breuiterexpendemus. Aliqui
dicere, elementa adfua loca moueri a Coelo,
quodmotu fuo rapidiffimo illa pellit procula
fejquo Ht, vt quo grauiora funt , eo longiuspel-
lanturj terraomniumgrauifTIma adremotiffi-
mum centrilocum propelluunaqua minus gra-
uisadlocum proxime fupenorem &alia dcin-
ceps; itaque Cceli motu perfeuerante,detinetur
terratota in centrO , & csetcra omnia in locis

pliccmefTedicit ; quum enjm mouere fit rem>
duceredepoteftate adaftiirii,& duplcx fit ele- Dupfex
mentipoteftas,duplexetiam eftmotor, a quo meleme-
moueturjpvimumquidemdiciturgrauc habere/u /(?/-(?»-
poteftatem adnaturaliter afcendcndum, quia tia ad
dumeftgraue,noliafcendit,eamq; vocant po- motttm,
teftatem eflcntialem , quia nonafcendere com-
petit graui eftentialiter, & per fe, & quatenus eft
sraue i fed fi m utetur graue in leue, vt fl ex terra

fuis, itavtabeisrccederc nequeant. Sentcntia C genereturignis,tunc ftatimafcendit a€i:u, nifi

uta-

haec,quacEmpedocIisfuit,abfona eft rationi,vt
Ariftotel.probatincalceIib.2.deCoeIo3ficenim
motus elemcntoruniad fualocaefTcntvioIen-
ti,quumtamcn communiomnium confenfio-
nccenfeantur naturales. QujefccrentprsEtcrea
vioIenterrn!octsfuis,fiadcaviolentermotaef-
fentjigiturnonpofTent ineismanere perpetuo,
quia nullum violentum poteft efTe fcmpiter-
nam,fcd intcrire ea tandem oporteret,quia con-

ab aliquo impediatur; itaque moueritunc dici-
turagencrante , a quo faftum cft ex grauileue,
dans enim formam , dat omnia confequcntia
formam : quoniam igitur a gcnerantc ac^epit
leuitatem, quam priusnonhabebat,abcodem
accipit etiam motum illi formse conucnientcm;
furfum ergo fertur,quoniam agenerantefaftum
cft leue , quod prius erat graue : altera eft; afcea-
dendi potcftas inelementoiam Ieui,quando ab-

traiiseefrentlocorumviresi^aturisipforum ele- D aliquoimpcditur nc afcendat.vtquando ignis

rum

lori*

mentorum,fi violenteriniis detinerentur. Prje-
terea rationem quidem aliquam hi videntur ad-
ducere , cur grauia defcendant , fed nullam , cur
leuiaafcendant : de toto enim elemento ignis
curminimeoniniumpropcIlatur,poteft exho-
Tum diftis ratio aliquacolligi , fed de ipfius par-
tirculis, qujeapudnosgignuntur, cur afcendanr,
nuUaratioapparetjideo haecfententiadimitta-
tnr. Ali j vero dixerunt,elementa a fuis locis mo-
ucri , quoniam locus vim habet attradricem , a
quatrahiturfingulumadpropriunilocum.Hsec
opinioduospoteft habercfenfusj velenimdi-
cunt,Iocum attiahere& moucre tanquam fine,
_vel tanquam efficientcm , nafinisquoq;dicituE
mOucrcagens,adagendum: fiigiturdicantvtfi-
nem,conccdipoteft,fedis cflfmotus improprics
acmetaphoriccdiftus .dcquoin praefcntianon'
loquimur , fedde cfficiente cftnobisinftituta
difputatio:quodfiintelligantlocum mouerevt
caufam efFearicem,faIfapenitus eft eorum fen-
tentia ; oportet enim vel tunc moueri a loco elc-
mentum,quando iam inillo eft, vel quando ab-
cftabiIIo,quorum neutrum.cffepotcft; quando
cnim elementum in fuo loco eft, non mouetur,
itdi quiefGit;quando autem eft extra locum, non
poteftab comoueri , quoniam omnisaftio fit
percontaftum , & omne moutns debetfimui
effe cum moto,nunquam igiturpoteft elemen-
tum a loco firo tanquaia ab eificiente moueri.

in infcro aliquo loco inclufus non fertur fur-
fum, fed poteftatem habetafcendcndi, quanr
vocant poteftatem accidentalcm , quia per fe
competitclemcnto leui efTc infuo loeo, vel ad
illum ferri,fiextraiiru-m fit; quarefi extra fuum
locum fit , neque ad eum moueatur , id ei acci-
denialecft; ab hac igiturpoteftatc accidentali
ad adum ducitur a remouentc impedimentumr
vtfivas acEepIenum infundoaquse detineatur

E Viabaliquo faxo fuperpofito, &aliquisremo-
ueatfaxum;afcenditaeE, &abiIlo moueridici-
tur, a quo abdudum eft^ impedimentum. Nul-
lumigituralium motorem habcnt grauia & le-
uia,nifiextcrnum,nempevel gcnerans, vei tz-
mouens impedimentum,: hatc orainia ab ipfb-
metArift.in didislocisproferuntur, qui etiam
in oftauo illoPhyfic. cxprefTe in hoc diftinguit
grauia & lcuia ab animalibus,quadgrauia & le-
uianonafc moucntur, fed femper ab extern®

' motore,animalia vcro a fe , & a.motorc internoj,.
nempeab anima : fed rationem quoquc addit
Arift.ad hoc comprobandum : non pote^dem ■primusn'
fccundumidemagere&pati, quiaidemfecun- tirgumen
dumidemeflretfimulpote&ttc&a<9tu,ergonoa t^uYn^. '
poteftideramouercf^^fiirn , nifi duas habeat: i.
rc diftinftaspartes , vivam mouentem , alterauv
veromotam,quemadmodum inanimalivide-
musdiftinguianimam mouente acorporemo-
toiineksaeato autem haec diftin^iolocum nom

Jaabet^

m:

^w

Jacobi Zabardlx Patavini

Tcrttum

habet, non potcfi: enim diuidi nlfiin primam

materiam & formam, & vt concedatur formam

poirc mouere,materia tamen non eft aptaper fe

ni oueri, ficuti ncq; mouere : vt cnim omne mo-

uensdebet eireadu, itaetiam omne, quod mo-

uetur.debctefleadlu. vtin.-i.Phyr. aufcultatio-

nis Arift:.docet:igitur materia neq; eft apta mo-

ucre,nequemoueriperfe:quareelcmentum di-

,c^^j^^^^ uidinon poteftin partemper femouentem, &

4ir<f ,me- ^•'^^■^^rnp^i^^oiof''!^. Addit etiamaiiamratio-

tnr^. '^^'"' Arift. talem:id,quodfemouet,fiftitctiam

fc , & mouet fe contranis motibus ; ad elemen-

turo neq; fiPcere , neque contranis motibus mo-

uerefeipfumpoteft,ergononafemouetur:ita-

quevideturdehacre noelledubitandum hanc

Arift.fententiamfuiiTe, quiieam &apertepro-

ti-i^erit, &pluribus etiamargumentis compro-

bauerit.MagnietiammnmentifuntverbaArift.

incalcepr3ed1cticontextus52.oftauiPhyfic.vbi

foluerevideturtacitam quantamobieftionem:

nsm dicere aliquis poterat, fielementa abex-

teino motore mouentur , cur ergo motum il-

lumvocas naturalem? cftenim potius vocan-

dus violentus,fiquidem motus naturalisilleeft,

qni fit interno principio : refpondet ibi Arift.

giauia (Scleuia habcre in fe principium motus

paiHuum , non aftiuum ; aptitudinem enim in-

ternam, & propcnfionem habent, vtmouean-

tur ftatutis quibufdam motibusad proprialo-

ca, &:haciationemotus ipforumdicuntur na-

turales; moucntur tamen non a fe , fed ab exter-

no motore ; quamobrem fatis eft principium

motuspaftiuum,vtmotusgrauium,&leuium

dici pofiuint naturales. Huic igitur fententiae

compluresadamuftimitaadhserent, vtomnino

inficientur , grauia & leuia intcrnum habere

motorem.

Opinio dicentlum elementa moueri apro-

pnisformMy ^- eius comprobatto.

Cap. IV.

EX altera parte alij putant elementa a fuis
tormis moueri, & ita motorcm haberein-
ternum: adquam fententiamtuendam multa,
Fr/mum eaquefatis vaiida ex Anft. argumentafumun-
ar^ume- '^•'''- ^''ii^um quidcm cxinitioz. Phyfic.talear-
tum. gumentumfumitur:formaeIcmentieftnatura,
ergo cftprincipium motus:ariumptupatet,quia
omnisformanaturalis, &matenam infcrmans
debetappellari natura,& alicuius motusprinci-
pium, ergo eftprincipium motus aaiuum ; nam
proprium formsseft agere, materiaeveropati:
nccjiie eftquodaliquis dicat, formam elementi
eirepnp.cipium motus pailiuum tantummodoi
quiapropriumioIiusmateria:eftpati,fQrmav^e-
roiioadicitur;.erfepati,fedfolumrationema-
tcriar , m qiia elbinquit enim Arift.m<:oatcx- 55.

jibrii.deGcnratione.fiqaisefll-tamatcaaab-
lundus calor, jsnihil paterctmy erooii forma

A clemeti cft principium motus pafliuum , id non
cft per fe, fedratione matcrise . neccflc eft igitur
concedere ctiam propriam eius opcrationcm,
qux eft agerc, vt nomcn ipfum fignificat; forma
cnim dicitur aftus ab agendo ; ablurdum autem
cflet negare formx propriam opeiationem , &
cam tatum illi tribuere. qusecicompctitratio-
nematerise. ConfirmaturteftimonioAriftot.2.
Phyfic.context. 4. vbinatuisedefinitionemdc-
clarans per difcrinren naturalium , & artefa-
B dorum, inquit,aitefaa:anon habcreinfeipfis
pcr fe faftionis principium : quum igitur hoc di-
catad differentiam naturalium , vult naturalia
habere infeipfis perfc principium motus cfFc-
ftiuum: clementum autem eft corpus naturale,
crgodebet infe habereprincipium motusadi-
uum . idque non poteft efl^caliud. quam fuafor-
ma. Idcm oftenditur argumento efticacifiimo,
quod eft Scoti,& Gregorij Ariminenfis^ciFeftus
aftu exiftens debet haberecaufamacluexiften-
C tem,vtaitArift-ot.incentext sS.fecimdiPhyfic.
quodquidempotifl^mc vcru cfl^e debetdeillo
effeau,cuius cUe confiftat in fieri.cuiufmodi eft
motus ; quum igitur motus grauis defcendentis
fitcfte£i:us aftu exiftens, caufam debct habere
aliquam coexiftentem atlu ; hsec autem nulla
praeterformameflrepoteft,vtoftenditurafuffi.
cientcenumerationc: vel enim cftgenerans, vcl
remouens impedimentum , vel Coelum , vel lo-
cus naturalis , vcl aliquid intcrnum ; aliud enim
D ne fingi quidem potcft, a quo tanquam efficien-
tc ille motusfiat: atgenerans effc non poteft.
quia hec non agit amplius, imo ncque aoere
poteft; quumnonampliustangat,&poteftin-
tenifl^c,quandogr3uedefcendit;quarevclnulIo
modo coexiftit illi motui, vel non coexiftitvt
caufa: idemdicendum eftde remouenteimpe-
dimcntum . huius enim aftio in fola impedi-
menti remotione confiftu; remoto igitur impe-^
dimcntononagitampliusin graued1:fccndens,
E ficutctiamdegencrantcdiccbamus: noncftct-
iam Coelum, qua: fuit Empedoclis opinio ab A-
riftotcl.reprobata,vtpr2ediximus:ncquelocus
naturalis,quiaiam didumcft, locummoucre
quidem vtcaufam finalem, atnon vt efficien-
tem , qualem in praefentiaquaerimus : nulla igi-
turilliusmotuscaufa relinquiturillicoexiftes,
nifi illiufmet corporis forma. Ad hoc autem ar-

gumentum corroborandum maxime conferunt
illa, qux ab Ari flot.in z.Pofter. Analy t. de caufa
' &effe<ffu traduntur; inquitcnim efteftusprje-
teriti caufam cfl^e prseteritam, prxfentis prjefen-
tcm , futuri futuram , adu exiftcntis adfu exi-
ftcntem , poteftate exiftentis potcftate exiften-
tem:quare dum effeaus cxiftit , neccfle eft, cau-
fam quoque fimul eodcm modo exiftcre.Sumi-
tur pistersa argumentum validumab experi-
entia: namfiiam exift(.nsgrauen6 fitinfuolo-
co,nequeadillummoueacur.pofteaveromo-
ueatur , & qusramus , a quoaa motore mouca-

tur.

Seeux
*r^u}i
turn.

Tertf.
argun
tum.

QuartM
argumen

tum.

m^

dc MotuGfauium,&:Lcuiun% Libcr. L

lur, vi Jcntur illi cum Ariftotcl. refponfuri, a rc-

mouctcniipcdiincutum: atvcro pcr hociprum

oftenditurmoucri a (cipfoj iiam li ftct aliquaii-

diu graucinacrc alligatum Hlo, &. fupenfum,

policavcroiuapondcrolitate filum frangat,&:

dcorfum leratur, ccrtum clt HlufuiOe impedi-

mcntum.idquc aniillaaliofublatumiuiile.nifi

nb iplbmetgraui djorium prcmcntc pcr fuam

graunatcm , non po.cl.-tautcm graue vcmoucre

impediincn;uiTi,ninipfiimmoueaturpriusfeu

tempore, lcu ialtem natura , quia nulluni mo-

ucs corporeumpoicftmouercaliudjniii ipfum

mouLatur, giauc igitUr prius mouetfeipfum,

deindctummotuminiequiturhadio fili, qua-

-rc a propria virtu:^e mouetur: idquim litcr de o-

mnibus grauibu;, &_^ leuibusdiccndum efl:,ca-

dem cnimeltcmaiumna!ura,&: condiiio.Hasc

arjiumcmacerLe elficaciflImafLmt,ideomulti
I ■ .

Lanc icntentiam recepcrunt , eamque acerrime

tutati (unt,grauia .ik lcuia a iuis iblmis moueri,

1'^.. vtScotusz. Sentent. diliimft^. quaelf. 10.& Gre-

\^~ goviusAnmincnlis2. Sentcnt.diltmd. C.quxft.

^/?- i..ariic.3.vbidchacre iufillimcdilpuiat, & o-

mnesaliorum icntentiasdiligentcrexpendit;&:

ioannes GandauciiiiiSr6: Ziraara, & aliirecen-

tiorescomplures. Rcsiguurdiiricultacenb ca-

ret, quum ex altera pane habeamus teltimo-

nium Ariftotelisciaium,quodgrauia& leuia

non moueantur a fcneq; habcant motorem m-

ternum,iedexternum,exakeravero eraent ar-

gumciiia validilhma ex ipfiusAi iftot.principas

deiumpta, qu3£.demonltrarc videntur grauia &

leuiaaluisformis moueriiquamobrem noabf-

que ratione vtraque contranaqpinio vuosgra-

uilfiaios fcdatoies habuit=.

Cuid de kac dixerit Auerroes;,

Cap.. F,.

AVerroes quoque::videtur hac in re dubi-
us fuifte, quum non idem vbique dicere
Vidcatur,ita vtnonabfque latione Scotus in lo-
co prsedifto aflererepotuerit,niliil certi ex A-
uerrois yerbis deiumipolfe; nec deiuerunt alii, ,
quialiquaexparte Auerrocm lequuti i aliqua-.

. ctiamexpiarteeius fententiamreiecerunt. Nos
igitur.breuiter ea rcferemus, qux.ab Auerroe .
variisiniocis dicuntur,& repngnantias,t|U2e A--
uerroi attribuunturab aliis,vtappareat,re hanc :
fumiiiapieuamefle.difl^cuIiate.Auerroes in 8..
Phylic. m eaparte>in qua Aiiltoteles de grauiii,
& leuium.motu fermonem iacit,nii aliud diccre .
videtur, quam.ilhfd id.em,quod jbi abAnftote- -
le dicitur, elementummoueriper i'c a qeneran- -
te, aieauteninonnroueri i ,& in Comirientario ■
30. rationem aiteiens.curnona ie,moucatur,in ;
quir, non nTOuetm- a ie,quianondmidiiur,in •
iBotorem, & niQtum i materi.a.enim quurn^ iit .

' «15 merapoteitate, neque mouctur per fe, nc-
^ niouet. Atinpnmo.C.onmxeatauo-s.Phy=

S14^

A ficor. clarc dicitAucnocs clcmcntum moucri k
fc. quoniam habctprincipiummotiuum infe-
ipfoi & in Comment. /i.quarti Ppyiicorum in-
quit, moucns in elemento cft forma, moturtn
autcm cft matcria,&itaelcmcntumdiuiditur
in motorem &motum:idemlegimusaccura-
tiusab Auerroeexplicatum in libro s.dcCoelo,
Comment. 28. quipTxcipuus locus eft, inquo
hacdere.diireruit. &icntentiam fuam profert
Aucrroes; inquit enim motorem in elemcntd

B eife.formam,motum vero. eiTe. nonmatcrian»
nudam, fed matenamformatam, id eft .totum
ipfum compofitum, fic enimclementumverc
diciturin Icipfohabereprincipiummotus & a-
ftiuimij&paiTiuum; namvtroque munercfun-
gitur torma vt duobus modis accepta,mouct c-

' nim vt forma;mouetur autem v t eft in materia> •
& vtmateriamperficit; nonefteniminconuc-
niens, quodidcmdicatui &agendi ratio, &pa-
tiendi, vtalio, &alio modbacceptum. Sed dif-

C ticultatem augetaliudquiddam,quodibidem.
ab Auerroe dicitur, atque etiam in Commenta-
rio/i.quartiPhyficorumi nam explicare vo-
lens modum, quo elementum a femouetur, in-
qoft, moueri a feipfoperaccidensjnonpet fe,
idqueita declarat: graue defcendens mouet pri-
mo aerem medium vt caufa, deinde ad motura
aeriscedetis moueturetiam graticquare apri-
moadvltimum mouetur clementum a feper
accidens; comprimit enim aerem, & pcr fc il-

D lum mouet, deindeadmotumaerisipliimquo-
quemouctur: vtitur autem ad hoc declaran-
dum e,\'emplo natursE , qui dum nauim per fe
mou-ct, ieipfum quoque mouetpcf accidens;
mouctemm primo nauim, non Ic, ied motum
nauis confcquiturvtipic quoquemoueatur.

SenfiisopinionisAuerroisfecundumaU--
quos^ (jr, eitis reprobatio, .
E : Cap.. Vi'.

^Oitiemara hbcAuerrois dictiim- magnas s
pofteriorum aitercationesexcitauit: quo-
rum aliqui eamiententiamfequetes quod gra- -
ue.& leueafoIogen€rantcmoueantur,aforma'.
veronequaquam,: dixerunt Auerroem optimc :
fenfifle,ideoquc fententiamfuam-AueiToisau- -
ftoritatc coniirmarant: ibqucns enimAuerroes :
de grauium;& ieui.ummotore-per fe ^a nuUoa-
lio ea moueri dixit, niii a generante , quod Ari- ■
ftot. quoquepronunciautt ; a fc autem moueri :
conceflit, non quidem per ie,.fed per accidens ;
quse Ariftotelis quoque fententia fuii, qui ait :
graue»&,Ieuemoaeriperacciciens a remouen- -
te impedimentunxyremoucns autem eflepoteft:.;
nonmodb.aliquidexternuni,.fed etiam.ipfum'- -
metgraue,& kue,quemadmodii fuprade graui i
fiiumrumpentcdid:iicit;giauenamq;.per vira i
a genemnte iufceptam rumpit filu., quo fuipc- -
fuaa. ciat, &: a ^uo imp_ediabatur.ne.defcendc—

retjdfec

m

lacobi Zabarellas Patavini

316

T>rimu>n
argHme-
tum.

Secunda
tum.

Terttum
argume -
tune.

Jlef\,onjio
Zim(i,r& .

ImpugnA
tto.

rct, & ilAtim fHptd flo deorrum fcrturi fic et- A
iamncrfubllrans impeditaliqiuiatui & aliquam
reriftentiamlacitdercenjui grauis, dcbilcmta-
mcn, quam grauc iacile iupcrat, & rcmouet ae-
rem impcdi.eatem,& ita pcrremotioncm impc-
dimcnti moucturareipi'opcraccidcs,tanquam
arcmoucntcimpcdimcntvi, pcrfc autemanul-
lo^niilagcnerantcvtetiamAiift.dixit: itaq^ lii
concluduntoptimameflcAucrroisopmioncm,
&cflc eam ipfam.quam iplunct tucntur, Scd
lisec fententia, etli raagnam habet vcritatis fpe- B
' cicm, falia tamen ell:, nec Auerroes, fi i ta fcnfLt,
dcfcndivllo modo poteil:; impugnatur autem
fcnfusliica Gregorio Ariminenie, &: ab aliis,
qnocirca iatis nobis erit; pauca tantum, qux
prxcipua iunt, aduerfus hanc fcntetiam in me-
dium adduccre-rrunum ficargumentor: graue
mouet aerem per fe, ergo c<\ caufa motus acris,
ioinu- ipium qtioque graue moiietut , nam mo-
tisns corporeum non potefirmouerc, niilipfum
quoquc moucatur: quoniam igiiur motus gra- c
uiseficaufamotusaeris,nc-ccilecfl:vtpriorillo
fit, fi non.tcmpoi-e, ialtem natura, ergo in illo
priorinaturamoueturgraueiinevlloaerismo-
tu; noncrgoadmotum aeris mouetur giaue,
fedpotiusaerad motum grauis ; grauc igitur a
fe niouetur i m meiHatCi quare etiam per ie,quia
nopermedmm aeiismotum, idque iia clarum
efre videtur, vt nullam dcfcnfionem. recipiaf,
priuscnira dcbetmoueri graue, quamaer,qUia
non alia latione mouet aerem, uifi quatenus D
premit, & ad centrum tendit.Confirmatur hoc:
quiamotusgrauis dcfeendentis eil motus na-
turalis.motus autem aeris a graui eft violentus,
quumfiatab externoprincipio; at motusvio-
lentus non poteft eiTepriormiOtu naturali, icd
eft potius poftcrior, & ipiura iniequicur. Prx-
terea omnc per accidens debet reduci ad ali-
quodper fe, ergo ll mouetur grr.u-e a ie per acci-
dcns,debet ab aliquoixouen perie,aquo igi-
tur, nifiafcipib? diccre enim non polTunt ab £
acre moto, qui illud feciim ferat, hoc enim fal-
fum.eiTe iam oftendimus, quum. motus aeris in-
fequatur potius motum grauis , quainefr-^-iat.
^imaraveroad hoc rcipondit: graue mouere
aerem, & ipium prms moucri per fe, non tamcn
a fe, fed a oenerantc : attamen ad gencrans con-
fugercnoncftfaiis tutum, quia hocnoncoe;^i-
ftitdeicenilii grauis: quare aliam ciusinotus
caulam e;v:cogitate oportct, ficut antca diccba-
mus, quoniamoxnniaiam addufta argumenta F
hanc Zimara: refponfiJitem reiellunt. Id vero.
quoddiximus, motum acris ciie poilenorera
ipfo grauis motu, clirumeftcuil.bct confidc-
t?.nti, ncque id debetaliquis inficiari,aerenim
non niouet grauedciccndens, ncqucipium le-
cum lcrt dciccdendo, led potius ccdit giaui de-
icendcnti ; quumcnim reliiKrr lUiusdciCcnlvti
no-i ptjlif, abco mouetui, & pciiitur. E.xem-
plum quot^,natmje& }i.>uis, quo Aueiroes vti-

tur,rcfragatur huic optnioni, &: id, quod m odo
diximus, confirmat: natura enim mouctur qui^.
demmotunauigationisciinaui, qnam mo.uet»
fed tamen no potcft cam moucre,nifi prius mo-
ueatfeipfum aliomotu, <Sc co qiudcpcr fe ; nou
eni m mouerct nauim, nifi prius iua mebra mo-
ucret, &pcr ea mota moueret nauim^nccclTa-
riiun cnim cft,vt moucns corporeum moucata-
Jiud pcrXui ipiius motum ; iic ci go etiam 2;raue
nonpotcil:acremmouere,nifiipiumotupriore
moueatur, iiquidcm per iuum motum mouet
acrcm; moueri autcm diccndum eit a i'e,ii recla
eii Aucrrois comparatio, quia etiam natura pri-
niomoueturafe;dcindenauim mouet. Ex his
igiturpatet, ienium hunc, quem illi attribimnt
Auerroi, d<:fendi nullo modopoire---

Opinio Scoti, & aliorutnplurium^
Cap. VIL

'Isargumeniismoti alii complures, qiium
.eundem ienfum verbis Auerrois atiribvie-
rint, ab eitis fentcntia reccjrcrunt, vt Scotvis,
&; GrcgoruisAriminenfis,& aliqui pofteriores,
qui dicuntclementum mouen aieipib,nonper
accidenS;Vtdicere vidctur Auerroes. ledpcrie :
ac quia hocdicentcs oilcndcredcbuciunt quo-
niodo clcmen>.urn diui Ja. i.r in p.irtcm mouen-
tem, &partemniotam,.'r, 5". ;r J .'cl.\r,in.io noii
conienierunt;Scotusinqi' ,,r .- wlfe inelcmcn-
to neeeirariam hancdiifinccionem, & hac vti-
tar ratione;duplexeftas;ens; vnum vniuocum,
quod etiam formale apperiatur,quia per forma,
C|ua habet,agit;alterum vero sequiuocu, quod
etiam virtLtaleappellatur,quia nonper formam
agit, iedper virtutem, vt Ccelum calefacit tau-
quam agcns virtuale, ctenim non per calorcm,
fiquidem calorem no habet, fed per vim produ-
cendicalorem, quaprxditumeft : agens igitur
formale n6potcll:agcreinfeipfum,quia quura
iam habeat fonnam non poteft eam amplius
recipere;quamobrem necefle eft vt fit re diftin-
Llum apatiente:atagens virtualepoieftabfqutr
vUa rcpugnimtiaagcre in feipilim, quum enim
non habcatformam, quam eftaptum produce-
rcrccipere campoteft;priuscnun habeatadii
virtualcm,fedpotentiaiormalcm,quarepoteft
a iVipfo reeipere aftum formalem , quem noa
habebat. Qupmam igiturformaelementi Cifta-
genssquiuocum rcipeiitumotuslocalis,&ele-
mcntum habct potcntiam formalcm, quiaeil
aptumrecipcrcmotum il!Lim,poteiL abfq: vlla
ablurditate a virtutc iua produdiua recipere
nvotLi formaliter. Videturautem hsec Scotidi-
ilindio etia ab Axicrroeponi aliis ve» bis,quan-
do in Conirncnt. zS.lib. s.de Coelo mquit,i.ipis
mouet iequatcnus cli:a>Su grauis, & moueiur
quatenus elipotcitate inlerius; nam diccrc aciu
grauc, cii: diccre habcns aftum virtualcm, hoc
clt, YUtuttm producendi motum defccafio-

Sco,

Ag\
duj\

Am

roek

dcMotu Grauium , 5c Lcuium , Lib. I.

A'

317

nis;diccrcautempot«*ftatciii inf"croloco,cll'di- A
cerc potcntiam forai.ilem , nam locus propnus
iiiftar rormx eft,qtiam grauc pcr iuum motum
i/aturalcmadipilcitur. Eftigitnr Scoti icntcu-
tia , elcmcntum a ieipfo moueli , lioc eft , a fua
f orma, idquc sion pcraccidcns, fcd per i'e;ncc rc-
qUiri diftinAioncm rcalcm motoris & mori,
proptcrca quod eit a(>ens, xquiuocum , quod
absquc vlla ab{iuditat^.pi)teft agere in fcipium.

Recentiorum argumentatio cotra Scotunij ^
^ eortmopinio. Cap. VllL

Ducrfus hanq •Scoti fententiam quidam
poilchoresiuuchijturhoc potiflimtimar-
gumentcquodeaadmiiraruitprogrciTusAriil:.
inS.Pliylic.adinucniendumprinjum motorcm
imniobilcm jis enini iiititur necellario eotuii-
damcntcquicquid moueiur , ab alio mouctuv v
iioc autcm dc medio toMitur dicendo, pofle ide'
moucria fcipfo ab^que reali diftinttione mo-
■ uentis &moti;nam aduerlarius diceretdeucni- *^
ri quidem in mouentibus & rnotistandem ad
grimum,lcd id iimplcx efie , & aieipib moueii,
quiacltagcnsxquiuocum, habensaclum vir-
tlialcm , (Scpotcntiam formalem:tcyta igitur iUa-
, Arift. argiuncntationos adfolum Ccclum du-
ceret, quod non iecus ac elcmentum , diceretur
aieipiomoueriabsq; diftmftione mouentis &
mon '.ficitaq; de iaucniendo via naturaJi aeterno
_ motore immobili eiret penitus dciperandum, fi
^ rtuUamiiabcmus aliam viam.nili cx ceterno mo-
tU,vtalibidemonftrauinms.lp{iigituiaiiter di-
cunt , eire in elemento realem diftmdionem-
mouentis &moti,licctiubicfto nofeiungantur;
'ctenimformacil: mouens , materia verocftid,
quod mouetur;formanamq; eft adionispnnci.^
pium,matcriavcroomnispallioms:iicergofub
latam eiTe arbitrantur omncm dilfieultaiem>
quum ita pateat graue & leue a ie moneri per ie,
aon pcr accidensjvt sxiilimauit Auerroes. -

Impugnatiofentemia recsntlorum,, -
Cap. IX.

EGO verodeScoti quidem fentefttiapoftei^
rius dicam , canamquc fortaiTe proximeo-
mnium ad veiuatcmacceirit. Qupd vcro ad hos
recentiorcsattinct,pato cos pemtusaberraiTein-
hac Scoti impugnatione , qiioniam eorum opi-
nio vel faliaeft.vcHnidem cadit cum iententis'
S^coti,quain rcprobarunt ; nam eftquidemma-
tcriaradix omiiis paffionis, ipfatamenper fe ^'
flonfu.^iicit, vtiitidoneivm fubiecT:um motusj
quia id , quod mouetur , debet eiic actu, vt in 5,-
Fhyl.auicuItaiionisAriftotel.docet.Vtveroet-
jam concedamus , matcriam habere poteftatem ■
recipiendimotnm, exhac tamen nonmagisa»"
feenfum rccipiet,quam defcenii.im : quare quod-
graue habeat determinatam propeniionem ad
^ielcendcndumjioceft materia proucnirenon:-

$lt

tc;namcft quidcmmatcriaepati . feddctcrmi-
natcpati hocpotius.quam illiid , a iormacit.
non a matcria:cogunturitaqucdiccrc , non ma-
tcr*(im folam , icd totum compofitum prinio
motum illum recipcrc,& iormani eflc rationcm
iccipieridi : atqui eadcm ioimaeit^;tiam mo-
Hcns,ergomoucns<Scmotumre no diftinguun-
tunqux Scoti icntcniia f uit.atq; etiam Auerrois
dtcentis, forma elemcnti niouct vtforma, &
mouctur vt cft in matcria; grauenamque dcor-
fumfertur, quia cil: grauc , non quia mateiiam
habeat; crgo vt tali motu , nonalio , moueatur,
non a materia habet, icd a grauitate , qu« eft ct-
lammouens; nec abiurdum videtur,quodea-
demforma ilt ilmul ratioagendi, (Scratiopa-
ticndi,principium morus & aftiuum , &: paiTmii,
voriismodisconflderara , flcutalibi deciaraui-
mus. Itaque ii hi rccentiorcs intelhgant , matc-
riam eiie motam , hoc eil , materiam vt forma-
tam,quodeil:diceretotumcompofitum,corum
fententia non difFert a faitentia Scoti & Aucr-
rois,fe-deis difficuliasintcgramaner,quomoda
ideire poiht iinc reali diicrimine mouentis 6c
moti :quodiiintclligant, materiam cfl"e perfc
motaiThfaliaomnnioeft eorum fententia, tum;
quia nec abiolutc materia eft per i~c mobiIis,nec '
ad hunc itatutum motum habet determinata^ — *
propen(ionem:addequodAri{lot.apertcnr^?.t,^
elcmsntum diuidi inpartem mouentem,&'par-
tem motam ; cuiiententise ifti manifefteaiducfo ■
iantur,duixi hsec dicunt.

NonnuUorum opinio demotu elementlin'
va cuo, & €'m confutatio,
Cap. X.

Vumautem AuerroesinmemoratoConli
ment./i.quarti P.Hyi^. prseter id , cjuod mo-
doconiiderauimus, dicat etiam nullam inva-
cuQ, fi vacuum daretur,fieri pofle elementi mo-
tum , iidem poft^riores in hoc quoquc Auer-
roem 1 eprehendcrunt,imo etiam ex profeiFo A-
riilotel.' hccidemdiecntcm;hoc igirurinprae-
fcntiabreuiter conflderare , praterquam quod
ipiumper ie nonparumcftvcik , & intelleftu'
dignum^noneft eriam,vtfortaire videtHr,apro-
poifto aliemmi,fcd ad fequentia conferet, <Sc illi ■
quoquein hacipia de motugrauium & leuium
diiputatione fermonem de hoc facere volue-
lunt. Auerrocs igitur ibi ex Ariftotcl. fumit, X^-^^Aieftot.
cefrariumeflcpknamadmotumelementi,pro- (^^;^^,. •
pterea'quod continuitas in motu a reii{l:cntia>.(>^<5&/-'
prcmcnit, atinelemento nalia mobilisad fflo- nio de
toremintcrnareilftentiaeft,ideoexternarcqui- yriotu ele
ritur , fl dcbeatfleri continuus motus ; medium rnentt m
enimplenum rciif-tit ahquantum clemento mo (^^ac^io,
to,&itafacit continuitatem ; quanKybrem fl da-
rctur vacuum, elememuiTi ineopoiitum non
moucretHr, fed momenco temporis adiocujn
fttiim uaiiiiFCt> qpi aon eiret inoi:u3,fcdmu.i

tau«M

V9

lacobi ZabarcUae Patauini

U&

ntio fubitatqua 111 re Aiierrocs A ucmpaccm re-

prchenditdicentcm, admotum elementinon

cilc ncceHarium medium plenum , quandoqui-

demctiamin vacuo,fidaretur, fievi clenienti

. motuspoflet,isquecontiriuus.ob interaamrc-

jR.ecentto fjft^ntiam. Aducrfus Ariii. & Auerroemhi rc-

res con- ^g,.jtiores infurgunt,(Sc aperteprofiteiitur , Arift.

trtt ylrt- j^^ cognouifl^e qux fit refiftentia in motibus ele-

/ mentoru,imo & multa falfi dixifle in 7. Phyfic.

peproportionibus i^ motu: aduerfus qux ipfl

plura adducunt experimenta , quibus fe cogno-

uifletefl:anturfalfas efle illaspropornones , &

hanc falfitatem procefljfleexhoc falfo funda-

mento, quod forma elementi mouens ipfum

non habetamobili aUquam intemamiefiilenr

tiam , fedfolumexternam a mediopleno. Ipll

ioiturfequemes opinioncm Auempaces ibiab

Auerroe reprobatam , quam etiani fequutus efl:

Scottts. 5cotus2.Senrent.diftind.2.qu3£il:.y. dicunt,du-

Rcjifien- piicem effe refiftentiam in motu elementinatu-

tfiidu- ^.^ii . vnam externam,(S<: accidentalcm, quse fit a

^^Ux. mediopleno, &facit vttardiorfitmotusinple-

no,quam efl!et in vacuo: alteram vero internam,

& cflentialeni , qua elementum motum r^iiffit

forms mouenti , ita , vt etiam in vacuo, fi dare-

tur,fieret continuusmotus : rarionem autcm

C^rmobile refiflatfuas formce mouenti , dicunt

cflcVtjuod mobile ell continuum , & fpatium

quoqye contmuum ; repugnat aurem continuo

•tranlcunti percontinuum efleeodem momcn-

to in omnibus fimu! partibus iliius continui, fed

neceifc eft vt tranlratprius per vnam partem,

quamperaliam : hxcigitur eftneceffaria refi-

flcntiainterna , ex qua fieret vt ekmentumin

j^*^^^ vacuopolltum continuemoueretur.Ego vero

tto^A- pro Ariftotel. defenllone poflem facile demon-

riflot.de. l^r^itej quantum iftidecepti flntinillis experi-

f<K/io. mentis,qu2e aduerfus Arift. adduxcrunt , reuera

cnimnonofHciuntdiftisAriftot.in7.Phyfic.de

proportionibus in motu ; fed quoniam alienum

hcc effet anoftro inilrituto, omittendum in prse-

fcntiaell:,licetipfidu3edemotoregrauium&]e-

uium difputationi id inferere voluerint ; fedfi

quando datum nobis fuerit in iibros Phyficos

cdere commentarios ; diligeter hac de rc loque-

«•lur :nunc de eo , quod ad rem magispcrtinet,_

pauca dicere fatis crit.Dico faiium eif e id,.quod

ifti imaginantur de illo intcrna,& effentiali reii-

ftentiaraobilis,nulla enim in elcmento elfepo-

teftj.quodautem.dcclementodicimusjiddeo-

mni naturalicoqjorc^quod vt graue , vel vt leue

%mnis , n->oueatur,intelligendumeft: ratio autem eft,

refifien- quoniam omnis refiftentia fitab atlu ,potentia

tiafit ab cnimnonrefiftit.qiuim fitaptitudoindiftinfte

4tdrtt. rcfpicicns oppofita;fed aftus cft qui rofiftita-

ftioni altcniis contrarij a£f us , fiquidem non fit

adio , nifiab adu : non potcft igitur elie interna'

rcfiftcntia , nifi vbieft duorum actuum compo-

jtitio.vtinanimali, quod etiamin vacuopofi-

CHjnfvtibidcaaait AucrroesJ coutinuo motu

A moueretur,obintern.im rcriftentiam corpom
grauisadanimam mouentem: fic ctiam vide-
mus prceuiam gcncrationi altcrattonem cffc
motum continuum , obrellftentiam qualitatis
contrarise ad contrarinm; at in iUuniinatione
nuUa cft fuccelfio , quia nulla refiftentia , quia
lumen non habet contraiium 3 quare rllumina-
tioetiam magni fpatij tirtotafimul fubito,non
intemporealiquo. Qupniamigiturinelemen-
tovnicuseif aclus, nullain eo efle potcftinter-

B na reuftentia ; niii dicamus eandem elementi
forrnam iibiiT!etrefiftcre;nam diccre nonpoifu-
nrus, elemtntiireliftereluae formse.nillperfuu.
aftumrhicauteefl: iormaipfa; fic igiturdicere-
mus ,1 orma fibiipfi rcfifttie , quod ne imaginari
quidcm polllunu^s. nuUa igitur eft refiftentia
elcmcntimoiidd^brmam moucntem,fed po-
tius lumma conienllo, quum eadem fit ratio a-
'gcndL& r.ccipiendi.ii tnim ad iUum ipfum rcci-
piendum jmo'.um iit elementum propenrum,

C quem apta cft clHcere iorma, non poteft ele-
menium moiunirefiLl:ei-efu3eformae moucntii
igitur opinio AriftoLcl. vcia eft , & rarioni ;con-
fcnrane.i;nontamenneg-imusinmo.u clemen-
ti internam refiftcntiam per accid.ils ; dc qiia
poiterius loqucmur, led ibl.m ncgamusreli-
ftentiam per ie,qualcm iiti poniuit^natn l:.pofi-
to elemcnto in vacuo inefletrclilicnna interna>
ea nonpoifct ellc niii per fe ; at refiftentia per ac-
cidensnonpoteft haberelocum, nifinimtdio
D plcno, vt mox confiderabimus. Peccantctiam
:iftiinaft"erendaratione huius refiftcntix; tum
quia dato vacuo illudnonpotefteire quaniumy
nechaberepartes , quum absque fubicda iub-
ftantiaquantitasnonpoifit exifccre;tum quia
hocetiamconccffo adducunt noncaufam pro
C3uia,nil cnimaliuddicunt , nifiimpoQabilita-
tem confequentis , quam nos quoqueconfite-
mur,ied hjec fimul cirepoteft cum vcritate con-
fequentix; dicimus enim, cfle impoflibile ita

E transferrimobileperomnes partes fpatijquan-
ti,vt codem momento fitfimul inomnibus;hoc
tara.en .neceilario deduci ex vacui poutionc,
proindc validam eife hanc confequentiam , ll e-
lemetumefletinvacuo/adlocum fuum tranfi-
ret iubito,& absque vlla fucccifione;quia quan-
doagcns a nullo prohibctur , & nihil ei refiftit,
necelfe eft fubitam fieiimutationcm, vtin illu-
mmationcvidemus. Poflumusautem hoc con-
firmare ex argumentatione Arillotcl. in con-
^ text.79.odau1Phyfic.vbi ficargumentatur: fi la
magnitudine finita ineflet vis motrix infinita,
moueret fubito non in tempore , propterea
quod finiti ad infinitum nulla eft proportio,
proindcnullarefiiientia moti admotorem;at fi
diicerclicet, nonlcquitur, quiaquantum non
poteft tranfiic lubito peTrfpatium quaiitum,
quum non poiltt fimul eodcm momento eflc in
omnibus cius partibus , argumcntaiio il la Ari-
ftot.redderctur ineiiicaxjelt taracn clficax, quia

dc Motii Grauium & Lcumm,Lib. I. 322

A ftimoiArift.enimduastantutnillasibiconfide-
rauit.quoniam hac folacad ciusfcopum confe-
rcbant,fedtertiam, quamcgonunc adiiciam,
non ncgaret , quum fit pcr fc manifcftijlima ;
quaniamenimdeillapotcftateloquimiir,qu3c
dirigituradaa:um,aaus,quemvtraqueiIlapo-
temiarefpicit,nullusaliuseft, nifimotusipre,
ibi namque Arift. confiderat potcntiamad mo-
tumin elemcntoquicfcentej ideoquandoiam
mouctur , tunc duftam eftc dicit vtramque po-

B tentia ad aftum, quem rcfpiciebatjfic enim gra-
ueautlcuctranfiuitdenon mouetiad moucri,
& terminusad qucm illius tranfitus cft motus
ipfe: atquandoelementum adumouetur, nc-

garinonpotcftipfumcfteadhucinpot€tia,non
tamen amplius ad motum, fed ad locum fuuni,
fiuead fuum vbi , quoadhuc nbnpotitur aftui
patet enim hoc cx definitione motus , in qua di -,
citur motuefteadum imperfeaum eius , quod
potcftateeft,quatcnuseftpotefttate;intelIigitc-
C nim poteftatcm nonad motum , fed ad termi-

uum&finemipfiusmotus:quumigiturinaIiis
duabus poteftatibus, & earum duftioneada-
ftum.terminus ad quem , non fit alius,qua mo-
tus ipfcat quem ex quiete tranfit elementumjin
hac tertia poteftate, feu ci as duaioneadaaum.,
terminus ad qucm, non eftamp'lmsmotus,{cd *
locus.vel qualitas, vcl aliud quippiam, ad quod
tendatmotus: harcigiturfitpriordiftinaio. Al-
rera vero eft, quam Scotus ponitinfua quseft, ^^«^*

521

confcqucns, licctfitimpoftlbilcdcducitur ta
menexilloantecedcnte.&validacftconfcqug-
tia. Quodfi cximpollibilitate confequcn,tis li-
ceretinferrc confcqucntiaeprauitatcm ,toIlcre-
tiirpcnitusargumcntatiapcrduftionem adm-
commodum.pcr cam cniminferturconfequcs
irapofilbilevtimpofiibilccfficaxtamcneftepo-
teftxonfcquetiajfedhocmagis eftmamfcftum,
quam vt pluribus vcrbisindigeat. Patetigitur,
hosin refutanda opinioneScoti, &iis, quaeab
Arift.dcabAuerroedicuntur4.Phyfic. 71. multi-
fariamcrrafTe. Deipfa vcroScon fentcnnapo-
ftcriusdiccmus , quumnoftram hac dc refen-
tcntiam proferemus.

Difiinfiio potentia & agentis.
Cap. X L

OMnia, quje haftenus diftafuntadid pcrti-
nuerunt, vtquantafithac inredifficultas,
exiis , qusE ab aliis dicuntur, intclligcremusj
rcftat vt ipfam huiusce rei vcritatem declare-
mus,eamque ab omni difficultate, fi fieri poffit,
▼ indicarenitamjur. Plena huiusdifficultatisfo-
lutioinduabus(vtarbitror) diftindionibus eft
conftituta : quum enim qusftio propofita fit dc
motoregrauium,& Ieuium,&nilaliudfit mo-
ucre , quam duccredc potentia ad adum , idque
fiatabagente , cognofcendura eftquotuphex fit
potcntia.&quotuplexfitagens. Potentia dupli-
citer fumitur , vt Arift. docet in calce libri de in

vii.1.1 1U11I11.U1 , v>.,r>.iiiv. u.vjj.1.1 111 vaiwv 111/11 uv 111- .iwiu. vv-njtit, qudin otoius ponit m lua quaclt. -^^Snf
tcrpretatione:nampropriefumiturproilla,quae D 56Pofter. Analyt.quatamen in hac difputatio- «^«/^^*".
rerDicit.A-DraeceditadumwmDroDneauiem , &r nenoneftvriis.nininri mavir«/.^-i „►; J^k„;ir_^.

refpicit,(Scpr3eceditadum;impropneauLem,&
aequiuocc fumitur etiam proilla.quae eftcon-
iunda cum aftu, vt quando dicimus Ccelii pofle
moueridumadumouctur ; fedhaccadpraefen-
tem confiderationem non pertinet,quia Ariftot.
quando in context. 32. odauiPhyfic. diftinguit
in graui & leui duplicem potcntiam,non intelli-
^itnifiillam, quaepraeceditadum, nempe po-
tentiam ad motum , quando mobile non moue-
tur : hanc igitur Ariftotelesibi confidcrans du-
pliccmcfredicitjvnamintcrpretesvocantcfren-
tialem, alteramaccidentalem:effentialiseadi-
citur , quae quum fit primario ad formam , eft fe-
cundario ad motum , qui confequitur formam;
talispoteftas afcendcndieft in elemento graui,
illudcmmcftpoteftatcleue, proinde potcftate
afcendit , fcd quando iam eft fadum leue , tunc
riifi impcdiatur,afcendit ; & iure dicitur eflentia-
lis, quiadcnotat ncgationcm motus a medio,
quae per fe competit graui , quia graue quatenus
cft graue non afcendit : accidentalisautcm po-
teftas afccndcndi eftinclementoleui,quando,
quum iam fit leuc , non afccndit,quia ab ali quo
impcditur , namleui extra locum fuum cxiften-
ti accidcntale eftnon afcendere. Has-igitur duas
potentias m memorato loco Arift. ponit 3 at nifi
nostertiamadiiciamus , nonpoffiimus ailequi
huiusce rei veritatcm , fed decipiamur ncceife
eft ; quam erroris multorum caufam fuiflc exi-

ne non eft vfus, quum maxime ea vti debuilTet :
cfficicns duplexcft; vnum , quod cumtranfmu-
tationc efficit, &quartumcauf3e genusconfti-
tuit , quod ab Ariftotel. vocari folet principium
yndemotus.quiafempercummotuefficitjhuic
proprie dido efficienti competitdefinitio po-
tentiaeadiuae ab Arift. traditain 9. Metaphyfic.
potentiaaftiuaeft potentiatranfmutandi aliud
prout eftaliud , tale namqucefficiens requirit
uecefTario patiens diuerfum, quianihil poteft
mutare feipfum, & ducere de poteftate ad a-
dum:hocefficienshabctapatientealiquamrc-
fiftentiam , a qua fucceffio in motu proucnit.
quocircaiurevocaturab Arift. caufavndemo-
tus:alterum cftefficiens, quodnon pcrtranf-
mutationem efficit , fed perfolain emanatio-
nem eftedus ab eo , quafi ipfo non opcrante ef-
fedus fponte fua illud infequi videatuntalc effi-
ciens eftin corporib. naturalibus formarefpe-
du accidcntium, &proprietatu confcqucntium
in eadem re: iccirco dicere Logicifolenr, ratio-
nalitatem ci^c caufam cffedricem rifibilitatis in
homincnon quidem tranfmutantem, quia non
agit rationalitas in homincmfaciendo exaon
rifibili rifibilem; fed fine vHo motu, fine vUa
tranfmutatione , quum primum eft rationale,
ftatim confequitur vt fit rifibilc,ita vtrifibilitas
arationalitaie abfque vUamutationeemanarc
videatur ; ob id hoc improprie dicitur cfficiens,

L fcdu-

Jacobi Zabarellx Patauini

324

H!

leJu 'tur tamenad cauf^im effctfVricem conue-
toientiasjquamadaliudcaulxgeniUs.

Decl.tratio qiunque prepofitionmn,qulbm
tota rei vcritas conclhditur.
• •"■ • Cap. X 11.
'Is fundamentis iaftis , totam huiufce rci
veritatem inquinque propofitionibus pu-
tocffe conftimtam, quarum primahsec eft. Si
loquamurdeprima elementi potentia , quat cft
PnmAco admotum,& eflentialisappcllarifolet.ab hac
r/»/f<7. elementuir a'd acSlumduciturafolo generantej
&hoc idem intelligi volumus de omni cbrpore,
quod ut graue.vel ut leuc moueatur.ficut etiam
anteadmonuimus :haecapud Ariftotcl.clara cft
in 8.Phyfic.&in4.deCoeloiammemoiatis, &
per fe etiam latismanifeftacftjnam eftefTentia-
le graui non afcendere, nec poteft hunc motum
rccipere, nifiagenerantequodmutct ipfum in
leue , fic enim dans ipfi leuitatem , dat etiam
confcquentem afcendendi facultatem : patet
autem non pofle graue in hac poteftate exiftens
ducere fcad aftum , &dare fibimotum afcen-
-~ fionis , fed indigere gencrante. Omnia igitur,
quae ab Anftotel.inpraediftis locis dicuntur , ml
aJiil'^ Pllll^^"''- quam hancprimam propofitio-
nem , atquc etiam fccundam , quam mo:x fub-
iunoemus, has cnim nemo eft qui inficiari pof-
fit, quum manifeftumfit, non poffe graue aut
leue ducere fe de nonraoueri ad moucri, fed
mouenteexternoindigcre. Secunda igitur pro-
Stctind^ pofitioe^: filoquamurdefecundapotentia ad
sor.cujio ^^ ^jj-mjj ^ q^3j accidentalis yocatur , vt porentia
afcendendi in elemento Icui, quando impedi-
tumnonafcendit, abfeacadadumducitura re-
mouente impedimentum : hanc fimiliter ponit
Ariftotel.inmemoratislocis,neque ylius cft qui
cam ncgetjnam graue iam cxiftens extra locum
fuum Ji ad eum non moueatur,nece{re eft,vt a-
libjUO detineaturimpedimento,quod rcmouere
ipiumractnon poteft, ideo egec agente exter-
no, quod renicuendo impedimentumducat i-
pium de quiete admotum. Tertia propofitio
Terna eft ; fi confidcrcmus tertiam potentiam in graui
sonclu- aut leui cxiftentc extra fuym locum , nec impe-
^' dito , quae eft potentia ad locum , quem non ob-

tinet, dehac adaftum ducitur, &ad fuum io-
cummoueturpcr feafua formatanquam aba^
gentc per folam emanationem . Hxc fatis de-
monftratur argumentis ante adduftia , ad quas
nuUam ego refponfionem video ■■, fed compro-
baripraetcrcapoteftalioargumento funopto ex
iis , quag ab Ariftotel.in contextu 82.oaaui Phy-
fic. dicuntur de motu prpieftorum ; non putat
enimcawifam illius motus eflemanum proiici-
entsm fed vult elle necelBri iiali quod mouens,
quod comitctur illum motum&iUi coexiftatj
i<Itocaufamrefertinpartcs aerisrpcrqu.is pro-
icftumfertur,vtibividcrecft,fimiliter igiturin'
BiotunaturaU non fufticitgenerans , quum non

A coexiftat motui; ncque vUahuius difcriminis
ratioinhisadducipotcIl:,quam enim rauuni m
habctproiicieasadrem proieftam, eandcm ha-
betgenctans ad eiementum genitum, ncmpc
quantumattinetadmotunj localcm^vtrum-iuc
enim datpatientimotionismitium,Iedmoi!cre
ad tinem vfque ipfius motus non pcrlcuerat.
C^ucmadmodum ergolecundum Anft. non fa-
tis eft diccre proicftum moueri a proiicientc.i ta^
neclatis cftdicere, elemcntum motu naturali

g moucri agenerantc. Ideanotandimaximcfunt A^a
yani Ariftot. icopiinprimaeiusodtaui libripar- ^^'-i-
tc&in capiteillopoftrcmo,nara diuerfarelpi- P^
ciens variisetiam modis de eaderarcloquutus '«
eft: mprimanamq;parteconfidcrabatprimum f-c
principium motus in vnaquaquc re , & primurn
niouens, a quo res ducuur dcnon rnoueriad
moueri, quoniam fcopus ibi eil pjimum vni-
uerfimotorcniinueftigarc:loqucnsigituribi de
motugrauium &leuiumtumnaturaii,tum vio-

C lento, nonconfiderataIiudmouens,quamex-
ternum, qubdrem tjaducit de n'on moueri ad
moucri, qualeeftgcnerans refpcdu motusna-
turalis , & proiiccns refpedu motus violenti :
quocirca ibi nuUum alium motorem tribuit "
motis violenter, quam iUum., qui proiccitjnam
aliumpofterioremmotorem, qui pofteacocxi-
ftit motui , ibi Ariftot. non confiderat ,proptcr-
ea quod ad eius fcopum non conferebat , ob
quam eadem rationem neque clcmenti for-

D mam ibi confidcrat vt mouentem motu natu-
rali,quianoncftmotorprimus, fedpratfuppo-
nitmotorempriorem, quiarem tranftnleritde
quieteadmotum; inpoftremoautem eiufdcm
libri capitenonampliusloquiturdcprimomo-
rore reiproicdae , fed deproximo , &ad3tquaro,
coexiftente,fiquidcprimusmotorproied:orum
iam manifeftuserat, nemo cnim ignoratproii-
c ientcm eflc primum motorcm ; fed motor pro-
ximus ignorabatur , idco ibi docet proieftum

E raoueriadiuerfisaerispartibusvnapoftaliam :
licigiturctiaminmotunaturalinegareAriftot.
nonpoflxtcire necefiarium meucsproximum,
&coexiftens,quodnonpoteftefrcal)ud, quam
propriaforma ; generans enijai cft caula prima &
remota.vt confidcrati manifcftum eft. Prsterea
lapis furfum proicduspcr vim, pofteadcorfum
ferturpcrnaturam, a quoigiturmouctur? non a
proiiciente, qniaidem nonpoteft eflecaufa fi-
mul coiitrariorum motuum; nonagencrante,

F quoniam huius aftio iamolim deiiit antclon-
gum tcmpus , & fortallis antc millc annos,imo-
ctiam fortaflTc gcncrans iam olim intcriit; a fola
igitur fua forma tunc naturalucr mpuetur. Pof -
fumus ctiam ad hanc fentcntiam cofirmaodam
fumcreargumcniuex Arift. inmcmoratocont.
ja. oftaui PhyiVqui abaduerlarii* fumxca cum
etficaciaproleadducitur jnaibidicitq.uidc Ari-
ftot.guauia&leuiamouenpcrfcagcnerate.fcd.
quscrit ctiamproptcr qmd ad f aa loca mouean-

325

dcMotuGfauium&Lcuium, Libcr.

iz4

turgauia&lcuia: &rerponGethis vcibi.sf^/««- ^ mam.ciac vim moifice«i fui ipfius ; athocd

Ja af/^^ojuia tt^,fit/i»Hf »*tfura ttl/quh , & hoc lueB
^ ^r/tui <^ /#«/^ J quumcnimquxftio pioptcr
qiiid fitquatftio proximat Sc immediatse caufse,
non rcfpondet Ariltot. gciierans cfTc caufam cur
moucaniur, quiaecncians eftcaularcmota,per
quam non i'atisficrct quxftioni proptcr quid ;
fedrcfjpondetipfammerclcmenti naturam cau-
fameircillivismotus, camquc ipfius effendam
efTc ; atqui hxc eit forma , itaque fccund um A-

rc.eft dicere formamcffe motriccmi elcmenti,
quarc hoc ipfi diccntcs vcrifatcm apertc cofiten-
tur:dumenimdicunt,cpnfcqucntiaformam,fn-
tenturmotue!cmentiin(cquii'ormam ,proiiii.ie
cftc effcdum formas :quod ctiamclarius aitir-
mant, dumaddunt,mcdianteforma> fic.n. ia-
tcntur.generans noneffe caufainimmcdiatam,
quum intercedat forma,pcrquammediam ge-
nerans datgraui & leuiniota^reftillimeetiam

riftotelemformagrauis , autlcuis eftproxima g vtuntunlJa diftione [can/e^uenria^ Cic. n. ipfa

caufaiUiusmotus. Hocidemnotare pofTumus
incontext.24.lib. 4. dcCcclo, vbiAriftot.eaii-
dem quxftionem faci t, proptcr quid fcrtur ignis
furfum,& tcrra deorfum 3 ad quam fimiliter,
imo & clarius rcfpondet, quod hxc infeipfis
habent mutaiionis principium ; & in hoc di-
ftinguit haec mobilia motu naturali a fanabili,
& augmcntabili, q«3e mutantur ad fanitatem,
&ad magnicudinem ab externo principio; in-

vcritate dufti dicunt formam cfTe motus cffe-
ftricem pcremanationem; a taii namq; efficien-
tc ita emanat eiiciaus , vt ipfum infcquatur ficut
vmbracorpusabsq; vHatransmutatione; aii>i.d
cnimeftmotum producere, ahudcftrempro- AlttMl
ducere cum motu & transmutationcjcliiciens eft pr-a-
quidctransmutansproducitremcumotu,i-ieo ducere
generans producit motum elcmentiper m.\i\^- mottim, » ;
tiojiemfubrtantialem; at forma elementi pro- (tliudeft '

teU!gitautemaprincipioa£tiuo;ergDVult pro- q ducitmotumtanqwara remconfequentem,i-iec rem pra-

priam elementi naturam efTe principium adi
uum fui motus naturalis: quod videturetiam
fatisclare pronunciaiiein contextu 84. fecundi
Phyfic.vbiinquit,naturaliaeffeilla, quxabali-
quo i;i fcipfis principio continue mota peruc-
niunt ad aIiquemfinem,afrcrereergo videtur,
omnia naturalia moueri ab interno principio
actiuo, nonmferiora corporarefpicir, inqui-
busidvniuerfe verum efTc arbirratur. Confir-

producstpertraasmutadonem. C^odvero ali- dacere
quiadfetuendosdicunt, fx^rmamnonelTecau- cuyn mo'
fam cfFedricem , de quainprxfentia loquimur, t!*,
fed potius efTe caufam formale, falfum eil; quia
forma eil quidem caufa foi malis corporis natu-
ralis, at accidentium non eft caufa formaiis , fed
effectrix.vtetiarodeammaafTerltArift. incon-
tex. 56. fecundilibrideanir?ia;nec video, quo-
modoaliquisfanacmetis dicerepoilit,formam

maturetiamhsec iententiaper ipfametaduerfa- j^ compoiitiefleformamctiamaccidentium. Sed

riorum di£ta:declarantcs enim,quomodo gene
ransfit motor grauium & leuium, dicunt, ge-
ncransdat formam ; dat igituretiam motum,
quia dans formam dat etiara omnia confequen-
tiaformam medianteforma: hoc enim eorum
diftCifi falfumfit,nullameorum opinio defen-
fionehabetjgenerans enimnon dabitmotum:
fiautem verum effe concedamus, per illud ipfi
veiitatem confitentur , & in noftram fenten

hiscaufa deceptionisfuit^ quod noncognoue-
runt efHciens per emanationem ratione faitem
diftinftum a caiifa formali ; namformae vtranq; ^ota de
competitvar.iis.refped:ibus : alius enimeftcau- '«f*?»?*
fandi modus,quo formaelementieft iWmscot-perema'
-poris caufaformalis , quaeipl^umin fpeciecon- natiene.
-ftituit,&alius , quo eadem ineodcm corpore
motumnaturalemproiducit. Videturautem A-
riftoteles iple hoc efficientium diferimen pul-

iden- tiann yeniunt. Primum quidem dubia efteius £ chcrrime fignificafTe inillo contextu 32. o£taui

Phyfic. nam efficienti transmutanti accommo-
datvcrbum mK^^v, &de hocloquens dicit: gra-
ue & leue non haberc in fe principium effefti-
uum motus , fed Iblum paffiuum, cfFediuum e-
nimhabetextrafe, a quoducitur de quiete ad
motum : efficienti autem per emanationem ac-
commodatverbum^ovSf^f^cquodibiLatincle-
gitur , agere , feu operari , inquit enim , graue &
leueage-rcftatim,&operarij&itainisattribuit
aftionem exfe turic, q\aandoiam ceirauitefFe-
ftioagentisexternigenerantis, vcl remouentis
impedimentum : multotamenmanifeftiof efly
Graeci verbi fignificatio , nam maxime pro-
ptie vcrbum , o*Sf ^«1/ , denotat cfficiens per e-
manationem ; fignificat enim exire cx feipfo
inaftum , & in ope,rationem a natura manan-
tem , poftquam cefTauit cfFcdio gencrantis,
Yci remeuentis impcdinientam. Qoarta pro-
L i pofi-

°^-_ di£ti veritas,quoniam accidentia formam con-
' ^*" fequentiadupliciafunt.aliahabentefleperma-
'Uia ncns,vtrifibilitas inhomine, &calorinigne;a-
'^^- liaverohabentefrcfluxile, cuiufmodieitmo-
f- tus : de illis igitur , quae habent efFc permanens,
clararesefrevidetur; namagens vna& eadem
aaione, qua dat formam, datctiam hsc for-
mam cosfequcntia , vt generans homincm dat
eademaftioncformamj &rifibilitatem confe-
quentem.licethancpermediam formam ; at de ^
motufccuseft, generansenim dans elemento
formam, nondateademactionemotum, quia
ceffat gencratis aftio i» primo eifc formae, quod
cftYltimumnoncfreipfiusmotus,fiqaidcmo- '
tus nondu eft , fcd poitea erit, quando genetans
nonampliusagctjgencraRS ergodans formam
noRdatcadcmaftione naotum confequcntem.
Sed admittamus difti huius v.eritatem , admitti
cnim pot in hoc fcnfu , quia dans cicjuento for-

127

Jacobi Zabarellx Patavini

32S

nens.

poluioeft,inmotunaturaligiauium5c leuium,
rcquiiiturncceiraiio.vtnonpcniruslitrediftin-
Aum mouens a moto ; hsec ex tertia propofitio-
ne deducitur, & eam confequitur ex neceinra-
te , nam agenb quidem tranli-nutans rem dc po-
teftatc ad a£lum eft neceflario diftindtum re a
patiente, quianihil itamreipfumagit,fic enim
eflet fimulpoteftate&adufecundum idem,vt
argumentatur Ariftot. in contex. 40. illius ofta-
ui iibri, quoniam ibi loquitur de foloagentc
^gentK tranfmutante:fedagcnsperemanationem non
perema- potefteflerc diftinftuapatiente; a formansm-
nttttone ^^ accidentiaconfequctiaemanantin eodem
adtoejr compofitioformato.noninaliquo externojex-
immA' tra yero agit forma non aliter, quam trafmu-
tando;quodclarumeftperinduftione,dicimus
cnim, formam hominis efle caufam nfibilitatis,
effeftricem per emanationem, non ita tamen,
Vtdicatur homodiuidi incorpus &animam,&
^ anima cfllciat rifibihtatem. corpus yero fcclu,
fa animaeamprimorecipiatjfcd totum com-
pofitu animatum rccipit primo hanc proprie-
tatem, &quatenuseft animatumjproinde ani-
ma eft tum agcns, tum ratio paticndi, diu^rfis
tamcn modis,namagitvtfcrma,recipitautem
Vtiunfta materia: ficaforma ignisemanat in
ipfomct igni fummus caIor,quk cftignis pro-
prictas,nonitatamen,vt fola materia patiatur,
quia matcria informis non eftidoneum fubic-
ftum caloris> fed totus ignis dicitur fubieftum
calorisvttaliforma formatusjcade igitur for-
ma agit vt forma> & rccipit vt eft m matcria h«c
autem cadem per calorcm infcquentem agit ex-
trafe inaliaper tranfmutationcm, dum rcsalias
calcfacit & vtit, Sic igitur etiam de motu cle-
mcntidicitAucrrocs 3. dc Ccrlo 28, forma cle-
mcnti mouctvtforma,&mouctur vtin matc-
ria; nam moucretribuiturfoIiformae,taIiau-
tcm motu moueri tribuitur illi corpori , vt ab ea
forma conftituto. Exhisautem patct,inmotu
clcmentinon poffe diuifionem fieri in partem
pcr fcmouentcm, &partcm pcrfemotam; quia
per fe monens cft forma,per fcmotumcftto-
tum compofitum, quod eandcm formam com-
pIcftitur:attamcnibiquoqucnotari poteftali-
qua diftindio realis; quum cnim compofitum
conftet ex matcria & forma, diftinguitur rea
forma ratione materiae, qux eft diftinda rc a
materia, fcd rationc formae non re diftinguitur,
fcd rationcquatcnus aliudeftformavtforma,
aliud cft forma vt in materia : idque refpexit A- ■
ucrrocsin ^.Phyfic. Commcnt. 71. quandodi-
xitclcmentum diuidi in motorem & motum,
quatenusmotor eftforma, &motum eftmate-
ria; non enim abfolutc dixit matcriam perfc
moucri,nam inCommcnt. 28.inquit, id quod
mouetur, efletotumelcmcnrumjfed fignifica-
re tantum voluit illam, quae ibi notari poteft.
mouentis & moti realem diftinftionem; ea e-
iiimett,quaefHmitur a rcali diftin^aione matc-

A riae & formae. Talisaurem diftinclio pnvtim rea-
lis, partimrationis, necefiaua omninoclt ina-
gentc per ernanationem; quia vbi fola form»
llnc materia iuam edit opera tionem, ea non po-
teft efle nifi forma abiunda a luateria, cuius a-
ftioeftipfius fubftantia; quirenullusibi nota-
ri poteft efle£lusabefficientcdiftinaus,proia-
de neque efficiens appcllari ea ratione potcft; vt
igitur cfFeftus emanans fit ab eflScientediftin-
ftus, tamquam accidens infequens formam vt
B caufam. ncceirc eft materiam quoquc adeflc,
qu3E formatataliforma illumrecipiat.&itafa-
ciataliquam realem diftin£tionem: contra vero
nonpoteft omninoefle diftinftio realis , quia
potcft quidcm agens agereinaliudextrafeper
tranfmutationem, &duaionem dc poteftatead
aftum; at pcr emanationcm non potcft agere i n
aliud, quia efteaus cmanans non poteftnifi in
eoipfo recipi, a quocmanat,hocenim fignifi.
cat verbumemanare;caqueeftdiftinaioratio-
C nis,quafignificauitAuerrots dumdixit,fornia
clementi mouet vt forma, & mouctur vt in nia-
teria; non datur igitur cffeaus a forma cma-
nans, & ab ea diftindus tanquam a caula, nifi in
rebus materialibus, ncc poteft ibi cfl^c prorfus
realis diftinftio agentis &paticntis,redpar[im
rcalis propter materiam, & partim rationispro-
pterformam. Poftrematandempropofitiohaec o»,
eft;fi motum elementi rcdigerc vclimus ad mo- ^^'
torem pcr veram cfficientiam, & per tr^jnfmuta-
D tionem,cIemctummoucturafcipfovtabagen-
tctranfmutantcnontamcnpcrfc, fcd peraccv
dcns:haecpcrfoIamrciconfidcrationemmani-
fcfta redditur; namgraue defcendesmouct ae-
rem, qui ci ecdit, quare motum aeris confequi-
tur vt graue deorfum feratur, non enim moue-
returgiauc,nififubftansaer,vcIaIiudeiufmodi
corpusillicedcret,aprimoigituradvItimumo-
ucturgrauc a feipfo pcr accidcns, quia pcr ae-
remmediuquiprimomouetura graui. Ei^au-
E tem notandus in motu grauis & lcuis hic ordo,- orde
finotemporis,faItemnaturae:pnmum quidem ^/»
mouetur clementum a fua forma per fe, tan- ^rmi
quam ab agentepcr emanatiancm,ab canam-
queemanatimmediatcmotusnaturalisinipfo-
met clemcnto, non per mediumaercm. &nifi
graueprimofeipfummoucret,i>o prcmergt ae-
rcm:fecundototumgraue,nonformacius,per
fuummotnmmoBCtaere tanquam ages tranf-
mutans3ficenim agitinaliud,&ibiadeftpcrfe-
"" £la rcalis diftindio moucntis & moti, & rcfi-
ftentia paticntis, a qua in motu fucccflioproue-
nit ; iam cnim diximus. nulhm cfl"e in clcmcnti
motuintcrnamrcfiftentram.fedexternafolum,
quia in mouendo per emanationem nnlla po-
tcftcflrcrcfiftentia,nifidiccrcmus, candcm for-
ma fibimct obfifterc, quod nullo pado dicen-
dum cft;tcrtio admotumaeris moueturctiam
ipfum grauc, & inccdcntis aeris locum fubin-
traii & it« fit vt grauc a feipfo moucatur tum

pCf

^ ie

329

de Mom Grauium & Lcuium, Lib. I.

pcr fe, tum per accidens ; per fe quidem rationc A

efficientiae per emanationem , quae ordine na-

turaeprimacft, pcraccidens verorationeoffici-

entiae per tranfmutationem , quae cftpoftrema,

& peraerem medium, &cum rcfiftentia moti

' admotorem , quametiamScotusdcclaratinz.

A Senient.indiftina.2.qu2eft.9.adquartum: pri-

ma enimaftio tranfmutans eft ipiiusgrauis ui

aerem , non in fe , eam autem confequitur vt et-

iam graue moucatur, hoc cnim nonmouerc-

tur,nifipriusaermouerctur:ideononeftigno- B

landum , modum hunc mouendi fe per acci-

dens , reduci ad remotionem impedimenti ;

cjuando enimgralie defcendit, remouetaerem

impedientem, &itamouet feper accidens; fic

etiam Ariftotel. dixit a remouenteimpedimen-

'tummoueriremperaccidens,quiapermediam

remotionemimpedimeti^refpeauautemipfms

impedientis dicitur moucnsperfe, quiaperfe

&immediatemouetimpedimentum,fecunda-

rioautemconfequitur, vtresquoqueimpedita C

moueatur ; fic iguur graue defcendens remouet

perfeaercm.quofitjvtipfumquoquefeperac-

cidensmoucrcdicatur,quiaperfubft:antisaeris

f»- remotionem.Ex his colligimus, efle in motu e-

fer lementi aliquam internam refiftentiam. non

mo quidemperle, vfaliquosputafreiamdiximus,

- fed lolum per accidens : dum enim graue mo-

'• tumafuaformamouetaeremmedium,&aeriI-

li refiftit, ncceflTe eft vt ipfum quoque refiftat

formaemouentiitotatamenrefiftentiaprouenit ^
arefiftentia externi aeris , ipfum enim graue per
fe fux-formse non obfi fteret, fed quoniam aliud
corpus ipfi refiftit, cogituripfum quoque refi-
fterc lu2 formac , per ali ud ergo refiftit, non pcr
fe, &eomagisrefiftit, quomagisalmdinirefi-
ft.U ^ quod prouenit ex maiore medii corporis
denfitate. Hanccireputoveram.fententiam, &
totius huius difficultatis lolutionem,& Ariftot.
atque Auerrois verbis , imo & ipfirerum nat urx
«aaxime confentaiieanr. • E

'Cvnfideratio opinlonis Scoti.
Cap. Xlll.

QVoniam fupra diximus, Scotum hac in
in re proxime omnium ad veritatem ac-
ccllide, nuncveritatecognita, videamusquid
bene, & quidnon bene ab eo di£lum fuerit. Pri-
mum quidem,quod dLxit, elementumper fe ,,
moueriafuaforma,optimedixii; quodetiam
dixit, idefleabfquerealidiftiinaionemoueiitis
& moti, verifimumefi: : & in hocmaxinie pro-
banduseftScotus, quodidcognouerit,quoda-
S"/»- ^^^ "°" viderunt , nifi folus Auerroes ; qui dixit
' formam elementimoucrevtformam, & moue-
ri quatenus^eftinm.iteria : ineo tamen defecit,
quodputauit AuerroemhacinTeinconftantem
fuifie, (Scnihil certi ex eius ^erbis fumipofl^e.i
nam Auerroeshacinrefibifemperconllitit, &

330

ornniaeiusdiaa vcrafunt, vtmoxconfiderabi-
mus.In afFcrendaquoquefuxfententixratione
puto Scotum defccifle; imperfcaam enim ra-
tioncm adduxit confugiens ad agens xquiuo-
cum : nam Iicet omne agens peremanationem
fit3equiuocum,nontamenconuertitur;dature-
mm agens aequiuocum, quod non peremana-
tionem, fedextra fepertranfmutationema^vit,
cumfmodieftCoelum refpeftucorporuminfe-
riorum ; intalibusautemagentibus Scoti ratio
locumnonhabet,quianihilpotcfttianfmutarc
feipfum, &quodpote,ftatehabet, tribuercfibi
a(ftu, nifi habeat partemper fe mouentem, &
partempcrfe motam: quodenimnonfufficiat
aftus virtualis , & potcntia formalis , vt poffit a-
liquid mutare feipfum , clarum eft in multis }
nam vinumeft virtute calidum, quumhabeat
vim calefaaricem , &:habet potentiamforma-
lem , quum fit aftu frigidum , & poffit fieri cali-
dum , attamen non poteft cali^acere feipfum:
motus ctiam fecundum Ariftotel. generat calo-
rem, quo liquefcit plumbeus mucro fawittic,
non ita tamen, vt pnmo calfaciat mucronem
ipfum,quimouetur;fedmucropermodumaoit
primo in aerem, &ipfum atterendoaccendit,
pofteaabeoaccenfo ipfepoftea calefit;,itaque
fagittamotahatetaaumcalorisvirtualem, &
potentiam formalem , quia eil apta calorem,
quem non habet, recipere, tanien non poteft
immediate feipfum calefacere per motum ; non
eft igiiur idonea ratio, eftagens sequiuocum, &
habet poteftatem recipiendi formaliter , eroo
poteftmutareicipfum:huiusautemdeceptionis
ratioeft, quoiiiam aliquid habens potentiam
-formalem, potcilquidem fimulhabere aftum
virtualem refpcftu aliorum , inquse agere,po-
teft, at non refpc£tu iui ipfius; puta dicere refpe-
ftufuiipfiuseftimplicarecontradrdioneir,, vt
aliquando confideraui in decLitando ^context.
40. oclauiPhyfic. quandoenim agensnaturale
aptum eflagere, &Jiabet pariens prxfens , nec
impeditur; exncceffitatefitaftio; ergo fi ao-ens
•poteft fibi.talem formam tribuere Jam eam ha-
iet, nec poteft effe in potentia formali, quia
fempertuitfibiipfiprsefens-quoigiturmomen-
;tohabetaaumvirtualemrelped;ufuiipfius,eo-
dem momentoneceiTe eft vt habeat etiam a-
€t\xxn formalem ,nifi impediatur : quod Q. impe-
diaLur, habetquidempotentiam formalem,fed
non habet aftum virtualem , quia non poteft: re-
mouere impedimentum , & feducere de potetia
adaftum, vtpatetingrauidetentopervimina-
liquo fupero 1 oco ; non habet enim per fe aftum
virtualem j.vim mouendi feadu, fed eaetauxi-
lioagenti5externi,quodremoueatimpedimei>.-
tum;dum igitur impedimerttu viget,nabetqui-
-dem potentiam formakm, ica non habetperfe-
fte a£tum virtualem ; dum aut habetperfe£te a-
ftuin virtualem refpeftu fuiipfius, tuc habet ne-
celfario aftum formalem , non poteftigitur ba-
'L 3 beie

m

Jacobi Zabarellac Patavini

332^

bcre perfc^himaclum virtualemiefpedufui i- A uerroisrepugn.Tntia,nulIamconfl:antia. Sicet

phus, (i- inv.\\\ potcntiaiT) Form^lcm. Melior
itaqiiccft rano, quam nos artulimus , nonre-
quiritur dillinclio partis moucntis, & partis
motce, quiaeftagens pcrfolamemanationem :
quamuis enim iioc non (It nin agensaequiuo-
cuni, ratio tamennon eftquiafit a:quiuocam>
fed quia per emanationem agit ; quoniam agens
per emanaiioncmlimul cftcum effcdu, nec ha-
betadum virtualemcum potentiaformali, fed
cum adu formali, quoniam in fcipfum agit,
cjuumemanare cfFcausnonpolTit, nifiiniplb-
inet fubieclo , in quo eft caufi , a qua emanat :
hac igitur vera ratio eft , cur in graui Sc leui uon
requirarur realis diftinilio partisper fcmouen:
tis&partis perfe motse, nonquam Scotusad-
duxit. Vigetprjeterea conrra Scotumratio al-
lataab aliis =, admiiraenim Scoti fententia ruit
progrclTus Arift.inS. Phyficorum adinuenien-
dum primummotorem immobilcm; namad-
uerfarius diceret,dcueniri adprimum,quod id-
eofeipfummouet abfquediftin£tione modoris
&moti5quiaeftragens3£quiuocum;idqueratio-
m confonunr videretur, quoniam agens sequi-
iiocumeftnaturapriusagentevniuoco > nullus
crgo daretur motor inimobilis.

ConciUatio onmium diBorum Avijiotelis ,

^ Autnois, &omnis difficultatisfolu-

tia. Cap. XIV.

PErea, qus haftenus diftafunt, omnisdifir-
cultas toUitur, &omniatumAriftotel.tum
Auerrois difta optime conciliatur. Auerroes
enimmododicitformamelementiefTemouen-
tem , & materiam efTemotamj mododicitfor-
snam efTe mouentem , & eandemformam qua-
itenuseftinmatenaefTemotam^quoddeclarans
inquit, totum elemeatum formatum moueri a
iua forma ; quandoque etiam dicit elem entum

iam in diciis Anrtotclis : namfccunduniprmci-
pia philofophije Ariftotelis fateri oportetfor-
mam clen^^enti eftc naturam, & principium afti-
uum motus proximum, &:requatnm, vtargu-
mentapriusadduftademonftrant; atiao£lauo
rhyficje aufcultationis libr. dc hoc Ariftotci.
non loquitur , fed de primo moucnte , ad quem
reduciquemlibetmotumnecefTceft, namfco-
pus ibi eft inuenire primum vniuerfi motorem.

B jetcrnum & immobilem 5 forma vero elementi
non poteftdici pnmusmotor refpcftufui mo-
tus, qiioniam pendet a generante, a quo eft: pro-
dufta , & a quo hanc necefTariamiegem accepit
vttali motumoueat, nonalio; generansenim
talem ipfam produxit, vteam neccfTarioinfe-
quercturadf-latutum locumpropenfiojipfa igr-
tur fui motus imperium non habet , fed ita mo-
uet, vtei mandatum eft a generante exteino;
quare non eft primum fui motus-principium,

C necpoteftdareelemento motampoftquictemj
fcdpcndctagenerante, tanquam aprimoprin-
cipio:nonficanimaIiumanima;quamuisenim
ipf a quoque feciindum fuum efTc pendeat a ge=
ncrante , non tamen fecundum motumillum,,
quo animal ab ipfa mouetur ioco i non eft enim
productatalisvteam neceflarioinfequaturca-
tus aliquis motus , fed eft produfta Iibera ad
jmouendum, &non mouendum , &admouen--
dum etiam contrariis motibusihabetigituripia

•^ iniperiumfuimotu«,&traducerepoteftxorpus
aninialis de quiete ad motum, proinderefpedru
fuimotuspoteftappellariprimummouens. Ex
his etiam ratioiiem eolligimus rcur mouens lo-
co pci' emanationem non pofTit effe primum
mouens; nam tale mouens non eft nifi forma
materialis, eaquereiinanimatce, &nilaliud eft
emanare, quamper necefrariam quandam na-
turalem deriitationem prodire efFeftum ex cau-
diuerfumab illa, idco eft etiamfine ccgni-

Md-:
nar.
^#/

femouereperaccidcs,quiaperaercmmediump ^ tione, quiavbi eft ccgnitio, ibi eft imperium

velperaliudeiufmodi corpus: & haec omnia ve-
ja funt: quandoenim dicitmateriam effemo-
jtam , non intclligit proprie materiam moueii,
quumalibidicatelemetumtotumefTcidjquod
anouetur, fcdfolum fignificarcvultdiftinciio^
aiem aliquam realem moucntis & moti , ficut
antcadedarauimus: &quandodicit, formam
effemouentem & elementum efTemotum , in-
telligitpcremanationem, &perfe,nonperac-
cidens: quandoaurem dicitelementum moue-
rcfc peraccidens ,hoc eft, peraeremmddium,
intelligitvtmouens pertranfmutationem; fic
cnim mouerenon amplius formje tribuit, fcd
compofito, formaenim mouetclementumper
le tanquammoucns pcremanationcm; ipfum
autem clementum pertranfmutationem mouct
■^erfeaerem mcdium, &pereummouetctiam
leipfum per accidcns, quEC omnia iamfuerc a
ttobisfufe declaratvi ; C|uarejftullacftia dii^is A^

mouendi , &nonmouendi3 quocircaab aniina
cognofccnte ne»n dicitur emanare in animali
jnotus, fedpotiusefficicummutationedenon
moueriadmoueri, &exanimaeimperio: afor-
ma veroinanimati emanatftatutusquidamna-
turahsmotus^ nonaIius,nempeiilG,quieiafli-
gnatus efta generante extcrno, quodformam.
cum haclege produxit, vttali moucretmotu,
nonalioj obid Ariftrotelesinlibroodauo Phy-
ftc. generantitribuitprimas inmotuinanimati:
quamuis enimproximum eiusmouens frtfor-
ma , hsec tamennon eftprimummouens ,fed in
illa motione pendet ab imperio externi mo-
lucntis prioris, quod refpicicns Ariftbteles in
contextu jz.illius libri dixit,graue & leuehabe-
reinfe principium motus pafTiuum , nonafti-
uum; eftenimpafriuum , quatenusnoneftpn-
mri,fedpendetaprincipiopriore,aquodicitUi
pati, quateiuis iib eo recipitiftHioIabilem legcm

jnoues-^

'?.*l

dc MotLi Grauium & Lc.uiiim, Lib. I.

'■to
me-

otta

mouciidi talimotu, nonalio: feu dicamiis, o- A
mnemiormammatcrialem efTe piincipia mo-
tuspallluum, vt aliasmlibro dc Natuta dccla-
raunnus, pioindc noncflc miium,(i Ariilote-
lcstbrmam clemcMti dicateiieprincipium mo-
tuspaniuum, ncgatautemeireprincipiumadi-
uumi qiiia in ea parte non vocat adiuiun prin-
cipium. nifi iUud, quod primum fit, tSc in mo-
uendononpcndeat ab aljo. Nobis igitur noii
officit argumentum ab aliis addudum contra
Scotum: nam fi nobis obiicianr per hanc no- E
ftlam iententiam deftrui Ariftotelis argumcn-
tationeminlibro oftauo Phyficorum^ad inue-
niendnmprnnum motorem immobilem, quia
diccre aduerflirius polFet, primum feipi um mo-
uens cire mouens per emanationem, proinde
nonrcquiri diftinftionem realem mouentis &
moti, quuma remctipfomoueatur: adhocdi-
cimus, nuUum motorem per emanationem
pofle dici primum, quotit, vt quum adhunc
,pcruenimus, isnecellario.pendeat a motorea- C
liopriore, quarenonpoteftefTeinifi formama-
ttrialis, ficutmodo dicebamus : quandoigitur
conftituimus, peruentum efle ad primum fei-
pium mouehs, hoc non poteft fe mouere per e-
jnanationem,quiaficnoneiret primum,idque
.locum habetetiam vniuerfeconfidcrando mo-
.tu,abfquepropria.conIideratione motus seter-
.111, &2eternimotoris vniuerfii quod ilhuncfpe-
.ftemus, multo minus nobis officit obieftio
.pr2edifta,quoniamamotore per emanationem
non poteft seternus motus fieri,nec talis raotor
poteftefTeseternus.

Cur motmgrAulum ^Uulum fit velocior
infine, quam inprincipio, pluresdio-
-rum fententia. Cap. XF.

EA eft vevitatis natura , vt per eius cOgnitio. -E
nem omnes, quae inre oriuntur ; quaeftiones
lbluantur:quoniaigiturdubitarimaximefoiet
deeo,quodab Ariftcteledicitur in contex. 88.
librii. deCoelo,grauia&Ieuiavelocius ferri ia
finemotus,quaminprincipio;fl oftenderimus
nullam adducipoffe huius effeftus idoneacau-
fam, nifi fateamur grauia & leuiaa fuis formis
moueri, magnam certe huius fententise com-
j>robationem afferemus. Quseritur itaque.quae-
nam fit caufa , vt motus grauium & leuium na- ^
turalis in fine vclocior fit, quamin principioi
plureshac de re aliorum fententiae extiterunt,
guas apud Simplicium legere poffumus, tum in
memorato loco prunj libri de Coelo,^tti in con-
textu 76.1ibrio£tauiPhyficorum. Vnafuitopi-
Eio Hipparchi, qui caufam.efTedixit remotio-
nem maiorem a principioviolento. namfila-
pisfurfumproiiciatur,motusille.violentusma-
"ior eftin princjpio, &continue minox fiti do-

m

D

necpenitus dcfinat , 8c tunc incipit lapis fuapcc
naturadefcendcrclal inpiincipiotardius.quta
retinetadhucaliquidillius vioIcnti:c,aqualuit:
,proie£tus.;haecenim motui naruralialiquam rc-
liftentiam facitjquantoautcni magis dcfcendif,
tantofit velociormotus,quoniamilla violcntia
fcmpcr imminuitur, &natura: lapis minus obfi-
ftit :tandcm igiturinfine vclociflimus cftmo-
tus:itaquequumprimumeftproic(ftusIapis,vi-
dcmusinprincipio violcntiam praeualcrenatu-
vx, &hunc exceflumcontinue minorcmficri,
donecnaturaincipiatpraeualere violctije,quod
eft-,dumincipitlapisdeorfimiferri,fcdtunctar-
duseftmotus, quiaparuuseft excefllisnaturre,
fedquantomagisdelcendit,vclociorfitmotus,
quia quantomagis remouetur a principiovio-
lento, tantomagis praeualetnaturaipfi violen-
tise , infineigitur velociflime mouetur , quia
tuncremotifliniuseftaprincipioviolento. Ad- ConfutA-
uerllis hancHJpparchi fententiam Alcxander,& tio.
cum eo Simpliciiis hoc argumento ufi funt,
quodifl-acaufanonefl: vniuerfalis,ncque ino-
mnibus locuni habet , quo fit, vt dici non pofl^it
huiiis effe(£tus caufh; vt enimadmittaturde il-
lo motunaturali , quempraecefrerit motus vio -
lentus,ve]etiamviolentaquies, at certelocum
nonhabetingraui&leuiextrafuum locumge-
nito , & ftatim absque vllo impedimento ad
eumtendente: nam fi aquainfubfimi genere-
tur, fimulatquceft genita, deorfum fertur, &
maiorfemperfiteiusmotusvelociias,licetnuI-
lamprius impreflam viokntiamhabuit; fiqui-
_demnec motus vllus violentus , nec vioknt-a
quies praeceflit , nec vllum afllgnaripoteft prin-
-cipium violentum , quandoquidem generans
deditpotiusaquse naturam-? ;.qti3m,illi violen-
,tum dici pofllr : caufa igiturjncrenieriti velo-
xitatisnon eftilla, quam Hipparchus attulir,
quum non habeatlocumin omnibus. Aliam ...
tangit Simplicius nonnuUorum opinionem, ■^""^^^
quodcauiahuiusefFedusiit medium perquod °f'^"''
fertur graue , vel 1 eue : quuin enim in illo motu
,oporteatmedium(cindi,faciIiusfcinditarpau-
cum , quammultum: quando igitur lapis de-
fcendit , fubftat ei in principiomultum aeris,
proindemagisobfiftitlapidi defcendcnti,ne fe-
ceturabco , & tardior fitmotus; poftea vero
quando lapis fuo loco propinquior eft fadus,
. f ubftat ei parum aeris , proinde minus ei refiftit,
,acfaciUusfcinditur,.ideotuncvelociorfit mo-
tus. Aduerfus hanc fententiam vtitur Simpli- ConfutA'
,cius authoritate Ariftotelis , qui in contextu 88. tto.
.libriprimideCccloinquit, hoc velocitatisin-
crementum fieri ob incrementum grauitatis j
nam ficaufa efletmedium, vtilli dixere,Arifl:o-
telesnon veram caufam actulilfet, quareea fen-
tentia verbis Ariftotelis confentanea non eft.
Akxandcr tamenj^vt in difto loco Simplicius
retertjnifus eft oftendere , horum opinionem
nonpugnare cum opinione Aiiftot. & a-dmit-
^ I- 4 11 of-

3^5

Jacobi Zabarell^e Patavini

33<S

tipofl^cetlamiuxtaAnftotelis iTientem,feclhoc A uisprxdiclam fententiam Arift-oteli atttibuat,

apudSimpliciumin di£Voloco legaturj noneft
enim opcr;fprctiam in lioc tempus confumere,
quum certum. fit, eam fententiam fallam efle;
nam prxtcrSimpliciiobieiftionem alia quoque
rationeraintaseiusoftendjturifienimduo sra-
uiapansgrauitatis Sc magnitudinis in aere luf-
penla ponantur, fed vnum a terradiftans cen-
tum cubitis, altcrum vero decem cubitis tan-
tum, &priusdemittaturillud, quod cetum cu-
bitis diftat, exaftis autem nonaginta cubi.tis,
demittatur etiam alterum. vt per decem reli-
quos cubitos (imul defcepdunt, certum eft,atq;
experientia comprobatum, nonsequalem fore
inillis decem cubitis vtriufque velocitatem,fed
velocius mouebitur illud quod a remotiore lo-
codefcendit; tamcnfiidoneaabilhscaufa affi-
gnatacflet, oporteret ea duo grauia ccqualt ve-
locitate defcendere in iis poftremis decem cu-
bitis , quumsequahsaer vtrique fubftet: patet

vidcritamen poikadeen dubitare, dum dubitat
deip(oeft\-iftu,quemibi Ariftotelesvt manire- DuL
ftum conftituitnnquit enim Simplicius, tum S/»3:
ipfum fecundum fe eiTcftum dubium elFe , quia cu 'c
dilcernere non pofTum.us, quod motus elemen- ^i-jj
tihatin finevelocior; tuni etiam dubium ma- jl

xime reddi ratione caufae, quam Anftotcles ad- !|

ducit; fiquidem inquit, id fieiiexincremento
grauitatis,velleuitatis: hoctamennon eftcla-
B rum; namhocdatOjoporteretcorporis pondus
eiremaius.quandoeftterrsepropinquLi, quam
quandoeftremotum, &in fublimialiquoloco
pofItum:attameninlibrandislanceponderibus
hoc nonexperimur, {cd. idem inueniemuseire
eiufdemcorporispondus&prope terram, & ia
fublimi locolibrati; namfipropeterram inue-
niatureiTedecemlibrarii,tantundem efte com-
perieiur etiam in loco a terra valde remoto , nift
forteproAriftotel..defenfionedicamusfinquit

autemfecundumhancfententiamnullam pof- q Simplicius Jeirequidem difcrimenaliquod in

fecaufam adduci, cur graue a remotioie loco

defcendens maiorem idum faciat, quam de-

fcendensapropinquiore, nam vtrobique debe-

ret3£queveloxeiremotus,qui perfpatiu a;qua-

leftatimprjecediti(5l:umproinde & iftus aequa-

StmtJfctij\\.s> quodtamenverum no eft, & aduerlatur cx-

^Ale- perienti^ejquarehsec opinioreiiciatur. Simpli-

xandrt, cius.& Alexandercaufamhuius effeftus effedi-

cunt;quiae]emetum,quo magis appropinquat

nio..

illiusponderis hbratione,fedilludcftiaien(iIc
videtur itaque flgnificare Simplicms, dubium
eire efFeftum,<}uem Ariitoteles pro comperto
iumit; fedeoadmiiro, nonellealiam eius cau-
fam,nifiiliam;qu3emodorclatae!r,nempcade-
ptioncm pcrfeftions formae, & maioris vigo-
ris , dum elementum fuo loco appropinquat.
StdreueradubiuSimphcH etiam illa caufaad- Sent,
mifiavanumeft vtenim condonemus, rm\o- confi.

fuoloco, & fuototi, eomagisroboratut,&vali- D rem elTegrauis corporis grauitatem prope ter- tio^-

diusfit, &perfed;iorem formam adipilcitur; &:
econtrario, quoremotiusafuolocoeft,eoma-
oisdebilitatur, & fbrmam haber imperfeftio-
rem. Hanc eandem fententiam Thomas quoq;
fequi videtur in intcrpretatione illius context.
88. lib. I. deCoelbinquit enim, elementumfuo
loco appropinquansabeo confortari, & ex ca
confortationemaioremfierielementivigorem,
& grauitatem, velleuitatem, eamq; caulam ef-

ramquaminfubhmilocciplumque a loci fui rifioi]
propmquitateroborari;iaTnencercumeftJdc.m/t»^<i
lemper inueniri debereeiufdem corporispon-
dus, fiuepropeterram,fiue procul a terralibre-
tur, proinde negandum efle illam confequen-
tiam 5 fi idem corpus maiorem habet grauita-
tempropeterram,quamprocul,ergononidem
inurniretur eiuidemcorporispodus iniisduo-
bus locis: certiienim el1:, in Iibrandis lance pon-

fe,curmotusvelociorfiat. Sed Anftotelesquo- E deribus duopondcrainconfideratione caderej

que hanc ipfam fententiam fignificare inme-
moratoloco vifus eft, dicens augeri elementi
grauitatem j vel leuitatem^dtim loco fuo appro-
pinquat; &indefieri,vt etiam velocitas motus
augeatur. Qupd vero ad Simplicium attinet,
ipfe quidem videtur in contextu 76. libri 8. Phy-
ficor..pIures& variasafFerre huius effeduscau-
fas, fed non ob id inconftans dicendus eft; pro-
pterea quodillse omnes in hunc ipfum, quem

alteronamq; vtimurpoderenoto, ex quo inal-
terapartelancis pofito alterius ponderis quae-
fitamquantitatemcognofcamus;in vtroq; igi-
tur pondere eade ratio viget; etenim fecunduni
Simplicij rationeni. oportet prope tenam efl^-
atquemaiorem vtriufquegrauitatem, & procul
aterrasequeminorem^quuigitur vbiq;eadera
ferueturrationotiponderisadignotum;necef-
farium eft, vt v bique eadem pondens quantitas

retulimus,fenfum cadunt;&quas ibi vtplures p inueniatur,quiavblqueidem maneteorum ae

adducit, eas poftea in ibroi. deCoelorcfert vt
vnam: quod enim elementa fuis locisappro-
pinquantia roborentur ab eis, vel a fuis totis,
vel formam'. perfe£fioreni> confequantur, vel
grauitatem, vel leuitatcm maiorem, vel vali-
diorafiant, hsecomnia apud Simplicium & A-
lexandrum idem fignificant, vtvidereeft apud^
SimphciuminprsediftoSS.contex.i.lib. deCce-
lo; vbietiamnotarcdebemus,ipfum, quam-

quilibrium; non eftigiturvalida Simplicii ra-
tio;proindeeiusdubitatio vanaeft, fiquide et-
iamadmifracaufaabipfo,& ab Alexandro ad-
du6la,necefrecftidem vbiquepondusinueniri.
Goeterum quia prcediftaSimplicii contra Ari-
ftbtelcm dubitatio locum, non habet, nifi il-
la caufa conftituta, vanius reddetur eius du-
bmm, fioftenderimus, caufamillam nullo pa-
fto.adautten«am cire..Pimmm quidera.vrge-

tUff/

137

deMotu Grauiuni, &Lcuium, Libcr. I.

13«

turea rcntentiadifficuhateilla, qua aliosquoq; A fior;quaremagisrcfifl-etgraui defcendcnti, qua

vigciidixirausjnam oportcrct idem grauc pcr
jdcm terrae propiiiquum fpatium moucri ea-
dcm velocitatc tum a propiiiquo loco,tuma
rcmotiflfimo demifllim , proinde & aqualcm
iftum faci.re.- tamen contrarium expcriuntur;
idcmenimhomofupra tcrram cxiftens (1 a la-
pidcpcrcutiaturddcendente dclocotribus cu-
bitisfuperiore, minorem idum fcniiet.quam Ci
percutiatur ab eodcm dcfccndcnte dc loco lu-
periore viginti cubitis; per trcs igitur infimos B
cubitos velccius moueturlapisaremotiore lo-
co<iefi:endens, quam a propinquiore: tamenfi
yeraeiret fentcniia Simplicii .deberet idemla-
piseirceiuidem grauitatis, & moueriseqvialive-
lociiatcaquolibet loco demilTus, quoniam iu
eadcm dillantia a centro deberet eademeire per,
fet^io formjt, & ea lcm roboratio , & idcm yi-
gor. Prxtei ea quando dicunt, foimam elcincn-
ti fieri perfeLnriorcm, videndum efir, quidnam

acrlcuior, qui ctiam cfi" rarior: ob hanc igitur
rationemdcberct elemeti motus naturafis tar-
diorefiein finc, quaminprincipio; hoctamen
&AriftoteIi, &cxperienti2eaducrlatur.

Opinio vera, & eius declaratio.
Cap. XVI.

INhacdifEcultateego fequcndam puto inul-
torumfententiam,qui dicunt,pr3eccdentem
morumeffccaufam maions velocitatis motus
fequentis;hincenimfit, vt continuecrcfcat ve-
locitas motus, & infine fiat maxima : quoniam
initio debilis. actardus fitmotus, quem alius
niotus non praeccflit; in fine autem velocior,
quiaaliuseamprsecelfitmotus. hocita fefe ha-
bcreexpcrien.ia docet : fi quisenimpe!lere, vr*
gercacpcrcutirrereni aliquam velit, vehemcn-
tius id facit, fiprius moueatur, quam fi nullus

periormam inttlli.,aiit: velenimformam fub- C motusproeccdatjidcoquando vehementerper

ftantialem pcrledtiorem fieridicunt, vcl ali-
quodaccidens ormani infcques i formam qui-
dem lubitantialem rcddi pnt"e(fi:iorem,& inten-
di, eft vanilTimum Jiccrc, quia haec nec inten-
di,nccremitti potclt; hac autem integra ma-
nentcneceflecft proprieiatcs quoq; eam con-
lequcntcs icr.iari integras, & eaiideni fien ope-
rationem,ncmpe eandem elfe eiuidem corporis
graUitatem, &. eundcm motum pcr idem mc-

cutere aliquem volumus,manum piius retrahi-
mus, vt maiorem iftuni faciamus: & inhafti-
ludiohaftas currendolrangunt, quas fine cur-
fu non fiangerent; naturalinamque inftin£tu
ducimiir, vt a remotiore Ibcomotum inchoe-
mus. quando maiorem in fine percuirionem
facere volumus.. Hinc iumitur ratio, cur fi duo
jequegrauia dcfcendant, fed vnum a loco re-
motime, alterum apropinquiore, & confide-

dium,quumnonadfitaliquod agcns aquo ta- ^ rentur inaliquasequalidiftantiaacentro^vnum

lemmutationtm pati pollit; aclio namque o
mnis per contadum fitj quare lapis d^icen-
dcnsnequea locoluoroboiaripoteil:, neque a
(<// terra tota, ad quam tcndit,quum abhis non-
dumtangatur. Durandusin 2. lib. Scntent. di-
ftinft. 14. quselt. i. reicrtcaufam huius incre-
menti velocitatisinminorcmrcfiftentiam me-
dii, conftituto eodeminternoprincipio: inquit
enminvediumo-rauidcfcendeti minus refiftcre

velocius altcromoueatur, velocius cnim mo-
uetur illud, quod afublimiore locodefcendit,
quiapraecedenseiusmotusmaior fuit, alterius
vciominor. Hsec abfque dubio efthuius effe-
ftus cauia , fed in hac tamen acquiefcere non
poflTumus^nifihuiusquoquecaufsecaufam co-
crtiofcamus; fcirenamqueoportet, cur prsece--*
dens motus fit caufa maioris velocitatis motus
fequentis; fic enim proximam rei caufamco-

infinemotusquamin principio, ideoq; motii E gnofcemus, quacognita,omnehac in re dubiu

in fineefl^e velociorem : minoris autem refiften-
tiaccaufam eflx inquit, quod aer propinquior-
terrae eftminusleuis, quam aer fuperior, ideo
minusnititurcontramotum grauisdelcenden-

,tis. Ksec fententia.proxime quidem ad verita-
tem accedere meoquidemiudicio videtur, at-
tamennonomninoprobandaeft, quiano ido-
neam rationem adducit minoris refiftentiae me-
dii: non enim ob natm'3e fimilitudinem, vel dif--

Hmilitudinem fitmaior,vel minormedii refi--
ftcntia, ita vt medium grauius minus refiftat
graui defcendenti,quam medium leuius; fcd
proptcr denfiratem vcl raiitatem , quando di-
uerfsefunt mediorum naturse; feuproptermo-
tum, vel quietem, quando eadem medii natura-
conftituiturjqua de re mox diffufius loquemuro
Vidctur etiam ratio haec Durandi contrarium
oftendere:namfiaerinferiorminuseftIeuis,eft
igitur grauior,qua aerfupcrusjiergo eiiamden-

tolletur, & intelligctur ,, quid fignificare Arifto--
telesvokierit,quandodixit. motuminfineeflTe
velociorem propter incremetum grauitatis, vef
leuitatis. Mihi quidcm videtur, caufam hanc
colligi poiTeex iis, qu3eincontex.82.lib. 8, P.hy-
ficor. abArii^otelcdicuntur demotu proiefto-
rum: licetenimille fityiolentusmotus, &tar--
dior in fine, quam inprincipio; tamen fi ea; quae
ibideviolentodicuntur, applicemus naturali,.
F foitaflTe omnem hac in re diflScultatem folue-
mus. Docet ibiAriftorelesproieaum moueri
abaere,hoc eft,apartibus aerisordin^difpofi- ^'"^ '"'"
tis: quandoenimmanusproiicit-lapidem.pel-.^'"'^ ^^
litur primum a lapide prima. aeris pars lapidi " "^''*
proxima,&hscpelIitaliampartem-iecundam, ?^°'^ **"
& illatertiam,& tertiaquartam;eftautemaer ''■*'*•
elementum facillime mobile,& agitabile in fuo
Ioco;idcirco ea vi percufl^us magis mouetur,qua
lapis,&prscurrit ifti lapidi: poftquamigitura

Senten-

Jacobi Zabarellse Patavini

pioiicientedimifruseftlapis.feitui- abhis aeris A
pnitibusmotis, qux fianf illi tanquam vehicu-
lum j redtardiorrcmpetfit motuslapidis,& in
iine taidinimus, propceica quod hinis mouet
prjmam aerispartem, & eidem dat vim motri-
com altt-rius fecunds paitis, dcbiUorem tamcn,
quam ipfc habeat: fic etiara prima acris pars
mouetrecundam, & datetiam illi vimpellcndi
tertiam, ied debiliorem,qunm habeat ipfa; l'c-
c^ndarnouetteniam, 6c eidem datvlm, adhuc
tsmen debihorem, moueuti quartam fequen- S
tcm; adeo vt propter coiitinuam imminutio-
ncmfacultatismotricis, deueniarurtandem ad
aliquamaerispartem,qu3eitadcbilitermoueat
aliam lequentem, vt nullam ei impertiatur vim
rioueudialiquamaliam partem; illa igitureft
vltima pars mota, quje nuUam aliam mouet:
quumicaque ab hisita motis aeris partibus fe-
ratur lapis, tardius mouetur in fine, quam in
principio.&tandem definit prorfus iiiotu illo
moueri, quando peruenit ad poftremam moti q
aerispartem; &cauiahuius iraminutionis ve-
locitatismotuseft, qiiia pofteriores partes ae-*^
ristardiusmouencur, quam priores propterca
quodaprimo illo motus principio remotiores
iunt; quum enim primum mouens fit extrr-
num.partesabeo diftantes tardius mouenrur^
ptopinquioresautem velocius, quia maiorem
abeo vimmouendi recipiunt. Hsecigiturapud
AriftoLelemcaufa cft, curmotus violentus tar-
.ciior fir infiriC, quammprincipio, Itcet multis D
-dubia videatur : fedxiehocinprsefjntia difpu-
tanduni non eft, fatisenimeft, habrrehacin re
opinionem Ariftotelis, vt cognofcamus, qnid
de motunaturaliidemphilofophusfeiiferit. Si-
hjec omnia confideremus, colligereexiis pof-
fumus, quod finaturalis quoque elementorum
motus aibloexternomotore fieret,idem in eo
,contingere deberet , quod m niotu proiedo-
rum : nam fi rario illa de violento motu ab Ari-
ftotele adduda vera eft:, vera etiani effe debet de E
motu naturali ; pars enim vltima motus natura-
lis, tanquam diftantiora.primomouente,debe-
ret efletardior, cuiustamen contrarium aflerit
.Ariftoreles, dicens elTs velociorem:vuIt igiiur
grauia & leuia mouen a propriis forinis, tan-
quam a motoribus proximis ; fic enim fit, vt
grauedelcendensnoremoueaturmagis aprin-
cipio mouete,quiafecumfert motorem fuum,
&eumvbiq; praefentem- coniundum habet ab
^initio iiiotusadfinem. Hac tamen rationede- jr
beret motus grauisdefcedentis efletotusxque
velox,quoniameadem natura moucns cundem
ciuidem corporis motusfacit; ergo fi crefcit
continue vclocitas motus, necefleeftaliquam
cflchuius diff',;rentiae externam caufam , eam-
queeile medium, perquodfitmotus, vtacrem.,
vclaquani: quumenim oporteracorpore ine-
dio ahqiiam ficri refiftentiam, graui defccnden- -
ti, ac lcui afccndcnti, hanc fioftcndenmusin

340

initio motus maiorem cfTe, in fineveromino-
rem, ranomanifclliacrif, cur in principio tar-'
diorfitmotus,& in fine velocior. Certumeft,ac
per experientiam comprobatum , vnam quam-
queremjfacihus moueri per mediu quiefceus,
quampermcdiumaducrfomotulatum,fedad-
huc}aciliuspcrmedium,quod ad eandempar-
temfeiatur, quam per quicfcens ; nauis enim I
velociffimc fcrtur per flumcn fecundo fluxut '
tardiusperaquamquiefcentem, fed tardilTime
aduerfus fluxum amhis : ftatuamus igitur lapi- 1
demin aere defceudentem, fubflatilliininitio
illius motus prima aeris pars quiefcens, quam i
vi mouere incipitlapisdellendendo,quiarefi- I
ftentiaiTi ei aiiquarn facit; non poteft autem
prim-a aeris pars premi, ac deorfum peili, nifi
limiUtcrpcllat ac moueatfecundam ei fubftan-
tempartem,lapis igituradfecundumaeris par-
tem perueniens, inuenit cam motam, & ad ean-
dempartem ,nempe deorfum; crgo velocius m
ea defcendit,quam in prima quicfccnte ; quum
autem velociusdefcendat in fefunda^quamin
pnma, neceiTe eft vt tertiam magis preroat,
quam prius fecundam preflerit: tertia igitur
deorfum premitur vehementius, ac velocius,
quam fecunda; ergo quando peruenit lapisad
tertiam, ineamouetur velocius, quam in fe-
cunda,quernadmodum & nauis quse fecundo
flumine moueatur, eo velocIusmouetur,quo
velocior fitfiuxus amnis: velociusautemlatus
lapis in terna, quam in fecunda, maois premit
quait^am, quam prius tertiam preflerit, ideo
quarta velocms deorlumpel itur, quam tertia,
& ita lapi-adquartamperueniens mouetrirper
eamvelocius,quampertcrtiam,&itadeincepsi
quamcbrem augetur femper velocitas rliotu.s,
•& in fjne eftmaxima; nontamen quodoraui-
tas, fcuvis lapidismotrix fiatmaior; hxc^enim
eadem manet, fed quia continue imminuitux
refilfentia mcdii,proindeaugeturexcefliis vir-
tutis motricis ad rcfiftentiam aeris,qui ab ea
mouetur^&itav^locitasmotusaiigetur: quod
fi graue & leue non afuafotma,fedamotore
tantum externo mouerentur, id euenirc non
debtret,vt invioIentomotunoneuenit,quum
igitur incrementum hocvcI,ocitatis motus pro-
ueniat eximminutione refiftentia.meiii, hxc
autemidefficcrenon poifit, nifi conftitiita ea-
dem vimouentis, necefle eft fateri, elemen-
tum moueri a propria forma; ftc enimfit, vt
motor fit femper jeque propinquus moto ab
initio ad finem motus, at fi motorefletexter-
nus,fieretetiam fcmperremotior,proindemo-
tus continue debilior, ac tardiorficrct, necvl-
laampliusrariofumi poiret arcfiftentia medii,
vtnullamfuiTiividcmusinmotu violento, qua-
rc idem prorfus inmotu naturali eueniret, quod
cuenit inviolento; ciret enim tardior in fine,
quarn in principio .E.x his autem patet: rcae ni Dur.
co fcnfiireX)urandum,quodcaufamincremcti d/tf.

vcloci-

de Motu Grauium & Lcuium, Lib. I.

Ui»

10

loru

tita

tta

rta.

ut-

umt'
du-
ter.

34t

vclocitatisretuliti.iimminmionemrofiftcnt,« A
-..ccin , icdnvco Jcfcc-iOc, quo.lnon Klonc-mi
r.uioncm.iddnxuimmiuiuiuaisiciiitcnt:i3:,lic.
lu antca dcmonfhauimus.

Soliitloorientis cuiufdam dc§cuUatis.
Cap. XVII.

^Olknda hiccifdifficuUasnonkit^s, qua
1 vrocri hxc kntcntia noftra videtur : nam
fiex lola icf.iKMuice mod.i imminimoncpro- g
ucnit incrcmcntum vcloc.datis motus. non
cx.ncremcntO grauitatis , vcl ku.tat.s corpous
motiKTootairumdixitAriil.mcontext.88.ibr.

,.dc Ca-lo . vbi apertc inquit , crcHccre velocita

tcm motiis propterincreme.uum gif"^'^^ 'f '^^
•kuitatis.x^dpondentadhoc..onnulli,Anft-ibi

nondiceregrauitatemtui-ic acluaugcn, cju^u -
doauacturvelocitas, falllmicnmid.ccrc aea

quia loquitur dcmotu ckmenti, ciu.ltatua a
infin.t us , , deo d. ck , eo pofito l eqai vt augcat ur ^
Vt:locitasin.irfimtumHluodqu.aemheripo et,

grauitas quoqipofTenn infin.tum augcn-q^^f^
en..u velic.asad graUitatern fc ^^beat , vt efi.
ftus ad cauftm , fi pofTib.k eft mcrementum ve-
■ loc.tatisin.iTfinitum. eftet.ampoir.bik graai-
tatis,acneuitatis.SedhxcrefponriomUiiproba-
nnullarationepoteft:quiafiabfoluteexincre-
mento velocitatis non licet inferre irvcremeff-
tum 2rau.tat.s,velkuitatis, nonvideo, vnde
nam iiV. fuma.it , qiiod ex incremenio ve oci a-
tis infin.to inkraturet.am giauitat.s , vel leuita-
tis increme.itum nifin.tum : mihiquidemvide-
tur p otius contrarium colligi 5 nam f 1 ex actii .a

non infertur. ergo neque expbteftate "-^f^"^^^ P^"
teft.Kgo ig.tur refpondendum puto,gramta em
fumi pofk duobus modis: quumen.mf^^t qua^i-
tas qLdam & propenfio ad inferum locumj
quam confequitur hic eft-eaus.k^c operat^,ad
eum locum mOuern ideoaccipipotefttum.e-
cundumfeproaauprimo,tumprooperatione,
&3aufecundojficuti-etiamfckmiatumipotelt
tum prohabitu. tumpro fpeculatione: pnon
modo acceptam grauitatem «rtam eft augeri
non poflTceandem enim feruari necefle etl,dum
eadem natura , & forma feruatur, fic etiam dico
d€kuitate ; fedaltero modo accepta augen , ac

342

mini,ipotcft,&diciturgrauitatiopotius,quam
erauitas: qmim enim nilaliud ilt , quamcxccl-
fus Mrtutis motricis fupia rciiftcntiam medii,
vndc fitdofcenfus. & prclfio fnbftantiscorporis
rcfiftentis hic maiorfit , dum rcfiftcntia '•^"ii-
miiturjT^chacigitiuloqucbaturinprxd.aolo--

cO Arift. maior cnim velocitas motus nori pro-
ucnitexincrementograuitatisprimomodoac.

ccptce; fiquidemeacrcfccic-in eodemcovpore
minim-poteft, kd exincremeiito g"^»i!^^'°'
, nis,hoc eft. exccftl. Virfnt.s mouctisad i^ehitcn-
' tiammediimoti. hicemmaugenpoteft,&hu-
ius incremcntum eftcaufainc.cmenti yclocita.
tis motus: fic iguur nil aliud ibi Ar.it. d.ci.t,qua
illud ipfum . quod nos diximus ;nii en.m aliud
eft huius oramtatis , vel ku.tat.s incremcntum ,
quamimminut.o refiftemismedii, & ex eo pro^
ucn.tincrcmctumvelocitatismotus.tanqunm
efFcftus ex caufa. Ipfa vero orauitatjs , ac kmta-
tisdiftmaio, quampofuimus,tum pcr le man.-
C feaaeft,tumabAr.ft-.pofita: uam grauitatenfi
pro grauitatioiie fumimus , quando d.cimus,
arauc mfuo loco non eft graue , id eft, non gra-
fiitat. necprem.t deorfum .- pnmo enim modo
falfum diccrcmiis, quoniam ekmentum grauc
liabet vbki; uaturam grauis . et.aiii m loco itro,
obid Ar.ft.mco.itext. ^6.&-^7-lib.4.deCoelo,
fumit pnore modo grauitatem & leu.tatem,
dumdicit, leuifTimum eft^eid, quodommbus
fupereminet, &grauifrimumid, quodommbus
E> fubftatific enim etiam in locis fuis dicit dle gra-
uTtrimumatquekuifrimum:inco.itext.aiitem
29 &3o.eiuf(lemlibn fumitgramtatem& kui-
tatemkcundo modo, dum dicitUgnum vnius
takntiinaeremaioiem haberegramtate, quam
plumbum vnius librx , contra vero m aqua rem
fefe habere ■■, fumit enim grauitatem pro opera-
none, qux notat refpeftum ad exteriia corpora,
per, qux fit motus , eo namque refpeftu var.ato
etiam grauitas variatur , non quidem xiatura
E ipfa,fcd<Trauitatio: dicit etiam in coniex.illo 30.
omnia ekmenta in fuis locis aliquam habere
grauitatem prster igiiem; namaer quoquem
fuo loco exiftens facilius deorfum pellitur ,
quam furfum , quia magis grauitat , quam leui-
m ; attamen iecundum eius naturammagis eit

JACO^

345

544^

J A C O B I

ZABARELLAE

P A T A V I N I.

DE MOTV GRAVIVM ET LEVIVM.

LIBER SECVNDVS.

Opfnie

leAKKfi

Confuta-
tio.

Deftibie^o primo motus corporu miftiy qui

diciturfecund^m praualens elemen-

tum. Cap. I.

Aftenus grauia & leuia ab-
folute confiderantcs , o-
ftendimus , ea iaternum
habere motorem;reftat de
mittis perpendendum id,
quod Arift. dixitin initio
1. iibr. de Ccelo , eamoue-
ri iuxta elementum aliis
praeuakns in miftione ; in hoc enim tria funt,
qure quum difficultate non careant ,C\mt (ingil-
latimconridcrandatprimum eft, quodnamfit
primum fubieftum huius motus , quodicitur
nii ftum naturaliter moueri iuxta dominans cle-
i-nentum;fecundum,aquonammotore hicmo-
tus fiat , tertium demum , qualisnam fit,an fim-
plex.an miftus. Quod ad primum attiner,Ioan-
nesGandauenfisvidetur exiftimafle , .primum
fubiedum , cuitaHs motusineft, efi^e elemen-
tum , quod in miftione excellit , ita.vt in eo pri-
mo recipiatur motus , poftea vero confequatur,
vt ad motum elementi praualentis totum fi-
mulmiftummoueatur , nonquidempofterius
tcmpore , fed natura , & hacratione miftum fe-
cundumprsualenselementummoueu dicatur.
■ Sententia hjcc ob duas rationes reiicienda eft.
Trimum quiuem , fi elementum dominans elfet
primumlubieftum.quodiilomotu moueri di-
ceretur.oporteretillud eirea(5tuinmifto fecun-
dum fuumclTefpecificum , quoniamoperatio
prseiupponiirem efle,necpoteft efl^cfubie£i:um
motus, nifiid , quod fit adu -. confequens tamen
fccundum omnium Arift. interpretum opinio-
nemfalibm eftjnam fiLatinosfeqiiamur,dicen-
tes elementa in miftionepcnitusinterire , & fo-
hiseorumviresieruari,nonpoirumiisdicereali-
quod elementum in miito cfle primum fubie-
dummotus,quumnulIiuselcmentilubftantia
fcrueiur: fi veroiequamur Auer. dicentemele-
mcp.tain miilo manerecafligara,& iei'rada,<Sc
modo quodam mcdio intcr adum & poteiia-
tcm , adhucnullum elem .:ntum in mifto aptum
eftpcrlemoueri, quianuliu manctinfuo aftu
fpccifico ; noi; enim manent amplius ignis, acr,
aqua,tcri a, fcd medium quoddam ex m confla-

A tum,quaderealibif^jfiusdiflercmus:nuncfati's
rit,fi dicamus Auerroem exiftimafl"e,quatuor e-
lementorum fubftantiasnon mancre in mifto;
quia a mancrent,non efl^etfaaamiftio,qu2e eft-
plurmm naturarum vnio ; poifumusquc hanc
lententiamapudAuerroemlegercincommen.
tano57.1ib.B. deCo-lo. Prsetereafialiquodex
elementisitapoieftaauferuariinmifto, vt fit
idoneumiubieaum motus, ergo&reliqua o-
mnia;quanquam cnim illud excellit, tamen de-

^. bentomniaeodemTnodomanereinmifto vei
ommaperfeaa,vel omniafraaa,Yel omniaa-
■i.tu,velomniapoteilate,ficautemfieret,vtmo-
tusilliusmiftinonmagiscfletdicendusnatitra.
lisrefpeauclcmentiprjeualcntis,quam violen-
tusrelpeau aliorum; perinde emmefl^et^ac fi
quis pil^e plumbcse vticmaerc plenum allioa-
ret,&inaquamproiiceret;defcenderetenim'^&
ille defccnlus eiret plumbo jiaturafis, fedaeri

yiolentus:attamemotuscorporismifti,dcquo
«- snprxient]aIoquimur,eftapudom:nesscrena-
turalis,&neipfe quidem Gandaucnfisconcede-
ret,eum cffealia ratioue natuialcm , &alia vio-
lentum. Dxcendum igitur efl:, motum mi fti, qui
fecundum pr-seualens elcmentum fieridicitur,
ipfimetmiftotanquam^ primo fubieao inhxre'
xe , quum ipium folum , & vna cius fubftantia
exiftatadupcrfcaa , ,&fitidoneum fubiedum
motus.

D De motore mtfti,opmio Latinorum ac
nominalium. Cap. ll.

DE motorc autem mifti maior difncultas ex-
iftit; forma namque ekmcntidominantis
non potcft efle motrix, vteisdem argumentis
-oftenditur; quemadmodumenimnullum ele-
n-ien.tumitaad:umanet,vtfitapturnmoueri,ita
nulla ekmentaris forma ita fcruatur , vt fit apta
mouere.-fiquidemnonminus inmotorc, imo
E fortafle magis quam in co , quod moueiur , re-
quiritifrvtfitaftu. Sed nequeformamifti vide-
tutefle pofie huiui motus effearix; nam fi dica-
mus motum illum efle fimplicem.is no videtur
polle fieri, nifi a principio fimplici , non igitur a
fcrma mifti ; fi \ ero dicamus,efle motummiftu,
quomodoArift.cii attiibLut clemeto dominati;
natura.n.elemcntifimpIcxeft.quaicndYidetur

eilc

H5

dc Motu Grauium & Leuium,Lib. II.

3+6

eflepofrenlfi fimplicis motus caufa.&princi- A turmiftumillud,quoniam rationcdiuerforum
f - . ■•/T- 1 -.- i„ n. T- l.x.-r^r,..,. ;,^ /i...;Uiic f-./-.ni<iir i/oriiinriir naAlita-

pium. In hac diflicultate, qux non leuis eft, La-
tini, qui putant. elementorum formas in mifto
penitus abolcri,nullamclementaremforinam
diccre pofTunt clTe huius motus caufam: fcd ne-
queformammifti; quumenim haec apudeos
cx illis conflata non fit, fedab illispcnitusdi-
uerla, non poflct motus ab ca produftusattri-
bui clemcnto prxualenti, & dici faftus fccun-
dum prsdominans. Quamobrem ad qualita-

locoruni,inquibusponitur, variantur qualita-
tcselcmentaresdominantes,atque mouentcs.
HincduocoroUariacolligebant. Vnumeft,da- !'''''»'"»
rimiftum,quodmotufuo naturalitardius mo- '^"roua.
ueatur in flne motus, quam in principio : hoc ^/»'w-
autem ita oftendebant : fit miftum habens duos
gradus ignis, duos aeris, ties aqu2e,quinque ter-
i^a, & ponaturinlocoignis,dcfcendet primum
velociilimcquiadeoriummouebitur adecem

tes coniueiunt. & dicunt exelcmetorumcom- E gradtbusaeris;aqux& terraablq; vlla reuvTcn-
.». ^ 1 • • .1- -. .„~ ».-,„r«J.,..^ ;r..,;c oHiinfnrt Iftfnnnreliitunt;

miftionequandam oriri qualitatemvcrgentem
adqualitatemelemcntipraualentisieamqjeiTe
huius motus eflfcftricem caufam, qui hac ra-
tione fecundum clementumdominansfieri di-
citur. AlberiusautcmSaxo,& Amadcus,&alii
nominales , in eo quidem cum his confenfc-
runt.quod caufam efFcftrice huiusmotusnon
formam eficdixere, fcd qualitatcm, nam for-
ir.as elementorum ilmilitcr interirc penitus exi-

2^._.». _.-„». ....,_^j 1- _

tiagraduum ignis,quiinfuo loconorcliuunt ;
dci^dequandoerit in aerctardius mouebitur,
quia vis motrix imminuetur, & rcfiftentia augc-
bitur,iiiccnimmouebunt foli o£togiadus tcr-
rse & aqujc, & duo gradus ignis refiftcnt;, gradus
autem aeris in fuo loco crunt otiofi; tandem
quando ad aquam pcruenerit,in ea tardifl^ime
defcendet, nam vis motrixadhuc magis erit im-
jninuta. fiquidem foli quinq: gradus terraemo-

ftimarunt; at in eo difl^ensercquod putarunt C uebunt; gradus enimaquse inlccoaquae erunt
!• ■ -rL j j; .r.^;^^ . -^iift^^»;., „.>rr.3iiA!i pnt nuiareiiitcnt

non ab vnaqualitatemouerimiftum, quoddi
citurmoueri fccundumprxdominans, fcdmo-
do ab vna,modo ab alia,modo etiam fimula
pluribus. Ad hanc fuamfententiamdcclaran-
dam duo inprimis filndanjcnta ftatUcbant; v-
num cx Ariilotclc acccptum in 4. lib.de Coelo,
quod graue in fuo loco non grauitar, & leuein
fuo loconon leuitat, hoc c ft, neq; mouetur, ne-
qucmouetjmoucnturautem, & mouent tunc

otiofi; reiiftentia veroauaaent.quiarefiftcnt
quatuorgradusignis&aeris.Altcnfm coroll4- SecundU
rium eft, dari aliquod miftu,quod tardius mo- corolUr
uereturinvacuo,quaminpIcno:hocinilloeOr rtftm.
dem exemplo dcclarabant: nam fi totus aeris lo-
cus vacuus ciTe ftatuatur, motus illius miftiper
locurtt illumtardior fiet,quampriusin loco 1-
gnis, propter prsdiftam caufam; nam in ilio va-
cuo gradus aeris crunt otiofi, & gradus ignis re-

qUCmOUCtjniOUCillui «»"LtilJ, «. mwuviii i.u.nv » vv^^. ..»..»-........ »..—..v w ' -• D -_ ^

du foluni,quando funt extrapropria loca. Alterii D fiftent defcenfui, qui prius non refittebant, &
i^^,,..», i^„*. tnnr- r/.rnnriri n-itnnm oraHiis moiK-nfesoauciories cruut, ncmpc otto»

0-

cU

vcro, quod graue & lcue tunc fecundii naturam
locStum eile dicitur , quandb eftrfupra grauius,
&mfraleuius:quarcfivasaliquod repktuin a-
qu2, cui oleum fupernatet, in ekmero ignis po-
nereturj illud oleu cilet naturaliter coUocatum;
quoniam haberetfuprafeignem leuioic,& fub
fcaquam grauiore. Hisiaftis fundamentis tak
cxemplii tingebant: fit miftum habens quinq;
gradus igncse qualitatis, tres aercs, trcs aqueae.

gradus mouentespauciores crunt, nempe o£to,
quum pri us fucrint dccem.

Bi£i<z fmtentid cmfutam. Cap. 1 IL

SEntemia h«c vana eft , & prorfus abiici-
enda.Primumquidem peccant errore com-
muniomnes, quiputantmotummifti, quidi-
citur fecundum cremehtum prxualcns , non

graaUSlgnc3equam«ms,i;icsacica;, ucs dijutit, vhaii- ivvuiivLUi»! v^',.."^...- r- "\

trestcrrcsc.certucft.dominariineomiftoignca-E. fieriabaliquaformafubftantiah ,fedaqualita-

t .

tc reliiaa abelemento praeualcntcfiuevna^ vt
alii Latini dicunt , fiue pluribus ; vt nomina-
les:hinamquenonvident,nonfatiseflrequali-
tatcm, fcdfaciendam eflTerefolutionem infoi-
mam tanquam incaufamprimam; fola enim
forma^eftnatura& primumprincipiuimnotus,. mcejje
qualitas vcro no cftnatufa,necprincipiuti||no- eficuiuf
mm graaus aeris in luo loco cruucouou, « ic* tus, nifi fccundarium , & vt inftrumentum for- quen^ttt
gradus clcmentorujn grauiorum prseualebunt; in«:quarevelint,nolint,cogunturdicerc,for- raUmo-
quinque gradlbus ignis ; quando autcm ad a- F mam aliquam eflfe primum. pnncipiuin illius f^/r/-
quam peruenerit, tunc gradus aquci in loco a- motus; ea autcm efle non potcft forma elcmen^ mu frt?tr

' ■ ti, quumapudeosformaeelemcniarespenitus «/•/««?

abolcantur,; fedncquc formamiiH. hscc^im ejprfor-
quum fitdiuerfrpenitus fccundum eosafoi- mama-
mis clementomra , quomodb potcrit fimpli-^ Itquam .^
cem motumeflEicere, & qui fecundumprauale57«^.<<»-
elcmentu.fadusdicaturifedaliorumcGparatio- tinlem^
ne multo dcteriorcft opinio nominaliiJ>, diccn-
tiu, idemimiftiimousri- a pltiribus^ quaiitatibus

domi-

qualitatcm, tamen non femper ab illa mouebi
tur; nam fi ponatur in igni, defcend^r.quia prae-
terquam quod illi gradus ignis in loco ignis
funt otiofi, ipfis ctiam praeualentr nouem gra-
dus eiementoium grauioi um. qui tunc domi-
nantur , & agunt; quando autem ad clcmcntum
aeris perueniet, in illo quoq; defccndet,tunc e-
nim gradus aerisinfuolocoeruntotiofij&fex

UUd.U L/V4 WVliVXXl, fcM.lV ^*«V*l*i* .*^fc»^. *** *v.vw-.

quae erunt otiofi, quare nbn mouebunt; in aqua
igiturnondefcendet,£ed potiusafcender, quo-
niam oBio gradus elementcyrum leuiumtribus
terrae gradibus prscualcbunt; quamobrem mi-
ilum illud quiefcctintcraercm&aquam,q^uod
oleo, & aliis fimilibus contingere yidemus : i.i
tali igitur mifto dominatur quidem abfolute
igneaqualitas,nontamen ab ea^femper moue-

347

Jacobi ZabajcUas Patarini

34«

dcininantibus.necfemper abeirdcmjric enim A hoc errorc loqucntcs, prsedida ab hisfidaex

dicunt, qualitatesclementorum omnes feruari
integras.proinde diftinftas, &pugnantes inui-
cem.ac refiftentes,quod eft omnino abfonum
r:^r.ioni. Sequituretiammotummifti fimul cfre
naturalem, & violentum; qui enim ratione hu-
iusqualitatiseftnaturalis,idemiationealterius
eft violentus. Prseterea cadem natura,quseeft
principiummotus, eft etiam principiKm quie-
tis, vt inquit Ariftoteles in libro 2. Phyficorum,

emplacommcntitia efie, & impofi?bilia j caufa
namquc impofiTibilitatis ea cft, quam diximus,
quianuUus gradus vnius clcmenti remanet in
miftodiftinausagradibusaliorujnequcvlladi-
ftinda qualitas,cui qualitates aliorii r,efiftanc,
ac reluftentur: fed ficut omnia clementacon-
fpiraueruntinvnum.affadacftexplutibusna-
tutis naturavna; ita multae ccncrariae qualita-
tes fadse funt vna qualitas abiqi viia repugnan-

indefinitionenatur3e,&incontextu23.1ib.8.id- 3 tia, vel diilinftionegraduiJi prseterquam quod

que eft per fe manifeftum, quia eadtm terrse na-
turaeilcaufamotus ad medium, & quietis in
medioi attamenfecundum iftosalia eftet cau-
fa motus naturalis,alia quietis naturalis : nam
fi ihiftumbabeatdecemgradus terrse, & decem
ignis^& aens^fimul fumptorum, aquae vero v-
num, illud in aere& in igne defcendct, erunt-
queprincipiailliusmotusgiadusterra&aqusej
idem inaqua quiefcet, quia non plus pollunt
giadus terrae, quam gradus elementorum le-
uium, quum totidem fint,& gradus aquae in lo-
co aqua eft otiofusjitaque iliius quietis in aqua
noncritcaufaillegradus aquae, quumfit vnus,
& fupereturab aliis, & fit otiofus , neque etiam
gradus terrae, qui fueruntprincipium motus,di-
cipoterunt jaufaiiliusquietis,fed potius aqui-
iibrium. graduumtenae, & graduumclemento-
^um leuium. Ob id fequetur etiam, non poftc e-
lementum dominansfacerc, vtm.iftum inloco

illavnanaturamagisrefert vnius elementi na-
turam,quamaliorum,ncmpeillius,quodinmi-
ftioneprsualetahis, nulia vcro ibicftpropen-
fioadmotumsnifiilla, quaeest clem,enti domi-
nantis,reliqvianamq, ekmcnta redditafunt.ita
obtcmpcrantia inipeno \nius, vt adnuUuma-
liummotuminclinent; illeautem motusrcfpi-
citvnumqutndam ftatutumin mundolocum,
quinaturs illi cum talis elcmcnti imperio con-
ucmcnsfit:filecus fit, noncftfaaaveramiftio:
quae eft mifcibiliwm vnio : quemadmodum e-
nimfiquatuorhomines iterfadturi controuer-
farentur, & vnusire vellct ad oricntalcm par-
tem,aliusadoccidentaIem,alius ad aquilone,
alius ad au ftrum, deinde poft pugnam concor-
desficrent, & vniusientctiamfequerentur,nul-
lasmpliusinaliisefretpropcnfioeundi adaiias
partes. fed omne^ vnammcs ad illam vnam ten-
derent, quamillepraecipit, cuiusfcntcntia prae-

illius elementrquiefcat, licetctiam maximus D uaiuiti itain tribus elcmentis fuccumbcntibus

Rad/x

error^

ttlioriitm,

^ fuTi-

nientum

^erttii-

tis.

illius eiementi fitcxcciiusjquoriiaminlocofuo
nuUam habetvimrefiftendi aliis elementis, ct-
iamfi plurimi infint eius gradus in illo mifto.
Praetcreafcquetur, daripoiiemiftum^quodftct
inaerc fufpenfum,nec moueatur iiarfum5 ne-
quedeorfum: nafihcbeatdccemgradus ignis,
quinque ac^uae, & quinque terrae, aeris vero v-
num, illud m aere nec*aicenderc, nec defcende-
repoterit,fedfufptnfummancbit;& idcmcon-
tinget, fi gradusaerisponanturquotcunquciO-
mneseniminiocoaeris erunt otiofi. Sequetur
etiam,variata plurimum proportionc|mifcibi-
lium, eundem tamen fieri motum,nam miftum
habens fcptcmgradus ignis,vnumaeris, fcxa-
quae, duosterrae, defcendet in acre, afccndct in
aqua, & quiefcet inter aercm & aquam ; hoc
idcm contingct, fi habeat fcptcm aeris, vnum
ignis, fcxterrae, duosaquaf;& pluribusetiam a-
liismodis. Hsec &alia ciuihiodi plurimaabfur-
da hanc fententiam , qux abfurdilHma eft, fe-
quuntur. Radix autem huius crroris fuit, quje
etiamtotiixsveritatis fundamentum eft, ynde
omncs hacinrecauilli foluuntur.quodiftipo-
nunt in mifto inaniinato plura adu principia
motus, diftinda interfc, & contraria, quum
tamcn omnc tale miftum fit corpus naturale
vnum, vnam habens nnturam.non phues, &
vnam tantum qaslirarein motricem;ideo rede
•dicu Zimara m iuoThcortmate 03. (Scaiii de

non cft amplius adalios coiitrarios motus, pro
penficprafertim quucorumnatura nonfcrue-
tur aftu, imonec dominantis eicmcnti natura
adlu fernetuij vna enim eit mifti natura, quac
magis ictmei viiiiJSckmcnti c6ditiones,quam
alioium, Cirei».'.siiacu?snirefert,quoad motum
localcm.drquoadpraefcribendum fibi certum
aliqucm inmundo locum: obid notandus eft
modus loquciidi Anftotelis in initio i. iib. de
Ccelo, qui non dixi t, miftu moucri ab clemen-
to dominantcficenim fignificare potuifTet il-
iudciemcntumaiituinefreinraifto, & efTc adu
moueu£;fed dixit,moueriiuxtaelemcntum do-
minans; quum enimmiftu magis huius,quain
aliorum, natutam prae fc fcrat, moueri etiam
illo motu,quieIcmentidominanti conueniens
cft. Ex his patct, omnia,quae ab his dicuntur,fai-
facfre.Primumenimeorum fundamentumve- Pt
rum quidem eft de clcmentis per fc adu cxi fu
ftentibus; perfenamquc cxiftens graue inio- mx
co fuo non grauitat.ncc kueinloco fuo leui- co.
tat:fcddc clcmcntis in nfifto non cft verum, //<
quia ibi non "eft diftinftum lcue a graui , vei gra-
ucalem:fcdvnaeftmiftinatura,quavcigrauis,
vel ieuisdicitur, iuxtanaturam eicmenti pr«- Se
^aientis. Alterum vero eorumfundamcntum ff*
ncn modo de ekmentis in mifto, fed'dc eif- 'W'
dcm ctiam ieparatis, & per fc cxiftcniibus fah eVi
fumeftinammmiftonon funt eicmenta adtu, ^"

quae

349

dc Motu Grauium & Leuiuna, Lib. II. ?5®

dum nrituram locatacffe dixunt, ciuandofunt
fubaliquogiauiorc,velfupraaUquodleui«s;3t-

qui corpus m vacuo pofitum nec eft fub grauio-
re,necfupraleuius,quum&fupra&iatrafeh.x-
beat vacuum, crgo pcr ipfam horummet deHai-
tionem noncft pijeter naturam locatum , pro-
indenoneft, cur iocum mutet, fituncfolum,
quando eft prattr naturam locatum , corpus
quodhbetloco mouetur.

! tM.

q.ux cumpropriiseorumlocis.autcumalienis A
comparan polfint : non cniin dicerc poirumus
mlapidc tcrrsadhxrentc igncmnon eflcloca-
tum lecundum naturarn, quod fub jcie fitpofi-
tus, fit enim Hcret vt nullum miftum polfct na-
turalitercfle locatum, quoniamratione vnius
tantum elementi locatum eiretfccundum natu-
ram , fed ratione aliorum prxternaturam. In e-
lcmentisquoque feparatis id falfum cft- , nam fi
in vtielitaqua,cuiaerfupcrnatct,&ponamus
vtrem in loco ignis,non eft vcrum id, quod ilii 1
dicunt , aercm lUum effe naturaliter coHoca-
tum . quod fupra fe habeat igncm , & fub fe a-
quamifcd critprseter naturam locatus, quia non
cnt m loco fuo naturali, & fibi a natura pri^efcri-
pto , qui eft totius aeris locus. Falfa etiam funt
omniaiUaabeis confiftaexempla, vtprsdixi-
mus; quanondaturinmifto illacontranarum
qualitatumdiftinaio ,quam ipficommuiiicun-
tut.PeccAntdeindeinpriorecoroUarioinamde-
clarantes.quomodograue, vel lcuetradius mo-
' ueatur in fine niotus, quam in principio , confi-
deiant giaue & leue . qusetranfeant perdmerfa
elemenca , & ita putant fe aliqua ratione labefa-
aarefententiamAriftotelis. dicentis, motum
grauium Aleuium natutalem velociorem effc
in iine, quam in principio : attamen nil noui per
hot in medium adducunt .nequeidnegaret A-
riftoteles ■■> fateretur enim lapidcim defcendcn-
tcmpriusperaerem.pofteaperaquam . tardius

B verafententta de niotore mijtk

Cap. IV.'

EX iis , quae haaenus aduerfus alios dn^a
rant,colligividetur,nullamaliaminmifto

cill: eft"cancem caufammotus, qui iuxtaprfc-
ualenselemcmumfien dicitur ,nifi ipfam miih ^-.^
formam , qux eft ei us natura & fola ftatui poteit ^y.^^.
principium motus naturaUsin eo: adhanc au- ^^^^^^^
tem veritatem cognofcendam , & multos erro ^.^^^^^^.
C reseuitandos. animaduertereoportet, vanum ^^^^^^^^.
efledegrauium ac leuium motunaturaU verba
facerernifipraeftituto fineipfius motus; isau,
tem eftlocus naturalis , ad quem fingula fuaptc
natura feruntur : quemadmodum igitur in con-
fiderando fingulorum elementorurn motu lo-
cum prius conftituimus , cuius naturali appeti-
tu duaa mouentur, fic demiftorum quoqi mo-
tu,quiex dominanteelemento prodire dicitur,
faciendum eft; priusenim aifignandus eft cui-

tcmpnusperaerem.poiteaperaquam .^^^^^^^ naturaUslocusxlUconuemensratio-

peraquam dciceudcre, quam per aerem, quid ^ ^ ^^ velleuitatis, vtpofteafacUms de

creo abfconditi coUigunthociuo corollano, ncgiauitatis.veiieuitaui, v p ^^ ^^^

nfu

quod etiam ruftico cognitum non fit? Arifto-
tcles enim, quando dicit, motum naturalem
grauinm & leumm velociorem elTe in fine,
quaminprincipio, loquiturde motufaaoper
vnum & idem medmm.vtpet folum aercm,^vel
perfolam aquam, nonper diuerfa: fedipfi m
aft"erenda ratione hviius iui euidenthlimi corol-
larii manifeftiiTime decipiuntur , hanc enim fu-
niunt exipfa moti corporis natura,quum a folo E
medio extemo iumenda fit; quum enim non
fint in milto Ti h diuerfi gradus.q uos fin gunt,ra-
tio.quam adducunt , falia cibnec alia eit eius ef-
feaus ratio atferenda , quam maior dcnfioris
medij refiftentia,quam rariorisjhinc enim fit.vt
tardius dcfcendat lapis per aquam, quam peir
aerem. Faliumtandem eftalterum quoqueco
roUarium, quia non datur vacuum in natura,
nequc fi daretur, motus per illum tradiorfierct;
quinimonuUus prorfus iicret motusjfubiata o- F
mni refiftentiamedij , nififorte mutatio fubita :
ob id Ariftoteles putauit neceirariuni oR;n;no
elTe mediumplenum ; fi dcbeatfien motus gra-
uium & leuiuna , ficutantc diccbaaius. Videcur
etiamex hotumdiais oftendipofte, quodgra-
uevel leuein vacuopofitum milloAToJo loo-
ueretur, nec locum mutaret :ipfi aiim.co;pora
hsc tunc moueri aiunt, quando n ■jn funt lecun-
dumuaturam locau , tuncauueainonXecuii:-

eius motu , ac de motore , a quo prouenit , fer-
monemfaciamus: quoniamenim necefTanum
eft,qat)libet miftogenito, vteiftatimailigne-
tur proprius , & naturaiis in niundo locus confi-
fl:ens in ftatua quadam diftantia a Coelo^&a
centro; neceiTe etiam eft , vt vbicunque miftum
extra iuumlocum ponatur.adeum mouearur
fecundum propnam naturam . & in eo folo na-
turaliter quiefcat , quod idem in fimpUcibus-
corporibus infpicinius; vniis autem locus na-
turam vnara indicat, cui ille conuenieiis eft , v-
nus ensm locus vnius eft natur^t conieruator;
ab iiiaigitur vna , & eadem natuia mouetur mi-
ftum ad iocumfuuoiexquolibetalio loco; ne-
que eft quod decipiamur, videntes idemmi-
ftum motu naturali naodo afcendere^modo de-
fcendere.vtoleumdefcendereinaere,afcende-
rein aqua, &credaraus ipfum nonfeniper ab
eodem, fed a diuerfis principiis m.ouen, vt &^c-
bant nominales ipfum deorfumferri a gradibus.
qtiaUtatum ekmentoium grauiurn, fuiium ve-
roa gradibus leuium ; fed vna eft oleinatura,,
qux ipfum in aquaafcenderefacit, & inaere de-
fcendere, quiafic eundemfemperpetitlocum
fuum naturalem , qui eftinteraerem &aquam, •
&adhuecmoueturafoiaFropruforma,uuea-
fceadendciliie defcendendo:hocaurem ua leie:
haber.e, demonftant duoelementaKKdia , aer

351 Jacobi Zabarcll» Patavini 352

. «n.mnaturalitcr&defccnditinigne,&arcend.t A De forma mtfit an ftt fuperaddita formU
inaqua;quidergodicemus?Suntnectiaminac- ; •' -'■ l" '^'mna jormis

„ ^....rr-, ^r^^r.r.,c^^ j-n.-_r. ;_ •_• ^ ciementorum,Ztmarie oDintn.^^ ^v_

iqua;quidergo .„ „.„.„„^

rcdiucrraafccnfusacdcfccnfusprincipia ? certc
et iam nominalcs fatercntur , vnum tantum eiTe
macreprincipium motus.qimmfitcorpus fim-
p!cx,& unam habeatvim motricem naturalem;
idemigiturdc olco&dc omnimifto, quod vt
giaue, vclvtleue moucatur,diccndumeft. In
ftf.tuendo autem loco mifti naturali principes
p.;i tes fibi vcndicat illud elemetum,quod in ea

•t\- ^i- 1 ^ ""**"»cpcrcmens: auDmmcnimclt.&aDurliii

m.ft.onealuspr^ualet^emsemmnacuramma- B terpretcs Ariftotclis controucrfum an^forn a
Sts,quamaliorumredoletiDfummiftum.<<irr.i- ~.a.: r.^c . "^"cuum, an rorma

• gis,quam aliorum redoletipfum miftum, & ra-
tione elementi dominantis ailignatur cuilibet
mifto locus naturalis , ad qucm natuiahter mo-
ueturab omnibusaliislocis; ob id videmus, di-
ueifanaturalialoca, diuerfismiftiscireafligna-
ta , propter dominantis elementi varietatem:
quafit, vtalia mifta defcendant inaqua, &in
tcrra quiefcaht; alia inaqua afcendant, inacrc
verodefcendant, &itaquiefcantinteraerem &
aqtiam; alia etiam in aere afcendant , vt exhala-
tiones, quaeplurimum infchabere videnturi-
gnea naturae. NuIIum crgo inhoc difcrimen
eftintcrelemcnta & mifta, quatenusgrauia,vel
leuiafunt ; fingulisenim aflignatus eltin mun-
do locus naturalis, ad quem mouentur ex o-
mnibus aliis locis, isque vel magis, vel minus a
VubiMm ^"^-^ rcmotuspro maiorecuiulquegrauitate,
tiemotu vellcuitate. Scdde elementisdubitarc aliquis
ttemsnto P^^^^:' quomodo idem corpus fimplex duos , &

<»rtc n\\\Aert\ rr»nrrcirir»c . K.»U<"fo n/^/TT..

elementorum,Ztmar£ opinio^O^ar-
gumenta. Cap. v.

QVoniam autemdiaumcft, miftuma fua
torma moucri , non bene intelligi poteft,
qu.-inodo hic motus attribuatur natura cle-
menti praeualcntis , ni fi alia noua quaeftio folua-
tur, ad id , c^uod declarandum propofuimus,
maxime pertinens: dubium cnim eft,& apud in-

mifti fitforma qusdam re aformis elemento-
rumdiuerfa,, &illis fuperaddira. anpotiusnon
fitillis fuperaddita, fed fitipfa:met formxele-
mentorum caftigat» &fra(aae, quaeper miftio-
nem euafcrint vna forma : h uius quidem rei de-

ciaratiopoftularcvidetur,vtdemiftioncloquc-
remur ; de hac autem agi non poteft abfque con-
hderationc primarum qualitatum, quxaltcra-
trices vocantur ; at nos non de his. fed de motri-
cibus tantum inprarfentialoqui conftituimus,
ideo dihgentem demiftionedifputationcm ad
ahum locum remittcntes , deipfanuncprooc-
cahonetantum, &ratione motricium quahta
tumbrcuitcragemus, vt videamus , quomodo
exelementorum commiftione vnumin mifto
remancatprincipium motiuum fecundumna-
turam , quod dicatur giauitas, vcl leuitas , ita vt
motusilie fieri dicaturiuxtaelementuminmi-

'° '^ • j _ u' l' ^'^ — ""'"" ^ ^'Of^^^praeualcns. Zimara infua tabulariiK li

rumme- cos quidcm contranos , habere poffit motus D ter C. xndeclarationeilhuspropoltion, fL''
naturalesjaereniminignc naturahterdefcen- r./?^^/.^.,^...a^ .„ . F'^P"'>ri_onis|^f^»_

dtorum.

Solutis.

VnitM

/pecte/

dit,&inaquanaturaliterafcendit;quumtamen
Ariftotelcs dixerit inprimo librode Coelo, v-
nius fimpliciscorporis vnumtantum efle mo-
tum naturale , & contrarios interfc cfTe motus,
a medio, & ad mcdium. Ad hoc ego diccndum
puto motum naturalem grauium & leuium iu-
dicari eiufde fpeciei , aut diuerfarum Ipecierum
a fine, hoc cft , a loconaturali , adquem tendit,
hiccnim vnus quumfit, indicat & naturx, & I
motusvnitatem:igiturafcenfusaerisinaqua.&
dcfccnfus inignenon funtfpeciediftinfti mo-
motmiu tusjfednumcrojqulaadeundem tendu*itnatu-
dicatur jalcm locum, & ab eadem fimplici natura profi-
afine- cifcuntur. Arift. autem quando dixit , motum a
medio diftingui fpecic a motuad medium ,fcm-
pcrlocorum diftinaioncmconftituit, proinde
■•& naturarum ; aerisautem vna eft natura , & ea
fimplcx, ficutetiam aquasnonenim quod fit
tum grauis, refpeftuignis, tumleuis rcfpeftu F
terrae&aquae, ob idduashabetnaturas, fedv-
namhabetfimplicem, quxcompaiationeduO"
iumclemcntoriidicirurleuis,&comparatione
ignisdiciturgrauis. Hocidemdc mi/lodicen-
^dumcft, quatenuseftgrai; .,«jurleu<;,?iarr. vnum
tantumhabetmotumnatuialcjR,qucfn ob
idAriftotcl.attnbuiteleki-icntopra-
ualenii in eius miftionc.

***

jAftmpltces exijtentes tnrenon compoJit^funtTni.
tituroilcndere formammiftiefrequintam tbr-
mam re difftinftam a quatuor formis elemen-
torum fradis & caftigatis , & illis fuperaddi-
tam, quam fententiam alii quoque poftca fc-
quutifunt; ad hanc comprobandam multifa
nam argumentantur. primum fic ; elementa
ad tormammifti camhabent rationem, quam
materia habet ad formam, eam enimreciperc
debent; ergo forma mifti diftinguitur rc a for-
mis clemcntorum, &cft eis fuperaddita; for-
ma namquc non poteft efTe pars matcrix . in
cjua rccipitur; proindc miftum ita ex clemen-
tis conftare.diccndum eft, vtex vnaparte fta-
tuantur clemcnta formata , tanquam matcria
fecunda.. ex altera veroparte forma mifti fuper-
ueniat elementis formatis, tanquam diftinda
re a formis elementorum. Jecundo , forma
mifti non cfret addita formis clementorum,
conftarct cfremiahter cxcorporibus, quiafor'-
mae clcmentorum non funt kparabiles a ma-
tcria 5 quoniam igitur ab.airdum cft. fi formam
conftare excorporibus, non poteft forma mi-
fti conftare tx forniis elemcntcrum ;<|uia ex
hisconf^arenon potcft, quinconftet etiaui ex
materia. Tcitio fequererur. non minus for-
mammifti, quarnfoimaselementoruin intcn-
diac rcmtti poflc . ficutividemus ctiam colo-
resnicdios non minus.quam cxtrcnios,intcndi

atquc

Zir.

opi}

Prii
ar^n
tum

Secu.
dum.

Tert

dc MotQ Grauium 5c Lcuium, Lib. 1 1.

5J3

arquc remitti, confcqucns tamen ialAim eft, A
quia omncscoiiTentiunt, formasiubflantialcs,
f a h c m mi ftoium , » o n rcc i p c r e m .1 yi s , v c 1 m i -
nus. QLuu-to,Arillotel.inconteNt. 39. libr. 2.de
Anlma> dilputans contna Empcdoclcm mquir,
formasclementorum nonpoilc ni miRo iimul
confiftcicniriadiitaliud quoddam , quodcas
contuieat ; erenim fuie hocignisad iupcriora e-
labcrctur, aqua cfflucret, tcrracentnmipetere
nitcretur: crgoquum clcmentaabaliquocon-
tincrioporteat, ne inuicem fcparenturjnecclTc B
■elT:, aliquam efic formam in mifto prsetcrfor-
mas clcnicntorum , quare iorma mifiicftior-
mis clcnientorum fuper addita. Qujnto, quam
habct rationem aiiima ad tormas elemcntO'
rum, eam & forma midi iiabct ad cafdcm ; ata-
nimacx formis clemcntorurn conllatanondi-
citur, icd illis lupcrueniens ; crgo etiam forma
miili eftiupcradditatormisclcmetorum.Tan-
dcm lian-c lcntcntiam confirmant autlioritntc
Aucrroismuftisin locis:nam h.b.^.Metaphyfi- C
corum commcnt.r.o. inquit Auerroes,compo-
fitum eftaliquodadditumaliudacomponenti-
bus , vt caro non eft terra & ignis , fedahquod
additum, qucmadmodum haccfyllabaCa. non
«fl C. & A.led quid additum. kem 5. Meraphy-
ficorum 6. inquit , clfe incompofltonaturani
'additam naturis componentium, Et 1. Meta-
phyfic. 12. res.qutE ex elementis generantur,dif-
fcruiu efrentialiter ab elementis. Et 12. Meta-
phyfic. 22. inquit, formaslimplicium elfealias ^
a formis compolltorum. Et primo de Anima
77. ait, effcntiae & formae rerum neceircefi: vt
fmtfuperadditae elemcntis. Et primo de Gene-
ratione 84. illud quod generatur cxmifcibili-
businmiftione, elialiud ab eis. Perhseccrgo
oll:enditur,formam mifl:i elfe fuperadditam for-
mis elementorum.

Biliafententid confutatio, (^verafenten-

ficz declaratio. Cap. VL ^

EG Overioremeircarbitroraliotumopinio-
ncm ,qui dicunt , formam mrftinon eife ad-
ditamformisclementorum, tanquamrediftm-
£tam ab illis , fed cfTe forraam ex earum con-
greflu orientem 5 ita vt qu» erant quatuor for-
mae,in vnam migrauerint , quae eftformamifti.
Hancfententiam antequam comprobare,&er-
rorem Zimarx demonftrare nitamvir, iliud ad-
moncre volumus, noftram hancAlifputationem
locum non habere iuxta Latinorum fenten- f^
tiam, qui dicunt elementa nulio modo iemane-
reinmifto; namfl elementorumformscinmi-
- ftionepenitusabolentur, vtipfiputant, vanum
eftquaererc,anformamiftifitaddit'A,annonad-
dita formis elementorum : fcd conftituta Auer-
roisopinione,cuius vefiitatem aUbidemDuftra-
turifumusjC^uodfoiinseeUmenioruuimodoa-

354

liquo fcrucnturin mifto, quam Zimara qnoquc
&':alii,quibns cum in prsefarntia difput.imus^fc-
quutifunt, opportun»: cfl wonfidcratio , anfor-
marnifti fit additn formis clcincntoruminrr.i-
fto, annon addua. Deciarandum antc omnia Not*fK
cft, inquo diflcrat fcntcntia noltraafcntcntia 'jtiohAc
Ziniaix, vtraquccnim intclJeCta ,fa';ilccrird - c^trouer
gnofccrevcram afaUa: quandoigiturdicimu-, fia [..t.-o-
lormas elemcntorum modo aliquomanerciny?///'^/''*.
mifto, fiucintcgras, fiueiraftas, &caftigatas,
lio-cpotcft tres habcrefenlus. Primuscll:, vt
dcnt elcmcntis ellc fpecificum, ficutantemi-
ftionem dab.int , "ita vt maneant quaruor di-
ftincfx formac , & quatuor elcmenta feruent
fuum cfle fpecificum , lmep.crfeclum , fiueim-
minutum , & aperfe£i:o difierens fblnm fectvn-
dum inagis&minus : qui primusienfusomni-
norciicicnduseft, vtalibi, qutim de milbionc
loquemur^apcrtiftimedcmonlfrabimus : nunc
eum hac vna rationcrcfutaretatiseft, quodli
hoceflVt, naniramifti noneilet vna,fed qna-
tuordtftindae, qusead quatuor diitiactosnio-
tus inclinarenij vt contingere videmus mmi-
fto imperfcdo, in quo non eit facla vera rr.i-
ftio , fed plurium elementorum nataf^leru::n-
tur: quonr, vtnonmoueatur vnofimpllcnTio-
tu ; quia licet vnum elernentum in eo prisija-
lcatcxtcrisjillatamen non obe.diiinr,ftd repa-
wnantquanfumpofruntifcetiamiisret-, vt na-
turalis motus mifti non femper fieret laxta eie-
mentumpraualens , fed quandoquecontinge-
ret, vt alia tria umul fumpta plus polfent , quam
illudfolum, ilcutinominalesdicebaut. Hicigi-
turfenfusdimittatur; quiaZimara, &aiii , qui
cius fententiam fequuti lunt, hunc, vt ego arbi-
tror, non acceperunt. A.lius eft fecundus fen-
fus, quodin mifto maneant formseelemento-
rumcaftigatse, &fracl:2e, nontamenampliusvt
quatuor forrox, fed vt fadse vna, & ad naturam
vnamredada;,qu2e magisreferat elementiprae-
ualentis naturam, quamaliorum, & huicfor-
msc fuperueniat propria mifti forma diuerfa
abea, vtformalapidis , veIformaauri;hac au-
remrationeduae eflentformseinauro, vnaori-
cnsexcommiftione, &vnione formarurnele-
mentorum , alteraveroillifuperueniens, quae
diciturformamifti.- hunc fenfum accepilTe vi-
detur Zimara , qui dicere non poteft formam
miftieiirerediftindam a formaselementOTum,
quaemaneant quatuorin mifto> fed quseadv-
nitatem redadae fmt ; quia fl cjuatuor natur^
■clementorum feiuarentur, non eirctfada mi-
ftio; & claraeft AriftoteUsfcntentiain capite
poftremo libri primi de Ortu & intcritu , in
miftione non exiftere amplius aliquod mifci-
bilium , fcd quoddam medium : ficigiiurdi-
cereformam miltiefle fuperadditam formis
«lcmentorum , eft dicere iaperadditam form^
M miilio-

m

lacobi ZabarcIIaj Patavini

tniormis
elsfnen-

miiTioni? proJcimt? cx congre(ruforiTiaiu^-ie- A

leini-atoruin. Tciciusdjmum ell {'cafus, quj

folus , vt cgoarbiti-or, vcru:. ed, quod in mtllo

pcriccloquatuorformxclcmentorumit.i inui-

ccnifraugantur,ifv:reniittantui-,vt in vnam quin-

lamlormam coalcic.int , quxneque vnaaliqua

c.irum !it , neque omnes ilmul , ncquc etiam ita

JUis fuperaddita , vtreab eisdiilinguatur , fcd

Vt idem re cum illis , quoniam iiia: quatuor

funt faclvc vna , nam fcruatis quibusdam gradi-

bus fingubrum , plurium tamen Vnius , quie B

prxualcrcdvcitur, cxiisomnibus proiionit for-

ma quacd.am media,quxdicitiirformaniiu:i;iLa

vt qux prius erat qu.ituor;& dabant eiK: ignem,

d' aercm,&: aquam,& terram^pofteafit vna.qua:

deteireaurum , &:diil:inguatur abeis formali-

tcr , quia aliam ipeciem conilituic ; at non re.i-

liter 5 quia cil: illxipise quatuof ad vnitarem

redaftx pcr miltioncm , & coniiituit mcdium

^ ^ quoddam ipecie differens abextremis , qua dc

~ -htr ^"^ duigenter loquuturi iumus m fibro dc mi- ^

^'jT? ftionc. Huuc igitur tertium {cufum fi acci-

piamus, dicere poirumus , formam miil:i tum

z^i^z additam formis elementorum , tum non

1"^' ' ,,. additam:addita enimeft.quatenus non eftil-

laiumaliqua, ied aJia qumta iorma, & aham

fpecitmconftituitj atnoneftaddita,quatenus

non funt prster illam formsc elementorumin

mifta,nequeaIiafonna ex earum congrelfu ex-

oriens , fed hxcipia eft forma proueniens ex

coagreiruiornaarum clementarium , ita vtprse-

ter iianc nuilafltin milioaliaformajquem {ctv-

fersfen- ^^^'^ ^^- ZimaraaccepiiTet, eius fcntentia damna-

tenttA co " nullo rnodopoftet. Hunc igitur probare , .k

proLitio, lccundi faliitatem oftenderenos oporter. Pri-

^ tmpro mum quidemiccundumlianc opinionera tuerl

iatioo-bt- "'^'"^ poirumus,id quod Arilroteles dixit , mi

itionuZt- ftnmmoucri iuxta elementum prseualens : iic

mant^ enimargumentan poftumus; ii inmifto inani-

raatoluntduxformx re diftinftae, vna oriens

tx congrciru formarum clementorum , qux di- ^

caturforma miftionis , altera vero huicfupcrad-

di ta , qase fic forma huius mrfti , vt auri , ergo v-

traque eil natura , & principiummotus , quia o-

mnis formaeftnatura ,proindc & principium a^

licuius motus naturalis ; a naturis aiitem diuer-

flsnccefleeftdiuerfosnaturalesmotusproueni-

rc j quinam igitur funt in miiio inanimato hi

duonaturalesmocus ?nullum ego vidcopraeter

illumvnum , quomiifumiuxtaprseualensele-

mentum moucri dicitur, & hic fi ui formam mi- ^

ftionis , in qua vnum ex elememisprseualet, re-

fcratur vt in. caufam, ergo fbrmamillihuicfur

peradditanullius eftmotuspriiicipium,proinde

otioia cft : at il rderatur in formam mii1:i , quo^

mododiccturficriiuxtaprccualensekmentumj.

tl iiseg elb rc diftinda. ab ommbus fbrmis. eiu

55<5

forum.

D

mentorum?quarcnon pofTlimasamplius tueri
vcritatem dicti Ariftoteles, quod mi ftum uixta
ekmentum procuakns moueatur; imo forma
miilionis,ciU3einfecontinet vim ekmenti do-
minantis,elictotiofa , &nullius motus princi-
pium,quod quidcm nullomodo dicendumeft :
liocautem confirmatur argumcnto fumpto ab
anima , quse eft vere addita formisckmonto-
rum.id cftjformK miftionis ex earum congrcllu
prodcunti; quoniam autcm efi verefuperaddi-
ta,& reab illis diuerfi.idco diucrll ctiam motus
eftprincipium , itavt iicutraillarumfit otiola,
nam anima eftprincipium motus progrellionis.,
forma vcro miftionis clt principium motusdo-
minancielcmcntoconuenientis, quo mouettu*
animal naturaliter, ilabalto I-oco demittatur :
hocidcm4gitur,euenire debereinmifto inani-
mato, freius forma ellet eodem modo fuperue*
niensformx miftionis, &reab illisdiftinguere-
tur. NonnuUi tamen huins aigimientivirn ni-
tuntur efiPagercdicendo vnum quidem tantum-
modo elie inmifto inanimatomotum natura-
km,ledadhuncproducendum vtramque for-
mam^ concurrerc ; nam forma mifti eft mouens,
& ipfi motusilkattribuitur.mouetautcm iuxta
kgem fibiprxfcriptam a praeualcnte ckmefito,
& ira ab vtraque fbrmailk motus modo aliquo
prohcifcitur. Sedhjccdefcnlio vanaei^', quia. '
duomouentia re diftincla nonpofluntad cius- '
dem moius produftioncm concurrere, niii v- ^*
num fit mouens principium , alterum vero fe~
eundarium , 6c inftrumentaki eft eroo ab his
quxrendum , vtraduarum forraarumfit ac^ens
primarium, quumdicerc vtramquehabere se-
quakmprimatum in eiusde rnotus produftio-
ne,& fecundii idem caufxgenus.fatuum omni-
no lit , & a philofopiiia prorlus abhorreat: ii di-
cantformam mifti eire moueiiiprimarium, for-
m.amvetoprxuaktis ekmenti elFe mouensin-
ftrum..entanu, necefle eft,motum illum efle mi-
fta,quodtamenipfiomnesnegant;piitantenim
efle fimpliccm: confequentiaprobaturteftimo-
nioArift.incontextU33.&:4id'ibTiod:aiiiPhyiic..
vbi dicit, mouens primarium magis moucre>
quammouensinftrumentariiira, &''penes illud
cfle totum imperium ipfius motus ; fiquidem
mouensinftrumentariumnonvipropriamoue-
re dicitur ; fed vi ei tnbuta a mouente prarcipuo ;
quoniam igitiir mouens primarium eft form*
mifH.quxformx miftionis /iiperaddita eft,<Sc
ab hacprouemre nonpoteft nili motus miftus,
neceire eft , vt mctus a talis formje imperio pro-
dudus miflus ilr : pugnant ergo intcr fe hsec
duor formam mifti elle moucnsprxcipuum.,.
& mouere iuxta lcgcm fibi jnsefcriptam a fbr« '
ma clemcnti dominantft i hocenim eft omni-
ao ablbnum rationi , quum mipcrare ,. & lcgcnx

557

dc Motn Graiiiiini 6c Lcuium, Li b. I T.

35S

pTxrcribcrc fit prlmnrii .igcntis, non fecunda- A ali.imform3niprodirc;cn-cnlm rcucra alia for

rii: fi vcrodicnnt, form.im clcmcnti dominafi
tis, fcu fquod idcm c(l J formam miitionis>
qu;:€ illam continct, eilc moucns primarium ,
formam vcro mifti clic moucns fccundnrium,
inmaiorcm incidunt abiurditntcm; quia pnn-
cipatus cft:illi forma; tribucndus , qua^continct
•tlias,& rcm in Ipccic collocat.quam Lniini ior-
mnm vltimariiappcllarc confueuctunt; hanc c-
iiim i\ in cadcm rc aliae jormx prxce^ant, ca

ma,quiancqucefl:forma ignis, ncqucaens, ne-
queaqiia, ncqua: terra:, ncc tamcn cArcnb illil
difl:in<^tainmifto,quum (intilkc ipfxfiadx' vna:
poftca ycro adluic magis hoc dcclarat Aucrrocs
haclimilitudinc ^ficati tjuumatkeJc,^ Jitvfc-
do comuifcentur^fitinr ex <:i< niultt calorcsmcdtt j ,
nonpoteratcnim aptior Heri comparatio; quia
calormediusdiffertfpecie abextrcmis,cxqui-
bus conftat. ncc tamcn eft cis (lipcradditus, vt

rclpc-flu illius locum matcrix tencrc nccelle B icdiftiniflusab illis j reprKicntat cnim aliquos
cll . & ab illa rcgi , & illius impcrio obtcmpera- gradus albcdinis, & aliquos nigredinis, qui ta

jc : quum igitur formx clcmentorum f vt ip(i
conlitenturj tenc.int in n:ifto locum materise,
^ ad formam mifti lUpcradditam dirigantuf
tanquamadpcrfcftioncm , alicnum pcnituscft
a lationcquod earum ilt motum imperarc, for-
inavero mifti earum impcrio liibieda ftt. Sed
conuincuniur etiam adueriarii fuis ipforum di-
£tis,nameorumaliqui tali cxemplo rcm hanc
dcclaiant;animaicniibilisiungiturofJiciisani-
nvxvce,etantis,quam iniccontinet, & ipiius o4
ptvationes cdit; ita igitur& formamifticonti-l
nctin feibrmasclcmentorum,&editoperatio-^
ncm elcmenti dominantis. Hoc tamen exem-
phim corumicnrentiaereiiagatur; nam anima
feniibilisnonlblumoflhciisfungituranimseve-
getantis , ied prsetcr illa habet etiam ipia pro-
prias opcrationcs, & propna munera, qu.im-
obrem etiam lorma miftiprxterquam quod ef-
ficitmotum proprium elementi dominantis, a
lium quoque iuum proprium motum efticere
<icberet,& eo magis, quoapudhos eftrediitin-
cla a formis-clemcntorum , anima vero i^enilbi-
lis ncn eii re tliitinifa a vegetante; quocirca
congriiaquoqueeil:corum comparatio, nam il
uutant,animaml"eniibilem nonefle in animali
tormam re diihnftam a vegetante,nullum in-
de argumentum iumi poteft deformamiili, &
de forma elemenndoniinantis,quas rc diftin

D

\\\c\\ conflitunnt aliam fj^eciem colorisdiucr-
fam ab vtriiqucnecillisiiipcradditam, fedcos
infecontinentcm; & excisinterneconitantem>
VtaitclareAueiroes inlibr.primo Phyiicorum,
comment.56.& in quintoPhylicor.comment.6.
19.4-;. & 52. Prxtcrea in 10. MetaphyhcCom-
nicnt.23. inquit Auerroes[/OT/«/'^/i^//(?£'j'?, ^t tn Cf*rnon
compcfitojint duApartes Aquttles,fedo'fortet ahe- P^f^*- ^■'*'_^
rtim cjfe dominantem, cut attr/huatur forma'^ '"' mtjtt*^
cjuibusvcrbisoptime Auetrocs totam rei ven- '?•*' eleme
tatem declarat; inquit enim,non darimiftum ttsA'-iuti-
conilans cx elemcntis aqualibus : &: hanc ra- l-fter'
tionemadducit,quiadcbecefte aliquod, quod
fungaturoiKcio forma;; eft autcm Ibrmae offi-
cium couLinere, & vnire, & operationibus ini-
pcrare; oportet igitur vnum ex elcmentis \Vi
miiiionealiisprKualercvt illi attribuatur prse-
togatiuafbrma, & fun^atur oilicio formse con-
tmendo alia, (icuti diccbat Ariftoteles aduer-
fusErnpedoclcm in contextu 39. libri.?. de A-
nima: Atqsjcapud Aucrroemnon eftopusalia
forma diueiia a tormis elementorum, quse il-
lisiuperucniatjVt eas contineat, quoniam hoc
munere fungitur forma elementi prxualentisi
continetenim alias, & cohibet, &ilbi obedicn-
tes reddit, iinofitvnaformacumiilis: afbr-
jTiaisitur mifti exorienteex conoreiiu forma-
rum elementorum cum imperio vnius , proue-

£laseirearbitrautur: &: mirum certe eft,quod ^ nitmotusnaturalisipiiusmiiii, quihacratione

dicitur fieri fecundum naturamckmentiin ea
miftione prjeualentis.

fonnaium numerum concedant in niifto ina-
nimato, queminviuenre negant, quum potius
c contratio iefe res habere videatur; patct igi-
tur hanc comparationcm oflGcere eorum opi-
moni; quemadmodum enim anima feniibilis
cominetinlenaturam & vires animse vegetan-
tis, nec citilli iupcraddita tanquam re diiHn-
fta; ita etiam iorma raifti in le continet for-
mamclcmentidoi-ninantis,proindenon eft ad-
dita tovmis elemcniorum , quae eft fentcntia
iioltra. Pofluniushocidcm confirmare autho-
ritate Auenois,qua ipii quoque vtuntur; nam
in Comment. 07. lib. 3. dc Ca:lo inquit \^forma,
elementorurrt tnter fe eommif-entur, ^ prouentt
exLCarum colleatone altajorma 1 !i!;)U dicit , tor-
mam (niftiibnnis clementoruriiiupcrucnirc ab
cisd.uciiam pemtus, led ex «arum collediOAe

S&lutio argumentorum Zimara.
Cap. VII.

VEritatc declarata. fuper eft, vt argumcn
taproZimara addiitta folu.imus. Ad pri-
mii refpodebat M. Antonius Genua Prseceptor Ad pri ■
meus.miftumpoile cofiderarituminfieri,tuiTi ^um rg.
infacto cfle: & quando cofideraturin fieri, eius fsonfia
matcriam efle quatuor elementaperfec"ta , & m Gtnu*.
tegra, dirigunturenimadtbrniammifti;& hac
ratione fcrnias elenientotu efle partemateride.
nec habere locum formajrefpectumifti : fafto
autem mifto formas elementorum tenere lo
cum formsj non quidcm vt ekmcntorii forms
♦M 2 funt.

5^»

lacobi Zabarellas Patavini

i6d

R^fpon-
/iortts dc

Llcmen-

ntodo ma
pteant m

^uomodo
intere.it

Adfecun.
dum.

Jn m'ifi't&
Ke tres

^moKCs
Jiunt.

.^d ttr-
tium.

funt,nam quatenus talcs.non icuinncnt, lcd
vt fuiufa£lxvna forma , quxcft foima milli.
Haac refponlloncm cgo quidem uon leiuio,
lcdclarioixmreddcnsdico, non codcm inodo
crcment^imanerefubtbrma miili, quo prima
matcriafuppolitaeftforma: clcmenn,quod e.v
alio gcnitum fit ; nam prima materia , quum fit
vna, lcruat naturam luaminteoiam fub quali-
bet forma ; all: elemcaia, quum (intplura , & in-
terlccontraria, nonpoflunt intcgramancre in
mifto 5 nt.-que etjam penitusintcrcunt , fed eo-
rumformx rcmancnt fraftsiraucem, & cafn-
gatae, adeovtperierint fecundum aliquos gra-
dus , &c fecundumaliquos fmt fexuata:, & hi.
quumfmtijdemreinmifto , quipriusfuerunt
in elementis integris,fatis idoneam mifti matc-
riamconftituunt, quaehacrationein mifto ge-
nitoremanere. dicitur , nempefecundum rea-
litatem graduum reBiancntiurri;, licct ratione
graduum in miftione deperditorum deftru£ta,
fitprior illaformalitas , qiia dabantelTsfpecifi-.
cumipnsmetelcmentis,&aliaformalitas gcni-
ta, c^ua dant efle mifto ; &, ita raiione noux for-
malitatislocumhabent formaej.rationeautem:
realitatis fcruatsedicutur eflepars materix : fed
hftcdereinlibrodemiftionefufiusdifleremus.,
Adfecundum negarda eft coafequentia 3 nam
faclamiftione, cor.ftatquidem corpus excor-
ponbus , it non fornjacx. corponhus/edpo-
tius ex pluribus foimis ,, qus euaferunt forma
vnai necefle. e,ft cnin^ trcs fimui fieri commi-
ftiones, vnam pluriumrorporum , quae.fiunt
corpus vnum , aliam pluiium fermarum , quae
fiuntvnaforma,; tertiamdemumc.ontrariarum
qualitatum , c^^uae. fimul cont emperatae, fadunt.
vnam qualiratem medianTi quse diciturtempe-
ratura mifti, & retinet aliquid' omnium, ele-
meritanum.qualitatum, fedplus illarum , quse:
funt quaiitates elementi prseualentisj quia et-
iam. totamifti,naturapropinquior.,,ac fimilior.
cft natur£.elementi dominantis, quam;natu-
iisaliorLmi : hocigitur.argumentonon proba-
turlormammifti conftareex.corponbus , (cd.
folum com.miftionetn.fbrmarum fieji non pof-
fc , quin corporaquoqueconimifceantur,pro--
ptercaquDdtllse form«non,feparabiles a ma-
tcria- Ad tertium. fimiliter .negamus. confe--
quensj &.vati.onegationiS' eft , quoniam natii-
ra mifti confiftit in indiuifibili:, necpoteft in-
tendi,veircmitti,nifiinteteat,&-res alia:gene-
retur; & quiaiiiaintenfio,verremiflibfit cums
interituform.jemifti,& cumconfcruationc gra-
duumformariimelementoviim.ideoattribuen-
(da eftilli-, quod feruatur^non illi, quod perit;,
quamobrtm folje-formy. elementorum inten-
<ii, velremittidicuntur, quarumifuntilli gra-
dus, qui remancnt, non forma mifti, qu^con-
(il^itin indiuiiibili,,_a cjiiovtcunque. d,ecUiiaii&.

A pcrit,nequeeftampliusformailliusmifti;ete.
nim iormaliras necintendi,nec rcmiitipoteil'»
rcalitas vcro intcnditur quidem atqucremitti-
tur, lcdhxcintenfio , vcl remiflio aitribuituf
formis,elcmento.rum , nonibrmaemirti; fed dc
hocalibi. Adquartumdicimus, argvm^cntum
illud Aiiftotclis cfticax efle coiuia Empedo-
clcm,at non contra nos , Empcdocles cnim cle-
mcnta iamifto ponebatferuantiafuas natuias
integias, & (uos acius fpccificos,&propriase-

" dcntiaopei"aiioncs,,loquens eninv dc viucnrium
autritionc dicebat,ignem alccndetead fuperio-
rem animantium partem , & eam nutrire,ter-
ram verodefccndere ad aiendam partem inre-
riorem;ideo Ariftotcles rede dixit, elementa
indigere formaaliquacontincnte , & cocrcen-
te ipfa,nefeparentur:nos vero nondicimus,ele-
mcntainmiftom.ancreintegraj&propriasede-
rvopevationesdLftin<flas , fedin aliani. natura.ni:

Q. tianfiifle, &omniaitaconfpirafie, vtad vaara,

& eundcm motumpropenfafint propter obe-

^dientiani: , quam imperanti elemento c^etera

♦pr2eftant,quoniam illinon amplius repugnant ::

{^idcirconon egent aliquo continente,, quum a.

dominante elemento fatis contineantur, &ilii,

obediantiapetendo loco naturaliihaecfuit A-

uerrois-opinioin Comaient. 25.. decimi Mcta—

phyficor. anobisanteaconfiderato , vbi iaquit^,

iiondari miitum, exelementis aequalibu^s-, fed

oportere VJium eorum prasualere aliis, <ui at-

^ trihuaturformai fimgitur enimoificio formse,,
quiacontinetalia;: quae Auerrois ratio optima.
citaddeiironft.randunt, non dari.miftum ex clc-
nicntis 3e.quaiiter conifans , & llimptaiefrab hoc
foimaeprimario munae > quodeft continere ;,
aeceire eft: eaim aliquod elle coatinens, & v-
niens; hocautemnullum:eflepoteft, fisequales
fint in mifto elementbrum vires : non diceret;
aurem Auerroes hocefle necefTarium, fiputa-
retformam mifti.elfe fuperadditam fpnriis cle-

-^ meatorumi hiec eninr fatis,form3e.oliicJofun'
geretur , &. formas elemcntorumicontincrcr,,
etiamfi efient xquales. Credo.etiam adnoftram>
fententiamcomprobandamfatis roborishabe--
realiudargumentum, quo vfuseft Aueirocs iu:
Comment.7. lib. I. de Coelo,.adprobanduin:
nondarimiftumaequale:.inquit.cnim,,fidare-
turmiftum-sequale , quielccrct in quocunquc
locoponeretur . quare nuilum habcret motum
naturalem;, taleautemcorpus lurcrum natura

^' nunquamvidimiis. Coafcqncntiamanifeftaeft:
perea , quae fupra diximus 5 antequam enim de
naturalialicuius corporisniotu loquamur,ne—
celfeeft vt ei ftatuamusccrcum inmundo lo-
cum.naturalcav;, qucm aciturahtcr petat ; hic
aurcm ftatuinonporcil:, niii ratione elemcnii.
-prseualcntis ,. crgofi elemcntain mifto aequa-
lia.cflinti,.. nuUuscilacusalligaaripofret, quia».

I

3<?I

dc Motu Graulam 5cXcuiain,Lib. II.

^61

non magis hic , quam ille ; iccivco manerct mi- A

ftuminquocunque loco poncretur,adnullum

enimlocum ex fe mouereturid,quodnullum

habcre poneretur certum locum naturalcm:

itaque fi vnum cx elcmentisprxualcat aliis in

milto, fccimdumilludaffignabitur ci locus in

niundcadquemmoueatur , quare pcncsclc-

mcntum dominans cft impcnum motus natu-

ralis;proindchocfatiseftadaliacontincnda,&

•■ adftatuendummotumnaturalem,ncque opus

.. eft alia forma fuperueniente formis elc mento-

' " rum : cx his igiturpatet, argumcntum hoc pro

. optnioncZimarsenihilhabcrcefficacitatis. Ad

*"' quintumargumenrum negandacft fimilitudo ;

animaenimcft forma nobiUflima vere fupcrad-

ditaformisclcmentorum.hoc cft, formce mi-

ftionisorienti ex earum congreftu , non (ic for-

niamifti inanimati: quod quidem ex motibus

confequctibus manifcftum ctt , animacnim eft

principium moius diuerfi penitusamotu ele-

menti donnnantis, & vtrumquemotum vide-

mus in eodem animali ineire vt naturalem ;at;

forma mifti inanimati non efficit almm mo-

tum,quam illum,quiconuenit elemento prse-

ualenti ; hsec igitur non cft addita formis cle-

mentorum ; anmia vero eft addita , & re ab illis

diftinfta. Ad veiba autem Auerrois in omni-

busmemoratisloeispatct rcfponfioexiis,qu«

(tK diftiifunt.Auerrocscnim dicens formam mi-

ftieirequidadditum, &quiddiftinaum a for-

ab Aucrroedcfcnditur, quodomnistalismotus
(itfimplcx; & hanccgo quoquevcramcfrecxi- TerttA
ftimo : tcrtia dcmum aliquorum, qui dicunt Oy>w/#.
falfam cffe vtramquc vnmerfalcm propofitio-
ncm , vcram autcm hancvtramquc particula-
rcm,motusmifti fccundum prseualcnselemcn-
tumaliquisfimplexeft, & ali»|uismiftus. Affe-
ramigiturmmedium argumcnta, quibus alias
duas opiniones ali; tuentur , dcinde veritatc de-
clarata, caomniafoluam. Primamfcntcntiani Propft-

B quodomnis talismotusfitmiftus,probatSucf- maopt-
lanus&fcftatorcsmultisargumcntis. Primum nione pri
acaufaipfiusmotustalcargumcntumfumunt : mHm ar-
vbicftelementum dominans, ibifunictiama- ^«^*»-
lia,quibusdominatur,dominansenim notatre- tHm.
fpcftum adilla jadfuntcrgo inmifto omnium
clementorum naturse^ergo ex his ommbus con-
ftansnatura mifti miftaeft; & qualiseft natura,
taliscftmotus.quiab eaproducitur>ergo motus
illemiftus efl;magistamen vcrgens admotum

C elcmentidominantis,quamad motusaliorum,
quemadmodum etiam natura illa fimilior eft
naturaeelementidominaiis jquamnaturisalio-
rum. Secundo ficargumcntantur a fubicdo :'^^^^j^^^
qualecftfubieftum motus,taliseftmotusipfe, ar^ptmen
atqui huius motusfubicdummiftum elKhoc fi^j^^
enim fupponitur , ergo morus eius naturalis
miftus eft ; caquefentcntia Arillot. fuit in con-
text.7.1ib.i.-de Cq?!o diccntis, finipliciumCor-
porum fimplices iuntmocus,mifl:orumautem

miselcmcntorum,nonintell]gitrealiterdiftin- D niifti. Teitioiditaconfirmant: fihicmiftimo- Tertium

.aum,fedformalitertantum;non enim fignifi-

carevultefleadditam nouam formam, quse fit

inmifto pi-xterformas elementorum,fed has i-

pfas in vnam formam trafiifle, quse eft mifti for-

ma,non amplius elemehtorum, ita vtfpecic dif-

feratmiftuiiiabelementisomnibus & diuifim,

& comundim acceptis ; nam caio non eft terra,

necignis,necambofimul,fedqu3edamaliafpe-

cies,quae diftinguitur eirentialiterabelementisj

hoctantumfignificantomniaillaAuerroisver-

ba,fibeneconhderentur. ".;"■ '

. . , .rfe-fct}tJ.rj

tusfimplexeflet, fequeretur, eundem produci argnme»
efFeftumatalifecundumquid, & ataliablbln- tHm-
teiconfequens faifum eit ; quiadebiliter cali-
dumnonpotefttamumcalorem efficcre, quan-
tumefficitid, quodcftfummecalidum : confe-
qucritiaprobacur, quia terra ei'1: ckmentum , &
fimplex corpus,& abfolutegrauis^ideo produ-
cet cfFeftum conuenientem corpori abfolute
•graui , nempc motum fimplicem ; miftum au-
temnonpotefteffe abfolute graue , fedlblum
fecandum quidrefgo (1 miftum, in quo terra
pr«uakat,fimpiici motu moueatur,eodem mo-

niQMi aXiormn cumeorum
argumenpj.

Cap.VIIL

TAndem confideKmdum manet , anmtftus fF
mifii , qui iuxta prseualenstlementum ficri
tjt di<itUr,fitfimplex,anmiftus,Treshacdereopi-
,^^ nvonesextant^-vnafuitSuefTani, quemalijnon-
nuUi iequuti funt , quidixerunt nulhim talem
,^^ motum eife fimpUccm, fediemper efle mil^um :
■ aliahuicc.ontiaria , quxplurimorum eommu-
' » nisfentemiaeft,potiilimeauitiemaSimplicio, &

kat.eiustamen grauitasremittaturexcommi-
ftioneelementorum kuium;itaqueatalifecun-
dumquid, &ababfoiutetaliidem effeftuspro-
ducetur , quod «ft omhino ablonum rationi.
Confirmat auftoritate Auerrois in Comment- Quortifi
7.libr.i. deCoelo ,vbi-interprctans verbaillaA- argame}»
tiikot.£msuer/ autem/kcundMmprAua.lens^ in- tum td>
quit.Arift. occurreretacitodubio^ quumenim (tudort-
dixifTet^motum mifti corpoxis efTemiftum, ob- ^ate,
jicere quispiam potcrat quosdam motus, qui
licetfihtmiiForumcorporum, fimplices tamen
fuat,ideoinquit Aiieiroes , Ariftot.refpondere,
M 3 motus

3^5

motusillos vidcriquldcm (Impliccs .notamcu
eiretcauraniautem.curfimpliccseflevidcantur,
cffc vnius ciementi exceflTum , ad cuius naturam
magis vergitilliuscorporis motus,proindevi-
detur effe fimplex,quum tamen non fit:proptcr-
caiftihuncputantefrefenfumillorum Ariftot.
verborum corporis^mifti miftus eft motus,fit ta-
men fccundum elemctum prseualens , ideo eius
motuifimjlioreft,quammotibusali©rum.Sim-
plicium quoque in hanc fcntcntiam trahunt,qui
dicitincorporibusmiftistotefle principiamo-
»us,quot funt illa,ex quibus conftant,&: adducit
ctiamverba Alexandri dicentis miftorum cor-
porumiftoseflemotusjquiapluramotus prin-
cipiaincisinfunt : quod quidem poteft etiam
colligi ex Alexandro inprimo eius libro de Ani-
ma,cap.2.vbidicit:formasmiftorumeflemodo
quodamaiFeftasaformismifcibilium.quxfin-
gulaead communemformamaliquid conferut,
vnde multse varictates contingut : fignificat ioi-
tur miftorum cbrporum non fimpliccs cfCc mo-
TerttA tusjfedmiftos. Aliavero fententia diccntium
fe/iaar- aliqucmmifti motum fadumfecudum przeua-
^jimentA knseleraentumefl"e fimplicem & aliquemcfi^e
miftum,abeisitaprobatur : primumquidem
probant aliquem eire fimpliccm vtentes tefti-
«nonio Arift. in context. 8. libriprimideCcelo,
quod etiam fsnfu & experiehtia confirmatur,
patet enim lapidem nonmirms fimplici motu
deorfum ferri , quam ten am : quod vero aliquis
motus mifti fecundum praeualens elementum
fadusmiftus fit,fiiniliterteftimoniofenfus co-
gnofc i dicunt 3 motus enim turbinis , venti, ful-
dminis,& aliorum fimilium , eft motus faftus fe-
cundumprsualcns elementum, &eftmiftus,vt
patet,illaenimpluribuselemctisconftant,quo-
lum vnum aliis validius eft, ob id eius motui fi-
milior eft illius mifti motus > quo fit , vt dicatur
' ifieri fecundum elemcntum praeualens , miftus
tanien absque dubio eft. Qupniam autem in illo
contextuS. vidctur Ariftot. hanc vniuerfaleni
propofitionem proferre,motus mifti fccundum
prseualenseftfimplex, dicuntipfi veram quide
cfleKanc vniuerfalem , omnis motusfimplex
Miifti corporiseft iuxta elementum praeualens,
ied cohuerfam eflTefalfam, omnis niotus corpo-
ris miftifecundum praeualcnselementum fim-
plexcft,quummotusturbinis, acvenrifit mi-
fl:us,quare hzec non eft vera , nifi vt particularisj
non igitur hanc voluit ibi fignificare Ariftot.fed
alteram conuerfam,qu« etiam vt vniuerfalrs ve-
ra eft.vtpraediximus.

VerAfmttntidb declaratio, & comprobatio»
aliarum vero confutafio.
Cap. I X.

EG o vcro vtramquc fententiam falfam efl!e
arbitror, veiam autemaliam fecmido lO'

Jacobi Zabaf cllsc Patavini

$.€4

D

' co propofitam , quod omftis rhofus corporis
mifti fadus fecundum clemcntum praeualens
fimplexfit; cuius contrariam primafeda tuc-
batui,contradi6i:oriam verotertia. Ad verx jgi-
tur fententise comprobationem, &: aliarum re-
probationem, cft ante omnia cognofcendum,
quae conditiones ad fimplicitatem motus re-
quirantur,&curmotusaIiquisdicaturfimpIex,
& aliquismiftus. Sunt qui dicant, tres condi-
tionesad fimplicitatemmotuspoftulari, nem-
pe & fpatij, & naturae, & mobilis fimplicitatemi
ob id putarunt non poflx corpus miftum fim-
pIicimotumoueri,propterea quod nequefub-
ica:um,nequec»ufafimplcxell. Sedl>i,quum p«<
absquediftindione loquantur, decipiuntur:a- cofzd
liud enim eft conditiones quserere neceflarjas »<?/ ;
adahcuiusreieflcntiam conftituendam, aliud tui/i
eft quaerere caufas quae ad eam pro^uccndam />^uii
requiruntur i naiu eflTentia eclipfis confiftit in O/?/»
priuationeluminislunse, caufa vero eara pro- //iir;,
ducens eft terrx interieaio, ficconditiones ef Cenf
fentiales,qu3e ad hominis eflcntiam conftituen- tfo^
dam po ftulantur,funt eius caufje interns, mate -
ria,&formapropriajadhominemautem gene-
randumrequiriturSoI , &alter homo: ficigi- q^;^
tur demotus fimplicitate dicendum eft; ipfa «jf '
enim fimplicis motus eflxntia in fola fpatij , feu
line£t fimplicitate confiftit ; quisquis enim mo-
tus per fimpliccm lineam fadus ftatuatur , is
absque dubio fimplex eft , cuiuscunque fit cor-
poris, & a quacunque caufaprodudus: at fi
quEeratur , quaenam caufae ad fimplicem rao-
tura producendum poftulentur, fi de fimplici
mpt^ naturali fermo fit, dicere poflAimus , re«
quiri fimplicem naturam , proinde & fimplex
corpus , nara firaplex natura corpus fimplex
conftituit : at fi abfolute firaplicem motum D^tf,
confideraraus , nec magis naturalem , quam x»om
Violentum , is produci poteft etiam a natura yimj>l
mifta; poteftenirafagitta cxarcu, &plumbea ^^o/ei
pila ex bombarda furfura pelli per fimplicem ttif.
lineam , isque erit motus fimplex vioientus :
quod manifefte fignificat Ariftotel.paflim in li-
broprimodeCceio dicens, reftorummotuuni
alterum cuique elemento eflTe naturalem, & al-
terum contra naturam : ccnfuit igitur dari fim-
plicera motum etiam violentum ; hic autem
nonfitneceflario a naturafimplici , neque ne-
cefl!ario in fimplici corpore : fed quum videatuc
raro, &per a«cidcns euenire, vr fiat in aliquo
corporemotus fimplexviolentus , &id folum
fitconfiderandum , quod eft per fe ; idcirco di-
cendum eft , motum fimplicem naturalem a-
ptumeflcproducifolumanarura fimpIici,pro-
inde&infimplicimobili jnaturaenim eftprin- ,
cipiura motus in eo, in quo eit , & omne corpus, 'J^'"/'"
natura fit fimplex. fimplex eft: fimpiex ^^"^''^
iliaica qujenain diccndafit, confideran- «■*'M

duiQ

cipiura

cuius

autcm

3<J5

dc Mom Cjraaium & Lcuiiim,Lib. 1 1.

366

dum efl: , nam.rimathcmaticeloquamur, for- A
taflTcomnis refta linea , & omnis linca cucula-
ris potcft appellari fimplcx; miftavcro.cums
pars aliqua rcAa fit , & aliqua circularis : ied
phyficc conftderando fccus cft ; dum enmi h-
ncam confideramus rcfpeftu motus , qui per
camHt , aliquadaturrcttahnca^qujevocanda
cftmifta,&fimilitera!iquacircuhKis\qujemi-
ftacftj dicimus igitur fimphccmefle natuvah-
terillamhncam , pcr quam faftus motus non
conftat ex rcdo & circulan , fcd vel redus tan- B
tummodo eft , vcl tantummodo circulans ; cir-
cularem autem voco illum, qui fiatcircaiolum
' jnundicentram,noncircaquoduiscircuh cen-
trum ; ita yt illemotus , per quem non varietur
moti coiporisdiftantiaacentro, fedfempera:-
mie ab co diftet , circulaiis fimpkx nuncupan-
X dus fit : leausautcm fiirplcxiUe fit , qui fiat per
]. reftam hncam a ccntromundi dudam, lcu a-
fccndendo , ieu dcfccndendo i fimplexenim di-
, ci!ur,quianUiilcirclpondetin.Coclo,nihpun- C
aum;hc enim eft vcl meia accelfio ad centrum,
velmeia reccllioab ccfincvHotranfituad la-
' teia.quodcfletmoucrictiamcircamedium :at
inotus omnis per reftam lineam fadus non a
ccntromuiididuaam miituseft , conilatenim
exrcao,& circulaii j ex' refto qmdem, quate-
* nusncceilario fit cum accefiuad centrum , vel
'^' cum receflTu a centro ; ex circulari autcm , qua-
tcnusilli reaahnex rclpondetin Coeloahqua
pcripheri2pars,nullaenimamundicentro du- D
aa retaa linea poteftpervtramque ilhushnese
cxtremitatem tranfire , fed neceirario duae di-
•ftinax lineae rcftse a centro per duas illius ex-
tremitates ducentur, quae fuis extremitatibus
ahquam peripheriae partem in Coelo interci-
pient, quae toti illius motus fpatio refponde-
bit; & hacrationemotus ille dicetur etiam cx
circulari conftare : fimihter quilibet motus per
circularem lineam faftus , qui non fit circa
oiundi centrum , miftus eft; quia conftet ex E
motucircamedium,&receirione amedio, feu
acceftloneadmedium: vnde colhgi obitervo-
lumus , motus aftrorum faftos per eccentri-
^ cosoibes,velperepicyclos,quosaitrologi po-
;cceti nunt,fi darentur , non eiTe fimplices , fed mi-
gsmf ftos, nonfolum cnim circa medium funt , fed "
tf»r. continent etiam accelUonem ad medium , &
receflioncm a medio , qua ratione conftant
etiamex motu refto : mifti funt etiam anima-
hum motus, & turbinis, & fulminis , & venti , & F
alijejusmodi, quiafuntaccclTus , vel receflus
xelpcaumedi^^ vnacumtranfitu adlatera,cui
rerMi relpondet circuli pars in Coelo. Colhgimus
orum etiam cx his nonnuUorum errorem, qui mo-
motff tuaimiftumiEtelliguntiUum, quiconftet vel
y?^. exrefto & circulari , vel cx refto & reao, vei
gx civculari & circulari j nara ex afceniu , & de-

fctrnfu eundeni motum conftare ne imaginari
quidem pofllimus , mfidicamus, candcmrcm
prius afccndcre , poftca dcfcendere per eandcm
limpliccm lincam; fedhic noncft motus mi-
ftus, funt potius duo diftinfti motus, <Sc vter-
quefimplex:cxcircularietiam (Sc circulari non M/jf/9
daturmiftusmotus.quiamiftionondiciturco- ejf rer»
rum quje funt eiufdcm naturae, &fpeciei, fed fj/ectedi'
Iblum corum , quae funt diuerfarum natura- Herfirii.
rum *- prxtcrea ii intelligant motus erratico-
rum ideo eirc miftos , quod fiant per circulos
ecccntricos, idconcedemus , fimodotalescir-
culideuturj fedcaerit miftioexcirculari & re- Mottet
do, ficutantea dicebamus, nonex circulari & pUnettt-
circulari; fi verocum perpetua gequidiftantiaa rum nott
centro confidcrentiblum duos eorundcm a- esrmc-
ftrorumoppofitos motiis, decipiuntur, quiay^Asr.
haec non cft miftio , quum feruetur vna fimplex
conditio , quodfineacceiru, velreceflu, rcfpe-
dumcdijeftiblum circamedium, obid etiam
Sahsmotus, etfinon pcrcuculum, fcd potius
perhelicemfit, fimplexeft: quamobremdici- ^r^y^^^pi-
musnodarialiummiftummotum, quamcon- ^^^^ ^^
ftantem excirculari &reao, eaque eft fenten- ^^^^^
tia Ariftotelisclaraincontextu5. libriprimidc ^ffig,
Coelo; fic enimduarum fpeciediftinaariicon-
ditionum miftio fien dicitur. Quisigiturfit
firaplexmotus,& quis miftus, &in quoconfi-
ftattum fimplicitas .tum miftioipfius, manife-
ftum eft: fimplicitas enim mdicatur exfimpli-
citate lineae, per quam fit motus, haec autem iu-
dicaturex fimphcitatefitus reipeaucetrimun-
di; fimplex enimeft fitus linese inmundo,vel
quandbomnespartesfunt acentro fimiliterae-
quidiftantesjitavttotusillemotus fitcircanic-
dium; vel quandofunt itapofitaepartes rcfpe-
Qox csntri , vt nulla eis peripheriae pars in Coelo
lefpondcatjfediltvelmeraacceflioadmediura,
velmera receflloa medio. Qupniam autem di-
£tum eft, fi motu tantummodo naturalem con-
fi.deremus, caufam motus ilmplicis effedriccm
efl^enaturam fimpilce, miftiveromiftam ; con-
fi.derandumetiameft,quaenamfimplexnatura .
dicatur, &qu3e mifta, vtpoftea rationtm ha-
beamus , cur fimplexnatura fimplicem motum
efticiat.Dubitareprimumdehacrenonabfque SimfteK
rationealiquispoiret: quumenimcuiufquerei naturoi
jiaturafitforma, &omnisformafitfimpicx,b- ^u&na?m
%vniquc carcns compofitione , videtur diccn- fit. -
dun«efle, omnem naturam eflTe fimplicem, pro-
indenullamdarinaturammiftam. Dicimusigi-
tur, omncformamcflTe hacrationefimplicem,
quoniam ex pluribusnaturisnonconftat; alia
tamen ratione dici poflismiftam ; nempe fi alias
formas , vclahamineademmateriapraffuppo-
nat.-licanimadiciturnatuiamilTa,quiapr3e{'up-
pomtpnoresfeineademateriaiounaselcmen-
toxum, qusin mediam formam migraucrunt
M 4 redt-

367

Jacobi Zabardlx Patavini

re diftiiiftam ab anima; cuius quidem jriiftio- A
nis figna cfle vidcmus vaiietatemvinum ani-
mre,& oiganorumincorpore nnimato illis vi-
iibusinreiuicntium;& motusquoqueipie,quo
anmialab animamoueturloco, miftus eft,quia
conftat ex refto & circulari : forina vero ele-
menti eftnatura fimplex, quianuilampriorem
formam in mateiia praefupponit, fed ipla in pri-
mamatcria immediate inhseret, & corpus ab
ea conftitutum fimplex dicituri quemadmo-
dum id, ciuod ab anima conftituitur, miftum B
efl-, quoniam animapraefupponat neceflario c6-
Curfim- grelhimj&commiftionem elementorum. Sed
flexna- quum exliispateat, non eadem ratione natu-
turafim- ram dicifimplicem, qua motus dicitur fimplex,
fitctm fed alia, & alia; nam fimplex natura dicitur,
m-rum quaealiamprioremineadem materia non prK-
ajpciat. fupponat; motusautem fimpkx, quia non con-
ftet ex refto & circulari : cognofcenda eil la-
tio,turanaturafimplicifimplex motusproue-'
niat, fi nonefteadcmVtriufque fimplicitas. Di- c
cimus igitur, talem efle fublunariii corporum
naturam, vt egeant conferuante externo. fine
quo non conferuarentur: quum autemfublu-
naria dicojfimpliciaprsefertim intelligo, quia
hxc fingula ftatutum habent inmundolocum
naturalem,quemappetiuit, &mquoquiefcen-
^ ^ j 1 tia conferuantur, & mundum complent, mi-
bentlocu ^^ ^^^^ nonfibi praefcribunt in mundolocum
ratione quatenus naiftafimt, fed quatenus ex eifdem»
Jtmplt- qujg niundum implent, corporibus conftant; D
ctum. g^ lilius enim elementi natura , qaod in mi-
ftione aliis praeualet, pra:fcribitur niifto lo-
cus m mundo-i exmotuigiturelemcntiad pro-
prium iocum cognofcere polfumus, quaiis fit
etiam mifti corporis motus, & inquofitfimi-
lis motui elementi, & inquo ab eodifcrepet.
Eiementum adfuum locum mouetur, vt coii-
feruetur, fiquidem nonin quouisloco confer-
uaretur, quum diuerforum locorum diucrfae
fint naturx , & vires; harum autem difFerentiae E
nonaliundefumuntur, quam ex vai-ietate di-
itantiae a Coelo, quo fit, vt per lineam re<^am
a centio mundi ad Coeluia vfqu^ produftam.
omnes locorum difFerentise denotentur: ele-
mentum igitur extra fuum locum exiftens ne-
ceffeeftvt perhancvnam lineam fuum locum
petat, proinde nonaliomotu,quam fimplicij
etenim natura nunquam abundat in fuperu*
caneis,fedin vnaquaque re id,quod opt^um
cft, facit, nec patitur aliquid cfle fruftra: elc- F
mentum igitur exiftens extra fuum locum ad
illum tcndit,pcr lincam breuifl^imam , nifi im-
pcdiatur, hxc autem cft reda a centro mundi
ad Ccelum vfque protenta; nam fi per aliam
quamcunque moueatur, mouetiu' per longio-
rem.quod dicendum non cft, quia fruftraper
longiorem Imeam dcfcenditgraue, fipoteft: d«-

3<5S

fcenderepcrbreuiovem: hsc lutcm ratio non
magis in(umme:graui,& in fumme leui ,.qiia
in duobus elctncntis mediis locu.m iiabet; im.o
et m omnib.miftis tum uiammatis,tuanimati5.
qua vtgiauia, vel vt lcuiamoueri dicantur: quii
cnim It.uutusfingulis fit locus naturalis , era-
uia autem,& leuiaomnialocum fuum pet^ant
vel ad centrum accedcndo, vel recedendo a
centro.neccdeeftvtomniaperbreuiflimam li-
neamferantiu- naturalitcr; breuiffima autcm
eft,vtdiximufe, ealbla, quxaccntromundidu-
citur, eaque eftetiam fimplex; igitur etiarami-
ftadummouenturvtgrauia, vel vt leuia, noa
aiioinotumouentur,quamfimpiici;miftave-
ro inanimata manifeftum eftnonhaberealium
motum natuialem, nifi ilUim vnum, quo vt
grauia , vei vt leuia mouentur; horum ergo na-
luralig motus neceflano fimplcx eft, ncc po-
teft ellemiftu,;;huncautcmattribuitAriftoteI.
elemento prseualenti in vniufcuiufque miftio-
ne, quiaiuxtaelementum pi-jeualcns afli'raa-
tur cuique locus in mundo naturalis, quo af-
fignato non poteft corpus vHumadillumten-
dere vtgraue, velvtleue, nifi-motu fimpHci.
Hxc igitur eft ratio, cur natura fimplcx fim-
plicem motumproducat; hsec z^;\\m. non mo-
uet, nifiper giauitatcm, &ieuitatcm ,proin-
de per foiam fimplicem lineam: nacura au-
tem mifti quuni aflagnatum habeac in mun-
do locum racione elementi in ea dominantis,,
mouet etiam luxta iliius elementi natiu-am,
quam prae le fcrt; ideo mouet potius ratione
fimpiicitatis, quam ratione compofrtionis,
quia cxtera elementa iam funt facia obcdien-
tia vniprseualenti, neque funt principia aiio-
rum motuum, neque reluctantur: natura ioi-
turmiftimediaquodammodoeftinterforma^
elementi, & animam ; nam anima eft forma ve-
re miftaeomodo, quem diximus,praefuppo-
niteniiiiin materia formas eiemejitorum prae.
cedentes, tum in fua generationc, tum poft-
quam eftgenita; forma vero elementi nuiiam
aham formam in. materia prxfupponit mcdo
vllo vt haben-tem locum materiae, fedfolum
vt habentem locum priuationis, quia vnum ge-
neratur ex aho ; at formamiftionisin fua qui-
dem generatione prsefupponit formas ele-
mentotum, quar-um reaiitates refpedu illius
teaent iocum materise , fed poftquam eft ^e-
nita, nullam habet prsecedentem formam "in
matcria, ied ipfa immediate, & Iblein mate-
ria hjErct, quia nulla ibi eft aliaforma, eo quod
ipfanoneft fuperaddita formis elementorum j
fedeft iUsemct fadae vna; quocirca hacratione
eft fimplex, & mouetmotu fimplici, quiaprs-
ualcntiselemcnti naturamreprzefentat, &mo-
uet per prarualcntem grauitatcm, vel Jeuita-
tem, qu« funt principu fimplicia, & propriae

elem ea-

m

dit,
ter

me

3<^9

dc Motu Grauiiim & Lcuium , Lib. I L

37«

clementontm qualitatcs , proiiide noii npts
^ 'inoucrcm{irimplicimotii, qui.i perfolamfmi-
,pliccm lincam , ficuti diiftum eft. Id autcm>
quodde fimplicimotudixin\us, potcftpcrmo-
tum miihim animalium confirmari; hiccnim
foluscftmiftusnaturalis.quumomnesaliimo
tus miftifintviolentij&iitanaturamifta qua-
tenusmiftacftidatuscnimcftanimalibusquo-
qnemotusproptereorum conferuationem,a-
lia tamcnratione.nQnenim vt confcruentur a
locojicdvi idoncumfibi alimentum quaerant;
Yiderausautemhunc quoq; motumperlineam
bceuUiimamfieri , quia nihilcftiVuftra innatu-
rajcquusenim famelicus cibumintuesadeum
perbreuiiTimam lineam mouetur, nonperfle-
xam,& longiorem,nififorte impediatur 5 hic
tamcnmotusnoneftfimplex, quia non exfo-
la Uncse reditudine, fcu breuitate fimplex mo-
tusiudicatur, icdex eo quod fiatpcrlineam a
cencromundi duftam, & fiatyel a grauitate,
vel aleuisate, qu?e iunt principia fimplicia, &
tm. naturam fimpliccm denotant. Hinc fumitur fo-
lutiocuiusdamdifficulratis : quumenim ignis
xqueconleructur in qualibctparteconcauilu-
n«,vidcturille ignis, qui apudnos generatur,.
nonminus tranliie policad illampartem con-
caui luns, qus eft fupraantipodas, quamid il-
lam,qu3e eftfupranos,quum_ vtraque fit sque.
conieruatiua naturse ignis ; cur ergo non tr-anfit
ad iilam partcm lociiui, qus cft iupra anripo-
'"• das? N.>sautemdicmius , ignemquidem non
n-.aois hancp^^rtcm illiusloci appctcte , quam
alsa'm : fiquidem eaudem vim omnes habent.
conreruandi ignem; ied quiaadlocum luum.
mouctur per iincam breuiftlmam , ideo eara
tantum partcmpetit , qux I'upr.'i nos eft , non il-
lam,quseft llipraatitipodas, ad quam fimoue-
returjnecefTeeilet, vtpiiusadmundi centrum.
defcenderet,& ita reccderet a parte loci lui pro-
pinquiore, quodquidc.repugnat naturse ignis.
«■ Natareautem hicpoflUmus , ornnem locakni'
■^na= motum tiaturalem abappctitu fieri, fed dupU-
W cemefle, quiaduplex etiam.eftappetitus; Ynus
<«/- eft naturalis,qui finecognitioneeft;alter vero
5*, animalis . & cum cognitione : appetitus natura-
'■«' lis proprij.loci eft grauitas, &lcuitas, & ineft
•»?• primoelementisjdeindeperelemetaetiam mi-
ftis, &fempermotuiTi. fimplicem efficit,quia.
h3£.c funt principia. fimplicia , nam animal quo-
que , fi naturaliter moueatur vt graue , fimplici
motumouebitur , quoniam aprincipiofimpliT
, cifimplexmotus prouenit :appetitu& autema-
nimalis infequitur animam, ideonon cftfi.m-
plicis motus principium , fed mifti;'non efte-
nim appetitus loci conferuantis , cuius dtitercn-
tiae fumanturex varietate diftantia a Coelo ; fed
eft appetitus alimenti necelTarijad vitam con-
feruaiidam , ciiias. indagationonfitnifipcr mo--

A tum miftum;anaturaigiturvntftaquatenus mi-

fl:acft.nonproucnit motusniftmiftus. Dcmo- Mofus
tuauternCaiialiarariocft:quamuisenimfiat cal$ k,
ab .Toimacognoicentc,rimplex tamencft,quia prjnc/p/t
fiat a principio tum adiuo, tum pafTiuo fumrne Jim^Uci.
fim;^lici;animacnimmouens fimplexmaximc
eft, orbisquoquc cft coipusfirnplex, & quum
non fit elcmentarisnaturae, nihil habet grauita-
tis,aui leuita tis , quare nec accedere ad centrum
poteft , nec ab eo recedere , fcd Iblummodo cir-
B ca ipfum fcrri ; hic autcm eft fimplcx motus,
quia vnius tantumeft conditionis, vt praedixi-
mus, & isfimplicinaturseCoclimaximeconue-
niens.cuiusfimplicitasfummaexeo iudicatur,
quodnuUiusmotusprxtcr illum eftcapax, ne-
quevtnaturalis,neque vt violenti^at clemcn-
tumminoriseftfimplicitatis;quamuis enimv-
numtantum habeatmotum. naturalem , capax
tamcn eft etiam contrariatanquam yioknti.Per Lrrorprt
hscvtriu.que fcajeerior oftenditur :£rrauke- m<s.feiU.
C mmprimafeaadicensnullutnmiftimotum ef-
fefiiriplicem ;ctenimiamoftenfum eft, neceiTa-
riumcirevtmotusmifti , quifitfccundum prs-
ualensekmcntum,fit fimpkx, quia omnis mo-
tus faftus per grauitatem , vel kuitatem , eft per
lineamfiiinphcem,eaqueeftfententia Anftote-
tis<:laraincontex.7.& 8.1ih.i. de-Coelo,vbipro-
fert hanc propofitionem Vt vniuerfala-n , mo-
tusmiftinaturalis fimplex eft ,- quiaeft fecun-
dumekinentumpr:£ualens, omnisigitur mo-
D- tusfaaas fccundumprseuakns ekmentum eft
rimpkx:,vaniilima autcm eft in eo loco inter-
pretatio Sueflanidicentis Arift.ibitolkrequan- Suejfant
-dam-obieftioncm ; namdicerealiquis poterat, error.
fi & afcenfus^c defccilis eft^ motus fimplex , mij^
fti autem corporis miftus eft motos, ergo miftu-
neq; afcendere , ncque defcendere : ad hane igi^
turinquit Arift- refponderemotum miftifem-
per efle miftum,efre tamen furlum,vel deorfum
~ fecuiidum quandamprseuakntiam r.at non fim-
E . pliciter , quoniam cft quideflmiliof mo.tuLtk-
mcnti prEeuaIentis,.atnoneft omninoluriuira,
nec omninodcorfum. Sedhuiusinterpretatio^
nisvanitatemipfaverborumArift. feriesdecla—
rat; namprscedentiaverbaeranthsec ' Jlmplex:
motm eB fimpliei^torpori^ ] deinde ftatim hjec;
{tc[\\\xx\tVLv\_etemmJicompoj7tifuer/t-,/ecundum
^r.2«rf/£'»xer//]eftergofenfixs;etenimfifimpkx:
motus fueritm'ifti.corporis,eritfecundu pr^ua--
lensekmetum,defimpUci^etenimmotu,yt pa- -
F: tet,h2Comnia:veibaproferuntm- : fuit etia hsc:
fententiaSimpIici & Aue.rrois,vtpairim inipfo-
rum.Comentariis Iibroru-de.Ccelo lcgere pof-
fumus iideo.mirandumprofedoeft , quomodo^
aduerfarij audeant ho rum interpretu verbapro-
fe adducere. Experientia quoq; hanc fententiam
confirmat;nam, je-dificatcres vtuntur. linea per-
pendicularifimpli£i>quani jnueniuntper plum-
M $,- bum,..

Srrof
terttA

^71

buin,vel hpldem capiti funis alHgatunij hxc
enimfuntniiftacorpora, & ad centrum ferun-
tur crauitatc elcmenti prxualentis.perlineam
pcrpendiculaiem, quxfmiplexeft, omnis enim
refta Unea ad centrum protenta fimplcx cft. Pa-
lietes quoque adificiorum, nifi ad perpendicu-
lum fmt fabricari , durare diu nequeunt,fed ali-
quando cadunt, & per lineam perpendicula-
remdeorfumfcruntur: & omnino docet expe-
rientia;nonminusmiftagrauia,quam elemcn-
taper fimpiicem lineam dcfcendere: quapro-
pter illorum fententia fenfui quoqueaduerfa-
tur. Tertia^ero fcftaerrauitjquianonanimad-
uctit, poflc' duobus modis ekmcntum in mi-
ftoaliisdominari: vno modo in mifto perfe-
fto, vbi eft fafta vera miftio, & aliaelemema
vniobcdmnt; quare vnum ibi eft pnncipium
rrotus, non plura. nec vlla adeft repugnantia,
ob id motusille eftmere naturalis, & fimpiex :
alteromodoinmiftoimperfedojvbinoneftfa-

Ja<!obi ZabarcH» Parayini

Vfi

A ftum, fi moueat qnatcnus eft mjft^,3r eiufmodi
diximuseft^e animam , quae eft vere additafor-
mis elementorum: fed finatura miftamoucat
non vt mifta, fed ratione naturae fimplicis in
miftione praeualentis, facit motum fimplicem»
quianonaliaratione mouet, quam rationegra-
uitatis,vcl leuitatis, quac funt principiafimpli-
cia: ad Je quod forma miftionis, licet in fua prc-
duftioneprsefupponat formas elcmentoru, ta-
menpoftquameltproduda, nulla habetin ma-

B teria praecedentcm formam , fed ibi fola adeft
abfque aliaforma; quareeftprincipiummotus
fimplicius, quuni ^xt tanquajn fimplex forma.
Adfecundumfimiliterdicimus.corporismifti, ^^
quatenuseftmiftum ; nonelFemotum nifimi- ^^
ftumj fed quandomiftum moueturnonvtmi-
ftu. fcd ratione fimplicis m miihone praeualen-
tis, tunc mifti corporisfimplex eftmotus;mo-
ueturautem ratione fimplicis , qiiado mouctur
vel vtgraucvel vtleue.hscnamq; funtpropriac

ftaveraniiftio,neq;naturaru vnio, fedibi funt C elemcntorum conditioncs^quse ipfiscopetunt

plura elementa feruantia proprias naturas, &
inter fepugnantia:ideo fi vnum prsualcat aliis,
dici quidcm poteft dommans, fed improprie,
quiareliquanonfuntdomita, fed reluaantiir ;
ideononomnmotalismotusprouenit.qdalem
elementidominantisnaturapoftularet,ledmi-
ftus, magis tamenadillum vergens, quam ad
motus aliorum; ibi ergo funt plma principia
motus, nonYnum,proindenonfim^'l„-x motus
prouenit, fed miftus ; nonfit enim a fv>la gr.iui-
tace, neque a folaleui tate.iedab vtrifque fimul
a^^entibus, tanquam a duobus principiis, neque
comodo, quo aerdefcenditinigne, ck afcendit
in aqua, idem enim eft motus, quiaad eun.iem
locumfit, & abeademnaturaaens qu« dii cft
in iane, dicitur grauitas, dum autem eft in aqua
d)citur lcuitas,quareeftmotus penitus natura-
- lis : at illcno eft motu.snaturalis,fed potius vio-
lentus, nuUinamqueelementorumibiexiften-
tium eftmerenaturalis: quod fi ctiamconce-
dcremus, eife elcmento dominanti naturalem,
licet hocminimeverumfit, at negari faltenon
potefteiTeviolentum cxteris: detali igiturmo-
tunonloquiturAnft. inprmdpio hb i. deCoe-
lo. quando dicit, miftum moueri iuxta elemen-
tum praeualens; fed loquitur de motutantum
naturali proinde dc motu perfefti tantum mi-
fti.vbi vnum elementum primo modoaliis prse
ualeat, hoc eft, fafta vera miftione, & fublata
emni rcpugnantia ahorum elememorum.

D

Adprt-
mnShef
ptnt.

Contrarium argtmentorum folutio.
Cap. X.

REliquum eft, vt contraria argumcmafol-
uamus. Ad prirnum Sucflani dicimus,na-
turam raiftam efficere quidem motum rai-

per eiientiam miftisvero per participi.noiiem

AdtertiumdicJmus, \cram quidem eflc illam

propofitionem.talc ffcundumquid nonpoteft

eundcmeffcdum 1 roJuccrcque producittale

abfolute, ied aducrfinos ca abiiti; nam idem cf-

fetVusillcdicitur, quiinomnibuscft idem,& in

niillodifcif pat, & haciationcidcm producino

pitcfi atah rcrniircquiproduciturafiimme ta-

li; [■oiefttamcn proGuci Kicm fccundum ali-

quamccnditioccm ,iccundum aliam vcro difi'

crepaas,.neque hoccftabluid-.im; ipfiveroita

campropofitionemiuir;unt,qiiafi effcftus pro-

ductus ab eo, quodcitmiaus tale.dcbeatin o-

miiib. differreab cifcftu, qiii producitur a lum-

me tali, fic autem falla eft: dicoigituromnia,

qu2e mouentur vt grauia, vcl vt leuia, moueri

motu fimplici, hocenim eft necefl'anum,vtan-

te demonftiaumuis, etiamfi alialint minus gra-

uia vel leuia, alia vero magis ; fed difcrimen cC-

fefoluminlocis, ad quse mouentur , maior e-

nim grauitas mouet adlocum centro propin-i

quiorem.minor veroadremotioretn acentrO:

fallacia autemhuius argumentideprehenditui;

confiderando clementum aquae, <k ineo aigu-.

mentum contraaduerfariosretorquendo, nam

aquaeftminusgrauis,quamterra, ergo eorum

argumentooftendcretur,aquammotufimpIici

mouerinonpoflle, fiterra mouetur motu fim-

plici,quaeeftl'ummegrauis,proptereaquodmi-

nustalenonpotefteundem eftcftum produce-

re, que producit inagis tale: attamen tertuni c&

aquaeirecorpus fimplex, & mouen jeque fim-

plicimotuac terram, difFcrentiam auteminlo-

cis efle conil:itutam:nam Iocus,ad quem moue-

tur terra, eft centro propinquior, quam locus,

ad qucm mouetur aqua,proindenoneftidem

motusjfcd duo ipecie diftin^ii difcrimcnigi-

tur ma-

Ac
tiu

m

dc Cohftitutionc Indiuidui, Libcr.

374

turmaioris.autmaionsgrauitatisjvclleuitatis, A
nullam facit differcniiam m fimplicitatc mo-
tuii, fcd {blum jnlocisnatiiralibus.ad qusemo-
ucntur corpora, nonpotcft: cnimminus grauc
cundemhabcrclocumnaturalcm , qucm liabet
magisgraue j hocigiturargumcntooftcnditur,
nonpoiTemiftummoucriadcuHdcmlocum.ad
quem mouctur clcmcntum fimpkx, quod fit
. fumme graue, vel fumme lcue, fcd non oftendi-
tur.nonpolTemoucri morufimplici, quum po-
tiusncccflariumfit vtomnegraue, &omncle- B
ue, quatcnus tale eft , fimphci motu moueatur.
Hoc ctiam confirmatur ea ipfa comparatione,
qua iftimet vtuntur:agens enim minus calidum
nonpotcft eundemcalorem pioducere , quam
poteft agens calidius , id e ft . non potcft aflequi
cundem termmum, ad qucm; nam caloracqui-
rendus, eft terminus,ad qi.iem illa altcratio tcn-
dit,itaquefi(rirecftiaciendacomparatio,fume-
duseftetiam inmotulocaliterminus, ad quem
mobiletendit.hicautcmcftlocus; quarc'nonad C
eundelocunmoucrinaturaliterpoteft, id,quod
cftminusgrauc, adquemmouetujid^quodeft
magis grauc ; at non eil ncceiTarium vt ditlerant
ctiainmodomotus, fim^lici namq; motuhaec
omnia moucntui: adde quod differuntetiam hi
motusmaiore, acmmore vclocitate, qmaid,
quod grauius eft , magis fuperat rcfifteciam me ■
dij.quamid, quod eft minus grauc , quanquam
Cnimaliquihocinficiariaudent, tameadeftad-
uerfuscosteftimonium Arift.incont.C.lib.+.de D
Coelo , vt videre eft : fatis igitur nobis eit, (i
motus rei minus grauis diffcrat in plurib. a mo-
liu rci grauioris , atnoneftneceirarium , vtiiio-

mnibus differant, quodillihoc argumcntoo- ^j ^^
ftcndcrcvolucrunt. Quod vcroaducrfhriini- "
tantur Aucrrois tcftirnonio , ccrte vanurn cirj
quum clarum fit, Aucrrocmcxiftimafl'e,motii
mifti faftum fccundum praeualcnsclemcntum
cflc fiimpliccm, vt apud cum Icgcre cft in Com-
mcntario 8. & 12. lib. i. de Coclo : quod vcro ex
Auerroc fumunt in Commcnt. 7. eiufdcm libri,
ctiamfiadmittatur,corumtamenfententi2enon
fuftragatur,ctfiAucrroesmentem Ariftotclisin
iisvcrbis noncftaffequutus : putauitenini Ari-
ftotclcm ibiloquide motuquorundam mifto-
rum imperfedorum , vt turbinis, & vcnti.qui
fimplcx eflc vidctur.nec rcuera eftsquum tamcn
Anitotel. loqiiaturdcmotumiftiperfe<ai, qui
verc cft fimplex:fed admiffa etiam Auerrois fen-
tentia, quae fccundum fcvera eft; motuscnim
turbinis , ac venti miftus cftjnon ob id affcrit A-
uerroesmotummiftiperfcfti faftum fecudum
elementum prseualens miftum effe , fed hunc
fimplicem effc arbitratui.lHa etiam, qu« a Sim-
plicio, & ab Alexandro dicuntur , nobis non of-
ficiunt : quando enim dicunt , miftorum corpo-
rCi motus fimpliccs effeno poffcfed effe miftos,
confiderant mifta ^\xt mifta funt ; na praecipue
refpiciut animata,qu2e vere funt mifta , vt antea
diximus j a natura enim mifta quatcnus mifta
cft , non potcft nifi mLftus motus prouenire : at
non diccrentmotummifti faftum fccundum e-
lementumpraeualens, hoceft, rationcgrauita-
tis,vellcuii:atis,miftumeffc,imoaperteaifirma$
Simplicius hunc effe fimplicem. Adillavero?
quaea fenfutertia fedafumebat, refponfiopa-
tetexiis, qusedidafmit.

J A e O B I

Z A B A R E L L iE

P A T A V I N I,

L I B E R

D E

C O N S T I T V T

Vrooemiumlifn. Cap I.

A G N A eft intcr philo-
fophos altercatio de fub
ftantia indiuidua , a quo-
nam coftituatur , & red-
datur hxc : nam & anti-
quiores Latini de hacre
acerrimeccrtaucrunt, &
his quoque temporibus
pofteriores philofophi de eadem controuerfan-
tur,ita vt ad hunc vfque diem fab iudice lis cflTe
yideatur,nec paruij operaepretiumfadurusfitj

I O N E 1 N D 1 V 1 D V I.

^ quifquiseamdiremerit,&huiufcereiyeritatem
omnifublata diificultatepatefccerit: attamen
ego quum de rebns naturalibus fcribendum
mihi propofuiffem , dimittenda prorfus hac
diiputatione non parum cogitaui , quum vide-
rem , eam ad naturalcm philofophum minime
pertinere , fedabfquedubio ad Metaphyficumj
ideoque vercrer , ne taha ipfe rra£tans obno-
xium me eidem crimini redderem , quod ple-
rifque aliis obiicere folitus fum : quum eniin
multi & in Ariftotel. interpretando ,' & in phi-
lofophicis libris confcribendis alienas a pro-

pofit©

Jacobi Zabarcllx Patavini

375

pofito dirputationcsinftituere foleant; (Sctum A

ea, qusad Metaphyficamattinent .tradaredif-

fnih in fcicfitia naturali, tum quse ad naturalcm,

in Mctaphyfica , tum etiam quae ad contemphi-

tiuas fcientias, & ad Logicam pertinent, cum

moralibuscommifcere, & variisaliismodis di-

uerfasdifcipUnascoaccruarenon diibitauerint,

haudquaquaminhoc Peripatetici. nequearti-

ficij AriftoteHs imitatorcs ; egoabhacphlofo-

phandi rationemeabhorrcre lemper profeflus

1'ura, 8c ab extrancis quxftionibus proponcn- B

dis„acdiUgemerexcutiendisabftinui,nifiobi-

ter, •aclfuiter aUqua tangere occafiome forte

coegerit : ob id , quum indiuidui conftitutio-

neni , q\ianinoftri indiuiduationem vocant, a

folo Mttaphylico declarandam efte animad-

ucrterem , eamprorfus miflamfaceredecrcue-

ram , ne Ubris naturaUbus Ubrum Metaphyfl-

cum connumerare viderer. Attamen quum

confiUum hoc meum pluribus ftudiofis cxpo-

fuiflcm,cnixemeiUirogarunt,apropofitode{Ir C

ftcas, hacquoquederelcribere, mcamquefen-

tentiamexponerediUgenterveUem. Egovero

eofacilius, vteorumprecibus obtemperarem,

adduftusfum,quod.confideraui,.menonfcien-

tiam jpfamnaturakm vnaordinatatraftatione

tradendam, fed feparatos, diftindofqne inter fe

Ubrosfcribendosfufccpifle;proindefatisforc,lI

kftoresadmonerem, vtUbrurnhimc, fi non vt

naturakm , at faUem vt Metaphyficum kgc-

rcnt , quemadmodum ego quoque iUum ad pri- ^

mam philofophiampertinereprofiteor, adque

proteitor. Adde quod ad inftitutum quoque

mcum vtikm fore -haiicdifputationem anim-

aducrti: qunmenim eoconliUo fcribtrede re-

busnatuiaiibus conftkuerim,neinpubUco ob-

cundo muncrcquoinAcademiapatria fungor,

certos Atiftotelislibrosnaturalesquotannisin-

terprctandi , proUxis difputationibus declara-

tionem verborum,.fenfuumque AnftoteU quod

aniehac fac:;re,meqportuit, ampUusinterruni- r

pci em , fcd magnum in ea progrefllim facerem;

iu vfu autem pofitum fit,vt qui primum Ub) um-

dc Ca;lointcrpretandumfufcipjunt,omncs di-

fputationcm ineant de ratione fmguhritati.';,

occafionem a verbis Anft. nafliin varticula 92.

eiuidemUhri; reftiusme tiid-urum efle exiiti-

miUii, magisquc Sc aliis,& mihi fatisladuium,(i

fcripcic hanc opcrampijeltitiflcm , quamfivel

voceidexequcndofericm verbotum AriftGte-

Us alienis contcrnpUtionibus , quamne pro-

priis quidcm interrumperc me amplius velle

profcfllis fum, intcrrumpercvoluillcm; vel v-

trumque rccufando & multorum deilderuim

negligcre, & hunc fcuUborem , feucertamvn

•dctredare videreiv Scribam igitur, & in hac

maxima controuerfia, poftquamaliorum opi-

nioncs diUgcnrer cxpendero, quid ipfe icnticn-

i76

dumputem, inmcdiumproferam .atquerem
hanc ab omni difficultatc , ac dubio yindica-
re nitar.

Partitio dicedorum, &accidentianonpoJfe

conjiituerefingularitatem.

Cap. 1 1.

ANtc omniaintenigendumeft.dc quonam ^^^
quxftionobispropofitafit: quum cnim du- ^,^
plexexiftatfubftantia indiaidua ,.vnamateria- //^^
lis, altcraabiunda amateria, dchac dubitare ^jf
minimepoflTumus , quinfuapte natura, fithaec; *^^
quum enim ita fimplex fit, vtnccfubftantia- y,/^;
Iium partium , nec fubftantiae cum acciden-
tibus compofitionem habeat , quippe quae
nulUusaccidcntiseftcapax,neceflxefteamfie-
ri indiutduam pcr fcipfairL,& in illa eandem eflTc
vnitatem fpeciei ,:ac numeri : ob id Anft. in con-
text.9|.UIj>.i.dc Ccelo.defotamaterialifubftan-
tia eam^piopofitionem protulit , nliud eft Coelii,
aliud efthoc Ca-lum & quumCoelurndicimus ,
formam denotamus, quumvcro hocCoelum,
formam miftam materiae ;-proinde ligniHcauit,
infubftantiamateriaUnliudeflrcformamvtfor-
macft,aUadefleforiTiacum matena,&forrnam
quidemvtformaeft.fpecicivnitfitemconftitue-
re fignificans, lormam vero vt iundam materise
faccrevnitatcmnumerakm. Deindiuiduaigi-
tur (libftantia materi:iU confiderandum ncdbis
proponitur, aquorcddatur hsep, hoceft,qu3e-
narn fit interna ratio fiagularitatis , a qua fit , vt
indiuiduum fit indiuiduu , & dicatur hoc : ex co
auteortaefthacinre diffic.ultas , quod tnalunt
in huiufmodi indiuiduo, quibus finguUshaic
praercgatiua tribuipofle videtur;autenimma-
tcriaeltraciofingularitatis, ita vtper materiani
indiuiduum, fithoc, velforma, velaccidentia.
Accidentia vidcturafferuifleProphyriusincap.
,de Specic, quandodixit,fingulareiIludefle,cu-
.iusaccadentiao"mnia fimulcolledanonpofllint
inaliquo alioreperiri; fic enim fi.ngularitaiem
peraccidentium.colkdioncmdcfinirevifuseft,
(S hanc ipiius i"aaoncmftatuerc. Hjcc tamen -^«'
: fcnteptia accipienda cfle non videtur , ncquc ^Z'*
credcndum.icl voluifreProphyrium: nam fub- p^^J/"*
ftantiaeftfecundumnaturaprioraccidentibus : ej/e i
ideo dari oportetin cat(|goriafubftxinti3e fubfta 7%,'
tiamindiuiduam , qujeabaccidcntib. nonpen- ^^^
dcat , & in illo priori natura: fit aliquid diftinfl-ii
ab accidentibus omnibus , quo hic homo eft in-
diuiduushomo,adeo vtilUaccidcntia fingula-
^ritatcm confequantur potius,quam coftituant :
.quare no id refpcxiire videtur Prophyrius, vt af-
lerret vcramrationjm lln2ularitatis,fed lionum
tantiimodo,quoeaiignihcarctur,3dducerefatis
habuit. Neq; igituraccidens vllfuneq; acciden-
tiuomniucoUcdto eftveraratiofinEiularitatis.

D

'

377

dc Conftitutionc Indiuidui , Libcr.

37«

Opinh Thomdt,& feClatorum, & corum
argumenta. Cap. 11 1.

RElinquitur,vt velamnicrii, vel aformain-
diuiJuum fit hoc , & vnaque ll-ntcmia le-
ftatorcs. &argument,rpro fc habct : Thomas
cnim &: inmemorato loco hbri primi dc Ca-lo,
& inopufculo 29. & in part. i. Summx qurefl.
3. artic..?. & 5. & aliis quoque in locis, inquit.

duumfitlioc. Hoc idem tcftitur Ariftotclcsin Q^mt»
contcxta.j8. fcptimi Metaphyficorum^dum in- ar^umea
quitiSocratcs& CilUas dirtcruntproptcr ma- ^^'*'
tcriajn,idcmautcm fnnrfpecic; atqui diffcrunt
pcrilkid , pcrquod tlunihic & hic; pcr mate-
li.im igitur fiunt iinguiarcs , performam vero
conucliiunt, & ineadcm fpecieconftuuuntur.
Sic igitur patet , materiam eifccaulamiinguia-
ritaiis. Qnod autcm id prxftet matcria curn Sextum
quantitaiedcterminata; itaprobant: fubftantia a.rgt*mm

3. airic. .j. tx j. oc cuiis >.|i.iiji.jiic iii iw\.ij , iin.^LHLj i.iuciiitiiaic acn.1 iiuiuiia , iLci ['iv^uaiii .!>•••-'*».». »w... - ^

materi.~.m ilgnatamid cft,dctcr'.ninatam ,piin- g fingul.\riscrt iUa, quae ncquc in fubicdo eft.nc- tu,m.

en-

iii

cipium.clic ilngnlarLtntis ; huic cnim iun£la for
mafitlingulavis , & diciturl-ornTahuius maie-
rix : fcdnon iansexineUitThonins , quidpcr
matcnam iignatamintellc.\erit,quo faclum eft,
vt non eandemilli fenrentiam attribuerintcae-
teri , qui euni hac m re lcqtu volucrunt : aliqui
cnim dixeie,materiam fignat.mr ilgni..ficarc ma-
teriam quantam determinaia quantiiatf , eam-
quc ciTc rationcmXingularttatis , quam icnien-
tiampluribus argumcntis comprobarunt. Pri-
mum quidcm rarionem fingularitatis eiTema-
tcriamprobantteitinionio Anitotel. incontex.
12. quinti Metaphyfic. vbi dicit vnum numero
effeid, cuiusmateriacft vna,iicenimdefinitv-
nitatcm numeralem non per formam', fed per
materiam , quoniarnigitiiriUaeftratio fingti-
laritaiis,perquam ipiaungularitas definitur.de-
fiaiturautempermateriam,dicendum eftma-
teriameireid , quo indiuiduum eft hoc. Hoc
id " ^ •" ■ "

..1 Itllll \-lH_ lU. , v.^*.i.w »iA«.i.ii^.\^Vik.tii^ %.xi.. ..vw. .^...^^ [_(^lilllll«lLt.l \.WlllJlii-il. llii^i.iictiAi.»*..'. . *.*

demfignificauit Ariftotelesin contex.^z-hbri D hanc fentenriam tuentur , videntur aliqu
rimidcCoelo, dumiiiterCoelum , &hocCoe- parte recedere ab opinione Thomse : di

ium hanc difFeientiam. ilatuit : quod Cceluni
foanam fignificat , hoc autetn Coelum for-
mam cum matcna ; cenfuit crgo illi dictioni,
Coelum, refpondereformam, iliiautemparti-
culae, Koc ,reiponJere materiam ,proinde indi-
uiduum non per- formam eiiehocfcdpcr ma-
tcriam. Hocautem conlirmatur : quia forma
rem potius vmuerialem-iigmficat , quani pavti-
cul.trcm-,vtibiclareaiferit Arrltotcles dumdi- E
cit, Coelum vniucifale iignificaretormam, &
ibi Auerroes ;nquit, formam efre fubiedum v-
niuerfalirar:s, id eit, effe obiedumillius vniuer-
falis, quodmcnteconcipitur : hocidcm dcno-
tauit Anftoteics in prxdicto contextu 12. quin-
ti Metaphyficorum ,, quando dccl.irans quae-
namfint vnum^fpecie dixif, vniim fpecie ea'
funt, qaorum ratio eftyna , rario autem apud^
Ariftoteiemfignificatformam; putauit itaque:
Ariftotcl..formamtaccre vnitarem fpcciei,non f;
vnitatem indiuidui.. Prxterea tndiuiduum pcr..
illudfithoc-.per. quod abaliisdiftinguitur, at--
qui pcr formam. non difting iitur ab aliis in--
diuiduis eiusdemfpecieijCtcnim illa, quaedif-
ferunt forma', difFernntfpccic, ideoquc Grseci
formam & fpcciem vno & eodcm vocabulo,.
«X;^ y.ocant; igitur non per- formajii indiui—

qucdc lubicfto praedicatur, &abaliisoinnibus
diftindaeftihas autem omncsconditionKs ha-
bct per materiam quantam, ergo materia quan-
taeft:idoncaratiofingularitaiis :minorem pro-
bani,quiainatcriaiecundum fe ncque in fubie-
£tocft,neque de fubie£t:opr2edicatur,rationcau-
temquantiratisdctcrminatse diftinguitur abo-
mnibus aliis ; ilatuta enim quantitas ita rcm cir-
cumfciibit, vtcam a cun£tis aliis feparct , & hac
pofitaponiturabsquedubiofingularitas,&: ab-
lata aufertur; {\ namque certam quantitatem
res habeat,iam eft fingnlaris , & econuerfo fl eft
finoulans, ccrtam hiibet quantitatem : nam fi
liaaumahquod diuidatur, expartitione vnius
quantitatis duae oriuntur , & duo ligna fingula-
ria , qu^ dum coniun£ta & continuara.erunt,
vnumnumcrocrat llgnums quoniamvna erat
quantitas ; in materia igitur cuni quantitate de-
terminataconfiiHtfinguIaritas. Verum hi,qui.

'■ a ex
parte recedcre ab opinione inomse : aicunt
enimsduplicem efle quantitatcm;,vnam uiter-
minatam, quse cftaeterna in matcria, quod qui-
dem omnino ncgaLiit Thomas ; alteram vero
terminatam, qusiniequiturfcrmam. & vtrani-
que adconftituendam llngukritatem concurre-
re : quoniam quaniitas intermin.?ta radix eil; , &
oriooprimaduufionis , per cam eniminatena
eitinmultas pattes diuidua ad multa' fingula-
riaconftituenda ; terminataveropnrbct atlum
indiuiiionisia fc&duiifionisab aliis ;• quare-
excquitur, ac periicitiplam vnitatcmnumera-
lcm,& prxbetaclum fingularitatis. Sedilli-qui.
penitusThomamlequuntur, &negant quanti-
tatemintcrminatam,aIiomodointelIiguntma-
teriam fignaram", vtCardinalis- Caietanus in
tra£latu'dc Ente & eir^nna : inquit enim ,. ma-
teriam fignatam fignificarenon n\ateriiam cum
qiiantitatc , fedmatenam cum potentia pro.xi-
maid hanc determinatamquantitatem,ita vt
non adaliam ; nam agens dum in materiam agit
pro tduccndaforma,icmperipfam redditpro-
pinquiorcm illiformserccipicndse, & illideter-
minatsquantitati. adcovt intermino g;:ncra-
tionis iUa materianondiab' atpotcntiam ad a-
liamquantitatem.nequeadaliamformam,niii
aUhanc.lIngiiiaie; hanc igjiur materiamiiga-i-

tam,.

nui.

s-^f

lacobl Zabarellae Patavini

sso

Coftfuftt-
tiofinte-
t/<t Tho-

tcim,inqiiitCaictanusc{rcillam, quccaThoma A
diciuir clle prmcipium fingularitatis.

Vici^fententia ,& fententiA AEgldij im-
■pugnatio. Cap. IV.

I^XROhuius fententice confutatione phira lc-
<Tcro apud Scotum polfumus in z.jScntcnt.
oiicr?. qiiieft.4.&: <. vbi cfficacitcr ofKndit, nc-
qucmateriam ,neqf. quantitatem eircpolTera-
tioacm fmgulaiitacisi plura ciiam apud loan- B
rcmBacconium 2. Scntcnt. diltjnft.ii .artic. 2.
nccnonj. Sentcnr.diftind. 12. Sed cgoinprx-
fentiaqusedam prxcipuaargumcnta, qmbus il-
lius opmonis fahltas dcmonftratur , breuiter
adducam. Necefreeftdum materiam quantam
ponimus principium fingulantatis , vt ei hoc
competere dicamus, vcl quatcnuseftmateria,
vel quatenus eft quanta ,ita vt vel ipfius mate-
ri3enaturam,velquantitatisdicamus eifc latio-
nem,qua indiuiduum conftituitur; neutrum ta- q
men dici poteft: non matcria^quoniam illud,
perquodSocrates rit hic ,cftctiamillud , quod
dilHnguiturabaliis ; atper matcriamnuUa res
ab alia ditfcrt, quum materiafecundum fe ilt v-
nanumcro , &inomnibuseadem , ergomate-
riaiecundumfe nonci-tiliud, per quod Socra-
tes fithic. Prxtereamdiuiduum , quum per fe
cxiftar,fummam habetperfeclioncm , & fupre-
mumacl-um: quia quanto magis in categoria
' dcfcendimus , tantomaglsadperfedionem . & D

adaclum tranfimus , adco vt indiuiduum ha-'
bcat aiftum fupremum , qui in illa categoria ha-
beripoftlt: quodabipio quoq;Thoma alieritur
in primaparteSummac qusil:. 3 .artic.4. vbidi-
cit ; efieeft aftualis additaeirentise, &adeam
referturvtaftus ad potentiam ; coiitra vero ma-
teria lccundum fe fummam habet impcrfe-
(ftionem, & meram potenriam absque vllo a-
(ftu: ergo nullo modo ftatuipoteft sequata, &
immediataratio , qua indiuiduum cfthoc,fed E
r.cccflecftmateriamabaliquoalio reftringi ,&
a£luari,vtfiatpropria huiusindiuidui; quarcil-
lud aliud dicendum erit principium (ingulari-
tatis,nonniatcria, idquemihi videntur omnes
concederc , quum ncmo dixerit , matcriam nu-
damhoc munere fungi : rclida igitur materia,
illudaliud confideraie oportct ; patetemm il-
los qui ponunt matcriam vt quaniam princi-
piumilngularitatis , absque dubio non mate-
riam, fedquantitatemdiccre efle fingularitatis p
^e^fdij pimcipium , qua eft -/tgidij fcntcntia in fuis
fentet:,'.. Qupdlibctis , quseif. 11. Scdneque hocdici po-
Confuta- teil, quoniam antea ofteniiim clt , nulium acci-
fig, dens poire ftacui principium iubllantia; iingii-

larisjhjec enim iu catcgoria iubftantix iuHnium
mcdi:r hncaegradumobtinct , dcqua ilximda:
fubftautisepcrfe , 6c circntiaUtcr pi2edicantui-5

quocirca non poteft Jn lUo gradu conftitui per
aliquodaccidcns, quoniam nonpofleteirenift
vnumperaccidcns, quum cx fubftantia & ac-
cidcntc conltaret , quaie non poflct de eo' i'e-
cunda liibftantia prjcdicari perfe. Debet igi-
tui dari fubfrantiaindiuidua, quxfit vnum pcr
ic, &: pnus omni accidcntcita vt fcclufis pcr in-
tellciniLim accidcntibus omnibus, fitpcriefub-
ftantiaindiuidua. rrsetcreaiplamfccundum fe
quantitatcm conildciando , oltcndoeam non
poile Itaiui ranonem fingulantatis : vel enim
fumiturinterminata, veltcrm.inata, quorum
neutrumdici potcit : non interminata , quia
dum cil huiusmiodi , nondum eit hoc indiui-
duum^etenim indiuiduumtuncincipitefle hoc,
quumaibrmaterminaturquantitas ; itaque fi
quantitaGinterminataiacerethoc ,indiuiduum
eiiet autequam fierct , & antequam haberet:
propnetates("vtvocant ^ indiuiduales, quibus
diitinguiturabahis: adde quod quantitas in-
termniara «terna eft apud Ariftotclem in pn-
mamatcria, & eademmanet incorrupto, qux
fuitmgenico, ergononfacit indiuiduumhoc ;
namindiuiduum,quatcnuseftindiuiduum , eft
abaliisomnibusfeiunftum, acfeparatum. Ne-
quequantitas terminata, hxcenim prxluppo-
nit formam , a qua terminarur , & fit hiec : igicur
formse potius cft tribuenda hxc pra^rogatma,
vtpcrcam indiuiduum fit fubftantia fingularis
inillopriorinaturx, quodante quantitatis ter-
minationcm confideratvu-. Praeterea fi quanti-
tas tcrminata eifct prsecipua ratio fingulanra-
tis , cgo nunc non efrem idem homo numero,
qui in pueritiafui ; neque ideminpueritia , qui
fui in infantia ; hxc enim augetur , & mutatur,
nccmanetcadem numerd , qnare neque idem
indiuiduum , quodab eaconftituidicitur. Ca-
ierani quoqueopinio dcfendinon poteft, qui
dixjt, nonmaferiam cum quantitate, fed ma-
tenam cum potentia proxima ad deterniina-
tam quantitatem cfle principiuin fingularita-
tis ; nam fi f ecundum f e , & in fua nat ursepuri-
tate maicria fumatur , mdiffcrens , & comniu-
nis eil:, quare non poteit conltituere hoc , &
ipfum abaliis fcpararc : fl vcro fumatur vc co-
arctara ita ad rccipiendam hanc ciuantitatcm,
vt non ad aham , ncccfle cft, vt ab aliquo nt co-
arftatajidquepotiusdiccndum erit pnncipium
fingu iaritatis , quam ipia matcria ; confideran-
dum crgo cft, quodnam fit iliud : nam fi rite
philoiopharivclimus , cfrpotius forma,quam
quantitas; materia enima fbrma rcftringitur,
&primum habct potentiam ad lormam ,dem-
dead qtutncitaicmper tb: mam, tpuoniam hac
tcrminaui quantiias uiiccyLiiLur jormam : mi-
rumiiaquc elt , cur vu> liie diccrc mahicrir,
maiciiam cum potcntia adhanc cjuaut.catcm,
quam cum potcntia ad hanc tbiiuam , cilc pri n-

cipium

tAnt\

^^

381 de Conftitutionc Indiiiidui , Libcr. 3?-^

ciiitum iin?ulnrifatis;nquidcm maicri;! foimiT^^V pduit cflaitiam.& cfl:quic!damadditum ipH ef- ^i^''»-
p/imoicriMCir, ckindcquanritntcm.&aliaacci- fcntice, quodiprcmct Tliomasiii locoprxriido ditusej^

pumoicii.MCir, dcincicqua
dcntlapcrfoimam., ^ ,

Fro dccUranda verhate fundamenta
lacitintur. Cap. V.

PERea.qushaclcnasdictafunr.vidcturfatis
cflc dcmonihatum , ncc matcriam , nccali-
liquod accidcns, luic\ niim,(iucpUr;a,ncq;ma

affcrithiSYerbisjcffccftadualitasformxjfbrma/*'''^'*»
enim dicit potcntialitatcm antcquam ponatur
incflc.idcoeirccompaiaturadciicnt.iam , ficut
adusacipotcnriamjobid vidcmusibrinamani-
maiis, tk quamlibctaliamformamgcncialcm,
conflitucrcpropriam eius rcicflcntiam, vt cf-
fcntiam auimalis , vcl plantx,tamcn tribucrc
nonpofll- cxifl:cntiara adu Cine. ope formct fpe-

tcriaincum aliquo, vcl aliquibusaccidcniibus g ciHcse, quxfola tum eflcntiam conflituit fpc-

ttt-
in-

ed

tefl

df-

ora

r.

poflc ftanii principium lin<.^ularitatis : rclinqui-
tiir, vthoc nonaliundc petipoflit, quamalor-
ina ,h qiuiomnis diflindia, & omnis dctcrmi-
naiiopioucnit. Ad hancfcntentiamcomplures
acccdcrc vili lunt,non tamcn eodem modo,ne-
quc ciiam fatis claram ipfam rei ventatem red-
diclcrimt. Ec',o igiturperipicuitatis, acbrcuita-
tisgratia inprimishuiufccrci vcntatcinaperire
nitar .dcincleccnliderabo ,quomodoa!iiab ea
modo aliquo delcccrunt. Scicndum ante o- q
mnia eft, noncandcm cflcqujeftioncm dcmul-
titudine indiuiduorum fub eadem fpecve ,ac de
{iiiguloium vnirate numerali : ac diftindionc
intcrfcj muhitudonamque indiuiduorumno-
tat impcrfecl:ionem,& prouant a diuilione ma-
tcrice •, vnitas autem numeralis , qua dicitur indi-
uifnm in fe, & diuifumab aliis , notatperfectio-
ncm, quiaprouenitabadl:u,& aperiedione rei,
ideo tribuitur a forma ; nam formje ofHcium
efl;dctcrminare, &conftituere hocaliquid, vt D
mquitArill:otelesin 2. context.lib..2.de Anima:
munus etiam formx eft fepararc, ac diftinguere
remabaliis,inquitenim Ariftotel. /.^Mctaphy-
fic.context. 49. aftus eft qui feparat & divtin-
guit :propterea Aucrroesinprimadifputatione
contraAlgazelemin fokuioneodauidubii di-
cit,caufi multitudinis numeralis eft materia,
caufavero diftmdionis in multitudinenume-
rali eft forma. Scicndum praEterea eft , quod.

cici.tumfacitrcmaducxiftcre.unaiusigiturcll:
tribuer&exiftentiam a£lu, quam cirentiamrci
conftitucrc;quarciiad formam pcrtineteflTeh-
tiam conftitucre, muko magis ad eam pertincrc
dcbct tribuerc exiftentiam actu : quamobrem
nec matcria , nec aliquodaccidens potcftexi-
flcnti.t a»^um tribuere, quum enim cfrcntiam
fubftantiaenonconftituant, minustribuereexi-
ftentiampoflTuntjperlocum amaiori. Hocigi- ^<irmM
turvtvenfllmum, &firmifl[imumdicendorum ^.ejfcn-
fundamentum ftatuendum nobis eft,lblam for- ttam, (3*
mamtum eflentiamconftituere, &rcm in fpe- txtfttn- ^
cie collotare , feu fubalterna, feu fpecialiflKma; f'^"^ ^^*'.
tum exiftentiam acta ej^tra animamtribuere; & ^^'^*
harura diicrimen illudeflTe^quod diximus.

Duabus pYopofitionibm tota rel veriroi de-
claratur. Cap. VL
I s itaconftitutis,dicimus,totam.huiufce
[rei veritatcm duabus propofltionibus con-
tmeri,quarum vnaconcediturabomnibus, al-
tcia vcro eft maxime controuerfa.Prior ha;c eft: prfm*
forma vt eflcntiam rei conftituens nondat vni- concltt-'
tatemnumerakm, imoinea tanc|uamincom-^<,,
muni eflTentia conueniunt omnia fmgularia;
quia fi lunteiufdcm fpeciei, eandem hab; re de-
bent eflentiam asque cum ipfis omnibuscom-
municatam: hocmodo formam confiderauit

3°

quura formae ofhcium fit dare efle,& adum rei, E AriftGteks in contexiu 92. libripnrai de Coelo,

hoc effe dupkxeft , proinde & duplexaftus , v-
num efteflc eflentise,alrerum eft eifeexiiientise:
quare a<fi:us quoque llimi poteft tum pro gradu
efientize, quem tnbuitforma , liquidem torma
aniraalis conftituitanimal,formaverohominis
hominem; tum proadu exiftentiae extra ani-
mam , quemitidemformatribuit; idqueputa
Ariftot.inrelkxifTein^. context. libr. 2.,de Ani-
ma,quandodixit,formam eiTe qusefacit hoca-

quando dixit , Coelum vniueriak fignificarc
forraam , & ibi Auerroes dicens, forma eft fub-
icdum vniuerfalitatis:nam eflentia,&quidditas .^^^^
non eft nifi vniuerfalis. Alterapropofttioefl: ,

formafpecmca quatenus datexiltentiam actu, ^ ^
qus eft quiddam additum eflcntise, dat vnita- J
tem numeralem , & iingularitate, & feparat in-
diuiduum hocabaliis. "Hseclrcctinconirouer-
fia pofitafit, tamen fi diligenter conflderetur.

Hquid, credoenim ibiampkfumi hoc aliquid F iatismanifefta eflevidetur; nam forma lt:cun-
pro omnideterminitione-,fmc ad efientiam,iiue ' dum fe fumpta,& quatenus eft forma,eftreiel-

en-

Ja-

ad exiftentiam pertinente. nam determinare, &
a£luarecftfolusfGrm3£oificium.Dicopr£et.e.rea»
maius elfe dare exiftientiamad:u,quam de reef^
fefpecificum, &elkntiamconftituere;plurae-
nirii requiruntur ad exiftcntiam , quam ad tiTc
etiararei coniiiniGndaraiiaara exifteciapra&fup-

fentia , & quoddam vniueriak, quod fecundumi
fuamnaturam vel eft communicabik pluribus, ^"'•«^.
vel noji eft communicabik:forraa quidemj-na- J''*^^']''
terials eft i^ecundum fuara naruram comma- ^-'''^'^Z
nicabiJis , at forrna abiunfta per cllcnnara a ''■>'" J-^"*
maieria eft fi^apte natuva mcommuiucabiiis: - *

3S5

lacobi Zabaren*c Patavini

3S4

hiUi>for.
ma ^jert

A^ tnco-
mun::x.

eif ext-
fienttJi

caufii v/
fine (jui^

nen.

Vnttm
dic/tur

qti»t:ior
modts.

non cnim caufa eft matcria , cur forma fit com-
municabilis, redfccundum piopiiamnaturnm
lorma vcl communicabiiis , vcl incojnunica-
biliscftiidco quiia niaximacit confonantia iii
rcbui, natura tribuitfbrmx comunicabilima-
tcriam diuiduam , in qua pluribus communica-
retur jformx veroincoramunicabili talem ma-
tcriam alUgnare non opoituir. Quoniam igitur
de «-latcnaliformanunc fermoeit, ea iccun-
dum fe eftcommunicabilispiuribus 5 figniiicat
enim effentiam, in cuius participationc plura
indiuidua conueniunt; icA eadjem vtc.xtra ani-
mam cviftens , non potcil: eife niu vna numcro,
& facercindiuidmuii tiocquui nihil e.\ill:it, nill
fingulare-iab eo iijiturneceire ell ilngularitatem
tribui.a quotnbuiiurexiifeutia, liaecautcm tri-
buitura.forma,ergoaformatribuituriIngulari-
,tas,non a materia , qux non cx ie habet exilf en-
tiam : errorisauteiu cauia multis cxtitiilc vide-
lur,quod forma ad exiif endum egct materia , in
qua recipiatur , ideo putarunt matenam eirc
cauiam llngularitatis 5 non eit tamen cauia , ied
conditio,iInequanon,quiaforma nondat lin-
2;ularitatem uiil vt exiftens , cxillrerc autemnon
poteiviinemateriaiueque ob iddicendum cif,
formamhabcreexiiientiam amatena, fedpo-
tius materiam habere exiireniiam a forma; nsm
forma domura quodammodo ell: exiftentije , &
foladatexiftentiam , matena veroeftminiitra
qujedam , qux formam iuftinens illi famulatur
vt exiftat3tal;igiturfamulatuadiut-i ibrma exi-
ftit, & exirrensconftituit hoc indiuiduum di-
ftmclum ab aliis. Quod autem maieria vnita-
tem numeralem tribucie nequeat, ita oiltndere
poirumus: vnitasnumeralis, d_e qualoquin;ur,
cil vnitas poiltiua ; at matena iccundum ie non
eif vnanumeropolitiue . itd iblum piiuatiue,
fit autem vna numero poiltiue aforma; ergo
non a materia, fed a torma ilt Ynumnumero
poiltiue , non poteft enim materia tribuere
compofito id, quodipia iecundum ie nonha-
bet. Praetereahocidem oifendere poflumus ar-
gumento eflScaciilimo : vnum dicitur quatuor
modis, ytait Ariifotelesin contcxt. 12. libr. 5.
Metaphyiic. vnum analogia , vnum gcncie , v-
num ipecie , vnuni numero , icd maxima o-
mnium eft vnitas nuraeral.is,quia iniert alia.s>
nec liifertiir ab iilis; id enim quod ell: vnuiiinu-
mero,eft etiam vnum i'pecie,&: vnumgenere;at
noneftneceflarium , fi eft vnum gcnercvtiit v-
num fpecie, vel numero ; neque il eft vnuni fpe-
cic , vt fit vnum numero , maior enim vnitas
continet in ie niinorem, non e conuerlb; itaque
ficargumcntenmr:id quod minorem vnitatcm
tribuere nequit , minuspotelf tribuere maio-
rem, crgo quod non potell: tribuere vnitatem
fpeciei, id minus poteif tribuere vnitatem nu-
mcri jatqui acc niateria,acc accidens ylluiij, nec

A accidentiaplura, nec materia cumaliquoacci-
dentepoteftconftituercvnam fubifantiam ipe-
cicjminus igiturpoteif faceie vnamnumero.;nil
igiturremanetnififorma, quaediueriis modis
acceptaconftituat & vnumfpccie,& vnumnu-
mcro ■, forma cnina humana quatcnus eflTentia
homini s cft,ijpccicm\nam!acit,& eftratio con-
ucnienrite omnium indiuiduorum hominum
inrerlcnec vllumin iisdiiciimenponit; eadem
■ytdans homini extraanima aduexifterc, quod

B elt diilinclum quoddam ab enencia , & ciaddi-
tum,conftituit vnum numero,&:eft tatio diftin-
ftionis indrjiduoium intcr le. Haec Auerrois
lententia fuit , qiii in pnma difputanone contta
Algazelem infoiutione od.iuidubijdixit, cau-
famultirudinisnumeraliseifmatena.ledcaufa
diiTinftionisinmultitudiaenumeralieiiformai
nammultitudonorat imperfeftionem , & pro-
uenita matenaidilfindioautem ,ac determina-
tio a torma , ncc poteft Heri , niil a forma , & ab

C attu : ha;c tamen Aueirois verba referens Zi-
marainfuotheoremate 97. vidctur eaaliterle-
gifte, nempefIc,cauiaconuenienti3e in mulii-
tudinenumeialieftfotma; tamenin codicibus
emendatillimisnonlegimusjccnucnientix, fcd
diftmdionis : & quamuis vtrumque vere dici
poflii, quemadmodum antca declarauimus , ta-
men leftius legitur diftind-icn f , quam conue-
nientise ; quianonloquiturib; Aucnocsde fpe-
ciei vnuate.iedde vnjiaceindiu;dui,& de multi-
D tudineindiuiduorum.flanceandcni icnt^ntiam
a,Hid Aucrrocmleg'mus in 2. Comment. Iibri
lecundide Anima. vbideclarans didum illud
^ Anftocclis, loima eif, qit^ facit hocaliquid, in-
quit, iorma elt,per qua jndiuiduumht hoc, fed
clanusin initioConimentatiinoni ciufdcmli-
bri hac apud Aucrrocm verba leguntur". ^indt-
u/dttii non efr /nd/ :ii duum,mfipe>-J ormam : efuia
non eft en dtu/duu, mfiiyuatenus efi cns aiiu-,^'
fHrens uiiuper fi':Amfor:?/am-, nonper futtm ma-

E teridiTi^ ccrt,e!ionpo'!Uit Aucrroes clariusex-
primcie ienfum huius noftrse poiferioris pro-
poluionis; accipitcnim ensaduproeo, quod
actu cxiftit, & conilderat formam vt dantcm
cxiilentiamadu extra anim.am, & hacratione
aifent indiuiduum fieri hoc a fbrma , non a ma-
teria. In Comnientario ctiam 90.1ibri piimi de
Aruma,,mquiL Auerroes,omne, qnod eil: vnum,
eft vtium per tuam iormam , non per iimn ma-
teriam h omncni igiturvnitatcm ceniiiit Auer-

F loes a forma tribui , nec poflumus hac in re dc
ciusopinioncdubuare.

AltA ncnnuUorum opinio,& cius^Yepro^
batto. Cap. Vlll.

B hac fententia.quaiai ego vcrifHmam elTe
puto,uonuulli aliquaiuei rcccififteYidcn-

turi

A

385

deConflitutioncIndiuidui , Libcr.

tunqniconndenntes, nonfincmatciiaconfti-
'■* tiiiindiuiduuin hoc, dixerc, nec folnm mate-
nnmnccfblam foimam cflccaufam {ingulaii-
tatis, fcdlimul vtramquc ; quatcnusenim hse
dux rubftantialcspartcsextraanimamexiil;cn-
tesconiunguntur, eatcnus con.'Htuuncindiui-
' "duumhoc. Hocautcmdicetesmihiquidcm vi-
dentiirproximcad veritatemaccclliile , fcdali-
quantumctiamab ea reccffifTl^tquodenim ma-
teriam necclTariameifcdixerint in confl-itutio-
ne indiutdui , in hoc optime cos (cnijfTe arhi-
tror,fed mcodeleciire, quod aiquc materi3:,ac
formaeprimas inhocmiuicretribueruntjquum
potius diccndurn fit , fohim i'or)Tiam cfle pri-
n-iam,& sequatam caufam Imgularitatis , mate-
riam vcro cauiani quandam iecundariam , & (I-
ncquanon, quatenus famulaturformx ad exi-
ilendum,&adconftiruendum hocahquid.Hoc
vidcruriatis a nobis fupra efTcdcmonlh-atum,'
poflumusautcm id magis dccLTrarc,& oilcnde-
vcnitentcs propriiscorum (undamenris;;^exeo
cnimquod ipil de efTentia confitentur,<^te^u-
mus dc exiilcntia optirne argumentari : eficn-
tiam & qujdditatetn aiieruntipfi efTc folam for-
mam , qua in re optime fcntiunt , & folam for-
mani conifituere fpeciei vnitatcm, non mate-
riain.formam tamennon (inematetia, materia
enim eilncceirarium fundamentum , & vehicu-
lumquidditatis , quoniamhominis quidditas
eftquidem forma tantum , non tamen forma
" pertefolaexiitens ,fedforma, cuius cft necef-
laria conditio vt ilt in lali niateria : ideo ilIe,oui
hominera vniuerfalem per folara formani de-
.ilnirct , eiTentiam hominis non exprimeret, li-
cetiblaforma flt elienda ; fed definicndus eft
homopci-fon-nam in tali materia,idquetradi-
tui clare ab Anftoteie in Procemio hbri pri-
mi dc Aarma. Hoc idem de exiftentia dicen-
dumeft, nam absque dubio a folaforma tri-
buitur,fimulque vnitas numeralis,noaama-
icria; fedmateriaeftneceilanaconclitioform^
a d exi ften dum , nam forma fl matsriam realem
liabeat, inqua hccreat, facitrem aftu exiftea-
tem , &■ vnam numero ab aliis dtftinftam:
quemadmodum igitur,licetmateria fit quiddi-
tatineccflariavtvehiculum , obidtamennorx
- fit, vtetiam materia iit qviidditas, nequeper id
ftat , quin quidditas fit fola forma ; ita necefTa-
ria eft extra animam materia ipfi formae ad con-
Jil:itucndumindiuiduum,ncqucperidftat,quin.
iolaformaconftituat ipfum, quumfolius for-
msofficium fit dcterminare , & conftituerc . li-
cet prseftare hocnequcat finefaraulatu mate-
ris. Concedimus igitur , matenam & ad efTen-
tiam , & ad exiftentiamefrenecefrariam vt con-
. ^itioncm,{Inequanon,hancta!-ncnin prsfen-
tianon^qusrinrus , fed qusrimus immcdia-
tam , & 3£quatam caufam llngulantatis , quam

5B6

D

A. dicimus effe folam formAm. Csetemm nc ob Vmi^er,
ca, quscdiximus , aliquia in crrorcm Xzh^iWw , fde ^
noncft ignoranda diifclcntia intcr vniuerfilcAr^'^'*-
& fingulare in comprchcndcnda materia : re)l/uer~
quumenimncccffariafit materia & vniueifali,/.^ modit
quodiignificateflcntiam, &fInguIari,quod zr.-aimate.
traanimam exirtit, hoc tamcu difcrimcn ha- rUmfe
bent, quod vniuerfalemateriam complcditur habcHt.
vtconditioncmneceflariam,atnonvtpartcm ;
quo Ht vt raatcria no fit eilen ti ae pars, fed folum
B ncccfrariaconditio, &fundamentum: fingula-
re vero materiam compleftirur etiam vt par-
tcm, flquidem fiibftantice indiuuius extranni-
mam exiftentis dux funtpartes, materia , & for-
ma, dilcrimen hocexprimerc voluitAriiVotcl.
incontextu 92. Iibri primi de Ccelo , quando
dixitCoclum vniueriale effe foimam, hoc aii-
tcm Coelura cfTcformam cum matcriamiftam ;
quamuis enim ccelumnon habcat materis &
, formae compo!ltioncm,habett,imcn peranalo-
giam,&fimilitudinem,quarcrxushabctquiddi-
tatcnunmateriafcnfili:hocetiam idemfionifi-
cauitjing.context. lib. 3. dc Anima, vtibi vTderc
cft;hoctaraeniis, quse mododiximus, minime
reftagatur;aliudenimeftindiuiduum,aliudeft
indiuiduansjindiuiduum quidera exmateria &
foi-maconftat , tanquam partibus, at pcr hoc
non ftat, quin indiuiduans fit fola fonTia,cui fa-
muletur materia tanquam caufa fine qua noa ;
eademigiturmatenaindiiuduatoeftpars, indi-
uiduanti autcm non pars , fcd couditio. Pra:-
terea vero non eftignorandum , flcuti forma MatcrU
duobusmodisfumiiur, ita matcriam quoque dupUci-
AccipidLiobusmodiS: flcut enim forma tum'vt fer Pimr.
eflentia rei fumitur , tum vt praibens exiften- tnrrefpe
tiamacfualem, ita necefle eft! maten.am quo- aufor-
que duobus muneribus fungi, quatenusforms »z<e.
ytroque dnao munerefungentifamulatur : vno
igitur modo fumitur mateiia pro necefTario
fundamentoquidditatis, nulla habita ratione
a£^ualis exiftcntise extra animam ;'fic acceplt
materiam Anfl-oteles in Prpoemio Ubri prlmi
de Anima , quando dixit , omiiem formam na-
turalemeftc definiendam per materiam , fic e-
nim etiamhomovniuerfalis eftforma in mate- -
ria, nontantumhomofingularis,fed confide-
tatur tunc materia vt animo concepta fub ef-
fentiarei, nonvt adu exiftens cxtra animum.
Axltero modo fumiturmatcria vt aftu exiftens
extra animam fub forma , & per formam, ea-
que foletab Ariftotele appcllari matcria fenfi-
lis , quiapcrformam eft faaafenllUs, quemad-
modum etiam per formam exiftit, & per for-^
mam eft haec fingularis; & hsec omnia dicerc,
eft dicere compofitum indiuiduum exiftere,
& efTe hoc per formam , non tamcn fine ma-
teria;~quoniam cnim materia non exiftit, mfi
Ytfadahichomo, vel hic cquus,vel aliquaa-

N lu

w

lacobi Zabarcllsc Pataulni

Ila res; r(?comfltciiam cxi^cie, c{\ coinpoutum
cxiii-erc,& Aiiftotclcsnomincniaunia: icnfvlis
(ignificaic iblct maiciiam vt exillcntemextia
animam.pioindciprum compoiuum , quod pe^
formam exiftit : aitamcn dum m.aterjam exi-
ftcntemdiiHnguiiiius atotocompofito, ca cCi
quidemipfiuscoinporitipars,rcdtalis.pars,quje
fingulaiitatcm non trib-uit ,led potiu.s'ab alio
rccjpit.ncmpehibrma; niiicatcnus matcriam
-quoquciaccrefingiilaritatem dicamus, quatc-
nus famulaturfbrmaEConfl:itucnti hoc aliquid,
hoceftv quatenuscaulafecundaria, &iinequa
ncn,&iriliocillosdefcc1i]edicebamus;quode-
nim ad formam attiaet, nos ab eorum fententia
non recedimus.

OpinioScotide duplici formd , &du-pltci
f)hiteria,cr de prtncfpto/ingHlarita-
tts. Cap. VIIL^

SCotusde hac re loquiiur inz.Iibr. Seatcnt.
diflinft. 3. & cam furifrmic traclat lepreni
£ontinuisqu3£flionibus,vbipluresaliorumicn-
toitias refutat , quasnos quoque reiuiauimus,
vidclicet rarionera fmgularitatis eflcmatctiara,
vcl qiiantiiatem,vcl ahquod aliud accidens, vel
jnateriam cum quantitate: fentcntiam autem,
qua if atuiturformam eife lingulariiatis pnncr-
pium,& quam nos vcrani eife arbitramur , non
cpniutat:quarcvidctur?.dhancpotius acceilii-
fe,& reucra eius opinio ad noibam faciiiime
trahipoteft, vtmox conliderabimus; hancipie
declararibiinq.s. fedclarius in Qupdlibctis.q.
;;.art.^.putatenimduasm omniGompoiito for-
nras efie conilderandas ; vnam vocatformapar-
tis,aitera:-n vcro formam toiius,idefi:,formam,
qua eftpars,& ibrma,qu:e eft totum ; nam for-
mam partisinquit eiTc illam , qus eftaltcrapars-
e,6pofiti,Yteftin homine rationalitas;formam
verototius inquiteffe totam quidditatcrn ho-
minis lumptiin abfrra6fo , nenipe, humanita
tem; putatenimetiam matsiiam cife partem
quidditatis, itavrhumanitasnoniblum notet
formam1:iominis, fed formam & ma.teria ilmul:
compledatur : & qnoniam materia& formare-
fcrunturinuicem, proinde oportettotmodis y.
M^itrm n'"'dici,quotdiciturahera;rdeohis duabusfor-
djtplex:, n-iisduasdicitrejponderematerias,quaslimili-
fecundu. ter vocatmatenampartis; & ihatenam totius:
SiW^m. materiamenij-nparti&iiKiuitelie illam , quse efl.
alceraparscompollti.&fiibjiciturforiTisepartis,
& ad eam refertur ; materiam vcrototius rcipo-
dcrcaitibims totius,eamq; vocat diiferentiam:
indiuidua!em,feuentitatemindiuidualemAluae:
coarcfaifbrmain totius , ideft, quidduatcm"; o-^
mnis enim quidditas eft vniuerlaiis, & coarda-
tiirinipfa entitaicindiuiduali; qaamobrcm en^
atao radiuidualis habct.lctcmii, matcrix:,,qu«.

ferynit

diiflex.

A refpoadet formajtorius , &:vocatur a Scotiftis
^ hschcitas^quamdicunteflcprincipium fingu-
laritadsi Sed vidcns Scotus aliquem ipfi obii-
cercpoflc, t^ quaerercquidnain iTthxcdiffercn-
t-ia indiuidualis:nam ficftaliquid, ncceire eft vt
vel ilt iubilanua vcl accidens;accidcnsauteellc
- nonpoteft, quia iam vmucric hancjentcntiain
Scotus confutaiierat , cjuod aliquod accidcn»
poffit cfle (ingularitatis principiura ; fed ncque
fubil:atia,quiaiiclequcrcruriiidiutduaeiusdcin.
B, fpcciei dirfcrrc inter le per differentiam fub-
fi-antialcni,quod Poiphyrius negauit , imo id o-
mnes ncg.-int.irc enim diffcrrent uidiuidua , noii
folum iiunicro,fed ciiani fpccic;quare rcliiiqur-
tur,j.'r ilt nihililoluit iianc difficultatcrn,dicens,.
diifcrentiam indiuidualem non eifc accidcns,
ied quiddam prius omni accidcntc aduemente, .
_nequc ctiam eifc iiibftantiam re djitinaam'~ii
diiicren: la irccrlicn, nequ'; vllain aliam rem il.U.^
addiiam, fcd iblum cricaliamreaiuatem;quo,d.
iignif caie videtur,non eifc aliudens, feu alianii-
rem , lcdaliumquendam moduni eil"endi,per
quemresdicicuriingularis: propteiea quando-
Ariltoteleslibr.j.xvlctaphyficorum, content.i.r...
inquitvnuinnumcro effe, cuius materia cftv-
na, Scotusdiat.Ariftotelem ibi inrclligere,non-
materiampanis ,fcd matcrianiiotius , & hanc
eile lilam hxchcitatcm , ac diiieicntiam mdiui-
dualem,qux:c{i lingularitaiisprincipium : hanc
intcrpretationcm adducitSco-tus , tum inilla-
quaift.e.tummcommentarirs iuis inlibrumil-

^ lum;& hanceandcm attulitloannes Bacconius.
in 3. Sentent. diliinft. i^. dum tucri volcns eo-
rum fentennam,qui dixerunt formam eile prin,
cipiumlinoularitatis,iblairargumentum,quo4.
ex co ioco Thornilia-;.accipiunt , ad probandum.
illudcilco^iiicium matervcc; inquitcnim mate-
riamibino iignificareillam , qua: cft alterapars-
compoliti , 1'ed totum iplum compofttum fenfl-
k, quodcxtraanimam non cxiftit. Sicetiain
qumdo m I. lib.de Caio Arift. dicit, Ccelum efl

2 feformani , hoc autein Cadum eile fonnani
cum maccria , inquit Scotus , formam ibi fumi.
pro forma cotius, id cil, pro qtuddiiate, & mate-
nampromatciiatotius , qu^e quiddilatem re-
ftnngit; hoccnini modo Cocluni vniuerfalc effc-
forma,hocautcm Coelum eftiorma commiilar
materieejid sft,quiddttasinrc iingulan.

In quofenfu opinio Scoti defendi popt, (^
^ inquoncnpo^it.Cap.lX.

■iEC Scotifcntcntia vel vana & commen-
[titia eit ,_ vcl ell: iplamet opinio noftra»,
quod iorma lit principium finguhuitatis , inj
alio enim ienfu dcfendi non potelf. Priniunat
quidem quod ad fiindamentum Scoti atti^-
act, (jjio iUtuit diipliccm eilc ioijnam, ido^-

sauino» '

389

- mninoncf>.intli!m cft^nifirnno modointclliga-
tur: namfiintcJligat, dii;is.cire foLmas rc di-

• {l:indas,rationnlitatc'm & humanitatcm in lio-
minc, idmiiiimc cfl: conccdcndum, qiiUni \nci,
& cadcm Korma (it , & vtr.ic]uc candcm (igniii-
ccthomin:squidditatem,c]ua'noncll: ibrma &

'niatcria,(cd tormaiamati-ria: ncquc cnim ra-
tionalitas.ncqi humanitas matcriam coptinet
vtpartcm,("cd(blum vt vchicuhmi,& couiiitio-
ncm nccc({ariam j admitcrc tamcn pofllimus.

dc Conftitutionc Indiuidui, Libcr.

390

A quam quaErimus , noii cxprimit; quocirca Iia:c
nobjs mueftiganda rcIinquivur.NcccfTccrt i-,-
tur vtlormam intolligat: (cd ncquc hancpoioft
jntcJligcrcvtquidditatcm,vclparccmquidjifa
tis; quonia;ii ipic apertc dicir, hanc difFcicn-
tiam indiuidualem, (at hKchcitatcm cifc c^M;t
quidditatcm, (^ quicrdam^addiritm quiddi/(a-
ti . crgo intclligit formam vtcxiftcntcmcvtra
animam, iain cnim dtximus, cxiilcntiam CiTc
quid additum clicntije. huic igitur rendii opti-

'casdifrcrrc(blarationc,quia rationalitasmatc- B mcaptanturomniadidaScoti; fic

nam coj,inotat impiictte, humanitas vcro ex

prcirc, notat enim iprmam humanam intali

mateiia, quare m hoc icniuadmittcrc pollii-

musfundamcntum Scoti i qucmadmodumct-

'^' iam concedcrc pollumiis ibrmam hominis, &

'f- c[uidditatem hominisdifFene rationcvtcadcm

voccturibrma.prout cxtraanimum habeicire

'• rcalc , & quidditas, prout in animo habet cire

cognitumi atnonob idfuntduaeibrmce, quia-

- , ;cn^nprir)ct-

pium inigulantatis 110 crit noua differtntia <iib-
llantialisadtienicnsfpecicitanquaTO nouu ciis,
fcd noua cntitasfvtipfe diciijhoc c{l-,nGUus
modusaccipiendi formatn, & nouum ciufdcm
formxmunus;formaenimvteitforma,cfl:dif-
fercniia ipccifica: vt vcro cxtra animam cxi-
irens,efl:difFercntiaindiuidualis,quxfacithoc,
nonpoteftcnimcxiftcrcniii vt hxci<!k quia cxi-
Ikrcncquit finc talimatcria,in qua recipiatur,

vnaalteram reprsefentati vtcquusinnivimoj & c ideoid,quoda iorma confi:ituitur,efthoc fin

cquus extra animam nonduo cqui iunt, (ed v
f'^ nus;alterenim eOimagoalterius. Materiavero
'** tjOtius.quamScotusponitdiitinclam amateria
partis, nilaliudeft quam ipium compofitri ex-
tiaanimuni cxillens ; quod ipfemateriani no-
minare vult, non cft appellatio abiitrda, quum
ipfe quoqfAriiFotelcs aliquando nomine ma-
terine intelligat ipiam compoiltum, quod extra
ftnimum adu exiftit,iisu ("quod idcm eftj mate

gubre exiftenS7"& cxmateria 6: formacoftan?..
quod a forma coftituitur,& fit hocaliquid.Sco-
tus igitiir vcl formam d icir eire principium ftn-
gulantatis,vel nihiJ dicit : cgo quideni arbitror
ipfum fub nube ventatem vidifie, ideoque non
exprelie, & clare ipfam protuJifJe: quod cnim-
ad hanc potms featentiam fuerif: inc!matus, id.
maxime oftendit, quod in„ilta t.lm prolixa dc
hacrediipurationcinquaalfas omnes icntea-

rianiipiamvtexiftentemi nonenim alirerexi- D tiasdiligcnter impu";nat, non videmus h:nnc,
ftit,quara formata; & fic eftipfummet compo-
'{itumexiftens, quemadmodum nosantea dice-
bamus. In hoc igitur f cnfu fundametum a. Sco-

to iadum dc dupiici forma, & duplici niatciia
approbandum cile cefemus.prseterquani quod
niaterianijquam ipfe vocatpartis,negamus elfe
partemquidditatis:fedhocad propolitam no-
bisconfidcrationemnonattinet, ideo deeo iii
^- " pvxfentia difputandum non cft. Qupd vero ad
P*- ipfam Scoti opinionem attinet,quum ipfe di-
cat, principiuni fmgularitatis efle difterentiam
indiuidualem, feuhaechcitatem,videndum eft,
quidnampcr hsec intelligere poiut: materiam
quidem vtpartem compolitinonintelligit,iam
eiiini hanc fentcntiamconfutaueratjnequeac-
cidcnsaliquod, fluemateriam ipfam, vt aliquo
accidentecoardatam, quia hoc quoque rcpro-
baucrat: reftat igitur vt intelligat vel ipium
compofitum, vel iormam : vidcntur quidem

quam nos fequimur, deforma opinio.nem ab
eo fuific im.pugnatani:noneftig!turprsetcrra-
tJoiiem,quodei iiaecfententia auribuatur.

Solutio argumentoffm a Thoma, & ah a-

liis aduer/ariis addudorum.

Cap-. X,

REliquum cft, vt aduerfantia argiimenta,^^/ /.,"/-
quse initio adduda funt, foluamus. Pri- mu?n ar-
mumerat argumentumThomilfarum exAri- fru^^eK-
ftotcleacceptumm contextu 12. libri s.Mcta-"/';^;^.
phyficorum, vbidefinit vnumnumeronon per
f ormam , fe d per f jia m mareria m, diceris vnum
numero eile cuius materia eft vna : ad hoc di-
co, non efie ibi conillium Ariftotelis exprime-
tc sequatam rationem fingularitatis, iedl^olum
propriam conditionem vnitatis numcfalis , vt
afpeciei vnitate diftinguitur: quamuis enim

verba ftgnificare compofttum, quod cxtra ani- F caufa vnitatis numeralis fit forma, tamen quia

' .jnamexiftit, fed hoc eft potius indiuiduatum,

'r<juam cautaindiuiduansi & illa, qux ab ipfo

vocatur haecheitas, flipfam nominis vim fpc-

Aemus, eftreueraidem, quod fingularitas,qu3e

cftille ipfe cficdus, cuius qusrimus cauiam,

" nec poteftailignari vtcauia fui ipllusjaffcrtigi-

' tur effcwtum pro caufa; caufam yero ipfam.

eadem efl: etiam cauia vniratis fpeciei, non po-
teratAriftotcles eandem afFerrc vtcaufam vtri-
ufquevnitatis; quoniam igitur caufamynitatis
fpeciei dixeratelie {ormam,quamvocaueratra-
tioiiem, quia illam acceperat, quatenuscftef-
fentiarei,ideo vt errandi occailonemaucrteret,
non attulk foiaiamvtcauiam vnitatisnume-
N 2 talis,

J^l

lacobi ZabarclliE Patauini

59*

talis, Cc^^ nttutit coniiitioncm illam, quam for- A contextii J92. Itbilpnmi de Co^lo, vbi dicit Cce-

ma rcquiiitad cxiftendum.fiqviidem non fa
cit vnum numtrcnifi vt cxii^cns.an.iteri.-im i"i-
turnomin.mitjfinc qu.inon conftituitura for-
mavnum numcro.; conilat enim indiuiduum
cx Jbrma & m.Ttcria,tanquam p.irtibus , &- ma-
tcria cfttafta vnaper lbrmam,quiaformaiun«
ftamareriae cxtra animam.facit vnum nume-
10 :per hocautemdiftinguiturvnitas indiuidui
ab vnitate fpecici;ham vnumfpecici fita fola _
torma.quatcnuseftforma, neccojitinet mate-
liamnifi vtvchiculumformje: at vnumuume-
ro fit aforma cxiftcntc jcxiftitautem inmate-
lia, & fic facit vnum nuniero, cuius pars eft ma-
teriathoc ita fcCe habere oftendo argumeto ma-
nifeftiffimo ; peto ab aduerfariis,quando Ari-
ftotelesdicit,quorumateriacftvna, quonam
jnodo imelligat materiam vnam> an priuatiiie,
an pofitiue; priuatiue intelligo per mentalem
iblationemomniumformarum; fic autem in-
telligere ibi Anftoteks non poteft, quonam ^
materiahocmodonullumindiuiduum confti-
tuit, nec magisfacit hunchomine, quam hunc
cquumjfedhocmagis eft mauifeftum, quam
vt probationc vHaindigere videatur; itaque ne-
cefreeft,vtdicamus:mtelligendam elie mate-
vir.m vnam pofitiue, atquinoneftmateriaper
revnapofitiue,fedperformamfit:vna,quiafbr-
maeft, qus facithocaliquid, vtaitAnftotcles
in 2. contextu libri fecundi de Anima i ergopa

lum clfeformam, & hoc coelum efie formam
ciun matcria; proiude fignificare videtur,Coc-
lum conftitui hoc a matei ia, non a forma. Nos
autem dicimus , non cam efte Ariftotclis men-
tem,vtdicat, Ccvlum cficformam, & fioc Cq?-
lum per materiam conftitui, fcd potiusdcno-
tat,tam Ccelum,qiram hocCoekim fignifica-
re formarn , diuerfis tamcn rationibus confi-
dcratam: Cadum enim fignificatformam vtefl
forma,&efientia, hoc autem Ccelum denotat
formarnvtexiftentcm cum materia fenfili, &
conftituentemhocindiuiduum,cuiusduxfunt
partes,fbrma, &materia,a forma tamen fola
conftituitur,mateiia vero cftid,quod tanquam
fubieauiTi recipit hanc adionem formx,quam
recipitctiamtotum compofitum,tanquain dc-
nominatum: noii eft tamen hoc ka dc Ccclo in-
telligendum, vt dicamus efie in eo matenam &
formam re diftinaas , fed folum ratione diftin^
aas , eft enim corpus fimplcx, quod alia ratio -
nediciturforma,aliarationemateriaifitautem
hoc, & diftinguitur ab aliis per proprium a-
aum, proinde quatenus eft forma, no'n quatc-
nus cft materiaj & sft forma materis; mifta,
quatenus exiftit cum vtraquecondttione, tum
formje, tum materise, quemadmodumaliom
loco declarauimus. Scotus autem & loannes
Bacconius aliterrefpondere videntur, dicendo
mateiiam fignificare totum compofitum exi-

tetnonahum efl^e fenfum verborum Ariftote- D fliens: fed ea refponfioanoftradifcrepare non

Scoti rs-

JpCiiJiO.

lis, quam hunc; vnum numero eft, cuiusmate-
x\z eft fada vnaper fbrmam; quarepraecipuJra-
tio huius vnitatisabfque dubio formaeft,fed
Ariftoteles conftkuens tanquam notum, quod
formafacithoca!iquid,foIamc6ditionemex-
pieifit, quamrequiritforma, vthocmunere
fungatur, conditio autcm eft, vt ei fitmuktus
JT.atei-ise, in qua exiftat, fuppeditctur; fic autem
apparet diftinfta ratiovnitatisnumeralis a ra-

vidctur, ficutpauloanteconfiderabamus. Ad Ac>
Auerroem autem ibi dicetemformam efTc fub- ufh
ieaum vikuerfitatis, dicimus eum ita loqui,
quia formam confiderat, quatenus eft forma,
& effentia; fic enim eft vniuerfalis, vtpatet. Ob
idetiam Ariftotelesin contcx.illo iz.libri quin-
tiMetaphyfic. dicitvnum fpecieeirc iIla,quo-
rum ratio eft vna, quia fumit formam,prout eft
rei eflentia, qusefblet ratio appellari,fic enim

-^f._.^.„.-....^.« .„,^,^ YiiiLrtLisiiuuiciiuib a lii- ici ciicnria, quseioiet ratio appellari,lic cnim
tione vnuatisfpeciei.Scotusveroadnocidem ^ facit vnumfpecie. Adakudargumentum dici- ^1\
avgumentum ref|^ondit,Ariftotelem ibi nomn- mus, ea, quse diiTeruntforma vt cfTentiam con- ..,.. "

Jcati.Bae
con/t re-
J}enJlo.

^djccu-

avgumentum refp.ondit,Ariftotelem ibi nonm^
telligerc materiark,partis, fed materiam totius,
promde non oftencfi matcriam partis efTecau-
fam fingulantatis,- quod fc oftendere putarunt
Thomiftse. Eadem fuifTe yidetur ctiam loan-
nisBacconiirefponfio, qui dixit, Ariftotelem
nomineiTuiteiixnonillara intelligere, qureeft
fubicQia formae , fed totum compofitum exi-
ften.squodabeofrequentermateriaienfilisap-
pellari fokt. Sed hse folutiones nonvidentur
dkicrfje admodiiab ea, quanosvfi lumus: quo-
niam materia vnapofitiue fafta per fbrmam,eft
ipfummet compofitum,quemadmodum antca
clicebamus:nolhatamen refponfio ma<^is ex-
primit rationcm illius didi Aiiftotclisj^^quam
horum refponfiones, vt confidcranti patet.De-
iade argumeatum f umebaat ex Aiiftotcie in

inus,ea,qu2ediiTeruntforma vtefTentiam con- t^„
ftkucnte, vti.quefpeciedilTerre;aftilla, quaedi-
ftinguuntur perforraam vtexiftentem extraa-
niniam, non eft neccire vt fpecie difFcrant: indi-
uidua namqueeiufdemfpeciei perfoimaspri-
mario diftinauutur, quiadiflrinaas fingula for.
mashabentjkasautcm cum materia miftas in-
fequiturplurmm accidcntium colledioinfin-
gulo indmiduo, quae ilhus indiuiduipropria
eft: &dicerequidempoirumus,pertalem ac-
cidentiumcolledionem diftingui indiuiduura
hoc abillo,non tamenprimario, fed fecunda-
rioiciucmadmodum etiam dicere poliumus,
per rifibilitatcm ditFerreho.mincm a brutis, eft
enim quiddam pofter!us,quodprim.inamdif-
fcrentiam infequitur. .^d Ariftotclcm auiera
iacontcxtu 28. kbn leptimiMetaphyfi.coium>

dicimusilludideni , quoddecontcx.i^.libri 5-

f'auloanccdiximus,noncflciacntcm Atiftotc-
is ibi cxprimerc primariam racionem diflin-
ftionis Callix & Socratis . (iquidcra ccrtum cft,
nosnonpcr matcriamdiiTcrrsr.fcdid folumrc-
ibcxiflc.vcrationeaBadduccrctdiflmdionig in-
diuiduorum diucrfam a ratione conuenientix
corundcm : quoniam igitur ibidcm dicit cos
conucnirc in fpecici & torma» diccre non dc-
buit.cosdcmdiftcrreperformastfcd materiam
expreflit.id cftimatenam icnfilcBi , quae cxtra a-
niaiam cxiilit per formam,&:cfl; fimul condi-
tio.finequanoncxiftcrct forma ; qwocirca for-
maefl;. quzcummateriacxiflcnsfeparat hunc
hominemabillo.Adpoftremumargumentum,
de quantitate, rcfpondcmus , ncgandam eflc
propofitioncm maiorcm,nifiiaddatur, primo:
VCM enian cft ii talis proleracur; iliud.quo prim»
pofito ponitur fingularitas , & diftinftio huius
mdiujduiab aliis, & quo primo ablaco , aufcr-
tur,efl:iui£cicn$ principium {Ingularitatis; ab-
folutc autem prolata fiilfa eft, nam ctiam rifibili
po (itaponiturhomo,(S£ ablato aufertur , ncc ta-
mcnrifibilitas cft pnncipium coftitutiuum hu-

dc Gcncrationc & Intcritu, Libcr.

394

A manitatis, propterea qaod non primo pofito*
nccprimoablato: vAfaautcmcxiftcntc maiore
faifa cft minor , qua dicitur, pofiti matcria cum
quantitatc tcrminata ponitur indiuiduum , dc
abIataaufcrtur5nonprimopofita,nccprimoah-
Iata,fcdprimopofitafsrmaa£tucxiftcntcponi'>
turindiuiduum , Acprimo ablata aufertur ; for-
mam enim cxiftcntcm infequitur terminati*
quantitatis, quz cft quoddam infcquens fingu-
laritatem, atiK>n conftituens ; dc quamuis pcr

B cam feccrnatur hoc ab illo, vt quantum a quan-
to,noncamen vtfubftantia, afubftantia,fcdpcr
folam formam : illud autcm, quod dicunt, indi-
uiduumhaberca mttcria,vtnequcfitin fubic-
fto , neque de fubicfto pratdicctur , ncgandunx
cft,quia eft pctitioprincipij ; illud enim quod fa-
citvtindiuiduumdcfubiedono prxdicctur.cft
illud idcm,quod facit vt fit hoc, ncgamus igitur
id esTe materiam : in fubiefto autem non cflc
competit omnifubftantix . tmn vniuerfali , tum

C particularijquare a quacunq; fuxAat indiuiduum
hanc conditionem,nihiI ad nos; quarc hoc
argumemum nihil habct effi-
cacitatis.

J A C O B I

ZABARELL^

P A T A V I N L

L I B E R

D E

C O M M V N 1 R E R V M G E N E
N E E T l N T E R [ T r.

A T 1 O'

Tropofitio dicendorum. Cap. L

E communirerum gcnc-
ratione loquens Arifto-
teles in duobus libris dc
Ortu & intcritu , impri-
mis eirentiam eius figni-
ficauit pej: definitionem
illam,'generatiocft mu-
tatio totius.nullo fenfili
remancnte.vTfubicdoeodemjdeindevero in i.
libr. ipfius Gcnerationis caufas declarauit : &
quamuis cam dcfinitionem tanquam notatn
propofuerit, vcl faltem tanquam lcui dcclara-
tidne indigcntem , quum fit definitio nomina-
lisjplurestamenpoftca cx ea ort« difficultates
ipfam obfcuriorem , quamreuerafit.rcddidiflc
videntur, quummulti, vt aliqua fua dogmata
ta£rentari fcnfum Aiiftot. cxtorquecc auiT flnt t

D confiftit autem potifllme difficultas in illa dl-
ftione,totum, quum enim dicattotum intcri-
rc, & totumgcncrari, fignificare videtur nihil
rcicorruptxremancrc in genita ; attamen con-
tingerevidctur, vt in re genita aliquid ferue-
tur , quod pnus fuit in corrupta: dubium i»i-
turhacdere ormmeft, quod nos in prsfcntia
confideraredccreuimus, idque duplcx:vnum
quidem an aliqua fubftantiae pars remaneat ; al-
tcrumveroan aliquod idcm numero accidens.

g Qupdautemadfubftantialespartcsattinet, cer-
tumeft,eas non pofle omnes comprehcndi ea
.diftione,totum;quoniamfiita intcrimi totum
y intelligcrcmus, id cft , omaes fubftantixpartes,
oporterct primam quoque materiam interi-
re,&itainteritumeue nihilationem rei. quod
quidem dicendum non cft : materia igitutex-
cepta, interprctes ad folam formam difputa-
tionem direxere « vt fit quaeftio , aa aliqua fub-
H 3 ftaatiallf

$95 Jftcobi ZabarclUc Pitauifti

ftantiatis forma fcruetur in genito , quz prius
fucri:incorrupto;qnam quzilioncm aliis quo-
quc verbisprotulcrunt, quaerendo anin gcnc-
rationcfubftantiaUad primam vfque materiam
refolutio fiat i hoc cnim nlhil aliude{l,qaam
nullam prorfus formam fed folam materiam
remanere. Cum hac autem difficultate alise
quoquc non Icuis momenti coniunftx funt,
ncmpcan hsec generationis definitioad omnia
pcnitusfublunariacorporaextcndatur.anada-
liqua tantum, (Scanfoliusgenerationis defini-
tio Ct.anctiaminteritus^&demuman genera-
tio vnius iitalterius corruptio , & e conucrfo , &
quomodoidfitintclligendum. Nosigitur hsec
oninia diligenterexpendemus j vtmoxad acci-
dentium confiderationemtranfeamus, acpoft-
modumdecaufisgenerationis,&intentus,qua
minus difficukatishabere vidcntur , aliqua di-
camus.

f9€

B

^updplures ejfe popnt fuhfianttales

forma ineodem compofito.

Cap. I l.

CjtTERVM quia prima quseftio locum
non habct , nifi ftatuamus , plures fimul
fubftantialcs formas in eodem compofitoexi-
fterc poflc , ctenim hoc negato vana rcddituj
difputatio» quamneceflariuinfitvna cxiftente
forma m compofito , vt eo xntereHnte fiat refo-
lutio in materiam primam 5 ideo hac de re prius
aliqua dicere oportet : quamuis enim ad Meta>
phyfic. potius quam ad Naturalem haec difputa-
tio pertinere vidcatur, tamenfi & nsturaiiter,
&ftriftim traftetur, noninutilis, nequea pro-
z/emefA pofitoalicnaeffe iudicabitur. Qupniam igituf
if mtfi* trcs cffe vidcntur naturalium corporumgra-
snAnimA dus , qui fub praefentem confiderationem ca-
^nitAn- dunt,clcmenta, miftainanima -Jcviuentiaj dc
tHmfgr- clcmcntis quidem , quod vna tantum forma
mam h»- sonftcnt>manifcftumeft> * a nemine vnquam

A mammiftionis, quseprouenitcxcongre/Tufor-

aaarum clemcntarium , nequc eadem eft in fin-
gttlis animati corporis partibus , fed diucrf»,
proutvaria funt diucrfarumpartium tcmpera-
turx i alianamqttc cft /orma miftionis in carne,
alia inrteruo , alia in offe : prseter hanc habent a-
nimam tanquam formam additam formse wii-
ftionis,* re diftinftam ab illa: poffet ctiam con-
fiderari,anpartcsanimafint ineodcm viuente
diftinftse formsc , an vna tantum , qua variis fa-
cultatibusprjeditafit 5 fedhoca prasfenti confi-
derarionealienum cft , & ad propofitum nihil
conducit:fiue cnimviiain quolibct viucnte in-
fit anima , fiueplures ; certum eft , vnum & eun-
demefleearum omniummteritum,fiue rccef^
fum acorpore ,necfieri pofrc , vt vna fublatire-
maneantaliae;ideoadaliumlocum hanc confi- In
derationem remittemus;fatis inpraefemia effc P*
arbitrantes , animamtanquamformam vnam, **
& formam miftionis in viucnte corpore confi- »«
derare:harumigiturduarum realcni diftindio- i^
nemoftcndcremultifariampoffumus. Primum m
quidemargumentoabipfa reinatura dedufto: re
forma cnim nobilior nobiliorcm , & elaboratio- <?
rem materiam poftulat ; anima igitur,quaeft m\
formanobiliffima, nondcbcthaercrc immedia-jtf/ 1
tcinmateriaprinu» ficutformaelcmcnti, fcd P)\
inmateriamagiselaborata, qualis cft matcria at \
formata formis elcmcntorum, hoc cftj,forma tu
miftionis,quxexeisproueait. Hoci^emcon- ^
firmatur argumento fumpto a motu natura*
li : inanimalienimduofuntdiftinfti naturalcs
motus > vnus > qui fit ab anima , & progrcffio di-
citur,cuiusfpecies funt ambulatio , natatio, vo-
lattts,&fiquseafizfunt;aItervero, qoifitiuxta
clemcntumprzualens ; fienimde turri animal
demittatttr , defcendit motu refto ilmplici»
qucmnemo diccret cflc violentum , fiquidem
abinterno principiofit , nequeeftminus natu-
ralis,quam fi tcrra deorfum feratur , idque aper-

kent. negatum : ego vero de miftisquoquc inanima- E teaflcrit Ariftotel. in contextu 27. libri oftaui

Mt0mrfi
%iuenft
plures
/unrfir-

tis idcm diccndum cjSc arbitror ; quandoqui-
dera forma mifti, vtalibi didum eft , non eft ad-
dita formis elementorum, nequcreab cis di-
ftin£^a, fcd quatuor ipfse efcmentoruai formse
per mi ftionem in eam vnam migrarunt ; ideo in
mifto i.nanimato vna tantumforma ineft;. quse
■Qiftionis forma nominarifolct>nec diftingui-
turrc afotmis elcmentorum- De corporibus
igitur inanimatis omnibus , tam fimplisibus ,
quammiftis,esoquidcm huius fcntentiae fum,
eorum quodlibetcx primamateria, Sc vnatan-
tum forma conftarc; difcrimen autem efte fo-
lum in modo gciicrationis , ficut alibideclaraui-
«us. De corporibus vero animatis diftciuio
penitus a negantibus multitudinem formarum
in quolibct viuente ; credo enim in his cxneccf-
&tate pluies foioias ificiTe^puffiuia quidon §»>

f hyficorum j hi autcm funtduodiftinfti , & ia
aiccmpugnantesmotus, ergononabvnoprin- Inl
cipiofiunt, fedapluribus, proinde iplunbus Na
formis , qutaomnium naturaliuna motuu prin-
cipiumeft forma ; hjcc cnim proprienatura di-
citur,vtaIibidcmonftrauimus: hunc autcm ani-
jnalis dcfcenfum naturalem attnbuerc animae
ita vanum cft , vtnihil vanius effc queat , quttm
potius repugnet animae , quam eam infcqua-
tttr;patet cnim , eius principium circ grauita-
tcm, quaecftcaufa laborij, quem animaliain
progrcdicndopatiiintui,quoniam intcrna gra-
witas deorfumtiahens rcpugnatjjiotui animjc ;
quofit, vt progrcffio fit motus violcntus cor^
porianimalis, quatenasgrauccft, quamuis fit
ci natuialis, quatcnus eft animatum, vt ait A-
ti&otclcsin codemloco. Ob id noacft admi£-

dt Gcncracionc & latcritu, Libcr.

•fu.

\ttS

m

tcndum , id quod tliqui dicunt, animam ani- A
malis fungi omnibus munciibus infcriorum
formamm, & cflTe principium omnium natu-
ralium «notuum in animalij difccnfus cnim,
qui agrauitateproucnit, no fitab anima; quum
& dormiens animal cadat, 8c cadaucr ciuoquc
eodcm motu fcratur naturalitcr. Sumitur ct-
iam ad hoc comprobandum cfficax argumen-
tumcxAriftotelcincontcxtu 28. «Sc^p- libri o-
aauiPh^^ficorum, vbi dicit, fola animalia mo-
ucrc feipfa, quiadiuidur.tur in partem pcr fe B
moucntcm , & partem per fc motaro ; anim*
namquc cftnaouensinftar nautae, &corpHsin-
ftar nauis cft motum: quodquidcm de inani-
matis dicere nonpoflumus, quia non diuidun-
tur mfi inprimammatcriam&formam,mate-
xi» Vcro ncque mouens dici potcft,neque pcr
fcmota;ratioautemeft,quiatam id.quod mo-
uct, quam id. quod moetur, debet cflc afta; de
moucnteclarumeft.quia omnc agens agit per
aaumjdcmotuautem habemus teftimonium C
Aiiftotclis clarum ir\ quintolibroPhyftcaeau-
fi:uitationis,vbihocdilcrimincfcparatid,quod
mouctur.ab eo, quod generatur.qaod id, quod
iBouctur, eft aftu, id autem.quodgeneratur,
noncftaau.fedpo.cftate: qaicquid crgo a fe-
ipfo mouetur, dcbet habere duos in re diftin-
ftos aftus, proindc duas formas, ita vt vna (It
formamoucns, altcra vero materiam infor-
maiis conftituat corpus pcr femobilc 5 oportct
iguur animal diuidiinanimam,& corpus alia D
forma foimatum; fecus enim non diutderetur
in partemmouentem, *partcmperfcmotam :
quod fi vtroquc officio folaanimafungidice-
retur, ita vt fola ratione diftingucrentur mo-
ucns6cmotuminanimali,vtaliquidicunt,hoc
idero deinaftimatis diccre poftcmus , quod ta-
mcn ibi Ariftotcles ncgat, qui omnino vult rea-
lcm cfledcbeiediftinaioncmmoucntiS(Sc hkj-
ti, fi quid dcbeatBttOuercfcjpfum eo modo,quo
animalfcipfummouet.Pratterea videmus,non E
eodem intcritu animam & formam miftionis
intcrirc:animaeniminteritpermortem,qu«eft
caloris vitalis^atqucinfufiextinftio; forma ve-
ro miftionis intcrit pe»- putredincm , qu« cft
eduilio caloris elcmentaris a calore ambien-
tis. dux igitur diftinarse formac in corporc vi-
uentcfuntanima&formamiftionis. Hoc idcm
pluraaccidentiateftantur, nam odorcs & fa-
pores formam miftionis infcquuntur, non a-
nimam : quum cnim in demortua hetba , vel J
plantaidcmfcrueturodor, qui in viuentefuc-
rat, candcmformam infe^uitur & in viuen-
te, &indcmortua}nonigitur animam.fed fo-
lum formaai miftionis. Hxc omnia quifquis
bcneconfideret, ncgare noa audebit, duas in
viucntibus diftindias formas; fl autcm duas fi-
IBjal eCcQun repugnat tatioaij ncc quatuur»

3M

Oi/e^f^

ncc ccntum rcpugnabit fimul eiTc in eodcm;
qHarenoncftncganda in philofophia Dftultitu-
do formarusn incodem compoGto. lUudau-
tcm.quodmaximchuicfcntcntiaeaducrfiri, de
multosmouifTcvideturjCft, quod quatlibct rt«
conftituitur, Afufcipit cfle a forma; vnius au-
temrci ynum tantum cft efle, quarc vnius rei
vnatantum cftforma,non plurcs; ideo Auer-
rocsquoq;incommentano«}. libri prirai Phy-
ficorum inquit,quicquid aduenitilli, quodcft
a£tu,cftaccidcnsj quoniana ergo per formam
rcsfitaftu.nonpoteftformjcaliaforma fuper-
uenirc, fed fola accidentia. Nos vcro ad hacc fa- Solutit.
cile rcfpondcmus; dicimus cnim , licct vnius rci
vnum(itefle,pcrhoctamennon ftare.quin ea-
dem resfit&corpus.&miftum, Scviuens, & a-
nimal, & homo, licet aliud fit cfle hominem, a-
liud fit eflecorpus, & csftera^quaedidafunt, (i
cnim idem cflet cflemiftum, &cflxhominem,
omnc miftum eflet homo: igitur fano modo in- Quwio-
tcUigendum eft diftum Uiud; vniusrcivnum do '^nttce
tantum eftefle; quum enim aliudfitefle genc- rex ^nii
ralcaljud vero cffe fpeciale, poteft vna rcs ha- ftejji,
bcre plura cflTe generalia, non tameh plura fpc- ^ cjuo-
cialia.fcd vnutantummodo;poteft enim idem mod»
indiuiduum cfle (Sccorpus, & animaI,&honio, pUra,
at nonpoteft fimul eflc homo, & cquus : hoc fi-
gnificauit Auerroes libro primo Mecaphyfico-
rum,commcntarioi7. quando dixit materiam
prius reciperc fprmas vniucrfalcs, deinde pcr
easrccipere ctiam formas propiias, & particula-
res : quoniam enim forma generalis oflicio ma-
teriac fungitur; eft enim tanquam pracparatia
matetiaeadrccipiendamformamfpecialcm.id-
co a fola fpcciahforma res funnfit nomen, & cf-
fe; haec igitur vnatantumcflepoteft vniusrei,
nonplures.quiavniusreivnum eftcfle. Quam-
obrem pcr diftum illud. vnius rci vnum tan-
tum cll efle, cxcluduntur illaformae folum,
quae non funt fufeordinatae, ncc vnacftpraepa-
ratio ad aliam recipiendam, cuiufmodi funt
formac hominis,& fprma equi, & alix fpecia-
les formae; at non cxcludunurformac fuborr
dinatae,quarum fola vltima fungitur officio for-
mx & perficit omnes alias, quae cum prima
matcria conftitiiunt materiam proximam, 3r
propriam ipfi vltima: forma , haec enim alias
continct, & vnum tantum compofitum con-
ftituit.quoniam, vtait Ariftotclesin contextu
fcptimo libri fecundi dc Anima.exactu & po-
teftatcvniimfit: quandoiguur cxprima mate-
ria, & omnibus prxcedentibus formis confti-
tuitur vna quaedam materia poteftatem habens
rccipiendi vItimamformam,cxhac, & illis o-
mnibusvnumfit,fi verumeftdiftu illud Arift. - ^
cx adu & poteftate fit vnum. Dc hoc igitur vlti-
mo,ac fpeciali aduIoquiturAucrrocsin com-
mentario 63. libriir. Phyfic. quando dicit, quic-
N 4 q"i<*

Jacobi Zabarclk Patavini

m

quidactuemt ei , quod eft aftu, accidcns eftj A
quum cuim talis adus non habeat poteftatem
recipiendi alium aftum , ex illo, & alio aftu
non fieret vnumj ideo quicquid aduenit aftui
fpeciali.eftaccidensj atforma generali poteft
alia fubftantialisforma fuperuenire , quia non
folumeftaftus,fed coniundam habet potefta-
temadaltumaftum,efl:aausgeneralis,&pote-
ftatemhabetrecipicndi aftum fpecialcm perfe-
diorem.

400

Demu-
tUA eU-
menttvM
mutatie-
7ie.

De mHtA
tione mi-
fiiinant-
mat$%

Qupd aliqua fubftantialis foma feruari

pofit ingenito , quaeademfuerat in

cmupto.Cap.lll.

Hl s ita conftitutis , ad piopofitam qusftio-
nemfacilecft d« mutua clementorum in-
tcr fe nmtatidne rcfponderc j necelTe enim eft^»
refolutioncm fieri penitusin matcriara priniara,
fi vna-tantum in clcmcntoefl; forma.quoniam
hacfublataraaBst fola materia. In mifl:is vero C
inanimatis res non videtur «reredifficukats ;
nam fi inmifto forms clemcntorum non funt
penitus interemptx , fcd raanent fccundum ali-
quos gradus > qua de re tunc fufius loqucmur,
quum dcmiftioncdiflercmus ; nonvidctur fie-
ri prorfus rcfolutioncm in raateriam primam,
fiuc miftum inaliud miftum mutetur , fiuc in e-
lemcntadiiToIiiatiir^fiuc cs ekmcatis per mi-
ftionem genererur ; his enim omnibus modis
fit mutatio,non in tota forma, fcd in folis gradi- 1>
busquibusdam formarum clementarium, ita vt
aliquibus fetuatis,&aliquibusmutatis alia for-
mafiat.d: mutcturfpecics , manct crgomatcria
cum aliquot gradibus foi:marum clcmctarium,
pioinde uoiifitrefolutioin matcriam primam».
Artamenfi^rcm diligentius cxpendamus ; dicca-
dura eft-, in his quoque ad primam vsquc mate-
liam ficyi tefolutionem>quiafigradus forma-
rumelementariuminmiftocflcntaliquid re di~
ftindum a forraa miflii , & hac,intercmpta,illi E
cum matcria fcruareatur , iara mifti foi:ma efles
addita fonmis elemetorum , quae mancrent poft
intcritara mifti : atnonitafcfcrcs habet, gra-
du&enim formarum elementari^umin mi^oa&
ipfamifti forma non diftinguuntur , fed fimul
'mxi(ki euadunt forma raifti , adco^vtpratcr for-
mammiilinilaliudittraiftofit, nifiprimama-
teria;quarc fi cx co mifto gcneretur aliud mi-
ftum.in cofirailiterniialiud cftprstcr formam
propriam , nifi primamatcria , qust fola illam ^
formam prseccffit : dicereautem gradus aliquos
formarum elcmentarium , qui funt in hac for-
naagenita , prxfuiflectiamln forma corruptaj
ttilaliudeft, quam confiderarc il larum forma-
sum conueniemiam aeinter^, & cumfo^mia
clementorum , qua modaeft maior , mado mi-
mukm^u tamsjicua diftinOiQac ipccicrujsas,

atnoneftponcrc aliquld pratcr fcrmam gcni-
tam,quodpr3efucritincorfupto,quumifti rrra-
dasnonfintaliquidaiilinaum a forma genita,
fcd fint illimet,qui pcr variationem menf urs,&
proportionis cuaduntalia forma , &aliam fpe-
ciemconftituuntjfcdhocclariusfiet, quum de
imftioneagemus. Quodficontendcreetiam a-
liquis velu, hos manentesgradus eflc aliquid,
quodpraefuerit, &itapraeterprimam materiam
ahquid,quod prsefucrit , rcmanere , id meo qui-

demiudicionulliuseftmomcnti,quumArifto-
tclcs nunquam dixcrit, nccefllariumefre, vtia
fubftantix mutatione omnes fubftantiaics par-
tes practerprimammateriamintereaat,fcd fo-
liim dixeritj.-Eutari formamfubftantialem, qute
remconftituit,&in fpecic collocat: fic autcm
folarealitasaliqua formarumelememariii ma-
nere diceretur , at non formalitas ; hancenim
mutanneceflarium eft. & ita fpecicm variari;
quandocnimtaliseftmutatio,vt fpecies varic-
tur,vtcunqucidfiat,eafempcr appellatur mu-
tatiofubftantialis ; quemadmodum e contraria.
nonpoteftdici fubftantialis mutatio,vbi nuFIa
nouafpccieseftfafta :parumigitur refcrt, vtro
modo dicamus, dummodoquomodo fercs ha-
beat.intelligamus ; nihilenim pr«terprimara
matcriammanct,quodfit re diftin£tum a for-
ma mifti genita, & a formamifti corrupta , fed
manentgradus elementares, qui rcipfa non (u.&t
ab illis diftinfti , amiflfa tamcn vna formalitate
aliam formalitatem fubierunt , & aliam fpe-
ciem conftituerunt. la mutatione autem fub- rn
ftantiali aniraatorum , non poteft in primam /«
materiam rcfolutiofieri,quiapoft vmcntis in- ^
teritum Ecmanet forma miftionis cum prima sj-,
matcria ; quarc etiam in generatione crcden-
dumcftgencrariprius formam miftionis, fiue
vnam,fiucplurcs,deindcpoft quandam mea-
brorum ftatutam formationem aniraam aJa«-
nire : quamuis enim h oc in generatione viuen-
tisoccultius fit, quam inciusdem intciittt, afl^e-
rcndura tamcn efle videtur ,idem euemre m ge^
m«ratione , quodininteritufatis eft confideran-
tibusananifeftum. Qupdcnimpoftreccfl^iim a^
nimae maneat aliquandiuformamiftionis , oftc--
diturduobushis fundaraentis conflututis: non
idcmcftinteritus animx,ac forraae miftionis j
jSt foima aaiftionis non potcft in toto corpore
intcrircnifipriusintereatanima. Ratioprioris ^*»/
fursdaraentieft,quam£Lipratetigimus,quia du- cale,
plcxinvmentceftcalor;vaas elemcntaris, qui W*<
fiftcalorterapcraturae ;alrervitalis, quiinfequi-
turanimam,dequoloquiturArift.inlib. de Vi-
ta &morte, & in 2. de (Dttu animaliura , cap. 3.
vbi aperte diftinguit calorem animalium, qucm
cosleftcm & prolificuravocat,acalorcelemcn-
tari , q^jcm appeUat igncaai, & deftruaiuumi
(si&disi»^aonp£©liicum : iiofHm amtcm duo-.

401 dc Gcncra<:ionc &:intcritu,Libcr. A-'^^

rumcilorum nonpotcfteadcmcfredcOrruftio, A vniusviuentismateriafuit.llludetiam quoda-

nam calor elementaris iion corrumpitur nifi
pcr putredinem,at corpus animalisnonputre-
lcit totum/durante vita animalis; adicftus e-
nimcalor vitalis caloii clcmcntari magnum
redditcalorcm , cjui non potcil cduci a calore
ambicntis; ideovitaliscalornoninterit pcrpu-
tredinem, fed eius corruptio mois eft: poftca
vero hoc pcr ooortem extin£io,remanet calor
clementarjs, qui vitali caloredefiitutus, cduci

liqui ad fuam fcntentiarn tuendam commcnti
funt,vanumprorfus eft, &omnirationccaret5
dixcrunt cnimnonnuIlicxvariisiUis cadaueris
partibuscoropofitisvnaniprodirefoimfim mi-

ftioniscommuncm, quae «daucris {orma ap-
pcUatur. Sed hoc dicentcsj {ignificantfc ignora-

re quid miftio, &quidforma miftionis fit; m
miftionecnimopoitctmifcibiliadiuidi mutuo
in partcs miniraasi&itainuiccmaltcrari, vtde-

lorum
trror.

,^_., ^ -, j -^ , -

tur a calorc ambientis, & ita poftmortcm cor- B finantciTcid,<iuod erant, & fiant ynum quoa

pus interit per putredincm. Ex his alterius quc-
quefundamentiratiocolligitur: nonfolum.n.
diftindi funt horu duoru cislorum iateritus, fcd
vnuseftaltero pofterior tempore, & illum nc-
ccffario praefupponitj quoniam cnim vtcrque
intcritus fit poft altcrationemprauiam,proin-
dc non fubito , fed in tempore; corpus autsm
ncn putrefcit,nifipoftmorfcm:ideoformami-
ftionis non intetit, nifi poft reccfliim anima:: in-

dam tertiumRnedmmquodammodo intcr.ilia»
quod in cadauere non euenit, non enim dlu»'-
dant fcmutuoinpaitesminimascaro, & os, &
neruus, fed integra manent, nec commifcea»-
tur, nccpropriasnaturas amittunt; caro enim
BJanet caro, & os manct os, & ficreliqusr o-
mncs, neffijpe ratione folius formje nufticrjsj;
nani fi aninaam fpe£temu5j & officium,quo fun-
gebatus caxo, vt mferuiret anim»> hac rationc-

teritusergoviaentis, quivocaturmors.non efl G non remanetfortaflrecarojHifiscqiJiuoce : qiso^
■ ' ■ "" " niam ignur ha emncs partcs integr» maruO'^

runt, & proprias fingalze naturas ieruauerant,
niillacftfa^laearum inter fe miMoy qua ad v-
namomnes naturamredadssfunt: nullaigitur
ibi eft vnatotius sadaoeris foraia, fcd plures»
qus^ cx animse recefTu dfftrnfta manfeiunt,qua
priiisabAnimainvnum colligebantur; neque
aliam affignare caufam poffumus diucrfitatiSs.
a<generationisearum,nifi aaimamj h«c emm
propterfuamnobilitatempluribusfacultatibu&
p.atdita eftr, & apta varias edere opcrationes ,
quarum gratia. natura ipfi yaria inftrumentai
fubminiftr-auit, vt ad varias operationes eaen-
das variis inftrumentis vter€tur,quorum vanas-
efle opoituit rcmperies, & commiftiones el^
Baentorum : quoniam igituranimse gratia pars-
tes viuerftisfortitse funt varias formas miftio-
nis, nuHa efte poteft caufadiuerfitatis haruna
partium in cadauere, nifi hscc vna, quod illaff>

refolutio m materiam primam, quiaprater aia
teriam rcmanct in eo forma miftionis eadem,
quae in viuente fuerat. Q^od vero aliqui di-
cunt, in viuentis interitu nuilam miftionis for-
mam manerc, fedftatimgcnerairiformam no-
uara, qux vocatusforma cadaueris, id nullo
pa£loadmittendumeft:nequeenai3i datur for-
ma cadaueris, nequc illud, quod nos cadauer
V-ocamus, cft vnum per formam aliquana v-
nam, qua totum informctur, iam omne ina-
niaQatum homogeneom eft.quum fitproprium
animatorum,vt fint hetcrogcnea, & organica,
vt indefinitioncanimz manifeftura- eft, quare
inammari corporisnullaeftaliaforma.nififor-
m^miftionis, qus-oritur ex congreflu foima-
rum clcmcntarium cum ftatuta quadam men>
£ura, & proportione,qu2prOlpecierumdiuer-'
fitate variatur. Quoniam igitur psEtium. cada-
ueris noncadcm cfttempcrics.quodsxeoma-

mfcfte patet, quod no fimul oranes putrs&imt, E- cafdem miftionis fsrmas retinentin cadauere»

led alisecitmsj.aliseferiusjvariaetiam in cada
KeiDeiiintformx miflionis,proinde cadauernon
«ft verc vnum corpus,fed eftpluriumtorporum
«ongcrie$,quorum fingulum homogeneum efl,
A: perpropriam^^miflionis formam conftituitur,
peraliamcaro,per aliamncfuus, per aliam os»
&reliqua: eratquidem corpus vnum, quando
«rat animatum, quia tuiKanima^partes corpo'
ris onanes continebat, Sr informabat, & totiug
veram vnitatem conftitucbat; fed poftea hac
forma deftitutaeidiuetfss manferunt,neq; aliam
&abent vnitatem, quam cotinuitatis, fiue con-
taAus,ex quafit^vtcadauer foleamus appella-
EC vnum corpus } refpicimus vero praEterca et-
iam viuens, quod praecefSt; quum enimiUu4
&«rit vere vnum, cadauer quoqu«iilius hocte-
%e^u ynum y^saxs coftfticuiiEius; (pateaus

quaspriusinviucnteobtinebam. Exhis igituK
patet^ poft^viucntisintaitum formamaliquami
fubftantialem feruari, imo & plures>qu3e c®»-
demin yiiientepraifuerant.

Zolum diffimltuum, qu^' exdefmtims:

gemrdtmnis onuntur> & ipjim de^

mtionis decUrdtiQi

€^p. IV'

¥ TAc , quse modo diximuS) cliiriora fient, fi

jt «.dubia qusda, quse ex generationis dcfini- ^ ^ -

tione oriuntur,folucrimus7Pirimu quidem diffi-

cultatcfaciunt verba Arif?r; dicsntisgeneratione.

«fTe mutationc totius;nam fitotum iatcrit& ta-

tum aliud generatUr, quomodo dici potcft; ali»« «^^j -

i^wam fbrjsas ffiiiasi] Jisetcrca inquit Af ift» nul- ^

Jaeobi Zabarclix PataTini

primt
dubttfo
iutio Zf

4<HI

lum idc» fubieftumfenfilcremanereia geni- A
to, quod fuerit in corruptc; ac cadauer £iuc vna,
fiue pluribus formis formatum dicatur, eft fub-
icdum fcnfilej itaquc fi illa formx miftionis
ccxam inYiucteprscfuerunt.rcmanetidem fub-
^ttb/u iedum fenfile, quod Ariftotelcsnegat:. Illud
q uoque omaibus no» paruum negotium faccf-
fit, quod nondaturalicuius rei intcritus, qui no
fttalterius reigeneratio, vt aperte Ariftoteies
dixit; gcneratio autem non dicitur, nifi aliqua
noua torma adueniat inatens ; quomodo igi- 6
turfitintcritusviuentis abfquc alterius rci ge-
necatione? vcl; (i clicatur cadaucr generan, quo-
xnodo fitgeneratio fmevHiusfubftantiaiis for-
mac aduentu? iam cnim diximus, nuUam no-
uam formam cadaueri aduenire. Prima difti«
cultas apudZimaram tanti fuit, vt eum dicere
coegerit, definitionemgencrationis non cfTe
niii generarionis elcmencorum, quum in ca fo-
laintcrcattotum, «ktotum generetur, &in pri-
mam materiamrcfolutio fiat j nonfic in mi|lis, C
quiaformx elcmctorumremanent inmiftoge-
nito, & poft mifti intcritum fcruanturjquaic '
definitio illa gcnerationis non aojplediiur ge-
nerationem miftorHm : hoc apud cum legerc
€onfut4- poffumus intheoremate vigcflmo.Scd hac m re
t$9. deccptuseftZimara. Ariftotelcs cnimgcnera-

Errer tioncm ibi deiinit amphflliTic fumptam, qux o-
Ztmir* mncm &fimplicium, & miftorum generatio-
indef"'' nem comprehendat, vt ipfe incius lib.Praefa-
ttone gf- tionecxprcirepropofucratiquumenim nullam D
nerattB- aliam gencrationisdefinitionem in iis duobus
nH. libris Icgamus praetcr illam, quz in contextu

23. libri primi habctur, diccndumomninoeft,
cam effe maxime amplam, & eommunem ge-
nerationis definitionem;quod eciam cxcmpia,
quibus Arlftotelcsibivtitur.teftantur j nara &
fimpliciacorpora, & mifta indiftinftc,npminat
fer^fi- ad eam deiimtioncm dedarandam. Sed res ma-
luti». nifeftafiet,fidubium,quod Zimarafoluerenc-

quiuit,foluerimus. Dicimus igitur, cam diftio- E
nem, totum, in ea definitione fum i coniunttim
tantum, non difiunftim j non enimfignificare
VoluitAriftoteles ita interirctotum, vt omncs
partes nullaferuataintcreant: quod patetargu-
mento fumpto a prima materia; hxc cnim cft
parsfubftantiaetotius,nectameninterit, fcdea-
dcm feruatur, attamen oportcret hanc quoque
intcrirc, fi fenfum illum, qucm cenfuit Zimara,
yerbaAriftotelishaberent: fcdtotumibi figni-
ficat integritatem fubftantiae cuiufquc corpo- F.
ris naturalis, qux ex omnibus partibus conflata
cft.fcdpotiffimum conftituiturabvltima for-
ma, quse omnes alias continet.idco^ Arifto*
telc in contextu 31. libriz.PhyficoruBQ, forraa
vocatur totum, quoniam rei intcgritatem, con-
ftituit:qucmadmoduigiturinterire, ac deftrui
^uatcraarium nuraerii dicimus,ii vnitatcfub-

404

latA mincat ternarius , quoniam dcftrufta cft il-
la integritas , & alia eft f a£):a numeri fpccics i ita
ex vnius fubftantialis partis interitutotu com'
pofitum interire dicimus , & aliud totum genc-
rari, quia fitalia fpecies corporis naturalis : fcd
quomam in mifto omnes fubftantiales partes
itafuntordinatsc , vtquaElibctprsccedensadfe-
qucntem dirigatur tanquam materia ad for-
mam, &potcli;as adadum, proinde dirigitur
materiaadformam gcneralem , &h3cc ad for-
mamfpccialem, &vltimam,qua rem in fpe-
ciecoUocat ; nec potcft pofterior exifterc finc
priore, prior tamen exifiere poteft fine pofte-
riore : hinc fit , vt fublata forma aliqua genera-
hnecefrefit, alias omncsfcquentcsaufcrri.vl-
timatamenauferripoflit , manente aliqua alia
priore;quamobrem neccfle eft , vt in oitni fub-
ftaniialiinteritupereatformavltima, quaefpc-
cificadicitur , & alta fpccifica exoriatur, & fic
totum intcreat, & aliud totum generetur, id eft,
aliud compofiiumfpeciediffcrcnsab eo,quod
interiit: hunc efTe fenfum vcrborum Anftote-
lis, alia ciu.s vcrba decIarant,qu£eincontextu
liccimo ciusdcnihbri leguntur, vbialiisvtrbis
eandcmafFfrtgeneraiicnisdcfinitJoncmnomi-
nalem : quod enim in vicefimo tcrtio dicit , to-
tum mutarun toiiimjiUwd in decimo dicit, mu-
tanexhoc in hoopattt autem eamdift.onem»
hocspod Aiiftoicktn fignificare fubftantiam
corop^fitam >quat cxadinimamper fecxiftita-
Au; quaic nil aiiud inicfinitionegenerationis
denotait Ariftoteles voluit, quam hoc compo-
fitunr inrcviic , ^ hocaliudcompofitum gene-
rari,quodriihilaliudeft,quammutarivltimam
formam; hoc enimmutata,etiamfinihil aliud
mutetur.mutaritamentotumdicitur, & fieri a-
liudcompofituro.Eiictiam trita ac vulgatares
inphilofophla,generationem& intcritum pro-
prienontribuiformac, fed toti coaapofito,id-
quc ex vltimac formx aducntu gcncrari; hoc
igtrurrefpiciens Ariftoteles dixit totum interi-
re, &aJiudtotumgencrari: quare manifcftum
eft.definitionem illam generationis aeque omni
generationicompetere, tammiftorum, quam
fimplicium. CoUigimnsetiamcx hisrationcm»
cur Ariftotelcsibi vti voIucritilladiftione,to«
tum; idcnimfecit,vtgcncrationcm ab altcra-
tionefciungerct; quoniam in altcratione non
mutaturaliquafubftantix pars, proinde totum
integrum manet, mutantur autem fola acci-
dcntia , quae totum non conftituunt, neque eius
partes funt. Secunda quoque difficuicas facilc
toUitur, fibeneverbailla Ariftocdis intcliiga-
mus, nequeea peruertamus, vtaiiqui faciunt,
qui dicuntefTc legcndum £ ^t/ulm^o eimdem']
propterca,quod Graeca vcrba vtramquc conuer-
fionempatiuntur ; duftiautem funthocargu-
mcco,quod fi lcgamus \inftthit^§ eedeml nuga

tiocft

See

dui

Iftti
Er)

tnt

tiei
ner

ni/,

4«5

4(e (jcncratioMC dc Intcritu, Libcr,

49^

tiocft inverbis Ariftotclis: quandoquidcmet-
iamabfqucilU didione, eodem, idemfcnfm
fignificatur, proindefatis fuiflTctdiccre, nullo
nianentcfcnfilivtfubicfto. Sediftidum Grac
rtAriftotclis vcrba perpendunt, nonanimad-
uertunt illa hanc conuerfionem non rccipcre;
Grxca cnim verba funt jr<y5wjr(jss«,«£v» ^ uv^Sj
fedquamuis nosdiccre Latinefolcamus, iub-
icftumhuius, quiavoceilla, fubieftum, quj?
pcr fe pai ticipium eft , nos etiam vt nomine vti-
mur i Grxci tamen , qui non fumunt partici-
pium, nifi vtparticipium. nonconftruunt par-
ticipiumillud,«5r«):«,«2vov,. ni^ cum datiuo: qua-
re non diccrcnt u^oiuitiDiov 5«u§, fiid iignifi-
carc vcllcnt , q«od ifti dicunt , fcd dicerent,
iiroKtifi(y6t T* mutS , vt Ariftotcl. ibifecundam
iftosdiccrcdebui(li:t:patetigiturverbaAriftot.
conucrlioncm illam non reciperc. Scd fenfus
quoque eam lcftionem non patitur : fi. enim le-
gamus r »0» rrmnente ^UofinJiU ^tfubttilo ttuf-
(/f>»JdiftioilIa,eiufdcm,nonpotcftfignifica
fc nili ciufdem formae } at quomodo eandem
fonnamdiccre poftumus, fi noneadem eftfo7'
main vtroque tcrmino gcnerationis , fedalia»
iSralia ? corumautem ratiofriuola eft quia fu<
iflet quidem fcnfus idem verborurti Ariftotelis,
etiam abfque illa di^ione , eodem , fed obfcu-
lior , ideo ad maiorem dcclarationem voluit
eam Ariftoteles adiicere , fic enim fenfus clarif-
fimus redditur^ qiioomnis tollitur dificultas,
quum enim nomen fubiedi fit r^Iatiuum, & re-
fpiciatformam, feuquicquid aliudinfubie6io
hcrere dicatur, necefTe eft , dum dicimus fubie-
Aumidem> vtad duasformas fubiedumrefe-
ramus, & denotare velimus >idem duarum for-
marum effc fubiedum ; non fatis ergo Ariftote-
li fiiit diceire, nullo manente fcnfili, quia v t ipfe-
met ibi declarat , poteft fubftantialis mutstio
ficrietiammanentealiquofcnfili eodem, quod
fiiit in corrupto , vt quando in generatione cJc-
menti manet fymbola qualitas 5 ideo adiecit
f ^tfuiie^oj id eft, quod ita maneat , vt fit fub-
icftum formacacquifitae, nonvtfitaccidcnsa-
liquod retgenits; fcdvtclarius mentemfuam
fignificaret, adiccit tvmt.^fot fHhteiie eodem^
fcilicetrefpeftu vtriufque formx , ita vtiliudi-
dcm, quodfubiacetformxacquifltx . fueritee-
iam fubicdum formsf deperdits ; rcuera eniM
innuUaftibftantiali generatione potcft idcmi-
ta communefubiecirumremancrc ^ nififolapri-
ma materia, qusc non eft fenfilis , resquetta cla-
lacft, vtnonutalicui dubitandum ; quod qui-
dcm in viucntium mutaticne fubftantiali , ia
quaminusnotum efievidetui-, dcclararenune
libetjVthoc idcm inomniprorfusfubftantiali
mutatione verum fcmper cfTe intelligamus^j
morituranimal , Jtmcad^iucrmutatur, confi-
deiaadum eft, ^usnamduse^fofmseilnt) qiias

A huius motationis termfnos fJatucredcbcamus,
itavtvnamdicamusintcrirc , &aherawgcne-
rari; ccrtumeft, tcrminumaquo, quireccdit»
effc animam; terminum vcro adquem.quiac-
cedit, cflrcformam cadaueris, hoccft, congc-
riemillamp]uriumformarummiftionis>quam
antea declarauimus; ha.ic igitur dcnotando per
formam cadaueris, dicimuseam inhac muta-
tlone locumhttbcrc terminiad quem, Sc huic
nullum aliud fubicftum fubfternitur, nifi pri-
B ma materia ; fic ergo tollitur omnis difficultas,
nam rcmanet quiJem cadauer fenfile , quoJ
idemin viucntccratjfcdnonrcmanetvtfubie-
ftuaa idem vtriufque termini ; nam prius erat
quidem fubieftum tcrminiaquo, nempcam-
roae , quiaforma miftionis in viuente locum te-
nebat fubicftae materije , animae namque fub-
flabat ; recedente autem anima , non obtinet
amplius fubiefli locum, fed forma, &ternii-
ni ad quem : quod cnim nunc vocamus cada-
C uer. illudprius inviuenteeratalteraparscom-
pofiti , & materia fubiefta animae ; nunc vcro
noneft amplius matcm aJicuiformae fubicfta,
fed eft totum compofitum conftans cx priraa
materia , & for ma miftionis ; ergo remanet qui-
dem idem fcnfile corpus , quod in viuente fue-
rat, at non remanetvt fubieftumidemvtriuf-
quecermini^quamobremfldiligenterconfide-
remus, quodnam fitidem communcfubiexaum Alioruto:
forma: cadaueiris & animse, nuilum inueniemus errortm
D nifiprimammateri«m.Alij-quoquefuere,qui- defimtt-
bus difficultatcm feccrunt formx elemenio- 9negenf-
rum, qus conftituunt fubie£^um fenfik . cie- rgfsem»
HBentiun enim eft corpus fenfilc , & in mifto fer-
uantur vt fubiefti locum tcnentcs. quo fit, vt in
generatione mifti ex alio mifto mjmcat idem
lubieaHm fenfile fub vtroque termino , quia
manentformse eiementorum .proinde elemen-
ta ipfafub vtraque mifti forma : ideo ifti ^i^c
moti diiHcultate aiiam adinuenerunt verbo-
E rum Ariftotelis interpretationem , q»am nott
rcfcro,quia nimis obfci^ra , & violenta eft , pro>-
inde nulla confidcratibne ^dsgna; foiumdicov
nullam nobis diifieuitatem facere dtbere foF-
Btias clemetorum , qaoniam hsec non confS-
tuunt aiiud fubiedum fcnfiie nifi^ elementa , vet
miftum , quandoper miftuonemadnatur^vnir
tatcmrcdaaae funt. fedvtroque modolocum.
habenttermini, foua quo, feuadquem, noa
fubieai ; illi vero exiftimantes eiementoruai
y fbrmas vt elcmcnta conftituentes manere ia
oaifto diftindias aformamifti,&:ilIi fubie£tas,ia
laqueos inciderunt, quibusfe expiicare nc-
quiuerunt : mens autem Aiiftotelis, & praedi"-
^rum verboruaa fcntcntia ea eft, quara dixi-
mm, & fic inteilciak , omnem diflfrcultatem tol-
lit. Nbneftautcmignorandum.incadcfinitio'-
fle gcacratjoms, vcrba illa \nuUofin[il$rema^

4©7

Jacobi Zabircllx Patayini

401

tunu^tfuhie^lfdem ] cffc declaratiua prsce- A difaimcn inform» «iftioms notarepoffttmuj. !
dcn.tium:auamuisenimadlciunpendaa(i iTen<>. nuorlrli.m ir.iriii,.r><-^#.rt- r./^« -n-i-^,-^-.r.-«-:n •'"'•

Tertif

dubij fo
Ittti»'

dcntium : quamuis enim ad fciungendaai genc
rationem abaltcrationc fatisfuiifct diccic to
tttmmutari intotum; attamenadidclariusft-
gnificandum.adiecit Ari ftotcl . [ «fc-/Jfpy?;>7,/ir// OT««-
nnnte '^tfubiedo eodem ] fcil. vtriufque ter minij
hoc cnim euenit, quando totum mutatur ai to-
tum:ncquehocablurdum eftindcfinjtioneno-
minali, ficut etiam notare poirumus in defini-
, tionc prim» matenx in calce r. libri Phy-Gc. & in
deftaitione natura in initic libr. 2. vbi ad maio-
rt.m dcclarationcm ponunturvtrbs idcnligni-
ficantia: idcoalium qtsoque notarc poiuimas
eorundem crrorem: dixeruntenim gencratio-
ncm definiriabAriflotele& perftjbiedum, &
perterminum, quumtamcn nihil in ca defini-
tionedicaturabAriiiotelcdefubieao, nifine-
gatiue. Soluenda manet poftrcma dillicultas,
qnomodo ininteritu miliidicatur gv ncran ca-
dauer,nuliaadu<£niente nouaforma, (leadcm
cadaucris forma prafuit in viucnte , tanquam
formamiftionisfingulas viuentis partes confti-
tiicns. Hancigituribluentesdicimus, nuliara
quidem nouam fub ilanriakm formam acccde-
te in viucntis interitu , quandocadauergenera-
tux, pcrindetamencffe, acflnouaformaaccc-
dit^ formaenim Tniftionisin viuentencnfun-
gcbatur ofScio fbmis , rcfpcdu ipfius viucntis
totius.fcd potius materiacjfublata autem anima
incipit eadcm forma miftionis fungi oiEcio for-
m3C . & corpus illud m fpecie conftitucre : quod
quidcm cx eo.patctmanrfcfti/Iime . quod fpecie
difFerunt animal , & cadauer; illud cnim fpecics
eftviuentiscorporis^hocautemmiftiinanisisa-
ti; mutata.ergo fpeciefadumeftaiiudcoa^,pr-
fitum& aliudtotum, quiafi ab vkinaa forma
compofitumconftituitur.netelieeftexdmcrfl-
tate vltimarumformarum coaftituentium va-
riactiam compofitacjEOrJri, Qc ecrum variascf-
QUimo- fe dcfinitiones j viuens quidem conftuuitur «b
doforma animajcadauerautemaformamiftionis, (Schsc
cadaue- tametfi praefuit in viuenre , non tamcn ipfuni
ri*/i'»o- conftituebatj quiatuncformae oiHciononfun-
uafor. gebatur : quemadmodum fi mortuo Rege fer-
uus aliquis fiat Rex , is erat prius ctiam Rege vi-
uentc, atnoncrat vtRcx, ideofi quzrat quif-
piam, anfit crcatusnouusRex, nccne, dicen-
dum abfque dubio eft, eire nouumRcgem crea-
tum mutatumquecire Regem: ficigiturinvi-
uentis interitueatenus nouaforma acquiritur,
quatenus quxpriuscrat tanquamconditioma-
teriac fubftafts formx nobiliori , nunc incipit ct
fe forma, ficcompofitum conftituere& impe-
rare: hacitaqueratione dicimusanimatumin-
terirc&gencraricadauer, & itatotummutatij
rescnimipfaloquitur.&quilibctcam diligcn-
ter confidcrans , deberct vcritatem infpicerc.
& nuUa «Ufficultate perturbaci. Illud quoque

ma.

quodduminviucntceft. noncftformafpecifi- ^\
ca, fed communis. & gencralis: cadcm autem in -^* '
cadauerc cuaditfpccifica. (Scfpeciem fpecialiili- ''
mara confticuit; prius enim in viuentc confti- * '
tucbat ipfumfub gcncremifto, «Screftringcba- ^''
tur ab anima, tanquam a forma fpccificajpoftca "*
ononampliusabanunacoarcfatur, ^
fpcciernconftituitlpeciaHifimam.d-potcftexi--'^^
ftentiam adu tribucreabfquc aliaibrmafpeci-
B fica.

Oupd eadem definkio Jit generationis , &

interitm,& quomGdo generatio vniusfit

corruftioalteriiii, Cap. V.

VANAM egoquidcm fcmpcr exiftimaui
quorundam dsiputationcm. angencratio-
nis dcfinitioab Ariftotel.tradita competat et-
iam mtericui, multo autem vanius id negare,
^ quumAriftotclcsapertifijmcilludaftirmctjm-
q«it enim in contextu 23. [^^imndo au^m totum
tKuterurl quibus vcibis cxprtflc fignificatur
potiusintcntus,quarr(generatio;deindecxem-
pla adducens \ti(\uiX:[^exfminefa72^aiu , ex aqua.
aer.aut ex ^<?nr<«^.'<-i[poftea vcro dicit j genera^-
tio $am hactA'e,hti^/HS autem cerrupttaWsxMtXXXO
enim vnius fubftantix in aliara nccclic eft vt v-
nius ficorruptio, alteriusverogeneratio; hoc
idcmdixeratpriusincontcxt. 10. hisvcrbisfei^F
enimgenerattDjtmplex.^ interttKf.^uando mt*'
tatumfuerit exhocin hac~^\W^ cnim didio,hoc,
fignificat indiuiduam fubftantiara ; diclt eroo
vnam fabftantiam interire. & aliam generari}
quareeadem didadefinitio (Srgenerationis, &
interitusdifinitiodiccndaeft. Quoniam.iutem ^*
buiusce rci ratio confiilitin illa prcpofitione, ge>
generatio vniuseftcorruptioaltcnus^quamle- tto
ginr^us incontex. i/.eiufjem libn, noncrit ab dic
re,(iilliusproporrtionisi'enfi!m,inquoplurimi cor
decepti fuat.aliquantum confidcicmus:certum tio
eft Anftotekmloquidcgeneratione&intcritu r/«
co«:politi;hoceniinpropricdiciturgenejari,&
interue. non forma, neque raatcria;ideo diftum
hoc duobus niritur fundamcntis ; Vnum cft,
quod prima aiateria non poteft nuda exiftere
fine vllaformaj ratioautcm huiuseft, quiafi
materia exifteret (Inc vllaforma , fcqueretur id,
quod>noneft2(9:u,cfreaftu,imo& dariensali-
quod quodnon efTetvilum ens ; exhoc priore

fundamendoinfcrtur, vniusieiinreritucflcne-
cefrarioalterius rei generatirncm j q«um cnii»
intcritus^fiatper form x reccflum.netcflccft for-
ma recedentc vt alia foraaa aduemat . fi materia
fineformaexifterencquit : altcrum verofunda-
mentum eft , quod dux format fpccificse nom
poflunt fimul cflc in eadem matcria; &huius
latio eft, quianon poteflaliqua rcseiiefimul

fub

D

mt\

dc Gcncrationc (Jclntcritu, Libcr.

4-09

fubdiucvns vltimis fpccicbus catcgoriK fub- A
ftantiK, vt nonpotellaliquid clio (imul iio-
mo & equus, nequc efTc ilmul acr & aqiu 5 cx
hocauicmpoftciiorc fundamento infcrturge-
ncrationcm vnus eilc ncccnavio alterius in-
tcritum,nam vnaaducnicnlcForma, aliam rc-
ccdcrc ncccirceftjidcodici (olct,naturampii-
mano gencrarioncm vclle, rccundnrioautcm
intcritum,quianonpoteil: icmaliqiiam L;cne-
rarcnifialiam interimat. Ex his ctiam ratio-
ncm colligimus,cur didMm illud Arilrotelis, ^
qnum dc iubftaniiis fcmpcr vcrum <it,non lit
tamcn lcmpcr vcrum dc accidcntibus, quod
Ariftotcks ipfe aircritincomcxtU2o. illius h-
bri primi,iationaiuqucfft,quoniam duoprar-
dida Fundamenta informis accidcntalibus lo-
cum non liabentj quoniam cnini abhis rvvate-
ria non rccipit e fle, lcd lam adu eft per fornvam
fubil:antialcm,idco potcihvccidcns aliquod re-
ccdcrc a fubiedo; (ine alicuius accidcniis ad- ^
ucniu, quod euenit, quandoaccidcns non ha-
bet contiarium, ciuimodi cll: lumenj recedrt
cnim lumcn,& nullumaliudaccidcnsilli ma-
teris aducnit: poflunt etiam plura accidcntia
fpecie dilfcrentia haererc (imulin eodem fub-
'icdlo, idcm enimpoteftelTe dulce& albumfi-
mul, quarc non ei\ necedarium vt vno adueni-
ente alia eiuimodi recedantrin folis ei-gofub-
ftantiis neceiTrtatem habet hatc Arifl:otelispro •
pofitio, gencratiovniuseftintevitusalterius,&
interitusvniuscll: alterius generatio,& intelli-
giturdc generatione &intcritu compo(iti,quod
ab Ariftotele in dcfinitione generationis hoc,
feu totum vocatum eft. De hac autem propofi-
tionequserituran ita (itintelligenda, vt vna &
cadcm numerofit mutatio, quac dicatur huius
rei efle interitus, &illius generatio, anpotius
dus fint mutationes ; nec fatis liquet, vtru duo-
rumfita(rei-endum:naiu{ivnaefle mutatio di-
catur,a-go contrariiim eritidem fuo contrarioj
interitu^ enim eftgenerationicontrarius;fi ve- E
~ ro duse, ergo vna eftaltera, quare corruptio
- vnius noneil:generatio alteriusw Videntur o- •

mnesdicercd^uas e(remutationes,non vnam.
n Adobiedlionem veroaliquidicunt,propofitio-
» nem Ariftotelis ita elTc intelligendam, genera-
tio vniuspra:fupponitalteiius interitum,feuin-
fequituralterius interitumiaUi vero rem dili»
gentius confideraates, & vident<y eodem mo-
fxiento vnara formam recedeic , & alteram ad-
uenire , dixeruntinteritumnonprxccderctem- F
pore generationi, fednatura, & e contrario ge-
nerationem prxccdere inteiitui rationefcopi,
&ilitentionisnatur2£; quoniam natura praeci-
pue vultgenerare, necalio confilio interimit,
niii vt aliam remgenerciper haectamen non
fcare, quintempore (imul (int generatio vnius,
i& corruptio ahaius^idquereipicientesalii^di'

41^

D

xcruntvtendumciTcvcrbo, comitari, gcncra-
tiancm enim vnius rcicomitatur intcntus al-
tcriusrci, itavt hiciitfcniuspropoiitionis Ari-
ftotclis, pcncratio vniusrciconiundum habet
akcrius rci intcritum,& intcritus vnnis rci con- ^^.^r^^^^
iuniflamhabctalicriasgcncrationcm. Ego vc- "^J^^^^
ro litccomnia vanacfle cxiftimo,& eos omncs .^ .
cdcdcccptos in co.mquo con(cn(crunt, quod ^/^^^^i^
du.t (int nuuationcs, non vna? puto cnim vnam ^^^^^^
numcro cflc mutationcm,qujeduorum termi-
norum refpeftu dicatur intcritus vnius, & alte-
rins p-oncratio: (i cnim ignis inaquam agena,
eammutctinacicm,crit interitus aqun£,& gc-
ncratio acris, vna tamcncritmutatio, & fada
ab vno & codemagcnte, & pcr vnam & eandem
aftionem,etenimigniscalefaciesvertitaquam
inaercm; ab vno autem.quatenus eft vnum,
non proucnitnifivnum; &reueraita fe res ha-
bct; omnisenimmotus, &omnismutatioefta
terminoadterminuffi, necfieripoteft^vtaliqua
dctur mucatio, quae duobus terminis conclu-
fanon lit; ncqueperhoc ftat, quin vnus fit
traniiius ab hoctermino adillum,ifque dica-
tur frmul tflTe vniusterminiami(Iio,&alterius
acquifitio, & hoc negare mihi quidem fatuum
efle videtur: confpici autcm poteft mahifeftif-
fimum in motu locali; namfi defcendatlapis
de fumma turri adimam,tranfit a locoad lo-
cum, & vnus numero eftmotus, qui dicitur re-
ceifto ab altero loco,& acceflTio ad alterum;nec
Iblum eft vnus, fed etiam (implex,quiinplures
refoluinonpoteft;patctenim omnes in eo con-
ditiones incfle, quaad vnitatemmotusnume-
valemreqviiruntur;eftenimvniusmobilis,&in
vno tempore, &perfpatium vnum, &arnotore
vno : quod igitur de motu locali negare non
poiTumuSjidde aliis motibus infician vanuix»,
eft; itaquc fi muteturaqua de frigore in calo-
rem,vnanumero eft calefaftio, & vnusnume-
ro motus,&quiaalteratiovocaripoteft modo
aliquo etiam generatio f yt dicuntj fecundiun
quid, idctn numero mottis eft intcritus frigidi,
& generatio calidi; curcrgonon idemdiceii-
dum eft de mutatione ("ubftantiali?vna enim eft
mutatio aqux in aeiem, qu.se eft aquse interi-
tus, &aeris generatio. Adargumentumautem X),fficml'
antea addudum in promptu eft refponfio; nam tatisfi^
exipfiimet Anilotelisverbisinhacpropofitio- i^^ie,
ne defjmitur, & confiiiitiniilis diftionibus, v-
nius,alterius narn efr quide contrarius interitus
aqu^gcnerationieiu(deac]us,proindehonpo-
teft eadenlimero mutatio eife fimuleiufdem rei
& gencratio, & interitus ; attamen eadem nu-
mero mutatio interitus aqua; , & alterius rei
generatio abfque vUa abfurditate efle potcft:
fic etiam_de coatradiftoria opporitione, quse
ma:vima ommumeft, dicere Anftotelc& iblet,
jiegatione m cnini aftirmationi opponi ait con-

tradi-

4.11 lacobi Zabardl^ Patauini 412

mdiftoncnontamenquamlibetcnilibenrcd A Duhid aduerfm ea, qutt dlSia funtr& eo-

rum folutio.Cap. Vl.

eiufdem de codem, & iecundum idem, ivaic
enim cifriimationi, homo eft aiiimal, haec ne-
«atio non opponitur, lapis non eit animal,
jino neque huic, jtthiops cft albus, opponi-
■turhaecytthiopsnoncftalbus, nifi fecundum
cardem partes intelligantur ; quum crgo di-
cat Ariftotelcs imcritum vnius, & generatio-
nemaltcrius, nullain hiseil contrarictas,qua-
rceademmutatio refpcLlu diucrforumcft ge-
;ncratio,&: intcritus fuiiul,} vna enimcft"mu-
tnrtio. rcaliter, qua: variis rationibus & genera-
tio, & interitus appellatur: hxc autcm ratio-
nis duierfitas ontur cx vtriufque terinini du-
piicitate; iam enim alias diximus, cum qua-
libet fubftantialiforma efle coniundam alte-
rius form^e priuationem, quia clie vnius rei,
eft coniunftum cum altcrius rei non eire, &
cumpoteftateadilludj quando igitur ex aqua
fit aer, terminus a quo duplexeft,efieaquae, &
noneireaerisjfic ctiamtemiinusad quem du-
plex eft, eile aeris, &noncireaqu3e : ilia igi-
tur niutatio, quumvnafit, gcneratio dicitur,
quatenusciidenou cfle a.eris nd eiie aeris, &
dicitur interitus, quatcnus eft de cfle ^aquae
ad non eficaquse: at quia cuiuique rei nonii-
natio fumitur apofitiuo, non a pnuatiuo, lci-
liceta forma,nonapriuationeconiuncta, ideo
rautatio illadicitur aquaein aerem,& ira duo
termini pofttmi CAprimuntur, quorum vnius
cit gcneratio,aIterius vero uiteritus : ita enini
loqui Ariilotelem manifeftumeft indeclaran-
da generationis dennitionc przedida. Non eit
igiCur dicendum, vraliqui dicunt ; duas eilc di-
ftmftas numcro mutationes, generationcm
vnius, & interitum aiterius, vnam tamen &
eandcm^ipccie , quatenus vtraque continctur
fub mutationc fubftantiali; led potius dicen-
d-um eft, vnam efle numero mutationem, quse
duabus rationibus & gencratlo, & intci;itus di-
ciiur; Auilotcles autcm vna definitione vtram-
que corcplexus eft, qiwa realem conuenicn-
tiam refpexit. quae eif vna numero mutatio,
non dift^erentiam rationis, qua diftinguuntur :
quoniameqimfeccrnere yolfbat mutationem
fubftantise ab altcratione, eam.dcHniuit tan-
quam vnani, namreipfa vna eil, dixitque cile
mutationem totius, ieu totiusin toiurn; po-
ftca v^TO flgnificare volens comprehendi hac
dcKnitione & generationem, & interitum ,
dixit, eft huius gcncratio, illius vcrointcri-
tus : quod {iviramqucdcfinire velknius,qua-
tenusdiiferunt ratione, diccremus gcueratio-
nem eile mutationetn de non cfie adefte, in-
tenL-um vcro eifc mutationcm decire ad nou
cile, fcd hoc ibi Ariltotcics, vt pcr ie
«raniiclfum , exprimerc
iicfflcxit.

Hjtc, quam declaraui , eft huiufce rei ve- j
ritas, i< fcnteniia Ariitotclis, vt ego arbi- '
trof- qux manifeihor rcddetur, fi quaidara dif-
ficultatcs loiucrimusicmnium enim folutiocx
iis, qux difta iunt, colligi facilcpotcft. Prima /,j
diincultas eft: in intcritti animalis nihilgcne-
ratur, quiaiiulla noua.forma acquiritur, iiqui-

B ■ dcmformacadaueriseftillaipiaformaiiiiftio-
nis, qux in viucntepr£^fuit; crgo datur^alicuius
corruptio,quxnul>ius'cftgeneratio. Secundo ,^
ex comparanohc gciierationis cum aliis Ipe-
cicbus mutationis fumitur argumentumtale:
vt fc liabct accrctio adimmuniiion?,ita genera-
tio ie habctad intcritij, funt. n. hsemter fe con-
transe mutationcs, ficut ilh«intcr fe; atqui ac-
cretiovnius non eft Imminutioaltcrius; ergo
nequc gencratio ynius eft corruptio altcrius:

*-' ilc etiam ab alteratione argumentari poffu-
mus, nain calefaclio vnius non eft refrigera*
tio altcrius: fic etiam a motu locali, quo-
niam afccniio vniusnon eft altcriuadefcenic»
Tandcm oritur dubium ex mifti generationc s-i,
cx elemcntis : ycl enim in mifto remanent
forms elcmcntonmi, vcl non remancnt; iire-
manent, ergogcircratio miil:i non elt alicuius
corruptio : ii vcro non remanent, ergo gcnc-
raiio viiius non eft alterius corruprio, icd po' '
D tius , piurium.Ad primam difKcuItatcm fu- '"
menda eii rel{ oniio ex iis , qua; ante-a dicfa /'''
iunt: nc.. ._ras cnim id, quod aiiumitur, a-
nimalis inicnLum nullius s:cnerationcm ef-
fe, namdicimus efle gencrationemcadaucris,
hoc ci"t, miiti iifanimati , ilcuti praediximus
quum autem obiicitur, nuUam nouam for-,
mam produci, lam diximus, hoc non omnino
vcrum cile, nam forma miifionis ea ratione
producj dicitur , quatcnus incipit fungi offi-

E cio formae, quumpnusfimftaeliet ofticio ma-
trris ; prius enim non conftituebat compo-
iitum , ncque illi nomen largiebaturj poitca
vcro incipit fungi officio forma; , quodcxco
patct, quia fpccic difterurit cadaucr, & ani-
mal. Ad fecundam neganda eft fimilitudo,
quamuis enim aliqua ratione Iint hmiles, vt ^
quatenus funt mutationcs contrariae, tameii"^
non funt in omnibusiimilcs, habcntenimpo-
tiflimcdiicrimenillud, quodiiTIdet gcneratio

F amotu;nam degcneratidne Ycrumeildictuni
Ariitotclis, atnon de motu, qucmadmodum
maniieflumeit in jiidem mutationibus,aqui ■
•bus.dubium fumebatur, nam fi conliderentur.,
nonvtmotiis, fcdvt gcncrationcsjcis propo-
litioAriftotclis accommodabitiir, ytii calcfa-
£fio fumatur vt gcncratiocalidi, cademmiua-
Witio diciturctiaiiicorruptio frigidi; Hc etiam

H accre-

Ou

/«
uer\

c,tt\

ua
md.'
Soti
'ecu

'.40 clc Gcncrationc & Intcritu, Libcr. ' 4^

riaccr(;tio rum.itur vt gcnciatio naaioris quau- A j^n jdcni numero acctdens popt- in genko
titatii.c.idemcritimcriiusquantitatis minorisj remaneYe,qUodfuerit in corrupto, contra^
vcrumiitonfiderentur vt motus ; non potcft . .: ^ ■ ■

idcmmoras-cilclimiil duo coutrari; inc^us,vt
in dubiiatione dicebatur : ratio autciri^fcijtj^us

quodfueritin corrupto, contra^
ria alforumfententios , & eorun-
dem arjrumenta.

dircriniiniseit, quoniinilicec iuhoc conuoii-
,*dnt2;eiicratio > &motus .quodfuntde poiitiuo
•inpolitiuumramcn in co diiierunt, qtv'Hl mo-
fiVs cft de pofitiuo, quatenus cft pofitiuum , gc-
ncratioautcmcftdcpolitiuo ,nonquatcnus eft
poiitiuum , lcd quatcnus habct coniunrtuin
priuaiiuuTO-Kjiahi tcrminusa quopnmaiius gc-.
ncrationis hominiseftpriuatiorormsc hominisj
tcfminusauLemaquo (ccuiidarius ciusdemgc-
ncrationis eft fcmcn.;hincautempatct-, vtrum-
qi^c terminum gcnerationis clfc duplicem ; pro-
indeinomni gcnerationc quatuor termmos irv
coniidcrationem cadcrcqao fit, vt variis ratio-
nibuseadcm imitaiio dicipoffit & luiius gcnc-
Mtio , & ilUuscorruptio; terminiautcm motus
funtambo iimp!iccs,acperfcpoiitiui, eitcnim
omnismotus deiubicfto in iubieftum, vt ait
Arirtot.invlibr.Phylic.aulcuitai.id ell, dcpoli-
' tiuoinpofitiuum , absque vl!a coaliderationc
tctminipriuatiui: quocirca iocum m motu non.
habcteadtvpiexconlidcv.tuo, qusf locum habet
in generatione, quum duo taiitum termini iii
coniiderationcm caderepoflintjquoStjVtnoii
pollir -eadem mutatio ciie' fimul duocontrarij
inotus,quiahocdato,idemiecundum idemef-
fct duo cotraria iimul , feu ellet fibim et coiitra-
num,L^uod ne imaginari c]uidem poiiumus. Ad
poftremum dubium dicimus,formaselcmen-
torum quatenus forniie clementorum funt,no.a
feruan in mifto,proiade elementa eatenus inte-
fire,cp.'.atenus dciinunt eile id, quod erv^nt ; qua-
re generatio niifti eft eiementorum interitus».
Quod vero dicebatur:, generationem vniushoc
pactoclleinterirumplurium ,hoc nihil refert:
quianonideodixit Ariftotel. vnius &aiterius,
Vt fingul.irem numerum dcnotaret, a,d exciu-
dendumplurakm.ied vt realcm tcrminum ft-
gnificaret ilue vnuni , fuiepiuies ; quare non*ne-
gate.xintentupluriumpoiregenerari vnumi &
econtrariopolle ex interitu vnius pkira genera--
ri, quodeuenitin-diflolutione mifti:hxnamqj
^jmnes mutationes iub hacpropofitione com^
prehenduntungeneratio vntas eft corruptio al--
terius, & corruptio vnius eftalterius gencratio.-
Quod igitur ^/H;ra (it hsc propoiitio , & quomo-
■doiitinrclhgcnda , exhis, qusehaftenus dixi-
inu3,manifeftumeir : vnde etiam patet ratioj
our dciinitio generationisab Ariftotele addU'-
Sa intcritum quoque compkftattir ; ratio eniiTS'
eft^ quoniam sadem numero mutatio &
g^sneratio, &in[cntus dicuurj
reipeftu diuprfo
surai-

%

Cap. VIL

Actenusin gcnerationc &interitu formas
« _(ubltantialesconfidcrauimus, reftat vtac-
cidcntia quoque confidcrcmus ; & magnum

■^ illud dubium lolucrenitamur,an in fubftantijili
mutationc poflit in gcnito aliquod accideus
fcruari, qnotl idcm numero fuerit in eo , quod
intcnit. Hac de rc contraria: extiteruut phi^
lolophorum fententis : alij namquc penitus
no^^arunt.poileaiiquod idemnumcro accidens Pompa-^
in CTenitoremanere ,inter quos Tctrus Pompo- ^-«^9 °P''
nanusmlib.iuodcnutritione.&accretioneef- »^*-
ficaciierhanc fententiamtuetur;nitutur autem -Argume
hi potiilimum hocargumeuto: fiidem numero tumPom.

