NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT

; S S »

EXA RO |

NATUURKUNDIG TIJDSCHRIFT

NEDERLANDSCH-INDIE.
KONINKLUKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING IN NEDERL.-INDIE

Dr. J. Ck. VAN DEV 2 LET

DEEL LY.

NEGENDE SERIE.
DEEL IV.

Wa OL wd
47 0. COT, SF Cn,

1398.

BATAVIA, 'S GRAVENHAGE,
G. KOLFF & Co. | G. KOLFF & Co.
1896.

INHOUD VAN DEEL LY.

Naamlijst der Leden van de Koninklijke Natuurkundige Ver-
eeniging in Nederlandsch-Indié

Lijst van Vereenigingen en FE kapan, SE ol de
Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in betrekking staat.

Verslag omtrent de werkzaamheden en den toestand der
Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch-
Indië over het jaar 1894. Uitgebracht in de Algemeene
Vergadering van den 15den Februari 1895 door Dr. J. P. van
DER STOK, Voorzitter der Vereeniging. .

Bijdragen tot de Natuurlijke Geschiedenis van SE en
dieren, door Dr. J. H. F. KOHLBRUGGE.

nderzoekingen en overwegingen betreffende de
Innervatie van den darm en den anatomischen bouw
van den voordarm . . QR. QAM Wu a E

Neue Lepidopteren aus Bulostés: ENEE Von Dr. L.
Martin, Bindjei, Deli.

Verslag omtrent de Gon yecnsmiants Kine Oudereming i in E"
Preanger-Regentschappen over het jaar 1894, door P. van
Leersum, waarnemend Directeur der Gouvernements Kina-
Ondernemin nos E E

Hulde aan Prof. Von = op 2 Dahar 1894. es ns

De Meteoor van 14 św à

Een hagelbui in Indië. Seren

Bericht... .

Tayang tael IL. Door A. o EECH Correspondent
der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. . .

Bijdragen tot de Natuurlijke Geschiedenis van succion en
dieren door Dr. J. H. F. KoHLBRUGGE.

II. Der Larynx und die Stimmbildung der Quadrumana. ©

III. Zoogdieren van Zuid-Oost Borneo (Met ien

BLADZ.

1

4.

Vi LN HO UD.

Uitkomsten van Meteorologische Waarnemingen in Neder-
landsch-Indië gedurende het jaar 1893, door DR. S. Ficee.
Notulen van de Vergaderingen der Koninklijke Natuurkun-
dige Vereeniging in Nederlandsch-Indié ee het
eerste halfjaar van 1895.
Bijdragen tot de Natuurlijke RER van e en
dieren door Dr. J. H. F. KoHLBRUGGE.
IV. Zoogdieren van den Tengger. .
V. Immunité phtisique dans les Senge régions Lt
sa cause, par le Dr. J. H. F. KOHLBRUGGE. .
Lijst der Phanerogamen-Geslachten van den Maleischen
Archipel (Index generum phanerogamorum nga
Indici), door S. H. Koorpers. .
Uitkomsten van Meteorologische Kadeci in Sue
landsch-Indié gedurende het jaar 1894, door Dr. S. Ficee.
Vulkanische verschijnselen en Aardbevingen in den O.-I.
Archipel, waargenomen gedurende het jaar 1894, verzameld

BLADZ.

201.

door Dr. S. Pore en Dr. H. Onnen, Leden der Aardbevings- -

Commissie.
A. Vulkanische ee E ec?
B. Aardbevingen . .

Notulen van de ue du Koninklijke N Medius
Vereeniging in Nederlandsch-Indié, ga het tweede
halfjaar van 1895. . . (rk

Vah EY

NAAMLIJST DER LEDEN

VAN DE

KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING

IN
NEDERLANDSCH-INDIE,

op 1 Juni 1895.

Dagteekening van oprichting 19 Juli 1850,
OPRICHTERS.

Dr. P. Bleeker, + 1878; Dr. J. H. Croockewit Hz, + 1880;
Corn“ De Groot; P. J. Maier; T 1878; P. Baron Melvill Van
Carnbée, + 1856; C. M. Schwaner, + 1851; H. D. A. Smits,
7 1855; Dr. C. Swaving, 1881.