^ accidens remanere dicatur , altcrum duorum fonatii.
abiurdorumlcquinecefleeft.autaccidcnsidem
numero migrarc e llibiefto in fubied:um,aut o-
mnia accidcntia immediate hxrcre in prima
materia;nanxfl iubieftum accidentiseircdica-
tur totura compofLtum,quod ex materia & for.-
ma conftar , ccrte fit accidentis migratio, muta-
to eniin compolito lubiectum aLcidcntis mu-
tatur ; quate idcm numcro accidens migrat fe

-Tv fubicdo m fubieclum,quod ab omnibus plri-
lolophisnnpofllbile eflecenfetur:quodfiadvi-
tandam migrationem dicamus, fubtectum ac-
cideiitis non eire totum compofuum, fed folam
matenam, inaliudabfurdum incidimus , quoci
facimus accidemia omnia hsererc immediate iii'
materiapnma, quod Aniiot. adueriatur,qui in
context. 24. libr. I. de ortiiy & interitu inquit, ae-
eidentia habere fubieaum fenfik , & in contex. ■
8.feptimiMetaph.inquit,mater!amprius reci-
pere fo rmasiubftantiales-, pofteaveroacciden--
tales;quare eAJftimauit iubieaumaccideivds ef--
fe compolltumconftans exmateria , &iorma-
lltbitaatiali.Aucrroes quoque m Commcnt. (Ss»-
liPhyfhocdifcnmcn ftatuitinter formas lub--
ftannales,& accidetia > quod lubicaum fonria--
rum clt enspoteltate ; llibieftum autem accide-
tiumeiiensafturvuitergoformasfubftantiaks;
inlr3i:rereinnrateriaprima-,accidentiaverononi^
in materia,fedm compofito, quod exniateria &_

_ fornaaconftat. Econtrarioautensiilidixerunt, Al/orum
poiie idcm numero aceidens feruari in genito, cdtra.yiit
quod fucrit in corrupto:quam ieiitentiam & te- opinta, ■
ftimoniofenius,&ratione,&audontateArift.
comprobarunt;feniiis enimiudicat eandemnu-
mero figuram, & eandem cicatriccm manere in
cadauere , aucsin viticntefuit, C-iq; eftoninium'
hominumcommunisopinio. R.atioquoqueid
'OOii&mat, na fi in cadaucrc alia eft cicatrix, noa'

jil»«-

4t5

lacobi Zabarellas Patauini

4i<5

^ltorum

rej^.onjio

t»entum

PompO'

natij.

ilhmct, quselnviuciitc fuit , diccndum eil.a A
c|uonamagente fucrit imprcila, op;ortetcnim
inpundo tempovis imprtiram fuille cadaueri,
quodnc imaginabilequidcm eft;quum prsefer-
timnuUumappareatagens , a quoimprimi po-
tucrit. Ariftotelcsquoque in contextu24. pri-
mi de ortu & interitu afErmat , ni mutatione a-
quzem aerem fcruari eandem pcrfpicuitateni,
& eandem humiditatem , oc aperre fateturpofle
ingenitoaliquod idem fenfile aecidens rema-
nercfolumautemnegatremaacre poflevtob- ^
tincnslocumfubie£li;& incontext.34. lib.3. in-
quit , in elcmeniis fymbolam qualitatcm ha-
bcntibus,facihorem elle mutationem, proptcr-
eaqnod fymboUa quaUtas cadcmmanet inge-
nito, quxfuit iucorrupto. Hanc iententiam-
pluresfequutifunt, Grcgorius Ariminenfis in
f ecund.Sentent.diftinft.iz.quvEfiion. 2. articul.
2. & Marfilius, &Buccafcrreus in libro primo
degeneratione. Tatet igitur vtramque opinio-
ncm maxirois vrgeridiflicultatibus, & in iis fol- ^
uendis alij plurimum laborarunt:Pomponatius
cnim in libro fuo pr«di£i:o volenslissc, qnae a
fecundafeda addudta funr, folucre,fe tamen
explicarenonpotuit, &multavana dicerecoa-
ftus cil:,quK non iunt digna coniiderationc, ne-
queelliniis tcmpuscontercndum;nam cuique
ea les;entimanifefi"um fiet, vel deferendarn efie
eiusfentcntiamYcl mclius contrariaargunien-
ta foluenda.Marfilius vero & Buccafcrrcus prx-
didum argumentum confideranres, cpo alte-
rum duorumabfurdorum inferebatur,ve!accL-
densmigrarcdc fubicfto infubieftum ,vel ac-
cidentia omnia inhasrere immediatc in mate-
riaprima.migrationcm accidentisconfciii efTe
pcnitusi.mpofribilsm , vteamevitarent,nega-
runtaltcrius confcquentisabfurditat,en-i , & di-
xcrunt accidentia imm.ediate inhssrere in pri-
ma materia,tanquamincommuni fixbicfto o-
mnium formarum tam fubftantialium, quam
accidentalium. AdAriftotelcm autem dicen- ^
tcm accidentia habcre fubicftum ibiille, & ad
Auerrocm diceatem accidentia habcre iubic-
£tumensadu,dixerunt , cos ibi loquide iub-
icdo dcnominaiionis , nonde fubicdo inhx-
rcntix ; compofitum enim eilc accidentium
fubieftum denominationis, at primam mate-
riam ciTe eorundem iubieaum inhsrcntix.
Ad illud autcm,quod ab Arifl:otcl. diciturin '^t-
ptimoMetaphyficorum,deordinein formis a
matcria recipiendis,dixcrunt,cum eire ordincm ^
i-ccipiendorum,non ordinem recipicntis : quod
enim ad materiam attinct,ipfa xque apta efl: re-
cipercimmcdiatc forinam accident.ilem , arque
fubftantialcm,icdform3£ ipfje rccipicndx hunc
ordincm poftulant; forma namquc iubaantia-
lispiseccdit naiura accidentalcm , &(forn-ia ac-
ftidcutalis prsellipponit reccptam fubihintia-

lem: &hKccaufa eft, cur rubieftumnomina-
tionis, cuiaccidcntiaattribui folcnt, fittotum
compofitum,quia fbrmaaccidcntalisrccipitur
poftjiieccptam ilibftantialem 5 at vcrum iiibie-
ftttr^m quo immcdiate recipiuntur omnes for-
m'« tain iubftantialcs , quam accidentalcs , eft
prima materia. Hscc funt prsecipua , quce de hac
reabaliisdicuntur,bri:uitertunc amcrelata. a-
lianamquc plurainprolixis diiputatiombusle-
gcrc quisque poteft.

Confinaiio opimonum aliorum.
Cap. VI 11.

N hac fumma difKcuhatc ego puto, falfam o-
mnino eire priorem ientenriam .alteram au-
tcm vcriorem ; flandum enini eft teftimonio
fenius , qui iudicai idem numero efle accidens,
quod in genito rcmanet . &: prius iuit in corru-
pto, idq^^ueinficiaripertinacisprorfiis hominis
elfe vide.ur : dcfenfionem rainen, quapofti.rior '
feftavtitur.approbarcminimepofrum ;quuni '
enimiolucndumfitillud ajiorum argimimtii, "^
quoinfcrebat^yclaccidtnsmigraredefubicfto
infubicftum , vcl iiiprima materiaimmediare
inh3crere,illiquidem rcftcrc;; ondcrunrnegan-
do faliitatem poll^eriorismembi 1 admif a faifi-
tatepriofis.nempc diccndo inii.ofiibilem cilc
accidentis migianonem dc fubiedo in iubic-
dum , lcd accidentia omnia in prima materia
tanquam in lui)iccloinha:rcre,proindc rema-
ncniecodtmaccidcnteinregenitanullam ficri
migiationem, quum idcmaccidetisfubicdum
rcmaneat,nempe eadcm portioprimse materia.
Sed quia huic ientenuse rcfragari videbaniur
Ariil:oie!is,& Auerrois vcrba Yririis inlocis, ifti
ad iblucndam omncm diflficultatem vfi funt
duabusdiilintLJonibus , quarumneutram cgo
pi obavc poflum , quam per cas difEcultas hsec
non tollavur. Pricr enimdilrindio fubiccli in.
iubicdaminhsjrentia: , & iubiecium dcnomi-
nationis, fcuattribiuionis, veraquidem perfe
ciljled ad rem non pertinet : nam quando Ariil.
& Auerroes dicunt accidentia haberc fubicdii
f enrile,& cns adujid dicunt ad diilinguenda ac-
cidentia a lormis f ub'ftantialibus , quje non ha-
bentiubietlum fen(ilc,nequccnsadu$atiamcn
pcrhanc illorum dirTinftioncmnon ieccrnitur
accidcns a f orma fubflantiali , ilquidcni tam ac-
cidentia, quamform-.x fimiliter ibcundum cos
inhserentprimsmateria;, mnquam iubiedo in-
haerentije, & habent tum compofitum vt fubic-
dum denominavionis, feuattributionisiforma
enim lapidisinhscretquidcm inprima matcria.
non tame foima matcrix nommatur, fcdf brma
lapidisjquodidcra dc omn;bus formis fubftan-
tialibusnoiarei oiluinus ,qua;libetenimattri-
buitur conipoiucnon prinia: materise:'itaque ii

Anft.

4^7

de Gchcrationc 5c ltitctini,Libcr.

411

Ariftot. & Aucrrocsdicentesaccidcntialiabcre A matcria.quodqiiidcmaosprjtftarcproViiribui

fubicdumfcnlilc&cnsaftu.intclliguntlubic- cnitcmur.

ftum dcnominationis , non fcparahtpcr hoc, vt

fepararcvolunt, accidcntiaaformisfubftantia-

libus, quum ipfse quoque habeant fubieftum

dcnominationis cns adu , Sc fenfile, quia omnis

nominatio fitab a£tu , 6c ipfamet materia no-

mcn fumcre folet ab adu, quem recipit. Altcra

verodiftindioeftprorfusrciicienda;dumcnim

dicunt,ordmemcfleformarumrccipicndarum,

Declaratio veritatU, ac dijficultatis
foliitio. Cap. IX.

VT hac in rc veritas cognofcatur, ftatucn-
dumanteomniaeftillud.quodapudi^rift.
Icgimusincontextu5s.Iib.i.deortu&intcritu,
&tu(ius inj>. Mctaphyfic. poteftatcmpatiendi,
quamnoftripotentiampaliiuamappellant, cflt
atnon matcrix recipicntis,ind5iobuspeccant: B primacmaterixpropriam,ncqueaIicuicompe

quia didum hoc tum falfumeft , tumetiamft
admittatur, difficulcatcmnon toliiiifaifume-
nimcft , quia nihil cft fruftra in natura , ncc da-
tur aliqmd potens pati , vel fieri , quin detur et-
iam agens potens illud facere, & e conuerfo,
quarcnondaturrcccptiuumfinereceptibiIi,nec
receptibile finercceptiuo, fedeft fumma con-
fonantiainrebusnatursc, qusenihilpatitureftc
fruftra : crgo ii in formis eit hic naturaiis,ac ne

tcre nifi perillam 5 ideo in illo context.j-/. Arift.
inquit.fi dareturcalora materiafeparatus,isni-
hil vtique parcrctur ; praeter materiam igitur ni-
hilpatiturpcrfe, fedquiquid patitur , perma-
teriam patitur ; quarcforma noncftperfcpati-
bilis , (ed quatcnus eft in matcria;& ipfum quo-
que compofitum patitur quidem , ac recipit»
non tamenquatcnus exmateria&formacon-
ftans , fed folum quatenus habet materiam :

celVariusordo, vtpriusrccipiendae fintfubftan- C quapropteriurc Ariftotcl.7. Metaphyfic. con

tiales, pofterius vcro accidentales, nccefleeft,
eundem conccdcrc ordinem etiam m materia
rccipicme, vt prius appetatrcciperc formas fub-
ftantiaIes,pofteaveroaccidentaIes;idquecftet-
iam maxime confentaneum naturae primae ma -
terix , idenimquod materiaappetit, eftcfl^ea-
ftu; nonfit autemaftu nifialbrmafubftantia-
li, hanc igitur prius acm.agis appetit: oportet
cnim (vt mododicebanifts J maccnamita for-

tcxt. i. dixit , materiam effe fubiedlium omnium
categoriarum , quum foliusmateriae ofKcium
fit recipere, & pati. Caterum etfi materia eft
fubieftum omniamformarumtam fubftantia-
lium quam accidentalium , negari tamen non
poteft , eam efle aptam eas recipcrc ordine quo-
dam, ita vt eo ordine perturbato nonrecipesren-
t tr;priusenimrccipitfubftatiaIesformas,poft-
ea accidentalcs , & inter fubftantiaks vnam

marumreccptionemappetcrcvtformxipfsea- D prius,quamaliam;aliqu«enimfunt,qu3cvt re-

pta funt recipi , at non funt apta rccipi , nifi hoc
ordine,vtpriusrecipianturfubftantialcs,dein-
dcaccidentales; crgoeodcm ordinedcbet ma-
tcria appetere earum receptionem , quocirca
idem cik ordo formarum recipiendarum, ac ma-
tcris recipientis. Paeterea etiamfi admittamus
ordinem hunccfle informis tantum recipien-
dis, nonin matcria recipiente, perhcc tamen
pr!efensdifl-icuItasnontGl!itur,viillieamtolli
arbitrantur ; puiant enim fi is ordo in ipfa mate-
ria fratuatur , non cfleamplius materiam fubie-
ftum immediatum accidcntium , quod ipii o-
mnino tuc:ricontendunt,attamenidcm fequi-
tur ctiam pofico ordinem formisrecipiendis ;
quia fi in his eft hic ncceflTarius ordo , vt formse
accidcntales non poiUnc immcdiate recipi in
niaterian«da, fcdrcqairant receptaspriusfor-
mas fubftantiaks; ergo fubiettum in quo ia-
hareant , rcquirunt conftans ex ma teria , & for-

cipiantur, requiruntalias priusrcceptas, vt ani-
manonrecipiturin materia,nifiprius formata
formiselementorum, &interipfasquoque ani-
ma:partesal!quiseftneceflariusordo,qui ano-
bis alio in loco opportunius confiderabitur :
hocautemeodemordincquoformae funt aptjc
recipi, ipfaquoque matcria eftaptaeas recipe-
re,nec minus eft recipientis ordo , quam recipi-
endorum,ficutanteaaduerfus alios dicebamus.
Per huius tamen ordinis conftitutionem non ^» , ^
ftat, qumpropriummatcrise fitpati , 8c ipfafola /^ f*^*ir
fit receptaculum omnium formarura : itaquc '^^f^
dicerecogimuradomnem tollendamdifficul- ^'"^'f%
tatem,ahudefl^efubieaumrecipiens, aliudefle '^"'^^.^
conditionem illi neceflTariam ad recipienduHO ; ^*^'^'*
formacnim fubftantialis eftquidem conditio ^*^^^"
neceiraria materiae adrecipiendas formas acci- ''''*!*'*
dentales.atnon ob id eft fubieftum recipiens, ^'''^'P'*^
necparsrecipientis;quodquidemetiaminaliis '**•

ma fubftantiali , proinde in compofito immc- F notarepoiTumus , qiialitas enim non recipitur

diate inhaercnt, nonin pr;mamateria. Quum
igitur ita manifeftus in fojmis hicordofit, vt
negarinequeat, nccpoilit etiamnegari iirma-
tevia rccipiente;aliam defen:ioncm adducere

oportetj&aliarationeoils-ndeicqixomodohic
oidotum formarum rccipiendarujT. , tumma-
tcrisrccipientis riontoiiji.quinf.ibiedumim-
mediatum omnium foi insrum tam iubilantia-
Uum } quam accidcntaliuin ilt ipianaet prima

in materia , nifi poft reccptam quantitatem,
quantitastamen non fungitur oflScio recipien-
tis , fedeft folumco<nditioneceirariaadrecipi-
endamqualitatem; fic igitur forma fubftantia-
lis tft neceilVia materiae conditio , fi debeat ma-
teria recipere formas accidentalcs , fola tamen
materia eft fubieftumrecipiens; ideo manens
incadauerccicatrix,quaeinviuentefucrat, non
migrat defubiedo in fubicftum , quia manente
O cadem

K

4-if

ejdorr. portione prlmaematerise, quxeft prima
t.-di\ omnisrcccfjfionis, nondicituririUtatum
rubicccuTOi fediiidcmaccidensadaliammate-
rixportioncm tmnGret , illa vtique cflct mi-
gratio . quam philofophi omnes innporibilem
cflc exiftimarunt ; ea enim nonalitei eft-intelli-
gcnd^ quam cumtranfituad aliamportioncm
piimxmateriae. Poflumusautemadhoccom-
probandum vti tali ratione : illud cft fubiedum
inhaercntiscomniumaccidentiam , de cuius po-
tetiaeduciturquodlibctaccidcnsi atqmomnia
accidentia,qu3egenerantur, educunturdepo-
tentia foliusmaterix, nondepntentia corapofl-
ti vt exmateria & fbrma conftantisj ergo fola
materia eft fubieftum, in quo accidentia omnia
inhaerent: maioriclaraeft eo fundamentocon-
itituto, quodformae in materia inhaerentes e-
ducuntur de m-ateria, non inducuntur , quod in
philofophia Ariftotel.omni prorfus dubio ca-
ret, vel faltemid nemo inficiabitur, de quo fub-
ieftcformaaliquaeduci dicatur , ineademet-
iam inh3erere:minor fic probatur : ignis cale-
facitaquam, &ita calorcmcducit depotentia
ad aftum ; vel iokQ depotentiaaqu^ prout eft
aqua, yel depotentiafoliusmaterise, quaEina-
quaineft3nonprimum,quiadicereaquam,qua-
tcnuseft aqua, eftducererationeformxaquse,
quaaquaelt, hsscautemrepugnatcalori^acre-
nititurcalefacienti, quiacalor inimicuseftna-
tU5 se aqusc, ergo nullam habet naturalem apti-
tudinem recipiendi calorem , fed hanc habet
folam materia, quse eft aptarecipere omncs for-
mastamfubftantiaks,quamaccidentaies.Sed

J)»^tum- obiicietaiiquis, quomodo igitur forma aquas
cici poteftconditio neceflaria materiscad reci-
piendumcalorcm,ficutipauloante dicebamus?
recipit enim aqua calorem , nec recipcretnifi
materia ilia iam haberet formam fubftantia-
lem j non hebet aut em aliam , quam fornaam a-
q^u3e; hsscigiturtum inimicaeftcalori, tumeft
conditio neceiiaria materise adrecipiendum ca-
lorem , quse videntur implicare contradiftio-

acitttte. nem. Adhocdicimus, aliudeflefubieftumre-
cipiens accidentia , aliud effe caufam a qua ac-
cidtnsproducitur, velemanat: calornon con-
fequitur quidem naturam aquser vt caufam,
quum ab externa caufaproducatur , habctta-
msninaquafubieftum receptiuumipfius j ma~
tcriaenim.quacft inaqua, eftper fereceptiua
caioris , ficuti omniumaliarum formarum : fed
quia non poteft reciperc formam accidenta
lem.nifi prius reccpentfubftantialem, forma.
aqua hanc opcramprxftatj vtabfolutc eftfor-
nia, nonvtaquaeforma; quumenimquselibet
portio materise fit seque apta rccipere omnes
tormas, ideoomne cofpus mundi huius infc-
I loris eft capax caloris vcl vtamici, vel vtinimi-
ci. hocenim cftilli ncceiTariumproptcrmate-
rinm.quamhabet: vtigitur materiapoilitcaio-
jrcni lecipere , facis ei cft qualibctforxna fpcci£-

JacobiZabarcllas Patavmi

420

A ca^etiamficzlortltilliforma: inimicus .qucsli-
betenimtormu qutcnusmacenampcificit j &
eamreddit ensactu , ficitetiani receptiuam&:
calorij , & frigoiis quatenus fabieftum reci-
piens, recipcicautcin co^'it:irabagente exter-
no,ctiamfil"ormaii.bfta'.itiali;,quamhabet,ta-
li accjdenti repugnet. Poteft ctiam hjcc fenten-
tia confirmari audoritate A riftotcl. in prsedidVo
contcxi.S.leptimi Meiaphyficorum, vbi duo di-
cit : primumcniminquit, materiameficlubie-

B ftum omnmm categoriarum, proinde recepti-
uum omnium formarum tam fubftantiaiium.
quamaccidentalium, & perhoc ipfiusmaterise
nataram dei^cribit : deindc verodicit, materiam
priusrecipereformasiubftintiales, poftea acci-
dentaies :prioreigiturdi£i:o fignificat acciden-
tiaomniain prima materia inharere, proinde
materiamcfTcperfeeorumomnium fuliieftum
inhsercntix; fi enim hoc non per fe materiae
competeret,definireturibi materiaper accidcn-

C taiia:aitero autem pofteriore denetat, formaa
fubftantialesefTeconditionemnecefrariam ma-
terix ad recipiendas accidentales, non efTe ta-
menfnbiedumrecipiens, quoniam recipiendi
officium iam ipfi materiseattribuerat. Sed ad-
uerfushuncordmcmdubitarequispiam poffet:
forma enim fubftantialis non cducitur de niate ■
ria, nifipoft pra:uiamalterationem , ergo non
mmusrequiricreceptas ia formasaccidentaics,
quam ipfx accidentaies requirantreceptas fub-

D' flantialesinoneftci:goinreceptione formarum
rteceflariusilleordcquem ibi Ariftotei. ponit,
nempe vt pnusformse fubftantiai cs, quam ac-
cidentales inmateriaTecipiantur. Adhoc dici-
muSjaliudeiTc receptionemforoijtin materia,
aliudefTeeiusproduclionem , feu cdudionem :
forma fubftantialis pro fui inhaerentiain mate-
rianon rcquirit inhserentiam formx accidenta-
lis, fedfoiumprofui edudione demateriare-
quiritformasaccidcntalcs vtprseparationcs : at

E torma accidentalis prafuppomt pro fui mhse-
rentia inhaerentiamformx fubftantialis, quod
quidcm in iila ipfa prKuia alteratione notarc
pofTumus; nonenim inmaterianudafiraitera-
tio praeuia, fed in materia formata, habet enim
tunc materia forraam corrumpcndam , quse
priusinhaeretmaterise.quamaccidentia, quaein
iiiam materiam pro edudione formac generan-
dx introducuntur ; forma namquc iliaprzcc-
dens , licetaccidentibusiliisjnimica fit quate-

F nus cft taiis forma , tamen quatenus abfol utc eft
forma, facit vtmatcria poilitaccidentia ilia rc-
ciperc , qucmadmodum de calefadione aqux
anteadicebamus. Adverba igitur Ariftotei. <Sc
Aucrrois , quae fuperiusaddufta funt, arbitror
ficeflerefpondendum: quandoAriftotel. dicit
accidcntia habere fubieftum fonfile , & Auer-
rccsinquitacciJentirihabere fubiecliiens adu,
non folum fiibieiTtum inhserentis rcfpcxernnt,
icd asgi-egacuaa ex co , & conditionc nccila-

lia.

D->

So

4ii

de Gcftcrationc & Intcntu,Libcr.

422

ri;i ad recipiendiim : pcrhoc cnim diftingimn- A ficc: aliavero cum fua caufa reciprocantur, &

turab accidentibusformxfubltantiales, quod

hjc non requirunt reccptas prius accidentalcs,

ataccidentalesrequiruntpriusrcceptasfubftan-

tialcs, Sc hacrationchabent fubicdum fenfile,

&ens adhi; id tamen,inquopropric rccipiun-

tur, cft primamateria, quarehacmanentc non

dicuntur migrare de fubicfto m fubiedumjquia

forma lubftantialis cftquidem mediatrixinter

accidcns& materiam, nontamenitamediatrix,

Vtlitmcdiumfubiedum, velpars fubiedi reci-

pientis.fcdfolumtanquam conditiomateriaevt

recipcrcpoffit, Admonere tamenvolumus.hac

de lUis tantum accidenribus , quae in matcria

generantur, eife inte!ljgenda,nonde illis.quse

nunquam a materia feparantur ; nam qvvantitas

intcrminata infequitur primx matcriac natu-

ram, nec rcquirit formam fubftantiakm vt in

matcria rccipi pollit, fedpotiusecontrario eft

necciTatia conditiomateriKproreceptione for-

mx fubftantialis; formanamqueper fe indiui-

dua e ft , & omniquantitate carens , quare y t di-

uid ua tiat , indiget matcria per feTiuanta , in qua

cxte::!lonem fuiicipiat. Sic igitur patet primam

m.iferiam.cire fubietium , in quo omnes formas

lam fubi];amiaks , quam accidentaks inhx-

rcnti idque Auerrocs a.erce alfcrit in i. Com-

ment. liiM.d c ortu & intentu , duni inquit idera

cile fu'i>ici;b.A gcnerationis & alterationis. Qua-

re cuiliber ea, qu2edi»imus, coiniideranti facik

eft omiii Ariftoteiis, &Auerrois dida conci-

liare , & eoriun verba ad reftum fenfum trahe-

re,& omniahacinre^ubiafoluere.

Curpofl reiinteritoin aliqua eiusacciden-

thiferuentttr in ^nito', aliqua vero

non /eruentur. Cap. X.

QVatrere aliquispoflet huiusdifcrlminisra-
tionem, curpoft rei interitumaliquaeius
ftctidentia in genito remaneant , aliqua vero E
non remaneant : quaeftio hsecalicna fortafle vi-
debituraprxfenti contemplatione , quum fatis
fuiffevideaturoftedere,qu6dpofllntaliquare-
manere ; idco breuiter dicimus, cfTe coniideran-
damcaufana, aquafingulumaccidenspedet,ex
diuerfo enim refpedu accidentis ad fuamcau-
famhoedifcrimenoritur:namaliqua acciden-
tia funt, qu« exiiiere nequeunt non exiftentc
caufa, ideo haec non poflTunt fublata caufa fer-
. uarijinhorumnumerofuntillaomnia,quorum 1
natura confiftit in fieri , vt ambulatio, loquutio,
ifttclIc(9:io,fenfus,nutritio,accretio, & huiuf-
modiomnesoperationesanimsejideonullaha-
rum remanetpoft viuentisinteritum,quia fub-
lara eftanima, quas earum caufa erat: aliquo-
rum autem natura conftituta eft ( vt vocant ) iii
fado ciTe, & horum alia exiftere pofTunt etiam
non exiftentecaufa, cuiuCmodi funtomnia ar-
tefadajremanentenim etiam mterexnpto arti-

ea fublata non rcmanent, vt odores, & fiporcsj
certam enim quandam primarum qualitatum
tempericm confequuntur , qua dcftruda ne-
queuntfcruari;hxcigiturinalicuiusrciintciitu
rcmaneic ncccirceft,fieorumcaufa intericrit:
contravero interirc, fi eorum caufaintcrierif.
idcofipores &odoresaliquarumplantarum ct-
iam poftplantx interitum manere folent , quia
, infequuntur formam miftionis, quae remanct
B poftanimseinteritutin, fedhimet poft putrcfa-
£lionemillorumcorporumnonferuantur,quia
~ per putredinem foluiturmifticfiiblata auter»
forma miftionis manere non pofiunt. Si vero
polTint exiftere etiamnon exiftsute caufa^hxc
pofTunt etiam fublata eorumcaufapoftrei in-
tcrirumferuari, dummodononrepugnent for-
maegenerands: vtfigura eft accidens animati
corporis, &2nimam infcquitur, vt figura hu-
manaanirnamhumanam: fcdquia exifterc po-
C teft etiam fine ariima, &in rebus inanimatis,
quum fit terminatio quanti, & quantitas pri-
mum infequatur naturam materise , ideo rema-
net incadaucre, quiacorpusinanimatumnulii
certaefigurxaddiiftumeft, &nulla eifigura re-
pugnat:fic cicatrixreraanet, quia eft qusedam n-
gura vitiatio : m mutatione veroaquae in aercm
non rerr-anet quantitas aquse , fcd deftruiturj
quia licct aeri quantitas ilianon repugnet vt ab-
folute confideratOjfiquidem poteft cfTe aer tan-
D taequantitatis,attamea illi repugnatvt ex tan-
taaqua genito; quum enimaerfit elementum
rarius aqua, necefleeft in muta tione aquae in ae-
rem, vt etiamquantitas aquae inmaioremmu-
tetur : quanio igitur accidensabfque fuacaufa
exiftere poteft, &form3e gencrandse non rgpu-
gnat tum vt abfolutae confideratse,tum vt relatas
ad formam prsecedentem , qusi interiit,poteft
idem numero accidens in re genita remanere,
quod fuit etiam in re coirupta : & hsec pauca
hac de re fufliciant.

De -caufis generaiionis, ^interitm.
Cap. X L

Mnia, quse haciicnus dida funt, ad declaran-
dam gcnerationis naturam , ac definitio-
nempertinuere, vtquidgeneratiofitintelliga- ^
. tur; reliquum e ft, vt de caufis generationis & in-
teritusaliquadicamus,quas Ariftot. quoqjpoll:
traditam generationis definitionem in eifdem
libris perueftigauit. Quum autem quatuor cau-
farum generafint,detribus dicendum eft,mate-
ria,etficiete, &fine,quiadeformaiamdiximus;
nuUa namq;aIiaeftgenerationis forma,quam Formit
ipfius eflentia, quaeper definitionera iam decla-^tf»er>»-
ratam fignificatur;eiufmodi enim eadefinitio ttonis.
fuit, quani eifentiakmjfeu nominaJ^m vocari, MAter$^
& in demonllrarione locum maioris extremi^e««'r<«-
obtinere iamin libXogicis diximus.Materiam ttonn
gen^ationis dupliccin Ariftot. in iis libris tra- duflex,
Q % dvt;

423

Jacobi ZabarcUse Patauini

424

dit : vnam maxime communcm & remotam) A cnim per illam Sol , ic aftra rtodo prrspinqua

c\ux prima materia dicitur ; qux quum apud A
riftot. fecundum fuam fubftantiam xtcrna fit»
nec pollit exifterc fine forma.neceile eftvtrc-
cedcntevna formarccipiataliam , dcita interi-
tusvnius rei fit alterius reigeneratio ,proinue
caufanoneftfolumvtgeneratioeircpollit, fcd
etiamvtpofntperpetuari-.alteraeftpropinquior
materia, nempequatuorvocata corporum ele-
menta, dehis enim tanquam de generationis
materiaAriilotcl.iniisIibrisfibiagendum pro-
poluit,vtviderecft&incontextu45. lib.i. Siin
initio fecuadi : qua de re ncc difputandum in
prsefentia eft.nec plura dicendajfatis eaim in li-
bro dc naturalisfcientix conftitutioaeoftendi-
mus , corpus miftum efle id, quodprsecipue ge-
nerationi & interitui obnoxiu dicitur, clemen-
ta vero iniis libris confiderari vtprincipia gcne-
ratiofiis, nempevtmateriam generationis mi-
ftorum: non enim aliamob caulam Ariilot.in

puntSronoftrovcrticali , modoabeodcinr.^mo'
ta ferantur, caufse fuatharum varictatum;can-
dem enim rem mcdogeneranr, modopcrinmr, .
quiamodoca!craciunt& magis, & minus,rPo-
do «l#-am perniniiirn icinotiontm coroora h»c '
JnferioraccKlefticaloredciiuutarcIinqnur.pro-
indeinterituscaurxfunt. Caufa verofinsl-s oe- 2
nerationis cftconferuatiofpecierumjquuenim x
apud Ariftotelcm illud fit naturar vniucrfali.s
pracipuutnconlllium , vtad huiusmundi tum
perfeclioncm , tuin orriarum Ipecies omrtos fcr-
uentursirernjf, idcoiili3,qu.irumnatuia in eo-
dem indiuiduo xternicat?mnonprit!tur,reccrnas -
feruare ftatuitpercontinuam &perfcuerantem
generationem, vtinteremptohocindiuiduo a-
iiud eiul^dcm fpeciei gcneretur,& ita in pluribus
faltemindiuiduisseternicas Ipccici fcnietur per
generacionem inccirurtem , ob roemoiaras-cau-
fas. Illudaatemhacin rceftfummopercaano-

illo 4?.context.propofuitagendumdeta<au,de C tandum.ahudcircabibluteslicuiusrd caulli

adtione & pafllone, ac de mrflioncnifi quia cle-

mcntanonfuntmateriamifti, nifiprout inmi-

ftionem vcniunt, & ad naturae vnitatem redi-

guntun quocircadcmiftionc priusagereopor-

tuit : fed quia non commifcentur inter fe ele-

menta , nifi per mutuam aftionem & paffio-

nem , idco de adlioBC &pafltone agendum et-

iamprius fuit,quam demiftione: &rurfusquia

nonagimtinter fc, nifile tangant, ideo dc taftu

as,
qnx pltires cfl^rpofTjirit, eoni]dciar€,;il.;ud t&t,
aequatam caufam quarcre , propfcr q'.izm rcs
eft ; ha;c enim non potcft ynius tci niffc-vni cfTe,
Vt Ariftotelcs docet inlibnrfccundoPoircr. A-
nalyt. &• vt nos in opcribusLogicis diiFufc de-
clarauimus. Quum autem Anitorcles non fo-
leatalicuiusreicaufamadducerc.nifixquatani,
quse fatisfaciat quseftioni proptcr quid,dubium I^
orifiipotcft, quomododuobus inlociscaufam ^i

agcrcprius oportuit, quam de aftione &pzf» ^ perpetuitatis generationis aliam &aliam attu- /<;

flonesquare clara cft Ari ftotclis fententia,quod
deelemcntisagitin iis libfis, tanquamde ma-
ficria generationis miftorum : ideo fi quaeratur,
quodnamgencratioms &interitusprimum fub-
ieftum fit , dicendum eft, primum primitate
fcopi & intentionis naturae cfTc corpusmiftumi
fcdprimum pximitatcadxquationis efle cora-
ipune illud» quod&miftaomnia, &elementa
compleftitur.Effeftrixautcm gencrationis cau

icrit:nam in libro primo de ortu & in teritu qu s- t^.
rens,eurgeneratio fit perpetua.caufim inouit »;
cflc naturam primas materis , qus quum exi- «'
fl:ercnequeat£neforma,& amiflavna forma ac-
cipiat aliam, quo fit, vt interitus vnius rci fit al-
tcrius rei generatio , facit vt generatio nun-
quamdeficiat: in fecundoautcmljbrocaufam
huiufmet perpetuitatis non amplias in m,itc-
riam refcrt,fedinmotumCoeliffiternum, qui

j^t. fa mulupkx eft pro rcrum , qua generanturj^ ^ facit inhocinferiori mundogenerationempcr

multitudine, & varietate; idco fingillatim o-

tituftge- «ttncs caufae efFcftrices fingulanim rcrum pro-

uertttit- pri» in memoratis libris confiderandx non Fue-

^if, runt ,' quum in illis Ariftotelcs vniuerfe tantura

dcgencrationeagendumfibipsopofuiiret, non

particulariter de gencratione fingulorO : quam-

obremnullacffcdrixcaufarelinquebatur, qua

ibi eflet confideranda,nifi cceleftis motu3,qui

eft caufa vniucrfalis omnium gcnerationum &

petuari. Scicndumigitureft,utetiaminoperi-
busLogieis diximus, caufasquidcmvnius rei
plurcsefrepojSercmotas, &nonaequatas,fed ea-
rum tamen quamlibet cfle proxiraam caufam
alicuius cffcdus> nempevelalicuius commu-
nioris, vcl ciufdcm aliomodo confiderati: vt Q^
prim^ materia,quum fit ens merapotcilate,non '^"'^'
poteft faccrcvtgencratiofk, proindcnoncfte- '"'*
iusaEquataciufai pofitaenimmateria,non ex ?*<*

interituum in hoc mundo inferiore : de hac igi- ^ neceffuatc ponitur generatio , fed eft caufa finc ^^*,

turAriftotelcsibi loquiturinlibrofecundo, &
camduplicemefledocet , vidclicctduos ccele-
ftium fphxrarum motus ; primum , qui diurnus
dicitur, &fccundum, quiplanetarum proprius
eft j nam aprimomotu , qui fempervmformi-
tcrperleucrat.prouenireinquitinceflantemoe-
nerationis perfeueratiam inhoc infcriorimun-
do ; a fccwndo autcm motu yarictatcm gcne-
ratioflum & interituum prouenirediciti quum

quanon,agcnsautcm generanseftcaufagcne- "^^
rationis sequata, pofito cnim gcnerante , genera- **'
tioponitur, dcablato aufcrtur; cumeoautem f*^
eftconiunfta caufae finalis conflderatio , quia ^''^
propteraliquemfinem generat:aIiatamenratio- "^^'k
neetiammatcriaeftaEquata caufa generationis> '^'^"i
quum cnim ahud fit poteftas, aliud fit aftusjne- ^ft*
quc cadcm fit caufa-vtriufque, vt rifibilitatis , & *^'*
rifusi ideo vt generatio cflc poiltt, caufa cft ma- ^*i*'

tcci^;

425 de Readionc Libcr. 425

tcria vtautcma£lufit,caufaeftagensgencrans; A fccundariaeconucnicnseft,ncmpc illi, quxin-

feruiatalij caufacprincipaliori.cuiprscipucat- ^*'' '*'■*"
tribuaturcffeftus, & qusc abfoluteillius caufi ^^^'*^'-

CAtttr

cadcm autcm eft caufa gcnerationis vniucrfc
fumptx,acpcrpetuitatisgcncrationis;quxcnim
facit vt gencratio fit in rebus , cadcm f acit vt in-
ccflanttr& perpetuofitjiccirco aliudcft perpc-
tuitasgcnerationis,aIiudcft ciusdem pcrpctua-
bilitas : pcrpctuitatis quidem caula cft motus
Coelijfcd perpetuabilitatis aequata caufa cft ma-
tcria , quum nor. r">{fit ciTe caufa adus , fcd fo-
lum potcftatis,pofita cnim rr.atcria , perpctuitas
generationis non quidcm ponitur, fcdpoflibilis B
cft,pcrpctuaturautemab4gcntc^;&rationicon-
fentancum hoc cft : quum cnim agcns agat qua-
tcnuscftaftu, &matcria patlatur quatcnus eft
poteftatc , conucnientcrcaufam aftusinagens
referimus, caulam vero poteftatis in matcriam,
& ambo hxc fucrunt ncceflaria in natura , vt ni-
hilcfl!ctfruftfa ; ;namfruftradarcturaecns,cui
nullumrcfpon.dcretpotens pati,iSc fruftraponc-
retur materia pati potcns.nifi aflignatum illi cf-

dicatur j principaliorautcmcftaftuspotefttitc;
ideoabfolutccaufaalicuius reiiliacflc dicitur, ''*'*/'*ff-
qusefacitvtrcsfitadu, dcindc vcroalias mini- "^J'**
ftrantcs caufasfpcftandodicimus illamidprx- "'"'
ftarcnonfinc aliarum minifterio ,prxtcreaillis
conucnit appellatio caufx fine qua non : quum
igitur matcria fit mcra poteftas , & ipfa per fe ni-
hilproducat, nonpoflumus agensvocarccau-
fam fincqua nonjquiafic iam ftatuercmus. ma-
tcriam pcr fe produccrc , & illi primas in ca pro-
duftionc tribuercmus : fcd quum agentis bo-
men fuo formali fcnfu adium producendi fi-
gnificct , huic afcribimus produdionem efFc-
dus , &ci primastribuimus, dumdicimus,i-
pfum agcrc non fine-matcria. Porm^ vcro gcnc-
rationis,quxpcreiusdcfinitionem fignificatur>
cfFcduspotius eft, quam caufa ; eft enim declaia-

fctagens,aquopatcretur. Scdquumdc agcnsin- C tionominis, quxindcmonftrationeponiturvt

digcat materia , in quam agat , & viciffim mate- maius cxtremum.cuius caufa quxritur , qucm-

riacgcatagente,aquopatiatur, agenstamenno admodHmde accidentibus omnibus

appellatur caufa fine qua non , fed fola materiaj alias in operibus Logicis de-

appcllatio cnimcaufxfine quanon,folicauf3e clarauimus.

J

A C. Z A B A R E L L ^

P A T A V I N I,

Liber

T> 1 R :E A V T I O N E.

Dicendorum propojitio ac decUra-
tio. Cap. 1.

EACTIONEM in cor-
poribus naturalibus fatis
maqifcfte pofuit Ariftot.
tumin3.Phyfic.c0nt. 8. ac
16. dum 'dixit omnc mo-
uens Phyfice in mouendo
moueri, tum in pritno dc
ortu & intcritu 53. dicens
omnia,quxconucniuntinmatcria,agcre&pa-
ti inuicem ; fed in modo declarando tanta inefTc
videturdifficultas, vtplurimi fententiam Ari-
ftotelistuerinonvclentes,advariosfenfus,cos-
qucabAriftotel.alienifllimos iUamtrahere, &
cxtorquerc coafti fTnt: ob id iicet multas hac
dc re difputationes aliorum habeamus , prxfer-
tim verolibrum dodiffimum petri pompona-
tij',cuiusquidemviriiudiciumegofemperplu-
rimifecj ^adhuctamcnncnvideturfublataefTe
hacin leomnisdifficultas.idquemcmouit, vt
de ea brcuiter aliqua fcriberem , & illa quxPhi-
lofophando excogitarepotui, ad communcm

D ftudioforum vtilitatem inmedium proferrem.
Hac igitur dere fcripturus, non tempus teram
in referendis omnium aliorum diftis , fiquidem
tum apud eoslegi pofTunt, tumetiam inlibro
Pomponatij, inquo omnesaliorum fententix
diligentiifimerecenfemur & expendutunfed li-
•la folum adducam , qux ad vcritatis dcclaratio-
nem confcrre videbuntur, & qux vel ab aliis ta-
da cfTe non vidcnm , vel tafta quidem , fed ita
obfcure,vt explanatione indigeant.Anteomnia
vtnomen readionis, dc qua nobis in prxfentia jiea^li»
difputatio propofita cft,4ntclligatur, dicimus „itidfit.
rcaftionem efle retributam quandam mutaticy-
nem, qua id, quodpatitur , renitituraduerfus a-
gens , & illud commutat , dum ab iilo mutatur,
adeo vt & agens pati, & patiens agere modo ali-
quo dicatur. Quoniam autemplures funt mu-
tationis fpecies,qu2cftio hxc neque in mutatio-
nc fubftantiali , neque in accrctionc , atquc im-
minutione locum habere vUum poteft , nifi
quatenus hx coniunftam habent alteratio-
nem:generansenimabipfometoenitovici{nm -
nec generatur , aec intenmitur in ipfo generan-
di attujnccmodoYllofecundum fbrmam fub-
O 3 ftaa-

4^7

Jacobi ZabajrcUx Patavini

+2«

ftantialcm labcfadatur , quum hjec indiuidua A videntur;quorumaliquapr3ecipu2,quxrei de

(It, r.cqucmt^ndi , autremitti pollit: ficneque
augens dum auget , augetuiabillomet.quod
augetur, Eftigiturprxcipuc liscdirputatioin-
ftituta dc motu altcrationis , Sc modo aliquo et-
iam de motu locali^an agcns a patiente viciffim
patiatur: quumenimalteraiiofitin qualitate,
quac 1 ntendi ac rcmitti potcft , quxritur, an ages
alterans alteretur modo aliquo a patiente,&ob-
tundatur, vtancalidii agensinfrigidumpatia

clarandsf occafioiiem dabunt , in medium affe-
remus,reliquaapudalioslcgendadimittcmus.
primumeftargumentum, q,uo vtitur Burlaus JP
incontcxt.g.tenii phyilcorum; ftatuitinprimis a
fundamentum, quod lumit ex Auerroe inCom- /,
mentar. 71. quarti Phyfic.qnod ctiam apud A-
riftotel. clare legitur in libro de motu anima-
lium, adio non prouenit nifia, vii3:oria, &ex-
ceftu agentisrefpcftu patientiss &exeoitaar

turfimul afrigido,itavteiuscalorinillaadio- B gumentatur: fiduaeres fuitianturrinquibus a-

ne remittatur-:non eft autem qusftiode agente
remoto , fed deproximo tantum , & quodcon-
ueniat in materia cum patlcntc, ipfemet Ari-
ftotel. in memoratis locis nos cxprefle adma-
3iet j nam egcns remotum non eft cum paticntc
coniundum, idconihil ab eo reciperepofte vi-
<letur: fed nequeagcns proximum, quodnon
(EOnueniat in matcria cum patiete; aam Ccelum
fi.immcdiatcagcrcaliquid dicatur in his infe-

ftio & paffio efle debeat , vt portio igni», & por-
tio aquse , hae vcl aequales habent vires , vel uijt-
quales , fi aequalcs, ncutrain alteram aget , qui»
neutraaltera vmcit; il veroinacqualcs , illa, qux
validiox eft,in alteram agct, fed viciffim haec in
iUam non aget, quoniam, vt modo conftitutum^
eft, &vtper fcraanifeftumeircvidetui-,debilius- Si[
invalidiusagerenonpoteft. Secundumcft ar- *
gumentum Calculatoris tale ; pofita rcadio- f>

lioribus > nonpatitur vicilfim ab eis , quianon C ne fequeretur idem moucri fimul duobus con

comiemuntiamateria, ncqucipfum capax eft
illarum quatitatu:-, quas in illis producit , quum
Htagcns (vtv6cant)xquiuocum & virtualcLo-
quimur praeterea de agcnte per fe , non de agen-
teperaccidens.qualccftagens per antipcrifta-
finicam catidum refrigerat, nec pcopterea vi-
cifllm calefit : neque loquimur de aftionc fpiri-
tali,feu dcalteratione^pcrfeftiua;, qualis eft fen-
fus. &int£lk£tio, quoniam in hacnon fit vlJa

trariis motibus, & fimul intendiac remitti fe-
cundum eandem qualitatem,quod omnino ab-
furdum eft : confequens autem deducitiu- ; quia
fiignisaquamcalefaciatpcraeremmedium,&
ab eademaqua refrigerari dicatur, ncceffe eft
vtacrmedius fimulabignicalefiat, &abaqua
refrigeretur , proindevt eiuscalorfimulinren-
datUF,acrcmittatur : prjstcreafic quoqueidem
confequens deducitur ; Sagat ignisetiam abf-

scaftio , nec dc ea vnquam aliquis dubitauit, D que medio in aquam, necefreeft vtpars ignis

quum manifeftum fit obiefta, quac & fenfum &
Bientemmouenty nonpofrefimulcfTe fcntien-
tia,&imeIligentiainiIlometaftu,quomoucre
(dicuntur. Non eft etiam qusftio de mouejite
per Metaphoram dido , ficuti qmim finis mo-
ueredicitur,vtcuilibetconfiderantipatct:neqj
(cnim Ariftoteles vnquam tak mouens rcfpcxit,
quandodixitomnemouens phyficein moucn-
(domoueri.Eftigiturpropofitaquaefttodeaitc-

propiHquioraquaepriusrepatiatur, &refrigere-
tur ab aqua, quam pars remotiori illa igitur
pars erit minus calida , quam pars remotior,
quarecalefietab illa, nam minus calidum re-
fpedlu calidioris eftinftar frigidij &yna alteri
contiauata eft, itaque paxsillaeadem ignis fi-
mulabaquarefrigerabitur, &calcfietabaliae-
iufdem ignis parte. Tertio, datarcaftionefie- Xt
ict vtagens nunquampoffit rcdderepatiensfi- ^r

3'atioiiemateifali,anagensperfc,& propriedi- E biomninofimik:hocautemeftabfurdum,qui3 /^

£tum , & parientiproximum , & cum eo in ma-
teria conueniens , dum inipfum agit, ab eodem
repatiatur, De motu etiam locali dubium cit>
quoniamAriftodchocmaximcloqui vidcturia
5. Phyficff aufcultationis , dnm inquit, omnc
anouens Phyficc in moucndo moucrij & aliis
quoqucinlocis, quospoftcapeipcndemus ,ex-
l^refrc reaftioncm ponerc vidcturctiaminmo-
tulocali:proptcreadchocquoqucaIiqua nobi»
«iiccnda crunt , iisdcm tamen conditionibus ?
«onftitutis, quas dealteratione fhtuimus , la-
quimur enim de m ouentc p er fe , & proximo pa-
$icnti,& comienienteinmateria cum illbo

T

ArgumentaqttA reaUioni refragam-
tur. Cap.. 1 L

Alcm , qualem diximus , r^adionem , mul-
la fuiit aigumenta , c^uae dc medio toikre.

nullum aliud efle videturagentis confilium , &
fcopus, quam fibi fimile patiens reddcrcKonfe-
qucns probatur ; quia fi flatuatur agens cali-
dum vt qnatuop , & patiens frigidum vt duo,
fcopus illius agentis eritillud patiens rcdderc
calidumvtquatuoi:, hunctamen nonaffeque-
tur, fedfrufbrabituri quia inillaaftione & rea-
dionecalor agcmisremittetur, &fi6Ccalidumi
folum vttria-, deinde veroetiam vtduo, infi-
neigituriUiuspugnaEnoneritampIiuscalidump
vt quatuor, quocircanec rcddere poterit pati-
cns calidum vt quatuor, quia nihii agit fupra-
fuaram viriumgradum. Quarto, fintduoa- o,^,
gentiacontraria , vt ignis , & nix , & ignis pcilfit= ^rp:,
calefacere per diftantia decem pcdum ad fum- tu/n
mum.nixverorcfngerarepoflltperdiftantiam
duorum pedum tandummodo , igitur li qua-
tuorpedibus diftare inuiccm ftatuuntur, agct j
ignis iOi niueni, aec lepaticuir ab iJla , qi^arc

BOd.

'I

429

non omncagcns naturalc in «gcndo rcpatitur.
Pollrcino, utalis rcaftiodaictur, idcm {ccun<
dumidem,& refpcftu.ciHfdcmcirctfimul potc-
{latc & aAu, quod nullo modo diccndum cft}
nam Ci agat ignis inaquam» & ipfam calcfacicn-
do ab ca viciilim rctrigerctur, agct quatenus ca-
lidustpromde quatcnus eft adtu, fcd a frigido
patictur ctiam quatenus calidusi crgo cadem
rationc, quacaliduscft. & agct.-ftpatictur,& Ci-
mul cr it adu, Sc poteflatc.

VarU 4lmumfementtAy& edrum con-
fuutio. Cap. lll.

QVamuis & verba Ariftotclis tum in mc-
motatis.tum in plcrifqnc aliis locis fatis
apcrte reaftLone ftatuant, & teftimonium Cta-
fuscaadem confirmct; vidcmus cnimcontin-
gcrc, vtfi quis manu calida rcm aliquam frigi-
dam apprehendat, tum cam calcfaciat.tumfl-
mul ab cadem rcfrigeretur : tamenargumcnta
pixdida apudcomplurcstatiti momenti fucre,
vt cc5s cocgcrint ab Anftotelisfenccntiadeuia-
rc, &in alias opmioncs, quaeomnes , & carum
itnpuguatio lcgi poflunt inlibioPctii Pompo-
natii,cgo aliquas brcutter refcram. Dixcrunt
quidani,vthorumargumcntorum vim eftugc-
rent, dariquidemreadioncm.vtAriftoteiciaf-
ferit,nontamenrecundum eandem contiarie-

dt Rca^ione,Libcr.

43c>

& ignis rattonecalo-

A gredcrcntur ignis & aqua i

tisagcrcttantum,nonpatcretur,caIorciusma-
licrctintcgcri fic ctiam intcgra fcruarctur hu-
miditas aqiix , fi aquap er humi ditatcm i ta agc-
rct in ignct» , vt ab cius ficcitate non pa t eretui ;
quarc ad mcdiam tcpericmqualitates clemen-
torum non rcdigcrcntur, proinde nuUa miftio
ficrct. Aliquivcroalij vtcxpcrientiae.&verbis o/;/'»*#
Anftofcfatisfacercnnad hoc confugerunt , quod aUarttm
rcadio cft quide primo fecundura diuerfas con-

B trarictates ; fcd fccundario , & pcr quandam fe-
quelamcftctiam fccundumcandem contraric-
tatcm: finamque i^is percalorem agat ina-
quam vtfrigidam , & ab eadem vt humida repa-
tiaturvtficcus .labefaftaturfimul, & imminui-
tur ctiamcalor ignis pcr quandam fcquelam cjc
labcfaftationc uccitatis coniunftac ; calefacit
igituraquam, &ab eadem rcfrigeraturfccun-
dario,quatcnus imminutioncm ficcitatis con-
fcquitur imminutio caloris. Sed neque hoc de-

*- fcndipoteft:Piimuquidemquiaeorumdiaum Confttt^
eftomninoarbitrarium,&bmnicar,cnsrationci tis^
nuUacnim adeftratio , curadficcitatisimmi-
nutioncm labcfadetur calor , fiquidcm calor
non poftulat necclfario ficcitatem , quum pof-
fitseque exifterc cum humiditate , vt in aere pa-
tet.quieft naturaliter<:alidus &humidus:dc-
inde quia nuUa daretur reaftio inter elementa
fymbolam qiialitatem habentia,nam fi aervt

tatem.fedfecundumdiuerfas.itavtpollitignis , .

agcnsinaquam vt calidus in fngidam, ab ca- calidus agat in aquam vt fngidam,nonpoteft

demrepati vtliccusabhumida, at non vt cali- ^ abeademrepativtabhumida, & quumijjfcfit

jpati
dus atrigida, quia fi calor ignis praeualeatfri-
gori aqux. agerc tantu poteft ignis in aquam ,
non aqua in ig-nem, pcr contrarietatcm calidi
& frigidi; fed li tunc eueniat vt humiditas aquae
prscpollcatlJccitatiignis, rcagct aqua inigaem
ythamidainficcum,fedabeodemvt aficcono
patietur,quoniamadebiIiore in validius adio
,. fierinonpoteft.'Sed hxcfententia&cxpericn-
tiae, & Anftot. & rationi aduerfatur : nam cxpe-
rientia f vt modo dicebamusj docet fieri rea-
ftionem {ecundum eandcm contrarictate ; naia
fi quis manucalidarcmfrigidamapprehendat,
fimul eam calefacit, & abea refrigeraturjita Cx
ferrum ignitum inaquam frigidam iniiciatur,
cakfacitiUam, &abeademretrigeratur, quae
eft reaftio fecundum candem comrarictatem.
Hoc idcm fignificauit Ariftot. in locis prsedi-
ftis, fi bcnc iplius vcrba pcrpendantur: fed alius
cft locus omniumclariffimus in 4.1ib. de orttt a- .
nimalium, cap. j. vbi dieit omnc agens in agen- •
do repati, & tum dc motu locali, tum de altera-
tionchsecexemplafubiungit, vt pellens pelli-
tur, &calefacknsrefrigeratur; ponitcrgoinal-
tcratione rcaftioncm fccundum eandcm con-
trarietatcm. Ratio quoque, quam loco fuo con-
fiderabimus, hoc idem d«monftiat;nunc3utera
"^ fatisiitargamentufuincreamiftjone, non pof
■^- fet enim fieri miftio fine reaftione fecundum
cam contrarietatem ; quia fi ad miftioncm con-

humidusjnoneftigiturverumid.quodAriftot.
dicit , omneagensPhyficuminagendo repati.
Noneftetiamdicendum, Anftot. in praedidis
locis hoc intelligerc : qirando enim dicit calcfa-
ciens refrigerari, nonpoteftintcliigere nifi per
fcquoniam illa,qu3efuntperaccidens, in difci-'
plmis non confiderantur : hoc etiam patet in ex-
cmplomotuslocalisadduftoabAriftotei. nam
dicit.pellens pelli . quod quidem non poteft eflc
peraccidens,fedperfe,&primo, quiancfingi
quidem poteftalia ioci contrarietas , fccundura
quam illareaftiofiat; quareetiam quando di-
cit calefaciens refrigerari . intclligit per fe & pri-
mofecundum eandcm contrarietatem. Haeco- «^^5^««
mniaquidamalijconfiderantcs, &tuerivolen- •/"'^'•'
tcs readionem per fe fecundum eandem con-
trarietatem , confugeruntadreadionempriua-
tiuam , pofitiuam cnim nullo pado admitterc
voluerunt 5 pofitiuam rcadioncm ipfi vocant,
quando & calidumagitinfrigidum imprimcn-
doaliquidcaloris, &frigidum eodem tcmpo-
rc viciffim in calidum imprimendo aliquid
frigoris ; priuatiuam autcm readionem vo-
cant illam , quae in foia patientis refiftentia
confiftit. &hancifti folamadmittunt, quiali-
cet hoc calidumfit validius hoc frigido? & in
ipfumagat, nec abeoaliqmd recipiata ipfum
tamenfngidumantequam deflruatur, refiftit %■
liquandiu , &rctar(iitad:ionemcahdiagentis, .
O 4 quodli-

Suejfant

CcnfutA-

tio^re-
jf3fo de-

ifnftanm
SnefiAnt,

4?!

quodlibet ervimnititui Teconfcruarc quantum

poicftlcd pofitiuam rendioncm impoffibilem

eHc dicunt: quam fcntentiam tandcm fequu-

tus eft Auguftinus Sucflanus in fuis Comment.

inz.Phyficvtvidcrccft in context. u. cius li-

bri, vbi fatctur fc hac in re fcntcntiam mutaflc ;

quum cnim inlib. I. dc Ortu & rntcritu pofiti-

uam rea(ftionem tutatus clfct, inquit, fepoftea

cam fcntcntiam defcruiilc, & duftum elFe hoc

potiffimumargumento^quia fi agensefttantac

potentix,vtpoiritvincere, & deftruere penitus

aliquod patkns, aebet etiam tantam habere

vim,quaefufticiatadfedcfcndcadxmineabilIo

aliquidpatiaturjquodquidem argumentum in

idem cadit cum primo a nobis antea aduerfus

readionem addufto. Sedhuicfententiae.vtan-

tea diximus, & experientia, & ratio, & teftimo-

niumAriftot. rcfragantur. Quodenim ad ex-

pericntiamattinet,vanaellSue{ranifuga,quum

dicit aquam feruemem noEcirecalidam, (ti..

vidcricalidamproptervaporesinea exiftrentcsj

hoc cnim diccrc cftnegareaquampoffealtera-

ii, quodmanifcfterepugnatcommuniphilofo-

phantiumconfcnfioni^omncsenimconcedunt

elemema poflc etiam alterari ad cotrarias qua-

litatcsablquc mutationcfubftantiae: qucmad-

modum igitur aerferuatafubftantiafuapoteft

& cahdus&frigidusfierisfic etiamiaqua ; pro*-

ptcrea negandum non eft,ipfam quoqucaquae

lubftantiam a fcrro ignito aliquid r-ecipcrcca-

loris, quem poftca confcquatur conuerfio te-

nuiorum aquae parti um in vaporcm:fcd fi argu-

mcntumabaquaadacrcmtransfcratur.jnullus

Sueflano locus confu^icndirclinquitur, vtcon-

fidcranti manifcftumcft, Simiiitcr vanum cft

id,quodipfcdicit de glacic apprchcnfa manu

calida,ncgat cnim ficri fimul vtramquc aftio-

nem.&inqtiitrefrigcraripriusmanumagtacic,

poftcavcrot^nfmitti abanima nouos fpiritusj

aquibusglacies calcfit, &ita non codem tcm-

pofcadionem&reaftioncmficri, fed diucrfis.

Attamcn nemo eft qui non videat vtramq; ficri

fi^muU ftatim enim calefit gtacics a nianu, quod

& fenfu cognofcitur, & rationc comprobatur .•

quia fi glacies retinenjfrigusfuumnoncalefit

a manu caiida, minus potcft calefieri poftea a

manu refrigcrata, & crcdendumcft, fpiritusca-

lidos intcrnapotius pctcrc, quam ad manum

tranfmitti, dum ftatuitur integrum manerc gla-

ciei frigus. NititurctiamSucfranusfoluerear-

gumentum,quo fupravfifumus amiftioncac-

ceptum-&inquit remifiionem qualitatum elc-

mcntarium in nnftione nonfieri cx mutua earii

interfcadione,3crca£kionc, fedfieri ab agen-

tcgcnerantemiftum,aut ab aliquo coelefti in-

fiuxu jnamcenfuitArift.ipfas clcmcntares qua-

litates cfte proximumagcns in miftione: & vt

cocedamus, abaliquo ctiam cxternopoflcmi-

ftum tanquam ab agcnteproximo gcnerari,nc-

gari tamcn in philofophia Pcripatcrica nuUo

Jacobi Zabarcllae Patavini

432

A modopoteft, txniutua etiam elementorum a-
itionepoflemiftionemabiolui. Quod verode
intluxu dicit, ita vanum.eft, vtconfutationem
non mereatur, certu enim eft; influxus ab Arift.
no admittt^ncqiipiemetSueiTanus id, quod di-
cit,intelligit:namfimpliciteradinfluxumcon-
fugereabfque vHa ipfius mfluxus dcclarationc
nil aliudeft,quamdicereidfieriabaliqua cau-
fa, quae ignoratur. Claraetiam funi Arift. verba
antea memorataiArlftot. enim non dicit paticns

B refiftere tantumagenti, fcddicitcalcfaciens rc-
fiigerari.quaeeiiabfquedubio reaftiopofuiua.
Praetereavtipoflumus contra Sueiranum tali
argumento: fi readio.quam Aiiftot ponit , non
eft intclligenda,nifipriuatiua, fequcretur dari
reaftionem etiam interiila, quae non conue-
niuntiinmaieria, vtinter Coelum, & infeiiora
corpora,etenimhaec quoq;refLftut aclion^cce-
leftium,&eamretardant refiftcndo;aqua cmnv
refiftit omni calefacienti,jion folum igni, fcd

^ ctiam Gcelo: quare fi dicere liceret cakfacicns
refrigcrari apatienteratione foliusrefiftentise,
quae dicatur appellari refrigeratio, etiam Coe-
lum dici poterit a corporibus infcrioribus per
refiftentiam rcfrigerari : hoctamennemofanEe
mentisdiccr£t;&confcquens apudAriftot. eft
manifeftefalfum, quiomninoncgauit corpora
inferiora in Coelum reagere, & in contextu 53.
libii.de Ortu& interituapcrtedixit,nullamda-~
rireadioncmmterilla, quaeinmateria no con-

^ ueniunt. Exhisigitur patet, ncgandam nuUo
pa£loefrercadioncmpofitiuam,fed folumco-
gitandum, quomodo difficultates, quae lilatu
dcmcdio toliere.Yidentur,.folucnd3e.fint.

Qujdjitagere, quldpati, qutdreagere, &

quid repati, & cur rea^tio Jit ne-

cejfaria. Cap. 2F..

QVoniam igitur dmnes hae opinioncsfalfjc
funt, &ineas illiinciderunt, quoniam ar-
gumentaa nobisantea addufta foluere ncqui-
uerunt; nos ineo laborare oportct, vtpofita vc.
ra rcaftionepofitiua pcr fe fccundum eandcm
contrarietatem, vt cam Ariftot. pofuit , omnia
aducrfantia argumenta foluamus. Anteomnia
dcclarandum accuratius eft, quid fit agere,
quid pati, quid reagcrc, &quid repati,&quot
modis dicanturhaec omnia quatcnus fecundum
qualitates confiderantur, nam praecipuc de al-
F teratione eft nobis propofita difputatio. Agerc
cft moucrc adcontrariam paticnti qaalitatem, ^
ficpatl cft mutari ad contrariam qualitatcm, ^^'
hanc autem non ca rationc dicituragensinpri- ^*'
mcre, feu tribuere patienti. quod.illamindu- ^*'
cat, fed quod educat de poteftate ad! aftum;
non cnim dicendum cft,calidum agcnstribu-
erepatientifuummetcalorcmeundcmnumcro,
fiquidem nonporeftaccidcnsmigrare dcfubie-
ftoin fubici^um; fcdper calorem, qucm h abet,

cducit

de ReadionCjLiber.

dH

■no

lio-

■A-
tA-

•0-

r/.

433

educit alium calorcm rimilem dcpoteftate pa-
tientisadaftum.&hocmododiciturimpnme-
rc contrariam qualiiatcm. Hxcautema<aiolu-
mi potcftduobus modis-, vno modo pro im-
prcffionealicuiusgradusqualitatisabfolutcal-
tcro modo pro aftione pcrfeifta , qua: cft cum
viftoriaagcntis aduerfus patiens. Exemplis res
clanorfiet. Aliquis manu calida parvam gla-
ciei particulam apprehendit, certumcft . gla-
cicm iUam in initio non folumcalefien a ma-
nu.fed ctiam c contvario manum rcfrigerare, &
iacaproducerealiquid frigpris ; adhoc cnim
oftcndedumitafufiicienseftteftimonmm fcn-
fus,vtquisquis idinficietur, isfcnfu indigere
dicendus fit : procedentc autem adione abfu-
mitur glacies , & totum eius frigus dcftruitur a
calore manus fuperante : dumigiair adio fu-
mitur pioimpreirione alicuius gradus qualita-
tisjtummanus agitin glaciem.tum glacicsm.
manum 'i at ff totam ab initio ad finem adio-
nemillapi&padlonem fpeacmus, manus po-
tius,quam glacics , vocabituraaens ,glacies ve-
ro patiens ,quiacalor manusfngus glaciei fu-
pcrauit. QuandoigiturcumAriltot.dicimus,a-
ftioncm non fieri nifiab insequali fupcrante , id
intelligendum cft de tata< &complctaa£lionc,
quac^eftiCunvvi<9:oria- agcntis-jfed non de quali-
bct adionc indrftinae ; quandocnim. incon-
trariorum pugna vnum debet alterum verterc
infuamnaturam 5idfacerenonpotcft,nifi prx-
ualeat,& maiorcm habeatvim , quamalterumj
attamen fi initium tantumaaionis-, &pugnac
confidexemus,negarcnonpofiumus j etiam dc-
bilius agercin^valuiius , vtmodode parua gla-
cic dicebamus.ctiamfi iufinepugnjcitotum gla-
cieifrigus a calorcmanus viftum fit : hoc nifi
concedamus , cogimur in hoc abfurdum incidc -
ve , quod plures inani rationc coacfci confireri
aufifunt , quod fiduo contraria squales vires
habentia fumantur , & vnum alteri apponatur,
vtportio ignisj&r portio aqux, q^uibus & inten-
fionisgraduum,^^& magnitudinum babita ratio-
neaequalcsprorfusfint vircs, neutrum agct in
altcrum; hocenimdicerc eft abfurdum mani-
feftiffimum; qui enim fieri poteft,vt duo extrc-
me contraria adiua & paffiua inuiccm fecun-
dum progriaanaturasj&fcniutuotangcntiaita
otiofanaanGant, vtneutruinakerumagat? fieri
quidemnonpotcftjvtalterumvincat altcrum,
&infuamnaturam conuertat, neceflarinm ta-
Hien eft vt pugnent,& in fe inuiccm agant , idqj
negarccft miftionem penitus dc medio tolierc,,
ficutanteadiccbamus: quando enim vnum con-
trarium tantoexccflirpra&ualctalteri , vtmutct
illudin fuammturam , tucccrtum eft, nonficri
miftioncm,ficutait Axift.incalcc tib. i. dc Ortu
&interitu > fcdquando viribus quodammodo
«quantur, idcfl:, velsquales habcnt vires, vel
non tanto difcriminc inarquales, vt vnura poflit
altCEum penitusiafuam naturam muiare , tunc

434

A murantfcmutuo.acdiftrahuntapropriisa na-
tuiis, &tianscuntin vnamquandam natui.im
mediam,hjccenimeftmiftio. Sicitaque diccn-
dumeft, quandoin fincpuiinae vaum veriit al-
• tcruminfcipfum,ncccfl"ccnimcft,\tinprinci-
pioag.intinfemutuo, licetYnumdcbiliter,al-
tcrum autcm vchemcntius; nam in miitione
quoque hoc euenit i quum enim vnum mifcibi-
lium validius fit.magis-mutat alia , quam mutc-
tur ab illis ; quo fit , vt illud medium , quod per

B miftionem gcneratur , magis ad eius naturam
vcr"at,quamadnaturasahorum. Huiusceau-
tem rei vera ratio ea eft , quam Ariftot. adducit
incontex.8.&i6.3.Phyricorum:caufacnim,cur
mukainuicemagant &patiantur,cft,quiafm-
gulumeft fimulpoteftate & aftu, refpeau di-
uerforumiidenim , quodeftfrigidumaau,elt
poteftatecalidum, & id, quod eit adu' calidum,
cftfvigidumpoteftate,contrarianamq> vcrfan-
tur in eodem lubicao ; & vbi vnum eft adu , ibi

C necefleeftakerumeirepoteftiatc: quoniamigi-
turagereeftformae , pat: vero eft-materiae , & res

agit*quatenus eft aftu , & patitur quatenus eft
poteftatcneccfle eft, vtadmoto agentcadu ta-
li.adpatienspotcftatetalefiataaio:quandoigi-
tur admouetur ignis aquseinecefTe eft vt a^u ca-
lidumagat incakdujmpoteftate,& vtaau fngi-
dum agat in frigi dum poteftate,vt etiam in con-
tex. 77. Ub.i.dc generatione Ariftoteles dicit:nec
rctert diccrc , akerum akero valentius eflc :

D hoc enim facitquidem , vtinfinepugnae vnum
alterifuccumbat i fedper hoc non ftat, quin an-
tea dcbilius quoque agatinakeruBn,quod vaii-
dius-cft:vt fi ignis in aquam agat,& validior z&t
ftatuatucnccefleeft, vttumigtiistanquam aau.
calidus agat in aquam vt poteftate calidam, tum.
aqua tanquam aau frigida agat in ignem vtpo-
teftate frigidum ; matexia.enim,qus aau fub f^atio
caloreeft, poteftate habetrecipiendifri^us,& cirr ne-
materia ,. quaeeft a^u fubfrigore, potcita!:e.Tn. cejptriii

E •hab-Ct recipiendi calorem-: etenim fi ignis ^^'^ Jit rc>t-
formam fuam & ageret & pateretur , vtique nal- /fionem
laficri reaaiopoflet, quiafrigusaquxnon pol- j(grt. -
fetagerein calorem ignis protcntioreni ; at non
itafefcreshabet, ignis enim non pev formam
patitur,fedperformamagit,per materiajn ve-
ro patitur : quoniam igitur a nuUa foim a,a nul-
la qjialitate materia-abkorret ; fed squani ha-
betpoteffaterecipiendiomnesjideoaptacftpa-
tietiam.a4ebiliaqu3efrigore,quiim ipfautfri-
F gidapotcftate:quamobremnecefleeft vtin ini-
liopugnae remittaturtum frigus aquaeper aaio-
nem ignis,tum calor ignis per reaaionem aquae,
magis tamenxemittatur fiigus aqux , quia ignis
Ychementiusagitjideo pcrieuerante pugna au-
gctur continuc.cxceflns calcHfis ignis adingus a-
qu2, & fempcrvehemcntiorfitaaiOjdebilior
autcmTcaaio j quia necefreefttamaiureaaio-
nemdurarcquamdiu durataaiojnasB aaiotiic
ccfrat,qaadopaticns omrunofuccubuitagcnti,
05 tur-.:

43^

Jaeobi Zabarcllae Patavini

tuncautemrca<H:ioceffat,quiadumpaticns ha- A
buitaliquid vinum, quamuis id minimum fue-
rit, perillud neccffc fuit vt reageret tanquani a-
£Vutaleinagcnstalcpoteltatc:ncquediccn<ium
cft:,a^ioncmagcntis fieri cotmuedebilioicm,
quodpcrrepaflionem vircsagcntis imminuan-
tur, proptcrca quod Ci imminuuntur agcmis vi-
res, magisimminuunturvirespatientis,proinde
vchcmcntiorfemperfitAd:io,quiacrefcit con-
tinue cxccflus virium agentis ad vircs patien-
tis: incomparandis autem intcr fe agcntis, ac 3
patientisviribusnonfola attendcndaefl: intcn-
(10 graduum, fed etiam extefio magnitudinum»
iii maiore cnim corpore vis maior ineft; ideo
contingcrc poteft vt contrarium remilllus vin-
cat alterjim contrarium intenfius propter cx-
ccflum magnitudinis: nam multum vini extin-
guit paruum ignem. licet vinum fit minus frigi-
dum,quamjgniscalidus, & minus humidum,
quamignisficcus. Ex his igitur patct, fi aftio

fumaturampleproimpreflioneaiicuiusgradus C

qualitatis, non fieri adione ignis m aquam abf-

que eiufdem aquae reaaione m ignem, nec ma-

num per caldrcm agere in glaciem apprehen-

fam,quing]acicsquoq;perfrigus eodcm tem-

; porc ineandemmanum reagat: fi vero totius

pugnse finem, &: alterius vidoriam fpedemus,

manifcftum eft , manum dici agentem, & » la-

ciempatientem;ncquchac rationepoteft fieri

reaftio , quia eadem glacics non poteft fimul

Tinci &vinccre; &in hoc fcnfu verum cft di- D

ftum Ariftotelis&Aucrrois. aftio non fit nifi

ab inxquali fuperante; non poteftenimagens

couerterepaticns in fuam naiuram, nifi illo va>

lidiusfitjrcmittitamen.&obtundipoteftetiam

validius a debiliore.Reaaioigiturnilaliudeft,

quam attributa feu reciprocara adio; fi nam-

quc hoc in illudagere dicatur.illudin hoc di-

ReMgert ceturreagerc, fic repatfio cft reciprocata paflio :

^repa- fumi autcm pofl^unt tum latctumftriftejlatc

// dtc$- cnim fumuntur, dum nullo confiderato difcri-

tur du- mineagentis&paticntis, vtrumq; dicimusrea-

fltctter. gere, & vtrunque repati; proprie vero, quando

id. quodinaaioncprincipalius cft, & vincit,vo-

caturagens,altcrum autem vocaturpatiens fic

cnim patienti reaftio attribuitur, & agenti rc-

pafl[io:ficutenimalterumfolumvocaturao^ens,

quatenusprincipaliuseft,itareliquu, tanq*uam

dcbilius, vocatur rcagcHs; & e conuerfo hoc idc

vocatur patiens, agcns vero principalius repa-

tiens potius dicitu r, quam patiens.ita vt rcagere

propnefignificet fecundarioagere, & repati fe-

cundariopati.PnncipaIitastamen,exquaalte-

rumpptius,quamalterum,fo]etappcllariagcs

duplex eft: velctiimfolumagendi vigorenfrc'

fprcimus, & ita id, quod validius eft, vocamus

abfolute agens.id autem, quodinualidius, ab

_ folute paticns; vcl folajn intentionem. feu fco

pumattcdimusinappeJlandoagente; vtquan

^o aquam igm mt undunus ad ili um cxtingucn.

43«

dum, aqua dicitur agens, & ignis paties.ctiamfi

quandoq; contingat vt aqua infufancqueati-

gncmcxtmgucre, fedab illopotius abfumatur:

tunc igiturfircfpiciamusid, quodeftvalidius»

'gnisdiceturabfolutcagcns, & aqua patiens; fi

Vcroconfilium,fcopumq;infundcntis;aquadi-

ccturagens. &rcpaticns, ignis vero paticns, &

reagens : hoc fpedafl^e vidctur Arift.inlib. 4.dc

onu animalium, cap. 3. dum dixit contingcrc

quandoq; vt ages magisrepatiatur,quamagati

namfimagisrepatitur.inualidius eft; fed tamc

Vocatur agens ratione fcopi, & intentionis, fe-

cundumquamdebeat cfle validius. Sic igitur

patetquid fitagere,quid pati, quid rcagerc, &

quid repati,& quotmodis dicatur,& cur ncccflTc

ut agens proximum repati,*^ patiens rcagere: ra-

tionamqueeft, quoniam agens non folum eft

aftu rationc proprix qualitatis, fcd eft etiain

potcftate rcfpeducontrariae j idconcceflTc eftyt

in agendoab illa repatiatur.quia neceflTanum

cft vtid,quod cilpotcftatctaicpatiaturabeo»

quod eft adu talc, fi ilii adiungatur.

Qutdfitrefipntia, & vndeproueniat.
Cap. V.

COnfiderandum prseterea eft quid fit rcfi-
ilcntia, qua dc re maior nos difficultas
manet,quum multi multa dixerint, nemo ta-
men eam plenedeclaralfe videtur. Pompona-
tius in libro fuo dc readionc probare con-
tendit refiftere non cfleagere;nequeeflepati,
fed folum efle impedire ncagens agat in idin
quodagere nititur, hoc autem vcl abfolutc, &
perfede, vcl aliquatenus,& (^vt aiuntj fccun-
dum quid:nam fi digito fcrrum prcmainus,fer^
rumpcrfefte refiftit,quia nulla ex partc com-
primitur ; fi veropremamus ccram, compiimi-
mus quidcm. fedcum aliquamora,quofit,vt
aftio illaretardeturmodom3gis,modominus,
pro maiorc, vcl minore refiftcntia rei prcflr«,
quaeimperfede. &fecundum quid refiftcre di-
citur.quatenusnonfinit ie iUtimpelli, & mo-
ram aliquam, ac diflicultatcm modo maiorem,
modominoreminillomotuponitjniligitura-
liudcftrefiftentia,quamimpedimentum. Hsec
Pomponatiilintentiaapofterioribus improba-
tur. quod ignotum per ignotius declarare vidc-

tur;dicitenimrefiftereeireimpedirc,fcdadhuc
dubium manet quid fit impedire, fi ncquc eft a-
gere.neque pati. Hanc dilficultatcm vidit qui-
dcm Pomponatius, fedfeabea explicarc non
potuit:quumenimad hoc declarandum multa
dixcrit.tamen ex eius didis non apparct quid

fitimpedire.cuumipfcnondeclaretinquanam
categoriaft^tLiendumfit;dumaute in quo «^e-
nere impedimctum fit ignoramus, ipfius quoq;
rcfiftctiagenus ignoramus , ignorato autcmrei
gcnere mhil dc ipfius rci cflcntia noifc pofl^u.

mus .

Rece>
rumi

iea$e\

traP

fonat

Recet^
rum 0

»t9>

457

dcRcadionCjLiber. ^ 43^

mus. Quidamreccntiorfsrefiftcntiamrcdigunt A facilcagcrcrcft igiturpcr reduaionem proprie
ad lecundam {pccicm qualitatis , quce dicitur incatcooriapaffionis, &re(pcftu agenns eftct-

iam modo aliquo in catcgoria aftionis. Prp
prcrea optimc naturam rcllftcntiae dcclarafict
Pomponatiusperverbum,impedirc,fidcclarar-

1<-

potentia.vcl impotenti:i naturalis:nain refiften-
tia ,qu^m fcrrum facit fccanti , nil aliud cllc vi-
detur,quam impotentia naturalis patiendi ab
agentefi:carcnitcntcj& dicere fcrrum refiftcrc
fecanti, idemyideturac dicercnonpofTc, fcu
non facile polfc fccari, quemadmodum palcam
non rcfiftcrc igni eft facilc pati ab igni. Sed hxc
fententia.quanquamprimo afpcftualiquid ha

iam modo aliquo in catcgoria aftionis. Pro Pompon*

ponatiusperverlaum,impednc,nacciarai- H**!'
fetquidfitimpedirc, & dixifletcflequidpriua-
ti uum,non pofitiuum;nam dicerc parietcm im-
pcdue neSolmecalefaciat5 non cft diccreali-
quidpofiiiuum,quod infitparieti , fed folum cft
dicere me non pati a Sole , & Solcm in me non

bet probabihtatis , tamen fi bcnc pcrpcndatur, b agerc: fic dicere nimiam diftantiam impcdirc ne

vcra noneftjquoniam non ide eft potentia age-
di,atq;agerca£tu,nccpotentiapa;ticndi ,ac pati
a£l:u:nam potentia agendi , & potentiapaticndi
cft in fecunda fpccic qualitatisjfed aftu agerc, &
a^pati, non funt qualitates , quum manife-
ftam fit hacc habere proprias categorias adio-
nis & palfionisdta potcntia refiftendi, poteft vo-
cari qualitas fccundx fpeciei , eft enim potentia
nopaticndi ; atadus ipfe rcfiftcndinon eft qua

ignisaliquismecalefaciat, eftdicerediftantiam

locifacerc priuationcm aftionisinigne,&paf-

fionis in me:hoc idc dicendum cft de illo,quoa

non fit penitus impediens , fed fecundum quid,

vt eonfidcranti patet. Quoniam igitur refiften-

tiaimpedimentum quoddam cft , vt refte Pom-

ponatiusdixitjimpcdimentumautemeftpriua-

tio, quod ipfc videtur ignoraflc 5 confidcran- QuAJtt

dumeft, vndenamproueniathoc impedimen- cuufn r&-

luas.fedquod-iamahud, & vidtturcuitari non C tum.quodvocatur rcfiftentia,ciuahdoquidem75^^»//«»

pofle quin fit agcre, vcl pati , vt vox ipfa fignifi
carc vidctur. Ob id recentiores quidam haec
confidcrantesdixerunt , refiftentiamefleinca-
tegoria aftionis , & pro hac fententia adduxe-
runt vcrba Ariftotelis in memoratis locis , prae-
fertim quarto deortuanimalium ,cap.3. vbidi-
cit calefaciens refrigcrari. Sed ifti i^efiftcntiam.
cum rea£tione confuderunt , nampofitiuam re-
adionem efle a^ioncm quis negarepoteft , vi-

priuationcs quoquc caufam aliquam habenr.
Certum cft, materiamnonpoflehuiusinipedi-
menticaufam efle:nam firefiftentiaeftpriuatio
paflSonis , natura autem materiae eft prima ra-
dix, Stprimacaufa omnis paflIonis,non potelt
cademeflecaufaimpediendipaflionem,fedpo-
tius promptiflima eft ad quodlibet patiendum.
Relinquiturvt caufa refiftentise fit forma, qua
in re concordes efle omnes videntur, fed in mo-

dentiirautem ipfimet fiiara fentcntiam cuerte- ^ do diflident:aliqui cnim confiderantes efleofh- Aliqtt*'

rc5r& err orem fuum patefacere,dum in illis,qu3e
agcndi vim non habentjaflTerunt dari rcfiften-
liam,eamquenonefle ampliusin generea^io-
iiis,fedin fceunda fpcciequalitatis, quae dicitur
impotentia naturalis : dum enim fatentur dari
rcfiftentiam finealiqua adionc ,fatenturetiam.
cflTc quiddam diuerfum a reaftione,itaque ct-
iam in illis,quae reagunt, aliud cft refiftentia, a-
liudreaftio,proinde non poteft rcfiftcntia po-

cium formaeagere.ncccflarium cfleputarunt, rum v^t-
vtquantum aftiua quaelibetforma eft,tantum mo.
fit etiam rcfiftitiua •■> quam fententiam fi admit- Confuta^
teremus , feqycretur debuifle ignem iampri- /«,.
dem omnia confumpfifle , & inigncm mutaflTc :
quum enim maxime omnium fit aftiuus , fief-
fct etiam maxime omnium refiftitiuus, nuUa?
affcrripofl^tratio, curnonfintomniainignem'
mutata : quoniam igitur ad feruandum clc--

ni in categoria aftionis. Quidam vero alij rc- ^ mentorum aequilibrium pro ipforum confer^

centiores reprobant quidem & ipfi fcntentiam
' Pomponatij,tanquam nondcclarantis quidfit?
rcfiftere, tamenipfi poftea in eundcm errorem
labuntur,multaenim dicunt pertinentia ad do-
«endumcurfiat refiftentia ,fcd inquonam ge.-
nercfit , non declarants quare adhuc quid fit
ignoramus. Nobis igitur confiderandumma-
netquidfitrefiftere,nam cognita cius cirentia
facilius poftea eritcaufam inueftigase, & addu-
cerc.Credofefiftentiam in nulla elfc categoria
direfte, neque efle aliquid pofitiuum, ftd priua-
tiuum , proinde per rcduftronem tanium efre in
generibusaftionis &paflionis;eftcaim priuatio
qu^dam aclioni* & paillonis , vt confideran-
tibuspotcft cfle manifeftum jquiani! aliudeft
agentirefiftcrc, quamnonpatiabillo , proinde
& ipfumagens non agcre , fi p*;rfedeilli refifta-
turneagacjvcl fi quadantenustantumilli refi-
fiatur, cft aonfacile pati , groiade ageiis noa.

uationeneceflarJum fuifTevidctur, vt maxima'^

adio cum minima rcfiftcntia ct>niungerctur,

& maxima refiftentia cumminima aftione, id-

eoalij dixcrunt, in qualitatibus elemcntorum ^iiorum/

duos cfTe ordines inter fc contrarios, vnum a^ otini^

ftionis , alterum refiftcnti* ; & in aftione pri'

mum locum obtiners calorem , qui maxime

omnium qualitatum eft afiiuus , fecundura

vero frigus , teriium humiditatem , quartum

demum ficcitatem, quae minimeGmnium eft

aftiua. Huic contranum ftatuunt ordinem re-

fiftentiae , ficcitatem enim maximc rcfiftere-

dicunt, ahquanto minus humiditatem , ad^

huc minus frigus , minimam autem refiften-

di vim obtinere calorem. Mihi tamen vids- Confni^-

turhaecfententia vrgerieadem difficiiltatej fe-^.

queictur enim fimiliter igncm iampridcm o- '*'

mniaconfumere debuifle , quumper calorem

iit maxims aitiuus.^ & ger flccitatem maxi-

4' 9

Tacobi Zabarcllae Paravini

440

mc i-efiftitiuus: quamuiscnimnonpcrcalorem -A

reilftat, tamearatiseftll reliftat pcrficcitatcm,

nc abaliis elcmcntis mutciuri uon facitenim

calornerefiftatpcrficcitatcm , ficutctiamficci-

tas, quum parum aftiua fic, non proptcrea facit

ne pcr calorem maxime agat ; attanscn yidemus

igncm, ctfimaxime ficcum, minimam tamcn

reiiftcndivimhabereiigitur nonrefte inficcita-

tcconftituiturmaxima refiftentia. Aliamulta,

r)f,i»to qu2abaliisdicuntur,omitto> quoniamomnia

f»ofr/A. apiid Pomponatium, &aliosIegi pofTunt: di- B

camquid ipfefi:ntiamj &aliqnaaliorumdifta

rccipiendo,aliquaetiam,qu3cabaliisdi(3:anon

funt,adiiciendo,nitarhuiufcerei Yeritatcmrcd-

Obtnig* dcremanifcftam. Refiftcntiamproucnireafor-

/,»««.-,t: 1^3' vtmultidicunt.omnino confitendum clTc

Itcjfioy t(. . 1 1 ^ f %

' atbitror ob rationem ante addudLam; fed va-

nam cfleputo nonnuUorum additioncm, qui
dicunt rcfiftcntiam fieri tuma forma, tumab
annexis, hoceft,abafFedionibus, &accidcnti-
busfubiedi, qusc funt coniunda cum forma, C
nam ab his quoq; fitrefiftentiaj vtignisinferro
magisrefiftit, quam cxtra ferrum, idquenon
proptcr formam ignis , fedproptcrdcnlitatem
matcrix; ficterra propter denfitatem maxime
rcfiftitaliisclementisidanturigituraliquaacci-
dcntia infubie£bopatiente, quxfaciuntvtillud
Confuttt- «grc patiatur , &agenti rcfiftat. Egoautemar-
^,0. bitror foli formae eflTe refiftentiam attribuen-

dam;accidentiacnimvelinfequunturformam,
ytdenfitas terrae , vel illi pcnitus accidunt , vt D
dcnfitasigni cxiftentiin fcrro: deillisquidem;
quse formam infequuntur , clara rcs eft , forma
enimvtnon agitextra, nifiper accidentia m"e-
dia, ita nequc rcfiftit adioni agentis externi , ni-
fiperaccidentiaconfcqueniia:dicereigiturh2c
refiftereagenti, eftdiccreformamperhaECjaftio
enini magis eft tribuenda primario agenti',
quamfecundatio,vtaitAriil:otel.incontext.33.
8. Phyfic. quia caufa fecundaria non per vim
propnam agit , fed pcr vim caufx primariae. Si E
yero accidentiaformamrioninfequantur , fed
extranea fint , ab his non fit refiftentia , nid
pcraccidcns ; perfecnim femper fit a fdrma , vt
in cxcmplo ab his addufto notarc polTumusj
denfitas eram ferri nihil confcrrct ad refiften-
tiam ignis , nifi ignis fuaptc natura rcfifteret cx-
tinguenti : quoniamio;iturprsecipuum rcfiftcns
eltfbrmaignis , denfitas autem ferrifacit vtin
paruaillnmolefitconftipatummultumignis,&
amulto ignimaior fitrefiftentia, quamapau- P
cOjideo donfitasfacit vtillcignis magisrefiftat;
proinde non pcr fc rcfiftit, fcd per accidcns,qua-
tenus facit vt ibi fiv multum ignis,qui fecundum
propriamnaturam rcfiftit;inmultoenimquan\
inpauco maJDr visineft, vtagendi, ita&rcfi-
ftcndi. Alium quoque errorcm mihi videntur
iftimct committeie .dumrlcclarant, quomcxlo
formafaciat refiftcntiam;dicuntenimformam
rcfiftereagendo, &ciusrcfiftcatiamcfie aftio-

nem: quod dcclarant excmploillius , qui"la-
dio iftus inimici rciiciat , agcndoenimrefiftit ^^ '
&illaa£l:ionc viresctiam inimiciobtundit: fic "^"^j
crgo & quando agit ignis inaquam, dicitura- *"*
quarcfifterc, &adioncm ignisrctartare, qua--r"'
tenusrcagcndominuitcaloremignis,refifttitc- "'*
nim dum vncs agentis reddit debilioi es : quum ''*"''
igiturhaecrefiftentiafitaftioquaedam^hinccol-
ligunt,dchaca£f:ionevcrumcfrcicl,quodaliqui
dixcrunt, quamlibct formam tantam habeie
vimrefiftcndi,quantamhabctagcndi. Sedmeo Ctn
quidem iudiciohoc nuUa rationcjprobandum tio''.
cft, quia fic non diftingueretur rcfiftentia a rca-
ftione pofitiua; diftinguitur tamen, quiarcfi-
ftcntiam concedunt omncs , reaftionem non
omncs ; quocirca illi , quitaleni readionem nc-
gant,negarentctiam rcfiftentiamin intalirea-
Gionc conftitui , quum refiftentiam concc-
dant. Praetcrca hanc non-^pofTumus appcllare
rcfiftcntiam , nifiperaccidens; quia per fc & pri-
mo non cft nifi aftio , hanc autcm confcquitur
vtimminuaturproportioagentisadpatiens,ita
yt minus agat : qugrc hsec improprie vocatur re-
fiftcntia, vt aitPomponatius in cap. 5. fed. 2. li»
brifui;non cnim immcdiatc refiflit patiens a-
gcnti , fed quatcnus obtundendo eius vires ab
co minus patitur:adde quod non femper ver um
cft id, quodipfi dicunt, per hanc reaftionem
imminui proportioncm agentis ad patiens; imo
ifrequcntiuscucnit, vtaugeatur;nam fiagens fit
validius patienti , augctur iftaproportio , quia
magis imminuitur ab agente vis paticntis tum
aftiua, tumreflftitiua, quam a patientc immi-
nuatur vis agcntis pcr reaftionem. Inco prae-
terca dccepti f unt , quod non vidcrunt fvlium
magispropriumrefiftendimodum,quoforraa
abfque vllaadione refiilere dicitur , isque non
fuit omnibus incognitus ; vt apud Pompona-
tium Jegcrc pofTumus : aliqui enim confide-
rarunt quamlibet formam habentem contra- ^*'"'
rium praeditam cflc duabus viribus , quae con- Not
fundendx non funt , eft cnim tum aftiua iii ^<Ji
contrarium , vtcalidum in frigidum , tum fui- fon'
ipfius confcruatiua , & fc confcruare nititur
quantum poteft , idco conatur aftionem a-
gcntis non admittcrc , & vcl oranino impedit
nc agat, vcl faltem quadantenus aftionem c-
ius rctardat , & hac ratione rcfilicre dicitur,
ctiam nuUa ciuj reaftione confiderata : hu-
ius igitur impcdimenti nulla alia cft afFcrcn-
da caufa , nifxipfa formae natura , quae fe con-
fcruarc volcns, non ftatim admittit adionem
agcntis , a qua nccefTc eft imminui ipfius vi-
rcs , ac tandcm etiam dcftiui : hsec proprie
rcfiftcntia dicitur, piopulfatio quacdam actio-
nis abfquc vlla rcafticnis coniidentionc , & '^"
propulfacio talis, quic p.on habet'altud eire.
quam priuatiuum ; cft enim taarummodo a
ftionis non admiflio . fiuc non pallio , & in-
fcquitur naturara formje nitenns fc confei-

uarc,

opit

RiJ,

tia\

441

deRcadionc, Liber.

442-

Mare. ft cft diuerfum quiddam a rcacflionc; quod
quidcm illl qui dixcte, non dari poGtiuam rca-
ftioncm.fedpriuatiuam, cognouiflc videntur:
ctii enim in eo {uiit reprchcndendi, quod pofi-
tiuam non eoncefrtiunr, in hoctanien optime
fenicrunf, quod hanc abilla diftcrrc exiftima-
mnt, & quod hanc vocarunt priuatiuam, quia
rcucranilaUudcftreliftentia, qu3mpriuauo,li-
cctpofitiuamforma: naturaminfequatur. Dif-
fcrreautcmarca£licHieieriftcntiam tcftaturex-
perientia,quaetiamoftenditur falfitas fcnten-

f ticcilloruni,qMidicuntquamlibcr formam ha-
berc tantam refiftendi vim, quantain aged'i, ter-

' ra cnimmagnam vimrefiftcndi habct, quia in
ignem etiam iniefta, non abfumitur, agit au-

-^ tem dcbilitcrj ficrcstcrrse, vt lapis, plunmum

*"- rc{iftunt,parumautem agunt; contra vcroignis
piurimumagir.parumreftftit, quiafdcileextin-
guitur: pater igitur r^^s non tantamhabere vim
icfiftendi, quantam habentagendi;patet etiam
da:ivimreliftcnd!»qu3enon eft visadliaa,fed a-
Laquadamlinc adione:hocautem faftum cft
anatuva,propter rcrum conieruationem, quia
{icferuatuE aeqnalrias virium in rcbusaftiuis &
pafiiiiisi c|uxnon in eo conliftir, yt jequas agen-
divireshabesnti Jed vtqu.intura hscaftaiaeil,
tantum lit iliareuftif*u.i, vtquantu acliuuseft
ignisjtantum eilteriareGft<ruia; 5: quantum a,
dtiua terra, tantum lewftitiuus ignis: lic igicur
feruantur, nec vnumab «Itcro abfumitur, nifi
quum portionesita injtquales fumutur, vtpro-
ptermaiorem quantitatcm alterum habeat ma-
iorcm agenrii vim , qiiam alterum refiftendi,
tunc enira praualet, ac deftruitillud. Ob aliam
quoque rationemnon dcbuitquodiibet aequas
haberevires ad fetuendu, 8c ad alia opprimen-
da:quemadmodum fcribit Ariftotelcsinlibns
de Partibus animalium, naruranihilfacit fu-
peruacancum, obidq, dedit finguloanimali v-
num tantum inftrum entum ad fe tuendum,non
plura, n equis pe Jes poftejiores, bobus cornua,
canibus dentes, & aliis alias fupcruacaneum c-
nim fuiflct cquis dareetiam dentes ad morden-
dum idoneos: hoc idcm dc clcmcntis, ac dc mi-
ftis inanimatis , qua clementorum naturas re-
dolcnt.diccndmneft; hsc cnim omnia fe con-
fcruant, vel deftruendo aIia,vcIaliisopprimere
nitentibus rellftcndo, & eorum aftionem non
recipiendcquxdusecoditiones nulliflinul da-
tst funt fummat, fed vana tantu fumma,vcl dua
mediocres : terra enim maxime refiftit a£lioni
cxtcrn», fedminimam agcndi vim habet, eon-
tra ignis plurimuia agit> minimam habet reft-
ftendi vim, elemcnta vero media vtnimque ha-
bentmediocriter; vidctur tamen aqua plus a-
gere, quam refiftere, &acrplujre{iftere,quam
ag€re:& horum dmnium caufaf^vt cgo arbi-
tTtOt) non in fingulam clementarem qualitatem
refercndacft,quain rc plures deccpti funt, ii-
ccAtes caiiduxu cfte maxime a^umj ilccuiti

A vcro ina)fimerefiftitiuum,& alia fimilitei;; fed Cuftf*
invarias primarum qualitatumconiugationes, maioris
calidum cnim cum ficco magnam agcndi vim ^ minc-
habet,trinorcm cum humido;videturenim hu- r:f re/i-
midiiasvires caloris obiUndere, ncc poflc pari fia-u'*-*-
fummum ca!orcm,contra vcro frigu.^jmagirr a- /x^fsninn
gircum humido, quam cum ficco, ideomagis p(.
cft aftiua aqua,quamtcria: flc calidum cu:ifi
ficcoparum rcfifht, cum humidomultum;coR-
tra vcrofrigidum eum ficcoplurimumrcfiftir,"

B cum humidominus: harcautera omnia dicen-
tcs, dicimusformaselcmentorum & agcre, &
refiOere per medias quahtates , qua cas infe-
qvkuntur, ficutantc^i dicebamus. Ncqneeft vn-
quam prxtermittcndum id,quod antea monui-
mus, maicre Ti,&minoremtumadionem,tum
refificntiamnon foIum>a naturarurlidiuerfita-
tc proucnire, fedetiainadiuernsquantitatibus
eiufdcm naturae; magis enimagit, &magis et-
iam reiiftit maiorterra, quam minGr,& maios

C ignis,quamminor; ideo fieripoteft, vt pliisz^-
gatmagnaterraquamparuusignisy qura muf-
tiplicantur vires per quantitatisincrementum,
licet gradus non inrendatur, idem enrm: eft gra-
^n:-. caloris in magno igni.atqueinparuotnec
dicefepoifumus, in maioreciremaiorem calo-
rem,fi vterqueeft fummuscalor, feddicere ta-
menpoflumus^inignemaioreefTepIuscaloris,
quam in minore; ideo alicuius patientisvires
minor ignis fuperarenonpoterit,maiortamen

j) poterit,namfIquantitasdupIicetur,crefcitpro-
portio, & fittanquam duorum ad vnum, qua:
priuserattanquam vnius ad vnum, fi prius se-,
quales vires habebant; ficutifftres fint homincs
sequalis roborisinterfe, & eorumduoinuicem
pugnent.neuter alterum vincet, fcd fi duo fi-
mul iundi ougnent cum tertio,faciIe eum fu-
perabunt, quia plu& roboris habent duo (Imul
fumpti,quara vnus.

£ CQUe£tio totim veritdtk de ReaBioMS^
in motu alterdtionis.
Cap. VL

EX his omnibus , qu£e ha^enus declaraift
funt, poffumus duabus afTcrtionibus ojrii''
gere,quid fentiendum fit dereaftioneinmotu .
aIteratioms,qttarumprior haceft; Siaffio fu- ^"*^
matur pro fola impreffione gradus, necefTe c&^"^^'*/"''
in omni alterationereaftiotiemfieripatietisin
agens proximum, dummcdo) coueniantinma-
F teria,&conuenienterpropinqua iint, & fecu«r
dum qiiantitates comenfuiata. Huius rario cia-
ra fumitur cx iis, quse dida funt : quando enim
«ppropinquatpatienti habenti aptitudinem re-
cipicndi eandem qualitatem,quam illud agere
poteft.necefle eft, vt aftio fiat: quando igitus-
calidu frigido conuenienterappropinquet,ne-
cefTecftvtrumque inalterum agere,quia con-
traria verfantur in eodem fubiefto, & id, quod
sft a^u ealidum» eft poteftate frigidum , & il-

lud>

4+5

Jacobi Zabarellx Patauini

'ud,qao<l eH: ai?i:u frjgidum.eft poteftirc cali- A
iUtti, vtiumqueigiturabalteropati neceflccft;
llcut enimvtraque qualitas aftiua cft, ita fub-
jciflum vtriufqieftxquevtriufque rcceptiuum,
& dum habetvnam aftu.poteft a contrariapa-
ti,5t eamrecipere:nequeeftquodaliquis obii-
ciatjvnumefle yalidius altero, hoc cnim fncit
quidem, ne vtrumq; poffit alterum penitus vin-
cere, quiafivnumvincitjneceffeeft alteru vin-
ci, non vincerej at non facit,quin etiam i J,quod
inualidiuseft,antequam vi£tum penitus,acde- B
{Iruftumfit, imprimataliquid in alteriim vali-
dius, quum habeat qualitatem adiuam: & alte-
rumhabeatmateriam palTiuam, & receptitvim
il 1 iusiimprimi autem gradus frigoris ncn poteft
ii\ fubiedocalido, quinaliquemcalorisgradti
extinguat,& ita altenuscaloiemobtudatj ideo
.neceueeftjVt agente calido etiam validiore in,
frigidum, obtundatur, ac remittatur agentis ca-
lor, etianofiin fine pughx totum frigus fit de-
fi.ruendum:hacautemomniaintelligr:ndaTunt, C
adieftis conditionibus mcmoratis, nempe vt
fmt propinqua, & impedita, & quantitatibus
commenfurata : qnojiiam enim in quantitatc
maioreineft visaftiua maior. ideo fi vnum ni-
mioexcefTu alterum fuperet, nulla fir reaftioj
vt (i inignemfornacisardcntem iniiciatur pa-
lea, credebile efteamabigneftatimabfumi, li-
ne vllareaftione,ob virmm inaequaiitatem in-
comparabilemj ideo has omnes conditiones
cnnftituiire Ariftorelem credendumeft, quan- D
do vniuerfedixit, omneagensnaturale conuc-
niens ihmateriacumpatienteinaoead.- rcpati.
Stcunda Aitera aifertio cft: Si adio {iimaturpro perfe-
ebcltfjto. fta pugna duorum inter l'e cum vidona altjs-
rius,readio pofitiua impoffibilis eft: quoniam
itafumendoreadionenijnomenreadionisim-
plicatcontradiftionem, quumfieri non poflir,
vtaliquoddeftruat aliquodaliud, & abillo vi-
ciffim deftruatur.ita vt & illudperfcde mute-
tUf in hoc, Sc hoc in iUud, vt fi agant iuuicem £
portioaquac, &portioaeris,reaftioquidemfiet
accepta pro impreffione gradus, at non pro per-
feda viftoriaj nam fi yalidior fit aer , tandem
mutabitaquaminacrem,nec fieri poteft:ivtet-
iam illeidem aer fimul in aquam mutetur: ob
eandem rationem ahtca dicebamus, reaftio-
neminmutationefubftantialinonpoGTe locum
habere, nifirationealtcratioms prsuiz ; in hac
enim fit reaftio fumpta pro imprelfione gradus
qualitatis: fed in edudlione formae fubftantia- F
lis ne imaginari quidemreaftionem aliquam
poffumus; agens enim interimit fubito for,
mam patientis, nec potcft ipfum quoque co-
demmomentomterimi abiliojhoc enim efTet
remanere vtiunque integrum, & vtrunque in-
tcnflc, qua eft rcpugnantia.manifcfta: & ea-
dem ratio yrgct in alteratione, quse fumatur
pro perfcfta VJ<aoria agcntis: de miftione au-
tcm alia ratio cftj nam Jniicibilia intciiaiunt

444

quidem fe mutuo, tieutrumtamen mutat al-

terum infuam naturam , qualem mutationem

nos in prafcntia confideramus, fed mutantur

amboinaliam quandam naturam mediam di-

uerfamabvtrifque. Cartcrumea, quae hadenus '

diximus,vrgeri videntur difficultate non par-

ua, quamultos conturbauit: nam fi agantin-

uicemaer&aqua, validiorautcmfit aer, &tan-

dem vincataquam, ipfe quque aer in fine pu-

gnaemanebitcbaquse reaftionem debilitatus;

ergo finem quoque pugnae fpeaando mutua

cftrea(aio,&: mutua viftoria; fiquidem ctiam '

aqua vicit aerem aliqua faltemexparte,quum

cxtinxerit m aere gradum aliquem caloris na-

turalis: oporteret itaquenaturamaeris in fine

pugnxintcgram feruaii , fi verum efTetid.quod

diximus,non cfTc vidonam miituam. Vt du >:

biuni hoc, & aliaquoque plura foluantur, fci-

endum eft, non efle neceirarium, vt ex quali-

bct renoifi^onequalitatum clementarium fiat

remiffio etiam forma fubftantialis ; quoni?,rn

remifiio forrose elemenraris non potelt fitri,

nifi cum ipfius elementi interitu .atqualitatis

remilHo fieri pott ft, cti am integra mancntc ek-

menti natara : etenim fi intraqucidam teimi-

nos fiat inttnfio, vel reniiftio qualitarum natu-

rahuminclem.enro.fV rflr.aiiitegia manct;quod

fi intcnfio vcl rcmifljomotjum cxcedat, forma

quoque deftruitur, & mig.rat in formam mi-

fti, fi mutua fict remlffio omrtium formarum,.

eltmcnrannnn 5 vcl mutariir vnuni elcmentum

inahud, (i alteriusforma leruef!'r, ;-Lerius ve-

rod^rtr«.arur: tunccnini inckn.ifnto fuccum-

bvntc, t^nin cft lafta ciualitatum rcmilfio. vt

foiina q!.!-quc fitrcmifla, prcindc ncccfrario '

intcuem: \u eltmento autem praualcnte, at-

que vinccnren.inorfsfraeft naturaljum quali-

tarurn)ciTn.fri-,quarctorma& natura elemen-

tifciuata ft intcgrainam fi haecquoqueinter-

eat.mfUofit,vimododiccbamus, & formsee-'

leinentarts migrant in vnam formam mediam,

qujccftmifti:itaquefiinmiftionemutationcm

tormaefnbftantialis,quae alterationis terminus

eft,attcndamus,negare non pofTumus, in mi-

ftione mutuam effe omnium mifcibilium vi-

ftoriam, quatenus qupdUbet eft a fua natura

diftradlumobaaioncmaliorum^quodlibctigi-

tur & vincit, & vinciturfccundum partem, licct

enim inomnimiftionc vnum elementum aliis

dominetur, viftum tamen illud quoque efle

dicitur,quatcnusnonleruat amplmsfuam na-

turam,fed in naturam mifti migrauit; fcdhxc

poftea,quum de miftione loqucmUr, manifc-

ftiora ficnt. Ex his coUigimus.tccundam no-

ftrum affertioncm non ctre omnino veramdc

niiftionc, quandoquidem maniftftumeft, mi-

ftione abfoluta, omnia clementa aoentia &

paticntia intenifre, quia omnia a linsnaturis

diftrada funt, & modo quodam omnia funt

Yida, kcct modo quodam dicere pofiumns,

vnum

■m.

44-5

dc Rca(Jlionc , Libcr,

446

viuim Jlliquod ipforum viciflc, ad cuiiis mni- A ciiim dcomnibus vniuerfc protulifrevidcturin

ram magis vcrgit illudmiftumj & hacratione
Qicrrcpoflrumus, non cflTe viftoriam mutuam,
qu3tonus"non pnfTunc plura tlFc pracualentia,
{(.-'i cl\ vnum rantummodo. PotiflimeauteiTl lo-
ciihabctaircrtionoftraextramiftioncm,quan-
doduo contrariaagunt inuiccm.A altcrius na-
tara icruatur : nam fi duo elementa niuictm a-
gant, 6cpatiamur,& alterius torma abolcatur,
aitcriusveroiVructurintc"ra, certum cft, hoc

Pliylic. dicens ,omncmoucn3phyficcin mo-
ucndomouetur; & in 4. dc Ortu animal. cap. 3.
hocidcm dicit,&-nddit.exccptopnmo. Inmul-
tistamcnhoc vciumeflrcnon videtur; namlio-
mohominempcllit.ntc ab eopcllitur,manus
mouctbaculum.necmouctura baculo. Vidctur
dicipoirc, omnc mouens corporeum moucri
quidem , nontamcn ncccirario moueriabillo-
met moto,fcd velab illo , vel abaliquoalio , vei

folum perfeftilm viftoriam obtinuifle lationc B etiam a femctipfo;qua rationepropofitio An

forroaiubftantialis,ratioac autem qualitaturu
finonomnino perieftam , quia ipfum qudquc
cflidebilitatum ,i"altemmodo aliquo viftoriam
obtinuit , & fecundumgradus^quia minus cfl:
dcbiUtatum , quam alterum contrarium , quod
ilUfuccubuitrnoncftigitur itaintelligenda vi-
ftoriavtvinccns nullodicatur affeftumcflc de-
triracntojhoccnimminimc diccndum cft;fed
Vtfitquidcmpaflumaliquam remiflionem , Ced
minorem, quam alteruraquod viftumefle di- C
citur:hocigitur modo viftoriam intclligt-ndo
cum rcipedu ad alterum,quem refpc£i:u,m vi-
AoriaE nomen dcnotarc videtur , nonpoteftmu-
tuacfle viftoria agentis & patientis in totapu-
gna: did:umautemillud Ariftotcl. &Aucrrois,
aftiononiit,nifiabin3equalifuperante,noncfl:
intcUigendum fumendo ampUfliime nomen a-
ftionis , fed in illa tantumadione vcrum elr , in
quaaltcrum dicaturagens , altcrum ycro pati-

flotclis vcra cil de omni moucnte corporeo , et-
iamdcCcelo; mouet eniminferiora, 6: moue-
turnccellario ; licet non ab ipfismet inkrion-
bus;ficpcllenspcllitur, nontamenab illomet,
quempcllit,icdaieipfo,quatenusnonpoilctil-
lum pcllerc,nifiipfcmoueretur: hocfigaihcare
vidcnturverbaAriitotelisinlocopr2£difto4-de
Gencrat. animal.dumvniucrfc dcomnjbusdi-
cit, omnc mouens mouctur, <Sc cxcipit foluni
primum, quod eftimmobile; quare vult Coe-
ium quoque hac propofitione comprehcndi:
Y)ixterei.addit ^motua//^uo^ quafi diccns, vcl
mouctur a moto , vel ab aliquo alio ; fatis cnim
eft, fi omnc mouens corporeum motu aliquo
moueaturdummouet. Veruntamenfiexempia.
ab Ariiiotele ibidemadduda perpcndantur,fi-
_ gnificatmouens moucriamoto, nam dicit \^pe/-
lefispeUtiur^uodammodo-,^ (ptodpremtt, rapri-
mttur'] imo etiam apertc ibi dicit'Ariftoteles,

ens;haecenimnominatiofitabexceiru,&:defe- t) nioucnsmoucri , & repatiabipfomet patiente ;

ftu virium , dum totam eorum pugnam reipici-
mus.

DeRea^ionein motu locali^
Cap. V 1 L

COnfiderandum manet, quomodo in mo-
u locali reaftio fiat ; lianc enim ponere ma-
nitefte vifus cft Ariftotel. in 4. libr.de Animal.
ortu,cap.3- dum inquit,pellens pellitur; & in
j.Phyfic context. 8.aci6. vniucriede omnibus
pronuntiafle vidciyr , praefertim vero demotu
locali>omncmouens phyfice inmouendo tno-
ueri : videtur etiam resipia fatis manifcila , &
pcrexperientiamcomprobatajnamfitrabsere-
ftaftet.ita vtlcuiin eam facio iitu cadere pof-
fit,& faxo , vel pila Ugnca percutiatur, cadit
trabs, & pila repercuti tur, quare pellens pellitur
ab illo ipfo, quod ab eo pellitur ; fic etiam in lu -
do pilarum in menfa vidismuspilam percutere

quare dicendum videtur,Ariftotel.loqui prae- j^o/af»o
cjpue de illis mouentibus, qux conueniuntin modoin-
matcriacummotisjinhisenimmoucns moue- motuLo'
turamoto,ncmpemouenspropinquum &: cor- calt re-
poreum:hocquideminillis,quorum anrca ex- adio
emplaattulimus,manifeftum cil;'in aliisvcro, jf^f. .
inquibusdubiumvidctur , ita poteff dcclarari.
Si t fpatium A. B. in cuius medio fit pundum , C.
pellataliquisaliumabA.adB.neccircerijVtpel-
lendofcntiatrefiftentiam, quarepeiUtur quo-
dammodo , &motusiiieeft compofitus, conv
flans modo quodamex pulfu& repulfu, quia.
niUillc, qui pcUitur, refifteret, pelicns tanto-
quodam liio conatu cura, ad B. vique pellerct,
fcd refiftentia facitjVt illo conatu non pellat,ni-
fivfqueadC.qaare motusille conftatquodani
modo exduobus contranismotibus, quiaper-
indceit, ac fipcllenspcllataltcrum vfquead B.
deiiideabiUo rcpdlatur aB. adC vique, vin-

aliampilam, &illanipelkre, & ipfam quoque F citenim primuspcllcns, ideomaior ctlmotus

pcllentem pelli ad aliam partem ex eodem idu,
nequercdafuummotum proicqui;duo quoq;
gladij fe mutuo percutientes,fe mutuo fecant
<k. obtundunt, imo hocidem euenit alteroiblo
percutientcaltcro autem quicfcente; fcrra et-
iamfccanslignum, nonfecatur quidemab illo,
htbctaturautcm , proinderepataur aliquid ab
illoeodemIignoiaillaeadema(aion.;.At:arnen
dubiuin tft , an ita iit iu oairubus ; Ariiloteics

ab A. adB. quamaB. ad C. quamobremibiil-
lud idem contingit , quod in alteiaticac con.-'
tingcre dicebamus : ficut cnini calefaciens di-
citur refrigerari , non quod calorefh fimuL
cum frigore habeat , tanquam duas qualita*
tcs , fcd quod calorem habeat rcmifliorem,,
quamprius ; itahicnon dicimasficii lcorfuin'
hos duos raotus, vnum puUioais ab A. ad B-
aitcrum repulfioms a B.- ad C. fed vaum, qii.i>

etiam;

447

Adpri-
Tnumar
gumen-

Jacobi ZabarcUac Patavini

44S

etiamfolusappaMt. abA. adC. hicenimeft, A naturamfuamihoccnimfaecrcminimcpotcft.

quiprsuakt.iSc eftminor.qiumciret fipellens
non repclleretur; qui enim deberetcilc ab A.ad
B eilfolumab A. ad C. &:c{lvclutinnotus mi-
ftus e.x duobus contrariis motibus cum donai-
n io vraus,qui fit a primo pcUente , tanquam va-
hdiore:hocfignificauitindidoloco Ariftot. di-
cens \jeUenspeU4tur cfu-odammodi^xoti. cnim ab-
folute dicit pcUens repelli , quafi rctro pellatur :
flc enim non diccretur pellens , fed pulfus ; fed

nifipraualcat patientio pcrhoc tamennon ftat,
quin durantc pugna paticns quoque rcagat in
agens>etiamfi non vincat illudi quia readio hon
debetcftecumviaoria.proindefubiria Arifto-
telis propofitione non continetur, quoniam pa-
tiensnoneftabfolute nommandumagcns, fed
folum reagens , quiaeius natura mutanda cfti
alterum vero , cuius natura eft feruanda , nomi-
naturabfoluteagens , etiamfi repatiatur, &ex

M* rL- li '^ ,7- "^*^"'— ^"'"i^-igtiia , cLKiiuu rcpaiiacur, &ex

qmaquumreuerapelUt , eftmiUapuhione re- B pugnadebilttetur:ficig!turagensa|>pellari non

puUioaUquaadmuUquxfacit.netantafitpul-. potcft, nififuperet,caque eftmens Ariftoteli?

lio,quantaellethneiIlarcpuliione: inprcinone in ;iu n^.-.,,^/:^;,.™^ ..zc^n. n ■■

autem clarior res eft,prcmensenim f inquit Ari
ftot.)reprimitur,quiafidigitoremaliqu3mpre-
mimus, ab ill a viciflim reprimitur digitus : fi ve-
mgladiofecemusaliquid, nonfecaturquidem
viciftinigladius,obtunditurcamen,idcirco in-
quit ibi Ariftotel. [^mctu a//,^uc2indkzn.s non ef-
fcnece(Iaiium,vtrtpalIio fitfecundum eandem

m illa propofitione , vt manifeftum eft illa con-
fiderantibus , qux ab ipfo dicuntur de miftio-
neincontext. 88. & Sp.lib.r, de Ortu & interi-
tu:ibinamque d^o ponitgenera adionumjv-
nura , quando patiens mutatur ia naturam a-
gcntis,tanquam dominantis ; alterum , quando
vcrumque mutacur quodammodo in alterum.
vtinmiitionefitineutrum enim remanet, fed'

. . t 7, " — """* '""'""'•^'""^in-jucuirura cmm remanet, led

fpeciem, feu modum motus,ted eilenecefla- C racdiumdiuerfum ab vtroque:funt autem ibi
num.vta iiTunmn'1) ipniiri.jfiir .a,-.!;^...,.^ ™., __^„„j- a rt ,■ . ^ . «wi-^.ij lui

rium,vt aliquo motu repatiatur,3r aliquam mu-
tationem recipiat etiara mouens a motu. De
Ccelo autem mouente haec inferiora veruni
quidemeftiUudAriftotelisdidum.nontamen
omnino, neque eomodo.quodehis inferiori-
bus mouentibus, fed modoaliquo , quarenus
nonmouethxc inreriora , nifiipfum quoquc
moueatur.etfinonabilliSjobidCceluniquoqi
comprehendi videturilla vniuerfali Ariftofelis

r.- ■ iL Tit. r v'"s,.^iio i""'"'.i«-""iii»muaiactionon comprehenditur

propofitione inhb.s.Phyfi.omnemouensphy- D fubillapropofi.tione Anftot. &AucJr.a£tionon
liceinmouendomnui'f^iir-ai->^*-mftM,-r,M"k..., ;„ ii,- „./:.l: i- . „ ^-i vnv»u

notanda Anftoteiis verba, qui vtrumque vocat
dominans, nonalterum determinatcproptcr-
.eaquodnonremanct dcterminatc natura alte-
rras,fedvtramqueexnatura fua diftraftum cft
ab altero i vtrumque igitur vincit , <k vtrumque
Vincitui;qiiareillanonefttalispugna,inquaal-
tcrumpoiiicdeterminate vocanagens, & alte-
rum patiens , quum neutrius natura feruetur;
proinde huiusmodiaaio non comprehenditur

fice in mouendo mouetur: at de moucntibus ia^
ferioribus verum eft etiam intelleaum de rca-
ftione;moucns cnim repatitur aliquidab ipfo-
metmoto; & huiusrationem affcrt Ariftotclcs
in conte.\t.53.1ib. i. de Ortu& mteritu, quia cpn-
ueniuntinrnateria;etcnim quse mmateria non
conueniunt,ea'agunt quidenj, fcd non repatiun-
tunideoquando Ariftotelcslib.4. deOrtu ani-
niaiium,cap.3.inquit[fjir<?/'/a;>r/;!^^5]quodim-

tit, mliab inaequali prxuaiente, feuf vtLatini
noftriloquunturj aproportionc maioris inae-
qualuatis : primum ergo hocargumentum nul-
luis cft roboiis : ideo argumentum quoquc
SaeQani, quoddiuerfumabhoceirenon vide- ^d
tur,facilcfoluitur;ipfe cnim dicebat, agens de-/««
beteHeahdiuspatiente , ergo quantam habet SueM
potentiamage/idimillud, tantam etiam habe-
re dtbet fe defendendi, ne ab eo ahquid patia-

mobaeeuefigmhcat.eavrrbamtelligipoirunt E tur; dicimus enimnegandum eftb confequeis
depnmo mouentecorDoreo.ounH rrelnm ^a, a, ■•n^i^ .,..,,,.;„„.„ „-^„ r .-. n '•'"^ciiucns.

depnmo mouentecorporeo.quodCcelum cft;
quum enim prsecedentibus verbis exprclfe df-
xiiret.omne mouens moueri viciifioa a patiente,
& raoto,po ftea excipit Coelum ,quod vocat im-
mobile , ideft, nonab his mferioribusviciiTim
mobilcita enim agit,vtab hisnon repatiatur, &
hac ratione vocaturimmobilc.

Contrariorum argmnento rwmfolutio.
Cap. VI 11.

VEritate declarata , ad argumenta initioad-
duda facile eft rcfpondcre. Ad primutn
iam refponfum eft : quando enim Ariftotcles
&Auenoesdicunt,aa;onemnoniiennifiafu-
perantctotain pugnam rcfpiciunt, qua debe-
at patiens mutan ab agcnre, ita vt ilUid dica-
turablolutcpatiens,hocverocb victonam di
caturabfoluteagens. quia mutauit ahcrum ia

& rano negationis manifeftacft , tum quiaa-
gen^ agitiiitioneformae, patitur autem ncn ra-
tione iormae , fcd ratione materiae : quum ioi-
tur ftatuantur conuenirc in matcria , necelle cft
vt agens quoque aliqrid patiatur ob ratio-
ncmanteadeclaratam; tumcnam, quia etiam
folam formam fpectando iam oftendimus . non
zquas in fingula re eflevircs agendi in aliam,
& refiftendi , feu dcfendendi femetipfam :
quisquis ergo ca , quae antea diftufe declara-
uimus, bcne confidcret, facile intciliget , ar-
gumentum hoc nihil haberc efScacitatis. Se-
cundum argumcntum , etfi multis arduum vi-
fum eft, lcuillimum tanoen eft , ac facile fol-
uitur. Primumquidemdicerc poflrcraus . illud
adrem non faccre, fiquidem loquimurde agen-
tecorporco,&proximop3cienti;quaiedun]fu-
mitur ignis & aqua cum acre medio interpofi.
to,ncc iguis agu immcdiatc in aquam , nec aqua

inigncm.

ufd/

dum

449

dc Readione, Libcr.

450

inignem , fedambo inacrcm medium: quod fi A tio, quam magm; ctenim magnaiuuatur apcr-

D

ilU quseiant, quomodopoiTitidem aer runulca
kiieri ab igni,& refrigeiariab aqua, haec cft alia
dif^TCultas, quxadpraeicpitcm coaildcrationem
non pertinet, loquimurenim de reai5lionepan-
entis in agensproximumjideo id folum eiret
nobis conlidcrandum , an aer ille in ignem rea-
,^ar, vclctiam inaquam , namignem&-aquani
ellc duo diftinfta agentia.manifeftiim cA. Dici-
mus tamen, hanc queftionem , fineoportuna
ciredicatur, fiueiinportuna,faci!lime folui &
nihil infe haberediificultatis : nam fi qus fimi-
liter quxrat dc aqua fcrucntiflima , qus cum a-
qua frigiditlima commifceatur, quomodo pof-
fint duo contraria iimul eflc, nempe magnus
calor, & magnumfrigus,relpon{ioinpromptu
clV : duo contraria integra 6rperfcdai!i codem
fiibiedofimul exiftere nequeunij atfrafta, &
mutuocaftisata, & ad vnam mediam qualita-
tem redafta , pollunt ilmui cfte in eodcm,ficut
ibi pater; namtotaillaaquanequeirigidiilima
ampliusci^tjnequcfcrucntiffima^fed tepida. Sic
igitur ad argumentumdicendum cft : aer ille
medius Sc calorem ab igne recipit, &frigusab
aqua.non tamen vt duas qualitatcs diil:inftas
contrarias, fed vtvnam mediocrem exvtriique
prouenientem; ignis enim millumaeremagit
per calorem > tamennontantum caloris impri-
mit; quantum deberet imprimercquia caftiga-
tur,& remittitur a fiigore, quod eodem tempo-
re imprimitaqua; fic etiam aqua non tantum
frigoris impnmit, quantum imprimere debe-
ret , quia caftigatura. calorc,quem imprimit i-
gnis;ab vtrifque igiturcontrariisagentibus il-
mulpatituridem aermedius,nontamcn recipic
diiasqualitates contrarias extremas, tanquam
diftinftas, fcd vnam mediocrem, quse ex earum
commiftione exoriturjagens enimnonagit ni-
fi in patiensaptumad recipiendum; maiorem
igiturcaloremimprimeretignisilleinillumae- p
rem.fi nullatuncaqua in eundemaeremage-
ret , fed proptcrillius aquxaftionemnonita eft
aptus ille aer ad recipiendum calorem ignis, fic-
uti eiTet.ii nulla in eum aqua agcret; & e contra-
rio non eft ita aptus ad xecipiendumab aqua
frigus, vt eiTet, iia nullo tunc igni patcreiur,ita>
-queex vtriufque adione qualicas vnamediain.
illoaereprouenit,quaeinparteignipropinquio
remas;is vcgitadcalorem, inparreautem pro-
pinquaaquaemagis veigitadfrigus. Hocidem
dicen^um eft dc igni^mmediate agente in a- ^
quam; parsenim aquaepropiiiquior igni agen-
tirecipitmaiorem calorem , quam parsremo-
tior , quare hsc refpeftu illius habet rationem
frigidi: igiturnecefleeft, vtcalorpartispropin-
quae rcmittatur aliquantum a frigore partis
remotioiiSj&itaminuscalorisrecipiatpars illa
propinqua, quam (i iion haberet coniun(f^am
aliam aqu« partem remotiorem : quo fit, vt
magis3accitiuscakfiatab igniparuaaqux por-

libusdiftantioribusabigne agcntcqus fouent
partes propinquioics, & facuint vt ilJaeminus
patianturab igni,& magisilli refiifant, proptcr-
ea etiam pars rcmota recipit aHquid caloris a
partepropinqua, ficutiviciilim parspropinaua
recipit ab ca aliquid frigoris ; hocaurem dicerc,
eft dicere, totam aqiiam rccipere calorcm ab
igni , itatamenvtin tota iicvnicaqualitasme-
dia , qusf in parteigni propinquamagisadcalo-
rem ve:git;inparte autemrcmotamagis vergit
ad :rigus: hr?ceil:veriirimahuiusargumenri {b-~
lutio. Aliqui tamenaliter foluunt:dicuntenim, -^^^oru/fe
no poilediilinguiiUiusaquaepartes, fcdaquam ^'■'fponjio.
totampatiab iUoigni, taoquam corpusvnum
continuum, & totam etiam reagere in illum.
Sed experientiadocct, hancrefponlloncm non Impti-.
etle tutam.; ego cnim vidi carboncm accenfum, <7i^//«7,
cuiuspartem quandamparticulaaquaeextiiixe-
rat, manentibus cseteiis carboais partibusac-
ccnlis , a quibus pofteaparti extinctae priftina
accenfioeft reftitura:patet igitur,partemeiua-
demcontinui propinquioremagenti magispa-
ti, quam reliquas, &abillis quoquealiquidre- ^liorum
cipere,quod iUinegant. Suntetiam quiadar- rejponfio.
gumentum de aere medio reipondeant , eiTe
quidem abfurdum dicere duo contrana ilmiil
in eodcm recipi vt fixa & pcrmaaentia , atnon
elXeabfardum vttranieuntia,cuiuiraodifuntin
illoaeremedio calor, &frigus;funtenimintra-
fitu, quiacalor trandtab igniadaquam perae-
rem medium ,- &ita frigus ab aquaadignem.
Hac tamen refponlio probanda non eft: c|uo- Impu--
niam dc accidentibusquidem fpiritualibus, a gnatia^
quibusilil decepti eflevidentur, verum c^iA:,
quod dicunt, fiquidem pcndent ab agente.a
quo producuntur, non a f ubiedo, in quo recipi-
untur; ideo pereundemaerem medium fimul
tranfeunt fpecies contrariorum colorum, ne-
que femutuo vitiant,velremittunt,nequeinter
{e commifceri dicuntui-:at dematerialibus qua-
litatibus verum noneft, hse namquc nonpof-
luntperaereni medium tranflre, quinfe mutuo
Isedant; imo & fixsein eoremanent vel longo,
yel faltembreuitampore, vtincubiculor»:ma-
net calefa£lus acr etiam poft ignis extindio-
neminonpoiTuntigiturfimulineodemaere re,
cipifummuscalor,& furamum frigus,itavtv-
traque maneant fumma : quareabiicienda eft
haecxelponfio , & altera i limenda , quam prius
tidduximus. Ad tertium argumentum negan. •^"'t^^''
dumeftconfequens;fccpus enimagentiseft.fi- '^'^'^'^
bi aflimilare patiens quantum pote it , ideo fi ex
pugnafit debilitatum, aflimilatfibi patiens, fi
non omnino, falrem ex parte; non igiturfinc
suo fruftratur, fed eo potitur v-eFperfefte, vel ex
iiliquapaTte : imo neque dicendumeft, hunc
eife naturae fcopum , quem ifti fingunt, in a-
£tione & paifione rerum naturahum inani.
mataruin ; nam 'vy naturse conillium eft, vt ignis
P vertat

45t

lacobi Zabarelix Patayini

452

V ev rn t r c rfe c^c aquaiTi i n i ^n e m , & v t a qua \' e r- A
tniipciteific ignom in Aquam>necpotci]:n.ilura
finciuotruflrari,vtillicl!Cunt,quoinod.opotcrc
duoshabere contrarios fcoposi quos liinul ai-
fcquinulLapaclo poteilJ nam i^iisefl: finis ho-
rum duorum elementorum, necelic cft , vt alte-
Yo faltem natura fruftrctur. Dicendum igitur
potiuseft,naturx yniuerfalis, quosomnia regit,
nonhuncefie l^copum >fedpotiusvt agant mu-
tuo,& patiantur,& le mutuo obtundat, & vnum
altevius viresfran^at, proptcr ipforum confev B
uaticnem, & proptcvgcneration-em milLOvuui :
quod iinatuvam luiusque rei pvopviam ipeclQ,-
mus,fcopusquide huuisigniseil:, vcvtcreillani
aquam pevfecte in ifuem , lcd illius quoq; aqus
icopus cil vevtcre hunc ignem pcvf cd,c m aqua ;
iruftrari igitur, & impediri ,-quid abfurdi ci-1:,
quum id neceirarium lit ob vepugnantiarn con-
tvavi j f hoc ciiim ii mutari penitus non ilnit, vti-
turque iingulum vivibus iius , & nititur , quan- ,
tumpoteft lc conferuare, & contrarium oppu- ^
gnarejidqueiifacerenequeat, uondicitui; iuo
tine iruftrai-i , q.uia aliquid agit, etiam quando '
agitincontrariumvalidius; vel lialiciuam effe
fxuftrationem concedamus , at faltem uatura
vniuerfalis,vtidiximus,nonfvtiftvatur. Falfuni
prsteveaeft,quodnunquam polllt agenspevfe-
cte alTimilare libi patiens 5 quia flaermutet a-
quaminaerera,& maneatinqualitatibusdebili-
tatus, in forma tamenfubftantialimanetinte- D
gev, & in talemaevem mutauit illam aquam:
quodliiii calove laeluseftaliquantum, & man-
fit minuscalidus,quamconueniataeri,reftitui- ~
tuv tamcn ei pviftuius calor a civcumitantibus
asris partibus, & ab aftionc ccelefti: quare et-

iam acr ex aqua illa genitus vevtitur tandera
perfcde in acrem. Leuiillmum ergo eft argu-
menturahoc, quiahsec omnia in natura con-
tingeve neccile eft , vt agens quandoque mucct
patiens perfedcin liiam naiuiam, q.uandoqu.j
imperfefte , quandoque etiam mutare nequeat,
quandoque etiam mutetur ab ilioj haec enim o-
mniaeueniuntex lege naturai vniuerlalis, quse
f-tatuithcec onmia polle contingcre : quoniara.
igituvpvopvice flngulavum rerum naturze iubdi^
tsfuntlcgibusnaiurse vniiierlaliSjfruftratioeft
femper retercnda ad naturam vniuerl'alem;quia
li natura particularis non poteft fuam attioncni
peiHcevc ob vepugnantiam contranj , non, eft
fruftvatio, quianaturavniuerfaUstalem rcbus
naturam tvibuit, vt hoc euenirepOii.it,.imo vta-
mn-ino lit neccflarium,Yt id pollit contingere; li
enimnuqnanipoiretaccidere,nullaficretactio
inteveicmenta, Yelvnumvevtcvet aliaomnia iii
luam uaiuram : effet autcm hocpotius modo
fvuitratio, quam illo , quia res>& eartim vmucr •
fitas non conicruaretur , conferuatio autem re-
rum eft fcopuS prsecipuus naturse vniuerialis,.
Aciquartum,concedimu3, miUam lieri reaciio-
uem, vbi nimia diftantialoci prohibetne iiat-
Ad quintum,negandum eticoniijquensinone-
nimmrea<f^ioneidem fecimdum idemagit, &
patitur : fedignisagit, quaienuscalidusi patituv
autem, non quatenus calidus , fed quatenus eit
poteftate frigidus^agitenim per formam, & pa-
titur per materiam , vt antea diximus. Quare.
omniahiec argumenta, & alia eiusmodi com-
menta Latinovum vana iimt , & facile Ibluuntur.
pev iplara rei coniiderationem, quia nituntui"
oppugnare rem maaiieftam.

J A C O B I

ABARELLA

P A T A V I N I>

1- I B E R

I> E M l S T l O N E:

Mifilonis definltio, & difficulrates,

qu£ ex ipfa oriuntur..

Cap. I.

IffieiUimum femper fuit intelli-
gcre, quid fecimdum Ariftot, fit
niiftio,dequanunc icribcve c6-
ftituimusjidquedifcordiainter-
preium ,ac difceptatio dcclarat,
q,uuuxmuk3e, & conuanx ab his

E fententi^ Ari.ftoteI.attribuantur, & adhancys-
que diemhsec altercatio perduvet: ortaautem
efthacinredifficukasexiis, quaeab Ariftot. iiy
calce i.lib. de Ortu & intevitvi de miitionetva-
duntur, & exipfamiftionis dcfinitionc , quani
Anft. tandemcolligitinpoftremis verbisilliui
libri,dumait,xniftio cftmitcibilium altcvato-
rum vnio-.repugnantia namque efle videturiii
hac dcfiaitionc; quia, quum dicar.alreiatorumj
accdicat> coiiuptoiu:«,mdicatillaqu£e com.

455

de Miftione, Libcr.

454

miifcennir in miftionc non interire, fcd rcma- A
nerc in mifto,quod idcm dcaotat etiam nomcn
j.i-iiitionis, vt coiitidcranti patet; ii enim com-
milcentur.ergononintereiint; fedibi paiiloan-
tc ipTc quoq; Ari fr. apcrtc dij;crai-,mili:ibilia no
inicrire, fcd fcruari ; contrarium autcm ligniH-
cat ilia.vo;^j vnio , qux ibi non dcnotat nieram
coorccrationcm, fiquidcm hanc fcntcntiamiam
Ariltut. rcprobauerat, lcd vmoncm natiuarum,
ita vtcx pliuib. n;Tturis vna naiura oriatur : itaq;
ii plurcs niilcibilium natur^, quK prius crant, B
non oilhuitampliusjfcd vna quxdam aliata-
(fta.cft,:jlla; intcncrunt, idcmm quod uocilam,
plius,abiqidubioi!iLcriit,fiquidcmnilaliudcil'
iutcru-c, quam dcilncre eilc; iediioccxprelle et-
iamprotulcratibidempaulo antea Arillotclcs,
diccns, neutrum miicibiiium rem.anerc, led ge-
ii^rad quoddam tertium ab iliis diuerfum. Usc
ipitm^de reeft nobisinpra;fcntia dilputandum,
VI omni, (I iicri poffit, diiflcultatc iubiata, defi-
nitio miftionisclara &: peripicua reddatur ; qua C
bcneimelligerc nonpolTumus, niiiea.quaetcti-
gimus,dubia ibluantur: Hkc autem duo funt
potiiTimc- vnumde formis elementGrum, an
fcruantur in millo , aJterum de orundem quali-
tatibus, quas in pritfentia ftatuimus^non efle
fonnas elemctorum, fedaccidentiaconfcquen-
tia. Repugnantia autemprsdifta traxitalios ia
varias opii2iones3 quse miiii videnlur quatuor
eflcad fummum, ealq; {Ingillatim cum earum
argumentisnosconfiderareoportet, poftea ve- ^
ro"rei veriiatem declarare nitemur , ac denique
©muia aduerfantia argumenta foluemus.

Amccnn& cpmio & argumenta.
Cap. IL

Rima eft Auicenns fentcntia aL Auerroc

relata, &;confutaLa in comment. e/.lib. j.de

Coclo:putauiteniraAuicenna formas elemen-
torum remancre in miftointegras, & nulla ex E
parte Isias ; qualitates vero manere quide , non
taimenintegras, fcd caftigatas, &fraaas ob mu-
tuam inter ieaftionem &: paifionem . Ad hanc
fententiamcomprobandamvfus eft hoc potif-
fimuniargumcnto:certumeft formas elemen-
torum manere in mifto; hoc cnim indicat ipium
miftionis nomen, & fuit ab Ariftotele aperte af-
firmatum, dum in contextu 84. iib. i. de Ortu &
interitu dixit, neque ambo miicibilia interire,.

neq; alterum, fed remanere vtrimque, & in 8 8.5
dixitguttam vmi non admifceri mults aquce,
quii gutta deftruitux: vult igitur omma mifcibi-
lia feruari in miftcquum neget illa,qu2e non

fcrnantur,commifccri;atquiferuari res nondi-
citur, nifimancatforma eam conftituens; ma-

ncieiglturdebentformjeelemetorum: fed hse,

quuni^iint fubftantiales, non poifunt intendi,
jieq;remitti;neceirecftigitur, fi m,anent,vt in-

Kgr^majaeaut. Qualitaxcsyeroiiitendi, ac rc"

raitti poiTuut, quarc ncccfle cft, vt frang^mtur
mutuo cariun exccilcntise, &iTiat qualita:; viia
mcdia,q.u-cciiTcmpcr;vairam)fl-i. Sccundo, iu- Secitndli
mituriiaiu',ili'i; iiii-e cofirmaiio ex dcKnitio-
nc miftionis, nu'Lo naniq,(^vtinquit /iriiiot.J
eft mifcibiliumaltLi-jtrM-i;m vnio; non dixitau-
tcm, corruriorum> lcd aliciatorum , corruptio
cnim cft lub.l.a!;ti'2 , altcratio autcm rcfpicit
qualitatcs; vuk igitur ArUfotclcs iormasclc-
mcntorumfciuu'iintcgras> & folas qualit.itcs
pcrmuLuam altcratioucm rcmitti. Tcrtio, fu- T(;rt'tum
mitur argumcntum cx Ariftotcle incontcx. 5,,
bb. ^.Mctaphyfic. vbidcnnicns clcracntum di-
citCifcid, cxquo incxiftcntcrcs fit, vult igitur
eicmcntaincxiftcre j proindc rcnnncrc in co,
cuius funt elcmenta; at non remancnt, nifi ipib-
rumiormjeferuentur;itaq; fcruantur in mifro
lormce clementorum, Qu^rto, Ariftotclcs in Ouartu,
contcx. 67. lih. de C0L.I0, diiputans couLta Pla-
toncm,docetclc.mcmaaon habcrc figuram a!i-
quampropriam, & iiocarg.umcnto vtitur; qiiia
Ii haberent, remancre in mifto.non poffcnt: quii
igiturconrequenshocputet Ariitotelesefle ab
furdu,putatelcmetaremanereinniifto. Qiun- puintu.
to, Ariirotclcsininiiioi.lib. dcCa;ioinquir,mi-
flam moueri a,b clemento prseualcnte ; .vult igi-
turelementamanereinmiftro; piscualens enim
eleraentumquomGdomousret, nifi cfTetadu?
hocautemfircmanet,ej-goetiam reliqua, qui-
Lus dommari.acprzeualercdicitur. Sexto, nifi Sexfum,
elementa feruarenturin mifto, miftio a genera-
tione &: interitu non difFerrct; quia mlaliud t£-
fet miil:io,.quam generatio miiiii,& interitus e-
iementorum. Poftremo, miftum in elementa SeptimH,
diiroiuitur ,nam Ariftotelesin contex. 84. Iib.i.
deortu & interitu inquit,mifcibilia pofl!e ite-
riim fepararia mifto ; ergo ex eisdcm"c5ftata£fu
m ftum;ex eisdem enim res conftat a£i:u,iii qus
dilToIuitur. Qupniamigitur manent elementa
in mifto,necefl'e eft, vt eoruLm form:e feruenti,u-^
a quibus conftitiii elem.enta dicuntur-.

Auirrou ofmio , & aduerfm Aui.cett"
nam dijputatio.^

Cap. II L

SEcimda eft Auerrois opinio,quara apud eum
lco-imus in comment. 6y. Iib. 3. de Ccelo,
vbi dicit , tam formas fubftantiales elemento-
- "l-um^quara qualitates manere aftu in mifto , fra-
ftastamen omnes,& caftigatas, & ad mediocri-
tatdmredaftas ; ideo dequalitatibus confentit
Auicenna,feddeforniisdifIidet ; cenfiiitenini
fotmas elementoruni, licetfubftantiales fint, in
'hoc tamen ad accidentium naturamaccedere,
quodpofllintintendi, atque remitti , proindc
funt quodammodo medis inter formas ftib-
ftantialesperfe<aas,&accidetia. Auicennavero
quia putauit foimas elementorum n€q;intcn-
_ V 2 di,ne»

455

lacobi Zabarellsc Patavini

45«

di,ncq,remittipofrc;<S:vicl't Aiiflot. dicemem A eiufmodi ;hocnutemad niluandnm ^ener.itio"

miicibih.i in millioncnoninteiucdiceic coa
dus eft, foimas remancrc mtcgras, aduerfus

^ • quam opinionem Aucvrocs multitariam ai-^u-

- mentatur. Pnmum lic. hlorma: clementorum

feruaauurmtcarje.criTO etiam quahtstcs. quo-

^ majnquahtatesmleqiiunrur tormas. i'rKtcrea

Secundfi. cadcm eft ratio de vno gradu quahtatis,ac de a-
iioiero;o fi poieftforma clemenri e,\iftcrcfine
ahquo^gradu fuarum quahtatum, poteft fimih-
ter cxiiterefme aho, quocirca & tine omnibus ;
hoctamen eft impofllbiJe, nequeahquis dice-
ret formam elementi fcruari polfe, deftrudhs
penit4.isomnibusgradibus fuarum quahtatum.

Terttum Pijeterea fequeretur gener.itioaemmifti eneal-
terationem, quiaquicquidaduenit rci actu c.vi-
ftentiper formamfpecificam^cftaccidens : igi-
tur ft formac elementorum funt in mifto intc-
grK, &: danteffe fpecificum fecundum4pccieni
Ipeciahflimam, accedens fonnamifti aon po-
teft efle nifi accidens, veh finulJa mifti forma q
formis clementorumfuperuenire dicatur, mi-
ftumnone{fctvnum;quiaid,quodconftituitur
apluribusformisfubftantiahbus dift'in£tis,& e-
iufdem ordinis,(Sc fpecificis-, non poteft elfe v-

Cuartu,. num.Sequeretur etiam fccundum Auicennam-,
niialiud. efl"e:miftionem, quam. congregatio-
nera,quem miftionismodum reieftum. efle ab
Ariilot. certumeft:probatur confequens; quia
iiformseelemetohun integrsejacperfeftse mar

msnatiuam fads cii, quum noui"! efle fubftan-
tiale acquiratur,& noua fpecies fiat. Similiter
nontcquitur amplius, miftionem etTecogrega-
tionem,quiaform3enon funtamplius quatuor,
fed funt tactae vua, quse fola informat quamli-
betmaterixparticulamjquare non cft congrc-
gatio, fcd poiiusnatursjacfubftantias vnio per
mutuamclemcntoriialterationem. Sictandcm
fit, vt tingula miftiparticu]amifl:afit, quoniam
B. in qualiLictincft cadcm formamiitionisfquam-
obrcm icruatur et mifti vnitas, quam lccun-
dum opinionem Auicennx tucriiio poirumus.

ScQti opmo & argumenta.
Cap. IV.

TErtiaeftopinioScoti, quamapud eum le-
gimusin z. lib. Sent. diftinft. 15. putauit
Scntus & formas, & quahtates. tlementorum in
miftione penitus interire, & nouam miiii ior-
mamgcnerari, & nouam qualitatem, qusc eft
temperatura mifti:quod autem dici foIet,miftu
conitare ex elemetis,id inquit ita efle intelhgcn-
dum,quodformamiiKhabet quandam fimili-
tudinem. & conucnienttam cum formis ele-
metorum, quemadmodum mediu habet quan-
dam conuenicntiam cum extremis, exquibus
conft.tre dicitur: fic propriam mifti qualitatem
dicit effediucrfam a qualitatibus^elemcntorum.

nent,nonpoflrunt(tmuromnesinformarcvnam D^ (Scseque fimplicem , acillas,dici tamen ex illis

& eande materia: particulam, hoc enim de for-
misfubftantialibus non fijbordinatis,fedeiuf-
dem gradus, ne-imaginabilcquidem eft, quia:
nonpotefteadem.particula elfe fimul.ignis, &
aqua, oportet igiturvnam materrse particulam
f. rmaignis informari,aham forma aeris,aliam
forma aqu3e,& aliam fprma tetrae, & has parti-
culas fetangere inuicem; quarenon erit mittio:
nififecundumtadum,qu3e.eft congregatio. Si-

conftarepropterfimilitudinem, quam cum illis
omnibus habet; quam iimilitudinem, & conue-
nientiaminquitAriftotelem fignificaiTe, quan-
do dixit, remanere iu mifto virtutes mifcibiliu,
non ipfamifcibilia afl:u:putauit igitur Scotus
nectormas, nec qualitates elementorum vllo
modo rcmanere in mifto,id eft, neque integras,
neq; refrafl:as:inqua opinione Thomam quo-
que fuiile recentiores. Philofophi arbitranrur.

Qutntu ,. mui etiam fequeretur, non quamhbet mifti £ quod ego falfiimetreexiftimo, quumThomas

particulam eife miftam,aliqua enim particula
cfletpurus ignisjaliqna purus aer,.&.fic de reli-
quis:attamcncenfuitAriftotelestalemetre de-
beremiftionemvtquaelibetmifti particulami-
t>pm!o fta fit.. Has omncs difficultates putauitfe eui-
y^*terretS'X.2s?. Auerrocs, ftatuendofofmas erementorum.
potTeintendij&remitti.&frangi.&caftigari, ita.
vccxomnibus fiat vna forma media : fic enim
non funt amj^Iius plures formsefpecificse, fed

hocin loco fententiam fuam proferens aperte
dicat, tormas quidem elemetorumnullo modo
feruari,fedpenitusinterire;atqualitatesmane-
reremiflas&admediocritatemredaftas:Caete-
rumparumrefert,quidhic,quidillefenferit,fa-
tisnobiscritipias perfe fententias, cuiufcunqj'
fuiife dicantur : expendere, Prjecipua argumen- '
ta,quibus vtitur, vel vripoteftScotus,haecfunr: '*'<?^
Piimum quidem.de formisfubftantialibus ita ^*'*

Vna, quam infequitur etiam qualitas vna me- F. argumentatur; non ilintmultiplicanda entia ^\.-

dia oriensex congreifu & mutua alteratione , &:
caliigatione cxcellentiarumquahtatu elemen-
tarium. Sicetiamnonfequitur, generationem;
cifcalterationemj quiafit noua iormafubtl:an-
tiahs ipccifica, quxeftformamifti; & elcmen—
ta non icruant amplius nomina, ac definitio-
ncs; ac Ipecies, quum per illam caftigationem
iam dcfierint efle ignis,acr, aqua, tcna. & to-
tuai iutcpeikeileauium vd tcrrum, vel aliud

ne necetntate; atnullanosneccflitas cogit, vt
inmiftoponamusquatuortormaselementoru,
fedfufficitvnamiftitbrma;ergo illae in mifto
ponendaenon funt: minntem lic probat : non eft
neccflarium ,,cas poncre: proptcr operationcs,
quiamitfum hab^t operationcsproprias fpccie
diftind-as ab opeiaiionibus ekmcntorum; &
conicquentcs iolam miiJ-i formam : neque pro-
pterquaUtatcs,namqualitascuiuiquemjfti:dif^

457

dc Miilionc, Libcr.

458

fertfpccic jiqualitatibuselcmentorum , &. Cnii A dcniafgui.Ticnta,quacproScoto addnfta fuerej

a forma mifti proueni/ , atque rcruatur . ncc for-
mi$ clciKcntoruno cget ; ntque demum propter
gcnerationcm.quia tam forma mifti.quam for-
ma clementorum habcnt entitatem fufficien-
tcm, vtpofTintefTetcrminiruaginTationi-^.tc
inhocforma mifti non cgct formis elcmento-
runj,nifitanquamtcrmino a quo, hicautem in
gcncrationemiftirccedu:igiturinmifl:ononrt:-
manent formaelcnfientorum. Sccundo,fifor-

dcqujihiatibus vcrohinitunturduobus potilfi-
mumargumentis: vnumex Ariftottlcfumunt /'''''»'*'•
incontcxtug^. hbriprinnideOrtu&iatcritu, V- '""/'''^**
bidicif,mifcibiHa nonmanereaftu incnifto, vi '"'''''*•
corpus &albuin,nequc etiam intcrire, fctl fcr-
uariipforum viresjqaurijenim dicateanonma-
nercaftu, fignificatformasnon fcruari, ctenim
pcrformam rescftaftu :quumautemdicatmi-
ncrcmifcibilium vircs, fignificat feruari quali-

mseclcmcntorumfcruarcnturinmifto.miftum B tatcs, namfi hxquoqucpcnitusinteiirent, nil

vtiq;declcmentisferMareturinmifto,quo mo-
do igitur Jnanercdicerentur eorum vires? altc-
runi limile argumentum accipiuntcx aliisvcr-

noncflTctvnum ; plurcs cnim forms fj^ecificx
conftituunt plura indiuidua dc categoiia lub-

ftantiae. Tcrtio,quamhbetfoimam fpccificam
confcquiturpropriaquantitas ; crgofiquatuor
formarclcmcntcrum feruanturin niifto,crunt
incodciiJplurcsfimulquantitatcs,quodeftim-
poftibilc. Quarto,duotcrmini gcnerationis, a
qtto, (Sr ad quctr), fimulmanerc non poftunt ; at
formamifti. & formae clcnicntorum fc muruo
rcfpiciunt vt termini gcncratipnis oppofiti,
quum ex elemcntis gcncrctur itjiftum, <Sc cxrai-
fto elcmcnta ; ergo non poflTunt in miftoformat
elcmcntorummanerc cumforma mifti. Qiun-
to, fequerctur non ciTe vcrumillud Ariftotclis
diftum, gcncratio vniuseft corruptio alterius,
quiaquandogencratur mifttim, nihil interiret,
fi clemcnta non intcrcunt, Quod autcm etirvOtt
qualitatcs clcmcntorum pcnitus intcrcant, o •
ftcnditur daobus argumcntis. Primo, quia qua-

bis Ariftot.clarioribusinz, lib. dcP.irtibus ani- Seeun-
mal.cap, 1. vbidicit.tresinanimaliefTecompo- 4.i$m.
fitioncsj&carum primam effc ex iis corporibus»
quae \ nonnullis elementa vocantnr,fcilicettcr-
-ra, aqaa.aere, igni; Cti^ ftatim fubiungit,meliug
fortaiieclfe, fidica<iius, corporacoaitarecxTi-
^ ribus clementorutn, qi^mexelementisipfi?, &
virium nommeftatimafftritfeintelligerequa-
litates clemcntalcs , quas etiam cxprcflenomi-
nat,calorcmjfrigus,humiditatem,&ficcitatem,
quas inquitcflre materiamaiiftorum, quumex
hisconltent omniamifta; cceteras vero^omncs
qu3htat^sinquke(lepofteiiores,&ab hisderi-
uatas, prouide non cffe mareriam corporam,
nenipeleuitatem.grauttatcm^raritatem, denfi-
tatem, & aliaseiufmodi : iguurclaraaft Ariftot.

litatcs infcquuntur formas, crgo quod de for- ^ fententia, quod ckmenta rcmaneant, nonfe-

asisdicitur, idcmdcqualiiatibusdicendumeft;

atquiformas nuUo raodoferuarioftcnfumeft;

crgonequcqualitates fcruaripoiTunt.Prxterea,

fi dtftrudis formis qualitatcs mancrent, a<:ci-

densidcmnumero migrarct defubieitoinllib-

ic£l:um; fubieftum cnim accidentiseftcompo-

fitumcxmatcria&forma conftans, quoddele-

taformadiciturinterire, & aduenientc alia for-

ma dicitur aliix! compofitum gcnerari; ergo

mutaturfubicaumfub iifdem accidentibas; fi -^ frigida, achumida,&ficca

qnalitatcsclementoriiin miifto reiaanent, hac

aute«BeftBiiigratio,quamimpoflibilcm efTc o-

mncsPhiiofophi ccnfuerunt.

cundum formas fubftantiales, fed fecundum
qualitate s ; hae autc m quum fintcontraria, noii
polfant fimul exiftercintegrxjmaacntergofra-
€c& & remiflie : fic igiturconditioncs miitionis
optime feruantur , mifcibilia namque a£tu in
mifto nonmanent, quiaformac nonferuantur}
manent tame eorum vires , quia feruantur qua-
litates caftigttae , & frad« , qiiod fenfus quoquc
confirmat; fentimusenimmiftaciTecalidaj ■&

Aliorum Latinorum opinio (^ argti-
menta. Cap. V-

QVarto fententia cft, yt mihi videtur. cae-
tcrorumLatinorum,quide formis cleme-
torum Scoto confentientcs dicunt, cas nuUo
modo feruari.nequcintegras.neque rcfraftas;
fcd in qualitatibusabcodifcrcpant, has enim
putantmmiftorcmanere fraftas, Sc ad medio-
crit3temrcdadas:tueturh3nc fententiam aper-
tcMarfiliusini.libr.deGsnerat. & ad candem
tccedcDC vidcntur Thonias, & iEgidius, & eam
fequitur Ludouicus Buccafcrreus, & alii ncn-
nulli recentiores:pro hac opinioncquantum
ttinctad formas fubftamiales, faciunt illa ea-

Latinorti diffutatio aduerfiuAuerroisfun-

damentum deformis elemento-

rum. Cap. VL

/*\ Vpniam autem Auerrois opinio eo po*
vJ aftimumfundamcmonititur;quodformae
clciisentorum intendi, ac remitti pofTunr, & hac
ratione participant quodammodo conditione
accidentmm, Latini fundamentiihocdemoliri
conantur,quoniam eo fublata,fcntentia Auerr.
manifcftecorruit. ThomasaduerfusAucrroera
duobus vtiturargumentis, quoriam vnoimpro-
batillud, quodAuerroesait,formaselcmento- Primurs
rum efTernedias inter fubftantiam &accidens; ar^^sn^»
idq;taleeft:fihoce(rctvcrum,dareturmedi).im-'^'»<^^»-*'
interduococradiftoria.quodquidceftmanife- tr*A- '
ftefalfum :probaturconfcqucs,quiafubftantia »<?«■»*/»•
& accidens coniundam habent oppofitionem .

P 3 aiEr»

45f Jacobi Zabarcll* PataVini 460

affirmatioms& ncgationi9,quatenusaccidens A Primo.quoniam Arift. ibi de fubftantia genera •/ >«

literloquitur,ncq;excipitimperfeftam j quum t(

eftinfubiedoifubftantiavero noneftinfubie-
^citndt^, ^o- Alteroautemimpugnatid,quod Auerrocs
dicit , formasclementorumfufcipercmagis&
minus, boc pafto: fiid conccderctur, cflet in
fubftantiacontinuusmotus, quod Ariftotclcs
regatinlib. 5.Phyfic. ficcnimformacclemcnto-
rum cflent diuidu* fecundum gradus ,qucmad-
modum etiam qualitates > quapropter acquiri
poffent gradus pofl gradum.qui cflet vcrus mo-
Ttrtium tus.Tcrtioargumcntanturali; : fi vera cfletopi- B
nio Auerrois, fequeretur etiam formas mifto-
rum fufcipcrcmagis&minus : confcqucns cft
falfum,vtipfcquoq; Aucrroesconfiteturrcon-
fcquentiam ita probant: in compofitione the-
riacae,&aliorum(imihuni,illaqusecommifcen-
tur.non funt clcmenta,fed mifta,quac omnia
feruantinthcriacavircsfuas, qucmadmodum
inmiftoferuanturelcmcntorumviresutaquco-
porterct mifta quoquc theriacam ingrcdientia
intcndi,acrcmitti fecuhdum formas fuas fub- C
itantiales. Et quia dicere ad hcc aliquis potc-
rat,non ciTc validam confcquentiam, proptcrca
quod Ariftoteles in capitc dc Miftione loquitur
de fola miftioncclcmcntorum,non de co«mi-
ftionc aliorum, proinde id, quod dicitur . mifci-
bilia manerein mifto, dcfolis elementis intelli-
gendumeft: hoc ipfi inquiuntnon cfic verum;
quia ibi Ariftotclcs de miftione loquitur vni-
ucrfe,nondcillatantum,quacftelemcntorumi
aam fi de fola clcmentorum miftione loquerc-
tar,dcbuiflct priusdeelementorum natura di(-
fercre , poftea vero de eorundem commiftiones
loquitur ergo de quorumlibet corporum mi ftio-
nc 3 proinde illa, qua ab Ariftotele ibi dicuntur,
omni prorfus miftioni compctere dcbcnt.
l^uttrtH' Quarto , fic argumentantnr ; omnis fubftantia
quantumcunqjimperfcfta, pcrfcftior cft quo-
libctaccidcntc, quantumlibet pcrfcdo ; atqui
rccipcrcmagis&minus notat impcrfcftionem,
d5turautcmaccidcntia,qusenonrccipiunt ma- I
gis & minus, vt patct ; ergo nuUa fubftantia rcci-
pitmagis&minus; hocenimdato, fequeretur
aliqua accidentia effe pcrfcftiora aliqua fub-
i^tntZ. ftantia,quod diccndum non eft. Addunt etiam
authoritatemAriftotelisinlibrocategoriarum,
vbi dicit,proprium ciTefubftantix non fufcipc-
9tlMtit> remagis & minus:ad quam , fi quis dicat Arifto-
tclem dc compofita fubftantia loqui, non de
forma,quaeellfubftantiafimplex,obiiciuntipfi
*"/*/*'• ^o<^ 'Ji" no^poiTc ; quiafi formse clcmentorum F
ftofolu- fuf"piantmagis&minus,ipfaquoquc elcmen-
itsuit, t^ fufcipicnt magis & minus; quum enim a fuis
formiselementaconftituantur, ncccflc cft , fi
forma ignis fufcipiat magis & minus . igncm
quoqucaliqucmeflemagisigncm.quamalium
ignem. Et quia videtur Aucrroes refpondcre.
Ariftotel. ibiloqui deformis tantum perfeais,
nondeimpcrfcais.qualcsfuntformaeclcmcto-
rwjajbancrcfponfioncm dupliciter ij»pugnit.

imt(9.

igiturid, quod gcneri compctit, debeat ctiam /.
compctcrc cuilibet fpecici , de fubftantiis qucq; ^
imperfcdioribus dcbet Ariftotclis diftum vc-
rum cflc: adde quod Arift. ineo libro quando
propriualiquodadducit,quodnon omni com-
pctat , folct expreflre admoncrc , id non orrni .
competcre ; de hoc tamcn proprio fubftantiae
nullamc.vprimitexccptioncm. Secundo , quia
Ariftotlib.S.Metaphyfic.contcxt.io.inquit fpe- '
cics cfle vt numcros, proinde non fufcipcrc ma-
gis iScminus.qacmadmodumnequc numerifu-
fcipiunt magis & minus ; quicquid cnim alicui
numeroaddatur,vcldetrahatur,illanumerifpc-
cies deftruitur ; quamobrrtn fi elcmenta fuQt
fpccies corporis naturalis , nonpofllint efTc ma-
gis vcl minus , fed fuam cflcntiam habcnt in in-
diuifibili conftitutam.

C Befenfio opnionis Auenois , & decUra-
tioveritatis.Cap.VlI.

HJ^ funt aliorum de miftione fententia, 8c
cotiusdifputationis fumma ca cft , quam
retuiimus : in qua confiderare quisque potcft.in
quohuiusccreidiflicultasfitconftituta. lamad
vcritattis declarationem accedcndum cft : &
quum hsec in rcfta intelligentia fcntentiae A-
uerrois, quam folam veram eflearbitror.confi-
ftat , notanda fummopcre eft haec diftin£tio,
I> quamapud Aucrrocm legimusio.Mctaphyfic.
commcnt.23.&6.Phyfic.32. &3.Mcteorol. cap. M
deIridc,mcdiumintcrextrcma,quodperparti- pt
cipationcm, fcu pcrcompofitionem cxtrcmo- //
rummcdium dicitur, duplexeft : vnum,quod «e
difFertfpccicabvtroquecxtremo,idque aitA- />/.
uerrocsvbcaripropriemcdium, cuiusmodi cft
rubcuminteralbum&nigrum; de quomcdio
noneftverumdiaumillud,transcuntiabextre-
moadcxtremum,ncceflcefttranfircper omnia |
E media,vt Auerrocs notatlib. 2. dc Anima, com-
mcnt.io^.alterumeftmedium, quodnondiflfcrt
fpccic abaltero cxtrcmorum; vt fi multo albo i
parumnigriadmifceatur,rcmittitur aIbedo,& i
fit minusalbum, fpecics tamennon mutatur,
qdiaadhucvocaturalbum, licct minusaibum
fit:hoc igitur dicctur medium quodammodo
intcrnigrum, & purum album; impropric ta-
mcn,quianoneftniiiaIbum, & de tali mcdia
VcrumcftdiAum illud; transcunti cnim conti-
nuoprogrcflfuab extrcmoadcxtrcmum, ncccf-
fe eft per emnia eiusmodi mcdia tranfirc : ideo
proprieloquendo,intendi& rcmitti.latiuspa- ^"^'
tet, quamfufciperc magis& minus, quamuis ^'
ampla quadam fignificaiione acccpta confun- " ^'*
di foleant;rcmi flGo cnini aibi cffs potcft,& absq; /'"''
variationcfpcciei,&cumlpcciei variationc: at ?"''
magis & minus non variant Ipccicm , & cooipa - /**<^
lationemdcnotant intcr illa.quae firtciusdtm ''*'j
Ipccici > oportct cftijoa vtrumq; cllc album , fi di- P"'*

4m

dcMiftioncLibcr.

4.^i

cerc liceatvnumeflemagis album.alterum ve-
ro minus album. Intcnfio igitur & rcmiflio cJlc
. pot cft duobus modisjvno modo finc varianonc
V fpeciei , quod propric dicitur fufcipcre magi s &
'^ minus, & ita rcmifTio conftituit medmm , quod
*■ non difFcrt fpecie ab altero extrcmorum; altero
'' modo cum mutationc fpcciei , & fic remiflio
conftituit medium.quod fpecic difFcrt ab vtro-
quc cxtremo. Hac di ftinaione conftituta , pof-
famus totam huiufce rei veritatcm duobus di-
j ftis concludere. Vnum eft: fi intendi & rcnoitti
'g fumatur priori modo , prout idcm eft ac fufci-
■ percmagis & minus , nuUa fubftantiafiucfim-
plex.fme concrcta.fmc perfeda.fiuc imperfc-
aa,poteft intendi,vel remitti : hoc modo mtcl-
lexitAriftot.incap.deSubftantia, quando di-
xit proprium effc fubftantixnonfufcipcrcma-
gisvelminus; hocenimdeomni fubftantia,&
abfquc vllius exceptionc verum eft; neqj emm
clcmema.ncqi formae elementorum hoc modo
intendi. aut remitti poflunt , nec Aucrroes vn-
quam dixit, elementorum formas hoc modo
fufcipere magts & minus , nec fortafle vliu^ A-
uerroiftarum . fi bcnc confideraret,hoc aflere-
ret ; omnis enim fubftantia habct fuam eflen-
tiam conftitutam in indiuifibili ,nec potcft dici
magis. vel minus ; quocirca etiam ignis quum
fit fubftantia,non poteft de hoc igni magis prae-
dicari , quam de illo , ita vt hic fit magis ignis,
quam ilk,idq; fignificauitAriftot.g.Metaphyl.
contex.io. qui locus,quauis ab aduerfariis con-
tia nos adduaus,fenteti«tamennoftrx mirum
in modum fauet: inquit ibi Ariftoteles fpecies
cflevt numeros, &fubftantiam,quae eft lecun-
dumformam.non fufcipcre magis velmmus,
figaificarevolens.cuiufqjfubftantiaeeffentiam

indiuiduam effb , nec dici poffe magis , vel mi-
nusiquoniam igitar nonpoteft ignis efle rnagis.
vel minus ignis , & vnumquodquc a fua torma
conftituitur, neceffc eft, vt nequeformaignis
fufc i piat magis , & minus ; quia fi forma ita in-
tenderctur,&remitteretur.neceffeeffet,vtignis
quoque diccretur magis &minus ignis, quod
Arii^oteles negat.tum in difto loco, tum in lib.
Categor. cap. de Subftantia : in hoc igitur fub-
ftantia a qualitate diftinguitur , quod quahtas
intendiacremittipotcftabfquemutationefpe-

mda ciei, fubftantia vero minime. Alteru diftum eft:
(t/te. fi fumatur intctio &remifllo altero modo,nem-
pe cum variatione fpecici , alicua fubftantia in-
tendi &rcmittipoteft :quamuis enim Anftote-
lesdixerit,nullamfubftatiampoffeintendiaut
remitti abfque mutatione fpeciei, quod vocatur
fufcipere magis & jninus ; non tamen ncgaret
formas elementorum poffe remitti il !a remiflio-
ne, quavariaturfpecies: formanamque ignis
poteftremitti,&amiiterealiquemgradum 5 fed
ca remiflio mutatnecelfario fpeciem , & fit per
admiftionemaliorum clcmentorum contrario-
Tum,per quam alia quoq; elementa fimiliter rc-

A naittuntur, &c3cea rcmiflionc, definuftteflci-
gnis,acr,aqua,terra, & fit noua fpecies, vt caro,
vcl aurum,quod reftcabAriftotelc vocatum eft
mcdium,& diuerfum a mifcibilibus,qttia cft ta-
lcmcdium.quoddiffertfpecicabcxtremis.Hu-
ius difti ratio confpici facilc poteft.confidcran-
do qualis effedebuerit natura illorum corpo-
rum, qux eflcnt matcriaaliorum ; debucrunt e-
nim ertc talia , vt eorum form« variis modis re-
miffjepoffcntcuadereformacomniiimiftorum,
B & horum omnium fpecies conftitucrc : adeo vt
omnes miftorum forma(animam femper exci-
pio,quxeftforma?additaformiselementorum^
reipfa nihilaliudfint, quagradusaliquiomniu
formarum elemcntariii.diuerfae tamen formali-
ter a formis elcmentoru.ciuia non amplius con-
ftituunt elementa , fed mifta . & dant aliud effc
fpecificum:hoc nifi fateamur.nullam poflumus
afferre rationem cur magis elementadicantur
materia mifti, quam miftu mifti, nec magis ele-
C menta dicercmur materia hominis , quam fe-
menmatcriahominis, &homomateria cada-
ueris:nam fi formx clemetorum in miftione pc-
nitusinterircnt,itaexelemetisgenerareturmi-
ftum perinteritum formaium elementorum.vt
cx pane fanguis per intcritum foroBac panis,& ex
feminehomoper interitum formzfeminis, &
ex homine cadauer per interitum form« homi-
nis : nec fatis eft id, quod aliqui dicunt , qualita-
tcs elementorumremanere, & hacrationedici
D elementa mancre vt materiam mifti ; certum e-
nim eft , quamlibet re conftitui a fua forma fub-
ftantiali,non a qualitatibus, quare no ob id ma-
ncre clementa dicuntur.dum formx fubftantia-
les penitus deletaeftatuuntur : prxterea hoc ct-
iam dato, nullaadhucaotaripoteftdiflimilitu-
do interelemcnta, & miftum, cx quo aliud mi-
ftum generetur;nam faepe videmus.in mifto ge-
nito manere aliqua accidentia , quae fuerunt ia
'miftocorrupto.vtinfanguincaccidentiaaliqiia
E cibariorum, &inhomineaccidentia aliqua ie-
minis.neque propterea diciturmanere in ho-
mine femen.tanquara eius materia.Neq; et^anir
fatis eft cum nonnuUis dicere elcmenta manerc
inmifto,nonaau,fedpoteftate, quatenus pof-
funtiterum generan elemcnta ex eodem mifto:
nam fi ita inteUigerctur id, quod Ariftot.dicit,
mifcibilia in raifto roanere poteftatc, non mi-
nus etiammiftiimaneret poteftate inaliomi-
fto,quodex eo generatur: namfiideo funt m
F paneelemcntapoteftatcquiapoteftpanisinc-
lementa mutari , cadem rationc erit in pane ca-
ro , quia poteft panis mutari in carnem ; imo eo
magis dicerctur in pane ineflle caro potcftate,
quam elementa , quo facilior eft tranfitus a mc-
dio ad medium, quama medioadextremumi
quodidemdequalitatibus dicendum eft; faci-
liorenimdebetefi^etranfitusatempericadtcm-,
periem, quamatemperie adqualitatem extre-
mam: quoniam igitur cofequcns hoc Ariftoteli
P 4 aducr-

4<$5

aduciratur.quidixlt.mifcibJlia itapoteftate in-
circ iii mifto, vt poilliu iteruni l'e[i3ru!i,heq; di-
xjtineirchoccodcmmodoetiam miftu inmi-
fto,r7eccfle eftfateri clemcntaitarcmancrepo-
tcftatcinmil^o.vt fcruentaiiquid aftus ;rcma-
nent cnim cum amiinone fuarum •excellcntia-
ruan, id eil , rcmancnt aliqui gradus formarum
clemencarium,&aliquiintenerunt, itavt for-
ma mifti realiter nil aliud fit , quam colleaio
plurium jrradim formarum elementarium,qui-
bus acccffit noua formalitas, coiuerunt cnim in
naturam aliam diftinaam formaliteranaturis
clementorum:& hanceiemcntorumrealitatcm
in miftis omnibus manentem refpicicbant illi
prifciPhilofophi,quidiccbant,omniafuntaer,
omnia funt aqua , vel aliud aliquod clemen-
tuin,vcletiam pIura,qu3Eabipfispnncipia rt-
^!i$ mo- rumefte ftatuerentur, Proptereanotandaroaxi-
flo ele- nieeft:bacdiflcretia:dicii-nushominemexele-
msnta. mentis Ecri tanquam exmateria,dicimus etiani
fuKt ma- hominem fien ex f cmine , tanquam exmarcria;
terfK ho- fcd nomine fcminis nil aliud dcnotamus, quam
mtnif.a- primam materiamcum priuationejficenimfi-
lio moda gnificirc volumus materiam primam, qujt fit
femeneji faftahominispropriaperpriuationem,peculia-
m^terta^ riter oppoluam formae humanx, fignificatam
homtnie. nomineformaeconiund:«, quaeeftfornja feinr-
nis, & conftituetemproprtum terminum a quo
gencrationis hominis, qui inaduetu formse hu-
mansrecedit fimul cum formafeminis coniun-
£ta; atquum dicimus hominem ex elementis
gcnerarr ; dicimus materiam fecundam rema-
nentem in hominegenito,ita vt non folum pri-
mamateria, fed etiam clementa dieantur mo-
do aliquo remanere, quatenus manent fraftjc
& caftigatae ipforum formx; mancnt enim ali-
quiipfanimgradusj&aliqui etiam recellerunt»
cx qua remiisioneinteriit formalitas clemento-
rum,&acccfsita]iaformalitas, quaeftmifti,di-
Atto ma- uerfaab illa. Ex his etiam colligimus,aliam effe
doform* temifsioncm formarum elementarium , aliam
vemtttt* quaiitatum;nam qualitates recipiunt ma?is, &
tur,<lta minus,proinderemittipoiruntvtraq;reiTufsio-
^iMkia- ncetiamilla, quxnonvariatfpeciem;aerenim
ttu qu;andoqueeftmagis,quandaqueeftminusca-

lidus , &tam intenfior^ quam remifsior calor
vocatur caloraereus,& cftreiufdem fpcciei;non
fic forma aeris ,. haec enim rcmitti quidem po-
iixfl:,nontamenitayvtferuetur3er,quoniama-
mifibatiquo gradu, noncftampliusformaae-
ris,fcdfaaacftfoirmaalicuiusmifti :ideo non
eft ignorandum,non cx omni remiflionequali-
eiitiselememarisfieri reraLiftioiiem fo-rmx fub-
ftantialis elementi ; nam fi lcmper rcmi ffionem
qualitatisremiUIoformae infcquerctiir,elcirc-
ta eir qualibet leui altcnatione interirent , ncc
poflentdiuconfcruari : quamobrcmobeorum;
eonlciuationemdecreuitnaturaformacuiudt-
ketclemcntina itacflcalliaatam certo cuidam^
^ualuatis gradui fibi uatmali, vt abfque iilo exi-

jacobi Zabarcil» Patauini

4<54,

A fterenequeatj fed quum ipfaforma fitccnftita
tainindiuifibili, & ftatutumhabcatgraduqiia-
lit*tisperfe£tenaturalcm,nontamenobquem-
iibet receflum ab iJlogiaJu remittitur forma,
quod c.Tef infcrireelemcntum.fcdad fuicon-
fertiationem forma requiiit qualitatem non in
indiuifibili conftitutam,fed in quadam latitttdi-
ne certisquibufdam terminisconclula; idquc
maxime apparet in duobus elcmentis mediis,
potiffimum vero in aere ; nam eius calor poteft
B notabiliterintendi,&rcmittiabfquevlIa intcn-
fione, vclremiftioneformx fubilantiaJis: atfi
prjetcr ftatutos latitudinis tcrminos intendatur,
vcl rcmittatur,neccfle eft formam aeris interirc.
Ignisvcro vix aliquam admittit fuarumquali-
tatum remilfionem,cum quapoflit exiftere; ali-
quam tamen admittere dicendum eft . quum fit
neccfiarium , vtipfe quoque, dum.agit,repatia-
turabfqueformsfusfinteritu.Patct igitur,non
omneni remiifionem qualitatis in elemento h-
C cere remiftionem formac , quiarcmifiio formx
fempereftcumclementi interitu, atqualitatis
remiiTiononfcmpcr.Sedaduerfushocpofleta- jtr
liquis obiicereargumentumillud, quofupra mi
diximus vfum cfie Auerroem contra Auicen- ^u
nam: namdifcbatAuerroes; fiformaclemcnti /»*
poteft integra fcruari,ablatoaIiquogradu fuse dt.
quaIitatisnaturalis,crgoctiamablatoalio,p!o- utc
inde & ablatis omnibus.quia de quolibct «nad u
eademeftratio: hoc igitur eodemarguiuento
" yidetur oftendi poft^,formam clemcnti no pof-
fe integram fcruaricum reoRifsionequalitatis,
quoniim huius cotrarium voluit Auerrocs hoc
argumcntodemonftrsrc.EgoverohacinrefuRi
in opmionemukorum, quiputantargumctesn
hoc Auerrois aduerfus Auicennam mhil hafee-
re loboris \ Hcet fententia illa Aaicenns falfii
fitjetenim inefficax eft ratio a diuifis ad coniua-
ftum:potcftquidcm cxiftereforma elemcnti fi-
he quolibetgradu quahtatis fcparatim accepto,
E- fed no propterca fine omnibus fimiil,vt acr for-
tafte fcruaripoteftfinc vno,vclfinc duabusgi^- '
dibus fui naturaiis caloris , at non finc tribus;
quemadmodum fcamnum quadrupcs ftabitfi-
ne vno pede, & quolibet yno ablato ftabit, qui*
de finguio cadem eftratio, dummodo quihbct
feorfum accipiatur,mancntibusaIiis;feddtfob.'
ablatis.nonampliusftabit.NifiproAuerroisdc- Defn
fenfione dicamus, ipfum loo^ui de rcmifsionc '«^/•«
graduumqualitatumextraftatutosIimites4iec ff M
* enimconftitucndum vidctur iuxtaopinioncm roif,
Auicennx:quia fi formis clementorum intcoris
fcruatisfve ipfe dicitj non funt tam.cn elemcn-
ta,fedeftgenitum mifti)m,videtur cfTe ncccft^a-
rium, vt dicat^quaiitatesefle fraftas extra lati-
tudmem naturalem : & hac ratione verum cft
id, quod Auerroes dicit , eandem cfl^e rationcm
devnogradu,acdeomnibus,nempedevno,qui
fit vlira limitt s nituralcs ; quoniam cft contra
ckmenti lutmam & cxccdci^ yno , & exccdc-

re duo-

465

reduobns, &^omnibu$fxccdcrc,qiiianulIoho-
rum modofciuariclcmccumpotelhitaqirihoc
incclligat Aucrrocs,potfftcius argumecumde-
fcndi.Aucjroiftjeveroahiqidubiodecipiuiitur,
putanteiAif^umciuumilluJ :it>lblutequoq> va-
lidum cffc, quum fit mcrus cauiUus.

de Miftionc, Libcr. 4^^

A mam, quod ctiam clarc dicit, vtens cxcmplo co-
lorum : nain colores medii difFcrunt fpccic ab
cxcrcjjtis, vt alias in commcnt. 32. lib. 6. Phy lic

Qupdea, qiu haftemis declarata efl , fen-

tentia, Auerrais fuerit.

Cap. VIIL

HOc modo, qucm h.Tdlcnus declarauimus,
dcfcnditur optime opinioAuerro)s,caque
folavcracft, dum fic intclligitur, quod autcm
Aucrrocs itaintcllcxeritelcmentainmiftoma-
ncre frafta, & formas ckmcntares caftigatas
eum mutatione fpecici, non eft quod in dc-
aaonftrando laborcmus; cft enim clariffimum
legcntibus commcntarium illud 67. lihri 3. de
Calo.cuius vcrbanonreferimus, iedahiscon-
fidcranda rclinquifrus. Notandusctiamefta-
liusapudAuerroemlocus incommcnt. 23. hb.
lo.Mctaphyfic. \biduo illa mcdiorurr gener»

fonitj vnum.quod ab alteroextrcmonoadif-
crt ipccic, fed iblum lecundiim magis& mi-
nus3 alterum vero, qnodfpfciedifFtrL abvtro-
quecxtrcmo-.dcindefubiungiteircibi rrsotum,
vbi eftmagis, & minus. vbivcroomnia mcdia
difFerunt ipecie ab extremis, ibi non effe mo-
tum,exbisautem duabus propofitionibus col-
ligiturinfccundafigurahsecconclufio,ergovbi
omnia media differuntfpecie abcxtremis, ibi
non eft magis&minus-.quoniam igitur reiifta
orania ab Anftotelc vocantur mcdia intcr clc-
menta.&ab elementis fpeciedifFcrunr,fenten-
tia Auerrois cft, eleiacnta nonreciperemagis &
miniis,fedintendi & remitticu. variarione Ipe-
ciei: fic igitur intclligenda funt ca, quae alibi di-
cunturab Aucrroe, prsefcrtimincommcnt.e^.
lib.?. deCoslo, vbi ctiamnotarcpofTiimusob-
ieftionem, quam ccntra fc afFcrt,&eius folu-
tionem; obiedio-cnim cftillavulgata^ fequcre-
tur formas fubftantiarcs recipere magis^& mi-
nus,quodAriftot.aduerfatur:foIutioauten3A-
ucirois non illa cft, quam ci multi tribuunt, vt
excipiatfornjaselementoruna tanquam imper-
feftas, & aCerat cas reciperc magis & minus:
nonenim conccditAuerroes cas rccipere ma-
gis & minus, fed vcritatcm dcclarans mquit, cr
admiftionc formarum clemcntarium proucni-
rcaliam formam.ficuticxcommifhone alb; &
nigri fiunt multi colores medii : fic autem figni-
ficat formaselemcntaies rcmitti ea rantum re-
miffione^quxfpccicmvariat.non illa, qua fa-
citminus lale in eademfpeciejiamenim dixe-
ratin alio a.nobisnotatoiocojvbimediadiffe-'
runt fpecie ab extremis, ibi non elTe magis &
minusj diffcrrcautem mifta abelementis fpecie
aftcrit aperte Aucrrces, dum ait, ex admiiiione;
formaiumelcmentariuis proucnire. sliam for-

ipfemct dixcrat: quoetiam in loco inquitBoc-
dia hxc diftcrcntia fpccicabcxtrcDiiisnon cfTc
ni(i finitanumcro, ficenimpatet, necefTarium
cfle , vt finits fint fpccies miftorum, ncc pofFint
cfFc infinitae. Rationcm autcm cur formx elc-
mentares itapoflmt intcndi & remitti, & mi-
grarc informas miftorii, refertAucrrocs in na-
B rum formarum imperfc£i;ioncm, dicens cas in
hoc fimilcs eflrc accidentibus quodammodo;
non futit enimomninofimiksquumnoareci-
piant msgis & mmus vtaccidcntia,fed folum
quatenus modo aliquo intcndi acremittipof-
funt, quod uon competit aliis formis fubftan,
tiahbus. Haeccftabfqi dubioopinio Auerrois,
& ipfarei veritas, quamego diucxiftimauinul-
lura Aueiroiftaruui afrequutuaafuiflejquum e-
nim vfi nonfinteadiflinifiioncqaanos vfifu-

C mus, & ta quidem ngn anobis iauenta, fed ab
ipfo Auerrocpofita, non potuere fe penitusa
criagnis difficiiltatibus explicare, nec plene A-
uerrois fcntentiam tueri : fed quum mihi &ipla
rci natura, & confideratio verborum Anftotclis
& AuerroishancfententiamfuggefriiTet^res c-
nim psne ipfa loqui videtur; poftc3.contigit, vt
quumde hac re publice in Patauina Academia
dificruiircm,qui'dadifcipulus meus valde crii-
ditus,& cxCarmelitana familia religiofus, lat-

D tusad meaccedcsdixerit,eandcmfuifrefenten-

tiamloannis Bicconii Doftoris fui, & locum lo.Bae-
notauit, quemfateor meantca non animaduer- ccrntts-
tilTe; quanquam femper Bicconii fcripta libcn-
tiifimelegi,&illiasvirido£krinampIurimifcci; --'
quum igitur ftatim locum illu. aui^e kgifTem,
qui eft ia. iib. s.Sentent-d^iftinft. i6.nonpotui
non eiusiumojttm iudicium maximopere ad-
mirariinonpotefteniEO mclius.autexquifitius
huiufce reiveritas decUrari, quam ibideclare-

E tura Bacconio, qui ea inre,vt in aliis quoq; fa-
cereforituseft, foiidiffime philofophatur , & ex ~
ipfarci natura veritatem petit. Inpraediclo au-
tcm ioco ipfe non modo diftindionem iilam:
mediorum, quae apud Auerroem clare leg.itur,
ad huiusquseftionisfolutionem appIicuit.quoA
caeteri Aucrroiftat non feceruntjfedctiamvfus
eft cifdem vocibus, quascgo ad.remhanc de-
clarandam excogitaucr2m,rcilitcr, &foraiali-
tcr; rcalitatem- enim eandem formaru elemen-

5 tarium inquit cfTc m elementis, &inmifto,fed
diucrfas formaIitates,prourvarias fpeciescon-
ftituunt: & ne candemresi faterividcaturefle
clemcntuni, ac mlftum, inquir,non ciTe in mi'-
fto rcaKtav^informarum eiementarium,fedef-
feinmiitoreahtatf.m<:3ndem,, qusehut realitas
formar.um cknuntariuflQ; egdem cnim reseft,
quae fuir cl eivi enta, & nunc eft miiium, fed mu-
tataeit formaiitas, proinde etiaoiipecics, qux
oaania vesiftimc- die^iintur.. :,

2 f Confir^

Jacobl Zabiftll* Patauini

4«t^

ConfirmAtio pY/zdiBdt fentc^nidi, ex di^o- ^
rum Arifiotelis confideratione.
Cap. IX.

HAnc, quam dcclarauimus, Ariftot. fuifle
fententiam, oftendere facile poffumus va-
riis m locis ipfius dida confiderando . Primum
quidem illa, quxdicuntur in poftrcmo capitc
libri primideortu&intcritu, huic foli fentcn-
tiscattcftantur:namincontextu89. inquit,mi-
fcibilianonmutarialierumtantum inalterum, B
fed vtrumqi in al tcrum.ita vt nonalterum ipfo-
rumgenerctur.fedmedium, &commune5mc-
diumenim&communcnonappellarct.mfiali-
quaex parte retineret vtriufque naturamj &
hoc communc inquit cfTc aliud,& differens fpc-
cieabcxtremis:h3ecautemnon habent locum,
niiliuxtaopinionem Aucrrois a nobis declara-
tamiquienimfieripoteft,vtiImul aqua mutc-
turinignem,& ignis inaquam, itavt id, quod
acneratur, nec fitignis, ngcaqua, fedquid me- C
dium, in quoambo illa feruencur, nifi eo,quem
pracdiximus , modo? miftum enim differt fpc-
cicabigni,(Scabaqua, &participatgradibus na-
turae vtiiurquc, quum tamen ipfum (It vnius
tantum naturae. Inquitetiam ibi Anftotcles in
contextu 84. mifcibilia nec oninino rcmancre
ficut corpus album, quae integra penitus con-
iungunturi neque eciam mterixe, fed feruare vi-
rcs ipforiijvircs autcmintcUigit realitates for-
marumelemcntarium,qu3C fecundum aliquos D
gradusferuanturi nam ftatim fubiungiti mdc
tierivtpoftintiterumfdparari, namadicdiscui-
iibetillisgiadibus, qu!abiun£tifuerant,fufci-
piuntiierumpriftinamformalitacem, &dicun-
turexmifto ehmcntagcnerari.hoc cnim faci-
lius cft quam formaluatem,& realitatcm tc-
tam elemcnti produci, ficuti quando exaqua
generatur ignisinoncnimdiceret Ariftotcles i-
gnemcomrniftum fuiife aqux, & poftea fepa-
ratum, quia nihil forma ignis in aqua ineratj E
nec poteftvlla aducrfa4:ionim feu proteruitas,
feu cauillatio redc interpretari vcrbum illud,
fcpararii non enim dicuntur fepaiari.nifiilla,
quae itaerant coniunda, vt modo aliquo inef-
fent: aduinec Ariftot.aliunde coUigit ea poffe
feparari, nifi ex eo, quod dixerat.mifcibilia non
pcnitusintcrire:fcdadhucclarius loquitur Ari-
ftotelcs incontcxtu48. libri fecundi, dum aiti
qaando induorum elementorumcongreftu v-
numcftabfolutcafiu, &alterumpoteftate,non F
cft miftio, fed huius generatio, huius vero intc-
titus i at quando neutrum omnino mtcriit, fcd
modoahquo calidum faftum.eft frigidum, &
frigidum eftfaaum calidum, & neutrum efta-
ftuabfolutcfcdtranhitvtrumqueinquoddam
medium,tunceftmiftio: non vultigitur Arift.
clementa in niifto ita eife potcftate,v t nihil reti-
aeantfuiaftus,feditapoteftate,vt ctiam aduj
nQnpoiiuntaiiccftc iiXu, tmfi pcr fuas formas»

4«S

quarc putauit Ariftot.formaselementorumali-
quo modo feruari in miftoi & ibidem apertein-
quit,elementain miftionefolas amittere excel-
lentias fuas, & frangi, nec penitus intjcrire. Illud.
autem eft fcmper animaduertendutn, Ariftote-
lcm formas clementorum non aliis nominibus
appellarc, quam nominibus fuarum qualita-
tum;ideoquandoiniislibris qualitates nomi-
nat,noneftcrcdcndum,eas vt accidentiaafor-
mis diftinda nominari, fed fumi loco forma-
rum,quiaform3e elementorum pcr has quali-
tates agunt extra fc: quandoenim Ariftotcles
dicit, elementafymbolafacilemutaiiinuiccm,
yt aquam inaerem, mutato frigido in calidum,
& mancntc humiditatcj fi intelligamus in folis
qualitatibus mutationcm ficrijita vtnonin for-
misfubftantialibus.non critgencratio, qualem
vult Ariftot.eammutationcciTe, fed fola altc-
ratioi nifienim mutetur foraaa fubftantialis a-
quje, nonfitaer, fcd manet aqua, licet fafta ca-
lidai formas igitur prxcipue refpicit Ariftotc-
les, & inquithas non penitus interire,fedfolii
excellentiasfuasamittere. Propterca etiam pri-
mocapit. librifecundi de pardbus animalium,
quando dicit,miftum conftare potius cx viribus
elementorum, quam exclementis'ipfis,& vires
inquitcfrecalidum,frigidum, humidum,& fic-
cum, per haec nonintelligitnififormaselcmen-
torum, & fignificarc vult elementanon lema-
nerc fecundumfuumcire formale, quumiam
per miftionem fuas formalitatcs amiferint, &
itanonexelementisproprie loquendo confta-
re miftum,fedpotiusexeorumviiibus,hoccft,
ex realitatibus formarum elemcntarium, qux
aliamformaIitatemfufcepcrunt:hocautemibi
cft rnanifeftijTimum, quum Ariftotelcsdicat,
calorem, frigus,humi.iita!em,& ficcitatem ma-
tjriataeflremiftorumcorporumi nam fihaec vt
accidentia accipiantur, uici nonpoftuntmate-
ria corporum, quia materia non eft nifi fubftan-
tia,proinde mifta nonexhisqualitatihusvtex
materia conftaredicuntur,fcd cx ipfafubftan-
tia elementorum, quxabcorumfoimis confti-
tuitur: quod fi etiam quaiitates dicuntur for-
mx clementorum, quatenus conftituunt ele-
menta vt elcmcnta funt, id tamen noneftnifi
praefuppofitis formis fubftantialibusihasenim
fi abiungamus, cuanefcit officium qualitatum,
qux non amplius matcriam miftorumconfti-
tuunt. Confidcrandum prastereacft,tuniineo
Ioco,tumincontex.84. librii.deortu& interi-
tu Grxcum nomen, '^uyuitf.i?, quo ibi Anftotcles
vtitur, vbiLatinus codcx habct, virtutes,feu vi-
resjnam ^hctf^i?, fignificat etiam propriamrei
naturam, fignificatctiam potcftatem, quae re-
fpicitaftum; quarcoptimc vfurpaturad (ignifi-
candasformasekmcntorumfradas, &potcfta-
temhabcntesactotajnfuam perfcdioncm. Pcr
hxc ctoptime decIaramusmodum,quo Arift.
iiiiUopoftremo cap.lib.i.de ortu & interitu mi-

»lem,

torii,

modi

/int

telli^

d*.

iuixft

4^9 At Miftionc , Libet» «7®

ftioncmficri ftatuit:inquitenim mifcibilia pri- A lixvnitatesrealitcr,fedmutatacftforma!itas,*

r re-

rtt

mum dcbcre fe mutuo diuidcrc in pa.tcs par-
uas, idcoq; oporterc ea cflTe Iiquida,vel aliquod
fajtem ipforum , vtpofTit aliorumpartes penc-
trare, &ita diuidiacdiuiderc inparuas partcsj
nec dicit in minimas , quia id vcrum non eflet,
ncq; enim abfolute mniimum intclligipoflct,
ncquc mininnumnaturale, nam minimumab-
folutenon datur.quumomnequantum (itdiui-
duumininlinitumjminimumvcronaturale da-
turquidcm.vtaitAriftot.ini.Phyficataufculta-
%$m*. tionis difputans contra Anaxagoram, &eftil-
lud vltimum , in quo poteft forma fcruari in di-
uifionccuiufqj corporis naturalis ; cftenimne-
ccflarium perucniread paruam particuiam,qu3C
vlterius quidem diuidi poteft vt quanta.at.fi ^i-
uidatur,non poteft forma amplius feruarijin ta-
liaigiturminimafi intelligeremus diuifionem
miicibiliumfieri inipfamiftionc, oportcrctae-
quales fcmpcr intcrfe tSt portiones omnium
iniicibilium.fcu eandcm in omnibus miftis efl^c
illorum menfuram , & proportionem intcr fc,
quodminimcvcrum eft; fcdoportctvnum aliis
dominari,variumquecflcdominium,&variam
elcmentorum proportioncm pro diuerlis mi-
ftorum naturis. Fada igitur mifcibilium diui-
fionc mutua in partes paruas, neccflTc cft,vt pro-
ptcrqualitatuminterfe contrarietatem fiat in-
tcripfaadio&paftiomutua.perquamclemen-
ta fc mutuo frangan t,<Sc ad us cdiocritatem redi-

fada alia fpecics numeri : quemadmodum ig*-
tur numcris dctraftio,* additioficri poteft ma-
nentibusiifdcm realitcrvnitatibus, quaerelin-
quuntur, fedmutata fpccienumeri; itaformac
elementorum intcnfionem, &remiflfii.oncm re-
cipiunt, ita tamcn vt mutetur formalitas , & fiat
alia fpccics , licct aliqui earundem formarum
gradus fcruentur ; quod eft feruari realitate gra-
duumformarumclementarium , fcdformalita'-
B tem , ac fpecicm mutari : quod idcm in numeris
cuenire vidcmus ; proptcrca ad rem hanc decla-
randam maxime accommodatum eft excm-
plum numerorum , quod ibi ab Ariftotel.confJ-
deratur.

Confirmatia eiufdemfenfentU auBoritate
Gracorum interpretum. Cap. X.

EAndem fentenriam Alexandcr & Ioannc5 AlexHn-
Graromaticus fequuti funt. Alexander e- der.
C nim in libello fuo de miftionedeclarans quo-
modo miftio fiat,inquit , mifcibilia inter fe m u-
tuoagunt &patiuntur; fed neutrum interimit
alterumpenitus, quiapriusdefinit poiTeagere,
quam prorfusvcrtcrlt alteru.in naturamfuamj
quare miftio eft mutatioquatdam finc interitu :
nonvultigitur Alexanderelementainterire, &
aperte dicit ca non amittere nifi excellentia»
fuas , ^ eft remanere frada , & hebetata : poft-
eadicit miftum non elTe aUquod ex mifcibili-

gantiquodquidempoflumuscumAriftotcLin D bus,fedefl!eiIlaomniapoteftatc: nifiigiturin

duobusmifcibilibusconfidcrarcidenimpluri-
bus quoqueaccommodari poteritjitaque fi ge-
nerandumfitmiftum,quodfexgradibusreferat
naturam tcrrse , duobus autcm naturam aeris,
fiet adio mutua intcr particulas terrae , & parti-
culasacris,& aernaturamterr3S,quarain odo
gradibusconfiftereftatuimus, imminuetduo-
busgradibusjitavtfexgradustcrrsercmaneantj
terra vero tanquam pratualcns dctrahet dena-
turaaeris fcxgradus, vt duo tantum rcliliquan-
tur j &fictamparticulatcrrse, quam particala
aeris erit fada eiufdem naturse, quia vtraquat re-
dolebit fex gradus naturx tcrrae , & duosnatura
acris; &fingulanec terraampliuserit, nccaer»
fed quiddam medium , vt aurum : hac igitur ra-
tionequselibet parsmiftieftmifta; quxlibete-
nim pars eft aurum» neque cft amplius acr tcrrae
appofitus, fcd &aer, & tcrra mutata inaurum
sctinens expartc naturamtcrrae, &cxpartena-
turamacEisj.quoniaro vtriufque clcmentifor-
mae fraftae , & caftigatae migrarunt in formam
mcdiam.quaecftformaauri. Sic etiam qualitx-
tes fe mutuocaftigant,& fit qualitas vna media»
qujecuiufq;mifti tcmperaturaappcIlatur.Prat-
terca confirmaturetiam maximebaEcfententia
perca, quaab Arift. dicuntur incqntexr.io. J.
Metaphyiic. quemlocum adutrlarijcontranos
adduxerunt; inquit enim fpeciescflTe ficutnu-
mcros^ quiaAumcrQdcnaptav&itatecaaacmar

uicempugnent Alexandridifta, fignificat ele-
menta amittercfuas formalitates, & fuumeflfe
fpccificum ; quia fi h oc retinercnt , iam mi ftum
eflTetaauignis. &aer, &aqua,&terra.,fcruare
tarnenfuasreaIitates,hoceft,nonprorfusinte-
riiiTe : nam poftea quoque declarans quomodo
maneant poteftatc in mifto , inquit , funt pote-
ftatcquoniamexiguoegcntauxilio^ytrecupc-
rent naturam fuam j quumenim nontotafita-

E miffa , fed folum hebetat», poftuntperadditio-
nem eius.quod amifliim erat^redire in fuam na-
turam integram,piopterea ( inquit^ nonomni-
no generatione & interitu indigent vt feparen-
tur , fed mutatione aliqua. ItaqueaibitraturA-
lexander formas elemcntorum noneftc in mi-
fto pcnitus poteftate , fieuti inprimamateria, &
Ccut in femine humano eftpoteftateforma ho-
minis ; fed potcftatem intelligit , quae coniun-
£tum habeat aliquid a£lus, atnonintegruma-

p dum : ideo hanc mtegritatem pofteaacquiri di-
citper illara mutationem, qua miftum inele-
in€ntadiflbluitur,eamqucnoneflreomninoge-' ,

ncrationem,fedmutationemquandam,qu!eeft ^^ffif»»
dimidiata quaedam generatio : noneftautem i ^ mtfig
gnorandu , qualis fit hatc mmatio , quamiftum d.fj[&lu-
inelementadiiroiuitur,&quac3S«Iemcntisge- fefi
neraturmiftum ,neforteopincmiir. eamnon in ^«'tati^
fubftantia , fcd in foiis accidentibus mutatio- fi*kfi^^
acm cfle,qu3e didtiuraltMWOjquiainxo cft fub- f^i^*

ftaar

471

Jacobi ZabarcUx Pauuini

ftantialismutatio, ncqucad aliam mutationis
fL-"Cciei7\ re<digitur,q«a»»ad gcnerationem & in-
terinmi ; namll honim co porum fornnalitates
fpcilcmus, ci^perfecla gcncrario, <Scpcrfcftus
iirtcritus.nampenitusintcrcuntinmiflionefor-
n"ialitatcselcmcntorum,&produciturnouafor-
malitas, quse cft miil:i; vcl intcrit formalitas mi-
fti, & gencrantur formalitatcs clcmentorum,
quando miftum inclcmcnta diflbluitur : at fi rc-
alitatemtantummodorefpiciamus.noncftper-
fedageneratio ,nccpcrfedusintcritus, quem-
admodum antea declarauimus : idqucrcfpexit
Alcxandcr , quando dixit efte dimidiaram gene-
rationcm.imo & Arift.ipfe, quando in capite dc
miftione dixit , mifcibilia non penitus interire,
fedaliquomodofcruari. Notatautcmibidem
Alcxander quoddam fumma aniraadiierfione
dignum,atquevcriffimum:quoniamcn!na di-
cente Ariftotele mifcibilia polie cx mifto ite-
rum feparari, credercaliquispoterat cicmenta
redireeadcmnumero, quxpriusinmiftionem
&lemet^ veneranti ideo nos monet ea non redire penitu*
HofiJz}Kt-^ eadem.fed alia fecundum nunierum,eadcm aa-
rantur a ^.grn fecundum fpcciem t^ntum ; quum enim
mtftpe^i propnas formalitatesamiferint, 5c deilerint eifc
dem nt4- icrnis,aer,aqua,tetra,}iacrationeinterierant;id
mere, a^utcm.quodfem.el inicriit,iuxta opinionenQ A-
ijUAprtus riftotcl. non.poteftidemnumerovnquamredi-
erit»t. re; igitur quando itcrum fcparantur,redcunt ca-
dem fecundum fpcciem, idq; fatis faciliter.quia
non tota fuam naturam.id cft , non tota realita-
tem amifcrunt. Exiiiscolligcrepoflumus.non
ead.ffi elf- haiiclcparationem elementoram cx
milo , atque illam, Pjua cx mcra congregatione
dicuntufaliquafeparariabfquevllamutatione,
vt quando ex aceruo rritici grana feparantur: .
hac eniiii eadem numerofunt , fafta feparatio-
ne.quaeprius incompofitionc, &:antecompo-
fiticnemerant , quianulla cftfaftanaturarum
mutatio', & elcmenta feparantur a mifto, in quo
non omnino erant a£lu , proindc fcparantur
cumalterationc, quxnon eftabfolutein acci-
dentibuSjfedeft dimidiataqusdarageneratio,
tiicmenimalterationcm Ariftotcl.indefinitio-
ncmiftionisintellcxitj noncnimficrct natura-
jumvnio, & plurium reduftio ad naturam v-
nam, fifcruatispenitus formis fubftantialibus
in folisaccidentibus mutatio fieretjnon po(i unt
igitur clcmcnta ex mifto ita feparari, vtrcdcant
cadem numcro , qua in miftionem vcnerunt.
Eiufdem fcntentiic fuit abfquc dubio loann.
le.Qram GrammaticAis in interprctando capite dc mi-
-ftioncincalcelibr.i.deortu&intcrituiibienim
incontextu ^^. dfclarans quooiodo mifcibilia
fintpoteftdte in mifto jinquu , non funtpcRiius
potcftate icrpeftuaila: piimi, quemadmodum
quando dicimus aquani cfiepotcftatc acremj
ncquc funt potcftate rcfpeftu fecundi aftus
tancummodo. ficutiquandodicimus, Geomc-
tram dormientem gcomctrizarc potcftate.

47i

A quum habcat aftum primum pcrfcftum ," (ti.
tcrtiomodowiedio , vt quando dicimus Gt»-
mctram cbrium habcrc poteftatcm gcomctri-
zandi,nam habct quidem aclum prmum, id cft,
habitujB Giomctnx^fcd obFufcatum , & iarpu-
ratum.idcohonpcrfedtc gconactrizat: fic cle-
menta (unt inmifto fccundum aftum impura-
tum, quiconiunftam habet potcftatcm adipi-
fccndifuaraintcgrampcrfcftioncm. Hoc idcm
dixitIoanncsmcontext.84..vbictiam apertc af-

B fcritjclcmentainmiftioncnontotam fuamfor-
mam amittcre , fcd folum exccllcnriam & com-
plementrtflB fus formx , proindc remanerc in
miftoformasclcracntonimincomplctas, & im-
perfeftas : clemcnta igittir fccundum loann.
Grammaticum non pcnitus potcftatc in mifto
funt,fcd & adu, «Irpoteftatcquatcnusnaturam
fuam non perfeftc feruarit. Deindc ctia.m in
contex:u?9. inquit, mifzsbilia non prorfus m-
tsnmcrefe mutuo, (c& folum frangcrc mutuo

C excclkntias fuas, ita vtmedium quoddara re-
maneai.,quc.»d cx partc redolet naturam fingulo-
rumjquam Arift. quoquc fententiam fuifle lam'
oftendimus:qua^ropterdeG:xcorumopinionc
noncftdubitandum.

Solutio argmnentorum pro Autcenna ad-
ductorum. Cap. X I.

VEritate declarata , omnia aliorum aducr-
fantiaargumcntafolucnda funt; & prrmo
loco iUa . quz pro Auicerma adduximus. Ad
priraum iguur conccdimuSiformascIemcnto-
rummantreinmiilo:fedquumdicit, nonpof-
funtintendi,autremitti,quum fint fubftantia-
les.crgo manent integra: . ncgamus antccedcns;
iam cnim docuim.u s quomodo intendant ur , ac
rcmittanturformxelementorum, &quom.od«
ncq; intendi,neq; remitti poftint. Ad fccunduia
dicimus, Ariftot. nonideodi.^iircaltcratorum,

E quod putauerk rniftionem eflc mcram alttra-
tionem in accidentibus absque vUa fubftanti*
mutationcfcd quia li dixiflet,corruptorum,pcr-
fedum mifcibilmmintcritumintelligere potu-
iflemus ; quodaduerfarctur iis , quaeprius dixc-
rat.nempc mifcibilia non intcrire, fed fcruari ia
miflo maluitergodicere,alteratorum,adfigni-
ficandam altcfacionem cum aliqua mutationc
fubftantise, fiquidcmabsquehacnon fierctilia
vnio , quam cffe ipfam miftionis cflentiam lam

F diximus. Ad tertium & ad quartum dicimus,
omnia clfe conccdenda 5 li s enim ofienditur elc-
mcnta naanercin mifto , fcd nonoftcnditurma-
nere integra. Ad qumtum petcnda eft refponfio
ex lis , quKfcripfimusalias de motugrauium &
lcuii!m:illudcnmi,qiiod Arift. dixit,miftumo
ueriiuxtaclcmcntiiprKualcns.nonitaeftintcl-
ligendu.vt forma clem eti prsualctis dicatur in-
tegra cflc in mifto, & ita a£lu moucrc miftii ; fed
intclligendum cft/iio cQk mjniftoaliudmoues.

aifi

dum.

AdH
tsum,
Adqu
tnm.

Ad^i

tum.

473

de Miftionc, Libcr.

+74

nifi ipfam niifti formam, qua magis rcdolct lor- A
m.i)nclcmciuisprrcualctii,quamaliorLini,Rlco
comoiumouct,quoilla: hocergo lignilicauit
Ariftot. quinondixitmill-umaprxualcntcclc-
mento moucri, quafi millum, {cu eius f orma fit
moucns ; fcd dixit moucri lccundum prxualcns
clcmentum. Ad rcxtumrcCpondcmus, mutio-
ncm, & generationcmmiiii dillcrre quidcm ra-
tionc, i^cd re idcm eflc; nonpoteft enim vcra mi-
ftio Hcri , quin mifti gcncratio liat : quomodo
autem difterantratione , alibi conllderabimus : ^
nunc iatis cft: 11 dicamus , miftionem vocari ra-
tion?gt;aduum miicibihum, qui icruantur, vo-
canautcm intcritumclcmentoium, & gcnera-
tioncm mifti rarionc graduum dcperdicorum,
ftc cnim eft generatio mifti, & deftruftio forma-
litatum elementorum. Ad poll-remum dicimus:
nil almd eiTe dilfolui miftum in elementa,quam
elementa tacile rccuperare gradus deperditos,
proptereaquod nonomnesgradus intenerunt: ^
exliocigitur nilaliudinterrurquamnon fuiiie
in mi fto ciementa integra, f ed tradi-a; ilcut enim
^iiroluiturmilfumin ciementa per amiirorum
"raduum recuperationem , ita generatur ini-
ftum ex elcmentorum compofttioneper eoruu-
dem graduumamilTIonem.-

Solutlo argumentorum Scoti,
Cap. XIL

AD primum Scoti negamus fequi id , quod ^
iple infert, multiplicari entia fme neceffita-
te:fcquereturquidem,{icumnonnuIIisdicere-
mus,formammifti efle addita formis elemeii-
torum, &iediftindamabiIIisinipfo mifto; at
nosalferimus, folam milliformam fufficeread
miftumconftituendum, &ad. omnes operatio--
nes edendas, fed ad hanc efle neceflTarias formas
ekmentorum,quumfltidemre,quodill3e,'pro-
inde illis penitus fublatis nulla mi fti forma pof-
flt exiftere: tanta igitur e ft necelfius formarum -^
elemetariuminmifto, quantaipflus formse mi-
fti^quum hxi non diftinguaturreabillis ;,-fedIit
illseomnesad vnitateniredadsepermiftionem.
Adfecundum negamus confequens , namfbr-
mscelementorum non manent inmifto vtqua-
tuor formse", fed vt fadae vna ,.{iquidem miiltis
realitatibus aduenit vna formaIitas,proinde mi--
ftumeft vnum;- Adtertiumfimiliter negamus
confequens"; nampoft clementorum congref-
fum non funt ampliusinmifto qiiatuor quan- F
titates, fedvnaex omnibus faftaeft; quid au--
tem abfurdi,-ll expluribus quantis coniunclis:
vnitm quantum fien alferamusJvtautcm omnis>
faliacia detegatur, animaduertendum elt,quan-
titatem inlequi naturam materise & iUi cfle cos-
uanijterminos autem quantitatjscuiq; reiprse-
fcribiafuaTorma: quoniam i(ntuf-in miftione"
peneruntformalitatesekmeniorum;& vnami--
tliibrmaluasproduda cft.faftum ciia cft vnum--

quantum exquatuor matcrixportionib. quan-

tis limul iundis , quibus vnici tcrmini funt prze-
fcripii aforma.quae vnatantumcft, nonplures,
nempeformamilii:quum igitur vnicifint ter-
mini totius illius quantitatis , vna eftquantitas.
Scdimaginatus eft Scotus, nos diccre tormas c-
lcmentorum manere inmifto intcgras, & cum
eis manere proprios terminos a fmgulaforma
tnbutos fuze portioni matcriac: quod quidcm
nosnondicimus,quiancqueverum,neq; ima-
ginabileeft. Ad quartum dicimus, totum efTe
conccdcndum;namform3eelementorumprout
clcmentorum formse funt, in gcneratione miiti
funiterminusaquo,noterminusad quem, nec
pollunt ftmul ellecum formamiiti, quia non
poteft eademresefrefimulmiftum &elemeta:
tcrminos igitur gcnerationis oppoiitos fimul
exifterenon dicimus; quamuis enimeadcm flt
realkas formae mi fti, & formaru elementariumj
diuerlsrtamen funt formalitatcs, & hoc fiatis eft
addiftinguendosgenerationisterminos, aquo,
& ad quem ; flquidem terminifunt ipf^e forma-
litates, qusenunquamflmulexiftunt. Ad quin-
tumnegandumeftcoirfequens : quum enimin
generatione mifti intereant formalitates for--
marumelementar-ium,& ita definantconftitue-
re elementa, & incipiant conftituere miftum
differens fpecie abelementis, generatio mifti
eftintentus elementorum ; pereunt enim for-
mx, quatenusformseelementorum funt,& fiib-
euntnouam fofmalitatem , &ita fit alia forma.
Adprimumde c|ualitatibus patet refponfio ex
iis quaedifta funt, negamus enim.formas ele-
mentorum penitus interire: quarefi ita manC'*
re, vcl non manerc qualitates debent, vt formse,
qualitates quoque elementares in mifto fra-
Ax, & caftigatee remanent. Adalterum nega-
mus confequens : quum enim- fubieftum , in
quo accidentia inhserent, fit prima materiar
vt alias demonftrauimus, & in miftoeadem
materiseportiomaneat, quse in elementis fuit,
qualitatesnon migrantin aliud fubiedam , fed
potius idem earumfubiectumremanet. Sed eo
inualidius hoc argumentumeft , quo nos dici-
mus foimai;quoque fubftantialesaliquo modo
feruari, quocirca ne fingi quidem poteft migra-
tio vilaaccidcntis de fubiecto in fubieftum. ■

Solutio argumentorum Thom£, 6' ^Horum
Latinotum. Cap.XllL-

AD primum Thomse fumptumex verbisA-
riftot. incontex. g^.lib. i.degeneratione,&
ad fecunduacceptum ex primo capite lecundi
depal:tibu3animalm,dicemUs,omniaeflecon
ccdcnda, quatenusoftenduntqUaluates feruavi
fia£tas, & caftigaias,& ad vnam mediaa-. reoa-
ftasifedquatenus oftederefcputat, fbrmas ere-
mentoru fubftantiaks nullo modo fcruan, ne-
gamus eam efle meutem Aiift:. dii ait yire^ ele-

aiento-

tMm.

Adquinr
tum.

Ad/ex-
tHm.

Adfepti-
mnm.

In ithr.
de com-
muni re-
rumge-
ncrttU

Adpri-
mum.

Adfecii-.
dam.

475

lacobi Zabarcllx Paravini

47<J

nicmorum manMCvtvclitfoUisqualit.ucs fcr-

\\M\ iinclbvniis ■. i.\m cnim diximus.pcrviivsc-

K-mcntoiumibi ligniiic.ui giaduslbriu.uuiu c-

lomcnt.T.ium rcm.Tncntcs , hoc clt^, ic.iht.ucs

lciu:iiasrub.'\lial"orm.ilir.itc^, \t nntca locosii-

los iutci|irctantcs J.cclavauinuis. Cauciai]Uoq;

aioumciAqviibus l.atini cucircicnituntuf (\u\-

c^amcn.uiw Auciiois dc ioiiuis clciucntomiu,

u4dtri- '^^^^^^■'«-''liintitur. Ad pvinium cuitu , quo 'l l\o-

_ . 1,.^/,» m.isinl"ciiillud abruvilu , cii;od.uctunucJium

^ ^ J.J.,- intcvduocoutvauiCiOvi.i.ncu.^iuu.-^confccTUcn-

_ tuiadrrobaaoncmaiitciu poliumus cuiuluic-

catci vco aiccic , Aucrrocm nou Itatiicvc ioviuas

clcmcnioiutu ablbhuc tucdijs intcv (iibilan-

tiaiu, 6c accidcus, lcdintcrtovmas iiibihiuialcs

jHvicdas ,& Accidcntia ; hacautcm non fuut

conivadirtovia , quoniam inicr accidcntia , Sc

Otdtmo- Ibviua.s lubiKintialcspcrtctrias (iu\t ("ovjua:(iib-

do'fornf.t llantialcs iiupcvtcdjc^ Sfd coniidcvavc pMctcr-

eUmeKto ca poirumiis , Aucvrocm non diccvc cts clic vc-

rum/7fit icmcdias, lcd diccrc, qu.iii lucdias f. nullum

ffied/jt. cniiu datur mcdium intcr ('ubllantiaiu , & ac-

i-idcns ; ncc (bvinx clcmvUtovum ita dicun-

tuvn\cdix , vtlinrmcdixpcrpauicipatioucm,

\ d pcrncgationcuiicMrciuovuiu.icd (ohuujicr

quaudain limilitudincm , icu pavticipationciu

conditionisahcviuscNtvciui : quuiucmm rcuc-

lacontincautuv lubahcro c.vtrcmo , «.^'infor-

nusiubilantialibusiuimcrcuiur.; liuiilcs tamcu

l"uutaccidcntibus in liaccondttionc , quod mo-

doaliquoinrcnduntu^v, ac vcmittunim, ctlinou

.omuino vt accidcnna , & haccouditiouc ipla:

^lfecun '"^*^*' '^"^'^'•''' iovm.n; ("ubdant-alcs (bl.cpauici-

j' ^ , pant.Ad lccundui\\Thoiua;)quoilludatiud ab-

/■ /' (uvdum inicvcbatur , cvtio iniubltantiadaictur

L ^i^f.m continuusmotus , noi\nuHircccj\iiorcsvctpon-

_ dcnt , hoc non (cqui , pvoptcrca quou ii dcl^cat

ritfn. . . ' '.1 ,

tici 1 vcrus motus , non lolum rcquintuv vtior-

. m\ intcnvlatur , & rcmittatur , lcd ctiam vt (vib-

icduiu {ivcnsadu.licutait Ariilotcl.in vPliy(ic.

lubicclum autciovma: clciutnti ciVpvim.^i maic-

ConfMt^- i"ia>qux cll cns potcllatc;quavc ad hauc i"oi main

fio, jion c(l motus. Scd h.vc vclponiio vaua cll:, &

nullomodoclladmutcnduiuid,quodiiH cou-

ccdunt.davinuitationcm couiinuam lccundum

Aucnocmad Ibvmain (iibiKiiitialcm , ita vt lov-

uia cicmcnti acquivatuv paulatuu , & pcv iria-

dus, iS: iutcmpoic. llcut ciiam qualitatcs;quod

quidciu Aucvvocs nunquam cbcedcrct , ciui pu-

tauit omncmlbrm.'iiiibiVaiuialcmacquivi (libi-

lo , & lotam iituul ; quavc aducviaviis latis cilct

ad hoc cuidcntidimumabiuvdum nosduxijrc.

Addc quod hoc conccllb nb vidctuv uci>ari po(r

* lc cum cilc vcrum niotum.cdct cniniafoima

impcilctliorcad pcvlcAiorcm , a rciuilia ad in-

tcnlam; iS: tali mutacioni c>i\\nino compctcrct

dctiniviomotusin y;. rhyiic. tradita.vt cuiquc

cam conlidcv.^nti patct ; ciuuiu cnim omncsdi-

cant.gcncvauoncm iiib cadclinitionc nou con-

iiiicn, iulicuminv;lu;alapv;vuuahcratioacj li'

B

D

mcu fccundiim iftos dclinitio itla compctcrct
a,cncvaticvniacccpt.xciian\pvo ibla inivod 111^10-
nc ("orm.Y (iibrtannalis , quod qiii.,CMUi!lusphi-
Kilophusdiccvct : paictautcm 111 ca dcfiniiionc
Uiuponi conditioncm illam , quodmoius ha-
bcat (ubicclum cnsadu, licci hfcccxcadciini-
tionc cviUigaiur , quaicnus dchnitio illa ncii
coiupctit icucra ni|inuuationt,qua'tiat (ccun- ,
dum accidcnt ia, quia hac lola ht cuiw ("uccclllo-
nc, & iutcmporc ; cjuod ii cum i iiis conccdcvc-
mus , ctiam toriux iubi^antiahs imrodudio-
nem hocmodo pcr (ucctilloncm ficri , vanum
cllltncgavc camcllc vcrun\u\otu. .Rcicc^igi- '*<''•'
tuv hac iblmionc , noscamaccipcrcdcbcmus, >'o .
quampcnit.acdcclaratoptinicloauncsliacco- -^^t
niusinmcmoiatoloco ; ciKMiim ucg.tnda con-
fcqucnua,pvoptcvca quoduullusdatuv iu lub-
ftaniiavcvusmotus ,quo tbvma clciwcuti pau-
latim.i.''.- pcr (ucccllIoncm.aducniat.vcl vcccdnt,
iia vtcadcm ("cvuctuv (pccics iucatcgovia rub-
li\niisc, (cdquum fovma clcmcnti rciuitt.uur
cuui vaviatiouc (pccici,cuiuslibct gvadus muta-
tio ctt vaviaiio rpccici , & tingulus ovadus , quo
aducnicnte , vcl rcccdcutc gcncvciur clcmcu-
tum , vclmiiluiu, aducnit, lcurcccdit non in
tcmporc , lcd ("ubito , & poft ahcrationcm pv;\:-
uiaiu , quKcft vcvus motus ; nanvinltncaltcva-
tionisru momcnto tciupoiisacctllio , vcl rc-
n\otio illiusuvadus , ,qua:.cll gcucraiio (bbita,
nccpotciVappcUari uHUu>;:idautcm quod Tho-
mas imaiiiuatur , vt iquc lcqucvctur , (1 nos all.b-
rcrcmus , iovmatu clc mouti inicndi , &■ rcmitii
absquc vaviationclpccici jpaulatim enim gcnc-
ravciuv clcmcutum , & pavs ibimje .icccdcret
poit aluuu pavtcm intra ("pccicm ciusdcm cle-
jwcnti ; lcd quum llngula mutatiogiadusfiat
n\on\cutotcmporispoU-pva:uiamaltciatipncm
iuicmpcrciad.iiu , t^ inillo momcnto dicatur
acccdcvcilla formahtas , quarcs conitituitur,
non lit acucratio (ublv"anti.\lis , niii iitbito : hoc
tigniiicauit Aucrvocs ii\ Coinmcnt.sj. dccimi
^lcv.iphylicovum ,ciUc\ndo dixit, vbi c\k magis
(.^- iwiuus.ibi cft motus ; ac vb: omniamcdia dii-
icrunt ("pccic ab c\tvcmis , ibi non citiuoius,
quoniam iim<ulum hovum cft conllitutum iti
iiuliuilibili : licct cnimrcalKas formavuiw clc-
nicnt;\riun\lltdiuidua in giadus,iniingulis ta-
n\ci\ iivadibus conlilhiut noux ibnualitatcs,
qiix ImguliK iunc indiuidux , & acquiruntur
iubiio pott pvaccdcntcur ahcraiioncm tadam .^
lutcmporc. Adtcrtuim; quandoaliidiccbant, •^^*
crgo t"ouu.v miiKuum intcndi, & vcmitri pof- ^*'*"'
fcnt; nciiaadum cil conicqucns : dicimus e-
nim , nullam davi pvopric didam miihonciu, Onut
niil clcmcnioium , thcriaca vcro vcl non h.v rsm
bctvcjammiitioncnr, vcl ti habct , cacft mi- o^ei
llvo clcmcntorum , noi\ millorum thcriacam tari
i.'\gvcdicntium , hsc cnim conibbant cx clc-
luciuis, & covum lovmic conftabantcx rcah-
taubus ("oiuuviuu ckiucjuaiiujtu , hgc c ft , c\ il-

i

477

dc Miilionc ,Libcr.

47S

10.

kru qmdiLnisrcniatis fulvioiunalit.wo miiYi i & A
qui.i^hoium ^uiduum iu !uigulomill:o ccrt.i , <Sc
Ibtut.icltpiopoitio, & ali.iDi lioc miilo,aliain
illo,idco c\ pUvium millofmu compoiiiioiic
vanaturproportio.Oi: proncnitaluul luilhun,: &
quia cuiu|'t]c naiuialis coi'porislonualitas li-
uc (Implicis, ruic mill-i nuliuu.iua cil , ncc potcit
intcucli,vclrcmirti,nilimicrimaiur;rcahtas vc-
voiii«i(lu.i cit iiivarios i!,radus, &. cli pracipu<:
clcmcntorum.niiltorumvcropcrpanicipano-
ncm jidcaiolistormisclcmctonim auiibuilur B
intcniio,& rcmiilio,nou tormis miihmim, ciuia
Haturaibtuitclcmciua vt matcriam miitouim,
non nuihim vt inatcriain mifti; &:clcmci\ta
llint matcria miltoium rationc llixrcalitaiis di-
uiduapcrgradus , quomam iinc tali diiuliLMli-
tatc non poiVcnt clLc matcria milioium : hoc vi-
(ictur iioaiiicallc Anltotclcsincontcxt.illo lo.
liLrii oftaui Mctaplvylicor. c^ucm antca cgn-
tranosa^lucrlavii.uiduxcrumjinquitciTf^ipc-
ciescllc !icmnuiiicros:quod dcclaians tubkin- c
«» i t [J7c.''/' numerHS non httbct m.t^ts^^mnms.fut
neqiiefi'JjLtn!'/^ , qftAficnndiimJhrmume}!- ^fiul
Gfi{*jHbli'tnt.<fifictp'it magu & minm,eacst.
''<j,t.efi'cund^m rtiAtertam ^-//jrignilicat cnim ! or-
mam iubltautialcm indiuiau.un cllc quatcnus
ciilbrma. & cilcmia; &hui(iuodi llint ctiain
fonna: clcmcntorum qiiatcmis conttitinmt c-
lcmcnta , ncc datur i^nis, q.ui iit magis iguis,
qiwm aliusignis: l'c'd cadjmclcmcnta quatc-
nnsiunt matcriamifiouim , & rationc rcalita- ^
t.is('uanimformarum abiunilxmcntc ab omni
fornulitatc, inrcnduntur, c^ rcmittunturlu(ct-
picndo varias formalitatcs : dcnoi;aicrgoibi A-
i:ill:otcl.aliquam cHc iubiUntiam , qUL intcudi-
tur,& rcmittitur- (timit cnuu magts & ininus in
amrla Cionificationc pro quahbctmtcnlionc A:
rcmiiiionc , & talcm fubibiuiam inquit cUc Jl-
lam, qvisclf matcria,dum conlidcratur vtma-
tcria , taliaautcm funt clcmcnta quatcnus lunt
matcria miilorum , funt autcm maicria rationc ^
icalitatum fiiarum formarum , lcd non vationc
formalitatum, Hocautcm, qviod dc clcmcn-
torum miihonc diAimus , [3olt"umus.cxcm['lo
dcclararc, crailb quidcm, ac riiai, lcdad piopo-
fituin iahsaccommodato : iit Itatua cqui fuiilis
cxauro,argcnto,&jerc limulcoUiquatis,& co-
railtis, in qua lit plus auri, c^ minus alioruiui Ivt
ahaitatuabouisG.-vciidcm mctallis ,ui qvia ta-
mcniitplusaigcnti, & minusalibrumi liiaha
tcvtiti-itatiialconis cxciidcm mctaihs,in qua lit
plusxris, quamahorum; uayvvana: iuumJs
■mbusiiguns mcniura: , & proportioncs houUli
niccailorum: dcindc collupuniur itcruin trcs
iil.v itatux , & cx tota illa matcna liai itatua vna
homuus,diccturnchomoillcfu(iliscunllaiccx
cqiio,boiic, & lconc.ancxauro, argciuo,ok «ic?
Ccncex his mctallis commiltis conltirc dicc-
tur, oum alia tamcn proportionc, & diiitiiaa
jproponionibus q^iia: iucrunt ia tribusiliis ita-

tuis biutoium ; ilcigiiiir thchacaconftarcpro-
piic diJtvircx clcmcntis. & vuibus ckmcnta-
ium, <8(diucriam habct tcmpcrioma quahbct
tciupcric lingulonim ingrcdicntium,& catcni-
pcrics cltiinuliicr ncmpc rcs qualitaiuin clc-
mcntarium , (icut ciiam tcmpcrics omncs iUo-
rum fingulorum: ratio ctiam adhoc coinpro-
bandum cl-licacillima iumitur cxipia miftionis
natura jnammilcibilia dcbcntagcrc, & pati in-
uiccm,& ahcrari ; at non daniur qualitatcs vlhc
adtiuic prictcrptimas clcmciuarcs qualitaics,
qu;i:altcratnccs dicuntur i idco (i in tlicriaca llt
vcramiiho, qua dcienonclt prxfcntia dilpu-
tandum,ca e(tprimuni,& pcrlcmiltioclcmcn-
touim,nonmi(torum,uilipcraccidcns; contin-
gitcium vtiotgradus iingulanim fonnanim c-
lcmcntaiiumad miltioncm dclati iint pcr illa
corporamiita, licuticontingit vtallatamatcii.t
adconltitucndamlioinmis Itamam fucrit ma-
tcriactpii , bouis , & lconis.- Dicimus jgituro-
mncm miltioncmpropric acccpiam , cui com-
pctat dctinitio miitionis ab Ariitorci. tradira.cl-
fcmiltioncm clcinctorum;idcoid,quodahqui
dicunt. Anltotcl. dc milhoncagcntcm non (b-
lain clcmcntorum miltioncm conljdciarcfcd
quamlibctindiltiniitc,admitti poto.(t, iliimmo-
do conccdant omncm ycram miRioncm , qtio-
rumcuntjuc corporumdr, rcduciadmiitioncm
clcmcntorumi commifccntiucnimintcrlcali.i
corporapcr vircs clcmcntarcs, cx quibu;; coii-
(Lantjqtuire clcmenta Ibla iunt pcrfc mifcibilia,
alia vcro pcr clcincnta.qua: in (c contincntinam
ex clcmcntis conlt.vrc omnia milta (atis pcrlc
manilcfl:uclt,& Kgiturclarcapud Ariltotcl. in
hb.-'. de ortu & intcritu.aconfcxt. 40. vlqucad
5o.iiuui loquiturdc gcncrationc miliorum:pa-
tct igicurtiicriacam quoquccxclcmcntis con-
ltarc,& cius miitioncm, (iqua clt, a vinbus clc-
mcntorumcllcladam.X^idautcmillidicunt,
li Ariliotcl. ibidc (ola clcmcntorum miltionc
lotpicrctur , dcclcmcmispriusagctc , qiiam de
nuitioncdcbuiirctihocomninocltncgandum,
& potclt aducrlus cos argumcntum torqucu :
qucmadmodum cnim liiola clcincmaiint mi--
cibjlia,ncccllarium apud cos cdcr agcrc prius
dc clcnu;nti., quamdcmiitionciitalipluiahnt:
mifcibiliaprxtcr clcmcnta, vt ipii pivtant, dc iU
hsomnibus ubcandcm rationcm cratprius a-
gcnuum,quam dc miihoiic. fiicimus igiturad
uii.tioniscoguiuoncnylatisfuiKl' nidcmquan-
dam & contuiain iTuicibilium notitiam pcr
qualdaju vniucrialcs conditioncs, ncqucOf)US
iuiiic diitindc prius agcrcdc clcmcntisi. lcd id
poltca-Ariltorcl laccrc in libro iccando,&cx
ca clcmcnujjuni tradationc colligimus , (o-
liS clcncniis compctcie conditionos milcibi-
liimf prius taclas in capitc dc miltionc , quo-
niam cniin iit mhtio pcr quahtatcs avtiuas Ik
palliuas, qu;v: vi'-'ciuur coinmunitcrcopctcn Hc
clcmcjxtis,& xwiltis, itayt.miuto cilc vidc.uur &:

iiinj^.>U-

479

taccobi Zabarellas Patavini de Miftione Liber.

480

fimplicium, 5: miftoium corporiim: ideo do- A nonpofTurit; pofTetamenaliqua accidentiaha-

Cviispoftca Anftotelesqualit.ites illascflepro-
prias clcmcinorum,(Sc illiscompcterepcrellen-
tiam, miiris veroper participationem iigaificat
folaelemcnta cflepropric, &per("e milcibilia,
cjetera vero per elementa , e quibus conil:ant.
Sumitur etiam horum confirmacio ex iis , quee
dicunturab Ariilotcle iii context.43.primi libri;
ibi namque proponens de miftionc agendum,
nullam aliam huius traclationis rationem ad-
ducit, niLflquiaoportet deelementisageretan-
quaindc miteria miftorum; alferit ergo fe de
miilrioneagcrevellepropter elementa,proinde
clementorumtantnmmodo ellepropriedidam
miftionem : & potius cenfuit , cognitionem mi-
ftionisefteneceirariam ad confdciationem ele-
mentorumprout iunt materia miftorum,quam
e conuerfo perfcftam elementorum cognitio-
nem requiri ad cognitionem miftionis , ficutifti
-inargumentofumunt. Neque turbare nos de-

berealiquam conditionemnobiIiorem,vtfiqua
fint , qujenullomodointendi , aut remittipof-
fuit.nam polfe intendi & remittinotatimperfc-
ft]onem:taliaitaqueaccidentiafecundum hiic
conditionem nobiliora dicipollint formisele-
mentorum, iedillxfuntipfisabfolute nobilio-
res. rlura etiam eiusmodi in rcbus videmus ;
nam multa bruta hominibus pra;ftant roborc
corporis, vel eiScacitatcvifus, vel aliqua alia
eiusmodi conditione ; homo tamen abfolute
loquendoellromnium animaluim pra:ftantiili-
mus , quandoquidem aliispluribus , & illis qui-
demnobiliiumis coiiditionibus,brutis omni-
busantecellit. Adauftontatein autem Arift.in Ad
libro categorianun dicentis proprium eflefub- tftm
ftanti^nonreciperemagis velminus, ego qui-
dcmalienam ab Auerroearbitroi- elfeiliamre-
fponfioncm,quam eiattribuuntplures Auerroi-
its, ncmpe vt Aucrroesdicat Ariftot.ibiloqui t

bentexempla,quibusviuseft Anftoteles agens C deperfedii tantumfubftautiis,proindenonne-
de miftione ,"vilus enim cft fignificare mifta gaielubftannam aliquam imperfedam fufcipe-

quoque effe mifcibilia, fcd rudia exempla funt,
& fitis habuitAuftoteles, fiperillapropofitum
dcclararetur; &talibusexemplisiolituseftpaf-
Cminfuis libris vti, quiamaniieftiora, &:faci-
liora intelleftu iunt ; iis autem cxemplis aliquK
tantum miil:ionis conditionesdeclarantur, vt
debere mifcibilia eife liquida , & femutuo diui-
dereinparuasparticulas;ad has enimcondiiio-
nesdeclarandas fatis erant etiam exempla mi-
ftorum : at prsecipuaillaconditio milcibilium,
quoddebeant efleaftiuainuicem, &palliua, e-
lementorumpropriaeir;nec millisaliaratione
competit , quam per elementa,e quibus con-
Ado^u/ir ftant. Quartum argnmentum leue prorius ac
puerile eft : datur enim res aliqua perfedior ab-
folutealia re, imperfeftiortamen.eademre fe-
cundumaliquamconditionem;vtafinus,quum
lit lfibftantia,eftabfoluteperfeclior, ac nobilior

D

tnm.

remagis &minus;hocenim fi Auerroes diceret,
in errore eifet : quia quodlibet elfe liibftantiale
indiuiduumeft,ncqucrecipit magis vcl minus,
" etiamfirerpectualiorumperfcftiorumimperie-
ftum dicatur ; idquc vt vcrum eft dc omni com-
pouto incategonafubftantise cam fimplici,qua.
millcita etiam de formis concedendum eft;ne«
queuui enim fonr.x rccipere magis vclminus,
quin ipia quoque conipoiita dicaniur niagis vel
minus talia: quaraobrcm non opus eftaduerla-
rios in hac rciponfione impugnanda laborare,
egoenimeam pcnitus reiiciendam arbitror,vt
ab Ariftot. & ab Auerroe alieniilimam. Dico
igitur Anftot. ibi tumeremagis & minuspro eo
quod eil: intcndi vel remitti fine \ariatione fpe-
ciei,qu3;,vtantca dir^cimus, eftpropriaacceptio}
hoc autem nulli lubftantise reaperfeclje, feu im-
perFcdx,leucompofitje,feufimplicicompetere
motuCoeli, &luceSolis, quaeaccidentia funt; E potefhidque legentibusvcrba Anftor. manife-

attamenhaecapud Ariflotelem ration^ setcrni
tatis,qu3eeftconditionobilis,funtnobilioraafi-
ncquimortaliscft: quarcipfimetaduerfanj di-
cerent,afinumillisaccidentibus nobilioremef-
fe flmpliciter loquendo, fed illa effe afino nobi-
liora feciindum quid ; fic etiam prima niatci ia,
quumapud Ariftotelemseternafit, .eft nobilior
ratione huius conditionis, quam forma, & qua
compofitum ; tamen abfolute loquedo eftigno-

ftum eft : fed non ob id negat Ariftot. polTe ali-
quam fubliantiam intendi,&remitti cum mu-
tatione fpeciei , fiquidcm hancintenfionem , ac
remiflionemibi nonconfiderat; quum prxfer-
tim huicfcntenris atteftettudiftum Ariilot. in
context.io.odaui Metaphyficorum,vt ante con-
iiderauimus: Ipeciesenimfimiles elledicitnu-
meris , quibus additio,acdetra£liofieripotelt
cum mutatione fpeciei ; fed quselibet numeri

bilior,& imperfeftior illis.Sic ergo dicimus,for- f fpecies indiuidua eft fecundum ellcntiam , ne
mas elementorumeffeabfolute nobiliores quo- quepoteftei fieri additio,veldetraftio,quiii

libetaccidente,quiafubftantiamconftituunt,&: deftruatur,& alianumeiilpe-

infpccie collocant , quodaccidcntia praeftarc cics oriatur.

lACOBI

411

4^

J A C iD B I

A B A R E L L ^

P A T A V I N I,

Librl Duo

m B O^V ALITATIBVS M L E-

LIBEjBL PRIMVS.

fnpoptioiac partnio dkendorum.
Cap. L

Ictum a nobis eft alias,
quatuoi fimplicium cor-
pornm , quae clementa
vocantur, duo eflemu-
nera in mundo , proindc
etiam in philofophiana-
turaliduas eorundem cf-
fe confiderationes , vnCi
proutnaturalia, &fimplicia corporafunt,quse
pergrauitatem,& Ieuitatempropriosqu3£q; lo-
cosinmundooccupant;alteiumveroquatenus
miftorum principia & elementa funt, & per qua-
tuorpiimasqualitates, quaealteratrices vocan-
tur,inmiftionemTenientiacoftituuntmi{lum.
Sed illaquidem , quae adpriorem eorumcorpo-
rum confiderationem attinent, fatis anobis tra-
ftata fuere in eo libro , quem de gramum , & le-
uiun; motu confcripfimus , nunealteram , qux
multismagnisquedifficultatibusrefertaeft,ad-
greffuri fumus, & elementa confideraturi , qua-
tenus elemema , & principia miftorum funt : &:
^uoniam, vt Arift,docct ininitio lib.z.deortu &
interitu , corpora haec co munere funguntur per
primas qualitates , quarum inter fe adione , &
paflIoneabfoIuiturmiftio,&generaturmiftumi
tota de his qualitatibus hsec difputatio noftra
futura eft ; his enim optime declaratis ,- cognita
cruntelementa, quatenusprincipiamiftorum,
& elementa funt. Tna autem funt , qua de his
confideranda nobisproponuntur: primoenim
loco videndumeft, qmdfint hx, quse primse
qualitatcsappcllantur, &harum definitiones
<ju3eabArxfttraduntur,cxpendend2c,deindeYe-
ro dcearumcaufis,vndc elementisproucniunt,
agemus;acdemimi quafda quseftiones, de a\iu
bus ahj maxime^ifputarc&controuerfari con-
fueuerunt , ad has quaUtatcapertinentcspropo-
nemu3,atq;foluemus;inhorumcnimplenain-
telhgentia confiftere arbitramur perfcaam elc-
mentoi-um«ognitionem , quatenusmifteruia

A principia,& clemema funt:quo«Jodo attttm ex
horum congrefTu gcncreturmilhsm , ad alium
locum opportunius confidcranduremittcmus.

Qupmodo adelementafe haheantprimx
qudttates. Cap. IL

aVum duae fint , quas modo diximus , clc-
mentorum cofiderationcsinnaturaliphi-
lolophia^ duohus etiam modis ad clcmenta fe- OuAht^m
habere primas qualitates ahbi oftendimusrnam ^ ^^^ "

B fiabfoluteelementavtnaturaliacorpora confi-/^:;^^/^^
derentur,li3enonfunteorumform3efubftantia- »^ g/^."
les , fedaccidentiaconfequentiadegenerequa- fnento-
litatis,quodprobatpIuribusargumentis Achil- f.^^^ '
liausinlib.3.deelementis,dubio4.fedhjeccon-
fideratio a praefeati nQllro inftituto ^lienacft: fi
v.ero eadem v.t clementa mift©r«ima-i:cipiantur,
cxdem funt ipforum clementorum conftitutri-
ces forms, quia fine his corporaillanon efienc
clementamiftorum. Non eftautemiCTnoran-

C dum,primas has quafitate-s ab Arift.inhbr.z.dc
ortu & interitu & formas , & principia elemen-
torum , & mateiiam eleme^itoram vocari , &:
quandoqucetiamappeliariclementa ; &mate-
riammiftorum: quatenusenimingeneratione
clementorumhaequalitatcsfuntptsparationQs
materiae profingulorum dementorumformis
cducendis, eatenus vocantur ab Arift.materia
elementorem in6. contex. illius Iib.2..nam:prK-
uia; difpofitiones faciunt materiam propriam,

D &piKparatam ad recipiendam fermam: dum
autem elementa confiderantur vt genita, & iam
exiftentia, hsefuntformae ipforumconftitutri-
ces, quiafaciuntvtfmtelementamlftorum, &
hac eadem ratione ipfae qualitatcs ab Arift. ct-

iam elementavocantunnamfsepe inappellatio-
ne confundcre folet formam cum compofito
ab ca conftituto : ideo quum hse qualitates cle-»'
menta conftituant , ipfae quoq; hacratione elc-
iucnt,avocatur, veluti,fiquisanimahumanam
£ homine appellaret : haec legercpoirumus apud

Arift.incont.7.&i<5.cius2.1ib.vbihasqualitatcs

VQcat indiftinfte & cicmenta , & forraas elcme-

(^ torum;

4t$

tonwiv.Sc pilncipia conftitutiuA clcmcntoriim:
ealacm\ocatetiammatcriam miftorum inc^fei
libr.adepaitibus anmialium.quiadum confti-
tuuntclcmcnta^matcriamiilorum coaftituunt;
quaeigirur refpedu elemcntoium funt formx
conilituentes , &dantes elemciitisclle relpccli-
uum, quodicuruur nrateriamiftorum, ca:dcm
refpcftu mifti dicuntur materia, quia totum e-
kmentum ita ab his conftitutum matcria; lo-
cumhabctrefpedumifti. Hscc igituroinniafe-
cundum varias confidcrationes verafunt-, nec
puguantmter fcjcognitaenim vcritatcnondif-
licilceftvana Arift. difta.quse difcrepantia vi-
dentur, conciliarc, & ad redum fenfum trahere.
His igiturdeclaratis, adprimarum qualitatum
definitiones , quae ab Arifl. affcruntur , coufide-
tandas acc^damus.

De definmonihm quattior primarum qua-
litatum. Cap. 111.

OSTENDERE volens Ariftot. quatuor pri-
marum qualitatura duas efte aftiuas , ca-
lorem , &frigus , duasveropalliuas , humidita-
tem,& flccitatem; in medium afFevt earum defi-
^ j. ■ nitiones,inquibusidnianifeftumeft, utlegcre
1' pofTumus in context.8. & 9.1ib.2.deOrtu&in-
fioc* - ^gj.jj.u.fmT,tautemdefinitiones talesjcalidu efl
quodcogregathomogenea , feu quod fegrcgat
heterogenea,uthomogeneacongregcnturjfii-
X^efnf- gidum vero eft>quodindiftin£te omnia congre-
'itofrigt- gjjt:^ tamhomogenea, quamheterogenea;con-
«^- gregareautem,&fegregareeftagere; quare ex

hisdefinitionibus patet hasduasqualitatesefle
aftiuas : humidum vero cfTe dicJt id , quod
noneftterminatumpropriisterminisjfedfacilc
tcrminatur alienis ; at ficcum e contrario , quod
terminatum efl propriis terminis,alienis vero
nonfacile tcrminaturjterminariauteineftpatij
idcirco hxdefinitiones dcclarant has duas qua-
litatesefFe paffivas. Videnturautemhxomnes
dcfinitiones fatis efTe manifeftse; na in urina hy-
poflafisfecernitur a partibus aquofls, & efl ll-
wum bonse concoftionis, quse fit acalore; fic
.^utem feparantur illa,qus funtdiucrforumge-
iicrum , & fimul congregantur omnia, quas e; uf-
iemgenerisfuntjinfundo enim congregantur
xjmnespartes terreftres,inparteautemfuperio-
re omnes aquofse : ita in vino fervcfcentc fecer-
nuntur a caloreparres terreftresatenuioribus:
Jicfiinaliqua ceraindurata eommiftifintlapil-
li,&paIea3&cerapercaIoremliquefiar,congre-
ganturin fundo omneslapilli,in AiperHcie vc-
roomnes palex fupernatant , &inmedioma-
^entomnes partes cerae, feparantui igituraca-
"ioreheterogcncajut homogenea eog^egcntur.
Contia vero a frigoie manifeftum cll omnia
congtcgari indiftinfte, tamhomogenea.quam
kcicrogeacajlicut; cmin caijidi cft larcfaccre, yn-

Jacobi Zabarcllx Patavini

4«^

A dcfitfeparatipcorum.qusefuntdiucrforum gc-
ncrum .itafiigiiii cft condenfarc,|& conftipare:
quare ficcraa trigore condenfetur,omnia, quae
ineafujit,coniunguntur ,ut praedifti lapilli, &
palc?: cum ccra commifti j nam fi omuia hxc
commii'ceant.ur,ilipcrucnicnsfrigus cacon/uu-
git & tacit 1 vt congrcgata & coniunfta ma-
neant: fiaqua turbida cong.ktur a friiTore, c 3-
jun£l.^: mancnt cum aquse parpbus particulsc
terrae ,doncca calorc con2;clationem folvcntc

B fegregcntur:lic veio etiam ccrapuracongrcga-
bitur a frigore ; proinde frigus condenfando co-
jungit omnia tam homogenea,quamhctero-
gcnca, quae commiftacllecontingat. Daarum
quoqne paffiuarum definitiones laris manife-
flaefunt: huniidum enimquumfit fluxile, pro-
prios terminosrctincrenequit, icd fdcilc rcci-
pitalienosjfiguraturcnimfacile a concincte, &
figurameiusrecipit, utinvafevidccnusaquam,
vel acrem facilhme ad figuram vafis figurarij

C fliiitenim ilatimad omnes partes conrinentif,
&ita recipittcrminos alienos : contravcro fic-
cumjam eft terminis propriisterminatum, fcd
alienos non facile recipit } namfialiquodvas
iniicianturlapides , nonfiguranturadfiguram
vafis , fed propriistcrminis terminati manent.
Sicergo(inquitArift.)cxharumqualitatumdc-
finitionibus apparet calorem & frigus notarea-
ptitudinem adagendum. humiditatemvero&
ficcitatem notare aptitudmem ad patiendum,

D Haec funt, qus ibi de his dicuntur ab Arift. quai
eadempoftea repetuntur in initio^. Meteorol.
Sedaduerfushsecmagna:oriunturdifficultates,
quae ad hanc vfque diem omnibus negotium
facefTunt, &aliqu3c etiam quaranemine taftae
vnquam fucre : dubia enim occurrunt primo
loco aduerfusveritatem harum definitionumi,
quatcnus abfolutc confidcrantur ut praedicata
quscdam, qu3ehisqualitatibusattribuuntur;dc-
inde verodubium videtur , quomodo efrentiam

E harum quaiitatum deelarent, &fintearumdc-
finitioncs;quum enim munus definitionis fit
exprimcre cirentiamdefiniti,non apparctquo-
modopcr has harum qualitatum cfientia expri-
matur, ita vt aliter definiendse non iint: hacc
igitur vtraque confiderarc oportct , quum v»
traq; dubia efTc videanturi vnum, an competanc
his qualitatibus ;alterum , an effenrialiter com»
petant, & earum dcfinitioucsappellandae fint.

p DuhiA aduerftts veritatempr<x,di£tarum dt-^
fimtiomm, & eorumfolutio.
Cap. IV.

ADucrfus harum dcfinitionum vcritatei»
multa dubia ab intcrprctibus Ariftoiel»
proponuntur. Piimum quidcm aduerliis dc-
finitinnem ca'.id] : nam cera & pix fifimul al
caiido colliciucatur, itacoramiiccutur, vtfe-

iungi

Im

de Qualltatibus Elemcntaribus, Lib. L

4«3

iungiamplius nequeant, itaeti.imftannum,(3c A
plumbum; fic multa ab aromatanis pcr calo-
rcm ignis commifccntur, qus non pofllmt am-
plius lepararijergocaliclumcongrcgat, & con-
iungitilla, qux funtdiucribrum generum. con-
trariumtamen aflcriiit Ariftotelcs dicens cali-
/?. dum fegregare hcterogenca. Dubitatur etiam
de frigido j quia tempore hyemis fit cmifllo la-
chrymarum afrigorc, ergo frigus fegregat hc-
tcrogcnca, quod Ariftotelcs aicgauit: fic fan-
guisevcniscduftusrefrigciatur, & partcs cius B
terreftres fundum pctunt, aquofse fupcrnatanr,
puriorautcm fanguis in mcdio manet, itaque
afrigore fegrcgantur heterogcnca,& illa eadem
Videntur a calorc congregari potius, quam fe-
gregari : nam illx esedcm languinis partes hete-
rpgcnesepriuscrantcommiftae, & cofufe, dura
fanguis erat in venis, a calore igitur commi-
fcentur, & congregantur, poftea vero fegregan-
turafrigore:calidurri igitur congregat hctero-
genea, tngus vero eadem fegregat: igitur Arifto- C
iS. telcs in vtraque definitionc falfum dixit. Du-
bitantpraetercadedcfinitione flcci; dixit enim
Ariftotelesficcum eflTeterminatumpropriister-
minis, alienis vcro non facile terrriinari : atta-
mencontrarium contingitin igni, qiii maxime
ficcusefti terminaturenimfacillimetcrmihis
continentis.necretinctterminospropriosjqua-
proptcr igfti conuenit potiusdefinitiohumidi,
quamdetinitio ficci. Sic etiam cinis & puluis
facile terminantur a continente, propfios au- ^
temterminosnonfacileferuant: falfum igitur
dixit Ariftoteles indefinitione flcci, dum con-
trariumaflTcruit, quum hxc lint corp\>iancca.
Vthxcdubia, & alia eiufmodi om.nia foluan-
tur, ftatuendum prs caeteris cfl fundamentum
hoc: poteft aliquid alicui competere j)er Tc,
& cfTcntiaUtcr , cuius tamen oppofitumeidcm
cornpetat,fedperaccidens;vtcaUdo nihil nia-
gis perfecompetit, quam calefacere, tamen
qaandoque calidum refrigerat, licut etiam fri- ^
gidum calefacit, fed per accidens, vt eaenit in
antiperiftafi; neque per hoc tollitur, quinper fe
dicatur calidum calefacere , & frigidum rcfri-
gcrare: fic igitur per fc compctitcalido etiam
rarefacere,&extenuare, hsec enim eft caloris
natura, & ex hoc fit vt homogenea congregen-
tur, hcterogoiea vero fegregcntur, nifi quid a-
liudprohibeat: quare haec omnia perfe com-
^ctunt calido, licet eidemquandoquc compe-
tat per accidens vt congregct hcterogenea, vt ^
contingit in cera,& pice dum colliquantur ; fco
pus emm naturac caloris efrctfepararepiccma
cera, fed propter conuenientiam naturse, & fi-
s»ilitudinem liquationis fit vt flmul coUiquatae
jicqucant feparari^hsec enim continentia pro-
hibet, ne calidum praeftet fuam operam natu-
laiera: quareper accidcns congregat hcteroge-

4tdi

it.

nca, quum potius ea congregAqimcnusver-
gunt ad nauuam homogcncorum , nempe ra-
tionc conuenientix, &fimilitudinis, quam in-
tcrfchabent. Hoccnim contingitin uiulusrr-
bus, quxab aiomatariis pcr colliquationcm
commifccnrurifcdipflprsetctcaadiiciunrcom-
miftionemartificiofim,quximpcditfeparatio-
nemhetcrogencorum.fcgregarentur cnimfrc-
quetcrrcshcterogenesecxaftione caloris, qux
tamcn prohibcntur fcgregaripercomiftionem
artificiofambaculofadtam; fedetiam fine hac
poflluit per accidens congrcgai i ob conuenien-
tiani in modo liquationis , ficuti dicebamus dc
ccra& picc: ficctiam ftannum, & plumbum ob
liquationis fimilitudinem acalore commifccn-
tur, & coniunguntur; at plumbum. & ccra non
jta commifcerentur, fcd fegregarcntur, quia
dilfimilem habcnt liquationem, cera enim fa-
cilius.plumbum vcrodifficilius liqucfcit.Potef%
etiam alia ratione calidum heterogenea per ac-
cidens congregare: quatenus enim res aliquas
indurat, dum partes tenuiores rcfoluit, vt 'm. iu*
tocontingerevidemus, eatenus etiam facit vt
res craffiores, quaeremanent,ctiam fi diuerfo-
rum fint generum , maneant tamen congrcga-
tae; quia craflRties, ac durities, in quares illae
conucniuntjimpedimento eftearum feparatio»
ni. Confiderandumprsetereaeftralia compete-
re calori vt fecundum propriam naturam agen-
ti,aliaeidcm competere, vtagcnti inftrumen-
tario, & gubernato ab aliquoagenteprimario:
quoniam enim aftiopraecipue attribuituragen-
ti primario, ideo poteffc a calore aliqua adio
pfoucnire, quae \\x. prxter Vj.iuc.jg ^^\^^:^ r,it,i,
ram, fedfccundumnaturam & c^-
tis pnmarii, aquo regatur cator- i'-^ ^^ ^
,wcd'»»viwfJlimianguine''exi{tehiepiiusinVe-
nis, deinde ex venis eduftio, dc quo nunc dubi-
tabamus: dum cnim fanguis eft in venis,regit lu:
ab anima, quare tunc calor agit ex intentionc
animae, non exintentionepropriae naturae 5 nam
fi fecundum propriam tantum naturam age-
ret, vtique hetcrogcnea fegregaret , quod ma-
nifefte facit poftquara eft edudus e venis, nam
terreftres partcs fundum petunt.aquofae fuper-
natant,prioraiitemfanguisin medioloco ma-
nct; fit enim feparatio haec acalore, qucm ad-
huc feruatfanguis,nonafrigore;quiafi ftatini
eduftus fanguis omni calore deftituerctur, vi-
deremus ipfum ita condenfari, vt illa omnia
in eo commifta, & coniunfta manerent abfque
vlla feparatione ; agit autem tunc fanguispro-
priis viribus, neque efl ampliusfubieflus im-
perio animae>ideoeius calor feparat heteroge-
nea : qui idem quando in venis incl ufus fanguis
continebatur, quanquam maior, atq; intcnfior
calor erat, non fegrcgabat heterogenea, quia
obtemperare cogebatui imperio anim«> quae
Q^z vult

•>•

A*f

Jacobi Zabarcllae Paf avini

vutt cx mta illa mafla fanguinca omncs cor-
poiis p>artcsnutriie, & illam vertcrc in fubftan-s
ttam aniraalis: (ic dicimus dc vrina, fcparan-
tur cnim in ipfapartcs heterogcncae a calorc,
non d iVigorc . najn vrina cgrcditur cnlida , vt
manifcl^um eft; dumautcmeratinvc{lca,vcl
fimilitcrpartcs tcrrci^rcs adfundumdcfccnde-
iunt,(Sc poftea in cniiflionc funt commiftse cum
vrina, vd etiam ab animx regimine prohibc-
tur aliquaiitum illa fcgregatio ob vtiHtatcma-
nimalis. Ad horumautemcorirmationcmcon-
fvdcparc poftumus motum localem nutrimcn-
ti, in cildcm viuentibus cqrporibusj nam ali-
mcnifiura , quod fua natura cft grauc, & naiura-
litcr dclccndcret, mittitur tamen abanima ct-
iam ad fupcrascorporispartes:ficutcrg0 3ni-
nia irapctaicpoteftgrauincdcfccndat, &face-
re vtaLicndat,itaetiani potcftimpcrarccalido
m: fcgrcgct hcterogcnca, nifivbi ipfamct ani-
ma handcparationem molitur; nam pervafa
kuic vfui aftlgaata fcgrcgantur aliqux partcs
fmguinis aquofioresadrencs, tcrrcftnores ve-
lo aliqus adlicncm.fcdaliaetamcinvcnisma-
ncnt commiftx cum fanguine, quas natura non
vukfcgrcgari:patetautcm ineode fanguine e
•venis eduftoidccontingere de eiusmotu^quod
de calore d-icebamus; eduiftus cnim ianauis
quum ab animaampii\isnonregatur,nonmo-
ueturnatmaliter alio motu, quam dcfccnfusia-
git enim tunc fccundum propriam naturam,
(aucmadmodum ctiameiuscalortunc inapcrio
animaeablblutusiiicipit agcre fccundumnatu-
Hara iuam &; hctcrogcnealeparat^ Ex his igitui
manitcftum eft, comjjctcrc poflc auandoque
ftolori vt 2on^rf}^^^t J3^j.Cff^g^j^g.,^nequcpGrhoc
«arc , quiit cidem per fc competat vt fegreget
fecterogcnea ; haec cni.m non congregat mfi pet
jL^uL-ii», otrauuucaiicmuspiOA*.; .-».ci»> «tv.r-
mandae autem funt rcs per illa, quae eis per fc
«ompetunt, non pcrea, qus pcr accidens. Sic
ilicendum cft de emifllonelachrymarumafri-
gore, fitenim pcr accidsns, nam per fe frigida
«ompetit conftringere, & condenfarchocau-
tem per fe facit congrcgationcm omnium indi-
ftinftcjquodfiinillaconftriftionecucniatvta-
Kquidhumoristcnuisexprimatur, id fit pcrac-
«sidcns , 8c prsetcr iatentionem^ frigidi ag,cntig,
quodquidempcr fc fbiamcongrcgationemo-
litur, quiaSt pcv fc congrcgatio cx conftri£^io-
nc, fcdproptcrdiftcrcntiam, quaecft intcr craf_
ium', & ccnae, fitper accidenscxprcfl^o paitium.
tenuiorum, & earumaoaflispartibusfcgrcga-
tio, talisnamc^e eft emifllolachrymarum a fri-
gorc:ficetiamdiccbamus,fieri etiam quando-
«quc a calidx) condcnfationcm, fed pcr accidcns»
vtquandocalorliituminduratjquumenimper
fc compctat calido rarcfacere,rarefiuntinluto
jaits5 aq^aol» t & iu va^or.cra r«folutat cxJu'-

4Sf

A lantur.partcsautetwtcrrcftrcsftonh.'» facilcrc-
,-. ■ foluuntnr, ideo indurats mancnt, quoniam hu-
morcdelhtuuniur:caIoritaque pcrfccxtcnuat
•queas partcs, & eas feparatapartibus terrcis,
fcd facit pcr accidcns vtpartcs tcrrcscmancant
duriorcs. Adaliavero dubia addufta aducrliis -^' >
dcfinitioneficcirefpondctdcigniloan. Gram- ''' •
maticus,flammam,quaecftinfornace, non i\\- ^V'*
cilcterminari,fcu fi^urariafigurafornacis,quia '"• ]"'
nonconquiefcitinfornace,vtacr,fe<i crumpit,
B & afccndcre nititur,atquefiidfaccrenequeat,
extinguiturjtcrminosquoqueproprioshabet..
nam habct figuram pyramjdalem; quarc illi
compctit dchnitio ficci. Dc cincre autcm &
puluerensgatloanncscorpora hjec elTcita flu-
xiha,vtcorpora humida; non enim ita locuin
adimplent,&-pcrfeae figurantur a contincnte,
vtacr, &aqua,<ScaIiahumida,qus ftatim a con-
tmemcrccipiuntterminos& figuram,& pcrfe-
fteomncscontinentispartesattingunt,quo fir,
C vt cinis & puluis habcant etiam fii^uram pro-
priam, & eam retineant, quando coaccruantur,
accruus enim propriam habct figuram. Scd has
lo;annisfolutioues ego quidempenitusappro-
bare non poflTum. Qupd enim de igni dicit, Cof. ,
rplumnonfaciletermmariacontinentcadniit- j»^
ti poteft, quia nulla rcuera ftabilitatcm habet
flaminainfornace;totum vcroelementu ionis
tcrminaturquidcm acoclcftis corporis fuperfi-
cie, Ced cummaximapartiumperturbatioac,&
D inlbbilitate.Scdillud,quoddicit,flammam.ha-
bere propriam figuram, nulla rationc admit-
tendum videtur.id cnimpiopriamhabeKC fioii-
ramdicimus,quod ftabilitatem habet, cuiuf-
inourL^.i'citfiamm3,femperenim.fitaIia&a*
liajnequefcruatureadcm: quod fiquansfigu-
lani habere vit^ ' -, candem habet etiam aqua
u^cicendcnsjquando cx aliquovafe cffunditur^
quiitamcnfitcorpus humidum,quod Ariftjie-
gat habere terminos pro^rios : quocirca diflfi-
^ cultasintegramanet.Poflumusigituralitcrdu-
biumfolucrc dicendoconditioncs humidaat- S*/ut
tributosab Ariftot. videri quldem modoaliquo ^frs.
etiam igni, qui ficcus eft, competcrc, fed id cf-
fc pcr accidcns j fit enim propterparrinm tenuiw
t»tcm, vtfadle terminarialicno tcrmino videa-
tur, non propter ficcitatem, quum non om&i
fieco idcompctat;itaque hoccieompetit,qua-
tenui eft tenuis, non quatcnus ficcusj quo fit,v.t
non pcrfeftc ei compctat, ficutiperfcfttcom-
^ pctit humidoj quatcnus cnim cft humidam, ca-
tcnusfluidumeft, nccpotcft retinerc proprios
fccrminos, &fjicilcr«cipiralicnoK. Seddignum- .^/*/
confidcrationccftid, quodprohuiusdubii fo- /»m-
tutionc dicitur ab Auerroe in initio fuse Epi-
tom.4.Mctcor.caq; mihi videturomnium tu-
tiflima clfe rciponfio: inquit Auerroes Arift. ds».
iaibcxc Ijas c^^ualitatcs ^^cr t^nafJam proprie-

GtlX$t,

dc Qualitatibiis Elemcntaribus, Lib. I

489

lates, qusecompetuntclctncntisproutclcmcn- A
ta runt, & prout in miftioncm vcniunt, ac rcCpi-
ciuntpiodu£lioncmmifH;millioautcniomnis
cclcbvatur tciia , vcl propc tcirnm , proptcrca
quodibi commodcfitmiflio.vbiadfuntomnia
clcmcnta; adfunt autcm omnia apud tcrram ,
vbi maniicftc fit trium clemcntorum infcrio-
rum contadus , 6c parres quoquc igncx tum
fupra terram , tum in tcrra gcnitse ab adionc
ca*lcfti: prxterca in omni pcrfcdo millotcrra
prxualct, &illi adhibctur aquaadcompagcm B
lacicndam , dcinde acr & ignis proptcr calo-
rcm , vt caftigatus a {'ugorc terrx & aquje regat,
& modcrctur liccum iuniSUim humido , & mi-
ftioncmabColuat, miftumcnimrccipitacalorc
tcrminos proptcrhumidum, &rctinctpropter
ficcum: ioiturllfacilcvel non facllc tcrmmari
confiderenturin ficco & humido vtacccptisin
conftitutionc mifti , toUituromnisdifficultas :
Anftotcl. cnim dcfinicns ficcum rcfpfxit prx-
cipucficcumicrrse, quodcumacalido &:frigi- ^
do tcrminari dcbcat , requirit ad miftionem hu-
midiaquei , vtpofritfacilc terminari : ignis au-
tcm vidctur rn miftionem venirc potius vtcali-
dus, quam vt ficcus ; vt cnim cft calidus,agit,ac
modcratur; vtautdn cftficCus,nonfungitur ni-
fiofficiomateriae.fedcpndenfarus, & Jidiunftus
ficcoterreo paruam admodum molemadiicit»
&parummatcri3emiftofuppeditat,quoniamad
paruamquantitatcm rcftrmgiiur ficcum ignc- -p
umdftm aiiiungiturficcoterrco: quare totum
fcreilludficcum. quod eftmateria mifti, ter-
rcum cft, vt exprefTc dicitur ab Ariftotcl. in con-
text.49.& 50. lib.2.deortu&interitu. Senten-
tia cr"oAuerroiseft,nonefrcneccfIarium,vt hx
dcfcriptiones verse fint de qualitatibus elemcn-
torum , prout in funt elemcntis fecundum fe,&
abfolutc confidcratis, fcd folum prout in mi-
ftionem veniunt vbi ficcum hurnido iunftum
debet acaUdo terminari ; inmiftione autem to- p
tum ficcum tcireum cft propter miagnum terrje
exccftum, &iUi adiundum aliquid ficciignei
nonhabet amplius tcnuitarem, qUamhabeti-
onisper fc&ab aliis clemcntis.fciunftus: quo-
niam igitur Ariftotcl. accepit has qualitates vt
produdionem mifti refpicientes . in produdio-
ne autem mifti totum ficcum lam eft faftum fo-
lidum , ac difficulter ab alio tcrminabile, quia
per magnum exceflum eftficcum tcrrcum, & il-
li adiunftuiTi parum ficci ignci eft f aftum craf- p
liim , ac denfum; dc hoc ficco veramaximc eft
dcfinitioficciabAfiftotel.allata.&omniCarcns
difficultate , neq; necefTarium eft, vtaccommo-
deturelementis vt fimplicitcr, &extramiftio-
. (le nemconfidcratis; quum prsefcrrimtraditxfint
\r. elemcnnshff qualitatesproptcr coftitutionem
i/< mifti, nonproutfuntabfolutecorporanatura-
/. lia,ficut alioialoco demonfti.auimus;hanc efle

4<50

puto vcrilTimainfolutioncmdiflricuItatls; quse
dcficcoignisoricbatur. Decincrcatitem.acdc
pulucrcprictcrid, quodaloannc Grammatico-
didumeft, addcrcnospofUimus , cincrcm feii
piducrcm non cflc vnum corpus continuum,
fed cogcricm paiticularuiti tcrrae minutiftlina-
rum ; pronulc mirandum non cllc , (i vidcantur
facilius tcrminari a contincntc,quamficcuma-
liquod continuum, quod lit vcre vnum corpus ;
harc cnim funtmulta corporacollcda , (icuti a-
ccruusfriuncnti ,in quo difiundainuiccm funt
grana , quo fit , vt Huxum aliquem habcant.pcr
qucmrcciputntaliquam figiuationem aconti-
nentc : at li conglobctur, & conftipcturacci uus
pulucrls,ita,vtfiat vnumcorpus,nonamplius
rccipict f acilc tcrminos ab aIio,fcdproprios tcr-
minoshabebit.acretinebit.

Oiiomodo primarum qualttatum duA di-.

cantur actium & dua pafiU£.

cap. V.

DVbium prsefercaeftillad, quodArift. di-
cit tum in prsedidoloco lib. 2. deOrtu&
interitu, tumininitio^. Mctcorol. calorem &
frigus e(rcqualitatesadiuas,humiditatcm vcro
&liccitatcmcfle pafTiuas; huiccnim fcntcntiae
aducrfanturilla , quse & in prmio, & fccundo dc
Ortu&intcritulibr. dicuntur: in primo quidcm.
docuit Ariftot. contraruim agcreinfuumcon-
tranum, & pati a fuo contrario ; agitergo & ca-
Iidumin(rigidum,&frigidumincalidum,&pa-
titurfrigidum a calido, & calidumafngido; cr-
gohceduaequalitatcsnonfolumadiuie, fedet-
iampa(fiu2efant:ficetiamhumiditas&ficcitas,
quum fint contrarise , agunt inuiccm , ac pa-
■tiuntur ; ergononmodopalfiuae funt,fcdetiam
adius ; agitenim & humidiuli inficcum , & fic-
cuminhumidum;infecundoautcmlib.docuit,
quodlibetelcmentuma quOlibetclcmentopa-
tirationc contrarictatis, &aliquodpatiabali-
quopcrvtramquequalitatcm, ncmpc fi vtram-
■quc habeatcontrariam vtrique, vtpatituraqua
abigni , & ighisabaqua: aliquo vcro patiaba-
liquo fccundum altcram tantum qualitatem,
\idclicct fi altera conueniant ; patitur crgo&
aerabigni , & ignisabacre: atquinon poflunt
pati rationc calons , quum ambo fint calidi ;
quarcpatitur acrabignivthumidusaficco , &
ignisabaerc vtficcusab humido ; igituretiam
ficcam & humidum funt aditia in fe mittuo,
nonfolurnpafriua: ficterra& aqua aguntinfe
niutuo, at non fccundiifrigus, quum in c'o con-
ueniat , ergo ratione ficcitatis & humiditatis-
MarfiUus& aliinonnulli hancdUBcultatemita Oplni»
foluunt: omneshcequalitatesfuntadiuce,&o- Marjilij.
mncspaffiux, vtArid.inmcmoratislocisfigni-
ficauit;fedcalidum&frigidum(untmagisadi-
ua,quam humidum & ficcum ; & c cotiario hsc
Q^ 3 funt

49t

lacobi Zabarella; ^atauini

fnnt r^^u}'^ paflTiia, (r[u.im ci\lii.lum & rrigidaml A
hoci-.^itm- coniidt^rans Aiiltotcl. pcr comp^ia-
tionJmdixitclvuiscfleaftiua.s ,& duaspailiuas,
i,d ell:, dlias efle magb adiua^ , duas vcro m agi s
<^'*/^''^- paiTuias. Sed hcec rcntcntia a multis recentio-
**'• ribu:-.reprobatur, ncciniuria j patctcnim AritK

hac comparatione non vti-, red.abrolute lo-
qiicndo has vocareaftiuas , illas vero paiTiuas.
rrrctereaoilcndithoc Ariftotcl. exeariHiidei-i-
nitiomnibus:a.tin definuionibus calidi&frigidi
.(blaactioiigniticatur,depad^onenihil diciturs U
fic in definitiou.bus humidi & ficci nc verbum
quidcm de aclionefit , ted ibla pailib tangirur.
Adde quod dum duas vocat aftiuas , & duas
paiTIuas, non cpnilderat aAionem contiariiln
contrarium , vtca'idiin frigidum , iedtotius
contrarietatis calidi& ti-igidi mtotam contra-
rietatcmhumidi &iicci ; iicautem p^^tet cali-
dum & fiigidum ctrc folum aftiua, liuniidum
vero &rKCum pailiila iblum , quia nemovn-
quam di.\it humidum & iiccum ageve modo C
\llo in calidum & irigidum: itaquediiftum Ari-
ftotel. non ti\ comparatiLuim , quia comparatir
uumpr?efupponitpoiitiuum , quod hic dici non
poteft j fatuum tnmi etret dicere calidum & fri-
gidum magis agere in huniidum & ilccum -
quamhcec iailla,quumhoecinillanullo modoi ,
agant : neque enmi dicendum el"t, calidum., &
tnoidummagis agere inuicem . quam hunii-
dum & iiccuminuic^m;, quum Ar ftotel. f\t di-
ximusj non confideret aftionem fcontraris m ^
contrariam, fedtotius contrarietatis intotam
contrarietaiem. Prseterea non pollumus dice-
recalidum & frigidum elTe magis adiua mui-
cem , quin dicamus eiTe etiam magis pailuia: e-
tcnimdumvnumagit, alterumpatitur : qua.iie
fiin:cllignntcalidum & irigidum magisagere
inuic^m quam hvimidum & iiccum inuicem, &
«. hjEcmagispati,quamillainuiccm,eiHiieorum
fcmentia repui^nantia manifefla , & infolubilis.
\ihcyum Hacigitur reieda videutur cxteri omnes hanc -^
«fii^ia. diiTicultaiem foluere dicendohas omnesquar
iirates eiie act:ii>as,& omnes pailluas , dum coa-
fidcranturin fimphcibus fecuiidum felumptis :
at dum conlideranturrefpeftu miltii&prout nd
ini\\.i generarionem congrediuntur, duas ciie a-
ftinas tantum, & duas tantum pafliuas: Aiiftot.
ieituv quando di.\it omnes et]e aftiuas , & o-
iijncspairiua.s .confiderauit eas jn iimplicibus
ccrponbus proutmuianLurinuicem ,, a.blque ^
' vll.omifrorumrelpefi:u.;aqiiacniminteriama- ^
githumedando, terra vcro inaquanxexiccaa-
cfo.vtindubiiaticnedicebatur: quandoautem
di.\it duasciicaftiuas lantum', duas vero taiir
tumpafliuas , confiderauit eai inclementis vt
congiciiientibusadgencratione.mmiib : quare
ici.unuum varias conlldcrationes vcrumeftv-
£J!:uni.c^iic. ; funaunt auicm haucfolmioncm cx

40i

AuciToe in initio 4. Mcteorol. & c\ loan.Gram-

maticoiac.onte.^t.K.lib.z.dcGcneratione. Miai

tamcn videtur hxc communis tblutio aliquam

pati ditficultatcm ; quiain miil:ione quoquc &

miili izencratione neceiTe eil ornncs agere", &

omnespati : quum enim in miftione oporteat

fierimifcibilium diuiliQneminmmutaspartcs,

& earum inter iic adioncm , qtta ad mcdiocruar

temredigantur , neceifc eft particMlam fitcam

cxiccareparticulamhumidamiuxtaiepbfitam,

&vicitfim ab eadem humcct-ari , &calidama.

frie;idarieft;ii,Terari,& frigidam a calida caleiicri;

oportet igtrur omnesagcie, & omncspati, vt

coiitrarir^ omnesfe mutuo obtundatu, &.to-

tum ad uaturam mediam redigatur , quarc dif-

ficultasintegra manet; quomodo eniminpio-

duftionemiiii , quamrcfpexit Ariilotel.dicens

duas adiuas ciretantummodo,& duas pailiuas,

vcrum ell:diftiim hoc, fietiam inprodudione

miiH omnes agunt; & omnes patiuntur? non eft

er2odift*mguendaharum qualitatum coniide-

ratioiniimplicibus & in miftis , quodiUiiaci-

unt ; icd melius eft , vt hac diftin^lione vtamur.

Aftio havum qualitatum duplex eft; vna vniuo-

ca , qua eftapta lingula gignere iimilem , quod

facer.enonpotcil: , nififua.mcomranaminteri-

mendo5 alteravero aiquiuoca, quaproducunt

fecund^s omnes qualitatcs, & Lpiam quoq; mi-

ftinaturam diucrfam a naturis eIementorum>-

Priorum a^Stione e;\^rcent hse omnes qualitates

nontolumintimplicibus,fedetiaminmiiT:is,&:

hac ratione omnes lunt adiuse , & bmnespafll-

us , quaelibetenim iuam contrariam deltrueie,

&fimiIempioducercnititur.; quarehumid,unx

quoq; agttin ticcum,vtipfum interimat;& pro-

ducat humidum, & e contrarix) ticcum agitia

humidum,vtipfum pcrimat, & generetticcum.

Alceram vero pofteriorem adionem exercent

in m.iftis tantum . eaque eftprzecipua elementOr-

rumoperatio proutelementaiunt; huiusenim

pratia data eis eft a natura alrcra pnor adio,

quia iinc illa hanc polteriorcmexercercmini-

mepotuiheivt : rationeigiturliuiusfecundxe-

ftionis , quam nos sequiuocam appellauimus,

Ariftotcl.duastantuma£t:iuasvocat,calorem&:

frious;duas,vei'Opafliuastantum,humiditaiem

&iiccitatem5 haec emm non eit ampliusaclio

contrarisein cbiitrariam , fcd tanquam artiHcis

I i\\ materiam ; ficciias enim & humiditas nul-

lam habent vim adionis xquiuociE , qua a~gcn-

do aliciuod di.uerium prodiicat , fed funt condi-

tionesconii-imentes matcriam aptamad paii-

endum a duabusafliuas , tanqua ab artificcela-

borate : calor enim ncc fccundas qualitarcs,nec

milkmiproduceret agcdoin iblum humidiim,

vclinfolumiiccum.icdinhumidumcumiicco

coniunftum ; iplc aut calor non debet elle lum-

iniis,, tic cnimigncus,, ac ddhudmus eflct , icd

\

Aii
ma

tU}'.

alt.

dc Qualitatibiis Elemcntaribus, Lib. T.

B

um

rba
ote

or.

d.bctc{refemlfrus,&:caftigatusafngore,& mo- A
do magis.modoniimis, j.irour Hiuciin» millo-
riimn.itur3e> 6c diucurxfccund»; qualiiaios rc-
quiriiiit : hacigiturrationccalor<x fiigus (uut
folumadiuxqualitatcs & locumlTabcnt ariifl-
cis, humiditas' vcio& llccitas iunt loluui pani-
ux, quia conftituunt fubicctam matcriaai ad
paticiidum idoncam iliocmodo tollitur omnis
clifHculcai.,& hancicntcniiamfignificant Aucr-
roisvcrbain i. commcnt. 4. Mctcorol. ii bcm;
perpcndantur 5 non enim diftinguit aiTlioncm
harum qualitatum in fimplicibus ab aftionc ca-
rundcmuimifHs; fedproduftionemlimilis,qua
fuutagentiavniuoca,aproducl:ioncalicuius di- /
uerfi,qua f untagcntia aquiuoca.

Cur paptu qualitates non patiantur ab a~
Stiuis,niJiconiun^<e. Cap.VI.

EX hisfumiturfolutiociusdcm dubij^quod
turbareaiiquempoiret : quando cnimma-
tcrisaptJE ad patiendum adiungitur agcns , ne- ^
cetrecil vtacliofiat;quumigiturquodlibet ele-
nicntum vnam habeat qualitatem a(Stiuam,&
altcram pailiuam , debcret quodlibct 'a,gerein
fcipfum; ignis enim vtcalidus dcberet agcreiii
feipfum,vtuccum,& ficrcliqua omniaclcmcn-
ta.Sedibluitur , quiamatcriaidoneaad patien-
dum a duabus afti uis non eil: iblum liccum , iicc
folum humidum , fed ambo coumda; ideo di ise
adiuaenonpofrunt in palTiuasagere, mGinmi-
fto, quodconltatexficco& humido : qulsquis D
cnimnouitquid iitcongelatio,nouitetiam non
poticaquaiTlpuram , ii daretur , ab vUo frigido
contfclari , lcdideo congelari aquam, quod na-
bet aliquid terrae commiftum , & iia conirat ex
huniido&ncco: quodidem dereliquis omni-
busdkcndume{i:loquimurautem detaliadio-
ncquaproducantur fecundx quaiitates ; nam
patipoifcctiamelen.ientum implex aiimplici,
vt a-^ca diftum eil: , nou inficiamur. Huic ta-
mcu lolutioniyidcaturvevba Anftot.aduerrari, -c
quxlegunturin i. contex.4. Meteor. vbi dicit
humidum,& (iccum pati a duabus aftiuis , tum
vtraqtie fimuliuncla , tum etiam alterum fep.i-
ratini^iccepturt^iine altero : ideo verba illa ma-
. gnam interpretibus diincultatem fecerunt, qui
varias intcrpretationes afFertndo {igniiicarunt
niagnam efie iUius loci oblVuritatcm; qnum
prseieriim iilarum interprerationum nuHa,fi be-
neperpcndatur , ita iatisfaciat , vt in ca poffit a-
nimu:. acqui ef cere : ea^ igi tur cgo aliis confide- ^
randa-^ rclinquam,& illara adducam, quam pu-
toctlcilliuiloci veram interpretaLidn^cm. Cre-
do Ariftot.dicentem hamidunvfecundum fe, &
{iccum fecundum fe , non inrclli2;ercel.mjnia
vere fimplicfa, & pura , qj.ilia an d>:ntar ambi-
gitur;icdmhoc fequi comuncm loquendicon-
ruetudiueniieteaimnomincckmeniiappeliarc

494

folemus id,inquomagnusi!lius clomcii fifcx-
cediis ,quiarcliqua in eocomillranon aniitiad-
*ucrcin-iu,-,:aquam cnim & niaris, & fli)»iioriM'0-
cainusaquam JiCctpuranoniit , & dkTm',i- a-
q lam congclari, qubniam corpus illud non.\-
lionomincappellniinis, quamaquam ,pro, tcr
magnumaquxe. ccOiim, quanniis iibnconoc-
Iarctur,nili aliquid lcrr^iecommiftuin habcrcr:
hocigiiurab ArilVot. ibrvocarurhumidum fc-
cundum fe>.& liccutn iecundum ichqcell, tcrra
& aqua , qu3inobis videntur dic elcmcnta pu-
ra; cjuoniam in aquanon vid;mui com:niftuni
ficcum,&in terianonanimaducrtimushumidi-
tatcmadmiihim/ficigituriicciim fecundum l'c,
& humidufecLitiduai ieappcllatelementa^qua:
credimtureifclimpUcia, proptcr magnuni ali-
cuius elemcnti exccffum; mifta vero corpcra,
qua^noneleincn.inomineappcllantur, quonia
maniiefte futit miila , vocat conftantia tx ficc j
& humido .• iiaqj fl fpecfemus id,quod apparct,
vidcntur iiccum & humidum tum conmncta,
tumieparatiniacccptapatiaduabusatliuisjat-
tamen f};cundum rci Veritatcm non patiuntur
nillconiunfta.Coniirmantautein maximehanc ..
noltram fentcntiam illa , qu?- dcputredincelc-
raentorum dicuniurab Arilt. incontex./.eius-
dcm libn ; inquit enim omnia clementa putrc-
fccre,cxceptoigni , & e.^prctlc nomuiat tcrra n,
& aquam, &acr'.m .■ atiainen qaisqui,sintel!i-
gaiquidputri^doiit , iscoguoicet cam folimi-
fto compctcre , quum nila!iud fit , quam milH
dillolu:iqinclemcnia,equibus conitabat;eft c-
nim proprius iniltiii-ixcntus , quatenus miftum
eil.qurelcmciuo vcrc llmplicicompetercnullo
mociopoiCit,diiioiui namque in componcntia
nonpotcil:id,C[uodiimplcxcll:.- vocat iguuribi
cpaoque Arilt. ckmenia raxta.communem ho-
minum appellatidncm, quiaproptcr magnum
illiusclementiexcclium nominibus ekmento-
ruinappcllaiiconfueucruntjputrcfcunttameft,
quia rcuera iunt mifta,nam fi vcr c fimplicia exi-
ftercnt,putrcdini obnoxianonciicnt.-iraiguur
diccndum vidctur enamin i. coniex. ciusdcm
libii/,Ariuotclem dicentem huinidum tblum,&
{iccum loluin,nonrcniipfaiu'rcipicere, fedfo-
lam loqucndiconfaetudinein.

Cur AriJlgreUs non aliter definiuerit pri"

mas qualitates, quam vt definiuit.

Cap. VII.

CiEterum qtua deiinitio non folum eius-
mcdi ctiedebet, vtilla, qv.sein ea fumu.i-
tur , verc ;..; jediccntur de dciinuo , fed vt -flen-
tiam quoqac ipfius perfctte ex-ri;r.at ., Inc
qacquein praicntiacoii.ideraadamcil i d.ubi-
tare enini non .ib.~-que ratione aliquis p jii":t , ne
per has dcSaitiones cikntia priniir-.un quan-
tatuni exprimatur 5. iic enun de.inin yideiitur
Q^ 4 iion

"495

lacobi Zabarella: Patauini

4 9<5

nonmodo perpoftcriora, fcdttiam peraccL- A definiridebent; talem videmus cfTe definitio

TifcnA-
tto.

dentalia;naniprimariaoperatiocalidieftcale-
laccre,ficutifrigidi rcfriget'are ; at congregare
homogenca,&: heferogenca, fuut operationes.
fccundaria:,&-rcmoi3e, qutc a calido , & a frigi-
donon cxerccnLur,nifi pcr medias pirirnarias,
dilcfacT;ionem,3c refrif;crationeiTi ;efFe.ftus au-
tem remotus videtur eile accidentalis fux cau-
fxjquum per alium priorem etfeclum produ-
catur;non potcft ioitur illius caufse eiTcntiam
declarare : Ariftotelesergo velper priora defi-
nirepriniasqualitatesdcbuit, velfiper pofte-
riora& per efteiflus definire voluit , debuit lal-
tem dcfinire per proximos &primaiios, non
per remotos & (ecundarios. Pomponatius in
initio libriquarti Meteorologicor. ad hoc du-
biumrclponder , Ariftot. ibi iic dcfinireprimas-
qualitates,qufainilloIibroeas coniideratjpro-.
ut reipiciunt miftum & generationcni.mifti; fe-
cundum hancenimconlidcrationem non fuif-
fet conueniens illas definireperprimas opera-
tiones,qu2funtcalefacere,&rcfngcrare,quum^
has edantnon minus in fimplicibus , quam iw
niiftisseas igitur definire voluit per, fecundas
operationes,quas edut m folis miftis ; hae nam- -
quefuntprincipaliore.s refpedu cpnftitutionis
initl:i,quamcalefacere, &refrigerare, Ucet iftx
fint illis pi-incipaliores origine. Hinc cofligit
Pomponatiusdiicrimenillius quarti Meteoro-.
lo2ici,&:duofum dcOrtu&interituin elemenT

ncm primsematerix in calce primi Phyficorum,
&natura; in initio lecnudi , & janima; inprinci-
piolecundi de Anima,: quum autem per effe-
ctus pofteriores ibi dcfiniri. debuerint primse
qualiiates,vbi vtprincipi3confiderantur,& ho-
rum eft^eiStuum plures fintgiadus , recte etiam
fadumeilvtdefinircnturpeiilloseffeclus , qui
fpeftat productionem miiii; per calefaclionem
vero nonreclcfuiilct definitum calidum, neqi
perrefrigerationem frigidum ,,quoniam hx o-
peraiipnes acalido& frigido edunturnon mi-
nusin fimplicibus,quammiftis;refte igicur fuit
definitum calidumpercogregationem homo-
geneorum, &.fiigidum per congregaiionem o-
mniu7m indiftincte , qu.oniam iftae operationcs
refpiciunt miftum : hsc igitur eft dubij folutio .
optima atque firmiilima- .Sed quando l^ompo- popi
natiushincco,lligitdifcrimenc[uarti Meieoro- fu^-^
logici, & duorum.de Ortu &interituin primar
rum qualitatum confideratione, meo quidem.
itidicio egrtgie decipitur ; quia nonalitef defi-
niunturprimasqualitatesinfecundo de Ortu&:
interitu, quam definianturin initio quartiMc-^
teorologici, fedeodem prorfusmodo vtrobi-
que.; imoinilloquarto hsedefini.tiones nono--
mnino exprimuntur,fedimperfefte tanguntur,
tanquam diligeniius traditxpriusin lecudo de?
Generatione.ytiiiprpprioloco : quamvis enim;
inlib. de Ortu& interitu confiderenturetiajn.

tis,& eorum qualitatibus conUdcrandis :,inlib. D primaeharum qualitatu operationes, quse funt

eiifm deOrtu&inteiitu conllderav\it Ariftote--
lesprimas qualitates, prput,edunt operatipnes
fuasin fimphcibus^nonin miftis; inquarto ati-
temMeteorplogicp.,prout.opeianturJnmiftis,
i:\pninfimpUcibus; qupfit, vtinlibris dcOrtu
&; interitu dicamus,primampperationem cali-
di effe calcfacere, & fri gidi refrigerare,& humi- ^
di. humeftare, & ficci exiccare , quoniam ibi o-
mnes funt aftiua: , & omnes paifiuse ; in quarto .
autem Meteorologico dicamus,primam ppera-
tionem calidiiiion amplius efte calefacere, fed
potius congregare homogenea;, quoniam harc:
eftmagis prscipua in cpnllitutione mifti. Pcr
hancjgituroperationera definiuitibi.Arift. ca-
lidum.&aliasqualitates fimiliter : cj^uoniam a-
litereas definirecpnuenit in quarto, Meteoro-
KerAjo- logico,aliierinlibrisdeGeneratione, Hancre-
iHf.'*' fponfionem-.ego quidemaliqua ex parte pro-
bo,fcdali quaexparteprpbare minimeppftum:
quod enim a.d dubium ipfum.attinet, veram ef-
fe folutioncmputo ; quia.quum definiantur hse
qualitatesvt principiamiliorumtnmmateria-
lia ,tum eificientia) refte definiuntur pereflFe-
ftuspofteripres , npmenenim principij rcfpe-
. cliuumcft, &nptatrelatipne adeffeftus ,qup-
rum eft principium , proindeper hunc reipe-
^urniUa.pAinia; qu.K vtpnncipiadcfiniuntur,;

calefac&r.e , refrigerare , humeiftare , &: exiccare,
quiaiinehisaUa: fecund? operatipnes produ--
ci nonpoflunt; attamenquando vultdefinitio- -
ne.s alfignare primarum qualitatumin contex-
tu8. &9;. librifecundi : Ariftptelcs nuUa.fafta:
mentione de primis eanira operatiombus, defi- -
nit eas per fecuadas folas, qustmifti gcneratio- -
nem rcfpiciunt,vt ipfemet Pomponatius cpnfi- -
tetur;inquiteniincalidumeire quodcongregat:
homogeneai frigidum veco , quod indiftincle
congregat omnia,tam ho.mogeneaiquam hete--
rogenca ; deinde.hiimidiim, quod nori habet:
propriosterminos, &alienis facileterminatur, ,
&:,ficcum, quodeftprppriis tcrniinis termina--
tum,nec.faciIerecipitaIienos ; qua.^ejedem de--
£nitionestano;untur.etiam ininitioqu.irtiMe-..
teorplogici-: ex his ergodefiniiionibus , & ex.
ipfiusmet Pomponatii confelfione, colIia;imus.
&. elementa^,& primas qualitates cpnfiderari.
v$robique,vtprincipia.miif orum , ne.qucin hoc
c.onfiftereeprumlibro.rumdiicqmcn, lcd in a- -
]ip,quod confidcrarcnon eft pr?eientis cotem--.
plationis,fed fuit a npbis cunidiligentia decla-
ratum aUas , dum puUricc in:Patauina Acade-
n.iia^.illumMeteprolog.interprciarcmurjitaqi
mirandu profecto ci-tjquomodo Poponatiusdi- -
ca,5;eire.alitct d.efiuiedasprimas quaUtates m U-

■ bjis dc-

497

dc Qualimtibiis Elcincntai-ibiis , Lib. I.

biisdcOrtU(S£ iiitcritii,ciiu.cria4. Mctcorolo- A
oic. quum lamc-nnuUaiii librisdcOrtu & iii-
tcriruiccaturljarum qualitatum dcKnitio^nifi
quam habcmusincontcxtuS. & 9. libri (ccun-
di^quam candcmlegimusininitiolibri quarti
Mctcorclogicorum, quxindicat vtrobiqj con-
lidcrationi m cum relpe£lu, &: rclatione ad mi-
fta. Vt igiturad id, dc quo fcrmo erat, redea-
muSjprimje operationcsprimarum qualitatum
funtquidcmorioineprincipaliorcs lecundis o-
pcrationibus corundem : alia lamcnxatione no B
fnnt prxcipu^e , fcd ipfis fccundx funt. principa-
liorcs , nimirum inmentc & imentionenaturae
niolicntisgencrarionem mifti; dumcnim mi-
ftarcfpiciJmus,prim3Eoperationes ad fccundas
/•*^;w.' tanquamadfincmdiriguntur. Scdaliade his
difficultas oritur , quam confidcrarc oportet :
quum .enim fccundx primarum qualitatum o-
pcrationes p Junmx fint.cognofccndum eft, cur
nonperaiias,fedperfoIas mcmoratas Anftot.
definireeasvolueriticalidinamquc.lecundse o- C
perationesfunt& congregare homogenca, &
terniinare , & indurare,& mollire ,& Iiquare,&
aliffplures: curergo Ariftotel. potiusper con.
gregationcm homogeneorum , quam peralias
calidum definiunt,quum aliae quoque.fimiliter
miftumrefpiciantHic etiam de aliis primis qua-
litatibus dubitarepoflumus. Ad hxc dico,non
potuiflC Aiiftotclem per aliquani aliam fecun-
dam.operationem primas qualitates definire,
nifiperhas,per quas definiuit: namfialias car ^
lidi operationescDnfideremHs,pernuIIam iila-
mmieccmebatur.calidum a fngido , fed per
hane vnam , quae eftiegregare.heterogenea , vt
homogeneacongregentur:namtermmare , in-
durare, mollir e, humetlare, exiccare ., & ll quse
alise funt , non ininus- frigido attnhuuntur, .
quamcalidojlicetvariismodis 5 etenim qu2e a
calido indurantur , actermin3ntur,eair-oIliun-
tur,ac foluunturr.fngido; &.ii.la,'qu3sinduran-
tur,ac.terminanturafrigido, ea molliuntur.r& ^
foluuntur a calido:pernuliam ergo iftariim po-
tcrat caUdum a frigido, & frigidum. a caiido fe-
parari : p.oterant quidem ifeparari perprimas o- .-
perationes , qus fimt calefacere, & refrigerarej
fed.hx nonrcipiciuntniiftum,quum compe-
tantekmentisetiaminfemutuoageLibussimo
&,abfurda-talis definitio videreturjefletenim
quodanimo.do idem perfemetipfum definire ; .
adde quod perefFcclus potteri ores^definire pri- .
mas qualitates conueniensnon.eflet, nifi vbi-*^"
Gonfiderandae proponnntur .vt pnncipia mifto- -
rum'. Separari.etiam poterant per rarefacere, ,
quod eft proprium caHdi , & iramecliate inie- -
quiturcaletactioncm, &per condeufare , quod .
eftproprium frigidi,& immediaterefrigeratio- -
n.e^ninfequitur5 fed nequehxc relpiciunt mi-
__&m.; quia.euaoiinaiaioijg clciJKutorum-inu---

498

tua absquc vHo rcfpcdu ad miftafit rarcfaclio>

&condcnfatioj calidumcmm inaqiiam agcn-

do cam rarefacit,& in vaporcmacrcmquc con-

iicrtitjfiioidum vcro inacrcm auendo corden-

fatipium, & vertit inaquam :non potcrantcr-

00 perhas operationcs,qus nonrcipiciunt mi-

fta , bene dcfiniri primx qualitates , vbi crant

conriderandae ^t pnncipia miftorum. .Hacigi-

turnorma fi fcmper vtamur , crrare non poflu-

mus:prini3equalitates vel dcfiniunturvticcun-

dum I'e, &abfolute confideratae, vei vtprlnci-

pia miftorum ; il lccundum fc, & abfoUuc , non

pcr cfFcLtus pofteriores fimt dcfiniendccfed pcr

caufas pnorcs , quuni fintaccidcntia a carufis,

qiias mox confiderabimus^pendcnna; quapro-

ptcrhocniodopernullamopcrationenieasde-

fiiiirec5ueiiit:fivero vtmiftoru piincipia con-

fidcrentur,perefFeftus quidem pofteriorcsde-

finicndajfunt, fedperiUos tanrum', qui refpi-

ciuntmiftum , cuiufmodinonfunt calefacere,

refrigerare, rarcfaccre, & condenfare. At quia

pioprmmcalidi eftper rarefactionem fegregare

aiuicem illa,quaefuiit diuerforuni generum,id-

quenon infequitur aliam rarefaclionem,quam

illam,qu3cfitinmifto5 ideo caUdum a frigido

rede teparatur per.fegregatione heterogeneo-

rum, quaniinfequiturcongregatio homoge-

neormii, quumhaecoperatio fiatperfolamra-

refaclionem,,& extenuationem , quse eft pro-

pria calidi , & ipfum diftinguit a frigido : ficet-

lamfno-idum rede.definitur.perconoreoatio-

nem omnium,tani honi02eneorum,quam ne-

terogeneoruni,quum li3ecfiatper.condenfatio-

neni, & contthclionem, qux eftpropriafrigidi, -

& ipfum diftinguit a caUdo.Patetioitur nullam ■

efleoperationcm calidi , velfrigidiiper.quani"

nielius definiri potueriiit,atque a le inuicem di- -

ft:ngui,quani perhas,perquas Arilt.calidum &

fiigidum definiuit. . Deficcoautem&humido =

longe clarioi res eft : quuni enim hs. fint quali-

tatespaffiuae-, .& receptiuse omniumadionum-

calidi , & frigidi , conuenientiflimedefiniuntur

perhaspatibiUtates,, qiiiaper has-fignificatur "

primarium harumofficium.in produftionenii- -

fti .: curenmiraiftum conftaredebeatficco , & :

humidoterminaadis ,aLqaeregendisacalidoj .

&ingido,nulla eftaIiaratio,mii quaficcum fo- -

iu non faeiLe rerniiuos reciperct ab aftiuioyquia '

ficcum.non.faciJt terminatur ab aiio5 adie£tum ■

ergofuithumiduni-, vtcum ficco comm-iftum .

redderet tot-um facile terminabileab adtiuis: :

facilis-ergo termmatio habetui- meritohuml-

di ,idque.eftpr2scipuum munus hnmidi in mi-

ftione : ccntra vero, quia folum humiduni , etfi .

facilcrerminosab.aUoTecipit, non tameneos ■

rctiner, quialabitur ,ac diifluit: ideo neccila-

riafuiLccramiftio ficci.perquod terminiiam;

per hunndumrecepp retmerentur : vt crgo of-

" ' ' iiciunii

4-99

lacobi Zabardla; TataiTini

500

ficiumhum!(3iinmIfl:ionccftfacere,vitcrmini A
facilereciniantuv, iiaotriciumliicci cftlacorc, vt
ieceptirerinfantur,5t confcruenrur: rcfte igitiu'
hxdusj pafiiux qualitaies definiumur ui con-
tex.9.1ib.z. dcGcneiaiionc .pcropcram , quam
prxftantinccmiliiLvcionc mifti: vndc colligere
j-oirumusidjq-uodanLeadiccbamiis.conlidvia-
iiprxcipue in his definitionibus ficcu terrcum,
^'humidum aqueum, quorum eafunt oiiicia
inmiftione,vtipremct Ariftoteles docet m eo

Wffhtui» fecundolibro. SedaUae.voritur quxftio,excu- B
ius rohuioHC mirandumprofedo erit, qua bcl-
leomniaconronentveritati , qtmm cuim qua-
tuorprimtequaiitates iintaccidmtia, & caui.is
habeant pnores , per quas etiam deiihiri po-
temnt; cur Ariftotelcs nusquam inuenitur cas
ita dcfinuuflc; fedrempcreo modo, quem de-
clara»'imus,perctFeci:uspoiieriores? huius du-
biinuUam apud alios rolutionem vnquamvi-
di,imo nctctigifle quidemahquis dubium hoc

Salu-th. yidetur. Solutioautemnutla ,meo quidemiu- C
dicio,aiferiipotcft,nirulla, quam alias expofui
fuleinlibro de Naturalis lcicntise conftitutio-
nc : {urit^nim a philofopho naturali cogno-
fcendsresnarurales, vtilinta natura coniTitu-
* tsejekmetaautemproductaiunt a.natura ,tum

vt luit naturalia corpora mundum coniplentia,
tumvtiintprincipia miftorum ; ideo debuitA-
riftotelesdiil-iRcl-isinlociseahisduobusmodis
coniiderare: non fic animam ; hxc enim non ita
•rilinrerum natura, vt iit cns per le completum
m ipecie,fed vtcomplementum , &perfeftio al-
tenusfit,- nempeformale pnncipium corporis .
animatiudeoAriftoielcs nuilibi eam conildc-
rauitabiblute vt ens quoddam , ied iolum vt
pnncipium ipiam dermiuit , proinde per reipe-
tlum , &relationemadcorpus animaium. Sic
cro-o de quatuorprimis quaiitati,bus. dicendum
eit,noniuntenimaliaratione elememis tribu-
tje a natura, nillproptermifta , & vt per eas elc-
Tnentarint principia miftorum: idcircc Arifto- ^.
teles reipiciens coniilium naturs in his confti-
tucndis.nonaUo modo eas conildc:rarc, ac dcn-
nire voluit,niii vt fmit principia , & vt reipiciunt
miftum; hiecnim iblus ilut naturx icopus in
tribuendoelementis quaruor primas qaal.ta-
tes ; & hoc modotantum , nonalio-jAriftoveles
cas conilderaiie fatendum cft , nui cseti v cl per-
tinaccsiimtis: ob id m contextuS. & 9. libri 2.
d« Ortu & intcntu jn adducendis harumqua-
litaium definitionibus denotatiit eiienLialem F
cis eife huuc reipecium ad mifta ; dicens enim
calidum & fngidum ita appellan , quia iunt a-
fiiua ,hurmdum vero & iiccum ita dici , quia
funt paifiua-, indicauii /plamct vocabiila h:.inc
xeipvcfum MMiificare. -Hanc vnam ego vide-
lepoLui lutius quaritionis iolutionen;ij illi vc-
ro qui negani clcmenLa , (k pnmas qualitaLCi iu ,

D

librisdcOrtuSc interitti vt miftoriimpi-incipia
conidcrari, & fententiam lUam Auerrois , &
noii"ram non recipiunr , aliam reiponuoncm , (i
poilunr,inucniant.

De caufis prmarum qualitatfm In eleme-

tis opmi(^aliormn,& eim repr^ba-

tio.Cap.VIII.

QVoniamautem prims quaUtates^vtprsedi-
.ximus,accidentiafunti accidcntia vcro o-
mnia cauiam aliquam cxtra i'e habcre ncceifc
eil: , a quo producantur , camque vefin eodein
fubieftoivelextraj hancnosconfiderare &con-
gnoicere oportet^q^uum aliquidin fe haberc vi-
deaturdiificulLatis. Anftot. enim in lib. i. Me-
tbor. cap.4. dicerevidetur , elementa recipcrc
has qualitates a Co:lo5 propcerea quodaer, &
ignisxum circumferantur,acccnduntur,&: cali-
dartddimtur,quiamotuscalore producit; ter-
ra vero,& aqua proptennimobilitatem fiigidje
manent,hoc eft,quoniamillomotunonparti-
cicant:hoctamcn Anftot. di.?cum omnibus ne-
gotiumtacelfit , quia ii hsequalitates iunt elc-
mentisniturales,& corumnaturas confequuu-
tur,non ergo eistribuunturaCoelo , velab vlla
alia externacaufa;fienim a Ca;li motu aer &
i2,ni; calorem rcciperent, non conlequerctur
calorpropriam horum elerhentorum naiuram :
ob idGrseciprxdi.ftaAriftot. verba confidcian-
tes , adalium icnium eatraxenmt : quumenim
Ariftot.ibidicat,totam hancinterioris mundi
materiam eiicDoteftatecalidam.&irigidam, &
humidam,& iiccam , actu autem talern reddi a
niotu,& immobilitate;ipii talem eorumver-
boruinterpretationem adinuenerunt , elemen-
tacalidahabent potcftatem vtfitnt frigida,&
elemcntafngida iuntpotcftate calida;qaa'reo-
mniaelementa quum iint attu pr.\dita aliqui-
bus qualitatibus , poteftatem habent contra-
rias qualitatesrecipiendi;quod veroAriiiot. ait
J^ /jV ta'i-s', i^ esT-, a moi», C^ rmmob:hta,te j ipil
non de Ccili motu mtelli2;utit , i ed de ipibrum
elcmentorum mutua inrerie mutarioncvtien-
ius hi ; '-leinentum frmidum fit calidum a mo-
ti!,id cft,a mutatione illa, qua mutatur in cali-
dum ; & clcmenrum calidum fit iimilitcr frigi-
dum a mctu.id etijab iUa mutatione, qua vertf-
tu nn irigid um ; eit a'.item ieu calidum , feu iVi-
gidumabimmobilitarC;id eft apnuationetalis
itiu-tationi3,& a perieucrantiainluocalore , vcl
frigore .- & ita clcmenta ilngulas cas , quas iam
habent,qualitates retmcnr pcr immobilitatcrii,
id elt,quando 11611 mutanturinaliud^ illisve;o
coiif rar.as , q las non habent , rcci_,.iuntperma-
taLJone, &al crationem.- hanc Gnjccortuii ien-
teniiam aUj coplures icquuti lunt.vt eam , qua
di.vinius,diiiicuUatcm vitarcnt. E.) tamenalic-
uiilimaclt a vcrb:&,& cuiiiioArift.eoinlpco,&

ouiuino

^c Qualitatibus Elcmcnttiribus > Lib. t

omnino Vfiba ill.i cum rcnrum iKibcnt , qucin

antcadiximus, (Sc^qucmipfireicccrufitjiiain id,

quodilH dicunt, non clcmcruus totis , fed d'c

Govumtantiun paiticulyis verum elh noncniiti

niutanturtora, lcd particulx.idq; Iit ctiam aBf-

quc vHa Cccli conlideiationej iiam particula

ignis mutat parLiculamaqu?*: , tanquam agcns

proximum ,ncc litilla mutatio aCoLlo , niii vt

ab agcnte rcjnoto, & vniucrlaii. Arifi.autem ibi

loquuurdcelcmentis totis, & dc ipforum vni-

ucrlitaribus , & totam lianc irttcrioris mundi

n-iatcriani vt paticntcm & gubernatam compa-

mt cum Ca*lo , vt agcntc , & gubcrnante pro.\i-

nio: coniidcratigitur totam hancmateuaj-n o-

nmibus naiiuis lecundum i'c n idjiam , quse tQ-

tam hunc inicriorcm mundum complct , & ui-

quit cam ellcpoteiiaie cahdam , & fVigidam, &

hu.nidam, &(iccam ,-^aduautcm lecipciehas

qualitacesa Coclo.ncmpea motuCa;li,& anc-

ga.ioneilliusmotus j quod etian^ibideclarata-

pcrLiilime , dum inquit ; quum Coclum fciaiur

ciiculo.patsjnrcriorismundliilipropihquaac-

cenditur,i§<: calida redditur;^;rocuiautem a Coe-

lo m mcdio mundi-politum efl ui , quod grauil-

fimum acli igidiilimum eit : ipiemctigitur Ari-

ftotel. dccl.trat qUem moturn , & qaam immo—

bihtatcm intellig:it , nimirum niotum Cocli ui

orbem , quoparLicipantduo ^iemeaia ilijcno-

ra, ignis & acr, & eius negationcmmduobus e-

lemcnLi .-. aCcelo remoti^,tcrra & aqua,teilatur-

qu^ le non de. particulis eiemLnLorum loqui,

quae inuicemmutantm-, ied dccorum vniucid-

taxibus , quarumdusea Crelocircumfcruntuiv,

quoniam illi propinquac j.arricip,mr matucir-

cuJari,vndcca!oremadiriicuntur; duse vero eo

mot.ummobiiesmancn:, quomamita iuntrc-

mjiseaCcelo, vtnoiiCircLimuoluanti.tr. Eliet

etiamiuxtaillorumientcntiaincongfua&ine-

pta admo'dnm Ariitotelis!oquutio3 ridiculum ;

enim eft dicere aquam ticri calidam d moru,

quando mutaturm elementum cahdum; noia

enim ab illa mutatione nt calidai, icd a gencian-

te , quod dans foi mam dat omnia conicquentia .

formam. Sed muko vaniiis cft, ciicereaquam^

cilefrigidamabimmobilitate, &ignem&aG-

rcm elfe calidos abimmobilitate , hoc cil, quod

ineleirentum contrariumnonniutentur : me-

pviifiiTi^a enim eft hsjc loquutio 5 quoniam ignis •

nonideoeitcalidus, t]uodnonmuteturmcor-

p.ustrigidum.iedqiuaeftignis. Eftctiamalie- ■

m ea interpretatio a i copo , & aconhlio Ariito- • '

tclis in eo loco , & h-nport unillinla ea iententia :

nam Ariftotcl, iam quseftioncmpropoilierat de

vniuer itanbuselemetorum ignis & acris,quo-

inodo cb varios eorum litus relpcLtu Cgeii. icli

vanasiabftantiasaCoelo, diueriasetiam qua-

litates, & naturas adepta ilnt; vtpcr hums qux- ■

Sojaii dilioluiicnemintelJigeremLiseaam dif- ■

5«5a?

A ciimcn trium rcgionum acris ratione primj>
rumqualitatum; aquoinftitutoalicnumpcni-
tus cft coniiderare mntationem particuliriura
demcntoruminuiccm , quseadiihidnihilcon-.
ducit. Hoc autem culibet cuin locum bcnc
conftdcrantiita manifeftvmicft , vtmirandum
fit.quomodo tot pr^xftantes Viri ad eam lcnten-
tiaitr vc.ba Aiiftotelis cxtorqucreauri iint ; fcd
videntur in. illud abilirdum incidiife , vtaliairt
diilicultatcm.qunm abft)Iuere neqiiiucrunt,cf-
^ fugerent.caqiic eft,quam nos paulo antc tetigi-
mus , quiticri.poiTiL, vtprimxqualitatesiant
elcmentisnaturnlis , & ipibrumformas confc- .
quantur,fitribuunturillisa ColIo. Ideoalii.vt f
hsec vuaqucabfurda vitarent , aliam illorum /'^ "*
Vcrboruminterpretationem excogitarunt: di-
xcruui: enim hatum qualiratumiingulampolfe
in elementis dupliccm coniidcrari ; nen^pe tum
naturalcquse propriam elcmenti tormam con-

^ icquitLUMumaduentitiam,qtt5e'eidi;m elcmen-
to LribuiturabaftionecGGlcifi.vtinigneduplex:
fit calor, vnus naturalis, & ini^eparabilis , qui e-
nranar apropria ignis natura , altej'aduenti-
tius, c[uem rccipitigms e motu Cccli , dum cir-
cumducittu': de hocigiturloquitur m difto lo-
co AriiioteI.quandodicit,corpusmnndi hi^iius^
Coeio propinquumcircumuolui,&accedi;non
enim loquitur de naturali ignis caiore,fed hiuic
prxiupponens reipicit ioltim caloremaduenti-

•j^ tuim , qui in diiobus eiemcntis,igni,& aere ge~
neratura^motuCctliprsetercaloremeorundera-
eIcm;ntorum naturalem : ficut enimduoele-
jiienta fiigida prseter frig.is ipforum natuiale'
recipiunt etiam ahquid calonsab afiionc coer
lclti perradios , tanquam diiiinciiamqualita-
tcmabcoiumfngorenaturali; iic deduobus e-
lementiscahdisdLCcndum cft, eaprsier calo-
rem naturalem reciperealitimextraneum calo- Confut^
rem a Ca:li motu, Hsec illi dixere , & itaputa- tfo, ,

£ rtmt feomnem hacinre diiEcultate fuliruliife,
quod ytinamprceftitiifent:nobis enim nihilam-
plius lab orand um hac in re iuiiiet; at certe v cr-
ba Ariitotci. hanc intevpretationem no recipi-
vtnt , inquit enim totam hanc inferioris mundi
materiam eiie po:teil:atecaiidam,& frigidam,&
bumidam , & iiccam , a£f u aulem taieiti Eeri a
motu , & ab immobilitate ,nuiltimigiturcalo-
rem elcmentis tribuit,pixterillum,quem a mo ■ '
tu Coiii recipiunt.-prsterea qualefrigusin ele- /

P mentis coniidcrat ibiAriii:or.iaiem etiam debet •■
coniiderarecaIorem,quiaeadem efle debet ha-
rumomnium qualitatum', quasibinominat» •
coniideratio; atquifrigusconiideratnaturale, •
iiquidem Ccslamagendonon retrigcrat , fcd
p.otius nori agcndo , quare dum dii|;it, trigidiiH-'
mum inmeaio conriitere- naturale reipicit fn- ■
gus, quum pi aefertim fttperlatiuo vtatur , quia ■'
liG daturfuraraecalidum,axit_fuiTime Ingiduin ;

505

lacobi ZabarelliE Patauini

504

nirinaturaleiaddequodadlicit.&grauiffimum, A cauoCoeli conferuaturlgnls? certe nonpoteft
^ „ , aliaiatioafFerri,nifihsecvna, vtinorbemvoi-

uatur.fic enim cohferuatur,quia nifi moueatur,
cxtinguitur: attame fi cum illis diceremus3 ii^ne
aCoelimotunonreciperealiumc:ilorem,quani
extraneum,propriam vero eius caloremitaior-
niam ignis infequi, vt illi a Coelo non tribuatur,
nonciletcura-d Ccelummouereturignis, fiqui-
dem eius confcvuatio confiftitin conferuatione

Coditto ■
nes loct

loquiturautemdegrauitatenaturali,ergo & de
naturali frigore, proinde etiam de calore ele-
mcntorum naturali : quam fententiam clare a-
pud Auerroem 1 egimus, m comment.94. lib.de
Ccclo, vbidicit ^remotio a motu ctrcuLu-i dat
ejuttcm yfrigidttatem, ^ grauttatem,/icut pro-
pttijuttas dat mottim , calbrem^ letittatem J
quxveibanonpoiruntintelligi,nifidequahta-
tibusnaturnlibus, &:inelementistotis, nonin

proprisequalitatis, nonin adeptionequalitatis

eorum paiticulis. Sumltur autem huius fcn- j} extranexjimo calorilleextraneusadimemita

Sola ele-
menta lo;
cii ^ere
habent.

Ccclefiia
nonfunt
tn locoj.

tentise validiffima confirmatio , ex conridera
tioneloci, cuiusconditionesin^. libr. Payfcse
aufciiltat. abAriftotel.egregiedcclarantur:lo-
cusenimnon modo contineie locatum debet,
iedetiam conferuare pervim, feufacultatem,
quajnhabet, illius conferuatncem, mquaeft
prarcipue locinatura conftituta; nullaenimaf-
ferri ratio poteft, curad locum fuum feiantur
corpdranaturaliter, nifihsecvna, vtineocon-
ferucntur, indita enim cuique rei anatura cil
propenfio adfe conferuandum , quantum po-
teil:: quapropterilla,quxplcnam feconferuan-
diiacultatem nonhabent, externo confcruan-
te.quem locum vocarnus.indiguerunt, ipfum i-
piumigiturnatuialiterappetuntjVtabillocon-
feruentur ; neque enim propria cuiufque rei na-
tura rem moueret ad fuum locu,ni{I in illo con-
fcruaretur; quoniam vniuerfe in omnibus.in
quibuscaufaetfedrix propterfinemagit, finis

fehaberet vtcalor febrilisad corpus animalis,
quiexcedens gradum naturalem inimicusani-
malieft, &eius deftruftiuuspotius, quamcon-
feruatiuus;it3quetantumabeft,vtlpontefupe-
rum locumpctereignis deberet,vtpotius illum
fugeret ,'vtpernictolum, & hoililcm. Prseterea
fententiam hanc magnumaliud abfurdum fe-
queretur; daretur enim calor caloreignis maior
&intenCor, quodcommuni omniumconfen-
fioni falfum elfc exiil:imatur ; afTerunt enim o-
xnnes , fimame calidum naturalit^r eife ignem,
neque polfe cxiftere fine fummo calore , proin-
de non dari calorem intenfiorem calore ip-riis
naturali, confequensautem facjk oftenditurj
quumenimAriftot. dicatcorpusCcElopropin-
quumaccendi &calidum reddia motu Coeli,
hoc ipfi intelligunt , non de calore ignis natura-
li, quemdicuntiam exleignemhabcrer-ledde
aduentitio:iCTiturfecundumeoj Arillrot.diceret

prsecipiia caufa eft , & eo ablato efticiens ilkrd D ignem accendi, & calidiorem readi , quam per
non cfficeret : harc quum loci natuta fit,m^'nife- femetiplum erat.

ftum eft,fola elementalocum proprie fumptum
haberc ; mifta namque dmnia locum in mundo
habentrationeelementiineorum miftioncprx.
ualentis , iuxtaquod habent etlami motum na-
turalem , quieis competitquatenus grauia,aut
leuialunt; coeleftiavero corporanonfuhtpro-
prie inloco , licet enim orbes inferioTesa iupe-
rioribus contineantur ,iionob idin locofunt,
quia ab eis non conferuantur , quum ob eorum 3
perfefl-amnaturam conl^eruante externonoin-
digueriiit:folisia;iturelementisperlecompetit
locus , miftis vero per paticipationem elemcto-
ium,atCcielo(^'tinquit Arift.Jperaccides,quod
quomodointclligendumfit,cofidcrare,adnos
in prjEJentia non attinet; fed quum de qualitati-
bus elementatibus lermo nobis propofitusfit,
&:elementafuapre naturaad fuo^slocos feran-
tur, & in eis quiefcant , vtconferuentur, coguo-
fcendum eft, quoenam fitfaculias conferuatrix, F
qux in locis elementorum inelfe dicitur : de in-
ferioribus quidem elementis diceiepolfumus,
conferuari lingulum a fuperiore ratione fym-
bolsequalitatis , &inhac confiftcre vim conier-
uatricem tlemend locati ; fed hoc 4e isuis loco
dicerenonpofiumus ; quoniaminnullaqiuiii-
tate conuenit ignis cumCoclojCur igitur m con-

Opmiopropria ^ em declaratlo.
Cap. 1 X.

j Voniam igitur ncgarc nullo modo pof-
.fumuSjAriitotehineo loco denaturajibus
elementorum qualitatibus loqui , idnobis re-
linquiturdeclarandum , quomodonaturalesc-
lementis dicf poffintillse qualitates, &eorum
naturam confeqiri , fi tribuntur elementis a -
"Cffilo. Nos igifui dicimus , non pugnare inter fe p^J^
ha:c duo, quamuispugnare videantur : quatuor qualt
cnim primae qualitates, quje & elemcntis & mi- risaf»
ftis omnibus in funt , fiue extrems , fiue ad me- ^odo
■diocritatem redacfs , quse dicuntur miftorum e/eme
temperaturse, nonearatione dicunturfingulis /isjra
corporibus naturales, c|uod eorum naturasita ra/es
coniequantur,vtcon(equitj.ireffecT:uscaufama ^ Ccel
quaproducitur, adeo vtformaignisproducere t,roue.
in igni dicatur fummum calorem;hoc enim da- an/-.
to, non egeretelementum cdferuante externo,
proinde ad locum fuum non moueretur natura-
iiter:fedearationenaturalesdicuntur,quiaipf2e
elemcntorum natur.-e has qualitates' rcqui-
runt.&finehiseAilfercnequeuntidanturramca
illisa Cado, &abeodem conferuahtur, &ea-
rum confcruatio eil conleruado naturae ipfo-

ruui

(05

dc Qualitatibus Elemcntaribus, Lib. L

505

rumelementonimjin locopnim proximocoe- A ftiintiale.s,& proprix qualitatcs, formxtamen

lefti motui coniirnuuu*- igni (ummus calor, <Sc
cumeoipfamet ignisnatura, quemadmodu 11
ibinoneHctignis, generaretur ab illo motu in
illa materia iiimmus calor, & formaignis; ita
igiturdatCoeluin igni fummum calorcm,vt dct
ctiam iplhm ignitatcm ; itaqsfi beneconildere-
mus, primxquaiitatcsjfiuefumms, fiue cafti-
gatxtum inclemcntis,tumin miftisomnibus
praeccdunt genetatione formas fubftantialcs.

priorcs funt, qualitatcs vero pofteriorcs, & ita
dicunt confequi formas el€mentorum,quum
pra:fcrtim,vtmododicebamus,formarum &e-
duccndarum, Sc cofcruandarara gratiatribuan-
turcIcmcntisaCa-lo. Hoec igituj: fuitAnftotc-
liis mens in memorato 4. cap..hbri k M,cteoroIo-
gicorum ,quandodixjt,totam bancintcriorcm*
materiam iecundum fe eflepoteftate calidam,
& frigidam, &humidam, & ficcam,aftuaurcm
quiafunt praeuise pracparationes pro cduftionc B taleficiianiotuCoeli, &ab immobilitate: boc

formarum,& tribimnturab agente cxterno al
terantc, & generantc iingulam rcm 5 non igitar
abiplarei forma proueniunt: naturalcs tamen
cuique rei funt, quia conuenientcs naturae, imo
&neceflrari3e; ctcnimllne his propria cuiufque
mifl:i,& elementi natura non conferuarctur,fic-
uti neqjgenerareturfineprxcedente harumad-
uentuinmateria: hocfigmficauitAriftotcIes in
C.contextulib. 2. deOrtu&interitu , dum cau-

idcminprimoeiufdemlibri capite fignificauit,.
d»m dixit.omnem huius elemetans mundi viJv
tutemacosleftimotugubcrnari; idque rationii
confonummaximeeft: totum cnirn hunc cle-
rnentaTcm mundum ad Coelum referri putan-
dum cft.vt materiam ad agcns, proinde ex fe ni-
hil habere, nifipoteftate,q«iicquidautemaftiiS'
habet, idia Cociorecipere : queniadmod5;enim;
fi geneiari aliquando elcm^nta vniuerfa,& talia

farum matetialium leriem cxponens dixit eftc C fien coepiilcnt, a CceIo eflcnt geaita per harum^

primo locomateri£\^mprimamnudam,. & pror-
fus informem, lecundoautem locoefTemate-
riam praeparatam primis qualitatibus,tertio de-
mum loco iam elfc elementa ipfa, ignem, ae-
rem, aquam, terram, quse funt propinqua ma-
teriaomniummiftorum. Srquis igiturquserat
an pnmae qualitates fint formis elementorum
priores,anpoft;eriores, dicendum eft, & priores
&poftierioresefre varijs rationibus,namor'gi-

qualitatum produ£lionem ; ita quum Ariftot..
nunquainceperitgeneratio, eacontinue.a Goe>-
lo talia reddi, & conferuari dicendum eft^uodi
in memoratislocis Ariftot. fionificauit:neque
peshocftat, qumpximxqualitates fint elemen-
tis natu2Txles, & eorum naturam oonfequentes i
hoc enim verum cfticomodo, quumdeclaraui*-
mus, non vt a plerifque intclli gi folet; putant e>
nim qualitatcsprouenirea formis,vtacaufis ef-

ne, &gencrationisordinepricresabfquedubio ^ ficientibus.-quod quidetanquam rude diftum>.

funt> licuti prseuiae difpofiriones funt genera-
tione priorcsforma lubftantialii, ad cuiusedui-
fiionediriguntur:fed natura pofteriores funt,
quatenus (iint a<:cidentia, nam accidcntia funt
fubftantiis pofteriora , & quatenus funt effe-
^lusjformsevero funtcaufae,non quidem cfFe-
£hices caufae , fed finales; nam qualitates in ma-
teria producuntur formaru fubftantialium «ra-
tia, & ad eas tanquam ad finem djriguntur,ficut
ctiam conferuanturin elcm^ntis a CcElo,vtipfa'
elementa conferuentur;ita vt caufa harum qua-
litatum finaiispropinqua fit elementomm con^
ftitutio, remota vero,& yltimafitproduftio mi-
feoram, nam elcmenta conftituuntur propjcr
mifta^>- & vt eorum materia fint. Sic igitur dici
pofTunt qualitates confequi formas elemento-
lum, quatcnus formse funt eatum caufsa fina;
ks:JpfaEveroqualitatcs,etfifuntpr3eparationes
prceduftione formarum,non ob id caufse for-
marum dici poflunt, fed effeftus tantum pofte-
ffiores , quum accidentia fint natura pofberiora
&bftantiis:quaredum fimul in elementis exi-
§m.if v-t mtuialiicr coniundse: & fQroiss^ ftib-

&cxempligratiaprolatu,admittipoteft;pi,odi-
recnimvidentur-a formis per quandam ema-
natione,reueratamennon efficiuntura fojanis;,.
fed fvt dixir AiiftotelesJ a Coelo,tum quallta^
tesgratiasformarum,tum formse perqualitates
«iepoteftatcmateriaeeducunturadadum: mo-
dustamen difficultate non caret, quomodo e-^
nim a Goeli motu calor generetur, dicere facile
pofTumus, dc frigore autem non ita facile.f cd de-
ficco & humido difficillimum: ipfe namq; Aai-
ftotelesinprasdidocapite^.librii.Meteorolo-
gicorumaircruitquidemclementaamotuGce^
li,&abimmobilitate rcddi> &calida, & frigi^
da, & humida, & ficca; fed de calido, ac frigido-
tantum id declarauit, de humido autem& ficf
canil amplius-dixit, ita vtTTMtruwj^tcTf o/<iH,alias-
jrum qualitatum ficcunl & humidum nomi*-
nafTe, calidum vero & frigidum praecipue re-
fpexiire videatur:fedquiddehac redici poffi&t
ex iis, qu2 in progreflii dicentur,inteliigetuiw
Pcipfarum igiturprirnai*Hm qualitatmtt
jiatura, & caufis, haec, quje diftU'
iuatj fuificiaiu.

lAco;

f^

^

J A C O B I

A B A R E L L

P A T A V I N I,

JR

D E

Q^VALirATlBVS

MENTARIBrs.

E L E'

LIBER SECUNDUS.

An in quolibet elementoamba qualitates A
Jint fumm^, an pofit altera efe
remtjfa. Cap. L

A omnia, qnae in libro

praeccdente dida a nbbis

funt, ad primarum quali-

tatum definitiones, & na-

turas. & caufas declaran-

das pertinuerunt: nunc ad

multasMe eiidem , & ar- ^

^^Ss^^^X^^rf^^ja, duas quxftiones, dequi-

€>//»/■» bus omnes Pliilofophi controuerfari forent , e.v-

^UqHi- pendcndas> atquc foluendas accedendum eft.

THm. Inprimis quserunt interpretcs Arift. an in quo-

libet elcmento ambae qualitates ilnt fummae,

an remilTae , anvnafummai (Scalteraremi{ra,&

hacdereacerrime dilputantj alii namq;vnam

tantumdixere fummamefle, alteram vero re-

miiram,nitentes verbis Ariftot. inconrextuz?.

lib. 2.de Generatione, vbi dicere videtur, ignem p

cfle magis calidum, quam riccum,& aereni ma-

' gis humidum, quam calidum, & aquam magis

frigidam, quam humidam, & terram magis fic-

^t/arum cam, quamfrigidam. Contra veroaliilocum il-

eitrdrtA lu aliter interpretantesputarunt vtramq; fum-

0f$ni». mam, & extrcmam in quolibet elemento efle

debcre, eadu£liratione,quod remifl^oqualita-

tis fit peradmiftioncm contrariae, proinde mi-

ftionem praefupponit; at elementumeftcorpus

fimplex, nuUamhabens miftionem; ergoneu- -^

tra qualitas in elementopottft cfTe remilia-.aliis

quoquc & hi, & illi argumentisvtumur, quo-

rum aliqua in progreflu confiderabuntur, ali-

quactiamtanqualeuia, & inutilia miffa fient:

conftitui namquc breuibus agere, nec totam

hancdifputationem inmedium adducere, fed

ttetA de ipfamrei veritatem,fi fieripoirit,explanare,ac

trAda- manifeftamreddcre. Anteomniaidnotarevo-

titne pr$ lo.quodmeoquidemiudicioeft verilfimum,li-

marKm ccjtab aliisnonanimaduerfum,nihil hac dc re ^

t^HAl/ta- polVe cx Anftot. coUigi inlibroa. dc Ortu& in-

ti*min2. tcritu3noncnimibiclementalibi confidaan4a

Lib.deOtr

rttrttf.

proponcns qualia aftu cxiftunt, ipforum quali-
tatcs inquirir, feda qualitatum confidcrationc
incipiens fumitinprimis quatuor ipfas primas
quilitates effe elemcnta & materiamcorporum
mi ftorum, id cft:, efle formas conftitutrices ek-
mentorum,dcindcfaciens quatuor iUaru con-
iugationes, docet ab his quatuor ckmenta con-
llitui, vnuma calido & ficco,aliud acalido&
humido,aliud a irigido & humido,aliud afrigi-
do&:ficco,nil adhucdicendo decorporib. qui-
bushse dilFereiiafeuconiugationes copetunc :
nam ipfas clementoruconftitutricesditferetias
confiderans, eas prius abflrahit a confideratio».
necorporu, quibusinsunt,&: casipfas elementa
appcllat, vtnorarepoiiumus in contcv. i6. libri '
2. dcinde verohis diffcretiis declaiatis.applicat
cas primis quatuor corponb. vt ibu-le videre eft:
patet igitur alienum ciFe a conuiio Aiiftot.eoia
lococofiderarc, anillisquatuorcorporib.infint
hae qualitates liimmae, an rcmiflkj talesenim
applicatpiimiscorpoiibus, qualcspnusfecun-
dumfe deiumptascouderautrat j atabfoIute&
indiftinfteprimasqualitatescofiderauerat, abf-
que vllodifcrimine intenf3e,& remiflae,&abfq;
cofidcrationegraduumfingularu, & folumdo-
cucratcalidum&frigidu, & humidum,&ficcii
efle primas qualitates, & ad corporum elemen-
taconftituendaidoneas:qucmadmodumigitur
vanu cflTet in caparte quserere an fumatcahdii
fummu,ancalidumremiflrum,&ficdercliquis,
quuabfolute, & abfq; hoc difcrimine eas quali»
tates confideret ;ita vanu poftea cft fada earum
applicatione ad quatuor prtma corpora, quaere-
reaniniiscxiftantfummae.anremiflae^quando-
quideconfiliumArift:.ineolib.eftfolamcofidc-
rare difFerentiam elemcti calidi,& ckmeti friwi-
di,&itaficci,&humidi:quodquidcmaximeco-
probaturperilla, quaepoftcaibidiciitur dcmu-
tua ekmentoriimutatione intcrfe ; in habcnti-
bus.n.fymbolam qualitateinquit facikmciTc
mutatione,quia vnatantii qualitas mutaturin
fuamc6trariam,alteraveromanet,vtfimutetur
aci' inignem,niutatuiiiuaitduminficcum,fed

caliduia

dcQuaJitatibus Elcmcntaribtii, Lib. 11

JO0

calidum manci;; tttamen ccriumelt.noncun
dcm cHc calorcm in aerc, & ignc, pvoutrcve-
lacxiftunt extra animam ;quilquis enixnfcnfu
tion e<yct , pro compcrto iiabcbitacrem cilc
minus1:alidum,quami^ncm,proindcnoanor-
fe in ignem mutari , niti fadla quoquc mutatio -
ncdcminorecalore inmaiorcm : (cdquoniaiji
Ariftotcl. difcrimen lioc , quod in eadcm quali-
tatcpencs variosoradusattenditur, ibi nonrc-
fpicit,fed id folum . ciuo feccrnitur contrana a
fuacontraria;idcodicitmancrccalorem,&mu-
tari humidum inficcum: rcvcraenimdum gra-
dimm differentiam nonlpcaamus, nonpoiru-
mus nifi dicere cor^ius, quod intcriit, f uifle cali-
dum & lniniidum;illud vero quodgcnitumeft,
cHccalidum &ficcum. Diflficultatcm quidem
aliquamfaccre pofluntca,quacprius incodem
libr. dicunturab Ariftotcle deelcmcntisacon-
text.iC ufque ad 23. fed fi bene confiderentur, &
fcopus Ariftotelis ea diccntis intelligatur, his,
qu3e modo diximus.minime officiunt: ibi nam-
que non vukaliquid primaria intentionedc ele-
mentis doccre, ledfolum dubiaqusdam, quoe
tvubarc nos poterant,remouere :primumeaim
dubitarepoteramusdeaere,cuicalorcm & hu-
miditatem jam attribuerat , quum iprum quan-
doque fentiamus frigidum , & quandoque et-
iamappcllamus{iccum,quiavidemuscorpora
quandoquerefrigerari . & quandoquc exGccari
abaere: adhancigitur difficultatem toUendam
monerenos Ariftotelcs voluit varietatem, qu»
in elemcmis extraanimamexiftentibus euenit
ab externiscaufis ; ob idnotauit duo elcmen-
ta extrema , terram & ignem , effc magis fince-
ra , duo vero media effe minus pura , & ita mi-
ftaporius, quamfimplicia, ncc penitus afFefta
fuis qualitatibus natuialibus ; vidcmus emm
quandoque aquam cx tcria prodire valiecali-
dam & ferventem , quemadmodum quoquc
interdumfentimusvaldefrigidam : voluuigi-
tur Anftotele s nos intelli gcre elcmcnta ibi con-
fiderari vt naturaliter conftituta , & vt abftra-
fta quodammodo ab his varietatibus , quse i-
pfisvt extra animam exiftentibus contingunt.
Obid excludit etum in ea partem igncm hunc
aoftrum, & glaciem } quia quum ex nihil gc-
nererur , proptcrcaloris, acfngoriscxceflum,
dubitare poteramus , quia proptereundemcx-
ceflum digna maximeeffc videbanturHominc
clementi; attamenekmentumnonvidctur di-
ci pofle id , ex quo nihil generatiu-. Ariftotel.
igituvibifignificat , illa nonefle elemema, nec
fmipIiciacorpora,propterea quod nonbabcnt
cxcetlum ratione graduum ; quia nihil datur
calidius igneelementari, nequc glacies eftfri-
oidior , quamclementaris ; led Fubent excef
4um operatipnis tamummodo , quii piopter
suateris denfiutem fit., yt validiusagauctale-

A facicndo, &:rcfrigcranJo. fit quia dixerat, pn-
masqualitatcselkclcineutoium conilitutiiccR
diffcrcntias', & duascuilibct clemcntoattribuc-
rat, ambigcrcetiampotcramus, quomodouna
& cadcm diffcrcntia polfit duo fpecicdiftinfta
corporaconftitucrc, vrcalorigncm&acrem, &
frigus terram & aquam , &c hu miditas aerern &
aquam.&ficcitas tcvram & igncm;idcoad hoc
dubium tollendum incontcxt. 23. dixit. unam
inunoquoq; clemento efle magis pra:cipua«J,
B idcft, magis affincm naturse illius, &intimio-
rcm.quam alteram : hoc fignificareibi voluit
Aiittot.fednonaltcrameirefummam.alteram
veroremiiram , vt muhiLatinorupcrperam ar-
bitrantur,non enim dicit Arift. ionem eflc ma-
gis calidum, quam ilccum, fed efle magis calidi,
quamficci,vtalii recleanimaducrtcrunt: quarc
colliginon poteft, ignem noneflefummefic-
cum, fed folum maiorem habcre atfimtatem
cum icinis nntura calorcm , quam ficcitatem.
C Hisau^tem difficultatibus fublatis, Arift.agere
incipitdemutuaelcmcntorummutationcinter
fe.necvllam facit mentionem intenfionis, vel
rcmiffionis harum qualitatum,fedeas, vtprse-
diximus, abfolute, &fecundnmpropriasnatu-
ras conGdeiat. In eo igitur Iibro locum non
habethaec difputatio , anqualitates elemento-
ru fint fummcje, an remiflTa:. quia traftatio illa efl
quodammodoabftraaaab hacconfiderationei
fed locum potius habet inlibris Meteorologt-
D cis,ubi coiiGderantur qualitates, quaeelemen-
tis extraanimamaftu exiftentibusinfunt,qu«
vari» funt,quia multasab cxternis caufis varie-
tatesrecipiunt; necfempcrelcmenta funtafFe-
aa fuisnatuialibus c^ualitatibus, pracfcrtim duo
clementa media, maxime vero omnium aer : id-
eo fecundum hanc confiderationcm duplex o-
rinqu2eftiopoteft,una de qualitatib. quashsec
corpoia extra animam exiflentia habent a£tu-,
qus a pvafenti inftituto noftro alienaeft. fed
E camtraaabimus poftea.fumpta ab aerisquali-
tatibusoccaGone . dequarumdifcriminemox
loquuturifumus,alteiavero,quaminpr3efcntift
conGderare nos oportet , qujenam quahtates
fingulis elernentis conueniant in fua perfeae
naturali conftitutione, fiquidem de qualitati-
buselementaribus,hoceft,elementaproutele-
mentafunt coftftituentibus ,dicendum inprse-
fentianobis propofuimus, quum emmaermo-
doealidior,modofrigidior efle videatur,cogm>-
F tudionumeft. quiscalorisgradusaenconu«^
niens" & perfefte naturalis fit, an futnmus,cwi
remifrus,Gc dico de ca:teris ekmentis, ac de eo-
rum qualitatibus , q,uod eftanobis in prxfcntia
confidcrandum. Proferam igiturbreuirerlea-
tentiam meam , eamque comprobare nitart
poftea vero , fi qux aduerfus cam difncukates
obaiiOiumopinioxKS exilkre videbuntur , eaK

5«

Jacobi Zabarell^Patavini

difloluam. Qupnlam autem harum qualita-
tumdu^e funtadiusejduse vcro padius, nccv-
tnfquc, Ytegoputo, eadcmratioaccommoda-
DeauAlj tur, dc vtriique fcparatim dicemus. Primuni
tattbtis quidem dccalore & frigore quoda Coelopcn-
^ti^tuu, ucancpcrmotumcircularcm , & pcr eius motus
qutbta prmationem , iam didum cit : ea igitur fi Arfto-
/iftrfunj- tel.& verafententiaeil, indenecelfariocolligi,
mA,<^ tur, infoloigniiummumcaloremineffc, & in
ijutbtis folaterrafunimumfrigus,induobusautemelc-
r^mtjjk. mcntismediis vtrumquercmiirum , inaerere-
miflum caiorem, in aqua vero remiflum frigus,
& has eflc his omnibus naturales qualitates;
namfi a Coelopermotumgeneraturinhiscor-
poiibus calor, neceirc cft inproximo corporc
fummum generari calorem , quum in eo fiat
mocus vclociflimus : quoniam igitur in hoc
tnundo-infcriore nuUum corpus igne velocius
circumfeitur fatendum etiam eft, nihil dari ca-
lidius , & nihil rarius igai; fed igiic calore, ac te-
nuitate omaia inferiora corpora fuperare: pro
ximus enim emaiura eft Coelo mouendi, «Sc ma-
ximum omniuEn.Gircuitum peragit; aer vero
quum naturaliter fub igne locetur dift.Tutiora
Coelo, ita vtminoremtaciatciFcuitum, &tar-
dius moucatur, nonpotcfttantam habererari-
tatem, nectantumcalorem. quantumhabeti-
gnis,fedremiflumhabcatnecefleeft,eumquevt
fibinaturalcm , nempc vt naturaliter conueni-
entem illi corpori , quod natura fub igne ftatim
locare conftituerit : quinam autem ilt caloris
gradus exquiilte aeri naturalis , non facile eft
dignofcere, fedidfolum ftatuere polfumus, ca-
lorem aeris naturalem nonefle furamum, fed.
rcmifllimjqui quum & maior, &minorefle pof-
fit,manenteaeris natura , aliquis tamen eftgra-
dus,qui cft aeri naturalifl[imus, etfi eum ccrta a-
liqua ratione ftatuere nemo po teft, hanc, quam
modo addriximus , efle certam demonftratio-
nem a caufa rei sequata defumptam , manife-
ftum eft: nam fi modus in orbem in hacinferio-
ris mundi yniuerfitatc eft caufa caloris per rare-
fadionem , & attritionem, & naturalc aeri eft
fab igni locari , & tardius igni moueri : non po-
tcft aerex motuinorbera confequi fummum
- calorem ^fedrcmifTum, isqueeftaerinaturalis:
quocircamirandumprofedoeft, quomodoid
. tvcgarc multi audeant , & airerant , aeris quoquc
calorem naturalem fummum cfle ; nam hi prae-
tcrquam quodrationiaduerfantur, fcnfus quo-
que teftimonio refraganturj etcnim etiam tunc
quandpaercm calidimmumappellamus, vtse-
ftiuo tempore, certum cft minorem efle aeris
calorem, quamignis,quumineoanimalia de-
gant, &viuant,qua:inigneviucrenullomodo
poifcnt. Q_i^odauccmad hocaliquidicunt, ca-
lorcm quidemaeris maxiraum , & fummum ef-
fc,anobistameauon fcntiriproptcr humidita-

A tcm coniunftam, quanon finitipfum fummc
calefacercjhoccertevanumeftj&gratisprola-
tum, quia fine rationc, imo vcroaduerfus ratio-.
nem : ab humiditatc cnim contrarium potius
oftefiditiir; narr: ri5equcfummusinacreeftca«
lor , atquein igni , debet ciKcaciusagerecum
humiditatc acris,quam cum ficcitate ignis , pro-
ptercaquodaerignidenfior cft, idcm autem ca-
lor in matcria denfiore magis calefacit,quam in .'
rariore , vt ferrum ignitum magis vrit , quam
B flamma:fcdmanifcftumefthosabuti confidc-
rationehumiditatis.necvcritatem confiterivcl-
lc, quam ex humiditatededudam peruertunt
&inprauumfcnfumtrahunt; namfi benecon- ^
fidcremus,eaell:humiditatisnatura,yttam a- *'
lorem. quam frigus obtundat, & ncutrum finat ^'
efrefummum,ficutpofteaconfidcrabimus: ita- ^
que humiditas acris non facit ne calor aeris, **'
quumfitfummus, fummccalefaciat ; fedfacit
nefummuseflepoffit: caufaigitur,curaernon
C vrat, eft, quia non eft fumme calidus : caufaau-
tcm, curnonfitfummecalidus, duplexeft: yna
fumiturabagente, quodfacitnefitfummcca-
lidus , agens autcm eft defeftus vclociflTimi mo-
tus, caufa. n. caloris motus eft,caufa vero remif-
fioniscaloris , hoc eft, defeftus a gradu fummo,
eft defcftus velocitatisin niotu,cx quominor
attritio fit : altera vero caufa fumitur a materiav
huraiditas enim eftqualitas materialis,& pafll-
ua, quaefacit neaerpoflTit efle fumme calidusi
D ficalias diximus caufam perpetuitatis <»encra- '
tionis efTeraotumCoelivtagentcm, caufamau-
tcm pcrpetuabilitatis eiufdem efTe naturam pri-
msrnatciije; exeo igitur quod aertum remo-
tior a Coelo, quamignis , tum humidus eft, col-
ligimus eum minus ignc efl^c calidum , proindc
non eflx fumme calidum. Idem confirmatur
exconfiderationefecundarum qualitatum, qux
infcquunturprimas; inaereemm minoreftra-
ritas , & minor leuitas , quam in igni , ergo &
^ minor calor ; nam & raritas , & leuitas calo-
rem infequitur. quod vero ad aquam atti-
net, obeandem rationem neceflTc cft, vt fum- -^?
mefrigidanonfit; validum emm cfl^e puto ar- ^^
gumcntum Thomae , quando dicit, terra eft o- ""
mniumfrigidiflima, quoniamaximeomnium ^'
diftataprincipio;&fondecaloris,aquaveromi-
nusfrigida, quodminusdiftat, proinde caJo-
re aliquo , licet debilifllmo, participare vlde-
tur.ita vtcaIidiffim«somniumfit ignis ,aer ca-
lidus quidem, fcd minus, aqua vcro frigida, {^^
nonfumme, tandemterra fummefrioida, ncc
detur aliquid frigidiiis terra: hoc amem cour
firmaturfigno manifeftiflimo , fumpto a fc-
cundisqualitatibus, quaeinfequuntur primas:
namfrigusfacit grauitatem, acdenfitatem; at
terra clt: omnium elementorum grauiflima,
atque deafiifima > ergo ctiaoi oauuum frigi-

dc Quiilitatibus Elcmentaribus, Lib. 1 1

diflima;aqua verononeftfuinnitgrauis.quare A
ncqjfummcfVigida. Quoniamauicm liasqua-
litarcsobtiuentclcmentaa Ccelo,ncmpeiatio-
nc fitus quem habent refpedu Cocli, & fitus,
qucm lingulahabent.eft lingulisaatuiali$,qua-
tenus taliafunt j fatendum eli: cas, quasmodo
diximus) cfTefingulis elemcntisquaiitatcs na-
turales. Multo maior in pafruiis qitalitatibus
r^ difficultasinclljquumexlitu&diilantiaaCcc-
loiudicari minime poirmt : namfi propinqui-
tas ad Ca?lum daret ficcitatcm , diccre polle- B
mus , humidius cncillud , quod a Ccclo difi:an-
tius ell: id tamendiccrcnonpoliiimus, quum &
flccusfitignis.quiCocloproximusclT:, dcficca
tcrra,quxomniumrcm.otiffima;rednequehu-
miditatis caufa cftpropinquitas , quum igais fit
ficcus, neque remotio , quum fit ficca tcrra. Mi-
hiqiiidem dicendum videtur, qualitatcspaffi-
uas iudicari ex aftiuis : quumemm fint qualita-
tesmaterialcs , &necc{rcfitomnemhuiusinfe-
lioris mundi mateiiam veihumidam cfle, vel C
{iccam , proinde exmaterise neceffitate proue-
nirc videantur, non quidem altera feparatim,
quum hsec tota materia ita fitapta ad humidi-
tatem , vtadficcitatemrecipicndam.fedambae
coniunctim ,hoceft vel vna,velaltera;pendent
ifts quoqueab adioneCoelefti , quatenusma-
ttria hxc fccundum (^enon habet nifi potefta-
tcm recipicndi humiditatem , vel ficcit.item : et
detcrminatio prouenit ab adiuis, non quod
paffiux fint effeftus admarum , fic enim non
efientprimsequalitates, fedfecundre: & confi
deranti patet, ficcum non pofle dici efFedum
caloris^quumterra, quoeeftfrigidiiuma, ficca
fit , neque etiam frigoris , quum ignis fit ficcus.
6c calidariiiius : fic humiditas neque a calore
prouenit, quumaqua fithumida, nequeafn-
gore, quurafit huniidusaer: nonficdefecun-
dis qualitatibus dicerepoflumusjnam fi quis fi-
militerdiceret, durum neque ciTeefFedum ca- ^
loris,quum metallaindurenturafrigorcneque
frigons, quumcalorlutuminduret,proinde vi-
dene:iamdurum,& moUeefreprimas qualita-
tesjnon rcda e ft coniideratio: quia durum, licet
neque adcalidum, nequcadfrigidum reduca-
tur , reducirur tamen ad ficcum, & mollcad hu-
midum,tanquam ad qualitates matcriales prio-
res , promde ficcum &'humidum funt prim^
qualitates , vt paffiux, & materiales3non fic du-
rum & ixaclle, quura habeant alias paffiuas T
pnores , a quibas pcndent, tanquam a materia.
Itaque fi humidim &ficcum pendcntmodoa-
iiquo a calido & frigido , per hoc non ftat , quin
fiat ptims vt paffius, fiquidemTion habenta-
liaspaffiaas pnoresi vtAriftote]. confideratin
2. Ub. df Ortu & interitu; imo funtorartes seque
primGC, hcsquidem vtpaffiuae, illae vero vtadi-
uae ; & pcn.i|nriA quoque earum mutua eft,
quemad tio l^n penderefolet tummatena ab
agcnte , a : ao tiaboratur , tum viciffim agens a

514

matcria, qusenifi aptitudincmhabMt, facitrt
agcns fitimpotensadagcndum: quodquidcm
notare mhis qualitatibus poffumus; quamuis
cnimca!idum&cumficco,&cumhumidopDf-
fitcxifterc . & frigidimi fimilitcr& cum ficco, &
cumhumido, &viciffimficcum tamcum cali-
do, quamcum frigido, &humidumtam cum
cahdo, quamcumfrigidojtamen&paffiurrlc-
gcmaliquampraefcribuntaftiuis.&aliquama-
diuxpaffiuis , vt non omnino hx cum illis cxi-
ftcre, fcd ftatutis tantum quibusdam modis
poflLintjhumiditatcmenimobtundcrc&calo- ^^''j>«-
rcm, &frigusconfiderantibus manilcftumcft, "^'^^**
proinde neccum fummocalore, ncc cum fum- "^'i**' c»
mo frigoreexiftetepoflle; ficute conucrfo nec^"^'"*
fummuscalor, necfummumfriguspoteftexi- '^'^^o^ent
ftere cunr humiditate : huius autem ratio ab 'i'*'cum
Alberto &a Thomaadducitur talis ; quoniam ^*''^^''*
lummus calor totamhumiditatem abfumit, /^'^i'^^"/'
iummum autem frigus , quum maximecon-^/'^'^-
ft^ringar, exprimit & expellitomnem humidita-
tcm: quam quidem rationemego nonimpro-
bo, filanomodointelligatur: noneftenimin-
telligcdum ignem vt calidum agere mfeipfiim,
& in fe totam humiditatcm abluiT'ere,& ter-
ramvtfrigidamcoftnngercfeipiam,&omnem
numiditatemexpeIlcre:hoceniminmiftistaTi
tummodo locumhabet, vbi duse adiux aaunt
in paffiuas fimtrl iunaas, &eas elaborant^tan-
quamartifexmateriam;'nfimplicibusveronon
fithuiufmodiadio^etfiquodhbethabetvnam
qualitatemaaiuam, &alterampaffiuam3 fcd
exeo,quodinmiftisvidemus,coIligimustale
quiddam m finaplicibus, qu3c eorumprincipia
funt, comingere, nempe cum fummo calore
millam exifterepollehumiditatem , iridem ne-
quecum fummofrigore, proinde&inigm, &
interra fummam efle ficcitatem abfque vllo
penitus gradu humiditatis : & rationi confo-
nu fuifTe videtur , vt duo extre.ma elcmenta ha-
berentvtramque quafitatem extremam, jtavt
ignisfit fummecalidus , & fummeficcus, & ter-
ra fumme frigida, & fumme ficca , idque afl^erit
-deigne Aucrroes exprefrc in commentar. 67,
lib.3-deC(rlo, dicensjignisnoneftignisaclu, Siccttoi
nifi cum caUditate & ficcitate, qu2e funtin fum- &humr^
mo. Obaliamqiioquevationemnecefrefuit& ^•'''^/»
ignem & teiram habere fumraam ficcirarem: s^intbMs
quoniamfi beneconfideremus, qualitatespaf- elemetis
■fiu3c non poflunt efl^e in fimplicibus , nifi i\xm.f*^ffffm
mae, &easdicereremiflasefrpug:i3ntiadicere; ^»-*-
quianonpofTuntremitti . nifipcradraiftionem
fuae contrarise ; nec datur corpus aliquodremif-
fe humidum, nifiper commiftionem corporis '

ficci , nequeremifreficcum,nifiper commiftio-
nemhumidi;omneigiturremiflehumidum,vel
remifli ficcu , neccfiario cft miftam , necpoteft
efl^e fimpl ex; itaq ; arbiiror ctiam aere & aquara
cffe fiimme humida, dummodoaccipiaaur fim-
pUcia,&infuapsrfeftcnaturaliconftitutionc.

6^5

JaeobiZabarellje Patavini

516

Diibutddiierftis e.t,qu£ dict.tfuiit.
Cap. 1 1.

.Duhr.'..

z.Diihik

.DHOJH

Flunt autcm haec omnia claviora, fi dnbta,
ac diiilcukatcs , quxaducifus cacxiltere vi-
dtinur. luihilcruuus. primolocodiibmmoi i-
tui contiaid, quod de aerc &aqua diximus:
contrariorum cnimcadem dcbcLelie conditioi
at iG;nirationcqualitatiimcontraiia eftaqua, &
tcrvs acr, ergo (i tum ui igne.tum in tcrra ambas
funtquAlitatesfuma:, dcbentllmilttev&inaere
& inaquaeire omncsfuinmajfecus.n.nonplcne
coinranacirctaquaigni , nccaertervse. Secuiido
dubitatur,obillaqu2:dicunturab Arifrotelclib.
2.dc Generationccontext. z^.ibienimdicitjfin-
oulo ckmeco vnarn qualiratem prsecipuecom-
pcterc;alteram vero minus, acfccun"dario3 pU-
tat i<iiturvnam tantum elle fummam, &alte-
ram elleremillam : quodratione quoque con-
fumatur, fumptaa dcrinifione ad definitumjcui
enim magis competit deHnitio licci, illud eft
magisftccumiatdefiinitioiiccimagis competit
licco terrx , quam ilcco ignis ; terra namquc elt
difEciUime terminabilis terminoalieno, ignis
verofacilius; ergominuseftliccusignis, quam
tevra; nonigitur fumme liccus : iic dcHnitioliu-
midi magis conuenit aeri , quam aqux , qusa fa-
ciliustCFminatur alienis tenninisaer, quama-
qua quuvn tenuior & fluxilior fit , aqua vero
cralTior;ergominus humidaaqua eft, quam aer,
' non igiturliimmehumida. Praztereaexperien-
tiadocet, magisaquamrcfrigcrare, quamter-
ram,ergoaquaeftfrigidior:faifumigitureftid,
quod diximus , terram effe frigidifllmam , a-
quatn vcro nonfumme frigidam , quumpotius
€ coiitrario feferes habcre videa^ur, &tena fit
remifre frigida , aqua vero fumme : quapropter
credendum etiam eft hoc fignificare Ariftotc-
lcminprzediiSto loGOVoluiffe, quum& rationi
& fenfuiconfentaneum eflevidcatur, ncmpei-
gnern effe fumme calidum , fedreraiffe ficcum,
Terrain fumme liccam , fed remiffcfrigidam , a-
quam fummefrigidam , fcd remifle humidam t
idquc confirmatur confefSone noftra dcaere,
qucm fafli fumaseflc fumme humidum, fedre-
miflc cahdumjigitur fi deaere ver ba Ariftotelis
ficintelligimus, vt dicat eum eflefummehCu-
dum , non fumme autem calidum , eodem mo-
dodealiisclementiseaintelligeredebemus, vt

A fj. talia extra animam non reperirentur , opor
tct.ii funt {iniphcia, vt fintetiam expcrtia o-
mnis miftionis ;nullam eigohaberedebetqua-
litatemrcmiflam , vt fibi nataralem. Aliaquo-
quc pluradubia aducrf us communem omnium
confeniioneu-i aLitinisaficruniiu-atq jibluun-
tur, (piorualiqu.1 diificiliora confideranda iunt.
Primumquideomncstatentarterramcffefum- /-
mc iiccam : attamen fi hoc eflet, oportcret nul-
lam in tcrra cffc humiditatem;ergonullam teria

B h:iberc continuitatem , quoniam ad compa-
dioncm.&cominuationem partium requiritur
hum.iditas^, vtait Ariftotcl.in libr.z.deGcnerat.
contcxt. 49. Prsetcrca humiditas abacrc facile
fcpnratur, quumquandoque fit ficcus,&mani-
feife exficcetaiia corpora: fcdnon facileaba-
qua,peritenimaqua , ilabeaauleraturhirhidi-
tas i ergo a.]ua cft humidioracre : & ex hoc duo
colliguntuijvnum,quod aernoneftfumme hu-
midiisjaherum.quodaqu^ eftintimior,atque

C eflcnriaUorhumidita^,quamirigiditas:idenrm
innmius eft, quod minuspoteflr leparjrijat ab a-
quatacileieparaturfrigus, quumpoflitfierica-
Iida, uonitafacilc humiditas,vtpaict3faliiim i-
gi;ur.iffcritArift.lib.2.dcGeneratione,context.
zi. dumait,intimioremac|U2£cfl'cfrigiditatem,
quam liumiditatem.

Di^orum diibionmfolutio.
Cap. IIL

Rima dubitatio tanti apud aliquos fuit, vf Sa
ea duAi crediderintneceflariumeffcvtino- ^r
iTinibus elementis omnes qualrtates fint iiim-
tax : attamen apud me ratio illa nuliius mo-
mentieil:; naturaenimnonideohas qualitates^-
elcmentis dcdit, quiaclementa debuerint efle
contraria:nam^fihocitaciret , fortaflisaliquid ,.
robons ca ratio haberet; fed e coatrario quo-
niam qualitates elementorum conil:iLUtrices,
contranetateminterfe habent, ideofadum eft.,
vt elemeniafintinterfe contraria: quoniami-
gitur h3£ qualitates inf unt fingulis elementis ta- .
ies,qualcseorumnaturis conueniunt, idcoele-
menta talem contrarietatem ex his qualitati-
bus aflequuta funt, qualem aflequi potuerunr -
rationefitus, &refpe£tus,quemadCoelumha-
bent> igni enim contraria eft aquacontrarieta-
teextrema,rationeficcitatis & bumid]tatis,at
ratione caloiis&frigcrisnonextremajquonia

D

aireratfiingulumhaberevnam qualitatcm lum- - aqua non cftfummc frigida, & fatis eft,fiex-

mam & aJteram remiffam. Prsetcrca quicun.
^.DHhtii queinaliquoelcm.cntorumponuntqualitatem
aliquamrcmiiram. vrg.rimaxime vidcnruvil-
la , quamanteatctigimus.tritaac vulgatadiiH-
cultatc: remiffiononfit, nifipefadmiftionem
contrarije qualitatisjergo fi clementum aliquod
alic]unmbabetqualitatcmremiiram,noiipoteft
tflcfimplcx,icdcftmiftum:quoniamigiiuvfla-
tutumiam anobiseft,lcrmoncmcfleinprKien-
4udccicittcntispiuisato^uciiiii]>Ucibus;Ctiaoa-

trcme opponaturhacrationc tenaigni, quum
fitfummefrigida, &ignis iumme calidus : &
hoctantum probare rstio illa videturj fienim
daturelementum fumme calidum, dcbuit ct-
iamdarifummcfrigidum , talis autem non cft
aqua,fed terra: quodautem diciturcontrariara
maxiraceflc aquamigni, idideodicitur , qui;>
oppofira illi e(t fecundum vtrainJuc qualita-
tem , quoddctcnadiccrenonpoll^musj fic tli-
cinjui conirai laiu tcrrse^cilc acrcm> *iuia oppo-^

iitus.

517

dc Qualitatibus Elcmcntaribiis, Libcr. II.

51«

fitusillicftrjcuadumvtramq^qualii.itcm, licct A
tcnx vt tVigidac magiscontraiius (it is^nis, qiiam
aer, quufnignisfitcalidioracre, & talisclcmcn-
torum contrarictas iufficicns atq\K id onea ad
milloruriacoaftitutiocm tuit, nequcalinm circ
contrarictatcm oporcuit. Confirmatur iioc.cx
coiidcraitonc qualitatum motricium : nam ojj-
poniturquidcmignisaqujE, vtleuisgraui ,non
tamcn cxtrcmaoppoiitione, quum aquanon fit
' fummc grauis , lcd maxime opponuur terrse,
quse >?,r.uuinmacft; infcquituraurcmlcuitasca- E
.lorcm, tS,- grauitas iVigusicrgo extrcmccontrj»
riuscftigais tcrrxvtirigidx, nonficaquscquii
h-tc uon fit cxtrcmeii igida : ncquecnim rationi
conrenianeumcft, vteiementumextrcmum c-
lcmentomodioopponaturcxtrcme, fed cxcrc-
mumcxtremoi extremam autem contraricta-
tcmcalidi & Irigidi micquiturfimilitudo in (ic-
citate , quia , vi praediximus , nec lummumiri-
gus, n;.c lummus calor vllani.patiturhumidi-
tatemiquaproptcrdcbucrcamboelcmcntaex- C
9 trcma cnc lumnic ficca. Adaliam difiiculta-
(/. tcm , quK fumicur a dcfiaitionibus IiuiTiidi &
ficci , pctcnda ellrcfponfio cxiis , qux iupra de
hisdctinitionibus diximusfdum enimhas qua-
litatcs ita dcrinitas m fimplicibus fccundum fc
fumptis conlidcramus, indiiicultates pencin-
lolubilcs incidtmus; dumautcmeasclemcntis
aptamus , vt congredientibusad produdioaem
milHomnia dubia facilcloJlimus ; quum enim
cx iicco & humido tanquam exmateria gene- D
rcturmiftum, illud ell: prxcipuc ficcum ter-
reum, Yt anteacum Ariftotelediximus,paruam
enim molcm adiicit nccii ioneumobeuisma-
xiir-am raritatcm; hoc igitur liccum facit, vt
rniiium tciminosproprioshabeat,.atque reti-
neat; fcd qiua oportet, vt prius cos termuios re-
cipiat, necaptumeft purum ilccum eos recipe-
re,quuradiiiiculteralicnistcrministcrminctur,
indiguithumidotum coniungentepartes iicci,
tum tacLcnte, vttermini facilc recipiantur; pa- E
tetautem non minus idontum ad hoc munus
eile humidum. aqucum, quam humidum ae-
reum,quare definirio humidi vt hanc operam ,
mjftioni prseftaniiisnonminus competit htuni-
do aqueo, quam humido aereo; imomaAime
compctithunfidoaqueo obeandcm rationem,
quam deterreo &'i2neoficco terigimus; pluri-
mum enimhumidi aquei in miftione requui-
tur: quoniam aquapropterfuam craffitiem ma-
gis humedat, quam aer, qui proptcr iuam tc- F
nuitatem nonita hxret corporibus, & paruam
molem mifto abiicit, quemadmodum etiam de
igni diximus; dum igitur & aqua: & aeris humi-
ditateminmiftioneconrideramusjmagis apta-
ri videtur dcfinitio humidihumidoaquco, vt-
potead compagem, &ad terminatione magis
contereti, vt non abfq;rationeThomasincon-
tex.25. iibiia. dcGrnerationedixerit.-aqaamef-
fe acre humidiorem, {i Jnodo hoc ipfe rcfpexit:

eicnim humidum aqiicum in miftionc magis
fungiturothcio humidi.qua liumidum acrcum,
qucmadmodum & iiccum terrcum in miftione
magislungituronicioficci,quant.tuni igncum,
rcucra tamen ncc aquacft ob id iudicsnda hu-
midioracrc, nccacrhumidioraqua^praedici.ie-
nim diifcrcntiaciscompctitpcraccidcns.ratio-
ncdcn!!taiisaqua:,actcnuitacisacris,qua: mui-
tos deccpit ; alij namq; confidcrantcsacrcrn cf-
fcfaciliimeterminabiicm,dixereipfum eife hu-
midiorcm aqua , vt Aucrrocs i. Cantic, com-
mcnt. 15. vbi inquit,aeVeftlunniuioraqua > li-
cctaqua magis humcftct; quum tamcnhocil-
li competat iationetenuuatis,nonraaone hu-
miditatis ;quo fit, yt nonfitiviJ,icandii.v acr bu-
midior.quamaqua ; hoc etiam manifeftius fit
miftionemconfidcrantibus;vtpra;diximus ;id-
coquum hocabAucrroeannotatumhabcamus
ininitio fuje Epitomesm 4. Metcorolog. vide-
tur Au*irr6cs in r. Cantic^ vcl iuorum dictorum
immenior faiiYe , vcl pingui Mineruaeire lo-
quutus,& vtMcdicuspotius.quam viPbiloio-
phus,quem2dmodum Medici inomnibusface-
re contueucrunt: hocidcm dicendum videtur
de alia apud Auerroem rcpugnantia ; nam in
commcnt. 67.11^.3. de Ccrloinquit^igncm efle.
extremecaiidum,&e\'trc!neficcitm,fiOc tamen
ne^arevidcturin i.Caniic. locppradido, dum
dicit terram cile ficciorcm igni. Ahfautern h
contraiio vidcntes aquara. magis humedare,
quaraaercm, m quoLuni i-umeroThomas fuit,
dixereaquara cili aere humidiorem , quura ta-
men hoc iilicontingatperaccidcns, neropera-
tionedenfitatis^nonratione humiditatis:dum
enim elcmentoruBa vt iimpliciu ni naturas corT
iidcramus , non poiiuni eiic iiiil vci tumme hu-
mida, vci lurnmeficca , vtinprxccdentibus di-
-ximus, & vcmagisin iequencibus c?ilcndemus;
ncceire enim cit aquarn & acrern habere fum-
mam humidiratcm^IiGct aeris tcnuitasindica-
revidcatur ipiuiri ciie humidiorcm ,dum defi-
nitioncm rcipicimus , & e connano cralTitics
av-jus iaciat , vt eam putemus humidiorcm,
proptcr efiicaciorem operanoncm , quiama-
gis humcifiat , quamacr. Koc idem dicendum Salatse^
cftadaliuduubiumdefrigoreterr3e;quodenim
a<iua magis refrigerct , eit pcr accidens , quia
proptcrraaioremtenuitatcm,&propterhumi-
ditatcmharct magis corporibus , quam terra;
hac etiam rationemagis capenetrat,proinde&
magisrefrigcrat, non quod frigidiorfitfecun- Solutio^
dumgradum. Sedommum ditticillima eftalia An o-
fequens dubitatio , quoniodoqualitas aliqua mmf rt»
in elcmentispolTiteiferemiila, ficlementafiiTi- mij^tojj-
pliciaeife ftatuuntur.quumremifriofiatperad- atperad
miiTionem contr;irja: qualitatis, prc<inde& per nTiJliioni^
illiuscorpor;sadmiftionem;\ndc videturcoUi- cotrariii.
gi,nulkim corpushabcns qualiratcmrernulair. ytkxan-
elfefimple.v. Aie.vanderhanc ditficultatcm con- drt opi-
fidcransjcamloluit, neganJo omncm remi- mo.