HONORAIRE LEDEN.

Datum van benoeming.
1 A. W. P. Weitzel, 24 Februari 1859.
8 Juli 1865.

2 Corns De Groot, c
3 W. F. Versteeg, 18 Mei 1866.
LV. ER

Datum van benoeming.

4 À. J. C. Edeling, 26 Januari 1870.
5 Jhr. Mr. J. Loudon, 18 Mei 1872.
6 F. ’s Jacob, 29 Juli 1881.
7 H. L. Janssen Van Raay, 20 April 1882.
8 P. Van Dijk, 16 April 1885.
9 Dr. C. L. Van der Burg, 18 Februari 1886.
10 Mr. W. Baron Van Golstein, 16 October 1890.
11 Jod. Heringa, 14 Juni 1894.
BESTURENDE LEDEN.

1 E. Polak, 17 Februari 1872.
2 A. G. Vorderman, 20 April 1878.
3 Dr. H. Onnen, 19 September ,

LI. E Vis der Stok, Voorzitter, 19 : à

5 H. J. Hardeman, 17 Juli 1884.
6 Dr. S. Figee, Secretaris, 20 November "

1 Dr. J. P. Kloos, 8 Juli 1886.
8 G. J. P. J. Bolland, 12 Mei 1881.
9 Dr. C. Eijkman, 12 April 1888.
10 J. C. Th. Scheffer, 24 Mei $

11 Dr. W. Burck. 12 Juli S

12 J. Berman, Penningmeester, 13 Juni 1889.
13 Dr. J. M. Janse, 12 Februari 1891.
14 Dr. P. van Romburgh, 12 7 1891.
15 Dr. J. G. van Deventer, 12 Januari 1893.
16 P. A. A. F. Hijken, Bibliothecaris, 12 Juli 1894.

CORRESPONDEERENDE LEDEN IN NEDERLAND.
Maximum-aantal 30.

1 “he A. W.M. Van Hasselt, 'sGraven-

Datum van benoeming.

hag “28 Februari 1856.
2 Dr. d A.J. A. Oudemans, Amsterdam, 15 Juni 1858.
3 Dr. A. C. Oudemans, Delft, 16 November 1867.

© 4 Dr. F. W. R. Suringar, Leiden, 21 December 1872.
5 Dr. J. Botscha Jr., Haarlem, 21 > 5.

6
7
8

D OF e UW Di HH

=o um

Datum van benoeming

Dr. N. W. P. Rauwenhoff, Utrecht, 21 December 1872.

Dr H. G. v. d. Sande Bakhuysen, Leiden, 21 " e
Dr. J. W. Gunning, Amsterdam, 21 Maart 1874.
Dr. J. C. Oudemans, Utrecht, 17 September 1875.
Dr. C. Ritsema, Leiden, 17 September 1875.
Dr. D. Bierens De Haan, Leiden, 20 Mei 1880.
Dr. H. C. Dibbits, Utrecht, 20 4, »
Dr. Th. W. Engelmann, Utrecht, 20 ,
Dr. Th. Mae Gillavry, Leiden, 20 , A
Dr. Th. Place, Amsterdam, 2055 s
Dr. E. Van EH Re 20. > >
P. C. T. Snellen, Rotterdam, o 1883.
F. M. Van der Wulp, 's Gravenhage, 17 |, S
Dr. A. A. W. Hubrecht, Utrecht, 20 November 1884.
Dr. H. Wefers Bettink, Utrecht, 9 September 1886.
Dr. P. P. C. Hoek, Leiden, 9 S s
F. W. Van Eeden, Haarlem, 9
Dr. C. A. Pekelharing, Utrecht, 11 Augustus 1887.
Dr. Max. Weber, Amsterdam, 23 Mei 1889.
Dr. A. Wichmann, Utrecht, 23 y
Dr. L. Serrurier, Leiden, 16 October | 1890.
Dr. J. G. Boerlage, Leiden, 12 Februari 1891.
Dr. K. Martin, Leiden, 9 Februari 1893.
Dr. C. Ph. Sluiter, 12 April 1894,
CORRESPONDEERENDE LEDEN IN HET BUITENLAND.
Maximum-aantal 30.

Datum van benoeming.
J. Steenstrup, Kopenhagen, 28 Februari 1856.
W. von Haidinger, Weenen, 10 November 1859.
O. von Struve, Pulkowa, 28 Januari 1865.
O. Beccari, Turijn, 15 Juni 1872.
D. J. Whitney, San Francisco, 21 December „
F. Baron von Müller, Melbourne, 21 » ź

mik zu

7 A. Russell Wallace, Londen,

8 A. le Jolis, Cherburg,

9 A. B. Meijer, Dresden,

10 G. J. Allman, Londen,

11 G. A. Daubrée, Parijs,

12 Th. H. Huxley, Londen,

14 L. Pasteur, Parijs,

15 Tommaso Salvadori, Turijn,

16 Otto Finsch, Bremen,

17 John Milne, Tokio,

18 Michele Stefano Rossi, Rome,

19 J. H. Kloos, Brunswijk,

20 Wilhelm Blasius, Brunswijk,

21 Alexander Woeikof, St. Petersburg,

22 S. P. Langley, Washington D.C.

23 Herman Gr. v. Solms Laubach,
Straatsburg,

24 Julius Hann, Weenen,

25 K. Göbel, Marburg,

26 E. Selenka, Göttingen,

27 E. Haeckel, Jena,

Datum van benoeming.

20 December 1875.

16 ” y
18 Mei 1878.
pt 1880.
20 „ »
20 Mei 1880.
20 ” ”
$8 -, 1882
19 Juli 1883.

20 November 1884.

? ”
11 Augustus 1887.
8 Maart 1888.

12 Juli A
11 October =
23 Mei 1889

12 Februari 1891.
11 Januari 1894.

n ”
9 September 1856.

TE DLE a pel oe LEED SE 2 3

Gewone leden in Nederlandsch-Indië.

r. c. Gutteling,
Dr. di; P. Kloos,

A. G. Vorderman,
C. F. Michielsen,
10 R. Fennema,

11. G. M. W. mur,
12 W. J. M. Linden,
13 P. Landberg Jr.,
14 P. Houtzager Jr.,
15 E. Douwes Dekker,
16 J. M. Van Berckel,
17 H. I. G. Van der Burch,
18 D. J. Crol,

19 E. Th. Van Delden,
20 J. P. Ermeling,

21 W. H. Heijtman,
22 E. J. Kerkhoven,
23 D. C. J. Kool,

24 Th. S. Reijneke,

25 John L. Sarkies,

Ka

26 J. H. P. Saijer,

27 W. J. M. Michielsen,
28 G. P. A. Renaud,
29 A. M. J. Bolsius,

Datum van benoeming.

11 Juni 1857
23 December 1858.
30 Maart 1859.
16 Maart 1867.
21 November 1868.
19 September 1870.
19 D

16 April 1873.
20 September „

19 Juni 1874.
17 Maart 1876.
17 » n
ar a A
KE: , R
lk. ^
21 April i
ol a s
21 X s
SE | A
21.4 »
al. M
2 x à
2E. P »
Al. a =
Vis 1876.
31 > 5
4 à i
29 Mei »
16 December ,

30 J. W. Dersjant,

31 H. F. P. Obertop,

32 A. K. J. Kaffer,

33 Dr. J. P. Van der Stok,
34 J. C. Ribbers,

35 R. Edwards Van Muijen,
36 F. J. Visser,

37 H. Van Meerten, `

38 A, Massink,

89 G. C. Twijsel,

40 Dr. K. H. Mertens,

41 Dr. H. Onnen,

42 J. Stormer,

43 Dr. W. Dominicus,

44 C. Deijkerhoff,

45 J. Dinger,

46 J. B. Mack,

47 W. Godefroy,

48 J. L. Moquette,

49 Dr. P. A. Platteeuw,
50 Dr. R. D. M. Verbeek,
51 Dr. M. Treub,

52 A. E. Van Swieten,
53 F. D. Warnecke,

54 F. Foringer,

55 M. Ten Cate,

56 G. Mullemeister,

57 A. Mulder,

58 C. J. De Waal Malefijt,
59 T. Ottolander,

60 H. E. Prins,

61 Dr. W. Burck,

62 A. J. C. Hazenberg,
63 D. J. Guijkens,

64 J. Julius,

Datum van benoeming.