519

Jacobi Zabarellx Patavini

52a

{loncmfieri peradmiftionem contraiij, vtapud A rentia, qus: ertrecundummagis & miniis,, for-

cumlfgerepoirumus in 2. lib. (Vxii. natma
lium,cap. 17. & ixpcin (uis commi.ntariisin li-
brosMcteorologicos .prKfertmi vciocapitc 4.
librn.incominentario iuoij. vbi afrcnt ignem
eirc,remilie llccuui , aercmremiliecalidum , a-
quam remiile huruidam,& terram remiirc ii'!gi-
dam , quodctiamdicitin libro i. Qu^iiionum
naturauum,cap. 6. nimuum illi fententis ad-
Jisrens ,quam ilgnificare Ariftotelis verba yi

ma- vcro non poliimt rQJHitti , niii cum variario-
nefpcciei; quofit, vt noncmnisremitilo quar
litavis iaciat in elemcnto remiiTionem fQrmje,
fedi^pe alterentur elementa fine aliqua lub- .
ftantiaemutatione$propterca fifumatur aliqui'
portioaquje , quxpura ac ilmpiex elfe ilatua-
tur, eapoterit Cdlefierimanente integra & ilixr-
faeitis ibrma; quamobremfrigus naturalere-
miitctur,neque obid ftabit, quin aqua fit pu-

dentur m contextu 2;. iibri^. de Gcneratione; B. ra,ac fimplex : vnde colligcre pofTumus con-

roes.

Lat/Ko-
rii opimo.

Optn/o
frsprtti.
^ualttA-
tts a.3t-
Uis, tn ele-
tnfntii
Tftediis
Jhntre-
tfjtjfk.
Frt^tM
tfipriux'
fio CttU-

neaattamen remiifione hianc eileob aduiiiiio-
nem cont!arij,& inquir, pcr eam non ftare, quin
puraac firaplicia elcmenta fint.; hoc rameii quo-
modoicie habear. nondecIarat,nec|aealiquam
e.iusrationemadducit. Auerroesquoq; in com-
mentarioi5:libri2>deCoeloinc[uir,n6omncm
remiflionem fieriper admiilionem contrarij, &
citat Alexandrum,Iedniialiudhac ds re dicit;
ideoineorumdiclisacquiefcere miniirepoiili-
mus; nobisenim (Sraliisoranibus tnbucntibus
alicur.elemento qualitatem aliquam remifiam
Ytillinaturalera,neceirariimi ell: oftedere, quo-
modofitremifla absqueadmiftion? contrarise:-
nequeLatinorum aliqui difficultatem tollunt,
dumdicunt altcram qualitatem in elemeto efle
reraiflajii,non per admifti.onera contrarij, it^L
per diftantiam a fummo gradu; hoc enim di-
centes 3 nihilreuera djcunt, qunmremdccla-
rentperfemetipfam ; remiffio enim qualitatis
ml.aliud eft,q^ua dtftantiaa gradu fummo , ideo
nonapparet, quomodo hanc diftantiam ponere
fitnon ponere admiftronem contrarijl, ied ne-
ceilarium videtur,vt a iummogradu diftct qua-
liitas pcr contrarise adraiftionem ; vel dcctaran-
dum eft , quomodofineadmiftione catrarise id
fieri pofnt..E2oigitnrdicam,q,uid hac de reien-
tiam , & feorlum, aftiuas &palliuasqualitatcs
coniidcrando prius often.dam , quomodo duac
aditise m duobuselementis mediis fintremif-
fffi ; poftea vero cur paiHus in oranibus ele-
mentis fint fummxi Qund ad aftiuas attmet,
fciendum eft,,eam efle irigoris naturam.apud
Ariftotelem.vtfitpriuatio quaedam caloris; id
cnim clare legimus in fecondo libro dc Ortua-
nimal. cap..^. & in t. Meteorolog. cap. 4. vbi m-
qnit, ex defeftu motus circuiaris calorem fa-
aentis duo elementa: manere fr]g,ida , quarc
v.ultfolam.priuationemcaloris in materiaapta
calefieri , efle frigus > vel faltem dicendum. eft.

trarij argumenti vanitatem ; putant enim mul-.
ti non pofle qualitatem elcmentarcm cile re-
miilani fine commiftione fubfcantis clcmtnti
cam alia fubftantia; dccipiLintur tamen.qaia
poteft rcmitti qunlitas,etiamcumadmiil:ione
graduum contraris qualitatis , feruata tamen
puritate ac fimplicitate fubftantist eleracnti :
hoci2;iturfi verum eft , noneft inqualitatibus
natur.tlibu.seiementoriiimpoiiibile exiftiman-

C duiTL vt fint remifTae, deniusetiamcLimpcrmi-'
ft-ionecontrarise qualiratis,absqL:.- vlia tamen
remitfione, veImili:ione fubitaii:i,x:argumen- ^
to f nt qiialitates motnccs , quse inrcr .i c Cv-ntra--
rise lunt , s,rauitas & leuitas; nan: j.c,;u: >:!.;-; A-
riiroiciem ncc L-Lqu?egra;ntai , n: . :, ns

fumniacft ,. promdc i-in L^q:;,--. .. . . .:.

ratis , &inaere al!q"-;id graiiLL ;:;s, ,:\ . ..:..;- i-
cletaenia ctauitarcm habcant , l.co .0 .;,-
ueigirur lcuiras neiis li!" rcmiii.."i ii. .■;.;:
^ ftione gratutatis ccntrar se, j;u.; ct;

miflione alicaiLis gi a:iL:s g;"3n;:."i 15 . .•;_.-... o--
pterca in aens fubftLiriia pcroitur aliq.L.i uii-
ftio, neq;ob idi:iLqui:iacr.iecundu-:ir iuamiub--
ftantiam fit corpus fimplcv,ck elementum, cum
illaqualitateremiira. Scda.Q;e,coalldercmus an
qualitates elementorum iint remilisrperadmi-
ftionem contrarij , & qualis fit illaremiilio : v-
timtur multi exemplo luminis,necmale , fimo-
do illud exquifirius e-\penderent; lum.en cnim Rt

E nonhabet contrariumpofitiuum,quia,tenebra /«z
nihileft, nifinierapriuatioluminis; videmus y//^
tamenmodo inteniius, modo remiffiusin eo- con
demaerelumenfieri, quar.efitrCimilIioabsque-yf/j
contrari; admiilione, & perfolam ablationem con
graduum , quamiHi vocaijant diftamiam a gra- rij,
du fuinmo.: huiusce igitur rei quae eft pcr fciiia-
nifeft-a, egohancefle rationem exiftimo.quod
lumen eft qualitas diuiduapergradus-, &kabct.
priuationem oppofitam noi-ilQlum toti quali

fri gus efTe quidem fecundum f e qualitatempo- F tati finjiU fumptse , fed etiam fingulis gradibus.

In Ith.de

calorecte

fitiuam-,fedoririexpriuatione caioris.proinde
refpedii caloris habere locum priuationis , qua
de realio iii loc.o diligentius loquemur. Illud
quoque eft ia memoriam reuocandum , quoA
aliasinlibrode Miftione diximus, tum quali-
tates, tum formas elernentorum, intendi , ac re-
miltipofI'e,non tameneadem prorfus remifCo-
ne; namqualitates. remitti poflunt etiam abs-
que vaiiatione fpeciei , & cuin-illa.tantum.difFe-

ita^vt derur.tenebra tuni exquifita, quseeft to-
tiuslummis perfcfta.priuatio, tum ctiamii-n-
perfeda.. qux eiftpriuatio aiicuius gradus j.nou
omnium , proinde coniimda cura gradualiquo
luminis: vbinamqueeft parujTs luiriinis., ibiefi:
ctiampriuatioaliorii.luminis graduiim; eamqj
appellare miftioneluminis cu.tenebra,etfi non
omninoconiienit; aditiitti tamenpotell,fi in-
teiligatur eflVpofitiui cumpiiuatiuo > non cum

gofiiiuo^.

^21

dc Qu^iiltatibusEIcmcntanbLis, Lib. 11.

A

J22

pofitiuo. H^^c idcm diceremus de rcmiflfione
calorispcr frigus, fi ffiguseflet mcrapriuatio,
qiialis cft tcnebrajfcd quum fitaiiquid poiiti-
uum infcquens priuationcm caloris , negare
non pofTumus , caloris remiflioncm fieri per
commiftioncm alicuiusgradusfrigoris, fimo-
doeacftmiftioappellandajnam roiftioeft pro-
prie corporum,nonqualitatum: fedvtcunquc
reraiffionem illam nominemus .ccrtum eft , re-
mifTum calorcm efte non poflTe , nifi quando ad-
,' funtaliquigradus caloris, nec tamen adfunto-
hines, fed aliqui abfunt, & quia hsccaliorum gra-
daumabfcntiaeftiilorumpriuatio,quamnecef-
fario comitantur gradus aliqui frigoris j fiqui-
d cm vt priuationem caloris infequitur frigus.ita
priuationem aliquorum graduum calops infe-
quunturaliquigradusfrigoris; ideoino/nnire-
mifTo calore infunt gradus caloris cum gradi-
busfrigoris.nec obid funtduaequalitatcs, fed
vna mcdiocris ex gradibus vtriusqtfe proueni-
cns.qusediciturvelremiffuscalor.vci remiirum
f» igus : fi enimgradus caloris exccdant, vocatur
calorremifTus, fi veroexcedant gsadus frigoris,
vocaturremifrumfrigus, faltemfimuhumcx-
cedant: quandoquc enim rem aliquaa voca-
muscalidam etiamcum debili calore.qaode-
uenitobcalorisprxilantiam, & frigoris imper-
redioncm,atque ignobilitatem.. quafit vt lo-
cum habeatpriuationis refpedu caloris : ideoqj
nominatiofumaturagradibus caloris, quaodo
dignofciinrealtquiscalor poteft:nequcabf«r-
dam eftdicerein eademqualitateiimulexifte-
re gradus caloris cum gradibusfrigoris , nuHae-
nim cft repugnantia.dummodo ftatutam latitu-
dinemnonexcedatfimul fumpti: quodoptimc
declaratur a Marfilioinfuaquaeftione dchscre
in lib.^.de Ortu & inceiitu. Tale igitur dicimus
cfTe naturalirerin aerecalorem remifTum, Sc tale
inaquaremifTumfriguSjnempe cualiquo gra-
ducotrarix qualitatis absq; vllafubftantiat mi-
ftione: imoncc duae qualitates dicuntur efTc c6-
miftse ,fed vnaeft,qu2refpeftu maioris caloris
cftinftar frigoris, & refpedu mmoris eft calor
refpedufrigoris. Perhocigitur non ftat, quin
acr & aquacum hisqualitatibus naturalibus re-
imiffisefrepoffintverefimpliciacorpora, &ele-
menta,ficutietiam funtcum motricibusquali-
itatibus-nec video quid ex hoc abfurdi fequatur,
nec cur ita aduerfus hanc fententiam clament
illi,quinegantvllam elemeritarem qualitatem
naturalem pofTe efTeremiffam.Sedvtdcaftiuis
qualitatjbus cxplicatufacilis res efTe yidetur, iia
difficilis cft de paffiuis , fateorque hanc magno-
pcrcariiEnummeumconturbafIe,referamigitur
breuitcrquidhacin re mihi negotiam facclTe-
rit,&quid ego dicendum effe cxiftimcm: iam
di^i,pail}uas qualitates inornnibus elemeritis
tfle fumm^SjnecpofTeinelemento fimpUci efTe
rcmiflas;vthoccrcderem , daplcxmeratioin-
dttxit} vna,quodh% nencxpropinquitate, & di-

B

D

ftanriaaCaloprouertiunt clementis.quando-
quidem & igniscftficcus, qui Coelo proximus
cft,&terraficca,quaeomnium rcmotiiTima:ne-
que etiam omnino fiunt ex materise necellitate,
quiatotahaec materia itaeftaptaad humidita-
tcm,vtad ficcitatcmrecipicndam;quarcneutra
harumqualitatum matcriam neccflario confe-
quitur:diceretamcnpofrumus,easprouenire &
cxnccefntatcmaterix,(Sefimul ab aftionc cce-
lefti.quatenuscoelcfti aftionc conftituta oritur
huicmateri3eneceffitasvtaI)afithumida,<Scalia
ficca idque a natura ideo faau m eft, vt ha: efTcnt
conditiones matcriae , cx qua pofTcnt miftao-
mniagenerari: quumigitur non ex difFercniia
diftantiaeaCoelohxdusequalitatesproueniant,
vnde colligi poffit eas cfTc in alio fummas , in a-
lioremifTas, rationiconfcntaneum eft, vt hx in
omnibus elemcntis fint furjnmac: dum enim fta-
tuitur,fcrmonem cfTede elemcntisvere fimpli-
cibus, quaeadmifta tariquammatcriadirigan-
tur.fimplices,acpuras infingulis efTemateria-
les qualitates credcndum cft , fimplicibus enim
corporibas , quatenus funt matcria miftorum,
conueniunt qualitates matcriales hiripHces , no
permiftafjautimpurxjnonficdeadiuis dicipo-
tetl,funtenisnpotiiJisformaks,rjai!cates,quam
materiaies; quia form ae eft .igcre, 3c pendcnt im-
mediate ab adione coelefti per pr-pinquita-
tem ,veldiftantiam hon»m corporum refpeftu
Coeli. Alreraverorarioeft, quoniam inqualita-
tibus adiuis,quac formalrs dscends funt, rem Jf-
fio prjuenit ex earum mataa actione, etiam
absquc vUa perm ;ftione coiporum, ideoque po-
tcftaquafecundu;« vii,\m fubftaiitiameire fim-
plex , qus rinnen reci^iat ab igni caloreoa , ita vt
naturale ipfius frigusremittatur^atin paifiuis,
quai um munusnon eftagere , fedpati ,nonpo-
teftremiffio fierinifipcrcommiftionem mate-
riae humidas cum matcria ficcarquoJ quidem et-
iaminfccundis qualitatibusnotaripoteftinam
fi corpus aibum prope nigrum corpus ponamus
itavt fe tangant,nu!ia iieteorum colorum re-
miffio per adrionem , q^uoniam talem agendi
vimnon habent; atfimgrum corpuscumalio
corpotealbopermifceatur,vtatiamentum cura
lafte, fietvtriusqucremiffio, &mediusaliquis
coIorOrietur;egoverodehumiditate& liccita-
te plurimumdubitaui ,numaliquam vimagen-^r ^, r^
di habeant ; dum enim rera ipfam confidera- ^-
mus , non videtur remitti humiditas ex conta< ^ r^ ,
du ficci ; nam fi in aqua fit duriffimus ac ficcif- " /* '
fimuslapis , nonfiet lapidis inaquam aftio ta-
lis,qaaehumiditatcm aquaerem!ttat,ficuti ne-
quc humiditas aquac remittet ficcitatcm lapi-
dis,mfieiusfubftantiampeHetret, &• feinillam
itainfinuet,vtcommiftiofiat;adeovt quaenam
fic humiditatis , aut llccitaris aftio non fatis ap-
pareat:hoc idem confirmatur ex confiJeratio-
ne veiboium Atiftotel.dum.harumqualitatum
naturas dedarat j femper enim cas vocat paf-
R 3 fiuas.

543

fiuas , ncc vnquam vlUm agcndi vim iis tribuit,
tumin libr. j, deOiiu&intciitu.tum in^. Me-
teorolog. & easpervim patiendi dcfinir, nulla
prorfus aftionis fafta mentione. Ex altera ta-
*ncn partcAriftoteles aliquandoinnucre virus
cfthas quoqivim aliquamagcndihabere jnam
in lib. i.de Ortu & inttritu, quando ioquitur dc
jButuainterfeelementorummutatione, inquit
inhabeniibus fymbolamqualitatem tranfitum
de vno elcmcnto in aliud facilcm ciTe , quoniam
altera qualitas manet, & altera in contrariam
irsutaturivtfiinterigncm&acrempugnafiat, &
vincaturhumid»maficcomancntecalore,mu-
tabitur acrin ign£m , fi vcro vincatur ficcum ab
humido, mutabitur ignis inacrem: tribuit crgo
Ariftotclcs a£tioncm ahquam ctiam ficco , <k
humido; quum enim ibilocumhabcrcnonvi-
dcatur aftio caloris , quiaambo funtelemcnta
calida, nulla rcmsnet aftio inter duo illa ele-
jceta,nifiratione humiditatis & ficcitatis ^hanc
Ariftotelis fententiamfifaluarcpotuiffem, au-
dafter afTcruifrcm , nullamprorfus hisduobus
qualitatibus vimagendi inefle: quodcnimad
-miftaattinct, facilc videbatur omncm exficca-
tioncw , & cmnemhumedationemattribuere
calori&frigori, qttunjcalor per diilblutioncm
httmidicxficcet.acfriguspexhumidicxpreftro-
fiem , & cxpulfionem exficcarexnift^ corpora
videatur. Ad illum autcm Ariftotclis locum vi-
debatar pollc refpoderi , mutationcm tcris in
ignem ficri ob adioncm caloris ignci ; quum c-
nim ignis acre calidior fit , agit in illum taquam
3nfrigidum,&r£ddcnsfummecalidum,facitet-
iaoQ fumme ficcum , quia fummus calor nihil
tolerarepotcft hamiditatis ; & hacc fententia le-
gi potcft claraapud Alexandin lib. i. quseft. na-
tur.c. 6. vbidicitin elementishabentibusfym-
bolam quali tatem fieri m utationcm non in vna
santiiqualitatc, fcd inambabus ; quamuis enim
propter c ontrari etatem videatur m vna tantum
jnutatio fieri, fittamen etiamin altera fccun-
dumintcnfioncm &rcmiftioncm. Sedhxcrc-
fponfio,quanquamvcracftfecundumfe,n6eft
tamentuta»neq; in ca poiui conquiefccrc , quia
iamdixiAriftot.incoiibr.z.de CJrtu&intcntUa
nullam graduum diScrmtiam inprimisquali-
«atibuscdnfidcrare;quarcnuIlampotcftinigni
<& acrc difTerentiam caloris tcfpiccre, fed folam
conucnicntiam , quaambo funtclementa cali-
dajideoapcrtcdicitinillapugnaaenscumigne
vinci vcl ficcum ab humido, vel humidum a fic-
«Orcaloremanentcjproindc vultaftionemefle
humidi inficcum,& ficci inhumidum. Hac igi-
tur rcfponfionc rcieda , tanquam infirma , no j
antca,quum de hacrc Ioqucremur,ad hoc con-
fugimus,quodhumidum «Scficcumfunt paftiua
tantum.-proutconfideranturingtneraiioncmi-
fiorum, & inprodu£tionc fccundarum qualita-
tum;dumautcmfumunturvtfemutuorcfpici-
«atia, vimaliq^uam agcndiiauiccna habct, qiu.-

Jacobi Zabarell3e Patauini

52#

A tenus comraria funt ; itavta^ioncm vniuocam
haberc.fednullamaquiuocam videantur: atta-
men hoc quoquencgarc non dubitaflem, fi tue-
ri vcrba illa Ariftotelis potuiflem , quando lo-
quitur demutatione inelemcntisfymbola ha-
bentibus qualitatcm ; ibinamq ; aperte attribuit
vim agcndi ctiam ficco & humido : adde quod
ad hoc confitendum aliquis etiam ipfius rci re-
fpeftus,&cxperictiamccompulit;aIiquaenitti
funt, inquibus Medicivim agendipcrexiicca-
B tionem, & pcr humeftationem minifefte dc-
prchenderunt, quamin calorcm vel frigus rc-
fcrre minimc pofTumus. Quoniam igitur cgo
tuma cauillis, tum anouis dogmatibus, qux
certis firsnisque fundamcntis noninniwntur»
abhorrere foleo , tandcm his omnibus contra-
riis argumentis cofidcratis tutiffimam eirefen-
tetiam putaui, li dicercmus humidum & ficcum
habere quidem aliquam mutno agendi vim.fed
itadebilcm, vtvixdignolcianobisqucat ; quo
C fit, vt tardiifimafit corum aftio, nccnifi poft
longumtcmpus mutcturab humidoficcum in
humidum, vel a ficco humidura in ficcii , quum
e concrario cclerrima fit calidi , ac frigidi aftio
inuicem, &manifcftiffimeanobisdignofcaiur,
acfcntiatur. Q^toniamigiturdcbiliffimacft.at-
que tardiifimaadio humidiin iiccum, & ficci
in humidum , promdc non apta ad eorum rc-
miflionemfacicndam.nullaratiomanetremit-
tcndihumidiratemcorporis,veIficcitatem,nifi
£) percorporumcommiftionem:afteIemcntafim-
pLcia cfreftatuuntur,quatenusclementa funt,
EiOipermifta;igiturneceflariumefrevidctur,vt
qucficcafunt, fummam habcantficcitatcm , de
q isehumida,fummamhumiditatem: quarein
kis duabus pafHuis quslitatibus validum eSc-
argumentum puto,rcmiffio no fit,nifi pcr com-
miftioncm,ergoh2qualitatcsncnpoffuntefre
rcmiflse. Haecmcafcntcntiacft, quamaliisex-
pendendam & corrigcndara rclinquo. Ad aliud i
E dubium deterra ficcitatefumptumex contex.
49.1ib.2. dcGener?it.dicimus,AjriftoteIemibi de
miftorum tantum continuitatc & coniundione*
parciumloqui, adhanccnim.faciendamncctf-
faria eft humiditas;at non cft nccciranum vt fic-
corumquoque elementorunapartesper humi-
dumconiungantur &continuentur, hocenim
datc fequeretur , nec terram , nec igncm cfle
fummeficca, fedcfreambo continuapercom-
miiiionemhumiditatis, veU fi quaftatuatur co-
J rum particula iummc ficca , cam eflc prorfus
indiuiduam,quodquideK:ini;moafl"ererct:quo-
niam igitur elcmenta fkca funt fpecics corporis.
naturalis , & omne corpus ell continuum , fatcri
oporetetcaexpropria natura habcre continui-
tatcm, quatcnubprima matcriaeftperftquan-
ta, longa, lata & profiinda, fcd indctcrminatca
formaautemcuiufq ,c rcipropriatcrminosre-
cipit, vtalibi dcclarauimus. infoiis igiturmi-
ikis locum haba id; quc4 i^oi Ajriftotci. dicitj,

quum

J25 dc Qiialitatibus Elcmcntaribus,Lib. II. 52«

qaXimenimmiftiofiatexdiuifioncmifcibilium A potcft,quum quanJoq; frigidifnmus cfTe iudi-
ihDaruaspartcs.proindcficcuinminutaspartcs cetur. Aterraquoque difficilius ficcitas aufcr-

ih paruas partcs, promac uccu m mmuws partcs
diuidi oportcat, neccflarium fuit humidiiad ea-
rum partium coniundionem , & totius conti-
nuitatc. Ad aliud de humiditatcqux facile fc-
pararivideturabacrcnonitafacile abaqua, de
acre quidem dicendumcfteuhumiditatcnun-
quamcarercinam fi harc abacrc aufcratur, non
poteft eflcaer; quod autcm quandoqueficcus
eHc&rcscxficcarevideatur, id non per fc cft,
fed per accidensj halitus enim ficcos habet a
terra exhalatos, quibus quandoquc ita refertus
efthicaer nofter.vtpercosexficcct aliacorpo-
rai potcft etiamvtcalidus facere humidi refo-
lutioncm inaliiscorporibus,quodeuenit iniis,
quac putrefcuntjnam abaere externo calido e-
ducitur calor naturalis miftorii corporum, cum
quo fimul humidum cuflporat, ita vt ficcum fi-
nchumido relinquatur; pcr accidensigiturfit
vt acr cxficcet, quum idfaciat vt calidus, non vt
{iccus,femper cnim habctfuamnaturalem hu-
miditatcm,rationecuiuseftalienisterminisfa-
ciUime tetramabilis , & propriis tcrminis ca-
rcns, per hoc igitur non oftenditur aerem efte
^. minushumidum.quamac^uam. Deipfaautem
,.f_ aquacurf^cilius ab ea auteratur frigus, quara
,^_ humiditas, multa dicuntur abAlexandro in lib.
c^, I, QuaEft.natur.cap.6.dignaenimconfideratio-
«^-ne rcs eft, cut fi intimius naturx aqusc eft fri-
U, gus,quamhumiditas,ablatotamefrigore ma-
neat aqua, ablata vero humiditate intereat , nee
pollit efle aqua fine humiditate: hanc difficulta-
' tem an foluat ibi Alexandcr,aliis confideran-
dum rclinquo; mihi quidem videtur per cius di-
fta difficultatcm non toUi, quia id,in quo potif-
fimum eius foluuo confifticnon tangitur ab A-
'*■ lexandro. Eo igitur dimiflfo arbitror hoc difcri-
'^*' mcn ab aftiuarum & pafliuaruih quaiitatum
'ff^' difFeretiaprouenire: quoniamcnimafliiuaffunt
*" formales, & omnino ab agente cxtcrno produ-
*'"' cuntur.pafliuse autcm funt matcriales, & ma-
' gis proucniunt a matcria; ideodifficiliusaufe-
*• runtur elementis paffiuae.quam aftiuae : idque
non in folaaqua,fedinomnibuselementisvc-
rum eft, formam enim mutare, & delere. & pro-
ducerevisnaruraepotcft.fcdmateriamdeftrue-
re, vcl producere haudquaquana poteft : ob hoc
ioiturimmutabilioresin elcmetis funt paffiuse
qualitates.qnamadiuacj abaquaenimnoivpo-
teft auferrihumiditas,nifiaquaintereat,frigus
magis auferri poteft,quiapoteftaquacalefieri,
idcircoagentcetiamigneinaquamfaciliustol-
leturaqu3efrigus,quaJMhumiditas,ftatimcnim
mutataquaminaercm.quia facilemutat frigi-
dum in calidum; non itafacile humidum in fic-
cumjquod fi faciliusmutaret humidumin fic-
cum, quam frigidum in calidum ,primo loco
mutatetigni&aquam in terram,non in aerem «
fic ab aerc feparari humiditas non poteft, qum
^ aec intereat > calor autcm magis aufeiri ab eo

tur, quam frigus, quod patct .Tgcntc igne in ter-
ram; mutatenimprimo loco inexhalationcm»
inquaficcutcrrcumferuatur, frigus autcm in-
tcriit,*fa<[.>um cftcorpuscalidum. Ignis vcro
difficillimc paritur fcucaloris.feu ficcitatis rc-
miffionem, idco hoc difcrimen non itain eo
manifcftumeft. Addubiumigiturdicimus.vc-
rum quidemefleid, quodaffiimitur, difficilius
B feparari hum.iditatcm ab aqua; fedexhoc non
inferri aquam eflrcaerehumidiorem.fiquidem
dicimusipfi quoqjaerih©cidemcotingere,ne-
que etiam infe.rrihumiditatemefleinnmiorem
noturxaquaE. quamfrigus.proptcrcaquodhoc
non ideo euenit, quod humiditas fit aqnsc ef-
fentialior, fcd quia cft conditio matcrialis, &
qualiras paffiua.quseinomnibus eft difficilius
feparabiiis, quam adiua; neq; credendu.ii» eft
" Arift.attribucntccuilibetekmento vnamqua-
^ titafepotius,qua altera, fignificarepcrhocvo-
iuifll: vnam efTe rnagis conncxam cum elementi
natura, quamaltcram:fednecrederemusvnum
elemcntumaduabusfiDftulconditienibusaeque
c6ftitui,tanquam aduabus formis.ideoaltcnus
qualitatis principalitatemmtroduxit,eamq: iu-
dicauit ex operationibus primaru qualitatum»
cxquibusearum deflnitionesacceperats vis.n.
calefaciendi, & attenuandi maxime in igne in-
eftjvisrefrigerandi maxime inaqua, quae magi«
^ refrigerat,quamterra:difficultasautem recipi-
endi ab alio terminosmaximc in terraconfpi-
citur,idcomaximevideturficcirasintcrra inef-
fe, ccontrarioauternfa.cilitas rccipiendiabali®
tcrminos maxima in acre eft, propterca cu aeris
naturamaximeconuenire exiftimauit humidi-
tatem,licetn6minushumidafitaqua:ficigitur
fublataeft, nifailoromnis difficultas,quu non
ex cadem ratione fumaturfacilitas, vel difficui-
tas fcparationis quaiitatis ab eicmento, atquc
ipfiusqua!itatisprincipalitas,feumaiorconuc-
nientiacumnatuiaipfius elementi.

Anjymboidi elementorum qualitates diffe"

rantfpecie,necne,aliquorumopinio&

argumenta. Cap.lV.

QVseri praeterca folet, an fymbolse ele-
mentorumqualitatesfintciuldemvitimaE
ipcciei,anfpccie difFerantjvtanealoifignis, &
caioraerisdiftinguaturfpccie nec ne, fic frigus
terra:,&:frigusaqu3e,fic humiditasaquae, &hu-
Bniditasaeris,ficdemii ficcitastcrrs, &ficcitas
ignisiHacderciegiapudaiios pofluntdifputa-
tiones prolixae,praefertim apud Marfilium in 2.
lib, de Generat.ob id ego paucis agam,& praeci-
pua quadam, aiiis dimiffis, in medmm afleram.
Non defucrequi dixe-.int rymbolas qualitates ^^"f^
differrefpecic, qua feittentism piurisnisargu- ''''* *'^J'
nicmis^coprcbarunt,quorupr2C)puahaec funt. 1»orii.
R 4 Primam

527

Jacobi ZabarelliE Patauini

52t

t.argu, Primumquidem.vel qualitates runtformsc e- A tesfpecie dirtir.guuntur. lohannesetiamGram

lementorum,vel funt accidentia confcquentia
foimas: fi forn:2e, ergo fpecie difFerunt. uuia
compofuorura fpecie difFerentium neceiic eil:
formas efTe fpeciediftm£l:as3 crenimnifi fpetie
differrent , certe coranofita ditferenna Ipecie
non conflituercnt : ^\. vero funt accidentia con-
fequentiaformas.idemfequitur.quiadiflindas
fpecic formasdiflmdaetiani fpecie accidentia
^.'«'^^/irw.confcquuntur. Praeterea fi cfTent eiufdem i^t-

ciei , eafdem etiam cderent operationes ; at di- B
uerfas edunr,ergonon funteiufdem fpeciei.fal-
fitas confequentis probatur, quia humiditas ae-
rea ignemnoncxtinguit, fed potiusnutnt, pa-
tet chim flammam in aere non extingui , aquea
vero humiditas extinguit ig;nem j crgo h« d ux
humiditates noneafdem eduntoperationesjdif-
feruntergo fpccicj quod auteni dehumiditate
dicimus , idem dc ahis quoque omnibus dicen-
dum efl; ergo prsdida omnes non funt eiuf-
S ^trgum. dem fpeciei. Tertio fic argumentantur : calo- C
rcm mfcquitur leui tas , frigus vero grauitas, ; er-
go quod de motritibus qualitatibus dicitur, idc
de altcratricibus diccndum eft; atqui nonea- •
dem eft lcuitas aeris & ignis , neq? eadcm graui-
tas terrac & aquat, quum ad dinerfa loca natura-
liter tendant; ergoncque cahditas ignis & aeris
cadem eft , ncq; eadem frigidstas tcrrse & aqust.
Quartocalor ignisrequiiitficcitateni,neq;cf-
fepoteflcumhumiditate, contraverocalorae-
ris requirit humiditatem, nec potefl effe cum ^
ficcitate, ergad ffer unt fpeciejficdc aliis quo-
que qualitatibusargumentaripofiAm^us. Quin-
tofi eiufdem fpeciei cirenthumiditasaqus, &
humiditasaerisjitavt inmutationeaqusinae-
rem eademnumerohumiditas feruareturjacci-
densidemnumeromigraretdcfubiedoinfub-
ic(3tum, quodabfurdumefTeomncs confitetur.
f.Mrgum Sextoargumentanturafimili: inmifliscalores
fpeciedifFcrunt, alius enim eftinafino calor, a-
liusinhomine. quuma}iasinhoc,aliasin illo E
operationes edat ; fic etiamcalor febriiis diffcrt
fpecie a calore naturali, vocatur emm a Medicis
innaturalisj&conrrarius naturae;naturale au-
tem,&: innaturale ciufdem fpeciei cfTe non pof-
funt, quod ipfx quoque eorum operationes dc-
clarant , calor enim naturaiis caufa efl natu-
raliumoperationum,febrili$verocflillisimpc-
dimentojergonon funteiufdera fpecieiihoc igi-
tur idem in fimplicibusquoque dicendum efl,
quodinmiflisvideturefremanif^flum.Confir- F
aaatur hatc fententia auftoritate A le.xandri , qui
inlib.i. Natural. quaefl.capiteC. dicit afiam cfiTe
aeris humiditatem,aliam aqusc,& alium efiTc ca-
lorcm ignis,alium acris.Auerroesquoqjinfua
Paraphrafi4,Meteorologic.inquit,frigiditasefl
fecundum duas fpecies, vnaeflfrigiditas terrac,
alteraeft frigiditas aqusiitaqueapertediciitas
difFerrefpeciej&hocidemdealiisomnibusco-
fitcrinecefleeft, ergoomnesfymbolae quaJita-

maticusin contcx.^^. iibnz. de Ortu&; intciuu
inquit, calor aeris, & <:alcr ignis non cfl idcrri fe-
cundurnrpecieni.purauuigicui omncs iymbo-
lasqualuatcsdifFerre fpccic.

Di^A fentmtu ccnfutatio,& frohatjo
contraritt. Cap. V.

-f-^i»'

S.argum.

T^argS.

COntrariam fententiam alii piurimi tutati
Ihnt , ita vtcommunem appellare pofll-
mus,quam ego quoque veram cfie arbicror, al-,
terani vero prsdiftam falfam;etenim conlR^an-
ter credo omnena calorem cfiTe vnius 5c eiufdem
fpeciei fpccialifnmaE, fic&oncne frigus, & o-
mnem humiditaf. m,& omnem ficcitatem, nec
dilferrcnifi fecundum magis & minus. Hanco- -
pinionem conf^rmarc , & contranam refutare
mu]iisargument!spofFamus:quorumego illa,
qua: vslidiora videntur,adducam;reliqua apud
Marfilium &apudal!Os legantur. Pnnium fu- •''■
mitur argumcntum validilfimum ex haru qua-
litatum traaatione,qu3e in z.iib.de Generat.ha-
betur: namfiopinio contraria vera eflct, non
quatuor eflent primse qualitates , (tA odo fpe-
ciediflinace,neiDpecalorigneus, calor aercus,
fngus aqueum, frigus terreum, humidiras a-
quea.humiditas acrea, ficcitas ttrrea, ficcitas
ignea: attamen Ariflotelesnon odoefle duit,
fed quatuor , ncque ofto earum definitiones ad-
ducit, fedquatucrtantum j atqHi illa, quibus
cadem aptaturdefinitiojfunt eiufdem j-iaturat, !
proinde & emf dcm fpeciei;quare fymbola qua-
litates fpecie nondiitmguuntur. Hocvidcntcs So,
, aduerfarii refpondent, oflendi hoc argumemo ah
-fymbolasqualitatescfrcciufdem fpecieifubal-
ternaf.fednon eiufdem fpecialifllma:;nam Ari-
ftotelesappellatquatuor, & vtquatuor dcfinit,
quatenus difFcrunt fpccie fubalterna. Sed hzc SbI
rcfponfio admittenda non efi-, quia fecundum nit
eamAnitoteksiniisdefinicndis-acdeclarandis tug
HsancusfuifTctjnon fatis cnim fuitcommunes tts.
&generalcs, in quibus conueniunt, definitio-
nes adducere , fcd propriis quoque definitioniT
bus erant definienJse , quibus fignificarentur
propriae earum naturat , & propriae vires , quatc-
nus fecundum fpecicm vltimam dillinftsc funt.
Caetera quoque omnia , quae ab Arifloteie de z.ari
primisqua}itaribusibidicuntur,praefertimquac
a textu vigefimo quarto vfque ad trigefimum
maniteftiflime attcflfantur vcritati : ait enim in
habentibus fynEbclamqualitatemtranfitum &
mutationem cfTc faciiiorcm , quam in non ha-
bentibu.s, &hanc rationem adducit, quoniam
in nonhabentibus mutatiofit duarum qualita-
tum in duas : vt fi mutanda fit aqua in igncm.o-
pcrtet & hunudum inficcum, & frigiduminca-
lidunj mutari^arinhabentibusfymbolamjiK.u-
tariofit vniustantum invnam, aheracniir. ic-
naanctjviiiaiutaadu5iitacfmigncm,fiiffliim

niut4<

dc QuTilitatibus Elcmcntari bus, Lib. II.

5^9

mntatio humidiin-ficcum.calfirautem manct:

quarcpucTt Aiiftottl.tseunciem nonmodo Tpe-

cie, (cd etiam numcrocalorcmmancre inigiii

genico.quifuit iaacrecorrupto;qupdnoniiicm

Ipccie clict calur in aere, & in igni, opoteret car

lorem quoque mutaii, & pcrire caiorcxn 3C-

rcum, & gcncrari igneum ; quarc hsc quoque

to mutatio eircc duarum in duas, quod Anuotc-

H, Iesncgat;aJIioctamcnaduerfarii refpoudenr,

nil aliud ibi figtiilicare Ariftotckm vcllcnifi

facilioremcflcmutationem in habentibus iym-

bola05qualitaicm,qu!a tacihuseft acreum ca-

loremmutaie in igneum, cuinoneftcontra-

rius, quam caloremin fngus, quod eicontra-

rium cft;fedha:c rcfponfio vaniihma cftj nos

cnim non BJodo id,quoddt:hacfacilitatc Ari-

'£• ftotelesdicit, fedrationcm quoque, quam ad-

ducit, cxpcndimuo' non enim illam afFertra-

tionenR, quam illi conmnnilcuntur, fcdhanc,

qucd faciluis efl vnam mutarc in vnam,quam

duasinduas, quarc in vnam tantumqualitate

i^- mutaticnem fieri aiTerit, Practerea docct ibi-

«. dem Anftotclcs.quomodocxduobusciemcn-

tisperfecte contranis tertium medium genere-

tur, 8c inquit ex igne & aqua pofle vcl terram ,

vel aeremgenerauinamliaquxfrigus, &ficci-

tasigaismcercant, generatur acr, quia rema-

ncntcalorignisj&aquae humiditas , quibusaer

coDftiniitur j fi veroprzuakat frigus aquse ca-

lorijgnis, drflccitasignishumiditatiaquac, ita ^ ^ ^

Vt ignis calor, & aquiehumiditasintercant.ter- ^ nealiusefledicituraerisCfiior^aiius ignis;tunc
ragcneratur, quiaremanetaquac frigus & jgnis
ficcitas,quje fiirul iundae terram conftituunt;
putauit crgoAiiftoteics eandemeflc& fpccic,
&nujrveroficcitatemterr2& ignis, ficcalorem
ignis & a-eris, iic frigus aqtia & terrsc, fic humi-
ditatemaqux&raensj nam li difFerent fpecie,
diftum Ariftotelis vcrum non efixt ; remanens
enim ficcitas ignis non conueniret terrs, nec
frigus aqu2 rcmanens conueniret eidem terrx,
fedaliam ficcitatem, quam igneam, & aliud fri-
gus, quam aqueum, tena poftularct. Alia argu-
mentaadhocidcmprobandum legi poflTimt a-
pudMarfilium,ideoilla miflTafacioj hocvnum
adiiccrcvolo,quodmeoquidemiudiciomagni
jnomenticft, cxfundametisantea iaftis, ac ita-
bilitis defumptum: fi calor in elcmcntis a Coelo
& generatur, & conferuatur, nec alio raodo,
quam per motum, & per lumcn.neccile eft eiuf-
dem^fpccieiciTc caiorcm omnemelementarem,
tumigneum.tumaereums ab vnaenimcaufa,
&codcfnm.odoagenteidemefFe£tus prouenit}
fumpta igitur ratione a caufa efficienteoft:endi-
tur omnemcalorem in elementiscflTe eiufdem
natura: quare de aliis q uoque qualitatibus hoc
idcm dicendumeft, quum eadem in omnibus
ratio vigeatj vcl enim omnes fymbolae Ipecie
diflterunt, vel nulla huius fcntentiae fuifTc Auer-
roem & loannem Giaromaticum paiet lcgen-
tibtts coium Commcntarics in caw paitcm^ vbi

'i»'

m.

530

A ftiam ex iis, quac a loanneGrammatico dcA-
lekandvo rcfcrunair, riianifeftumeftidemfen-
filic Alexaiidrum: eorum autcmveibanon ar-
fero, q'j)adili.icidalunt, &quifque ca lcgiuc &
inrciligerefacilepotcftjncquecftdeloannc di-
ccnd;-;m , quod fibi ipfe contradixerit, vt ci ali-
qui aitnbuuntiiplumenimhuiccrimini obno-
xjum non cire p ollea oftendcmus.

Prodedartindaveritate, &contrari:s ar-

gumentis Joluendis fundamenta laci^

untur. Cap. VL

VT omnis hac in rc difScultas tollatur, &
contrariaarguiMenta foluantur,notandum
cft,fymbolasquilitates.ctfi fpecie nodifferiit,
duas tamenhabcrc differcntias, quas confide-
rare nos oportet. Vna eft, quam recipiunt prout
referimturadaliud:quum enim calor fit caufa
fecundaria,&inftrumentalisj qua aliquod pri-

^ marium agens vtitur; diuerfus calor dici potefl

ratiojicdiucrforum vtentiumj ideocalorignis, ^Hac»-
&caloraeris, quumfccundum propriam eiren- pgfu.nt

► tiamfinteiufdemfpeciei, tamen proutinfequi- calortft-
tur hic formam ignis, ille vero formam aeris, & cnndum
. ibi percaloremagereignisdicitur.hicveroaer, /^ confi-
^iftinfti calores dicuntur, & modo quodam ^^^.^/o,
fpecicdifFetentes, non quidem proprie fpecie ^y;^ <j,^
fecundumfuamnaturam,fed quatenusformas ^^ j„_
fpeciediftinftasinfequuntur: nac igitur ratio- ayf^men-
nealiusefledicituraerisCfiior^alius ignis;tunc ff^Ynpri-
enimnonipfam fecundum fe caloris naturam „,^^11 a-
fpedamus, fed acris & ignis, quibus attribui- acntii :
tur: fic etiam diximus, primas qualitates cfTe ^^^yfj tn-
praeparationcs materis ad varias formas reci- fy.^ ^ __
piendas ; ideo eadem qualitas prout in diuerfis
mutationibus dirigitur ad dmcrfas formas, dif-
ferens fpecie d ici poteft, non quidem fecundum
fe, fed refpcdu formarum fpecie difFcrentium,
ad quas dirigitur. AiteradifFerenria eft , quara
' iftse qualitares habent quidem fecundum fe,
nou tamen talem,quaed iuerfasfpeciesconfti-
tuat, eattutcmeft difFerentiafecundummagis
& minus, leu fccundum intenfionem & remif-
fionem, quae omnium philofophantium con-
fenfionenonvariatfpeciem; hac diffcrentia di-
ftinguitur calor acris a calore ignis, quia ilie re-
miflior eil, hic vero intenfus, & fummus,fpecie
tamen ob id non diftinguuntur; & hcc quando-
que fignificamus, du dicimus, alium effe \n aere
caiorem,alium inigni,hoceft,alium & aljum
caloris gradum: quum enim denotare velimus
difFercnriam fecundum magis & minus,non di-
cimus eas difFerre fpecie, quuro cerium fit difte-
reciamfecundummsgis & minus fpeciem non
variarc. Ex his aliud quiddam colliginouE.quod
m3gnoperenotaredebemus:quauisenim pro-
pric iuraedo difFerie fpecte, fignificet difFerre
natura& cfTcntta, tamefumitur interduimpro-
pricad denoiandam foiu difFerentiam accideta-
R 5 lem.

55J

Jacobi Zabaf ellx Patauini

53»

lem.fequendocommunemquandamloqucndi A litateaUquaprouenit, fed a certis ffradibus il

confuctudincm,& hommum cxiftimationcm, ' '

dicerenamqsfolemus variaseffc fpccics aqusc,
&variasterrz,quumtaBaenfit folum difFeren-
tiaaccidcntalis: & hoc legimus clarc apud Ari-
ftot. ini. cap. i. M.cteorologic. vbi confideran-
das proponit diucrfas fpeciesterra, qumii ta-
men terra fit fpccies vltima, quse in alias fpeci cs
diuidiminimepotcft:quoniamcrgoplurcsha-
betterraaccidentalesdifFercntias,has vocat A-
riftot. fpeciesterraciuxtaconfuetudineloquen- I
diidicimusenimaliamefle terrampctro^am.a-
liam arenofam, aliam cretofam,& has vocamus
varias fpecics terras, licet non proprie fint fpe-
cies.Sicigiturdicereetiam folemus fpecies ca-
loris, & fpccies frigoris,' quamuis hz qualitates
nonhabeantfpcciesjrcfpicimusenim non qui-
demipfamcuiufqjquahtatis effentiam, fed ac-
cidentiles& extraneas difFerentias, qu« a di-
uerfis fubieQiis, & a variis rerum naturis dcfu-
muntur:atproprisc harum qualitatum naturs, •

& vireseaedeminomnib. funt j omnis enim ca-

lor calefacit, & difgregat heterogenca,&con-

oregat homogenea, & foluit congelata, & exte-

nuat,abfq;vllaprorfusdifFerentia.prxterilIam,

quae eft fecundum ma^is & minusj mtenfior e-

nimcalormagisatqjefficacius hsc omiiiaprjr^

ftat, quam remiffior, vt experientia declarat.

Gontrariorum argumentorum folutie.
Cap, VIL

D

Adpri-

Hls deciaratis , non cnt aimcnc «oniraria
argumenta foluere. Ad primum dicimus,
primasqualitatesnequeefTe formas ekmcnto-
rum fubftantiales,neq5Confequiformas vt fin-
«yulorumelementoriipropria accidcntia,quura
fingula qualitas duobus competat clementis:
fed propria fingulorum elementerumeft dua-
rumqualitatum coniugatio, eaquenon poteft
Ad/ecu- cum alio elemento communicari. Ad fecun-
dum. dum dicimus, duplices efFe primarum qualita-
tum operationes, & aliaseis competercprout
habent propriam agendi vim; alias vcjro vt in-
ftrumentis praecipue agentis,veretiamratione
aliorum accidentium, qusc cum illis comunfta
funt. lUx igitur operationes, quae ipfis com-
petunt per fe, hoc eft, quatenus vim agendi, vel
patiendi habent fecundura proprias naturas,
funt eacdenD, nec diftinguuntur fpecie,fed fo-
lum fecundum magis& minus; calefaftio c-
nim , & extenuatio, & congregatio homoge-
neorum, & aliae omnes operationcs a calidoper
fe prouenientes, itacompetuntcaloti aeris, vt
calori ignis, lica calor igneus efficacii3s.& ma-
gis hxc praeftet, aereus vcro minuSificdealiis
dicendum eft: iidcm ergo efFc£tus a fymbo-
lis qualitaiibus prouenmnt, cum difcrimine
tamenfecundum magis & minus , pritcrquam
quod vbialiquaoperatio non abfolute a qua-

lius qualitatisj pauciercs enim gradus ad illam
operationem edcndam apti non crunt, vt ca-
lor omnis calefacit, quia calcfaccrc compctit
calido. quatcnuseftcalidum abfolute: at vre-
re noncompetitomnicalori, fed igneo tantum
& fuBimo: exeoigiturquod calorigneus vrit,
aereus vero non vrit, non iBfertureosdifFcrrc
fpecie, fed folum inFcrtur difFerre fecundum
gradus, quia vere ncn competit abfolutc ca-
lori quatcnus eft cslor, fedftatuto graduiqua-
tenus efttalisgradus: hoc idem dicendiieftdc
opeiationibus calidi quatcnus cft inftrumcn-
turt! primariiagentis; ex harum enim diuerfita-
tc non infertur caiores difFerre fpecie, fcd fo-
lum infertur agentia praecipuaquac calore vtun-
tur, fpccie difierre. Ad argumentum igitur,
quando diciturhumidum aqueum nonnutrirc
ignem, fcd potius extinguerc, humidum vcro
acreum non extinguere, fednutrirc, dicimus,
nil aliud efTe nutriri ignera, nifi obieftam ali-
quam materiam accaidi,& in ignem mutari;
fcd potifllmum deiliisdicitur. quorum muta-
► tio inigaemfacilioreftjquocircanutririignem
humido aereo, quale cf\ in oleo, non fic humi-
do aqueo, efl in ignem mutari facilius res a«-
-reas,quamresaqucas; hocautem quidmirumi
quammagisrefiftat, &cumigni pugnet aqua,
quam aei? fcicndum autemeft nutriri ignem
fubitantia ipfa, qux in ignem vertitur, non ac-
cidentibus ; quare no proprie dicitur nutriri hu-
miditate,fc.dhumidocorpore, quod in ignem
vcrtatur; imo ficcum quoq;corpus eft in ignera
.muiabik.vtlignumariduai, quare etiam ficco
nutrituc ignis; humiditasautemperfe, &qua-
tenusefthumiditas.cuiufcunqsfit corporis, eft
comrariaignivtflcco, propterea neceflario pu-
gnat cum igni onane corpus humidum, & agit
& repatitur; quare non fecuadum propriam na-
turam ei competit vt nutriat ignesB, fed contin-
git humidov^tprodiuerfitateaccidentiura con-
nexoru vel magis, ve^l minus pugnet cu igni, ita
vtaliquafaciliusvincaturabigni,aliadifficilius»
&aliaetiamvincant& extiuguant ignc; humi-
ditasenimaquacconiun£ta eft cii frigore; qua-
re loagis refiftit igni, & magis in ipfum agit,
quam humiditas aeris, quae cum calorc ccn-
iun£la eft; prceterea vero & c«m maiorc denfi-
tate, quare magis agit in ignem, quum praefer-
tim denfitas illa faciat fuftocationem ignis, &
prohibeat euentationcm . quo fit, vt ignis cx-
tinguatur ; hoc autera etiam oleum praftat ,
quando in nimia quantitatc fupcrfunditur igni,
fufFocat enim & cxtinguit; nam omnis humidi-
tas per fe habet vim humeftandi, & laedendi
igntm, at per accidcns rationc aliarum condii-
tionum coniunftarum euenit vt aiia mag'S, a-
liaininuslaedat, itavt qua minusladit. & faci-
liasabillovincitur, dicaturigncmnutrire; ino-
perationibus igitur fingularii qualitatum cofi-

' dcrarc

55 dcQualitatibusElemcataribus, Lib. IL 534-

Zar. fcmDcrdcbcmus, an ab cis proucniant A difFcruntfpcae:qnodcxcopatct. q"odemm
dcrare 1«"«?«^ acDC"»___' ^_ t; _^^^,_ , ,,.,^ raiorisPr:idus.& idemnumerocalor,huic

fccudumpropriam earumnaturam ,an propter
aliquidaliud,hoceft,vel rationcagentis prafci-
pui, vel ratione aliorum accidcntmm connm-
aorum; nam fi a qualitate proucniant fecun-
dum propriam eius vim 8r. naturam , hzino-
mnibus funt eaedcm fpecic , nec diffcrunt nili fe-
cundum magis & minus : at fi compctant ilh
quthtati non fecundum fe , fcdpcr ahquod a
1 u 'j^ofluntdiffcrrcfpecic; nectamcn mdein

idcmcalonsgradus.&idemnumerocalor,huic
rei eft naturalis,* ali^ rei cftprsctcr naturam, nc-
quc obid fitvt idem numero calcrht duarum
fpecierum , hoc cnim nc cogitabile quidcm eft.
Adverbaautem Auerrois& Alcxandrircfpon-
dtmus. cosnilaliudper eadenotarcvolmfle.
quam accidentalem calorumdifFerentiam . fc-
cundum quamfolentappellari fpcciesvansc ea-
lorisj nuodquidem pluribusrationibus, quas

1 n ' nnfliint dirtcrrclpecic; ncccamcu uiut iii- iwwo, v|wv.avj«.»^^«- i- j ' „

fempS quah^^^^^^^^^ difFerrcvr modo B ant.ae.pofuimus.cuenirep«teft.quoden.mea

tcnipotelt.quau atcs P Alexandri&Aucrroismens.patetmalus

er-

denutritionc ignis dicebamus:h enmi nutnrc
ignem fignificat mutarifacile m ignem , contra-
riaccrunt operationes , nutrire, & non nutnre,
proinde & fpccie diffcrcntcs , ncc tamcn indica-
bunt humidum ab humido difFcrrc fpccie , quia
non compctunt humido fecundum propnam
naturam,ficut modo declarauimus. Ad tertmm
aleuitatc, &a grauitatc acceptum neganda dft
confequentia , alTcrimus enim non cmsdem elle
fpecici leuitatc aeris . ac kuitatcm ignis , mium
nihil aliud dcnotent , quam rcfpeaum ad ftatu-
tumlocum naturakm curelationeadaha cor-
pora : quoniam igitur ahus cft locus igms ,,ahus
aens , aha ctiam cft hmus.aha ilhuskuttas; hu-
ius autem difcriminis ratio . & ad confcqucntisc
probationcm rcfponfloeft, quodkuitas. quac
eftignis.&leuitas,quaceftacrispropnaTionin-
fcquiturabfolutccalorempr«stcalorcft,ficut
antea de vftioncdkcbamus . ncquc mdicant di-

fucrit Akxandri & Auerroismens.patetm alus
eoriim verbis, quse antearetulimus , & hoc mh
conceirerimus.manifeftaeft in ipforum diais
repagnantia & contradiaio: hac rationc vide-
tur ctiam loann. Grammat. a vcrborum fuorum
repugnantiapoflevindkari,hceteiusv€rbaplus

habere vidcantur difificultatis ; nam in contexu
24. hb. i.dc Ortu & interitu , manifeftum eft lo-
annem crafTa Mincrua loqui , quum is_non .it
propriuslocus,inquodehac refermotiat; kd
volensibiintcrpretariverbaAtiftotehspofira»n
deSnitioncgencrationis, confiderat an mmu-
tationc ekmentun ckmentum fymbolum ea-
dcmqualitasmaneat , vteadcm humKiitas. *
eadcm pcrfpicuitas in mutatione aqu» m ae-
rcm,&inquitnonremanere eandem. q«»a ^"-
miditasaqusc, & humiditas acns fpccic diffe-
runt; fcd poftca femetipfum corrigens fubiun-
«it vel eiTe fpcciediftinaas humiditates. vel fal-

anteadevftioncdiccbamus.ncqucmmcancui- giL>ci,,iitipwwiv.« .>,.--.- — .— ^ ,

dus: quod fi kuitasigftis propna mfequcrctur
noncaiorem fummum detcrminatc, fed calo-
Kcm abfolutc, vtiqueargumcntum cflcteftcax;
oporteretenim, flaliaeftacris lemtas,& fpecie
diiFcrens akuitatcigms, aham ctiamcflc fpe-
auar ciemcaloris. Ad quartum dicimus caloremi-
( gnis confidcratum quatenus eft calor , ;ieq; lic-
citatcm detcrminate requirere , neque humidi-
tatem,qvLomamcalorvtcaiore^,acque cum v-
traqueexiftcre poteft ; requirit crgo ficcitatcm
. nonipfepcrfcvteftcalor,fcdvtigneus,&vtm-
,.J„. fequens formamignis. Ad quintum fumenda
cft refpohfio cx libro noflro dc communi rc-
lumortu&interitu. vbidiximus, non cflcmi-
grationem de fubicao in fubieaum , quando
cadem prirn» matcriae portio remanet. Ad fe-
/en- xtum dicimus,omnem calorem tam fimplicmm
t. quammiftorumcorporum, efrepcrfeciusdem
fpcciei,necdifFerremfifecundummagts & roi-
Kuca nus:per accidenstamcn . & pcr relationem ada-
/we hud pofTe ctiam dici diucrfarum fpecicrum vt
?t,fi- calorcm equi , & calorem afim , quatenus hic e-
imp/f- qui cft.iUe vero afim;fic dico de calore fcbnh, &
eJf calorenatuFalianimahs , opponuntur enim vt
tciem naturahsinnaturah.quatenusrefefuturad pro-
:/«. priam naturanv illius animahs , cui conucnjens
eft'-antus calorr^.aiorveronon eftcooutniens,
fed mimicus , & dcftvudiuus : at fccuuaum pro-
jptiajLft ciTeaLiam, & ^uatcaus fuui calor es > Eont

ltl»iiim»i«.iv,. »*>»■... ^v^'.. -' ^ J/J.-

indiftmae loqucnsdkit, velefle fpecie diltin-
aas , veleiusdemfpeciei.folo autem numer^
differentes : num autem hoc vcrum fit , non eft
prafentis contemplationis ; fatis enimnobis m
praefentiaeft,fifp£cicnondiftinguantur,neque

hoc certe ftatuat Ioan.6raaamati£US.

Demodo.quo exdmbuscmtrarijs elementis

tertiummediumgeneratur,qudi,jiiones

du£, &fotutiopriori$.

Cap.Vlll-

AL I A qaoquc multos turbauit ad prim^
quahtatespertinensdifficultaS, propter il-
la . qua in s.lib. de Ortu & interitu de his ab Ari-
ftotckfcnbuntur; lccjuiturcnim ibi demutua
ckroentorunR gcneratione, & tria docct : vnum»
quodinekmentis in akcra quahtatum conue-
nientibus,qu3efymbolavocant,faciliorcfttrs^
fitus ex vno in aliud,vt cx aqua in aerem , c^^
in habentibus vtramque contrariam; q^^ g^
nim aqua & aerin humiditate «onuer^^^^'^^^
folum mutatiodefngidom cah^uir a^^y^i^.
vcroeft. quod in ckmentism ne^ H
tc ccnucmentibus difficihor eft^»^^^^ ^^^^^^
in ahcrum , vtaquac in ignf ' ^^ opnerari-
cft duas intenre qualitate..^ & d"as g^n""^'
tertr«mdemume\, ex^^obus ^^«^^^^;^^"'^;
tmm munm mcd»^ g^>^«^" ' ^' ^|^^^^f'

5B5

jacobi Zabarellac Patauini

53«

\

& igni aerem,vcltcrra,& exaere & tcrra ignem,

vcl aquam ; (i cnim aqus intereat humiditas

iKancntefrigorcignisverocalornjanenteficci-

tate, fittcrrajfiveioecotrarioaquatriguspcr-

c.it manentc huBiiditatc , & ignis iiccitas nia-

ncntecalore, generatur acrific ctiamcongredi-

cr. -ibus tcrra &acre, gcneratur eodtm modo

vel aqua, vcl ignis : de hoc tertio Ariftotcii s di-

€iO dux quaeftiones oriuntur, quarum non faci-

„ liseftfofutio5vnacft,aquonamaoentchsicriiu-

a- tatiofiati alteravero,anmtalimut3tioneduae

^^a .r^ oualitates ita intereant, vtalix dux contranz

/? gcnercmur, anduxintcreant, & nuliagcnere-

^** * " tur, fcdiaiis {intvnaalterius element! lcruara

qualitas, &altera alteriusad tertium ekmen-

tum conftituendum:de his ego fen tentia meam

Solutfo breuiterproteram. Priorcm quidem quseftio-

friorif. nemexpcndens, nonparumdubitauincaliena

prorfusciTct abAriftotelis confiiioin eoljbro,

quumineoelemtnta, &pnm3squalitates, vt

prxdiximus» cum quadam abftraftione cond-

derct,&cflentiampotius,quamexiflcntiam re-

fniciamus j namcertum eftinmutat^one aeris

inignem non modo dehumidoin ficcummu-

tationem fieri , fcd etiam modo quodam dc f ri-

gidoincalidum , quia minuscaLdumreipeftu

calidioris inftarfrigidicftinagendo, & m pati-

endo : quemadmodum igitur non conGderauit

Ariftotclcs difFcrentiam gradirum in Hngula

qualitatc, fcdfolum iingulssabioluterefpexit

vtconditioneselcmcntoiumconftitutricesi ita

neque a quo agente mutatio elementorum tiat,

conf.deraiTc videtur , quum in eapsrte in folius

materialis caufae traditione veriaii videstur:

antequam igiturdoccat, quomodoexckmen-

tisfiatmiftigcneratio, docerevoluit, quomo-

do elementi cxelemcnto generano fiat , & quse

inillamutanonecontingant: ideotriaillacon-

fidcrauit, quse antea d cebAmus, quiacompe-

tuntpriui qualitatibus abfolute coi iideratJs,

etismii reipia nunquam cucnire diccrentur;

dum enimduasconiunganonesqualitatunipe-

nitus contrarias confideramuSj illislci.undum

feiumptis c6petit vt deftrufl:a vna qualiiate in

vna comungatione , & vna ia altef a , du:^ rcma-

neant qualitates, aliud elemcntum tcniumab

illis diucifumconftituentesj numautem rcue-

ra hoceueniat, &quon3magentcfiat , nonvi-

detur ibi Ariftoteks confideraire > ficuti non

'^nliderautt an tientur omnsa ekmcnra pura,

"^'Hcfimplicia, licctea v^verc fimphciaineo

"''1^'empcracceperit, quum tamcn ipfa for-

taiie n«i^j|5J (impiicia & pura comperiantur:

quodigiira(i0,entemAtiftotclis attinet, ego

quidem 3.o\^^ opinione quam modo retuli,

rolutil "^^"^'"^^''^'^^'5. Sedneiugtrehuiuicereidif-

jo u 10 ncultatem, &aiivruri^i;gmj-icn?a ioncsvidear,

commu- quum praicrtim W^^ f.abear ablolute in ele-

»*• mentorum cr,nSidcranvne quaftio hac dc caa-

la agcnte mutatioms pradiaa , quia ncccfia-

A riumomninocft.vtonanismutatioabaliquoa-
gcnte fiat.pauca de hac re dicam : comuBunis cft
omniumtctefcntentia, ab ipfifmct clcmentis
inter fepugnantibus tcrtijclemcnti gencratio-
nem ficri,vt agcntibus inuicem aere & tcrra , ae-
rcm vthumidumagere intcrrnm , &cius iicci-
tatcminterimercterramvcrovtfrigidamagere
in acrcm , & eius calorem extinguerc ita vt ma-
nente terra frigorc, & aerishumiditate , aqua fit
gcniia, cuiusha: dusqualitates conftitutrices
B lunt. Sed nonnuUi recentiores in hanc com-
munemfententiamacerrimeinucliunrur, dufti
duobus potifliaium argumentis. Vnum cft, ^'''*
quod m ca cft repugnantia manifcfta: nam fi ^^''**^
tcrraacremfuperetirigorc, neceirceftvtetiam ^^*"*'
ficcitate fupcret, quia nonpoteft vna qualitate <f*""^
vincere, quinvincat etiama'tera. Secundodi- ''^'^*
cunt, hoc etiamdato, nontamen poteftex iis '''"'' ^'
duobus tertium elementum gencrarijquia ne- '^'**'"
ccire eft vt lila duo , quiim iinc contraria, repati y**'"*'
C anturmagendo, &Ucetfrigus tcrrsepraualcat **"^'-
caloriaeusj&tandcmipfum extinguar.ficrita- S'*'"'
mennonpoteft, quin frangatisr , & rcaiittatura
calorc aerisj manens ergo remiflum fngus a-
quam conftituercnon poteft,quum h»c dcbeat
clicfumme frigida; ficneccflccft vtsgenshu-
miditas aeris m tcrra iicitatem repanatur ab
illa, &remKtatur5 remiflum igitur hurnidum
non conftituet aquam, quz dcbcccfiefumme
humidi : quoniam igitur dusi qualitates vin-
D centes, &rcmancntes noupoiruntciTenifi fra-
ftss&remiflae, in oranibus autemckmentiide-
bent omnes qualitates efl"e fummse , ficri nun-
quam poteftvt exduobus elcmentishpcpafto
inutccmagentibustcrtiumekmenrurngenere-
tur./Hac igiruropinicne reicda aliam ipfi ex- Opint
cogitarunt.dixcrequcagensdretcrtiumillude illoru
lemcnrumgeneiandum,hoccft, aliud eiufdem ^^^*?*'
fpecici: quando enim extcrra & acue gcncra- ^«^-
turaqua, aJiaaquacitagcns, qusccaloremae-
E ris,& liccit-^tcmtcriarinterimens.verritilladuo
iaaquarifl libi hmikm: fic fe omncm cuitafle ^ ^f
diificulcatcraexiftmnuunt. fgovcroalienam f°/ol„
efle puto ab Ariitotek eorum fcntentiam , & ^^^^^^,
communemopinionemfequendam; Ariftote- f,^^t^„^
ko enim in tota illa partetriafcmpcrconiide- F^ Mt
jat, necplura, intiibus illis mutationibus de- n. n^t,
clarandis,vidclicctagens, &paticns,&idquod tsActn
ex corum a^ione gcneratur : vel enim vnuni
ekmentum eft agcns , & aliud ab eo patitur,
F & mutatur in naturam agentis % idque vel fa-
cilius , quando in vna qualitate conucniunt,
vel diificilius , quandoin ncutra, vel vtrum-
que eftagens, & vtrumque patiens, id cft, v-
trumque ex parte vincit, & ex paite vmcitur,
proinde neutri fimile ekmentum gcncratur,
fed tcrtmiij ab ^vtrifquc diucrium j ita vt di-
cciidum omniiio iit , Anftotckas. yel nuliura
ibi ftatucreagens .quoniam ad illam confidc-
rationcm minimc pcrtmct, ficut antca dicc-

bamus»

mHTtH,

\

de Qualitatibus Elcmentaribus, Libcr. II.

537

. bamus; vcIiAvtm.inircrium pi'rcAi|.>poncrc,&
nc vci biim quidcm ad illuddcclaranikun lace-
tc; namfi in aliisduabus miirationibu.sdiccrc
vclimus quodnam (It ages, nii aliud diccrc pof-
iumus, nili vnum clcmcn.tum cflcagcns,& mu-
tarcahcruin fuamuaturam , rmcfiiit lymboln,
fiucnofymbola; crgoiiihac qiioq;tertiamuta-
tjoncdiccndii eli",virt!mq;clcmcntucireagcns:
& muiarcalterum, non tamenmrcipfum, (edin
aliud tertumiclcmcniu. Prseterea quando duo
clemcnta, vt ignis & aqua,mutantur fccundusi
illos ab acrc agcnte, qujero an duoillafe tan-
gant, necnc : fi dican tnon fc tangcrc,»illa non
ciitduorum clcmcntorum mutatiointertium
clementum, qualcm Ariftotelcs ibi confide-
rat, fcd duje mutationcs crunt ctiam loco di-
ftm£l3e; ibienimabacre agcnte ignis in aerem
vertetui: , hic vcvo ab acrcagentemutabitur a-
quainaercm,ideoque duae crunt aeris gcnera-
tiones diitinfta:: fi vero fc mutuo tangeie ignis
& aqua dicantur, qurcro ;iu agant inuiccm> an
oticntur,& folumab aere agenteambo patian-
tutiquod otienturdiccre fatuumeft, qui cnim
ticripoteft,vtduo contraria fe mutuo tangant
ablquc vHatntcr fc aftione ? ll vero agant rnu-
tuo,vtomninofatericogimur,neccirecftvth2ec
eorum mutua aftio tanquam eiiicacior, atque

£^celcrior praiueniat adioni aeris m illa j vide-

• mus enim guttam aquje feruari multas horas
antequam a circumitante acre, quaiiiuis ma-
gno , in aerem mutetur, aer enim efttardse a-
£tionis; ficin ferro accenlb feruatur ignis ali-
quandiii,anf<.quam a circuniftaiuc acie extin
guatuE3 fed adioaquseinigaemj C< ignis in a-
quam celerrima eft; igitur antequam illius a-
gentis aeris aclio abfoluatur,& matentur duo
illa in aerem,pr;eueniet intcritus altciius duo-
ram,quodinalterum mutabitur,velintertium
cx mutua ipforumadl^ione, vt ia aerem, quse e ft
verafententia: quare nunx^uam comingct, vt ex
aqua & igni generetur terraaterra agente, vel
aerabaercagcnte, quod tamen aireritur mani-
feftcab Ariliotele in memorato loco. Quam-
obrem ego ciim aliisarbitrdrtertiutn eleinen-
tum oriri ex mutua duorum in fe aftione, &
hoc Ariitotelem prsfuppofuiiTe, at non expref-
fiffe;quia, vtdiximus,nonhoclibiconfideran-
dum eo in loco propofucrat, fcd elementa vt
materiam gencrationis niiltorum; ideoque iit.-
dicafle de eorum inter le mutationepjiuseffe.
dicendum idvero>quodipfidicunt,.ego qui-
dem euenirepoffe non inficior, fed-pertinet
potiiKadaliasduasab Ariftoteleibi taftasmu-
tationes, nempeadillam, qua-fymbolum ele-
nientum mutataltcrum /ym^olum in fuam na-
turam; namfieo modo, quexn ipfi ft:atuunt,ab
aercagentemutcntur ignis & aquain aerem:
crunt du?e mutationes elcmenti infyinbolum,.
vna ignis in aerem, altcraaqujein aerem:.t'^^'

~ tia.ver:o ah,Anftot .^dxeda-mutatio «lift^^lV^^-

531

A dammodo ex aliis duabus cffc vidctur, cft enim
aftio contrarii in conlrarium penitus > fed elt
mutaiioinlymbolumrcfpciftu vtriufqucAd il-
lorum autcm aigumentafacilceft rclpondere:
quum cnimilla Ariftotelis confideratio fit ab-
ftia<fta a modo , quo c\iftunt clcmcnta actu , &
fpciftct illa foliim, qux compctunt eis ratione
propri:«natut3e, n<.gaii nonporcft>fi clcmen-
tum calidum& ficcum pugnet cum frigido &r
humido, fieripoffcvt calidu fuperetfrigidum>.

B <Sc vt ficcum fuperciur ab humido, vnde gcnera-
bitur elcmetum cnlidum 8c huinidum : ticri au-
tcm id pofic manifeftumcftj.confiderando co-
rum naturas fccundum fe ; calidum enim & iu-
perarc Irigidum, &: afrigido fuperariaptum eft;
fichwmidum <Sc vinccrepoteft ficcum, &c abeo
vinci:quocircaftatuentcs calidumiuperarefri-
gidum, &: humiaum fuperare ficcum, non dici-
mui. aliquid ficri, quo<i ncqueat ficri', fedrcm
poftibiledicimusfecundri proprias haruquali-

^ tatunaturas:quod confideradoelcmenta prout
a.ftuexiiruat, aliqui(ifir, quodid euenireprohi-
bcat,ficutctiam irtipeduurelementorumpuri-
tas arque firaplicitas,nihil refcrt, quoniam ibi
Ariftoteles hoc nonconfiderat; quarepnor il-
loriim rationrhilrobonshabet : addequod et-
iarn coildciando clementa prout a£tu exiltunt j
ficriforcaiie poteft vtvnum vna qualitate vin-
cat aljud, altera vero ab eodem vinca»ir,five-
rum eftid, quodomnes ferc confitentur, non
^ cafdem efle-harum qualitatumviresin agendo,.
atqueinreuftendo; ficenimfieripoteft, vt vna.
elemcnti qualiias fuam contrariam vincat,al-
tera vero fit imbecillior fuacontraria:;prd di-
uerfisctiamclementorum,in2equaIibufq;por-
tionibus: & intcr fe proportionibus multse eis
contingerevarietatespoirunt,<Scid,quodintan-
ta quantitate fuperat aliud,in minorc fiipera-
hivai- abillo, velfecundum alteram , vei etiami
fecundum vtramque qualiiatem. Sedpriorfo-
lutioveritlimaac.tutif]inva'eft; & iiiacademfe-
cundum quoqueargumentum toliitur, iam e-
niin diximus , illam Ariftotelis eonfideratio-
nem effe abiun<aamaconfiderationegiaduum:
qualitatum;quodfiobie<ftio iftorum validaef-
fet,norLminusAriftotelem & eosquoque ipfos-
vrgeret: quando enim iuxtaptimum,velfecun-
duin.mutationis modum mutari contingat ele-
mentumaIiquodabaIiofiuefy^mbolo,(iue non^

F fyraboib>neccffceft"frangi,& remittim illa pu-
gna qualitatem agentis vmccntem , vel auibas •
vincentes,prouide neq; elemcntumagen.s ma--
nctainpiiusfiirumjneque generare poteftele..
mentum'ffmptcx,.& habens vtramque qualita;
tcm fKmmam 3 quia nihilagit fupraproprias vi_
res/quareeorum argumentumfriuolumeft.-

Solutio fcfieriGris ^qu^Jlionis.. Cap;. IX..

tNTfolutione autem alterius quseftionis- po--
IterioxiS- diffenfiffevidcntur loannes Giaqa-

inacicus>

Refjyonjit
ad prt-
ntiim tr-
gsfmcn -
tttm re-
cent/orti

.Ad/ecuK

539

Jac. Zab. Tatav. de Qualitat. Elem. Lib. 1 1.

540

niaticiis, &^ Alexander, vtide.mIoannesrefert A aquseinteriifTefrigusperprotluftionemcaloris,

jlexm-

ftJO-

lacxpolirionecontex. 27. libri 2. de Ortu &in
teiitu.Altxnnder etiani exiftimauit inillocon-
tiaiiorumelementorum congreflu duas quali-
tates intenre , & nullam gener^.ri , vt agentibus
inuicem aqua & igni,interire & ignis (iccitatcm
nianentecalore, & aquafrigus manente humi-
ditate , &c itafine produftione nousequalitatis
aerem genevari, quiaiatiseft calor ignisfcraa-
tus;& iiumiditasaqua;remanensadaercm con-

& itatum ignem , tum aquam in aerem tranfiif-
fe.Inalteroautemdiftoprobadameflearbitror
Alexandrifentenciam,quicquid aduerfus eum
dicatloannes Grammaticus:quamuis enim duo
fintdiilinftanumeroindiuidua , imo ctiam Ipe-
cic,ignisille&aqua, &dLiasdiftiniaasmateri3e
portioneshabeant5 tamenexduabus illis con-
iunctis materiebus vna fit materia, cuius vna
pars prius in igni erat , altera veroin aqua ; in v-

{lituendurarputauitetiamAlexandcrvnumnu- B na igitur illius totius materise parte calor ejf

mero eile acrem illum, quihoc modo ex aqua
& igni congrcdientibus gcneratur, non duos.
Sed loannes Grammaticus vtrumque Alexan-
driditlumimpugnat : primum qmdeminquit,
neceirarmra eire,vt cumduarum qualitatum in-
teritu liat duarum cotrariarum produdicf ; dum
cnim inigneficcitas interit^fierinopoteft, qnin
locoficcitatis producaturin illamateria humi-
ditas jfic dum aqux higus deflruitur,produci

igni remaiifit. & ficcitate perempta gcnita eft
humidimsjinaiteraveropartehumiduas rcma-
fitexaqua, & fublatofrigoteeftgenitus calorj
quare totailla materiaeiirfaaaaervnus-numc-
ro,nonplures. Hoc autemverum efle ofl-endi-
tur eo argumento.quod fi duo diftiniai numero
aeresgenitiefl^e dicerentur.noneflet is modus
generationis elementorum tcrtius abillisduo-
buidiftjn£lus,fcdinidemcadcrct cuni primo.

calorem necefleeft 3 nuUus enimalius eft ha- C nempecummutationeelemcnriinele

Isxandri

.vum qualitstuminteritus, nifi produftio con-
trariarum : hmcloannes alterms quoque difti
inrpue;nationem fumit i fi namque ignis ilccitas
fexuatocaloreinterit, &ibi produciturhumidi-
tas gcneratui ergo exillo igni aer;fic fi aquae
frigus raanentehumiditatedeftruitur, &ibi ca-
lorproducirur,ergoexiliaaqiiafimiliter gcne-
ratur aerj duoigiruracresdiitinftinumeioge-
nerantur.vnus exigni, alter exaqua , ficutiUci-
giris,&ilIaaquanumerodiftiriguebantur. Ego
vero puto alterum quidem Alexandri diduni
falfumefie ; & veramineoeiTe loannis icnten-
tiamjfed akerum efle verum , & in eoref.llcndo
loannem cffc deceptum , vt refte m vtroq; non-
iiullirecentioresexiftimarunt. Prioris difti A-
lexandrifalfitasitamamfeftaeftjvtvixcredibi-
le fit id fenfitfe Alexandruni ■. in illa enim mate-
ri s£ portione, quse 1 n igni erat, ne imagmari qui-
dem DoiTumuSjficcitacem interimi,quin humi-
ditas generetur : quod \i quis dicar, iatis efie hu-
miditatemaquaeremanentem, vtreddatur hu-
mida eriam materiailla ignis , in magnu abfur-
dumiricidet, quodaccidens idemnumcro mi-
orabitdefubiecloin fubiedum, hoceft, de hac
materis portione ad aliam portionem.quaeeft
veramig.aiioihaecigiturfinuilo modoeiicon-
cedenda.alterum duorum fateamurneceire eiij
vel nuUa humiditatem manerein mareria ioni^s,
poftdeftruftionem ficcitatis , fediouim ibi eile
caioremabsq;humiditate>&:absque ficcitate,&
itaetiamm materia aqu3emr.nercioIam humi-
ditatemfinefrigore,&fine calorcquod nullo
pactodicipoteih quiafic,nec igniseritinaerem
mutatus, quumaernon modocalidi.^ .^{{'^ Je_
beat,fcdctiamhumidus,nec aqua criti^^utata
inaerem,quiaadaerem conlHcuendwm nor.ia.
tis eit humiditas, ied etiam calorrcquiricur; vci
confiteduruelt,&mm.-ireriaignis gcnicim eilc
kumiditatem perempta ficcuate, & inmatcria

D

mentum

fymbolum ; duaenamqueeifi;nt diitin£lx&fe-
paratymutaciones,vnaignisin-aerem,aheraa-
qiixinaerem, ficutedam antea aduerfus alios
conitdcrabamus: oportctergoex duobus ele-
mentis vnumnumero generarielementumter-
tiumperiilorumcongreiTum,.!- itaeirctertiurti
generarionis moduni mcdiLun quodammodo
intei iliosduoS ; ilmilisenjin , ■ ■ rimo quate-
nusutrumqueincercuntium clcrnLnLoruiTimu-
tacuriniymbolum , idenim quod 2,enciatur,eft
iymbolu-mreipettu vtrinsquc; iecaridoaureni
iiniiUs eit, quatenus duo pugnantia elcmenta
llint contiaria iecundum ambas qualitates, &
quatenuscft duarurn qualifatuin interitus, &
duarumproduftio ;cum hoctamen diicrimine,
quod in iecundo duarum interitus , & duarum
produariofiebatineadem portionem3terije,in
hocautemtertiofitinduabus; in vnaenim in-
teritvnaqi-ialitas,&contrariageneratur, inalte-
raveromterit alteraqualicas ,"& contraria pro-
ducitui;hincIoannei Grammaticus recte colli-
gitrationem., cur primus modus facillimus o-
mnrum fir , iecundus difficiliimtis , tertius vero
medii's,hoceft,difficiliorprimo,iedfaciIiorie-
"cundo : eftenim primo diificilior, quoniam iu
primo vnius tantum qualitatis percmptio eft,
in tertioautem duaruni ; ied iccundoeft faci-
lior,quiaduas fimul qualitatespeljere, &duas
iimuicontrariasgenerareineadem maccriadif-
ficiliuseft , quamindiuerfismateri'^ portioni-
bus, hoceftjin vnaportione vnamquaUtatem
interimere, & inaltera fimiliter vnam jlaciluis
enim eft vn^m tantum dcftrucre qualitatem,
quamduas; <k faciliu duaj icparatas, & in di-
ucrils materise portion;bus exiftentcs, qu.rm
duasfimul iaeadem mrtreriseportione. H;ec
dehisdiccndacfic exiilimo, &ita
omncm rolli dilficul
tatciu,

I A C O-

j4i

$42

J A C O B I

ZABARELL^

P A T A V I N I,

L I B E K.

D E R E G 1 O N' 1 S V S A E K I S.

Omtfint>& quales Regiones aeris.
Cap. L

E R in duas regiones di-
uifus efle vidcturab Arifl:.
inc.+.libr.i.Meteorol.q.ux
fuperficie fphaerica per
1'ummitatcs montium cir-
cumdufta diftinda: efle
intellisanturifi fedcodem

in loco eius verba bene

conhdcrentur.trcsab eoaerisrcgiones ftatuun-
tur,variisqualitatibus prorituumvarietate di-
fcrepantcs:dequibusnunc aliquadicere adex-
planandam Ariftot. fententiam conftituimus.
Qiuim iouur terra ob exupcrantias montium
perlefterotundanonrit.imaginatus eft Ariftot.
eam rcdditam perfefte fphxncam a fuperficie
fphxrica per montium fummitates circumafta ;
totum enim illa fuperficie conclufum corpus
perfefte rotundum eft, tametfinon folamter-
ram continens, fed & aquam , & partem aeris il-
lam . qux altitudine cacumina montium rion
cxcedit:totumigiturfuperficieiIla fuperiorem
aerem,qui mole maximus eft, fupremamregio-
nemappellauit , eumque dixit caliduni eirca.
motuinccftante, quo a Coelocontinuc circum-
fertur,nullis eum montibusimpedicntibus , aut
retardantibus. Alteram vero inferiorem aeris
. parteminduasregiones diuidi manifeftefigni-
licauit , dum dixit, infupremareg.ione nubes
non cogi , pjopterea quod non poffunt cogi nifi
a frigore;calor enim vaporem diigregat, nec co-
giinnubemfinitifuperaautem regiocalida eft,
& praeterea inccfTantem habet motum in orbem',
a quo vaporis condenfatio impedi t-ar, quia mo-
tus difgregat,& rarefacit :fedncque in inferarc-
gione ob eai>dem rati onem cogi nubes pofTuntj
canamque,vtipl~eibiafrerir,caliJaredditurara-
diisfolaribus quiinterrafraftircfiliunt, (Sraere
hunc noftru calefaciunt ; igitur a calore ibi quo
que condenfari vaporprohibetur:quoniam igi-
turneq; in fupera , neque iainferaregione cosi
queuntnubes,quum vtiaq; fitcalida^coguntur
tamenmanifefte in fiiblimi loco, mediam mter
iilas duasregionem dariceniuit Arillotel.ica vi:
totus acr,qui prxdidta fuperficie coacluditui, in
«luas jLgiyn.es diui4atur,vnaminijmaixi , iii-q>tA

d'

A nosdegimus,alteramverofuperiorem ,quseaal

iriamiupcrficiemdefinat, &media fit interli'.-

premam,& infimam^hsec autem partitio aradiis

reiraais, atquerefilicntibusdefumitur: quum

enim in terra fradti afcendnnt,alicubi tamen de-

finant, ccfTetque &extinguaturtandememnis

eorum vis,Ybifinis eft infimze regionis , & initiu

medise; qusenequeamotucalefitjfiquidem in-

fra pricdiaam fuperficiem locata vel nullo , vel

dcbilillimo in orbem motu participat ; neque a

B'radiis , quumad eampartem non peiuenianr, ^^.^ ^^^^

DifFcruntinterfehaereaiones.&quantitatibus ^

.... ^ » ^ rumre-

&quahtatibus;namfupremamaxiir>a omnium .

eft,eandemquefemper, & inrmutabilem quan-*

titatem feruat, vtpote certis , & immobilibus li- ^

mitibuscontenta;initiumenimfumit atnemo-

rata iuperficie,& a montium fummitatibus , de-

finitautemadprincipiiilociignis,alizeverodu3£

& multo minoreni molemobtinent , & eam no

femper eandem.fed modo maiorem , modo mi-

C norcmjnamaftiuo temporcinfimaregiomaioF

eft,quam temporehyemis ; contra vero media

eft maior hyemcminor autem aeftate : ratio hu-

ius difcriminis eft , quonia seftate Sol fublimior,

& punftonoftro verticali propinquior inceditj

hyeme vero humiIior,& ab illo pufto remotior :

quofit, vty-ftateradijtcrram pcrcutiant adan-

gulos reftos , vel reftis propinquiores , proinde

& vehementius percutiant, &ad fublimiorem

locumrefilientesafcendanticontravcrohyeme

D obtufiores,&acutioresangulosfaciant, &obli-

quc admodumterrampcrcutiendodebilemfa-

cumticlum,& dcbilem reflexionem,&ad pa-

rum fublimem locu afcendunt : quamobrem fi:

infimaregio eousq>protenditur ,quousq; radiji

reflexiarcenduntxa anguftior hyemeeft, seftate

auternamplior; mediaveroregiohyeme ampla;

eft,quia magnum Ipaciuminterponitur interfi-

nem infimae , & initium fupremse j jeftateautem'

anguftior,quiaparuumiIludfpatium redditur.

E Qualitatibusautcmdifferunt, quoniam fupre- -^'^/^

ma calida eft propter motum inarbem,infima 5''^'^^'

calidapropterradios,mediaverofrigida,vtpotc ^^"-^

vtiaquecalorisprodua-rice caufadeftituta :fu-

prema quoque propter motum, & propterignis

propinquitateficcior,fcuiriinus humidaeft ^in-

fimahurnidiorproptervapores,quiaterraexha

Uti cQAc:aucpereamafccudiic,aquibueisd emS'

jRcdJa

renTf
'iti*-

545

mediaquoqucregiohumidiorredditur, quum
adeamlatiibidiutiusmaneant ,& inaquam et-
iam vcrtantur.Hsec igitur funt hiarum regionum
dircriminaanobisnunckuiter, ruditcrque re-
lata.eaque ex iltuum diuerritate,variaque aCce-
lo diftantia oriri manifeltum eft.

Diibium de media aerk regione,folutio ali-

quorum, & folutionis impugna-

tio. Cap. 1 1.

SEddemediaaeris regionedubiumnoa lcuc
oritur,quod confiderationc dignum eft;quo-
niameius folutio adalias quoqueregiones,&
earum qualitatcs melius cognorcendas^nonpa-.
rumconfcrt: quumenimaer fit natuialiter ca-
lidas,iuredubitatur, quomodoaermedias re-
gionis pofllt efte frigidus , praeferti m magno , nc
perpeiuo{"rigore;namid,quod alicuinaturale
&eflentialeeft,rafeparabne ab illo efle folet,vel
nonabsque illTus interitu feparabile; igitur fieri
nonpofl^e videtur.vt aer ille, qui mcdiam regio-
nemimT>lei-,poflrtinillaviolenta,acp;ra:terna-
turamatfeftionediuperdurare; quomodo igi-
turmanet perpetuo frigidusl difficultaslisecita
omnium animos torfit,vtadhucnihil diftura
eiie videatur , in quo plene animus acquiefcat.
Quatuor ego hac mre aliorum fententias , &
huiusdubijfolutionesvidi.AHquinonrecedeii-
tesaverbis Ariftot. in ^.capit. Itb.i. Meteorol.
qusantearetulimus , nuUam illius higoiis a-
liam caufamadduxerunt, quani quodacrriUe v-
traquecalorcm facicnte caufadeftituitur ;neq;
enim circumv Ci tur vt aerfuuerus.uquidem im-
peditur a monribus necircurafliiat,^quum prac-
fertimobmagnameiusa Cozlo diftantiam de-
bilis ad eum psrueniat motus ; nequeadeum
vi"que radij a rerrarefiliunt; quarc vtraque caufa
Ctuffffa- deftitutus manet frigidus. Sed hi non tollunt
difliciiltatcm.qux integraiuanet^fi eniiuaer eft
fr-cundum cfllntiam calidus , dcberct iempcr
eirecalidus.- velfrrefrigeretur,nondeberetpof-
fe feruari aer. Pi seterea opinio hxc ea d) fficulta-
te vrt^etur , quxperomniumphdofophantium
oractrcumfcitur: effcftus enim pofltiims cau-
fam debet habere pofitiuam,no priuatiuam fo-
1 um frii^u s autein non e ft racra priuatio calori s,
fed quafitas pofitiua.quare caufam aiiquapofl-
tiuamhaberedcbet^at fecundumiUos nonha-
bere niii priuatiuam, dicunt enimnullam aliam-
illius frigoris efle caufam,quam defedum dua-
rumcaufarumcaloris ,qu2 cftcaufapnuatiua,
hocautemefle abfurdum concedereomnes vi-
dentur ; quamobrem hi & praefentem d ifficulta-
tem non foluunt,& maUam maior^m videntur
incidere.

Jacobi Zabarellas Patavini

PrtntA

.•piruo.

tte.

SfCttHtU

Alicrum opinio,& eius confutatio.
Cap. 1 U.

ALij dixere,aeremillummedis regionis ef-
fequiiiem ex fe calidum, fed refrigeraria

544

A vaporibus aqueis , & frigidis , qiil ad illnm con-
tinue afcendunt, & ibi aliquandiu manent , & in
aquam vcrtuntur, quaefngidaeft, & locum il-
lumperpetuofrigidum rcddit. Verum hiquo-
que nec difficultatem t ollunt , nec illiiis frigoris
idoneamcaufamaddncunt; difficultasenimin-
tcgra adhuc manet , quomodopoffit illeaer efle
perpetuofrigidus , flaer eftnaturaliter calidus.
NoneftenLmverum id, quod dicunt, quia va*
poris naturam inquit Ariftoteles efle calidam&

B* humidam,& vaporc lurfum duci a calore ; qua>
readmcdiam regionem vaporcs perueniunt ca-

• lidiatlu, nonfri^idi , nifi poteftate; quomodo
igitura vaporibus px)teftlocusilIe rcfrigerari*
imo^ contrario potius fefe res haberevidetur,
afrigorenamqueilliuslocivapores refrigeran-
tur,idque Ariftotelcsclareaflerit inprimoMc*
teorologicorum.capite de Nube, inquitenim
vaporesillucperueaientesrefrigerarialocojita-
que vult locupriuscfl^trigidum,quam vapor

Q refrigeretur;non ergorefngerant locumillum
vapores,fed potiusab eoreftigerantur.Prseterea
cuenit qiiandoque vt aer ferenusmaneat lon-
gumtempus,vtduos, auttres menfes,absque
-aliqua pluuia , vt I nube , quo tepore anullo va-
pore f t fiigidus3relifl:us itaque fusenaturse po-
tirideberet fjonaturalicalore ,f'cutaqua cale-
facta, fldimicraiiur naturse {u:e,adnaturaie fri-
gusreuertitur:propterea lipofttrcs illos men-
fespeteret eum locum vapor, non debcret am-

D plius alocoillorefrigerari.quum iam locusiit
calidus;hoctamcn non euenit,quiapoftd!utur-
nasilccicates alcendens ad eum locum vap'or
calidusrcfngerarur; eftergolocusillefrigidus,
non proptcralio'; prscedentes vapores , fed fua-
ptenamta, velobaliquam aliamcaufam. Prae-
tereaATiftotelcs inc 4. lib. i. Meteorolog. nul-
larn aliam caloris aut frigqris elemeni.orum
caufam afliirnauit , nifi radios & motum , & ira-
mobilitatem;a motu enim dixitclcmenta calo-

E Jcm recipere,atquectiamaradiisaftrorum,.ak
immobiliKit^Ycrofiigus.

Aliorum opinio, & eius confutatio.
Cap. IV.

ALijjUt bancdifficultatem tollercnt.adan-
tiperiftafin confugerunt, & hanc dixerunt
efl^ecaufamfrigorisilliusmcdiae regionis ; cir-
cumfeptus enunaerille a fupcrioreaerecalido
P proptermotumr, & ab infeiiore calido propter
r-adios.titfrigidusperantiperiftafin,&pcrfrigo-
risconftipationem. Sedncqiiehscfententia re-
cipiardaeftjfi beneconfideienius quid fit anti-
periiT:afis;fitenim antipenft.ifis , quando alte-
rum contrarium ab altero obiefliim intenfius,
acvalidiusfitobvirium coile<3;ionem,propter-
eaquodvires vnit3e,atq;collectae maiorcsred-
duntur ; igitur oportet aerem ill u medium prius
circfrigidii; fic enimpofteapeicifcumobfiften-

tiam

0ftH\

Ctnf

tMO.

Antt
rifiAj

e^Ktdi

dc Regionibus Aeris, Libcr.

i4S

tiam calidi frigidiorredderetur: quxrcdumigi- A
tur abiUis cftaaacrilleantc antipcriftafincaTi-
dusrir,anfrigidus5namfieftcalidus,nullumibi
locum habctantiperiftafis, quoniam vniri, &
conftiparifrigusnonpotcft-,vbinoneftfrigusifi
vero frigidus , difEcultas integra manet , a quo-
namfu fadusfrigidus, quumfuapte naturafit
calidusi necpotcfteius frigoriscaufarcferriin
antijciiftafin, quumprius tJrigiduseiTe ftatua-
lur , quatn fiat antiperiftafis ; qtiare fententia
hzcreiiciatur. H

Opinio Albertiy & eius confutatio.
Cap. V.

ALbcrtus, &alii compluresinhancfcntcn-
t am venerunt, calorem, & frigus in ele-
mcntis duplicia cfTe, nempe vcl vt qualitates
na;u ales, vel vt aduentitias & accidentales ; na-
turaL's enimfunt, quae naturas elementorum
confequunturjaduentitisevero^quaeproueniut C
cx aftionc coeleftis corporis per lumen &mo-
tum, vclexpriuationemotusacluminis. Dicut
igitur aereminfimx regionisefledupliciterca-
lidum, tum cnim calore naturali & infeparabili,
quem ox fe habet, tum etiam caloreaduentitio,
quem recipit aradiis Solisreflexis, quofit, vt
calidiorfit, quamaeris naturarequirat: aerem
vero (upremaercgionis fimiliter cfleduplicica-
lorecalidum, vnonaturali, alteroaccidentali,
quem a continuo in orbem motu adipifcitur: ^
nunrc etiam dicunt bumidum efte humiditate
natura! i , fed ficcum ficcitate aduentitia , quam
rccipit exignis propinquitatc, acrem vero infi-
mx rcgionis humidum cfCc duplici humiditate,
vna naturali, alteraaccidentali,quam avapori-
'bus a tcrra afcendentibus recipit. Aerem vero
BQediae regionisdicunt eflecalidum caloretan-
tum naturali , qui ei competit , quatenus eft aer,
at non calore aduentitio,quia vtraque caufa ca-
lorem facientedeftitutus, remanetinfuoftatu ^
mere naturali , nec alium halsctcalorem, quam
naturalcm,quidebiliseft,&denfationcmvapo-
ris.ac conucrfionem in nubem, & in aquam im-
pedi r e non poteft. Hi autem omnes , qui hsec di-
cunt, coguntur aflTercre Ariftotcl. in<2. 3. &4.
lib. i.Mcteorolpgicorum ,loquentem de eleme-
torum qualitatibus , vt a Coelo produftis , & de
clemcntis,vtaCoeloalteratis, 5cgiibematis,fo-
las confidcrareaduentitias qualitates>non qua-
litates ruturales: quando enim dicit, totum huc ^
mferiorem mundum elTe ueluti materiampote-
ilatecalidam, &frigidam, fieriautem aftutai
km a motu,&ab immobilitate,neceire cft vt di-
cant ipfum loqui decalore tantum, & frigore
aduentitiis, nondenaturaiibusj ignisenimfe-
cundiifenondicereturpoteftatecalidus,quum
iit aftu calidus proprio calore, fcd dicitur ta-
menpoteftatc calidusfccundum iftos,refpeau
caloris aduefUitij » qm ei fuperuenit ck motu.

54«

coelefti ; ob id acrcm qaoqne fupcriorcin dicena
cfrccalidum & ficcuro . nonpotuit nifi aduenti-
tiamhuniiditateaarcfpiccre, quianottncgaffct
inilloaere humiditatcm naturalem, &alium
quoque calorem naturaiem ; fic etiam dixit, ae-
rem infcriorcm efie humidum propter vaporcs,
«luia rcfpexit aducntitiam humiditatem , quam
avaporibusrccipit. fic igiturneccflc eft, vtiUi
dicant Anft. intota illa partc folas confiderafl^c
qualitates elementorum aduentitias, nonqua-
litatcs nacuralcs. Scd hxc quoque fententia Confut^
multisvrgeturdifficultatibus. Primumenim tio.
contr* eamhabemus argumentumilludvulga-
tum, & amagnaPhilofophorumpartereccpta:
non poteft a caufa priuatiua prodire cfFcdus
pofitiuus fine vlla caufapofitiua ; frigus ergo ac-
cidentalemedixregionis, quum fit qualitaspo-
fitiua, non poteft prouenirea fola priuationc
duarum caufarum caloris.fcdalia illius frigoris
caufaafFercndaeflxvidetur. Prseterea valdedu-
bium eftidquod iftidicuntde duobuscontra-
riis fimul exiftcntibus in eodem fubicfto ^ vt dc
humiditate naturali, & ficcitatc aducntitia iti
aerefuprcmaeregionis, &decaloren3tura]i, &
frigoreaduentitioinaereregionismedisc:qux-
rendum enimeftan calornaturaiis afrigoreil-
loaccidentaliremittatur,necne;fi enim remitti-
tur, ergoille aer non eft naturaliterafFcsaus, fed
praeternaturam;quoraodoigiturperpetuotalis
fcruatur?fiverononremittitur,ergoduocon'
traria fimul exiftunt perpetuoin eodemfubie-

ftoabfq;vllaadione,velpaflioneinterfe5quod
eftabfurdum-manifeftum. Piaetereafiaerille
eftfrigidusfrigoreaccid-entali, calidusvcroca-
lorenaturali, cTgoeilminusfrigidas, quama-
tjua; hsec enim fecundum eos vtroque modo eft
frigida,ergononeftaptus generareaquam.quia
nihil agit vltra proprias vires ; id enim quod fri-
gidum eftinquarto gradu,nonpoteftaliudred-
derefrigiium m oftauo , quamobremnonpof^
fctinmeJiaaerisregionepluuiagenerari.

Fundamenta iaciuntur necfjfariapr»

declarationeveritatis.

Cap. VI.

Mlhi quidem «b adduflras Tationes nulla -
drdarum opinionum ita fatisfacit , vt
m ca conquiefcam } ex fingulis tamen aliquid
veri fumitur , quod ad veritatis cognitionera
^onducit > vt poftea veritate dcclarata confide-
tabimus : fed prius neccfTaria quaedam funda-
mentaiacienda,aciVatuendafunt. Primoioco E.le}7ie»^
inmemoriamreuocandum, ac fummopere an- ttrum
notandum eft id , quodalibi fufius declaraui- &prgma.
mus, aliudefTe primas qualitates, &elementa rmm^ut»
ipfa confiderare in fuae naturae puritate & fe- litAmm
cundum ipforum eflTentias cum abftraftionc a ^^p^ex
modo quo extra animam exiftunt aftu , aliud conjids^
eft ea confiderare vtaftu exiftentiai noncnim »'*f'«.

& feaj-.

547

Jacobi Zabarellat Fatavmi

fempcr hibcnt fuam natmaletn puritatem, «Sc A
t fuasqaalitatcspenitusnaturales, imodubium
apud multos cft, andctur aliquod clementum
purum: (icctiamdc hunianicorporistempcra-
lura dicere Medici folent ; nam confiderare qui-
dempoflunt qualisfitperfeaa, & exquifita hu-
inana tempcratura ; fed an haec in aliquo homi-
nedetur,dubitant,imo&afteruntaliqui, eam
in nuUo rcpcriri : talis clemcntorum,& elemen-
sarium qualitatum confidcratio habcturab A-
liftotck in 2. lib.de Ortu & intcritu.ad cuius di- B
lucidationcm fcriptuseft anobislibcrde Qua-
]itatibus elcmentaribus : in libris autem Mc-
ieorologicis quumdbcerc Ariftotclesvelit ca»
quse elcmentisaftu exiftcntibus accidunt, illa
conildcrat, qualiacxtraanimamcxiftunt, idco
«iicit aerem fuperse regionis calidum cflr & fic-
cumobignispropinquitatcm, infcrac calidum
& humidum , media vcico frigidum & humi-
^umjmulta enim funt , quac cxtrahunt clemen-
«a a fua naturali puritate , pratfcrtim duo elc- C
menta media maxime veroacrem dc quo iuxta
hanc confiderationem loqui inftituimus; vcrfa^
tilisenim eftnaturse, &vidctur exifterc etiam
fubcontrariis quafitatibus, quoniamadcertos
vfque tcrminos potcft a fua naturali conftku-
tioncrecedcre, & vcrgereadvtrumlibet extre-
xnorumfubftantialiformaferuata, & manente
aiatura aens; ob id Ariftoteles in contcxtu 54,. li-
briprimiPhyficorumdixit,comparationcalio^
xum elemcntorum conuenientius aeremftatui jy
primam rerum materiam, minus autem conue-
nienter aquam, minime veroigncm;etenim ct-
iam aqua videtur cffe ancipitis naturse , quut&
poflit & frigidacfle , 8c calida, fed magisaer i de
aqua enim nemo vnquam dubitauit cam eSc
naturalitcrfrigidam, at de aerenon itaclarum
cft: Stoicinamque ipfumquoque fuaptcnatu-
rafrigidum circdixerunt; Ariftotelcs verora-
tionem fequcns, quxexprimarumqualitatum
coniungatione deducitur;, aeremnaturalitcrca- E
iidum clfe pronunciauit , licet gradum caloris
exquifite fibi conucnientcm non fcmper ha-
bcat , fcd modo maiorcm , modo minorcm , ita
vt quandoque obmagnum rccefium afuo na-
turali calorc frigidus etiam foleat appellari,
, , PMtcrea ftatuendumcfVid, quodaliasdemon-
itrauimus,omncselemetorumqualitatcs, qua-
^" f lefcunquecasappellemus, fiuenaturales, fiue

.'! aduentitiasj&cxtraneas, aGceloproduci, vel

■ permotum,ve]pcrIumen, vclperpnuationcm F

, vtriufque, obfituumacdiftantiadiucrfitatemj

non loquimur autcm nunc dc elcmcntorum
particulisietenimnonncgamusaquamollseca-
lcficri abigni, & aercm, quiincaminoeft ab
igni calidum rcddi , non a Ccrlo, fed dc vniuer<-
fitatibiis elcmentcrum loquimur , ac de mat^
gnisearumpartibus, quarum difcrimennonar
liundc fumitur , quam a relatione ad Ccelum,
fituti q.uum awem touim iatrcs re^ioncs pat-

54 t

timur, &aerem infim* rcgionis induo hemi-
fphseria, vcleiiamin plurcsterrseplagas, quas
variis modis Sol refpiciat vt propinquus.vel rc-
motusjhsenamqucomnesa Calovariasquaii-
tates adipifcuntur , quse vcl funt fingulis ele-
mentis cxquifite naturales, vel a naturalibus re-
cedcntes , idqs modo parum , modo etiam mul-
tum, itavtfint etiamquandoqueitapraiterna-
turam alicuius elemcti, vt fub illis qualitatibus
diuferuari ncqueat, vnde multK elementis mu-
tationescontingunt, vtomnibus manifcftum
cft:harum igituromnium qualitatum, & afFc-
£lionum caufam a£lioncm cceleftsm cfTe dixi-
mus. Tcrtiolocoilludftatuimus,quodmiruni Fr
quidcm fortafTc videbitur , fcd tum ab Ariftote- we
le clare afTeritur, tumrationi cftmaxime con- C4.
fentaneum,,frigusnonhaberc caufamarquiuo- -«f
cam,fed priuatiuam tantum, namex priuatio- ctti
nc caufaium gignentium calorem producitur tn
frigus: decaufa,quidemvniuocanonnegamus
afrigido gcnerarifrigidum.& acalido cahdumi
fcd dum caufam primsm & prxcipuam quzri^
mus , quae vocatur acquiuoca, calidum omne
producitur^ Cceloperlumen&motum, frigi-
dum verooritur expriuatione vtriufqueaftio-
nis coeleftisiid enim,in quod ncutromodo Cce-
lum agit, manetneceflario frigidum : hocfuit
aperteab Ariftotelepronuntiatum inmemorar-
to 4. cap. lib. I. Mcteorologicorum , quando di-
xitelementafrigida efrefrigidaeximmobilita-
te ; & laudandi quidem in hoc funt interprctes
Ariftotclis, quiinfolaipfiusauthoritatcnon
acquiefcentes , de hoc di^to dubitarunt , tan-
quam rationem quoq; cxquircntes , quod qui-
dem illi , qui vcri Philofophi effe volunt , in o-
aonibus faccre debercnt ; fed in eo defece»e ,
quod rationcm non inucnientcs , didum Ari-
ftotelis in eas fentcntias cxtorfcrunt , quia ve.-
rum & clarum eorum verborum fenfum dcfen-
derc nequiuerunt : nos autem diciraus , illa Ari-
floteiisverbanonhabcrc aliumfenfum, quam
illum ipfum , quem habere videntur; de frigore
enim elementorum ctiam naturali loquensibi
Ariftoteks aitipfum produciacpelcftismotus
priuatione, itavtillaclementa, qujeinorbcm:
a Ccelo non aguntut , frigida mancant, nifi a-
liquid caioris a radiis aftrorum rccipiant. Hoc
autem non eft ita abfurdum, vtfortaiTe vide-
tur, fed confcntaneura naturse huius qualita-
tis, quae yocatur frigus: fienimcaIor& frigus
funt primse qualitatcs , non poffunt in hoc^in-
feriori mundo habcre aliam qualitatem prio-
rem , a qua producantur, fcd prodticuntur, 9c
tonfcruantur a CckIo ; at Coelum fua aftionc
nongcneratnifica^lorcm, cftenimcalorquali-
tas multo nobiliot , quse ad frigus rcfcrtur , tan-
quam habitus ad pnuationcm : qu7.nquam e-^
nim frigus habet naiuram politiuam , umen
refpcftucalons habetlocumpriuationis; idco
ficuu calof proucmt ab ailiione ca-icfti > iu a

549 de Rcgionibus

{jriuationeaftloftis ctelcftisoriturfrigusiquo- A
niam cnimnullum eft corpus huius inferioris
mundi, quod harum duarum qualitatum ex-
perseflcpoflit, calorautcm proucnit ab aftio-
nc coelefti, ncccflecft.vtfrigidumfit.quicquid
•coelcftiaftioncparticipare non p6tcft;neq; ob
id dicimusj frigus confcqui ipfam infcriorum
corporum naturam, iam enim Ariftoteles dixit,
totam hanc infcriorcm materiam non'cfl!e fe-
cundurn fe calidam.vel frigidamadu,fcd pote-
itatc folum, i£t\x autem talcm reddi a motu in B
orbem, Sc ab eius priuationc: quarc feclufa a-
ftione coelefti, neccflTe eft, hanc inferiorem ma-
teriam nec calidam eflTc, ncc frigidamj fed con-
ftituta a£^ione ccelefti, oritur in hocinferiori
mundo neceflitascaloris & frigoris, & vttiufqj
qualitatis generatio pendet a Coelo, & habet v-
traqjrelationemadCalumj illa cnimquatcoe-
lcftcmadionemrccipiunt.calidafiunt; qua vc-
ro nonrccipiunt, illamanentfrigida, quia non
cflccalidum, cftcfrefrigidum:ha-c fuit Arifto- C
telis mcnsin illis vcrbis, quamfequens Auer-
rocslib. 2. dcCoelo.comment. 94-dixit,remo-
tio amotuorculari datquietem, frigiditatem,
Agrauitatcm ficuti f^ropmquuas dat motum»
«alorem,acleuitatcm:&: inEpitome Metaphy-
fica, trad. 4. cap, 13. mquit, elementa ex neccfll-
tate funt produfta a magnoOoeli motu, quia
motusgenerat calorem, quem mfequiturkui-
tas,priuationem autem motusinfequitur op-
pofitum,fciIicetfrigus,8egrauitas:quemadmo- D
dumeniminfubicftoapto neccflecft vt priua-
tio adueniat,recedcnte habitu,ita in corporibu5
inferionbus necefleeft, vtvbinoncftcaIor,ibi
fit frigusj quia frigus vel eftpriuatio caloris, vel
qualitas neceirario infequens priuationem ca-
lorisi&quumfitprimaqualitas, nullam in his
inferioribus priorem habens, non eft pratcr ra-
tioncmfiin hacfola ccntingat, vt habeat cau-
fam priuatiuam,quamuis habeat naturam po-
fitiuam:inaliis verofecundis qualitatibus hoc S
euenire non poteft, quum enim prouenianto-
aancs cx aAione harum primarum, neccflTc eft,
vt earum quxlibet habeat caufam pofitiuam.
Habcmus etiam aliud Ariilotcles teftimonium
in I. Meteorolog. cap. de Nube, vbi dicit, vapo-
rcm in mediaacris rt gione refrigerari, tum a lo-
co, tum quiacalor, a quo clatus eft in fublime,
ipfum dcrelinquit, putauitigitur ad frigoris gc-
ncrationem fatis cfle.fi calor rccedat: in 2. et-
iam lib. de Ortu ct intcritu inquit,per acceflum F
Solis ad nos gencratjonem fieri ; per receflTum
, vcro, interitum; atquiSolnonagitJiifi calcfa-
cicndo,& Solc r ecedcre nil aliud eft , quam non
agere, & fusc aftionis beneficium non confcrrc 5
fcd etiam ablque Ariftotelis teftimonio expe-
rientia, dc refmetipfa declarat prxfentiam So-
lis calorcgenerare, abfcntiam vero frigus abf-
que vllaalia caufa: quare ex priuatione aftionis
4«lcftis.producitur ia hoc mundo infeiioxi fri-

Acris, Libcr. 55«

gus, ficuti cxipfa a£lionccalor, ita rt omnis vir-
tushuius mundiinferioris <icceIcftibuscorpo-
ribusrcgatur, & gubernctun

VerdfententU de aerk quaUtatibm de-

claratio, & comprobatio.

Cap. VIL

HIs iaftis fundamcntis, non eftdiflScilc dc-
clararc omnium regionii aeris qualitates,
& carum cauiasadducerc; quarauis enim dcter-
roinata fitaeris natura, & ftatutac eius qua-lita-
tes, &earum gradusilliperfeftenaturales,* ta- i

lemaeremapta fintcocleftia corpora fua adio-
ne producere, & conferuare; attamen cx alioH.
rumeIementorumconta£lu,etex variis fitibus
rcfpeftu Coeli.receduntpartcs aeris a naturali-
bus fuis qualitatibus intra quofdam terminos,
ita vtpoffitveldiutius,veI breuiusaerisnatura
feruari,velctiamnequeatferuari,fedinaliude-
lementummutetur. Primumquidemcertiieft, p,.f^^
fuperam aerisregioncmcalidamreddiamotu; ^^^^^
■circumagitur enim inceflanter a Coelo, quum auali^
nuUi montes impediant;fcdquian6tantusibi yj-^^
fit morus, qnantus in fupremo loco, idconec
tantuscaIor,fcdminor<Scremifl3orfit, eumque
crederepolfixmusefTeaerl naturalem : Ariftote- .
lcsautfmin4.illocap,lib. Meteorolog, dicete
videtur eum aerem efl"e ficcum, quia fimul acci-
pit duo elementa fuperiora,ignem & aerem,
tanquam vnum corpus; adde quod pars quoq;
ilhus aerisfublimior, quscigni propinqua cft,
vergit ad ignis naturam, & refpedu inferioris
aensficcaappellaripoteft. Infimae autemhuius ,^
Jioftracrcgionisaerabfque dubiocaliduseft, & ^"^^
humidus, vt ibi Ariftoteles ait;nam calidus fit a ''^^"' .
Coelotumpermotum.tummaximeper lumen Vf
a terra refradum, fcd a motu debiliffimum ca- ■''^'
loremrecipit,aradiisautem validiorem : quod
cnimmotusCoeli ad terram vfque perueniat, Mottts
.negarcminime poflumus;experientianamque Calt ad
hoc docet in Occani nauigatione, qusc longe twr^^
cclerior fit aborientali partead occidentalem, ^Jct^pt-
quamaboccidentaliadorientalem,quod indi- neer^,
cio eftaquam Oceani participare motu in or-
bem, & circimiagi ; quarc &aer omniscircuoB-
uoluitur, fed ita tardomotu,vtparumcaloris
in eo gencrari poffitjcalorem enim gencrat non
omnismotus,fcd qui validus & velox fit; hic
autem tardus cft, tumpropter magnam a Cce-
lo diftantiam, & minorem circuituro, tum et- .
iam propter montes, qui fi cumnon omnino
prohibcnt circumferri, faltem retardant, nec
finunt motimi cffe velocem : ideo quando Ari-
ftotelesaflerit, motum circularem ad hanc ae-
rispartcmnonperuenire,non abfoiutehoc ne-
gat, fed folum negatdemotu valido &aptoad
gignendum notabilem calorem; tali namque ,

motu fcrturfola fuperaaeris pars, qu« ob id
cft valdc calidajmedia vcro &infima debilem
S % motum

551

Jacobi ZabarellsB Pataviai

motum habent. a quo nos nifi dcbililTimum
caloremadipircuntui:teft?tuiautcm i)oc Ari-
fVotel.ini Mctcorog. in initio capitis 6c Nu-
be, vbidicit, tcrram caUficrituaiadiis, tun. ab
ea, qux defuper eft, caliditate; necelTc cnim eft,
vc aer medix, & infimae regionis ex contadu in-
fimi aeris calidi.&moti recipiat aliquid 3c ca-
loris & motus: fcd niCi alium hic aer nofter ca-
lorem haberet, frigidus admodum eirct,calidus
autemvalde redditur a rad is aftrorum, prscci-
pue veroSolis,a terra refraftis, vt expericntia
declaiat:quandoenimradiivehementeragunt,
magnum fentimus calorem, vt sftiuo tempore,
hycmeautem lcnge roinorem, & quandoque
etiam frigidiftimum aerem hunc iudicamus,
quoniam tunc a radiis quoque dcbiliter cale-
fit: idcoinfimahffcrcgiononvbique eft ssque
calida,nequeomiiibus temponbus, fed rnodo
magis, modo minus. pro temporum ac loco-
rurn diuerfuate, qua fic, vt radii vcl validius,
vel debilius terram pcrcutiant: eft pratteiea
humidus, tum fecundum propriamnaturam,
quumfitaer,tum quia defert continue vapo-
res humidos, qui ab aqua & ateixa madefafta
cxhalanturjabhis autcmnonfitaer humidior,
quam fecundum fe eftet, quippe quum fuapte
natuia fit humidillimus, fed humidior fit re-
fpeftunoftrj,quoniamhabens vapores aqueos
aptior eft ad humeftandum : nam expcrientia
docet, humiditatem aqueam rnagis humeda-
re, quam humiditatem aeream, nec taaien a-
qua eft humididr aere, Ced id fit propter aquse
craflitiem , quae facit, vt magis haercatcorpori-
Media bus,proinde magis humedet. Mediavero re-
regio gio frigida eft, & humida , non tamen extremc
ifuulit. frigida, fed refpedu naturat aeris, qux maio-
rem calorem poftularetjilla enim regio ali-
quidhabet caloris, fed parum,nequeeft peni-
tus frigida, quia corpus iUud non polFct efle
frigidilhmum & efle aeri teftatur aatem eius
raritas, ac leuitas ipfum efiecalidum^quia o-
mne rarum eftcalidum; &omne leue eft cali-
dum;Ied frigidus vocatur comparationc fupe-
rioris, & inferioris acris, qui funt calidiorcs.
Prouenit autcm ei & calor, & defedus maio-
ris caloris, vnde frigidus vocatur a Coelo j quo-
niam, vt antea dicebamus.omnis caIor,& omne
frigus in elementis a. Coelo prouenitj calorem
quidem aliquem adipifcitur a contadu fupe-
rioris aeriscalidi, &amotu aliquo, debili ta-
«len, quo participat: addc , quod tranfeunt et-
lam aflTduepcrillam regionc exhalationcs ca-
lidac, fuperam rfgioncmpetcntes.aquotranfi-
tuillaparsaliquidcalorisrecipit. Defcftumve-
ro maioriscalorishabet ex: defedlu duarii cau-
farumfacientiumcalorem: neqveniraad illam
partem p-rucniuntradiia terra repcrcufll, neq;
• itaaCcelocirciifcrtur, vt fiiperus acr: quamuis

igitur acris natura fitcalida, feruatur tamcn in
clemeiitis aaturaliscolor a Ccela, proinde vbi

U6

A aeraftionemcoeleftemnoreciplt,vidv:licet nec
motuminorbfm,nec lumen repercuflum, ne-
ceflTe eft vt calornatutalisdcficiat, &illcacr(it
minus calidus, quamacris natura cxquiHte per-
fcfta rcquirat; adeo vt vel diu poifit aer feruari
fub illaqualitate, ficoncedamuseamefleintra
tcrminos latitudinis raturalis; vel faltem ali-
quandiu, fi fitextratcrminos, nil enim ex hoc
fequiturabfurdijfcd ficuti aqua feruens ierua-
turaliquandiuaqua, tametfiprseterfuam natu-
B ram affei!?ta; itaaerquoqjfubnimio frigore fer-
uari aliquandiupoteft, antequam inteieat. Ex
his coUigere pofl"umus, mediam illamregione
efl"e idoncam caufam gcncrationisnubiuiM, &
pIuui3t:quamuisenimratione motus debilio-
remhabeat caloremaerinfimus.quam aerme-
dius, tamenadicfbis radiis aerinfimus fic acrc
medio longe calidior: quando igitur vapor cali-
dus & humidus ex aqua calefafta genitus in
fublime fertur,foueturprim"um, & conferuatur
C acaloreradiorum in hac infima acris regione,
idcoleruaturleuis.&afcenditjdonecradiorum
repercuflio, et afcenfus ipfum comitatur; Ccd
quandoadmediam regioncm pcruenit, defcri-
tur a calore radioruro,& incipit a loao refrigcra-
ri, tranfit enim a calidiore ad minus calici um i o -
cum, quirefpcducalidioriseft inftar frigidi, &
piseftatoperamfrigidi,itaq;condenf'aurvapor,
& innubem vertitur.&iteruminaquam, & de-
orfum fertur. Notandum autem fummoperc
I> eft,nonafoloilliuslocifngoreaquamex vapo-
regcnerari:aerenimilleeftminusfrigidus, qua
aqua,quumfitaftuaer,quarenon poteft agrre
vltra proprias vires, & aquam generare, ilcut
antea dubitandodiccbamusifcd vaporcalidior
fumitprincipium refrigerationis atqnc denfa-
tionis a loco frigidiorc, & incipit tendere ad
fuam priftinam aquxnaturam; quare incipit
vtivinbuspropriis, &propria natura adiuuan-
te redirein aquam;fuitcnimaqua,quacpoftca
E a calorc fuit aliquantum diftrafta a fua natu-
ra, &invaporcmconuerfa}ideo quando vapor
accipitprimum nautationis impetum aloco fri-
gidiore, &refrigeratuscondenfatur,robor3tur-
que in natura propria, confert etiam proprias
vires, & tranfit itcrum in aquam; hincautem
fit, vt in aquam mutatus, frigidiorem adhuc
reddat locumiIlum,quemadmodumetiam vi-
num generofura ia rentriculo cft prius adu fri-
giduoB, &accipita ventricnlocalorem. poftca
F vero propriis viribus vtens » fit calidior vcntri-
culo: &rctribuitipfi maiorem calorem,quam
abeo acceperit: vnde coliigimus, aliquamet-
iam eflc caufam pofitiuam frigoris mcdia rc-
gionis,nontamenprimariam,fedfeCundariam;
quu enim locus ille primum fit frigidus ex pri-
uationcduarumcauiarumfacientiumcalorem,
obidqjaquamexvaporegencret, fit ctiam fii-
gidiorabaquaineo genita: quod quidera nos
inhocquoqiinfimo aerecxpciimuri nam poft.

dc Rcgionibus Acris , Liber.

553

cirumpluuix , vcl grandinisrentimusaercm, A
pcr quem tran(iuit,reiiigcramm.

DuJa fenteiitidi confirmatio per omnium

difjicultatumfolutionem, &per expe-

rientiatn.Cap.Vlll.

HVE c , qCicim dcclarauimus , fcntcntia cxco
ma.ximc c6firmatur,quodpcream omnes,
qiiasaiitcatctigii^^isjdiftkultatcsroluuniurud
cium,quodpotillimumomnes conturbabat,e- ^
iu>quomodo illeaer polllt efle Irigidiilimus,
(?,perp':tuodurareiniIlaafFe£tioncl]bi violen-
ta,ac praetcr natifram : nos autcm dicimus.non
clle locum illum c\tremefrigidum,fedaliquid
haberccaloris , efle autcm irigidum iiiierioris
ncriscomparacionceamqueeireidoneamcau-
f.iins;cncrationisnubium , &pluuia:;numau-
tcmillc dcbilis calor contineatur intratcrini-
noslatitudinis caloris acrinaturalis ,• noncft
i.wile iudicavc,fedvicunc|ucdicamus,nihil ab-
jlirdi fcquitur.fi enim pradictisterminis conti-
r.cii ftatuatur , Qon cftdubitandum, quomodo
cum illo dcbili.calorcpoflit aerdurare, quum
fitnaturalisividemus enimhominem quoque
diuviucre , licctnonhabeat humanamtcmpc-
I raturanicxquifiteperle£lam,i' naiuralem,faris
namque cft , fi fit intratcrminos latitudinis na-
turalis,quamvis recedens ab exquifite perfccla :
fi vero dicamus calortm ilium adco debilem -p.
eilcvttcrminiscaloris aerinaturalis noncon-
cludatur,concedimus illam qualitatem efleae-
riprjcternaturam, &aerem illum frigidiorcni
clicquam acris naturapatiatur,p;oindc fub illa
qualitatefcruaridiunonpoiie, &:pofttempus
aliquod dcniari,& in aquam conuerti : quod e-
nim dicimusdeeiusperpetuoirigore , nonad
acrem illumtanquam ad iubieftum idem nvi-
mcro,fedpotiusadlocumeftrearendum,ineft
cnim pcrpetuumfrigus illiloco,(cdnoneidem -^
aerinuracro, fiquideminteritaliquando, & in
aquamvertitur, & adcundemlocum alius acr
fuccedit , a fupera, vcl ab inferaparfe , ne detur
vacuum,isqucalius'aerfimilitcr abillius loci
frigoreinaquam mutaiur : inelleautem frigus
iIliIocodicimus,nonquidcm iliiipatio, quod
absquccontento corpore nihil cft , fcd corpori
fpatjum illudoccupanti: namobtalcm fitum,
refpeftumquead Cctlum, neceficeft, vtquod-
cunquc corpuslocumillumoccupet,itaafticia- F
turjitaqueliidcmnumero aerpcrpetuo locum
illum adimplere perfeueraret , dubmm vtiquc
maximuni cflct , quomodo id,quod eft prster
nanuana , pofllt elle perpctuum; fed quum non
idcmfibifempercxiil:ataer,fedalius,&aluis,&
ab illius ioci naturapatiatur, atq;mutctur, hoc
cft.,aCcclo, dumIocumillumoccupat,nulla
polTumus vrgcridiiiicultate. liludquoqucdu-
bmm fblutum iam cft , quomodo iiie acr poftit
Yaporcmmutareinaquam , &agereYltrapro-

5H

priasvircs : datcnim vaporiprimummutatio-
nisimpctum,qu;ppcqiii*rigidiorcft,fedpoft-
ca vapor vf itur etiam propriis viribus ; & quum
omniscalorincremciuisacoclcfti adionccon- .
fcruciur,is autcm locus non fitaptus ad tantum
calorcm confemandum , quantus acn conueni-
ens cft, necefreeft, vttandL-mvaporilleinaqua
vcrtati.ir,quum in aerem verti minimcpoilit. II-
lud quoquc , quod dubium & incredibile vide-
batur, e(rc£Vum pofitiuum habcrccaufim pri-
liatiuam . diximus infrigorc & poftibilc, & nc-
ce!!ariu"m fuiiTe;& huius rationcm adduximus,
quam rcpetcrcoperjeprctium noneft. poflli-"
mLisauremctiampcrexpcrientiam id, quoddi- ^^P' -
ximus,comprobare.mihienimcotigit, idquod "'^"'^^"^*
ctiamaliis ;.)luribuscontigiflcaudiu!, vtaiccn-
dercm ad fummitatcm viquemontis V^neris,
qui omniuminPatauinoagroaltiffimuscft, ioi
pcr totum dicm habui acrcm fercnilTimum, fcd
infra circitcr medium montis videbam nubcs,
qus me vifione valiiurnprohibebant, vefperi
autem poftquam deillo motedelcendi , inueiu
faftam co dic ininfera partemagnam pluuiam^
quuminmontis cacuminenihil pluiflet; exco
intellexi me tranfifle per mediam aerisrcgio-
nem, in qua eft fafta pluuia,ncc tarnen eam fen-.
fifrigidifiimamimovtvixaliquamanimaduer-
tidiirefei-itiamfrigidioris&calidiorisaerisinam
jeftiuum tempus erat , & pro seftiuo tcmporc e-
ram veftitus , nectamentantum frigoris, quod_
melaedcrst, ex coloco perccpi;pars igitur ille"~
noneftabfolutcfrigida,fedfolumcomparat!0-
ne infefi aens cahdioris. Magnuni qnoque ve-
ritatis tcftimonium prsebent ftillationes aaua-
rum-.vidcmusenimeroils inftilIici.dioexiften-
tibus,fup]'ofH:oigne.vaporcmeleuan, & ino-
perculum ftiilicidiiincidentem condenfari,&ia.
aquam mutari; attamcn fi opercuium ilhid ma-
nu tangan.:tus,valdecaiidum eft, & quandoquc
ita calidum , vt manu tangentcs tolerarecalo-
rem illum nequcaniusiqui enimfieripoteft, vt
quumfitcalidum, mutet yaporeminaquam.fl
faccre id non poteil:', niu refrigerando? dicedum
igitur eft operculum.illud, licet calidura/rigidi
tamen opcram prjeftare refpcccu vaporisafcen-
dentis calidionsob fuppoluumignem ; arcioi
tur calidapotcli: per condeniationena aquage-
nerari, quia dumagit vtminus calida^agit^-ttiri-
gida; quarcnon eftneccllarium , vtaermediae
regionis, fidebeatvaporemin aquammutare,
fit rrigidillimus , fed fatis eft fi fit ininus calidus,
quaminferus acr, & qua vapor, quiperinicrum
aeremelatus,admediamregioncmperducitur.

Ouod alioru opiniones ali qua exparteyera

fint , ^ aliqua ex partef^lfe.
■ Cap. IX.

TLlud quoque hanc fentcntiam confirmat,
i quodalicc, c|uasanteamemorauimus,iicum

S 3 hac

55?

lacobi ZabarcUaE Patarini

55<?

haccoiiferantur.aliquldvldentuihabcrevcrita- A
tis , itavcccEteiiomiicshuius rcntentixnonrx
f.Senten- veiiratcm conlitcri Yideantur.rrimum quidcm
"<*' iUi,qui dixeremediam regionem eile iVigidam,

quoniam viraquccaulacalorem facieme dcili-
tuitur>omuium vcrifTimamrcntentiamprotu-
Jerunt, fed eam non declarantfs, ncc rationem -
vUai^iaftcrenteSjCurcii^edlushicpoiuiuus cau-
fam habeattantummodo priuatiuam > dubiam
Jmaximchancrerarcliquerunt ; nihiletiamde
aniedixregioniscalore dixcrunt, itavtcxtrcme B
fri2,idam clfe vidcantur cxiilimafle : nosvcro
aliquem cireillius partis calorcm oftendimus,
<lebiIemtamen,(S: tum ipfius caloris, tum debi-
litatis , qu3efri2:oris nominefignificari foler,
caulam adduximus ; eamq; omnino in Ccslum
gffiftff. rctulimus. Alii vero, qui iilius frigoris cauiam
^^ dixcruntcircvaporcsrefrigeratos , & aquam ex

iisgenitam,vcrumquidemdixere,fedprimaria
caulam prsetennittcntcsfolam fecundariam at-
tulcrimt: priusenimquamapiuuiagenitalo- G
cus ilic refrigeretur , frigidus cilcx defctlu illa-
rum duarum cauiarum , &priusvaporemrefri-
gvrat,quamavaporcrefrigcrctui-. Opinioau-
p.S^xten- temaiiorum deantiperiftafiialia quidcm ablb

(g^-

lute eft.quonia ca conccila iiullus calor ab igni,
&abaere luperoa-rinospcruemret, cuius con-
trariumAriif.pronunciauit:prxtereafecundum
ii1:osma.YiniumefletiIiiusregionisfrigus,&ibi
pofTetgrandogeneran, quod ncgauit Arift. di-
cens eamgigni ininferarcgioneperantipcrifl-a- D
lin.non inmedia; quareinmedia antiperiftafin
iicri no putauit:vidcnturtamen iki modo quo-
damveritatemflgmficaflc, &:fimilitudinequa-
«iam dccepti nomeantiperiftafis vfsrpaffe ■> nam
irigidameflepartemilianiccmftituunt, hoc eft,
■& iupero & iniero aere minus calidam, proinde
«omparationcillorum frigidani 3 hoc aatem di-
«iere,e-fteamdicercdeftitutam,tummotuinor-
S)cm,aquopars iupera calefit, tum ca^iisa terra
jrcfradis, aquibuspars infimacalida redditur> E

quandam igitur rclationcm acrismcdii ad fu-
perum& ad infcnim cognouerunt,_ quammi-
nusrccte antiperiftafin appeIIarunt,quumpo-
tiuscoirjparauonemappeliarc debucrintjreuc-
raenim mcdius acr compararione alioruiiTcfT:
frigfdus,nonanuperiftau. Tandemadreclunr
fcnf um trah^ poteil fent^ntia Alberti ; nam fi in-
tcliigit in aere medio elfe duas diftinftas quali.
tates , calorcm naruralem ipanantem a natura
aeris , & frigiis aducntitium proueniens a defe-
ftuGauiaiumcalorem facientium, reiicicndam
cfieeius fcncentumaibitramur , quiacalor &
frigus nonpoflunt fimul e.iilcrcineodcm lu!>
iedovtdus diftinctjequalitatesj quemadmo-
dum etiamfi & in fupero , & in infero aere dicat
eire ducs calorcs numero diifinclos , vniuii na>
tuialem, alt^rumaccidcutalcm, falfumdicir,
quia duo acc.dentia eiusdem fpcciei aumcro
diilintLa non poilunt fimul efic in eodcm fubie»
fto,& omniscalor.acqueomaenigusinvniucr-
fitatibus elementorum atque in magnis eorum
partibusprouenita CoeIo,necpcridftat, quir^
dicanturefleekmentis qualitatesnaturales. At
{linteliigatinaeremediovnam tatum eirequa-
liiatem,qu2equumabfolutcfitcaioraIiquis,di-
catmnanienfrigus comparatione fupcri & infe-
ri aeris , proinde eadem fitqualLtasre , quse fola
ratione diftingu;ttur , vera eft cius feiucntiar
quemadmodumetiam admittipotcftid, quod
de fupero, ac deinfero aere dicit.ii inteliigat ae-
rem habere vnum tantummodo calorem nu-
mero, eumqueaCceloaccipere, qui tamenra'
tione alfciiius gradus dicatur acri naturalis,id
cft,exquiuteconueniensnaturxacris:atfecun-
dumahquem gradumexcedat terminos pcrfe-
£tenaturales,itavtfit idemnumero calor,duo
autem dicantur fccundumrationem j in hoc c-
nim iolo ienfu vera eft Alberti fcntentia : num
autcm ipf e ita leni mt.dubium eft,idque ego af-
feuerare non audeo , f ed aliis eius vcrbaperpei^is
denribus conflderaiidum relmquo.

ftft

J A C O B I

Z A B A K E L L A

P A T A V I

L I 3 E R

D E C A

JiJlTAnonideo C:alefacere,quod Igne^
fint. Cap.L

cjs OEleftia corpoiain hocmundoffr-
^k.>| ferorccalorem producci-eita mani-
fe'?^-:-^ fcftum eff.vtnullaprobatioiicmdi-
^-^^ gV^^ yidc^ituv : de modo autcm & ra»-

L O R E C OE L E S T L

I tionc ambigitur.NondefuereprirciPhfloropliV
qui nimium f enfui tribucntcs dixennt , aftra ca-
lcfacere , quiafintignea quam fentcnriam fc-
quutuspofteacftloann.Grammat.qui bacinrc
Ar!ft.deferi.rc,atcucop"usTnarcaniuseft, vtle-
gitrc pofluniusin cius Commcntariis in/-Mc-
teor ol. Aducrfus h.mc ojJinioncm iioa eft quoi

difpiij-

557

cfcCalorc Coclcfti, Libcr.

55«

difputnrcinprarcntiavelimiiSjduisoiimabA- A prodiiccre in aliis calorem : qiiomodo crg-a
" ' '-'-^ ... . 1.1- j -^v..! , j....- producant, qiuim calidd noii fiiu.idaobislft

prxfentiaconliderandumproppnitur.

riftotclc cxpiola cft tum in i. lib. dc Cocio, dum
oftcndit Ccclum non cffc naturse clcmcntaris,
fcdcorpusquintum nulliintciiiui, nulliqucal-
tcraiioni obnoxiumjtumini. Metcorclog. vbi
illiis quibufdam argumcntis ad eam rcproban-
damviuscft, Dimifla igiturnatuixc(rlcftiura
.corporum confiderationc , quK a noftro prse-
.fentimftitutoalicnaeft,iiquidemdeibloca]orc
^acalcitibusprodudo, dicendumnobis propo-
iuimus,fignis quibufdam manifeltillimiscon- B
tenti erimus,quibus oftenditur,noaidco aitia
caletacere,quodi"neaIint. Primum quidem fi
Soi eflct igncus, 5: hac ratione.caki"acerct, non
jninus in hyeme caktaccrer, quam in Kftate»
quia propterCocli rotunditatcm Sol in omni-
busCoclipartibusaquediftatanobisjquare fi-
ue (ublimiorincedat, vtin aeitarc, iiuc iriimi-
lior, vt in hyemc, cundem taccre calorcm dcbe-
ret ; quoniam, vt in hoc igni noftro experimur,
cadem eiuldem igni.^ dutantia cundecalorcm C
facit, reique iia cftmanii clia, vtomni dubio ca-
leat : quod ii in radtorum rcpercnlTionem pro-
duclioncm caloris reiciamus, clara eft huius
.tcmporum ducnminis ratjo, vt m.ox oftende-
inuj.: addequod li Soleliet igneus.deberet A-
ftrologorum opinionc magjs calefacefein lijre-
jne, quam in aeltaie, quia m iiy emepropiuquior
nobis eil:, quum lit inpcr'g3eo,in seilateautera

Sententia ArifiotelU^ quomodoCceUim
■per motum calefaciat.

Cap. IL ^

SI Ariftotelcm]eg.imus,triiricontex.42.Ii&".
2. deCal'>,tivn pallim in x. Mcteorol.duo
abcoponunturmodi, qiiibus coeleil:ia corpo-
racalefaciunthxcinfcriora; vnus per morum,
altervcro per lumen, & radios; qiiem ytruml
<jue dcclaraturi ordicmur a motu. Declaran»
Ariftotelesin memorato ioco rationem, cur \
Coelimotuinhis infcrioribus calor "■enereturj
camtotamin Solis corpus referre videtur: in-v
<juitcnimcoipusfo]idumdirgregarefuomotu,
& accenderc aciem, fi duabus conditionibus
praeditumfitjvna, vtfitpropciplumaerem; ai-
tera, vtcclcrrime moucatur: nr:m fi remotum
fu,nonpotcftaeremafe longediftanteni cale—
facere ■■, It vero fitpropinquum, & tarde mouea-
tur, fimilitcrnoncaletacit^oportetieiturvt Sc
propinquum fit, & velociffimc moueatur : has
duas Gonditiones coniundim accepras folunx
Solem inter omnia gftra obtinere, inquit Ari-
ftoteles : nam Luna proxima quide.nf eft in^c-

riori munda, fed tarde mouetur, quiaparuum
lemotior, quuna iit in apogxo, quam vocant circuitumfacitjcxteraveroaftia celerrirnequ-"'
augcn. Pr^tereafiSolef{engneus,ideoqueca- B demmouentur,quummagnum ambitum,ma^
kiaceret , media acris regio, tanquam illi pro- gnumq; fpatiu.m eodem tcmporepera.yant quo

pinquior, magis caletieret, quam hsec infima
quxremotioreifj quarenullaafFcrri ratio pof^
fct generationis nubium in mediaregione : o-
portet enixn vaporcm aicendcndo tranfire de
aere calido in irigidum, fi debeat condenfan, &
in nubem verti jacc vlla fieret denfatio,fi a frigi-
dioreadcaiidiorcmtranfiret.Sumituretiamra-
tio validilfima ab expcrientia, quia videmus ra-
dios Solisiranieuntesper ampullam accendere E
ftuppaminalterapaitepofitam; cuius reinulla
ratio iecundum cam opinioncjm adduci potcft,
& cur fineampulla ftuppam non accendunt?
nam fi Sol eHet igncus, deberet etiam magis ca-
lefacere, nullo interpofito corpore, aquo ali^
quodfieri calefadioniimpedimentum necefTc
eft, vt inigni noihoexperimuxjnamperinter-
pofitumvi.rum rranfit quidem ad nos lumea
ignis,atnon;ran:itcalor:icdfiSoIem dicamus
caletacereperlumen , ratio m,anifefta eft, quo- ^
niam m am.puUa, & in vicro cauo multi radii
congrediiintur, & fiunt vnus radius ; ideo qui
difperfidcbiliorem vim habebant, iiconiuncti
& vniti magnamadipif;utur, (ScacccnJunrpro-
pinquumaerern, & per illuxn etiam ihi. p:\m.
JExhis&aliis eiuirnodi prxtcr argumcnta quse
ab Ariftoteie affcruntur, manife.ltiulme oiten-
ditur ailra non efleignea,iiec formaliter calida,
fedvirtutetantumciodo, calidaquia funtapta

Lunaparuum; atnimium diftant acorponbus
inferioribus; fed foi vtrifque conditionibusfuf-
ficientereftpiseditus, {atis enim propinouus eit
interiori mundo, & fatis vcloci motu circum-
f£rtur:putat autem Arift.orbem Solis elleor- Sent^tU-
dinefecundum, & ftatimfupraLunam coJloca- ^r$4Bte
tum, itavtfi^iprarSolemfit Mercurius, & funra /^aelacl
Mcrcunum quarto loco Venus, deinde Mars & Solss
luppiter, & Saturnus; fed Aftronomi certis ob-
feruationibus inuenere Solem, non fecundo lo-
co, fed quarto eiTe pofitum , nem.pe fupra Lu-
nam, & Mercurium, & Venerem:'attamen A-
riftoteles,furiliaopinioneconlfituta,quodSol
fItifatimIocatusfupiaLima,ex hoc eius pofi-
tupiobatSoIemefiefufficientem caufam calo-
risin hocinferiori miindo per motum, quum &

fatisiIIipropinquusfit,&fatisvclocitermouea..
tur, qux ambse fimul iuncfse conditionesnul-
li aftro prstcrSolemcompetunt:facereautenv
videtufAriftot.inpr2dici:oIocotalemfyIlogif. ' -
mum 5 motus velocilfimus folidi corporis per
aeremfaaus difgrcgat, & accendit ipfum j Sol
autemeftcorpus iblidurn, & fatis propinquum
acri, & celernme mouetur;cigo difgresat & ac-
cendit acrem, & ita caibrem geneivit fuo motu.
Hu-iusratiocin.ationis vtraq;propofirio ma?nis
difficulaiibas vrgetur, idcovtramq; fcparaam
nosconfiderarcoj>ortct.

S 4 Quoms-'

559

lacobi Zabaiellx Paravini

560

q:

Confufa

fto.

Otioiuodo motm generet calorc}}:.
C.;. 111.

Vod ad maioicm propofitioncm attinet,
eius veritas omni dubio caret; e.vperieii-
ti.i namqiie docct, motum celcicm gcnerare
calorem, &■ Ariftotcles lioc tanqiKim manife-

Mi»r»m ftnm pronimciauitj tum in contcx. 42. ]ib. 2.

c^/iifo- dc Ccrlo,tumincap.4. lib.i. Mctcorol.Sedratio

ftes. non ita manifcfla eft-, & dc hac inter Piiiloio-

phosnonparuaeftcontroueiria: aliinamq; 6i-
cunthoccompeteremotui abfolute, quatcnus
ell motus: alii vcr o non qu.nenus ef 1: motus . fed
quatenus eft localismotus: vtriq? tainendeci-
piuntui:,quia{acerecalorcm neq- motus abfo-
lure iumpti, ncq? localis motus naturam confe-
quitiir jli enimperfe idcompetcret motui, vel
pcr lelocalimotui, oporteretperrcgulam logi-
ca omni motui copetcre, vel omni locali, quod
tamenialfum eli? n5 omnis .n. motuf, ncque o-
mnis motus localis calore genera^t: nam (i quid
taido motu fcratur, nuUu generat calore, proete-
reanili fblidu, acdurumlk, etiali velocicer mo-
iieatur, nonfacitcalorem,ficut experientia dc-
clarat, & vtallerit Ariflot. in m.cmoratis locis.
ProDtereareclius aliifentiunt,qui dicutmotum
faccre calorcm,nonperfe, fcdperaccidens,hoc
eil:,nonprimario,& quatcnus cflmotus,fedper
aliud; &fecundario5 tunce^iim calorem facit,
quandorarefacit.extenuat, & atterit partes ae-
riSjVtibi Arift. aitj qaocircamotus per rarefa-
ftionem, & attritioncm gcnerat calore, hoc eft,
perillas conditiones,pcrquasextenuat, &:atre-
rit; quum enim non detur corpus rarius aere,ni-
fi ii^nis, tjeceffe eii^qu.^iado aer a vchementi mo-
tu coteritur, & rarior fit, vt tranfcacin naturam
ianis. S'eddifficukashincma!?naoritur, quam
a,ii non conhaerarunt.^ex his enim colligi vide-
tur, atrritionem efTe calori^inimediatam cau-
fam.-quiali'motusn5perfe,fcdperattritionem
caicfacit, clttritio igitur per fecaloris eft caufa,
hoctamenncn vidctur dicendum, quoniam e
contrario videmus motum cffe caufam tenuita-
tis, &raritatis;."igens enim calor inaquam, e.v-
tenuatipfam, & invaporcmconucrtitiatquino
potcil calor effe eaufa attenuationisv nifl clfe-
£t\v-i: fic etiam ll attenu.atio fit caufa caloris,
noii uotefLcflenifleffecfrix iergoduce res crant
fibi mutuocaLilseineodemgerierec^Tufx, quod
huHo modo diccndum cff. Dabium hoc non lc-
ue eft,nectameabaliquofuit adnimaduerfum,
licct cjuotidie experiamur, calorem &raritateiii
fc rnutiio confcqui h nam omne extcnuatum fit
cahdum, vel,li erat calidum, fitcalidns, & e
Ct->ntiano id, quod calefit, rariusactcnuius cua-

9iilMta. dii; quars hse dusequalitares fe miituoprodu-
ccrc viientur. In hacdifficulrate ego diccndum
paco, calori, tanquam primxqualitati, j.Tr!nci-
pan elic locumuibucadum,proindeiptuin cf-

C

jD/ihii

A fecffci"ir!cccaufam raritatis, ac tcnuitntis, fed
nonraritarcm cHc raufim caloiis ,; crcdenJum
enim cfb, primam qualiuitcm eiic caufam fccii-
dx, no fecundam primar, c]uod pofiijmus eiiani
argumcntoacontranisdelumptocomprobare :
fic cnim ctlidum ad raruatcmfe habet, vt frigi-
dumaddenliiatem : contrariarum cnim caula-
rum conrrariosoportet efTeeifcftus, ied frigi-
dum denfitatiselicaufa, non denlitas cft cauia
fricoris ; fimiliterioitur uon eft raritas caula ca-

" loris.fcdcalor cauiararitatis. Ad argumentum
autcm adduclum in contrarium, quo oftendi vir
dcbaturraritatem eirecaloris-caufam.propter-
caquod motuslionper ie calcfacit, fed per n>
refa(fl:ionemidicocalorem,& raritatem icmu-
tuo confequi, vt caalam &,effccl:um reciproca-
biles, duni coniider-intur in iimplicibus, dc his
cnim loquimnr, non de miftis, quorum alia eft
raiio, ob contrariorum clcmentorum concur-
fum.;igiturvbicaula & eii-eifus reciprocantitr,
.qucmadmo3'.im poiita caufa ponitur effeftus,
ita& effcftiippiico ponitur cauia, ncc propter-
ea nt, vt effedus iitcauia luse caufx, ied eftprse-
paratio ad eaminiubiecto recipicndam : quan-
do enim agens vult formamaliquam iubftan- .
tiakm incroduGcrc,prius matenam prxparat.ic-
cidcntibus conHenicntibusformx mtroduccn-
cJx, & hisrecep'tis,aduenitformaf,n'ecobid'iunt
caullie formx, ied potius effcclus illam conie-
quentes: quoniam igitur in elementis raritas eft
cffectuscalorisjcalorcnim extcnuat, & rarefe-
. cit, eft etiam materise prsparatio ad calorem in-
troducendum.ficut etiara calor eft prxparatio
materiseadrecipicndam formam elemcnti ca-
lidi,neq; obideft caulaformce: quando igitur
diccbamus, motum facere calorem per rarcfa-
ftionem,nonintelIiG;ebamus rantatem , ac te-
nuitatem cire caloris proximam caufam, fed
potius effcdum & prjeparacioncm ad calorem

y- recipiedum^caufseaucem caloris lunt iliaecon-
ditiones,quxadiunci2eraotuifaciuntvt motus
atterat, nempe foliditas mobilis.ac vclocitas
morus, &iiquxali£cfunt, quxfaciunt vtmotus
rarcfaciat, & atteratmoncnimiblusmotus at-
tcnuat, l"cdmotuscum itatutisquibufdam con-
ditionibus, iicuti didum eft. llludprjctcrea hac
in re eft annotandum, praediftas condinoncs,
qiiasrequiridiximus.vt amotu calor produca.
tur, non fufficcre, nili in illoquoque corpore,

-p per quodfit motus, &in quo calor cir gcncran-
dus, lit aptitudo ad calorcm a motn recipicn-
dum;etcnimagensnonagit, nifiin paticnte ad
rccipiendum idonco : corpus igitur, per quod
firmotus, oporrer eife tcnue, & rarum, & na-
turalitercalidum; quia fi deniumfit, impedit
mobile, ne velocitcr mouearur, eique ita rcll-
ftit,vtncqucatmotus tantam habcre velocna-
tem,quaniaadarreicdumcorpus illud requiri-
tur.; fienim iag:ttaab arcuemittaturper aqu.i,
noncalclaLaqua,nccplumbeusmuci"oiiqin^^-"iti
• iai tur

D

5^1

deCalofc Coclcfli, Libcr,

S6%

igituiclcmcnrocilido.nc ratonugc! motiisc.i- A ablbluatur, ambulantcanimali tranfcunt fp\ri

no

tn-

at.

lorcm,(.'<r,uit\uciiiiati-'liMTi.:ntorngivio, acdcn
fon6potell-cal.orcmlargiri,redagcntc validio-
rcopiis cilad murand.un fiibn-aritiam illius clc-
mcntiirigidi irkclcmentum calidum, vt ignco
calorcalternnfeaqviam, & mutrucin vapoicm;
quiamouisnon pdtcilfolus iaccrc hanc muta-
tionem: hincrationcmcolligimus,curAriftotc-
les in prredidis locii folum aei cii||nominauit,ia
quofaftus moius gcncraic calotcm pollit: in
quit enim attcri aercm a motu velocicorporis
folidi, &- itaacccndii inaliis verodenfioribus e-
lcmcntis id obratioiicmpr;i;di6iam ficri n5 po-
tcfl; igncmautcm nonommauit, quianihil dari
potclt larius, autcalidius igni, proindc morus
rapidiflimus poleftquidcm igniconferuare ca-
lorcm, & raritatcm,fed calidiorc aut rariorcm
faccrenonpotclbidciicototumckmcntuignis
a motuCaliconieruaii affcrimus.quoduncil-
lomotunonconicruarctur: fcd quianon eft ira
nianifella caloris conferu.^tio in habcnte lum-
mumcalore, vt eil: gcneratiolummi caloris in
nonhabentcfauimum , idco Arillotcles tacuit
igncn),& loiiim.acrem nominauit m dcclaran-
doquomodoa motucalorgcnercuiinos vero
indecolligcicdcbemus, idem efficere motum
etiamin igni, quialicer calorcmei dare maio-
rem nonpolTit, generare tamcn calorem dici-
tur, dum conrinue ipfum confcruat. Per hsec
foluitur dubium de dc^ua iiuminis vclociffime
f]uente, qux tamenex eo motu non fit calida,
imo aqua ilragnante, & quiefcente frigidior efl:
folutio enim efl, quod aquaeft corpus natura.
frigidum, ac denfum,qaarc nonpoteft a motu
caloremreciperejnonelt etiamtanrailiius mo-
tus vclocitas, vt attercre propinquum aerem
pofIit>ncqueipfumaquse cur.us durum, ac fo-
lidumeft. qualead atteredumaerem ciTe opor-
teret: &quamuis motus lile dicatur velocilTi-
mus refpectu aquse, quse eft minus agitabiiis,
quam acr, tamen refpectu aeris eft motus tar-
dus,ideopiotiuscontingit,vtpropinquus atr a
corradlu aqusz frigefcat, quam ab eius motii
caIeHat:quou vero quieicensaqua fit calidior,
quam mota. id non rit propter quietem 5 quies
enim ad calorcm gnerandum apta per fe non
eft, fed quia firmius rccipit actionem agentis
calefacjcntis, fciUcetpcrcaiiionem radiorii So-
lis, & tangitaerein ealiduiU contiguum, quam
aquaflueus; haecenimdum f?uit, non exgecitat
actioncm acris agcntis,quiefcens vero eam ex- ■
pectat, & magisrccipit.Non eft auiem quod de
animali dubitemus, quomodo caleiiat ex mo-
tu, non tamen per attritjonem; nos enim in
pr.^fentianon de viuenribt!s,fed de manimatis
loquunur, nempedemotuvciocicorporis ioli-
di peracrem facto, & de hoc ioIoAnitot. loqiii-
turinprxdictislocis, Vtlegcntibus manifeftum
eit: animal vero alia ranone calefit ex motu;
quum enim omnis actio ui animaliper fpiricus

tu^ ab intcrnis partibus ad a:<ternas, idco cx
magno fpirituiiconcurfuextcrnieanimalispar-
tcsmcalcfcunt,fcd non pcrattcnuationciTi,pcr
hanc cnimin foloacre fricalorcx motuvcloci
corporis folidi, vt dictum cft. Poffimus autcm
cx his , quse diximus, fumereintcrprciationcni
illius propofiiionis Aucrroisin commcnr. 4-.
lib.2. dc Calo. Motuscft perfe£tio< alidiqua- Motns
tcnus cft calidum j cft enim vcra nonformali- ejl ptrft-

B ter,fedcaufaliter,motusenimnoneflactus, & (liocttit-
ferma caloris, fcd cfV productiuus , &conf.:r- <^.
uatiuus caloris ■-, inquit autem , quatenus eft ca-
lidum, quoniamca cftcaloris elementaris na-
tura, vta niotu pcndcat, & conferuetur, tan-
quamacaufaprima, vt Ariftotcles flgnifica.uit
hbroprimo Mereorologicorum,capitequarto>
quando dixit elemenra calida habcre calorem
aniotu.frjgida veroeximmobilitateefrcfrigi-
dajidco ignis fua natura calidws fuperum locum

C pe(fet,vtibi a Co-locircumuoluatur^notareau-
temmiis veibi.-. debemus , Auerroemnondice-
re, quatcnusmotus, feddiccre, quatenuscali-
duiTi,quiade motu falium dixillct : quum enim
ndJnomnismotus finciatcalorem, ideonoqua-
, tenus motus, fed quatenus lis conditionib. prse-
ditus, quibusaitruionem aerisfaciat:fedcalori ^
per lecbmpetit gcnerari & conferitaria motu.
pluriiim enimrerum interfe comparatarum ea
eii coditio,vt huiu.5adillamrefpectusriteil£:n- jy^^, lih.

D tialis,ilhusvero adhancaccidentalis,quemad- de Pro-
moduminlibris Logicisdiximus. fofnecer,

JCiibitatio contra Anflotelem de modo, quo

Coihm calefacit permotum , &priorfb~

lutioAlexandrt, & emsrepyo-

batio. Cap. I V.

|Er bxc maior propofitio fatis, vt aibltror,
declarata eftj in minoreautem longemaior
diiiicukasinefi:, eaqitanta eft,vtvix Ariftotcles j4rgume
defendipofl'e videatuT; dixit enim lolum cor- tumcon-
pus SohseirelufFicientem caufam generationis tm Art,
caloris inhocmundo infcriore, quia fatis pro-_yftf/-.
pinquumeft, & fatisvelocitermouetur.Sedijoc
difiicukare mauifefta, & ardua vrgetur, quia
motus folidicoiporistuc tantumattcrit, quaii-
dononmoQopropeeii,fedetiam tangit:omni^s
enim,actio naturalis per conractum fit. vt ipfe
Arifto'telesdocu!tin7.1ib.Phyfic3eauTcaItano-
nis,&in I. deOrtu& interitui Sol autern non
tangit inferiorem mundum, quia lijcundum A-
riftotelem eft interpoika ialtcmfpha;raLun3e,
at fecundum Aftronomos imerfunt etiam or-
bes Veneris, & Mercurii; quomodo igitur Sol
mundum infcnoicmcaletacere poteftperattri-
tionem, ii iplumnon rangu : poflet quidcm per
o'rbcmLunx calefacerciriferiora, fi prius ipiuin
Lunse oibcm cakracefet, quemadmodum ignis
S 5 noiter

lacobi Zabarellac Patavini

,^ iacoDi iL-aoaiciJLac xiiiitviiii 5^4

nofter pcr aercm mcdium in corporibus no- A producitenixnmotum:quare(Jiccrc poffumus,
ftris cajorem producit ; at orbis Luns nullius Solem in orbe Luns efficeremotum, & pcr il-

' "' lumproduccre in infcrioribus calore. Sed neq;

hxc iolutio admitti potefr. Primum quidcna
poirumusncgareLunammoueria Sole, namfl

caloriscftcapax, ncc vUaparscoelcftis corporis

calefieri.autrctVigerari poteftj nulla igitur ra-

tionc vidcntur hsc infcriora corpora pofie a

corporeSoliscalefieriperattritionem. Videns

Trifor fo' hancdifficuhatem Alexander, nifusefttueriA-

lntio A- riftotelem; & duas refponfiones attulit. Vna

i^aadrf eft, non inconuenit dan in natura aliquod a-

gcns.quodagatinextrcmum,quum iliud non

tangat.nequeagatinmedium, idque exemplo

facis noto confirmat: pifcisenim vocatus tor-

pcdo ftupcfacitmanumpifcatoris,dum adhuc

Tctibusinchifuseft, nec manum pifcatoris tan-

git.necagitinrete medium, certum enim eft,

, rcte non lT.upefieri, neque efte capax ftuporis ;

fic igiruretiam Sol per orbem Luns medmra

caktacit inferiorem mundum,hcetncq5 ipfum

€«»ft4tA- tangat, nequeorbemLunse calefaciat. Hsec A-

//*. lexandri fohitio ab omnibus reprobatur, pra:-

fertimaloanne Grammatico in capitc quarto

hbri primi Meteorolog. &ab Auerroeincom-

mentatio42. libri fecundi de Ccelo,nam aduer-

fatur Ariftot. inmemoratislQcis,quivohiitnoa

pofleagens naturale agerein cxtremum, qum

priusagat in medium,proptcrca quod necefle

eil: omnem adionem natunihm fieri per con-

taflum, AdiUudautem quod detorpedme ^A-

citur.inquumt falilim effe id, quod Alexander

, ait, torpedinem in rete mediumnon agere; fi

depropnocius motu loquamur, moueturLu»
nanonaSolcfcd amotore proprio; quodexeo
etiam patc c, quia Luna eft velocior Sole: fi vero
diurnum motum fpecVemus, Luna non mouc-
tiu- a Solci.ed omnesorbes mouenturaprimo
B mobili,feupotius ab vnomotore primi mobi-
lis,aquoiotus cccleftis globus tanquam ani-
mal quoddim magnum agitur ab ortu adoc»
cafum: addequod Ariftotelesinlocoprsedi&o»
quandodiciicalefieri a Solemundum inferio-r
rem.noninveliigitatorafphser^jfedafolaftella
Solis, hancenmimquitefl!ecorpusfolidu,quo(i'^
perattritionemcalefacit; Solisaut ftella.quem
motuminLuns orbem inprimat, ne imagina-
riquidempoiiumus. Prstciea quandodicimus
P agensinextremumagerectiam inmedivmivel
eandcmaffedioncm.vel aham , non poliumus
intelliuerein medio produci affed"!onem ,ni{I
talem, qua;fittanqaamagtnsproximum,a quo
producaiur affeftio in extremo , quemadmo-
dum detorpeduiediximus,;patetenimaffici re-
te tali aitcclione, qiije per contadum ftupefa-
cerepoffitm.anumpilcatons:fiueentm nota il-
laaiicftioilt, fiueignota, certum eiieam talcm
elieoportcre, afioquin iutegia maneret diffi-
quidem necefieeftinprimi in rete aliquam af- D cuhas,quomodoagensnaturak.poffit agere fi-

Jilutiio
4rh

feclionera, qux poftea piicatoris manum ftu-
pefaciat; eaque anfitftupefaftio, an ahquid a-
liud, non eft cuiandum 3 fatis enim eftfialiqua
affeftio retibusimprimatur, aqua ftupefiatma-
nus-pifcatoris 3 eftenim fortafle rcfrigeratio ve-
hemens,aquaretibusimprefia, ftuporin manu
pifcatorisgeneratur. Pr-secerea^^inquit loannes
Grammaticus^ quis afleuerarc potcft, non im-
primi inreteeandem afteftionem, ncmpe fl"u-
porem5 diccre namque retia carere fenfu non
eft idoneam rationemadducere^fimilitercnim
dicere polkmus, arbores in hyeme non refnge-
rari, quia non fentiunt.

Akera Alexandrifolutio , c^eitisimpu^

gnatio. Cap.V.

'JEc Alexander confiderans, ad fecundam
folutionem confugit, & concedens effe ir-

ne panentis^ontactu^nunc vcjononeft igno-
ta illa affetLio.per qiiam apud Anllrotelem mo-
tus calorem efficit3 eft enim rarefadio , & attri-
tio a raotu racia; oportet igitur vel Sokm exte-
nuaie,atq'te at;erere orbcm Lunte, quod qui-
dem dicerenopofiumus, \ eliiii tiibuere fohim
motum aquojmericrn corpora atteran^rr: at
neq; hoc dici pbieii, quia motusLunx,rccun*
dum Anftotelem, magiscfttard.is^quamvtat-r
tcrere, & attrinone produccrc calorem polHt:
quamobrcm dum motumipfum.quofertur Lu-r
naconfideramus,aquo isproducidicatur, ine-
ptus eftmxta Ariftoteiis {entcnt-amadinferics
racorporaattcrenda:nUergo reiert confidera-
re, a qu onam n-iotus Lun:e producatur,an a So-
le, an ab alio, fed fpeftanda tantumm-odo efl
propria illins mpcus velocitas, quam Ariftote*
iesminorem efledixit, quam vt polfit per at-
tritionem generarecalorem: itaque Sol nequc

refragabiliter veram illam Ariftotelispropofi- p per^ycIocitatemotusLunreatteritinferioracor

tioncm, agens naturale non potcft agere 5 nifi
tangat,proindenon agitin extremum, quin a-
gat mmed!um,dixitnoeflelaltemncceflarium
■yt in medium inprimat eandem aft^cdionem ,
quammprimitinextremum,fexl iatiscflefi vci
«audem inprimac, vel aliquam aliamjSo! igi-
turpoteft inmundo inferiore calorem produ-
cerc pcr orbcm Lunamedium, in quo ficalo-
^j^naprpducit.faltemproducitaliquidaliud.

pora, fiquidem illa mepia ad atterendum eft;
neque per velocitate propriam, qitoniam 'hanc
cum Luna noncommunicat, neque per fuam
velocitatem tangitinfcriorem mundum.autin
ipfum agit3ledaioiavelocitateorbis Lunaepa-
tiuniur mferiora corpora motum, & attritio*
ncm. lUudigitur, quodAic.\anderdicituemo-
tu.queSolLunse tribuit.nihil eft, quia velnul»
lum tiibuit, vcl, fi id ei codoncmus, ineptum ad

f6s

dc Calorc Coelcfti , Libcr.

56^

calcraciendum tribuit, aliani vcio excogitaie A moLusproprii mcmbrorumJlnimalisjdrccrcde-

ef-rcdio7icrn- non poftumus, qur.m Sol tnbuat

LunK, &j3cr quaminfciiora corpomper attri*

ficf tionem calcfacfat. Siniplicius quidcm incont.

-/- zi.iib. i.deCa-Ioattribuit Akxandrovt.dixcrit

'^* Solcincalefacereinrcriora corpora, quia prius

caloremimprimit orbiLunx: fed hauc fcni,cn-

tiamapud Alcxandrumnonlegimus, eaqjnon

cftconfcntanea opuiioni Arillotelis, quiputa-

uit ca-lcftia corpora cxpcrtia effe omnis altcra-

bcmus igncm Sc acrem non a /blo orbe Lunse
moucri , fcd a tota omnium fphaerarum congc-
ric^inillaenimtotaincfttotavismouendi infe-
riorem mundum, quodcuaminEpitomc Mc-
tapliyfica traflatu 4. cap. is.apud Auciroem le-
giniusj infingulis autempanibusillius^tios
incit pars tanrum ixjtcntise motricis, non po'
tcmiatota, ideoq;fingu'a parspropriam fuara
illiubracultatisp.artcmcontribuit,fiueipfitoi<

tionis.proindencc calorcm , ncc frigu^ rcciperc B fiucfaltcm paiii infcriorem mundumtangcntii

poile : proEterca cenfuit Ariftoteles calorem a ^""' ^ ^' '" -^™!.

motucllici per attridonem , & attenuationemj

igitur H motus Solis calefacit orbem Lunac , ne-

ccfTe cft,vtcxtenuet,aiqueattcratipfum, quod

quidemnullomododicendumeft: quocircae-

go adduci non poirum, vt credamidvnquam

dixitrc, vcl celuiire Alexandrumquod eia Sim-

plicio afcribitur. Patct igitur vanas efle Alexan-
,dri folutiones , &:pereasfenteniiam Arift. non
^dcFendi, proindeintcgramadhucmaneredifH- ^

cultatem : quam coniideransIoann.Giammat.

poftlongam dilputationcm cotra Alexandrum

tfindem concludit, Arift. defendi non poife, nec

vcram caloris caufamattigifte:ipfe vero fcnteu-

tiam fuani proferens inquit, ccEleftia.corpora

caloremefticere, quiafuntnaturalitercalida &

ignea, maximc autem omnium Sol , vtapud j-

pfum iegerepofTumus in memorato locp.

Pfe

Alia Anfiotelis defenfio ah Auerraead^
du^a. Cap. VI.

Verroes in comraent. 42. lib.2. <Je Coc-

lo repr obata Alexandri iblutione , aliam i-

epro Ariftoreledefenfioneminuenit: ftatuit-

inpnmis fundarnentum hocfatisapudphilofo-

f>hos manifeftum , omncmfacultatem materia-
cm diuiduam elle ad diuiiionem raarerije , pro-^
indeinmaioricorpore maiorem eirepotcti.am;
& inmmore minorem;idqueetiamab Ariftote-
Iccxprefleponiturin pbftremo cop. Iibri oclaui
Phyiicorum, hocconftituto , inquitAuerroes,
quando alicui corpori attribuimus vim mouen-
dialiud corpus, eamdicinius illi ineffe iecun-
dum toiam fusj fjtbfbntiae profunditatem ;non
tantumlecundumillampartem , quatagitcor-
pusmorum; vtexempligratia, orbisLunscir-
cumuoluens elemetum ignis, non dicitiu-'illam.
virn habere in illa tantumparte , qucs c\k adf u-
penici em fuam concauam , fed in tota [ax llib-
ftanria;profunditate,promde quanto maiorcm
Habet profunditatem , tanto eriam maiorem
vim motricem habet. Obeandcm igiturmtio-
nem quam tntus cofleftis globus littanquam
im corpus quoddam vnum , & tanqu'am antiTiai
'^- quoddam magnum,cuiusmotuseft"ilie;nui di-
i>» urnus dicitur, -Srab Arift. vocatur >Tioti]s .ctius
ouiatOLUS glo!5u;eomoturacuenit,prcpriiaLit
ilngularum fph^i^rum motus fmt tanquara

D

lu

parum cnim refert !.andicamus flngulas Coeli
partcs toticoelcfti globo conuibuere fuas par-
tes facultatis motricis , an dicaraui ,aliaspartcs
fuam potentiam contribuere illi parti , qucetaa-
gitinferiorcm mundum , vtorbiLunse; fatis «^
nim eft fl intelligamus, totamillam vimmo-
uendi iaferioracorpora toticccleftigloboinfi'
tam efle,eius vero partemparti illius globi,& in
aliaquidem maiorem ineife, inalia maiorem.^.
pro illarumpartium diuerfitate, pracfertimpro
maiore, velminoreilliusmateii^eportioncaut
etiani denlitate: qUoniam igiturftella eftpars
orbis denfior , proindeplus illiuscorporis ha-
bet , quam pars vbi noneft ftella, ideopluset-
iamfacultatis motricis habetftella, quampars
ftellamiionhabens: Kiucfit.vtftella Solisma*r
ximam omniumhabeat potentiam, quiaeftor
mnium ftellarum maxima , & lucidilTima , pro-
iride etiam deiifiliima , & plurimum infe illius
matcriae continens ; maanam igitur potentix
partemconrribuit; obidque illaparsorbisLu*
n«, quceSoliscorporifubftat, maiorem, quana
alise, habecvim mouendi& attcrcndipropiiv
quacoj pora inferiorismuiidi , quoniam ibi ex^
ercetur lilapotentia, quamtoti coclefti globo
Sol contribuir. Quandoigitur Arift-otelescoR-
pori Solisafcribit tacultatemattenuandi, & ca-
-kfaciendi lubieclumaerem , nolieft accipien*^-
dumfinquit AuerroesJ ipfum folum coipus So ■
lis trtiiquamagens ab"aliisftellis ,. & orbibusf«i.
paratumnedinrelligejidum eft totam omnium
CGeloium congeriem' eiTe quafi corpus vnum-
coiitinuum,in quo infitvnatantum vis moueft-
diinieriorem mundum , & huius magnampaF-
..teracontnbmacorpore Solisobrationemprae^
diclam. Iiaque omiie dabium toUitur^-quia.
noneil- neceifarium vt Solagat priusinorbem
Lunse mcdium , quam in corpoiviinierioraj hoc
enini feqnebatur , dum Sol tanquam agens
quoddam aborbe Lunse feparatum accipicbA-
tur: fed quum Sol non fit nift pars agentis
contribuens tpti magnam partem facukatiS
motricis, adrio in inieriorem munduni titper
contadum, quia vnum eft totumagcns, neni-
pe totusccelef^isglobus , aquo mundushicin-
feriortangitur, vtait Ariftotelesinz. cap. lihri
prinii Mctcorol. huicautem totipartes omnes
conrribuunt proprias poitiones facultatis mo-
tricis, alia, amoieiB i aliajjxinoremj uequeia

5<57

kcobi Zabarellx Patavini

568

I

p.irtibusviiiusngentis roquiriturvtpcvrsiemo,
tior a pat ienre imprimat aliqiiid ia partem pro-
pinquam, redfatiscftipfapotcntixcommuni-
cntio, dum id quod mouct,cftrotimi quoddam
&. v«um,cuiulmodi eilecoekftcmglobumdi-
ftum cfb,

Ouodrefpcnjtone Aiterrois Artflotelesnon
^efendatur. Cap. VIL

IN hac A.uerroisrolutionc duoconfiderand^
iuat5vnum,an per cam fatis Ariftoteles deien
datur,&a praidifta difficu'tate vindicctur; altc-
rum, an ipfa perfeAuerrois fcntentiavera fif.
Qupd ad Ariftotelem attinct, ego quidcm arbi-
tror eius verbahancdeicnfioncm nonrecipere:
nam fi folu ipfum Solis corpus fpeftemus , cui
tanquam agcntifeparato vimtotam raouendi-
attnbuamus, iam aperte fatetur Aueirocs, c.im
featentiam dcfendi non poftcquia Sol iuler.io-
rem munduni nontangens , in ipfum agcre nc-
quit3obidilla,quTeab Ariftotelcdicuntur,niti-
'tur Aucrroes Soli attribuere con{idcia:o tan-
quam parti totius globicoeleftis magn.am ia-
cultatis motricis partem contribucnti; attamcn
hxc intcroretatio verbis Ariftotelis non con-
S,ruir,quoiam Ariftoteles itaattribuit Solivim
rnouendi, & attercndi aerem, vt e.vprefie evclu-f'
dat onmes alias-fphscras, tumluperorcs Solc,
tum inj eriorcs,proihde conliderat corpus Solil
vt agens fepai\uum,non vt parccm agcntis.uiam
ft toium globum putaflet clic moii-enrem, c'-: ca-
leiacienteminierioracorporafuo motu;SoIem
autcm eirepaTtem pluiimum iiiius porentise
contribuentem , certe acccpiiiet motumdur-
num, tanquam vnum totius globi morum,non
vtmultiplicatum,&inpluresdiil:in::U:-;i,prout
indiucriis orbibus recipitur, c"^- proutm Luna
tardioreft, 6c in fupenonbus remoriorabelc-
iricatis,qtiampar ;ir, inSoleauicm iatis vclox,
&fatis prop^nquus;'hoc enimcftSolemcon!!-
derarevt agensquoddamieparatum, i-- abaliis
pnitibus Coeli diftmftum : at fccundum Au^r-
rois confidcrationcm, motus diurnus iumitur
vt vuus totius globi motus, qui mundum inie-
riorem calcfaciat per conLac-Limi , proiridepcr
ilLimatiritionem , qus iit a tautamouis v^lo-
civate, q-uantaeftinparteglobi tangcnte, hsec
surem eft illa velocitas, qua orbis Luiioe moue-
tur: quamuis enim totum globum caleftcm di
t:amusattcrcreinferioracorporapcr fu! motus
vciocitatem", tamen hocnoneificitaliavcloci-
tas, quamiila, qux eftininfcrioris mridiconfi-
nio ,atquecontafiu.;ab hac enimprouenit iila
Tclociias niotus in igni (S: aere.qua: ai.cis calo-
rcmproducit, &iiailiaclemencaconferuat. ita-
que non crat conildcranda pro.pria orb s Solis
vclocua.-idiftiufl:aaba!i; rum urbiuni velocita-
tc , oc ob idratio ab AuerrocaddutlanoniDuiti-
t¥irproprise yclocuati_, uecproprixpropmqui-

A tati Solis,fcd donntatJ tantummodo, a quaplu-
rimu.Ti virtutistoti globo CQjitnbuiturjnullain
cuim refpicit vclocitatum, vel prcpinquitatum
difterentiam,fedvnam tantumrrrodd vclocita-
tem confiderat, qtircft totiusglobi, &vnam
totius propinquiiatcm, qua largit inferiorein
^mundum .> atratio ab AnftxilelcaUata innithur ■
prc>i.'i^nqu'tati , & velocitati pr( prise corporis
Soli-s , VI dift'ucT:K , a velocitatibus , & a pi-opin-
quitavilius aliorum; neurram tamen: con.ide-
B rarc debcbat , fi vokbat (igni-ficare totum glo-
bum clVc mouentem, & atterentem: nam fccuu-
dum opinionem Aucrrcis,Sol eandem opcram
prxftatinquacuriqueCoc!ipartecoUocctur,et-
iamn infupremo omnium orbe eflcftatuaturj
vbique enim vmi fuam candem toti globo con~
tribuit ; attamen fecundum rpinioncm Atifto-
telis, fiSolremociorabinfenorimundopone-
retur, nonattereret,neqjcaleiacerct, quoniam
ob eandem rcnrotionem alios oranes fuperio-
C res orbes Ariftot.adcaktaciendum ineptos efTe
iudicaait,qirare fententia Aucirois opinioni A-
riil:otclisnonaccommodaiUr. Claraetiam funt
Ariftotelis vcrba,dicenris [/ufic/CKs ell hocface
re Solis latio tantuml^ nam maaifefte alios orbes
excludit, .& vult folum corpus^SoIis eilecau-
fam c.iloris vt motorem lcparar.um attamen fe-
cunduin opinionem Aucrrois csetera aftra ab
hocmtinerenone.\clu_duntur , quiadum Imiii-
tur^ot usglobusy: vnumcorpusmoues,.omnes
D partcs mam virrun5.portionecontnbuunt,tum
quae propinquae iunt . rum qux remotse; quum
Anftoicles lingul.i afvra oi-iiiJtr.ms vt mouen-
Ti-aicparaLa c^':'u a o^a.viaiuperioraSoIC; vt
ab iriiCii;5r. niai^ci.j . ijiisr.^mora. Aliaquoquc
d itictdi c ,r c:. V dc'urcoinlocoAr'iftoieies,
quod-.:u-! 11 •-.■.i.it oiicm-propoiuirfet-clecauia
hu:ti:. c.iiur s , qu. aptrd nosei-tdixcrat enimm
pnnc:p;o ct>.p>us ['■>o-nter ajuam caiffkn/jja.' cd-
lor inhii.qu, cti c ■. ;'c /vi/yz, /ofA)- J.rol-tcaqu.rftjo-
;E nem folucn.. nfnil dc-raaii's dtcit , fed caulain
huius cdloriN 111 iolum cccleiirem a>otumrefert,
inquic en;m [_ .iopter ha.-rc /g/tur caufaperu.e»it
adhunc locH,/7 caUdita''\i\zp^\k\c.7i\\^ huc locuni
inquo nos degimus, quemtamenaliis inlocis
aiitrit c.-ileHcn etiama radiis , imomagisa ra-
drs.quam a raotu Coeli.Scd hoc folui iac-Ie po-
tcit; quum enim certum llt Arillotelem non ne-
ga.iex.tdios in hocaere inienorc calorempro-
ducete, in co tamenloco vidctur iolam caulivm
p vuiucrialcm , dimifta particulari , adducer? vo-
luiiie; namamotuCceli produdus calorpcrto-
tum inf criorem mundum dittunditur , & ad tcr
ram vfque,& ciusintima peruenit;atille, quii
radiis cfticitur , cit m hac iola mfer.i aeris rcgio-
ne, obidhaccaufincglecta, Ariftottles folum
motum ccelcftem couiidtrautt^quod quidcprx,
dictam de motu diiiicultacein augei : tlum cnina
radiorum conlidcrationcm lccUidimusT & lo-
lumiuoiumconiidcramus, nonvideturdefen-

di poil*

Altf\

cont j
Ar/j\
teltr.'.

Solm

S69

dc Calore Coelcfti, Libcr.

570

di poflTe rcntcmia Ariftote!is,dircnMs,motum A tcquamexilla, quafeftin orbc Lun« in mun

foliusSolishunccalorempi. attutfonem pio-
ducerc; quum illi non accounrr/odciui dctcn-
fio artificiofiilima, quam i;xcf>gitauit Aucrrocs.
Sedprsteromnia,quahacrcnusdiftafunt, nul-
lum Citaduerfus Anrtotckm efHcacms argu-
mcntuin, quam quodcx ipfiufmet confclfionc
defumitur: ipfeenim cxiftiniauic rph?:ram So-
lisfeosndoloco, iSc ftatim lupra rphaEram Lunx
efTepofitam, Iphaeram autem Vfncrisinquar-
toloconempefupraLunam, & Solcm, & Mtr-
curium : Venerem igitur ineptamcilc iud(cauit
ad caiorcmmotu producendam , tanquam m-
misremotam, proinde confcflus eft qnartum
locum cfTeabinferioribus nimiumdiltantem,
nec aptum ad ca atterenda pcr rrsotum : atqui
inuentum poftea eft Aftronomorum obierua-
tionibus, SolcminquartolocaeiTe, & Luna, &
Mercurio,& Vcnere fuperioremjcrgo neq? Sol
adcalorem producendum idontus eft, quia a

d) infononscontadlu; confiderandx nobis funt
conditiones,auseinmotu,vtatterat, requirun-
tur,& oftcndcndum eas omnes orbi Lunae com-
petcre, vt argumentum tollamus, quo dudus
Ariftotelcs, orbem lunx ineptum adhoc eftc ^-_

iudicaiuit. Trcsadfummumconditionespoftu- ,
lan vidcnrurjvna, vtmobileutpropc remattc- /■ ^^y^^f
rendam j altcra, vt fit folidum; tertia dcmum, vt "^^^^^^ ^^
vclociter moueaturiprimam conditionem hic if^^gy^^
non defiderariipfequoqvie Ariftotelesconfitc- ^
turjpatetenimtotumcoeleftemglobum tange-
rC mundum eleniCntarem per orbeni Luna tan-
quampcrpartem fuam. Secunda quoque con- Cctlum
ditioconfiderantibusmanifeftaell::neceflarium totieft
enimeft coeleftccorpusfolidumefretotum, & /ofidum-
infcrioribus corporibus rriinime cedensj nam d
cederct, pateretur, quod dic edum non eft: quo-
niam ergonon eftaptum cedere vlli prelTiom»
folidum eft, «Sc idoneunj ad fubiedla corpora

corporibus infcrioriWus cft nimium remotus : q diifipandafuo mota. SedtertiaconditioArifto-

nam fiAriftotelisargumentumdc Vcnercvali

dumeft, nonirinorcmdeSole habetcfficacita-

tcm, fi Sol rcucraincolocoeftpofitus.inquo

Ariftotiles Venerem cffecxiftimauir. Egoigi-

tur, quum apertc fatearmcnullaininuennera-

tionepotuilie, quafententiam Anftotchs tuea-

mur. quod mihi fortaflcob infcitiam meam, at-

que ingenii imbecilUtattm contigit, defenlio-

nem Ariftcteiis ahis exccgitandatsirclinquam;

hsec cnim dicere volui, no.i vt Anftotchs lcn-

tcntiamimpugnarc.fcd vt iliadubia, quse nriihi

ncgotium faceirunt.in medium profcicsfigni-

ficarem, mc eorum fol utioncm defiderare.

VerafentemU, & opinionU Auerrois de~
daratio. Cap, VI IL

SEquitur vt qHomodo Ccelum fuo motu
ealefaciat, confidcremus, qaando in fen-

telis difficultatemfecit, quiainoibeLunsnon
fatis velox effemotus videturi aiTertio tamen
illa Ariftotelis videtur probatione indiguifle,
quum enim certum fit, velocifiimum eflfe Lunat
motum,quumquatuor &viginti horaru tem-
poretotum circuitum peragat, probandum erat
hanc veiocitatem non cflTc tantam, quae attere-
re igncm, &aerem, & calefacereapta fit : nos e-
nimnonpoflumus nifi iudicarcmotumillum,
D quamuis tardiorcm inilla psrtcquamin ahis
partibusfuperioribus, velociirimumtamenef-
fe, & aptum ad atterendum,dum illum cum a-
liis, qui apudnosfiunt,motibuscomparamus •..
frequenter enim cxperimurjCxmotu,quo fer-
rum filicem pcrcutk, atteri intermedium ae-
rem, &inignemconuerti,nectamendicendunii
eft, motum illum eflTe motu Lunae vclociorernft
fed potius multo tardiorem: fic ctiam dicen-
dumeft, fagitta motupcracsemcflrcmotuL.u-
tentia Ajift.acquicfcereminimepofrumus.Eg©. E nsetardiorem» tamenfatcturAriftotelesplum-
quidem arbitror vcriffimam cfle Auerroisopi- beos fagittarummucrone&motu accenfoscol-

nionem, quam antearetuhmus: quum enim A-
uerroes fententiam Ariftotehs, quani haftenus.
expcndii3\us, falfam cfle cognouerit, eam ta-
men rcuerenda du£lus»impugnarenoneft au-
fus,fedmodeftius agcns maluitAriftotclemin
ahumfcnfumtraherciadqucmtamcflan verba
AriftoteUs trahi pofl[int, a!ii cbnfiderent, illa ni-
mirum vcrba,quse incalce^. cap. i. Mcteorol.
legantur,vbiAriftotelesrem hancdiftin£te, &
cxquifite fc dcclararc profitetur, non cnim infi-
cioripfumaliisinlocisrudiusdehac re loque-
teao attribuiflfe produftionem caloris coelefti
motui indiftinftcnonmotuiSolistantummo-
do. Quoniam igitur res pcr fe mamfefta efTc
videturj patct cnimtotuna clcmcntum ignis,
& cum coaercm a toto ccelefti globo inccffan-
ter circumuolHJ, & ita calorem cx eo motu rc-
cipere pes att£itioneai»neque cs aik velocita-

4)quefcere:namfiimaginaremur equum, vel a-
liquamalismreminfuperficie terrjeadeo ccle-
riter moucri, vtcxa£tis viginti quatuor horis ad^
locum, aquoprimodifcclfit, rediret, nonne ra-
pidiflSmum cfTc motum illum iudicarcmus ?.
nonnemultovelociorem motu fagittae. ab ar-
cu emifls? eo tamcn itafifto motu longe vc-
iociorcftmotusLunjcquaeobmaximam a ter-
£3 diftantiam longeetiammaiorcmcircuitum,.
ac maius fpatium eo tempore peragit ; qucmad-
modumiarota celcrius moucntiu partcs ad pe-
ripheriam fita, quam partcs axi propinquae,,
quoniam illaecodemtemporeraaioremcircui-
tum perficiunt, quohaeminorcm. Negans igi-
tur Ariftoteles tantam e& motus LiinaE veloci-
tatera, qu« calefacerc per attritioiicm poffit,
rcmnegare videtur cx aliarum rerum compa-
mioneeuidaatiiIimam>ptoiAde. nQnerat hoc

abfque:

m

Jacobi ZabarcUae Pafauini

m

abfqjrationeprofcrcndaflo.fcdea ncgatio m» A i polis rcmotiflimus fit:hincetIamfitvtfolam

ximcprobationcm dcfiderabat. Scd pritcr hanc
vclocitatem.quxccrtccftmagna, magnum ct-
iamadditmomentum maximi illa totius cocr
leftisglobimoles.atqucprofimdicas: nam fiin
ftiaioricorporemaioragcdi visincft,vchemen-
tillimam reddi illam aftibncm ex raagna fub-
ftantixCocliprofunditate credcdumeft, quum
prxfcrtim ineoinnumerabiliaaftra infixafint,
qux obfuamdcnfitatempluspotcntix motri

fubicftamfibiacris.&ignis partcm poflit cali-
dam rcddcrc, nempcillam,qu3cfubtorrida zo-
na c ft,non illam,quz eft fub polis in vtraquc ge-
1 idaaona.quae ncc illi cft fuppofita , ncc circurn-
fcrtur.nifitardiirimomotui fi cnira vcrumeft
id,quod Ariftotelcs dixit , calorcm in clcmentis
a motu Cccli velocifllmoprouenircfrigus vero
apriuationeillius motus, nonpoteft lub gcli-
dis zonis in ipfo Coeli contadu cflc ignis.quum

cis contribuunt, quam caeterse partcs; & alia B ibinon fiat mocus,nifi tardiflimus. DifficuJ- SoL

quidcmmaiorem,alia minorcra,quatenus alia
dt-nfiova aliisfunt: quo fit, vt maximam vim
contiibuatSol.cuius dcnfitatem maximam o-
ojnivi eflc cx maxima cius hice iudicamus.Tkn-
ta igitur cft calcftis globi inpartc infcriorem
mundumtanecntevelocit3s,vtpcr fc apta niia-
xime fitadinferiora corpora attcrenda, & mi-
randum profefto cft, quomodo Ariftot. idne-
gaueritj fedadie£l:a etiam magna totius globi
ca^leftis niole, ac profunditate, fiquidem toti
globo hacaftio attnbuenda efti, adhucmaior
ilUus aftionis efficacitas, ac vehemcntia i eddi-
tur:quarcdubitanduroeflenonvidctur,toium
globumcoeleftempcrillam fui motus vcloci-
tatem, quxcftinorbcLunac hstc inferiora tan-
gentccanfam efl^ecalons in hocmundo mt^-
norepcr rarefaftioncm, &attritionem.

tashaecnullacflctapud illos , quicaufamcalo- «//^
ris,ac frigoris clcmcntorum referunt in ipfas co-
rum formas , & naturas: nam (i formam ignis in-
fcquitur fummus calor , fatis cft forma ignis fub
polislocati, ad fuum naturalcm calorcm fibi
confcruandum : fedhan^ fentcntiam falfamo»
mnino cfle, & Ariftoteli repugnantcm alibi de- -.
monftrauimus, perhanc enim toJlitur penitus
naturaloci,& viscorifcvuatrixlocati, quamiili '
Ariftotelcs attribuit , & motus tlcmcntorum
naturalis adfua loca,vtibi fufiusoftcndimus.
Hocigiturfundamentoconftituto. quodomnis _ ,
calor m tlemcntis a Coeli niotu conlcructur , vt
aperte Aiiftorelesdixit,nicendumcft hanc dif-' '
ficultatem, fifieri pofljt , de mfdio toUere. E-
goquidtmpoftquam rcm hanc diligec.tcr con-
uder;

aui,in h.mcfcntcntiam vtni,in qua ptrni-

tus acquicko, id quod dubium vidctur, cfle

. . prorfusneccffariunj.&majcimc. conicntancum

Duhium departibus elementi ignis,&eius D ratiom; fub pohscnim. vbi non fit moiusve-

folutto. Cap. IX.

Buyia. /*>Aterum aduerfus ca, quae mododemon-
V-«ltrauimus, dubium magnum oritur.quod
omnino foluendum cft ad plcnam veritatis
dcclarationem; quum prscfcrtim non magis
fententisc huic noftr^, quam opinioni Anftot.
officer€ videatu;:nam fi Coelum motu fuo vc-
lociffimoattcrit,& acccndit inferiora corpora,
&ignenogenerat,feuc6feruatin proxima Coe-
lipartc; egoinpartibus huiusmundi, qux lub
polis, velcirca polosfunt,nempcinillaparta,
qux ab Aftronomis gelida zona dicitur, no po-
tcft cflTc ignis, quoniam ibi vel nuUus fit motus,
vel nimistardus: quare alterum duorum vidc-
tur cflcconccdcndum, vcl in fupero infcrioris
mundi loco,quiclcmerttoignis affignatus eft,
ignemnoncflc,fedaliudfrigidumcorpus,quod
quidcm vide:urefleabfurdura»quum illum fu-
prcmumlocumnondebeat aliud corpus occu-
parc, quam ignis,vel,fi in toto illo loco fit ignis,
exiftereignem, * fummum calorem, vbi non
fit motus,aut non ita velox, vt poffitcalorem
generar^; qucd fcntcntix noftrz aducrfatur
manifcftiffime.necminusopinioniAriftotclis,
quicaufam caloris fuprcmi loci retulit in mo-
tum foUus corporis Solis tanqiiam velocilfi-
mum, quum tamen Sol non fcratur nifi pcr tor-
ridam zonam, ouse cft lAua tropicos, 4c fcmpci'

riu

lox,igni:m confcruari non poflccxiftimo, fcd
calore dcftitutumn frigciari,graucllere, & xn
ahui th mtntum jiutaii , ac dclccndere: quum ^*
enimcccitfii:- caloradhaec quoque frigida ele-/*''
mentapcruenitns, illc prxicrtiiB,qui a lumi- ''v
ncgv:nciauir,eacalcfaciat,& in halitus vertat, '''"
quicontinueatcrra.Aab aqua tanquam lcucs *v'
adfupcrsm pattcmafcendunt, & ibictiamma- *"'•
gnacxparteaccenduntur, & in igncm mutan-
tur 5 dcbuit natura ad feruandum elemcnto-
rum sequilibrium raticncm altquam inuenirc* .
qua in lupera quoquc parte gencretur frigus»
& vice verfa ignis in graue elemcntum niu-
tatus deorfum fcratur : nifi cnimhocfiat, iam
ex continuo halituum afccnfu , A afccnfionc •
verfa eflentomnia elementain fgncii),& ignis
illcqui cft prope Lunam, immutabilis OflBnt
tempore durarct:quod quidem abfurdum fe-
cundum hanc noftram opinionem non fequi-
tur ; quum enim ignis qui fub polis eft , graue-
fcat , & refrigcratus dcorfum kratur , neccflc^ ~
cft,nedeturvacuum,vtaliu$ prepinquus ignis
ad cum locum implcndum tranfcatii& ibi ali-
quandiu maneat, & fimiliter eius calor remic-
tatur a natura loci , & deorfum fcratur; ita vt
hsec in dcmcntis viciiritado , ac circularis gc-^ ■
ncratio orrnibus temporibus perfeuerct , tan-
quam fluuius ad fupcrna continuccurrcns,at-
quc indc rccurrcns i & ckmcnta grauia nun-

m

quam dcfinant mutiri in leuit , & afcendcrc , &
lcuiafirtiilitcringrauia,&dcrccndcrc:<Scquem-
admodummediaaerisrcgio.licctlocusacrisfir.
tamcn ob cius fitum non potcft aercm dm con-
fcraarcquinfrigefcat.acinaquammutatus dc-
fcendati ita rationiconfonumcft aliquam fub
Coclocffcpartcm,qusc licct fit locusigms, ob
motus tamcn tarditatcm ncqucat ignem con-
feruare,quioliat,vtignis in acrcm mutatus dc-
orfumferatur. Sicitaqucomnis difficultastol-
litur : fub polis cnim non exiftit nifi ignis , is ta- B
mcnnoninomnibusiUiuslocipartibusdiu fer-
uatur, fcd deorfum fcrtur, & illuc aliusignis
tranfitificcniminmediaquoque acns rcgionc
non quicfcit nifiacr , etfi non diu ibi fcruari po-
tcft:ciTetquidcmabfurdum,fimloco igniscor-
pusfngidum itaeffc ponerctur, vt quiefcerct;
fcd in loco ignis generari cx igne clcmcntum
frigidum , feummuscahdum, & ftatimgcni-
tum recedevc ab eo loco , non modo abfurdura
noncft.ftdmcoquidcm iudicio eftfummopc- <
re ncceftarium , & patefacicns nobis artificium
namrselnfcruando inelcmcntis xquilibiio, &
viciflitudmeadipforum <Sttotius mundi huius
confcruationcm. Hanc fcnten: am fignificare
vifuscft Ariftot. in primo Mcteorologicorum,
«ap. 4. qu.mdodcduobusfupcrioribus clemen-
tis , ac de ipforum locis loqucns dixit [ CAf
centinuepiyfefterat , hoc ejutdem aereplenum txi-
fiens.hoc autem tgnt^^femper altud, <Sf altudff
^num ijuod^ur i^ferumJitotznAmquc elcmenta I
illarcfpiciensaitlocum ignis cflTe perpetuoplc-
numigni.&locum aerisaere,fed particulas v-
trmsque confiderans inquit femper vtrumcjue
eorum mutari , 8c aliud ,atquc aliudfieri ; igitur
ncceflceft vt ignisquoque particulaeinaUudt-
lementummutcntur, &hoccontinucatque m-
«eflanter fiatjfieriautcmalio modo non poteft,
quam co , qucm declarauimus. In partibus igi-
turfupctiloci , quiignemcontinct,hocdifcri-

dc Cailofc Coclcfti, Libei.

574-

mararitas; proindeibiconfcruaturignis.atquc
etiaui gencrarctur.fi ibi non cflctjigiturfubtor-
ridazoiia , vbivclociorfit motus, gigni dcbcr
maiorraritas , & maior calor , proindc <Sc corpus
rarius , & calidius ignijcrgo dabitur calor maior
maximo, &elementaeruntplura, quam qua-
tuor, quacabfurdafunt, & nuUo pado concc- •

denda. Adhaccdicimus,nondariininferioribus Solutijif
corpus rarius aut calidius igni ; ideo vbi ftatutus
aliquismotusad generationcm fummi caloris.
& ad ignis produftionem idoneus cft , non ob id
vclociormotus gcncrabitaliquid calidius, auc
rarius.fiquidcm mhil eflcpoteft calidius , aut ra-
riusi^ni; fcdvbi primumincipitmCJtus cflc ita
vclox,vtfummum calorem, atqueigncm pio-
duccre poflit , etiam vclocior illo eundcm calo-
rcmproducct,nccaliudgenerabit,quamignem-

D^lumine, quomodo calefaciat.
Cap. X.

CONSIDERANDVMmanctquomodO'
lumen quoque fit caloris caufa: quod enim
cakfaciat,itaeftmanifeftum,vtnegarinonpof-
fit;fentimusenimnosaradiisaftrorum,pra:fer-
umSolis,calefieri,&quandoqueita vehcmen-
ter, vt tolerare tantum calorcm nequeamus ; i d-
co Ariftotel.pluribus in locis id confiteiur, vt m
primoMetcorolog. c. 4.&pofteain cap. de nu-
beiin quarto etiam libro de ortu animaliurn..
cap. a. aflTeritLunam lumine crcfcentem cali-
diorem efle, dccrefcentcm vcrofrigidiorcm. A-
ucrrocs quoquc in Comment. 42. Ub. z. de Coe-
1 o,& in cap. 4. primi Meteorolog. dicit reflexio-
nem radiorum efle in hoc acrc noftro caufam
caloiis, & magis, quam motum Coelijimo dicitr
difcrimen caloris Solis inaftate, & in hycme ra-
tionc motus non eflTe fenfile , fed ratione radio-
rumtantum ; caufamigiturcaloris inhoc inn-
moaere in folos ferme radios Auerroes rcfertri,.

turlupctuoci , qungnemtommcL,u«.-ui'^"-- "'""r^ ■".-—■-'" — . . .,,^ ^

mcn cft ; quodaUqu* tardiorem habent mo- E & Arift.quoquc hocidcmfignificamtiniilo 4

tum.quamvtfummuscalor. acfumma raritas
gigni in cispoflit , ideo ibi no diu feruatur ignis :
Stas quidemfubpolishas cfle manifcftum eft,
fcdadqucm vsqueterminum protcndantur , &
quibus limitibus acsttcrisdiftmguantur, dicc-
»c nemo poteft : credendum eft.non procul a
paruiscircuUs,quipolares dicuntur. haspartes
terminari , ibique inciperc velociorem motum,
&aptum adignis confcruationem : quampar-
tem^fatismJ^gnam eflTeputandum eft , & com-
pleaitumtorridam zonam , tumduas tempe-
ratas , feu carum magnam partem . quse torridae
zon»propinquioreft jitavtmulto maior fit il-
la fupcri loci pars, in qua ignis confcruatur,
'«*'•■ quam illai, in qua non conic:ruatur, Si vero
quis obiiciat : fub zonatemperata fit tardior
.motus. quam fub torrida, mqua e.l: maximus
«irculusaEquinoftialis vocatus , taincniub zo-
9*temperat agencratur fwaisKiVt!* c?>,U;" . <fc iuaai-

cap. primi Meteorolog. quando dixiteleinentai
Coelopropinquacalidaeueproptcrmotum , re-
motaveromancrc frigida propter iaamobiUta-
tcmj hancigiturinfcriorcmpartem, ad quanii
jBotusCoelinonpcruenit, vel infenfilis perue-
nit.hacrationcfrigidam vocat , quoniam inea
infenfilisamotugcncraturcalorjquicquid igi-
turfcnfilis caloris in hac parte incft.id totum ic-
rc inaftrorum radios referendum eft ; idcirco*
quumaftranon fint ignca , ficut anteadi£tum
cft , ratio & modus quxritur , quo a radiis caloiv
gcncratur. NonnulU dicunt eam eife luminis -^''f*^-
naturam,vtfitprodufl:mumca!oris,proindc a- ^^^' */"'*'
liamcaufamqu2erendamnoncflc:inhactamen "'*''^
fcrttentia non videtur animus acquiel^ccre, fed °"J**i^'
adfiuc huiuscerci caufam dcfidcrare : ob id cum ^'^'
aUjsdicendumputo. lumen eadem rarionc ef-
fecau(amcaloris,qua &motus,nempequia ra^ OptntP-
Ktacit „ & cxtcnuat, exicAHauonci» autcm nc ^er^k-

575

Jacobi ZabarcU* Patauini

574

cclTarioconfequiturcalor: 5:qucmadmodum A locodicemus, cxa£^iusdeclarabitur;nunccom-

motasinfoloaerehocprjtftat.vtipium reddat
calidiorem, &accendat, ncqueomnismotus,
fed qui magnus, ac velox fit •, ita etiara lumcn in
ioioaereattritionemfacit, nequequodhbet lu-
men,fcdroagnum,acvehemcns : expenentu e^
nim docet,nullum a lumine candela: accenfx
producicalorem.ob cius luminis paruiratem,
ac debilitatemjimo necaiirorum , nec Soiis lu-
nien quamuis maximum effe videatur , produ-
cere calorem videtur , vel faltcm debilem ad-
modum,&infenfilemproducit,nifi.duplicetur,
&itaperduplicationemvalidiusredd5tur; pro-
ieftinamq^radiiSolisinterramrefiUuat a terra
refradi.&inaereduplicantur.nimirumdefcen-
dentes,atqueafccndentes,&e;£radiorum!ntcr
fecoUifioneextenuaturaer, & caUdiorfit: cre-
dendum quidem eft radios Solis etiam refta
proieftos.acfinaplices aliquid caloris efficere;
quomodoenim tanmm haberent vim du.phc-'

muni,& rcceptaloquutione vtiliceat, diccndo
lumen dcfccndere, & reflcfti , & afccnderc, id c-
n m quomodointelligendum{It,praediftoloco
docebinous:reflcxioautemluminisita manifc-
fta eft , vt ncgari nequeat ; ego enim aliqwando
propeparietem a radiis Sohs percuflum ambu-
lando non minorera calorem fenfi ex radiis a.
parieterepeicufTusinmeafiniflira parte , quam
ex radiismepcrcutientibusinpartedextra jnam
vtriique in parcc fiebatpercuflio, & rciicxio ra^
dioriimaccendensaeremtinfiniftraenim paric-
tem pcrcuticfttes reflcdebantur ad mc , & ac-
rem calefacientes mequoquecaiefaciebant; in
dextra vero mea parte pcrcuticbant me radij
Solis, & acorpore meo refradi rcfledebantur,
&aerempropinquum accendcndo mcquoquc
calefaciebautj & hocidem alios plurimos ani-
maduertiflx arbitror. Vbi vero absque refra-
ftioaetranfeuntradij, & nuUam duplicationem

ti, fi nullamhabercntP.mpliccsrfedadmodum C faciunt.vtin fupero,& inmfdioaere,per quem

vtrumque ad mfiirmm transmiituntur , ari fiat a
lumine illorecto caloraliquis , inecrtum eftt
credendumquidcm eft aliquem fieri.ficutan-
teadicebamus,fed admodum dcbilem, quum
regioaeris mcdiaetiam in magnissftibus frigi-
daeire corr.pcriatur. Quriniam autera didam
eft , magnum himen caletaccreper attricionerB,
quiaexienuataereni, fiquis rationem quarat,
cur exienuet,nulla fvt mini videtur ) afFerri-po-
in hvcnie autem paruus,ac debiHs, & eodera D tcft nifiquodeacit luminisnatura, vttcnuem.

paruamhaberevim cx eoconftaL,qnod fi ma
gnamhabcrent.mediaquoqueaeris regio,per
quam recla tranfeunt.valde calidaredderetur,
quum tan-.en frigida cfTe cenfeacur , quoniam
fimpliccstantum habetradios. quum regio in-
fima habeat duplicatos, aquibusvalde c^slida
rcdditur. Eft etism in radiorum duplicatione
niacmumdilcrirBen,quod extemporis difFeren-
tiisdignofciturjnaminaftatemagnus fit calor.

temporein.^liquaregionemaior,inaliamsnor;

cuius difcriminis racio hac eft ; quando enim

Solradiosin terram proiicitad angulos leaos,

&perpen.dicuUriter, quriibet radsus reflcftitur

in feipfum, & idemfitradiuj^.fccndens, ac de-

fccnj.cns,ideoma.^imafitcoljifiorajiorum,&

aeris attritio, proinde & vehemennlfimus ca-

lor ; quem animaiia perferr e nequeunt ; quando

autem radu non ad perpendiculum cadunt , fcd

adansrulosinjequaksjobtuios, &acutos,minor

fitcalor-.cum hoctamendifcrimine , quod quan-

tored'ispropinquior£S fiunt anguh, & quanto

afcendentes radij funt propinquiores defcen-

demibus, tantoniaiorfit coilifio.&maior ca-

lor ; contra vero qusndo admodum cbtufi . & a-

cuti anpuh ad terram fiunt , & radij afceridentes

funt a defccndcntibus remotiores , minor fit

collifio, & minor caior , quod in hyeme euenit.

Sclenim humiliorinccdens terram r;;diis fuis

debiliterpercutit , & angulos valde obtufos , &

acutosfacit;at inafftatefolfublimiorfcrtur, &

punfto noftro verticaii propinquior, ideo an-

gulifiuntreais fimiUorcs, & radij reflexi dcfce-

dentibuspi©pinquiores:quod idem difcnmen

vtintemporibus', itamrtgionibus quoquc di-

uerfis notari potcft. Quomodo autem lumen,

quum fltaccidens, mouen, & pcrcutcre, & refle-

aidicatur.noneftmpraifentia confiderandum,

fed in iis.qujt «le aniraai ac defenfu vifus alio in

ac fubulem aerem reddat, efFe£fus enima fua
caufa iixmediare prodeuntis nuUa alia afFerri
ratiopoteft. Aliud,quodde hacre dicam,non
habecneque Arift. vsquam declaralle comperi-
tur,qu jiaodolumencalefaciat:quarcfi nihila-
liud cft quarendum prxter id, quod modo dix^-
musjvidcturidtinquammanifeftum, & decla-
rationennnegensdimififlejfiquidvcro aliudad
plcnam huiusce rei cognitionem defidcratur,
non eft mihi verendum confiteri mciUud igno-
rare,quimenihil,3Utpaucafcireprofiteor,qutt
fapientilfimus quoque philofbphus Arift. feid
ncfcire tacite confefTus fit.

Vuis Jit calor cosleflis dtftind^mai ele-
mentari. Cap. XI.

YE R V M cx iis omnibus , quse haftenus di-
ftafunt , magna oritur diflScultas : nam fi
verumeftid,quoddiximus, omnem calorera
in hoc mundo infeiiorc produci a Coelo pcr
motum.& per lumcn . omnisigitur calor ratio-
nc fuaconginis , &jfui principij poteft vocari
coelcftisjattamcn ATiftotel. in fecundolibro de
Oituanimahum capit.tettio, duosvidetur ca-
lores ftatuere, vnum ccclcflcm, altcrum elc-
Bncntarcm : quos etiam inter fe diftinguit di-
cens calorem coelcftem cfTc prolificum , & vita-
lemieicmentarcmveronoeffeYitalem, fcd po-

tius

$77

dc Calorc Coelcfti , Libcr.

578

tim vit« defti'u£^iaum : quod cx co oftendlf, A

quoniam iguis nullumaniinal gciieiMt, at in fc-

jninibusanimantiumcalor quidamincflr, qui

clcmcntaris non cft.fed a ca-lcili virtutc prouc-

niens, fncitquevt fcecundafint feminaificct*

iaminiis, quxputrcfcunt,gcncnntnranima*

lianonacalorcclcmentari, liquidcmtlemcnta

vimgenerandi viuentianonhabcnt, fcd acalo-

*c ccrlefti per huncinfcriorem mundum dirTu*

fo; afferit er?o Ariftotcl. nonomncm calorcm

aCceloprouenire, &aliquem circcalor.em non B

ccElcftem , fed ekmcntarcm ; quum tamcn in

primo Metcorologicorum, c.^.dixcritom^nem

clementorum calorem a C3eloproduci,& hanc

totam m.ateriani efle potefl^atetantum calidam,

& Irigidam. Aucrroes quoque miib.de Subftan-

tiaorbis,cap.2.&i2.Mctaphyficor. Comment.

iS. duos ponitdiftindos calorcs, vnum co^le-

iliem, alterumelcmcn.tarem.3 quareconccdere

jion vidctur omnem calorem eiie ccKlcftem.

Difficuhas hacnonleuisell, &m.ultismagim C

negotiumfaceflTit^qui indcclarandoquis lucoe

leftiscalorab elemcntari diftin«auspiurimum

laborarunt;&alii duosre diftinaos,pcnitusqUe

diuerfos efle voluerunt, alii v^ro vnum & eun-

dcmrc,quialia&aliarationetumca:leftis,tum

clcmcntaris dicatur^quorum difputationem c-

go miflam faciam , & folum cnitar hacin re ve-

ritatem declarare,ea"etenim cognira , facile in-

■ telligetur,inquoaliidefeccrint. Sciendum ita-

que eftduo inhis inFerioribuseire generafor-

marum, quarum difcrimcn ad hanc noftram

coniufcfation-em pertinet^ formam inanimati

corporis, &animam, quxeft forma viuenrfs :

• formam inanimatipoiTumus elemcntarem for-

mamappclLu-e, quoniainalias oftendimus for-

mam mifH inanimati non effe re diftindam a

formis elementoru , fedeffecolledionemplu-

rium graduum omnium formarum elementa-

i-iumvnamfoimamconiiituentium, qusnon . ^

eft'additaformisj:lcmentorum, fedeftiUsemet,

qu« in aliam formara migrarunt: aninia vero

lcftformapeniius fuperadditaformis elemento

I rual, &reab iinsdiirinda. H^igitur duafor-

i mx habent interfe hanc fimi litudinem, quo d a-

\ pta eftvtraquc educidc materiaacaloreccele-

1 ftiiCsxlum cuim hanc inferiorem materiam ca-

1 lefaciendo generat clomenta calida; idem ex

materia putrefcente gencrat animal, nec alio

modo, o^uampercalorem. PrsetereaCoelum F

! nonmodo generatignem, feddatetiamillifa-

>: cUltatem calefaciendialia, &generandialium

^ignem fimilcm : ideo Aueioes in2.cap.Iibri fui

de fubftantiaorbis inquit, ignemnonefTepri-

mumcalefacieas , quiaeftetiampairiuus , fcd

Ccelum elfeprimuin calefxiciens. quod agit,n5

pntitur: idautem fadt ignis agcndo pcr calo-

rem, tanqiiamper qualitatem confcquemem;

D

iam enim diximus calorcm eflcquidcm prrcpa-
rptionem matcriae pro educcnda forma ignisj
rcdcacdt^cla eflcaccidcns poftcriusforma; it.a
vtncutiCcelumfuomotu, vel rinninclacitca-
Ior'jm, &pcrcaIorcmgcncratignem,itaeriTm
ignisgcniiusa-liumignrjngcnerctpcreundenn
caIorem;proindc caIorfcmpcrag.it vtagens fe-
cundarium , & inftrumcntale, quum fit inftru-
mentum , pcrquodagittum Calum,tum for-
maignis ; hocidcminviu^ntibusnotar^poteffe,
X'celum cnimper calorem gcnerat aninial, &
pluribusanimalibus , acft-irpibq^dat ctiam vim
gencrandi aliudfimile; naminfcminibustum
animaliumjtumplantaruminfitaeftvisproliH-
ca, & principiumquoddrimgcneratiiium,quod
percaiorem confequcntem aprum eftgenerarc
aliudfimile. Incoautem difcr^eparcvidentura-
nima, &forma elementavis: quodforqia ele-
mentaris producitur pcr calorem vtcunquc a
Coelo gcnitu, videlicetieupermotum , fcupcr
lumcn;vidcmus eni.raradios SO'Iisacceridere,&
ignireftiappam : aftanimanon per.iliumcaio-
remaiCcelo producitur, quam pereuni, qui a
radiis prouenit;taIis enim cft ille calor,a q uo ex
ptrtfe{'cente materia animalgcneratur. Hisde-
clai-^itis, vtegomeamfententiamproferam,piu-
tocalorem ccelcftempropric acceptum vtabe-
leraentaridiftinguitur, nullum ciicaliu>T), qua.
calorem vitalcm , pcrqucm a Ca;ioproducitiH
anima,& quiproducram animam confcqnitttr,
&per quemanmia infcminibus latcns taquani
artifex, generataliudviues fimiIe;calorem au-
tem elemetarem eireilluni , perquem educitiif
formaelementi calidi, autforaiaaliqui miftio-
nis, & qui eani ediicVam infrqaitur, ~; per qucm ■
illa.o.'],!!-; quoniam enira elemcntacJiIi;.a v;den-
tiir calorern liabcre vt accidens propriurn , quod
illiscompcrere diciturper effentiamj ma;;imc ^
autem igm , mifti s vero omnibus per participa-
tionem ; hinc fa ■"; um eft vt calor iite ut vocatus
clementaris,.c-:iiCieiTi vero animalem qiiuni ha-
beantviuentianonperelementorumparci.cipa-
tionem, ied anatura quadam prsji^^tanciorejhanc
referimus in Ccelumtanquam elementiiquod-
dam aliud omnes clementorum naturas fupere-
minens: & quia in viuente genito calor hic vita-
lisinfequituranimam,quxeftformadiftincLaa
fo! mis clcmentoru.m. , & eis naulto pr:.2ftanrior;
ideo Arift.^.deOrtuanimaIium,capr.di?:iteire
in fenfjbus principium vitale, quod prcpor-
tione refpondetekmcntoilellaiUm^ideiiCoe-
lo^quodfoIetabAriiT.vocariquintumelemen-
tum.- quem-admodum enim Coelumpercalo-
rcm educitanima de materia,&generatanimal;
itaetiam principium vitale infitum femini ge-
neratanimal percalorem vitalemconfequente,
& ita propoitione reipondet ekmento iiella-
ribiiempe ckmentofupereminentinaturas cle-

T men-

fr^

Jacobi ZabarcUa: Pataviiii

GtK/odi nvjiitOitin'! > ^: ciusoiiiciuliiiiL',iiurjngcnci\ia-

ccniiur/t co.iiuawli. Ncc ciud Cv"i)aiu lcniC|"icKim pio-

cuUrem bamiis , qui c.ilorcm cjclcrtcm putant diucr-

cttlcjhm fum efiepeuitus acaloicclemctari, qu.ificalor

diJiiKgut clcinentari$"non fit a Cocloproduftus ,proinde

tibtitme- diciiut calori calefti non cric contraiium (ri-

/*;-/. g^ar.:imo lianc opinioncm abfurdiflimam clTb

Vi..:futA- arbicrnniur, quuni mani! elhim lit , & expcricn-

t'o. tia comprohaium,etiam vitalcm calorcm ladi,

&'C.\tingui a irigprc , vi.iiiconcoctione cibo-

rum Irisiidorum clariiTimum cft j (!thoc idcm

aiVericArillrotel. inlib.de huicntute & icnedu-

Oynnn tc, vtibJ lcgcrcpoirumus. Dicimus igitur o-

ca'or eB ninenicalorem tiahcreoris^iicm a Calcvtfae-

ettisdtm pediximus , proinde lecuiulum reciusucm^iie

Jj.tct.et. natura: , ^: ipecici , ncc aliam habcre difircren-

tiam , quam diuerCorum graduum; fiquidem a-

liusjntenfior,aliusrcm!lliorcft,dixiaute4Ti le-

cundumrc, quoriiam aliud eftcalcremconfi^

dcrare fecundum propriam ipfius naturam,a-

liud eft iplum conildcrarc vt inftrumentum a-

"entispnmarij, quod calore vtidicituiv.namfi

ipfamiecmidum fe caloris naiuram fpcclemus,

vna & eadcm eft in omnib-us ; eft enim qu.Tlitas

adiua, quae caleracitrilia , & extenuat, &- fe^re-

"at heteiogenea , vt homogenea congrcgen-

; utr j hse namque funt piopris operationes ca-

lorisfecundum feconridev?.ti,adqua^ edendas

aptus eft omnis calorfeu viralis. feu el&menta-

MhUa- j.^5 :^feda!ia.plurafuntcaloris opcrarj quse ipfe

efpcttcii- p^i-fcprcduccreaptusnoneft , fedea prseftare

iornb-^er f^citur vt inftrumentum agentis .fuperioris: fic-

propf/am Mtenim in artibus videmuscalorem prQpriavi

<itr/.'-,Jecl ^iirumcalefacerc, h liquare quatenus eft:ealor,

fer *v-/r- :,x.\\o\\ vi piopria ctKcere imaginem Mercuriijr

tutema^ fcd viartificiscalorevtentisinftrum.entojficet-

^ettspn- , ^rn jn naturalibiis notare pollumus ; nam vita-

tmtrtj. ■ iJscaloraptusquidem eftpropriisviribus cale-

facerc&attenuarecibos, &tenuiores eorum

partesrefoluerc 5 atfangviinem exillisnon vi

propxiagenerat,fedviitutcanima; vtentiscalo-

re , nam fi quis chylum de ?.nimalis ventnculo

ticttaftum imponat ollse, & illi eundemmet ca-

iorem fupponat,quem habetiecur, non tameii

gencrabitur fanguis 3 quare in genei-ationc ian-

guinis calor agitvirtiiteanimx, <S:aftionema-

r.iniseadillammateriamtraducit tanquam in-

{lium.cntummcdium: hocidem dicendum eft

deilloanimali interaues maximo, vocatoftru-

thiocamelojcuius ventriculustanti roboris eft,

Vt.dcuoratummetalluniconcoquat,&in nutri-

jncntumvcrtat: fcribiteniin Auirrrocs inquin-

toColledaneo.vum,cap. 24. expenentia com-

pertum effe ,exhibitum aurum huicaniniali in

cibum, &paulopoftdeventriculo eius detra-

(ftum inuentum eiie valdeimminutum, quum

tamcnabigniauriim nonabfumatur; calorigi-

sur jlljus animaiis absque dubio cft multo mi-

1.80

A norcalorc igrd^ , tamcn.-atfumit aurum , qticd
aLiumcrccaldrignisnonpoicil: j ergononpro-
pna virtuteidlacir, ii^d vivtute anima: vtcntis
catore: quamuis igituripfamfecundum fe ca"
Imis naturam conlidcranio, ca- vna & eadcm
ftt,'& eiusdcm i"p-:cict-, tamcn magn^ dilcrimina
propterageutiaprioraqiKc calosc vtinftriimero
vtun.ur, contingunt& hocmHhosdecepit.qui
illa,qu?e caloiicompeiuntiationeagentisprio-
ris ,ipli fecundum ieconiKicratoattribuunt , &

B' difiingui Ibecic mtcr fe calores afterunt : fic fa-
cilemierprctari pofiumusverba Ariftot. intcr-
tiocap. fe» undilibr.deAnimaliumoriu^qua: .v^p
multisin prauuni feniumtrahuniur ; qiiumc- f,
nim dicatibi Ariftorel. caioren\feminibu»uiIi- ^^
tumgcncrandianimal viifihabercproindenon ^^
_ elcmcntarcmeire, fedcaleftcm,ncdiumum,fi- ^^
quidem calor igneus nullum animal generac; ^
hinccollcgerunt diftindos effe fpecie calorcnv s,
igneum, & calorem vitalem: fed deceptifunt,

^ quia diuerla quidem funt principia agentia,
quae calore vtuntur , fed ipfa caloris natura eft'
eiusdem fpeciei .■ ignis enim nonpoteft animal -
generare, neaue animam de materla educere
percalorcm , quia non poteft agcrefupra.pro-
priasvires;at Ccelum,& vinus vitalisCoelo pro-' -
portionerefpondenspotcftpcr caloremanimal.
generare; ita vt fifumanturduo.numero diftin-
(2:icaIores i fedingradu, & intenfione omnino--
fimiles,quorum vnoformaelementarisviatur, ,
akeroautem vtatur immediateCoelum vel Zf
nimaeiusyicesobtinens, hicgencrabitanimalp j
ilkveronequaquam ,-fed folumgencrabitele-
nientum , velmiftumaliquodicalorenim ele- -
raetarisinmiftioneagvtinficcumA- humidum, .
&earegir,&vnit,&miftionemablbluit,& for~ -
maminifti de materia educit; atnon cducitam- -
mamjhseceninitgetagenteiupfreminente na- -
turamelementarem, qualeeilrCoelam, & ani-*-
E ma.feuvitalisvirtusCocloproportionerefpon- •
dens;ideo Ariftotel.in nicmorato loco afff rit o- ■
mnem animam defons acccderc , quaccnusprin-
cipiumaftiuumnonhabct aliquod elcmeium, .i|
aut \ im elementarem, kd. ca:] cfte , & natura e-
lementari prseftantius f contraquam eucnit ia -
formiselementaribus, hocelijtam elemento- •
rum^quam m.iftorumomniuni inanimatorum : •
in ipTa enim elementari mareiia , exquahxc-
corporagencranturj infitum eft adiuum prin- '

F cipium,ncmpecalorelementarisaquoablblui-
tur miftio.&cducituriormamifti ,qitemadnio-
diimenam avi-itute elemccarieduciturdema-^ "
teriaformaelcmefiti, quaudo ab aliquo ek;-:
mentoconucrtiturinnc^auam fuairialuid cor-
piis' : & quamuks ad has quoque mutationes
toncun-acCcclimi vt agensvniucrfale, non t»-
menvtagen .pro.\imum,&immedi3tiim 5 nam
proximii agcns eft yis ckmeatai'is,qucmadmo-

dun&

5*1

dc Mlfti Gcncrat. & Intcritu, Lib. L

dnm diximus. Sicigiturfoluiinuoomncm dit-
ficulrafcmtnamh pum.imcaloris oiigincmic-
fpicjamus, omniscalor a CcxjIo proucnit, pro-
. indc omniscaJor poteftliac ratione vocari ca'-
,lcftis i fcd n (pcdcmusagcnsprimarium , quod
.calorc vtinlhumcnto vtitur,illud vcl eibiatura
clcmeati.&abhac vocatur calor elcmcntaris,
.vel efl: vis coelica, & ab hac vocatur calor ca^lc-
.ftis,ita tanicn vt ca^lcftcm virtutum rippcllcmus
omncnirpaturamfupcriorcm, & praltantiorem
. iiatura clcmcntari; taiiscnim cftno folum ipla-
niet Ca;linatuia,qu3epcrcalorcma (cgeniium
multapioducit.lcdetiamanima, qujcobid vo-
catuiab Aiift.ptoportionerefpondcns clemcn-
toftcllarum,quaiIcqpleftiscorporislocum ob-
tincns. Non eft autem ob ca, quie diita funt, pu-
tandum inviucnteduoscfle diitindlos calores,
ynuuiclcmentarcm,alter.um vitalcm,fiquidem
,ficri nonpotcltyt in eodc fubiccto llmul inlint
■duo accidcntia ciuldem fpecici diftinda nuine-

B

snz

_ro; fcd vnus numcrocftcalorexduobu^^confla-
tns,ctfl pcndensaduobu.s principiis qucmad-
modum enim (I in eodccubiculo fplcdcant no-
du duse candcljcardcnresjvnum numero cii lu-
mcn in acrc illiusloci, licct pcndens a duabus
lucibusfccundumgradus, adco vt altcracande-
lacxtincla minusluminis in illoncre inancat;
quia fccimdumaliquoti2,raduspiodibatab vna
candcla,<S: fccunduma'u]uotabaltcra:itain vi-
ucntccft vnus numcrocalor conflaius cx duo-
bus,ncmpcexcalorcc!cmentari,q;ii eriaiii di-
ci poieftcalormiftionis, fcu tempjiaiura:, &ex
calorc vitalianimam conlcqucntcj ifque totus;
calor fccundum aliquos gradus proucnitana -
turaclementorum calidoru.fccundMm aliquos
vero ab anima; ideo fublataanima rcmanctrni^
nor calor, folus cnim elcmentarrs caior rclili-
quitur, qui poftca inte.it pcrputrcdincm : fcd
hac de rc, ac dc aliis ndanimanti.ipertinentibus
pofteaopportunius diccaius.

A C. Z A B A R E L L

P A

M l S T 1
E T

T A V I N I,
Libri Tre«
D E

G E N E R A T I O N E

I N T E R I T F.

L I B E K, P R I M U S-

Trocemium llhri. Cap. 1.

Aturalium corporum ge-
nerationem & interitumA-
riftotelis in fuis librismul-
tifariam confiderafle con-
ftat; mimum enim in duo-
busfl^ Ortu & interituin-
fcriptwgenerationem & in-

. _ terltunT^ ampliflime prout

coiporibus ommbus fubldSaatibus indiilinfte
competunt, t^m^fimplicib^s. quai" miliis,'&
his tam inanimatis, qu*t^ viuentibus , fibi
tracbanda propofuit: fediflioniam varisenatu-
ralis corporis fpecies vari©s etiam habent ge-
nerationrs modos,quibus iufer fediftingttun-
tur, eofque orRnes cogno^cre oportet philo-
fophvim naturalem; ideo poftea feorfum de
lingulisdocult, quomodu ekmcntageneren-
tur , quomodo mifta, quomodo metalla, &
i^pides, quomodo animalia., & plamse. .Nos

C in prsefentia declarandum fiifcepimus eamge-
nerationem , quse mifbo competit quatenus
miftum cft, &contrarium illi lateritum, qui
vocaturputrefactior rem enim cognitudignif-
llmam , ac difEcultatis plenara , & tum aphi-
lofophis, tum a medicis maximeagltatam ef-
fe videntes, aliquod fore opersepretiumexifti-
mauimus, fi illa, quaedehac inuenirephilofo-
phando potuimus^ ad ftudioforumvtilitateBr!,
, il quam habitura funt, iu medium proferre-

D mus, & reiobfcuriilimjealiquidluminisafter-
re pro viribus niteremur . quoniam autem hac
derefcripflLegregieAriltotelesin iiiitio^. Me-
tvOiolog. conabtmurin hac noftra contempla-
tione ipiam Ariitot. inea partelententiam ex.
planare, vteaoptime, fifieri poflSt, intellefta,
pefiimus omnia, quae de hac re difturi, ac ratio-
ne ex iiaiura rei dcdufta 0ilenfurifumus,tanti
quoq^philofophlaudoritate comprobare:quss
verodehocalii coplures, acerrime etiam inter
fe difputautes &altercantcsconfcripsei:eo'cum
T ^ mode-

585

moJeiationetan^emus: ilkenimquae vana <Sc
inuiilia ctle iuoicabimus, iniira pcnicus facie-
»nus, quxiiutemautvcMjaut ad veritatem co-
gnolcendam viilialtirc avbitnmur, ea breuitet
reierimuj, &'expendemus: in omnibus autem
itanosgererenrtemur, vt omnes facile iatsLli-
gcie poflint, nosnullocontrouerfaiidi,aut de-
treclandi iludio,fcdphilofophi?eac veritatis a-
more, &communis vlilitaiisgiatia hancdifpu-
tationcm inliituifie.Agemusautem prius de ge-
herationejeiuiqjnatuiam, ac definitionemd&r
clarabimusjomnefq; in ea orienies ditlicultates
foluemus: deindcverocadem mcthod6 loque-
mur leparatimdeputredine: hocenimintereft.
interamplifiimefumptamgeneratione, & eam,
qu5e cuiufque rei propria efr, ouod latefumpta
generatioeftalterius rei corruptiojidcirco ea-
dem definitio Ariftot. generationis, & inreritus
naturame.rpreilit: non fic proprise fingularum
lerum generationes; quamuis enmi animalis
generatio,quotenusefrabfo!ute generatio, fit
alteriusrei corruptio^non efttamcn corruptio
alteriusanimalisiitanecmifti generatio eft ne-
ecirano alterius mifti corruptio : cuius difcnmi-
nisratiocolligiturexiliis di£i:ionibus,vnius al-
terius; generatioenim vniusnon eft corruptio
eiufdcm fcciiudum numerum, neq; eiufdcm fe-
cundum fp-eciem.fed alteriusfpecie difFerentis,
quocirca generatio animalis non eft animalis'
corruptio: diftmflas igitijr traclationes, diftin-
ftafq;definitionespoftularunt generatio mifti,
& putrefadio, vtin^. Meteorol- videreeft,pro-
ptereaquodgeneratiomiftinoneft alteriuspu-
trefadio; fic etiam gcnerationi animalium con-
traria eft mors, qusE eftanimali um intcritus ; at-
tamenArift. indiuerfis-etiam,acfepaiatislibrig
%:tramq; confiderauit,geiieratioui enim anima-
4ium quinquc ab ea infcriptos libros dicauir, de
corum^utem interitu egit in libellode vita &
morte; igiturnobis qiioq;feorfumdemifti ge-
aerationcac deeiufdemintentu agendum eft.

'Definitio generationis mifii.
, eap. 11.

lEneratio tnifti, de qua dicendum pro-
rpofuimu.s , fpecies cft- illius gejicratio-
nis, cuius definitionem in Iib. i. de Ortu & in-
teritu talcmlegimusjgcncratioeft-mutatioto-
,tius nullofenuli manente vt fubiefto eodem ;
(Cponiamigiturindefinitionefpecieieftfumen-
dum genus, ideoArift.quandoinprincipio 4,
Mcteorolog. generationem mifti denniens di-
xit efle mutationcm,abfq; dubiotalem muta-
tionem-intellexit, nempe qua totum mutetur
in totum; fubftantianamq;cIementorummu-
iaturinftibftanriam mifti:propriaautem matc-
aia mifti, quatenus miftum eftyfunt quatuoie-

Jacobi' ZabarcUx Patarini

D

584

lemcnta, quatcnus humida &. ficca funt j janre-
nim.diximushascllequnlitates-paifiuas, & c6-
ditioncsmateriales, qua;propnam miftimate-
riam conftituunt^ miltum enim conftai; cx qua- .
tuor elementis prout funt humida S< ficca; a-
gensautem proximum; vt alia remota, & vni-
uerfaliaagcntiaomittamus, ftuit dux adiux: e-
lemcrttorum qualuatcs, calidum cnim&-frigi- ^
dum contcperataaguntinficcum & humidum,
tanquam artifex inmateriam,& illa elaboran-
do, & comifccndo, oc terminando educunt for-
mam milH, & i^ta miftum gcnerant: hoc enim
difcri'r!i'iaediftideremii]:um, & viueiis alias di-
xioius,quod miftum, &:.omne inanimatii cor-
pus •avirtute elementari tanquam agente pro-
ximo generatur; atanimatum noii ab eleraen-
tari virtuteo;cneratur;fcda virtuteccelefti ,quae

r ■ ■ ■ I- n ■ ■ ■ • ■^ •

iemini inntaeihira vt m generatione viuentis
cnines elementares quilitates locum habeant
matGri£e,agensautemproximum fitvirtus ccs-
leftis, nempe caior vitaiis femini infitus, qui
proportionerefpondetelemento ftellarum: at
in generationemiftiquatenusmiftumeft, duac
elementares qualitates , humiditas,~& ficcitas,
materiamidoneam coftituunt, equa educatur
formamifti;ageasautem proximunr ftmt duae
acliuse eorundemelementoru qualitares fixnul
contemperar2,caIor, &frigas: & qiuaagcsnoii
agitin materiam,nifiilli dominetuivita vt eain
regere poiut,ideo fi generandum fit miftiijcpor-
tetattiuasqualitates dominari pajTiuis;ilIudqi
dommium variumeft, & varias habet rationes,
feuproportioncspro diuerfis miftoru naturis,
ex c|uadam enim {tatutaproporrione imperii a-
ftiuaruminpaffiuasgeneratur hoc miftum, ex
aliaveroaliud;ideofinisgenerationis mifti eil
ipfaniiftif©rma,ficutomnis generationis cau-
fafinaliseftforma generanda. Has omnes cau- .
fascxpreflitAriftot. indcfinitione generationis ^
miiH,qua:obid perleda, & omnibus uumeris ■<
abfolutadefinitioeft,nempe,geaeiatio cit mii- ;
tatio avirtutibus adiuis, quum rationem ha-
buerint, eyfubicdamatcria vnicuique naturaej
deindehancftatinij^eclarans inquit fubieftam •
materiam elTe du^Rualitatespaifiuas: nomi-
ne igitur mutaticw|^gnificauit genus, qiiod
formseJocum habEtflcilicetgcnerationem fub-
ftantialem,qua:iif i/lib. deOrtu& intentu de-
finita eft; duas.JflEuas qualitatcs funipfit vt
caufam efteftricqMproximam; duas pafiiuas vc
materiam, caufaJfcutemfinalem, quando ait
£ ^nicuii^utt w^/^arlicrma enim,qua: cft rei na-
tura, eftfinisgetfflanonis, & propter eius edu- .
ftionem fit ab ai^uis elaboratio paftluarum :
fcnfus ergo huius Heiinitionis cft, generatio mi-
ftieftmutatiofadaaduabus a<ftiuis qualitatib..
ex duabus pafliuis tanquamcx materia, quan
doilisadhas eaai habuerintrationem, ac pro-

pomo-

de Mi/li Gcncrat.& Interitu, Lib. I.

585

portioncm , qtiae vnicuique foimx educcndx A
conueniens cft ; alian.imqiic , Sc .ilia piopoitio
rcquiiitur pro diucrfismiftorum naturis, vt co-
., fiderantibus manifc ftum cih

Qnomodofit intelligediim aciiuarum qua-

litatum dotmnium m duas paju-

uas.Cap.III:

MVltain hac dcfiuitioneadplcnam eius in-
telligcntiamexpcndcnda,& dccl.uandaer- B
fent, fed quseadvcrborum fingulorum conil-
derationem , eorumque conftrudioncm atii-

' nent.eaadcommentarios ,iiquando anobise-
dentur , remittimus > nunc iila tantum , qux ad
naturam huius generationis dcclarandam pcr-
tinent.cum diligentia pcrfequemur. Primo !o-
00 de illa rationcfeuproportioae.quam habere
dcbcnt adiuoe ad paffiuas, dicendum eft : vide-
tur quidem cam dcchrare ftatim Arillot.quan-
do fub iungi r[^c«m?;?/' eK:m Citlidur/2 ^frtgtdii C
domtnitntta frtater/^l indicat enim talem elfe
debererationem,vtadiuaedominenturpalIiuis3
nifienim dominentur , rcgere , at:que ela'borare
illaiii materiam nequeunt^quarc non fit genera-
tiojfed potius inconco£lio , &. inqumatio , vt ibi
Ariftotel. ait : fed dubium adhuc eft , quomodo
hoc dominium intelligendum iit,&de hocmul-
timultadixerunt,pr2elertim vero Medici inpri-

' maprimiAulcennx, quorumomnium fenten-
tiae,&:di£la hicreferenda nonllint, fed pauca D

[' ptaecipua breuiter tangere fatis erit. Primum

'- quidem aliqui parum coiifiderare loquentes di-
xerunt hoc dominium elle intelligcndum fe-
ciidum intenllonem graduum , videlicet vt duse
aftiusepalliuas vincant intenfione, velutifidi-
ceremus fex gtadus caloris vincerequatuorhu-

f miditatis. Sed haec fententia , fi bene perpcnda-
tui;vana, & impoilibilis eflecognofcitur, quod
alijplures animaduerterunt , interquosLudo-
uicas Buccaferreus,& Petrus Pomponatius , qui E
in'4.Metcorolog.diffufam de hac re difputatio-
nem fcripferunt: eaautem tribus potiirimuni
fundamentis nititur , in quibus confeiitire o-
mnes videntur. Primum eft , latitudinem cuivis-
libetqualitatis intenlluamfinitam elTcjdaLure-
nimfummuscalor, quomaior non datur, lic
fummimi frigus, & fumma humiditas , & fum-

' maficcitas. Sccundum eft, omnesharum qua-
litatum latitudines elfe aquales,itavtin quot
gradus aliqua earum diuiditur,in totidem qus- F
libetaliarumdiuidatur^proinde Ci flimmus ca-
lor fitodo graduum , llc & aliarum quselibet, &
in fingula oclauus gradus fit fummus. Ter- -
tium dcnique eft.qualitates contrarias non pof-
fe fiaiul exiftere. Ex his tnbus fuppofitis colli-
gunt omnem qualitatem fiuc fummam.fiue rc-
miilani , haberefemper impktam totam oclo

5S6

graduiim latitudjncm : ctcnim Ci fummus fit c.i-
lor,eritoaogradumTi; fivcio rcmilTus, vtcx-
cmpligiatia,lexgraduum tantum, neceffc cft
vt duos habcat frigoris admiftos , quare omnes
fimulfumpti o£lo erunt^ oportct cnim rcmif-
fioncm , fcu abie^ioneni duorum graduum ca-
lons,qui dcfunt,faftam cflc .a duobus gradibus
fiigorisjlicfi inaliquo fintquatuorgradus ficci-
tatis.ncceficeft vtineodemfintctiam quatuor
humiditatisjfi veroquinqucvnius,trcsaltcrius
contrarije: fedcum quatuor ynius cffc quinque
altcrius nullo modopoftunt, quialicad fum-
mumnouemefrent , &totam latitudinem cx-
cedcrent ; dum enim qualitatcs latitudinem
non excedercnt,non funt contrarix,fed ad ami-
citiam , actempcramcntum redacT:s funt, facla
enim cft vna qualita3,quae redolct excmpli gra-
tia trescaloris gradus , & quinquc frigons , e'a-
que fi compareturcum altera habente duos ca-
loris,& f exfrigoris , inftar calidi eritreipeclu il-
lius : fed quum fimul iund.E latitudmem exce-
dunt, contrarije funt, & fimulexiftcre neque-
unt ; nam fi quuique infint gradus caloris , non
pofiunteft^enifitiesfngoris ,a quibus fint fra-
fti,feuextin(£f:itrescaloris,qui defunt; namfi
quatuoreftedicerentur, quartus ibretTet inte-
ger , & fine vUa pugna cum tuo contrario, &
nitlkim caloris gradura remittens , quod im-
poftibile eft j fed oportet quatuorgradus frigo-
ris rcmjttere qu.Ttucr caloris , & ita quatuor
tantumreliquos.calorisfupercire,nonqiu'hq'.ie.
Ob candemetiamratio.nemfierinonpoteft, vt
duarum contrariarum qualitatum^ gradus ll-
inul luniflitotam latitudinem nonadimpleant,
vtCiquisdiceret inaiiquo efTe qu.^tuor oMdus
caloris &tres frigof is,qui feptem eflent ad f um- ^
mum:hocenim,eft impoiIibrie;_qaia quatuor
gradus,qui dcfunt , caloris, non pofluiitcire ex-
tincli,niiiaqu9tuorfrigoris;nonigiturtresta!i-
tumibi funt frigoris, kdquatuor. Hisomm-
busitaconllitutis, dequibus hic difputandum
non eft , quoniam vcra omnia efl^e fatcbitur
quisquisritcphiIofopharivoluerit,falfitaspr2e- .
diftxfententise facile oftenditur : vel enini in-
tclligunt, duas aftiuas fimul lundtas fuperare
gradibus duas paiiluas itidem fimuliunctas , veL
vtrarnque feorfum acceptam fuperare vtram-
Quefeorfumacccptam, quorum ncutrimi dici,
poteft : nifi prius , quia per fundamenta iacla
luntaequales; calidumenim & frigidum fimul
iundaodograduum etunt, totidem erunt et«
iamficcum& humidum fimul iunfta , ergo il_
Ise has coniunftim non fupcrant gradibus : non
etiam alterum , quia fi omnes fint aequales,
nullaaliamvincet, vtfi quxlibct ponatur cfTc
quatuor graduumjfi vero inxquales, necefle eft
vincentecalorepaffiuas vt frigus vincantur ab-
eisdem , nonergo dominari llmulpoiranf am-
T 3 bxa-

587

lacobi Zabaieliai Pacauini

hx itcl:iua-, iTcnim !mic lcx caloris, quinquc hu- A extcnjToriC. T. li qii .■niiiai c , quoai.i

miJi-.AUi./knesfrtcitatis.Yiuaiq^iudcnjcalor
ynvvmque paiiiu.ini [cpaiariin acceptam . led
tiigusab vtrarjuc vinceiuV, eritenim duoruin.
taiitumgiaduum, dcnique pcr omncs modos
diicurrendoii^.ucnieraus tieri nunquam pode
vt vtraque aftiua fcparatim ilipcret viranique
pafl.uam feparatim acceptam ; quarc haec icn-
lortim tcntiareiiciatur. Alii putarunt omnem vitari
^^"'0. difficultatem , fi reicfto f "ritjorc \\\ iolo calore

S83

m i'n ir.aiori Pi

^l}i

muV,m!uJui(; plui eil viriuiii attJuze : igitur qui tij
fitri p6teft vt qualitates adiuse dominenau- paf- ^e
rmi&lccundum virtut^nn, fi nequc inteafionc,
ncque q^uarititate cxcedxmrrJi^o j. luo opiimaui
elle Pomj^onadjicntendain , quix omncm dtCi-
cultaLcmtollit, & ad eamreduci poEel^opinio
Eaccafcrrei,qui veritarem iiib nubc vidiile, icd
eam \\b omuiaocomplc.xus eile videtur. Inquit
Pomponatius. no ciie neccriarium vtquaUtai.cs

periiiiamuss di.xcrunt ergo m^perium qualita- g aaius pailiua^ ilspercnt gradibus, ied polTe-ea-
tum actruarum non efle de {rigore tnrcUigen- rum aiicraiii , vtpotecalorcm, licet iiuuudo re-
dum, feddcfolo calore, vnde coUcgerunto- "

mnc miflum apud Ariftotcl. cile ab exceif ii ca-
Udum, &abcxcciTuhumidum: nicebancurau-

temteftimonio Amcennae in prima prnru do-
ftrina ie.xta,cap. ?. &in iexto naturaliiuii, vbi
inqaitfrigidum n\)n ingrediopera naturx tair-
quamageas,led omiiem operationem naturse
pcrfici a ca!tdo,propterea quodirigus eiiicit pri-
uatio.nem motus , omnis autem operatio natu-
^ cajcummotuperiicicur.quareadnullum opus
■J '^^'^' na ! urse e fl: vtile f riaus. Sed de actione f rigi di
nospoftealoquemuran prseientia autem iatis
efl:aducrfushosadducer^:tcfI:imoniuniAriil:ot.
'n\ contcxt. 2. quarti Metcorolog. vbi dicens
^^ef2e-/a?it anter/i culidtim^ jrt^jiUrm dom'in.m-
tta>7iatert,z~\ non foli calido domintum attri-
buiCjVtrumctiamfrigido. In eo quoque dcci.-
ptuntlir, quod dicunt omne mifcum ciic cali-
dum-e.xceliu, quum manifefliun iit piura eile
Biiifa e.xccffu fngida.irno & frigidiiluna^vt me-
taII:i3nonenimcfientitamdiu-ata,niii a magna
VI frigorisi multseria planta; iuntfrigidtillms
tempcratufEe.vt experientia d-occt:quamobrena
ttiarnfi concedamas , folum calrdum agercpro
generationemin:i,gradusaiueinfrigori^s,quot-
cunque lint, nihii agerc , fieri tamen non potefi
■vtcaiidum fen^pei dominetur vtriquc pailiuae,
qu.oniam muhamiita coraperientur,in quibus
c.alor.itadebilisinfit, vt gradibusfupererur ah
al cera pafGuaruni,aut etiamab vtrxq; : d ifficul.- ■
ias-:gicur integra manet, quale ilt hoc aCLtua-
Tum dominiu-minpaifiuas,quumprceferrim vi-
deamusin aliquo miilo tjintam eilehumidit.i-
tsai , vel tantam liccitatem , quse fuperet gradi-
bu3.&: caiidum , &• frigidum fcparatim accepta>
^ aequeperid-ilare,qumiJlud fiivereac perfefl-e
' ." iiiifi:urn.Lud-ouicusi>uccafer.reuspr«di£lismor
' . ' "- tus diilicultaubusiuquit,impcnum qualitgtum
admavum non eire inteihgendbm fecundu.oi
3nteniionem,neque fecundum quantitatem,fed i
fblum fecLindLHn virtutem. Sed ha;c fententia
mthiquideinvideturnoncarcredifficultate. na '
pcrvirtutemnilaliud imelligerepoteil:, quaniv
poteni:ama<ftiiiam 5 hacautem nonpoteh: ma-
ior,vclnriaordici,nifialtcraduarurnrationum,
autcmaxcxniaiori; •ntenlloiic , aut c:v maiurc

Cofifu-
tatio.

miffiorcm iecundam gradus, agcre m humi-
dumim-eniiiis tanquarn m matcnam . & cxco
aliquid generarc:vtaliquodcalidum tribusgra-
dibus potcltagcrc in materiam habentem quin-
que gradus hui-niditatis , & ex ea aliquam miifi
formam educcrc i nam fi fermo efVet de aclione
contraiijiu contrarium, vtiq; oportcrct.a;rcns
^ fuperarcgradibusiuumcotrarium, fecus enini
^ non liercta.flio:ideo diccre Latini nottii folenr,.
nuUaiu iicri aitionem aproporiioneminoris in-
a;qualitatis,c]uadercalibidiircruimus; de hac Im
tamcninpr2eienuanonioquiimtr,leddeadio- re..
neinfubicftatii liiateriam ; quum autcm \\T,<i ne.
materiadebeat quibusdam eife conditionibi!i
prxdita,&hxiuicipiantniagis,&mirui3,incon-
grua . & ssquiuoca dlet comparatio intcnuonis
conditionum. mateiiss cunj intcniione condi-
tionnmagcntis. Dicendnni igicur cfi: quamli-
bctiiiiliiiormamdematenaeduceQdamcertos-
pairiuarum qualitatum gradus poiI:ulare,& cer-
tos adi uarurn, V t educi poirit3ua yt paruus cal or "
_^cx materia valdcrem hai:icgcnerars no.q pofflt,
icdaIiam.poiht: dicfumiguur Anflot. non eA-
i.ntciligcndum abiblute , vtfciiicet-acTiiux' vin.-
cancpaiTiuas fccandiun gradus, hocenim eile.
nonpoiieiam.oihiidimus 3 fedeilintelligen-
dum refpeau form^ generand3e,& qnamum il' \
lapoliulatjita vt quandoadeft illapi'oportioaT
, di uarujii.ad pafliuas,quje pjo huius f ormae ediu
' :l:ionc requin'jur,tunc dicanturadiuae domina-
ri pafiiuis:vtfi:exemphgratia ftatuamus oleum
eile calidum qmnque gradibus , &humidunii
lex,plures luntgiadus hun:vidiratis>quam calo-
r.i.s; conuemens tamen eil: proportio pro cdu-
ftioncformae olei 3 & ita dicitur calor domina-
ri humidica{r,ideft,aptuseifead cducendain dc
illa materia huniida formam olei , ita vtfl miT
norfumcrcturcalor , i\oi\ pollet olci formam
educere , ied aliam fortailcpoiTet', leipeau cu..
iifs^iicerenturaaiuse doi^nirian palfiuis, atnon
refpecluo-lei^hoa denotauit Arifl. indefiniticne
<\\x^\\^Oj^\%:\t[_exfuVieclrar>ia.terinS.3mcutij^ na- Dfffei
tura] ficenim ligniiicauuproportionem illam op/Kf
non eile abiblute vi£toriam ranone graduum. /?/j B
fed fohim reipectu forma? gencrandx. Ad huns. c*t/erj
lciirujii ii £uc.\iiw;rci feniciiua rcducarur,

dciviicLl

de Mifli^Generatj&Inrcntu, Lib. I.

589

<lo!'cn'{i poteft;rie-irjperi.ptT virtiucm intcliia;3t A
potcriTi.improductUia;)! i':ipc<fi:u lalis louTiae,
icd aon abrolutc", & indirtiiiiSe rcfpcduomni-
iinisiplciamcn hocnou cxprcllit,

Dc^cliomfrigidi ingesicraiiofte mijli , a-

Ifo rum oj)inio7icSf& ix/gttmenta..

Cap. IV.

C^jVtcrum nd picnnm eorum intelligcnti-
>am, quae ab Ariilot. & anobis dicia ibnt ^
dc •"'iftiu.iruu? qufilitatum imperio inpafliuasi
onlidoandum cflqujelitciaiofrigidi iugcne-
■;uioijc mifti ; nuni videiicct «Sccalor, & {'rigus
pcr ic aucrcdicnninj', iui Toli calori totaactio ,
tribucndLrlu,iiullrtfrioori,iMilpcraccidcns:hac
. enimdcrc*magc!Kphik)rophorum,& mcdico-

" lum dirput3tioi!CS& coutroacUisecxifT-unt.An-
: -^tc onimavtintclligstur iu quonam diilicultas
Ctccniliiuta/iUiimriducrtendmncft.nos r.on de ^
clcir.ctigenciationc loqui,patctenim elcmcn-
tum iVigidum. pcririgus gcncrarealiud {imile,
& ita itigus cfie pcr ic acliuum & cdudiuuin
loimre clcmcjitaris. Nequedeviuentuimgcnc-
rationc loquimur ,hanc.enim aiolocalorcab-
.iolui alfcrit inanifefte Ariftotcles in libro fe-

-- cundo dcOnuanimaiium,ciip.3. vbifolicalori

"■ cadciuattnbuit vimgcncrandi\iuentiS;dequa
icalioinlo-codiffuliusloquutifunru.s. Lcqui-
mur aurcm de ibla milli, quatenus miftum ed-,
gcncratione, qviodnonefirnill homogcneum : -^
de tormanamqueilla,qu3eprim.um ex formarum
elcmentarium commiifione oritur, & forma
raiflion'svocatur,noiicoiiftituitni(ihomoge-
neummiftunncurus gen:rationem in prseicn-
tiaconliderandum fufcepimuss etenim omne
heterogcneum eilanimatum, & expluribusta-
libushotnogcneisconfdtutum,dequo hicnon
loquimur : nec ob id deibio inanimato mifto
homogeneo mmc lermonem facimus, fcd ab-
folute de omni mifbo homogeneo fiuc anim.a- E
to, fiue inanimato.; non enini l^blum de mctalli,
vel lapidis gcnerattione fernio nobis propofitus
eft: fcdetiam carnis & oiTIsi ita tamcn vthaec
non vtanimata.fcd foiurn vtmifta nobis confl-
derandaproponamus,nempe quomodo in ers
protiucatur nou quidem anima, led fola forma
miftionis, & quomodo eadem intereat , hac e-
nimratione haec omnia eandem confidcratio-
ncm iubcunt. Dehac iqiturmiifi homogenei
quatcnustalisgenerationc loqucndo, non la- F

. ti.sliquetquomodoi'ngidum(itadi!ium.Auev-
'°^ roes infua paraphrafi in ^.Meteorolog. aperte
dicit f r!gus non agerc per fe, nifl corruptioncm,
iic«t.i f::t]o,r agit generationcm, videtur cnira
contrariGrum agcntium conrrariasefic dcbcjc
operationes ;quodin concoftione vidcmus , iit
enim cpncowtio a calido, inconcoctio autern

590

\

pcr fca frigido,nunqtiaiTi concoftio.nin pcrac

ciucns, vt quandoab cxtcrno^Vigorccoibgitur
in vcntriciiIo,& concL-niratuu-caJoranimaiiN,*!-
flt iiucniior, iSc validiorad concoquendum ; ij^
igituradniiftigencrationcmconcurrittVitius \ t
rcmpcrcr, & modcrctur calorcm, quianon o-
mn.isc;i!orantuscftad quamhbc furmam cdu-
ccndam, ica dctcrminauis,& variismodis ic-
mi!ius,prout fingulaformapoftulat; r.inimus
autem calor cft ifonuptiiuis mifti, nec po.cii:
tcin vllamgenerare,niiiigncm. HancigiriuA-
uciTCMs lentcntiam plurcs iequ intur,& dicuat
'gencrntioncrn mifti attnbucndamcflc folica
1 o li , n on irigori, q uonia m i Vigu s n on gc nerar ,
nili pcraccidcns, quatcnuscoiorem contempj- '^-^cn-
rat, & moderatimi reddii. Scntcntiam hanc im- '''^^i*»t
probnnt nonnulli rcccntiorcs & aducrfus eam '^•'«^>'<«'-/-
tri bus argum cn t is vtun t ur, Pri m u m ex Ari ftot . '^^cirocin
fumuntm r.contex.^Mctccr.'!,^ bidnitfrigus '^^^^!7ee~
cffc acliuum non ca tairum rationequatenu.-; ''*''^pi'e^
caloremodcratur, fcd quatcnusterminat,con- '''^«•^'•■.
grcgat, & tranimuiarjputat igitur fii:nis agerc
etiam perfe.non tantum pcr accjdeii,s> .Secun- Sc^^fi^i^dii,
do ficargumentaniur. frigusnonicmiitit cnh:- 'if^^Mmc-
tem,niiireiVigeiando5 at ni gcneratione miili -'<'''"-
fri<:,u5 non habet lccu per rein^jcrationem, icd
pcraliasiecundasoDerationeSjiMgc ad gcnera-
ti onem m j iti non con cu 1 ri t ! rigt 1 s v t rcmitt ens
caloren% qucmadmodum ncquc caloria gcnc-
r2.tionc mi if i locum habci vt rcm ittciis irisidi- Tjrtium
tatcj!!. Tertioaiffumentumiumunta-difcrp.rii- '^tr<f i;7-td-
nc miirxoms, <S; gcncrationisnmn : nam ui ini- ti^m.
ftione intereuntcxcclktiie qualiratitm cleme-
iarium, vt ait Ariftor.in calcehb.i. deOrtu &
intcritu, & in contex. 4S. lib, 2. hoc autcm wow
fit, mfiper adtioncm inter i~c, &: mutuam remii-
iionem qualitatum elementarium contrariaru,
nam & calor remittit fiigus, & frigus calorcm,
&: {iccitas humiditatcm , & humidiias ficcita-
tcm:h£Erigitur mutuaremifIio,& contempcra-
tio non in gcnerationc fit, fed in miftionc, quo-
niamingcnerationenoncomparat Arii-toteles
contrariam cum ilia contraria, caior^m cum
frigore, & humiditatem cum ilccitaic, fedam-
bas fimui fumptas, calorem & frigus,cumam-
babus iVmul fumptis, humiditatc & iiccitatcvc
agentcs cum paiientibus: hanc igitur efte in-
quiunt caufamcommuniscrroris,quodno di-
ftinguunt miftionem a gencra-. ionc miitijin io-
laenimmiifioneiltillarcmiilio mutuacontra-
riarum quaiitatum cjuse in generatione no con-'^
{idermitr, mqua ambzactiuse iam cornmiftse,
& fadasamicsefuam operationem excrccat in
paftiuas:n6igiturofficiumeftfrigoris ingene- j,,

rarionecaloreremittere- Hisarsumentisdudl'!

. ,, ,. ^ . ~ ., ■ • "^ rccemio-

jpliaiiamiententiamtuentur^Cimqmuntgenc- - • • •

rationtrnpoiieduplicitcr con!iderari,vnomo-

do vt formse fubitantialis introduc£ionem,al-

T 4 tero

59*

lacobi Zabarellse Patauini

592

tero raodo cum prxuia altevatione; & iii roimK A lori magis attribucda e{l-,quia per eam fit poftca

Torum

tirgume-

quidcm eduftionedicunt nuUam elTetVigoris
a£tioncm,atin prseuia alteratione non minus
per le Irigus locum habere, quam calorem ; f a-
ciienimconil"antiampartium,terminat, & v-
nithumidumcum ficco, & praterea calorem
coiiibct, ac dctinet intrinfecus, ne euancfcaf.
quocirca etiam frigusingeneratione miiii a-
ftionempcrle habetratione prsui?? alteratio-
Aliorum nis. Alii veroetiam maiusquiddam oifendere

Yoliierunt, nempe frigus in eduttione formae B
miiH habereadionem perfe, & va funt Iioc ar-
gnmento;fi ponaturhomoinaere frigidillimo,^
vel inliigidillimaaqua.ira vtab illofrigore in-
tcrliciatur,erita folofrigoreformahominisin-
terempta, & eduaafornia cadaueris, ergo fri-
gusper fe agitedudionem formie.

Verafententia de a[tionefngidi,& eius

decUratio. Cap. V. „

EGo, hic re diligcntiffime confiderata,quam
diificultatisplenamefTenoninficiorpveram
cfTearbitroropinionem Auerrois.quam com-
pluresfequunturifedadperfeftam veritatisde-
clarationemoportetnon folum bimcmbri di-
■{linftionevti,vtillifecerunt,fedtrimembri;et-
enim cadere in confiderationem potefi & alte-
raticpraeuiagenerationi , & generatio ipfa mi-
iti,qu3£eftedu6lioform2 fubftantialis, & de-
mum varise alterationes cotingentes miflro iam
conft:ituto,&gemto,quas Ariflr.inz. contex.4.
Meteor.propofuitineohbro confiderandas,&
pofl:eaetiamclariuspropofuitincontex. 14- e-
iufdem libn, vt prouenientes ab adione dua-
rumadiuarumqualitatumin duas pafliuas.Vt
J2;iturab ipfagenerationc quse edudio formse
eft, ordiamur, concedere plures vid.entur eam a
lolocalidofieri,<8cadeamfrigus perfenullam
operam contribuere,fed folupcr accidens,qya-
tcnusca}otemraoderatur,eumq;ad illam for

D

eductio tbrm?e: pugnantiaigitur dicerevidetur
quifquis dicat a Iblo calore formameduci, prsc-
uiamveroalterationem fieriper fe & acalorc,
& afrigore:fed res clariorfictjflmodusdeclare- '
tur, quo calor proform3E: introdudione mate-
riampraeparat.Ccrtumeftmiilihomogenei oc ^
nerationem confiftercin miftione perfcdahu- ^.
midi cum ficco, perfedam dico, quantum for- •^°\
magcneranda requirittfed haecnonpoteftfieri,- -
nifi acalorcicalor enim extenuat>itavtmifci-
bihum particulaecommifceripoifint, nam alia
forma maiorem humidi ciificco permif-fione,
aliaminorempofiulat, proinde alia maiorem
calorem, alia mmorem: hinc fit vt in aliquibus
tantafitpermiftio. vf vix vnquam poffint fic-
cum&humidumfepararii ideo illadiutiffimc"
durant, quia putredini non ita obnoxia funt, vt
alia; eiufmodi eft okum, & res aliae vifcofje, na ^
vifcofitasprouenitexmagiia humidi cum ficco f^
permiftione: validam etiam habent permiftio-
nem metalla, praef ertim argentumj& auru,qu-ae
obid,&propter congelationem diutiffime fer-
uantur: fic ergo generatio nufti confiftitpotilTi-
mum in extenuatione ficci & humidi, vt poffint
eorumparticul3ecommifceri,& forma mifti e-
duci,a foloautem^calorefitextenuatiojTtiq; a
folo calore per fe fit praeuia alteratio, non a fri-
gorenifiperaccidens,fiquidemperfe frigus fa-
cit operationem contrariam operationi caio-
ris, condenfat enim & conftipat , & hac ratione
impeditextenuationem, & in minimas partes
diuifionems quareperfeeftpotiuscontrarium
generationi miftij peraccidenstamenadeam
conferr quatenus calorem moderatur,idq; mo-
domagismodominus,proutcuiufq;mifti ge-
neratio poftulat : quantufcunque igitur calop
fit, fiueintenfus, fiueremiffiis,ipfifbliperfeac-
tribuitur & generatio mtfti, & prseuiaad eam
difpofitio. hoc enira oftenditur ratione furnpta
afine:finiseft edudio fotmse mifti; haec fieri

mameducendamidoneamreddit,fiquidem ca- -^ non poteftabfqjconuenicte commiftione hu-

lorgeneratiuuseft,frigusverocorruptiuum:vi-
demirs enim Coelum,quod ad omnium genera-
tionem concurrit, non agerenificalore, & in-
reditu Solisad nosomnium rerum generatio-
nemfieripercalorem, in receffii autem corru-
ptionem propterfrigus. Hanc fententiam ego
veriffimam efTeputo^feddum hocdicimus,non
vidcocur non idemdiccrecogamurde altera-
tione prseuia generationi; quoniam calor non
aliarationeformamedu(it,nifi alterando ma-
teriam, &inducendoillasqualitates,quasfor-
mafubftantialisftatim infequatur: calor enim
nonagitnifivtmftrumentumprimariiagentis;
quareedudioformsetribuendaporiuseft ageti
primano,quedcalorevtinftrumetovtitur,qua
ipfi calorj^prseparatio yeropcraltcrationem ca-

midi cum ficco, h sec non fit nifi per attenuatio-

nem, &ha;cfit afolocalido, & qusefibet atte-

nuatio a quodam ftatuto graducaloris; igitur

fiDlus calorper fe,& quatcnus eftcalor,tum for-

mammiftidemateriaeducit,tum prius mate-

riam praeparat peralterationem prseuiamj fri-

gus verononperfeagit,fed folum contempe-

randocalorem: hoc autem maxime confirma- ''^

tur confiderandonaturam,&primamoriginem ^^

caloris,& frigoiis,dequaalioin loco fufe lo- f**'

quutifumus^quumenimhaedusequalitates ex *?'

adione coelefti in inferioribus corporib. orian-

tur,coeleftisautadionongeneretnificalorem, '^f

frigus folam calorispriuationem infequitur, & ^

oritur ex priuatione adionis coeleftis , proinde ■r

refpeducaloris habetlocixpriuatioiiisiquofit, '^''°

In

593

de Mifti Generat, & Interitii, Lib. I.

594-

Vt \\x dux qualitarcscomniiK-e, &coai:em5C - A
' ratjeaoantroliimviitutccaloris in gcncrandis

mi(lisT&iiipi2:P'i''''in<J'''"'''i^'-'"-'^ •'i'-' corum gc
ncrationcm, &omnctcmpcramcnium abibiu-
te conridcratum dcbeat vocari calor,licct com-
parationccalidiorispoliit Irigidum appcllari;
quod idcm dc lumincac icnctns maniicllrum
eft: datur enim in aerc & maius, & minus, & mi-
nimum lumen, & horum quodlibet vocatur lu-
men, non teiiebra,quia tcncbra- nihilefl, nid
priuatio luminis; comparationc tamen maio- -g
ris luminisrolemusaerem minus luminofum
vocare tencbrolum. In qualibet igitur calons
& frigoris temperie ibli caloris gradus gcnera-
tiui iunt : quamuis cnim poffint haberc com-
miftosplures frigotis gradus,abeis.tamen non
impediuntur, quia ia ad amicitiam omncsveda-
ai iunt, &faaaeftqualitas vna, quae rclpeau
generationis mifti dicitur remillus calor: quod
?i frigus e ft elemeti frigidi generatiuu,iamdixi-
mus nos de ilmplicium generatione non loqui ;
6cpr£eterea ille eft potius vocandus interitus,
quamgeneratio^vtAriftotelesdocetincontex-
18. primi dc Ortu & interitu , quoniam interiit
nobilius,&gemtumeftigiiobiliuselementum:
fcdinmifti gencratione videturnullamefte a-
ftionem frigoris.-nifi ad contemperandum ca-
lorem,eaquefuitAuerroisfententia,vt prsedi-
f»- ximus,&eandemvideturfignificaireAlexan.in
contex. 4. 4. Meteorolog. dum inquit, id quod
in miftione humidi cum ficeo agit, ac determi- ^
nat, efleprsecipueipfumcalorem; iicenim de-
notat,calidumprimario,acper fe agere, frigi-
dum vero fecundari6,& per accidens. Hsec igi-
. tm-diaafintde adione ealidi &frigidiingene-
'^" rationemifti^&inpraeuiailli alteratione. Atfi
J'. loquamui de mifto genito iam , ■ & conftituto ,
''!''" negarinonpoteft frigus agere etiam per fe; con-
"'' gelatio enimfitper fe afrigido, & videtur frigi-
dum tribuere vltimii complementumreiiam
percalorem-genit3e,quatenusdat aptitudinem £
adadum fecundurai ad operationem, quae eft:-
vltimum rei complementum-. fed a<3:um pri-
mum producere non poteft, quemadmbdum
diximus : id autem declarat Aueiroes exemplo
rerum artefa£tarum:~^faber aerarius volens ex
sere aliquam figuram efficere, nOn poteft aeri fi-
guraminam tribuere,nifi liquefaciatmetallum
illud, neque hoc prseftare poteft>nifiper calo-
rem, fed acquifita figtiraopusilludconfiften-
tiamnonhaberet, nec przeberet quscfitam vti- ^
litatem, nifi congelatetur, & induraretur afri-
gore : ita enim illi qui eificere volunt enfem a-
ptum adincidendumjcaloreprius vtunturmol-
lientcferrum, vrpofllt illamfiguram&illuda-
cumenreciperci^oftea vero intingunt illud in
aqua, vt a frigore duritiem confeqnatur; qua
jfiat cnfis adpugnandum^&adincidcndum ido-

neus:tdcquiddaminquitAuciToes cuenirc in
natura.gcncratenim mctalla pcr calorcm ex-
tcnuanicra,& duori^ihaliiuum particulas com-
mifcentem; fed poftca gcnito metallo aduc-
nicns frigus indurat ipfuili, & dat cicompk-
mcntum\tdiuconfcructur,& vt ad humanos
vfus aptum fit, fcd non dat (brmam fubftantia-
lcm,quiah£ecpcrfccducitura<aionecalons,ft-
milfi tamcn afrigore, vt didum eii

Refponjio ad argumenta recentiorum.
Cap. VL

ARgnmcnta vero rccentiorunri facile fol- j^ ^^;.
uuntur. Ad primumdicimus, Ariftotel. ^^^^.
in primo iUo contextu 4. Meteorolog. adduxif-
fe exempli gratiaplurescalidi & frigidi opera-
tiones in mifto iam conftituto, tanquam mani-
feftioresfnamillse , quae fiunt in generatione
mifti, occultiores funtj has autem etiam afn-
oidoperfepofTefietiiamdiximus^&eftrescla-
riftTima, faltem inpluribus, quare non eft ne-
celTe diftum Ariftotelis verum efte etiam in gc-
ncrationemifti: quemadmodum enimnecde
caloretueripofTumus, quod femper agatper -^
fe,quumfitmanifeftum quandoque agere per
accidens; fic defrigore fatiseft ad fententiam
Ariftotelis tuendam,fidicattiusquafdamope-
rationes ab eo fieri perfe; nontamenomnes.Ad -^ajecm
fecundumdicimus.falfiim efte id,quodaftru- ^**'^'
munt,frigus in generationemifti non habere
locuiii retrigerando, fed folum fecundum alias
fecundas operationes,dicimus enim econtra-
rio potius lem fe habere^namingenerationc
mifti frigu^ locum habet refrigerando folum.
nempe moderando calorem , fed non fecun-
dum alias fecundas operationes : quod quo-
modo fe habeat,mox clarius explicabitur. Ter- ^dUr^
tiumveroaTgumentumftatuit generationem f'^»'^-
mifti efle re diftinftam a miftione, quod ne-
gandum eft:, quia re diftinguinon poftvint:quo-
niamigiturnonpoteft fieri miftio abfque mi-
fti oeneratione, necefte eft, vt, fi in miftione fri-
crid^umagitincalidum^&refrigerat; hoc idem

fimul in generatione facerc dicatur; fed de ^
hoc quoque pofterius dicemus , & confidera-
bimus an difterat miftio a generatione mifti.
& in quonam difFcrat,ibique oftendemus ne-
ceffarium efTeingenerationemifti vt calidum
aaat in frigidum. Ad poftremum autem ar- Jdargu-
o-umentum ab aliis adduaum ad probandum mentum
liigus in ipfius quoque formx mifti edudio- aliorHm.
neligere per fe , puto optimam efle refpon-
fionem , quam prxdiairecentiores adducuntj
& mu-or quomodoPoponatius inquarto Me-
teorologic. dubitatione duodecima dicat ef-
fe ita dilficile argumentumhoc, vt neque ipfe
foruei-eillud potuerit, neque Auenois Tra-
X 5 pounus

59$

lacobi Ziibarclla; Patauini

S96

polinnseias prcceptor olim in Pntnuinogym- A qr.od nc imagin^xliilc qnidcm cft : quod frquis

nafio pro'fcilbt ordiiiaruis,& mngni noir.inis
vir.DicoL'iiimcn>iliisiccetioiibusnu!!am ina-
nima'.!b intcricu nona i'o! ma cciuci,(cd n!aner,e
ia cadsuerc ionnr.m miftionis caucic,q;i?: in ^'1-
vientciuciat, riuc vnam, liuc [ Iurcs,& j.-cr lianc
■foUmcadaucvconiHtui; icd cam runcpriuuim
ii>cipcrcf'o!ma:olTicio fiin^i.ouuantca fub.uii-
itia othcio taiuCi matcrix huii.^^erctur: quoniaui
i^iturrion ncgnmuj irigus per fccorrumpere,
ficvitcalorpcricgcacrar,ideot!icimusinterem- B
pro.uiimali ahigorcnullafuiflc fri2;orisaclio-
nem.nifi intcrimcdo anrmalper dcltruinonem
tormK,qu2ec!t"aiiimn, factampctextinctioncni
caloris animaUs;{oima autcm nuilnm ciie cdu-
(ftam, qu3£i'bi pi-ius non fucrit? qnnrc nil tunc o-
pcratuf frigus,nifi iureriium^nuUnrn cnim for-
jnam educit, quia nulla tunc cuucitru' ; proinde
ucc viam facit prreuinm altcrariDnera cdiidio-
niformae.lcdiblumrcccllui formse aEimalis-

De modo acttonu qao dus Actiu£ agMnt in
duaipafru.ts. Cap, VH.

C^f.teruru cxhis ,quje deacfione frigidiha-
clcnus dicXi funt , duse nmgni nu.>meuti
diifttultatesoriuRtur, quas omnmo Iblucie o-
portct; vna elT: d<: modoadionis, quo dus afti-
uaeagcrc dicunturin duas paiiiuas pro gcntra-
tione mil1:i;nltcra vcio,anidtmilnt gcncratio
mifti,<Scmiftio;hisenim cxplicatis arbitrorpiae-
diftam gcneiationis definnioacBi iatis nianii e-
ftamfore. r'riordiiEcuItasoiii.urcx hocprinci-
pioabomnib. conceiio , quaHtatesaftiuaenon
eiiiciunr iecundas.qu2litates,i'eufccundas opc-
rationes,nifipermediasprunns; hoc enim. ino-
mnibtisclarum eirevideturiuamirigidum non
congelat, nillpriusrefrigcret.neccalidum li-
quefacit,niiipercalefa(fl:iancm;fimiluerlialias
omnes inprimo contex.^.Metearolog.abAnff.
nominatas icciindas opcrationcs i]j.ecfemus,
nulld illarum eH: , quse non per caLefadionem a
calido , & per retrigerationem a frigi do pi o d u-
catiu: hocigituritaconftitutodiccndum vide-
tur etiam ingc^ucrationcmiili duas ndhuas ede-
re omnes operationcs per medias calcladio-
ncm,&refrigerationcm, taminproEU-a alttra-
Dubtum tioncquam in cdusftioncformse : fcd quoiucdo
hoceiicpoilit.non ell:c.vp!iciXtu iiicile, & ma-
gnumdubiumexoitJt a nemine!iacT:cnuscon-
lideratum, neduin iblutum : quod quidenilo-
cum habct,non minus il dicaturtrigidLun.a^cre
per fe in generatione mii>i , quam ii locum cali-
dum; nam ii & calorem,<Sr iri^us pcr,lc'.;\werc
dicamus, & l"ecund£s vtriuiq; opcraiioncscdc-
rcneceffe efi eas edi per ]n:imas, quo iit v t :dcm
corpusncctirc lit iimulcodcni tcip.porc, c< ic-
cundum easdcm partcs calefien , & reirigcran.

dicnt has duasquaiitatcs nonjnignarcampiius
intcxlc,icd faclascllc ;iniicas^imo vnamclit fa-
(ftamjnonobid tollitur diff"cul.tas ; quicnim
ficHpoteft vt hscc cadciU qiiali;aN fimul calcfa
cicndo, & rcirigerando cdat omncs fecundas
opeintioncs.vumillas.quxad cnlorcm, tum il-
las quK ad frigus pertinent ? fl vcro d;cnmus
('qiiod 13 :n dcmouifrauimus.^qualiiatcm illam
mcdiamprogcncrntioncmiffinonageicniii vt
caIorcm,adiJUcdii-ficultatc vrgcmur ; niim ii a
calorenuUapoieiliecundaria opcratio pioue-
nire, niu per calcfnciiouem mediam, neccfle ell
caloicni iUum rcmiiiiim , & a frigore reniue-
ratum non agcrc in iiccum&: humidum , nifi
■puuscajeiacicndo ; nilautcm caleiit, niii fii-
gidumclleftaiunturjergoidem eftiimulcali-
dum , & frigidum , nequc fadnefthoruin con-
tempcratio,c: nraiciiia,iindhucrcmanetpugna
cnlidi cum frigido , & adio calidi m irigidum
C cum reaciionctfigidi in calidum : quod fl hoc
conceiiodicamus rcmittiitcrumCalidumafri-
gidoficci & humidi,auhuc eadem difficuhnte
Inboramus; nnm calcritarcmifiusnonagetin
ficcuin,&- humidum,nillpercalefacf:iouem;erit
ergondhucpugm calidicum Irigido, & flc m
iniinitum progrcdicmur. In hac diincuhate, So^
quum cam ncmo confidcrnucrit , dicam ego Pr
quidfentiam. Credo diffingucndam eiie pri- ru
mnrum quahtatum aclionem.-.duplcA cnim abs- lit.
j5 que dabio efl: , vna immancns, altcra tramiens : dH
illacnim quse eftcontrarij in contrarium , eft eft
aecellario tranliens, quia nihil poteft ita aocrc
iafejpfum , nitl fit llbi ipiicontrarium , c|uod
quideni elfimpoffibile: led adio agcntis in ma-
teriampotcftelieimmanens.qualcmdicit An-
ftot.in 2. Phyficseauicultntionis dariactionem
naturae in rebus nnturalibus: in lcminibus cnim
natunini ineiit dicit non vr formam , led vt ar-
tificcm,& in hocdiflciTenaturamabarte;quod
£ innrtenrtilexnon eftinliiusrnateriae, ied extra
eit.nt ;n na;tura ineff ariifcxin materia.in quflm
agir , iic in fcnune iuimano incii humana naru- j
ranon \tfoimn,iedvi artilex, iicetinm dealiis.
Duo liiaLlionismodinotanpoiiuntingcnera-
tione milti : appoiita nam.que elemenia inm-
cem ncceffe cft vt per contrarias qualiLatesa-
gant & p.atinntur,& fiat calcfadio . & refrigera-
tio, & humeftatio,& exficcatio; eaque eftaftio
traafiens, quianondum elifadfaclcmcntorum
; vnio.fcd diitindx ndhuc funteorimi naturae,
& vnum agit in illud tanquam conttariumiii
contrariumfeparatum :quoniam autcmn-axi.
mamngendivun hnbcnt calidum& frigidum,
idcoabioluitur primo locohorum conun:pe-
ratio , quaiit qunlitns vna mcdia , qua: vocaanr
tempcrntuscnlor,quiapofttanguin liccum iSc
hunudum, YCiiiayuiat,acicjcnuactpro tonnaE

nufli

,

597

de Muli Gencnir.C^ iiKcnri!, Lib. i.

59^

niii^i ciiiiftioiic; S< hxc rccuijcKiadiononpo-

tcUaniplius ciVc tianricns, fccf c(l: iaiauncn.s,

quippc quum xque omnilnis clcnientis mfit

qualitasill.imcdia jjioucnicn.s ex vnioncc.iliJi

tVhipidi : quaichsecvnaomaiumqualitasagit

inc.idcmcUnicnta vr iicc.i cchumida, & cila-

£tio tanquam mliii aitilicis in matcii.tm, qualis

iliacil:, quam in lcminc confidciauimus , led'

nonampiius vt contiarii inconi.ratium : qiian-

docnim qualitasiliamcdiaagendoedit in licco

^ humido lccundas opetationcs, nou amplius

calcfacicndojaut rcliigcrandoagit, lcJ lccun-

- dasqnalitatcs producit non pcr prtmas, C|^uo-

niam aj;it ailionc immancnte, quxrcdigi vi-

. deturad illam aftioncm^qux pcr emanationcm

■ficridiciturjquapoteitaliquidagcreinlcipium,

Vtalidsdi-ximus dcoi-auiuai &;kuium niotorc

, uaturali:idco dcceptus cft Sucilanus diccnspal-

iluasquahtaiesreagcrc-inaftiuas5 readiocnini

»buhabct looum- . nili in adione tranfcunte,

qu» ell contrarij in contrarium >non in actione

artrrJcis vt agcntis ia-matcriam , quzenoneitvt

in contrarium ; lcd fit per quandam emanatio-

" nem,qucmadmodumdiximus. Deccptieti^m

'- funt aiij nonnulli rcccntior.e.s, qui iu lua inter le

'• altercationc de gcn^nsitionc mitl:i- an-Htidem

quod^miftio,hanc duarum adionum diftinclio-

ncmnoncognoueruat, fed communi conlcn-

fione airerucrunt calorem iam a^igore con-

.teniperatum terminare, & vnire uccum& hu-

niidumpro generatione millri , idq; pra:ftare per

cak{actionem:h,ac autem mimme verum eft, &

illud omnia prsdicla abiurda confequuntur,

nempe idemagere in fcmstiprum vtm.contra-

riiim , & fimul cile calidum & frigidun-v, & eaa-

demqualitatemcalefaccreiimulj&rei-rigerare

eodcm tempore eandem rem , & calcfaiiiones,

atq; caloris rcmiifiones intinities.-mnltiplicari,

quje omnia abiurdiffima iunt. Secundx igi-

tur operationes , vt exteiiuaii o , vrT^io , & termi-

naciupaffiuarujn ab aftiuisfiunt ,ideft, acaio- .

' rsiamtemperato, tanquamvna qualitate mc-

dla , fine calefaclione , vel refrigcratione. Si

qnisaA.item objiciat, omnisattm inrebusnaLU-

rahbas eft contrarij in contiarium ; hoo nos in-

fician poirumus , nam agens «quiuocum- non

eftcontrarium patienti,. quaiis eli artifex cu-

iusqueopcTisartiiicioft, &cuiusmodi luntplu-

■ raaaentianaturalia ; Ccelumenim aaitiniise

inicnora,nequeclrilliscontrarium :iic dua:a-

fiiua^qualitates funt agcntia-squmoia quatc-

; nus in paiiiuis edunt lecundas- aperationcsi

: quare non eft neccliarium yt aiiqua ibi inilt

: contrarietasadiuarum cum pailiuis: lcd dice-

: reetiampofl'umus,idinammelcmcntari adio-

neverumcjlc aut formaiiter , aut fiicenim lo-

quiliceat.i fippoiuiue , aclio enim.adiuarum

. knpAfiiuas. li ioriiuiiiier noneil: a&o coniianj

A in contraiium,fi!tompr3e(i)pponitfad.impriiis
adif.incm tra)ricuntcm ,qu.irn diximu.'>cali>ii in
fi ig^dum,& iiiyidi m calidiim. Vidcnturautcm
hxc omni.Tfociiln habeic ctiamin aliis a^tiua-
riim qijaUtaunh opcrativ)iiibus in mi/lo iani
c.^nft>tuto, VI ili liq''.c:a£^ionc ; prxcedcic nam-
quc oportct a-flioncm caloris ignci in mctal-
ruin, qiia:l!t calidi iniiigidu)n, projndcadHo
tr.vniicns; ralis cnim in ipfo mifto iam gcniro
nulla cxiftere poteft tanquam inrmancns , quia

B iiini i.ft(ailanatUra'vnio;qu.rTcibinulhtil'ani-
plius contrar;ctas:-patitur igitin mctallumaba-
'. g^ntc c.\ecrno, ab igni, & prius calcl-;t , poil:ea-c:«
calL'.'act'ioncliq..ic!-it, & cxmctalii liqaciacliO
noninli.qunurimmcdiatccalorcniignis extcr-
num, fcd calbrem meLa.lli inEcrnum ab igne
prodadum ; quarc patitur primum mctallura
vttVigidumabigaicalidpagcntcaitionc trans-
cuntc, dLindc caloremin meiallogcniiumin-
fcquitiir liquci^adio , tanquam adio imma-

Q ncus ; & pcr quandam emanationem cdita , fed
nonpa- aliam mcdiani calcfaftionem : ftc et-
iam iit mcLalli congclatia ab externo frigore
penplmsmetailirelrigcraiioncrn , quam infe-
quitur congelatio absque alia rcfrigerationc.
Patetigitur primasoperalioncEpnmaru-m qua-
liiatumiempcreliccontrarij in contrarium , 6c
tranfcuntes; icciindas vero eife aftioncs artifi-
cisin materiam , & immanentes , proindc noa
eflc contranj in contrarium , niii vt ante dictuni

j) cit: omnis igitur adio cjualitatum elementa-
riuin vcl eft contrarij inconrrarium^vclprsfup-
ponitaclioncm factam contrarijincontrarium)
quia' feamdss operationes prsefupponunt pri-
mas> tam ilia; qux fiunt in mifto iain genitoi
quamillse qiije iiunt proconititutione, ieuge-
nc4;adonemiiH : quare iublataeirc videtur hac
inrepmnis diflicukas. Sed fciendum prseterca Dittui^
efi, aliam quoque dariactionem-tranfeuntern, ail-so et-
quaenoneft contranj incontrarium , fedfimi- tan-i ftm»'

E li&infimiie, quoniam eiusfinisnon elt genera- Iti tn/i—
re , vcl dcitruere , led confcruare , ob id quum mile,.
conicrmire ftt agere , ea eilaftio non contra-
ri j.in c£)ruranum , fediinlilis in iimiie : exem-
plo rcs clanor tict : gcneratlir in cauetnis ter-
raeauiumhocpaftoiex duobus halitibusrete-
rentibus naturas quatuor elemeritorum com-
miltis iit primoibco afftio calidi mifigidnm,
& fri^idi m caiidum , vnde prouenit qualita>
me<lia,idcif ,oalor mediocns ag^cns poftca in

F liceum, & humidum ; fednon periiccrctur hxc
attio, niii calor illc conieruaretur,ne minue-
reiur, vsl diiTiparetur 3 canfciuatur igitur ca-
lorilltacalorccceleftijita vt eandem fuam o-
peraiioncm abioluat: ita in fcetu exiftcnte iii
Ytcro incit calorinternus pro gencraiione ani-
mahs, led iile diliiparetur, niii c-onieruaretur
a calore focmiiije fQucmc, & ita'abfjluiiur ge-

ns-iA^

599

neiatio.

lacobi Zabarellac Patauini 600

Tatet isituf duas efTe aftiones calidi A >'"m in duaspafTiuns ; hanc cnim exprefTit Arift.

in definitione generationis mifti.ncc vllam fecit
mcntionemalteriusaftionis, quaagit quselibet
contrarianifuam contrariam, fiquidem huius
actionisnuUain illo 4. Meteorol. habetur con-
fid^;ratio. Prseterca manifcftum eft (^inquit Mer-
ccnarius J hsec tria diftnifta elfc:, elementorum
alterationcm,& vnionem,quacontranse eorum
■ qualitatesreprmiuntur: demde terminationem
humidi cum ficcofaftam aduabus aftiuis ; ac

B -dcnique produftioncm totiusfubftantiaemifti;
in primo quidem miftio coniiltit, generatio au-
tem mifti m fecundo,ac tertio,& ncceife eilpri-
mumilludprsecedcre,nempe elemetorumiux-
ta polltorum , & ie langentium mutuam alte-
rationem,& qualitatum moderationem , qux
dicitur vnio, dcinde lieri terminationem paili-
uarum ab a£t:iuis,qu:e eft proxima diipoiitio ad
fublliantisemiiriprodudioncm.hoc cit.ad cdu-
ftioncmformx: tantumigiturabcft, vrmiitio

C litidcm,quodgcneratio mifti , ytpotiuscam
prsecedat, imo ita pra;cedat,Yt ne fic quidcm
pro.xima diipolltio ad eam. Haec iumma eit
totius eorum argumcniationis , fed prseterca
phuimaetiamab vtroque dicuntur ad altcrius
raiiones ibluendas: qua: non reiero , quoniam
tadioium admodum eftettotam eorumproli-
xam diiputationeminmediu adducere, quum
pra;lertun eam in eorum fcriptis quisquc legere
poifit.

tranieuntes; vnam, quaagit intrigidumadge-

nerandumcalidumjalteiam , qua agitinxque

calidum adipfumconferuandum, qusedicipof-

fe videtiir continua genciatioeiuldemcaloris:

liac ratione Coclum eft agens vniueriale in o-

ninium iliblunarium gcnerationibus:quu cnim

I»lii de omnes calore abibluantur, hicinagenteparti-

Calore culari conlcruatur a calore coclefti,hoc eft, gc-

' le'l/. nico.aCa-loper n-!Otum,&perlunicn,vtalioin

"^ * loco dcclarauimus:hacigiturrationevirtusele-

mcntaris eft fccundavium agens, quiavelpro-

ducta , vel ialtcm conicruataa virtute ccrlell:!,

tahquamab agenteprunario, & remotiore.

In quo diferant mljilo , &generatlo mifii,

alidrumfententid & argumenta.

cafmnn.

SEquitur vt confideremus., an diffciant mi-
ft)0, & gcner.ino mifti , ac iidifteiant, quo C
diiferant. Fuit hac de re his temponbus magna
controDcrlla urtcr Th. EraftLim, & Archange-
lum Mercenanum, vt lcgerc eft in eorum dilpu-
tationibus in publicumcditisdepuiredine. £- ,
raftusenimide prorfus eife diccbat geueratio-
nemmifti,acmiftionem,necaliundcargumcn-
tum iumere videbatur, niii ex ipia vocum ligni-
ficatione, quam exemplis aliarum iimilium c6-
lrrmabat;nil enimaliudeftevidcturmiitio, qua
mifti generatio,ncc mifti gcncratio aliLid,quam .D
miftio, iiquidem ne imaginari quidem pollu-
mus vnam e.viftere line altera: qucmadmodum
nilaliud eft £editicatio,niligeneratio ianguinis,
nilaliud compofitio, nificompofitigcneratio,
& fic de aliis omnibus ,,quae gcnerantur , dicere
Mercena poifumus. Contra vero Meicenarius demon-
ftrare contendit,cas non idem eifcied diitingui
penitus, &argumentabatur potillimum.abca-
rum dcfiniiionibus : illa enim , quorum diicre-
pantcsfunt definitiones, diucria absque dubio I
funt ; atqui diuevlae lunt dclinitiones miftioms,
ac<Tenerationismifti,&induobusdiftindislo-
cislib Arift.afferuntur , vt maniteftum eft; ergo
non {untidera:patet autemdiuerii^s elfecondi-
tiones,per quas dcfiniuntur ; nam iti mi ftione e-
kmenta a fe mutuo alterari dicuntur, quod non
fit . nifi per aclionem contranx c]ualuatis in
fuam contrariam , pcr quam fe mutuo contem-
perant,tum calidum & lrigidum,tum humidum
& llccum , ita vt omnes ad mediocritatem redi-
<'antur;quamobrem inmiilionelocum nonha-
bctalteraillaactio,qua; eftduarum adiuarum
in duas pailitias , ied loia a£lio coniiarire in con-
trariam ; quo Hc , vt in miitione omncs lint adi-
use, & omnespafliua:: contra vero in gcncratio-
nemifti null.ihuiusaitionis coniidciatio habe-
tur,icdaltcrius taiitun),qua; eit daarum acluia-

I

■ip

Confutatio pradi^arum opinionum,&ve-
ritatis declaratio.Cap.lX.

EG o vtinre diificillima fententiam meam
profcram.aneutropenitus diflentio, ficut
etiamneutripenitus aftcntior; credoenim rcli-
£tis horum opinionibus,vtextrcmis,aliam me-
diam accipiendam efle ; qux mihi quidem o- C
mncmtollere diificultatem videtur; nempevt ^-

E dicanuismiitionem, & raiifi gsaerationtm re
ipla idem tife , ratione autem diftingui , neque
ahud oitendi duabusillis contrariis argumcn-
tationibusErafti & Mercenarij. Quoniamigi-
tur & in miftione,& in generatione mifti & lub-
ftantiam , & accidentia conlldcrare necciie eif,
fiquidcmexelementorum fublcantiis fubftan--
tia milticonftituuur , idque nonfit nili pera-
ftioncm & pailioncm primarum quahtatum;
ideo&ratione fubftantise , & ratione quahta- .

F tum oftendo & in miftione contineri gencratio-
nemmiiti,&in hac miftionem, proinde eas effe
idemre.iedratione diftingui:quonia.in enimdi-
ucrfarelpiciunt.duierlismodis definiedae funt-:
ficetiam patcbit ratio, cur miftio dchniri de-
buerit in primo hbro de Ortu & inttritu , milti
autcmgencrationon ibi, icdin^. Meteorolog.
Miftionisdcfinitiohscfuit, miltio cftmilcibi-

lium

601

de Mifli Gcnerat. & intcritu> Lib. I.

602

j^^ liumalrer.ftonTn\viiio; feci qiiin tota mirL-io-
nisnacma confii^it iniUa dicliono. vnio, lixc

' qiiidlignificcr, coIideianJum clY. PutauitMcr-

7;.« ccnarius cam inoii iigniiicnre prodiidionem v-
nins (iibftant!iL?;millic.\pluribiisrubn-antiismi-
fcibilium )b£ccciHmeftipftmiftigcn-ciatio,cui
idem eircmiflioncm iplc concedcrc noluir, (cd
fi<.'niEcarc Ibhim concivcearioncm clcmcnto-
rum iauiduulorumin minimn,antequam pJu-
res iplbrum naturx in natuiam vnam coale-

ta- fcaut. Sed h;eceius rentenriaaducr{atur Ariuo-
tcli.quicamvrantiquoium opinionem rcpro-
bauit; illi namquc dicebant, miftioncm nil a-
liudclie.quam congrcgationem, fcu iuxtapo-

»/» ritionemmilcibihum : quam diiTicultatcm vi-

r- dcns Mcrcenanus.niUis efteam etfugerc, or at
liquamnotare diiVereutiam inter antiquorum,
& tuam opinionem,quam AriH". fuiirc profef-

. {useft: dixitauremdircrimcaconflftercinilla
diclioney alteratorum; nam antiqui diccbant
mittionem eirediui(ioncmmircibiliumin par-
tes mihimas, & earum congrcgationem, fed
nullami|jlarumintcr fe altcrarionem confide-
rabantj Ariftotelcs vero hanc Gonfiderauit, &
voluit mifcibilia efte per mutuam inter fe 1-
£tionem & padionem itaalterata; vtrefraftis
contrariarum quahtatum extremitatibus fint
omnes ad mediocritatem redaftx: hasc igitur
apud Ariftotclem eft miftio, inquanon inclu-
diturplurium fubftantiarumin fubftantiam v-
, nam mutatio, quae non eft miftio, fcd generario

''^ mifti. Sedhsecnonfunt confentanea verbis A-
j-iflot. eoJnloco, vtbene confiderauit Erairus,
dixit enim Ariftoteles mifcibiliaper miftionem
definereefleid, quod ante miftionem erant, &
innaturammediam tranure, quam. inquit eftc
quoddam lixoioixi^X; , Vt ficuti quslibet aqiix
particula eft aqua.& tota eftaqua, ita illud quo-
que & totum, & fingulaparshabeat idem no-
man,&eandem detinitionem; hoe tameniux-
ta Mercennrii fententiam dicinon potcft, quia
fimiftionis, &vnionisnomennonfignificat fa-
d:am adhuc tranfltionem plurium fubftanria-
rum in fubftantiam vnam , fed folum qualita-
tum,qux erant contrana:, temperamentum,
integrcC igituradhuc manent m illo prioii , feu

temporis,feunatur2e,orarieselcmemorumfbT-
m?-;, quum forma mifti nondum cda£la ftt ; for-
misautcmadhuc exirrentib. eletnenta quoaue
cxiftunt, &:funtadhucignis,aer, aqua, terra,'vt
crant prius; non igitur per miftiomtra defierunt
effe id,quod erant,quod tamen afterit Arifto-
teles,nequetotumilliid t^'jiJ.oioi/.i^\^,\t {imi-
liter airerit Ariftoteles . fed potius eftdiflii-ni-
lium parrium, quum earum aha (it ignis, olfa
fitaer,aliaftt aqT.ia,alia vero terra : omnino igi-
tur fateri cogimur naturammiftionisinpkinu
fubftaatiarum vnione prsscipue couilfirerc, hoc

A cft incarum.mutationcin natuiam,& fubftan-
tiamvnam;atproduaio vnius fubftantuc nu-
fti cx pli'r:bus clcmentorum cft abfque dubio
ipfa.miflioencratio;itaquediaioilla.vnio.in rerAfen.
diHnitionnniftionis pofita miftigcnerationcm tent.H.
ficnificar : quod etiam contirmare vidcturil-
hid participium prateiiti tempori.s,altcrato.
rum. quod finiiicat iam praccaillc, & a mi-
ftionciirKrupponi mutuamiUamaltcraiionem
pcraftioncin , &pa{rioncm contrarinium qua-
E hr.-tim-, ncque in ea IbrmaHtcr conliucrc mi-
ftionisnaruram, fcd iiiipfa fubilauriari-.m vm-
tione : quare M.ercenarius proculdubio hac in ^^'^^^,
rclapfuseli Alium quoque crrortm eommi • ^^^^^
fiilc vidcrur, quod afieruitmifhonemnonprre- ^^^^^
ccderr oenerationem mifti tempoic , led ioium
naturartamen ex eiusdicti!, necefrarioiniertur
prscedcre ctiam tcmpore, inouit cmmillam
qu.iliratum conrcmpcrationcm ellt: miftioncm
inram, quam non ftatim (cquicur oeneratio mi-
C ft. , fed imcrcedit aa-ioduarum aamarumiam
per miftionem contcmperatarum m duas pal • ^
liuas lamiimilitercontemperaras^per qu,ama-
ftione pailiux rcrminantur, atq; YmjiEuridcindc
per hanc proximam prxpavationc forma.miiti
educirur. Quoniam igitura&iohxcac^iuarum
iupafuuas non uidcturnifiintemporehenpoi'
fe* dicereenimfubitamefTevanumeft^nector-
tafie co"itabilc, fateaturnecefr^ eft. miftioneiu
prseccdc^lx e tiam tcmpore generationeni miiii,
nihilominus fcu tempor^' dicat , feu natura , ad-

uerfatur Ariftoteli , vt confidcr.^.uuiius ; quo-
niam in iUoprioriexiftentibus lamformist^k-
mentotum eafecundum Ariftot. miil:iOVOcan
non poteft, qai miftionem tunc eire voluit,
quando eftgenitum quoddamtertm medium
Qlj.oitiJAiic diftinaum a mifcibihbus: fic etiam
e contrario negare non poffumus, m dennitio-
neoenerationismifticontineri miftionem; nil
enim ahiid eft gciieratiomifti. nift produaio
fubftantia: mifti ex elcmentorum fiibftantirs;
hxcautem eftiUaipia vnio, quEeacceptafuit m
definitionemiftionis, & qucs in definitionege-
nerationis fignif.cata eft nomine trafmutatio-
nis: patetetiam indeanitionegenei-atmnisno- ^
minari quahtatcs clementorum t< acliuas, &
paftiuas: quocircacongreirus quoque elemen-
torum in sencratione rnift-i confideratur; hsc
enim efta^itatioquatuorfubftmtiaru elemen-
torum in vnam mifti ilibftantiam : cx his igitur
patet,generationeramifti, &mitlionem reipla Contr^
idemeile, quod Merccnnrius negauit. Quod Er^Jium
autem fecundum hanc iplam fubftantix con-
fiderationem diftin^uantnr ratione, c|Uod E-
raft-us non vidit, facile oftendo; eademenim
mutati5,q-aa cx elemcntis generaturmiftum,
dicitur & miftio, & gcneraiio mifti, fcd aha,
&aliariiuone; quumeuim ekmeuta fmt tcr-

niinus

n

JiinBio-
ms tm-
taciionu
demtfit-
em,Ac dc
penera
t.icine mt

605

minusaquomiftu vero fit terminus aj qucm,

ncmenmirrionismagis elcmenta rcrpicit, no-

^nenautcgcnerationismacisretertur ad ipium

mifrum, vt voccs ipfx de*.hirant': nam raiftio

nonmift"teft-, fedcltmentorura, non enim ml-

fceri mifrum dicimus, fed clementa , gencratio

autem nonelemcntorum, fcd mifi:!; non enim

elemeiita tunc gencratur, ied miftum ■, neque

tamen eftaheraiinealrera, mifti cnim «'encra-

lio noneft nili ex elementis, neque haec ita vni-

untur, qtjingenereturmiftum: quocirca & ge-

•neratio mifti iuit comprchenfa m definiuonc

miftionis,fedconfufe, &proutrcfpicitelemen-

ta,nonm-iftum,cuius nondum diftrnftatrada-

tio fiebar; <S: vicijlim miftioin definitione ge-

ncratioais mifti iuit comprehenfa ,prout refpi-

citmiftum,nqn taiiien expreile, quia iam de-

clarata prmsftatuebatur,<[uocircain vtralibet

definitiGnevtraque llgnificatur, fed vnaexpref-

fe,aIrcraverovtconnotat3. Hinc etiam oritur

aliudearumdifcrimen: quum enim mifcibilia

partim feruan dicantur in-mifto, partim nou

l'eruari,fed interireinmiftione, nomcngejiera-

•tionis rniiti refpicit e!ementa vt corrupta, fl-

ouidero generatio vnius eft alterius corruptioj

nbmen autcm miPcionis refpicit elcmciita vt

fcruata. quemadmodum Anftoteles in ea par-

te-docet, commiftaemmdicunturiiIa,qu.5e"non

pcnity^interierunr. Ex his colligere pofTumus

rationcm diil:in£I;ionis harum duatum rra£la-

tionum de miftionc,,ac de generatione mifti :

nam in IibrisdeOrtu & interituAriftoteles de

.. clementis agit, quatenus funt matena mifi:o-

rum:quoniamigitur miftionis nomen refpicit

praecipue elemcnta vt principia miftorum, &

miftiopropriedicituripforuraelementorum,&

h.tc funt materia mifti no aliter, quam vt inmi-

.ftionemveniunt; ideo conucniens,imo necef-

farium fuit, vtin ediibro , m quo elementa vt

miftorumprincipiacon!^idcrarentur,demiftio-

.iie ao-eretur, & doceretur quidfit miftio: hoc

autem ipfiusquoqueAriftot. teftimoniomani-

feftiflimo comprobatur in i. de Generat. con-

te.xt. 45. vbi dicit,quoniam de rna.teria,& de vo-

..catiselementisdicendumeft, ideo prius de iis,

,qusadilla.pertinent, agcre oportet: quoniam

tnimexelementis non aliter iit miil:um quam

pereorum congregationem, qujs eft miftio,

ideodemiftione dicendumeft; & quia niiitjo

non fitfine mifcibiliuminter fe acT:ione& paf-

fione,ideode a^lione quoque& palfioneeft a-

gendum; & quianonfitadio& paifio, ni.fi per

contafl:um,ideoetiamdecontaclu agereopor-

ter: propterea ftatimprimo loco cgitdecon-

taclu, fecundo autem loco de aftione & pai^

fione,tertio demum de miftione, deinde fta-

tim in2. lib. aggrediturtracl-ationedc*elcmen-

tistanquam dcmateriamrftorum. ratctautem

Jacobi ZabarcIlaB Patavini

^4

in definitionc miftionis figniiicari, ftomine.v-
nionis coniufe gencrationem mifti potius ta-
tionetermini aquo, quam rationefuiipfius: li-
cet enimilla viiio fit gcnerario miiti , modus ta-
men,quofit, ibinon declaratur, nec declaran-
duscrat,nifiinquarto Meteorologico: nonpo-
teratenim declarari, nifi peculianterinmifto
homogcneo, hoc enim primum gcneratur ex
ekmcntorum commiftionc, & elt illius, quarti
libn proprium iubiectum; in libris autcm de

B Ortu& intcritu agitur vniuerfe de mifto abf-
quediftindione homogenei ab hcteroceneo:
quarcillud etiam pater, definiiioncm gcnera-
tionism.iiiiin^. Mcteorolog.conuementitfime
tradi, quumfitpropne mifti llmilaris, quod il-
liusUbiiiiibicaum eftj iniecundoautemlibro
deOrtu&intcrituvidemus Ariftot. valde rudi-
tcr cgifte dc gcnerationc miftorum ; neq; ipfius
definitioncm ibi tradidiiFe, guoniam hoc facere
nonpotciacabiqucdiftinciionc homogenei ^b

C heterogcneo, qua in eo libro vti conuenicns
non erai: defimcnda autem res ibi eft, vbidi-
ftincfe eftdcclaranda,& cognoicenda,non vbi
~ coniufc, ml ergoaliud jbi de mifti generatione
docet Anftot. nifi conftare miftum cicbere cx o-
mnibus elcmentis; de modo autem quocx ijs
generatur,neverbumquidcm facit. H.3acnus
ipfas-eJementorum, & mifti fubftantias conii-
derandojOflcndimus, miftionem,&miftipene-
rationem reipia idcm eile,ied ratione diii:inpui :

D reftat vtex qualitatum quoquc confidcratione
idcmcftendamus. lam fKpcdiftum cft.dupli-
ccm ciTe harum qualitatuminterfe adionem^
&paifionem:,vnaeft,qua dus contrarise inui-
ce.mciguiit.&patmntur, qua ratione iam dixi-
mus, omncs qualitates eileaftiuas, & omnes
paifiuas; alreia vcroeft, quaduae adiuffiiamfi-
miii comtemperatse in duas paffiuas agunt vtra-
quecontinetur in vtraq.; dcfinitione, cumhec
tamen diicrimine, quod qua: in vna ponitmex-

E prciie, eamaltcra poniturimplicite; priorenim
aftio&pailiomiftionepracipue refpicit, ideo
fuitcxpreifain definirionemiftionis; per illam
cnimdiaionem.aJtcratorum, fignificatur mu-
tuaelcmentorum aftio per contrarias qualita-
tes; hKcenimmagis elementarefpicit: quani
miil:umgenerandum,alteraYero aclio implici-
tcfuitcoiinotata; quoniam vnio iiia, quse eft
tranfitioplurium natuiarumin naruram vnam,
non fieret fine aclione duarum aftiuarum in

F duas paifiuas, hsec autern contia in dcfinitio-
ne gcneraiionis expii.r itur, q uia magis raiftum
relpkit, quam elementa; prior autem illa im-
plicite connotatur, quia non agercnt- duje a-
a-iu3e in duas paifiuas, mfi per priorcm aftio-
nem eilent contcmperata: : quocirca ncceiia-
ria omnino c ft vtraqucactio & in miftione, & in
gcneracione mifti^quia nonfit gencratio mifti

fiac mi-

#0J

<k Mifti Gaierat. & Interitii, Lib. I.

^OCJ

fi-nc n-iiftioiit", nccniiff-i'o.hnc niilli gi.ricrniio-
xii : proinclc funtkkin rt, icci diilcrint v.uio-
ire, qua^ircniBmiilio icijiunteiciHciVia^ocncra^
tiy vcio miiium : ob id in dcilnitioac miftionis
exprimirur alceia taiiruni ijftio , quK'ma).Tis e-
lcnunta rcfpicit, iii (.kTTinidonc <iui,t.jn ?cnc-
ratiorii!i c,\pruviiuir alrcin, quxm.iy),sKipicit
miiluiij, qiiiapcr cam i-jt cduiftio toTms mi-
fti .; fcdajura tanitn implicitc includiturin v-'
traque ditiimirone, c^uoniam vtraque actiocft
ncccilaria & in milrione, >:k in mifti gcncr.s-
tione. Vt igiiur iiKC omnia brcuuer) ac di--
9 ftinik' compkttamur , cenum- eft & in mi-
ftione 5 & m gencratione iios duos tcrminos
.■ confidcrari. ekmenra fcparata, & cadcra 1'a-
i &A vnuni quoddam ; m vttaquc iakjar conti-
rneturtoriusprogreifus ab eflecicmcntorum ad
ellc miftr ; ergo vtraquc conrinct oninCs partes
huius progreikis : hssaurcm, li bcne coriildc-
remus, tres praecipuc iunr; uamdiccndum eft
trra ordinannt Hcrt in miftione, &:iii miftigc-
iieradonci primum ell: alicratio' mutua j'cr a--
drorxcm & paftionem oarmium conrrariarum
qualitatum interfeij fecUndiuneft adiio dua-
rum aftiuarum in duas paffiuap ; tertium eft
pi-oduftio mifti , qu2 per iormx eduflioncm
fit , tSc quse in defiinvione miftronis vocaiur
V-nio : hocigiturtertium&miiirioeft 5 &ianfti-
gena-aiio , ii;d mi-ftio dicitur reipeiSVu mifci-
hrlium, generatioautem fefpcctuiTiiftr ; ideo
in.' definitione miftioms exprimitur terrium-
-ciun prinio , fed fecundum impliciteconno-
tatur , finc quo terckimnon eiiet ; idque fit
proptcrea quod primum rcfpicit cierr).en;;a do-
tius , quam itiiftium : atindciinitione gcncra-'
tioais cxprimiuirtcrtium cum iccundo, ^edpri-
jnuiT! luipiicite cGnnoratur , fine qu j nec ter-
tmm , ncc fccundumficret ; o.uoniam fecun--
duiirrelpicirporiusjniftuiT! , quam^iiifcibilia r
per4i3£c ramennonftat, quin mibio tertio con-
liftat & miftionis j- & generationis eiienTia ■; id-
«jueduobus iiiodis coiiiidcratiim: & miftio, &
niiiti generatio dicitur, reliquavcroduotunt
neceilarJK diipofitiones in ambabus , ied vna^
magis ekmenta & miif-ionem refpicit , altera^
vero magismiftum,& generationem: quarepa-
tet Ariitotel. & in mifhonis , &in generationis
d<:f!niiioneponerevokiifleetiamprsuiamdif-
poiitioncm , eamquc partim e^vprefleypartim
irtipii cite : flcuti diitum eft ; ex bis cnimomni-
bus clartma ("ni tallor^ fadu.m eft miltionem, &
mifti generationem re idem eile , fed ratione
diffcrr e. Ex his auteili duo ma.xime arinotanda
>5'' colligimus, ne cum multis decipiamur. Vnum
/ tii: , mntionem nec temp.ore, uec naturapr^-
cederegenerationimifti: huiusratio eft, quo-
niam vtraque confifticin produftione vnius na-
tui^fubrtanaalis^promdeinp^ltrcmoilioruxH

A tiiuin , qure mcmorauimus : quod fi in folo pri-

'mociictmiftionisnatui-aconitituta, quod tue-

ri contcndit Merccnarius, vtiquc non ibluin

natuiarprsecedcrct gcncrationi, quod allcruic

idcm McrccnariHS , icdctiam tcmporc,quod

ncgaiftit ■; qitanquam cgo quomodo id nega^re

p'otuciit, nou videam; calidumcnim &ingi-

dum breui iuam contcmpcrationcm abiol-

tiunt , quipp- qusE ma.xin-.am vini agendi ha-

bcnt ; humidum vero & iiccum , liccteodeni

B teini.crc agnnt inuiccm , & patiaiLUii '.icdcn-

d II m r a ni c n e it , n o n e o d c m t c m ^j o r c i '.; a m p u-

gp.amperiiccFc; quumenim minusadiuafmtj.

tjuam iiki,neceiiceft,vttardiusiuumccrtamca

abioiuantjidqueetiamau.xiljoduaiiimaciiu?.-

rutm ram conc-cmpefat aruin ; caior eninx iam i ^■-

£iusti;mpi.ratusagitinca, &. attenuat, & vnit,-

& tctminat,&ita adiuuatjiiLeorusBquoqueuer-

teftaconccmperaiiofiat, pi-outpoftulatiorma^

milti- , qua; tn fine litiius totiusprxparationis

C moii-ientotcmvioriseducitur : quonian'! igttur-

gcneratio miftr inhacvitimaiorinse eductione

eltconifituta, neceirecit, fiiniftio' conftftitin-

contrariarum qtialitatum coittcmpcrationcan-

tequam actiuae agantin palliuas , qusMercena-

r;j lententiatuit, vtmiitiotemporegeneratio-

nempra^cedat : quod etiamper ipfam miiiio-

nis deiinitionemconfirmatur; nam li vhionem

intcliigamoscum Mcrcenarioqualitatum con-

tenipeiationemtxaltcrarione, tumcertenon-

y. dunTeftgenera io, quoniamadhucformamifti

educta non eii: : at fimelius fentienccs dicamus^

vnionem eile vltimarailiarn foraia iniifipro-

diiftionem idadhucmanjcftius eft,, quum A- -

riftoteles parcicipio prEeieriri^tempons vtatur

dicens, aitcratorumv llgnific-Atenimaltcratio-'

n"em iam prttceiriiie , vnioncm v ero i ubiequij in

quamiiii jnisnaturaconilftit : dignaetiam con-

fiderationeiun ilia Ariifotel.verbaikg.cont.^.

Meteorolog. ad decku\mdamgcner.Ksoni5 de--

T- finitioncmadicda [^generkntemrncaltiam ^ ■

frig-ic^fi/n donimati0,materz&^ latetur enim Mer-

ccnar.us aftionem contrariarura inter ie prio-

rem cile aclione duarum tiftiuarum in dua-s

paiiiuas': quod Ariiirotel. qiidque his verbis de- '

notat.calidonam-que 6cfjigido actribuit, vtin

pafuuas agcndo gcncrcrit miiiura ; atqiii non

agunt, niiipriusftnt contcmpciats per praece-

denteni pugnam mterfe: tuncenim nonpof-

iuntagereinpailiuas , quoniam ynaimpediret

aiSioncmahcnus; fedquando funtcontempe-

i;atse , tunc agunt in paifiuas pro genc ratione

mifti: conlidciandum autemefttneisdemver-

bis Ariflotercm iblicalido articuluni appofu-

ifie,nonfrigido; iequitenim \yi d^^y.vvitiu r^v-

Vf&^ Jfignificans vnameifequalitatem e.xdua.

bus conrempcratis conftantem , ause vocari po-

tcft fimukalidum 6; irigidum ; namfi vtriq;ar-

IiCiJ„

jACobi ZabarcUs Patavini

ticulumappofiufret.vtrJimqucrcpAratimngcie A
llonificaflct , pioindc vt duas, quod minimc vc-
11011 cfict: p:aus igitur diclum m.initcftuiTjcO:,
ncmpemiftioncmi^ mifti gcncraiioncm,quam
in illa cxtrcma lubibntix njlfti produdienc
con(iilant,limul eHcnon modo temporcfcd ct-
iam natura ; quain re muki crrant, di.centes gc-
ncrationcm miiti prxiiipponcrc nullionem,
tnnqi^.amnaturapriorcm. Ahcrum vcro cft: ii-
ccc miftio , & gcncratio millri fint i]muI,-&: tcm-
pore, & natura, proptcrca quod rcipfa idcm_ B
lunt , taiucn quum rationc diftingv.aiitur , pr ior
conlidcraticnc&cogniLioneciic dcbuu miftio,
quam mifti gcnerani? : eiufdcm cnini rci confii-
la conllderatio debet priccedcre diil:in£tara ;
quoniam igitur eadcm mutatio confufius co-
onofciiur quatenusclt miftio, dift-indius vcro
quatenuseti: mifti gencratioiideo ArilLot.prius
cam conilderarevoluit prouteft vnior.'ipechi
ekmentorummiicibiliuiii-poftcnusverovteft
ecaeraviorelbeftumiftij pnoraenim, funtcon- C
lidcratienecieraeta nrifto, quum fuitprincipia
miiti.

Solunoargumemoruni Erafii , & Merce-
narti. Cap. X.

REftat vt (ScErafti , &Mercenariiargu}.iien-
tafoluaraus. AdEraflum iatisclfe vide-
tur , fi dicamusnilaliudab eoprobari, niilro.i-
fticncm,& mifti geneiarioncm reipfa idem effe, D
hinc enim fit, vtvna fme altera e.viilere ne-
queai: fatcmur igitur omnem miiHoncni eirc
e;eneriJtione,mmifti,& omnemmiit] gcnt-ratio- .
ncm ci]e.i35i-ftiontm:Tednonob ui iitiVtratione
quoque (mtidem. Sed notare prsterca polui-
nius, nonidonca eirealiarumrerumc.vempb,
qu;eab Erciftoadducuntur,ideoquenegai3dara
eiTe rimilitudinem:,nanr idem prorfus eft sediii-
catio,atquejediumgeneratio,idtmeftfangui- ^
ficatio , ac fanguinis generatio , ncr dico folum ^
rc, fed etir.rariticne; quoniara vtrumque no-
Bficn reCpicit eundcm tcrminum^qurncri dici-
tiir, nempe terminumad c|uem , hcuti-uni au-
tem rcfpicit matenam exqua;proptcrea ficet-
iam dicere poflcmus idcmciie igni^onem, &
ocncrationem igms : iedvbi o.pluribus virum
Et, &- mutntio iignilicari potcft duobus voca-
bulis; qucnum vnuin rcipicitiliaplura , c.^ qui-
bnsjaltcium vctorefpicit illud vnura, quod lir,
neceiie eiimutationem iliamvi iisduobusno-
mmibusappcUatam , vnam quidem& eandcm

Co$

cflereipni, fcdrationc diftindam in duasjobid
exmuliis excmplisab EiaireoadduftisJiullum
cft ad propofitum accommodatum, nifi com-
pofuid , atquecompofuigeneratiojdillinguun-
tiutamcn ratione, quianomen conipoiiiuonis
rcfpicii illaplura, ex quibus vnum illud genera-
tur,illorum cnim cifc compcfiiiodicitur, 6: ilU
componi dicuntur;nomenaatem gencrationis
rcfp>iciv illud vnum, quod generatur : hoc igitur
idcm dc miftione.ac de milci gencratione dicen-
dum eft. Ad argumenta vcro -Mercenarii re-
fpondete nidiur Eraftuscx coUationeinter fe
dcanitionum miliionis, &genera'.ionis milli,
oftcndens eandem cirevtrdufquedefimtionis (1-
gnilicationem , fed qui.^tatis leuij eftilla ipftus
conftdciaticnecintima reipcnetrat, &multis,
acmagnis diiircultatibusyrgetuv, egoineare-
ferenda tempus non conteram : & aliter ad Mer-
ceitariumrelpondeasdico, nil aliud oftcndiex
carum definitionum difcrimine , niii miftio-
nem, acmili:i gencrationem rationediiiinguij
etenim qu.-e rarione diliinguuntm-, ea diftmclas
dc hniaones habcnt , pro diueriis enim eiufdem
rei conlideratiombus diuerfse illi definitioncs
conueniunt, quje edam druerftsinlocis tradeii-
d^efunt, proutcadcm resdiucrfis inlocis aiio
&aho modo conftderatur. Quje vero a Merce-
nario dicuntur ad oftendcndam rcalemquoqi
diitinclionem miilionij , ac generationis miiri,
vana & falfa omnia funt , & a nobis i am negata,
&repiobata: quodeniminmiiTionenonrcqui-
ratur m(l contrariarum quaUtatum interle a- '
dio , & paflio ; & contcmperatio , eamque vnio
inde-iinitione millionisacccpta figmficct, nec
requiracur mmiuione acftioadiuaruminpafli-
iras , & produ-3:io tbrmgemiili ; hscomnia funt
ne^^anda, quoniam hrec (brmsE produdiofuit
in definitioiie miftionis ab Ariftotele exprefla
noraine vnionis : iic etiam negamus in genera-
tionemifti exelementis nonrequiri primamil-
lam adioncm & pafiioncm, quseftcontraria-
lum qualitatum inter fe : fed hxc omnia& in
nii iiione , & in gcne rationc mi fti requiri aflcri-
mus, etliin earum definitionibus nonsquco-
mnia exprimuntur ; quod quidem quomodo fc
habeat, iameft a nobis abundein praeccdcnti-
bus declaratum. Qu^od igifurad mifti gencra-
tianemattinct, &adciusdcnnitioncm , quam
Ariftot in4. Mcteorologiconim addujcit,
declarandam, hxc, qu.? haclcnus
dida(unt,iuiH-
ciant.

Mt
rii

JACOBI

Co^

6jO

J A C O B I

ZABARELLA

P AT A VI N I.

D I M 1 S T 1 GENERATIONE

INTERITF,

LIBER SECVNDVS.

E T

^omodofiat mifii corruptio, quA putre- A
^aHiodicitur. Cap. I.

b> Vuni h.iftciius dcinifli gc-
ncratione d' vcrinius, lequi-
tur vt eiusdcm intciitum,
quem ciTincs putrcdincm
VQcant, conildercmus : ma-
gnx de hac controuerfix, ac
difputationcsexiftunt, qus
rcmhanc cxplicatu difficil- B
limamredduntjideo nos plura de iiac difturi
hunc ordmem feruabimus-.primo loco quomo-
dofiatputre.do, brcuiter exponemus; deinde
cius definitioncm ab Ariil.addudam diligcnter
cxpendemus, & ipfmsputredinisnnturaminti-
nie,fifieripoffit;penetrarcnitemur;moxconfi-
(ierabimus,anpluresfint putredinis fpecies,feu
niodi, vt multi exiftimaiTe vidcnturjtandem ve-
ro difficultates omncs , qus aduerfus eam defi-
nitioneexiftunt , atque eas.potifIimum, quae ab ^
Arift.oppugnatoribus afferuntur , fpluemus,fi-
mulqueab aliis addudas putredinisdefinitio-
nesperpendemus, & eas cum definitioneAri-
.ftotelis conferentcs.a quonam melius fit putrc-
dodefinita, confiderabimus. Primumquidem
exJis, quxdemiftigeneratione proxime difta
funt.faciie cftcolligere, quomodofiat eiusdem
tniitiinteritus:quum enim ex quatuor elemen-
tis.quatenus humida & ficca funt,gencretur mi-
ftum;km enim diximus.humidum & ficcum ef- -^
fe cuiusqiie mifti matcriam.quatenusfimul co-
milia.&adtemperiem cuiq; mifto conuenien-
tem redai^-afunt; ad hancautem tempenem, &
cpmmiftionemnonredigantur, nifi exadionc
& impeiio aftiuarum , hoc eft , caloris a frigore
temperati.proutcuiusquemiftinaturarequirit;
candem eiiccaufam exiftimandum eft aenera-
tlonismifti.atqueconferuationiseiiisdcm:que-
admcdurn enim quando caloritaregit humi- _.
dum o; uccura ,Yt illa comiTiilceat & vnJ-at , ge-
neraturmiftumjtatamdiu fcusatur. quamdiu
illudcaloiis imperium perdurat ; ab illo enim

contincturficcum,& humidumconiun<3:a.(S!: itn
miftioillaconfcruatur.&certusillecalorisTra-
dus diciturfingulomiftonaturalis : oportetigi-
turexhumidileparationeaficcofieri miftidif-
'folutioncmjquEcilliusgenerationicotraria eft,
proinde in hac interitummifti confiftere : fed
quiaficcum &humidum feparari inuicem non
poifunt, dum fub.Galorisnaturalisimperio con-
tinentur,& coercentur.ideomanente calorena-
turali,iTianetconiun£lio humidicumficco; & e
contrarioficalprnaturalisrecedat, vel itami-
nnatur.vt nequeat amplius regcre , & continerc
duas paffiuas,feparatur humidum a ficco , & ita
miftuminelemcnta.e quibusgenitum erat,dif-
foluitur;isque eft mifti interirus contrarius o-c-
nerationi eiusdem:quemadmodum enim gcne-
latur miftum.ex vnione humrdi cum-ficco^fafta
acalorenaturali , hoceft, conuenientempro-
poriionem iiabente;itainteritus rnifti fit.quan-
do humidum icparatur -a ficco exdefeftu calo-
ris naturalis , qui ob fuam debilitatem non po-
t#ft ampliusilla regerc & continerei& quia.cau-
f arcr^liciuam efie oportet imminutionis caloris
natuialisjcamArift.&Gal.&omnesinambien-
tiscalorcmretulcrunt; nam acris, vclcuiusuis
ambientiscorpoiiii; calor , finarurali reicalore
validior fit eunj cducit , ideo eo deftituta Giffol-
uitur,quiaficcum& humidum cxrecefTu calo-
lis.aquocontinebantur.nonhabent amplmsa
quoregantur ; idcol^eparantur inuicem, &ita
mii1:unidifibluitur.Pv.emitafe habere experien-
tiaipfadetlaratiseftiuo cnim temporevidemus
resfacilius ac citiusputrcfccre , quamtempore
hycmaii;quoiiiam inhyeme debilisinaereeft
calor, qumonpoteft , vel nonitafacilepoteft
naturalem mifticalprenieuocare, quia noneft
vahdus 5 at in aeftate calorinaereeft validifH-
mus.ideofupeiat calorem miftinatuialem , «Sc
cum cito ac facile educit;& haiic eandem diffe-
reiitiam,quamintemporibus confiderauimus,
poirumus etiam ui loci s confidcrare; nam in lo-
cis calidioribus res facifiusputrefcunt.quam in
frigidionbus : videmusprxterea miftatumfri-
V gidiffima.

11

lacobi Zab?-rell« V^tmini

01'.

?\1: illma.rum calidifuma diffi,<:iUu3 ptttrcfccrcj A funt a nobis oftciMencfa ; vaum, qnoi detur a-
rigidifliraa qnidcm; quia coium ri^gus rcfiltit liusintCiicas miHiqu.u^enu:? iviiiain eil, qiton ^'^'
caioriambieiitisi.v;3o-iti!imillumiCalitiinimar ncc Ar^en..eiius aec MciccSxnnn.O.iniaKidaei:'-'^*^'''

veto, quiacalov .u.ibjcijTti.scalore.CQiutu natu-
raliinualidiorcit.Iiiomn -bns Aurcmp i. rcic.n-
tibus vidcmuscaininitiolunuidailminfiipcr-
licR', tandcm \'cro,manetCiicca;'in pimeipio c- e
nimh,i.uniuumcritadextcriia, dum a iicco lc-
paiatur, fcd quia continuc eu,iporat,atque re-
foliiituradcotandem rcmanct fimusiac tcTa,
ncmpe iblum liccam ab humido dcjTiiutum-
Hxcigitur & ariamuka, qu^m-ox conrider,ibi-
mus, indicanteo modo£ciiputrediacm,qucm
»unc e.xpoluimus.

Quptmodis miftwm interirepof:t.
11.

q:

Ciif.

LVoniam autem Ariitoteles in. princtpio
,quarti Mctcorolog. dixir, pLiTcdincm ef-
lemilh intctitum naturakm,eique combufti-
oncm oppofuit vr interitum vioicmum, duo
hic conlideranda nobis propoiiunrur : vmim,
an his tantum duobus modisiatejire miiKim
poHit, putredine & combuitioncan etiam a-.
, , Uis5 alierum vero, quomodo putredo dicatur
€>fouo interitus naturahs. Qupd ad primumattinet,
^rgeKtC' Argentcriusinqait Ariitotel. fuiire dcceptum,
rit con- ^^ exiUimauit non daii alium miili imcTitum,
fra ^i-r- pioeter illos duos, quum t^jmen pluribus aliis
Jiefeicm . modis inteiirc miftumpofTitjVt gladio.iufpen-
dio,morbo , fubmeifione, & allis multis Mcr-
Mcrce- ccnarius vero Ariftotelem tuerivolens, repie-
n^r/fjcn- hcnditArgenterium,diccninon drtii i;u . .-
t^entu.ZS l.um modum , piieter illos duos i ' .!.,

dejenpo pofitos,proptcrca quod .-.hiab aig^. ...... .ia-

^ry/o/iT-. j-^^jj.j^jj ncn competunfsmiftcprc lu miftum eila,

^' fcd potius quatcnus cft^matum; qua; ern-^ .> £-..

nimeftmifnim,nullusaliusinteritusiili com-

pctit, nifiputredo &combuftio: huiustamen-

rationcm nuilam Mercenarius adduxiti Ego-

^r?e'/!t-y'^^'^ dilfentio abvtroque. Quodenimad Ar-

svterroi. g^''^'^^"^ obiefficnemattinet,ca optimea Mcr-

"ccnariodiluiturj quoniamillimodi,quos po-

'fuit Argenterius, funtpropriianimatorum qna-

tenus iunt ani.mata-,neque eiscompetunt qua*

tenusmiflalunt^ilknamqueeftmiftiproprius,

interitus, quotolUturmiftio,: at fipcreatani-

»ial gladio vel morbo, adhucferuatur eadcm-

»iiftio,qu2prius erat iir vuiente, quapropter-

morsanimalisnoneft&mscorruptio vt cx ck-

ancntisconftamis,prdinde Argtntcrius non o-

ftcndit alium dari moj^um intcntus mifti vt-

conftantis ex ekmentis. In eo quoque dece-

ptus cft Argentcrius, quod non vuiit mifti.qua-..

tcnus miftum eft, alium dari intentus modum,

pti ter combuftioncm & putredinem 5 ideo

''^:' ^l^iccnarius quoqueJapfus eft,diccnsnullum

m^/-/-<jr. jarialiuaisaodiygi. Puo igiiiu-. iu ^rafcutia..

icrit; aliernra s cro,qi.todriOil obidinpriediu:»
iocoA:iftoi«:l. mancusacdijninijtu.s u.

fii. Qundig^tur-';-: d.vtu^rpiXicreosvi. , ■

^: tre hri.smou' gooiccmus, iiuitciic-

xciimusqiyd ■•.. ■ :lTO,..i& in qGo d-i.fi^-at.

a pu-rdadtiono:., i-ijttefactioeft mift-i diffolutlo.. ■

.^in qua(aort;l£m€nt#f, coiiibuftlo v:ro eii ■(otiiiS- ~
mifti mutauo in vnum tantmn clcmentum . n\.

^ igfjfn-,, r -.■?. - ■-rtfi^al.iquarerrie, quae-obma-
g " •' ~ p oti: c o m b u ft i on e m fcr u a-

tur, ..v:^L ..;...,»>... .i.->rcignco,1v.T?c enim cineris.
naiuiu:.irii.ftuin a.sjteuielr mcdium quaddani.
intcrek^^—Aifr ;:.:-^, -la: . ' ■l^ocat.ir^

YV^^fiAi-^o^ci ,r: . .1 ^ ..■■vficlaw '

tioriCjiucap.dcrnjitxonc , . ' ":

nonfolum exTrernicuirt , . _ ,

trcmi cum medio, quo iit, v: rnctlium pai:ia.....i.-
ab af?::-x-.ic vtriu;^liDct extrcmi^ ccmbuftio igi-

^ Jt ■:ontrariqextr§ra-d-' :ideo Ari-

: V.ta & morte in^uif jviokntunii ,■
ciie jlIumintciu.im,qui.ntaeon,trari.o,'quam-. ,
uis enim ibi loquatur de corraptiDne anima:o-
rum, quse dic itur mors,^& 1 encftJarem lanquajjt
interitum naturaiem contraponac aiiis interir,
tibus tanqua-niviolcntisjquos dick-Kcriacon- -
^trano, tamcnhocidemlociimiiabetetiam i'!^>--
mifto quatcnus niilitu'n eil, en^sennu car/u--
. prio natuiaiis iiou iit acontrario, rcd;;-: ',■'.< :i

^' »Lm:ii , putr'c.a6;jo C;iin\ eJl inccnfwj t ■ .

cori'aption.em calcn^ na-c'.u.ili;-> iacriim «tv;. i.. . ..
extraneojmiftiautetT. viokntus iaierjLi^sfit; ■ t
, mutationcm.aconri-ario vt decomb-iiiio.neur-
ximut. l-i'.£C fi y-.va ■ ,1., & mifrum tauquara -^»-*
»iediumintei;rnif..iflb iy^rii .anq.iam exircmo, /''•
& contrario, nonvidcoc>.:Lncn,poi.fe ctiamab c</>
altcro extremodcitruiiniitunij ua vt aa^vona taf]
vi ingoiis conucriaLurtotum in vnum ck.mA:u-
tum i-rigidum,vtintenam,nccj[iie inc;

S lementadiiioiuaiur: id autem, quoduo

pere poteft, eii,quod igniscil: maxi^isf ac c...
krrimar aftionis > &fac!ic conHeitit plura n.i-
ftainiuami-iaturampereombuirioncmi^fn£i.ia;
vcro elcmcnia non tamam agcndi yim obLi..-
nent,ncqucuacekrit-er miftum rpurant : atia-
menfivciunr ell:id,quodAnftotcl..dccctin ie-
cundolibrodeOrtu&inieritu.poftcqaodiibcr
ekmcntummutari inquodubct,nccininus 1 ■
gneminalia.q.uamaliainignemj-iieriaiarirpci*

£■' teft, vtomniackmentainmifroexiftentiamu-
fcmurinterramob magnamvimfrigidiagen-
tis, & OJndenfantis&omucm calorem extiri*
guentis;lic.et enim hoclitminusfacile.&-minu^
frequens,.&: minus euidens, ratio tamen nos
cogit,vthocconccdamusj quumpixfer-fim id
is^ixlu. & cTperieutia .€oufii-aie.tu4-A'i(ieiimt cnm..

m

it MiftiGcnerat. &lntcrltu, Lib. I I

614.

V

mulj:i,*egolp/<:v5diinfubterrancislocismul- A
tami{fei,vtpalcas, &cibaminpctram murataa

r^i<srn2.viiyigoti$ omncmcalorcm cxiingucn-
"niiciT^ humj.ditfttem confumcnris, pro-

,, -.:. quod cum^fujpmo.fiigorc nofn pot.c(l

V humiditas cxillere , vtalias didlum eft. Trcs

icitur modi iunt, quibus intciimi po^^eJl: mi-

»- ..ftum , quatenusmifhimeft, quoniam horum

nf , In de{+ruiturmirH6:vnus eftmcdius,quo

■ itur rni fturn in c>mnia cTcmenta , eaque

pUtrefaftio; aJijyeicduo funtektrcml B

>. nti.quia per cos non in omnia elcmcrtta

attii- niii'i'uiTi,fcd'ttiutatuitotu.m in vnum

ivcunci^vel in caliduiri\ qua: ci\ combuftio,

. V- i ligidum , qualis cft putrefadio . de qua

jdo.diccbamus. Nonfuitautcm obidman-

'sinpisedidolocp Aviftot.'-duos».tantuni..mo-

■Gcorihimemorans,putredin.em, & combaftio-

tiem, quianon cft ibi ipfui&confijium omnes

• ' , pioffus iniilri in|^ritus nominare,Ted foluni lo-

CjU! dciptuis.corruptionenaturali, qua;cftpu- ^

. treniLUojviolcntosautc interitusnuneft quod

•oma(:scon<Jderet,quum iintprjeierconfilium

• natu'i5e-,i!k •unfaccidcmales, ficut etiam in lib.de

. Vi' a & uiorte no bmn? s modos enumcxar.qui-

bas violcnter irxterire anlraatum potcft; iaiis

i^itur iiabi:iti£c-;'rnerc naturaiem miiti'iareri-

'■: tnm, Jeq-.ioibi ioqui volebit, a violento gcnc-'

ralifvvacceptcad toiicnda.m omncm di£Hcui-

tatem ; Sc combuftionem exeropli tantum gra-

tia nominauit, tanquam modum quendam vio- 53

lentiintentus i.neque obid negauit alium dan

vio!entuminterituin> ,cxempla enim .uon ftfnt

f^coninibusaffercnda.deddealiquibustantum,

Lse ma-ximc inpromptu habeamus, promptif-

••naautemcftmiftorumcombuf!:io..ideo hanc

iamnominare canquam exempium violen-

11 intcritus faiisfuit. - PatetigitupAiiiiroLeiem

ncquc omnes modos interitus mifti nominarle,

vipurauitMerc~enarius,iit . .\:\.il..;

VteiobiecitArgenteri.U5. g

^omod^ ^putrefad-io dlcMur Intentm.

iiM.turalis>fi;mentu aliorum,^' ea~

rum conjutatio.

Cap. 111.

£quitu-r vt conG.deretnus qucjmodo Dutre-
do ab Ariftotele dicatur interitus naturalis,
itavtperhoca combuftionediftinguatur,tan- p
cua.mab interitu violento , hoc enimmultis
Ron paruurn negotium facefTit , quumi^idcatHr
ambae vel aqde naturaies,vel jeque vioiencx ap-
pcik.ndiEi nam li vioJentam vocamus omntm
niOtu.m,cuiusprincipium extr uerit

acr.i ore rxterno , quare ytrjiqut , .- , .,:. _iita, il
Vvioputrefaai07€tfi.fitaprincipio extemo , di-

citurramennaturaMs, quatenusfr ^t^caitfuia-
turali. &-naturaIitcragente : idcmdc combu-
ftioncdicfpotcftjhxccnimfitabigni, quiduin
aliacomburit,ac dcftruit, fecundLim propriam
natuiama^-rrcdicitur, & vocatur agcns natura-
le : aqueigiturvtraque cft vocanda naturalis.
Bchacre plura anobis didafiint alias , dum
initiumprimi libride"Ortu& inicrituintcrprc-
tantesconfidcrauimusquoinodointtfritus vni-
ucrfefumptn^^voccturibiab Ariftotclenatura-
lis;fedperco dubiiim prsefcns nontollitur, quia
fccundum illam conlidcrationcmetiam com-
buftiodiccnda eifcorruptio naturalis ; quum
ergoAriftotelescamdicatcflcviolcntam,pro-
utviolentumdiftinguituranaturali,cGrtunicft
aliameircAnftoteliscoiifiderationemininuio
qu?.riiMcteoroiogicorum,aliaminpriinir>vcr-
bis primide Ortu & inieritui harum igitur coh-
fiderationuni difcrimen cognolcere oportct. ErafHt-
Thomas Eraft. in fua aducrius Mcrccnarium jjr/iit.
difputationedeputrcdme facilefufri. hancdif-
fic^aliarem: duasenjm dixii putredincs ab A-
nftcucie poni in principio libnquarti Metco-
roJcgiCJjvnamnatnralcm , de qualoqui^uriri
teiUGcante-xtu; alreram vioientam , & riiorbo-
f3n;i>de q-aa loquiturpoftea m quinro , (S^'fextu,
& aUi.s fequentibus , & eam dicitfieri a calorc
cxterno : fed putredinem. naturalem , quxira
tertio contextu confrderatur , inquit Eraftus
non ab cxterno calore fieri , fed a proprio & na-
turhii,quiconluraithur-r)idumproprmm,quod
ei pabulum eir , quarfc toto hum ido,,abfumpto,
neceHe eft, vt calornaturalis deficiai: ; isque eft
naturalisic.teritus omniummiftorum , quiab
A.rt.ftoteieibiiure^vocatur naturalis , qaiafita
prinGipiointenio,. quum. combulfio fttinteri-
tu.a violenLUS , vtpote^faftus ab ext^rno prin-
cipio. Sed- hanc Ei^i fententiam inferius, Csafu-t/i-
quum deXfieciebus p.utredinis loquemur, ex- tig,
pendemus , aliejian-iq-ue emnino efte ab Ari-
ft-oteie, demoiiiftrabi.mus, qui nullam putrc-
dinimnoui.t, C|^-u5e >noir fiat ab externo calo-
,re: quum igitur lioc conilitutodifticult^s vi-
geat , quomodo putrefafto dicatur interifus
aaturalis, ita vt-a cpmbuftione diftinj;-aatui-,
aLsmroiution.em, &almdh0'rum interitULim
d- "-irr.sii e.xcogitare oportet. Albertus in eo Mherti
1: -ite fuofextoinquit, iiiplitrefadro- epems.

1. . •! interiium cooperari calori exter-

noineuocando humido , propterca quod ca-
lormifti fungitur o.flicio &naturahs'(*'; ignei:
natui'a.jis enim efb , dum^coniinet huniidum,
cum u.To cori;un£l'inT, qu3e ■-.'^ ■'•:••■-■:"• ii.itio '
mifti _- :a dum amiLttt .rci-n,

id eit ,..:.;_.,. ....^atem c^Ioris na-:-. ■■.. .^^ dcie-
£ium alicuius principij coi-.je.uAntis miftu.i-i,-
tunciiifcipit proprietateni ignei , q ise c{-!: dif-
.foiuere , educere humidum illiusmet mifti,
Y 2 cuius

61$

lacobi ZabaieTlac ratauini

6tS

tucca-
ferrei o-
ftnift.

Confuta
tto.

cuiusanteacrAt calornatuva\is, & ita coopeia-
tur calori externo in cduccndoad fuperficicm
liunudo: putrctaClio igitur -zx ratioue dicitur
naturaliS; quatenusfitmodoaliquoab iaterno
calorcnon a folo extcrno j ccmbuftlo autcm
ab cxicrna tantun-i caufa fit, calor cnimnatu-
ralisfempermanetruturalis.nequeadcombu-
rcndum miftun cooperatur igni combutenti.
Hsc eft Alberti fentcntia, ipfe tamen non ex-
prciru, quilnam fit ille defeftuspruicipii con-
feruantis miil:ionem, ob qucm calornatiu-alis
dcfinit cfle naturalis, & cuadit igucus, & con-
trarius; vidctur autem huncdefcui:umcx-pref-
fiire Buccaferreus,cuiusopiniononYidctur di-
ucrfaab opinione Alberti, inquit enmi, calo-
rem naturalem intcnfioremfieriexaftione ca-
loris extcrni, & ita audum confumere humi-
d.uj-n; euocandoipilim ad fuperficiemj fic enim
calor naiuralis definit eflc naturalis, quoniam
araittiteamproportionem , quam habcrc de-
betadficcum&humidum proillius mifti con-
feruationc : itaigiturputrefaftio partim eilna-
turalis quatenus ab internocaloie fit, partim
" violentaquatenusfit abexterno. Sed h^c fen-
tentia.non eft confona verbis Aril-toteics, qui,
vt in tota eius traftationc de putredme yide-
rceft,nullam tribuit a£tioncm calori naturali,
fedtotamcalori ambientis, a quo dicit defti;ui
caloremnaturaiem,proinde patipotius, quam
agere: prseterea luxta hanc opuiioneni opor-
teret calorem naturakm ita auctum, & vnum
factum cuni caloreextraneo agere immediate
in humidum, & facere ipllim euaporare, atta-
menhocnonvult AriftoteleSjfedvultcalorem.
cxtraneum agerc immediateincalorem natu-
ralem ad ipfum educen,dum, & per hocputre-
fadionem_ definit, poftea vero fubiungit, ex-
eunte calorenaturalihumidum quoque natu-
rale coeuaporarejitaquevult euaporationem
humidi efle quoddam confequens cxitum ca-
iorisnaturalis,proinde nonpatiimmediate hu-
midum acaloreexrraiieo. Nos tamen poftea,
q.uum de putredjnis natura ioquemur, confi-
derabimus an opinio Alberti ad reftum fcn-
fum trahi pofTit: quantum autem adprxfen-
temdifficultatemattinet,ceitumeft-Albertum
Ron idoneam rationem adducere, cur putre-
fa£lioaddifieretiani coipbuftionisdicaiurna-
turalis j quiaconcefro etiam eo modo, quo Al-
bcrtusputrcdinemfierii"tatuit,qaem nos poft-
cadiligenrius e.vpeadcmus, non rc.de taracii
diceretur putredinem fieri ab intcrno prin-
cipio; quia fi calor natumlis non eft amplius
naturalis,fediun£lus calori cxternoeil: faclus
totus igneus, & inimicus naturae illius mifti,
totus cftpotius vocandus extrancus , quara
iiiternus ilii mifto: adde quodin conflderan-
do cuiufquc motus princi^io attmdeiida ot.

A primacaufa ipfius motus; prima auteijicaufa
etiam fecundum Albcrtum eft folus externus
calor , quiprimo locoagit incaloremnatura-
lcm ; quamobrcm foli calori ambicntis actio il-
latota attribuendacft, proijnde fit ab externo
principio: vt autem fentcntia Albcrti defendi
pofkt , oporteret externum & internum calo-
rem eilc duo agcntia sequalia &diff:in(Sta, non
fubordinata ; quiadum funt fubordinata , ad-
fcribrturtota actio ageiiti primario , ficuti di-

■" (Stumell:. Aliafuitopinio, quam in eodem lo-
coimpugnauit Albertus , & quampoflea Vico-
mcrcatns fequutus eft,putredinera dicinatu- -
ralem; quod acalore ambientis pau!atim,ac ^*^
fenfim fiat , combufHonem vero vioLcatam, "'
quiafitccleriter, etenim opus naturse non eft
velox. Hanc fentcntiam Albcrtus refutat hoc ^'
aigumento,quodmodusreiinfequuuriem,cu- *'
ius eftmodus , proinde caufaeiiis effenonpo-
teft; fienautemcekriter, veItarde,tftmodus,
qui conf equitur rem vel naturakm , vel vioku-
tam; ergo non poteft eire caafa naturaliLatis»
vel viokntis : prior igitur aliaratio efre debet,
cura,cl!o dicatur naturalis, velviolcnta, A.t\T:L-
dcconfequi, vtveloxveltardafit. AUamquo- ^
que aliorum fententiam reprobat ibidcm Al- oj.
bertus,quam mifram f-acio^quoniamapud cum
legipoteft. Alij vero dixcrunt,puirefacf:ionera.
dicinaturalem ratione interniprincipij',, finon.

p. aftiui, faltempairiui^matenaenimputrefcens
vimconferre dicitur , quatenus habet aptitudi-
nemadputredinem. Adueriiis hos Pompona- _
tius in^.MeteoroIooicorCi hoc argumento vii-
tu.r,quod per hoc nonapparet difcnmen , quod
qusnmus , putrefa6lionis-&- combuftionisi fi-
quidemetiam combuftio habettak intenium
principiumpafliuum , materianamqueillana-
turalitereft aptacoraburi,.& ita. vim conferre.
diciturnonminus, quamputrefaftio: ego vero- /^

g alias dcmonftraui,vanum efle in iis, qux ex ma- ^
teria,& forma.conil:ant, aliquemmotum voca-
re natiiralcm , raiione folius materise.tanquam
principijpafllui; ficenimfieret, vt nuUus mo-
tus efiet viokntus ; materia enim habet aptitU"
dinemv.ta.d omnes formas, itaadomnes mo-
tusindiflincterecipiendos; quaremotum lapi-
disfurfumproiectiliccret appellarc naturakm.
ratione inatcnae vt principi; pafllui , h_oc tamen.
nemodiceret. Ipfe autem Pomponatms infua pi

P dubitationei?. libriquartiMeteoroiog. inquit /j'
piitrefadionemeflctumnaturakra , tum vio-
lentam ; quatenus quidemfit aprincipio exter-
no,viokntam cfTc; naiurakm vero, quatenus
miil:um,fifu£enatur3edimittatur, nequcimpe-
ciiarur, hoc.cit , a liullo alio vioknterintcrima-
tur, fedfinaturinteiire fecundum comjnunem
curfumuatur2e,tandem interitper putredinem».
Haac fciueatiaiji quidam teceutiorcs impu-

617

dG Mifti Gencrat. 3c Intcritu, Lib. II.

6lf

\;

gnaiu , & eam ctiam Buccaferrco attribuunt, A riuum>infcatcntiamincidunt, quam amborc-

quum tamcn Buccafcrreus fvt pratdiximus) a
liud fenfilTe vidcatursita autem argumcntantur
quiindodiciturmiftuminterirefusnatura rcli-
ftum , vcl dicituf interircabsque cxtcrno agcn-
tcvclabcxterno agente.fiprimuin, id Ariltot.
aducrfatur,diccnri putrcdinem fieri a calore ex-
tcrnoi fi vero fecundum.nulla apparct ratio, cur
magis putredo ,quamcombu{iio, fitinteritus
naturalis . quum Hat vtraque ab agcntc externo

probarunt , quod putrcfa<5tio rattone aptitudi-
nismateriscdicaturnaturalisifi vcroformamin-
tclligint.iamambo cxprcflTc confcfTi funt,pu-
trcfadionetacflccontrariam, & inimicam for-
mae mifti, &c ipfius deftruftriccm ; cft igitur po-
tius contra mifti naturam, quaxn fccundum eiu«
ruturam: proptcreafalfum eftid, quod illirc-
ccntiorcsdicunt.miftuhabere n:iturakm pro-
penfionem ad putrcdinem.imo vcro propenfio-

Hxc tamen obieftio mihi videtur aducrfus jj nemhabctadlcconferuandum, quantum ficri

Pomponatium , qui rcucra huius fentcntiae fuit,
paruicfremomenti: fiquidcmipfe palam afle-
rit, nonaccipi hicnaturaleproeo, quod fit ab
interno principio.fic enim fatetur putrefaftio-
nem non efTc naturalem , fed violcntam ; fed ac-
cipi pro eo , quod cft fecundum curfum naturx,
namhic talis eft , vt mifta dimifta fusc natursc
intereant tandem per pntredincm , non per
combuftionem : fic cnim putrefadio ad diffe-
rentiam combuftionis vidctur dici pofle natu-
ralis. Sedprxtereaopinio , quampofteaiftimet
reccntiorcsadducunt , atquctuentur , mihi qui-
demnon videtur ab hac Pomponatij opinione
difcrepare : dicunt enim putrefa£tion€m cflc
xniftonaturalem , quatenus eft fecundum pro-
p. iam mifti naturam , qua miftum eft , quum e-
nim fit genitum per vnionem humidi cum fic-
co, aptum natura eft perire pcr diflolutionem,
& feparationemhumidiaficcoob dcfeftum ca-
loriscontinentis i vnumquodqucenimnatura- D quodam ordine difpofitarum cum pendcntia

poteft:quod vcroPomponatiusait, miftum di-
aaifliim fusc naturz non aliter , quam per putrc-
diiieminterire, idnon facit vt fecundum pro-
priamnaturamquxratputrefccrc, fcd folum fi-
gnificatcam effe eiusnaturam, quanonpoflit
tandem rcfiftere agenti externo putrcfacicntij
ncgaricnimnullomodopotcft reiiftentiamifti
adcxternuminterimens : ficigiturnon vidctur
putrefadio cfle mifto naturalis .

Verafententia , & emsdecUratio , &quO'

rundam dubiorum folutio.

Cap. 1 V.

PRoptcr hsec omnia , quae haftenus confide-
ratafunt, ego pttto non effe hic refpicien-
dampropriammiftinaturam , fed potius natu- 2V^^^^^
ramvniuerfalem,quatnila!iudeft, quam ordo^,^^^^^.
rerum omnium , feu ottruium caufarum <^erto/i/^.

liter diflbluiturin illa,exquorumcompofitione
genitum eft:quoniamigiturmiftum,quatenus
cft miftum propenfionem habet,vt in ea , e qui-
bus cpnftat,diflbluatur,putrefa(aioeftipfi na-
turalis, quatcnus miftum cft: non fic combu-
ftio , quia roiftum prout efl: miftum , non habet
propcnfionemvtintereatper conuerfionem in
aliamnaturam:addantautemlii,poflreputrcfa-
ftionem alia raiione dici violentam, & prxtcr

ab vnoprimo principio", \n.de ftatuta fingulis
rebus funt proprix quxdam leges , quse praete-
ririnequeunt; natura igitur piopria mifti nol-
letputrcfcere,nec modovlloihterircatnatura
vniuerfalisftatuiteameffc intcritui obnoxiam,
& tandem interire : fecundum hanc confidera-
tionemdixitAriftotcLinimtioi. lib, de Ortu dc
interitu,interitumefll:natmalcm,ideft,fecun-
dumlegesnatursvniuerfaljs, quxftatuitomnc

naturam ,quatcnusrcinaturamdcftruit,necfit E genitumefl!eaUquandointetiturum: fedincon

fecundum intcntionem naturse , quandoqui
dem cuiusqucrei natura abhorret a fuo intcri tu.
Ego vero non vidco, in quo hscc fententia difFe-
rafabopinionePomponatij : namdiccreputre-
faftioncm competere mifto fecundum pro-
priamciusnaturam.&proutmiftum eft, idem
- vidctur,ac dicercmiftum dimifllim fuae naturse,
non intcrire,nifiperputrcdinem,&ambo con-
cedunt intentum hunc mifti ea ratione efTc vio -
lentum,quatenusfitab externoprincipio. Pro-
;s- pterea ego puto Ytramque fententiam efle ob-
•g. noxiam cidem reprehenfioni : nam ad oftcn-
:>ft/' dendum quod putietaftio fitinteritus natura-
lis>reipexerunt ambopropriammiftinaturam,
iuxta quam cor..i).dt"rationem non poteft putre-
faftiodicimilto naturahs; quia fi per naturam
intelligantmateiaia vtprmcipimumotus paf-

text.3.1ib.4. Meteorolog. coniidcraiio Arift. cft
particulanor,quanB ibijnam in initio i. dc <jene-
rat. etiamcombuftiomifti diciturintcritus na-
turalis,quatenuseftreicorruptibilis, &fitacau-
fa naturali , & naturaliter agente. Sed quonitm
praeteripfum interitu natura ftatuit etiam mo-
dum , quo finguls rcs intereant, ideo hunc mo-'
dum a natura conftitiitum refpiciens Ariftot. in '
4 Metcorolog. dixitcombuftioneaefle intcri-
tum violentum,qux in principio lib. i. dc Gcne-
rat. dicebatur naturalis , quum ibi nulJa modi
confideratiohabeatur. Tr^sautemego inuenio ^'"'^^
modosvniuerfales,quibusftatutuaieftin natu-'^''^^*'''^-*
raresinterircivnusfimpliciumcorporumeft,»-'^'^'''^*
liuimiftorumanimatoru,alius demum mifto-*'*'*'^'*
rum inanimatorum. Simplicibus quidem hicy^*'*'^'
aflTignatus cft modus , vt per mutuaaa intcr fe a-
V i -ftio-

6l9

Jacobi Zabarellas Pataviai

ez^

£tion€m*pa(!ionemintercat, atqucctiim per

aftioncm coelefliumcorporum, quaeidcm po-

teftpcrvirtutem , quodelementaperformam.

Animatis vcro aflTignatus eft modus per humidi

naturalisconfumptioncm,fa£lamapropriona-

turalicalorceaquemorsdicitur, de quaagitA-

, riftotel. inlib. deVita&mortejideoibinatura-

lemvocat illammortem, quacfit pervltimam

humidirefolutionem a calore naturali, qui ab-

fumpto afe humido tandcmcxtinguituri vio-

lcntam yero mortem vocat illam , quat ante fta-

tutumccmpusalio modofiat, vtgladio, com-

buftione, fubmerfione , morbis, nam hisomni-

bus modis intereunt animantia praeter naturam»

feoceft, prsctCE modum a natura eis conftitu-

lum. Miltoautemmanimato,ideft,proutmi-

ftumcft, Acumabftraftione abanima, fiflta-

jiimatum,ailignatuseftanatu;ra vniucrfalipro-

prius modus vt intcreatperputredinem , quae

nihilaliudeft, quamdiirolutioinelcmcntaj &

' eftverccontrariagenerationimifti, qaarfitper

clementorum Gommiftionem: hic crgo- voca-

turab Ariftotcl. modus naturalis > quia fecun*

dum decretanatursc vniuerfalis cft ytaiiftum ex

«lementisconftans^tandemincIemcntadifTol-

uatur;combuftiovcrodiciturviolenta,quiacft

prjeterhancnaturssregem,n3mexignisa£lione

yiolcnta vcrtuntur omnia elemcnia in ignem»

irdeo' ita eft miftioprater naturam , vtanimata

mors ex morbo, vel ex gladio: haec cft abfq; dii-

feiomensAriftotelineotertio contextu 4.Me-

teoroiog. vt etiam ipfemet afrererc videtur in

contcxt. ^7.1ib. 5.. Phyficvbitam generationem»

quam corruptioncm diftinguit in naturalcro &

violcntam, &inquitoppofitam eflcnaturakna

gcncrationem viotcntas, & naturaleminteritum

intcritui violcnto j poftca.dcGlarans-qu2nam fit

generatio &corruptionaturalis, & quae violcn-

ta.inquitnaturalcm cfle iliam,qua cft;fatalis,i(i

cft, fatodcterminata: nilcnimaliudperfatum

poteft intcUigere, nifilegem anatura vniuerfali

conftiitutam dc modoi qno quarlibet res gencrc-

■ ^ff** "»•■ * int^reat. Sententiam hanc Pomponaw

ttfZ^^re- jjyj.^ ^ reccntiores illi fub nube viderunt, &

«•<■»'«- proximead veritatem a<cefliflrcvideatur,quam

rumjtTi- gjjjjj^, plenecircntafleqttuti, finaturam parti-

''V'\- «ularem ab vniucrfali, quam Ariftotelcsinme-

^ /'* * morato loco rcfpexit, fciunxiflcnt 5 nonenim

jinjum jjjjji^ putrefationcm elTcfecundum mifti na.-

irAh$tHr furam , fcd fecundum naturam abfolutc , nem •

pe fecundum lcgesnaturae vniuerfalis: dchanc

proprie fignificat id , quodPomponatiusdixit^

fccundum curfum naturae, nempc vniuerfalisj

feuetiam dicamusnaturat particularis, quate-

nusfuhditacftlcginaturaevniucrlalis,aquami-

ftum, q;uatenuimiftumeft, dirigiturad.dctcr-

Bniaandum fimmeffc pcrdifloJunonemirj ele-

fiaenu, q^uar putrgfadio djcitw; Los euaai£-

A gnificarc porcft illa . quam reccntio^ss illi dixe-
runt, mifti , prout miftum eft , naturalis proper-
fioad putredincm; nonenim a propria natura
dirigiturad putrcfccndum, fedaconftitutipnc
naturac vniucrfalis, qustalcm cfTccius intert-
tumftatuit. HancputoefTcreiveritatem, quse
clariorfict, fi quxdam aduerfus camdubiafol-
uerimus : quumenimplura ab intcrpretihus A-
riftotcl.tanganturin 4. Meteorolog. nobis pau-
camagisprxcipuaconfiderare fatiserit. Dabi-

B tatur autcmaducrfus id, quo^ddiftumeft, pu-
tredinem eflc interitum naturalcm : fi enini pu-
trefaftio eftctnaturalis interitus mifti,quatcnus
miftum cft , dcberet omni mifto compctere ; i d
enimquodalicui naturaleatque effentiale eft,
omni competit, ncque idnegauit Ariftctcl. in
memoratoloco, quumapcrte dixcrit,putrcfa-
ftionem ciTc maxime commune contranum
generationis mifti, eftenim maxime cominu.
nis, quiacompetitomnimifto, quumcicom-

G petat, quatenus miftum^cft: attamehnon vi-
detur efTe omniummiftorumcommunis inrcii-
tus,quodmultifariamoftendipoteft. Primum ^.
quidem inclimatibus extremis, quse caliditli-
ma & frigidiflima funt , non per putredinc m \xi~
tcreuntmifta; fedincalidiffimis locjspcrcom-
buftionem , idque eft illis locisnaturalc j m fci-
gidiffimis vcro deftruunturafrigore, aquoet-
tiamprohibenturputrcfccEe.idquefimilitereft
rilis locis naturale: non omnia ergomifta per

D putrefationem intereunt. Praetcrea metalla, 2.
&lapides^compIuresnunquam putrefcunt, vt
aurum, & argcntum & lapis adamas, & alia:non
cftigiturputrefaaiomiftisfecundumnaturam,
quum non fit amnium miftorum communis.
interitus. Ad hacc y & alia eiufmodi fumcnda s<>
cft refponfio ex Ari ftotel.in loco praedido : non pr
enimdixitputrcfadioncm efTe interitum ma-
xime communem, quod volaerit effe nccefla-
rium vt omnia mifta intereant per putrcdinem,

E iam cnira confeffus eft aliqua per combuftio-
nem intcrire , CcA fignificarc folum voluit o-
mnia efTe putrefcibilia, imo & aliquando pu-
trefcere, femota tsmen omni violentia ; nanji
fi pracoccupent interire violcnter , non pcrue-
niuntad naturalemfux durationisfincm, qui
eftcisanaturavniuerfaliconftitutus. Adillud.
«rgo quodde locis calidiffimis &frigidiffimis
obiiciebitur, dicimus negari non pofTe mifta.
a fummo calorc , &a fummo frigoce pcrvio-

F lentiam intcrimi, fednegandumctiamnoncft:
illa cadem mifta efreputrefcibilia 5cperputre-
dmemefretandeminteritura, (lOJTinis violen-
«ia amoueatur , & dimitiantur propriae natu-
jrs : quod vero dicitur ctTe illis locis naturale
vt perfummum.calorcm, vclperfummumfri-
gus,resinterimant,vcrumidquidcmeft,fedira
vt etiam igni natuiak cft; coaiburcre : quare fic-

dc Mifti Gcnerat. Sc Intcriru, Lib. II.

6zl

ut-i combuftio tfk ea rationc naturali$,quatc- A
nas fit a caufa naturalitcr agcntcncqucobid
fit,quin dicatur alia rationc cnTc mifto intcri-
tus violentus, quatcnus noneftfccundumle-
gcm naturac vniucrfalis; ita diccndum cft dcil-
lis,quxinlocis calidiflimis &frigidin[imis in-
tercunt alio modo, quam perputredincm;ete-
nim patiunturquidcmacaufis naturalibus, fcd
nonintereunt eo modo , quo natura ftatuit vni-
ucrftlitrer mifta efle apta intcrire, fcilicet per
diirolutionem inelemcntajquanquamhocna- B
turac dccrctum rccipit impedimentum ob ali-
quam violentiam prscoccupantcm mifti interi-
tum.ficutietiamAriftotcIcsdixit. Ad illud vc-
ro, quod de metallis, ac dc lapidibus diccbatur,
rcfpondemus & aurum , & argentum, & ada-
mantcm, & metallaomnia,&omneslapides
tandcm ncccfrarioputrefcerc, & in elemcnta
diftblui, licc; aliqua diutifHme durent : nifi c-
nim aurum putrefceret,iam tanta efict auri co-
piacongregata.vtoraniafcrcin aurum mutata C
cfrcnt,ipfumqucvilisadmodumcflctprctii:pu-
trcfcercautemmctalla cognofcimus ex aerugi-
ne, qua m cmittunt, caq: in fcrro euidcns eft.fcd
inahis quoqucnotari poteft; nam antiquum
aurum, &argentum cernitur coloratum colorc
obfcuriorc, quam rcccnsjfic dc lapidibus omni-
bus diccndum cft; quamuis cnim diutiffimc, &
multa qtioqi annorum millia perdurent,tamcn
necefrariotandcmperputredmcm in clcmenta
difToIuuntur. Sed clarior habebitur omnium D
huiufmodidubiorumfolutio^quandoputredi-
nis natura cxa^tius dcclarata anobis e^it.