17 Maart 1877.

LE 54 $

21 April 3

16 Juni >
. 28 Juli

”
19 Januari 1878.
19 M
16 Februari

”
”

” »

20 April A
”

”

»

17 April

=
oo
£5

z

et
ken
Qo
G0
©

15
21 October
16 December
16 *

16 +

17 Februari

oo
669 999 4 ow d ow 3

bon
=
.

”
17 ^ a
H

21 April S

21 Juli 1881.
16 Februari 1882.
16 Februari 1882.

n
16 Maart e
ie, S
16 7

T je "
EA eX LU RERO E Ti ES e IR ER PT

65 A. Schmitz,

66 S. F. Boers,

67 Mr. C. S. Buys Ballot,
68 P. Van Leersum, |
69 H. W. Backhaus,

70 W. P. Groeneveldt,

71 H. J. Hardeman,

72 H. Faber,

73 Dr. S. Figee,

74 P. C. Van Motman,

75 B. J. Stofberg,

76 D. F. Van Braam Morris,
77 S. H. Koorders, :

78 Bibliotheek der Hoogere Burgerschool

te Soerabaya,
19 L. E. Van Teijn,
80 W. J. Hubers Van Assenraad,
81 H. C. Van Ruijven,
82 J. S. Van Drooge,
83 J. C. Th. Scheffer,
. 84 Mej. Charlotte Jacobs,
85 G. L. Verver,
86 A. D. J. Groenemeijer,
87 E. Giesbergen,
88 Willem Kessler,
89 George Fischer,
90 A. Mohr,
91 G. J. P. J. Bolland,
92 G. D. Birnie,
93 A. C. Schepper,
94 G. L. Mens Fiers Smeding,
95 E. Van de Roemer,
96 G. A. Scherer, -
97 N. L. Holwerda,
98 A. C. O. Meine,

.18 December

Datum van benoeming.
16 Maart 1882.
18 Mei ^
21 September ,
19 October *
25 April 1884.
15 Mei

17 Juli

if. 5

18 September
16 October

" uà eme "ees 4

15 Januari 1885.
16 April 6

21 Mei

18 Juni

17 December
17 s

n
9 September
11 November

" Ww W W. | "^ E WY. gy w

hs ce

Datum van benoeming.

99 S. C. Van Musschenbroek, 13 Januari 1887.
100 Ch. G. Cramer, 17 Februari , |
101 Dr. J. J. Pigeaud, 17 »
102 J. Berman, 17; *
103 Ko Mo An, 17 *
104 J. Schülein, 9 Maart "
105 Liem Liong Hien, 9: x »
106 E. Engelberts, voor de Vereeniging

van Djocjasche Landhuurders, 855 7
107 J. A. Oudorp Kortebrant, 14 April $
108 Dr. S. Monnikendam, 14 3, *
109 Lie Tjoe Hong, 14 X A
110 G. P. J. Theunissen, 14 »
111 P. Engelmaijer, Ad
112 Dr. Ludwig Martin, 14%,
113 E. S. De Jong, 14 „ >
114 L. Van der Est, 12 Mei $
115 H. J. J. Hepp, B 5 »
116 P. H. Bilgen, 12 4 "
117 M. C. W. Baron Van Heeckeren, 12 , e
118 J. E. De Meter, 23 Juni S
119 W. G. Bakker, 23 y 5
120 Mr. W. C. Veenstra, 28 5 M
121 W. C. C. Bleckmann, 28, >
122 D. P. F. Driessen, 14 Juli e
123 H. W. Van Dalfsen, 14 , >
124 S. P. Ham, 11 Augustus ,
125 W. A. De Kanter, 5 SE 5 5
126 B. Kersjes, 8 September ,
127 W. P. S. Jansen, 8 » á
128 J. W. H. Muller, 8 » >
129 A. Buijsman, 13 October y
130 J. G. Schot, 10 November ,
131 J. A. Breijmann, 8 December ,
132 J. C. Huijsman, 8 » e

Datum van benoeming.