Definitio putredinis, & definitionis de~
daratio. Cap. V-

EX his , quae haftcnus di£la funt, talem pii-
trcdinis definitioncm cum Ariftotelecolli-
gerepofrumus.putrcdo eft corruptioproprii&
naturalis calorisinvnoquoquahumidoacalo- E
rcambientis;quamcffeperfcaam,&:omnibus
numeris abfolutam definitionem, ex eius, ac
■ fingularum partium plena intelligentia mani-
''* feftum fiet,cftenimintegradefinitio,xjuaedici-
'■^^ lurdemonftratiopofituterminorumdifFcrens:
" quodquidemalias inoperibus logicis ruditer,
Ytibiconuenienscrat,declarauimus,dumhanc
^- definitione vt perfcdsedcfinitionis cxemplum
inmediurh adduximus;nuncvero cam^^xqui-
fitiusconfiderarcoportct. Quum igiturperfe- F
ftaaccidcntis definitio tribus partibus confta-
rc debcat, gencre accidentis , fubiefto, &cau-
fa, qui trcspotiffimxdemonftrationis tcrmini
funt, diximus fumi hic proprii caloris corru-
ptionem,tanquam genus putredinis, quod eft
in demonftrationc maius cxtremumj deinde
hujnidum Ytfubie&umpj:x>prium , quianon eft

62S

putrcfcibiIe,nifiid,quodefthumidum;tandcm
vero cxtcrnum ambientis calorcm tanquam
caufam, quxcftindcmonftrationcmcdiustcr-
minus : fcd vt hxc omnia diftindius explicctur,
& ipfa putrcdinis cfTcntia ab cfFcftricc cius caufi
feiungatur.cognofccreoportetin putrcdine or-
dincmanatura fcruatum. Primumquidcmlo-
cumcaloricxternotribuendum efTc ccrtumcft,
ab hoccnim corrumpitur calor mifti propriuj,
& naturalis , corruptio autem caloris facit vt
humidum feparctur a ficco; itaquc diccndum
videtur,ipfamputrcdinis efTcntiam inhoc vlti-
moefTc conftitutam , reliqua vero cfTe caufas
putredinis,ita vtefTentialiter nil aliud efTe pu-
tredovideatur,quamfeparatio humidi aficco,
e quibus tanquam materia miftum conftabat»
hxc enim cft in clemcta difToIutio , qux eftcon-
trariagencrationimifti:corruptio autem calo-
risnaturalis eft potius caufa efFeftrix putredi-
nis,quam efTcntia : quemadmodum enim in gc-
nerationcmifti dux aftiux qualitatcs fungun-
tur officio agentis , quiacalor afrigorecontem-
peratuscommifcct, vnit, ac terminatficcum*
humidum coniunfta , vt antea in definitionc -
gencrationis oftendimus , ita dicendum eftin
interitumifti,defcftum calorisefTccaufam pu-
trcdini;ScfFcftricem,nonputredinemipfam:fed
quoniam eft caufa priuatiua, in qua animus noa
acquiefcit,proptercaquodomnispriuatio cau-
famaliquam habct , proinde omnis caufa pri-
uatiuahabctcaufampofitiuam priorem, aqua
pcndct i Ariftoteles hac non contentus expri-
mcrevoluitctiamcaufampofitiuamexternam,
aquafitproprij caloriscorruptio,eaqueeft ca-
lorambicntis j & res per fe manifefta eft : quam-
uis enimccrtum fit , corruptionem propn; ca-
loriscfTccaufam vt humidum diffluat, 8c afic-
cofeparetur; tamenin hac caufa non qmefci-
mus .dumignoramus caufam pofitiuam , a qua
fithxc proprij caloriscorruptio;attamen Ari-
ftot. non fine artificio in hac definitione fum-
pfitcorruptionem proprij caloris tanquam pu-
tredinisgenus, quoeius effentia fignificareturj
duo namquerefpexiffe videtur, vnum vt breuif-
fima cfTet definitio . alterum vttribus tantu ter-
minis conftaret , ficut etiam demonftratio: nam
fiquatuor in ea terminos accepifTct, dubitarc
poteramus ,anfoite hxc definitionon eflet dc-
monftratio fitu terminorum difFerens , quem-
admoduminPofterioribus Analyticis iam ipfc
docuerat : nam fi & fubicdum in hac definitio-
ne exprefTum fuifTet , quod eft corpus humi-
dum , & cfTentia , qux cft feparatio humidi a fic-
co,&caufa,quxcftproprijcaloriscorruptiotdc
caufacaufx, quxcftcalorambientis, quatuor
termini inea fumpti cfFcnt ; qucfd vitare volcn«
Arift.&definitiOnemrcddcrebreuiore,vnotejr-
mino duos coplcxus eit j nam feparationem hu-
V 4 midi

625

J

acobi Zabarcllsc Patauini

624

rridiaficco, quat putredinis efTentia eft, fub A Sedhancfcntentianicgoprobare noa pofTumj

propni caloris conuptione implicite compre-
henditi hanc enim neceiTarioinrequiturfepara-
tio humidi aficcoj vt pauloanteaAriftotcles
docuerat: dixerat enim purredinem efle humidi
Sc ficci feparationeprouenientcm a corruptio-
ne propiii caloris fafta a cotinente: & hoc idem
etiam poft allatam definitionem declarat iliis
verbis ^^exettnteentm f>roprto caltdo, cotHK{!ortit
auodficundumnMt firum etthumidum J fic enim

quod enim caloris prcprii corruptio fic caufa
putredinis,<Sc infecontineat feparationem bu-
midiaficco.nosquoq; aflcrimus : proiudenon
negamus caufalcm efle detinitionem , quautum
attmetadfolumpropriicaloris interitu:at hu-
mi.di (k ficci feparationem puto non eflc putre-
diniscaufamjfedefle ipfammet putrefaclionis
eflTentiam, & deftrudionem formae mifti : quod
facile oftendo argumento fumpro a generatio-

monerenosvoluit,corruptionem propriicalo- B ne oppofita:namiigeneratiomiftinilaliudcft.

ris indefinitione furoptaai elFe, quatenus conti-
netfeparationcmhumidiaficco: igitur proprii
caloris corruptio denotat quidem per le cau-
famproximairputredinispriuatiuani,fed con-
notat etiam eflentiam, quatenus compkiftitur
humidiaficcofcparationem, quzex neceflita-
te eaminfcquiturj&Ariftot.hanc in definitio-
rfeaccipere maluit vt efftdujn, quam vt cau-
fam, quia caufajB habctpriorcm pofitiuam, &
in deiinitione expreflam, cuius refpcdu eft ef-
feftus, noncaufa: itaq; hscdefimtiotres par-
tes habuitj corpus hmnidum tanquam fubie-
dum putredinisicorruptionemproprii caloris
tanquampiitredinis eflentiam, & tanquamcf-
feftum, talem autem effeftumjnquo includi
intclligitur feparatio humidi a ficcotanqoam
€ffeftusaliuspofterior,& illumpriorem neccf-
fario infequcus; ac demum calorem extcrnttm
tanquam caufam primam : eft igitur hxc per

quam vnio, ac terminatio humidicum ficco, o-
perantibus adiuis; ergo eiufdcm mifti imeriius
nil aliud erit, quam humidi ac ficci difloluci© ,
ex defedu a£liuarum non valentium amplius
imperare paifiuis: & videtur cuilibet conlide-
ranti efi!e manifeftum, nil aliud eirc mifti mteri-
tum,quatenusmiftumeft,nifieius inekmcnta
diflblutioncm. Sed folucnda cft difSeultas, & ■^
quidcm non parui momenti,qu:e hos moujiTe ^"
videturmam intentusmiftideheteflefubita,ac ^*|]
momentaneaforma mifti dcftructio, iicuti et- *■'''
iam generatio mifti cft introduftio formxmi-
fti inmomentotemporis, non in tempore fa-
fta; atquifeparatiohuroidi a ficco non \n mo-
mcnto fit, fcd in tempore, & eil: continua, vel
faltem fuccellluascrgchsEc nonporcftcircror-
Bialueripfemiftiinteritus. Soiuiturmcoiudi- ^^
ciohiecdifficultasfic: gcncratio-.iupliciteracci ^*
pipot; vnomodopro vhiuco termino, qui eft ''■''

feda definitio,&demonliratio iolo fitu difFe- D formae fubfhntialis introduftio fubita:altero "'

Ofinta

rens, quales omnium accidcntium perfecljc de-
finitiones eflfe dcbcnt»

Opinio recentiorum, quod pradiSta putre-

dinii d^efimtiofit caujaiu, & eim con-

futatio^ Cap. VL.

NOn eft hic prztereundus quorundam re-
centiorum error, qui dixerunt. definitio-

modoprovisllsiulcutermino, qu^ nocftmo- ""
mentanea, fed in temporefit : his etiam eifdcm
modis. interitus quoq; fumipoteft:attamen pro-
prie & generatio & interitus profolp termino
fumitunlicetetiam laepe iuaiaturpro terniino
cii tota prauia aIteratiorie:fednomenputrefa-
ftionisvideciJirpropriefignificarepraeuiamaltc-
ratione tendenreadinteritumfubftantisc, & ad
diiToIutionemiftijtuncenim reputrefcere dici-

ffcenfto. cemhanc totam efle caiifalem, cuiufmodi cft E mus, quandoeitin viaadperfedim diflblutio

illa.eclipfiseftobiedibterracqusnonexprinait
eflentiam rei, fedfolam caufam;Iicet in caloris
naturalis corruptione conceirerint includi ic-
parationem huroidi a ficco: negatunt enimef-
fcntiam putrediniseflc ficci & humidi fepara-
tionem, fedhanc quoq; efle putredinis caufam
dixerunt; eirentiam veronullaaliam cfle.quam
interitum forica mifti, qui humidi a ficcolepa-
rationem infequitur tanquam caufam, ita vt

nem, non quando eft fa£ta dilToIutiopcrfcda:
quod etiani Galen. fignificauit lib. 11. Meth. c. 8.
putredinem fic defimens; putredoeftxnutatio
ad interitum totius fubftantfae putrefccntis ab
alienacaliditatejnoncnimdixiteirctotiusfub-
ftantia intcntum.fed mutationcmad fubftan-
tise interitum. Quoniam igitur putrefadioeft
feparatio htsmidiaficco,qu3e non eft fubita,fed
cum i#cceflione fit;dicendum eftnen inteiirc

calor ambicntis fit caufa corruptionis proprii ^ inprimo e!usinitioformamfubftantialem,i€d

caloris, & hatc fit caufa feparationis humidi a
ficco, & haectandem fiteaula deftruftionis for-
B03emifti,qu3eeftformaliterputredo:quoniam
igiturhuius deftcuftionis formx Ariftot. niil-
lammenticnefijfecit, hinccollegerunt non ef-
fcdefinitioneiriforrralem.fedcaufalemjfadi-
fcam pec tre». iilas. ordinatas putccdiiua caufas^

coufq; eam feparationcm procedere,vttandem
formamifti momcntc temporis dcftruatur : ne-
quectiamdicendumeft, deftruftionem fbrmae
miftifieri folumpoft totius humidi fcparatio- " *
nem aficco. fedcorrumpitur formamlriantc-'^* *^'
quam rcmaneat terra, dc tirRus: hcec 'gitur tna
quodajni tempodsordiacfiuutipriiniunincii^it

fcpara-

ne «
erdih
ftt».

62$

dc Mifti Gcncrat. &

fcparatio fieri humidi a ficto , qu?t tamcn adhuc A
cftabsqueFormaefubftantialis iincruu. fedeft
prsparatio&viaadcam ; fccundo loco tanta
eftiaaadiflblutio.ac fcparatio humidi ,vtfor-
ma, quum fcruari amplius non pofllt , lubito
dcftruatur, & tunc feparata quidem funt inui-
ccm humidum & ficcum , quia nonhabent am-
plius iUam miftioncm,qua: naturas vmo dici-
turjfedparticulx tamen vtriasq>fe mutuotan-
gunt , & eft huraidumaqueum contiguum ficut
tcrreo,<Sc iuxtapofitioquidemparticularum , at B
non mifticqura iam foluta eft naturse vnioj ter-
tio dcmum loco humidum illud a calorccon-
fumitur,hoc eft, vertitur in vaporem , & cxhala-
tur , ita vt nihil reliquum fit > nifi fimus ac terra,
VtAriftot.ait:quinonideohocdicit,quod pu-
tetperhoccxpnminaturam putrefaftionis , fcd
vt perhoctanquamvltimum rcmanes poft pu-
trefaftionem, & eapofterius tempore, cogno-
fcamus putrefadionem cftc fepatationcm hu-
midiaficcojquoniamvidemus putrefcentiain C
hoctandcm defuiere vt remaneatterra, &ma-
teriaquaedamilcca, quum hurnoriamfecretus
fit,& in vaporem conuerfus euanuerit. Dicimus
igiturputrcfadionem ab Arift.definirinon pro
folo tcrmino , fed vt viam quoqat prsecedentem
comple<aitur;ficctianGeft formahter feparario
humidi a ficccqujt in tempore fit : idq; Ariftot.
fignificauit dicens proprij caloris corruptionc;
calor enim eft qualitas , nec corrumpitur , feu e-
uocatur, nifiin tempore ,nec in prima eius im- ^
minutione interit forma ffiiftijfed poftquam to-
ta latitudo , intra cuius terminos forma mifti
feruari poteft , deftrufta eft , tunc fubito interit
formamifti. DignumautemGonfiderationecft,
cur Ariftot. inea definitioneipfum mifti interi-
tumnonexprclTeritjquutamenputredo fit mi-
fti interitus quatenus miftum eftj led hdc poftea
quum de putredinis fpeciebus agemus, confide-
rabimus,&magnociiattificioabAiiftot.fa«ftnm
efleoftendemus.Patetigitur.przdiaam putre- ^
dinis definitionemno efleiBere caKfalem , qua-
liseftiila,eclipfis eft obicdio tenae jfed eirede-
finitionemperfeftam, quse & caufalem & for-
malem continetjfic enim cft demonftratio pofi-
tudifFercns.atfccundui» illosefTctfolum nae-
dium,quod minimc dicetidum eft.

guednam fitambiens > cumcaloreji caufa,.
futredmis. Cap.. VIL

HAftemis ftrufturam definitionis putredinis "^'
'k Ariftot. ineaafFerenda artificium confi-
derauimus.fequitur vt fingulas eius partcs ordi-
natim expendarnus. A prmia igitui caufa or-
diendo,qya!rt Arift.ambientis caloremeffeait,
cognofcendum eft qiic/dnam fit intelligendum
C!riibicn.s , quodfuo calort; corpora putrefacit..
ri Svia. quidicantjhaucnoR sile aliud». quaaiae-

Intcritu, Lib. II.

rem&aquam , &argumcntam fumunt exipfo Cf '*''/«-
Anftot. incadenitradatione dc putredinc, vbi mantum.
hacctantumduoaaobientianorninat. Haectame Confut»-
fententiafalfaeft, & meliuscft, vtcommunim- tt«.
tcrpretumopinioniadhareamus.quidicutam-
bicns cfTe vniucrfcintelligendum, vt corcple-
datur oaane continens, a quo res putreficri pof-
fit,iam cnim dixcrat Anft.triaelefljeta efreaaa-
tcnamigniadputfedincmfaciendam;ergovult
etiamcalorem ignis cfTc poffecaufam putrcdi-
nisalioruBielemctorum:ficfifanguis,vel alius OuomO'
humorputrefcatinvenis,ambiens putrcfaciens dotn Atit
non eftacr,aut aqua,fed eft circumftas caro , feu matthM
parsaliafolidior, quar calore extraneo, &mo- humor^s
dumexcedenteafFe(fta,efEcitinhuaaoribus pu- futre-
tredinem tanquam caufa quzedam externa . quse fcAnt,
naturalem humoremcaioremeducit,& itapu-
tredinemefficit;ficquandoexobihucfione,vel
prohibita tranfpiratione fitinanimalium corpo-
nbusputredo.vaporesab humotibus cxkalati,
quumdifflarinonpofTmt, ibimanentcs cakfa-
ciunthumores,acputrefaciunt tanquam exter-
naqujedam caufa; ob eandem enim rationcm
fit etiam laetamims putrefadio muko facilior,
atqjcelerior,fi Ixtamen inaccruumcongrcga-
tur,proptereaquod vaporesintrinfecus exKala-
ti,quum nequeant difHari,funguntur officio ex-
ternicalidi putrefacientis.Argumcntum autem ArgumS-
illorumnulliusroboriseft: Ariftot.enim inilla tf/dlu-
parteexemplitantumgratianominat aerem,& tf.
aquam, non quod hacfola nomine ambientis
coraprehenfacfre volucrit, itavtcaetera omnia
exduferit : cur autcm haec potius nominaucrit,
quamaiia^nonabsquerationeidfaduHieftjibi
namq; Arifl. pluribus fignis eam putredinis de-
finitionem confirmat , qux iSmnia fumuntur ab
lis, quaiinaere, & inaquaputrefcunt, tanquam
a isanifcftioribus : figna cnim non di cuntur ni-
fi iila, qu2 manifefta funt; a putredineautem
humorum tncorpore animslisnuUum fignum
accipipotuit,proptereaquodilla, qax inaui-
aaalium corporibus accidunt,occultafunt ; non
eftigiturmimm, fi AriftJbinominetfolum ae-
reni &aquam,dumvariafigna defumit ab ilhs
rebus,qu3e in his du6bus clementis manifefte ob
corporis aaabientis calorcm putrefcunt-

Qmmiodo-putredo tum acalorealieno, tum
apropriQfrigorefieri dicatur,.

Cap.VlIL ^^

SEdalianobisdeputrcdiniscaufamaioi- diffi-
cultas pEoponit«r:quum enim Ariftot.ilatim
poft aiiatam putredinis definiti©nem dixerit a.
duabus fimul caufis putredinem fieri, a calofe a~
lieno,&fn>orepropria. confideradumeftjquo-
m 0 d o h o c mte !1 i ger e deb eaisi us.. Pl ur es recen- -^^^^«"
tioresiditaintdliguiit icatorambknusincipit tforum

tlj

Jacobi Zabirellas Patauini

primoeduccrccalorc naturalc, quoimminutOj
friousnaturalc inualefcitiquuenim nocxtraha-
turfrigusjfcd folus calor.frigusferuatpropriii
gradum, calor autem imminuitur; crgo pro-
prium frigus inualefcit fupra calorem pro-
prium ipfius mifti, & incipit ipfvim cxcelkre,
admuans in hoc calorem extcrnum vtaltera
caufapolitiua: quare euaporatiocalorisnatu-
ralis duashabet caufas politiuas, caiorem ex-
ternum euocantem, & irucrnam frigiditatem

62$

A agitin calorem,icdinhumidum tanquamcau-
fa priuatiua; corpuscnimcxdcfcducaloris eft
frigidum:quarenonpoteftampliusab ca qua-
litatenimisadfrigusvergente contincri humi-
dum,nediffluat,&aficco fcparetur. Hocfigni-
ficauit Atiftoteles, quando poftallatam definf-
tionem fubiunxit[ ifuare cjuontam ob indigen-
fiampatiiur calidt, tadigens autem tait ^irtute
friTtdumomne'^ confiderandum enim eft,quod-
nam dicat AriftotelescfTe patiens, &hocquid-

«xpellentcm, tametfi origine &■ tempore prior B nam patiaturrcertcmiftum eftid, quod patitur.

eft calor cxternus, qui primo incipit calorem
naturalem educerc&facit vt internum frigus
incipiat inualefcere. Ex hocpracterea eorum a-
liqui colligunt non effe cam, quam diximus ,
perfeftamdefinitionem,& in hoc omnes deci-
pi; fed abfolui poftea ab Ariftotele definitio-
ne.quando adiicit etiam frigus proprium tan-
quam alteram putredinis caufam; ctenim in
definitione pcrfefta debuit vtraque caufa no-
minari, & frigus proprium, & calor alienus.
Ccnfuta- ggovero haecomniafalfaelTe exiftimo. Et pri-

ttQ.

mum quidcm id, quod de frigore dicunt, ne-
querationi.ncqucAriftotcli confentaneum eft:
cxiftente enimadhucmifto, & nondum corru-
pto, vnaeftciusnatura, dcvinatemperies j qua-
rcnonfuntibicaior& frigustanquam dus 6!\-
ftinfts qualitates, fed cftvnaqualitas media,
quzaliquibusgradibuscaloremrcdolet, & ali-
i^uibus frigus, caque dum graduscaloriseuo-
cairur.magis acmagis tcnditad frigus, donec D
ta.idem miftum intereat; noneftigiturverum
illud,quoddicunt,frigusferuarepropriumgra-
dum ; quum enim ex priuationecaloris frigus
neceiTario oriatur, necefle eft vt cum caloris
imminutione fiat incrementum frigoris: quo-
circanonrededicitureundemeflre frigoris gra-
dumimmutabilem,quiimminuto caloreidem
feruetar.Sedmaximefalfumillud eft, quoddi-
cunt,gradus frigoris agereingradus calorisad

patitur autem putrefaftioncm,& hancnonpo-
teft intelligere Ariftot.efrcproprii caloris cor-
ruptionem,fic enim aifignaret idem vt caufam
fuiipfius; quia fenfus ciret, patitur corruptio-
nem calorisobindigentiam caloris: fednecef-
fario intelligit ficci & humidi dnToIutione, qujc
eft putredo formaliter acccpta ; ex quo poflu-
mus intelligerehancinilladcfimtione necefla-
rio contineri, quum exeanuncab Ariftot.hoc
deducatur: fenfus ergo illorum verborumcft,
quarequoniam miftum patitur diflolutioncm
hunaidi&ficci proptcr priuauonemproprii ca-
loris, omneautcm calore priuatum fnoidutn
eft.ambaevtiqueeruntcaufx putredinis, &fri-
gus proprium,^ caloralienus : non igitur dicit
frigus proprium cfle caufam refpeau corru-
ptionis propai caioris, fed refpeftu feparationis
humidi, & caufam quidem priuatiuam, quia
pro eodem hic fumit frigus propcium, & pro-
priicaiorispriuationem,& ex priuatione calo-
ris infert frigus proprium, tanquam declarans
vnam&eandem caufam priuatiuam prodcun-
temacaufaexterna pofitiua, quaeeft calor am-
bientis: inquit txvim[^tndigens cAlore frtgidum
omnel^ nondicit,indiget calore propter frigus
expeliens, fed dicit, ca ratione dicitur frigidum;
quatenus eft calore priuatum: & refte inquit
[ /W/^^wj-jdefeaum indicansnoncuiufuisca-
ioris,fedproprii & naturalis; fic enim miftum

cos expellendos : nam exiftente adhuc vnione E fit indigens tanquam re fua, qua eftpriuatum:
n. r_:-.j;:_„i;j a.:^n^^: patct iguuf Arii^Tot. nuIUm tribucrc fiigido a-

ftionem rcfpedu caloris, fcd folum rcfpeftu
feparationishumidi,quumdicat,patiturobde-
fcdum calidi, hoc autem eft frigidum,ita vt ea-
dem putredinis caufapriuatiuaiignificetur per
fcigidum^acperdefedumpropriicaloris, cuius
caufjc caufa prior eft calor ambientis. Ex his
colligimus,falfum etiam eflc id, quod eorum a-
liqui dicunt noneflccompletamputredinis dc-
finitionem, nifi addatur altera caufa, qujc eft
frigus proprium : nos cnim dicimus dcfinitio-
nem, quam declarauimus, eflx perfeftara, & ia
cacomprchcdi frigusproprium tanquam cau-
fam priuatiuam,quxcft cffedus caufje prima-
rix; nam diccrecorruptioncm propriicaloris,
cft diccre incrementum frigons ; quarc nulla
ampliusadditioncopus eft,icdpotius dcclara-

tionCf

nonpoteft frigidiincaiidum aftiofieri, quum

adhuc fit vna tantum qualitas media, quae im-

rautaturcontinue, &fitmagisverg.ensad frigi-

du. necabvllaaliaaftione, nifi caloris externi

ciiocantiscalorcmnaturaiem:quofit,vtquum,

calor temperatus a fri gore termmet, atque con-

tineathumidum iunftum ficco, idemcalorde-

bilitatus rcddatur impotens ad continendumj

proinde humidsim difiiuat, & feparetur a ficco.

Prxtereaprimaria operatio frigoris eft refrigc-

rarc, ergointernumfiigus non poteft pofitiue

agcndo p:llcre calorem.nifi refrigerando; er-

gcidemcor^us rerrigerabitfeipfum, quod di-

Verafen ccvc wiau.m eft. Ffigus igitur proprium non

ttnrta. potcft efls: cauiapofitiua, quse calorem cxpel-

lat, fedeft.caulapriuatiua, &merapriuatio ca-

loris prpduda a calore ambientis, quae Aon

€z9

de Mifti Gcncrat. &Intcritu, Lib. II.

6io

tione;illudemm,quod ab Ariftotel. pofteadc
frigorc fubiungitur, nilaliud cft , quam declara-
tio.quafignificaturcontincrifrigusinesdcfini-
tione vt caufam putredinis> hocenim coUigit
Ariflotelcs cx ea hoc pado; omne ptiuatum ca-
lore efl neccfHn ip frigi dum , ergo fi piiuatio ca-
loris cfficit putredinem, frigus efficit putredi-
ncmjprinjaria tamen caufa cftcalor ambicnt'5,
fecundariavcrofrigusproprium.idefl defeftus
proprijcaloris:fignificathocdidio illailUtiua
[^juarejc[\ia. indicat Ariftoteles fe nonaddere
ahquidnouipraeterilla.quxin definitione funt
pofira,fcdexillainferrealiquid,quodineacon'
tincbaturvirtute :quicquidautemexaliqaa de-
iinitione neccfTano colligitur , id non potefl ed e
illiusdcfinitionisparsaliispartibusadica^jfed
vel eft earundem declarJuio, vel proprictas con-
fequcns : ideo verba illa \(S putref<>id$a commu-
tlK Affe^/ofrf^srttproprij,^ calorts altens ] fcn-
fumhabent.caufilem;nonenim fignificant pu-
ttedinem cfTe afFeaionem calidi <SctVigidi vt fub-
ieftorum, fed vtcaufarum, a quibus cfficitur,
ficutctiam in libns de anima fxpc Arift. dicit
afFt^ftiones animx.id eft, quxproducuntur ab z-
nima : ficigiturpatetproprium frigusnon addi
ab Aiiftot.vt^lteram caufamcorruptioniscalo-
ris , vtilli exiftimarunt. fed vt declarationcm i-
pfiusmetpriuationis caloris; Ariftot^enim fic ex-
piefrcexdennitionecoUigitid, quod implicitc
folum in ea ccntincbatur»

^pmodo calor extraneus incalorem naru-

ralemagere, & corrumfercipfum

dicatur.Cap.lX^

QVonkm autem didum a nobis efl , cpr-
ruptionem proprij caloris ita cfTe intelli-
genaum. vtctiam proprij humidi feparationem
compleftatur,eamqueacaloreambientis fierij
confiderationedignumeft, ancalor cxtemusa-
gat prius incalorem naturakm, & ipfum edu-
cat, deinde edudionem caloriseduftio humidi
confequatur,anecontrarioprius agat inhiimi-
- cUxm,dcindcpcr quandam neceflariam confe-
quutionem calor quoque naturalis vna cum
humido cxh iletur : ncc foluitur dubium dicen-
do cduci flmul vtcumquc , adhuc cnim difficuL-
tasmanetjvtrius edudio fit fecunduna naturara
7. prior. Suntqui dicant, calorem externum non
ftm agereprimumin internum calidum,fedin hu-
midum,hocmotiarguiriento ; quod nonagit fi-
mileinfimilcnequccorrumpitur flmilea fimi-
li.quarcnonpoteftimmediate calo». incalorem
agercfedpriusagitinhumidum, dcinde huius
'W cdudionem infequitiu: caloris quoq; naturalis
cdudio.Alij verc? Qicunt,a calorcextcrno educi
pritt« caiorcni lUtuMkm^dciadc co^xfequi vt et-

A iamhumidum cducatur i qu« itommunior,ac
vcriorfeatctiacft,* tum Anft.teftimonio.tum
rationecomprobatur.Arift.enimpoftcaeodcm

}n\()codicit[^exeMnteeKimpro/>rio cMtdocoeun.-
lorat <^:.iodfecundii nAturamefthumtdum'^ vu!t
igiturexuumproprijcalorisprioremcfrefaltcm
natura, deindcper quandam confcquutionem
hum idum quoque naturalc exire , & euaporare.
Adcftctiamratio ; quianoneft neceflarium vt
amoto cfFedu amoucaturcaufa , efttamenne-

S cefrarium.vtamotacaufaamoueatureffeftus,
pendetenimeffeauscxcaufa, non caufaex et-
fcdu ; arqui calor naturalis in mifto eft caufa;
coniundicnis humidicumficccvt Anft. dixit,
erooneccfi^ecft vtexitum calorisnaturalis infe-
quaturfeparatiohumidiaficco,nonficneceira-
rium eft vt exitum humidi infequatur cxitus ca-
lorisnaturalisiinmultisenim videmuscontin-
gcre»vtficxicceritur aputrcdineprxferuentur,
& diutius durent:car igitur caloreuaporet, nont

C p5tvt caufaaflignarieuaporatiohuraidij quia
neqieftcaufa,neq;hancneccfrario caloris eua-
poratio confeqxieretur. Hancigitur & calidi , &
humidieduftionemita intclligere debemus , vt
prius tollatur caufa , ddade vero effeftus , & ca-
loriseduftionemeduftio humidi confequatur. /
Ob id antea diximus.nullam elie aliam putredi-
nisefrentiam,quamfepafationcm humidi afic-
co^proprijautemcaloris corruptionem efTc po-
tiuscaufamputredinis,quam ipfammet putre-

^ dinemjetenim generatio quoquemifti fuit ccn-
iuncli o humidi cum ficco , calot autem in ea lo-
cumhabuitagentis.Hinc autem coUigimus va-
iidamconfirmationem eorum, qua de adione
frigidiinmifligenerationcanteadiximus;exeo
enimquodfoliuscaloris euocatio eft caufa pu-
tredinis,manifefte inferturfolumcalorem con-
tinercfic vnireficcum & humidum , & per fe gc-
neraremiftu;namfifrigus quoq^ mgenerationc
pcrfeageret,&contincrethumiducomun£l:um

E cumficcojdeberetetiam frigoriscorruptio , feu;
edu£lio eflecaufa diffolutionis , & putredinisf
q,uod tamen Arift.nunquam dixit, fedijorius ca-
loris remotione caufam putredinis elie voluit,
Poteftpr3£tereaillud ,quod diceba^ns , confir-
mariteftimonioAriftot.inproblem. zo.part.zj..
vbi rationem r^ddens cur ignis non putrefcar»
inquit;quiarefrigerariprius oportetillud, quod
putredinemeftconcepturum , ignis autcm rc-
frigerarinonpotcft,fedfempere-ftfummc caEi-
^ diis :notandaemmcftdi£bioilIa j^ ;>»•/«» Jqux fi-
gnificat caloris pFoprij, corruptionem , quant
vocat refrig.erationem , non efreforfcalitcr pa-
trefa£tionem,f£dilhpr2cedcrevteaufam,finott
temporeXaltem natura, ideo relin^uitut nullam Qy^g ^^
efrcalJamefrentiamputrefadionis^quam fepa- tur^ in
ratipnem humidi a ficco. Icaque in putrcfa£fcio- putred^
n£ hic eft naturs oido : &ak>£ «uahieatis euocat »«

3&€hice&natiu3& oido; aU>£ aaUuams cuocat

»«,

«31

Jacobi Zabarclla Patavini

cahrem
eorrum-

Sentsn-
tta Ai
birtt de
ealoris
natura-
Ik eorru-
fttene.

Rteextt-
ctes con-
trtt Al-
berttim.

calcrcm naturalcm , & ita ipfum corrumpere
dicitur , corruptioneaa autcm proprij caloris
inCequiturreparatio humidi a iicco. Adargu-
lucntuai autem illoruaadicimuS) non ita intel-
ligi ,calorem acalorecorrumoi, vtcontrsrium
dcilruitura fuo contrano, iic enim calidum a
fiigido interimitur,nona cilido; fedcalorem
conumpi, idcllpriuari miftumfuocalorena-
turali acalore alieno ipfum euocante u non eft
autem abfonum rationi vt fmile ad fe trahat
fuum fmiile; etenimdum ipfumfecundum fe
caloremconfiderninus,efteduaiocaloriS;nf.n
corrupiio i at refpedu mifti efi: caloris dcflrru-
ftio , quatenus miftum fuo calore priuatur:
quodauiem firaikattrahatur afimili, videtur
cflTcperfemanifcftum , necprobatione indice-
re ; vt enim contrarium pellitura fuo contraiio»
ita rationi confonum cft vtlimilc attrahatur a
fimili: idque afTererc videnturmedicidemcdi-
camentis purg,ini:ibus, purgantenimpersttra-
dionemratione fimilisqualitatis. Proprie)s;i-
turcalorem acalore non interimi c&nfitemur,
nifi quatenus potcftcalidos agere in rainus cali-
dum,fedtuncnon vtincalidumagit, fedvtin
frigi duna , deftruir enim in eo grad um frigoris ,
ncn gradumcaloris: tiahitamen calora calo-
repotcfl, vtfimiletrahitUrafliBili. Scdvthoc
Eicliusintciligatur>dignaefl:ccnfiderationeAl-
bertifententi3,quampofteaaIiipluresfequuti
funt: dtclai-ans AlbertusquomodocorruiEpa-
turcalornaturalisacaloreextenio, notatcalo-
rem naturalemagerepofTe & vt tiaturalem, & vt
caloremabfolute : namingcnerarioncmiftia-
gitvtnaturalis, dumtermmat humidum, & i-
pfum cum ficcocoxrmifcet, «Srconiungitcum
ficco, quantumillius miftinatuta requsrit, <3c
has paffiuas qualitates continendo confcruat
miftum: atin njiftiinreritu idcm agitnonam-
plius vtnaturalis,fcdfolum vtcalor, preinde
vtigneus , agitenim inconfumptionem humi-
di, & diilolutionem miftiietcnim ambientis ca-
loragens in miftura nccefTe cft vt calcfaciat,
quiaprimaadio calidi cft calcfacere 5 hacigitur
aftione calornaturalis intenditur, & fit nsaior,
ita vtfublata proportionc ad paffiuasfiat prse-
ter naturalis , & deftruftiuus ; ob id deferitillud
miftum , & cuaporat , & fecum cducit etiam hu-
raidum; <3cita diciturefle corruptusnon vtca-
lor , fed vtnacuralis j quia tunc definit eilenatu-
ralis. Hxc AJberti fententia certe artificiofa
eft , fed eam nonnulli recentiores impagnant
hac ratione, quodapud Ariftotel. putrefidio
fit, quandoaftiu3Edefinuntii»perarepa{fiuis, &
ipfjep.iffiujeaftiuisdominanturj hocautcm ef-
fe non potcft niii ob imminuuonem caloris:
quod etiara Atiftot. rnan ifefte fignj^kat , cu.-in-^
do dicitputredmctsificriiS!: acalorcalitno, & a
frigorc preprio , proptcrea quod omiie priua-

631

A tumcalorc cftfrigidum: tantumigturabcftvt
Ariflot. putctputredincrafieripcraccretionem
caloris in mifto , vt potiusapcrtc dicat caaa fieri
percalorisimminutipnnem,quameti3ffidppcl-
latfrJgus.EgotamenccnfcoAlbcrti fcntcntiam j,,
fanorif)odointellcftamdefendipotTe:noncniiM ,
coccusfuit Albertus.quinonvidcritAriftot.dr- ^
centemfieri putredmemafrigoreproprio; fed
fignificare vcluit id,quod ipfa rei natura,fi bene
confideretur , nobis oftendit: ia principio enim

B quumexternuscaloragatinmiflum,neceCeefl
vtasifiamrcddarurcahdius, qrimanamquea-
(Siecaliditraniiensdcbeteirecalefadio.dicere
auteaa duos numero diftinftos calorcs flmul ia
eadeii5 re exiftere, vanum cft;ipfeigitttrmifti ca-
lor exillaadionemtcnditur, & r»aior fit , & hac
ratioae dicttur corrumpi, quia definit eiTeilli
raifto naturahs , quusn amiferit debitaai pro-
portionem ad pafliuas refpcau natura illius •'
mtfd i hinc jgitur fic , vt delerat illud , &• euap@-

C ret,i!r3 resiila tandem fine calore maneat, &
fngida: infine igiturputrefacionis remmane-
retrigidamTKanifeftumeftjfedininitioquoque
dici pcteft frigida rcfpeau caloris naturalis,
queas non habet, ille enim quem habet, non efl
naturalis , nec continct humidum iundumfic-
co; tuncigiturlicet miftumilludhabeatmaio-
rern calorcm, quam prius, non habet tamen na-
turalcm , & itaindiget calore vtnaturali: quo-
niam igituromneindigenscaloreeftcarationc

D frigidum,miflumdiciturfrig!dum vtcarensci-
lore naturaii : per hoc tamen non ftat , quin efie
pofll t calidius , quara prius, caloreaJieno,&- ad-
aentitio; hocenim & experientia,&ratione,&
Ariftor. & Galeniauaoritatecomprobatur. Ex-
perientiadocctputrcfccntia ininitio fiericali-
diora, quam prius erantj aceruus enim tritici
quandcincipitpucrcfcere, fitcalidior;iIcaccr..
uuslaciaminis inprincipio putrcfaaionis ade»
incakicir , vt impofita qua galUtiarum foueat

E nonrpnnus,qu*ancalorg.^llin2,itavtihdepul-
li naf cantur : huius autcm duplex cft ratio ; vna.
quampaulo aBtctetioirnus, quoniamexcaUdi
cxcerni adjione necefle eftvt miftum rcddatiir
cahdiusjaltera, quia etiam abfque extcrni calo- '
ris confideratione calor internus exiens fit ma-
ior,id eft,apparet maior,quia fit fenfilior : in 1 lla
narRquet!lementorumcommiftione,3rcontra-
riarum qualitatum contemperatione , atq; ami-
citia vidcturquodaiEodo contrariacontrariam

F abfcondercitavtncutradiftinaafentiatur jfed
dura vna contraria abiungiturab altera, fenfi-
liorfitiproinde vide»ur maior , prxfertim quan-
do cxeundo tranfit ab internis ad cxterna. ex Quti
hocautem fumi poteft ratio differcntisr intcr ta*
quahctii:es, qujcvocari folcnta medicis adua aUs
ks.orpotciTtiales, fcu virtuales : dicuntcnira, W/
yinuai & piperhabcre frigusadualci fed calo- Ut.

rcxa

#3$

'dc Miili 6cncrat. ^clnterltu, Lib. H

iJJ4

rcm virtualcm. taAii cnim rcntiuntur filgida,
fuattamenniaximecalcfsttiuajcuius diknmi-
■nis raiiohcm quum cgo fxpea pkuibus medicis
quxfiuciim, nunquam tamen ab aliquo intelli-
geie potui, ipfe autem arbitror eani fumi polfe
cxiis, qua; proximedida funt: quamuis enim,
illapKuimumhabeantcaloris in fua tempcra-
tura, istainencalor abfcondiiusefta cpntraria
qualitate. cui eft commiftus^fed fi ab aliquo ex-
terno cakiiant, vt a ventriculo, excitatur ctiam
calor intcrnus, & ei abiunfl:us calor externus-
vcddit calorem vnum niagnum, & valdeienu-
lem, ita vt poftea illamaiorem ventriculo. calo-
rem reuibuant, quam ab eoreceperint. Confir-
matur autem lUud, quod modo dicebamus,per
idquodabAiiftotcle alfivmatur, & ab iplaex-
pcj:icniia oftejiditurdehumido jparenim ratio
eft, quum inputrefadione & caUdum & humi--
dumcducanr;quemadmodum igitur.iUa-, quse
putrefcunt, fiuntin initio humidipra, non qui-
demnoua humiditate; fed quia humidum ab
internis ad externa edudum, & aficco abiun-
ftum fit lenfibusj ita exiens calor ad. externa
lei putTcfcentis fenfiUor fit: iUudigiturjqaod
putrefcit, in imtio vt-humidus eft fecundum
Ariilotr ita etiam caUdusjin finetamen trigi-
dum, & ficcum fit,proptertotiuscaloris,ac to-
tiushumidi euaporationem. Hocetiamteil:a-
tiu clareAriftoielesinzo. problem.part.z/. di-
cens5 neceile eft vtid, quodputrefcit, fiatcali-
diiTimum, i d etl:,,vtmagn;.umcalorem fufcipiat
propter ptopriLs caloris iru:r.ejTie.rii a caiore am-
biejatis. Etin 3. part.problem. 5.inquit,caiofem
naturalem quandoq; extingui obexceflum ab^
externocaloreacceptum, vtiniUis, qui aSolis
aidorevruntur, &inebriis,qui quandoque ob-
magnam ebrietatcm.trejmunt; trcmor cnini.ille
proueuitafrigore, quoniam iaillis~cak)rnatu-
raUs eltimminutus extiimio exceffu caloris a.
poui; ex eo enitn calor,. quierat naturalis,fit.
pratter naiurams & euaporat; certum autern eft'
illis ebriis in prmcipio magnum eflecalorem,,
£ed.dum definit elienaturalis^.euaporat, & cor-
pusfngidum relinquit. Galenus quoque in lib-
£ccundo deTciTsperamentis, cap>6. inquit iUaj
qpaeputrefcunt, calidiora fieii adfcititio calo-
rcproprio autemfrigidiora. Hocigiturmodo
inteileftaopinto Alberti.eftrationi.& expeiien--
ti3e,.&. Arii-tot.xonfentanea ; quum. negarirnon.
goifit putrefcentia.omnia.in principiofieri ca-
M-diora, nequeper hoc fiet quin dici poifint fti-
gidaratione calorisnaturalis,quo deftituuntur..
Argumeiit.um ig.itur, quo ilU aduejfus Aiber-
tium. vtuntur, facilefoiuitur.: fitenimputrefa-
• ftio- ex immintitione calori s vt naturaiis , quia
definit eiTe natm'alis, &.poftea etiam leparatiu-
a. mifto; fed fimul etiam fit ex intenfione caioris
|SQ4itabialuts.ciicaion-

A DecUratio illoYum verhofum, in vno

quoqj humido, in definitione putre^

dinis.. Cap. X,

Aarcnus ca. qux ad ambicntis calorem,

^ ^Aad naturalis caloris corruptioncm pcr-

tincnr, dcclarauimus ; reftat vt vcrba illa[/»

<i,noquoquc humido ] papcndamus : dubitarc

namque non ablque ratione poilumus, an per

^ hxcintclUgatAriftot. humidum naturale, an

^ omne humrdum indiftinae. fcu naturale, ieu

aduentitium : queui cnim dicat «^««j^^o^-Jvi-

deturomnem caloremampkai, non lolum na-

turakm,attamenfcquentib.verbisvideturhsec

interpre tari ,quantio fubi ugi i [f?.* «'«''^ ^«'^'^/''•-
frto calido, cocuaporat quodfecpmdumnatHram^
es^ yrmtdum ] intclU glt ergo fofum h umidunx
narurak ; idco ieliim hunc omnes intrcpretes:
reccperum,vtAriftot.dicens Itn^noc^uoc^ hu- Commtf^

^ ^./^. lintehigatomnehumidumnatuia e,non n^ exp<i-^

^ omnc~abiblutc. Sed hacinrerpretatio mrhi^non Jtuo.
parum dubia cft, potuiirctcnim Ariftot.in^deh.
nirione quoq; dicere. ui humido naturah, ii vo-
luiiict; curiaiturpoftcadicii, quod. fecundura
naturam eftliumidum, in defininonevero di-
crt ,vnum quodquc humidum?. M ihi quidcm vi- Duhm^
dctur humfce rei dcclatatio iumi pofteex cu-
iuldam dubii fo! wtione, quod anemme vidi m-
ifk confideratum .: videtur puircdo eiie eduitio

T> noniokmhumidi naturaas.ex quo tanquam
ex ma:ta-ia conftat ipta.miftrfub{ianua,kdet-
~iam humidi aduentitii, a quo non titconiun-
aioparrium; videmus cnimlignaanGain sdi-
ficiis diuiiiTimekruari fine. putredine,&mui-'
tis kcuUs mancne illsia;ea tamen. fi niadehant»,
& externohumorehumeaentur, tacilUmepu-
trcfcu nt ex iUa' bjumcaatione ; videtur igitur.
putredo eflc educaio etiam humidi.axiuenatii:
hoctamT^n non eft confonum rationi; qiuaii

r putreiaftio eftinteritus conti-arius generarioiit
mifti, dehetefle^diirolutiomiftUnhuniidum &
ficcum naturaha, ex quibus genituraeit. &con-
ft:at fed:non euaporano humidi adueti:ii,quod.
fubftantix pars non eft- Si benc dubiumhoc: ^^W.
confideremns; nuUa eflipoteft aha aus folu-
tio, mfi-hac : calor ( vt lanx diximusj non ita-

, corrumpirur,vtprorfusintereat,ledcorrumpi-
tun iUi. mifto,quoniamab co recedit; atqui le-
-cedcrc non poteft calor fine. proprio "}teiitu „ .

r quum accidens idemnumeronon poilit dele-
rerx proprium fubieaum..& migrareadaliud ;-■
neceflaria ergo eft.caiori.fubftantia4umida,im
quarefideat,fidebeat.educi,ficenimcum.luh- -
flantiahumida.tanquam. velrieiiio^calor. eua^
porat: m lignis ergoandis nulla.efthumiditas. ^
nifi naturalts, & caqmdem modica. perqiiamv
C0niuna3£:fintpartes, qp^e dicitur humidiia5>
-okofa^.ciiius figniuia.manif^UTa ab Aichimi..

^?5

laccbi 2abaidla5 Vittni

6^$

tio pro-
t>ria.

fris h?.bcmus,RulkeiiIm res efl: itaficca, &ari-
da,vt ex ea ipli oleum ndn,educnnt , hoc autem -
cductoremanet puluis inconiunftus , quiafe-
parata eft illa humiditas , qua fiebat partium
conglutinatio; quum igiturhaec interna,^c na-
turalislignorum humiditas diilicilHme extra-
hatur, idco lii^na arida nonfacik putrefcunt,
quianonpotelicalor folus cuaporare finefub-
ftantia humida ; at fi eadem ligna extraneum a-
cuofum humorem imbiberic^ lacUe putrc-
fcunr,quia iile fatis eil: vt pdnitcum eo tan-
quamvehiculocalor naturalis educi. , a calorc
ambientis; eductionem autem proprij caloris
infequiturproprij quoquehumidi educlio , &
feparatioaficco : quum enim proprio naturali
caloredeiii-tuaturmiilrumjitavtproprium hu-
midum non habeat amplius calorem , a quo
confineatur,di{roluitiu-, &fitfeparaLio humidi
naturalis a ficco , quas eilputrela^Srio. Suntigi-
tur inlignis illis confiderandaeacdiftiriguendse
hseduae humiditatesiVna aduentitia , altera na-
turalis :aducntitiaequidem eductio, feueuapo-
ratio non eiretputrcdo , nificum ea calor «atu-
ralii educeietur^fcd ea eftfolum occafioputre-
dini, quiaotfertur calori vt vehiculum , cu quo
caloreducaturi haec igituraduentitij humoris
cductio non eft putrefaciio, fed eft coaditio , fi-
nejqua timc calor iignorum naturalis noncx-
traberetur; fedpurreikclio eftalterius proprise
humiditatiseduciroinlequens educlioncm ca-
lorisnaturalis 5 aliquae autem res adeo abtin-
daathumidonaturali, vteofolo fine alio ad-
uentitio humGrefintaptiffiniaeadputredinem,
vt caro, iac, & aiia muka , in quibus hasc humi-
ditatisdifdnctiolocum nonhabet,feunulIum
momeatumfavir. Ariftoteles igitur itideiini-
"tione dixitvniucrle £/.^ ^nocjao^^ue htimido'^ vt
omne humidumcomplederetur quodfitvehi-
culum caioriadexeundum,fiue fitnaturale, fi-
ue aduentitium : nonejiim denota/e perhxc
verbavoluitilludhumidum.cuiusaficcofepa- ^
ratio putredo eft , fed conditionem fabiedi pu-
pefcibilis , fine quacalor naturalisnon cduce-
returjquia non datur haec proprijcaloristor-
ruptio .nifiincorporehumido ,idcii:, habente
aliquam humiditatem fiuepropriam,fiue ad-
uenritiam :patetigiturverbaiIlanonipfampij- -'
trediniseirentiamfignificare , quae ell prdprij
humidi euaporatio.fed ieilumfubiecLum putie- .
fcibile 5 nam ita commimiter acceptum hunii-
dumnoneiniluQ,cuiusaficcofeparatio litpu- ^
tredo, eflentiaaute putrcdinis iubintciligitur,'
quia conftituta naturalis caloris corruptionc»
inlequitur neceflario feparatio humidi narura-^
lisaucco: idque A.riitotclesip{eibidem poftea .
declarat diecnsj]e.'rj^;>?r<? emmprcpr/o caltds coe-
ua.por4tt auodpcitndHm -natttra.m el} humtdum 1

hsc igitur quam diximus , efl: ratio cu/iBicX'-

A prImathun5idtfmftaturalefeSfttumRS-od<5,prius
- vero in defiairlonc vniuerfe dixerit T/» Q»*^*»- .
e^ue humtdo^Jcophckzns ctiam aduetitiHm: vndc
patetfequentia iila vtib^£cceuapara.t ifu«d ^
cundum naturam esikumidum j non e^T. de*i<l-
ratiua il 1 o rum £ /w \!noquo^ humidd J fed ip'ai:s
cflentise putrediuis,quae indefinitione condne-
batur implicite in iis vtxh\%\j:orrupt'tofroprij.C'S
naturalps caLorpsJ vultenimpofteaexprefleri ;s
-admonereinhaccorruptionepropnj calori: :"-

B clufam eflTe- coeuanorationem humidlti^t;.:?.-

lis,quaE cxneceilltateillam coritequit :

An detur alia puiredinujp^ciesyqu^^^i:

jinitione pritdtcldne^ contineahir,ff!'.

naaliOrum. Cap.X

T^Efinitione pntredinisdeclai:.

D

dum eit;anhaec omnemprdilusputred .3
modumcomprehendat,analiaputredinis : ; ;-
ciesdetur, quaehacdefinitione npn contir. -,-
C tur,vtuonnullirecentiores exiftimarunt; rr ni
Thomas Eraftusj & Archangelus Mercenan ;. ?,
quum in hoc confenferint , duas efle putred ;.?
Ipecies.quarumalteritantum competat dctr :-
tioprsdida,aJteriveronequaquam, in hista-
men fpeciebus ftatucndii diflenterunt , & inief
- fe acerrime controuenati iunt, vt in eomm i :-
■ratisdilpULa:ionibusaccertamin.busediti.i ,1-
dereeit. QiKiniaraigitur nouaab vtroquedo-
gm:)tahac de reintroducta funt,& Ariftot.at-
tributa , non eritab re ii eorum fententias ai:-
quantuejvpendamus. PutauitEraftus'duas dua-
rum diuerfaruiil putrcdinum definitiones ?3
A-riitoreleafFerri in initio q uarti Meteorolo^:-
ci,vnam priorem in contcxiutertio, alteram ve-
ro pofteriorem inlexto : pnorcmquidemdi:.it
mifti , quatenus miftum eft , naruralftra in:
tum,proinde veio coritrariamCTenerationi . -
fti,quum iit eius diilolutio in ekmenta, ex ■■: ■
bus genitum eflr,& omnimiftoq.eceiiariam _ .
prius contingat vtaliquoyiolentointeritu :. -
fturiipereatiideoqueiurevocari ab Ariitotc:^
i.T.teritura naturalem,quia fif ab intcrno pri ,. ; -
pio : nonenimacaloieexterno,fed potius z'y
interno & naturali , Cquidemproprius milii ;::-
iQr tandem abfamit humidum naturale , qu : 1
illrpabulum eft,quo fit vt ipfe quoque calor ii .-:-
turalis pabuto deftitutus tandem marceic: -.
hmus: igitur putrcdinis naturalis , inquit .1. :-
ftus, derinitionem afFerri ab Ariftdt. talem ;
tredo'eftfiuis interitusnaturalismiftiquatc :
niiftum eft. Altcram vero pofteiioremputr; -
nis peciemdi;v'itvio!entam eire & morboi;. #
fie>,iq; aprincipioexterjiG,n«mpe a caloFc . -
bicnns, & vocari ab Anft. mteritum fe» unci . i
partem: quiaperhancnondillbluitur prp^r: >
miftum in elcpienta, led inaliud rniitum mi -
tur: huiusdefiiiiaoacisicanicflVinquicqv :

Si7

dlcMiiiiCjCftmf.&IntcritivLib. I 1.

635

abAnfi:ot.m<?.libr.ilIocoatext.,traditam nos a
ia.n abundc declara-uimus.hanc rcilicct, ptitre-
iacuoelr corruptio propru 6c natmalis ealorii
jn VMac{'ioqae hamjdo A c;ilorcauibicii'asj hac
dvniiuion--* it ; j^aait Eraitus [ riorem,pu' rcdinis
ipcc era contincn. qux a proprio calor_ fit. non
ati alieno, promdc non elt violcnia, fed iiatura-
\si, Mercenarius vcro aiio longe diuci*Ki modo
duasputrcauris ipecics ftatuit;prior<;m cnim di-
xitcil'eillam,cj^a2ein6.conte.\tu dchuiLur ab A-
tiitotel. <& eit^corrUptio propriicalorisin vno- j^

?"[U.Ovpc-hlmiido a caloreambicmis, que Eraltg
hi"tjpoilericr ).jjccies,c),uare in hacno diifident :
iji-.x ei\.nn ab' Efaito ditla elt lecuada, ipecies
pXj.rcdiais^eademeitlquse prior a Mercenar.io
cltpolira,pr3ererquam quod hancncgauit Era-
ftus vocari naturalcm, pu-.auitqueab Ari ttot.m
com.exr.>appaiaii mtctitum, lecuudum par-
tcmi Mercenaiiui vero naturalem elle ait, & ab^
Anitot..in^ontext. 5. itaappellari, & elfeiuteii-
"tumtecundramtotum,^non fecundum partenj, q
ita vtde vna- ead^m putredine. loquarur Arilt.
in j-, & ine.cdntexr.^^kcram- veroputredinem

- inquitclieiliam,quxabAnit.in coate.vt. pau-
<^is vcrbis tangitur, & vocatj^-.interitus iecun-
Humpartcm,& elemeniis competere dicitur ex-
ctpto igm; hancinquitnoncire corruptionem
pTopni caioris a calare ainbieiitis,lcdeiie po-
ttu:.. qaandam coiporis impurationem. proptcr
adimitionem corporis alieni,quam Ariii.vocat
£eparation-"n.i a natura, hoc eir, rccclium qucn- d
dum aitaiuj-iaturali, vui non eit omninQinteri-
tasrti; vt q.ian-lo acri commuccmur halicus

vfii.-noi.vndcdivituracrputi-eicercqaiarccedit
^ 1 .LanatLa-aUcoiiitituuone, iic qaando aquss e-
L . .r.odiw.ha:atio lumidae rcira axcendais co-
jrn.cevuT, dicitur aqu-i purrcicerei ita vt cie-
.inen.i ^rionco.Tipe.anlia^uredo, qu^ citpro-
pri'icaioiibCOT.'riOtiOAcaiv>^eaiiibicatis,iedi;^e
pOiteiior,quieltia-ipuraiiO q.isedam ol^ahcnl
corporis admiiCione. xld nanc de iecuda puti e- E:
dinc icniqitiamcomprob-.indam viuseit Mci-
! ceuariasduOiJUsargaiTien.is. Vnumclt,duoe-

- ieincma; rena &c aqua,nuiium iiabeipropiium
. calorem, ergo iion lunc obnqjxiailhputicdinij

quxelt proprii caioris coiruptio. Ai^erumeit*

; liLali putrcdine elcmentaputrclcerentrredirent

.- potius-in iuam punt..tcm, & aaturakmilmph-

. citatem,quamrecederent anaiura, CjUiaputre-

do eitditioiutioin elemcnta. & riiiiti in limpii'

' cia; cbnlequenstameadueriamr Arilt.qui vult E

' ciemcntaitaputreiccre,vtaiuanaturarecedat.,.

Gaeterivero omnes interpretes AriS'. & Grxci,

t' & Lacini, & Arabes, vnam tantumputredinis

fpeciemagnouiirevidentur, qusabEraito po—

ftcrior,aMercenarioaute.prioj^utredinis fpe-

cies appellata elt, & cuius defiimionem nos ha-

^eri-us de;L'.-aui«iusjita.Yt •cgijj©UAi€OiUJH-Q?-

ninium confcnfione omnisputredo fit ocrni-
ptioproprijcalorisacaloreambientis, ncc de-
turauusputrediaismodusquemhsec dclinitio
noncomplcftatuf: igitur & ea , quasab Eralto
pi lor adduda clt , & ca. qux a.xMcrccn.ino po-
Itcrior , ipforum inuenta {uiiic videntur ; qux a
nobis coiv.idcranda funt,vt intelligai-hus , quoe-
nam,& qua-W^Ilapurredo fit,qutc ab A; ilt. vo-
cacurintcritus l^ecundum partem, &clcniGntis
qn6quca[tiibuitur,& an dehnitioncilla, quam
dcclarauimus , cOmpi ehendaciir . ccrtum cnim
eltilla Arift. vcrba & Eraltum", & Mercenarium
adc.xcogicandamaliam putredinis fpecicra iii-
duxifle.

Difrarum opniomm confutdtio^&argU"
mentortm folutio. CapX 11.

EG.d ver6 quum a coiTimuniinterpretuni
fententia lion lecedam, qui putarunt ynam"
tantummodo clie pu^edinem , eius cieHmtio-
lam elt a nobis declaracai^proinde erratietum
Eraltum in pnoreab &o inuentapucredineexi-
ftimem,tuniMercenanuminpoitenore3aliqaa
•breuiter adueriumvtramque ieaLcnCiam addu-
cam. Qupdad£raltumactinet,eius error iatis
mamfeftus eltenam il dus funtputredaics, vna
naturalis,altera violenta , coniiemens fuit vt A.-
riltot.denaturali putiediaefulius,quam dc vio-
leata , ac diligenti^loqueretur; «mcn de vio-
leata loa^e piura dixit, & eius defmitioneai ex-
aaiiruTiamattulit , eamqtie poitea longo ler-
monedeclarauit; denaturaUautem admodum
pauca dixit m iblo tenio coatext. imo huius
nullam deiinitionera addtixit : quoiienim Era-
{tu5 dicit,eaiTi'ita dei-iniri,putredo eft finis inte-
litusnaturalis, id nuUaracioae admittendum.
eic, namindefinitioneaccideatis perfectaduo
ex-n-iaiereoportet . tumeilentiamiprms, tum.
caulam^propter quani e it ; quoruiri aeutram liS
verbis e.\giiiiiitur : quod enim eiientia non cx-
urimaturrnianifcituni eft 3 quiadicerefineni in-
tciir-asnaLai-aus eft dicere quendam rcfpeaum^
ad -.•iscedencia,& conditionem quandam com-
muneiTi ; fednoneft dicere , in quonarn ipiepu^
ireduiisnatura,& eirenciaiit conituuta, & quid-
iiam ipfa iecundum fe iit : caufa. vero huiu5 p-u-
treracnonis eft fecunduiTiEraftuiTi carornatura-
lis abiumens.proprram huniidum^hiuus tamen
iTallam ea definuionefitmentio, quum tamen
ommno faciendafueiit:quod enimdicitEraftus
camiubintclli2;i,vanuni efti quom-odoenumpo-
t«ftlubintdHgi>fi noca noneft?& quomodopo-
teft ellenota, i^ab iniciopnm.iPhyiic. aufculta-
tionis ad hunc vfq; locumnusqua tuitab Anft.
declaratardicopraeterealalfumoiraiino hoc ei-
fcquodEraftusputredinis naturalis caufam ef-
feallent,nempepropriummilticaloremalihu-
««ido proori^ , & ipluiii abfumere tanquam pa^

Conffita'
tio epi^'
Erajli.

<Jf

kcobi Zabarellse Patauini

bulum;dcroloei\lm calorcanimali id verum
«ft,propriumquc cftnnimatorum,vt corum ca-
lorhumiLinnaturali nutriatur ,ipfumquc tnn-
«lcm abfumat , qua clt viucntis mors pcr vlti-
m.im rcColutione , naturalisappcUata; dc in hoc
roiflc carpit Eraftum Mcrccnavius , licct nuUam
huiusccdifcriminisrationcmadducaL^cgovcro
hanccllcputo rationcm,quod calor naturalis
dnplicitcr accipi poteft , vno modo pro fola
qualitatcaUeromodoprorubicdo quali ilcuti
folcntmedici nominc calorisnaturalis vitalcs
fpiritus intelligcrcqui funt primum fubicftum
ciloris animahs: igitur quando dicimus cali-
dum nutriri humido tanquam pabulo.nonpof-
fumus fimpliccm qnalitatcm intclligcre;non
potcft" cnim humiditas in calorcm vcrii,fcd po-
tuis deftnuitur a calorc, quonir.m nurriri aliquo
cft Ycrtcreilludinfuamfubftantiam ; fic enim
dicimusigncm alicombuftilijideft, illud vcr-
terc migncm . in animantibus igitur calorcra
vcfcihumido vtpabulonon poteft inielligide
caloieaccepto pro qualitate, fedaccepto pvo
fpiritibus vitalibiis , qui continue nutriuntur,
dum vertunt humidum in fuam fubil:antiamj
hxcautem humidi conlumptio , & ex confum-
ptionc nutntio,non fit , niu ex aftione fubftan-
tise calidx inaliam fubftantiam humidam; pro-
indenonhabctlocum ,niliiacorporibus hetc-
rogeneis.qu-xconftantexparLibus diucrfarum
naturarvira, & diueriarum tempcrierum; alia
jiimaue eftnatura fpiritus , alia ianguinis , alia
carnis,rlia oiTis.drcerc igiturpofliimuscarnem
n'icrir nnguine, &fpiritusnutriri humido in
cor^ _a iub''ian!.iam co!inerlo,& hac rationenu-
t. u-i calorcm naturalcm , id eft , conferuari per
conferuatidnem fpintuum:aft vbi vna & eadcm
cft fubftantia homogcnea calorcm habcns , &
humiditatcm naturalem,nibil eil vanius,quam
diccrecaloremalipcrconfumptionem humidi
nnturalis;vnaenimeftnatura,actemperiesmi-
fti homogcnei , quarc non poteft agere in fei-
pfam : adde quod calor in nutiitione non agit
nifi per mediam calctaftionem , ergo oporteret
idem miftura calciacere ieipfum , quod dicen-
dum noneftiilc enim eilet iiraul calidum &:non
calidum, &a£i:u & poLeftatefecuftdum idem,
quod nc imaginabilc quide eift. Prjeterea fi hoc
vcrum etietjetia mifta m?.nimata cgcrcnt fum-
ptioneal.menticxternipro contumpti humidi
icltaurationc, hoc tamcn ncmo vnquam dixit:
videmusenimmulta mifta (IncvUo afiumpto
alimentodiutiffime durare,vt mctalla , & lapi-
dcs,&olcum;inhisergo nullapropnj humidi
canfumptio iu.Diccndum crgo cft calorcm te-
pcraturKinmiftocontincre,& coferuarehumi-
dum iiccoiunctum^tantumabeilvtabiumatac
pcrimnt: idco rcfte dicit Albcrtusi alorcm mi-
fi:i,dum agit vi naturnlis.conicruarc humiJum,
ncc iinerc clabiac diffluere : non eilcrgo Anft.

A tribuendahoec opinio, <{u«oflinino rcgugnat
vcritati : & miror quomodo Eraft:us in tantum
crrorcm lapfus fit , quum prsefertim modus ille
loquendi Ariftoicl. non polTitdefinitionem il-
gnificare; potiusenim dcnotat qusecorruptio
litputrcdo,quamquid iir;&fentcntiaArift.cft,
quod illaputredo.quas cftintcritus naturaiis,&
oppofitusgcnerationimiftir fit a calore ambi-
entis.caque definiturincontex.6. illiuslibri,vt
cftomnium intcrpretum opinio , quam tuetur

B reftcMcrccnarius contra.Eraftum. PoiTumus
autem aduerfus cum confidcrare etiam verba
Arift.incontext.4.quandodicit j^^^^^ri? hsimtdA
primum , demdejicca tademji'u7it /lla, qtiix.putre~
/cuKt^nam fccundura Eraftumdiccre oportc-
ret miila lem;cer magis cxiccati , ii iemper cali-
diuTi abfumit humidum: igitur quomodo dicit
Ariftot.f utrefcentiaiieri piimum humida ,de-
inde vero manere ficca?vidit hancdifficultatcm
Eraftus, & illa verba ita elft interpretatus : mill:a
C putrefcentia habent in principiohumorera , &
humida ftuit,iandcm vero toto coniunipto hu-
rnidoremanent arida. Sedhsecnon eficonue-
niens inierpretatio , quia non dicit Arift. ea ciTe
humida,fedfieri h.umida ob ipiampiureiaftio-
nem , quum ante putrefadionem non cfTent
humida,fiquidem per eduftioncm humidiid
fupcificiemjin extiiTia parte rcdduntur humida
in initio putrcfaftionis. Scd non refte etiam.
diccretur omnia mifta eire humida : quamuis e-

D nimomniasTiilia habeanthumorem in iiaa mi-
ft:ione , non ob id omnia denominantur humi-
da;etenim non fit denominatio , nifi ab exceiTu}
vtlignumaridumvocamusllccum,non voca-
mus humidum , licet aliquid habeat humidi in
fua miftione : al iud ergo eft dicere omne miftii
habereinfc humiditate, aliudeft dicereomnc
miiium eire humidum:nam illud quidem verii
eft, fedhoceftfalfum. Adercenarius quoque in
fecunda ab eo addufta putredine , quam fecun-

E dumpartemvocauit, deceptuseft. PrimQqui-
demnoncft verumid,quodait, hancefle cle-
mentoiumpropriamputredinem : nammodus
loquendi,quoA.nft.ineo5. cont, vtitur, fignifi-
cat hanc miftis quoque compctereiinqui t L.nim
^propr/e d./c^tur putrejad/o tn /ts.ciu&Jecundum
parte /fitereunt^^ipo^izz vero fubiungii [^///«yj>r(p-
pter ^ putrefcut al/A cmn/a excepto /gne J & ita
colligittria quoq; cleniCta hoc modo putrefce-
re:nonergo folis ekmcntis hancputredinem

^ attribuerat,nam di£iioconiun£i:iuaindicatcam
alusquoque compctcre prseter elcmenta;hoc
autempofteamamieftumhec,quiidcclaraueri-
mus quid fit hsec putredo , qus iccundum par-
tem dicicur. Sed ipfamet Merccnarij de hac put
tredine fcntcntia vidctur eile abibna rationi,
nequc Arill.atti^illicnda : nam fi putreiccrc cle-
mcntadicunturpcralicnicorpons admiftionc,
quodrecedaat a lUanaturalipuritatej crgo il-

la triti

Ctf/
tto
ni.0
Me

»4i

641

dc Mifti Gencrationc & Iiitcrim, Lib. 1 1.

A

Hi

latria elcmenta funt fcmper putrida, fcmperc-
nimfuntmifta, ftabsque naturalifimplicitate:
falfedocnim maris indicat miftioncm cumlia-
litu terrco,*inacrefcmperfunt halitus a tcrra
arccndcntes, vcl faltem frequentilfime ; tcrra
quoqucin extima faltempartc, & a ccntro rc-
motioreapparct humcfa£Va, &cumaqueo hu-
more commifta , attamen ncc totam aquam
maris vocamus putridam, ncc terrammadcfa-
ftam , nec acrem per vaporumcommiftionem
putrcfccredicimus : nonigiturinhac commi-
ftionecouftitnaturaputredinis, itavt quicquid
habetalicnum corpus (Ibi commiftum , ea ipfa
rationc dicaturputridum: idquidem verum eft,
talcmcommiftionemm elcmentis elFcputredi-
niscaufam,fincquanon, quia nifi eflcnt mifta,
non putrefcerent; fed tali commiftione pofita
nonnecenTario ponitur putredo.caufa cnimeft
Tcftntputrefcibilia, fcdnon vtfint putrid^i fic
autem & caetcra miftanon femperputrefcunt,
funttamenfempcrpurrf:fcibilia,quumfint mi-
fta. Prxterca verbis Ariftot.aptari hxc fcntentia
nuUo modo poteft , qui in eo loco de tali co:ii-
miftione nc vcrbum quidem facitserat tamen o-
mnino cxprimenda , fi in hac ipfa conditione
hacc fccunda putredo conftituta eft.Arift.autem
nilaliuddicit, nifialiq^ua fccundumpartempu-
trefccrcjathocquom.odofignificarepollitcom-
miftioncm cumalio corporc , cgo quidcm ima-
ginarinonpofTum, cft cnimabfona rationi, &
ncongrua haec intcrprctatio ; at ( mquit Merce- D Aliorum fententU de putredine fecundum

pio,fitcnimacaIoreambicntis,fcdquiafit fe-
cundum legem naturacdc modo,quo debeat in-
teriremiftumquatcnus miftum eft. Adprimum
Merccnarijdicimus,tcrram6caquam,fi fimpli-^/^^;^
cc-cffeftatuantur.&omni pcnituscalorecare ntuMer-
tcs , vtiquc non pofic putrcficri; attamcn putre- cetiarii,
fieri , quoniam aliqucm habcnt calorcm , fi non
naturalcm .faltemaducntitiumjiscnim (vtali-
qui rcfte dicuntj fi vcre intrinfecus non cft , cft
faltcm intrinfccatus,(Sc facit vt clcmcntum fit a-
ptum putrefcerc Ad fecundum dicimus , totum
cfleconccdcndum : nam fi ficri poftet vt ^<\\x^ ^j/^cum
pcrFcde putrcfccret ,diifolucrctur aqua in elc ditm,
mentafimplicia, proindeimpurain puriorcmi
fcd quia id ficri non poteft, ideo non Ht pcrfcfta
diifolutio in elemcnta : cur autcni ficri non pof-
fit.poftea dcclarabimus , quando vcram fentcn-
tiam de hac fccundum partcm putrcdineprofe-
remusjvbictiamoftendcrhustcrram nonmodo
fccundum partem , fed etiam pcrfcde putrefcc-
repoflrc Vtcumquefit,fcmperputrcdoeft cor-
ruptiorciputrefcentis fiucperfcfta, fiucimpcr-
fefta :,ideo fi putrefcit elemetum,putrcfcit qua-
tenusmiftumeft ; idquefiperfc(3:cinfimplicla
diflbluatur, non negamusimpurum carationc
rcfoluiinpurumjfi veronon perfcde diffolua-
tur.idnon cucnit,fed adhuc rcmanet aliquid
impuri^m-rWctamenanobis pofteamagis dc-
clarabitur.

narius) decIarathocAriftot. quandofubiungit
^quumJeparatafuer/ntanaturA^^^tx tale enim
commiftioncm elementa rcmouentur a fiia na-
turalic6ftitutione:fcdhocreueranihilcft, quia
fcpar^ri res a fua natura plurib. modispoflTunt,
non hoc vno.quem ipfe ponitjna & quando ele-
mentu mutatur inaliud elcmenrii , fcparari dici-
tur a fua natura; Bc quando etiam al teratur con-
trariaqualitatc , vt quandb aquacalefit , fepara-
ri modoaliquo dicitur a fuanaturaliaffedione :
nihil ergo in verbis Arift. eft , quod de tcrminate
cum extranco corporc commiftionem fignifi-
cet, quumprzfcrtim nequc in praccedentibus
de hac quippiam dixcrit , neque in fequcntibus
! difturusfit: haccigiturhuiusfccundatputrcdi-
; nisconditioapud Ariftotcl.nonlegitlir, quum
; tamcnfueritomnino cxprimenda, fiper hanc
fecundaputredodiftingacndaeftabalteraprio-
re. Rcftat vt argumenta ab his addufta folua-
t mus.Eraftusquidempi"ofua opinioncdcpriore
■ putrcdinenonalioargumentovfus eflevidetur,
quam confideratione verborum Arift, incont.
3.illiuslib.4.nempequandoArift. dicitcam t&
naturalem corruptioncm , & vcre contrariam
generationimifti: fcdad hacciam patetrcfpon-
lioexiis,qua: dccius locivcra intclligentiadi-
ximusicdtrariacnim vocaturgcncrationi mifti,
quiacft mifti diflblutio in elcmcnta;naturalis
autcm dicitur,nonquodfiatab internoprinci-

partem, & earum confutatio.
Cap. JClll.

REftius igitur alij fenfcrunt . qui dixere y-
aamtantumcffeputredincm , quac eftpro-
pn^caloriscorruptioacalorcambientis ; itavt
riusmodifittumilla, quae incontext. 3. 4. Me-
tcorolog, dicitur effc interitus naturalis, & vere
contranus generationi mifti; tum illa,quae in
context. 5. vocatur interitus fecundum partem.
Sedantequamveramdc hacrc fententiam, ac
mentcmAriftotclisdcclaremuSjnonerit abre,
fipluresaliorumfententiasdcputredine fecun-
dumpartembreuitcrexpendamus;quialicet ia
eo omnes confentiant , quodjhacc non fit alia
putredinisfpccicsjvariistamenmodishunc fe-
cundum partem intcritum intellexerunt. Plu- LatfKs^
res Latini coniiderantes Ariftotelemibi dicere rumo^i^
ea,quaefecundumpartemintcreunt,cfrcfepara- «'<».
ta afuanatura^ de elementorum tantum putre-
dineeumlcqui exiftimarunt,&dicerceafepa-
rariafuanatura, quando ob commiftioncm a-
liorum corporum fubftantiae dicuntur a fua na-
turali puritatc rccedere » fiuntqueapta ad pu*
trefccndum ; non cnim putrefccrcnt , nifi cfTcnt
mifta,quumputrcdofit diffolutio jniftiin fim-
plicia: fcnfusergo vcrborum Ariftotelis fccun-
dumeoshiceft : elemcnta, quandoafuanatu-
rarecelTcrunt» ideft, quando faftafunt quo-

X dam-

tilherti

ttt. perfcfta admodumcft, quumeorum complu-

rcs non dcdarent cur haec putredo appelletur

fccundumpartem:t»imeciamfafa: quiafimo-

dum loquendi Ariftotclis perpendamus.non

folis elementis attribuit hanc putredinem fe-

cundum partem , quema Jmodum anteiaducr-

fusMcrcenaviumoftcndimus; fcdpofteaetiam

demonftrabimus, miftisquoquc eamputrcdi-

nem,q'42fccundum partemab Aiiftot. dicitur

compctere polle. Notare autem volo hosin

conlideranda inclerrentis miftionc. quam di-

cuncjbi vocarircceflTum anatura ,minuserraf-

fe, quim Mercenarium:illcnamq;miftioaem,

& impuritatem ipfam ekmentcrum formaliter

putredinemelicdiccbat, quodomninonegan-

duai cftjifti vcrononforrjialiterjfcdantccedcn-

ter, quodquidcmverum perfeeilr, fedabillis

Ariftotel. verbisalienum;namfatcmurquideni

Ariftot.prscrupponcreelementacflerniftaquo-

damm odo , fi dcbcanc putrefccre ; fed negamus

hccfignincariaeifeparationemanatura- Al-

bertus vero fimiliter dixit putredinem fccua-

dum partein fnlis elcmentisattribui, fedratio-

nem quoque adduxit cur dicatur interitus fe-

cuudum partem , dixit cnim putredinem efle

miftotumtantummodo: idcoque pcriettami-

ftaputrefcerepeifcfte, acfecundumtotum ; at

clcmenta, quianon funtperfeftemiftafedim-

pcrfcfte, dici etiam putrefccre imperfefte, ac fe-

€onf»td' cundum partem. Attamen in hac Alberti ra-

tJta. tionemanifeftumeftanimumnonacquiefcere:

quamuis ^im patredo miftionem prsefuppo-

nat, aliudtameneftmiftio, aliudputrefadio:

-quod igitur impcrftda in elemento fit miftio,

non obid apparet imperfeftam etiam eius pu-

tredinem eilc , nifi de ipfa fecundum fe putrcdi-

nc deciaretur quomodo fit imperfccta ; imo nos

p fteaoftendemus.iumperfedemiftapofleina-

perfc£leputrefcere,tumclementa,quaefuntim-

perfedemifta, quandoqueperfefteputrefcere.^

■Altorum Aliqui putredinem fecundum partem intellc-

9j>ia;o. xcruntdepartequantitatis;vtquadopomipars

patrefcitjdum aliae partes iunt intcgrac-.eam vo-

cant : uaedinem fecundum panem ; fic quando

in aliquacorpoiis noftri partepropter vlcus fit

fenies, eamdicunt efTe putrcdi nem iccundum

partem , nempefecundum corporis noftri par-

Ce^ifttta- x.t.i-n. Sedhacinterprecationencfcioanaliapof^

ficcrainoracrudtor excogitiri;eademeniro cft

putrcdinis natura, & conditio.qua totum po-

mura, &quaparspomiputridadicitur: namfl

parspomi inclementa pcnJitusdiiroluatur, et-,

iamfi caterae p^rtcs lans , dc intcgr.^ mancant^

ccrtum eftpcrfeilam clie cius partisputi cdine:.

ncc \llum huiasoU~crimencirc,«ScilIius;qua to-

tum pomum put/cfcit, nifirativmequaant.iitis

jnai .ris, vel rainoris, quae non f,n.ir diftcrcn-

tujja la iiamt a p iiu ediuis,ntc imt 4b Anil coa-

^4^ Jacobi Zabareilae PataYinl ^44

dammodo mlfta, tunc apta funtad putrefcen- A fiderata. Probabilior vldctur quomndamalio- ^^
Crnfut*- dum. Sedbaecinterpretatiotummanca, &:im- rumfentcnria,quipucaruntputrediaem fccun-y;^^
' - • • ' ' dum partemtunc dici, qiiandonon tota mifti ^^^

fubftantia, fed particulae tantumtenuiorcs pu-
trefcunt; qualemvini putredinemefre dicunt»
non enim tota vini fubftantia piitrcf cit,fed par-
ticulx tantum tcnaiores, & a-juofx, qux foI«
euaporant , non totus humor vini : idquc eo ar-
gunr.etocomprobant, quod illiqui vinumprae-
fcruarevoluncncpurrefcattcoquutipfumigni,

2 Vt ocsillae partesaquofae exhalcncur; ficenim
viniiaputredinepraefcruatur. Verum hividcn- C«
turquidepropiusadveritaten^acccfTrre.quam t$\
ali),fed ab ca tamen aliquautum rcceircrunt:
quum cnim omncs putredcihat pcr {eparitio-
nempartisap-irte.nempehumidi aficco , ncn
ipfi parti educlae actribuirur putredo , fcd toti
mifto jnonenimputrclcexedicimushuiridum
pomijfcdcduci, pacrefcercaure.npo iium to-
tum ; quando igitur aquofiores vini partes iii

-" putretadione extrahuncur r non ill« dicuntur
putrcfccrc, feuvinumtptum, hc::t non kcun-
dum totum , quianontotum humjdumfcpara-
turaficco: eaigiturfola debctadduciraciacuff
aliquid fecundLim pan-.em tantaai purrcfcit,
quodnon totum humidum cducitiir, fcJpars
eius tantum; atnon quodpais ta.itum aliqua

, putrrfcat.nempeira.quxeducitur; itaquchi in
chfcvi-aenda patrefaclionc fecundum partcm .
nonvjdenturerraffc, ftdfolum inracioncaftc-

^ rcnda huius appellaiionis; totienim rriftoeft
attribuendaputrefaftio.nahumidocdacto: ob
idfallume(lidquoddicunt,nontotum vinu.TS
putrefc<:re,imototumputrefcit,quiaabomni-
bus partibus eaaporatproprium culidu.m cu.ti
humido;nontamenperftdcputiefcit;quaredi-
cendum eft vinum totumputrcfccrc putredine
imperfecla , &- hac rationcdici f^cuniiUrn par-
teminterire. Btccafcneusdicit Anftotel. inco Ssi
ioco , nec aiiara putrcduiis ipecicm addacere, «.;

^ nec eendem vt irr,pcrf'..ftam ,fed ahibl ute de o- wi\
mni putredtne loqui , & pucrcdincm vuiuerfe
famptamdeclararc, acdicere omnem putrcdi-
nem efieinteritum fecundumparrcni tantum,
nuUam autem fcviidum totum, propcerea quod
eft fecundum calidum & humidum tantum,
nonlecundumfrigidum,&ficcum;nam acalo-
reambientisextrahitur calortantum naturahs,
&humidumnatmale, noncxrrshinntriguium
& ficcum; omnis igitur puircfadio eft corru-

^ ptiofccundumpartcm , quia non clliecundum
omncsqualitates , fed lccufidum duastantuir.
Hanc fcncntjam maxime on.nn.m approbat _ ,

ito.

Buccatcrrcub, & eam inquu fuiiie Alexandii,
quod tan-.enmin irnc \'e.u>jitft; quumpraefcr-
tiiii fitvaniftima in<erprct3tio. &'indigi aAle»
xandro: tura ou r;;tioacTi prselict^-m . qiiiapu-
ticfattti! non attribuirurioii partiedu^se, ied
tcn mifto , hov cnim dicirur putiehfri & dif.
folui i tiua etidm q^uia ^fucru h«'c cil Iq a, aiia

^uimn.

t/e.

64-3

<Je Mim Gcncraftonc

Omnium qualitatu, nameducerecalorcm non A
niagiseft fcpararecalidumafrigido, quam re-
linquerefrigidumfeparatum.acalido,hocidem
de humido & licco dicendum eft: quare hscc
fententia eftprofus rciicienda.

Opinio vera de fpeciehis pntreditih;ac dc

putredine fecundum partem.

Cap. XIV.

EGo quum hac in rc a communi interpre- B
tum fe/ntcntiaarbitrernd efTe recedendum,
& vnam tantum dari putredinis fpecicm^vnam-
quc & eandem omnis putredinis dcfinitionem,
omnis enim putredoapud Ariftotclem eft fepa-
ratio humidi a ficco ex propria calori,s corru-
ptione acaiore ambientis, etiam illa putredo,
quse ab Ariftotele vocatur putredo fecundum
partcm; tamen hcs quoque erraffeexiftinnoin
hacintel!igenda,& falfas efTeomnesprzdidas
eorum fcntcntias, vt modo dcmonftrauimus; C
declarandum igitur a ncbis cft,quoenam fitapud
Arift.putredofecundum partem, & quomodo
hanc abilla, quae fecundum totum eft> diftin-
gucre videatur. Scicndumiraqueefteam,quam
AriftotekS definiuint,putredinem multasreci-
pere varietates exdiuerfitatererum putrefcen-
tium, & diuerfis earum miftionibus, & naturis;
quo fitvtdiuerfismodisputrefcerc resdiuerfas
vidtantur, propterea quod esdem cauf^ eun-
dem effcftiim, cumaliquavarietateproducunt D
obvariasdifferentias fubicftorurecipientium:
vt exempli gratia eadem eftputrcdinis natura
& conditio. quaputrefcitcaro, &: qua pomum,
& qua ftcrcijs; varii tamen funthorumputrc-
fcentiumodores.&fapores, qux differentiao-
riuntur exdiuerfitate miftionum: fed hacc ta-
mendiuerfitasindignaeftconfideratione, quo-
niam accidentaliseft, nec facit vt hoc magis,
quam illud putrefcere dicatur; arquc enim o-
mnia prsdidadiffoluunturtandeminelemen- E
ta, & nibilexeisreliquum apparet.nifi terra&
fimus, quanqua per diuerfa accidentia ad hunc
finem perueniunt: alise tamen maiores putredi-
num differentiseexiftunt,qu2e confiderari me-
rurrunt, qu a faciuntvt alia magis.alia minus
putrefcercdicantur, 5calia pcnitus,aliaverofe-
cundum partcm tantum interire, vt inmemo-
ratolocoAnltot. admonet; attamen non funt
ob iddiuerfxputredinisfpecies,quia differen-
tiafecundumagis&minusnonvariatfpeciem, F
fcd pot ius varios gradus putredi ni s effici t, vnde
aliammaiorem,aliam minorcputredinem ap-
pellamus. Summaigitur, & perfcftaputrcdoea
cft,qua miftum pcnitus in ekmeuta diffoluitur,
itavtnihileisreliquumappareat,nifiterra: hoc
modo putrcfcunt caro, & pcmum, &• ftcrcus, &
alia omnia mifta, qux folida , «?t perexccffum
tcrrea funt; euocato enim proprio caloic, hu-
«lidumquoqs exiftcseducituradcxtana, ibiq;

&:Intcritu,Lib. IL 646

tandemconfumitur,ita vtremaneatterra ficca.
Sedinillij.quxfluida, (Stmagnoexccffu aquea Putred*
funt,non fit hxcperfeda.ac integraputrcdo vt tmpsrfe->
in vino; quum cnim incoinfit plurimum hu- ^a, 'n
midi,&parumficci,fi per ficci quoq; edudio cjuibu^
nem ficri putredo poflet,vtiquectiam haec fe-/*^*
cundum totum facile putrefccrent: fcd quum
flccurhcuocariacalorenequeat, fedfolumhu-
midumeducatur,idqueibiplurimuminfit,idc(>
nonpotcfteducitotum, * a ficco fep;irari ; fed
primum tenuiores partes educuntur, quia fa-
cilior eft ipfarum, quam craffiorum edufti o,vt
in putrefccnte videmu5 : eius enim ebuUitio 'm^
dicat tenuiores, & aquofiores partes exhalari,
cxquibusinfuperficievinigenitum infpicimus
illumfitum,quiinonrinibusfignum putredinis
cffe foletj attamennonomnino tunc diffolui-
turcxillaaftioncvinum inelcmeta,quiamul-
tomaiorineoinefthumoriscopia, quum vt e-
duci totuspofiit, & aficco feparari: hanc igitur
putredinem Ariftoteles appellat mteritum fe-
cuadum partem;n3mmiftum quatenus eftmi-
ftumtuncdrciturfccundum totum, &perfefte
interire,quandopenitus abmngiturhumtdum
a ficco; fed quando hsec fcparationonperfici- '
tur,tunc miftum quatcnus miftumcft, fccun-
dum partem tantum interiredicitur, & fccun-
dumpartemdiffolui, &(^vt inquit Arift) a na-
tura, &afuanaturaliconftituticne recedere; vi-
num.n.putrefaftum nonomninointeriit qua-
tenusmiftum,quianon eftinelementadiffolu-
tum, tametfi recelfitafuanaturalitemperie, &
modo magisjmodominus, vt poftea confide-
rabimus: hactamen eft eadcm putredini^na-
tura, &idemmodus, &abeademcaufaproue-
niens, ncmpe acalore ambientis; cft enim o-
mnis putreiaftio edudio proprii caloris vna
cumpropriohumidoacalorecontinentis, vt in
yini putredine manifeftum eft; videmus cnim
taiitum tempore aftiuo vina potrefcere, non
tcmpore hyemali, quo aer eft frigidus:quod su-
tem devinoexempii giatiadiximus, id dealis
omnibusinteiligi volumus, in quibus non per-
fefta fiat fcparatio humidi a ficco, eam enim
femper appellandam effe cenfcmus putredi-
nem fecundum partem. Tali putredinedixit ^ .
Ariftot. clementa quocuc putrefcere vno ighi !^^ *'

' • ^ r r 1 • ■ o fnotapu-

excepto; quatenus enim non iunt firrjplicia & r- '^
pura, fed permifta,eatcnustriaclementaputrs- ^^'^^'^ •
dini obnoxia funt: ignis verononeft putredi-
nis cspax; tum quia nihil fecum patiturcom-
mifccr!,quumomnia confumar, & in fuamna-
'turam conuertatj tum quia caljdiffinius o-
mnium eft, nec datur aliquid ipfo calidius:
quare interire quidempoteft, dcmutari a frigi-
do mekmentum frigidum, at non putrefieri;
quia putrefidio eft ccrruptio propru caioris,
non a frigore alieno, fcd ab alieno calorcpro-
prium rci caloremfuperante, Cxteravxroclc-
nicmafuntaptaadputrcfccndu , quia tunt per-
X i iLifta;

^47

Jacobi Zabarellx Patauini

mifta-.terranamquehabet conairiftum humo-
rem aqueum, & calorem ingenitum a lumine
aftrorumjfic aquahabet commiftasexhalatio-
ncsficcasterrcas, & caloremfimiliter ex lumi-
ne aftrorumacccptumi & aer habetcommiftas
cxhalationestum aqueas,tumtcrreas,& habet
calortm naturakm, qui caloreigneodebilior
eft; idco funt apta materia putredini per interni
caloris eduftionem, & feparationem humidi a
ficco: videturautemde his elcmentis impuris,
& fua naturali fimplicitate carentibusalterum
duorum dicendumefle; autfaaameflein ipfis
veram miftionem, & vnicnem natursti ita vt
portioaliquaterrae,licctvoceturterra,quiama-
gno exceflu terravincitaliaelementaineami-
ftione, non fit tamcn terra, fedmiftum quod-
dam, fic etiam aqua, quam appellamus aquam:
fic etiam aer; & ita quatenus funt mifta, eatenus
effe obnoxia putredmi: aut veram miftionem,
&natur3£vnionem ibi non efte fa£lam , quod
co magis credo, quum Ariftot^^incalce libri i^
dcOrtu & Interitu dicat miftionem tunc efie,
quando nullum mifcibilium manetintegrum,
quod quidcm cuenit quando nullum nimio ex-
cefTu alia fuperat, quofitvttranfeantomniain
uaturam quandam mediam, nec remaneat am-
plius nomen alicuius ex mifcibilibus: quoniam
igitur in aqua no cft fafta perfcfta miftio, quum
adhuc &natura,<Sc nomen aquss feruetur pro-
ptcrmagnum aquas excefium in illamiftionej
ideocalidu & ficcum, quz inexiftunt, non po-
terunt quidemdiciinternae: &: naturales quali-
tates aquae. fed tamen ita funt permiftse cum
ipfaaquaefubftantia,vttotum iiludcorpus pu-
trcdiniobnoxiumreddantj quamuis enim noa
fint verac intrinfecse, funt tamcn ( vt bene aii-
qui dixeruntj intrinfecatx illielemento^ qucd
idcm dicimus de terra, & de aere : hoc autem
confirmatur «xco, quodin miftis quoque con-
tingere vidcmusj plura namque diudurarent
fine putredine, fed quia aduenit eis humor a-
queus cxtraneus,isfacit \t cito putrefcant: li-
cet cnim nunquam dici poflit ilLe humor efTe il-
li corporinaturalis, & intrinfecus, eft tamen ita
intrinfccatus, vtquamuisfit extrancus, pcr cii
tamen res illafacile putrefcat , quemadmodum
lupraconfiderauimus. Hacc autem fententiadc
putredine & fccundum totum , & fecundum
partem maximc confirmabitur, fi aliquarum
rerum putredinem, de qua magisdubitari fo-
lct,,diligenter confidcrantcs oftenderimus o-
mnespurrcdinesadhancvnam rcducij & vno».
ac eodem modoeas omncs ficri; cum eo tamen
difcrimine.quodalia penitus& fecundum to-
tum putiefcunt,. alia vera. fecundum partem
^uoma^ tantum. Primum quidcm confideranjum eft».
ctoa<jutt quomodo in tnbus illis elementis iocum ha-
futre- bcatpmredo: aquaputrefcit,<}uoniaminfitum
Jf*^f' habet calorem, vt modo dice bamus , debilem
tamcn, qui Yincitut a ca]cu.!c.aeris. ambientisa.

648

A idcoque cducitur; quum autem calor fitacci-
dens, & nequeat migrare de fubiedo in fubic-
ftum, non poteft educi, nifi cumaliquatenui
fubftantia, in qua inhacreat, eaqueeftparsaii-
qua humoristcnuior, quac ad fuperficiem aquac
euocata facit ibi quandam tcliculam, quspu-
trcdinis fignum efle foleti non poteft autem to-
tumaquaCjhumidum euocari, quia eft pluri-
mum cum pauco ficco, idco rcmanet adhuc m
aquaplurimumhumidicumficcotcrreo,eaquc
B ell putrcdo fecundum partcm, quianon peni-
tus feparaturhumidum aficco;nec videturhatc
putredo diflimilisputrcdinivini, cuiushumor
totus feparari a ficco non poteft ea vna aftione,
qua putrcfcere vinumdicimus inillaomnibus
manifefta cbullitione, &manife fte etiam ceflat,
&relinquitvinumiam putrefaftum (ecundum
partem; nec tamen negamus matcriam illam
putridam intenre etiam penitus, & inclemen-
tarefoluipoire.fedidpofteafitperaliajnadio-

C nem, & non nifi per longum tempus; tunc enim
nilaliudcofideramusjquam illamvnam adio-
ncm calons aei^iui» ex quarcmanctvinumpu-
trefaftum fecundum partem,inilloenimil-atu
imperfcdam elTe putredinem ccrtum eft. Ta-
lis etiam cfie videturaerisputrcfad:io;quando
enim permiftumhabeat plurimumficcae exha-
lationis, & vapons etiam aquei f namaquea hu-
miditas putrefcibiks maxime res facit, pro-
ptereaquodhumidum.quodinmifto vt mate-

^ riarcquiritur, aqueum potiifime eft, ficuti ct-
iamficcumeftpotiffimcterreurajhaecenimduo
elemcntafubftantiam habentmagis confiftcn-
tem,& humidum aqueum aptius e ft ad confflu-
tinationem , & vnionem partium mifti, quam
humidum acreum ) potcft ab externo calore.
feucircumdantis ignis, fcu ab aftris genito cda-
ci aeris calor naturalis vnacum aliquahumo-
nspartcquateritimperfcdaputrcdo, &fecun-
dum. partcm di£ta,quia totusacris humortam

'^ proprius,quamalienus nonpotcftcaadicnea
ficco pcrmiftafeparan: ideo & ante putrcfa-
dionem,&poft{cruaturnomcnaeris, quianoH-
fecundum'totumeftfad:a illiuscorporis difl[b-
lutio,neque omnis calor edudus eft; etcnim fi
rem.anetaer, necefl^eeftvt aliquid calorisinco
lemaneat: huiusautcm putrcdinis fignumap-
paret,quodacrfitturbidus, &fitum generat m
fuppofitis illi corporib.us,vt in fupcrficietcrrae,,
& arborum, & aedificiorum, ad quae fitus tan-

^ quam grauis defcendit; ideo quando turbidum,
ac- denfum effe aerem viderous , id fignum cfl
putredinisvelpraefentis.,velfutur2;indicaturc-
nim permiftio mukarum exhalationum, quat:
acrem putrefcibilem reddunt, praefertim tem—
porcacftiuo, aut verno, nam fine calore fupc-
rante calorcm proprium non fit putredo; pu-
rus autem aerj& nulliaiiiclemcntopermiftu»
conpcflet putrcfcere ficuti, neque aqua pu»-
ja j q.uomoclo cnixa feparari poteft. humidum

ificcOi,,

649

ij ' a iicco , vbi nihil cfl: ficci ? Partcs autem tcrrae,
P. qu.-epcnniftam h.ibcant humiditaremaqucam',
;;1 & aliquid caloris , pollunt putrcHeri a calore
'. j an-.')ientis cdurcntc calorem illum jntrinicca-
iuTi vna-cum ilio humido intrini'ecato>cxqua
pMMjiadionc teirailia iiet humidior, & appa-
rcbit etiam in ea litusjlicut in ahis multispatie-
fccntibus: ideo proxime videtur a^cifedere hsec
putrcUifbioad eam,quxdicitur interitus lccun-
dum LOtum 5 quia poteft totus educiilleparuus
calor, &tOLUS ille paruus humor,itavtiema-
neat termpura 3 eaquc eritdiHolutio inckmea-
ta limplic-ia : ied noii cll ignoiandum il lam pu-
.treiiMiemvocaripofre & iccundiun totum,&fe-
cur.dum partem j quatcnus enim reuera eftper-
feAa diftblutio in iimplicia , eatcnus eilinteri-
tusfecundum totum,led rationeeius,quodap-
paret,diciturlecundumpartcm tanrum,id eit,
fecundumaccidentiainam &illudquodputre-
fcit, vocaturterra, & id , quod e.x putredinere-
nianet.YOcaturllmilitcrteirai quarenonvide-
turfubilantiamteriiire, iediolum cHcalterata :
iieque hoc Ariit.- aduerfatur dicenti tria hjec e-
lcmenta iccundum paitem putrefcere , quando-
quidemnondicit cafecundum partem tantum
poife putrelcerejfed Cx eo , quod dixerat , aliqua
itaputreicere", vt iecundumpafteratantum m-
tereant , infert tanquam coniequens , tria illa e-
lementaputrefcerepoire:quiaii putredo fecun-
dum partem non daretur , fed iblum iecundum
totiimjhocfortafle nonintuUlTetjied tbiam ter-
ram inter elementa putreicere poireallcruiiret.
Talem eiTe puto in corporibus animalaim il-
lam humorum putredinem, ex qua tcbres ori-
vuicura mcdicis putridae appellatae: ficutenim
nutrefcuiit in eisdem excrementa, vt patet e\'
eorumfoetore poftquam funtemiira,itaetiam
humores putrelcere poirunt, fedvtplurimuai
puti cdme lecundum partem; ficuti vinum , & a- .
quam , & rss liquidas putrefcere diximus : cale-
faclienim humoresab aliquoextraneo, vtno-
niine exrnnei mtelligamus etiam circumllan-
tesammalisparteslblida5,&quodcunquealiud
cxtra ipfamhumorum iubftantiam exiif ens c5-
fideretur ,putreicunt , quia proprius eorum ca-
lor,& cum caiore humiduiT! educitur; ied quum
fintfluidi, vixpoteil: totumipforum humidum
extrahi.vtdicipoiritputredo fecundum totum,
fed pari aliqua hiunidi educitur,non tota hu-
midirasl quare nonelf niti putredo fecundum
- partem :potefttamen aiiquis humorevuigenti ■
putredineexarefceretandem, & (''vtaumtjinci-
nerari,iedidperrarumeft ; imo nec videtureo-
usq; viiaanimalis pofleproduci ,donectotafit
abibluta putredo , fed mortem prxuenire ne-
ceire ei-i: : hoc ■:aincn fi concedanius , pcit^dam
quoque, &: kcundum tofara putr-.jdinim elie
fateamut oportet;id tamcn uon admodura eiie-
■ nit,te4pntref:unt hurnorcs recundum partem,
necomiiino vibioiuiLur diliolutio in ckTiienca;

de Mifti Gencratione & Intcritu , Lib. 1 1.

A

650

imoetiam coeptam humoris putredinemcom-
pcfcunt , & cohibcnt fjepercmcdiis mcdici , hu-
moremq; illum priftinse integntati reftituun-t,
vt aflcrit Galcn. in arte xMcd^icinali in eo cap.
quodde communifllma intentione curatiua in-
lcnbitur; inquitenim concoctione fierivthu-
morum putrcdo celictrproinde^eosalterari ma-
nenLeiiibrtaniia. Hsecelt meadevtraque putrc-
dinc opinioiputo cnim non duas efle ipecies,fcd
vnam,adquamomnium putrcfcentium rerum
; putredinesreducanturjhanc autemmodo per-
fccbam cfle, modo imperfedlam , quam Ariil.di-
cii.eflefecundumpartem , patetenim impcrfe-
ttam putrcdinem per hoc figniiicari,

Anputrcdo fecundum partem fit intentHs'

form<z fubfi:antialis,m fit merd alteratio,

aliorumfententia,&argumen-

ta. Cap.xV.

CTEterum vt melius hsecfecundum par-
tem d,i£la putredo intelligatur , alia non
parui momenti aifficultas nobis expendenda
propomtur qux interaliquos eruditos viros a-
gitata ell, qui in hoc confentientes , quod hsec
fecuhdum partem putredo fit alia putredinis
Ij5ecies, fiattamentrsecquoque acaiorcambi-
eniis , acerrime difputant , anlit m folis qualita-
tibusalierat:io,.a;"ipotras {Itmteritusformsetub-
ftantialisrei puti^uentis; habetautem jocum
quseftio haec etiamfccundum noftrambpinio-
nem ;quum enim dicamus , DUtredinem fecun-
dum partem non etle aliam puf redinis fpeciem,
lcd ;andem quando inipeitedaeftjOpportunai
admodum eil: quseftio , an per hanc imperfe-
ctam putredniem inteteat forma mifti , & aliud
mitl:um generetur , an maneat eadem forma , &
infolisaccidentibus fit faclamutatio:necindi-
gnaperfcconfideratione haecreseft, anvinum
putrefaftum differatlpecie a feipfoia integroj
an non ditferat; certum enim eli: iion differre-
. fpecie, fiforma fubftantialis feruata eircdica-
tur. Thomas EralT:us efficaciter tiieri contendit Era/fe
hanc fecundum partem putredinem efle interi- oi>''i^fo.
tum torms iubftantialis, &quatuorargumen-
tisvtitur. Pnmum coiifiderat verbailUa Arift. Pyi'^^)^
\_<^uumfepamta,fuerr/it a Katura^^iux fignifi- arg'ime-
cant,illa, qusitalecundumpirtemputrefcunt. ^^'--'^-
reced^erea fuanatura, arqui natura eft forma,
ergoYultAriftoltel. hscfuamformamamitte-
re. Pr3etereahancvocatcorruptionem,nonib- ^^^»^'^-^
let autem alterationi tribuere nomen corru- '*^a*''^'-'"
ptionis , prsefertiriiTero hocnondebetfacere in ^•^^-
illo inino 4. Meteorologici , in quo de mifti ge
neratione , & interitu fubftantiali fibi ageudum-
propoiuit; non poteft igitur intelligere , nifi-
formae fubftantialis interitum , fed vocat in-
teritum iecundximpartem, quianon eildiiro-
iutio mifti in elementa, fed eit mutatio miftj
in aliudniiftum dixierfscfpeciei ; putauit enim
X '3 Er.i-

d^Si

lacobi Zabareila; Patavini

Eraftusputredlnemibiin 6. context. defimtam A

uon cllc diil6lutiouen:> in clemcata.fcdcire mu-

. tationeraauiH in aliud nuftum &haciatiouc

Terfium aiciputredinem fecundum partem. TertioA-

aygumen riftoteks dixit uia elemeta elTemateriam i^ni.

4u7n. nonignemillis,at liocfalfum elFet dc meraajte-

ratione, iiquidem ignis quoque alterari poteft

ab aliis elementis , proinde eftilUs materia alte-

Outtr «^ationisjergo loquitur Ariftoteles de mutaiione

J^, ^^ fubftantiali. Tandem arc^umentum fumk ex

f^jimei^ illii^fignis.quibusAnftoteksdefinitionempu- B

tHm. treduus poftea contirmatj inquit enim excunte

calidchumidum quoque coeuaporare, hoeau-

tem fiib ftantise deftruationem fignificatjmquis

enun ammalia generari ex lis ; quieputrefcunt,

atqui animalia formam habent nouam, & di-

uerfam a forma mifti putrefcentis. ergo vult A-

J^ertefia ^'^^o'^^^-^^^ ^^^ putredine formam fubftantialem

rit opi- "H^^"'^- Mercenarius vero hoc negat, <Sc inquit

'4iio! ^^^ alterationem tantumr:quod oftendrtftatuto

illofundamentcquodhaecfccundaputredonil; C

aliud.ilt.quam corporis extranei cum elememo

commiftio, &ipfmselementi adulteratioqus-

dara, hocenim conftituto nilalmd reueradici

poteft : fed quia nos iam hoc fundamentum fu-

ftuhmus . & oftendimus hanc putrcdinem fieri

Mioritm acalore ambientis . non eft quod ciun eoam-

recenuo- P^'"sliac dereloquamur. Nonnulli vcroalii re-

*■«»» ob'i~ centiores, qui de putredme aduerfus Eraftum.

»10. fcripferunt , prster caetera in hoc quoque cona-

tiftintEraftifententiamimpugnarej&oftende- ^
'rehanc fecundam putredinem aonefte interi-

^s^

ftio generationi mifti non maxime oppona-
tur,ied potiusputrefaftio. Addereetiam nosin
confirmationem poifumus teltimonmm Ari-
ftocclis in I. cap. 2, Poftcr. vbi diftinguens qu»-
ftionem firaplicem ,an fit, a quseftione coraple-
xa,quodfit. dicitperillam quseriremfimplici-
ter , & fecundumtotam Juamiubftantiam , pcr
hanc veroquseri folumpartem: atquiperhanc
quseruurinhaercntia accidentis infubicfto : er-
go fecundumpartem apud Ariftotelem idem fi-
gnificat, quodfecundum accidentia. Prxtcrea ^^
CdicuntilliJ videmus quandoqueelemcnLa, & '^'*
aliqua mifta ita putreiccre, vt non amittant for- <?■*
ttiam {'ubftantialen> : putreicitenim vraumad- ^^
huc remanens vimmi, & feruans nomen , aQ de-
fimtionem vini : ficputridam aquam adhuc vo-
camusaquam: experientiaergo declarat, hanc

fecundamputrcdmeraeireini^ohsaccidentibus.
alterationem.

tum formae iabftantialis,fed eiTe meramaltera-
tionem , & in folis accidentibus mu.tationem t
quum enim ipfi quoquc exiftimauerint hanc fe-
' cunda.m putredmem ipecie diftingui ab altera
pnorchanchuius diiferentiserationemattule-
runt, quod pnor putredo eft fubftantize mifti
pe iiedus interitus , hsec vaero eftmutatio in ib-
'j5 • r ^-s^<^*^identibu3ab cadem tamencaufaproue-
lrimu'/n niens,nfempeacaIoreambientis.Adhancigitur ^
■xUorum^ fenrentiamaduerfus Eraftumprabandam fum-
^rgi^me piei-uj^t argumentum ex verbis Ari ftotelis , qui
^um, jj^ contextu quiato quarti Meteorolog. hanc
putredinem vocatinteritum fecundum partem;
fic autem apellare foletillam gencrationem., &
corruptionem , qux eft feundum accidentia
tatum,&a nofi:risYOcatiTrfecundum quid: hoc
apertelegjmus incontextu decimotertio.prirai
iibri dc Ortu &: mteritu , vbi inquirendam pro- ^
pomt cauiam perpetuitatisgenerationis, tum
illius.qua: dicltur fimpriciter,tumillius,qu£e fe-
«undumpartem. In 2; etiam context.4. Meteo^
Eolog.dixit Ariftoteles : fi a£tiu2e nondominen>-
tiupaifiuis% fceundum-paTtem quideminquina-
tio, & inconcod:tio fit, atfimplici gcnerationi
xnaxime opponiturputrefaaio : patetautem in^
«oncoclionem eile m accidentibns muTatio-
iicm: ideo iccundum partem ibi fignificat fe-

Vropria fentcntta, &prddi6tarum confm

tatiOr& argumentorumfolutio,

Cap.XVL

EG o huiufcerei difficultatem coniiderans
tandem in.hanc fententiam deueni ; rcfiai s
hisduabus opinionibus extremis, tertiam me-
diam accipiendam eire; vtdicamus inhac im-
perfeaa, &fecundum partem dida putrcduie
neque neceilariivm efle vt forma fubfta.ntialis
intereat,quodptttauitEraftus, i^equeeiTeneceP-
farium vtferuetur, qiiodaliiemsaduerlariiaf-^
ierueruntj dicimus enim omnem putrefaftio-
nem quae ad d iflblutionemin efementa non per
ueniat, vocanab Ariftamperfeaa, & fecundum
partem : in hac tamen dari gradus , vt aliq.ua ita
kuisfit, vtresalteretur foluml^Vcundumacci- ^^j
dentia, forma vero fubftantiali s non intereat,a- ^^^'
liquaetiam iitmaior, qua fubftantialis forma ^r^
perdatur , nec tamen in e lementa .Jiirolutio fiat, /^*
fed mutatio miftiin aliam mifti fpeciejvidemus J^»
enimquandoqjvinuleuiterpurrefcere, riecde- ■^^
finere cffc vinu.quia quando putredinis imtium
animaduertimus , & aliquo rernedio calmeco-
hibemusneeuaporet, necpergerepatredmeni
finimus,non eft i afta in vino nuitatio^nifi in ac-
cidentibus, proindenondefiniteire vinuiriific
quando putreicereincipitin venis sanguis , po-
teftadhibitis reraediis rcprimi illa pu;uefaiftio„
itavtfanguisprill:inaefuacnatuiae, &integritati
reftituaturjquod qiu.dem tieri non poiiet; li for-
ma fanguims interiiikt ; nam iecundum Ariil-o-
telem compoiltum , quod perit,nanquam idera;
redit. Contraetiampotcft eiufqiprogfedi pu-
trefaaio, vt fonna iubiiantialis perimatur, 3c
VinumnonfitampliLisvmum,nifi2equiuocefic-
uti quando cadauer hominem ciTc dfcimius ; fic
enamfanguispoteftiiapitircneri vtnonfitanv
plms ianguis, led fadus Cit humor putndas-
«U^U01iUiii>otcitamraalamplms yiuere:& hos.

piUiCS»

A

i55)

dc Mifti Gcnerat. & i nteritu, Liber. 1 1.

654

•putredlnis gradus optime norunt medici , qui A aqua.fed remanetaqua,dlcitur tamen recede-
"' ' ■ .• 1 1 nrv . rcanatura, qiiatcnusaliqunntum rccedit a fuis

in febribus putridis hanc differentiam notarc
conlucuerunt, vtinaliamaior,ni al;a vero mi-
nor putrcdo fiat; vtroque autem modo vocatur
putrcdofccundumpartem, quia liue deftrufta
(It miil^iforma, (lue leruata, diimmodo non fit
f.iftainclementadiUolutiojnonporeitperfeaa
putrcdo vocari , neque eft interitus contrarius
generationi miiiri: & huius appellatiouis duplex
afferriratiop6t,vnaeft, vocatur lecundumpar

naturalibasqaalitatibus,ncmpe quas habebat
quatcniiscratmiftumquoddam; Nam ft a na-
tura recedcre fempcr ligniHcarct formse fub-
■ftantialisamiffionem , omnia aeque rccedcr -nt
a natura, ncc darctur maior, aut minor recefilo i
quoniam igitur manifeifum eft dari &: maio-
rem, <Sc minorem reccirum a natui-a , nccefle eft ^^^ . ^
vthicpofilt in accidentibus quoque elfentiali- f^cjgffi^
tem.quianoneitabfoluta, nequead finem du- B bus confiderari. Obid notandamaxime eft ra- ^^^<q,^^
ftaputrefaftiojaheraeft, vocatur fecundu par- tio,cur Ariftotelesimperfcdamputredincm fi- %ocata.

gnificare voluerit per feparationem a natura; f^f.f^p^
ratio enim efl:, quoniam perfefta putredo duos

tem,quia eft fecundum accidentia: eft enim ne
«eflariaomnis putrefadionisl-eu perfeftse, feu
imperfeftaeconditio, Ytfitalteratio in acciden-
tibus;n6efttamenneceirarium vt in omni im-
perfeftaputredineforma quoque fubftantialis
perdatur, fed quandoque perditur, qiiandoque
€iiam feruatur; quoniam igitur contucuit Ari-
ftot. regulas femperafli^erre vniueriales, refte fe-
cilfet fi omnem imperfeftam putrefaftionem C
■VOcalTet interitum lecundum accident'a,quia
hoc perpetuumncnecellarium eftj deforma ve-
ro fubftantiali nullam certam regularn afferre
potuit, quiahsecquandoqueperit , quandoque
non perit. Non eft tamen ignorandum, iftam
appellationem, fecundum partem, non habere
hancpropriamfignificationem,vt fignificetfe-
cundumaceidentiajfedproprie denotare quid-
damitliperfedum, quod ex aduerfo refpondet

- - , - ratio a

terminos habet; vnum, a quo, alterum, ad „^„.,-^

quem; termrnus a quo , eft rpla miiti natura,

terminus vcro ad quem , funt naturse elemen-

torum, m quas mifti difiolutio fit5 vtrumquc

igiturterminum attingit perfecVa putredo, rcs

cnim &anaturarccedit, &^ad clementa perue-

nit; aft in putredine imperfe&apoftremus hic

tcrminus nonattingitur; nani reccdit quidem

res. a fua natura fiue perqualitates fibicontrr.-

rias,fiueetiamperamii"fionemform3e mifti,at

non peruenit ad diirolutionem in elementa:

quemadmodum fi quisab hac vrbe diicedens

Roniam proficifcatur,perfe£i:um cft iter, fiRo-

niam attmgati at iinpcrfeftum,fi maneat Bo-

.nonise, recefiitenim apatria,& Romam verfus

profedus eft, fed Romam non peruenit; Ari-»

ci, quodeftperfectum,& fecundumtotiiiadeo ^ ftotelesigiturrefteibifccit, declarans imperfc-
Vt alicuius membri propriam aegritudinem ii- £tam putredinem per recelluni \ natura, noa

ceatappellare fccundum partem, non quideni
vt fignificetur eam eife fecundum accidentia,
Ted vtabilla, quse totiuscorporis eft scgritudi-
ne diftinguatur; hoc enim nomen, pars, noa ha-
betproprietatena, vtfignificet accidenJs: alrcra^
tioautemfuitquandoquevocata generatio fe-
cundumpartem>quatenus accidens noneftto-
tares, fedaliquidreiiideo quicquid eft aliquid

per difiTolutionem in elementa, iicet per hanc
potius declareturnaturaputredinis ii modo ad.
eam perueniat ; denotat igitur impei-feftam
putredinem ad hoc vltimum non peruenire,
qiium eam declaret per folum receflum a na-
tura, &dicateireinteritum fecundum partem.
Adfecundum dicimusfalfumefl^eid, quodfii- ^djec»-
mitEraftus , nomen corruptionis apud Arifto- dum.

rei;nequeeftrestota, nonyideo cur non pofllt £ cekmnon figniEcare nifiillam, quaefecudum

appcllari pars, etiamfi non fitaccidens: hoc di-

co, quia, etfidefendipoteftquodAriftoteies in

memorato loco per interitum fecundum par-

tem pollit fignificare interitum fecundumacci-

dentia, tamencgo putohanceiusmentem non

fiiiflre; fed ipfumeatantum ratiohe dixifle ie-

cvmdum paitem,quatenu8n6eft perfeftus mi-

fti interitus; nam mifl:o prout cft miftum ille ia-

teritus corapetit,quo in elemenra diflToluatur,

. iiofl. iile, quo mutetur in miftum diuerfae fpe-

ciei. Veritatedeclarata,fupereft vtillorumar-

r- gumentaexpendamus atque fduamus. Ad pri-

: jE- mum Erafti dicimus, receflAinT a natura non

(tr- femper fignificare amiirionem formsc fubftan-

>z- tialis, fed quandoque fumi pcfle pro receflu fe-

cundum aliquem gradum aqualitatibus natu-

ram rei conlequentibus, qus naturales, & ef-

■ fentiales appellari folent; quodquideminele-

5aentismaiutieftueft:puticfcitemai aliquando

fubftantiam fit; & miror quomodo non vide-
ritea, quseinz. Phyilc. contex. 7-&8. &ini. de
Ortu & interituiS. & io.ab Ariftotele fcribun-
tur; ibi enim etiam in accidentibus mutatio-
nem , generationem & interitum vocat , non ta •
menfimpliciter, fedfecuftdum quid,quodhic
dititur fecundum partem : quod vero inquit
Eraftus folum fubftantialem mifti interitum
ad quarti Meteorologici inftitutum pertine-
re, iTCgandum eft; nam in eo quarto libro de
pluribus mifl:i aiterationibus agitur, quse noii
funt fecundum fubftantiam mutationes : in
primo autem eius libri capite non negamus
confilium cflTe AriftoteKs agere dc miftigene-,
ratione , & mteritu fubftantiali 5 fcd ad eandem
fciejitiam^ & ad eandem traiftationem pertinerc
dicimus cofiderare id , quod proprie , & fum-
me ule eft, & id, quod mixius eft tale : ideo licet
praecipue ibi agat de perfefta putrcdine, qusc
X 4 J^erfe-

^55

lacobi Zabareliae Patavini

tiH/n..

pc:;fccie opponiturgenerationi nHrti,tamcn c6-

hdeiarc ei.iam dcbuit putrcuincm unpcitcdam

•qiix cltmiiti inteiiLus Jjccundtun paitcm; jdco

eamttrigitpaacisveibis m $.. contextu cius ii-

bn, & llacim adpcrtcctamputredincmconiidc-

landam icuerlus eft, & eiiis dcHniiioncm ti adt-

dit,quje imperfecl.a; quoq; putredini impcrie-

de & fccundario accommodatur; fic etiam iii

primo iibroPofteiiorumnon dcHniuit Ariftot.

demonfkationem ab cfTcdlu, (t^, iblum demoiv

ftra.tioncproptcr cuia,6: huius condiaoncs do

cuit; demonlVrLioais autem ab cfFedlu iatis iia-

buit notare defccrum,& cademiam a perfec^tio-

nedemonilrationispropterquid. Tertium. ar-

gumentumEraiticotiaipfum manitefte retoi-

quetur;inquit enim, fi Arifi. dicens tria elemsn-

taeiremateriam igai,nonii;nem i!lis,intellioe-

retalterationem,ialiiu-n diceret, qnia no minus

ignisabiJlis al.terar! potcft-quanraiia ab lane,

egoverofimiliterdico, liAniioi.inteMisatlub-

ftantialcm.mutationem,t'a!ium dicit -. quia non.

minusignisab aliis eicmentis jnrenrni noteft'.

quaahaab ipfo.AdargurnentCugituv reipodeOs

Ariftotelem neq; de alt.eranone" elemmtorum-

ibi roqui,nec}5deeorumge'-.c;;,aone,&coi-ru-.

pticne, qu2 fit.a contraiio", fic en.im enam ignis.

abaliis &- alteran, & deftrui poteft, lcdlooui de-

fola. putrefaclioiie,. qua eft corruprio caloris."

proprii i^calorealieno; fic enim tna elementa^

pati potllintabigni, nonignisab eis , quum ni-

^dqiMK^- i^j^.^Q calidius lu. Ad vltimum dico, l^kifum zSz'

t»m,. jj^ qjjQ^q ilimitEraftus, Ariiiotelem in- contex...

e.ill.iusirbri-definitionem adducere-,nonilliiTs:

pnoris-putredinis, quam. dixerat ^St interitum

miifi naturalem, (Sciliiusgenerationi contrariu,

fedalteriuspoftenoris, & yiolents; nos eninii

656

A dicimusdciinitioncm illam praeclpue compe-
tere pertccticputredini, quam Ariifot.inj.con-
tcx. dixerat elic intcritum contrarium. ociu-ra-
tioni miftiiproptcrea illa omnia f gna.quje pofi-
ea ad illius definirionis coniirraationcm aiTe-
runtur, eam potillime pLitfedinem refpiciuntj
impcrte(fl:a;autem putrcdinr competuni n^.odo-
aliquo,&imperfe<!:lc,&vtilliaptaripoirunt;non
^ eftautemnccetrarium, vtomnia illa figna con-
ueniantimperfedseputrcdini, & fecundum par-
.B tem didje; darur enim putredo italcuis, vt nul-
luinin.eaanimalgenerctur, eaque eft mc.n al-
teratio, in quanon fitvllamutatioformse lub-
ftaritialis,neq; vUiusformaegeneratio. Adcon-
ttaria vero- argumenta , quse abErafti aduerfa-
riJ-ssdduc1afunt,refponfioclaia ilimiturex iis,.
qu£ehadenusdiximus. Adprimum enim iam
^ didum eir, hanc putredinem ab Ariftotere ap- ,
pellanfecuiidunipaitem eatanru ratione,qua-
tcnusnoneltfecundum totum; quaeadem-ra-
tioneetiamgeneratioaccidcntalis folet vocari
fecundumpartem,quianon eft mutatio fccun-
dumtotuirti Alterum veroargumcntum , quod
ab cxperientia- fumitur , nii aliudprobat , nifi ,
-dan putredine,qu3£fitmcraalterati6,perquani,
f orma iubltantialis no intereat, quocl nosquo-
que confitemur;dicimusenim yinum quando-
queitaputrefcere, vtformamiftionisfeructur :
atnonprobathanc folarn intelligcre Ariftote-
Fem perimeritum fecundum partcm; dicimus
arim Ariftot. non hanc tantum comprehcnde-
rcifedetiam illam, qua^deftruatur forma fub-
ftantialis> dummodo non fiat perfciila diirolu-
tioin eiem.enta, fed fit mut.rtio in illam mifti.
fpeciem, nam haecquoq; vocatur ibi ab Ariito-
telsinteritus lecunuum partem.-

Z A

J A C O B I

B A

P A T

X-i ]Lu:

A V I N I

JT E: M I s

T r C E N E R A

£ T I N. T E R I T V.

T J 0 N E^

L r B E K T E. R T r V s:

Defnitlone. putredinis:a.Galenoadduaa>(^^ ^^ ^""' ''^'''' f^ aliis ti^aditas definitiones putr^-d

alioruni fententU: dej illim comparatione-

cum defintttone AriJiotelrSy. (^; earum:

confutatio, Cap: IL

A£Fenus ea-, quse- aH- Anftotel.. de.-
putrcdinc difta- iunt,, percuiTimu.s,,
&-eiusfententiam,quantumper nos
t^ficri potuit^ declarauimus.i reftat \ti

nisexpendamus, &cumJrac, quam Ariitoteles-
attulitconferamus^videamuiquea quonam fit
putredooptimedefinita;tui-n demum hancA-
riftotelisfentetiamab omnibus difficultatibiis,.
&aba]iorummoifibusvindicemus,& ficquo- Puf,
que cius veritatem.confirmcmus.. Confideran- »^ t
d.iprimo loco ett putrcdinis definitio> qmm p!/r/t
Galcnusadduxitinlib. ii.Methodi, cap. S.pro- Ga/e
iJonitcnim coiniocoexprofdroputredinisna- a//a/

tiuajai.

657

dcMiftiGcncrat. &Intentu. Lib. III.

de-

•um

tuiam dcclamndam, <^' ralc^n cius dffiamo- ^
n:maiii'mat, putrtjtnftio elV muiatio ad coi-
RHHclaiu totiusrubrtantiie putrcicentis ab cx-
tcmacaliditate. Hancr dciinitioncm alif&Pbi-
loiophi, & Mcdici, qui dc putrcdine loquuii
fi,uit, in cundcni iel-ilum cadcre exiftim.irunt
cum dcHnitionc ab Anftorclc iradiiaj dilcn-
mcn vero, il quod ci>, paruum, ac lcue e(lc : nos
igitur ea, qua;ab aliis dc hac Gal. defiinitionc di-
cuntur, brcuitei conilderemi|s , vr ^ftca ipfi.
■quoq,propnam hac ia re lentcntiam-tevamus. -g
NonnullirccenriorcsdixeHuit,eundcm cflc v-
irniiquedctinitiouis fcnlum, icdcas ineo tan--
t u m driFcrrc, quod Galcnus putredmenvpro ter-
nnnoacccptam dcHniuit, quum totms iubftan-
tii-ecorruptionemdixcrit; Aiiftoteles vero pro
Via iuncla termino, dixit enim corruptionem
proprii caioris.qux-cft vui ducensadfubilrantise
intcritumjquum tamen amboidem fignificare:
volueiint.- Scd hsc icntentia mihi non proba-
tu. ; hrnamq; in duobus peccalle. vidcntur : pn- ^.
mo,quod harum delinitionum diicrimen,quod.
vcueramagnumeil, vt nos poil:ea oftcndcmus,,
ip[inoiividerunt:dc'ude:quod hocab eis con-
fidcratum dilcrimen reueranuUum eft : nam ii.
Galenus dixriist putredme.eire, lotius tubftan-
, tia:interitum,vtiq; dicerc poilemus eunj.defi- -
nmitfeputredinempro iolotermmonon com-
prc4icniaA'ia,qu3e eft altcratioprceuiaifed cpum.
dixerit ctlc muLatione ad corruptionemvapcrte
dixit viamad--intcritum,non intcvitum ipiumr- j^
itaq; none-ft vcrum id, quod illi di.cerunt, deiS-
mtioncm Gakn;. u-aioc ditfene.a. detinitione:
Avrftotelis. Aiii vc ro di-xcrunT Jiarum dcfinitio-
nunr difcnmen in hoc ellc conftituum.;, quod;
Ariftot.dicens putredincra efle corruptionem,.:
putref aaum m.iftunrreibexit ; Gaienus vcro di-
cens eiltviam adcorruptioncm.. reipexit mi--
frum femiputndum, quodpoteft i.e'duci ad be-
nignum: igitui ifti cdgnoiieru'- 1 Galenii (igmti-
caiie^viani^ad terraiiTun;. qn^ d 'ti alten nega- ^
Vtcrunr. Sed'hi quocr, ineo er'.:i:-ur_c. qrodaixe--
runt Arift.reipexiiie'miitum pviaetaflr^m :ete-
niirv il ipuus mufti corruptioiieir. dixiflei, vtique:
admitti poir;tiitacon{ideratio;atr-o mifticor-
ruptionem dixit, fcd corruptio;:fn- proprii ca--
loris, qu9s:.:compeutetiamni;Uoic;^iiputir!doj-
calor ennri^/aum.ir: quaiizas, tnfcrprt magis &:
minus: qunre educi potei-: -i calore ?.:-nbientis a-
liquisgraduscaion?natur5U5^us4iceturcor-
ruptiocalor:SiC;iin.5ro:iaS;ncc tamenentad- ^,-
huccorruptaiubftanna.. Videiituretiamifti mx
hocribicontradicere,quumpriusdixiftentAri"
ifot.ibi detinire. vniuerieomnemputredinemj.
tam pcrfectam , quam imperfeaainj llc eniin:
neceile eft Anft..refpexifle& putixfaaum mi-
ftum,&: femipufridum,.ricuti reuera debuit ab-
folutc putrcdmem detimFe;igitur faltiim eft id,
quod po'ftea dixerunt, Ariil:. defimre miftii tan--.,
tum £utrefaaumyNoA eft etiamconcedeudum'

cJjS

id,quoddeGalcno dixerunt,iieq; t;.intus error
Galenoattnbiicnduscft, vt proponat abiblute
naturamputre.dinis dechirandam , poftca vero
foluis inipevte(ffai putrcdinis dcfinitioncm ad-
ducat; iinamq;eadctinitio naturam putredinis
exprimir,dcbct prxcipuc compctcre putredirii
pericft £e, qux enim magis eii putredo, ca magis
rccipitdctiaiiionem putrcdmis : itaquecrcden-
dumpoiiusefttam Gaienum, quam Anff. ab-
foiute& vniucrfcputredinemdcfinmiiTe, ita vc
definitiocompetatpnmumpcrfcftse putredini,
fccundavioautcmetiaiirimperfectae; ideo no-
tandum inhoceiL Anftot- avtiiicium , c|ui iJcer Jsrota.ar-
prius dixiifet agcndum clfc de putrcdine, quse ftjlctum
eif niiifi intcruus coatrariusgcnerationi:eiui- Ar/fl. in
dem , tamen in dctinitione nondixit efle mifti^ deflntti-
interitum,i'edproprii&naturaliscaioris,quia fi one pu-
inrcritum milti dixiifet, non comprehendiifet tred/nis.
iilam. imperfccfam putrcdinem r.quae' noneft
mutatio tbrmse miifi,fed infolis accidentibus
altcvatio: volensigitur ea dcfimtione omnem
putredinem vniueriijcompieCti,:& pertcctam,-,
&imperfe(aam;nondixiteife fubftantia; interi-
tum.-, iedlblumdixit e-liepropm caloris corru-
ptionem; hsec enim eir comnvai^ii c.ijiniuin pu--
tredinumconditio; -.'trropiuisi cicaior a calo-
rcambientiseuocctur, uuciotu^. iiuealiquis i-
piiusg.iadus.> &quandoq; etiani abiq; fubifan-
ti3e:Ueiaonc,.Sed prseterea illud in horum icii-
tentia mihfvidetur eife mirandum',.quomodo'
poiuennteamGaleni definitioncm approbare,-
quum iam de Ariftot.definitione loqucntes di-
xiifenteamnon-etfc.pcrfcclam^ma & calor ex--
ternus, & fr;guoipropri;:ii:: ''in.quamdus;diftiti-- .
dx caufK.m ea e-:vpruii."i:i-'- ■ c;uii-u cnim ie-
cundumeos Ariltotcics dctinii:.or.cnr ... ie aua-
tam abfoluat & psricttam redciat : adiicicn.s Ita-
tim etiam frigus proprium, nonvideo qUomo-
do ipli, qui Medici funti Galenum mcripoiiint,.
quincq; in ea defimtroiiD, neq» p-oftaiiatam. de- ■
. -tmuionem iacit iilarn propnrfngonsmentio-
' nem-iExhiscvgopaLStcrraue hosomnes m dc'
finitione. Galeni confid.eranda, & ea-cum dcfi-
nitioire Ariftat^coriitrerida:-

CoUatio: dejinmonk Galsni cum defimtiG'- _
ne-ArijiotdiSy& olteHione-i contra de~
fimtiorteniGaUni.-Ca.v.Il'.

Dlcam ego hac inrs iibcvc piiiiotbp:iando>-
quid- i"^itiam. , nec vcrebor dubia illa iiit
medium adducere, quia me cogunf Gajcm de-
fim,tioncmminusprotare;& eorum loiutio-
neru Medicis-meditandam- relinquam. Qupd-.
non beiie fit. a Galeno dcFxnita putredb, otien-
do tlonoeuidentiflrimD, d^inde en-oris rano-
nemldducam; & qus m ea.detimtione vuiain-
fint,conjiderabo.Signum quidem manifcfmnii
■ praux definitionis eft, quodaliis- quoque com-
petk pr^ter putredinem; compctu:emm enami
'• ^' X. % combu^-

Ss^'

lacobi Zabarcllse Patavini

660

combuftionLquiacojjuftidcrtmutatio^d cor- A ftumfitrprimuigituililc defe£lus in definitio-

ruptionem totius fubftantise coiporese acolore
externo: neque refte Galenumtuentur illi, qui
dicunt Galenum per illa verba, corporis putre-
fcentis, excludere combuftionem,& ab ea pu-
tredinem icparare; hoc enim eifet putredincm a
combuftione feiungere pcrfemetipfam, no per
aliquam effentialem difFerentiam; quemadmo-
dumfiquis definiret liominem per animal bi-
pes.deindeadhominemab auibusfeparandum

ne Galeni manifeftus ineft.Genus vero quod fo-
lettorma,&: eifentiam definiti fignificare,expri.
mitur a Galeno vaide commune,dum dicit mu-
tatioadcortuptelami compleftitur .n. omnem
prsuiartialteraticnemadquemiibetfubftantise
interitu; & quamuis huicaddatur, a calore ex-
terno, comprchendit et combuftiouem, vt iam
oftendimus:AnftoteJes verodixit,propriicalo-
riscorruptionem,in qua contineri intelligatur

adderet humanum, dicens, homoeftanimal bi- g etiam fcparatio humidi aiicco; hsec autem"pro-

■ """ ' ^'^ priicaloriscorruptiopropriam naturam putrc-

dinis exprimit, & cam feparatab omni alia cot-
ruptione , nulla enim datur aha proprii caloris
corruptio.quim infequatur feparatiohumidia
ficco, niiipuirefaftio: quod {i etiam caufa extCY-
naadiiciatur, adhuc manifeftior res eft; nulla e-
nimdaturpropnicaleiiscorruptioacaloream-
bicntis,ni!i folaputrefaftio ; hic enim eft corru-
ptionis modus proprius putredinis,in quc^pu-
tredinis nnturaconfiftit : quem quumGalenus
inluadefinitioncnon exprimat, nec confidera-
re videai:ur,vanumeftdicere naturam putredi-
nis per eam definitionem declarari: faltem fi
traditam illam dcfinitionem voiiej explaaaret,
& doceret quonam pafto ab extcrno calorc
mutetar ad corruptelani to't.-i rei iubftantia, for-
taiiealiquarationedcrcndi ea dcnnuio poffet}

peshumanum; ficenim nullam inter hsec dif-
ferentiamponeret, nifi quod homo eft animal
bipes ,quodefthomo,auis vero eft animal bi-
tes, quod eftauis : fic ctiam hicfenfus eflet,pu-
trcdo eft illamutatio ad totius fubftantiae in-
teritum a calore externo, qux eftputredo com-
buftio autem eftmutatio ad totius fubftanrisa
;nteritumacaloreexrerno, quje eftcombuftio:
ponit igitur Galenus in definitione rem diffe-
rentem; at difFerentiam, qua ditfert, non ponit :
ideo in eum quoque errorem iapfus eft, quod in
definitione definitum nominauit vt pai tem de-
linitionis, & feparat ipfum a combuftione per
femetipfum, quod quidem vitiofumeft,quiaia
definitione non eftipfumdefinitum ponendum
loco difFcrentise:fed dico prxterea necj; fic pu-
tredinem a combuftione feparari; nam fi cor-
pus putrefcens inignem coniiciatur, ita vtcom-
buratur, illacombuftio eritmutatiototiusfub-
ftantise putrefcentiscorporis ad cotruptclam a
calore externo : quod Ci quis dicat contingere
peraccidens vtcorpus putrefcens cpmburatur,
hoc nuUiusmomentieft; quoniam propria rei
definitio non debef alii rei competerencc per
fe, necperaccidens : fienimcontiirgerctper ac-
cidens, vtaliquod animal brutum eifet animal
rarionale, eadicinonpofTet hominis defiriitio,
neque efTentiam hominis exprimeret: quoniam
igiturdefinitioaGaleno addufta competit et-
iam combuftioni, non poteft dici putredinis de-
iimtio, licet fit oratio quse vere de putredine
prsedicatur; quQ prsefertim cum putredine non
Ratto de i-eciprocetur,ficutofteudimus. Vtigiturhuius
fect^ tn imperfcdionis rationem cognofcamus, & cur
dtjintti- Galcfii definitio efTentiam putredinis aon d^-
cneGa- claret,nec feparet eam acombuftione, confide-
randas funt particulse illius definitionis, &:fin-
g^ilsecum partibus definitionis Anft. conferen-
das. IamfaepedixiiTius,&inlib. logicis fufe de-
clarauij.nus,in definitione cuiufque accidentis
perfe£la,trespartes neceflano poftulari genus,
fubieftum, & caufam. Quod igitur ad fubie-
&um attinet. GalenusnuUumproprium fubie-
ftum putredinis exprelfit, nili totam coiporis
fubilantiam,quod nimisamplum & commune
eft.neq; ineovlla apparer ratio putrefcibilita-
tis; Anfi:. vero hanc exprellit, dum dixit,in vno-
quoq; humido,nam onine humidum eflpLjtre- '
("cibile, & quatenuseft humidu, dummodo mi-

l$n*.

fedineiusdefininonisdcciaratione Gatenus in
toto illo capite ne vei bum quidcm fecit de edu-

•Q ftionecalorisnaturalis, vel de feparatione hu-
midi aficco, fed folum afleit rarionem cur a
calore cxterno putrefaftio fiat, diftinguens ca-
lorem externum a calore proprio & naturali,
quia propriusinteinuscaloreftpotius rei con-
fcruatiuus, externus vero humores inua-dens
eos perdit, quare a calore externo fit putrefa-
ftio, non a proprio calore: quod autem pro-
prius calor ab externo caloreextrahatur, Ga-
lenusibinonconfiderat, idcoquedeeo, in quo

£ eftputrefadioniseffentiaconf]:ituta,nihilpeni-
tus dicit; imo magnam errandi occafionemprse-
betjitavtpluresineumerrorem inciderint, vt
dixerintaliudefleputredinemPhilofophorura,
aliudefle putredinem ^ledicorum, & humo-
rum putredinem apud Medicos nil aliud efix,
quaha efteruefcentiam, ac exuftionem; reuera
enim definitio a Galeno addu£ta combuftioni
corapetit,quarenonabfqueratione faftum eil:,
vthumorum piiftredinem cfFe exufHonem quan-

7 dam exiftimauerint. In caufa vero putredinis
eatenus peccat Galenus, quatenus caufara af^
fert remotam, & accidentalcm, ex qua non eo-
gHofcimusquomodofiatputrefaaio; externus
emmcalorcauia eftconuptionis caloris natu-
ralis,quam infcquitur icpaiatio humidi aficco,
& hanctandeinfcquitur totius fubil:antise cor-
ruptio, ideo Arift,calorcextcrnuaiTeres vt cau-
fam corruptionis calorisnaturahs, aftert ipfuin
vt caufamproxima, quiavt cauiam cffeaus ab

60 ira»

€61

deMiftiGcncrat.&Intcntu. Lib. III.

66i

eo immcdiate produfti; Galcnus verocuiKicm A liqua poicfl:,ad ipfiimtamcnnonperucnircjed
,.,, ,,.,;^ ,.-,-■,,, /^,,,, .=.(1^^ nv-pliMiiari ■ enaiuntctinmaddcntesfriotis pro-

affcrt vtc.uiihm remotam , quia vt c.uilam eflc-
ftus rcmoti.ncmpe totius fubftautist corruptio-
nis ; igiioraro igitur cffc£lu mcdio , non cogno-
fcuurquid lit putrct'a£Vio , ncquc cognolcitiir
modus , quocxternus calortotam rcirubftan-
tiamcoirumpit,(iquidem potcft ctiam intclli-
gicorruptio pcrcombuftionem , imo & multo
magis,quiaiseftmodu3l6gecuidemior,quem
facilc cft vt folum relpiciat quisquis eam dcfinl

prxleruari: crraiuntctinmaddcntesfrigns pro-
prium tanquam altcram caufam per ic agcri-
tcm, hoc enim falfum cfTc iam dcmonftiaui-
mus; quem crrorem non commifu Galenus ; ni-
hil prjetcrca dicunrdc corruptioneproprij calo-
ns;quare calorcm ambicntisaccipiunt vt cau-
fim rcmoiam , ficut ctiam contra Galcn. conil-
dcrauimus. Praetcrea in eo reprehendendi ellc
videntur,quodrationemrcddentes cura Galc-

tacilc cft vt iolum relpiciat quisquis eam acnni- viuchlui , quuu ..■t.^..— .,.^.......^- -----

tionem coniidciat. Itaqucii Galcni dcfinitio in ^ no, & a ic in dctinitione dicatur, {ecundumto

dcmonftiationcm mutetur,eanallam fcientiam
parict, quia mcdium crit maiorisextremicaufa
remota, &propo(iciomaiordcmonftrabilis, &
mcdiatacrit: ea igitur dcfinitionc non dicitur
quid fit putredo;quoniam ncque pioprium fub.
iedum exprimitur, neque elfcntia putredinis,
• ncq; proxima rci caufa adducittu-. Ego quidem
nuUam Galeni defcnfionem inucnio ; mfi dica-
musipfumnon cam aftcne vt dcfinitionempu-
trcdinis,fcd prxfupponcrc iamab Arift.perfcfte
clcHmtamputrcdinem,ideoq;paucailL! de pu-
trcdinedicercvtnosreliquaiam ab Arift. di£la
fubintelligamus. Atfieam vtdcfinitionempa-
trcdmis rite traditam Medici recipicndam effe
contcndant, vt & ipfi omnes , &multi ctiam
Philolophi eam vtdefinitionemreceperunr; e-
?o quidem.quum nuUam praediftarum difficul-
Tatum folutioncm videam , cam ex Medicis au-
dire cupio,& cxpetta.

. AlU ab aliii adduUa putredinis definu
tio, ^eitisreprol/atia.

CaP. lll.

NOnnullirecentiores , quifortaffe anima<I-
ucrteruntdefinitioncm putredinis a Gale-
noallatam. compkai etiam combuftioncm,
voluerunteam aliquantum coardare, & takm
ipfi petfeftam , & omnibus numeris abfolutam
- putredinis definitionem protakrunt; putredo
?- eft corruptio mifti lecundum totani. fubftan-
tiam proueniens a frigore proprio v-na cum ca-
lore ambicmis , alteram enim caufam adden-
do, frigusprojjrium-, vidcnturcombuftionem
'^*' exclutille. Sedftbene confideremus .haee defi-
mtio iisdem diificuk^atibus , quibus defi-nitia
Gakni.S: fortaffe etiammaioribus obnoxia eft-.
de humidoenim,(S: deproprioputredinisfub^
kfl:onihiIdicunt,nihit de corruptione proprij

D

tam fubftantiam, dicuntperhoc diftinguipu-
tredincmacorruptione miftianimati,quje vo-
caturmors ; fiquidem morsnon eft totiusfub-
ftantise interitus,quum remaneat cadauer,quod
pofteainteritper putredinem. Hoc autem di-
centc5,videnturnonconfidera{fe definitionem
generationis vniuerfcacccptae , quam Arift. tra-
dit in cont.23. lib. i. de Ortu & interitu, ibi nam-
que dicit omnem muiationem fubftantiakm
elle mutationem fecundum totum ; quamob-
rem fiomni generationi tubftantiali ea defini-
tio debetcompcterc, oportctetiamviuentisin-
teritum c& mutationem fecundum totum }
nam reuera ibi Ariftoteks non idco dicit fecun-
dum totum , quod velit omnes prorfus fubftan-
tise pai tcs interire , prima naraque matena certe
nonintent; fed quia vltimaformadeftrmtur,
quae,quum alia omniacontineat, Sc det rei effe
fpecificum,ideovocaturrotum^patctigiturtani
raortera , quam putredinem efl^e totius fubftan-
tixinteritum, vclneutram, quandoquidemia
putredine relinquuur primamateria, qusfub-
ftantix pars eftsirao etiam fecunda materia mo-
doahquo relfnqui vidctur, quum perp-utredi-
nemdiflToluatur miftumin ekraenta, quaeali-
quomodoin ipfomerant, &itailla,qusefimul
erantcommilfa, poftea feparantur : patetigitur
in mifto folam mifti formam eire rcfpiciendam,
& in viuente folam animam, cuius vtriut^; cor-
ruptio diciiur corruptio totius fubftantisc , tuni
imifti,tumanimati:quum vtriufq;anferatur elie
fpecificum; quarenonminusmors, quampu-
trefaaio,efttotiusfubftanti2einteritus;nonigi-
tur perhocdiftinguitur putrefaftioamorte. Ex
his ergo quse difta funt , colligimus definitiones
putredimsabaUisadduaas maximis vrgen dif-
ficukatibus, quibus tradita ab Ariftot. defimtio
nonvrgervfr;kdartificiopknaeft,& aptime na
tiiram,& cautam putrcdinis exprimit^ita vt me-

caloris,nihiIdefepai:atioaehumidiaficca,q.U3e - - l •,,, '

cfteircntiaputiedlms,vtiamdiaameft; quare ^ Ims expriminanpoireyideatur,

non expreiferunt propriiim corruptionis mo-

dum, quo ab aliis corruptipnibus putrcfad^JOf

diftinguitur : fed prseterea dicentes corriiptio-

nem tatius fubftantise , excluferunt putrcdincm'

imperfedam , qua non interimititt tota" fubftan-

tia ; CLii quidcm crimini non eft obnoxia: dcfini-

tio G,'aeai , quidiccns matationem ad inceri-

tum , imperfeiftam quoque piuredinem com-

pkxus 6 ft y ll4.ui4&Hi teadcr-e ad intsrkuiB les a.-«

Duhia^&aliormnohie^ionesaduerfusdefi

nitionem putredinis ab Arifi tror-

ditam. Cap.lV.

SEquitur vt Ariftotelis definitiortem , atque
femcntiam ab aliorum obieaiombus . dux
biisque eam oppi^gnantibus vindicemus ; &
fi€ quoq; illius YeiitatSiD , & ea qu» a nobis ha-
* * acnu-S

665

lacobi Zabarellae Patavini

664

^^envisadeamdcci.iranJamdidafimt, undem A aducrfatur, quumpriusdixeritputrefaftionem

eile interitum vere contrarium gcnerationi mi-
fti> deinde vero dicat eiTc corruptionem caloris, j

1. D/di-

conlirmemus ; magnum cnim elle iblet venta -
tis indtcium , quando omnia,quxiiduerrus ejm
e\i liac Vidcntur, dubiaifai ile ibluuntur : quo-
niamautemplura dubia iam a nobis mprasce-
-dentcdilputatione folutafunt, Sraliorumplu-
numiblutiones- etila nobis nonexpreii:e , ta-
menab omnibus iaciieex diftis noilris coUigi
poilunt ; nunc iispr<Ktcritis , alia quKdam , qux
diliiciliora videntur , m medium alTeremus. pri-

quse cit mera aiteratio. ^Quinto obiicit idem
Argenterius:covrumpieftpati,calorautcm non
eftqualitas pairuia, fedadiua, ergo nonrefte .
dixu Arift.calorem corrumpi. Sextumdubium ^;
fatis tritum,ac vulgatum cIl. caftaiiese , & nuces
putreicuniintus, incxtimaautemparte manet
illxlx; ers;ononfitputredo acaloreambientis:

mumquidem fallumvideturid, quod Anitote- B quoniamii ab ivic neret, oporteret prius exti-

les dixit, putrefavlioncm eile mutarionem vere
contrariam gencrationi malti"; ctenim generatio
ei^imutatiovna , atputrefadtio noneitvnamu-
tatio, quum explunbu^mutationibusconitare
vidcatur, vnde etiatri tac^tiim cit , vt multi abib-
l'jtc negAuerint putrctactioncin elie mutatio-
n:m ■> nani : quoniam igitur eadem debct eiFe
contraiiorum conditio, nonelr putrcdo gcne-
racioni contraria, c|uum gcncraiio ilt mutatio v

mam partemjqi^rev^mbienti caiido propuiquior
eil, putrclbere , quaniintimam , quae ettremo-
tior: agens.enim non .igit, uiilpercontaftum^
quare prius agirun propinquum, quai^n in re-
motum. Poftremo d.tbi:c.;;.i dc multis q.ise m
aere valde frigido neqac-..; .r .n::,ericn c^raun-
turrnam in nyci:ile quoq.ic ;> i.i ui.-iims aeris'
frigo.^ibus vidcmus & lac - ._v c.iii: .siaimaluim,
& herbas aiblo fcparaias, c^. .t:;.! ciuimodi pu-

na, putredoveroex pluribus conifet, fitcnim C trcicere, tjuum tamencalidjojailicacrc c

S.Dtihiii.

primum proorii caloris corruptio, deindehu-
rnidi proprit euaporatio <Sc fepaiario humidi a
S. Duhtu iicco,& diiroluriomiiii. Secundo obiicinntaii-
qui Arift.illud idem, quod nosanteaGalcn.ob-
■ieciraus; narndcfinitio putredinisab Arift. tra-
ditacompetcrevidetur etiamcobuihoni , quo-
niam etiam combuiiio eftproprii caloris corru-
ptio acaloreexterno. Tertio dubitatur aduer-
fus dcfinitionem putredinis , quia non omnis
putrcfaftioacalore ambietis fierividctur: quu D
,enim omnisputrefactio fit intentus mifti , qua-
ten.us,miftuin e ft , proinde fit mi fti m elementa
.diftblutio, omnisigitur diilblutio miftiinek-
mentaputrefadio eiliatquipoteft miftumine-
lcmenta diflblui , etiam abtque aftionecaloris
anfbientis; ergopoteftaliquid putrefierinona
;Caioreambientis : ailumptum probaturtriplici-
ter.Primo llc: fimiftumponerctur in vacuo:ali-
quando interiret, quia iieceirariu.m eft, vt omne
genitumpoflitinterire, &aliquandointercat5& E
Vtexelementis genitum in elementa diilblua-
tunatinvacuonulluseflbtambientisca.lor; er-
go putretadio fieret non a calore ambientis.
rrxrcreafi miiium poneretur in centro;mundi,
vbinuUuseftcalor, putreficretalfquando , non
tamen a calore ambientis. Prseterca iniifum
conlfat ex contrariis,ergo ex.folacontrarioram
interfe afttone .& paflione diilblui, & interite
poteft, ilcigiturfiet putrefa£tioaprincipiom- _
terno , ab mterna pugna , ;nona,calore ambien-
tisjideo isepe apud Auerroem legimus, natura-
liacorporaideointerire, quia conllant excon-
tianis. Quartodubitatur,& eftohicclio Argcn-
tcnicontra Ariftjotclem : Siputrcfactio ettinte-
vitus contrarius gcnerationi fublfantiali , debet
definiri corruptioiiibifanti2e,vtdefiniuit Galc-
nus,non caloris cotruptio, vt eam Ariitotclcs
dcfimuit, quum enim calor fitaccidens , caloris
corruptiouoncltnifialtcratio; quarcAnlt. fibi

mu

^. Duhi.

deantur; atquiambicntiscalor, quanio citmi-
nor calore miiti naturali, non ipltim viacit, pro-
inde cduccre eum nonpoteil: , iicui enam A.rift.
aperte dixit ; vel igicur hsec non dcbcrenteo
temporeputrefien , vci nonfitputrci;a.;\io aca-
lore ambientis.

Dictorum duhiorum folutioncs.
Cap. V.

VT hasomnes difficultates ordinatin. roj-
uamus,ad primam, omdills iis, quse ab aius
dicuntur,nosbreuiterdicimus & generationem ^'^
miiti,&putredinem,eflemodo,aliquo3iiutatio--//"''
nem vnam , &i-nodo etiam aliquo nonefie vna :
ciuumigitur fimilitervtraqtie & vna, & non vna
dicipoflit , pcr hoc non flat quin vere contrariae
interfehse miitationes fint : ipfa quidemmifti
generatio {\ maxime proprie fbmatur pro fola
iubitantialis formse introduitione, eftpenitus
vna mutatio : &putrefaaio fimiliter , fi pro fola
formse mifti deftru£tione (iimatur , eif ablblute
vna mutatio : & hoc potiiTImu refpicimus , dum
dicimus eas efleinter fe contrarias; per vnam e-
nim res incipit ciTe, quse antea non efati per alce-
ram veroillaeadem resdetinitefle, quaeprius e-
rat:pra;uia veroad vtramque difpofitio fecun-
danum quoddam eft,quod ad fubifantite muta-
tionem dirigitttr ; quaienon ita exquifite confi-
•deranda eils vidctur, quia non eftnecciiarium
vt contraria eafdem prorius habcant omnes co-
ditiones.fed vtaliquashabeantealucm,aiiquas
,ctiam ditterentcs ,imo et;acontiarias;attamen
quodadvnitatcm, &multiplicitatcatt-inct:ccr-
tum cil: vtramq.; acccptara pro iubftant.'S mu-
tationc CLitota difpoluionepraeuia ,eiie ccnge-
rie plurium mutationum- quae etiam vocari pot
mutatin vna,quatenusad vnumfinem tedit.ad
fubttantise muiationcmjqucmadmodum enim
Yidemus iu animaii plura eltc diftincta mcm-

bra,

66S

dcMiftiGcncfat. &Intcntu, Lib. III.

666

bra , & plures plures variis prscdi tas tepcraturis,
qux tarDenoixiniaad vnitateredigudturab vna
vltima f-orma , quje totCi animatuan reddit vnuj
fimili quada rationeplurcs illae mutationes,et(i
fccundufeplurcsfunt, tamenrefped^u yltimifi-
nis.ad qucm tendunt, dici pcirunt vna mutatio,
quoniam ab vno fine vnitatc rccipiunt-.fic igitur
pofTumus etcomprchSfatota prxuiadifpolitio-
nedicere (Scgcnerationcaiifti efremutationem
vna, &miftiputredinemeflcmut2tionevnam:
quodenimplurescontineatmutationcs.ncgari
certenonpoteftj fit.n. primumaftiocalidicx-
tcrni , qua miftii calefit , poftea vero caloris na-
turalis euaporatio^,& cduftiohumidi , q eft mo-
tus quida localis , & humcftatio externarii par-
tium, acdemutotiusexiccatioj quareoesmu-
tationes, fiuetotidemhiscontrariasirfgenera-
tione mifti fieri non eft neceftari u , ficuti ct non
oportct vtinviuentis interitufiant ezdemillac
praeuix difpofitiones, q fiiit in generatione eiuf-
dcm,neq;etiam vt totidem illis cotrariacfed fa-
tfseftfiHnis vtriufquevnus fit,&finis vniusfit
c6trariusfinialterius,ae totapraeuixdifpofitio-
nis cogericsdrcatur vnaexiLlius finis vnitatcific
n. & generatio mifti , & eiusdemputrcdo eftfi-
^ militermutatiovna.Adfccundudubiummulti
cocedunt ei combuftionem cfle corruptionem
^prij caloris a caiore extcrno, & adargumentu.
hocfoiuendam multainania dicunt , qTcferen-
danon funt: egoputo non efle aliomodo re-
Q)ondcndum , quam id conftanter negandor
quoniam incombuftione deftruiturpotius fri-
gusacalbre, ^caloracalore: quum enim id q?»
comburitur, vci fitfrigidum , v-cl habeatquaii-
tarem m_cdiam inter fummum calorem , & fum-
mumfrigus,proindefitminuscaIidum,^ignis,.
6c refpedu illius habeatlocu frigidi,non aiia ra-
tione patitur, ^vt frigidum a caTidojagit.n.tunc
ignis in gradus frigoris adeos corrumpendos,,
non in gradus caloris , & i n ea a£h'one frigidum
habet locum contrarij , humidum vero & ficr-
cum habentlocum vel materise patiemis , veFfi-
militerhumidum habetlocum c6trarii,in quod;
agitignisvtfi.ccus,proinde patiensnonpatitur.
Vtcalidifm,necvtficcum,fedvtfrigidum,&ha-
midum , &peEhof umdeftruAionem comburi-
tur,atqjin ignemvertitur, eaq; cft-a£i:io vche-
mens,& violentai qjjarc combuftio nullo pa£tO'
dici poteft corruptiocalcris a cal6re,fedfrigidi
& humidi a calido & fijcco:in. putrefaftioneaut.
etfi calidum externii agit pdmum in patiens ca-
lcfacieado, tamenagitetiamincalidiieducen-
d/o; necalia ratione diciturputrcfaftio, nifi qua-
tenus agitcalidum iacalidum ad-ipfum extEa-
hcndu , quodnon poteftfieriadione vehcmen-
ti,fedleni,,&fenrimfafta:prjttereaAriftot.ipfe
jdxfinitionemputredinispofteadeciaransaiTerit
illamffroprij caloris cerxixptionem complecii,.
& in fe continere feparationem humidi a ficc o j ,
atiacombiiftiQnc Ron euagocat JiuimduiDj.ne€;

A feparatu^-aficccfedabfumiturtotum, ficcum
autemintenditur,&fitficcumigneum,qui.^ o-
mnia clementa ibi deniq; mutantur in fol^um i-
gnem:eduftioigitur caloris naiuralis , quam in-
fcquaturfcparatiohumidi aficco , &qu«;fiatai
calorcambicntis,nonpoteftc{recombuffio,fed
folumputrefadlip.Prxtereaconditio neceflaria
putredinis cft vt fiat in corpore humido , non ita
combuftionis.poteftcnimtcrra puramutari in
igncm,quse erit combuftio rei nullatenus humi-

B dse^patetigiturdefinitionem putrefaftionis non

poiredicidcfinitionem combuftionis. Ad ter- ,4dter'
tium dubium conccdimus omnem diflblutio- ttum.
ncmmifti inelementa eireputrefaftioncm, fcd.
negamusfierialiterpofTe talem diflTolutionem.,.
quam a calore ambientis. Ad probationes vero,
ad primam dicimus,quod pcfitum in vacuo mi-
ftumnoncorrumperetur,quamuiscorruptibile
fit:licet enim inconuenicns fit,& abfurdum.rem
corruptibilem nunqu;im corrumpi,fequitur ta-

C- mencx falfa^&impoiribilipofitionc, eft cnim
impoffibiledarivacuumiquarenoncftmirum.fi.
hoc pofito fequatur corruptibile nunquam cor-
rumpi,& alia fortafle plura abfurda;natura enim
nihilfruftrafacit,&omnic.orruptibiliconftituic
proprium agens,a,quo corrumpatur., tali autem'. ^
deftituiturmiftum,dum invacuo ponitur. Ad
fecundam probationem dicunt multietiamad
centrum mundicalorem aiiquem periienireex:
aGione cc£lefti> a quo miftum fiibi eiret , putr e-

D fieret: fedhsEcforutionititurfundiamento du-
bio , dum aflTcrit ad centrum! mundialiquid ca-
lorisperuenire.. Idcirco ego aliterrcfpondeo,.
fiue illuc perueniat calor, fiue nonperueniat,.
argumentumnulliusroborisefire ; nam fidica-
mus,nuilumibi efle calorem,non putrefctret-
illudjxiiftum , non quidcm-quod-cuaderet in-
corruptibile, fcdquia-non putredine,fedahO'
modo interiret ; etenim a circumftante frigi-
do dcfttuerctur interitu violehto , cuiusmodii

E cftetiamcombuftioj.quemadmodum antea di-
dumeft::ficut enim combuftiomiftum in ele^-
menta non dilfoluit , fed totum' conuertit ini^-
gnemjitafummum frigus in centro mundi mu-
tarettoxum miftum in terram deftruftis cste-
ris elementis , fednon faceretipforum.fepara^-
tionem , qua eftputrcfaftio.- Si vero in centro'
dicatureflealiquis calor , i& v^lvincet calorem-
miftinaturalem, velnonvincet; de hoc enim;
non eft difputandum,quoniam addubij.:folu^-
E tionemnihil confert : fi igitiirviircet , ab eo pu-i-
trefietmiftum^ ,.& eritputrefaftio a caloream^-
bientis;fi.verofititadebilis,vtnonvincat, vtim
prjcfentiaconcedamus, ab eo non p oife putre-
dinem fieri, faltem aget iniilud miftiun tan-
quamccntrarium , nempe tanquam frigidumx
incalidum , & ita- deftruetr illud deftrudione:
violenta, ficut antea. diccbamus. Ad teitiami
ptcbationtm: dicunt aliquijlicetniiftum con-
ftetcx. contrariis:.^. tameaintcrnuin eius-fn gus-

non

^7 Jacobi Zabarcllae Patauinl 6^1

nonaffercincalorcminternum.niri ipfidomi- A interitum vsque fubftantlx perucnire : quan'

neturinondominaturautnifi coftitutaprius a-
ftione calidi externi, a quo internus calor im-
minuatur,tuncenimincipit etiam frigus inter-
nuiu agere in internucalorem, &ipfum expel-
lcreieftergonccefrariaattiocalidi externi, quia
dne hocnoniitputrcfaftio. Sedhancfolutionc
coprobarcnonpoflum-.iamenimoftendifieri
Ronpofle, vtfrigus internumagat in internum
calorcm, acfitcaufaputredinispofitiuai fed fa

quamcnim perfcfta putrefa£lio eft fubftantiac
deftruftio,nontamcnomnisputrcfaftioeftpcr-
feftaridcoAriftot. licetindefinitione putredi-
nis pra:cipue refpiciat pmredincm perfcftam»
qustcftcoriuptio caloris, quaminfequitur fc-
paratio humidia ficco, &deniq;etiam fubftan-
tixintcritusjtimenitain dcfinuioncloqui vo-
luit, vtimpeifedam quoque putredmem com-
pkdcretur : quando autem dixit , putrcfa£lio-

fta miftione iam cft vna qualitas media, non B nemeireintcritumcontrarium generationi mi

duar,quseinuicemagerepolfint, & quarauis ct-
iam ca media qualKasintendatur,vel remitta-
tur , eft tamen fempcr vna vcl ad calorcm, vcl ad
frigus magis vcrgens,qu2 non potcft in feipfa
habereagens &. patiens : vtaut ad hoc proban-
dumargumento cx ore iftorum defumpto, di-
<unt eiiim frigus non agere in caJorem, quia illi
non dominatur, quafi poflfet in illu agere, fi ma-
ius illc efietjfi autemhoc verum eft,ergo debe-
rctcalor, quemdicunt viribus fuperiorem efle,
aoereinfriguspropriu, & ipfum cxpellere, ca-
dem.n. ciTedcbetratioadionis & graduum ca-
lorisingradus^frigorisj&graduufrigorisingra-
duscalorisjficigiturfierinunqua poflet vt da-
retur miftum exceflu cali d um, vcl exceifu frigi-
dum: quoniam altera qualitas potctior deftrue-
ret alteram debiliorem;hocautemdicere elTct
omnem miftionem dc medio tollcre, & omne
primarum qualitatumtemperamSrum: vanum

fli,perfe(ftamputrefadioncrainteIlexit, qu2 eft
dcftru<ftio fubftsntis mifti: dehacenimpraEci-
puc loqui volebatj ideo etia in dcfinitione hanc
prsfcipue refpexit,& eam caloris corruptionem,
quat ad fubllantiaE intericum ducat, fed voluit
etiam vt,ea dcfinitio fecundario imperieftana
quoqifUtvedinemamplefterctur. Ad quiniura
dicimus,lcuillimam cfle obicftionem.quiali-
cctcalorqualitasaftiuaeffedicatur, ncnob id
dicitureflcimpatibilis, & mcorruptibilis; quia
licetagat in ficcum&humidumingeneraticiic
mifti; ramenpatituretiam &l2diturafrigore,
Vt contrariumacontrario, ficut antea declara-
uimus: nunc autem n(,n propne dicimus cor-
rumpi calorem nacuralem, fed extiahi , & edu-
ciacalbreambientis, vtfimileattrahitur afimi-
li:eftijjit«rcalorin oen,:r.indo miftoacliiii.s, dz
multasctiam editopcratioucs in milrogenito}
nec propterea fic vt fit imj^^atibilis^nair & dc-

igitureftid,quodillidicunt,fa£l:otemperameto D ftrui p\»tcft a lao concraiio,& acirr;hi afimili.

calidicumfrigidopofl"e vnii agere in alterum, Adfextum dubium de caftaneis & nucibpsre-
dure- etiamfiplusinfitvnius, & mmus altcrius. Ego
mneco»- ^gitur aliter ad argumcntum dico, conft:srccx

fiansex contrariisnoefleinmifto rationem corrupuo-

centra- j^ig^ fed corruptibilitatis. idq; non ea rationc, vt

rtkyjit corrumpipoflitmiftum cx com.rariorsi, a qui-

corruftt- Ijus conftat, aftioncinter fe, fiquidem f^cVa mi-

fnle» ftione non pofliint amplius inuicem agerc: quo

fit,vtconftareexcontrariis nil aliud fignificet,

quam cfle genitumexiis, quse fueruntcomra-

iia,in ipfoautemmiftonon funtamplius con-

traria: fedeatenus dicitur fignificarecorrupti-

bilitatem, quatenus miftum conftans, ex coii-

trariis eft naturse mediz inter extrema contra-

ria,proindefignificatilludhaberc extra fc con-

trarium , a quo lacdi, atque interimi poteftinam

contrarietas eft non folumextremicumextre-

mo, fcdetiam extremi cu medio : quoniam igi-

tur miftum eft medium conftans ex cxtremis,

vt ait Arift. incalcc.primi libri de Ortu & interi-

tu, ideo pati, ac deftrui potcft tum a frigidiore,

tum a calidiorc. Sic igitur eftintelligedus Auer-

roes,quandodicit,omnecxcontranisconftans

eirecoirupt!bile,perhocenimfignificatur,iIIud

habcfcextrafecotrarium,» quo deftruipoteft,

ita vt abexterno ageptepati, & corr»n;pi fem-

AdcjUAT pcr dicacur, nunquam a fcipfo. Qi|[artum du-

4ftm. biii facile foluitur per ca, qus» aiitca dida funt,

iaiu cnimdiximusnonomneflQ putrediaem ad

fpondentaliqui cauf nri huius efTcquoniaro.ex-
tcrnus caloraptnt exrimam partcm catKmca",
acnuc's, vbieftraiior, &pcn!:tratufacilior,&
it.a penetra'. ad infim^s partes puuefacicndas.
Sc-i h«c k.iuiio pri>b;irda non eft; quia calor
incorportus : ft.neq' vtintimapenetretegeta-
pcrticne, quum pisfertimnonmigretdciub-
icfto inlubiedum, fedag<;ndoproduc3taliura
numero calorem inpaticnte; patiens autem,
quuni iitvnum continuum, calefit&^inexter-
nis, &in internisjartibus, fedmagis inexter-
nis, quje funt agenti propinquicres : quod au-
tcm in caftaneis, ac nucibus putrefaftis appa-
reaut parua foramina in cortice, id non eft, quia
calor externus agendo perforauerit , fed quia
calor& humorintimsepartisputrefcentis eua-
porantes faciunt ilkid ibraraen , per quod ex-
eunt; ideo intus in ca parte videmus reliAum
puluereEn,quod fignum putrcdinis eft,receden-
te cnim humido ficcus puluis remanet: vidcmus
ecgenitaex eaputredine animalia, quiaexicns
calor fi rcfpe^lu cxeuntis humidi eam nanci-
fcatur proportionem , quje fit conueniens refpe-
£lunatuia;lliusanimalis,generatilludahimal,
&refpedu illiusfitnacuralis, quirefpcdumifti
putrcicentis iam cft fadus praeternaturalis, &
dcftrudiuus : potuit igitur calor externus pc-
netrarc adinternas patccsputiefacicndas etiam

rfj
ru

tt4

66$

dcMiftiGencfat. &Intcntu, Lib. 111.

57«

fine foramlnc, licet ncceflario foramen fiat ab A
interno humido cuaporantr. Rciedla igitur ca
folutione dicendumeft , calorem e acrnam ca-
kfaccretum extimam.tum inLimamparttni, &
magi$etiam agere in exiimam.tanquam pro-
pinquiorem , quaminintimam, qajercmotior
eft; fcdquumpars intimaiit ad ptttrefccndum
aptior,quamextim^,ideopi«:refcitintima,dum
cxtimaadhucferaaturincoluaiis; ex'imaenim
mulroficciorcft, proinJeminus putrcfcibihs,
, intimavcro humidior, <St putrcfcibilior;quo- B
niam igitur agens magis agit in illud paticns,
quodfuaptius ad aaionemilUm rccipicndam,
ideoprmsputrefcitparsintima cat^ancx , vt a-
ptior ad pucrcfcendum, licct ab Jgcnte rcmo-
tior fit ; extima verb pars difficihus putrcfcit,
quia propter ficcitatem magis rciiftitagenti cx-
tcrno.taadcmtamenipfiqurjqurputicicir, feii
nonnifipofllongiim tcmpus ; & (cmpermulto
priusquamparsfxtima,cftpittref.<ftApaisinti-
t maprooter pracdicTrimcaofim. P>ftrcmumau- C
teni dubiumnwiileaeeft, -& muliosmaxime
conf.ubiiuir. Adiflumigiiurfolutnduriiieft!^-
b)S amc omnia ftatut-u:.um tanquim verilli-
nvurr.i ladidcm.qu.>ddulMU'!\vidcbatur,& ex
quo haccipfa d>:fHLi.!tas oricba.ur, nempe pu-
tredinem a c-ilofc ambicntis tunc folurn fien,
■- quando ille ni.idiocris,& debilis eft, & fenfim a-
"- crsns.nontieriiutem,qiandoambicns cftcali-
^' dilHunum : patrt autcm hoc per expcrientiamj
^^ namrcsinigncmconicaaenon putrcfcunt.fed D
VEUntur j & inseilatcplura, quxabaeriscalore
piurcfiercntjficxponaniurraiiisSolis.qui ma-
gnumcaloremeriiciunt.non modonon putre-
fcunt , fed etiam a putredme prsefcruantur. Ra-
tioautemhuiusdifcriminiseftj quoniam fica-
lorvehemcnteragat. prius refoluit humidum
quamcalorem inremam educat, quoniam in-
ternuscalornonpotefteducicelefi,&vehcmc-
ti aaione,fed!onga ac minus veh^aienti : quan- _
doiguara£tio eft vehemens.praroccupatrefol- ^
uerchumidumantequaminternum calorem e-
ducatjficautemresexiccatadiutms a putredine
prsferuaiur : at U aftio non ficvehemcns , fcd
lenta . pnuseducitur calor , &eam eduftionem
infcquiturhumidieuaporatio.qusEeftputredo;
obidlolcraus resexponere radiis Solis,vt hu-
Hjidum, quod facitrem aptiilimam ad putre-
fcendum, refoiuatar anteproprij caloris eiu-
aionera, &itarespr2feructur. Klud praterca
h-ciareannotandum eft, maiorcn», ac mino- F
rtm ag<ndi vim non folum abintcnfioae gra-
d\iu «prouenire, fcd etiam ab cxtenfione ma-
gnirudif)i3:nam,vtf«pedjximu3 > inmagnitudJ-
ne miiore maior vis agendi incft , maim ejiim i-
gnismagis calcfscit^quam minorjJdto multa
ag"n'ia,qu3e int£afioned'-b;lufunt, exttnii»-
nefuntvalida; ccntrayeroaliqusjlicet p3ru-ra
habc^nt extenfionem- , vehcrnentcr tamen 3-
guttt, groptcf magnam intsnUoACHi ; «um hsj^.

tamen difcrimine ; quod qu« mtcftfione funt D/^n-
valdccfficacia,il!avchementcretiam agunt fc- meK»!^'
cundumimcnfione,&cckriter fuam actionem tera^es
abfoluuntiqua vcroextenfionc tantum valida <ia.'td>*fn
fMnt.illamagnamfacmntaaioncmnonquidcm tnterjtae
Vtvchemcntcm,accelcrem,fedvtl6g3m,&diu Cf ^^*»'
pcrfcucrantem,adcovrtandcmvincant,fcdpoft <^4Ud>m
lcfv^umtcmpus.nonc<lcntcr,vtilla:taleagens extiftHH.
cft Taloraeris , qui mediocriseft , nec vehemcn-
teragit.fcdfenfim&lcntc; qaofit,vtcalorem
pri»scduc3t,quarefoluathumidum,quaretalls
calor putrcdinem facit : ratio auc hums cft, quo-
niam omneagenscorporeumin agendo repati
neccfTc eft , & ex ea rcp^ffione eius vires im-
minuantur 5 fcd vbi agens eft mole rKagnuin re-
fpc £lu paticntis, ibi vcl nulla, vel dcbihs admo-
dum fit rcpaffio : illud enimagens rcpatitur qua-
de.T apatiemcinfuisparub. illipropinquis, led
harfoucnturatqucadiuuantur a partibusremo-
tioribussvtpaitcsaeris propinquatalicm patieri
patinnturquidcmabillo,fedadiuuar,tur a ma-
gnamolccircumftantis aeris.itavtiUarum vi-
res nullam imminutionem recipere,fed esdf na
fcruari videantur;viresaut patientis imminuu-
turcontinucacdcbilitantur.adeovtipfumtsn-
dcmfuccumbcrenecefrcfit: hac igitur ranone
longa & perfeucrans aftio agcntis extenlioJTC
magni,quamuisintcnfioncdebilis , fit magna,S?

vahda , ita vt fuperet vim padentis etiam mten-
fione maiorem , & hinc fit vt tandem necella-
rium flt mifta omnia a circumdantc aerciupe- ^^^ ^^
lari .acputrefieri. Hocigitur quomodo '^^^^^^ aere 9-
contingat, dcclarandum eft: eo cniminteilcctO ^^,^^*-
manifeftumcrit, curmultain aqua,&mteria. p^^^^^f^.
quae frigidiores aerc funt,putrefcant:quod etiim ^^^^^
dcaere dice.mus,idaliisommbus atr.bicnttbus
accommodandum erit.Dubitariquidcmdea^-
remaximepoteftob.ca, quaedscunturab Arut.
in context. 10. & 1,4- Meteorol. ibi naraque dicit
resfrig!diiri!«3s,& rcs ealidiflim£S'non puue-
fieri,proptcrea quod frigidiffimss refiftunt iuo-
frigoiecaloriacris,faciuntq; neabillo miftui»
patiatur ; calidiflimarum v<ro calor maior eit
caloreambiemisaeris, quare q\mmabeoiioflr
vincantur.educinonpot€ft:qu3mobrem fiicn-
tentiaillaArift.vera eft, nihilinaereputrefcerc
poffe vidctur, vel fahcpauca admoduputredini
obnoxiafunt;oporictenimc.sloremacris,fipa-
trefaceredcbiat, fuperare & calorem & txigus
mifti,quodquidemperrarumcft,vt fi dicamus^
aeremeirecalidumquinq;gradibusmiftuvera

baherequatuorgradus caloris, & quatuor tn-
gori!>;ftd csstera.qua vel fr igus, vel calorem ha-
beantmaiorem caloreaeris.puTefccrencn pa"
tcrunr;hoctanoedicendunoneft,rK,u!de.purr4:-
doeftiin€ritusm!ftiqii3fenusmiftu€it,promde
omnimiftocopetcredebet.BicoigirurAriitfO^
inlooodenf.tare folii velk dirficulraiciTiputte^
fcendimreb.frigidiifimiSj&inca!idifiiflus^,ied

aoimpoffibiliiatcm , nam illas quoq; landepu-

611

Jacobi ZabarellsE Patavini

trcfcerenecefTeeft-.quodexiaftis fundamentis A
jra oft;ndo. Statuatur in a<?'re aliqua rcs frigi-
di {fima, vt nnetaUuro. quod a magnofrigore cft
congelatum , aer calidior sgit in illud per ca-
loicm : fcdrcpatiturab eius higorc, exquamu-
tua .•dinne neccilc eft vt & frigus metalli, & ae-
ris calor imminuatur ; at calor aeris fouetur, ac-
rcftituitur a magna mole circumftantis a^ris;
adco vtdiccre polllmus a totaaeris molo mc-
taliumpati, proindecalorem aerisncn immi-
nuiobmagaumcxcefrummagnuudinis.immi- B
nui tamen frigus metalli:perfcuerante igiturpu-
gni diutiiri.Tie, &decrefcente frigoremetalli,
aereautem feruanteproprij caloris gr;idtim,ne-
ceflc eft vt tandem fiat m metallo caicris gca-
dusfimilis graduiaeris, promde foiuatur con-
gelatio,acputrcfiatmetallum;{l!Tiilisenimca-
lora(imilicducitur,quiavincicuramagnitudi-
nc moIisjproindcmcrailuraneceitlariodiftolLie-
Vicomer tur .a^-queputrefcer. Hinccolligimusmagnum
citt er- &-manifeftumefleerroremilloru,quimquarti C
ror. Meteor. incerpreiatione dixerunt, putredinem

cflepropriuJX)mtcricum animatorum, ideftil-
lorumfimilarium,qu2 vel funt partesanima-
torum, vel ex animatis ortum habucrut, vt car-
nis,fanguinis,la£tis,vini,&2li.orumciufmodi;at
metalU, & bpidcs non perputredinem interire;
deccpticnimfunLobmagnam iftoium reiifte-
tiam , quam faciunt agenti externo ; fcd ratio,
quomodoexpofuimus,decUratneceflrariuefl"e,
vtillaquoquetandemputrefcant: Arift. etiam D
in eo lib. fatisclare docuit putredinem clfc inte-
ritum mifti quatcnus miftum eft,&: efle comunc
contrariiigeaerationi mifti , proindc omne mi-
ftumeffeputrefcibilchcetaliquadiutiilimedu-
rcnt,vtmetalla,&lapidespropterfrigusrcfiftcs
caloriambicntis,iSr olcum,&alia eiulmodi pro-
pter magnam vifcofltatem , quae indicat miftio-
ncelementorummaximamj&exquifitiflTmiam,
pioinde diflScilem rcddit difolutionem. Si vero
miftum u t calidifllmum, vt piper , & vmum gc- E
nerofum.neceireeftvtaertanquamminuscali-
dus agat in illud vt frigidas in calidam, & vt con-
tinua, &perfeuerante adionepaulatim immi-
nuacillius calorem , ipfe aute ob diftam caufam
feruet proprium fusequalitatis gradum ; igitur
necefle eil imminuticncmcaloris miftieoufq;
proceder e , vt tandem ad gradurn fimil e guadai
aerisrcdioratur, fittuncacalore aerisambientis
extrahatur,<kmiftumiIluddiflroluatur:ideoilIa,
qu«mediocremhabentcalorcm,&caIoricon- F
tinentisfimiliorem, citiusputrefcunt,niflpro-
pter magnum clemcntorum commiftione dm-
Cur tn a- ti us feruentur. Ex rs is poflTumus facile intcUige-
mua^ tn rc, cureciammaqua, & intcrra tandem orania
terraom mifta putrefcant:quumenim & interfa,& ina-
nid rKi quaaliquid caloris miit, neccflrceft vt ex diutur-
fia pft- na , & inceflantc a£lione tandem imminuatur
htfcant. feu calor, fcufrigus mifti, & redigaturad fimilc
caloris gradum , atque putrckat; longa enim dc

<57a

perfeuerans aftio , &: nunquam debilitata , licet
intenlione fitdebilis, & fcnfim fiat, tamcnex-
tenfionc eft maxima,ac fi tota fimul collcfta co-
fideretur , validifliraa: quare neccfTe eft vt mifta
omnia tandcm difloluantur , atqueputrefcant,
quum eftugere nequeant acticncm ambicntis
yniuerfalis , nimirum elementorum , prsefertim
vero acris. Qupd vero Ari ft. dixit,tria elementa
elfe materiam igni> itavt etiam ignisambicns
putrefacere poflir, id iano modo intelligendum
cfl;: tangenscnimignisnonputrefacit, fed rrit
obeius vehenientiftimam actionem; atfi itaa-
gat, vtminus vehcmcnseiii.sactiofit, velutifia
patienteremotioragat peraliudcorpusmediii,
vtper aerem,tunc poteitputrefacerc: ideo vide-
mus multa , quse igni no ftro propinqua ponun-
tur , putreficri a calore ignis debilius inilla agc-
tcjqux tamcn, il in ignecc ipfum coniicercntur,
ftacim comburerentur ncq; efl quod aliquis di-
catea apropinquoaere putrcfieri, nonab igni;
namputrcfiunt quidemabaere,fcd vtabagente
fecundario, abigni autem vt primario, aquorc-
cipitaerillum calorcm,per quem putrcfacit.

Buhinm deputredinevini, ^ dlorumfQ'
lutiones,earumque impHgnafio.
Cap. VI. *

SEd aliamaiordifficultasnobisexpendcnda,
ac foluenda proponitur; quam & ob id , &
quoniam prolixam de hacfacerc traftationem
oportet,feorfLimab aliisconfidcrarc conftitui-
mus;eaque eft de vino putredine:quum cnim il-
lud fit nobis maxime laborandii, vt omnia, qux
putrefieri cernuntur, ad vnam & eandem putre-
diaisnaturam reducantur, nitcndumeft etiam
viniputrcdinemdcclararc&oftendcrequomo-
dofub dcfinitioncputredinisiamanobistradi-
ta acdeclaratacontineatur; quodquidem non
fatis manifeftum eft:id enim, quod hac in re du-
bium maximum facit , eft conueifio vini in acc-
tum, quamcomplures dicuntcfTepuirefaftio-
ncm: quumenim alioetiam modovinum pu-
trefcerctemporcxftacis vidcamus, quadopro-
pterambicnciscaloremincalcfcit, & cbulliedo
fit putndum , & vappa , & ha:c omnium prorfus
confenfionc_fitviniputrefaftio;cognofcendum
cft,quahs fit illa alia vini putrcfacio;qua vinum
nonfitvappa,fedacecum:&quidinterhasduas
mutationes intcrfit : tota autemdifficultas con-
fiftirin dedarando, quomodovinum mutctur
inacecum. Galcnus in4.l1b.de Simplicibusme-
dicamentis inquit vinum habere quatuor par-
tcs:primumenim habet faccem terrcam, quac
fundumpctit;l'ecundo habetpartem illam, qux
flos vocatur,& primum quidem fupernatat, de-
indeetiamipfafundumpetit; tertiohabet par-
■ tcm aquofam toti vino commiftam; ac tandem
habet ipfaitimctvini fubftantiam: yinoautem
efteruefccntc inqmt illam aqucam partcm prac-
cijpuc feruefccre) & t«nc floicm fupcrnacarc ,

fci

Dt

de

Sii

Gdlc

coru
opm

6 73

dc MiftiGcncratione & Intcriru, Liber.. 1 1 1.

074

fedhuncqiioque ceflrantcferuefcentia fundum A attamennccefleefl vcl vtrannqucfimiliter cfTe

pctcre.vbi faexfubfidit: dcdarans igitur GaJe
nus conuciHoncmviniinacetum , inquit cam
elibpucredincm, non qiudcm totius yini, fcd
pnrtiS tantum humidioris, & aquoiitf, qus cuna
fubftantia vini eftcommilh , adeo vt ca putre-
fcente, & cuaporatc , id , quod remanet , fiat ace-
tum.remanetautcm ipfa vini fubflatiacumim-
jniuutione etiam proprij* naturalis caloris fa-
£ta acaloreambicntis, quidmulaquofas partes

putred'in'.'mfccundumtoium,vclncutiam. Sed
ncq;r«'£lcdicii.ur, partcm vini humidiorernpu-
tre(ccrcKtcnimficuta«tc confidcFauimus , non
artribuitur purredo parri humidx en^por.Tnti,
fcdtotimiflo:quarc {icxomnibus parcibusin-
tegraatibuspai;^aliquahum:di euapoief,totum
putrtrccredicitur-,qaiat6uattribU!tur putrcfa-
ftio, & totumab co hominaturnoa humidum
folumcxicn5.*S!mi!itcngiturdiccndae{lputrc-

pucicfacit, &-propriunicalorcm fuijllantia: vini B. (actiofcciindumparccm.vcl iimi!i:crfccundum

niiminirit, quoht, vt vinumicddaturfiigidius;
certumcnimeiltngidtsiscireacetumvino.ideo
inquitibiG.ilcn. acetum clTc quodammodo vi-
num mortuum. Hanc Galeni fententiam non-
nuUi recentiores Mcdici,quorum etiam autca
mcminimus. pcnitus fequentes , ac decl.iranLes,
dixeruntacetuainonefTe vocandum pucrid-im
vinum,idenim fairumeirer,pVoptcrea quodea
noneftperfc(fl:aputredci,fcdl'ecundum partcm

totum,<i' vinittiaccrammr.tatio,^ viniin vap-
pam;proindcpv.r vtramquefirr.iliter vinumeft
vocadam pufrcictiis^ve! putridum, quod illinc-
gant. (>£r)d vcfodefitudicunt^vanueil, Argia-
tispronuntiammsnemoenim vnquam vidit fi-
tumin aceto gcnitumefrc, & commiflum toti
fubilantixviniincqiCiiameftcredibilcquiafi-
tusreddi-:retacetii turbidum^&prauifaporis: at-
tamcnfsepc videmiis acetum limpidu, S:tr3ns-

folumiitquidemnonipfa viuifubilantiaeffc pu- C parentiflimum ,quodctiam iucuduinommbus

trefaifla , lcd folx aquofiorcs partes , portio au-
tem vinofa non efl putrefada licet ex putrcfa-
ftioneportijonis aquoisrcddita fitfrigidior- Et
quiaGal.ibidem dicit,acetum yiquoquccalida
pr2duiieire,idifbificinterpretantur:csillapar-
tisaquofxputrefadione gen?raturfitus,qui to-
ti fubilantia: aceti commifcetur,& facit ipium
participemalicuiuscaloris :idque dicuntaGal.
ibidemfignificari,quando inquitacetum calo-
remvininaturalemperdidiirc, fed alium calo-
rem adfciticium c.K putredine acquifiuifle , nem-
pe CK commiflioneiuus : hoctame ego qLsidcm
apudGalenumnon vidi,qui hiiiu.s commiilio-
nis fitus nullam mcntionem fccit ; fcd folum di-
xit acrimoniam.aceti prouenire ex calore ex-
traneo , qucm cxputredine contraxit acetum.
H«c fentcntia ,vtmihi vrdetur, magnis vrgetur
difficultatibus quas breuiter referam; &quum
foluere tpfe nequeam , Medicis ibluendas rciin

habctfaporcm.Eftetiamconfidcrationcdignii,
quodinvera viniputicfactione vidcmusebulli-
tioncmficri.qutf indicat manifefleeuaporatio-
nemhumidijatin conuerfione viniinacctii ni-
hiltalevidemus, quareibi nullumputrefafcio-
nisindiciumapparstiquaraobremneceifcellrma-
gnam ciicdiftcrentiam inter vinum pur.ridam,
&:acctum:fcdhocpolleadiligcntius conirdcra-
bimus,& oflendcmusmutationem vini in ace-
D tum nullomodo tS't putredinem appcilanuam.

Nonnullos autemahos audiuidicentes vinum ^liorum
cfTe anim3tum,anima vegetanre,ideoque con optmo.
ucilionemin acttum eflc mortem vini ex inte-
ritu anims , putrKfaftionrm vero efle corru-
ptioncm viniquatenuseft miilum ,non quare-
nuscflanimatum; ideohi penitus ncgant ace-
tum efle vinutii putrefaftum. Sed hsc iznvm- Conf:4ta-
tia, licetpropesccederead veritatem videatur, ^^^^
irfa tame fecnndum i'c vcri ACm eil;: omnis cnim

quam.Primumquidem^fiipfaquoquevinifub E animaeft' a6lus corpcris organici, atque hete-

ftantia,quam illi vinofam portionem appcUant,
propriutacaiOremamiiit,nonvideocurnonil-
iaquoque iit dicendaputrefada, fi putrefaftio
citcorruptiocaloris naturalis,&corruptionem
calorisnaturalis a calorc ambientis infequitur
necefTario feparatiohumidi a ficco : igitur fe-
cundumiftos lila eft putrtfactiofecundum to-
tum. quiaficneceiiarium efl vt non folum a-
quofs partcs,fed etiam vinof^ putrefiant: quod
fi dicant non efTe putrefaftionem fecundum to- F
tum, quiinontotum humidumeuaporat, fcd
pars eiustcnuiorj quodnameritdifcrimenace-
ti , &viniputridi, quodvocaturvappaJnullum
certc difcrimen apparer.quia rieq; illius sir\i pu -
tridi,quod vappa dicitur , totum humidum eua-
porauit ; ipfi tamcn dicunt hancefie putredinem
fccuiidum totum , &indeii£ri vtabfolute vocCt
turvinumputridum , acetumveronon dicatur
putndumvinumpropter rationcm pracdiftam i

rogenei;atVinumr!on cfl orgsnicum, fed ho-
mcvg-eneum : ilhid >_ n m, quod Galenus dixit de
quaiuoniiis viniparnbus", noniacicvinum-cils
hcterogsn.eam , ied folum dehotat cfTe miilium,
&cC5nft:.3te cx elcmenris: igitu-rin vinononell
aniina, qaianonpoteft anima reildere vbinon
funtorga,na ipii infcruienaa adedendas opera-
tioitcsanimales : nulla Ciiim in vinoapparet ve-
getantisaniras oper3ao;ncque en.im aagetur,
ncqucnutritur, neque omninoalirnentum fu-
m_it,neque generatlsbi ilmile ; quare etiam ex o-
perationibus manifeflum efl , nuilam in vino a-
nimsmincile:pr2etereavidemusquideminaliis
vmentibushuncvtrumque interitum, mortera
« & putrefaftionem j fed femper \i\ iis pmnibus
mors tempore prsecedit putrefaiSrionem , vi-
demus enimnon putreficnanimaliumcorpora,
nifipoflmortem : fic igitur etiam in vino acci-
dcre opcrterct > non debcret enim putreficri,

Y nifi

675

Jacobi Zabarellae Patavini

676

nifipniismorcrctur.hoceft ccnuerfamefletin A tioncmhaurirepofllnrtus. Ccrtumc{l,inquoli-

betanimatoduos infpiciinteritusnaturales,tc-
poreetiamdiftin(n:os,morrern,& putredincm;&
vtramqjcenfuit Arill. enecorruptiohem caloris
naturaiis, mors enim naturabs eft abfumj; tio
calcris vitalisafeipfo petabfumtionem huir.i-
dinaturaiis: poftmortem veroremanens cor-
pus interic per putredincm , quae cft corruprio
caloristeiriperaturx. quicontmcbat, actcvmi-

nabathumidum commiftumficco:omneigirur

X_y^rofcram, quurti in aiiorum didis acquie- B yiuens duoshabercalcres.vnumanimakm.qui
fccrtn:np-iiuerim,poftlongamconftderatio- infcqoituranimam,3ltcrumcltmentarem, qui

acerum: hoctamcn nonvidetnus, iiTtioe.\peri
niur contrarium , puticUit enim vinum ante-
quam yertatur inacetum, f.iftum autem ace-
tum nonputrefcit Jed diutilllmcferuatur.

Fundamenta necejfaria ad propofitum de

acetodnbiumfbluendim, Cap. VII.
T7 G o vt inre difficillima fcntentiam meam

nemin haiic opinioncm deoeni, quod neccfle
fitconhteri in vino cuos calores, &duashumj-
ditates, yc hincd fcrimenfurramus yiniputre-
faftij&acetii omninoenimnegandumputo.a-
cetum eflc vinum putrcfaflum, & vinum muta-
riinacetumperputrefa(£lionem..Djplexhumi-
dum ponit Albcrtus inquato Mercorologico-
rumcap. lo.deindeetiam duplexcalidum inc.
15. fedinhorumconditionibus declarandismi-
hividetur Albertifentcntiam nonomninoefTc
approbandam: quodenimad calorcmattinet,
ipfe dicit effe in vmo duos calores , vnum nstu-
tarem.alterumloci, vbicreuitvitis.quieftinfu-
fus a calore magno Solis, & hunc dicit effe acci-
Confuta- de^taicm. fjoc autcm mihi dubium videtur :
^'°' nam calorlocinoneftaliuscalordiuerfus aca-

lore naturali,fed efr illi corporinaturalisj homi-
nemenim in jt:hiopianatum non diceremus

O>>tnto
Atbertt
de duplf
ct caUrt

eftcaicrtempeiaturx, &poftmortemremanct;
fed hot tamen eft fano modo intelligendunii
noncnim. ciedocxiftere poiTeineodcm fubie-
tto duoscalorcs tanquam duodiftinftaindiui-
duaeiufdemipccici,ffd vnum efTecalorem in-
tenfir rcm ex vtroq; conflatii j ita vt dicere dur s»
nil ali ud fir>quam dicere duo diftinfta rrinripia
aquibusprofluuntplurescalorisgraduj.qjam
cx altero tantum > ita vt (Imul iun&i conftituant
vnum numero calorem intenfiorem , qui lccun-
dum aliquos gradus cft calor clcmentaris, fe-
eundumreliquosvero eftcalorvita.lis. Poteft
autemhoc o; timedeclarari exemplolummis:
fienim nofturno tcmpore locus aliquisa dua-
busfimulcandelisilluminetur, maiusabiislu-
menprodu,quamabalterafo]a,nam vnacxtin-
ftaremaneriiieodem loco minuslumcn; arta'-
men accenlls flmul vtrisq; nondicimus inillo
duos habere calores, ynum naturalem quatc- D eodeaereduodiftinaaluminaincfre. fedvnum

€aleni

tluflici
calort tn
^lamii.

Frcfrta
obtTtto de
dupltct
calore
Sftnt.

nus eft homo, alterumaccidetalem ex loco; fed
dicercmus vnum tantum efTe salorem natura-
lem , qui propter locum maior , & intcnfior e{^,
quam calor hominis nati in Iralia ; vtriufque
cnimhominiscalordiciturnaturalisjlicetalter
maior,akerminor:puioautemAlbertumidac-
cepifTecx Galenoin quartode fimplicibusme-
dicamemis cap. /.tamctfi reftius dicere videtux
Galenus ,quamAlbertus;ibinamqueGalenus
de plantarunfifruftibusloquens inquitduplex E
in iis calidum inefTe, vnumcuiq;proprium,&
ingenitum, alterumextecnum , &aSole infu-
fum, fedeorumtamen naturae conueniens, &
familiare;nonenimhocfecundumcalidumvo-
cat Galenus accidentale , fedpotius naturale,
quia licet externum appcllet ratione principi;,
vndeprouenit; tamenfignificat fadum cfTe na-
turale : ideo rcfti us mihi videtur, fi dicamus , v-
nurn hac ratione efle calorem vini naturalem,
quiintcnfiorfitproprer locumjnamquaiitates F
cuiufque rei naturalcs non in indiuifibili funt
conftitua ; fedintraquofdam terminos quan-
damlatitudinem comprchendentes, quatota
dicituf naturalis. Q^um igiturperhocnonap-
parcat in vjnoplurium calorum diftin£tio , in
quapoffimuscdquiefccre, egocredoakamad-
dijcipoircfirmiorcjTi.&pnncipiisphilofophije
magis coaibnam calorum diftinftic.ncmin vi-
ao, cxq^ua veram propofixac difficukatis.folut>

numerolunien,inceuriustaraen,quamid,quod
ex vnatanttim candelaproaeniret ; ex vna enim
candela prodeunt aliqui gradasillius luminis,
&exa!terareliqui, &iiomnesfimuliunfticon-
ftituuntvnum lumenintcniius. Qupdvcroad;.
humidumattinet, Albcrtusinl.)Copiadidloin- ,
quitdari inmiftis corporibusduplex humidu:
Vnum, quoddiciturcontinuans, aquofitpar- .
tium coniundio^n.im fi abfque vlla humidi tate
cfrcntpenitusficc3e,efrentomnesdifiunctj£;nuI-
lum igitur cft corpusita durum & cxiccatum,
quod non habeat aliquid humidi coniungens.
partes inter fe : idco Alchimiftaeex qu^hbec
quantumuisaridocorporcolcumeducunt, hu-
midumenimcontinuanseftcrafTuminftarolei;
ideo rcfte etiam a quidafdavocatur humidum
oleaginofum ex aereo, & ex aqueo humido con-
ftans. Altcrum miftorum humidum vocatui ab'
AlbertohumidumquafinuEricns:idqueeft hu-
midum aquofum, quod ineft mifto praeter con-
tinuationemparrium,&facilerefoluitur,quun»
fitaqueum;oleaginofumvcrononfacile,quia
crafliuseft:ideoquandovolamusaliquamifta
a putredine prasferuarc , curamus vt vcl fale,
vcl igni, velSolcexiccentur,vteuapi>reihumi-
dum aqueum , quod eft caufa facilis putrcfa'
ftionis, frcenimdiuferuatur incolumc. No-
taievtrum.que humidumpoifumusincarnibug
animaliujn moituoruni; nacx humidcaqrjcoi

677

dc MiftiGencratione & Interitu , Libcr. III.

C7%

facileputrcfcuntjfedeoconfumptodiudurant.
quianianetfolumalterumhumiduni, quopar-
tcs coniunguntur: ideonon abfqi ratione hu-
niidum aqueum vocatum eftab Alberto quafi.
nutriens.quia in animaliviuentedifpcrfumcft
per fubftantiam carnis tale humidum cx ali-
mentis genitum, quo fubftantia camisnutria-
tur, idq; nec penitus extraneum eft, nec penitus
naturale, fedmedium quodammodo inter cx-
traneum & naturale ; eft enim aliqua ex parte
afllmilatum naturali,. at non pcnitus aftiraila-
tum:incainibus igituranimalium iam viuen-
tium humidum hoc vcre diciturnutriens; fed
in carnibus animalium mortuorum no eftam-
pliusnutriens, ficnequcinaliis miftisinanima-
tis, m quibus praeter humidumconiungensfit
etiam humidumaqueumextraneum : idcohoc
ab Alberto vocatum cft non abfolute nutriensj
fcd quafi nutriens, hoc eft, fimile humidoali-
mentah in viuentibus, quod cft vere nutricns.

De qualitatibus vini. Cap. VIIL

HIs laftis fundamentis, declarandx ante o-
ain.a funt quahtates vini. Dicimusigitur
in vino, quum ayiuentc corpore defluxrit.in-
cflc duos illos calores, quos antea dcclaraui-
musjvnumelementarero,feutemperaturae: al-
terum vcro animalem; quamuis enim non fit a-
nimatum, tamcn potcft fecum ferre calos em ab
animafibiinfitum, &.im} reflum;quodquidem
aliarumreruexemplo manifcftiflimocompro-
bave pofl'umus;femenenimta animalis, quam
piant« fecundum Ariftot. iriinitiohb. z.dcOr-
tuanimaUumnohabet animam adu,attamen
ab anima lamacccpitvimgeneratiuamalterius.
fimilis, quamin^.cap. cius Lbri, dicitnilaliud
efle, quam calorcm vitalem, quem diftinguit a
calore igneofltelementari; ita vtingeneratio-
neviuentisprimummouesfit animal.fcuplan-
ta.vndcfemendcfluxitifcmcnverofit eius in-
ftrumcntum quodpervimabeo receptam, vi-
delicetpercalorcmvitalem generataltcrum a-
n;matum finnleiquumcrgoinfemine fitcalor
vitalis prxtercalorem clementarcm, curnon
idcm dicerepoflumus.imo debemus, de vino,
quod fimiliter ex animato corpore defluxit?
habet igiturvinum duos calores,hoc cft, vnum
exduobusc6flitum,ficutide luminediximus,
qui magnus, & intcnfuscft, vt experientiade-
clarat:ifqucn •nconfiftu in indiuifibili, fedin
quadam latitudine, & cft modomaicr, modo
minor,profpecierum varietatcatq; etiam pro
diuerfitatelocorum; in locis enim cJidioribus,
vbi Sol maicrcm eflicit calorem , vina calidiora
nafcuntur.ifquenoneft externuscalur, fed po-
tiusnaturalis,6cconnatusiIh vino; nam ex ca-
lore loci fit, vt tuni <alor vmi vitalis, tum de-
ineritaris,qui ambonaturalem vini caloieccn-
ftituunt,maior,atqueinttnfiorfit.S.ccnamnc-
gareinvinononpofluHius duphcem ilkm hu-

A miditatemi &camapcrte ponitGalcn. inlibro Du^hu-
pradifto; dum diftinguitin co fubftanriam vi midn*-
no/am,& fubftantiam aquofam : vinofa cnirn tcs /n^i-
fubftantiahabetillud humindum.quofitcofim f,o.
diopartium;humidum vcroaqu .fuin cft iUud,
quodcxaiimcntocontraftum eft : du cnim vua
eratviticoniunfta,adeamconfluebathi!nv ra-
qucus,quonutriretur ; fepaiatacrgo vua a vite
retinctadhuchumorem illurnaqucu.qui non-
dfiin vinifubftantiamconuerfuserat , neq; sm-

B pliusconuertitur, quiavinum noneftjmplius
animatum:hocautem humidum aqucum,quod
invinorcmanct,eftillud,quodm codionevini
confumitur, & quandovirium feruet, & quan-
doignecoquitur,abfumitur humidumilluda-
quofum.&rcmsnetfolum alterumhurridum,
quod ipfi vini fubftantixintimius eft: & indc fit
Vttotumvinumdulciusreddatur,quiaconfum-
pto humido aqueo remanet fola vinifibftan-
tia.&eius humidum vercnaturale.quodquum

C per concoftionem fit in fubftantiam conuer-
fum.dulccdinem facit ; quia omne concoftum,
vt inquit Arift. dulce eft.

Solutio propojita difficultatis deaceto,^de
vini putredine. Cap.lX.

EXhis,quacde dupjici calore, a'cdeduplici
bumido difta funt , fumi poteft propofit*
ditficultatis folutio,& diffcrcntia mter acetum,
& putridum vinum ; ex eo enim Calorum «Jc hu-
miditatumdifcrimine,necefl!eeftmultasinvi-
nocontingere vaiietates. Quoniamigltur iuxta
Ariftotclis doftiinam ccrtumeft, putrefadio-
nem non efl"e cuiuslibct cahdi, & cuiuslibet hu-
midicdudlioncm, fed folius calidi clementa-
ris,&illiushumidi,aquo parteshabent com-
paftionem, & continuationem; corruptionem
autem caloris vitalis non eflx putrefadioncm,
fed potius mortem , quum non ab eo calore
contineatur humidum iundum ficco: <Sc fimi-
literedu£tionemhumidi,quodalimentale,feu
cxtraneum appcliabatur, ncn cfleputrefactio-
nem,quum adhiic remancathumidum conti-
nuans, quodcumficcoeft commiftum , & ma-
ximeproprievocatur naturale; idtofiinvino
eu?porat folum humidum squcum manente
humJdumconiungei-ne, tantumabeft vt illafit
vini putrefaftio , vt potius fir a putredinc prae-
feruatio; hinccni.n-i fit vt vinavctuftanon am-
plius putrefcsnt , quia neccflc cft vt continue e-
F uaporethumidum viniaquofum e>:ca!ore tum
ambientis, tum proprio,quare fcmpcr magis
ac magisexiccatur vinum , quo fit , vt vctuftius
vinum talnquam ficcius minus fit aptum ad pu-
trcfccndum : & expevientia docet maxi.mum
periculum putrefaftionis vini cfre prima x.i\z-
tefcqucnteipfiusccnfedlionem, eanamque e-
hpfa ii fanuno if maneat vinuin , altera lequcn-
te aeftate r.on putiefcet : vinum autem conti-
nue cuapoiaie ita cft maniftitum , vt proba-
Y 2 ti ne

679

tione non egeat, atq; ctiarr id ticriabfqjputre
difiC; ctcnim cuapor.it folum humiJuni aquo-
Jum, no alterum oleaginofum , proin dc n5 fol-
uiturmiftio: fimiliterfifoius vini caiorvitalis
intereatmancntecalorcelementari, ea non di-
cenir putrcfaiflio vini, quoniameam non infe-
Dubifi-. quituv folutio miilionfs. At inquies: Si exin-
teruuilliuscaloris,quc^iviniim contraxitaba-
nima, non fit putrefaftio vini, iiet ergo mors,vi-
num igitur dicetur mori, quonihil ablurdius:
quod enim hb eft aniniatij,ci mors no copetit.fi
quidemorseftinterituscalorisvitaliscu ipdus
quoq;animaeinteritu, vel recefTu acorpore, in
vino aiitiamdiximusanimam nonincirc. Re-
Solum.. fpondeo interitum folius caloris vitalisin vmo
nonpofTcquidem proprie vocari morte. quum
nulluscumfcquaturanimsimeritus, fiquidem
vinu non habet animam; poiTe tamen per quan-
dam fimilitudinemdicimortem, ita vt vinum
poftquamvitalemcaloremariiifit, perfimilitu-
dincm dicatur moituu , propter^ quod viuen-
tiatuncdicuntur mori, quandoyitalicalore de-
ftituuntur: Hssc omnia fiadmittantur, vtmihi
quidem admittendaeiTe videntur, facilcmrcd-
dunt propolU2di.fficultatis folutiorje:arbitror
enim dictndum eifeacetum ficri perinteYitum
cakri^vitalis manente oalore elc.rientari, pro-
indefinefcparati.-nehumidicontinuantisaiic-
co;putridum aut yinujr-ficripercorruptionem
caloristemperatursifcu elemcntaris,quamin-
fequiturfeparatio humidi continuantisaiicco,
qujeeftputrefii<aio:hocenimitaeile ex eo m.i-
xime comprobatur,quod hisadmjilis ratir* facf-
lereddituiomniu, quje vinocotingcre cernun-
tur;vinumenimdilutum,actenuedcbilcmha-
betcalorem, &plurinium huftiidi aquei, facile
igitur puttefcit, qula iion facile reibluitur tantu
hum.idumacaioreturnambietis, tum proprio,
ideo manet in vino multu humidiaquei : quod.
facit.vt debilis calor facile educatur a calore
ambientis,qui totum iimul calidum euocans,
tamvaalcquatlementarcfacitvthumiduquo-
que continuans feparetur a ficco;:d q; non fit ni-
fi cuebuUitioncquod eft putredinisindicium
manifeftum.Vinumautmerimi.ac gencrofum
ficciuseft,acminushabet aquci humori5,ideo
hditafacilepurrcfcit.fcdpoiius acefcit: namil
abambientecalido fiateuaporatio calorisvita-
lis, qui in vino eft, eam noinfequiturfeparatio
humidiconiungentis a ficco> propterea quod
non ab illo caloreterminantur pailiuar, fcd ab
elemcritari,quipoteftremanereillsfus; quiaii
folus_educaturc3lor-vitalis. calor eiementaris
remancnscftvaldercmiirus.proindcibieftplu-
rimumfrigoris,& parum caloris, quare frisus
illud.quummagnumfit.rciiftit calon ambfcn-
tis, & ob hanc cauiam accium non piurrlcir,
quum praiettimadatetiam dcfedus humidia-
q«ei,a c]uo, iiadelfcr,facilisputrcfaaioredde-
letur, licut antea declarauimusi q^uoniaiu igi-

jacobi Zabarellje Pataiiini

A turacetuma*mifitcalorem vitalem, 8: caret hu-
mido aquofo, non arrpl.nvs p'.itrefcit , <iaiacil
valde fngidum,& rcfit^itfuofnorGrecalori arn-
bieiitis;tantoautcmminusrefi{iit,qaai;toplus
habcathumoris aquotl: ideoacctum f^iftun) ex
vino tenui, ac diluto faciliusputrefcit pronrcr
eius humiditatem aquoiam , quam iac^um cx
vino generofo, quod diutirurnefcruatur.iUu^
enim omnino conftitucndum nobis eft, non
facilcmeireputredinem,vbifoIumadcfthumi-
B dum continuans finehumidoaqueoabiundo:
ideo oleum etfivaldehumidumeft,rron{acile C
putrefcit,quia illud eft humidumtotum olca- t.
ginofum, d- eum ficco efficaciiiime commi-
itum, vnde illa vifcofitas oritur, quxfacit ne
humidum illud poifit a ficcofeparaii: hunudif-
fimum autem eiTc oleum ex co conftat^quod
excelTu aereum, &aqueum eft,vt ait Af ift;;t. in
contex. 41. 43. & 48. quarti Meteorolog. Confir-
mantctiamid,quod de vino diximu.s^ ca qux

C ibidcmdicunturabArift. incontex.52.\f<53. m-
quit enitn vinum cfle aquex naturx, ac e.\ceiru

valde aqaeum, proinde etiam exceifii frigidum>
fedcalidum t^c ob aiienam caliditarem: alie-
namenim intelligitcaliditatianiiTialcm, quam^
vinum iccum tulit, propterea quoJ ani;\:a. &
omnc infequens animam eft quoddam iuper-
additum nuilo conilderato, qnarenus miftum
cft, & hac rationedici poteft-aheruim ref tedu
miftioms. Dum igitur canfidcrai: Anftot. vi-
num quatcnus cft rniftum ex clementis, quat eft
cius conUderatio ihilloquarto hb. rccte dicica-
queum eire, & frigids temperanHx, & pas um
habere caloris. reddi aat&io cahdum a calore
vitaIi,&quandoqueetiarncalidiifiir!um,vb!.'-a-
tionelocicalidumilludintenfias redditur. Se- '-'
cundmn hanc igiturfentcnriam optime ilij lo-
quuti funt,quosGalenusaitdixiiieacetume(^
fe vinum mortuumificenimdiceremclius eft,
quamdicereeiTevsnum putrefadum: idqjcon-
E firmatur teftimonio Ariftot.paifimineo^, Hb.
vbi ex.c-mpia fsepe adducens miftorum , de qui-
bus is iiber eft, nominat vinum, & acetum tan-
quam fpccies qaafdam mifti; quod non faccret,
fiacetumeiretvmumputrefadum, quia nomi-
natione cuiuslibet mifti fignificatur quoddam
in fpecie fua completum pcr propriam formam
niifcionis.-arputrcfadum , quatenus eft putre-
" fadum, notat imperfcfl:ionem , & rcceiTum ret
a proprianatura, & progrclfionem ad diiiolu-
^ tionemineienjeta;proindeindignumeft,quod
nominetui: vt nrdft-um. Si veroilli, qui dicunt Om.
acetum eircvinum putrefadum, dicercnt hanc ~ceiu
cile diifcrentiam inter acctum, & vinum vere non\
putridum,quodminoreftacetiputredo, huius mel
autcm maior; harc fcntentia & cxpericnti«. & ^r//'<|
rauoni adueifatur: inomnibus enim vidcmus />»/'>•.
minorem putredinem t^t viam ad maiorcm, ^um
ita vtfaciliusfitvtmagnaputredinecorripiarur
id, q^uod aliquantuxn putrcfccre cccpir, quam

id,quod

I>

■m

^c Mifti Gcnerat &:Intcjritu, Lib. 1 1

6Sl

id.quodadhticpufrcfccrcnoninccpit: &ratio A contincns. Atfialtciiuscaloris.&^alteriushu-

faoc idem confirmat,facilior enim tranfitus eft
^ mcdio ad extremum,quam ab extrcmo ad ex-
tremumjdcceretergo acetumfacilcputrcfccre,
H in co,vt illi dicunt,cft inchoata putredo ; atta-
inen acetum non purrtfcit , fcudifficillimc pu-
erelcit: & expcricntiadocetvinHmfaciliusHeri
putridumantequam fiatacetum, quam (i muta-
tum fit inacetum : non poffumus ergo dicere a-
cetum elfe vinum mcdiocriter putrefaftum.

miditatis vinicorruptioneconfidcrcmus,nem-
pc caloris vitalis , & htimidi aquofi, quoddicc-
batur quafinutriens.aliterfcfercs habctjna hu-
miduindIudn6icicorcibIuitur,quiaprius VJta-
liscalor fitcorruptus:proindcciushumidi cua -
porationo infequitur corruptionemcaloris vi-
talis,ledfitiinmcdiatcac3loreambientis,abea
cnimimmediate&euocaturcalorvitalis, &-rc-
foluirurhumidumaquofum , & peifepc ctiam

Confirmaturetiam hacc fententia noftra exilla g finecxhalatione caioris vitalisfolum humidui

acctigeneratione,quamartcmolimuf;cuiamus
cnim ytvcl aSoIe,velabalio mediocritercale-
facienteincalelcatvinumjVtcahdum viialeex-
Sialetur,& humidum aquoium abllimatur ; fic
cnim fit vt remaneat folus calorelementaris , &
humidum continuans , quse ell: aceti natura ; eft
enimexceiruaqueuin; &valde frigidum ,quia
parurn habet caloris in fua miitionc; (ed cft abs-
quc dubioperfcdtummiftum, vtdixitArift.in
incmoiatislocis,noncorpusputndum, fcu pu-
»refcens,vtMediciarbirrantur.

jinGAUnide aceto fententU modoaliquo

defendi pofjt. Cap.X.
TTErumquiaGalenusisepe dicitacetum cxvi-
^ nocflegenitumper putrcdincm, nempc ex
putrefaftione humoris aquci cum ipfa vini fub-
ftanriacommifti j ctfinos didum hocnon ad-
modumapprobamus, dignUmtamen confide-

rationeob Galeni au£toritatem cfle cenfemus, ^ mali,&coniumitur,quamcontineatur &rcga-
anidmodoaliquodcfendi.&adredum fenfum

aquo(limconiumitur:quofir,vtvinum maneat
calidius,cuiusmodieftvinumvetuftii,eil:cnim
maximcexiccatum , quiarefoluta cftilla humi-
ditasaquofa,quam priushabebat; quum enim
ha:c obrundataftioncm caloris, hacconfumpta
vinumefficaciuscalefacic, quia efficacius agit
calorcumficco, quam cum humido: quod fi
coiitingat,vtfimui cum humidiaquofi refolu-
tioncvcl poftillam , calor quoquc vitalis exha-
letur,fit ex vino acctum ; quaie huius generatio
longediuerfa eft a putrediuc: namin putrcdi-
ne neceife eft prius educi calorem naturalem,
deinde fierifeparationem humidi ; atingenera-
tioneacetinon fit refolutiohumidi ex euapora-
tionecalidi , quiahaecnon iniequituralicuius^v^
caloriscorruptioneminvino .fiquidem a ncu-
tro calore dicitur continevi ; imoquum illud
humidum tueritinduftum abanima nutiitio-
nemmohentc, patiturpotius a -calore viniani-

trahipoifit. Egoquideinarbitrorilludadmitti
u/fU' poire,fiper quandam fc>lumfimilitudinem,non
'^^^ vtpropriedidumintelligatiu":quemadmodum
^^*" cnimilla,qu3evereputrefcunt,perproprijcaIo-
'^® ris corruptionem putrcfcunt , proinde ex diflo-
''V^ Urtioneproprijhumidi,&acaloreambientis;ita
" acetumexvino genitum cii: per corruptionem
calcyris, & refolutionem humidr a calore ambi -
entis :attamen magnum cft horum difcrimen;
namindcfinitione putredinisnonalividcalidii,
ncque aliud humidum confideiatur, nifi eleme-
tare;& eilputredinisconditiovt humidumnon
immcdiatepatiaturacaloreambietis.fedprius
patiaturcalornaturalis,,&educatur,deinde il-
lamcaloris eduftionem infequatur proprij hu
mididifl"olutio:poteftquidemaliquoviclento
interitu , vt antea dixiinus , vt combuftionc de-
ftruifimultotummiftumfine praecedente edu-
£ticmecaloris ; fcdinterituillo naturali,qui vo-
catur putrcdo , nonpoteftmiftum diirolui , nill
priuseducaturcalornaturalis, quihumidum &
iiccum coniunftacotincbat : de humldo namq;
c.Qntinuante loquor,non de aduentitio, quod
dixunus per quandam fimiiitudinem appcilari
jiutiiens feu alim.entale,ideo vidcmus ligaa ai i-
da duitiflime leruari,etiam inmagnis «itibus,&
in iocis caHdiffimis.nec vnqua educi humidum
coiUinuans,miiprius educatur calor naE.uiaiis

eren

'•nter
■edt-
.&

r.

tur:quanquam cnim in vuio anima non reman-

fit,fed folus calor vitahs , & humidum illudali-

mentalcattradum prius ab anima nutritionis

gratia, tdmenferuaturcum illo calorehaec vi-

talis conditio vtconfumat humidum ; non qui-

dem ita , vt nutriat vinum eaafti one , non enim

nutritur amplius vinum ; fed quia refoluitur

ab eocalore humidum illud , & iimuletiama

calore ambientis,a quo non educitur calor vita-

lisprogenerationeaceti,nifiprius muitumhu-

midiaquofi fuit reiblutum : ideo videmus ex

vinonouo nonfacile ficri acetuni , fed cx vino

vetuftiore,cuiushumidum aquofum fit aliqua

exparte relolutum : differt igiturgeneratioa-

ceti aputrcdine , quod in generationeacetinon.

fitrefblutio humidi ex eduffione caloris , fed

fit immediate a calore ambientis , & fimul a ca-

loreyitali adiuuante eius confuraptionem , vt

prxdiximus. Eftigituracqtum genitum rnodo

qu odam fimiliputreiajSiioni , quiacalor educi-

tur & coniumitur humidum ; non eit tamen re-

uera putrefaftio , quia non educiturcalor ele-

mcntaris,fedfolusanimalis,nequehaius edu«

vtioneminfequitur euaporatio alicuius humi-

di , fedpotiuspraecedit ;poilquam enim vinum

eft exiccatum per cua -oiationcin humidiquod

vocaturquafi nutricns , tuncpcr exhalationem

calijivitalis gciieiatur acetum; quareparctin

gcneratione acetino d.f olui miftum quatenus

"Y 5 iniirani

683

lacobi Zabarcllac Patauini

6S4

millura efl-.quianccumcn: humidum tcmpcra-
tuijenon lcpaiantur inuicem , fedmancntco»-
iunfta.Suntautemlisec omnia confcnumea na-
turse &qualitatibusaceti, qux & perexpcrien-
Oua''/ta- tiamnotrefunt.&aGalcno^ dcclaranturin pise-
t»i(iceti» dictolib.4.de (fmplicibusmedicamcnr.cftenim
. acctumfrigidum,(5chumidumadu,led iaculta-
teexiccatitium , quia per conlumpiionem hu-
midialimentalisredditumeftliccuis, quam vi-
iiumjncque ita humeftat , quia recelfit humidi-
tasaquola, illa vero quse efttempcraturse, eil:
maxime conimiltactmi ficco,pcrcorruptioncm
autcm caloris vitalis faftum elfirigidum.eftet-
iam acre,&: mordax (\tait Galenusyi ex tenuita-
te iubl-tantix, quafit penctratiuum ; ilngulas e-
nimanimalispartcs penetrat , & per iriguscon-
ftringit,& itamordicationem facit : qu2e inter-
dum tanta e{l,vt lit cum dolore , nempe fi tanta
fiatllngularumpartium conihidtio , qnaefaciat
disjundionemcontrnuitatis,ficenimdolbrfit :
dicerc etiam videtur Galenus , illam acredinem

A prouenire a calore cxtraneo , quem contra.-. \ : a-
cetumexputietactione , liquidcmomrn^pime-
fcensamittit caloremproprium , & acquini. a- ,
lienum : quod Galtni dictum admittere pouu-
mus in eo leniu , iccundum qucm di>.i.i>iis, h>n
nerationeniacetipolicperlinuiiti-dinem n^^ivf'*"*;
dinemappcllari :quum cnim hjecquoque \\:x\
caloreambienns;ambicns autcmnonpoflit pa-
tientis corporis calorcmcducere,quinl:mul ;n-
- ducataliquidcalori-^ext.ranci.nullumcftablur-

B dum , fidicamusacetii aliquidextranei caloiis
accepilfe ab aftione ambientis, & ab eo ade-
ptum eile illamacrimonianuita vtacrimoniam
calori extraneo attribuamus^mordacitatem au-
tem trigori conftringcnn ; vere tameu putri-
dumdicinonpotelftacetum, licutanteaoften-
dimus. Hocpafto ego puto ibluipolfe hac iii
re omnemdifficultatcm : ii quis autem aliquid
probabilius inuenerit,cius fcntcntise
fubfcnbere non recii-

C fabo.

J A C O B I

ZABARELL

P AT A V IN I'

L I B E R

D £ ^ACVLIlATI-BVB, A K l M AE.

Vum animae naturam de-
claranda fufceperit Arifto-
teles intribus de Anima li-
bris,nequealia ratione con-
fideratam,quamprout cau-
fa, & principium aliorum
eft,duasciustra6tationesin
iislibris abeo faftas notare
'DuAcon- poifmuus^quoniamenim animatum corporis
Jtdsratio animati principium eft vt forma ipium confti-
nes ant- t-acns,tu.moperationumvtcffearix;per vtrum-
mditn qucrefpeftum declarare voluit qiiid fit anima.
Priuseteniraea definiuitperrefpeftum adcor-
pus animatum,cuius eftformaj dicens eam elfe
primuma£tumcorporis naturalis inftrumenta-
lis;quaccmmuni definitione ormiem aiiimara
complexus , fignificauiteam efle ommsanimae
conditioncra , & naturam , vt fit adus , <St perfe-
£tio,quacorpus viuensconftituitur , & ia ipecie
collocatur. Dtindevero eandcra confiderare
ftatuitetiamproutreipicitopcrationes, quem-
admodumincontext.33.lib. 2. videreeftj &de
fingiilaanimieparteab eolocoadfincm vsque
iib. 3. Jaac xationc diiigcntifliwie pertiaftauit«

Itb. de

D Quod igitur ad priorem ajiinije confideratio-
nem attinet,eamnosiii pr-sicntiaad eos, qui !i-
bros Anftot.velvoce, vcl fcnptis interpretc -
tur,remittimus:. quumeorumoificmm fitAi -
ftot.verba,&ipfamanimxdefinitionem, & f n-
gulas eius particulasdJclarare: ied & nobis afa
tortaflis occaiiodabitur, quaaliquid de ea defi»
nitionedicamus : nuncde altero animaerelpt-
ftuqusedam , quxprolixiorem difpurationem
poftulare videntur , quam vt in commentariis

E. exponi conueniat,fcribeie conftituinius: quum
enim plures operationes anims fint, quarum
edendarum natiualifacultaie prseditam &i\t a-
nimam conll:at ; mde fadum eit , vtreipedu di-
uerfarum opinionumditicriasetiam tacultates
philolophiomnes animse attribuerint. Qiium
iwitur Ariftotelcs inlibris dcAnrma folitusiit
aifimam,&eius paites facultatumnominibus
appellare : nam certumcft, vcgetatmtun , feilfl-
tiuum, motiuum, appetitiuttm ,uitelLcftiuu.m.

^ & alia eiusmodi nomina facultatum c(ic' , & va-
rias operationcs refpicere : illud iiobis confi-
derandum proponitur , de quofolcnt philoib--
phi noiMcouuouenauj quomodo hs facuU

utcs

Tnli
meyii\

6S5

dc FactilriiLibu3 Anim«, Libcr.

^^v

tatestumadipfamammsefubftantiam,tumad A Contra vero Thomas exJA-imault, potcntias 0//«;«
feinuicemreterantur : quseriturenim.an a Cuh- cflfe qualiratcs fccunda: fpccici manantesab cf- Tho»,^,

4thter
ferre

ftantia animse diftinguatur.an potius fmt idcm
quod illa; quxritur etiam , quo difcrimine ipfse
diCcrepcnt mter fc, & quot lint: hxc igitur con-
fideraturiftatuimusimprm-iis , id , quod paulo
ante tetigimus, nomen tacultatisin prslentia a
nobis lumi propric prout relpicit operationem,
& ligmficat potentiam operandi, vnde Latini
potentias animse cas appcllate confueueru.ir:
quum enim potentia relpiciat aaum, dupiex-
autem fitaftus,vt Ariftoteksdocctin initioli-
bn lccundi dc Animaj a£tus primus, qui eft tor-
ma; & aftus fccundus, qui eft operatio forma: :

duplex etiam eftfacuhas; vnaeft,qu3ere(picit

adumpiimum,eaciueeftmaterixpotentia;al-

teravcro,qujerefpicitaaum fecundum, &eft

poLentiatormse,cuiulmodifuntfacultatesani-

mx, de quibus in prdeutia fermonem habi-

turi fumus.

M facultates ab effentia aninu diflin-

guantur, opinio Scott, & Greg. An-

minenj. cum eoriim argumentis.

Cap. IL

COnfid^randum primo loco eft.an facul-
tatesdiilinguantur reab ipfa auimx lub-
ftaiUJa, an fit idcm, quodiUa: ied ad omnem

Terre icUendam ambiguitatcm, lciendum cft, polfe - — .

V /• duobusmodisintdhgiid^quodLatinidicunt D fubftantialem, quod eft abiurdum.
. ' reahtcr diitevre ; primumenim lumiturpro eo. cutife habettormamercnaturaiisa

quodeftditfeireiubicctcvt quando cumAri- " ' '' J^— •-<

&:oc. dicm-ius.matcnam & priuationemnoncf-
fe didmaas re,id cft iubieao, hcuti ncquc po-
mum & albedo. quum fimul fint fubicdo, di-
ft;n<Juidicantur,lcdlblumratione5akeromo-
do lumitur pro eo, quod eft eft elfe res diuerfa,
& lecundCi cflentiam diftinaas,etia animo non
co<Titante:fic autem dicimus materiam& pri-
nauoncm elfe diftinaas te, fic etiam pomum & £
albedinem; quum enimtoto genere difrerant,
ma.xime dxuntur diftingui re , hoc eft elfentias
habere diucrlas : qujeltio autem praefens nul-
lum habet locumiuxtaprioremacceptionem,
quum enim in eodem viuente intintfacultates,
& anima ipfa, certe non diftinguuntur fubie-
ao; fed locum habet iuxta pofteriorem tan-
tum acceptionem , quserimus enim quum fi-
mul lintin eodem, anpotentiae fint quidrea-
kdiftinaum eifentialiter ab ipfaanimse fub- ;
ftantia,anidemfint,quodilla. Scotuslibro s.
Sentent.diftina.i6. & Gregorius Ariminenfis
ibidem quseft. s.mtuntur oftenderepotentias
animseifeiplammetanimsefubftantiam, quse,
quumvaiTas operationes refpiciat, variis etiam
nomuiibasappcllatifokt,qu3edicunturpotcn-
tije anims, ptoindc hse iunt idem re, quod ipfa
animse iubttantia ; & hanc icntentiam icqui-
vir raagna pars rscentiorum philofophorum.

Scotii&
Oregorti
}irirm~
nenjis.

fentiaanimse,proindcabcadiftinaas re, ficut
apudcumvariisin locis legcrc poifumus,pr2e-
fertimveroin i.part. Sum.quseih 77. artic.i. &
in I. Sentent. diftina. 3- quaclh 4- anic. 2. Hanc
eandcm (entcntiam (cquutus eft Aegidius in
Quodlibeto 3. quseft. n. & loannes Ganda-
ucnfs inIibr-2. dcAnima. Pio fententia Scoti
hsc ab v^h, & abaliis argumcnta afilTuntur .
B Primum cft:de quodicimrdcfinitiojdccodem Pyiimum
dicitur & nomcn dcfiniii; atqui de (urma prxdi- argnmen
catui definitio potcntise aauuT. eigo & nomen ; tum Sco~
animaigituielilu3epotenti2e:maior clara eft: t/,
minor probai\ir auaoiitatc Ariiirot. in^.Me-
taph. vbipotcntiamaaiuamkadefinit.potcn-
tia aaiua eft principium trafmurandi aliud
quatenuseftaliud,atqui ioriTia eft hu.urmodi
p\incipium,eigoiormael>potentia aaiua. Se- Secund'^
cundoficargumentantur. ficuti iehabetpoten- ^rgume-
C tiapaffiuaadpatiens,nempe ad matenam pri- tftm,
mam, ita"&potentiaaaiua ad ag:ns,nempe ad
formam; atpotentiamateriae paifiua eft mate-
ria ipfa ; crgo etiam potentiaaaiua efi: ipfamct
forma:probantfimiiitudinem pcr ea, qux di-
cuntur ab Ariftot. in 9. Mctaphyf quse nunc e-
cenlenda nonlunt: affumptumauccmitapro-
bant;fipotentiamaterisee(]etaUquiddiuerfam
anaruiamateri3e,eireraccidens j ergp aliquod
accidens in materia rcciperctur ante formam j-,^^;^^

. Tertio; fi
d fuas ope- ^ '^
rationes, ita etiamanima ad luas ; at tormame-
rc naturalis cft immediatum principium fua-
rum operationum abfq; vUapotentiamedia er-
go & anima, nullse igitut funtpotentise diftin-
axab eiientijeanimx,fcd (untanimaipfa: fi-
militudo eft manifefta, quia non dcbet anima
elfe minoris perfeaionis,quam forma inanima-
ti, imo debetcffe maioris ; forma autem inani-
mati poteftexire inaaum feeundumabfque vl-
la potentia media : quod probatur & de lub-
■ftantiali forma, &de accidcmali : forma en:m
fubftantialiseftnatura,atnatura cft principiii
motus immediatu,vt denotat diaio illa,primo,
indefinitione naturseitaks etia (um torme acci-
dentaks, nacalor ignis eft immediata caula ca-
lefaciedi alia finevUa potetia media,fic grauitas
&leuitasiuntcaur2e immediatje mouendi ele-
mentaadfiialoca, igitur anima multo mag;s
debet eife iromediata caufa (uaum operationu.
ero-ononpcrpotentiasmedias. Quarto,natura QyartH^
mhUfruftrafacit, necabundatiniuperuacane- argtimi-
is,atquiipfaanim3jfubftantiafufficiens eft ad tum.
producendas omnes operationes feclufa ope
cuiuslibet extra fe, ergo fruftra ponuntur po-
tentix ab ea diftinasc . Quinto , agens nun- Quintu>^
quam agit in cxtremum, quin prius agat in argume-
medium, fi medium habeat ; itaque fianima tum.
effieit operationes per medias potentias , ne-'

Y 4

'-s3=5

'^^Sf

lacobi Zabdjfclia: Fatauinl

6t9

^...^x aoiuidLim, & mexcoguabiie. Scxto,fi Dotemix oerandi n,.ni .u a ,.; a^", " r .- f . • "^ °

-«^?/<v»f- ^''<"^"^""i' <^'in'-'>^'cogitabiie.Scxto,fipotemix

^um ' "^ Jx-ierla-abellentiaammae, c'^ ab ea manet,

crgo ab eapendent vt a caufa, in quo igitur cau-

ise gcnerc ? c ertc non vt a materia,ncqtvt a fine,

xieque vt a foima,vt patet, ercro vt ab efficicnte;

Jgiturammaaliquidimmediateproducir,quod

aduerfariinegat^proQucitcnimipiaspotentias:

quod fidicathasproduciperaliaspotedas me-

*.^^rV^ ^^''»^'Piocedmuisminfimtum,quoddicendum '

*^ noneft.Septirao,finulIumagenspoteftnTime- ^

7fm^'" diatcahquidproduccre^fed lolQperpoteutiam

mcdiam: crgo neq; ipfa potentiapoterit imme-

diateoparrationcmpioducerejiinperaliampo-

41 '^ume "'^'^"^"^"^i"fi"'tiini. Oaauo,fianima,vtope-
inm ' ^^^"'>''^^'l""'^P°^"'3mafedill:indam,veleam
requint ob iuam perlVaione, vel ob fuara im-
perhaione5atneutromodorcquirit,ergonul-
lo ; non ob fuam imperf cftioncm, quia lioc po-
fito lcrm£Eaccidcnta]es,qurdInt imperfeaio- C
res,magisrequircrcnthuiiiimodipotcntias,at
non rcquiiunt,Ytante di6tumeft de caIore,&
leuitateignis;noetiamobfuamperfcaionem,
quia lubii^intix a matena abiunax, ac Deus
monwm ^P^'^' ,qu"J^ fintperfeaiores,magis requirercnt,
^rgume- q^o^itamendicendum noneft. Poftremo len-
ium. '^^^^^'^"ihancconfiimantaiidoritateAriftote-
Us in Itbris de Animainpluribus locis : nam in
contextU9. lib.2. inquit,fiefletoculusanimal,
potentia vifiuaeiletformaeius, ergo potentia jy
cftidcm quodanima : deindein context.io. in-
quit. anima eft ficuti potentia mftrumeu,poftea
vero pairim m iis libris itapotentias animse con-
fiderat,vtputetfedeipfisanimsepartibusIoqui
dicrtcmmnaturas, & gradus animatorum ab
iiispotentils conftitui, quodfalfum effet^frpo,
tentise effent qualitates; quomam igitur vbiqj
potentias cumanimaipfaconfundit,non cen-
fuit eas eft^ealiquidpraeter ipfam fubftantiam
animae, fed eire ipfammet aflimam^

perandiponiabAiiftotelein fecuda fpecie qua- ^^j
litatis, fcd (olam potentiam ad bene, feu facile ^''
operandum, vel adfacilerefiftendum. Sedhsc
reiponfionullius momenti eft, & iam abunde ^»'}
teprobataanobisfuitin libr.r.de materia pri- ^''«^
nia, quoniam differentia per magis & minus
non variatfpeciem, multo igitur minus poteft
variare genus : & quemadmodum aftus cur-
rendi non diff^errgenere ab aftu bcnecurrendi,
ita neque potentiacurrendidifFert senereapo-
tentiabenecurrendi; potcntia emmrefpicit a-
aums quare vt le habctaftus adaaum,ita &
potentiaadpotentiam, Sumituretiamaliahu-
ius conhrmatio ex habitu, & difpoiltione , o,\x^
fpecienondifFerunt,fedfolumfecundumma-
gis, & minusfixum; quarenequspotentia bene
currendi difFcrt fpecieapotentia cuircndi ab-
folute. Secundoitaargumentantur:fiamraaef- ^^^*
fet idem quodlusepotentiscipixquoq^poten- ""''P
tia; interie eflentidem.quia quaralicui tcrtio *^^
funndcm,,ctiam iaterfeiuntLdem; igiturpo-
teria vifiuaeritidem,quodpotentia motiua,&
quod potetia olfaaiua.&quod reliquae omnes:
hoctamen ncmo aircreiet^quiapotcntia: funt
plurcs, non vna. Ad hoc alii ieipondcnt,poten- ReCt
tiasanim3edupIiciterconfideratipofle,vnemo-^/;ii
. do lccundum mtcrnam rationem, alteromo-
dofecundumexternam: idco li fecundum' in-
lernamrationem confiderentur, totum argu-
mentum efte concedendum,fiacenim rationc
omnes f unt ipfamet anima, qux vna eft, & hoc
folum eo argumento oftenditur: fi vero confi-
derenturf ecundum rationem externam,dicunt
aigumentum nihil habere roboris ; quia quate-

Opmo rhoma, & AEgidij, 6^ eorum
argutnenta. Cap. IIL

EConrrarioautcmad probandum potentias
animseefrequalitates^perquas anima fuas
€)perationescdat.,muItaargumetaaThoma,&
ab^gidio , & a loanne Gandauenie afFerun-
tUT, vt apud eos videre e i1, cgo veropauca prse-
cii^nra leligam: & quia fentoitiam hanc verio-
rem. effeputcafFcram etiamrei"ponfiones,qui^
busadfingula aduerfarii vtuntur, & quantum ^
rrhnum roboris habeantjcotiflderabo. Piimum arau-
^irgume m^ntum , quo opinio Thomae comprobat^ur»
itum, tale eft:potentianaturaIis, feuaptitudoadope-
randum pcnitui abArift.iai iecunda fpecie qua-
iitaasi atpotentiaEanim^iuntaptitudines na-
turales ad opcrandlrm, ergo iunt cffentialiter in
leciuida Ipccic qualitatisiproinde iunt re diftin-
itae ii, aaiffia, qu^ eftiubita^ma. Ad hoc £e-

nus eadem anima i-efpicit varias operationes,
appellatur nominibus diuerlarumpotetrarum
ratione diuerfbrum refpeauum : quam fuam
opinionem declarantes dicunt potentiam ef-
feanimam ipiam,&nihilaliudei fuperaddei:e,
: qtiam reipedfum quendam,quoniam anima eft;
lubftantiaquaedam non otiofa, fedf vtaiuntj
virtuofa, & apta admultifariam operaiidumi
quaie ifta aptitudo nihil aliudeft, quam anima
ipfavt refpiciens hanc. autillam operationem.
Sed contra hanc refponfionem ita argumen- ,„j
tanpoflumusiillasaptitudines, qujefccundum ^^^
cxteinam rationemrcfpiciuntvanas operatio-
nes, & in quibus potentiarum difcrimen con-
Cftit, velf uQt aliquid, vcl nihil;. finihil , auj;-
la igitur erit potentiarum difFerentia,quarc ar-
gumentum contra ecs viget: fi vcro aliquid,
vel funt fuhftantiae, vel accidcntia; fubitaii-
ms quidem ncmo diccret: fic enimnon pof-
knt eflejnifidiueriae formae iubftantialesj fi ve-
ro fmitaccidentia,vt reueiaiunt^confideraa»
dum eft, in quanam fintCategoria.i in Cateao-

riaquidcmrelatiuoruniponinonpofl"unt,quia
noneftratio,nifimtcralia, quaefimul aauiim,
mn eiUaiinpateuiiTiqui aclu fiiiutn hahear»

Imfug^

dc Facultatibtis Animx, Libcr,

696

ciuofitvtrtfmperneceflanumrit vno relaiiuo- A potentiseipfx. Prjctcreafic proopinioneTho- TtrttuM

rum exiftentc alterum quoque exiftere; atin a-
nima funt cidu ifts faculratesetiamnulla exi-
ftenteopccatione; nequedicerepofluntelTe re-
larionem rationis,quoniametiam animo noii
coijitantchabet anima potentiam videndi di-
ftuTKaam a potcntia ambulandi,nulla ctiam exi-
ftentc adu vifione, aut ambulatione: igitur hae
potentixnon habentefte refpeftiuum.redab-
iolutimi; pioinde in nulla alia Categoria

...<targumen[aripofrumus:potcntia opcrandi ay^ume-
refpicit acltun, id cftoperationem ipfam, ied /«^»*
femper nobilior, & perfedior eft actus poten--
tia ipfum refpiciente; ergo fi potentia eiren-
tialitcr,&fccundum internamrationcmefTeta-
nima ipfa, operatio, qu?e eft accidcns, eiret per-
fcaior,quamanima,quxeftfubftantia. Aliud Quarttfi
quoquc argumentum conftituere poflumus cx argfime'
duobus,qu3eaThoma vtdiftinftaponuntur in *'*'^'

iolutimi; piomde m nuna aua i^atcguuii Quouub,qu^a inuiua vLuiiiiii^L<ij^.-.ii".^.-". -
ftatui polfunt, niiil in Categoria qualitatis,vt B prsedifto loco primi fentcmiaru: ficuti fe ha

confiderantibus manifcftumeft: itaqueaduer
fariihoc dicentcs veniuntinipfammet opinio-
nemThomx5 quodenim dicunt potentias o-
ipnesiecundumintcrnam rationemidem effe,
pilaliud eft, quam diccre vnam efte animse fub-
•jtantiam, a qua omnes emanant : quum autem
dicunt eas dilHngui fecundum varios reipcftus,
fateri coguntur eas vel eftc qualitates,vel nullo
inodo drftinoui, & ita argumenium aduerfus

bet polfe adelfe,itapotentiaadeftentiam; fed
in anima differt pofleabefte;ergo & potentia
ab cflentia; quoddifferat pofleabefle,probat
ibiThomas ratione fupernaturali, qus aliena
eftanoftraconflderationemosautemidproba-
re poifumus latione naturali, quod eft aliud
Thomx argumentum in eodem loco: nam ani-
nia fecundum fuumeflerefpicittotumcorpus
vtafeformatum, & conftitutum, at fecuudum

inodo diltmoui, & ita argumenium auucuua vl.hv-j.jiiiicih.ii.,^w^iii.x..i.......... -- — --""---—

cosvalidumefle. Aliaquoquationepoteftea- C fu^m poife reipicit operationes, & dilhnaas

dem iplorum refponiio impugnari; nulla eft
ina"isinterna,feu magis cifcntialis conlidera-
tio, quamquxflgnificatur per hanc duplicati-
uam, quatenus: quod patetteftimonio Aniio-
telis in I. rofterior vbi docet hanc eflepisci-
puam, & fupremam conditionem; quxinpro-
pofltione iaciat neceflariu, & eirentialem cori-
nexum;eigo nulla efle poteft intimior ratio po-
tentix vifluae, quam quseflgnificatur dicendo.

eiufdem corporispartestanquam inftrumenta«
quibusvtituradoperandum:hocautemdifcri-
meninaliquocorporisnoftripartenotarepof-
fumus; aliquis enim oculoshabenscsecuseft,
quare in eiuliiiodi oculoeft anima l^ecundum
fuum elfe, quia oculus eftanimatus,& habet
fubftantiam animae in feipfo ; non eft autem ibi
animafecundum fuurapofle, quianonpoteft
operari, & videre: quoniamigituribi eil: fub-

leniia; viuu<i^, 4i.iciiii i^uAiig.11111».".".^ v..^>..- — . ^j. — --, — , _ ^ ^

Dotcntia viliua quatenuscft potentia viiiua; ita- D ftantiaanimseabfquepotentia viliua ,aliud elt

" „ ,, n ' • ■ . : u„.- ;.,r^ ,,;/;,,., ^^f,-,,,^;., -,lii,r!,-fl- rnk^T-ani-ia flnimse.

que fl nullaeftmagis internaratio quam hstc,
& potentiae fecundum internam ratione omnes
idem funt, fequitur potentiam vifiuam, quate-
nus eft potentiavifiua, efle potentiam olfafti-
uam, &potentiam ambulatiuam: patet igitur
vanam efle eorum diftindionem internse, & ex-
ternae, nifi intelligatur eo modo, quem dixi-;
xnus,nempe vnam eflTe animas eirentiam,potcn-
tias vero efle diuerfas aptitudines ad variasope-
rationes; & externas dici, qtria funt extra ani- E
snx efl^entiam, quum fintqualitateseam inie-
quentes, quarum lingula quatenus talis , abfo-
Iutumquoddameft,&aba.liisdiftinguitur:hoc
videturconfiteriLudouicus Buccaferreus, qui
pr3edl£tadiftihaione vtitur; fed taiidem veri-
tate coadusaflerit eflTentiam anim* efCe quod-
damprius>potentiasveroeflepofteriores,quod
cftconcedereeas diftingui a fubftantia anim.3e
Praetereaaduerfusid, quod illi dicunt^animara-
eflefubftantiamquandam virtuofam,taliargu- l
mento vti polTumus ex eorum verbis defum-
pto: anima eft virtuofa , ergo aon eft virtutes
spfse, quianeq; concretum poteft prsedicari de
fuo abftrado, nequeabftradumde concreto;
neq; enim album eilalbedo, neque albedo eft-
aiba; igitur fi anima eit ipfaemet potentis , leu'
virtutes, vtillidicunt^norefte vocaturpotens,
feuvirtuofa,velfired:eappei.larur,aliudeftipi'a

ipia vifiua potentia, aliud eft iubftantia animx.
Aliisquoq; argumentis vtuntur inmemoratis
locis Thomas, & iEgidius,& Gandauenfis: qusc
quum infirmiora videantur, dimittimus, prse"
fertim quiaapud eos legipofllmt.

Verafmtentia, & ejus dedaratio,
Cap. IV'

EGo in hac cotrouerfia, licct magis ad Tha-
mae, & aliorum pradidorum opinionem
accedam, eam tamen ucnitus rccipere non pof-
fum>fedadhibedam€i efleputo quandamcoi-.
vedionem; arbitror enimtotam huiulce rei ve-
ritateminduobusdidisefleconftitutam: alte- l>rimum
sum aduei fus Scotum tale eft;facultates animae diaumi
funt re diftindae ab ipfa anim.se fubftantia , & contr^ ,
funt qualitates fecundac fpeciei:alterumvero ScQtum.
aduerfusThom:am,& aIioseft,facuItates ani- SecundH
ma non iunt agentia mediainteranimam, & diciurrt
operationem, vtTbomas. & iSgidius exiftima- contra^
runt.ied funt folummodo,cod.i.tioncsciu3edam, Th«tn4U»
& a-ptitudines animae ad o=perandum. Horum
prius fatisprobatu.EaTgumentisanteapro Th.>-
ma adductis,quibus reueranil aliud oftenditur,
Hifi facultates cife quaJitates ab anim-se eifcntia
diftind1as;atnon oft^cnditur eas eire ageatiame-
diaficutilli exiftimalfe vi-dcntur. Altcrumaute
diau probatur Srgumetis Scoti, earum n. plu-
5acomi:a.Th«mattieiiicaciifima Ihntiiiec l^iui
I ^ foffe

691

lacobi ZabarcllsE Patauini

692

ttnMn.

ftttudo
fr,S!.fi{ppa^
Kit dl/a
nafura
fojitiua.

poife vidcntur.dum dicimus potctias efle ageu-

ti.i mcdia intcranimam- & opciationem i fcd a

nobis iioc ncs;antibus !"aci;ime foluentur. Vt

igituiveritasclarioitiai , & omniaaducrfantia

argumentaroluantur , no^anda runt quKdam.

retentia Pnmoloco (ciL*ndumeft,pot<:nt;am operandi

tptrandt ^i^^ accidcns quoddam mcdium. interpriuati-

esi iucdt uum.Scpofitiuum: quum enim notetpriuatio-

ttm tnter ncm aclus , videtur eliepvuiatiuu potius, cjuam

foftiii*u, poiiciuum, nouefttamenpura priuario , icd cft

quoddamrcalc, &ablblutum, ellrenim aptitu-

do,acpropenlioc[U3edamadtalema^um,quam

Ariftor. ingcnerc qualitatis collocauit dire(fVc

tanquam ems (peciem :quod fi ellet m era priua-

tio , innulla Caregoria poni poflet ,niri perrc-

duclionemjadeo vthiuccoUigcrepoirmius ,fa-

culcatemoperandi cffe quidcm rem quandam

poIitiuam,& abfolutam, ied dcbilisadmodum,

actcnuis cniitatis.Secundoloconotandum eft,

liaucpotentiam fiueaptitudinem praeiupponc-

rcineadem re aliam naturam priorcm,quam

inicquatur : hoc autem iatis videtur confide-

rantibus eile manitelium ; quia omnis operatio

titabaclu .quareaptitudooperandi, quuiiipo-

tentia,pia;fupponuneceirario priorem aliquam

aclualcm uaturam , a qua prouenit, & poteil iu-

duclionc dcclarari .- nam potcntia recipicndi o-

mnes formas , qu« ineftprinix materiffi, ipiam

materijenaturam infcquiturj& in cicmetisgra-

uitas,& leuiLasnilaliudiiint, nifi potentia: na-

tiuales, quibus elementa propenla redduntur

adiua locanaturalia,hxautcm ipiaseiemento-

rum form.as confcquuntur : aiix quoqueplures

eiusmodi potcntix naturales coniequuniur a-

liaaccidcntiapriora, vtiUse , quxexcmpii gia-

tia nominantur ab Ariitotcle in cap. de Quaii-

tatc 5 curlor cnim dicitur , qui naturalcm habct

potcntiam bene currendi ,icd hacnccclie eft vt

ab aliqua cauia prioie proueniat, veluti ab opti-

mapartiumcorporis inter fe-proportiorie, vcl

aconuenientcqualitatum temperie,feua bona

totiuscorporis habitudine .veiabaliaaliqua e-

iusmodi cauia, quaencceflariodifFertipecieab

ipihpotentia, & quandoque etiam genere:nam

{i dicatur clTc temperies, ea vel eft inprima, vcl

intertiaipecie qualitatis, noninfccundajiive-

rofigura, caeltin quarta ipccie 5 quodiidica-

tiucli"efituspartium,diftinguitur toto gencre

ab ipfa potcntia , quum iit in catcgona pofl-

tionis : potentia vcro primje matcrise diiicrt ab

ea toto gencre , quum fit qualitas , matcria ve-

ToteKfia xo iubftantia. Tertio icire opnrtet, tales po-

titejfe- tentias non alio modo pcndere ab alia caufa

priore , quam vta caufa etieftricc: fed eam non

pofle eiTe cfFccfricem prbpric diftam , qus eft

per transmutationem , & cum refiflentia pa-

tientis, lcd pcr (blain emanationem j emana-

tio cnimdicitur,quandoabsquc vlla rciiitrcntia

paticntis,& finevUo cfficicntis conatu crtcftus

ipiuaiinfcquitur quafi ipontcfua , licutymbra

cty^per
entiiiift-
ttoncm.

A corpus , quemadmodum alioln locodcclaia-
uimus. QUartonotandumcft,potentiamhanc j
naturalcm,licctfitmo loquodam m.edia inter ^
cauiam.quam infequitur, & opciwtionem , non--
cfletamencauiammcdiam, led caufamiilam ^
prioremeir:immcdiatam caufam operationisj j
vtliquis adu curiat , non dicimuspotenriam ,
carrcndi eflc illius curfus proximam caufam, ^
animam vero,fcuinftrumenta,fcu temiperiem, ^
feuquodlibctaliud,aquoillapotcni;ia emana- ,

B -re dicatur, eflbcaufam rcmotam , fedpotius
pioximam,& immediatam: etcnim potentia
noneftcaufa operationis . fedfolimi aptitudo
caufse ad operandum ; quod poteft argumen-
topiaediftocomprobari: operatio enim fitab
aftu, non a potcntia, nifiprout potentia prse.
lupponitaliam quandam aclualemnaturam,a
quacmanat; iUiigiturtribucnda efta£fio,non
iplipotcntix, qux non eil" nifi conditio caufae
ad operandum : patet^autem hoc dc potentia

C pafliua piimx materise.cft enimccnditioma-
tenxadrccipiendum ,non ell: tamen recipiens
medium , nonenim poteniia rccipit, icdn.a-
teriaimmediaterecipit: hoc Idem in qualita-
tibuselemetorum motricibus maniieitum eit,
grauitasenim & leuitasfuntaptitud!nes,& pro-
penfiones natur.iles clemcntorum ad propria
loca,proinde qualitates lecundjeipeciei, & o-
mnium con icuaone di iiinfta; a formjs elcmcn-
torum jnenio tamen dixit elementa moueria
giauitatc & lcuitate tanquammotoribus a for-
ma diffindfis, fed vtacceptislocoformarumla-
tcutuim : omncsenim, quidemotore elemen-
ti controuetiantur,velafoimamouericlemen-
tum dicunt , vclagenerame externoj nemo la-
men dicit a grauitate & leuitateprout iunt qtia-
litates aforma diftindse; efle aurcmqualitates
teitatur Ariftotclcsin primocap. libnfecundi
de Partibus Animalium. Exhis coUigere pof-
fimus.dcbile efleargumentum iEgidij in pix-
dictoloco , quodindicateum noniano modo
hanc fententiam accepiire,acdefendifle: inquit
enim,nonpotcftanima edcre immediatc ope-
rationcs,quia eft naturse nimis rcmotscab ope- '
ratione, natura autem non tranfit ab extremo
ad extremu fine mcdio : anima quidem eft lub- ,.
iFanria.&permanens.; cpcratio vero, iiue fii im-
manens,fiue tranfiens, eftaccidens nonperma--
nens; idcoconucniens fuit vt opcratio abani-
maproduceretur per mcdiam potentiam , quac
eft quidcni accidcns , led permanens , & ita me-
diuminrer conditrones extremorum. Vidctm' .
enim confidcrafle iEgidiusid, quodab Anftot.
&clariusab Auerroe dicitur inlibr. S.rhyf au-
fcultationis ; motorcm peniius immu.abilcm,
non pofle immediate produccre cftctfum no-
uum,& mutabilem,nilipermotorem medium, ;
quipartim muiabilis , partim immutabilis iit;!
cuiusmodi cil Cof lii , qitod iccundnm iub ifan- ,
tiam immuiabilc cft, iccundum locum aut m-u-!.

tr.lv:le^,.

D

69$

tabilc. ScJhacnmilitnJo nojv.:^' oiiininopar,
o/iiapi-imus motoi-agii m Ccclum, & Ccxlum
auit in hsec inrcrioia.quaic Ca-Jum ciHgcs mc-
tiuim ^at potentia noa cliagcns mcdium inicr
opcra:ibnem,& animam , ncque cftuiihumcn-
lumanimsjcdcoudiiioc^aptitudoado/ciau-
uuai , quscius naturaminlcquitur pcrcmaua-
tionem : argumcniumigiiuriEgidij, licct inij,c-
nioliun & probabilcfit^ncccfluatcm tamennoa
habet : nullaenim raiio probibetquin anima.
t qu£e cft (libiiantia pcrmanens, poflit eflc imme-
d diatacauCaaccideniisflucntis.Poflrcmonoran-
■r dum eli:>potentias prouenircquidem abanima
vt a principio,& origine , non tamen in ea recipi
V t in iubicd-o,red in corpoi e animaio ; quemad-
modumenimoperationcsattribuunturanima-
tovthibiccto.animse vero vtprincipio,& caufx,
ita etiampotcntia:;tOLum enim animatum dici-
tur po.ens operari propter animam tanquam
ca.ulam,a qua potentis emai^ant.

dc Etcultatibiis Aiiim^ ; L^Lf r.

694-

r-

ContrarioYum argumentorum folu-
tto. Cap. V.,

Is ita confl:itutis, nitendum cfl: adargu-
*. ^mentacon.raria refpondere. Adpnmum
Scoti iumptum ex Arifl:otelein 9. Mctaphyfi-
fiorum dicerepoflumus, Arift. ibinec dcfinire
folampotcntiam , quse eft qualitas , nec lolam
formamiine4-'Otentia, fedtotum coniuiiaum,
hoc^ft.tormam potentem, feu agens potens,
huc cmm dicitur principimTii mutadi aliud qua-
tenus cft aliud.Dicere etiam poflumus , eam de-
finitionemcompetcrcpotentise, &nomeillud,
principium , ibinon fignificare caufam agen-
tem , ied rationem agendi 5 fic enim potentia a-
ftiaaeftpiincipium,ideft,ratioprincipij. Ad
fecundamnegamus potentiam paflTiuameirei-
plammet materise fubftantiam , dicimiis enim
eam effe accidens manans a natura materiae : ad
probationem autemrefpondemus nonelTe ab-
lurdum , fialiqua accidentia indeterminata , &
potentialiainmateriaprsecedantiorma, quum
abhis matena ad nuUam certam naturam re-
ftringatur,vtalibi declarauimussaccidentia qui-
demterminatanondebent formam prsecedere,
quum eam infec^uantur; at potentiapaflTiua ncn
efthuiusmodi,ied eftnecciTuia mateiise ytpof-
fiteflTererum principium, & recipere forma%
1* Tliomasauteminprsditlis locis aliter hocai-
. gumentum foluit , quum concedat potentianx
paflTiuanieire ipfamnxct fubftantiam materis :
fednosalias hanc eius oplnionem reiecimus:
ideoftandumputamus folutioni , quam nunc
attulimus. Ad tertium refpondet inmemoratis,
locis Tkomas negando fimiUtudinem quan-
tumattinetad foxmas accidentaks,proptcrLa
quodnon ita-fe habctcalot adiuam operatiL-
nem, vtforma fuhii:antialis ad fuam,caLor enim
i^aeftcaufagrimaria,fedag^ittancp.amvu-tus-

'^ f- uia:. ^;.uiin inicquitur; quarcfimilispctius
clipotv.i ammK,quamauim3eip(i:itaquede
foi'--,is labflaniialibusncgarc videiur Thomas
aliquam iplarum agerefincpotcntiamcdia.cui
egoaflcntiendum puto ; ac dc accidcntaUbus
toinuscius (entctiam non approbo; 111 co "^i'"-
quc errauit , quod confcflus eft potcntiamefl^c
agensmed um intei loimam , & opciationcmj
hoc cnim ii dicamus , innumcris vrgcmur diffi-
cultatibus,vtanteadiaum cft. Egoigiturdco-
^ mnibusformisnaturalibus,tamlubtiatialibiis.
quam accidentalibus vniuerle ncgandum efle
puro,quod agant iine potentia mcdia tanquam
rati-oneagcndi; quemadmodum vniucricdeo-
mnibusaflerimus,quod agant linepotcntiame-
diatanquamcauia media; ideovtinpraefcntia
admittamus didionem iUam , primo , m defini-
tioncnarura;fignificareimmediate ,quod qui-
dcmfortaile veiumnoneft, dicimus natur.-^at
producere motum in eod:m coiporc fincvUa
C caula medta; neque per hoc Ibre quin naturam
inilcpaLurpotcnnamotrix, pcrquam moucat
nontanquampercaufammediam,fedtaquain
pcrconditionem ncceflanam: fic formamac-
cidentalcm adiuam confequitur fuapotentia,
quxab ea diftmaaeft, vt calorcm infequitur
potcnnaacliuaquiEcftiniccunda fpecie quah-
taus, quumcalor iit inalia fpecie:led cauen-
dumeftne in iumendts tormis accidcntalibus ^'''^^J'
aaiuiserremus , namgrauitas& lcuitas reueia ta^yCJie
D noniunt adiuie; & dum aduerfanj ex his ar- ^/^^ »•
gumentum iumunt , dccipiuntur ; nam tormje >»^ ^-
elementorum mouent elementa immediate, c7t»x.
orauuasautem &leuitas non funt caufs medix,
lediunt propciiiloues ad propna locaatormis
emanantesj&potentiaenatuiales, quas sequum
eftponere iniecunda fpecie q^ualitatis ; quare
grauitatem & leuitatem non iniequunturalisc
potenux : & id , quod dici folet, elcmenta mo-
uen a grauitate , & a leuitate , fano modo intel-
ligendameft, ncmpe ea moueri aiuis formis ,

■^ pergrauitatem,acleaitatem,tanquam perpo-
tcnnasmouendi, non tanquampercauiasme-
dias. Ad quartum negamus animam efle a- ^^q»^
ptara operan per leipfam fine ope aUcuius extia ^'«'»«
eflentiam ipfius , hoc enim manitefte ialium
eft, etiamreieaispotentiis ; egctemm anima
corporeis inftrumentis , fine qvubus operari
nonpoteft i fed vtcunque de aUis feie res ha-
beat,iat eftfi inpr3eientiadicamus,quandoin-
quiunt, feciufo c^uocunqueextraipiam,U in-
telUgant lecluiis potentus, eosialiumiumerej
&pctereprincipium,nos enim dicimus >^^^'
Lim aoens pofte aaercfeduia potemia aaiua,
Adquimum dicimus ,. eos iupponere poten- Ad ^um
tia.ciie caulas medias „ quod ciuideranosne- tt^m.
gamus :. de lolis enira medUs , & inftrumeniali- _
bascaufisvcrum eftid, quodmmimt agcnsa-
gere prius in mediura ^quam m extremum ; at
poteftU^aoaiuHL caui3&medi£,neq.ue mitru-
^ inentt-

tf^f

lacobi Zabarcllae PatauinJ

Adfex
tum.

^dfeptt-
f»Hm.

Ado^a-
»(tm»

Ad nO'
Hum.

Ad e-
ninxt Ar-

t(i Tnt-

mentamcdla , fcdfunt Sptltudinesabipfhani- A
nx efTentiacmaiiantes. Dicimus prsetcieain-
cptam, & incouCTruam in hoc arrfumento lo-
quutionem cilej ab animacnim tumpotentiac
cmanant , tum operatlones producuntur per
potentias, nectamen animain potentiasagerc
dicitur,nequein opcrationcs. Ad lextumdici-
mus , nullum agens materiale poHeimmediate
producerc aliquid per traniirvutationem fmc
potcntiamedia,atpcremanationem poteftali-
quis cfFeftus abagente immediate prouenire; B
fic igitur potentisE emanant immediate ab ef-
fcntiaanimscnonpcraliaspotentias. Adiepti-
mumrerponderealiidebent, quidicuntpoten-
tiam eile operationum caulas proxmias , at no-
bis, quiidnegamus, argumentum nonofficit;
nonenim dicimus potentiam , prout eftquid-
damdiftinftum ab anima,producere operatio-
nem. Ad oftauum dicimns potentiam infe-
qucntem, &anim32, &formis naturalibuseire
neceflariam, obearumimperfeitionem ; nam C
formx a matena abiunda; agunt pcr eflentiam,
ideo & potentia , & ipfamet operatio in eis idem
eil: quod elfentia 5 at formaj matenales ob fuam
imperfeftionem agunt per potentiasab elfen-
tia diilin£las,quum nonpoflintagcreper eflj:n-
tiam : ideo quando dicunt , ergo etiam formae
ignobiIioresaguntperpotentiasmedias,Ii2ec o-
mniaconcedimus. Ad Ariifotelemautem.qui
pailim in libris de Anima fumitpotentiaspro
iplamet anima:efl^entia, dicimus, naturamani- ■^
mae eife abfconditam, & innominatam, ideo A-
liftotelemeamiignificaiTe nominibuspotetia-
rum confequentium, quaenobisnoiioresfunt;
quumpraefertimibiconiideretanimam vtprin-
cipium opeiationum, ficenim conuenientifll-
me vocari poteil nomine potentise abea ema-
nantis : iic etiam in libris de Ccelo formas ele,
mentorum nominauit pergrauitatem, & leui-
tatem, quia formae non funtnominatae ; ipfe ta-
mcngiauitatem , &leuitatem , quas ibidixerat E
ciie iormas elementorum, poftea qualitatcs ef-
feaiieritin primo capireiibn lecundi deParti-
busanimalium. Adhocautemconiirmandum
conildero verba Ariftotelis incontext.nonoli-
brifecundide Anima, quse ipii contra nosad-
duxerunt : ibinamque nonabfolutcdicit, po-
tendam viiiuam efle animam,fed hocconftitu-
to, tioculuseilet anunal totum , quiavidit po-
tentiani vifluamnoneifeanimamipiamjedef
fc accidens confec|uens animam, qua oculus in- F
formatur: ai quianonperanimam .fcdperpo-
tentiam viiiuam diifinguitur oculus ab aliis
membns,ideodixit;fioculusefletanimal totu,
potentia viiuiaeiiet animaeius ; putauitigitur
cam non eifeanimam,fed quiddiifinftumaba-
nima, quuni rcucra oculus non fit animal to-
tum. Argunicnta vcio omnia, quae proTho-
m e , & aliorumopin one audufta iunt,nilaliud
proban., quam poLeutias eilc rc diitmaas ab cf-

fentiaanimse , &: cflTc qualitatcs ,quodnos qu©-
quealferimus; arnon probanteflTe caufas me-
dias: quarc funta nobis omnia conccdenda.

Df dijlindkne facultatum An'm£ inter/g,

du&alioYumcontrari(&opmiones.

Cap. V.

HAftcnus oftendimus facultatcs ammse
ab ipfa animae fubftantia diftirtgui yt ac-
cldentia a iuo principio , coniiderandum re-
ftatquomodoipiseinterfe dilfinguanturtillud
quidem manifcftum eft, earuin differcntiam ab
adionum diicrimine deriuari, itavtquaeefti-
piarumoperationumdifferentia , eadcmfitet-
iam facultatum, vt enim diftinguitur vifio a nu-
tritione, ita& vifiualacultasanutritiua: quis-
cj^uisigitur noicat proprios fingularurn opera-
tionumfines,& vtilitates ,quarum gratia funta
naturainftitutse, & is operai.ionum , & faculta-
tum difcrimen , quod afine lumitur,optimein-
telligit .idquenouanquam difliculiatc carens^
alijsconfidcrandumrelinquimus; iedaliaeftv-
trisquecommunisQifficuhas,quam nunccon-
fiderarcdecrcuimus , deipfarumtam opcratio-
num.quamfacultatum principio, & ori<yine;
quoniam enim funt qualitatcs ab ipfa animae
fubiiantiamanentes, licut antea demonftraui-
mus,&pluresfuntanim3e tanquam plurc.s for-
niffi fecundum eflcntiam dilfinftae, quod qui-
dem concedere omnes videntur, minu^ crit il-
larum facultatum inter fe difcrimen.quze vnam
& eandem animae fubftantiam infequantur ; il-
laeveio.quae a diuerfis animabus.tanquam a
diuerfis principiis prodeant , maiore inter fe
dilcrimme diilidebunt. Eft icritur inprimis
confiderandumquse fitanimarum diifinclioin
viuentibus , hoc enim declarato co^nolcc-
mus,qu2enamfacultates vnam &eand"cm for-
mamconlequantur,& qusediuerfas. Dujehac
dercopinionesexiftunt,vnaeftLatinorum fe-
re omnium , altera plurium reccntiorum, prae-
tipue vero Auenoiftaium. Latini non con-
ceduntin codem viuente plures animas tan- £,
quam formas iiibftantiales diftmdas, fed fo-
lumindiuerfis viuentibusjinhomine enimv- «/!
nanv tantum eife dicunt animae fubftantiam »/,
tanquam vnam formani , rationalem vota- mt
tam; inquolibctbruiO vnamtantum vocatam dfi
fenfibilcm ; & in qualibct planta vnam voca-
tam vegetantem ; & has inter ie cffentialiter
difterrc tanquam formasdiuerfas : quum au-
tem in eodem viucnte vnam tantum cfle ani-
mamfecundumilibftantiamdicant, illamprs-
ditameUe aiunt omnibus facultatibus anima- -
rum ignobihorum- ; vtin brutolionefle ani-
mam vegctantem 5 & fen.ientcm vtduas di/fin-
ftasiormas , icdvnam tantummodoprjsdit.nn
ommb. fac.ultaiibus,& vcgctaniisanim3e,& icn-
t.cus, i cd a pi silantiorc iacukatc ap jcilari ic,u-

i.Vh.

«597

de Facultdtibus Animze, Libcr.

<59S

fibilem: ncinhominevnam tantummodo eflTe A

-^ animam rntionalem.quxprardiracft tum pio-

jJriisfacukatibus,tumiHisumn)bus qust attri-

buuntur & vcgcfami, (Scfcntienti animx, fed a

nobilioribusluisfacultatibus vocatur rationa-

lis,fcumcns,feuintellctl-as; ita vt cadcm ani-

•mahumana ptr facultatemration^slcan intcili-

gat> & fapiat.per fendbilcm fcntiat, per vegc-

tantemnutriat, * augeat, &generetal!udfimi-

k.Secundum hanc igitur opinionem omnes la-

cultatcs animse i n h omine infunt,& in eo vnum E

&candeanim?efub{tantiaminfequuntur;prout

veroindiuei(Isl"pec3eviiiC'ibus confidcrantur,

adiuerfis animarum fubftantiis emanant: fa-

cuhascnim fenfibilis, & facultas nutritiua in

' brutopendcnrabcademanimabruti, tjuse dtci-

turani'maf-nfibUis;fcdfiaddifFeieiia fpecievi-

uentia rcferatur eadem facultas , infequitur di-

.uerfas anitDas tanquamdiucrfas formas, vt fa-

culras nutritiuambruto infequitur anin a bru-

ti.quxdicitur aiiUTia fcnilbilis, in planta vcro C

inlcqaitur aatnnsm plartjc, qnarvocaiur vcge-

tans,&: inhominc ani^Tiam huma.iam. quse di-

citurrAtionalisrobidalmdeffe dicunt aii'"^^!''^

fenfibilcm, aliud facultatcm feiifibilem, fic a-

liud^niraam nutrinu.im, aiiud facultatem nu-

tntiuam; & fcnfibilem aninBamin folisbrLitis

ineife , non in homine,cffe tamen & in homine.

&ia brutis fenfibilem facultnes (Sc nutritmam

anin;am in lolis piantismcircnonin animalt-

J)US,inomnibastamen&:pl.intis, * brutis ani- D

mahb. & homme mcircficuh:atest»nu.t.-uiuam.

Hxcdiccntes illudmeo qutde ludicio mirabilc

pronur.tiaievidcntur, omnes fKiihates in eo-

dem viucnteinfequivnamtatMm f rm.3m fub-

ftantialem , fingulam vero facuhateai m diuer-

fis. viuentibus diuetlas etiam formas mfcqui;

promdea-arushacrationeelTe difciimen vnius

facultatis inpluribus viuentibus quam plurium

•oi~ facultatumineodem,Hscigitu£Latmoiumlen-

,t temia eft. Plures autem Aucrroifts paiarunt E

partem vegetantesin,& fentientem,& intclligen-

tem eiTediftindasformas fubftantialcs , cnara

in eodem viuente, vt in homine; ficinbruto

duas eiTe formas , feniibilem,6c vcgetantem ; ita

vteadem fit anima fe^inbihs in homine, & in

brutis,3r eadem vegetans in plamis, m brutis , &

inhomineTfecundumquarn opinionem fingu-

lafacultas animz vnam & eandcm animse fub-

ftantiam femper infequitur, nunquam piares,

vt facultas nutritiua folam animam vcgetaiy F

iem,fiueinplantis,fiueinbrutis,fiue in homi-

ne confidcretur ; adco vt in <|uo viuente fint:

ipfas partes anirhje ,. in eodem fint etiam facuha .

tes iilar«mpartiumpropriae,proinde in quo eft:

potentia nutritiua ,in eodem fit amma nucriti-

ua diftinfta ab aliis partibus animae , ^\ quxin

eodem infint ; & in quocft facuhas ienfibilis,

ineoderii fitetiamanimafeafibili.s. Dchacigi-

tuE controuerfia noa fccUndum gnucipia phi-

lofophix Arift. difputaturi,& qux eius llntcn-
tiafueritinucftigaturi, vtriusqueopinionis ar-
gumentafcorfumreferemus.dcindeqmd pute-
mus fcnfific AriftotclcmcxpQnemus.

Argumentapro opinione Latinorum.
Cap. VL

LAtini , quum ad probandum non pofie io ca-
dcm mareria plurcs fimul fornias fubftan-
tialcsinc(fe,phuibusargumcntisvtifokant,&
horum ahqua iam m libro, qucmde commu-
ni ir.um generatione confcripfinpus , coniidc-
rauimus; nuncca tantum, quss peculianter ad
anittsaxn & eius partes attincntia adducunt, in
medium afferemus. Primum fic argumentan-
tur:fruftrafitpcrphira,quodaequeibfolu'po- j.argunt.
teftpcrpauciora,.atinbruto vnaanimafenfibi- La.ttno'
hsfufficitadomnescdendasoperationesanima: rum.
vegetantis, ergofruftra inbruto poriitur anima
vegetans diftinaa a fenfibfli-. idem dkendmn cft
iuhci.nine de psrtc vegctante', 3r de partc fcn-
fibili, quKponanruvdiftinaa a ratiori.Th, fni-
ftracnimponuntur.fivnarationahs fufficit ad.
c srum omnium operationes edendas. Sccun- z.nrgttm
do fi in bruto eircnt dux illxdiftinaa forms,
vegetans , & fenfibilis , & in homine trcs , vege-
taas , fenfibihs , & rationalis , duobus mtcnti-
bus obnoxium, eiTet brutum, & homo tnbus;
diucsfsenamq; formae diftindis intetitibus de-
ftruuatur , fiquidem vnus fubftantialis inteii-
tus vnius tantum fubftantiahs, forms deiriu-
aioneterminatur;priusiguur interirct m bru-
toanimafeflfibilis,dcinde vegetans; ficmho-
mincpnus oporteret animam rationalem kpa-
rari , dcmdc fenfibilem.ac tandcm vegctantcm :
tcf igitur homo morcretur, % brutum bis , hoc
tamen nemo afTcret. Tertio fi cffet in homine s.AYgum,.
animavegetans re diftinaa afenfibili , & h^c re
diftinaa arationali,homo eftet planta, & eflet
animai brutum ; quoniam anima vegctans.vt
abaliis diftinaa, phntamconfthuk , & amma'
fenfibihs , vt ab aliis diftinaa , conftituk bru- .
tum. Quartoaliqui itaargumentantur: fi ani- -f- ^>'if*''
iua vegetans cfTet irthomme diftinaa ab alhs ^ent..
partibus animst, nonefletnifi communis, & ea-
dem , quseinplantiseft; ergO' operationes quo-
que eircnt communcs; quahs enimefttorma,.
talesfunt operationes : confequens tamcnfal-
fumeft, quianonidemeftnutritionismodus,.
quoa1iturhomo,&quoplanta;fedmodus nu'- -_
tritionis hominisefthominis propnus , & nu-
tritio planta eft propria plantx ; igitur etiamc
principiumnutritionis humanseeftahquid pro-
prium hominis , proinde eft aniica raticnaiis,,
nonaliacotnmunior;quareanimarationahsha-
betaltiiccmfacultatem,& aliasonmes. IT^un- pargstm^
turetiamrraximeauaoritate Ariftotelis inco-
-textU3i.hbrifecundjdeAnima, vbi dicit vege-
tattuuitt continefi in fenfitiuo , vt triangulun-i ia
quadrangulo ; at quadranguluna non habet aau
^ ° triaa^

699

triangulum,itavtfintdu«diftin(^aEfigurse,fed
yna tantum eft figura a£tu, qua dicitur qua-
drangulum, & coiincttriangulum virtute, non
s£lu; iic igitur non cft vegetatiuum adu in {en-
fiiiuo.efletautemaiSu, fi efTetforma diftinfta,
fed folum pottftate, & virrutc, q'-iiafen{itiuum
hubct vim vegetatiuam, &■ aptumcft omnibus
vcgetantisanimae muneribus fungi. His arga-
ir.entis. & aliis, qus miflafacio, nitunturoften-
derc,non poflTe in codem animato eire pl ures a-
nimas tanquam diftindas formas, fcd vnam
tanrum fungcntcm muneribus aliarum.

Ar^unicnta pro ophjicne Auerroifiarum.
Cap. VI 11.

Jnlth.de >->Ontraria vcroAucrroiftarumopinicquam

chmunt (^;go Ariftotel. fuifl^c aibitror, illis argu-

r*r.^<?»e-^^gj^j5 iraxime comprobatur, quibus alias

ra.cap.z. jjftendimus animan), & formam miftionis in

codem viucntc cfle duas rediftinftas formas:

quum enim in illis rcs ita manifefta flt, vt

cam negare vanum eflc videatur, inde colligi-

mus nihil efl^e 3bi~urdi,{ipiures quoquein co-

demflmulexiftereformasaireramusjnam (1 ra-

tioni & rerum naturae non repugnatduas cfl^

rediftinftasformasfubftantialcs mcadcm ma-

teria,certe neqAietrcs, neqjdecem,nequecen-

tum fimuleflxrepugnabit: fcdmultiscsufaer-

rotis fuit fimilitudo partium anims inrcr fe,

qux^ulto maior eft, quam formarmiftionis,

& animxiharumcmm tanta eft diflimilitudo,

vt negari non pofle videatur cas eifc duas di,-

ilinftas formas, ficut co in loco demonftraui-

mus: fedanimaruminterfemaioreft {imilitu-

do, vt in earum comiriunidefininonc manifc-

ftum eft: omnis cnim anima e{^ aflus corpo-

ris naturalishctcrogenei, & vaiiisinftrumcntis

prsediti : idcirco multi, quum animac &: formae

x.ar^um jijiiftionis diftindioncm confiiTi fint, cam ta-

men inpartibusanimaenegauciunr. Sed his a-

liquam poterat fidem facere de diftmftionc a-

nimariiinter feilla continua, quam in nobis cx-

perimur, pugna lenfus cum ratii ne , quud enim

lenfusappetit, abcoratiofrcquentcr abhorteti

& quod ratio vult, id perfxoe fenfus fugitvt

molcftu, ita vt eademrcs rriolcftafenfui, & iu-

candarationi fit, vel feniui lucunda, & molefta

rationi: aliaigitur cft animse iubfta ia, qua fcn-

timus,& alia, quaintelligimus, & volumus;hoc

argumentovtitur Galcnus in libr. 5. deHippo-

cratis & Platonis decretis , ad probandum di-

ucrfas ciTe animae partes, rationalem & concu-

pifcibilem.&irafcibilcm j & intcgrum ex Pla-

tone fumit in lib. 4. de Rf-publ. putatque eflTe ef-

ReJpoK/io ficici{Iimu.S; quis auttmdicat hoc indicarefo-

^i/orum. Iumfacu!tatumdifcnmen,n6 animarum , pro-

Confuta- pterea quod hx inuicem pugnames facultatcs

tiorcfoo- tandem animaminfequuntur: hoccerteablur-

^jaff. <liflimumcft,quianonpofluntabeadcmanimse

Jacobi ZabarellxPatauini

700

A fubftantiaprodire du« contransc, & intcr fepu-
gnantesfacultates.quarum vna alteri rcfiftcre>
&ei impedimcnto cflTe & praeualcrecontendat:
neqjeftquodaliquisnobis cbiiciat facultatem
motricem, quae fft apta mouere ad contraria
loca,quiahacceftquidcmfacultaslibcra,atdum
ad hunc locum "Smouct, non meuet ad contra-
rium; fcd fcnfus & ratiofimulecdcm temporc
mouent adcontraria, & pugnant inuiccm tan-
quam duae diftinftac fccultaiesj quare ncn re-
B fta eft comparatit): nam facultas motrix vna
tantum eft, quat contrana refpicit fine aliqua
pugna cumfeipfajatappetiius fenfibilis, & vo-
luntas {"unt dua diftinc^ae fa>.ultates,vt ipfimet
aduerfani concedunt, eacqj intcr fepugnantes;
quare nonpofmnt ab vna<S( cadcm aniiuaefub-
ftantia deriu^ri, fcd neccflarioa pluribus, ac di-
uerfis animx partibus prodcunt: quod ne ad-
ueri^ariis abiurdum,acrationi repugnans vide-
rctur,fatisillis eratconhdcrare difcrimcn ma-

C nifel^iffim.um forrjae miflionis & animae in eo-
dem viuentCiquia,vtmododiccbamus,fiduas
diftindas fornjas toleratnatura fimul in eadcm
materia , poteft cadem ratione & tres, & qua-
tuor, &plutcs tolerare. Sedadmaiorem huius ^•'*
fententsse copiobationemlibct nunc alia qux-
dam argumenta ad animam attmenria confide-
rarepraterilU.quaeaLasad probandam forma
miftioniSjiiani.J aedii"tmdioneadduxiinus:qui
autrm piura vidercciipit, islcgat quxftionem

D loannisGindaucnfis !5. lib.7. Phyfic. vbi fufifl
fimadiiputationchanc fcntcntiamtuctur. Pri-'
mum quidem adhancicntcntiam icqucn^^sjn
illud rt cmax me mouit,qucd forma fimplcx
cft cfl^cnua, & dat viium tantum tiie, non plura,
qu« igitur dat eile humine, cadcmnon poreft
dareeflcanimahigitur fihomo per aniiTiam ra-
tionalcmefthomo.nonp.teft pcr eandemefTe
animal, (S{eflcviucns,fedperrationalemeftho-
mo, pcr ftnfibilcm eft animal, &• p. r vcgctan-

E tei«:eftviuens:hotfignifi.auitAr ftoteles.dum
frcquenterformaniappclbuit cfl^cntiam, & r»
T/£?<»,idquodnoftriq'uodquidcft l"eu quiddi-
tatem vocare confueueiun lahud namquc eft
quidtftanimal,aliudc{tquid eft homo;abfur-
' daigiturcftadutrfaiioiumicntetia,quidicunr,
candcm foimam cfie fimul in eode has omnes
quidditates, & tributrt^ fimul plura cfre, & ean-
demremfimuiinfpccie, * ingsncre collocare.
Incidunt autcm in aliud quoq; abfurdum non S-arg

F minus graue: f cut enim dici;nt, plura eflTc ab
vna&cadcmformatrbui, itaetiam dicunt v-
num &idemeflrc tribui fimul a pluribusdiuer-
fls formisj nam lccundum cosiamformapro-
pria hominis,quam formaprcpriaequi, «Scfor-
ina proprialeonis dat cfl"c animal : hocautem
tumipfumpcr fe cuiliber colideranti abfurdu
eft manifcftum, tumctiam hocargumcntore-
pfoban poteft: quiafi vnum, & idem cfleprouc-
Ditflmui a pluribus formis, ergo a fingulis pro-

ucnit ;

V

701

de Facultatibus

10-

■ita-

uenitperaccidens.vtanimalitaspcraccidens a A
forma hominis , pcraccidens a foima (-qui , & a
qualibet alia : illa enim cft alicuius caufa per ac-
cidens.lmequailludeflrepoteftj atquianimali-
tascxifterepoteft, <Scexiflitadu fine forrnnhu-
manajergoabeaproucnit pcr accidens , & ta-
dcmrationeaqualibetaHapcraccidcns , idque
anuUoritephilofophantenegatipoccft.Ex hoc
autempoirumustaieargumentumcolhgete:o-
mncquodcftperaccidens.eft rcducendum ad
aliquod'perfc,vtaitArift.in2.Phy(ic. comext. B
66.67. ergo neceflTc-eftaliam efle formamabo-
mnibus fpecierum formis diftinftam.qux per fe
tribuat effeanimal , eamqj vnam & candem. eile
inomnibus animahbus , proinde communem
formamgenerisdiftinaamefteaformisfpecic-
rum:quod eo quoqueargumcnco confirmatur,
quod fic feruatur vniuocatio generis , qus fc-
cundum illorum fcntentiam feruan non potcft ;
illa enim vere conueniunt in vniuoco.quibus v-
na aliqua natura communss , qua participcnt, C
refpondet, atqui fecunduin eos homo, & bruta
non participantaliqua eadem communi natu-
ra,qua fmt animalia , fiquidem homo eft animal
per animamrationakm , equus vero eft animal
per propriam equi form am.ergo animal non eft
eisgenusvniuocum? atfiin omnibus animali-
busvnam&eandcminefle anims fenfibilis na-
t:uramfateamur,animalisvniuocationein opti-
meferuamus : fic etiam per vegetantis anima
participstionem dicimus in viuente tanquara
communi generc conuenireanimalia orama, &.
ftirpes , ideoque viuens effe illis omnibus genus
vniuocum. Adhsecomniafolentaduerfanj re-
fponderc, confugicndoaddiuerfos eiusdema-
nims oiadus . ideo hos diligenter confiderare
oportetjego cnim.vtlibere dicam.quum exeo-
.rum fvriptis nunquanfi potuerim intelligers
quidfintiftigradus.nonpotuinonfufpicaneos
quoque, licetad hos gradusconfugiant. id ta-
men.quoddicunt.nonfitismtelligei-e.Vtigitur S
hacinreveritatemcogiiofcamus,fumsmus ex-
cmpH gratia animam huSTianam:hancilli dicunt
vnamtantum effe & vecari rationakm, & dare
homini tum efte hominem , tum effe animal,
tum eflTe viuens, non tamen pereundem gra-
dum, fedpergradum vegetabikmdareciTeyi-
uens,peFgradumfenfib!km direeflTe animal,&
pergradum rationakmdare eire hoininem ; &
quamuiseailtformavna , &dm£rfaaformae-
qui , eam tamen in eo cum illa conuenirc in- f
quiunt,quod continet gradum fenflhikm , licut
ilia ', licet igitur in nuUa vnacommuni forma
conueniant homo, & equus, conueniunt tame.-i
ineiusdcm gradus fenfibilis panicipatione;fic
animaUa,&plant3EnuUam habent communem
animam , conueniuat tamen. in paiticipatione
eiusdem gradus vf getabilis. qucm conrsaento-
Bfines tumammalium , tum ftirpium formse, &
&acrauoaefauaiux Ixorum gencmm-Yniwoca.-

Animae, Libcr. 7^^

tio. Egoveroexifs intelligere cuperem, quid-
na fint itli gradus 5 quatenus cnim diftinfli (imt,
ncceiTcelt^tvcl iubftantias fint^velaccideiitia :
nam fi dicerent neutrumhorumefTe, diccrent
tffenihil.projnde&id.quoddchisgradibusdi-
eunr,nihil cflret,nullaenim ab iis diftmdio, nul-
k vniuocatio proucnire poftet: accidentiaau-
tem dici non poftunt, quia id.quod fubftantiam
conftituit , nonpoteft efteaccidens : reftat igitur
vt fmtlubftantix , & vt fintplures diftmaa: for-
ms.nonpofluntenimefrealisefubftatia.quam
fcrms.fiaufemfuntformaJiiam illimcidunt m
fententiam noftram.vt cuilibeteam confuleran-
ti manifeftum eft;ideo mirum ptotefto eft,quo-
modo aduerfarii mulras firnul in eademmate-
ria formas conccdere vcreantur . nec tamen vc-
reaturdicereformamdiftinaam in variosfub-
ftantiaks gradus, quodquidem velabfuTdum
eft.vel eft idem a quoipfimet abhorrent:cur au-
tem abhorreant non video: etenim li f orms el-
fcntcorpora, vtique vereri deberemus nepsu^
resfimulmeodemexiftereponentesdicerernus
corpus acorporepenetrariifedquumiecunaurn
fe incorporeae . ac ftmpUces fmt , ncquc almd itt
apud Ariftotelemforma.quam cflentia. &quiw-
ditasrei,nonvideoquidabfurdidicamus. dum
ponimus plures fubordinatas quidditatcs in ea-
dem re , quum pateat eundem hominem eiic &
animal , & viuens , & hominem , quae plurcs ei-
fcntia colligata:funt earatione, quatenus vna
adaliamreferturvtpoteftas ad aaum.nam ex
potcftate & aftu vnumftt: dum igitur naturam,
& conditionem forraaE diiigenter cofiaeramus,
cognofcimus nil aliud t<K^ iilos ab his pohtos
gradus., quam forraas ; idque Thomas ventate
coaausaliqaandoconfeiruscft.vtpofteaoiten-

demus. Prsterea aliud abfurdum eorum opi- /.^^f «^
nionemconfequitur: dicunt enim rationakm.
&fen.ubikm.&veget3bikminhominenontres

formas efTe.. fed tres facukates vnms &£iusdcra
formK,attamenharum fing.ulaapud Arift. piu-
res habctfacukates : vcgecantis emmtacultates
funtnutritiua, accretiua,& generatiua5& fcntie-
tis vifiua ,auditiua , & aiiae plures ; Uc rationaiis^ .^

f3cultatesiuntinteUeaus,&voluntasiigiturta- ^
cultas habetaliamfacuUatem,&tacaltarem tar
cuitates mfequuntur; hocautem dicere variuni:
eft: foii namq; fubftantise animsattnbuendum.
cft vt habeat vanas operandifacukates , qu«m.
nil aliud fit facultas^, quampotentia ,.feu.aptitu.
daanima ad operandum : dicendum igitur eit
vegetantcm* fenfibikm . & rationale m homme:
trespartes animss ^'Sz.^ tresformas. & earum
fmgulamvariispraeditam efTe faciiltatibus : & _

hanc fenteMiam fignifieauit Arift.in i-.c. bbn ae ^um-i-
Vitaiif.morcc,quando dixit£«e«/i<s efl ''onam cf ^^f''^-^'
SMdemeJfhaMtmA'partecuUm'tnAnima.l'i-.qUiiZj ^ V '
i$ntmaleli . &- 'vtutt ,.// aHten% epplure^ -fJC ds- '' • '^ ^-
»e.-yS:f ] nam eflTe ibi ncn potcft fignificare, nifi ^** ^
efkasiam., q^uare puiaivis eas eilcntiaUter tS.t. mrt^-

703

Jacobi Zabardlae Patavini

704

diftin£las, licetexconncxupoteftatis, &a(!?tus
vn.i exeisanimafiatjnamftaiim rationcm (iib-
iun^cns inqui; [^»/<« non idem eff ejje ammal,^
<^/?(rS;/«?»/]fignificat crgo diltindlas cirentias,
q\! X ciiftinctns torroas dfnotant : in 2. cciam cap.
t.iJidem \\\s\'\^ix.^neccjje efl tncorde efji^pnnci-
f.nim ^ftnftt'tu&,^ nufrttfu&Antn/x,']^ Vtramq;
enimvocatanimam inaiiimali, quarcvultducis
cfTc animas, nonvnam, qua & nutritiua, & len-
ficiundicatur. Sed clariffime fignificauit hanc
ftntentiam Ariftotcl.jn 2. iibr.de Ortuanim.a!.
cap.3. q'iandodixit, conc. ptumin v;tro prius
habcre animam vcgctantem , poftcs rctipere
fcnfibiltni, quacftaniiT.al, acdemumrationa-
lem,qu3 cft hcmo; ricenimafTcruithasefiedi-
uerfas anims partcsi ncque ad id confugere ali-
in2.de quispotefl", vt dicat Anltotelem ibi ordinem
Gene>at- j^^^^^x^ confiderare , non ordinena tempoiis,
aninud. .^^^.^ Ariftctcks mnniteftillime de tcnjpcre lo-
quitur , &inqait, no "sllrrUificrianirBEl, 6c ho-
Inierpre- niincm.ncc limul aniiv;ai,& equum:ideoplures
tatioad- exaduerfariis hoc vidcntcs, 6rnegarn nonau-
usrfiKio- dentcs, dixcrunt Avifcotclemibi nondeipfa a-
r»m. nimjcfubftar.tiaioqui.fcddcoperationibus, &
harum ta.nturrmodo ordirem f gnificare: ani-
manamquehumana mom.tnto tcmporisaduc-
nit.nontamcnftmuleftapta edereom.ies ope-
rationes ,fedpriuseditillas, qusadpartem ve-
getantcm pertinent , dcinde illas, qu3C ad fenil-
Confuta- bilem.,tandeiEillas,qujfadrationalem.Sedhac
tto. intcrpretatioaverbis Ariftotel.aUcniftimaeft j

ibi namque non de operationibus, fedde ipfa
fubftanciaanimsl:>quuur: & adcomanifcftum
cftquaeftiones ihiab Aciftoteleproponid^fub-
ftantiaanim:s , nondeopcrationibus, vtidne-
gare pcrtinacis admoduni horfnnis eftcvidea-
turiclaraetiam iiintveibauja \j7cnfimulanifnaL
fit,^ hc:7}0,necfimulammalQ eciuiif^^ioimzt-
nim £fc-,qu£dit efle, &-remconftitiui:, «ecfit
hoino, velanimal ab operatione feda forma.
D;*hium. De hoc igirur non cit vilo pafto dubitandum,
fcdalia potiusdiflicultas ex ea Arirrotclis iai-
tcntiaoriiividetur:quiafipriusaduenit5nirna
• vcgetans,deiudeanimafcnfibjlis,actandemra-

tionalis ; formaigitur generis exiftit fine vlia
formafj'ecifica,oc daturgenusextraomncsfpe-
ciesiuasifiqaidcnQeritibiviuens, quodncceft
planta, nccanirnahdcindeeritibi animaLquod
noueft aliquafpecics animalis; hoctamenfal-
fumvidetur,8ccommuniomniumcpinioni,&
rarioni repugnantiftimum. Sed quifquis rem
ipfam, &ibi verbaAriftotclis beneconfideret,
Sofufio facilehoc dubiurafoluet, Videtur dici pofle
prtor. conceptum prius viuere anima macris , quam
pr.>prinni recipiatanimam.proinde viuerctan-
quam rot lYibi dm quoddacTi illms fcmi;:^, noa
tan.juatii aliud indiuiduuanlli u:f lpccici,omnes
igicur parces animx habctvf fibi commumca-
tas a fu:mina vcero gerente i idcoqucconccptus
humaiius fcmpcr cit homo, prius quidcm eft

A homo vthominispars,deindeverovthom.oin-
. tcger: fedhaec tamenfolutio nonhabetlocum
in iUis animalibus , qua: pari unt ouum ; animal
cnim quod ex ouo gcnctatur , fi jrrius aninQam
VfgetantemrecipiacvtAriftotciesomninone-
cellanumtfledicit, nonpotcft efleanimal pcr
auimam animaiisinc-ubantist quumfit fepara-
tum:ideofi:cun.-!odicerepouu.mus, conceptum -^l'
invtero cflelpeckm-fpecialaTunam , nonqui-/*/^.
■" dem perfcclam, fcd i mpeifcdam . & ( vt aiunt )
B inficri ,nonin in faclocfle, conceptus cnim hu-
manus, quaado sccepit r.nimam vegetantem,
vcl lentienttm : elt homom ncri, & m via; & ita
negdndum eftconkquens , ncnenim fequitur
darianimal , q,uodnon fitaliqua Ipecics anima-
lisiformaautcaigeneusifai exiftensabfquefor-
ma fpeciei reftnngiturlsltcm abaccidcntibus,
& a dirpofitiombus confcrentibus ad formam
fptc!ei,abhisemmfitillafpeciespoteftatepro-
xima , quum ex eoconccptu non poflltaliud a-
C riimaIfjcri,quamhcmo:illudigitur,quoddici For
lolet, formam generis nonpoflc exiitere iinc^en
formaipccjci, intelligendumeftdereperfccla, auc
&qu3ejamfit infaclo cflTe, non dere imperfe- exij
fta , quxadhuc (it in fieri , & in via, licettuncyf>?e
quoque dicatur modo aliquo reftriaa ad ali- ma^
quam fpeciem, ncmpeab accidentibus & diC- ei.^
pofuionibus,vtdiaumeft.Sedaduerfusea,qux
deUlisgradibns diximus, forfaflTeobiicere no-
bisquifpiampoflxtillud, quodnosaliasdefor
^ mis elementorum tutatifumus, eashabercva-
aiosgradus, rationequorumintendiacremitti
pofli-Lnt : fi enmi forma elemcnti , qua fimpiex
elt, piures habetdiftmftos gradus, curanima,
qusenon itacft fimplex, plureshabcre gradus
nonpotei\?n()sautemadhccdicimus,nonean-
demt iTe rationcm : namforma elemcmi fim- Sclu
plcxeft,nequehabetaaapluresgiadus,quibus
plura umul conftituat , & dctpluva eire ; dum e-
nim conftimit aquam, r^ullamaliam rcmcon-
E ftuuicjremictitamcnpoceftj&iiarcmiflacon-
ftituit vnum aliqsiodrniitum tantummodo, vt
auruni , &: definit aqufm conftkuere : atfccun-
dunrullos anima hominis habctfimulaftu plu-
rc&diftmarosgradus , quibus iWul diuerfacon-
ftttuit,quum fimui aet cflTe viues,^ efl^eanimal,
^ '-"^'^^.'^^^^'^'■^^^q^oStjVtpereandem formam
& ditrerat homo a brutis , & conueniat cum eis :
nam racione gradus rationaliscft diffcrcntia,
quadjftinguuurliomo ajbrutis, rationeautem
F gradusfcnfibiliseadem eftnaturacominunis,in
qua conueniunt liomo & bruta; quse cft ma^
nifcfta repugnantia in. natura, imo dc forma,
qaxapudAriftotel.fimpicxcflcntiacft, id nei-
raaginabileqmdem. efl^cvidetunnosigiturnon
talcm clementi formani efre ftatuimus ; for-
marn cnim aquse non di!.imus & aquam , &
aurumcodemtcmpoic ccnftitucre, &fimula-
quam ab aliis corporibus diftinguere, & effe ra-
tioaem conucnicntixinter illaeandem. Adde

quod

705

dc Facultatibus Anima:,Libcr.

705

quodformaclementomm remittutiir pcrgra- A infmtaiauin fpccie; proindc & naturaTcneris,

dus, non quntcnusrunt fonnx conftitutriccs,

ffd quateniis funtmareria,idcft, quatcuus funt

X conditioncsmatcrixmiftorum, quodfignifica-

^ uit Ariftotcl. in contcxt.io. S. Metapiiyiic.alias

^g anobisdcclarato; aduerfariiautcmtribuanta-

nimsegradus vt fungcnti officio ibrmae, & vt

icm infpecieconfl-itucnti : quod Ariftotcl. ad-

ucrfatur, qui in pr^edifto locoinquitformam,

quatcnuscftforma,cftcindiuifibilcm:patetigi-

turtongc diuerfam clVc graduum rationcm in a-

nima, & informaclementi: quodfutaattribu-

ant animse gradus, vtnos formis elemcntorum,

dicuntanimamintendi , acremittipoiTe, itavt

anima raticnalis per rcmifllonem fiat anima

fenfibilis, & hscperintenfionem, & additio-

nemgradus fiat rationalis, quod quidemridi-

culum eft. Hanc , qiuim hadcnusdemonftra-

nimus,iuif]c Aucrroisfcntenriam noneftdulbi-

tandum:nam fspe Auerroes dicit omnespar-

tcs dcfinJtionis cfreformas, &genusefre for-

mamvniucrfilem , differcntiam veroeflefor-

mam particularem : dicit etiamgenus eire com-

potitum , & ex materia &:formaconftare: quare

putauitaliam efreformam, quaconftiruiturge-

rius , & aham ciTe ,.qua confiituitur fpecies : ie-

gereautedehocAuerroem pofTuraus incom-

ment.28. hb.2.phyfic. &in i7.primiMetaphyf.

& inn.tertii, &in43. feptimi, &in6. &vltimo

oftaui, &inEpitomeMetaphyfica, tra£l.2.cap

qux a propriaeius forma conftituitur. H.mc
igiturfuillc Aucnois fcntcntiam noneftdubi-
tandum:lcd Auerrois vcrba,quoeinphiribui lo-
cis lcguntur, dihgcntidirne pcrpcnduntur a loa.
GandaucnfcinprEedifta fua quxftione, qujco-
mniaapud ciim legenda , & confideranda rehn-
quo. Galcnus quoquehuius fentcntisef uit, in,5. Gdenu«.
cnim & in 6. lib. dc Hipp-oc. & Plat. dccrctis , !i-
cet attnbuac Arift. vtdixcritefrcfaculfites lan-
B tum eiuidem animse , ipfe tamcn allerit Cifepar-
tesanimx fpccie diftinaa-i, nontantum fhcul-
taics, idque proponitprobandum infcqucnti.
buslibris,vtapudeumviderecft:quodautemin
iudicanda Ariilotelis fententia deccptus fit Ga-
lenus.exeo patet,quod Ariftotelcs ineotan-
tumPlatonem carpit.quod eas loco rcpr.iaucrit,
non in eo quodfpecie diftinaas eiieaflerucnt.

VerafententU conclufio, & contrarh-

rum a rgumento nini foluti 0.

Cap.lX.

■ iE c igitur onmia confiderans probabilio-^
, rcm temper exiflrimaui plurium A uerroi-
ftarum fententiam» ad quam tuendam funt no-
bisillaeademfundamentaftatuenda, quxalias
inlibro de Communi rerum generationeieci-
mus, ac <ieclarauijnus:pioinde hic repetenda

i3.nobisenim Inpraefcmia inconfiderandiso- D ^onfunt:idfolumnotare volo, Ariftotelemin ^^^^^ ^^
mnibus Aucrrois verbisnon eftmimorandum. l^bns de Anima fohtunveflc totam ammarum ^,^^

w- Id iblum Apud AueiToeon eftnotandum , iiv
»^ comTnent.^-^.Iibr. 7. Metaphyflc. Auerroem di-
(t cere genus non efTe adu in fpecie, fed poteftate,
(lcetiam differentias remotiorespotcftateefTe
infpecie, nonaftu; fuamautemvItimamefTca-
'ftu : hoccnim Au«rrois didum fi crafTa Miner-
ua intelligamus, in eriorem labipoflumus: quia
fiin hominenoii efTetadunaturaanimalis, ho-

colledionem ineodem viuente aopellare ani- ^ ^
niam totam., illarum autem f ineuiam appellare ■ /
partemamm^ : quum enim ex poteftate & actu i , ■
vnum fiat , exmateria &forma fit vnum, & ex ^
mataia &piuribi:vs formis fit vnum; & plures
quoque formse ita fubor<iinat£e, & inter fe colli-
gatse eo iiexu aftus & poteftatis dicuntur efte.
quodamodo forma vna , quse plures habet fub-

mononefretaauanimah.quumigiturhomofit E ftantialespartes,quasilIigradusvocabant,dum

aftuanimaU ineftadunaturageneris in fpccie;
proinde diftum Auerrois.eft fano modo intelli •
gendum: qucmiam enim fola v^ltima difFerentia
lenctlocum.aftus , ceterse verocommuniores,
qu«conftituum fuperiora genera, locumha-
bentpoteftatis quatenus reftringuntur, ac de-
Terminamur ab ultima, eatenus dicunturinefTe
poteftate ; fic enim ctiam materia in compoiito
ineft poteftatcquia eftfub forma , & ab-ea perfi-
citur,& ad determinatamnaturam contrahitur.;
vltimaverodifFerentiano amplius^b alioper-
{icitur,fedperficitalia,ideoabfolutefringitur
cfficioaftusabfque potcftate, prsterquam re-
fpeftuoperatioms; fednosdeprimotantuma-
ftu , non de fecundo inprjefcntia loquimur : per
hoctamennonftat.quinmateriaincompofito
infit adu, & diffcretis acformss commuuiores

formas appellare verebantur: huicigitur toti a-
nimse omnes operationes attribuunturrarione
diuerfarumpartium:idedArift.inprimis verbis
5.1ibr. de Anima iioc refpiciens dixit ^departe
Autem animx,, ^ua^ cognfjfctt-anima, ^fapit J
totam enim animam vocat omniii animsepar-
tium CJollettionem inhomine,quaeperpartem
vegetantem dicitur nutrire, & augere &genera-
re tibi fimile , pcr fenfibilem vero fentire, & per
;F lationalem contemplari, & fapere: in aliis quo-
quelocis hunc eundcm loquendi modum an-
notarepofremus, fed eum vnum tetigifle fatis
fit.quiaper illum aliiomnes facileanimadueiti
atqueintelligi poterant. Alia quoquehacinre
funtanimaduerfionedigna,qu3emoxinfoiuen-
dis contrariis argumentis confiderabuntur. ^dpri-
Adhorum igitur iblutionejn venientcs adpri- mttm.

Z mvim

'^l

lacobi Zabarellce Patavinr

mumncgflinus minorcm, qua dicebauir, in A
brutoaniiTiain fenfibi!em\ibff|; vegetanteiuf-
ficercadedendasomnesoperanonesanimEevc-
gctantis: dicimus enim nuliamformam ^oiTt
cpcration^scdercatl aliam formam peninen-
tes. pruindeneccirariam elfe in bruto animam
vegetantamafenfibiiuiiftinftam,ficinhomine
yegetantem , & fenilbilem dillinclas a rationa-
li. Ad fecundum negamusconfequentam :ra-
tioautcmnegationis^eft, quoniam, vtexArili.
coUigimus m libro de Vita & morte. ciiiuslibet I
^df.cun y'"^'""smorseftpr3ecipu^, & immediate dc-
duL ° animxvegetantis , abfque iiac autem

«*'^- anims parte non pofiunt reliqu a> partes , fenfi-
bilis , &rationalis, incorporeremanere; ideo
ex illiusintcntu alia; quoque per neceflariam
confequutioncm limul intereunt, vei a corpore
feparanturivnusigitur eft viucntisinteritus, &
vnamors.non plures :neque obidfit, vt vna&
cadem fitanima, qua eii: Iromo, & animal, &
viuens : quod enimnonfitvna.fumitur ar<ju- C
m cntum a generatione,quum non fimul omnes
adueniant . fed priiis anima vegetans, dcinde
fenfibilis,pofi:modumverorationalis,qu2efuit
, Arift. fententui inz. lib. deOrtuanimal.cap.3..

a nobis antea declarata; itaque ageneratione
viiicntis fumiturpro nobisgrgumentum vali-
diiiimum.ab interitu autem nullum jneq; enim
pro nobis , neque pro aduerfariis , quum viuens
omnibus fimul animx partibus eodem m.omen-
todeftituatur. Tertium vero argumentum ,vt -p.
libeve dicam,^ efl- puenle, &: phiiofophis indi-
■gnum : quiaiianimavegetanscoflitueietplan-
tam & fenfibilis brutum, vtique fi homo has vt
diinnaas formas haberet , eiretplarita, & efTet
bvutum.; fedanima vegetans reuera nonplan-
tam.confl-ituit, fed viuens.quodeilcommune
gcnus animalis,& plantaei & anima fenfibili&
non brutum confi:ituit,fedanimalgenuscom-
munc bruti, & hominis; nil ergo aliud eo argu^
__ mentooftenditiu-,nifi quod fi ni hominefint
^uotsut hxtresdillinaeformse.homoeftfimulviucns,
ftrma m & animal & homo , hocautem quis negarepo-
homme,_ teftr ex his colligo neceflarium efTe, vt qiiod
iotetjo, fvmt forma: in homine, totfintetiamuxquoli-
inbruto betbruto:ficut enim inhomineeft animave-
J»»t. gctans, quaeflviuens , &anima fenfibilis, qua
eftanimai, & rationalis,.quaefl homo; itain
cquo neceffe cftprster vegetantem. qua eft vi-
uens, & fenfibilem,qua eftanimaUeffeetiam
propriam formami fi enim foiam fenfibiiem
haberet,non diffenet fpecieequus aformica,, ^
fed folisaccidentibus:hocfignificauitAriftG-
<QuAi'ibet ^^'^- ^^ ^' libro de Ortu animalium, capitej,.
^Unta S"a"^ocliAit,nonfimuIfierianimal,& equumj.
dua^ nni ^^'^ cnimafreruit peraliam formam cfTe animal,
WM ha- ^ peraham effe equum : fic in qualibetplanta
ict. «e<^«="e cft prseter ammam vcgetakm, xa cuius.

708

]

participatione oirmcsplantot , & omjiia anima -
lia conucniunt, eile etiam propriam formam,
qua diftinguitur fpecic ab aliis plantisjnamfi
per iolam animam vegetantem omnes plantse.
conftitucrentur, nondifferrentfpecie laftuca,
&quercus5 fed hae vltimx difFcrcntix funrno-
bis mcognitx, eas tamcn daii fatendum eft,
eafque efle vocandas animas: omncm enim
formam nobiiioremanimaanimamefle necef-
fanum efti nobilior autem eft forma fucciei»
quam forma gcncrisi ergo fi anima leniibiiis,.
quaeeftformageneris, eft anima; propriaquo-
queequi iorma, quse eft nobis incoonita, eft
anima: neq; abfurdum eftplurnnasanimarum
fpecies conitituere . fiquidem aduerfarii quoq;
id fatencoguntur; quumenim dicant , aiiani
efle equi aniraam , aliam afini , & aliam cuiufq;
fpecieianimalis.totanimasponunt.fccundum
eflentiain difl:ma:as , quoc animalium , ac itir-
pmm fpecies fimt :nifidicanteiusdemefleipe-
cieicarnem&equum, &omniabruta.; quod Ci
dicant,eumiisdifpmandumn6eft. Suntautem 2^0
hacinreconfiderationedignaverba Thomxin /M
pnmaparte Summse, qu3efl:.5o.artic.4.ad4ni- ri
mum, vbi mquitanimaliabrutadiflTerrefpecie
per diuerlbs gradus animse fenfitiuse .• dcmdc
paulopoftad lecundum inquitjmagis & minus,
proutex eiufdem formse intenfione.ac rcmif-
fioneproueniunt, no vanantlpcciem; fed qua-
tenus proueniut a formis diuerforum gr.iduum,
fic vanantfpeciem: fatetur igiturid. quodnos
ameaex ems opinione coIligebamus,has<^ia-
dus animse fenfibiiis efle diucrfas formas,.&^na
efle aliaperfediorem, cuiufmodi efle etiam. nu-
mcrosaliascum Ariftotelediximos : quarene-
ccfleeft vtdicat animam fenfibilem eflenatu^
ram communem & generalem ; varios autenr
eius gradu5 efle diuerfas foimas f pecincas , a
quibuscoardatur,quaeftnoftrafententia. II- j^n
ludtameneftanimaduertendum,duplicesefl;e.y3(?r.
operariones formae fpccific^ :. etenim tum pro- 'dftp,
pnasipfa edit operationcs, quas noneditfor- o/>er
mageneralis, vtpropnahominis forma. habet
propnas operationes, contemplari,. & fapere,
diftinaas penitus aboperatiombus animx fcrir
fihihs ; tum ctiam coardat , & rdlringit opera-
tiones formae gcneralis, & illuis fpeciei proprias
reddit : anima enim rationalis in homine vt
vegetantem , & fenfibilem coardat , & eas red-
dit humanas; ita & eius operationes reftrinr
git, & facit homincm modo humano fentirc,
& modo humano moueri , & modo hurmno ^Tuf)
uutnn,&augeri, &gencrare hoxTiincm, non /» ki
equum, neque animal commune , neque vi- »e ti
uenscommune;ita vt nutritioin hominctum anJd
a partc vegetante , tum a rationah prouenire <Je/«
dicatur ; nam ipfa per fc nutritio a vegetantc tejFt,
proueuit, modusautcm.&coaraatio, qua fit ^rati

RUtutio ^<</*>-

709

de Faciiltatibus Animar,Lili)ct.

nntritio huttiana, adiicittir a rationnli ; qnocl A
fipcrVationalemanimam intelligamus huma-
namanimam totam ita appellatam a pnrtc no-
biliore.UIiattnbuunturomncs oDcrationcs ra-
tioncdiuerfarum partium , vt nutiiio ratio
rc partis vegetantis. In ilUs igitur, quasigno-
ramus, vltimis iormis brutorum, & ftirpium,
hoc (ecundura munus mfpicimus; ncmpe co-
arftationcm operationum formarum gencra-
\\iim, fed proprias carum opevationcs^^diftin-
ftas ab operationibus formae ?eneri5 non co- B
gnofcimus, has cnimfinoiashabcremus,cx iis
in formlarum notitiam duci pofrcmus: vcl di-
cendumefl,nullam efTe earum propriam opc-
rationem, nifi coardationem operationura
formje generaIis,hoc enimfortafle lufficit, ne
illse nobis incognitae formse dici poflint otio-
fsc, & operationibus carentes; flquidem omnes
©perationcs tribuuntur formse fpecificse, qux
alias omnes compleftitur atque reffringit. Ex
' his fumitur etiam quarti argumenti folutio : ^
quemadmodum non datur viuens, quod ne-
''''* que fitplanta, ncquc animal, itancquenutritio
communis dattir, fed omnis nutritio vel efl hu-
mana,velequina, vel huiiisplantspropria, vel
illius: dicimus igitur;nequeanimamvegetan-
tem,quae in homme efir, neque eius operatio-
neraeffecommunem; quoniam anima huma-
na tum generales formas coar£lat, tum earum
operationes, facitque omnes effe humanas :
quodautemanima vegetans, vel aAima fenfl- ^
bilisdicaturcommunis.idfitpermentalemab-
flradionem; nam fi eam mente concipiamus
abiundam ab omnibus coiiditionibus re-
ftringentibus , eft communis &efi:illa eadem
natura, quaem aliis viuentibus ineftj etenim
noneftin iebusvniuerfale,nifi per mentalerh
abftraftionem, quod fignificauit Auerroes in
commentariooftaruo i.Tibri de Anima, quan-
do dixit, mtelleftum effe qui facit vniuerfita-
'"' temin rebus. Pcttremo loco adduxere aduer- -^

farii verba illa Ariftotelis in context^i 31. fecun-

*'''" di libri deAnimajvegetatiuumineft in fenfiti-

•^V uo poteftate, ficut triangulum in quadrangu-

i"^' lo: fed fi hsecbene perpendamus, cognofce-

•^*'^ mus earefragaripotiusillorumfentetise quam

'^*' fuffragari;conliderandumenimcft quid ibi fi-

gnificent ea nomina , vegetatiuum , & fenfiti-

imm,ananimas, &:fornias fubftantiales, an fa-

cultaiesanimae,oftendo enim neutrum fenfum

iis verbis accommodari iuxta corum opinio- *

iiem : formas quidem fignificare non polmnt,

quia fecundum cos anima fenflbihs eft vna fim-

plex forma, in qua nulio modoineft ipfafub-

fbntia anim« vegetantis: fed neque faculta-

tes , quoniam fecundum eos anima fenfibilis

habetaduomnes facultates, quas habet; vt c-

fflim jiabet a^lu faeuhatem fenfibilcm, ita &

710

nutritiuam & genciatiuam habct A&u; aita-
nicn Ariftotclcs oenotat efTc aihi fcnlitiunm,
inquofitporcftatcvcgctatiuumjrcliquuni cft,
vt dicant nomenpotcftatis ibi nonrcipiccrc a-
durn pi imuni, ncmpc vcl tormam, vcl JacuJra-
tcm. fed opcrationcm,& aftum fecundum. iia
vr nil aliiid fignificct, quam vun, & potcltarciu
edcndi opcrationcs attinentcs ad vcgetantcm.
&vciborumfcnfiisiif hicinfcnfitmoincitpo-
teftatcvcgetatuium, idcft anima fenfitiua ha-
betpoteftarcm edcndi omncsopcrationcs ani-
mxvcgetantis. Scd hoc quoqiie ab Ariftotclc
alicnum eft, quiacomparhtiocum figuns con-
ucniensnoncfretjoporterct enim ua compcte-
requadranguloproprictates trianguii, vt anx-
maefenfibiliineft vis cdendi operationes anjv
matj vegetanris, id tamcn dicere non poflu-
mus, quia quadrangulo non competunt pro-
prictates tnanguli. Iraque fecundum illorum
opjnionern manifeftum eihnulium efTeeorum
verborumconuenientem fenfiim, fi illa bene
perpendamus, nec fola corum fupcrficie veli-
museffc contenti. Atiuxtafcntentiam noftiam
facilis eftillorum verboruminterpretatioinam
Ariftotcles ibi non de xacultatibus loquitur,fcd
de ipfa fubftantia illanf partium animae, quum
eas in coatextu prsecedcnte vocaffet anirnas,
Sc dixifTct non conuenire in ahqua viia com-
muninatura vniuoca: idcirco reda eft earuiTi
comparano cum figUrisjhae namque diftindae
funtfpecieXedordxnemhabentintcr fe, & prse
cedenscontinetur poteftatein fequente, vt tri-
angulum in quadrangulo; quomodo autem
contineatur poteftate, pofTumus in numeris
confidexarc, inquibusidmanifeftius eft; nani
ternarius cftpars quaternarii, & in illo ineft, vt
patet : neque per id ftat, cpin quaternarius fit
vnus numerus, vtendum enim eft iila diftin-
£l:ionevulgata,matcriaIiter,& formalitcr; ter-
narius cnim in quaternario ineft materialiter
folum , at non formaliter, fiquidem eft pars
quaternarii, parsautem eft materia ; formaliter
verononeftibi ternarius, quoniam vna tan-
tum cft ibi formalitas, qua vnus numerus fit,
qui dicitur quateinanus; quoniamigiturrcsa
forma conftituitur, & vna tantum ibi eft for-
malitas,vnaetiameftfpecies numeri,non plu
res, nec ibi eftternarius vtfpeciesnumcri,fed
folum vt pars quaternani:fic de figuris dicen-
dum eft: quadrangulum eft vna tigura, noit
plures, quiaUcetinfitlneotriangulum,incftta-
men folum vtpars, & materialiter, fed non for-
nialiter, & vt ahafpecies figurse ; dudo.n. dia-
mctro.diuiditurqtiadrangulum induotriangu-
la,qu3e illius partes funt:non igitur proprictates
tvianguli in quadrangulo infunt.fed^ipfamet (vt
ita dicamj eius fublfantia inquadiangulo eft,
quoniam areatrianguli eft pars totius arejc qua-
Z ^ drangu-

7n

lacobi Zabarcllx Patavini

7U

dmio;vill:ratloigitiirclan eftcurdicatuitriaii- A uitercil: , qu.isnam, & quot fuigula facultates

guluivi iii quadrangulo- eiTe poteftate. ineli: e-
nimvtpars , & vtmateria ; materia autem in
compolito ineft poteftate , quia fubftat f brmae
tanquam poteftas aAui, a quo. perficitur , ac de-
terrainatui;; quare iaeft quidenxtrianeuiumirt
quadrangulo , fed dctermmauu; aformalitate
quadranguli,tanquam materia a forma : hacra-
tione aatea dicebamus , genus & differentias.
temotiores in fpecie inefTe poteftate , quatenus
tenent lociim materias:, fola vero vltima difFe-
rentiadicitur atlu ineffe,, quiafimgiturofficio
aftus , Sc formse , & perficit , &: contrahit cjstera
omnia ad determinatamnaturam , ficutoptime
declaratAuerroesin comment.^3. lib./.Meta-
phyfic, & in EpitomeM.etaphylica, trafta. i. in
cap. de Potentia & aclu.. CKioniam igitur Ari-
fl:ote.les animam totam foletnominare ab vlti-
ma parte , quse continet alias tanquam forma
materiam , & aftiis poteftatem , ideo vbi duae;
partes animx ineireconfiderantm- , vegetansj &
lcnfibilis, totam vocat fenfibilem,a.qua dicit.
vegetantem contineri poteftatci vbi vero & hse,
& rationalis, totam vocat rationalem, & hanc
dicit continere alias poteftate : quamuis enim
fint pku.es fubftantiales formae , tamen fola vl-
tima datnQmentotianimae, & dicitur alias con-
tinerepoteftate, quia illxrefped'u.eius fungun-
turofticiomaterise.:, ipfav,ero.fQrm2e. In prjedi-
d-oigiturlocQfumitAriftQtcles fenfitiuum eo

habeat, vtharuni omniumnumerum, & ditfe-
rentiamquantumprxfens occafio poftulat,co-
gnoicamus. Vt a vegetante animaordiamur,
huic tresfacultatesattribuit Ariftoteles; altri-
cem, auftricem , & gcntratricemi has enim fo-
las tanquam: prxcipuas nominare fatts habuit,
& alias, quasMedici con*lderant .tanquam fe-
cundarias, (Scillis miniftrantes inlib.de Anima
commemorare neglexit , ncmpe attratflricem,
B retentricemjexpultncem, & conco£f:ncem,'et-
enim llne harum minifterio hsec anima neque
nutrit, neque auget,nequegcneratj ii&autem
tribus fublatis cseterse corruunt, quia ipfseper fe
fine illis tribus prjecipuis. viuentinon profunt:
atilla: tres,licetordinem mterfehabeant,& v-
na ad aliam tanquam prmcipaliorem: diriga-
tur, fingulaetaxnen pofTunt appellariprffcipuse,,
quoniam quse miaus prsecipuaeft, e_^a.exifterc
etiampoteft, &operarifincpruiciparioi:.e:5 al-
Q trix enim. facultas dirigitur ad auancem',,& jmi-
bse.ad generatricem,namgenerarealiud fimile
cft luilus animx operatio maxime omnium prae-
cipua in mente naturae vniuerfalis , quia con-
fert. immcdiate ad conferuatlonemfpeciei; hu-
ius gratia.deditviuentibus facultatem audri-
cem., qua.augerentur donec ad: perfedam; aeta-
temperuenirent.ac debitam quantitatemadi-
pifccrentur , vt poffent aliud fim.ile generarej
accretio igitur f uit penitus neceifaria viuenti-

modQ,quQreueraexiftit,non exiftitautem fi- D» husproptergenerationem : quoniam enim fe

ne anima vegetante ,ideQ fumit tanquam ani-
mamtotam, quae^vQCCtur fenfitiua,fe.dconti-
neat etiam.v.egetantem poteftate.',;ideft,,tan-
quam determinat am ab ipfa, & habente locum
partis & materise : ea igitur rationeanimavege-
tans ineft poteftateinanima fenfib.ill,qua fe-
cundum Auerroetn antea:declafauimus fblam,
vJtimani ditFerentiam.efre.aau.in compofito,
&:omnia continere, & efTe totum , reliqua vero

men a viuente abfcifliimmodicaeeftquantita-
tis,&viuentiaomniain principio paruaadmo-
dum,proinde ad generantum inepta.oriunturj
oportuit eaaugeri „& perfeftam quantitatem..
confequi, tanquamneceftariamadaliud.funile
generandum : accretio: autcm fien non poteft
abfque nutritione, imo neque geheratio; idec^
proptervtramq; eftneceflarianutritio, vtcon-
fiderantibnsjer fe manifeftum eft : fed quamuis.

omniaefl^e poteftate-,&efre.partes: haeceftilr E: adhasnutriUQ, diugatur, & illis mferuiat, ta-

i}uslociveia_inteIIigentiainequealiumfenfum<
il!averbarecipiunt3 fic autem/intelleftafauent.
uoftrae Qpinioni,vt confiderantibus manifeftumi
eft>.

De facultatihmAtiimAvegetantU;.
,Cap. X..

Q Atis demonftmtum eftfvt arbitror;) trcs cf-

men-ipfa--quoqneper.fe exifterepoteftahsq; il-
lis,& eftneceffaria propter. conferuationem in-
diuidui,vtpatetinillisviuentibus,qujen6am-
plius augcntur , neque generant ; videmus enim
pluresiiominesefrenaturalieriles, & ad gene-
randum ineptos , fic etiam pluraanimalia bru-
ta, & plures ftirpes, quibus^poftquamaugeri
defierunt,nec.eifana eft nutritio.vt fcr uentur. vs-
, ^ queadtenipuseis:ariaturapr2elciiptum,,&alias

fediftinaasanimsepartes,; etiam ineodem ,£.■ ederepoffmt: naturales operationes , quales

vauente,vegetantem,fenfiBilem,,&ratiQnalem
idqj rationijOmninQconfentaneumeft, vt quod
©.ft earum/ difcjimen.fecundum proprias natu-
ras , idperpctuum, acfemperidemfit, fiue illae
indiuerfis.viuentibus, fiuein;eodem:confide-
rentur.. Qupniamigitur.ab harumfingulapro-
gnx. facultate^ emanant,.c.onfiderandum brc-

funt in hominc contemplari ,.& fapere , & alios
rcgere, has enim: nobililTimas operationcs e-
dere poteft: homo etiam.ad generandum ine-
ptus, & quando nonampliusaugetur ; oportet
igitureumpoftahfQlutamaccretionem diutius
feruari harum operationum gratia 3 feruatur.
autcmi. & quandoque etiam diutiliimepemu-

tritio-

713

de Facultatibus Animse, Liber.

714

tritionem. Hse loitur trcs facultates tanquam A que folis competere videtur: quodnonomnii-

prjecipuaeabAriftot. nominataefuntinfecundo
librodeAnima,aIi3everoquatuornegleft3e,vel
fub illis tribus implicitc comprehenfae ; quo-
nianiillse tresabfqucaliis fecundariis exciceri
minime poffunt , & earum minifterium ncccfla-
nopraefupponunt, &continent, his autem tri-
busfublatiscxterae auferuntur,quiafunt pror-
fusinutiles,nihilautemeftfruftrainnatura.Eft
autem fummopere animaduertendum , non ta

bus competat , manifcftum eft.plurcs enim ho-
minesinibecundi, acfterilcsnafcuntur, licalia
pluraanimalia, &pluresftirpes jimoetiamali-
quafecundum totam fpecicminfoccunda Aint,
vtmuli, &illa animalia, quaeexputrimatcria
generantur. Quod autem lolis non compctar, j>.i5;^^/^,
manifeftumeftinmultisinanimatis,acalidoe-
nimgeneratiucalidum,afrigidofrigidum,abi-
gni ignis, ergoetiaminanimatagenerantnbi fi-

lemefieordinem inhis facultanbus , vtpofte- 3 mile; ^uomodoigiiurdicipoteithancfaculta

rior aliam priorem infequatur , & dicat eife
facuhasfacultatis,quodanteaLatinistanquam
abfurdum obiecimusjnon ^nim diciturfacultas
habere aliam facultatem, fedfola animse fub-
ftantia dicitur omnes facultates habere , imo &
omnes eam immediate infequuntur, non vna
facultas aliam facultatem-.fedordoinfolis ope-
rationibus intelligenduseil, vnaenmi ad ope-
randum prseiupponit operationem alterius,vt a
natura animae vegetantis immediate emanant C
hse tres facultates ,altrix,auarix, & generairix;
fed weneratrix non poteft operari , feu anima i-
pfa nonpoteft perhanc facultatem generarea-
"liudfimile, nifiprsefuppofjpi piius operatione
tumaltncis.^ tum auaricisfacultatis: ficigitur
dirioi ynam adaliam dicimusrationeoperatio-
num , fed non ratione emanationis iplarum a
fubftantiaanimac, quod quidem etiam de facul-
tatibus animse fenfibilis , quas poftea confidera-

tem manare ab ipfa animse vegetantis natura?
namfiid verum enet , oporteretinfolis viuenti
bus , &inomnibushancfacultateninefte; idc-
nim quod a propria alicuius rei natura emanar,
neceflariumilli leieftjneque aliamnaturamin-
fequi poteft. Adharc, & primo adprimum de Sdurie-
nuiritione, &accretionedicn'nusnegandumef- prtmt.
fe eas com'petere igni, & rebus inanimatis.quia
proprie loquendo folaanimata nutriuntur &
augentur: trescnim conditionesin accretions soluank-
propriedidarequiruntur, vtAriftotel. docetin ^^^^^^.^;^
1. libr.de Generatione & interitUr vnaelT: vtex trtutut' ,
materia extrinfeciis accedente res augeatur; fe ^ ame-
cunda,vtidemnumeroferuetur,id,quodaugeri^^;.,
diciturjtertia demum, vt non foium toti,fed et-
iara fmgulis particulisfadafitadditiomagnitu-
dinis , itavtomnesfiiparatimacceptae dicantur
maioresfadae : inignis autem, incrementofola
primaconditioadeflevidetur,reliqu3edu2eabf-

bimus,eft intelligcndum,hocenim femel an- D quedubio defuiit; quianon manetidemnume

nolaflTefatiseft. Hsefunt vegetantisanimaEfa-

cultates, quas duminter feconferimus, &ea-

rum mter fe ordinationem , ac pendentiam ,

quam modo declarauimus , confideramus,faci-

lecognofcirauseasab vna &eademanimaefub-

ftantiapronenire: atfieascumfenfibilisanimse
facultatibus comparcmus, tantaeftillarumab

his difcrepentia, vt fatis aperte declaret eas a di-
uerfis animae partibus emanare , quum illarum

operationes ad operatibnes harum non diri

aantur, nequeilhs inuiant, nifiquatenusani-

maliadvfum fenfuum neceflTaria eft vitae con

feruatio , quamper nutritionem aflequitur.

. E

jpubiadefacultatibusAmmavegetan-

tis , & eormnfolutio.

Cap.XI.

CJEterum de his,qu<e mododidafuntjdu-
bia quaedam oriuntur , qus ad eoium
• plenam intelligentiamfolucreoportet. Pri-
mumquidem denutritione &accretione dubi-
tatur: ignis enim combuftibihalitur & augetur,
ergo hae nonfunt propriae operationes annnae
vegetantis , proindenecpropri?e eiusfacultates
jW» altrix & auarix. Multo magis de generatione
■■dubitatur , quianequeommbusviuentibus, ne-

ro ignis , qui auftus dicatur, fedfitalius, & alius
neque omnibus ems particulis fit additio ma-
gnidutinis, fedtoti tantummodo nouus ignis
accedit; veluti fi frufto cerse aliam ceram adiun-
gamus, tota enim cera fit maior, at partes fingu- •
\x nullum faciunt incrementum. Ob eandem
rationem neqnc nutritio proprie didacompe-
tatigni, quoniam conditiones prKdidaeetiam
innutritionerequiruntur, quoniamneq; idem
numero manet,nequeiingula particulanutri-
ri dicitur ; vera autem nutritio efl:, quando o-
mnium partium fubftantia reparaturatque in-
ftauratur : igiturpropriefumendonutntionem,
& accretionem cum tnbus mem.oratis cohdi-
tionibus, lolaviuentianutriuntur& augentur,
& ha: funt propris operationes animae vege-
tantis. Ad fecundiim de generatione , quse SaUtte ^
nonomnibus viuentibus competere videtur , y2^«»^/-
-dicimus negari non pofle plura elfe viuentia",
quae nequeunt generare, fed haec generandi
impotemia, vel competit indiuiduis quibuf-
dam , non toti fpeciei , vel etiam ipeciei toti : fi
quibufdam tantum indiuiduis competat, non
toti fpeciei, idnullam dcbet dilEcultatem fa-
cere , quia certum eft rcs naturales recipere
impedimentum prxter confilium & incentio-
rnere^naturae; ideo flcuti contingit vt horno liue

Z l ' ocu-

715

Jacobi Zabarellse Patayini

716

cculls nafcatur , vel cum oculis ad videndam A gnantem, fedeamnonp-otuifTefoetumDerfiee-

incntlS . ifi rnnMi-irroi-^ t-%/->4-,-.n-.-» .-.^ r^„ u.— I _.. o_ - J 1 ,' „ . r _

jncptis , itacoatingcrepotcftvtnarcaturhomo
ftciilis, reupropter makimtempencm, feuob
ahcuius inftrumentt defedum ; hsc enim vo-
canturmonflra, &praeternatur2e confiliumfa-
«^a, in quibus concedendum eft efle aliquid
fruftra. Si vero haec impotentia competat toti
fpeciei, ideft, omnibuseiusindiuiduis,id vel
cftahquo tantum tempore, vclomnitemporc,
&femper; aliquotempore, vtomnibus homL

re, &edereprolcmpcrfeaam, hocigitureftfi-
gnum, &veftigium quoddam facukatis gcne-
ratricis infequentis animam vegetantem:inquit
etiamin eodemcap, ArifioteL &pofteaincap.
36. eile in Syria mulos & mulas coeuntes , & ge-
nerantesprolem perfedam ; fedaddit, eosnora
efleeiufdemgeneris cumhismulisnoftris, fed
habere tantum fimilitudmem faciei , propter
quam apcllanturmuli, differre tamenipeciea

„:l,,,- ,.ii ' . ' '^ "t'"-""'"-"' "'"''> uinerretamenipeciea

Cur^ mu-

litiae , & temporc feneftutis nequeant gcnera-
re , & in his non poflumus dicere organaelfc
fruilra : in puero enim non f unt fruftra ,^quia fat
efthaliquandopoteritoenerarcjnequeinfene,
quia fat eft fi aliquando generare potuit ille.
idcm homo: perhocautemnon ftat , quinfa-
cultas generandi infequaturanimx vegetantis
naturam : quod enim ad ipfam animam atti-
net , ea femper habetomncs vir.es fuas; fed quia,
ad eas exercendas plurium aliorum minifte-

^^'TV*^'^"''^^^"''' i^^opi''^?^" aliquemhorum,
dcfearum fit qmmdoque vt ammal generare
nequeat, cuiufmodidefedus in omnibus pue-

ns, &iiiomnibusfenibusneceffarioineft. Vbi
V '^'^r -z/; ^^"^^™ '^*^" fpecies peromne tempus hanc im-
ci^Zilua ^"^^""^'"^■^bet^maiusdubiumeft.quodqui-
Zmma. ''^^^ contingit inmulis , & in animalibus ex pu-
li^innn ^''^ "^'iteriagenitis: fed demuItisdicerepofl:ii-

^emrent "^"^iioneflemirum rinongenerat, funtemm maiia noncarent omnmoaau o
£ ""™"''^'^'^ii"t<^rammahamonftrofa,quxprx- Dnerantenimaliud fedimDerfe<^„m o, ,-|-

ternatur.confiIiumfiunt.naturacnirl.viluit. <lueeftmas,nequef^™X ^tSel^^

equum coirecum equa . & afinum cum afina. fecundum fpeciem; quare habait al ouaZ!

nonarmumcumequazficutigiturconcedimus — ^■•--- ^- ■• 4 .^^^"^'^^nt aliquamge-

facultat€m generandi , aut enam inftrumenta

generauonis elTefruftrainfarJTiinaflerilis, & in.

viro infoecundo 5 ita de totam ulorum fpecie di.-

ccndumeft,eosfruflrahabereor^ana, &facul-

tatem generatricem , quum fint animalia mon-

Itrofa, & aliquo vitioaflTeaai obid non eft for-

tafl^cisafTignandapropriafpecies,quumniIa-

lmdfitmuius,quamequusimperfcau3, &afi-

nusimperfeaus, vtauloan. Grammaticus in

context. 34.1ibr.2. deAnima: vtigiturtueamur

naturam nihil fruftra facere , fatis cft fi dicamus ■

cquum perfeclum, &afinum perfearum gene-

rarefibifimile-nammulus, licethabeattacul-

tatam generatricem, quatenus habetanimam

vegetalem,habettameninpartibusmrtrumen-

tahbus , vel in quaiitatum temperic ahquem

vero cxputri materiagcnitis dicendumeft, ea.
non efle q.uide.n monftra , fed haberc tameii
naturalem quandamimperfeaionem, quseim
pedit faculraicm generatricem ne cxeat in a-
ftum: euenitenim fa^pe vtaliquid alicuicom-
petat ratione generis , quod tamen repugnet na-
tuj-jefpcciei; namforma fpeciei aduenicns for-
maegcneris, pluraiihfuperaddit,qu^illam, &
eius operationes ad certos quofdam modosre-
itnngunt,ahquaetiam dcmit,,hoc eft,aftertali-
quod- unpedimentum- alicui eius operationi ;. Cu
quodhicdicerepofliimus dehis animafibusex ta
putnmatcnagenitis: propriacnim eorumfor- tai
maiacitineorum i^mra talem petfeaum, vt f'».
potcnna gencratnxnon pofl7tederefuamope- ner
rationem; imo in his quoque ahquod apparet rep
veltigiumfacuItatisgeneratricis,qma(vtaitA-r.,r
riftotcl. mhb. de Orru ammal. cap. r6.)h^c ani-y^e.
maha noncarent omninoaau ocnerandi, gc-

^^f»A. ■? " " •--"■^^^-v -li^ucm ^^'-''cjacrum^aeqiobid dicipoteft

t!^ ' ^'"'^T''^ ^^'^^^^"Itaspofllt exire ^ ^^'^' quiaquuminfequaturnS
maaum, &ita facuh;i^apnpr^i-r,v ■■.vr.,..i„ n. n..,cu ?- ^ - ^"'"■"inccen.

1 ^v".. ».iquamet-

nerationem , fed imperfeaam , qux ad fpecitm

conieruanaam nonprodeft, indicattamencfl^e

rbr aiiquam facultatem generatncem : & hxc

meisnonpoteftdicifruftra. tumquiaaliquam Ouo

habet operationem , qnamuis imperieaam , ^^T..

C.t.T- ^"^r'"' ^''"^"' ahquaanim^ fru-/«.l

V f!'-? ^^'"'''^^;."^'-^^°vi"^^teducatt,rper-V^/>:

E fede ad a^um : fimik en.m etiamin fcnfibus ..«

notare pouumusi vbi enim eftamma fenfibi- frA

hs,ibauntomneseiusfkcutates, faltemvtm

ongine , hcet non femper omnes vt in f ubie-

«05 vt fi dicamus apes auditum non habere,

habcnt quidem apes facultatem auditiuam ra-

tione foiiiitv ongmis, fed propter naturam

Fiopnam habent aliquem dcfedum iUis natu-

ralem,^quiprohibetne illa facukas pofllt exi-

readadum: aeqiobid dicipoteft, ibiefl^efru-

maaum, &ita facultasgeneratrix inmulo fit
fruftra tanquam in animaJi monftiofo : quod,
autem in mulo fit potentia generatrix faltem
ratione fuse originis, quseeft anima vcgetans,
cognofcere poflumus exeo, quodfcnbitur ab
Anftotel.in 6. libr. de Hiftoria ammallum , can
24r inquit cjiira , ijmcnwm eflc- jnulam prsJ

fenflK.j;. " " :— N""'_»i"t^c]ianoanimam.
lenhbi em, quaem.omnibus animahbus ^que
ineft, /atiseft, nefruftra efl^e dicatur, fiinnh-
quo animh perfeaam pofllt edere operatio-

tiscompetere, ilIudiOcmdiccndumeft,quod
de accrcuowc paulg antc dic.bamns : non e-

niin-

717

de Faciiltatibus AnIm;c,Liber

71^

0- nim vtcunofuegenerareribifimilecftpiopiiam
?- animaE vcgetantis, fed modo quodnm proprio
7hi &cum ftatutisquibufdamconditionibus, qux
/ti^ inmimatis competere non polfuntj proprius
* autem hic modus tangifur a Thomain i. part»
(fo Summx, quxft. 78.artic.^. ad fccundum , lcd
non perlefte explicatur: ipfc Cnim dicit, gencra-
tionem (Imilis in rebus inanimis fieri penitus
ab extrinfeco , in viuentibus autem fieri quo-
dam altiori modo peraiiquid ipfius vitientis,
quodeftfemen, inquoeftprincipium corporis
formatiuum.ideoque oportereaiiquameire rei
viuentisfacultatem,perquamfemen praepare
turj eamque eftc vim gencratricem : fed hanc
Thomserefponfionem poftea veritate declara-
"' taperpendemus: nos dicimus differentiam in
hocelfeconftitutamj quodignisignemgenerat
agendo in aliam materiam extrale, & ex ea e-
duccndo ali.im ignis formam; atviuensnonita
generataliud fimile, vt agat inaliam materiam
cxtra fe, fed largitur quodammodo alteri ali- '
quid de fuamet materia, & aliquidde fuamet
forma cum facultate a£Viua, dum exhibet fe-
- men generationi : nam fehienplatx, dum eftin
ipfa planta, eft anima tum anima vegetant e, qua
ctiam plantatota, & abeafeparatu retinet vim
proIificam;&alteriusplantsegeneratricem,non
quidemexaliamateria, fed ex illaipfa, qujeeft,
in femine, qusepriusfuitportioqusedam mate-
risetotiusplantje, aqua femen prodijt; fepara-
tur igitur a planta al.iquid depropria materia,&
^ aliquid de propria forma de facultate genera-
trice, quae eiV agens proximum, a quo ex illa
, materia fitalia numero planta: huic propor-
tione refpondet femeninanimalibuS; eftenim
materia qusedam abfcifTa ab ipfomet animali
generante, retinens vim adiuam & generati-
uamalterms fimilis aninialis3femenenimhu-
manumpropiiedicitiutotumillud, quod con-
ftat exfemme viri, & menftruo fanguine fcemi-
nae, foletque appellari conceptus, & eft fimile
femmibus plantarum , quoniam habet infitam
\^ vim aftiulm, quse, vt inquitArift. in z.Phyf
^ eft natura humana non tanquam forma , fed
'** tanquam artifex, & agens proximum, habet
'^" etiaminfe materiam,exquapoteft:homofieri,
nempe languinem menftruum foeminse : haec
enimfuitratio diftinftionis maris & fceminae,
propter eorum diuerfa officia in generanone:
nam maris officium eft exhiberevim aftiuam,
& generatiuam alterius animalis fimilis; fce-
minaev^oexhiberemateriam conceptui: quse
munera diftinxit oculatiffimus Philofophus
Ariftoteles, neque illa confudit, quod Medici
faciunt; duni dicunt & femen viri efTe mate-
tiam foetui, & foeminam quoq; femen vt aftiua
prseditumemittere ; ita vt & virilefemenvtro-
quemunerefungatur, tumagentis, tum mate-

itCB-

iror

A ri.-ej & focminarumfinguinem menftruum cx-

hibeat yt matcriam gencrarionis, tum fcmcn

praeditum vi generatiua; quod quidem fi ve-

rumeftcr, oportcret eucnire aliquando vt foe-

minafine vincongre(liiconcipiat,quod tamcn

nunqunm compcrtum cft. Sed rcpucrnatiffi-

mum ctiam illud eft rationi, qu!a naturanon

abundat in fuperuacansis , nec propria rerum

muncra coniundit: quareii ftatuit amare pro-

dire vim adiuam, a focmina vero materiam,

B non debuit focmmaedarc fcmcn cum facultatc

gencratrice, neque virili iemini materise o3i-

cium tribuere: voluit igitur foeminaeofficium

elieexhibercconceptui materiam, ex qua afa-

cultateaftiuavirilisfcminisgeneretur alterum

animalfimile; c^ hoc gcnitum viuitpriusani-

ma matris, fed poftea viuit anima propria:

quemadmodum etiam ramus in planta viuit

eadem numero aninia, qua viuit tota plaiua,

fedpofteaauuUusfitaliaplantanumero, & ita

■" vetusillaplanta gencratalteram fimilem, lar-

giendo aliquid de fua propriamateria, & de fua

propriaforma.Haecigitureftalteriusfimiliscrf-

neratio, quam Ariftotcles dicit efie propriam

vegetantisanimae operationem , cuiuspropria

conditio cft, vt gert^rans exhibeat aliquid de

fua materia, &aliquiddefuaforma;namin fe-

mine tum materia ineft, tum vis quaedam vi-

talisaforma viuentis proueniens', & funo-ens

officio agentis: hoc fignificauit Ariftotcles in

IibrodeVita& mortc, cap. 14. dum generatio- Q^'dft

nemviuentis itadefiniuit, generatio eftprima genera-

participatioanimsenutritiuaecum calore natu- tto^tae-

rali; generans eiiim communicat aliquid de tps,

'fua anima nutritiua, quatenus exhibetfemen

animatum, vtipfeAriftoteIesafrerit1n2.J1b.de

Ortuaninial.cap. 3. eftenim femen prxditum

facultate vitafi, quae eadeni in generante erat;

fed fimulconimunicat aliquidde fuamateria,

quia forma non poteft migrare de inateria irx '

materiam quare necefle eft vt viuens generans

exhibeat portionem fiise materiae vna cum por-

tione animie nutritiuae, & caloris fui natura-

lis; fit autem poftea alia numeroanima, & a-

liud viuens eiufdem fpecici. Inanimata vero

ita generant aliud fimile, vt folam conferant

vim aftiuam in aliam extemam materiam; at

nequedepropria materia, neq; de propria for-

maaliquid exhibeant, fed aliani numero fnr-

mam eiufdem fpeciei ex illa ex;ernarnater;a

eiucaht. Illadautem, quod m memorato

loco Thomas dixir, veruni eft, fed ipfe ma-

teriam confiderare non videtur, quse tamcn

in liac generatione ell: maxime confideranda:

inquit enim gencrationem aniniatorum eiTe

penitus ab'ext! infeco , ag^nsenim agit ia ma-

teriam extra l'e, viueniisautem ^^cnerntionem

eireperaiiquidipfius viuenii^, icihcct p.r fe-

2; 4 ni.il

D

719

j\U'n-> qua- omnia vera funt ; fcd poftea dicens in

lcniineeire principiumcoipoiis rorniatiuum,

videtur conlidemre femenvt habens vini adi-

uam.nonvtmatcriamiattamen niil materinm

quoque infemineconfideremus, non fatis ap-

parctinhactacultateatliuadifcrimen, quo ^e-

neratio viuentis ab inanimati generatione fc-

cernatur, fiquidem ctiam inanimatum habet

vim generatricem alterius fimilis:fed rcs ita cla-

ra eih vtomnino dicendum eire videatur eam

Thomx. incognitam non fuiHc, quamuis eam

nonexpreflcrit.SediUudquoquemihidubium

eft. quod ibidem a Thomafubiungitur, opor-

terealiquam eflc rei viuentis facultatem . per

quamhumfmodi femen prseparetur , eamque

Nota in eiFe vim generatricem : etenim dux generatri-

^/Mente cesfacultateshlcconfiderari pofle videntur, v-

duaifd- na,qua viuensgenerat femen ; altcra, qua fe-

ct:ltates mengenerataliud viuens fimile j ipfe quidem

gmera. Thomas lignificare videtur vmi illam genera-

trtces. tricem, qux fecundum Arifl:ot. eftprsecipua fa-

cultasanimaEvegetantis.eflrepriore illam, qua

femengcncratur: ego taiiien puto eflepotius

alteram pofteriorem , quse in femine ineft tan-

quam artifex, & ex illa materia generat aliud

viuensj feminis enim generatio nil aliudefl^e vi-

deturjquamconcodioqusedam vltimi aJimcn-

ti,proinde non eft illa generatio alteiius fimilis

dequain praefentialoquimur: nequeobidne-

gamus efle in ipfomet viuente vim generatri-

cem alterius fimilis 5 nam dicendo cam in femi-

ne inefle,dicimus inviuente, aquo eft abfcif-

funi iemen, & aquo hanc vim recepit:^ viuens

igitur nonearationedicitur habere vim gene-

ratricem,quatenus poteft ex alimento generare

j(emen,fed quatenus femen in viuente genitum

fcabctvim generatricem alterius viuentisfimi-

iis.Aliapluradehisvegctantisanimaefacultati-

bus & operationibus dici poffent, quae confulto

omittimus,tanquamad fingularum facultatum

^. operationum diftindam. dcclarationem pei

Jacobi Zabarellae Patavini

720

tinentia : nunc enim confilium noftrum cft ge-
ncralem tantummodo harumfacultatum par-
titionem, & enumerationem facere: hac ea-
<iem. ratione dealiarum aniniEepartium facul-
tatibus nuncaliqua dicereaggrediemur, alias
iortaiFe de fingulis diligentius atque accura-
tius locuturi.

He facultatihus Anim£ fentientts..
Cap. XIL

SEntientis vero animae facultas induas claP
fes diuidi folent ; in externos & internos
lcnfus: externi funt alli, qui ab obiea-is ip-
fis materialibus patiuntur, iique funt quin-
quc,vifus,auditus,odoratus, guftus, & taftus.
d^internoril autexn numero ambigitur,quuiu

A ab aliis plures, ab aliis pauciores ftatuantur: /
ego duos proprie loqucndo t^ arbitror, fen- ;-,
fumcommunem, & phantafiam, anoftrisima- /2
ginatiuam appellatam ; ve! tres, fimemonam ;%
adderc velimus: fedquianomenfenluscogni- ji
tionemdenotarevidetur.me.moriavcrononcft ;-,
cognolcitiua. fcdiblumcoferuaciuaimaginum ej
&:tanquampromptuarium imaginatiuse; ideo /f
dubium eftanmemoriamliceatlcnfumappel-
lare: fed qualiicunq; fit, certu eft eite vim qua-
damanimafcnfibilis, Sc pofle facultatem hvi-
ius animx nominarij qusinmcdiate inferuit
imaginatiuacinam ex imagmationeimagoim-
primitur in organo memoratiuse facuhatis,
quodcft proximu organo imaginatiuse, Sc eft
tanquii bberapertus, in quo imaginatiua infpi-
cere,ac velutilegereimagines fenfilium reruni
poteft: fedipfapcrfe memoriavimcognofcen-
di non habct,nequehabere debuit, propterea
Q quodfacultascognofcitiuanonpoteft fine co-
gnitione recipcre i^cciem; fpecies enim rece-
ptanilaiiud eft, quam cognitioipfa, pluraau-
temfimul cognofci mmime poflunt, idco fa-
cultatem illam, qux plura fimul retinereapta
eifct; cognitionecarereoportuit,immediateta-
. men inicruire cognitioni, & hac tantum latia-
ncpcireappellaricognofcitiuam. Senfus com- Sc
munis ad quinque externos cam habet ratio- m
nem.quamhabet centrum quod vnum cft, ad
j^ quint|ue diftinctas lineaS ab eo prodeuntes ; .eft
enimtanquamipforum radix atqj principium,
& comparat mter fe pluriumfenfuu obiefta,
& illorumdifcrimencognofcit, non tamen o-
peratur, nifi prsefcnte obiefto externo, quem-
admodumnequcipfiexterni fcnfus. At imaai- ^«

natiuaresquoq;abfentes imaginanpoteft:ete- ^"
nim neccflarium quidem efteam moueri pri-'
mumabaliquoexternoienfu, fed poftqua fe- "
mel apprehendit, & idolum impreflir in memo- ;
j, ria,poteftpoftcaiHudidemfaepcimaginari,et- •>
iamabfenteobieftamateriali, Praeterhosvero Cp.
ponuntaliquialios internos fenfiis,vt jcftima- pofi
tiuam, (Sccogitatiuam, feuadratiocinandum,& <£/.
difcurrendum a notoadignotuminparticula- ua>
ribus,feuad ea comprehendenda, quae a feniu cog.
cognofcinequeunt:vtouisvidenslupum,fcntit tf»,
folos colorcs, & magnitudinem, & figuram lu-
pi, & haec omnia imaginatur ; neq; tamen pro-
pterhxc tugitlupum, fedpropterinimicitiam
P & pericuium, quod fimulcognofcitperfacul-
tatem3£:fl:imatiuam,Iicetfubexternum fenfum -
noncadat.obhancigiturrationem ponithanc
facultatemThomas ini.part. Summse, quseft.
78. art. 4' & inquitappellari in brutis xilimati-
uam; in homineautcmcogitatiuam, quiapcr-
feftius in homine, quam in brutis , pradidum
munus excrcet ; etenim bruta rcs, qnje a fenCi-
busnou apprchenduntur; non concipiunt pcr

carum

721

dc Facultatibuis AnimiE,Libcr.

722

cariim intcr fc collatioiicm, fcd naturali qiio

dam inrtindujliomo vero pcrcollationcm ipfa-

rum intcr fe : idcoacccderem hoc vidctur Tho-

mas ad opinioncni Aucrrois, quipratcr tacul-

tntcm imaginatiuam pofuit inhominc cogiia-

tiiiam, cui tribuit vim atfirmandi,if'( ncgandi,&

ratiocinandi. Ego vcrohacin rc arbitrornocfle

ab Anft. rccedendum.qui prxtcr fcnfum com-

munem,& phantaiiam, & mcmoriatn,non po-

fuit aliam intcrnam aniinse icniibilis facuha-

^y_ tem , qux ad cognitionem pcrtincat; ctcnim

'di- ^^"'^'isiidi vim, multoaute magisratiocinandi

,'g &difcurrcndi propriam cflc voluit folius ani-

.^_ mserationalis, vtin^. Iib.dc Anima vidcre ma-

«/J. nifcftcpoiiumus: vanumigitureft,& ab Arifto-

^^ tckaIicnum,poncre vUamanimsefcnfibilisfa-

1 cultatem ratiocinatricem,vel enunciatriccmiad

concipicndas.autcmres fcnfiles etiam abfentcs

fufficitfolaimaginatrix facultas, quare aliam

ponere fiiperuacaneum eft: at quoniam imagi-

iiatio fccundum Ariitotelemeftmotus ab ex-

terno fcnili faftus, proinde nihil poifumus ima-

ginari, quod prius in leniu non fueritj ideo

multiconfiderantesficrialiquandoimaginatio

nem etiam illorum, quse nunquam fuere in fen-

fu, imo & eorum, quae nihil penitusfunt{^ima-

ginamur enim montem aureurn, & animalia

monftrofaj alias facultate^, quarum id munus

t^e., introduxerunt. Attamen certum eft hsec

omniaprafftaria ibla imaginatiua; phantafma

enim fuitaliquando fub ieniu, faltcm ratione

parcium iuarumfeparatim, licetnonipfum to-

tum, ienfunamque & montem feorfum appre-

- hendimus, & aurumj quae igitur fcnfusfepa-

ratacognouit.haec a phantailaconiungunturi,

&itamontem aureum imaginamur: ficetiam

videmus magnitudinem montis, & vidcmus

animal, ideo magnitudinem cum animali con-

iimgentes, imaginamur animal magnum in-

ftar montisj&aliaeiufmodi : hac igiturratio-

ne omnis imag^inatio ortum habet a motu fa-

fto ab externis feniibiis; nequecredendum

eft eam enuntiare, quando imaginatui- mon-

temaureum; non enim affirmando dicit , mons

eftaureusifed abfque vlla enuntiatione duo

componit, & concipit fimplicia tanquam v-

num. Qupd veroaliqiiidicuntdeconceptu re--

rum,qu8enullomodo fub ienfum cadimt, di-

gnum cftaliquaconfiderationej ouis enim fu-

git lupum propter inimicitiam, quam nuUo^

fenfu eognofcit, fed naturalr tantum inftin-

ftu; fic auis cognofcit vtilitatempalesead ni-

dificandum> nec tamen aliquo externo fenfu

illam vtilitatem percepit: ideo illi dufti ilmt

ad ponendam facultatem seftimatiuam, diftin-

«ftam abimaginatiua, vtThomas in loco prse-

dicfo. Attamen, fi bene confideremus, non

Ofortetobidpouercaliamanimse fenfibilis fa-

. A cukatem diftinftam abimaginatiua; iucundi-
tas cnim & moleftia non funraliquidinobitcto
fcnfibih incxiitcns, fcdfuntpaifioncsquaedam
rcju cognir.nm infequcntcs: nam inpalcaincft
quidcm color, & figura tanquam rcs c|uxd;im ,
fcd non incft: iucunditas, quam dicaturauis
fcntirc, proindc iucundicas illa in palca niinl
cft; vilioncniaiitcm palcse confcquiturin aue
pcrceptio iucunditatis, non quod lucunditas in-
fcquatur colorcm palcje iiicundumfc, nequc
B naturam anima: fenlibilis fecundum fcfcd quia
propriam illius animalis naturam infequitur il-
lenaturalisinftinftus, quo pcrcipit iucundit.i-
tcm cxintuitu paleae, inditusanaiura, vt cxci-
tctur apperitusapprehendendipalcamad nidi-
ficandum; ficex vifiom lupt iit molcftiaqua;-
dam in ouc, vt excitcturappetitusfugicndiad
fe confcruandum, illa tamen moleftiain lupo
nihiIpenituscft:ideonotandumeftexArift.in In perce-
3. lib. de Anima, a contex._'8. vfque ad^^. in ptione ^
C rerum fenlilium perceptione rria hsec ordi na -/«►,/?// '^*
timficri: primum fentitur res a fcnfu cxterho tnaoy-
fubrationeobiediproprii^vtcolor a vifuqua- dinattm
tcnuscftcolor: fecundopercipitur incunditas, Jinnt,
velmoleftia,fiuecadem resquatcnus dclecfas,
vel molcftans, quia, vt diximus, nulla eftiii
ipfo obied o iucunditas , vel moleftia tanquam
res fcnfilis, led obiectum in fcnfu iucundita-
. tem, vel moieftiam efficit per impreftionem
fu£fpeciei;& Arift. pcrceptionem obiefti fub
D propriaqbicditationeattribuit fenfui externo,
perceptionemuero iucunditatis, vel molefti»
fenfuicommui-u,qiii eft comunisradix, & cen-
trumomnium Icnfuumyidquenonfineratione
fecit, quiahsc iucundit.itis, vel moleftiae pcr-
ceutio non eftpropria alicuius fcnfus, fed o-
mnium cominunis conditio indita a natura ,
propteranimalis conieruaiionem, ideo iure ad-
fcribitur fenfui communi, qui eft commune
principiumomniurn fenfuum extcrn6rum;ab ■
E hocigiturapprehenditur obieftum ab externo
fenfuoblatu,& fimul percipitur vt iucurrdum,
vel vt molefturnrtcrtio demum excitatur appe-
titus, quiin duos diuiditur, profequutionem,&
fugam; iucundum enimappetimus,moleftuni '
autem fugimus; & quia a fenfu communi ofFe-
runturphantafi^;obie£lafenfilia, qus inea pro- -
ducunt phantafma , phantafia imaginatur ob-
ieftum tamprxfcns; quam abfens ,tum fub ra-
tione obiefti , tum fub ratione delectantis , vel
F moleftantis, ideofim-iiitereximaginationeob--
ieftiabfentis excitatur appetitus^rofequendi,
vel fugiendi. Horum igitur trium duo prio- -
raad eandem facultatem pcrtinent; nempe ad
fenfum,veladphantafiam: idem enimefl ani-
mjeoperandi modiis cirea vuumquc, quum fi-
militer apprehendatur, & cognofcatur vtrum-
que>feu a fenfu communi, feju a phantafia li-
Z 5. '" cet^

^2.?

Jacobi Zabarcllje Patavini

724

cctvnumex aUero; prius enim apprehenditur A
obiedum Tub ratione obiefti fcnlihs, dcinde
vcrovtiucundum, velmoleftum ; fedcum hoc
diicrimine, quodapprehenitoobieftifubratio-
neobieftipertinet abfolutead naturam fenfus
quatenuseft fenfus,feuphanta{ix quatemis eft
pnantada.idcircoanimalibusomaibus compe-
11 ti fed apprehenfio eiufdem vt iucundi,vel mo-
lcftinonamplius adlenfum pertinet quatenus
cft fenfus, neque ad phantafiam quatenus eft
phantatia, fedquatenus rcftringuntur, & coar- B
ftantura propriaformacuiufqueanimalis ; iam
enim diximus propriamcuiufque formam co-
arftareforitiam generis, & eius operationes c6-
trahercad quofdamproprios modos, & ad pro-
priascuitifqueanimahs conditiones: colorem
lijitur &figurampale3eomne animal vifu prae-
ditu videt, & imaginatur ; fed no omne animal
percipit ex ea vifione iucunditatem, fedaliqua
tantum animalia, quae egent paleaad nidifican-
• dum : hxc igitur apprehenfio rei vt iucundx C
competit fenfui illiusanimalis,nonprout len-
fus eft; fjd vt determinatus, & coarclatus a pro-
priaillius animalisnatura;fedquum haeciuno-
bis inco2,niia, folemus eam nomine naturalis
Tncultas inftinclus appellare. Tertiii vero illorum trium,
af^ettti- quod eft profequi, vel fugere, ad aliam emidem
ua. anima Facultatem, quae appetitiua dicitur, per-

tinerc exiftmio; nec dicendum elle cum qui-,
bufda vnam &:eandean!m3efacultatem elle ien-
iitiuCi, &appetitiuu,fedpotius duas diftmclas, -D
ricutoftenderenititurThomas ini. part. Sum-
mxqussftioneyg.articul. I. quaefuitenafenten-
tia Ariftotelis, 11 bene perpendnmus ea, quae ab
ipfoin fecundo libro de Anima, contextu 20.
& 22. & 27. fcnbuntur, & poteft etiam itade-
monftrari : vbi diucrli funtmodi operandi circa
idemobieftum ,ita vt variismodisanima ab il-
lo obie^to immutetur, ibi diuerfje facultates
iudicafidae funt: quemadmodum vbi idemeft
operandi modus circa diuerfa obicfta, ibi vna E
&eademeftfacultas animae iudicanda.eode e-
nim modo operaturfenlus in viftone albi , & in
vifionenigri; ergo facultas vifiua vna eft: at-
qui noneilidem operandi modus,quo anima
lentit & iiidicat, & quo apetit idem obie-
ftum : ergononpervnam facultatem^ fed per
duas haec duoprseftat: minor probatur; quia
fentire eft cognofcere, &fit per tranfitum ob-
iedi ad animam ; :n cognitione enim obieftum
quodammodo ad animam trahitur , at in appe- F
ticu trahitur potius anima ad profequendum
obiettum : quoniam igitur fenfusomnes, &:
phantafia funi facultatescoCTnoiccntes perob-
ic£i:irecepLioneni,diucifaal3hiseftfacultasap-
petitiua,cuiusoperatio, quamuis cognitionem
obietti praefuppponat, non eftraaien formali-
ta- cognitio, ird potius propcafio animae ad

profequendum obieftum, quod prius cogno-

uit ; eadem igitur anima lcniibilis per diuerlas

fuasfacultates haec omnia praeftat; cognofcit e-

nim cum fenfu , tum imaginatione,& cognitio-

nem infequiturappetitusprofequendi, vel fu-

giendi. Exappetituaucem incitaturad motum,

Vt quaerat quae vtilia funt, & fugiatnoxia;ideo -^^

tandem haec eadem anima habet facultatcm ^

motriccm, qux fuit animalibus necefTaria ad C.

ipforumcoferuationem. Vt igitur omnes fcn- o^-

libilis animae facuhates colligamus, tres funt /^

in animali opcracioncscertoordine difpofitae, ^^

cognofcere, rem cognitamappeterc,ac demum '^

ad eam moueri : harum gratia datae fimt ani- ^'

malianaturaplures lacuhatesad cognitionem

quidem propterrerum fcnfilium dmerlitatem

nonfatis tuit vna facuhas, ideoplures in ani-

maljfuntfacultatescognofcitmx, quinque ex

terni fenfus, & tres interni, ncmpe icnfus com-

munis^phancafia. & memoria; licet enim me-

monanofitcognoicitiua, nullum tamenahud

habet officium, quam infcruicndi ccgnuioni>

inieruit enim fuppeditando obieftiuia, quod in

ea feruatur, vt ab ea mdueatur phantafia: ad

profequendum autem, & fugiendum dataani-

nialiefttacultasappetitiua: demum ad le mo-

uendum tacuhas moirix, hsec ramen n5 omhi-

bus incft animalibus, fed perfeftioribus; tan-

tum illa namque imperfefta animalia, quae a

.Graecis (^^'dit^uTfitappr-llantur, non habentfacul-

taieni motncem. ficuti tribus quoque pcrfe-

ftioribus ienfibus dclUtuta funt; & duos tan-

tumhabenv,taiStuni& giiftatum; obidfacultas

,motrix apud Anftotclcm conftituit gradum vi-

uentis diftincT:um a gradu f:nfibili; phantafia

vero & appecitus non conftituunt alium gra-

dum; quoQiam enimquatuorgraduum diliin-

ctionem Anll:otelesnonaliundcaccepit,quam

ex maiore & minore amplitudine, &commu-

nitate, appetitusaute & imaginatio funt aeque

communia,ac fenfus, quia vbi fenfus, ibi ima-

ginatio,&appetitus,ideo haecnon faciuntgra-

dum viuentis diftinftum a gradu lenfibili: at fa-

cultasmotrixnon omnibus fentientibus ineft,

ideohaecpropiiumviuentisgradumconftituit;

inquo funtanimalia nonomnia, fedperfcftio-

ra. Haec deanimalcnfibili,atquedeciusfacul-

tatibusinprsefentia dixilfefatis fit.

De facultatibus antma rationalis.
Cap.Xlll.

ANimae rationali tres facultates aliqui at-
tnbuunt, intellcftum, voluntatem, &me-
moriam; ita vt in intelieftu res apprehendat
atque cognofcat , voluntate ad eas proie-
qucndas trahatur, memcria vero conferuet.
Aliqui vero memoriam quidem huic animae
adicribunt, fed ncgant efte facukatem- diuer-

fam ab

725 dt; Faciiltatibus Anim2e,Libcr. 7^*

fam abjntelleftu.vtThomnsin r. paitic. Siim- A tionem vcri in rcbus .tgendis. Ego vcro arbi- C^jw/T^//^-

mx ,c]ua:lV.79.a!iitii,1.7.Sc.i denicmoria alioin
loco opoituiiius dilputabmius : nunciacis (it
brcuitcrtliccrcduas tantum clfc mcntisnoftrse
facultates , vnam cognolccndi, aheram appe-
lendi, fcuvolcndi j nilcmm aliudcft voluntas,
quamappctitus animserationalis : quemadmo-
dumenim cognitionem feniusinfequitur pro-
penfioad obictlum, quxdiciturappetjtus, & ita
mentis cognuioncm proprius appetiius confc-

tror, uuellcftam pradicum, & fpcculatiimm, rio ^
duas notaretaiionalisanmixfacultatcs: quiini o^inio^
enim tria in intcllc£l:u pradtico confidcrauerit ^yiy»-/^?.
Ariftoteles , qucmadmodum etiam in fenlui
apprchenfionem rei , aftirmationem , vel nega-
tioncmbonivclmali; acdemum profequutio-
nem, vel fuoam: ccrtum eftin duobuspriori-
bus nullum mtelleftumdiiciimenoriri , quo-
niaminillis nonpoteft intellcdusalionomine

quitur; qucm vtabappetituicnfibili diftingue- B appeliari, quam- fpeculatiuus ; res cnim con

rent, voluntatem appellarunt. Harum duaiiim
f.icultatum diicrimen ex lis , quje paulo ante
defeniudiximus ,maniteil:um eil:; aliud cnim
cftcognol"ccre,aliud eltrem cogmtam appete-
re, & longe diuerfus eft operandi modus hic ab
illoi nam mens noft"ra cognofcit patiendo & re-
cipiendolpecies aphantafia , per quam rece-
ptionemdicitur fieri resipfsejobiectura igitur^
Vtcognofcatur,ad animamferri oportet, &in
carccipi : led involendo trahitur potius mcns
adproiequendum obieftum: quod etiam in fe
diucrfitatem habet , nam cognofcitur quate-
nus ens , appetitur autcm quatenus bonum.
Ipia autem facultas cognofcitiua vna tantum
ftatuenda efte videtur , quia hoec anim^ pars
non habct Ulam , quam aliae^^ exorganis varie-
tatcm ,qnum nullo prorfus proprio organov-
tatur ; fed in ipfamet anima, non in organo , fpe-
ciesrecipiuntLu, vnde folaab Ariftotel. vocata

templatur per^-vnam & eandem (uam laculta-
tem , quse mtelleftiua dicitur, quia etiam bo-
numcontemplatur,quatenuseft verum:info-
lo)gitur tertionecefle efthorum difcrimenef-
fe conftitutum , imo & propriam intelle£tus
pradici conditione , qua diciiur practicus , in eo
folo confiftere , vtnomen quoque ipfum decla-
rat; nam induobusreliquiscognofcittantumj^
& contemplatur , in tertio autem^ aftionem re-
C fpicit, & per hoc folum diftinguitura fpecula-
tiuo , videlicet per propenGonem ad prole-
quendumbonum, &fugiendummalum , qu^
diciturvokmtas , & ditfertab apprchcnfionc,
quemadniOQum diximus : per hoc auiem de-
notatur diuerlitas obiecti fub ratione obiefti,
quialicetverum ,. & bonum.., vt ibiThomas in-
quit, re idemfint , & vnum in altero fttinclu-
fam , tamen diiFerunt ratione , & per has du-is
diftintlas rationes conftituunt duo diftinda

eftlocusfpecierum; & obidvnus taiatumin ea ^ obie£laduarum facultatum; apprchenditur e

notari poteft modus , quo ab obie£lis immu
tatur, & diciturrecipiendo fieri fingula. Eft aa-
tem confiderationedignum^quum Ariftotel.in
3. Ubr. de Anirtiadiftirrguat intelleftum prafti-
cum alpeculatiuo, num hidicendifintduse di-
ftindVse facuhates , anvna & eadem. Thomas
in quseftione pxsedifta, articlilo vndecimo in-
quicefle vnam & eandem faculta^em ,. &hacv-
titur ratione : id,^quod accidit obiedo fub ra-
tioneobiefti, nonvariat potentiam ; at rebus,
q.U2e menieapprehenduntur , accidit vt dirigan-
tura-d opus , velnon dirigantur adcpus;ergo
haec differentia nonpotcft varias poientias con-
ftituere , fed vna tantura eft , quse res omnes eo-
dem modo apprehendit, & harum alias ada-
ftionem dirigit,alias non dirigit , fed fimplicitet
contemplatuf ^hocfignificare viius eftAriftot.
in context.49. libri t-erti) de Anima , dum dixit,
intelleftum pradicum a fpeculariuo diftingui
fine,funtenim ambo cognofcentes eodemmo-
do , proinde vnam & eandem animse. faculta-
tem denotant , fed fpeculatiuus tinem habeti-
pfammetcognitionem,. pvadlicus veroeam ad
adionem dirigit : fcd quamuis rationc vltimi
finis diftinguantur , pr.oximotamen & imme-
diatofine nonfecernuntur, quiaetiam intelle-
ftiis pra^Kiis habet proximmn finejn cogni^

nim boiiura, prout eftquoddam verum , appe-
titurautemnon vtverum, fedvtbonum: quo-
niam igitur dilTrindse funt obie£l:orLim ratio-
ncs , q^uateniis obieAa funt , & diuerfi etiam
modi operandi circa illas , ixon polTunt nifi duas

animssrationalis facultatesfignificare, nonta^-
menalias, quameafdem^uas^quasantea con»-
fiderauimus , intelleftum & voluntatem ; in-
telleftus enim eftfacultas apprehenfiua,^ & co-
gno("citiuaobie£ti, vt veri; voluntasveroeftfa-
cultasprofequutiuaeiufdera, vtbom : illeigi-
turintelleftusqui diciturfpeculatiuus, eftpn-
orfacultas, feu operatio prioris tantumfacul-
tatis , finealterapofteriore; illevero , quivo-
catuE pralticus, eft operatio vtriufque , & ea-
tenus notat aliara animae facultatem , quate*
nus eft opeiatio voluntatis t imo haec eft pro-
pria conditio intelle£l:uspra(?dci, quadiftingui-
tur a fpeculatiuo, quumiiiapprehenfione feu:
veri,f«u boni ab eo non drfFerat ; fed hanc prae-
fupponensvidetur efTeforraaliterelea^io, qu^ei
eftoperatio voluntatis. Igiturintelkaus pra-
£licus,&intellea-us fpeculatmus eatenus duas
aniftise facultates fignificaiit , quatenus-difcri-
men denotant intelle£lus & voluntatis. Hanc.
fententiam tuetur loann. Gandauenfis in quae-
ition. 35. libri tcrtii de Anxma. Ad argumen-

tum-

mentum

1^1

rum autcm Thomae dicimus , de apprehenfione
rci torum eire concedendum : quum enimpoflit
cogiutio tum d irigi ad adionem , tum non diri-
gi,acciditeivtdirigatur,& accidit vtnondiri-
gatur,proindeh2ecluntapprehenfioni acciden-
taliadiiaimina,necpoliuntfacuhates diuerfas
conftituere , quuapprehenfio i-efpe£tu omnium
rerumeodemmodofiat: obicdumquoq, qua-
tenus apprehenditur , feruat in omnibus can-
dcm obiedirationem , quia etiamfi fit bonum,
cognofciturtamenquatenusensquoddam,cui
vt cognofcibili accidit bonitas,illa praefertim,
quaeeftreiagendx, quumhjecpofllt efle tum
bona,iunimala; &tambona, quammala,qua-
tenusapprehenditur,appreheditutvtensquod-
dam,& quadoaffirmaturefle bona, veleflena-
la.cognofciturilla affirmatio vt vera. Perhoc
igkurargumentumnllaliud oftenditur, nifiin-
tclleflum piafticum in ipfa apprehenfione non
denotaretacultatem diftindam ab illa, qua fi-

Jacobi Zabarellse Paravini

72*

A gnificaturperintelleftumfpeculatiuumjiame-
nim diximus , hos in apprehenfione nullam ha-
berediftcrentiam,nifiaccidentalem, quae fumi-
tur a rerii difFerentiis,prout diuerfse res funt, fed
nonprouthabent rationemobiefti. Atfitertiu
intelleftus pratlici aftum, qui eleftio eft, confi-
deremus , mutatur ratio obiefti^licct enim {\x
ens , eligitur tamennon amplius vtens , fedvf
bonum.Sicergd negandaeftminorargumenti,
quiano eftampIiusilliaccidens,vtada£tionena

B referatur,fed neccflarium & eflcntiale^propria
enimratio obiefti voluntanseir quatenus bo-
num3 ficutpropria ratio obiedi intelleduseft:
quatenus ens, bonum aucem eft per fe omnium
humanarumaSrionumfinis: quoniam igiturin
inte lleau praftico fit piius apprehenfio, deindc
profequutiojobicftumnoneftidcminvtraque,
quiamutaturratioobiecti japprehendituremm
vt ens , non vt bonum , appetitur autem non yt
ensjfedvtbonum.