133 Dr. C. Eijkman, 8 December 1887.
134 J. S. Bowles, 12 Januari 1888.
135 C. H. W. Linck, 9 Februari $
136 R. C. Bakhuizen Van den Brink, 8 Maart p
137 M. Koperberg, Bu <
138 G. Hoppenstedt, Ww os »
139 A. Stuur, Bnn `
140 J. B. Hubenet, 12 April »
141 J. Kampschuur, 12 *
142 P. Koefoed, 24 Mei e
143 C. J. Kok De Jong, 24 A
144 H. J. Duyvelaar, 12 Juli 2
145 E. A. Klerks 12-4 »
146 O. Netscher, I, "
147 Dr. U. W. E. Thur, 9 Augustus ,
148 C. J. H. Wertheim, 9 d d
149 B. C. Andreas, 13 September „
150 M. E. T. J. Dubois, 13 Š
151 J. Bensbach, 8 November ,
152 P. J. F. Van Heutz, 8 » e
153 Mejuffrouw M. L. Schäfer, 8 e ói
154 P. J. Hijmans van Anrooy, 13 December „
155 A. C. J. Fournier, 13 A »
156 Dr. F. J. M. Fiebig, 13 7 d
157 Dr. H W. C. Utermöhlen, 17 Januari 1889.
158 C. H. D. Monod de Froideville, 14 Maart d
159 H. B. Van der Kolk, H , »
160 Mr. S. J. Lagerwey, 11 April e
161 G. W. S. von Wedell, lk Y E
162 F. A. Bergmans, 23 Mei ^
163 K. E. C. Groen, 23 „ ”
164 K. H. Van Leijen, 23 ” ”
165 T. H Van Kooten, 28 » ”
166 H. Kuijp, 11 Juli ”
167 P. A. M. Vermeulen, _ ił + »

Sa

Datum van benoeming.
168 C. W. Weijs, 11 Juli 1889.
169 F. J. L. Mersen Senn Van Basel, 8 Augustus

170 J. J. P. Cambier, 8 à s
171 E. N. A. De Cuijper, 8 i 5
112 H. A. Engelken, 8 e »
173 F. Roorda Van Eijsinga, 8 e »
174 G. Kaulbach, 8 5 à
175 J. Van Lennep, 8 R d
176 J. K. Van der Meulen, 8 $ b
177 H. Van Sprang, 8 - =
178 C. L. Thieme, 8 x >
179 J. C. Blonk, 12 September „
180 H. Van Dorp, 12 e =
181 W. F. G. L. Haanstra, 12 ‘ w
182 H. F. Hesselaar, 12 3 ^
183 G. Hoedt, 12 ż »
184 F. B. Smits, 12 E "
185 B. H. J. Spanjaard, 12 5 b
186 A. E. Kerkhoven, 14 October *
187 F. W. Morren, 14 d á
188 D. Góllner, | 14 November ,
189 Dr. H. Breitenstein, 12 December „
190 J. W. IJzerman, 9 Januari 1890.
191 Dr. J. M. Janse, 13 Maart
192 G. M. Johannes, IB. 5 »
193 Dr. P. Van Romburgh, bD ze v
194 J. P. Janette Walen, B 5 =
195 S. F. Burgersdijk, 10 April e
196 A. Ekerman, 10. D =
197 J. C. Van Aalst, 8 Mei A
198 F. Van Gulick, 8:2 e
199 A. F.. Bouman, 12 Juni à
200 H. J. Stoof, cube + *
201 B. G. Trip, 10 Juli 5
”

202 J. D. Pasteur, 16 October

Datum van benoeming.