J A C O B I

ZABARELL^

P A T A V I N I,

D £

L I B E R.

P J H r I r I O N £ A l^ 1 M AV,:

PropoJitio,acdtuiJio dicendorum.
Cap.I.

AGNA fuit inter prifcos
Philofophos controuer-
fiade animx partitione,
atque eius diftributione
per corpus , eaque a po-
flerioribus quoque agi-
tataeft:foIent enimtum
^ interpretcs Ariftot. tum
Medici de hacredifputare, & quTrereananima
tovaintotocorporeinfit,pars vero inpaite, an
potiustotatum intoto,tum"ttifingula corporis
partc. Verum loan. Gandauenfis huius quseftio-
nis ambiguitatem animaduertens, tieseiusac-
ceptiones notauit,fecuudum quas totam fuam
dilputationem in tres partes diftiaxit , eumque
alij pofteafequuti funt : casdem tetigit etiam
Thomas in i.parte Summae , quxft.76. articul.8.
nos igitur hacdere difputaturi,id rite faftutn '
eneaibitrantes, ad vitandam obfcuritatem ea-,
dem diftuiftione vteniur ; eteaim certum eft,

C problema hocpofletribusmodisintelligi: ha-

betenim animaefl^enttam fuam > habet quanti-

tatemquamuisperaccidens, quumad corporis

extenfioncm extenfa fit j ac denique habet fa-

cuhatesdiuerfasjideoprimumquaeripotcft.an

totafecundumeflentiam , & intotocorporefit,

& in qualibet eius parte ; fecundo an tota fecun-

dum quantitatem fit & in toto,& infingulapar-

te tertiodemum,ananimatota, ideft,fecun-

^ dum omnesfacultates fuasfitnon foluminto-

D^' to.fedctiaminquahbetparte, anpotiusfecim-

dumaliquam faculaatem fit in aliquaparte, &

fecundumaliaminalia: ideo dicerefolent ani- ^a/\

mam pofl^etripliciterappeIIaritotum.;totum ef- />ofe;i

fcntiale, totumquantitatiuum, & totumpote- />//a\

ftatiuum, ideft,cum omnibusfuispotteniis Sc appt

facultatibus. Huncitaqueordinemin hac no- totu-

ftradifputatione feruabimus : primum detota

animafecunduni fuam fubftantiam ; poftea de

tota fecundum fuam quantitatem &: cxtenfio-

E nem; ac demum de tota fecundum facultates

fuas.qurd ;uxfaAriftotelis mentem fentiendum

fit,confiderabimus.

Ve/ri-

_ 7 29 ^^ Partitione Animaj , Liber.

Deprima qUAJtionis intelligentu.
Cap. 11.

QVodadprimam paitem, ipfamquc aiiim^e
.(ubl^aiitiamatunct , quum aatc omuia in-
tclli"cndimi fit , quidr.am quseratur , non ciit
abtc, (i difficultatcm aloanncGanuaucuic ta-
y ftam coniidcremus : ipfc cninr quamuis dc bac
icdi(Lnitct,iuamqucrentcntiam proCcrat , ta-
mcn iUbiungit , fibi hanc quxiUonem non pro-
bari, iedabfurdam vidcri: nam quxrere, ana-
nima tota- fecundum eilcntiam iit in qualibct
parte corporis , an nontota , (cd cius pars , cft
conititucre eam habcre partes cilcntiales, quod
minime verum ed: ; quoniam anima , quum iu
forma.cftfubiKnntia fimplcx,& nuUas habet ef-
fentialcspartcs: nonrede igitur appellaturto-
ta,llpartcsnon habet , fcd reftius diceremus
nec totam,nec fectmdum partes in corpore , vel
corporispartibus eflc , quia nex[uepaf.tes habet,

A tmsproomnium fpccierumanimsecollc<ri:Ione*
llcut Ariftot. frcquentcrin lib.dcAnima vocat
animamtotam, &partesanMTix,itavt quaeftio
fit,quum in eodcni viucnteplurcs incfle pofl!c
animas ordinc quodam difpofuas iam alibi o-
ftcndcriniiis, tanquamformas fubftantiaksdi-
ftindas,numha:locis quoque diftmguanturin
corpore , an nondiftinguantur . ilc enimad iub-
ftantiam animae quaeltio pertinct: quseritur e-
nim,anhuius animce lubi^^antia; vnam tantura
corporispartcmoccupctjillius veroaiiamjqua
fenLcntiamab Arift.Plat.attributamcfle mani-
feftum cft. Alter vero fenfus eft , conftitueitdo'
iplasipccierum animae fubftantiaslocis diftin-
ftas non elTe , fed iimul omnes informare idcm
corpus,admitti quseftio poteft,fi appellationem
totius,&partiumattribuamus non animse, fed
corpori: reuera enimnonpoteft animavocari
totum eflentiale,.nec vllus vnquam dubitauit
anauima' tota fecundum fuam eiTentiam fit ia

B

- nequepoteftappcUaiitota. Nitunturmurtiva'- C fingulacorponspartcanparsaliqua elientisem

/0

iia

riis modis quseftioncm hancab abiuiditate vin

dicarc. Suntquidicant animam habere defini-

tionem , & partes dcfinitionis,&: hac ratione ha-

^ bereparteseircntiales. Sedhocnihil eft, quo-

>^ mam:animanon;per partes eirentiales defini-

tui:> fedivt naturaquxdamffmplex per; efFe<aus

eam decJarantes t propterea^nemovnqiiam du-

bitauit , an anima fecundum omnes luoe-defi-

nitionispartesfitinqualibetpartecorporis , an

-. fecundum vnamdefinitionis partem fitinvna

parte corporis , fecundum aliam.:vcro inalia;

ideo quseftio^ fic intelleaa: abfurdiflima cfl!et,.

proinde hoc: modo- probfema ab abfurditate

^^, non defenditur. Nonnulli vero dixerunt , pof-

feinhac quseftioneanimam vocantotamjnon;

itatamen, vt fumatur totumrefpeftu partiumj-

fiquidem anima , vt diftum eft , partes non ha-

bet; fedproutfumiturtotumproeo, quodefl:

perfe£tum;&abfoliitum:i cufnihil deeftj ita vt

qu«ftiofit,an-animafecundumfuam.eirentiam;

perfeaafit,.,& in eototocoTporc.&inqualibet

fftoi ""^ parte. Sed ncquefic conueniens eft quse-

ftio,nequevIIum locum haberepoteftj quum

enim anima fecundum omnium fententiam

nec intendi , nec remitti polTit , fed fubftantiam

habeat. indiuiduam , non datur eius fubftan -

tia;, nifiperfejaa ,,& integra:;proinde-vanum cft

quaerere an.iii? corporis partefit perfeda ani-

mse fubftantia^ , , an imperfefta , quum nullibi

polTitefTeimperfeaa; Ego vero , etfi arbitror

GaTidauenfem^ refte- dubitafTe , &. illum quse-

ftionisfenfumita: efrcabfurdum:, vt nullum a-

pudPhflofopbosIbcumhaberepoflTitjalios ta-

men duosinuenio^ fecundum quos-digna quae-

ftioeftdifputatione,neque.abfurda dicipoteft.

Vnus eft , vt nomenpartis pro parte. fubieda,

Koc elt; pro fpecie.fumaraus ,jiomen:autem-to-

vnaparte, abaveroparsinalia, hocenimneex
cogitabile quidemeft, quarede hocdifputare
vanumcfret ; fed videtur ficpoflTequxftionem
proponi,eamquenihiIinfehabereabfurditatis>
ananimafecundumfuamefrentiamtoticorpo-! ^n^-^fiiCi 4,1
rladlitr& cuilibetcorporispartr,anpotius alicui J"^*^ ^

i

tantumparti corporisinfitanimafecudum fua
efTentiam, itavtinreliquis partibusnon infitj-
hocenimincontrouerfiapofltumeft, neq; par-
^' uumeftopevsepretiumidconfideiare.-

Opinio Platonis de difirihutionepartium'^

aninu ,.& eimconfutatio.-

Cap. IIL-

QVum quseftio propofita intelligihis duo--
bus modis poflit , quod adpiiorem atti--
netjcertum efteum ab Ariftotele Platoni fuif-
fe attributum, videlicet vttres animsepartesin
E corpore animalisin tribus diftindis lociscol-
. locauerit , concupifcibilemin iecore', irafcibi-
lemincorde, & rationis compotemincerebro:
quanquamenimcredipoteil:, Platonem^nona-
nimarum,& formarum fubftantialium > fed fa-
cultatumanimae diftin£lionem:intellexifre; ta-
menAiiftoteles illiiattribuit*,,vt ea&ttanquam
diuerfasfubftantialesformas-, itavc|fll'3ediaum-
cftjlocis feparauerie.in corpore ahimalisj & Ga-
lenus quoq; in 5. & 6. libris de Platonis & Hip—
pocratis.decretis,diIigentei'PlatonisverbacOn--
fiderans nititur oftendere eamillius fuiirefen-
tentiami- Huius igitur falfitatemioftenditATi*-Co»/«/<«
ftotcIes,argumento fumpto ab aaimalibusillis t/o opf-
imperfe£I:is,qu3einpartesdiuifa adhucviuunt; ntonii
omnesenimqu^shabenr, animaspattes in fin- Platonii>
gulis diuifis partibusconiunftseexearum ope- ^

lationibus cognofcunturp fcd non;vnaiin vna

partej,'

731

lacobi Zabarellae Patavini

partc. alla vero in alia : <|uum enim infingula a-
nimalisparteabaliisfeparata omnes operario-
nesinfpiciantur; vbi autcmcil-operatio ,ibi &
facuhaccm , &iplam animie fubftantiam inefTe
oportear ; omncs anima: partes in iingula ani-
malis partc reperin tatendum cft , proi nde locis
diftindas non eire. Prasterea fccundum hanc
■ Tentcntiam oftcnJi non poteft quomodo ani-
i-nal fit vnum:quiavbi funt ires diftindtae formx
fubftantialesnon fubordinatx , ibitriacdedi-
ftm£la compofua manifeftum eft, illa: autem a-
nimas nonpoflunt dicifubordinat3e,quum di-
ftindts locis elFe ftatuantur , fcd carufingula eft
formaipeciHca, conftituens proprium anima-
tumlinealiis ■■, vbi enim el-t vna , ibinonfunta-
iisemos aute , qui dicimus has partes animae non
diftmgui locis,fed omnes fimul informarcide
corpus,inhocabfurdumnonincidimus,fedo-
ptimeanimalis vnitatemferuamusjdicimuse-
nimeas cire fubordinatas .itavt vltima conti-
neatomnesj&foladettotinomen, ac definitio-
nem : vel igitur animalis vnitatcmtueriPlato
«onj-)Otel^,veladeamferuandam ftatuere cogi-
turaliam vniuerfalem anuriam , a qua toturn
<:orpus rnformetur , & vnum reddatur, ab hac e-
^w% •; tiimillae omnescontineri dicerentur ; quemad-
l^ modum etiam nos dicimus plures efle in'corpo-
reanimalisformasmiftionisjcasquelocisfepa-
ratas , quia vbicft forma carnis , ibi non eft for-
iaanerui,necformaofljs,nequeob i^toili ani-

732

A tia, quadicantur fingulatpartesammjcitaeirc
m fingulis partibus corporis , vt locis diftia-
guantur,& vbi vna cft, ibi non rmtali.x ifalfa o-
mninoeft, cSctumrationi, tum expericntiae re«
tragatur.

AlhHtopittio, d' argumenta , &opinionii
confutatio. Cap. 1 V.

QVoniam igitur partes animae in animalis
corporelocisdiftind3ecflcnonpoflAint,fcd
omnesfimulluntj&folumrationcdiftinguun-
tuijVt Ariftotelesccnfuit, altera, quam tetiai-
mus,qu3eftioexoritur: quumtotaanimafecun-
dumomnesfpecies luaslimulfitiin eademma-
teria.antotamfitm ahquatatum praecipuacor-
porisparte , noninaIiis,anpotius in toto ani-
malis corpore,& in omnibus eiuspartibus infit.
Priorem fententiamaccepit Albertus, vt apud ^l
eum legere poluimus in Iib. z.de Anima , cap. 7. /ck
C vbi aiTerit^animam fecundum fuam eflentiam ac fi^
fubftantiam refidere in folo membro prscipuo,
quod inquit elTe cor,in aliis vei o partibus ipfam
animae lubftantiam noninefle , fcd folum facul-
tates dmerfas,quxad ilLis acordc transmittun-
tur,idjodicitcorefleorgsriuni cfl^cntijeanimje,
aiiasautempartes elieorganafacuLatum. Scn.- r-^
tcntiam hanc probat Albertus plunbus argu- -^i'
mentis.Primo,ilmocuIoeiretanimafccundum
fubftantiamfuam, ergototaibi effetanimse ef<

malis vnitatem,quum fatis fitanima illis omni- D fentia,promde anima tota : quum emm fubftau

busfuperucniens,& eas omnes continens , ad v-
nitatem animalis conftituendam: ob id dicimus
Ca^auer cadauernoncireampIiusvnumcorpus,nifi per
Ttoneft contaclum,quoniamanimadeftitutumnonha-
betamplius formam vnam , quje totumconti-
ncat,fed plures locis diftinftas: fic igitur animal
■ita,vtPlatopofuit,atribusanim2epartibusinui-
cemdifiun^aisinformatum noneftvnum , fed
plura animata fe mutuo tangentia. Praeterea

corpus

tiales partes non habeat ,nccefle eft vt vbi eft fe-
cundumfubftantiam,ibifittota ■■, igitur auulfo
oculo tota anima auferretur, quareinreliquo
corporc non remaneretanima; hoc tamefalfum
eflxvidemus : ergoin oculononeft fubftantia
animse. Secuhdo,fi eflTcntiaanimxin quahbet •'•'^'
corporisparteinefl^et, manusab homine abfcif-
fa deberetaliquandiu viuere : quoniam fiibi ef-
fetfubftantiaanim3e,nonpofl^etformaiI!a fubi-

mamfeftumeft, vtAnftotelesin 2.deAnimali- E tointenre. quiaformafubftantialis noninterit

■busoftendit, inillis tribusanimae partibusna-
turalem,ac neceflarium ordinem inefl^e: fenfibi-
lisenimanimanoneft fine vegctantcnecratio-
nalisfinehisambabus3 atqui irafcibilis, quam
Piatomcordcpofuit, noneirenifi animaienfi-
bilis; CQ^iipifcibilis vero.quam pofuit in ic-
£ore,no™ftnifianimavegetans,quumM.cdici
quoqueeam iniecore,tanquampropria fedelo-
carevideantur; quomodo igitur incordeefta-

fineprjeuiaalterationcquse hon fitfubito , fed
in tempore aliquo : confequens tam-en falfum
eft, quia manus abfcifla ftatim mprtua eft , neqj
vlla ibinotaripoteftprseuiaaltcratio: jcritur in
manu non inerat fubftantia animae. TertJO,fi c i- , ^y
fentia animac effet in qualibet animalis parte, '
pars quselibet animalis eflet animaljybi enim
eftanimsefubftantia , ibi perfeda & inteora eft;
vbiautemeftanima p.erfeda , nccefli eltillud

laimafenuens absque vegerante?quomodo in F perfeaum animal eire. Tandem confi

cerebrorationalisabsqueahisduabusrSedipfae
operationcs falfitatem huius opinionis decla-
rant : patet enim & cerebrum,& cor nutriri,pro-
indeiniis partibus quoque efle partem anims
ahricem,.inquibusPlatorationaIem, &irafci-
bilem collocavit : igitur non funtlocis diftin-
4i»:»vtaflrcr»jitPlato. Huiusmodi ergo fcatai-

rmatur -^- 4^
haec fententia audoritate Ariftotcl. in libr. de *»etn
Motu animal.cap. pen. vbidicit, animamnon
in omnibus corporis partibus incfl^e, fed inv-
na tantum praecipua . cui caeterx partcs adna-
fcuntur, & ca rationeparticipant vita ; idquedc-
clarat e.xcmplo Regis ad rcm valde accommo-
dato ; Rcx .cnim jion oronibus rcgni /U; pa».-

tibus

7^3

dc Facultatibus

''tibusadeftrcciuidnm fubn-aiiti.im, fcd foli rc- A

f\x , adalias vero partes taiiqiiam ab illa petv-
cntes transmittit vun giibcrnandi per varias
miniftrosruos, & iia regeve dicitur non (olam
re"iam,red regiuimtotumrfic igitur ia iolo cor-

' dc refidct aninia lecundum lubftantiam fuam,
noninaliismcmbris, lcdadilla varias facuha-
testransmittir a'd varia nmnrcraobcunda. Hsec

t Alberti (cntentia admittenda noncft, &iurea
mulcis imrugnanu-, praefertim a Thoma in i.
part.Summacquxll-. 76. articul. 8. &inqu3eftio- B
nibusdilbutatisde anima.qujefr.^. artic. 10. &
in2.contragentes , cap. 72. vbi fentcntiam ve-
noreni tuettir, nempe animam tanquam <ub-
ftantiam limplicem, & indiuiduam , ineilciii
, qualibet corporis parte integram , non in folo
niembroprxcipuo. Poteil autcm falfuas opi-
-nionisAlberti multis argumentisoilendi. Pii-
Hiofic, II eilentia animse non adeflct cuilibet

"^ corponspartt , fequerctur non totum animal
cileanimai.umsetenim partes omncs corpons C
prjeterpartempra^cipuam^quHm aniinam non.
habeant, animatsedicinonpollunt :nccdet'en-,
ditur Aibertus, dtccndocaeteraipartcseireaai-

' matasper virtutcs,ieu facultates animse eo tras-
miHasjquoniamillsevirtutesnonfuntniri acci-
dentia, quarenonpoirunt,fubitantiam confti-
tuere,&: dare efli: materiae: nam f vtinquit eoia
locoThomasJfianimanoneiretin corporeni-
fi motor,&: redor,locum vtique haberet opmio
Alberti, poflent enim caeterse partes corporis ab D
illisfacultatibusmoueri,&regiperpendentiani
apartepraecipua, fcd quia eftm corpore vt for-
mainformans materiam,&; fubftantiale corpus
eonftituens,necefle eft omnes corporis partes
eire animatas , & ab ipiamet anima informatas.
Prxtcrea vel putat Albertus facultates animas
efleipfammetanimseeflentiam, & ab eanon di-
ftingui,vel eiTe qualitatesre diftindasa fubftan-
tia animae,vt nos alias demonftrauimusivtrum-
uis dicat, eius fentetia falfa eft; nam 11 fmt idem, E
quodanima ipfa , necefle eft vt in omnibus par-
tibus infltlubftantraanimae , fi in eis funtfacul •
tates animae : fi vero fint qualitates diftinciiae a
fubftantiaanimae,flmiliterneceflre ibi animam
«ffe, vbifunt facultates,quoniamaccidentta>a
fbrmafubieftiemanantia non debenteflTe loco
cliftinaaaforma; nam eiusmodi omnia ema-
nanf; in eodem fiibicclo , in quo ineft forma , a

t. quaemaaant. Sumitur etiam ex definitionea- ^
nimae argumenium contra Aibertum,inquite-
nim Ariftoteles animam efle aftum pnmum
corporisnaturalisorganici, organicum intelli-
gensillud, quodvariis inftriimentis praeditum'
cft , huiusmodiautem efttotum viucniis cor-
pus.non folum membrum pr3ecipuum,quia cor
dici quidem poteft organum , at non organi-
«uitn y vt ibiab Ariftotck vocatur organicum :

Animoj , Libcr. 734

idquc ipfcmet Albcrtusfatetur, dum dic/t, cor
cfleorganumeircntiaeanimae,c.xtcravcro mcm-
bra eflc org.^na facultatum : quod fl dicat cor cf-
fecorpus hcterogeneum . ideoque ob variapar-
tiumluarumofticiadicipoirc organicum ; hoc
ccrtcnihil cft,quianonciusmodi eft membrum
praccipuum in animalibus impcrfectioribus,
quaecornonhabent ,fcd aliqiiid cordi propor-
tioneiefpondens,hocenimhomogeneum, ac
fimplexcft,indeenimfit,vtillaanimaliaetiam
inpartes diuifa aliquandiu viuant : quare quum
membrumpraecipuum non in ommbusanima-
libus organicum appellari pofl[it, definititio au-
tcm animae fit vniucrialis, & omnia viuentia-
complcdatur, nonpoteft in ca definitione or-
ganicumfignificare aliud,quam totumviuen-
tis corpus : quum igitur huius dicat Ariftotel.a-
nimameire aftum pnmum , hoc eft, formam,-
quae ipfum conftituit,apcrtefignificatanimam
informarctoiumcorpus,nonfolummembrura
praecipuum : idque confirmant ea, quae ftatinv
ab AriftoteI.ibidicunturdeplantis,inquit enim
plantarum partes eflx organa, vt radicem, folia,
fru£tam,&pericarpium, quod denotat totam
plantam vocari corpus organicum , propterea-
quod his omnibus inftrumentalibus partibus "' " »

praediia eft. Idem fignificauit Ariftoteles in con-
tcxtu p.eiufdcm libri, quandoargumcntum fu-
mensaboGulodixit animam itacflretotiusani-
malis adum, & formam, vt vifus eft adus oculi:
vanaenimeflet ea Ariftotelis argumentatio.fi-
animanon};otum corpus informaret, vt confi»
dcrantibus-manifeftum eft.

Verafentmnor, & eimdecUratio^
Cap. V,

VT meam hac in re fententiamprofcranv
credo Albertum erraflrequidemaliquacx
partejvt modo oftenium eft, attamenaliqua et-
iam expartevcritatem attigifle : vt enim abfur-
dum e{fcarbitrorid,quodaitAlbertus,aniniam
fccundumfuamfubftantiaminfolo cordceflTei Amni«
ita& contrariam fententiam , quod in omnibus efi tn O"
eorporis partibus aequerefidcatanima, falfam mnthm
eflecxiftimo: etenimfiomnes corporis paites ^^r/^^^^
aequepra&cipue, & absquevUoordine animam corporis
haberent,ncceflarium prorius , & infolubileef- ordtne
fctargumentum Albeiti ; oporteret enim ma- i^ucdanu-
num a corpore fcparatam viuere aliquamdiu,
quod tamcnnon contingitipraeterea fecundum
hanc fcntcntiam vana de membro praecipuo
diiputatio redderetur , quia nullum in viuentis
corpore membrum praecipuum vocari poflTetj
fiquidem nuUo alio argumento praecipuum
membrum iudicatur , nifi radicatione anima&
in eo quae ex operationibus indagari folct:-
quoniam igitui- magna eft Philofophomm ac

Medi--

755

lacobi Zabarella; Patavini

73(5

Medicorum difceptatlo de membio piscipuo A bvisferepaitibus habetradicem potcfl-atejfiuc

incoiporeanimalis.conccderehiomnesYicicn-
turnon xquein oranibus partibus viuentisin-
cffe animam , fed radicari in ahquo membro
prx.cipuo ,vS:ab eo ad reliquascorporispartes
diffundi, fecundum Ariftot. autcm prxcipuum
membrum in animaUbus fanguineis cor eft , in
aUisautem, &:in plantispars aUquacordipro-
portione refpondens > nos facilioris doftrinac
gratia dc folo corde loquemur, quodenimde

quidpiamaUudj vndefit vtparsabaUisfeiuncta
viuere poftit, & fieri aUqua planta per fe:ad in a-
n.imaUbus perfefVionbus , m quibus eft cor , vel.
aUudfmiile.quodfit hetcrogeneum, (Srcertam
figuramrequirat , idnuUa raiione fieri poteft,.
quia tale membrum praecipuum non eilrdiui-
duum manente vita animalis. Haeceftreive
ntas,quxipl'aperfe coniiderantibus manifefta
ell: : quum enim anima duobus muneribus fun-

hoc dicemus, illud ideju de quolibetpn-ascipuo 3 gatur incorpore; vt Grxci notare folent j inior-

T)ecor-
dispri',
mafu.

membro iniis,qu3e-Cor non habent,intelUgen-
dumerit. De cordis qiudcm primatu clara eft
AriftoteL fententia in Ubro tertio dc Partibus
anmial. cap.3.4.& 5.vbi ab Auerroe in cap.4. res
hxc difertiffime diiputatur,nec non ab Alexan-
droinprimofuoUb.deAnima,cap.vhimo, hoc
igiturinpraefentia conftituto.exeoelicimusa-
. iiimamprjtcipue, acpvimanorefidereincorde,
& m eo clfe tanquam in radice:,a qua poftea dif-
funditur animae fubftantia ad vniuerfum cor-
pus; primum enim quod generatur, eft: cor ani-
maUs , & ineo radicaturanima, poilea vero illi
csterje partes a2generantur,adquasftatimpro-
tenditiuanimanon tantum fecundum tacuUa-
' tesjfed etiam fecundum eflentiam, ad ext.enilo-

nem enim fubiccti corporis , animaquoque ex-
tenditur : hac igirur ratione habet anima in cor-
de efle principale , in reUquis autem partibus
habet eifeparticipatum; quemadmodumetiam
lumen in Sole habet efle piincipale , in aere au-
temhabetefleperparticipationem, &perderi-
uationem a Sole;qiio fit vtaliquo lolidp cprpo-
leinterpofitopiiuetur flatimacr, vel parsems
aliqualuolumine, quiapriuatur illaparticipa-
tione , ac pendentia a luce Solis. Sic etiam di-
cuntur resomnes habere efl"e perpariicipatio-
nem primi entis , quod Iblum habet elTe per fe,
& efliipfummet ellefubflikns , ideeque fubla-
toprimoente; caetera omnia ftatim redigeren-
turinnihil : hacigitur eadem rationefimanus
atoto corpote feiungatur, ftatimin ea vitao-
mnis extinguitur, quiamanus non habebat a-
nimam, nifi per continuam deriuationem a cor-
Cur Ant- de, quafimulatquedeftituitur, definitefleani-
malfAtn- mata; contrayero eueuit inplantis, & anima-
/ecJa,& libus annulofis, in quorum partibus feparatis
flfjrttA ineftadhuc vitaaliquandiu, proptereaquoda-
foFt dtui nimaliaillaprocorde habenthumorem queii-
Jtonem dam intus pcr totam animalis longitud:nem
<ii»ant. extenfum , & homogeneum , proinde diuifio-
nem recipentem;quo fit vt fi jta diuifio fiat vt in
fingula parte remaneat aliqua pars illiushu-
moris , fingula pars aliquamdiu yiuar, quum in
fe habear portioncm aliquam memhri princi-
paUs : lic etiam platain orani parte habit mem-
brum prxcipuum , in quo eft anima radicata, H-
ucidfi^ cortex,liueradix Cfiquidem momni-

D.

matenimcorpus, & confrituitanimatum; dein-
deilloiam intormato, & animato vtiturvtin-
ftrumentoad operandum; facultatesnonrefpi-
ciuntcorpusnilivtorganum, quovtantur; non
vtuntur autem , nifianiraato; ideo prjefuppo-
nuntipfumiam animatum , neque elFepoirunt
nifivbifitanima; facultates igituracordemif- .
fae fecuudum Albertum ad aUas corporis par-
tespofluntquidem reddere membrum aptum
ad operationem, fednonpoliunt facere mem
brum animatum , hoc enim fola anima per fua
fubftantiam prseftare poteft, imo neque aptum
redderepolfijntad operandum, nifipriuscon-
ftituatur efle animatum^ facultas enimprsefup-
-ponit anmiam , a quanon poteftefle feiuricta.
Exhis colligimus alium quoque Alberti erro-
rem : nonredeenimdicitur cor efle organum
eflentiseanima; , caetera vero membra efle ofga-
nafaculratum : organumenimnon dicitur nifi
refpeftufacultatis, qmarefpicit operationem, '
ipia veroanimae fubftantia quatenus eftforma,
materiam potius habere dicitur/in qua rccipia-
tur , quam organum. Ex his ergo patet ani-
mam fecundum fubftantiam fuamnonin foio
cordeinefie, fedin omnibusmembris;non ta-
men in ommbus a:qualiter,fed ordine quodam:
namfi sque inmanu arqueincordeinefTetani-
ma,hoceli,a:qitepr3ecipue, oporteretmanum a
corpore abfciliam viucrealic|uandiu, quodia-
mennonyidemus.

Rejponjto ad argumenta Alhenl.
Cap. VL

jEritate ita declarata, facile eftad Alberti
argum. refpondere, At primmn negan-
da eft confequentia : quia Ucet jn oculo fit ani-
matotafecundum eflentiam, quum eflentiam
fiabeat mdiuiduamjiec proprie appellctur tota,
tamennon eft ibi tota lecundum quantitatcm
&extenfionem, quaderepoftenus lcquenmr,
auulfo igitur oculo non toiafecundum exten-
fionem anima aufcrtur,fed remanet in aliis par-
tibuscorporis. Adfecundum dicere poflcmus
compertumefle quandoq; membrum aliquod
ablciflum corpore puliUum fepus viucre, vtait
Alexand.ini. Ub. deAmmacap. yit. quandoquc

caput

de Partione Animae, Liber.

737

caput humanum a toto abfciffum vixifTe paruo A
quodam tempore; hocenim noneftabfonum
rationi, quialicet habcatanimamideriuatama
corde, tamen quia ipfam anim« fubftantiam in-
fitam habct, ficri poteft vt non ftatim in eoani-
maextinguatur:fedaliterrcfpondemus,&con-
cedcntes membrum abfciftum ftatim interire,
dicimus id fieri.quoniam in illo non eratanima
radicata , feda merhbro prsecipuoderiuata ; ob
idenim fit> vt feparatomembro nonpoflitam-
plius in eo efle animajficuti etiam delumine di- B
■ccbamus ; negamus igitur fequi quod ;manus
abfcifla debcat viuerc :.ad|)robatibncm autem,
quando dicebat formam fubftantialem non
poflefine alterationepraeuia intcrirc, dicimus
hoc efle verum dc forma totius compofiti, & dc
forma etiam illius partis , in qua habeat dflc ra-
•^ dicatum , & principalc , at non deforma partis
• habente ibi efle participatumjillud enim non cft
formaminterire , quum in aliis partibus eadem
jrcmaneat, fedeftpotius illampartem pereani -C
feparationem priuari participatione illius for-
mz.quaeeademrcmanct mmembropraecipuo:
ad hanc igitur priuationem dicimus non cfl"c
neceflariam alterationempracuiam, fed fatis ef-
,fe fepai-ationem a toto, &,a membro prsecipuo;
perhoctamenonftatquin fieri pofllt vtmem-
brum feparatum viuat paruo aliquo tempoie,
ytmododiccbamus.deindeftatimintereatfine
vlla prseuiaalterationei fiquidemhsec noneft
. neceiraria, nifivbiformaetiam fecumdumto- ^
"' tam fuam extenfionem intereat, Ad tcrrium
quoque fimiliter negamusconfequens : & ratio__
negationis eft 5 quia vtaliquod voceturanimal,
non fatis eft fi habeatanimje eflentiam inte-
gram , haecenim indiuiduatfl <Sc vbi cft , ibinon
pote ft nifi integra Srtota efle ; fed etiam oportet
vt habeattotam fuammateriam ,&corpusin-
teorum , in quo recipiatur ; quum enim anima
fit prsdiiapluribus facultatibus , perquasapta
eftpluresedere operationes.requiritncceflario *
corpus varia obtinens inftrumenta, quae omni-
bus facultatibus correfpondcantjideo licetin o-
culo infit animae eflentia integra", ^ciilus tamen
nonpoteftdicianimal, quianon.habetibi ani-
maomnia fibi neceflariainftrumenta,nequein-
tegram?fuammateriam,cuiadiun(ftapoflitani-
mal conftituerej quareoculus noneft animah
fed parsanimalis. Proptereanegareetiampof-
fumus animam injoculoefl^e integram & perfe- j.
ftam . quumenimfiteflentialisconEitio cuiuf-
uisformsevttecipiatuTin tali determinata ma-
teria , proinde fitneceifariaanimx conditio , vt
fitin corpoucaot infttumentispi-sedito; anima,
quje eft in aculo , ob hunc defe£l:um uon poteft
.f^f. vocariperfeda. ,Ad Ariftotelemautemmcal-
2^„ ce libellide.Motuanimalium Thomasin me-
,g_ morato locovrefpondet , ;AtiftoteleTn loqui de
fola^ fhcultaie motrice , fignificans fe hanc
. concedcie non in Qmnibus partibus ineire »

73«

fed in fola parte praccipua : fed hanc rcfpon- coftfltt4-
fionemegoprobareminimepoflum; velcnim ^y^_
inteliigit .huius facultatis obieftum adaequa-
tum,velprsccipuum,quodfiteiusprimumprin-
cipium , 6c tanquam radix : fiadaquatum , falfa
cfteius fententia, quia vis motrix non infolo
corde , fcd in toto corporc inefleconfpicitur : fi
veropraecipuum ,nond&folamotricefacultate,
fcd detotaquoqueanimae fubftantiainaifl^crcre
debuit , quum ibi dicat cam in fingulisquoque
partibusinefletotam.'NosigituTdicimus,ATift. ^'^*''* ****
nil aliud ibinegare , nifi quod anima fit aeque in.j7*'V'*'
omnibus partibus radicata, & fignificare vel-
lc, eamin folomembro prsecipuo habere efl"e
radicatum; nequeobid negareanimam cflein
omnibus membris fecundum fuam fubftan-
tiam,& haberc in eis eflcparticipatum. Compa-
• ratioautemcum .Rege uon fecundum omnes
conditiones accipienda eft, fed fecundum il-
lamtantummodo, quodvnuseft locusprinci-
palis , in quo anima refidet tanquam in regia,
quemadmodumvnaeft vrbsregia, m cjua refi-
det Rex: inreliqnisautem noneflet conueni-
cns comparatio ; nam anima,<quumfitper fe in-
corporea , poteftXecundiim fuam effentiam to-
ta in quali.bet part inefle t non ficiR.ex , qui cor-
poreuseft.

Galeni argumentatio tontra Arifto^

telem de membropn&cipuo.

Cap.VlI.

HK. c fententia , quam modo cxpofuimus,
eftrationi maximeconfentanea,'nam &a-
nimatum , *& vnumeffetotumanimal oportet, " "
non eft autemanimatumttotum , nifiin omni-
buseius partibus ipfa animse fubftantia infit,
non infola prsecipua, vtputauit Albertus-.ad v-
nitatem vero animalis feruandam vnum t«n-
tum prsecipuum membrum eftconcedendum,
in quo tota fit anima radicata , & a ^uo tan-
quam pnncipio , & fonte ad omnes corporis
partes effundatur, ficenim &vnum£orpus eft
per omniumpartium abvnapendentiam., j^a-
nima vna , quaeex omnrum diftarum.partium
congreflu con ftituitur : rnampropter earum in-
ter fe ordinem , atquercfpedumfit vtvna'ad a-
liam tanquam poteftas adadum, &tanquam
perfedibileadperfeftionem referatur , proinde
vnaexhisomnibusanimacorifur^at, xuiusto-
:tius nomiuatioab «vltima tanquam ab aftu de-
fumatur , quaratione veredicetepoffumus , v-
namefleinhomineanimam , quse dicitinrratio-
;nalis;fic^naminequoanimamequinam, & fic
,dereliqui«. Atfecundum-Platonisopiriionem,
iquam!xeiecimu:s,hoc dicere minime pOfliimus :
dum enim partesanimalocis feparatsein ani-
maliscorpore ftatuuntur , vnaaUam nonperfi-
^citjfedfingulaperfeperfeftaanima eft, & abs-
tque aharum opepropriumanimatum coftituit:

A A qiio-

739

quocifca animal non poteft vnum animatum
apcilaiijledplura. ficut antea confiderauimus.
Priterca iuxia omiiium Phlorophorum feii-
tentiam anmiial , prxfcrtim vero homo , paruus
mundusnppllariiblet; attamen hocfecundura
hanc opii.ionem verum non eft,adeft enim hzc
magnimomenti diflimilitudo, quodin mago
mundo vnum eife prmcipem neceile eft, vto-
mnes concetliile videntur, excuius vnitateA-
riftotclesmulti vmtatemdemonftrari alTeruit;
in auimahautemnonvnusprincepsjfedtresiu-
xtaPlatonis fententiam , quam Galcnusquoqj
fequutuseft, abfque dubio ftatuuntur: neque
abfurditatem hanc euitat Galenus, dum cere-
bio piincipatum tribuitpropter animamratio-
nalem, qujein eorefidet, &priftantifl7ma o-
mniumeftj ctenim nonpenesfolam nobilita-
temattendendus eftprincipatus, fedetiampe-
ncs gubernationcm, atque pendentiam .atta-
ir en quid cordi cerebrum imperccquid lecino-
n , &quomodo horum aftiones iuflu cerebri-
auteius virtuteadhaec transmiflaproducantur>
ne fingere quidem tota Galeni pertinacia , ac
proteruitaspoteft , quinimoipfcpalamfatetur
3n.j.ac5. libro deHippogratis & Platonis decre-
tis.ccrebrum&corproprias haberefunftiones,
easque vtrumque abfque akerius ope obire ;
quod dicereeft confitenneutrum adioni alte-
rius imperare , aut vim aliquam contribuere,
proinde neutrumpoflcprinceps mem.brumap-
peilari. Verumquia veram hanc Ariftotclisfen-
teatiam dcmoliriprolixillima difputationeGa-
lenus nixus eft inlibris de Hippogratis & Plato-
nisdecretis, nonab reforeiudicaui , {iprsEcipua
qasedam , quseibiaGalenocontra Ariftot.afFe-'
runtur,breuitcrreferam &expendam:quamuis
cnim nonde membrorumpriinatu, fed deani-
maedifpenfationepercorpusfitnobispropofita
difpenfatio, attamen cum hac itaeft prsecipui
membri confideratio coniunfta, vtpenituso-
mitti nec debeat>nec poiIit:hac igitur de re alias
foitaflTefufius difputabimus , nunceaiu ciimo-
deratione tan gere fatis erit, & quandum ad par-
lium animse diftributionem,de qualoqui.infti-
tuimus,declarand'am pertinere videatur. Gale-
jiusinraemoratis Hbsisde hacre fufiflimedif-
putataduerlus Ariftotelem & aduerfas StoicoSj,
Chryfippum prsefertim , qui omnes vni cordi
primatum attribuerunt, & animam yniueriam.
in eo tanquam loco prsecipuo, ac membroprin-
ciperefidet^aflcruerunt: ipfe yero & eorumar-
gumentafoluere, &fuamopinionem compro-
bsje eflScaciter nititur in feptem prionbus li-
bris, &inprincipioo(3^aui: ita vtomniaferme,
quxab eoin totailla partedicuntur, adhocy-
naiupertinere yiiieantur. Sedcgpplurima illa
paucispcrftringam.; omnJa namqueargumenta„
qu^Etuma Gakno^tunja Chryfippo, &aliisa
sxomi num etymologia , ab exiftimatione, natu-
raiiqae livfiin^ii homiuum' , atcjue Poetarum

Jacobi ZabardljE Patavini

740

A auftoritatedefumptarunt , &aGaieno foluca,
tanquatn leuia , & probabilia .vtipicmet Gnie-
nusaperte ibiprofitetur, mtflapenitusfaciain;
& vnoargumentocontentus cro,inquopotifli-
me tanquam dcmonftratiuo Galenus innititur
a venarum, & arteriarum , & nerut^rum originc
defumpto: quum enim horumtriuni minifte-
rio ablbluiomnes inanimali operationesvide-
antur, illudeflepraecipuum membrum,& pras-
cipuam animae fedem dicendum efTe videtur,v-
B biorigo venarum, &arteriarum, &neruoruin
eiretonfpiciatur. Quoniamigitur Arift.horum
omniumprincipium.ifreriteirecor, Galenus in
hocconftitutam efle totamcontrouerfiam exi-
ftimans,petit fibidemonftraricorciTe &neruo-
rum , & venarum principium ; nam hoc otlenfo
conceflUrumfe profitetur folumcoreiremem-
brum princeps & in eo vno animam omnem re-
fidere: fed qiium ipfeperanatomen certo fc co-
gnrouifTeaiErmet venarumprincipiumnoncor

C efle,fediecur,&neruorunoncor,fedcerebrum;
infolubile indeargumentum fumi arbitratur,adl
demonftrandumtna eflfepraecipua membra , &
tres triiim fpecierura animae fedesjargumentum.^
autem taleeft;:illudeftmembrumprxcipuum,
&anim3e fedes , vbi eftprincipium venarum , &
arteriarum , & neruorum ; at principium , vena-
rum iecur eft , neruorura cerebrum , arteriarum
verocorjigitur triafuntmembrapraecipua, ce-
rebrum, cbr, & lecur ,inquibustrespartes ani-

D mae refidenti & has non t%ntum facultates di-
ftinftas , fed fpecies animse^ diiierfas & formas
fubftantialeseire afTeueranteraflirmat ; in quo
ego quidera ab eius fententia nonrecedo, Ccd in.
eo tantum, quod has efle locis feparataj, vt prae-
diximus, Platonem fequutus exiftimat; nutiiti-
uamigituranima, quametiam naturalempar-
tem vcat, Plato vcro concupifcibilem , in ieco-
re tanquam propria fede collocat , quoniam ibi
principium eft generationisfanguinis, quoto-

E tum corpus alitur , & origo vcnarum , q.uae lan-
guinem ad oranes corporis partes niitriendas-
def erunt;deinde vitalem,feu irafcibilem in cor-
de , vbi eft origo caloris vitalis , qui per arterias
inde orientes ad vniuerfum corpus emitritur,ac;
taademrationalem,feucognoicentemponitiiii
cerebro, aquooriginem ducunt nerui omncs,.
per quosad oranescorporis partesvis fentien-
di, ac vis mouendi tranimittitur. Hoc vnum ar-
gumcntum ex tota ea prolixa Galcni difputa-

F tioncmihi expendendumdeliimpfi, quiacum'
eius foiutioneconiunftaeftfentcntiaeArift. va-
lidilKmademonftatio j v,ioenim labore & ye-
ritatiscomprobationem.&argumentifolutio-
nematferemus.

Fundamentapro declaratione veri-

tatis. Fap. VIIL
T clarior & fiimior dilputatio noftra (it,
qusedam prius fundamenta, ac vciuti di'-

me;
len
trA

tur.

V

741

de Partione Animae, Libcr.

742

cendoiumDrincipiaftatuemus , qusevcl funta A eftnaturaclementans; inomnienimmiftone- £>«<,f^

Galcnoconcefla,velita manifcfta, vtanuUoe

^**- ruditovironegari poftint. Primo loco allumo

*^'' id . quodab Ariftotele diciturin contex.19. libri

3. deAnima\^agens eft praeftantius & nobilius

materiapatie\jte : hoc autcm per fe manifeftum

<.St videtur ; ni^iadus eft nobilior poteftate , a-

gens autem agit quatenus eftadu, & materia

il^, patiturquatenMseftpoteftate. Secundo accipio

^^ id,quodabAi-iftotcledeclaraturin8.1ib. Piiyfi-

' cxaufcultationis.inordineagetiumagens pri- B

marmmeftepraeftantiusagente fecundario, &

inftrumcntali ; agens enim primarium vim a-

gcnditribuic agenti fecundario , quod fine pri-

marionullamprorfus habet : hincetiam fitvt

intcragcntiafecundariailludnobilius.ac prin-

cipalius fit.quod eft prius, & primario agcnti

propinquius: quodfiquis dicatprimariu quo-

■ que agens egere fecundario , & nihil agcre fine

illo,idnihilcft, neque iii agente fecundario vl-

lamprxftantiamnotatiprimarium cnimilloe- C

gct vt miniftiante & inferuiente , non vt agcndi

iacultatem , ipfi laigicnte; at fecundanum eget

primaiio, aquo vim agendi recipiat, quae to- _

taineoradicataeft : haecomnia itafunt mam-

fcfta,vt quisquis ea negct.indignus fit, quo cum

^^. difputatio inftituatur. Tertio, fumoid, quod

prxcipuum Galcnifundamentumeft neruos o-

mnes oriri a cerebro , & efle inftrumenta tum

fcnfus , tum volunrarij motus. Quarto fangui-

tm

■*m

'da-
vm.

ccftecftaliquidincirccalorispropter elementa /ores in
calida, huic autcmaddruscaloranimjcvnum antmali,
redditcalorcmintenriorem ,quiindiucrfis par-
tibiis varius cft,&modo maior,modo minor ob
tempcricrum Yarictatem ; ctenim in folo vitali
calorenulla in corporis partibus diucrfitasori-
rctur,nifi foriafleproptcr carummaiorem , vcl
minoremacordc diftantiam, fcdpropterdiuer-
fas elcmentorum miftiones fit vt aliaparscali-
dior.alia frigidiorefledicatur: Mediciquidem
foliti funt totum ex vtrisque conflatum calo-
rem vocare cuiusque membri tcmpcraturam,
feucaloreiti temperatura: ; attamen fi reftclo-
quivclimus, debemus illumtantummodo ca-
lorcm,quiformam miftionisinfcquicur, & in
corpore poft animalis obitum remaneat, vocare
caloremtemperaturae;alterum vero, quicon-
fcquitur animam , nominareanimalem , fcd tO'
tumexvtrisqueconftantem naturalemcuiusq;
mcmbricaloremappeilare.

Solutio argkmentoYum Galeni, & con-
tra iilum argumentatio.
, Cap. I X.

Is ita conftitutis oftendo nullum princi-
patum iecinoriattribui pofle, deinde idem
incerebro demonftrabo, vf^oftenium maneat,
folam cor eiremcmbrumprinccps , & vniucrfae

H

nemalimcntalemin iecinoregencrari, & inde D animaefedcm,vndeetiamargumcnti Galenifo-

magnam partem ad reliqua membra nutricn-
datransmittipervenas,fedaliquametiam par-
tempervenamcauamadcor,ibique magis ela-
borari , & ex co fanguinem tenuiorem , & vita-
lem fpiritum in finiftro cordis ventriculo gene-
rari. Quinto cum Galeno accipio fanguinem
deferri quidem a iccore ad cor per venam ca-
uam ,nontamenper eandcm ad iecur remeare;
fed duo tantummodo efle vafa, per quae fanguis

lutio defumatur: deiecoteita argum^nto: ie- ^"^* ''■■
curinnutritionenullam. aliamoperampraeftat, cHrnuL-
quam praeparandi , & exhibendi materiam, qua ^**"* "^'
totum corpusalatur ; agensautem conucrtens be^fp^f'*^
hanc materiam , hoc eft , (anguinem alimenta- cfpttum.
lem in fubftantiam, eftcalor natunlis mifliis
acorde perartcriasad omniamembra,crgofa-
cultatis altricisprinceps^ftcor, noniecur; de-
duftio confequentis manifeftaeft ex funda-

ex corde ad alias partes emittatur;vnum,quo ad E mendo a nobis iado , agens ell pi indpalius ma

pulmonesexcorde defcrturfanguis , quo nu
triantur;altcrum ( quae arteria magnaeft,ab A
riftot. veha aorta appellata ) quo ad omnes cor-
poris partes vitalis fpiritus mittitur , & cum fpi-
rituportioaliquafanguinispuriflrimi,actenuif-
tida- fimi, quod vehiculum fpirituifit. Se.xto fumo
mm. cor gfle fontem caloris in animali , quem calo-
remcum fpirituumfubftantia mittitper arterias
ad cunftas coiporis partes , tanquam primum a-

teria , & cuilibet mediocriter in philofophia
verfato , quiinnuliiusverbaiurauerit,manife-
ftiflSmum elfc debet fuppeditationcm materiae
ignobileofliciumeflrc&miniftripotius.quam
principis , idque in artibus notare pofl^umus»
nam ars illa , qaae nauibus conftruendis folam
materiamfuhmimftrat, vilifl^maeft, camque
oemo architedonicam , fcu artem principem Q^AKam
appellaret^ aftilla, qusecx illa materia nauim artes di-.

nimae inftrumentum;hoc Galenus afferit in lib. F cxtruit , ^oteft architeftonica nominarh & ad- cantnr

^ 7.deHippocrat. &Platon.decretis, &res per fe
' clara eft : anima enim omnia facit percaloreni
"""^ naturalem , tanquam pcr primum eiiis inftru-
'* . mentumilocus autcmin animali calidiflimus
^'^'^ conienfione omnium coreft; quamobrem ibi
cftorigo,&fonsomnis caloris animalis. Scpti-
moiocoftatuoid , quod alibifufiusdcclaraui,
duos in animali tSt^ calores , feu potius duas ca-
lorii origin€s,vnaorigocll amma,ahcrav«o

huc magis alia fupcrior ars , qux huic praeci- a.rchtte-
pit quomodo , & qualem elficerc nauim ^^•iionic*.
beat : ita ars illa , quae domibus aedificandis ma-
teriamfuppeditat,ignobiliseft,nccpoteftvo-
cari princeps; ars autem aedificandi, quae do-
mum efficit , magis poteft appellari ars prin-
ceps,quoniamilliimperat;fedmultomagisars
alia,qu3eh6facit,fcdfacietipraecipit,nominear-
<;hite<aomc« dignanda€ft,& hoslolcmusvoca-
A A 2 sc ar-

743

Jacobi Zabarell^ Patavini

744

Tr$nc!-
fto offi-

Mtrtcis
facul-
ttitisfos:
^ prin-
cipium
ejicor..
Sanguii ■
duplex. .

reavchite£l:os; quoniamofficium.pvincipis eft A neris funttione iccur nonagat,nifiperfaculta-

nx)n occupari in aliqua aftione particulari, fed
in aliqua tantum vnmerfali ; qua {ingulis nnini-
fftispropriaofficia diftribiuntur, acprincipis
auftoritas-, Sc agendi facultas communicetur .
Facuhasigituraltrixincordefitaeftjvbieftfons
caioris vitalisj &; a quo per omnia membra dif-
tributo fit conuerfio fanguinis alimentalis in
fubftantiam : lioc refpexit Aiift. in lib.3. de Par-
tibusanimai cap.^.quandogenei-adi fanguinis

efficium.
frincif>e
indi^a»:

tem ipfi. a coidecommunicatam, itavtdicerc
poffimus etiam fanguificationem a fpiritibus
fieri, qui acordeadiecurmittuntur, quum ex
coi.dis imperio,&audoritate ieeur fanguinem
gencret. AtfmquitGalenusJvenarunior!go,&
principium iecur eft: hoc aute, £v bene perpen-
da.tur, leuiffimum,& nulliusmomenti ad id,de
quodifpuiamus,effi: cognofcetuii diftilenim
hocambiguu.eft:quiavelintelligitprincipiumv

officium cordi attrib.uit j non iecori, relpexit. B generationis venarum,veLprincipium difpen-

enim f vtinquit ibi Auerroes^fanguinem ilium,
qui primus eft perfeffione, & intentione natu-
r£e,nonilliim,quifolo generationisordinepri-
mus eft: namprimusperfeftione, & natura& c6-
filio eftill e, qui generatur in corde , & agentis,
potius, quammatenaeintotius corporis nutri-
tioire.locum habet : ex eoenim generaturfpiri-
tusj &idenivna_cufpiritup.erarterias ad omnia
tnembra dcfertur, taquam fecundarium agens.

lationis fanguinis per eas,velpriacipiumma-
gnitudinis, licutidicerefolemus initiuviie,ini-
tiumlinese : fi primo modo intclligat.nullura
inde argumentum fumi potcft; genitas eninn-
efTe-venas & ante cor, & ance iecurcredere pof-
fumus, tanquam inftrumenta, quaepriusparare
opof tet, quam prxcipua m^embra h is vfura ge-
nerentur, quemadraodum fi quis aduentu prin-
cipis. alicums expedans aliqua prius neceffiiria:

&primumprincipisinftrumentum,a quocunu C inftrumentaparetj^vt acced:en& princeps iis fta

©mnibus membris communicato fanguis ali
mentalis, qui aiccinoreper venas ptouenit ini
cuiufque-membri fubftantiam mutatur: quid
cnim f qusefoj caufaefuit, vt natiLraadlingulam .
CDrp,oa.is<partemjiofl£bIam-v^nam,fed- cum> ye—
na coniuniaaraarteriam mitti voliierit ? icerte ea
vna :caufa;fuit; quia nutritia& agens, & mate-
riam poftulat , materia • nutritioni a,iecore adl
membra pervenas mittitur, agens auteni nu

tim vxi poilit: hocautem fi concedamus, no ap-
paret quaeprrs vense cauaeprius generan cos-
pcrit, an illa,qux eftprope cor, anilla,qu2e in ie-
corc, & nemoex certa cogmtione id affieuerare
poteft.: credendum autem potiuseft,totamil-
lam venam limuliecundum omnes fuas pajctes ■
coepille generaii, non vnam eius partem prius
quam.alias : aflerit etiam Galenus feperexpe-
rientiamin arboribus compenffe iecur prius

triensmittitur a corde per.arterias: quomodo ^^ cordcgenitumj c[uodfiadmittamus,niltamen

igitur;altrixfacultas agentipotius, quam naate-
ri3eattrib.uendai;eft; non lecur, fed cDtinanima-
lis mitritione eftmemlirum princeps ; iecur au-
tem eft tanquanxeius mjnifter,a quo & cordi ad
generattdosipiritus 5 & toti. corpori .materia ad
nutritionem fuppeditatur , . nam; etiam ad; alias
jjartesfanguinemmittere eft cordi materiam ad
aleffdumfubminiftiraix, quatenus cft mittere ad
Titales fpiritu5,qui a cordeprodeuntes inomni

indeaduerfusAriftot.colligipoteft:quanquam
enim egohocnonvidi,&.cogorde eo maxim€;
dubitaEe,tamendicerepoirum,naturamvoluif^
fe venas :&iccur:cordi praegenerare tanquani nc- -
ceflariosminiftros,quoi'umvfuscordxnecefIa-
rius eft: dicattamen Galenus an ante genera-
tionemcordis^.cognouerit iecur efTe animatum,
hoc quidem ipfeaireuerare nonaudet,neque fi
affereret , vllieftet ei fides adhibenda , quia re-

bius>corporispartibus.exiftuntj&agentis officio ^ pugnantiffimumieftrationi :.anima enim non.

fung^?mes fanguinemia.iecoremiffiimiin fub-
ftamiam.verlunt:hocigituriecoris?offidum in-
digiiumprincipeeiljidquetantumabeftvtcor-
diattrihuereconueniat; vt podusnon eiTet cor
dicendum princeps, fl eo munere fungeretur %
adde quQd fvtaitin difto loco AiierroesJ hanc
quoquefu^n operamnon praeitaticcury nifi vir-
tute cordis : dicantenim Mcdici cur iecurartc—
riisreferrum fitivitper anatomen infpiccie o-
mnespoiTunt; veJ'"enimfrufii"afunt in lecore vi- F
lalesfpiritus perarterias.dclati,.fi:iscur,propria;
tantuna' viitutefaiiguincm g.encrat; ycl praebent •
iecoriaftiuam^-facuitatem, & vit^lem calorera,
qaofanguinemefficitj, . quod qttidcm omjnino
«iicendu.cfti qaianaturanihilfrufiiafacit : im-
gerium igitur cordlsiniecurcft manifeftiffimUj
quum& iccQvis officiii fit generaxe. materiam,
qju-v totumKorpussalitturi fednon tamenaltr e , ,
«e6:vc£tcieinfubftaatiam'>,&in£iu5 qttoq; mu-

poteftexiftere fine.membro, pi:ae.cipuo.5 in quo ^
foloiadicatur: quareififoetuspriushab.etiecur, ,
quam cor,nonJiahcttamen: animam nifi geni-
to corde;ideo:quand6 Ariftotelcs dicit corpri--
mum ommum^enetari, di<Stum hoc.faltem in .
comparatione membrorum ; animatorum dc- -
faidi ppteft; corenim animatum.ptaE,ccdit-o--
mnium aliorum-membiorum animationem , .
& prius eftanimatum,.quam iecur. Sivcroin- v
telhgat GalenusiecuE cfTfc princip^vun. difpen--
fationis fanguinis pcr-venas, & hac xatione-cf- -
fepriruripium venarum;id.concedimus de.fan--
guineialimcntaJi, & matcriali ^ hoa cnim.dici- -
mus. gencrari in ;i ecorcp & ab. eo primum. tum i
adcor#tumadamnia membEajjpcrivenastranfl-
Kc: nimi anrem ob.idiiat ^ vt iecur fit . membxum 1
princepsj iam fupradiligcnterconiiderauimusi
adde; quod fi hac rarione elfct pjrinceps', mu-I .
to dig^ixior ; haciiomine v£ntuculu5 cflct,a quo

pdus-

7+5

de Partitionc Animse , JLibcr.

priusadiecarmatmaalifiaetalismittitnr, quam A
a iccore ad aliaspartes. Tandem ii magnitudi.
nis principium Galcnus intelligat > negandum
cftiecurefleinitiumvcnarum^fcdtaleeilfolum
cor.inquofoloeft conceptaculum fanguinisfl-
ne vena , quum vena caua pcr iecur tranfeat , &
ineonullibifitintcrrupta,itavtnuIlumeiusvc-
nas initium in iecore notari poftit : quod fi con-
ceptaculum aliquod fanguinis ibi ciTet prattcr
vcnaaa,a quoilla ortumduccret,vtiqucibicflc
initium magnitudinis vcnarum aflcuerare pof- B
femus. Non eft etiam alicuius momenti id,
■ quodGalcnusmagnacumiaftantia confidcrat,
fanguinem pcr venamcauama iecinore adcor
pcrmeare , fcd non per eandem ad iecur rcmca-
re:hoc cnimvcrifliroumcft,fed folum pcrtinct
ad oftendendum principmm difpenfationis fan*
guinis alimcntalis pcr illam vcnam cfle iccur,
noncorjatnihil probat depnncipio magnitu-
dinis,quiahcetperil[jm venamtluat languisa
iecoreadcor,necrcfluatacordcadiecur,obid C
tamennonfit.vt eius mjg litudinis initium fit
iecur.quuminiecorenullumeiusvenxinitium
notaripoilit: adhocconfirmatui ex confidera-
tioncvenacportacper camenim fluitmateriaa
fnefcnteuoadiccur,nccrcfluitaiecore per ean-
dem : igitur fi earatio aliquid firmitatis haberet,
ciusvenae initium noncfl^et iecur,proindcnon
Ofrnium venarum initiaim diceretur. Quod
autem a Galeno dicitur , ampliorem efle vcnam
cauaminiecinore, quamprope cor,debile ar- D
gumentumeft, &ab Auerroe folutum in me-
moratoloco: nonomniaeniminfuae magnitu-
dinisinitiomaiorafunt.fedinfingulispaitibus
camhabentquantitatem.qux muneri& opera-
tioni conueniens fit ; praefcrcim vbi initium ma-
gaitudinis non cft initium generationis, ficut
antea devenacauadjcebamus: quoniam igitur
initiutn difpenfationis fanguinis alimentalis
peream debuit iniecoreefl^e , ideo conueniens
tuitvtiniecore venaamplioreflet ; non tamen E
ibiefteius magnitudinis initium , fed in corde,
licet a!iqu3nto anguftiusfit. Q^pd igitur ad
iecuratrincr, non poteft illi facultatjs altricis
principatusattribui, fedis foli cordaaitnbuen-
» duseiiAdargumentumautemGalcnifaciIerc-
'«■« fponJemus:namfideperfc£l:ofanguine loqua-
■"' mur.quiinnutritione fungiturofficio agcntis,
re. negandseftminormonenimiecur efthuius ge-
ncra.ionisprmcipium.fed cor : ii vero alimenta-
lcmfanguinem.qui nutnti^nismatena eft,in- F
tilligamws.negaudacftmaior;nonenimvbihic
gencrdtur , ibt eft amm« fcdes, & mcmbrum
piinceps, quia ma.eriam fuhminiftrare agcnti
cft potius 1 vrm oflicium , quam priricipis ; q aum
pratlcrtim in hoc ijuoque munere obcundo
pcndcatitcuracorde, fiquiiem non fanguifi-
caict,nifibcneficio c«lcris vaalisad ipium pcr
^- arrcrias dcbti : de lecore igitur argu ncntum
6*kninihilconciudu. Scdaequc dc ccrcbio:

74<5

namccrcbrumeflecognitionis.&motusinftru- De eer*'
mentum, non inficiamur;dicimustaojcn nul- ht.
lam ibi cognitioncm ficri , nifi bcncficio fpiri-
tuumvitalium:quiacordeilIucperartcriasmit-
tiintur,vripfcmetGalenusconhterur,afferitc-
niminlibr. 7. de Hippocratis & Platonis dccre-
tis . animal ex cerebri feftione nullam in fcnfu
*motulaefionem reciperc, nifiad aliquem ce-
rebriventriculum vulnuspenetraucrit:quum e-
nimventriculifpiritufintrepleti,inquitexillius
fpiritus exinanitione animal remanerc ftupi-
dumfinefenfu, &motu;poftea veroiterum re-
ftuui,quumiterumiidem ventriculifpiritu re-
pleanturj&hunca cordcadcercbrumper artc-
riasmittiGalenusnonnegat^fatcturigitur non r- ^ .
inipfacercbri fubftantia vimfentiendi,ac mo- /'^'^'"^j t
uendiinefle.fedinfolisfpiritibus.quiinccrebri T' J'
ventriculi?concluduntur:idco confiderans Ga ^'*"''
lenusfpiiitusreueraacordeprouenire, &obid '"**
credercaliquempofle vim omnem cognofcen-
di a corde tribui , ad hoc confugit, quod ipfamet
animanoninfpiritibus,fedmcerebrifubftantia
refidet, ita vt fpiritus non fint ipfius animac fe-
des.fedfint primuminftrumentum, quoanima
vntur ad fenfum,& ad motum efficiendum. Mi-
randumprcfe£koeft,quomodo,vtfuamfenten-
tiamtueretur,admagnumhoc abfurdum con-
fugcrit : quum cnim fateaturfubftantiam cere-
bn nullum habere fenfum , & detraftam etiam
non atfcrrealiquam. animali noxam. nifi ad ven-
triculos vulnus perueniat; quomodo ad id m-
duci potuit, vt diceretfubftantiamcercbriefle
prscipuam animac fedem ? rationi enim con-
fentaneum cft maximam fieri in toto animali
Isfionem , & omnium operationum impedime-
tumexvuIneremembnprsEcipuijin quoipfaa-
nimat fubftantia refidere vocatur : adde quod ce- CfrehrZ
rebrum cft omnium membrorum fngidifli- ejiomnt-
mum^animaautemconuenientioreft locusca- ummem-
lidus,quamfrigidus;tumquianobiliorpotius hrorum
qaalitaseft animae attnbuenda, quam ignobi frigidif
lior,qu3epriuationislocumtenct;tamquia mz.- fmum.
nifeftum eftanimam omnes fuas operationes e-
derepcrcalorem:nequeaIicuiusinomenti hac G^leni
inreeftGalcni cauillus,dum inquit cerfbrum cauiUm
non effefrigidiilimum, fedefl^comnicalidoae- coKtra.
recalidius;cauillusenimeftmanifeftus, fiqui- Anflote-
dem nequc Anftotcl. neque \llus alius ita vel lem.
coecus,velproteruusfuit,vtcercbrum nil peni- ^
tushabcrecaIoris,&abfolutefrigidiflimumef-
fe dixerit ; fed ("olum comparatiOne aliorum
membrorumanimalis.prxfcftim autem vifce*
ram ;quumenim omniacaloremhabeant, mi-
nuTium omnium habet cerebrum , & hac ratio-
nefrigidiifimum dicitur, quia minus caliduni
refpeCtucaiidiorismftarfngidi eft,& frigidi o-
peram praeftat. Dtcendum igitur eft omnera
fentiendi . ac mouendi vimnon a ccrebro fpi*
rinbus. ied cerebroa fpintibus tribui, proin-
dc a carde,inquoprimumgenerantur ,& a^uo
AA 3 ad«-

747

Jaeobi Zibarellje Patauini

74 5

no-

adoirnes corporis partej perartenas deferun- A
.bteru»ru tur;&quoniaina fubftantijcerebri omnesner-
fi^bftattu ui tanquam furculi dcdiicuntur , {iue ab ipfa-
.icerebra met.fiucafpinalimcdiilia, qutscum eaeilcon-
rr?. iunfta, vtcxcolorecogaofcipoteft, neruuse-

nimalbus efl, tanquamipfi cerebri fubflantia
aliquantum indurata, partem tamen mediam
tenuiorem,ac molliorcm retinens , tanquam
portionemquandamcercbrii ideopro cerebro
m onmibus corporis partibus cxiftunt nerui, *
pcr qurs cercbrum officiumfuuni cumomni- g
bus partibus corj:.municat, fedin nuiia tamen
corporis parte tonfpicitur ncruus fme arteria j
quareilrcftaratione vti velimus, diceredebe-
musfubi^antiam cerebd, & neruoscfi^e inftru-
nientum & fenfuum omnium.tam intcrnorum,
quam externorum . &motus voluntar;)^ fpiri-
'ct er- ^'^"^*"^"^''"vitaiemeilcinft-iumentumprius,&
* ^ pnmo mouentipropinqvuusj anima enim im-
mediatc vtitur vitali fpu-iiu, rsic vtiturneruo,&
tandem etiamneruuspermufculummouetfm- C
-■uiy^ g-^5aspartes: cerebrumigitureftinllrumentum
'■dem iccundarium, quodvmirecipitalpiritibus.fic
~ ^^-^^ nerui omnes , cum quibus hoc miniftrandi mu -
nus a cercbro communicatur. Quod autema.
Galenodicitur , fedo, velconftndoneruofta-
tim mufculummotu priuari,nobis nonofficit;
nam agensprimarium,licet inftrumcntis vim
agendi tribuat , tarnen yiciflim cdam cget m-
ftrumentis , ac miniftris ipll a natura affignatis,
itavtfineiilis3gerenequeat:nequeigitur fpiri- D
tus, neqaeanima ipfaabfque neaiomm mini-
fterio mouere potcft ficutineque neruifine a-
nima, vei fine fpiritu vitaiiifimiliter enimexpe-
rimur ccnftri£^o , feu coxtjpreHb brachio, vel
<rure, itavtfpiritusrefiuatad interna,manere
totum bra chmm , vci cras ftupidum fme fenfu»
& fine motu /quamuis neruos obtineat inte-
gros,idqueetiamGal.in6.eorumlibrorucon-
litetur: eft igitur neruusnecciTariumanimsein-
ftrumentum ad fcnfum, & ad motura, fic etiam E
fpintusiiii^o magis.quum immediateinferuiat
primo agenti , & per ipfum facultas ncruis ab a-
nimatnbaatur: quare nequeabfqueneruo , ne-
que abique vitali fpiritu edcreanimahasope-
frgum. rationcspot£ft.Pnmaturaautemcordis,(Scpen-
x Gal. dentjam cmnium aliorum membrorumab co
'e ct/rdit taierur Galenusinillo 6. libro, duminquitfo-
^rimaru. luminteromniavifceracor, fieximatur,natu-
raiem fuam functionem feruare, & moucri: hoc
enim dicens indicat cor a nullo alio mcmbro
pcdcre,fedhabereinfeanimamradicatam, C2-
tera veroomnia vifcerapendere acorde, dcab
covimanimalcmrecipcrc, quumfsparatapri-
'ufio ucnturftaiim fuisfunftionibus. Exhiscolligi-
■^rr/en musfolutionem argumenti Galeni,quod a ner-
,d.de uc}rumoriginefureiitur:egoenim*quiinnuliiu3
Itro. verbaiuraui, fateorneruosacerebroorjgincm
ducerc , concefTa enim minore propofitione ne-
goaaaiorcm , nonenixniliudcftprincepsnxeai-

brum iudicandum,aquOP.eruioriuntur, fedpo-
tiusiUud, aquocriunturfpiritus: namrationi
confonumeftvt membrumprinceps, &pra;ci-
puaaalma fedesibi elTedicatur, vbieft origo
prirai , ac praccipui inftrumenti , quo anima vti-
tur,nonvbioriturfecundarium, & aprimorao-
uete rcmotiusiiiftrumentiicr. Sedreftatvtiilud Ga
vnumrcfugium,adquodfe Galenusrecipit,illi opi
adimamus: vidensenimnon pollenegari cere- (j/t)
briacorde pcndentiam, dum conccditur fpiri- nn.
tum, quiincerebroeft,incordegcneraa,(3: iade
adccrebrunimittijhoc iniiciariaufuseft,vtplu-
rium abfurdorum accurnulatione errorcfiuim
inrigniorcmredderet:Qixitigiturdup!iccmeire ~
fpiritumjvnumvitalem quifitincorde>aIterura
vcroanimalem,quinoamcordc,fedinccrcbro
generatur, itavtomnii-cognitionis, & volunta-
ri) motusprincipium lltfpiritus animalis, qui
oriturinccrebrojproindeparsanimanobihffi.-
manon incorde, fedin cerebro refidcat : non
negatqaidcm fpirituru vitalemacordeadcere-
brumperaitericisdeferri, fedinquiteum inar-
teriiscirevifalem, atinccrcbromutariafacul-
tateccrebriinanimalem : modumctiam huius.
mutationisdcclarans,aitfpiritumvitalemmit-
ti primum a cordc ad illum~reticularem plc-
xum,quifubcercbroeft,&ibi aliquantum ela-
borari , deinde ab eo per arterias fcrri ad ventr -
culosccrebri, vbiperfediuselaboratar, &ex--
quifitius concoqui tur, & mutatur in animalem.
D fed quifquis intelligat quid fit concoftio , co- Co.
gnofccthoc GaIcnidi£io nil pofFe pronunciari tio
ineptius: concoftioenimfitaxalore, quomo-
do igitur fpiritus vitales calidiftimi a cerebro
frigidiftimo concoqui poffunt? at elaborahtur
(inquit ) a ccrebro , nos igitur confideremus
quonampaftoeiaborentur: certenullaeflcpo-
tcft alia ccrebri elaboratio, feu aftio in fpiritus,,
quam refrigeratioi neceiTeeft enim vt calidius
a minus calido patiaturtanquam a frigido , at-
E que refrigerctur ; itaque rcfrigerantur Ipiritus
vitalcsincercbro, &huius refrigerationis cau-
fafinaiis, fcopusquenaturaenaanifeftuseft, fic
enim ad cognitionein aptioresrcdduntur; ni- Coi
mius namque calorimpedimento eftcognitio- fri^
ni, quia calor motum & agitationem eiiicit,co- org
gnitioautem quietem, & ftabili tatem requirit : pcJi
teftatur hoc Ariftoteles in libro fccundo de
Partibus animalium, cap. lo. dum ait calidio-
ns fanguinisagitationam refiingerefenfura ; &
F clariusinfecund.capjteeiusdcm Iibri,dum in-
quit fanguinem calidiorem plus habererobo-
ris, fedfngidiorcmmaiorclentiendi, atqucin-
telligendi vi efle prarditum; &paulo poft ibi-
demdicit eile fuis contrariisiageniofiora illa,
qu« fanguinem.lngidiorem ac tenuiorem ha-
bent:quodaut£?m ibi ab Ariftotele de fanguine \
dicitur,in fpiriturjuoque locumhabcrc dcber».
itavtvitaiisfpiritus, fiaiiquautuilirefrigeretur, -^
aptioi aJ fcnfuiK^ & ad Qmasna cognitionenj

scdda.-* —

■MtA

749

de Pattitionc AnImae,Libcr.

A

75>s

rcddatur:i'pfcqU0(|ucGaleniU3inIib. de Oculis
aireiit cercbrum calidius minus efle aptum ad
tm cotucinplationem.Ex his igitur patct.quodnam
,, cnebuofficiumfit, &curfueritanaturaconfti-
tuium; eius enim officium eft, calorcinfpiri-
tuummodcrari cognitionis gratia, & hanc ob
, ^aulamf.ftum efta naturafngidii,* fatis ma-
gnsemolis,inhomine pratferticn, qui maxime
omnium ad cognofcendum , & ad contemplan-
dum natus eft, vt pUis vitalis fpiritus continc-
rct, atqucipfumTclTigcrandoad cognitionem B
idoncum rcdderct; quiafrigus ftabilitatem fs-
cit,calor autem agitationem , & mobilitatem,
0- quacognitionempertuibat. Ad huncfenfum fi.
e- trahamusilla, quseab Anftotelcdecerebroin
dt- cap.7. eiusdemlibii dicuntur , inanis redditur
ffto GalcniaduerfusAriftot.exclamatioin lib. 8. de
■■e Viupartium:quodenimofIicium cercbrifitca-
'.m loremcordismoderari,a{I'trercabsquevlla ab-
(' furditatepoftumus, fi id fanomodo inteUiga-
ra- mus;quumenimfpiritusvitalesfintprimum a ^
nimjcinftrumentum,&m cordegenercntur, &
abeoadoiT:nespartesmittantur,ad eorum ca-
lorem modcrandum dcdit natura animahbus
cerebrum, quod fuo frigore calorem fpirituum,
quiiUucmittuntur , imminuens , eos ad cogni-
tionemreddcrctaptioresj obidfola fanguinea
animalia .vtpotc calidioraj cerebrum h^bcnt,
folanamquetrigidoillo membroadmoderan-
dumfpirituumcalorcm indigueiunt. Vcigifur
quanta fit cerebri praftantia, & quis pnma- ■^
'- tus,intelligamus , ita redius , quam Medici fa-
ciant philofopharinosoportet: Princeps in re-
gno fuoomnia agere dicitur,non quidemipfe
perfcScimmediateomnia.fedpervarios mini-
ftros,quiabeo yariis muneribus pracficiuntur,
& vim a«^endi recipiunt; ccrebrum autem non
a omniaagit.non enim nutrit^neq; aiiget, neq; 11-
/ttce milegenerat,neqjadh«cmuncraobeunda vim
-//T^vUamcontribuit^ncq.obeuntibusimpcratjigi-
't/a. tur cerebrum no cft mcmbrum princeps , fed eft:
minifter quidamprincipis , omnium tamen mi-
niftrurumnobiliftimus, cui operatio omnium
praftantiffimacommedataeftaprincipe.nem-
pe cognitio , & is , qui cognitionem infequitur,
totiuscorporis, &fingularumpartium rootus:
1 atcorinnuUaparriculariaaioneoccupaturjfed
inhacvnavniuerfali generandorum fpifituum
vitalium,perquoscanquamprinccps dicaturo-
mnes edere operationes ; eos enim & ad cere-
brum , & adiecur , & ad omnes corporis partes ^
mittit;perquostribuitaliis membrisauftorita-
tem & vim tJbeundi proprias finguloi-um fun-
ftiones , cerebro fentiendi , ac moucndi, ventri-
i culo crmcoquendi , iecori fanguificandi , mani-
vr.fum busapprehendendi, & fic reliquis omnibus; nul-
f^''^*c-lum cnim membrum poteft fiae fpiritu vitali
n.pan- fuamadtionem exercerc : omniumcrgo mem-
nttit a brorumpendcntiaacordc&ipfiuscordis prin-
'"'' cipatus Jtnanifeftiflimus cft; quo fit vt iiv Is^io

rde.

cordctaquammcmbro praeclpuo fitanim* fe-
desftatucnda, & ipfi cordi omnes opcrationes
tanquam primoagcndiattri'->uend3e, itavt ma-
ximeoir.niumcor &nutrire, & fcntire , & ima-
ginari, & moucre,& reliqua omniaperagere di-
catur, quemadmodumrcx nouit omnia,qu2 a
miniftrisaguntur,caque fuo imperioagcre di-
citur,quocircanonabsquerationcab Ariftotele (j^ig„'t
fuitprimumfenforiumappellatum.Gilenusta- fif^^^j,
menhjecconfidcransmirabilifubterfugio y^^^ dupUcet
cft, &vtcordiprincipatiim fentiendi , ac mo r,rtfiif.
uendiadimeret.ccrebroq; tribueret , dixi duos
inanimilicfietfpiritus,vitalem,quiincorde,&
animalem,qui inccvebro,nonincordegenera-
tur , &huncefieprimuminftrumentum animx
cognofientis,quae in cerebro rcfidet. Ego au- Cenfuta.-
temmiror.curnon plurimas fpirituum fpecies tto.
intrOiSuxerit : nam certum eft fpiritus a corde
recedentcs aliquam inaliis membris altcratio-
nemrecipere,pr2efertim reingerationem.exma-
iore enim receflu a fonte caloris necefTc eft vt
corum calor aliquantum im.minuatur , &prx-
terea a propriis lingulofum membrcrum te^h-
peraturis multas recipiuntvarietates;quoenim
m.aois ad frigus vcrgit membri tempericts , eo
magisrcmitti fpirituum caloiemoporter, ma-
ximevero in ccrebro , qucd ( vt dij^imus ) fcigi-
dae admodum eft tcmperatui«: itaq; fi hac fpin-
tuumalteratio fit diuerforlim fptci? fp-irituum
generatio apperianda , dicendum eri: fpiritus
' concoftiuos non incordcfedni ventriculo ex
vitalibus a corde prouenientibus gsntrari : fic
fanguificatiups cx vitalibusgenerariin iecmo-
re.apprehenfiuos in mansbus,laftificatiuos in
inammis,carnificatiuos in pluribus membris,
& ficaliosplurimos ; noneftcnim diucrfa ra-
tioabea.quaGalenus dicitfpiritus cognofciti-
uos , feuanimales , non in corde, fed in cercbro
ex vitalibus generari: quidigitur?dicemusnc
tot effe fpirituumfpecics, quotindiuerfis par-
' tibus operationes a fpiritibus fieri cernuntur?
anpudebirnos itaphilofophari, & huiusmodi
fabulis veritati tenebtas offundere, ad impra-
dentes homines decipiendos? nos igitur dici-
mus , differentiam fecundum magis & minus
non variare fpeciem : & qucmadmodum alias ^■^ hb.ie
oftendimus omnem caloremeffe eiusdem fpc
cieijlicet alms alio intcnfiorfit; ita fpiritus o-
mnes in toto animalis corporc eiusdcm cffc fpe-
ciei,&vitalesvocandos,& in fjlocordegcne-
' rari: quodfi. adiuerfisoperationibuscos variis
nominibus diftinguerc quispiam velit, & ilios,
qui funt inmanibus, apprehenfiuos appcUarcj
qui vero in cerebro ,anima!es , fcu ccgnofciti-
uos , non prohibemus , dummodo ratione i-
pfius fpirituum fubft.nti3e accidentalcm effe
diffcrentiam fatcamur : fic autcm plures quo-
que aitifices videmus ad varia operavariosca-
lurisgradus adhibere,proutfingulqrum opem
conduiopoitwht; coqyus enimin cibariis co-
A A 4 quen.-/

c^lorc

751

qjendis, atq; condiendis modo plus, modo mi
nusignis fubiicere confueuit,cad<;ni tamen ci\
fpccics ignis . idem fpecie calor, quo ad omnia
^o/rff«»Vtitur. Sedilludinartibusconadcrandum cft,
modoAnt quodtGtamhuiuscereiveritatcm, &GaIeni cr-
maper/o rorem patefacit : certum eft calorcm non djci
lumcalo- remifTum, nifialiquos gradusfrigoriscommi-
rem.non ftos habcat: quando igitur coquus rcmiffo ca-
ferfrt- lorcvtitur. vbires coquendatalem. poftulat.o-
^Hs 0- peratioillafitne agradibuscaloris, an a gradi-
mnese- busfrigoris.quiremitterecaloremillumdicun-
darfHM tur?ccrtenemo eft, qui non gradibus calons
operKtf- totam cam aftionem attribuat : quod idem in o-
nes. mnibusaliisartibus.quaecalorevtantur, mani-

feftum eft j quandoq; cnimremifliore, quando-
que mtcnfiore vtuntur ■■> fcmper tamen calore
dicunturvti.nongradibus fngcris.nifiad mo-
dcrandum calorem. Sicdefpiritibus incerebro
cxiftcntibus,quos Galenus animales vocat , ^i-
ccndumeft; remittiturenimeorumcalor a fri-
gore cercbri , proinde a cercbro folos frigoris
gradus recipiunt ; at gradus caloris , quos reti-
ncntjhabentacorde; operationcsigitur anima-
lcs,qu£fiuntmcerebro,fiunt agradibus calo-
risillorumfpirituum, nona gradibus frigoris,
proindeafacultate manameacorde , nr-ifafa
cultatccercbri.nifi quatenuscerebrum frigorc
fuo , calorem fpirituummodcrandoitaoucram
fuampraeftare, &?d cognirionemconferre dci-
turjtempcratus enim ad cas opcrationes cslor
poftuIatur,nontantu£;quantuscfret,nifi a ce-
rcbro imnninueretur. Hocita {*:^t haberc mani-
teftum eft cuilibet conditioncm animae confi-
derant! , quemsdmodum enim cocleftiacorpora
nonhigusfaciunt, fedcaIorem,it3 & ammam
nonfngus.fedcalor infequ!tur,quem Arift. in
hbr. 2. de Ortuanimalium vitalem efte di^it , &
proportione rv fpondere clcmento ftcllarum :ar-
gumentofunt corpora mortucrum ; cadauera
namqueomniafngidiorafunt.quam viuentia,
quia mors eft calons A-italis extindio , qucm vi-
ucntia rccjpiunt ab anima : quoniam igitur ani-
mam non fngus,fcdcalorinfequitur, licetnon
lummuscaIor,fedmoderatus; ideo ad omnes
!";^^^"opefationesammxnonfrigorevtitur,
lcd folo calorc, vt in ftrumento , & eo quandoq;

niatorc,qu3ndoq;minore,proutquzhbetaaio
poltul4t;obidad calorem moderandum plura
inftrumenta molita eft natura . potilfimc vero
ccrebrum , quod maximeomniuna fngidam ha-
bct rempcraturam , vt calorcm fpirituum mod^
IH •mni ""'''"^"rcddcretob cam , quam diximus, caul

iu. mem ^ITel^^^n',» ""''*""" "°" ?".' 'l"'" '"'"^* ""^ °-
iru pro "^"^^ '"^5 operationcs cdcndas calorc vt inftru-

^«^^/^^'"^"^^.^'^'"^"''''^liabAriftot.notatumlegi-

arterta """^''"''^^-^-dcPartibusanimalium.c/. qualc

(Sf pro' ^."^l"^^*^™P"=»"^etumcxfngoreccrebri,&iui.

iereU, '"l^"" ^'^»1»"^ caloic ficridiximus, talc cxfpi-

mrHUf /"'^" ^"""^!^^.»" . & neruo inaUis corpons pai ti-

bus ficnexiftimadum cft,pro cordc emmin aiiis

Jacobi ZabarcUar Patauini

751

A membrisarteriicft. *-procerehrr>nerutis:idf:o
non ciatGalenoldboraThdumin quzrendoquo-
modc per nei uo; fi^ii ltasanirr.ai,s , qui.vino lcn-
tiendi.acniouendi dr tlrar.accrtbroad mem-
branRitratur.quader-iaff.pMmoiUorumlibro-
ruminquuiedubirarc , ncc poiTe aliquid certi
ft.ituere; etenim fpmcu >,r!iflo a cerebro mem-
branonegent, quumTiris cisfitfpiritus vitalis
a cordcpcr artcnasdolatus.quineruis cam fa-
culcatem impertiarur. De ipfa igitur animac fub-

B ftantiaquomodo , &quoordinefit pcr omnes
corporispartcs di ft.ibuta.hxc difta fint.

DeAnhm partttione fecundum quantita-

tem opiniones aliorum,& argu-

mcnta. Cap. X.

SEquituT vt animam fecundumfuam quanti-
..atcm. &extcnuonfm confidcrantcs videa-

rnus.an vcre iit extcnfaper vnjuerfumcorpas,
^ itavttoraiccundaRfu.-:m quantitatcm ia foro

corp»>rcfit,nontotainparte,ledporius pats in.

parre; an potiustota etiamin Hrgula paile ef-

lcdic.ti'jr. Sant Qui dicant alias paitcs animx -^i

prxterritjonalcmeiree.xt-nfasad cxtcnfionem r*;

mdrcr,sc,quialuntformx vercmatciiaminfcr- »/«.

raai.tes, & ita quamhbcrearum elTc totam in

toto,nontotam a<uem_ jn partc, fcd partem in

partc;atrationalcm negant cftefr.rmam infor-

mantem. fcd dicunt aififtcre tantum homini,

D ficurinautaaffiftitnaui.ideoquenoncfleextcn-

fam ad extenfioncm mafcrist, fed indiuifibili-

tertumintoto.tuminfingula partcincfle, Scd

de hoc in prafentia dif; ut«re cft ab inftituto

noftroalicnum :aIibi©pportunius conliderabi-

mus , an fecundum Anltotciem omnisanima

fitformainformans matcriam, annon omnis.

Nuncautem de folaanima mformante fermo-

ncm facienrcs quaerimus, an omnisanima. quje

fitformadanscirecorponvmeiKi.dr rcateriam

E informans,firquantaperaccidens,&extenfaad

extenfibhem materix , ita vt fitpns in partc ,an

potius fit tota in quaiibet partc. D. Thomas Oph

hacinrediftmaione vtcndumelTc cxiftimauit; Th».

nequeidemde omui animaefleafllerendum :a-

nimamquidcmplantarum, &: iEnperfcaiorum

animalium , quorum partcs etiam diuifac viuiit,

dixit cfle extenfam ad corporis extenfionem, &

itatotamintoto.fcd partcm inparte,idquc-il

Ani-
main

'^^ gnificaflTcAriftot. incontcxtu 2o.Iib.2, de
•ma,diccnreminhiscfle in totovnam aniL„„.„
aau^fcdplurcspoteftate, quum inparre feiun-
ftaab aliis remaneat amma : perfcftiorum au-
temanimaliumanimamnegauit eflfe cxtenfam,
& quantam.fedindiuaibiIcmclledixit,&nulIo*
modo quantam , ncc per fcnecperaccidcns,
proinde in toto efl"c indiuifibiliter. ita vt tota ct-
iamfitinfinguJa parte , fiquidem nullas habet
partes,quum ncc perfe.nec pcraccidcns diui-
dua fit. Vidctur^igitur D. Tixomas exiftiiraffe '

animam

75f dc Partitionc Animaj, Libcr. 754-

animaiw non folum homfnis, fcd & omnium A parua admodum eftinplaJitis.quIafi m ramo

nonfuni: aduomnia .qusefumin tota arbore.

pcrfectorum animalium.quorum partes fcpa-
raracnonviuunt.efleciufdcm conditionis cum
aniwiabus coeleftibus, nam&illx fuis orbibus
adiunt indiuifibiliter.ita vt fecundum fe totas
adfmt etiam cuilibet parri orbis. Albertus ali-
qua cx paricaD. Thoma nondiflenrit: in co
quidem difcrepat, quod de omni animanegat
cum fecuudum fuam fubftantiam efl!e inon^jni-
bus par»ibscorporibus,fcd diciteam efle in folo
membro prxcipuo, quam fentcntiam iam refu-
tauimus:m co etiam difcrepat, quod nulUm vi-
uentium dtftinftionem facit.fedeandem in o-
Manibusrationemvigeie arbitiatur: in eo au-
tem confcntire D. Thomx videtur, quod in-
quit o'iinem animam jlliparti, cuiincft.incflc
indimfibilitcr, &totamefle intoto, & totamin
fingula parte; ita vt in corde anima infit indiui-
dua, &quantitate, & partibus carens, proinde
totainqualibetcordisparte : adhocautdecla-

funtfaltem poteftatcideoanimaeftibiextcn-
fa per parres,* ad corporis diuifionem diuidua:
inanimalibusautem infeftis cft maior dmerfi-
ta5,quoniam anima in vnacoiporis parte non
habct omnia neceflaria inftrumenta,nec aftu,
nec poteftate, tamen non tanta eft dmerfitas,
vtanimanonpoflitmpartealiqua fcparaia fer-
uari modico faltcm teraporej quoeirca in hi6
quoque anima ad corporis extenfionem exten-
fa, ac diuidua eft: at in animalibus perfeftis tan-
ta efttotius, & panium fingularum diuerfitas,
vtanima longe diuerfismodis ad totum, &ad
partes fe habcat 5 quif in parte non folum non
habet omniaorgana,fedneque aliquid habet,
quodpoflSteampervllumquamuisbreuetem-

pus feruare poft feparationem partis a toto i id-
eototi^tantBmdiciturproprieineffe,non parti-
bus fingulis, nifi quatenus cum omnibus com-

tOtainquauDcccoiuispaiic : rfuuu\.<»"Lu«.».i«- i,i»^ .».^^..„, •^— »,— v^w„„ — . — — --
randumvtiturexemplopunaiinlinea.eftcnim C municaturindiuifibiiiter: hoc ita declarato, nc

inqualibet lineac parte punftuna , vbiquetamen
indiuifibilc, ncque extenfum per lineam & hoc
exemplum accommodat Aibertusad declaran-
damrationem.cur partes animalis infcdi reti-
neant anim.im feparataj quum cnim id figni-
ficare vidcatur eorum animam efleper corpus
cxtenfam, ipfe hoc negans ait ita ibi animam
inefle, vt in Imea punftumj vbicunq; enim no-
tetur punftum in linea, ibi eft indiuifibile. ta

Thomas argumentatur: illaforma, quatlonge
diueifomodofefehabetadtotum.& adpartes,
non eft extcnfa, nequead corporis dmifionena
diuidua; eiufmodi cft anima perfcdorum ani-
maliumjcrgoncmeftextenfa. fed cuilibct parti
indiuifibiljterineft. Secundum argumentii pro ^.argu.
Tboma a Caietano adducitur lale: deomni
forma extenfa ad cxtenfionemmaterix vcrum
cft,quodinmaioricorporeeft maior virtus, &

i«enfiineofeceturlinea,duo punfta fiunt, D inminoreminor,fedhocnoneftverum deani

IBiC-

quia vtraquc lines pars retinet pun£lum:fic igi-
^uf etiam in pJanta,&in animali infcfto anima ,
cui incft, indiuifibiliter ineft. feparatis autem
partibuis adhuc iniingulis remanct eodem mo-
dovtindiuifibihs: ha:c Alberti fententia fuit.
Nosautemdeco.inquo a D.Thcma Albertus
dilcrepat, nthil in przfentia diceaius, nempe
quod ipfa aniira; fubftantia infit foli membro
prsccipuojiamin hoc Alberti fententiam reie-
cimusj reftat igitur vt nunc de illo folura, in
quoconuenium,difp^temus,nempeananima,
qux fitformavcreinfbrmansmaieriam,poifit,
indiuifibilitcr, &abfque extenfionc ineiTe illi,
cui ineft, ite vt fit etiam totain qualibctparte
■viuentis corporis ab ea informati. Refcremus
igiturinprimisargumenta, quibus hsec opinio
comprobarividetur, mox quidfentiendum fit
confiderabimus. Pr«cipuumargumentum,quo
inniti videtur Thomas, eft hoc: primo loco ipfe
hocdifcrimcndeclaratanim«,& forma corpc-
ris inaniinati, quod forraa inanimati eodcm
prorius modo fe habet adtotum, & ad partes,
nequevUaeft partiumpendentia inter fe ratio-
neformat,quumnulladici poflit prxcipuaraa-
gis,quam aliaesanimavero longe diuerfo mo-
doadtoturaanimatum,&adeius partes fe ha-
bet, variis cnim inftrumentisegct, qua omnia
in toto corpore habct.fednonin fingulapartc
omma, hxcautemdiuerfitastotius&partium

3. argi^.

ma, ergo anima non eft extcnfa : maior manif e-
ftaeft; minorprobatur.quia homo aliquis mi-
nor eft validior homine maiore, & animaha
qusedam minora multo validiora funt aliis ma-
ioribus j bos enim cft maior leone, & leo eft va-
lidiorboue. Tertioinquit Caietanus: fi an'"J.*
effct extenfa per omnes corporis partes diuifi-
bilitcr, maaus feparata a corpore dcbcretali-
quandiuviucrcquianonpoiTetinmanuinteri-
reanimafubitoabique vlla ptseuia alteratione.
Addere in confirmationc pofliimus exemplum ^^ ^;^^.
punftiinlinea.quovtitur Albertus, & loannes
quoq;Bacconius in 3. Sentent. diftin<aione 18,
quemadmodum enim inomni parte lineae ineft
punaum mdiuifibiliter, & diuifalinearemanet
in vtraque eius partcpunftum ; ita videtur de a-
nima eireconcedendum, cam in fingulis cor-
poris partibus indiuifibilitcr, & abfquc cxtcn- ^
fumc ineflco . *

Verafententia, & eius comprobatio.
Cap. XL

HMc Thomas opinio de animalibus perfe-
(Sis, vtego arbitror,eft ab Aiiftotekalie-
na.itidem3c Albcrtifententia de viuentibuso-
mnibus, quod anima cui ineft, feu toti, feu par-
ti prscipuc, indiuifibiliter infit.at fine extenuo-
ncj credo cnim in philofophia Aiiftotclis fir-
mam & irretragabikm cile hanc propofino-
AA 5 ncm»

Ownif
ftrma,

tnformas
rriAterf-
^im exte-
. faeB.

75f Jacobi Zabaf cllx Patavini ^ 75^

nem.ommsformainformasmatcriam, 5c con- A pofTe moucre perpetuo : at fi fieri poffct vt ali-

ftitufns compoficum, cftcxtenfa ad.extcnrio-
nemmateriscproindetotafccundumextcnfio-
nem fuam in totoeft,nontotoautem inparte,
fedparsinpartejCoUigatioenim & vnioformst
cummateriaad vnum compofirum coftituen-
<!um, hoc necefiario efficit, vt aeque vtraquc ex-
tendatur, & in parte maten» fit pars forma: per
hoc cnim diftmguitur forma informans a non
jnformante, quae folum afliftat adregendum.

qua forma materiaminformans fingulismate-
risr partibus indiuifibilitcrineftet, & infingulis
tota, illud Ariftotelis fundamentufn euertcrc-
tur, &tota illa argumentatio corrucrct; natn
dicere aduerfariusaliquispoflet, primummo-
torcni eflTeformam matcriaicm,non tamenex-
tenfamadmatcriae extenfioncm , proindc nul-
lam eiusfieri partitionempofl^e, quia in fingula
partecfttota. Aliqui tamenfunt,qui licct hac Re

ficuti nauta aififtitnaui; haec enim noneftali- g in rc fententiam noftram tucantur, tamen pu- aL

gatan^aterijcnequepcreamcxtcnfa, neqj fpc
ciemconftituit pcr fuam pratfentiammmate-
ria, proindc nullas partes habct,fed cuilibet cor-
porispartitota ineft indiuifibilitcr: fed forma
conftituenscopofitum, & ipfum in fpccie coi-
locans, &danscflre cunAis iUius partibus, ne-
ceifc eft vt ad diuifionem corporis diuidatur :
ficut enim albedononeftper fe quanta.nequc
diuiduajfedfitquanta,ac diuidua per accidens

tanc argumentum hoc aduerfus Thomam ni-
hil habere efficacitatis: quiaquum Anftoteles
ibi dicat, fi fr.rnrja materialistanto tempore mo-
uere poteft, eius dimidium minorc tempore
m^uebitjprsefupponittalcmcflTeillamformam
materialem , quae in partematerix fcparata ab
aliispartibusltruetur aliquandiu; dicercnam-
quenonpolUJnmsdinDidiumilliusformae mo-
ueretantotempore,nifi ftatuamusillam inpar-

rarionematetiaCjinqua ineft,vt ait Ariftoteles q tibus a toto fepuatts adhuc feruari; Thomas

in libro Categotiarum in capite de qualitate; ita
deomni formamatcriam informante dicedum
eft, nameadem in omnibusraiioviget, pars e-
nim infnrmansvnamcorporis pjrtem non in-
formataliam: &'quifqu!s illaomniabenecon-
fideret,qu£-a Latinisdictmtur,adprobandum
animam efle inqualibet parte totam, manife-
ftam in eoiu diclis ambiguitatem animaduer-
teret; deipfanamqueanimae iubftintia verum

autcm dicereia limam perftdiorii animahum
non efle ciufmodi, ied cfle taicm, quacin toto
tantum mcfle poffit, in partibus autem fepara-
tis minime, feruetur;quarc argumentum nihil
habet roboris aduerfusThomam. Scdhaec eo- ^'
rumconfideratiomihipr biri nuiiomodj po '^^
teft:quiafiadmittatur,fimilirerrarioiliaArillo-y^'''
telis corruit & nullam prorfus vini habct ad
demonftrandam primi motoris abiur,ft:onem

cft id,quod dicunt: ficutcnim tota, & mtcgra D a materia; aduerfarius enim dicerepolfct, pri

cft albedinis eflentia inparte parietis, nec mi-
nus, quam in toto pariete; ita in fingula viuen-
tis parceineftcirentiaammz integra, non ta-
men toca fecundum quantitaT€,quam per ac-
cidens adepta cft cxconiundione cum corpo-
re : quemadmodum etiam albedo in qualibet
parietis parte, etfi tota ineft fecundum cflTen-
tiam, nonta^Feninefttotafecundumfuamcx-
tenfioncm & quantitatcm;nam Ula,qu3cinalia

nnum motorem eflTequidemformam materia-
lem, fcdtalcm, quae in pai^tibus feparatis non
feruetur, qnalis cft anima pcrfedorum anima-
lium. Egoigiturputo argumentum illud con-
tra Th' mam ad roente^ni) Ariftotclisdeclaran-
damefleoptimum; qunniam Ariftotelisconfi-
deratiocoiiiiocoefl: vniuerfihs,& abftraftaab
hoc tor narum marerialium difcrimine, quod
aliae (eruentur.aliaenonferuenturinpartibus a

jlrgum.

ex cotex.

jlrgum.
tx Itb. S-
Pkyfcon
tex.jg.

parteparietisineft,inhacpartenonincft: hanc E toto feparatis: fcd mcntalcm tantum diuifio-

Ariftptelisfcntentiam fuiiTe manifeftum eft in
contcx 7. Iib3.de Coelo.vbidicitnullum diui-
fibile eflcpofleinahquoindiuifibili, quarene-
queindiuifibilcin aliquodiuifibilitoto,nempe
idemnumero indiuifibile, fednondiuerfa nu-
incrcvt diuerfa funt punfta in linea; quse ab
aducrfarm cnnfiderantur: ctenim, vt mododi-
cebamus,matcri3e, & formae informantis con-
iundiohoc neccflario eflicit.vtvnaad alterius
extcnfionem extendatur. Sed clarifl[ima eft Ari-
ftotelisfcntentiain contcx.78 lib. S.Phyflcvbi
adoftendendumprimumfnotoremnocflefor-
mam matcrialcm, fed abiunftam a materia,
hoc fundamentum ftaruit, quod formamate-
rialis diuiditur ad diuifionemmateriac,itavtm
parte n-atcnafit pars formar, ncn fornia tota;
ex quo itaconftituto fundamentofaciensdiui-
fioncm fcrmse^ex diuillone magnitudinis, in
qua eft: oftcndit nuiiam formana materialcm

nem ibi Anftoteles facit, ftatuens hanc eflTc
communem conditionem, ac legem omnium
formarum rr.aterialmm, tam fubftantialium,
quam accidentaiium, vuntotamateria fir for-
ma tota,1n parte auten: ^atcnac fit pars forms,
hoc enim tanquam certum conftitucns argu-
iricntum a partinonc mcntali, tum mc.giii(.u-,
dinis, tum f drmac m ea exiftcntis. non a diuifio-
nc reali,qu3m ficripofleftatuat; ficenimratio ^
nulliusmomentifuiflet,quemadmodumetiam
pracdiifto fundamento de formarum extenfio-
ne non conftituto,nuli3m prorfus haberet ef-
ficacitarcm.Idautem^quodmuitos in crrorem
traxit, fuit, quoniam almd eft formam ineflTc
in cunftis paitibus corporis, aiiud efl" eam re-
manere in iifdem feparati^ a toto; nam in o-
irnibus partibus incfle eft tommune omni
formae informanti matcriam, atin fingulisrc-
mancre poft carjum fcparationcm non omni-

bus

757

dc Pji-titionc Animx^Lihtr.

75«

B.3.o™pe,i.v,„.n.5^s.^^ v..«,;o..oao A -'^--^^^£^"1:

compctit, velimpcrfc«CIc; &mlus licct rcMcm
dmiUontm inpartcscumfoimx coafciuationc
faccrcncqucaiT.as., m^entalcm talcm poflumns,
&coafidci3rcinh3ccorporis partc cffe paitcm
forriiXilii rcl>ondcntcm, & partcm potcntiac
motricis,vt ibjconfiderat Ariftotclcs,nam po-
tcntijcimminutioncm fumcrcaliande non po-
teft.qua c,N partitionc cxtcnfionis formse , quam
ibipraecipucrcfpicit; iionenim deipfa tantum
' vt motrice probarc ibi vult Ariftotcks abiun-
. ftLonem amateria , fcdipfiusmetmotoris, & ar-
guiventumfumitabciuspartitioncquzfitne-

cctlario cum partitionc magnitudmis, fi e^tin
v^ina«mtudinetanquaminformansi3chancipfius
parmionem neceflario infequitur partitio et-
iamfacultatism.otricis. Adhorum autem con-
firmationem fimile qmddam notareapud Ari-
ftotflcm pofTumasincontextu zo.libnfccundt
de Anima , vbiprobare volcns facultates animx

noncfleinanimali diftinaas loco,fumit argu-
inentumabanim.hbusmfcais,quorumpartcs
feparata iunftas rctinentomnes animae tacuL'
tatesinamccrtum cft Ariftotelem nonAe folis
animalibus infcftis id oftendcre velle , fed dc o-
xnmbus, nullo excepto ; tamen argumentum,
quovtitur,nohhabetlocumin animalibus pcr-

feais,quiain eorum partibus feparatis nullaa-
nitnxfacultasfetuaturifacitergoinhismenta-
lemtantum diuifionem . & ex animahbus im

inintclligcnda vi argumcmatinms Arittotcns,

patct , quia iuxta cius fcntcntum ratio Ariltotc-

lis cft prorfus incfficax : nam aduerfarius diccrec-.

partit.oncmiUamficrinonpoflyquiaprimura

moucnscftintcingemia, qua cla! quidcm cuc
coipori.& hacrarionceft formamatenalisicliai-
d.tamennonpotcft, quoniamad cxtenhoncm
magnitudinisextenfanoneftiquamobrcmnon
probaretAriftotcl.primumniotorenoamatcua

B abiundum cfl^c.itaquc fi ratio illa Ariftot- va!iua
ciredebet,eomodo,qucmdiximus,mtchtgcnaa

eft ; ficenimeftvalidiflima-. nempe eo tunda-
mentoconftituto.quodommsformamtorm-is

matenam extcnfa eft ad matcri^ f "^'1'!!;^' ^rgum.
PraetereaadmentcmAriftotel.declarandam lu- ^^^^-^^^^
miturargumentumetiamexcontext<>UD.2.de ^^^ ^^ ^^
Anima.vbiaboculoadtorumammal argumen- -'■^^^^
tatur , & probatitafe habere partem animsfe ad ^
totam animam ; vt fc habet pars animaus a<i ani-
C mal totum ; putat crgo animam habere pai tes
fecundum extenfvonem, & in parte corpons par-

temanim2in£ff£,totam Y«o ammam m toto-
animali..

Contranorum argummmum folu-

tio.Cap.XLl.

RESTATvtargumentaproThoma*aliis
adduaafotuantur.AdprimumanquoThO'^^;rs.

mas confiderat animam ad corpus totum , & mum.

lemtantum diuitionem.ec cxamiu<iiiL.»is li.»- '"-•' 7- > j- r^ u-^u.^r^ rlicp

Seftionbus oftcndit idem efl-e dicendum in- D adpartcsdiuerfismodis fc habere, dice
pertectionDus ouci u _..._„„,_ ,,,^ „^t fumus . argumentum hocpnmoipfoai{

aliisperfeaioribus-.quodfi. quiscontendere vel
let id no efl^et verum, nifi vbi poft partmm fepa-
rationemomnesammae partcsinfmgula rema-
nere cernuntur.illa Ariftotelis contra Platonem.
araumentatio vana tedderetur ; quia d e fohs in-
fcSisammalibusprobaret.nondealiis. Sicigi-
turpatetvalidiflircum inde argumentum fumi
ad Ariftotehs fententiam hac in re cognolcen-
jte- dam. loannesautem Eacconius inj-Sentcntia

pof-
fumus, argumentum hocprimoipfoaipettui-
pfiusmet fententiam oppugnare ; videtur cnini
rationiconfentaneum ,-vt forma , qu« alio mo-
do fehabeatad tetum.alioadpartcs , aho etiam
modo infit in toto,& alio in partibus ; quoniarn
igitur toti totaineft . non debea fimihter cuiqui
pattiinefle rota , fed pars parti : ipfe tamen ex ea
qucd 2lio modo fc habet ad totum , & ad p^
tes , otendcre r.ititur , eam codem modo inelie

-:=^= B =!j^ss=zf s:£t

rum.diftinft. 18 . .

vcritatcm fub nubeinfpexifie videtur, ledeam
plencaflcquutusnoneftidixit emm argumcn.-
tum iUud Ariftotelis efle efficax fecundurn pro-
pofitiones phy ficas communes , iednpn effe ef-
ficax fecondum propnam conriderationem a-
nima intelleauus 5 eft emm propofitio vniuer-
falisia naturali philofophia , omnem formam,
dantemefle raateri2S'exteadi ad maten» extcn-
fionem.fedhsccnon eftvcra de anima intelle-
aiua. Sedreaiusphilofophatus eiret,ftdixif- F
fet validumeire argamentum fecundum confi.-
derationemvniuetiUem. &mentc abiunaama.
diuifione.teali,illudque m omnibus,nullo cx-
cepto.locumhabere ifcdnonciTe coaraandumv
adrealcmpirtitioncm,.qaiafic inualidum red-
deretur . propter-ea quod neque dc anima mte.-
kdiua.neq-ds planum brutoru-n animahum.
'anitaaalqaidiiaberet cfEcacitatis , quum hse.
hC^ reali dmiTioas m axagiutu.dtnis £arub.aa

biliter, quod qaidemfundamentoa&iplomec
Thossaiaao-confonum eflTe nonvidetur. Sed ^»/>w*r
dili-^entius argumcritumhocconfidcrando,di- adcor-
c musanimamadcorpusreferriduoBus modisj.^«tf refev
vnoniodcvtciusformam, &aaumprimum,'a turdne'
quoinfpeciccoriftituiturjarteromodcvt cor- ^^two-
porc a le informato vtentcm tanquam inftru^ dffi
mento ad operandum , & vt ci tribuentem a-
aum fecundum : priore igitur modb dicimus a-
nimam eodcm modo fc habcread totatn , & a^
partes . o^uatenus informat^ac pcrficit tum ro-
tam,turnpartcsomncs;pFoinde niincrem pro-
pofitionemhacrationeveramnoncfle. (cdvs-
ram efle fecundo modo : anima enim quar-.-
nus vtens non eodem modofekab-etad piiceS:
fingulas , quo fe Habet ad toturr! ; in toto thim!:
haijer ©mnia organa nccellaria, in fingulo au^
tem membioagn oirnia ; fcd quum his duobuft
i an.sTi4^^g^tur i» corporc^tum infor-^

broi^n

75f Jacobi Zabafcllat Patavmi 7<ro

mandi, tumvtendi, dicimuscxtenfionemani- A tiuum, fittota mqualibct corporis partc ; hoc

maefequi primumfolum officium , non fecun
dum,quianecefrceftomnemformaminforma-
tem totum,& partes, extenfam efTc ad extenfio-
nemmatenx,licetdiuerfismodisvtaturtoto,&
partibus : ad argumentum igitur dicimus , fi fu-
matur relitio animac ad corpus ratione infor-
mationis , ncgandam efie mnorem janima eni m
hac rationc ita fehabet ad partcs, vt ad totum ; fi
vcro ratione vfus,& operationum, neganda eflc

eft. anin fir.gulaparte corporishabeat omnes
fuasfacultatcsfimuliundas,anpotiusinfingu-
la. partcvnam tanrum habeat facultatcm, vel
plures , non tamentomnes , ita vt potentia vifiua
fit in oculo,non in ajanu, nequein pede. Hac dc
rcdifceptatiofuitinterexpofitores Ariftotelis»
tum antiquiores.tum recntiores, nam vtraquc
parsfedatoreshabuit:alijnaaiquedixerunt»in
qualibet corporis parie omnes inefTefacultates,

1

Eraiore, quiaetiamfi aliterfehabeatadtotum, B alij vero hocnegarunt. Hancpofteriorem fen- '•^i'

ddm.

tmm.

&':adpartesrationevfus, tamendummodo eo-
demmodofe habeatad hscomnia rationein-
formationis, dcbetefrecxtenfa, (Scadcorporis
diuifionemdiuidua : quareargumentum Tho-

Aijectin jj^je prorfus ineflicax & fallax eft. Ad ft cundum
dicimus,propofirionemillam,inmaioricorf o-
re vis maior incft.efTe intclligendam csteris pa-
ribusj noncft enimcomparandus leocumbo-
ue, qui fpecie difFerunt, quia fic etia dicere pof-
fem , paruum ignem magis calcfacere, qua ma-
gnum aerem.nt-que tamcn fequittsr for mas ho-
rumelementorum nonefTeextenfas^neq^com-
paranduseftparuushomo,qui fitfanus & vali-
dus cum magno male temperato , & male afFe-
£to 5 nam proptermeliorem tempfratu]pam, vel
propter bonam valctudinem pv.terit efle vali-
dior homo paruus hominemagno,fed fi tempc-
ratura , & alia omniafintpariain duobus homi-
nibus.magno, &paruo, dicomagnumhomi-
aem femper eflcparuo validiorem , & vniuerfe-
in omnibus maioreiti cfTe vim in maio i i corpo-
rcquam in minori eiufdem fpeciei,& cxteris o-
mnibus paiibus exiftentibus. Ad tertium fum-
ptumamanuabfdflaiamrefpondimus, duad-
uerfus Albcrtumdeanimsfabftantia difputa-

Adquar uiraus.Poftremumvero.quodfumiturafimili-

tHm, tudine punfti in linea , vanum prorfus eft , quia
n;ganda cft llmilitudoi non eft enim itapun-
Ouminomnibuspartibuslinese.vteftanimain
toto viuente corpore : punftum enim non eft in
partibusliue2£aftu,fedpoieftatc,nequedatefre
ipfilinca; animaverodateifccorpori animato
vt eius forma , & eft aduin illo , imo eft atftus i-

- _ pfius:ideofipun£lumeftinlineaindiuifibilitcr,
nonoportetanimam efTeincorporeindiuifibi-
liter, fedpotius oportet eam eflTeextcnfam ad
extenfioncm roateriae. Prxtereaanima intoto
corpore, & in fingulispardbus vna &eade nu-
meroefiedicitur, pundumvero nonidemnu-
meroeflin ommbuslincse partibus, fedj-lura,
&infinita,quarcnoneftidoneacomparatio.

An anima fecundum omnes fuas facultates

fit infingula parte corporis,almumfen~

tentia & argumenta.

Cap. XI II.

SV^^ereft huius noittas difputationis tcrtia
.ars, inquaccnfideranduru tft,an anireva vt
totum quoddam ( vt Lgtiui vj||gt^ potcfta-

D

w

tentiamfequutus cftAlbcrtus: quumcnim pu-
taacntanunam fecundumfuam efTentiam non
cfle in omntbus corporis partibus-, fed in vna
tantum praecipua , nccefle eft yt dicat tranfmitti
ab ea ad alia m embra varias facul tates , per quas
nsembra inttr fe diftinguantur, vt vifiuam ad o-
culos, olfaftiuam ad nares , & fic de rehquis,
promdcnonfimulefTc omnesineadcm corpor
rispaite, In hacopinione vidcturfuifTc ioann.
G, attimatic. in interpretaticne context. 20. hbr.
2. de Aruma, aon quidem quod fcmper taculia-
tesdiucifs diueiiascorporis partes obtmcant,
fed quodnon omnes fimul iundaefint inqua-
libet partci vt fi daamus efTe inliguafacuha-
tem guftatiuam , & facukatejK taftmam , & fa-
cuhatem nutritiuam , at non facultatem vifi-
uam. Hanc fcnrentiam aliqui pofteriorcs fc-
quentes, campluribusargumentis probarenifi
lunt, ea tAmem omnia ad huius vnius argumen-
ti vim rcdiguntun natura nihi 1 fruftra facit,crga
vbinonpotcft fieri operaiio alicuiusfacultatis,
ibi nec facultas ipfa cire poteft , nara facultas
gratia operationis eftihuftraigifurponitur, vbi
ticri opcratio non poteftj quod auteoo nonin
qualibctcorporispartefienomnesopcrationcs
poilint, perfe manifcftum eft, ncquccnim in
manu , ncque in pedc fit vifio. Sed ex ipfis quo.
que organisidem oftenditur : quum cnim cuili-
bet tacultatifint ncceffiriapropria organa cui-
qucallignataanatura, fincquibus operarinon
poteft, organaautemnon poffintfimuleflco-
mniain eadem corpons parte, nonpofTunt in
eadera parteccrpons omncsopcrationesfieri:
ideocx ipfisquoque infliruraentisargumcntan-
tur; vbi cnim non ineft inftrumcmum cuiquc
facukati nccefTanum ad opcrandum , ibi nequc
facultasipfaftatuendaeft.quoniamigiturinpe-
denoncfloculus, dicendutneft potentiam vi-
fiuam in pedc non cflTe : quemadmudum & ^
conucrfo vbi facultas non ineft, ibj fruftiain-
ft; umentum poneretur j nam in pede fruftra ef-
fet cculus, quumibi fa^ultas vifiua non mfit;
ideonatura nondcdit oculumpcdi,quianihil
vnquam fruftra fjicit. Confirmant tcftimonio
AriftoteUsinfecundolibrodc Coelo. context.
quinquagefimo vbi dicitifi natura dcdifletaftris
facukatcm ambulandi, fcuprogrediendi, vti-
que dediiTct cis etiam inftrumcntum talis mo-
tus,fignificans non poflTc in aftiis clTc hanc facul-

tateoBj

761

de Partitione Anima?,Libcr.

7^2

tatcm.quiaibiefretfruftra.Similiterinj.libdc A cdrporea, nec datur corporum penetratio. Ha

\tO

D

Anima, contex. 44- inquit fi ftirpcs haberent fa
cultatem locomotricem, inftrumcntaquoquc
ralismotus haberent, at inftmmenta non ha-
bcnt,ergoneque facultatenx: quare apud Ari-
ftotclem efficax {'emper eft argumentum hoc,
noneftibiinftrumentumtalisoperationis, er-
gonequefacukasoperandiibi ineft. Ex altera
parte iUis,qui dicunt infingulacorporis parte
efte omnes auim;« facultates, argumenta non
defunt. Primum quidemvtuntur argumento
valde efficaci: inqualibet corporis. parteincft
ipfaanima: fubftantia, crgo in qualibet funt o-
ftjnes facultates; vei enim facultates funt idem
cumanimx eftentia, yel funt qualitatescam in-
fcquentes j fi idem,omninoneccfrariurocft,vt
vbieftanimajibiflntomnes facultatev; fLVcro
funt qualitatesefren.tiamanimae- conCequentcs j
fimiliter oporte t animam id qualibet part e cor-
poris eflc his omnibus prseditam j quemadrao-
dum neceffe eft vbicunquecft Sol , ibi eircv lu-
men, quod eum confequituri& vbicunquB cft
homo; ibi effe rifibilitatem: neque eadem eft
ratio defacultatibus,acdeorgams; namfacul-
tates, quumfmt ineorporex-, pofTunt in quali-
betp,arte.f>raui bmnes,exiftere«organo vero cor-
pore afi mul ; exifterenequeunt, quia non datur
penetratio corporum , fed neceflario diflunda
funt, .Cdnfirmacur haecfnntentiateftimonio A-
rifioLtelis in.contextu 20 Jibri fecundi de Ani.
ma; vbt argumento fiimpto ab animahbus in-
feaisjoftendit facultatesanimaevnon diftingui
loccfcdinfingvilacoFp.orisparteineflle omnesi
&qmimibimult:asnominetjnempemo4;riccmj,.
fenfibilemi phantaflam', & appetitum,vultvt
idemdex)mnibusintelligamus,quoniameade-
monftrationon debet effe particularis, nam.
ftatim;ittContextU2i. inquit, dubiumefrc de fa-
cuItatefpeoulatiua,fedipoftea in 22. fubiungitj ,
verum cfle dc^cactcris^omnibusid, quodprius-
dixcrat, eas locisfcparatasjnon ciTerfGdColara-
tioneieparabiles. Eadem eft Alexandri fenten-
tiaincap. vlt. lib. i.de Anima, v-t ibi Jegere-pof-
- fumus.Eandem fequitur Simpliciusin contexto .
XQvSa zo. iibri fecundi de Anima, vbiquum eam ;
AriftoteLattribuat ? • aduerfusipfam facit hanc;
obiieitioncms fcnfus externi loco diftinfti funt, ,
namfacukas vifluaaian eft in omnibus«paEtibus >
corporisyfed folumin oeulisvfic olfa^iua info-
lis natibusjficauditiuainfolisauribus* crgo hae'
facultatesiocis difiunilae funt : fedfoluens in- -^
quit niialiud per hoc probari, quam inftrumen- -
tacorporea locis diftin^ efTe , at noujfaculta-
tes5 etenimhae in q^alibeticorporispartevin-
jSintomncs5 quoniam inqualibet parte eft ani- -
*-//f,lKffa;-Tli<mifttis quoquumincalce p^rimi libri 1
dc Anim3,'tumincomextu 20: libri fecundi cla--
re-dicitomnes-aninise facukates , quas' in toto '
coirpore funtiefTeetiam in qualibet parte; fed;
iifclaearum oig^ua effelocis diftiuctai quia funtv

V

bemus etumde Ariftotelis fententia tcftimo- ^^
niumloannisGtammatici.quiin contextu 20. °- '''"»
lib.2.deAnima,fatetmAriftotelemexiftimafle rrtAttcK^,
omnes animse facultates effe fimul iunftas in
qualibet corporis pavte, licct ipfc in hoc ab Aii-
ftotelediflentiat, & contrariam opinioncm fe-
quaturjficut am.eadicebamus^

Vera fententia, & emdecUratio--

^ cap^. xiv:

IN hac difficultate cgO'fententiam mediam'
fequendam eflTearbitror , per quamvidentur
dux praedidae contrariae opinioncs, & argu-
mentationes modo aliquo inter fe concilian:
puto cnim facultates animae in qualibet cor-
poris parte omnes aliqua rationc inefle, ali-
qua ctiam ratione non incfrc: • qaumcnim iam'
. dixerimus cas cfTe qualitates mutantcs • qui--
^ deniabanimavt aprincipioj&origine, fedin;
corporeanimatoreccptasvtinfubte£l:o5dicen.i
dumvideturomnesin qualibet corporis parte Omnes
ineffe fccundiim origine &, fednonfecundum faculta^
fMbieftumjitavtper hanc diftin<aioricm origi- tes mfin
naliter,5c fub.ie(aiuc(^ ficenimnobis in prxfcn- guUpar-
tia more Latinorum loqui Hceat^ omnis hac in te injunt
redifficiiltas.toUatuF; namvifiuafacukascft-in origma-
foIooculo,ytdrtfubieaoyfed originaiiterieftet- litertat
iaminpcdceteniminpedeeft anima, quam il- non fub-
la facultasinfequituri ita vt reciperet pes faeul- ie^tfte.
tatem vifiuam,fi habcretocuium, Sentetiahaec
exipfarei confideratione fit manifefta, &per
eam praedida contraria^aigumenta adreaum>
fenfumj &adconeiliati6nemrediguntur: nams
fi animafuaptenaturaomnesioperationes ede--
re apta e ft; necefre cftvt vbi- eft efrentia animae, •
ibifit etiarafi«c aptitudcquaeab ca emanat,&:
potentia, feu fiacultas^app.eUaturo &- in)hoc.
fenfu poftcriorisfeaae argnmentum eificaxeft.
Sed quoniam facukates in corporc animato re-
cipiumur, nihil autem inmatcria recipitur , nifi
adid rccipiendum idonca, nonrecipitarinqua-
libct.cofporis parte facultas vifiua , quia non o-
m^nis pars ad eam recipiendam aptac ft , fed ifo- -
lum oeulus; & hac ratione.arg«mentumprioris •
fea^validum eft ; nequc-nos ad hanenoftrani i
fentcntiamscomprohandamaliisrargumetis vti •
volumus, quamillifmet,quibus aUicontrariaS'

illasopiniones tutati funtipatetenimvtramqv
eorum fententiam aliqua cx' partc vcram cfle, -
fed quoniamsipfiihane.diftinaionem non <ani--
madticrterunt, ideadifcorde&infuo ccrtamine'-- /<?'. Gan-
perftitcrunt..HuiG£tiam noftrsefcrrtcntiae atte- dane/is,-
ftantur^crbaJoannis Gandaucnfis in fua qi^ae-
ftione, dubiusvenim eft, vtra duarum^contra-
riarujnopinionum yefior fit^ & aitvtramlibet
defendi ppfre^ & veriorem c^uidem fibi vide--
ri dllam, quadicitur inomni ^corppris parts o--
mnesifacukatcsc inelTcred-akeram -eire. appa-

icmio*'-

Tniipri-

do tn nA-

tUTAftt

al/quid
frufirtt.

753

reutioiem: quuenlmde facultatibiis iudicium
exoperationibus faciamus.ibitantum vidctur
efl'^ tacultas, vbi tit opcratioiquocircahsec quo-
que fentcntia defendi fme abfurditate potcft:
itaq; vidit vir ille fub nubc ipfam rei ventatem,
fed eam, quam diximus, diftinaioncm igno-
rans feexplicare nequiuit. De facultatibus au-
temanim3erationalis,quasalibideclarauimus-
manifeftior res efle videtur: quum enim haec a-
nimaeparsnuUumhabeatorganum proprium,
habet vbiq;fuas tacdltatesj fed quianonpoteft
operari non operante phantafia, ideo ibi videtur
intelleftio Heri, vbi fit imaginatio; proinde fi in
pede meiretphantafi20rganum,ibidem etiam
intelkdio tieri videretur. Sed huius no ftrs fcn-
tentiaeveritas clarior fiet, fiomniaab aliis ad-
duda argumenta diligentius expendamus, &
quantum roboris habeant,confideremus.

CGntrarium argumentorum filutio.
Cap. XV.

PUrioris feftae argumentum erat: fi in qiia-
libet corpons parte ineflxnt omnes facul-
tates, ibi cflent fruftra, quia fruftra eftfacul-
tas,cuiusnonpoteftefl!eoperatio: ad hocdici-
mustotuefle concedendum.fi intelligant fub-
ieftiue, hoc enimtantum eo argumcnto often-
ditur^fi vero originaliter, negamus confcquens:
adprobationemautemdicimusneccflariiii^uif-
fc, vt ibi eft aninia, ibi fint originaliter omnes e-
iusfacukates, quia nonpoteft animae elfentia
non eft fons omnium facultatum fuarumj vt
autem non fintfruftra, fatis eftfiinaliquacor-
porisparterecipianturj quumenimorganafint
c orporea, nec fimul efle.ac fe penetrare queant,
neceirefuitealocisdiftingui: a tota igiturani-
mae fubftantia, quaein toto corporeeft, quaeli-
bet facultasemanat, recipiturtamen quaelibet
in vnatantum partcquaead eam recipiendam
apta eft, non in omnibus:iIIi igitur, qui fic argu-
xnentantur, ineoerrarevidentur.quodpartes a-
nimalis fumunttanquampluraanimalia, quum
tamen omnes fint vnum tantum animal, in quo
nulla facultas aninoaefruftraefledicitur, dum-
modoinaliquacorporispartepoflit fuamexcr-
cereoperationem. Siquisveroobiiciat caecum
ab ortu,in quo facultasvifiuafruftraeflevide-
tur; dicendum eftnonpoflcomnino negariin
naturaid,quodeftfruftra: quod enim dicitur,
natiiram nihil fruftrafacere,intelligendumeft
dc eff^edibus vniuerfalibus omnibus, nullo ex-
cepto, de particularibus vero non quidem o-
mnibusifeumaxima exparte, proptereaquod
eft"c(aus naturae quandoq; impedimentum reci
piunt, &proptermateri3edefeftum aliqua prae-
ter confilium naturae eueniunt j cui ufmo di fum

Jacobi Zabarellje Patavini.

7H

A oculiadvidendum inepti. Veldicamusiddeo-
mnibus vniuerfe verum efle fi intelligatur fc-
cundum intentione & confilium naturae ; quic-
quid enim anaturalitfccundumeiusconfilium
&intentioneni.idnunquam potcftefle fruftra.'
Ad verba autem A riftot. facile eft rcfpondcrejv-
tique enim fruftra in Coelo poncretur facultas
ambulandi. quum nullain Coelo pars fit.in qua
recipipoflit:ficfruftrainplantiseadcmfacuItas
inellet.quuminnullaplantarum parte recipia-
B tur;atinanimaIinuIlaeftipfiuscorporispars,in
quafitfruftrafacultas vifiuajquia, quumin o-
mnib. corporispartibus infit,lateft, fi in eafal-
tem parte, quae oculus dicitur, recipiatur} fed fi
in pede quoq; cflet ocul us, ibi quoque fierct vi-
fio,quum autem ibinon fitoculus, non ob id
eftibifruftrafacultas yifiuajquiafateft, fi in 0-
culo, quiincapiteeft.recipiatur. Cotrariae quo-
que fedse argumentumnihilahudprobat, nifii
inquahbetparteeirefacultatesomnes origina-

C liter, led non probat in eflx fubieftiue: quia ficut
fecuiidum Ariftot. omnes operanones toti vi-
uenti corporivtfubied:oattribuendaefunt,non
animae,nilivtprincipio,fic etiamfacultatesfunt
^ animae. vtprincipii, & originis , (td. non vt fub-
icCti recipientis. Hocfigniticauit Arift. incon-
tex. p.Iib. 2. de Anima.dices facuhatem vifiuam
efli;vtformamociili,percamenimdiftinguito-
culum abaliis membris.quafi alia membra eam
facultatemnonhabcant;a!iqueigitur darimo-

D dum oportet, quo m aliis partibus facultas viff-
ua non imk quare diccdum eft,eam in aliis non
ineflefubicftiue, fedlblum originaliter. Quod
vero in contex. 20. lib. z.de Anima Ariftot.dixit
de animalib. infedis.idfano modo intelligen-
dum eil:non cnim dixiflet in vtraq; parte lacer-
rae diuifae feruari potentiam vifiuam vt in fubie-
fto, quum non fitin vtraque oculus; fed ex illis
facultatibus, quaefuntfubieftiueintotocorpo-
re, fatis habuit argumetum iumere ad pxoban-
E dura de omnibus. vt inde colligeremus, omnes
inomnibuspartibus elTe ratione animae, aqua
originem ducunt, etfinon ratione fixbiedli cor-
poris; namper femanifeftumeft, plurestacul-
taies fimul efTc polTe in eadem corporis parte,
ctiam vtinfubie£to, non tamen omnes, quia
non eftin oculo facultas odoratiua; attamen
cam in omnibus partibus efTc originaliter ra-
tione ipfius animae , ex iis. quae diximus , mani-
feftum eft. Ad hancfcntentiam trahifacilepof^

F funtAlexandri,&Simplicii, iScThemiftii difta,

quaeantearetuJimusj quodquidemaliis confi-

derandum relinquimus; fatis cnim nobis eft»

per eam, quam attulimus diftinftionem, omnia

aliorum didaad vcrum fenfum trahi pof-

fe» & omnes aliorum opiniones

conciliari.

lAC. ZA-

765

■66

JAC.

Z A B A R E L L ^

P A T A V I N I,
Liber

D E A C

c

R

E

T I

0

N

E

T

R

I

T

I

o

M

E T

N V-

Quotmodisrumamraccretio, &qU<&Con- A fcendumeftexAuerroeini.Hb.deCoclo com.
^j' ■ j ■ *.v i^v*'cA,F^^ivt z^.accretionemtnbus mociislumi:quandoque

ditiones ad accretionem propriie di^am
requirantur. Cap. I. ■'

V AM diiBcile atque ar-
duum fit accretionis na-
turam penetrare, <& mo-
dum , quoviuentia cor-
pora augentur,cognofce-
rc, tum resipfa decl,arat

^ Accretto
enim fumiturproaggregatione, feuaccumula- trtplex
tioncvtquandocumulumfabaruni augendi- ^ff^
cimus per appofitionem aliarurti fabarum i dr
quando aquam exaquse appofitione maiorem
fieridicimus : qiiandoqueabsquealicuius cor- -
porisacceffione dicimus aliquidaugen per fo-
lam rarefaftionem . & ficimmmui perconden-
fationera absquc alicuiusparticuls fubtraftio-
tum doftiirmiorumviro- B ne,quandoemmaqua inaercm mutatur.quan-
ru, quixlehacre fcripfe- titas maiorredditur,quonia aereftrarioraqua,

&quando aerm3quavertitur,fitminor quan-
titas, quiaaquaeftdenfror aere: tertio modo,
quimaximeomniuni propriuseft, fumitur ac-
cretio pio viuentium tantummodo corporum
incremento,quum ftarim nataaugeriincipiant,
donec ad perfe£tam aatatem , ac debiram fibi
quantitatemperuenerint. De hac tertiaaccre- Trescon-
tioncaliisdimifTis.eftnobispropofitadifputa- dtttones

runt, teftimonia confirmant; nam„ vt nunc alios
mittam,PetrusPompon5tius, quiduobusa le
editis libris diligentiffime, &optimede accre-
tione difputauit , non folum. fe in eius cognitio-
ric nonacquiefcercpalam. & ingenue conrcirus
cft,ied etiam afl^euerare aufus, nulium elfe mor-
talium , qui poffit afTerere fibi in humsce rei
intelligentia t^i. plene fatisfaaum. Hoc ego

confiderans, &illiusviri,cuiuseruditionem at- C tio,& l^ancvtabahisfeparet Anltot.ini.libr.(le (^ferAUc

queiudicium plurimifacio , exempIo& autbo
ritateduausjneque detrcttandam mihipropter
difficultatem efTc hanc difputationem exima-
ui,quodpufillammi,ac philofophiaindigni ha-
minis efTetjnequc eo anirao hanc fcnbendi pro-
uinciamfufcipereconftitui,quodmcadplenam
veritatis notitiam peruenifTeputans.perfeaam
eius dcclarationcm poilicerime poile confide-
rem,quodquideEn arrogantiam iortafie, acte-
mefitatempraefeferr^t : fed vt in re difficillt- D neq;partesillms omnescreuerunt, quia Imgii-

Ortu & interitu , ires conditiones in eapoftulari cretto-
di^it; vnacft, vt exalrquaextrinfecusaccedente j^^^
materiarcsmaiorfiat; fecuiida, vtid quod au-
cretur,idem numcro manear,poftquam auaum
£ft,quodanteaccretionemfuit5 tertiadcmum>
vt non moio totum maius fiat , fed etiam quae-
libcteiusparticukaugeatur. Primae accretioni
duse pofteriores conditiones non competunt,
naneq; idem numero manetfabarum aceruus,

finf

ma campartem.qux cum minoribus difficulta-
tibus coniunaa eire vidcbitur,accipiens, niterer
Quantumpermefieripoffit.prope adventatem
accedcre , ac fi ipfam non prorfus attingere, fal-
temad eam mucniendamaliosmagis cxcitarcy
& fortaffis etiam iuuare hac me difputatione
pofrem. Scribam igitur & qux fuerit hac in re
Ariftot.fententia, & quid fcntiendum fit, quan-
tapoterodiligentiaperfcrutabor. Vtautcm ad
ea,quaeobfcura, &abfGondita nobisfunt,inue-
ftigandaanotioribusprogrediamur,priusqUx-
damabomnibusconccfTa, &cognitade accre-
tione tanquam diccndorum fundamenta con-
ftituam.vt &iIIa,qusenora funr , ab iUis , quae in
controuerfia funt pofita jdrftinguamus, & per
illa ad reliquorum inueftigationem vianj pla-
ixiorem reddamus. Anteomnia vt quam accre-
uojicminprsefentiaconlldcremusjintelligatux.

iisgranis nulla eft fafta additioj flcper appod-
tionem aquse alia numero aqua eft faAa,, &'to ta
quidem aquaauftaeftjed fingulse eiu&partica-
Isenullumincrementumacceperunt : ad hunc
modumredigituraccretioignisicontinuenam-
queaiius,&aliu§numcroignis generatm-=nec
flngulisparticulis additioquantitatisfissidici.- Qwal0
tbr; perhasigitur duas sonditiones. hic ^acxt- jit Accre-
tionis modus excluditur. Fer primam autem t,otgrm-
conditioncm e^itluditurfccundiis modus jnam
in mutatione aquse in aerem fit maior quanti-
tas, nullaextrinfecusaduenientcmateria. Sed
tertio modo furn»JtaaccrGtiohis omnibus con-
ditionibuspraeditaeft:nam & planta , & animaL
Ldenumero feruatur per totam vita , vt manife-
ftumeftj & ex alimenro extnnfecus aiTumpto. ^

quodlibetviuens augetur , & demum noioluiu
toti, fed enamcuilibetpaxtifitquantitarisad-

ditio I

Jacobi ZabarellsB Patarini S

767

ditio > ratio autcm cur haeomncs conditioncs A
coniundim in viuentium accretionerepcrian-
tiu , eft , quia hae ab interno principio augentur,
& cx alimemo non ex trinfecusappofito , fed in-
trorfum recepto ; hinc enim fit, vtad omnes
partes augendas pertotumviuentiscorpus di-
ftribuatur, neclblum totum maius fieri dicatur>
vcrumetiampartcsomnes. Sedhaec omnia, &
trcs pracdiftac conditiones magisjn fequenti-
bus declarabuntur.

Quomodofiat in viuentibus accretto,&qu£

mutationes ad eamfaciendam con-

cunant.Cap.ll.

ESt prxterea brcuiter , & pingui Minerua
exponendum , quomodoin viuentibus hacc
veraaccretiofiatj nam Anftotclesm^. Phyfic.
aufcult. accretionem ab aliis mutaticniibus fc-
iunxit rationetermmorum , qui ex diuerfis ,ca-
tegoriis fumuntur jgeneratio enim &interitus C
eft mutatiode fubftantia in fiibftantiam , altera-
tiodequalitate inqualitatem, latiode iocoad
locumiatipfaaccretio&imminutioeftdequa-
_;titatc:inquantitatem:eftigiturinterhasomnes

TfTnita mutat i ones difFerentia efTentialis , quac fumitur
*^ aterminis,=hoc eft,-aformafluente,qu3eeftipS(lL"

fi.f motus eflentia, vtnos mtertii Phyiicorum in-

£ terpretatione dcmonftrauimus : attamenaccre-

" ' ^tiofierinonpoteftfinemultipliciomniumalia-
rum mutationum concurfu , vnde magna diffi- D
cultashac inreoritur; quum;;enimabfqaemul-
tis , acdiucrfis mutationibus fieiiaccretib ne-
queat,-difficilecfl:,cognofcereinquanam ex eis
fitaccrctionisnatiiracoftituta:funtigiturordi-
natim hie omnes mutationes confideiandae , &
videndum per quas, & quot mutationes,& quo
ordine alimentumad augendasomnes corpo-
ris partes perueniat , poftquam intra eft rece-
ptum; hocautem confideremusinanimalium
perfe<ftQrumaccretipne,qu3c nobis famiiiarior, E
atqj euidentior eft-, poterit enirii quifq; & omni-
busanJmalibus , & ftirpibus haec omnia per
quandam proportionemaccommodare. Cer-
tum eft imprimis cibum m ore fumi, fidurus
fuerit, conreri dentibus , quse contritio ab ali-
quibns prima concoffio dicitur : fed ea reuera
non eft concoftio , fed potius prseparatio ad
primam concoftionem, quse poftea inventri-
culofit: cibus enimin ventriculo non,coquc-
retur^* nifi prius liquaretur jliquariautem vel F
nonpoiret,velaegrepoflet,nifipriusefletinore
contritus: tranfititaqueab oreadventiiculum
cibus, fitqueprimum neceflariomotusillclo-
calisj inventriculoautem fitprima concodio,
qua & alteiaturcibus,&fecudum fubftantiam
mutatur in fuccum , qui a Graecis p^tyAoj- dicitur,
quare inventriculo fittum alteratiocibi, tum
gencratio , & interitus; generatio quidem fucci,
interitus ycro panis > vmi* &aliorum cibario-

fluens.

76%

rum:deindealiomotulocaHmoucturfuccusad
inteftina,& ab his per venas mefenterij ferturad
iecur, in quo itcrumalteratur,&fecundum fub-
ftantiam mutatur, vertiturque in fanguinemjfit
igitur in iecinore tum alteratio , tum interitus
fucci,tum gencratio fanguinis: poftea locoimo-
ueturfanguis,^clum pervenas adomnia.mem-
bra tranfmititm*, &ex venispenminutiffimos
poros penetratTncmbrorum partes folidiorcs;
nam omnes homogeneae partes, vt caro,os,ner-
uus, minutiffimis poris refertse funt, & inftat
ipongise fanguinem a venis exugunt , ita vt pori
fanguine impleantur jfitautem ibi tertia & vlti-
ma concoftio , qua fanguis axalore naturali al-
teratur, dertTatur , &in&bftantiam fjmilecon-
uertitur , vtincarnem.os, &aliashomogeneas
partcs;quareibifittertioalteratio,&gcneratio,
& intcritus , alteratio quidem & interitus fan-
guinis ,generatio autcmcarnis , & aliarum par-
tium; obid folctfanguisappellari vltimum ali-
mentum , eftcnimpermultas memoratasmu-
tationcs itapraeparatum.vtiam poieftatem pro-
ximam habeat.vtin rei fubftantiam coniierta-
i.tur : quod autem de fanguinedico , illud in ani-
malibus fanguine carentibus , & in plantis dc
quolibet al io homorc , qui fanguini proportio-
iiercfpondeat,intelligatur:inhacaiitpoftrema
jmtatione , qua vltim. alimentu vertiturin fub-
ftantiam,conftitutaeftnutritionisnatura,efte- N^t
nimnutritior€paratiofubftanti3e,quxcontinue y»
refoluituracalorenaturali,perfubftantia:fimi-
Ii^aggenerationem:faftaautemnutririonead-
huchumidum,,quodm carne, &inaliis parti-
;buseft, conlumitura continuaa&ioneicaloris
naturalis , ^exeaconfumptione oriuntur ire-
rumpori , deinde iterum fanguine replentur,
qui iterum infubftantiam conuertitur, &nu-
xnt , & hoc ad finem vfque vitae inceflanter per-
fcueraf; animataenimnutriuntnrdonecviuut,
vt Aiiftotel.dixit in 1. libr.dc Ortu & interitu, &
!n2. de Anima , & quando nutriri ampilus ne-
queuntsnecefTario mortuntur: fed in prima aeta -
te non folum nutritio fit,.fed fimul etiam accre-
tiofingulorummembrorum.&corporistotiusj
calor enim naturalis eft vehemens, & validus,&
plus conucrtitin fubftantiam . quam confum-
ptumfuerit-, vndeviueHsrcdditurmaius, quia
plusmaterisepernutritioncmadipifcitur,quam
pcr aftione caloris namralis amifcrit: projjter-
ea itaconiunda cftcumaccretionenutritio, vt
^ccretionis naturam declaraturis rneccfl^rium
omnino fit etiam de nutritione loqui, &quid
nutritio fit , :&quomodo fiat, cum diligentia
confiderarc; obid inhac noftra contemplatio-
ne nos nonOTinusnutritionis,quamaccretio-
nisnaturam , & caufasperueftigabimus. Haec
,funt,quaetanquam manifeftaab omnibus con-
ceduniur, nuncad reliqua, quaeincontiouer-
fia funt pofita, progrediendum eft : & quum tres
conditiones yajeaccretionisabAriftotel. pro-

pofit*

7(5^

de Accrctione <5cNutntionc,Libcr.

77»

poff t« fint. in iisqueomnibus magni inflt diffi- A
cultasidcdngulisordinatimdiflcrcndum.

Qupmodo €x tnaterU extrinfectis acceden-»

ti! ul,quod augetur,mAiore7n quantttatenu

C^ maiorem locmn acquirat, du<& alio-

rum cotitjarice opiniones.

Cap. 1 1 L

PRimo loco ditficultas oritur de adcptione B
nnaiorisquantitatis cx alimcnto cxtrinfccus
allumpto:nam per iila, quae haticnus dida funt>
nonapparctquomodocorporaaugeantur:quia
licet omncs pori fint noua carne repleti, & nouo
oflei 8c reliquis homogeneis pirtibus, non ta-
iren totum viuens eft taftum maius } poteft e-
nim fortailecaro dici maior, quia plus carnis ibi
eft,quamprius, fednon occupatmaiorem lo-
cum, imo cundem , quem prius occapabar, pro-
inde non acquirit maiores dimenfiones ; ucuti C
vas , quando cft aqua impletum non eft fa£lum
maius,quameratprius,quamaqua implcretur,
fic etiam fpongia fiimplcatur aqua , noa fit ma-
ior,neque locum mutat : attamen Ariftoteles in
contcxr.25. libr. I. dcGenerat. apertedixit. id
quod augetur.locum mutare,eo quod maiorcm
quantitatcm acquint, proinde neceifc eft , vt
tranfeatadmaioremlocum:opovtetigiturpoft
nutritionem fieri aliquam aliam mutationem,
qua totum reddatur maius. Haciiue duae o- D
pinionesexiftunt. Vnacommunioreft, & cam
'' plunmifequuntur, quidicuntpcr rneinbri ex-
tcnfionem fieri adeptionem maioris quantita-
tis, tum inipfomcmbro, tumintoto viuente
corpovesvelutififpongiamanuconftridA poft-
ea dimittatur,dimifla enim extenditur, 3c maio-
rcmoccupatlocum: fic igiturcaro, quandoo-
ir.nes eius pori funt repleti alia noua carne ex
fanguinc gcnita . extenditur, & carefit, & maio-
remlocum occupatjitaos,3c neruus,& aliaeo- E
' mncs fimilares partes : ad extenfionem autem
partm omnium fimilariam crefcit membrum,
proindctotumviuentiscorpui maiusredditur:
lianc fententiam fignificare vifuseftAriftot. in
i prsedifto contextu 25. quando dixit.illa quse au-
1 gentur , mutare locum , ficut ea, quje extendun-
tur. Alterafententia fuitnonnuliorum , qui ne-
r garunt hanc extcnfioncm accretioni necclFa-
. riameire,& dixeruntpartium, &totiuscorporis
incremcntumfieripotiusperpulfum.quam per F
c.Ktenfionem, vna cnim pars aliam pellit , ac tru-
dit.dtillaaliam , quemadmodum invnguibus
, fieri videmus. Ad hoc probandum , & extenfio-
' nemreprobandam,taiiargumentovfifunt:con-
trariorum contrariae funtconditiones,accrctio,
atque imminutio funt contrarij motus.crgo de-
tcntcontrariis modis fieri;itaqucfiaccretio fie-
retpcr exteafionem.oportcret imminutionem
j fieri pcr contradlioncra , nani extcnfioni con-

traiftioopponitunattamennemodixltimminu-
tionem Heri pcr contra£tioncm , quia hoc niillo
pafto dicendum cft , ergoncque accretio fit pcr
cxtcnfionem. Praetcrca nullum connatum , & _ ^,.-„<,
vniformcafcipfomoucripoteft.vtait Anftotc- J^„f
lcsin context.5o.lib.S. Phyf. atcaroeft corpus
vniformc.&homogcneum ; ergononpoteft a.
fcipfa moucri ; non poteft crgo extcndi , quia ^\.
cxt endcrctur.a feipfa extcnderet ur,&ita a ic mo
uerccur,quod ibi Ariftoteies negat.

A

Opinio vera, & eim comprobatio.
Cap. I V.

Rbltror ego veram elTepriorcm opinioncm,

quamcompluresfequuntur,&e«cnlioncm ^^*"'*'
accrctioni penuus necclfariam elTe, pulium ve- ''^J''"^''
xo n«quaquam,imo nuUo modo fieri polTe^nam ^'■^'^'"^f'*
vngues i:acielcuntperpulfum,dumvnaparsa- **^'°'
liampcihtjfednondicumurrcueraaugcri.quo.
niam ad vnam tantum partem mouenturiilla
vero,quxaugentur,ador»nesfimulpartes;prsc-
tereaalimentum,feuexcrementumillud,quod
per vnguesexpcllitur.nonpenetrat omnes vn-
guiumpartes, fedvni tantumpartl apponitun
proinde eft mera appcfido terrei excrcmcnti,
qaodper vnguem cmittitur , pulfionefaftay-
niuspartisab alia , quareillanonpoteft vocari
accretio :at in vera viuentis accretione certum
eft partes alimenti penetrare omnes corporis
partes , & augere totum corpus fecundum o-
mTies fimul dsfferentias polliionis ; non igitur
per talem pulfum.quaUsin vnguibusfit, hoce-
nim dicere.eft dicerc vnam partem & peltcre al-
teram,dcabeadem pelli,quodne excogitabik
quidemeft, quia fe mutuo iropedircnt nevlla
palfioficret,fiquidemfit pulfio, quandoinvna
tantum parte fit additio materiac pcllentis , qux

propinquampattempclht,* illaaliam,fed non
eandem,aqua ipfapelUtur, qu -fit, vtJnpul-
fuomnes partes ad eandemp;r>fitionis diffcien-
tiamtendant, ficutividemus invnguibusi fed
nonitafitineo,quodvere3Ugetur,hocercnifn
mouetur ad omnes fimul differentias pofitio-
nis. Prxtercafi per pulfum accretioficrct,o-
porteret cicatriccm in manu puerifadam tem-
porcprocedentcpelliaddigitum, quod tamen
noncontmgit: videmus cnim cicacriccm ma»
nercfemper in eademparte,cui fuitvulnus il-
Iatum>&cumlocum nunquammutare. Perta-
lemigiturpulfionemaccrctiononfit, nifipui-
fionisnomineidemintelligatur,qucdextcnfioj
reueraenimalium modum jmagman non pof^
fumus ,quototum mcmbiumaugeatm,& cum
maiorisquantiratis adeptionemaiorem locum
occupet , nifi vt fpongia prius manu conftri-
fta,pofteadimiffa extenditur, & rarcfit : ideo ^

noneftignorandum,inviucntccrefcente poros Portob
propter duas fimul caufas generari, propter '^*'*' '^^**
confumptionem humidi a calore naturali fa- f^f**»t,

B B aam.

tmmtnii
'fiooiffid

4idjecu»
4- w.

ftam , iSrproptcr cxtenflonem ; inadultir. vero
cx Tola humidi conrump:ione porosexoriri ,
quianuUa ampliusin eiscxtenfiofit: atincre-
fcentibusetiamfinuUahumidiconfumptiofie-
ret , neccffc cffet cx fola extenfionc poros gcne-
rari.

Solutio argufnentorumi qua contra ex'

tenfionem adduciafuttt.

Cap. V.

ADargumcnta autemaduerfus extcnfioncm
adduftafacile eft refpondcre. Prius quidem
argamentum pctefc contra aducrlarios ita rc-
torqueii: il accrctioperpuluoncm ficret , opor-
teret imminutionem ficn per attradtonera ,
'quoniam pulfioni contraria eft attraftio , &
contrarioriim contrarixfunt conditiones : fcd
foluitur, quianonomnes contrariorum condi-
tionesdebentcffecontrarias,fedaliqi!25&hinc
Ht, vt locus argumcntandi a contrario fitlocus
Topicus, qui probabilitatcm aliquam habet, at
non neccfTitatcm : dicimus igitur accrctionem ,
acimminutionem efTenaotus cdntrarios , idco-
quc oporterevt ca rationc , qua opponuntu?,
contrarias etiam conditiones habcant : accretio
igitur cftmotus aminorc quantitate admaio-
rem cx materia cxtrinfecus acccdcnte^ immi-
nutio.vcro cft motus a maiore quantitate ad
maioremcx materi£fubtra«3;ioncj hxnamque
funtaccretionis, acimminutionis conditioncs
contraris ab Ariftotelc pofitsr , quas negare
non poflumus: at his pofitis fcquitur nccclTa-
lio eas nonpoile opponictiam inmodo, ficut
illiimaginantur, nempevt accrctiofiatpcrcx-
tenfionem,imminutioveropcrcontra£i:ion£mj
hac cnim contrarictateconftituta tolkretaral-
tcraillaoppofitio rationscmaterise accedentisi
6c recedcntis, quam Ariftotclcs pofuit ^ quia di-
cerc contraftioncm eft fupponcrecandemma-
tcriam fcruatam , quse prius extcnfa fuitihac igi-
turduaeccntrarictates, vnapcrmaterismaddi-
tam, &ablatam,alterapcrextenfioncm , & con-
tradionem,eiufmodifunt, vtvnaaltcramnoa
patiatur , quare vna conftituta , non poteft altera
poni; quiafieontrahiturrrateria, crgononcft
fublata,fed£ademremanetineo, quodimmi-
siuitur, quodtamcnAriftotclesncgat: quodfi
matcria inimminutione cft fublata, vtaircrc
redebemus,cui«fnamvolumusfingerccontra-
clioacm ? certe fi per fubtrafticnem matcriac
quantitas imminuitur , nulla opus eft contra-
itione : imminutio namque rcfpeftu accretio-
Kiis iocum habetpriuationis , quatenus inaccrc-
tionc apponiiar materia, inimminutioneau-
tem dcmitur : quare id , quod imm.inuitur, pri-
•uacur fuamatcria, fcupartcmatcriac: extenfio
autem cft materia extcnfio , nec poteft in vi-
ucnteconfiderari finemateria. Adalterumar-
gumentum dicimus , eos male accipcrc vcrba
Ariftotclis iniUo comcxtujo.Iibr. S.Phjfuo-

Jacobi Zabaf cUx PataTini

17^

A rum : nam Ariftotdcs ibl non dicit homoge- De
neum Sc vniforme afe moueri non poffe, fed di- t/e
citcontinuumnonpoiTcitaafemoueri, vtvna tet
pars alteram moucat , <Sc fumit continuum pro- M
pric , & cius partes fecundum quantitatem con- ph
fiderati quarelocus illeadid, dcquonii.ncio-
quimur,nonpcrtinet}nonenimdicimus vnani
carnispartem extcndi abalia parte carnis, tan-
quamamoucntchoccnimAriftotcl. ibinegat;
fed dicimus totam carnem cxtendi ab anima i

B proindc agens cxtcndens cfle animam , noua-
liamcarnispartem^quodfiomiftaciuslocicon^
fideratione ita argumentari velint,corpusho-
mogeneum extendia fe non potcft, quia fica
feipfo moucretur j dicendumeftcorpushomo-
geneum nonpollc moucrefeipfura , dum fumi-
tur homogeneum inanim atum, fiue fit elcmen-
tura, fiue miftum , quum cnim hoc non diaida-
tur in partem moucntem, & partem motam,
non poteft a feipfo moueri,vt ibi Ariftotcl. con-

C fiderati at fccus eft de homogcneo animato ,
quod eftadu parscorporis hctcrogcnci. &or-
gansci, hoccnimpraetcrformamiitionis habet
animam informantem, ^ qua tanquama mo-
ucntefitmotusilleextenfionis: homogeneum
veroinanimatum habet fola formam elemen-
ti,velfoiamformammiftionis,ideononpotcft
femoiisre eomodo, quoanimalia afemoueri
dicunturj namomne anima prxdiftum potef^
moucri a feipfo, id eft , ab anima ; quare et-

■^ iara caro , fi habet animam , ab illa tanquam
mouentd estendi potcft per calorem natura-
lem , tanquam per inftrumentum » feu agcna
proximura.

Solutio qu£fltonis, curinadultls cejfet
accretio. Cap. VL

HB c , qu3E decxtenfioncdiximus, maxime
confirmantur , cx eorum confideratione,

* quae in viuentibus contingerecernuntur , pro-
pterea quod facilc eft corumrationemadduce-
re,dum aiTerimusaccretioncm per cxtenfiQncm
£eri; vidcmus enim viucntianon iempcraugeri,
fed ad aliquod vfque tempus, vt homo augcrur
adatatem vfqucadolcfccntisc, pofteavcroau-
geri dcfinit; quod idcm in caetcris animalibus,(^
in plantis omnibus eontingcre manifcftum eft :
attamcn vidercturetiamin iuuentuteaccrctio-
nera fieri de berc , nam in iuuenc cal or natural is

F validiilimus eft ; poteft igiiur 5c multum ali^
mentum in fubftantiam conucrtere , & faccre
cxtenfioncm membrorum , fiquidem certum
eft hsecfieri abanima per calorcm naturalem :
manente autcm eadem caufa , debet idcm
mancre cfFcftus ; quoniam igitur manct ca-
dcm anima, & calor naturalis eft vehemens, dc-
beret ctiam iuuenis augeri non minus, quam
pucr : eft igitur cognof cenda caiifa , cur in adul-
tis accretio ccilct. PoiTcmus ad hanc quxflio-

77J

dc AcO^ctionc & Nutritionc,Libcf.

774.

- ncm refpoftderc, adducedo caufam finalcm ac- A nonpoiIitampliusaugcri,cft,quIa^ci'puapars,

cretionis : natura cnim viuentibus accretionem
dedit, vt pofTent ad debitam fibi quantitatcper-
ucnire, & naturalcs exercere opcrationes; cte-
nimviuentiaomnia nafcuntur admodum par-
uula, ncc poiTunt in initio fui ortus habcrc qua-
titatem fibiconuenicntem, proptcrea quod o-
mniaplantarum, &animaliumfemina ncccfTe
eft multo minora cflTc ipfo aninaali,velplanta
generante,ideotaanimal, quam plantainprin-
cipio fuae generationis habet necefTatio pari(|[^
quantitatem, & multo minojcmquantitateto-
tius viucntisperfefta: inanimalibus vcro,quae
vtero gerunt, manifeftum eft foeminam no pof-
fefcEtum fibisequalem gcftarevtcro,fcdlonge
minorem:quoniamigitur cum ea parua quan-
titatenonpoffunt viuentia omnes naturales o-
perationcs exercere, potiflime vero illam prse-
■cipuam.quxcftaliudfibifimilegcnerarej idco
neceflaria fuit viuentibus accretio, per quam

quacaugcridicitur,&ad cuius incrcmcntu crc-
fcit totumviuctiscorpusfecundum omncs di-
mcn{iones,funtipfaofra:quumigifuromncvi- R^f/»
ucnsinprincipiofusgencmtionisfit valdehu- curpojf
midum, &molle,3rdomabile,ofraqucq;tene- adolerce-
ra fimt, & ad extcnlioncm idonea ; artatc autcm tiam cef
proccdcnte neccfTceft, vtper aaionem cz\o\l% frtaccre^
naturalis omnes corporis partcs magiafemper ttefimi-
cxiccentur, & indurefcant; cx cotinua emm hu- tur al> of
midirefolutjoneacalereomnespartesduriorcs /i"^^.
& folidiores rcdduntur, quod ipfaexpericntia
docetjhumidioremenim&molIioremefTe ex-
perimur vituli carnem, quambouis, & bouis iu-
uenis,quam bouisfenis, &ofra quoq;duriora
in boue, quam in vitulo: quoniam itaq; accrctio
pcr cxtenfioncm fit, neccfre eft vt tunc cefrct,
ijuando ofla ad tantam duritiempcruenerunt»
Vt cxtendiampliusnequcant; peruenireaiitad
tantam duritiem neceffe eft,proptercontinuam

ad conuenientem cuiq; quantitatemperuenirc C aftionem caiorisnaturalis^qucmadmodumdi

poflcnt, &idonearcddiadaliudfimilcgencran-
dii; haeccftaccrctioniscaufafinalis, cxqua fu-
mipoteftraciocurviuentia, quando couenien-
tem ilbi quamitatem funt airequuta, non am-
plius augeantur; natura eniiii nihil fruf|ra fstcit,
fcdomnia quse agit, propter finem agit: quo-
niam igituraccretioncm yiuentibus deditpro-
pterafTequutionem perfedsequantitatis, necef-
fe cft, vchacacquifitacefrctaccretio, quia non

ximus : pofTet quidem etiam in iuuene extcndi
caro, fedn6fitaccretiototiuscorporis,nifiofra
cxtendantur:huiusautem fignu habemus ma-
nifeftiffimum,quia faepc contingit,vt cefr^nte
accrctioncincipiantiuuenesfiericarnofiores, &
impmguari; calcr enim naturalis in illa aitatc
V*Udus ac vehemcns eft, & multum nutrimen-
tum in fubf^antiam conuertitjideomultiicar-
liis gencrat, n on tamen dicitur augeri caro, neq;

eftampliusneceiraria,acquifitofine. Sedinhac D excarnisincremetomembrum, velcorpusto

caufa finali non videtur animus acquiefcere,
mfi aha quoque huius afFeftuscaufareddatur,
quomamnatura alique fibi finem proponens
dirigit etiam certa atiqua media ad illiusflnis
afrcquutioncm; ideofipuero accretionemdat,
& eam iuueninegat, necefle eft iuuenimedia
quoq^negataefTe, pcrquxpoffitaugeri} fin mi-
nus, augetur etiam iuuenis, quiaaugendi oifi-
cium eft animse vegetantis,qu££ finccognitio

tuta,proptereaquodoflanon cxtcnduntur: to-
tum igitur nutnmentum abundans in carnem
&i in pmguedinem conuertitur, nec poteft illa
impugnatio vocari accretio, quia non fccun-
dum omnesdimcnfiones incrementumfit,non
enim. fecundiiIongitudinem,fccundum quam
abfque offium extenfione accretio fieri nullo
pa6lopoteftjpuerosautemraro impinguarivi-
demus,quia totuninutrimcntum in totius cor-

ne agit,quocirca femper agit, niu irspediatur: E porisaccretione ccnfumitur; fed ceflante ac-

quamobrem fi natura vultiniuuentute accrc
tionem nonfieri. necefTe eft,vt huicagenti im-
potentiam, vel impedifficntumaliquod afferat,
ne augere amplius poflit: hoc autem impedim e-
tum nonpoteftefferationeipfiusagentis, quia
ipfaanimsevis nunquam debilitatur,vt afferit
Arift. in contcx. 65. Itbde Anima, dum ait[/r/?-
nex accfperef oculum tuuePits:, ^ideretfcut luue^
»Af Janima enim nunquam labcfadatur , fep id,
quod in fenio debilitatur, eft corpus, quo vt in-
flrumento at\ima vtitur: nonpotefl etiamim-
pedimcntum oriri cx impotentia fecundarii a-
gentis, qui eft calor naturalis: hic enira in iuue-
ne validiifimiis eft, nec minus aptusadaugen-
i dum, quaminpuero. Reftat vt impedimentuin
iit in fubiefto recipiente,ita vt quandocorpus
augeri ampliusnonpoteft.tuc definataccretio,
quoniam agensnon agit, aifi in fubieclii aptum
fdrecipiendHm:ratioautem,curcorpusiuucni5

crecione incipiuntimpinguari.nifianimioCoi-
tsi. ad antm adoiefcentes, ac iuuencs procliues
m^ximafinit, jmpinguatio impediatur; abun-
dans e.^.im nutrimentuiE, i\ totumpcrcoitum
cxccrnatuF, in pinguedinem conuerti non po-
teft:hincfit,vtaninaaHacaftratapinguiafiant, Cur ani^
& Vtfrequcntiusir.virilicEtatepinguesfieriho- malta.
mines videamus,qaam in adolefcentia,& in iu- cafirata
uentute; nam invirilisetatcliberioremhabcnt pmgue-
vfum rationis, & incipiunt abftinere a coitu; fant.
adoicfccntes veroimmoderatoytplurimum v-
tuntur coitu, quiaconcupifcentia potfus du- Dua caH
cuntur,quamrarione. Exhisigimrcolligimus, fkcefk-
duas fimul ob caufas ccffare m viuentibusac- tion^ at-
crctioncm.ob materiae neceflliatem, & proper cretto-
finem,ficutin2.Poftcr.Ana!ytic.inmultis c6- nu:ma-
tingere Ariftoteles dixit, vt tum propter ma- tertAn*'.
tense neceffitatem, tum proptcr finem fiant; cefitas
finis enim & fcopus naturx cft afrequutio de zSfinis,
BB 2 bitse

775

bit2quanritarts,5f huiusgratia viuentibus ac-
cretioncm dedit, ideo acquifico fineceflat ac-
cretio, quia non eftairplius neccfTaria: fed quia
maxima cft confonantiainrebus naturx,ideo
materiat quoq; necelfitatem natura adiecit , &
ft^tuit materiamtuncineptamefTeadaccretio-
ncm recipiendam, quando viuet la no egent am-
pliusaccretionead naiuraHa munera obeunda,
& ad omnes cdcndas naturales opcrationes.

jn quanam mutatione fit accrettonlseffen-

tia conjiituta, opiniones aliqUQrunh

& earum confuratio.

Cap. VI ly

HAftcnus declaratum a nobis eft, quot fie-
ri mutationesoporteat,vtexalimentoex-
tnnfecus accedente viuentia corpora augean-
tur: fcqttiturvt confideremusin quanam muta-
tione {;taccretionise(rentiaconftituta,anin o-
' mnibusfimul fumptismutationibus pra:di<fiis,
Mtetuo- aninaliquacarumtantummodo. Non defuere
rum opt qu' dixcrint accrctionem efte omnium dida-
„;^ rum mutationum congerie: quam fententiam

ConfutA- reprobat Marfilius in primo Iib. dc Generatio-
f^g ne,qu2ft-iQ-idq;noniniuria,quoniamArifto-

teles cenfuitaccretionemefiTe fpecicm quancia
motusabaliis fpcciebusdiftinciamoquo fit, A^t
nequevllaexaliisfpeciebus,nequeearumcon-
geries poffit clTe accretio,fed eiusnaturacon-
flituedafitinaliquaparticularimutationcquse
non fit alia vlla fpecies motus, fed fit folum ac-
crctio. Praterea illx omnes mutationes, quas
diximus, non modoaccrctionis naturam non
conftituuntjfed neque illineceiTarixfunt: duac
namq; illse priores eoncoftioncs non funt ne-
cciTanXi nifi in animalibus ; nimirum vt pcr cas
prseparcturalimentuadpoftremam conccftio-
nem, qua in membris fit,recipiendam;primum
tnimoportctcibumconuerti in chylum.dcin
de chylum in fanguinem, vttandemfanguisin
fubftantiamc6uertatur,dr ita viuensaugcatur:
/« ptun in plantis vero nonfitnifi poftremahssc tertia
tii^ntt concoftio,qua alimcntum vertiturin fubftan-
tantum tiam, & huic proportionerefpondetconucrfio,
concofit* qu»inanimalifit,fanguinisrnfubftantiam; ali-
fit. mentum enim plantarum nulla praeparatione

indiget, quiaplantseipfumaterraextrahutiam
pracparatum, &aptumvtin fubftantiam coucr-
tatur, veluti fi animaUafanguincm extrinfecus
traherentiamextragenitum,itavtnonfieretia
cis alia coftio, quam poftrema illa, quafanguis
in fubftantiam mutatur, affimilatio appellata,,
proptereaquodvltimumahmentum, quoddif-
fimileerat,redditurCmile,,dumvcrtiturinfuh-
ftantiam viuentiscorporis: abfq; hac igitur af-
fimilatione accrctio nunquam ficripoteft; fic-
ri tamen poteft finealiis praecedentibus muta-
tiQaibus,.vtinpl2ntismanifcftumcftfq,uaicillae

Jaeobi ZabarcUsEPatauini

77<5

A oiTjncs abfq-- duSlo tpfi accrctionls naturx ex-
traneaefunt. Duxmutaticnesrcmanent.inqui-
bus dici poffir effc accretionis naturam confti-
tutam,d-in iistotahuiufccrei difficuhaspcfita
eft; vnacfthaecmodo diftaaffimilatio, quaeeft
vltimi alimenti in fubftantiam conuerfio; al-
tera ^ero cft poftrema illa extefio, qua diximus
totum viuentis corpusmaioreacquirere quan-
titatem, proinde & maiorem locum : quum igi-
tuflgn harum vtralibctaccretionisnatura con-

B ftmii poffi: videatur; duae contrariae fententiae
ortaefunt, 6t vtraque fcdatorcs habuit. Marfi- q
lius in fuaquseftionepraediftapriorempartem f^
accipit; affi^ritenimnil aliudeffie accretionem,
quam gencrationem partis fubftantiae maioris
parte confumpta>& in hocdiftinguitaccretio-
nemanutritione,quod nutritio folamfubftan-
tiamrefpicit vt rcftauranda.accretio vero qua.
titatem; lubiefto tamen idem funt, vt Anftote-
Ics dixit in primo lib. de Generatione; quonism
C cadcm mutatio cft, &:nutritio, 6: accretio; nur
tritio quidem quatenus cft gencratio fubftan-
tiaeadipfumviucnsreftaurandum,accretio au-
tem quatenus generatur pars fubftantiae maior
parteconfumpta: ideoinquit accrctionem for-
malitergenerationem cfle, diftinguittamen in
hoc accretionem a generatione, quod gencia-
tio proprie dicitur, quandoaliquid per fe e.xi-
ftens gcncratur, accretio vero, quando altcri ag-
generatur: quo fit, vt accrctio fit potius agge-

D neratio, quam gcncratio appcllanda , quia cft
gcncratio partis, quatenus eft pars. Quando igi-
turgeneraturparsmaiorparteconfumpra> eam
inquitMarfilius formalitcraccretionem cfte,&:
hanc fenrcntiam probat duobus argumetis. Pri-
mofic:omnisconuer{ionutrimentiin maiorcs ^^
partcs partibus comfumptisinviucntccorpore j^
accretio eft, at illa aggcncratio ex vltimo ali-
mentc faftacftconuerfioin partes confumptis
partibus sEaiores^ ergo ilia gencratio cft ipfa-

E mec accretio. Secundo ita argumcntatur: illa 2.
mutatio, cua exiftcnte fccluris aliis omnibus
accrerio exiftitj & qua non cxiftcnte non exi-
ftit, eft iplamct accretio; atqui generatio par-
tium maiorum cfthuiufmodi,ea naraque exi-
ftcnteaugcturviucns,noncxiftenteautcm,non
augeturj ergo illa aggcneratiocftaccretioipfa..
Haec fcntcntia magnis diificultatibus vrgetur. q*
Primurc cnim ccnfuit Ariftotcles in accrctione nk
non folum partes, i<.6. ctiam totum acquirete tm

F aaaiorem quantitatem, vtviderecft in contcx..
38. primi libri deOrtu3cintcritu,imo veroac-
cretiopraecipuetotum rcfpicit.non partes: at
in illa aggencrationemaiorispartis membrum
non fit maius,nili extcndatur, proindc necto-
tum viucns fitmaius : nam poris fanguine re-
pletis,&fanguincincarnem,&aIiaspartesho-
mogeneas coiauerfo, fingulis quidem partibus /
cainiSj&offiiscftfadtaadditio, fcdnififiattotius
mcmbii c^aenilQ^ uondum crcfcit mcmbrumi

ncque

dc Acctetionc 5c Nutridone, Libcf .

777

nequc tomm vJucn$ : crgo illa aggcneratio non A
cft tormalitcraccretioiquoniam capoiita , &a-
liis omiiibusfccluiis.nonfitaccretio. Conhr-
maturiquiainvcraaccretionetotum mutatlo-
cum,vt dixit Ariftotelcs in contcxtu vigefimo-
quintoIibriprimidcGtnerationcratperfolam
aggenerationcmmaiorispartistotumnon mu-
tAilocum,nifiliatextenfiojergoillaaggcnera-
tiononelt FortBaiiteraccrctio. Patctetiamcui-
libet diligcnter <ronfideranti, nullam cfTe dif-
fercntiarainteraccretioncra &nutritionem.ni- S
fi nvcmbri extenfio afiinnilarionem confequa-
nir,quiaetiaminnHt.ritionefitadd)tio fubft.in-
tixquaMtxfinecxtenlloncmembri ; &. adaccrc-
tionem tot ius nihil refert fubflantiam illam ad-
icdam maioiem cireparte confumpta, nifi fe-
quatur extcnfio > fme hac cnim totumcorj us
non fit maius, vt videmus manifeftiflimein iu-
Bcnibus & in viris ,qui carnofioresfiunt j gcne-
raturcnim ia eisplus camis ,quam fuent con-
fumj)tuaj,ncctamcnaugeridicantur, quianul- C
la fitextenfiomcmbiorum. Piacterca Ariftote-
, lcs inj. Lb.Pbylicscaufcultationis pcrhocmo-
tum a gcncratione diftinguit, qaod motus in
temp<.refic,generarioautemfubito>& lub noo-
taaccrerioncm ponit tanquam vcram fpccicm
propricfumptimotus, & a generatione diftin-
dijquare cenfct accretionem in tempore fierij &
eilc verum motum. At fecundum opinionem
Marfili|accrenofieretfubito, quum ipfe dicat
accretibnemcfreformalitergeneratiof!e;quare ^
MArfilius Aiiftoteli aduerfatur in multis:pnmo
duminquit,accretioncmefrc formaliter gene-
rationem.quumAriftotcles dicatmanife{\eeas
diftingui rcdcinde dum ait accretiontm fubito
ficri, quam Anifotelesmtemportfieriafreritj
tum demum quodponitfubieftum accretionis
ens poteftate , quod tormam vltimi alimenti a-
mittcns fuinit formam rci nutricndae , vt carnis,
&olIis,Anil:otclcsautcmputauitomncsmorus
habereiubic£tumensai3:u,ad difFercntiafnge- E
nerationis. cuius fubicdum eft ens potciWe:
patct igitur lententiam Marfilj defcndi non
pofrcdcaoAnlloteicalicnameire.

AlioYum opiniones,& earum confuta-
tio. Cap. VllL

H/Ec . quz aduerfus Mirfilium adduximus,
aliqui confiderantes . in aliamfcntentiam
iaciderunt,quodaccretio non fltformalitcr illa F
aggcneratio , quscafiitnilatio dicitur; fed flt iUa
cxtcnflo.qust afliniilationem confequitur:banc
i/«- opmionemtucturloan.Gandauenf inqusftio-
•/, nc fuadecim.a libr.4. Phyfic. & inquseftione fe-
ptima libr. 8. &. hsEcvidetur multo probabilior
priore llla opinionc.quia fecundum hanc accre-
tio cft verus motus, cum fucceffione, & in tem-
porcfadusicxtenfiocnimfit intemporc, & efl
tranfitus ad folam niaiorem quantitatem,,nulla

779

facflamutationc in fubftantia,i<Ieoin ei mani*
fefte apparct accretioais , &aliarummutatio-
numdifcrimen. Praetereafccundumbanc fcn-
tentiamferiuturinaccretioncid.quod Arifto-
tclcsdixitin contcxt.25. primilibrideGcnera»
iione:idenim quodper cxtenfionem augctur»
mutatlocum, & itamutat.vttoto manentcin
eodcmlocopartcs delocoad locum moucan'
tur,hofcenim inextenfioneapcrtiffimc confpi-
ciuntur : atin conucrfione vltimi alimcnti i»
fubftantiam nequaquam ; partes enim locunt
non mutant , nec totum manens in eodcm loco
matoremadipifcitur.VifusefletiamAriftotcIei
inmcmoiatocontext. 25. hanc fciitenriam pro-
ferreidixiccnimilla,qu3taugentur, mutare lo-
cum eo modo.quo illa,qux cxtcnduntur;puta-
uitigitur.ea quaeaugcntur.cxtendi.quarevide-
tur*naturamaccrctionisin illa cxtenfione con-
ftituifTe. Verumhxcquoqueopinio difficulta-
tibusnoncarctjVtpatet Ifgenribuspriorem li-
brumPitnPomponarij deaccretione. &nutri- p^j,gn^f
tionc, vbi tumprardidam M.^rfilij fentcntiam contrA
confutat, tum haoc loannis Gandauenfis : ad G*Kdit~
uerfusquamin capite eius libn nono multifa- f^enPm.
riamaroumentatur. Primofic:extenfio eft mo . ^.-»-*
tus ad raritatem , cft enim rarefaftio quada ; ra-
ritasautcmeftqualitas.nonquantitasjvtaitA-
uerroes m comBnentarioS^. libri quarti Phyfi-
corum, & inis.librifeptimi :accretioautemcft
motusadquantitatem,nonadquaiitatem;ergo
noneftformalitcrexteiifio. Prsterca finatura
accretioni s in extenfione confiftcret , reprehen-
dcndus cfletAriftoreles.quiin primo librode
Ortu& interitudeckrare volensaccurate quid
fit accretio ; & quomodo fiat , nunquam cxtcn-
fionemnon^.inauit.led foiumconiiderauit ac-
cretionem eire mutationem ad maiorem fub-
ftantiam : quarc videturadpnorcmporius opi-
nioncmfuiifeinclinatus. Prsetcrea cxtenfio fit ^.arg».
etiamnullaadueniecemateria .accretioautcm ment,
fitneceflarioexmatcria extriniecus accedentc,
VtAriflotelesdocuit,dicenshancm3teri;»mef-
feinprincipiocont!ariam,infineautcm ficri fi ^r>«.
inikm;ergo3ccretiononeftextenfio:quodau ^^^^
tcm fitri poffit extcnfip absque vllaaccedcntc
matcria , patet in fpongia. Argumcntaiur ct-^_^^
iamexeo. quod Ariftoteles dixit in contcxtu ^-„5
41. primilibri dc Gencrattonf",3ccrctionem,dc
nutritionem efie idem fubiecto ; li accretio cf-
fet cxtcnfio , non eflet idcm lubicfto cum nu-
tritione, proptcrea quodextenrio eft tempore
pofteriornutrinonejquarem-inpotcftefreidem
fubicftocumilla. Tandemconfideratid, cjuod , ^^.-jg^
Ariftoteles dicitincontextu 25. eiusdem libri : ^^^^.
dcclaranscnim quomodoilla , quacaugentur,
locummutcnt,vtiturfim!litudine,&inquit,fic-
utiquseextenduntur: igitur {ignificataccretio-
oem non cire formaliter ipfammct extcnfio-
nem , quia nondebetaliquiddeclarari perfei-
pfum>ncquecomparari cum feipfo: estenfi»
SB I igitur

77^

Jacobi Zabarcllas Pararini

730

tio.

iftitui nonconftitiiitipramaccretionisiiat»r.\m
«pad Ariftotciem,rcJc.!l:qucid.i,im.ibcaiiiU4:r-
T«mp*y!ai[\xca., &extraneum. l^ac igitur Pompnnatius
fjij^ofimto volens vitareabfurda , qus vtiMmque difta opi-
nionem confequuntur , inquit accretionem ne-
quee{Ie^€neration';m m3icviispartis,nequeef-
fe extenfioncrn , fed cire adeptionem maioris
qaantitatis> qux tierinonpoteitabfqj aduentu
f ., , quantitatisexternx, &qu;im fequitur necefla-
:'•' * " riomaiorislocioccupaiio.Sed haec dicensmihi
videturadpropoficam quxllionem nihildicerc:
orKniacnimquaedicit.vciaiunt &omnibusma-
nifefta, quiaomnesconceduntaccretionemef-
feacquifitioncmmaioiisquantitatis, <Scfieriex
matcriaquantaaduenience, «Sc cumlocimuta-
tione : hocigiturnon eftid, quod inpraefentia
quacritur, fcd qu^lHo noftra eft , in quonam
conilftat hsc maioris quanticatis acquifiuioj
quum enimad accrctionem facicndamplures
concurrere mutationesvidcamus.quxrimusin
quanam ex iilis ipfa accretioms natura confi-
llat, itaytilladicatur eflre mutatioadmaiorem
quantitatem: quum autem omncs mutationes»
quac inaccretione locum habent, iamungilla-
timconfiderauerimus,videturvitarinonpoiIe,
quin dicamus accretioncmyelin aflimilatione
confifterc , vel in extcnfione, vcl inambabus (i-
mul, & hocdebuitipfc Pomponatius confide-
jfirc.

Verafententia, & emdecUratick
Cap. IX.

EGo inhacdifficultate dicendumputo, ac-
i.rctionem non in fola extenfione confifte-
rc, neque infolavltimi alimenticonuerfione
in maiores fubftantise parte^, fcd eflcntialiter
continere vtramque , cft cnim accrctio mutatio
admaiorem quantitatemper motum cxtenfio-
nis cxalimento in fubftantiam conucrfo tan-
quam cxmatcria: vtramquc conditionem po-
fuit manifeftc Ariftotelcsin primo de Ortu&
Imeritu, dixit enim accrctionem ficri ex mate-
«a cxtrinfecus acccdcntc 5 quarenoninfolacx-
lenfione naturam accrctionis confiftcrc cxifti-
mauit, fiquideminhacnuUanouscmaterizac-
ceifio includitur, fedetiaminconucrfione alil
menti in fubftantiam , ita vt haec quoque in ipfa
accretione comprchcdatur. Extcnfioncm quo-
quefatisclareexpreflitincontext zj. cius libri ,
quando dixit, illa , qua: augcntur , locum muta-
le, ficut illa , quae extenduatur : cenfuit igitur in
accretione fieritalem cxtcnfioncm , quaicmia
fpongia, (St aliis ciufmodi ficri vidcmus . vel fal-
tcm motumaliqucm hmilcm, qucm propier (i
milicudjnem non poiTumus nifi txccnlionem
appeHare:(Sf qsmm maunislociadcptiofitcon-
iui da cum adcptionc maions quantuatis , &
cam inicq-.'arur, neccirc cft, vi queiif.admodum
pci moiarnextcnfions maioi kicusacquintur,,
KtaitibiAiiilot. itapctcuadcm maioi «iuaoti-

A t.isacquira ur: itaqtiefiaccrctionis naturacon-
liint madcpcionc niaiorisquantitatis, manifc-
ftum cftcam fecundum Anftotckfnconfiftere
in cxtenfione. Haecfuit Auerrois itntentia ia
comment.j&.eiufdem hbri.vbiaperteaireritac-' '
crctionem iieripcr cxtenfionemmembrofur»,
& in illa extenfionc foramina generari , quem-
admodumanteaconndeiauimus. Sicetiam£a-
cile dcclaramusid, quod Ariftotclcsdixit, ac-
crctionem cflcidcm fubiedocum nutritionc,
B hoc eft , continerc in fe nutntiontm , ("cd ab ea
difixrrerationci nam fi folam extcnfioncm ac-
crctionem elTe dicamus, id tueri nullo modo
polfiimus 5 at fipr«cedentem mutati^ ncm in
labftantiamciadiungamus, diftum Ariftotclis
claruaarcdditur;naminil]amuratione nutntio-
&accrctio funtidem fubitcto: quitcnus eniitt
mutaturfanguisincfirncm.eatcnuscftnuiritio,
quxfolam lubftantiam refpicit, quumfitfub-
ftamiaj rcparatio ; quatcnus vcro mutatur in
C carncmmaiorem,eater}us cftaccrctio, quanon
fubftantiam refpicit, fcd q«antitatcm,Iicct lub-
ftantix mutationcm ncccirario contineat, vt
Ariftoteles fignificauit in contcx. 41. ciufdcm
libri,quando dixit.alimentum nutrire quatenus
eft poteftatc caro , augere autcm quatcnus cft
poteftate caro quanta: polfumus enim ita argu-
mcntaci ; ficuti f? habctcaro quanta ad carnemi
itaaccretio adnutritionem: atincarnequanta
comprehcnditur caro, igitur & in acctctione
D nutntio; catamenmutatiocftaliarationcnu-
tritio , alia vero accretio , & fit vtraquc eodem ^
tcmpore, imo eodcm temporis momento , fcd ^" '
difFcrunt ratione, ficuti di<aum cft: fivcroex- ^'*.
tcnfioncm, quseillammutationcminfequitur, ^^'^
confideremus, maiororiturcarumdiflcrcntia; ''^
nam in nutritionc , quatcnus eft nutritio , nulla «*'
extcnfio fit , in accretione autcm ncccffanum **•
eft, vtmcmbracxtendantur; ideo iratione ex-
tcnfionis accrctio non eft fimul tempore cum
E nutritionc , fcd eft pofterior , idquc omnino ne-
cciTarium cft: quia fi nutritio eft fubftantialis
mutatio , n6 in tempore fit,fed in temporis mo-
mcnto ; accretio autcm quum fit motus , ex nc-
ccffitate fucceflionemhabet. &intemporefiti
idautem,quodintemporefit,nonpotcftfiaaul
efle cum eo,quod fit fubito; eft autcm ira ncccf-
faria cxtcnfio ad conftituendam accretionis na-
tucam ,, vt , fifiat Ibla in fubftantiara conuerfio ».
imo & in fubftantiam ncaiorcm, nec vlla fcqua-
F turextcnfio,nonfitaccrctio,fcdniirririofoIura,
vtpatetin adultis.quandocarnofiorcs fiunt : il-
ludcrgo, quoddicitur, accrctioncm fimulcflc
cumnurntionc, & hac r^tionccffc idcmfubie-
£to, non cft vcrum dc cotaa; cretionc, fcd dcfo-
lociusinitio.quodcxnccclfiratecrtmutauovi-
timi aiimeni I in maiorc.ii iubrtantiamjhancau-
tcmpoftcainltq.iitunxrcnfio, qu.-«crttcmpo-
re poftcrior nuuitinnc ; in i!Io *urfiTi mitia
coaniictaccrctionutii ioncm , Ucet abtadi-rtc.-

7*1 <ie Atfcretionc 5cNiitritionc,Libcr.

7«.»

rat ratione, qwia non ea rationedicituraccre-
tio, quatentej nMtriticncm continet, lcd quatc-
nus rcfpicie quantitatcm , quae pcr fcqucntcm
maiorisfubftantiasextenfionem acquintur. Si-
<{uis aittemobiiciat,ergoaccrctio, non cfl; vnus
motus, neganda cft con fequcntia, quia conucr-
flo in fubf^antia eft fubftantialis mutatio, nem-
pc gcneiatio carnis, oflis, & fimilium; quarc
noncftmotus.fcdmutatio fubita, quateft prin-
cipiumffqueriscxttndonis, qus eft verus mO'
tusintempcrcfadusficutipundum eft princi-
.{^ium lincs : quemadmodum igitur vna dicitur
lmea,licetduobuspun£tisterminata, atq; con-
clufa, & eapundam ipfa lincae dcfinitione ac-
cipiuntur; ita vna accrctio, & vnusmotus di-
citnr, licettcrminiiaquo, habcat fubitam mu-
tanonem infubftantiam, tcrminum autem ad
quem, ipfam maioremquantitatemin finccx-
tcfionisacquifitam, qui vterq; terminusin ipfa
accretioniseflentiacomprchenditur.ficutiduo
pun£Vaterminantia m dcfinitione reftat lincjt:
propterea verafuntin accrctionehxcawpibo di-
fta.accretiocftacqaifitiofubftantiacumquan-
titate maiore, dcaccretioeft acquifitio maioris
quarrtitatis tantum : dum enim totam accretio-
nem confideramos, ea vtrumq; terminum con-
tinet, proindectnutritionemtanquamterminu
a quo, non vt extrancii rproinde eftadeptio fub
ftantiae cum quantitate maiore,at fi motii a fine
nominarevelimus, &atermino,ad quc, accre-
tioeftacquifitio quantitatis tantum. Seruamus
autem hoc modo optimc natura. motus, & fuc-
ceftionem, imo&continuitatem inipfa accrc-
^ tione:nam fi accretioeflctfola coueifioalimen-
ti infubftatiam,nullarationeeflet motus,ncq;
vllam fucceflionem haberet, quoniam illa con-
■uerfio in mometo tcmporis fit 5 tranfitus aut ad
maiorem quantitatem, qui per extenfionem fir,
e ft vcrus motus, & cotinuus. Non eft aiit igno-
^'; randum,motumaccretionisinviuentibuspofl[e
'*»■ duobusmodis confiderari; poteft enim accipi
pto totocuiufq; viuentis incrementoab tnitio
■'- fuiortus adinitiiavfq;xtatisconfiftcntiae, quod
'V^" quidemconftatexmuki^nutritionibus,* plu-
nbus extenfionibus diftindis; fecundomodo
potcft accipi pro vnataiitumparticulari nutri-
tionecum vna extcnfionc eam infequente: pri-
mo modo accretio non eft vnus continuus mo-
tus,.quoniam adeptio totius debitx quantitatis^
qu« fitinhonainej^ertotumtempusvigintian-
norii, non eft ita cotltinuata, vt in qualibct par-
ticulailliustcmporisfiatextcnfio, &acquifitio
particulaequantitatisxlliusifeddetotoeotem-
pore fiuntpluresinterruptx & diftinftae extcn-
fioncs^intcr quaspofitumcfttcmpusmcdmm,
quonullafitcxtcnfio; poftquamenim faftaeft
inpuero aliqua extenfio, dcfinit pucr extcndi
per tempus aliquod, nam itcrum implentnr fan-
guincforamina, deindc itcrum fanguis ille mu-
utur in carncqa^ poftea vero iit alia membro-

A rumextcnfio: »t fccBndo mado accepta accre- -
tioncprovnarantwm partJcuUri extenfionc, ea
cft vcrns motus, vnui, *^ condnuus: Achxc A- ^uer» ,
ucrrois fcntcntiacftin commentario 6. libri 3- roes^
rhyficorum><Sfin23. lib. S. vbidicit moium ac-
cretionisnon eflevnum continuum motfi, (cd
cficcompofitum expluribusmotibus, & plitri-
busqnictibus:noneftenim admittcndaaljquo: PrM4*/r'
rum intcrpretatio.qui videntes Auerrqem nc- Irjmri
gare mori.imaccieMonis efle vnum conrinuum. inferjre*

B dicuntipiiimaccipcrecontinuum propcrpetuo, ts(io,
&figniiicareaccretionem non cfl-; perpetuim,
fedaliquando dcfinere, nempe xvt. imtio setatis
confiftentis:etenim fcnfushiccftab Auerroea-
lienus, qui lcipfum dcclarans inquit non eflc
continuum, quiacoiiftatcx plunbus motibus,
& pluribusquictibus; igicur non qusa non fit
perpetuus, fed quia e ft intcrruptus, ncgat totain
vntus viuentisaccretionemadsetatcm vfq; con-
fiftentem,eflcvnumc6tinuum motum:quam-

C uis enim modo quodaaa dici poflit vnus rationc
vniusiubiedi, quodaugeri dicitur, & rationc
fcopi naturs, quae vnum fibi fincm proponit,
acquifitioncm tarttae quantitatis;reuera tamen
non cft vnus contmuus, quia naturanon poteft
vno conatu, & vno tantum motu eam totam
quantitatcm affcqui, ideo faltem acquirit par-
tem poft.partcm : quare totius quantitatrs ac-
quifitio non eft vnus continuus motus, led fin-
guiapars perverum rootumacquiritur, quieft

^ vnus continuusj fcilicetvnaparticularis exten-
fio : hocraodo faluamus continuicatem, & na-
turam ccotus in accretione, qux aiitcr faluari
nonpoteft; inmotuautemk-cali eft vcra con-
tinuitas etiam fecundum totum,nam fiin fub-
limilocoponkturlapis,adce'rum vfq; defcen-
dct vno counuo motu abfq; vlia interruptionc

De duplki quanntatis incremento, & du^
g pliciramate^Cap.X.

CAterum vt res naagis intelligatur, & o-
tnnes difficultates tollantur, notanda funt
quaedara: primum dequantitate,in qua vide-
turaccretionisnaturaconfiftere; hanc cnim A-
riftotel. abaliis motibusper hocdiftinxit, quod
eftmotusad quantitatem. Quantitas, vt alibi InliBr.i..^
fufc demonftrauimus, matcriae naturam infc- deprtmot
quitur,&eftilli ceaeua, & ab ca ihfeparabilis; mat^
termmiautem omnes quantitatis praercribun- »•«'<.
F tur aformaj ideoficutiquantitas matcriam in-
fequitur, itatermini quantitatis corporum na-
turalium infequunturformsm, & a forma ipfi
ccmpofi-Otribuuntur; hinc fitvt ncq^matcria/^-r^-^j^
poflit cflc vnquam finc quantitatcneq; quan- tu (^uan*
titas.fincmatcria,ideoquenonpoffIt alicui rei th^tts
addi noua quantitas fine additione nouae ma-^dr//*-
teriac.Incrementum autcm quantitas Mcri po- fej} du9»
tcft dviobusmodis,vtexAuerrf:ecoU;gimusin ht^^ma-'
comflaent. 84. iibr. 4. Phyficoruir, vb; cic hsc re da,
B3 4 - dya.f-

783

Jacobi ZabarellsE Patauini

ij docliflimcloquitunvnoniociofitmaioi quan-

titasptradditionenr nouxquantitatis, proinde

& nouxmaterise^ficutiquum aqux pcrtionem

altenp' rtioni adiungimus, flc eninn maior a-

qua quantitas rcddiiur: altero mcdo per fo-

lam w.utaiioncm t; ftaminfcima, (f ablque vl-

liusirateriaraddiiioncfierimaiorquantitasdi-

citur.vt quandoaquacakfafta mutaturinaere,

maiorenimfitacris quantitas,qua fueritquan-

titasaqi :«; non cft tamen adicda aliqua noua

matcria, neq; aliqua noua quantitas, quuni e-

nimcadem fs-ruecur matcrix portio, quantitas

quoq; eadem feruatur, lcd mutantur tcrmini,

nam proptcr fcrmamaerisilla quatitaxad am-

pliores terminoscxtefa eihdicicurqicaratione

faftamaior, quaten-js eade quantitas per rare-

faftioncm fubiefti cxtcnfa eft ad maiorcm lo-

cum occupandum, ita vt terminorum pctius,

quam ipfius quautitatis ilt fa£la mutatio pro-

pter mutationcm formiE, quam termini infe-

quuntur. -Duobusigiiur modis fit tranfitus de

minore quantitate mmaioiem: autenim ma-

nente eadcm materia fit mutatio in terminis

quantitatis propter mutationem fortrat, ficuti

quandoaquamutaturinaerem;aut fine muta-

tioncformaE res fit maior per aeccflionem no-

ujemateri^, vtquusqusaqua apponitur,dum

enim nul]afitmutotiofoimss,fierinullomodo

pottfivtm.agnitudo3ugcatur,nifipernoii3e ex-

ternxinateriae acccfllonem :hicmoduslocum

babet inaccretionc, dequa in prssfentia loqui-

murjfbrmaenimrciaugendsEdebctcadem fcr-

uari/vt moxoflendcmus, ficenimidem nume-

ro remanere diciturid> quod augetur; ideo per

acceflionem externae materiae nouam quanti-

tatemaffercntisfit viucntiscorporisincremen-

Kotx al- tum Colligereexhispoffiimu&^quoddam alte-

terat 0 rationis & accretionisdifcrinlen, & difcriminis

n»,& rationcm:alterationamq;noncget aliqua ma-

iKcretiC'- teri», exquafiat, fedfolum habctfubiedum, in

nisdifcrt quofit,&quodalteiaridicitiJr;accrctio autem

mtn^. nonmodohabctfubie£t;um,inquofit, & quod

dicituraugeri.fedeget etiam materia externa,

ex quafiat:. huiusautemratioeft; quoniamal-

tcratio eft motus ad quaii tatem, quseinfcqui tur

naturam formac, non naturam materise; accre-

tio vcro cft motus adquantitatcm,qu3e mate-

rise, nonformje,naturaminfeq^aitur;ideo fino-

ua qualitas inducenda fit, noaopus cftaliquam

extcrnam materiam accedere,fedilla ipfama-

tenafubiedaeftaptaadomnemqualitatcmre-

cipiendam, quiaomnis forma, 6c omnis quali-

tas dc poteftate matcriae educi potcft; fcd quan-

do-jbfqucmutationeform2c,& eadem manen-

te forma dcbet quantitas maior rcddi, id ficri

nullo modo poteft, nifi pcr additionem nouae

matcrise; quantitas enim ingenerabilis,. & in-

corruptibilis eft, & fempcr, ac ncccilario in ma-

teria inclt; ideo {\ mancre debeat cadem lub-

ftantia, & fciuari caden> foima,,non potcft fieri

784

A niaiorquantitaSjnifipcraccefHonem nousma^
teriae , cum qua etiam noua quantitas aducniat.
Sccundo locoaliud quiddarn notandumcftno
parui momcnti : quoniamenim diftumeftac-
cretionemfier» perextenfioncm,qi).iaeeftTareifa-
£lio quadam .fcicndumeftdupliccm ef'e sari-
tatcm,&: duplicem dcnfitatem: quamdiilm-
ftionem ignorans Zimara in illa contradiftio-
ne, quananotauit inAuerroein comment. 84.
1 b.^.Piiyfic.inerrorcmmanifcftilTimum lapfus

B eit. Auerrocsenim vanism locisderaritatc lo-
quensvaria , •&inte^fepugnantiapronunciare
Vifuseft :namin illo commcnr. 84. inquit,ra-
rum &denfumeire contraria inquanntate;ta-
menincomment.feq.S^.aitraritatem & denfita-
tem nonelle dc effentiaquantitatis. In 7. aarem
Phyfic.comment.15. inquit.i-^antatem &denfii-
tatem elTe qualitatcs. .Sedii-i.Metaphyf.com-
ment. 15. easdemlocauitinCatcgorialitus.qux
videtur ctiam Ariftotelisfententia fuiiTe , iD Itb.

C Cattgoriarum, cap.dc Q«ilitate. At in com-
mcnt.77.1ibri8.Phyfdixitiarefaftionem<?-jdcn-
fationem efie mottis locales.. Magnaigitureft
horum locorum djfcrepantia,quum Auerroes
motCtad raritatem modo dicat tflaad quantita-
tem,n'odoadquaiiratem, modoadfitum,fr0-
doad vbi.SolucnsZiri^aradicitraritatem, &de-
fitatem efrcFeiierain fola Categ^oria qualiiatis :
quandoautem Aift. & Auerroeseas h cire vi-
denturinC3tcgoriafitus,inquiteoslcquiiuxta

D aliorum opimonem , non fecundum mcntera
propriam : quod vero rarcfaftio dicaturmotus
adquantitatcm,velad vbi,inquitefleverumpcr
quandam cqnfequutionemjatnonformaiitcrr
rantatecnim infequitur maior quantitas , pro-
inde & maiorisloci occupatio : rarefaftio igitur
cft pjimario, & efrentialiteralteratio^&motus
adqualitatcm,perconfcquutioneMvcro & fc-
cundario eft etiam ad quantitatcm maiorena, &
adampliofemlocum;quarenuLlaefircpugnan-

E tiain Auerrois disftis, quumomnia vcrafint fe-
cundumvariasconfidcratione.';. Egoautemlii-
hilvenaZimaradidumcfTe arbitror,nifi illud
vnura,quod de quantitate dixit^omnis enim ra-
refaaio eft tranfitus ad maiorem quantita ccai,
fcit potiusad maiores terminos quantitatis.non
tamenprimario, fedfecundario, & per quan-
dam comitantiam, feu confequutionem ; per fe
autem, & primo non eft ad quantita tcm , fed ad
ahquod ahud , quodmaior quantitas confcqui-

F tur. Inrcliquis autem puto deceptumefTe Zi-
maram , quia nonaiumaduertit duplicemelTe
rariratcm,&duplicemdenfitatem; quarum vna
cftpropricinCatcgoriaqualitatis , quia conll-
ftitintenuitatcfubfl:anti2c,nonindiftantia par-
tiumintcrl'e,& eftdcnumerofecundarumqua-
litatum confequcns calorem & frigus, vtait A-
riftotclesinlibro fecundo dePartib. anim.cap.
I. & Aucrroesin 7. Pl:yfic.comment. 15. &inz..
dc. Gcnaat. \%. &ibid.cm loann.Giammaticus

in con<-

dh

chi

a
di

tte

So.
Zi

tfO^

t/0i

785

de Accrctionc 5c Nutritionc,Libcr.

7S6

in contex. 17. falis autemraiitas,& talisdcnfi- A dum veritatem hocdixerint, dumalteramhaaC

tasj funt illsr.quibus diltidrnt cJeivicnu mtcr fc,
acremenimditimasrarum, 5r aquam dtnram,
non quodpartcs acns diiltnt inu/ccrn, & ha-
bcant interpofitas vacuitatcs, rcucra eiiim ni-
hil cft vacuiinacic, ncq alnid intcr eiiis partcs
tft intcrpoiii u c».Hpus- lcd quod aertcnucm ha-
bet liibitantiam, aqua vcro ciainim;patet au-
temproueni,vehanc lubftaatixdenliiarcm afri-
gorc, iNc rar.tatem a caiorc,& h;in non cflc a-

vcriiateunrcrpcxciur. Incoetiam, quoddemo-
tu l.cili dixit^lapfus cfr Zimara: quando eniai
fpoigia manu coftriiaa poiiea dimittitur, c^ rc-
laxa;ur,iarc{icridicitur, noitatamen.vtmotus
ille ficriprimodicaturadraritatcifiquidem ad
fitum noft cft motus, ncq; ad vUam aliam Catc-
goriampr;eterquantit3tem,qualitatem, & vbi,
fctundatio tamcn ad aiias quoque ficri poteft
irotus, & pcr mcdiam aliquam «x tribus prss-

li, n-);quamillam,qu3f coniiititinfenuitatcfub- B didis :.ig'itur nccifTe vt motus ille fpongiac ht

"ftanti:j: ideo Aucirocs incomiTient.22. lib. i. de
Coclo dchacraritateloquensinquit motL.mad
raritatem cflialterationcm, non qu'»d uKtus
poilireire ptimario ad raritatem, icd quiapri-
maiio til ad caiorcm, qucm confctjuitur rari-
tay,actenuuas li;bttanii:£ihanc cUtem confc-
quitu! ctiam magnitudmisincremcntam quod
coniidcrans Aut-iioes in illocommcnr. 84. iib.
4. Piiyiic. dixit raricatem & denfitatem eilc ton-
trariss in qiiantitatc, cjuatenusraritatcm confe
quitur maiorquantitas, denfitatem autem mi-
nor;hoc cn.mdiccnsrcfptxitid, quodfecunja-
rium cit, non id, quod pnmanum,vt rcdtc dixit
Zimara^idcoinltquenteco-Timent. 85. hocde-
clarans Autrroesai: dcnfitatcm & rsntatcm n5
eirccircntialiterin C.itfgoriaquantitatis. Alre-
ira eftrantas, quamaon videtai animaduertifie
Zimara, qiiantncoi.fiRit i:i tcnuitatc fubi^an-
tix,ftd m dinantia paitium inter Ileiquemad

pMmoai locum, mouentur enim partesad di-'
uer!avbi,quKpofteac6(equiturvarius illarum
p.iirtium fitus tnterfc: non eft igitur verum id,
quod Zima;-2 dixit,.rarciaaionem elTe motum
localcmfecundaric&per cdfequutionemi cft
qu'dem verucndepriore illa rarcfadtione, qu«
pismario eftmotus adqualit3te,.rcddehatpo-
iknoietalfurneft: quumenimnegarinon pof-
{h, cam ciTem\'tum quendam, ad nuUamfpe-
ciem motus reduci poteft, nifi ad localcmjeft
igiturniotusille pr!matioadlocum,fecundacio ^^^^£
veroadfiium. Takm cfreccrtumeftiUamrari- yaruate
tatem^adquamtendere videturid, quod auge- accretto
tur : tum enimextenditur.foraniina exonutur,^^^^^;.,
qua iunt veluti partcs, inq^ui'ous.noneftcaroi,
vclos7fcdaer, Ycivaporalsquisfimilisjpatete-
nimperil!ame.\tefioncm non acquirrpriorern
raritatcm, quae eft Jubftant)S£ tenuitas, Hc quali-
tas,fiqaidemfubftantia viueris ncnfit tenuior,.^

odum f. ongam raram eflt: dicimus, cu a D quarj-ipriuserat;fedacquiriturraritasperillum

partes habetinuicem diitanics perfpatium va-
cuuni iiitei politum, non quidcm vcre vacuum,
quodcmnicoipcrctarirat, fcd quodalio tenui,
ic inienUli coiporc plerium eftun fpongiaenim
vacuas vocamus psrtcs )l!as,in quibasacreft
incluius: hxc ranias eft abique dubioinCate-
goriafitusjnsm d.ftjjntis, vcipropinquitaspar-
tiuminterfcnii . Imd tftjquamfituside hacigi-
tur loq«utus cit Auerrces in comment.15. lib. i.
Mctaphyf & Ariitot. inlsbr. Catcgor.incap. de E
QuaUtate; quum enim ha:cacccptio omnibus
hommibus magis inprcmptu,atqueeuidentior
ilr, hanc folam Ariltotcles ibi reipexitjquia in
eolibro ItatUiteatantuminmediumadducere,
qu3e nptiora, & communi liominum opinioni
niagis confcntanea e(ient3 ideo ncgauit ranta-
tem cire quaU^atcm, quod alreiamillamacce-
ptionem vulgaribus inccgnitam eiTe animadj"
iiertit:obidAucrroesquoqiibiaireritrantatem
efleinCategonafitus &:ibiLeuiin fuisAnnot.
in Aucrroem expreflenotat duoeiTegenera ra-
ri, Sc denll; vnum, qucd eft in Catcgoria quali-
tatis3 alterum, quod eft in Categoria fitus: &.
hocidem fumiturexloan. Grammaricoin cr-n-
tex. 8. lib. 2. de Or-u & tnteritu.Inhocigiturde-
ceptuscft Zimara, quoddixitAriftotekm^c A-
uerroem, quando raritattm ingenerefitxjscol-
Ibcarunt, m.xta aiiorum fo«:entia.Tn eirc ioquu-
tosj quum pouus cx nacuce pEopiia..& fecunv

motumalteromodoaccfpta, qualis cftraritas
fpor.giae.itatamen vt motusilledicatur lccun-
darioadrnura.primarioautemadquantJtatem^
namprimajiusterminus & fcopus, que ubi na-
tura proponit in illo motu, eftafiSrquutio maio-
ris quantitatis.hancautem confequirur m.uta-
tio fi;uspartium:iiam mutato fanguinein car-
nejo, in foraminibus caro^enfaefcquiafora-
roinibus caret^poftea vero exreditur, & nt rara,.
dum itcrum in eaoriunturforaminaslicet nasc:
rariias nonfit fcopus naturje, quemadrnodum
diximus:imo,fibe«eccnfideremus,dicerencn:

poirumus in accretionc viuentis maiorem ac-
quin raritatem, fed eadem eftdfnfitas,&raritas:
inpcincipio,& in fine accrctionis; in principia
enim caro dumhabct foramina,poteftdici ra-
ra,pofteaverorepletisforannin!b«sfa.nguine,&;
co in. carnem conuerfo dici poteftmodo quo-
dam denfioi faftajdiimfcraiKinibuscarct-jde-
I inde vero extenditur, & rurfus foraniina oriun-
tur, &caroadpriftinara rantatem reuertitur,,
quare nuliatunc acqtiirirur maior rantas, fed
fola quantitas per acceflionem nous matcnse-
maior eft fafta: jcuera eni-n nullaeft quaiiia.i^,&,
nuilus aiius teriTinus, quem per iilam extenfio-
nem dicere poflumus elieacqv!illriim,niiiu-'la
maior cuant!i.as,&- hzscfola cltnaiurs fcopus:
in eo moiui can poilrca fecundano couie-qui-
tux.jnaaioiis ioci asquilltio, (r d h^.c no lujt.KO-

Ad pri-
tnuMttr

^ti4. <?*:?• pvn natursf. Exhiscolligimiisdircrimf.nqwod-

ttnfia m (i;iminviuentis,& irvfpongiaeexrcnlTone : nam

mccretio- cxtcaiio viuentisprimarioad quantitatein teri-

mefit.iu dit.nonad vbij at extenfio fpongiat eftmotus

ba tn priojarioad vbi.nonadquantitatem : nam rra-

fion^i/t. ior quantitas duobus modis acquiritur , vno

MMor modo per additioncm materiae , alrero modo

tfMatttM perampliationcmterminorum; in fpongia ex-

Mtqtttri- tenfa acquiritur maior quajatitas fccundo mo-

furdtit- do,fcd nonprimoiin conucifioneautem fan-

bmmd- guinisincarncm fitmaior quatitasprimomo-

dtf. do.at non fecundo.nifi fequatur cxtenfio: quod

fivtiaq. limulaccipiatuntumconuerfioin fub-

ftantiam.tum cxtendo confequens, fit maior

quantitas vtroque modo fimul,& hac eft accrc-

tionis natura: quarc cius extenfio non eft omni-

noflmiliscxtcnfionifpongiaejicetper vtrana<^j

eadcm rari tas acquiratur.

Aduerfantiumargumentorumfolutio.
Cap. XI.

VE R I T A T E ita declarata , fequitur vt o-
mnia prius addiida argumenta expenda-
mus, & quantumroborishabeant , confidcre-
mus.Primoloco foluendafuntargumentaMar-
filij.qutb us probare ni tebatur, accrctioneir. cHe
formalitcrgcncrationem,idcft,cohuerfioncm
inmaiorespartes. Primumerat:omnismutatio
alimenti in partcs confumptis maiorcs cft ac-
<;retio, atvltima iliaex aliracnto gcneratio cft
- ~ huiusmodi,ergo illa cft accretio. Huius argu-
menti neganda eft maior; quia petit illud ideni,
quodprobandumerat,'&idemeft fenfus maio-
^dp-cun ris.acconclufionis.Alterumargumentum erat:
dum. illud.quo exiftente eft accretio , & quo non exi-
ftenienon eft, accretio ipfa cft ; at cormerflo iilia
vltimialimenti inpartesmaiorcs cfthuiusmo-
dijergocftaccrctio.Adhocdicimusnegandam
efle minorcm : nam ablata quidem tali conuer-
f)oneauferturaccretio,quc^niamabsq;iila fieri
nonpoteft: non tamenilla conuerfior.e pofita
poni tur accreticntfi ctiam fequens extcnfio po-
Ad Argu natur,ficutanteademonftrauimus. Argumenta
menta. vero.quaeaducrfusMsifiliumadduftafunt, va-
centra~ lidaomniafunt,non quidtm vtexcludaturhaec
MArflfH in maiorcm fubftantiam mutatio , fed vt ofi-en-
*tddtt- datur non ixi. ca fola confiftcre accretionis natu-
Ha. ram,fedetiaminextefionc fequente, vteacon-

A.di4r- fiderantibusmanifeftum eft. Argumenta vero
gumtr.t. loan. Gandauenfisad probandum accretioncm
QAndtt- in extenfione cofiftere.valida quidem funt, non
uenjis. tamcnad cxcludedam prioremiibm EEura^io-
nein maiores parrcs jquiafinehac feruari qui.
dempoirunt aliquseaccretionis conditiones ab
Arifi:otclepofit3e,nontamenomnes, quia non
illa.quadicituraccretioncmfieriexmateriaex-
tririfecus aducnicnte; fiquidem extenilcdum
fola confidcratur , nuilam matcrisc acceftioncm
«omple^titur.quumfinchacextcndircspoHIc.

Jacobi Zabarcllx FatarinS

7«

A Argnircma veroPomponatii sdcftcndcndum jia
non incxtenfionc ai.cicnontm «.oiitiiicre,facile »»
foluuntur. Piimum erat: extcnfio eftmotusad fen
raritatenD,rarirascftq«alitas,crgoeftmotusad
qualitatem.Huiusargumenti notare poflumus
& maiorcm; & minorcm : nam raritas, quse pcr
extcnfioncro acquiritur, non eft qualitas, fcd
pofirio,vtanteadiftumcft, ideo maior eft fal-
fai eftetiam falfa minor, quia.extenfio hon cft
primarioad hanc raritatcm, fcd ad maiorcstcr-
.B minosquantitatis,adillamautcmraritattm fe-
cundano, quarepcr hcc non ftat, quin cxten-
fiofitmotus in Catcgona quantitatis. Praeter- ■^'''
eavtcicondonemusiaritatcmcfl^c qualitatera, ^"^*
ncn ob id fit, vt extcnfio fiLaltcratio j fiquidem f*-»
nonadonincm qualitatcm tranfuuseft akcra- f^"*
tio. fcdadfobsprimasquatuorqualitates,qu2ey^'i'«
funtin tertia fpecic illiuiCategoriaeiideo ne- "'f^'
que motus ad lantatem iilam , quac tft quali- tio'
tas. hoccft, partiumtenuitas.cft ea rationeal-
C teratic^tiod fit ad raritatem, fcd quia cft pri-
mario ad calorcm, qucm conftquitur rantaSr
Sccundum Pomponatii argumcntum cratj fi.
accrctio ciTet extcnficrcprchcndendus Anfto-
teles efiTet, qui deaccrciione agcns,nu{iqu3m
nominauit cxtcnfionem. AdhocdicimusAri- Adj
ftotekm incatraaationevcrfatum cflc folum dttm
in cxphcandis obfcurionbus accrctionis con-
ditionibus.hasen^mdetlarareopcrxprctiumc-
ratj cxtcnfioncm vcro dcc4arare non oportuit,
D quia fatis manifeftaeft, & comprchenditur in
fenfu formali huius vocis, accretio; quia non
poflumus aliombdoim.-g'naritotumfienma.
ius, quiimpercxtcnl^oncsrs m«mbroium,id c-
nimpcrpuliiontmficii nullomodo pofTc iam
demonftrauimusHjUarenulluirelinquinirmo-
dus.quorcscrefta.,n.fih(c \nu^ per txtcnfio-
ntm- Ariftoeeb.s ita-ut ht c tanquam notum
conftitutns \x\ rciiquii dcclarandis vei f atus cft,
imonequcpenitus omifit exteiifionis ncmina-
E tioneminsm in contextu 25. hbri primi de Or-
tu& intcritudixit, iila,qua: augcntur, mutarc
locum,ficut illa, quaecxtcndumur;itaenim fi-
gmficauit accretioncm fieri per extcnfionem:
quxrcndum auttm cx aducriaiiis eft, vbinam
Arirtoteles in co tradatu declarct modum. quo
totum id, quod augetur, tranfestad maiorcm
locum; nam abfque <iubio nullibi hoc decla-
rauit,feddefoIaaffimilationcloquufus eft: at-
tamen certum eft, non perhancfolam fieri
F tranfitum ad maiorem locum : omnino igitur
rcprehendendus cft Anftotcles , qui nequede
pulfione,ncqucdecxtcnfione,nequedeaIiquo
ahomodo, quomaiorlocusacquiratur,roquu-
tuseft, aliqucm tamen efTe modum oportct
prattcr conuerfionem alimcmi diffimilis infi-
milc: &quamuisAnftotelcs dixcritalim.cntui»
augerc quatcnuseftpotcntiacaro quanta.mo-
dum tamen nonexprcffit, quo totius viucnti»
quatitasmaiorrcddatttnnosigiturdicimusnao

duj«

7t9

ic Accrctionc & Niitritionc,Libcf.

■ffo

n

tm

ac-

ne,

n

?

•€.

m

dum hunc fatis Mflum fuiflc in conf. 25. quan-
do dixic, ill«> qu« angentKr, muurc locuin , Hc-
utilU I qu«cxtenduntur; liccnim fignificauit
hocficri pcr cxtenfioncm mcmbrorum, & dc
hoc tanquam dcre manJfcftanil ampliusdicerc
oportuit. Tertiwmargumentum erat: cxtenfio
fitetiamnullaaduenicateoaatcria ,acctetio au-
tcmoannisfit exmatcriaaduenicnte, igitiirac-
crctiononcftextenfio. Huiusfaciliseltrolutio,
cftenim pAralogifmusex maiore paiticulari in
fecundafigurajnam darialiquam extenlionem
concedimus, quxnullammatciiae accretioncm
prxfupponat , fubtalitamcn extenfione accrc-
tio non compreiiendif ur,quum necellai io con-
fequatur nouat matcria aggcneiationcm : quod
fi maiorem vniucrfalem fumat, omnis exteafio
fit absque vllaadutnienre materia.negandaeft
maicrquiafalfacft.Adquartumargvimcntuni,
quod crati fiaccrctio elTet extcnficnon cfTet
idem fubiefto cum nutritione ; neganda cft con-
fequcnna: ad probai.ionemautcmdicimus.nil
aliud hoc argumcncooftendi, quam accrctio-
nem non eilt idTm pcnitus cuni nutruioncj
quod quidem nos concedimus.quoniam fecun-
dum Anftotelem non debcnt effe idem cflcntia-
litcr,l'edidcm fubicdo, «kdiftcrentes ratione:
conuenientiaauceiE,& difcrepantiain hoc con-
fiftit , quod accretio compleftitur &. conuerfio-
nem in fubftantiam, & extenfionem , qua maior
quantitasacquiriiur, &fationcconuerfionis in
fubftantiam dicitur idem re cum nutritione,
non tamen idcm ratione »quoniam illa conucr-
fioeftaliarationenutritio , alia vcroaccretio;
fcdratione fequcntis cxtcfionisdiffertetiamre
a nurritioncquia eft temporepoftcrior : at quo-
Riam accretio neqj eft folatn lubftantiam mu-
tatio , ncque fola cxtcnfio , ideo dum totam ac-
cretionem coildeiamus , dicimus eam cfTe idena
fubiefto cum nutritione, quoniam nutritionera
continet,-atfineillafierinon potcftjrationc au-
tcm diff^crt.quiailla mutatio eft nutritid quatc-
nus eft generatio carnis, & eft accretio quatcnus
eftgeiacratiomaioriscarnis cum extcnfionc fe-
quentc:& hcc fignificare voluit Ariftot.quando
dixit eas cfTe idem rcdiffcrre autcm ratione.Po-
ftremumargumcntumerat: Ariftotcles decla-
rauit accretioncm ex fimilirudit eco-um.qua
extenduntur,ergoputaHiteam eflequid diuer-
fum ab cxtcnfioncj quia nihil comparatur cum
feipfo,neq; declaraturper fcmetipfum. Ad hoc
dicimus, variascirecxtenfioncs, & diuerfos ca-
rummodos.proindendeireabiurduin, fi vnam
'pcraliamdeclaremus,qucdjbiAnftutelcs facitr
fumit enim cam cxtenfioncnQ , quse fub fcnfum
«adit,* q».ao'mnes vident,cuiu$modieft fpon-
gijee;iienfio,*ptrcavn dccJ;«rat,quomodoilla*
q-uasaugetur, loGumucencfipnihcansea quoq;
pcrcxccnJionemaugcri, qua non eiHcnrdiS.fed-
ir.cn !ccoir.p'>-hcii':htur , aqa.ilibct m cucoa-
fcdcraive» .-|V-j h.: a^tTciio: qu^mobicni.cjteO'

79^

A loco fumitur potius argumcntum prc noftra o-
pinione ; qura fiid,quodaugctur,locum rcutat
eomodo, quo id, quo4 cxtenditur , cui dubium
accrctioncmcxtcnfionconquandamefleJficigi-
turperextcnfioncrafcnfilem,quacfinc»ducni-
cnte materiafit , declarat Arift. extenfionem in-
tellciftilcm , qusr fi-: ex acccftione n^arcria : imo
ncc diccnduni cft , vnam extenfionem ibi pcr a-
liamdeclarari.fedmutationemlocicorum.qux
augcntur.perfcnfilcmaliquorumextenfioncm:
B quarenondeclarat idem pcrfemeripfum , fcd
potiusindicatilla, quaeaugentur, ideo locum
mutarc,quiaextcnduntur,ficutiiila,qu3eextcn-
dicernuntur,locummutant: quare illius loci
confideratio ncftrsefeutentia fiiffragatur.

Ouomodo ad accretlonem fe haheant ali^
mutationes,qUAin eafiunt.

Cap. Xll.

TRES ab Ariftotel.verxaccretionis condi-
tiones conftitutas effe iam diximus; vna
fuit, accretionemexmateria cxtrinfecus accc-
dentcfierijakera.idemnumeroab initioadfi-
nemvsqueaccrctionis feruariid,quod augeturj
tertia dcmum,non modo totum , fcd etiam par-
tcs omncs aliquod fufciperc magnitudinis in-
CFcmentum. Ad harum primam dcclarandan^.
ca, quxhadcnus difta anobisfunt, pcrtinue-

D runt:quomodoenimexaccedentemateria cor-
pus viucns augeatur, fatisexiis,qu2cdiximus!,.
poteft clTe manif eftum. Scquitur vt ca , qua ad
duasrehquas conditioncs attment, conlidcre-
mus,&difEcuItates,qu2einiisiragnseoriumur9,
expendamus,acfoluerenuamur; vthis omni^
busdcclarai;is tandcm perfeftamtura accretio-
nis , tum nutritionis dcfinitioncmcolligamus t
funtautemhaeduaconditioncs itainter lccon'-
nex2e,vtconiunaimdeciarand3c effc videanturjr

E vnam enim & eandcm cfTe rationem oftendc-
mus, qua& idemnumeiromanetid,quod pro-
prie augeri dicuMr, & omnibus eius particulis a^
liqua fit additio quantitatis ; ideo pnus difficul-
tates, quainvtraqucconditione exiftunt, fcot-
fum proponea:«s; deindc vna , & eadem con-
tcmplationeomnes foluere, & veritatem pate-
facere aggrediemur. Quodad alteram attincf»
qusecft, idem numcroid, quod augctuF, ma-
nere, fcire oportcc hanc noncfTeptopriam ac-

F cretionJ&ccnditionem ,fed ei cumomnibusa»
liismotibuscommuncm,quaomnesalubftan>.
tialimutadonediftinguuntur;qaando tnixnz-
liouodin f^hs accident;bus n.utatur mancnte
fubftantia,i Jcm numero fubicdum fenfiiemar
nct, cuimofus illeattnbuiturifed Ariftotele«
hancexprimerecoaftuscft; tumad multas ex-

<. cluiend^s improprie diftas accrctiones ,~qus8
cum fubftancis mutatione coniunctx funt,ita
¥taffaca.dcjta nunacro fiibftantia in iis roanei»

791

Jacobi ZabarcUse Patavini

dicatur, , vtquandomutata aquain acrcmmvi- A
les crcfcit j tum etiam adftparandas alias muta-
tiones, quaad vcramaccretioncm facicndam
concurrunt, iamenimdixi<Tius accrctiancnon
ficrifiucalccrationis, &gcncrationis, &intcri-
tusmukipliciintcrucntu; fcdharumomniunn,
Atcrttto g^ accrctionisnonidem ci^iubiedum ,cuiattri-
»/*,C ^*- buuntunidquelbmnioperesnnotandumefi:ad
It^rum accretionem abauis feiungendam: faepe enim
mtttatto- coniingit, vtquaceadem cile mutatiovidetur,
nu>7),ciuA n-iul'3elmt,dumadd,ucifalubicftarcferuntur, B
cum iLu vtllfcrrum aliquod quiefccns aUtrcfeiro mo-
€oni!<cl<K, toconfricemus.isrefpedumoticftmotusloca-
ptnt, ri;n iis^rcfpcctu aur quiefcentisnoncftuiotuslcca-
t!.'em eh !is,fe<ialteratiofolii, quiamotuiliocalcfitjqiii
jltbte^if. joitur vnuscflre rrotus vidctur, duofuntitadi-
llinfti, vtit! vnoalrcrminimeincludatur: ficin
vivientcquando mutatur chylus in fanguinem,
' eaeftgener-itio, &interitus, non tamcn ipfius

vmeinis, {"ed generatio (aaguinis, & intcruus
chyli: ficpcftea quandoveititur fanguisincar- C
ncm , illamutano dnradiuerfis fubicdisattri-
buitur,alia-, & al:a circcognofciturjnam refpe-
ftufanguinls non eftnutritio,"equc accretio,
l"cdinterims,quiancq?nutnn, ncq augcrimu-
tatione iUa fanguis dititur fcd inirnrt;rcfpeau
autem carnis gcnitje fecundum fe coniideiatas
noneftniii gcncra tio ; at refptftutotius viuen-
tis ncque skeratio efl,nequcgcneiatio, ncq; in-
tcrnus , {t6, nutritio, & accretio : totum enim vi-
uensnequealterari^nequcgcntrari.ncqueinte D
rireiIlamutacionedicitur,fednutriri,df augeri j
proindetotum idemnurneroferuatur , non fic
fanguis ,nequecaro, quibus ncnaccretio. fed
gcncratio, &mtcritus atrnbuuntur. Accretio
igitur& cumaltcratione, & cum generatione,
& cum interitu coniunfta cfl^; non t3R;en cidcm
fubiettohsomnesmutaticnesafcfibuntur ,fed
diuerfis : fola nutritio tantam cum accretione
affini^atcsa, & coniunctionem habet, vtcidcm
fubiefto sttiibuatur; liam idem viuens cadem E
mutatione & nutiiii, augcri dicitur, licet va-
riisrationibus , ficutantcadcclarauimus: idco
etiam id , quod uutriri dicitur , idc numcro ma-
net,non ficiHud.qundin nutritioncgeneratur,
velinterit. Itaigtturfeparataabalijsdifti? mu-
tationibus accrctione per diueria fs>bie£Va de-
nominarionis,manifcitumeil:in caidcmnuiBe-
rofcruariid, quodaugetur. Hoctumabipfo
Arifl:. cxprefTc acceptum, &abl'que vUaproba-
tione conftitutum -cit^tumabcmnibub homi- F
nibusconceflum , tanquam perfc maniicftiffi-
nnurr!;eandcnanumeroplantam,& idcmnume-
ro animal pevvniueilam vitam {ciuan omacs
honiii es cxi^bmare vdcntur.

Quxmodo idem nttmero maneat id , quod

Atigctur,du& contraria opiniones,^dif-

Jicultates, qKibmvrgentut.

Qap.XllL

79i

CiEterum vtresipfa manifeftapcrfceffcvU
detur, itaobfcuriifimacftratio, &modus,
quo idfit intclkgcndum. Du* hacde rc con-
trariat opniionei> cxiftunt, quarum altcram fc-
qui necellarium omnino cft ; vtraquc tamen
cum maximis diificukatibus eft:coniunda, &
Vtraquelcftatore. hab'ait,atque habet. Vnacfl
quaminlibr. i. dc Gcncrat. Jvl-iriiUustuetur, <fe
Scotusin^. Scntcnt. diftinft. 44. quarfi. i. (STalii
complures, qui dicunt noa manerepcr toiam
vitamidcmnumcroviucns,nififccunduquan-
dam xquiual'Lntiarn,prpptercaquodin viuentc
non remanetpcr totam vitam cadtm matcna»
nequc cadcmlorma nurncro: demateria qui-
dem certum cft; ea namq; continue fluit, & alta
noua quotidic cx alimt ntis aggenciatui : quare
inhomincfenenonctieaienumcrocaro , quac
f uit tn codi m puerojcadem tamcn c ft ieciidura
scquuujentiam , quianon tota fimul cftrcnoua-
ta,lcdpar£poftpartem: hoc irodoctJanainte-
gntatesclementorum cxdcm mancredicuntur
tanquam indiuiduaaetcrna , quialeruanturea-
dern fccundumxquiualenciam li kim ;inparti-
bus cnim fit contmua tt.utat!o, no m totofimal
clcmcnto : ficeciam nauis djcirurcadcfri numc-
ro longum tempus iVruari , iicct laodem omnes
partcsmta fintrcnouatx; hodicnamqucmuta-
tu.'^ temo^aliD dic malus» ako hasc tabula,alio il-
la,adeovtpoft jkquodierrpusfintomnespar-
tes mutat 3t , & nulla e.ii ii , qux initio fads funt ,
remanfeiit.eandc cmm numero nauim dicimus
remanfille pcr xquiujlcntiam^ai fi oiimes fimul
partes ecdtm tenjporc renouarentur, no eadem
nauis eile diceretur, fed eflet aiteiius numero
diuefse gcncratio: quod autern dcmatcfia di-
citur,idcm vidctureflenectirario diccnduna dc
omniforma, qusdepoteftare materixfitcdu-
(fn; forrnacmm matcrialisnon eftafua mate-
riafcpariabdis, &'ad maienxextenfioneextenf*
ellj quareita eftpaisformscinpaitcraacerix.vt
tota turaia in tota materia : flucntibus igitur
parnbus matcrise , necefie eft vt fimul parte»
form^e fln.Kit , & ?diaj nou5f partes cumiiou»
matcna gencrcntur,hoc eft', dcifirs poteft.i-
te edu.aatur. Qvu-jnsam igitur viaens cft vi-
uenSi&augrturpci iila,manim2j.artcm,quam
altncrm vwcamus, iixc, quum llt f^frma ma-
tcriahs, fluitcurn m.5teriaiecundum p^rtcs. &
aliareiuspartesq isotidiegcncrantur; flijcnrcc-
nim carne fccuadum paiticuhis, fluuntctiam
particulse huius aiiimse cum particuls carnis,
&:quando fit mutatio aliincnti in iiouam car-
nem, gencratur in illaparricula carnisaka no-
uaanimac parncula. qnarde jllius ncattna po-
tcftatc educitur, Siv igitur neque cadem nu-
mcro niatcria . neque cadcni numero aiuma rc-
mcnct aboitu viaeuiisad fincm vfquevitx i-
pfius , lcd 1 cmanct V traque per aqujualentiam,
qmavtraq; lecundumpartes conrinuc rcnoua-
tttr. Altcratltopimohuiccontraria, quam Al-

bcnus»

S.ot
Ma

■to
ns,.

er

Hh
' i-o
tn.

79>

bcrtus, (Sc Thomas, cJc alii rrulti rcquuci iunt.in
tcr quos Perfus roinpouatius in li bro luo dc ac-
cretionccamcfficiciier tucricontendit;qi3am-
uis cnim lii non parum dilfideantin mododi-
ccndi, vt in diftc Pomponatii iibro vidtr»! eft,ih
hoctamenomncsconlennuut; quodioia raa-
tcria fccundum partcs fluat, &rcnouctur.ani-
ma vcro ycgecansnonfluatjfcd pcr totam vi-
tammancat penituseadcm numcrotamfccun-
dumfetotam, quam fecundumpartcs, iStadue-

de Accrctionc 5c Nutritionc,Libcr.

794

A QMomodo omnil/uspartihfis eius.quodatige-
tur ,fmt addittomagnitudtnu.flures
aliorumfenrentiA.

DE relioua etiam coniitiojie altercatio ma-
-na eft ', quomodo quali bet eius, quod au-
gctur.parsiiatmaior; quumcni.mid>quodau-
gaur,corporeumrit:promdeininfinitasp.lites

nicntenouamatcria cxtcndatur ad cam infor- B diuiduum, &aIimentumitidemcorpusut, non

I. n ^ -i; ..;j-*..„ C^; ,.^<r» „» ««,«;U,icnrniiLIS COrDOHS'

co-

in-
am

mandam, &- animandam, fluente vcro aliqua
parte matcnx non fiuat cuill illa, fcd ad alias re-
manentes matcnacpartesrttrahatur. Hancopi-
nioncm fcqucntes tacile oftcndunt, quomodo
viuensidemnumeropcrtotam vuam fcruccurt
quumenimaforma, quse anima ti\, conftitua-
tur, ncccfTe efl manentc eadcm torma, qux
ncc fecundum fe totam. ncc fecundum portes
mutatafit, vtidem iudicium mancat. Vtraque

vidctur ficri pofTc vtoranibusprorius coipoiis-
augendi partibus fiatscccfrio magnitudinis ex
alimcntoaduenicnte.. quincospusacorporepe-
netretur, quodphilofophi omnes impofubile
penitus effe exiftim.arunt ; ideo Kn^- vt hoc ab-
furdum cuitartr , dixit codi tioncm hanc dc for-
ma, non de materia intelligendam effcj ita vt
quandodjcitur, qtiarniibctparrem rcicrefcen-
tismaiorcftcriJd'verumfufc«:unG^mform.ani

hacopmiomagmsdifficultatibusvrgeturinam C tantummodo,.nonfecunda.Tnrnatenam: nuoa
' r. ■ ^ r s. j. °...... .,„; Arirt- ^;^f..r« m3orv7.c; irii-prr.retam coatrouer-

fihancpofterioremfcquamui, &:dicaiBius ani
mam tranfire ab vna parte matena ad aliam
nupergcmtam, aflcrimus formam matcnalem
migrarc de fubicfto m fubieaum, quod vide-
tur, vtBiccaferrcusaictotameuerteie Ariftot.
philoiophiamictenjm Anitot. ccnfuit formam
materiaIemdepoteftar.cmateriae cduci, nonia
matenam induci,quum prius exrra illam cxti-
terit,vtfecundumhancopvnioncmafreritur.Ex

Arifl. diftum magnas mterpretam coatrouer-
fias excitauir , quum dubium maximeiit qmd
Anfl. intellexerit per partes fccunda fo^niamj,
& perpartes fecundum materiam , & vanse ha-
ius didi interpret&tiones a nr.ultis excogitarx
fint,vtVidcrecftinmemoraroPQf7-po'^^- ')"D- ^ — ^^
^t Accrenone,& in qusdl. Msiul') u- h^; '• c c ' /
Ortu &interitUo Aliquinominetormstanimaai
intcUexerunc, & nominematcri^xcorpus, qux

tcrit,v[ictunauiiiii«s»i>.<j^i"'-'-'"«-*""">"^"'--"^ ^"^- ,— --- ,i,%ritm^jA

«^- aIteraveroparte,ficumaIi!sdicamusan.imam D eftmJximepropna, &cuideuihrKa harum^o
.r ' . n .. - ^A ^__- -.,~, <';^r,:^;.-'.f.,-. . ji, -i/-/-rf.i-iAnrTn aixcreattrioai.

vna cum matcria fluere, & ia partibus matenae
ex alimento genitis nouas animse particulas gc-
nerari, ita vt non eadem penitus amma per to-
tam vicam fcruetur, corr.muni hominum exi-
ftimationi aduerlCari videmur 5 omnes cn>m
eandem numero plantain.idemqjrxuniesciini-
nial ab ortu ad mortem vfgue feruan^y^an-
tur t cui opinioni atteftatur etiani ccBp^tio
fpccierum in memoria, nam multa bmta a.ni-
maliaad moEtem vfquc rennent muharuin re-
rumfpeciesmmemoriaimpreirasi car.esenEm
inuenti iunt,qui quum rEulto&£.nnos ia domi-
no fuo abfentcs fuerint,£ttm poftca viiumlta-
tim agnouerunt: quod non videturpoffecon-
tmgere, niflcadcm numero animaabfque ali-
quo fuarum pamum fluxu fcfuata fit, nec fo-
lum pcr aequiuaknnam eadem; facit e.rvim at-
quiualcAtia.vtanimaicandemremaddifccrcii-
EQilitcr aptum fit.fed non vteaadcnia&urcri-
neat iquodquidemosf^enditur {imiiicEiine ac-
cepta a naui fecundum partes renouata, qua iptl
quoq; vtcbantur ; nam fi quis in naui chsracte-
res aliquos imprimat , & poft tempus aliquod
mutentur, vna poft aiiam trabes, & tabuls o-
mnes illius nauis, manebit quidcm nauis ea.-
dem pcE sequiualentiam, fed characteres^ non
fcruabun-tur. Ytramque igitur opinionerfima-
xtmis, & vix fGlubiUbus difEcuIiatibus vrgesi
mamteftiun cft».

cum fignifieatio : & accrctionem dixcreattnbui.
animst, quoniamanima non fluit, icd eadema.
net tam fecundum fe totara, quam iccundu par-
tcs ab onM. ad mortcm viq^ ipA us^viuentis , & o-
mnes eiuspartes fiuntmaiores linc ylla coipo>
rupeuetratione,quiaaniraaeftim:orpoiea5mar

tcnx vetoaccretioncm non attnbui fecundam.
omncs eius partcs , quia hs funt in cotinuo •&■■!>-
x-c . iieq.^ exdcm per totam vitam manent, neqj.

ryo<Im\t omncs maiorefEeTLp^is-aitioaetKS^-
kr's:,.'suincorpu3acorporcpcn£»£tiir,quod' _

qu;.dcmficri nililomcdo potcft. S^-d.ali|,. qui i.o^tate,
RO.n .n.-iO.io materiam, fed ctiam anim:3.m iecun-
durr.. psi tei fiucre exiSimarCit , z-i ^Uam ivomm.
vrrborum ir.terprccaticncm confugtte coac.ti;.
funti nequtcandem omnes it:u.lerunt, fcd.ia.
v&ria.£ien.ta-ttiasdiuififunt. .i.liquienimd:)ie-
ruRi:p£rtc..feciir:dummsteri3minuc!hgipaitcs-
homo^er.eas , qusfLint m2.ieria htterogencai-
isim ,pli-teaautcm fecundum fcrmani e(i-: par-
tcs hnaogcaeas: hatnarnque cercara figuratti-
poftulant ^^&ipfiui animx prcxima in{l.um-£h.-
ta funt , quociica ha prscinue atr ribttvtur. ac- _ _-

cretio, &homogerieispropteripias.. aI^J.vcio r..^pr^f^''
dixerunt duplexln viuentecorpore eikni-a ■ •
dum5 vnumradicaie^quodabcrtus imcioav>-a- ^
tur; alterum cibale, qaodex alim eto gerisrauir:
&radi<:alc nunquilrefolui, quoniam.^ia • ^0'i-
fumptioncm moj^S-nccairatio initquitu. ; .--'aie

^ Vf,5-0.

79S

vero cfle illud. quod ad humidi radicalis defen- A
fionem adiicitur, & hoc folum fluere conrinue,
& renouari : partes igitur habentes humidum
radicaleputaruntabAriftot. appellaripartes fe-
cundumformam,quoniamaiiimain eis prseci-
quc refidetj psrtes autem habenteshumidum
cibslevocari partes fecundummateriam.funt
cnim veluti materia ad tutelam humidi radica-
lisadicfta, «Sf ineis anima proprie non reddet,
& hce continue rcfoluuntur, & reftaurantur:

Jacobi ZabarellacPatauini 795

Vcra fententia, & tim fomprohatm

(jr contraria refutatio,

Cap. XV.

ARbitror egoveram eflcillarumfententiam,
qui dicunt animam vegetantem ( At hac
enim fola in prafentia loquimur) in omni vi- ^f,pf
ucntc vnam penitus, it eandcm numero ab ^,^5^

\

ortu ad fiaem vfque vitx illscfam, & incorru- g„^-
ptam tam fecundum fe totam, quam fecun- ,„^,

quoniam igitur accretio attribuitur illi, quod B dum pnrtes feruari , proinde cum corporis par

permanet,non illi,quodfluit,ideo Ariftot. di
xitaccretionem fieri fecundum partes forma-
'f-^f^"'^ \i:%,noTi fecundum partes materiales. Alii per
formamintellexerut totum animatumcorpus,
per materiam vero partes ipfius, quum Arift. in
c ontex. 31. fecundi Phy fic. dixerit totum notare
formam,partes vero materiam: quoniam igitur
totum manet femper idem per aquiualcntiam,
partes vero funt in continuofluxuj&accrctio
attribuitur illi, quod pcrmanet, non illi, quod ^
fiait5 ideo Ariftct. dicens accrctionemfierifc-
cundum formam, fignificarc voluitcam cflcat-
tribuendamtoti, quod pcrmanetjnonpartibus,
cuoniamillsomnesfluunt, nempetam corpo-
ris, quam animse partes, quuntl anima a materia
feparari nonpollit: ficigiturhidixerunt, Arift.
non inteilexifle materiam ab anima diftinclam,
fed partestotius copouti animati proutdiftin-
euunturatoto:adhancfentetiam accciliire vi-
dctur Scotus inprxdifta diftinft. 44. quarti Sen- ^
tent. qusft.i. & hac fequutus eft Fianiuiiu? No-
biliusinfuisCommentar. inlibr. i. de Gencrar.
/. Ojftnto lyiarfil. aute dicit duplices efle viuentis corporis
Marjiiit. partes,altas porofas.,alias non porofas, id cft,
plcnas,6:porofas vocariab Ariftot.partes for-
rrales,nonporofasveroyoc3rim3terialcs,pro-
pterea quod partes porofae fenfiles funt,d' fen-
rilitasconuenitforms,partes autem nonporo-
fs infcnfiles funt proptsr paruitateiTt,ideo at-
tiibuunturmat£rise,&dicuntur materiales.-quu E
jsitur partes porofse augeantur rccipiendo ali-
mentum intus, qus eftproprie dicta accretioj
ncn porofs vero augeantur perfolam appofi-
tionem alimenti, non per reccptionem intus,
quia ficri nDnpoteftpenetratio corporum ; hic
autem fit improprius accretionis modus; idcir-
coArift. dixitaccretionemfieri fecundum par-
tes formales, qux funt partes porofse, non fe-
cundumpartesmateriales,quae funt partes ple-
nce. Aliiquoquealiadixerunt,in quibus omni- *■
busreccnfendisconterendum cflTc tempus non
videtur, quemadmodum ncq; in fingulis modo
numeratis fententiis rcfutandis; fatis cnim fit
cognouiHc quidalii dixerint,vtinteliigatur,in
quonam fit coiiftituta huiufce rei /difScultas :
nunc verititis declarationcm aggrediamur, ea
cnirncognitafacilcac breucnegotium
trit cognofcere aliorum
eriorcs.

ticulisfluentibuspartcs snimae non fluere; ni-

hil .n. meo quidem iudicio vanius, «S: ab animac

naturaalieniuselx,c[.dicereparticulasanim3ecu

particulis materia: cotinue fluere, & alias nouas

animsparticulas de poteftate materisc ad adii

educi-.adhocoftendendiinsillumadducipoteft

efficaciu5 argumentum, quam quodex n^tura

animatfumituriilludinprimiscertum eft,Arift.

in 2. lib. de Anima docuiflx animamcirc iot- Anin

mam corpGris,nonquiaemcuiuslibct, fed or- nMu

ganici,hoc eit, in variasinftrumentalespartes

diftinfti, proindeheterogenci; & per hoctan-

quam pcr co.nditioncm eflTentiaiem definiuifi!c

animam,atq; eam abinaniiCBatorumformis di-

ftinxiflc:hscnamque,quumnu'Iaminftrumcn-

torum diftinftione reqairant, formae funt cor-

porum homogeneorum;anima veroquum va-

riisfacultatibuspraeduafit, varia criam inftrii-

menta corpoteapoftuiauit, quibasadvariasc-

dendasoperationesvteretur. Qnjlj» igitur ani-

iTiafit hetcvogeneicorporis forma.necciTanura

f ait, vt ordiric. qurdarr; '■ raji^s illius parcesper-

iiceret. (*: !iivt\.: f ^^C';>.. -.^d/i-^c, in^qua or-

tum hab::as, p-. .'•tca.-.l' ■ u ■ ^i-s p.-3rtibus com-

Kiun ..cjrvt-ur, qacmadai>>au.ni Aiift.declaratin

caic^hbellidccomuni animalium motu, & in

tcr!:i.odrP.'ii-i.;b. A?jimal.cap. 4.5. & 7. quadcre

qufs m abunde iam ioquuti ilmus in ! ibro,quem

dcpartinoneanimae fcripfimus, nunc eam fcn-

tentiambreuitcrreferemus, &:tanquam ibi de-

claratam,&:confirmaramconftituemus.Docet

in didis locisAnftot. animaminvnopraecipuo

mcmbro refidere, quod in fanguineis animali-

bus inquit z^Sc cor, inaliis vero, &inplantisa-

liudquiddamcodemmunercfungens, & cordi

proportionerefpondcns; idco quod nos nunc

de cordedicemus.id de quohbctaliofimiliin

aliisviuentibusmtmbro mrelligendumerit. A

cordeigiturinquitAriftot.pendere animalisv- i^nt

nitatcm: quia animal eft vniipropteranimam a.nt7

vnam ; & anima cft vna proptcr vnumprinci- ^em

pium,inquoprimumoritur,&inquopraecipue con

refidct. & aquo ad alias omnes adnatas partcs

diffunditur; ftatimcnimgcnitocordcproduci-

turineoanimapcredudionem de poteftate il-

lius mntcrisead a£lum,deinde adnafcentibus

cordi aliis membris ordinatim, anima ab illo

principioad alia mcmbraanimandaproteditur:

YtiturautcniadhocdcclaranduAcift;.cxcmplQ

rc^is,

7^7

«tc Accrctioftc

tni-

t-

l-

,tum
men

mtn

regts, quHnfolavrberegiarefidctjfed potcn-
tiamfuam adomnes regni parctsgubernandas
cxtcnditjitavtfladeius imperium accedatali-
quodaliudnouumoppidum, ad illuJ quoquc
regispotentia extcndatur , qucmadmodum in
pr?edifl:oIibronoftrofufiusdcclarauimu£. Co-
gnouit crgo Ariftotcl. viuentis corporis tantam
partium varietatem habentis feruari vnitatem
nonpoffeabsquehocordine , &ilUrum parti-
um colligantia.quseconfiftit in earum omnium
pendentia^b vna praccipua, in quafuit primus
animacortusjidqucmaniftftum eftfumpta arc-
gno fimilitudine, non eflet enim regnum vnum,
nifivnumrcgem haberet,qui in aliquo prxci-
puo loco refidens vires fuas ad cunftas alias par-
tes extenderet.Ex his colligimus, duplicem efle
animxprodudionem in corporc fecundum A-
nft.licetvnampropriediftam , alteram verofa-
tisimpropric-.vnaeft, qusefit incordeininitio
generationis, eaqueeft vereproduflio animze,
«!kgeneratiopereduftionem formaede potefta-
tematcri<eadadum;neq;invnoviuentefit,ni(i
femel , quemadmodum vnatantum cftgenera-
tio,cord'is, necpoteftfs£piusiterari:altera vero
cft, quandoadnatis cordi csterismembrisin-
nafcitur m eis anima , non tamen amplius per e-
duftionem demateria, fedperderiuationema
corde, &:perinfluxum ab illo principio adalia
omnia,qu« adnaftuntur, mcmbra : quod autcm
ininitiogenerationis euenit.illudidem poftea
inaggenerationcquae in nutritione pcr totam
vitam fit , concedeicc debemus, fcilicet animam
acordeadaggeneratasparticulasderiuari,nam
cademvtrobique ratiovig€t:ficvero non prc-
priedicimusanimam,feupartem animae inag-
generatis partibus gencrari,nuliaenim animx
pars producitur,qu3e prius nonfucrit,fed potius
nouamateris particula,qus priusnonerat,a-
nimje iam prseexiftenti fubgencratur. Haac
cgofententiam fequcndam puto.tanquam Ari-
ftot.& rationimagis confentaneam, quum alte-
ram contrariamplurafequanturabfurda, caque
penitus infolubiiia.Primum quidem, fi denoua
particulacarnisnoua animse particula educere-
tur, animaelTct primoafiuscorporis homoge-
nei j quare non effet ellbitialis conditio animst
illa,quamArift.inciusdefinitioneaccepit,ani-
mam ciTe aSum corporis hcterogenci, fcd et-
is^m de (Imilari corpore animaeduceretur , & a-
nimaquidemtota:alias namq; oftcndiinus cf-
fentiamanimac effe totam, & integram in qua-
libetcorporispartc j quscnim animx eflentia
diuidua non fit,necefleeft vt vbicunquc ciTe di-
citur,ibi fitintegra.Prxtereafequeretur nullum
efTc in viucte prsecipuum membium, fed omnes
corporisparLeseiTc squepraedpuas ; fiquidem
pracipuapatsnon alia rationeiudicatur , quam
cxprimoaaimsortumilia, & exprscipuaeius
fcde. aquaadalias partesanimaderiustur, at-
q_U€.diffttaditur j «j^uocircaiivbique anifli^psi-

& Niitritionc, Libcr.' 7^«

A tur.vbiquecftmembrumpraeclpuumj falfaigi-
turcrit Anftotcl. fententia de primatu cordis,
quia fic omnis aliarum partium a corde pen-
dcntiatollitur ; ab eodem enim res pendetfe-
cundumconferuari,aquopendctfecundumcI-
fe;quare fiin partibuscorporis animafecundum
cflenonpendetacorde, fed in fingulaparte cft
primum edufta de materia,neq; fecundum <;or.-
feruaripendebitacorde. Quaproptcr fequerc- Terttum
turetiam oportcre quodlibet membrum ab i- ^r^upnr^

B nimali feparatum viuere aliquamdiu : ram fi tum.
membrumnon habetanimama cordemfluen-
tem.fed in ipfo primum exortum, nuila efle po-
teft ratio cur fcparatum membrumatoto non
debeataiiquamdiuanimamrctincrcquumfub-

ftantialis interitus non fiat fine praeuia altera-
tione,quaenonpotefteifefubita, fedintempo-
refitneceflario:imononfGlummembrum , fed
ctiam quaelibet carnis particula feparata debe-
retobeandemrationemaliquamdiuviu€re,hcc

C tamen omnium confenfione falfumeft , & cx-
perientiacacfenfui repugnat. Prxtereafequcre-
turetiamnon vnam cffe animamin vno vi«en-
tcfedplurimas; infingulacnimaggenerata car-

nisparticuia ineflet anima propria,& feorfum
ab aliis eduda dcilla materia : idq; confirmatur
permcmoratum Arifi.di^aumin g-lil^. de rarti-
busaniuGalium, animaieft vnum propterani-
mamvnam, &'Snimacftvnaproptervnuprm-
cipium , quod eft ccr, in quo exoritur , & in quo
B refidet:namfecundumiliorumfentxn£iamnon
vnum cftprincipium generarionis animte^quus»
aeque infinguia parte anima generetur , proindc
non vna eft aaima,neque vnum animal:fed prse-

ter Ariftoteiisteftimonium id omnino confite-
rinos ratiocogit:namintantapartium varieta-
tenonpcteft/.otiusvnitasfersari.nifiper coiii-
gantiam ; nuiia autem efle earum coliigantJa.
poteft, nifiper naturalcm ordinem,& aliarum
pendentiamabvna:qucmadmodurnergoAr!ft>-

E dicit vnum efle animai propter vnum princi-
pium gcneraticnis animsejita fi plurafint^talra.
principia,plura quoquc animalia in quoiibet
. artimali erunt, &pluraquotidie generabimtur^
Hesc & aiia ciusmodi abfurda manifcftiflims.
^ euitamus,ficuinArift. dicars;-.uscdu£lioncn^a-
nimsevegetantisdepoteftatematerixadaaum'
femcltantunifieii,&infoiocorde ,feualiomc-
bro, quodcordiproportionercfpondeat, in ini-
tiogenerationiscuiasqueviuentis^deindea&e»

p diffundianimamad alias adnataspartes, & per
totam vitam sd particulasmateria ex almien-
to aggeneratas, nec pofle in alia parte przeter
ittcmbrum praecipuum animam de poteftate
materiaeduci. Proptereaoptime ilics femice guartti
arbitror, qui dicunt animam nonitaeffemate- ^rgurmft^
rfalem.atque diuiduam , vt non fit etiam im.TVsa- /««?..
terialis, &indiuiduaj eft enini mediae naturae
inter formas peniius a ojateria-abiun^tas, &
fQiiS^Sfliatsn«pi-erfu§iow3i?iia5.q«?tfuntfor-

7<59

Jacobi ZabarcUse Patavini

rr« inanirpatorum; forms namquea materia A
abiun-Sse bmnino indiuiduae funt , Sc nullam
hr.benrquantitatcm, quianuilum habent ma-
tcriam: fcrraae vero inaniroatorum funtneccf-
fftnc.adiunii^xqysntitatinnacerise.m qiiaexten-
dur.tur,'Sc determina:a;e:i2rr. nnaniicati.^Se dc-
tcrminatse matcnse , line qua croitcit nequeunt:
forma enim , qus eft in h ic aqv s. particula , :ta
cftar.igatahuicporticinimateria, & hincdetcr-
minatac quantitati , vtncn poiutc.xtendi adin-
fcrmandamaliquamalianniTiateriseportionem B
adiedam; fedfi aliqur. ma'.er:«T por:io adnca-
tur, qvisdebeataqusformamrtcipercoportet
depoteftate illiusaLterius mateaaaliam aqus
formam educi : anima v-tro EBc'dio modo fcfe
habctj nam cftquidem necef.ano macens, &
qujntitati addifta , quia Gr.e materia , & fine
qur.ntitateeffenullitenuspotefi: non eitramcn
iraadcliiladeterminatxmareria^ac ic::efmina-
tx quantitari , vt non polfi: mate^iairi quantam
mntare.dcaliam , cuiir.hiereat fibiadrcr-.oesT, C
•noa ita tamen, ytpoffit materiam, inqiiaeft,
dcreliuquere fecundum toium , & ad aliam
traniire, quiafi totafmul maceria dcftruarar,
pcrditar anima neccirario.^ fed fccundum par-
tes, <Sc per lucceillonem, E^anente fcilicet ea-
demmateriapersquiualentiam, vtantedecla-
rauimus exemplo nauis , cuius parccs diuerfis
teroporibus renouentur, noa eodem tcmpore
omncs ; hanc enim conferuationem eiufdem
reiper aequiualentiam in ipfaquidem matcria ^
& in partibus corporis concedimus, at non in a-
nima , cujuspartcs i^ucntibusmaterispartibus
minimefluuntieftenimaaimaformanobilioris
conditionis, & magiselcuata , acliberaanexu
materia,quamformxinanimatorum,qu3tnul-
lum in matcriam imperium habent, fed in ea
prorfusimmcrfx funt: animacnim , quatcnus
linemateria cflenon poteft, matcrialis eft, &
femper extenfa, &fcmper quanta, acdiuidua;
fcd quatenus fluentibus matciiss partibus ipia E
non fluit fcd in remanentibus integra manet , ck
ad aliasienouatas matcrix parces cxtenditur,
redolctnaturam formaeimmaterialis, & indiui-
duar. Hxcfuit abfque dubio fententia Arifto-
teiis in contcxt. 4i.hbr.i. de Gcnerat:bne,quan-
dodixit, formam , fccundum q>jam fitnutritio,
(&accierio, effe formam quandam. immateria-
Ir.m, inmateria tarsienexiftmtem : quameius
loci inccrptctationem a Latinis'addu£lam o-
liinino fequi debemus reiefta altera loannis F
.Giazjtmatici.ptfuiuncamuhisrecepta, inqua
egoaluis.. dumeumlocumpubhccdeclararem,
Uiu.-tJ jotau! abfuidatuminPhiiofophia,tum
in Gi.iiijmatica cxverborura Ariitoteiis Gr»-
ccrumconfidciatione ;nam rciv-P'tas hstc eft :
quuHi Ariftotel. priusformam eius,quodauge-
tur, n<;nihiairec, voluit aliquid dicere de hac
form.'i> iccundumquam nucrttio , & accretio
ficri di':::ur.- fcd ^-.aa foima hxc eft amnaa yegc-

800

tans,quaminfolibroconfiderarcminimecon-
uenicns crat j ideoetiam abanimae nominatio-
nc abftinerc volcns fatis habuit eam propria
conditionecircumlcnbere, & fignificarc dicen-
do eam cfTe form?.m immaterialem , matcriae
tameninhatrtnfm, hxcenim noncft nid ani-
ma: hocfignificat verbaillaGrxca^TBTo^ETOft-
o;^, quim enim inprscedentibusformamrei,
qu2 ;iugctur,nomina{fet,idcirco pofteahis ver-
bis fubiunxit, hacauti^m forma fine materia,
nec lignificaiepoiuit aliamformam, quam jl-
lam , quam ia.T nomine format apptUaucrat ; at
fecunauni laannis Grami.T!arici opinioncm o-
porte; ec for xam in his vei bis clfr psxdicaturti,
vt feniusetTet, hxcautpm elHorma finemate-
riajhoctamendicerenon polfumus, quiaarti-
culusoilenditformam ibicftefubietVum , non
prsedicatum: pratercadii£lrOill.'].T»r«' eif ncutri
gcnens ; quarencn poteftadalinicnrum rcfVrri,
quod aGisecis fcemmmo nomincT^o*^;» -^pr^^-
latur: fcdmagisei\eafententtaabiuida, quam
vtin pr«(entiaconfutari mcrcatur, nam& fc-
cundumeammaximeimpropria, «^incongrua
eft Anft.loquucio,* in multiplicem errorcm,ac
rcpugnantiam inc.derct Arift. flid, quodeilo-
annesattribuit, hgnificacevoIuifTct. Nonpof
fum hic mccontinerequm dicam id,quod mihi
eum locum confidcranti venit in mentem.quod
noncrcdoAriftotcI.cogitafTe, quanquamillud
cogitare maximc debuit; fumitur enim cx eo
loco , & cx Ariftotcl. confeflioncargumentum
aliquod.vel faltem coniedura de animx huma-
n^immprtalitate: quumenim dcanimavcge-
tante, quxignobiliirimaomniumaninDarueft,
loqucnsibiArift.fatcaturcameiremodoaliquo
immaterialem , eleuatam , & IiberajtM a nexa
matcrix, quiapoteftfaltemapartibusfuaema-
tcriaefeparari, crcdendumeft animamfcnfibi-
lem multo elcuatiore circlcdlmaxime omnium
anitsumjationalcm ; proindeita efrelibcrama
nexu matcriae , vt poilit etiam a tota liia materia
feparan, il aliae partes aniorae funt aparnbus fal-
tcm fua matena feparabiles;eo enim negat»
non haberet anima rationalis maiorem elcua-
tionem, quam anima vegetans , quod non yidt-
turconfentaneumefTljjracioni. Sedytadid, de
quofermoe;at,rcucnamui, fumiturctsam no-
fVrseientcntixconfirmatiocx iis , qua?dicuncur
ab Ariftotei.inconicxt.3(5.eiufdiml;bri:ibinam
quae vtrem aqua ilucnte plcnuii comparans
cumcorporc, quodaugetur, vtriiimileedidi-
citformameius,quodauwecur,aq..aevercfli5Cti
fimilcjn eiremateriani; fiquidemmati-riafcm-
perfluit, quemadmodumaqua illaper vtrera,
nsanencetamtiivtrc uncaliquoRuxu., f curiet.
iamformacijs.quodaugetuf, nonfliuit.Si.rniii-
ter m context. 42. de immmutionc loqucns di-
xitmateriam , drquanacatcm. mmui,foimiiau-
temmancre; putauicigitur nuilamformx par-
temcum fliicaccmaccriafiucrc, fcdtotamani-

an

Sea

tUf.

tun

loi

mam rcmancre, Sc aireliquam materiam re-
ftringi: nam (i fubftantiam quoquc formse in
particulismatcrise flucntibus corrumpi , & fluc-
rccum matcria cxiftimailet, non potuiirct vl-
lum raatcrise & formse dircrimen fl:atucrc ra-
tioncfluxus, velpcrmancntia, quoniamidcm
prorfus de Ytraque diccndum f uillet.

Dubia contra veramfententiam , ^ eorum
folutio. Cap. X VI.

VErum fententinhjecita magisdifficultati-
bus vrgcvi vidctur , vtmulti easfoluinul-
lomodopoireaibitrantes, hacrtic£ta,alrcram,
quam noy modo confutauimus, fcqui malue-
rint: has igitur foluerenitendum cft, vt fi nobis
non ita easdiluere datumerit, vtomnes con-
quiefcantjid ialtem prseftemus^vt ii, qui medio-
cri ingenio praediti funt,& rite philolbphari vo-
lunt , dum cam cum contraria opinione contu-
lerint, hanc cum minoribus diiKcultatibus con-
iunftameflccognolcant, &fateantur. Duopo-
tifllmumdubiafuntjquxmaximainfirraareno-
ftram hanc lentctiam vidcntur. Viium eft quod
pcr eamponitur forma migrare defubiedo in
fubicdVum , quod & de accidentibus &de for-
misomnibus materialibus impoflibile prorfus
-cfleomnes cxiiKmant? quod autem hoc fequa- .
tur,patet:nam fl illa eadem numero anima, quae
cftincarne vetcre , tranfitad informandam car-
nem nuper ex alimento aggcncratam ; & illa ea-
dem,qu3eeratinparticulismateriseconfumptis,
non fluxitcumillis, fedremanenscontrahitur,
& reftringiturad alias materisepartesremanen-
tes,abfque dubioeadem numeroanimamigrat
de fubieftoinfubiedum, Alterumdubium ett,
quoniam Arift.inlib,i.deanimadocuitanimam
nonefleper fe mobiIem,fed folum per accidens
ad motum corporis, nam m lib.6. Phyfi.aulcult.
oftenderatfoiacorporaefl"epcrfemobilia:atfe-
cundum hanc fententiamanimaper ie mouere-
lur , nonad motum corporis j quanJo enim ad
aggeneratacamemextenditur anima. & quan-
~ doaparte carnis confumptaad remanentecar^
mspartemretrahitur,n6potefthunctranfitum
faccre , nifl loco moueatur 5 itaq5 mouctur loco
pcr fe, quia nulla corporis pars tunc loco moue-
tur , fed folaparticulaianimge locii mutat , quod
cft moueri pcr fe. Hs f unt Yalidiifimoe obieftio-
Hies, vt mukis vid etur, quse fententia hanc pror-
fus euertere, impollibilem reddere videntur:
ad quas quid dici poliit, proponitur nobis in
prseicntin confidcrandum.Ego quidem arbitror
priorem df.biratmnem nontanti eflTcmomenti
. quanti cameire plures arbitrantur, quumex 1-
:,^^ piamet reioiuiiofumi videatur vmigratio enim
i^, quse a philofophis inipoillbiliseire exiilimatur,
cftilia folum , quaaccidens , ycI fornia totura

dc Acctctionc & Nutritionc, Libcr.

802

A fuum fubic(fiumdcrelinquat,5reademnumcro
adaliud tranfcatj fcddummodo formatotum
fuum fubiedum non dcferat , fcd in co mancat,
potcftablqucvlla abfurditatcabvna ciuspartc
adaliam mfbrmandam tranflrc:ncque haecdi-
ccndacftmigratio , fedqusedamnominecarens
tranfitio , qua: in nulla forma vel accidente ma.
tcrialicftadmittcnda.nifiinfolaanmia.obcius
.naturamaliquantum elcuatam, & mcdiam.fic- '
uf antca dcclarauimus : in aliis igitur omnibus
B f ormis, & accidt ntibus naturalibus nullam fiuc
fccundumtotumfubieftum, {lucfecundupar-
temfieripofTc migrationem conccdimusj atin
animacitpofribilis,imo&neceffariustranfitus,
ac diffuflo ab vna corporis parte ad aliam: &r
huiusdiicriminisratioexeo: quodalias decla-
rauimus.fatisclaradefumitursnamcsteraepjae-
ter animam formse naturalesfUnt formje cor-
porimi fimilarium , in quibu-. eadcm cft natura,
&condiiio totius,&partiscuiuslibct,proindc»

i^ in caforma participanda nullus eft inpartibus
ordo naturx5 folaanimaeftforma corporisor-
ganici , &diflimilaris, & eiuscorporis partes,
quarum magnaeft varietas>informat,acpcrficit
cercoquodam ,ac neceirarioordine, vnam qui-
dempnmo,acpraecipjie,deindeaIiasperilIam,
& per deriuationern ab illajquamobrcra necefTe
eft vt ab vna prxcipua viuentis parte ad alias
partes anima diftundatur, & hocquemadmo-
duminprimatotius viuentisgener.^tionis fieri
certuni cftiita in quotidiana nutntione eft con-
cedendum;eaq;jnigratio,fimodomigrariovo-
canda cft , non cftimpoffibilis in anima, fed ne-
ceflaria , & ipfi naturae animae maxime confona.
Mutatisigiturperfucceflaoncmpartibusviuen-
tis, toto-tamencorpore codcmperaequiualen-
tiam ieruato,poccli:anima a membro praecipuo,
inquo eftradicara, ad aggeneratas partespro-
tendi,& ita lemper inforniarcatq; viuificarc to-
tu.m corpus , quod pertotam vitara idempcr ae-

■^ qumalentiam lcruaridicitur: quocircaca non
cilanimae migraiiovocanda, quum femperin
eodemcorporcl^enietur, neq; deillototoada-
liudtotumtranfeat. Hocvideturconceflriliein- Scattcon
teraducrfariosScot.inprsedidaqusft, \. diftin. cepo.
44quarti Sent. vbiaduerfusfententianoftram
ita argumentatur : quado anima, qua; eft in ma-
teriavetere, traafitadnouam materiam infor-
mandam,deferitncmateriamvetescm,&adno-

_, uamtranfit,aninformat fimulvtramqueJfipri- •
mum,ergo migrat de matcria in matertamjfi fe-
cundum , crgo eadem formaperficit fimul duo
perfedtibilia, quoiumvtrumquefeparatimac--
ceptumillieftadaequatum:conceditigiturSco-
tus , filecundumponaturno efiemigrationem,
fedcxeo aliudabfurdum deducit :ad quodta-
menosfacilereipondcmus:dicimus enirri poflc
duobus modis intelligianimam xorporis adae-
, CC quarit

l3

toj;

Jacobi ZabarcUx Patavini

quaii.vnomddofccundum quantitatcm.altc-
!o modo lccundum propoitior.cm^li lccundiHn
quantitatem intclligat,vt intclligcie vidctur, a-
nimanulli coiponadarquari potcft , quia non
adxquatur nifi quantum quinio , animavcro
perfcquantanoncft, proindevanacftquKftio
dcanimaead^quatiDnccumcorpOrc.; cadcmc-
nimanima vcgetansita cftadzequabilis corpo-
ri formic* , vtcorpori elcphantis , velalicuius
magnxarhoris , quantitatem enimnon habct,
jiifiquamrecipitamateria,& itaaptacftexten-
diinmas;na, &inparuamateria,quemadmo-
dum eiiam dicimus eandem animam ica ada-
quaricovpori gigantis, vtcorponPigmai : ar-
oumentumigiiurScoti vanumcft, quo^niama-
nima & paruse , & magnae matezise adaequabilis
€ft,&:quandocarofadacftmaior,non funtibi
duo pcrfcdibilia ab anima, fed vnum , quod
prius erat minus , poftea eft faclum maius, imo
totumviucntis coipuseftvnicum perfedibile:
^c?/«5'/fOYg<-undum proportionem autem reftius dici-
Tnodoarit- j^usanimam corporiadsequari , feu potms cor-
njAdtca- pusipfianimae; quumenimanimapiuribusfa-
' turcor- cultatibus praeditafitjtuc corpus dicitur eire illi
^artad^ adsquatum perfeftibile, quando ommbusin-
^ltiM-L {\;rumentispraediuni{it , quaad exercendasil-
las omnesfacultatesrequiruntur; ideofi quis
homo finemanibus , vel fme oculis nafcatur , a-
nima non habet integrum , & ilbi adsquatum
perfeftibilcquianonpoteftinillocorporefuas
omnes facultates cxercere: liigiturhoc modo
Scotus intelligat adssquatum perfeftibile , va-
numfimilitereiusargumcntumeft, quia nulla
corporis parseftammse adxquarum peife£libi-
le, nec niembrum vllum, imo nectotum viuen-
tis corpus , quando eft mitilatum , fed folum
quandoomnibusinftrumcntis praeditum, quse
facultatibus omnibus ammse refpondeant.
Hoc igitur modotolli facilcputopriorcm dif-
ficultatem , & inhac folutione ego cjuidem pe-
aoltitte nitus acquiefco. Maioris momenti efTc vide-
Jecundi. -turalteraobieaio de Animae motu, abvnac-
nun corporisparteadaliamtranfirccadem ani-
inanonpoirevidetur,nifi!oco moueatur. Ego
quidemnon abfurdam fore refponfionem pu-
to.ficumloannc Bacconio in diftind:. decima-
odaualibr. 3. Sentent. dicercmus, animam ad
informandas aggeneratas partes tranfire non
pcrmotum*, fed modoquodamalio nobis oc-
• culto , & abfcondito ; fateamur enim velimus
nolimus , necefte eft plurima fieri in natma,
quorumrationem&modumnonintelligimus:
qtiemadmodu igitur fatuihominisellet nega-
reillam, quam videt.pluuiam deiiiblimi lo-
co defcendcre.quod moduni gcnerationis eius
ignoretjitaingcnui, .icverc philofophici ani-
jiii efthumaniingenijinfirmitatem, (Scnoftram
igriorandam coafiteri, quafrequentiilinu Ht

A vrrerhm manifLftilfimaruin caufas , & modum
gcncrationis intcUigentia non alfequamur : di-
ccrc igitur poliumus animamad aggeneratam,
paitem mfbrmandam effundi absque motuj
quis autem& quaHs iMctranfitusfit, nosigno-
rarc jhoc cnim afiacnics velnonerramus; vci
multo minus erramus , quam qui rraniitum il-
Ium,l)ceipcr fe manitcltilfimum.innciariau-
dent, proptcrea quodmoduni, & rarionem c-
ius non intelligunc. Sed fi quid hac de rc dici

B potcft,iIludeir,quod Pomponat. dicitinlibro
fuode accretione, cap. 15. eaque mihi vidctur
tuta,firniaque refponfio , animam vegctantcm
panim naturalem, partim iminaterialem eljc,
Vt Ariftotcl. dixit in contcxtu^i.primideOrta
&interitu; qucmlocum Pompoucnius optimc
intellexit: materialem quidcm , quatenus de
materia eduftaeft,& eftnecefiarioaddida ma-
tcri?equantae,finequaexiftere non poteft; im-
materialcm vcro , quatenus tranfit lecundum

^ parteseiusdemcorponsad infbrmandamaliam
materiamfimilem.dequa noncft eduda,pro-
pterea quod non eft ita aidifta ftatutae mattf-
nse , vt ad aliam tranfire non poifit eo fcilicct
modo, quemin pnorisdubitationis Iblucionc
declarauimus:quumigiturprotendatureo mo-
do animaapartematenae ad parrcm , hoc prce-
ftat,quatenusimmateriaIis,&indiuiduaeft,non
quatcnusmateriali3,atqucdiuidua3 id autera,
quodimmateriaie, &indiuiduumcft,vt locum

^ non occupat,ita ncc loco mpucti dici poteft: id-
eo tranfitus illd'non eft vocandus localis mo-
tus.neque omninomotus , quiaiion mouetuj"
nifiid.quod corporcum eft ; fed cft acceffio fub-
itarciimmaterialis. Obidnehacin re decipia-
niur , notandum eft aliud cftemutationem ali-
menti ultimi in fubftantiam, vt in carnem,vel in
os, aliudelfe extenfiGnem,feu fluxum animse
adeam : rautatio quidem alimenti in fubftan-

-, tiameftverusmotus, eftenimalteratiointem-
porcfafta , quam infequitur etiam fubftantiae •
mutatio,dequapoftealoquemurifedextenfio -
animaeadillamaggeneratam partemfubita, ac
momentanea eft,neque eft vocandamotus : ita-
queiblamateriavere mouetur,ficuti folavei-c
locumoccupat ; anima verovtin loconon cft,
itanecveremoueridicitur,fedabsque motu adi^
aggeneratani partem ftTbico extenii, ficuti rci
immatenali & indiuifibiiiconuenttvtextenda^

F turadalia. QupdverbArift.dicit,animamnoii
eifeper fe inobilcm , imelligedum cft dc anima
totajquod quidcmidpe ■iife Arift. manifeftum
cft. quumiUiqMOquephilofophi, quorumibi
fcntentiamimprobat , hocfolum intellexerintj
non poteft enim aniaia tota fine corporis mo-
tumutaiclocuni , &dctoto fubieftointotum
aliud iubieflum 'ranfire, quemadmodum an-
teaderai^rauonc diccbanaus > neqi^e tota {ei-

pfaui

m

tos

dc Acctctionc & Nucritionc,Libcr.

to6

.pfammoucrCjVtilliphJlofophidicerevifirunt: A
lcd manentc anima in eoQcmtoto viucnrc cx-
tcrtGoncm cius ad omncs aggcncraias paitcs a-
nimandas Arifrotelcs nonncgauit, ncquc mo-
tum animxappellaret, fed folimateiis, 6c cor-
,porimotumattribuciet;diccndumcnimpotius
eft, nouammatenam mutariad rccipiendam a-
jiimam , quammoucnanimamadillaminlor-
ftiandam , cuilibet enim aggcncratx parti iam
adcft anima , qux in toto corpore exiftens acquc
apta eil: & paruam , & magnam niateriam intor- B
niare. Hsec ad propoiuas obiedioncs dicenda
cfte puto , & proHrcor milii per illa ita eflc latis-
faftum, vtdehacrenondubitcm; quumenira
rcipfam ita fefe habere conftantcr exiftimcm,
dcmodo, quoidfiat, contentus cllevoloeo,
quodinrcdifficiUimaj&fcnlummaximclaten-
tcailequi , & cotDplcfti humana ratio potcft:
quisquis autem inhisnon acquicicat ,is debet
Tcl coniitci 1 lc conccfia rci verirate modii igno-
rare; vclhuncipiein.ui.nire, &- in medium pro- C
fcrrc , vcltandcm fi anobijdifTentienscontra-
riamfcntehtiamfcquatur, adilla,qu3e nosad-
ueriUs eam attulimus,refpondcre.

Oiipmodo in accretione dudi pofierlores co-
ditionesferuentiir. Cap.X VIL

SEntentia hstcnoftra co argumento maYimc
confirmatur, quod eam iequentcsfacile fer-
uamusduasillasaccretionis reli-quas conditio-
nesjquodidemnumeromaneat id, quodauge-
- tur j & quodomnibus partibus fiatacceffioma-
gnitudinisjidq; verum fit ratione materise: prior
cnim cond itio omni dubio caret , quia manente
prorlus eadem f orma per totam vitam absque
aliquo fuarum partium fluxu rotum viuens ids
manere dicitur, quia.vnitasindiuidui a forma
prouenit, 6c conilituitur. Atfecundum illos,
quidicuntpartesanimsecum partibus materiac
fluere, nonvideo quomodoferuarihaec coridi-
tiopoffit, randemenimtotaanimse fubftantia
crit mutata , quare non Idem viuens feruatur :
quodvero dicunt eandem manereper sequiua-
lentiam , vanum eft , fiquidem materia quoque
i iic per jequrualentiam eadem feruatur , quare
nullum elt m hoc materiae,& formze difcrimen:
boctamenAriftot. aducrfatur,qui dixitniate-
riam efTe in continuo fluxu inftar aquse per v-
trem fluenti s, formam vero manere inftar ipfius
ytris 5 dcinde etiam dixit quantitatem immi- r
n>ii> fed formammanere; fignificans concedi
pofTc quantitatem formsefluere , at nonipfara
Formse fubftaniiam : folam autem formae quan-
titatcmfluere cftnihilformaefluere , quum fit
quanta per accidens : & nil aliud fignificat,
quam animam definere per illam paricm ex-
- tendij&eirequamam perillam. Reiiquaetiam
cre cflinditiojlicet maioxe declarationcin^igeatjfa-

cilctamcn fecfidum hancnoflramopinioncm fonts co'
incciligitur; contravero, hac ncgata, nullum dttioqtf
idoncunifcnfumrccipit )Vtconicc.tarc quisquc f^odo /»-
potcft cxcovun)dilicnlionc ,q:ii putantcs zv\- t^t^^^^-
mam qitoque fccunuuni partcs fluercvarias, "**"■
qiiasaniea rctulimus huiustcrtia: conditionis
iatcrprctationcs , casque omncs abfurdifllmas,
vt moxoftcndemuSjCommcntifunt. Hzc igi-
turantcquamdcclarcmus,tolIcnda eft proptcr
illa.quse moxdiccntur, qujedamambiguitas,
qusefortaflisaliqucmtrahcreincrrorcmpoflct:
qaumcniniixpenobisconiigcrit inhac noftra
diiputatione vt cxtenfioncm nominarcmus,
animaduertendumeftduascfle ,casqueinter fc
valdedii^crepantes,quarumanteameminimus,
extenfiones , nc vnam cum altera coniunda- 2?/i!<«(fj»te
mus •■> vna cft extenfio animxfubita ad pancs^e;^^».
fubftanrise ag2;eneratas, altera vcro eft totius
corporis extcnUo admaiorem quantitatcm; Sc
in hacpoitcriorc diximus elfcaccrctionis natu-
ramconftitutam, non inaltcrapriore, quge eft
folius animse extenfio , & potius vocanda eflet
dcfluxiojleuderiuatiovatutisanimaeadomnes
corporispartesviuificandas: & hsec etiam in vi-
ris, &infenibusfit,hcet non amplius augean-
turjdum enim peraducnientem materiam nu-
tritur fenex , extendituranima adiUam aggene-
raram materiam , ncc tamen illa eft accretio.
Quumigituraccrctio coniiflat in ea , qus eft
totius corporis extenfiofada abanimaper ad-
ditionem nouse materi'3e,&Ariftot. dicattalem
accretionem fien fecundumomncs partcs for-
mse, noniccnndumomnes partesmateriaei vc
hocplenedeclaremus, trianobis confideranda
proponumur.adqusfinguiaaccretionem refe-
ramus.materia, forma & compofitum. quum e-
niminaccretione quodlibet horummaiusfiatj
yidenduhi cft,quomodotummatena,tumfor-
ma,tumcompofitum, tamfccundum fe tota,
quam lecundum partes augeantur, &cuinam
ex his tribus tanquam praecipuo » &«quato fub-
iedo accretio attribuenda fit.

De duplict vruentis materia,& demtritio-%
Me quomodofiat , & quidjit.

€ap. XIIX.

T amateriaordiamur, certumcft , ipfam
acceflSone nouse materiae maiorenm ficri:
&;quiamateri2e nominenonprimam omnium
materiam , remotam intelligimus , fed pro- -^f ^^-^
pinquam &propriam, hsecduplexeft, &:vtra- ^tf*entU
que augeri dicitur.; nam & heterogencae par dtiplicesy
tes, qux membra vocantur, funtviuentis ma- ^^frius
tenaproxima,vtinanimalicaput,&pes,& ma ^^e/iccr*
nus, &inarboretrunciis, &ramus;& horao?e- focom-
nc3c funt materia hctei ogeneai u, ex caFnednim ^etttpri-
C C 2 . & ofle, "^O'

107

Jacobi Zabaxellx Patavini

80«

& oiTc , <?c neruo, tV aliis fimilaribiiscoRftant a- A clTc gener.uionem. qunndam , qaia eft mutatio

nimalium partes drQinrilares; iii^ vtr.squepaiti-
bus Ariftoteles accretioncni attribuit , & vtris-
que pnmo, alia txmen , & alia primitatej pri-
xnumenim augentur rimilaresprimitate origi-
m& j Ted primum diftimilares primitate fcopi,
& intentionis naturse , quurn diffimiiarium gr:i-
tiaiimilares fint anatura conftituts; : quoniam

fi,

igiturdillimiiaresnon augentur,niliquatcniis
iimilares ,equibi!s conftaut,augentm-,no5 ac

tcndvnsadrecepnouemanimae , a qua incipit
materia intbrmaninfinenutritioms,quum piius
abea non intormaretur : eftigitur gcncratioa-
liquaper aducncum tormas rubilantialis , quae
eitanima, noncftramen vera gcncratio, quo-
niamanimadeillius raateiije potcilate noedu-
citur,fedquumpriusinaliispartibui efletjpoft-
eaadeamparteniadicftamextenditur, &itaeft
noua informatio cius materise ab anima, non

cretionem in limilaribus tantum confiderabi- ^. tamen noua illius fbrmse eduaior-de poteftate

inus,& has tairquam materiam viuentis,cuiac-

cretioattribuiiur, accipiemus : &quiaadhuius *

miterisereparationemnutritiopertinet, & abs-

cjue nutritione fieri accreno nonpoteft,dsnu-

tritione quomodofiat, & quid {it,breuiter dice-

lTius,deinde addeclarandam huiusniaterise ac

ctetionem progrediemur. Homogeneas viucn-

tispartes continucconfumia caiorenaturah', &

in continuo fluxu ciTc iam di.ximus^ ad. huius

C"
igitur materise reparationem fumunt vmentJa ^

aiimentum , vtpro particulis coafumptisin ho-

mogenearum partium fubftantiam conucrta-

tur : hxc igitur ahmentiin iubft:antiamiimila-

rispartisconuerfio nutritio dicitur , quaemhil

aliudeft,, quam generatio partium materise li-

ie«i^;-/V/ai^iil''i>^""^^o<^o partium , quse e.ftluxerunt , pro-

0»i(L ptereanutritio non eftmutationisfpeciesaba-

liismutationibusdiftinfta, reducitia- enimad

mitationemfubftantialem , qua: diciturgene- y.

ratio& interitus , utfignificauit Ariftotcles in.

primolibro de Generat. partic.41. dicens,nutri-

tionem refpicere fubftaiitiam , & in hoc diftin-

gui abaccretione, quse refpicit quantitatem : fi

igitar iubftantiamrefpicit, generatio q.u3edam

cft , quianullamutatio ad fubftantiam tendit,

mfi generatio ; & eft reuera generatio , fi absque

animse confideratione ipfam per fe homoge-

aieampartemconfideremus, vtcainem, &os

mateii2e:fi quis veroobiicutinon potctt materia
abaliquaformainForman , nifieaformadepo-
teftateipfiusmateriseducta fit : ad hoc dicen-
dum eft , fatis effe li fornia iila fit edud\a de po-
tentiaveliilius,velaltenusmattn3e,quodqui.
dem deanimaconcedendiim efteiamdiximus,
neque in generatione partium matense abflir-
dumdicendiuneft., fed.ibrurdum efFetin gene-
ratioiietotius inon pote/lcnim ammamigrarc
atotaiiiamatena ad aUam totam, ilcutifupra
declarauimus m ibiLUionc argumenti de migra-
tione. Patet igitur, nutntioncm eiiealiquo mo-
dogencranonem , quatenu> aliquo modo eft
yiaadformam j&aliquoeuam modo ditfcrrea
gcncrationc , quatena- eft via nonad fbrmam,
iedad materiam debcntem fliftuaereprsecxiften-
temiormam,ncqueadmateriami.otam,ied ad
paitesmateiia: ; elligitiumodui quidamgene-
ratiomsimproprius, qui licet omninogenera-
tiononfit , adgenerationem tamen reducitur,
quiaadiubitanusproductionemtendit, vtcun-
queidfii jetcnimetiam materia eft fribftaiitia,
praefcnim mateiia fecunda , & f oimata, de qua
nuncloqmmur : videturautem hocfignificaile
Ariftot.in contextu39-libri1.de Ortu & interitu>
quando dixit>nutritionemefrepotius aggenera».
tionem, quam generationem,generatio eninx
vereeflet.ficaroperfeexiftensj&fcparatagene-

tanquam compofitum coaftans ex materiapri- E laretuijfed aggeneratioeff^quandogeneratur

ma , & fuaforma.miflionis ,interltenim forma.
fenguinis & generatur forma miftionis ; quarc
cft vera generatio carnis itafumptse : at fi ani-
mam comple£tamur , difFcrt modoaliquo a ge-
neratiorLenutritio ; generatio enim eft mutatio
adformae acquifitionemteadens ,. nutritiove-
ro eft mmatio tendens ad acquifitionem ma-
teriacfub piaeexiifente forma: ariimanamque
jiiitritioni pr3eexiftit,,& noua matericeportio per
But; itione genaatur pro fuftentatione animae 5 F
ideo terminus ad quem, nutntionis, eft acquifi-
tiomateriaerefpeftuanim2e,fedexclufapercon-
fiderationem.anima,terminus,ad quem, eft for-
ma miftionis : fic igitur nutritio partim eft ge-
neratio,partim differtaliquantum a generatio-
ncfcilicetdum adhibetur confideratio animae,
quianoneftmutatioadformam , fedadmate-
mm y niftfor tc dicamus etiam ratione. animst

adiunftaalteri carni, & vtpars totius; generari
namque vtpartem , eft generari vt materiam fub
formapraeexiftente, quia partes raateriam figni-
ficant : quoniamigitm- tuncrefpicimus totum^,
quodnongenerarirfed nutriri dicitur;ideo nu-
tritionpneft oninino generatio, quiarcfpcft»
totiusviucntis,noneftgeneratio. Quidigitiiriit
umntiojdidum eii.

^omodo materU , &eiiispartesm

accretione maioresfiant..

Cap.XIX.

QVONIAM igitur nutritio cfl acquifi-
tio partium materiae loco partium con-
lumptarums Ci maiotes confumptis acquiran-
tur , idque iiiomnibus homogeneis partibus,
£>r.j£feitim vao In oiHimsfiat.» tuncpr^temu-

tiitia"-

de Accretionc 3c Nutritlonc,Libcr.

1A

mt
es,

ini-

la-

«09

tritioncm fit etiam.nccrctio :qimrc ncgaii non A
poieftmatciiam quoqae viuL-nris ni;iu)icm fic-
11, & pcinoujcmaicycs adiJiticnc-m augcri, vt
cajpia.cm per carms. aggcncr.uiontm , & os pcr
ajjgcncratioacnv particiilarum olTis , idquc fio-
ri pcr rcccptioncni arinicu; i intus . iaj-n-cnim di-
^iimus», partts omncs liomogcntasplurjmisel-
fe. rcfcrtas minutiflimisiorammibus , per qux
intropcrtranfit alimcntum: t(t igittir coniidc-
-randnm , quomodo & tota matcna , & eius par-
tesaugcantur,vtintci]igamu. id; quod' Arillo- ^
tel. dixitj^'totiim, & omiicspartc^aliquod re~
cipcre magnitudinis Incrcmentum, idque ve-
rum cfleratione fbrma, non rationcmatcrio;.
Vt a matcii» confidcratione ordiamur, icien-
<ium ciir, duo partiu gcnera cfie in qualibet fi.-
milariparte, quam ni prselcntia tanquam ma-
tcnam nobis conliddrandampropofuunus; &\\.x
namquedicunuirpartesmaiorcs,alia: vero mi-
nimx : maiotes vocantur illa:, qna; mius ha-
•bcni:forTinma ,perquje (untacluaiiiilse m mi- q
norcs.^ioiamcn enim , t|uod in carne eft, ieparat
qU'Odanurioao vnam carnisparticulam ab aliaj
dLhis maionbus pratibusidcm diCvudum eil,
quodde 'accretione totuis,de quan.oxloque-
mur:mimiTias autcm caiUis partes voco iilas,
quK nuilurn arnplius rntia ie foramcu con-
tinent ; neque has appel o minimas , qma iion
dcntur alije mmorci c|uemadmodum djlputa-
-ti lolet, an dctur minin;a caro , qua^non dctur a-
lia minor; led conccdo diuiduai cire inalias mi- d
nores, proindc hac raLienc no cire minimasj fed
ca tantum ratione vcco minin:ias, qma iingu
la~eitindiuifa,n£C habctaciu porum per qucm
ditiidatur , ita vt mimm^ dicantur ratrone a-
^us,ied non ratione poteffatis; pollunt emm
diuidiinminoresjled noniuntaftu diuiise per „
poros : quod aatem^ denturadlu ha: partes mi-
nimae ex neccfTitate , confiderantibus manite-
ftum eft ; quum enim finitus fit torammum nu-
merus , necctlc elt dariduo tbramina ita pro- E
pinqtia ., vt nuluu-n ha,bcantaliud tbramenin-
tcrporitum, lcd ioiam maicrigparticulam, vt
carnis, toramine pronus carcntem , eamc[ue
lumc appeliopartem minimam". Si quis igitur
qu^rat,aia pars ha-c minima augcatur , dicen-
dum ef!:eam augeri quidcm , non tamen per re-
ceptionem alim'.ntt intus ■, quumemm intus
nullum foiam cnjrab cat , nihiiintra ie recipit^
q'UiajioirpotCi.jin csiri^ 1 n g r c d i_all m c 11 f lirn , m^
^^fia^or^oriirir^ji^iiliaj^^ I

U3£carms.appoiitionc.m iv.aiortitjpromde non
habet proprie dictam accretionem , fed eain,
quse.-St per aj-ipoiuioncm cxtriniecus ; diicre-
pattamenabilla aiiarumrerum accretione im-
propna. , qus per appoiitionem tit,vt quando
pcr irumenti appoiitionem creicit aceruus,&
'Ccmperappoiuionemcerffi :nam ii caro.iinulLa

SIO

aUarormainrormarctiirqiTam a fortriamin-io-

nis, viiquccarnisadcamemappofitio, & illa, •

quse cft ccrat ad ccram, nullumdifcrimcn ha-

bvvcnt; fcd diffcrcntiacft penes animam : ctc-

mm in-panlciila minima canis ineft anima,

qua: appofitum alimcntum in nouam cai^nem "

conucrtit, &- ad cam polfca informandam cx-

..tcnditiir, atinccrapriorenulla iucft vis mutan.

di aliquid in ccram, ncquc forma aliqua, quis

ad appoiitam nouam ccram extcndatur, idco

non elt accretio, fedmera appofitio: haec aii-

tcm minimai pariis accretio,/Iicet fecundiim

feipiamnonomnino (itveraaccreiio,eftrarncri

Vcro accrctio, c^uatenus illa particuia conilde-

iatarvtparstotius,quodintusrecricndoin fe

alimcntum vereaugeridicitur. Tcna vcro ma-

teri.amagis propric diciiuraugcri, qiiia non per Quoma>-

folamap[x>iitioncmmaiorfit, fedper rcccptio- do tottt

ncmalimcntiintus, fanguis enim per ^o\'Ma\- mAteris,

na ingrcdicns intima coi-pcris penetrat, quod ^ maio-

llguiticauit Ariftotel. in ccntextu tngeiimo no- respar-

nolibriprsedicti, quandodixitalimcntum cum tesa.uge^

renutriendacommifcen,hoccft,per poros ad antur,

mimmas vfque materiae pariiculas pcnetrare;

non enim veram illam miftionem intellexit, dc

qua loquiturin calceeiufdcm libri, nam in vcra

clementorum miffione intcreunt formje ele-

mcntorum, quat^ nus migrant in formam vnai^i

quintam diitindam ab eis; inaccrctionevcro

ianguis per foramina ingredicns cum cnrne

commiicetur, deinde incainem mutatnriqua-

renoneitveramiftio, quum fanguis intCicat,

caro autcm maneat: fednon ob id fin-iilis eft mi-

ftioni aqirs cum vino^&harm-n ditferentiam

tctigit Ariflot. ineo contextu trigefimo nono :

quoniam in miftione aquse cum vino pcnct! ant

quidempartcs aquseacLminimas vfque vini par-

ticulas, fcd non conuertunturin vinum, licet

itavulgaribushominibus videatur, feruature-

nim aqua cum vino comrnifta, quia vinum noa

habctvim mutandiaquamin vinum^ at incar-

ne vetere meft vis coueitendl.commiftum fan-

gumcm in aliam nouam. caincm: hoc igitttr

j . '■"• . . ^

moao totamatenaauCTeturperrcceptionem a-^

limentiintus; &eodem modo augcnturetiam

pattes maiorcs, ficut paulo antc dicebamus,

quoniam hx quoque intus recipimit alimicn-

- tumperporos ingrcdiens: fcd partes minimae,

quum nomhabeant in fe aliud foramen , an^en-

tur iolum per appofitionem alimenti ex^trinic- ^^^^ ^^^

fCUs,nonperrecepticnem Intus. Hsc qiium ita Qcundii

fefe habeant , facile eft fententiam Arift. ^^'^^''^-^ c-^nnes

pxetari, quandodicitacctctione£eri fecmidtvm p}iyfps

omnes partes i^ormse , non fecundum omnes ^^/^ ,-;^

partes materice: de forma quidem pofterius ^^cretia

' dicemus, nunc d c matcria facile eft diftum Ari- ^c^^^ ^^_

ftotelis declarare per ea, quje modo diximu-i: catur.

jjaateiia nammie eft pet fequanta,&per fe in

, C C 3 infi-

Sn

lacobi Zabarellse Patauini

Sl2

infiHitumdiuidua,pi'oindep.irtes habet infiai- A
t.is,noi\quidemadl:u, (cu potcftate; igituv par-
ticula illa quam modo minimam vocabamus,
reucianoneft mininia, quoniameft adhuc di-
uidua in alias, licct nonfit adudiuilaper ali-
quod foramcu.quuninulium habereftatuatur:
Hancigitur partemnunimamappellcmus A. &
quia diuidua eft poteftateinpartes, has voce-
musB. &:C.quandoigituripll A.apponitur ah-
mentum,idtoti minimaeapponi dicitur totum
fimuLfed non feparatun pars eius apponitur ipfi B
' B. & alia pars ipfi C. {cd totum fimul toti A.
quoniam igitur dicendo omnes par.tes materia;,
compleftimurpartesiUasinfinitas, in quas di-
vriduacftpoteftatc, ideohoc refpiciens Ariftot.
dixtnon omnibusniaterisepartibusfieri adJi-
tionemmagnituduiis,nonquodnegaucritma- .
teriamaugeri, reueraeniW& tota materia, &
partes cius augcntur per noua; materije accef-
lioncm ,non tamenpartes omnesjquiapartibus
omnibusin fi-nitis,in cjuas diuidi polluntpartes C
minim:e, non eftfafta peculiarisadditionutri-
menti, fed folumtotiminimce.- & huuisfcnten-
tise nulla eftalia ratio, nifi quod impoiribilis eft
penetratiocorporum , vt ipfe Ariftoteles figni-
£cauit,argumentansin contcxtU32. &fo]luens
in 3S. eiufdem libri; namparticulas alimenti in-
finitas,inquasdiuiduumeft,tranfiread infini-
tasillasparticulas, inquas corpus nutrrendum
€la.iidipoteft,neimaginariquidempoflumus fi-
ne corporum penetratione , quam omnes Phi- D
lofophiimpoffibilem effeexiftimarunt. AHani
quoqueraticmetnmukiadducunt, cur noh o-
mnibus n^aterisE partibus fiat additio magitu-
dinis, eam^ije futjitint ex Ariftotele in conte.x^t.
36. eiufdemlibri, vbi vtrem inquitfimiiena elfe
formse, aquam vero infiuentem, Sc effluentem
fimilcm eiVe materise, quseePc in continuo flu-
xu,neque femper eadem feruatur; hinc igitur
hanc rationem fumunt: partes materise non
fempereiTdem manent^ quia fluunt continue, E
nonigituromnibusadditio fieripoteftmagni-
tuduus, quoniam non manenti nihil addi po-
teft. Sciendumtameneft, hanc non eile necef-
lanam , & adsquatam rationem , cur non o-
mmbus materise partibus additio fiat , fcd fii-
mendam cirepotius vt confirmationem quan-
dam ad ver^ rarionis corroboi=aLionem adda-
dlam^vtinilioexemplointelligeremusjnon o-
innibus aqus partibusadditionemnoux at|ua£
iieri,qupniamilleiluxtrs eft continuus, & par- F
tes nonremanentjatin illo, quod augetur, non
omninoitafereshabetjcredendimi enimeftin-
tfrpolatas efre-materisefliTxiones, quia non fit
rclblutiopartis materi.2E" fine prseuia altcratio-
jnc; quare datur tempus aliquod medium , in
«'■•o nihi]refoIuiiur,&nullapars matcrissfluiti
^o igitur nacdio tcmpore fluxus nonimpcduct

q\unoninibus materise p.tvtibus additio ficret»
quiatunc nullus eft fluxus, fed impoftibilitas ij
pcnetrationiscorporumprohibetomni tempo-
rene id fiat: quod igitur dixitAriftoteles de ma-
terix fluxu, didum eft potius ad intelligcntiana
illiusexempH, nempeaqu3eper vtrcm fluentis»
quam v.t omnino ipfi accretioni accommoda-
ictur tanquam vera ratio cur non oranibus ma-
terijepartibus fiat additio magnitudinisi fed vc-
va r.itio ea vna eft, quia fieri nullo modo poteft
pcnetratio corporum.

Oupdtion omnes partes materice extcndan--

tur, ^ quomodo alimenti quantitof

quantitati re.i nutrita adiun^

Cap. XX.

QVod haftenus de accrctione noux mate-
.rise adveterem materiam oftendimus, id
etiam de ipfius materiae extenfione oftendere
pofitnTius qnemadraodum enim nonomnibua
materise partibus fit nouje materise addifio, it^
neque omnesmaterisepartesextenduntur: ete-
iiimdiftumeftantea,nccefi"aiium effeinexten-
fione, vtforaminaoriantur, quae partcm mate-
rijeab iUaparte feparant; bportetigituraliquana
inter duo foramma particulantelle, quse inte-
gras maneatabfquevlladifiuudionceamq; vo-
Gabamuspartem minimam h-se? itaque non ex-
tenditur,quia fi extenderetui', diuideretur ipfa
quoque inaUas per foramina, quae in ipfa fie-
rent, quare non eflent minima, vt efl^e ftatuitur:
partesigiturmaioresextenduntur, & rarefiunt j
fed neceiTe eft dari partes minimas, qu£e non ra-
rcfiant, neque extendantuivomnes enim exten-
dinequepoffibile,nequeimaginabile eft', elfet
enim omnes euanefcere, & nihirati, & conti-
nuumefleadudiuifumin partes infinitas,quje
ne imaginan quidem pofiliDius. Ex his igitur
maniieitum eft, veram eliVAriftoreHs fenten-
tiam, quando uiquitnon omnes materiaepartes
aug-^crii nam tota materia maior fit, & partes
matcria maiores fiunt, nontamenomnes : id-
que oftendimus tum ratione additionis nouae
materiEead materiam veterem,tuni etiam ratio-
ne extenfionis; quia aeque omnibus partibus
addiuofitjnequeadditionefacla omnes exten-
duntur. Sed alia ad matcriam pertinens quse- ^»
flio hic oritur: quum cnim & accedens mate- mef.
ria, (Scillacuiacccdit, quanta, &• corporea fit, aua
quffritur an vnaalteri in corporetur, & quorao- /af\
do id fiat, hoc cft, an noua materi;^ amittat ^ua
fuampriftinaquantiratcm, folamancntequan^ rat0
titate vcterismatcri3e,an e- contrario , maneat df ci
t^uantiias uouae, & pereatquantiiasveteris, an riff>

oaancAt ^<?/'<

dc Accrctionc 6c Nutritionc,Libcf.

mnne.-it vtr.io[uc ,an dcmiim vtraque pcrcat, Sc A
noua quantitas gcncretur vir.inique matcriam ^
conTpIcftcns,qu3efuitPomponati;opinio : nc-
2;auitcnim quantitatem intcrminatam coxtcr-
nammatcrlacquam Aucrrocspofuitjidco pu-
tauitvtriusquematcrije>ium noiia:, tumvctcris
quantitatcm intcnrc,& noiiam totiusagi2,rooati
quantitatcm gcncrarj. Ego vcro dimiliadilpu-
tationc dc quantitate coKtcrna matcrise, qux
abhac noftr^dirputationcalienacri:, dicam brc-
uitcr,conftitutahuiusrci vcritatealias amede- ^
monftrata,quidad propofitamquxftionem di-
ccndum e{leputcm:ftatucns cnim quantitatem
matericeingenitam, &iacorruptibiiemcire, &
fecundum Ariftotelem primx nwtcrixcoaetcr-
nam, dico vtriusqimatcnse quantitatcm icrua-
ri.qucmadmodumvtraq; matcrisc portioferua-
tur^ficut enim exduabus materiebusvnamate-
riafit,itaexduabus quantitatibus fitvnaquan-
titas , & foli diiarum quantitatumtermini mii- ^
tantur; quandaenim ex fanguine noiia caro ge-
ncratur.illapropriamhabctquantitatem, ideft,
propriosquantitatistcrminosiexillaigiturno-
ujecarnis qvrantitatc , &quantitatecarnisYCte-
risfit vna quantitas, &neutra pcrit, fedfolum
npuitermini gencrantur; quemadmodufi duas
lineas per extremitatcs indireclum coniunga-
mus , vna linca ex duabus fiet , & neutra illarum
crit corrupta , fed duotantumpundla eas termi-
nantia corrupta crunt, vtraquc autem linearaa-
nebit,quiamancbitvna iineamaior exdtiabus ^
minonbus conftans:hocidem dicendum puto
dcquantitate cius, quod nutritur,& augetur;
namvtraque quantitas manet, quseenimpritts
erant dusequantitatcs diftin£l3e,pofteamanent
vt partes vnius raaioris quantitatis : nec pro-
pterca dicimus ita vnanji materiam altc^ri iiicor-
porari, Sfcvnamquantitatem fieri, vt vna altc-
ram penetret,nuiIacnimfitcorpqrtmi penetra-
tio; fieret quidem , fi particula nouse materiae ita
particulamvcteris penetraret, vtnonpcrfora- ^
mina ingredcretur , fed per partem plenam ; fed
pofitis toraminibus crebris , atque minutis ., pcr
qu3£ ingrcdiantur particulse nouse materise , non
fiteorporum penetratio , ficutineque quando
aquavino commifcetur,diuiduntenim femti-
tuoinpartes minimas, &minimavniusnonpe-.
netratminimamalteriu3,fedillicedit, & cifo'"
lumappofitaeft.Quomodoergomateria,& eius
partcsmaiores fiant,di£l:umeit-

^ , F

Oubmodo forma , ^omnes emfartes

fieri maiorej dicantur.
Cap. XXI.

SEquiturvtformam quoque viucntis,qujea-
niraa vegetanseft,confidcremus, & oftenda-
mus quomodo omnespartesformseinaccretio-
nem»iorcsfiaat,ficutAii*ftot.dixit. Certunicii

$14,

formain fccundum fcincorporeamcflTe^&omni
carentcm quantitarc, quanta autcm ficn pcr ac-
cidcns, quatcnus permatcriamquantam cxtt n-
dirur.proindcnonpropriaquantitatecflcquan-
tam,(edalicna:hinccrgofit,vtomncscorporis
partcspcnc^trarc absquc \'llaabfurditatc polTitj
namcft quidcm impo0ibiiis pcnetratio duoMi
inuiccm,quandovtruinq;cftperfccorporcum,
fcd incorporci cum corporeo non cft impoiTibt-
lis,vtinaccidentibuscofiderarepo(rumus:nani
ladis albedo noneft ocr fe quanta.fcd peracci-
dcns,& (ixlaclisquantitatc, perquamcxtcnfa
cft ; ideo pcnctrat omncs laftispartcs ; ncq; vHa
carumcft, qua:nonfitaIba;nonitatamcnp«nc- Otfomo^
trat,vtper foraminaingrcdiatur ,fcdperpartcs ~d7 omnl-
plenas : quod quidem , {\ per fe corporea albcdo b^^-paf ■
ellct.fierinullo modopolTct :ficcalorignispc- tibmfor'
nctratomnesignispartes,itavt earuquselibet, mAfiAt
quantulacunq; fumatur , calida fit, neq; aliquis addtttt,
eft.qui hocinficietur.Sic igituramma,quum no
fit per fe corporca, poteft omnes corporispartes
penetrare, itavtnulla fit pars , quaenonfitani-
mara:hocfignificauitAnft.inc6ntex.4. lib.^.de ,,
Anima, quandodixitanima eflcnonpeftecor- •
poreumaliquid , quia fi eiiet corpus, non polfet
omncs corporis partes penetrare , quumpcne-
tratiocorporumfitpenitusimpolTibilis; quare
non omnes corporis partes clrentanimatx , ad-
iaceret enim particula animas particulscorpo-
risjqu2ein'fe animamnonhaberet. Hoc igitur
f undamcnto, quod clariftimum eft , conftiruto,
vcritas difti Ariftot.faciledcclaratur:animam e-
nim maiorem fieri exmateria: incrcmcntone-
gare nonpoflTumus , quia fi fit quanta ex corpo-
nsquantitatc, fit igitur magnainmagno cor-
pore , &parua inparuo : hoc enim dicere nccef-
lariumeft, fi quselibct magni corporispars efi:
animata: quonianiigitur viucntis tum materia,
tumforraa fitmaior , nontamenex additione
&maten3e,&form3e, fedfoliusmaterix; quum
enimfolamateriafluat, folaetiam ipateriaad- ^dditit
ditur,&additurvtrique,tummateris,tum for- ff/^Hi^
mse; materia enim per nouse materix additio- f^atertx
nem.uorfitj&formaqifoq, fitmaior,quia per y^f^^fcr.
maiofemmateriam extenditur: hincfit necef- y^^ff^
fario , vt omnespartes formx crefcant , & nuUa ^-^^^e-z?
fit,quxinaccretione nonfiatmaior : auemad- c,*.^,^..^
moaumenimanimaiactacit quanta permatc- F^r/tnt^
riam,ita & partes pcrmatcriam adepta eft,& ^/^^ ^.
faftadiuidua;extcndunturerTOomnespartesa- f^Jiy,.
nimsead maiorem matenam, nec vlla cofiderari
poteft eiusparticula, quse no extendatur : omni-
busigitur animse partibus fit additio materise,
& magnitudinis» quia quum fitfafta quanta , &
ininfinitum diuidua iecundum fuam quantita-
tem , quantaracunquc eius particulam confide-
remus, ilii-eft faifta proprix magnitudinrs addi —
tio,eaqueproprium re^epit incrementum :hoc
C C 4 cnim

m

lacobi ZabarellsB Patavini

«i6

enim non cffe abrurdum, fed potius neccll-i- A tnm p?atibus iriaterise, quam pai't?ibus foimic

rium, fumitiu- ex fundamcnto iafto i quando z-
nimaliquid per fe quantum cum altero pcr fe
quanto coramifcetur, non poteft omnibus aU
terius partibus fieri alcenus addiiio iinc corpo-
rum penctfatione ,qu3£ in philofophia admitti
nonpoteft; at fi aherum tantum ikper (c quan-
tum, akerum veropcrfe quantumnon ftt, po~
teit omnibus alterius pariibus adduio altcrius
fieriabfquc vlla abfiuditate.neque illadicen

additionem fieri magnitudinis, cum hoc tamen
diicrimine, quodpartibus formx cmnibus^par-
tibusautem niaterisenon omnibus: vel igitur
hi partes. heterogcneas dicunt appcllarrpartes
formx, homogcncas vcromaterisi vel hetcio-
oencasdicuntvocariformales, &parte5 harum
dicipartesformx, & ita homogencas mateiia-
lcs; & harumparres vocaripartesmateriKj quo-
rum neutrum cft verbis Ariftotclis confenta-

'I

da eilipenetratio corporum, quunialterumnon . B neum: nonprrmura.quia iicuti augcntur omnes

fit corpus : quod quidcm itaofttndere poflu
mu.s ; quando duo. inier fe coniuncla funt, vt
A. & B.. nullum potcft-eflc di.fcrirnGn in con-
iundionis modo exeoquod dicatur coniungi
A. cum. B. vel E. cinn A. nam vtrouis modo di-
camus, cademeft eorum coniuncfio, & idem
coniunftionia modus; qusmadmodum idenv
prorlus Ht. commifcendo phialam aqus cuni
phiala viai, ac commifcendophialam vnii cum

heterogenex, ita S: omnes homogcneae, imo
hts prnnumfitadditioniatcnse, noa hetcroge-
neis , nid ratione homogenearum , e quibus
con ftant; faifura igttur effet Ariftoteles dicl um,
quialignificaret nonomnibushomogcncis ad-
ditionemfieri. Sedneque fecundum, quia par,
tes lieterogeneaiura funt homogenex , ipfx,
quamobrena dacerc omnes heiciogcncaru par-
tes fieri maiofes^eii dicere omne.s.fiomog xiSS.%

phialaaqvix: eadem ifitur fit & animai cum C quodtameniecundumipfos Aiiftbtcics negat,
corpore, df corporiscum anim.a coniunftio , &
idem eil couiunftionis modus: atqui anima
ita adiungitur corpori, vtomnesillius partes
penetret, &nullafitcorporis particula, qus a-

nimamnonhabeatjnonlblura eninx illx, quas
diximus , minim» partes.aatraam habent, led
'& illarimipar.riculse, acparticularumparticuice,

&■ demumomnes, quse in ea cofiderari poliunt :

fic igifuretiamquandoraateria adilmgianimse

dicimr, neceiTe eftidem fieri, & cuilibctpartia- D

mmse aliquara materise particulam adiungi,

quanjamcunquepartemfumamus; non ita ta-

men, vt re difiunclaspartes elle ftatuamus, hoc

enirafierinonpoteil: cum animse conleriiatio-

ne m eis, fed vt intoto e.xiil:entes , iic enim Ari-

ftot.intellexit. Qupmodoigitur nonomnibus

m.itense partibus, lcd omnibus partibus formx

fiat ad.dino masmtudiais, mamfeftum eft=.

ConfutatiG dptmonum ali^rum ininteUi- E
- gendis.partibiis jnaterix, & fartibiis
forjm.Caf.XllL.

VEritate ita declarata de partibus materi3e5
& de partibus. forrase, ita vt patcat quo-
Confuta- inodo fit intelligendum id, quod. Arilioteles,
ttofacu- dixit, omnibus paxtibus: formse. fieti magnitu-
djtopini- dinis^additionem , partibus. a.ute.m materis.
t».*f. non omnibus, fequitur vtaltorttm fententiasiix: /j,

cius-diftxintcrpretatione falfas omneseflede-.
monftrem.us.IiIiprimumdeceptliunt,quipar-
tes heterogeneas dixerunt vocariab Arilfotele-
formales, homogeneas veromatcriales : hoc e-
nim verbis Anftbtelis aptarl nullo modo po-
tcft, qui ntindixitaddiiionemfienmagis parti-
bus (ormalibus, quam materialibus j fed aperte:
iiauttam inateiiam, quam formam augcrij &

durn dicit'nonomnes homogcneas, quas ma-
terise partcs vocat, maiores fieri: huiusigitur
fentcntififalfitas manifeiliifima cft, quouiam
Ariftorclestion dicitaccrctioncinraagisformss
attribui, qnam matenx, lcd-dicit omnes partes
fbrraxfieri maiorcj, partes vero matcrix fieri
quidera maiores , non tamen oranes, ciu tcvi.-
tentixinterprecario illorum accoinmodari mi-
nimepoteft.j^tconfidcrantibus vetbi' Ariltote-
lis in contextu 3S.& 36.,primi libri>.ie Or!:u.&: in-
teritu manifeftum eft. Alia quoque alioruitf:
interprctatio>quiliumidum radicale ab humi-
d'o cibali diftmx-erunt , reiicicnda eft, quia ad-
mitlaetiam hachumidi diftinftione diftum A-
riftotclis taUuni elTct : humidumenim radira-
le,quod ipii immutabilc elie ftatuuntr, abfque
dubiocorporeiim eft; igitur-fi huius partes o-
mnes fiunt maiores per.alimenti corpoici ac-
ceilionemadomnes, iit corporum penetratio,
quamiaecdemlocoiacontexta 32. & 35=.Ari-
ftotcies impoftlbilem eiTe dixit, yt eam euita-
ret,adpartesform3econfugit j per forraam igi-
tur nou pofTumus ibi aliquod corporcum in-
telligere, quoniam alimenti corpor.ei ad omnes
penitusalterius corporeiprttres acceifio eft abf-
que dubio corpcrurapeniStratio. Scd hi dece-
pti funt in afferenda lationccus nonomnibus
matenx partibus, ficri.adJitamentum poftit}
eam enim.vnam refpexerunt, quia materia iluit;
nonalteram, quiea c.orporumpcnetratione ili-
mitur, licer hsec potior fit, illa verodebilior,
ficut antca diximt-Lsudeo latis le vitarc omneni
diificultatem exiftimarunt, fi materiam ali-
quam non fluentera adinuenirent.. Sed ipfa:
quoqueper. ie humidi diftindio , quam po~
nunt, non parum dubia eft : qua de re tanquam
icitudisniillma, & adid , dc quo agimus, plu-

r niUUIKk

«17

dc Accretione & NutritioiicXibei:.

8if

(tta>
un-

rimnmconrercntc, pofte-a feorrumdiflcremus, A

& eoiiini in hoe qiioque cirorcrn patcflKie-

mus. Non minns abiurLia , & ab Aril^irotclc a-

linci cft ^lia interprctatio, quam complurcs fc-

quuti funt, qui nomineformcetotum ipfum vi-

uens intellcxcrunt, nominc autcm matcrias p;ir-

tcsjqnia totum fignirkatfoVmam, partcsvcro

rnatcriam, &totum manct fcmpcr idem ,par-

tes veromutanturi &fluunt: crcnim fi Arifto-

tclcs folum dixiflct , attribuendam cflc accre-

tioncm non materist, lcd formie, fortaHc ad- ^

mitti^corUm opinio pofll't, attamen ncin dixit

hoc Ariftoiclcs , fcd diftuvvit paries formx a

partibusmateriae, &:iUis omnibus additamen-

tum heri dixit , his vero non omnibus: quare

rifecundumillos partes matcriam ilgnifieant,

quomodo feiunxit Ariftotcles partes formae

tanquam figniiicantcs formam a partibus ma-

terise tanquam figniiicantibus matenam \ &

cur totam materiam non vocat lormam , lcd ^

vo<at materiam, fiiecundum eos totamugni-

ficat formam? certeu nomincibrmx torum vt

apartibus diftinouitur , intellexiiret , &nomi-

ne matcris; partes vt dit^mguuntura toto , ne-

ciue dicerc potuilfct partejs formx , neque to- ■

tam matenam , quia partes iormK lccundura

hos ilgnificant materiam , tota vcro materia

quatenus cft' tota (ignificat formam- Pr-yter-

ea il-candum hanc interprctationeni deftrui-

tur illa accretionisconditio,quam vultibi tue-

ri, & adiiKcuitate vindicare A:rrltQtel. quodin ^

vera accretione non naodd totam, Le.&. omncs

etiam partes maiores fiant : quum enim huic

obftare. vid^eretur. impoiiibilitas penetratiorus.

corporum;, ipiead tollendam hanc ditiiculta-

tem. dixit hoc cfle verum de partibas forms,-

nou departibusmatenss: ifti vero feirrentiam

^ .Ariftotelis-, & illam accreticnis conditionera-

euertentes dicunt folum. totum augeri, noa.

partes. Denmm opinio Marfilii dicentis par-

tes formse cflTe partes porolas , partes vcro -ma E

terise elle partes plenas, abfUrdillimaeiti quia;

partes porofs nil aliud funr, quam ipfa fora-

minum fpatia & vacuitatcs,- prouide partes

corporis appellandse non iunt, quia non funt.

partesvmentis.quum en;m iubftantiam in fe

noii coatineant, fed a;:rem,, vel vaporem aii-

quenxextraneum; vai^rim ergo eft dicere illis

additamentumfieri inaccretione viuentis quod.

augeri dicitm, quum eius pa;tes no fint, ps>o-

inde nec materise, nec format locum tencantj E

nam fi debeat totutn viucn&proprieaugeri,o-

porteteas, qux vere eiuspartes funt, maiorcs.

fieri. Sed & hanc, & alias omnes interpreta...

tiones refutantfatis: maniiefleipfamet Arifto>

telis verba, in contextU'3>, pr^difto : inquite--

nim accretionem competere partibusdiifimi— "■

lanhLtspropter fimiiares,e quibus illse.conftant^,

& quseprimum augcri dicuntur; facirquc cam

panium diftun.T:ionem, vt dimiflls diflimihiri-
busiolasconfiderit fimilares, inquibusiUam,
quse dc corporum pcnctratione oriebatur.dif-
ficuhatcm toUati (Sc obid l"i:atim fubiungit fi-
milarcsfinguLisexmatcria & forma conltarc,
acdemum concludcns dicit omnibus partibas
formxfieriadditioncm ,.atnon onmibusparti-
bus materix :nomirie igitur formae ibi ncquc
dilfimilares partcsfignificat, quum eas iamrc-
iccifletsncquchumidumradicalcquum huius
nuUam mcntionem icciflct; ncq; tdtui-n ad dif-
ferentiam partium^ quum paries folas ibicon-
fidcrct, & quomodoaugeantur doccatadprje-
didlnm toDcndam difricultatcm; &quumtbr-
mam ibi lumat vt partcm compofiti, nonvt
compofitum totum, inquit cnim carncrn ex
materia&formaconftare, & ftatim fubiungit,
omnibuspartibus formse additamtntum fieri,
fednonomnib. partibus materi^ : nec demum
fiorniiicatpartcsporofas, qimmhxnon fintvi-
ucntispartes,iple veroillam tantummodofor-
mam, & iliam materia inteliigere pollit, e qui-
bus conftare carncm, & quamlibet aliani ho- /^^j-^
mogcneam partcm pi oxime dixerat. Igiturnon
aliani formam intelligit, qiiamanimamjneque
alinin materiam, quam corpusiUi fubiedum :
ex his.enun uuabus conftatcaroanitnata.cuius
ibi Ariftotcles accretionem confiderat, quum
in partibus nmilanbus quibus prirao compe-
tit, cam conriderandam, & ab ea remouendam
iUam dii-RcuUatem iufcepiflet, qu^e. de corpo-
rum penetratione ericbatUT ; hseccnim iolui
nuUomo-dopoteil-,niiiconfugiedo adaiiquod.
per fe mcorporeum, qu ad omnes corporei p ir-
tespeacrrare iine ab.furditatt£Ollii.-

An aliquafit materia pars in viucnte', qu<&:
nonfiuat, fedeadem pertotafuvitamjer-
uetur.. Caf).: XXLIL.
. iEterum ad' plenam eorum: intcUigenti*
*am, quae:d'e^nateria.ac-'de forma eius,.
quodnutntar, & augetur,,difta funt,conude_-
randum diUgentius eilid , quod'paulo ante teti-
gimus , an aliqua inviuenrefit materiae pars,
^usenon fluar,neaue acalore naturaii abfuma-
tur, ftdeadem ab,ortu ad.nnenr vfque vitae im-
mutata feruetur ; aii: potins ita onines . matenx;

paTtesfiuant, vt poft tcmpus aliquodnuila.ca-^^^_^.^^^
rum,qvia:ab. ortu; ductae iunt, iiiviuente.rema-^^-^^^^^-^
neat,qiiodeuemtaqu«pervtrem fluenti;quod ^^^ ,;;_
exemplo Ariiftoteles-ad-declararidam &tormffi, ^^ ^^.^^-^
Si matenseaccretionem vl"us eft.^Iam diximiis a- ^^^^/;_-
Uqtios ejU-ftimafle', duplexeft"e humiduminvi- ^^^ ^^■.
uente; vnum.radicale, quoddurante vitanun- ^^g^^^f,^
quamconfumitunquiaeius confum,ptiomors ^ -^^^.^
eftialtcm yeio cibalcquod ex alimetis ad lUius ^^^^^
CC 5, deien-

il9

lacobi Zabarellae Patavini

820

MleX/tH-
der.

It. Gram

Argum.

.Alexan-

defcnnoncmquotidii-flggeiicratuf, & hoccon- A

tinuc Ruit,5: renouatur , ncquc idem pcimanct:
fentcntiam hanc attribuit Aucrroes Alexandro
in Commcnt.sS.pnmilibridc Ortu &interitu,
& candcmfcquutus vidcturloanncs Gramma-
ticus , qui ineodemlibrodixitncccirarium dnri
aliqiiam matcriscpartcm, quxnonfliiar,i"edpci'
toram vitam cadem pcrmaneat; vfufquecft tali
aigum ento : fi tota matcria liueret, & tota rcno-
xiaretur, fequereturpofle indiuiduiim feruari as-
tcrnum ,quiaviuenshaberctiVmper materiam B
nouam , aique vircntcm : quare 'fcmper cllct iu
iuuentutCj&nunquam fcnefccret :quam enun
animaperfenium noii dcbilitctur , fidicamus
matcriamquoquc tojam polierenouari, nihil
crit quod dctrimenmm aliquod padaiur; niil-
lumis,itur~dccrcmentuniin vinentcfret, nulla
feneftus; cuiuscontrarium inomnibus yiucn-
tibusexperientiadocer. Adeiletiam^argumen-
' tum , qnod Auerroes in prsdiclo loco Alexan-
droattribuit; fitotamateriafluerct, &totare- ^
'nouaretur , fequcretur polle formam materia-
lem fcparari a toia fua matcria, quia il a tota fua
materiapoteftiiocmododereiinquiperpartem
poil:parte,itavttandemaneatlmevllaparte fua;
materix, poteft ctiama totallraul materiafe-
parari,eadem enim vtrobique ratio viget. Aliud
quoque mirabile, & vix- credibile attribuitA-
lexandro Auerroesin eodemloco, quodhaciii
ic Arirtotcl. reprchenderit, ac d'efciucrit:quum
cnim Ariftotelcs dixerit accretionem t& ad-
fcribendam formas , non materiae, hac dudus
iationi,quiaeftatcribuendanonilii,quod fluit,
fed illi quodpermanetjformaautcm permanet,
inateua vcro fiuk continue , ita vt nulla eiiis
pars eadcm maneati A Iexander,vt riit Auerroes,
dixit Ariftotelcm hoc dematenaprotulifie fuie
vlla probatione , tanquam fequntum id , quod
apparet , quum in eaanimus acquiefcere vidca-
tiir; falfumtamenefte hoc AriftotelisditSum,
proptcrea quod datur etiaaliqua materisepars ^
nonflueiTS, cuiob eandem rationem non mi-
nus, quamforraxeftaccretioattribuenda. Sed
vbinam. apud Alexandrum hoc Aucrroes vide-
lit ,egoquidemnefcio :nam (i Alexandrurnle-
gamusin primolibro Natural. qujeft.cap.^. &
i\\ poftrcma parte libri iuide Miftione, vbi de
hac re loquitur » nih:l tale comperiemus; fequi-
turcniminomnibus Ariftotel.& inquit, mate-
nam contitjuefluere fecundum partes,formam
vcrononfluere , fedeandemmaneje, &peri'or- F
mamintelligitiinimam, vtnos intelligendam
elfe diximus, quam dicit ad maiorem materiam
cxtcndi, & ad minovcm retrahi : de humid.oau-
lem radicalij quod non fluat, neverbumqui-
dem ibiapud Alcxandrum Icgimus, ledpotius
vidctuiinomnibus Aucrroi confentire; n^im A-
uerrocs quoq^ue inmemorato lo^oafkritmate-

riamfluere, formam verononflucrc, fedean-
demferuari : defeniionem autem Ariftotelisin
eo putat eflTe conftitutam, vt-dicamus omnes
prorfusmateriaepartcs fiuere , & obidnoneflc
ipfimeterise attnbucndam accretionemifedin
eoquodnosanfeadcclarauimus, quodAriftot.
nonncgauitmateriam, &matenof partesauge^
ri, & illis quoqueadditioncm magnimdi>iisiie-
ri,fedncgauit omnibiis partibus mateiTseaddi*
tamentumfieri ; proindeillamaccrttioniscon-
ditionem , quod omncs p^rtes augeantur, dc
partibus forms: veram eile,non de partibas ma*
terix: nequepcr formam almdibi inteiligitA-
ucrroes, quamanimnm,ficutet!amAkxander,
quicquid multi dicant,qui in aliuin fenium ver-
ba Auerroistrahentes inquiunt , Auerroem no-
mineformce intellexifle totum,vt difting-uitur a
partibus, & putailc partes quoque animsevna
cummateria; partibus fluere; hoc enim etiani
Pomponatius Aucrroi adfcribit in libro fuo dc
accretione,&nutritione. Sednoneft, curinver-
bis Auerrois mterpretandisimmoremur: quan-
quamcnim eaperfc obfcuriilima, acdiflicilli-
ma intellcftufuut, tamen quiiquisea cumdi-
ligentia iegat, atque perpendat, deprehenderc
poteriteam, quemilli purarunt, Auerrois fen-
tentiamnoniiiiiicjfedAucrroernexiftimaire A-
riftot.nomine i-ormse aaimam vegetante figni-
ficaii"c,_& hancnuUo modofluere,lediinatenam
folamfluere, iicutinos quoq;diximus. Sedmit-
tamushcec, & quicquidAuerrocs& Alexitnder
fenferint, ipfam fecundum fe,quamexpenden-
dam propbfuimus , de duplici humidofenten-
tiain^,. cuiufcunque ea fuilfe dicatur , confidere-
mus. Hanc ego approbare nuUo modo poflTum : ^
non enim video, quomodo detur aliquodhu- ^^
midum, quodacaiorepati^&rcfoluinequeat, ^
quum omnealiud humidum fitpatibileacalo- ^*
re; quodnamigiturefthuiuspriuilegium, vtfit j'^'
impatibilc rprseterea (rid verum ellet, quomo-
do tam paruamateria, quaeab Ortusinitio tra-
hitur, difixindi poftea per tantammolempo-
teft, quantameflevidcmus animalisperfefti&
plantce: ccrteembryum eilvaldepar-uumcom-
parationeperfedianimalis, &parumhumidi in
fe habet ; quomodoigitur poteft ea paruamate-
riainconfumpta feruariad setatemvfque pcrfe-
dam, & cum tot tanttfque membris com muni-
cari?videmus etiamex paruoadmodum ierni-
ne magnamarboremnaici ; oporteretigiturin
illoiemine, feuin primo gcrmine pullulante,
quod vaide pufillum eft, tocum humidum con-
lineri, quod inconfumptum feructuradextre-
mum vfque incrcmcutum , & per omnes ma-
gnse arborispartcs diltribuatur, quodquidcm
incredibilc eft. Hanc igitur de dupiici humi-
do icntcntiam reiicicndam prorfus cfle exifti-
mo. Quid ergo diceadum ? totancmatciiale-

cunduj;^

ten

dc Accrctionc 5z Nutritioiic , Libcr.

|2t

cundum paites ita fluit, vt iu fcnio nulla eius A
pars rcmaneat, quse prius In infante fucrit ? hoc
quoquc mihinbn probatur,fcd puto aliquam
clle matcrixpartcm, qnx a calore naturali con-
fumitur, & aliquam cfTc , quse non confumi-
tur: fed hanc diffcrentiamjion ex co (umi,
qiiod alia fit radicalis, aliavcro cibahs, & ad-
ueniitia; fcdfumiexeo, quod alia pars eft hu-
mida, aliaveroricca& terrclhis; humidum c-
nim a calorc naturali coniimiitur, cft cnim pro-
prium ipfius pabulum, pars vero terreftris re- B
manet,quemadmodumetiamin^s, quas com-
buruntur, infpicimus ■■> toto namquc humido
confumptoabigni,rernanetcims,qu£C eft pars
terreftris, quamobcuis maximam refiftentiam
non potcft ignis abfumere: vmentia autem o- -
mniain fut ortus initio humidiffima funt, pro-
cedcnicautem xtat.e fiunt (empcr ficciora, quia
calorconfumithumidumradicale: & quamuis
aducniat humidum cibale reparans ipfum , at-
"que reftauians , tamen ajuenit cum eo ctiam c
. parsaliquate.vrcftris,qux poftea remanet cum
terreftri parte dudla ab ortu , & fcmper, setate
proccdente magis a calorc naturali condcnfa-
tur, & indurefcit: propterea Ariftotel,Mn libel.
de luuentute & fencftute dixit,nilaliudeirc fe-
jiciautem , quam exiccatiouem , quouiam hu-
raidum fcmper imminuitur, ficcum vcro cre-
fcit: idconifimorbinaturalemvitscurfumin-
terrumperent, nec elfe eftet nos perueniread
mortcm naturalem.quseob totius humidi le-
folutionem (it : quando enim corpora noftra
per longam aetatem adtantamduntiem, & fic-
citatem"redadafunt, vt rintineptaadoperatio-
nes, & ad pabulum calorinaturali prsebendum.
& animam conferuandam, fit ex neccffitate
mors. Dicimus igitur humidum radicale, feu
naturalc confumi a calore viuentis; ncqueillud
folum,quodabortu trahitur> efle vocandum
naturalc, fedetiamillud o;nne, quod per to-
tamvitamexalimentisaggcneratur; humidum £
enim cibalc conuertitur in fubftantiam,& in
humidumradicale, & natumle; quum enim,
mutetur in limile naturali & cum eo commi-
fceatur, ipfum quoque fitnaturak ; & vocatur
tadicalead diiTerentiam humidi excrementitii,
quodnoneft idoneum pabulum calori natuia-
li. Sed prsetereahocradicale, &naturalehumi-
dum fit femper impunus proptcr reaaionem
ciborum infacuhatem naturalem,quoniam a-
gcns naturale in agendo repatitur; quare per
continuam afti.onem in cibos corpora noftra
redduntur impuriora ., & imbecilliora. Non
eftigiiur ponendaaliqua humiditas fixa^, &ii'-
refolubilis , tioc enimnihil inanius pronuntia-
ripoteft; quia omnehumiduna eft refolu-bilea
«alore,illad quoq; , quod ab ortu trahnur , con-
fvwnitui- enim & cgei aliquo reparamc, & no-

D

uum humidum fubiTfiniftrante; Jtl autcm,quod
non con llimi tur , eft pars lerrcftris , tam qure ab
ortutrahitur, quam quxexcibis continuead-
iun'^itur. rofTumusautcmad huiuscerci dccla-
raiioncmvtifimilitudinefnisopportuna:inel-
lychnio luccrnse-vidcmus ipnemnutriri doncc
aitrahitur humidum olci, a qno propriumcl-
lychni) hiunidumrepaiatur ,quQdquidcm finc
olcifuppcditationc citoabigni confiunerctur,
fcdproptcrcontiniiamignisadtionempcrucnit
cllychnium tandcm ad tantam ficcitatem , vE
.ncqucat amplius ignem conferuaie:idque id-
"eo fit , quia ionis ptusindurat , & exiccat , quam
ab olco humt^ftetur , & reparetur , & ipfius quo-
queolei conlumptipars terreftrisremanetcum
tcrrcftripartcellychnii, quoniam ab igni non
comburitur,fcd remanet etiam continftc) igni :
ficin viuentiumcorporibus cuenit; in fcnio e-
nimplusexiccationi5,& terrcftns naturxrece-
perunt . quam a cibali humido fuerit repara-
tum: pars igitur, quK in confumptamanet , non
eft alia, quam pars tcrrcftris, quam refoluere
calornonpoteft,teftimoniofuntofra, quse et-
iampoftmortemanimalis diutiffimc durntvt,
quoniam eorum temperatura naagno excelki
terreftris cil; terra enim maximam vim refi-
ftendi habet. Hsee fcntentia loannisGramma-
ticifuit, quiinmterpretatione context. tngefi-
mi quinti primi librideOrtu & interitu.often-
dere volens formam non fluercfed eandcm nu-
mero manere.hoc argumento vfus eft,quod ne-
quematcriatotaftuit, fed aliqua eft matenae
pars in (eiie, quae eadem fuitin puero;&hanc
inquit eiiepartem folidiorem,-ac dcnfioremj
nempeterrcftrem, quae a calore non foluitur: &
ad hoc confirmandum adhibuit fatis validum
fignura , nam cicatrices in adolefcentia reCeptae
remanentesdcminfcnio, quodnoneflet, nui
aliqua materiae. pars eadem numeio infenere-
maneret, quse in adolefcente fuit : quod qui-
ckm argumentuni fatis habct efti.cacitatis , nan?
propnum ficci cft figuram , :lc terminos re-
tinere' Sed alterum loannis argum_entum,
cu'ius fvip'ra meminimus , reueva ad hums
comorobationemparumroboris habet : ^"^^y-
do enim inquit , finuUa- materije pars m fe-
ne feruata eft, quse in infantc fuent, ergo in-
diuiduum efiet immortale : poiret aduerla-
rius hanc confequentiam negare, quta e|i^'i^^-
frtotam matenam fluereper partera poft per-
terridiceYcmus, non-obid fieret vt matcriaiii-
fcne femper virans rcnouaretur , & ipfe lem-
per in flore luuentutis fcruaretur : ctenim et-
iam fi tota renouari ftatuatur, fit tamen km-
per imptuior , propter reaftionem ciborum,
& c.Vioris debilitationem ; calor enim natu-
ralts femper debilior fit,ob^lam contmuam
reactionem, & ob matena; raaiorem impu-

Io(t Gra-
mAttcpu,

Solufio
argume-
ti loan.
Gram-
mattcL

m

lacohi ZabarellsB Pataviiii

S24

ritatem;quarencc-efre'cft, vttandem deficiat -. cx A
hacigitur continua calorisdcbilitntioi>efir, v_t
iiofrita porrecle iirmutarecibos,& in imiilcm
^ lubltaniiam vcrtere cilorpotlit ; quare etiamfi
omnet materise partes per rucccl}ionem icno-
.uatcntur,uccefletnmcncirct animal ienelcere,
Sotfit$e &taiHiemmori. Similiter nccargumentum ab
Mrgtimen Aucrroe Alexandroaitnbuium in Commenta-
ttMexa- 110 5S.prxdidoaliquid liabct:ciiicaciiatis,ncm-
^/. pe quum dicebat; fi tota materia pcr fucceliTo-'

ncm 1 enouaietur , poflet aniir a a t o ra lua mate- B
ria ieparan : nam hac illatio nulhm vim habet,
quia fallacia committitur a diuilis ad coniua-
ftum-.ideodicere adueriariuspoiietanimam fi- /
nequalibet partefuae mareriK leparatim fum-
ptapoile remanere, fed non tine omnibus !imul
«odemtempore fubtradisjtalem enim cire na-
turam anima:;dix-im.us , vt determiaet fibi certa
matcriam fecmdum totum , qiis femper vna &
eademicrueturper ^equiualentiam , fednon vt
fibideterminetcertaseius materisparres, quo c
fitvtmutari poilint paites materias vna poii: a-
liam diuerfis temporii:)usC led non tota fimul
materia eodem tempore i^ub anima renouari.
Patet igitur , ratronem , cur in fcnealiqua mate-
ria pars eadem ferustur.quas in infant-e fuit,non
circabipia anima iumcndam; quiactiamfi o-
mnes materispartes pei' fut ceiiionem vna pofl
aliam renouarentur, pofictaninia ieruari , dum-
modomateriatoiaendcni ieruaretur perxqui-
ualentiam:fed ration-em i'umendani^ife a iola D
materiaeQaiura.cademenim materig pars ideo
feruatur,quia denla,nc terrefirris eit, quam con-
fumerecaloraaturalis no.npot.efl:.

QuGmodo, & qua ratione com-pofitum
augeatur.

Cap. X XIV.

r_f A^flenus accretionem & cum Tnateria , & £
ficumformacomparauimus , & quomodo
vtnqae, & carumpartibus competatconfidera-
uimus:iefi:at vteamad ipfumquoquecompo-
fitumreieramus,nempead totum viuens,quod
cxcorpore vt materia, & anima veoetante vt
foinia conikre iiatuitur. Primum qiTidem cci--
tum eti compofirum eile propriivm iubicdum,
cui pri-mo efi: accretio attribu.eada ; fiquidem, yt
Ariitoteles docuit incontext. 64. primiUbride

^ccretta

frcprie

eft com-

fcftn ,'/ie

Joym^, Anima , omnes operationesanims lunt toti yi- ^
7ie<i,, t»A- •1 1 „ , . _ ...

uenti attribuendse vt iiibiefto.nonloJianim^,
neque foli:Corpori : quamuis igitur propter ma
gnumanima; & corporisdifcrimen , 6c propter
ticiiauor)emamatcria,potncru& inmatena, &
inaniraa fcoriiim accretio confiderari : tamen
popricli)querxdo,nequemateria.augetur, ne-
«jucforma, ied compofitum ex vtnscjuccon-

fi:ans eftid , quod augeturvtquodT^materia ve-
ro , & iorma , vcl ipfarn.m altera vt quo , non vt An
quod,eiienu-n id,quototum viu^nsaptumeft geu
augeri^& augetur:ideodubium nonleueoritur, ^iu
anlorma, anmateria fitin viucnte formalis ra. 7at
tio accretionis, hoceil:, an viuens auscaturra- ma
tionemateri3:,anpotiusrationcformx , & qna- an
tenus e-.Unimatum ; n.mi pro vtraque cfi: ra, io. nej
Videturprimum ratio tbrmalis,curcorpus vi- <?//
ucns augtarur,pctenda eilc a matena , non ab a- tto
nima3 quiatota accretienisnatura in quantita- tio;
te confiflit,q!jiim eiusfmisiitadeptioperfcaa: mn
quantitatis, quantitas autem eftpropria mate- ?.ja.
nx conditio , itaque augcntur corpora , quate- ^.
nusfuntquanta,&rcaratio formalis iumitura tfti
quaniitate,proindeamateria:quodfirationem
formalemabanima iumeremus^, dicenies cor-
pora augeri quatenus iiint animata , cam ad
fubftantiampotius, quam ad quantitatem re-
ferremus; ficautem tota accretionis natura tol-
leretur,qux non ad iubftantiam , fcd ad quaiiti-
tatem dingtnda eft. Exaltera vero parte fi cor- ou
poradicantutaugeri quatenusquantafimt, ie- r^
quitur omni quanto accretioncm competere: tio;
coni(:quc.us eftmanifeftefiilfuni , qma iolis-vi ma
uentrbusproprie dkla accrcuocompetit :.CQn- am
fequentia autem facile probatur , quia valida
iempa-^gftillatioaquatcnusipfumad deomni';
quoniam igitur corporibus inanimatis accre-
tio,dequanunc loquinmr, non competit,ied
ifolis , atque omnibus animatis 5 ergo quatenus
funtanimata.-nonquatenus quanta :res ioitur
difficultate noncarct; & eam augent verbaA-
uertois in Comment.iiio trigefiino oaauo pr-<£i
diclo , Tbiinquirquantumaugcri quatenusha-
bcttomiam, quodeftdicereanimamefie raLio-
nemformalemaccretionis in corpore viuente,
iedpoftca etiam dicit tbrmam augcri , no prout
<ft forma,fedprouteft quanLa,& e.-?tenfa,quarc
viderur etiam dicere raiionem formalem^eiTc '
quantitatem. Philop. quoc]ucibidemindigref.
lionecontextu 55.oii:enditaccr-eLionem corpo-
ribus cbmpetere ratione formx; addit tamen,
non proui cfi: forma , fed prout eft forma qiian-
ta. Dignum ergo eftconfideratione , quomodo
hocfefehabeat, & quid hacinrc ientiendum
fit.Anteomnia ftatuendnm eft>tquidna:pa fitid,
quod quserimus, ythacin reomnem ambigui-
tatem tollamus,: di:<imus aliasinlibrode Na-
tura, dup^lcx eife princinvum motus5 vnuma-
cliuum^aquomotusproduciturjalterumpaiu-
uum, quod facit in iubiectoapritudinem , ac "^^
propenfionem ad talem motumrecipicndum ; ^ '
nuncigiturnon quserimusadiuum accretionis ^*""
principnum ,nam liludanimam eftecertum c!}:, /"'^"
a qua '& coquitur alimentum , & in iubltan- /"*
ti.amvertitur,&iaembiaadmaicrem quantita- ^'^
temextenduntur; fedid,quod quxnmus, eft t"^A

825

dc Accrctionc & Nutritionc, Libcr.

tz6

pnucipium accretionis pariRiiun, iilud fciHcct A
aquo VJULns corpus apiitiri, atquj pvopcniiim
rcdditur ad accrctionis uiotiim rccipicndum;
ideo hocrcdtius vocarctur argumcmabilitatis,
quam augmcntationis ratio formalisi norque
iprumitainprxicntia appcllarc liccatj nu aiig-
mcntabilitas iigniHcat potcnua''n, &apritudi-
ncmpaticndi motumaccrctionis. Si igitur ve-
lum cit idj qviod in nicmorato libro docuimus,
formam cilcprincipium niorus,&: adiuum, &
paflraum.,diuerl:s modis acccptam,ncccirccfl", B
Vtdicamusanimam vegctantcm,quae cil prin-
cipium accrctionis adiuum, clie ctiam paill-
uumeiuidem motus piincipium ; & rationem
for\aalem, qua coipus animatum , augmenta-
bileeil, eii cnimaugmentabilcquiaeitanima-
tum, proinde omne aniniatum augetur, q.uia
hoc ei competit, quatenus eil animatura, non
quidem vt pertotam yitam augeatur, fed per
Itatutum quoddamanaturatempus, quemad-
modum aateadeclarauimus. Qmuiiigicuriiscc C
rei vcritatis iit.nitcndumeildiiiicultatemtoile-
re, qux ex quantitatis conlidera ione oricba-
tur: quoniam emm augeri nil almdeil, quam
maiorcm quantitatem tieri : non poteilaugc-
ri, nifi id, quod quamumeireitatuatur,ideo-
que augmentabilitas quantitatem ponus, &
maferiam,quam formam confequi vidcbaiur.
Sciendum igitur cft, anmiam vcgetantcm ,de
qualoquimur, (S:formam omnem materialem
duas tiabere ellentialcs conditiones, qii?e pu- j.
gnareinterfevidentur, nec tamenpugnant;vna
cA, quf>d.iecunduinfcnon eft quanta, ied in-
corporea: & indiuiuDilis; altera eit, tjuod ne-
ceiiario requirit ftatutam materiam quantam,
per quani extendatar-,.& fiat dfuidua: neque
hoe extraneum, &:accidcns eile ipii formse di-
ccndumell, quumAriitoteks in Proccinio pri-
mi libri deAnima dixerit,hanc eilentialem o-
mnisformsemateiiahs conditionem, proinde
incuiufqu^formsedefinitione propriam mate- j.
' riam fumendam eiTe ,fecusvanam,&dialedi-
cara efTe definitionem, neque eiusformx eilen-
tiam exprimere: non pugnantautem hsec in-
ter fcquafi dicamus eireeffentialemcoxiditio-
ncformse, vtfit & diuidua, &indiuidua; quem-
admodum, enim non implicamus contradi-
^bncm,quando dicimus materiam poftulare
formam, &neceirarioefle formatam, eirentia-
litcr tamen eife penitus informem, quia fic nii
aliud dcnotamus-,quam materiamdebere efle -p
forraatam , non habere taiTien f oimam in fua
natuta,fed extrinfecuseam.rccipere : ita etiam
formam materialem dicimus debere ex necef-
fitatc quantam& extenfam effe, quantitatenx
tamen & extenfionem non ex propria fua na-
turahabcre, fedexmatcria in qua recipitiir;
jdeo elfentialis eil conditio omni&fornise ma^

tcriaiisvt fitintali materia, vt indi£to loco A-
fiftoiclcsaf'brit. Ratioautcm horum omnium
eit. quianec materia, nec forma efl cns pcr le
complcium.& in fpecic collocatum, fed vtra-
quc diiigiturad c6ftitutioncmcompofiti;ideo
ncutraoiiincs babet ncccffarias conditioncs ad
fpecicmconil:itilcndam,{cda!iquas fingulaha-
bet ex fe, aliquasab altcra rccipii : rnateria ex
fc habet quantitatcm, & naturae corporeae in-
choamentum, non terminos.&aftum, fed hxc
rccipit a fbvma; contra vero forma eft tcrmi,
nus, & complemcmum, fed egct materi-a reci-
pientc &fuftci^tante,& quum dcbcatcflequan^
U & diuidua, eiufmodi autem a feipfanon fit,
requirit neceflario materiam quanta , per quani
extcndatur, ita vt per eam quanta, ac diuidua
fiatiitaquenondicimus conditioncm efle for-
mx neceffariam vt fit & quanta, & non quanta,
& lilfiul diuidua, & non diuidua; fed dicimus
nccefiaiium eiie, vt quantaac diuidua fit , fiqui-
dem compoiuum, quod ab eaeft conftituen-
dura, debctefrequantum,atquediuiduum; fed
quum ipfaexfenon fit huiufmodi, fieri quan-
tam,ac diuiduam a materia, per quam exten-
ditur, &itaad compofitum coftituendum tum
materiam,tumtormamita conciirrere, vt pro-
priam viraque operam contnbuat: hoc quum
ita iit,none{t:mirum, ii iormsepro diiierfis fuis
conditionibus diueriaetiamattribuantur; alia
namque iili competunt ratione proprise natu-
rse, alia vero ratione illarum conditionum, quas
rccipitamateria, eftenimprincipium motus a-
ftiuum quatenus eft forma, non quatenus eft
extenfa, & diuidua per materiam, fed eftprm-
cipium motusparffiuum quatcnus eftquanta, &.
extenfa per materiam, nonpoteftenimeffe ra-
tio rccipiendi incremenium, nifi fit quanta:
proptcreadicebat AuerroesinComent. 28. ter-
tii lib. de Coelo, forma elementi mouet vt efl
forma, & mouetur quatenus eftin materia; hoc
eft, forma clementi eftratio formalis cur ele-
mcntum fittalimotu m-obile, quatcnus- eft in:
matena, in quafit, quanta, & conftituitcorpuS'
talimotu mobile quodautem dicit Auerroes
de forma elementi refpeftu motus localis,idem'
dfcendum eft de anima vegetante refpedu mo-
tus accretionis. Sedrd, quod hac in re difEcuI-
tatem faciebat, erat quod accretionis natura:
in quantitate cofifl:it, quare ratio augmentabi-
iitatis videturaquantitate potius effe fumSda..
quam a foima: quodetiam fignificafTe viden-
turAuerroes,& loannes Grammaticus; dicen-
tes viuens augeriquatenushabetformam;for-
mam vero augeri quatenus eft forma quanta.
Sed re bene intellefta omne duhium tollerit:
& Auerrois, & loannis Grammatici fententia,
veraefTe cognoicetur : dicimusenim particu-
laiuiilam., quatenusp quaiidohi dicmitformam.

^uat&-

»i7

Jacobi ZabareUac Parayini

$24

quatenus eft forma quanta, non denotaic ratio- A ab accretionis natura fumebatur , faciie eft re

i0 Itb. de
trihifs

■formtilii
tabiitt*-

titAt ^e-

ro cli cc-
datiomA-
tartalfs.

ncm formalem, fed condhionem matcrialem
ipll formK neceftariam, & fine qua non : fola e-
nim formaeft ratio cur corpora iint augmen-
tabilia, non quiJem omnis forma,fed hsec, dc
qua loquimur, fcilicet anima vegetans quate-
nus cftanima vegctans; hac tamen id non prsc-
ftat,nifipermatciiam quantam exteiafit: quod
autemdiximus deea di(ftione,qaatenus, con-
firmatiu" Ariftotelistcifimonioin contextu jo.
librifccundiPhyftcorum, vbi fumit, quatenus
nonpio ratione formali, fei pro coditionc ma-
teriali,quemadmodumalioin loco declaraui-
mus. Auerroes igitur, & loanncs Gr;lmmati-
-cus, quando dicunt formam augeii quatenus
-eftfonnaquanta,per hoc denotant&materia-
le.&formaleaugumentabilitatis; quantu enim
ciVconditio materialis, anima vero eit mtio
formalis:quodlicofl-endo;iiludeft matqaale,
quodqimmperfefitamplum, & indetermina-

fpondcre:dicimus enim naturam accretionis a
quantitatependere tanquam atermino,ad qu^
duigitur,fiquidemadquantitatem eft/non ad
fubltantiamiiicautem, &cuiuslibetmotus na--
turafimiliteraterminoiudicatur: fedaliud eft
terminus,ad quem tendit, & in quo del7nit mo-
tus, aliudeft formalis ratio fubiedli mobilis,
quaeftrccentiuum talismotus; nnm motus e-
lementi ad fuum locum.fumit nominationem
g a termino,& vocatur motus localisj at ratio
tormalis, qua clemcntum eft tali motumobile,
non cll locus, fed grauitas, &leuitas, fcu ipfa
elcmcnta forma; quatenus emm cft forma ia
iriatcria,eatcnus clr principium paftiuum mo-
tus elementi naturalis. Sic igiturquantitaseft
terminus, adquem accretio tendit, & in quo
huiusmotusnaiuraconiilHt: ac ratio augmen-
tabilitatisiniis,quae propric augentur, noneft
quaniitas, fed anmia vegetans. Confideran.

tum,rell:ringitur,&dcrerminaturabalio,illud q dumprseterea eft, tcrmiaum yerae accretionis.

ilt4»ti.

veroeftformale,quodreftringit,acdeterminat;

at hic quantum determihatur, & ammadeter-

minatjigituranimaeft formale augmentabili-

tatis,quantum verom?teriale: maior clara eft,

minor ita probatur: quantum quatenus eft

quantum, non alia ratione eft augmentabrie,

quam quiaomni quantorationequatitatisfieri

additamentum poteft; hoc autemnonfoli ani-

mato competit,fed omniprorfus quantoictiam

linese,ae fuperfiaei j quare ille augraentabili- -q ftam quaniiiatem.

tas, quxex fola quanti natura fumitur, nimis

.ampla eft,atqueindcterminata,neque eft pro^

pria folius vi uentis ; nos autem eam non i ta ara-

plam hic conlideramus, fed detcrmiuatam, &

ad certum modum, qui viuentium proprius eft,

jcontraaamatquerel^ridam.nimirum pcr tre^

-illas conditiones; vtexacceffioncmaterisefiat;

& idemnumero maneat id, quod augetur; &

jion folum totum,fcdetiam omnes part^s fe-

cundumomnes dimenfionesincremcntum re-

.«iDiantjtalem autem accretionem quifquis di-

cat quanto competere quatenus quantum eft,

fatuus eft, quia fic diceret eam omni quanto

competere: fatendum igitur cft, hancpropne

fumpteaccretionis dcterminationenon a qunn-

to fieri,fcd ab anima, proinde talem acaetio-

neracopeterequantoquatenus eft animatum:

& itailiiusaugmentabilitatis,qu3edicit aptitu-

dinem recipicndi accretioncm iis conditioni-

bus prseditam, rationc formalem non c& quan-

titatem, fed animam vegetantem ; quantitatem

vero eiTe conditionemnecelTariam, &linequa

non,quoniamanimahocnonpr3eftat, nifi jun-

fi-a «aterix quantse: & hoc Aueiroesj &,Ioan-

nes Gramraaticusiignincarevolueruu;:,q'.ian-

do dixeruntfortBajBaugcri quatenus eftiorma

quanta. Ad argumentuj» a^iem, quod antca

adquem, non efle quantitatcm abfolute, fed
pertedam quantitatem, vt ex Ariftotele col-
ligimus in tertio libro Phyficse aulcultationia
contCA. ^.perledio autem refpicicformam, &
a forma tnbuiiur; quare etiani ratione tejrmi-
niratio augmcntabilitatis eft attribuenda for-
mse, quumcuantitas l"ecundum fe nec pcrfe-
ma nec impertecla dici polllt; forma enim , non
quaniitas, dcrerniinac propenfionem ad perfc-

CoUe^io ommum caufartm accretlonis,^

nmritionis, ^ferfe^td ambarum de~

jinittonis confiitutio.

CAp. X XV.

EX iisomnibus qiix hadenus diximus, col-
ligendae breuiter funtomnesaccretionis Sc
nutritioniscaufit;, vtex iisomnibus perfcftam
vtriufq;definitioncm conftituentes in hactan-
dem definamus,finemq; huic difficillimae dif-
putationi imponamus. Habet accretio omnia
quatQor genera caufarum, &in fingulo gene-
re plures, quod eam cognitu difficiliorem fa-
cit: has igitur ojnnes breuiter enumeremus.
Formaaccrctionis eftipfameteiusnatura, quas jr^^j
fignificatur per genus propriis eius difFerentiis,
& conditionibus coarCtatum; genus quidem
eft motus difteretiae vero videntur elTe tres jI-
laeconditionesab Ariftotele pofitae, & iam. a
nobis-dcclaratae: fcicndum tamen eft primam
conditionem quae fuit, vt ex aduenientc matc-
ria accretio fiat, ad mateiia potius, de qua mox
loquemur; qiiam adformamipertincre; fecun-
damvcro,qujeerat, vnum numcro manere id,
quodaugetur noneileaccretionispropriam, fed
cdmunera omni motui, prout motus a fubftan-

tiaU

l2>

dc Accrctionc & Nutritionc, Liber.

ii^

tiaii miuationedinringuitiui illiid ciiim , quod
fccundum (bla accidcntia nuuatur. manen-te
fub(i:antia, dicitut idemnnmero eflc poft mo-
tum,quodantemotum crat: Aiiliot. autcm has
conditimicsnon idcoaddu.vit,qnodomncs ac-
crctionisproprias eil.{e voluerit, fed vtaliasim-
proprie didasaccretioncs avera accrerione fe-
ccrneret, quodquidcmpcrhastrcsconditioncs
faiis commode praeftitit , vnam igitnr fumpfit a
raateria :alteram a naturamotus vniuerfelum-
pti,proutagenerationediftinguitiUjfcdtertiam
apropriayaccrctionis natura.qux ert , non modo
totum , fcd omnes eiam partcs fecunduni o-
mnes dimcnfioncs incrementum fufcipere 5 per
hanc enimilgnilicatur illa mcmbrorum exten-
Co, in qua diximus eife accertionis naturam,
conftitutam: quocircahscc cftmjxime propria
accrctionis difFerefitia , quum fecunda omni
motui comunis fuerit, proinde in definitione
accretionisexprimendanonfit, fedfatisnomi^
natione motus iignificetur, prima vero fitac-
cretioni communis cum nutritione: eftigitur
formaj&eflentiaaccretionishsec, motusexten-
fionisadMaioremquantitatem &totius,&:par-
tium omnium fecundum omneslimuldimcn-
iiones. Materia duplex eft, vna ex qua, alteraiti
qua: materiamexqua, figtiificauit Ariftoteles
per primam coiuiitionem,eaque eftalimcntum
quod inprincipio eftcpntrarium, tnfineautem
eft faftSm limile, & in fubftantiam matorem
conuerfum : materia vero,inqua,fubiedum eft,
quod aug eri dicitur,fed hoc ab Anftotele inpti-
mo libro de Ortu & iateritu ocpreflum no fuit,
idenim eftcorpus antmatum quatenuseftani-
matum; lam emnfi diximus animam efle ra-tio-
nem formalem , qua proprium fubiedum ac-
cretionis fufceptiuum con^tituitur, ineoautem
libro animam, >& animatum confiderarc con-
uenicns nonerat; fed hoc poftea declarauitin
fecundo libro de anima : vtraque autem hxc
matena praetcr cotTditiones accretioncsforma^
lcs ineius definittone tanquam differentia po-
nitur, quodfitinaccidentmmomniamdefitH-
tionibus. Caufaquoqueefficiensduplexeft, v-
na pnmaria , qus eftanima vegetans ; altera in-
ftrumentalis, & fecudaria^quaeeftcalornatura-
lis. Finisitidemduplex;viiuspropinquus;alter
vcro remotus, ac magis praecipuus : pi opinquus
sft affcqviutio dsbitae quantitatis i remotus vc-

A ro, vtviucnspoflitexercfrcomnesoperationrs
vit3e>fcdillamprac»puc, quaecftaliudiimilegc
nerave. Exhisomnibus caufis pofllimus hanc
vcr?eaccrctionisperfcft«m, &omnibusnume-
nsabfolutamdcfinirionem coiiftituerc: Accrc- ■^'^^''^^^.
tio cftniotusviuentiscorpons,quotoiuni,&o- f*^ (i^P^*
mnespartcs fecundum omncsfimuldtmcnrio- **"'
ncscxtcndunturad maiorcmquanritatem|, fa-
dus ab aninia pcrcalorem naturalem, cx ialt-
mctointrinfecus aflumpto, &inmaiorescon-

B fumpti-partibuspartcslubftantiaeconuerfo, vt
ipfum viucns dcbitam fibi iTiagnitudinem aflie-
quatur adcxercendas omncsopcrationes vitse. ^^f^'^^^
Nutntio veio & iirbiedo , & matcria , cx qua, & "^ "*^^
cfFedrtce caufatam primaria, quam fecundaria, ^'*\
abaccretionenondiftert, ideb Ariftotelesdixit #^'^*-^*
cas efl!c idem fubiciflo; ex fine autem diftinguii- Form^'
tur, proindeetiaraexforma,&proprianatura:
nutritio cnim formaliter noneft motus,fed mu-
tatiofubira, &adgenerationempotiusreduti-

Q tur, quamadmotum, vtfignificaiiit Ariftotc-
les, dicens eam tendere adacquifitioncmfuB-
ftantise , nonaccidentis; quanquam non eftper-
fccta generatio, quia gcneratio eft yia ad acqui-
fitioncm formse, atnutritio cft via ad acquifi-
tioncm partium matcrioe, vt optime declarat
Alberr iis in fuolibro de homine & Petrus Pom-
ponatius in capitc decimooftauo prioris librii
fui de accretione & nuttitione ; idco videturpo-
tius vocantaaggeneritio, quamabfolutegene-

D ratio:ficutantca declarauimus;quianon eitgc-
neratio rcfpedu viuentis, refpecT:ucuius voca-
turnutritio,fedfoIumrefped:umpartium mate-
riae ". hsec igitur eftpropriaeius natura, & forma. Fmts,
Fints autem duplexeif , vnuspropinquus,alter
rerAotus , & praccipuus : finispropihquus eft,vt
materiae partes reftaurenturloco partiumana*
turaii calore confumptarum ; quae reft^auratio"
adalterumprincipaliorcmfinedirigitur,nempe
ad conferuationem animse , ac durationem vitjc

E vfque adtempus cuique viuenti a natura pra-

fcriptum. Exhisigiturtaletn nutritionispcrfc- ^^^*»_^
damdefinitionem coiligimus. Nutrttioeftag- ^-^g^^gg.
generatiopartiurn materixin corporeviuente, £ ^fj^
ex alimento extrinfecus admoto, fadaab ani-^ -^
mapercaloremnaturalc,vtmateria,cjua&efflu^
xit , reftauretur,& ipfum viuens feruari poflStad
illudvfqiietempus, quodeft ipfianatura prs^
fcriptam.

jAca

3SI

832

J A C O B I

ABARELLiE

P A T A V I N I,

L 1 B E R.

D E S E N S

propojit'to,ac partitio dicendorum.
Cap. I.

V
A

G E N S Ariftoteles de
mcnte humaiia in 3- lib.
dcAnima, eamfenfui in
eormiileeffedixit, quod
vt fenfus fcrttiendo pati-
turab obieftofenfili, ita
& mens intelligendo pa-

^_^^ ^^ titiu-'abobie£to intelligi- B

bili,proinde vtfe habetfenfus ad fenfilia,itafe
habetintelledus ad intelligibilia: obidquum
pofteaprseterhuncintelleaumpatientemdixe-
nt eife ad inrelkaionem necelfarium aUerum
intelleaumagentem, iuremultidubitarunt, an
praeter fenfum panentem detur alius fenfus a-
gens,qui fitilli necelTariusadlentiendum.Rem
Sanc ego confideratione dignam eife arbitra-
tus,aliquiddeeafcribere conftitui,eoprafer-
tim,quod occafionem nobis datura eft nataram C
fcnfus, quscognitudigniirimaeft", declarandij
ctenim de aftione feniusloqui nonpoflumus,
quindepairione quoqueloquamur 5 quisquis
autemimelligatquomodo fenius agat , & quo-
modopatiatur, is lam ipfius naturam perfefte
ccgnol^cit. Qupniam autemres hscaLatinis
tum antiquionbui . tum recentionbub maxinie
agitata , acdmufiflTme difputatacft, vt taedio-
fam le<Tentibus fore hanc noftram difputatio-
nemoporteat, fiomnia ,qu2eabaliis dehacre D
dicuntur, inmediumadducere, & peipcndere
ftatuamusudeo ftriftius ageredecreuimus, &
corum, quje ab aliis dicuntur , pauca recenfere,
qusprcscipuacfle, & ad veritatcm intelligen-
dam conierre videbuntiir, reliqua vero , vt quse
apud eoslegipoflunt,miflafacere -. ita vt omnes
mrelligant,menon controueriandi,fed verita-
ti;; quantum per mc fieripoffit , declarandse gra-
tia hxcfcribcndafufccpilfe. Antc omnia non
eft ignorandum , qviseftionem haiic a Latinis £
propofitam, & traa.nam cffe tanquam fmpli-
ceni , icd poftca aiij complures animaduerte-
runteatDhaberedupiicemfcnfum , & in duas
elfcdiuidcndarn, vtreueraeft: priraum cnim
comparari poteft obiectura {eniiie cum fenlu.

A G E N T E.

quiabillopatitur, & qu3PrIanobie£^umrenri!c
ege.nalioexterno (imul agcnte,feu iplum ad-
iuuante ad fpeciem in organum fenf^us impri-
mendam , an folum obieftum agat , & fpccicm
imprimat:d"einde vcio fafta Ipeciei impreflio'
nequseripoteft quodnam fitagens,a quo pro-
ducituroperatioquamvtafeniii pro facultate,
feupro aniniaipfaacceptodiftinguamus,liccat
nobisfenfionemappellare; cuenimaliiidfit ina-
primerelpeciem,aliud fen{ionem,qu3e cognitio
qusedam eft,producere,nccdiccndum fitobie-
dluro reale efleprodudiuum cognitionisin fen-
fu , aliud aliquod efic necefle cft, qiiod imprefla
fpecie promat operationem. Igirar nos quo-
que noftram hanc diipmationcni in duas par-
tesdiuidemus : in vnaconfiderabimus,an fo-
lum obicclum fpeciem imprimatin organum,
an practer ipfum requiratur aliquod aliud a-
gens;deindeveroinquiremus,imprcflalpecie,a
quonam agente promatur operatio j & fenfi.o
producatur.

Argumenta adprohandum, quodprater ob-

ie^um detur aliudagens , a quojpe-

cresfenfilis producatur.

Cap. 11.

QVod adpriorcmqu3eftionemattinct,vide-
tur efle neceflanum prseter obieftum fenli-
fik,ahquodages, aquofpeciesfenfilis &inme-
dio,& in organo fcnfusproducatur : nam obie-
dlum fenfile eft qualitas materialis,eius vero
fpecies eft accides ipiritale 5 at fpiritalcnobilius
eftmateriali;ergofiobiedum foJuni fineulioa-
gente fpecicm prpduceret,ignobiIiusproduce-
rcteffe£tum nobiliorem, & ageret fupra pro-
pri as vues : qucniam igitur agens debet efl"e no-
bilius Datiente ; obiedum autem mareriale non
eftnobiliusfpccicfuT, qux fpiritalis eft.fedi-
gnobilius ; nonpoteft (olum obieftum produ-
cerefpecicm,fed neccflceft|ir3etcr iplumeflea-
liudageni nobilius.a quofpecics producatur.
Confirmaiurargumento (umptoab intelJeftu:
Ariftor.cnimcxiftimauitphantarmafolumnon
eiie aptum ad fpeciem inteiligibilem in intcl-

lcdu

Pr\

tui

Seci

SJ3

de Scnfa Ai^cnte, Liber.

«34

Ijvi-hi procfucehdam > quJa fpecics imclligibilis A cftinftruincnrumDci, producerc cfFedumfpi

pliantalmatcnobiliorcftjideoquepractrrphan
talmacIIcneccnarJum intelictlumagcntcm , Se
phantafmitc.&fpccienobiliorcm, proindepo-
tentcm in intellcdta produccrc fpecicmintelli-
gibilemjpoirumusigiturficargumcntari : vtfc
hnbctobieftumintclligibileadiritelledum.ita
obieftunr*. fcnlilc ad fcnfum , vt ait Arift. in cont.
3.1ib 3. de Anima.atquiintclligibilcadfpccic ia
intelleftu producendam non lUfficit fine opc al

iitalem,fcilicctpcrvirtutcm primiagcntis fpi-
ritalis , non pcr facultatcm , fcu naturam pro-
priam : itaqucconccdcrcvidcturSucflanusco-
lorcm fjriritalem^qui eft in mcdio , eire nobilio-
rcm colorc matcriali.a quo producitur : idco ad
tollendam difficultatcm illam quomodo cfFe-
ftus nobilior ab agcntc ignobiliorc produci
poilit, ad Dcum coniugit , qui obicfto materiali
tanquaminftrumcnto vtatur ad producendam

tcriusintcIlcftus,quivocatur3gcns;crgonequc B O^ccicm fpiritakm:ad propofitam igiturqux

obicdumfcnfilcadproducendamfpccicm fcn
filemfufficicnscftabsquealiofcnfu agcnte; vt
igiturdatur intclleftusages practer intcllcftum
paticntcm , ita pratcr fcnfum paticntcm datur
ienfusagcns. Prxterea idcm comprobaturtcfti-
monio A uerrois,qui in Comment. 60. libr. 2. dc
Anima hifmct.quae modo adduximus, argumc-
tis vtcrrsoftendit elTc neccflariam prseter obie-
ftum fcndlc aliquam facultatcm adiuam, a qua

uionem refpondct dari aliud agcns prater ob-
icdum fcnfilcfcd non dari fcnfum agcntem ; il-
ludcnimDeuseft,quemappellarefcnfum non
licct.HxcSueflanifcntcntiarccipicndanon cft; Confutn-
quoniamDcuseftrcrumomnium , quze gcne- f,,^
rantur, caufa vniucrfalis , ncc alitcr fccundum
Ariftot.quamvttnoucnsCoelumjipfum autcm
Coeluminbacinferioranonagit, nifl pcr mo-
tum. &pcrlumen; oftcndere igitur Sucflanus

fpecicsfpiiitalisproducatur, quumab obicdo C dcbuit, quomodo Ccelumfeupermotum,feu

iraccnali produci nonpoflc videatur: toUit et-
iam ibidem rcfponfioncm ad quam coijfugerc
aliquis potcrat dicendo , rationem & caufam
fpiritalitatis Ipccici non cile ipfum obicdum
materialc. fed matcriam recipientc , nempe me-
dium, & organum , in quibus rccipitur fpccies>
ita vt ex hoi um rccipicntium natura fiat, vt i cr-
ina.quxrccipitur.fpiritalisfit. ScdrefcUit hoc
Auerroes dicens cilcmagis confonum rationi.

pcrlumenagatin obieda omnium fenfuum , &
ad fpccics fpiritalcs producendas iis tanquam
inftrumcntis vtatur; fic emm probabilius dici
poiTctDcum tanquam primam caufam, aqua
Coclummouetur.vtiobiedomatcnalitaquam
inftruxcnto ad fpecicifpiritalis produdionerai
idtamcnnequedrcercnequeimaginari aliquis
potcft: fed Deuspercoelcibacorporamotu &
lummc agentia resomncs mferiores producit.

Vtnaturaeffcctus attiibia:uragcnti,quam pa- D &finguIisproprias naturas tribuit.pcr quase.

ticnti:agensenimagit perforraam,& patiens
patiturpcrmateriam ; quarefpiritalitas fpccici
viderurpotiusobie£toagentiattribueda,quam
fubicito recipienti ; nullius igitur roboris re-
fponfio cft.iSc argumcntum viget: quarc conclu-
dit Auerrccs , efle neceffarium prater fenfum
patientem ponerc facultatem agcntem , ficuti
necf llarium fuit poncre intclledum agentem
prattcrintelkftum patientem:fubiungitautem
Ariftotelcm hoc dixiirc de intelledu, fedtacuif-
fe dc fcnfu.quoniam occultum eftinfcnfu, ma-
nifcftumautem inintelleau,

; Suejfani , & Buccaferrei ofmio , ^ cius
Coiifutatio.Cap.lIL

HX.C multos cocgeruntpraetcr obieaum fen-
file ponerealiud extcrnumagens,a quo fpe-
cies&inmedio , &inorgano fenfus produca-
tur. Sueflanusenim refertcaufam fpiritalitatis
harum fpecierum in Dcum, tanquam in cau-
fampnmam &rcmotam ,qaxper medium ob-
icftummateriaie, tanquam per inftrumentum,
producatfpecifmfenfikm:inqutt enim quali-
tatem fcnfikm materiakm pcile duobus modis
confidcrari,vno mcd:; iccundum fe , akero mo-
dovtmftrumentum Dci: & fecunduai fe fum-
ptamnon produccre nifi siiara fijBikm m^te-
fialem>vt^uujLncalQr caioiem e0icit3 vcamcm

duntoperationespropriasj&fingulisconucnic-
tes; quicquid ergo agunt qualitates fenGlcs, id
fecundum propnas naiuras agunt , ncque illa o-
peratio eft Deoattribuenda,nifi vtcaufae vniuer-
lali a qua pendet obiedum fenfile fecundum
fuumcflcaquoomneseiusoperationesproue-
niunt;idcoredeThomasdixit in quxftionibus ^gesriK*
difputatis<lepotentiaDei,quaeft.5. artic.i. agen- /«rrf/e
tia naturalia non efle caufas formarura, quarum Tion elt
naturaconfiftitinfaftoefTe, fedfolumeik cau- cuufifoy
fas produ<3:ionis ipfarum ; fierienim proucnit m&.fed
abagentcparticulari ; proindefubtrado agente j^rodts-
paniculari res dcfinit fieri , atnon definitcfle, fi ctionis
eiusnaturaconfiftitnoninfieri,fedin fafto t{- Jorm*.
fe,proptereaquodeiusefre pendet aDeo.non
ab ageiite particulari. quocirca fubtrafto Deo
omniaadnihiliirecigerentur;re<fteig!turTho-
maspendentiam a Dco tribuit lUis. qaorum na-
turaconfi.ftitinfadoeiIc;quia cuiuslibctrci ef-
feeft per quandam Dei participationem , ficut
ctiam Arift.dixitmpart.ioo. lib.i. de Coelo.illis
vcroquaeconfiftuntinfkri.tnbuit pendentiam
abagenteparticu!ari ,quod noneft caufa rei vt
fit,fV:dfolumvtfiar.QjJ;niam igiturhx^dequi- Species
bus loquhmur , fenfiliuiri fpccicsnaturam habetT^-^y^''''-^
conititutam in fiennoninfaftoefle,naminper- ^'^^'ent
ipicuofpecicscoloiisnoneltfixatanquamjam ^JJ^*^ fi*
-fa£ta,fedfitcontinue,rc£tiusdicunmrab obic- r(,non$a
tlorcalipendercquam aDco:quodctiam figno/'****'^/^'
D D m«ni-

fiecteru

Jznftltnm

Jpsrttalt-

ita/t*ljjhl
tttirurn

rmLum.

«35

manifcftiflimodcpreliendirtiuSjfubtiaftoeuim
fubiedlo materiali dclwiit codem momcnto,
& euanefcit fpecies, &imago eiustum inme-
dio.tuminorgano: quareprobandummaximc
vidcturillud Thoma diAum,& peripfum ratio
crroris Sucflani dcchraiur. Non probo tamen
aliudciufdem Tliomxdidum ineodem loco,
art.S.nifi fano modo intelligatur: ibi enim dicit
duas clTc naturalium corporum a£tiones ; vnam
fccundum propriam eorum naturam , quatenus
ccrprra funt; alteram vero, prout participant
conditionealiqua fuperiorumagetium,& fub-
ftamiarum a matcria feparatarum, cuiufmodi
eftprcduftiofpecierumfpiritaliuminfenfu, &
inintelleftu; iiocautem Thomatdiftum duos
poteil^haberefenfusjvnum vtintelligatipfaob-
iiftafenfilianonfecundum propriumn^turam
producerc fpeciemfpiritalem , fed per virtutum
cismfufama fubftanriisfpiritalibus, itavtilla
opcratib fit ipfis obicftis potius fupra naturam ,
quam fecuadum nnituram; qui fenfus ad Suefla-
nifcnrcntiam accedcrevidetur, proinderepro-
banduseft. Altcrveroeft, vtinrelligat res ha-
bereirvterfe aliquam fimilitudincm fecundum
aliquas conditiones,non ita tamen.vt quicquid
inaliquaconditione altcri nobiliorifimileeft,
id habere illam dicatur ab illo nobiliore , fed (it
huiufmodi fccundum propriam naturam: qui
fenfus admittendus efti &hunc fignificare vide-
tur comparatio , quamibidem Thomas facit,
quando dicitin quibufdam animalibus brutis
infpici fimilitudmcm quandam illiuspruden-
tiJt , quae hominis propria eft j nam {\ intellige-
retilUmbrutorumprudentiamnoneiscompe-
tere fccundum propriam naturam , fed vt ab hu->
mananarura cumillis communicatam, &illis
quodammodo infufam , ita vt fupcrgrediatur
naturam illorumanimalium, vana prorfus , &
rciiciendafententiaeiletjquoniamillaprudcn-
tise fimilitudo infequitur propria illorum bru^
torumnaturam, nequchomopcteftilliuipru-
dcntiae causa, vcl origo appelkri: hocigitur»
quodibi Thomasdicit, eatantum rationeve-
rum cft, quatcnusres omnes inuicem compara-
tae habent in sliquo fimilitudinem intcr fe,i ta vt
fpeciesfpiritalis obieftorum fenfilium dicatur
modo quodam fimilis fubftantiis fpiritalibus^
non tamen ab illis producatur , fcd a propria
fcnfilium obieftorumnatura , quaeapta per fe
eftadialem fpeciem, dtimagincm inmedio&
in f.;nfu producendam. Addc quod illa cum
fubllanciis fpinitalibus fimilitudoparuaadmo-
dum eft, «Srprorfus aequiuoca,nil enim,quode-
lufdcmnanraefit, poteftdiuinisfubftantiis, &
his materialibns idem competere : quare alia;
prorfus fpiritalitas eftin fubftantiis amateria
abiunais pcr eircntiam , alia in his fpeciebus.
lenfilibus, c[uxlicet nona materia, inqua rc-
cipiuntur, fed a producente pendcant, tamcn
«wftere abfque materia recipicntenonpolTuat».

Jacobi Zabarcllae Patavini

«3<S

A Vndeetiammanifeftius colliglmusSuciramer- v
rorcm : quum cmm non eadem fit horum fpe- :
cierumfpiritalitas,qu3cDci,acfubftantiaruma
materia abiundarum, fcd penitus aequiuocc di-
da , vanum eft cb hanc folius nominis fimilitu-
dmem referrcillampotiusinDeum.vel infub-
ftantias feparatas , quam in ipforum obiefto-
rum propriam naturam , a qua producuntur.
Notarectiam iri eius fententia repugnantiam Ci
aliquam poffumus : nam fi obiefti matcrialis ^,

B naturam dicat efle a Deo produftam talem, quae /?;
fpeciem fuam fpiritalem in mcdio , & in organo su
fenfusefficerepofiTct^&hactantumrationecau-
fam eius efi^e Dcumsfic concedit id,quod eft ve-
riftimum,fpeciemapropriaobiedinaturapro-
duci , ficuti res omnes feruata earum pendentia
a Deo proprias edunt operationes fingulis na-
turaliter conucnicntes ; hoctatrcn ipfcncgat,
dum dicit obicdum non fecundum natuiam
fuam producere fpeciem , fed quatenus eft in-

C ftrumcntumDci:fiverodicatproduftionemta-
lium fpecieriiab obiedisficn nonperproprias
ipforumnaturas,fedperd)uinamvirtutem,fic
alfeiic Dcum efiTc earum caufam imvTnediaiam ,
ep tamen ipfemct expreiTc negat vt abfurdifli-
mumj: inhoc igitur pugnanna dicit, quiapri-
mumaperte norat Deumnon cflfe harum fpe-
cierum caufam cffcdriccm immcdiatam , fed
rcmotam; deinde id declarans, & eius rationem
referensin fpiritalitatcmDei, tanquam in cau-

D fam fpiritalitatis harumfpecierum , Ulud idem,
quodnegauerat,affirmatj quum cnim obicfti
rcalisnaturanonfitfpiritalis, neccflrccft vtilla
fpecierum fpiritalitas immediate proueaiat a
fpiritalitateDei:vtrumlibetigiturdicat,fibimet
aduerfatur. Nonadmodumdiuerfaab hac fen- ^*
tentia fuit opinio Baccafcrrei,qui fimiliter dixit T^'
praetcr obiedum fenfile effe neccftarium ali- /"'
quod externum agens ad producendam" fpe-
ciem {piritalem.non elTc tarnen fenfum agentej

E fcd neque elTeDeum , quse fuit SuelTani fentcn-
tia , fcd cfle coeleftcs intdligentias , feu Coelum ^°\
pervirtutem intclligentiarum : aduerfusquam ^^*'
fententiam illaeadem dicendafunt, qua contra
Sueifanum diximus: quodfiad lumen Bucca-
ferrcusconfugiat,quodaCceloprodu£i:ucaufa
eftvifionis,hocnihilcftj adfolumc|iimvifura
hocpertinet,nonadaliosfenfus: practereanon i
folumcoelcftc lumcn caufacft vifionis , fed lu-
menetiamignis, &aliorumlucidorum;quare

y perhoc nonoftendirur, quomodo Coelumfit ^
caafa produ£bionis omnium fpecierum fcnfi- -^*'
, lium. Facitautcm Buccaferreus ibidcaducrlus j^'''
fcobieftioncm dcintellc£bu agente : qucmad-
modum cnimad produdioncmfpccicrumfcn-
filiumnonrcquiritur fcnfusagcns, fedfuiKcit
obiedum fcnfilecum virtute coelcfti , ita etiam-
intclleftio fieripotcritexadionc phantafmatii
pcr virtutcm caEleftcm ; quarc nonopuseritm-
tciieduagcntc. Dubiumauteflihocnon foJum

^ucc^->^

«37

B iccaferreo, ac Sueffano officit, fcd 8i aliis o-
mnib; ctiam iliis, qui dicunt a folo obicdlo fea'
fili fpcciem fpiritale produciabfqjvUaprorfus
opcalicuiuscxterniagentis: nam etiamaducr-
fushosdubitaripoteft.cur inteile^flus indigeat
cxternoagenf e prxter obicftum, fenfus vcro no
indigcat. Rcfpondetad hocdubium Buccafcr-
reus.competcreintellcduiproptcrfuam digni-
tatcm vthabeatinfeipfonon modo pafTiuum,
fcd ctiam adiuum fux opcrationis principiumi
fenfum vcro propterfuam imperfedionemex-
temo agcnteindigerepraetcrobiedum fcnfile:
quod idem etiam a Sueflano diciturin eadem
fua difputatione de fenfu agente. Sed ifti hac
fua refpolionc declarant fe non intell igere quid
fitapudAriftot. intelleftus agcns, & quodnam
fit cius officium in noftra intcUeftione : quem
eorum. dc multorum errorem alio in loco op-
portunius dechrabimus, fimulq; huius difcri-
minisrationcmafteremus.curobieftum, aquo
mouetur intelleftus, & illud, a quo mouetur
fenfus , non fimilitcr egeant auxiho externi a-
gcntis3 hoc enimexplicari perfedenon poteft,
nifi declaratis tum ofticiis.tum conditionibus
intclkftusagentis, de quo alibi diiTcrcmus.

Recentiorum optnto, &em confutatio.
Cdf IV.

NOnnuUi r<*centiores conflderantes huiufce
rei difficultatem in hoc efic conftitutam,
quomodo obiefta fcnfilia , quum fmt qualita-
tCi materialcs, poifint fpecjcm prpduccrc fpi-
ritaleir^nequeeamaliterfolucrevalentes, non
niodoconceduntnallumobieftum fcnrilepof-
fc luapte fia; ura fpuitaliter agere, fed etiam di-
cuut non elle neceirariarn fpeciem fpiritalcm,
nili in folo vilu : ideo hancienfuum diftinftio-
ntim taciunt: vifiofierinonpoteft,nifiperrcce-

m paonem fpccieifpiritalisj ideoquumcam pro-
ducere colormaterialisnonpoffit, eget agente

u- e.xtcraoadmuante, quodcftlumenj-quarefpiri-
taluer ggit non ex fuanaturajfedope luminis:
in aliisvcroquatuorfcnfibusnoneft neccffaria
ad fcnfionem fpecies fpiritalis, ideoeorum o-
niniumcbieda materialitrrtantumagunt, ne-
queegentauxilio aIicuiusexterniagenti5i:ideo
n ilh fententiamAuerrois rcfelIunt,quiinCom-
mcntar. 97. 3r toi. lib. 2. deanimaapertedicito-
mnia fenliha fpiritaliter agerej ipfi vero dicunt
folum obieftum vifus2gere fpiritaliter,idque
non per naturamfuam.fedbencficio luminis,
catteraveroomniamaterialiterfolum'. idqucin

!^ iis cmnibus fingillatim oftendunt: nam in tadu

*- manifeftum efttaftilesqualitatesnofacerel^en-

fionem, nifiper corporum materiakm conta-

ftum, quarcex nccelfitateagunt materialiter;

corpusenimcalidumno poteftefTe contiguum

. corporifrigido,quinmatcriaIitercalefaciat;id-

- co corpus illudfrigidii, fi Yi featicndipraeditum

de Scnfu Agcntc, Libcf.

tin

A fit, illico fentit, & ccgnofcftcalorem pcrillan»
ipfam adionem matcrialem , qua rcalem calo-
rcm recipitacalidoagcnte : ficeriam guftabilc
non fcntitur, nifiin contaftu Iinguat ponaturj ^
idco per illumcontaftumagitmatciisliter, &
afficit linguam faporc materiali, non fpccicali-
quafpiritali. Sonusquoq; eftreahsmotus par-
tiumaeris, vtcoargumento oftcnditur, quod
flante vcnto vehcmcnti ferunturad aures no-
ftrasfoni, quosnon flantc vento non fcntirc-

B mus, & e contrario fi ventus fit aducrfus . repel-
litanobisfonos, &prohibctneadauresnoftras
defcrcntur,proindefacitneaudi3ntur;ficetiam
odoresferuntura ventis abvnaaerisparteada-
liamjquo fit,vtmodomagis,modominus>mo-
doetiamnequaquamfentiantur:quodquidem
noncontingeret,fiodoresefrcntfpeciesfpirita-
ks; nam fpecies Colorum , quum fint fpiritales ,
non pelluntur a ventis ; quare Ci odorcs quoquc
eflent fpiritaks , nuUam a ventis agitationem

C patcreturjfuntigiturqualitatesrealcs.imofunt
v-ipores corporei a corpotibus odorabilibus ex-
halati, &adolfaftumnoftrumdelati;quodpa-
tetinfufFumigiis,quianifieis3pponaturignis,
qui vapores ex illiseducat, non moucntolfa-
ftum. Sedquoniamhxcfentcntiavidebaturad- O^ie^i»
verfari Arifloteli, quiapertc dixitfenfiie pofi- /U^runt
tumfuprafenfumnulUmfacere fenfionem.cu- cotra. fi,.
ius ipii cohtrarium aflcruiit : refpondent,non ob
id fententiam illam Ariftot. labefaftari, quo- Soltttio,

D niam Ariftot.ibinomineobieftifenfilisnon m-
telkxit vaporcs edudos, fcd corpus illud,e quo
cducuntur; quiafi vaporcsad organum fenfus
deferanturs fenfioneraciunt,atficorpusipfum,
aquovaporesexhaLmtur, ponaturiac;>nta£I:u 0^,^19.
organi, nullafitfenfio. HaEcfcntentiamihipro nMcon-
bari nanqu?.mi">otuit, quia & rationi, &A)ift. f,.^^,..
aauerlacur : quodrationi aduerfetur.facilc in-
telligcmus , fi cognouerimus , quomodo fiat a-
ftio materiahs ; hocigitur declaremus m tadtili-

E busqualitatibus, quactaaximeomniummatc-
riaksefle, &materialitcr agcrevi-dentur, ide-
niminaliisommbusintelligendumcrit. Cilo- Q^^d fie
remagcrematerialiternilalmdeft.quamcak- ^^«''e
facerej calefacereautcm nilaliudeft, quamin "^^'terix
patietegenerarealtudnumerocalore, & ipfum ^i^er.
educers de poteftate adaftum ; non cnim cre-
dendum eftignemagsntem iriiignumtribuere
iili iuummet calorcmeundem nu.tiero, fcda-
lium fimilem generare per edudionem depo-

F teftateada£fum,hoccerteinphiiofophiaita Ja-
rum eft, vt a nullo negari dcbeatj hoc igirur
conftituto fic argumentcmur : fi calor ia 'izn-
fum taftusagit ioIummatcrialiterjcrgoaUiim Q^oda-
numero calorem in organo raftusprodueit, n5 >7iniaje>t
femetipfum eundenumero, fiquidemnon ^o.-J?^f* '«
teft accidens ma,teriale migrare de fubiciSo ivfi"/'^'^
fubieftumj ergofenfus tradusnon l^cntitillad ^^'tntfpi
calidii, quod canquamobieftumagitinipfam, >'fia$~
fed alium numero diftinftum : quod quidem ^<^r-
D D 2 omni-

i>9

omninofalfum eftjqula fenfu*sqnilibetfc"nrirc
dicitur illudidem numero obieftu, a quo pati-
tur.noaliudfimilciconfequentiaautem mani-
feftaefl:,quiafenfusilludidemiudicat,5cfentit,
quodrecipitjergofirccipitaliumnumero calo-
rcm,aliumnumero iudicat. Imo fecundueam
fcntentiam fcqueretur noniudicari.aut fentiri
Vnquam illurnet caloris gradum, qui reuera
inobiefto eft:quoditadcclaro : fi.ferrur«Tfrigi-
dum coniiciatur in ignemj & inde paulo poll
c\trahatur, certc aut nihil, aut parum caloris ab
ignirecipit,quiarcftititpcrfrigusproprium:fic
igimr etiammanus hominis, qux in hj^^emefit
valde frigida, tangensigncnonfentictcaloicm
ignis, fcd multo miaorem calore ignis.quis pa-
lumcalorismaterialis cobrcui teporerccipiet,
quum tpta frigorc fao refiftat : hoc tanrc falfum
cireexperientia declaratj nam raanus illa pa-
lum quidc calofis maicrialis in illoparuo tem-
pore recipitjfedtarnenfcntjf, & iudicat maxi-
mumigniscalorcm,&eo maioremmdicatjquo
roaioreftexcefiiis^atq; diftantiacaloris igms a.
frigoreproprio,fivcrume{tid>quodArifiot.di-
xit, tactum fcntire , & iudicaiC taftili^jusi quali-
tatum excciTus, patct igitur alium efTe calr rtm
gEateriakm, qui tunc imprimitur ab ebiedo,
alium cficcaloremfpiritalcm, quifimiliterim-
primiturabeode.&ccgnofcitur fubito, nuum
hiccognofcaturmaximuS;iilcverodcbilisrcci-
piatur& huiusdifcriminis ratio cftjquia a£tio,
fcualterstiomatcrialis, quum fit verus motus,
& alteratio corruptiua, no fit fubito, fcd in tcm-
pore,propterrefiftentiam,vtdiximus,contrariae
quaiitatisjatfenfio eiufdcm qualitatis fitfubi-
to, & finealiqua mora, quia eft alteratio perfc-
ftiua, ficut Ari ft. dixit proinde fit pcr at^ionem
fpiritalcro,& per imprcfiionem fpccicifpirita-
ljs,cuimhileftcontrarium,qucd il]irefifl-it,&
ab ea pellatur.Praeterea fumitur argumentum
validum a fenfili commujii,quantitascnimeft
fcnfiie commune, & fentiturper fe, & imprimit
fpeciem fuaminorganof hoc.n..cllperfcfen-
tiri)vcligiturmaterialiteragitvelfpiritaliter:{l
materialiter,ergo eft aftiua, & ita quantitas fi-
niikmquantitateproducit,quod cftmanifcftc.
falfum, & ab omnibus ncgatum ; agit ergo fpi-
ritaliterj quareiategramanctdifficultas.quam
illi foluere nequiuei iit, quomodo, qu u fit acci-
dcsmatcriale, poffitfp.ecicmfpiritalem produ-
ccrc fine ope cxterni agentis; non enim dici po-
teftillud eflc lumen, quia, vt quatitas ta£tu fcn-
tiatur, non requintur lumen. Similitcr a multis
fenfihbuspropriis, quxmaterialiteraftiuanon
£>jnt,3rgi:mcntari poifiimus;namduru,<Sc rrol-
le, funt fcafiiia per fefer!fj.taiftus , ergo fi mate-
rialJti-r sgercdicantur,durumimprimit in car-
nc duriticm rcaJcm , quod tamen verum non
cft; caro enim nullamrtalcmduritiemrecjpit,
neq; durum eft aptum indurarc, coguntur igi-
tur confitcti durum agere ipiritalitcr; hoc igi tur

Jacobi Zabareilas Patavini

840

A fiinhismanifcftumeft.noeftnig^nduia aliis,
nam faporcs quoq; non luiit aftmi rnatcriali-
ter, ideocorumaaio in lingujmnonporeftef-
fe nifi fpihtalis; quarehocidcmdiccndum cft
etiaindcquatuorpiimis-qualitaubus, quat funt
ai5tiui5ematcrialitcr,quumenim eadem ciu de-
bcat ratio fcnuonism omnib. in iispraElcrtim,
quac eodcm frnfu fentiumur,necefre eftvtliac
quoq; prsfttr aiftionem mattriakm producant
ctiamrpccienifpiritakir.Hacfuit Ariftot. fen-

B tenr ia in ccntex. i^i. libr. 2, dc Anima, d icentis
fenrumeire fufceptiuum fornrisrumfine matc-
ria: hoccnimfierialiomodononpotdl, nifire-
cipiendo fpiritualiter, quia forma matcrialis
nonpoteftl'c:paiariamatcria,neq;accidcnsma-
teriale a fubiedo; quarc fenfus formam mste-
rialcro, quse ei^ in obicif^o fenfili,reciperccan-
dcmnunLicro abfque tius materianiillo modo
poteftiatfpiritalitcrpor, quia recipit cius ima-
g.incmvqua;illam repraftntat, proinde dic-itur

C lihm eandcm recipere per repr2lcutau<-;acm :
idco lociiillumcptimedeckrans Auerrocs in-
quitjfi fenfus reciptfctformas knfiJes cum ma-
teria, icquercrurfeufihahabcrc idcm *■!]> in ani-
ma,atq, extra ammam , vtrobique enim iiabe-
rent efreri:ateriale, cinod taraer. faifiujii.efoquia
(^inqiiit) in animakmt intcntionalirer.-.cxtia a-
nin':am vcro matcrialncr, Hncidcm figr.ifka-
uitArift.fncrntex.37.1ib.3.dcAn!ma, quando
dixit.anirsiam cile quodamn-icdo rts omnes:

D quia res cmncsvel fenfiksfu.nr.velintellcfti-
Ies,anima vcroperfnfum cftqucdamodo res
omnesfcnfilcs,perintcllfaum vcro cft rcsces
intelk<flilcs:fcnfusauterafitrcsomnesfenfi]cs,
dum easfpiritaJiter apprehenditjcertum enim
cftipfumnonficri ipfamet fenfiliamatcrialitcr
accepta, quercadmodum ncque intclkdus fit
ipfamet intelkdilia rcalis, fed rccipit illa fpiri-
talitcr, hec cft, fpccies a quibus illa reprafcn-
tantuF, &itafieriomnia dicitin-. H-inc ientea- ^

% tiam tuetur cfficacitcr AuerroesinCommenr, ^
97. (Srioi. Iib.2 de Aninia.vbjdeodoreitaaiguj^
mentatur: fi odor efTet vapor corporeus, non /»
pofretinIocoremotifliiT!o'fentiri,vtfcntiuntur n
a vulturibus cadaucrumrcmotiilimorum odo-
resj ctenira fieri nonpoteft, vt tanta vapoiis
quantitasabillis corporibus cxhaletur, quaad
omnespartestotumacieminnpkatper decera,
& viginti, & plusamillia paiTuum: quarenon
cil quidcmncgandumid.quod illi dicunt. va-
F porem aliqucm acorporibus oibrabilibus cx-
halari;fednequenegarinotcftrdotesagerefpi-
ritahter, vt omniaqust confidtrauimus, argu-
mentadcnocnftrant.IiludquoquedeArift. fen,- Cb
tcntiamagnamfidemfacit, quodipfedixit Cfn- //^
filepofitum fupra fcnfum non faccre fenfia- fi^
nem;quianuIlacfrchi!iusdicliaIiaratio potcft, ,e,
nifi hxc vna, quod interobiedum ri-.atcriale,&
organu neccfic cft Ipcciem fpiritalc intcrccdc-
cc inoiedioi hoc cmm.negato,nuIlam afterrt ra-

tioricm.

841

dc Scnfu Agcntc, Libcr.

?42

ionemciducrranipoflrimt.curfcnrili fupra fcn- A Qucmadmodum igitur vana eflfct quseftio cur

.//-

funi poiito non fiat fenfio: quod cnim illi dc va
poieacorporibus cxhalatodiciint, vanunie{r;
quia vaporis confideratio ad iolum olfadus
fcnilim pcriinct , quum ipii aliquid omnibus
fcniibuscommunead inicrpretanda Ariii:. vcr-
ba adducere debuiHent , nam in aliis non pcr
vapores e.\halatos fcniionem fieri certum eil;
fed arbitrarium quoq; clihocipibrumdiftum,
& omninocarcnsrationc; quurrr.eni n odorha-
beatidcm eileintcnui corporevapons exhala-
ti,quod habei inillo, a quoexhalatur ,in vtroq;
enim habct elTe matcriale ; ncccile eft vt eadcm
fit vtriuiqueratioadorf^anum icnfus , & vtnon
minus iU ud corpus , a quo vapor e\it j quam va-
por ipic , mutare (enium oltacl-us per fuum rea-
lcm odorem nptus fit.

Veraopinio & eiiis dcclaratio.
Cap. V.

Hls reie(3:is opinionibus, cgo accipiendam
puto A Iberii iententiam , quam & alii plu-
res fcquun funt : inquit Albcrtus qualitatcs fen-
filestalem habere naturam , vtmuliipiicentin
mcdio ipeciem iuam fpu-italem, proinde va-
num efie qusEVCrcaliud externum agens , quum
ad (beciem producendam ipik fuctpte naLiira
fufficiant : huiufce autem rci rationcm reddens
Albertus dicit, omncmformam eiie multipli-
catiuam fuiipfius vel realiter, vel fpiritaliter;
qiiatuor enimprimse qualitates vtroquemodo
agunt5 vt calortum caloremrealem inaiiama-
tcria producit , tum etiam fpeciem ipiritalcin in
'medio , & inorgano fenius tadus :reliqu;.e vciO
omnes fenfiles qualitates , & accidentia omnia
fcnfiliaperfe, quum vim non habeant agendi
realitcr, faltem aguntfpiritaliterl vtquantitas,
licet non fit aftiua adione reali ; hoc eil: , produ-
ftiua alterius fimilis quanritatis, fpiritali tamen
aftiua cft ; quum enimfit deautiiero fehfilium
per fj,fpcciem fuaproducit,quod non eft aliam
quatitatemprodiicere jfedfuiipfiusimaginem,
quae ipfammet reprjefentat: fic dicendu cit dc o-
mnibusfeufilibus per ietumpropriistum com-
munibus- Duplicemhanc adionemdiftingues
Albertus dicit aliud efi"e producere formam in
matctia , aliud cfle producere formam tantunl:
etcnimproducere formamin materiaeftmate-
rialiteragerc&produccrealteramfimilemfor-

D

caioralium calorem matcriaIcproducat,quum
nulla huuisprodu£lionis iitaliaratio, quami-
plainctca!orisnatura,qureaptaeftad alium cx •
lorcminaliogcncrand«m;ita eti.imvaaurn cit
quK-crc curicniiles qualitatcs in medic^xScin
organo fpcciern fixain producant; ctenim fuaptc ^'**''"
naLuraiuntapt2:;ad ipecicmiuam multiphcan- ^^^'*g^''*
dam:quumenim multomaiusfitagcrercalitcr, ^*'*"'^''
6: produccre aliud finfiie marcriale, quod cft ^!*'^''^
maioris entitatis, quani producerc fpecle fiiam jp"''^^^*^
fpirit;ik-m,qureniinori::ctl:cntuatis;fiquidcm ''''^*
vidcuius qualitates, qure materi^-fiitci agunt , i-
gcrectiamfpiiitaiitcr,multa'iautcmagcrefpiri-
taliter, t]n3! reahtcragercncqucunt; linonmi-
ramur, quoiTjodonliquc^rcaliter agant, cur mi-
radumeftaliquasagere fpiritaliteir numautem
omncspcnituf. formic tam fubirantiales, quani
accidcntaleseiufmodifint, vtfpiritalitcragant,
& i'cipi'as mulripHcent; quod videtur alici-trc
Albcrtus, & alii,qui eius lcntentiam iequunturs
alienum eiKr ptKieti confidcKitionc : latisenini
nobis eft, fieiufmodi eire dicantur illa omnia
accidentia,qujcperieienfi]ia funt ;fiquidem nil
aliud eftlentiri perfe, qunm fpeciem iuam ia
feniuproducere: de rchquis vcro accidcntibus,
ac de formis iubil-antialibus,cpj2e non perfe kxi-
tiun:ur , hoc eil,nonper fpeciemproprism , fcd
peralienam, ccr'Lume.ftnuUam abhtsfpeciem
fenfilcm produci; quum enim nihil fitfruftra in
natura , nulla eft ponenda fpecics i^enfilis , quse.
nullo feniu fentiaturquseri folum de hispoffet,
an ipecicm intclligibilem in mreileftu produ-
can-t, quuomnia entiafintintelligibilia; quam-
uis enim non per propriam fpieciem moue.?:nt
fenium, mouenttamen vt iniioluta fpecieiaiic-
ns, quia viius non iblurn videt colorem, fed.
rem totamcoloratam; licetfolum perfpeciera
coloris, & aIiorum,qu2e per fefenfilia funtiideo
fpecieshscad phantafiam delatamouet intel-
ie£lum , &imprimit ineo fpeciesinteiligibiles
etiam earum rerum ^ qusnullam fpeciem fenfi-
lem produxerunt in ienfu; naiii intelleclus a-
getisluminecolIuflTatis rcrum fenfilium phan-
tafmatibusapparentintelleduinoffro etiamil-
la,qu2enonper propriamfpeciem, fedcommi-
fta, &inu61uta ipecieirei perfefenfilismouc-
runtfenfum:feddehoc difputareadnosinprse-
fentianon attinet; quum cnim de eotantum fit
nobispropofita difputatio, an fenfilcs q^ualita-

[//- niammatcnalem;formaenimmaterialisama- F tcsad producendam fpeciem ipiritalemegeant

e
m.

teria;inquarecipirur, pendetinefi^e, &incon-
feruari ,nonabagente,nififoluminEeri; &tali
aftione non funt aftiua alia accidentia , quam
folsequatuorprimsequalitates^qtisobidacliuae
appeIlariibIcnt:producereatitfbrrnamtantum
nonformam inmatena, efffpintalem ipecicm
producere; quialicet fpecics fitinaliquaiubie-
d:a materia , ab ea tamem non pendet m efle , &.
inconferuari, fedabagente, aquoproducituE.

aliquo externo agente , fatis eft fi has folas con-
fiderando dicamuscum AlbertoeasnuUuma-
liud externum agenspoftulare, fed fuapte nntu-
xafpeciemproducerc, quiafuntmultiplicatiuae ,.
fui,&adiu2efpiritaliter. Dubitaritamendeco- ,^ ',■*
lonbuspotelt, quiegent iuraineaci Ipeciem in
medio, & inorganoproducendam ; quarenon
funtper femotui, proindc nec prodadiui fpe-
ciei, fedegent agenteextefno. Adhocrefpon-
DD 3 dsj

m

kcobi Xabarcllaj Pataaiai

«44

K'fptnfti tietAlbertus.hjmennonrequifladcaloicm.fed A
-dlheyt^. ^ d medium folum illum in.andum , proinde co,-
lorem eiTt ruaptc- natun aptuni ad producen-
dam fpsciem ruam in pei-fpicuo . lumen vero
ncn effc neceflanam a4 auxiliandumcoloria-
genti,fedadprxpa):andamperfj>icuum recipies,
color enixn vtagat.noaindiget aiio; (ed quia
igensnonagit, niripatien.srit aptumad.rccipi»
cndum.requiriturlumenproptermedium reci-
KsjMt^ picns>nonproptercoloremageatem. Sed hsec

^*- Alberti i erporifto difficultatc non caret: nam A- B

riftoteLincontextaSvlibr.30 deAnimaioquens
deiritel!eauagenteinquit,eius ofEciumeffe fa-
cerc ex potcntiamtelligibilibus a<flu intelligibi-
!ia , quemadmodum lumcn de coloribus potc-
ftate facit adu coloresi nonpoteft autem Ari-
iVotel. conliderare coLorcs fecundum ic piout
coloresiunt, quiactiamin tenebrisfunt colo-
ires.fedfolum prout funt vifibiles, & motiui pcr-
- , fpicui;airerit ergocolores ficri.aciumotmos a
Jumice,q-uumperfenon.{intmotiui,ni{i pote- c
ilatciigitur ad colores, vtagant inperfpicuum,
inquit Ariftot. cfTe n^cefTai-mm lamen,: {iimi-
£ur^etia.cxeode.m locovifumdc intelkaumno
aitfcrrein requirendo exterr.um agens ad fpe-
siem ab obiedo producendam., proinde itaob-
ieftum vifus indigerc externoagentc,.vt obie.-
<£tum intelledusad fpeciei produdionem eget
intcIkftuagente;ideonon paruacftinter phi-
lofophos difccptatio deeoquod Albertus tan-
qu.imnotum afTumitjan lumen requiratur ad D
colprem folura; an ad folum mcdium , an ad v-
trumq, illliminandurn : qua derenon eft , quod
in prafentia difputemus, ideo eam intcgram ad
librumdeyifuremitrimus. vbieatn diligenter
t-on(lderabimus,atq;e.xpIicarenitemur,Adpro-
S:eJponJti> poiltum autem dubium fat eft fi in prsfentia di-
""''"*■' camus.coceflaluminis-asftionead fpcciem fen-
filern producendam , non ob )A dari fenliira z-
genteminprodu<aion€ fpeciei, ficuti datur in-
telkaus agens.in produaione fp.ecieiinteliigi- g
bilisjmagnum igitureft fenfus;&- intclkaus dif-
crimen: daturcnimintclle^tusagensdiftindns
ab intcikftu paticntejat non datur fenfu&agens
a feafupatientc diftiniaus, fiquidcm lumen non
€ftfenfus,imoagit vtobicftumfenfilc, nonvt
fcnfus: &qu3niuisintene£lus quoquc agcnsa-
gatpotiusvtobiedumintelligibile,"quamvtin~
telleaus , ficutalio inloco declarabimus ', is ta-
mennonpoteftclTe nifi aitcr inteiledus, quia
*onpotclteomunerefungi,nifi{itperfcinteHi. ^
gibiJis, onmc.autempcrfe inteiligibikeftetia
iuteircaus:atIumencftquidempcrfcfeniiIc,.Sc
inv!f:onefungiturofEcioobic(fti fenfiiisj indc
w.mcn-oninicitur,quodlltaltcrfcnfvis , qui di-
caturagcns; nequequodprsEter obiedumvifiis
^eturaliud agens, fiqmdcm lumcn in vifione
ji^on alia rationc interucnit , quam vt obicdumj
fcc hoc m libro de vilii diligcntius deciarabkuiv
iS&sua hacinrefiiaima aoiiotatione diornum»

meUoTc

accidcnsfpiritalciJroduftumin mcdiotumidc ^
numero dici poflc cum accidente materiaU* ^ ftn
quo producitur, tum diucrfumab ilio t color e- ^
mm xvi perfpicuo , fi fccundum fe ccaftderetur, «,
difFertnumeroacoIorcmateriaU, (?< fortafn^et- si
iamfpccie,quumfitfpiritalis,iIleveiOjnatsfiar^
lis; fed quatenus imagp illius eft,<S£: illum reprx-
fentat.eftidcm numerocumillo, iw vt oculus
colorem fpiritakm recipiensdicatur viderc il-
lummctreakmcolorem, quiperillam fpeckm
reprsfentatur : fic conceptus lapidis in mcntc
partimelHdcmcumlapidereali , partimnoni-
demjaam fi formaliter , & fccutidum fuam ua-
turam conllderetur , diffatab-co & numero , &
fpecie , & genere , nam lapis realis eft in catcgo -
ria flibftantix , at conceptus lapidis cft qualitajf
inanimo:quatenus autem cftimagojquse ipfum»
rcprxfentat, efl: idcm cum illo, & intelkdus pcf
jJIuni conccptum dicitur intclligere kpidem
rcaiem,qui ab illo conceptu rcprarfentatur: qua -
re omnc dubium hac in r-c toIIitur,{iLatinorun5
moreloqLLcntcs hacdiftinctionevtamur , foii-
maliter, & repraefentatiuci idem enim eft per rc-
prsfcntationem ,atnonidemformalitcr. Hinc
coUigimusdiffcrre interfeformam fpiritakm.»
<& formam reakm , proutad formamproduccn-
tcmreferunturi nam.forma rcalis produda ab-
aliarealiflmili.vtcaloracalopcnoncfteius rc-
pra;{cntaiiua,fedpcnitus di fFcrtnumeroabilla:
ob id antca contra rccentiores argu.mentando-
dicebamus; quod ii tangibilc in fenfum ageret
materialiterfolum, taftus non dicereturlentirc
illud ipfum obie^dum tangibik , a quopati dici.-
tur, idque infolubik contj-aeos argumentum.

fuit,.forma vero fpiritalis difFert modo aliquo a
forma reali producentc, fed modo etiam aliquo
eftidem,quodiIIa, quateuus eandcmmct nu-
mero reprsef cntat.

ContMri&rum ommiim argumentorum
[olutio. Caf-, VI.

T^Erirate declarata , fupereft vt omnia . qusc
pnus ta<fla funt , dubia , <Sc argumenta , qu«
illiofEcerc vidcbantur, foluamus. pnmoloco
foluendum eftid., quod huius difputationis oc-
cafiofuifle videtur : obie<aum eftqualitasmaie-
lialis-. crgo fpeciem fpintakm produccre non
poteft, quia fpiritak eftnobilius, ac pefediu»
materiali,nihil autem agitiuprafuarum virium
giadum. Adliocego putoncgandam efiecon-
fcquenriam , & adprobationem ncgandum cfTc
fpeciem efle obicdo nobiliorem, inhoc cnim ^'
conftiti{reputomultorum-crrore,quiomne{pi-
ritaleomnimateriali nobilius eHecxiftimarut, "
quod tamcnnontft vmucifeverumiinfubftan- -^"^^
tiis quidem vcrum eft , quia iubftantis fpirita- /' /
ks matcnalibusnohiriorcs funt, & matctiaks *^^
non funt caufse fpintalium, imo potius fpiri-
tals^ funtcauikinatetiaiiijni, ideonuila inir»

oiitur

7nh

dc Scnfii Agcflte, Libcr.

«45

orini!: di£mltaS5at Jniccldcntibus fpiritalc ad A
* materjiak irefcrtur, vt cfFcaira ad caufam produ-
ccnte,&cf> minoriscntitatis.quam illud.idco
«r impcjfcaiu.s,deficit.n. ab integritate pcrfc-
ftiomsillius>& a natura eius fpccilica; luxenim
^olisnobilorcftlununeabeapvoduaom aerc,
quod eft imngo lucis,& accidens fpintale; fic
fpccicscoloris,quxrecipiturinperfpicuo,igno-
bilior eft colore ij)fo reali.& minoris entitatis)
• quam6brem color realis cam pcoduccns non a-
gitfupra vires, fcd infra vires, quia producit B
quoddamdcterius&ignabiliusfcquod vel c-
iufdeeflenaturacdiccnducft.ciidcfeau tamcn,
& cafu ab illius naturs perfcaione, & ita ab jIIo
' ~|)roduaii tanquam abagente vn-iuoco, vcl fi di-
<crc vcUmus cffc diucrfaenaturae;vtctiam dicere
pofrumus„producitur a calorereali, tanqua ab
aocnte xquiuoco,ageos aut «quiuocu folet fuo
clcaueffenobiliusireuera cnim poteft modo
aliquo vniuocum.modoetiamaliquo sequiuo-
cumaaens appellari.&vtroq; modo cft nolai- C
,- li.usfneciefpnitaIiabeoproduaa.Alterumfuit:
'*" adduaumargumcntumafimili:vtfchabetob-
ieaum intclUgibile adintelkau, ita obicaum
fcnfik ad fenfum; atphantafma, quod cft obic-
aum mteUeaus,n6potcftmouere intelkaura
fmeopeintelkausagentis;ergoneqiobieaum
fenfikpottftmouere fcnfum finc ope ahcums
externi aaentis. Ad hoc ncganda eft fimilitudo:
idenimquoddrcunt.vtfehabetinrelUgibikad
imelkaum. ita fenfibik ad ftnfum, verum qui- D
dem eft, at non fecundumomnia.ideo nonlicet
inferre eafdem prorfus conditiones requui ad
fenfik vtmoucat fenfum, & ad intelhgibik vt
moueatintellcaum;intelligibiIequidei-equint
tuxilium as;etis, qui alter intelkaus eft , at fen-
fik non eget externo agente tanquam altcro
fenfu. quidicatur agens: ideo fi de obieao vifus
concedamus quodegeat lumine, non tamen e-
gct illo tanquam fenfu agente , fed tanquam
perfeaionc conftitutrice obieai, licuti aho m
'•&.de locodeclarabimus:aliorum vero fenfuum ob
ieaa omni prorfus dubio carent. ctenim nuUo
alio egent, fedperfe lola fpecks fpritaks pro-
?4^// ducunt. Ratioautemdifcriminis fenfus,& m-
«//^ tcUcauseftinhocpotiirimumcoftitma, quod
irei- obieaum,aquomouetur intdkaus,eftphan-
um tafma fingulare, & fenfile, quod vt raoueat in-
&,<^/ tclkaum,transferrioportetde graduinfenore
_» . f\ .*. j««,..-.^ti/*»f-i-riii<irt

U6

fiderabitur. Advcrbatutcm Auerrois dicedura ^^^^
putocum aliismultis, Auerroem ibi non aflTe- ^;,^^
ucranter, fcd fub dubio loqui; id enim dicit tan-
quam difficultatcmtangens,8t difficnlratiscau-
fami& cam infolutam dimittit: quodfi putaffet
eftereuera aeccftarium in fenfu aliquo agens,
vt in intelkau.ccrtcaliofalteminlocoiQ de-
clarafTet.&quodnafit docuilfctide hoc tamcn
nulloalio inloco aliquidamplius dixit; quarc
ciusipfeopinionisnon fuit. Ad argumenta vc- •^'« '^-
ro recentiorum probantium obicaa quatuor/^'"- f*-
fcnfuum materialitei-tantumagere.noaeftdif. cetstru..
ficikrefpondere:quodenimdctangibilibus,ac ^* /*-
de guftabilibus dicunt. ca non agoc.nifi car- ''^'^- 0"
nem, & Iinquam tangant.id nihU eft,quaa fc- i-^^frfri
cundum A riftot.ncq; caro ,dft inftrumentum t-a-
ftiis,neq; linguaguftams.fcdYtTaq; eft mediu
dcfcrcns obieaum ad organum, quod intimiuj
cft; quarc nihil nobis officit ifte cotaa'.iE->iii^^'^'^
certumficetiam calore tangere neccilario mc-
dium perfpicuum Ji debcat in ipfum, & in orga-
numagerc:concedim.usetiam quatuor primat
taailesqualitatcsmatcriahier agcreincarnem,
&imprimere rcaks fimiks qualitates, quis e-
nimhecinficietur: at nonobid fit vtipintali-
ternonagant, dicimusenimcas & matenaUter
& fpiritahteragere; nonenun facerent fcnfio-
nem, fi materialitertantum. non fpintalitcra-
gerent.nam bocefreneceftarium iam demon-
ftrauimus:ideoetiamdefaporibus dicimus.nil
nobisofficere quod matenalitcragat, & impri-
mant inlingua faporcm realem; hocenimctfl
dubiumcft,nos tamen in prsefentia condona-
mus.quiaperhocnonftat,qnip agant ct fpiri-
taliter, & itafa<:iantfenrionem.Illudvero,quod
defonis.acdcodoribusdicunt.aliquacontidc-
ratione dignirett:nam fi concedamus, fonu efle
reakm motum.& odorem effe vaporem coipo-
reum.dicendumciit,cftenecefraiium concedc-
re etia fpintaks,per quos fenfio£ar,feu m me-
dio,feufaltcmorganofenfusreceptos, neq; vi-
detur nec^an pofle odoiamm fieri etiam fine ali-
cuiusvaporisexhalatione,multa enim faciunt
t)dorem per longum aeris fpatium, quse t^itam
vaporis copiam emittere nullo modopofTcnt.
Seddicerc etiam pofrumus,imo dcbemtis.fpe-
cieshas fpiritaks . quaea fenfilihns producun- Dantut^
tur,non carationedicifpiritaks.quodnonfint /^^^^ ^
resaliquae.fic emmefrentnihil; fed res quxdam ^ccfdetB-
funt,licet tenuis cntitatis, & imagines, quibus »-'^ Jp^

De fint

tUs-

fatpTopn "SburpSdun,, ege. af;,uo -^^m--f^^^:^^r:^::^:^:^ fj:^

perfeintcll.Eib.U,aquoreddatuiaa».ntclligi. ,uramacccdunt,p.oindemagis,,clm.iiusj,en /^^^^^

bik:atobicaufcnfusnon eget vlltl traduaio-
ne de graduin gradum,fed iam per fe cft fenule,
&vttakeftmotiuumfcnfus; in obieao autem
vifus rcquiritur lumen. non ad ipium traducen-
dum de graduin gradum. quum debeatferuarc
gradufenfikm, neq; ad altiorem fit e_uehedum;
fcduob alia» rationem,quse inlibrode vifu con-

dentamatcna.inqua recipiuntur: rdeoconce- g^^^i^^
dere pofrumusaliquasefre.qux admotum ae- ^^^^m-
ris modo aliquo commoucntur , & alias ma- «•■^ -*!
gis, alias minus : fonus igitur, qui adaures de- »'*/«^'«
fertur. videtur tum fpiiitale quoddam.tum ma- '^''»^ers.
teriakcfle.noneftemmtalismotus aens, qua- 'iie^^C'
lisfitflantibusventis, vel quando ab aliquo cea»»t..

«47

lacobi Zabarcllx-Patavini

84t

pellitur acr, non fiuit enim acrin f^ono, fcd fo- A enimopcraiio qvitdiim ejl, ,^liquod effeajicns

ium treniere videtiunoii miiiato loco ,atque is
tremor eft imago reprcefcntatiua illius motus,
q lieft vcre fluxusaeris,&ex corporummutuo
ivhiprimunifadus eit: iils namq; oftverc rca-
lismotus; illc vcio, quiad aurLidciertur, vide-
tur aliquantum ad ipiriialcm naturamacccdc-
rcqaiaiincacris lluxu partes ipiiius ordinatim
trcnunt.dum vna altcri fluim trcmorem com-
mun;cat: fed ordotcporisaliquid dcnotat ma-
t.rialisnaturae , quia non eodem tcmpore , quo
fir,adaurcspeiuenir, fedaliquiinto pofterius,
idqueneccilariumcfb^^vtait Ariffor.Jquiame-
dm:iaeilquiUum,aLq; diuiduumrfignumautem
fpiritalitaiisin fonocfl-,quodnonpenitusadae-
ris agitationem mouetur, nam ferunturibni ad
aures etiam contra venti fluxum » & lentiuntur,
licetdcbiliusicredcndamautcmeftfpeciemad-
huc fpintaliorerftfieriinaercillocongeniLO,qui
auribusinclulus organu auditus elll- exiilima-
tur.Idem de odore dicendum cfi::medium enim C
quoddameftinter pcrfeftematcriaic, &perfe-
fte (piritale , quodnuUomodo pendeta mate-
riii pendet enim modo aliquo a fubicda mate-
ria , quia modo aliquo fequitur fubicdi aeris
enotuna.Igiturnoiiidcmcft-fpruitalitatisgTadus
inomnibus fpecicbus fciifiiibus , fcd in aliqua
maior, inaliquavero minorjmaximequidem
fpintalis eft fpecics coloris, quum a nulloaeris
motu, (&ne a vcliementifllmo quidem vcnto
i^edium moucripollir; reliquxvero aliorum fenfilium -p.
daturtn- fpecies videntur cflemedise intermateriaic,. &-
termate- fpiritale, aliquidenim habentmatcriaiisnatu-
rtaie^ r3£ > fed cum defcdu quodam , & cafu a natura
/^irttAle. fpecifica,aquaproducuntur,propterqueni de-
f ecl:um,atq; (Vtita dicamj emitatis imminutio-
nemfpiritalisdicuntur, atque etiam quiafunt
imaoinesrepra;fentantesobie(flumperfed:ema-
teriale:hocautemnon absq;rationcfit3nainfi
potcft accidens materiale producere accidens
tum fpiritalctum pcrfcfte materialcpoteftet-
Jamproducetemedmmintervtrumquc,& tum
aiiaiorem, tum minorcm facerefpiritalitatem;
quia fipotefi: extremapioducere, rationi confo-
numeftvt pofiit etiam media. Delpiiitalium
igirur fpeeierum produftioae , qua; propoiltsc
qujeflionispiiorparsfuitjistcdidafint^

Op.

Vejentiendi adlu, a quonxm agente produ-^
catur, varia aliorumjmtentt<z.

Cap. VIL . F

SEquitur alfera hiiius noftrac diiputationis
pars , a quonam agentcproducarur fenfio:
C]uum cnim aliud fit fpeciem producere, aliud
fitfacere fenfioncm , quiainacrecft fpeciesco-
iorisribobie<ffoprodu(aa,noutainenibieftfen-
lio; idcopoilqnan]confidcrauiinus,aquonam
«gcntc fpccics producatur,confiderandum er-
SftOi eft^ a «iuonam producatui- lenlio : quoiiiaiii

oporicta quoprod'dcaiur;idqacnccefle cft^cfic
duorumalTcrum ,aut fcnfum ipfum , fi fcnfum
habcrc vim adiuam fatcamur,aut obicftum, (I
negcmusfinfumagercautctiam fimul vtruu-
quc: idco variseliac d^' rc icnt.-ntiaioitje faiu,
qu.is multi dirFufiilimc e:vamiinnt,vt lo. Gan-
dciucnfisinlib..2,dcAnima,& Gcnua, &alij re-
ccntiorcscdpUuesiidcoquum totam hanc dif-
putationem omncs legcre in aliorii fcriotis pof-
jj lint, cgo ftridim, & paucis verbis quid alii fca-
tiantreleram, vtcx coium difputationcintclli-
gatur inquonam liumfcereidifficulras conlli-
tuta (it, deindein veritatis dcclarationediligcn
tiusimmorabor.PrimaeftThomx opinio^^qui
inlibr.2. dc Anima, contcx. i49,&aliis in locis
omnino ncgauit effe in fenfu aliquam vim acffi.
uam. &dixitfcnfum foLi vi palliua effe pr?:di-
tum, vt videtur vbique aiicrere A riftot. qui fcm-
per dicit lentirecHe pati, & operationem lenfus
confiftcre inpatiendo, &nunquara tribuit fcii-
fuivimaci:iuam; vnde colligitur agens piodu-
ccns fenfionemefle folumobicdlu per fDcciem
niediamabeoproduaam. Vtitur auteni Tho- Pr/
masargumentotali : ratio, qtixmouit Arift. ad ^»v,
ponendum intellc(fl:um agentem prartcr obie- tuf^.
ftum intcUigibile, fuit,quoniam rrgesdebet efle
a(5tu,ad obieclum intcllc«£l-us, quoci eft phanras-
ma,noneftacluintc!lig!bile, ideo indi<miiin-
tellcauagente, a quo translcrreturdegraduin
gradam,demtelligibilipoteftate adintellioibi-
ka^au; na fi phantalmaeiretperfeintellicrfiji|e
z£tu. non poftiillet Ariftot.-intelledum ao-en-
tem; atqui obieaufenfile,qaodextraanimam
eft, eftper fe ^Cia fenfile, ergo fuperuacaneuseft
fenfus agcns; quum folum obiedum fufficiat
admouendum fenfum, &producendam CenCio-
nem. Prxterea idem agcns,quod proaliqua for- Sec«
ma dilpofitiones in patiens inducit.dicitur et- ar^u
iamiIlamformamprodaccre;at obieftimi pro- /u%.
, ducit fpeciem m organo tanquam diipofitio-
' iiem neceffariam pro fenfione, quam neccfla-
no confequitur fenfio; ergo etiam fenfionem
producit:vcl formetur idem argumentum f?cr*
agensdansformam, dat omnia confequentia
formam, vt habemusmconcex. 3-'. o^aaui Phy-
fic. &in 22.& 25: lib. 4,de Ccelo; at obieaufcn-
file producit in organo fpeciem, quam ex ne-
cefllrate confcquitur lenfio; ergo etiam fcnfia,
neni producii.Ioanncs autcni Gnndaucnfis co'- 0/>/»/t
tiariam opinionem fcquuias cft, & dixitfenfio- -^^- Ga)
nemnon ab obie^Tto prtrduci, (ed a folo fenfu, da^^mj
obid in fui^ulo fcniu duas rediftunaas facul'
tatespofuit,vnamagentem, &alteram patien-
tcm, ita vt deiur viluspatiens, &alter vifus a-
gcnsineodeinanimali , & ijle recipiat folum,
hic vero /blum agat, & fenfior.cm producat, fic
etiam inali;s fcnl-bus; qnare fccundum ipfum
quinq; Ainrienlus .a;lun, & al:i quinq; pafltni.
«ScfiCUuagcusprQducqiis^cdciuia lcnfum eft

«49

dc Scnfu Ag^intc, Libcr,

m

.obicdiimiitnrcccptarpecicid,qaodfenfioncfti.A tiofcnfuscftrcniuic. &adh.inc anaturadiiigi

prodiicit, c{\ rcnfus agcn.-., Tci tia m fcntcnri.un
dclcndiilcvideturScovusini. Scntcnr. diihn£V.
3. qusft. 7. quodfcnfioa duobus funul agcnti-
bus produc.uur, ncmpc a potcntia a"ii\ia f^:».'
fus t.inquani ab agcutc primario, & ab obicdto
tanquamlccund.iiio, & minusprxcipuo.ica vt
neutrumfine altcro lit totalc agcns lcnfioncm
produccns, fcdvtiunquciimul, & vtiunq;pro-
priam optram prxlUt in producenda icnllonc-

Cur fcnfus, &• cam cdit paticndo. obie£lum vcro
ad camconcurritvtagcns, & iiscc cft pcrlcdif-
i\mA opcraiiobbicdiproutfcniilccli:, & ipfiui
fcnfusquatcnusciHcnfusj prxcipua vcro opc-
ratio dcclaral clfcntiam ; idco fcquiiurnccclla-
rio obicclum cllc nobiiiusanima : quare argu-
mcntum G.\ndaucnfisvalid)ffimumcll:.Scd ipia ConfutA
quoq; Gandaucnfis lcntcniia diiTicultatcm pa- tsaopin*.
titur: quum cnim ponat fcnfum agcntem , & onHG*r^

pnamoptram prxitct \\\ pioauceiiuaiciiiiuuL, iiiur: quum ciuiu puiidt ii.iii>.iin «iiv...... — , — <y,*^.-._r-.—

h'ocautcmquomodo inteiligat.artiucdcclarct b fcnfum paticntcm re diftindos, quaerendum dttueitf
c-^ni.- R. ^Kik.ic 1 rrr 1,1-1-1 /-nt-T.ri-ni-11 liaiir Ontcii- pfV..in nmlyo rntTnorcaiit, an folus paticns ;nam

Scotus, & quibusargumcnristum iianc fcntcn
tiam probctjtumplurcsaliasrcprobct, in prje-
didaciusprolixaquseitionclcgipoteihnolo e-
nimpioli.xam illamdiiputationem in medium
adduccrc, fed latis habui lirntcntiam Scoti brc-
uitcr tetigiire.

Omnium di^iarum Opinionum con-
futatio. Cap. Vl.lL

SEdhxomncsfcntcntir* magnis difficultati-
bus vrgcntur. rrimumquidemaduerlus o-
'^^' pinionemThom2eeft:argumcntum loan. Gan-
'^°' dauenfiscfficaciflu-num,quod apud cum lege-
re poirumus longo iermone expo :itum ; nitinir
cnim quatuor fundamcntis , vr ibi videie eft :
fedeiusargumenti visbreuitcr collcfta in hoc
confiftit, quod fcqueretur, obiedum e\tcr-
num, veIfaltemipccieni,quoe ipfam repraeicn-

efhan ambo cognofcant, an foluspaticns ;nam
fiambo, crgo altcr iuperuacancus cft: & prx-
tcrca 11 ambo fentiunt , ergo ambo patiuntur,
quia fecundum Ariftot. fentireeft pati; quare
ctiamfcnfusagenspatitur, ergoabalio agcnte,
&i1crcsmin{inuum ibit:'fi vero fenfus agenf
noncognofcit, fcquituraliudabfurdum, facui-
tatcm non cognolccntem cflcnobiliorem co-
onoicente, ag^ens enim cft nobilius paticnte,
quarefenrusaecns,quinoncognafcit,erit no. ^ _
biUorfcnfupauente, qmcognofcit.ViditGan- ■^'//'^je/?*
daucnflsargumentumhoc&ipfumfolui puta- ^^«^**
uit.dicendo icnlum quidem agentem non co- ^*^^/-
onofcere, fed vtrunque elfe fecundum quid no-
biliorem altero yariis rationibus ; nam fenfusa-
oenseftnobilior patience quatcnus agens, fen-
f^sautempatienseftnobilior agente quatenus
co<^noicens. Sed hseceuafiomaniseftinam, vt Rejponpa
anu:aadueriusTlaomam dicebamus, ex perfc- ni6 tmptt.

num vel laiteiuipecicui, tjux ipiuiii icpi «.ii-ii- aiuccwiuu.\.iin^ .1"^^.^""- , 1

tat,cfll- nobiliorem fcniu; cuius confequentis D aifllmaoperationcintenurmaiorperteaio ab- ^«^/^/e.

falfitas fatismanifeftactl-, quiafenfuscft iorma
fubftantialis cognoiVens,.& valde nobilis, ob-
iecrum vcro & eius ipccies eft accidens ignobi-
le.quodnoneft dicendumefle nobilius ienfu:
coniequeniiavero flc probatur: iliud cft pcrte-
aiusaltero, cuiusperfeaiflima opcratio cftno-
blicrpcrfcahlimaoperationealterius, nam o-
pciatioindicateftcntiam,atqai pericaiili.na o-
peratio fenfusapudThom.amefl:paci,& lecipe-
refenrioncm,ipienamq;nuIlam ineo concedit
vimaaiuam;perfeaiflimavero operatio obic-
fti.feu Ipeciei ei"tagere,& prodncerefenrione,
nobiliusautem elr a"gere, quam pati; igitur ob-
^«^ ieaumeritnobiliuslenfu: nititur tamcuTho-
'*' mashocargumentumfoIuereinlibro2.de A-
nima loco prsedifto, & inquitnil aliud per hoc
oft:endi,nifiobieaumeflrefenrunobiIiusfccun-
dum quid; nam quatenus obieaum eft adu ta

E

folute, nec folum fecundum quid; perfeaiflima
autem. opcratio ienlus cft cognoicerc. & ea
.competit paticnti,nonagenti; ergopaticns eft
abloiuce nobilior; quum autem calisiit, non
poteftanatura diiigiadpatiendumabaliqno a-
oenteignobiLore.lUud pijeLereaaduerfus icn-
tentiani Gandauenfis eoniiderandam eft, ipluin
nonferuare, vtleruare fe putat, proportioncm,
feu fimilitudmem fenfuscurnintclleau, vtlic-
mipr2£terin:eilcaumpatientcm datuv inielk-
aus agens rc diftmctus ab illo , ita detur icnilis
af^ens re diftinaus a ienfu patiente; etenim alio
inlocodcmonfcabimus officiumintelieaus a-
<rcntis noneife fenuonemproducere inintclle-
aupatiente, fcdfolum fpeciemproducere : ita-
que fi fimilitudo feruanda fit, oportet fenfuni
aaentemrequiriad produaionem fpeerei, noix
ad fenfionem; vel prster mtelleaum agentem.

reriinlusveroeft^talispoteftate, eatenusobie- qailpeciemproducit,darialterum inteUeaum

aaus eft poteftate F agentem, qui fit caufacrl-ea^rix intelleaioms:

ftum nobilius eft, quoniam
-jiobilior, per hoc tamen non ftat , quin fubllan-
tia fenfus, qu^e anima eft, fit abfolute nobilior
obieao , fiquidem frequenter contingit vt ali-
quid fitabfolutenobiliusaliquo.fittamergno-
Tj^' biliusfecundumaliquamconditionem. Sedre-
^^' ueraargumentu per hocnonfoluitunquiainar-
'^'''^'° oumeto fumitur non folii operatio aliqua, qua-
iifcunq; ea ^\u fed operatio perfeaifljma, & ma-
ximeprscipua^ciuoiiiamigiturprKCipuaopeia''

agentem, qui lu c.iuia».ii.i-<-u,...v -•... • /• ^^

quseommavanafunt. Scoti quoque opinioad- ^onjuts-
mitten.danoneft:,quianullo m.odo airerendum t">o/?jni-
cft, obieaum elle caufam fenfionisefFearictm.. i^^fi^ctte
neq; vtprimariam, neq; vt fecundariam, fic ne-
que fpeciem ; propterea quod fcnfio eft f orma.-
litercognitio , obieaum veronuUa poteft vim
habere efliciendi cognitionem ,licet pofiit ali-
quid fenfui iubmimttrare neceirarmmad feniio-
BC;. efiiCU enim fpeciem, fine qua feafio non fie-

151

kcobi ZabaJtll« ?Ativini

^5%

Idemfin-
fusagtt,

C^ pAtt.

tur ^ari.
*f rttti»-

fet, fcdipfiusfeniionrsnullo modoeftcaufa cf- A 37- eiufdemlibri Apeitc dicit aniiiiaih ciTc cau-

feftiix:ipfavcrofpeciesin^eniione ncm habet
locum agcntis, fcd foluns formx genitse, & ef-
feftusprodufti,nequepotcft"agcrcitiorganum>
in quo tanquam foi*na in fubieiflo lecipitur,
forma cnim in fubic£luiTi fuum non agit. Dc
iploquoqnc fcnfu dutuimciV, quomouoidem
poifit eflcadmus,.& palliuus , quum nihii agat
in feipfum: quod udicatur diftindus cflc agcns
apaticntc, incidimusinopinionem Gandauen

fam effeftricem fenfionis: quare non eft Ycrum
id, quoda Thoma pro compcrto aifiimitur, A-
riftot. nunquam dixiflTe fentire eiTe agxsrcfed fc*'
lum pati. Hoc idcm fignificauit Ariftoteles iij
contextut4o. ciufdemlibii diccns, aftio vifu»
diciiurvifio, fcd a£^iocoloiisnomine carct j(k
cnim denotauit aliud t^t imprcffioncm colo-
ris fpiritalis in organo , qus fit a caloie matc-
riali agentcjaliud cflc fenfionemipfam, quae di-

fis modorefutatam,& in aliud praeterea abfur- B citurvifioi fi namque vifionilaliud eflet, quam

rium; quodcam infcquitur, quod Ariftotel. ia
traftationc de fcnfibus mancus ac diminutus
cfiet,quumdefcnfuagcntediftinfto a patiente
»ihil vnquam diKcrit,fed vnicura, qui padendo
•pcratur, confidcraueiit.

DeaciionefenfnSi verafententia.

Cap. IX.
D hanc difEculratem folucndam duo a no.

A

impreffio ipcciei,.aftio coloris cfl!ct vifio, quod
ibi Arift. negat: hoc idcm ex vcrbis Ariftotcli»
c-olligimus in contextu i6. noni Metaphyfico-
rum, vbi adioncm immanentem diftjnguent
atranfeunte dicit vifionem cfle adionem im-
manentem , quia eftinipfo agente: pcr hoc &■
nimdiflTertadioimmancns a tranfeunte, quod
immanens eft inipfoagete,tranfiens veroeft in
aliquo alio feparato ab agetc^vt ardificatio cft Iix

bis d^clarandalunt; vnu, aquonamagente C ^'^te™amateria,non insdificante.ficigiturvi'

fcnfio piodu catu r ; alt c r ii v ero, qui (nam fit hu-
iusactionismodus;hocenim ignorato nil pof-
fumusintelligere,quiamultis dubiis pcrturbe-
mur ncccfl^c eft. Chipd ad altcrum attinet, fe-
quendam efle arbitror Gisecorum ientcntiam,
quampa.flamapud eos legimusin hbrisde Ani-
ma, & apud Aiexandrum in i.fuodeanimah-
bro in capite de intclkclupradico, & ipeculati-
uo, & quapluresreccntiores iequuti funr,quod

fio eft aftio immanens, quia recipitur in ipfo-
metagentcnempeijianima, feu in corpore a-
n-imato quarenus eil: animatum: quod fijivil-
lum aliudagenshabcret vifio,nifi materialem
colorcm , elfet abfque dubio a£fio tranfiens.
quodibi Ariftot. negat;putatigitur cauiam vi-
fioniseifcftricecfie animam ipfam. Hoc idera
comprobatur argumento fatis maniixfto ium-
ptoabexpcrientia:nam fsepe contingit vt rcm

eademfitfacultas fenfibilis, qu2&agat,& pa^ D coloiaiam cb oculos pofitam non videamus

IudicAre
tfiftnjio'
nempro-
4tt€€re.

tiaturvariisracionibus:quum enimeadcmanf-
xna duobusmuneribus tungaiur; tum informet
organum, quod fine ipfa non cfict organum,
nifisequiuoceuum organo aie inibrmato Vta-
turad operandum^ranonepiiorismuncris pa-
titur, proprium cnim organi officium cfTipe-
ciem recipere, & pati, ideo anima ienfibilis qua-
tenus dat eirc organo,conftituit proprium rccc-
ptiuumfpecieifenulis, &ad haiic receptionem
referturanimavtratio rcciplcndi: fa^a autcm
rcccptioneanima vtitur organbdum ipeciem in
corcceptamiudicat: itaquecjpere eftorgani a-
nimati.iudicarcautemeftfoiius anim3e,& ra-
tionc iuducii anima dicitur agerc, quia nil aliu d
cft iudicare, quam fcnfionem produccre : fi-
milc huiccft id, quod Auerrocs de motu elc-
mcntorum dicit in Comment. 28. lib. 3- de Coe-
lo.forma ekmcnti,vt cft formamouet ,mouc-
turautemvteftin mateiia; nam quatcnus ma-
«criam informans , &- conftituenstalc ckmen- '.
lum, dicitur principiCi pafliuum motus elemea-
5i naturalis, ipfa vero iecundii fe forma eif priii-
cipiumattiuum eiuidcmmotus. Hsec eft Arift.
fcntcncia in contcx. 127- fib, 2- de Anima,vbi di-
citodorarcnoneircfolum pati. quia hoc dato
fequereiuracremodoiaredum odores recipit,
fedcife fentirc : quail dicat, odorare eft aliud
quidnainprs:terpati , eft cnim icntire, hoc aut
cftikidicarCiquod <dx agici t; Sic ctiaiu uicontex.

quia licetfiatimpreirioipecici in ocuIo('nullo
enimexiftentcimpedimentoidnegari non po-
teff)attamenanimaaliisrebusintenta,"fpeciera
illamnoniudicat: uon fola igitur fpeciei rece-
ptio eft vilio, icdetiam iudicatio; nam' fi fola
rcccptioelTetvifio, id quod dixim.us, euenirc
non deberet; ergo praeter reccptioncm ipecici
requirituretiam animae a£I:io,qua ipecies iudi-
cetur, promde ncque obiedum, neqUe cius ipC'*
cics eft caufaefFcdrix vifionis.

Lemodoi qitofenfus infenttendo a^lt.
Cap. X.

QVoniam igitur prster aftionem obicA^j
quaproducitur Ipccies, necefle eft aliam
cfleipflusammae aftioncm, qua eadcm fpecics
iudicetur.ncq; proptcteaduplex ciHcnius,vnu6
patiens,altcrvcroagcns, fcd vnus& idcm, qui
variisrationibus&patitur,&agit;teftat vt mo-
dum, quohaeca£tibht,conlldercmus : nam di-
ccre fcnfum ludicando agcrc, modum autem
huiusaftionisnondeclarare.cftferc nihil dice-
re, quum in eo animus ncn acquieicat,quia du-
bium nianct,quomodoidcm poffitagcrefimul,
& pati raiioneciafdt tn operationis, quoniam
pr-jeiente obiect.o ftatim, & moniento tcmpo-
ris lcnfiofit. Hoc igiturcftanobisinpraeicntia
confiderandum, quumabaliisiatisdcclaratum
ciic Apja vidcatui,c^uui& foluiadijicriot fenl^^um

agcve

tSi

dc Scnfa Agtntc , Libcr.

154

ao-erc iudicando , fcd huiiis aAionis modii non
[^ declaraueiint. Non cfl: approb.indus raodus a.
'; a Simphcio pofitus.quem apud cum lcgimus in
' GOntex):. 60. libr. 2. dc Anima, vbi dicitanimam
fcnfibilem habere fenfilia confubftantialia ,
quemadmodum anima intelkftiuahabct intcl-
ligibilis confubft.-intJalia; ha:£ cnimnegantur
U' penieusab Ariftotel.quiputauit & intelleftio-
)aem,&: fenfionemfieri pcr folam rcccptioncna
focciei ab obicfto cxtcrno ; ncq; aliam fpccicm
feufenfilem., feuintclledilcm conccffitpr.-cter
illam ,. qu« ab obiedo matennU tmptunitur.
prsetercanequc ficdcchratur quomodolenfus
agat; inquit enim Simplicius colorcra agentei-n
inoculumnon imprimere fpccLem , fedexcita-
teammamadvidendum colorem fibi eflentiaJi-
ter infitum, & ita cxcitatam animam judicare:»t
pcr koc non tollitur dubium, quomodo aliquid
«gercpoiritinfciplum!; naminiHa excitatiolic
patituipatmsanima, quamagit,iniudkando
auta-n neca2;crevide.tur,nec pati,quoniani fen-
filia illa coirfubftantialia. ab ipfa animae fub-
ftantia no diftinguuntur; quomodo igitur idem
fecundum idempoteft ineodem aftu &:pati&
agcre? Egoputo modum hunc poire declarad
perlUa., qu3edeintelle£l:u dicunturabAriftoteL
in context. 8. lib. ^.dc Anima,& in 37-e*ufdemdc
intelkau, ac defenfu;inquit cnim intelkaura
intelligendo fieri rem intelkftam , & fenfum
fenticndofieri ipfumfenfik, itavt vifusinvi-
dendo fiat color, nonquidem materialis, fed
fpiritalis-.quemadmodumenimintelkausdum
fpeciemrcceptamiudicat. fitrcsilla, quamre-
cipit; ita dum oculus colorem rccipit , dcanima
ipfumiudicat^ dicitur anima fieri color ille.non
enim cognofcit,mfifiat.rcsipfacognita: obid
aer, &:alia perfpicua rcapiuntquidem colores
fpiritaks , fed eos non fentiunt , quia non iudp-
cant ; non iiulicant autem , quia non hab6.nt
hanc Vim vtfiant illud , quod recipiunt ,_ hoc e-
nim non competit formae immerfx pcnitus in
snateri4,cuiufmodieftformarciinanimat3e;fed
folianims, qust eftaliquantum elata fupra ma-
teriam , & materi» impcrat pcr cognkioncraj
magis quidem eleuatus cft intelk£tus , quam
fenius, quam in operando non vtatur aliquo
organorecipiente, fed ipfefincorganotum rc-
cipiatjtum iiat illudquod rccepitjeft tame mo-
doaliquo fupra.materiam eleuatus ctiamfcn-
fus,vim snim cogxiofcendi habet , & quamui*
fpeciem non ipfe recipiat , fed organum anima-
tum,vt OGulus;tamerinonorganum iudicat,fed
anima ipfa , & in iudicando fit res illa , quam iu-
dic^t:hoc igituriudic^are.&fiexi remipfam iu-
djcaiam., eftproprium anirusf opus, & anima eft
©ius caufa effearix; .non tamcn per veram aftio-
ncsn , quaTnutatur patiens ab agente, fed per fo-
iam emanationemv&pei" hoc foluitur omhis
difficuitaSji:;oaealiter foluinonpoteft, namo-
leae ver e agcxxs c^c t patientc , in quo d agat , ne •

A que poteft idcm p«ti-, «c recipcre aliquid a fc-
mctipioiproptercailli.quihaecduoagcntianon
diftmguunt,oftendcicnonpo(runr,qnomodio
idcmknfuspatiatur.&agat ; nos vcroditcntes
fcnfum pcr (blam cmanationcm cfficereftnfioT ^^^^
ncm, omncdub_;umtonimug:agcnsenimpere- ^^^J^
manatiancmnonagitinaliud^fedneceUarioin

fr

ematiM^

— c, , .,, . • , eion*m

lcipfum, emanatemm abillooperatio, &uii- ^^

plbmct rcmanet, idco talis agcntisacho ""-'"'^jy;^
quam cft tranfiens , fed fcmpcr immanens j veri ^ '
B autcm ageutis aftioeft fcmpertranfiens, quo- *

niamtalfaaionc nihilpotcft agcrein fcipfum,
fcdfolum inaliudextrafe,& inhocdiftinguitur
adio immanens a tranfeunte. Rccepta igitur in
oculo coloris fpecie , cuius cfFearix caufa etl
colormaterialis externus , emanatabipfanatu-
ra anima vt in fua fubftantia imbibat illam fpc-
ciem , & fiat Ipiritaliter color illc . qucm fentirc
dicitur : hoc modoanimaeft fenfionis caufa ef-
! fcarix per emanationem , & haec operatio ema-
C natab anima, recipitur autem tumin ipfamec
anima,tum intoto oculoanimato; quatenusc-
nira anima eft, quac iudi«at, & fit fpiritalitcr
res cognita, catcnus inanima fcnfiofieri dici-
tur; fedquatenus fpccies in oculo animato recc-
pta.eft, &anima quoqueipfanonextra oculurM
cft,fedinoculo>imocftipfac)culiforma, & cf-
fentia , quaoculus eft oculus , eatenus m oculo
•fierl feBtio dicitur , & ipfiattribuitur, ita vt ocu-
liisdicaturfentiensvtqUod,animaveronoft.vt ^^^ ^^^
,.. quod,fedvtquo. Similisautehukaaioniani- demof»
mae eft illa . qua alias diximus ekmentu moueri ,,^;«
afeigfo,nameaquoqueeftaaiopercmanatio- '^ ^^^^^
nem, promdenontranfiens,fedimmancnseft, ^^
Vteoinrococumdiligentiadeclarauimus. per ^^,. ^/^
h3ecautem,quxniododiximus,ratiofacikaf- „^.
fertur, curaIiquandononvidemusea,quae.ob ^^y^^
oculos habemus; tuncenim animaintenta eft ^^^/j^,
cdnfideiatiom akeriusrei, & eftfaaa res iUa, V^/^^»<..
nonpoteftautem.fimulficriduseres, ideodum ^^^ ^^^
P vnamfpecicmrectpit,aciudicat,nonpotcftficri ^^^
aliares;tunc igiturrecipitur inocuk fpecies co-
ioris , at noa ludi-catur , propterea quodamma
cuius eft iudicium,tunceft fa^a alta res.nec po^
teft fieri color hic rece-ptus , nifi definat eflercs 35.^^ ,';,.
illaalia. Exhis omnibuscolligimustriahsecin ^^^^^^
fenfionenotandaefle, qus Lanni tria inftantia- ^^^^^^
appellarunt.ordihata,atq;diftmaa,finoatem- ^^
pore , ialtem natura: prirau enim ab aaionc ob-
eai matenalis fit in organo receptio fpeciei , vt:
colorisinoculo; fecundoanimaiudiciumpro^-
fert , & ita agerc diciturj tertio reeipitur ludiciii'
intoto compofito , ncmpe organoartimato, &
ita anima tanquam eius pars dicitur pati • pri-
mum quidem mftans poteft ctiam tcmporC-
praecedere reliqua, vt diximus deillo', quirc»
praefcntes non animaduertit, poteft ctiamnon
prscedcre tempore , led iblum natura j, at fc'-
cundum non poteft praecedere tertium tem-
p.ore , ki aatura tantum pra;cedit , quia rilia'

X55

lacobi Zabarejlae Patavini

S5«

&fimuliudicatio,rcu a£Vioanimse, & receptio A
oculi animati j <iiiemacimodiim- fimul temv>orc
f ojma elemeiiti eft mouens quatcnus cft forma,
&mo(a quatcnuseftin materia,itavtagcrefit
ibiiusanimacpatiautemnonfolius, fedorgani
animaci :idcoArift. quandoeffeftricemcauiam
fcnilonis conllderar,ca rcFert ui folam animam,
non in compoutum animatum, vt in contex. 57.
lib.2.deAmmaj quandoautem confiderat fub-
icclumrecipienslcnfionem, & cui fenfio attri-
buimr.idiiegateffeanima, feddicttelleipfum B
«ompofltum animatum , Sc l:iac eiiam ratione
inquitfcnfumpati, quiaconfideratorganum a-
nimatum , quod reuerapatitur : defcnfu autem
loquens fempcr di.\it ipfura patiendo operau,
qiuafentirc non eftfolum iudicare , fed com-
picditur omnia illa tria momcnta , quorum pri-
xnum & vltimumpaflioncs funt organi animati,
& primum eft paillo fa£ta ex aftioae obiciffi cx-
terni j ideotriailla in vnumcolligendo, &tan-
quamvnam operationem conildcrando, ea re- ^
ipeclu fenfus vocata eftpafllo, cuius aftiuum
pnncipium eft obieiSumexternum , ideo refpe-
(ftu totius opcrationis fcnfus diciturpatiens,ob-
icctum vero dicitur ageiis ; pcr lioc tarnen non
ilat quin intcr duo illa extrcma momentater-
tium mcdium intercipiatur, in quo fenfus agerc
clicitur,quemadmodumdeclarauimus.

Oupdargmnenta aduerfm alios addu^a

pradicf^tfentenUdHonoffi- D

fidnt.Qdf.Xl.
riEc noftra fementia ex eo maximc com-
[probatur, quod eamfequentes iila dmma

. abfurdaeuitamns, qua aduerfus alios adduxi-
, mus:nam fecundum opinionemThomse agens
eflet ignobilius paticnte, quod iuxta fententiam
noftramnonfequitur, quumfenfionis produ-
ftioncm totamanimsc , nullam fenfuiattribua-
mus. Argumcntum quoque allatum contra
Gandaueniem nobis non olKcit :nosenimnon
duos diftindos fenfus ponimus , fcd vnum , qui
«Scagat, & patsturdiucrlis rationibus, &:itaco-
gnofcattfed caufa erroris Gaudauends fuit,quia
non cognouit agens per emanationemi ideo,
quum oilenderc non potueritquomodo idcm
i"cnii'j s patiatur,<5: agat, duos re di ftincfos fenfus
introduxit. Facimusetiam in hocfimilem fen- ■
fumintelledai, quod vt fenfus fuapte natura '
finfionemproducit, ita intclleQus noilcr pro- '
ducitinte]icdioncm,nonintcllcdusagens:qua '
in redecepti funtraulti, ficut alio in loco de-
monilrabimus. Tandem nobis non obfunt il-
la,qu?e aduerfus Scotum difta funt : nos enim in
produdione fenfionis nuUam obiefto aftioi
ncniattribuimus, fedtotam animx fcntienti:
deinde ita ponimus eundem feniltm agere &
pati, vtinnullamdifficultatemmcidamus, fi-
quidcm adiuum eilc dicimus non adione ve-
ra,fed per iblam emananonem ; talcm aatem a-
ftionem il negemus ,nulla dabitur adio imma-
nens, quoniam veraadionenihil poteft agere
infeipfum. Noniacimusetiam Anft. mancum,
in traclatione dc feniu,quia vnicu mf enium po-
nimus, quemipie dixit opcraripaticndo , ied
non omnino negauit cum agcrc , quenv
admodum antea demon-
ftrauimus.

I A C. ZABARELLAE

;^ A T A V I N J^

Libri Duo

i> -E V i s V.

LIBER PRIMVS,

fropojith ae partitio dicendorum. E
Cap. 1.

E N S V V M omnium nobilif-

fimum efFevifum , fatis intcro-

mnesconftarevidetur,nam & ad

fcientias capefTendas vtililllmus

S"^. omnium eft , & menti etiam

quam fimillimus ; quod tum cius

opeiatione colligi , tum ex hoc

Tifi^itn- clignofci facilc poteft , quod diccrc non folc- F

tclleilut mus mcntem audirc, vcl oliacere, velgufta-

fimtlii. rc,ncqucilluures,autnares,aut linguamper

translationem vnqiiam attribuimus ; dicimus
tamen oculos mentis, & peraftionis fimilitu-
dineminfpicerc,ac viderementemdiccre con-
fueuimus. Inftrumentum quoque huic fenfui
pulcherrimum , & artiiiciofifnme fabricatum
natura tribuit, ipiiimque in fuprema corporis
parte , vnde totius corporis faluti prjeeife, ac
profpiceremcliuspoflct,coIlocauit- Fuitprs-
terea hic feniirs ctiani magna fiunmorum phi-
lofophorum diilcnfione, & controuerfia nobi-
litatus,fcilicct AriftotcI.Platonis, & Galcni,qui
de huius adione contrarias penitus fentcntiaj
protulerunt. J)e hac igitur animje facultate,

(JUJ»

857

quje digna pra cseterJsomniftudic^cdiligen- A
tia eflc vidctur. inpratfentia diccnilum, eiulque
naturam, & adionis modii diligcntiflimc per-
fcrutandum nobts proporuimusjvt ca, qux ab
Arillot.dchactum in Itbnsde Anima, rurn in
paruisnaturahbusdicuntur.declarareomnibus
viribusnoftriscontendamus. Totam aut hanc
noftram difputationena in duas partes diuide-
mus: in quartum alteraAiift.de vifuopinioncm
ita claram-rcddere conabimur,vt quantum fieri
poffitoptimeintclligatur:ina!tcravcrofentcn- fi
tiamPiatonis.quamGjlenusenixe tutatus cft,
conriderabimus,3ccum Anftot. fententia con-
fercmusjiSrYeritatcopinicjntsAnft.demonftra-
ta,eam a Galcni obieftiombus vindicare nitc-
mur. InipfaautccJiArift. fententia declaranda
hunc ordinemferuabimus: quueniniipfeexi-
ftimauerit vifionem fien per adioneni obiefti
in organum vifus per mediuin perfpicuu, dc his
omnibusfingi;llat!magcmus, &e3s, quae miin-
guhs oticntur, difficultates foluemusi vttan- C
dem quomodo ex corum trium concurfu fe-
cunduf3i Anft. vifio fiat intelligamu?. Primum
igitur de obicfto, qui color eft, luxta Arift. prz-
ccptionem dicendutsreft, vt cius naturam, &
genGrationeiv. intell>gentes,meliuscogaofcere
poirumusjcur, &quomodoacoloremcdium,&
organum fcnfusatficiatur.

de Viiu, Liber I.

8>8

:0-

def
nes.

de

0

De coloris natura, & generatione..
Cap. 11.

DVas coloris de£nitiones Arift. tradidifTc vi-
dcturj vnam in contex. 67. lib. 2. de Ani-
ma, color eft moTiuu&perfpkui, quod fuadu;
alteram in libro defenfu &. ienfilibus.cap. j.co-
loreftcxtremitssperfpicuiterminatijin libello
autem Arift. adfcripto decolorib. nullacalons
definitio traditurt.vnoniniuriafufpicanpoili-
n3Vis,librumiliumabArift.fcr.iptutcnonfuifFe,
licetaliquaetiamnotatu dignain co legantur.
Depriorc tamen definitione, quae tradi in fe-
cundo de Anima dicitur, egofemper dubitaui
an fit definitio appellanda.quum verba illa noa
ad modura definitionisprolata effe videantur,
inquit enioa Arift.£o/w»^ ^«/e/w co/or J attamen
in dcnnitionibus affcrendis diftio diftributiua.
nonconuenienterponitur, fedpotiusarticulus:
nam didicne diftributiuafignificatur natura vt
diiliibuta per parncularia fuppofita; articulo
autem fignificatur vt collcfta, & advnitatem
redacta , at in definitione cfTcntiam rei vt vnam
lignificare^&cxprimerevolumusjnonvtdiftri-
butam: prsterca vtfibilitas eft accidens pofte-
riusipfacalorisna-urasquod fignificauit Arift..
in 10. contcx. 3. Phyfic. dtcens coloren5,&: vifibi-
le elfe idcm fubiedo,feddifFerre ratione; ete-
nim noiT,en cotoris notatnaturaiKquanda ab-
foluta.cuihxc aptitudo, Schicad viium rcfpe-
ftusfuperuemt; vc dkatyrviubiiis.idco ibiSim.-

D

plicius.ac Themiftiusadmoncntvifibiluafeffl
cfha.cidcns coloris; iniclligcr.dum aurem c.t
accidcns non quidem fcpa.abilc, autcommu ^J^J^-
ncfcd proprium,ac colori pcrfc copetens luxra '^^ ^^
fecundum modum dicendiper fc: q"''".'*?'^^ /^^/,'^/g'
tureHe motiuum vifus competitcolon no qua ^ J -
tenusabfolutceftcolor. fed quatenusviabiUs> ^^^^^-
idco pcrhoc ipfa coloris natura nori exprimi- , '
tursproindevideturpotiusAnft.hisverbisiUam^ F *•

vtcoloris prcprictatcproponere, quamvt coy •
loris dcfin!tir,nemadducere:attamcnquiafta-
tim fubiungit [0 h&ctfl .pjlu^natura^^^nnxxtrz
vidctur pofte pcr hanc propnctatcm dcfiniri co-
loiem,nonquidenablolutcvtcoloreft, ledvt
vifamrefpicit, & villbilis dicitur; idcofieaeft
vccandadefinitio , noneft talis definitio per
quam abfolute fumptacolcris natura dcclare-
tur,fcdeftdefcriptioqua£damiraditaperpo{^e-

riora, &pro occaficne fufficiens; quumcnirn
nonaliaratione ibide coloreagaiur.quimad
declarandam cx fua opcrationc facAiltatenr. a-
nimx vifiuam , fatis fuit dcclarare nomcn col o-
ris, prout vifum tefpicit, &quatenus vifir^ihs
eft; noneftautemalia rationevifibilis, niii vt
cft motiuus perfpicui. quod aftu perfpicuum
fit hoc eft illuminandum.lumen enim eft zft js,
&perfcaioperfpicui, vtcodem inloco AnCto»- ^^^^^^^^
teles docer.. At in libro de fenfu & fcnfthoys ^^^ ^^
volens Anftoteles exaaiorem nobis notmarn ^^^^^^;
vifipnis tradere, intimius naturam colons fcru- ^-^^'^J.^^^
tatuseft, &ipfumetiamabfolutefumptucon- ^^^^
fidcrauit, acdefiniuit; quoniaineius cognitio
non parum confert ad intelligendam cur coh r
vifibilis fii, & quomodo fiatvifio. Ad ilUus igi- Color du.
tur definirionis inteliigentiamdicendu eftbie- ftex.rea-
uiter dc gencranonc coloris: & quum duplex i^yCj ap
efTedicatur color. vnus ,quifolctappellanrca- f^rens.
lis,altervero,quivocaturapparens,&fpintahs3
vtriufqueseneratio eftfeoifum confideranda,
qucmadraodum Ariftoteles quoquein eodem
librofepavatimvtriufquecolcrisgenerationem
declarauit- Quodadrealesccloresattinet,fu;it Dscoh-
qui dicant, ipfos,& abas omnes qualitatcs, qa,^; rum rea-
fecundaappellantur, generari ex primis , nem- [lum ge-
pe ex calido, & frigido, & humido, & ficco ; neratto-
quod nos.de colonbusnon omnino veram efc „e.
fe arbitramar : na.m ccrtum eft cccleftia corpo-
raefrccc>lorata,fiquidemlux.ipforumcoloreft,.
& vifutn naouet quatenus coloiv; & hoc teitatur
Ariftoteles tuminillo tertiocapitelibndsicn-
fu & fer,fuiba3,.tum in i: cap. libelli decokn-
biisjprimae tamenqualitates.nullum incoelc.ti
corpore locum habent : vnde colhgipo.UevKie-
tur, quod etfi colorata infcrioris mnr di coiant
ex quatuorelementis, qus fuatcahda, fv^guia,
humida.&ficcajnontamenprimosxhi^^cuaa-
tatibuscolores proueniunt. ideO:, non^iuafe-
nuselementafunt C3hda>& frigida . & humida,
& ficca, f-d potius alia racione , qux cadc in i^.i s,
&incoeleftibuslocu,habcat, fahcmfccund'. m

quan-

m

\

qmndam {irrilitudlncm, &■ analogiair; quum
igi tur & coeleftia,4c infcrior^ corpora pef fpicui-
tate (intprxdita, ego puto his omnibus colo-
rem competereratiencperfpicuitatis^quoniam
cnim perfpicuum illudeft,quod proptcr par-
tium tcnuitatem tranlparet, ncc vifum termi-
nar, vnde etiam interminatum appellaturjne-
ceiTe cftflyt prrfpicuum incrafTctur, & coden-
fctur, ita vt dcfinat tranfparere, & viium tcrmi-
netjnecfinatvltenuspcrintimamciusfubftan-
tiamporrigijtuncamiflaperlpicuitatecolorcm
loco eius rccipiat infuperficie,quo moueat ac
terminetvifum: taleigitur perfpicuum ab Ari-
ftot. vocatur terminatum^idqjnecefrecft vt fit
coloratum, namfua fuperficic vifum tcrmina-
rc eft cfle coloratum, quia terminarc vifum non
potcft,nifi per colorem aliquem: coloritaque
oritur ex fola condenfatione perfpicuijquam
cnim ex condenfatione definit cfTe perfpicuum,
fit coloratum, & per fuam fuperficiem mouet
vifum,tteniminfola fupetficie retinct pcrfpi-
cuitatem, quam priushabebat intota fua fub-
ftantia:&quum folum pcrfpicuum fit recepti-
uum coloris, prius in tota fubftantiafua colo-
resaliorumrecipicbatjdumintcrminatumcratj
poftea vero fa£tum terminatum babet folum in
faperficioperfpicuitatem.&coloremproprium
locoperfpicuitatisintcrminatz, quampriusha-
Conde»- bebatintotafubftantja Condi-nfatio autem ac
futio^er- termmatio perfpicui ficri vidcturduobus mo
ftcutjit jis, Vnuseftquandofinealicuius alterius cor-
dMobzn porisadmiffioneipfumfolumperfpicuum cor-
modh. pus in fe conftipatur, ncqueinalumnaturam
rriutatur, prxterquam quod fit dcnfum, &de-
finit efTeperuium, & incipit terminare vifum:
qui modus locum habct in coeleftibus corpo-
M^tt°'f* ribus, ex vna enim & cadcm corporis n'tura
CceHtota conftant cceieftia omnia,nccdiffcrunt, nifiper
ejieiufie nrsaiorem, vel mmorem raritatcm, fcu denfua-
nAtura. x.tvs\s & quo denfiora funt, co roagis colorara
funt.hoccft, magislucida;nullusenimaliuseft
coeleftiumcolor^quamalbedo fplendens ,qux
diciturlux, &quodenfiora funt, eo magis alba
aclucentiafunt:ideo pars Coeli rara p:rlp!cua
eil, atqitranfparcns.aflravcrofunt partcs Cce-
li dcnfiores, quia non tranfparentes, i<.dL luci-
dz, & coloratae funt, minitTiC autem omnium
aftrorum denfaLunaeft, quia minimum habet
proprii lumini-s. Alter modus infolis infcnori-
buscorporibus locum haber, & eft condcnfa-
tio pcrfpicui non per folam eius conftipatio- J
nem.fcd per admiftionem opacii fic enim lir co-
loratum, quia definit cfTeperuium, fed alia ma-
gis,alia mmus,proutpIus, vel minus opaci ha-
bent i;i fua miflionc, vcl etiam rationc modi
miftionis,vndectiam prouenit varictas fpecie-
rum caiorisj quatuor emm eicmentorum tria
funt pcripicua, ignis, aer, &aqua, vnaautem
terra opaca, ideo ex admiftioneterrje definunt
cojrpora cirepcrfprcua, & fiunt coloratain fu-

Jacobi Zabarclis t^atayini

A

S<5©

D

perficie variis colorlbus; opponituf cnim per-
fpicuitan opacitas.&hae varias faciunt miftio-
nes, proindc & varias colorum generationes.
Qmim autem triaclemcnta perfpicua fint, efl
tamen inter eadifcrimcn:aqua enim quia pa-
rum recedit a naturaterr». minus cft perfpicua,
quamaIiaduo,& habet aliquid opacitatis jaer
veromagispcrfpicuuscftjfcdmaximeomnium
ignis, ille fcilicet eiementaris . qui tenuiflimus,
&ir!uifibiliseft: cuhlsigitur admifta tcrraper
fuam opacitatcm impcdimento cft perfpicuita-
tij admifcetur autem duobusmodis.vclcnim
per folam compofitionem fine vera miftione,
vel cum vera miftione.quz eft mutationatu-
rarumclementorum in naturam mifti: priorc
quidcm modo fi elemcnta perfpicua condcn-
fentur, fiunt alba, vclparum abalbedinerecc-
dunt,aquacnim condcnfata albafit; fic ctiam
acr,vtinquitau(aorlibeliide coloribus in cal-
cc capi tis tertiij non condenfantur autem aqua,
&acr,nifieisaliquid denfac materixadmifcea-
tur, nequc emm aqua congelarctur, nificflet
commifta cum terra: ignis vero proptcr ma-
iorem tenuitatem ac pcrfpicuitatem non mo~
do fitalbus, ficondenfctur,fcd etiam lucidus,
& fplcndens ; non condcnfatur autcm nifi ob
alicuius terreftrismatcriae adaiftioncm, ficc-
nim fit vifibilis,qui perfeperfpicuus, &inuifi-
bilis eft; flamss3aenim cft ignis commiftus fu- /y^
mo terreftri,&iheoconftipatus fedpropteril- a,^i
liusfumi raritarem alba cft flamma, maxime
vcro inpartc fuperiore cllychnii ardentis, vVi
naagis cfc conueifus fuirias in ignem,& a cir-
cumftanteaere frigido condcnfatus; in parte
autcm inferiorcquaepropeipfum ellychnium
eft, fumus eft magisinteger, necdum benc in

ignemmutatus.ideoibimagisturbidaeftflam-
ma, & mjnusalba, & rarior: in carbone autcm,
& in fcrioignuo uieftignis commiftus mate-
ri3c craiiiiliiiiae abfque vtramiftione, ideopio-
p:crma erijc crajliticmeftminus albus, ac mi-
nusluctns; habettasienneccflario aliquid lu-
cis,C|Uialciu;runbiinteg!Snacuraignis, quem
ex ilia crndcniatione fplcndentem tieri neccf-
ieeil. Qoandoautemfitveraelemcntorummi-
ftio, in qua non feruatur elementorum natu-
rac, led :;: utantur in naturam mifb, ignis non
ampliusfpicnde'.,quiadefinit efTe ignis, quare
mdtum adipifciturcoloiem non fplendentem/
contingit tamcn in aliquibus, vt licet veiam
habeant miftionem, tamcn aliqu:d lucis reti-
ncant cx igni commifto, cuiulmodifuntoculi
quorundam animalium, & noftilucac & alia,,
quorum mentioiiem facit Ariftot. in contex. 72.
lib.s dcAniraa, quae, quum noftu Iuceant,vi-
dcntur in tencbris m tslibus enim parum eft
cpaci tcrreftris, & plurimum aqu?e, cui commi-
ftusignis,lKetdcfieritefreignis,aliquid tamcn
fui fplendorisreliquit,quoniamaquan6 tantii
jmpedimentum aftert luciditati igms, quantum

afi"ert

70-
TA.

%6\

afferttcrrt, qua flnevlUperrpIcuitateeft opa-
ciflima; non cft tamcn in tahbus multum lu-
cis.fedparum.quodofFufcatur amaiori lumine
diei.ideointcrdiunon vidcntur. Ex hiscolligi-
mus, eiusdem cfTc naturse lucem , & albedinem,
(Scperfpicuitatem, quum perfpicuum intermi-
natum, ficondenfetur, fiatalbum, idque vfl
fplendens.vtignis , vel nonfplendcns , vtacr, *
aquaiproptereanecefTe eft etiam tenebram,&
nigrcdmem cfTe eiusdem naturac, ita vt id,q[uod
in interminato vocatur tenebra, in terminato
dicaturnigrum,fiquidem albedininigredo op-
ponitur, & luminitenebra; vtigiturlumcn, *
albedo funt eiusdemnaturae , ita oportet, tenc-
bramquoque,&nigrumefleeiusdemnatur3e:(Se
hocclare3pudAriitotel.lcgimusincapite3.lib.
de fcnfu & ienfilibus: quemadmodum igiturte-
nebraeftpriuatioluminis,itadici poteft nigiu
cfTc priuationem quandam albedinis ; ita vt lic-
uti videri dicuntur tenebrse.quando nihil vidc-
tur,ita etiam nigrum vidcri tunc dicatur , quan-
do nullus color vidctur : & hoc apud Ariftotel.
apcrtelegimusinj.libr. Meteorol.intraftat. de
Iridcvbi inquit (] ntgrum efl ^elut/negatto./deo
en$m a^paret riigrum,<ju'ta dejictt 'sft/tfs^ cius dem
iaiturrationisefrevidetur vifio nigri mcorpore
terminato,& vifio tenebrarum m corpore inter-
roinato,licetmagisvidcridicaturnigrum,qua
tenebra:,quiaid,quod efltcrminatum, cftperfe
terminatiuumvifus,3c perfevifibilej intcrmi-
natumverononeftpcrfevifibile. quianon eft
terminatiuumvifus. lUudquoque mihividetur
pofTe colligi exiis,quse dida funt , vt albedo eft
proprius color triumelementorum perfpicuo-
rum , fiquidem perfpicuitas per condenfatio-
nemmigratin albedinem ,itanigredinem efTc
proprium colorem terrse, cuius propriaeft opa-
citas , quje opponitur perfpicuitati : iccirco noa
afrcntiorauthorihbeilidecoloribus, qui dicit
omnia elementaefrenaturaliteralba;quum c-
nimillemctfatcaturalbum & nigrum efle co-
lores fimplices,crcdendum eft vtrumq; effe pro-
prium fimpUcium corporum,& adhocproban-
dum poffumus ita argumentari : id , quodalicui
competit per participationem, debetalicui co-
pctcreperefrentiamjatcoloresextremi.album,
& nigrum , & medij omnes ex his conftantes
competunt miftis corporibus per participatio-
nem elcmentorum,crgonecefleeft vt colores
fimplices compctant clcmcntis efTentialitcr , &
per fcquum pereiementa competant miftis, &
cruum ex eiementorum commiftionc oriantux
jnmiftisomne?colores medij; cft igiturnaturi-
le terrje nigrum , ficut etiam opacum , quum fit
aiiis naturaiealbum , & perfpicuum : confirma-
tur hocexopinionc Parjiienidis aGratci&intcr-
pretibus declarata in primo J^hyiicat aufculta-
tionisrcoht. 41. dicunteaimParmenidcm ftatu»
jfrererum principia igncm & terram , qux aliis
nonunibus ealidum ^dc frigiduma£peliauit>.&

dc Vifu, Libcr I.

%6i

A aliisetiamnominibusluccnn.&tenebras : Par-
menides igitur tense tribuit tencbras , rroindc
&nigrcdinem, qiiiaeiusdemnaturxfunt tcnc-
brae,<Sf nigredo,atq; ctiam opacitas.quam mani-
feftum eft effc natural cm tcrrx : itaque terra pu-
radcbetefrenigra,quum fitnaturaliter opaca,
& caufaopacitatis omnibuscorporibus miftis;
opacitasautcmopponaturpcrfpicuitati.quxeft
denaturaalbedinis. Hsecigiturcft illorumco-
lorum gcneratio , qui folentappellari reales.al-

B bum enim & nigrum funt proprij colores ele-
mcntorum , & pcr ciementa competunt miftis
tumipfimetcciorcs extremi,tiiomnes medij,
quicx clementorumrcali commiftionc oriun-
turinmiftis.Alterumdaturcolorumgenus,qui Degene-»'
vocarifoIentapparcntes,feufp!vitales,& horum rattone
quoquegencrationem dcdarat diligcnter Ari colort^m
ftotcl. inillo 3. cap. libri de Scnfu & fenfilibus : apparen-
ficutcnimextaliftatuta miftione albicum ni- tfiim^
gro fit rubeus color realis , ita f»ne rcali miftio-

C ne albi cum nigro fiet idem rubeus color, fi folii
fpcciesillorum fpiritalcs commifceaturinme-
dio;hocautemfit,quando per eandem re£tam
lineam fcrtur vtriusquecolorisfpeciesad ocu-
lum,vtquumSolfItnaturaiitcralbus,fieiuslu-
mentranfcatperaerem atrum^, & plenum terrea-
exhalationcfert ad oculum fpeciem miftam»
quae rubeum colorem prae fe fert:quamais enim.
cofporaillanon commifceantur,neque reales
ipforumcoioresjcommifccnturtamen illorum,

D colorum fpecies in medio , dum per eandem re-
£tam lineam feruntur ad oculum tanquam co-
lorvnusmedius : isque nonideodicitur appa^
rens,quia falfafitiilaapparentia,nam vifusnom
decipitur , dutn iudicat fe rubedinem reciperCi^
rubedoenimreueraeftqujerecipitur, &eft gc-
nita ex commiftione fpecierum , quemadmo-
dum diximus : quod fi iudicaret ex ea vifione.
Soiem efTe rubeum, vtiq; deciperetur , quia non,.
cftinSoiccoloriilcfedgeneraturinaerecx c6-

E miftioneluminisSoliscumaereatrc&partici-
pationetuopacitatisjtumperfpicuitatis.Sic ct
qaandoradij Solis pcrcutientescoilumpalutn^
bs reficftuntur ad oculum , adiiciunt proprio-
pcnnarum rcali colori albcdinem fpiritalem , &
itagenerantGolxjremmcdium. qmmagisadalt-
bcdmcm vergit,quam folus reaiisillarum petv-
narum color; ideo fi quis iudicet, talem efle r ci-
pfacoloFempennarum,dccipitur j atfi iudicefi
cfTc colorcm prouenicntem e» vero pennarum

F colore,&albedinciuminis,nondeeipitur, quia-

talisreueraeft color. DifFert autem reaiis color Dtjcrt^
afpiritaii.quiarcalis pendetomninoafubie<ao> f^enca-
inquo cft, & adeius motum mouetur.vt color lorurea-
vini . & color iat^is , & coior fangainis ; at co; '■^, ^<^JP*'
lorfpiritalis pendet ab agente ,a quo produci- ntalft,
tur,nec raousturadmotumfubiefti,in quor&i
cipitur, vtcoior in linteo panno produfitus a
colore vini in phiala exiftencis ; ad motume-
«lim ghials: mouetur,fednonad motumpaniu

lia-

Jacobi Zabarells Patavini

Curm

defintfSQ
ne colortt
nonfonA

furopa-

f,litmper
ffteuHffi'

cendn-i

S65

lintei : in hoc autem exemplo patet colorem A
fpiritalcm , qu^.ndo recipitur in corpore aliquo
terminato.pofie in iiiedio fpec iem fuam produ-
cere, 4c per fe videri , fic cmm fit pcr fe termina-
liuusYifus^ Perhxcvidcturiansefredecbrata
dvHaitioillacoloiisab Ariil-or. traditain libro
deSenfu &fenfihbus,co!oreftextremitas per-
fpicuitcrminatii fumitcnimperfpicuuminde-
tinitionecaloris, tanquam propriumeius fub-
icdam^qinavbicftcalor.ibineccffeellcfreper-
fpicuum: perfpicuum quidem interminacum, g
cpiando cft aftu pcrfpicuum, habet caioresa-
liarum rcrum; fi veio fiat tcrmiilatum , habet
caloiem proprium in fuperficie. Ex his ccUige-
rcportUmus , non cfie veram illorum fentcn-
tiam, quidicunt colorem gencrari cxcommi-
(honepcrfpicui, &opaci5 patctenini Ariilote-
lcm in deHnitione coloris nonnorninare opa-
cum,fedfolumprclpicaum;qaiaiamdiximus,
cx folacondcnfauone perfpicuietiamlineopa-
cogcneraricolorem, dumreslocoptripicuita- C
tis fufcipit terminationcm j admiftio autcmo-
paci variatquidcm colorumfpecics, atncnell
xquatarano gencrationis coloris , fcd folum
quatcnus facit condenfari pcrfpicuum. Non ell
autemignorandum,definitionemhancpartim
djci poiic caloris abfolute coafiderari , partim
ad vjfionem reiati:ipfa namqj iecundum fc nul-
lumrefpedumnotat,namdik:crecxtremitatem
perfpicui termmati , non cil rcnpcre vifum ; di-
citur tamcn ca rarione deHnirj cum refpedu, D
quatcfius calorablblute fumptus non minus
in profundo eiTe videtur , quam in fuperficicvt
albedonon minus inprofunditate Ibbftantiae
k£i[is, quamintms excremitate; attavnennoa
cftv!fibil(s,nificolorfuperficiei;huncigiturib-
lum dcfinit ibi Ariftotcles; quum eniai ibi in
fenfuumconfiderationc verfctur, adeismnon
pcrtincbat dcfinircalium colorem , quam eum,
qiJivifibiliscft.dcfinitcrgocolorcmviiibilem,
fed dcfinit ipfum fecundum fe , Sc abfoiutc E
confideratum , nontamenaiioconfilio, quarn
gratiavifusjquocircaeftmodoaliquodcfiniiio
rtfpeftiua, & diccre poiTumus nctari inca re-
Ipcdum ad vifum, fed rcfpeftum remotum j in
illavtro,quseinfecundodcAnimatraditur,no-
tari refpectumproximum, ita vt bacc, fitdefini-
tio colori&vifibilis quatenus eft vifibiiis.illa ve-
ro coloris vifibilis qiiatenus eft color.Scd dicere
etiam poffumus ( ncque erit ab Arift.aliena fca-
tcntiaj non ciTe adu colorem, nifiiiium, qui eft F
infuptrficicjcumvero, quscftinprolundo,po-
teftauCtantumeirecolorcm,quatenuscnir<ipo-
tcft ficri iuper ficialis , catenus poteft euadcre a-
ftu caior : quum cnim eo confilio a natura con-
ftitutuscoioreirevidccur, vtvifummoucatad
vitam animalium conreruandam , & in homine
adrerumfcicntiam adipifccndam.illc foiuselt
aftu color , qui aptus eft per fe operain fuam
pr3eftare,hicauteracftiUefolum,quiinfupcrfi-

S«4.

cieeft; qaiaetinmflcontingatvt fitintencbrisj
tamen aptitudincm per fc habct moucndi vi-
fum.licetmoucrencqucatobdefcdlumluminis
inpcripicuo : nifi enim hoc dicamus , non erit
color asquatum obicftum vifus , fiquidcm dare-
turcolor, quifecudumpropriam naturamnon
cftvifibilii,nempcis,quicftinprofundo:nequc
Anftoteles per dLiinitionem pfaedidam dccla-
rarct naturani colcris, fed eam traderetpcr acci-
dcp.talia; nam fi aon minus colorinprofundo
eflet , quam in fupcrficie , cfle accidentale co-
loii elfcin exaemitate. Scd aduerlus hoc ori-
turdubium, quodtangituraloanne Gramma- Diti
ticoincontcxta66. fccundilibri deanima, vi-
dcturenim eirccoloretiaminprofundo, imo &
adu vifibiiis 3 nam in tlcaro , multisque lapidi- "
bustranfparcntibus in eft, quandoqueintnnfc-
cus concretumaliquodaiiimai, vtmu ca, vel
ctianafolmmaliquod, idqucanobis ccrnitur,
licct fit in profundo iUius coiporis , fic etiam vi-
demus colorcj5J nummi h\ fundo aquje, & colc-
rcmipfius vafif.S.d hoc alo-inneoptimefolui- Sott
tur j inquitcnimnccellarium clie vtpropriuse-
kcli is color vel fit intcnfior coloreanimalis in-
clufi , vel aeque , vel minus intenfus : (i igiturin-
ten!iorfit,autctiamaqacintenius, folusvidc-
bicur, & occukabit colorem animaiis inclufi,
quinon viiebitur: fi vcroinieniioi fitcolor il-
I1.4S animalis , videbiturquidem .('iednoa vtco-
lorcledris.fed v-Coli}riIliusauimalis,pfoindc
vt in iUius animalis iupeificie, non vt in profun-
doelciari, quod enimappareatinprofund.tite
fubftantiaeelcdTi, hocnihileft, quiatuncele-
drum fugitur oilicio medi; pcrfpicui , cuiufl
modieftctiamaerjficigitureledrumtanquam
perfpicuum mediurndefcrtadoculoscolorem
cxiltentem infuperficieiUius animalisineoin-
clufi; quarenuUascolorvidetur,nifiquiinfu.
perficiceft. Caufaautcmdubitationis,(&eiro- Pst
nscit, quoniam huiufcemodi lapides funt fi- alti
mul & colorati & peripicui;participant enim a- Ji»i
liqua opaciiat£,qu3c eos f^cit eife coloratos, fed frk
non omnino toUit ineis pcrfpicuitatem : ideo ren.
quiafciturvifus pciprofundumhpidisobcius <^ola
pcrlpicuitatem , crcdimus vifibilem efleetiam /««
illam colorem , qui eft in profunlo j non ta-
mca ficeft, led quatcnus colgratus, acvifibi-
liscft Iapis,eatenusa nobis videturfccundum
propriam ipfius fupeifiiiem ; quatenus vcro
peripicuus eft, transfert ad nos tanquam mc-
dium colorcs aliarum rerum. vtcolorcra ani-
malis inclufi, vehnclufse herbae, fcdnon tan-
quamcoloratus: itaque & color exiftcnsinfu-
perficie animalisinclufi tranfitad oculospcrc-
ledmm tanquam perfpicuum mcdium; &ipfc
quoque proprius clcdri color, quiinipfiuscft
fuperficicmouctviium.&iticcrniturelearum
vt coloratum. Patet igitur ncn ciTe vifibilcm
aliura colorem , nifi iUum , qui in iupcrficie cft,
imo & eum foluraeiTcaducoiorcrai fidcnira

reftc

«55

de Vifu, Liberl.

$66

refteipfum dcfiaiuitArift. dicens, colorem ni- A lorcs ad vifum, aduashispartibusconftitui, a

, hilalmd cilc^qaam extrcmitatem, hoceft,ru-
perficicmper/jpicui tcrminati.

De Perfpicuo. Cap. lll.

H^c de obiedo difta fint: fequitur vt de mc-
dicquod perfpicuum eft , dicamus : huius
duse funt partcs ; vna tanquam materia , quae
apta eft recipere & lumen , & tenebras j altera
vcro vt forma, eaque eft lumen : de vtiaque igi-
turdicendumeft. Qupdadpartemmaterialem
ac);inet,eanilaliudeft,quam corpus aptum re-
cipcreinfuafubftantia&iumen,& aliarumre-
rumcoloresjpracftarcautemhocnonpoteft,ni-
fiutperuium,idqueeft jd, quod vocamus per-
fpicuumdue tranfparens; peruium autemeflc
nonpotcft, nifi habeatfitbftantisc tenuitatem,
vt per eam poffit lumenintimapcnetrare , nam
tenuitati opponitur craflities . ac denfitas , quae

corporc tcnui ranquanj matcria , * a lumine ta-
quain formai(& hocrcfpexit Arift. incontex. 69.
lib.2,dc Anima,quandolumen fic dcfiniuit, lu-
mcneft aftusperfpicui quatenuscft pcrfpicuu,
nam fccundo modo perfpicuum acccpit,nempc
rcfpedu vifus,non primo modo 5 quia fccudum
fe,5rabfolutc fumptum retinct naturam fuam,
& fuam tenuitatcm etiam fine lumine, fed vt cft
mediiiinfcruicnsvifui,nonefta£tu perfpicuum
B nifi pcr lumcn:propriam vero peifpicui naturam

priorimodo acceptam confidcrauit Ariftot. in DeeUrt!-
context.7i.eiusdemlibri,quandodixiteandcm ffo cont.
eiusnaturamquandoqjcumlumineefre, quan- 7///^ i.
doquc cum tenebris , non eiletamenfecundo d* Ant'
modoa£tu, nifi quando habet lumen. Aliud "^*-
quoquemagnimomenticodem inloco notan- Omne
dumeft,inquitenim Arift. perfpicuum cfle in- inuijibi-
uifibile;nec folumpratdicat hoc depcrfpicuo, ^« cjM.mt
vtaliiarbitrantur.fedaflerit hoccum perfpicuo do/tr per

impedimcnto cftreccptiomluminis, atcoloris ^ rcciprocari,&idcmefleinuifibile,quod pcrfpi-j^'r«*'w.

cuum ; hocenim fi intclligatur, veriflimum cft,
licct ab aliis nonanimaduerfum:dicimus igitur [nui/t!>i*
poiTeduobus modis altquid appcllariinuifibi- ie dici-
ie: vnomodoncgatiucqua rationeDcus,& o- tur du:
mnesfubftantisemcorporcafuntintiifibiles,* bttima-
nuUamhabcntaptitiidincm vtvideanturjquare dis.
itaacccpium inuifibiie iatius patct.quamper-
fpicuumialtcromodo priuatiucncmpe quod
habctpriuationemvifibilitatis, cumaptitudine
■^ tamen adeam adipifcendam, hoc autcm cfti-
pi"ummctpeifpicuum jvifibilenamqjcolcreft,
pcrrpicuitasvcroeftdenaturacoloris , quia eft
eius priuatioinfubie£i:o -"iptocoiorari , &eftlo-
cocolorisin fubiefto pexipicuo:ideo fi perfpi-
cuum condenfetur, & fiatterminatum,euadit
coloratum,&pcrfpicuitasmigratincolorem:iii
genere igitur vifibilium perfpicuum eft, quia
pcrfpicuitas notat priuationcmcoloris, & vifi-
bilitatiscumaptitudine,quofit,vt folum per-
fpicuumfttreceptiuum coloris :quamobrcmia
generevifibiliumfolum perfpicuam eft inuifi-
bile, &itaomne inuifibile priuatiue eft peripi-
<:uum.Siquisveroobiiciat:coloratum valdedi Obieilig,
ftans inuiiib;lc'cft, quia proptcrdiitantiam nori
poteftvidcn.nectamcn eftperfpicuum; quare
in genere vifibilium datur aiiquod inuifibile,
quodnoneft perfpicuum: dicendumeft, colo- ^j,/^^;^,
rcm cum hoc, vel quouis alio impcdimeto pof-
fe quidem inuifibilem dici,no tamen per fe , ied
^ peraccidcns.fiquidem eftperfe, &iecundum
propriam naturam vifibilis^licct ei accidat,vt
abaliquo viderinequeat; ideoetiamficonueni-
entcralicuipropinquus, videri tamenab illo n5
pofllt proptcr illms vifus dcbilitatem , idfitpcr
accidens,qu!aperhocnon ftat, quinfuaptena-
turafit vifibilis,&abaliquoeciamaliovidtatur,
ii no ab hominejfaltema Ijnce; nullus enim per
hoc dcfcftus notaturin colorisvifibilitate, vt
ccnfidcrantipatet.Dumigiturloquimurdeillo .

E E tan-

introrfum,quiafacitterminationem, &colora-
tionem in fuperficie: ideo reftcnotat Albertus,
clTe quidem neceflarium vt perfpicuum ma-
tenalc habeat iubftantiam raram, id tamen non
fatis eflTe adfaciendam pcripicuitate , fed requi-
rieiiamfubtiiitatemfubftanti«;vultenim pcr
hoc denotare perfpicuum non in illa raritate
conuftere, quae fignificat diftantiam pattium,
non fubftantise tenuitatcm, & eft dccategoria
fituS)fedinilla,qu3e eftdegencrequalitatis, &
fignificattenuiratcmfubftantiae, hsec enim fa-
cit pcrfpicuitatem ; vndc ctiam perfpicuorum
difFereiitiaoriturJproutenimaliatenuiorem a-
lia minustenuem fubitantiamhabcnt , maio-
rem etiam , aut minorem habent perfpicuita-
tem. Eftautemanimaduercendum,poi[reduo-
"■ busmodis confiderari perfpicuum; vnomodo
abfolutc,& fecundiim propriam naturam ; alte-
rornodorcfpc£tavifus:"abfolutcquidem confi-
deracumnocompkftiturlumcn, iedtalemha-
bctnaturam, qujecftaptarecipereimrorfum, &
lumcn, &tenebras;quem3dmodumetiam pri-
ma materia nullam in iua fubftantia formam
habet, fed aptaeft tumformam, tumpruatio-
nem recipcrc: quarevt naturae primat materiae
cxtranca til tum forma , tum priuatio ; ita natu-
rae abfolutfe ipiius perfpicui extraneum" eft ^
lumcn, &tencbrje; proindenaturam fuam ab-
folutam retinct perfpicuum tam fub tenebris,
quamfublumine:at refpefti^vifus continetlu-
mcntanquam formam, a qua conftituitur, &
hacrationcnoneft aftu perfpicuum , nififit il-
luminatum.quianoncftaptiifurigiofficio fuo,
nlji curji iumine;eftenim eius omcium moucri
acok-sribusj&eosrecipercvtabillis vifus mo-
u£atur;lumtnigitur tanquam formaconftitait
ctti pcrtpicuuiiaftu fumptum hocfecundo modo,
id eft,actureceptiuum colorum : ideo diximus,
perfpicuumquaienus eft medium defcrens co-

^7 ^ Jacobi Zabarcllae Patauini

tantum inuifibili, quod per fe inuifibi le fit ; hoc
duplcxcftj vnumcfi:per fcinuifibilcneg^ciue,
vt Deusjalterum Vernprmatiue,quiapotefta-
tem habetrecipiendi colorem , & vilibilitatem »
jdque eft folum pcrfpicuum, vt Arift. ibi flgnifi-
catj hoccnim tum ea ratione cftyifibilepotefta-
te, quatenusfi incraftetur, drcondenfctur, fit
coloratum, & vifibik;tajmetiamquatenusfer-
uata in eo perfpicuitate recipit aliorum colores,
nonquidemrealiter.fcdfpmtaliter.repugnate-
' nimpfrfpicuitaticolorrcalis.&eamimminuit,
auretiam pcnitustoHit. Hscigitureftnatura
perfpicui , quim ibi declarategrcgie Arift.per-
fpicJiiiast.q.mfiotatpriuationemrcaliscoloris,
qui non ineft nifi in corporc habente temma-

tijnempeirpicuititioppoliramiprcindenotat
etiam poteftatem turo patiendi a rcali coloie , 6c
lecipii^ndi fpecicmeius fpiritalem feruata per-
fpicuuaLr.tumenam recipiedi realemcolorem^
ficondenletur, 5c fiatcxperfpicuotcrminatu*n.

<588

Delumink,ac lucis difcrminc,
Dap. IV..

d:

■ E formaliautem perfcicui psrte, quxfu-

':neneil, maior nos difficultas manct; (td

ne ambiguitatc laboremus , inteiligendsis i *j-

primis eft quid nomine luminisintclJigamus, &

quid interiit intcr iucem , & lumen: lux proprie

diciturilla, quae cftincprpore lucidcvtinSoIe, t)

&inaliisaftris,&inflammajlumenverocftid,

quod a luce producitur in perfpicuo, ita vt in

Solefit nonluncen, fcdlux, inaereautemnon

lux,fedIumen:eftcniJTiIunienimago,&fpccies

lucis j namaluce corporis lucidi gencratur ia

perfpicuo Iumcn,qucmadmodum realcs rerum

coloresproducunt inperfpicuo fpeciem fuam.

^^^'^^^.Sed magnum eftlucis, acluminisdifcrimcn re-

£olor,0 fpedu vifus. adhunc enim variis modis refe-

eit<c//tai runturiduplxenijrieft viiibiie: vnumproprie r

la 's!x $. dicitur vifibile vUum terminans , diciturque

Lumen yifibile vt quod , cuiufmodi eft color , fub quo

eBfpect- lucem conrineri.manifcftum eftj iux cnimeft

*"^ r/T ^^^'^'^' °i^^^ vifum terminat, <Sc videtur tanquam

V^fbile albedo qusedam quod aperte afTeriturab Arift.

iiu.pLex, i„ libro de Senfu & fcnfilibus & in libeilo de

9/|«6ri^ Coloribus>&incaIcecapitis4 hbr.i. Meteorol.

iiiTW qH$ V t)i Solem vocat albuai , quum fit lucidus; resq;

per fe manifcfte cft , videmus enim flammara

non efle pruiam,fed denfam , ncc transf ern pcr

ipfam ad nos aliarum rcrum colorcs , fed in ipfa ^

terminari vifuinj quarccontinetur fubobicdto

viiusacquato, gj a V;fuiudicatur. «Sceftvifibile

vt quod & tanquafnfpccicsquxdamcoloris, vt

figniticauit Anftotcl.inz. lib.dc Animaincap.

dc Vilu, quandodixitoinne viiibilecftecolo

tcm; quum cnim lucida corporafintvifibilia. vt

ipfc ibidc conHtecur,& vt perfe manifeftum cft,

paiciluccmcirccolorcm, imocftprimuin vifi-

biicytpoftcriusdiceinus. LuuitnYcro,quod

A aluceproducitutinperfpicuo.cftaliomodovi- j^
fibice. non enim vtquodfed vrqaoieltenimra- ^^
tio vifibilitatis colorum.fiquidem nonfunt vifi- ^
bilcs, nifiinlumine, atiplumperfenonmouet
ViiTum.jnecdiGiturvideri, nifiperaccidens.dum
cnim rcrum colores videmus.exea vifione iudi-
camus pcrfpicuummedium eireilluminatum,
quare nonvidctur lumenperfe. fed cognofci^
tur per vifioriemcolorum . eft igitur vifibile fo-
lumvtquo, nonvtquod^dumconfideraturin
B perfpicuo interminato: tamctfi in corpore ter-
minatoreccptum fit etiam.vifibilevt quod,noa.
tamen quatcnus lumen, fed quatenus fitbiens
rationenn coloris, ficcnimmigratincdlGrcm,.
vtlumena Soleproiuaum inaerenoneftvifi-
hiie,fedideminpati€tcrcctpt(jmm!gratincb-
lorem, &fitobiedum vifii>jk vrquod.namfi-
mul cum colote cprporis recipien.tis movtt vi-
fum t-inquam colot vnus ex vttoque confla-
tus.NuocigiturdimHralucc.quurrappdlatio-
necolonsco-uprehcndivolumus, qaumperfe
vifiimmoucit,&iudic«-ncurvtqaoJ,dcC>lolur
mineverbafacien;us3hocea!meftiIiad,quod.
abAriftotclc vovatm peifcit o &aa.iis, & for-
maperfpuuir nam luxnon eftaauspcrfpicui «.
nificviufaliter, lumm veroformalitcr : & hoc
refpexit Ariftotel.i n definitione luminis.dvfini-
uit enim ipium vt formiam , ficut ctiam in emf-
dem Iibriinitio defimueratanimaq^i^quume.-
nim forma nil aJiud fit, quam pcrfedio, & a-
<aus, quoaliquid taleeft. nilahud eftanima,
quam aaui;, quo corpus viuens cftviucns; &
lumcn nil aliud eft, quam adus, quo perfpi-
cuura eftperfpicuum,'id cft, qui conftuuiti-
pfum perfpicuum , & facit cfle mcdium ac^tui
idoneum vt inferuiat vifui.

OuodlumenMonfit corpus. Cap^ V.

l T VMINIS. naturam declararc non faciJe

i-yeft, necparuum eftin eodifficultatis indi-

cium ,quoddegenercquoqueipfiusmulti Phi-

Iofophidubitarunt,acvariafcnfcrunt: Ariftot,

enim, cenfuitlumen effeaccidens,alij,tamc fue-

re , quiputarunt lumen clTc fubftantiam . & ali j

quidemcorpoream,alijincorpoream,fedinhac

dilputationenobisimmorandumnoeft, quum

& ipfe Ariftof. validis acmanifcftis argumentis

fcntentiamillorumreiecerit.tuminz.Jib. deA-

. nima, tum in Iibr. de Senfu dc fenfilibus , & prse-

tcrca plures etiam habeamus inrerprctum hac

dcrcdifputationes, vt loannis G ammaticim

2. libr.dc Anima, in cap. dc Vifu , & Larinorum

tumibid.tuminz. Scntenr.diftinft. 13. & Tho-

mae inu patt.quatil. /.y.articul. z.acj. N.nc -^^

igirui fatisfit argumenta Ariftr-tclis paucisre- f^.

fcrre, &-diifi culratem quandam. qiiacmultos ''"/n

turhare poflet, dcmedto lollcre. Daobnspo- ^»

tilfimum argumentis probat Arifl-.lumcaMon ^09

cflccor^us. Vaum fumitur cx cius fubita difl cor/

fufich

8^5 de ViAi, LiBcr I. S70

fuaoncpertotMmHemifphxrium: namfiejTct A producit in aere, ncc ob Jd diclmus colorem

moueri & rcflcdi, quum ccrtum fit colorcra cf-
feaccidcns:noneftigiturcredendum,idcmnu-

carpus, non poifct fubito ad ortu ad occiifum
tranfirc, fedncccflariointcmpore; corpus enim
pcr fpatiumplcnum moucrinonpotcft, nifi in
tcmporc. ob mcdii corporis refiftentiam; quum
igitur lumen Solis oricntis totum il lud fpatium
fubito, & abfque tcmporc peragat, non potcft
cft corpus Altcrum argumentum eft : li lumen
cflct corpus, ficret corporum pcnetratio: quum

jxicrolumctranfireabvnaaeris parte ad aliam,
ncquc aliquod idcm rccedcre a Sole, &:adac-
rcm progrcdi/ed in omnibus pcrfpicui partibas
fubito, & in temporis momento gencratur lu-
mcn fiue dircde, fiuc per reflexionem id fieri vi-
deatur; non enim illud idem luty^cn, quod in v-

cntmnullapcnitus fit pcrfpicui pars, quxnon g naparteeft, adaliamtranfit,led in omnibus, in

fit luminofa, feruetur autem integra tam lumi-
nis, quam perfpicui corporis natura, nccefle eft
vt lumen penetret omncs partespcrfpicui j nam
hac non cedunt partibus lumims, £cd ea$ infc
rccipiuntj quare fi lumen efletcorpus, penetra-
tibcorporum fieret, quacpenitusimpoflibilis
cft : hinc itaque intulit Ariftoteles , lumcn ia
pcrfpicuo ineflenon ad modum corporis, fed
ad modum forma:: qua cadem* ratione etiam
in contextu quarto ciul"dem librioftendit ani-
mam non polTe cfle corppream, quia quum o-
mnes penitus viuentis partes fintanimats, fie-
retpenetratiocorporum. Scd qui plura de hac
re videic cupiunt, legant praediaas mterpre,
tum difputationcs, in qmbus diffule oftenditur,
lumen nonefle corpus, neque omninofubftan-
tiam:noneft.n. nobistempusconterendum re-
ccnkndisalvorumdiais, fcd tollenda tftdifli-
cuitas quxdam , quge huic vcritati maxime o-
mnium vidctur o^cere,eaqueeftquodIumen
& moueri, &. peicutcre, &■ rcfledi yidetur: nam
lun:enSclis ad non tranlit, & folida corpora
percmitj terram enini.percuticns, & refiftens
generatinaerccalorem, &percutiensrpeculum
ad multd illummanda rtfliditur: quse omnia
indicare videntur lumenclle corpus, quum fo-
lis corpQribus competant, accjdentibus vero
competcre nullo modo pofluit. Ad h?£c igitur
dicimus, efle quideoain vfupofitum.vthacper
quandam fimilitudinem luraimattribuantur, 8c
dicamus lumen moueri,& percutere,& frangi&
rcfle£ti5redrcueianihiltalecompetere luminij
producitur cnimlumem aprxfentialucidicor-
pons m pcrfpicuo, & quia non cft corpus. ne-
que habet contianam pofitiuum,quodillire-
iifat, producitiu- ilibito inomn.bus perrpicui
partibus: nec tarf.en ita producitur, vt habcat
cfle fixum,ac pcrmanens, & recedente lucido,
a quo eftgenitum, adbuc in ipfoperfpicuoma-
neat; ied rtcedenre lucido perfpicuum ftatim

D

quibus eft,generaturccntinue,fiueabipfomet
lucido corporc innmcdiate, fiuc ab aiio,quod ab
illo illamiaatum illuminct alia.

VanafententiA de lumine, an fit ens reale,
anmtentionale, c^quidfitinten-
tio. Cap, VI.
> »

ALiud eft delHtninen^ieucdubiumaLa-
tinis interpretibus it'axime cgitatum, a.i
lumen, quum fitaccidsnsm meiiouerfpicuo,
fii accidens reale, anintennonale. Tboirasin Qvw/o
primaparteSumms, quaft, 77. artic. 3. nititur T/yom^.
oftcndere lumen in ncedio non habere eflc m-
tcntionalcfcdrealetantum. Contra i^gidius Oc.^nea
infecundo!ibrodeAn!ma,!nc3p. dcViru.pro- Ae^idij,
bat himen inmcdionotihabereeflereale, fed
folum intentionale. Intcr bas duas exfremas
fententias cft tertja mcdia, qucd lunicn in rmgy
dio h&beat fimul elie rcalc, & mrentionalej hac
iequutilunt iicotusj & Irannes EacTonms, & Oj>tnis
Durandus ina. Sentent. dift. 33. & alii complu- Srotf, ^
resseamqjego vcram tflreexiit(mo,& Auerrois Ea^co-
quoque & Alberti fententiam fuifle: imo et- nij , ^
iass Caietanus in fuis Conjmentariis in i:h.Q- Dttradi.
ncam loeo pradi<ao volens ipfum tuen ab ar- Caieia.-
gumentis Scoti,ita iprum defendifvt tranfeat nm.
maniiefteinopinionem Scotiiquum tamcnne-
que ad eam trahi, nequc tp.odo vi!.i Jelcndi
Thorsas meo quidera iiidicio pofTit, qy.u ne-
gat lumen in pcripicuo habcrc cilc ;n^-f atirTui-
ie, &confund!t lumcn tmfi Iia"e,quorstan:en
aliudfitlux, aliu.dlumcn, Ytpr3£dixu-E!u.3, Se lux
ha,beatp&5iituse.firereale,lurr'.'envcro in pcrfpi-
cuoiitintentio,aciK!agoIuci.s,necaiitcr.qi.avt
colorin perfpicuoefr imsgo, & mtentic colo-
ris rcalis. Muto hic conlideiare arawrr. fnia,
quse tum a Thoma,tun] ab i^gidio adduccun-
tur,quum in hac diiputatione non fit nobis irn-

deunit elle luminoium : quareipfiusnatura c6- F morandum, & quum illaapud cos m locis cr

fiftit folum in fieri,& tamdiu cxiftitinpcrfpi-
cuo,qu2mdiuperfeueratptoduciapr3£fentiaIu-
cidi; & quiacoiporafolida.acpolita^crcuticns
lumen reddir il!a apta per receptum*lumena-d
ali3illuminanda,ideo videturrefleai,&mou<-
ri lumcni riontamenficeft, fedabeisillamin^i-
tis gener5tturlumeninaliis:quodiqerri dccolo-
redicimus.namcoiorproducu infpccuioipiri-
lalcm colorem, & fpeculum fimilkercoiorcm

didis legere quifque pcffit; itd, folum nitar ••
ipfamrei veritarem breuiter declarare, ik paucis
argumentis quc validiora cile videbuntur,com-
probare. Ante omnia intelligendum eft ,quid Intentt^
lit intcntiojfeu « ns i iitentiop,5i!<.-. Latini qui dern t^t^fdfif.
huiusvocisetymologi.Tmcor!fi(!erante.s,djcunt
intenticnem vocariid, perquod tanqu.am per
rationcfnformskm animatendit In. obieftum
cogncfccridujsi, vude onjncs fpecies tam {cr^vs.-
E E 2 les,

«71

Jacobi ZabarellaePatauini

tes.quam Intelle£<:iles vocantur intetiones; qux

ctyrnologiaecotidcratiofatiscrairAcft, A quam-

uisfortalTeadredumfenfum trahipoffet, non

cfttamenineatempuscontcrcndum. Egodico

intetionem nil aliud eircquam attentionem , ac

diligentiamanimse in alicuiusrei confidcratio-

ne,quofit,vtintentumetiam fumamus pro at-

tentoihaeceft vercLatinahuiusyocis fignifica-

tio, fed traduda poftca a Phiiofophis noftris

hac vox eft^ad omnem animi conceptum. figni-

ficandum.etiamfi absq; diligetiafiat, & omnem

fpccicmXiuefenfiltm.fiueintelleftilcmjhace-

nim, quatenuseftfpccics fpiritalis reale oble-

ftum repraefentans.dicituieilc iliius intentio^

id eft',imagoin anima.hincorta eft diftindio il-

la,quaomnesvtuntur,primarum,& fecunda-

P^rimjt. rummtentionum tpnmasenimintentiones vo-

& fecun camusillcscmriesconceptus, quiremimme-

d&inten- diatereprafentan|5 vt ccnceptum lapidisina-

titnes.. nimo, & fpeciem d§lorisin oculo : fccundas ye-

lo intentiones vcGamus illos coneeptus , qui

noji rem immediate , fed alium priorem conce-

ptum reprafentantj vt ccnceptuEgcneris dici-

tur fecunda intentio, quia reprafentat conce-

ptus animalis,& plantjc, & aliorum eiusmodi , a

quibus imniediate repraefentantur res. Sed poft-

ea tradudla eft huius vocis fignificatio etiaextra

animam,vtid, quodeftimago alterius reprat-

fentatiua.etiamii nonfitinanima.dicatur cns.

intentionalejhuiusmcdieftfpeciesobiefti fen-

' Tirisliimedio, vtfpecies coIonsinaere,fiueet-

taniinfolido aliquo corporerecept^a/ficuti fiaf-

pevidemusaluminc pcrphialam vmoplcnam

ti"an5eunteproducifpeciem,& imaginemcolo-

risviniinpanno linteofubiefto : illa cnim ru-

beda,quxinvino cftcolorrealis, & mouetur

admotum yini fubie^,eftinpanno linteo co-

lorintentionalis, quinonmouetur ad motum

fubiedipannijfcdadirotum vini> & ad motumi

luminis,a quoproducitur;.

Declaratio,& comprobatio veritatis de
naturaluminis.Cap.VII. "

Sr verahzc funt , & intentio cft id , quod mo-
dodixinaus, nonvidco quomodo Thoma^
tnenha- negarepoflit,lttireninmediohabereefle inten-
iear ^ tionale jnamproducitura lucelucidi corpons,,
tntentio- yj. inquit Ariftot. tanquam abobicdx) reali, cu-
naie con~ jys eft reprscfentatiuum 5; & videmus lucem tan-
tra Tho- qugnj colorem quendam, quodfierinonpofl!er^
mttm. j^jj- fpecieslucisjquxipfam reprafentet , ad o^

culumferretur, qucmadmodumetiam fpecies;

coloris realem cotorem repratfentatj ergo ne-
Ouodlu' §^^^ lumen in pcrlpicuo. hahcrc cfle intentio-
menha nale.eft ncgareremmanifeftam.quum manife-
ke*t- ffle fti^mfit,ipi'umprodueiaIuce-, A ita cius inten-
realecon tidem efTe; E.xaltera ctiam partc non debuit
traAe "^g^r^ ^Egidius lumcn in aere habcreefle rea-
fidtum. ^^ ' quufn reales efFeftus producat , vt Thomas.

aigumcotatur^paut cnioxlumenpcoduccreco^

873

A lovem, quieft effeftus realis; patet ctiam lu-
men vehem.ens deftrucretetnpcriem oculi , qut
fimilitcr eft effeftus rcalis : fed caula crroris
multorumfuit, quod putarunt non poflc ali- "
quid eflc fimul intentionem , & rem , quuna po-
tius e contrario fefc res habeat,<?r hoc negare fit
pugnantiadicercj namfialiquideliintentioa-
licuius, ergpeftresaliqua,quomodo enimef-
fetintentio, fi eflTet nihil? ideo optime inquit i*
Scotus in loco praedifto de figno , & re : quando //

B enimdiftinguimusremifigno, non propterca /?
dicimus fignum non efle rem , fic enim eflet ni- (^
hil, proinde figoum appellari non pofletifed t,
quum rem a figno diftinguimus , nil aliud figni-
ficare volumus , quam aliquid elTercmtanium,
nonfignum.aliquidvero efTe &rem & fignum -
rei :ficigitur(inquit) diftinguunturrcs, (Stin-
tentio 5 aliquid enim cft rcs , & iion eft intcntio
rci,aliquid autem eft intentio, & res fimui , quia
non poteft cfTcintentiorei , quinfit^dam res a-
liqua,& ita habeat efTe reale. Huic fcntcnMse
Scoti ego omninofubfcribojnon folura rnira
illas intentioncs , quse extra animam Vff -n
medio fenfu s , fed etiam cas,qu3e funr : n - - n ,
puto cfTe aliquid , & cfTe res : eaqus: Ar n ..s
fcntentia fuit , qui inlibro Catego •'r,rL;.: , i> ^a-
pitc de qualitate fcictiam pofuiL i ;j r:-: ■:. < > c ^aa-
litatis ,■ nil auterr. aliud eft rLicr.-ii.>-ij. ria^iTsa,
quam intentio & ir^iagc xt\ :o!>nita , repi si'n-
tansrem, quscextra aniiriam elt; hsecigimr a-
pudAnftotekm cfttns leale, quum fit quali-
tas. PofTum ctiam ritione idconfirmaicinam;
cognofcimus etiamcognitionem noftram tan-
quaimremaliquarrjpaficiuam & confideramus.
quid ^t cognitio, quare tali noftrx cogniticni
refpondct cognitio ipfa tanquam res cognitai
fic ctiamdiximus, colorem intcntionalem in-
cidentem m corpus aliquod folidum produce-
rcadhucintentionsm fuaminpcrfpjcuo,* vi-
deri ad modum rei. Scd plunbus cau{a erro-
risfuit,quodilla,quaefpiritaliafunt,ipfiputant
cfTcnihil^quum tamcnfintres:ficut enimdan-
tur fubftantise inccrporeae & fpiritales » quae
veriffimefunt fubftantiac 3 ita dantur etiam ac- ^
cidentia fpiritalia , qux veram habcnt entita ti
tem,licctmirtorcm, quam accidentia matcria- t*
lia,aquibusproducuntur:nam (vtait Dursn- be
dus in loco praedido )., iftxfpecics habent cf- no
fc debilc>. quiadeficiunta perfedionepropria tt,
fpcciei,& co magis deficiunt, quo magis difrant f *
a prima caufa'. Aucrrocs quoque in ducbus ta
poftremis capit. libri de Scnfu & fenfiUbus in-
quitfornTasin anima habcrc elTc fpiritalc pu- sp
rum^inr^atcriavero cxtraanimamhabere cfle /»
materialcpurum r atin mcdiohabereefTe me- ha
diumintermatcriale, «Srfpjritalcj quare fccun-y? ,
dum Aucrr.negarinon poteft, lumen & colores int
in-medio habere efTercalejiSr magis, ^ in anima ter
fpeciem ,quodctiamhocargumento cofirmaii ^
poteft:id,quodlxabetcirc,lcciufa omiii opera- tal

tione

f

D

#73

dcVifu, Libetl

»74

ie-

tioiieanim«,habctcfrc reale;atlumcnin nie- A
dio habet eiTe, ctiamicclufa omni animse ope-
ratine; cr^o de ipfo manifeftius ell quod ha-
bet elle reale, quam de intcntionibus,^qu3e funt
in anima : & quod delumine dicimus , id dc co-
lore quoque ob eandcm rationem diccndam ef-
fearbitramur: ideo dcccptus eft Thomas. ne-
.ganscoloreminmediohabcrecllerealc, quod
'delumine conccfllt; quamuis enim lumcn fit
dF.caciusadreales etfeftus producendos, non
obidnegandumcft colorem habcre eflereale, B
nam rerum quoque matcrialium mukse funt,
guanon funta<aiu3E,nequeper hoc ftat, quin
habeanteflereale. lllud verahacin rcmaxime
annotandumeft , has fpecies,feuintentiones,
quasdiximus,& inanima,& extraanimam efle
aliquidreale, & intcntionalefimul, haberc hoc
duplexefle duabusrationibus, vt refl:e notat
Igannes Bacconius in fua quseftione: nam re-
fpe£tu obicfti materialis , quod reprefcntant,
ftr riiinsdicunturfpecics , habent efie intenuo- C
•atrefpcaufubieai , in q'uo mhaercnt . ha-
j^irrrcale . vtlumcnn-i perfjpicuo, &Xcicn-
^^„ Tnanima, quod quidcm ex noc dilcrimme
coiTnofcipoteft, quia lapisin anima tumiub-
ftantia eft, tum accidens ; nam fecundum fe for-
malitcreft accidens dcggenerequalitatis, &eft
fubftantiaperreprxfentauonem ; mouere au-
tamanimam dicitur, &"cognofci , nonfecun-
dum fuum eiTe formale , fcd fecundum cfft re-
prsfentaium:quandoenim cognofcimus lapi- ^
dem , fubftantiam cognofcimus , qu*per illam
fpeciem reprsefeniatur , nonipiam iecundum fe
qiialitatcmillam; dicimus enim vidcrirealem
coJorem,non fpecicm ipfam;immo idiotsehor
minesnon concedercnt vllam coloris fpeciem
inmedioproduaam , quiapropriam illam rea-
lemfpecieientitatem ignorant, & nilaliudfa-
tentur, quamrealemcoloremafevideri; illum
icritur videntper eius fpecicm, quam ignorant,
non enimiIIamcognofcunt,fcd coIorem,foIus -g
cnim realis color viium terminare , ac videri di-
citur. Per hoc foluiturargumentum quoddam
iECTJdii, qui inquit: fi lumen in medio haberet
efl^feale, fuperpofltus oculo, aenlluminatus
impediretfenfionem, attamen patet lumen tan-
crens oculumfacercfenfionem , ergo nonhabet
ciTe realc.Nos autem dicimus,fententiam illam
Ariftotelis, fenfile pofitum fupra fenfumfen-
fionem nonfacit, eSc intelligendam de obicdo
iealiterminantefcnfionem,nonde eius fpccie, ^
quinimoneceflTe cft fpeciem adcomaaum viq;
organiperuenircfi fieri fenfio debcat: lumen
autcm inacre eft , non vt obieftum terminati-
uum viiionisjfed vtfpcciesipfum reprjefentansi
& quamuis habeat etiam fecundum fe cilc rca-
le , tamennon eft vifibile fecundumfuum elTe
lealcfedfecundum ilIud,quod abeoreprsefen-
tatur; quarctangensoculum nonimpeditvifio-
ftcni. Hoc autcfii eodero arguraento , luo abu-

fuseftjT.gidius, rc^n-cvfuscftScotus^diccns :ii j4rgi4rne
lumcnnoneiTetintentio, fedfoluiTi habcrctci- tumSet-
fcrcale, crgo fupcrpofitum oculo non faccrct tiopt/,
virionem:eftcnimargumentumvalidum,dum m:*m,
ftatuimus luirien mouereoculuin; quiaflnon
mouctvt intentioaltcrius, fcdvtresfccunduni
fc.ergo eft obicaum tcrminatiuum vifionis; ta-
le autcm tangens oculum impedit fenfioncm,'
quoniaminflrumcntumfeniiisdcbctpati afpc-
cie obicdi iinmcdiate , non ab ipfomet obic-
doicali,

D e i nflrum en to Vifm. Cap. VI 1 1.

SEquitur vt de organo dicamus.quod quidem
breuiilime prsettabimus, vt Ariftotclempo-
tius , quam Galcnum imitemur : Galenus c-
nimtumde villone, tumde plciifque aliisre-
bus icribens , nefciuitartem mcdica'diftingucrc
anaturaliphilofophia; quum euimplurima ad
naturalemphilolbphum attinentiaconftitucre
potius , quam exquifite tradare debuiiret ;eo-
rum tamen confiderationem diligcntiffimam
cummedicaartecomifcuit, quodab aliisquo-
que Medicis Galeni infcribendo artificiumoc
ptime edodis factum frequenterclTeanimad-
uerii: apud Ariftotelem vero nihil tale notare a»
liquisquantumuisliuidus aducrfarius eiuspo-
teft; quifemperarebus alienisabftinuit;&non
modoilIa,quaeadaliamdifcipIinam, fedetiaro-
quaeadalium eiui^dem difciplinse librumpertl •
nent,tra£I:are verituseft: quod quidemeftma-
nifciHflimum in trafl:atione ab eo fauta de vifu,
& dc facultate vifiya ; diligentcm enim oculi, &
conftruftibnis eius declarationem apud Arifto-
tcl. nullibilegimus, licet oculus expluribus hu-
moribus, &pluribus tunicis, aliisquepartibus
mirabili ftruftura , atque artificio conftitutus
fit;nihildenim aliudde oculi fabricaab eofcri-
ptum habemus , nifi eumaqueum effe debuilTc,
no quidem aquampuramJcdcxceiTuaqucum :
quumenim inprimo cap. s.Iibri departibus a-
nimal. dix^rit organa fenfuum debcr e ciTe fimi ••
laria , totus autem oculus fit corpus diifimilare,
Ariftotcles prjecipuam o(uli partem refpexit,
quse eft humorcrylliallinus , in quo tanquam in
vero vifus inftrumento fpecies coloris recipi-
tur, &abanimaiudicatur: huncigitur confide-
rareiatishabuit, & dicere organum vifusefle
corpus aqueum; reliquasoculi partcs Medicis
confiderandasreliquit,quumillarumoificium
jion fit vidcre , fed inferuire crjftallino, vtin eo
fieri vifio poifit , aliae namque ad ipfum pro-.
tegendum , aliaead nutriendum, aliaead mo-
uenduin totum oculum pertinent. Kos igi-
tur Ariftotelem imitati, non totaraoculiftrU'-
auram confiderabimvis , fed quafdam tan-
tumpartes , quseadid^quodinpraefentiaquaeri-
laus, conferre poife videbuntur; reliquaapud
EE 3 Gale-

.^^

m

lacobi ZabarcUx Patavini

S7<5

Trfs hu-
ynotes tre

'Errcr
reS^.ti^reo

Trer fi^-
tt/ce tn

Galenimi lcgi potcrunt in libr. lo. Vfii par-
tiiim , & iii librociadlcriptodjOculis/^&apui
Ancrroemin i.C6i!cclaaco:uin,cap. i7.5;in2.
lib.cap.ij-.Subilanciahi ociilitribusliumoribus
coftarecertum efi, qudru meciius , & iatcrduo^
r\:liquoscollocatuscryn:.i!iinuseft,durioraliis^
& fimilis glaciei , fcu lucidillimus , non quidcni
propria luce , fed lumine extrinfccus recepto;
poft huiic pofxtus cft in partc oculi poft>-niore
humorvitrcus, qui molliorcll:. fi:fubftantiam
habetminus conriftcntcm , & multo maioreft
cryilallino; nam vt cgoiudicarc vidciispotui,
eftiortairc quaduplo, veletiam quiniuplo mn-
ior; fed maxirne clarus, 6c albus, & in hoc ma-
niFertiilimum eft, deceptum eflc Galenum , qui
inlibr. 19. dc Vfu partium dixit huius colorcm
eflciubnigrum, velutift quisparumnigri cuni
mulroalbocommifcuerit^cgoenimapertiffimc
vidi vitreum hunc humorem nihil haberenigrc-
dinis, nec minuscryftalinoalbumcfte, non ta-
menita iblidum; ied molliorcm,&: fiuentem,
vndeappellatuseftvitreus,ad fimilitudincmvi-
triliquela£l:i;deceptus etiamineo eft Galenus,
quod dixit huius humoris ofticium effe, vtex eo
cryftallinusnutriatur; hocenim falfum efle o-
ftcnderaus loeo fuo. laanteriore autemoculi
parteefttertiushumor voeatusaqueus, feu al-
bugineus, quivnacum fpiiiiu miffoa cerebro
per opticos neruosii-npktanteriorem pupillas
partcm, & eryftaliinum defcndit, prohibetque
-a contaftucorner:, qus fua duritie ipfum laede-
TC potuillet. Tunicas tres habet oculus, qua-
rum extima ob 1'uam dmitiem dahnfory.f dici-
tur, fed in asueriori parte oculi vocatur cornea,
quje durior quideni eft, fed traiparentior, vtper
cani lumenadhumoresoculi mgredi pofiit: fe-
cunda tunica vocatur ^«fOffcT.V &coIorataeft:
<S3lorefubnigro, & in parteoculi anreriore vo,
caturvuea; nectotampupillam operit, fed iii
rnediopupiIiserocoeftperforata,vtperiIludfc-
Tamcningredilumeti& colores poilint; teriia,
& ir.tima tunica retina appellata,conftare vide-
tnrex ipiamet cerebri fubftantia, nectotumo-
cuUim circumdat, fcd dcilnit in maximo ciy-
ftallini circulo, vbi degenerare videtur iit te-
nuem illam & luminofam membranam, ara-
iieamtelam vocatam, qucstotum cryfbllinunx
operir, & feparat tum iii partc anteriore ab a-
queo humore, tumiri pofterioreavitreo. De-
his , ac de aliis ad ocuji ftrudluram pertirienti-
busfiquispluraviderecupiat, Icgat Gaienum^
& Auerroem in memoratis locis : nunc enim
faiis nobiseftftatuiireiblum cryftallinum cire
Tcrum inftrumcntum vifus, casteras vcro o-
ciiliparteseius miniftraselfe, quirum aliquas
poftea-conflderabimus, quum demodo, quo
vifIofit,verba faciemus,ncmpeillas, quae
ajjremfaccrevidebuntur,reliqua8
▼crodimittemu»».

D

Ob/.

An Uimcn rcquiratur ad tnediitm, an ad co*

lorcm illuminandmn , opinio Auem-

paces , c^ argumenta.

Cap.lx.

HI s declaratis,con!idcrandumnobis ptopo-
niturid, dc quoint-crprctcs jiVviftotel.ma-
xime controueiianiur , qux fitluminis nccctii-
tasinvifionefecundum Ariftotelcm : quum c-
nim fieri viffe nequeatfine lumine .quxritiir
cuius giatiafitnecclTariumlumen,anad illumi--
nandumperlpicuum medium,an adilluminan-
dum obicdum colorcm. Fuit OLiinio Aucni '^/'
paces , quamconuderat AuerroesinCommca
taffdfexagefimo feptimolibri fccundi de Ani- ^
ina, quodlumenfit necclianum, nonpropter
medium , fed propter iblum colorem , vt iaciat
calotcm efle adu motiuum peripiciii , quia non
eiretaftumotiuus.nifieiletiiluminatus; quam p^
eandem. fententiam tuetur Auicennain 6. Na- ^y,
tural. NitebaturAuempace,vtrefVrt Aucrrocs, f^^„
taliargumento : lumen , & color ipecienon dif-
fotMit', atqui omn£ reeipiens-ic-b-et«arert^|^^
pto,tM-goperipicttum deb6n*i€cipere colQti^|^
debetcarerelumine jigiturmoueriperlpicuuirr
eftillumin.iri, & illuminari, eft colorari; itaque
ficolorfitijluniinatus, cftaftumotiuusperipi-
cui , & imprimitin eo colorem quatenus ipfum
iiluminat: ideodidumillud Ariftotelis, color
eftmctiuus peripicui, quodcftacfu, fic ab A-
uempaceintclligebatur, coloreftaptusducerc
pcripicuumde poteftate ad aftum, & redderc
actu peiipicuum; hoc ehim facit, dnm fimul
ipium illuminat , & colorat: quod E prius illu-
r/iinatusclie aer ftatuatur, non poterit acolo-
remoueii, quam color iit denatura luminis,
&nihil reci;.iat fe. Alia quoque ratione hoc '^^^^^
confirmaiur, quameoinlocotangit Albertus:
obiedum cuiinque feniusdebet reduciad ali-
quam comnvjr.tm naturam, feciTs enim non:
efletobiedum vnum , proindenec lenius vnusi
patetautem cfic viiibilc & iumen, & colorem;
ergoduchxc yelrcducuntur ad vnam tcrJam-
communcm naturam , vel \num ad altenimr
primum Jicinonpcteil:, vtmauifeftumcft, er-
go iccundum : a;qui won rcducitur iumen ad
colortm, qcrianon detiniiur lumcn per colo-
rem, iedpori.u5colorpcrIumenjcrgoreducitur '.,
color adiun:en, & cftvilibilisrationclimiinis,
lic igitur vna eii' natura vifibilis, ncmpe natu-
i-alumini';-, adquam rcducitur color ; ergoad
conftituendam colorem viiibilem cft necefla-
rium lun^cn. ConHrmatur haec opinio ab A-
uicennaperexperientiam ; fiquis enim fit in-
aiiquo oblcurillimo loco , vbiiit foramcn, vi-
dft per loramcnillud externos colores, illi igi-
tar tranieuar per acrem tenebrofum , quarc
non rcquiritnr lumen ad medrum illuminan-
dnm, icd/aiiscft- iicolores ipiiin luminciuuj
fiz caim luiunobis viiibiks etiam peraercm

tcnc

Terf.

>H.

rc.n

ntUi^

«77

tencbrofum. Additctiam Aucrrocspio Auem-
pncealiud LUgiimentum acccpiu.ncx vcrbis A-
jill-otclisincomcxtu i8. lib. 3. dcAnima,vbi in-
tcllcftum agentem compni\u'lnmini, & iniiuic
fire ncccllaiium prupt.crpH.Tntaiiu;ita , vtcn l'a-
ciataflviintclligibilia , ncuti himen lacit coL;-
rcs cflcaftn colorcs ideihactu motiuos pcripi-
cuiuTlfcrit crgo Ariftot. lumcn rcquiri proptcr
colorcsadmoucnduinpcrlpicuum.

Jimrrou,^ Alhenl fententU,& argii-
mentd. c.tp. x,

EX ahcraparte Aucrrocs cortrnriam fcntcn-
tinrn fequcns mquit , lumc clle ncGcIiariiim,
non proptcrcolorcs , Kd proptcr medium lo-
lum,&'inenm induc"'us cflc vidctui rrxciouca
.vcrbis Arillotelis.qui in iccundo librode Ani-
maincapite dcViiu , defiuicns colorcm di.dt
cffemotiuum pcrlpicuuUuriunati, & dcHnicns
lumcn dixit clfc adum \ crlpicui quatenus eft
perlpicmuu , non dixit eiieaftmn coioris j ccn-
fuit igitur neceffiriurn circ lumcn propter fo-'
iummedium ,non proprercolorem. Addit et-
iam rationem Auerrocs ad hoc comproban-
dum : colorfccundum Ariitotelem eft per le vi-
fibilisinlecundomododiccndiperfcergonon
accipitaluminevi(ibilitatem,fed eamhabetex
fua natura-j namh a luminefieretvifibilis, &
motiuus perfpicui , noneflet per fe vifibilis, fed
peraliud. Albertusvero ctiamfententiam fe-
quutus eft , & putauit lumen efleneceirarium
propter Ytrunque ,ita vt neque medium poflit a
coloremoucri.nififitilluminatum , neque co-
lor potlitniouere medium jnifiiUuminatus: &
quia-demedroclaraeftfententiaAriftoiehsjqui
dixuliuTieneireaftum perfpicui,ipfe dccolore
declarat hac diftinftione : color habet duplex
elTcvnum materiale, alterum formale : efle ma-
. teriaie fit per materise mutadonem a quatuor
f for- ptrmis qualitatibus, qux varios infuperhcie co-
^^ ioresproducunt, licetipfae qualitates non flnt
decilenuacolorum , &ad talccolorisefle non
requinturlumen ; eftenimcolor etiamintene-
bris, non eft tameii aptusad mouendum me-
dium : efle autcm formalehr.betcolor a lumi-
ne , quatenus lumen uurgitur fuperficiei, & fa-
citcolorem adumotiuum perfpicui, quiafine
luminenonmoueret. Sicigiturneceiianumeft
lumenetiam proptercolorem vtmotiuumper-
fpicLii , idque videtur fignificaflcAnftotelcs in
contextu deciraooftauo terrij libride Anima,
quem antea pro Aucmpacc confiderauimus : id-
co id,quod Ariilotelcsdicit , colorem clTemo-
tiuum peripicuLUiterprctas Aibertus inquit ef-
feiateUigcndurn decolore fecundum. cile for-
inale,iiccnimeftinotmus pcripicui. Exhisigi-
tur patet.rem hanc non carere mar^na diSculta-
te:icquitur vt raLioae duce quid leaucadum iit,
iaueftigcmas»

/0
rtf.

Ih-

#
£r>a.

dc Vifu, Libcr. I. J71

^ Verafcntentu , & eius declanttio , ac com-
proUtio.Cap. X I.

IN hac controucrfia.'crgo puto lumen cfTcnc-
cclIarium,non modo propter mcdium,.?; pro-
j'tcrcolorcm,vtfciifitAlFVcrtus,fcdctiam pro- '

pterorgaiium , quod crcdo non negalTc Albcr-
tum , quum apcrtc ab Ariftotclc profcratur , vt
mox conlidcrabo:Ioannes etiam Gandauenfis
in liscunio librodc Anima , dumproAuerroc
B dcmonitrarcnititurlumcn non requiripropter
coloreni. fcd proptermcdium , fatetur tamcn
requinctiarn propter orginum. Qmim ig:tur
triahKc, de quibu.^ antca diximus, in vifionc
confideiLUtur , obiedum, medium , & orga-
num,inhisomnibusrcquiri lumcn exiftimo ,fi
Yifio ncridcbeatjhoccnim facit tum colorescf OHodlug.
fe a6tu motiuos perfpicui , & organi , tum ocu- vmn fif
lum, &mcdium CiTe rcceptiuumcoloris : orga- nsceff^-
numenimobeandemrationem debct eflliilhi- rru^m ^
minatum, ob quam & medium ; nam fi mcdium propter
Culoresrccipitf^vt Ariftoteles dixirj non quate r^iedrum,
nusaer, ncc quatenusaqua,fed quatenus per- ^ pro-
fpicuum, noneftautem a£l^u perfpicuum, xf\^\.pteror-
perlumenjoculus vero,vtcolores reciperepof- ginHm.
fet,dcbuiteflc perfpicuus , vt Ariftoteles docet
inlihro de Senfu & fcnfilibus, capitc fLCundo;
neceffarium eft non minus oculo fumen, quam
medio , proinde oculus non recipit colorem,
nifi recipiat lurhen : huic Icntenrijs atteffatur
cryftailini humorisnatura & ccnditio:tpfum e-
nim eflipraicipuura vifusinftrumetum omnes
conhtcntur , eft autem maxime perfpicuus ac
fplendidus , quia eft-degenere illorumperfpi-
cuorum , quxlumen quidcmex fe nonemit-
tuntjied fiextrinfccus recipiantlumen, fplendi-
dafiuntiimo aliquie-iamfuntoculi , quiin te-
nebris emittunt exfe aliquidluminis . vtoculi
leonum,& pardorum , & catorum ; fed omnium
oculorum communis conditio eft, vt eateiius
lucidi fint , quatenus ob extcrni luminis rece-
ptionemfiuntfplendidi, hoc enimeftpropiium
iliorum perfpicuorwm , qua; aliquam habcnt
denfitatem,& confi.ftcntiam , qua retinent rece-
ptum lumen,& exeiusconftipationcredduntur
hicidatanquam alieiro lumine. Qupniamigi-
turoculus dcbuit efie perfpicuus perfpicuitate
aquea ,vtlumenrecipere,acretinere ,im.o&in-
tenfiusreddercpoiret, &talem eflfc humorem
cryftalhnum manifcftum eft, negari nonpoteft
datameireorganopcrfpicuitatem, vt perrece-
ptionemluminispoffit recipere aliarum reium
colores ; eft enim communis conditio omni-
umpcrfpicuorum, vt a luminefiant aftu per-
fpicua,& quatenus taliafunt , a coloribuspa-
tiantur:igiturquando Ariftotelcsdixitcolorem
cfle motiuum perfpicui , quodeft aftu , & quan-
do dixit lumen t^^c aftum perfpicui quatenus
eftperfpicuum,abi~olutc peri j: icuum coniidera--
uit: quare hsc non foli medK> competere de-
E E 4 bcut,

D

879

lacobi ZabarcUx Pa.tavini -

Sjo

b^nt,rcdetiamovgano,ricrganum quoq; per- A dcnfatione, qttx (itpcradminrionem opaci , cu-

St?ect!/o- ipicuumeft. Hoc idcmconfiimatur exvfulpe-
rii \Jus. ciliorum , nonenim alia latione faciunt , vt me-
lius videamus , nifi quia faciunt vt plus luminis
tecipiant oculi , &: ita melius etiam recipiant co-
lores-.oculienimfcupropterproaetftamsetatem,
feu etiam quandoq; proptev naturalem tempc-
riem habent fubftantiam terreftriorem,(iccc-
fcunienim oculifenum , vtait Anft.in 5. lib. de
Ortuanimalium,cap.i.quofit,vt minusrecipiat

iufmodi eftn-.illornm corporumcolor, qui fit
quidcm ex commiftione ckmentorum quate-
nusfuntperfpicua, &opaca,imo etiam lucida,
igniscnimeftlucidus,acrperfpicuus,terraopa-
ca, aqua & pcrfpicuitate & opacitate partici-
pans,attamen quiaelementaper miftione pro-
priasnaturas amittunt, ignisquamuis in mifto
fit condcnlatus, definit effe fplendidus, velfi-
quid fplcn Joris ex igni fcruatur,id exiguum eft>

luminis,&obidegcant auxiliofpeciUorum.in jj qualeeftinillis,qu3enoftufplendent; lure igi-

quibusob vitricauitatemvnitur , <Sr conccntra

tur lumcn tanquam inpunifto , & ita vnitum , ac

validumoculospcnetrat,&iucidioresrcdd!t,&

aptosadmelius colores recipicndos. Legimus

autemhancfententiam clareapud Ariftotelem

inlibrodeSenfu,& fenfiiibus,cap..^. vbidicit.

^udetur autem Jtcut exter/m non /ine lumtne,

tta^ intertus^ &paulopoftinquit ^^uare ne-

cejjiirio efl perfpicuum y ^ recepttuum lumtjtis

idquodtnterttis oculieff J & idem dicit etian> iu

libro2.dcPartibusanimalium,cap.i3.Itaq; fcn-

tentiaAriftotelis eft,oporterenonmodoexter-

num,fedinternum quoqueoculi perfpicuum il-

luminari,fi fieri vifio debeat; fic euim vtrunque

Quodlu- fitaftuperfpicuunij&aptum vt acoloribus pa-

menjit tiatur, qualenon effet line lumine. De colore

necejjkri ol^tendciidummanet^quodipfum quequeiilu-

rium et- minari oportcat, fi debeateUemotiuusperfpi-

/ara tro- cui ; hoc quidem fatis per experientiam mani

tur hi omncs colorcs vocantur ofFufcata lumi
na, feu cxtinfta pcr admiftionem opaci , qua:
facitneluceant, fedfintabfolutecolores. Quo-
niamautemprimum vifibile, & per fe vifibile
eftlux, qux eft color fplendcns, color autem
non fplendens vifibiliseft pcr participationcm
lucis, proindefecundariovifibilis; omneautem
fecundario tale,. eft tale poteftate, necducitur
ad acluru; nifiabeo, quod eft adu tale; color
tanquam iecundariovifibilis eft poteftatc vifi-
bilis fine ope lucis, ficut etiam phantafmata
funtpoteftateintelligibilia abfqite ope intclle-
ftusagentis, qui eftprimum mtclligibile, vta-
lioinlocooftendemus:coloi igiturnoneft aftu
vifibilis, nifitalisfiatalumine, quare vtfitadu
motLuus perfpicui, requiritur iumcn tanquam
fpecies, & imago lucis, quse eftprimum vifibik;
neq; iatis eft id, quod aliqui dicunt, colore con-
ftare iam exlucido & opaco, proinde in fua na-

Lux
prin

fter co
rem.

Ig. €elf;umeirevidetui;namfitotusintermediusaer D turahabcrelacem,neq;externoIumineindigc

illuminatusefleftatuatur, & color fit in tene-
bris, non videbitur; contta vero fi color fitillu-
minatuSjvidebicuraboculo in fpeluncain tene-
bnsexiftente, &permurtumquoq^ aeris medii
tcnebrofi:numautemhocargumento oftenda-
tur, folamcolonsilluminationem effenccella-
riam.vtputauit Auempace, itavtabfquemedii
illuminatione vifiofieripoftlt, poftea confide-
rabimus: nunefat eft demoaftrare vifioneabfq;
iUuminatione colorisfiertrainimepofre, quod
^uidem prsedifto argumento aperte oftenditur r.
neque eftquodaliquisdieatfieri non pofie, vt
toto medio aere exiftenteluminofo ,color fo-
lusintenebris fit;,hoc enim effe pofilbile non
conftiruoinpraefentia, it^ ex mentali tantum
abftiaftione argumentum fumo : dum. enini
iiatuimustotummediumefleilluminatum,co-
lorem veroefletencbrofum,maniieftumeftvi-
fionemnonfieri: dicereautem hocefle impof-

re: hic enimeftcauiUusmanifeftus, color enim
deficit a natura lucis, & luminis,,& ab his fpecie
differt, iicetoriatur exlucido, &opaco, neque
poteftappeliarilux,veliucidus,nificum addi-
tione lux offufcata, feu lux extinfta, quse non
ampiius fplcndet^ nec poteft amplius fungi offi-
ciolucis, quumdefieritcflelux, &in coiorem
nonlucentemdcgeneiauerit; egetigiturlumi-
neproduftoarucidoaftuali, ^\ debeat mouere
perfpicuum,nctma£fLialclucidu eft per fe mo-
tiuumy& aliaomniafu.ntmotiuaperiIlua. Prse-
tereaccrtum eftpropriumcoioris fubiedfCi ellc
ipfum perfpicuu: namin perfpicuointermina-
torecipiuntur colores /piritales, qui funt fpe-
cies coloriim rcalium : in peripicuoantemter-
minato reales coro.resrecipumtur,n.6 enim ha-
berent colorem corpora.nifi experfpicuo con-
ftarent; ergoeiufdemeft ranonis vtrumq; per-
fpicuum: & ficuti interminatum nonpoteft Ipi-

fibilcj& pofito medio luminofo eflx neccfla- F ritalem colorcmrecipcicnili fit illuminatumj

Arfume
«ajfim-
ftum a
t$Atur/t
etUrii'

riumvtcoiorquoq;fitilIuminatus , noneft ar-
gumentum foluere, fed eft faterl necellitatem.
iUuminationiscoloris, & vifionemfierinopof-
le, ea fublata. Scd res clanorfiet, ficognolcatur
ratio curitaefl^e oporteat;h££c.autem fumitur a
naturacoloris,quamanteadeclarauimus: nam-
abfolutcfumptuscolororitur ex condcnfatio-
nepcrfpicui, ied color nonfp!cndeiis,dcquo iu
prxfemialoquimur, onturexea perfpicuicou-.

ita neque terminatum poteft habere colorcm
motiuuperfpicui, nili lunftamhabeat lumen.*
hocautemconfiimatur,quoniam maius, ac no-.
bilins eftagere, quamp>ati, & plurareqniruntur
vtaliqiudpoflitagere, quam vtpoflltpati; ergo
fi peiipicuum inrcrminatumrequirit lumen vt
fiat reccpiiuum colorum, raagis debet perfpi-
cuumterminatuiurcquircrclumen,vtpcriuum,
coiorem poflit mouereperipicuumin.tcrniina^

tumj

tSi:

de Vifu, Libcr. I,

9H

tum •, ira vrfiTni intcrminat\»m pcrHci a himiiic A rtrc liiminc; imo cxhuiusconrcquentisrairfta

opoitcMi, vtacnlorepati pollit, tiim color, qui
eil:inperri-icuo tCin)iii.i;o, dcbeat pcrlici a Ui-
mine, vtpoilit agerc in perlpicuum intermina-
tum. Ex liis igiturpatct nccefrarium elie luincn
<Sr propter mcdiu m, & propier orgauum, vt haec
tanquamperfnicuacolores recii>erc |)olliat; &
maxime ctiam propter colorem, vt poflit mo-
uereperlpicuum; quiaid,quod eitmoiimim per
naiuram alterius.quod in eo generecltprimu,

tcclaiiillma pcr expcrientum cognofciturfal-
fitas ilLus ailumpti. Probai etiam Auarroes hoc
idemargiimcnio iumpto adcnnitionibus: illa
cnimqujediuerlashabcntdeilnitiones, fpccie,
atq; cnentiadifFeruni; at color dcfinirur elTe cx-
trcmitaspcrfpicui tcrminati ,lumenvcroaiftus
peirpicuiinrcrminatiidiiTierutcrgorpccie.Exliis
crgo inlcrt Aueirocs, noix oportcreilli.id, quod.
moueturacoloic,eflc noluminoiUmJcdopor-

nonpoteltmoiicrcnili opeilhus.Alia multaad E tere efienoncoloratii, qutanihil eftratioreci-

'n-
A-
a-

fpe-

plenam huiufce rci declarationcm diccnda cf-
lc'nt, led neeadcm Irulha repetantur, hxc poft-
ca in argumcntorum Ibhmone opportunius
conllderabuatur.

Solutio argumentorum pro Anempace ad-
ductorum. Cap. XIL

Eliquum c{t, vrad maiorem vcritatis de-
.clarationeconiid eremus, quantum roboris
hab.ant argumenta omniapiius addufta, tum
pro Auempace, & Auicenna, tum pro Auerroe ..
Primuerat Auempacesargumenru ab Auerroe
relatu ,quoddeduccbaturexeohindamero, lu-
men&color fpccie no differut. Ad hoc rerpon-
dens Auerroesnonfatis habetidrundamentum
negarc, fed etefficacitcrprobatlumen, & colo-
rcm ditfercfpecie. Primum quidem lumitargu-
mentumabcxperietia; videmusenim intranfi-
tunubium parictes colorari coloreherbarum,
quodn.onfieret,nifipriusinaerecolorillereci-
peretur; atqui iameratpnus illuminatus aer,
ergo lumen no eftcolor,quiafi.eiretcolor, non
poiretaerilluminatitsrecipcreahiimcolore.-fic
etialumenSolestranfiens pervitrum coloratu
coIoratparietemiIloeodeiTicolore,quareprius
inaereluminofocolorillerecipiiur: hocaut A-
uerroisargumentiiprobat contra Auempacem
tum inexiftensinaerelumennon impedirere-
ceptionemcoloru,tumdifFerrcfpecicco]orem,

picndife; &in hocrede ienfit, &eiusfolutlo
mco quidem iudicio optima cft. Auempace vc-
roeir.Tuit, ptitans lumcnrequiriproptcr folum
colorcm , non proptermcdium , idco ncq; reftc
cll:inrerprctatus dcHuirioncm colorisab Arift.
traditam; noncnim dixit Ariftot. coloremdu-
cereperfpicuum depotcftatead adum , & face-
read-uper(picuum,fcddixitefremotiuumpcr-
ipicui,ciuod iam fit adu; eft igi rur prius a£lu per-

C lpicuumperhimen,pofteriusvcrovcltempore, Adfecn-
vel fahemnaturaeftmobileacolorc. Adfecun- dum,
dum argumentumab Alberto addudurefpon-
deant Aucrroiftx , qui neg.at lumcn requiri pro-
ptercolorem : ego enimarbitror totii eftecon-
cedendumj&aHcroprimum vifibileefrelucem;
ideoq; omnesnon lucentes coloresfierivifibi-
lesper lumen, quod eftimagcfeufpeciesrucis,
vt prsdiximus. Ad tertium , quod Auicenna Ad fev'
fumebatab experientia, dico probari quidem tium.

D illo argumento , neceflarium eire lumen pro- <

ptercolorem, quiaramconcefiimusnonpoflTe
perfpicuum moueri a colore non illuminato,,
at nonprobari ipfum non requiri propter me-
diivni^dicoenimeamefTe luminisnaturam, vt
receptumin fuperficie corporis terminatifub-
eatquodammodo conditiones Iucis,&-iIIumi-
netperfpicuum medium': quando igiturcoloi"
eftiliuminatus, videtur ab ahquoexiftcnte in
fpeluncatenebrofa, quialumenilludcolonad

& lumen; quia obie£kvireeeptibik,hcetin fuo E- iunftunTilluminattotum illumacrem.adiplos

receptiuo- reccptum' vt aduentitiumnonimpe
diatreceptionem ahoriieiufdem generis.nam
prima materiahabensformaselementorum re-
cipcre animamnonprohibetur,tamennonpo-
teftitainiIIoineire,vtfitratiorecipiendi;quum!
cnimnoninficietur Auempacecolorevniuerfe
fumptum efTc adsequatum receptibilerefpeita
perfpicuii imo hoc dicere; cogatur, dum ait lu-
men & colorem eireidemfpecie, ideodumper

vfque oculos vidientis : quanquam enim non
itailluminat, vtfaciataliorum colores videri,-.
tamen.tantumilhiminat,quantumfatis eft ad.
vifionexn iUiuscoIoris, cuiiundlum: eft; ficet-
iamillano6iuIucentia,dequicus Idquitur An-
ftot£lesincontextu72.hb.2.deAnima,vtoculi
citorum,& lconum,& nodiIuc2e,& aliahuiuf-
modi , ideo vidgntur nodui quiaiUuminant ac-
rem-fatisproipibrum vilione, hletndfatispro

expenentiam:ofl:endimusaerem illuminatu ita F vifionealiorumcircumftantiumcolorum: ideO'

;xp

reciperecolorem-, ytlumenfitratiorecipiendi,.
quianonreciperetaercoIores,mli efletiilumi-
natus, demonftramus non eire idem Ipecie^ lu
mcn & colorem ; quiafi efTentidem.fequeie-
tiuvaliquidefrerationerecipiedi leipfum, quod
nullomodoefre poteft.. Quoniamergo falfum
eil^aHumptum illud , color, & lumen funt idem
i|)ecie,nonfcquitund,quodindecolligebatA-
«sunpace, aerem recepiur.umcolorcs dcbere ca;

annotandum fummopere eft , Ariftotel.inme-
morato loco fatis pingui Minetua illanoctu lu-
centia confiderare : quum enim vcra ratio cur-
noftu videantur fit, quia illuminant fibi aercm-,,
tamen;Ariftot..conceditca;viden.intcnebris, &: Declay*-
finc lumine; quoniam non cratibi ciusconfi- ttotex.
liumexquifite docereillaiqusead vifionem qer- 7^- ^'l^-t-
tinent : fed quantum fatiseia; ad facuhatcm vi- 4^^^''
fiuam.de.clarandam 3 ideo fatis habuitibi fume- '^''«
EE. j, r.e,co«-

If?

lacobi Zabarclla Patanini

SS4

K^jcolorcsfahcmfineluminevicleri non pofTc, A lore vcriimfuinon declaratur illa compnratio-

quariluxnofitcolov.id.n, recicnclumen cum

colorcconrunderet, ita vt ideelTecrcderctur : at

inlibrode Senfu & fcnfilibus, vbi cxquiruius de

vifione loquiiur>aperie dicit luccm videri vt co-

lorcm. Ad ar q,umcnui iguur Anio:nn?e dico ac-

rem illum, qui in fpclunca cft.cfTcquidem tcne-

brofam rationcaliorucolorum, qai iunc ibi in

tencbri.";, quia non cft in co tantii lummis,quan-

turn adillosilluftrandosrcquircretur,fcd voca-

ri poflcilluminatumrationeilliustaatumcolo- B dmmrcquirij_^quje difficiliaiunt, & magnu ne

ri!;, qui extrarpcluncaiUuftraiuscflc itatuiuu-:

quoniamacr illcabilloipfo colore ilkiminato

illuminatur; Sc qaamuls coloriUc&hu-ncnilli

junclum moueatt5q\iam obicctum vnu; tamcn

fccundnm naturam prius mouet illuminando,

pofteriusvcro colorisfpccicmlmprimcdoiquia

licutnaiuralucisnaturam coloris prxccdit, ita

in pcrrpicuo lumcprKccdit naturafpecicm co-

loris;nunquam igiuuvidcturcolotfincillumi-

n.itionc peripicvii, quod intercolore, & oci'los C

^djaar- mediumcft. Quartuarguinentum nobisnoof-

tffin. iicit,proindeomn.ino concedeJum cftjeo enini

nilaluid oftenditur; quam colorem nonpofte

Refponfio mouereniii fttiUuminatus, & hoc afieritaperte

i^aerrops Arift. inillo contex.iS.lib.s.de Anima.Auerrocs

tamcn,quiomnuio negat eireneceflarium lume

prcptercolorem, nititur hocargumentum iol-

uere, &u\qLi.ir, coparationem iilam intcUcdus

agentisciiluminein viricncnon eiicintclligeu-

diim fccundu omnia, fed in hoc iblum, quod 11- D

cuti neceilariumeft lumenad viiionem, ita nc-

ccifarius eirintellectusagesadnoftram inrelie-

ft^oncm; in co autcmfmquitj iV.ntdiffitrulia,

Quod intellectusagenscft ncceiririusadillumi-

nAndaphantafmaia,atlamen noneftneceiTariu.

adilluminandoscoloresjfedad lolnm mcdiuil-

M.efj?ojio- luniinandu. Hxc tarncn Aucrrois iblutio vana

niitmpti- eit.quoniam Ariit.nonmododicitneceilarium

^ntitf^ cire intelleftum aoentemadintelleftionem, ii-

ncquomodo intellefius agensfacitintelligibi-
li:i: argumentum igiturcftv:^lidiim,& iblutio
Auerrois vanaeft.

Solutio argumentorum Auerrois.
Cap. XUI.

EXpcndcnda manent duo Aucrrois argu-
mcnta , quibus oftcndcrenitcbatuila:iien
non prcptcrcLdorcm , fed propter- folum me-
dmmrcquiri,quje diil:iciliaiunt, & magnCi ne- ,
gotium faceftere vidcntur.Alteruiumebatur ex -^f /
Arill:. in 2. l.b.de Anima,incap,de Vifu,vbi dc- ^^*
finicnslumcn vtad viiioncm coferens,nil aliiid ^^^*
dixit, qua cfleattum peri^- icui quatenuscftpei-
f;.ncuum;nondixiteirea£tum coloris,quo per-
£ciaiurcolor,im6cti:im colorcm definiens di-
xitcflemotiuumpcrfpicui aftu,nullafacta ki-
minismcntionc; cenluirergocolorem eife per
fe motiuumperfpicui abique ope lummis. Ad-
hocargumentum varia dicunturafcftatoribus ^<i/^'
c5trari3£opinionis. Qujdamdicunt lumenpro- fo^/
pric iungi peripicuo,noncolori : nam pcrfpicuo 5''^'"'
iungitur iormaliter,quiaimbiliturin tota eius
fubftantiatanquamformareddenb ipfum afta;
coloriautcmiungiturnon fonnaliter, {"edobie-
£liue;nonenim!ac!t colorem efle colorem, li-
quidcmetiamm teacbriscitcoIor,fcdfacitcire
obicdum motiuupcripicui : ob id Arift. lumcn
in iblo peripicuo, non in colore coniiderauit,
Scdhatcreiponiiomihi nonfatisfecit,neq;dif- Rff
ficultatcmtollit. quumcnim Ariftotcl. ibinon »«•//
aliomodocoiorcm confidcret, quamvtvilibi- ^>?<«/
lem promde fub ratione obcdiua , quum ipium
detiniensdicatellc motiuuperfpicui;ad confti-
tucndam aut in colorc ratione obieftiuam re-
quiraturlumen,crgodeclaransquomodocoIor
fit motiuusperipicui ,debuitomninofacerc lu-
minis mentione ,iieftmotJuusperlumen. Prse-
tercanegarinon poteftiungi lumencolori for

:utilumenadvifionem,fcdmodii ctiam expri- E maliter: quamuij-enimlumcnincolorehabcat

mit, in quo hancllmilitudincmconfiitere arbi
tratur:dixcrat cnim dari mtt;lleclum,qui omnia
fic, &darialterum, c[uiomniafacit,namintcl]e-
^tusagesfacitdc intclligibilibus poteftate adu
intclligibilia, & ita apcitemquit eius oinciiim
jnobiedisphantafmatibuseiiccoftitutum; de-
indc vcrohoc declarans a.it^'^t^a^jtf^fjut(Lifn,
mua/e efi lnmen.fiictt entm iHme-a otefiafe ex/fi-e-
tes colores,adt*cel9res\ aflTcritcrgo intcUcftua-

rai;ione obicfti motiuircibectuperfpicui, quia
conftituitobicftum motiuum; tamenreipciftu
ipiius coloris non habet iiiii ibrmjcrationcm:
quicquidcnimalicui iunftum conftituit ipfum
in tali elic,id iacit vtibrmaillius quatcims talis,
hoccnim eftoilicium ibrms;lumcnautcm lun-
<S:um coloriconftituit ipiumincfTe obicftiuoj
crgo eil: formaiUius coiiderati fccundumillud
elie obieduiLi : hoc affcruit aperte Arift. tum de

gentcm iungi phantaiinatibus ranquam forma, ^ ipib luminc refpccta colorLu:n,tumde intcUcctu

& liabitrij & mhocdicit ipium eilc iimilcm lu-
miai, quia lumcnquoq; clihabitus, & forma»
quaeiunrtacoloribusracit eosefl.eafta,qui pri-
us criit pote ftate , qui cnim erant poteilatc mo-
tiui, liunc ^dca. motiunnon dcbct crgo in hoc A-
riltot. dc coloribus,acdcluminelalliun diccie,
quianon vtiiur eo e.veniplo tanquam fidl.o ad
rci dccla.a, loncm, icd lanquam vcro : aili;ucra-
tj^ ci»im koc dc colore prouunciat, & mii dc co-

agentcrcfpeduphantalniatum, quc locuman-
tea coniiderauimus: nulla igivur ratio apparet,
curnondcbucritAriftot.diccre lumen eiie nc-
ceiiarium colori, vt color iit motiiuis perlpicui:
quareargumcntumvigct. RcCrior eire videtur Refi
Albcrtirciponlio, qui uicit Ariftoiclcm ibi fu- .Alb^
mcrecolorcmiccLHidumeilc Ibrmalc, & vt vi-
{ibilisclt,idcoquc Itatucrc iplumiam illumina-
tuaiiiic euim eu motiuus ]3eripicui:c^uam Icnte-

iSS

dc Viru , Libcf. I.

tst

njio

tiLim vidcntuircquentia Ariflot. verba fignifi-
care, ftatiin eni m Aibi ungi i [j.r<:afc no>z cB '{-■Jib:-
lujtne lu,minc'\:[\xzf. magii videntur ad colorcm
rctcrrirqiinm ad pcrfpicuum; dc colorc uam-
quccoliigitAniioicl. ipium nonclicmotiuum
iincUimine, & vidctur cllcillatioapoftcriorc
ad priu.s,exeocnimquod cftmotiuuspcrlpicui,
inicrt conditioncni ci ncccilariam ad moucn-
dum;qualIdicat,cftmoiiuuspcr(]Sicui, ctgodc-
bctcili:iriumiuatus. Attamenquia Arift. occa-
fioneminde iuuiit loqucndi dc luminc, & de-
clarandi eiasnaturam,& flatim ipium dcfiniens
vtad vifioncm rcla;um,inquir cfic aclum pcr-
Ipicxii qu.itcnus pcrfpicuum , ncqiic dicitcflea-
ftum coloris vt vilibilis, ncque vllam coloris
mcntioncmiacit,nonvidcturba:c Albcrtifolu-
tio,nili quidaliud ciaddamus, difficultatciol-
lcre. "Ego igiturdicam. iaquo huiuj.argumenti
foluticncui conftitutam cilc exillimcm. Ccr-
tuni eft, Ariftot.co in loco pcr lumcn non intt 1-
ligcrc luccmiplam, quceincft in corpore luci-
do, quum hancincontcxt. 69. tctigcrit vt cau-
fam luminis inperipicuo : pomtneigitur lumi-
nis nilrdiudintclicxit,quam idquod a lucepro-
ducituiinperipicuo; hoc^utem cft ncceiranuni
mcdio, quod lupponitar eHc-perlpicuum inter-
ininatum,l~ed non ci^ neccOanum colori amplc
acccpto,& prout color cft , namcolor quatenus
cftcolor,& vilibilis vtquod,amplc(ftituretiarn
lucem, & hseceltmoiiua perlpicui abjquc cx-
ternolumine;atperipicuum icmpcrcget lumi-
ne e\terno,quoilluminctur , vel ab ipiometcb-
icdo colore , vcl ab alio lucido ; illuminaturau-
tem acolore, tum quandoeftcolorluccnsjtum
quandonon elt quidcmlucens,fed ell: ab alio
illuminatus , vt quando alicuius rei color a Solc
illuftracus cernitur ab aliquo exiltente m ipe-
luncaobicuiUiima, quiacolorille iiluminatus
illuminat hbi mcdium, ftcut aniediccbamus:
quoniam igitur non omnis coloreget iliuttra-
tioneexterna , fiquidemluxnuUo ilkiminante
indiget, nonpolmtArift. kmien in definitione
coloris:& quoniam ita acceptum lumcn cft ne-
ceffarium omni perfpicuo,(ipcripiuin viiipfie-
li debeat,& ipfi c|uoq.ue lumaii eil: ncccirarium
perfpicuum tanquam propnum eius lubie&um,
jn quofoio rectpicur, coloriautein adha-ret vt
luxpotius,quam vt lumen , quia in corpore ter-
minatorcceptum lumcnfitinltar lucrs vifibils
Vt quod> & iungitur oliicio 1 ucis, quum il lumi-
netmedium; ideo Ariirot. lumen definiuit per
perfpicuum tanquampcreius lubie£tiijn , non
pcrcolorem : attamendumftatuimuscolorera
clTe tenebrofum ,ita vtneque exfeluccar, neq;
abalioilluminctur,manifet1:um eft,ipfum non
cfle vifibilem , neciDOtiuum pcifpicui: ideore-
ftc AlbertusdicitAnftot. indetinitionecoloris
accepiiiecolorem fecuridumefi^formalc , hoc
€ft,lucentem velexfe, veiab alio; nifienim e-
iusmodi flt ,no eft niouuus;iioc autero iplcjnet

A Ariftcr. dcclarat, quandocxdc/inifionc colorls
colligitipiiim non cllc motiuum finc luminc,&;
fubiungitoinncm cuiusque rci colorciri in lu-
minc viiibilcm ciTc ,quod cllinlcrrc conditio-
ncm nccefianam ad vifibilitatcm coloris , ncc
potcft intelligcre nifi conditioncm ipfius colo-
ris;quarcaccepcratcolorcm fccundum efle ior-
malc , fccus cnirn non pollct infcrre non clfc vi-
fibiU'm finclumine : nccpoteit aliquis dicerc,
Ariftotel. id colligcrc, nonvtconditioncm co-

B lorisi-noucntis,fcdfoliuspcrfpicui paticntis;c-
tcnimpaticntis aptitudo eft quidem ncccffnria.
moucnri vtmoucat, fcdnon vt fitmotiuum; i-
gnisenimnan vrit,nifi remaptam vri ,atramcn
cft pcr lc veftiuus , ctiafi nihil ei adfit, qtiod vra-
tur; Arift.auiem ibi non confideratcolorem vt
a£lu moucnrcm , fcdvtrnotluum , quia fi confi-
deraretvcmouentem, vtique dicerepolfemus,
iplumnopollc mouercnifipcrfpicuumaptuna
moucri,hoccl}, illuminatum: fedquum conli-

C dcret vtmotiuum^noncfteinccefiariapatientis
conditio, quia etiam fine hac nondcfinit mo-
ucnsclfc fccundum femotiuum .ctiamfi nihil
ab eo moucarur; ii,aque nonconfidcrata condi-
tione paticnii , colligit Ariftot. conditionem in.
colorercquiiitam.fi debcatelfcniotiuus;quarc
accipitcolorem lccundum cfleformale,&illa-
tio,quam facit, eftapofterioriadprius,exco e-
nim quodeftmotiuuSjinicrtipfum clfeinlumi-
ne , tanquam conditioncm , pcr quam eft moti-

D uus. Soiutioigiturargumcntieft inhocconfti- LuyneK
tuta :lumenaccipipotcft duobusmodis; vel e- poteH:
' n;m vt coajmuniter ampleftitur tam lucem, accipt
quam lumen,hoc eft, vt eift vifibile feu vt quod; duohiM
fcuvtquo; vclfolum vt vifibilevt quo, & racio modism
vihbilitatis a colore difiinfta : priore quideni
modo eft nccciianum &medio, & colori;quia
colornonpoteftmouereperfjiicuiTm^niiikiccat
vellucepropria, vei lumine acceptoabalio; vt
quando lumen Solis inpariete receptumfitvi-

£ fibile & vt quod, & vt quo, quum & ipfum pcr fe
viiummoueat,& iaciatvtcolormoueat: fccun-
doautemmodo acceptumfolimedio eftnecef<
larium,tale namquc lunien , quod non fit vifibi-
le , nifi vt quo , non datur nifi in folo perfpicuo'
intenr,inato;Arifl-ot.autemin z.lib.dcAnima, in
c.dc Vilu,kocfo!um rcfpexit, quoniamadde-
clarandam pcr fuam operationcm facultatem
Vifiuam voiuit triailla diflinguere, obiedum,
medium , & organum jideo confiderans lumert

F colori adueniens fubire rationem coloris, & fie-
n vtfibile vt quod, nempe vt coloieni quendam,
quiaonme vifibileefccolor, accepitipfuffltan-
quam vifibile tantummodo vtquo , & vtac?tum
peripicui , proinde vt ccnditionem perlpicui,
ne iplum ciim colorecontunderet ; hocenim
fatisei fuit ad dcclarandam ex fua operatione
facuhatem animK vifuam:perhoctamennon
ftat , quin abfolute fumpvum lumen fit neccf-
fauuJi;i colpri ; jiam culw jlle , q,m npti eft lux»

»0*

«7

lacobi ZabarcUae Patavini

SSi

nonpoteft moucrc pcifpicuum , nifi ab aliquo A
Uicidoilluminaur. Alterum Auerr. argumcn-
tum crat: li color ficrct viribuisper lumen, ergo -
non ellet per fe vifibilis , quodaduerlatur Ariih
& communiomnium opinioni , qui dicunt co-
lorem elfeper (c villbilem uixta iecundum mo-
dnmdiccndi per fe. Ad iioc cgoputoncgandam
cffc confequentiam-.potcfl: enimaliquidalicui
competcrcperfe,idcileirentialitcr, nontamen
absq; auxilio &opc alterius,vt eclipfis competit
Lunae perfe iecundo modo , pcr terrx tamen in- B
terpofitionemtanquam caulani , & hoc idem in
p!uribus,accidentibus notarc poiTumus , quie
fubiectis fuis inlunt per externas caufas , tameii
jniuntperfe, & in fuis dcfinitionibus iubieda
accipiunt. Prseterea Ariil. in 2. lib.de Anima di-
xit,ieniilia communia eile il"nlilia per ie, quum
enim fenilim moueant per fpeciesproprias , di-
.cunturper fc fentiri ; non moncnt tame feniiim,
nifiauxiliofenfilium propriorum , hoceft ,nifi C
eoium fpccics cum Ibeciebus fenfilium pro-
priorumconiunftaadorganumfenfusdcfcran-
tur,quiancceilariu eft.vt fenfiliapropria prius
nioueantlaltcmnatura : crgodicendoaliquid
alicui per le competere , non excludimus omne
externum auxilium. Ad huius autemrei verita-
tem piene .d&<:laiaudajn plurimum confertdi-
ftindioilla duplicis primitatis, quaLogici vti
Tropoft- foleatinlibrisPofterioribus Analyticis: dicunt
fiedtci- enimpropofitionem polTc duobus modis dici D
turpri- primam;, & immediatam , yno modo primitate
fubiedi tantum , alteromodoprimitrttecaufaf,
qusehabet neceftario coniundlaiiietiam fubie-
Qd primitatejn; quare maiorprimitas , & imme-
di-itiohaeceft , quam tationefubiefti tantum-
modoiconclufio e.nim demonftrationis eftpri-
ma,& immediata ratione fubiedi fo.lum , quia fi
fumituratfedionisfubie£i;umprimum,nullum
cft fubiedumprius , cui iliaaft^cdio infit ; atra-
tione caufx non eft iramcdiata,neq; prima,quia

di^.

caufammediamhabet, perquam demoftratur:
pnncipiaverodemonll:rationis iuntvtroq; mo-
doprima, &immcdiata, vtinlibr. noftrisdc
rropofitionum necellitate dcclarauimus: fi hxC
vcra fimt, igitur competcrc aliquid aiicui per
caufammediam.nonfacit quin competatciper
fe, quumaccidcntiapropria copetant fuis iub-
ieftispcr fe,tamcnpercaui'am mediam , & plura
eiiampercxttrnam ;imo apud Anftot. ncq;alir
cui competere peraliud iubicdummcdium,cui
prioricompctatjimpedit cjuin competere poilit
perfe., fiquidcmlenfilibus communibus peric
competitvticnfiliafint , iuntcnimfenfilia pcr
fe, tamennon fcntiuntur nifi per fenfilia pro-
pria,quibusprioribus fenfilitascompetit :crgo
multomagisper feicntiridicetur illud , quod
nonperiiibiedum alKpaodpriusdicaturleniiri>
fcdfolumperaliudtanquamper cauiam, & ra-
tionem fcnfilitatis;taleautemeftcolorrcfpcdu
,luminis;dicimus ciiim coloremelle vifibilem
per lumen,nontamea vtper fubiedumprius,id
eft,quodprius fentiatur , <:onllat cnim lumcn
nonclfepcrfe vifibile,dum fumitur yt acolorc
diftindum,fed iblum cllerationem vifibilitatis,
id enim quod vidctur'vtquod,eft color,nonlu-
me ; quinimo ipiamcLlax, fi cft vifibilis vt quod
.eft,q.uatenus color , & ipfummetlumen incor-
pore terr/iinato iundum colori fit vifibilc vt
qucd, quatcnuslubitrationcm coloris ; illud
enini quodproprie dicitur videri , & vifum ter-
minareperipecicmpropriam, eft color; quare
dicendocolorem ellc Yifibilcmperlumen, non
toilimus, quincolotfit perfe vifibilis, colore-
nimeft primii fubicdum vifibilitatis vt quod,
lumen vero prout a colore diftindum coniide-
ratur , non eft per fe vifibile vt quod , fed eft fo-
lum ratio vifibilitatis : fic igitur patet non tan-
tum roboris habereaigamentaAuerrois, quan-
tumhabercvidentur. ,

I AC Z AB ARELL AE

P A T A V I N I,

L I B E B. S E

l&c modo quofiat vijio, opinio Democri- '^
ti , & eius confutatio.
Cap. 1.

fj^^^ Mnia quse hadenus dida funt , ad

•Tt^i^^Yi dcclarandam Ariftotel. dc vifione
(i\}s^--'(W/- fententiam pertmuerunt : fequitur
Sf-^^Tr^r^i^ vtaliorum quoq; hac dere opinio-
»csperpendamus,6c cum Anft. feiitentiacon-

I S V.

C V N D Y S.

feramus , & eamab aliorum obiedionibus vift-
dicarenitamur. Certum eft,fidebeatficri vifio.
oportercrcm vifam cum vidcnteconiunsi, vt
etiamGal. confiderat.in7.l1b. deplacitisHipp.
&Plaronis: oportetigitur vel aliquidab oculo
egredi,& ad rcm vifam tranfire , quae Platon. &
Gal.opiniofuit; vel aliquid a revifaproccdcns
ad oculu progredi,& in eo rccipi.quse fuit Anft.
opinio a Galeno efficaciter impugnata : vidctur

ctiam

de Vifu, Libcr I !.

opt-

tgna

mum

'■4me-

'indu
tme-

B$9

ctiamadhuncmodum rciliglopinio Dcmocri- A

ti.quam rcfcilit ArilK inlib. dcfenfu & r.nfiii-

bas> cap. 2. quaenunc anobis brcuitcrconlidc-

randacft. PutauitDcmocritusvifionc ficn pcr

receptionemquidcm fpeciei in oculo, non ta-

men inipfaoculi fubftantia introrfum, ft;d in

fuperficicappiretcnimmoculo imprcflaima-

go alterius tarquarn in fpeculo ; quum cnim fu-

pjcrficies oculi fitljcuis, ac tcrfa, recipit imsgi-

nesrcrumprjcfcniiumiquofitjVtquifq: cernat g

imaginem fusm in oculis altcrius : diccbat cr

go Deniocritus, nos idco yidere, quia habemus

aliaiii lerum imrgines mruptrficieocu^^Um.

Hanc fententiamimpugnat Arift. conriderando

quid fit illaimago, quaminocuUsaliorum in-

tueri fokmusjeanamqucnihil aiiadcfti quam

refraftio fpeciei tanquam infpeculO; quoniam

fuperficiesoculi inftar fpeculitcrfa.ac Ixuiscft:

hanc igitur imaginem (^inquit Arift. ) m oculo

habeienoneft vidcrcfed videriab a!io,nonc-

mmillevidet,quimocu!ishabetimaginem,fed

alius, qui imagine m oculo alterius mtuctun re-

fafta cnimim:^^ . inoculo illius reflf ^titur ad

.....
oculum altcMus. quiita cam videre dicitur tan-

quam imaginfm fujm a, fupeficieocuhalterius

lefrsftam : quoa riTefrsngiinoculoimaginem

cOetea videiiab Ulomct, in cuiusoculorcfran-

gitur^fcqucnetur (inquic Arift.Jomniatct:fa,ac

Ixuia, ni qurbusiiy.agau;srrrra';gyntur, elle vi-

dentia;ig!iuretiam ipeculuvi ierer,ii bocmo-

dovifioficn diccretu^Q^mobreni! dicendum

cft.camrcucranoneffercceptioiic fpccieimo-

cu!o, fed.tire[peciei refradionem a iuperficie o-

culi: veraautemfpecieircccptioeftilla, <\nx ab

Anftot. ponttur, quidicit fpeciem recipi in ipfa

oculi fubftantia intrinfccus; ca namqueaquta

eft, & perfpxua, Sc aliquantum denfa , ita vt re-

cipercfpedcmcoloris, ac retineri poflit, vtab

inexiftente facuUatcanimac iudicetur, & ita ftn-

tiri, & cognoici dicatur: haec enim eft Ariftotch.

opinicc^uacinprxccdcntclibrofuita nobisdir

ligcntcrconfiderataj «& declarata..

jrgumenta Galcni contrafententiam
Arifiot. Cap. lu

GAlenusverc^& in 7. il!o de Hippocr. & PI2-
tonis decrctJs, & in 10.. de vfu.partium, &.
in libro eiadfcripto dc oculis, aduerfus hanc A-
liftct. opinionemacritcr inuehitur, & pluribus
vtitur argamentis, qiK>?um primum eft: fi vifio
fieretpcrreceptionci^pecieiiaoculo, nonpoiTet-
rerum magnitudo viieri^ quum enim per fora-
menpupilisdebeantomniavifibilia inoculum^
ingredi,'idq;fitvaldeparuum,quifieriporeft,vt:
pcr illudmagnitudomagni mQtisingrediaturr.-
Frseicreaifinq.uit GalcntisJ eadem montis ma-
gnitudovidetarfimula plunbus, ergo oporte-
ret eandemtranrire eodem momenco ad ocuios.
ionunjssabiliuiii animaUu«i, qjio.d ne exccg|;»

890

D

tabilcquidem eff. Siimitetiamargumentumex Tertmm
cavifioncquxin Ipecuhs fit, & inquit; diccrc ar^umi-
quidcm poteft Ariftot. colorcm refrangi in fpc- /«»7.
culo, «Stadvidentisoculumrcucrtijatmagnitu-
do &figura,quomodovidcnturinfpeculo? di-
ccrc namq; cas rcfrangi vanum cft, quiano pof-
funthxfrangi infpeculo, & ad oculum reiro-
ucrti, quum confiftantinquadam concinnitatc
partium, & integritate totius, quam frangi nec ^^^^^^
dicerc, ncc imaginari pofTumus. Vcitur ctiam ^,,^^^-_
Galenus ipfamet Ariftot.confeflionc, qui in 3- ^^^^
Metcorolog. dumagitdearca,iridc, parellis,&
virgis,inquit ficri refradioncm vifus, feu radio-
rum vifualium,& itafatcturvifionemfieriper
radiorumcmiffionem ab oculo ad rcm vifam:
&ibiin cap.5. rationemafFercns cur Antiphon
quidamcernebatantcfc imaginemfuam inae-
re tanquam infpeculo, caufam elTe inquit, quia.
obvifus debilitare vifuales radii inpropinquo
aere frangtbantur, ficbatque iUi acr tanquam^
fpcculum, a q'Jo radii vifualcsadeum refl.ftc-
bantur: inhis igituromnibusdeclarandis ( ;n-
qaitGalcnusjAnfi:otelesfuadimiiraopinione
vfuseftopinionePlatonis.quiafuamtucrinon
cft aufus. Notat ctiam Galcnus Atiftotclcm ibi
diccjcnihil referre, an dicamus vifioncm fieri
pcrcgreirumradiorumabocuload rem. vifam,
anpcr progreiTum fpeciei a rc vifaad oeulosr
quodidemnoslcgcre apud Ariftotckm poftu-
mus in calcc i.cap.lib. 5. de Gcncrat, animaL
quumcnimaliquaadvifum attinentia confidc-
rair€t,pofteafatcturnihil rcfcrre.an cgreflione-
radiorum ficri vifionem dicamus,anreccptio-
ne fpccicrum: inquitcrgo Galenus, Ariftofv^-
diflcfuacopmionisabfurditatcm, & cognouilic
«am defendi non poiTcncqueillis, qux appa-
rent,accommodari;idcoquenos hoccauiHo e-
lufiiTe, diccdo nihil rcferrean hoc modo, an il-
lo vifioncm fieri dicamus ; quippe opinionem?.
mutans, &adalienam fentcntiam confugicns.
iiraquevtcns.nectamenfaterivolcnsfemutarc
fententiam. Hac funt, quac a Galenoaduerfusj
A-riftotckm adducuntur-

^latonis d Galeni opnio, & ^i^^^- deda-^
ratio,. Cap. lll.

SVam ameSn hacinre fententiatRproferens:
.Galenusinquitvifionemfieri pcrradiorumr
cmiilioneab o'cuIoadrcm vifam,qu3e Platonis^
in Timzo cpiniofuit, &cam dcchrare muitis
verbisnititur: ego tamcnfateor.meillamplcne:
aiTcqui mcnte nunquam potuifl^e, nuUum enim».
cius fenfuminuemo, qui nonfit abfurdus, & o-
mnino abfionus rationi; refer?.m igitur quid ex
Galeni vcrbiscolligercdc cius fententia potue-
rim,pGftcafcnfusomnes, qui illi attnbui pof-
funt, diligerer confiderabo. Ihquit Galenuspri-
m^umtctiusfcnfus inftrumcntum cfle cercbrii,
& abeo vina icnticndi cumaliispaxtibuscom-

munl.

tn

Jacobi Zabarellje Patavinl

zn

municari per neruos , qui ab ipfamct cerebri
fubftantia detiuari tsnqu?.m propagincs qus-
i ^ dam vidcntur, fcd in duriorcm materiamali-

quantumdegenerarctneruosautf-m vifloni in-
ifermi ferttientes,quioptici vocantur, in hocdifFcrre
0ptt»t. inquitabaliis omnibus quodopticimoliiilimi
omnium funt,& omnium etiam maximi , quip-
pequifolii-itcromnesneruos caui, &perfora-
ti cfTe debuerunt : quod quidem ampliorcm
magnitudinempoftulauit,quiap£rhosoportet
fpiritusanimalcsacerebroadoculosdeferrijper
alios vero fenforios neruos ipfaquidcm fcnfi-
bilisfacultasad aiia membra transmittirur, at
non ipfamet animalium fpirituum fubftantia,
fedperfolosopticos : hinccolligi aitmagnam
huiusfenfusnobilitatcminteromnesaliosjquii
ineotantum ftudiunatura pofucrit,eiq;tot,ac
tantasprserogatiuaslargita(it:dchoruautcner-
uorum tunicis,& quomodo m ingreiTu oculi di-
latatac migrent in tres oculorum tunic3s,quas
anteaconiiderauimus,recc:nfere prsrrerco ilia,
quseaGalenodicuntur, quum apudeum diftu-
felcriptalegipoftintinlibroio.dcvfupartium;
percauitatcm igiturneruorumopticorum prsc-
didaminquit Galenus magnam fpirituum ani-
HBalium copiam a cerebro adoculos transmitti,
necfolumadhunfiorcmcryftallinum.quemef-
fe praecipuum vifus inftrumentum confitetur,
fcdctiam adanteriorem pupillsepartem.ita vt
totumilludfpatium,quOdeftintercorneam,&
humorem cry ftallinum , plenum fit non modo
humoreilloalbugineojfedetiafpiritu animali,
quicopiofusilluc acerebromittitur;quii ergo
a msgna fpirituu animalium copiaoculus fiat
lucidus,ac lpicndidus,emittitur (inquii) fplen-
dor illcaboculo ad cxternumaerem, (Stadres
coloratas.&itafit viiioperextramiilloncm.ad
banc confcrre dicit medium pupillat foramen,
perilludeninaemittituraboculointcrnusfpiri-
tus ad aercm externum;* ob hanc eandem cau-
fam inquit extimam illam pupillstunicam,qua
vocant coniund;iuajii,ndnoperire totam cor-
nfam,quiafitotamoperiret,cam fpiritus per-
forarc, &€xtramitti non pciTen Videns autem
Galenusmagnamillamabfurditatem, quodo-
porterctaboculoadcoelum vsque cmitiifpiri-
tumfubito.quumaftramomento temporis in-
tueamurjvt hanc cuitaret, inquit,non emitti
lumenaboculisad aerem externum,neq;cum
eocommifceri,nifiillefitilluminatus,& ita fie-
ri vtacrcxternus illuminatusita commifceatur
fpirituiab oculis emuTo , vt euadat tanquam in-
ternum nobis , & cognatum membrumadvi-
fionem idoneum , iani enim aer externus rece-
pitaliarumrerumcolores, quippequiaotus na-
turaeftndeos recipiendos:quum crgoaer iam
in le rcceperitlumen, &-coloreanaftroriim,fpi-
ritus vifiuus nonad coslum vfquc protenduur,
fedfolumad circumftantemaeremimbutii co-
loribusaftrorum,&cum eo commiftus reddit

B

D

ipfum fibi fiinilem , itavt vnumfiat cnrpus cx
ambobus, perquodtanquan) pcrinftrume^um
animal vidct & aftrorum , & aliariim rerum co-
lores , tanquam in circnmftante aere iam rece-
ptos : & hoc idemapud Platonem in Timxo a-
pcrte legimusjinquit enim ex igni ab ocuhs ex-
eunte , & acre externo illuminato abaliquolu-
cido ccrpore, vnum corpus fieri, quod cftin-
ftrumcnt um vifus ; hoc ergo idtm aflerit, & de-
clarat Galenus , & putat pulchcrrimam eire hac
ordinarionenj , & coUigantiam omnium par-
tiumvifuiinferuicntiutri.qaodquumvisvifiua
fit iMI0'-bto radicata , cerebrum mittit ncruos
opttWsadocuiafn, & pcreos tranfmittitfpiri-
tusauimales , & his vtinftrumcntis ad viden-
dum vtitur; itapof?;ea oculi quoque adexter-
numaerem mitcuntfpiritusanimalcs, & fiinili-
ter cxternoaere vtuntur tanquara inilrumento
advidendurcficutcertbiumviiturneruisopti-
cis ; nam c-nimifti cum ae rcfpiritus vifiuicon-
uerrunt ipfuminfuanwiatursm, &i«ftrumen-
turci ad vifioncm apt u cr nftitHunt; ita vt quem-
admoaura nerui a cti'cbrc? cmiffi fupplemcn-
tum iaciunt cercbro , Jta aer externus fupple-
menturtiocuiofatiat: iednoiat ej^HcacitCi Ga-
lenus fe non ita intelbgere cculum va cxterno
aere tanquam mftrumento Tvt mrelligebant
Stoici, qo.i dicebant ita vn.vr manus baculo vti- Stok
nifadmf uendum;fiquidcrcmanus vtiturba- o^sm
cuIoYtinftru^-cntocxterno,aiaiieaoafuana-
ra, cuifitrefifttmjsabillo, cr^uodmoueturex.
tra: at fpiiitibus animalfbus adatrem emifHs
comrniftus ipfe aer fit inftiumentum coona-
tum,acvclutimtcr«um,cuinullafitrefiftentia.
Hoc igitur pado puramt Galenus fe magnam
illam difficultatem f ubftuliire , quc modo tanta
poffit fpiritum copia cculo fuppeditari , vtad
omnia circamO.autia corpora , & ad Ccelum
quoque videndum difFundantur : inquitenim
non tfFe necefiarium , vt fpiritus animalis ad
rem vlquevifam extendatur. fedadaercm fo-
lum externuir., qui cum illocommiftus eius vi-
cesfubit. & iUi fuprlementum facit. Singula
quoq; ekmcntafingulis feiUjbus accomodans
G lenus (quod& Ariftor. facitjslitcrtamen,
quam Asi hperfenfuselemetadiftribuir.quum ^?"^»^*
cnim Ariftot. inibummtum vifus dicatcflea- "^*"
qucum , ipfe igni m efreafTcrit , tanquam fplen- /«^»*'
didum , & luciJumpropterfpiritu3,quodPiato '^^{/^'
quoq^inTimsecjiixit; namfieomodo, quem ^^-'^^
expotuimus, vifiofieri dicatur, oportuit ocu- ^^"'^*
lum efie igneum , vt lumen , & radios ad cxter- ^^'*^''
num aercm emittere pofTet , folus eniminter ^^
clementa ignis hocfacdtc aptus eft.

SefitentU Galem de vifioiie confutatio.
Cap. IV.

H^c Galcni fcnteotia , quanquam facilli-
ma jmpugnatucft, vt qua:eitomninoab-
ionarationi, tamcnpiopter varia& pugnantia

Gulcm

numi
ne/tt.

«95 dc Vifu, Libcrll. S9+

Galenidi^amagnum nobis negotium facefflt, A gocolorcs in crjrftaliino recipi, (Sritavifloncm

quumeAm pleac intclligere noafacile cifc vi

deatur} quofaftum eft.vt cam plurcs Mcdici ad

variosfenfus » vtiplam tuerentur. excorferint;

namfi Gilcnumprafentcmhaberemus, quctn

interrogarc , & vicifflm refpondcntem audirc

nobisliceretjmagiseiusfcntentiam aiTi;qiii, <Se

afrcquutircprchendcre,atque impugnarc facs-

liuspoircmus:quarrendumcnima Galenoeflet,

an ipfam fpitituum animalium fubftanriam e-

grediexoculoputet,anfolum lunicn,quod eft B

accidens, &rurfusanid, quodexiit, ad oculos

iterum vna cum coloribus ,ac rcbus viiisreucr-

tatur, iti vtinipfisuculus lcntiatur, an potius

nonrtrmeareamplius adoculosj fedincxterno

acrercmanere. <Sc ibi virif^nemablbluiariitre-

tur : fed quum G dcnumaudirehatcdeclaran-

temnonliceat, magnum fubirelaborcAi cogi'-

murcunft.*h2cftp3ratim confutandi , prxier-

tim quum ea omnia apud Galenum legantur,

pugnarcque ipfc cum fcipfo frequcnter videa-

' tur;itaque aduerfus omncs fenfas, tum quos

M :dici verbis Galeni attribucrint . tum quos at-

tribuerepofTunceil nobis in prafentia difpu-

um tandum. Inprimis quum G.ilcnus cx vilione

/le» magnitudinisaduerfus Ariftotcl. argumentum

:o»- fumat, ex eadem nosargumento irrefragabili

•-<- falfamcfTeGaleniopinionemoftendemus^nam

fi vifus , vt ipfe ait, ad rei magnitudinem viden-

dam extrapofrigitur,crgoinqiialibet diftantia

candemdebetmagnitudinemiudicarcvbicun-

queenimeafit.ipfeeam ampltftitur vti eft;at-

tamennonitaeuenit,nampropinquum homi-

nem videmus vt maiorem, remotum vero vt

minorcm . & aftra ludicamus multo minoris

quantitatis ;,. quam reuera fint, At fecundum

Ariftotelcm manifeftam afferimus huius dif^

criminisrationem;aam eadem res,dum eft pro-

pinqua,obtu(iorem, & amplioremangulumli-

nearumvifualiuminoculofacit, dumautemeft

remota,acutiorem.atftri£liorem ; obidpropin-

quamaiorvidetur,rcmotaverominor :atfipcr

egreftumradiorumviiiofieret.deberet in qua-

iibetdiftantiaquantitaseiusdemrci cadem vi-

*//« dcri. Prscterea quumradijvifuaiesaboculo ex-

me/e' tra mittantur , dicert Galenus dcbct,an extra o-

culum fiat rei vifa iudi catio,an in oculo , vtrum

horum fenferit.egoquidem nefcio, quiavtrum-

queafteruifTe vidctur , fed vtrouis datooften-

dam eius fcntentise abfurditatemji udicationem

fieriperfpeciei rcccptioncm, immutari namqj
eftpati,& recipeicagcnscnim nonimmutatur,
fcdimmutat.patiensvcroimmutaturideoqui-
daraMedici ita Galcni fententiam interprttati Qum-mi-
funt , vt Galenus putauerit viftoncm & emiftit)- tUm Mt-
ne,& receptioncfieri, nempe lurneivab oculis dtcaruwi
cmittiad aerem iam luminofum,& cum illo ae- Jentetm.
ris luminc commifccri , dcindc fimul iunftum de mentM
vtrumquelumenvnacumccloreadoculumre Gnlem.
meare , & in eo recipi, ac iudicari : in hbro quo-
quedeocuIisinquitGalcnus.cryftallinumefle
album, ac fplendidum, vt cito colores recipiat : ~
& in feptimo de Hippocratis , & Platonis decre-
tis dicir aerem tunc maxime a coloribiis affici,
quando cft purus,* lucidus; ex quo infert ctiam
inftrumentumvifuslucidum.acperipicuumef-
fe,vtacolonbusalteraripo(fit:concedit itaque
oculumacoloribuspati.&buiusveramcaufam
adducit,c6firmansetianiexempIoaeris,quem

G ideorecipeiein fe coloresdicit, quia lumino-
fus,acperfpicuus cft; omncigiturperfpicuurB
eftreccptiuumcolorum,fubftantiaaatem oculi
pcrfpicua eft, & luminisreceptiua , quare etiam
colorujiure igitur il li ad hoc confugerunt, quod.
etiam fecundum Galenum fit receptio coloris
inocttlo,& ciusdemiudicatiaAttamenhoc pu-
gnat cum aliis Galeni diftis,& nulla yidetur ho-
rum efle poiTc conciliatio : naminfeptimodfi
placitis, dum aduerfus Ariftot. argumentatur,

D hoc ft:atuit,fenfus vifus,* aliorum fcnfuum dif-
crimen.quod alif fenfihaadlc venicntia expe^
ftant, vifus veroperacrcm mediumadcolores
yidendos porrigitur; negat ergo colores ad ocu-
ium reinearc, quiafic quoque vifus {enfiliaad
fe veni entia expc £taret: quod etiam clarius cx a-
liis Galeni verbiscoIiigitur,nampofteaindein-
fert.folum viium magnitudinem fui obie6li vna»
cam obicftoipfo comprehcndere, quia ( vta-
perte ibi dicit j fieri non poteftrvt magnitudo rei-

E inparuamoculi pupillamingrediatur, quoa!>
gumcnto ( vtpracdiximusj i bi ad ucrfus Auft.i?-
titur: quoniamergofcvundum Gal.itavidctur
color,vt vidctur etiam magnitodo reicoloratacj
ma«>nitudo autcmingredicculum nonpoteft »'
igit^r color quoquc extra oculum v^idetur; nam.
fi adoculum remearct , etiam magnitudo cum->
coremearet, proinde rueret argumentuna Ga-
kniaduerfus Anftotel. quod iumebatur a ma-
gnitudine, quamnullo modoin paruapupilla?

autem confiderandum acccpi , quia ibi ciTe rem y recipi poflTe Galenus exi ftimauit i igitur color

vifam oportet , vbi iudicatur, fiqui dcm vifio dc
l^etefTeconiund^iofacultatis vifiux,cum re vi-
fa.feucius rriutatioinremvilam;quare velinre
vifa recipitur f:;cultas vifiua, vcl contr^inipfa
faculrate.feainorganorcs vifarecipitur : Galc-
niis quidem inlibr.io.de vfupartiumdum cry-
ftaliini hurroris conduicncs dcclaiat, inquit
ipfum eiTe album.clarum , acfplendidum , quia
£c aptus eft ¥ta coloiibus iaimutetur : gutat es^

qucqucextraoculum videtur.ac iudicatur, id-
queconfitcrico in loco Galenuscogstur. Hac
igituromniaGaleni di£ta qni^quis pcrpendcns
nonfatcaturroanifclH.n eHe,& inlolubilemi-
p(orumintcrfepiign^pnam,velcoecus,vclpro-
teruus,acpertinaxcft. Sedoftend.mus, ytrouis
horumdato. Gaknumdefendinonpofle. P.i-
mumquidemficumillis Medicis dicamusGa-
knum reucragutafle «olorem viiacuna vtroqive

«95,

Jacobi ZabarcUs Pataiiini

395

luminca-ioculumrcirearcc^-incorecipijiatn A Hoc etiani manjfcftefenruirepngnatjnbomn

rcceptior.e vificncrR fieri Galenus conhtetur:
vndtctiacolligimusfola reccptionefieri, non
cxtrsmillione, quia natura nonabundat in fu-
peruacancis,neqifacitperpluraid, quodsquc
potcftabfoiuere pcrpauciora; igiturnon opus
cft cmitii lumcnadexternumaerem.vtiterum
adoculum reuertaturtnamfatetur Galenusac-
rcm perlpicuum, & lummofum iammutatum
ciTi; acoloribus,Srcosin lerecipiiTejfatetur etia

bus tnimoculisillunrnnarctiunottarniiiaer , fi ari^u •
lumcnomnesoculiemitrtrentinullatamenap- tum
parct iUuminatio faftaab ocuiisnoftris jioftu.,
At vcrofitantafitaducriariorumpertinacia.vt ^^^^ j
afieuerate contcndant cmttd ab oculis noftris ^^^ ■
lumeninegarcidfaltemnonpofiunt.debilead ^^^
modumlumenefle.curcrgohuiclumininoftro
noncuenit idquod aliisomnibus euenire ma-
nifeftum eft \ oninia namque parua lumina a

oculriefTeeiufmodi, vtqueatcoloresreciperej B magnislummibusofFufcantur,idcircointerdiu

poteritcrgopati oculusabaeie itacolorato, i-

mo neccflariii cft vt patiatur, quia paticns aptu

adpatiendum,& anulloimpeditU)necefleeft,vt

Suhterfu abagentiscontadupatiatur.IUudveroadquod

giunniU- aliquiconfugiuntdicentesvifionemnonintrin-

q-torum fecusinoculofieri, fediacontaclu&fuperficie

frc GaU- oculi,itavanumeft, vtconfutationequoque in-

^^' dignumeirevideatur ; ficenim noninoculolit

viiio, fed cxtraoculum,&cxtracorneam: quarc

Ccnfuta. nondefcnditurid quodGalenusdicit, receptio-

nemcolcrumincTyftaIIinofieri,nequeeadice-

turremeatioluminisadocuiurr.fedeNtraocu-

lum msnec lumen, nii; perrranfeatiterumccr-

ncr.ni , &£dhumorem vfquecryftalhnum pcr-

ueniat; nonenimde propinquitate, velrcmo-

tione e.\terniluminis quacftionunccft, fcd de

cmifiioneextraoculum, vcircceptioneintus in

oculo : quarc a:que extra oculum cife lumen di-

citur, fifitin extimatantumfuperficiccornex.

t(0.

non lucent, noduautera luccnt, &vidcntur,
quiatunca nuilomaiorilumine oppriinuntur.
Galenustamende oculorum lumine.quoddc-
biliffimum eft. afferitcontranum : intcrdiue-
nimdumexternusaeraSolejlluminatur,inquit
cmitti ab oculis noiUis lum ea , & externo lumi-
niiundtam reddcrcaefsm vifus inftrumentum
idoneum; quum tamentuncnullumdeberct e-
mittiaboculisluncen.quum debii;alucidapr«-
C fente aliquo vehemcncer iucfinte, lumen non
cmittant : ncftuvero dum a nulloalio lucido
illuminatiiraer, debercntoculi noftrilumcne-
mitte;e, & viubilcsaliisrcddijquiatunceorum
lurnena nullomaiorilumine ©ifufcatur; fic e-
nimvidcmus debilia iucidanocftueflcvifibilia.
quac !nccrdiuvidcrinonpoflunt;attarr.enPlato,
& Gilenus dKuntnulIunEi aboculislumicnno-
ftu emittj, atcerreeir.itti deberet, faltemtan-
turs, quodfacerctoculiimvifibilcmabaliis,fi
ac fi ab ocuioremotiflimum fit. Itaqucfivere d non videnturaliai ratioiutem, quarohuiufcc

adoculum rcmcare lumcndcbet, in ipfioculi

fubftantiaipfum recipi oportcr, vbietiaminil-

ta cft vis ludicatiua: quare crEiflio fuperusca-

neafuit. Si vcro extramitti tantu dicunt lujs^cn,

necrem.care, fcd manere extraoculurh inaere

yna cumcolore, ibiqucneri v?fiynem, inma-

ius abfurdum incidunt, llcenim noheritani-

malvidens, fedaer, fiquidemniillainanimali

vifofit, fedextraanima! inaere: dicereautem

colorem nonrecipiin oculo, fieri tamen ino-

cttlo vifionem , eftomnino ahfcnum rationi:

quoniam omnis cognitio eft coniunftio co-

gnofcentis cum ccgnito, &ipfo quoque Gale-

noconfitente necclie eftm vifionevel tolorem

accedcre ad cculumi& in co recipi,vcl contra

aboculoporrigi vifumad remvidsnda.m extra

oculum: quoniamigiturfacultas vifiua, quaa-

nsmai vidcnsdicitur, inanimah e.^edcb£i,non

cxtra, nullafit vifiomanente colorecxtraocu-

lum; velfolus aer, non animal , earationedi-

Tertr-m ceturvidens. Prsterea cxperientia docetemif-

^ffumfK fionem luminis a re lucida facerepotius vtea

t/*/^. videat ur , quam vt vidcat; illa enim quse lucent,

vi'ibili>ifu.nt quatcnusluccnr, idecetiam ocu-

li carorum , quatctms noftu 1 jccnt , eatenus vi-

fibiK.-5 a nobis cfle dicontur, at non videntes;

rili ca ratirne, quafignificaturiliEm oculifutj-

ftantiam cil cdlii'? o\;i:ii.sluciaiorem,proir.dea-

ptioremod.ccipicndos. &advidcndoscoiores.

reiPl3toinTin-)-soadducit,inaniseft,&abArift.
rercIluurinIibrodereni.u&fcnfiIibus,c2.Plato
enim dicit ctEifl^u ab oculis lumen noftu ex-
tinguiacircumfufistenebiisjhocauteminquit
Arift. vanumcfle, quoniamignis noncxtingui-
tur,nifihumida;autfngido3haccenimfuntcon-
trariapofitiua.qus extinguere jgncm pofluntjat
tencbrK nuliam agendi vim habent ^ quum fint
merapriuariolum;nisv& inomnibusaliislumi-

E nibus experimur etia dcbiha luminaa noaur-
nis tencbris non extingui : qiiodfi cocedaturab
huaudjtate , vel a fngore noclurni aeris ignem,
fenjumenabocuhscmifliimcxtinguijcurnon
e.xtinguitur ctiam mtcrdiu, dum pluuia cft in
aere,& dum aerfrigidifllmus eft, & dum magna
glacicscxiftitifiergo tuncnonextinguitur. ne-
quonoauextinguidebet, &quum abhis con-
trariis, qu3f maximeextinguere ignem poflunt,
nonextinguitur,vanumcftdicercipfumcxtin.

p gui a tcnebris, quum tencb: at hnt nihil,proindc
agendivimnonhabeant. Eilprxtereaconfide-
randum, andicat Gaienus aliquid corporcum Sex
cxirecxoculo,vtignem,vclfpirituanimalcm, ar^
anlumen,quodeftacciden5: dicerequidema- tuK
pcrte vidctur corporcum aliquod e2;redi, rcfcrt
enimPiatonisfcntentiam, acvcrbain Timaeo,
cjui dicit ignem cgredi cx ocuiis, &cum acre
iam lum^noloita coniungi, vt vnQcxambol^us
coipus coakf;at;nekCirc eft igiturjvc fccunduM

PlatO'

■'vm

197

dc Viru, Libcr II

S9t*

Platoncmid, quodcxlt, corporcum fit , qnia
nonfitteitium corpusex duobus, nifiillanat
corpora, ax acre enim & aliquo acci'dcnte v-
num corpus fieri diccre vanum cflet: Platonis
eigo Ibntcntiam quum ad vngucm fequatur
Gaienus.dcbctiprequoquedicereid, quode-
grcditur,corporcimic(lcj idqueipfealiislatis
claris vcrbis afrerere videtur, namin illo fcpti-
mo lib. de Hipp. & Plat. decretis modum , quo
vifiofit, dcclaransinquit.fpiritumaiiimalcm
ad circumfufum aerem egrcdi, & cum co com-
mifceri.&cumfibifimilemrcddcrc: inquitct-
iam , rioftram vilbriamaciem fpintalifubfl;in-
tia praeditamcmitti adexternum aerem , &: i-
m pfumtotum alterare, atque innaturam liiam
" mutarc; fpiritum autem animalem apud Gale-
lium conftat eflc corporeum,&ipfc ctiam aper-
te diciteire fubftantiam fpiritalem, id eft, tc-
nuem ; quare ha^c videtur Galeni fuiflx fenten-
tia. corporeumeireid, quodcxit: inlibroau-
temdcoculisrationcmaflercns.curextimapu-
pillastunica, quamconiunftinam vocant, non
totam pvpiliam operiat , inquit, fl totam operi-
Tet, fpuitus egrediens eam perforarc nonpof-
fct 5 ego quideni non video , cin ob eandem ra-
tioncm non vidciit Galen, ctiam comeam de-
builieperforatam,vt fpiritaisegrcdipolfit; du-
ra enim eft , n cc poteft a fpui tu corporeo perfo-
rari ; fed hanc difiicultatern egcrmedicis conii-
derandam relinquo ; fatis mihi nunc cftex hac
Galcni ratione colligcte corporeum cile id,
quodexit , non folurn accidens, nam lumen
pro accidente acceptum eo tunicae fcramine
non indiguiffet, fcdfacere namra potuiiTecvt
coniunftiuatotampupillamoperiret, flcutct-
iamcornea totam opcrit, nam fatis erateam
facereperfpicuam,&tranlparentem,cuiuimo-
di eircetiam corneammanifeftum eft. Egoigi-
turcredo^hane fuiflTc Galenifententiam , quod
oculusanimalem fpiritum ad fc a cerebro mif-
fum ipfeforasad aercm mittat, fic enim maior
apparetratio cur externum aereni cognatum fi-
bireddatper continuatam fpirituum egrefllo-
ncm, & commiftionemciimipfoaere, {icenim
cumexterno aere magis continuatur, & con-
iungituroculusper egredientesfpiritus. " Ve-
rum haec fententia magnis, & infolubilibus dif-
iicultatibus vrgetur : nam 11 corpus eft id,quod
cmittitur , cur non pellit, acmouet aeremlo-
co, quumduocorpora eundem locum occu-
pare non poiTmt ? cur etiam emiflus fpiritus
non mouetur flante vento ? moueri certe debe-
vet , &: ita vt a vent-o impediri vifio,quod tamen
«■« non contingit. Prseterea expcriuntur medici,
''>e- quarua virium eneruatio, atque imbecillitas
iiat e> em;iucne,veIcon(umptionefpirituum;
jatcLiiocmvcnse feftione, patetmaximema-
iiuVcaao: quaaiuis igiturnonadcoelum vf-

^ que , fcd ad circumfufum acrcm cxpandatur c-
miirusfpiritus, magnamomninoipfiusquan-
titatcm , & copiam cmitti nccelfarium clhat.
qucctiamdurantcvifionccontinuamcmiffio-
nemficri: qucmadmodumigiturmaliisomni-
bus modiscmiflionis Ipirituumcontingcrc vi-
demus, vtduranrcduas horas continuascffu-
fionc, concidant omncs vires , vitaq; fimal cum
fangumceffundatur, irainvifione contingcrc
debcrct, continua namque fpirituumabocu-

B Iiseffufionctotumcorpusdebiluaretur,actan-
dcnieuamnonmagno temporisinterualloin-
teriret; hoctamcnnoncucnit,namexmaona,
vel longa infpectione oculus quidem, ac vis vi-
fiua dcbilitatur, fw*dcorpus totum nullamvi- ^
rium imminutionem fcntit. QuodfiGalenus ^^/f'>"J^'^
dicatefFundi quidemin vifione animalcmfpi- ^^'^^^^'
ritum, atnonvitalem,idcoqueviriumdcbili-
taiionemfieri . vaniffima hrec rcfponfio,ell:;
quon;am fecundum Galenumfpiritusanima- Confnta^

C Icsgcneranturcontmucincerebro cxvitalibus *'".
co inceflaatcr milfis acordc,quareneceircell;
vt animalium fpirituurnconfumptiofitetiara
conlumptio vitalium : validum itaque arwu-
mcntum eft , oportcret enim magis periculo
fam, aclethalem eirecontinuamdiiarum ho-
raruminfpc£l:ioncm,quamimmoderatum coi-
tum, qui Ixpem vitaedifcrimenadducereiio-
mmesfolet: praetcrcaexperimurperlongam,
& affiduam contemplationcm corpus ob ani-

■'-' malium fpirituum confumptionem debilitari,
multo autemmaior eorundemconfumptioin
vifione fieret , quare abfque dubio deberent ex
longainfpedione totius corporis viresdcbili-
tari.atqueconcidere. NcqueetiamdiccrcGa- _^/;^ ^^_
lenus poteft, non continuam fpirituum emif- rpg^t^g^
fioneminvifionefier; , fedfemelemittiftatu-
tam quandamfpiritusquantitatemadpropin-
quum aerem , & durare vifionem cefTantee-
miffione: etenimfluxilem eflefpiritumillum Confutdr'

E credendumcft,necdminaereferuaripofre;ne- *'°-
'que etiam patet , aquonam detineatut , nec
continue ab oculis exeat : practcrea fingere qui-
dem , & afreuetare hoc pertinaticer poteft,
dumanimal ineodem locomanetimmotum,
eandemque rem inceffanter intuctur ; at quan-
doad varias partes . variaque loca progredi-
tvuanimal, in fingulis locis nouam fietifpiri-
tuum emiflionem neceffe eft; nifi fortafledi-
cere audeat , in loci mutatione oculum rc-

•^ ceptui canere , & emiflbs iam fpiritusad fe i-
terumreuocare , quale figmentum fi diceret,
ego quidcm non mirarer. Haec bmnia plures ^'i^rium
Medicosdicerecoegerunt , Galenumnonpu- Medico-
tafle emitti ab oculis fpiritum ipfum anima- rumfub-
lem , nequc corporeum aliquid, fed Iblum lu- terfugiii
men, quodeftaccidcns: hi tamen debentGa- froGale.
leni verba , quseiam confiderauimus , inter- Confuta»

ff pre- ^'*.

m

facobi Zab^irella^ Patauini

900

^i-ctari , quilnis corporcs fubn-antise emilTio A j^n^ adiurfiis Galenum argfmentatio aJt

nianitcftc rigaificaair. Scd hoc quoqiie maxi-
mas difficuli,ues coniuuclas habct-, quaium v-
na, quce ex n uura lumims iam a nobis dcclavata
dcfumitur.infolubilis clb dixinnis enim kmicn
non eircaliquid exicns a corporelucidojcd ciFe
nccidcns Ipiritale i'n perfpicuo produdum a
praientia iucidi , lumen enim Solisinacre exi-
ftens,nequcefl:parsaliqua fubftantiteSolis.ne-
queaccidcns ciusaliquod , quodaSoleadae-
rcmtranimiiiumfuerit ; nonpoflet enimacci-
dens migrare deilibiefto infubieftum , lcd eft
accidcnslpiritalein acre "enitum a luce Solis
prvticnte: lioc ilverum.eil , vtcerte cftveriiii-
mum, nonpoiruntMedici, & G^lcn.fihociu-
tellcxerunr, vtinommeextramiJlionis , quiaiic
emirtiabocuhslumsn , non eftegrediahquid.
abocuIis,fcdeftproduci ab eis lumein circum-
ftante acrc-.quomodoigiturexhacaerisiliumi-
natione diccre audent animal fieri videns? fic
■cmmnullafit coniunftio videntiscumre vifaj
& nihil exoculo adacrem egreditur. , quo dici
polntoculum fien videntem , led potius aer,
quodhimenillumrecipit, redditur videns: ob-
id in magnum etiam abfurdum incidunt, dum
dicunt hmien cum colore adoculos remearej;
quum enimiumen , vt antca diximus, nulio
modo moueatur, vtvanumeftdicerehumenex"
ccuUs cgredi , ita-,cft ridiculum dicere lumen ad^
oculos reuerti. Prseterea experimiu- in omni-
bus ahis Iucidis,qu3elumengenerantinperlpi-
cuo , quodlibetcorum per hanc illurainatio-.
nemfieriquidem viribilcatnonvidens, qua-
re cmi tti ab oculis lumen non eft eos eile viden-
^^auti ^es, fedpotius viiibiles ahis reddi. Sedpoflu-
^r^ume- j^^^g tandcm contra Galenum argumentari ex
ililV' . ipfiufmet diftis , quibus v eritatem inuitus con-
fiterivifuseft: nam in feptimo illo dedccretis
inquit , cerebrum efle omnium fenfuum pri-
mum inftrumentum , & hoc munerefungiper
neruos ad omnes partes miiTos tanquam eius,
propagines ; fic enim fenlus omnes ad natur
ramvnam vniuocamieducere videtur, &ad v-
jiuin operandi modum , qui prouenit ab vna
primiinftrumenti tempene, acfacultate; eiut-
<{cm ergo rationis eflx debet omnmm fcnfuum
©peratio 5 quarefiahilenfus operanturpatien-
<lo ab obieftis , debct etiam vifus patiendo ope-
raii; quodetiaminficiarinoneftauius Galenus:
jiaminlibro decimofcxtodevfu partiumvni-
uerfe de omni fenfu loquens, & ipfam fenfus
naturam confiderans dixit, fenfum inpatiendo
confiftere, & indecimo etiam libro particula-
iiter de vifu loquens dixitorganum vilus dc'
fe.uilTceire-album, acfplendidum ,Tta
cpJojibus pati , dc inunutaii
pQffit, ,

GCuUfubfiantia. Cap

EX i-pfa quoque artificiofifliima o
ctura niagnum pro Ai ift.contra G

V.

B

D

culi ftiu-

Galcni fen-

tentiam argumenlum fumitur: nam fi abfque

receptionepcrfolam emiflionemfitvifio, noii

poteft autem. extramitii lumen , quia acci-

(Jensnonmigrat defubiedo in fubieclum, fed

folusfpiritus , certcadhunc emittendum fatis •

erat fineoculoncruus opticus, itavtcerebrum.'

tanquam commune inltrumcntum covteretur

ad vifioncm, dcinde etiam acre externo tan*

quam ini-truinento proximo. Sed ahquas prae-

cipuas oculi partes confiderei:aus, vttum ex to-.

tooculo , tumexeius^parcibus cognofcamus,

cumadreceptionemlumims, & colorum.non'

advllius rei extramifl[ionem diredum efle a na-

tura : primum quidera coniidcrandum accipio.

humoremcryfiallinum , quem & l?hilofophi,& =?

MediciprscipuumeflTe videndi organum con- ^^^^'^

cordes fatentur; hunc aflcrit Galeiius ioliduni: '

eile, ac durum , & prcetereaalbum , & fplenden- ^O^

tein, &perfpicuum; fedablqucGa:leniconfef- ^ -^

fione haec omnia funt manifcfta ex anatome , & -' '*^"

infpedione conftruflionis ocuH ; nam in eius.

medio tanquam princeps pofitus eit cryftalli-

nus, & inparte anteriorc habetaqucum humo-.

i'em , in poiteriore autem viireum; & fubftan-

tiamhabetitalolidam, vtfublataetiamaranea

tela, qua totus inuelHtur , confiftentiam ha»

beat, &figuram fuam retineat, nec modovl-

iofluat; non eiufinodifunt aliiduo humores,

extunicisenim edudi non confiftunt, ledfiur

unt: albusetiammaximeeft, &lpleadens, fed

quo fplcndorc ? antali, vtex fe propriam lu-

cem habens Ulumiinet alia ? nequaquam , &

hocalTererepertinaciifimi hommis ellet, &ne-

gantls res fenfui manifeftas ; fed iplendens eft

alienolumine, quodrecepent: idqueetiamia

eryftallo . & aliisfoUdis perfpicuis cernimus,

receptoetiim alieno luminefiuntlucentia, fed

intenebrisomniprorfus lumine deftituiafunti

fitautemfplendor taUsin perfpicuis fohdis^aG

denfis- , quia propter perfpicuitatem recipiunt

lumen introrfum , & propter denfitatem reti-

nent, atquc vniunt . & intenfius reddunt; fa^

ausigitur eftcryftallinus aptus adlumenreci-

piendum, nonad emittendum; & huiusratio

abeias tcmperie fumitur , aqueam enim fub-

ftantiam habet , ea autem eit aquae conditio,

Vtpcr fuam perfpicuitatem recipiat lumen, Sc

per fohdiiatem&cralliticmretineat, &inten-

fius cflTe faciat , & sdhuc magis fi condenfe-

tur, &congcleturi vtincryftalloeuenit: ade-

jnittendum autem luraen aquaex fcapta non

cft, namquantumuis dcnfata nunquamfitlu-

sidcij iicc tlico cryftalUnum eflc puram aquan:^

poi

dc Vifu, Libcf I I.

p02

feddicoft{r«rcorpusmifl:um , inquoeftaliquid A mus.cftqu.idmplo, &rprtaflie quintuplo ma-

ignis . &: aliomm clcmentorum , cxccffu tamcn
aqucum; eft ctian\ in aliquibur, oculisplus i-
gnis.quam inaliisjquofit vtnodualiquid lu^
jninis cmittant . non tamen ob id cxcclili ignci
funt , fedaquci. quia fcmpcr afiis clcmcntis
prsEualet aqua in miftione cryftallini : fcd il-
ludnon omnibus oculiscompctit,quaic con-
jfiidciationc digiium noncft,uoncnim in cae-
miirione coniiftit vifio . fcd folum indicatur

ior. vidcmusaUtcmin omnibusakmcntiim cC-^/J?nfK .
fctc nutricnda longc mmoris quantitatis.id- t»w cb-
qucomninoncceiraiiumcft : quui.quum ali- bct cjf':
mcntum in principio fit contrariun)! , & cum r? mHltomi
alcnda pugnct, fi maius cftet , oppri;-i\cret cam nn^s re it~
potius,quamalcrct,tanquam validius, quo- lctida.
niaminmaiori corpoic vismaiorincft; potius
igitur natura cryftallini innaturam vitrci mu-
taictur,quam ccontrario. Hancioitur Galcni

melior vifio propter maiorcm cryft:allini luci- B fententiam cgo prorfusreiicicndamputo,&:a

mne

1'.-
tni.

orG*
de
lore
ee.

ditatem, qu;sfacitvi colorcsmclius iccipian-
tur. 'Patctigitur cryftallini o'iicium non cftc
.lumenemittercledlumen&colorcs rccipercj
quodctiam ipfiusfigura confirmatjgibboiam
enim aliquantnm habet vtramquc fupcrficiem.
•magis tamcn intcriorem , qua infixus cft vi-
.trco,exterior cnim planioreft , vt plures recipe-
re radiospolnt:intei ioris autem fuperficici ma-
iorwibbofitascandcm cauiam habet , quam &
iplc V')-reus humor , in cuius ofiicio alfignando
dcceptum fuifte Gaknum ita manileitum cft,
vtniiiilcrtcpoftitclaiius, ^'-: hocintellecto pa-
tebit receptione vi fionem hcri , non cmiftione.
IiT.qiu:: Galcnu-.,nallumcft'e aliudvitrci humo-
ris ohficium , fiue vfum , quam nutrire cryftalli-
■num, & hac vtiturratione : cryftallinus omni-
.nocCTcbatnutritionc , nutriri autem ianguine
immediatenonoportebat , quoniama calore.
& crallitie fanpuinis vitiata fuifletluciditas, &

liudcftevitrci humorisofficium.quamcryftal-
linumalcrc, idqueinfpicicntibusacdihgchter
coniiderantibusuamanifeftumeft, vtnihil cla- Ar^rt:^*^
riuscftepoftit : & hinc validum argumentum //^/'z? ex
fumiturad ol'tcndendumreceptione ^cxWiCvo- '^itree h»
nem; quumenim ncccftauumfit, vt pcr cry- rfiorisof^
ftallinumtaquam perlpicuumtranfcat kimcn, yJV/e,
&colorreccptus , certc niii aliquis alius hu-
mor inpartc pofteriorc intcrtunicas , & cryftal-
Iinumintcrccftiifet .lumcnillud ad tunicas in
illapavte peruenifict, & quumfblcat lumena
folidiscorporibusrcflecli, fuiftetiterum rcftc-
xum a tumcisadcryirailiuum vna cum colore
tunicarum,cftaut.em fecunda tunica colorata
colorefubnigrojideoimbutus fuiiTct pcrpetuo
cryftallinuscolore ilio , quod quidemvifioni
.maximumimpedimentumattuliiretj nam vi-
fus omniaillius coloriseliciudicafTetjquemad-
modumetiamiclcricisconttnsiercfolet^fuiter*.

albedo cryftalTini ; natura igitur voluit vt fan- D go neccirarium , vtinter tunicas & cryflallinum

ouine prius nutriretur vitreus , deindc vitreo
<ryftallinusaleietur; ideo inquit vitreum cfie
minusalbum , a^c minus lucidum , & efle veluti
fi quismultoalbo parum nigri commifcuerit,
aliquid cnim niwredinis accipit a fanguine, quo
nutritur. Sed hacc Galeni fententia aduerfa-
tur fenfui , & rationi : nam fenfuipatet humo-
rem vitreum cryflallino minus album noneire,
cftquidemminus foIidus,fednihilpcnitus ni

inpofceriore oculi parte humorvitr-sus pOnere-
tur,isquc magnus,& magn.xprofuriditatis,vtin
eiusmcdiopoffet Iinearam vifualium aujulus
.iieri,& mdc earum conus exinaniri , ncq; ad tu-
nicas pervicnire,ne ab earum colore cryftallinus
per reflexionem luminis coloraretur : hoc eft
abfquedubio vitreihumorisofficmmjnamex-
perientia docet, lumentranfiens per vitrum ali-
quodcauum vniriinilla cauitate, &permeans

gredinis in eo apparct , quum fit albiffimus vt -^ vltra vitvumin quadam certaab eo diftantia fa-

<:ryftalllnus,n«triturtamen fanguinc , Vt Ga
-knus alTcrit^quarevanaefteiusratio, curnon
debeatcryftallinus fanguine ali; fi enim vitrei
albedohacnutritionenonvitiatur, pariter ne-
quecryftallinialbedoyitiabitur; hoc etgonon
facit , qmnalifanguinecryftallinuspoftit; id-
Ci^c coniirmatur ex aUis,qu2ealba .funt, licct
fanguinc nutriantur,huiusmodi enim funt ner-
iii, & ofTa: fcmcnquoque &Iac alba funtli-

cere conum , in cuius extrcmitate intenfiiti-
mum lumen apparet,fed minims quantitatis
inftarmilij, nempe fiin illa ccrta diitantia po-
natur corpusaliquod lb]idum,id quodangulus
impingatj nam flpropinquius vitreo corpusil-
ludponatur, maioreiusparsilluminabitur, &
eo niaior , quo fitpropinquius vitrco ; at fipau^
latimremoueatur,mfnueturc6tinue, donecad
minimam fuperficiei illuminatx quantitatem

cctexfanguinefintgenita, quiamutaturin ea F perueniat,ideo inillaminimaquanritateitaeft

generation^ color in colorcm conuenientem
reigenerandae,velnutricnd3e, quodprseftare fa-
gacifllma natura , quajndo itaexpedit, facile
poteft. Eftetiamabfonum rationi, quod tan-
tamcles, quanta eft humor vitreus , cryftalli-
noadcius nutritionem traditailt: nammulto
fnaior eft cry ftallino vitreus., ac fi feiifui credi-

vnitum & validumillud lumen,vt etiam accen^
dat, & vrat, quoniam ibi definitconus, & ancru-
lusaconcurIuradiorumprodu5tu's; ideo fiad-
huc magis remoueatur corpus illud, nuUurft
ampliuslumenabillovitro adi.ifumpcruenit!,
fed eftexinanitum.quia qtium adconum , & ad
acumentcndat, non pratergrcduui c^uoddain
F ¥ z deter-

903

lacobi Zabarellse Patauini

904

iktcrminarumpunfl-iim : cgo igitur in oculo-
nim lecliionc vidi cryiltallinum db aliis humo-
libuslcparatum, cui quum acccnfa candelula
apponerctur,totusiicbatlucidus , & fplendens
tanquam candelx lumine imbuius ob fuam
peripicuitatem, &trans'-.oiam cryftallini fub-.
ftantiam meabat lumen , & in. poftcriore cry-
ftalliniparteiranfibat inconum, & in acimien,
nonmultopoftintimam cryftallini gibbofua-
tem,itavtacumeni]lud, & linearum concur-
fusparumdii]:areta cryftallino,imo ipfumfere
attingerevidereturjideo certumeft, illiusconi.
acumen exinaniri m humore vitreo , qui ma-
gnam habet profunditatem,ideoqucadpofte-
riores tunicas peruenuenonpoire. Ad hunc er-.
go vfum natura humore vitreum mafTnse quan-
titatis poft.cryftallinum collocauit ,"Yt ui illo
pcrfpicuo , &inGolorato corpore fieretradio-.
rumpercryftallmumtranfeuntiumconiuiiclioj
neadpofteriores tunicas peruenirent : & hanc
eandem.ob caufam credendum eft faftam efte
iinaturama^ioremillam in interiore cryftallini
partegibbofitatem, neprocula cryftallino ra-.
diorumconiunftio fieret, namgibbofitas illa.
maiorem luminisvnionemtacit, itavtinpun-
£to propmquioreradij acryll:allino prouenien--
tes congrejdiantur.. Hoc igiturji eft. vitrei hu-^
rnorisofticium.neceffe.eft non. emiftione, fed.
receptionevifionem.fieri:.nam fi emiJHonefie-.
ri, ftatueretur ,. non. opus eftet bumote vitrec
cpngrefium radiorum recipicnte.j quai e lliper-
uacaneusille humor eflet, .fic.ut& alia.multa in.
jirgume. oculiilrufturafuperuacua.efrent. Qusrendum.
tuacolo- prstereaeft^quomodoad vifionein,velad ocu-
re^HeA,. li falutemconferatcolorvuese , a quo oculum,,
& vim vifiuam roborari fatetur. Galenus , hoc
cnimdiccns veritatecoaftus fuam jpfefenten--
tiameuertit;naminquit,pcuIum.IaJdi abalbo,,
& a luce , cont ra vero a colore fubnigro , & cx-
r.uleo roborari^ & indefierL vtoculusfaiigatus
claudifoleat, tanquamadnaturale. remeduim
confugiens,.vtab illQcircumftantctunicje co-.
lorcroboretur. Hocquidem a Galeno verifli-
tne dicitur: attamcn nuHafieri roboratiopo-
teft,fivifiopcr emiflionem radiorum,nonper
receptjonemfiatjYte contrario manifefta ro-
boratio poteft , fi per receptionem.ficri Itatua-
^/^> »?fi!,tur,: alb.i,namqucmagnaeftadio.in.ocuIumi
pna. efi a- ideo exerceturmaicime , & fatigaturoculus in-
4ttQ tn 0' fpectioncalbi Kontraveronigri vel nuUa , vcl
0HlHm. paruaeftaftio.quianigrum tanquam priuatio
albi cft; ita vt nigrum viderefitnihil videre, vt
apertcait Aiift.in3.M.eteor. cap. deiride: quod.
finigruminluminevidemus,idfit;quiailli adr
ie£iumlumenremittitillanigredinem,<Sc con-
ftituitquedammediumcolorcm motiuum vi-
fuspofitiuc:colorcsitaqueadnigredInem ver.
gcn tes paruin agtuit in vifmrb & paruaj eA.er cc-

A turvifusineorumyifione: itaqucfircccptionc
colorum fit vifio, m promptu cltratio cur viius
a colorc vuese roboreturjat ii emillrone fit , nul-
la efte ratio poteft : na ^\. ipla fpuituum fubftan-
tiaemittitur,coloriUenon cohibet ipiritus nc
egrediantur; iimiliter filumcn fohmi emitti di-
catur,non prohibet color vueae ne per foramcn
emittatur lumenjimo nequepcrhumsmodi e-
milliioneluminisdebilitarioculuspoteft.quan-
doquidem iam diximus eam proprie emiirio- »
nem non eile , icd prod udionem luminis in ex-
tremo perfpicuo ; lucidum autem in lucendo,
&illuminandoalianon satigatur: quare fi ica
fitvifio,neque vlla egcbatc-.;ulus roboratione,
nequefiindigeret,acQlorevuca; vllumrccipere
fuilaborisrcmedium,autroboranpoflet. Aiias
quoqueoculi partes conliderarepoflcmus , &
ex iisquoque fe.ntentiam Arijtot. ccnhrmarcj
huiccnim omnes atteftantur, &fuii;raoantur:
fedprzecipuas confiderarc fatis fit , rcliquas iu--

^ dicioiis viris,(Sc libero animo philoiophaatibus.
confidcrandas reiinquimus,.

Confutatiofententidi Gdenlde oculo^quod
fitignem. Cap. V L.

EX hisquv--: ha.ftcn'js dic-^a iunt ,. colligerc.
pOiiumusaUum '3a;cnicrr.cre , qui^in con- ^rgf
fiderarcac ti'-:mouihT.: .■,an;.)itroin|l-iiuroali.e- f^ C
numnoncrit , lcd pOTi--.£,adipf;:m noa paium «a.
D conterret;inG • ii. ;n..:i GalcAus oculam non ef-
fcaquc.tim,vtx\ri:coLCJiplac!ur,l£digneum,vt
ex eius luciditate conijcipofcft. Attamenhuic;
fententise.diirecfuo jc.uli,&imfusipfe rcfiaga-
tur,; nani , vt Ariftoteles nocar m.2. cap. Iib. de.
fenfu&feniilibus, fedo oculo apparet totamu
ejuslubftantiamaqueam cfie, & idnegarepro-
teruiadmodumhommis eft:argiunentum au- Solut
tem ah oculi luciditate fumptuni nullam habet.
eificacitatem ; narquoinodo lucidus oculusfit».
g iam di.\imus;noneft enim lucidus luccproprias.
' quaintenebrisiiluminej:acr.e,m,&pcrfevifibi--
iisfit,fedluminealiunder.ecepto,quemadnio—
dimi etiam.vitriim,& ciyftallu^; talem ergo ha- -^fgf^
betluciduatem,quje aqueupotius efleoculum f^>ffc
denotet,quamigneum.3 na_filuceret luciditatc tr^Gt
igneajluceretintcnebris,quod non^de.omnibus "^>^'
oculis verum eft. Alio quoqjnititur.fundamen- -^lff*»
to Galenusadhoccomprobandum, nample- ^eKiat
nus oculus eft Ipiritu animali ad eumiransmif- f»enn
foacerebropcrneruumopticum, decuiusfpi-
ntusemiifionepauIoantedifputa.uimus ; quo-
niamigiturfpi.ritusanimalisigneuseft,&Plato.
quoc|5 .tn.Timaeo eiun vocat ignem , ideo ratio--
ncfpirituum oculus dicedus eftigne.us.Sedhoc
quoq; leuiffimumargumenitum eft.Primu qui-
dem,quianosnoninficiamurfpiritumanima--
lcfli a.ccr.cbrQadoculosiiucrc^fe.diion ob id fit.

YtOCM?'-

905

deVifii,Lib. U

906

vtocu!usfitigiieus,ctiamfiigncu'mefrc{piritum A cicquifonsiJrradixcaloris cftj (Srniillibi rvigi

conccderemus j ctenini luiuiiiiiodi appcllaiio
lumitur ab exccflu , exccdit aiitcm hiunor a-
queus, non fpintus, vt pcr rejuianilcltuni cft,
idqueoptimc dtclAraturab Ariftoiel, inlibr. 2.
dcPartibus Animalium,cap.+.vbi dicitlubltan-
tiam oculi eilc f rigidam & iiumidam, & cflc lau-
jnoriscerebri partcm puriill ^uani , qux iccit-rni-
lur, & ad oculum mittitur; qucmadinodum igi-
tur ctiaminccrcbro inlunt Ipnitus tuminarcc-

diorcs, q'ir.minccrcbro, ficcnimadcognirio-
n.:m , & aJ contcmplationcmaptiorcs funt , iic-
uialio in !oco oftcndimus. Sed ipfemct Gale-
nus in mino iibri decimi de viii partium vc-
ritatecoaiVus confitctur pupillara cflreplcnam
ipiritu acrco ,ac fplendido ; quum crgo acreuna
cl',.a(firinet, uoneftoculusafpiri uigncusap>
pellandus , ucque potclV ex eo fpiri u ita luccrc,
vt liluminct nha, quoniam aer nonlucet luce

riis, tuminipfifraetccrcbri vcntriculis, ncque B propria, quemadmodumnccaqua, fed foium

perhocftat, quinab omnibus ccrcbrummcni
brorumomnium frigidiftimum , & humidifli-
mum cffc dicatur ; ita in oculo inf unt fpiritus a-
P . niraales, ipfatamen oculi fubiVantia aqueaeiT.
■ Sed prxtereaetiamu fpiritusanimalis inoculo
'"'^ excedcret kumorcm aquum , non ob id ocukis
'*' efrctigneusappellandus, quiaipiritumanima-
lcm vocare igneum vanifTImum eft , vtfacile cA.
vel cx ipfiufmct Gal. didis demonilrare; fpiri-
tumenim animalcm putat Galcnus in ccrebro
gencrari , vitalcmveroincoide, &huncperar-
terias ad cerebvumdeferri, &-ibiiifacultatece-
lebriin animalcm conuerti: fpintus autemvi-
talis,fi benc eonfidercmus , calidus eft & humi-
<ius,piGindeaereus,nonigneus,vuales cnim hae
dusqualitatcsfunt, calor, &humiditas : quod
€tiam ex eo p,atet,quia generatur ex fanguinc te-
riui,& purificato in corde , fanguis autera tenuis
nonpotelt:verci nifi in vaporemacrcum, quia
eftfpiritusvitalis; prseterea fpiritus vitalis noa
cft fumme calidus , ergo non eftigneus, non eft
enini ignis , nifi fit fumme calidus ; afiAimptum
manifeftumeft, quiacalorigneus deftrudiuus
potius vitae eil , quam conferu-itittus , vt ait Ari-
ftotcles in libro fecundo de ortu animalium,
cap.3. prxtereaficalorfpirituuni-lummus eiTetj
nonpoiretinrendi &"augeri ; augetur taraen,
quoniamaccendunturfpiritus infcbri, & fiunt
calidi fupramodum naturalem ; per fe igitur
funt mediocriter calidi , qus eft aeris natura; -
quocuca & ex graducaloris , & ex humiditate
vitales fpiritus uonigneos,fedaereos eilcniani-
feftum cft : minus igitur fpiritus animales pof-
funtigneiappellari,hiaamqueexvitalibusge-
nerantur incerebro perrefrigerationem ; quia
neccfTe eft,vtin loco trigidiiTimo , atquc humi--
diftimcqualcccrebruni eft , obtundatur vitaliu
fpirituumcalor,&itaex vitahbus iuxta Gakni
lcntentiam animales generentur : fi ergo in cor-
de loco calidillimo fpiritus non luntignci , fed
aerei,multominusincerebro dicediiuntignei,
vbi multo mmus habent caioris quaniin cor-
de , imo potius dicendum videtur , eosad aquse
.jiaturam accedere , & cireinftar vaporis , qui eft
anediumquiddaminteraerem , & aquam ; vcl
fakemeflcaereos compaaiorcs, & minus cali-
Aog , imllibi envHi fwit calidiores , quaiia in cov-

D

aUeuaperiuamperlpicuitaiemrecepta. Sivcro
Galca. dicat fpirir um vitalcm aercum efle , fcd
mutariinanimalemigneum , hocmanifsftere-
pugnatrationi , quontam hsec mutatiofitince-
rcb.o, quodquufairigidiQln-mmfit,nonpoteft
vertcre acrcm inignem: imo etiamfi fpinram
%'italem in corde proptcr magnum calcrem vel-
lem-us igneum appelbre, cogcreraurtamena-
nimalem vocarcacreum, quumin eofitpluri-
C-mumremiflus, atqueimminutuscalor. Quod

vcroaliquiadducuntverba Ariftotel. inpoltre- Ohieiii»
mo problemate partieuljc 31- dicentis oculum '^^^f-
circ igncum , idparui momenti eft: namcon proij.par^
flatAriitotcl. inproblcmatibus populariterlo- t^^-3t^
qui, & iarpe aliorum opiniones fequi, prsefertim
quando ad id de quo loquitur, nulium moracn- S'jlnt(0,
tum afFerunt ;, quam. eandem ob caufim etiam
ins.MetcGrolog. loquensde iridevfus eftopi-
nioneplatonicade vifioncytmoxinarguracn-
torum folutione confideiabimus ; quoniam igi-
tur in illo probkm.ate quserit , curnonita diffe-
xantocuiiini;ei fe, vtman.usintcrfediiE:rrecer-
nuntur , refpoadet id contingere , proptcrea
quodnianuscftcorpusm.iftum., idcft, hctero''
geueum.oculus verononeftmiiT:us, id cil, non
heterogcneus,fed fuTaplex^idcft, homogeneijis,
fiquidem igneus eft, hoc autem idem dixifrec
ftatucndo oculvim aqucura , idco noncuiauit
Arift-otel. ipfuni aqueum potius, quara igneura
appellare,dummodo fimplcx, hoc eft,hoinoge-
neus eHc iratueretur; noneftautem crcdibile
Arifl-otel.qui in lib. de i^cnfu, & fcnfilib.as,cap.2.
opinionem Platonisoculum igncum eiie aiTe-
rcutisefficaciter improbauit, ibi ex animifen-
tentia cotvariuniafErmarc dicedoefl^eigneum:
ideo perfxpe dcbilia cfle fclent argument3,qu£C
cxAriftotel. verbisin aliisiocisextrapropriam
de aliqua re tradationem fijmi foknt;ipfe cnira
extraproprium locum de re aliqua loquens , v» _

titur frequentcr opinionibus aliorum tanquana
manifeftioribus , nepropria opinione vtens du-
biamj-cdderetpropofitse rei declarationem ; fed
id tamcn nunquam facit , nifi quando ad id,
quod ibi propofuit, declarandum, nihil refe-
latj anpropna, analienafententiade aliquaie

vtatur.

JF 3 Noji"

f07

laeobi Zabar cUse Patavihi

90«

m ci:m Arijiotele, & e'm reyrobu-
tio. Cap. Vll.

€ortcthti-
tic ds
tc;iUi. _

KonnnHorum conciliatio PUtorus,^G^le~ A confitentur,iedra(iIorum.&- luminis,quodefc
■■'-''■■ ' accidensiemittunturcnimab ocuioradij , {icut

etiamafole. nonquidem ad^cmvsque viiam,
quod eliam Gaienus notauif, fcd ad cii^cumila-
tem aerem il!uminatura,in quo iam. rcceptas eft
rci videndaecolor ; quareliimencum colorcia
aere exiftens obuiamfit luminicmiiro ab ocii-
lo , & ilmul commiilium vtrumquelumenre-
meat cum colore ad oculum , & in eo recipitur,
aciudicatur,caque optima vifio elt:, necfitextra

COIligcve cx- his pofiumus quorundam re-
centiorum errorcm,quiputai-unt fe Ariftc-
tel.cum Piatone & Galcuo,tum de oculi tempe-
rie.tumdc vifione optirae conciliaire: primum
quidcm deoculo perh.ancdiitinclioncm :ocu-

lus daobus~modis confiderari potefi^i vno modo •■'- iuvn..<n.ui,..rtLjuc uj-'!.jiui4 vmu cii, ucc nc e.xtra
fumipotenrpioiilo corpore , quodpcranato- B oculum,icdin oculo : &hancdicuntnonmoda
raen icniii conrpicitur, fic aurcm aqucus eil, pa- Tlatonis & Galeni fcnrcntiam fuifie , ied etiarn-

Confuta-

€onctha,'
tiode \}i-

tlpicitur, iic aurcm aq
tet enim cryfi-aliinum humorcm eilc aqueumj
fecundo-modo pro calido innato , quo vf initru-
mentociyftallinus vtitur, nempe prolpintua-
nimali illucniiiro acerebro, & hac ri-.cioneocu-
ius eiTigncus,ideo Ariftot.vtrumque reipiciens
vanc loquutusefi:. Sed vanaeil:hKcconfidera-
ti'0 , quoniam Anilot. in lib. de ienili , & ienfili-
bus oculmiifuraitaniraatum,atqucpcrfcclum,
fiquidcm anima deftitutam negat eiFe oculunl C
appcllandum , fed illum iblum , qui facultatem
videndihabcat i.hicautemnon eft fine Ipiriti-
bus,& caloreinnato,eumtamenAriftot. ncaat
ellc igneumtamibi , tum in libx. 5. de ortuani-
nia!iurn,cap.r.&aperteaireritdieaqucum,icili-
cetrationtexceflus, quiaaliquamigmsquoque
porticnemiiiicryftailinoeirequisnegardpoteif,
ftcryftallinus eft corpusmiftum, & pepfeaam
aiiiftum?niimcftergocredendum Ariiliot. alibi
ex prppria fcntentia ioquentem appeilare ocu- j^
lurstigiieum : adde quod de ommbuscorporis
parubusboc dicere poiremus", vt carnem efle
terrcam ratione terrsepifeuaientis , qualem eam
cfleienfuiudicamus,icdefleioneamrationeca-
loris innati,quum'ergo.hoc abiurdum fit , vanCi
eit aipintibus appellare , feuiudicare aiicuius
. membritemperaturam.Qupdveroadvifionem
attinet, dicunt earapoireduobusnxodisconfi-
dt?ran,vnomodoprouteftvifioabfoiutc;a!tero
modo vt cum alia vilione comparatur, &: melior £
eire dicitur.quam illa : priore igiturmodo d.iCLit
fatispciTe vifionem fi^eriperfoiara colorumre-
ceptionem in oculo ; quiaquum aer externus
recipiatiua perfpicuitate ipcciescolorum,fieri
non poteft quin ociilus vt pcrfpicuus casdem
fpecies recipiat, & recepta.suidicct, & ita videati
vt jgitur fiat abibi-utc vrfio , non eft opus emii'^
fioneradiorum, iediulficitcolorumrcceptioiii
oculoa contiguoacreilluminato: & hocreipi

Arillot.cuiusverbacitantin particui.^i. proble-
matum vanis in locis, ybi concedit extramiifio-
nem , quia de mcliore vifione loquitur, & ia
quintodeortuammalium , cap. i. vbi dicit, cor-
neam oportuiifc non eiie nigram, quia dcbet ef-
fe translucida,nigrum enirn nontranslucer,qua-
reetianilatern^ , fi exnigra cuce connciantur,
non translucent : vult igitur Ariftotel. ita extra-
mitriiumeaabocuiis, vt exlaterna lum^i fo-
rasemittitur,comparatenimoculumcumlatcr-
iia. Sedhanciententiam vcritatirepugnantiffi- C»n
mam eile , fatispatet ex praeccdete noftra aduer- t^ol
fusGalenum diiputatione : lam enimoftendi-
mus,nec ipfam ipirituum fubftantiam pofle ex-
tramitti,quodiftiquoqiconcedunt,nec lumen
tanquamaccidens , quodidcm ex oculo adex-
ternmTi aerem egrcdiatur , propterca quod acci-
dens non nigrat de fubiedlo-m iubieftum , fed
generaturinperfpicuo lumen a corpore lucido:
quapropteromnia.quxabhisdicunturdeegref-
fuiuminisabocuio . &deeiusdemregreflii ad
ocuium,vaniifima funt, quonia eiusmodi mo--
tuslumini attribui nulla ratione poteft. Vana.
igitur eft illa , qua vtuntur , duplicis vifionis di-
fbnftioi fiquidemnihil reueraaboculo emitti-
tur,dum lumenemitti ftatuiraus, quoniam illu-
minarenon cftemitterealiquid , vt anteaoften-
fum efi:. Sed prastcrea rcprobatur eorum ienten-
tiaperdictumi!ladAnftot.2.Topicorum,cap.4.
Yt fimpiiGiteradfimpliciter,itamag!sadmaois :
rsamfi yifio iimpiifiter in rcceptione confiitit^
& rcceptio eil ratio , qua fimpliciter vifio fiti o-
portet meliorem Yifioncminmeiiori receptio-
ne confiftere, non.in extra.milfione:imo Topi-.'
cahsec rcgula inpraefentia euaditdemonibati-
ua ; nam ii ratio viiionis abiblute conliderata
non in emiirione confiftit , fed in. receptione.,
iam eflentialis eil: vifioni receptio ipeciei ,acci-

citAu.ftotel.quandoimprobatPiatonisfcnten- j detalisverocxtramiifioliimims, qtmm finehac
tiam deextramiflnon.c Jonuifiir pnim fnnr -,k f,/-y',x,,n^,^.^(r.^ „«„/:.,.>.._, .• . _ 1

tiam deextramiifioncloquitur enim tunc ab
folutede vificn.e,non demeliore vilionci & hoc
idcm ii Galeno,& aPiatoneconceflumfuifleaf-
fcrunt.Si vero coniidercmus , quomodo fiat me-
iior viilo , melior certe fit petextramiifioncm,
aon q^uidem fpuituum,.id ciiim impoflibile clie

fieri vifiopoifit.non fine reccptione; ex eodcm
igiturionte haurienda cft comparatio v.ifioni.s
cumvifione, quavnameliordicatur, &altera
dcterior , ex quo abibiute iamitur ipfa vifio-
nisnarura; itaquemeiior vifioin meiiorirece-
ptipne coaftituenda eft,fiablolu:e fumpta vi-

iioiii

^Cff

^c Vifu, Libcr. IL

9x6

iioiurcceptioticconfiftit: & huic rcntcntix at- A
teftaiLir experientia, nam fenes deterius vidcnt,
quaniiuuenes,nonpropter animx imbccillita-
tem,fedproptcrimpuritatcm organi: nam, vt
inv]uit Arirtoteles inparticula 65.pnmilibridc
Anima, facultas animse iudicatiua, & anima
ipla per fenium non dcbilitatur, iediblumor-
gauiim corporeum; namoculus in fene faftus
cft terreilns, 3.c mmusperfpicuus , proinde mi-
nusaptus adiumen, & adcolores recipicndos;
ofliciumenimorganieftrccipere, (ScofHciumn- B
nimxeit ludicare, tdeoinquit ibi Ariitotelesjfl
fenex acciperet oculum muenis, itavidcret, vt
iuuenis: in (enibus igitur&iniuuenibuspatct
nieliorem,acdctenoremvifion£minnul!oalio
conliiteie , quaminmeliore, ac deteriorelumi-
nis receptione. Ipfa igitur fecundum lc horum
Jfententia i?biurda eft: led adhuc abiurdiuseft
cam Aiit-lot. attribuere, qui vbique fententiam
hacdeextramiinonerefcUit, & ab eaabhorret,
multo autem magis abhorreret ab hoc difcri- C
mine villonis, & melioris viiionis, quum fit ra-
tioni repugnantillimum: quod autem in pro- .
blcmaiibus vtatur iententia Plaronis de radio-
rum cxtramiirione, hoc nihileft; eadem enini
vtitur etiam in tertio Meteorologicor. in tra£ta-
tiGnedenide,l"eddehocpofteainfolutionear-
gumentorumdiccmus,: quando autem ibi no-
minatmeliorem viiionem.certum eft eum non
ita loqui; quia comparat extra:miirionem cum
reccptioneabiqueemiflloncnamndiculum eit ^
hoc diccre; lcd vnum & eundem vifionis mo-
dum confiderat, qui varietur fecundum marfis,
&mmus,idqueibiitamanifeftum eft,vtde hoc
difputare vanum flt- Qupd vero dicunt de com-
paratione cum laterna, quae habetur in primo
capite libri quinti de ortu animalium, id nullius
roboriseft, quoniam AriiT:. ibi .comparat ocu-
lum cum lateina ratione folius traniparentise
cornex, fednonrationemodi ; pcr corneam e-
nim tranfire lumen oportet,ficuti per laternam, ^
non tamen eodem modo, quia per corneam
traiitingrediendo, pcr laternam^vero egredien-r
do 5 quare non eft in omnibus accipienda illa fi-
militudo, &:resperfemanifeftaeit.

, Solutio argumentortm Ga^eni.

Cap. VIIL
Andem fuper eft vt ad argumenta a Ga-
lenoadduftarcfpondeamus: quorum pri- ^
mum, quod Galenus, & Medici tanti faciunt,
a magnitudinisvifioneaccepturo,nulliuspeni-
*'''' tus momenti efl? poirumus enim pnmo lilud
^' hunc in modumretorquere ;inphantalia, qus
paiuofpacioincapitehominis concluditur, re-
cipitur montis magnicudo ; JmaginamLU" cnim
magnicudinem montis quanta reuciacit, q.u
6T2.0 fieripotcltjYt mlgna montii moles iu p.u--

uo hominiscapitecontincatur?vel,fi in phaii-
taila hoc non imp o fli b il c cil 1- G al cn iis i ud ica t,
curin oculo iinpodibilecile iudicac? Dicimus
igitur,iioculos rcciperciplammctmonvis ma-
gnitudincminaterialcmdiccrctur, vtJq|;per Ib-
ramcn tam paruum quantum pupillK.cft- , cani
ingrcdi minimc poOcjfed quum non ipfarealis S/>.ec/ef
magn itudo, fed ci us imago, & ipccics, quae (pi- f.ii-itnlis
ritaiis cft, rccipiatur, idlinevHaabfurditatciic- '„„„ esi
ri ; nam imagomagnitudinis cft quidem ^y^^- fjuanti€
gnitudo, &- quanta pcr rcprccf entationcm, quia formali-
magnirudincm rcprsefcntat.ipfatamen iecui- ter, fed
dum iclbrmalitcr acccptanon eft quaata, icd f4n.'^ire-
eft indiuiiibi;is,& rcci.pitur indiuiiibilitcr, neq; pr^fn-
pcrhocftatquinpercam cognofcatur rei ma- ti^fiue.
gnitudomodoampla, modo anwufta, pro ob-
tuiitate, velacumincanguli vifualis in oculo,
ficut anrca dixuiuis : hoc (ignii-icauit Ariftotc-
lcs ipfe incontextu 1.21. libri fecundi de Anima,
quando dixiromnes fenius elVcrcceptiuos fpc-
cieru (Ine mareria, nam quaiuitas naturam pri-
maemateriEe inlequitur, vtalias inlib. demat.;-
ria oftendimus, idco extramatcriam nil poreft
eliequanLum:fpecics igiturquantitatis fiue fua
materia no eft quantitas, licct quatiiatis i;epijE-
fentatiualit, fed eft indiuifibilis,& tum inocu-
lo,tvuiiinmedioindiuiiibi!iterreccpta,quiai!i
quolibet pu.n£i:o mcdii ttrmiaatur angulus co-
ni,quoraagniLudoillavideripoteft:con(irma-
turhoc ex conlidcraLione colorum, nam pcr
cundem aercm mcdium fimul eodeniniomcn-
to trantcunt cotrani color.s,qui tamen inipfo
aerenon ccmniilccntur, neque vnus alterum
vitiar, quia lluit ipiritales, & iunt materia; nam.
poflimtineodem aereduo homines efle, quo-
xum vnus vid eat rem ali quarn n igram , altcr ve-
ro aliani rcni aibam,ita vt pe r eu ndem acrem U-
mul tranieaut dua: iUs Ipccics, abiquc vUa fua
la;ilone, vci commi (Hone; quare- argumcntum
kuiifimi^ieft, vt patcf exconadcr.irione phan-
taimaium in imagmatiua, qiicmadmodCi mo-
dodiccbamus; eadem enim vtrobiqueratiocft;
vel enim iunilitcr in oculol fpecics quantitatis
montisrccipi potcft, vt in phantalia rccipitur,
vcl,ii in Gculorccip'i nonporcft^fimilitcr diccn-
duin cil: nou pofic rccipi in phantaiia.Sccuduni. AaftcH'
Galciiiargumcntum erat, quomodo potcft ca- d:i.>n.
dcni numcro magnitudo eodcmtemporismo-
mento ad oculos diucrforum tranure , & ilmul
iniis omnibus recipi? ho-c quoqueconucrccre
contra iplum pollumushoc^niodo.- quomodo
poceft eadem numcroma2;nitudo recipillmul
in phantalla diucriorum hominum? r.cipitur
tamen, quia multi-eodcm tcmpnris momcnto
candcm rci niagnitudinem imaginantur, & ca-
dc eil:rati 0 v.ro^bique; nam fi in icnfu id tieri no
potcftjiiA p:ia::tahaquoquc nonpoteft hcri;at fi
iriphantaiiapoteft, vanuni eft negarc id in feri-
f f 4 fu fie-

^

lacobi Zabajreila; Patarini

gis

faficii poiTe. Dicimus igitur mngmtudincm
rci matciiaUm, ucque ad muitoiuni houii-
nmn , neque ad vUius alicuius oculos poilc
traiirne, quoniam accidcns ideni numero ivoii
migrai de iubicifto in fubieaum; led muki-
plicaie tamea ijpecicm fuam , atque ad totum
circumftanspeiipicuum difFundcre poteft, ita
vt rccipiaturcodem momento in oculis tnul-
torum hominum; itr.que de ~obiefto materia-
li totr.m Galcni argumentum conGcdimuSjCic-
deobicftiipecic rpiritaii nu..Uiu3 mcmcnti cft,
quialion eftabfurduni id, quod Galenus ab-
furdum eflc arbittratur; qucd oftendo perea,
qu2£ ab iplomet Galeno dicunrur: concedic
ipfc ptartervilumaliosrenfus perreceptioncm
opcrari,rioniici:jituvidem numero fbnus reci-
pitur {irnui in adribiis piurimorum hommum*
cur ci-go non & idem numero colors & ea-
dcm nunisro mag.aitudo poteft eodem mome-
to recip' incculis diuerrorum? eteiiim non ipia
-materialis magnitudo, nequematerialis color
ad oculostranfit, fed fpecies fpintalis, quse vu~
diquedifFufaperaerem adeft in quolibet aeris
^dfer- punSo, (Scin.qaoUbet2eque viribili.seft: patet i-
Ufi/n, giturnil ellevanius his Galeni argumentis.Ter-
tium eius argumentum fumebatur a viflone
magnitudinis,&figur£ein fpeculoiresenitn qux
^xtro,Teltrans parietemfunt, videre reda noa
poliumusjin obiato tamcn fpeculorefradtas vi-
d.eniu5ifedcoloremquidemin fpeculo frangi,
& 2-d oculos refl.ed-i dicere pofrumus,. at figura,.
&mr;g;;riiiu4inenire.frangi 'n\ fpeculo.ne imagi-
iiariqti^em-poflumusjcoaftftitenim figura m
quaiampartiumharmoriia,quampertalemre-
frad-io4iem toMi, ac deil"iUi neeeffeefl^j.quomo-
do igitui pote ft iategra.videri, flin fpeculo- fra-
£f i ad ocuios refie(9:icur?ego vero Iioc magis du-
bitoiuxtaGalem fcntentiam , quam fecundum
Ariftotelis opinionem;quomodoenimradiiab
oculo exeuntesfrangiihfpeculopoffunt, «Sc re-
ficctiadrcit! videndam, q.us trans parietem eft
pofua?cureniui noa. in quolibet aho corpofe,
quodaonfitfpeculunijfranguntur {imilitcr ra-
diivifuales, & ad rem videndamrefleduntur?
(aporrertrt etiam fecundum hanc opinionem
Eem illam viden vt in eoloco exifternenijinquo
Ecueraeft, non vtinfpeculojnam flvifus a fpe-
Gulorcfrattusad eam Viqiie porrigitur,ifa debe-
retinlocofuo videri, vtin co efrcciederetur5&
huiusapparcntix-nuiia afFerri ratio poteft, cur
ftes. v i d ea t ur in ipec ulo efle, non vbi reuera e ft:at
fccunuuinopinioncm Ariftotclisfiicile eft- hu-
ius rationemaflignarc, dicimus enim fpeciem
tciviflbilis ad fpcculum vfque prctendi, & in
eoSaagi, ideoque videri effe in fpeculo: dum
enim aflerimus, obieftum ad vifum deft.rri , rcs
ciira eft, & omni dubio carct; f>d duiii Jicimus
tem viiibikmiii loco fuo iiUEW>taai mauae. &

A vifumadillamprogredi, inrolublli difKcultate
nosvrgcrineccfrceft. Solutio igitur 2i'gumen;i
huiusexeodciTLfonte fu.menuaeft, ex quoalise
quoqueacccptx funtjfrangi enimipfa- quidem
matcrialisliguranonpoteit, quin partium con-
cinnitas, in qua Gonfiftit, deflruatur, fed eius-
fpccies,qu3efpiritalis, &; indiuiduaeft,refrangi
finc {iguroe dcftruftione poteft; imago enira.j.
qux.fii^uram, & qu:2 magnitudinem repraefen-
tat, inipcculum tcrfum incidens refleditur ad
•^ oculura, &ei figiuam ac niagnitudinem iUius
rei rcprsefencat: euenit tamen,vt propter obieft j
a fpcculo diifantiam maioreiTu vcl minorcm no
eadem eiufderarei magnitudo iudicetur, quia
quando-remotior eft, per aeutiorem angulura:
infpicitur, quando autem propinquior, perob»
tufiorem; & huius quoquc varietatisnullum af-
ferrciatiunem Galenuspoteft: euenit eti-am vt
propterfuperiiciem f^jeculi inxqualem quanti-
_ ta^ velmaiorjvelminorappareat^&figuraetiam-
vitiata , & detuipata repra:fxntetur, ideoque-
timidemagnitudine, tumdefiguraprauum iu-
dicium a vilu fiat; non eftenim inconueniens, {l^
dicamus, fenfum quandoquein rebus iudicaii»
dis decipiob aliquam perturbationem medii, ia-^
quofpeciesvitictur^prsi^ertimveroin iudican-
dis fcnfilibuscommunibus; in his enim magis
euenire potcfl-, vt lenfusdecipiatur. quam ia.;
iudicandispropriis : ob idnondecipimur in iu-
dicando colore infpeculo, decipimurtamcn iit
•^ iudicanda magnitudine, vel figura ob paruam
{peculiconftitutionem, qus eft vitiatio qux-
dam,{iu deturpatiomcdii: &hocquoque ma=»
nifefte refragatur opinioni Galeni ; nam fc-
cundum Gam deberemusvidere, ac iudicate &.
magnitudinGm, &tiguram vti reuei'a eft, non-
deturpatam, feu vitiatam, proinde nunquam-
dccipi; namfl radii vifuales in fpeculum inci-
dentesad rem videndam refleduntur, eam at-
tingere deberentv.t reuera eft.. Ad poftremum Ad
E Galeiu arg!inicncum fumptum ex Ariftotelis tm
teftimomo in tertio Meteorologicorum dico
Galenum abiiti conteilionc Ariifoteiis^ quo-
niam Ariiloteleb Gonfiieuitvti aliorum opinio-
nibus, de aliqua re ad aliud aliqr.iddeclaran-
dum, quando fiiiit vulgariores, &notiores,<Sc
adid de.clarandum nihjlrcierr hac vel illa opi-
nicne vti,pra:i'crtmi vero qu.indo deilla rc non-
dumaliquiddocuit iicundum propriam opi-
nionem., vt in fecundo rjftcriorum An.Uyti-
F corHm docere volenscn, qnx a J dcmonftratio-
nem pertinent, vtitur faliisaliorum opinioni-
busderebus naturalibus, qisas exempli gratia
addiicit: inquit cnim cauiiim ciMlumen tranf-
eatpcrl.Tternam , c{(e, quia vitrum illud, vel
cornu kiternss eft pcrforaiuiTi, & itaper poros
ampliorcslumcn.quod tc.niiius efV, pertranfi~3
at{aixit;aipfcccalk!tea.Jiuao ciie caufam tranfii-

tLS.

mi

dc Vifu, Liba-. 11.

$14

tuslumiais.neqae illa corpor.i cfTe perforata,
icd caufam cffc, quia iiintpcripicua , ik tranipa-
rcutia: atquiavtroqucmodocaura matcrialis
addiicitur, '& laulluin momcntum ad dcclaran-
dam dcmonihationem ihcithacpoiius opinio-
jic vti.quamilla.quxaiiorumlMiyloropliorum
fuit,&illactiam vulgatiorcratifans habuit A-
Biftor. cxempli grana vti opiaioni aliorum : fic '
ctiam in codcm libi o accipitcxcmpli gratia to-
rdLru cffc ronum la&uTi ab cxtinsftionc iguis,
quouiam ibinihilicicrt lianc potius, quam a-
liam vcriorcm cauiamaddoccrc, qunradlcnon
fit idoncus locus, urquoid dcclaictur. In tcr-
tio loitur Iibro Mctcorologicorum Ariftorcles
©rodum, quo viiio fit, tt.ondum dcclaraucrat;
i,4coaduidem,&aIiadcclaranda vti maluit o-
pinioncPlatonisdcvirionc, qua: vulgatior crat,
& quam fcqiii vnlgares ctiam homincs. vidca-
tur, quam opinionepvoptia, licat \-tnorc , pro-
ptcrca quod ad illa, qux ibi traflantur, dccla.
randa, nihd rcicrcbat hoc potius modo, quam
illo hcri viUonem dicere: non eft ergo verum
id.quod.Galcniis 3ir,,Ariftotelcm vti aliorum
featentiade vifionc, quod cam venorem efle
cognouciit; lcdquia vidit eam efTepropria fua
Gpinionevulgntiorem. & quia vtro raodo dica-
mus, nihil rclerebat adrridem detlarandam;ied
koc ipfemet Arift. clare in ea partenosadmo-
nct, (ubiungit.ii. nihilincexeiie.anemiffioncan
receptione vifionem fieri dicamusi hoc enim
nonvariateamdo£rrinam,qua; ibi deitidetra-
ditur ; ideo fi eo in loco Aucrrocm legamus,vi'
debimuscu ilkt omniadeclarare iuxta Arifto-
tclis fententiam de vifione, non iuxta opinio
nemPlatoni's,licetAriil:oteles.hac vt eiiidmtio-

'?;?r/- re vti maluerit. Scdaliud prKtcreaartificium ibi
^rf-ia Ariftote4enotare poHumus, quod Galenus

,' iionanimaduerterit.& quoipielnlibris vti ne-

fciuit : nam fiin iride dedaranda vfus e flet. pro-

priafuafententiadevifione. dicere aliquis po-

tuilTetinHrmam eara doQrrinam eflx,vtqu3ein-

• Srinis fundamentis.nitatur, nimium opiwoae.

A Ariftotelisdcvinoncproindcnonfimilitcrvc-
i-a forc ca quxibi dc nidc dicuntm.,fi aliorum
dc vifione icncenliam fcquamur; Cic igifur ne-
gatovifionis modo, qui ab Anftotclc ponitur,
omniailla,quaMbidciride,acdcaliisdicuntur,
in dubinmcllcntrcuocata: Anitottlcs igitur
cumanificio volnit ad iridem dcclarandam
vn aliorum fcntcntia de viiionc, ncc drffi-
cultatemaliquaminiridc, aliiique rebuzi qu»'
ibi rraftantur, poncret: icd voltnt ctiam nos ad-

B monercvtcunquevifio fiendicatur,niliilrctcr-
i>; adiridern declarandam, quia vtrunquc dica-,
tur n-vri, cadem dc iride icntentia immutata, at-
queiiljElamanct. Idem notarc apud Anftote-
km poliumus in cap. i. lib. 5. de Animalium or-
tu,vbi docet cur aliqui acuie ccrnant,{cd nooj
procul,contraaliquiprocul,('ednonacutei de-
indclubiungitnihil iefcrrcanemiirion&, anie-
ceptionefieri vifio dicatur, nam vfus quidera.
propriaopinione, fcdnotaiepofteavoluitidcm

C effc etiam iecundum Platonts fententiam de vi-
fione, vt firmior ratio abipib addufta vidcretur,
quailmiliteriuxtaomnium opinionem locum
haberet, Admiranauieminhocdebemusinge-
nium Anftotelisquiomiiialocisfuistraaauits
& fi quid vnquamextra proprium locum con-
fiderauit.fatishabuitpingiii Mineruaac leuitcr
lUud tangcre, neque voluit traftationescom-
miicere,nequcalienas5atqueintempeftiuasali-

cubiinftkuerc. Num auicm Galenus hocarti-
ficiofuosIibi-osfcErprerit,dubiumeft;namprac-
ter alia multa,qu2£ abea intempeftiue traaata^
notaripoflcnt.hoc vnum volo in prjefentia-corii
fidcrare:citat ipisspeifjepe libros a fe icriptosds'
denlonftratione, & in us fcde lenfibus dfligen.-
tiifime!oquutumefleaflerit,idcoq:deilIis,quse
ad i~enfuspertinent,nosadeos libros retinttit,
quodlegere freque-nter poirumus-in 7. librods
plaeitisHippocracis& Platonis, num autem m
E Logica conueniens fit e.\ quifite de fenfibus age-
re,&an tale ahquid fecerit voquani Ariftote»
ksj aliis conridci-anduni relinquo.

D

i>P^

f^

IF I

lACO-

0S

91«

Z A B

J A C O B 1

JLy JL/ JL/

T A V I

L I B E R

L

D E ^, M E N T E
^Proismium. Cap. l. A

Vlk res eft, cuius noti-
tiam illi , qui rcium fci-
entiam inqnirunt, & fa-
picntes euadere cupiunt,
mngis indagare, atquc eni-
xius peru.eftigare deberent
quamiila animse prseftan-
tiiTima pars, qua homines
fiimiis, & quam folatn homiuem ipfum eire ^
plures Pphiiorophiexilltimaruat :curenim noa
tatui potius, quam fapientis hominis efTe fa-
teamur ad coeli & elementorum, & rerum a-
liarum coonitionem adifpicendam omne flu-
dium conterre, feipfum autem ignorare? eoo
igiturne huic crimuiime obnoxium redderem,
poftquamderebusaliis naturaUbus plura fcri-
pfi,dehac quoquefcribendum mihi elle iudica-
ui.nequeaiioconfiIi6,quam vt Ariltotelishac
,de re fentetiam> ilfieri poflet, declararcm; hunc
enira vautotius huius fufceptaeprouinciae fco-
Pji mihi propolltumeffealiasproteftatus fum,
vt quuminhacPatauina Academi.a Ariftotelis
publice interpretandi officio fungar, non fo-
lum voce,fcd etiamfcriptisoperam hancprx-
ftandojTiagis poffem oblcura Ariftotelis fenfa
auditotibus meis plana,ac manifeita rcdder.e.
Rkc autem,quam propofumiusde anirna hu-
mana difputatio , cum ipfa per fe dignilftma eft,
inquam fumma cum diligentiaincumbairius,'
fiquidem res noftra agitur, quumad rios ipfos'
cognofcendos hcecmaxime omnium pertinere
videatur; tum ob ipfius difficultatemj &ma-
gnam, quseex Ariftoteiis didisoritur, in^erore-
tum controuerfiamnonomittendaj etcniiTiA-
riftoteles de mentehumano,quam & animam
rationaIem,&mtclkaumpotefrate.feupatien-
teiTi appellauit, tum exprofefio in tribus de ani-

,inaIibris,tumob;tcrinaliispluribusiiaautva-
ne,acdubie,autia!temobfcureloquutusef|-,vt ^
^ddiuerfas.imo etiam ccnttarias iententias a
- grauioiibus quoq; intcrpretibus eius verba di-
Ihafta fint; nec deiuennt. qui eurn ancipitem
tuille, ofnihil certi h.icde.reft&cujlTeaffirmore
anrilint.lUud vero, quodpotijurae coniiderau-

D

H V M A N A.

dum in prsefentia fufcepimus, efthuman^ nieri»
tis natura, & quid ipla fit: & quia omms anima
pnncipiumeftanimaticorporis,& abArift. in
iibns deAmmanonaliaratione.quamvt prin-
cipium confiderata eft, nomenautemprincipii
notatrefpeclum ad illa. quoru eft prmcipium;
ideo ex boc reipcau omnis animse natura fuit
ab Arift,dedaiata:Duoium autemprincipium ^^
cftanima,corporisanimati tanquam forma,& w
operationumtanqnam effcftrixs obid ininitio '
2.hb.deAmiTiaAnftot.vniueriseomnisanimar 2?
naruram&ellentiamdeclarauitpcr refpeaum, 'l}'
quem-habetadco.pus.cumseftiinima; demde
mconrex.33. ciuldem lib. propofuitintota fe-
quenteeius operis partefingu!arumanim2e fa-
cuitatum naturas ex op.erauonibus declaraQ.
das, &-poiUiligeutem & vegetantis & feiitien- ' '
tis partis declaraiionem, quje m eo 2. lib. habc-
tuiMumpfitins.lib.dcclaranduquid fithuma-
, "anicns,refpeduoperationistantum, non re-
ipeducorporisjquid enim refpeftu corporis fit
lam m rnirioz. lib. dc omni anima vniuerfe do*
cuerat, neq,; aliquid aliud de ftngulis declaran-
dum rehnquebatur: ac refpcftu operationum
niiril vniuerie de omni animadicipoterat,niff
va.ue rude & impcrfedum, quia non eode mo-
Go omnes partes anims fuas edunt operatio "
nes, iedhocinfingulisconfidcrandum erat,id
eoqueproponiturabAriftot.iniHocontex. 33
ib. 2. Nos igitur Ariftot. quem interpretari yo-
lumusamitati, humanaementisnaturam vtraq- ^
ratione declarabimus, vt tandem ex vtroque re-
ipeauperkaameius defimtionecojljgamus "

Ou^fih ,an amma rationalisfitforma ho-
mmis, & qti&fiionis decUratto. Cap. u.
Lludigitur, quodprimo loco confiderandu
nobis proponitur,eft,ananima rationalis flt
torma hominis , & quia de hoc intcrprctes A-

riftot. nonconlenferunt,ideo vt id,qttodqua-
rimus, intelligatur, notadaeft diftinftio fornrsf
ciuaoesvtuntur. Forma dnplexeft: vnamate- FoymA
nam inrorman.s &'-dans clfe fpecii;cu,& re coa- d,.pkx
ftitucus tanquam diftcrentia adicda crcneri ; de
qua forma egit Aiift.in Iib. Phyf aiUcuI. tan-
ciuam de tcrtioprmcipio.rer.natural.& eande in

2. hbr.

• (

dc Mentc Humana , Li ba-.

917

2,libr. vocnuitnaturam; cuiufcunqueciumrci A
n.atura dicitur illa fola forma , qiisc informat
matcriam iiabeatcm potcutiam .nj clVc, & ui
ftatuia fpecic collocat. Alrera eftforma, qu3c
nondatcirc, fedipfi rciiam conftitutae, & lia-
bcnti eircipccificum fuperucnit tanquamprx-
fl:antius quoddam, (Scdatiblum operationcm,
ad qu.imres Ulapotcltatem quidem liabct na-
taralcm, led cam edcrepropriis viribus fuisnon
poteft , ideo egct ope alicuius nobiiioris , quod
dusnaiuram , &conditioncmexcedat;ab eoi- 3
gifurnon recipitelfe, fcd recipitoperationcm,
nifi dicamus , vt aliqui dicunt , caiu recipere
quoddam tHe nobilius, & eminentius,qLiam fit
proprium eius elfe fpccificum. Exemplis res
clartorfiet: nauis habet fuam formam, quaeft
nau is, eaque eft figura illa ex lignorum co mpo-
fitione proueniens , qux dicitur forma mtor-
mansi perhanc enimnaiiis iiifpecie conftiiui-
tur, &iinc hacnoneiiet nauis; nauiautemita
conftituta: faperuenitnauta, q.uinoadat illi vt ^
fitnauis, iamenimcil, feddatquoddameflee-
mmentius, & adlumnauigandi, quinauiscon-
ditionemexcedit, qaianauis iccundum fenon
habetnuiaptitudinemadnauigationemjatluhi
autcm nauigandi a feipianon habet , ieda qao-
dam fuperueniente , & niiusnaturani excedea-
te, quinautaeit:figuraig;turnauis dicituradlus
informans , nauta vero dicitux aclus afluleiis,
fednon materiam informans,nec danselfeipe-
cificum j aduenit enira naui iam habenti eire jj.
complerum, &datilli folam operatonem. Sic
dicimus deiecuri.quaexcmpii gratia Ariilotel,
quoque vfus eil:; namfiguraillaj &acumeneft
forma danselle , &materiamperficiens, & coii-
ftituensfecurim , quaelineiilanoneiretiecuris;
homo vero vtensfecuridatilli folam operatio-
nem , & efttanquamaftusaiTiftens, ticutinauta
' innaui. Tales iuntetiamcocleitesiiiteliigeatiae
refpeftu orbium ; orbis enim iam .habet ex fe
fuuiTijeiie completum, nequeiiludrecipitab in- £
telligentia, illa igitur materiam illam noiun-
format, neque orbem infpecie conftituit, ild
folum datoperationem , quae eft motus m or-
bem, adquem eftquidem corpusilludnatura-
literpropenlum, iedipfum fcrnouere nonpo-
tefts ilkiigitur dicitur forma aifiiTcnstantum.,
quafialfansad regendum , necfolum dieitur fe-
parabilis, ledfeparata & abiuntta abillamate-
xiaproptereaquod non dat illi eire:quem'admo-
dum-Tiaucactiam quando eftin naiu , dicitura.' -c
naui l^eparatus , quia eil: extra jpia m naui s elfenr-
tiam, quo fit,vtpo(lit eilc line naui,& habeat et-
iam opcrationem. propriani prc-£ter nauigatio-
ncm , hocetl:, operationem noncum naui com-
municatam , nam &*innaui , & extranauim po-
tdi mukas cdere operationes nihil ad niu:m
gercineiitcs;huius enimtatio mamfc-ila eft,pro-

91«

prcrca quodnauta, &nauis funtdnoentiapcr-
k-da in lua fpe.cie,& habcntia duos rliftinclos a^
dtus ipccificos , ncquevnumrecipitefteabaUc-
ro:. iic inielligcntia , & orbis funt duo diftincla
cntiaperfefta , nequcorbisrecipitadhmifpcci-
ficum ab mtelligcntia , led ipfum habct ex le , &
intclligcivtia pvKier operationcm m^uendi or •
bcm habet etiam operationem propriam non
comnnmicatamcum orbe,- neqjvUomodo ab
co pendentem, nam contcmplatarfeipfmi, &
iiicellanter inteTligit abfq; vUo oibis i^ntcruen-
tu. Quoniam igitur anima iationaiis humana
eit forma qusedam exiftens homini., quaerimas
nunc, qualifnam forma fit, an infofmans mate-
namhabeatcm potcntiam ad efle, conft-ituens -
humanamlpecicm fubanimali generetaquani
differentia diuidens ipluingenus, itavt homo
peream fithomo, &abfq'.!.c illanonfit homo:
anponusfitfolumafllftens , itavt homopcr a-
liquam aliam fprmam fit homo, & ipfi i^m con-
iTrituto, & habenti fuum eire fpecif.cum iiib aai-
mali genere , hxc tanquam prsetirantior qus-
dam iornia fuperueniat, qusenon detilli vclit
homo, fed folum vtiit quodda/m eminentius
homine , nempe det ilU folam operationem no-
bj.lem & prjeftantem,quaUs eft intelleccio, adeo
Ytfitforma aftu feparata , & abiunfta a^mate-
ria,ilii autera alfiifens ad rcg.endum , ficut intel-
Ugentia coeleftis ~airitHi 0^^^: & vt vno verbo di-
cam, qusEiHoeii:, auanimarationalisfitforma
hominis , vt figura nauis eil: forma nauis, an po-
tiusutinhomine tanquamnautainnaui- Vtra-
quepars icdatores habuitgrauiilimos,acui.m-
mx authoritatis viros,inter quos eft de hac rea-
cerrimacontrouerfi.^j.Uihacigiturdifputatione
uos huac ordinemferuabimu3:primo loco v-
tramque contraviam opinonemreuercmus , -ic
declarabimus; deinde.argumeutaprsecipua, qui-
bus vtfaqueleda fenteutiam iuam comproba-
re tblet,ac poieli: , in medihm at^^eremus.; poftea
.vero veriratem declarare , ac ma niicftam redde-
renitemur.3 &poil:modum omnjaiquieYerseiea-
tentije adueriari videbuntur , argumentaiolue-
mus:vt hisperadis ad taUa,q4K'^ ad mentem hu-
manam perdnent , contlderanda tra«*eamus.

DecUranoopimonisAuerrois ,.& aliorMm
dicetttium anmam rathnatemnon
■ effeformam honiinis.
Cap.III.

Niiuam rationalera noncifeformamho^
'i^inis , quahomofit homo , fedeilefor-
mam afliftcntcra, ficuti orbiccsleftiairiftit in-
telligenda,e;-dtlimauit Auerrocs,vtIegere apud
eum polTumus in Conimcntar. quinto libri
terdi de Anima, vbidicit uoraenadusdeai^i-
ffla tationali, & dcaUisparLic usaaim^s u:ici lcr.-

mc li-

r^

kcobi Zabareli» Patavini

520

CsgttAtt-

^cccciumocc, quomamdeflniimfcniieiite. & a opmioncm , vtea conadcrantlbus manifefaim

c vcLrante rio.iificat formam mrormcintcm, elt: quod autcm dicat Ac nlluuis Auerrocm

" quaudoque ducre racionalitatem clle homi-

ms quidditatcm , & diftcrcntiam coulHtuen-

mc

.dc vcc,

dc rationali vcro lii^niticat non u-ktorniantcm,
fcd airillentem foUim ■■> & ad huius fententiae
confirmationcm adducit verba Anftot.mcon-
textu vndecimo& duodtcimolibn lecundidc
Anima , qux poftca loco llio a nobis confidcra-
buntur ; & quia ncccile ctr omne corpus natu-
rale'habercpropriam formatii. quamioiman-
do rnatcti.im ipihm m fpecie coniUtuat ; homo
aiuemeft corpusnaturalc, & ipecics animalis,
ideoquc oportet cile in hominc aliquam huiuf-
modi Ibrmam inrbrmantcm, qus dethomini
eilcfpecrficum tiib gcncre animali, hanc in quit
Auerrocs ellecogitatiuam , ita vt per hancho-
mo fithomo ,.nbnperintcllcdum,loquiturau-
tem"dc hac Auerroesetiam incommentaris 6.
zoA 5:;..emtdcm 3.1ib.& in 63. libri fccundi , & a-
f>trte dicit coguatiuam etre for-mam hominrs,
quacithomo, & gcncrationi &interituiobno-
xius: vidctur autem in diftislocis eamdiiiin-
oucre a phantaila : verum quia de hac animse
ficultaie ditl:infta a phantafia Arittotel. ne ver-
bam quidcm inUbris de aniKaa facit , ideo Jimd-
ti Auerroift^^.vt Auerroem tuerentur, dixerunr,
banc Aucrrois cogit.uiuam eflereucraphanta-
fiam, dc qua ioquutua.ell Ariltotcks,fed Aiier-
rorem nomuic cogitariuss tlgnuicare voiuilie
phanta-fiara humanaK.i diftinftam a phantalia
bruiorum, & iUa multo pcrfeftiorem,,quK tlt
.iuprcnii;s2.!adus ipliuitaculiatis imaginatiii.K,
immo & lotiiiEprtriis ammsicnticntis , confti-
tucns homincm uifpccie fubanimalvgencre , &
ipiui'1 a^c-xicris animalibus ditl:ingucn^ Homi-
c^ igitur {ormato abhac perfcda imaginatiua
,d.icLintfuo'erucnire animam rationalem, quae
dat honiini quoddam etlc eminentius, & luper-
greditushumanatu iiacuram, rionquod ponat
hominem inalia notafpecie, fedquia infpecie
humana dat ei nobilitatcjn , qua;eft fupra ho

tem, quodcjuidern apudAuerroem lcgimusin
commcntarus \udecimo & duodccimo libri
fcptimi Metaph)iicoium , hoc certe nihil ell,
quoniam Aucrrores cx.empligratiaioquitur,.(k
.e li apud rhii oiophos vulgatiliimum , v t e.vcm-
pli gratia iumant animai rationale tanquatn
jj hoiuinis dclimiionem , ita vtrationalc llgnifi-
cet tormim, & diiVerentiam diuidentem ani-
maJ genus, & contfituentcai humanam fpe-
ciemi exemplorum autcm non eftext\uircnd.i
vericas, lcd iolum rci propoiits dcclaratio; po{-
lunttamen Auerroifts etiam veiiiatem huius
cx.etnpli deicndcreduobus modis: primoqui-
dem dicendo Auerroem perrationalc figniHca-.
re cogitatiuain, tahquam ditcurrentem , & ra-
tiocinantem in paiticularbus, quara etiam ia

C contextu vigefimo libri tertii de Anima putat
vocari ab Ariflotele intelleftum paflluum »
quippe quse potell: appellari anima racionalis,
&mtc;llecl:us, quaccnuspropinpuaillieft, 6: ei
m.uulhat , & clc apia o.bediic animse rationali:
altero autcm mcdo diccndo Auerroem figni-
ficaflc animam racionalem proprie lumptam,
6c hanc di;\iilc eliehominis quiddicatem, nca
quidcm iUam quidditattm , qua homo in fpe-
cie conitituuur, fcd perquam adipilciturpije-

D ftantiflimam q.\andam operatioacm, & quod-
damefle eminemius,' qttod.eft vltimumac lu-
premum hominis complem.cntum , ad quod af-
icquendum habet homo poteftatem natura-
lcm, tanquam ad quoddam humana natura
ex.cellentius : hsec quidcm confona efle doftri-
nsArittetelis inca. feptimo Metaphyficorum
ego nunc non aiIero,iblum dico Aucrroem, qui
.prsediftam lcntentiam pertinaciter tutatus etl,
aitcrum horum iniciLgere potuitTe : fententia
mmem, ad quf,m recipiendaiii habet humana ^ namque Aucriois il:a rcuera eft, quam dixi-

naturaaptitudincm naturalcm; ideo fecundum
Auerr.i.maoinatiua in homine eft ftcuti figura
uauisin naui,qus conftituit nauim tanquatbx-
niam.fitefiam mformans; aniar^avero rationa-
lis eft ficutinauta , quifuperuenit naui iam con-
fritutx, &' dat homini operaci,oncm prellaa-
titilmam, qua: eft cositcmplaii , &irit,clligere,
quemadmodum nauta nauimrtgens datiili a-
clum nauigationis. Hacc certe Auerrois opi-
nio tuit, & miror quod Achillinus in tertio
quodiibcto, dubioqtiarto contranam opinio-
ncm Aucrroi atcribucnt, nempequodputaue-
ric aniraam raiionalem eflcformam horoinis,
qua homo cit homo: argumcnta vero quibus
ad hoc probandum vtitur Achillinus , potuis
oitcnduntcam etfcrei vev-itatem . &ablolutci-
1« credcndum ciic, quamhanc iuiilc Aucirois

mus , &quamc3etan omnesilliattribuunt, E-
andem opinionem Temiftius fequutus eft , vt
lcgere apud eum poilumas incontextu vigefi-
mohbr.j.de Anima, putauitenimintclleftum
patientmi vnum numero cile in tota humana
Ipecie, ficut etiam Auerrocs; ideopraeterhunc
poiuit in homine aliam humanam animam
multiplicatam, perquam homo. figniiicansi-
maginatiuam humanam , & hanc di..it haberc
potcnciam recipiendi^intelledum tanquamfu-
premam hominis perttftionem. quare non pu-
tauit Themiltiusintellcftii etielormam homi-
nis» & hocitaclarum efl:mniemoratolGCO, vt
mirandum lit , quomodoThcmas in opufculo
le.conrrariam icntcntiaui Thcmiltioattnbut-
lir , ncp.ipc quod dixerit intellcccum etlc vciam
iioaums iurmajqti«e iub genere aniinali huma-

Thc.
tent,

■f2t

dc Mcnte Humana, Libcr.

'#f

namrpeciemconftituat. ViJctur ctiain I)uJiis
femtntiie liuflc loanaes Graniinaticus 5 nam in
iuaPra;laiioncm recundimi librum dc Anima>
&-)ndcciarationc i. contcx. ciu:;dcm libriapcr-
tcdiciLanimanitaiionakm noclfc actumcor-
poris iccundum lubitaniiam, fcd (blum iccun-
dumoperationcm , cuiusmodi cftnauta inna-
uualias veroanimas clicaftus eiiam (ccundum
Aibltantiam:i.iegai gituranimam raiionalcm
efie fbimam inlormantcm, & aiferit eflc folum
aflil"tcntcin,& danrcm opciationcni,non dantc.
cirefubllantialc.ldcm tamcnIoanncs,in primo
contextnlibn icrtij deAnima inquit, animam
ration.ikm darecilcliomini, 6: liomincmcon-
{titucrc:q'aare vcl dicendum cft, ipilim flbimct
aducrian,vel illud »ntcllexifre, quod ctiam A-
ucnoiflrs cxiftimarunt , animam rationalcm
dare homini cfie e,inmentius,quod [iipra homi-
ncm clt , qucmadmo.dum antca dcclarauimus,-

Aliorum contraria opinio, quodanimara--

ti.onaUsjit vera hominis forma^.
Caf. 1 F-

\ Ltcrafnvc,r.o conivariam fententiam^quod.
„ "'i^.irama ratjonalislk vera fonija hominis,
qu:,: (riT..)rn-ivin.do .mavenam coaki^uat horni--
iicr,:i;vcUci; -.:i''c- i^.;b ai'imalig£ncre, tutati-
fuiv.I.r, livncreoi.wv ,.i:.;c iolum taaquam ab--
foiurt: v^ram rcnLcntiam , . vtxtuera cil., i^-c ct-
iani n Anitot.ovinionem , nnod ipfi eiHcaci.tr,.
■ oil:cnde.v.cniAi iiinr,pr.tfcrLimD..i iicinao m i..
-par:.3animte,quKft.76. &ino^n:icuk< 16. itibk
vidcrceit.. P.uitetiameius ienrcntis; Ale^-an-
der , licet enim ipfein alio aLatinorum icULcn-
tia,&averitate.difrenferir,in hocramen,dc quo-
incrsefentia loquimur,non.diflenfit ,fed exiltu-
mauitanimamrationalem effcibrmam homi-
nis ,,qu3emateiiam-informet, & fubammalii
oenere humanam ipeciem;conftituat.. Hanc:
eandemtribuitAriftot.OIy^mpiodorusininter-
pretatione Phaedonis Platonis.. Piotmusquo--
quecenfuithancfuiiie-opinionemAriftot.nam.
inJ.Iibi.Ennead. cap.4- & 5.- eum reprenendit, .
quodm c.ontGx.8.1ibr.2. de Anima-dixerit , ani-
mam.efre ficut acumen.infecun, quod eftpo-
nerexam efTe formam informantem 5 & fimili-
ter refertAriftotelis verbaincontex. 64, .libri 1=
de Anima, quando dixit., operationes animse
omnes efTeconiunfti, non effefolius animae , &
pcrinde-efre.dicerfianimam cogitare., velirafei,,
acidicere animamtexere , yelsediiicai-e: inprin-
dpio etiam 2. lib; 4.. Enneadis refert verba Ari-
ftotelis indefinitioneaiiim2e,neque.admittit a-
niinamdici ^,75Aep/«£ir>vteamappellauitA.ri-
ftGteles , inquit enim non declarariper hoc ef-
ifiiitiaraanimte. Hancigiiur AaltQielis fentcn-?-

922

A tiam fuillc I^lotinusprKdida omnia Anftot.di-
da tcccnlcntlo conftan;cralfiimat i fcd quum
Ariltot.in hoc reprchendat.victctur contrariam
opinioncm fcqui, quumprsefcrtim inco i.lib.i.
Enncadis,cap.4. dicat, animamrationalcm cflb
f brmiim fci'aratam,& in z.libro ^.Enncadis di-
cat animam non rcde ab Anftotclc appellari
ovTEAsvf/cw , piQpterea quod eft potius diceiada
vtcnscorpore, quampcrfcftio corporis ; quia
dum diciturpcricctio corporis,diciiurinfcpa-

■^- rabilis ii matcria , dum auteiiidicitur.vtcns, di-
citurdomina,&icparabilis. In. tertio etiamli-
bro4,Enncadis inquit,animamnoncfrcin cor—
pore vt in loco, ncquc vt in vafe , neque vt for-
maeft mmatcria,neque vtpars intoto , neque
vttotuminpartibus: igiturncgarevidcturani-
mam cliefovmamcorporis, imo&rationead-
dit, diccns,efletenim inicparabilis, &ipfo cor-
pore pofterior , propterea quod materis iam
prius exiftenti aduenit forma : fed dicendum

^ potius cfl^^^inquit^corpus efTeinanimaianima
enim tanquam domina corpus compleditur.:
quainrenosfenfus decipit, corpusenim vide-
mus,animamnonvidemus ,obid credimusa--
nim^imcffemcorporcjatfi animam quoque vir
deremusjcorpusinanimaefrecognofceremus,
& animam compIe£ti , & regere corpus , & ipfo
vt inltrumento vti. AttamenhascPlotinusnon
idco dicitj.quodneget hominemconftitui per
animamrationalem, fedfoiumvtoftedateam
a macena non pendere-,.& ab illafeparabilem
efle.imo Platonici omnesnonfolum affirmant.
nos habere eiie ab. animarationali , feddicunr-'
no.s eifeanimamiplamii quodcerte nondice-
rentr, niif putatenteamefleformam:, qua-ho--
mo efthomo : negarunt.igituream. effe for—
mamimmcrfam materi2e,,&ab ea.infeparabi«-
Iem,non omnino negaruntefleformam homi-
nis. . IdeoMarfllius Eicinus inprimurnlibrum
prjmx EnneadisPlotini , cap. 2, inquit, fenten-

^' tiamPlatonis efTe.mediaminter Auerrois & A'
lexandri opiniones : nam Alexanderputauit ef-
fe folumformaminformantem, & dantemef-
fe;.Auerroes yero afliftentemfolum, & vten»
tem corpore:atPlatO-vtrumquefimuI afferuits
animam& perficerecorp.us, &ipfo afe pcrfe-
do \ ti : : quomodo.autem dicantPlatonici ani-
mamperficerexorpus jlegere.poffumus apvid
Plotinum in:toto primo-iibroiprimse Ennea-
dis , vbietiamidocethominemieireanimami-

^ pfam.IIludtamenquod Marfilius de Alexan-
dro dicit,. mihivideturnon omnino veium ef-
fe; fortaffe enim fententiaPlatonis dici po-
teitmediainter<Iuas prsedictas , atnoneomo-
do, quem Marfilius ponit : etenim Alexander
non neo-auit:animam.rationalem re2;ere-C0r-
pus,& ijjf o vti : eif igituraliapotius ratione me-
dia;. quateiius-fccundum Auerroemeftiep--

xata

Marjf-

IfUS ItCt'

nus de
opintone

pUtonti

Fitin*
errer.

t)25

lacobi Zabarellae Patauim

^24

rataacorporcnccdntcnc homii-vi, fedipfum

j-ccitroliim: rccimdimi Alcxandvum vcrovcgit

quidcm.icd ncquc cft iopai ata a corpovcneque

fcparabilis : aticcundum 1'latoncm non itaeft

abiunftna matcvia.vt non dct cilc hommi , fcd

.catcnus cit abiancla, quatcnus contuACt, & im-

pcrat,& cfr a covpovc fcpavabilis : faicnruv cvgo

Tlatonici infovmationcm , nontamcri eo mo-

■do.qucmilaruit Alcxandcv,l"edcopotius mo-

do quem D.Thomaspofuit ,ipfi namque po-

■nuntinfovmaiioncm cumfepavabilitate. Patet

S-mph' autcmhoc,coniidcvantibusca,quxaSimplicio

ctiu. dicuniur > quiin omnibus Platonicorum ien-

■tentias dclcndere nilusefl; iplc enimnon ne-

gat animam rationalem efTc formam hominis,

&iuformaiematcriam, vtapudcumlegerc in

multis locispoirumus,prsefcrtTm inprimo libvo

de Anima , contex. 53. 6g. (56. 86.87. & in 2.1ib.

T>uoger:e contex'.^. &: 10. fedvidciurcvu-n Phtonicis di-

r^forma cerc duo circ genera fovmavumatcriam iniov-

rur?7ate- -i-nantium:& aUamitadar.ccilematcris, vt ni-

r/nm in- \y\\ aliud fit, quam-adus talis rei , pi oindc inle-

form.tfi- parabtlcmeireab eo, cuius cft adus:ali'am vc-

tiilfcciin -ro elfc i'ormam , cuius eircntia non in hoctan-

dumPla--x:^^\ eft conftituta , vt fit aftus altcrius , fed ipia

t^ii/cos. .quoqueiecundum fecftaliquideo vefpeChiab-

lolutum , proinde poteftcirc fineillccuiuseft

^oima ■■, talem is^itur eftep.utauitanimamvario-

halem humanara : ideo duas ei vires attiibuit,

vnaminformandi corpus,alteramvtendi cor-

poreiam a.feinformato,etcni.m illi dominatur,

:&abco l"eparabiliscft:ideo Simplicius,&Pla-

tonici ienteniiam Auerrois nonadmittcrent,

quodhomo conlrituaturin ipecieperimagina-

tiuam , feu pev aliam formam pia'ter animara

iationa!em;fcd clara efteorum fentcntia, quod

animarationalis iola fit illa forma,pcr quam

Calemts. homo eit homo. Galenusquoqucinlibroillo,

quod mores aniroi fequantur temperaturam

coi'poris,hanc fentcntianituetur, quodanima

rationalisfitformahominis, & fcre materiam

informans:& eandem inquit fequutumcircAn-

hiidron') dronicumRhodium , & eam Ariftoteli attri-

ttisRho- b.uit,idcir.q; exiftimaireaiteundcm Androni-

4(ii*. cum. Hsfunt alicriunfcntentiseame brcuirer

rclatas : lcquitur ut argumenta , qusab ytraqufi

fctta afi:eruntur,.coniidcremus.

Argumentapro opinione Auerrok, qucda-

mma rationalis nonfitfortna ho-

minis. Cap. V.

a:

Vcrroes, & illi , qui eius.fententiam fe-
_ _k.quunMir,eam mulns argumcntis,iisquc
Trfmum potUlImeex variis apud Ariilotelcmlocis dc-
argumcn fumptis compvobarc nuuntur. PrimuiVi argu-
tum. mcutaniiu" t.\ cognitionc vniiicrfaliuui hoc pa-

A 6co: cognito vniucrralium Rt ciim abftradio-
nc a matcria ; evgo non conucnit nifi facultati a
matcviaabiunftae : igituv anima rationalis hu-
mana, quum cognofcat vniuerlalia, eftabiun-
iftaa matcvio.,proindenondatcirehomini. Sc- Se,
■cundofumuntaliquiargumetum abintelledu ar^
aoentc:uirellcclus patienscft vna & eadem fub- tu.
ftantiacum intcUecVu agentcat intellcdusa-
gens confcnfione omnium cftforma abiunda
amatcria , crgoeiufmodicftetiam intcllc£tus
B patiens.quicftanimanoftrarationalis. Tcrtio 7
■confiderant vciba Aviftotclisincontex.g^. libri f.
pnmidc Anima , vbi dicit, ncfingi quidc polfe tu
quam corporh^partcmoccupctintellcftusivult de
igitur cumnonefteformamcorporis , proindc w,
elfc abiunftum a materia. Quarto adduciit ver- Q^
'ba Ariftotelis in feciuido lib.dc Anima,contcx. ar
n.vbiaperte dicitaliquam animse partcmnul- tu
lius circ cc)rporis adum, fignificansrationalem 2.
partem,&itatim fequentibus vcrbis inquit cam ra
Q itaeire aflum corporis, vt nauta eft aClus nauis;
aflcrit ergo.eamnon eiretormaminformatem
fcdafliftentcmfolum. Quintoperpenduntyer- Q^
baAriftotclis in contex. 21. ciufdem libri, vbi a.)
aitintcUectumefl^eahudanimsegenus, & eum tu
folumpoirefepavari; nonvultigitur ipfumef- ^.
fe aiftumcorpoiis,cuiuimodifuntali£epattcsa- m.
nimK,fedacorpore feparatum. Sexto fumunt Se
argumcntum ex Ariftotele in 3. hbr. de Anima, ar
contcx.4. &6. vbidicitintclleftumhumanum tu
eireimmiftura,hoceft,nonc5miftumcumma- de
teria , quaienegateiTe formam informantera. m,
SeptimovtunturtcftuTionio Ariftot.inio.libr. <f.
dcMoribus,cap. 7. vbidicit,intelleftumrefpc- Se^
ctu hominis eflcquoddamdiuiniuTi ; proinde <«?;
hommem , quifccundum intclle(9:ui'nviuat,& tu
■vitam contemplatiuam traducat,non quatcnus w.
homineitaviuere,fedquatenus diuinumquid- crt.
dam in ipfo eft ; idco hsec verba fubiungit [ non
oportet^^vt e^u!d.am monent) '■hnumquemc^,cjuum

■^ ft hamo ,humana,^ quumft mortal/s, cogttare
mortalta ^fedcjuatenus licet ,immortalemfe red~
dere,omma<^^ efficere \t ex prdifat/f/mo omniuft
^ud!, /n eofunt , ^/tam traducat J his igitur ver-
bis fignificat Ariftotelcs hominem non perin-
telleclumeflchominem', fed intcllcdlum eire
quoddam anima liumana diuinius , quo ho-
moadipifciturnon quidein circfpccificum (ub
gencreaiiimaii,neq; efle humanum, fed quod-
dam efie nobilius hurnana natura. Oiftauo O^

F adducunt verba Ariltotelis in quartoiibro de ar^
Partibusanimaiium , capite 10. quseiunt hsec tm
. [/ol/4s hcmo ereil/is omntno es},cjuomam e/n^ na- .^./s
turA,^fyftant/a dtuinaef?-,vffc/um autem dt- tth.
uin/ eftftpcre,^ /ntcUigere'^ non vocarct enim ma
Ariitorclcs hornincm diuinum,nifi nicns hu- jo.
mana cflct fonna diuina , & fepavata amatc- No^
wa. Noiio perpcndunt ea , qiwe.dicuntul-ab gur.

Avifto- iz

de Mcntc Humana , Libcr.

92S

Anftotclcin).ibr.t2.Metaphyfic.contc:xt./!. vbi A
quLiui (.ic;piijno imcllccl:udociiint:t,idi.iu in il-
lc cllc ijitcllig<:us.& intcllcaiim, & intcUcaio-
iDcm , quititioncni fubiungit an illc intcllcftus
ru compolitoium.hoccltintciligatcoiTipoiiia:
quiaii cilctcopofitorum, fequividercturiplum
intclli^cvc ordinatimpancs cuiusquc compoi
{iti,& niodovaajmodoaliamj lic igitur inciiis
intcllcdionc ciretaliqua mutaiio , diim traufi-
iet'abvnapartcadaliaminiclligendam.Soltuit p
Anllroteles.dicens primum intellc£Vum cifc a
materiaabiundum,proindcindiuiiibilcmjquia
omncab-iundum amateria ci\ indiuiiibilc jid-
coque cius intellcftionem indiuillbilcm clTc, &
totam iimuhnon partem poftpartem:idque dc-
clarat Ariftoteles , excmplo lumpto ab intellc-
duhumano, &ciusvcrba iunthxc [^« omfie
nonhabtns mfitetutm eft iy!.d/u/fibile .quemad-
modnmhptmanM^ intelleftm'\ patct igitur Ari-
ftotelem aHercre intcUedlum humanumnoha-
bcrc materiam , quia nonpoilet cHc iudiuiftbi-
i* lis.nillclietamateiia fepaiacus. Poihemoad-
^- ducuntvcrbaAnftotelismz.Ubr.deGeneratio-
' hcanimalium,cap.3-&:islocusita difticiiis eire
y- CAiftimatur,vtAuerroiftaeputent argumentum
«A dcmonftratiuum & infolubileindepro Auerto.e
i'nnn;Ariftotelcs ibi quumquaeftionem propo-
liiiileJ: de partibus anim3e,an omnes extrinfe-
cusadueniant,an nuUaextnniecus, an aliqua
extnniecus,& aliqua non extrinl^ecus; poftea ad
qusftionem refpondens inquit,folam mentem D
extrinfccus accedere , eamc^; folam diuinam ei-
fe , quianihil cum eius adione communicata-
aio corporalisjquum igi.turaperte dicatAnfto-
tekshumanammentem extrinfecus accedere,
alFerit eam elTe formam non informantem , fed
abiundam a matena.& aiTiftcntem folum:idem .
confirmat alia fequentia verbain eodem loeo,
nampaulopoft inquitmentem humanam efie
diuinvimquoddam, fignificans eam non dare
cflehomini, fedexcederehumanamnaturam. £
Alia quoque tum Ariftotelis locajtum argu-
anenta , quibus Aucrroiftx vtuntur , adducere
poiTemusj fedeatanquam leuiora.confultoo-
roillmus.fatis cfle arbitrantes,fipaucah3£c, quae
validiora, &magispr3ecipuaabiishaheatur,di-'-
ligenter confiderenaus.

92(J

^entmndt confutatio, &ak.ermi
contrarid comprol

Cap. VL

■^jAiic AtierroisfefLtentiam ego & abfoiute
Jf~lfecuttdumipfamreiveritatem , &fecun-
dum philofophiam Ariftotelis falfam eiTe cxi-
:t%imo j ,. YCi-am .a,utem aiteram iilorum qui di- -

cunt aiiimam raiionaicm humanam vcrc for-
inamhomini.sclic, qualiomo cft iiomo , &m
fpccicconftiiuitur:ad luiiusigiturvcritatcm, &
ahcriiis lallitatcm dcmonftrandam argumcntis
pvius vtar^dcindcconfideraiionc vcrboruin A- •
riftoiclis,qusefcntcnii«noftrae manifcftiriimc
attcftantur,opinioniautcmAucrrois rciiagan-
tur.Pnmum vtorargumcnto D.Thomx . quod Pi-tmum
ab eo adduciturincoiucxtu (cptimo librircrti; argume^
deAnima,&opufculo dccimofcxto: iianima ^«»«-
lationalis n5 daret homini cfFc ipccHicum , ho-
monon diccreturintcUigcns; quia fi intcllcdus
eftin hominc vtlbrmaicparataa matci-ia,& fie-
uti nauta cft in naui,crgo qucmadmodum nau-
taquumfit fecundum ilibftantiam lcpaiatusa
naui,ipcculaturin naui , neqncob id nauis fpe- -
culari di citur , ita intelleaus in homine intelli-
pcret , neque ob id homo diccretur intelligens;
i^a)turquomodohomointeUigat,oftendinuI-
iS modo poflct. Si qtus vcro pro Auerroe dieat Refionjio
intelieaum lungi homiui per phamaimata, &
itafien,vtuiteUeaumtelligcntehomo inrclk-
2at;hocfinquitibiThomas; nihil eft:dume- ConJHtA-
nmi poniturintelleaus iecundum fuam eiTen- tio,
tiamanaturahumanafeparatus , nihiUacitil-
liusconiunaioper phantaimata adreddedum
hominem mteliigentcm , quia phantafmata:
funt quidem humana , fed refpeau in.telleaus
non habent nifilocum obieai moueatis , & rei
cooilitae,atnoncognofcentis;itaigitur per fua;
phantaimatahomo nonfitintelUges , vtparies
per lliumcolorem.quo mouetoculum ,non fit
Videns: immo nequeillapoteft vocari coniun-
aio , neque umgitur intelieausphantafman-
busj phantafmataenim fimt inphantafia , nec
recipiuntur inintelleau,fedproducunt inintcl-
]ea:uipeciem intelligibilem , & haec iungitar
intelIeaui,nonphantafmaipfum, ficutinequc
reaUs color iungitur oculo,("cd fpeciem fuam iii .
oculoproducitlvelficumaliisdicamusnuUam
fpeciem producim intelleau,fcd folum excita-
ri a phantafraate intelleaum ad inrtelkaione, -
iplum certephantafmaomrnbus confitentibus
non iungitur inteUeam : patet igitur vanum.
prorfus dFe hoc fubterfugium , quia dicere in-
telkaumiungihominipcr phantaimata, per-
indceftacdicereoculum, feu facultatcmvrfi-
uam iungi paneti per colorem , dum ftatuimus
intelkaumnoneife hominisformam jfedeiTe
anaturahumana feparatumfecundum' iubfta-
tiam : quod fi etiam ccncedamus hanc, qualis-
cunquefit.pofle vocari coniunaionem quan- -
damintclkans cum homine , quatenus. homo
offert intelkaui phantafmata a quibus mo-
«eatuiMta vt ifterefpeaus mteUeaus ad obie-
aum poifit vocari coniunaio , ficut etiam rela-.
tioviius ad obieaum comunaio qusedamap-
peUan poteftiea faltcmiion eft taUs, quae iaciat :

91T

lacobi Zabarellse Patauini

5^21

hoi-nincmcfleintelligcntem , autrcmcolora- A eftillavnioquamvocantpernaturam. Sedid»

^lroyum

tam elfe vidcntem , Ted folumfacit hancefTc
rem viram , &: hominem , vclphantafmaia elle
rem mtcUcftam ; fcd lolus nit cllcdus, non ho-
mo, dicctur intclligcns , quum (it fubftantia
qusedam i'eiun£la a natura liommis : hoc igiiur
Thomce argumentum ego efHcaciilimum ad-
uerfus Auerroem eire arbitror. Aliqui tamen
funt, quilicct Auernoem nonfequantur,pu-
tantargumentum hocparum habcreefficacita-

quod multos dcccpit , & fecit apparcntiam
quandamvnionis ,fuit,quodintelleci:us eftin-
corporcus , quare eius a corpore diftindbio non.
cernirur, qualem Auerroesftatuit, ficuti cer-
niturdiftindionaturx anauidumexiftitinna-
ui, quofit, vtetiamftatuendo ipfumnoneflc
formam hominis, non vidcatura corpore fe--
paratus fecundum fubftantiam , fedpotiusilli
vnius tanquam facultas qusedam infita toti

tis: dicuntenimThomamnonanimaducrtiflc IJ corpori, qucetota cftintoto& totainquaiibet

Auerroem dicercintelleftumiungi hommi no

folumpcrphantafmata.fcd ctiam pernaturamj

Secunda . iungitui enim homini ftatim vt genitus eft, ncc

contun- tamen iungltur tunc per phantafmata , quia

^'° '"' ^ nondum poteft fuam edere opcrationem ,fed

teuecf-.a^ foliadultoiungitur peroperationem , proindc

homtTie^ tunc folum dtci poteiliunftus perphantafma-

/ecundii ^^ ^ infanti autcm non perphantafmata, fed per

^uer - natuiam tantum ; quaderclegereAuerroem

rocm. pofliimusincommentar. 20. lib. 3. deAnima:

quamobrem adargumentum Thomserelpon-

dere Auerroespoflet, aliameife maioremcon-

iunclionem humanse mentis cum homine,

quamperphantafmata.proindeeoargumento

^^ r ^ nonoilendi hominemnon eflcintellicrentem.
Lonfuta- _ „, » ,

-' Ego vero puto argumentum Thoms elie de-

monftratiuum , quodfic oftendo : Aueiroes

inc|uitita coniungi intelleftum cum homine,

vt vnianu- cum illo , vtitur enim nomine vnio-

parte, flcutipfi dicunt: attamen dumponitur
non informare materiam , noripoteft dici vni-
tus corpori pernaturam, quia exhisnonfit v-
num , qucmadmodum diximus 5 fic enim idcm
prorfuseflet , quod euenit in homine dxmo-
niaco ■■> daemon cnimineoexiftensnoneftilli
vnitus, licetilli af[iftat& membra etiammo-
uere ftatuatur: quemadmodum igitur dsemonc
illo intelliwcnte homo illumhabens nonintel-
ligit , ita fi eomodo fitmens humanain homi-
ne , vtnondetefiehornini,<aintelligente ne-
mononintelli^it. quo circa argumentum !>..
Thomx . ii eius vis beneperpendatur, validiflK-
mumcft:atftatuendointciie£lumeflrefbrmarB
hcminis , qiia cft Iromo abfurdam hocnon ie-
quituT; quuni enimipfotanquamformahon^o
ftt homo , & corpus ad iplum rcieiamr tan-
<iuam materiaad aftum. iriateria inquam ha-
bens potenriam ad efle, ira vt lolus mielleclu»

nis ; conlidcrandumigitureft. quidnarafitv- D 3ocum habeat aclus , mtclledum mtelhgere.

nio illa, quamvocant vnionempernaturam
vnio ccrte dicitur , quando ex.pluribus fitv-
num . neclatiseft duorum congregatio, &v-
niusprxfentiarefpcfcualterius , vt vnindican-
tur; linamqueponatur aliquishomo innaui,
quieamnonmoueat , nondiceturvnitusnaui.
licetilliinlit; eftenim. velutiiilignumlapidi
apponeretur: &huius ratio eft, qmanoirfitv-
numexduobus aftibus ieci ex poteftate. &a-
£tu:cxnautaigitur &nauinonfitvnumfecun- ^
dumeire, iedfolum fecundum operatioucm,
quacenus fitvnum nauigabile conftans expo-
teitai.e&adu; atfecundum eireftintduoentia
a£fu completo, ex quibusnon fit vmuTi : fic igi-
tur quando ponitur tntelle£f us ininiante ante-
quam iit per setatcm aptus admtclligendum,
nullifitvmo.ftintelleciusnondatelfehomim;
fedeftfolum prafentia intcllcftus ipfihoir.ini
iampercogitatiuam conftituto , &perie£loin

-eit homincm intelligerc ; idco Ariftotelesdi-
xit homincm efie iniclligentem vt quod , m-
telleclum vero ncn vi quod, fedvtquo. A-
liqui etiam pro Aucrrcis dcfenfione vtuntur ^'^
e:.empld luminis ui peripicuo ; lumen enim-^^''
aduenit aen extrinfecus , neque cft eius for-
jna, eftiamen rano recipicndi colores, &re-
ceptio attnbuii.ur acripropter lumen ; ficigi-
tur intelleftus , etu non eft forma homims,
iedhomini extrinfecus accedit, eft tamen ra-
tio ; qua horno dicitur intelligens. Sed hsec ^'^'
comparatio congrua non cft , quoniam aer non ^^*
quatenus eft aerrccipit lumcn , fed quatcnus"
perfpicuus; lumen autem eftfotma pcrfpicui,
& tplumcoftituitquatcnusperfpicuumeft.ne-
queinipfoliunine rccipiuntur colores, fedin
corpore pcrfpicuo ; lumen cnim non cft rece-
ptiuumcolorum , fedeftratlorccipiendi, id-
eoiureailubuitur reccptio aeri perljpicuo : at

fpeciehumana. nonfccusachomoinnauinon F intelle£fus fecundum Auerrocm non eft for-

nauigansdiciturprffiens ipfi naui, nontameii
illi vnius : quum enim homo habeat ihum
eflea£lu perfe£fum per cogiLatiuam , intcUe-
£tus noii vnitur illi lecundum eiie, quia non
lacitellehominem ; reiiatigitur, vtpcrfolam
opciationcm dicipoiTit vnin, quamvocantv-
Woaeaipcr phantalinata > nuUaeuimieucra-

mahominis, vtlumen eittbrma perfpicui, &
rccipit iple ipecics tinc vllovlu corporisinrc-
cipiendo ^ nam fi ad rccipiendas ipccies vte-
retur corporc , iam eflet organicus ..quod Ari-
ftotelcsnegatcontext. 6. liL\ 3. deAmma: vn-
dccolligit loluni intelledum ciie loctmi Ipc-
cicium, noa icnium; ioci eaim cit rccipere.

r-^

renfasautemnonrccipit, rcdorganutnrecipir,
idto ncnipra anima fcnfibilisclt locusfpccie-
rum , fed orgmum efl: locus j aft anima rationa-
lisdiciturlocusfpecierum, quianuUumliabet
org«num, quod fpccies recipiat, fcd ipfamet le-
cipit: quocirca non rcfte comparatur cumlu-
inme , quodeft forma perfpicui , nequc cft rcci-
pienscolores, fedlblum ratiorccipiendi;quo
fit, vtiureattribuaturrcceptioaeri: nonficin-
telleftiopotcftattribuihomini, quianequein-
tclleftus fecundum Auerroem eft fo^rma homi-
nis,nequeinhominefiireceptiofpecierum,fed
in^folo intcUcftu. Piactereafi intelleftus non
cftformahominis, * cxoperationeintelleftus
homo dicitur intelligens , intelleftio eft aftio
tranficns j at hoc falium eft , quia omnium con-
fcnfioneintcllcftio cftadioimmanens; confc-
quentiaaurcm probatur peripfammct compa-
rationem, qua aduerfarij vtuntur , intelledtus
cu nauta •. adlio enim, qua niuta mouet nauim,
eftabfqjdubiotranfiens, quiJnauta nofit for-
;ina nauis, fed fit fubftantia diftinfta a fubftantia
nauisjficaftio, quamtelligetiacoeleftismouet
Orb£, eft aftio tra;iens : finriiliterigitur ficxafti-
oneintcllcdushomodiciturintclligensjillaeft
adtio tranfiens ; attame cft immanens, vt omnes
concedunt ; ergo cx eahomo non poicftjiici m-
telligens,nifiintclle£bus fit forma ht^minis, hoc
cnirn negato, nonvideocurnon.id^-mdeinrel-
lcftu fit conccQcndum , quod v% de nauta , .5r Je
intelligentiaccclcllimanitcftumeft nam fifu-
inatui aliqiii nauta: opcraiio immanms , vt
contcmplatio, vcl Joquutio, eaneque ciimna-
ui nequccum toto coniunfto commiinKatur;
loqiicnte enim n;5Uta neque uauis , neque to-
tum coniunttum dicitutloqyens; fic intcliigen-
tiac^ntcniplantc feipfam, nequeovbis dicitur
conttmplans, neque tocutn conmnftam , quod
ex intelligentia & orbeconftat , fed ibla intelti-
gentiadicitur contemplans , queraadmodum
lolus nauta dicitur loquens ;fic igitur folus in-
telledus diciturintelligens,nonhomo,cui afli-
■ ftere dicitur. Ncquealicuius momenti eft illud,
quod aduerfarij dicunt, intelleftum pendere a
corporeobicaiuc, quatenusa phantafmatibus
humanispendet vt ab obiedo, a quo mouetun
nam,vt reftc Thomas confiderat , hoc facit po-
tius hominem intelligi.quamintcliigerejquod
cx-eadcm comparatione manifcftum cft ; nam
fi ftatuamus nautam vidcre nauim , & ab ea mo-
>weri, vtabobicfto j nonobidnauis diciturvi-
'dens.fcd vifa folum , ncque totum coniunftum
: dicitur vidcns , fcd folus nauta ; fic fi intelligen-
tiaftatuaturintclligereorbem , nonobid orbis
diceturintclligens,fed fola iritelligentsa; quam-
uis crgo intelledus moueatur a phantafmate,
yt ab obiedo , non tamen ob id homo cft intel-
ligens , fed eft tanquaaa paries habens col orem,
« ,quo mouetur vif us ; quare ficuti parics non cft
Videns « ita homo noa eft intclligens. Kon eft

dc Mcntc Humana, Libcf.

A

9K>

D

etiamadmittcndum id, quod dicit Auerrces dc Tertium
cogitatiua; omninocnim conHteri cogitur ho-
mincm infpecie conftitui, 3ca brutisdiftingui
pcr forn;am aliquam fubftantialcm: velioitut
cogitatiun eft formafubftantialisdiftinftaaba-
nima fcnfibili. vclcft folum facuhas quxdam
animaefenfibilis, quarumneurrum dicipoteft»
primum quidcm dicinonpotcft , neque id dicc-
rctAucrrocs.quiadchacformadiftmftafccun-
dumfubftantiam (Scab animarationali , &fcn-
tiente Anftotelesnihil vnquamdixit:fednequc
fecundum.quia fichomodiftingueretui a bru-
tis, nonperformam fubftantialem , nequeper
animam , fed per facultatcm animae , quai c non
diftmgueretur abeisfpecie; qunmenim facul-
tares anirn» finrquahtates.vtalias oftcndimus,
pcrfacultarcm diftingui eftfolaaccidcntalidif-
fercntia diftmgui P.aeterea vclifta cogitatiua QuHrtif,
eft iliamet imagJnariua. dequa loquitur Ari-
ftoteles in calcelccundi libri de Anima, vel alia;
ficademeft, homoabrutis fpecic non difFerr,
quametiambruta habeantimaginatiuam: nec
refert dicere eam cfTe perfcdicrem phantafia
brurorum , quia magis & rninus ncn variant
fi^eciem, & Ariftoteles ibiagensdcphantafia,
nullumineadifcrijncnconfidcrat.fcddeeaagit
comraimirt r, pxvut omnibu?aniin»libu3CQm-
pCi[it : fi s<:^o eftalia >ncn poteft homincm con-
iHtuere, & abrutis frpsrare) nififitalia forma
fubikntialis: curcrgo Arii^botclcs dehaceflen-
tialitt-rsbahisduiindaphantafianihil vnquam
■dixit: SedhKc omniafibuias efiemanifcftum
cft;quoniam Anftotclesins. hbr. deAnimaa-
ptrte docuit propiium eife Ibliusanimat rstio-
n.ilis diicurrere , & atfirrnare, 6c negare; ideo
hoc alicui ai:j parri aaimse artribueudum non
cft : quum iguur homoenuntiet, acratiocine-
tur.idpcrimaginatmamfaccrenonpoteft.fc-d
per folum intcikftum : obid poffiimus ita ar-
gumentarijidque eftargumentum firmiifimum
& tum Anitoteli, tum veritati abfolutemaxi-
me confentaneum : per illam ammsc partem
fpecies humanaconftituitur, &abrutisdiftin-
guitur , per quam Ijorao enuntiat, & ratiocina-
tur , at per folan^ animam intcllediuam hacc
pratilat, ergo hscfola eft forma humanam fpe-
ciem conftiruens, & eama caetcris animalibus
feparans: immo eft ipfiufmet Ariftotelis argu-
mentum hoc , quiin eo contextu vigefimo
quarto libri fecundi de Anima-probare volens
animam cfTe formam corporis , ita argumen-
tatur: anima eftid, quo primo viuimus, {tfx-
timus, moucmur, & ratiocinamur; ergoani-
maeftformayiuent!s,fentientis,moucntis , &
ratiociiiantis : qucniam cnim manifeftum eft
hominem rariocinari , & inteiligere , ex hoc
infcrr animam , per quam hoc agi-
mus , elTe formam^ a qua
conftiruimur.