203 E. A. Rovers, 11 December 1890.
204 Dr. J. F. Van Bemmelen, 12 Februari 1891.
205 E. F. Moll, 12 ^
206 H. de Chauvigny de Blot, 19 Maart ^
207 J. K. F. de Does, 1... ແ
208 Jhr. H. de Kock, 19:5 ^
209 G. IJmlier, 19 4 ^"
210 C. Baumgarten, 13 April i
211 J. H. W. Graaf Van den Bosch, 19 5
212 A. A. Maas Geesteranus, 11 Juni 4
213 S. J. Meijer, it 4 >
214 D. F. Uhlenbeck, he =
215 Dr. F. A. F. C. Went, H, à
216 M. Van Delden, 9 Juli »
217 Th. F. A. Delprat, sy e
218 Dr. B. Hagen, 9. x 3
219 J. A. Van ’t Wout Hofland, 8. g »
220 C. A. Kroesen, 9 Juli $
221 D. F. S. Mulder, * x S
222 A. Snethlage, 8 October »
223 J. Bleij, 14 Januari 1892,
224 Velim Bey, 11 Februari ,
225 O. F. Mispelblom Beijer, 10 Maart 5
226 A. Otto, 10:
227 J. Kloppenburg, 12 Mei S
228 J. Ch. Lapp, LS , E
229 Chr. E. H. Wolweber, 12-5 »
230 R. Hagenaar, 7 Juni v
231 G. Göring, 4 3; »
232 M. G. Hoekstra, t ż »
233 A. C. Roest Van Limburg, 22 Juli »
234 H. C. Prinsen Geerligs, M. E
235 W. H. Bogaardt, 23 Augustus ,
236 M. A. Van der Sprong, 23 e -
237 Dr. W. G. Boorsma, 4$ is »

GRZE] AB

Datum van benoeming.

238 Dr. P. Anema, 13 October 1892.
239 Dr. J. L. A. Brandes, 13 5 x
240 P. A. A. F. Eijken, 13.53 >
241 Dr. J. H. F. Kohlbrugge, Miu 9
242 P. F. Aganoor, 10 November ,
243 Dr. J. G. van Deventer, 10 i S
244 Dr. J. H. Wakker, 10 ‘

245 E. M. Kal, 9 Maart 1893
246 J. Fiirth, 13 April 7
247 W. C. N. Van Gent, á »
248 F. de Jong, Ib »
249 P. M. Klónne, 15. *
250 D. A. P. Kok, MB. »
251 M. C. Lans, 18:55 »
252 P. Op de Laey, HE »
253 M. Lüder, NE. »
254 M. Martherus, 13 s
255 B. H. Merghart, io 3
256 W. W. Pasteur, 14 à $
257 J. A. Pecqeur, T y »
258 S. W. Van der Ploeg, 15, 5 »
259 G. Van Riemsdijk, AE »
260 E. Sieburgh, 18:3 »
261 E. H. Soesman, 35 5 $
262 A. G. Valette, see »
263 F. M. J. Berghuis, 11 Mei $
264 P. Cambier, EE ., a
265 K. Th. Haase, 34.5 »
266 J. L. W. G. Koch, UH. e
267 G. A. P. J. Oosthout, 11 A
268 H. A. Salomonson, 1b. >
269 G. Chr. Renardel de Lavalette, ios A
270 R. E. M. Stenzel, M »
211 P. Suermondt, H >
272 C. Zweerus, i 11 ;, »

A

273 J. J. K. de Moulin,

274 C. J. Van Lokeren Campagne,
275 F. W. Van Haeften,

276 Dr. E. C. de Vries,

277 Mr. H. Mounier,

278 Dr. H. Hallier,

279 G. Van der Hoven van Genderen,
280 Dr. J. C. Koningsberger,

281 D. H. Bosboom,

282 Z. Exe. G. Kruijs,

283 T. A. Lehwald,

284 L. Resner,

285 M. Segov,

286 Dr. W. J. Van Stockum,

287 Jhr. O. Van der Wijck,

Datum van benoeming.

1 Juni 1893.
12 April 1894.
14 Juni 5
14

” ”

11 October "

1 » »
11 s A
8 November „
n ”
14 December „

14 Maart 1895.
11 April >
1 1 n ກ
jg e
5

9 Mei

LIJST VAN VEREENIGINGEN EN GENOOTSCHAPPEN MET

E

P

WELKE DE KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE
VEREENIGING IN BETREKKING STAAT,

1. Nederlandsch-Indié.

Departement van Onderwijs, Eeredienst en Nijverheid,
Batavia.

Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschap-
pen, Batavia.

Nederlandsch-Indische Maatschappij van Nijverheid en
Landbouw, Batavia.

Vereeniging tot bevordering der geneeskundige weten-
schappen in Nederlandsch-Indié, Batavia.

Vereeniging tot bevordering van Veeartsenijkunde in
Nederlandsch-Indié, Batavia.

Gymnasium Willem III (Bibliotheek), Batavia.
Mijnwezen in Ned. O. Indié, Batavia.

Koninklijk instituut van ingenieurs. Afdeeling Neder-
landsch-Indié, Batavia.

Scheikundig laboratorium (Bibliotheek), Batavia.
Militair Hospitaal (Bibliotheek), Batavia.

Societeit Concordia (Bibliotheek), Batavia.

Algemeene secretarie (afd. statistiek), Batavia.

's Lands Plantentuin, Buitenzorg.

Vereeniging van Djocjasche Landhuurders, Djocja.
Proefstation , West-Java", Kagok, Tegal.

Proefstation ,Oost-Java”, Pasoeroean.

Proefstation ,Midden-Java”, Semarang.
Landbouw-genootschap, Semarang.

Hoogere Burgerschool (Bibliotheek), Soerabaija.

Ms ສະ ະ 2 ະ ະ, ee "OM

|
|
|
|
|
|
|
|
|

ro rt

—
.

aa SE

2, Nederland,
Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Amsterdam.
Koninklijk Zoólogisch Genootschap „Natura Artis Ma-
gistra", Amsterdam.
Aardrijkskundig Genootschap in Nederland, Amster-
dam.
Natuurkundig Genootschap „tot Nut en Genoegen”,
Arnhem.
Polijtechnische School, Delft.
Koninklijk Instituut van Ingenieurs, 's Gravenhage.
Koninklijk Instituut voor de Taal-, Land- en Volken-
kunde van Nederlandsch-Indié, ’s Gravenhage.
Indisch Genootschap, ’s Gravenhage.
Nederlandsche Entomologische Vereeniging, ’s Graven-
hage.
Universiteit, Groningen.
Natuurkundig Genootschap, Groningen.
Hollandsche Maatschappij van Kunsten en Wetenschap-
pen, Haarlem.
Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijver-
heid, Haarlem.
Teyler’s Genootschap, Haarlem.
Universiteit, Leiden.
s'Riks Herbarium, Leiden.
de Sterrewacht, Leiden.
Het Geologisch Rijksmuseum, Leiden.
Nederlandsehe Dierkundige Vereeniging, Leiden.
Bataafsch Genootschap van proefondervindelijke W ijsbe-
geerte, Rotterdam.
Het Leeskabinet, Rotterdam.
Koninklijk Meteorologisch Instituut, Utrecht.
Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en
Wetenschappen, Utrecht.

3. België,

Académie royale des sciences, des lettres et des beaux
arts de Belgique, Brussel.

pp ww

hp
©

21.

ren

22.

e | as

Académie royale de médecine, Brussel.

Société entomologique de Belgique, Brussel.

Musée royale d’histoire naturelle de Belgique, Brussel.
Société royale malacologique de Belgique, Brussel.
Société royale des sciences, Luik.

4, Duitschland.

Königliche Bibliothek, Berlijn.

Kónigl. Preussische Akademie der Wissenschaften,
Berlijn.

Archiv für Naturgeschichte, Berlijn.

Physikalische Gesellschaft, Berlijn.

Königl. Gesellschaft der Wissenschaften, Göttingen.
Verein für Erdkunde, Metz.

Naturwissenschaftlicher Verein, Elberfeld.

Wetterauer Gesellschaft für die gesammte Naturkunde,
Hanau.

Verein für Naturkunde, Cassel.

Offenbacher Verein für Naturkunde, Offenbach a M.
Physik. Oeconomische Gesellschaft, Königsberg.
Senckenbergische naturforschende Gesellschaft, Frank-
fort a. M

Naturwissenschaftlicher Verein, Bremen.