%^

CG

Q^pM

h:

|lt Jacobi Zabajrclla£ Patauini

uod pYddi^afentcntli A rifioteUsfue-
rtt. Caf. VIL

Anc fefttentiam Ariftotelis fuifle non eft
difficiledemonftrare,c6riderandoilla,qu3£

ab ipfo in hbiis de anima ad anims cfTentiam
Z>Uiipro - declarandam traduntur.Clarum hoc erit,ii duas
to/itfO' propofitioncs oftenderim.us : vna eft , Ariftote-
».v. lemintotoi. lib.de Aflimadumexmente anti-

quorumdeanimaloquitur, 3cin 2.1ib. dum lo-

quiturdeanima fecundum mentem propriam

abinitiolibriadcontextum vsque ^i.amplifti-

mcanimamfumereproutomnes aiiimx partes
* compleftitur , etiara ahimam rationalcm, de

c^uaagitpofteains.libro-.alteraeft, Ariftoteli:m

docuifleomnem mortaliumanimam nulla ex-

ceptaeffeformam vereinformatem materiam»

& conftituentem animata corpora fubgenere,

corpore naturali. Piio? propofitio facile de-

monftratur : quodenira ad primumlibrutai at

ir^

^ytorti

fropo/t-

tionii de tinet.m^nifeftumeft Ariftotelemintotoeoli- C cem, &inteiligentem3priusigiturnomine ani-

A vttra£VatioAriftotel.rationalcmammftm com-
pleftaturjidqueita elTe, mukifaiiam cftendere
polTumus , ea confiderando , quas in illo 2. libr,
dicuntur: nam inipfolibri initio inquit, poft-
quam antiquorum de anima fententias reccn-
fuimus 5 videanius quid fit anima, & quac fit co-
m»iniffima eius definitio , certe fuperlatiuo v-
tens fignificat nuUam animam a fe omittendam
efTc : deindeincontext.7. concludens definitio-
nem animse dicit \^Jiqutd commune omnt tinim*
dicere cportet, erif^tii^ue afitis]>rtmit6 cor-poris
na.turalinnjlrumentiilts'\ & pofteaincontcx. g.
inq uit \_ '^niuerfkliter igitur diilum juidflt ant^
w*<]quarecumtoties admoneat , feomnema-
nimam nulla prorfus exclufa confi<ierare, ac de-
finire.absqucdubio animamrationalem ea de-
finitione complexus cft. Hoc idem teftatur
diuifio,quampoftea facit: namin context. 13=.
diuidit animamlatiffime fumptamin quatuot
partes , vegctantem, fenfibilcm:, iocomotri-

B

flitratie. brorecenfentem antiquorum de anima fentcn
tias plurimum fcrmoncm facere de mcnte hu-
mana j immo in contextu 7. repreKendit anti-
quos, quodinagendo de animafolam huma-
nam animam confiderauerintj quafi omnes a-
lumatfinteiusdemfpeciei, &fola detur anima
humana:quaretantum abeft vtfermoin i. lib«
fa£lus de anima fit cum exciufione animx ra-
tionalis , vtpotiusantiqui de animaloquentes

mse iate accepto etiam rationalem animam
complexuserat jpofteumautem locum deillis
quatuorvitas gradibus mulra di^it, & femper ab
aliis tribus diftinguidntelleftiuum , <S[uem mo-
dO VOCat 0'«veiatv , modo o<«tyoj;r<>cov , modo Aa-
y<!r^«v, modo ^o|«s-<xov , modo y»v , modo vo^jrt-
xot ■■> his enim omnibus nominibus eundern
quartumanimat gradum intellexit» de quo et-
iam in j.libr. diligentiffime pertraftauit, vt ipfa

hajacvnamrefpexiflevid-eanturjobidcarpiteos ^ eorumlibrorumferiesindicatj agit enim ordi

Ariftotel. quodnon vniuerfe omnemanimam
cofiderarint, fed folam fer me humanani,quum.
deanimalium anima parum Ibquuti fint , plan-
tarum vcroanimam vel ignoraffe penitus, vei
tanquam nomine animse indignam fpreuifle vi-
deantur': pxopterea in vltimo capite eius libri
probatftirpes quo^que elTe animatas, quoniam
aggredi ftatim volcns tradationem de anima
iuxta mentem propriam ^ redigere prius ftatuit

natimdeiIlisomnibusgradibus,inlib. 2. de ve-
getante,«cdefentiente, in j.autem de intelli-
gente ,ac de mouente fecundum locum , quare
dubitandum noneft,inteIleftum,de quo agi-
tur in 3. libr. t^t illam ipfam quartam animse
partem, quamin2.1ib.inipfaanimae partitione
iis omnibns, quae commemorauimus , nomini-
bus appellaucrat: quodetiamaffirmatipfemet
Ariftoteles in context. 5. libr.3. quando decla-

adgenusanimjeomnesanimaeparteSjVttrafta- E ransquisnamfitiIleintelle£tus,quemibiconfi-

tio integra, 3f perfedaefTet: nullamigitur ani
mam ab antiquis confideratam ipfe a fua tra-
iftationeexclufit,fedpotiusadiecitanimamftir-
pium,vt animxconfideratio yniuerfalis tS^tt, &
omnes prorfusanimas complefteretur. Quum
jgiturin 2.1ibr.incipiatexanimi fententiade a-
Rimaloqui,necefIariumeft,vtomnemanimam
comprehendat , praccipue vero rationalem ;
quia d hanc cxcIufifTet , multomaiorem , quam
antiqui , erroremipfecommififTetMfjuandoqui-
dem. illi plantarum animam neglexerunt, quae
viliffimaeft, & vix aliquod animae vcftigium
habere videtur ; aft anima rationalis nobiliffi-
ina,& maximaomnium prscipua,nuIlo pafto-
prsrteimittenda erat. Sed res per feclara eft:
quum enim in eo 2.1ibr. Ariftotelcs de illa ani-
maloqui incipiat, de qua in primoprifcorum
fcntentias expenderat , & illi vel folam rationa-
icajj Ycihancprstcipue refpexerinta, neccfTe efl

derandumfibipropofucrat,inquit£<3^/fo/f«/f»at

sntiUeitum, qitoanima, ^<«vfl«r«tl iam enira in

i.partc2.1ibr. quartum vitae gradum vocauerat

^<«vo>iT/xov,&itaetiamin 3. libr. facpe eum vo-

catjdumdeipfiusopcrationibusloquitur; Lati-

nusauteminterpreseam diftionem conuertensi

modo dixit cogitatiuum,modointelle(3:iuums

rcftius dixifTet difcurfiuum,quia^<tftv««e9-e£<pro-

priecftratiocinari, & anotosdignotumdifcur-

rere. Manifeftumigitureft,Ariftotclcm in ini-

tiofecund. lib.dcAnima itaampleacceptam a-

nimam definiuifTe » vt animani rationalem ea

defimtionc ,-totaque illa naturae animae decla-

latione complexus fit 5 quare dcpriore propofi-

tioncdubitandumnoneft. Sequituraltera pro- ^"j

pofitiodeclaranda, quaefuit, Ariftotelem do- f'o\

cuifrceamcileomnis animaenaturam.vtomnis '"'<'♦

anima, nullaexcepra,fit forma vcremateriarn

infoimanSj &daQsefic animiico corpori, & ia

PSi

dc Mcnte Hiimana, LibcK

m

fpecic collocans fub genere corpore n«urali: A primum^nonaftumfecundum^cftautcmaaus

hanc dcmonftraremultifariam poffumus,quo-
niam omnia Ariftotelis verba ita clarc huic Cct\'
tentia atteftantur, vtpertinacis admodum ho-
jninisfiteaminficiari. Inprimis volens Arifto-
tcles communem omnis animae definitionena
inueftigare, praertiittit in 2. contcx. illius 2. libri
diuifionem fubftanti3cinmateriam,formam,iSc
compofitumjvthorum aliquod acciperet, fub
quo tanquam fub gcnere animam collocaret:-
cft igitur confiderandum, quam materiam, *
quam fofmam ibi Anftoteles fumat 5 certe noa
famit aliamformam , quam informantem, ne-
quealiammateriam> quam habentem potefta-
tem ad cfTe, & hoc rccipientcm a forrnaj nam
dicit materiam fecunduai fe non efle hoc ali-
quidj fed clTc ens poteftate , & a forma fieri hoc
aliquid:quum igitur hoc aliquid ibi fignificet
cffefpecificum, & dcteaminationcm in fpecie,
negari non poteft.materiam ibi fumicum po-
te ttate ad elfe, & id a forma recipientem; quare
formam quoque talem intelligit, quse inforraet
matcriam, &:tribuateffe fpecificu,m5 aperte et-
iam dicit formam facere hoc aiiquid, quod fi-
gnificat dare effc, & in fpccie conftitucrc j nam
de forma,qn3E folum afl]ftat,hoc dici nuUo mo-
dopoteftj finamquecocleftemorbem confide-
remus, Aadintelligentiam illi afliftentem refe-
ramus,certenonrecipit eflrcab-illa, fed eft hop
aliquid fccundu fc, &habetdeterminatam na-
turam, neque habet poteftatem ad cffe, fed ex
fe cft aliquid a£l:u fincope inteliigentije ; fic na-
uisfccundumfeeftaftuhocaliquid fincnauta:
&homo quoque fecundum Auerroem perco-
gitatiuam formatus iam eft hocaliquid, & hi-
bet aftum fpecificum etiam fine anima ratio-
nali. iam enim cft homo, & a cogitatiua in fpe-
cie humana conftitutus fieb animali genere :
quamobremnequeorbicoeicfti, neq; naui,ne-
que homini ita formatoconucnitid, quod ibl
AriftoteIcsdemateria.dicrt,proindeneque for-
■ mx afllftenticonuenitid, quoddicitdeforma:
necdiccrcadueriarijpoflUnt, hominem noncf-
fe hoc aiiquid , fcd habere poteftatem ad e&,
dumconfideratur prout rcfpicitformam nobi-
liorem.aquarecipitquoddamefleeminentiias:
etenim has fabulas^rcif ciunt verba Ariftotelis,
qui non dicit materiam non efle hoc aliquid re-
fpeaualicuiusforma ."fed, dicit materiam fe-
cundum fcipfamnoncfrehocaliquid;talem er-
go materiam cohfiderat , qusefecundum fe nul-
lumhabeteflefpe-cificum, &illuda fola forma
recipit;proindcnonaliamformamfumit,q«am
informantem , & in fpecie conftitueritem: ne-
que etiam dici poteft Ariftotel. tribuere mate-
risepotentiam non adeire.fed^ad operari; ete-
nimhccaiiquidnonfignificat operans,fed ha-
bens ftatutum efle fpecificum , prsetcrea snqmt
fbs-mam facere hoc aliquid , & eiTc- sdiaw -, ^
qu'am duplex fit adusjdisis foria&m t& s^Ctma

C

D

fccundus opcratio : non igitur fu mit formam vc
tribuentem operationem , fed vt dantem cflc»
hoc enim fignificat aftus primui ; ideo neq; ma-
tcriani fumitcum poteftatc ad folamopcraMo-
ncm , fcd ad efle. Hoc idem bftendamus ex con-
fidcrationcaiTtuSjqucm ibiloco formje accipic
Ariftotelcs; inquitcnimformamefleaiVum, &
ftatimdiuiditaftuminprimum&fccundum,&
dicit formam non efle aftum fecundum , fcd a-
B ftumprimumrfciendumigitureft. duoeffevo-
cabulaapud Gra:cos,qu3E fignificantid, quod
non aftum vocamus, vnumcft uie^^yeioc, alte-
rum vero ciTsA£;g«««; quorum ea eft differcntia, c^rexL
quod ciT£A£;^j«cthabetfignificationemrefpe£l:i- ^hm;
uam tantum, fignificat enim perfeaionem al-
terius,&praetercadiciturtumdeforma, tumdc
operatione , quia & forma & operatio dicitur a-
dusaltcrius, & complementum alterius: cif^- c<>/gy«ai.
yww vero habet fignificationem abfolutam , (td
ftri£tiorem,quiafign\ficatfolam operationciK»
nam cisgvwv eft opcrari ; ideo vbi forma ab o-
peratione tanquam ab accidente diftinguitur,
non poteft vocari ci/^y«a , fed foia operatio di-
citurc*£^y««;aft vbi operatio idem eft, quod
fubftantia, ibi etiam ipfafubftantiadicitur c*/g-
Y«««;,qua£enus eft idem. quodfixaoperatio ; o^
id fubftantiss a materia abiunftsc vocantur c*»//*-
■yetoii, &Ariftotelesinconte.xtai9.Iibriteitijde
Anima,dein6ellediiagenteloques, dixitipfuOT
fccuRdiimfuam fubftantiam eflc c*/|y««i> : noa
ilc in rebus materialibHs^namcperationem qui-
dem ignis vocaric poflumus cv/gysissi* ; vt eam
VOcatAnftdtelesincontcx. 32. libri odaui Phy.
ficorum^fedipfam formam ignis fubftantialem
nunquamvocavemus ci/gy««ev, quiadiftio hsc
folam operationem fignificat, nec pfeteft attri-
buiformse, nifiqiiando forma eftidem,quoi
fua operatio, cuiusmodi t{!i. omnisforitiaper
eflentiamabiun£i:aamateria,ob idnos qaoque
taiem formam foiemus iritelligentiam'appella-
re, quianomenhoc proprie fignificat qperatio-
nem,qu3:vocatur etiam inteliedio. Nonredc
autemfubftantise a materia abiunftae vocaren-
tur c*-r£A/p(;«««, quia funtadasabfclutc, non
funtperfccticnesalterius: Ariftoteks tamen in
contcxtu 49^1ibriduodecimi MetaphyficorunBi
primam intelligehtiamvocauit ovrBXi^^eiavSi.-
tis impropria loquutione, nequevHum aiium
iociiminiienjemus.inquo difti^ hzc fubftan-
tiis a jnateria abiifn.ftis attribuatur : neque abs-
que rationeibi ATiftotei. ita loquitur, nam pri-
mam intelligentiam ibideni vocat appctlatione
reipediua primumquodquideft, quiaeamco-
iideratvt modo quodsmpcrfeftioncmvniuer-
fi , proptereac-WsA/^t^ftiay quoqueesm appellat
Komine fimilitrr ic!p<:£!:iuo.,certiffimumenim
efl , huius'"YOcis fignificatiemem efle refoedi-
ua.yn ,^ AiJ^loteles jbicani fumst.vtsd Dro-iTT.u-

tttai^ccommodatam. Hac didionc - :

■ ' ' QG X .-..-,-

9iS

Jacobi ZabarcllaePatauini

ftctclesinprincipiofecundilibiideAnima.cum A
diuid)ta£tumin pnmuro & Tccundum , &poft-
ca dcf.nicns animam.dicit animam cflc IvTsAf-
Y,HeivTii)i7r^iiirr.r, , & manifcftum ibi cft adum
fvniuprcpcrfcftioncalterius, nonpro aftu ab-
foluto.quum Ariftotelesdicat aftum corporis
naturalisorganici.quod vidensThemiftiiisre-
«fte dixi L bnXc^fictv \hi fjgnificare rs^ic-iuiriVfMm
TsAei&ic-^^nonlignilicatnifirefpcfliuc pcrttftio-
nem . & complcmentumalterius:quod ctiam
confirmatur teftimonio Plotini, qui in initio fe- B
pUtintti cundilibri4 Ennesd.carpit Ariftoiclcra,quod
dixerit animam cfit lyrsA/;^««v;ipfecnimcogi-
taur lvT£;>v/;t^««y nonfigniticareniiiiidj quod cll
perfeftioalterius, &quodnonhabetaliudeire,
quamhoc, vtfitalteriuscomplementumj hoc
tamen ncgat Plotinus dc anima rationali , quia
putat animam rationakm eflc etiam ahquod
abfolururrabsq; vllarcktioneadcorpus: quod
C ccgnouiflct nomen hoc fignificare pofle a-
£tum abfolutum.certcappcUaticncmhanc Ari- C
ftotclisnonrcprchcndiliet3cognouit cigo PJo-
tinus fententi.jmAiiftotelisfuiflrc,qucdomnis
anima fit forma corporisjqu* vcrc matcriam
infotmet. HucidcmcoUigimusexipfadiuifio-
neaftusinprimumdc fccundum ,namfoimaea
ma^cria abmnftx ncn conucnit appellatio pri-
mi.nequcfiLCindiaftus j & illi.quiputanteius-
modi foimam efle Adum primum , decipiun-
tur: dicitur enim abf>lute adus,fed non pri-
mus, neque fecundus 5 quia operatio ncn di- ^
ftinguiiur a fubftantia j ad^us autem primus di-
citur iefpcftufecundi> qui diftinguatur a pri-
nio : propterca non dicitur aftu? ptimus nsfi
formamaterialis,qu3t afua operadone diftin-
guiturj&fignificatformam dantemefle, quia,^
rcs materialis duas habet diftinftas perfcftio-
nes:vnaeftpropriumefl!e fpecificum . quod ha-
bet a forma , ideo forma dicitur prima perfcdio
corporisnaturalisjaddifferentiamfecundatper-
feftionis, quaceft operatio; vt adus piimus i- E
gnis nihilaliudeft,quam forma perquam efl
ignis , hxcenimeftprimaperfcftio,qu2reief-
fentiamfignificat,afcendcreantem cftfecunda
ignisperfeftiojreiiB enimnon habetfuam inte-
gramperfeftionemdumeftotiofaifGdquando
cdit fuam naturalcm cpcrationem. Ex hisigi-
tur patet» formim , quae non informet mate-
riam,fedfolumaflSiftatalicuicorpori,nonpoflc
diciilliusadum,nccprimum,nec fecundum}
nam intelligcntia non cft primus aftus 01 bis ,, F
quumorbis iamexfeipfo fitaftu.&habeat ef-
fefpecificumfineopeintcUigentisej nonpoteflr
ctiamdiciaftusfecundus^quialicet orbi dcta-
ftum fecundum, ipfa tamcn pcr fc non eft aftus
fecundus:fcrmaigituiaififtens non poteft dict
perfcftio altcrius,nccprima.nccfecunda, fcd
folum abfolutc dicituradus , ficut antcsdice-
bamus. Quum igitur A' uioteles aniniam vni-
uerfc fumpcom Uicac cilc a^um pijmu;» c&r-

f>l6

porisnaturali!,nonpoteft fi^nificare, nifi for- '
m.am infoimantem,tum,quia dicii evT£A/;t;««, ■
tum quia dicit vi tt^mt)], tum quia dicit c-a/nx.-
ri^ (pvo-ty.S, hxc ciiirn omnia form^in non in-
fciimantcm cxcludunt.vt quifqs iudiciofus vir
ea, quae dlxinius, confiderans cognofccre facile
pote ft. E ande m fcn tentia m ( umi m us ex iis.quac
ineodcmz. lib.pofttraditam anim,x dtfinitio-
nemabAnftotele dicuntur, nam in contex. 7.
inquit,non cflTe qu3erendam,an ex corpore, &
anima vnum fiat, ficuti non cft quaerendu, quo-
modofiat vnumex cera, &figura,quoniam ex
poteftatc, dc a£tu non fiunt duae res, fed vnas
eadem enim. quae prius erat potcftate,p.oftca eft
aftu : ergo loquitur Ariftoteles de forma infor-
mante, nondeaflfiftcnte, quiadehac idminime
vcrum eft^adueniteniin enti pcrfefto , quod no
habetpoteftatemada«5:um, a quo recipiat cflci
nonfitautem vnum exdiiobus adibus.fcd cx
poteftate & aclu: excmplumetiam Ariftotclis
cft de foimavereinformantc, figuraenim fta-
tuac rft forma informans ccram.&facicnsciTe
ftatuamjquarcvult Ariftoiclesanimamtfliin
corpcrevtiiguraminnaui, no vtnautam in na-
ui. In contcx. autem 8. Ariltotclcsitackre lo-
quitur.vtnuUum rcbnquat fuDtcrfugicndi lo-
cii inquit cnimfe vniuciic dixiiJequcdhr ani-
ir-a,& ftatios ieniumdcfinitionisaliis vtrbis le-
fcrens clarioiem i^nhiniyQit {e/^ eK^m/ui/?e'.nr /^tf
^u^/ecufrdim rattonemideii,i^iiod<j}*fdrJ} ta,l$s
cor^o/-/ir) quaeveiba formx aii^ilenti apta.i non
poiTunt, fedf.bm fignmcantinfjrmantemjfu-
mitenimibiBC-/«iiprocirtr.tia, d dicitanimam
cflcillamcilcntiam anjmati corporis,quac pcr
definitioncm fignifica-ur; quod adhuc magis
declarans dicit, id eft, quod quid cll talis ccrpo-
ris:atfofmaa{fiftensnv>nfumiturindefinitionc
illius, curaiTii^it, nec dicitur cius eilentia,fcu
quoQ quid eft.nam intclligcntianon fumitur ia
definitionecorporiscoelcitis. nec efteiusquid-
ditas,itanequenaturahauis,neque auriga cur-
rus,vtmanii"eftumcft: nam ctiam quandoge-
ncracauiarumenumeratjVtin lib. 2.Mctaphy-
fic. &in^. Phyficcr.&inz.Pjfterior.honaliam
formam in caufis numerat,'quam informan-
tcm,quiaf€mpereamvocatcflentiam, & quod
quideft, &hanc folamdicitcircrei naturam ia
eo2. Phyf lib.nam formaaifiitensnonvocarc-
tur natuia : quod etiam ex eo patct, quod in 2.
lib.nonaIiamformamvocatnaturam,quamil-
lam,dequain primo libo loquutus erat, tan-
quamdetertio principio rcrumnaturaliurajea
autem cftformadanscllcmateriae, &tcrminus
ad qucm gcncrationis: iic igitur declarat Ari-
ftotclcs, quod in definitionc animx intcllcxcrit
pcradtumprinu, &afl'crit fe intcllcxiire ciTcn'
tiaro,qu3ei'ecundumrationem,&quodquideil
corpoiis naruralis tjigsnici. Idemiignrticatin
eodfm cotcx:u,dum coparat corpusanimatum
€umfccuii,& aaiflaaiikcum figura,& acuminc

fccuiis:

937

fecurisrnoncnlmdicit animam elFc vt homi-
nem vtentem fccuri, yel vtnautam vttntcm na-
ui, fcdcireytfiguram.quaeeft quod quidcfti-
pfius fccuris & nauis. Similiterinconrcxt. 9. &
10. dicit ita fe habere animam refpedtu totius
corporisanimati.vtfehabeatfacukas vi^^iua re-
fpcduoculi, hxc autem eft effentia , & quod
quid eft ipfius oculi,& fornna dans efle oculo.fi-
ncquanonefl'etoculus,nifiaequiuoce:quemad-
moduni igitur facultas vifiuanoneftformaaf-

dc Mentc Humana, Libcr.

93»

A numcrauerat.hsecautenilnontftnififorma das
eftcjquodetiaminprxdido loco exprefle aflTc-
rit.inquit enim animam cfl^c caufam vt formam,
& hocdcclaransfubiungit, id cft.vt tflentiam
animatorum corporum : poftea vero dicit.id,
quodcftcaufaipfiuselTc omnibus , eflc eorum
cflxntiam , animam vcro eflTe caufam ipfius cflTc
omnibus viuentibus,idcoefl!eipforum viucn»
tium cflTcntiam j ad quod etiam confirmandum
fubiungit.quoniamanimacftaftuscius.quod
fiftens oculo vtnautanaui, fcdformadnnscf- B eratpoteftate^expreflTcigituraflcritanimam ef-

fc oculo , ita anima eft forma dans efle toti

animato corpori. In hoc itaquc declarando

laborat Ariftotclcsab cius libri imtjo ad eum

vsque locum, &nihildicit,quodnonmanife-

ftiffimemformationemfignificet; multitamcn

funtinuentista pcrtinaccs , vt hoc ncgare aufi

fint. Ex II. autcm contextu poflTumus noftrx

fententiaconfirmationemfumercfcdqniaad-

uerfarif eum locum profe adduxerunt , ideo il-

lum poftcainargureentorumfolutione confi- C

derabimus. Exiis quoque, qase ab Ariftotele

dicuntur in context. 24. & 25. hxc fententia ma-

nifeftillimc comprpbatur : nam oftedere ibi vo-

lcns animam efle formam corporis , hoc funda-

mentum ftatuitjid, quo aliquid dicitur taie, du-

plexell.vnum vtmateria,alterum vt forma; di-

cimurcnim fani tum corporc vtmateria, tum

fanitate vt forma;primario tamcn quodlibet di-

citurtale per formam , fecundano autem per

fe forraam dantemcfle corporianimato, &pcr-
fice rc matcriam , qu st habcbat poteft:atcm ad ef-
fe. Qupniamigituranimafccundum Arifl»tc-
lemclt formadanseflccorpori animato,&hoc
doccns Arilloteles , conjpleditur nomineani-
mx ctiam animam rationalem , negari non po-
teft hancfccundum Ariftoteiem cflTe forniam,
qua homo eft homo & in (pecie conftituiturfuj»
animaligenere.

VurU Auerroijlarum euajlone^, &.^arum
impugnatw. Cap. Vll L

CATERVM quamuis hjtc cmniaita cla-
ra fint , vt nullum fubterfugicfidi locum
rclmquere videantur , tamenfedatores Auer-
rois aufi funt variis modis verba Ariftoteles ex-
torquere , ac fubterfugcre. Primum quidem Prims

materiam : quod quidem fundamentum patct ^ multi ad hoc confugerunt , quod quartus ille euajh.

intelligi non pofl!e nifi dc forma informante,
h3CcenimeftiIlud,quopnmorcsdiciturtalis,3c
conftituitur.vt ipfa quoque Ariftotelis exempla
dcclarant:hocigituriafto fundamento facitibi
Ariftotelesfyilogifmumtalem:animaeftillud,
quo primo dicimur viuetes, fentientcs, moti,(Sc
intelligentesicrgoanimaeftvtforma, &ratioa-
nimadcorporis , non vt fubiedam & materia :
medius termmus aijsque dubio fignificat in-

gradusanimae, quemAriftotelesintota illafe-
cundilibripartcvariis iihs, qux recenfuiiiiBS,
nominibusippeilauit, noneftanimailla ratio-
nilis, dequains. Iibro A.riftotclcsagitjfedeft
praeftantiflijrailla hominisprcpria imaginati-
ua, quxibAuetroecogitatiuavocata efta & ad
hoc aflxrendum mani argumento du£ti funt,
«^uodAriftotelesincontextu 18.&29. illius fe-
cundilibri (vt in Latinis Codicibus icgimus)

formationem5iden,im,quo viucnseftviucns,& ^ quartumillumgradum vocatcogitatiuum: ri-

quo fcnticns eft fentiens, eftformadans eflc
quare conclufio Ariftotelis non poteft nifi de
talifcrmaintelIigi:quodctiamperfemanifcftu
eftjdicit enim animam cfle formam , & ratioiie,
id cft,eflentiam,ac definitionem , quod quidem
dcforma afliiftente dicinon poteft, ficutantea
notauimus i-n cont.S.eiusdem libri: deinde vero
in coniextu z^.repetit fubftantise diuiuonem,
quam in 2. contextu fecerat,4n materiam , for

diculumcerte argumentum, prppcere^ quodv-
bi Larinus Codex Jiabet cqgitatiuum , ijrxcus Caufutd-
habet '^iocvotjnx.ov , quod fignificfft difcurfiuum, i^/o.
& ita vocauit Ariftoteles in contcxtu trigcfimo
libri terti) animamintellc£l:iuam vt a phantafia
diftin£tam,;Vtibi videre eft,& iblquoque Lati-
nusCodexhabtt \_ccgiffitiuiX.au^te/xia»/m,x,^!\t-
motameneft, quifionfateamr , verba ilia fi-
^aificarc intelkdum diftindum a phantafia.

inam,&compofitum,&inqui-tanimaeflefut>- ^ quum Ariftotclcs ibi dicat cogitatiuam ani-

ftantiam vt formam , quar£ eandem formam fi-
gnificat.quam. inz.contextu, fcilicet inforooan-
tcm. Titndcmhoc coHigimusexcont. 36. & 37.
eiusdcmlib.&eftlocusclanffia.ius ■.ibi namque
Ariftotclcs dicit anirnam eflc caufam viucmis
corporisintriplicigenere caufe,nerrtf»e vtrCtFe-
fkriccm, vt finem ,& vt formam , necpoteit a-
liam for-nam fignificare , quam illam , quam in
hbro fccundo Pltyilc^ aaicult4tioms in cauils

mam ita moucri a phantafmate , vt mouctur
fenfusabobie^oexternc. SedUla omnia,qu2
antea •iximus , quisqais bene confideret,,€0-
giolcet nfgarijuon poife quartum i^Iiam vitae
giadam elTe animam rationalem , qus etiam
vocaca eftintellc£tus,& iiitertio Iibro diligcn-
tilfime ab Ariftotcleconfideratur : iam enim di-
ximusAnftotcIemin primoiibjo multa de in-
rtcUcftu fecundumantiquos, acd^ eius cxcel-
G G 3 lef^'

jiis*e.

lentia,*dmimtate<Hxi3c,qu2rnemofan3t mcn- A
tisrefcrrctadimaginatiu«mhumananiijillami-
gitureandcmaoimaB partcmpoftca in fccundo
libronomine animat complcxus cft, quod et-
iamprogreftusAriftot.acverbateftanturjquum
enim animam inquatuoriUosgradus diuififTct,
eospoftcafumitfiDgillatim,& ordinatim con-
fiderandos ; dicant igitur.vbinam confiderctur
ab Ariftotelc illa humana cogitatiua , nullus e

Jaeobi Zabifcllx PatariflJ MO

nccomninoveramjnamvidcnturvulgires Ko-
mincs cxiftimareomnem internam animse fa-
cultatem, praefertim abiente obiefto cperan-
tcm.cfleuitcllcftamiidco Ariftotel. hanc cqn-
munem opinioncm accipiens diuidit faculta-
tem animac internam cognofccmcm abfentc
obicfto.in phantafiam, quxcftreuera facultas
animxfcnfibilis,& exiftimationcm.qusteft ve-
reintellcftus , dc quo in tertio libroagitur ; fed
nunquam Ariftoteles conopcrictur phantafiam

ru6cof^i- nimapparetlocusinlibrisdeanima. nam m .

/T//!^;;. poftrema quidem i-ccundi libri parte agit de B abfolutcmtcllcftumvocaflrc: quarcprimahsec

Auer-
r»if.

phantafia . non tamen vt de hominispropria,
fed vt de faculnste omnibus animalibus com-
munitercompetente:ta igiturnon eft quartus
illeanitnz gradus , qui folius hominis proprms
cft, vtaffcruitAriftotelesincontextu 29-eius-
dem libriifigmcntum igitur eft hsc humana co-
gitatiua,de qua An ftotek s nusquam aliquid di-
xiflecomperitur: fed quum in tertio libro accu-
rateagatde humanointclle£l:u,omnino dicen-

aduerfariorumcuafiovaniffimaeftjquumenim
Ariftoteles in diftinguendis quatuor gradibus
vitx quartum fapc vocet y»»j non poteft fignifi-
carc humanam imaginatiuam . Ideo hsec alii
Auerroiftx confiderantcs, adaliudfigmentum
confugerunt, addiftinftionem duplcis homi-
nis> dicentes vnum eirehomincm,quieftfpc-
ciesanimaliscunftitutaperphantafiamhuma-
namab Auerrrocvocatamcogitatiuam , quam

StCU7.

dum eft eumeircquartumillumvica:gradum, C dicunt fignifican per rationalc,quandodiuidi.

queminprimapartefccundilibricumaliiscon
numerauerat. Praetcrea in context. 22. quar-
tum»radumvocatopinatiuira 5 atqui in calcc
fecundi libri feparat raanifeftc opinioncm ab
imaginatione, &vu!teamfiib intcll-ftuconti-
jieri:eFgo non poteft pcr opinatiuum fignificare
imaginatiuam- Incontcxtu etiam 52. quartum
gradum vocat Aoy<(r^«vj & J<«(w<ay,, & ab hoc
poftea diftinguit iraaginationem ampliflime

musanirnalperrationalc, & irrationale; dici-
cur enim rationalis , quia eft apta ad fufcipien-
dam animam rationalem , & ad obidiendum
rationi: alteram autem eflchomincmdiuinum,
qui per intelledum conftituitur, & conftat cx
homine ilio,quicftfpecics animalis, & intcl-
lcfta fuperucnicnte tanquam diuma quadam
forma; priorcm igitur homincm dicunteffcin
generc fubftantix, vt fpccicm anirhati corpc-

acceptam,vt etiam fecitincontcxtu 29. quare D risj fed alcerum pofteriorem eife eminentio
perquartumvitxgradum non poreft iinagina- «-/•-. j. .-..™ r..un.

tiuam fignificare: addequod folusintelledus
vimratiocinandi,acdifcurrcndihabct,vtArift.
iperteaftetitintertiolibro^nequehoccftphan-

tafixattribuendum:quumigiturmprimapartc
fecundi libri quartum vit« gradum voeet ^<«-
ve/«V) &^<aivo>)T/x.«», & A«y<»-j««y,quaeomniara-
tiocinium & difcurfum fignificant , non poteft
per haecphantafiamfignificare. Sedquid dice-

rcm, & fupergrcdi totam fubftantia catego-
riam, vtpote formarum diuina potius forma,
quamnaturali , eamque cffc in homine vt lu-
men in perfpicuo : ideo inquiunt diuinam hanc
formam dici pofTe modo quodam informan-
tcm, & siodoquodam non informa.ntem ; in-
formatenim.quatcnusdaccfleillihominiemi-
nentiorij non informat autem, quia non perfi-
cit materiam, quse habeat potcftatem adeife.

mus deilla diftionevSsjquamnos mcntcm,feu E fed aducnit homini iampcrfcfto ptr imagin

intelicaumdicimus, & nobililTimamhabct fi-
gnificationemj& hocnominc ccclcftcs^quoque
intelligcntias, acDeum ipfum apptllare foie-
mus;abfonum enimcft rationi phantafiam ap-
pellarcintelleftum.ncque vnquam Ariftoteles
itaeamappcllauit: qucdenim multidicuntde
coiitextu vigcfimo tertt j libri,ita vanum eft, vt
nihil vanius, patet enim dc quo intelleftu lo-
quatur ibi Arifteteles. quum pauloante duos
intcilrftusdjftmxiiTct, vnumagentem, &aite-
ran patientemjquanamauterr. fic veiacius io-
ciinierpreiatio, ncneft hic opportunum coa-
fidciare:incontextuetiai»i55-f-cu"di hbri vi-
detur Ariilotrlcs phantafiam votare intelle-
ftum , l>d ibi patct eum id dicere iuxta id , quod
apparct^nonexpropriafentfntia; inquit enim
»nr.illi£cre vicitrialiudcflf imaginationcm, a-
liud cxirrimationtm, vtitur eniravcibo.vide-
tur.quod (ig.Tificatrem dubiam, & apparentcm.

tiuam , ficuti nauta adusnitnaui iam conftita-
t2e,atque complctae; quarc ncriconftituit ho-
minem vtfpeciem animalis,nequemodo vllo
ipfum collocatinaliquinouafpccicfedfoium
diuinioremredditillumipfumhominem,quim
categoria fubftaniise eft fpecies animalis: qua m
fentcntiam nituntur coliigere cx Ariftotclc in
10. libr. de Morib. capit. 7. quem locum nos
poftea perpenderaus; tuncenim fatis eft, fi a
definitioneanimseabAriftotelejtraditanorj rc-
cedentcsoftendamus huius corr.menti vaiuta-
tem.cx iiscnimqux in verbis Aiiftotclis con-
fidcrauimus, manifeftutn tft hrec omnia idcra
fignificarc, darc cfie matcriae, informate,coa-
ftitucre infpccie, faccrchoc aliquid, &eire a-
dum primum talis corporis ; ig'tur fi anima
rationalis non coiiftituit honiintm in fpecie,
non facit hcv; aliqmd, non dat tffc, non efl a-
dlus prinius corporis natmaJis oiganici, pro-

inde.

Ccnfiit

^+l

dc Mentc Humana, Liber.

94^

indc fub dcfinitione anima non continctur; A catcrisnoncompetant. Stdquaminanefit hoc C^^yQ^/4.

koc timcn falfumcft, &contrariuir priorifun
danicnto anobis iaifto &comprobatoi Arirto-
teles enim incontcxtulibri fecundide Anima,
fubftantiam diuidit inmatcriami (Stformam,ac
con-ipofitum, <Se intcUigit illam materiam.quac
fecundum fe noncfthocaliquid .fcdhabctpo-
teliaremadcdc, proinde&iilam formam, quae
facit hocaliquid, Sc rtm infpcciecoliocatjqua-
re fub tali forma tanquam fuboenere animam

fubterfugium .quifqucfanxmcnti» intelligerc /ia.
poteft.Pri mum in eo pcccant,quod fi anima cft
commune analogum,rationalis potius,quam
rcliqua:, vocanda eft praccipuum analogum.
tum ratione dignitatis, tum quia continet ac
pcrficitali3s,tum etiam ratione familaritatis:
quia anima noi^ra eft & nobis maximeomniu
rcrum familiarisj 9c omnes ob caufas nomine
animse dignior, quam reliquae: hanc potiftimc

fumit, &■ vultomne animamcfle formam dan- B refpexerunt annquiPhilcfophi deanimadiftc-

tem cire fpeviHcum : deinde in tertio contextu
diuidlncorpusnaturaleinhabens yitam, &non
hibcus vitam, vt colligat animam cflTe formam
cojnftiturnterc corpus illudnaturale.quodha-
betvitsmivireritergoanimam fub genere cor-
pore natuiali ipcciem conftuuere: poftea in
conicxtu quarto probat animam non effe cor-
pus, eo quod corpusnoneftin fuDie£bo, anima
veroeft in (ubiccto: vultigiruFoainenianimam
eire forrlriam vcre infcrmantem, quia forma af
fiftcnsclVcmlubicclionon dicitur;nam intelli-
..pcntiaaftiftcns oibi non Jicitur incoefle vtia
fubiefto, <* crtrcs manifcftifflma: quoniam igi-
tur fioilcamutat nomen tdjsformx in nomen
adusprimi, quem diftinguit ab aftufecundo,
putat idcm ilgnificari per acVum primum cor-
porisnaturalis organici, quod prjusin 4. con-
textufignificauerat pcrformam corpons nstu-
ralis viuemisj Sc viucns incontcx. s.dixcratfe

rentes.vt Anftot. aitin contcxt. 7. lib, dtAni-
ma,<Sc vtrotum il!umubrum legentibus mmi-
fcftum cft:nul!aig'.tiircftratio,curreliqua: par-
tes anjmse dican'curprarcipuumanalogatttm,&
car Ariftotei, in declaranda animx eflentia eas
potius, qu,im rationalem, refpicere debuerit.
Prxterea bxcdicentcs, &: Ariftot. & fibi aduer-
fantur, &- <;ft in eorum diftis repugnantia itssni-
fefta: nam fi definitioanim^, &:ca quaepoftea
ad eius d<:cl<irationem dicuntur,rat!onaIiparti
non competunt, quomodo dicunt A r: ftoteleca
definueanimamin communiad omnes animac
partes, etiam ad rationalem? dicere igifur ea
noncompetere animx rationali, & dicere Ari-
ftotekm eaproferre comm«nitcrdeomn)bus,
ctiam de rationali, cft impiicare contradiftio-
nem:artamenpatetAriftotel, aperted'cere de-
finitioncm animx competcrc Ornni animac, Sc
hoc faepius repetere, & animam late fumere vt

intclligereillud,quodnutritionem, &accretio- D quatuonllosgradus compledentem : manife-

nemhabct,& tftverc in categoria fubftantise: ftumigitur eif ipfum exii>imafledcfinitionem

ero^oncgari non potcft, Anftotelem cenfuiflTe illam competerc etiam anunx raiionaii, ideo

omneroanimamelTeforiKamvercdantcmcfle, hae fabulae dimiitaniur.

Scfub naturali corpore in fpecie collocantcm,

proinde figmcntum illudeftab Anftottk a!ie-

ni'Finmm. H^c igitur omnia aliqui A uerroiftae

confideran..es, & cognofcenres ita manifefta ef-

fe, vt negari non poflint, ad hoc tandem confu-

gci ut, quod reueraomnia illa, quse ab Ariftote-

lecscuntui inpiincipio fecundilibride Anima,

etfiproftjutiirde aniiTialatc accepta, *: omncs

aniroxparres complectentctamrn proprie c6-

ueniunt aliis partibus animse prater rationa-

lem, ipli autcm rationali nonomninoaccona-

modantur^proindenoneftmirum^fieaquae ab

Ariftotclcdicunturindefinitioneanimst.atque

in ciusdcfiniticnis declaratione, refpiciunt a-

ftum informantcm , proprerea quod Ariftote-

les prascipuc confiderauit alias animse partes

prKtcr ratiocalem: huiusaucemrationcm eiTe

dicunt, quianomenanimje cft communc ana^-

logum, & aliomodo competit ammze taciona-

li, alio cateris partibus,obid Anftofclesrefpi-

ctre yrluit aiias psrtes anirrse tanquam prjcci-

ry; 3'?, ana!o23iij nrx oci' hoc tarrcnftar, quin

ctv. ; u'-'ictur animi in cotr.muni eti.3m ad ra-

ticni e; quiaQiiandocnnfider.atur aliquod <:q-

STuncanalogii, fstiseft fi es, qus de jMt dicun-
tur» tonwcmant pr?sci['uo aaalogAtOj cuaiKfl

Solutio argumentovum pro Auerroe addu-
6toru?n. Cap. IX.

REftat vt argumenta , qua: pro Auerroc ad- ^J ^ri.
Qu£ta funt, foluamus. Ad primum fum- mtim,.
ptii ex cognitione vniuerfaiium dicimus hanc

■E cfle propriam intelkdusop-rationem, &cum
abftradionefieri,proiadcm ipfoquoqucintel-
kdualiquam abftraftionempoftulari, nonta-
men fecundum cfTe, fed fecundum operatio-
nem,ea enimratione eftabftraftus, quitenus
inoperando eft abiundus ab organo, <fe hoc
fatiscft vt poflit intelhgere vrii.uerrnlia: quan-
do igitur dicunt, intillcdus crg^ ofcit vniuer-
falia, ergo eft abiun£lus a rvatciia; (\ intelli-
gant abiunftionem ab org?no in operando,

F concedimusomnia:at fi intclligant fecundum
efle, negamus confequentiam; quia cv ab-
ftraftionc vniuerlalium nii ahud inferri po-
teft.quam inrelleftum non eife ovganicum,,
nam oroanum rcfpicitoperationcu . Adfecun- .id/ec!i~
dum ncgamus inteilcdum agentem, & intcUe- d!*m.
ftumpatientem eiie vnam <&■ candem fubitan-
iiaiT\;quare, licet intellecffusagens fitformaab-
iunftapenitus a matcria.quodck nos cxlentcn-
tia Ariftot^aircnmus,nonob idfityt etiam in-
GG 4 icUe- »

943

Jaeobi ZabarellsPataaini

tum

telleftuspaticns fit formaimmateiialis ifed de A

intelleftu agentc quid fit , & quomodo ad no-

llram intcUe<aionem conferat, poftea fufius io-

11 //tf quemur. Adtertium acceptum ex context. 92^

^ , lib.i.deAnima,faciliscftrefpcnao: dicensenim

tnitl.a- ^^.-^Qj jjj^glle£l.uninonotcijparealiquamcor-

^'"!^' porispartem.nilaliudfigmficat, quamnoneire

^ ^^^' X oreanicum,quodquidemnosconcedimus5 at

"*"" ' fundecolligant, crgo non dat eife homini, ne-

^rT'^^' sandaeftconfequentia,& Anftot.fiKocfignifi-

hi,..2.de j3j.g^oVuiirer.abfurdeIoquutuse{rct, quiafor- E

^"''"' ma informans occupat totum corpiss > ideo ine-

ptaquaEftioeifet, quam corporispartem occu-

pet informanda j fed congrua eft q«»ftio <^^

parte ,quamoccupctinoperando, qu« eilct de

organo quseftio^; ideo inquit Arift.intelkaum

nullaai corporis partem tanquam ipftus pro-

prium organum occupare. Adquartuin acce-

Adqu^r ptumexcontext.ii.lib.z. de Anima, reiponfio.

tum rx fujjiitur exYeraillius Loci intelligcntia, aqua

aduerfanjlongiffime ablunt : tres m eo context, C
fuatpartcs.inprimainquit Ariftot. manifcftum
ciTe veloronem animam,vcl aliquas eiuspajtes
elTeacorpore infepaEabiles; & rationem atfert^
quia funt aduspartium corporis, in fecunda di-
citnihilprohibere, c^uinaliquaepartes fintfc-
parabiks,quianulliuscoi:porisfuntaaasj &
cum ipfis aduerfariis aifirmo Ari ftotel.. in prima
parte refpicerc aairKam vegetitcm , & ammam
fentientcm, infccundavero rationakm:inter-
tiaderaum inquit,nondum eife manifcftum, aa D
•jSiimafit itaaftas corporis , vt nauta nauis : Ad
rorimsigitur, ac fccundat partis yeram intellj-
gentiam^fciendum eft, Ai-iftot.ibi veilefatisfa-
sere vufgatse illi, & optata q^uaeftioni , an anima
fitacorporefeparabilis5nottquidem quodeam
gkneibifoluere ftatuat , id cnim ficri minime
BOterat 5 fed folum confiderare , quid hac d e rc,
|>er illa.qus eo iniocO manifefta erant , dici pof-
fit: duo autemibi erant manifefta, vnumiam
indcfinitioneanimaeacceptum^quiaeratomais 1
tflimxcommunisconditiOjanimameiTeaftum
corporis , hoc eft .formam dantem clTc viutnti
corpow ; aitcrmn vcro quod aliqua partes anL-
msefuntalligatat propriiscorporcis organis,fi-
Hcquibu&nullara edereoperationem poftuntj
aliquje vcro nuUi organo funt aliigataej deo-
iHjnibus enim vcgetantis , ac featieatis animac
fa«ultatibus ncmo eft quiignorct eas per pro-
prias quasdamcorporis partcstanquam per in-
ftrumitafuasedercopeEationiCs , neqi vaquam. F
Ariftot. hocdeclarauit, quiadcclarationenon.
indiguit: dubitare quidera potuit, qtiodnama.-
licuiusfacultattsorganu«ifi.t, aut quomodoa-
ii<iuaper fuum organum operetur ,fed an ha-
feeant propria ©i-gana,.nun.qua'm duhitauit,quia!
Ecsperfemanifcftaomnibuscftjratiouakm au-
temanimamnulii propnoorganoin operando-
eirGsddi(aam,manifcftum efl),inquitenim Ari-
IfcoKks iii coatextu s^. libci i. de Anima, ne fixi-

944

gerequidem facileefTe quam corporis partcm
occupct intelkdus : haec igitur 6 uo manifcfta*
erant, fed fecundum in dtnnitione animse po-
ni non potcrat, quum in eononcon.ueni-into-
mnesanimspartcs, &aliaorganura habeAt,a-
lia vero non hsbeit. QiJodigitur ^.v.zmm-z a
corporefeparationem accinet, nihil expriore
communi conditionecoliigimamfeftepotcratj
ex eo enim quod anima eft forma vere mate-
liam informans, ncn licuit Ariftotel. inferre o-
mnem aniisjam elle a corpore infeparabikaaj
non enim manifefta fuilTet illatio, quia quic-
quidipfchacderefenferir,idalii plurcs negaf-
fcntj quemadmodura ctiam fecundum rci veri-
tatem negandum eft omnem animam infor-
mantem eiTe a corpore infeparabikm: quoniam
igitur exadu acccpto indefinitioneanimxni-
hilmanifefkcolligipoterat, Arirtoteies idcoL-
ligere voLuit cx alteracondicioae, hoe eft, ex
coniunftione cam organo; videamus igitur,
qiiid cx hac colligi pollit.. certe il berit: rem con-
Ifderemus, ex eo quodforma fit organica, ne-
celTario infertur e.ame.ile acorpoie infeparabi-
km,iedexeoquod non habcatorganum,niliil
neceiTariocolligi potell, hos: eftjneqj feparabi-
. Lem, ncquc infcparabikm efle ; pn o.ris di& ra.-
tio clara eft, quis nihil cfTe poteft m nauta otio-
fum, & carens propria operatione; kfnaaigi-
tur, quseitaorganoadditaeft, vt fine iUo ope-
rari nonpoillt, fi acorporepcnitus fepaiaretur»
non polTetoperari^ facultasenimvifiuaiuic o-
culononvideret, nequc ambuLatiua finepcdi-
bus ambuiaret; omnes igitur animK partcs,
quse certis corporis partibusaddiftae funt in o-
perandoi funt a corpoi e prorfus infepcrabiks;
alteriusautem didiratio eft, quialicet nuUum
cxtct organum, quod feparationem prohibeat,
aliquod tamen aliud t& potcft, quod prohi-
beatjnamforma ekmentinuUum habet orga-
nariB, neque obid eft a raateria feparabiiis, quia^
iicet aborgano non impediatur , quin feparc-
tur, impeditur tamcn a propria fua natuia. cui
cifentiak eft vtfitfoimatahsmatcriae, necfine
illa exiftere poffit: claramigitur eftquid dicat
Arift.-tum in prima, tum in fecunda parteiliius-
contex. in ptimaenim dicit, cfie de aliquibus
faltemanimaepartibus manifeftilcascirca cor-
porc infeparabiks, &aiFcrtrationem, quiailla-
ruraaduseft ipfarucorporis partium, hoc cft,
quia aftus, qiii de illispraedicatur,eftaddidus
ccrtia partibus corporis, nempe tanquam in-
ftrumentis:namquumdicat Aiiftot. ipfas cor-
poris partcs, nonpotefteas confidcrareniil vt
inftruraetapartium animae in opcrando; quarc
accipit quidcm adum pofitum ic definitione t-
nimae,fedvt3ddiftiiftatuta corporis parti, qu*
vt inftrumcnto vtatur; hstc igitur eft manifcftif-
fima ratio. cur panes animat, quaeorganis funt
ailigatae, a corpore infeparabiles fint:& hanc
caadem rationcm legimusciaEioreni. abArift:

addU"

Om)

f0r»

corp<
biltf

945

dc Mcnte Humana,Liber.

946

addaa-am inlibr. 2. de ortu animalium, cap. 3. A primus ego cam inueniffeffl, a^«"" *"-'?^''^ 'j^

qucm locumpoftca in argumentorum iokitio-
neconfiderabiiVius,& limcconfonueire often-
dtrnusj ita vtcxillo hunc, & ex hocillum intcr-
pretari poiiirnus , ac debeamus. In 2. vero partc
ciufdLmcontex. confiderans Ariftor. illasani-
mx partes , qus organo addiftx non funt, cu-
jufmodi citfoiarationalis, non poteft aliquid
dc his ccrti colligcre.fcd folum dicere eas ab or-
gano rionprohibcri ne feparari poiTint, quum

folum Anft. voIuilFc&alios omnesfuille dccc-
ptos; cam tamen ego n.on inueni,/edapud oim-
plicium ineodcmlocolegi, camque ftatimVe-
nirimam clTc cognoui : dico igaurnautam ad
namm rcferriduobusmodis^vno modoquate-
nus nondac cffe naai, & ab illa abiunftus efl:; aU
teromodoquatenus cam gubernat, St mouct;
multiiguurputantAriftot.comparareanimam

cum nauta, quatcnus nauta non dat efieniui,

, i^ , ■ •-. :„ an nr\n rnn-

nullum organum habtantj pcr hoc enim non B xnhoctamtn decipiuntur;quiam eo non o^
, ,. 9 ^ , ., . . .^ r.n.- n^-.ri..^.^ ^^...,^:^ «»«„pin foanatiacii

£t vt abfoiistc feparabiles (^.ici poilint, quum
alia conditio eflc poflix prohibens ne feparen-
tur: ideo quando rationem fubiungens dicit
rpropterea quodnu///.'is corporis fitnt ttdlns j non
poteft intelligere nifi vt organi, vt hsec verba
pratccdentibus exaduerfo rcfpondeant, & pcr-
inde fit, ac fi dicat.quianulliuspavtiscorporis
funtaftusinonaffcrit ergoibi Ariftot. cas cffea.
corpore feparabiles, fedfolumdicitnonprohi-
bcnab organo quin feparari poflint, quum nul-
lumorganuirihabeantiideooptimaeftillorum
Verborum interpretatio , quam Alexaader A-
phrodifienfis adduxit, dicens Ariftot.ibi dcin-
tellcftas feparabilitate non affeueranter, fed
fub dubio ioqui. NuHumigiturargumentum
ex eo loco fumere Aucrroiftae poifunt : quia
quando Anftot.negitintellcdlum efiealicuius
corporisaftum,nonnegatvtinfoEmantcm,fed
folum vt organicum, idque afleueranter pro

fftit Ariftot. comparatio, nequc in to anima clt
fimilis nautas, fed m eo tantum, quod regit cor'
pus,ficutinauta regit nauim>^ hoc animaere-
gimennoneft contrarium informationi.ted ii^
mul eft cum informationc; quocirca vatione in-
formationis animaeftdifllmilis nautx:ratione
autcm regimiriis.':lirimilis,& hoctantum Ari-

ftoteles refpexit: ha:c fuit SimplKU> & Platoni-
corum opinio. qui dixerunt animam & mtor-
marecorpusj&ipfum regere, vc nauta nauim
regit,ipfoquevti vt inftrumento. ficuti nauca
VtTtur naui : hoc igiturrcfpicicns Ariftot.ibiii-
gnificaie vuk fe dixifTcquidcm animam eflc a-
ftum coiporis vt informantcm, & dantcm cfle
corpori viuenti, fed nihil dixifle de gubcrnatio-
nCridcoqueimnnaniftftum eflc-.ananipaa prjE-
tcrquana quoi eftacius informans.fitetiama-.
aus gubernans, ficuti nauta dicituraftus n.auisj
huius vcritatis argumentum clarifiimuni eit.

lolum vt oreanicum , loque aueuerantcr pro- ""^1.0 vv-.iiaixo «.^«.«w....... -— . ,•

fcrt.feparabilitatem yero fub dubio; adeo vt fi- ^ quod. Ariftoteles non de fola^anima rationau

ue feparab ilem a corpore, fiue infcparabilcm cf
feanima.li ratic«nalem Ariftot. exiitimauit, pro
neutrat-imen parte colligi argumenta poffit.
Quodautem-extertiaquoq; illius contcx. par-
te argumentum aduerfarii fumant, ridiculum
cft:quumcfrimAriftot.dicatimmanifeftumcf-
fean anima fit ita aiftus corporis, vt nauta na-
uis, non magis aiKrmare ipil pcffunt animam
effe vt nautam qixam nos negare, ideomiran-
dum ccnte cft, quomcdo inde f^mcre au<leant
Ari ftot. afleueramer dicere animam ciFe vtnau-
tam, quum ipfe aperte dicat hoc non eirc mani-
fcftum: imooftendo eflTe in Ariftot. fecundum
eorum interpretationem, rcpugnantiam info-
lubiiem,neceflc enim eft omnem. animam cffe
aftum corporisvtivtinformantcmj vel vt afli-
ftentem, etgo fi pars aliqua anims n<on fit a£tas
infor«ians> i»amfeftum t^t dcbet cam efle a-
£hum afJiftentem , itaq; fifecundumcos prxce-

hoc dicit,feddeanima vniuerfe; dicit enim el-
fe immanifeftum.an animafit ita aftus corpo-
ris, vtnauta nauis; reueraeoimhoc competit:
etiamanims f^nticnti , quat cft forma conftt-^
tucnsammal, &cft vtnautainnauisquiaregit:
corpus, & ipfotanquam inflrume:© vtitur: hoc-
idem legimus-apudAriftotckm in dontex.28.-
oa-auiPhyfic. vbi fimilitcr animam' coroparat-
crnn n^uta, & corpuscum naui, nec loquitur de:
fola animarationali, icd de omni animahum a-
nima, vt ipfiquoqueaduerfarii non negarcnt,,
quia.ibi eftmanifeftiflimum-; nxquitcnimain-
mam mouere corpus animalis,.& ita ammal di-
uidi in partem isouentem: &partemmotami„
ratione quarum diGiturafeipfomoacri. Si quis
autem qusiatvbinampoftea Ariftoteh decla-
ratan ari3ia.fit^3!aus.vt'nauta.in naui,> ce>tarn,.
eft id nuUibi ab Ariftotcle cxprefTe declarari,.
coUigi taraen faciiepotcftcx iilis,qu«'defm'

dentibus verbis Ariftot.aflcueranterdixerat.a. F gulisanimspartibuspofteadicuntur; anima c-
• .: \ . ./r^ -A..™, .:.,fk,-v«'!n_ r,rm ri-ncr». rnrniis. & imDcrars uii clicitur pCfc

VA itnt-'

ir dica,-
irfimi-
nau-

mmam rationalem non ciTe aftmsi informan-
tcmj quomodo dicerepoftea potcft no efTe ma-
nifeftum an fit itaaftus, vtnaiuta nauis ? Dicere
enimpotiusdcbuiiret efremanifeftumeam cifc
adiumaffiflentem, qualiseft nautain naui: pa-
tet igitur cosin eius loci tnteliigentia longc ab-
eficabAriitot.mcntc. Nos igitur verim illius.
ioci in.terprctationem afferam us, quse plurimo-
i:iini.crr.oreaa gatefacistj eamtisita clarami vc ii

nim reg.ere corpus, & impcrareilli diciturpcsr
cogmtionem,.vt afleritipfcArifkstelec in contc-
xtu 4. libri 3. dcAnima, omnis igitur anima co-
gnofccrisdicitur regcre corpus,.&. illi i^p-^^""
retanquam nauta: idso fimilisefl nauts.tum a-
nimaientiensi tum animarationalis, quia vtra-
que cognofcitiua eft; anima vcro vegctahs,.
qiium cogni tionc car^at,n 6:di citur fimiiis nau"
t% nequ&impeiai^s- cotpori : Anftotcics igituto

947

Jacobi Z.abar€il« l*atavim

94«

nuHibidocctexprelTe ammam clfc vt nautam, A natiuo, neqjaIiudperhoc(lgnificat,quameunt'

quia ex co quod & aninia femiens, & anima in-
tcUigens funt cognorcent^es colligcrequifquc
potcft vtramque tpfarum inftar naur« rrgerc
cotpus Hincctiamrumitur ratio, cur Ariftotcl.
ibidicattfrcimmanifeftumananimaruvtnau-
ta, .Sccurhancconditionem in dcfiaitioneani-
mxnonpofueritjratioenimeft, quianon com-
petitomni anims, noncnim animx vcgetanti,
quianoncognofcit: obidquumin eo contcxtu
II. abfolutcdeomnianima qujcrat abfqucvlla B
"^ diftmftjone.an fitita nQ-n^ corporif , vc nauta

uauis, iuredicite{reimir.anifcrftum,quianon o-
mnibus anima partibuscompetit j vellatiseft
fidicamusAnftotelemperimmanifeftum nila-
liudiignificarcvoluilIe,quamnonexpreHumin
dcfinitione animse proptcr rationepracdi(fbann.
^dj, 0x Aifquintum argumcntum , quod cx contcxtu
eontex. 21. ciufdcm fccundi libri fumebatur,reiponlio
coUigttur exipfis Ariftotel. verbisineodcm lo-

zi. l<br
z. de ^i
7iimu.

ipfum quarcum gradum ; quanquam ibi non
amplius loquitur de fepnraticrescotpore^fcd.
de fcparatione partium «nimxfecundum io-
cos iuxta Platonis opinionem, dequaaa:ealo-
qucbatur, cuius methodi racioncm non cfthtc
opportunuraconfiderare:inconrex'u igiturzi.
folum cxcipit intellcftum fpeculaTiuum, hoc
eft eundem quattumgradumvt exerccnreprx-
ftantiifimim fuam operacionem, qus eft foe-
cularicllcntiasrerum, & vniuetiaha; quuni <!-
nirn hoc facere non poffit, nifiopcmtelieclus a-
geiis; qai eftforms vcreabiudaa materia, adeo
vt ex viroquc intelleftuconftare quodammodo
Yiceaturintcileftusfpfculatmus, idco ncnabf-
quc ratrone fit vt hicvidcatureflcaliudanimx
gcnus , (Sf forma abiurfta a materia , euenit; e-
nim hoc prcprcrinrerucntumagcncis; & Auer-
roes quoque dicit LntellcAum fpeculatiuun»
conftate ex jnrelkftu poflibiii, & pharitafma-

coiduonsmque ibi funt Ariftotelisdida^qnse C tibus, & intciiedu agcnrc : hanc igitur ob cau

nos confiderareoportet vnum cil \_de tntelieiiu.
^. 4tem, ^fjjecHl^irtcefucultate nJnladhuc 177 a,-
.-^//^/^/'we// jakcrum vtroeft , quod ftanm fe-
o^\xvt^^ [fdKi/ detnr tiltu.dgenres finfm^efs,^ hoc
foluvi -cff!' fepariirt, tanquam perpetuum a cor-
f «^/-(^/■//Jpatetautcm&prje-ccdccia, & fcquta-
tjaconfideianttbus Ariftotckm de feparattonc
partium anmiae loqui, hanc igitur vtraque hacc
di(!>a|rcfpiciunt:idccfi vtraqueab Ariltotek af-

fam Ariftoicks, (Scjn jilocontextu z\. & poft-
cainsa.excipit intellc(ftum fpeculaiuum,tan-
quam jllum,dc quonihi!ibimanifeft.Umerat>
quoniam ratione incelkftus agentis non con-
tinetur reuerafubaAim«dt£aitionc,nequee{l
a(ftas corporis : at rationc aliarum ignobilio-
rum operationum Ariftotcles nunquam cxci-
pit inteliidum , ncque dubi'at nc fub animae
definicjone contineatur, fcd procomperto ha-

feuerantervtveraproferantur, eft in iis verbis D bct eum eiTcformam viuentis corpons,&fub

mantfcfta,(k infolubrliscontradidioi nam 'ix de
intelki^a fpeculatiuo, hoccft, deeius fcpara-
tionenil adhucm.anifcftum eflcairent,quomo-
do potcft fequentibus ftatim vcrbis alleueran-
tei dicfrcipfumeftealiud anima: gcnus,&for-
mamabiundtamamateria .'quurn ptxfertin^ in
prnmptu fir rano curnihil de illo manifelhim
fir; nondum cnim de ipfo adum trat , fcd agcn-
dum iu t':rcio libro relinqucbatui : ad tollcn-
dam igitur m didis An ftor. rcpugnaatiam , fa-
tcri cogiinui' non vtrunque djftum afltucian-
tcr, ^ ex anijni fentcntia prcfcrri ab Ariftote-
le, fed viiurei aireueranter, & lecunduwj mcn-
icm propTi3m,alteruni verodubium, & mxta
aiiorurn, vulg^rium pracfcrtim opinioncmi ita
vtcimriium verborum icnfusclarifiimus hic fitj
detntelu.c*u sutem fpeculatiuo, nempe dt c-
ifsfeparaacneaccrporc, fi fecundurnjci vcri-
tateinloc]U3 veiim,us, nihil adhuc mantfefiuin

animx diifinitione non minus, quam alias a-
nimatparteseontinerij nammconccxtuza. in-
quiii rullum dubium efl^e dc opinatiuo,(Sc inco
ipfo 32- vccat quartum gradum Aoy/is-^aji, (fe
^<6«vfl(i»v,nequc vilum dubium de ilio eiie di-
CJtjfcd ftatim fubjungit.de intclle(ftufpecula-
tiuo aliam eiTe raciontm.&cflepofteriuscon-
fiderandum: de intcliedlru igitur fpeculatiuo,
toia dubii ratio prouenit ab inieik^^uagcnte,
qui cft aliiid animx gcaus, nequeeita(ftuscor-
poFis , vt Aniioteks poftca in hbro tatio de-
clarat. Ad fexcum argumentumfumptum ex ^id f. t
contextu quarto & fcxiolibritcrtiidc Anima, confix.
dicimusiatcikfftumdicipoflecommiftumcor- ^ (^ ,^_
pori, vcl imroiftum duobus modisfvno modo idi.^.de
fci.unGum cire,altcro modo fccundum opera- amm^. '
tionem: & ho.c adhucduobusmodisivel cnim lynmifl
rationc C'bic(5li rccipiendi ; velranonccorporis, innUe-A
quG vtatur ad rccipiendum ,adco vt inbusmo- ^i^ fA

efhatf!icquamurid,quod aliisapparet,muitis F disdici pofiit iaielk(ftuscommiitus,vclimmi- p/tctter
' ' /T- . > • ftus: fed pnnnus modus non tuit ab Ariftotcle ^5,;.7^.

confidcracus in lihrotcitiodeAtuma, quoniam raripo-
ibi propofutt fibi confidciandam naturam in- fgyj^
tclkiitu:^ relpc(ftu operationis ra;,iam, nam fe-
tundum luum cflciam dixeratinpnncipio libri
2. omncm animain cllc aCtum piimum corpo-
nsiuturalis ciganict, hoc tll. torma inform.?n-
icm: quaicnkCtflc cftintclk(S;uhacracionceirc
cum worporc commiftum, non quidcm ycra mi-

Ibone

\>dcr.ur ipluxiicfleahudssnimsegcnus; vtitur c-
nim ibi Ariftoteles verbo (^fde/urj quod ligai-
tic.it vcmdubiam, ^ ^['paicnnarH pctius, t^iiam
propruin iplius opiruon<m:- hanc citim ad a-
iiurn locQm dctlarand^am rcmittJt. Noncftau-
tcm igaorjinnunvAriftot. coin ioconononnn-
noc^arium, aiiirffse gradum excipcfcianquam
imn»anitcilnm,(3{ obfcurii, naiii-iiatim in «.on-
tcx. ftcjucnt;:i2.inqu:c mauilcftum cflc dc op.i-

dc Mcntc Humana,Libcr

95^

^4^

fiione,quaenoncftm{icorporiscucorporc, fcd A ctiuanon vtiturorgano corporeoin redpiendfs

illa , quse competcrepotcft incorpoico cuin cor-
porco, namforma corpusaliquodconftitucns
infinMatfcinomnes partes matcrix, inqua in-
eft, &:itadiciturcomifcericummateria; ficipi-
turintcllcftusfecundum fuume/Ic noneftim-
miftus,fed potius comiTjiftus cum corporcpro-
utnominccomfBiftionis nilaliud denotamus,
quaan veraas materix informationem , <Sccon-
ftitutionemfpeciei.Rationeautemo|3icdoriim
recipiendorumintclkauseftimmiftusjquiain
fua natura non habet aliquodcx obiedis reci-
piendiis , namintusapparensprohibetalienum,
vtinquitAriftotelcsinillocontext.4.1ib.3. qua-
rcfiinipfa eflentia intellcdus continereturali-
quod exobieftis rccipicndis , prohibereturalia
recipere; quemadmodum matcriaprima, ilin
fua naturs formam aliquam haberct , nullam
pofletaliamrecipcrc: dehactantum immiftio-
neloqviitur Ariftotel.ineocontcxtu^. libr.^.vt
manifcftiilimum eft, neque cx illa poteft inferri C
immiftiocumcorporefccundumcirc,quoniam
etiam cujlibet fcnfji competit talisimmiftio
refpedu fui obiefti ; organum cnimvifus rcce-
pturumcolorcsdcbuit cSe finccoIore,&orga-
numauditusdcbuitclTefinefono, &ficdcaliisj
attAmenccrtumeft {cnfa.m efTe formam mate-
rialcra , & vcrc infovmantcm materiam ; quare
exeo 4. contextu riallucja poteft asgamcntum
pro Auerroc fumi ad probandum intelledum

fpeciebus,fcdipfarecipit, ideorcae vocaturlo-
cus fpccierum. Quum igitur talem immiftio-
nemtnbuat ibi Ariftot. intelkftui, quaefolum
refpicit opcrationem, nullum inde fumerear-
gumcntum Auerroiftst pofTunt : nam fi hinc
coUigcrc velint immiftionem cum corporcet-
iam lecundum eftc, negamus confequentiam ,
quia licct intclleftus in recipiendis fpcciebus
non vracur aliquo proprio corporco inftrumcn-
B to.perhoctamennonftatqumfitforaiahomi-
nis , & hominem in fpecie conftituat fub ani-
malis gencrejnam ex eo quodaliqua forma non
habeat organum pro-prium . non licet inferrc
eam non elTe formam mformanvem, fed abiun-
ftaaiamateria. Aliamukaad jUiuslocidecla-
r^ionena, & ad huiusargumenti vamtatemo-
ftendendam pertinentiadida anobisfuntinil-
lius libri interpretatione , qua hic rccenfenda
nonfunt. Adfcptimum, quodfuaniturexcap.^^
7.hbr.io.Ethic.dicimushomincmapudomnes ^^ J^'^
Philofophos efle jnedjat naturae inter naorcaha I
&immortalia,intertcrrena, &diuina: pluribus ' r'
euim falultatibus praeditus eft , quaruna alise fa-
ciunt eum fimikm brutis animdlibus , & rebus
ignobilioribus j alis vero rcdduat eum fimikiTi
diuinis, vtintelledus^prsefcrtimfpeculatiuus :
inter quie duo extrema d&tur medius quidarii
ft:atus, fecundum qucm homo nequcad infe-
riora vergit , ncque ad fupcrioM , & huiufiaodi

non efle formam informantem. In 6. autem D cftvuafccundum intclkftum praclitum j Jdeo

context.loqttitur Ariftot. dcalteraimmiftione
rcfpeauopcrationis.nempequac opponitur illi
commiftionijexquainferrcturintelledum efle
organicum:quum enim Ariftotel.prius docuif-
fet mtcl ki^tum patiendo s ac recipiendo intelli
gere.ibi oitcnderc vultipfum in recipiendo noti
cflecommiftum cumcoroorej hoc eft, nonvti
miniiicrio corporis inrecipir.ndis obiedis, fcd
ipfummetTrccipsrcadquodprobandumhocar-
gumento vtitur , quia fi in recipiendo eflet cum
corporecommiftus > iam extatet aliquodeius
organum in humano corpore , propccrea quod
fiin recipiendo egeret corpore fuxtul recipien-
te , iam poftuiarct cercam aliquam corporis
temperaturam idoneam ad recipicndum, pro-
indc ftatutamaliquam corporispartem, inqua
hxc receptio ficret , quodfiiFet ipfum eiTeorga-
nicum; nullumenim aliudeft otficiumorgani
fenfus, quasirecipercfpecies : quoniamigicur
nuUum apparet organurrs proprium, qao vta- ^
tur intelleftus irj recipieadis obiedlis , dicen-
dum eft cum in operand© non e,!Ce cum corpore
Gommiftum,fedipfaramctrec!pcrefpecies;vn-
depoflea colligitfoiam «nimam intelkftiuam
dicipofle locumfpecierum, locusenimrecipic
locatum , aninn.a aurem itnnbilis noa recipit
fpcies rcrum fcftiilurrji , fed organum aniaia-
tum eas recipit, proinde non animaipfa,iedor-
ganum efi iocus fpccicium ; aaima vcro iateile-

dici fokt , hominem , fi viuatfecundu-sj fenfus ,.
viuere,vtbeftiam;fi vero fecundum intelk^tuia
fpcculatiuum , viuerevt DeumT fivero fecun-
dum intelkdum a£tiuum , viuere vt hominem i-
fed camen quando Philofophi ita loquuatur,
non propterea riegant vitam contemplatiua-ai
homini compctcre quatenus efthomo , fedidt
dicuntcomparatione illiusvitsemedis, fecua-
dttm quam homo neutri cxtreraoram fimilis^
eflcdicitur; iiccaimper comparationemvoca-
tur ftaius illefupra humanus^abiolute tam.;n;
non eftfuprahumanus, fedeft penitus hureia-
nus ; quicquid cn;m eft in homine , hutnanuiTji
eft, i&eohamanius, quomagis proprium ho-
mmiseft; quocircacontemplatiua hcnninis.vi- ''^'*^^*
tacftmaximehumana, idqucaflcrit ipfe Arift. *^»^f>t^fe
clareincalceeiusdemcapitisjdumait [i^u^dna- *^ v*^
tura ^ntujcuiuj^ue eB ^iccommedatr*'?! > fdpra *^xime
fi»>3tt^imum,a.ctucundtJSimum^nicHicj^eB-,er^Q fs^mafi^
ettam hsmim ^ttti , qu^.ex. intelhilu tr-adficitur ,
fi(jutdem maxime id eff h^mo ) vult igitur ab-
folute loquendo intelkftam cfle humans na-
rurse maximc accommodatum , & homineni
pcr cum maxime efle hominem : duna enin^
abfolute quid natura humana fit confidera-
mus, eam ciTe dscimus, per quarn horso ma-
SJrac conitituitur ^iSr^bakisdiftiniuitiir; con-
ftuuituf autem,-& diftinguiturperid, quodefl
iusama ipfius peift£iioj fumiKa autem pcrfe-

di®

951

Jacobi Zabarcll» PatavinJk

pn

ftio culufque fpedci efl prxftantifrimae eius A ma, qujeUbetformadicitur Jiuina^quarenuscft

dohsmo

partis operatio, qualis cft inhoniine contcm
platio; hac igitur nihil in homine humanius eft >
dum abfolute hominem confideramus j dum
aucem nomimchominis nonomnes humanas
vircs, <Scopcrationcsintclligimus, fedaliquas
tantum ignobiliorcs, tuncvita contemplatiua
dicitur eflc fupra homine, non quidcm abfolu-
tc fuora hominem , fedfupra hominem ita con-
fidcratum; quiahomo eftquidcmnaturxme-

imagoahcuiusgiadusperfcftionisdiuinaciidco
nonmale aPlatone diftumeit, omniaexduo- piatoa
bus principas conftare , ex ente, & non ente j per
cnsenim Deum fignificabat, pernon ensvero
primam materiam, quafi ex materia& forma
conftare, fitconftareex materia&: Deo. Solet
etiamAriftotel.aliquidappcUarcdiuinumcom-
parationereruBjignobiliorum.vtini. Phyficor.
loco prasdidio formam vocat diumam ctiam re

xit em
ntaex
te conj
re.

dix , ficuti difturn eft , non tamen per vcram cx- g fpeftu materia.a qua appctiturj & in cap. 3.1ib.2.

tremorum parricipationem, fedfolum pereo
rum fimiiitudinem : ideo nomine hominis qua-
ter d/ui- doque perfeftionem , & nobilitatem fignificare
nA^ter volumus,quandoqueimpcrfeaionem,&igno-
rena, bilitatem j denotamus enim nobilitatem, quan-
dodicimus hominemefl^e animal prxftantifll-
mum,& ad imaginem Dei efle faftumiimperfe-
ftionem vero, quando excufarc ahcuius erro-
rem volentcs dicimus , homo cft, & quando di-
cimus , humanum eftpeccare , & memcnto ho-
nioquodcinises, dcaliahuiufmodi. Quando
igitur Ariftoteles dicit vitamex intclleftunon
ciTe humanars,fed diuinam.nonabfolatenegat
cflc humanam ,fcd folum prout humanum no-
tat imperfeftioncm , neque vult elTc prcpne di-
uinam, quum propric fit humana, fed per quan-
dam fupcrioEum fimilitudinem, & cuni infcrio-
ribus comparationem ; non cft enim ciufdem
gcnerimens, & intclledio inhomine &infu-

de ortuanimalmm omnem ammx facultatcm
di uinam vocat rcfpeftu clcmentoram, & rerum
animscexpertium : maximeigiturliommihxc
appeliatio conuenit ,, quia oainium fubluna- i

rium corporum praftantiilimus eft , & proximc
omnium adDeumaccedit: quidigiturmirum»
iiAriftotei. dixitfubftantiam hommiseirediui-
nam , & oflicium diuini efle fapcre , & intcUigc-
re?appeliatioenimdiuiniapudAriftot.nondc- .
C notat abiun<fiionem a matcria. Ad nonum ex Ad'^.
context. 51 duodecimi Metaphyfi^cor. refponfio iz.Mt
fumiturexipfis Ariftotel.verbjsineouemloco, phjfi
& cx Akxandri interpretatione , quse phna , &
faciliseft: aducrfarij namque verbaAriftotelis
tum tEutilata in medium afferunt , tum perpc-
ram interpretantur ; citant enim verba hacc £<<»
ommnon h^ens)n(iteriam efi indiui/ti>ilt,aiuem-
admodum humaniis inteUe^as^^ &: fubticcnt fc-
quentia illa [ »ut qut compojitorum ef^ , tn altejua

pcrioribus.habenttamenquandamfimilitudi- D tempore/ehahet ] dicoioitur Ariftotcl. hisver

C.19.

nem: obidhomo rcfpeduignobiliorum voca-

turdiuinus,abfolutetamenmhilcftinhomine,

.quodiiumanum nonfit, (Scnihii ineo huma-

uld $. ex piiisetlmentcatqueintcliigentia. Adodauum

^.dtpar. argumentum, quodfumitur excapite dccimo

antmal. jitsriquartidePartibusanimalium^dicimus dc-

bilemelTerationem, qusefumitura folaappcl-

latione diuini, nam in contextu .8r. Iib. i. Phy fic.

aufcultationis Anftotel. omnem formam natu-

raiemvocatdiuinann&o[;timam;&inlibrofe-

cundo de ortu animaiium , cap.5. di<it, quamlir

betanimx facultatcm participare diuinoquo-

dam corporc practer illa> quaelcmentaappel-

lantur , ncque pr optcrea putat omneiE formam

naturalem, vel.omnemanimamcflea materia

abiun£lam ; quodigiturmentem humaham vo-

cct diuinam , nuUius momcnti eft ad oftendcn-

dum eamnon cflTe formam informantem , (cA

abiundam a materia. Ratioautem , cur Ariftot.

bis primum imelleftam cum humano non ia
co compsrare quod careat materia', fcd iti eo
qu od inteliigat obicdum totum fimul , & indi-
uifibiliterjnequedicerchuoDanumintcllcaura
ita femper fe habere, fed aliquo tantuna tcmpo-
re. adcovt tahsfemper fitprimus intcllcftus,
qualisahquotemporecft intelledtushumanus:
quod fi putaret Ariftotel. humanum intelle-
arum cflTe formam abiunftam amatcria, vtilli
E voluntjccrtenondixifletipfumaiiquotantuim
tempore talemefle. fed omni tempore, qui fi
nondatefle,eftfcmperamateriaabiunaus, li-
cetcorporiafliftat: eft igitur fenfus verborum
talis: omnenon habensmateriam eftindiuifi-
biie,quemadmodumhumanusintcIlcdusali-
quo temporc fe habetjeft enim quandoque eius
intellvftio indiuifibilis, ncmpcquandointelli-
git obicdum totum fimul , non per difcurfum a
parceadpartem :yctbiAmtmilh[gtut^u/com-
omnesanimacpartcs, &omnes formas natura- p fofiiorufn ef} ] ad maiorem declarationcm ak

ks appcllauerit diuinas, cft liia, quac ex eius vcr-
Ctir for- ^is fmniturincontextuioo.i bri i. dc Coelojibi
mac.y ^- enim dicit rcbus omnibus a X)eo communicari
rtftot.^o- g(rj.^gj viucre,hisquidcmclarius,illisvi;roob-
fcurius; quaclibetcnirB/res illud quod eft,cftper
participat Jonem perfedionis diuinaci ftd es par-
ticipatioeftinxqualistquoniamaaaercsma^is,
aliae minus ad diuinam .perfcAioncm accedunt :
quoniam igitur ciTe cuiquc rci tribuitura for-

cetfir di
uina.

Ariftotelc adiiciuntur , & habent fenfum vni-
iuerfaiem,vtinquitibiAlexander,itavtfcnfus
fit , qucmadmodum fe habet aliquo tempore
.humanus intellc^us.aat vniucrfc loqucndo,
cmnis intelkaus,, quicompofita intelligat,{I
aliuspraererhumanurndatur,quifiteiufmodi;
dicitergo humsnum intelleaumcfle compo-
fitorum, proinde intelligere quandoque cunt
difcurfu a parte ad partcm ,ncc fcmper intcl-

ligcrc

^53

dc Mcntc Humana, Libcr.

ligere indiuifibiJiter, fed aliquando, imo rsro;
hcc enim eucnit,quaiidoad poiccf^ioni-m du-
ftus clt, & fruitui tclicitate cciuc>-??platiua. hoc
cft,omnia nouit.qua hommi in hac vita motta-
licognofcercdatumcO, tuncenimintelligitct-
•iamintelleftumagcntcm. proindc rem indiui-
fibikm & indiuifibiliter : quod ipfemct Arifto-
teles dcclarat, quando fubiungit £«o f»/wy?«r-
ferhul>etiid-,juodbtneeIt,/nhoc, aut:n tllo,/ed
/n toto e^uodam td, ojuod o^^ttmum eft, tUud ab eo
^Ary^f-wj-Jqustverba Auerroiftac {\<. interpretan-
turjiiitelledushumanusno habct fuam pcrfc-
fticnena inhocautm i!loindiuiduo,vtin So-
cratc. vehn Platone: fed bscc inrerpretatio ab
Ariftotclc alieniflima cft, nequead id, dcquo
ibifermofit,vlloaiodopertinet;n3m Ariftote-
lcs ibi ncc de mdiuiduis. nec de fpef ie loquituri
fcd docere vuhDeumintcUigcrcfeipfum indi-
uidue,& id dcclarat per humanum inte lleftum:
quemadmodum .n. humanus intcllcdus quan-
doqueintcUigit indiuillbiliter, nerape quando
adpcrftdioncmpfrucnit, & intcUigit intclle-
ftursi agcntciri; :ta D us femper feipfum xndi-
uifibiliter intelhgiL ; hoc igitur (igmficant ver-
bailb Ariftotclis.df C' rumfenfushic eft: per-
feftio humani intellcdas non fempct confiftit
in intcUc ftione diuiub;h, quat eft quando parti-
bilitermtvliig!tmodohoc,modotllud,&com-
parat hoccumill'0,<3( difcurrit ab hoc adillud,
quodqaidem ci euenitiaipfa habituumacqui-
fitionejfcdquandoquch betin toto quodam,
hoc cft, in tcnipons momtnto indiuifibili id,
quod eftoptimum, id cft, cognitionem inrelle-
ftus agenns, qui eft diucrfum quiddam ab ipfo,
& ci iungitur tanquam forma extnniecus ad-
ucniens : fic locurn illum inccrpretatur Akxan-
der,nam momcntum tcmporiivocaturtoiura
quoddam. quiaquum partes non habeat, eft
totumfimul. & indiuiduura : tunc igitur intcl-
leftus humanus in momeco intclligit,fed quan-
dointelligit difcurrendo abhocad illud. tunc
intelligjtintemporc. Quandoautem fubiungit
Ariftot. \^Jic autem fi hAbet tpfU fuitpJtiis.rnteUe-
&i6 toto <s,uo'\ proferthaecverbadepumo intel-
lc£lu,& fenius clarus eft: ficut enim fc habet
-quandoquc, 6c raro humanus intellcftas, vide-
licct quando indiUiribiliterintclligitintellcdtt
agentem.ficfc habetDcus in tota atcrnitatc,
nam feipfum fempcr intelligit indiuifibiliter.
Patet igitur nullum argumenrum contra nos ex
eolocofumi pofle, imo ridiculuseiretArtftot..
C.idvcllet,quodilhAucrroiftaattribuunt:ham
doccrevolcns primum intelleftunctcfre abiun-
£lum amateria, non Eenc faccret hoc declarans-
pcr intellcftum humanum ; non enim ita im-
materialis Dcuscft^vt humana.s iriteileftus, dfc
isultoeuidentiuseftimmatetialcmcflcDcurj?,
quam intcUedum humanujs; qiKscirca Arift.
d<!<:(arz;ret ncriu'^ per ignc:ius,& pcr sd, quoj;
tftdiiiiaiik* tanq^u^fti ^vcuffiile:icliono&ex e»

954

A loco contrarium colligimtjis; nam fccundurn A-
jillot.ornnccarensmaicriQeftfcmper indiuifi-
bile,& indiuifibiliter intcUigens; ergo huma-
nusintcllcdus,quum non fcmper indiuifibili-
tcr inttlligat, firdraro. noneftabiunftusama-
tcria. A d poftrenn um.quod fumitur cx libro fc-
cundodcortuanimalium,c.-p. 3 fcftatores A-
lcxMndrivaviismodisrefpondent. SimonP.r-
tius inlibrofuodementehu:fiana traxit verba
illaAriftot.adoperationcmrefpeduintelleftus

B agentis,* dixitcfiTcintclligenda de aftu fecun-
do, operatiocnim intelleftus dicitur cxtrinfc-
cus accedcre, quatenus pendet ab intellcftu a-
gentc, qui extra eft, & fine quo non fit inicUc-
ftio.SedaliipofteriorcsAlcxandrsifcntentiarn

Portii non receperunt, quia rcucra vcrbis An-
ftot.accommodarinonpoteft:AriftoteIcsenim
ibi quacftione proponrtde ipfaanimse fubftau'
tia,deadu primo,nondc aftu fccando, qux-
rit cnimde facultatibus animx.anextrinfecus

C adueniant.nec nc; nomen autem facultatis a-
pud Anftotcl.femper fumitur pro anima ipfa,
nunquamproopcratione, nequeprointelledu
agente, hicenim non cftparsanimse noftrat.vt
ahp inlocodemonftrauimus.proinde facultas
animaeappcllarinonpoteft. Pratcrea fidiftutn
illud Arift. fic iatclligatuc.falfum cft, quia noa.
folius intelledus operatioratione mouentis cx-
trinfecus accedit, fed etiam operatio fenfus»
nam ctiam vifiofitpcradionemobiefti exter-

D ni inoculum, & praetcrcaad cam neceftariuni
cftlumenexternum, quodproportionerefpoa-
det intelleftui agenti fecuadum ArifVotcLem,
quarenon mmus vifio extrinfecusaduenit, qua
intelledio. Ideoaliihacrefponfione relifta c6-
fugcrunt adintclledumfpccuiatiuii,& de boc
dixerunt cflc intclligendaverba Ariftotclisqui
cundem exccperatincontextuzi. &32. lib. 2^ de
AaiiHa. & dillinxerat a quarto gradu vitaeihic e-
nim dicitur extrinfecus accedereratione intel-

E leclus agentis,quiineocomprehenditur, ficutr
anteadiximus. Sedhimihividcnturineafdem
difficultates incidere. in quas Eortiu5 incidit :
nam dicerc intcllcftum fpeculatiuumniialiud:
cft. quam dicerepraEftantiflxmam intcUe&iso-
pcrationem ; tunc enim dicitur fpeculatiuus ».
quando cfTentias rcium a£tu fpeeulatur : quo-
niam igitur diccnte&huncextrinfecusaccede.-
re, rcfpicimus vcl imelledum agentem,vel o-
perationcm vtpendentcm ab intellcdiu ag«a-

F te : refponfiohaec in idem cadit cum rcfponfio-
ncPortii, necconuenitcum verbis Ariftot. qut
eoinloco defolisficultatibu!; animarloquiturj
quarenominementis nilaliud imelUgere po-
teft, quam mentem humanam, qisat yocari fo-
tetintclkftuspoteftatc, de quo inprsfentia dif-
pu amu&: idq; confirmstur ex lequ^ntrb. A. i ^t.
verbis, quibusratior esfferens dicit ^7thl''ni^
cumei*ti.ad:icnecQ'7.mjunfcatactioiorfOia. J

lic aiiiMi diilingiuc intelk^l;um^ « iUA o^' " ' ■ ^"

Adj$.^
2. de Ge~

nerMt-A-

c^p.J-
Porrij
refjfonjit»

Confut*'
tio.

A^torU'
ref^nfi9%

ConffttH'
tie.

f^

Jacobi Zabatcllaj Pataritti

m

natijre.

TompO'
natij de-

fe^f-is.
VerA re

ffonfo.

x\e, & cur extrlnfecus accedat, hanc rationem
adducit, quoniam in fuaoperatione colpcreo
inftrumentononvtitur: hsc autcm ratio pro-
batdeipfafubftantiaintelKduspoflibiliSjhunc
igitur Ariftcteles tcfpicit ,quare neutra horum
folutiorefta efl, 8c difficliltas integra manet,
quomodoAriftot. dicatfolaminteraiiimzpar-
tes humanam mentem extrinfecus aduenire.
PetrusPcmponatiusmeo quidem iudicio pro-
xime omnium ad Ariftoielis mentem, & ad ve-
ram argumenti folutionem acceflit, eam tamen
non perfcfte aflequutus eft, quia ipfam quidem
-veritatemiuxra Ariftotelismentem optime de-
clarauitjfedadillaAriftotelis verba, in quibus
aduerfarii maximam vim faciunt, nihil refpon-
dif. nam in libro i. fuz Apolog. cap, /.locum il-
lumdeclarans,inquitArift. aflererenon ipfam
mentis fubftantiam extrinfecus accedere, fed
folum principium efFe£i:iuum,quodexternum
^«ftj hocenim ibi paulopoftab Arift. aperte di-
citur. AttamcnqucniamAriftoteleseoin loco
nonfoluminteUeftum, fedquamlibet etiama-
liam aniraxpartemdicit habere principium a-
ftiuumcoelefte.acdiuinu, quod nobilitate ex-
ccllit naturas eIeraen£orum,difficultasmanet,
quana Pomponatius non foluit, quomodo prius
-dicatfolammetem hac ratione extrinfecus ad-
■ uenire^ Vt igltur nos veram huius argumenti
folutionem, quam nemo vidit, 0fFeramus,de-
' claranda funt verba, & confilium Ariftotelis eo
in locoj his enim intelleftis, non modo difEcul-
tas omnistolietUr,fedetiam validum pro no-
bls argumentum inde fumetiir & eovalidius,
quo ab interpretatione ipfiufmct Auerrois in eo
ipfo loco non recedcmus; adeo vt mirandum
profeftofit, quomcdo Auerroiftsc loco illo
lanquam AchilieproAuerroeaduerfusfentera-
tiani noftram vtantur; illius tameniriterpreta-
tionem, quamibiafFertAuerrocs.non animad-
uertsnt. Quum in primo eiuslibri capiteAri-
floteles docuiffet femen roaris obieftum in fce-
minam, non efle materiam animalis, neque fie-
ti partem vilam ip{ius,fedfolumageritisoflicio
fimgi, fanguinem autem menflruum foeminse
clTe totam materiam animalis generandi, &^
poflcainz.cap. dc ipfius feminisnaturaloquu-
lus elTet, mox in initio tertii, quod nobis confl-
derandum prdponitur, tresqusftionesfoluen-
das in medium aftert, fedpropofita primafta-
timfubiungitfoluendaspriuseffealiasduas fe-
<juentes,etenim earum folutioadprimamfol-
uendam conferebat: primaquaeftio cft, quum
femcn maris non fit pars aljqua ipfius conce-
ptus, neque habeat iocum materis, in quod-
nam eius corpulentia conuertatur, quum cer-
tum fitipfurn nonpeffctranfire in nihil : fecun-
da eft.an fanguis menftruus foemiriX, qui cft
materiscoceptus, accipiataiiquids feminema-
ris :tertiademumeft, an infemine, & in conce-
ptu infit anima, qua anima eft animai. Uxnc

A tcrtiam qusftionem ftatim prlmoloco foluit,
quiacognouit eius folutioncm ad fecundx fo-
lutionem conferre, &folutio in hocconflftit/
quodomnes animac partes in conccptu non-
dum feparato ab Ytero,infunt prius poteftate,
quam aftu, quia inmatcriaaptaadformamre-
cipiendam neceflecftvtformaprius infitpote-
ftate, quam aduj fciendum autem eft hoc pofle Quome-
intcHigi tumdeprim.o, tum de-^ecundo aftuj do Tn c
nam embryumantequa accipiat animam, ha- cepttt i,

B bet poteftatemrefpeftuaftus primi, ea vero re- ff ani-
coptahabet poteftatem refpefluadus fccundi, ma pot
quoniam anima illa nondum vtitur inftrumen- J}»te.
tis propriis, quia his non incipit vti, nifi poft fe-
parationem conceptus ab vtero; quare ante-
quam feparetur,viuitilludanimalinftarmem-
bri illius fceminac: non enim nutriturfumens
orepropriocibum,necproprioYentriculocon-
coquit.fedper vmbilicum recipit a matrcfaa-
guinem.iicutalia membraomnia illius fcEmi- "

C ns, & hacrationediciturhabere animimpote-
ftate, quoniam eius animanondumpoteftper
propria organa operari, quum imperfefta atq;
imbecilla llnt. ita vt conceptus, dum eftin vte-
ro, dicatur habere animam poteftate folum, iio
adu, id eft, non aftu completo. Haec igitur ad
tertias quaeftionis folutionem ab Ariftotele ibi'
dicuntur , & alia etiam multa, qux non refero,
quia ad nos in praefentia non attinent. Poftea
veroquando Aicit\_fdaut omnes contingere,qu»

D antenQnfuermt,neceffeefl\vt\\iXxX'^\xKZ.nX.nomi
altam quaeftionem dtfcutiendam proponireli-
£lisaliisduabus, fcd hi confilium Anftot.noa
penetrant,quurnenimnonmulto poft,quanda
dicit f cor^i^tM Kutem gemtur£, tn <^uofme',i ani'
malffprtnctpij contentum 'vna prouen/t'] foluat
priaiam qusftionem de femine, in quodnam
eius corpulentiacoucrtatur^necefTeeftvtprius
feciindum foluerit; vult igitur aliis praediftis
verbiseamfoluere,fedidfacitpropones aliam

E nouam quaeftionem; quodquidemahosdece-
pit, vt crediderint nonfccundam quxftioncm
ibifolui, fedaliamnouam,quaeibi proponitur:
nos autem dicimus proponi quidem quaef^io-
nemnouam,«?<folui,fedeamefrefecundariam,
&ab Ariftotele eo confilioproponi, vt cx eius
folutione fecundae prscipuae quaftioni? folu-
tionem coIligannus3&mfihocdicamus,nu{lus
aliusapparetlocus. in quofecunda illa quaeftio
foluatur,quaefuitanfsnguis menfVruus foemi-

p IMS accipiat aliquid a femine maris, an nihil,
hancigiturytfoluat Arift. aliam nouam qtssc-
ftioncm propomt.eaq; cft, quum in coriccptu
nondum feparato anima pro adu primo accc-
pta inflt prius poteftrite, quam afta^vndenam
adueniam aftu; & ftatim tria mcmbra difcu-
tienda proponit, vt declaretur, quodnam ilrloru
afrerendufif.necefTe.n. eft velomnes iilas ani-
ma facultates pracfuifle, & poftca illi materiae
aducniire,^» elxeKcssofsescrinfccus accedere.-

vcl

f5>

dt Mentc Humana, Liber.

$S*

vel omnes milla materia innafci, quumante
non fuerint , & ita nullam exciinfccus aducnire;
vel tandcm aliquas innafci , quum prius non
fuerint,aliquas vcro induci,quum prius fuerint:
Jion eft autem ignorandus verus fenfus qux-
ftionis-huius , inquo manifcftum eftplurimos
fuifledeceptosj cognofcereenim oportetquid
ibi fignificet extrinfecus accederc : certum eft
quaeitionem illam non proponi dc anima fe-
cundum fpciciem,quia nulli dubium eft eandem
fccundum fpeciem prsfuiflejfcd proponi de ea-
dem iiumcro anima an praextiterit, &extrin-
fccus materia: induda fit , ita vt prius extra ma-
tctiamgenerationisfuerit, 3cillipoftcaindu£i:a
litj certeinhocfenfu accipitibi Arift. extrinfe-
cus accedere , quo fit vt tum fecundum fenten-
tiamAriftoteIis,tumabfoIutefecundumreivc-
ritatem nuUaprorfus animahoc modoextrin-
fecus accedat, fedomnres nulla excepta inipfa
gcnerationis matcria innafcantur, cumhocta-
jBediscrimine, quoicsteraeprseterrationalem
ita inilla rhateria innafcuntur , vt de illius pote-
.Haie educaatur, &hac rationeab agentenatu-
f ali dicantur attingi , hoc cftproduci} anima ve-
ro rationalis ita in materiainnafcitur , vt ab age-
te naturali non attingatur, neque de materix
poteftateeducatur,feda Deocreetur^non enim
ita crearianimam humanam dicendumeft, vt
prius extra corpus a Dep producatur, deinde
creata inducatur in corpus, fcd vt in ipfomet hu.-
mano corpore zDco immedlatc creetur , & eo-
demmomcntocreata, &infufadicatur;agentis
- vero naturalis opera inco tanturifconfiftere in-
telligatur,vt: materiam difponat , ac prsparct ad
eamrccipiendaavs hoc dicofecundumreiveri-
tatem,nam quid hac de re Ariftotcles fenferit,&
an talemcreationcm cognouerit, dubiumcfts
idquc difcutereadpropofitam nobis confidcra-
tionemnonattinet; hascautemdicere volui,vt
omnesintelligerem>nulIamanimspartem,ne-
ipfam quidem rationalem excrinfecus accede-
re, proutibi ab Ariftotelefumuur extrinfecus
accedere, ncTnpev t ita prxextiterit , vt potuerit
antc ingrefllim corporis-operari. Hac igitur
quseftione, &iis tribusmebris propofitisante-
quam Ariftotehcxanimi fententia eamfoluat,
difputationem, vt plerumque faccre foiet, pr3&-
mittit : nam ctiam in cap. i. Iib. i. de partibus A-
nimal.quum quseftioriem propofuifTct, an de o-
mni anima agere ad Philofophum naturalem
pertincat^antcquam cam folueret, voluftdubi-
tandoargumentari; hocidem igittuetiam ineo
locofacit,q^uodqaamali;nonviderint, omnes
dcceptifunt,putantes Anft.ftatim foluere difu-
cultaccm propofitam, &cxanimi fcntcntialo-
qui,quumtamem hocfacerenonincipiacnifi v-
biinL3tinocodiceitalegitur[^i/(?«^OT0.7j»^^-
nim&fa.culta,s J adeo vt omnia prJecedViitia ver-
ba dilpu-tatiua iint , & nihi 1 m iis ab A riftot. certi
ftatwAtUTj fedoiixnia dubitaadii feiiargumcni-

A tandigratia dicantur : argumentatlo autem ta-
lis cft : quum Arift.tria vt pr^diximus , mcmbra
propofuiirct , voluitvnum exeistantummodo
impugnaredifputandigratia,nempeillud, quo
dicebatur omnes partcs animat cxtrinfccus ac-
cedere, hoc enim falfum efte oftendit; & quia v-
niuerfalis affirmatiuafatis euertiturper proba-
tionemcontradiftoriic, quaeeftncgatiuaparti-
cularis , fcilicet , aliquas animsc partes excrinfc-
cus aduenire non pofte ; ideo hancpirobat.Arift.

B & argumentum fumit ab illis , quac organicx
funt,&per propriaorganaoperantur, huncin
modum: fiha: extrinfecus accedunt, vel cum
corporealiquoadueniunt,velfinecorporejnon
fme corpore, quia quum fint organicse , opcrari
linecorporenonpoirunt, proindeneq;finecor-
porccfle.quia fic cflent otiofs, & fine operatio-
, ne; quod dicendum non eft; eas igitur extra cor-
pus flnevllo corporepraefuifle impoflibile eft»,
quum fine corporeo organo non operentur: fed

C neqUiC cii corpore extrinfecus aduenire polTunt,
quia tiuUum aliud corpus apparet, cum quo ad-
uenire dicantur fanguinimenftruo, nififemea
maris, cum hoc tamenaduenirc extrinfecus nc-
qucunt, ergpcumnuUo: aflumptumpatetper
fundamcntummodoiaaum^talesenimanimae
partes efl^e nonpofliint fine corporehabente or-
ganaquaedamftatuta,qusadfingulasrcquitii-
tur, vtfacultasambulatiuanonpoteftcfleunc
pedibus,nec vifiua flne oculis; at femen non hu-

D lufmodi corpus eft his inftrumentisprjsditu,fed.
eft fimilare quoddam, imo eft excrementum vl-
timi aiimeti ex cibis geniti , igitur hae facultates
neque fine corpore , nequccum corpore adueni-
reextrinfecuspoflunt: haeceft Arift. argumcn»
tatio, inqua notare manifefte ppflumus ArilK
fumere extrinfecus accedere pro eo, quod elfc
prsefuifle extra corpus , ita vt ante corporis la-
grefTum operaripotuerint , deindein corpus m»
duci;patetenimArift.exeoquodextracorpust

E non poiruntoperari, probare eas extracorpus-
noiiextitifle. Hancargumentationem ftatim ie-
quuntur verbaillaj; reJiafiigitur^^tmensfiUex.-
trinficm accediit,eat^HefiU diuinAfit,nfhtl.emm
cii eim adtoiie conmiunicat aBeo corpornU^'^'^
abfq;dLibiom difpuiatione comprehendunturi,.
&mhiicerti ftatuunt; fententianamq;Arift.haec
eft, ozi amms partes cxtrinfecus accedere im-
pollibiie eft, namultae funt organicae.ideoq; ex-
trinfecusaccederenequeunt, fcdfolarelmqui-
' 5 tur mcns,qu3e cxtrinfecus accedcre po flitj ac di^
uina efle dicatur , propterca ^ ia fuaoperatione
nulIo'corpoEeo inftrumento vtitur ; quafi dicat
Arift. quantuattinetad vim rationis huius^quae;
aborganisfumiiur^cxeanonprobaturdcintel-
led:uquod extrinfecus accedere nonpoflit , ete-
nim non habet organum , exquo argu.rn£ntarijr
Vt ds aliis poflImu5:ftf d lans eft, fi de reliquisrfa-
cultatibus probetur^ extrJTifecusaduenirc noa
poffiat j hocenijs iuiiivitadimpugnandaKiil- ,

M M

f59

lamvniueiTalcm.qua dicebaruromnes extrin-
lecus aducnne: igitur manifcftu eft id, quod an-
tcadixircus, maximam cfle huius loci confo-
n.intiam cum contcxt.n.lib.a. dc Anima, vbi de
feparabihtate fcrmo crat; cxillis cnim animae
partibusqux prcpriis inftrumcnrisvtuntur,A-
tiftot. vtroque in iocc argumentum fumpfit; ex
illis vero,quanon funt organicac , vtrobique di-
xitnullum pofleargumentum fumiadprrban-
dum quod fcparari non pofllnt , & quod neque-
ant cxtrinfecus aduenirc, nam cx organis qui-
dem probatur aliquas anima partes accedcre
extrinfccusnon pofl^e, arexorgani dcfeftunon

frobaturaliquas extrinfccus accedere , fedfo-
um easanuUo organo prohiberi quin extrin-
fecusacccderepoflint ; perhoctamen non ftat,
quin ab aliquoalio prohiberi pofl^nt , qucmad-
modumincoquoque ii.contcxtu confidcraui-
mus.HxccftabsqjdubiofententiaAriftot.eoin
loco , eaque in Grsecis verbis multo manifeftior
eft, nam errorem in Latinis notaui ncn parui
momenti:quuenim Grxcelegatur [A«;r£T£e< ^sj
Thcodorus Giza vertit \refia.t tgiturl^ qui\ ver-
teie debucrir£r<?/?<«/<<«/f/w3 quare verum no cft
id quodalijpiocompcrtofumunt, Arift. ibi ex
di£tis conclufionem colligere , qua propriam
fententiamproferatjfed vtitur diftione aduer-
fstiua,qu«nilaliudfignificat «quamid, qucd
Hiodo diximus, non pofle ex inrelleiftu idcm
argumentum fumi , quod exaliis animx parti

Jacobi ZabarcUat Patavini

^Cd

A quatftionisfolutio.ac proprlst fcntentiardetetu
minatioiniisfcquentibus verbis incipit £y?^tf-
ntm cmait aKtmxfacu/fas^Ctdin coTum(YuOc\u.C
conueifioneerrauit Theodonis G-za .qiiumc-
nim G^arca verba fint f ttojc-jj? /uh »v ij^v;^?? ^ui/st*
(M<?jnon bene diftio liic. \_fdrntfn J retcrc vinft iU
larum didionu [^ev Jv] icd itaabsq;dubio vcr-
tcndum fuitfowwx. ignur anim&facultai^cttx^
autcmcft,poteftq>ab Anftotcl. frequentilfimc
cbCeruari, didionem, »y, cunc poni, quandoto-

B cluderc,&exdi£liscolligercaliquidvult;fcd(MJr
Bv,tuncdici, quandoaliquid, quodanteaprofo-
fuerit,3ggredi , atque inciperc vult, & raro com-
perictur Ariftotekm inconcludendodicere,/iS£»
s{j;fed frequentius in aggrediendo , fcu incipicn-
do:incipitergoibiquacftione foluerepoftprac-
niiflam dsfputationem.&folutiomanifeftaeft}
quumcnimquaeftiopropofitacflet de partibus
*animae,anextrinfecusaccedant,feuomnes, fcu
aliqu3e,cognofcens Ariftot. nullamextrinfecus

C accedere in eofenfu ; vtipfa animse lubftantia
dicaturpriusextracorpusexiftere, &: operari»
pofteaincorpusinduci, aliummodum in me-
diumafFcrt,quodicipoteft,nonfolamaliquam
partera.fed etiamomnes cxMJnfecus accedere, Omnisd^
nempe ratione caufa: etficientis : forms nam- mrr.ahtt-
queinanimatorum dc materia educunturaba- betprm'
genteelemcntari;nam calorelcmentaiisin ge- cipium
nerationemiftilocum habet ageatisincduccn- trodu^i'
daforma mifti dc poteftatematcrias:, vtalioin uumex-
busfumptum erat,prcpterea quodipfenoneft D locodeclarauimus; fed anima non poteftafa- te,nitm.

crganicus;adeo vtdubium deipfo maneat.an

extrinfecus accedat, nccne. Stc interprecatur A-

uerroes ibi verba ilia in fua pai aphrafi ; nam eo-

rum loco, a-adea interpretandaipfehssc ponit

\de fnteUeBf* tamen duyium efl ; quum cm ope^

ratto non ^ideatur ccmmnnicarecum organi cor'

poreo^ ccgnouitenim Aucrroesverbaiilaab A-

iiftotclefubdubioeflrcprobta, & rede vfuseft

di£tioneaduerfatiua[/'/«,w«Jideo& admiratio-

ne, & rifu dignum eft,quod Auerroiftae.dum

AuerroisfententiamrueuvoIunt,it3!lIis Arift.

veibisinnitantur,& itainflati incedant ,vtpu-

tentfc dcmonftraflc, ncquc animaducrtant i-

pfiusmct Auerrois interprctaticncm huic co-

rum fententiae refragari ; patet igitur nullura

prorfusargumentum indefumipoflead prcba-

dum mcntcm humanam noneileformam ko-

minis,quum nequcdicat h:c Anft^>tclcs, neq;

omnino informationem , vel mformationis ne-

gationem refpiciat, quum huius confideratio

ab illispropofitisquaeliionibus fit pcnitus alie-

na. QuA^dautem praediflra verbanon fintabA-

rift.exar.imifent;entiaprolata,fedfubdubio,&

in parte difputatiua contineantur ; no id folut^i,

quod antea diximus. dechrat, nempe quod faU

fum eflet Ariftot. drdum, quia nonpoteft mcns

extrinfecus accedcre eo naodo quoibi fumitur

extnnfecusacccdere:verumetiamiila, quae fta-

tim fequuQtur, apercifllme dcmonftraat : naoi

cultareclcmentariproduci ; quarc pnncipium (^f c^!e-
aftiuf.mhabetexte»num,nempecceleite,atquc- y^e.
diumumiitaquecaufamagentcm in produftiO- ini.lfh.
neoraaium partium anima;refertAri.ftoiei. in d^ Gen.
facultatcm coeieftem,hoc eftjnallrrorum vifcs,. mijii.
quas etiam i-nquit intcrfc diflIderem«iore,. ac
minorenobilitate, prourctiam anim« produ-
cendae nobilitate diicrepaiit, & funt ah^ aliis
nobiliorcs,adeo vt i faciiltate coelefti nobiliDie
nobilioretiamani&iae pars produci dicatiir: in
hanc ig.tur cauiam agentcm rcftrt Ariftotel.
produ£t;onem animarum;nam aniMjaiia,quae
ex putri materia gcnerantur , ibidem alTerit a
talicoel..ftiprmcip)ogencrari;illa vcroqaaeper
prcpagationf.m.&exfcminc gignuntur,inquit
hibcie in fcminibus faculra^cm gencratnccm
acoekftibus corporibus inditam , quam dicit
efle calorcm,non quidem elemcntarem, & i- Calorcm-
gneum, fiquidem cak.r igneus non eft produ- caleJHt
ftiuusviuentis,fedcalorcmccelcftcm,& acoc- d*Jhn-
lo impreirum , proinde refereniem naturam Hu^alf
quinti elemcnti , quod eft clementum fttUa- elemem'
rumjcalor enim vitalis, qui in fcmine eft, locum t^rt,
tenetiUiusquintielementi.quumab eoproue-
niat, &tanquam illius inftrumentum eft pro-
du.61:iuusanlmalis: poftea vero aliis fequenti-
bus vcrbisinquit duas in fcminibus vircsincf- •^*'* ^*'
fc, vnamabipfis feparatam.alteramveronon res *nfr
feparatam; agitcnimfcmen,tum yirtutcpro. "J*»e-

ptia

p6l

dcMcntc Humana, Libcr.

962

priatanqi!amagensproxfmum,tumetiam vir- A
tutccoclcfti caaquaminftrumentum cccleftisa-
gentis, & hac rationedicitur m feminc incfTc
principium aftiuumab eo feparatun» , hoc eft
rc£tL!m,5rgubernatumab agentc feparato,vn-
de dici folet, Sol , & homo gcncrant hominem}
propriaautcm ipflus feminis virtus nonpoteft
efleaiia^quamelementaris^quumfemcn exelc-
mentisconftetinamhzec quoquevirtus fuama-
ftioncm contribuit , fed ad animalis generatio-
nemnulliusmomcntiefrctfinealtera.quamfc- B
men a Coeloaccipit. Hoc igitur modomquit
iSi Ariftote!. omnes partes animjc extrinfccus
acccdere.non quidem ratione fua fubftantix,
fedrationeprmcipijagentis,quod non cft clc-
jnentare, fed coeleftc. Hoc autem Ariftotcl. di-
ftum,vtcunqucabipfointelleftum fit,de quo
inpraefcntianondifputo.verum etiaun abfolu-
te eft.fi fino modo intelligatar : nempe vt dica-
musalias partes animse prseter rationalem ita
produciabilloccseleftiprincipio.vtipfse depo- C
tcftatemateriaeeduciab illo dicantur; animam
yero rationalem,a folo Deo immediatc creari m
corporc , penderetamcnipfamquoqucacoele-
ftiprincipio nobiliinmo , quodmaicriam tan-
tummodoprstparet.&idoneamreidatadipfam
recipicndam, fcd iplammct arumam non pro-
ducat. Quf-dautem Ariftotel. praeiiiftis verbis
dicat, folam mentem effediuinam ,id nullius
raomcnti cft ad probandumeamefrea materia
abiunftam,quiaibidiuinara vocat conftituens D
eam /cxtrinfccus accedere j nam fi extrinfecus
adueniret eo modo, quem antea dcclarauimus,
vtique diumum quiddam abfolutc cilct , maxi-
me vero compjratione aliarum partium ani-
msejidcoctiampaulopofteamvocat Ariftotel.
diuinam quippc hanc compaiationcm refpici-
ens, & ibi mentem ipfam exempli gratia nomi-
nat , quanio di\',\\\_cjua,lt4 elt , quAmens ap^eMa.-
tnr ] id enim , quod ibi dicit dc pendentia ab a-
gete extei no , verum eiTe prius dixerat de omni ■ E
bus anima: partibus; fed quiadeintellcftueft
maiiifeftillimum ,quum iitpaisomnium nobi-
liiljma , ideo ipfuaa cxem.pU gratia nominare
volaitiquodautcm quslibet parsanimx nobi-
Uorrefpeduignobiliorisdifipoffirdiuina^ipfe-
met Aaerrocsisepealieritinamin Commentar.
59.Ub.2.dc Anmna.animam quoquefentientem
diuiaam appcUat , inquit enim Ariftotel. exifti-
madc in fcnlibus aftum primum produci ab in-
telUgcntia agcnte,& a dmuio principio , & citat F
Anit. iniibns dcAnimalibus innuens caput il-
lud 5.libr.2.dcAnimaUam gencratione:{imili-
terin Comment.31. fcptimi Metaphyf. &ini8.
duodecimi loquitur Auerroes de hacomnjum
paitiunianiaajcdiUiniratefccundam Arift.& ci-
tat eundem iocum. Patec jgicnr cur Ariil. men-
temhumanam,&ibi, &ahism locis dsuinam
acpellci:atnos, qaivenoremphilolbphiam fe-
, ftamur , aiiara liuoqucraacncia afFcrimus , cur

intiromnesanimxpartcsfola hummamcnj di-
catur diuina j cft cnim diuina non comparatione
aliarum.fcdctiamquiafolacftaDccimmcdia-
tecrcata, alizveropartcsnonncfed pcrmedia
agentia naturalia dc matcriz potcftatc cdu<^x
funt.

Auerrois ac Themiftij opinio de inteUe^m

ynitate, & eorum argumenta.

Cap. X.

LI C E T pcr ea , qux haftenus difta funt , »-
liud quoque Aucrrois dogroa fit rcproba-
tum , nempe id, quod dixit , mentem humanam
vnam tantum numero efTe in tota humana fpe-
cie : quiafieft formamateriaminformans, &
qua homo eft homo , necefTe cft vtiuxta numc-
rum indiuiduorum hominumfit multiplicata:
attamen ad vbcriorern huius etroris confuta-
tionem , & vt argumcntorum quibus ad hoc
probandum Aucrrocs vfuseft, vanitas manife-
fta fiat, libet aliqua feparatim de hac re fcribere.
Fuit itaque Aucrrois , atque etiam Themiftij
fentcntia.quampofteamultipofteriorcsfequu-
tifunt,animamrationa!cm humanam, quacab
Auerroevocaturintelkftuspoflibilis, non clTe
iuxta hommum numerum multiplicatam , fed
vnam tantum numcro in tota humana fpecie,
& eiTe intelljgentiam omnium xnfiniam ,cuiaf-
fignata fit tota humana fpccies tanquam pro-
pnus, & illizquatus 01 bis , & qus intercunte a-
liquohomine nonintereat,fedinreliquis ho-
minibuseadem numero maneat; vt apudeum
legerepoflumusinComroer.t.j.libr. jt dc Ani-
ma.&apudThemiftiumincontext.ao.eiusdem
teitij.&infcXigefimoprimi.Cateriveroonancs
Ariftotel. interpretes Grsci & Latiniputarunt
eameiTe multipUcatam; vtnonmodo ffcundu
Anftotelem,fedeti3mfecundumveritatemaf-
ferendumeft. VideturquideraSimpIiciusin 2. simplh.
context.illius libr.3. dicereanimarn rationaism g,^^
fccundum fe vnam eire , per fuam aut cm in cor-
pus progrellionem multiplicari : fed hoc aiiis
pluribus Simplicij figmentis annumerandum
cft,multaenimdicif,qux fimuIeiTe nequcunt,
&manifeftamrepugnantiam habent, yeluti a-
nimamrationalem totam efTein femanentem,
& perfecbam,&totamcfre lapfam incorpus, &
imperfedam ; eanique vnam numero efTe fe-
cundumfc, inhominibusautem efTemultipli-
catam , & alia eiusmodi , cuse neque efie , ne-
quecogitationccomprehcndi a nobis pofTunt.
Ideo his omnibus dimiffis, fatis nobiserit il-
lamSimplicij confeflioncmaccipere, quod a-
nimarationalisin hominibus mulnplicata nu-
mcro fit,non vt Auerroes,ac Themiilius vo-
luerc, vnanumeroin oinnibus. Hac igitur de
re fcriBonemhabituri, anteomniainKiedium
aiferemus Themiftij & Auerrois argumcnta,
poftea Ycritatem demonftrare, & omnia illa
H H argu-

95?

i»;/w»wargumentafoluercnitemur. Primum quidcm A
r. hocargumcnto amKo vtuntur j quamuisenim
Thcmiftiusillud adducatadoftendendamvni-
tatcm intellcftus agentis , idem tamcn apiari
poteft ad patientis quoque vnitatem dcmon-
ftrandam ,ficutco vfuseft Auerroes .necminus
roboris iuxta corum fcntentiam habet in intel-
le£ta patiente, quam in agente; argumentum
autcm tale eft: Si anima rationalis cflTct iuxta
hominumnumerummultiplicata,effetforma

ttrgume
tum A-
uerroit ,
^ Tht
mifiij-

Jacobi Zabarellac Patavini 964

intellefta, nonpoftet magiftcrinanlmo difci-
puli fcientiamproducerej quumenim fcientia
nonfitqualitasaftiua , nonpoteftaliamnume-
ro fcientiam in alio generare eo modo , ^uo ca-^
lorignisproducitinalia realium numerocalo-
rem j igiturfatcri cogim'jrvnum& cundem nu-
meroe(reintelleaumm3giftri,atqucdifcipuli>
&difcipulumeandcm, quam magiftcr habet,
fcientiamacquircre, quoniamamagiftroexci-
tatur ad eandem , quat inanimo magiftri eft , rc-

m^ktcrialis: confcquentiafumiturexAriftot.in B cipiendam.

context.49.duodccimiIvlctaphyfvbidicitmul

titudinern indiuiduomm fub eadcm fpecie a

materiaprouenireicoufequentisautemtairuas

ita probatur: orrne materialc eftpoteftate in-

telleftam , vt ait AnfV. in context,i6. lib.3. de A-

nima,omneautempotcftateintelle£lumeftob-

ieftummotiuiiintellsduspatibilisjcrgoidcm

intelieftus cftobieftum fibiipfi, dcmOuet fei-

pfum,&recipitfe, velintellcftusnaneftintcl-

kftus , fed cft folummodo obieftiim intelle-

ftus 5 quum igitur ha:c firit abfurda, idquoque,

cx quo dedacuntur , abfurdum cftjquare intcl-

,. le£lusnoncftformacriatcrialis, proindcneque

"■^^'^ i* roultiplacatus. Secundumargumentusr«inprac-

argume- j-^^QiQj-oafFert Aucrrocstalc:fiintelleauspa.

*'*'"' tibiiis multiplicatus eft , ergo ctiam intelkftio-

nes funt muitiplicata: , hoc eft , intelledio ciuf-

dcm reimca, &tua funt pcnitus diftindx nu-

mero; hoc auiem dato fequitur, rcm intcllc-

A

Vr&d'ick(S,fmi-enti(Z confutath.
Cap. XI.
D huius fentcntix falfitatem demonftran-
■damfatrseft (vtpaaloante dicebamusjil-
1 ud vnum argumentum.quod deducitur ex prs-
demonftratis : nam fi anima rationalis cftforma
danseflehominijficiitoftcndimus.neceflceft vt
fit multiplicata; quiafiefTct vnanumtro ino-
mnibus, omncshominescircntvnus homo fin-
gularis , vel ego elTcm per eire tai , & tu efies per
cfTc mci , qu3E vtraque abfurda , & inexcogitabi-
lia runt:confcqucntia»uteramanifeftaeft, *:ab
Auerroiftis conccfla; quia neceftc eft formam
hanclingularemcoftitucreindiuiduum vnum>
quare vcl omnes homines eflent vnus homo ,
vcl fipiures, vnusefletpereflealterius,& vnius
conftiiutio elTct omnium conftitutio , qus o-
ninia funt abfurda, &implicant contradiaio-

Pr/t
arg,
tum

aam habcre rem intelleftam , & illam adhuc D ncm. SolustatncnAchilUnushancconfcquen- ^,^

»/ >■<

fio.

habere rcm intelleaam , & fic inmfinitum : co-
fequcns cft abfurdum , confcqucntia vero ita
probatur: fingularia funt inteileda poteftate,
vniuerfale autem eft adu intelieaum , idco fin-
gularia dicunturhabere remintelleaam, qua-
tcnushabentvniuerfale,quodeftaauintelligi-
bile; fingularesigitur intelkaiones habebunt
fuum vniuerfale tanquam adu intelkaum,
quumipfaefintpoteftatetantumintelkaa,n3m
intelkao communiter accepta de illis prasdi-
cabitur , vt vniucrfale de fingularibus ; hanc igi-
turintclkausmtclligitvtrcmvniuerfalem:at-
qui intellcftioipfa intelkaioniscftintelkaio
«uxdam fingularis , quia eft in anim o huius ho-
minisfingularis; igiturfi pluresfingulares ho-
mincs intdligantintclkdioncm vniuerfakm ,
crunt plures fingularcs intelkdiones intclle-
aionis vniuerfalis; crgoadhuc habebunt rem
intelleftam , nempc aliud vniuerfalc eas com-
prchendens, &fic ininfinitum: dicendumigi-
turei^ (inquit Auerroes)tuamintelleaicnem,
ac m :am non eflx penitus numero diftinftas^fed
efle aliquo modoplurcs, & aliquo modo vnam;
plurcs enimfunt ratione diuerforum phantaf-
raatum.vnaaatemrtumcrorationeintelkaus,
Ttrttum quieasrecipit.quiavnusnamerocft. TcrtioA-
Mrgume- ucrrocs, acThemiftiusmprxdiaislocisitaar-
fum' gumentantur: fiintclkaus hutus hominis eflct
pcnitus numcio drftinaus ab akcrius hominis

tiamnegarcaufuscftin Quodlibeto3. dubioa
inquit enim animam ratio.aakm efle formam
vereinformanteaa, &cfre vnamnumerointo-
tahumana fpecie , non multiplicatam ; negat
autem prsedifta abfurda fequi , quia putat 0-
mnemLoUidiflicultatenidicedovnamquidem
cflc,diuerfatamenindiuidaaconftituerc,&'da-
re diuerfa efle pro diuerfitate cogitatiuavum,
quae in diaerfis hominbus funt, quia propter,
has fit vt ciTc mcum non fit efle tuuas, nec fimus
omnes vnus homo, nam abeadcm formanu-
mero recipimus diuerfa cfle, quatenusilia cft
coniunfta cum diucrfis cogitatiuis ; fic igitur
fumusmultiplicati, &numerodiftuiguimur,Ii-
cct ipfa vna & cade numeromaneat. Sed At hil-
lini fentctia cft omninoabfonarationi; quia vcl
aforma pcndetfingularitas, velamatcria: fia
forma, ergovnanumeroforma vnum numcro
fingulareconftituit, proinde valida cft corifc-
qucdanoftra;fi vero a matcria,fiuc(qaod idena
cftJaconditionibusmateriaUbus,ncceflrecftab
hisformamindiuiQuari,& fierihancmimeroq;
diftinaamaforn.aaltcrius;proriusenimneccf-
farium eft formam autindiuiduarc , aut indiui-
duariamatena, inquaeft, & quam informat^
quia.vt inquit Arift. in 2. Phyfic materia, & for-
ma inuicem referuntur , & ad aliam forrnam rc-
fcrturalia niatcria;quo fit vt quicquid eftin Jioc
indiuiduo; exncceiiitatc fithoc , & numcio diC-

tinaum

Rejpe
nii tt.
gntttt

96s de Mente Humana, Liber.

tindumabaliisciusdefpeciei. Eft ctiam rationi A

confeiitaneum.vt forma. vltima rcftrmgat,& de-

terminetalias.fcdnoaipfaab vllailiaru dctcr-

minetur.acreftringatur : quare dicendum po-

tius eft animam rationalem detcrminare , & co-

ardareimaginatiuain ; qMam ab illa coar^iari.

Ex his igiturpatet,efEcaciffimum cfTe argumc-

tumnoftrum,nequerecipicndam cire Achillini

folutionemin AriftoteLphilofophia,imoncq;

abibluteinphilofophia. Cognouithoc ,atquc

confeiniiseftAuerroesividensenim ponifimul g

nojj poffe vnitatem numeralem animsc rationa-

lis in tota humana fpecie cum informatione.ne-

gauiteaminformare materiam,quCivnaa3 nu-

meroinomnibus efle exiftimau^^rit; quoniam

igiturnosdemoftrauimuseameflcformam ve-

re iiiformantem ; valida eft Auerroe quoq; con-

fitentc hssc confequentia , intclkftus eft f orma,

quahomoefthomo,crgoeftmultiplicatus,ncc

poteft efte vnus numero in tota humana fpecie.
<f$i^u Adhocidem demoiiftr.snduna efficaciflimaeft C
men ratio ab Auerroe aducrfus feipfum addufta in

pvxdifito loco.necbene foluta, quacab opcra-

tionefuitjitur,&taliseft :a£l:us fecunliusjnem-

pe ipfa intelleftio, multiplicatur iuxta nume-

rurn indiuiduorum , ergoetiani aftusprimus:

patet confequencia , quia diuerfitas operatio-

num indicat diuerfitatem formarum ; aiTum'

tuav-autem manifeftam eft,quia mea intelic-

ftio nbn eft tua, & me intelligente alij homines
■o}i/io nonexnecefiitateeaademreraintelligunt. Sal-
rrou uit hoc avgumentum Auerroes confugicns ad

diuer{itatemph3ntafm.itii , exqua inquit pto-

uenircdiuerfitatem intelledionum ; quia licet

vnusfit intelle^ftusin pluribushominibus, ta-

m en quum phantafmata in ii s diuerfa iint , & (j-

nehishorao nonintelligit, diuerfas quoqieile
>o!^Jto intellediones necefTe eft. Hanc Auerrois eua-
tmpif* fionemeuerterenititurThocaasini.part. Suna.
ffo. qaxft.66.artic.3.dtinopufculoi6.vanaenim re-

uera eft,quoniam phantafma , vt refte Thomas

confiderat , in intelkdione habet locum mo-

i uentis, nonforma vtpcrperam Auerroes acci-

i pit , fed locum formx habet fpecies intcUigibi-

% • lisaphantafmatcinintcileftuproductai quem-

p' ad modum etiaim color realis rcfpeftu oculi non

: habetfoKT.a locuaa,fed mouentis,fpecies au-

temcolorisrecipiturinoculoadlocumforms:

igitur phantafma quidem huius hommis non

poteft efie illius , quia phantafia huius differt

numeroaphantafiaillius , fedfpecicsintelligi-

bilisnecefleeftvtvna flccadem inomnibus fit j

quumenim vnus numero intel|edus in omni-

bus hominibus infit ,neccfieeft vt quicquidm

96S

D

£orecipitur,indmmbusfimiliterrecipiatur:dii
igitut phantafma.quod ia meeft, agit m mtelie-
ftum,necefleeftomnium horainummtellcdii
ex ca ^fticne pati , & inteliigcre , qucadmoduim
fivmis numero eiTct oculus orsjniuhominum,
necefle eiTct , vt co patientc. a quohbet coiorc

omnesfimulhomines illum coloremvidcrent.
NonnullitamcnhocThom3cargumcntumpar-^//y/,.
ui momcnticfTepurant.&dicuntfolui daohusrufn opt-
modispoflc: Primoquidemnegandofpcciesin/x;^,
intellcduimprefras,vtipficasnegant: nam di-
cunt nullam rcuera fpecicm in intelleftu im-
primi^fcdfatisefTe phantafma prsefcnsad pro-
mendam inteliedioncm , per cius enim prae-
fentiamintelkdus fitillametrcs, iScita dicitur
intclligere ; negata igirurimpreflionefpcciei,
argumcntum inane redduur. Secundo , concef-
fa ctiam fpccic imprcfTa, dicunt argumenturn
folui diceado , imprimi quidem in intellcdtu
fpeciem , nontamcn candem numero in intelle-
ftnomnium,fedeandcmf]jecie, numcroautem
differentem, proinde neque eandcm numero in
ommbusfieri intelleftioncm. Egotamen puto Solutto-
infiimam efTe vtramque folutionem, &argu- nt^im^i*
mentumThomaefirmiffimum , atqiinfolubile^/»^/'/)^.
efTe. Qupd cnim ad priorem foiutioncm acti-
net, nos quidempofteaoftenfurifumus, non
pofTe absqj fpecici impreffionc intellcftionetn
ficri: fedmittamus hoc, fiueimprimatur fpe-
cies , fiue non imprircatur, argumentum effica-
ciifimum eft : quia fi intelle£las ex ptafentia
phantafmatisfitresiila,cuiuseftphantafnna, &
itacamintelligit, iderasiitnumeroeftomnium
hominumintcI!ei5l:us,ergoorBniumintellc£i:us
eodem momentoeit fa6l:us rcs sila; & eam in-
teU!git,etenimneim5g'riabiIequidemeft fieri
inaliquo homine inteikftione,quinfimiilfiat
inomnibas, fiinteileduspatiendo intelligit, &
idemnumeroinomnibus cil, Alteraquoq; fo-
lutio inanis eft: nos eni m in prxientia non con-
fideramus varia diueriorismhorainum, autet-
iamciusdemhominisphsnrafmata, quadiuer-
fasnumero fpecies. aut intelicftiones inintei-
leftuproducantifcd vnum f&idcm phSmaima,
quoamoueatintelletlum,<fe dkimusvnamnu-
mero fpecieia imprimi ab vnophantafmare in
intelic£i;uvnofecundumnumerum,proinde ex
neceffitatc candcns numeroinommbushonrii-
nibus ineiTc. Sed age , concedamus cx vnius
phantafmatisaftioncnoneandcm numero fpe-
ciem, &intell<d:ionemprodaciin intelkdu o-
mnium hbmmum,fedeandemfpecie,numcro
autemplurespioptercoramhominum diuerfi.-
tatem ; quid hoc ad nos ? fatis enim nobis cft, fi
oftendaturneceflarium efle vteodem temporc
omnes homines eandem rem intelligant , ct-
iamfi di'uerfse.nunierofp€cirsatque mtcikdio-
nesficridicantur. Argumemuir, igitur Thoms Tertfum
efficaciffimumcft, & deeiuscfficacitatc plura '*^/^'^^*
lcgipofTunt apud Gregorium Ariminenfemin ''*"»•
libro fecnndo Sentent. diftinft. 16. d 17. quaeft.
2 Alioqaoqueargumento hocidtm confirma-
repofrumus:fivnusnumeroefl'ctintclkftus in^
emnibus hominibus,in eodeai. iimul ineffent o-
pinionescontrariadeeaHfmre, quod-eilpeni-
tus inipofTibiie, hic cnim homo putat njundum
HH 2 eifc

«

967

Jaeobi ZabarcilsPatauini

96S

clfe xtcrnum > alius vero non efle xternum • hic
animammortaknocire opinatur, ilie vero im-
AchtWt- naortalemj&ficdeplunbusaliisrebus. Sed A-
ref-Dr, chillinushanc quoque rationem folui putauit
^V ■'^ ' dicendo, non poffequidem ineodem fubiedo
recipi duocontratia fecundum efTereale > at fe-
cundum effe cognitum , ac fpiritale rccipi duo
contraria absque \lla abfurditate poffe : quod
confirmauit dicto illo vulgato , contrariorum
eadem eft fcientiaiidem enim homo.quicogno-
fcit calidum, cognofcketiamfrigidum, 4:qui
co^^nofcitalburnjcognofcitetiam nigrum. Sed
Kefonjto in hocqucquedeceptuseft Achillinus, & hac
nutm-t^ii folutio vim argumenti non tollit ; quia aliud eft
?natio. cognitiocontrariorum ,aliud cft cognitio con-
Aliudefi traria: contrariorumenim cognitio ineodem
ccpn/tfo intelltducontrarietateminfenonhabet, &in
cctmrto hocienfuverumeftilludAchillmidiaum^ccii-
^»,rf/WtrariafecundumeflefpiritaIepofrunt eflTe ineo-
estccpni dem, quiafuntquidem reprafentatiua rerum
tio con- contrariarum , fed ipfa fecundum fe non funt
trarta, contraria:at contraris opiniones habcnt inter
feveramcontrarietatcm,quia non eatenusha-
bent contrarietatem, quatenus funt reprxfen-
tatiux rerum contrariarum, quum potius de ea-
dem re fmt , fed quatenus fecundum fe confldc-
rantur vt qualitates reales in animo inharcn-
tes; ideoiure dicuntur contrarix,nec pmTunt
fimul efl[cmeodem, quemadmodumquisque
in feipfoexperitur; nonpoteft enimidem ho-
jno fimul opinarieandcm rem eodem tcmpore
eflTcalbam, & cflTc nigram fecundum eandem
partem,nec poteft Cmul credere animam hu-
manameflfemortakm, arimmortakK'. Quipd
iaitur in animo eiusdem hominis impoiTibile
eftjnonminuseft impoflTibikintot?, lpe£ie,fi
idem numerointellcftuseft intota fpecie hu-
mana&id,quodAch!llinusdicit,quumin vno
&eodem homine locum non Iiabeat , falfuna
abfolute efFe deprchenditur; nam flcontrariat
deeadem rc opmiones non funt reuera contra-
riat, &tanquamfpiritakspofruntiimul efTein
eodeminteUeau,curnonpoflrunt flmul eflein
ecdemhomine ?, ficutigiturincodem homine
{IrauleflenonpoflTunt^itaneq; ineodem intel-
le£tu,fIvnusaumcro eftintotafpecie;quarear-
ffumentumeftvalidifruKum,&Achillini folu-
Ma-- ret' tiovanaeft. Siq^uisverodkatfoluiargumctum
§o/ifi». hocperphantafmatamdiuerlitatem,nempedi-
cendo pofTe ineodcmintelkftucontrarias opi-
nionesrecipi ratione diuerlbruphantafmatum,
qjiseindiuerfls hominibus funt : hxc quoq; fo-^
lutiavanacfl,quiaphantafmata(ficutanteadi-
/te^»jw#ccb2mus)inintelle(aionenonhal>entlocumnifl
tit^ mouentiuro,intclk(ausautemrecipitfpecies,&

intclli"it;2tinapofribilitastotainrecipientccd-
fiflit.nulla in agentc; poteft enim contingcEc, vt
duocontrariaagentia, vnumca!idum,alterum
frioidumfimulagantinidcmpatiens;atn6po-
tcft:id.cm.iltimeropatknsreciperefimul.codcmi

A temporecalorem, drfrigus tanquam diftinftss
qualitates cotrarias^quernadu-iodu.r?, igitar hic
diueifirasagcntium, & conti:riariuTia6l:ionum
poifibilitas non toilitiir.pc{rtbilitatern,qua£in
fubiedo eft , recipiendi fimul duas contrarias
qualitatesj itanequediuerfitas phantafmatum
mouentium, quam OjUidem ncs ccncedimus,
non tollit impofTibilitatem lecipiendi contra-
rias opinioncs inintelkdupatiente.

B Solutio argmnentorum Themijiij , & Auer-
rois. Cap. X 1 1.

ARgumenta vero a Thcmiftio . & ab Auer-
roeaddufta facikfolauntur.Primumcrat: ^dt
Si intelkftus cft multiplicatus, crgoeftforma mur.
materialis, ergoeftpoteftateintelkdum, ergo
eftobieftumfibimct, & mcuet feipfum. Nos
vcrohsecomniaconcedcrepcflunius, dummo-
do per formsm materiakro nil aliud intelli-
gamus , quam formam informantem mate-
C nam,&dantemeflxreinaturaIi,hoc cft, prout
materiakfumitur vt oprofitumilli, quod eft
abiunftumamateria;intelk£lum;mtem intel-
ligcre feipfum afleruitclarc Ariftoteksincon-
text.S.Iibri 3. de Anima, itatamen vtintelliga-
mus eum non primo feipfum intei ligere, fed fe-
cundario, &pcr intclkdionemaliorum; dtim.
cnimaliaintcUigit.poteftanimaduertcrc ffam
intelkftionem , & eam , arque feipfum ca-
ghokere : diftum auteni illud Ariftorcl;s,in- /»'«
^ tusapparensprohibet alienum, in^eliigendum p^^ei
cftdcfoloobuftoprimaricnondefccundsMO; prc^/
oculusenimrecepturuscolorestanquam obie- a/.c.n
ftuprim3rium,debuitcfrcabfcplor,quiacolor fit oi
oculo naturaliter inexifcens eum prohibuiffet c?u^
receptionealiorumcolorum; at propria oculi mari
quantitas ncn impedit ocalum,ne aliarii rerum
quantitates recipiat,ac videat, quia quantiras
noncftobieftumpnmariumjfcd fecundarium,
quod igitur inteiktlus dicaturefleubimet ob-
E ieftum'fecundsiium,nihilabfurdicft;quareto-
tumargumentumconcedipoteft.Sedquoniam
aduerfarii.dumitaargumentantur.videnturob-
ieftii primariuminttlligcrcideoaliterrcfpon-
demus : & quando dicunt, eft forma matcrfalis,
& eftpoteftatemtelligibilis , ergo cft obiedum
fibimct , negaitsus hanc confequentiam : dici-
musenimobiedum primum &ad2quatumin-
tcikdusnocflrc materiak quatcnusmateriak^
nec poteftatc intelligibik quatenus poteftate
F intelIigiI>ik;fedquoddamnominecarcns,nem- OhieS.
peomnecnsquatenuseftcnsjvnoexccpto ipfo inttlU
intelkftujquicquidenim cftpr3eteripfum,con- dn^ei,
tinetur fubfubiedo ciusprimo, ipfeautemfibi cmne
eftobiedumfecundarium ; quarc ex co quod er.s..
fitpotcftateinteIligibilis,noninfcrturipfumef-
fe fibiobieftum primum, quia obieftum eius
primum no eft omne poteftatc intelligibik , fcd
cmne.quodeftprateripfum; argumentum er-
g^onihilrofcorisliabetideipfoautemiatelkdus

cbicftj,

p69

dc Mcntc Humana, Libcr.

970

rt»

obic<flo nosalibiaccuratius loquemur. Ad fc- A
cundum argumcntumrefpondere duobusmo-
dispolTumus. Primo dicimus, intellsftioncm
ftoftrampoffe duplicitcr confidcrari, vno modo
fecundum fuum ciTc formale.altcro modofe-
cundum clTc reprxfentatum : formaliter acce-
pra omnis noftra intclleftio eft fingularis i eft c*
nimqualitas haecfpiritalis inanimo huius ho-
minisindiuiduijatperreprxfentationempoteft
efte tum vniuerfali s , tum fingularis, fcilicet vel
rei vniuerfalis , vel rei fingularis ; nam fi intelli- B
gamequum vniuerfalem, harc mea intelkftio
cftvniucrfalispcrreprsfentationemjipfatamen
fecundum feformalitcr eft vna intelleftio fm-
guiaris : fi vcro intelligaequum fingularcm, eft
intelieftio vtroquc modofingularis: fic dicen-
durrseftdeintelledioneinccliedionis , nam (I
^ntclligam intelleftionem vniuerfalem , mca
hxcintellcdioeftfingularis formaliter, fedeft
vniucrfaliS pcr repraEfentationem, quiarcprs-
fentatintelleftionemtanquamrem intelledam C
vniuerfalcm.Adargumentiiigiturdicoomncm
intclleftionem efrc fingularem, &hacratione
dici poire poteftatc intelledam , etiana compre-
hendcndo intellcftioncmintelledionis vniuer-
falis, nam hxcquoqueformaiiter acceptafin-
gulariseftihabetigitttrremintellcftam, hoceft,
intelkftionem vniucrfalem tanquam rem, qua-
rc omnes intel ledlioncs complefliitur , ipfa vcro
inteI!e£tiovniuerfaIis>quatcnuscft vniue^rfalis,
nonhabet amplius rem intelledam.quiafiha- D
bct, habetvtfingularis , nonvtvniuerfalis,&
dum fumitur formalitcr vt fingularis , cft pote-
ftateintelleda, & contineturfub mtelleftionc
vniuerfalireprxfentata, tanquam indiuiduum
fub Ipecie, non proce dtmus igitur in infini.ti.rm,
fcd gradum fiftimu3 m intellcftionc vniuerfali,
quianonhabetampliusremintelieftam ,fiqui-
dem folum fingulare dicitur habcrc rem intelle-
ftam. Sed refpondere etiam aliter poirumus,
negando inteUeftionemdicipofTepoteftatein- E
telk6l:am,quodenimdicitur.omnefingularecft
poteftateinEelleftum , verum eft de fingulari
tantum materiali , quod per fenfum ad phanta-
flam tianfiens ab ea ofFertur intelledui i vt lapis
inintellcdu,licet fit conceptus hic fingukris,
non cft tamenres poteftate intelkda, fcd eft res
a£lu intelleda,quia eft fine materia : idem igitur
dcintelkftione dicendum cftjintelkdu enim
inctlligente vnum fiunthaec tria , inteUcftus, &
res inte}K'tta,&inteIIe£tio: quareficutiresiii- ^
telkftaeiUine materia, intelkftio quoque di-
citurcflc fine materia, & ipfequoqsinteilcdus,
etfieftfbrma dans eiTe raaterise , in hac tamen
fua operationc cft fine materia.Hmc refponflo-
ncm ego defendi poife arbitror , quod fi quis
conftanterarfirmarc vclit , intelkvlionemfin-
galare cfle poceftate intelk£f:am , & habcre rem
intelkftara , ec etiamconcciTo fallax argumen-
tttoa eft » & priore rcfponfione optime foluitur.

Poftremum argumentum potcft contra aducr-^^/^
fariosita rctorqucri: aliquaanimaliabmta Ai- ft/tm,
fcunt multa ab hominibus , vtpfittacus voccra
humanam audiens cam imaginatur,& inme-
moriaflgit,&mirabilitcrimitatur,quidigitur?
dicemusnc candcmnumcro cffc phantafiamia
aue atquc in hominc ? Ad argHmcntam autcm
dicimus intcllcdam aiagiftri diffcrrc numcro
abintelkd:udifcipuli,&fcientiam,qttaecftifta-
nimo magiftri numcro difFcrrc ab ca , qua in a»
nimodifcipuli gignitur,& eam cfficcrciquasn
autemobiicitur.fcicntianoncftqnalitasadiua,
dicimusnon cffe quidem adiuam aftionc ma-
teriali,qtt3e cum vcra alterationc fit.qua rationc
adiuuseftcalonnihiltamcnprohibcrc quomi-
nus agerepofCtadionc fpiritali: quod quidcim
de aliis ciasmodi pluribus ncgari non potcftj
nam quantitas noneft adiua realitcr , agit ta-
raenfpiritalitcr.quiaimprimitinoculofpccicni
fuam,& indc in phantafia , ac dcmum in intelle-
£tu : quemadmodum igitur vidensaliquircolo-
rcm , & quantitatcm , potcft hj«c imaginari , ac
demumintelligcre,& horum cognitionempcr
vitum acquirere, cur non ctiam per auditum au-
diendo voces harum rcrum fignificatrices a prjc-
ceptoreloqBenterhuiusigituradionismodum
confidercmus ,&videamus nihil in ea contin-
gerc abfurdi pofita intelkftus noftri muitipli-
catione , anima enim fnformata rerum cogni-
tionepoteftconceptus fuos exprianerevoce per
mcdiacorporcainftrumcnta: & quiavoces funt
fignanonfolum conceptuum, fcd ctiam obie-
dorumrealiumquorumconceptus funt, figni-
ficantemmrespermedios conceptus; ideodi-
fcipulus audiens voccm apprehcnditremab ea
fignificatam.quia per iliam vocem illi rcprzsfen-
tatur illud idem obiedum reale , cuius conce-
ptus inanimo magiftri eft: quemadmodum igi-
tur obieflum reale poteft in fenfu produccre ,
fpeciem fuam , & ad mentem vfqu<e pcrphanta-
fiamperuenirevita poteftidem amagiftrivocc
rcpraefcntatumproducerefpeciem fuana^pcr au-
dituminmente difcentis. Tantum igiturabeft»
vt ex dodrina & difciplina vnitas mtelkftus
humani oftendatur , vt potius contrarium fi-
gnificeturjquia {[ idcm numcro effet intelkdus
m magiftro , & in difcipuloj iam non opus efiet
fcienaam imprimere in intelkdu difcipsjli , cf-
fetcnim iam imprefTa^quura ergo habente eam
prxceptoredifcipulusnon habeat, poftea vero
acquirat , inde colligitur difFerre numero intel'^
kdumvtriusque.

Ouidfit humana mens ratlone fua opem-
tionis. Cap. XI 11.

QVid mens htim?.na fit refpedu corporis,
exiis.qux haderiUidida anobis funt,fa-
tisij.anife{tiimefrea!b!tror:namficommunent
animse definitioneain a.de Anima lib. ab Arift.
UU i trftdi.

97t

Jacobi Zabarcllac Patavltii

^n

traditamfingulisanimjepartibus^vtconfilium

AriftotclisfuitJaptare\'elimus,nilrtUudcilani-

ma vcgctans , quarn adus primus viuentis , hoc

cft,forma,qua viuens eft viuensjnil aliud eft ani-

ma fen{ibilis^, quamaftus primusanimalis, i^

cft,forma,quaaninia}eftanimaljnilaiiudcfta-

nima rationalis , qux mens humana dicitur,

quam adus pnmus hqminis, feu forma , qua

hcmo eft homo:aliud quoquc , quod CK hoc de-

duci tur , declarauimus , nempc ipfam elTe non

poftevnamnumero intotafpeciehumana, fcd

iuxta indiuiduorum hominuni numerum efle

multiplicatam. Supereft vtrefpeftuetiam ope-

rationis naturam eius declaremus, quod facere

fibi propofuit Ariftoteks in 3. lib. de Animajfcd '

ita obfcure, vt pars illa maximeomhium ambi-

guaciTe, & inteiprctatione indigcre videatur»

quum proptcr multa , & magna iriterpretum

diffidianon latis liqueat, quid de hacanimk

parte doceat ea tradvitione Ariftcteles.Nos igi-

tur,dimiiiis aliorum fententiis, quum in carum

conilderationenimiumtemporiseiretinunHtcr

lconterehdum , dimiffis etiam in praeienria mul-

tis ad hanc animaepartem attinsntibus.quSc i bi-

demab Ariftoteletraftantur, de quibus poitea

fcorfuradifleremus iUud folum , quod ad infti-

tutum hoc noftrum attinet , breuiter , ac ftatim

declarandumfumemus>idqueeft, quaenamfit

. animst rationaiisnatura. quatenusprincipium

Ijup ex gdoperationis. Hanc Ariftotclesibiinduplici

$mmtj io jjjia;ii{^ioneconfifteredocet, feuinalteraprio-

tnte :,€- ^^^ quam pofteaalteraexneccffitateinfcquitur;

'^' ' vna eftcum obiedis inteliigendis; altcra vcro

curoorgano: adhas declarandasitaprogreftus

JDeclar*- eft,anteomniahccfundamentumftatuit,intcl-

no cont. le£tumfimilem in hoccirefeDfui,quodpaticn-

j.tns- l'i. dointelligit,ficutetiamfenfuspatiendofeatit:

de Ani- quumemminnobisipfisexperiamur, nosqua-

^^* doque eiTc aftu intelligentes , quandoque non

aftu, fed poteftatefolum, nulla autem ^s poffit

feipfam ducere dcpoteftate adaftum, neceifc

cft intellcdumab aiiopatij non poteft autem

pati, nifi ab ipfifmetobieftis intelligendis , id e-

nimquod eftpoteftatetale,fitactuicale abillo,

quod iamfit aftutalej ficenim etiamfenfusab

obiedis fenfilibus patitur , vtiamdocuerat A-

DetUya- rift inz. lib. Qupniamigiturpatiendo,&recipi-

fjio cont. endo obiefta mtelleftus intelligit, hincinkrt

j.ir.^.hb. A.riftot£lesipfumefleinafFed:um,ideft, nonha-

de Am- berein fuaeirentiaipfam obiedorumnaturara

viti. fedpoteftatefolum, quiafiaftuhaberetinfei-

pfonaturamfuiobicdi,nonpoffi;tilludrecipe-

re,&inhoc quoque umilem elTc dicit iritelle-

dum fenfui: quodficut fenfus ndn habetadis

v:i feipfoobiecia fcnfilia , fed poteftatem ea reci-

pienduitancqueintelledTis habetaftu obiefta

jntclligibilia , fed folam recipicndi potellatemj

ita vtquemadraodum lehabet fcnfusad obie-

ftafenfiiia, itafc habeatihtelkdus adobicda

iintclligibilxa. yerujm quiaperhscnuUiunfca-

A fus. <Scintclledusdifcrimeiiapparebat,fedfola x>^f/
fimilit lidojideo Ariftotel. ftatim dedarat ia hoc tio ct.

' ipfoeorumdiffimilitudiacm , acdifFerentiam . ^.j»
quaiin hocconfiftit, quodobiedum cuiufquc de ..i
fcnfus.noncft omne ens, fcd folum quacdam ^^,
ftatuta fpecicsentis; vifusenimdirigituradrc-
cipiendos foios colores,auditusad fonos tan-
tummodo , olfadus ad folos odores , intekdtus
veroadresomnes.eftcnimomniumrcrumco-

B gnofcitiuus: ob id alio modo debuit elTc inafFe-
dus, &immiftusratiunt:c b!i:d')rum , quafcn-
fus: namfenfus cftinafFedus, atqueirrmiftus
nonomriino, &abfolute,fcd (vtaiuntjfecun-
dum quid,hoc cft.non rationc bmniurn rcrum,
fcdfolumrationeiuiobiedi, quodno eftomne
ens , fed ftatutum quoddam entis;gemis ; quum
enim vifusper propriumcorporcum organuin
opcretur, dcbuitquidem illud efTcfinecoIoFe;
debuit cnimeffi' perfpicuum, hoc autem fine
col^re eftjatnondebuiteire fineiapore, & Cmc^

C tadiUbus qualuatibus; qusre vifus noncft pe-
nitus immiftijs rcfpedu rcrum omniam , fed eft
nauraliter afFedus certis quaiitatib. quas cura
aliisrrbuscommunes habet:atintelledus,qaia
res om nes cognofcerc aptus eft, debuir or^mino
Sc abfolute, '3c refpeduomnium eireinafFrdus,
&cum nullaaliare quicqaam habcrcommu-
ne;eitigiturabioIute,&ptnicusimmjftuscum
aliaiumrerum natuns, vtcasomnesmtelligere
poffit; quia nifi talis cffet,noncogriofcereto-
mnia , cognofcit enim recipiendo , nihil aurcra
recipitid, quodiamhabetjquiaintus apparcns
prohibetaUcnum:ha:cigitureftpriorimmiftio>
quam coUigit Ariftoteles i"n contcxt 4. libri tcr-
ti) deAnima,hocmedis>vtensjquomamintel-
kdus onBniaintelligere aptuscit, &patierido
intelligit.ficutanteadixerat: vndefuroercpof'
fumus , quidfecundum Ariil:otekmdicendum
fitde obiedointelkdus , ipfiusnamque obie-
dum eftens omne prsrer ipfum intelkdum,

H non dicit enim Anftotcks , quoniani omnia
marerialia intclligit , ied abfolute dici; \_ quonia
ci;»»/<i/»/e///g'//' j nifienim omniapenuus intcl-
ligcret, nonpolfetindepcrfedamillam & vni-
uerfakm intelkdus jmmiftionem deducere,
quamibi deducerevult,fedfolumfecundum a-
iif^uid, vtcuiqueconfiderantimanifeftumeft j
taiis autcm immiftio imperfeda ctiam fcnfui
competit rationcfai obiedi, iicutididum eft.
Non eftaatemignorandum,pofreduobusmo- ^3;^^^^

P dis confiderari obiedum inteli-rdus; velcnim ^j,,^^//,
illud obicdum refpicimus , a quo intelledus ^^^ ^
raoucturjVcliUud.quo intslkdusaptuseftre- pi^x^
ciperc,&inteIl)gereullivdquidem,aquo moue-
tur, noncft ensomne, fedfolum phantafma,
quod, quum prr fenius tranfierit, non potcft cf-
fenifireimatciialis5 icdquiajfltclkdus phan-
tafma incuens uonilduEJi ipfum intclligtre a-
ptus cft, fcd ctiam a!ia, qua: in. ipfo pnantaf-
nxatc vt ilimsiiiiaLio ab JAtelicdu cgencc relu>

cere

D

973

de Mcntc Humana, Libcr.

974

cere pofTunt, neitJpe & cflrcntiasSr quidditatcs A opcrando, qucmadmodumvirusoculum, ficau-

'Ofl-

(f. in
b.de
m*.

rcrumi quat pcrphantafmaia reprstfentantur, &
caufas quoqiab cfFedibus abiun^Vas tanquam
inipfisrclucctcs, ideoexmotionc fa£taaphan-
tafmatcimmaterialia quoqueintelligcreaptus
cft: afoloigitur phantafmatemateriali moue-
tur, pcreamtamcn motione intelligere omnia
poteftj athacrationcdicimus obiedum intel-
ieftus efte illud nomine carcns, quod omnia
prster ipfummet intelleftum cntia compledi-

ditus a ures, id au tcm cffet haberc organuro pro-
prium; nilcnimaliudeft vtiproprioorgano in
co^nofccdcquamhabercftatutam aliquam in
corporcanimatopartcm,cuius officium fitob-
ieftiuumcognofcendorumfpecies rccipere. Ex
eoigiturquod ititclltdusresomncs cognofce-
rcaptuscft,Ariflot.vtramq;eius immiftionem
coUcgicjneque enim cum obiedisvllamnatti-
rxcommunionem h^beredebuit, fiomnia re-

tur: ficigiturinquitAnftotcles jpfum nihil ha- B cepturus erat,neq; vllacorporispartevti inrc-

btre cum aiiis rebus commune, fcdeffc quid-
damabomnibus diftinftum; & omniumrece-
ptiuum,proindecfrcaIia omnia poteftatcfcd
nihil corum aftu, &itaeflepenitus imroiftum
rationcfui fub cdi, quod cftens omne pratcr
ipfum intell.£tnm. Altcram quoquc immiftio-
ncmtribuu Ari*t.intellcdui mcontcx. 6. eiuf-
dcmlib. qiiSm cxillapriore dcducit, caque cft
rcfpcftu corporis, in quo e^tiftir, ita ramenvt

cipicndo.quodfuiiTetproprioorganovti : hinc
autem Anftot. ftatimeodcmin locointulit fo-
lum interomnesanimscpartesintelleaumdtci
pofrelocumfpecierujocusenimper metapho-
ram appellatur, quia recipit; ideoanima fenfi-
bilisapudAriftot.noncftvocanda locus, quia
non rectpit ipfa fpccies rerum/cnfdium, ici. or-
ginumanimarum,animavcrotai:ionalis in re-
cipiendo non vtitur organo,quia ipfa fine ciga-

hxc qunque inteliigatur reiptdu t perstkmis, C no ipecies rccipit,pro!nde iure vocstur locuis.

nojliarativme; qi',amen:m inrcUigatreopien
do c>biefla,neceirecft, vt in hac retcptiont" non
vtaturcorpore, iaquocfi, h;::v.cft, vt i; fe lit re-
cipicns, non corpus nrque vl!a corj^^orfspars :
quod Ariftotckscoargun.er/tooftcnditiquia fi
corpusili iarccipicndoopituilarccur, iam intcl-
lcdiiscllei: qunlis,&: habcictorgaru, qux vrra-
quefiUa funt; cfTeautcm qualcsbi iignificatef-
lcnaturaliterailigatumdetcrminata-natufje, &

N .q; cxiftimare ob id aliquis debtt, folum in-
tclkdiim, non hominem efle inteiligentem;
nam hoc quidcm, (equerctur, fi cum Auerroe
diceremus, intcllcdum non cfTc formam,qua
homo cft homo; fed quum afTcramus ipfum ef-
fc formam hominis vcre informantem, & ho-
minem iUo hominem efTe, neccffceft vt intclle-
£tu intclligcnte homodicatur intelIigens,imo
Vt folus homo fit intcllgens vt quod, intellc-

ccrtse temperiei pdararum qualitatum: nam h D ftus v'crononvtquod,fedvcquo, idq;eo argu-

incorpore rcccptiofierct, ftatutaaliquainiUo
qualitacum temperiespoftularetur, ficutinfcn-
fibusvidemus; nonenimquodlibct corpus eft
aptum rccipere quodhbet fenfile, fcd aUquod
vidcmuseireaptumreciperecolores , nonodo-
res,aliquod vero odores.non colores , horum e-
nim flngulum reqmritcertam quandam natii-
ram ex quadam ftatuta elementorum miftione

mentocontirmare pofTumus, quod etiam ani-

tnafenfibilis,Iicet in fpccicbus recipiendisor-
gano.vtatur,tamen ipfaiudicat, & iudicm non
ovgano.ffdioli animsettibuitur;neque per id
ftat quin animal dicatur fsntire,qyoriiam illa
cftforma, quaanimal eft animal. Neq; etiam
exeoquodinrellefl:usinrecipiendo non vtitur
organo, inferre sliquis poteft, ipfum efTc for-

proucnicntem;QUofit,vtiIng«lusfcnfu5 fitna- mamacorporcabiunaam , nec dante effe cor-

turaliterqualis , quoniam in corporerecipiente ^ pori; quoniamaiiudeftconiiderareintellectam

' *■ fccunduaifuum efic,aliudfecundumop£ratio-

n€m; ham fecundum fuumcfle eft forma cor-
poris, &vcrematcriam informat, -fecundum o-

requiritcertamquandam qualitatem atquena-

turam : quoniam igitur intclleftus nilulhabet

cum aliis rebus commune y & cum nulla carum

natura commifi us eft,neq; cum corpore , in quo

ineftjpoieftefTecommiftus in recipiendo: pra-

tereaflitacumcorpore eiTetcomrriiftus ,habe-

retaliquod organum pl^oprium , attamen nullii

eiusorgaruapparet.quoniam, vtincontext. 92,

]ib.i.deAnimadicitur,nefingerequidcmpofru-

musquamcorporispartem occupetintellcftus

in rccipiendisfpeciebus: co.nfequentia veroita

declaratunquoniamfimtelleftusin recipiendo

fpecies miniftcriumcorporu poilulaifct, ftatu-

tanaetiamrecipientisiOiporisnaturam ,ac dc-

tenBinatamquandamtempcriem , vtmododi-

ccbamus,rcquireret;3tnonomnesviuentiscor-

poris partes eandcm habent eiemcntorum mi-

ft4onfm,idemq;icmpcr3m£ntum;aI'.qwamigi-

tu£ dctcrminatanicorponspartem occuparcim

perationem vero eiieieuatior a rnatcna, quam
csterspartes anims, oc in fpccierum reccptio-
nenon vtituraliqua corporis parte rccipiente, fi.
debeatitaciieininiiflus, vtpoffitoiDniaintelli-
gere. la-operandoigiturpatet intelkftum neq;
cum alicuius reinatura,ncq;cum vlla corporis
partetanquam ojgano cfle commiftum,- & ita
efTe vtroq; immiftum in fua operatione. -

JEmr D. Thoma, & fe^atorum Alexandri

de tntelkBu conjiderato in s ■ lib . de A-

nima. Cap. XIV.

COgnofcere cx his pofran: us D. Thoma,
■Si. pljrium aliorum cfrirem, atque er-
r-i is C4ui":m, qui Jixcrunt intellcfturn ab Ad-
ftutek m tCiMode Anim hbto coufideiamm
HH 4, noa

975

Jacobi ZabareUxPatauini

noneffe animamipfamratlonalem, qu;c forma

hominis eft, fed facultatcm taiitum, icu poterv-

tiam ipfiusanimaj iisec enim TlTomae fcnten-

' tiafuit: quiconfideransca,quseab Auerroein

3. libr.de Animaaducrfus Alcxandrum dicun-

tur, nititur Alexandium dcfendere, ncmpe in

co, quod ei Aucrrocs attribuit, quod dixer it in-

telle£lum,dc quoineofbroagitur, non eflia-

nimam ipfam, fedfolum prarparationem, & a-

ptitudinemanimacadomnesrerum fpecies re-

cipiendas, & cognofcendas : inquit enim Tho-

mas Alcxandrum in hoc optimefenfifie, quia

rignificarevoluitintelledlueire potetiam quan-

jilexan- dam anims£,non anirram ipfam; ideo fe£^ato-

drs.Qrum rcsquoque Alexandri hanceandt.m fcntentiam

vftnto. enjxe tutatifunt: in hancautem indudi hi o-

xnnesvidcnturex co, quod Ariftoteles in con-

tex. s.eiuslibridixitjinteUedumnihilefTeadu

corum, qusfunt, &nullamciTe al;am eius na-

tura, nifi hanc, quod potefVatc eil: at ( inquiuntj

fiefTctanima, &formafubfianti£lis,idminime

veru€flet:iam cnimcertam,ac flatutam, eam-

quepr«fiantifiimam naturamhaberet: quam-

©brem dicens Ariflotelesipfumnihil efleadu,

fedefrefolampoteflatem,fignificat fenondea-

nimaipfabsecdiccre, feddefacultateanimasin-

telleftiua: hsec cnim non eflform.a, fed folum

facultas, ac potentia humanae formse. Hanc

fcntentiam vifus eflflgnincare Alexander in i.

fuolih.deAnima, incap.de Intelledu fpecula-

tiuo,&in 2. lib. incap.de Intelledu materiali,

vbi confidcrans id, quod ab Ariflotele dicitur in

contex. 14- libri 3. de Anima, intelleftum efTe vt

tabellamabrafam.inqua nihil defcriptiim fit,

inquitinteltedummeliusfortafreccmpararir^

ir/^u<P(u ry y^ci/^f^ciTSiit quam, TaT y^ci/a^uiiTiiai ;
quoniam-y^es^jW^Tsroveflaliquid a£tu, at intcl-
C*»jf«/rf-leftiis non efl adu, fed cit mera poteftas. Ego
^#. vero fententiam hanc fequi nunquara potui,
camqucabAnflotelealienifnmam cfle fcmper
exifVimauijomniaenim,quseineo libro dicun-
tur, fignificantanimam>non folam facultatem
vtdiftinftamabanimajetenimfacultasnonpa-
titur,nequerecjpit,fedcflratiopaticnd},ac re-
cipicndr, quemadmodum etiam id> quod mate-
riales formas rceipit, non efV potentia priasse
materise,fedmatcriaipfa potcns, potentiavero
eftratio reeipiendi : quum igitur Arifloteles ibi
dicatintelleftumpati, &reciperc,abfurdahoc
eflet, fide aptitudinc ac facultate animae dice-
letur: &incontcx. 5. dicitintclle£tumcfre^vv«-
Te«, nondieitefTe ^vvxfity: in 6. autemaperte di-
citanimamintcUeftiuam cfTc locum fpecieru„
non dicit ipfam facultatem efTc locum: quo-
niamigiturillud ex diftiscolligit, necefTe efl,,
Vtper aniniamintellediua figniiicct illudidc*
quod prius nomine intelle£tus, quem pati,& rc-
cipere dixerar, ex co cnim quod fine corporis;
anmiflcrio recipit, infcrt ipfum cfrelocumfor-
«aaf ucb; ixuic fcatcatiae coufona funt ca. qusc m

97<5

A 3. contex.l-tguntur, ibi enimnondicitArirtote-
lcsintelltctu:8itafehabcrsad ii!n-el''gibilia, vt
fchabetfenfuscdfenfilia, fedvt fe h?.bet fcnfi-
tiuumadfenfllia, attafnen fi ;r^vultatcs tantum
fignificare, atque intcr fe contourare vohiiifet,
Vtl dicere dtbuiilet intclK-ftiaum, & fcnfiti-
uum: velintcUedum, & fcnfum: quonij^m igi-
turde recepticnefpecicrum ibi loquiti r, rttte
dicitfenfitiuum.vt figmficct organum fcnfus,
B quod poteftatem habetrecipicndi fpctics, fed
nonhabetillasactuj idenim, quod rccipit Cyc-
cies fenfiles, cftabl^que dubio organum fcnfus:
fed cuia intelledus ncn habet organum.idco
noninteilcdiuum. dicit,fcdintclle£tan..: mquit
igitur ita fe habere animam ipfam inteliecti-
uamad intelligibilia,vtfe habet organvimfen-
fusadfenfilia.nempequodrefpeiftuillorumeft
«s-«4.%5, hocefl, inafFecla,& nonhabf rs ilLj Sr
£tu,fedpotefVate:id igitur, qucd fc<urjdu.m A-
riftotel. refpicitfpecics, & cft locus fpcc;ciii, efl
C anima ipfa, non faculfss animx. Pi£Ertr;.a in
contex. 8. &ini8. inquitjntelkcturaintclligcn-
do ficriomnia^aptitudo autem vecipuin :■! non
diciturfierialiquid, fedfubiedumpo-rriL^, A a-
ptumfitillud, quod rccipiturj fic fuirn t.iam
primse materiae potentianon dicnu' fitri Ispis,
velhomcfedmateriaipfapcrrectpticntni for-
marumdiciturfieri modo res hsc, racdoilla.
Sed fi totam illam partem k gamus, & bene pcr-
pcndamus, videbitEus omnia Ariftotelis didta
^ iilifententiaerefragarb&aperteanimaniipfam,
non facultatcmanimseibl conudeiar!,quum ct-
iamquandoqueanimamnominet, vtibi legere
cft. Maximeverohocconfirmaturex conudc-
ratione illorum, qux dicuntur ab Ariflotcle in
contextu 37. &38.eiufdem libri, vbi cpilogum
faciensomnium a fe dictorum de vcraqueani-
mscparte cognofcetcdefenfu, acdeintclledu»
inquit animam efTe quodanD modo res ocs, quia
per partem intellectiuamfitrcscmn.es intclle-
S £tiles,perpartcm vero fenfibiiemfit rcsonncs
fenfilcs: quod igrtur in contcxtu 8. & iS- dixc-
rat intclledum fieri omnia^hocinsj. &38.di-
cit anincam ficriom.nia ; quare ibi nominc ia-
telle£tus animam fignificauit» quoniam hoc
non refte de facultate dicitur*fcd defola ani-
ma. Tandem vero Ariftoteleshocapertiilimc
dieit in contextu illo trigefimo oftauo, qusndo
concludesinquit intelledum eficformam for'-
marum, & fenfum cfTe fcrraam fenfilium; fic
r enim teftatur intcUedum ef?e formam, cam-
que talem, qust omnium formarum efl rccc-
ptiua; non efligitur fola aptitudo, & facultas
animse, fedcftanimaipfa, quxefVforma homi-
nis. III ud vcro, quod illcs in errorem traxit,
fuit» quod non animaduerterunt Ariflotclcnv
ibi confiderarc animam rationalcm rcfpc£tu.
fuat operationis circa intflligibilia, ideo pu-
tarunt non animam, fcd facultatemconfidera-
di, Sc yidcntcs Aiiftotclcai dicerca intclledum:

aihil

DecL

tio co ;

2.l,b

Antn

UrA

'.iib.
4nt

977 dcMcntcHumana,Libcr. 97*

[- nihilefTcaftirevcntibus , fcdcrrcomnia pote- A Animtx, ratiotialis perfccta fecundum Ari-
itaic. dixcrant intfUcft^im non elT=: formam, HoteUm dcfimtio. Cap.X V-

K4$

erta

Ktt,
S,

quiadcirct forma, iam eilct ali>]uid ailu: at-
tamcn , diinni hcc attiibuimus animie rationali
refpeftuopcrationis omnedubium tolliiur, <k
eorum enor patefit, vt primxmatcrix exem-
plodcdarare poHumus; materian kmque duas
habet cndtatcs; vnam propriam.qua: eft eius
propriacfientia,cft cnimaliquid, & eftens di-
ftiadumaforma, alteramvcro , qnamacqui-
rit ex rcceptiorctorma:, aqua iir hocaliqui^,
nAnrirecipicnsformamhominisdiciturficnho-
moj&rccipiensf^m^aequi dicituc^ficri cquus:
quando igitur dicimus matcriamprimaranon
elTeadu vllum cxentibus, fed omniapotcfta-
tc . non ob id aflcrimus cam fecundum fc nihil
efl'c;n;quchocdicirnus de ipftuspotcntia & a-
ptitudine, fed deipfamet matcria rcfpcdu fe-
cundactantum entitatis; praefupponsndo enim
propriam mateiiK cnticatem . nec tamcn eani

floteUm dcfimtio. Cap.X V

SI animx rationalis perfcftam dcfinitionem
alTlgnarcvelimus.qualcmAridot.nobiscX

fuis didlis coll.gcndam reliquit, dcHcmus pcr
vtrunqircfDtaumnaturam eiuscxpnmcrc luc
paftoimtclieauseftformahoininis.qusquum

nuHum ex entibus fit a£ta, ca omniarccipcrc
fpiritalitcr,-?: cognofccreapcaeft: imnailtionem
vero cum organo in definitionepcnerenon o-
portet.quoniam hacn?collaaoaltcra:nimnni-
ftioncm ftquirurtanquam pro>prit:t3s,qua|e Iu-
peruacueindefinitione poneretur. Hsc cft nu- ^^/,^_
mansmentis natura apud Arift. qita^' 'pfe P"' c/am A^
tim in initio z. Iibri de Anirna , partim in 3- lib. ^,jfgf ^^
declarauit.fifquactiamepilogocollvgit incon- d^cenda
tex.38 cius 3.. li b. in quo non poirum r; 6 maxime r^ftUe-
mirari ingcnium & aruiiciuin Arift- qui quum cJHmeJJh
in37.propofuiir;tcoiligendaepilogoca,quatdcy2,^^^^;y^

refpiciendo, fed alteram folam, qua fitreso- C feniu.acde intelkaru dixerat,nonta.nium xt- f^rmA'

Ue-

iuas
t en

mnes per reccptioncm i-"ormarum , dicimus eam
nihilciTe adu , fcd omnia poteftate. Itaigitur
etiam intelleftusducis habet entitates , vnam
propriam,alteramacquifitam, nam fecundum
fc eft forma corpons , & nobiliffimaquidem
forina;l"edrefpc£iucperationis,&: quatenuscft
aptus omnia fieri, quia intcllig.endo rem ali-
qaamdicitur fieri resilla ipiritalitcr, (icdicitur
fecundumfe effcomniapoteft-ate,& nihilaclu:

cefere debuit.qua de fenfu tradiderat poftccn ^.^^^
tcx.5o.lib.2. ^nx de intdieftu intertio adeum
vfqjlocum,fiquidemeaomniafolanioperatio-
nem refpicicbant.feti cum iis etiam illa coniua-
gere^quaepriusinfecundi libriinitiode omnia-
nima vniuerl"e dijtcrat.dumeam refpcdu cor-
porisconfiderauit: adeo inco.ntext.sS-idquod
propofuerat^perfeac& artificiofe exequendo^
duabus tantum diftionibus exquifite naturam

refte igitur hoc dicit Ariftotel. de anima ratio- D intclleaas cum vtroqj rcfpedu (Igmhcauit, dO-

•■ &

nali confiderata refpedu operationis , quarc
non opoitct id ad facultatem an ima: referri, fed
ad animam ipfamj eamque fuifle Ariftotelis.
mentem teftantur verbaiiianupera nobis rela-
ta, quando incontextntiigcfirriOcftauoillius
libri inquit intelkftileirc formam fornnarum;
ficenimilitimintellcdum, quiformarum rece-
ptiuuseft, formam effeairent, ncc folsm for-
mse aptitudinem: Ad hunc fcnium etiam A-
kxan.driveiba, quibus folam aptitudiaem li-
gnificarevjfuscft.rcdigipoire videnturjipfc e-
nim ita loqui voluit, vt Anilotclcm imitaretur,
atqueinterpretaretur, &nullamintcilcdui ea-
titatem tribueret, fignificaretque ipfum nihil
cfTe adu, fed omnia poteftate, ficut etiam Ari-
ftoteles dixit , nempe prout rcfpicitoperatio-
nemcirca oKiedaintciligibilia^fic enimipfum
confiderans Alcxander, voluit eius entitatem
e.xtenuarc , vtfignificaret eum ita confideratum

dixit intellcctum eirc formam-form3nim,tor-
mamrefpeclu corporis.formarum vero refpe-
ftu operationis ; ideo vt formam diccns collcr
gerit vnico verbo naturam inteikaus, vt decla-
ratam in 2. libro, dicens autem, formarum , vni-
co fimiliter verbo colkgerit iatelkftus natu-
ram vt in 3. librodeclaratamj ex hbroenim 2.-
habemusintelkaum efTeformam , qua homo
eft Komo , ex tertio autecognofcimu^s cam ellc:
oramumformarumrcccptiuaiTi. Sicigitur defi-
nitionem iatelkttu.s omnibus numerrs abfolu-
tam, quam nos modopiuribus verbisprotuli-
muss Atiftot.duobustantummodo-,ac ftriainK
expreftit, dum dixit ipfum elTe formam forma.
rum.ldem de fenfudicendum eft, fimiiiterenim
cx diftis ia initio fecuadi libri colkgit fenfuntv-
efix formam : ibi enim docuexat omneammam-
efle viuentiscorporis formanij poftea dixit,fen-
filium,hoccolligensexiis,qu3epoftcoatextumi

nihil eiTeaau. Quemadmodum igitur dufti F 5p.eiusdemfecundiIibridocuerat;kniuscnim.

claris AriftoteKtcftimoniis eius veiha ad redum
fenfum trahimus,ira Akxandri quoquevcrba
adeundemfenfumtrahendafunt»fiipfum tue-
n, &a magna abfurditate vindicare volumus..
Qupdfi eafuitipfiasfentcnti3,quam ei Auer-
tocs, Sc alij attribuemnt, parum refert ipfum;
iRdefenfum relinquere , atquc eius Opi-
nioaeija refutarso.

V

lcnfiliatecipiendooperaturi non dixifautem.

abfolute , formarum, q,uia vt antea dicebamusj^

fenfus non cognofcit omnia, fedfola fenfiii3i-&.-

formas quidclinemateriarecipk^ promdetor-.

marum ip fe quo q3 recepti uus eft , non tamea o^

mnium:, fed fenfiiium tantum ;> refte igitur Ari-^

ftot.dixit fenfum cfTeformam fi;nfikum,ia-

tellsiilam vero ciTe abfolute for-

caam formartim..

Htf S> lAGO-

979

9Sd

c:t opi-

J A C O B I

ABARELLiE

P A T A V I N I,

D £

L I B E R

LrGlBIjLIBFS.

T E L^

Tropofitio dicendorum. Cap. I.

' E mente humana agcns
Arift. in3.de Anima libr.
frequenter fpccierum in-
tcUigibilium mentionem
facit; dixit enim ipfam ef-
y, felicumSpecieru, itata-
^^^fC^/ men vt non habeat eas a-
^ Au in fuaefTentia-, fed po-
teftatemfolumrecipicndi.resipiat auteraipfas
a phantafmatibus. Hoc quomodo fc habeat,
tion ita ciarum fuit.vt magnasinterpretucon-
trouerfias atque altercationes nonexcitauerit;
nonfolumeniro dubitarunt. quodnamharum
fpecierumofficium fit in inteikftione, verum
ctiamanrcueradentur, impnmanturque m in-
tcUeftu fpeciesvU»: idque etiam aliqui pror-
fus negareaufifunt, & aUud ahquod excogitj^
re, quodAriftot.nomine fpecieruminteUigere ^
potucrit. PrsEteisa verocum hac difput.itionc
aUa nonparui momenti, i^- expHcatu digniffi-
ma coniun£taeft,q,uidnam fint in inteUedlu il-
ii, qui habitus vocari folent, ynde appeUatur in-
telleaus inhabituiquumnUaUudefTe videan-
tur, ouam hse fpecies in mente humana impref-
fjcatquscitafixs-.vtnonfacileamoueriqu.-ant.
Nos igiiur hac de re fccund um principia phiio-
fophise Ariftot. difputaturi, antcomniaSimrU-
cii,& Platonicorum fententiam tanquam Ari- ^.
ftotcli manifefte aduerfantem reiicimus,&:ab
hac noftra difputationc penitus cxcludimus;
quippc quum nimis longa oratione opus tiVtt
ad Ariftctel. dementehumana, eiufquc opcra-
tione fententiam cum Platonis cpinione coa-
ferendam: quum cnim iUi dicant animamra-
tionalem habere inferationesidealesin fc na-
turaUter infitas, &confubftantiales,non vte.Y-
trinfecus imprelias.proindenihilaphantafma-
tibus recipere, fed folum cxcitari ad contcm- -g
plandas in fe rationes idcalcs, quz tunc tan-
quam c tenebris inUicem prodeuntcsincipiunt
vocari babitins; huicfcntentisaduerfaturaper-_
te Ariftotelcs, dicens mtcUedam elle prorfus
immiftum,ncque vUumintelUgibiUurnhaberc
aftu infcipfo, fed omniapoteftatc, promde ta

recipere ab obieaisexternis. Hanc igitur Ari-
ftoteUs fcntcntiam veram cftc ft3tuentes,quum
eam in dubium atque in difputationem reuo-
care nuUum opera pretium fore videatur ; dc
eius tantummodo intelUgentia difpi^tandum,
& aUorum hacinre altercationem cxper.den-
dam in praefentia nobis propofuimus. Referc-
mus igititrinprimis contrarias muhoium fcn-
tentias, & argumcnta, quibu? viwjtdr, vt in-
teUigacur, in quonsm huiufce rci d ffiiuUas
conftituta fit; deinde noftram hac de re fen-
tentiam prcferemus, tandenque lUi, qus no-
bis adiicrfati vidcbuntur, aUorum argumenta
foluemus,

BU(e Latinorum contraridi fententidi, & ea^
riim dcclaratio. Cap. IL
Vum Ariftoceles fpecics rcrum inteUigi-
TiUurm tan.juam ad mteUe£i-i, nemnctef-
fdi.T^inanifertcpofuerir, Latm: omncs tum in
earum concfriiloncconknlerunc.tum etiamin |

co quod fpects in rc ab inrcUcclione diftin-
guantuv, ita vtaimd fit fpecits intilUgsbiUs^a-
UudinteUc£tio>qvmmp xfertim etiam tempo-
rcfecundain eo.sdiftmguantur, & detur fpecies
intcUigibis abfque intelUftionc , vt poftcade-
clarabmms; fed quidnaa^ (int fpecies inteUi-
gibUes, & quem m inteUeftionc locum ha-
beant, diiTenferunt: primum enim in duas peni pr/or
tus contrarias fcftis diuifi funt, aUi namque /?^.
fpccies intcUigibiles in inteilecluimprimiairc-
ruerunt; aUi vcro cas conftantcr negarunt, &
folum extra inteUedVum fpecics conccflerunt,
qiiasobid fpecies expreflas nominarunt; v-
tramque igiturfentcntiamprius declarabimus,
poftea vtriufqueargunQcntareferemus.IUi, qui
priorem fententijm fequuntur, dicunteas elTe
quiddam intcUeftui fupcradditum, &;direac-
cidentia fpiritaUaaphanralmatibus in inteHe-
duproduCla, quae Sc praecedunt temporc in-
teUcdionem, & poft eam feruantur in intel-
lc-flu, vndc eas impreflas appcHarunt: fecun-
dumhos tacileeft ouenderecurmteU.:das vo-
cctur in habitu, <Sr quidna (1 1 hic habitus; quan-
doenim imprfllas habetreruminteUigibiiium
fpecies, quas contemplari poteft -quando vult,

quum

^81

dt Spccicbus IntclHgibilibus , Libcr,

082

ciuum poft IntcllcaionciTi fixx in intclkau A ftum clTc phantafma , nonfpecjemlpfam im
A 5. «,..%,.. ;nU:>'nif.. . niiianil nliu^ nrf {Tam . idcooi fcmper rcquiii phantaftra mo-

'9'

maneant.tuncdicitui inhabicu , quianil aiiud
efthabitus, quam fpecicsimprcffa, &:iiafixa,
vt delerivix poilit. Scd hi in modo difcordes
fucrunt, (Scadhucinduas fedasdiuififunit. Alij
namque dixerunt has fpecics refjpcau intelle-
iftus habcre locum obicftitcrminantis intclic-
aioncm, quia intcUeauseashabenscontem-
platurquandovuIt,cuiusfententix fuitGrcgo-
riusAriminenfisini.Sentent.diftinft 3.qii«i^-i

preifam, idcoqifemper rcquiriphantaftramo-
uens , & excitans ad intcllcaioncm j intcl lcftuS
cnim habens imprefTamfpecicm tanquam ha-
bitum, aphantafmatcexcitatus ftatimintcUc-
aionemproducit, quiafpecieseft ratio prcdu-
cendiintcllcaionem, ncc producevechancui-
tellcaus.nififpecicm haberet > idcirco in altero
quoque difrentiunt , quod Thomas puljftt fpe-
ciem imprciram effe totam rationemproaucedi

riusAriminenusmi.ocnccu[.uii.ini>-i }.<.j"o.i..A. v*^i.>....f'.v....... -,.>-w™ . ,:_v,i

dcclariusinz.diftmft./.quaft.s-eandemfequu- B intcllcaionem.Scotusautemdicit,neq,m.ci-

tus videtarScotusin 1. Scntcnt.diftinch 3 qua^ft
6. vbilongofermoneoftendercnii.ituidanfpe-

cies imelligibilcsin intelleau antc intelkaio-
nemimpreflas. tanquam obieaa ipiiusintelle-
^us, cj^quarum multiplicata intelleftione fir-
ttiiorimpreflflofiat, itavtappellentuihabitus,
quos intellcaus poteft contemplari quando
yult ; habet enim obieftum prjefcns , quum fpe-
ciesin iritelkaiimancant poftincclkaionem:
confutat ctiamibi Scotusopinionem Henrici,
3caliorumnegantiumfpeciesimpeeffas, & po-
ncntium tantum exprciras, vtibi lcgcrepolTu-
^as. mus.Aliverodicunt,fpeciesimprelfasnonba-
bere obiefti locum , fed formas tantum , & aftus
primi.quiapere.-3sitaopcraturinte!ka:us,vti-
gnisyicrformamfiia, qusdicitur a£lusprimus
rtfpeau opcrationis , quae eft adus fecundus:
ficigiturfpecies intclligibiljs imprcffain imel-
leaueftratioformalis, qua intelkdusopera

lcaum.ncquefpecien) effe rationem totam in-
telleftionis produaiuam , fed vtiumque fimul,
adeo vtexambobus conftiruaturratio adsqua-
taintelkaionis produaiua; eft enim tum ipfa
fpeciesimprcffa.tumetiamipfa intclleaus na-
tura-.ideoind.quaft. 7-impugnaiScotusm hoc
opinionemThomz.vtibikgcrepoffamus.Sed ^^^^,^_
Caietanu3ini.part.Sum.quxft.79-art.2. aliam ^^ "
Thomac feiJtentiamattribuitj inquit enim Tho-
mamnondixiffe fpecies imprimi inintelkau,
fedintelkcTrum ficriresipfas , <Scimbiberequo-
dammodo totum obicaum: ideo videtur Caie-
tanus accederead opinionem ponetium fpecu s
expreffas , de qua poftca dicemus , ideoq; aliqv i
eam fcquentes approbant hoc Caietani diaum.
Attamen apud Thomam in memoratis locis
eam fentenriamlegimus.quara nos prius expo-
fuima3,.Scquaeiomnesattribuunt.Ioannesau-
tem Gandauenfis in 3.1ib.dc Anima , quxft. n. & ^^"^^'

kaueftratiolormalis, qua inteUettusopcra- ^'=^"^'*""'^"";"^7-;^;7-;"^:: ^^prxcc- «^«/?^
tur,nonoperaturautem.mfia phataimatemo- D iZ.tueturquidemfpeciesimprcflas tu^p^^^^^^ i

ueati:.r,ideophantafma locu habet obieai mo—

uencis,fpcciesautem impreffa non obicai lo-

cumha,bet,fedfoTm3e &babitusreddentis intel-

kaum propenfum, & aptum adoperandum :

haec fuitThomze opiiiio , qusc apud eum kgitur

tumincontext.8.1ibritenijdeAnima,tum cla-

r'iusini.part.Sumra.qusft;85.articul. 2. eamque

Scotusimpugna.tindiaolocoqua:fl-.7. f^dopi-

moncm Thomse fequi videtur Zimara in theo-

rcmate 82. vbiaff^nt fpeciem inintelkau im-

preffam effe principiumeffcaiuuminteilcaio-

nis.hoc eft.rationem formalem , qua intelkaus

qui poffib:lis dicitur, eft intelkaionis produ-

aiuus. Noncftautem !gnorandum,non appa-

iereperca,qu2diximus,different!amvllamin-

ter Thomam & Scotum ; nam ctiamdiccndo

fpeciem impreffamhabere locumobicai, dici-

mus ipfam effeprincipmm effcaiuum, & mc-ti-

uum,quiaofficiumt>bieaieftmouere,&agere;

ideopluresrecentiorcsphilofophidumhcc ta-

turadicentes putantfe Thoms& Scoti difcri-

nien,acdiffidiumtctigiffe,meoquidemiudiciO

dedpiuntur, quanuUumadhuc eorum diicri-

mcn apparet. Dico igitur difcrimen vcriusque

fententisin hoc coniiftere, quod Scorus diccns

fi.sciemimpreffar/itenereiocum obieai negat

intclkaiirr) phantafmate moviente tunc mdi-

«•ere , quia_fpecies ipfa impieffa obitai cfncio

fttRgituf; Thoaias vcro «3; 2^iniaia divunt? obis-

dentes,tumfequentesintelleaionem,lednegat
easeffeintelkaionis effeaiuumpnncipiuro, &
probarenititurcas effe principium receptiuum
tantum.id eft,rationemrecipiendi intclkaio-
nem , nonquidemreceptiuum pracipuum,lic£
cnimeft intelkaus,fedreceptiuum prsparati-

uum.,ficutin diaislocis kgcte poffumus. Haec .
funt;qusabillisdicuntur,quifpeciesimpnim
afferunt, & eorum interfecontroueriiaeacit,
quamnos breuiter retulimus. CoiKiari-am ve- Semnds
?o fcntentiam , qucdnuilain inteikau fpecies ftS^.
imprimatur, fcdfolai^peciesexpicflifatisfitad
intelkaionerh produccndam , fequutus clt
Hencicus , quam Scotus confutat in diaa fua Hemf ^
Qusftione : & eam magno conatu defendit lo- c-.:^.
aunesBicconius 2. Scntcnt. diitina. <5. quaft, /.^. S^^-
i.articul.3. quam eandemtuentur his tempcri- ««//^.
bus omncs fercPhilofophi tecentiores ; Jpecics
autem e^prcir» apudhos funtipfa phaniafma-
ta. quando ab intclkau agente illuftrata fjni^
aauintdiigibilia, &aaumot!uanoftnintelic-
ausl quea^admodum enim iumen Soiis lun-
aum coionbus conftituit eos ineffe claro, &
expreffo , & a^u motiuo ipfius vifus ; ita phan-
taf»atasbagcme intclkauiiluftratafiunt cla-
ra,&motiuaintcileaus,dc icadicuntur fpf-cics
esprcffa: , qcsc ad mtelkaionem in mtellcaii
producend.am fufiiciuntalfsque vila fpeciei im-
prclTione, quia r.thil in inteikau impnmitur ^

Jacobi Zabarcllx Pifavini

f«3

tanquam iUi fi»pcradditum. Eftautem etiam A
intcr hos dilTidium aliquod : nam loannes Bic-
coniusdicithancfpccicrr excitareintclkdum,
deindeipfuni itaexcitatum promere ex feipfo
intcUedionem: quareapudeumintcUeftiofor-
malicereftfohimadioipfmsintellcftus, quiai-
plc ;n promcndainrellcclionesgit,nonpatitur;
led antccedenter cftpafu i , quia cxcitatio prx-
ccffit , qus cfl patrioqusJa mtclledusaphan-
tafmatc. Sed recentiorcs quidam in reliquis
Bjcconij fententiam fequentcs , id tantumnon B
receperunt, inteileftionceiTe intelle£lusa(fl:io-
nem tantummodo ; namaduerfus hocfcnten-
tiamAriftotel.adduxerunt, quiclaredixit'_intel-
ligcre effepati, & modum etiam-paffionis ex-
preffit, dicensintelleftumfieriresipfas.putauit ^.
crgoAriftor. intellcdionemefrepaJlionemnon >
modoandecedenrer,rcdformaliter,adeovt(it
fimul aftio & paffiojaftio ratione iudici; , fiqui-
dem iudicare cft agere; pafficrvero quatenus m-
telle£lus imbibit quodammodo totum obie- C
ftum,&in ipfumtransformatur, iiihil tamen re-
cipiendo tanquam fibi fupcradditum ; imbiBere
cnim & transfcrmari eftpati quoddam. Hi au-
tem fuam hanc fententiam declarantes dicunt
neque intellcAum , dum intelligit , formam yl-
lam in fe recipere , neq; perfpicuum a coloribus
jnformari, fedvifumfieriremvifam,&intelle-
ftumfieri reminteilcdam, abfquevlla fpeciei
receptione : quemadmodum enim quum co-
lumnaexdextrafitfiniftra j idnon prouenitex D
aliquanousc formaereccptione, quaeincolum-
nafiat , fedexfolorefpeftu vniusreiadaliam;
ita per foiam praefcntiam corporis luminofi , &
refpcdum perfpicui ad ipfum fit ipfius perfpi-
cuiillumis^atio, quumnuliaiaeo fpeciesrcci-
piatur , fic ctiam in oculo non recipiuntur colo-
tum fpccies, neque fit vifio per receptionem co-
lorum , fcdperprsfentiajn coloraticorporisin
perfpicuoilluminato, & refpc^lum oculi ad ep-
Iorerr.praefemcm;quofit,vtaiu£eturvifus quo- E
dammodoin colorem , & hac ratione pati dica-
tur, non quodfpecicm aiiqusm recipiat ; non c-
nim colerper mediumperfpicuum adoculum
tranfit, fedvltra perfpicuumapparetoculo, &
infpicitur, quum nihrlin oculo imprimat: ita
phantafmata , quando lumine inteikdus agen-
ttsfuntilluftrata, &conftituta melie claro, &
expreiro,appai:entinteIie<aui,&:nihilin eo im-
pnmunt, fcd intcUefbus fit res illa.quam intelli-
.^ git,&h3ecdiciturintclle£lio:qaamfententiam F
' colUgunt exverbisAkxandri, tumini.tumin
2. lib. de Animaincap. deV"jfa,tumetiamiulib.
dc S .;nfu & fcnfilibus.

Vriorufcci£ argumenta ad prohandumfpe-
cies imprejfai\ Cap. lli.

COntrariis fenrentiis ita declaratis, vtriuf-
queargunr.cntaconfiderandafunt. IUi qui-
dcm p qui tucatur fpccics iMjprcffas , primum

984

ita argumentantur:intellc£tio eft Vfiio intcllc- p^i^^
ftas cum incclirgibili,crgo necclTe tft vt iiitelli- ^-^;,^
gibileinintclkftufpiritalitcrimprimaturjnam ^f^
quomodo ent vnio,fi intelligibiie maneat cxtra
intelkdum ? Secundo , dantur habitus inteilc-
ftuales diftinftiabiiabitibuspartisanimafen- ^^'^"^
fibilis, ergodanturfpeciesminteileduimpref- *'*'*•
{£, &poftintelk(n:!onemferuatat: confequen-^
tiaclaraeftjquiaiftihabitttsnonpoftunteirea-
iiud , quam fpecies ipfae rerum intelligibilium
manentes inintelk£i:u poft intelledionem, &
anteihtelkclionem imprelTatiaffiimptumquo-
que manifeftum cft apud Arift. in 6. Iib. de Mo-
ribus, vbid;citintelkclijm,fcientiam, fapien*
tiam, prudentiam, & artem efie habitus intelle-
£tuales, &:e{reaftuinanimaj iniibroctiam ca-
tegoriarum dicit lios habitus efte qualitatespri-
inse fpcciei in ipfa anima inhserentcs, & diu ma-
nentcs, &segre feparabiks: hocetiamconfir-
niatur per ca, qu-jc dicuntur ab Arift. in conrext.
8. iibr. 5.de Animajibieniminquitnospertales
habitus re4diaptosad operandumquando vo-
lumus.;vuItigitureoseifeinanimafixos,&poft
operationem permanentcs , nam operatio labi-
lis cft, nec diu durat 5 quare fi fimui cum ea defi-
neret habitus , quomodo aptiores ad opcran-
dum eftemus , quam prius ) certe fcicntia reruia
naturaimm acqmiua in animo Philofophi na-
turalis feruaturin co etiam dum nil contempla-
tur,&dum dornnitjfimiliterferuaturarsmedica
inanimo Medicietiamdormientisj inquanam
igituraninBasparteferuarihasdifciplinasdicen-
dumeft? feruantur vtiqucin parte cognofcen-
te,atquinoninpartefenfibili,quiah2cnonre-
cipitvnmerfalia, liiautcm omnes kabitus funt
vmucjfaks, quate non poiTunt feruari in me-
moria.quseftfacultasanimsefenfibilis^^fola
parcicularia , qua a fehfibus recipit , feruare po-
teft; reftst igitur vt in intclkau feruentur , & ea
rationejdicanturhabitus, quatcnus etiam poft
intelicftionem , & diu quidem , m inteileau rc- Terf}t>
roanenr, Tertio,rationiconfentaneum eft,a-
aampiimumpiaccedereadlum fecundura ; at
fcientsa cft adusprimus , &contempiatioefta-
ausfecand-as, vtinquitArift.ininitio2.Iibr.de
AmtBa,& in ccntext. S.lib. j.ergo habitusfcien-
tiaedcbetprscedere intellcaionem: &nifihoc
dicamus. fequctur intelkaum fempcrhabere
potcftateiaaEqucpropinquamadoperationem,
neq;oftenderepotcrimus, quomodonuncha-
beat poteftatcm propinquiorena , quamprius ;
quoniam poteftasnon poteftefTc faaapropin-
quior,nifialiquidinintclkauimprcflum,&iI-
ii fuperadditum remanferit : fcd neque often-
derc potenmus, quomodointelkaas inhabi-
tnfit aptusad opcrandumqaandovultj cure-
nimcftaptior, quamante acquifitionem habi-
tus , fi nullus remanet habitus , a quo aptior i

reddi poffit ? dantur ergo fpecies i.raprefrac, &
p®rtuitcileai0aemftruat3e. Prxtcrcacofirma- ^arfi

Vil

X

gSs

dc Spccicbus Inteliigibilib, Libcr.

986

tur hascferatentiateftimonioAriftot. in multis A minifcentia dicit meoaoriam effe pcr fe pnmi

'' ' ' ' ' • ■ fcnfitiui,pcr3ccidesverocflrciacelleaiui,ncin-

pequatenusinpelleftus ndintelligttrmephan-
tafmatc;nuUamigiturra.craoriamc6cedit>nifi
vnam, qux eft facultasanimse fentientis, & per
fe inferuitphantallse.quumidolarevu tantum-
modo parcicijlariii feruet,* fit phantaas tan-

locismam iaz. contcx- 3. lib. dc Anima dixit in
tellc(Slupati.Tbintelligibilibus,atquinihilpati-
turfioereceptione^rrgo vultintcllcftumabob-
iefti? recipcrefpccics : dcinde in contex. 3. clare .
dixitinteclicftumtflefufccptiuii fpecicatnon**
fjy potell fpccicrr!fufv.ipcre,nilifpccifsiniploim-
prinrjatur:poftcaincontc'x. 6. dixit intellcdum
cfrelocanifQiniatum.atnullacfictcumlocofi-
militudo, nififpccics clfet in intelUi^u,q't»rn
ctiam locatum Cit inlocoin^im fi fpccicseHcnt B
extraintelltftum, quomcdointeliedlusdiceie-
turlocusfpecierum? Auenoesquoqjculocum
interpretans inquii diffcncanimam intcllcfti-
uama Iocopropriefumpto>quod locus rccipit
locaturr.nec fit illud, anima vcro recipit /pe-
cies, & fit illanict fpecies.quam recipit ; ponit
crgo Auerroes rcccptioncm fpecici in intelle-
ftu, & ynioncm inccll- ftus cutn fpecic incclligi-
bili:incontex'. cviam 37. & sS.dicit Arifto:cles
aniniam modo quodam ficri omnia, nam per c
fcnfum fitomnia fcnfilia, per inrclkftum vero
fit omnia intell.gibilia, nonpoteft autem fieri
rcs ipfs, nidfpcciesreruminferecipiat.

AYgumcnta pojlerioris fecia adprobandum

non dari fpecies tmprejjas.

Cap. I F.

9Uf» A Ltera vero fcfta , qus fpecies imprimine-

,7wi'. i\.a-.t,argument3turprxcipueveibisAriftot.

^ in contex. 5. lib. 3. de Anima, vbi dicit intel-

. kdum niljii efle a£lu coium qux funt, ante-

quaraincelIigat5atquiintcl!igerceit-operari,et-

go negat antcoperationem effein intcUectua-

liquamfpeciemintcUigibilem jQuiapofitafpc-

cieiispreffa ante intellc£tionem, tunc mtelle-

ftus cffetfadussliquidantcquamintclligeret:

ideiK etiam legirsius apud Arif^ot. in contex. 14..

ciufdesTilibrijvbi inquit intelkdu, anLsquam

quam apertus liberj pcr accides vero, & per me-
diamDhantafiam infcruit cc intellca:ui,q«ate-
nusiliemoueturaphantafmate. Qjnrtoaliqui i^^rr».
itaargamencantur:fr>rmanonpotcftelle lubie- ^
aamaccidentiutsi.intelleftus autem forrnaelt,
&fpecicsfuntaccidencu,ergo intelkftusieci- jg^;,^^.
perefpeciesnopoteft. Adduntiidem hocahud

argumentum: fubftantia zterna non eft capax JH

accidentiu mutabilmm.intelleftuseftfubftan- l^v
tiaxtcrna, fpecies vero funt accidentialabtha,
ergo intclkaus recipere fpccies nonpoteft.

Errorvtriufquefeci£, &qund necejfarium

fit,fpecies m intelleiiu imprimi a phan-

tafmatibus, contra pofieriorem fe-

£tam. Cap. V-

'Goinhacdifficultateneutriopinioniadhae^

Jbreridura puto, fed mediam quandam viam^
tcueniam, per quam vt m ihi vid£tur,omma du-
bia, & argumenta facilefoluuntur.credointcl-
kftionetn fierinonpoffefiticimpreirione Ipe-

jy ciei intelligibilis in intelkau, qus fit qui ddam;»-
diueifum rumaphantafcKateproduccnte.tum-
a fabftant.iaintelkausrecipiente; & in hoc pu-
topoftcrioremfeaamfailiedeceptam,priorem

vero redc ienfsirci fed h-anc quoque m eo errai-
fe, quod pofuit fpeciem hanc impreffam'pr2sce-
derc mtelkttioni, & poftintelkaioncm roane-
re in intelkau;ego enimarbitrortam dm ler-

uari in ititcileau ipeciem,-quam-:diu-intel ectuS'
intellig".taau,quia pato {peciem in intelkctui»-

imclligat,eiTe ficut -abella.inquanihildcfcri- £ rtceptam, & iateikaionem reipia idem euc =

ptum liti non vuuigitur Ariftot. aliquam fpe
ciem in intelkau prxcedere mtelkaioni. Se-
mdu.- cundoilc3rgur?>entantuF:fatisfaluaturintelIe-
aio per fclam fpecicm expreflam, hoceft,per
phantafma illuftratum, & zCta motiuum, ergo
fupcruacaneijeftponere fpeciem aphantafma-
te in intelkau impreffam, fruftra cnim fit per
plura, quod per pauciora xque fieri poteft: ante-
• cedes patetic^uoniamprafentia obieai ad mo-

proinde erraife inhoc omnes, qui fpeciesim^-
preffas re diftinaas abintcUcaionepoiuerunt;:
ob idpofterior feda in hoc bene fenfit , quod^
nibllmintelkaupofuitpraeterintclkaionem,.

in eo tamen inaie, quod dixit nuilam a phanta-
fmate fpeciem inintelkau imprimir& mtcxie-
aumabYquevliiusfoims-reccptioneintellige--

re : in eo quoquehi dcfecerunr, quodm mtelle*
ftu intelkaionempon€ntesne|axunt fpeciem,.

cecies patetiC^uoniampra;icnud oDiccii csu luu- i,i.uiiiLi.ji...»-n<j«i».i*i^«-'.'>-"- -« ,^ .- r _..

uendumaptipoteftfme alicuius auxirioprodu' ^ proinde diuerfum quiddam eftc P"^-'^'^"'^ P "
■ iiirL:- /: _;i-;i ;^.,»j;-,,. T-p.r^ir^-[r_ ^- ^i*.m-aKin4-*=.llp<^irinp; nuodetiam apertepro-

'/«»? cereintelkaionem.fi nihil impcdiat.Tcrtio-v-
tanturargumentotali: fi concedcrentur fpecics
impreff3S,&poftintelkaioncm feruata:, darc

ciem^abinterkaione; quodetiam aperteipro--
tukrunt , dum phantafma iUuftvatum expTcl-
fam fpeciem aDpellarunt: fic enimetiamiubie.'

impreil3S,&poitinteiiectiorrem leruatx, udic- ^«sm ijjt.v.».iii. «uj.^x..i.m.... •---■-— _;- ^^

tur memoria intclkaiua: confeq,uentia clara jf do diftingui fpeciem, ^J"^^^-'^'-,f-°7,,::i^^^
o.. . _: 11 /L.!;..j ,™^.i^«r;v,«o;,.;i,m. ' «sprnn^ fr.il iTpf vnam in Dnantaua eltc, aitcianit'

cff> quianu.llum eftaliud memoriaofiicium_,
quamfpeciespoftcognitionem leruare, quare
fpecies poft sntelkaionem inintelkau ferua-
rent^r tanquam in memoria; eonfequens ad-
tteriatur Anftot. quiin libro de A&moria; & rc-

Tuerunt, fcihcet vnam in pHanta fia effe, alteram^.
vcro in intelkau. Tiria igitur anobisdemon-
ftrandafunt..PnmamaduesfuspoftcnoT.em te- .^^^
atim, qucQnonfafficiatphantafmalme-ipecie ^ :
impreffiied ne£effaaum.{ii imprimi in fntelle- '«'J»^*-

9S7

Jacobi Zabarellae Patauini

9SS

ctafpeciemapViflntafmatc. Sccundumveroad- A quum videmusfaftum vnum, dcbenius negarc

uerlrsiri^'"^»^^''"^'^"^^'-^ rpecicsimpieiranon cu!S conitiuinonemexpantc materiali, & partc

prxccdattcmporcintelle£lionem, neq5 poft in- formaliiperindcenimcfTctac Ixquisvidcns ho-

tellfdionemfcructur.Tertiudemumcurintcl- minem eflevnumncgaret ipfum exmateria &

lcttusd!caturinhabitu,&quid fit ifte hnbitus, formaconftarc. Sedid, quodeosdeccpit, fuit,

qui poftinteUcftioncm inintellcftumanes far- ^quod vniointellcftus cum intelhgibih, quum

cii vtintelkftusprlTitcontephri quando vult, {Itfpiritalis,cftmaior, quam vniomatcriaecum

* vcdkatur refp<-cT:u operationis habere potc- forma materiali, idco parrium coniunftarum

tiam propinquiorem, quam prius habuerit. Pri- difcrimen nonconf pcxerunt ; imo veritate coa-

muroprobaturcfficaciterargurfietis prioris fe- ftiitaloquuti funt, vtinfcii innoftram fcntcn-

„.fta, ncmpeillis.quaifolamimpreffionc demo- B tiam vencrintjnegaruntenim intelledum reci-
ftranf. nam illa.qujead probandum permanen- pere, feddixerunnpfunii imbibere potiusobie-

& (1

tiamaJdtt£^a funtj nihil roboris habere poftca
demonftrabimus. Primumquidem ncceiree{^,
ficuc primo"argumento oftendebatur, in mtclle-
2t ■^ncconiunftionem ficri intelleftus cum in-
teilioibili.hatc aiit fierinonpoteft> nifialiquid
in imcllrclurecipiaturjhocfignificauitArirTot.
quandodixitintc!leftum fieri remipfamintel-
IectAm:atnonpoteftfieriresintclleda. iravtab

ftum, & fieriiUud, quareidcnaaflBrmant, &ne-
ganr; negant enimintellcftum rcciperc fpccics,
idtamtncoccdiuit,dumdicuntimbibcre, quia
imbiberecftrccipcre, drnilaliudeft hxc imbi-
bitio, quam magna vnioj quum enim fit rerum
fpiritalium, e ft maior, quam vnio form« mate-
^ialiscummatcria-.ideohanceorumappcllatio-
nem non modo non ccfutamus, fcd maximc ap^

ca aominationemaccipiat.nifiinferecipiatali- C probamus, quia receptio fpccierum in intellc-

quid noui, quodantea non habcbat; fic enim et- ftu conuenietiilime vocatur imbibjtio, nec po-

iamprimars-.aterianondicitur faftahomo, nifi teftcoucnientiusnommari.Prattcrea aliaratio-

A- perreccptioneformachominis.Il!udvt:ro,quod .-..^hoccoprobisrepoflumus.quamanifel^ccau-

Eua/toa- ^y jj^,^ 1.^0^. ji-„nt,intclleftumintelligentcm fa eirorisiloru dcclaratur: momni iCtioneSc

/tfifUO

nihilreciDcre.fedimbiberetotum obicclum,&

ficri illud,mihiquidem non modo vanum efie

videtur, fcdetiam implicare con raditftioncm :

,. ^ nam fi idem intelleftus piius nihil intelhgat,

Conjitfa- |i^j^ ygj-o intellisat equum, & dicaturfatluis

paiiioneduas dariformas ncceiTecft vna pro-
ducentem, alceram produftam in patientej at
phantalmacft fcrmaagensiaintcHcftum.&in-
tclkttusaphantaimatepatiturjergo neccfie cft
pisttr phanrafrnadari aliam foimatn ab ipfo

cquus,qu3eroanfit idem intelledus, i< eadem D pioduftam in i.ncciJ^ijftu: maioranulloneganda

cflet,quoniam& ratione,& CKperjentia cogno-
fcitur eiTe veriiliniiijfcopus enim omnisagt-ntis
nuUus alius efl, quara introducerc ia patiens
formam fibi fimiUm, ■namjpftmetagentisfor-
manonpotefteadem nacBerom;grareabag£n-
te ad paticns; ergo nil aliud eft agcre, quam i or-
njamlibifimilemproducerein pacience:idque
per induftionem manifeftumcftiignis enima-
gitinigneum.nonvtillifuarnmct formamnu-
mcro ean 'elargiauir, quiahoc fieri nullomo-
dopotcft, fed vt in ligiiii mtroducataliam for-
mamfimilem.nempeciliamnumcroformami-
gais, etenim finc huiusintrodudionenonfit a-
ftio.neqfprodudioniohenim fufficit fo laprs-
fcntiviignis sgeatis adfacicndam hanc produ-
ftionem ; quidenim producitur, fi ignis agens
nullarn formrimproducitJergo noanifeftum eft
ideminomni aftione dicendum eire, eft enim
omnino neccirarium.vt aquolibet in aliud a-
gece forma aliqua in padente producatur : quo-
niam igitur phantafaia in phantafia eft, ncc po-
teilrecipiinintelle(aui& eil ageiisrefpeftuin-
telUd:us,oportct formam aliquamabeo iiiin-
tclha:uptoduci,quam mdicans intelleftusin-
telligat:q«amobremqiiUt.^ fit( vtaducrfariidi-
cunt ) meire chrp, & exprelib, ita vt lufiiciatad
agendum, neccfu: cft,v t formam producatin in-
tf (kau.hoc enim eftagere;* hocnegato ghaiv
talaoa adagcndum non fufficit, qua nori^agir,

nifi

Secui
tum.

m£C'.

rcs nunc, &prius,an duacfi idem, ergo ctiam
anteinttilcftionem erat equus, quod neq; ad-
uerfarii concederent: fi vcrononidcm,neceiIe
efi> vt vcl deftruda fua priore cntitate fit fafta
aUaentitas,vel eamanentcalteram nouamen-
titatemreceperit:fiprioremfu.im entitatem a-
mifit.ergo dcftruftus cftjquare intellcftio erit
dei\riidioipfiusiEcelleaus,neclicebitampl!us
dicere. humanus intellcftus jnteliigit, iti. po-
tias dicendumcrit, equus inteiligit, quoniam
tuncitaeftfa£tuscquus,vc non fir amplius in-
t?Viv£tus:fiveromanentc pnftina fuaentitate,
al-.eran-'- quoq; entitatemacquifiuit, neceifecft,
vraliquamtcrmamreceperit, non poteft enjm
dici faftus equus, nihformaequi illi accciTcrit
vt eius fubftatiae fuppcraddita, fic enim recbe di-
ccmus,fa£tamcffevnionem intcikdus cumre
intclligibiliinoncnino dicitur vniri, & coniun-
gi res vnaeum femetipfa, fed plures cflTe opor-
t;t, ex quarum coniundione vnum fieri dica. F
tur: oportetigitur ipecietn in inrellcftuimpri-
mi> "St itavnii fien tanquam exrt ateria & for-
ma,n-mipfe inrecipiendo tenetlocum matc-
ri2:,vndevccarifolctin'eIk£lus matcrirtlis.ipe- >
cie.? a-Jtcra impreiTa rcnct locum form^; & quia
nomiuatiofit aforma.torura dicirur f^ftum v-
num, & YOcatuveqiiuS;non q.Mdem maccnnlis,
fcd fpirital: j : hoc mocO iniclligendus tft Arift.
quandodicitintcllcftumfien fingula; noenim

B

ter

nega-
'jecte
t en-
\tem-

^$9 dc Spccicbus IntcUi

nirirpecicm producat. Scd vidcntur adueifuii A
hoc conccdf re , dum dicunc phautaraia produs-^
c:rcintelledion^inmtelleftu,etcnimnilaliud
cllintclleftio^quamfpccicsimprcrta, vtafTcrit
apertiffimeArift.incont.15 27- 37- l'br.3-dcAni-
ma. dum inquitfcientia,* ftibdgidkmeffe^ion
quidcmfcibikmaterialcquodcxtraanimaeft,
fedfcibilefpiritalc.quodeftinanimajhocenim
fcibile ide eft ac fcientia , qu« aftu cft : vt aftua-
liscognitioequicftcquus ipfefpiritalisi difcri-
mcncftfclumfccundumrationem, hoccft.fe
cundum diuerias confidcrationcstnam fi rtfc-
raturadipfumintcllcftuji.inquoeftj* aquo
iudicatur.dicicurintelhiaioifivcroadobieauna
cxtcrnum.vocatur fpecies, & imagoillius, feu
illudis:>fumfpint.aliter. Obidhorum fententia
p.cculdubio ad ventate propius accedit, & ma-
gis dcfcndi poteft.quam altera : nam videturlo.
Bacconius , & alij , qui eius fcntentiam fequuti
funt,hoc folum rcfpcxiife , vt euertcrcnt fpecies
itaimpre{r^s.vtiatelle£btoncmpr2fcedat,«:poil C
intelleaionem fcruetur j ai fpeciem impcflam.
quxidecircdicaturcum intellcdionccenc ( vt
eooarbitror) nccBacconius.necalij negarent:
quaobfem tcntcntia hxcadreftum fcnium tra-
hifacilcpoteft.HM:cfuitAuerroisopinio,quiin
C5mment.5.Ub.3. de Anima inquitintetitiones
intclkaas habere duo fubiefta , vnum per quod
funtentia,«&alterumperquodfuntvcrz;fubie-
ftum enim pcr quod iunt entia,eft intellcaus in
quo inhaerent i fubieftum autem per quod iunt V
versceftipfumobicftumcxtcrnuj veritascnim
eft aequatio conccptus cum re , cuius eft conce-
ptusjaireritergo Auerr. fpecicscftc in intcUeau
tanquam in fabiedo , nec re diftingui ab intel-
leaioncfcdiblumrationcficutideclarammus.
Hocidemdefpeciebusfcnfilibusdicendumeft;
namcolorinoculo receptus,aciudicatus,kad
realem colorereferatur. diciturfpccicscoloris,
feu color fpiritalis;fi vci o ad ocuium,dicit ur co-
gnitiocoloris,&vifio,itavtanima,dumiudicat> E
dicaturfiericolorillcVerumquia&liquiitane-
garunt fpccies impreffas , vt omncA eoram en-
titatem de medio tollere conati {int,& oftende-
renulliusformsreccptionemfierifiucinfenfu,
fme iu intelleftu,fcd cognitionem nil aliud cffc
quam habitudinem, feurefpeaumquendamad
obicaum prsefensi idco operapretium cft fcnte-
tiam hancaliquantum conftderare, vt oftenda-
musfpeciem imprimi in fenfu& inintclleau,
tanquam ens poiuiuum.a: abfolutum , & veram *
fpeciem qualitatis,non vt meramrelationcm, vt
ipfidicunt.Inprimisilludnobisftatuendum eft,
quodipfinonnegarent , candemefferationem ,
& fpeciei intclligibilis in intcllcaa, & fpccici
fenfilis in fenfu,ac luminis in peifpicuo; horum
cnimomniumcntitatem.abfolutam ifti innci-
antur : quodigiiurdc horiim aliquo oftende-
mus, id dcaliis qaoquc oftenfum intclligatur.
Primum poflumus argumcntum de lumine fu-

gibilibus,Libcr. ^90

mcrccxiis,qua:aliasfufiusanobis difta funtin
librisdcvilu.lumeninperfpicuoproducitqua-
htatcmmatcrialcm,ncmpcrcalemcolorcm,vt
Arift.ispcaffcritinlib.i.Metcor.acvtpcricma-
nifcftumcft;cigolumcnn6cftpurareUtio,lecl
eftaccidcnsab(olutum:confcquentuclaraclt,
quiamcrarclationonpotcftefficerequalitatcm
realcm.& multominusralemageiivim haberc
potcft id . quod cft purum n.hil : nec dic. potclt
colorcm produci a lucc , qu« eft in Sole , non a
lumincquodcft inpeifp.cuOiCtcn.m aa.o o-
mnisfitpcrconiaaum,vt.nqu.tAnft..n3.&. 7.
l>byfic.luxautcm.qu*inSolceft, corpora hxc
inlcnora non tangi t. Confirmatur hoc exocu^i
Ufioncquafitab.nfpcaionccxccllcnt.sluus,
IstditurenimacdcftruiturtcmpcncsocuUama-
gnoluminc,vtaitArift.incont..23.& 145 11^-2.
deAnima,&in 7.1'br.3. deftiua.o aatcmt m-
peraturx oculi eft aheratio real.s . qu« a pura
rclationc fieri non ooreft i lumcn .g.tur in ^cr-
fpicuononeftmcraVelatio, fcd cftaccidens ab-

folutum , & fpecies qu«dam qualitatis. Fouu-
musctiamaphantafmatcfumerecontrahosar-

gumentum validiflltimm : phantaima in phan-
rarianoneftpurumn.hil,nequcrnerarclatioaa

obicaumprxfens. i>deftens ablolutumicigo
etiamfpecicsobiea. m fenfu, & ^ntclkau elt
cns ablolutum : confequeniiaclaraeft . quia ho-
rum omnium eadcm cft conditio i ab ob.eao-n.
externomoucturfcnfus,afenfuphantalia,*a

phamafia intclkaus ; quwe fi fpcc.es in ka u
nuliarecipiturifedcftmcrarclat.o,nopotcitm

phantafiaproduciphantafma, quod fitJBjaioris
Ltitatis:antecedensaiitprobaturmu!tiftnam.

primo. quia , vt etiam aducrfan, ^<>"fi^,^" "^j-
phantafmamouetintclkaum.crgoeftaliquid

abfolutu, quiamera iclatio non eft apta ad mo-
ucndum i prstcreaillaminatur ab intclkau a-
sentccrgo cft ens pofuiuum & abfolumm: pi«-
tercaphtntafmainharetaaumphacafia.ct.am

m>n praeknte obieao externo , imo etiam de-
ftruaoobieao.&nujlaetiamcxiftentefpecicin

fenfu extcrno i ergo non eft mcra relatioad oo-
ieaum.fiqmdemdcftiuiturrclatiopcrablatiq^

nttmtcimini:rive-roaduerfar.j ad partc mcmo^
ratncem confugiant. dicentcs memonam cr-
uarc imag.ncs obkaorum,& has eft c pralcates
phantafiae , & prj.d.aam relationem tacerc mci-
dunt in Scyllam dum volunt vitarc Charybum ,
nam cadcm ditficultas manct de imagi nc la me-
moria,qu«eiusdemcftconditioms.acreliqua

omnia prad.aa : nam fecundum e^^s «lam .ma-
go illa dcberet effc mera relatio ad ob.cd.um
frxfcns, quum hacquoqucfitciusdem condi-
t.onis, acrcliquaprsdiaaihoctamcn dicmon
poteft.quumnullumadfuobicaum^cak.quia
memonaeftpr^ttentorum : igiti.r & idolum
inmemona.&phamafma inphamaiu, &lpe-
cies knrilis in organo fenfus, & fpccics mtel-
ligibilis m intclieau funt entia poUtiua , &

991

Jacobi Zabareila: Patavini

99i

abfolutJ. Coftf^rmant harc fententiam veib» a lem formam rrxnn^«««, « • r

. iT. I t • 1 • " ^^'" '•^'"'am conuaerennus 1 «nomineformx

Ariftotel. ii-imultislocis:namincontext.i2i.&
iS8.1ibfi2.deAnimainquitlcnlamrcciperefor-
mas fine matcria, meram autem rationem ad
obifdumpr»rcn,snonvocaret formam, igitur
indicat recipialiquidpoikiuum ; nequedicere
poiruntobieft!imreale,vtrealemcolorem,ibi
ab Arift. vocanformam ;nam colorille eft for-
mainmaccria, Ariftautemdicitrecipiformam

comprehendamus.noneftampliiisfimilitudo:
inoculo enimiecipiturformafpiritalis, inco-
lumnaminime3quodpatet. fihuicexemploa-
ptemus modumloqucnJi Anft. defenfu,acdc
mtellcaru; isenim columna, quxdcxtra fiat,
mmirocconuehtt: mquit Arift. fenfum recipere
formas finemateria , inquitintelleftum pati , &
reciperefbrmas, & efTelocum fora.arum': at co-

fine materia: pr^terea in 3. lib. dixitintelleaum ^ luX T:^'!.'?,' fi. f "" ^o^ .r.arum : at co-

efTeimmiftum. vtpofiitfpeciesreciDerc. dixit ^ " l""'\"^"^°fi^dexti-a,nondiciturpat,,neqi

efTeimmiftum, vtpofiitfpecicsreciperc, dixit
ciTelocum formarum , &. formam formarumjiSc
fenfumdixitefTeformam formarumfenfilium ,
quae omnia noftrse opinioni atteftantur , vt con-
AuerrO' fider.intibusmanifel^umefl-. Auerrocsquoque
ts. abfquedubiohocfcnfit, quum in Commenta-

rio s- libr. S-dixeritintclleftumfpeculatiuiicon-
ftare extnbus , ex pofiibili , & agentc , & phan-
rafmatibus,feuexfpeciebusintclledi3,qu3ste-
nentlocum forms, & funt produ6i:aE a phan-
tafmatibus; ergonon»putauit fpecics elle me-
ramrebtionem,quiarclationonfacitcompofi-
tionem,necreftevocarurforma; inCommen-
tatio etiam 30. eiufdera libnAuerroes dicit fpe-
cies intclieftashabere fubiedumaliud afub;e-
ftophantafm.atum, quarevult easrecipi inin-
tellcdu; quuphantafmatarecipianturinphan'
tafia; noniglturputauit inteiicdic.ncm elle fo-
lamprafentiampharafmatiscxtrainteliedum,
fed efTe fpeciem a phantafmate produftam in
intellcftu. Videtuiautem caufa erroris iftorum
fuilTe, quodnon cognouerunt entitatem acci-
dentisfpiiitalis;quareidonBne,quodmatenale
nonfit, putarunt efTenihil : quadere diffufius
.^/eAf<<»- fcripfimus inlibris de V;fu. Qupd autem hi ni-
tantui in faamfententiam trahere Alcxandrum
de vifu loquentem, & in primo, & in fecundo c-
iuslib.deAnima,idmeoquidemiudiciovanum
cft;trahinamq;verba Alexandri ad verum fen-
fum facile pollunt , qubniam AJaxader nil ahud
refpcxit , lijfi vtoftcnderet obiefta non acere in
c rgana fenfuum.prsfertim colorem in oculum,
adione rcali, & vcra alteratione, qua realis qua-
litasproducatur; quarequando negatformam
inintelleftu.autinfenfurecipi, neg.it foliiror-
mamrealcm^Bonnegat fpintalem, vtex eius
vcrbismamfcftecolligtmus:namargumenti5rn
fumit exeo, qucrdformat nonrecipuintur nui
perverummotuminten>porcfaaum,vifioau-
temlit lubito; nonigitur aliam formam exclu-
dit, (Sc recipi negat, quam formam materinkm :
excmplumautcmcoiumnae, quo Alexandcrv-
titur,(~ano modointelligendum cft;non enim in
omnibus eacomparatio confiftit, fcdin eofo-
lum.qv.odcoiumnafitdextraablqueylliusma-
terialis forms receptione , fiqmdcm nulla alia

form-i ccnfiderari poteft , qua: m columna reci-
piautr, a; li ibrma matenalis ; in hoc igi cur cft ft-
mihsinftrumcntovifus.inquontviiiofincali-
<uiusmateriahsforraarcceptionc:atlIfpirita-

eLer.

tormam aliquam recipcre ; quarc horum difcri-
menmagnum,&manifeftumcft. Pofletautcm ohie
aliquispro his nobis obiicere verbaAnft.in cot.
69 h b. 2. dc Anima, vbi dicit lumen efle prxfen-
tiamcorporisiucidimperfpicuo:fedh2etnobis solu
non obfunt, quoniam propofitio illa Arift. rlon
eltinteliigendaformaliter,fcdcaufaliter;none-
mm dicit, nil aliud cfl^^Iume, quam prafentiam
lucidifeddicitlumeproducunperfpicuoaprae.

C ^^"^'^i^tidi, idq;manif"eftumcftlegentibuso-
mn.aArift.vctbaineoIoco:&hocidemdeA-
lexadrodtamus^qmacini.&inz.iuolib.deA-
mma dc vUu loquens inquit . lumecfle f raefen-
tiam Iucidi,fcd hocipfcmet declarans inquit lu- ^
men produci m pcripicuo a lucido tanquam a
cauia. il..c idem apud Auicennam leecre pof- ^^*'
fumusinIibr.fuo,qun(tcaturCompendiumde »^-
amma: ibi enim dicitptsfentiamlucidimper-
ipicuoeliccaufamlumims.nondicitcflelumcn

^ ipium; notare ctiam apud Auicennam in eo lib.
poliumus lac. 6. & 8 ipfum exiftimafrefpecics
in lenf ii,& m inrelleau imprimi abobicais tan-
quamacaunsproducemibiis, & efre cntiaab-
lo.uta , ntn lolum relationes , yt ifti cxifli-
marunt.

Qnddfiecies mprejfanec pracedere inteU
UHionem popnt, nec poji eamfcrmr'h
contra pnoremjedajn.
E Cap. VI.

^^Equitur fecundumcaputdemonftranduso ,
O Hi^^od ipeciesimpreira:necpr£ecedercimclle-
dc.onem tempore , nec poft eam feruari pof-
lint ; qua in re priorem u ftam deceptam fuille
atbitror. Adhoc demonftiandumnullumeft Prm.
efticauus argumentum ilio. quod aD. Tho ^rf«
mardertur, tanqaam argumentum Au-cenris tut?
ini.pait.Summ.quaft.79.art.6.Auicennaenim .
iioc^quodvenfl^imumeft.cognouit^nonpofl^e
inintelltftu eflc imprefTam ipeciem fine mtcl-
leaione,ideohocargumento vfuscft: Si fpecies
adnDodum habitus imprimereturm intelleftu,
mtelleaus nccefrarioeam fempcr intclligeret:
confequ.nsmanifefte falfum eft : confequen-
tuautemprobatur.quiafpeciesnonpotcftim-
pr.mi in mteikau , n:a abiuna..^ matena, &
nudata copd.ncmbus matenaLbus ; at fecun-

dumAriltoteItmincontcxt.i5.&,6.l!b.3.deA-
mma , omnc abiundum a matcria cft aa u intel-

lig.bi-

993 dc Spccibus Intdiigibilib. Libcr. 99.f

liiribi!c,imoc{1:aflnintclleduin,imo cftidcm A nitiis impodrbilc cft'5 qnonlam contemnlari, ^'^''^^'^■^'

to.

nis.

quod intcllcftio-, &,quod intcllccbi.siprc ; crga
fpccics in intelkduimprcfia intclleftio ipfhclt,
idqueaircritexprcfrcAriltot. incontcx. 15. 20.
27, 37. libris. dcAnima, igiturponcrcinintcl-
lcifiiu fpcclcm iinc inteUcdionc cli pugiiantia
diccre, Ik implicareconiradliTaoncm , quia tan-
tum abcft vt fpccics in intcHcdu cHc pollit (inc
intcUcftione ,' vt potiusfitiprametinicUcdio.
Neq.ic diccrc aliquis potcll: , rcquu-i fempcr

vclimaginaricodc (•cmporcplur.iita eftinipof- ^^■t>'f.('S
fbilc, vtcrtimpodibilcmarcriamrimulhabcrc ''^"■pna
plurcs fbnnas fpccificas^quemadmodum igitur ''' /''^•'^"'■'*
phantnlia quum(itcognorcitiua,nonpotuitcf- A^-''*^ ^
lcconfcruatiua,&mcn)orla,quum<itcon(crua- A';'-^/^/-
tiua.nopotuitcflccognofcitiuajitaintcllciius.y^^''^^-
qiutm fitcognofcitiuus, nonpotcitcfrcoonfcr-
uatiuus fpccicrum , idco nunquam pluia h'mul
iutclligit,icdfcmpcrvnum,proindcnonpotcft

phantafmi ,• ptoindc fpcciem impreflamnon j^ cllc in eo impreila fpccies iine intcUcclionc.

ii.iKcereai intellcftionem proracndam lyaca
dioncphamaii-natis ; ctcnimaciiophantaima-
tisnonalia ratione ad inicUcilioncm qonfcrt,
qu3miniprimendolpccicm,qu:ecfi:intclledio'
ipla, quamobrcm dum ponitur iam impref-
fafpccics, non cllampliusopuspharitaimatc:
idqueadhucmanifeftiuscftibcundumcoj ,qui
dicuntfpccicmimprciliim haberc locumobic-
£Vi , fcu .piincipii rrodudiai inteUe6lionis,qu3e
deterrimaommumfcntcntiacft- ; tumquianc-
cellarium otnnino cifct , vtintelledu Ccmper
inteUigerct,qtuim ipfelit fcinpcr aptus adinrcl-
lio-endum, & haberet obieclam adiuum fcm-
pcrprxfens, nempcfpeciem imprcfuimpotcn-
temfempcrpioduccrcmteUeflloncm ; tum et-
iamquiaformaabagenteproddcija in paiicnte
noripoteft habere locum agentis , miUaeiiim
forma agitin fuam matenam in qua eft, icd ha-
betpotiuslocumefFe£(:i,quaniei'ficieniis,vtf6r-

Hocidcm oitenditmargumentispoftcrions ic-
ftxanrcarclaiis, illis ramcncxceptis, queim-
prellioncm toUuut 5 \vizc enim poftea oftcndc-
musnihifhaberccfficacitatis. Scdquiaillao-
niniapofteainargumcntorum folutioneconG-
derabimusj&iinguloruvini expendemus, nunc
faas iii vnum taatum confiderare. quod non
parui momenti eit.fibcnemtelligatur ; erat au-
tcm tale : Si fpccies inintcUcau poftinteUcftio-
ncmferviarentur,dareturmemoriaintcllcdiua.
Cofidcrantes argumentum hoc D. Thomas,&
Scolus in locis prxdidis , totum concedunt,
pronidenegantcon{cquentisfalfltatem:adAri-
Itot. autem inlib. de mcmoria & reminifcentia
ftatuentcm vnam tantummemoriam, quceeft
faculiasanim2efenfibi!is,refpondcntduplicein.
eliememoriam 5 vna, quae elrconfcruatrixim-a-
ginamrerum prseteritatem quatenus prseterita;
lunt, dequaibi Arift. loquiturtauquamperti-

maic^nisinliguo gcnita iion habet locumeffi- D nente ad partem animse icnfibilem : altcram

eo~

'ctti-

ion

it

eon-

ati -

cientis refpedu ilUufmetmaten2e,fed folLiior-
Tnse effeftse. Quanqua_etiam opinio dicentium
fpeciem impteliam habere locum formx,ipi'a
quoq; eftabfonarationi , namacquiiitaibrma
ceiratommsmotus,<Scomnisafl:ioagentis;qua-
re, vt modo diccbamus, ilueipecics imprcila
clHcientis locumhabeat, iiue fofmDe, nuUum
cftopusphantaimate mouentepoftimprciiam
fpeciem, fedneceirariumeft prarfenteipecie in
intcUe£tu inteltedumadu intelligere, Adhu-
iu5 autem veritatis confirmationcm notan-
dum eftartificiumnaturxiniacultatib. animx
fentientis : quum enim oportuerit duas in hac
aniinae parte incfTe vires , vnam cognofcen-
di , altcram retinendi ac conferuandi imagi-
nesremm, naturaiion tribuiteidemfacultati,
neque eidem or^^ano vtramq; viit? fimul,ied vo-
laitmemoriani, qujeconl^cruatiuacft, nonelle
cognofcitiuam & imaginatiuam , qu3S eft co-
gnofcitiua , non efle conferuatiuam : propterea
quodneceirarium omnino eft , vtfacultas co-
gnofcitaiacbgnofcat aftuilla , quxactu rece-
ptahabct ; quai-efipharitafia,quxcognofciti-
ua eft , conieruaret etiam phantafmata rece-
pta, <Scnriemoria, qu3e^ftconferuatiua,cogiio-
fceret etiam imagines in ea fcruatas ; cogno-
iceretmultafimul eodeaijnomcnto , qnodpc-

vero, qusreftfblum conferuatrixfpecierumrc-
pr jcfentantium obieda fecundum fe abfq; tcm^
porisprseteriticonfideratione, eaq; eft memoiia
ifttelJeftiua, quamArift. nonnegarct,etfuneo
lib. eam non conllderct: fatentur igitlir dari me-
monaiiiintelleaiuam diftinftam abalteram-e-
moria.qusead fentientera animampertinet. Scd
hoc dicentesnonibluuntargumentum, neque
tuenturAiift. quiincap. i.eiuslib. aiTcritfelo-

E qui de memoria prout infetuicnte tam in: elle-
ftui, quamieniui, proindeYniuerfedem.mo-
rialqquitur, vnamtamen tantunlmodopcni:,
quam dicitinferuirepiimo imaginatuse , fecuii-
dario. autcm , & per iiccidens etiamintellecfui ;
putat cnim folum phantafi-na remancre nxum
in partemcirioratiuapoftiinaginationem,fpe-
ciem vcro inteUigibilem non manerc in in.-
telledu fixam polt intelleftionem , dici ta-
men lUius memoriam confcruari , quatentis

^ phantafma, a quo produici potcft,feruatiu-i n-
preiTum inpartememotatiua, quod phantaiia
poteft iterum imagiriari , & iterum producere
fpeciemeiusin imelleftu; hocmodo.nonalio,
cenfuit Ariftotcles remanere in animofcientias,
ac difciplinasomncs , ficutpoftea, quum de '-" i-

- bitibusagcinus, deciarabimus. Prsterea oiten-
^o nwliura clie haruio duaium memotiaiunx

- II

^9; iacobi ZabaxcU^ Patauim

dikiancn, quodipfifintnmt: namcjuaado di- ^ lcn. aftciit, iicctaliornodo-facultatesanimsein,

|cunt,mcmonAm iealltiuam cflc rei prseteritae
quatenus eft prrsterita, vel intelligunt c<.rene-
tcllaria-uconditioncmrccordaudnis.vcirimul
cum ipla.re etiam determinati tcmporis recor-
demur, atque imagiru;m cum liac conditione
jnmcmon.i confcrucmus 5 veldicimt noneffe
qaidem necelTarium yt imago rei prseieritse
cupi dctenninato tcmpore conferuetur, fedvt
ca fit conditioobiedi tantumrccordabilis , non

cercbripartes diftribuatj medmmcnmivcniri-
culum ablcribit parti rationi , quam nos cum
Ariftotel. organicam eiiencgainus , fcd de hoc
inprxfcntia diiputandumnoneft. Aphantaiia.
i(;iiur imaa,inantc imprimuntur imasines
mcmona , & ibi lerLfantur , ideoquc propter
propinquitatem phaniaua dicitur haberc pro^
pinquam memonam , tanquam hb. apcrtumja
inquo multa iunt,fcripta , quae lcgere potcft:

ipiius recordationis -. prius quidem dici nullo 3 c^uod ii vtrumquc fiaiul organum accipiamus

modopotcit, qnia faUuin eft , eienim muha
particularia recordamurj.quorum certum ac dc-
terminatumteinpusnonrceordamur; hsc igi-
tur non eftmemoriae neceiiaria conditio, neque
hoc intcUexit Ariiloteh quando dixit memo-
riam eircpratcritorum , fcd iignificauitalteruni
pofterioremienfum, nempcquod tempusprse-
tetitumlitquidcmconditioobKfii memorabi-
lis, fcdnoinpiius recordationis, ieumemorise,
ctcnimfieri rccordatio poteft abiquevUa prse-
terititemporis couildeiatione : quodquidehoc
argumento probare pofll.rmus fumpto ex Ari-
ilroreLineodemUbro ; nam ibi inquit feniura
cilepraefertim', memoriam veroprarteritoriim,
vukigitureaudcm efletationemmcmoiise, ad
praeteiicmB , quxeft fcnilis adprsfensj atqui
ienfus non apprehendit tcmpus pri^feas , imo
ientireetiamrem puefentcm poiUimus abfquc
vUa prsefcntis temporis con{ideratione ; ergo
vuUAriftoteL etiamprseterira poirc mcmotari
linevUaconfideraiione prieteriti: hoc igitur fi
di cant, vt dicere omnjno coguntur , non diftia-
gilunt, vtputant ,,, vnammemoriamabaUera^
nam intenectus , vt aUoin loco demonilrabi-
tnlii. de mtus ,pot<ft etiam lingularis intclligere,ergo e-
mrdine tiampraeterita, imo etiam vtptsteiita j igitur
knteUt- tunc ialtem , quando inteileclus conferuat ipe-
fendo.. ciemrei fingularis prastcritse, non diihnguetur
iirenioriaintellcftiuaafen^itiua, quoniametia
intellcdiua eiir rei prxtentae eodcrn piorius.
inodo,quo memoriail-niitiuatiipiaeterirorum.
Hjecigitur eit Arift. fcntentia: iac-.iltas iinagi-
natiua , &memorictacceptavt imaginuni con-
feruatrix, funcfacultateseiuidcmpartis animsej,
nempe fenfibilis, &vtraq; eftorganica,&organit
-vnius eftpvopjnquii organo alici lus, nam orga-
numphantafe eft mcoaus ventnculus cerebrij,
/ - memoris vcro poftrcmu'; , phan afia qtu dcm, vt
ajite.dictbamus,, cognoicitiua cii, at non i^jcci-
erumconieruatri.v, memoria veroeftconlerua-
trix/fednoncogQofciri -a ideononpotiutideni'
organum vrrique acuiiati, <Sc tum cogmtioni»
tumconfc.uarionirnicruire,, fed duo diidncta
effe dcbuerunt, propinqua tamen , vt diximus^,
quum j: r.xleiiim cognitio 1" iiri\idius organum
uequirat conicn.a.io vero ficcius., atquc.eriam:
fi7<>idiiJs,qiuaii,£.tavv€J,U5cit : qu.odc.uuxa.^!^

D-

Yt vnGm-, tunc dicimus illud habere vimimagi-
nandi phantafmata, &rctincndi acconiauan-
di ipibnmi imaginesjqiLO iit vtintclle^tus quo-
quc hac ratione dicatur habcrc phantalianx
tanquam apertum libr. in quo multa legcrer
fuo aibitratu poteft 5 quum enim ibi fint lixaL.
phantaimata ilianim rerum , quarum ipecies
intelicftus pnus intcUe- it , potcft ab eiidem
phamalmanbus iterum pati , & eafdem ipecies,
recipere 3 dum enmi pnancaua rcnouatciuiilcm
phantaiiriaiicimaginationem , intellcctusqLio-
que eiuidcm rei intelledioncm renouat, qua fit
in iplo noua eiufdein conccptus imprelfio a
phaniarrnate : ha c igitur vna rationc vna & ea-
dcm mcmoria femuiua apud Ariftotel. perie,
& primo inieriiit anims f;niibili , fecundano
autemrationaU; quare diim propnememoria
iumitur pro iacultate recipicndi rerum imagi,.
ncs, quxinea fixae abique cognitione feruen-
tur, nulIadaturmemoriaintcUettiua; promdc
Thomse, & Scotifcntcnaa deduplicimcmona
ficacceptaaliena cftab AiiitoteL &eamquoq;
negare cogitur loanncs Bacconius, dum ipecies
imprcflas negat^ Inalio tamen ieniu memo-
liamintellctiiLiam a ienJitiuadiihnctametiam
fectmdum Anftot..tucripoiiiimus, quem mox,
quum de habitibus loque.mur, declarabimuso
Connrmatur prxtcrca noftra hsec opinio au-
£toritate Auerrois qui abique dubio imiusicn-
tentis fuit ; afieruit fpec.^es in intcUeclu imprimi
ficutantea confidcrauimus , & vt patfim apud
cumlegcre poilumtts inUbr.de amma, acnon
p-utauii ea». maiicre fixas in imeiledu poft iiueJ-
leftioncm tanquam habitus : nam iaCom--
mcntai; 3J). Ubr.s.hacapudeuin veibalcguntur
Vform&fr-^nt dftchus modis , Junt en(Mjo.rmx re~
rum tkm extrtt ani-mam^ttim ini-^iteUec^ft \Jcdin.
inieiieftiifunt 'Keiuti res ^elocis tr^i/r^utaiicnist
^ nonjiSiA , extra dnimam Siero extjtunt in ma-
frtn/cnjtlt tAnqujam habitus in kiubete toabitam:
^ respxain ret>atsen:t'\ iiaq; ecognouit Auer..
tbrmasinfclligibilc itacflcinintelTe.<3:ii,vt iunt
res lcniibiIcsinu)g3notcnius,nimirupr2 fentc
fojum obic-doj tamdiucnim in cft IpeGicscoL:*»
risinoct: o , qviamdiupi :fensc)i-rcaJiscoIot j
ai hoG-n. pcndct in lier.i, & ii- c>;. ieit.,an : iic tam,
4i.i*.iitWiAAL%;Ucc,iuj^ec.i.tsia,f:tiii^iUiis, quam

roefi

m

dc SpecicLus IntcUfgibilibiis, Libcf.

diu eft inphafttafia pliintafma attu ; & ccnim- A vciliaAiil1:.bcncconfidcrcmus,vidcbimiis cu

f9S

Jee»-

icphantarmate ceflatmtcllcdtio ; & fpccics iii-
tclligibiliscuancrcit, quonKuii a phantaliTiatc
pcnactincirc,<3cinconlciuaii:quo Ht vt intel-
lcftio f-brmalitctlit prjejcntia ipccici in intclic-
€t\x , caufalitcr vcro llt prKfcntia phantalmatis
acluinphancafia. Hanceandcm featcntiam dc
fpccicbusimprctfis.lcdpolLintcllcftioncmnon
feruatiSAnbuunt yVuiccnnxD.Tnomas,(3c Sco-
tusinmcmoraiislo(;iS;licet,vtibiScotusait,ra-
tisobrciirccx Auicenn.ie-vcrbis colligaair: fcd
cniuscunquc fu, ycra cft, vt argiimcntaanobis
«dduda dcmonftraut , qu;€ q.iam debiUtcra
Gandaucnlcioluanvunnquseit.i'). !ib.3. dcA-
nima.quisquc a^^ud cum lcgcrc , &: confidcrare
potcft ; non cft cnim opcr:eprctium . vt omniaj
qusab aliisdicuntur,mmcdiumaderamus.

Confirmatio etusdemfententW teftimomo

AriftotelU, & reieciio interpretationis

Scoti,& colkUio erroris omn^Um

aliorum.

Cap.VlL

llntcntlahsecab Ariftotcle ntanifefte poni-
tur incoiitex;30.1ib.3.deAnima, dumdicit
animam nunquam intelligererine phantaima-
te; & in 39. eiusdem lib. dum inquiLneccira-
rium efle, vtintelligens fpeculeturphantarma

.W

diccrcintcllcdtuinhomiiiciempcregtrcpiian
taiiavt moucnLc,dc obi,cdl:urubmimllranLCjm-
quitenim millo 39-conrex.ncccliaviumcirc vt
intclligcnsphaniafmaaliquod fpcculctur:^:-
qui phantalla (pcculari no diciiur.fcd Iblusin-
tcilciftus; quarcnondicit Aril^tot. phanta iain
tuncimaginari.feddicitinicUcctum fpcculari
phanta(maaliquod;hccautcmnon potcftalio
modointclligi,niii vtAriftot.dicarintellcftum
intelligentcm intucri ncccnhriophantafma a-
liquod,(8c abillomoucri.Sedvanacriam fccun-
dum lecftiilakcundanecciTi.atisratio ,quann
Scotus adducit:nam quando duo ita fc habcnc
inuiccm,vt neutrum alicriuscaufalit, nullnii
cflcpoteft-intcrillacUentialisrcfpcttussfcunc-
ccflarius contextus,proinde fcparari poirunt,&:
vnucxiftcrefinealtcro; igiturlipoit habituum
acquifuioncmncqucinrellcftio eil caufa ima-
ginationis,neq; imaginatio intellcftionis , nul-
laeftneceffitas vtintcllectuintelligcntc etiam
phantafiaimaginetur : quod li propter propin-
quitatem id contingcre dicat, vt admittamus id
poifecontingercnullatamenratioadeftcurfit
neceflariumirafempereuenire , quumin alii';
facultatibus animse, quamuis propinquis, id
fieri nonvideamus ; dum enim tit viflo,non eft:
necefl"ariumvtauditio,vclguftatiotiat:quodfi
,dicatinfubordinatis tantum facukatibus ide-
uenire, adhucfalfumcft; quianoneft neccfla-
Aliquod;putauitenjmnunquamiieri poffcin- D riumvtphatafiaira.aginante etiam fcnfusfen-

■6f/ tn-

Ypre-

telleftioncm finc adioncphantafmatis, proin-
de non feruari fpeciem inintcUectu, quam pof-
fit intcll^£tusintelUgerefinc phantaimatc age-
te.ScdScotus qui exiftimauit fpeciesin intel-
lcdtuimprcffas haberc locii obiefti mouentis,
verba illa Ariftot.confiderans , & fuam fcntcii-
tiamtuerivolens,inqifit;Convier(loncmintelle-
£tus ad phantafmata polTe duas ob caufasdici
neceflaria , vnam antc acquifitionem habituu,
altcramvero poft ; antequam cnim habeat ha-
bitus ,neccffeeftvtadphantafmata conuerta-
tur , fi debeatintelligcrcficut omne paifiuum
conucrtitur ad fuum proprium aftiuum ;poft-
quam autem acquiiiuit habitus , non cget am-
pliusphantaimatibusvtmotiuis,cfttamenne-
seifarium,vtdumipfeintclligit,phataliaquo-
queimaginctur,proptercaquod tantaeft pro-
pinquitas,& coniunftioharum facultarum , vt
vna operantc alreram quoq; operari neccifefit,
licet quandoq; neutra aiteri inferuiat; eft igitur
neccflariiiintcllc.^ioniphanLa[ma,nontamen
fempervtcaufa.fedquandoq; vtneccflarioco-
fcquens : idco quando Ariftot.di;:itanimam fi-
ne phantafniatc nunquam intelligere, vttamq;
ncceflitatem coinmunitercomplcxus eft,iiem-
penunquamfiuephantarmate vclefficicntcin-
teikdionem^veleamconicquente. Attaiirenli

tiat, quumpofiit operannuUo opcrante exter-
no fcnfiimcquc fenfu communi ; neque adrem
facitexcmplum.quo Scotusvtitur,fcnfuscom-
munisrefpe£lu fenfuum externoruiTi;q-uia fen-
fus c5munis eit vekiti centrum omnium quin-
quefenfuum,ncq;abi!lisre diftinguitur, quo-
circa non poteft operari nifiillis operantibus;
abiente enini obiefto externo non operatur,
fed prafcnte , & mouciate organum aliquod
fcnfuum externorum : at intellcdns non ita fe
habet refpedtuphantafix, fedcftfacukas ani-
ma fep arata "a phantafia, &: iecundum Scotum.
habetiam fpccics impreflas tanquam obiefta
motiua,& fixas,nequeegetamplius phantaila
obiedum fuppeditante; quarc nuUa cft luiii-
litudo , proinde vcrba illa Ariftotclis manifeftc
aduciiantur opimoni Scoti. Pr.-eterea aUa ec-
iam anobisisepcnotatalocaapud Anftotclem.
noftrse iemennseattcftantur;*: Latinorum oDi-
nioncm reiiciunt' , nempequando Ariftoteles
dicit fpecicm intellefta & intcllcctionem idem
cile^iicenim apertc dicitnonpcffe in intelle-
£tucxiftcre fpecicm fine intclledione. Colli-
gereigiturexdictispofTumus errorem illorura
oramum , qui impreffas & permanentes fpc-
ciespofueriir. Piimum enimfaiia.eftScotiien-
tciiiia, quidixit ipecicm iji intcUcctu perma-
~ i I 2 ncn-

"Duhturn^

Soluf/o^

Thanta-

fma 7io/i-
froductt
intelle-
etionem..

999 lacobi Zab

ucntcm habcie locum obiefti moucutisj ete-
nini moucns iecuudum Ariftotelem cftfolum
phautaima; rpe<:ics vcioiueft iu iuLelleclu vt
toiniaproclut3;a ab ageute , uonvtageas. Eira-
uiteiiaraThomasdicais Ipecifmui intelkclu
feiuantaucUamraticuem opeiandi ■, quia fe-
CLuidum Aiillotclrem fpecies iHintelleftu eft o-
pcratioipfa, uon raiio operandi : idco uequc
6andaucuiis rede di.atj^fpeciesimpreira-seirc
tanquam diipofitiouesadoperatioueni ihoc e-
nim dicens di.cit aUquid efie pr?:}.- ara ti 0:1 .!"m ad
femetiprum -..quumigitur fpecj.cs mi; rxiiaui-
tcllcclioipfa.fit, nonell: przeparaticad intelle-
ftionem ; quare manifeiium eft has omncs {<in-
tentiaspugnautiadicere, dumponuntiu iutel-
leduimprellamfpecien:; fiiaeintellectione. Er-
rarCit etiam illij qui QiTiniao fpecierum irupref-
{louem negarunt , quia horum quoque featcn-
tia,vt anteaconilderauimus , implicat contra-
dittiouem :dicunt phaaLaima eueagcns, nihii
tamen agere , quuni n.ullara Ibrmam lu patien-
teproducatjquum enim necfpcciem Yllamim-
primat, necdicendumilt ipfum producerein-
tclledionem,nihilagit , ptoindeeft agens , &
noneftageus. Scd aduerfus fentetiamnoftram
dubuare aliquis pollet : quiafi fpeciesimprefla
idem eft,atqueiutelIeftio, feciuiturphantalma
folum ellcidoneum, ac fufliciens principium
producendiintelleftionem; cpium enim fuffi-s
ciat ad imprimendam fpeciem, & fpecies im-
prelfaidcm fit,quod inteUeftio, certe fufKcit ad
producendam iatelleclionem ; hoc tarracn , vt
paulo ante dicebamus , falfum. eft- , & commu-
ni omnium conf enfioni adueriatvu- ; nemo e-
nimdixit, fblum phantafina efie Kquatum
principiumproduftiuum in^lleftionis,, Ad
hoc dicimus fpeciem inteHigibilem non dici
iiuellecfionera quatenus folum recipitur, fed
fimuletiam quatenus ludicatur. 3_deo vt fpe-
cics recepta & iudicataidemfit gugci imeile-
^IToTaTqui phautaTma a Jlpeaei ludicium ni-
TiiTconfert , ied ad impreffioucm folum : ideo,
dumhanc folam fpedamus , intellcdus paxi-
turtantum ,phantafmaveroagit; fed dumiu-
dicium refpiciiBus, ipfaintelleclus natura eft
priucipium aftiuum intelleftioms : quare ad-
seqaatum principipm intelle.clionis produdi-
uum neque iblumphantafuia<ft,ne-quefoIus
intclleftusjied iimbo-finiui, iiludvt fpeciem
imprimens , hicvero vt iudicans; quaeduo' fi-
mul eodem temporefimat, fe.dratione&:n;nu-
ra diftinguuatur j prior enim eft imprefllp iu-
dicatione , & in, iudicatione prsecipue confi-
ftit intcllcftio , quare prxdpuum agfcns intel-
Ic.cVicncm eft intelleftus ipfe. Idcm p.vorfus
de fenfibus dicendum eil:: nam obieclum cx-
ternum cft princip ium produdiuiim fenfio-
Bis qiiatoius f^ccienaiu orgauo impnaii,t , fed

iCllis Patauini iooo

A facultasipfafenfibilis diclturagcus, dum fpc-
cieni iudicat, qua ratione f enfionem producit,
ficutalias declarauimusiu Iib. cpueiu de fenfu,

agcutcibripfimus. .

Qiudjit habiius mtellecttts , a quo inteU

lc^us dlcttuYmhabitu..

Cap. II X.

D£claraadumrelinquuur,quid fintilli ha-
bitus , quiiblentatLribui intelledui tan-
B quani fixi,cSrpcrmanentes, a quibus vocatur in-
telledusinhabituifienim poft inrelledionem
nullain eoipecicsremanet,nilulapparet,quod
poifit habitus appellari. Ego hacin re fequen-
dam puto nonnullorum opiuionem , cuius me-
tioiimifacit Scctu? indida quxft. 5. diftind.3.,
Iib.i. 5: eam diciufuillea quil)usdam Auicennse
adtcriptam tattainenan Auicenna id voluerit,
iuquit Scotus ,fe nihif-cerri habere 5 .attnbuit
autcm iilam AuicennxThoraas in contex. S.Iib..
C j.de Auima,& ini.part.Sum. qusft. 79. artic.6..
fcd cuiuscunq; fuerit , eara ego veram eflearbi-
tror,& Arift. vccbis confentaneam. Dico igitur .,
acquiri m intelledu ex muhiplicatis inteliigen-
di adibus quandam maiorcm aptitudinera ic-u.
habiiitaLera ad eaidem res iatelligenda.s,quam.
nonhabebatprius ,, eaq; dicitur habitus acqui-
fiLUS,uammcnsno[iranaiaturrudis, & incpta
ad rcru cognitionem ftatim capiedam, ideo nc-
cciTe eft vt laboi'et,,& inueftiget, vt difcat, &in-
D ueniati fedpoftquamfemelrem aliqua appre-
hendit,fi diu in eius conteplatione vcrfctur, ac—
quii-ithabitumud efl-phabiluatem quanda, qua
" potefi".iquando,yaIt,rc,iilam fpeculari absqj^ex-
ercitio,& absq; I-abore;dicuut.autem id ab Aui-
cennahocpado fuiiTedccjaratum: intelledus
poftquam hanc habilitate adeptus eft , couertit
fe,quando vult,adquandam intelligeutiam f 11-
periorem,qusinfundit ei fpecics,quasipfefiuc-
vllo lahore tunc recipit. Sed hsec fenteiitia apud.
E Peripat. admittendanon. cfl:: Gicercpot.ius de,-
bemus injtelledtulT i llam habilitatem adeptunx
conuertere fe',qLuaudo vult , adphantafiam , &.
absq; vllo labore fieri hancrem, vel illam, quia.
iam eft cxercitatus in corundem phantafiTia-
timiinlpedione , & earundemrerum cogniuo-
nx;quo fit: vt exphaniafmatis oblatione impri—
tnaturin eoftatim fpecicsintelligibilis, &pro--
matiuinteUedio , quod antc habitus acquifi^-
, tioneni non. euenicbat ; namoiierebatur qui-
F demphauiafmalumine ageutis illuftratum,n5
tamcnftatimintclligebat, quia rudiserat, & ad
recipicndum iaeptus,& labore, acconfideratio—
ne indigebat,vtfpeciemreciperet,quum autem_
fcmcl rccepit , aptior eil: ad candem rem i teru m-
inteIIieciidam,moxautcra fialiquautura in illa. .
cxerceaiur , fit aptus ad eara rem ftatim , & finc
Liboveiu phantafmiire infpicicndiu» ^ quando

de Spccicbus IhtelllgibilibiiSjLilbcf.

tooi

vult. Hacigituraptitudo acquifitadiciturha-
bicus quem priusintellcftiis nonhabcbat, nec
tamen eflfpecies intelligibilis.quse fixa mancat
inintclledu poftintelleftionem, iam cnim o-
ftcndimus fpcciem ccflante intelleftione abo»
lcri j {edcA folum maior quacdam habilitas,
quaepoft intellcdionem fixa inintelledu ma-
net. Hoc modo intelligenda puto verba Ari-
ftot.incontext.8. libr.;. deAnima, quandodicit
intelleituminhabitueflreadhucpoteftate, non
tamenita, vtcratantequamdifceret.autinuc- B
niret ; fignifitat enim Ariftot. poteft.item refpe-
ftuoperationisjfemperenimmtelleftusnona-
ftu intelligens habet potentiam ad operatio-
nem j feddifcriraeneft, quoniam haecpotcntia
prius remotior erat , quandonon habebat habi-
tum , poftcaveroacquificohabitueftlaftapro-
pinquior : ob id antea diccbamus , non omnino
verum efle id , quod Aviftotel. quandoque cx-
cmpli graria fumit , fcientiam m animo effea-
ftum primum , fpeculationem vero cfle aftum ^
fecundumj vtitur enim hoc-cxemplo non vt ve-
ro, fedvtapparente, & addeclarandum primi
ac fecundi adus difcrimenfatis accommoda-
to j reuexajenimintelleiiushabetpotentiamad
fcLentiamvtadaftum fecundumpotius, quam
vtadprimum; quando enimpoft ignorantiam
acquirit fcientiam , nil aliud reuera acquirit,
quamintelledionem &fpeculationem, quxeft
aftus feciuidusj acquivit quidem ctiam illam
operandi habilitatem , ea tamen ^non cft aftus
primus,nifiimpropTie, &perquandamfimili-
tudinem , fedaftus primuseftipfe inteikdus,
<uius»eile operatio dicitur: nam fiillahabilitas
cfTetadus primus ,non poflfet fieri inteikdio,
nifi praefuppofita hachabilitate, quoniam adus
fecundusprsiupponitprimumjhoctanienve*
rum noneft. quiafitintellectioetiam anteac-
quifitioncm huius habilitatis : i^itur intellcftus
ipfeeftaftus primus, &.fenipereftpotcftatere-
fpe£tuadusfecundi, cumhoctamen difcrimi-
ne, quodillapoteftas, antequamacquirat ha-
bitum ,remotior,eft , poftea vero fit propin-
qulor: quarehabitum acquirerenoneftacqui-
rcre aclum primum , fed eft potentiam ad ,fe-
cundum aftum- fieri propinquiorem , quam
prius erat. Hoc poflamus declarare exemplo
fatis claro ^raanus hominisiiafciturad fcriben-
dum apta , & habet hanc potentiam natura-
km, valde tamen Tcmotam aba«3:u fcribendij
jnprincipio enim nonpoteftfcribere, necface-
re illosmotus, quibus.chara^itetes formantur;
at fi excrceatur , & laboret, .difcit fcribere, &
nunc dicirur habitum icribcndi acquifiuifle:
quid igiturex itlo exercitiomanetinmanuim-
preifum ? certc ea cefrante fcnbere , nihil i-
pfiusaciusinipfa imprefTummanetj non enim
.aiicuius charaderis iorxna in manu remanet.

1002

A fed folahabilitas, quaenihil alliid cft, quama-
ptitudo, & potcftas fcribendi fafta propinquiori
ficigiturdeintcllcftunoftrodicendumeftinam
in mitiocumlaboreaddifcit, aliquatamen fa-
cilius aliqua difficilius , nec finc magno ftudio;
nam primaprincipia, Scdignitates facilius rc-
cipit ( etenini hxc quoque a phantafia , & a fen.
fibusrecipit)aliavcro difticilius, &cumcxer-
citio, & laborc , Sc difcurfu a noto ad ignotum;
Sc is labor modo cft maior, modo minor pro
rcrum varictatc ; & cognitio illorum , quae faci-
lius apprehenduntur, prseparat intelkftum ad
rccipienda alia cognitu difticiliora; Sr aliqua et-
iam ita diflScilia f unt, vt ipfc per fe nullo difcur-
fu,nulloque ftudioiIlaaddifccrepoiIit,feddo- Tntelle.
ftorceaexplananteindigeat. Adhuiusautem aw t»
reiconfirmationem dignusannotatione cftlo- h.^yittt
cusaput Ariftot. in context.59.1ibri fecundi de eft- /?-
Anima, vbidicit fenfimi efle naturaliter fimi- mtli^fen'
lcmintelkdui inhabnu: fcnfuscnimnafcitury^/.

C cumpcteftateopcrandiitapropinqua,vtnuII<5
dodore,nulloqueexercitioindigeat,fedftatim
fme labore fpecies fenfilium rccipjat ; jdeo {\
hanc habilitatem, quatnicnfus naturalemf.a-
bct,voc3remus habitum , fenfusaccepiflxtiia-
bitum a geneiante , non a dodore aliquo : non
fic intelkflus ; non enira cum tali habilitate na-
fcitur,fedlaboiandumiIlidiueftvteamadipi-
fcatur; talisigitur eft intelkarus poftquaniac-
quifiuit habitum , qualis cft fenfiis natura , pro-

^ indecum eotantum difcrimine, quodilla ha-
iailitas inintelk£tucftacquifita,infenfu autem
eft naturalis., fed ipfa fecundum fc ^ionfiderata
habilitas eademeft:: quemadraodum loiturin
feniunuilanafcitur imprefTa fpecies obiefti , &
nihilillinsadus, quirecipienduscft, fed mera
babilitas, &aptitudo, & potentiaoperationi
proxima jficin intelkdu hic habitus nullam fi-
gnificat imprefTam fpecicm , fed folam habili-
tatem , & aptitudinem ad fpcciem ftatimreci-^^/Vyf/.

£ piendam. ,Si quis autem quaerat, quidnam fit l^(,tUtM
ha:c habilitas, quscvocatur hai)itus, ecroarbi-
tror efl"equalitatem;.quamuisenim Ariftotel.
in7.Phyfic.a17. adzo. vfqu.econtextumdicat
habitus eflTe relationes , tamen rei veritas eft
habitum notarenaturam abfolutam , quae fi-
mul efTcntialiterrefpedium contineat;quocir-
xa funt & in categona qualitatis, & in cateworia
relatiuorum , alia tatnen & aliaratione; id enim
.quod habent abfoluti , qualitas eft. In genere

F ,autemqualitatis,anadprimamfpeciem, anad
fecundam pertincant , noneft clarum; quura
cnim fint ^quaedam aptitudines ad opcran-
dum,videnturadfecundamfpcciempertincre,.
qux cft potentia, veI.impatentia.;attamenA-
riftoteks ;omncs habitus inyrima fpcGie colo*
cafTe videtur. Ego dicendum puto tales opc-
drandihabilitateslocataseireab Anftotcl. par-

1 1 3 tina

«fiOf.

Jacobi Zabairellac Patavlni.

1004

timinprima, partimin fecunda fpecie qualita- A concedamusj habitusnamquellliaptumintel-

tisdubentcnim hoc difcrimen , quod aUseliint
naturaks, alisvero acquifitae : quandb igitur
funt naturalcs, Ariftotel.eas in fequnda fpccic
colocauit, quamob idvocauit naturalem po-
tentiam,autimpotentiam :quandoautemfunt
acquifit3e,vocantur habitus, & pertinent ad pri-
mam fpeciem quahtatis; ideo habilitas videndi,
qusein oculo eft, licetflmilis fit habitui intelle-
^us, no tamen vocaretur habitus , quia eft qua-
litas connata, ideo ad fecundam fpeciem quali-
fttenti* t'atispertinet:potentiaverointelligendiinintel-
^d tnteL- reftu dupIexconfideraripoteft,vna propinqua,
ie£ltone alteraremota; &illaquidem, quseeftremota,
estdfi- pertinet adfecundam fpeciem qaalitatis , quia
flex. connafcitur intellectui , fedfada propinquior
vocatur habitus, quia eft habiJitas per multipli-
catos adusacquifita, ideohacfola adprimam
qualitatis fpeciem pertinet } hac de habitibus
intellcvl:us cfft Ariftotel. fententiam arbitror,
Recentte pcream enim omnes difficultatestoIluntur.Sed
rumopi- aliqui recentiores, quifpecies impreftasnega-
»««. runt, &illam quamdiximus, habilitatemnon

cognouerunt , ad phantafmata confugerunt»
quoniam almm modum» quo habitus intelle-
^uales feruarentur , inuenirenonpotuere^dixe-
runt enim eatenus feruari habitusl quatenus
phantafmatum imagines in memoria feruan-.
tur, aqutbuspoteft intelleftus intelledionem
recipere quandocunque ad phantafiam fe con-
uerterevult. Sed haecfententia recipiendanon
cft, quiahoc dicentes nonpofluntinterpretari
yerba Arift. in cont.8.1ibr. 5. de Anima , quando
inquit, intelledum inhabitumaioremhabere
operandi poteftatem , quam prius:etenim fi ni-
hil peni tus in intelledu manet, qus eorum {ztv-
tentia eft. certehabet poteftatem acque remo-
tam.ac prius habebatjquarenifi concedamus ia
intelleauillamhabilitatem exirerata operatio-
ne comparatam , neque interpretari Arilt.poflU-
mus, neque oftendere quinamfint habitusin- ■
telkauales, quiafecundum iftosnuUusin in-
teIIeauhabitusponitur,fedfoluminparteani-
vsxx. fenfibili ; quare nullam afferre rationem
polfumus, curcognitio rerum natiiralium fit
magisinanimoPhilofophinoncontemplantis
actu , quam in anima hominis idiotae , quuni
phantafmata rcrum particularium aequc m v-
triufque animo efle poftint ; quamobrem nifi
dicimus intelleiftum Phliofophi maiorcm ha-
bere aptitudinem contempladi vuiuerfalia, & ^
rcrum eflentias , quamintelleftuhominis idio-
. rXinuIIamafferrepoflumusrationem, curnia-
gis ille , quam hic , habcat inanimo fcientiam
naturalem fixam tanquam habitum. Praeterea.
hoc illi dicentesnullam intelleftui memoriani
attnbuere poflunt , quum nos aliquam etiam
^ iccundumAnftotel. intcllediuammemomni

le£lun-i reddunt adrem oblatam ftatim abfque
vllolaboreintell]gcndam,vtquumfixiinIntel-
lcftufint, nominememorise appellari poifint:
ita enim celerem,& facilem efleoperationeiift
intelleftushabitibus prsediticertumeft, vtin-
ftar conceptus imprefll effevideatur, necalio
modo , quamhocj loannesBicconius memo-
riam intelleftiuam in homine concedere po-
teft , quum fpccierum imprefllonem omnino

B neget. Si quis autem quserat , qusenam memo-
riaanimaehumanse feparatseattribuendafit, de
hoc nihilgrorfus enunciare iuxta Arift. poffii-
mus, quun^ipfeanimam humanama corpore
feparatam nUl libi confiderafTe comperiatur, ita
yt non abfque ratione dubitauerint muln, an
talem feparationem cognouerit. Secundum ve-;
ritatem autem Theologos confulcEc oportet}
certumq-uidem illudeft, aliumineo ftatuefl!e
intelIe£tionis modum& qucmadmodumtunc

C non amplius a phantasmatibus obieft^um reci-
piendo intelligit , neque vllas fpecies recipit,
quse fint accidentia diftin^taab eius fubftantia;
itaperennem rerum memoriam ipfum habere
credcndum,eft,qu3eabinteIle£tionenondiftin-
guatur:attamenlioc ftatuereinftituti noftn noa
cft, idco rem hanc vta propofito alienam ad
Theoiogosiioftrosintegramremittiinus.

Memo-
rttitnt,
le^tua
cundti,
Artfi.

D

Omnium vtrmfquefeft^z argumentorum
confideratio &folutio. Cap. IX.

SVpereft vt omnia vtriufque fectze argu-
menta perpcndamus , & quantum roboris ^dpri.
habeant,confidercmus. Primumargum.entuni, mumtir.
quo prior fefta imprcflTas fpecies oftcndebat, orisjefl,
totum cft conccdendum ; quoniam co nil aliud
probatur, quam fpecici imjjreflt o , quam & nos
concedimus , at nonoftcnditur eius pcrmanen- .,^
tiapoftintellecaionem.Adfccundura fumptum "f '^-/^^*'
ex habitibus intellcauaflbus ncgaodacft con,- '"^
fequentia:iam enim diximus habitum non efi!e ^
fpcciem impreflam, fed efle habilitatem , &a-
ptitudincm opcrandi facilius,quam prius ; dici-
muscnimfcientiamnaturalem catcnus feruart
tanquam habitum in animo fcientis, quatenus
feruatur illa aptitudo cognofcendi ftatim res
naturalcsin phantafmatibus in memoriaferua-
tis, &imelIea:uioblatis aphantafla imaginan-
tc:idcofcicntia vniuerfalis nonrcmanctaduin
animovtvniuerfalis.fedpotcftatc maximcpro-
pinquainfuiscaufis, quia feruantm" in mcmo-
ria imaginesparticularcs, & in intclledu apti-
tudo abftrahendiconceptum vniucrfalcm aos'
quevliadifficultate^hanc.n.fignificauitAriftot.
incont.8. lib. 3. de Anjmanominc habitus, per
qucmintclleftuseftaptusadoperandumquan- ^d fg^^
do vuit. Ad tevtium negamus fcientiam , feu tiu?!»^

^ habi-

iOOi

dc Speelebus Inteiiigibiiibus, Liber.

1565

habitum prjediitumefTe .iftumprimum, <Sro- A uendum intcllcaum, idcoque prodiKcic ifi

perationcm elTcadHm fecundum rcipei3:u h»
bitus ; hoc enim verum non eft propric loquen-
do, fedfolum' perquandam fimilitudinem; i-
pfaenimfiibftantiaintelleftuseftaftusprimus,
contemplatio autcm , & fcientise acquifuioeft
aftusfecundusj Arift.autcm hocexempli grA-
tiafumfit , &; craCi Minerua confiderauit , quo-
niam exemplorum veritas exadle quaerenda
non eft. Sed hoc etiam conceftbnullius roboris

eofpecicmjquia hanc non produccrc clict ni-
hil agerc, vcl nonfufficerc: idcorcpugnantia
ineft inhoc argumcuto, fi bcnc pcrpcndaturi
feddeccptioinlioc confiftit, quod putant fpc-
cicminintcllcdluponitanquam caufam intcl-
leftionis, vtcamalii ponebant, aduerfus quos
fort^fIisefficaxargumentumeft:nos vcro fpc-
ciemin intclledu ponimustanquam effeftuin
a phantafmateprodudum,nontanquam intel-

argumcntumeft, quianon eftneceflarium, vt B leftioniscaufam.quinpotiustanquam intellc

adtus primus praecedat tempore aftum fccua
dum; namanimavegetans fimuIincipitefTe, &
operarijgraueinfublimigenitumquomomcn-
to incipitefTe, codemincipit deorfumferri j i-
gnis fimul atque cft- genitus, calefacit : itaquc
adeo^ validum eftargumentum, vt cius vtraque
,^uar propofitio neganda flt. Ad_tcftimonia autem
•^ Ariftot. inpluribuslocis nullaopuseftrefpon-
(iode , quia per illa non oftenditur fpecierura

dionem ipfam; quarcargumcntum contra ^os
inane rcdditur. Tcrtium argumcntumerat: fi -^iiter^.
darenturfpeciesin intelleAu imprefTje, daretur tium,
memoriaintellefaiua: ad hoc quid refpondcn-
dumfit.iamdiftumcftfupcrius; validum euim
cft aduerfus poncntes fpecierum pcrmansnti-
ampoftintelleaionem, ficcnimproprie intel- t
lcftiuammcmoriam omnino ncgamus fecun- W,
dum Ariftot. qui memoriam fumptam pro im-

prt-
m fi

permanentia poft intelleftioncm . fed fola o- C preflioneimaginis non conceflit, nifiin partc
ftenditur imprelho , quam nos concedimus. animae fenfibili: ^fedaducrfus fententiam no-

habitibns nullius roboris argumen-

Pofterior vero fefta primum argumentvabatur
ex veibisillis Ariftot.incontext. j-Iib.j. de Ani-
torit va^^jnteUeilm nih/leftaSlu eorumjCju&ffint , an-
tequam tnttlligfit'^ qusefignificant nullamfpe-
cicm praecedere intelledioni, quarehocargu-
mcnto nonimpugnatur imprefliofpeciei, fed
iblaprsecefno : videturtamenfoluipoflediccn-
doAriftot, ibi confiderare primam ctpprehen

ftram dt

tum eft; nam fi quis dicat, his habitibus^^poficis
dareturmemoria intelleftiua , nos hoc conce-
dimus, quoniam fic acceptam memoriam ipfe
quoque Ariftotcl. non negaret. Ad quartum, -^d <juslt
quod imprefHoni refragan videtur, dicimus tum.
formamnoneflx quidem receptiuam acciden-
tismaterialis, fed eifetamen receptiuam fpiri-

lionis originem, quse fit in puero; puer cnim D talis,forniamfcilicet informantem matenam, ^

prius intelligendoacquirithabitus, quipoiiea
in eo fcruantur, &praeccdunt alias fequentes
intellediones, noniliam primam. Sed revera
argumantum contra priorem feftam efficax
eft,quia fecundumillos fpecics imprcflaante
inteileftionem requiritur yel tanquam obie-
xftum mouens, vel alio modo tanquam caufa;
fic enimintelledio fieri nonpoteft , nifi impref^
fa iam fpecies efle ftatuatur , imprefla autem
fpecie fadus eft intelleftus res illa , vt Ariftotel.
afferit incontex. 8. eiufdem Iibri , quare ante-
quamaiiquidinteIIigat,cftaIiquideorum,qu'j;
funt, quodin cocontext.^, Arift.negat. Secun-
id/ecun dum aigumentumerat: fufficit fpcciesexpref-
fa ; ergo fruftra poniturimprefla: hocdirigitur
adimpugnandam fpeciei imprcflionem , &fa-
cilefoluitur; perinde enim eft, acfiquisdiee-
ret, ignisagensfufhcitadvrendumiignum, er-
gofruftxa poniturinligno generariaiiam for-
Hiam ignis : inefficax enim argumentum eft,
quumpotius contrarium cxeo colligatur , nam
fi adlignum vrendum fiifEcit: ergoin eoprO-
ducitaJiam formamignis ; nifienimproducat,
certe vei non agit, vel nonfufEcit •■ fic igiturdi-

£imus phauulma illuftratuia fuificae ad oio

»m.

&:conftuuentemaliquid in fpecie fub corporc
naturali, qualiseftmhomineanima rationalisj
namdeformaabiundaa materiacocedimusea
nulliusaccidctisiubieauefle pofTe. Poftremu Ad<if*i
argumentumnulhusprorfus momenti eft,ni- t>*m,
titurenimfundamento inter Philofophos ma-
xime controuerfo, &abomnibus folui facile
poteft: Alexander enim & illi, qui eius fententi-
am fequuntur.minorem negaient.- fed alii in-

E tcrpretes Ariftot, qui animam rationalem et-
iam feeundum Ariftotel. immortalem efle af-
firmant, ncgarent maiorem: dicerent enim fub-
ftantiamquidem3eternam,& ab omnimateria
abiunaam, accidentia mutabilia recipere non
pofle ; at fubftantiam aeternair. vt corpori cadu-
co alligatam , & ab eo pendentcm fvtaiuntj
obiediue, cuiufmodi eft anima rationalis hu-
mana,pofrcabfq;vllaabfuiditaterecipcreacci-
dentia caduca, & mutabilia, quum enim mo-

F ueaturaphantafmatibustanquamab obiedis,

&phantafmatamutabiiiafint, ipfa quoque ab

eis recipitaffediones nouas, atquc mutabiiea

propter mutationemagentis, a quo producun^

tur; quareargumentum iuxtaommuia

fcntentias debile cft.

II

lACOBI

I007

10 OS

J A C O B I

A B A R E L L iE

P A T A V I N I,

D E

L I B E R.

M E N T E A G E

N T E.

TropoJitiO, ac difpofttio dicendorum,

Cap. I.

Rseter humanam mcntcm*
quje patibilis dicitur, cen.'
luit Ariftotcl. necefTariam
efle alteram mentcm agen-
tem> fine qua nequeat in
homine intelkdio neri,ea
dudus rationcquodvbieft
aliquod patiensj quod in
aliquo genere omnia reciperct & omnia ficri
aptum llt, neceiTeeft vt illi refpondeatagens,
quod iliius generis omnia facere poflit: quo-
niam igitur humana mens patiendointelligit,
& aptaeftomniaintelligcre,proindeomniapa-
ti, &omniafierij nccefte eft aliquod illiagcns
refpondercquodomniaintelligibiliafaciatjid-
, quenonefleniGmentem: quofit vtduaeinhu-
' manaintelle^tione mentes confiderandae finr>
vna patiens, de qua nos in aliis libris egimus,al- ^
tera veroagens, de qua inhoc libio agendtim
nobis pro^fuimus ; etenim tumob cius digni-
tatem,tumobfummam diflicnliateiu.tumct-
iam ob ipfius inhumana intelleftionenecefll-
tatem digniflimareseft.qiiaeaccuraie traftetur»
ac declaretur. Duo autcmfuntjin quibustota
eft huiufcereidifficultaiConftituta:vnum,quid
fit hjcc mens agens > an fit pars aliqua animse
noftrae, necne, & quae fit eius naturaj alterum
veicquaenamfinteiusofficia in noftra intcllc-
£tione; nam ipfcquoqueAriftotcIcs haec vtra-
quc de mente agentein 3. de Anima librotra-
ftalfe comperituri& quamuis ordinc naturae di-
cendumpriuseflctdeipfiuseflentia, pofteavc-
rodeofticiis, tamcn inhocquoq; Aiiftot. imi-
tati de ofliciis prius agenius.dcinde vero dc ciu*
natura , progrediendum cnimfempereftafaci-
lioribus, &abiis, quorumcognitioduccrcnos
faciliusinaliorunotitiampoflit; cornitiscnim
huiusintelleftus otficiis, facilius quid ipfe fit
indag.ire, atque inuenirc potcrimus, quodet-
iam Ari ftor.mouit. vt prius dcipfius in humana
intelkftione officij';, poftea vcro de eflentia lo-
queretur. Id tamen ante omnia protcftari vc-
i.im,mc hac de le fecuttdumprincipia tantuphi-

A lofophise Ariftot. eifedifputaturum^qttumftoti
aliudinhisomnibus librisconfilium mcumfit»
quamquid fenferit Ariftoteks, inueftifjare, &
eius fententiam , quantum in rac eft, planam, &
manifeftam reddere.

De officiis intelleStm agentisvaria opi''
niones. CaP. IL

CErtum eft, oflicium mcncls agentis efle a-
gere, hoceft, trahere de poteftatca da Aum,
fedinquodnamagercd!catur,& qucmodo, ob-
fcuriinma reseft, & maxime controuerfa: alii
namq,dicuntipfamagere in phnn[afniata,non
in mentempatibilem.alii in meurempatib le,
non in phantafmara, alii vero inambo fimuL
Pfima fentcntia Latinorum fuit, prsfertim D.
Thomse, qui m libr. 3. dc Anim.i, & in i. part. xAem^
Sum.quasft. 79.3^.3. 8c 4.. &in quxftionib. dii^
putatis de ipiritalibus creaturis,avtic. 10. &dc
, anim.a.arr!c.4.&5. qiiibusm locis fufifli.mede
■^ hacrcloquuur.afleritrationcm agentis inhoc
efleconftitutam,Yt3gatin phantafmata: eiuf-
dem fentcntiaeeftloan.Bacconiusini. .Sentent.
quxft.z.prologi vbi dicit oificium intelledus
agentis eiTe propterphantafmata, & totameius
aftionem in phantafmatib^s terminari, nequc
vlteriusprogredi. Pro hacopinioncvideturar-
gumcntumfumi cxvcrbis Anliot.incontcx. 18.
lib. 3. de Anima, vbi declarans officium intelle- ^r^Uf.
ftus agentis inquitipfum elTc ficiit lumen , nam fr^^r^ ilx
lumenfacitcolores, quipotcftatefunt, eneadlu '•*w.
colores: qucmadmodum igitur lumen non agit
in oculum.fedinobicaumcolorem, & ipfum
ducitdepotcftateadaftumjita intellcdus agcs
agit in phantafmata,nonininteIkAumpatibi-
lcm. ideo poteftindecolligi argumentum talej
officium omnis agcntis cft trahere depoteftatc
adaftumjfedArift, hocoificium tribuitintel-
Ie£tutagcnti ratione obiedorum, facitcnim de
intelleftispoteftatea£tuinrellt(fta:crgoinpha-
tafmata3git,nonininteUctiuDaiibfkm. Con-
tra vcro Simplicius videtur ti totam a£tionc tri-
bucrercfpeftuintclkftuspatibilis j putat cnim
vtramq; efle vnam & eandt m lubftantiam, & v-
num intclkftum, qui vt in femanens dicatur a-
Scns>& V t prcgi effus dicaturpaubilisj quoniam

ipfc

lo. B.
con/ttt

D

C/Ui.

1009

de Mcntc Agentc, Liber.

110

ipfc vt iti fl- m.incns feipfum vt progrefTum du-
Cit de potcftateadaditm, dcimperieftione ad
perfcaionem. Hanc fententiam Aitcrroes in
Comment.^.libr. 3.de anima Themiftio attri-
buit.attamcnnonratisliquctThemiftiumfuif-
lan- f^ huiusopinionis.Hanc cmdem fequiturloan-
'»/-^- nesGandaucnfsinquaeft.24.7.5. hb. 3- de Ani-
ma.vbitotamaaionem inccUcaus agcntis in-
quitefieiniKtellcftumpatibilem.noninphan-
taimata, & ipfum inimcUeau patibili produ-
ume ^.gje aftum mtclligendi. Pro hac fententiafu-
fiio- rniiurargumentuincxAiiftot. incontex. 17. e-
iuldcmhb.vbiexeoquoddetur intclleaus pa-
tiens, inierr dari etiamintcUeauagentem, pro-
ptetca quod oirini paticnti rcfpondet aliquod
agcns:vultigiturArift.intelkaumagentedari
propttrinrellcaupatientem,* vt agat ineum;
rationamqueillavana eiVet, nifiagensageretm
illudmctpatienscuiref; 6deiedcbet;hocidem
Aiifiot.excmpla dcclarant; inquitenim mtcl-
lcaum aoeniem ita fe habereadintcllcau pa-
tibilcm, vt avs ad matcriam fe habet, ars autem
in n>atcnamagit 5 ita matena prima eft paticns,
in quod agunt omnia agcntia naturaha;quare
etiamintcllcauspatibilisdiciturpatiens rcfpe-
aumtclleausagcntis&ncmen quoqueipium
hocoftenditj non enim pharitaimata vocauit
patieniia, fed ipfum patibilcm intcUeaum: in
hunc itaque volun agerc intellcaum agentcm.
irr. Auerroesautemvauustuiftevidctur quandoq;
enimafleiitaaionemmtclkausagennsrequi-
ri propter intelleaum patibilcm, vt ipium ad a-
aumducat,atqueperticiat; quandoq; propter
phantafmata, vt eatranrfcrat de gradum gra-
dum,hoccft.dematcnolibusfaciat imraatena-
lia, & dc inteUeais poteftate aau intclleaa:
quare vide urAuerrocs extftimalle ofEcium in-
tellcausagentisrequiripropter vtramq- aaio-
nem.duaus foitailevtrifq; argumcntisex ver-
bis Anftot.lumptis, quibus duas priores feaas
vlas eirediximus,nam Arift. incontex 17. Hb. 3-
dc Anima dicere videtur intelkaum agentcm
aoereinmtelkaumpatibikm.deindein 18. vi-
deturaircrere ipfum agereetiaminphantafma-
"*"»• ta. Ideo lcntentiamhancnonnuUi recentiorcs
''^' ftquuti iunt, qui eam magis declarantes dixc-
runt, intclkaum agentem effe idem re cum in-
tclkau patibili.& eile cognofcentem,& eate-
nus in illum agere,quatenustribuitilIicogni-
tionem.vt hac ratione dicatur inteUeaionem.
producere, quia intelkaui patibUi tribuit co-
gnitione, qua ipfe agens prius habebat.Hsec funt
qux ab ahisdicuntur,amebreuiffimecolkaa.

'tfutd
oftnt

Dii^arum opimomm confuutio.
Cap. IIL

' "^tOs vcro aliorum-crrores patefaciendo fi-
- JNmuijpiam rei veritatem iuxta AriftQteiis

A meniedeclarabimus. InprlmJs averitatc pror- j^^^^.
fus abcrrant illi, qui dicunt intelkaum agen- ^Bac*»
tem a<»ere in phantafmata: quoniam,vt modo
alios con(idcrafi"e dicebamus, Aiift. in: elleaura
agctcm inucnitpropter intclkaum patibikm ,
& vtineiimaocictianqiiampatkntem.Scdob- Si/ut/o
ftarenobisvidenturveibaAnftot. incontex.18. ar^jtm,
quando intclK-aura agetcmcum luminccom- .
parat, & fisni ficat ipfum agc. e in phantafmata :
iistamenverbisbeneintclkais tolktur omnis
B difficultas,&ipfareiveritasmanifeftahet.bci-
endumigitureil:,quandodicimu8aliqmdtace-
redetalipotcftatctaleaau,verbum iUud ya- p^ctr*
i-frf lambiguumcirc&pofle intcUigi duobus ^h^uid
modis; potcft enim facerevtforma, poteitet- C^elCfin*»-
iam facere vt agens; forma enim humana aduc- tur -^
niensmaterix, facit de homine poteftateho- modufor
minemaau, ncque obid eftagcns, qma tacit ^^, <^el
hommemadmodumformse.nonadmoduma- admo4»
ocntis;homoverogcneransaltcrum hominem, ^^entn.
n diciturfacerehominemtanquamagcns: difte-
rentiaigitur eftin hoc c6ftituta,quod ignis ge-
ncrat akeium ignem, & facitdcignepoteltate
ianem aau.producendo in illa matenaalteiam
tSrmam ignisfibifimilero; illa vero altcra tor-
ma produaafacit de igne poteftatcignemaau,
nontamcBproduccndo aliam formam, lcd vt
formaipfa,quianOnidfacuvt agens ; lungitiir
enimipfirci;atagcns gcnerans extemum elt,
nequecummatcria coniungitur. Quando igi-
D turAnftoteks dicit intelkaum agentcm tacere
i hantafmataaau intelligibiha de mtelligibili-
bus potcftate, nonob id dcclarat rationc agcn-
tis, quia nonid praftat vt agens^fedvtformaj
iungitur enim phantafmatibuslumeaintelle-
aus°aacntis tanquam forma, qua rcdduntur a-
au motiua, & aau intelligibiha ; ficut^ lumen
iuneitur colori taquam torma,& pcrf caio, qua
reddituraauyi(ibilis,&aaumotiuusvilus,nc-
miediciturlumenefl^cagcnsrefpeaucolorum;
E quianihilineisproducitvtagens,feaeisiungi-
tur vt (orma, pei quam tovum hcc comnaum,
color Ulummatus,conftituitur m cfle obietti-
uo; & fitaaum motiuuvifus:hoc figmticauitA-
riftot.in eoipfoloco,dum dixit inteUeaum a.
gentem facere omnia tanquamhabitum quen-
dam ;habitus cnim formam dcnotat, non cau>
fam efFcaviccm.quia eftlckns cft a patiente dil-
iunaa,forma veioiungiturmateri^ recipicnti,,
&habit-.srcih;ibentih3hitum;ficlumencolo-

F ribus hsrct vtforma,& perfeaio; neq: ad eos lc^
habetvtagcsadpatiens.Noneftigiturvcruid„

quodprima feaa dicit, intclkaum agentcm a-
gereinphantaf-mata,& argumemu^eorurn nu - ^

liusiobonseft. I^^^^P"^"^"^ ^"'^^'^KnS'^ uoipsn.^-
ta.unt intclkau agentemagcreinintelkaum^^^/^^

paticntdm tanquam agens diftmaum a pnan
Lfnut:bus, quod. a.tra^pHantafmata -S-^^^^.S-

fbil

Jacobi Zabiircllae Patayini

perliciat iiitelle£tiim patienteiti, &ipri tribuat A

intelieciionemj iioc enim dato lequeretur intel-

leclumpatientem pofleetiam iine phantaima-

tibusintelligeie,nempe fumendocognitionem

immcdiate aroloagentcjidtamen Ariftot. ad-

uerfatur, qui in contex. 39. libri tertii de Anima

apertedicit, fieri nunquam polTevt intclleftus

intelligat,ni{iphantafmataaliquodfpeculando;

quare fecundumAiiftotelcm-omnis noftra in-

telleftio fit ex motione faftaa phantafmatibus.

Intelle-^ IiivGJionfolum falfumeftid, quod dicunt. in- B

itu^dges tcUedum agentem tribuere patienti fuam co-

non sgtt gnitionem,fednequeearatione, qua eftagens,

ejuAte- gfl- intclligens; quamuis enim necellario confc-

misintel quatur vt fit mensaliqua, &a6luintelligens,ta-

Isgens. nienearatione, quaeftagens, mhil formaliter

intelligit,fedfolumefFe6l:iue5 quatenus in ho-

mineintelleftionem producit: quomodo au-

tem id faciat, pofteadeclarabimus, &oftende-

mus intelledum agentem eflequidemfemper

ini;elligentem , agere tamen nbn vt intelligen- C

cem, fedvtintelligibilem:falfumidquoq;eft,

quod Gandauenfis dicit, intelledum ag^entem

in intelletlu patienteproducere adum intelli-

gendi; poftea enim oftendemus intelled:um

patibilem fufficientemlibieflead prorrfendam

intelledionefineopeintelleftus agentis. Quo-

cunque igitur modo dicatur intelleftum pad-

bilem pati ab intelleftu agente, tanquam ab a-

gentediftindo a phantafmatibus, & tanquam

ac&gnofcente,faLfumeft, (Scab Arift.alienum, D

Quum autem vtraq; haec feda eirauerit , erra-

uit etiam tertia, quae vnum cum altero errorem

cpniunxit, vtconfiderantibus manifeftum eft.

Vera fentemia de adione intelleStus
agentii. Cap. IV.

DE aftione igitur mentis agentis ego hanc
cfle puto veritatem iuxta Anftotelis opi-
nionemivtageredicatur in intelledum patibi- E
lem,nonin,phantafmata, fed phantafmatibus
iungaturvtforma conilituens obieftum moti-
uum intelleftus patibilis: clarum hoc eft confi-
derantibus argumentum Aviftotdis in conte-
xtu i/.eius libri ; ibi namqueconftitutointel-
leftu patientecolligitmentis agentis neceflata-
tem, quia nihil imperfeftum, & tale poteftate
vult in fua imperfedlionemanere, fedadperfe-
dionem ducatur neceflTe eftsnonpoteftautem
femetipfum perficere; ergo requirit agens, a F
quo perficiatuf.ducaturque de poteftate ad a-
ftumjagitergomensagens in meutem patien-
tem , non in phantafmata, fed eisiunaiturvt
forma. Vnde coUigimus, quomodo agitin in.-
telleftum patibikm : nonenim aga? vt folus,'&:
Vt agens diftinaumaphantafmatibus , tu quia
fequeretur polTc abfc^ue phaiKafmate intelle-

ftionem fieri, tumctiam quia agitvthabitus, &
forma phantafmatum : agit igitur vt iundus
phantafmatibus , ita vt ex vtrifque vnum con-
ftiruatur obiedumperfeftum, & potens in in-
telledu patibili fpeciem producere : quare v-
num tantumeftagens, ipfum phaiitafma, lu-
menverointelleaus agentls non eft agens fe-
paratum , fed eft perfedio phantafmatis , quae
conftituitpbie£l:um perfedum, & potens mo-
uere intelleftum patibilem. Ideo re£ta eft illo- /»/*,!
rum fententia, qui dicuntintellefttim agentem ^eis
efleagentem vtintelligibilem potius, quam vt agit
intelligentem ; quia fi debet reddere phantafma intet I
aftuintelligibile,oportet ipfumper feefleaftu hilis.
intelligibiiem, quemadmodum etiamlumen,
quatenuseftperfe viflbile, non quatenus vi-
dens, reddit coloremaftu vifibilem: eft quidem
neceflarium, vt ipfequoque fit intelled:us ali-
quis , quia omne adu intelligibile eft intelle-
d:us ; non in hoc tamen confiftit ratio agentis ,
fed in eo quodfit adu intelligibilis : hoc autem
nonitaaccipiendum eft, vtdicamusipfum ita
intelliffibiiem efle, vt a noftro intelledu intelli-
gatur lecundum propriam naturam, & quate-
nus eftquaedam fubftantia abiundaamateria;
hoc enimfortaile eft vltimum, quod a nobis
cognofcitur: fed eatenus dicituragerevtintel-
ligibilis; quatenus eftratio intelligibilitatis a-
liorum, ideft quatenus eft adus, & perfedio,
quacaeterareddunturintelligibilia; piioinde di-
citur inteIligibilis,nonquodipfeintelligatur,
fedquodperipfumalia intelligantur; fic enim
& lumen vna cum colore locum habct vnius
obiedi vifibilis , & mouentis ; non enimquod
ipfe Sol, feu eius lumenviderifeparatimdica-
tur, fedquiaeftraao, qua colore^s funtaduvi-
fibiles. Faculras igitur paflluaintelleduspati-
bilis nonrefpicit aliud agens, quam obiedum
phantalmasfedhocnonpoteftagercnifiabin-
ttlledu agente pcrficiatu^-, & fiat obiedum a-
du motiuum: quare intelkdusagens eft for-
ma, qua obiedum fitadu obi^dum, proinde
rcfpicit obiedum vtforma,patibilem vero in-
telledum vtagens.non quidem agens fepara-
tum, fed vt forma conftitutiua agentis. Haec eft
abfquc dubio fententia Ariftot. quam ipfe ma-
gno cum artificio fignificauit : nam in contextu
illo 17. docuitrationemagentis eflc rcfpeduin-
telledus patibilis, dcinde in 18. modumadio-
nisdeclarauit,ncintelligcrcmus efle agens di-
ftindum ab obicdis; comparauit enimvtrun-
que intelledum cum obiedis dicens,hicfito-
mnia, illc vcro omnia facit, id eft, facit cflx adu
intelligibilia, facit autem vt habitus quidam,
id eft, vtfGrma& perfedio,quae obiedis iun-.
da conftituit obiedum adu, & perfe-
dum, quemadmodum deda-

/ Jt» inteif

1015 dc Mcntc Agcntc , Libcr.

AnlntdleUmagens innpttur phantafma- ^

9-

'ien

'da

tihm mphantafia exifientibus, ajiin in-
teileHupatibiUreceptis.

Cap.V.

QVsftio explicatu digna hic oritur, quum
it-itelle£tus agciis iungatur phanta(mat.i-
bus vtforma , aii eis iungatur inphantafia , an
poftquam in-inte!leaupatibili recepta lunt.
Dicunt aliqui non in phantafia hanc coniunaio-
nem fieri, led lumen agentis phantafmatibus
iunoi, &eaperxicerein iprointelleaupatibili:
quollprobant-argumemotaliiofficiumintelle-
ausa.o-entisrequiriturpEopterquidditates,:quse
in phantafmatibus latenti has enim facit aau
intellioibiles; ergofiinphantariaphantafmati-
bus lungeretur , pbantafiacognofceret quiddi-
tates,& vniuerfalia. quodnemo vnquam. dixiti
non poteft igitur itiielkaus agens munushoc

101+

potiusvtforma,quam vtagens, quodctiam illi
conccderevidentur, fatentur enimintelkaum
agentem rcfpeau obicaorum non habere lo-
cum agcntis.fed formse tantummodo ; attamen
ncque rcfpeau intcllcaus patibilis poteft ha-
bcre locum agcntis,hoccnim non potcftelTe a-
liomodo, niiiquodillae conceptiones itaillu-
minatxagant inintelleaum patibikm , quod
nuUo paao dici poteft , iam enim inhaerent ipfi
intelkaui tanquam formx ; quarc etiam m-
telkaus agens illis iunaus habet locum formse
vna cum fllis, atformanonagit infubieaum,
inq uo reccpta cftjquare intelkaus agens nuUa
rationehaberetlocumagentis iuxtaillorumo-
pinionem. Miroretiam,qiiomodo hoc diccrc
potuerint ; quum omnino negaucrmt fpecies in
intelkauiniprimij idenimft verumeft, quo-
modopofluntphantafmata, & confufse illx c6-
ceptiones in intelkau recipi? ficenim recipe-
renturin intelkautancjuamfpeciesdiftmajea;

exercCmilmphantaimanbusiaminintelk- C phantafmattbus, quodipfmegam,dumnegant
exercerc,uiuiu i^iici /■„..:»„ ;^„vMrac T.aaiaitur cofrormultorumi

aupatibilireceptis. Confirmant periUa, qu«
abAriftotekdicuntiuincontextuio.libritcrtij

deAnima;ibi enim inquit , intelkaum afolo
fcniitiuo recipere carnem.id eft, totum compo-
ritumfingulare .absquevUoauxilio inteUeaus
acTentisie°gophanKalmatallintper4e ipfa fuffi-
cKnterptKientiaintelkauipatibili : vt ab e^^o
jvpprehendantur tanquam confufse quaedam co-
cepiiones fingularium , per eas tamcnnonap-

fpeciesimpreiras. Egoigitur cogormultorun^
fcntentiam fequi, quidicunt intelkaumagen-
te nmoi obieais nondu in intelkau patibili re-
ceptis'' fedinphantafia exiftentibus, quiahoc
modo feruatur veraratio agentis; phantafma-
ta enim fine lumine agentis eflent quidem apta,
ad imprimendam in intelkau patibili conce-
ptionemreifingularis,atnonimprimerentfpe-
cicm quidditatis , nifi eflentilluminataab intel-

pienenauntuiH u ._'1,^ ,^.,.„;^„. !„_ ^n-^rirpm fneciei auidditatis; facitemmvtin

fedillisconfufisconceptionibus aducniens lu-
raen intelkaus agcntis refoluit eas in quiddita-
tem.&quidditatema quidditatediftinguit, &
facit quidditates de mtelieais pof eftate aau m-
telkaas, quse iunt verum obieaum intelkaus
patibilisi quum igitur requiratur intelkausa-
«enspropter obieaum, hoc eft,propter q\xid-
ditates,vteasapparerefaciat,& hsenon cogno-
fcantur nifi ab intelkau , oportet lumen agen-

duaricem fpeciei quidditatis; taGitemmvtm
phantafmatibus diftinaeappareant omnesna-
turs.& quidditates , ficuti lumen Solis in ftatua,
facit vtappareantdiftiuae omnes minutiffimie.
linc», &vt ftatuafit aptaid imprimendumm
oculo nonfolum totam imaginem confufam-,,
fedetiam omnespartes, & omnia exilialinea-
menta : ideo fimilitudoab illis addu^a maiiife-
ftecotraipfosfacit^naminutiffimaeillselmeaein.

/>ai-n-nv niu abinteliectu,oporicr lUHicudt:*-!!- av»->.wii"»j'»^-«— -

Sna phLtal^nati^ in ^ ftatuanonindigetlumineeasflluftrante,,quan

tis lunjji pu^ iL ,,.,_! j. — ^^i^„. i«orninrfrpi->ts£funt,fedextraoculum

mta-

phantafia. Vtunturetiamad hocdcclarandum
exemplo tali; fi velimus in ftatua cernere ali-
quas minutiffimas lineas , appcnimus ftatuam
lumini ,.vtilluftretur, nec c^uaerimus vtillumi-
nentur oculi.quoniam oculinon egent lumine,
fcd obieaoiliuminato,vt iUa qusEconfufa c-
rant,appareant, quia absqae illo luminc videret
quidem oculus ftatuam, at minutiffimas illas
Imeasnon cerneret •• ftatua igitur poteft perfe
imprimeteinoculofpeciemconfuiam , neque
lumenilludrequirit, fed folurarcquiritur pro-
pter lineasillas, quibus proportione refpondent
quidditates latetes inphantafmatibus.Haec fcn-
tentiamihiprobarinulla rationepoteft, quum
per eamtollatur tota ratio agentis:fienimintel-
kaus agens iungitur illis confufis conceptiom-
husiarareceptisinintelkau.patibili, iungitur

doiam inoculorcceptx funt,fed extraoculiun,,
&inipfa'ftatua;ipfienimfatenturoporterefta>
tuamillumUiari,nonoculum:fieigrturoptime
feruatur ratio agentis , nam agens debet elle ex-
ternuro, vt poflitagere in patiens, id vero, quod:
in ipfo patiente recipitur , non eft vocandum a-
oens, kd forma, Ad aigumentaautem iUorum^ p^i^um
facikeftrefpondere. Primumeratj fiiungere- ^^ ^^^__
tur phantafmatibus inphantafia.jergophanta- &^
fia efl^et intelligens , & apprehenderet vniuerla-
lia, & quidditates: adhoc neganda eftconle-
quentia , & ratio negationis fumitur tu a phan,-
tafia , tuab obieao ipfo ; a phantafia , quoniam
ipfand eftaptacognofcerevniuerfale , & qui<L-
ditatem j-quare etiam fi haberetin feipfa Iper
ciemvniuerfakm, noneamcognofceret,>quia!
non eft talia facultas , c^ux ad hanc operatio-

nena-s

10I5

Jacobi Zabarellas Patavini

ncm idonea (It; non potcft cnim abftrahere vni- A

vcrfale,&iprumtransferredegradu ingrndum:

hocpoflumus confirmare exemplocoloris, &

luminis; lumen enim facit vt co!or panetis fit a-

ftu vifibilis I paries tamen habens colorem il-

lum illuminatumnon eftvidens, quiavimco-

giiofccndi non habet ; quareeft quidem color

iile vifibilis .nontamenapariete, inquo ineft,

fed ab oculo, cuius motiuus eft: (ic etiamin

phantafia funt quidditates in phantafmatibus

lUuminatx , proinde intelligibiles,non camen a B

... . phantafia, quoniam ipfa hancvim non habet.

l/^/^' ^^'"^^*" oftenditurratione obiedi : phantafniae-

-/ !/■ "^"^ quantumuisabintelleduagenteillumiua-

^Mfd t- f.^mnoneftformaliterintelligibile, ideofifieri

c^tHr\e pgfigj. vtidem formaliteracceptum adintelle-

prnut.i' Q^,^^ polTibilemtransfcrretur ,non intelligere-

^Y' turabeo; quiapharitafma illuminatum voca-

* '^ '' turquidemaduintelligibilc, no tamenfoima-

tte,Jtcet }iter^fgclobie£tiue, namfiipfummet inintelk-

tam\riji- ^^^ poneretur, non ficret intelledio ; fedideo C

' vocatur inteiligibile, quiapoteft producerein

iutelleftupoftibili fpeciem intelligibilem , qux

diciiur intelligibilis formaliter, quia ipfamet

recipitur in intellectu. Hocquoque confirma-

tur eodem exemplo luminis, & coloris: nara

color realis , qui in pariete etl: , licet fit a^tu illu-

minatus , & ita aftu vifibilis , non eft tamen vifi-

bilis formaliter , fed iblum obiediue ; quia fi i~

dcmmetrealis color lUuminatus poifct in oculo

poni,non videreturabeo :ideoaduvifibilefu- ^

mipoteft duobus modis; nam coloris fpccies

fplritalis in oculo recepta dicitur vifibiHs for-

maliter,fed colorrealis Uluminatusvifibiiis di-

citur obieftiue,l'cdnoniormaliter. Leuitasigi-

tu argumenti manifeftaefi:, quianeque phan-

tafia eft apta intelligerc quidditates, neq; phan-

tafmailluminatuin phantafiaeftaduintelligi-

bile formaliter , fed eft formaliter imaginabilcj

intelligibile autcm obie(£tiue,quatenuseftob-

ieftum potens e.Ktm phantafiam producerc in ^

- intelleftu fpeciemintelligibUem. Alterumar-

gumenturn. fumebatur ex cont. lo. hb.3. de Ani-

ma,vbi Arift. dicitintelledum reciperecompo-

fitum confufum a folo fcnfu iine ope intelledus

agentis:vult igitur phantafmata in phantafia

exiftcntia non cgerelumine agentis,vtfint aftu

motiua , fed efle per fe rootiuaabfque illo , pro-

inde lumen agentis non requirinifi poftquanti

illudconfufuminintelleftupatibilireccptueft, ^

nempevtineo quidditaselucefcat. Adhocdi-

cimus obiedumillud.poireduabus rationibus

dici aftu motmum j nempe vel ita moti uum , vt

totiustantumconfufi fpeciemimprimatjvelita

niotiuum, vtimprimai etiara fpecicm quiddi-

tatislatentrsincocnniufo : priore quidemmo-

doinquitibi Arift. phantafniaefle perfemoti-

uum inteUeaus noftri abfque lumine intelle-

1015

ftum agen tis , fecl non fecundo modo; non eft e-
nim ex fe ita motiuum , vi pofl[it quidditate im-
primere, nifiiHumincturab intelleftu agentc :
vultigitur Anft.phantafma illuminariinphan-
tafia , & ita illuminatum imprimere in intcUctu
fpcciem quidditatis:quareperhocargumetum
non oftenditurobieftum illuminariin intelle-
leftu fed potius inphantafia 5 hoc cnim demon-
ftrat comparatio,quam ibi Arift.facit cum linea
flexa;dicitenimcognitionemquidditatisfimi*
lem eflTe lincse flcxae, quatenus lumen agentis
frrtur prius ad obiectum inphantafia, acindc
cum eoadintcUeftumrefleditur.

Dcabfira^ione, anfiatab intelle^ttl

patibUi,an ab agente.

Cap. VI.

Dlgnum confideratione hic eft, aquonam
liatabft.ractio, anabmtelleftupatibili , an
ab agente ; hoc eni m cognito , erit plenc cogni-
tum officium intelledus agentis : plurium fen-
tcntia eft abftradionem fieri ab intelleftu a-
gentejnamLarinorum phn-eshocdicimt, & A-
uerro^s quoque aperre id alTeritin Comment.
iS.lib; de Anima,&'incalce20.vbidicit Arift.
fuifle coaiftumponcre intclleftum agentepro-
pterabftradionem, quia eiu5 adio eft abftra-
diojabltrahit enim a phantaimatibus vaiuci-fa-
le, &ipfum denudatomnimaterialiconditio-
ne;ideoqueintel!ediointelkduspatibilisnila.
liudeft,quam receptio huius vniueifalisitaab-
ftradi abagentei&aftioipfiusagentis nilaliud
efl', quamabilraftio vniucriaUumabomni-con-
ditione matcrise, vtmouere poific iinclkftum
patientem Uludigitur, quod vocari iokt,facere
dcintellettispoteftatcatftu inteUeda, apud A-
uerroem 'eft abftahere,'proinde abiirahere cil
officium fclius agentis: ciiatetiam Auerr. di-
£tam Akxandri, quodapudeum iegimusinlib.
JL. de Anima in capiie de intelkttu agcnte vibi e-
nim Alexand^r dicit, non folum eire neceira-
Tiamiiianimaintellediuavtramqucvim,vnam
agendi ,alteram patiendi , led etiam nielius de-
clararinaturam intcJkduiiperagcre , quam per
pati:quoddeclarans Auetroesdicitintelkdum
perpatinondiflTerre .a fenfu, fcdiolura per age-
re,quiaiiondaturfenfusagens,iiddaturinttl-
ledusagens, qui fabricat intelligibilia , quod
■dicitur abftrahere. Hsec fententia recipienda
fnoneft, (Scimpugnatur efficaciflimc argumen-
.toIoannisGandaucnfis,iicetipiead jhud de-
monftrandum eoabutatur i nam prdbare vo-
lens intelkdum agentem non agcre m phan-
tafma & eis nihiltiibuere. ita aigumeniatur:
intelledus agens , fi phantaimata illuminar,
sequc omnia in eis exiflentia illuminat, aeque
<orania intellisibiha facit , nec poteil vnum
• cxpo-

ttnortt
■optmOx

Confati
■tio.

\

j^ij de Mentc Agcntc,Libci'. loit

cxpoliarc aliis,5c ab eis, fepaiare , & taccrc vt v- A omilti:: aiijs intclligcrc : hoc ickm in colonbus
niim fmc alio intelligatuv; qucmadmodum lu- eucnu ; quandoennri dcbik cft m acrc lumenv

niepiftinam aliquamteriens tacitaequeomncs
ciuscoIorcseircviribiks,ccqueomncs iUuftrat,
ncc facit vt ynum videatur line alio ; croo intel-
kdusa-Tensnihilpbantalmatibustribuitj&ni-
hilineisoperatur. Sedhsecconicquentia reue-
rainetHcaxeft, &Ioannesfallaciam commiuk
a fecundum quid ad ftmpliciter; quia hoc argu-

yidaiius confufc pifturam toutm, fed colorum
diftinftioncm non videmus; aducnicntc aiucm
Solis lumine diftinai apparent.omncs colbrcs,,
& omnes tcnuilllmx Imex, nosque libcn fu-
mus , &aptiadintuendivm in ea piaina quic-
, quidvolumusdimillisalijs: nam pnnw loco'
' totum confufum in{]Mcimus,poftea adiingulas-

mVntunrprobatquidemintelkaumagentem particulasconucrtimur, &imuemurmodohac.
.mentump c i_ ^ > -' - -o. B ^l^^iHj^ ^ j^^Qjoill^.ii,.,ll,^ehac, &hoc viftisipi&

Bflra

ne.

fptnt

non fepararcku abftrahere ynum ab alio,quo
niam g:quciiiftminat totum phantafma, &o-
iHnia,qu2e ineo funt;proihdeeftcflic'acifiimurn
adprobandumquodintelktiusagensnonpof-
fit tacere abftradionem ; tiuunihil aliud fit.ab-
ftraaio,quamfeparatiovnius abaliis,& accc-
ptiovmusnonaeceptisaliis: atnonprobat in-
telkclum agentem nil prorfus in pharitaimati-
busGr-erariioperaturenimaliquidneceiianum
pro abilraclione , licet non iaciatipk abftra-
ftionem, Ytmoxdeclarabimus: quando cnim
rem alicuam ab alia rc abftrahere -volumus , &
eam (linierenonfumptailiaalia, certvim eftne-
cefiarium elfe vt vnam ab alia diftindam ha-
beamuiiquiailconi^ufae & commiif:seimt, idfa-
cerd minimepoiiumus ;Yt fi nobls offeratura-
quavino cQmmifta, noneftin noftra facultate
accip-ere vinum nonaccepta aqua,quod dicitur
abflrahere;quod ii quispiom aliquo artificio vi-
num ab aqvxa fcparaiet ; itavt vtraque diftinaa

facit , nonlumcn , fiquidcm lumcn lUuftrat io-
lum , avquc diftinguit , viiks vero infpicithanc
partemimeina,&iilamftnehac:eatameaplii- ^'J^,
loiophisabftraaionon appellatur; qma vtdi- ^^^
caturproprkabftraaio,non{.Uis eft fi vnares turaf
finealiaaccipiatur,kdoportetetiam vtdeor- W
dinsinordinemtransferatur: quod in vifione ^fJ
noncucnit;oculusenmiremhancaccipicnsvi- " '
dcndam iine ali)S iion ob id eam transtevt ad a-
lium ordinem rei cognoicibilis , quia ibi omnia^
feni'liaiLint,tamtotum,quampartes;atintelle-
-aus abftrahens transkrt rem de ordine inor-
dinem , feu potius takm translationem tadam.
prxfupponit. fitlamen re veratranslatio hoec ■
ab aa.-rtte,qui iUulk-ans facit rem e knfili intel-
kaikm, demdepatibilisintelkauseamacci- .- .
pit,& ka abftrahcre dicuur: m hoc igitur dittert ,
inl-elkaus agens a lumine , quod lumen noir
transfert colores adalium gradum cognofcibi-

nvmabaavtaicparaietntavtvtiaque aiiiui(-ia transicii^^ui^^w.u^"....... j^--- ^f- ^„n„

i;Sciei'mur,taaknobisefretvttumaccipereD litatis.atintelkc^usagenstacitcfenfdi ntelk-
idiaoalcero : duo ig.tur a^us ccniiderancit aile. Exhisigiturpajet crror Aucrr. qui puta-

uit abftra£tio?iemefre munus intelkaus agen-
tis ■ patet eiiam cnOEloannLs Gandaucnfis , qul
exhoccolligebat intclkaum agcntemnil tn-
buerephantafmatibus; tribuiteiiimreuera lu-
inendiftin>Juens,kdnullamckaionem facit;
hscenim Ht ab intelleauratiente. diciturque
fm-maliter abftraaio.quum acaio mtelkaus^a-
aentis nonfit abftraaip^nifi antccedentet; qina.

funt; vnus eft aaus difti-ngucndi rem a rc, vt di-
ftinae appai-eant; alter eft a^us accipicndiv-
nam diniiins ali js:qui cluo aaus ad cundem in-
telka^um-pertinere.nonpofrunt, fcd ynusada-
<rcntem,a.lteradpatientem; c^uia fi abftrahefe
eftacciperevnum dimiftis ali)s,certencnintel-
kaus agentis officium eft , fed patientis , hic e-

iiim quidditatem intelligit m phantafmatc e- g.„..„-,„ _^

lukamem, & eamaccipit abs^iuecoaditioni- ;£ neccftariopi-xceaitaDitractionein

busmatcrik , & absquealiis , qus in.co phan^

tafmate iunt,& fic eaab alijsabftrahere dicitur:

att'acereidnopoiTet,niftpriusomnia.in phanr

tafmate diftinaaapparcrent, qua: diiHnaio cft

opus intelkaus agcntis ; huius cnim lumen

phantailiiati aduenkns omnia , quse in eo funt,

jtque illuminat , & facit vt diftinacomnia ap-

pafeant,vtinphantafmate equi faatvt diitia

SolmiQ dubij aduerfmea qUddiit^
funt. Cap^- VI L-

Ed aduerfus hxc dubium oritur ; ft enim ab-

Jflrahere eflet-munus intelkaus patibili.s, er-

aoeiietpati , quiaof?.cmm intelkcaus patibilis
?ftpati;idtankYideturefkfallum.&repugna.-

pafeant, vtinphantafmate equi taatvt autin- cirpati,ia taiu. ^■^"t ;,;.;;:.. -^^i naabftia-

ac anpareantnaiura corporis ..natura viuentis, re proprix huins vocis ^'^^^'^^-^^.-^ .|^.^i£„

natinaanimalis,natui-acqui,naLura quamita- ^ atoacaionempotius, "^^^ ^rf^^^^,^

Ss,&naturaquaHtatis,&ficaUorumaccidcn- ca.qvio^argumentumjmh^K^^

tium;h<ecenimomniain eophantafmate cqn
fafa,&iiidiftinaa€i-ant,fedabagente.illuftraia-
offeruntnr patibili intdkaui ciara,atque di-
ftinaa,vtipfeea omniaintuenspoirit contem-
plaviid,quodvult,tamtotum cont\iium, quam
lin"ulamqiiiddiutemiii^ emicateiu; & eam.

cmi

cat;cTuoudibiuiiii-Jii.i.ii.*j."— ,

ntouiiread dicendumabftraaionen-i eik opera-

tionemimeUeausagentis.Adhocdiciinu..ve- W/«-
rumqmdemilludeilcquodexvi vocabuli fu- ^.^J-
mitulabftraaionem eikaaionem, iednegan- ferJJJ
dum cfl^, paubUis imelleaus oftiaum efle.o- ^.^^^^^^^
iu;quialk.ct AriitdixentinteUigerc efl. do^^/f^-

lum£ati;quial

loi^ ^ h.tohi Zabafcllas Patauim t^ia

pati , quia fecuft<Jum (^rlgincm eftpati , & faci- A mota , & anteccdens ; caufa cnlm proxima , &

xquata eft ipfcmct patibilis intcllcdus , qui ex

liusadcognofcendam eius naturam ducimiu*

pcrpati , quara^eragere , tamenintelligere cft

ctiamagcre jnam cognofcere nonin folafpe-

•derumreceptionc, quxpaflrio eft.confiftit ,fcd

etiaminreceptarum iudicatione, quse cft aftio;

quarepatibilis uitelletlus fpeciem quidemrc-

cipiendopatitur,iedcamiudicando agu,&ita

agcndo diciturabi-traherc^quofit^vtintelkflio

<iicaturaftioimmanens,quia fit ahipfopatibi-

liiritelleftu, &infometrccipitiir. Hoc ligni- B

jficarevoluitAlexander inloco abAuerroe ci-

tato,quandodixitintelIecium humanum ma-

gis decIarariperagere,quamperpatii.hoc eft,e-

ius naturam rauoneoperationis niagis in adio-

ne,quaminpaflione elle conftituiam: quem -

^tiir- locumnon intelligens Auerroes tra.xiteavcr-

rois er- ba adintelledum agentem,qua{iAlexander di-

ror. cerevolueritintellectumagentem obtineix in

amma humana prxcipuum locum , & patibiLi

intelleftuiantecellercnon quidem tempore, C

feddignitate,quianobiIius eftagercquampa-

ti. Attamen Aiexanderibi no de ilia aftione lo-

quitur, quis attribuiturintellecluiagenti . ied

deilla, quaeeftpropriaintelleftuspatibili,, &

eftfpecieireceptseiudicatio 5 vult enimijsver-

bis figniiicare cognitionem magis iniudicatio-

ne,quaminre<:eptionecohfiftere: nam fucce-

ptio tcmporeiudicationcmpraccderct, vtique

clarum elfctintelleilionem efle formaliter lu-

dicationem,nonreceprionem, niii anteceden- D

ter 3 led quum ilmultempore receptio , & iudi-

catiofiant, dicimus intelledionem^fTe Iimul

„ paifLonem,&aaionem, fcdmagism aftione,

^\ quaminpaflionc confifterc Ex his coliigimus

amages enoi-ejniHoi-umjqui dicunt ofScium effc intel-

Konfrg- \^q^^^ agentis produccre in intellcdu patibili

uct tt- aif^nijiintelligcndi ; hoc enim falftim eft, quo-

. niamactusintelligindiproducitur ab ipfomet

i^en f. inteile^^i^i patibili, dumreceptam fpcciem iu-

dicat ; agens veronoriiudicat , nequciudicium E
producir , fedid folumprxftat, quod antca di-
ximus;iun£tus enimphantafmati ipfum aptum
xed^it ad fpeciem quidditatis in intel leftupati-
bili imprimendam:propterea 11 intelicdio clTet
r©iareceptioinintcIle£fupatibiIi, absque du-
bio dicedum efrctab intellecfuagenfe vnacum
phantafmate ptoduciadumintelligendiinin-
telleftu noftro,quum ipccies impreflaidem fit,
quodintelLcctio^fedquoniannntellecfio non
eiT:fbIareccptio„ fedetiamiudicatio, imo eft F
praecipue iudicatio , & haec fit a folo intelleau
paticnte.fiquidem ipfe ad iudicandam fpeciem
eft: libi fufliciens cx propria fiia naiura iinc ope
imelleftusagentisjidco non dicimus intelle-
ftumagentemproduccrcintelleftionem inin-
.tellc£fupaticnte, hoc cnimnequefolus .facit,
*equephantaimatibus iuii£I:us,nifi vtcaulare-

Secif

Tert

fuanaturafpeciemreceptamiudicat.

Colleiiio officiorum intellecius agentiSf
feptem pYopofittombm.

■Cap.IIX.

yjs. igltur fint officia intellc^tus afrea*

is in noftra intellcdlione , fatis ex iis qusc

di.\imus, manifcilum eft: vtiautem omniaquaa

haacnus dcclarauimus , breuiter colligamus.

tota rei veritas iu\'ta Ariftot. fcntcntiaminhis

feptem aiTertionibus iam a nobis fatis fupcrque

dcmonftrantis conftituta cii. Pnma aif crtio efl:: Pr/>}

intelledus agcns refpeclu obiedorum noneft cocit

agens , iedperlscfio , & fbrma , qusc ipfisphan-

talmaLibus uincra ptrrfecit ipfa , & facit vt fmt

obieaumaaa, hoceft. idoncum ad mouen-

dumincelicclum patibilem. Sccunda cft : in-

telleft.is agcns luagitur obicClis exrra intcile-

ftumpatibilcmi^vid-Iicct vt in phancaiia exi-

ftentibus. Tertiacft: intelleftus agcns dicitur

agens refpedu intelledlus paticntis , ; qv:ia iii

ipiumTclumagit. Qunrtaefl- hic intelie£fus, O^^^

nonita agit inmteilcclaiTi patibiiem , vt fua-

gensdifcinftum, &feiunftum a phantaimati-

bus, led viatcusphantaimarumi-.a vte:.. phan-

ta nriat!bus,& intelleft u agcnte conftituaair v-

num agcns imprimcns in mtellectupatibili fpc-^

cicm vniucriaiis , & quiddiiatis 5 quiauhanta-

fmata } ropriis viribus non eilcnt apta adim-

pri.mendam aliam fpcciem , quani llnp"'.daris

confufi. Qiunta,quj; ex hac quarta deducitur, ^/»

ell: : intelletlus agcns eft agcns vt intclligibilis,

nonvtintellcftus, &agit ad modum"o"biecii;

quare quatcnus cft agens,non cft formalitcr in-

telligensjquanquam ex hoc infertur necefiario

ipfumefle alterum imcllc£tum,quia omnea-,

ftuintelhgibireeftintellcftus. Sextaeft :intel- Sejst/t

leftusagensnonproducit inintellcctu patibili

adum intclligcndi, fcaipfemet patibilis intel-

ledus hunc adum producit , dum reccptara

fpecidmiudicat. Septimacft: officium abftra- Se^t/i

hendinon eftintellcftus agentis , fed eft pro-

priumintelle£luspatibilis5 itatamen, vt abftra-

dtio ex neceffitatc prsefupponat operam intel-

lc£lus agentis,qui phantafmatailluftret, & cla-

ras,atqueconfpicuas eifefaciat omncs naturas,

& quidditates, quse inphantaimatibus in funt,

vtpoftcapatibilisintelleAus acciperepoflitid,

quod vult , & alia dimitteie , quod vocatur ab-

ftrahcre:quare abftra£tio formaliter fumpta eft

opus folius intelle£lus patientis,fedantccedeh-

tcreftopus etiam intcllc£i:us aoentis, cuius

operam abil:ra£lionem prjecedcre ne-

ceirariumefl,

Pt^iJ

JD21

dc Mcntc Agcnte , Liber.

I0Z2

■fli'

err.

btti-
unrum

Oifidjit inteUeltm agefis , vana alio-
''^ rum fententiA.

Cap. IX.

CO^^nitis ~ officiis intelledus agentls efl:
qiioquc cius natuia conlidaaada i quod
etiam Aiiftotel. fccit , fcd itabreuiicr, & obicu-
i-e, vt pereius dittanoniatisliqueic vidcacui-.
q,uifnam fit apud euminiellcaus agens;quo fa-
aum eft vt Interpretes ad varios , & mtcr fe con- B
tranos icnfus vcvba AriiVolel.traxcruif: non ig^i-
tur aliorum lenLcniias fumma brcuuate con-
pleacndorationedureperueifigabimiis , quif-
namfitapudAuftotel. mtellcctus agens. Ne-
ceffe eft intelledum agentem vel elic eundtm
fecundum iubftantiam cum inrelletlu patien-
tc , vt muhi arbicrantur.adeo vt non lint duo in-
telieauseircnti-aliterdiftinai . icd vnus, qui fo-
larationc dillinguatur 5 veldiftmaum efteef-
fentialiter ab inieilectu patiente , «Sc duas e& C
formas. non vnajii , q^uss ctiam plurium icnten-
tiaTuit. Qui dicuntintelleitum agentem,& in-
tellcaum pacientcm-non efie duasfoimas , fed
vnam, c[n& (ola ratione diiiinguatur in duas,va-
riismodisidaiieruntiSimpliciusdicitvnameire
human^ementisfubftantiam , c^uae diciturpof-
iibilis quatenuseft piogveira incorpus, &c dici-
tur agens quaienus in fe manet ; quam eandem
fenientiarnTneftimio quoque& AuerroimuL-
tipoftcriores attfibmmtv egotamen putoThe- D
miiTium & Aucrroem ftatuiife intelledum a-
oentem diftinftum eflentialiter a patknte , ita
Ytfint Qus forms , & duae^ntdligentis: diftm-
ax, & aiTibse huraans; hanc enim fententiam
leaere apud Temillium poifumus iir context.
zo. lib. 3. de A nima,& apud Aucrroemin Com-
sneniar. 4.5.18 20. eiui"demlfbr.vbihosduosin-
teileausvocat duas fubftantiasxternas , & alia
tnukad^cit, q^.is ugnificant ipfum cxiftimailG
dua^ etfe fubftantiae , nonvi^am: quodfiThe- E
Kniil:ius'& Aucr. quandoque dicere videantuii
vnumeireintellcaum, confideranda iuntvtn-
lifqueverba: namvnum appeilantid, quodex
€is tanquai-n ex materia , & fonna conilatm- ;
nunquamenim dixerunt cos cils eilenualiter
Tnum co modo , q^uo Simphc. cxiilimauit. Alit
Cuerunt, caq;fuitantiquaopinior-elata, &con-
iutacaaThem. inloco pr3ediao,qui dixerunt v-
fium elle intcikctum iecundum fubiiantiam-,
qui dum cft in mera potcftavc . & ompi ccgnL-
tione caret, poiVibilis diciiur ; diiih auteni tiabet
habitu,s dignitatcjTi . quse funtprimaprincipia:
-perlenota, vocaturagens, qiiiahorumprmci-
piorum cp 2;nitkcftavtiuum pnncifiimiicien-
tiscjncIuUonvmi : in q^am icntcnLiain ducli.
fum-ob Anilotci. verLiam ccnte;:t. 18. iib. 3. de.

habitum qucndamM^ideturenim nonpotuiiTc
alium habuum fignificarc, quam habituni prin- j^^^^
cipionim. Ab hac fcntentia pamm receilitlo- ^^^^^^^^
anncs Grammatkus . quiputauiteundem pati-
bikm intencaum , quatcnus habethabitus non
modo principiorum, led etiam conclufionepa,
vocaricigcntem. quoniamdum habetkientia-
nim habitus acquiiitos . poteftagere quando
vult , quemadmodum Ariftotcl. dixit , ideoque
vocaturiatellcausagens. qyiapoteftarbitratu
fuoexite inaaum : & m hanc opimonem ipic
quoqueloannesinciditob iUaAnft. vefba,qui-

bus intclkaum agcntcm dixit eife habitum
quendam. Demum D. Thomas putauit intel- Thom^?''
kaum aocntem . & mrelleaum patientem non
duas formas eire.fed duas faeultates eiuidem a-
n.imae rationalis, qu« ratione potenua; pailiux
dlcatut intelkaus poftlbUis. & rationepotenti^
aaiu^ dicatur imelkaus agens : quare apud
eumnonXuntduse paitcs anims , niiiproutno-
menpatrisprofacultatckupotentiammitur;
ideociusfcntentiaiure numeratur mopinroni-
busillorum,quidicumintelkaumagentcm,&
mtelkclumpaticntem non eli^ duas mbftan.^
tias dittmaas,fed Ynam,<iu» foia ratioae duba-
guatut.

Confutatio ommum opinlerum eorum, qui

dicunt mtelleaum agens,& intelleaum.
paticntemeffevnam&eandem

fuhfi-antum. Cap. X.

R omnesfententi^, quibus ftatuiturho5:
„ jiduos fmelleaus vnam eife fubftantiam.
tali^^funt. &campnncipiis Arift. mimmc con^-
uenirepoftinTt: quodpnuscommuniteraduar- ,
?us omnes oftei.demus „poftca vero etiam fi«-
gillatim eas conhderando propvios cmuiq, ei-
forespatefacicmus. Impumrscertumeft.Anit.

exiftimafie nuHum fu^plex poife '^oueie ie -
pfam . fed quicquid mouciuv , ab alio moueii ,,
Lc i^unlclimis ab eo tuk demonftratum la
7. & 8. Phyi.ldq^ In ipia quoq^ amma impoflvb -
-re effe docutt m 1 . Ivbr. de Amma.quando con u-
tauitillovumfcntent>am.quidiccb.manimanx
m-oucre feiplam : nonpoteft iguur e.vdem hv,
Hvan^meivlisfubftanaa.qmvfittonna m^^^^^^^^^

eikfimulagens . &paacns reipeau iuvipivu .
Hecfanscit dii-tm£iiofccundumratvonem , quva:

fihoc fufficciet , deommichmpha hocvdem.
dicerepoffemus, eamhabcic tacultatemagen-
di, & factdtatempaticndi . & itaaaerein.eipi.m-.
rationediueriarumviriums hoc tamenabiur^
dum eft;nec lecundum Ariftot. concedcndum :,
eroo fimiliter mmtelkaucftabiurdum, qm.

1023 lacobi Zabarclize Patauini IO24

^um, dcimpcifeftionca-dpcvfeirticncm: paret A tcm fcmper intelligcrc , patientcm vcro noii

autem Ariftotelcmincontex. 17. libri 3. de Ani
iTra inuenilTe inteilcftiim agcntcm propterpLi-
ticntem, & vt in ipfam agar , licut antea demon*
fi:iauinius,5ergo non poflunt eilevnus&idem
intellcftusfecyndumlubfi-antiam ; potcftqul-
dcm eademres habere & agendi. & p.iticadi ta-
cultatem reipeftu diucribrum , ita vt ab vno
patiatur, &inaIiudagat,fednon refpeftu fui-
ipfius , neiTipe vtin fe agat , & a fc patiatur , mfi

femper, quodmaniieilc denotauiteos eile duas
diflindas fubflantias , uam eadem fubilranlia
dicinonpoteftfimulintelligens , &noninixiIi-
gens. Quoniam igitur Ariitot. niliil vnquam
dixit, quod iignificare potuerit vnam eijelio-
rum duorumintellcfcuum fubilantiam , imrao
omnia eius vcrba dcnotant eorum differcntiam
fubilantiakm , &: ratio quoque Ariftoc-hoc de-
monf!:rat, vanx-&: faUx iunt omnes fcnteniiae,^

D

habeat in fe ipfa partes lecundum fubftantiam B quibus quouis modoilatiiatur vnani & eandem

horum duor.unintelleduum eife f ibilantiam.
Si vero fmgulas prKdicias opiniones feorium
confiderare velimus, opmio Simplicii ab Ari-
ifotelealieniilimacft; nam fectmdum Simpli-
ciumaioneftclientialeintcllefi.uieifepotcua:e>
fedid peraccidens ei contmgit , nempe q^ia-'
tenusproa-ieiiturincorpus ; Ariftotel. tamen
vultillud ei eirentiale elie , inquit enim nulLim
elFe aliam eius naturam , niii mcram potcAa-
tem ; atfi fequamurSimplicium , inteiledus
eirentialiter eft purusaclus, per accidens vero
cftpurapotcftas : igitiu- hjec fententia eftcon-
traria opinioni Ariffotelis , & efr potius Platoni-
ca, quara Peripa:teuca ; vndecolligerc poflli-
mus,eam necThenTiflio , nec Auerroi adfcri-
bendam eii^e ; hi namque in Ariftotele iirterpre-
tahdo nc-n iblent vti dogmatibus Platonico-
rum, quodSimpUcius vb.qiie fecit. Aliaquo-
que opinio eorum , qui di xei unt intclicdum a-
gentem eiTe ipiummet intellectum ratibilcm,
vthabentempiincipiorumhabitus , velctiam
' habitusconcluiionum , vt loannes Gramma-
ticus e^viftimauit , non ell opmio Ariitorelis :
quoniam Ariiloteles intellectum in habitu
rnanifeflrc diflinxitah intelleftu agente , quum
de vtrifque feparatim egerit , & intelledura
in l-iabitu coniiderauit in ipfo traftatu , qui
ei^ de inteiledu patibili : dixit etiam inteHe-
(dura in habitu non fcmper elTe aftu intelli-
E aentem , fcd quandoque etiatn poteftate, a-
crentem vero duxit iemper efle iittelligentem :
denique li illa omnia , qiise intelleCtu agcn-
tein contextu 19. & zo. dicuntur , conlidere-
mus^ , manifeftiiTimum eft ea non poffe ac-
commadari intelleftu in habitu ; illud prx-
feitim , quoddixit, intelleclum agenrem eile
per eiTentinm fuam a£tioneni ; nam intcile-
ftus in habitu r qum quandoque 11011 intelli-
ligat aftu . non eit per efTentiam iua opera-
^ tio : alia quoque multa in ea parte dicuntur
ab Ariiiot. ex quibushoc oftenditur , qusemif^
fafacio vtin re manifefia. Neque futiiagan-
tur huic fentcntise vetba Aviftotelis in con-^
textu 18. dicentis intelledum agentem elle
habitum quendam : noncnim quemlibetlfa-.
Iiitum ilgnificauit , neque illura , quem ifti
rciptxcruut, fedtalem, c^uale ell: Uimea ; Ju-

aienvc*

diftinftas', quibus hse duxcontrarise vires attii
buantur. Exemplaquoqueab Anftotcle addu-
daincontex. 17, &18. libri 3.' deAnimahoci-
dcmdcmonftrant , in tota enim natura vide-
rnus femper agens diftinLlum elTe fecundum
fubftantiamapatiente , ficomnisarsagcns di-
■ flindaeftciTentialiteramateriapatientc > Ari-
ftotelesautcmdixit mtclledum agentem itafe
habfre ad inteliedum paticntem i, vt a.rs fe
habet admateriam, ergovoluiteosfecundum
fubftantiam eite diftindos : hoc idem iigniiicat
exemplumluminis; lum^n enim eileflentiali-
ter diftindum&acolorc, cuiiungitur& aviiu.
in qucm agit ; putauit autem Ariitoteles quem
locuni habctlumeninvifione , eundem haberc
intelledum agentem in inteUcdione ; ccnfuit
igi tur hunc efie diftindum eflintialiter & ab in-
tclledupatiente , & ab obiedisintelligibilibus.
Ipfa quoque vatio , qua Ariftoteles ad oltcn-
dendum intelledum agenteni vf^s eft . hoc
idcm dcnioniTrat , probatenini dari intelledum
agcntem , eo quod daturinteilcdus paticns,
cosigiturftatuittanquaraduos , nontanquam
vnam fubftantiam , quoniamargumento illar
lioc non oftenditur : nam fi Arill:oteI. id. quod
ifticomminifcuntur,oft-endercvoIuiiTet,proba-
vc 11011 debuUTet dari intelledum agcntem,quia
dcturintelleduspatiens , fedfolumoftenderc
eundem intelledum patientem, de quoantea
loquutus erat , adiuam quoque vim habere,
latione cuius dicitur etiam agens : hoctamen
ncquedixit , ncquc lignificauit modo vUo A-
riil:otel.fedomnia, qusibidicit , contraiium
mdicant, vt modo diccbamus. Hoc idcm dc-
clarant illa , qux ibidem dicuiitur poftca ab
Ariftoteleincontextu 19. & 20- inquitenima-
gcnTeiTe honorabilius patieiife , inquitintcl-
ledum ageriirera eiTe adionem ixcundura
fubitantiam ; inquitiplumnilaliudefie.quam
id, quodeft , iierape puram quidditatem, &
piHuni adum , imo ipfumraet effe ; at in con-
tcxtu 5. dixerat intelledum patibilem nihil
cile, iiifi puram poteftatem ; quomodo igitur
funt cfTcntialiter idcm, li alterius natura , & _
eiicntia eft adus purus ; ita vt lit idem clTcn-
tialitcr cuiii fua opcratione , alttrius vero eft
pura poteftas ? dixit ctiam intelicdura ageu-

Cont
Sfmi
c/un

Cant;

anti-Tj
0 res ,
loan.

matfc

de Mente Agentc, Liber.

1025

men vero nom eft habitus ipfe videndi.nequc cft A
fpecics coloris in oculo rccepta,fcd eftquod-
dam extcrnum,ab extcrno principio adueniens,
diihnftum & a vifione,& ab obieftis ; & a facul-
tate vifiua,&abipfa habilitatcvidendirtalis i-
giturhabituseftintellcdusagens, qui extrinfe-
cusaccedens producitin intelledu patibili fci-
entiarum habitus,a quibus ipfc patibilis intcUe-
ftus vocaturin habitu:quareintclle£tus agens

1025

qui patiente praeftantior eft.no poteft efte forma
informans materiaj quiafiintcllcftus patibilis
eft forma fpecifica,quahomocfthomo, crgo
omncilIifuperueniensinhom'ns,&cxcclIetius
ipfo, cxcedit humanam naturam , nec potcft efte
forma informans, quianullaformamformans
nobilor.potcil vltimac ac fpecificjc differentije
fuperuenire, fcd ita fuperuenict, vt nauta fuper-
ucnitnauiiamconftitutae&formatae-.omnibus

nonefttalishabitus,aquodicaturintclIe£tusin g igitur modis fateri oportet intelleftum agcn'-

D

ra habitu. Opinio quoque D.Thomse non eft A

l riftotcli confentanea, & propriaspatitur diffi-

culrates : nam quum in intcUeftu patibili co-

gnouerit 8c vim patiendi , Sc vim agendi , in am-

biguitatem lapfus eft , credens yim a£liuam>

quailii patvbilis intelkftus habet , efte intelle-

ftumagentem,quod minime verumeft; quia

intelleftusagensdebetagerein inteliedum pa-

tibiiem,& ahtea demonftrauimus; igitur fi effet

vis illa a£tiua , quam habet intelledus patibilis,

idemageret in feipfum , quodminime dicen-

dumeft. Nos vero lam diximust quaefit visa-

£tiua,quam habct intclleftus patibilis , eft enim

visiudicatiuaobic£tirecepti:qu3enoncftdiceh-

daintelle£tusagens;quia non cft vis agendiin

ipfummet mtelleftum patibilem.fcdpotiusin

obic£ta quodammodo.dum ea iudicat. Tho-

masigiturnoninhoccrrauit, quod pofuerit in

intellcftu patibili vim paffiuam,& vim aftiuam,

hoceft.&vimrecipiendi, &vim iudicandi.ete-

nim nos quoque vtramque concedifiQus ; fed in

eo errauit, quod putauit vim hancaftiuam ab

Ariftotelevocariintelicftum3gentem:fedmox

cftendcmusD.Thomam proxime omnium ad

mentcm Ariftotclis acceffiiTe , neque in ipfa re,

fedinfolafermcappellationeaberraffe.

I Oupdnecejfarium fit , tntelle^um agentem
ejfe formam abiun^am a materiaper

ejfentiam. Cap. X I. ■

QVONIAM igitur nullum dogma fecun-
dum Ariftotelem dcfendi poteft , quo dica-
turintelle£tumpatientera,&intel!e£tum8gcn-
tem eflc vnam & candem fubftantiam ; reftat vt
fintdusefubftantiac efTentialitcr diftin£tse, quae
abfquedubiofententia Ariftotelisfuit. Hoc au-
tem li ita eft , fcquitur neceiTario inelle£tum a-
gentem elTc formam immaterialem , & a mate-
na prorfus abiun£tam , quod facile oftendo ar-
gumento fumptoabintcll£tupatiente: is cnim
vcl cft forma feparataamatcria , nec dans effe
homini.vt Auerroesexiftimauit, vcleftforma
materiam informans , & hominem conftituens,
vt Alexander.&Latinagomncsarbitrantar:fieft
' forma abiun£taa matcria, multo magis oportet
. intelle£tum agcntcm eifcamateria fcparatum,
quum iit nobilior patiente : fi vero inEelle£tus
patibiliseftformaconftiiuenshominem^agensi

f/o cont.
Ij). in 3.
Uy.de A.

temnoncffealicu-uscorporisformam, fcd^efle „
fubftantiam penitus immaterialem- Hoc et- •^^'^'■*'''
iam fignificarunt omncs conditiones intcile£tui
agcnti ab Ariftotei.attributaein s.lib.dc Anima:
namincontext. 19. dixitipfum eflx fcparatum,
&immiftum, & impatibilcm;* has conditio- """^'
nes probauit ex eo , quod eft fecundum fuam
fubftantiam a£tio,id eft quoniampercfleniam
cftfuaoperatio; haec enim non eftquartacon-
ditio, vtmuliiGrarcaeiinguae ignari arbtrantur,
fcd eftprobatio ; & medius terminus.pcr quem
rres illae conditiones oftenduntur,vtinGiatcis
verbis manifcftum cft , qus funt hacc [rU ia-U m
c*£§y««]hic enim loqucndi modusapudcVx-
cos prcbatiuus e ft , vt etiam notare poflTumus in
context. 14 libr. 4, Meteoroiog. &pluribus aliis
in locis , & fignificat. quum fecundum fubftan-
tiam fuam fita£tio, cif|y«a; enimeftoperatio,
&in omnibus formis marenalibuseftdiftindta
ab elTcntia, in formis veroa materia abiunftis
cft idem quod cfl^entia , ficut in iibr. de Mentc
hucuaaa declarauimus : quoniam igitur lecun-
dum fuam elTentiam cftfuaoperatio, Ariftotel.
inde colligit eum cflca materia feparatum, non
commiftum corpori modo viloj&prorfusim-
patibilem ; nam psti cft proptcr materiam, qua-
re omne carens materia expers eft omnis,paf-
fionis: quod autem fecundum cflentiam fit a-
£lio» fatis habpt ibi oftendere Ariftoteicsapo-
fteriori, argumento fumptoabinteile£tupati-
'. ente, nam ipfc quoque,duma£tuintelligit, fit
idem quod res intelle£ta , & quod fua cqeratio :
quum ergo hoc notet perfc£tioncm, & compe-
tat intelle£tui patienti, debet etiam agenticom-
petcre , imo & modo praeftantiore, quum agcns
fit patientc nobiiius : qucniam igitur patienti
inteile£tui compctit vt fitfua opcratioiquiaa-
liquando folum, non fempcr eft fua operatio,
nempe tuncj quando aftu intelligit ; fed ei com-
petit per aiiud,aquo pcrficitur.neceflTc eft vt
•^ agenti compctat per clfcntiam ; idcnim, pcr
quod aliud tale eft,pcr fe taie eflet_debet; haec
eftilliusIociveraintcrpretatio,nonquammui-
tiputant , qui dicunt vcrba illa [hanorabAius
ef} en:m a^ens ff/ttiene^'] &alia quafequuntur,
ditigi ad prcbindum, quod inrelle£tui aoenti
competant tres illx conditiones , feparatus,
immiftus.& impstibilis; probationemautcm
talem efTe , compctuntinteile£tuipatienti, er.
goetiam agcnti, qui honorabiior cft : fcd de-
KK cipiun-

102.J

cipiuritur , quoniam vciba ill j p .rt intnt ad pro-
banda proxime prk-ccdtntij , non illj,quare-
motiorarunt,noneniai.piobatAriftot.tics!llas
conditionts, led probat mcdium, quoilUso-
fteicrat, quemadmoduinrericsverborumma-
niteitedeinonflrat ; iiiio nequeoftendcrepote-
rat illas trcs conditionesagfnti compcterccx eo
quodcorrpetantpatienti, ilcunlli cominifcun-
tunquia ratio clfct fAllax, .S^ squiuoca.quum il-
Iscconditioncsalin modoagcnticompetant,a-
liopatienti, nequede vtrc-queinea.kmflgnifi-
catione accjpianiiu": n^m ia context. 7. Anft. in-
" tcilcdum paticntcm vocaueratrepaiatum , fci-
iicet aborgano, vt prsfccdentia verbaacontra-
lio fcnfu demonihant; at in 19. sgentem yocat
iepavatumpenitus amateria: &incelie(3ta^mpa-
tienrcm vccaucrat incont.4. nonmillum cum
obiedis, &m6. nonmiftiim cum partealiqua
corporisinrccipiendo i"pecits;atini9.ageniem
vocar non miftum cum corporc, aut cum vllaa-
liarevllomodo, tamfecundum effe , qukm fe-
cundumoperari, quummeooperaticab eilen-
tianondiitinguatur: &incontex. sintelkftum
paticntcm yocauerat uTi-u^y, , hoc eit , non affe-
ttum naturisfuorum obicdorum, camqjcon-
ditionemabfquedubioadduxitjVtcommunem
inteikdtiicumfenfu^quuniamid, qaodaliqua
- eftrecepturum , no debetilla habeieaduinfua
elTentia, fedpoteftatemfolum recipiendi;atin
19. intelledum zgcattmvocAtoi-aB-'^ , hoccft,
impatibilem penitus , patet enim Grxcum no-
Sincnoi7rci.?ri?, atque vtrumq; fignificare,& in con-
texr. 5. non pofle fignificarc impatibile, fed afFe-
£lionem carens,in ig.aute fumiproimpatibili:
nec mirum.fi in alio , & alio fenfu haec illis attri-
buantur, quuni exdiueriismediisab Arift. col-
ligantur, neqjeadem rationcvtriqj intellcdui
competant : nampatienti competunt, quatenus
cft mcra pottftas , & infcruntur cx eo quod pa-
tiendo '.nielligicjagenti autem competunt, qua-
tcnuseftpurus adus, &interuntur excoquod
agit, & cltpcrelkntiam fuaacVio rquomodoi-
gitur pofiUnth:£ conditionesde ytroqiintelle-
£Vuidem fignihcarejl exoppofltismediisde y-
troque coll^guntur ? igiturdcintellcituagente
fi<ynificantlVparatione amatcria, qaumcxhoc
^mcdiO deducuntur , qiiod fccundum cikntiam
cftlua operatio, quseconditio intclk^tuipati-
enti non competit , faltepnout humano cor-
poreJuraitur.ljquidcm nonaliom^odoab Ani-!-.
vnquam confideiatum fuiirc manifcftum eft.
PrstLTcaincontext. 20. inquit Ariftor.intellc-
ctuQi agcnccm cile ftmptrintclligentem, & cilc
idquodcit,liCccft,cfIeciftumpurum, & ipfam-
mettnutaiciti.vtinfcquentibus dcclarabimus :
qux cninia (IgniHcant mcntcm a materia ab-
iunftatr, percrfcnriair, Addcquodfiincont. 19.
tiiailla actr;butaadduccrcnt ir vtcadem , qua
pr!U5 intclkcluipatientiadfcriptacrant , dtbu-
iilctAaftot. coaiuuclioxie \tidkcadv[^ite

Jacobi ZabareilsPataiiini

1028

tihili-s j attamcn luquitabfouite \J^ ha tntcUs-
/ti^.i ] 4U1 loquendi modus denotdt ca idduci vt
propiiaagentis.

Oupd intellccliu agens nopopt ejfe vlla in-

telligentia, praterillai, quct mouent

ca^lejiesorbes. Cap. XII.

QVum igitur intclkftus agens fit fubftan-
tia abiunfta a matena pcr elTentiam , &
noiiuiie inteliigentiac appellanda , ncccfTe cft, vt
velfitaliquacxintelligentiisfuperionbus. quac
coelos mouent , vel aliqua alia illis infcrior for-
ma, quatyel Angelus, v£l'D2mon, vel Intelli-
gentia appcUanda eire dicatur, & fit hominis
propria, & ad perficiendam humana.^i mcntem
peculiariterapplicata, & illi copulabilis , vt for-
maiungiturmaterije;qusiuitAucrrois,acT!-ie-
miftii fententia, quametiam Muino Piotinus

C attribuit. Quodnamigitur horumatlcr;'n Jum
fit , rationc duce inueiliigemui-. L) primi s id no-
bistirmum,&indubltatumfundameniU!TD fU-
tuendum eftdc fubftantiispcr efrcnti"ma ma-
teria abiunftisloqui , non cfTemunusrhilofo-
phinaturalis, fed foliusMctaphylki : teftatur
hoc Ariftotcl. in i. cap.i. lib. de Partibus an.ima!.
dicensnoncflcoliiciuiriPhiiofophi n.Tturah^sa-
geredeintetkftu, & hancrationem adducensj
qaia ad Naturalem Philofophum non atcinet

D loqui derebus amateria ablunftis, intelkftus
autema materiaabiunduieft : AucrroiftsetH-
cacitertuericontcnduntAnitot.ibiloqi&idein-
telledu humano , quod cpjidem nos cis condo-
namus: quicquid igitur eft in anima humana
abiuniftam a inatcrja, fiue fit patibilis intcllc-
£lus,quid!C£turn6 ciTeformacorporiSjtiuein-
telkdusagcnSiCertum eftilludnonpoflc aPhi-
lofopho natuiah fccundum cflentiam cogno-
fci , fed folum refpcclu humani corpo! is , quod

E quidemAuerroiflaenonnegantjidenimcitmu- .
nus i.bl!usi\tetaphyrici , ytaflcrit Arift.eo ia lo-
co. Quouiamigiturintelitftusagens eft-fubill-
tiafcparata,ceitum eftdeclafationcmcfr.;n-i2
ipiius nonad Naturakmpcrtinere, fcdad Mc-
taphyficum, Naturalisenim confidcrareipiura
nonpotcft, niiiprout eftagens rclpeftuhuma-
niintclkctus. AtobiicietaIiquis,quomodo igi- Du^
turpotuit Arift. incontext 19. d: zo.libr. 3.dc A- •
nima, coiidcrare cius cond itiones ad cirtntiaiii

F ipfiusabiblute lumptam pertinentes? e.\hv;ius
dubijiblutJoncart.liciuan Ariftoielis, & cius dc
ijitclkftu ngcntefcntentiu manifeflafiet : per-
tinebatquidem adnaiuralem Philofbphumib- selut
laconfidtratio officiorum intelkausagcntis,
quoniam hxc rcfpciftum notat ad intclkdum
hum2n~Um: fcdvidcns Ariftotel. nos in hacac-
quiccuros non'uific, & fe animos Hoftics du-
bios, <i.fuipcnfbs rcliq.uifrc, nifide Iplbinircl-
lcdlu agcntc quidnam fccundum fc fit aliqua

ibi "^

I029 dc Mcntc Agentc,Libcr. ic.:o

.ibi fuHunxiir<-M"deodicfreali'qvn breuitcrvo- A dc Anftonccrtiffitrum cfl-.ipfumncc daemoics

1-1 .!._ .n- _.: .: _ .- j ;.^ i._...; cognouiHc, mque i 01 in3m vl lam a niatcriaib-

iundam inferiorcm intiiligei tiis, quat moijcnt
ca;los: quare fi inteilcftus agcns eft I orma fcpa-
rata, noripoteft fccundum Anftot.circ dxmon
aliquis, neq; intcliigentijpirculi-\ritcr liomini
applicata infcrior ccclcftibus, Sc fupi-ruenicns
form3einfcrmanti,qua homoefthoiTiO. R;:ilat
igitur.vtnonpolTiteirealiafubftantiaabiun^a

luit ad civjs cflcntiam attincntiai f-d ita brcui-
tcr, &obl'tuic, vtfatisapcrtefignificaueritl^cea
tangcretanquamalienaanaturali philofopliia:
folctenim vbique Ariftot. quando exprolclVo
alicuiusreidcfinirioncm,fcuci]'cntialcs condi-
tiones proponit, casdiligcntiflimedcclarare,vt
in pluiimislocis quifquc notare potcft, ibita-
nacn dc pritftantiftima, atque ignotillima lo-

quaisquardr.m efrcntiales ous condttioncs m b ^ matena.quam vnaex css.qua mouent fphse-

mtdiumproF':rt,abfquev!la carum dcclaratio
nc; vteasleuircr tangcndo, nccdcclarando,fi-
gnificaret eatii, & ipiius iatell':£tus3gctis con-
liderationcmad eum iocumnonpertincrejidco
notarecoinloco, <Sc inaliis quoquc pofl.umus,
nonefleabfurdum, llindifciplinaaliqua quan-
doquetangatur id, quod ad aliam dUciplinam
pvrcmet: imoiUud mrcrdum neccflarium efle:
_ quum cnim res omnes magnointerfeordine, Sc
nexu coniunda: fint, fcientiss quoque contem-
piitiuasitainterfe coniunftas ciu: oportuit, vt
vnaattingeret aliquandoea, qux funtalteriusj
hocenim non eft abiurdumi ii leaiter, & cum
moderatione fiat; quenaadmodum co inloco
facit Ariftoteles: quod etiam alias notauimus de
polliemocap.hb. S.Phyficor.inquoagitdepri-
nii moterisimpartibilitatejqusadMctaphyfi-
cum ponus, quam ad Nituralem Philofophum
pertincbat. Ex ca igitur oblcura, & imperf ed>a
confideratione conditionum intelleftus agen-
trs isjanifcfte colligimus,ipfum tanquam lub-
ftantiamaj5iai;cri3abiun(3:dmpcr eflcntiamno
ad Naturalem rhiloiophum, fed ad Mctaphy-
ficum pcrtinere : idque etiam a! io Ari itot. te fti-
monioconcprobaturinamin 7. Metaphyf con-
tcx. 6,inqu!tcflepofterius confiderandum, an
prxtcr fcnfiles fubftantias aliquaaliadeturab-
ii^nfta a materia, an non deturjidem ctiam in
contex. 29. lib. 12. inquirenduai proponit, is e-
nim proprius locus eft,in quoAnftor. ex pro

D

ras ca:kl^es,qv!upixt;-r casnullamaliam fub-
ftjntiam T^paratam Ariftot. in Ifbris Metaphy-
ficis coiifidcrjucrit. Aiiqui tax^en diccre ?ufi Euaf«
funt; folas quidcmccekftes intclhgentiasex- ^«^''■■^•-
prcireibiabAriilor.noniinatasf»ifle,imp!icite iftarnyn.
tanTiCn eadem tradatione ccmprchenfam cfle
etiam humanam intclligentiam iqijuf?ienime-
iufdcm generis finf,id,quod deiUisdicitur, de
bMm.inaquoqjdiirtumintcnigitur. S;'dhoc va- C^nft^ta-
num elii non cniiti obicdionern noftfamcfFu- t$o.
giunt,qaum Ariftot. de laiisillis intelligentii,
qu3:mouetorbes,feagercaffirrnet;adde,quod
huic humana inceihgtntisE noncopttunt con-
ditioncs ab Ariftor. ccelcftibusattnbut^: ease-
nimprirnolocoinuenitexaetcrno motu,& eas
primum cognouit vt fempcrmouetes vnocon-
tinuo motu, humana vero, fi datur, non fcmper
orbem fuum vnocontinuomotu mouet, quare
fub eam tradationcm r.-ouci ninime potcftj
noneftigitur veruirj iJ, quod illi dicunt,dein-
telligennahumanaefleintclHgcndaillaomnia,
quac d.t cceleftibus ab Ariftntclc dcclarantur,
proinde fid-^hacquoqsibiagere voluiiTer, eam
abfque dubio nominarr feorfum, & eius pro-
priasconditiones,pcrqi!5s a coclcftibusdifcic-
pat, expreircdcclafarcdcbuifla. M.^nifeftuigi-
turcft,nnlla£ali3s iubilantiasamateiia <,,biun-
ftasAriftotcliCOgnitasfuiireprster int«l!igen-
tiasccElorum.otnces, qusKdaricx seteinornotu
deir.onftrauit, & h?:c Oisirua ita firrais nituntur

nim proprius locui cii, in quo/iiiuui. CA piv,- — . ,, r , r • ,■

felTodetalibus fubftantits accurate pertradat: E fundametis.vtnuUumcertc fabtcrtugienai,aat
1- ,.%■ _ 1 ■ A _:n..^ j.- ri„iUanf^ilr>cumrclinauant:jguutThemutn&

hocigiturproponens indiftis locis Ariftot.de-
notat non efle ante libros Metaphyficosnobis
cognitamaliquamfubftantiam arnateria fepa-
ratam. Videalnus igitur, quasfubftantias a ma-
teriaabiunaasconfiderctAriftot. in eo 12. libr.
certc nuUas alias confidcrat practer illas, quae
'lA A- Coelosmouent; docetenimtotcire intcUigen-
rrot- tias,quntfuntorbes motiinccdicerealiquispo-
%}tim. teft, intcUigentianr! humanarrs vna cum ccelefti-
bus ibiabAnftctele fumi,iSc in orbibus motis
numerarietiam iphaeram humanam, vt aliqvii
dicere auil iunt: nam legentibus contcx. 43.&
mfutA- 44. iilmsu.lib.patetArsftot. diceretotefleiub-
ftantias a maitria fcparatas. qisot funt orbcs j
quot autcm iintoibc!;, iu.re-cisdiicfifcx Altfo-
lo2:i3;2tqu.i Aftiologus non tcmiderat orbetti
humaau!i'',icdlolos coileflci^rgo Ar:fto'. ini
nuUamaliam inrelligfniisni couiidci"3i> p - i
iUas, quae nicuent orbes calcftc£ H -^u ''^

cauiUandilocum relinquant: igitut Themiftiiac
Auerrois fentcntiadc intcllcftu 3gente noneft
AriftotcUs,ncq: vUaiationcdcfcndipoteft.

Ouod lntelle£lus agens non fofttejfealix
intelligentta, mfi cninium prima.

Cap. XIII.

QVumtgiturmensagens nonpoflit eflenifi
aliqua coeleflumrnentiu ,q5JS calos nso-
u> (ii..qu2enamcx eis ent intcUcciusagen? ? an
fupretjia, qu» Dcus eft, an al iqua exaliis qua fe-
cundsimeUige ),« aprcllantuth-atio nos cogit
•vtiolamp.^irii.^nT hocf<5ur.ercfungipcirefatca- "
mar; ctenin'' relicuff ocs funt virtutcs particula-
res, &2dmouendoslingulacpvcprio3 crbes pe-
cuhaiifcr apnl.catEE, neqihabens vim vn.njrris-
leai;'qasad iciii omniur»; rfgimcncxtcndatur:
KK i fola

I03I

Jacobi Zabarellje Patavini

1032

fola pi ima eft ciufmod i:quia no folum primuai A quodam egctdiuerfio Sc a calore, & a vifu, & ab

orbemmouet,fcd toium finiul cceleftiem glo- oculojidquceft lumen j deindequxr^nsnuam

potifllmum ailjgnaicluminisoii<Tinexn dcbea-

bum.imo &mundum vriiuerfum,& eft pnma
omniurcrumcaufa, onvnia gubcrnans, omnia
perficiensjOmniaconft-Tuans virtutefuadifFufa
pcromniajhxccnim quamuis vbiquefit, <Sc o-
mnibusrcbus adut, non cninibustamen intel-
ligedifacu.ltatcmprsebetjfed liominifolitquod
optime declaraturab Alcxandro in z.iuo. lib.de
Anima, cap. 4. inquit cnim humanum intelle-

mus,mqukcameilciilud,quodmaxim£OCGniu
lucidumeftihicautemeftSoUquinequeeftcc-
lor, neque vifus, nequc oculus, ffd diuerfum
quiddam, a quohabet color,& vtlit, &• vt vifi-
biUsfitj&vilusabeademhabet vt fit, & vt vi-
deat j cft enim Sol tanqusm parcns, & genitor
omniumrerumcorpcraiium, a quo &vifus.&

au.quipoffibtlisdicitnr.eirevelutiinftrumen- B colorrecipiunt eire, &abeodem vt primo vlfi-

...-,.„,.11./^....';..;.. , j. .,..,,. ^. :_u. bilivifibiluarem adipifcuntur : demdefubiim^

giiPlaioStlemcire ipfius boni firium,nempe
Dei,quiiplurn inmundo fcnfili pnncipem fta-
tuit, vc in e j teneret eundem locum, quem ipfc
obtinei in a^undo inrelJ.gibiU ; ipfe namquf eft
pnmuramtcIUgsbiie.Soi verocftprimum fcn-
fiie: quo fir, V tqueiradmodum in mund •) intei-
Ugibiii Dens ad imeUcdum, & ad intelUaibilia
fe habet, ica in mundo fenfili fe habeat Sol ad
vifum, &advifibiUa5hicenimeft caufigenera^
tiomsvifus,&rerumvifibiIium,& eftcaufa vt

tummtcilcftusdmini adintelleftionem inho
mine produccndam; foius enim hurnanus in-
tclIcClus aptus eft rfcipere lumenintelkclus di-
uini, <St iieri intell igens: res autem aliac talem na-
turam nonhabent, vtpoflint inftrumentaficri
diuini intelkftusad producendamintellediO'
nem: ficutetiamvidemuslumen Solis, quum
idcm fit, penetrare vitrum, at non parietem,
propterdiuerfas horum corporurn naturas j fic
caU r Solis lutum indurat, ceram verononin-
durat.fedrnollitj agensenim non agit, nifiin
p ticnsidoneuTnadrecipiendum-. inhocigitur
Kundoinferiorc nuUa eftnaturafuceptiua in-
telkftionis, nifi natura intelkdus noftii pati-
^ bilis,quiformahominis cfti quo fit, vt eo in-
Argume telligente hcmo dicatur intclUgens. Ad hoc
tuAlex- comprcbandum haberrus argumentum do-
ftiffimum , & vere peripateticum ab Akxan

vilusvidcat: & vt vifibiUa^nt vifibilia. quunv

andri.

taciat ea & abfolute efle; & vifibiUa cflc, iile ve

^ro cft caufa vt inteikarus fit, & vt res omnes fint

& vtintelleaus fit intelligcns,& vt resomnes

fintmtclUgibiks: mamreftumigitureft Plato-

ncm -cxiftimaflre Deum eflc intcUcaum a^en-

- - ^^'""^e^i^icuj^luminecomparsflre, itavt^crc-

dro adduaum in i. fuolib. deAnirra, cap. de «iipoffitAriftotelemidaPlatoneacccpifl^c-hoc

Intclkau agente : inquit ibi Akxandcr, in o- D dePIatonetcftarivideturetiamloimnes Gram-

maticus, qui interpretans primum contextum
tertii UbrideAnima.attnbuuPlutarcho, quod
luxtaPInonis opinionem dixerit fcientianj no-
ftram efle reminifcentiam, & quod dixeritin-
tellcaum agentem cflTc Deum : deindc inquit,
Ammonmm reprchendifle Plutarchum de re-
minifcentia, quod PJaronica dogmata Ariftot.
Sttribuerit;vidcturitaqueetiam in altero Plu^

jnni gcnerc, in quo fit aliquid pcr fe, ac pnmo
tale, & aliqua fecundario talia, necciTanum eire
vtilIa,qualecundariotaIiafant, abjllo primo
habeantvt fint talia,proindefinttaIiapropter
ilIud:hocpofl^umusinduaioneinrebus omm-
bus comprobarci nam fubltantia eft primum
ens, & maximum ens , accidcntia vcro fuiit fe-
cundariocntia:ficinteromniavifibiliaprimum
vifibilecftlux, & maximeoranium vifibile eft

tarchusadhafiirePJat&ni.nempcquodDeus fit

So isIux,abhac;gituraliafiuntvifibiUa:ficet- E intclkaasagens. Hjecabfque dubio fcntentia

iam omniabona dicunturbonapcr primiboni
participationem. Qu^um igitur res potcftate in-
telUgibiles debeant ab intclkau agentc reddi
aflu intcUigibiks, nonpc teftintelkaus agens
cfTc aliud,quam illudfolumquodprimumin-
tel igibilc, & maxime otsiniumintelligibile eft>
ab hoc cnim,& a nv>lloalio poflunt alia reddi
iaielligibiUaj maxime autem omnium inteUi-
gi bilii Deus cft, & eft primum in genere intelli

Ariftotclisfuitiqmetfifatis brcai£er,& obfcu-
rc tctigit intelkctusagcnti? Baturam , tales ta-
men conditiones ilUattnhuit.ex qisibus coiJi-
gi poffit, ipfumnonefieriifi Dcumj hoc emm
denorat eius comparatio cumlumincqua et-
iam Plato vfus eft: nam fi rfda cfleccmpaia-
tiodtbcat,oportet, ficurlumen eftprimum vf-
fi^bile, itaintcikaum «gcntcrineflcptimumin-
tciligtbilc, vtargumeiitum ab Alexandro, & a

gibiUumjcrgonilsUudftatuipotcftintclkaus ^ Platoncadduaum dcmcnftrat : ita vt, ficut il

Tlate,

3g ns,nififolusDcus:hocfuitargumentumef-
ficaciflimum Akxandri. Scd hoc idem argu.
mfntumegoapud Platonem nctauiin fint6 li-
bn de Repcblica, & miror quod aUihant fia-
ttiitiam i.quentfs locum ilium n.-n anim^d-
uc(rrrint:Piatoibihanc fenfuum diflrcrertiam
cnnfidcr3t,quodpr3ftfrvifum alii, vt f nfjanr,
fatis hdbent obitClo prafentcj at vifus, vt vi-
dcat.noniaushabctprafcfiua colons,icd aUo

luminatio colorumnilaliudeft, quamconiun-
aiorcifccundariovifibiUs, & per participatio-
ncm cum vifiDili pcr fe, &primo vifibili; colo-
res enino funtparticipatalumina, quia conftant
cx luminolo, & op&co, quare, vt vifum mo-
ucint, iungi d^bcnt lumini puro, a quo perfi'-
cuintur A( yim motriccm recipiuntj ita &ph3n-
t3in-!3tumilIuTr;jnati':nilaUudl.;t,quainc6iun-
ttiOicifccundaiiKxuiviU^ibi,iucu^Uimx)inrcl-

Jigibiii,

1033

dc Mcntc Agcntc , Libcr.

1034

Iieibill,6freipotcftatcinfel!igibilis ciimicpcr.A tcmjiac vtcnsrntioncjquiaDcusefl: caufa vni
,feiiireHigibiliaau-iHocidcmrigniHcatid,quod — ^.Uc „^., ^A^nu^t:, hnmnr,-* \nt^Urf\inni
dcintellcaa.igentemcont. 20. illiuslibr.AriO*
dicit^nempe iplum cflc id qiiod eih lic cnim dc

notateum eflc entitatem ipf:.m,i^ ipfummct ei^
fe; hsecautcm cftpropriaDei conditio, vt D.
Tliomas.ofl-endit in i.part.Sum.qureft.s.art.^.in
©mnibus enim aliis rebus elfe diftinguitur ab
ciFcntia , foliusauteniDeieftipfummet fuum
eftc.

Tradiclafententia confirmatio tefiimonio
D. Thoma. Gap.XIV.

AD hujus fententix confirmationemlibetil
laconridcrarequseaD.Thomahacderedi-
Cuntur, tum in i.par.SummcE , quaeft. 79. artic.4.
tum in quxftionibiisdifputatis de SpiriiaUbus
•Creaturisart. 10. (.*-rdeAmma,art.s. Ipfein didis
locisconuderandam tumitillorum fentcnviam,
qui dixeruntimeUeaum agcutem eile fubftan-

ucrialis.non adaequata humanse intellcftioai»
dequa loquimur , quocirca requiritur praetcr
Dcumaliacaufa particularis, qux fu hominis
propria.&pars, fcufacultasqujedam animaeliu-
mange.dicaturqucin homijiemtelleftusagcn^ :
adquod conflrmandum vtitur Thomasextm-
plisnaturalibus; Solcnmi gencratanimal tan-
quam caufa vniucrfalis,lednonfmccaufa par-
ticulari, quxcft visinfita in fcminc iUius ani-
B malis:accommodatctiamhuicfcntcnti3e com-
par.itionem,quaArift.vtitur,intclle£LUsagcn-
tis cumiumine,& inquitlumen rcferriad Sole,
tanquametf.aumadcaufam, Ariftotel.autem
compaiarenitclIcduraagentcm.noncumSole,
fed ciim lumine,ad denotandumipfum eireali-
quid aDeocreatuminhomine, noneiTeDcum
ipfam,quemadmodurnlumen non eft Sol ipfc,
fedciiedasaSokproduausiideo concludcns
dicit,illud,quod in nobis facitintelligibiliaaau

^iii /^ vr>rnnf mtelleftum asciiiciii ciic ii.iuii.«ni- — — ' 1 ,, ,. ^ . ,

SmSn fep^^^^^^^^^ C admodum lumims creatr , cftcahqmdamm^

tiamaliquamicpaiatam, i <^ noft.s» . <Sf eiTemultiD catummxtanumcruma-

minissicd eam diuiditinduas,& vtramqucfepa-
ratim impugnat : inquir enim aliquos dixifle m-
tellcaum agentem efl^e quandam fubftantiam
amateriaabiunaam inferioremDco, aliquos
VcrocxiftimaileDeum ipfum cireintelleaum
afrentem. 1'ricrcmiententiam inquit eire Ca-
tholicse fidei repugnautem , & magnum eam fe-
qui abfurdum : quum enira cuiusque rei perfe-
ato mnobiliflima eiusoperatione conhflat;

noftrce , & elTe multiplicatumiuxtanumeruma-
nimarum,& hominum, & vocatum cire ab Ari-
ftotcl.intclleaumagentemi illud vero, quod
facitintelligibilia admodum Solis illuminan-
tis^eife vnumtantum , & feparatum, quod eft
folus Dcus , nec vocari intelleaum agentem,
Hsec funt,qu3e a Thoma dicuntur : in quibus eo-
rum,quxverafunt, confcfllonem eiusaccipio,
qua puto fententiam noftram maxime compro-

nobiummaautem nuiii t^^ __,_.._ _• Arifl-ate i.s aberrai e. Imprimis iple fatetur

'afhili-

itell-t-
tntem.

aioanimje noftrse cum illo/aquolumen rcci
pit,efll:tperfeaio noftra conftitutamconiun-
aionecumaliopr^terDcum, quodabfurdum
atque impium cft : inhoc igitiu Thomas no-
bisconlcuiit. Alteramvero fententiam , quod
•in intcllcaus agenS , nondiciteireCathohczfi-
d- .•.puenantem , imo aflTerit quorundamCa-
thoLcoium fententiamfuvire; Catholicos cnmi
cevt£ ,ionnorninaret,fi tmpiam,& Catholicx fi-
deiaQiKrfantemefreeqrumopiniottem arbitra- E
retur.T nomse autem verba funt hstc [ ciuiAfides
CatholisA DeMm,non aitqu4€m dtdmfubfianttAm
fieparatemnarura, ^ antmab-M nofirh operan-
tempentt,tdeo qnidam CatholtctpcfiueruntDeum
tntellefium agtntcm.qut efi lux ^era,^»^ tUumt-
rtKt omnem hcmtne <henientem tn hunc mundttm^
imo tantum abeft, vtopinionem hancrepugna-
temCathoiicscfidciefiedicat, vt €tiamali<iua
ex pavte cam approbat ; i nquit cnim cfTe nccefla-
rium , vtfaprahumanamanimam fitaliquida y
quo eius mtellcaio pendeat , & quum id non
poiriteff^ealiainrenigemiaprxtcrDeum^omnl-

nodicendu eireiUudefl^e Deum : &adhocpro-
bau^nnvaturargumentoAlexandn,quod va-
i;.,iiui,ivjra elTe diximus,nempe quiaid ,quod
entaiwpernarticipationem ,jieceflario pcndet
nb alu- -^cri-c tali , & fit tale per lUud. Sedm eo
folum ab lUis Thomas diffentit , quod negat
Dcum ob id effe vocandura inteUeaum .agen-

Ariftotelis aberrafle. Imprimis iple fatetur Quid re-
Deum tanquam caufam primamfacere omnia cJe dtxe-
intcUip-ibilia , qaod quidem verum eft , imo rttTho-
etiamncceiTarium ; quum enimfitprimumin- moi.
teUigibilcabeofolo polfunt aliareddiaauin-
tellioibilia :conceditetiaminnoftro intellcau
prjeteryimpairiuamctiavimaaiuam,tanqiiain
cius facultatem, quam nos quoq; diximus fate-
rincceiTarium efle , e.amque Alexandri fuifl^e
fententianA.Scdineoanobisdiflentit^quodpu- QHid
tatvim aaiuam noftri inteUcaus efleintelle- ntnre^i
aum agcntcm, & tanquam caufam fectindam dtxertt
aDeocreatamfacere phantaiiiiata aai; intclli- ThomM:
cribUia; hoc enimnos negamus,& falfum efl^e -
i^amcflTe oftendimus, quiafacultas aaiua hu-
mans mcntis nonpoteft facere aau inteUigibi-
Ua, proindenoneamvocauitAriftotelesintcl-
leaum agentem , neque cum lumine compara-»
uit: hocoftenditiuaroumentis fuperiusaddu--
ais^primumcnimtalium cftid,quodThomas
fumit,aaionem intcUcaus agentis eflTein phan*
tafmata ; iam enim oftcndimus ipfum agere in
intelleaum pattbilem , non in,phantalmata,,
nequc eft quod inre manifefta eandcm demon"
ftiationem repetamus ; hocautem fi verum eft,
& intclieaus a9;cns iiixta ipfius Thomse {c\\-
tcntiam eii facultas qasdam aivimse noftrs ra-
tionaUs,neq;fecundumfubil:ani;iamdiftingui-
turabinteUcaupatibili,quomodopoteftidem
K K } agere

«s

agere in feipfum? quomodo poteft idcm efTe
lumineplcnus, tiilliiininaiis, 6'c imuii omnilu-
i«ine,omniquecognitionccarere, & illummari
a femetipfo ? at condonemus ipfum agcre in
phantafmata, licet idomnino falfum,&- ab A-
riftot.alienum fit,idejntamenabfurdum fequi-
tur;quod vidit quidem Thonn?, & nixus cft ex-
plicarcfed f ruftralaborauit; nam debet intelle-
ftusnoftcrpatiaphantafmatibu-^^vt Arift. aper-
te dixit^quomodo igitur agerc in cadem poteft?
ilc enim eflei fimulagens . & patiensrelpeclu
ciusdem,&fecundumidem,quod eft onmino
abfonum rationi ; nam agens naturale in aocn-
-do repatitur quidcmab eodcm in quod agit,
nontameniccunduni eandcmqualitatem, fcd
fecundum conrrariam ; calcfaciens enim non
calefit viciflmi ab eodemjedrefrigeraturjat in-
tellcchis noftcrquatenus agens nilaliud iuxta
Thomse fententiam agit inphantaimatibus , ni-
fiilluminationem, quaredditeaintellioibilia,
&:ipfequoq; abiis ita illuminatis illuminatto-
jiCRj recipit,qua redditur imelligeiisi at ccr te> fl
iam infeipfoIumenhabebat,non debuitillud
tnbuerephantafjnatibus. vtidem ab eispoftca
reciperet. PrEetereaminimeconueniens eftiili
praeterDeum facultatem attribuercfaciendia-
etu intelligibiliaiiblum eni rti primun^ intelliffi-
bileidfacereaptueft: &quemadmodum Dcus
cum nulla creatura vim fuam ci e.mdi commu-
nicat,itanequeYimiIIuminandii fcd ipfeiblus
ci"i:luxvera, qux, vtilliCatholici dicebant , o-
mnem hominemilluminat. Argumentum au-
tem Thomx nuUius elTe eilicacicatis , poftca a-
itendemus,quum dubia & aliorum argumenta>
<s[U3efententi3e noftrse officere yidentur ,falue-
mus j idcm enim argumcntum etiam a loanv
G.i-ammatico contra Alexandrum addudum
cft. , adoftcndendum xion efl^e Deum intcUe-
clumagentem.

I>ubia, & aliorum argumenta , qua pr&di-

&x.fementi£ videntur officere,

Cap. X V.

Jacobi 2^baf cllac Patarim

i6i5

HFL C fententia, quam haftenus & rationc,
3r Arift.authoritatedemonfti-auimus,ma-
niieftioraclirraiorreddetur,fidu.biaquxdam.
& argumenta.quibus eam dcraoliri alu contcn-
Trifmum dunt,foiuerimu3. Primumobijciunt:fiintelIe-
argumen <^iis agchs Deus efiet, intclleftio non eflxt in
noftrapoteftate;confequens falfum cft, intelli-
gmius enim quando volumus: conlequentia
probatunquoniamilia adio in noftra potcftacc
cliedicitur, quiependeta principio noftrofor-
jnali,qua;vcropcndetabexteinoprincipio,,ea
inpoteftatenoftra eirenonpoteft;Deusautem
cftprincipium externum j igitur fi ipfe eflet in-
tellea-usagcns ; intelleaionon efletpofiia in
noftrapotcitate, fedvelfemper omniamtelli-
Seremus>vclcafoluni, & tuncfolum, q^u^, &

A -quandoDeus vulr.Sec!indcobuciant,&-eftar- Secm\
gumentmnThomseprsdiaum : caufadebetcf-
lexqualib cffe£l:iu,& iUi exequorclpondcrc, vt
Ariftot. docet in z.Poftcr.* in^. Phyficor. cfFe-
ftusenimcommunis caula dcbetelie comma-
nis,&cftecl:usparticulaiiscaujaparticularis;fed
Dcuscitcaufa maxime vniueijpdis , noftra au-
tem intelledio eft eff edus particulans ; quia cft
propriahominis opcratio : crgo Deus nonpo-
g tefteireintclleftus agens,fcd requirita. agens
parciculare,& efleam adaequatum , quale figni-
ficauit Ariftotchin contcxt.i/.libns. de Anima,
quando dixit cuilibct patiendi relponderc ages,
aquopatiatur; fignificauitcnim agesproprium
cuilibct patienti. Tcrdo dicunt : Deas fecun- Terttu.
dum Arift. nihil agit immediace in his inferio-
nbusjfedomnia permotum, &lumen coele-
ftiumcorporum,&per caufas fecundas; ergo
nonpoteft efleintelleausagens , quiahoc dato
^ agerctihhomineimmcdiateabsque vllacaufa
fecunda:hocquoque argumento vidccur vfus
ciFeD.Thomas, vtpr.^diximus. Quartoconfi- QunrH.
dcrantverbaAriftot.1ncontext.17.libn ;.ckA. ^
nima.ubi intelkaum paticntem, & intelleaum
agentem vocauit animse noftrje diifercntias,
voluit crgo vtrumque efiealiquid humanum,&r
animse humanaepartem; acDcus nonpoteft vo-
cari dixFerentia,velpar.^animse Immanae : id.iuc
confirrnantconUderandoverba Anft. m i. cont.
^ eiuidcmlibri, vbiproponitagcndum departc
anim«,quacognokiranima,ci: iapit^omaisigi-
tur intellcaus,qui in eo libro coniidiratun pars
anima; cft. Qmnto argumcatum fumunt cx ^^' ^-
vcrbis Ariftotel.m contcx.i». eiusde.n libn, vbi ^
dixit!nvclk-aum agentcrH efle habuum qucn-
dam,& cfle vtlumcmatDeusnon potcft habi-
tus appellari ; q^uoniam habi cus diciturid, quod
eit pofteriuseiren:ia,&notat aptitudineim ad o-
perandum, qualish-ibitus noneft Deu? : non
^ potcftct.amDeuscum lus-ninecompar*ri,quia
lumen non dat coionbusvtabtblmefint, led n
folu.m vt fintmotiui ; Deusautemabfolute res--
«fleiacir,qjiaomniaproducit;quareeftpotius
cumSolccomparandus, quieft fons'. &caufa
lumuiis.quam cumlumineipfo:hocfacitarg-u-
mentum loann. Grammatici aduerfiis Alcxan-
drum,&eodcmvfuscftD.Thomas,vtantcadi-
ximus. Sextoargumentanturexiis,qu3edicur,- Sextum^
turab Arilliotel.incont.^o. cius ?. iibri, & cftar-
j gumentumThcmiftiJcontraAlexandrum : A-
nftotcles ibi de agente intelleaa loquens in-
quit,hunc folumefle immortalcm, crgo noti-
putateumelfc Deum ; qiiiahoc pofuodTaum
Aiifl:.fa!fum eflet, quum non folus Dcjis iltini-
mortalis,fcd enam ahs ca-lcftcs raentcs,imo &
eoeleftia corpora fecundum Arift.aetcrna fint..
Tandeindicuntaliqui :fiinteilcaus agensefl^et.
Dcus,Mionopu-5eratArift. eom locO oirendere -
eum efleimmorcalcm , quia Dcum eflTc immor-
ulau nullus hoaio ignorat.

P37 ^c Mentc Agcntc, Libcr.

Di^orum argumentorum folutio.
Cap. XVL

103«

Ipri-
tmar
men-

HiEc igiturargumcnta folucrc nitcndum nO'-
bisdt. Ad primum dicimus toic quidcm
illud cfficaciffimum, fiDcus aiiciuando nobis
fuamopcram recufaret,necfemper ad nos ef-
fundcretlumenfuumjfic.n.nosnoquando vo-
lumus inteUigcremus, attamennonitaiefercs
habet,nameiuslumenfcmpernobisadeft, im

A tur Deus, etfieftcreAtorvniucrfalis, animam
tamen humana immediate crcat line vlla caufa
media, (ic immediateeadcm illuminat, necrc-
quirituralius illuminatorcrcatus : diccrc ctiann
pofliimus diuinum lumen pcr omnia difFu/um
cfTequidemcaufam maxime vniuerfalcm j fed
iunftum phantafmatibus, qujc funt noftri intel-
ledus obieaum propiium , rcftringi . & fieri
propriumagens, &: quodammodoobieftipro-
prii rationem fubue : quod cxemplo luminis

naoet, nameiusiumenicmpcruuu»:>-uvii., "" jf-m i«l.v^ii..jh iixl^.iv. . ^^ 7 1 r -

ttiutabile, & nunquam deficiens ; idco intclligi- B Solis confirmari poteff : nam Sol per lumen luii

Bius quando volumus , dummodo habituin ac

quifiucnmus, nam ante acquifitioncm habitus

non cftinnoftro arbitrio conftitutum intelli-

gere quando volumus: quemadmodum enim ii

ftatuercmus. Solem a noftro hcmifphaerio nun-

quamrccedere. femperlumen prsefens habcre-

naus, quare fi calorem quoquc habercmus pr^e-

fentem, in noltro arbitrio eiret infpicere quan-

do volumus,.ficdenoftro intclkau dicendum

cft, habetenim lemperprsefens lumen agentis :

quia, vtD. Thoraas oftenditin i. part. Summse,

quseft. 8. artic i. & }. Deus cft in omaibus & per

potentiam fuam, &per praclentiam, & peref.

fcntiam , non quidem per ipfarum Yerj^m efren.

ti.Tm,itavtipiefit parsefTentixillarum, fed^er

fuammetefleniiam eo modo, quod agens dici-

tur effe cum fuo effeau : & hoc ncceflarium eft>

quia Deus ipf c fibi hanc neceflTitatem iniunxit ,

quemadmodum etiam ex ncceflTitate animam

cft omnium rcrii fublunarium vniuerfaliscau-

fa , auamen quatenus jungitur colori , qui eft

proprium obie£lii viiiis ; reftringitur,& fit caula

propria refpeftu vifionis;fubitenimrationem

obieaivifibilis,quarationenonrefpicitalium

cffeaam,nififoLim virionem. Ad tcrtium re- ^^^^^_

fponfio patet exiis^quseadprimumdiftafunt; ^^ *"'

Deusenimpermotum,ckperlumencoe]eftium

corporum efFcausmatenales producit, fcd in

mundo intellectuali agitabfq;coeloruralumi-

ne, & motu, atque omnino abfq; fecundis cau-

fis. Ad quartum dicimus, non eaxn efle Arifto- ^^ ^^^

telis fementiam, quam ipfi commmifcuntur; ^^^^

nonenimdicitintelleaumagemem,& intelle-

£tum patientem efle duas animse noftrae difFe-

rentiasied folum dicit,oporterein animaeffe

has diftercntias agentis & patientis, hoc efl-, da-

riaaens &patiens: nam fi Dcus vbique eft, &

eius lumen phantafmatibus iungitur vtperfe-

uucmaamouum enam cx uci.tiui.ai.c ciniiii«iLi ».i".:> -> r . ^ -

creatmquDlibethumano corpore, quodab a- D fticeft vtiquem amma noftia; nontamen vt

gentibusnatuvalibusfit conuenienter prsepara-
turasipieenimliberafua yoluntate ftatuit hoc
eflenecefTarium : fic igiturnunquam pcr ipfum
ftat quin intelleftus noftcr intelligere poflTit,
ftat quidem aliquandoper defeftum habitus ne
valeatincelligerc; quandoqfteetiaraper defe-
£tum organi^phantafise, quodin aliquibus eft
ita rude & ineptum . vt propterphantafmatis
impm-itarem,etiai-nfiadfii lumenintelleausa

animse noftrs pars, fed vt extrinfecus adue-
niens: hocmanifeftum eft conflderantibus ar-
p;umentuiTi,quoibiAriftotelesvntur;namilla
verba, qua: ifti pro le adducunt, funt conclufio
fyllogiimi, quo Anftoteles colligit effe in ani-
mas has differentias ; is ergo efl: eius conclufio-
nis fenfus, qui eo fyllogifmo colligitur ; is vero
eorumverborum fenlus eflfenonpotcft, qui ex-
iilispropofitionibusnonini-ertureftautemfyl-

impuruarem, enamuaaui imiicuiiiL».in....i.us*- in^.. t^--!- - - ^^^:^„^;u;

aenti5,mltamenintelhgcrepoflint.Secundum E logilmus Anltorclistalis: vbidatui patiens,.bt
rroumentumvaUduraqmdem eftmaliisagen- datur agenstllirefpondens . atqtiedaturmno-

tibus.namagensvniuerfale nonagitniii pcr a-
gens particulare adsequatum effedui , fed in
Deo nihil habetefficacitatis; poteft enimim-
mediate hominemproducere finealiquacaufa
fecunda, qucmSolfme alterohomine agexite
producere non poteft . Prasterea dicimus ma-
gnum eflfe fenfilium, & intelligibilium rerum
difcrimen : nam fenfilia quidem etHcit Deus vt
caufa-vniuerfalis,necfine caufis fecundis, quia ^
ipfemet hanc rebus lcgem prsefcripfit ; at in
mundo intelligibili ipfe ablq; caufis fccundis,.
immediate agit, pofTumusq; hoc Thomse ar-
gumentumaduerfus ipfum infolubiliter retor-
qucre:Dcusanimamhumanam creat,& eft a-
gensvniu<y-iale, & vniuerfaliscreatorrerumo-
mnium, & mundi vniuerfi ; ergo requintur alia
jnedia caufa <:reata , & hommi adxquata, per
quamcreataniream humanam: quoniam igi-

bisintelleauspatiens, ergoilli debetagens a-
liquodreipondere : quserendum igitur ab ad-
uerlanis eft , quomodo fit maior propofitio in-
telligenda; an ita , vt cuilibetpatienti refpon-
deattaleagens, qupd fiteiufdem aaturse , &im-
ternum, anabfolutecuilibet patientidebeat a-
aens refpondere, aquo ad perfeftionem duca-
tur : certepriorfenfusfalfus^&abfurduseflTeti
non enim cuilibet patienti refpondet tale a-
crens^quod fit eiufdem gcneris, vt exempla,qui-
bus Aviftotelesiddeclarat,apertedemonftranti
ars enim refpedu mareriae patientis eft agens
externum , & conditiouis longe diuerfa: ; fic
in natura elementa funt materia refpeftu Cce-
li, quod inea agit continue; quomodo igitu^
poteft in conclufione colligi fenfus talis , qui
non eft acceptus in propofitionibus , imo ne-
queaccipipotuit. quiafalfuseft; dicere etiam

Jacobi Zabardlag Patayini

I0S9

po{remus,Deum non clTc quidem animje ao- A lumenjnosvero ex dii

ilrx partcm , icd tamen quateaus ell inceileclus

agensjfieti modo quodam partem animx no-

ftrsf nempe quatenus eius lumcn animje no-

firs mngitur; quanquam ad hoc conFugere mi-

mmecogimur,quoniampriorrolutioitavera&

mauifeftaelh vt mirandumfit cur aduerfarios

non pudeat eoargumento vti. Ad verbaAriil:.

ini.context. illius lib. dicimus partem anims

ibi fignificare foluni intclleaum patientem,

quilolus per fe confiderandus erat; de -lopntp

„ 1 -1 "'-lui cidL, uc dgcnte xutcutuuLicirur, C5C modo nuodam nnn fd- A;

1040

uma reuehtione acrr-^pi-
mus poffe Diuinum lumcr.nonmodo infernc
per phantafiam, fed etiara fuperneabfque illu-
mmationephantafmatum admentem noitram
accedere, ita vt enam abfque phantafmatum
viupoffitaDcomuItarumrerum fcientiamen-
tibus noftrisinfundi perSanax Spmtusimmif-
lionem, quod Ariftot. diuina reuclatione de-
ftitutuscognorcereminimepotuit. Addequod
lumen, quod m.aere eik. noa a Sole, feda Solis
luceproducirur,& modo quodam non eft di-

gendum erat, fed fol um quatenus confertad o-
perationem intelkaus patientis. fic in i. con-
. text. lib. 8.. Phycor. Arift. non-proponit agen-
dumdezeternomotorcquia hunc non pro^pter
' fe,fedpropterxternummotumeratconfidera-
Adcium- turus.. Adquintum dicimus intelleaum aaen-
t»m. tem nonpropriehabitumappeIIari,proutfumi-
turhabitusproaptitudinead operandum, quse,
ex multiplicataoperatione acquiritur,& poni-
tur inpiima fpecie qualitatis: fed fumi eo inlo-
coab Ariftot. habitumpro forma,&perfeaio-
ne, nam intelleftus agens iungitur phantafma-
tibus vtperfeftioconftituens obieftumintelli-
gibile, &hactantum ratione voc^tur ab Arift.
habitus. QuodveroD.Thomas & loan. Giam-
mat. dicunt Deum.redius comparari cum So-
le, quam cumlumine, quum lunien ^\t efFcftus
quidam aSqle produaus, vanum eft 3 decipi-
untur enim, dum a rebus materialibus ad im

imago, & eam reprxfentat idem potius dicen-
dumeft,quianaturam lucis, quxpnmumvifi-
biIeeft,nobisreprsfenrat. Dicendumiaitur o-
mnmo eft Ariftot. non ea ratione intellfaum
agentemcamlumine comparare, quatenus lu-
nTeneftefFeausquidamlucisj vel enimnoneft
effeaus,veinon fumiiur vt ef£;.-aus, nequc ea
rationefimiliseieftintelleausngens, quum a-
Imd fit lumenfenfile,aliudfit lumcn intelkai.
C lejhocenimnonhabetcauflim, fed eftipf un-
mct primum intelligibile, a quo omniarcd. i ua.
tLU-inteIligii)ilia;cumipfoautem Sok vt dip..r.
foalumine fiio noa reae comparatus eil-r r-
telleaus agens; quiaipfaSolis fubftantu uot
lungiturcoloribusvtperfeaio, fedeiusl-.iinen
tantummodojatintelleaus agenseft talis Soi,
qui afuolumine non difHnguitur, fi-'.;ia-jyi
DeilumenDeusipfecft: neque dtiam neceiia-
rmm eft, vtproptercomparatio-iem Ariilotehs.

matenalesargumentantur:namipieme.ih;. D ^Z^i^^^^^l^^^^^SX ^A
masaff-entinrebusmateriaiibus Dnr.nt,., ^r. L^ . . _""V'"' ^^'"^''^'^ ^^'^.^" P^^o^^^e

masaflreritinrebusmateriaiibus potentias eife
resdiitinaasabeirentia,.ita vt inanima quoq^
humana,quumformahominis fit, potentis ah
ipfa animaeflentiadiftinguamur ; atin fepara-
tisamateriafecuseft,potentianamq;idemeft
c^uod eilenria 5 nec dicendumcftDcum per i\x.

ampotentiamrescrcafl^^etanquamperefFcaum
aliquem,&perrcmabipibdiuerfam, fed poti-
ustanquamperfemetipilim,nam potentia Dei '

re, cjuianon in hoc comparatio lila confiftit,
fcdineo folum,quodtanquaaifbrma conifitu-
itobieaumvifibile. & fimihtcrintelleaLisac/cs
tanquam forma ^ perfeaio conft.tuit obieaii
intelligibile.. Se.xtum argumenrum, quod The- Aday:»A
miftu erat contia Alexandrum,. poteft coa-
traipfumThemiftium reLorqueii, imo & con-
tra omnes, qui dicantintellcaum agentem eftc

Bcusipieefttficigiturderummrdic^-ndumTr E P-;;^^"^""^^^"»^^"^^^ vei aliquam aliam ,n-
lume/aSolepro"diens r nqrt Th^^^^^^ telhgentiam inferiorem piima, fequitur enan

quiddamaSokdiueriLi. S Jr^ 'a-^I^ 1'."^. ^°^^^^^ ^^' immortaier., reliqua vero o^

quiddam a Sole diueririm, & ab eo produaum,
efto,atdicii-nus,noaeiufmodieflrelumenDeij
noneftenimaliquidcreatum,fedeftDeusipfe„
qui ficutt quatenus intelligens, fapientia ipfa
€fj-,itaqua.tenusintelljgibilis„&fummeintelli-
g!bilis,vocaturlum^n, quo omnia redduntur
imelligibilia :.obid videtur in hoc Ariftot. fatis
prope ad Chtiftianse fidei veritatem acceflafl^e,,

^=1^:;:=--"- ^ =;sx^"S-^-

mnia, quaein mundo funt, caducaefl^c,&Deum
quoqueipfumeiremortaIem:quajgiturrerp6-
lione &Themiftius, & aliiomaes vti coguntur
adfe tucndos,eadem nos quoque in prsfentia
vtemur: dicimus enini Ariftotelem non con-
C^derareeo in loco Deum abfolute vt Deus.
eft, fed folum vt reipicithomiuem tanquam
intelleau& agens, a quo prouenxt xa hominc

enirn nos per fidem aflxrimus mentemnoftram:
aioloDeo, quemhacratione Sanaum. Spiritu^
yocamus, illuminari; ita Ariftoteles dixit nos,
a Deo„ quatenus eft intelleaus agens, & pri-
mum intellig.bile,. intelleaionem reeipere-
ied veruatem non pkne aflequutus eft; puta-
uit enim per folam phantafmatum illuftratio-
i^cm petueniic ad meatem aoftiam Diuinum.-

mortalem,; confiderat ipfmn quatenus eft fa_
aus quodammodo aiiquxd animse noftra, &
C.c eum comparat folummodo. cum reltquis.
animaenoftrxpartibus: ita vr fenfusfit. nihil
la hominc eftimmortale, nifi inteikaus a-
gtns: fLquisveroobiiciat, ergo apud Arifto-'
telemintelkauspatibilismortaliseft, ad hoc
liiterpretes. vaiiis modis refponderent, prout

variic:

de Ordiae Iiitclligcndi, Libcr.

1041

vaiuefunt eorili fenteniiac de inti.Ilc£lu humA- A
no.AkxanucrcjuiJcAa totum conccdcrct.quo-
ijiam putauit liumanuintellcclumapud Aiill.
cllemurtalc. Tliom.is vero dicitcavciba pro-
ferri non dcfoloagente, {edetiamdepntiente,
fiquidcm vna «ipud eum eft eorum lubftantia,
caqf. immortalis: eatzmenmtcrprctatio vcrbis
Arift.conientaneanonetr,vtconiidcrantib.pa-
tet.,Ariftot.chim profert verbailladefolo ageri-
tej &noj,iupeiiu,sdemonftrcuumus,nonpolle
elle eandem rubftamiam intellc£l:uspatibilis & B
agentis.rrobabiliorcftquorundamaliorumin
■ tctpretatio, qui dicunt intelkftum pacienteni
mortalcm elle, non quidcm lecundum fubftan-
tiam,fcdtanuimrationcfua: imperieftionis, &:
pa ( i bilitati s ; catenus enim interire dicitu r,qua-
tenusdefiniteiicimpcrfcaus, & recipere obie-
dlu;-,pitaniafia. Vtcunq; lit,de hocenim,&de
emslociinterpretationenunc no difputo, latis.

104Z

eftoftcndiireargumentum hoc Thcmifti fe-
cundum omniamfcntenti.isnulliuseftceffica-
citatis. Polhemumquoqueargumentum.quo
ahqui reccntiorcsvtuntur^vaniffimum eftnam ^^y?^/;.
fortaflcaliquidroboris haberet,fi pnus mani- ^^^^^^,
feftumiuilletintelleaum agentem elfeDemn,
poftca Ariftot. doc&re volmiict iplum clle im-
mortalcm ; fed e contrario fcicres habet, igno-
tum e-nim eo loco eft, quifnam lit intclkaus a-
sens,idqueAnftot.voluitcximmortalitate,,&
aliis fimul cius conciitiombus effe coUigendu :
rrxtcreaenamfi clarumfuiirct eum eile Deum,
reprehendi quidem Ariftot. potuillet,fidemon-
ftrauone aliqua ad Dei immortahtatem pro-
bandam vlus eft^et : fed f,mpliciter& abfquc vl-
laprobanoneafferereDeumeftbimmortalem,
quid abfurdi fit,nonvideo : quummvfu iita-
pudomneshomines,etiamfapientes, vtDeum

vocent immortalem.

J A C O B I

ZABARELL^

P A T A V I N I,

L I B E R.

D E O RD I N E 1 N T E L L I G E N D 1'

</is pr/0'
■tb.ltlris
le Metho
lo, ^ tn

'tijfolo^ia

N

Qrdinum diflinalo, &dtcendorum pro- ^
pofitlo. Cap. I-

Rdinem, quo,-mens hu-
mana res intelligit >mul-
tiplicem effe conftat ; a-
lius enim arbitranus eft,
& ex noftia ekftione
■y^ pendetf alius vero natu-
:^% ralis, & necelTanus; ^l'" ^^
^ ~„^~ „ ~^.^3 us demum neque ex ele-
aione, feu aibitrio noftro ,, ncq; ex necpflltate,.
f ed omnino per accidens,vt fi quis equum prius
nouent, quam^ afinum,quumpotuentpnusaIi-
num nouiflTe, quam equum :. hic nulla confide-
ratione dignuseft,ideodimittatur.. Arbitranus:
veroeftiUlaedoftrinsordo, de quo nos alias in
libris Logicis plura fcripfimus :. eius enim con-
fideratio adLogicum pertinet, quum fit Logi-
cum inftrumentum,&exaibitrionoftro fabri-
carum; quod fi effetnatuialis, atq; abf«|ute ne-
ceftariusjnonefretquod Logicus de ipfius vfu:
prxceptatradereniteretur: dicr tamen pot ne-
ceflTarius exconftitutione finis, qtfla fi r^ei fcien-
tiam in fuo gencre perfeftam acqutiituri fu-
mus, vcl falte iacilius acquiilturi, ftatuta quo-
dam ordine vtamur neccfle efl:.- Alius demum.
jtecciTarius prarfus,,ac naturali& eft^ id.eoq.; etus.

conriderationonadLogicum, fed ad Natura
lera l>hiloibphumattinet,quum eiuimodiordo
naturam. mcntis noflii-x infequi neceflfano vi-
deatur:ideoi.lludhorumordinumdifcnmenef-

fe videtur,quodctiamhabituum mortaliuni, &
faGultatemaninns; quiienimhabitus non fiut
menti noftrse naturales, fedex noftro arbitno
pendeant, & ex arbitranis adionibus compa-
rentur,fol35autemfacultates,quibus eos acqui-
reie aprj famus, naturales dici poflTint, de foUs
facultatibusagere debuit Ehiloibphus Natura-
lis, de habttibus yero nonipfe, fed alius, vtMo-
talis: fic doannje ordo.arbitrarius eft, neque-
eftmenti noftrxnaturalis, fola autem facultas.
piocedendi ab hoc ad Ulud naturalis eftjideo de
facultatedifl^entPhUofophusNaturalis.deipfo^
auteordineloquiturLogicus,aquode eo tan-
quam de re arbitraria regul« & pizecepta tra-
duntur:. at fi quis fit mentihumanxnaturalis.
ordo, itavtnonipfatantumfacultas,ipfum que
vtendiarbitrium fit einaturak,fedipfemctor-
do,cuius>variandinullum.nosarbitciumhabea-
mus,^dehoc agerenaturalis Philofophi offi-
cium eft, adpknam cognitione. naturje humani.
intelkausj&eorum, qusillam necelfario con-
fequuntur: takm.autemordinempotiflimc m:
fmiplicium rudi, & confufa apprchenfione exi-
ileie manifelium-eft„n6.itain ccgnitione cora-

K)4J

Jacobi Zabarcllat Patayini

1044

plexorum, neq; in cognitionc diftinaa. atque A omnesconcedunt,cftraItrm Jn fua ooeratione
Dcrfcfta, cooonereenim (Src-niincare hr,r nr,.i, ;«,^-,..„;.i- : ^\"*^i"^J" '" ma opcrationc

pcrfcfta, coponereenim &: enimciarehoc pnus
<|uam illud, arbiti ii magis,quam naturz cire vi-
rfeturapprehendereautcmmphantaimaterem
hanc prius,illamveropofterius, fitpnmamru-
iiumnabituumacquifitionem fpeaemus^non
cftaibitni,fednaturse:rudiumautemdico,quia
diftindae cognitionisordoin noftroarbitriopo-
fituse{l:,necdiftinguiturabillodo£i:rins ordi-
ncquemaLogico cofiderandum eiTe diximusj

mimatenalis, ergo ob candcm rationem non
poteitintclligcrefmgularia. Prsetei-eafimtdle- Ten
dtus Imgulana mtell)geret,non diftini^uerctiir
a ienfu, qm folu iingulare cognofcir 3 qlioniam
igitur oportct mtellcaum a ienfudiftmgui, &
id, quod ab vno cognofcitur , ab altero non co-
gnolci,dicendumeftproprium effe mtelleaus
cognofcerevniuerfalcfenfusautemcognofce-
lelingularc.ConfirmantauthoritatcArrftot.in

j • /x .~n --"^ "--^■'"""j "-""U^-isrc.v^onnrmantautiiontatcAriftrtr in ^

atordonotiti.noftr^confuf., quamafenft- B x- iVfic. context. 49. & z. de Amm^^^^^^^^^
bus accipimus,aliquisprorfusnatm-alis,aGne- fl-.r .,. ^, , .,»a„::_..-_. "^/^'"maoo.^x i.i^o-

bus accipimus,aliquisprorfusnatmalis, aene
cdlariuseft, eumq; coniidcrare ad Naturalem
Philofophumattinet. Hicigitui-,cftdequonuc
fermoncm faduri fumus,nempenaturalisille.
ac ueceiTaiius ordo, quo mens noftra {implices
reru.conceptus ruditer.&confufe primum ap-
prehcndit; duoq; funt,quac fubprxfentem con-
Cdeiationecadunt, &dequibus eft nobis pro-
pofitadiiputatioi vnumde oidine cognofcen-

fter. 134. <Sc 2. pofterioium , cap. vlt. vbi per hoc
diftingujt intelieaum afenfu quod intellcaus
yniueriaha cognoicit, fenfus vero fingulariaj
negatigitunntclleclum fingulaiTa cognofcere,
quum dicat fenfum pcr eorQ cognitionem di-
itingm abintelleau, Prsterea Anftot. in con- Qum,
tcx. 15. & 16. hb. 3. de Anima inquit , omne adu
mfelhgibile eile iine materia: matenalevero
non eiie adu intelligibiie, fed poteftate f olum i

j-r 1 o ri , --£,-- """^"'-•»"" inteiiiCTiDiie, ledDoteii-arp fn iim •

di fingulare,&vniuerfa!e5alterum verodeordi r fin^Lil-re ioft.ir nMM-^ 'i^apote tateloJum,
„c,a,el,,ge„dup,, vn.ue,fai.a„uo„.a™ e„,„, ^ pujAi^uSg^r,;" tSSitvTu^ffr

ofFertur menti noftrs phantafma rem fmgula-
rem reprsefentans , in qua ineft etiam natura
communis.&ipfumvniuerialcconfiderandum
prinoo locoeft,vtrumpriusamente noftra co-
gnofcatur, an finguiare.anvniueriale;deinde
VcFointer vniueriaJiaan pnus apprehendantur
vni>erlaliora , quam minus vniuerialia , an e
eohtrario hscprius, quam illa.

Opinio, &argumenta iUorum,qui negant
fingulare ab inteUed;u cogmjci.

Cap. II.
E ordinc intelligendi fingulare & vniuer-

D

D

lale difputari nonpoteft,niiipriusconftet
intelleaum noftrum cognofcerefingularchoc
igitur, quum a mukis negetur,eft anobisante
omniaconfidcrandum. Illi.qui finaulareab in-
tellcau cognoici poiTe innoancurThis potiifi-
rnmum mumargumentisvti folcnt.Primi.miargumcn-
argume- tantur plures Auerroiftse ex abiundione intel-
tftst. ledus a materia-.intelleaus noneftformacor-
poris, fedeft forma feparata amateria, forma
autem fcparata non poteft intelliger cfinaulare
intelledusigiturruigalaria noncognofcu : mi-
norcm veia fUtuunt, iuxta Auerrois fcntetiain,
quamfequunturimaiorem itaprobant; quic-
quidrecipiturinaliquo,recipitui- ad modu re-
cipientis,ergoformaimmateiialisimmateriaIi-
ter tantum apta cft recipere,fingulare autem eft
■aateriale,& conditionibus materialibus alli-
gaturo, quiaeftformacommiftamaterix , vtait
Aiift,incoi»tex. 92. lib. i.dc Coelo,igicurforc3a
immaterialisnon poteftcognofcere fin<TuIaria.
f^HMndf* Secimdo,'iimifiaetiamilu Auenois opinione,
putant ex fbla intellcdus abiunclione ab or-
ganoidemdenionftiaiitquumenimintelleaus
i^opef4Jsa(ilQilQ0.Vtaturorgano corpoieo, ficut

le quod a fingulanbus & a materiaabftrahitur,

eft aftu intelligibile. In contex. quoqV ^J- eiuf Sextm

clem iibn Anftot.diuiditea,qus iuntinfenfibi- '

lia,&inteli;gibilia iguurnojuntfenfibiliaeire

mtelhgibilia^atli fincularia eflentintelligibilia,

omnia enna ellcnt inreliigibilia, necdarentu*

fenfibiliadiftindaabintelfigibiUbus.

Bia<z fententid confutatio.
Cap. III.

EGo cum. aliic pluribus arbitrorintelleaum
noftru etiam fingularia cognofcere, & hoc
potjllimumargumentoad hoc^aiftrendum du-
cor, quod in iacultatibusanmisefubordinatis
neccfie eft, vt quicquid cognofcit facultas in- 0^i}c.
fenor, cogn,.>lcat etiam f iperior, & vt vbi infe '^,Jr%
riorfacultas delmit, illic fupcrior-incipiat; hoc cultLl.
enimnegato,tollitur ordo partiumiiianimali, fertorct
& ipuus animalis vniras: hoc autcm tt^anife- ^;,^/?^/
ftumeftinphaatararcipeauienruumextciuo- >«'™
rumi ipia enim poteft illa omniaimaginari:qu.'e 0r&^
poliuat ilh fcntirc; differuntautem, quia fen- *,^,,/
fus extcrni non fentiunr obieftum abiens, fcd
folum prxfens, phantaua vero imapinaturet-
lam ablentia : haec tam en differentia non i -a ac-
cipiendaeft-,Ytdicamusienfus fentirefoJapr».
fentia,phantafiam vero foJa abfentia, faliucn c-
nim eft, fed vt fenius fcntiat fola prxfenti^
phantafia vero &pr3eientia,&abientia: fic enim
diftingucnda eft firicultasanimceiupcrior abiru
feriore.vtpoffitomniacognoicercqujscogno^
fcitiuFerior, & alia praeterea. Quoniam i^hut
vtfenfusadphantaii..uii,itaphantafia ad intel-
lc(aumdirigitur,ciufmodidcbeteirediicrimea
intellcaus, & phantafia?. &lenfiiuDa oranium,
vt mtelledus cognoicerc iUa omnia pofrit,qu«
phantafia* & lcnf us cognofcunt, & aliaquoquc

I , r ;i.r,M.rns A rcitiinclledioncmparticularcmratrocundum

XD45

pra:tcrilla, quonia... -d , . . ,, ^
coonolcunt hnoularia, acbct.nicllcaus quoqi
finculariacognofccrc, &pr^tcrca vniaal.il.a,
qu^ ncc phantafia, ncc fenius cognoic.c. S.g.u-
ficauit hoc Ariflot. in contc.Ki.5. & 4- l>b. 3- dc A-
nima: nam .n contcxi.3. d.xita.uik.ii c!ic ..uel-
lcaum fenfui , quaccnus iion cft miftus cum
fuisobicais; fcdftanmin conrext.4. d.ftcrc.i-
tiamfubiunxil,d.cc.rs.ntellcaumeflcablolute

dc Ordinc Intclligcndi, Libh

t6A.i

aducninos .lonpoHct abvUa ani.ns taculntc
cogoic. U-.XC iniellcaio particulans; noncnim
abiiKclk<ftu,quumiprii^egcntintcllcctumi.n-
oul Atia cognoibcc; non a phanta(.a,neq; ab vl-

iaaiia anims icnab.lis t^cultate, qu.a lcnius
nonpotcftco-nokcreiatellc.Hon.ni.P.arcrca

e.t rarionicoiilentaneumi.iino ncccllanum.vtli

intclkaus cognofcit vn.uerialepcrabft.aclio-

nem a iuppofin^ > cognoftat etta li.igul.ana i up-

«..i,,..^,.^.^ ,-,„r„1nmniacosnoic.t; dicciiscnim B F"\ ^^_ . .,1.. ...-., „..r.,i„ ;<. ^inc vniue.raUta

0s m-

propterca quodomnia cogno.v.. , -

;mnia,n.hil evclulit , & pei hoc ieparauitimck
leaum a icnfu : leniuscnim quu.nhtall.gatus
oraa.io,nonpotcftomniacognolcere,promdc

noncft prorius .m.niftus ; at inMkaas quum
mUUor^snofitadd.aus.eftabioluteimmiftus,

&porelf omnia co-noic.rc : iic.giturcxoFga-
nidelcaLi,cxquoaducrianiargumcntumltim-
pievunt , nos coniranum o .ku J amis ; tac :;ltas
cnim or^anicti , quum -It organo addiaa . quod
eft dctennin.n-x n.itur2, non poteft ommaco-
gnoiccre •, Facuk.as vcronon organica cog.ioicc-
re omn.apotcft, nuUo exccpto, quianon habct
organum , a quo ad determinaram aliq.am na-
tmam reftringatur. Coniirmatur kxc ientcnna
exrauocinio,& dtKuriu .nparucular.bus.nunt
enlmmulnfyllogiimipartKula.ccoh.ge-esni
omaibusfiguris ;rAt.ocinari autcm, & ducurre-
rceftpropraimimclkaus, vta.t Ariftot. clare
intenoUbrodc Ammaf.deovana, ckab Anlt

m-ioicerepoteftvniuerfale,&ciusvn.uerfaUta-

tea», n.iicognoicatlingular.a , de quibusprsdi-
catur? quoiiiodo pot comparare vniucria! e cujn
fm^ulan, & eorumconuen.cntia.T.ac ditteren-
tiamcognolcere, mfi vtrumq,feorfu.n cogno-
fcat' neceilanum enlmeft, vtquiduo.nterle
comparat,vtnunque cognofcat. Quc^modo
po= eft cognolcere quiddiiate. nifi cognoicat .d,
cuiuseftquidditas?quidditatesautctuntrerum

C ilncTularium, quae excra aiiiroam c.aftmit, quare
ne?cilanumcft, vt cognofcatiingulana: lolus
etia intelleaub cognoU-itfmgularitateni,qLiuiU
ftt qu.ddiras rci iingularis quatenus eft fmgula-
ris, ci ao cognofck ena-fingulare 5 qui enim tieri
p6t, V t lingtAaritatcm cognoicat, (i omniaprot-
lus lingulana ignorct?Auihoritate quoq; Anit.
manitcfta hgec lentenLia comprobatur , quun 3.
lib.dc Anima cont. 9. & 10. in^juitmtelleauco-
onolccre & carnem , & carnis elte , nil aliud \\o-

..x....v.....^-- — - .. ,,- „ /ju,,' D m.inccamisfignificans,qu/rafingulare,licuu

al.ena eft d-.'fcnrio, qua adueriani vom. "^, num ^^^^ ^^^^^^^ ^^^ uaniiicat eflentiam & vniueriale,

Declara-
tto cont.

ing. Ithr.
de Ani.-

ad phaata-iam coniugiunt , & eam dicm.t rat.o-
cman in pait.cular.bus. A dde quod non ht iy k
looiimusni;iexalteraiakcm,ropofir.oncv.ii-
ucrial. , quam cognokeiv phanra ,a non potcit,
quod Auc.ro.ftsaliqui animaduertentcsdixe-
runt in fyllog.imo- parucuUn piopoliuonem
^muerialcmabmtclleauc6gno.ci,altcramve-

ro paiticukrema phanrafia.& ab eadem coU.gi.
conclulionemUcd hocridiculum eli;oportcte-

qucmadmodumipicmerAnft, ibidem deciarat
dicens carnem efle cum tnatcria^eirenuam vero
carmseirefine matcria,etenimincont.92-lib.i.
dc C xlo,ducrat vmucriak cire tbrmam,fingu-
lare autem eftc formam cummater.a.niftam:
reliqua etia, qus in co cont..O;ab Anft.ad '^^^^'
clarand um aicuntur. koc magis c6 firmant ;_do-
cens enim modum , quo intcUcaus & carne , &

nimabvna & eadem animaparreeundcm

dif^ E carn.iselknna cognolcit, inquitipfumcogno-

> curfumficri , quum d. ftinaari;i partmm diftm-

ass opcrationesunt, & vidcrenon iitaiidircne-

quc lUoinanik mtclligcre ; quomoao enim

phamada^colligerepotcft conclufioneml^^ pro-

pofitionem vniuerialem ignorat: abiutelkau

igitur , non a phantafia , cognofcitur propoirtio

particularis , quum v ra:fcrtim folus intelkaus

apud Arii^otei. aft^rmare , ac negare poikr.addc

quodm minorc fyllogiimi plrtkulans prsedi-

eaturvniuerlalcdepaniculan, idqueab Ariit.

in primo caui:e pnmi Fofteriorumvocaturin-

ducere, kuWcrereparUcularc iuovn.ueriali :

fluomodo igiiur phantafia, qus vniueriak non

co-mofcit , potcftparticulare inferere vniueria-

krvana igiturdc prorfusabiicieda eorum rdpon-

fio cil. foilumus pratcrca ficargumentan: in-

telkaus iuain intelkaioncmcognofcit, omms

aurcmintellcaioeftpaniculans,ergoquando

eognoicitfe uunc rcm hauc iatelligeie , cogno-

fcei-ecanicm opc lokus fcnius, nepe pkantalise,
qus eftiacuhas animsfcnfibilis;eilenuam vcro
carmsnon ipfiuslenlus ope , kdakenus fepa^
rati,ieu etiam ipfius qusdem fenfus ,aU terrame
izi^ habenas; denotare pcr haec volens m.entem.
noftram ad fingulare cognofcendamnon egcre
intelkau agente, kd folophantafiae mmifteno-
iUudcognokcrctanquam totum quoddam ni-
de atq; coniufum , hoc cnim ab mtelkau cora-
prehenditur etiam finc ope inielleausagentisj:
ledad mccUigendamrei eiicntiam mdigcre a--
lio , fciUcet inrcUeau agente conruium lUud il-
luminante; Icu fquodidem eftj eodemlenlu..
alkcrfehabente, hoceft, phantafiaabmtelle-
auagcnteilluminata,namphantafmaabagei\-
te illuitratum imprimit in inteileau etiam ipe-
ciemuniuertalis, & cirentinerei:_ideorec^c com-
parat Anftotel. cogniuonemfingulans cum ii-
aeareaa, YuiuerfaUsautem & elieutix cunnea-.

£eicaj.

Jacobi Zabarcllx PataTini

1047

flexa, feufraaaj namfingulare aphantafia ad A
intelleftum tanquaper reclam liiieam proten-
ditur, vniuerfalevero, & eflentiarei tanqunm
per flexa 5 quia lumen agentis primo ad phanra-
{laporrigiturjdeindeabcaadintellefturefleai-
tunhsc eft illius loci vera interpretatio , ex qua
apertefumiturArifl:.ceniuifleintellea:iinofhu
cognofcere {ingularii; indeetiaiumuurphnn-
tafmataa menteagete illuminariin phantafia,
novrininteIleaurecepta,ficenimlumeaaentis
fragiturquodamodo inphatafia,quodniilfomo ^

1048

^d prt-
K-ium ar-
gumen-
tum.

uidfecun
df*m.

dofrangidiceretur, fircdaadintellediinofl^rii
mitteretur. Prsterea in contextu vigefimo fe-
Cundo, &trigefimotertio eiufdem^.^libri Ari-
ftoteles aflerit intelledum cognoiceie partes
temporis , prsstentam , & futuram ; & res , quse
in eis fiunt, fimul cum tempore,in quo fiuntj &
i.M dejiberare conferendoprseteritacum prse-
fentibus : vnlt igitnr intelleau«fei co'<>nofcere
ringularia; quiailla, qusein ftacutis , acdiftin-
ftistemporibus fiunt, fingularia tantumfunt; ^
nam vniuerfalia fcmperfunt, necmagisprate-
rito tempore, quam iiuuro ; quare folfs fingula-
ribus competit appeilatio praeterki, & futuri:
noftrum igitur intclkftum fingularia co^no-
fcerefecundum Anftor, negarinonpoteil.

Contrariorum argumefitorumfolutio.
Cap. II II,

QVoniam igitur confiderantibus fatis ma-
nifeftahaecreseft, rnrendumcftargiimen- D
ta loluere, quse veritatitencbras otFendtre vi-
debantur. primumerat:formaabainctara mate-
ria non intelligitfingulana , intcllcftus eil: for-
maabiunfta a materia , igiturfingulana non in-
telligit : vaniifirniicerte»irgumenium,cuiusv-
traq; propofitiofalfa eft:faliam quideefle ma-
iorem , certiilimum eft; nam quicquid fenlerit
Ariftotcl.credere nos, & conitantcr afilirmai-e
Chriftiansefidei veiitate compcilimut, Dcum
habeteprouidetiamfingularium. &illacoonG- E
fccre , proinde formam a ma teri a abiunftam co-
gnofcere fingularia ; cur igitur hurnana mcns
cognofcere fingularia non poieft? feddimiila
propofitione maiorc fatis in prsfentia eft ne-
gare minorem ; alias cnim oftendimus mentem
humanam inhomine noneiieformamamate-
tiaabiundam, vtilli fumuntabiundani ama-
teria , prout opponitur intormanti ; fed eiTei^or-
mam, quahomoefthomo, &infpecieconfti-
tuitur: quarectiamfi concederemusformani a ^
naatcria ieparatam non poffe fingulariaintclli-
gcre, argumentum tamen nobis non obciret;
qilia menshumnnain hominenoneilrtalisror.
ma, proindchac raiionefingularia coonoiccre
non prohi bei ur ; quare nu I lius roboris a-igum e-
tum eft. VaIidiuseflcvideturiecundum,quod
iumebatur ex abiunclionc ab organo : aLiun-
£i:us enim eft inicUcctus in llia opcratione ab
organo corporeo, quarenouvideturpofle lia-

gularia, quje materialla rnnt.intclligcre ; quic- -

quidenimrecipiturinaliquo,admodimireci-
pientiv-rccipitur. Ad hocdicimus negandam
eircconiequentiam:quodver6adprobationem
attinet, digna quidem coniidcrationceft pro-

poii.tioilla,quicquidrecipiturinaIiquo,recipi-
turad modmn recipicnris , multi namquc ea ad

cauillandum.\buticoniucuerunt;fedvtcunquc
intelligatur, nobisnon obcft : fingularecnnn,

qiiodex:raanimamexiftit,matcri<ileeft,neque
rccipiin inrelleaupoceft, imonequeinfenfit,
quum A rift. dicat i cn i onum rcciperc fpecies Ci-
ne materia ; fpeciesautcm ipims fingularisnon

eftmaterialis.lcdip riialis nihiliguurprohibet
quinciuimodi ipecics in intelleaurecipi poiHt,

ficenimdiciturrccipiadmodQrecipientis,quo'
mam intellcftus habetaptitudinem naruralem
^ recipiendi omnia rpiritaliter,etiam fpeciem fm^
gulnns, &quumipfe inoperando fitimmate—
rialis, quatenus non vtiturorganoadrecipien-»
Jum;fpecicm quoquefine materiarecipit:nam
fi organum ienius, quod corporcum eft,rccipit
formasfinematena,muh6magisdeintclIeau
idairercredebemus, im;n6credendumeft fpe-
ciemin phanta'Ia dfc ipLnt^.Iiorcm, quam iu

Icniu,inintellcauau[cmcfleadhuc(piiitalio-

rem , quhm in phaniafia ; ne*que nobis ollicit ^ •

quodfiripecicsreimaiena!is,nametiamquid-
dita>eftqiudditasreimate,ialis;& licetperre-
prjefentationcm fitmaterialis, quiaremmate^
rialem reprccicntat , tanun ipfa fecundum fc
fpccies formahtcr Jumpta fpintalis eft^potefti^
guurinintcjleaurccipi : fi verodicantrpeciem
iinguhris coniufi efle quidem abiunftam a ma-
teria, atnonaconditionibus materia:, veriill-
mum hoc qiiidcm eft, at vndcnam acceperint,
nonpofleintcllcaum noftrimi coonofcer.eet-
lam condin :.ncs materiales? nos en^im dicimui
intclle<aum poflc cmnin inrelligere, eriam coiv
duirnesriiateriales, &rcmcumconditionibu«
raateiealibus; iemper tamen pcr reccptionem
fpecieriormaiirer immatcnnlis, licetremma-
tcnahm , vcl mnteiialr s conditionesreprKreiv
tatis : ideolaiio modo inLdhgendaeftdifrereiw
ti.ulla, qunm muhi ftatimnt inter fias anime
facifltates fubordsnaras , dicunt enim /enfum
cognofccre abftrahendo a materia , kd non a
condiciomtus materise, ncquenpra-rcnriama-
ten2;phanrafini-n veroabftrahenJo &-amatc- '
na, &apj3e:cntiamateria:, fcdnonaconditio-
nibusm.ue)i3e,quaefuntaccidcntia(^vrvocant )
indiuiduantia; atinterieau abftiahere& ama-
tena,& aprsfcntiamaterix , & aconditionibus Ou^m»^
matenx:hoccnim.viapItri/q;mtclli5Uur,fal- '^,„r«/
fumeft, nempevrncccliarium fitintclhauah lerr^ssdi
hisomnib. abftrahcre,fcd vcrum eft,fi itaintel- ca*ur aI
hgatur, Vt &intc!k'au^,&phantafia, & icnfus ftrahart
neccflari^o abfh-alia. a reali materia;i~cd ttl a prjs- a mart^ '
fcntiamatenx, triaconditionib.matfiixpofljt W*,
latdkaui & abftraherc ,& uaii abftrahere, ita

rtet-

1049

de Ordiiie Intelligcndi, Libcr.

1050

vtetiam (Ine liis diiabus abnrraftionibus pollit A intelligibilccarensautmateriaelTcaftuintellf

intclligere, ficcnimctiani phantafiaimaginari
potcft Sc cumabftr«ftjonc a prxfentia materiar,
& absquc hac abdrr^itrionejeit: caim rationi con-
fcnrnnttutn vtintcHccl^uspoffitidrqyodinferio-
rcs racultatcs pollunf,!^ aliquid i^^u-seterea, ita vt
&rempr3:rv:niem,5:matevialcsc6dirioncsco
gnofcf.rcpMii!,quodetiam aliatfacultatcs pof-
funtjffd abhisctomnibusvnmerfale, (3c quid-
ditatcm abR i ab cre , g) nlia; non poirunt , ex qua

bile, fi percaresmateriafignificec omncabiun-
duareali materia, crgo fpecies colorisrecepta
inoculoeritaauintcUigibilis.quumfitforma
abiuntla afuarcalimateriajhoctamendiccndu
noncit.quoniamArift.dicensaauintelligibilr,
fignificarcvukaUquodafolointelleftucogno-
fcibile, quareper carcsmateria ibi fignificatfo-
lumvniucrfale,.& quiddirare,caret enim matc-
riapcnitus, quatenus eft fine conditionibus ma-

operatioiic iiom!riaittriate!k£lusfpccuIaciuus, B teriae.cuiufmodt non eft fptcicsinfenfu.nequc

terta

tijca-
per
?ra-
merri.

quiaproprie fpcf.ularieftre)u eilentias cogno
fcerc. Scddubitarehicsliquis nonabsq^rattone
potcftdecogninoneprin sematerist -finamque
neccdarium cftvt oes facultatcs animaeabftra-
himtfbrm^ma materia, videturprimam mate-
tiam iion pcire modo vHo cognofci ., quum non
poifstabftiabiafcipia. Adhpcdicendumeftab-
ftrsdicn.-mamatcriahrcnDnintelligi a prima
matcrsa , fcd a mstena finguhri lenfili . quae ex

phantaimainphantafia-.fingulareautcmvtab-
iundam arealimateria nominuscftfenfibilc.
^mttUigibiic,& partim eftfine matcria, quate-
nuseft finc rcali materia.partim cum matcria,
quatenus eft cii conditionibus matcria : refpi-
cicnsigiturArift. vniucrfalc, ^ eft vcre,& pro-
pricintcUigibiic, & cuius cognitioeit propria
intc)lc<aus, S: finalis, ac prxcipua cius opcratio,
hcc foluvocamcsaumteitigibiieiquamuis.n.

traanimamcxiftit 5 hanccnim vocamus fcnfi- C intcihsatetfinaulare.hoc tameneidatucftta

lcm,quia cft obi^ du potens moucrcfcnfum, &

fenfus recipit cius fpecie non recipiendo ipfam-

xnet rcalem materiam,3f ita dicitur abftrahere a

noateriaificetiaphanrafia,&intelle£tus:idcoet-

iam prir«3a matcria , quu nec 1'cnl'um , necphan-

tafiammouerepoflit , a folo intelkfti! cogno-

fcitur,(!k per abftra^lionem a materia,non quidc

a feipfa , fed k materia fenfili , in quaabfcondi-

ta eft.imo magna et abftraftione indigct , vt in

gul
quam pizparatio qustdam neceftaria ad cogno-
fcendfi vniuerfale, non vt in ipfo fingulari quic-
fcat, ideo fingularc ibi non vocatur aftu intclli-
gibilethocfignificatin cocontext. 15. Ariftote-
les.quando dicit \_fittntiAfiectiUuHa,^ fityde
fdemeill fpeculatio enimnonvocatur nifi vni-
uerfalium cognitic&contemplatioquiddita-
tum:quarcdehacfolafibiArift.loquitur,quia
hxc folacftpropriaoperanointelleaus. Sicad AdfecH-

telHgipoftitiquum.n.fitminimaeentitatiSjinftar ^^ poftremumargumentumdicendumcft. Diftiri- ditrrt.

iter-

tcnuiflimx lineaequac vix difcerni pojteft , rnaxi-
me omnium cget lumincintcUeftus agcntis , vt
anoiiro inteiledueius natura infpiciqueat, &
niaximoetnoftriiatcIleftusacuminc,& excrci-
tationsinrebusconteplandis, & maximap.haa-
tafmatu_puritate.Adtertiiiargumetumfumen^
da cft refjjonfio ex iis,quK m_odo dida funtmon

guens enim Anft.intelligibilia a fenfilibus.pra-
cipuura. & proprium intellcftus obieciiuni re-
fpcxitjhoccnim afenfunopcrcipitur/ed afo-
Iointelieftu,proindevccatur propric intelligi-
bile: fingularta ycroj quae fub fenfttmcadantji-
cet cognofcatur ctiamabintelledu,maluit ta-
menappeliarcfenfilia,quamintelligibdia;quia

enimperhocdiftinguitur intelleftusafcnfii ,^ inhis proprie yerfatur fcnfus, intelieftus vero
n6poffitintcIligerefingulare,fedpercogniiio- prcpric in iUit$, quae nonpercipiuritur a ferviUi
nemvniuerfalis:n6cfteniro.nece{l?irium, vtea, E
quae intcr fe difFcrunt.in omnib.difFeraht: coue

'Ji^uar'
m.

d qum
m.

niunt igitur fenfus &inteliectus in cognidone
fingulaiis,feddiftinguunturpercogn;t;oncvni-
uerfalis,qux folius intclkftus propria eft, Simi-
literajdquartu dicimus Arift. iniisomnib. locis
tribucre mtelkftui cognitione vnitierfalis, quia
cft eius propria , fed nanquam diccrc intclkftii
cognofccre folum vniucrfale:adde ^praecipua
operatiointclkdus eftcognitio vn!uerfaliu,&
adhanctanquamad finedirigitur cognitio fin
gulariumjquianopoiret intelligere vmuerfak,
nifi ctiafingularc cognofccrctjrcdcigitur c6!ii-
tuitur oper..itio intellc<fius in cogniti«>ne vnmer-
falium.quii hsccft pr3Ecipua,& tinalis ciusope-
raticquum cognitiofingulirmm ht ponu.. me-
diam quoddaneceftariii.fine quo ad vniuerfa-
liiicognitionem perucnir«:'non polfet.Sicetiam
ad poftrem um dicendu cft i qa<iiidq.cnim ••.rift.
iiii^ttit , omne habens matcfia<ti tjf. potcftate

penadeergoeftacfiArift.dicercr, eoium.quat
iu^t, alia (ub fenfum cadunt. aiia .non c?;d'irit,&
Lac intclkdus cognofcit: pottrat quidem di-
cerecmnia circ intciligibilra, led melms eflfe
iudicauit vt fingiiltna fenfibiha fcnfai attri-
buerct, quam inttlkftui, leliqua verointelle-
£tui,quffifenruptrcip! ncquci»nt. Adde quod,
etfi iingulaiia funt &,fen^ilia & iateUigibilia,
non t3r»e;.. ea ra'ar>r.-e i>int icniliia, qua iunt ia-
telligibiliaimotiei jcrsinifcnran- vi; iunda rea-
li marert^, iniclkctum vcro \ Lvacta fpiritaUa in
phatitafia.ab q fo enim rcaiiobie£tonon pate-
rcfur inrellfidus v fic igitur fenfilia, Yt fenfilu,
ndn funtinttUigibdia-

Otiod fingulare ab intelie^u prm copio-
fcdtur, quam vniuer/ale. Cap. V-
Vum igiturintelkctusnpnfoliimvnioer-
^iakiiittUigat, fed et (ingalarcftqu .ta vt

coiuldcrcmus YtriiiB prius incelligaii. j?ui.ant ali-

IO?I

"^acobi ZabarcU* Patauini

J

1052

Thcm:- <!"' pr(asin.*dligi vn-uerfale .dc^nd^^ (ingui.^rc": A

Jr.-frum dicunt cnim intcll clum ob'nto phanraf,rate

ovt7:t9. rrimum inrtjUigs^TC vniucrfalcquod proprium

J!j'-.u$obit.-ft'5m t-ft: , deindc ixflcib ad ph3,nta-

f:!i.-i cr-.;j)iiicr3.nduin,t3canim;iduvrtcre ^ilud effe

proklu£^;u ii rc llng-j lari . t^' it.i !l":iid;'.no cojr.no-

1'ccrcetinm li!i?»4Urc;h3t.cfuit D.Thojrjecpi-

lauelluf. nio.qvirim lueturefficacite! lautlius in 7. xMeta-

Pr.imKm piiyi. q'.^53:(l.i6. .V vtitar prinTiUni hoc argunsen-

argnmenio: illud quo priir.o diiiip.guirur inteil<"<f!:us a

tum. fcnfu, eftprimoiritcllrgibilcab intcliedirs.jtin B

hocailtinguifur intelh*dus a fer.fa, qucd (zri-

fus primo a.'prehendit (inguhre,ergo intclie-

diis non dcbetprimo apprchendere hngulare,

S£cund't fcd vniiu-rfale PiSterea!iinteljcftu5primo lln-

x^jTUTTieTi avJlareintelligcTet, fpeciesfendltspofletsfruk-

/■*;». r":,acperficcrejntelleftum, quum fic reprsfcn-

t.^: iu.vrci ilnguUrfs 5 at hoc failarn cft, quia hac

d.iro non efift necefiarii!.m poiiereiniclleiftLira

32,entena;fingul3re!gitureft quidcm primoitn-

Tertium fi|nle,at nc.nti1pri'T.oiatel!ig;bik.,Confirmant C

'"'/■''^'^^aavtoritateAiL-ittotelisincontes.io.hb.s. deAni-

tum. j.j,.j ^ ytjj j^j^jj- intellcftum cognofcere vniucrfa-

k tariquamperr-^-ftamiineam.quumad ipium

tanquam ad proprium. obicfttim feratiir dire-

fti, iingulire autem tanquam per lineam ile-

xsm.licutpiuloarite dicebamus; ergo vult pri-

moinrelhg: vniueifale, deindefinpulare : hKC

Scon o cli D.Thomac interpretatio , vt ibi videre cft.

C^e*^t>rij Mhitamen veriorvideturScoti, & Gregonj A-

cpinto rimincnfisopinio.quodfinguiarclitprimo co- D

^era. gnitum , dcadeam probandam hocprirsum ar-

Vrtmum gimiento vtor: Vaiuerfalenoncognofcitur,nifi

a. gumen p,.,- abftraftionem a iinguI.Ki , ergo necefit eft

tum. piius ccgnofci (ingulare; quia non poteft co-

gnofci abftradum^nificognofcarurillud s e quo

aailrahitur, quum prsfertir.i aduerfariifatean-

Sccnndfi turvtrurtiq>ciK-abintcl!cftacognf>fcjbile. Pfx-

et.gu7»en tcrcadocetAiiftot.in poft-rrioiibus Aoalyticis,

tum. pfxfertimin vitiaiocap.hbii z.oomemdcmon-

f-iatiusmfciun-ijmpendcrc rx ccgnitionc pri- £
nioruni principicrutr.; ipiaaure.^i primaprinci-
pia cognita nobis eirccx jis^gularibifspc-rindu-
_d oncm,qua mpueritia vtimur,licet id nona-
nimaducrtamus; crgo id,quodprimuin abin-
telk£luccgnG(citur,(.frfingulare, abeadem e-
nimanims noilrae {aculratctotumindudionis
progrcfium fieri oportct; quoni.5mcrgo intel-
lcdu- fclus vniueriklqcolhgerepnteit', sb eo-
Terttuv! ^„1^ fitprimumafiamptiofingularium.Prater-
Argkmen ea iiludprimumccgnofcitur , quodfaci!n<s sp- jr
tucrt. pieh{niuuriatfingul.iref2cilius api-reheiitur,
q'ia vniueffak, quia fingularerefpedu vniuer-
fj'is eft qaoddam conf.>fum,inquo fiib fpccie
acc;d. ntiumfenijreti^m iauofjra lublbntia &
ad ft'i'.{ufn,& ad inrtikftCi; omncautem confu-
iumlucl!rus appr'.:h'.nditur, qtiaai diftindam,
priuscr^ocoiJnof irurfi;.gc:]..rc taqu.im qi:od-
dam coniuiuui ,hocenuj>prir3>i(m ciflrturm-
tclicftui, dcindeintcUcclus in co naturafio com-

munem contm;phtur. Hcc etiaffi flgnificauit ^«,^,|
Aniiot.m illoio. ccnttxtu s-hbr} de Anima.fi ^ro^mi
bencIocumillurainte!lig.^.mus,dudmt intel- tttm.
kaumcogncicerecarncm, & fingularepfr fo--
hmmotionem a (eniLi faa.3m , quidditatcm ve-
ro&vniuerfak , nonnifiopc imelkctusagen-
t.;sphinrafma iliuftrantis; deactareper hoc vo-
knsinrelkftionem. (irgulari-.noncffsmawnum
aliquid , fed facik fisn ex foia motione fada a
phantafmate,vniucri?.kveronon cognofc!,nifi DecUrt
ope inteikftus agcntis, proindedifficilius co- tto con-
gnofcr.& huicfentctitisf att£fraturid,quod fta- tex.io.t
tim fubmngit deHnea reda. & frsclainW eum 3. Itb. a
locum kgentibusmanifsftumeitcognitiontm Anfm*.
fingulariscompararuum lineareila, vniuerfa-
lisverocumiincailexa.& fiacta.non e contra-
rio,vcadu.::rfui;interprc-tantur;fingu!arenam-
que redta fe> tur a phantafia ad intelicaum , pro-
indeabsquemagnad;fHcultate,vni!]crfakvero -
nnn rccla, fed pcr reHcxioncm iummis mtelle-
dus agcntis a phsntanaad intcikaumj fic enim
pulcherrima cft Ariitot.comparcUio cum lumi-
ncquoddici foletreflcai, & refrangiab co,in
qaodprimumproiicitur. Hocetiam oftcnditur Q^t»ta
ex ordine faciikatum animsE: nceeflc cft enim vt ttrgttmi
vbidefinitinferior, ibiincipiatfuperior; quum fi*f"'
igiturfenfusdffinitinfingulariprsfente,necef-
ic cfcphatafiam primo imaginari fingalare prs-
icns,dcindc veroetiam abfens; fic igriur quo-
niamintelkausmouetur aphantafiaaftu ima-
ginantcfmgijlarcnecefi^ecft vt prima opcratio
mtclkc^iis fitapprehenfio fingukris. laucilus lauellt
tarRcn putauitargumcntum hoc inefiicax efte : rtfponfi
quodenimnosd!Cimus,quicquidpoteftfacuI-
taiiuperior,id potcftetiam inferior.ipfe dicit
verum quidemeircatnoncodem modo , pro-
indeargumentumefiefallax,quummutetquid
inquale-ncqueoftcnder.eq-aodabecdem inci-
piat faculias fupcrior. m quodefinit inferior ;
namiiiquitfingularcefteinttlligibilcquatcnus
eft fifigulare.atnonquatenuseft materiak,id-
eocg---;eoper;j intelkaus agentis , a quoredda-
turnninaterial.-. Egotamenputoipfumefiede- f<efpon/i
ccptum , a? in arnbigiinatcm lapfum , argumen- r.t^Tm\ i,
tam autem nolrrurii validum cliej modus enim gnarta.
dupkx inprajfentia con-fideraripotcft, modus
CQgnofcenns, &modus rei cognitae : demodo
quidcm cognofcentis verum eftid . quod la-
ucllusdicit, namalio modointcllea-ui rccipit
fingularc, aliomodo fcniu,s ; intelkauscnim
fine viu orgsni iccipit, & a ph.intafia, non ab
ipfomc£obieaomateriili,proindefpeci£mfm-
gularis recipit Ipaitaiius , quam rccipiat fen-
lus, &phantalia: at demodo ipliusrci falfum
dicit; namfi modus quoquecftensquoddam,
& omne cns , quatcnus cit cns , eft ctiam intelli-
gibilc, vt iple ibidem ait,ncce!ie eil vt fingulare
lit ab intdkau inteiligibiklecundum omnes
modos, etiamfecundum conditioncsfingula-
ritatis, quac funthic, Anunc; noncnim tntia

omnia

105J

dc Ordinc Intclligcndj, Libcr.

omnia cognofccrct intellcdus, flmodum fin-
gulaiis> qaoiiagulatcalciirucogaolciiur, i^Cc
ntr<n- noninreliigcret.EftprarccrcaindiiitisIaucllire-
itto in pugnanvJamanifcib:naminquafticn.i5.quinti
<?^//£-,McUj/h)f. ipfe opinionem D. Tiiomje lc-quens
Ui. deprmcipio linguUritatis ailcritipfum clfcma-
teriam 5 trgo iccundum i^anc cius kntcKiam
dicere qiiarcnus fingulareell dicere quaicjvus
materiak. namdidio illa, quatcnus, nocara-
tionctbaRalcm ;(ingularc,igitur,{ieilint{Higi-
bilequatenus fingulare, cilintclligibikquatc-
nusmatcriakiquomodoergoaflcntclfeuucUi-
gibilevt fmgulare, & negat eiTc intclligsbilc vt
materialeJArgumctaquocjjipfiusfacilcfoiuun-
dfri' tur. Adprimiimgamus vt.ramq;propohaone>
» Tho- nimor ciuidem manif\fte ialia cft, & petit id,
«Jiarti. quodprobandumerat, ncmf.)eftnfumabintcl-
lcftudift^rre perhocquodprimocognofcit fin-
gularcidicimuscnim non perid fenium differre
ab intelleftu, icd per hoc ,'quoJ lenlus in fing-a-
larisradum fiitit, & ipfum iolum cogncli ii.ir.-
ttUedusveroineonon hiiit, lcd pingicditurad
X. ' vniuerlalc tanquam ad praecipuum , & finale
^" obie£tum:fic enimnecphantafiaperhocdiffcrt

;: , aftnfu, quodnon incipiat abimaginationerei

t: prafcntis, aqua lcnfus incipit, lcdincipitipfa

quoquea ccgnitione rei prsfentis, & diftcrca
feuiu non pei hoc , fcd quia imsginari poteft et-
iamrersiabicnicm: qucd veroadmaiorematti-
nct,quandodicit,il;udeiiprimointclligibiieab
' inteiiectu, qaopamodaringuicur intcllcdusa
fenfu, quumbisponat eamdiftidnem, primo,
confiderandumeitquomodoeamfuiriarivele-
nim vtrcbiqueintclligit primitace originis,Yt
intelligcre debct^quia de hac tantum ioquimur,-
& hacratione maior eft falfa ; non cuirs^ /mcile-
diu difiert a ftniu pcr id , quod pnmo mtt liigit
priniicaic ongmis , uTio in hocconucnir cuicn-
fuillverovtrcbiqueaccipjatprimitatemprinci-
paiuatis, vera cftmaior, icd ad rcmnonfacu,
diffe.re namque intclkctum a fcniu conctdi-
musperco}inis.ioncm- vniucrlalis, qvfodprimo,
-^ id tft, prscpuf ab eo mttlUgitur : quod fi dice-,

quo pt^miG diifcit inrelicclus a kniu , mtcl! gat
quo pracipuo, diccns autem ,siiud efl.primo m-
tcilio^biie, jnte lis;'<ifecundumoiig'.nem,tah"a
fic qucqus: cfl miicr;nam piscipuc tnftingaicur
intelkctijs a icnfu pc r cognitioncm vniucriahs,
non tamen hcc pnmurij cognofcit fecundum
orieincm ; quum cniai ha;c fu prscipua , 6c tina-
!is opeia-^io , debetelie pcivcviorcognitione fin-
guians> quoniam illa , qu?: ad bncn\ diriguntur,
•fddfectdK, Oebentipiliinianreire' Ai fecundumpoiiumus
ium. ncgare coskquentism , quss pcrftftio, & a-daa-
tio inteikdus ncnconfiftit in cogninone Im-
gularisiquod htu^r-ietiamconrendat hancefle
actuationem aliquam-, pofTumus totum conce-
dcre^ad probatioBcm aMtcmijhi^ari.-; a;cimu3
intelleaum ad. cognolccndum faiguiaie non
indiguiire iiucilcciu agciiie , ftdproptcr abilra-

10^4

A dioncmvniuerfalis j quoni.tm igiturcognitiO
Vftiucrfalium cftprscipua, & piopua op^vaiio
intelk£tus,fuitci necr.ffariaopcra intciUdusa-
gentis, ic hoc pronuntiatur clare ab Anftotcle
ineocont.io.lib.jdcAnimaiideoargumcntuin
quo^-v.ie, quod inde Liucllus fumit, vanum cit,
& ninturprauxcius loci interpretatii^m; An!l:.
enimcv^gnitionem fm}.',ifiavisibicompar<.:rcum
Imearcda, noncuinobhqua, pioinde vukfm-
gulareprimOintcUigi.nonvniacrfalc.Piuranac

B dc rc kgi poiiitnt apud Gregonum Arimmen-
lcn-: 1. Scnt. diitind. 3. quacft. 3-

Dcclaratio qudiftionU dc ordinc intclbgcn-
divP^iutrfalia. Cap. V L

HAc dcinteilcd.on.rfinguUnumdia.irmt.
Mukomaiornosdcvuiucrfaiibusd!thca.k
tas manet ; quum enimaha uiagis,aliam!nus v-
niucrfaliafint, dubiumcftvtrurnnriujabintel-
C lctlucrgnofcatur, anmagi? vniucriaie, aa mi-
nus i vtanprius inmcnrciioiuaisipnmacurta-

ceptuscorporis,deinde conceptu^ viuecis.uein-
deanimalis,deindehor3Mnis,<S:tqvii,&aharutn
fpecierum , an e contrario, primum cognoicacur
fpccies.deingenusp o, inquius, deindeaharc-
motiora,&poftiemoomniuraid,cp!upremura
eft: loquimurautem dctemporistantum arquc
originis ordme, & de iohicognitione ccnfuia,
howcildc pMmarud.i ho^um lim['hcium cc)nce-

D ptuum imLrcflkmein nobis ;■ etenim di!tind.s
cognitionisordinem.atbitrauumtfle iam dix,i-
mus, id!?oq;de ipfo prxcepta a Logico tradsinec
vllusvnquamdubitamt,quininadipilcendadi-

~ ftindarera notttian.eceflVium fit piius vniuer-
fahoracognofccre , qua .'Tiinu^, vuiacrlaha.ciiua
nequcur hxc perfedc cogn.ofci , ni ii iha !i'-ir pc-f-
fcctecog'-!ita.;eften.imgc.TUi;decirt;ntiaipecicij
promde^non poteit perfedte cognv>i;;i ipecics
ignoiaro genere ; igitur necefreettprms u?.tu-
E la-corporis inicUigere, quam naturam vr.u ntis,
drhanc pr.ias , qci.^(!0 na':uratTi aaimahs, & haae-
piias quanatusas proprijsfpecieium : hocor-
dinc t!-aduim ab Arift. elTe naturaktn phiioio--
phi-im uos inlibr. noftro de Niiuvalis fcicnciS
coni^ituiionedcinoitrauimus, eumcjordinem
in 4 conr. lib. i. Phyf aulcuk. ab Anft.propoficii
eiTc arb:tramur. De hoc igiturd.itindscog^i:-
tionisordine, nos in prsitnxia no loquimur^, icd>
dc ordme cognitronis coni^uia , que cognoicece
J potiusnos.Oporcctvirenaturakm,& mcnsno-
ilra: propnetacem qiiandaiti cognitu d^ignam ,
quam vUade ivocprarceptarradere; q-iiadoqta-
demilla. qusnoninnoitroarbitriopolua, 1-cd
naturafia, & neceTaria funt , fuhki^ntiam po-
tiu?, qu.irrrfub prsccJitones noftrascadcrevi-
dentur. P;x:crea n^tq- corifu-ias notitia noitr^
cuQi diitcjda compr.r.uionemvllam in prsl*-'n.'
tia vaduii fu.mus , q-aCi id qucq; -certum fit , ion-
fufam caiufq_uc vei notiaam prscedere diit n-

lO)5

Jacobi Zabarella: Patauini

1056

ascogmtionieiufdemrei:dimifraigiturpcni- A lare.Sc ilHpropinquioreftrpecies ,quam aenusj

tU3 cogaitione diftinfta , folum confufam con-
fidcraturifumus, &rationeduceinueftigaturi,
ancognirioncconfufapriusorigine,acteirip.o.
re cognofcatur a noftro intelicdlu magis vni-
uerfal c,an minus vniuerfale.

Scoti opimo & argumenta. Cap. VII.

VArix hacdere opinioncsextiterunt, qua-
rum duse extrems, &contrarix funt, vna

ergo pnus ab intelleau cognofcitur fpccies,
quamgcaus.

Thonuopinio&argumenta. CAp. Vllh

THomas vero in prooemio i.Phyfic. &mr.
part. Summ. quaft. s>. contrariam fenten-
tiamtuetur, priroumcogmtumcognitioneco-
fufaeffe magisvniuerfale j eamqueprobatau-
ftoritate Anttot. inprooemio l Phyfic. qui eam

---- ^^._..., ,..„ -'-'■-'•^v^x..ti^^i.mp,uu:uuoi.rnyuc.quieam

Thomse.alteraScoti^aliaeveromcdiar.Scotus B manifefte pronuntiare videtur, dicensamaois

in I. Sentent.diftind. sq.z.afferit minus vniuer
fakjhoceftvltimamfpecicmjeflepnmucogni-
tum ab intelledu noftro cognitione confufa , 8c
adidprobandumtribusargumentis vtitur. Pri-
Trtmum nium , quod a Scotiftis validiffiraum eflc cenfe-
argume- [ur, tale eft : ages naturale fatis propinquum pa-
ticnti fufficieoterprarparato,atqjidoncoadre-
cipiendum, feclufo omni impedimento,produ-
cit effcdum perfectiflimum, quem producere

tum.

vniuerfalibusadminusvniuerfaliaprogredien-
dumeiTe tanquama notioribus nobis : probat
ctiam hoc Ariftotel. ibidem hocpaao: omnc
totum cognofcitur prius, quampartes , tum a
fenfu,tum ab intelleau; at magis vniuerfalc re-
fpeftu minus vniuerfalis cft totum quoddam,
qucdetiam Porphyriusafliirit incapite deSpc-
ciejcrgo prius ab intelkau conofcuur id, qucd
magis vniuerfale cft,quam \di, quod minus. Vti-

Vrimu;

argum^
tum.

>.. - r :-" ' -1--— t-."- «...g.a v.iiix,.iic.,i.cu,quamia,quociminus. Vtl-

poteft; proponatungiturcognofcendushomo C turprsetereaThomastali agrumento, quo hu-
indiftantiadebitaconftitutus .c!uiDn{Tirm4)»y?- inri-^r*.; ri!-;nn..r», je-^.,..r-„ . j j '",

j- ^ . ^ j ^ ^ _ — — ^ — „

jn diftantia debita conftitutus , qui poflit nu^ue-
re, &cognofcii%vt corpus, &vtaRimal, & vt
homo, obiedumhoc eftagensnaturaleconue-
nienterpropinquum, nccimpeditum, intelie-
ftusautem noftereft naturaliteraptus/acprsc-
paratusad omnemconceptum recipiendu3ergo
priusimprimeturinintelleduconceptushomi-
nis,qui aiiorum perfediflimus eftipotentianaq;
jmprimendi conceptum hominis tanquam va-

Secufii

iufce rei rationem.& caufam ad ducere vidctur .
mcns noftra,quando nafcimur.eft ficuti tabella
abrafa. in qua nihiidefcriptum cft;nonpotcfti-
gitur a pcrfefta ignorantia ad perfedam fcien-
tiam tranfire, nifi per media; atqui perfefta co-
gnitio eftcognitioiniimsefpccici, cognitiove-
rovmuerfalmm eft confufa, & potcntialis.quia
cognitioanimalis cfthominis cognitiopotefta-
te,&confufc5 debctigi.uraufpicariab vniucr-

, f ,,■!.. ^.,. , .1 . . .^ --' ~- --"■-'-' "'-"^'■151. urauipicariaovniuer-

lidiorprjeualcbitalus.fcihcetpotentiacimpri- D fahoribus , quorum cogmtio confudor atauc

mendiconceptumcorporis, &conceptumani
malis 5 itaquc prius cognoiccturhomo,quam a-

Secundu nimal^&corpus. Secundo itaargumetaturSco-
tus: fip! imum cognitum cffet magis vniucrfale,
diuina fcicntiaeflct omniumprima fecundum
ordinem notlrumcognofcendi; confequesfal-
fum eft. vt eius inicriptio dcclarat , inicribiture-
nim /^sTuToi f v<7-'K«!, hoceftpoftnaturalcmfci-
entiam addilccnda : patet confequcntia ; quia
fubieftum Metaphyfics eft ens prout ens cft,
quod eftomniumampliflimum, qiierce^ctet-

Tertium lamncbisomnium nonflimum. Tertiofic: fi
primum ccgnitumcffetmagis vniucrfale,ma-
ximum teropus interponereturantequa afum-
nao genere ad fpeciem iniimam peiucniremus ,
quiatranfeundumcftperomniagencramedia,
quoium aliquafuntignota, vtaitArift. incont.
zS.feptimi Metaphylicorum, vbi dicitignora-

Quartii. riproximum genusafini, &equ!. Quarto:dem
ficconfirmarepofiumus: itafeiiabccfpcciesad
genus, vt fingularc ad fpeciem; vt enim fingula-
refubfpecieeft, &eadeipfopr2cdicarurinquid,
itafpecies cftfub generc.quod de cain quidprx-
cicaturjatqu)indiudi!um ccgnoftuurabintel-
- lcftuprius quamfi:'Cc..cs,ficuianteofteU]mtft;
Qutntu. crgoeu-iiii) ipcciespnus.quarri genui. iVsetcrca
resiudicanturirag!S.velmin«stalesex"maiore,
velminorepropinquitatcadprimumtale;atqui
id,quod primum. omniuiriintclligitur.eftfingu-

impcrfe<aiorcft,deindepcrdiirercntiasdefccn-
dcre, doncc plenam, & perfedsm vltimarum
fpccieruin cognitionem adipifcatur, harume-
mm pcrkfta cognitio eftfinis noftra contem-
plationis. Experientia quoquc hoc compro-
batur: nam multorum animalium, ac multa-
rum ftirpium fpccicm , & naturam propriam
ignoram us , genus tam.en cogn ofcim us , & inter
genera illud magis cognofcimus, quod com-
muniuseft: cumsnulla aliaeirc videturratio,
qua.Tiquodfaciliuscognitueftgenus, quafpc-
cies,proindeetiampri.;scognQfcitur;namid,
quod facihus cogmtu efl, prius tempore cogno-
fcitur, quum cognitionoftra afaciliortbusinci-
piat. Prstereaidcm confirmatur excmploillo
vuigato animshs a remoto loco venicntis : pri-
mum enim non cognofcitui-.nifi vt corpus,quia
dilceinere adhuc non pofTLimus an fit animal ,
an corpus aliquod inanimatum ; poftca vero
propinquiasfaaumcognofciturefreanimal.at
non diiccriiituran fithomo, anequus, anafi-
nus; poftea vcro cognofcirur ctiam vthomo:
quoniaigiturcxfcnlioneintelleaioiit, codem
ordinedcberintclledus vniuerfaliaintelligere,
quoaicnluungulariafentiuniunafenfuautem
illudcognofcittirprimumvthoccoipus, dcin-
de vt hoc animal , tandcm vero vt hic homo j fi-

mihterergo abintclkaudebetprimum conci-
picorpus, dcmdeanimal, tandtmverohomo-

Horura

Tertii

Quarti

^17

de Ordine Intelligendi, Liber.

1058

Horumautcmargumcntorum vis, &cfficaci- A lcftus habilitntcmvtordinc quodam diucrfos

tas poftea quum huiufce rei vcritatcni dcclara-
bimus, diligemius expendctur.

H;

Genuis, opinio , &fY(&diitarum opnionum
conciliatio. Cap. V.
As duas contranasThbmx, & Scotifcn-
• tcntias M. Antonius Gcnua prarccptor
rneus putauit media quadam opinione polFe
conciUari : dixit enim diftinguendam cHccO'
i^t gnitionem.duplexenimeft; vnaaftualis.alicra B
ftio habitualis; attuahs cognirioeft quaeUbet pri-
al^ , ma cuiufque rei apprcheniio ex phantafmate
uid oblatoinielledui, &iprumm9>.ijcntead"Uj ha-
tua- bituahs vero eftquxdam naturalisaptitudo , &
cun- piopenfio tum rerumcognofcibilium, vtordi-
tl/os. nequodamabintelledurecipiatur, tumipftus
intellediis ad eas ordinatim recipicndas : hac
-diftin3:ioneconftitui:adicebatThomam& Sco-
tum concordes cfle , quum ambo dixcrint co-
gnitione confufa aduaU primum cognitum ef-
le Ipecicm innmam, co^ni tione auiem contula
habituaH prnnum cogmtum effe^id , quod eft
tiiaxime vniuerfale : iianc Scoti fententiafuiire
facileoftendebatconfiderandoea,qusea Scoto
dicuntur in prasdifta fua quseftionc 5 ibi nam-
quc Scotusdicit, ficonfideremusaptitudinem
feuhabiUtatem inteUeftus vtabobieftispern^
ciatur, &ipfarum quoque rerum aptiiudmem
vtipfumperficiantoidinequodam, is ordota^
lis eft , vt prius communiores conceptus iint
imprimendi, quamminus communes, natura
enim in omnibus progrediturabimperfedo ad
perfedum : att|uando accedit inteilectus ad
:a£tum ipfum apprehendendl i & coguoicendi,
pertuvbatur hic ordo, & impediturafacultate
iiiotriceinfimsfpeciei , qux vaUdior eft, quura
eiusfingukare validiusmoueat l^enfum; proin-
defaciatvt priusin intelleftu imprimatur fpe-

D

habitusauipifcatur.qujcconfcniancactiamcft
ipfi naturrc , quxinoperandoproccdcrc fempcr
iblct ab imperfcdtioribus ad perfcfliora Scd
hccc,diccnsGenua vidcturpotius in omnibu;; ad
vnguem;(equiopinionem Scpti, &nitiadcam c<mc(Ua-
trahercVerbaThoms , quamaUquidmcdium.. t/onfico-^
quoiUiconciUcntur, adducre: Scptusenimin f[ftauo.
iilafuaquEeftionetumv.titurUkiipfa diftinftio-
ncnotitixaduaiis, & habitualis, tum \\xc tna
didaprobatj cognitioneaduaUconfufapnmCi
cognitum elTc niinus vniucriale ; cogniiionc
actuaiidiftmfta primum cognitum eUe magis.
vniuerlale; coiTnitionehabiiuali pnmucogni-
tum eiiemagis vniuerfale; quse omnia fequens.
Genuanititurea Tlioma: dttribucre. Attamcn
primum didum a ientcnria Thomx aUenifii-
mum eft , qui abique dubio putauit cognitione
aftuaU coniufa priinum cognitum ellc rna^is
vniueriale : dicens enim mentem noftramnalci
vt tabeUam abrafam,inqaanihil fcriptum cft,&
aufpicaria conceptibus impcrfeftioribus; noii
folam aptitudine relpicit, fed aftumiplum ap-
prehendendi, hiic enjm vulteileaptiudini con-
fentaneum , ita vt , quo ordinc aptus eft intellc-
ftus res apprehendere, & quo ipia- iunt aprse au-
prehe.ndi, eo ipfo apprehendantur ab uu el lectu,
neq; vllam impedimenti mentipne facit:contra
yeroScotus mquit aftCi aptitudinj contrarlnm
eife propter impedimentum illatimi a magna vi
motrice ipeciei , quod quidem neque aThoma
dicitur, neqivideturefle cofentaneumrationi,
quia natura nihilfruftra facit; quare non debuit
mentinoftraerribuere hancnaturalem a^titudi.
.ne.m y t certo ordine res cognofcat , fi nunquam
■fcruandus hic ordo crat , ied potius contrarius ;
fic enimpropenfio ilia naturalis. nunqiiam dii-
cereturada£tum, quod dicendum eirenonvi-
detur. .NequeverbaThomseincontex. ^.prinii

ies qiam genus : quare dubitandum non eft ^. Phyfic.id,quodGenuacxiftimauit,ficTnificar

vtrunqvtediftum manii^efte a Scoto fuiifepro-
latum. Qnod vevoetiam Thomas vtrumque
protulerit, oilendere nitebatur coilderando ca,
cjuseabipfo dicuntiu in prgediftio proa;mio i.
Phyfic. nam ibi incont. ^.Thomas airerithoc
nomen, homo,iiotiusnobiseffe quampajtes
definitionis,animal, & rationale; quai e conce-
dit hominem eife nobis notiorem cognitionc
confuia,quaanima!,refpicitcnim attualem co-
gmtionem, quam etiam Scotus refpexit : qu^u-
do autem dicit vniuerialius elFe nobis notius,
refpicithabitualetULCognitionem.nonampbus
a£taalem , vtcius verbadeclaiant;inquitenim
inLellectum tendentemadperfectipncm adipi-
fcendamaufpicaiiprimuma cognicionereruai
. vniuerialiorum, CiUr^imperfediores iluit.& ab
lisadminus vniuerialestran:u-e, donccadinti-
inam ipcciem . qurc peri eCdilima eil-, perueaiacj
ficautemThomas denjtat crgnitionemhabi-
tuaicm , quum cofideiemaLuiviicmiiiam mtci-

Animal

poffunt : ibmamque &Thoraas,& Anftot. fpe-
ciera confiderant tanquam totum definibile.
quod dicuntnotius eliepatribus defiixitionis,
hocautem di-cere nihil aliiideft, quam dicere
-fpeciem prius cognoici confufe, quam diiiin-
fte, quodquidcm clarum eit, & aneminevn-
quamnegatii : ideo animaduertendumcftani-
mal refpeciu hominis polieduobus modis con-
{iderari ; viiomodo vtefiisparseilentialis, qua
ratione homO vt tofiim coniuftun notius 'eit '^'If^'-^^
animalivtparte, idque ibi'IignincarcThomas ^''^'''^^
voluit, vtlegenabusmaniieifumeli-;aUeroaLi- ^J^^ ^^'
tem modo vt totumpotentialc continens ho- ^ ^"^"^^ ^
minem vtpartem.inquo feniu ibi noaccipitur : P^''^'
fcd putauitThomas genusita acc.ptumvtto-
tum quoddam conuuum erfe piiuscotrnitum
.cognitionecoaiula , qiiam fpcciem, quod ta-
men Sco.us nega:nc ; ijoc autem cft , 4- quo
nunc eft nobispiopoii^ a d:ipu t^iio: quarcTiio-
mas, & ScoLUs kac 111 re concox de ^ n jn iiun.

L L Zj:-7ia-

■5?

lacobi Zabarcllcc Pataulni

10<?0

Zln:aY£,^ Achilllni opinio.
Cap. X.

/f! AiCus Antonius Zimara, & Alexander A-
j^ /lchillinus prjediflris argumcntis moti in
incd\im quandani lententiam incidcyut^quam
lutillimam cilc exiitimarunt : dixerunt enim &
Thoms&Scoti opinionem vniuerCe (\miptam
Ytramq.; faliam eife , veram tamen effe ytramq;
Vt particularem , quia in quibusdam notu prius
eft macris vniucrfale, in quibusdam vero minus
vniuerlak.proindenullamcertamvniucrfalem
Te"ulam de primo cognito tradipofie:idcoque
eri;alieThoi-namdicetemin omnibus primum
coo^ninim efle magis vniueriale , erraite etiam
Scotum putantem minusvniuerfale ni omni-
bus eile primum GOgnitumjquanqitamfdieuntJ
niinuserrauitThomas, quiafsepius euenit vt
magis vniuerlale fitprimum cognitum , quam
vt minus vniuei-iale. Quodautem vtrumque
continsat, probantfic : multi cognofcuntid,
quod olFertur,eire herbam, fed qua-nam herbs
fpeciesutignorantj&cognofcuntaliquodefre
animal. quse veroanimalLsfpecies, ignor^nt;
tunci<^itur eft tllisprius eognitum magis vni-
ueriale,quammmusyniueriale,quandoqueta-
nicn contrarium contingit;nam Arift. 7. Meta-
phyf cont.28. inquitaliq\ia generamedia igno-
rari,vtproximum genus equi, & alini; tunc igi-
turnotioreilipecies, quamgenus,quumipe-
cies equl& alini cognofcantur , proximum au-
tem eoruro genus ignoretm-. Huius diuerfitatis
c • ufam rcfcrt Zimara in fenfum-v omnis enini:
intclleft.ualiscogni.tioalenfu pendet, fenfilia:
vero quae per ie;(Sc proprie ientiuntur, acciden>
tia funt.ideo ex horum varietateprouenitinin-
telle£t.uh2ecdiuerfitas;quandoenimaccidentia
oenens.funt raagis.feniilia , quamaccidentia
ipcciei tuncpiius cognoicitutab intelleauge-
nus, quam ipecic s ; quando autem magis fenfir-
lia iiintacudentia fpeciei, quam.accidentia ge-
ncris., pmiscognoiciriir ab intelleftufpecies,
-quim <y'enu5;magis.enimfeniilia funt accidetia
1 roiria cqui & aiini, q,uam a< eidentia proximi
coium 2cna-is, ideo prius cognitse funtintelle-
6.ui l^ «Treci-; s quo.ra ilJud genus. Hsec fuit hor-
xumi'ent\n:fi qusequantum in fe venta.tis.h^
^.:a.t4'OikarccQgnitaintcllig.etur.

1:0 fcm cognitionis dipnd;is. .
Cap.XL.

fN hac'dift;cu!tate'i & fententiarum- varietate
■vrveiirasmanife.*-aSat-, & aliorum errores
c<o>noi<:antur,necciiarium ante omnia eft refte
diftjnguc-re ,n& in ambiguitatem-, in quam piu-
rcsincidetunt, nos^q^uoquelabamurjetenimiri
hocpIure.sdefeci]T«aib!t:or>quodnonbenedi-
ftinxeruai, i!lanamque,qiia muiti vfi limt, co-
gnitionisjioihiediftinaio ina<aaalem, & ktbi-

A enim nominum impoiitioncs , 8c appellationes
arbitianxeife videntur,conucnittamen apro-
prijs vocabulorum fignificationibusnon rece-
dcre,quodillifeccrut,dum cognitioncm habi-
tualem improprie admodum abeis acccptani
ab aftuali diftinxerunt : quemadmodum cnim
potentiaacquirendi habitum nonrecte habitus
nominatur , ita neq; aptitudo intelleftus ad,ha-
bitusordinatim comparandosrefte appellatur
cognitio habitualis.quum neque adhuccogni-

B tioiit,neqjhabitusYllus in intelledu infit , fed
re£iius potentialis appellaretur; lic enim oppo-
nipoi{ctcognitioniafl:ualiquoniam a£):ui non
habitusopponitur>fedpotetia:quaiautempro-
prie fit vociida habitualis cognitio, poifea con-
iiderabimus iiiuncdicimusnil aliudfuailladi-
ftindioneeos iignificaflej, quanoftiam cogni-
tionem vel aftualem eiTcvel potentiaIem,con-
ftateaimeos pro potentiali habitualem acce--
piiret vnde alium ipforum errorem colligimns,

Q quod de vtraqae hac cognitioire dud contraria
difta protulerunt , quum tamenidem de vtraq,:
airerendumiltjquoniam , vtpauloante diceba-
Hius,nuIlanaturalisaptitudopotefteirefruftra,
aptitudo autem noftri intellcdiu^ adres certo
ordine intelligendas non poteft eife potentia
Logi ca, quum miit intelkftui etiam nobis non
cogitantibus:proindeadafl:umducendaeft, ita
Ytcognitio a(flua!is eodem ordineacquiratur,
quo natuialiter apta eftacquiri>&: debita ferue-

•p. tur confonantia in rebus natursejidem ergo eile
debetordocognitionisaaualis, & cognitionis
potentialis, o^uara-illifatisimproprie habitua^
leappellarunt:proptereanosdimillapotentiaii
^olama£fualeconfiderabimus,quumdevtrius-
que ordineidem fentiendum ilt , & hanc opor—
tuniorepartitioneitadiuiderrius: omnisnoftra
a-ftualis cognitio vel coniiifaeft,veldiftincfaj
qua;.autem vtiaqueiit,docet Arift. ininitio lib.
2.Pofter. Analy t nam rei fimplicis cognitionem Djj^m

.p habemusconfufam , quando cognofcimusi-^/oro-
pfam elfej& ignoramus quidlit; diftinftam ve- gnit/oi
to quandcx etiam quid fit cognofcimus; rem au- nofirin.
jemcomplexam cenfafe sognofcere eft igno-
ratacaufanofTefolum quodlit, diftinde vero
eilcognofcerepropterquid : vtraquehsec ad-
huc duplexeft , & hac diftinaione omnem to!--
lidiiHcuItatemarbitror : fedetiaminfolacon--
fufanotitiaconfiderarefatiseft, quimidc hac:
fola fit nobis propofua difputatio ; eandem s-
nim diftindi&neni etiam diftindae cognitionii
accommodare quisq; facile poterit .• certum eft:
aftualem noikaiTi coniiifamrei iimplicis nott--
tiam duplicemeilc, veienim eftprima reiap--
prehelio,quamantea auaquacognouimus , vci;
eftaftualis cognitio rei.etia prius cognitse; qua--
do enim mathematicus a fomno excitatus inci--
pkconiemplaiialiquodtheoremamathemati-.
cum.eftquidem illaa(SualiscognitioilIius roi,;
iipiv.d'u»iA»€xi £a«ia.eius ap^v«hen.rio, qnia-ine:

io6i

iampridemthcowmiillluclapprchcnditj&eam
remfjepiusaliasintcUexit : primaautcmcon-
ceptuum imprefliomagnaexparte in pueritia
fit; ordinatim enim res , quse a fenfibus intelle-
£lui ofFeruntur, apprehcndere incipimus, quas
prius non cognoueramus,licet eum cognolcen
di ordinem in illa xtate non animaduertamus ;
infinguloenim noftrum neceffeeftaliquando
primumfuijle imprefTum coceptum animalis

dc Ordine Intelligendi , Libct.

J062

&rationemadducit, quoniimomnctoium,<Sr
conlufum nOtiusnobiscft, qmmp.irtes. Non Scottfia^
latuitScoiiibslocusille,quirc(podeiunt Ari- rf^ ^^-
ftot.ibiloquideordine cognitionis dil.HniSVs; /^^^^/^*'
quam in ea icicinia tradiiurus crat, proinde lo-
cumillumScotononobeire, quumeriam Sco.
tusfateatur cognitione diiirinfta priusefic cg-
gnkum magis vniueri^alcquam minus xniuer-
lale;fed decognitioneconluianihil cxeoloQo
conceptum equi , conccptum bouis , & alioso- g colligi,quu dceaibiArift.nonloquai ur.Athoc ^^^f^f^'

ojira,
l eft

mnes.idquevtplurimuminpueritiafadueft;

cuenit tamen vt etiani adultis,acfenibus offcn-

ranturresaliquse eis antea prorius incognitre

proinde confufiearum conceptus tuncpnmu

inilloriianimis imprimantur.quum prius nul-

lam prOrfus earum notitiam habuerint. QuLim

crgo ita rem {<.{z habere manifeftum fit ; liceat

nobis hanc diftindionem proponere tum rei,

tum vocabulorum fignificationi maximecon*

fentaneam : cognitio nofi:ra a£Vualis confufa _

duplex eft. vna originalis, altera vero habitua-

_ lis;re£i:iusenimhabitualisappcllaturilla,qu3e

■C ,, fitexhabitu iampridem acquifito, vtquando

' /• ■ e2oequumaftuintelli2:o,cuiusnotitiamiam-
tn-aln. f . , i . . . ^r •

prideminpuentiaacqiulmi , quam meraapti-

tudo ad habituscomparandos;intelle£tus enim

poftqua contraxit habitus , poteft res aftu con-

templaii, quando vultudeoeamaaualem co-

gnitionem,quaefitexhabitu,YOCoinpr^fentia

cognitionem habitualem:fed quando primum

concepianimoequu, illafuitprimaorigoim- D

prellioni^ illius conceptus , eamque in prsefen-

tia appello cognitioneoriginalem: quareaftua

lem no accipio vt ab habituali diitinftam, ficut

cam Scotus , & alii acceperunt , fed vt comrau-

nem originali, & habituali, quum vtramque a-

aualemefre manifeftumfit; nec dubito quin

omnes ludiciofi viri noftram hac & habitualis,

&aa:ualis notitix acceptionem tanquam ma-

ximepropriam, &rei, acyocibusipfTsconue-

nientemapprobaturifint. E

Prima

'Prfnmrrh

tnm,

Ouodnam fitprimtm cognhmn cognkiQ-
ne a^ualt originali confufa.
Cap. Xll.
Ac diftinclione conftituta puto totam hu-
iufcereiveritatetribusafrertionibuscon-
tineri, quaruprimade cognitioneoriginali ta-
lis eft: primum cognitione aftuali originali c6-
fufaefl maxime vniuerfale, vt refte ieniit D.
Thomas, & cumeoAuerroes, &Gr2eci omnes,
quam fententiam defendit etiam loannes Gan-
dauenfis aduerfusScotuminfua quseftione in
prooemio i. Phyiic.Probaturaifcrtio haecmul-
^rgJtmen ^^^^^\^^- primum quidemauftoritate, & ratio-
ne Ariftot. in eo prooemio;quam fuperius quo-
que confiderauimus; fed ea nunc accuratius eft
perpendenda ; Ariftot. enim eo in loco inquit,a
magisvniuerfalibusadramus vniucrialiapio-
gredlendum efletanquamanouonbus iiobi*

dicentcsfigniiicantfeArilt.& ciusartificiunon f'°- ^^'
intelligcre , quod breuiter declaro. Ariir. ibi m 'ciar.ziyci
4. contex.proponensab vniuerialibusadpaiti- contix.^
culanaprogrediendu eiie, viiq; iignificatordi- '^S- '■'^'-
nemcognitionisdiitinclse.pioponitcnimordi P^^jfic.
neferuandiiintradandisreb. nai.uralibu3 qua-
rumcognitione tiadcndamfibi porj-ioiu tnon
c5futam,feddiitinftam3 hancenmi nosadluiC
n5 habemus, fcd eam ex ledione Ubroru Arifr.
adipifcimur. Poftcaveroprobas Anlt.illicon-
clulionemailumpfiteamminorc, vninerfalius
eftnobisnotius.quatribusargumcnti,sconur-
mauit^nec potuit mtelligercalio moao notius,
qua cognitione contula, quod manifeftu eft in
tnbusillisargumentis.-toiumenimeftnotius
fenfui,quampartes cognitionc confufa .-nome

eftnobisnotius,quadcfrnitio,cognitioneccn-
fufa,vt etiam expreircibi Ariit.teitatur.dum in
quit nomen fignficat totu quoddam confufe .-
prima quoq; puerorucognitio quando omneni
virum vocant patrsm,&omnem fceminam ma-
trem,eft cognitio confufa .- itaq; fi conueniens,
& valida eile dcbeatilla triplex minoris propofl
tionisp.Tobatio,nonpoteftminorillaintelligi.
nifi de cognitione confufa .• prjeterea dicens ibi
Anft. incontex.4.vniuerfale efletotum quod-

dam. &multacontinerevtpartes,cofufamco-
gnitionem denotat; id enim quodaccipiturvt
totumconlufum, &priusnotum,quamDartes,
noneftnifi confufecognitu, quiiadhuci"no-

E renturpartes.-inordineautecognitionisdfitin-
ftse animal gcnus n5 modo vt totucognof citur
prius.quamfpecies, verumetiam vtnnCT-alarii
ipecierum pars eflentialis,;quod quideArift.rbi
nonconlidcr.at, quiafumittotum commune vt
confufetantumcognitum.PatetigiturAriitot.
probantemexeaminore concluuonem pofita
in initio illius 4. contextus, argumetan a c5fu-
ia noira cognitione ad diitinaam , quam in ea
fcientiatradcrevult; ordinem enim ieruandii
F intradenda perixda fententia rerum naturaliii
conhrmat ex ordine cognitionis noftrse con-
fuf se, tanquam ex ordinc noftro addilcendi na-
turaliprobansordineartificioium.-nam.quem-
admodum initio dicebamus , ordo, quo diftin-
ftamrerum notitiam comparamus, artificio-
fus, atquearbitrarius eit, ordoautem, quoa
pueritiaperieniuscognitionem rerum confu-
lam acquinmus, naturalis eit; quo-niam io-i-
tur hic coufufie cognitionis_,ordo eiuf mcd! d t,
hh 2 vtpnus

I06s

lacobi Zabarellae Patauini

vt piius cognorcamus-ca , qu^magis vnmerfa-
lia iuntjpoika veroilla, quxiLincminus vni-
ueri?.!iajexhocinfcrtAiiftot. talemelfe debe-
rcetiamordihem difdtiaa^cogniticiis', quem
incafcientia fcruaturus erat: voluit autem ea
rationc fignificarc, artem dcbcrein Irocnatu-
ramimitari,ncmpcvtorGoaitificio(us,quoad
rcrum lcicntinm adipifcendaui vtamur , (equa-
turm-cntisnoftrsepropcnlionemnaturalemiira
vteoordine ad rcrum fcicntiam capeirendam
progrediamur,quoipfo natiualiterjacfine arti-
ficionoftroresappreirenditvficenim crdinem
doftiinjsfcqui ordincmrerum naturalium do-
cuimusalidsinlibris deMeLhodis:quodautem

10 6*4

Lil>. /. Anftot.ab ordine cognitionis conhrfre acl ordi-
c./o. ^^^^ diftindx cogmtionis argumentetur^cx eo
ctiampatct, quod diftinda^cognitione & ma-
• gisvmuerfalia^&minusvniuerfalia eoinloco
incognitaefleftatuuntur: quando ergo inquit
Ariftot.vniuerfalioraeile nobis iiotiora, noii
SecundH pot^^ftii^^telligerenificognitione confufa. Alio
*tr£ume- ^"^^l"^ argumento hxc prima noftra afrertio
tum. confirmaripoteft, quod a Scoto adducitur in
fua quxftione prsedicla ad fuam tuendam opi-
nionem,nec vidit Scotus illud contra ipfum fa-
cere,& D.Thomse opiiiioni fufirapari; imo cgo
arbitroihoc eife vahdiillmumomnium argu-
ancntorum, qusaduerfusScotum pro fenten-
tia noftra adduci poilmt , etenim vera, huius
noftrseaiTertionisratio, &a£quatacauia eo ar-
gumentoadducitur; Scotusita argumentatur :
illud eitfaciliorisintcllcctionis , quodeft faci-
lioris abftractionissfpecieseilfacilioris abftia-
€lionis,quam genus ; ergofpccies eft facilioris
inteileftionis,proinde eft prius cognita , quam
gcnus; ineo emmconfentire omnes videntUr,
quod ea c|UKfaciIioracognituiunt,priusetiam
cognoicantur;idq; vcriiTimum eft, vt poftea di-
cemus ; maior propofitiQ clara eft eo funda-
nientoconftituto ^quod vniuerialium intelle-
clio eftabftradioqugedam ,velnonfit finc ab-
ftraftione; mincre itaprobat:ilIudfacihus ab-
fti-.ahitur,quodapaucioribusfeparatur;atfpe-
cies arpaucionbus{eparatur,gcnusvero apluri-
bus;crgo fpcciesfaciliusabil:rahitur,quam ge-
nus : maior manif cfta ciTe videtur, minor pro-
baLUi;quia fpeciesabiungitur mentea folis ac-
cidcntibusindiuiduanubus,genu.s.vero fepara-
tur & ab eisdem,& ab ipfa quoq; Ipecieinatura,
& quanto fupenus in-carcgona gcnus fuerit,
tantoapluribus lcparabitur,nempeab omnib.
eoiirfcrioribus';coipusigitur.eftdiixici!Iims£ab-
iV<5/^i?f^j-{}iaciionis,homovero,&-equusfacillimje. Hoc
matorjit. ScoLiargumentummanifcil;eipfiaduerfatur,&
J;ectciab mirorquodmuhicius ihllaciam nou-aniir.ad-
firu£tio, uerterint; namin fpecieiiint agsreoatK nlures
^'r/^i*^!?;^^ conditicncs , & coaiuncl;t phu-cs diiicrcniiK,
r/s:proin qnam \\\ gencrc,omnes enini conditioncs, qua:
ded/ffjci- aftufimtmaninialijfunte.tiaininhomine , &:
i">i'' alia pr3:ter eas 3 ideo fi animal ab homiiie. ab-

A ftrahere velimus.oportct Vt condltlones homi-
nisproprias relinquamus , reliquas vero coni-
munioresaccipiaraus; quare ipecies maiorem
habetcompofitionem,quam genus,& gonus
eftfimpliciusfpecie:quoniamii2;iturabftraherc
eft aliquaaccipere dimiifis aliis^centmr eft dif-
ficultatem abftrad lonis confiftcrein accipiedo
pIura,rclinquedo pauca ,n6in accipiendo pau-
ca, rclinquendoplura: proindeia abftrracfionc
j^ fpccieivltimaverumcftid, quodScoiusdicit,
pauca rdinqui;fed hoc no facit abftraaionefa-
cilioiem.vtipfe fiimit,fedpotius difiiciliorem.
nam fi pauca relinquuntur , piura.fumuntur:.
quomam igiturininfima ipecic iunt coniunase
p!Lirimseditterenti2e,&conditiones,infupremo.
autemgenerepaucK , ideo dilficillima.eft ab-
ftraaio infimx fpeciei , lummivero gencrisfa-
ciliima:mcoigiturdeceptuselBcotu1,quodex
paucitateiLidicaas abftraaioni? facilitate,pau-
citatem accepiteorum^quserelmquuturrqium-i
^ eorum,qux fumutur.accipere debuerit; finam-
que aceruus hgnorumproponatur , ex quo fint.
aliquaaccipiend3,& aliquarelinquenda , certCi.
eftiacilitatemaiiferendi confiftereinpaucitate.
_ eorum,qu2eaccipiuntur,uoneonim, qu^relm--
quutur ; nam facilitis eftpauca ligna auferre re-
linquendomulta, quam auferre multa,,rclm--
quendopauca. Videtur autem Scotus hoc aiv
gumemo vtensftatuiirefundataientu hocquod
intelleausabftrahes hoc ab aliis debet coano-
D fct:reillaalia,aquib.abftrahit; fic enim videtur
abftraaionis difficultas confiftereinmulritudi-
ne eorum,qu3;relinquuntur : fedidmini.me ve--
rueft, &adiierfatui:propri2enatur£e abftraaio-
ms,& fignificationihuius vocis ,abftrah,ere; nil
emmahudeftabftiahere, nifiapprehenderev-
nurn nonapprehenfis aliis,vt abif rahcre animal
abhominenilaliudeft, quam folam animalis
naturamin hominecontcmplari , propria ho--
minis natura nonconfidcrata;_ eftigitiir nccef--
j. faria abil:raaionis conditio , , vt in Tpfo abifi a-
hendi aau rcliqua wow cognofcantur, & id fo-
lum,quodapprehenditur,intelligatur;quiafiin.;
illo a6f u aliaquoq; cognofcantur,nulla fitab-
ftraaio.Ideo fi acceptamaiorepropofuionear- .
gumenti.Scoti, minorem.illiveriorem fubiim-
gamus,fictai-gumentumeifica'ciiTimumad eius .
lententiam oppugnandana.noiftram vero', acDc .
Thomseddnonlfrandanviliudcft iacilioris iu-.
telkaionis , quod cft faciJioris abftraaionis; at
j. genus ciftfaciiiorisahftraaionis,quam fpeciess
ergoeftfaciliQi-isintellcaionis,proindcprius.
cognoicitLir,quam fpccics. Videtur etiamfem. y-^
tentiahxcconibnacileopiiiicntomiuumant!. ^ -
quorumphdofophovum, Qmnesentnrputarrit ^^^^^
' faciilimumcliercruconuaiicntiam cosnoice-
re, dt{fcrcnt.ias autcm ditficiilimum ;qLu,.enim .
oir.nesr.crii dillcrcntias , qu,ibus,in,;er.i'c diicrc-
pant.cogncfcat, is reru omnium icicmia.habcti;
la.cilius crgo vuiuaialia. cog^nolcimas , in: qui-

fOff^ de Ordlne Intelllgendi , Libcf. t^S9

busicsconuenlunt, quampiopria,quibusdif- A vtquamitatem,&:mutabilitftt«m,p«rquamab
ferunt.-idqueetiamquotidie expcrimur ,nam Anltotel.dcmouftratafuitihinccoiiigimusfm-

coo aJiquando vidi pilcem quendam quem pu-
taiii eire auratum pifcem ,tamen pifcatores di-
xerunt non eiTe pifccm auratum,fe<i aliam qua-
damfpeciem ; ego igitur folam conueuientiam
illius pifcis cum aurato animaduerti , difFeren-
tiamautemnonanimaduerti:fic pueri conue-
nientiam afmi cum equo , & mulo cognolcunt,
f^d eorum differentiasno diicernunt: nos quo-

gularianonfoliu;infimxlpeciei fingularia cf-
le , fed omnium quoque fupcriorm-n gencium;
Socrites cnim non folum eft i-iichomo , vcrum
ctiam lioc aniinal,& hoc viuens, & hoccorpus;
omniaigiiur lingularia ,qu2e in aliqua naiurl
communi ccnu' niant , necefie eft vt aliquibus
etiam communibus accidentibus pamcipent,
quoe diam inlcquantur, & fmt tanquam fenf lia

l-ea eorum ainciciiLia&inj uin->-ui""»-. »'>•'■' n^ -i --i- — / i

queadulti cognofcimusex locovalde remoto B ilims{igna,atque veltigia. Hsec quum ita lclc
^ ■ '^ : o _rr.-: o ^„1; .^irt^i-pn. Kiiipanr.i a i Tni rni-i Inniim, imo etiam nccella.

conuenientiam equi, & afmi , & maili,<lifteren
tiam vero conipicere non poflumus, nifipro-
pinquioresfimus; facilius igiturconuenicntia
tu cognofcitur, quam difterentla. Poflumuspr<£-
rje^t tereaargumentumiumercaboidine fentiendii
quoniam enim omnisnoftra intelledio afen-
iu origin^m (umit ; necefte eft vtqualis cftlen-
-ticndi°oi-do , talis fit etiam ordo intelligendi,
prsfertim cognitione c-onfufa , de qua nunc lo

habcant,iaaoni conlonum,imoetiam nccefla.
riumeft, vt accidentit vniucrialiorumiacil-us
fentiantu-r,proinde etiam prius , quam accidcn-
tia minu.: vniuerialiumsquo tit vtctiam incelle-
dui priu:- ofFerantur magis vniucnalia quam
minu:; vniucrfalia:hocau:.em probatur tum ex-
tenrioneiT),rum intenfionem motionisconfide-
rando : extenfionem qu;dem,quiail!udmagis
ttiouct, quodixpius mouet; atquiaccidenna

pr3eiertimcu"tnLivjiic v-L>iiii"<i , "^- "1" ' ""• ' i i r r ■

5uimur:fcieiidumitaqueeftilla,qu3epropi-ie, c corporisixpiusofterunrar ienf«i. quanr. acc-

ac per fe fentiuntur,accidentia cfTcf ubfl:antiam
.autem non fentiri per fe, fed pet accidens , vt ait
Ariftotelin z.libr.de Anima;exiftuntautemac-
cidentiaomnia in fubftantiisindiuiduis,& quia
jneisdemlatentetiamnaturse onines commu-
«ies,ideo accidentium quoque hoc eft difcri-
men , quod aliaintequuntur naturam commu-
niorem,alianaturam minus communem^nutri-
ri enim & augeri competit omni viuenti, proin-

demiaanimalis, & accidcntia animalisisepius
quam accidcntia equi: nam accidentia corporis
offcruntur fenfui in omnibus corponbus tam
animatis, quaminanimatis,accidmtia vcroa-
nimalis in folisanimalibus,fed nonminus ine-
quo,quaincane, &inleone &inaliis,acciden-
tia vero equi in folo equo;patet autem in omni-
bus exiterata,& multiplicataa£tione prodirea-
iiquid,quodcxvnicoadii prouenirenopoteft.

rienim <x au"cin.uiiiijciinjiii"i »'^"^"^'-*, r-" — ---i — '-i- i j

dehuichommicompetitquatenus habetinie j^ nammulta:gutta:cauant]apidem,quemncquc

:;fS

naturamviuentis; fentire aut^momni anima
h , &.huic homini quatenus habet animalis na-
turam ; loqui vero hominitantum , & huic ho-
mini qaatcnus eft homo : conceptus^itui con-
fuiusreivniuerfalis in intellcdunonfit nifiex
fenfioneaccidentium illius vniuerialisafenfu
faaa:videturautem omnis naiura communis
infingularibuslatens habereneceiraiio aliqua
„ accidentia fenfiliaeam inlequentia ; neque di-
■ra cendum eft dari genus aliquod , cuius nulliim
(ffis fit in fmgularibus fenfile accidens , vt fignificat
r /» Ariftotel.inlibr. 2. Piiorum Analyt.cap. vlt. ibi
ntr namque videtur innuere naturam omnem re-
■ acci linqucreahquodincorpore veil:igiumiui,per
/a quod cognoicatur; efretenim reprehendenda
■n/K- natara,fialiquamcommunem naturam in re-
£t/a. bus fenfili.bus pofuiiret", quxnuUam haberet
fenfilem affeaionem,per quam confuie lahem
cognoicipotfit : argumento efie poteft amma
n"Oih-arationalis , qux maxime omnium for-
marum materiam intormantium elata eft f u-
pra materiam , f enfiles tamen habet operatio-
nes,per qua^ inhominecognofcitur, vt docere,
& loqui,&: manibus ad pl urima opera vti ; iunt
cnim manus oro;anum intelkftus, non quidem
ad cognofcendum , fed ad agendum : ipia quo-
quepiimamateria, quamuisa fenfibus remo-
tiffima,iisque maxime abfcondita, habet ta-
«leniii corpoiibus alitiua feafilia accidentia

vna,nequepauciores cauaient; itaqueacciden-

tiarerum communiorum magis agunt in fen-

fumadioneextenfiua, quamaccidentiarerum

minus communium ; proinde conceptus vni-

uerfaliores fscpms offcruntur intellea:ui,& ma-

gisipfummoucnt,quamcoceptus mmus com-

munes;quamobrem fi tot aiSuales motiones ad

imprimendum conceptum requirun.ur,quibus

paucioresnonimprimerenv^neci-flceftvtpnus

conceptus communioves quam minus com-

munesinintelk£tuimpriman.ui-. Dicoprseter-

ea accidcniia rei um communiomm magis age-

re in fenlumintenfione?,6lionis, quam acciden-

tium minus comnmniunn; proptereaquodacci-

dcniia vniuerfalioium fimphcioia .knt, & pau-

ciores differentias contmcnt; accid^nua vero

minus communium plures difterentias com-

prehendunt , etcnim ex neceffitate continent o-

mnes diifcrentias vniueria'ioium ; nam diffc-

i-enrja,qua diilinguitur aniiTxal ap!anta,com-

prehenditur ab ea diiferaitia .. qua d ftmgui ur

equusabafino : ideoqui ccgnoiciLacciJen.ia,

quibusdifFertequusaba.lno, neccfie eft vtU-

mul cognoicat accidenria, qii.bys JifFert ani-

malaphnta;non tannn e ccn raric> q-^t':^ po-

teftin equo diicerni difreitntia, qna difFcrta

pIanta,&il!aignor3ri,quadifterLabafi-io.quod

id-m iniellc£tiu contingere neccflariu eft : nam

conceptus ammaiisfimplicior ei]:,o^uam con-

L L 3 ceptu»

I0(?/

lacobi Zabarclk Patauini

X0(5*

ccptuscqui,«S: cffc poteftfuicino ; atcoiiccptus

ccjui maioicm luibct coin^ioritioucm , quum

neccHaiiocontiiicatacTiuconccptum animalis;

fiquidcmequuscrt cilentialiici- animal ; ideo

conccptusmrciioiCiincafegoiia ,vtctiamSco-

tus aflciit, in lupcnoium conceptus rcloluun-

tur: qnoniam ic^itut tacilius appichenditur v-

num,quam duoVinuiUneccireeft vt lacihusco-

<Tnoicaturanimal , quam equus ; anunal cnim

cftanimal,& non cft cquus , ecpus vero eft adu

& equus,& animal ; hocautem expcricntia ma-

niteftccomprobatur ; nampueri prjmum non

di ftm<],aunt equum ab afino, nequc a bouc j lcd

cosomncseodem nomine boues vocant,quia

rudcmillam animalisfiguram,& motum con-

fpicantur, videntque illud communea<:cidens,

^quod hi omnes currum trahunt; at particula-

rialnieamentafigurx fingulorum , & particula-

resmotuum conditiones nondum difGernunt,

hx namque diff^crentix continsnt illas , quare

maioremuidicandi vim inrenrnrequirunt, vt

^ges i$i- videantur.Hincfiamipoteitratioerroris Scotii

dtc*tur jpfg ei^ini mdicabat agens validius ad agendum

^alidiii^ exmaiorceius perfeftione quodquide verum

mnex non el\; led agens validius eftc iudicatur ex ma-

maiore -Qj.g ^j^^g proportione cum patiente , hoc eil: , ex

prfeato n^iaioreconuenicntia potentiss aaiuae cum po-

ne fed ^.^^x^i^ palliua patientis^in mitio autemtotms

ntaiore noftrjecooniiionisomnesanimi noftrifaculta-

tfopor-^ tcs rudes,& potentiales iunt; ideo Uia, quse iunt

ttine CH ^^ jia-, & potentialia , facilius in animo impri-

^attente niuntur , quia maiorem habent proportionem-,

& conuenientiam cumfacultate recipientis, &

quia facilius e ft vnmnimprimers , quam pluraj-

ftfic cnim videmus etiam ignem calidiffimum

/-^Va^entem in aquam non ifatim imprimcre o-

ninesfimul graduscaloris , fed vnum, deindc

ahum, donec imprimat omnes: huius autem

ditncultatis ratiolumitur ex iis, qusealias de in-

telle£la,acde lenfu diximusjcognofcuntenim

non folum patiendo,fed etiam agendo , hoc eft,

receptam fpeciern iudicando: vis autem iudi-

catrix inpiincipio debiliseiT: , necpoteft illa fta-

timmdicarcqu-jepluresdifFerentias continentr

fedpriusmdicatfmgulasdifFerentias,&pergra^

dusperuenit ad cognitionem pcrfeSiam, qua

omnes fimul difFerentias comprehenditjnihti

cnimaliud eftcognofcere p>rimo corpus> deuir

<ie viuens, deindeanimal, deinde equum, nifi'

ordine quodam vti in his omnibus-conc£pti-

bus, quiinequofunt,apprehendendis, donec

omnes fint appi-ehenfi ; nam apprehendere vt

corpus , cft apprehendere folum concepturai

corporisabmnftumabaliis, apprehendere au-

tem animal eft apprehendere firaul corpus , &•

Jlrpime animaU & hxc abftrahere a natura equij {t^

tury, Ah aj.prchendere.vt equum eil omnes fimul appre-

M.malt hendere.quoniam equus eft eirentiaJiter & cor-

frocul^ve pus &animal. Demonftraturmaxime huiusce

pt6o{e, j^i YCiiWS aigunioi;© iiig Yulsato, ftec Umwi ft

A plcrisquc.fatisintclle£to , quodfumitur ab ho-
mine procul veniente ■■, primum emm cognolci-
lULVt hoe corpus , deinde vt hoc animal , tan-
dcm vero vt hic homo; fenfus ergo prius dU"cei-
nitaccidcntia communiorum , deinde accidcn-
tia minus communium, quaie mcns quoquc m
inteUi'Tcndo eundcm ordinem leruat. Muiti ta- Sol/t
men putant argumentum hoc debile cife , & fa- ^lt^
' cUefolui diccndo , (enfiim obnnniam diftan-
tiam tuncdccipi , ideoque non eflefumendum
B araumentum ab hoc cxemplo , in quo anima m
iudicando decipitur, fcdponendum etleobie-
ftum m diftantiaconucnienre,vbi non decipiar
tuijquiatunc manifeft:um erit iilud idem mo-
ucre prnnum vt hunc hominem, non vt hoc
corpus. Sedquihocdicunt, huius argumenti ^ .
vimnonpeicipiunt,quod li bene intcUigatur, ^^
infolubUeeft,& eftdemonitratio apoftcriori: yj/,^
ipfi autem decipiuntur , dum dicuntinprxditlo ^^^^
exemplo fcnfum decipij decipiturcmm quan-
C do c:<il^imatur efle aliquid,quodno.n eftunhoc
auten? cxcmploquadores illa priraum iudica-
turvtcorpus, ficcreditur eireid, quodeft ; non.
eft ergo deceptio, fed eftimperfeaa, & confufa
cot^nitio : vtautem huiusargumenti efficacitas
intelUgatur , itaargumentor : id quod validius
mouet fenfum,prius etiam ipfum mouet ; atqui
accidentia corpori.s vahdius fenfum mouent,
quam accidentiaanimalis , & hominis, ergo ac-
cidentia corporis prius lentiuntur:maiorem ne-
^ gare nemo poteft, Scotus quoque hac eadein
vtitur :minorem ita probo : quando pluribus
acfentibusidemofFerturimpedimentum, a qu»
vnumex eisnon prohibeturneagat,cxtera ve-
ro prohibentur , id , quod prohiberi non potefti
validius agit.etenim fupsxat vim iinpedimenti»
quamlliperarealianonpoflunt, illeautemho-
momouere fenfum poteft& vthoc corpus, &:
vt hoc animal,& vthic homo ,nimia autem illa
diftantiaeft vnum & idcmimpedimentum his
E omnibus oblatum , ab co tamennon poteft im-
pediri quin moueat vt corpus , impeditur au-
temnemoueatvtanimal,& vthomo; ergova-
lidiusagitvtcorpus,quamvtanuTial,vel vtho-
mo 5 & huius ratio iam declarataeft fuperius :,
argumentumigitur efficaciirimumcfl, & folui
Ronpoteft.

De primo cognito cognitione bahituali:
confufa. Cap.XIlL
F 1"^ 2 illaveroaduali cognitionc , qua; Bt
\. J ex habitu prius acquifito , aliud eftaf.>
ferendum, hscautem fieri duobusmodis po-.
left : quum cnim in intelledlu nullus maneat;
imprefllis conccptus , ficut alibi danonftra-
uimus, nonpotcftintelleftnsintelliger.c. aftu»
nifi a phantafmatcmoueatur; phantalma aur-
tem vtl eft produdum ab obicifto cxterno.
prsEfcnte, vclabimagincprius impreflainme-*..

jBapiia absque jJijgfcttUd aicixuoUecli : it^-^

idfS^

dc Of dine TntcIJigcndi, Liber,

I07<3

■luj/o.

ttA

clujtc,

^ottfia
TH error

<\ua fi mcrnum oblcftum abfens cflc ftann- A
tur. & intcllcftus iam habcns liabitum intcUi-
gat cx motionc f aifta a phantafmatc iam tci ua-
toin mcmoria>profero hanc aifci tioncm, qux
cx iribus propoiitisordincfccunda eft: dc hac
habituahcognitioncnihilccrtipronunciaripo-
tcft, fcd cum magis vniuerfalc, tum minus vni-
ucrfalcpotcftcflcprimumcognitumjhuius ra-
tio inpromptu ctt,quia intclledtus iam ftatuiiur
contraxiflc omncs habitns,tamcommuniorcs,
quam minuscommuncs, &potcfl cos contcm-
platiquando vult, &eoordinc,quo vult, ideo
virfapicnspoftquani a fomno cxcitatuscfl, po-
tcfl flatim naturam corporis conicmplari. vcl
naturam animalis, vclnaturam equi, & aliam
quamlibct, cuius contemplandae habitum jam
acquitivcrit. Tertia demum afiertio ctl : cogni-
tionc habituali, quje liat ex oblatione obiefti
materialis extcrni, primum cognitum eft mi-
jius vniucifalc, -cuius accidcntia mouere fen- C
fum potlint ; vtfl tl;atuatur me iam pridem co-
gnouiirc & corpus, & animal, & homincm, &
mihnndiftantiaconueniente ofteratur homo.
jta vt tcnturpi mouerepofrit,& vt corpus,&ut
animal, & vt homo, moucbit piimum vt ho-
mo, quod eft dicere, mouebit fecundum haec o-
ninia iimul : quod ti dill:antia tanta fit, vt mo-
ucrc potlu vt corpus, & vt animal,non tamcn vt
homo,mouebitprimumvtanimal,&itaquod-
libet extcrnum obicaum, quod fentui ofFera-
- tur, femper mouebit primo lenfum, & per fen- D
fum etiam intclleaiim fecundum conceptum
tnmus commuuem intcr illos, fecundum quos
iiiouere pofllt. Ad hancdemonftrandum non
-potefteiiicaciusargumtntumadduci^quam il-
iud, quod primum a Scoto allatum ell: j i d enim
reueranullam habet eflicacitatem deprimaa-
auali cognitione, quamnos origmalemappel-
iamusjfed dehabituali.prout nos in prsElentia
habitualem f umimus, eft efEcacifllmum, & ta-
leeft.-Agensnaturakapplicatum pauentibene £
prjeparato.feclufo omni impedimento,produ-
cit effe^tum perfeftitlimum , qucni producere ■ .
poteft 5 agit enim fecundum omnes fuas vires,
& patiesiameftitaprieparatum, yt tantundem
ftatim recipere aptum fit,quantum agens agere
poteft^igiturfiobieftiuTipoteftillico mouere &
Yt corpus,& vt ammal,& vt homo,mouebit fta-
timvt homo. quia conccptus homuiis perfe-
a:iftimuseft,& alios omnes continetjipfe au-
temimelleaus eft optimepr3eparatus,quiaiam p
piius contraxit habitum & corporis contem-
plandi, & animalis, & hqminis; homine igitnr
oblato omnes fimul apprehendit. dum appre-
hendit vt hominem: & h oc experientia manif e-
fte comprobatur; cuilibet enim cognofcenti
corpus, & animal, & equum fi ofFeranu- equus,
ftatimdicetefreequu:ideoScotiftsdarnhuiuf-
• modi exemplo, & argumento prsedicto vtun-
tur, nonaniraaduertuiit fe decipi, c^Lium f utent

fe probarc dc primanoflra originalicognitio-
nc,probcturtamcnnondeoriguiali,fcdl'olum
dcilla,quxiitcxhabitu antca contrado ; ctc-
nim de prima originali cognitionc fccus eft,
tunccnimintcllcaus noftcr rudis, & incpvus
cft.ncc potcft fimultotam rcipcrfcaioncm ap-
pichendctcfcdpcrgradus.&paulatim camap-
prchcndiuquareincipitacommunioribuscon-
ceptibus rci oblatae, qucmadmodum antca dc-
claiauimus. Enarunt etiam ob eiufmodi cx- Miorux
cmplaaliinonulluquipropriadcprimocogni- error.
to fcutcntiam profcrcntcsdixerunt,cogniuonc
adualiconfuiamagisvniucrfalc vcl piius co-
gnofci, quam minusvniucrfale, vcl fimul cum
illo,poftcriusautcmnunquam,proptcrcaquod
cumconcepturei minus vniucrfalis con)un(fti
funt aliiomncsconccptus communiores. Scd
iftinonanimaduerterunt,cam nonciTe primam
a£l:ualcm cognuioncm, ied ctrc habitualcm:
quando enim ftmulomnes cognofcuniur, ca
non efl: primaorigocngnitionisnoftr3e,(edcft
cognitio ex habitu, qua: originalem praefuppo-
nit, inipfaautemoriginali nccefte eft eum or-
dinem efte feruaiuni, quem diximus,vtpriu» -
acquiftti fuerintconceptusc6muniores,quam
minuscommunes,idquetitpotiirimuminpuc*
ritia, &xiobisnonanimaducrtcntibus. Notan-
dum autem eft^pofTe in homincadulto contin-
crere, vt, licetn5 omnes habitus acquiflerit,fed
fo]oscommumores,ftilliofFeraturaliquano-
ua fpecics non ei cognita prius,ftatim impri-
matur eius conceptus confufus inintelleiau;
hoc enim fiet propter praeparationem faftam
a conceptibus communioribus, qui iamfunt
imprcfli : nam ft mihi ofteraturaliquod animal
nouum, quod n,unquamamplius viderim, pof-
fum primoatpedunon difcernere adhucpro-
prias differentias, quibus differt ab aUis,fed fo-
lum infpicere communia quxdam accidentia,
in quibus conuenit cum aliqao alioanimali j
quod nobis frequentereucnitin auibus, &pi'-
lcibus ■■> & tunc non cognofcimus iUam fpe-
ciem fecundumpropriamrationcm,fedfolum
fub ratione generis nobis antea cogniti : pof-
fum etiam primoafpeaunotarepropria illius
animalisaccidentia, quibusdiftinguitur aba-
iiis, quse nunquam inalio vidi,& ftatim dicerc
hanc efle nouam fpeciem animalismihi antea
non cognitam; tuncautemimprimiiurinani-
mo meoconceptus confufus illiusfpeciei, et-
iam ftnomen ignorem; neq: ob id fequitur fpe-
ciem primo cognofci cognitionc orig!nali,ete-
nim genera iam pridem cognoui inaliis anima-
libus, finonin illo, hanc autemfpeciemnunc
primum;nonenimtunc imprimeretur conce-
ptus illius fpeciei, nifi haberem priuscontra-
ftos habitus generu (uperioru,qui intcHeaum
prsepararunt, &ad huius fpeciei cogaitionem a-
ptureddidei-unt:illa igitur eius ipeciei cognino
eritfecundiiteprimaoriginaliscognino,quam-

LL 4 pr«(;ef-

ifldprt-
tnum
Scoit ar-
fttmen-^
tntm.

ffitjfarA-
tic mate
rta alta.
^flfrtua
t^i*a, att'

^4h

fOTt

prrfccTscrctcmporccofijnitIoncs.oiiginales gc-
neiiim luperioium; rcinoncautcm coceptuum
commmroumpotcftillacadem cognitiovo-
cavi habitualis, quoniam ex pofleffione habi-
Huum vn nerialioium potuit ihitim conceptus
illius tpecici coaiuius in intcll-.du impiimi
ITsecde habituaii cognitione dixmnis a {crx-
tcntiaThomcealienanonfunt, neq. illi adver-
lantur; iple enim dicens eilepiimo cognitrima-
gis vniueiiale, fohim originalcm cognitioneni
l-cipe.\it;q^uar.eid,quod dchabituali dixmius,
ipienonnegaret.vtcuiUbetcius v;erba conhde-
lanti manii cltum eli e poielT:. Sed aducrlus Sco-
tiimdccognitione originali contuiaputocfle
demonlhatum ; magis vniucrlale icmper eiTe
primumcognitumilimihter contia Zxinaram,
^^ Achillinum, qui dixerunt prim.um cognitii.
<:ij< qcuandoq; magis vniuerfalc, quandoq: mi-
ijuti.vn^uerrale. Sed.veritas maniieft-iliimart.d-
dciuj, lilblutis omnibus iftorum argumentis
«mnsjia hac in re difficultatem luitukrimus...

^mtrmQYum argummnrumfQiutiQ*
Cap.XiV.

SOIvcnda funt argumenta, qux &Scoti &
recentioium opinioni fufFragari videban-
tur. Primum Sc.oti quantumroboris habeat,
iam diximus:va)idumenim eft de cognitione
habituali, at non de originali, in qua mens no-
ftra pariens non eft adhuc bene prxparata, vt
rcciperepoftlttotam adi.Qnem agentis: quod
vero Scotusdicit; eam haifere sequam potenr
tiam recipiendi omnes c.onceptus^, verum ali-
quo modo eft, fed aliquo etiam modo non ve-
lummametiam prima materiapotentiamha-
bctatque omnas formas recipiendi,nontamen
ens rccipit, niflconuenienterprseparetur; &ad
alias recipiendas maiorem pr^pai ationem po-
£uiat, ad alias vero minores; & ahquse iunt
ferms, quarum tantaeftperjedtio vtrecipiin
snaterianon poilrnt.nifipriusalix imperle.dio-
r-ss receptsfint : quod ergO d citur, materiam
habere aequam potentiam recipiedi omnes ror-
mas, veruni eft refpiciendofolampriuatiuam.
.pr£eparationem,fednoneftverumdepofitiua-,
prkiatiaii materia prseparatio eft, vt aeque o-
mnibus formiscareat, ficenim seque omnium
sftreceptiua; atpofltiuaprseparatio noa aeqiia
ad omnesformas reqiiiritur.fed adaliasmaior,
adal.as minor, nequeprjeparationem haiicha-
bet materia ex fua natma, fed eara recipit ib
alio: idemprorfusde mente noftrarccipicnte
dicendum e.ft; rudis eiiim nafcitur, & seque o-
mniuni receptiua : fed praercihanc. priuatiuam
pixparationemrecjuirit etiam aliam pofitiua,
quae non sequarefpctflu oraniumconccptuum
eft; qaare fine hac nonpoteft ilatim qucmll-
bci (;oii£.cptujii.ieci^ere; ratio aateai.iiuiu5.dl^.

lacobl Xabardl3& ^a^.auini

107%

A quam antcatetigimus, quia natura ('vt dicitur_j
non facit ialtum a pura potentia, ic iummaim'-
pcrleftione ad iupremam.pe.rl cdionem,ied pee
mediatranilt, donecad vliimam perredionem
pcrueniat. Hsec autein tum pcr ie manitefta,
iuntjtum maniteitioraredduniur.fi argumen-
tum tio.c bcoti contra ipuim retorqUi.amus :
nam. fl agensnaturale non impeditum produr-
cicitatimefiectum pericctiillmum, quempro-
duceicpoteft,ergo oblaLaincellcctm ipecicsa-

B liqua vkmia,vtcquus,dcbcvetitaiimpro.duce-
rcconccptum fuumdittnictum, quia diftinfta
cognicioeft perteftior, quam.coaruia, confe-
qucns lamen ipfi quoquc Scoro aduerlatur,qul
putit pnmum cognitum cognitione diftinfta
eiie magis vniueriale. Scotifta tame aliqui hoc
animaduertentes, Scotum tucri nituntur eius
verba perpendcndo : quum enim ipfe dicata-
gens naturale producere ftatim effcdumper-
tedtiirimum, c^^uem pnmo poteft, pcrpendunt

^ ipfi cam diclioncm, primo, ik. dicunt fpeciem-
vltimam non poffe primo producere conce-
ptum diftinftum, fed ioLum coamfumj quia
diftiaftusmaioEeinlaborem, ac difcurium rc-
quiritj.necprimo imprimipoteft. Sed perhoc
Scotus-iion defendiiL-r: hocenimdicentesfa-
tentur non eiie vmuerfe v.eram illam Scor! pro-
poikionem, agensnaturaleproducitltatim cf-
teitum pertedtiiimium, quem producere po-
teft, feddebitam paiientis piaeparationem re-
j) quiri, Quodfidiccndo, quemprimopoteft, re-
ipicimuspr3e.pararionempatu'ntis,vtreipicere:
debemusjvera elt propoiitio: led v Itima fpecies
ncnpoteitproducercprimo.nificonceptum v-
niueiTakm,quoniam ad aliosparticulares reci-
piendo.s nondum eii: mensnoitra beneprsepa.-
rata. Secundum Scoti argumentum erat : fipii- ^j,Cp

mumcognitum cognitioneconfufa eiiet ma-
gis vnmeiTak, iequeretur Metaphyiicam inter
cmnes icientias.efle primam refpedu noitise.
cognuionis. Hoc quoque contra Scotum r.e-
toiqueo: qusero aiiicientia: fint difponendse in-
ter fe luxta ordinem cognitionis noilrse diftia^
fti>;,anconiufae: fidiftinctx, ergo limiliter me-
taphyiicaquoad nos eft prima, quia etiam a»
pua Scotum magisvniuenak ellprimo cogni-
tum cognitione difiinda, quare argumeaiunit
©aam contra ipfum:.iacit:.fi ver.o confufae, er-
go iibri.de GQfIo,& libri de Animalibus liint
anteponendi libri Phyficse auicultatioms,.. £j
minus vniueiTak eft nobis primo notura eo^
gnitione conlufa, vt Scotuspucatinam fubtei
dtum librorum rhyficacautculiatioius vniucr-
fal'iuse.ir, quamproprium diftoium iibrorunx.
fubiedum. Ad argumentum aeteju. muitae.
foicnt afFerri rcfponfiones, fed aliis dimiili»
hancegotutiflimam.& cptimameireputo.-mc-
taphyiica non alia ratione dicitur vltima qiio,-
ad.nos^& poit naturalcm fcientiam attingea*
da. uili atioixe. patiia ia caumimeprjecipu®'.

i|L<^U«l

rrutmg,.

i07i

dc Ordine IntcUigcndi , Libct.

1074

r/mum
ontra
Mutio~
em.

'tcuti-
\um Af'
fttmen-
mn.

in quiagiturdcriibfl-antiis amatciiaabiunais A

pci<-nrciuiim, qu3c quum fiata fcn(ibusnoftns

rcm niinma:, &m.iximcvniucr.(alcsincaulan-

do.fimtctuiainobis igiiotiili nsc, nec polUmt

coenolci.mfipnuscogniraruu quxiam, qu3C

dcclaranuu- innaturali pliilo.bphia: Mciapliy-

fica i<yi'ui- poit uuuralcm fcicntiamaddilccn-

daelt, qnia ordo mclionsnoftrscogmuonis

hocicquirir.Scd advcrfushanc rclpon.ioncm

.irgumcntabatuv duphckcr M. Aiitonius Gc-

ivTa> P.-imo,quiaparsMctapivyficK,qajec:tde B

abiuna;s-a maicria pcrcin-ntiam,parua.& mi-

nimacftrctpedu illius partis, quffi cftdcentc,

prout cns cft, & dcillis,qux vocan lolemab-

ftra£la per inJiftl-rentiam, hsc emm maxima

efttquumigiturrciciKiaaparte maiorc lit no-

mincinda, vigct aigumcntum Scoti, Mctaphyk-

ca emm Primi qno ad nos erit, non vlt ima. be-

cundo, quia fe lucreiur fccandam efte Mera-

phyficam induas partes; qui.um akcra, quse.

eft dc cnte, prout ens cft, ante naturalem lcgen

d\eiret,vtarcrunentum Scoti demonftrat, al"

tciaverJ,qaa;eftdcUibftantiisamatcnalepa-

raus,legcndae(retpoftnaturalem Ha: tamen

obieaioncsco.itranoftram refponrionem non

fiint alicuius momenti. Non pnor,quia pars

iila Metaphyfic. qua eft dediuinis, quamuis

iBore paiua rft,tamenpra:ftantia,ac digmtate

eft maxima, nam multo pluns «ftimandaeft

leu'S,acbreuistraaatioderebus nobililUmis,

fluani dikgens, &proUxa derebus ignobilio- P

ribus,vtaitAriftotelesini.lib:dera.t.busam-

nialium, can. vkimo.Confirmaturhoc excom.

muniilliusdilciplinaappellauoncioletenini.

vocari icientia diuin.i, neque ob aliam oaufam,

nifi, quia praecipuum eius fubieaum eft Deus,

& res diumx: ergo fiaparte minimanomma-

tur diuina, quomamieaparsnobiliiTima^ac ma-

ximeprsecipua eft, poteft^etiam^appellati ob

eandem rationem7.t4'7«-r*?'y'?^'C5f Pi^^pt^'^-^^'^' _

-dem prs&ftantiiTmiam paTtem. Videmus prx- -^

terea Ariftot. in Prooemio Metaphyfics:fum-

mislaudibuseam fcientiam extollere, & v^re

fapientiam appellate, neqj ob aliam rationem,

nifiquod pnmascauiasconUderati etenim ra-

tione entis,proutens eft,diccreturpotiusigno-

bi.liflima,quoniam ens comuniflimum omniii

eft> &quanto aliquid inpraedicando commu-

niusi tanto e ft ignobilius-. Akera quo qu€ obie-

aiofriuolaeft.neciequiturfecandemefTeMe-

taphyficamin duas partesi quia fi ipfam rerum: ^

naturam ipeaemus,.quatenus nobis confide-

rand3e^,& cognofcend^eproponuntur, oportuit

<Je abiunais amateria per elTentiam, & de ab-

iunaisperindifterentiam,non duas elTe diici-

prinas.ied vnam, & eandem: eaautem tota le-

g.eda.aiiobis eI!;.poftnatui-aIemphilofophiam, ^

iiim.endohuiusordinis rationem a parte jeius.

Msecipua, qua; no (olum ignoriitima nobis e ft,

&(iietiamneccaariQ ieciuiut,yt.eiius cogtiiu £t

icicntianaturalisitaq; naturaU's ordlnc doftri-
wx. praccdit Mctaphylicun, qaia ftnccmsco-
gnitioncparsMcta,->hyiIcx prxcipuaintclligia
nobisnonpoilcr.Tcruumaig.imcntum Scoti Adttrti*
eiat:Si magi^ vniucrialcclVctprimo cog utvim, «w.
maxh-niim tcmpus inrcrponcrctur, an.cquam
afuminogcncrcad iniimas fpecics pcrucnirc-
mus,quiapluraintcrmcdiagcncra vkimisipe-
cicbusproximaignorantur. Hocquoqi conua
Scotamconucriipoteft:fimilitercnimdicam.,ri.
vlumafpccics cilct prim-.im cognitum, maxi-
mum tcmpus intcrponcrctur,antequam abea
ad fuprcmumg.-nus pcruenircmus; quoniam
illa mcdia gcnera, per quje rranieundum eft,
funt incogmta.. Si vero dicat Scotus, nonciTc
neceirarium vtafpecie adfupciiora afccndeii-
tes tranfeamus peromnia mcdia, itanosquo-
quc ibluereeiusargumcntum polTumusdicen-
do veium quidcm decoguitionc diftinaaeiire
id, quodScotusait, icd lalfum efredeconfulaj
nam diitinaa cognkione a fuperioribusaduv
teriora delcendentes ncceilc eft,vtorania me-
dia cognofcamus, omnia namquc de fpeciebus
infimiscirentialiterpr2edicantur,quarenullum
eotum ignorandum eft.Utjpecierum diftmaa,
& periecta cognitio habendaiit; fedinordinc
cognttionis coniuisenoneftneceirariumi vt-O--
maia-rafediacognoicamus, quia poteftfpecies^
eonfuie cognoi^ci ignoratopcnitus aliquo eius
attributo euentiali ; ficambulantempertotam
fori longkudinem necefle eft ab vna extremita-
teadakeiamperuenire.atnoneft neceiranum'
v-tpedibustangaromnes intermedios lapidcs/
neque pb id iit,vtfententianoftradeprimo co-
gnitoiit vera iblum vt particularis,quode.xiftj--
maukZimara,eft enimvuiuerfe vera;quia m M gi-
omnibus cognitionoftraconiuia incipitama- marnm»
ximevniverla.libus,nunquamabinfimafpecie:
nunquam enim noncognofckur genusproxi-
mumaiim & equi,tamen laus eft iiante cogm-
tionem equifucnnt cognica ex neceftit^epiU-
raruperiora generaj vtscorpus, & viuens..& am-
inal,abhis emm incepkcogaitio noilira, nona.
proprio Ipeciei conceptu: iic igitur in omnibus

primum cognitum eft maxime vniueriale,nun
quam fpecies vlt-ma. Qupd autemargumen-
tum Scoti debiUirimum iit, exeo patet, quod -
quemadmodum ipfe dixitaliqin g.nera igno-
rari.quumipeciescognoicantur,ita nos obu-
cdeillipoliumus,mukasfpeciesvkimasigno,
ran,quum plura earum genera, ea praele.tim,
qu3e ampliiTima funt, cognoiantur, iic enim
oitenditur, vclnon eire inlimam fpeciem pri-
mum cognkum, vel iakem iioii in omnibus.
piomde icntentiam Scoti non cUe vmuerie ve-
ram:at fententiam noftram vmuerie veram eiic
CJi.eo oftedituoquod femper ante cognkionem
fcecieico£noicunturremouoragentra.liceta-
liquaproximaignorentur. AUoquoquemodo ^if*fo^
ibiijete-hoc aroumcntum poiiumus, perpen- lnM.

tm

lacobiZabafcI. Pataa. dcOfdine Intcll.Llb.

dendo verba Atiflot. in eo contcxtuzS. libri 7. A
Metaphyficorum : ibi namqueiion dicitgenus
proxiniLi equi & afini cfle pcnitus incogniium,
fedeflcinnominatum noneftautem illatio et-
^oH efft' ficax, nomine carct:, ergo cft penitus incogni-
tte0fwo- tumjpotcft enim rcs cogaofciconfurejCtiam {I
mtnAtU' nomenignoretur; vt patetin mutis & iUrdis, &
efitncog- ininfantibus,quiablquevilanominum intelli-
mUum. gentia confufe res animo concipiunt per acci-
dentia earum fenfilia, qu« a fenfibus intelle^ftui
oftcrmitur:idenimquod dici folet, cognitio- o
ncmnominisefleprincipium omnisnoftrae co-
gnitionis,verum eltde illanotitia, quam addi-
fccdo acquirimus, nempe vel aliquem audien-
do,velalicuius fcriptalegendo;nifi enimnomi-
jiaintelligamus,nihildifcerepoflumus:atnon
eft veriidecognitionein nobis naturaliter ac-
quifita per fenlus, fic enim poflumus etiam no-
minibus ignoratisres inanimoconfuleconci-
pere ; imoprimi homines priusconfufe res co-
gnouerunt, poftea illis nominaimpofuerunt; C
dicoigiturproximugenusafini, & equi, quam-
uis nomen non habeat,notius tamen eflealino,
& equo; communia namque accidentia,in qui-
biis conueniunt.faciliora cognitu funt, quam
ptopria, per qua diftinguuntur; haec enim & in
fenlu. & in intelleflru maiorem iudicandi vmi
lequirunt, quod patetin iisanimalibus, quan-
do proculaipiciuntur:quum enim videamusa-
nimalhorainemportate,veicurru-m vehere, &
comunem quandam4ia;uraminfpiciamus, co- D
gnofcimiis efleneceflarium vtfit vel equus,vel
mulus. velafinus,fedquodnamhorum fit ad-
hac ignoramUs:tuncigitur cognofcimusacci-
dentia illius generis innominati,propria vero
jllorum animalium accidentia non infpicimus
idautem,<quod diximus, confirmarurper illa,
qujedicunturabAriftoteleinlibroCategoria-
rum.incapitede Relatiuis,vbiad rcfte facien-
damreciprocamrelatiuorum relationem pr«-
<ipitvtalteri, quodnomine eareat, nomenim- E
ponamus, & dicamus caput elTecapitati caput:
fignificat ergo nomen folum eflTe ignotum,non
ipiajm rem : quia fi rern quoque ignoraremus,
nonpoflemusil]inouumnomenimponere:id-
que ineo excmpiomanifeftumeft, quia ante-
quam capitatinomen fingamusj cognofcimus
c[uid fit habere caput, ideo nomen illi impone-
re polium,us. Hanc igitur refponfionem fi fe-
quamur, dicemusanieipecieicognitioncmco-
gnita efle conf ufe omnia 1 uperiora genera,licet F
corum aliqua nomine careant. Vtramque fo-
iutioncm ego ad diluendum Scoti argumcn-
tum optimam effe cenieo: prior enim ad homi-
nem lufficientiflimaeft, haecautem poftenor,
Vt ego puto, veriflima : quaetiam vtebaturM.
Antomus Genua; quilicetScotifententiam fe-

fbyi

queretur; tamen confefTus eft, ftullam haberc
cfficacitatem argumentum hocquod fiimitur
ex contextu 28. lib. 7. Metaphyf. quem locum
eo modo, quem nuncdiximus; interpretatus
cft. Corruitetiamhacfolutioneargumentum ^dzh.
Zimarae, quod cx eo loco fumebatur.adpro- rum.
bandum no efle vniuerfe veram fententiam no-
ftram:ledfoluminparte:nos enim oftendimus
prinium cognitum femper effe id,qnod vniuer-
falius eft, & nunquam efie infimam fpeciem.
Quartumargumentumerat; vtfehabetfingu- '^dqu,
lare ad fpecicm, itafe habet fpecies ad genus ^^'w-
nos verohoc negamus; quamulsenim aliqua
adut fimilitudojhabenttamen etiammagnani
difFerentiam, qujeinprsefentiamagnimomen-
ti eft: dum emm a fingulariad fbeciemafcendi-
mus. tranfimus ab ordine adalium ordincm,
nempe a re fenfili ad rem intelkailem ; atdum
a fpecie adgenus tranfimus.nonvariamus re-
rum ordinem, quia ambo funt intelligibilia;
hinc fit, vt fingulare.quum fenlile fit,& a f enfu
primum oblatum.fit necefiario primocogni-
tum,defpecieautemhocdicerenonpoflumus,
quiahsecnon poteftnifiperabiliaaionemco-
gnofci, quemadmodii etiam genus; ideo quum
genusfitiaciiiorisahftiaAionis^quam fpecies,
prius etiam cognofcitur, quam fpecies ; fingu-
lare verotali abifradionenoneget, quare eft
abfoluteprimum cognitum.Advltimumargu- ^^^^;
mentum, quando dicebaturfpeciemefle indi- ^^^^
uiduis propmquiorem, quam genus , dicimus
Yerumquidem hoc efie fecundum ordinatio-
nem CategonseaLogicofaaam, atfecundurrt
vei veritatemnonitafeferemhabere; quanon
minus genera, quam fpecics, habent fua indiui-
dua;nam hic homo eft etiam hocanimal,&hoc
coipus, &ita propinquum eft corpus huic cor-
pori; vthomo huic homini.Vti prsererea pofTu-
mus eadem reiponfione, qua precedens quo-
que argumentum foluimus ; nam propinquitas
indiuiduorumnulliusmomenti eft, dum rerii
ordo variatur:fi enim de his,qi]ae eiufdcm ordi-
nisfuntloqucretur, vtiq; eflicax argumentum
eflet, oporteret enimid^quodprimo cognito
propinquius eft-.prius cognofci: at du ordinem
rerumvariamus,&alennlibusad imelligibilia
tranfmius, propinquitas hac, quse a rei com-
munitate fumitur. nullius momenti eft.imo ex
ea contrarium colligitur; fpecics cnim eara-
lionepropinquior cit indiuiduo, quam genus,
quiaplures differentias continens contiaifior
cft, & totamindiuiduifubftantiam compIe<3:i-
tur, genus vero cam non totam, fed partem ; fa-
iciliusautem cognofciturpars rei aliqua. quam
omnes partes fimul, ob rationem fatis a
jrobis in prsecedemibus de-
daratam.

i^

t.

JNDEl

^f^tr^'-^

JNDEX L OC VPLET I S S I M VS RER.VM

OMNIVM NOTATV DIGNARVM, Q^ iE

in hoc VoLVMiNE continentLir.

A.

B efit/A formA hu-
mandt, non eft pr/-
uut/o,fidp^Qt/tisne-

_ gat/o ijo.b

^bfiiut/mt fi^»e al/o efifie poteB

\Ahfiluti efieKt/a, nt/^Uum habet

Acc/dent/a. natura. f>ofier/or/t confiituta 7^7S-^

fitb/e^o ig.a item fi/bfiantijs Accret/onn^al/arw/nmutatio-
joty.c natural/a cognofinntur num , ofudi, cum /Ua con/unctA

aph/lofipho natural/ (j. a non
d/cuntur habere naturam ,fid
ejfi anatura j. d auomodo d/-
cantuj" efifeficundum naturam

2,^2. d

\efhearumadal/{td iSj).(> Accident/a nan pofifi confi/tuere

^hfirafi-io af^-fi'^^ /*^ inteUeilu fingularttatem ^yj-b nonpofi

pAt/bili .anabagente loxtf.fi fiunt efie caufia fingular/tatis

<juA d/catur aphi/lofiophis loiS-

b _ . . -

$n AbfiraiHone cipAfint cmfide- 's!ocent/ir efiflnt/al/a ijp.a. pro-

randa roiy.c

^ccidens al/qtiodfiormam prAce-

dere neqt/it 203.^ non cogno-
fiitur nifiperfiuam caufiim de-

monfiretur ^C. noneB aptum

fiunt , non /dem eH fiubieilunt

Accret/onisjinii S^J} • ^f" ^ma /j» 0,

b mater/a ib/dl

Accretionti pofirer-/a cod/t/o quo

modo /nteU/gatur SoO.a rat/d

quodfitmatur ab anima S^^.e

k-erji tres cond/t/ones jCCi.b

j.yff.e pluraformam neceffiir/o ad Accretionem quomodb fie ha:^

infiquuntur 24.S.bpropr/acur beant ali» mutationes c^u/x, tnr

eafiunt yjio.b

pr/a generii fipec/eb/a non at- in Accret/one al/a extenfiofit , a~
tr/buenda ig.b l/a/nfpongia ySj.a ojuomodo

pofier/ores condit/onesfiruen-
tur Soj.d

Accidentiaejuaratione entta 2j.
efpec/e/ duplic/a j^^.dfitbfian.'

tijseu/dentiora 217. b Acetum quod' non pofiit dici me-

ntbftantidi, effentiam confiitue- Acc/denttumfiir/tal/um gradtts diocr/terputrefaftum fSo.f
re2ij.c nuUum pofie ftatut S-frCf fubte^iumefii: ens aflu, Acettojuaht^tes fiS^.f

principtumfubfianti&fingula- & ex mater/a ^ forma con- tnter Acettgenerat/onem & pu~
r.is3jjf nuUum potefi efie de ftans lyif tr/agenera.tn ani- tredtnemfimtHtudo Sgi.dd/fi-
cffentiaattcutttsfiubfiatt<z iCo. maltbtts fi/.d feretttta /btdi

fproprium eft re tnfiparabtle inter Accidentta^ fiprmas fiub- de Aceto ^ de ^tnt putredtne
'afiubfiubtecio iCsf fiant/ales perfe/ias fiunt for- propofita d/fiicultatts fiolutta

^ccidensqutd jDO.afinefiubteao, mx fif^bft^nttales imperfiedx^ CyS-b

ex/fiereneqmt 217. d ^JS-^ Ach/U/ntde elementtsUer ijs.b'^

^ccidens fpirttale ^ idemnu- deAccidentibttsreinoneiinecefi A3io adeb/Uore /n^al/d//4,s perf

^teroeftcum accfdente reali, fitr/um pritss agere qf/am de: non poteB ^2S'f cur d/catur-

^nonidem^ S^S.a tpfareagatur iS./i^' naturalts ^el ^tolenta 6iC.9'

t4cctdentistrail(ttioin^^u'/btsico- .^ccrettoadquam rkritatem te- d/tplex 4^^33-^'

ftfiat C^.a dat 7S(S.c cur inadultiscefiet Afi/o&paf^iononfitn/fipercon-

^cc/dentiaAternaquA Arift.ote- yj^.d cur poftadoleficent/am tafium- Cos.f

It ijfjf.b canuen/ent/aformsLge- cefiet 77 ^.a efi mottts cont/- AB/o & reaaioan dtuerfis tem-

neranddt, non debent de mate- nuu^jSi.dan^/uetibtispoteft portbttsftant .^!32.d

rtapeUi ijf^.a dupltctter conftderari jgi.d ALci/o ettamdaturftmilis tnfimt-

^cctdentta. duo eittsdemfipectei Accretto quomodo tdem fitfi/tbie^ le djjS.bfrigid/ tn generattone

numero d/ft/nd^a. non poffunt Bo cumnutrit/one^So-d quo-

modo in ^iuent /btts ftat , ^
qudi,mutatianes ad eam facte-
dam concurrant 7^7. b quot^
modisfitmatur , ^ qudicondi—

ttones ad accrettonem proprte aiiioper emanattot/emfimper efi'
difiamreo^tranttir^jC.a tri- immanens SjS-'^'

plexeB^ jCC.a aiiio omnisfit per contafiu 30j).f

ttafiuntdupltcias2j.e habere Accretionis caufaeffjctens- S^s-e adtoomnts naturaltsper conta-
ftibiefiumfenfile &■ ensafi/i^ cefi:ttionisdudt,caufi£,,mater't&- £iumfttj<Tz.e omntsnoneft tm
^iC. e habere fiubieaumfien^ necefs^tias ^ftnts 77 ^-f contrarturft jj^y.»'

^le^quomodoftt intfUigendoim Accret/onis deftmtto S30. a efien- Aci'/o quando cefifet ^SS-O. 'Sinde:

tiiH^m t^mai», mntMirn^ftp ^roftmiap 4^27 ■'»■

ftmul efie in todem fiiib/eflo-

ssp-^

^ccidentia &, prtncipiaaudi /»-
libris phjficdi atifiultatidiiis-
t.ra6iantur,copetunt omni cor-
porinaturali li.c-

^cidentia formanz' confiquen^

m/fitj.Sj).a niagis tribuenda,
efl prtmario agenti quamfi-
cunddrio .4-3Q. ■ d' nonftt niftab
dcoiualifiuperante ^SJ.d. ^-.fj.c
nonfttntft ab aiiu S'sf

43ionU modut qut dui d^/UJt a- der eur non/itft^mmt caliduf $ ri 4tr$sJtcc'ftJti "^nde y 3P/ efuprefhs
funtinduoip/ififua* S9S-' fcur non^rat ibtd. elemen- regionis calfditas^nde j^j,d
4^ionemferi a froportione ma~ tum agttabtle infuo loco "i-i-of aerts '^naeH ^ Jintblex nat>*rit
sorpf in£qualftatis , quomodo raritis aqua ^22. d esi tardit <«- Jjo.e

^erumptjf.^}.c nonfierintjia ^ionts j^j.d humidtor ac^ua de Aeris ejualttatthus ^erA/eM-

fi*perante -^^Sf Jf^f 'i^^i denfor yn.a tentia declaratto ^ comprO'>

inacltoneomni du.t formA confi- aer inferiorhumtduspropter ^a- batt» Jjo.tt

derantur -^-Sj-e fores j^Ca dupltctter caltdus ^eriquis calor/s^radusjttconue'

d^ienum duogeners ^^g.a JS\-c humidus duplict humi- ntens jio.e

adiux. qualttates ijuandopaftuis dttate tbtd. qua ratione debi- uierem conjlare ex materijg. ^,

domtnentifr jSyd Iforem calorem habeat, quam forma zy^.d Jrigtdum efjz-t

^liliuarftm qualitatuin domtntii medius JS^.b Jffapte natura Stoici dtxernnt

tn ditaspafiuas eit^modojit in- aer medtJL regionis quemodopoftt J"-//. d

telltgendum jS(>-b ejjefrtgfdtts j^-C.c comparatto- '^dAeremconJHtuendumnonpi'

d^usalfusnondatur,pr£terfor- ne aitorum esifrigidus jjfjd. ^'^ eBhumtdttasfedetiarrtca-

malem jyy.e.igi.d aermtnusignecaltdusji2.d na- lor requirttur J^o.f

0t6tus dupLex ^Si.e entitattuus tMraitter defendtt tnigne,^ ''^ -^ere cur omni.a mijta putre^

qutd ijy. f efus reprobatto afc^ditin aqua^jo.fnb mouet fcant ffyo.d

ijj.e.J' graue defendens fdpotfus ce- aeremcalorem mutare in i^nem

S^usformaits rejpojidet ^trique dttgraui defeendentf Vsf f^^^^i^^us clt, auam calorem in

potenttit igi. d incompletus nunquam humidftate caret frigtts ^^n b

nunojuamapoteita /etungitur J2^.f prcpfnquus terrAmi- AJfecTrtonesanimAeJJe^t eriginis

lyzf maximeefl tncategorta nus eBleufs^uamaerfpertor cftitd I2j.e

fubftantis, ij6.b ^sj.e ^ff^i^tones quec^^fttaprincipia^

nuUus competit materi&Jecun- aer quomodo poftt ejje perpetuo caufks habent i2j.*

dumffamnaturam igjf. a per frtgtdus ,Jieftnaturaiftercit- ^'^'^^gntnt ^ Kon repatiantur

fe cognofcttur , potentia ^ero id.tis j^.:f..a cjuomodopofit fi- ^^j.d

per aitum :jC. e potejlate efi mulcalefcrt ab tgni , ^ rejrt- Agens apatiente quomodo fit di.^
prtncfpaitdr jf2C.a quempo- gerari ab ajua ^jfj). a t^uomo- J^'n3rum2.^y.a£quiuocumefi
tentiareJpfctt,nuUtis alttfs eft, doputrejcat '^^Sf *f^tura prius agente '^niuoct

niftmotus tpje 322 .a aer quadoputrefere dicatur Cu., 2jj.a nonefi cantrarium pa-

^iHtMqutd ^gi.ejumitur multt- c quomodorranseat innatura ttenti joj.d

fartam iSj-b tgnisjSjj.f fuper<x. regionts cur "^gens alterans an alteretur mod»

Aitfis ^trtualts ^ potentiafor- caltdus^ ficcus j^ij.a dttplfci aitquoapattente -4.2(t,e

maHsnonfffictt ^'^of poftt alf- calore caidus J^fJ-b '^S^ns an^^tctjitm a patitnte p.a'

^ufdmtttaref2fpf.*m .^^z.a aertscalor ah tgniscalorequadtf tiatur jf.2<j. b cur non pof
exfjiendi nonesiforma ifdcf- Jerenttadtjltngt^atttr Jlib ft ^ccart cauja Jtne aua noit
Jedusformdt, iSj-c mtnorquamtgnisju.fpotest jf2<r.a

etdtis nomen quomodo fitmatur notabtUter tntendi^ remttti agcns dtfplex i22.c

ibid.e.iSj.b. ^is inquoconfii- ^absiJs^Ua.i-atenfone ^fCj.a formale s^7-f^ formale non
tnta i^o.c aeris^ tgnts leuitatem nonejje pctest agere tnfet^fim jrj.d

0cjutfngulopropriapotentia re- ^erttsdemfpecietjjj.c nonea- generans eft canjit generatto-
Jpondet i73-e dem leuttas J^j-c nts Muata^z^.e naturale

4id-um habere ntl d,tctmii6 , ntfeid aerts huynid.itas yo.b ^°n eft cauf.Jorm<x,fedprodu-

^iuodex materiaC^Jhrmacen- ^erts tn tgnem mutatio quomodo iifonisJoi-mA SS4-.d noniar-
feat2jj.fpurum pojfefubffee- fetit J22.f g''turmultttudtnemfedperfe-

re,nonautempurampotentfdaertssnfemaregioqualts j^o.d citonem ig^.a per emanatio-'
i^i.d aerts locus ignt efi pr&ter nattt- nemfemul eit cum ejfeciii 22^.

0I Acjtifumi argumentum ejfca- ram So.f.d cperfe an ab eodem repattatttr

cijifmtim ijCa adAeris motii etiamipfetm gra- ^i-^C.e

ex Aciu^ potefeate^stnufit ij)S>f uemouert S^I>-^ agens omne inagendorepatt jf^fi

fiilne duo apudArtJlotelem lyQ.a aertsmed.iar€gto,eft fd,onea cau- ^ Per emanattonem aquiuocii
Jiibfejientes ntillam habent re- Jitgeneratton s }2ubftim<^ pttt- SJ-'-^

lattonemadpotenttam i.fj.b uiAj^-^.efrtgtda aj/^f^'^''^'*^ qt-tando a nuUo prohibe-

9xA3tbtfs dtfobus ponfet ^n/tm, aeris medtAregionrs rcfrtgeratfo tur , necejfe efijitbttam feeri

fedex^otefeate^ aclu iSy-f ^nd.e s .f^.tircgiofi^eraamo- r»,.ititrtonem s^o. e qt^and.o-

0tiifiiftm mottis prtnctpttim qu/d tu caitda reddtturjjoa regta- que yn.tg^s rpatttur quam a-

fet 2^0. <t nes dtfferunt quantitatfbui^ git -^rS^-'^

mdditiofetfoltus materin nonjhr- qtialttatsbus j .fi. I> quot (if Agere quid ^S2.f efiformA ,pati

»A 4^4-'^ eiuales /^/.<« "^ier» matertA 'tS^f

0^eit0

I N D E X.

^^e»f ^uod ntincju^m f-opt per- u^mma ad cotpu^ rcfcrrur due- A»im/tfi»/?l>,/',s ^/j-,5

feaeafiymiUrefibi pnttci ,cur bi-i^imodn is^^e ettam ^d du^ ammnfiy,feb,i,s ftmghur cfficifs

falfkm^S^-'*>'<^>^*°'"''"^'°''^':^-^ pltcemefc^tum ^iy.a nntmx^cgetantts sS7'f>

cHmputtente coniunaum ^ss- ^"i»i>tcauJkmprioremnonhabet amma fenjildis non efi re difi,n-

f<^,rtu,iae'3l(j.dj,o/sJlabsque ^^.a- caUfils quomotu calum ^a a^^egetante ^jj.c

^Ua repugnantta agcre tnjci- moucat 2^j,.a corpork animati antma tota qu,djo(S. d quidticm

ffim ibul.c ^nde ludicctur •sia- Jhrma ,2,.a cur duatur fimi- pars antm£. ij/. d

1'dtis loCj.c it^f^iut,td^p^j fcurmiJi-adeCiU anima^^egetans 20s.f eft Jorma

^genti^peremanationeaftioeB turi6(7f eft accreteonK prin- ^cjue aplantaatc^^ ab animali

tmmanenss^j.b ^iaitditm in- cjpium , & aaiuum QJ paj^e- particpata ug- dpropriafor-

tenfi.-ic <^ agentis '^alida ex- uum };24..f effforma^^ereme- ma<iiuentis izff.d

tenfiite d/firtmen C;;o. a fia 3 /JS defi in o-mneb.partebu^ anima^^ere additaformis cleme-

inAgcntepcremanateonemqtta- corporis ordenequodam js^-e torum' 372. a

li^dfiincttonccefikria S-Sf eli inj'.!tb,eiio 2j2.d anima '^iuentis corporis Jhrmn-

^gcndi^ reciptende eadem ra- animacfiprincepiummoti^pro- i2S.b

t/o s-O-'^ grefi'tonti ss(>-b efi rateo for- anima<^tprincipium fubtefii de-

Alherti M-.tgni de mineris lebri maUs..augmctabelitatis,quan- finitur^non^^tfubieilum J2.^.f

.•fS-^ /■//^w <s!ero efi condtteo mate- .Animxa natura defitniito ^so.b

Albertificntentiaartific/ofitCsi.f r/aln 8.28. c efi tura materia- ajfcciiones qutb.modis tnteUi-
Aibi magnaefi actto tn ocubem lif,tumimmaterialis 2f)S-/t cendxi^s.e cognttto curcjUA-

_Pj'r.<? ttn/maQf Jorma elementaris in ratur i22.J'ejux tn '^iuenttbas

.Alchimifi.t e.x ficcis ^ arid^s 0- ^uodijcrepcnt' SJ^-^ confiderari pofiunt ^ lOj.b.e

leumeducunt (^3S-^ antma /nfcnfilts 103. d ' in 'sri- antmxcondtttones i2i.c confide^

.^exandri Jententia de fitbtefio uentibea caufiam nuUam ha- ratio i20.f. t2s-a. (/S4--acrea-

ltbrorum.de coelo. ^ 4-2.C betios.f non efi fiibiecium teo 22^.^ definitio iij), b duo

^Aitmenti-tm debet ejfe. mulio. mi-- fotentiarum , fi-d cafft (^ 0- munera 73<^-i*

netsj-ealenda • f}02.a r/gp (Tqo. c non- babet prin- ab Amm^ effintta anfacultates

Aitmenti quantitas an cH cjuan- - ctpia eo modo ,. quofiibtecium dejiinguantur , op/nto Scot/ ^

tJtattAiendicorpprts tncorpo- debet habere-prtncip/a 123.6 Greg.Arim/nenfis (^Ss-(/

retur- S:2.f cmnis habet princtpium pro- anim&^ humanA immortalitiis-

Adteratioprsiuianonfit tnmate- du.cleut.im e.xternum Qf ccele- 2S(S.d

vtanudafidin materia forma fie^Co.b perfi mob/lis j.fper animdifacultaiii inter fie difiin^ -

ta^: ^20. e fi!umcalorem,nonperfr/gus iito- & Cj)C.ii

Alterationis ^f accretion/s dtfi fuasa^erationes edit js^- t^ pc- anim&medicii^a io2.b

crimen 7S3-^ ' ,tejf tripleciter appeUari totH. animizmijlionisfigna' 2C7.it

Alterationem elemeti ejfe muta- 7.2r)J'. antm-^ motrici^ mterittis 2sC. d

tionemnaturalem ^.^.C.bqua- anima princ/p/um acl/uum pro- animAnatura 7s>S.t>'

lem Arifiot^tn defintttonemt- prij motusanimalts. 2^3f animA operattoftes tott antmata

fiionistnteUexerit' .4-7. a anemaprtncipiuani-maiiu i2C.a corpori attribuendA,non ant-

in Altetatione fola. acctdentia^ principiummotus 2j-.<« mAi2s-b.coperattonumdefi

mutantur- , .<}-o^.eanima,cjuaten^-natura 2S2.c crimen iir.c

Altricisfacultatisfons^prin- a'nimac<uid: 2iS.f.2S-^.e. ^jir^.d tnAnimaparte inteUtiiiua, an

c/piumefi cor - j^s-^ antma qnomodo dtcatur corpori fitjnemcrta 7-S^''

Ambtens.quodjuo calore corpora ad,x.quari gts. d quomod,o ha- de AnimApartiumdtfirtbuttone,

putrefaciat,quod-namfitintel- beat afictT-tones i^j.a quqmodo Ptatonisopnto , 0" eittsconju^ ■

iigendum <^2Sf in co-nceptu tnfit potejiate . tatio jso.d-

Anfit Cif auidfit declarave, etufi- pj/j:^ . anim&partttioficunclum quanti- -

dem efie d/fiplinn, ; 2sS' ^ anima quo refiDeiiu appeilari pcfi tatem 7/_f, ^/-/«rcj- operationes -'

Anaxagoriii,chaos- ij}-/.d: fitprtmum.-mouens. ^SS-^ iii.b producT^to iluplex efi 120^-

Anatogia etiam-^ad exifienttam animarattoriatis ■ 2JS-b- b.c

mat.eri:Z.cognoJcendam ^titis an/marationatisanfitformaho- anim^rationalisfacultas j^j.^'-

efi" ils-e ■ mi:ii-s s)i6.d perfecladefintt/oJlicundumA-

^natogiaqutd' 2Sj..e anema rattonalt; quod fii^kera- refiotetem- 'J>7S-*'-

Analogtam conferre tum-ad^efien-- horKtnis forma j)2i.c.022.e pjfi Anim^, receffum manere a"-

tiamtumadixtfienteamma- anima;-euiJiencia.afQrmame-- iti^tiandeu formam mtj,tonts'

tertACOgnofiendam :(^/f Jii-in/s: jPj/ff.^.f ^oo.e

mAna!?:fia\dcclaKanda Larino- emAn/maficundumomncsflas de Antms fi-de Galcnt- error'

rumer-/oy: isj.d :, Jkcuitar.es Jit infingutafane j.f^i.b

^nalo^um quid. ' 2^.d. ^j.c ': cor.yo:is,atiorumJcntentt£. Q) an/ynji f:-/ifibitis facuttatum 0-

-diipi^i&m/u.c.t.^tios Z2j.'^.. a:-^tme/t£(i.i 7<Jofi mintu-miQUsei-iO' jj^-f-^

\

1 N D E X.

f[e -^nimA ^egetAntii fxcuhatt' ammaUs ^nitofpendet a co^de^ an/matOfUtnpyoprlum eBmouf-
hui dubia Ji^^-f 7J)<j-e riafeipjis zjo»

itnimam dicere fubieitum , abfur- ani/nalfgnijicayeformatn ma- antifperiJ}afsfuidj^^fti[uomo-
dum 124-. a ejjfe aiJnm i/inm, terta 220.b dojat ihid.

atto coTpttt naturale orgttni- tnAnimali duofunt diftnitina- Antonitt^s Trapolinui Fompona''
£uin cenfituitur 2j2.a non turalesmottM SJ/G^-d fij prAceptorjjfj.aProfeJforor-

£lje naturam J^f.c 2-^(j. c non in Animalt trtapartium genera dtnaritM tngjmnafo Patauj^
habereomnescondtttones ,quA zoS-a iij.e no tbtd.

inftbteJtofienttx re^utrun- animaliacaflratacurpinguefat M. Antonins Genua Zabarelitti
tur i7.^.a 77^.e a fitpfsmouert 23().f a pri&ceptor if^z.a

extra Anfma nttJlum daturcor- fr/Juhabent,^tfntantmalia Appetttitis antmalt^ fnfefuitttr
ptisqitvd, no habeat infiprin-* 2ij.c Animam 'i^jlj

cfpiummotm f).e anftnaHahabereinfeprfncipium appetitus duplex ibid.e mate-

^inimam finfbilem conflituerc^ fttmotf-is '^sy.e ris. quid iCo.e nattiralts pro-

Animal iio.b^egetalem confli- antmalia inf^a ^ plants, cur prijlociesffgrauitas^leuita*
tuere^iuens ■ tbtd. pofl dtutfonem^tuant jSJ.e J^.e

ab Anima cognofente non dtct- antmalta.fila,mouerefitpfa ^j^j.e appettttuafacultas 723-"'

tur emanarein antmali mottis tamdtu^^iuunt ,quam dture- Acfua a re caltdapotefi per con^
2isf fpirare & exptrare pojfunt denfationem generari Jj-i-.e

de Antma librorum Areflctelis (jjj curexmotunon calefat jCi.c

Jcoptss iio.b.c cur p?rincij>em de Antmaliumcommunt motuli- e^ mtntis grauis quam terra
locumteneantinteromneslt- bro nuUa proprta traBatto in 372.e igntmaximecontrari^
hros de animanttbtis 104-.C exo- hiflorsjsrefpondet 10 ^.e ^20.a nonefi-fummefrigida

tericinonextant jS-d infrt- de AntmaltumincefuUber j)3.d jjzequiefienseflcalidiorqua
huntur ab intentione , non iv antmaLtummottss^ort^b infiqui- motaj(j2.c c^uandoputrefiere
fubteSto i2i.e quomodo ab aliis turnon ampltti.s naturam ab- dtcatur ^'i.y.a f^yfreffltto-
Jecernantur i2^.a fitenttales flute acceptam ,fidnaturam mnt calejactentt ■4-33-'*

potitts atq^ aufiultatorij jltnt animalis Cy.c qualis ^Cy.f iiqu&calefailtoquatentisgenera-
iippellandi J^-^ de Antmaliummotu comunt cur tio dtcatur ij.a quatentss mo-

deAntmaltbrisnuilaparsrefpo- Ariflot. Itbrumfirtpfirtt iii.c ttis alterattonis ibid, formtt
detinhiflorijs loj.d ^btArtfloteles agat i.o.a quomodo dtct potefl conditio

de Animatradatio exquiftahi- deAntmaiium ortu Ithros quo neceJJariamateriAad rectpie-
Jtoria lO^.a tn loco ponendos ejfi nonnuUi dum calorem ..fij)A generattO

^nintanthilpr^antius iio.c putartnt ii^.d.e ji^j.d inignem/tittoaelerrtma

de AntmarMm multttudme Latt- antmaltum partes caufm l/abent j^/.c^naefi^fmplex natis-
norumopinto (t^j)(j.e finale,cutttsgrattajunt loj.e ra 3Si-^

4ii,nimaL ctir ex motu calefcat j Ci .f efe propter antmam ibtd.f aquam ^quefmpLici motu moue-
duo habet ^arttum genera ad Ammaltum partium noti- riacterram^y^.eejje aerehu-
^j.a '" tiamhabendam duoneceffaria midioremjig.dpuramno dari

4intmal^ cadauer fpecie dtffe^ jj^.e ' 7^-b

y_unt jfoy .dgentis refptcit con- de AntmaLthtis lihri anteponendt in AquaC^ terracur omniapu-
tingenter ficundum fi^am ef Itbrts-depLantts j}«„e Itbrorum trefi.ant (>7^f

fentiamir)o.a tn homtnc quare omnium diuifo ^ ordotuxta ab Aqua cur factittts fiparetur
fttanquammaterta220.cper propriamoptnionem j}o.d frtgtis,q.uambumidttas J2j.e

fropriam defntttonem diflin- de Antma'tbiyis traitatio in tres Aranetis propter aLtquemfnem
/le cogncfittttr "^i.b quatenas partes cltutfa iio.b teLamtextt 236.0.

genta^ materiazzi.e refpe- tn Antmalibtis qt^A ArifloteLes Archtteiioytict&artesqu&namdi-
i^tu hominis eft 0" totum ^ confderare conflituerit ^^-.c cantur 7 ^2.^

pars lojS-e i2j.f qu&conflant ex contra- ArifloteLes dee&demre fipius a-

inAnimaLi^ interitunthil gene- ,rijsnaturis,daripoteJiaLtera- git ^°pf

ratfir .^iz.a ttj 2-f.j).d Artflotelis arttfcium iii.a tn

gtnimaLis materia qu& partesfnt animatttm idem quodorgantcum dtcendo tntelLeiium efle forma
iij.e mottis non ita intimtis 2S2^a formarum j)jj. d confLtum

^atur£.eft,'^tfinjiis j)8.a tnantmatt corporis nuUa aLia eft tn oitauo Lihro quidfit ^6.0

ftatur<s.nibiL tnttmitts eflfinfiu forma , nif forn^ta mtfltonis interpretumfuperiortbtistem-
j)-/.cparTes , tnjirurncnta ant- .^oi.e poribus difc:j7o^.f Lebrtquo

mjiad^iartas edendas oper/i- animataauge.ri euidentttiseft o- ordincfcnprt u^.d Librorum
tJcncs ' J)3-a mneb.quam enanimata 2%7.b ordo j^j.e

^d A ntmaits pcrfcd.am nottttam fiLa nutriuntur ^ augenfur tn ArtfloteLis Lfhris interpretan-
^uidre^utratttr /^f-^ Z-^^-^ dis^tri pr,scLartJ^imt Atatem

(onfum^

1 N D E X.

,onf;,tapferunt i.c C. forew nnfur^km ^ere , ^

Ar,Jiotehs Ubros ordJita^di rano r^^ hdauer cur <^nHm corpi^ corrupere tj^fUm duatur 62<,-.d

<indefmeKda. Si.e V_> fi/eamus.a/?peUere ^oif Calor habet dnplex efe.m^ueria^

^rtjloteltimos loC.d eft pluriiim corportim coge- ieii^ Jormak gyy.e inmt^i^

in^r/JhteL <ier^if cur nuUa re- r/cs tbtd. noneficorfH^Sinum efi qualttoi , tn igne autem

pugnantta uz.d yiC.a Jhbjiantia 22jf.a mcdiusd>f

^rijioteit mfcentta rerum natu- Cadt.ucritsforma ^od.a non da- Jertfpecie ab ebtermts , ex 'jui-

raiiumnemocomparandiy^ i.c tur ^oi. d quomodo Jit noua l>its confat -ij^.a muita e/fi-

^ritlometica- demonJirAtio quid forma ^^y.e citnonperpropriam^im.fed'

AriJioteli 2(fo.o tn Cadauere e^uomodo dicatur per^iriittemagentifprimari»

^rs medica^nde partem illant genitanouajorma ^i2.e S7.P-c naturaiis inmifio csl

quA PhyfoiogicA dicitur , Ju- ^ari^ Jiint mijiionii formx. caujk coniuna-tonis humide

^■''^' J)2-<^ -i-oi.e cum fcco Cso.a cjuomodo^a

^rs non d/citur , nifqtiA cum ra- Caiejaciens qttomcdo refrigere- caiore externo corrumpatur

tioneejl loi.e nonefiartefa- tur ^^o.d ^.^o.f Csi.dquomodo defnat ejjena-

ilorum princtpium pafiuum, Caietani fienti^ confutatio . turaOs Cis.b

Jedafiiuumjoium ^^J)f sSo.d Calor omnis efi eiuflem fpeciei

udrtismedic<£,foptis - loo.e Caiidum a fr/gido ciuomodoreSie S7j).b

Arteria in omnthusmembris pro fparetur .^.jfg.c cum Jicco Caloron^nisineiementiseiufdem
cordeefl,^ procerelfronerum. ?^agnam agendi ^im habet eftnaturs. S^^f

yjtf .^.^z.a Caior omnts t^ua ratione ^ocart

tAjiraceierrime mouentur ssS-c Caitdum^frigidummaxtmam poj^itcoeiejiis sSd-^

_ non ideo calefacere quodignea agendi s^im habent G(io.b f- Calor qua ratione formam edu~
fnt ^SSf iumailiua ^.pLa cat ^()2.a

tdjirorummotuiciualts 3<?jr>^ Caiidum heterogenaper accidens Caior quomodoacoeiimotugene^ ,

uiuerroes de fptimo> lihro ^uitt congregnt -^<P(^^ retur SJ)?'*

finfrit SS-^ Calidnm i^utd .^j)y.e quomodo Caior quomodo caiorem corrum'-

^jierroes potentiam ^ a6lum a(? Krijioteie definitum ^jjS-a fa^- 631.0,

fonens- tnterreiattua , quam fummenont&dtturfiium afrt- ciuomodbhumiditati domine-
reiationemtnteiitgat tS/-^ gido,fidetiamatepido so^f.a tur sSS-f

^uerroes. t^ua in re fbi fimper fiperarefrigidum,^ afrigido Calor Jummtis efi corruptiutts-
conflitertts^D.f^tiidJitbieiifim Jitperari aptumejfe. S3S-a mifii SJ^-^

'^ocet i^f 'sindeproducatur- ibid.b non potefi exifere cum humi.^

Auerrois argumentumcontraA.' Caiidi defmtto 'fSs-d ditate j-/^.^-

uicennam inualidum ^tf^.f Caiidi ^ Jrigidi aiiio ceierrima Caior ^i-talis interit per putredi-
in Auerrois dtfiis nulla repu- s-^^-^ ^^ ^arefacere ^g^.a nem^ S'^7f

gnantia ^SS-^ Caior ambiemis non putrefactt, Caloris animalis ah elementari'

Auerroif rejponfio adArifioteiem n/fi iente agat <f6j). d cceiefits . difiin/iio ibidi

inprs,dicamentis - .^tfj-.e 'abe-emetartdifitniiiissy^^-^^^i-oriscaujk s^^o.d

Auerrois fintentiA deciaratio (£5° ' p/roiifictis ^ ^/talis S7 (^f ^'^ioris corruptio cauja efi ^t hu-

confirmatio iJfS-^ quisfit , dtfi/ni^t^s ab eiemen^ midum diffuat ^ aficcofi-

inAuerrois fiolutionec/u&confide- tart ibid.e- paretur 6^23. d

randa s^J)-'^ Caior cum ficcttate coniunctm Caioris ^frigoris elementorum , .

At^^erroi prautfenJtiS a nonnuUis nonpotefi diciaeretis jo.adu- cauja, s^-^-^ .

attrihutireprobatio ijtS^-b piex in^iuente ufoo.J' eie- deCaioris izaturalis corruptione

Auicenn,x, ^ aiiorum de materia mentaris nb corrumpitur , ntfi Kiberttfintentia (P^z.a-.

demonfiranda error ijS.d<jua^d' ferputredtnem jg.o.a '■^tt£ di— Caiort ai/a competunt ficundum
augetur ,quomodo idemnunie- firuiitutts' S77-^' ficonfiderato , aita^tefiin-

rDmaneat yj)i.f CaioreficauJararttatis,nonra- Jirumentum prtmartt agenti

Ai^triimabigninonabjpmi jjjx.f rttascaioris /<&.<« efipri- S30-c

Aurigenerattik.' fytZ..^ mum animi&. infirumentum Caioremcceiefiem difiingut ab e~

y:^if iementari dicentium optnio

Bl Caior Qf frigm ■ agunt & mo^ sSd- • .,

Ji/an.. "T^Acconitfsphildfiphtis uent , nechahent tnfiprinci^ C^iorem^ frigtssineiementis.y
J3 4-C(i.a ftums.c nonpoffiintfimuiexi- effe dupiicias^4-b^ rari^-

BenedJSi.Pereriidep/rincipiisli^ fieretneodemJi*bien:0' S3Sf tatem fis mutuoconfiquuntur-'

bsr 2S:/.a e^ua rattone aiiiu&-quaiita- SSJif

^rutorumanim^mortiiies 2s<P.e tes ^J).i.f quaiitates aciiuA Caiorem in eiementisamotucce-^-
^uridii argumentHmcontrarea^ ^Sj/-^' ' ii-\!eiociftmoprouen/re S7-^''^-

Mjsnsnu ^^^^.Qaln-^^tr^inetM^^omQdiinxa^CalQr^m-omnem-ramfimpitc/um:

i^a%i

1 N D ^ X .

mu^mmijtorum corporum ejje feriorumcorporumzs.h cutm- tum^ocar/fofeB ^J.f

per/e etusdemfpec/et SSS-^ nam elementum '^ocart fofit ceslumjecttndumproprtamratto-

tAbres duotnantmalt j^S-i* ^i.f cur corrupttbtle 277 .(t nem alijs corportbtM nobtltu*

ealores medij dtfferuntfpecie ab cur elementum^Kocetur /0,^ ^^..f Juaadionenon generat

extremis .4-88 f cur incorruptibtle 272. e cur nifcaiorem _ S^^.f

Caput cur relatiuum i4-4-c indtguerit externoprtncipio, a ccclttm totum eftfoltdum ca^r/.cep

de Cafu ^fortuna tradf-atio, an- quo motteretur 2t)0. b cur n<in 's^eluti 'sinum antmal magnur»

nexaefir tra^ationt de caufs ^iideatur habere-natttra ^gs-^ J^^sf

■i^o.c curmiJ}orum rejpe3uelemen- ccelt accidentiapriora temporeo'

Categoria qu<x,libet diu/ditur tn tum dtcinonpojftt ^2.b mnibtis fubfatijs caducis 200.

potentiam-^ ailum 7s8.f Ca^lumduobtismodis accipi ^Si-** b antma non informat orbcm

Cauja altctiitis rei abjolute qus, elementttmcur 'sjocetur so-d 270.^

dicatr^r jf^O^.a efr antmatum 27 .a eff indt- ccslt confderatio 12 f

eaufieffeilrix Artfloteit prtnci- utduttmacluexifrens ^Ss-^^^J^ ccel/formacorruptihilis 274-.«

pittmmotm ^^i-f materia formalts ^ forma for^naqttaten/isndtttra 2/s.<^

taufa formai/s dupl/ctter Jumt- matertalts 2i's*b elf 'veluti a- ccelt formam ob fuam magnam

tur 2^§.f n/malquoddammagnum^oC.b perfefttonemex[)iere tota ma"

catifdefnitionisperfeftto^cb-ceelum ^ hoc ccelum differunt terJiSpoteffatem - 27 8. c

plementum C^.b ■2,Sj).f^^2.-a cceli tnter/tm , 2s6.c

eaufam effeciricem Arifloteles ccelum^quatuorelementa.quQ-ccelicompoftioexorbe^ayttma

appellarefeletprincfp/ummo- vnodofmpliciacorporadtcan- mouentt 283.C

tui 2S0.b tur ^o. c exelementts confiare cccli materta eft pr/mt/m fubte-

itCauJkprtuatiuanonpofeflpro- 2S^.c ex m.tferta ^ forma ^umexojuofit alisju/d Z7J).b

direeffhcJriSpofltiuusflne^^lia conflare 272.J. zSs-d ex <^ut- ccel/ mater/a<^ual/s ^Ss.etotaefi'

caufipoflt/ua s^^-b b/isprtnc/pijs conjiet 23./ ex et/ssdemnaturd!, SSO-^

de Cauja loqut quatenus eft cau- .ejutbttsprtncipijs genttum non. de Coeit materta , Gracorum opi-

faquicl S7-'* flt a-^.e nio 2S0. f ^ar/,s, optn/ones

cauji extern& flni-s ^ effciens cosium hanc inferiorem mate- 2-p-i.h

J07..C riamcaiefaciendogenerat ele- ccciimotsM Hj.d ad terram tis^ue

cauflirurrt confld.eratto quA tnfl- mentacaitda S77.e hoc efle peruentt ' S^-D-^

cundo phjflcoru habetur ^ua^ formam cum materta mflam ccelt moitis cur ^ere naturalts
lis 2^.b generaquAnam /n de- ■^SCb internaturaiiacorpora 2SC.f.2f)0.c
monflrationtbu^ locum habere primum locum flbt ^e-ndtcat cceii motusflmphx zCi/.b

pofltnt -^o.d z^.s inh/zctnjer/ora non agc- caii mctur// non effe naturaicm

deCaufan^trrtgeneribfis ajuomodo re ,rttfliumtne^ motu -3j)S>J' .^.2Sj).d

Arfloteies in flecundo phjflcA materidi,^ form<x, condtttones ca;itmoti-tin his inferiorib. calcr

aufiuitattonis agat \ ib/d. redolet zCid ne^t-ie materiam curgemretur ss8.ti

taujarum traiiatio qualis lo.c habereneq^ ccntrar'/um ^S^.acceii naturam quid Arifloteies

du.-ishabetpartes -^o. d non ad nobtitus efi tnferior/btis cor- 'siocet 2Ss)-cpofiti&n'ts dtfferen-

nafuralem ph/iofphu ,Jed ad por/btts Qf natura pr/t^/s .^o.a ttd^ ^ofjubied-u-m pr&ctpuum

metaphjficumpertinet ^ ;io.b ccelum non conttneri fiub defln'/- ^o. d fi^jbfi-ant'ta immtrtabii/s

caufias al/cuius ret abfiitae con- tionenafur&zSC.a non habere 27i.d.firnpiic'tfi/ma 28 2. b

fiderare , ^^^t^ptat-ami^f^m/ prtncipia ^z.c. so. d nun- inCa-it traclattone quem ordine

quAreredtfferttnt '"" ^2i.b cjuamefiegenttum ,fidfiemper A-rtfloteiesfle^uet ^o.b

CAufiM rerum abdttas penetrare_j abfioiutum ^ perfeftum exti- cceit nattir<st, deflnitionem cur A-

quomodoa.pt ifimt4s j.b .tffl 27C.C r/fl.aptare^^oluerit 26.e

dcCaufistraftat/oquaiis 2S.d ca^ium omnium corporum. nobi- inCceioeu'nde-meffeanim£.^na-

.Cer<it.^ pic/scommifl/o ^j^.c .itji'tmum2.^.d per calorem ge- tt4r<x.motttm 2SSf

Cerebrum eft omn/!.irn membroru nerat animai S77.f per mo- in Ccelo effe materiam Ar/flote!cs

f'r'/g/d'tf^imum 74.6^.^ tumcaiefacere s<j2.dperpet.uo ' apertenegat 2So.e

eerebrum quomodo dicatur fuo moueri ^s-f.binCceioefienatt^ram^internH^

frigorecaloremcordtsmodera- cosiumpromundo ^niuerfifitmi- principtttmmotus 287.^

^' '7-¥-8.e tur ^p.a <^uarationeeiemen- /nCceio eft pr/uatio ratione /oci

Cerebripr&flanfttt ibtd.d tum^voceturso.b qua rattone ^So.e

Chaos Anaxagor& ^ jr)j.d /■mmtobtie ^^.y.e in Cosio materiam effe ditterjk

Ctnisficupuiutsqutd .^j^i.a co^iumciutd ^p2.€ ejuomod^cf^ma- rationis amaterta rnfcrtorum

Ctutits d'tfictp,'tna\l^ iegisiaforia tur ^i.d.e quo<^ efije antmatii. ^Si.e

quomododrfferant . joif nS-c quomodopermottimcaie inCceionon eftprincipiummotus

Cceium aiquando efie tntertiu- factat ^js.a adtunm zSS-d

rum 2S7fi f '«'^ effeftrix in- coclum refpeSu mundi eiemen- in Cceio non effe naturam ^SC^b

^uU/t

ftuUamateria nijtioco molfilit xo(rt.l> i^uorum^iel necejptr/s JtmuleFHmpoJ^tliU sft3-i '

2g2.c ^el^tsltfJitadrelfqua,cogno- Conttnuttoi in motu a rejtjlen -

int Calo nuUam ejje potenttam Jcenda/tUaJemperanteponen- tiaprouenit S'S-f

pattendi , ntji refpeilu motus da 35-f continuum accidens commun^

localis 2S2.C cognitionii noJirAdiJlin^ioioijo. corporisnaturalis ^^,d

itnCoslo nuUam materiam ejji^, d princtpium ejje declaratio- Contradtiliorum non pendet a

rttjiorbem ipjum 2So.e c[u<% nemnommis naturA ^S.prtn- fno contradi^orio jj(rf

materia concedenda 2S0. e cipiatnjingula difiplinaquA Contrartum agere infuum con-

qualis natura^j^S.c quatentii Auerroesputarit^ 30. b trarium jfi)o.c.d

proprianatura i^.d <juomodo an ad Cognofendum dariftb- contrariaaUAAriflotelt jjj.b

naturatnft ^Sd^ foiuomodoft flantias amateria abtuncloi, contrariorumconditio i^i).a

natura 2S7.C talis natura,cui alto modo ^ti poftmus '^uam Cor non re^e dicitur organum ef

competat defnitionatura ibi. motu jj^.c Jentid^anima^^rjC.^itaJos 2j.d

calum Ariflotelesfpe^ocatpri- Colorduplex : realis^ apparens cordis primatus ys-^

mumelementum 4.1.6 SsS-d CorpiM aliomodo eft genusgene-

inter Coelum i^ hoc ccelum quA anColor ft dtcendfis isqui eflin raltJSimum , altomodoeH-pri-'

fit dijferentia • S77-'^ profunditAte^ Sd^^-d ma materia 213.^ animatum

de Ccelo curprtus agatur , quam coloris definitiones duA Sjy. cna- Jpectes corporis naturalis i2o.f

deelementis 4-o.f tura^ generatioibid. realis ftbte^um librorum de anima

de Coelo^ de generatione itbro- ^Jpiritalis difrimen SC2.f zij).e

rum ordinis ratio , dijfculta- ficunddi, defintttonis declaratto corpus ccelefle e/t matpria exi-

tumo^folutto Ci.e.f SS7'C _ fiensperfiySs-aquaratione^

de Coeio liber quem locum infii- colorum. apparentium generatto nec formam nec materiam

entianaturalt ohtineat 3j>.b S<J2.brcaUumgeneratio SD7f habeat zSz.e quomodohabeat

deCceloltbrorumdtuifo l,>).a Combuflio abexternatantiicau- formam 2S3.*

Jiibteilum ibid. Jafit (Tij.acorruptto naturalts corpuscumecfinitumnecinfini-

de Ccelo tertti librt qualis fit Ct^-.iX, cur ^ioienta dicatur tUmzi^.e de categoriaquanti

traiiatio (^j.c Ci(S. a mifii quomodo dicatur nonpoteft extfierefinecorpore

dcCcelolibr.orumcumlibrisphjfi- interittisnaturalis _CiS.d non de fubflanti£ categoria 2iS.d

ca aufiultationis conexio 31}. d eft aftioincalidum.fidinfri- de categQriaftbfiantiAduobus

deCcelotradationisordo 4.1. b gidum Cij).c quid C12.C ^io- modis accipitur 22C.a de ge-

coelorum motores debent ejje fine lenta cur dicatur Ci().c ^io- nerefubjf'antiiX,quid zoC.d

materia 274. d lentusinteritu^ Ci^-.d corpusd.Hplex 2iS.^

eceleflecorpusnuUum haberejub- Cometaquid 72.f jj.a iS^.a e- corptss efigeneralij^imum 2ij.a

ieSium zzS.a iuspabulum CS-f & corporeitas diferunt 22j).b

ecelefliscorporis effentialiumcon- cometam non reite appeUari i- corpttsmiflumcurjimplicimotu

ditionumdeclaratio 123. b gncm non pof^it moueri ^C^-.b qutd

ceeleflia corporacur caloremeff- cometarumgeneratio Cj).c 3^4-. d

ctant jCj.c nonegent loco3j)S. Compofitum a materidt, forma- corpus mobile fubie£tumnatura-

e quant&fintperfeSrionis ibid. ttone quomodo tlifltnguatur lisphilofiphtA 12. a mottss fub"

quodfuomotti^ lumine agant 327.6 quomodo ^ quaratto- ieilumii.d naturale altera-

tn h(ZC inferiora , adquamphi- ne augeatur S^^.f bile cum corpore generabile re-

lofophi£partem perttneat con- tn Compofito ejjh naturam addt- ctprocatur jC. c. communefiub-

fiderare CC.e.f tam naturis componentium ieitumtotiusfiientiAnatura-

ceeleflta corpora»qtfomodoh&cin- 34-j).c de omni duas formas lis iC.e curmobtle j2.fnonefl

■ fertoracalefaciatjjS.bregere confiderari 3S7.d *s;niuocum iC. d non elt ab^-

peraccideshi&cinjeriora 2j)S.c Cocliifio ^ medium eiufidemge- no.fiedannlogum 2S.f quod

coeleftium corporumfinis tbid.e neris ejfe debent 2Cj.e nonde- non fit commune ^niuocum,

ccelica naturacurjubnaturade- monflrat , fied dcmonflratur fidanalogum ^^-.d fubiectum

finitionenoncontineatur 2C.e 2j)j.a tntotafientianaturaH4.j.d

Cognitio abfiluta quando debeat Concoctto a calido , inconcoStio Jubie^um librorii phjfcdi, au-

fracedererefpeiltuam C2.b a- ' autem perfiafrigidofit jj)0.f fiultationis ij).e '^ocandum

■ .itualisquidfit,^quidhabi- Confuficognofiere j^.a eficommune analogum ^C.b

tualis ■ ios7'b contrariorum conftifum cognofiere confufe ^ naturam habens , Jitbie3um

^cognitiocontrariadifferunt indiflin^equidfit ib/d. phyfices 3j).a tribtts modisac-

fiC^.b cutujq^rei exprincipio- confiderartiddicitur,cuiusprtn ciptpoteft it).d.e

rumfiuorum. cognitione acqui- cipia ^ caujiqutzruntttr 3j.d corpus nuUum interit , quatenus

ritur ^.j.e frigidumorganum confiderandimodusi^.bdebetef corpus zij.e primumde cate-

poftulauit 7^S.d nojlra ^el fe&qualisreiconfideratdi, S^-.b gortafubfianti^quale 217.6

cH eriginalis , 'siel habitualif CentempUn^ tmxginariplura quiddicatur^is.e quibusmo-

MM dif

I ^ 15 E X.

tiifXM/tdefahile ^.d JcientiA C6rporanaturaliaancaduca , ait e^ medtum ^ conclujionem'
xaturalis fUiite^um 21.C qua- i&terndj.C.e cur loco Jint mobt- adeandem Jctentiam pertine^
regenui^niuocum zz^f.c ita zCf ex materia^ forma re^ zf^^.d

0f>rpusJFmplexcur nonfubiettJum conjlare 23. h cj^uatenm. conjt- DcnfitatU caufa esi frigidt»m>
librorum de calo ^J-d dicere deranda ^.Cf s5S>J'

meltus efjfe , auammundu^ ^i), corpora naturalia quompdo con - Determrnare 0" aituare esfjo-
d- eft commune analogum 3r).e fderentur i^pf litiiform<s.ojJicium ^ zS'if

quatenn^mobilej2.dquomo-corp.oraquainjctentianaturaltdetermtnatto nulla a matertA
do duos motm natt^rales har fubtecttlocumhabeant i^.a prottenirej^ateB jj;(r.l>

herepofit SSJ^-^ corpora quemodo mathe.maticus determ/natJ.o omnis fji a forma,

tfirpi^is fubr^mum cur genui pro sontempletur ^.e folaphHofo- Z2j.b omnis prouentt afbrmd'.
ximumprtm&materis. 221.C phix, naturalts fubi.silum na- z^^.e

^niuerfe fumptum qttA com- minatAriftot. ^.c Deusanultopendet.^eHomni-

pleclatnr 'i-f c^irpora fmpUcia fUnt materia umprimum 2S3^'^

6orpti6 ^tjit ^niuocum , oportet mundi .^fi-f Dttis tntelle3tis agens 1 033 . <?-

^xa -^ eadem rattone omnia corporum. nafuraliumproprtum perfedtfjtmumfabjiftens 1 4.1 .d

dicicorpora ^^''Sf S-^ qualis confderatio apud' Deinatura z^S^iS

Morporis i^ materJ^. -^atm-a ea- Artftotelem ^^^.fquantttates DeipotentiaeftipfDetiS igo.et

dem zi&.a mjequiformas i^i.d. tresgra- mDeo ejje tdeam primAmateri]s:

snrporisfor-manon eftparsaliquti dus ' s^'^' ^z^i/f"

for>yis,h(0nani& zii^b corporum fimpltcium qus, ele-^ DiJferetiacoftititutiuaz2Z.e dr^

corporis msfti-miftti^.eJi- m.etm . menta\ocantur,duoeJJemu- uiftua tbtd. tndiuidualisqujS'
^tTzf nero:: 4-S^'C ^gS-c Jecundum magis^mt--^

Sfirporisnaturali^cognitioqua- sn Corportb. mtftis quotftht mo" nas non^ariatjpeciem- IJS-'^'
tenusimperfeiia O^.e tasprtncipta 3<Sz.b. Dimenfiones.in corportbm perfe--

€orpor.isnaturalispiurim<&Jpectes d$ Corporthus naturaUbiis &ter- ffis ''ejje acadentia ,fdin tpjp-
7.o.b:prtncipia externafimplt^ nts agitnltbris de ccelo (j€f mateyia efjejltbftanttam zzyr,
ciorajiint^ internis principiis c.orrupttbtle cur omne excontra- f intermtnafA cur, dicant.t4r-
iS^.bJubieitumlibrorum.phj- rtii conftans- G(S/.d if)g.e ■/nAterti&tnterminatae

ficizaufiultationis ly.d corruptionaturaliiqua^ o'ij>^c noneffea&^uales ,ftdpotentiti'^

corporis-naturali^s prima diutfto Grjftallimkumorisojpcium.rio-o.c les ij/g.d qui&fitnt tnftmine^jx-
jj}^d tr^iiatio quomodo dt~ B. humano quatentis dict pofitnt

ftinguenda. J.R.d.trJplex.acce-Jf^Efinitioaccidenfistrib.par^ interminata. tbid.c^

ptio. 3.j).e MiJFt/btisconftaredebet Czi-f Difciplrnanaturalisquid j.sr

corporis nomenpnzciptie dimen - deftnitio ea-dem quibas aptatur, dfciplinamorali^acctuilisadie-
ftonesfignificat zjy.d:s eiufdemfuntfpeciei jzg-d. gis latoriamrejpedtis JOi-f

€Jsrporisno.mineJignijicar4mate- qualis ejfe debeat •4-J)3-e in Dtfiipltna qua methodo fi^^

riam ^tj.d definitionis Galeni cum Arifto- progrediendum 3^-^'

€/orporis^nuUaformamdari zij.c telis definittonecoUatto SDD-c Difiurrsreeltpropriumfititis tn-
cerporifphjfiologi^fifbie^iabar- mt^nus ^S^.eomnesparteseJfe teUedtss. jo^C.U.-

Iiar4im.' fii.e.nuar.umjiibj.c/i.i^: for.mast ' ^t^f Dijputatio eadem depri>na Ithro- -

Jepar.atio; ,^,& dejinittonemnon not-ificAre eften^- rum netturaliumpartitione.acr

t-orporis.confiderandimodiis- .^..c: tiamretlatentem J^S-i^- de Jiibieiio-oilo Ubrorumphy--

ger Corptis generatieni Cf if^ter^ in.DefinitJone.GalenJ defe^ks ra^ ficA aufiultatianif: jjj.b.c.-

tuiob.njBxitim.quid.:inteUigen- $.t&i (Hjjt.e Difttnile cognojcere 33''^'

dum.' jC.dnemonftratio cur non amedio, DtuiJ^ile.quid^ocemtts ze^'^

inCorporernafurarip^rpetiitis-^ fid d qudfito fii nominanda Diuifionem ^ diuifibilttatemi
ineeffabdisexiftitmettts: 3C.C- zjj.ffor.mart- ah. eO:dtcitur-,. efjepropriamquantt ij)^.e>
im.Corpore„'vtc.ommHni genere^.' eMim.efiqudfit-um- zjS.a ^jjjj^u.i^ auidfigntficet •fdS^

conuemrequidfit: ziT-^ quod Deraonftratia mminanda:

deCorpore naturalit^ititatio.in fii amedio z.G^.d'. js~

quibm<:onfiftat- zi.a. demonftratto omnis amedio no:^

^Drporaico^leftia inhevTHundo^in-- mtnatur zjT^.e omnistresha- l''t^ Clipfis qutd Czj. e etmeffen^
ferior&calorempro.du£untjip^' bere. debet reai&s. terminos. K-Jtiainquoconfifidt 3<r^»#
fnonjiint^.inlocajojulcurmor- zCg.b Effe&m dumex/ftif , necefie eB'

btlta s. d. cnr naturaliter tn. demonftrutionis ^pof^ionesjqtia'- c^^ufam quoq^ fifnut eodem mo-
■ J^umlocuynferanturjo^kb in^ lesefteikbeant^- zCz.f d6 exifteri_j' ^iz.f emamtns^t:

fertara d-Jitperioi^iim m.ousri- diemonftration-ei^r dJSlb.medioide- Jfi ah' efficiet^tedifttnit.m., ne~
zr)j.a:'sn libro deCeelaqudi.^^t nomiimri- 2(To.d'l ceftesB.materia-itJ. quoqi^adej-^

^kie^ftfn,qQnfider4npt9^ is£'m iDemonftipatiom- mxir^ceftfi^ je s^ji^a^ «yc Mftfii, pendet , nom:

cmJa ex effe^u (f^d. 4. idem «h
Spna cau/a, & eodemodo agen-
teproitenitj2jf.f nonniji per
JitAs ca.ufai cognofcuntttr izi.e

^ quandojit porefiate ij^. e prA~
terttt catffiim ejje pr^teritjtm
3i2.ef

effedum ejje in potenttA fafSiua

tcfl dtciprimtts motor refpe^i*

frti motus 23j,€ grauitas ^cl

leuitas tjuado augeantur 326.^

mottM naturalii oiujc rattone

tardtar infine ejjc debeat, i^im

tnprincipio 33S.d

in Eiementi motu refifientta ex-

ternajolum 2j)0.e

matertA , tgoA elementi mutatio 24.(^.<: natura

effeilibtis e[uomodo potentta tri- Jimplex tfi^^j.a naturam ejje

buatur ij^.d prtnctpium a^iuumjitt mottts

lEjJictens duplex 22j.e naturalts^^j.bnomenrefpeSri-

ejficiens in corporih. naturaltbui uitm , ^i.fc^.b

eft forma refpedu acctdenfiii de Elementi inK^acuo motu , nen-

ibid.f iure '^ocatur caufa^sin- nullorumopinio 31 8 .d

de matua ibi. principium 'sjnde elemeto cttr trtbuatur 'kitfitgene-

mottts 22j.e ree/uirtt necejpt- rabtle^ corrupttbile (t-f.b

.riopatiens diuerfurri tbid. in Elemento duplex potentta ad

^lementum a fetpfc) moueri, Sca- motum^io.b graui qualitas a-

tifintentia 2^j.e adfiiumlo- fiendendipotefi^-is 321.6 sfuali-

cum moti,etur , ^t confiruetur het an ambx qua.[ttates fint

^Cg.e calidftfitfrigtdii a motu fummA, anpofitt altera efie re-

joo.e corptis/enfile ^of.c cura miffa. S^J-e

fenonmoueatur^i^.fdiuidJftn elementa kfuis formis confittui

motorem ^ motum^zj.fttem .^JD-f adformam mifii ejuam

inpartemmouentem a^parte rationemhabeant^jz.c adfita

motam ^tjj.b locamoueri 3^2.f

alementum dominans 3ji. bfrt- tlementa calida k motu cmltha-

^idumfit calid/*m amotujoo.e iere cAlorem 2j)j. e confiruan-

grafte habet ^btoj^ naturam tur kmotu circulari^oi. d efie

graH!4 "i^-^f calidaamotuccelt ^oo.bhabet

jglementum ignis radix formalis caloremiimQtu jf2.b

omrtM calorpf mhoc mundo tn- elementa confiderare 9f partes

feriore 1$^. r tn mjfits duo- mundi qutd apud Auerroem

htts modtspo/Je dominari syi.b

mouereper accidens 236. a mo-

ueriperfi a generante 3J3.f

nuUum tn mifio aptum eB per

fe moueri3^3.f primum quid

^ocet Artfioteles .^-^-.c quandg

infuo loco eflinon mouetur,fed

qutefitt

elementum c^uid

0fC.b. c confiituunturpropter
mtfia joj.f cur anaturapro-
duBa -ftj?p.^ cur infcrfi con-
trariaji6'. dcur magts dicatur
materia mtfit , quam mifium
niifii ^.C^.b cur putrefiant j^if
f curfimpltcta corporaArifiot.
30r).f fipe^^ocet ^i^f.d ejje^mifiorum
jo.a eft i^UiSidam iliorum corporum

elementum quando a generante proprtetas ST.c^ coslumcutus

moueatur , ^ quomodo afua ordtni^sejje 's/ideantur 12. f tn

forma^yC^a quomododfimo- fiientianaturalt fubie&i locH

iteatur^T^.a o^uomodo mouea- habent i^.a

tur afeipfi 32r).c quomodo di- eiemeta^ mifia inanima^^nam

, catur tn fiipfi habere princi- tantumformam habent 3p^.d

fium mottis (^ ailiuum ^ exmateria ^ forma confiare

paf^uum^t^.fquo magis appro- jj)j).a externum tantum^habe-

pintfuatfuo loco,eomagis robo- re motorem dicentium opinio,

ratur ^fj.c.d ^ eittscomprobatio 310. a

Qlementi dominantis forma non elementafrigida confiruari per

poteH^eJfemotrix z^^-^.c iTrtmobiittate^o^.a haberein

elementiforma efi agens Arj^utuo- feprinctpium mottts non afii-

cum siC.e ' cB natura 3x1.6 uumfedpafiiuum23^.a2yj.e

meuet 'it forma 2^^. a ^ indtgent forma altqua conti-

mouetur^sit in materia 3Zy.d nente^ coercenteipfa^Co.bin

natttrajimplex j^tdi, e non po- mtfio manere integra , ^pro'

prtM eieft tpeyatidncs difiiit..
/fasibid. intcndi^ remttti
cum '^ariationefpectei , Auer-
roisfintctia ^Cj.d mifio prto-
rattoj. a mijhrumcaufa 2j.x
principtai^^.b mouert a pro^
prijs Jormi-s dicenttum optK/Ot
(i^ eitts comprobatio jri.e ma-
ueri ad locumfuum tanquam
ad formam 301. e non ha-
bere Jjguram alijuam pro-
priam^j^.a non Jeparantur
a mifio eademnumtro , cjuin
prius er<!!.nt ^7/. c nonfunt
apta tnferfi agere ^^patt, ni-
Ji per qualitates alteratrica
jj.d omniagrauitatem ha-
bentexceptoigni S20.C omnta
in Juis locif altcjuam habe-
re grauit-atem prster i^nem
3-^1. e qua ratione Aterna
^2.a tfem caduca ibtd. aua
rattone dicantur imperjexta
mifia yi. a qudt, tn libris de
coelo confiderantur , ejje indt-
utdua Merna (j(i. e ejuate-
ntt^fimpUcta corpora appeilen-
tur z^o.d quatent^s fint mt-
Jit materia 4-23. c quatuor
habere prtncipta jo. e quo-
modo Aterna j(/. f ejuomods
^enerentur C tnutcem mu-
tentur,ignorampis C^. d auo-
tnodo in mifio maneant , £5*
Jiluomod..o tntereant ^sj). b
quomodofint tnmifio .>f.j2.a
quomodo fint materta mtfio-
rum ^jj.brecipere qualitates
a ccelo '^^^j^.a fila locum ^ere
habent jo^.d perfie fiunt mi-
fctbilta ^jg.cfunt corpora na~
tttraliaj3.b '^na tatum forma
conjiare^rjj.d 'vt materta mii-

dt confiderantur

^uf

elementorum abjoluta tra&^atto
defideratur m fitentta natu-
ralij3.d aiiualem mutatione
confiderare quidfit Cj. c affe-
citones Itbrorum meteorologi-
coruTnfubtedum 73 f

elementbrum alterationes 2^(j.f
^3..c non efie mutationes na-
turales.2^j).c^ndepreueniant
2^y.a ;

ad Elemetorum cognitionem quA
perttneant Cd.a

ex Elementorum comifiione quo-

modo ^nii in mifio remaneat

prtncipium mottuum ficun- f^

dumnaturam 3J2.b.c

MM 31 de-

7 N r> :b X.

tlementorum conjideratio JS-*^ tranjttusex^notnaliud, e^ua ^ntjicatfonemhaheant g$ft.f

^i.c^C.b tn habenttbiis ^tramc^iie con- ThQntAEraJii deputredmedtJpH-

in Elementorum contrartorum trartam j^^.e.f tatio SS>S-c

conpreffiis duas aualitates in- in Elementis omnibiis debent oes Ejfe ad ejfentiam quomodo com'

tertre oftntoMexandri SSS>-^ ^ualitates eJJeJiimmA /j"f.c faretur sS-^-AperJetpJitmqHtd

clementorucummateria curnon inElementis trtagenera acctde- Jttij)o.f fecttndum quid nun-

Jitcouentenscomparatioi^^. ttum Cj.f t^Mamesiprttt^.cj^Ham ejjejtm-

fduAdiJi-tnclAConJiderationesabElementisinterJepugnanti- pltctter 203.6

<-7.fduomunerA(j8.tiduQijU(t- bus tertij element^generatto- ejjendtfrinctpianonjunt ntji re-

ittatumgenera tbtd. nemfieri 53(^-a rumcaducaruprtncifia zj.f

' glementorum ^ primarum qua- de Elementis o[uo ordineAriJiote- ejjentia materis!, cojiituta tn tpfa

litatum duplex conjideratio les agat /i.d potentia iCi.equomodo adjbr-

r^(^,fform<x,aninmtJiQjerue- ex Elementis duobus contrarijs mam recipiendam dtrigatur

tur^^.c tncogntt^jo.fnobi- terttummedtumgenerart ^2^' 170. c

Itor^uoltbei^acctdente 4.yj).f c jsj-^i ejfentta mottts eB formafuens:

nonpojfunt tn mtjiojimul con- ex ELementis qus. generatttr, df yC8-c

fifiere 3S3-a ferunt ejjenttaitter abelemen- ejfentix ^ forma. rerttm necejfe

tlementorum Jorma tjuomodo tis 3S3-^ elt^tJintfupperadditAeleme-

iraenfionem ^ remtj^tonem interElementa^ mifia nuUum^ tis 3S3-^

rectptant 4-70. a quomodo dijcrtmen SS^-c ejjentiamateri<is.quatentts quan-

fint medt&^yC.a funt qua- Empedocleselementainmtjiopo- titasinjequatur- zo-^.b

Ittatum caufkfinaks jo^.d nebat ,feruanttafuas naturas ad Ejjentiam. tribuendamplura.

tenent tn mijio iocum mate- tntegros sCo.a requir.t,quamadejfenttam.cd-

riassj.a Jormis attrtbuitur ^mpedoelisjententtarationt ab- fttuendam ^S^f

intenjio^ remifto ^jj.afor- fina 3oj.b efentiale efi dupkxisSffumitur

mas aitquo modo firuart in Empirtca curars nominarii non duobtismodis tbid^

mtfio^()S.c efieprinciptamo-^ pofsit la^.c Euaporatio- caloris. naturalis

ttisadiua ^TJ-b Enunciar.e^ dtjcurrere esi pro~ duas habet cat^Jas pcfit/uas

elementoruminfiientianatura- prtumfiltus.tnteUecliis 732.^ c^o.b humtdteH-quoddamcd-

li duplex confideraiio 14.2.^ Ens acceptum pro re confiderata fiquens.exttum.calortsnatura-

tnElementorumioctsquAfit con- lattus patet , quam ens acce- [ps «Tij-.c

Jeruatrixfacultas S°3f ftum promodo confiderandiio Euclidis libri cur elemenfa- '^o-

itdElementorum mtfiionem non bdumprogenerererumomntH centur 132, c quanto artificio

conferre grauitater» ^ leui- fumitur , efienttamfigntficat firtpti. 83 2. a

tatem S7'^ jg^.e eliacJuperJormam i^g Eudemus cur fipttmum itbrum

clementorum mutatio mutua b eil metaphjfic&. confidera- <^t fuperuacaneumr dimfirtt

^jr^.fmutationes^^nde s-i-7-a ttonts 2SS-e 32.6.

emnium ^nus ^ idemmottis sns mobtle quidAuerroes appeilet Exemplis e^uibtts Artfioteles fit
naturalis 2^3. a perfeila lo.a ^J^ 'i-7S>-^

cognitia in- qutbus confifiat- ens nonefianalogum. 26. b extfierenthilpoteB,cuinsnonfit

.^S2.cquamtra6tationem po- ensperpotenttam^ a3um.diut- determinatanatura i8<j.a
fiulet (F^. d prsxtpua opera- dtturijg. quomodo rejirtn- txifientiaefi adus addtttss ejfen-
tio quA ^pi. d proprid!, con- gatensioffumtturdupitciter tiA^S^. esi quoddam addi-
ditianes quA 3JI. b proprte- 2CS-a tum eJfenttA iS^-f infic^ui-

tates iocoformarum acciptun- ex Ente ^ non Ente omnia con-^ tur formam pr^fiantem , &
tursof quaLitatesactElopro- fiare Plato ajferutt r)S2.a perfeiiam 2ip. d nondemon-

duci ffts.f entiaabfiraiiaeJfeAternosmoto- firatumtfi a Phiiofopho natu^

tttElemetorumqualitatibtis duos resmetaphjficta cognofitt sSf rali ^i^Q-^

efie ordinesinterfi contrarios fubfiantt&abtunit& a materia exifientiamaiiutribuere maiui
^3S.e 39-c eB,quameJJentiam rei confit^

tlementorumfinguiarumpropritt entiudiuinorum attributa qua- tuere^Si.c ejfiqutdadduum
eft duarum qualttatum con- tenns ad Metaphjficum perti- ejjentt*. SS>0- d

tugatiossi.efubfiantialesfor- neant 3S)-c adExtfientiam plura requtrun-^

mA prtores natura. omntbits entitashominis ^ nilaltudqt<iam tur , quam ad determinatione
qualttattbut Cs.d.e <iirtutes homoijj.bmateri&qutdijC.f cert&naturA iSl^f

quomadofint inteiligedA ^CS-c indtutdualis habet iocum ma- extenfiones duA. goC^

tiementiscurduascontrariasco- teri^sSS-a JumtturfS pra p^

dttiones natura dederit s<^f extfietia,^ pro ejjentia iS^-e^ "T^Acei-e aiiqutd^^^elfumitur ad.

in Elemetts in aifera qualitatum entitatts noa^en amhiguum i S-^f Jj^ modumformAf^ei ad modii

eenuenienttbiis fitcilior eii IvT^iyeiA C oiii^^^eicf. ^uamji.. ttgentH ' ^"^^

1 N B IS X.

f/iculf^ CB^nSjctflua ltf>nfetutt formK^ranis ^ leute efi proxtm/t
eje cc»/erMdt/u<* , & ecouerfi ca^a rnotits s^S- ■« hommif ri-

fig2.ftnfertor ^nicquidcogno-

fcit , id co^nfc/t ^ fuperior

fo^j. dmaterialtf nuUaporefi

mouere perpetuo 2(72. ffneo-

feratione quomodonpnjitfrt*-

f^ra jic. e

faeultates omnes inftngt*laparte

infunt originaltter,at nonfub-

ie3tue_j 7(5>, d

facr^ltatumordo 7 '3-^

fcrFatH c^Htdintelligendji (Tig.t

fehri!.t4 calor dtffert fpecie a ca-

lorenatural* S^/-^

Ttgura ^uid IDS-'^

fguram profriam tfuid dicamtts

hahcre tbid.

fibtlttatii caufc 32^. b mate-
rtafenfln sSy-j f"/itertalii eit
cbmuntcabdtf , abfiraila '^ero
incomm/tntcabtlujSi.fmatc-
riam pr^tfpponif , ^tpotena-
turapriorem 22o.fmtfii anfit
add/taformii ele/r/entorum tn
mifio j-j^. a conttnet infifor^
moi elementorum , ^ cdit 0-
perattonem elementi dominO'
tis sjy. e eli-Jbrmis elcmento-
rumfi^per addita JSS-^ '^f-J

St/unm ^paftiuH prmeip/Mtm
motus 2^(7.a ejuatentie rei ef
fentta s»2.f t^uid jjj.b sis-t
tjuod non fit tantum adtit/a,
<juantii refifi^ittua ^.^.i.b ^uo-
modo a matcria ^ compofit^
d/fi/nguatur 2g2. e ejuomod»
dififirentiafpec/fca ^ ind/ut-
dualis S90. b quomodo exfr/t
agat s^S-b ojuomodofactat re"
fifientiam,aliorum opinio ^.^*
a quomodo non moucatur 12. it
ejuomodofit princ/pium m(}tti*
paj/uum 2^2, a qnomodofub.-
*edtum<i>niuerfitatis $()2./e

continetformam elementido

m/nantts SST-^^P^K^"^ tddita, forma rei natura 2y. drempottts*

partim non additaformif ele- <intuerfalem figntfcat . (juant-

mentorum jsj.c part/cularemsyy.b /ingulari-

fnis cutufque partis eff operat/o forma. m/fitonis efiprinc/piii mo- tatis caufit sSs-c filaperfe efi

jppr/a^ propriumttnttf r)S.a ttts domtnanti elemento con- natura 2^2.M

fnis mo/iet ejfictens adagendum uententis ss^T.b in <iiuente eft forma fpecifica dat aBum perfe-

^3D-d genertca,incadauere^erofpe. ^um 2o8.d nonfactt abfolutt

jpntttad infinitum nuUa eFtpro- cifica ^oS- * ^uomodo inter "

S20.f eat 3S>7-d-

Cp.d forma mouet , quatentts eft in

Cj.b materia ^^fs.enoneft Aterna

2o_p.d necefidrta eft materta

ad extfiendum jg^.e non efi

perfepat/bilisffid^t^atentts efi

SSlSf
73«
Cp.d

■ p(3rtto
Flamma quid
Jium/numgeneratit
Fcetmgeneratto
fhnsjutd
font/umgenerdtn
formaad exifiendum egetmate-

riajSSC aUerapars cbpofiti^gs

f appctibilz itiJ.a cur ab A-

rifiotele d/utna 'sjocetur j)Sif

eurtotum^ocetur jfos. f dat

term/nos extefion/ materimj)S

edtctturacttts abagenda $12,

m.dominaestexffientia SS3.C

duplex 28s-<^ 3S<j-c dupttces

terminos pr<zfiat ijjC.b ele-

mentt prtncip/um motttspafii-

uum 3S2.f eii aitionispr/nct-

fium, materta^eroomnispaf
Jionis SI7- d efi caufit formalis

corportsnaturaltss2^,c efiilla

^u&jfprte dtc/tur nat.ura2-^4^

f eft princtp/um motus ad-t-

uum,^ eadem efi etia/nprin-

cipiumpafiuum ^y^.b

forma ^ efienttam ^ exifien-

ttam trtbuit jS2 c

forma ^ omnes ettts partes quo-

modo maiores Jjert d/cantur formapart/.f^ totiussSy-dper

Sij.e
forma ^qutdditas differunt ra-

t/one sSj).b

forma generalis dat qutdem a-

3um,fid/mperJ'ectum 2iS.c

tfficto matert/ijungitur 3j)S-d

^enerationis 'vel Klterattonis

Urnj/nnt ij.f

corptis 21 C. d fubfiantiaits cur
non tntendatur 337. c duplest
iiy.b elt medtatrix interac-
cidens ^ matertam -i-^tf
pracedit natura accidentalem
■^^^- f qttatentis indiutduk

in materta ^ig.anonpotefi ef- forma termini mottts J2. e

feparsmateri6i,/nojuarec/pt. Jorma^^ana efi, qustnenformd
tursS3-e "on poteit efie ratio offic/ofungatur 210. e

paiiendt^ ntfiquatentts estin forma ^na ^potentta est tnpor-
mater/a 2^j.b nuUagenerica tione qualtbet ad al/as omnes

poteftdareextfienttam iSsf J(S2. J 'sin/ufiuiufiue propr/a
nuUa mater/am injormans natura i^.d ^teft ejfentia

poteftfempiterno motumoue- rei ., ttadat etiam actuexifie-
re 2J0. b omnis efijiti mt-dtt- rs_j ^SS-'*^

pltcatiua S-fi- domnis ^ qua formx cadaueris & antmA com-
Ittas eft extra materi^ efien- munejitbieitum quod ^o(^.(f
tiam JS3-/i omnis tnjormans JormAcontrarium iso./t

matertam extenfit efi yss-^ Jorm& eLementaris ^ animA dif-
omnis materialis duas habet crimens77.d eft agere.mate-
cond/tiones S^s 'i omn/s ma- rtiZ^^eropati .2-f2.f

terial/s interittfi efi obnox/a form^ ^ materia nom/ne qu/d
2oy.c omnis mater/am /njbr- .Artfioteles/ntelligat 24.2,^.
mans eft natura 2S2.J' omn/s 22i.a7.S^.a
natural/s j?er materta?» defi- Jorm&officium ^4S-^ 3SS d mu~
ntenda SSC.J quomodoinj^b- ntisproprium iSi-b iii.J no-
teito IS2.C omn/snondatexi- .mendupitc/teracc/pttur ziS.

fientiam,Jedfolafpectficai Ss-e dfine materi^ cofi.ierat/o ziy,

ffpecificdi duplex operatto jzj).

fi indtuidua eft, '^ omni qua- f\ires dMX, ^^o.e

tttatecarens .^2i.bper'Jepati Jgrmsi cutlibet proprtam opponi
nond/cttur ijedrat/onemate- priuationem J4.(S. b non po-
r/& s^ij 'i^'^d.ffcrunt ,f)ecie teft alia Jormap.peruenirc-f
d.ijferun^ts77.jqu'&l/bet locum ^jiS b

.h.tbet priuattonis rejpeitujor- forms, amnibtes partibtts quomo-

,m.x. adfisntura. ijji.d ofuanti- doadditiofiat S^S-dfilipoten-
tatiscaufii jjis.a qu/ttenasA- tiaacliuaattribuitur jyj)-^

MM 3 for'

1 ■ N D E X.

jsrr/sam ejje qtfit facii hoc ah- ■ ut& Alrei-aitonM jS^. a rnitgis 624., A e/f Mrerjm ret corrt*^
qutd 3Si'A ■ ^g*t car/i hnmido , qnam cti-m ftio^g^j.b ej} anima.Us operutt»

formar/t^ matcriam/ibimitiuA Jtcco 4^2. a non eh \<era, pri- _ adextra joj.d

operampr&Jl.tre jr^G.d uat/oCftlori-s ,Jc'dqn(tIitaipoJi- generatto ^ intertti^} cjttomvda

farmarn mijit,ejje cji^ed., addttitm, ttua S43-e non hahet caHjam elementts competat 60. d

. ^el quid dijttnci:ii aJoj'mt'S cLe- tx.cft^tuocampojittitar/z j.f-S.b ggnerattcQ/' motti^s tn cjuo conue~
. mentorum ^(Tx.d qtt-a rattcne aiiiu.um jr)o.b niant ^jj. a- tn^tto dijJkranP

formarrt mtjii non ejfe addtt.im funtmum non pstesi exijiere tbid.

Jormi4elementorum 3S3-^ cumhttmtdttate jj^.b generatiomiflf efi interitueele--

formam nuliam putaiut .Autcen- frtgns^nde producatti.r j^-S.h mentorum 4:^.^.0 non efialte-

naejjegensralem zjg.fijuan- frtgoris medi^ refrtonis caufa ritt^ptrtrefa^io SS3-d

lio a^um^Kocamas ,eiutdfigni- S4-J)' b generatto naturalts quA 6i>).e

jicemimSj.b^tiomod.o.ArtJiot.JrigtdttaseH-ficu?tdvU-mduasJpe- '\>tolent£.oppofta tbtd.

ce?Jiderautt .3S2.e ctcs j^^.c generationon d.tctturntj^i aliqua,

ikForma omnif diflin^to ^ de- fngidtim qutd .^^r^j.d eim defint- nouaformaad.uematmaterta
termtnattoprouentt 38i-b tto 4-S3-d .^o^.b rtonomntno ccmpettf e-'

de Forma dupltci, <^ dttpitci ma- frtgtdt eft condenfare -^Sj.t lementis d^.a tjuatenttf tfi de

terta ,^ deprtnctptofingula- d^ej^rtgtdvi acitone ^era fententia - pofltiuo ^-j^.aijutd i^j.a quo-
rtta.tis,Scott optnto 3S7-b Jj}i.b modo cornpetar- corpori natu-

formx a materia abtun^Ji cmni- frigtdtfstma & ca/tdjsima diffi- ralt caduco r,y.d^tuentts qutd
no tmpattbtles i6i.b duix, fpect- ctlttaputrefere ^^'^f flt yjj.a vnitis an ^ quamodo^

^Jic&no-apoffuntflmuleJfetnea-fulgurumgeneratio ^g.c flt altet/mcorruptto SJ)3- b

deramaterta^oS.f elementa- fulmini,s motiM quali4 S^^-f.e generationts a mottt difltnftto-

rescurtnte.ndt(^ remtttkpof fuitntnumgeneratto qtj.c jsj.ecaufaefficiens ^23.dflna-

flnt^^jC.a elementorum inge- G. Us efi formageneranda jSj. d

nerattonemtfiifitnt termintis ^^Aleni caiitUtt^ contra Ari- CQmmunis definttio ^o^.d cu-
aquo4j3.btnmtfiononfiruii-\JS, fiotelem Z^C^.f ttisc^reiduoeflecatrarta prtn

tjur 4.13.^ mnpofliint remttti, Galent de artis medtca, confittu- cipta 13,^.^ defpnttio curinteri
niflcum^s/artattonefipeetet 2j^ tioneltber 2.a tumquoa^compleeia,tur ^io.f

f nonfunt fiparabtles a mate.- Galent error de ^ttr^ humore defi}tttio%bi tradatur (/4-3 .f
ria 3S^f SjJ-b tn Generattonts definttione qutd

fsrm^matertales per acctdespa- Generare fibi fimile qusmodo fit A.rifitoteles- d.e}}otare ^oiuertt
ttuntur iCj.cJi^bfiantialesab propv^umantmatorum yoj.a ^o^.d

accidentibic^ quomx)do difiin- g&neraridtctmtis id quodnonefi gsneraticnis dt^plex confideratJo
guantur ^21-a 13J.C jj^o.fdupiexmateria ■4-22.f

fQ.rmarumduo genera matcriarfi generart^ fieri quando proprie gensrationts ^ tnteritas caufis,
infiormanttum f)23..c rectpien- dicatur ij.c 23. e ^22. b. e eadem defintuo-

darumidemefi ordo, ac mate- generari.^tnterire dicimtfsprc- .^oS-b-
rii&recipientt^ 3Jj.b prtefiubfiantias tnon acciden- generationis fi^nis^^^.aformti

formarumfiibflantialium.^ at:- tia j^j.d ~.^22.fperpetuitai ^ eitisdem^

cidenttumdtfirimen .^ij.f generari quidlsj.d quod proprie perpetuabtlttas d,tflirut jf.2j.ai.

fdrmaselementorumMiquomodo dtcttur ,nonefiforma,fidco- de- Generattonis perpetuitatis
maneretn mifio tntegras3j^. pafitum ^^^f eaufadubtuxz.. -fz^.e

a ejfi medtas tnter jiibfidttayn generans ad elem,entum genttt, generattonts quomedo materta,fit >
€^ accidens -4-SSf quamrationem haheat 32^. a t^qtiatacaufi,^ quomodo no>e-

foTjnas. elementorum^ ager.e, dans elementoformam, no dat fit tbid. qttodnam prtmum fit

^ refifiere per medias quait- eadem.a^itone motnm . 32<S.e Jiibiecru^n ^j^.d^^-ferq^ termi-

tates .i-^j^b non ejfi in mtfio quomodofit motor grauium ^ ntts.efiduplex ,4-13 .y

penittis potefiate, Alexandri ietttum ^jy.f generationcwaiio modo rejptcere^.

cpinio jfjQ.b remanere inmi- g--nerantis nuUar efi alia motio, natura^ntuerfal.em , altopar-

Jio tntegras , AuicennA opinto qt-tamprodu^ioform,x,- ^yj.a ttcularemQSd ^fl'^'^f^tM-ton&'

^yS.dfiufiip^re magis ^ mi- generabtittas ^ generatio dtjfe- naturale-m ^.fj.b

^tis ^jSf runt (f^. d ad tnteritum quo-generattonem ^ interitum non

gn F&rmtctsquisfitordo ■4-1 y.d modo fi haiieat „fii. c com- t-ribuiJ'orm/x.fedtottcompofitO\

de FoJiHtbtis^ metaliis,eorumq^ petit elemcntis- ^t maferiA .^a^.e

tra^attone ^2 e Co.b cur mtitatio'naturults inGenerattonsmsfli du&ailiutf,

^rtgus efiprtuatio ca!ort< jijj.e z^C.bcurfltperpettM ,^2.4..^ quaittates funguntur offcie.

jC^.f tn generatione m/jita- dataefi elcmcnris propter mi- agentts (T22. c omni qttattior-

Siweperfe h(ibQtratiQne.^KA-r fi^jg.' b dtifi.ctterfumitMr tcrmtnos tn confideranonem-

1 N D E X.

tAck-^t 4T4..bomnUpr;ncipi* eeometramcdium pro^het adde^ graiita^ let^ia , ^ iyrantmata.
requtrHnttir ijJ.d omntum moftrandiipropterq.-Hd ^jS.* hal^cre :nfcprtnctp,um ntottff
corporumnMtt^rahttmtrtare- Geometr.t nonltccrc demonfii-a- pafittittm ^ 23 '4^.^

f**^*'-' . ^"-f ^" conclMjionem metaphjj7cam gratita -^ letiia moueri pcr fe a,

de Generattone ac ett^ caHfis a- 2(;ff.d ^ generante r^^^.f n'.nmortc-

gere qi*id zCj.c animalttim Geometria ad metaphyfc^t quo- ri a Q
iibri ci*r ante itbros de anima modof babcat z/Tz.a habe^

3I2.C qttem rnotorem

habeant ^ijc '^elocttis fcrri

fntponendi 11 ^.a geomctrtcti-m nttlltim cjfc thcore-- - in fine mot^ , quam tn prtn-

A$Gcncrattonel'hrifntitbrisde ma,cuius dembfrattocx Itbris cipio f-^^.d

ammapofiertores tif.a Eucltdt^ non haurtatur 132.0 grat^tum^ lcuium appcUattcne

d*Gener.,itfoncantm(iltumitbro' Gradus cutus Itbet mutatto esl qf4.xcomprehcndantttr jog.e

rum .optnio ii3.d traa-atio fpectct^artatto ^.yCx conditto SS^.^ f^ottis jo^.a

maximeftentialts lolT.d li- inGradibus categori<zfibfianti£, ^^■''.d,

bros efe de princtptts , aitquo- quomodo optjtmus ordo frue- de Grautum ^ lemum motore^
rt^.merror iif.a tur 22(f.c antiquorHmfintentts!, jos-^

de Generatione animalium ^bi Grxcorum errorinfatuendis li- grauium motns ad medium dt-
Artfioteles agat J)4-^ brts deprinctptts ^i.f citur ^o.b

genm efe formam ^ntuerfalem lovn.Grammatictts aberrorefl_j inGrauium^ leuiummotuna-
227-c gcneraitfi'tmumn!mdat immunemnonfiruautt 2ij).c turaltqutdrequtratur ^zj.iC
defnttionem 2ij).c tnfentis .Arifiotefts de ccelo opintonem grauitas^f^ leuitasnonfunt adJt-'
in categorta nobtittts ^ per- impugnautt 282.C ua ffjj^.d proformis elemen-

feitius efi genere fupcriore_j Grand.o qutd y^.a yf.a ^tde- torumfumunfur ^i.a

221. a, logice potius quamna- tur habere condtttoties terrA grauita,s prograuitatione quan-
turaitterab Alexandrofurnt- ^ aqu^ _ jo.d doftmatur ^^s.dqutds^ue

ter 22t.d non extat ntp tn grandtnisgeneratio 6j).c quorefpeffu^^arietur tbtd.a

fuis fpectebus gy.j omne du- Graue iiprtmo ad^^ltimum cjtto- fumtttir dupitctter 34^t.ii

pitctrattoneconft*fum 33. a modo moueatur 32^.^ a fet- grauttis magis fferat refjlen-
phjficum qutd 22^.c prjx,dt- pfimoueatur,^ per accidens tiam medtj , quam tdquoUei^
cabtle non poteft ^ocartfcni- ^iS.f adudicertqutd 3i<i.f -mintisgraue 373-^

uocum tbtd. e qt4.omodo dtjfe- curfurftmfcreatur 310.C jy

ratjimaterta 223. c qttomo- graue ^ leue a filo generante^j TJJAbittss tnfellen^Hs qutdfit,
dononfitaituinfpe/te joC.e mouert 31^.6 habere tnfe^ jf\ a quo tnteUedm dicttur
toturn fiubteiium debetfto re- prmctptum motus pafiftuum tn habttu .1000. a qnid.fit
ceptiuoefeextraneum 210. a non acltui4m 333.^ non ha- ioo2.erei\ntis ' ipj.b

<^arits modis forma^ compo- bent tn fe prtnctpium ajfe3i- babittis animi coimdfiere cuttis
fitum dtctpotefi 220. t» uum motus ^^C.e fimpltct fit loi.e

^eneris cogntttofine cognitione_j motumoticrt STS-"^ H&cheitai fingularitatis prtnct-

fpecterum tmperfeita . 20. ti graue tnfiito loco non grauitat pium sSj.tt,

^dGcnerts^ matertdicouenien- j>^/.c nonpotefi aeremmoue- Haitttis itccenfiasquid 7.^.. d cl'',-
ttam^^bi ArtJLrefpexit 222.b re,nifitpfummQtuprtoremo- nihilhumtdttatts habeat 72.'}
generis forma quomodo exifiat ueatur ^iC.b per fie extfiens mifiatmperfeda 70 d

finefirmajpeciei Gjf^.e tnfuo loconongrauttat 3^8 -f qua rattone dtca;itur mtfia

.^d Generis perfeSam notittam quatenusefigraue ,nonafcn~ tmperfeilatf/id.aqtud 73.11
qutd.requiratur 32.a dit 37.2. a qttcmodo dtcatur quomodo ex aqua ^ terrage-

generis phyfct ^ logtci dtfirt- potefiatemhabereadnatura- nerentur (r8.f ficcas calo-
men 22^.0 rattone cur mui Uter afendendum 3io.b remfiummum cur non hakeat

tacompetant , qux, repugnent inGram ^ ieui duplexpotentia y^b '^terque caitdtM,non ta-
rationefpeciei^iC.c^nttasad lai.d menfmme 71 -C'

fubteitt ^ fitenti.<s. ^nitatem grautjicur dejQendant ^oji.d halitta duo habent locumfithte-

confiituendamfuffctt 20. b grauia & leuia a proprits for- ^ji tn irtbtts libris meteorolo-
genertq»ti.competunt,nofu.ntde mismoueri I3p.e afutsfor- gicit 8<>-d' duo materiaeorum
fpectebus demonfirandatbtd.a m:s mouert ^13. d abanima- quAintrtbns itbris meteorolo-
quod competit , debetet cuiit- itbm qttomodo dtfi-inguantur gicis trafiantur ^j).c

hetfipectei competere jfCo.tt ^ii.e altquo modo hrabere tn Hifiorta de anima ei»<x,fcientia,
-$nter Genus ^ materiamdiffe^ fe acltuumprtnciptumftimo ig^.a

rentia ' 123.^ ttts n^aturalts 2^8- e ferrt ad yffiort^liber decimusnonintcger

9enera effe compofta 2ij).f qua- proprttimlocum 2i)j).c habe- loiT.c

tenus inter fi dtfitnguatur rs tn feipfis princtptttmmottis de Htforia animaliumlibror/im
121 -b fiubalterna «mniafunt paji^uumtantt^m ymadi',*um - cum reliquis Itbris de antm,ri-
eomfofitjt ihtd.d 311^ Uhttsco?nparatto 102. d.e

'M M -^ q^^*

1 N D S X,

muA rat/one m JtntpA.rsJctcn- htimtdu^m^ Jiccum cHittf^^ mifii ijttd,lttatum remtjfionem ^ffjf-.tt
tixnataralU loz.f materta CoS-d filum papiua tgnis accretto (^ualts Jit j6C.e

htjlortarumitber dectmmcurii- ^S)i-f ajcenjiu ejuando proprte dt-

hris degenerattone non anne- humidum ©* ^incere Jiccum po- catur jo^. c item dejcenjit*
dedtfSioj.cn.ee kijiortctisnec test , ^ abea\inct ^38.^ non tbtd.d ■

fitentialts loCj medtcinalis efifine ficco , necficcumfine^ aeris caUr retjuirit humiditatS
potttssquamnaturalis io6.f " humtdo jo. e omnc efirefilu- S-^7^

htjlorict fut itbrt iure appcUati bt!e a calor&_j .4-88. ^ ^f)i.a de tgnts elementt partibiis dtfbfu^
jf2.b 822. d ^ etiesfilutto S7t'^

ffipparchi de motu optnio SSS-f humtdi ^ ficct aiiio tardi/Tima. ignisforma refirtngit potentiam

Hoc al.tqiiidduofigntficat tSS-d, S^^-^ matert^ pafituam ad motun»

Btrundo propter altquem finem humtdi tn mifiione prAcipuum a media z.fs. d gentis pnma-
ntdumfictt 2S<i.a mumis, -fS^.f materta 222. f tn ac^uam. a-"

flcmo aclu ^ potefiate eff in de Humido duplici opiniones Cyd, itto celerrimx SS7- ^ ^^ ">''
Jiib/ianttJi categorta 20S.d e- d.g^o.d. bemmottts soi.a motits circA

mnium animaltumpr^fiantifi Humor crjfiallmtts pr^cipuum. med/um non efi fimplex , fid
fimtis -fgo.a potefiate ntht/a- ^idenda.organum jjoo.a mifitis. ^qC.c motm tn orbcm-

itudeft , nifitpfiamet materta htimorts^ttretoffictum j)oi.c curpotttt^fupra naturam quA.
ijj). c quomodo definiendtis humores in ammaltbtts quomoda fecundum naturam ^ocetur'
38^.^ quomodofitmeditis tn- putrejcant. GzC.a C^^^.d ^oi.a medtus tnter naturalert»

ter dtuma^ terrena. jj^2.a I C^^tclenttimjoj.enaturaitor,

homtnis.defin/tio 28s-^ '^Amblici liber de mjfiertis .Ae- quammottss recltis soi-c qua-

homtnis generationis proprtum i gyptiorum, 281 .b lis. S°S-^

prtnctpium i^(j.f materta Idea prim^x, matert:& cuitiSKam ignis motttsS^/olentur ^ perpe-

quix,^()^.k qutdditatt nihti compofitifit tdea. ^~^f tutM 2j)i.cmottts^nde JS^f

^Uud tn rebtts rejpontiet , nifi Idem nonpotef} mouere fiei^Jiim Ignis operatio tranfiens, tbid.f

bomoipfi ' z8s-b ?oj/-f jgnicontrariO.effaquasJj.f.nort.

^d Homints ejfentiam cofittuen- idemqu<x.fint aiicui tertiQ , jHnt competit imminntio ^sCT.f

dam qu£Condttiones requtra- idem tnterfi 2o<j.d igncm ^ aerem a tota omnium

tur^ S(^-4"C lecurquodnuUumhabeatpn.ict- fi^hArarttm congerte moueri.

bomtnem ex elementis generari pium j^2.d jCC. f^ terram haberejum-

.4-81 f efie inpotentia. obieili^ lecoris offtctum prtncipe indignii. mamficcitatem,- S^S-^

iitt.qutd ^7S)-'^ ^^ Z^"#'^ ignem/nfiia loco refrigerari.^_.

^d Hominem generandum qux Ignis acc£lo.infiuo naturait Jiatu defiend,£re jj2. d. nutrire^
requtrantur S^'^'^ conferuaturper motum soo-c quid ss^.b fiio motu a ccei»

»n Homine quot Jitnt formx , tot igizis abfiiute non qutefitt S°S-c confieruart ^oo.afiub poiis cofi--
ettamtnbruto 707-^ tgnis agit ^ patitur- -iS^-^ firuart-nonpoffe S7:^^

hominumdiuerfiip'otentiA z.d tgniscaiortsfubieflum' s^7-c fnlgneduplexcaior. jo^.e

Homogeneum omue non cjfi ele.- ignifcaioremneq^ficcitatemde- inlUuminattone^curnuUafitJuc-
mentum <ifj)f termtnaterequtrere ,nee^hu- cefito^ S-^°'*

ilumanitatis. aquata ratio qu^ mtditatem SSS''^ Intago iipidoreieuiteradumbra:^-

iS-a j^w«- cur m. concauo ca;ii confi'r- ta quomodo dtfferat ab tpfi ab^

fittmiditas aquea magis hume- u£turjoj.e cumonputrefiat fiiuta.. iJ)S>'f

itat quam aereass^' ^ aquji so- ^ eurfiHb cceia confiruett^r Imaginatiuaresquoque abjente*
centun3a efi cumfrtgorejj2.f iJ)^.e cur fiuperum iocumpetat tmaginartpotefi. jzo.d

eur neque cumfiftmmii^calore^. so2.e s^J-b Imminutioqutd 77i'<i

neque cum Jitmmo frigore ejje ignts eiementum cur mtmme o^ Immobiittoiprimi motpris deno~
pofiit 2ir).a^ caiorem^Jri- mntum propeUatur ^oj). d to- tat abjira^tanem a matertdH
gusobtundit S^-^'^ tum a motu coeit confiruatur. 2C8.e

l^midtj-as ^ficcitod quaiitates stfi.k ^ terrafimma habent Impedtmentumquod^vJcatur re-
pa[Siu£ -^-j^o.c qua ratione qua- ficcitatem 7 2. b tnjfta fi.h<&r- fifientia ^nde prouentat .^.sS.lt
ittatespaj^ua -O-'*'' ra non proprie dic/tur afien- eittscaujii .^^i.&

iiumjditas factie fiparatur ab dere.^el defiendere s^S ^ nifi Imperare efi primar^ agentts , nS-
aere , fid non factle ab aqua moueatur , pertt ^qo. d. per. ficundarijj SS^'f

SKT.c non potefi cumfiummo formam agtt ^JS'^ perpetuo Iaantmatum.Qmnt.hQmogeneune
frigoreexifiereCis.drequtri- fertur ctrcjt medium. 2S)0.c efi .^Loi.d

tur adcompafitonem^ conti- potittt <^/- cai/dusi , quamSjt de htceffu animalium liber nul~
nuattonempartiumjKt.b ae- ficcusjnmifitonem^sienit.^.gf). lam certam habet tn hifiorijs
ireatgnemnou extingutt , fied c quampartempetat j^O-^ fibt refiondentem partem los-.
*^rtt ^lS-e!, ^/J( alifuam (Kiminiffi»^rf^ efi^^^uitur^u^itfioriibrosde^

^aritim

fdrfihta f^.d Jent/am lezs.e aecidtHtmtc eW nt» A^tnikt^

Jndtutjibile non pDteff ejje cituft in Intelleitt* fpecies imprims a S^'-f

diuijtyilitatit ^J>^:f phntntajintitibiu- , necejjarium. leuium motus a medi§ dicitttr

lindtutduttmabalijs omntbui eff- yXC.c ^o.b

Jciun^tum. sSo.c inteUtgibtle isliquid dicitur ^el Libri de hifioria fitn.t pntpar^-

'milittiduum.^ tndtuiduans dij- formaitter , Siel obiedtue : Jic tio efuxdam ad altos omnes
feriit ^SS-'^^^"*'^^^^'^ ^ .f°^- etiani^tfbile lois-b de.\animalibHs. libros p^ f

maconjtat ^sji.a hoc abtllo Intelligentidt,cum orbe conuenie- oilo phjJicA aufultation/f
tiucmododifttnguaturss)3-e nb tta. 2g8-f quomodo dtfiinguantur zij.d

eBnifiperformam sSs-f ^"tendi^ remitti latiu6 patct , ^ut Jtnt proprie animalium

iftdi/tidui conftitutio $73 -d ojuammagis^:minitsfufipe- P7f

indiutduorMl>zt multitudo ^nde re ^tjo.f librorum de anima cum Ubris

prou,e»ittt 38i-c intenfo^ remijiiojif dupliciter de partibtti drfrimen ^^.<6

Indufijonis demonftratittA ^is ^-Ci.a de antmaltbtie ordo tf^.e

isC.f Intentiofiuens intetionale c^ttid de^ixlofubie6ium,corpiisnatti-

Inferioracurcorruptibtliazyz.e 870.J ralefmplex ^j.e

h?Jinitum corptts tn natitra non intenttones primA. ^. Jecunda Itbrorum tnftriptiones- ^nde fit-
dari j^-.c efuomodo.detttr in ibtd.. mantur tiS.*

rebtisnatural/bus- jj.e Interire ijttidftt ijs-f in Libris de animalibtts tra3a-

Innominatumnonomneeftinco-Interittngenerationtcontraritfs ri ortnia , e^ux, '^iuentibtss
gnitum: S7S-^ ^or/.e naturalis ^iolento oppo- communtaju-nt j>o. f dzj

^b Infriptione argumentum cur fttits Cijj.d ccelo agi de ftmpltctbtta corpo-

nuUius roboris lai.a interittis quid (f^T.b quot.modis^ ribus- ^3. c de htftortaani-

Inftrumetinaturaoptimeexeitts- fumatur C^^.d maitum duarum tractatio-

Jine declaratur j}j.a tnterJtttsSnoletus^uKTij.c^nitis? num dtfttn£tio notanda loj,

injirumentorumordo , quibustn rei eli necejfarto a/terttts.rei a phjftcorum o^utd-trailetug.
eadi:m operattone. ariima ^ti- generatio.- .^og.d 38.0.'

tur- j^fff tn Interitu mifti quomodo djca- Lignaaridacurnonfacileputre--

InteNed--ioef}Jpecies if-Jaimpref turgenerartcada.uor ■^o^.c. ftant , ^3S-*

fajf8<)..'i-omnisnoftra.e^ftngu- Inuiftbtle dic/tur duobpts modis inLtgnis aridi^nuUaeflhumtdi-
Lx.ris< sfCQ.a.' 8(i^(t'Comnte^uomodo ftt perfpt- tat.ntftnaturalis 'S^^-f

InteUe&tts ages agit^^t inteUtgi- cuum tbtd. Linea. & fuperficies diuidua

bjlts loiz.aa-Ji tungaturphan- Intus. apparens prohtbet alte- fitnt ,.non tamen corpora 8-f>
t:aj]nattt>tts.in phantafta ext- num ,ftftt obie^um primum au£, it centro mundt ducitur,
ftemtbtis , An tntelle^upatt- 373. d, eH breutfttma jCj. b reSia ad

btli acceptis 1012. c. non agit ludicare eH' fnftonem producere. centrumprotenta,ftmplex efh
e^uatenti^ /nteUigens iooj).d 8st-e 371. *«- ftmplex- cjUinnam ftt

nonprods-ictt aiJumtnteUtgen- Inrisprudentittlegislatoriiiigno- S^-^-f

di ioij).dquidftt 1020. e oiuod biltor.' loz.b. linea in mundo ftmplex fttm^

Kon pofiit ejfe 'spUa inteUtgeh- L. jdC.d:.

tia.pr^ter.iUasquAmouentor- T Aetam/nis aceruas in prin- Locatumcur nondJtcatur acqut-
heiS ealcftesr ' loi^.c y ic/piop,.j,trefaiiionis quatum rerelocum ,fed potius locatio--

inteUe3tisxum homine.coiund^fo . tncalefat C^o.d nem s-¥-^-*

fecundumuiiterroem: J)27.b Lapis. cur per acjuam tard/ns Loctts .Artftotelis: mendojpsj

^teUeiittsdupleximmiftiojfji.d,. quam per aerem deftendat iid-f

duashabetentitates j)jj.a.fn. 3-'f-S.-f locnscon(eruat remjnfianatH-^

habttu efifhnilis ftnffti ioo2.b ^ttpjs preieJiusstarditts mouetur rait conjhtuttone. 2j>j), c dattts
nofter in cognofendo agit 1018 ; inftnequaminprtnctpio 33j).b eft corporibtts ob eorum imper-
f ^ra^icus^Jpeculatiutttan. Jftrjumproie^tt^^per.^im.a^uo feciionem 2j)j), b resexterna'
ftnt due.potenti£,j2S.equomo- moueaturr- j2„f.e.f cfUA non- potesi '^ocartformit

do dicatur abftrahere amate- lapidumgeneratie^ jo.d rei mot&Js.c e^uatenttstnftar

Tjaio,^i.ffolttseitJJtecierurfp„Lattnorumerrordegenerelogico formAftt 2j)j).b- quid s-i- d
loctts j)2p.a dtfttniio agenere phjftco 224..^ refpecliu* motus: locaiis habet

tnteile/ius agentis t>fficia jooS.ti coptntodeJitbie^aJibrjn-umde- rationem caufii ftnalis 3^,. b-
inteUecias^duplexobiecium j)j2.f gmeratione: S^f-^^ \nus.S!nius natum esiconftr-

immtftio triplex. conftderari Legislator bontts debet: callere uator 3^1). e. laci contittioafj^
^oteftj).,f8.eobie3um eiiomne philofiphiammoralem' I02.f S^S-^

&Bsj)C8.J\nttas Sill^" Leue t7tfuo lacononleuitat jp2.a. locum dtcere mobtlem abAriftot*

intellefiumagentem ejjeformam S-fSf aitenumi^.AeJJeprioremloca-

ifki.m(^airi a materta per efZ kffi exttA lacnm finm exiftenti f ijip.d

^Jsf X d€ii9^-

de Loco liji-ortim dc .tn/ma Lati

noritm opmio,^ eias refrdh.-i- 3g(j.A cur ferfe non momatur
f^g loy.a. II. e citr^mtatem nu/nera,lem

locadiuerfanaturalia , diuerfs tribueyencqu.eat 383. d

-mifiti ejje apTnata ^ji.b^i^-a- matena deyet tjje affe3a, & non
do ftcundum naturam locata aJJicJaij^.f dicitur,^u.zad

1 N D E X.

^iC.a cur non JiteJJentiJipars matecianonfuitcreata^fsdiSft^

creata 1S2. e non modo cor^
porea eH-fed corptis tpfam 2 ly.
a non potes^ ejje princip^Ttf»

ejp dican tur 3-f-D-^

Logtca cur aphilofophis produiia

2^8.e fcientiitm nuturale do-

^rtn<t ordtneprAcedit ii2.f

le£icarum regularum duogenera

2i).e

logicm ad particulares ^ pro-

prias fngularum fientiarunt

conditiones defcendsrenonde-

tet ibid.f

Lumean reojuiratur ad medium

^ ad colorem illuminandum

g<7.a anft ens reale ens tnten-

tionale Syo.b cur extenuet ae-

remsjC.c eFifpeces lucps 87 j.

M efe necefjk7-ium , ^ propter

medium ^ propter organum

87<}-b
lumen & calorfpecie dtfferunt
882 c non eft ccrpns <f <f<f . b. f
lumenpotej} accipi duob.modi^s
88<J-d qua ratione caufa calo

formam recipiendivn diriga-
tur a natura .■//■. d dtfiin&a
tum aJbrma.tM-m a potentta

motn^ nifi pafiuum 233^ njn
poteft exifiereffieforma !8j}d
nuUts certts terminis alligata
2:3.e nunquam cfi fne poten-
tta iCo.it

ij)'.b duas habetentitates Qj/ materta omnts pafiionts radi)i
c dttpiicner fumitur reJpcBu S^j.d'

formA^SJF.dest caufamultxtu- materiapartts ^ totii0 38/.f
dinis indtut-duorujn , fdfor- peracctdensmouetur 12. e per

ma efi caufi d/fiinclronis iJlo-
ruminterfe^8i-e efi dimen-
fio magnttudtnis iqS. a efi
dhg-fitiiper analogiam .38.^ efi
extfientiscauja , ^t fine qtta

fe non eft natura ,fd per for-
mam 2^jf. fprtmum JubiecJu
ex quo resfiunt . <jy. a potefia.^
tem habet Aque reciptendi for-
mam acprtuationem ij2.a

non ?8?.c eft libera & apta ad materia prtma an fcundu fuam
contrareos motiis rectptendos

24-2 a, eft natura prtor omni-
bnsformis 8S-f efl neccfaria
cond.!tioformA ad exijtendum
.^8-f-b eftpropter alta.nonpro-
pterfi^iCj.e eft ratiocorporci-
tatis-iij.e .eJi-fibieBum o-
mnii.im. formarum ^'.8- e eft
fubjlantia t^3-^

ris sj4-d ej^uomodo calefaciat ^^^/^^^^j ^ forma cur '^^ocentur
S7^-'^ . elementa2j>.a mobiles dxun-

lurmnts ^ lucts differentia 87H t^y '^arijs modts i . d quomodo
lumtnisnatura j/^.f 871-^ du]i.naturs.24-s.c qilomadofit
Lun<x.mottM 78-d fiatura 2^1. d

lunA orbts nullitis caloris eft ca- ^^^^^^^ etiamfumitt-ir prof^b-

p^x ^f^-^f Jt/tntta demonfirata 284.^

lunam lumine crefcetem calidto-

rem efie.decrefientem \erofrt-
gidiorems7^. dmouert a Sole,
Jed dmotoreproprio jtfV-f

Lux eftprimum ^ifibtle 88c.b eft
color ^ efi ^ifibdis 8 77- ^

M.
\Agnttudinis addttio quo-
modo omnibtis parttbiM
eiusquodaugeturfat 7<)7.a

exteditur ad extenfionemfor-
m<x. , ^ forma a,d extenfio^^em-
matert<<t, 228- f for?nam ali-
quamrectpere nonpoteft , mfi
p^itis adeam rectptendampror-
pareturiji.c habetpotenttain
naturdlem rectpiendi formas
articificiofaf24-j.b habet pro-
prtam efientiam dtjitnclam ah
efientiaJ'orm& i88.d

rattone 7i7-J

MathematicA difitpttnA perjeft&

inEucltdis Itbris conttnentur

I32.d
jS£AteriaahiunBa a formis qua-

marts&farntn^ officta f" g^ne-^^^f,,,^,^,.^^^efiate.qt4odfor

maactu^f^-c tnprtmafua

notione eft ^'TrQiQr' 1C3. c non

habet pote-ntiam tbtd. non ha~

bet prtuattonem.fd negatione

r n i tantum iCS.a

Iis7i8.e an per fe fit corpus f^'"'*" _ , n^ ^

" , j 11/.^^ materiatntermtnatanon difjert

iT.d. daptttudtnem habet na- ' " y/

'r^r f numero aterminata 200.C

turalemrectptendtomnes Jor- ■ ■ r - r o^ ^

mas 2^8. acomparata 'cum matertatpfiiiscopofittpars^S/-'^

llnguUforma.potefl extfiere --;-- --<^7 -?P'''' /^"
finetuitjj./ corpJtrtn. ftbfianttaiemquamacciden-
^e '"■'J ^.^ t^ tta tgi.d moies qu^dam indt-

dtmenficnt fiibteftum 228.6 „ , , j' ■

7z J rr- a-.t^ ,,,r ftindAibid.nequemouensdtct
cur debeat efie affecta 22I.C J J „

natura aitum aitquem habeat
ij^.d ' anfit cjrpm degcnere
'fubjiait-t.t<x, , optntones \arix
zos- f debutt efie a.7mi'Q^
ij3. a dtcttur prtnctpinm na-
tutale 8. e efi corptis d". cate-
gorta fi^ibfianti<s 214.. f in fx
effe^i^tia ttullum conttneraLtii,
JedJc/Lampotst:am \S(j.f mul-
tts modyts aJj .Arji:tc!c rnani-
fefiata\37.b Kihila'tud auam
corpus ae categorta Jiihftantidt
2o6.d nobilior quamforma ^
compofitum .^-jsi- e non pcteft
nuda exifierefinejhrma ^o8.f
per qutim analogtam cogncjca-
tfir 137.J qujem actum habue-
rtt.cft.m prtmum a Deo fuit
produda x^tj. a quomodo co-
gnofatur per abjtracttanem
10.^8 • b quomod-) Jat diuidt^a
2os.a qmmodo fe habeat ad
fubfianttam compofitam i/ji. ff
quomodo fit in rerum natura
\Cj.b quodfit trtna tpfit dt-
mefio.argttmenta loan. Gram.-
matict 2\\.d quomodofitfb-
ieftumaccidenttu-m32o. d ra^
■dix-omnispoJSibtittatts iifi.d
fecunda fi penitn^s tncorpareit
lp\f Jiibfian/i.z totitss pars
^03.6 'sfna cum aiijs rebtcs a
Deo creata \82. d primum
prtnciptum corporuy/t natt*-.
rattum 2\;^.d pnuationt ne-
cejjitria propter gerterattonem
\S2.d priits rectpttformas 'v-
niuerfties , poftea^ero parti-
culares zo8-6

CHrdicaturca.tJupnequTnon "foteft.ne^ueperfi mota^Sj.b ^ateriaqu4corptisfineaai^z\8e

'ajiitteria i^i4«tlis KA/ura a Dee
crgatn ig-^.e (jua ruiione cns
i,f-2.a ttemnatura 2^j.b /^ua.
rattone prtKC/^)»ni niott:^ paf-
f?Mum tbtd.a

mater/a atiatentt^ corbui dtcatur
Z2S. e ejtiutenm de compoJlto
fr£dicetur 222. a quatentM
mok s (2?" non moks iS7-f ^fta-
tentis rerumf/r/Kciptttfn, eate-

1 N D E X.

tot/.'-^ i^t^td jS^.b 's>ocatur nutteriAoffictum eflpatt 2-7/.^
apta^ potens jOi.a *<ot upti- partes al/£ funrma/ores , ali^a

mtnores goj^.b pcrfefl<x.difiin-
ilio i.i^.bplura ati'r/biiteti^jsf.
cpotentta nulla habet propriii
rattonemprtnctptt 2o.if.dnttn -
<^t*am apriuatione fi/ungi ^i-
detur jjj'.cqual.ts ij^.a c^utd
tb/d.a

titdjnem habet ad omnes for-
moi , tta adomncs mottM. sndi-
fi/ncte recip/cndos ffi 6. e rj^iat';-
r/M, accret/o cur non fecundum
■ omnes partcjficri d/catur Stof
adformii /ndifferens eflpoten-
t/aifj). e adformamnaturalis

propenfio tSS)-^ mater/A potenttam fumi ^ pro

nt£s potent/adc cffcntiamate- mater/<x,Atern/tasiSt.fappetttt^ abfoluto^ proreJpectiuojsS.b

ri<x, j(j2.c tS2^'* matertJi pr<&paratto alta efl prt-

materta i^uare dsbuit haberepo- de Materid!. cogmttone ^ere fcn- uatiua, altapofttiua. loji.e

tentidrec/p/end/formas 2*fjb tejitt.&deciaratto jjj2.b materiA pr/miz adres omnes quix,

materiaquid isy.c i(S7.C2y4..d mareri/e.conftderatto i^o.c rat/o iSSl-^

iriater/a quidditatis ^''.htculum 14.2.0 i^j.c ad Materiix, primx. cogntttonem

SSS-e materi£corporitas (^u£2i^.e de- cjuibitsmodui ducamur 137 .b

is^/ater/a i^uomodo ii nobis cog7io- claratioper negat/onemqualts maier/Aprim<x,d.£m'iflratto iss-^

fcatur ij^. d 143. f quomodo ijS-e definttto i^j.cperquale de AlatertiX, prtmA duabns notJO-

ab .Ar/Jiotele confid^rata 1^4- anaiog/am cognita i3S}.a nibtis J.'f.2.b^

e quomodo confideretur '^t matcriA djmcnfiones is)i.c cur matertAprtmA tdea iSS-e tn~

principium gensrationis cor- potenttales 2i)j).e duonomtna uentio isiS.a

J4S'^<-"'^fit'^'i'^'^^ ijS.beffen- ad,Materi£, primA notittam qua

tiaaformanopedet lyS.eJJen- '^iaperuenirepofStmtts /SS-^'

ttaabjoluta i„f-3.f cognofcitur matertix,prtmis,nulla aiins appel-

per analogiam ijS-f mdeter- latioconuenit iSj.b

m/nataprtorefiquamejjentta de MatertA prtmA quantitate

quantttatii tndeiter.minatdt, AuerroHoptnto jf)j.d.

203,6. _ materti&prtmdi, quatuor confide-

fnbfioM.teturperpoJJe, . jC2.a materiix,eJfentiAcognttio j2iL.d rattones iCj. a^ nihH magis

w/ateria radtx pr/m.a.ac funda- adMateri<x, efjent/am cognojcen- prop/nqutt^ , quam generaltf^

mentumomnispafStorm jj.d damanaiogtanos dticit J3J).c fimum 223.0..

receptaculum omnzum for- materis, ejjent/am qua ratione materidi, nuUam tribui pojje a-

marum -f-J§,e ret efjenfta. SimpUcnM declaret iiJX-^ 3ionem ^33-f

2(iS.b qua/tdoque. nomtne. potentia, matertA primam nottonem nul-

Wiatertafecundumfecorptisin- pgnificari ^^io-f Ltm d.ari i-f2.f

finitum 22^. a efi ' prorfiss materiAeffentialis eonditio 2..jjb contra materiiX, primam notio-

tnformif Jj)3.d nt.ilium re- materi&^ formAcompofitionem. nemargumenta j.^2,e

fptcit determinatum motum inrebi^-cognofctmtis 210.6 de MatertAduplictpotentiaJsS-s

iSS- a quatenas. tnformis - confideratto duplex i^.b materi&fignat&fignificatiosjj.b-

tJ)S.f maier/ix, mtnima pars^ qttomodo matertamconfiJ,eramts,s antequa

^atertaferuaturirtregenita,nec augeatur Soj}:enaturaconf}.t- recipiatformam jssf dtcerej

tutaeli tnpotenttarecept/ua effe quid, dtuerfum ai omnt-
omniumformarum^priua- IrtisqutdL. iCTff.b

tionum i(j2.f natura ^ ef- matettam effe aBu princtpturti^
fenttaquafh^/anotijicata i^S.f quid.,fit dtcere iSS.a ejfe cau-
per negationem,nonperprtua-
ttonem declaratur jso.e na-
tura qu£, tbtd,. d

ports naturalts ijo.d qu.omo-
' do infGrmif 22S.e quomodo
locetur tn media Imea catego-
rtxfubfiant/A 2Zff.d quomodo
fecundUm fe habeat formam
'^ affe^tonem 22S.d qi^omo-
dofit natura ^^f^. c quomodo

^nqtiamtnterit iS2.c

an Matenafeti fotiiis forma,fit
ret natura 2C.d

ntateria fignata qutd figntficet
3jS.e fingularttatts. caufa
^jj.a ftne forma non potejt
appeUart nMura 2S(i. f fola

m rebm inferioribus Aterna matert,.<x.naturam dtffctle efiaf
eil Z12. c folet etiam caufit fequt IJ)?.^

^ocartjine quanon Co.c

paaterta Jitapte natura eji /tbe-

ra^ tndeterrn/nata. iji.d

etem eft quanfa ^ extenja,

3J)J.b

^aterta Jitbteclum omnium
lCC.a tota Qf ma/ores partes

■^.mmQ.dQaugcantiir l.ia,h

effe corpns de categorta.fub-
fianti<x, ^.^^f

nuUa determinatio potefi i&-
fequt liiS-^

mjitert<x, no7ntne aliquando ^*
pf/m compoftum tntelligi

fam ^t res.fit ^ nonft 2j C.f
2jj).f ejje corp/AS duob ti^ mo-
dis tnteUigt 223. c ejje corptts-
i7id,et&rmtnatum , quom ado .
Simplicius probet 21 S- d ejfe
corpus qna ratione .Auerroes-
Tzonneget 22Z.f ejfe pojfe per-
Jeipjiim , forjnam '^ero nonpof
fe ijj.c jr)i.e eJfefubteduTVi'.
teceptiuum. omnium catego,-
rtarum i^fS- d-

33j).d qutd ydr/fioteles in- mater^am^ fgrmam idemfgnt^
teUtgai. S.3^f Jf^^tire , am difriminetamerh

m^us^potefidtfS22j.l>&ge' tent'tA,anJit perfeqiianta.ij}i. mettiUorRmgsner^ttt i^e

ftus idem ejje re.fidrattone di- f tjuotaodo prxdtcentur res o- Metaplojfica, dittinafiienttA jj.t
fiinjrui 222 f mnes,^ negentt*r rff^^.d ■^^.dpoflphilofiphiafnnatun^

matertamfreaiucter appellat A- ex Mater/a&fonnaresfiunt(^ lemd/fienda 2jj).a.

rilloteles pr/nc/pium 2jo.a confiant 204^c extrinficus ac^ fnetaphjficA appellat/o 'fi-f

inateriam habes curfit corrupti- <cedente , quomodo idciuodau- metaphyficus cur cogncfiat de a-
yHe 2rS.f hahent diuerfitm, getur , matorem quantttatem ternts motoribus qutdfintjy.e
atts. mutantur 280. e habere ©° maiorem locum acqt/.irat ^erfktur infubfiantta tmmo'
fotent/amad omn/aqu/d iC^. 'jG^s.apriuatafit , quidYutdJit bili 2jC.e

€ in rebus natural/bus ejje i^y.b nudanihilpoteB gene- metaphjfic/munus C(t.ti

fr/nciptum motus paj^tt^um, rart IJ3'^ Meteorologiaquid \7<»-^

formam^^ero ailiuum z^-o.c t^tater/alta ah tmmateriaiibus meteorolog.ltber quartus eur ptr
magis rejpicere formas fiub- quomodo dtfferant 2ig.e finonmeteorologicus go.e

Jiantiales auam accidentales materialtter ag£re cjuid SS^.e meteorolog/c/ofuartttnfiriptiogt
ytfg.c Medictnafilam effeitionem rejpi, a infirtptioTtis ratio cur nen

fer Materiam nttUa-res ab aVta cit 102.0 approbanda go.lt

dtffert S7^-^ Medtcinxparsphyfiolog/ca y2.Jmeteerologicilibrtcurfiatimfi-

materiam ntilla fithflantial/for- Med/cus bonus debet ejje ph/tofo- vjuantur i/bros de ertu Of in^
mx fi/b/ecJam Gr&cos cogno- phus naturali^ io2.ain quotn- ter/tu Cg.»

Utfie zgi.b nullamhaberea- c/piatjj)f).cprinc/p/umaB/ui* meteorologicorum Ttbri qucmodlt
ii-um igj.f nonejfe ^Uo modo Janationts i^g.j' quatenus pla- fint detmperft^tismtfits (jg.f
ens adu ig(7.a nonefie^Uum tascenfideret J2s).c meteorologicorumUbroru infiri-

exenttbus determinat£, n/itu- Medtctojficium loi.e ptio ^D.b^ndefiimpta j6.d

rafidjubie^um omntumibid. Medici Ariflotelem imitari de- meteorologicorumitbrorumordi-
nonperformam cognofii r^o.b bent SJ^-^ nis ^ tnfiriptionts ratio jj.h

ferfihabere dimenfimes inde- Medicorumerror 7^7 fi fiubieitum fg.a.lt

terminatjtf •^•^T'-'* Medium cur demonfiret concltt- Ms75«pof jC^.i

materiamprimam dari quo me- fione ^(J^fefi materta ex qua^ Michael Ephefius Alexandrt fie-
dto ofiendatur ijr).e efjecorpus conflruttur demonfirario 2jj).f £tator 2gi.t

ferformam corporettat/s arer- ex metaphjfica pofie acc/pt ad 2^f,^,.at/o quA intpofitb/i/s goif
namd/cent/umargum?ta20(i. demonfirandam conclufiunem M^„eranoneIfmtfium/mperJ'e-

-fexfehajcrefjefimpitctter, geometrtcam 2(^(i.c inter ex- Humfedperfeaum gs.e

n:na*orma20s.a perforjnam trema eft dupLex soj.e tnter ^i„erA ad meteorolo^icos libros
eo7n.fit 137. d quwnodjphtlo- matertale ^ fpir/taie g^j. d ncnperttnent C^-d ex duplici
fiph^s natural/s cog,7oJcat per partic/pat/onemdupltx efl hat/tuintraterra fiunt jj.a.
iJj. a fiecundumfii efii corpus ^(To.dproprie q.'//dtbid. qu.3tfi- ^^ qtiamateriageneretur g2 »
2oC.btSnoneJJecorfus 212.C to appt/care qu/dfit ^<^<>'-' deM/ner/s librt d/iigenter ^ e-

ii-f.e rmedij refifient/a cur ma/or <iel greg/efiripti gj.*

^ateriam quomodo Arifioteles m/norfiat ^ SS^-e, 4eM/nertsnunqu/dAriflot.Jcri-

dcfniat K^j.d ex Medij d/uerfis condit/on/bus ffirit , pr^ter ^tt/mum capt4t

4.d Materiam qfiomodo priuat/o ^ar/M demonflrat/onisjpec/es terttj meteorotogtct g^.a qu*
Jhhabeat ^ iji.c fieri 2(^o.a tracTratto requtratur g2.f

materiamficundujeefietncorpo- MegaricinuUampoterttiamexi- qitatenus Artfl.atat JJ-I'
ream^^u&u:-taier;'^yiinha- fiere dtcebant V^-* M/ntmum abJUut% non dari

here ii)j.e effenatt^rar// 24.j.a Membrorum omnium pendent/a ^-c^ri.a

DtAter/amfine quantstat& dmi- ,a corde 7^S>f M/fitbttta maners /n miflo , defi-

duamdictnonpoffe 20j.b Memor/a inteUeiiiua ficundum Its etementis tmettfrendum cfl

itft Materta cum qtiantitate.de- Ariflotetem loo^.anoneB co- .^^n,c nonintertre ;fid fieruari
termtnata confijr/t fingutari- gnofi/tiua J20.a ^^j.c nonprorfius intertmert^

tas^jp.bqua conueniunt ,ne- deMemoria^ reminifiettanui- femutuo 4.J2. c quomodo fiitt
cejjeefi ^t mutuomter fie pa- lafieparata ttaitatie in tibris poteftate/nm/flo sb/d.

^ ttantur^ agant ^ 2j^ de hffloriarefipondet lo^.d ^^j^^fl,j,iij,frnqu&fitratio 4-^sf

ilemaferiaprimanuUa ejje qua- Mens humana cur d,tu/na 'srocc- M/fl/o efl corporum.non quatita-
titatem £,ternam^ iji-f tt^jtTi.c cjutdjtt ratione fiux tumjzi.b efi mutaticquxdant

inMatertarerumflatuenda^quis operationts ibtd.c finetnteritu ^.jo.b eftrerum

" fiopus sjniuerfitis natur^fue- Arch. Mercenarij de putredine fipeeie dii^rfarum S^S-^

rit2^g.afiemper remanetpo- dtfiutat/o ^ SJ>J>-^ mtfl/o&generatto miflire/dem

teflas^propenfio adat/asj^or- MetaUadupticthalttitintrater- fi^^it -i-^S-^

m.t4 tj^,b ramferijj.bfutrefiere^nde „,jf^^^^-j}^^-j^^i^fjgeft m:f

de M^erim frima centrar/xjen- cogncfi.imuf fn-c. tatiojitbfiantiai/s ^7of

m'fl*'

1 N D E X.

fiio ^m'tfii £enerat'to in tjuo r'/ (foS.bimper-feci-timmeteoro- nonexprejjcrit (j^ij.e mAteria
dijferant S!)J)- f reipfi tdem lo^tcorttm librorum fHhie£iiim fint e]iia.ti*or elcmcnta jSS-f
Spi). e fit ex diuifione mtfci- yz.dquid (JS.c motuinatttrale^^nde J>ueniat

bjlit^mtnparuaspartes jsS-a mijlnmmoueriitixtaelementfim sS^-^fi^^p^^ ef mifin^ sjo.d
fierinonpoteftfine readione^ J^rjiualenss-f-g.J. s/t-e. ^72. f mifii natura confijitt tn tndtuifi-
ficundnm eandem contrarie- non dari ex elementis aejuali- i>/iissj>f media efi tnterjor-
tatem ^2r,.f non pr^cedtt ge- ter confians s<^o.f non pojje mam elementi ^ antmam^Og
nerationem mtjii Gog.c non mcucr/ ad eM.ndem locum , ad efimilior efi natur^ elementi
recfuirtt dtuifionem in mini- i^uemmouetur elemetnm fim- dominantis ,oiuamnaturis a^
ma^6j).a omnis eft elemento- plex 37S- ^' liorum SSD-^

rum ^77'<^ m/fiumferfe^lum quid Cg.c mifii naturalis propenfio ad pu-

mifiioqutd s^.^.a.s^jf.f. ^sS'fi fotti^confiare ex '\>iril>tis ele- tredtnem- '^'3-f

Coi.b mentorum, quam.ex elemen- m/fitpropriusinterituscjui Cij.d'

mifiioijuomodo confiritetur Cio.f tis-jpfis ^2j).d qnaiiter. ex ele- ^/olentns inter/tus cjuomodo
eiHofiat ^yo.b ^^bi ^SS-it menttsfiat (jos.e ^uod motu- fiat (ji2.c Sj-nanatura. s^i'-f
mifiioni^ conditiones qutbus exe- Juo naturaii tardins mouea- rnotitsnaturalis j>j^.(r.^

pits deciarentur ^7j/.c quomo- tur in fine motus , quam in mtfiofimiiari accidit ex duplicf
dofiruentur- .^s8-d prtncipios^Cf.a quod tardttis habitufieri S2.b

mi/i-ionisdefinitioCoof & djf-- moueatur tn 'iacuo quam in /nMifio liigenito frigmagitper
Jjcuitates qujiexipfaortuntur- pienatbid. e quomodo exei^-- fiss^ e tnantmato^na tan~
■^SS-^ fo^^f^^f^onpotel} in toto mentis confiet ss^- ^ ^ucmodo tumformainefisS)S-<^-nonfint
corporetnterire.^po.fnuiiam generetur 6'io.b quotmodis in- eiementaa^tu s^j)- c qu&fit
habet inmatertaprt&cedentem terirepofiit ibid.f caufiiefie^rixmotiis SSO-h

.formam S7i-f qua ratione mifit calor qua ratione dicatur quoiibet aiiquod eiementum
produci dicatur ■ ^12. d corrumpt Cs2.b confideratio CAterisprd,uaiere SoSf

m/fi/onis natura ^jC a inpiurtii ssS- e mifia habent licum ratione fim-

fubjiant/arum^^nione confifi'it. mtfiucorporis quando fimpie» fit; piicium.iCj. d. grau/a non
SS>S.e.fnomen.eiem£nta-refpi.. motits. S7^- ^- corruptto qux,. mintts quam elementa per •
cit (jis-b putrefa3io d/citur , quomodo fimpiicemUneam defiendere^j

mifiione.imperfe&rafiquitftr du- fiat Coj).a forma.anfitjuper- -^7^'^'

rat/onisbreu/tasCS.e omnem addua form/s eiementorum m/fia omnia effe putrefitb/iiA
ejfegenerat/onemmifii (F07.C 3S^-^ non potefi confiare ex , Czo.f non perputrefa^/onem
in M/fi/one ^ generat/one duo f'orm/s£iementorumsS2.equid.^ inter/re ibid.c quomodomo-
termini confiderand/ Cos.a reaiiter- ■ ^c^.rf ueantursoS.c '^ndeconfient^

formaittates eier/ientorumjn- anMifiifQrmafitformaqus.dam~^ ^(J}j.<«-

tereunt , ^ prpdticitur noua re a form/s.eiementorum d/- n/ifiorum corporum materta
formal/toi ^yi.a.nonex/fiire uerja: SS^-^- s^J)-^ ^'fi°^ ^fi^ ''^'^°^^ S^sf

ampl/tis ai/quod mife/b/iium,,m/fii formam ejfe quintamjor-- mot/isfimpi/ces efie non pofii^j
fidquoddam medium ^S-^f mamre difitnSiam a quatuor 373.^'

omna ^num . eiementum aiijs farmis elemetqrii fraiits ss^-^ mi(iQrumform<x,quid .^(12.0 •

dominari .if^^.f -oportetfieri generatto^interittts. sS2.c mtfiorum inantmatorum mottt^s
mifiibiiiumdtu/fione3ninmi^mtfitgeneratto^,mtfi'iQanid..em ^c^. a^locns ^S-f mottts ex
nutaspartes .^r)S.^quidrequi~ fint ss)S-d.(foz.b. noneft ,ni- dominante elemento prodif-
ratur (foS.d.tresSinionesJiunt. fiexeiementis (jcs.bnonfitfi/te -1,^0. d motusqualis loS-b 0--
SSJ)-d iTo^f.b' mifiionemifii(ioC.aqu/dCo2,a. mniumnoncommunis tatert-

mifiumajuaformanaturaliter- (S2^.a-. ttt^: C20.d

mouetur s^^Jj-b SSt f: <ih ele- mtfi/generationiscaufaCto.f de^ inj^tfiis calores fpecie.d/ffirunt
mentisjpeaedifiert 36^-^ fin/t/osS^-"-ffinii tbtd... s^7-^

mifium^^quaie non dari sdo.e an.i^Mifiigeneratione duas aii-tuas . mobiiejtdformam quidfit /-jt.«
duobtts modis interire pofiit, . qualttates.ederej>mnes opera- currefi/}atJu£j'ormix,raouen-
futredine^ combufiione 611.. tiones- SJ)S-^ ttiir).comne.diutduum S-e

cconfiatexq»atuor.eiementisdeMifiigeneratione^_interttt£ quiddtcatur ii-f quomodo
sSs-f , Coj/.d. confiderandum S.c fi^bte^um

nttfium cur nonpofiit dariex eie- - mifit homogeneigeneratio in quoj philofiphiAnaturaiis i^,* ■
mentis aquaiiter ssi-- c. 5i- confifiat , sj):2.a per.Mobtie quid .drtfiotelestn-

miJfumJita.naturA-y^ nonaii- mifii tnanimati forma q/^e nio-- teUtgatio-aquidAuerroesio.
ter quam per putreri/nemtn- tumefficiat s^^-c: f itemquidThomas: i2.b

terireCiS.b ^.Sfiuens quo mifiiinteritnsquidCz^.brquo- mobtlittM efi accidens corports
difir/mine dij?ideant sS^-cf modofiat CQj).a naturai/s /(T.rf

^x ^uatmr dementis genera.- mifiitinterithtn-eitrAr/fioteles- mebthtatts caufia J". «• nom/r/e

qUfd

auid(nteti/ge>-.dum ^$.d mdtores&termqKomodo afhjfcd loeatts Lit'tJ?tme Aeeeptiis ^hi

modtis confiderandt dehet effe A- & metafhjjico conftderentur trad-eturil.alatif^tme omniii

^tia.{iiretconJiderats,r,,e tenet ^y.e patetss-d nonefladformam^

focumformdi lo.b anMotores&ternosexAternomo- j^. ^ »«» r^r/Z/V ^/'e;{^/-/i?^e

moraltffhtlofophttt.animimedi- tu demonjirare ,pertineat ad generationts,ntfiimprofrie is.

f-iif loi.d prim!*mphilofiphum 2S7-e tnetusjjfjec/cs quomodo tnteJli-

Morbtti ^uid isi.a motores coelefies mouere phyfce, genda _ s^jt-

morborum caupA difinguere ad iton ejji tamen res phjficas motusmedtus inter naturale^

medtcumpotttis i^uam ad pbt- zpo.c ^tolentum 2j)z.aper particepa-

hfophum naturalem perttnet motrtxfacultoi 72^.a tionemextreviorumnonpotefl

loi,^ motrices quaittates ad abfoluta ejfeperpetuus 2Qj).b medtus

Mores ^-arij di^^erfs itnimaltbtif confiderattoneperttnent CzJ- qut ^p^i.a.

anaturadati loC.a cur Artft.prAponat ibid. motusmifiUsi6s.c ^ndejconftet

woruanima.lium nuUa effe^rix mota qu& mouent ^ funt phjficA ^iSf.c

cauJaKfferripote^ loC.f ccnfiderattonis ^.f anMotus miftt fa3tis ficunditra

Mors naturalis quA Cij). a. item mottis ad loeum eflomniiummo- praualens elementum fitfim-

<iiolentaibid.b quid 397 -d tuumprimtis S-^-d plex,anmiftus -iCi.e

Motor is.ternus tmmobtlis ameta- niottis animAli non eFt necejpt- motus mtfti naturalis cur fim-

phyfco^phyfico quemodo co- rttn^tfit , fid^it .conferuetur pkxfif^yo.c mifttfict*ndura

anofcatur tfiT. A non confide- f)g.b prxualens eitfimpkx l(f':,.a

^ratur a naturali, nifi 'vt frin- mottn ad\bi diftinguitur a motu motus naturalts 37/. d, abappttt-

ctpium ^ caufa <»fern) mottts adformams^.e Aternusinre- if*ft %<>ri.e dicttu-rduobtts mo~

^g^a btisnatural-tbtisandetur 3S' ^ dii 24-f).cprimiiqutd in phyfi-

motor immobtlis non esi confide- eitss caujii prtmtis motor im- cis^i.aquidfit iii.c

rattonts phjflcAsC aimmobtlis mobilis S<^-^ tnottis nullus ^erus datur infub-

<iineuerfianfit diterntis an cor- mottis animalis eft fpectes mottis flantia.4.jO:.b ommsesi a ter-

rtipttbtlus 2s(/.b generaiiter accepti j^C.d minoadterminu ^io.b efl de

fnotor per emanationem non po- mottiscircularis^auomodofit ele- fibieiiotnfftibt^Stii ^\j.d qu*'

test effe prtmtis ^SJ-^ mentisnaturalisjoi.dquomo- ratione naturalisprincipij paf

^otorprtmiis a materta abiHiltis dofit igni ^ naturAts ^\-io- fi»i ^^.-r). a ^el eH-ficundsi na-

sy.c &terntismouet^ ell tm- lenttis 30^-'^ turam 'veL contra rtaturam

mobii-is 4-e cur &terntis 2sy.b motus ccelictrculariszyC.dcurfit 2j)^~a

estmotor^niuerJa.lts ^oy.best ficundura naturam 207 . bfita motus planet.arum non elf miftus
tetitiS7lobimotor30(j.ftm?no- prtnctptofimpltctsoj.fratione 332- d pr^zcedenscur fitcauja
kiltscurnonhabeattnfiprin- frinctpij acttut ,nQneft natu- wjitoris 'velocitatts motus fe~
cipium mottic ,mn eft confide- raits,nififecimdi^mfimtlttudi- quentis l\S-d

rationis phjfic^. ^tjubie'3um nem £s>°-<^ motus principe locu tenet tnter

phyficums7f'^ntuerfi<aterntis motus ccsleflis caufi, sfi^niuer- acctdentia corforis naturMts
2ss-d falts 07nnium generattonum zt.c

^d Motorts Aterni cognitione quo- ^ tnterttuum ^z^.e corporis motus princtpiu habeus infeipjo^
neodoperuenire pojiimus 2S-f-d mfliefi apud omnes ^erena- porpus eflf).cprimusefimotor
motorts &terni quaits fit demon- turaits 3^4.. cutusque natu- tottus loC.f

(iratio 2(f2.b raifs prtmum prtncipium ejft motus proprse tle metu locali dtci-

motorts cummotuprotortio 28^. formam altquam fubflantiale tur ii.fquariireriicaufifna-
l) prtmi eondttto quomodo con- 3^<jf ^^*^ natura connextis iis nofqui efi ad locii , cur ab
fideretur C6.c 31.J' ttlqs omntbus dtjiinguendis

jnotoremAternumprobare ad fo- motuscur fiitcorpori attrtbuen- ' is.d

lum naturalemperttnet 2S3.h dus ii.f cur^eloctorfiat ssC.f motus qui etementis tiaturalts
pmmobtlemefe tpfitis cceie for- motus datperfeiltone caltdo^oi.b -^oi. c qu/praternaturJi efl,
mam 2}!i.ftn ele?»ento efsfor- dfcitur accedsns naturale g.e quomodo ^ofltt efe per^etuus
mam3T2.anullumper emana- * eftcaitdiperfeclio}oi.b sd-^f \02.a

tionempofe diciprtmum 333.C facJusficundum pr.suales ele- motus quis '^ocart pofitt genera^

■primum tmmobilem effe fiub- mentumfimplex efi 3Cf).e tio is-tt

flanttam 26j).a motusgrautum^ leutumcurfit motus quid ^oS.f auomodo

a Motore per emanationem non ^elociorinfne, quaminprtn- * genemt calore SSS)- ■** ^'«o-

potefiJLternusmottiseJfe 333.C ctpio S33-d-3^S)'<^ modotnanimalibusfat iii.f

deMotoremtftt Latifiorumac nO' motus ignis circamedtum qualts quomodo tn definittone natt*-

miitaiiHmopinio 54-'f soS.d inorbemnonefl fimplex rx. Jiimendus 1(^1. d rapidif

de Motore primo aitquorum opi- ^or.a qualts l°-4-f fimus quanta^^im habeat ■3,00.

»to3<f. a tra^atfo qualiss/.f mattfsinfinecur^elbcior SSS-e a fimplex circuUris 3(<jr- ^

ntotfii

1 N D ^ X.

9tOtus non potesf ejfe medift^ tn- ceJfcri/7 mcdiuplcn»m j/jj. e nisitens infirHnjentiU-iti non ^»*
fer naturalemii^ contrarium elcmentorum niirunUcm ejje propriamouet -ijC. e omne eyt
nafur^ jy^a.c nonpotefJ-medeo illum, cfuiinorbemjit soi.a princ/p/ii i^ caujit , 'vtmob//*
modo fihabere 2t)S.e propr//ii moti/m/gn/s orbcmcjje perfi con- moue/it/tr ■i.^g.dphy/ice/nmO'
efl- corporisjtmpl/c/s ritS^.c Jim- rupt/b/lem it^y.f m/Ji/ factu, uendomoueri' Vs)7-i:

ptex reci/4^ S<^S-^ ^iolent/-M Jcc/tndu prAualens elcmentu, mouensper fi cur vejpeclu /pj/us
quisjif 3(r4.d Jl/biecT/aJJ'ecl-/o cgamiftum oT^f-a imped/entis d/catur i2r).b

I22.d 'ib/ftt ^jC.f tal/s eff , demotutra^at/o,ccEliojuo(^motu mouens primariii magis mouet ,
qualis efi' natura , fut ab eo complecl/tur jC.c qudmouens /nftrumentar/unt

produc/tur l(7^2.b motti^m prs.cedentem ejje caufim -^sCi.erepat/tHy aiiqutdab/pfi-

p/ottis 'sjiolentus jji.d cur infi- maior/s-^eloc/tatis motusfi'- metmotu S Jjd

netardtor , quam/npr/ncipto eiuentis js^-^ ^'''''^^^'^^''^t-uram mouentis^ motidifiin^io debct
^oo.a nonpofiecjjeperpetuum ^oj.d efierealis 3^7 • e

mot/&s^t calefactat , qua, condi- producere & rem producere^ moue-adi modus per accidens re-
' tionesre<yu/rantur yo.a c/immotud/fferunt S^i-d-b ducitur ad-remotione /mped/-

mottiscogntttoSondependeatj^.a. ad Motum JTrrtpl/cem producen- menti l^Q.d

inmottis cuiuj^ prtncipio-motits dum, , quAcaufipofitilentur moueri quidfit i2i.d tribtittur
caujaattendendx. Cid.a jd^al foi/formA ^or).s

motiis d/urn/ amot/hu^ planeta- motu terminare non eRmotiert moueri , generari , ^fieri d/ffi~
rumd/Jitnftio soC.f infph&rts- iz.a ^nde infertora corpora runt ^ jfj./f

errantibtis ,.^ mottis ign/s /n pat/antur S^^f-^ mouetur id ,. quod ad/t exsfitp

mrberricond/tio qualis S^7-^ motu/gnoratonecejjeefttgnorart zgo.c
iocalts dtuifio 2(j.f naturam '^i.e quodMouetur quo dtfirimine fe--

snottismaior ^elocitas '■iinde pro- a Motu ccelt prodM&rus calor per paretur ab eo , quodgeneratHf
ueniat 3^2.J' prtnciptum a>- totii infertore mundii d/ffun- ■s,j}i.c

(^tuum internunrincceloKut- ditur- jCSf Mulic/urnongenerent yij.C

ikm efl' £^S.d pafiii^um non: cum. Motu quict^utd, con/unil/ir/i mti^tt/tud/nis numeratis caujit ef^
effe fetum materiam , ftd et- efi , effc mobile , in eptum ii.f m/tfert/c ^S^b

ssam forrr/am 2^s-^ pr/nct- de-Motuetementt tn^^acuo , u4.rt- Mundus cur i&ternus' ^-^.^ eft
■piumejucdnamfit tn corpore fi^telis ^ Auerrois optn/ojig. fimpt/c/umcorporumord/natto'
naturali 2.-f2.b quodtnje non e.ftthr.tifiquunturtibridege'- yj.dex diuerjkrumnaturarum'
Uabet.non eft phyfic& confidc'- neratione animat/um SS'^' corp<ir/bus-confiatus ^i.f ex
iKationis S'/i ptoprium^ef}face- de Motti mJfto atiquorum error' nthilocreafus lyj.d exqu/bus--
recatdrem- B^o.c^ jfy.f '^eraop/n/o -i^Cij.c ptane'- confiet ^i.d non afitisfimpti-

mottis fimpttcis cauja natura tarumdiurnadubtum los.d cictuscorporibus' dtciturperfe-
Jimptex. ^S.a ejfintia in quo anex MotuAterno pofitnt demon- ftus ,fidetiama. mifi/s omni'
confifiat jC^.b effeilrixcaufa. firarifitbfiai^ttAamnteriaaB- bus ^^.J omntumnaturat/um-
jdd.e tuncrA jr^-'*- corporum a£gregat/o ^S.b o-

mottis fimpttcitas ^nde tudtcetur ^x Motu filoducipojjiimus tn co^ mniumfpecierumcdgertes ^ Sf
jCTj.a gnttionefubfiantiar/iamate-mUndusprimo:modo acccptu^

adMottis firnpliciiatemqu&con- r/a.ab.tundarum-- riSt-c ejuid ^j^c qttaratione perfe-

dttiones re/jjuirantur sC^i-.b jn Motu etementi nonpojje d/ui— ittus dicatur^^.e ji.a quid

deMotnsJpecicbas.curinqu/nto fionem fieri in partem per Je^- ' ^/ ^f rat/o?iequant/tatis^.
itbro agatur ^i-^ mouente , ^parteperfifnotii extenfionts perficitur qutnque-

mottfs Jiibietlum.. S4-4-^ fubte- i^G.d grauis ^ teu/s orda- fimpt/c/bus corporibus ^-^.e'
^umqttale ,tatts eftmotusipje i^S-.e. naturali nonfi^ffcitge- fimpticiucorporiitratl-atto:^^..
$(t2.e traStatio fine tempor/s rans i»^.a Juccejiio^^ndepro- a fiubie^H non fimpticta cor^-
notttia psrfetie. cognofit non aeniat 'p<P.e' p'ora .^j.dfumi ppteft dupit--

poteft' j-f.cmotusart/ficiojTnonfiuntabin-' ctterr ■4-4-*<^'

de Motus, tratiattonS: diibium ternoprincipiopafituo -z^a.d mundtaccident/a jo.c &tern/tas'
SS-^ motus fimptices non pojfunt ejjki^: pr&c/pue tncieti &ternitatecQ-^

imtus^elociioi cur continue cre-- n/fi naturates- , , ^ei contrarii- fifttt 2S0:acognitio ^i.e confi--
fcat jjS-^ fi'^tperaugetur,Q^' naturiz- p^.c derattoj -f/-^'

tnfineeflmaxima. j^o.d igni motus per eccentricos mifit funt' Mttndi etementarts ^irtits a ca--
^ i^ aere:^nde proueniat ^fs.^ leftimotugubernaturjoj.ctn-'

jtiS.f ^iotenti diutfio zjjj.dn/ouensamotunroueri ^^^(r.c' ferioris. ^irtus' a cteleftibksi'

fnotumi cur a remotiore loco tn-r mouens debet ejfe fimutcummoto- corporibus regttur- JSO»-

ch-oemits jjgyC ejfematertam: los).f Mundi interitus ' zs<j-c'

fermatam-' ji^^.a mouens ^ motH'(U TSnon difi/n- MundJ motei A ?rtifiis non inte--

^.^MSHm skmQnti nw e£i n^ gt^mfm^ yS^a- gj^r^pfm ^^-^'

fid Mti^'

1 N D E X. -

adMundi modls integritafemfo- ^tta eftprinctptum motus , e^ ^ .prima rerum materU 244-d

Ufimoltciapertmcnt ^j.a ettamprincipiumquietis 3^7 mNaturArebtuJummdeBcon^

ntundtmmen^^^muocum ^S-c b eB caufamott^^.^ ineodem fonantia ^17. b

rtfntpcat cfutddam perfe^um. & tn alto 233-c rtatttr^ ^muerfdts offictum j^g. d

i^il!>Q>lutum^4..d ^8-dper- natttraeHtnternumprtnciptum ttemparttcularts tbtd.

fecT-tic,uatentis'conptuta^3. mott^ " Zf)f naturamagerepropterfne 2S(T.a

aquaUsconfderattoreciUira- natura^ efenttaretquomodo ZSJ)-^

''. ^ix cognofatur j)Z.c naturamefe tnternuprtnctptum

de Mundo traBatio ^bi habea- naturaettam pro epntiafumi- mott^^ qmetis s3.<*2S3f €'

^3.d tttr g.e forma potius , ojuam- fe prtnctpium niotus aiiittum

mHndumconfderare^tconflan' materta 23.C ^S^fin^na- 238 f

tem ex ftmpltcthtt^ corportbus, qua^^ re tdqptod opttmum eft, naturam tn rebut Haturahbits ef

^ conftderare fimpltcta cor- fictt 3^// feformam i^-S.b haberecom-

pora , \tfmtpartes mundi. t- natura latiuspatet.ciuam antma petitprttti tnfertortbtts , pofle'

demcfl '^(^•c ^st.b rtusccelo 2(j.b efi accidentaU

mundum dtcere fubieaum qutd naturamiflaciuandofaciatmo- qutddamfubflanttA ^ lo.e

■^y^j^ tum/impltcem 37i.f naturam magts ejfeforma, quam

mundum fttip in potentia obie- natura.motns caufa 3_p.f&prtn- matertam 24.3. a non effeprtn^

aumt7S.c igo.f habereprin- ctptum ^.a 23.^ 2S.C prtnct- ctptummotus aSttuii .fidpaf

cipia . negandum omntno ef} ptum mottispaftuum,.nona- fiiuum , ^34-f

^ {Ituum -£3-4-.e prAter Naturam nihil perpetuii

tnunduminfertoremgubernare^ naturaqutdqutdagit .propterf- -rzjffi.c quod eB , eB poftertm

elt fints cceleflium corporum ncmagtt 30-.b naturalt ^p/.c noneffeperpe.

2ns.d naturaqutdfit 2iS.e S33.a lC^-f tuum soi.e

mundoattribuere potentiamob- natura realts quomodo a mate- prater Naturam quomodo Ari-

iecliuamrejpeduopificis.^va- rtadifitngttatur 22i.cfemper fiotelesacciptat 303. h

fit^yyi, tSo.b .eH-infi*bt£ito ^SCc fimplex cotraNaturJioiuiddicatur 2r)(t.b

ih Mundo hoc tnferiore nthtl x- curfimplicem mqtum .effictat naturam fuam ^naqus.que tres

ternuf^i , ntfi prima materia -270.^ 3<jS-.b quando habeat 2^2.c femper

jj2.b duplex perfediio notari naturafimplexquafit str^T.efim- ejfe infubieffo 22S.d

■potest ..^.^.d pitcismottiscaufit ^t^.d^sinum in Natura quomodo aliquid fii

deMundoloqui ^S-c »onegtJfLj tantum motum efficere apta frufira ^d^.f

Artfiotelem in Itbrts de ccclo >eB , joi.a aNatnra mifia non poteB nifi

^^,c .natura fingulo animali '^num imifitis motus prouenire 370. tt

Mutatto in accidenttbia 'vocar/ tantum tnflrumentum dedtt iiNaturafir/tplict curmotusfim-

potefi^ mottis ,-^ generatto ^^i.d plexprouentat 1(^7-^

^ariismodts iSJ.d quod Naturafitprtnctpiummo- de Natura traiiattonemejfe de^

mutatio mifii antmati .^oo.e tus, tumaiiiuum, tumpafit, elemetis^rattonirepugnattj^.a

tn antmati sj) <j. c omnis eii ab uu ^SD-f naturalis philofiphia perfeiia ab

cppofitoadoppofitum 27^.^ naturatripliciterfumiter ^sS.a Artjiotele firtpta ii2.f qua

abaliquoagentefit s3S-^ f^atura^niuerjaltsqutd Cig c rattoneperfeda iii.f quate-

mutattonispluresjpecies ^2(f.e natur&ah antma dtfiiniiio 23^.^ nusperfecia ^2.0

fecundum locumcur Artflote- ,ah nrte dtfltn£ito 23 ^.d naturaits philofiphidi fubieilura

les nuUamfaciat mentionem naturAcxlt cumnaturatnferio- s-f <^'^-^ t2.e

jr£ ■ runifimtittudo, ac dtfitmtlitu- naturalts^ariafigntficatio j).e

mutationi nonconuenire 'sjerbum do 2j)0 a naturalemphtlofophiam difiere^

fjert.autgenerari ibid. natursidefinitio G.d 2S^b 233.^ cupiens nu/io nifi Arifiotele^

tnutationes cur tres tantum dt^ cur communis cmriibus natu- d.ociore^tuntur 2.a

cantur aclformams^f.d natu- raitbtiscorporibtis iC.e compe- naturales efifedus fiert exmate-

rales^ndefint t^j.b tit ettamcwLefitcorport iC.e rijLnecefittate sa.e

N, inNaturjs definitione quidAri- natura/e dicitur trip/tciter S.e

NAturaab artecfuiddtjferat fiotelesJpe3arit ^C.c prius eil omni acctdentalf

SS>S-^ anfitprincipiummo- ad Naturs, tnteliigentiam qutd 2f>7.d
tttsaltiuum ,anpa^tuum2-i3. requiratur 23.^ naturale quid 2ii.b 3_pS.f e[UO'

c communts habet in /ndiut naturx mottes coslefit quoque mo- modofiumatur g.e

duts acctdentta tpjam infe- tutcommunis 27.^ nomennon naturaita habet tnfeipfisprinct.'
quentta loCs .e cuitifeue natu- copiectt ntfi formas naturales ptumaiituummotus 24-J)'f
raiis corports,motti^prtncipiii matertara tnformantes 2S2.e naturaita omnia exmateria ^
.,f.7.d cutufjueretdtctturpro- natur.zproprtum ^SS-a formaconfiare 2Si.d

frta ettts forma 2i<f.d eadem in Naturin rebitt nihil obfiurftts naturalia vtotfsri ait internf

frtitci-

1 N D E \X.

frtnctfio A^'i»9 ^23 e^fHhiea-.tmateria '4-f p^^t^tentnoHefiahf^ltitenofutnan^

S»att-tralia«/tAfnf $biR.(f Opactimcur/n dcjifzitione coloris d,tima^ens ,' fedfolttm reajrens

iHNatttralttimcorportim interi- non ponatttr fedfolum perfpi- -jt^<p./»

ttt non dtmenftanes ipfts inte^ etinm gojf Pcrfpic/ittm , lnx & alhedo ftnt

rire^ , fed terminos tantHm operationesnon fnnt fnes an/mx eimdem naturoi STi. a poteft

32yf Jo^.f dnplic/ter confderari g(7f.a

iltiNatttraliumyerum conftdera^ inOppoftione priuatitta non e^ perfpicui condenfttio ft duobaf

tione ^erfatttro ijtiid ante o- pendentiareciproca ssf modif SCi.aformagd^cfmate-

mniacognofendum i.a Orbiscc£lefli(corpttsfmplex2o_().e ria S^j^-t*

Haturaltum rerum tr/aprincipiot ^ualem habeat naturam & ef Phantafma nonproduc/t intelle-

-O»^.^ fintiam zoj c itionem looo.e

nece/Sitat in reJttit naturalihtts orbis cur non ^ideatur appeliari Philofphianaturalifquid i(j.f

cur tribuendaniateri^ jo.e natura 2S(j.f dtc/tttr materia, philofophiAnaturaltspropriitfub^
^egatio^ priuatio in quo dtfe- quitnon habet potentia adeffe ien-um j.b

rant 1.4.6'.^ fedfilumad^^bi 2jf).f Phtlcfiphm naturalisin a^uo de-

meruorumfuhjiantia a cerebro eji ordo artifciof^ eff , ah '^nitierfa- Jtnat 100. d. e in quorum conf-

y^j.a Itbtts ad part/cularia progref deratione^^erfitur ^.e quomo-

aitgredo e3 proprifts color terrx fitt -^sf ^o ^i^*"' debeat de fanttate ^

STi.a ordo Arifotelis tnltbris natura- morbo 102. d quomodo corpora

^igru/n^stidere , efi nuUum colo-' Itbtis ^^.e in aliqutlms necef contempletur ^.e

rem^idere '- ^(ji.c fartns,tnaliq7ttbtisnon t^rj.e Philofiphus c^uatenus plantas co-

Hthilexifitt,n'ifjtngulare 383'b ordinis ab Artfiotele fieruati ra- fderet , i2j).d

Hiuisgeneratio (Td.c tio ^^.a compoftiui conditio Philofiophi naturalis negotiumin

Nominatio omnis ft ah (t^tt ij^^a librorum decoelo ord/nis quoconfifiat i3S'e

^ij.a ratio ^j.c Philofipho naturali definttate^

Nubes afrigore-cogi s-^2.e de Ordine intelligendi^sjniuerfa- ^ xgritttdenefiripturo dt^o efi

Humeros nonfufitpere magis ^ ita loj^.b fi obfiruanda 100. e

min/ts .^Co.b ordinandi ratio '^nde fitmatur phyfici&aufiultationiilibrorii di-

9Utrttio in homine tum ab anima ^j.f utfio 2o.ffiiibtectum ij. d in.a

^egetantejit , tum a rattonali in Organisfinfiuum quomodo ope- tn Phyficix, atifiulrationis libris

T°Sf rationesfant iii.e quid Arifioteles doceat ig.e

nutrttiociuid Soy.e organica forma acorpore infipa- phjficiz aufiultationis l/broru tn-

mutritionis definitio S30, b finis rabilts eft ijT.a firtptip jg.c

S2j).fformai3S'f>»^f<^f'^& Ofisofficium ajf in Phyfic^ diftione confiflit di-

effictens ibid.c P» Jiinfiio oilo Itbrorum ab alijs

O. "rsArietes dLdtfctorum ntfi ad jS-^

OBielium potentid creatiuA J^ perpendiculUmfintfahri- Phjficusconfiderat^ fiubiectum
Dei nunquam fuiffe mate- cati , durare dttt nequeunt fiuum,^ principia,^ affecJio-
, rtamfedformam iSS-h 37 1-^ ^^^ S-d-

§hie3umreale eftnobiliusfpecie partes gencrationi infiruientes phjfici^ Metaphjfciinconfide-

afiprodufia 8-^^f nonhabentlocum materiAiis. ratione abfiracirorum dtficrtme

tihtecT/fienfius^ intelled/ts diffe- anonfunt animalis efle^rtces ^(f.e ^^

rentia S^-S-e caufi iiC.a Phyficorum Arifiotelts librorum

th/ed-anonpojfefmul effefintte- partesintegrantes no diflinguii- ordtni^ratio 23.^,6

tia^ intell/gentia in illomet turre atoto ,fiedfiunt ide quod phyficorum duo Itbrt quomoda

aitu ^2S-h illud ^<sf fint de pr/ncipijs 2j.a primus

Oculus aqueus eff , ficundum A- m Partibus omnibus ea^^igetra- libermtro arttfcto anteficun-

rifioteiem:at ignettsjecundum tio , equtbus totum aclu con- dum ab Arifiotele coUocatus

Platonem Sj)2f flat ij)^f 22.e

9cuii tres humores SjJ.ot tres tu- Parui naturales i)S.a eorum ordo ^e Phjficorumprimolibro& eitts

nicA S7^-^ J)S-<: connexucumfiecundo ; 21. f

Odoratum etiamfe^ifne altcu- PafiuA qHalttates cur in elemen- phjficorit 4iberficundus inttium

itis^aporif exhalattone S^(Sf tis immutabiliores fnt ,quam fiientiiinaturalis ij.a.^^.b
Oleum quomodo fiiffbcet , & ex- afiiuA ... S^S-e Phjficorumfisptimu^liber pr&pa-

tinguatignem S32.e.f pafituum motusprincipium qutd ratioefi adociauum34..eityer

tleinatura CSo.d fit 2^o.b oiiaupts curpofiremusomntum

tlei'^na.efinatura,quAipfiuminPatiquid^32.fefimateriSL,a- ejfe debuerit 3S-d

Aquaafienderefacit,^ inas- . gere autemformA 1^1.173-^ phjficorum itbri quo nomtne ab

r.e defiendere 3fo.e paitens agenti quomodo refflat alijs Arifiotelis itbris dtfttn-

mOmmh/is,qu<x.funt,neceJfaria .jf.^i.a guantur 3°-^f

2<i N <py(rt-

1 N D B X.

i,ur.K%ili.K^ti<ri«ilihriferexcel- teri^ i6j).e fofeftNa^fta^nifierfiMs.per ^uM

lentjamdtcii jg.f potentiadtuer/aanatura mate- materiareffuit orHnesforrrtat

TUnctaftrtgul.HS in die naturalt ri& iCz.e ijy. d totentia ^■n/tnrfalis ad

totumc!rcutTum]>eragit304..c potentiaduflex iS3-c. d iy2.l> mateitarn quomodo fe habeaf
fUnitarummottts naturahs to- j-j/.c iCj^.f^iterna eir tCo.ucur dt-

tiui caleftis globt soC.a mottis fotenttA effentialis ^ux dicatMr caturltberaZ^ indifferens ad
frofnK^acnaturaiisquisos. ^/7-'* oppofita zj^.a cmncs formM

c matH6 quomodo naturaies f^tentiano eftcauftm^ldia Tj^i.a re/pictt ij^.enonctp&nitur a>-
ihtd.e potentta esf effecttis per emana- ftuiij2.c7i.€cformxiC.4:d non

inPlanetarum motu diurno d^- tionem Cor.f esffolumcondi- refpicitreueraformam ,fed^~

cLaradomultorum error ^oj.y ttonecefkrtamatert& jCsi.c niuerfkm formarumomnfum

flanetoi d.uobtis fimul mctibus potentiaZS 'icltiscomphcltrur o- coUeclionem ijz.d.e <jtiomcd9

f^fff ibid. rnnes categortas ijj.eofponutt febaheat admatertam in pyi-

rianta ah animaii aua fcrma turprtuattue ijC. h quomod.a ma notione acce^tam iCo. b /'-
differat iso.b in eod^m genere ijS-c tem in fecunda acceptione

fiantaquAlthet duas animas ha- potentia Qf prtuatiofunt tdcm iCg.c

Igf ^ 707 f re,^ differuntratione ijC.c potentid.^ acftisop^ofttio ijC^

fiantam ab animalt drfferre fer potentia hahet coiuna^amfrtua- potentii. ^ agentis difiindi»
proprtamformam 130.C ttonem isy"'^ 'nateriJL adfor- j^i.a - ^

de Piantarum duplici calore Ga- m.is hahetg-radtis^ ^^-jf fotentia materi.^ quomodo afuh-

lentotinto jj^.c potent!amateris.duples.ijS.fpo- Jiantiamaferi^non difiingHa- ■

fiantarum ^ antmabu^ittmA teiv ejfsauaittas ijg.d tur ij^.e

difFerenttJiacproprt£fuhfi:an-f9te-f!.ttaonintstnfecund.afpeciepotenti£. ohtectiudt, reprobatf
ttafesformAtgnoranttrr 130.6 quaiitatts iJJ-^ ^7J>'^

ithrt curfejiuxnttir iihros d£ a- fotsnttaoperandtefiinedtumin- ^otenti&.iafiiuAconditia ijj)-t*
mmaith, 1^0. e natura fimpit- terpofitiuum ZS p^ii*^tiuum ^otentt£ ^^afiiu£ na,tura ^us-fit^

- ciorquamantmaitum So-d Cji.aopponitur ac"rut ZC3.C 27j}.f

flantarumtraclatto i2Sf farticuloi-issorYuptihiltsij^. ^otenti.z ratio esr natura yrio-r-

piantai-um^cires CS proprietatcs- a. cum priuatione contuncta ratione ^rirt-ci^ij materiait^
medico\S f^^fi^ff^'" '^^^''^''fi^' Ty^:.enaneii.^tern£. iCo.d \Cj.a

j^ joo.fi2S).cfotenttafarttcMiartsqujifitiyi.b ^otentiam ^ acium non effe re-^

inPiantis\natantumconco3tQ QS dicatur iCo.bfer^ntusfor- fattna ' ijj.e

£f jjj.e d.e Plantts duo ejfe co- ms. aAaentum adimfietur ij^ ^otentiam impro^riapimituiuer-
fideranda J2j}.a iihrorumA- e^uarattcne ofponatur actui roes^roipfamjtteria TC2.M.
uerroisopinio j)0.c friuattueij2.d'juomodsfea..dfotentiayntntertrequidfit\j2.e -

'Piatonis de materia frimafen- matertamhaheat ijo.e /^otenttam ohiecriuam ntfuf ejje

fentta jj)g.a fotentia faj^iua uimfetit af-^s dtjftnctum.ah acfiua^ -paju-

Tfotinierrorinnondijfinguenda frafter materiarjs.iCi.ceff fo- ua \io.d

negatione afriuatione ijo.f tenttacontrad.icJionis 2io.a cmnem fajSuam ejje of^ojito^
aduerpisArtJioteLemdifputa- ^7^^a esffrtncifiujTt ^t res rum 2So^

ttoinefficax ijj.a trarfjinutetur ah afio quate- de Potentiamuitorumo^inia\j.4~^

Tluuiaqutd 72^730. ntisest aliud . 2j.^.h b nonnuUortim confiderati)0

^iuuisgeneratio C^-b lotetta aj^uajuomodoiffatmuf- zCj.f

Porioh duas caufisjiunt 770-f ti^fex gi^refertiir adacium inPotentia^articufarf ^Ui co?»-

potentiaactiuaquid^^^Arefer- ^rtmum I7J}- a fideranda i^jc

tur adoperattonem ijp.b^otenrta^attendfieffratioJbrr/tafiyii_jPotenria dtcere quidem

^otenttaad actum refertur , Jed fistrtnciiij r/Mtertafts iCj^c fofumiss , cjuid materia no»
nonactiisadpotentiam jjg.a ^otentiaqu&actuiot^^qnaturijz Jit , J(:d non reuera ^uid fit
adtnteUecttoi^etJfduffexioiic f> lUdLad. a.ctum rejertur ,^uj!. \-o.b

< admateria ejjentiamfgniji- fir ij^. a totentts, du*. a[ud Artjfotefem

cjindam^ttfts ,nantamen ne- ^otenttatpiatentis^rtuafio ijo.c \yf>-'*

ceJfariajCC.dagendf^poten-^^otentta qutd ijC.f cffiomcda ttemaudScotum ^ 'Zf-^

tia hene agendt ettadem fiint acJut o lonatur ijy. b quo- ^oten.-ijs. eo modo infmtA, qute^
generisijj.dnon.est idematcT^ modo tnjefarabtfts a maferia fcrmji 17-^^

'agere actu -^37 -h iC^.a potenris obiectfUA ^iurtm&.fiint'

tatentia conttnui nunquam ad ^atentta rece^-ttua non exffetur effecttbta attrthutA iSo-.e

perfeciumaclum ducftur ij3.f ■parteaft^.juafuf okieiif 27~.c ^otenttas tarticufares ejje eita-

^ctctiacurnoKfrquartumprtn- fatentiarefertur adaclu?n^jj.b de/7i.tnfinttas,nontamenfmui
ctpium rerurn naturaltum 1 Cjj ^otentta 'ktrafy.fumttur duohus omnes e:-:tj?erefn eadcm mate-
itcurfiteJJcntiaJs fr.traAm^ ■em/di.s: ij^.f ria V-^-'*

$9tejm

1 N D 2 X.

fOtefiM Acci^entahs S^^-f mcntorumnaturalt SOO.e JcPr/UAfioni; *c de tstent/a mo»

fateJi:afaj2endendteBtnelemcn-prif*<tt(ocMrcognofced(ii^^.b cur $dem ejjc dtcendnm iCg.e

to lettt ithid.f teKttii frinaftum dtjhn^um priuationes a^m Jormu< cotr/triit

potejf.tf ejfentialis 321 -C ejfcnttaltter nmateria i6f).c Jitnt contttndA ms^-A

fotejlatts altacaujti ,alta^ero a- priuatio duplex JS_p.c prtuatiue obpojttorum condttta

^ttis ^z^-.e priuatio eft necejfaria matertx. iss-^

frjtcognifionum exprej^to quan- proptcr generattoncm idpc Proamiumproltxum cur Hhris de
dodejptciatur . tzo.f eft ^ao^ammodo forma x4-7.b partthus ttntmaitum appojiti*

Pradtcamentatriaahjolutas^.c efl tanquamaccidensmateriA s>^-f

rr&Jentiacju&Jitnt ,cur altcfuan- Jsz.h JSS-b ' ProgrejHo^uid Jf/J^.d

do non ^ideamut Ss^-^ priuatio -^ potentia materiA at- progrej.uontsfpecies tbtd. d

Tremens i^uomodo reprimatur tributa J.^i-f Proteitum c^uomodo ab aeremo-

^^j.b priuatio form<t humattx ef/- Jor- ueatur ^2^.dj2S.f

Vrincipisofjicium 7^3-^ mahumanifemtnts i4-y.c non proieftorummotttstardiortnjine

Principtt-im aitiuum ^ pajsiuii eft , nifi^hi eit pr£pari{tio ad quaminprincipio ibid.

nonpoffitntfeparari ^-i-S-f eam iso.c Prolegomena j.a

frinciptum motus in ccela pajii- priuatiojormam connotat i^^.d Propojitio dicitur prima duobut

uum zSg.d prit^atto m aduentuform<&rece- modii yi)^.a

frincipium motus in fe habens, dtt Js2.d Proprta quandoei^fumi loco dif-

corptiseft 12.C fubtedumfitc- priuatio neceffariaproptergene-^ J\;renttatum ad rei effenttam

titx,naturalts j^.b eftinflar rationem jG^i). e neceffario declarandam i(>2.d

formx -^.e 0.l:amformam cbiunctam ha- putredo cur naturalis dicatur,

frincipium pafiiuum ejuomodo het xs^.b non. eft de effentta Ficomercatiopinto CiC.a

• inteUigendimi ^-f/-^ materi^ jsi. e non eft ejfen- putredo tmperfedacur^^ocataft

frtncipij nomen refpeftiuum efl tialiterforma, fedpercomi- feparatto anatura Gs^.b in

4-j)(jf tantiam j^g.a omnjs cau- qutbtisfiat C^.C.a

frtnctpij materiali: ratio 231. c famaiio^uamhabet (>22.e pfifyedofcudutn partemcur ap-

frincipiaccelo aptari poffe xdi.d prtuattoper habitumcvgnofiitur pelietur ('SS-'^

duoeffe mouentta phjfice 26^1. ac definitur JS<^f anPutredoficundum partemfit

41 efiendi ejfc etiam cognofien- priuatto^^opriam rattone prtn- interittti formdi , an fit mera

dt 2y.f in primo phjfico- ciptihabet .232.^ alteratto dso.b

rum t^ua rAttone confideren- priuattoquatem^tsforma \ isr).b putredoquid ^i^j.e (i2i.e C^y.a

tur JS-d prtuatioqt^td iS^f-f e[uor/iodo a Galeno defintta

prtncfpiamouentiaquot s-fp'''^- prfuatto quodammodo forma ^ C2^.e qtmi^odo dtcatur tnteri-

fiantfibimufuaoperam Jdfi.f natura J^^f tm naturalis Cij.b quomodo

proprie fumpta non ntfi rtbus priuatio quomodo fit neceffitria fiattbid.c auomodo tum aca-

caducis competunt j^-.c matert& JS2.d lore aiteno tum apropriofr/go-

frincipiaqu&motuilocait no ac- priuattofimper hahetformam a- refiert dicatur (i^j.b

commodentur ^-^-f Itamcontunftam x^C.d fela putred.tnis alta ab attjs adducia

frincipta rerum naturalittm cur meretur nomen princtpij 231. a definttio , citssque reprobatia

aprtnctpijs fitentidi naturalt-s priuatio nec bonum,nec appcttbi- (iiSi.d,

. dtflind-a 2j c ^ prtm&cau- leeft JSD-f putrediniscaufiaquA <^2S.f

fk \^ proprtc etementa 'spocan- priuatio tertium generattonts^utredints caufiam ejfe remottone

tur 28 -f principium a materta dtfltn-4 ^alorts dzd.f

frinctpiafubiefti qu& dacantur itum JS2.c putredtnts definitio (TjC.feft de-

Jz^.c prtuationis definitio ^f^f monfirattofitu dtjferens d^x.e

frinciptorum cognitio adnatura- priuationis du^piici-s error i^j).a.. in Putredinis definttione uirifto-

liumrerumnot/tiamconferre pri^tattonis^ negationis dtfiri-^ telis artificium 6sS.b

:(3J.b.<: men i^d.a anPutredinis detur aitafpectes,

frinciptorumconfideratio z^.e priuafionis necefiitas in quo Jtta qu^fiiibdefinttioneprxdiclanv'

fr/nctptort-iin incoplexorum pro- j(lj).c ~* contineatur djd.b

prtum J2^.c dePriuattisnisnecefiitateaHquo- putred/nis efientia qux, (>2S.e

€x Frtncipiorumnotitiaomnts a- rumerror tbid.d effentiamnonejfl aitam quam

lioriicogntttopendet iy^.b.2^.f priuationiformaopponitj^r j^y.f feparationem ht^midi a ficco

frincipiorumtrtumnecefiitatem prtuationem ejfe ^ 7zon efie de ~ 6^0. d

^nde Ariflot.coUsgat JSi.c efientia matertjt rsi.f putredtn/s imperfieCt£pluresJunt

de Prtncipijsagerequidfit 2o.d prtuationeminmateria interire gradt-is (>S3-^

de Prtncipijs duobta^ contrarijs j^C.c putredinis^irtamjpeciem Arifto-

ij-i-.h priuationem mitteria quomodo teiis omnes tnterpretes agno-

frifi-orumfintentiadetnotu de- appetat ffo.a utfie^^tdentur dsj^t

. NN 2 futre-

1 N D E X.

putredmpsfpectes ^M&Ciz.e CsS-^ qmtlitates contrartasmnfojfejt- ejuaHtatUfn/ymhoUr» du& dij^'

de Putredtnisfpectebiis altortim muiextflere s8sf rentU ^ S3i-^-^

optnio C^S'^ e^ualttates elementares effe-^roxi- inQualttatibiis aBtuii ^nde re-

inPutredtnenatur&ordo 6sJ-(i mumagens inmtfttone ^31 f mt/fto proueniat j2o.d idem

quidobferuandum 622.a. ^ualttates elementorum an ftnt ^ inpdpuii ib/d.

de Putredtne fcundttm patrem, remifk per admtftionem con- a Qualitatibmfymbolif ijdem ef-

aiiorumfententi&, ^ earum trarf s^o.c fe^taprouentunt jsi.f

confutatio C^2.d^ anOtiaiitates elementqrt^Jjm- Quantttds cuttaque rei termino'

in Putredme tria ordtnata (j2^.f bolx. dtfferant fpecte necne , a- tajjif.f curformam mfequa-

futrefVfte cur ad dtfferenttam. liorum opinto ^ argftmenta tur i^y.e dMplex S7J)- ^

combufttonts dtcatur natura- S^C.e ' i^uantitas intermtnata cumpri-

lts,Alberti opinio (Sis.e ^ualitates motiuA competiit ele- ma materia eB^ comparanda

ptttrefadtoparttmeJ} naturalis, menti^ //.</ ff)ri.c eademnumero cum ter-

parttm^iolenta Cij.c '^uaiitates non funt formi& eie- mtnataiQo^a nun^^uam perit

putreficlio qua rattone dtcatur mentorum ^83-d omnes effe ij)2.f

naturaiis - tbtd.f a&tuas ^ pafttuas 604-. d 0- (^uantttasnoneBgenerabiiii J_p2^

putrefaciioquid <jI2. a G^j.a mnes quomodo ftnt formA ele- , f non esi cjuartum generatto-

quomododtcatu.rinteritii^na- mentorura (12. f ni<prtnctptum20^.enonhabet

turalis (jij. e quomodo ftat ejualttatespaftiuACurnonpatia- contrartum ij)j.a non poteB

Cji. e. f quomodo naturalts M tur ab ailiuis , ntft coniundm exiftere absc^fubiedafubftan-

^ \tolenttaffiG.fquomodomi- ^J)3-c dtffctltm auferuntur, tia^ j2o.d

fto naturalif Ciy. c ^ndeftat quamaciius. S2x^.d qttantitOi per accr^etionem acqui-

C^i.f quaiitatespaftiuas inomnib.ele- fttaaftttsqutdameli ij8.b pO"

in Putrefaclione calorem inter' mentisejjefiimmass2i.e tudi- tefimete abftrahi ab omnifor-

num cooperari calori externo cartex acituis. S^^-'^ ma naturait IS>^'*^.

tn euocando humido Cij.e.f quaittates primx. cur eiementis qtiantitas quomodoformam inft-

putreftibtlenonefi , niftid quod 'tributdif^r)j).d quarationt ele- quaturij^.b ttemmatertam

efihumidum CiC.a menta^dcentur -i-Ss-^ tbtd^

putreftere qtiando rem dicamtii qualttates primA quomodo deft- quantttas terminatasjy-Cfi^^^C'

C24.. d niend^ -i-jjj. b quomodo fe_j terminata ibtd^

qu& Putreftiit , caltdiorafieri ad- ha^antad elementa^ ^'f^.d quantttatis termini aformapr^-

fttttttocalore , proprio autem c^uc^odo ftnt elementtflTatu- ftribttntur ij)C.a.b

Jrigidiora (^33-^ raies. , &" a ccelo proueniant quatitatistermini duplices ij)y.b

Q. so4-.efuntformiselementorum quantitateinftquinaturamate-

aV&ftio enttsaccepttpro ge- ^ priores ,^ pofterioresjoj.c rtA,^ tllt eftexOAuam ^yj.A
nere , metaphyftca eii ajiint pr<x.parattnnes matertdt, quatitatem tnterminatam com-
2C8.a. ad ^artas formoi recipiendas. parare cum compoftto , ^ illa

^udftionern omnsm , ejje qu&ftio- S3°'^ pr/orem dicere.^ , abjiirdum

nemcauji, aj)i.f qualttates quomodo format ele- 202. c

Qualitas aitqua in elemetis quo- mentorum confeej^uantjir joC.f ad Quantttatem interminatam
modopofttt efte rem/JJa Ji8-f fi^"* principia eiement.orum co-mprobandam argumetapro
^uaittas naturd pofterior quan- Co.b .Auerroe ij)3f

titate ij)^,b-q^aittates Jjmboloi fpecie dtffer- perQuatitatemmateriafitdtui-

^ualttatis remij^toqutd jij).a\ re,nonnuilorumoptnto j2j.a ftbtiis.poteftate remota 2oj.b
fit per admtfttonem. contrarid qualitatum tnterttus , eBprodu- de Quantitate tnterminata Tho'
joj.b- dto contrartarum S3Si-b mAaduerfiis opinionem^/^uer-

tn Quaiitatis ft^cundajpecie cur quaittatumprimarum aiiioaita. rois argumenta.~ JJ)2.c

Artftot.nonexpreffertt,ntftpo-%, ^ntu.oca,aba<ii.qutuoca. -f-j^s-c quantttmquid 20J.C

tenttambene agendi iJJ.c. deQualttatumprtmarum caufts quantum fign/ftcare certam ac

adQualttatem omnem tranftttts in eiementts , aitorumioptnto, terminatam rei quantitaten^
noneftalteratio 787'C ^ eiusrepr«batio. .cf.j)j).a /j)j. e. felumperft diuiduum

^ualitates a^iujt, in eiementis quaiitatumprtmarum dejinttto- ij)2.b

medijs f^ntremtffit j)ij).e non nes^S'^-^ dtfferentta jjo.c Qutdditas anab eodifttnguaturt
effciunt fecundas quaiitates, qualttafum prtmarum dupl/ces. c.uitiseftquidditas283.ahom.i-
ntft per medias primas jj)j.e operattones jj.^)- d 487- ^o- nis qutd ibtd.^b omniseR^ni'^
qutbtnftntfumms., ^ qutbtts perationes prtmasfimper effe_J uerjaiis- s88.^

remiffk jK). a ailuales 0" contrarij incontrarium jj^y.b quiddttatemejje^ hahere diffe-
'iirtuafes Cs2.f alteratri- op>irat/ones quales jj)y.e quo- runt 22j).c

ces naturafuntpriores motrt- modo dua. dicantur adiuA, ^ Quies quomodo fit caufafinaiis
cibas CC2.C d/fi^pa/ituik ^Sl<i'C motm 3°^f

jRtndia'

l ]<} D E X.

« yegtocaltda thtd.e fos^Reiinteyittim c. ali^uae-»

RAdiomm rkexio in hoc ae- regtonum aerts qualitates j^z.f tt^ acctdenttafermur tnge-
uracaloris S7^'^ nptmeriisj^i.bff^i'*^''''^^'!^^- ntto,abqHa\eron(leruenti*r
tnRadtorudHplicattone ejfe ma- tftas S^r.h ^21. d * rn ^.rr?.

irnumdiCcrtmen i^td. Relattuum cur nequeat cognofct ret ^nttts caufas plur efe pojje

radtos Soli tn hoc aere infertore frtefuo correlattuo x8j). b pen- remotas& non^^^tas ^z^,e
caloremproduceres^C. c reda det afuocorrelattuo iJS-e ret ^ntt^ <kna debet e natura

proteaosaltamdcalorts efficerc relattut tota ejfentta confjht tn nonplure, 24-2.^

protectos ait^^utci, jj ^elattone ad altud j8s>-1> ret <^ntm ^na forma. fonplures

RirLduplex7S^.a inelemen- relattt.aficundurn dtct ^u^ ftnt ^os.b^nttses7a^t._ 2j.2.e
rtseBeffea:Lcal.orts S^o.c ^S7;dfunt dupUcta ^SJf ret ^ntt.cutt.^ ab VJJrfa^i

rarttattshtenuttatts caufa ef relattua^ere^u^ ^btdc ^--^dtfitnatoj.droprt^^

fe^rtxcalor sCo.a relattuorum condttta xss.f deft- /^^-^'^^.^^/f^^^ . ^X-

^UtoantmaltS2J<r.aapndArt- nuto. ^ r '^t '"^TktrlftZa^^^^^^^

fiot. formamjigntfcar 377- ^ relattuorum ejfenttapofta efi- tu mafubfianttalt^noa ^^V/_^^-
\orportstn ^uonamconJVttuta reUttone adaltud JS7.d ttbus ..J^r^;,,

2is.b dtftndtontstraLttonu Remtfto form^ elementarts non remfimpltcem confufeognojcere
^emtfitcne,acdegenerattone poteftfiert.ntficumtpfit^ele- ^j^t^td J^f;^

mj/ittr^ochomtnis 2i(f.a mentttnterttu .^^^.c resnaturales abArtJtfflenume

..2t2ri^rX^.. ^m r,mtPofirm.fimper eB cu ele rantur,.e^uomodo .gnofc.d.
^/^^ 2i{T.a. mentttnterttu •4-04'.» Jj.a,

ratto^tuentis tbtd. remtj^^to formarum elemetartum res non dtfferunt per latertam

rattone.u^dtfiinguuntur,eadt- ■& ^ualttatti dtfferunt ^iS.e 130.^

• fitnitasdefintttoneshabet6o8fremtJ^to lumtnts fit fine commt- ''^ 'i^^fff^l"^^^^^^^

^ittonabtltL,caufaeffeartxrt- Jttone contrar^ Sff-e rerum ab a.t^s perform.t dtjttn ^

fibtlttattstnhc^mtne s^^-f remtfitononfit,ntfiper admtfito. ato. ...^^.^pj;,,

rlttonalttas & humanttas non _ nemcontrart.^ualttattssuf ^^^^'""-^r^^^Xf ^^^^ ,

fiHntdu.form. 3U. ^ omnts anfiat per adm.fitoner^ ^"'^":""^^^^^^^

Reaatocur/^tneceffaria ^^z.e contrar^ ^ , ^!'^ ^""^ ^^I^^T T^ ^

pofittJqu./it^,2.dpriuatt- remfito ^ualttatu el.mctartum^ ^'^"^ t^Tum&cmttonts
uac,uJttbtd..uamdtu duret tnmtfirone ^uomodofiat ^j// rerumnaturaltumO^cr^^tton^
%laiuandoyrtbtd.a ^utd remtfitonem omnem fiert per ad-^ ^^'^''T^^VturT^^tt,
%.b\3S.d^uomodotnltotu mtfitonemcontrar^ s^Sf ^ '^'-^^^^^^^^ZZ^^^^^^
Inr^nZr ..ydRepafito^utd ^3j.e reKuprtmamatertaquartethoclo

localtpar ^^7 j.^f'rtderara&modi'^conrt- abArtfiot.tnuenta 137-^

reap^jiu. argument. ^^^J^^^^ ^^^^,^ ^^ reseffepLaufascognofindas 2S^

reaartonemffertcurfit neceffartu J--^^^^^,^^- obttnet Jltl rl^ ^^Ze trtbus mod> natura^

nTJionemnnUamdaritnteriUa rtatbtd eadem nopotejifimul /f '!";*. ,..^ ^,J'^;,

.^u.tnmaterta n6 conuen.unr effem^fium& elemeta^y^. a ^^/^/^^ '^^^^j^^^^^y^^^^^

\ ., res&tntentto alt^utdefiepoteM f tn motu elementt ,atura

,-^-^^- , . , • • -P^>^ X y/ ^ duplex3io.c tntermtnmotu,

f'^P:::!:::;!'~b r':::ket a.u.e.ifiens extAtr Jnentt3^.^omnt.fitab^

ret^ere& repatt dtctrt^r ^ J^J^^^^^^^tlit. ^0^^^:! re^nttaperaccidens.npot^

R^M^^rdtfferre^utd %.f ledtu.Leficens.uam perme- haberelocum,ntfittnnato e-^

tealtteragerematmes%^uafpt- dtumaduerfomotttlatu 3^o.a no^ ,■ ,,,^.^ferrumfactt fe-

ritaltter 8.40 f r^^ 1^^^*^'' Hf^^''^''^'- ^^«f^?/^^'^- refifienttaquamferrum^actt

realts^Jptrttaltscoloris.d.firt- da-. '^'-'t''^r Ta'''^ ^d- ^.f^^hn-

men 8.02.e res, quMer quomodo. eadcm fit reffienttaqutd ^37 -J ^"■J^^j,

realttas formarum elemetarium numero> is8.c „f^ . r^,j,^/7f ^i8.c

^ eademtnelemenrts^tnmtfio resquandoaBumhabear: '7<^-Y'f.T j{2&m^^^^^^
^^j?- ^ resUtfir defintenda Co^.b refifiettMtorts^^^mtno-tscau^

Regeo infima ^fiiuo. tempore ma- rei altctitt^- nornmat^o^ ^^tnde fu- faqu^fit ^.,,,,tntr'^

"^. •<-, ^ ^ i ■ r»^tu,r- 2o8.a: refihnttamajorma proAenfr<Lj>

tor esr qitam. tempore hyemts matur -0/0 ij . j.

S42.ef ejt^^fintstbidf re*.cut^sltyetprinctpta: effe duoj ^sf^.b ' . --^

r^aeitsmedta^uaks ss^i conrrarta^ r/^^-^^^fV^^^^t^^^^^^riX-^

^eIfmaia.hjeJe>mtnoraurem ret et^^demconfufa confiderarto refpecituum<^tfir,re^utrtrju
^Uare i^i h deber pr^cedere: dtfitnitam correlattuum J ,

^r'' ■ r J r:-rob ' deRefiptrattonefirmocurconiun-

r^^toaertsfuprema. S^i^d V*''® "- ^ Jl - il N S ^^

1 . I l^ 3 IS

^ ^^M cunermoKe de ^tta &_ JcientiAtottns diut/io ^nde hau- Jtcctofficium

morte 1
Ilo}'kgenatio

1 ^'

AngumpUx

j/anit<^
pi^nitati-s

^j).b rienda 17. a SignanondicuntUf ,Kifilla qti^

^j.c fcientiAtotita^fartunonidem manifejiafimt G2(if

fHbieMu-m isf Stmtlare corpii^ qutd jSf

j4-j-l> fitcntiiii^nitas^ndeffi.matur ^f Stmile aftmili attrahi (^31-^

loi.a fcienttam totar/t curAriftotcles a ftmplex & naturA (3° cognitionis

morhi caufi non 0- prtmalibroaufpicetur 23.^ ordtnemtfoprdi.cedit G2.a

mvesp '-inent ad naturalem in Sctentia qualtbet tria confide- fmplex motui qi^tt^ dicatur ^Cy.a

phtlofoHm loe.c rart ^6.f fmpkxnaturaquAdicatHr tbid.

de Santte' ^ morboqtialii de- Sctrequtdftt 6C.c flmpiexnaturaqH&fit S'^^-^

beat ej tra^atio in fctentia Semen ^ elementa diuerfo modo fimplicia corpora quomodo tn li-

natun ibid.b hominis materis^ .^So.e brtideccclocQnfderenturjify.e

Scientta t tcluftonis efi tumfinps femiitis ^ hominisforma cofra- ftmphciu corporu ftmplex motm

tueffei.s d,emoftrattonps 2ss>f rtetatemprAfeferunt t^j).b ^Cz.d. traitatioduplex 13. d

Jcientiaateplattua iiprincipijsfew.inisformitcurdicaturhu.ma- Singulare ab intelle3H cognofii

^ aff^ionib.dtji^tnguitur 2. b nxform& contrana ibtd.f neganttu.m argumenta 10 ^z . d

fcientia kturalis efl de corpore^ femtnis forma duQbns modts con- fingulare qutdjyCT.f quod.,priiiS

natursf quatenm naturale^ ftderatur t^S-b cognofcatur , quam '^niuerfale

eH-j.cJtfubalternataMeta- ct^m-Semintshumant formaquis,- joj^.e

fhyf!c\z6s-f ^*^ corportbtt^s d.aqualttates contunciA i6o.e ^ngulafttatts principium sS^-^

^erfatr 4.. b 100. a quaUs tn Sem/ne duAS?ires P^o.f qui&nafttinternaratto 377-'^

30. c tarumrerumaddatione ttt Semtntbu^ ejfe principium 'vt- ratioibtd. qudifit Scoto 387-^

perfeior reddatur I3i-d tale j^Sf Solfuffictens catifa caloris tn hoe

fciettaqdtbet debet proprijfiib- ScneBiis eBexiccatto S21.C inferiori mundo per rmiutft

teiiirjidditatem cognofiere_j fenes cur detent^^srtdeant poj^.a SSS'^ motufuo calorem gene-'

^■/.c.cJtaab aliaqt-taltbet dt- Senftbtlis fpecies unde i^roduca- ra^tibtd. quomodo per orbem

JitngtfurperfubieBum rz^-c tur S32.d.e l»ns.medtum calefactat tnfe- -

Jcietia r naturalis tn du^asprin- fenftles fpectes habent ejje tnjieri, riorem mundum s^^-^

cipes ,'.rtes dtuidttt^r 17 -b non infacio efje S3-^-a Jolts corpus cauja caloris jGS-f

6x Scten'x.altcuttis-medio coclu- Jenjiita omnia tn fenfum agcre der/fitas 671. a mDtt4.s fmplest

fione-f alteriu^ ftenttiit.no pof^ fp/rita!tter S^Sf 366.C

fe de? mfirari 261. b in^enfiltum perceptione trtaji/i-t fli quomodo A/tfrotel. attriiitlal

fcietidic/u^slibet ah alijs permo- Y22.C. 'v/mmouedi Q) atterendtaert

onfideraito 2§.c JenJii/u^-nfecteru.alia.eHfpirtta- jC^.b.c

uiuiq^ muntis ^y.b Its, ^ alta fubfiantiarum tm- Jolem confiderare <J/ agens quod-

in Sctentatnttfo qunideclaraniLi matertaltum Sssf damjeparatumqued tbtd.d

zS.d fenftisccmunis adqtitnqueexier-' per torridamz^onamferrs sj^

Jcientisrrtutuum fihi aux/ltum nos quit rattone habeat. yzo.c a reced.ere qutdfit S4-3f

nt 263.^ Jenfus tdem agtt ^ patttur 's/a,- Somntis^^^igtltaciifnfiiomni-

atttralts a mathematt- rttsrationibu^ <P//.c nocontunilajunt S7 f

dun,

fcient/ii

pr^fi
fctentiA^

cofiptratio 2S-e confiderandtfienfii.isomutnoinfiequiturantma-fimnu.squtd J>7f

mod.is ^6.f confittnt/o j.acur lisnaturam S>7f in Somno qu^ acctdant an:?nalf.

het ejjc mi

non ' numfiubieiium 20. b dcfi- fienfii.is qua. rattonepricr motu, ^^

nittctcpa.rtitto i6.f mortisgenerattohe . tbtd.c

fctentt\n.tturaJts in d.uas partes finfiis fiolam antmaiis naturam

difii'.ciio iS-d ordoco-/npofitt- tnfiquttur i)6. a

utis \s3. a perfecito 131 b quod de Senf/i.s afiione , 's/Crafintentta

tnit/tim conuentent/us 22.cfi- Ss^-^

cun^ alios partitto St). bfiJo- finfiiisnomenfiumttur^ pro ani-

pas ip.bfiibiecium tbtd..b ma^ prooperatione J)7-^

fcientiinaturalis^eradtuifio tS de Se;?fi'.i ^ finfibt.is Itber . S)S-^

d 'vcr/.im tnttium 22.C de Senfiyt ^ fiinfitbus Itbrum cur

fictenttifiubteiium d/Mbtfs rebus firipfiret Ar/fioteles itt.fi

confare 3.fietiamin Itbr/s oclo finjits ad efie tpfitis antmalisper- fpeciei abfiraciiocur maior quar»

phjjfca aufiiiltattonis fiiibte- ttnent f)s-'* generts 1063.fi for/na nob/lior

ilutneJJcJiatuendMm is/.d. finfi.ium difitnBto S37-C quamformagenerts 130,9

tn SctentiAfiubteilo qua. pofiulen- firtfiaum internorii'numertis y20. proprta conditto cfi ^ qr.i<z acci'-

tur\ 6.e Siccttas ^ humtditas en omntb. dcntalisgenert S2.e

fiten/As. tota vattira d proprto clementtsJuntJitmmA st-4-a Jhecte dificrre qr.iid/it f3of

fubie-iiopendet if.a ficcumquid ^S.f,d.ffif,e qtii/i dt^erant ^z.c Sfnunt

SS-a
Species in medii
■ tnter materiale' QjJ' fp/rttal(Lj
S72.f maiorem habet compo-
fitionem , qUam genus 2 /6.»
perfecie cognofit non pote.vv , t~
gnoratogenere ^6. b quxltbef
numert tndi/itduii Ciifecund/^
effcntiam .^-So.f q/t^xltbet cor^
poris natura.lts quomodo 'con-
fideretur jS-^

D E X\

l>eth.-tlct ejftntiam ab/olutJi^
JSS-d- ^Hib/a modis acc/dcnti^
bmprsor zof . fcjHmtodo p te-
forepr/ora.ccidemtbtM 200.K

'mj?le V ejfe,^ nuU
j/"m^^^mmom^^^^mgemvgi^^^^^^^^^^^^^(ibere compoftttO'
f: cciesgener^^mmci mn^iij^^^&I^^IIU^ iz^.d. e'

nob/ltores 2.>f-ffi*i>tcSt'tm qtiodnam fit fttttuen -

fpecdcs hahentejte reale ^Jptrt- dstmtn omntbu.s ^ fingulis li- fit^hftiittaftnguUris qnji_ft syz-tt
titlc dtiiihtisrittiombpit 873. b bris de iWiimaithiM ^'/•'^ fiihfiant/ji cuittsj^ ejrcntia tndt-

fpecies tmprejfi. quodnecpr^cede- fuhiecrtimmtds.f. <P. b. 20. d. ^j. utd^a ' .^Ct.d

re intellecitonem poffiint , nec a. ^s.J.sS. a. yj). a ftbftantix diitifto '■ /^;r.f

poji eamfruari i)rf2,e fiibtechtm qtttdLatmi omnesfta- fnhftantfA indtutdua extra am-

Jpecies omnes e£e tn genere pote- ttt,atsi.eqttidttenonniillii2.f mani exiftcntis dnA fitnt par-'^
ft^te^ 223.b fubteHitmJc/enttA^iaturalis j»/" tesjgC.h propriumnon recipeSy

fjectcrumrudis^ imperfcSiaco- fnhiecitimfc/cntt^naturalisqui- remagis^ mimts ^/^, ci ■

gnitio confert ad dtfttnnram busmoilis Arijl.nominet 8-b Jitbftantiiicompofitamaliqtiaha^
generis cogn/ttonem ^j.b fubicft/coghitio ,finis cuiuftj^^fci- bere accidetianecefaria^oi.d.

fpectllorum 'iy^- SyS.f enti&JpeculatiuAKi.f in cjut- fubftttntiam non ftft^ere magis\^

fpeculattujiftientiA differentia bf.tsconftftat tbtd. ^ minus,^mmodonteUigen- ^

^ndefumatur ^.c fithiefiicondttiones C.e ditm .^Ci.b

Sph.tritfiint tan^uit ^aria mem- Jitbteiii cuiufc^ue cognittonem in tnter Subftan^iam f acctdens

braanimali^ ^oC.e duohttsconftftere _f)i.e nu/lum datur medrm -^/C.b

Jphx,raru.m motores proprij ^oy.a fibteftt^ intentionii diftrimen d^ Subftantia indtutua magn4

omntii naturalis propeftojoj.f 122. b efitnterphHofiphoialtercatio

Sp/rttus tn oculo non funt ignei fuhicili nomen.relatiuum ^os-d S7S'^

S^oC.d fiihieiii mmini^s dectaratiuiiin- fubfiantiAa materid 'htunfl\z ti

de Sptritu antmali Galeni cpinio ter omnta cogmttonis prtncipta ph/lofopho primo onftderan-

_7^<p.rfr primiilociifihi^^endtcare ^g.b tur ^jSf

fpirrtalta accidentiahahent mi- fHhieiiumprofriummunns 7j.a in Subftanttarumgeneatione an

norem. entitatem, quam mate- fubted-o illi attrthuere omnta, cui priuatio denotet ^ otrartum

riaba:. 87 2. .e primo copetiit- Arift.mos loC e poftituiiformAgene^dui, ijo.e

Stellarum difturrentium gens- fiihieSiii inueniendtnorma ii8.f fiihftanttarum feparanrum du-

ratto C^.c fuhteLjumpofte ahjirahtrnente ah plexcognttio 2(12. e.

Subh naria corpora efte in loco: acci.ds.uteproprio , licetno ret- Jiihjrafitias it materia<thiuncias

2r)j.,ieorumnatura j>7.^ pj^a. 'C-^.f dari,m€taphjftciisprfeiie co-

'Subie3um accidetiumtermina- fiihteiium ftatuere corptist na,tu- gncftit 2'C.h.2C8.<i

torum ac perfeiiori^m ejjeens rakjimplex , ■meiiti.s efte quam fubftantiM ftmplices i:dateribtis

' ,.a£i:ts ^dj.a . mundum. 4-8-d efte ponendas ^^^'k

fiibiecium co7pt^frmplex melius fiihiefiumtraiiariquidftt yj) fHbJfantialismutaiio .^00. b

eft dtcere,quammundiiri'i 81-d adSuhie3um totitisfttenti£,na- an Subftanttalts alicpa forma

fubtefium ens mohiie y. e Qj cor- turalU cognofcendum q^uAfpe- fcru£turin gentto , lUizfuertt

. ptii tbtd. cient lu.h prttaincorrupto SiS-^-SS!)-^

' fubtedum eli natura prit^s acct- in Suhteiio non ejjh^ , competit 0- i-nStibftantiali tnteritt^ierttfar-

denteproprio iCsi.a mmjiihftantix. 233 -b ma^ltimo/- ^oC.d.

pihteiiumjorms.elcrtentieftpri- de Suhtefito alifuoagi no'apo/js_j, in Suhft:antiah- mutarone am-

mamaterta^yC.dinltb.de a- ntftagontio deprincipijs 17 f matorumno potefi nprimam

nimaiif).adtcentiumefte ani' de Stihie3o Ithrorum de antnta nutteriamreftlutioft.rt 3S}S-^'

mamopinio ,ettaoj^confutatio tres opimones 120.^ lihrorum quod Suhftanttales fornx.pliires

lij). di^C. e in tfhrrs de ccelo eft.e de c(flo,alt<yrumfintenti,& j2. b ejfepafttnt in eod.copc/tto ^jij. b:

mundii quomodo^ere dicipofi l/brorumdegenerattone^ift- in Suhjiantialtbus formisnonesi

ftt .^.^.dmoiioph^ftctsnoneo- terttu , altorum fintent.iji , ea '^ieracantrartetas T4-Ji.e-

de modo conftderatur atq^toi^ ruymj^reprabatto ~~ j^.d Juhftant/alecorptisqiitiJij zi/ic

Jc/enti,aijj.etnfiienttapr&co-deSuhtectiofitentt&naturaltsA— ■ T.

gnoficndumqu/dftt ,n5tamen. rift.^arieloquitur 10. d >~r~*Emperaturaperfecla an tn

Jcraper exprejje defniendii i22..'Suhftantia a qu^litate quomodo J^ hominsreperiatiir j^C.b'

enaturaprtt^4prig.dtcato 177. dtftinguatuK ^Ci.f Temptaqutd. ^C.c:

a naturalts philofi^phtA quo- fiihftanttaacctdenteprior ij)2.d.,e temptts tanquammumeyMS mo-

modoproprie acciptefidum^.d Jiibftan.tia corporea tn fe hahet ttt.s,mohtle.^ . 12.^'

noneH-aiiaratione ,quam-per- motusprinctpium lo.e de. Tempore tracfatto magis ad

■potenttampatiend..i iCj.e ph'^- fiubftdtia indiuidua duplex 37 cM cceia. quam ad aitM perUnet C.c

ftcum quomod.o ahea quodnon fiubftantia hahetjiiam eftent.tam Tenebr& qutd S93-^

- e.riftuhicJiumphjJicumJepare- cbftttutam tnind.iuiftbtlt yfCic tenehr^, Qf ntgredojunt eiuftiem-

itsrC.^quan.de.tra.ii6tW£JJUis. ^rt,or, quantftatsi iji, c q/iifJt.- i'iatnr.&. gCi.a:.

k

auammofstsip/e 322-c

termmoad^ffsntt ceftt moUis

rr f
tcrmrmfun\ ipfi formalhates

r^'.' ^^f^¥^ ac fumme grauts

'sCz. e c\r deorfum feratur

„f, (• \mnium frtgtdi^tma.

f.e Hff^^odoputrefcatC^tf.a

[ifiat{^«lt centrt locum obtt-

net ^"-^

f£i'r£ confci ■ta.tfo tn quo confijtat

.f^fgyra eade t efi caufi mottM ad
raedtum &" qutetts tn medto

tarrdimotU: renerafh dj). d

ff-errJi, parts caleftaA /^uomodo
rarefiar & infumtdam ex-
halattoim.^ertantur C^M
rr& aer c ^trartt-M SiJ- '^

Terrad/iCtlius Jtccitas aufer-
' 'tur,efu2tfri£tfs f^ff

Theodort.Jpazja decimum htfio-
ri<& Itbr m conuertere noluit

jotT.b

Theophroj
tor

^ KS Artflotelis imita-

I2r).b

Tl^eophrah lib.decimtfs imperfe- '

at^s 1 ■ l29-d

Theophrailib. de hifiorta pUn-

tarurA tbicle

Theriaca ton hahet ^tra mtjlio-

. nem ^ ^7^f

Theriacan ex elementis conftare

Thoms. dt wtnctpijs rerum natu-
raltun^^eraoptnfo zj.b

Thomijhrnmfententia dc ente^
mobiU ii.d

Trabtum accenjarum generatto

<^-<^ )

Traiiar^tprinctpta, eBtraita-

ri althfftmgratia ij.d

traO-atil omnts a ^uo mminetur

tii.a.\
Tranfitijs. efi ^itiojm in omni
JpecieWmonfirationts sifi.d
TranJpOrens ^ coloratum potefl

aliqmdfimulejfi gd^.d

Tremorin ebrijs ^n de 633- d

Turbtnis motus qualis j"'^-^

I r.

VA\uum in natura nuUum
Idatur S^S-^

^acuinomenquidfignificet j>^.<?
in Vacti^ ni*U(i.ekmenttficri pof
Je moi^fn ^fS.e

1 N D

de Vacuo traetattX

eJJe debuerit tri

co T^^^m.^ , jp_^, j> \>///^ tnfeiiectutjimtrts "' itfs^.

Vapor cjiicmodofat . jo.a ^tfnstnfirumentHm gy^.lt.

ybi rejpedum hahet adlocum ex- Fiuentis duplexmateria got).*

ternum Xj.c V/uentts interitui- non efi rejolw^

^bifignificat refpe3ui^ i^uendam tio in materiamprtmam .4.0 2,e

l9£attad{ocum '' ' S-^-d poft Viuentis interttum formam

Ve^itof ad grauitatem quomo- aliquttmfubfianttalemferuari '

doje habeat 3-4-i'^ ^^.oz.e

mottts 'vnde augeatt*r SSf.d in Vtuetis tnterttu quatentis niy
^elocitattsinmotuincrementum uaformaacifutratur 70g.^

^nde js-4- f ^^ Vtuete an altqua materi^ pars

Venarumorigo 7"^^./« ' fit .ejt^xnonfluat gig.e duplex)

Veneris mons in agro Fatautno 0- calor ^oo.f duA facultates ge^

mnium alttjitmtis fCs.a neratricesyij).b nonjuntdu»

Venti motas qualis sCs.d caloresnumero., fed'vnuspen.'

Ventorumgeneratio Ci).c dens aduohttsprincipijs fgjf.o

Vtdere nigrum , eft nihil^^idere in Viuete omni pluresjunt formd»

•yoS.f SSif^f

Vtdendi prdicipuum organum hu- ^tuentium alta dtutius ,aHa bre-^
mor cryflaUtntis rioo.c utpis^siiuere ()jf.b corporafiuni

Vtnum ^ piper habere frigtss a- femperficctorag2i.h omnttim
ituale jjedcalorem ^trtualem acctdentiaqudt, j)Sf

Gss.a de Viuenttbtis tradationts diui-

^inurp nonpotefl calefacere fii- fio Sft.c

pjum SS"'^- Vnto in defintttone mifitonispofi-

^miputredo C^g.b tagenerattone fignficat Cos.a^

de Vtni duplicicalorepropriaopi- Vnumanalogtaqutd ^s.s

nio Cjsf ^nu dtcetur qaatuor modts sSs-^

de ViniputredJne duhttim , ^ tz- ^num numero ejje, cuins materia
itorumfiluttonesearumj^ im- eft^fza . sSS.e

pugnatto Cy2.c '^numnumeroquid S7Cc sSo.6

in Vtno dut calores CyC.c du& hu- 'sinumper acctdensfiert ex~mate-
miditates Cyj.f ria,^ quantttateintermtna-

Vtolentumcurnequeatperpetua- ta ^es-f

ri2j).c eff co?nmuntifs quam ^numperjuaformameffe j»^^.#
contra naturam 2()6. a efi du- "^nttts rei quomodo ^numfit ejje,
plex 2j)2.e nuUumcurpofitt ^- quomodoplura SP^-^

efie perpetuum 2j)o.b 2j)<j.a ^nttas indiutdut ah ^nttate Jpe-
SO^-.e ciei quomodo difitnguatur S9t

'stiolentumper acctdenspotefi per- hjpectei motas iudtcatur afint
petuari ^fiSf Sf^-^

^aolentrtw natura confrartum 'smitatisfiientiAnaturalis ratit
2j)^. c quando ferpetuum zo.b '\

2j)i.f Vnumquodq^ ^nde appeUandum*

^tolentumquid ^P/-^ Ci^.a fit ^CC.f

^tolentum motum lata fignifi- Vniuerfale ^ fingulare diuerjts
catione fumt pro omnt motu, modis admatertafe habetsSC
qut Jat ah externo prtnctpto a at^omodo matertam comple-
2j)S.f Batur tbtd,

Vita contemplatiua efi maxime ^nitterfaliain doftrinafunt par^
humana j)So.e ticulartbtis antepcnenda gs-^

^ttalem calorem afrigore extin- '^ntuerfalttatts fuhieclum formM
gu> S79-^ 377'^

Vtfihile duplex ejt SC/.d VGluntasqtud 72S-^

^tfihtiitas ineft perfi colori infi- Vttlnera orhtculatit tardittsja-
cundo modo dicedtperfi Ss^'^ aanttHf MS'^

F l Jf l S.

Cleaned iS Oiled

A/oveiiiuc) i-7r.