Nassauischer Verein für Naturkunde, Wiesbaden.
Verein fur Naturwisschaftliche Unterhaltung, Hamburg.
Geografische Gesellschaft, Greifswald Preussen.

Verein für Erdkunde, Halle a/S.

Geographische Gesellschaft und Naturhistorisches Mu-
seum, Lübeck,

Kaiserl. Leopoldine Carolinische Deutsche Akademie der
Naturforscher, Halle a/S

Verein für Naturwissenschaft, Brunswijk.
Naturwissenschaftlicher Verein des Regierungs Bezirks,
Frankfurt a/O.

Botanischer Verein ,Irmischia” für das nördliche Thü-
ringen, Sondershausen.

2.

eo | pn

Verein für Erdkunde, Leipzig.
Naturforschende Gesellschaft, Leipzig.
Kon. Süchsische Gesellschaft der Wissenschaften, Leipzig.
Verein für Erdkunde, Dresden.
Naturwiss. Gesellschaft. „Isis”, Dresden.
Medicinisch Naturwissensch. Gesellschaft, Jena.
Die Universitits Bibliothek, K. Baierissche Akademie
der Wissenschaften, München.
Physikaliseh Medicinische Societät, Erlangen.
Ober-hessische Gesellschaft für Natur-und Heilkunde,
Giessen.
Verein für Erdkunde und verwandte Wissenschaften,
Darmstadt.
Verein für vaterländische Naturkunde, Stuttgart.
Naturforsehende Gesellschaft, Freiburg i/B.
Redaction Petermann's Mittheilungen, Gotha.
Redaction Meteorologische Zeitschrift, Berlin.
Naturwissenseh. Verein für Schleswig-Holstein, Kiel.
Fürstlich Jablomowskische Gesellschaft, Leipzig.

- 5, Engeland.
Royal Society of London, Londen.
Zoological Society, Londen.
Royal Astronomical Society, Londen.
Linnean Society, Londen.
British Association for the Advancement of Science,
Londen.
Meteorological Office, Londen.
Royal Physical Society of Edinburgh.
Royal Society of Edinburgh.
The Literary und Philosophical Society, Manchester.
Cambridge Philosophical Society, Cambridge.
Biological Society of Liverpool Liverpool.

6. Frankrijk.
Académie des sciences, Parijs.
Musée d'histoire naturelle, Parijs.

LV. | gk

O et ag

ES
*

er DE a

Société géologique de France, Parijs.

Société académique indo-chinoise de France, Parijs.
Société zoologique de France, Parijs.

Société philomatique, Parijs.

Société des sciences de Nancy, Nancy.

Académie des sciences, arts et belles lettres, Dijon.

Société des sciences physiques et naturelles, Bordeaux.

Société linnéenne du Nord de la France, Amiens.
Société d’Etude des sciences naturelles, Bériers.
Société des sciences naturelles, Cherburg.

Feuille des jeunes Naturalistes, Paris.

Redaction de la Revue Biologique du Nord de la
France, Rijssel.

Société astronomique de France, Paris.

Société des sciences naturelles de l’ouest de la France,
Nantes.

Faculté des sciences de Marseille, Marseille.

Société d’etudes scientifiques de Paris, Pariis.

4. Italië,

La Reale Academia dei Lincei, Rome.

Academia della scienza, Turijn.

Direzione del Cosmos di Guido Cora, Turijn.
Osservatorio della regia Universita, Turijn.

Reale Academia della scienza et belle lettere, Napels.
Museo civico di Storia naturale de Genova, Genua.
Reale Comitato geologico, Rome.

Museo civico di Storia naturale, Triest.

S, Luxemburg,

l’Institut royal grand-ducal de Luxembourg, Sciences
naturelles et mathématiques, Luxem burg.

9, Oostenrijk.
K.K. Akademie der Wissenschaften, Weenen.

[un

L

A ga lt lm

pi

os
D

= cm

K.K. Geologische Reichsanstalt, Weenen.
K.K. Zoolog. Botan. Gesellschaft, Weenen.
Verein zur Verbreitung naturwiss. Kenntnisse an der
Universität, Weenen.
Böhmische Gesellschaft der Wissenschaften, Praag.
Verein für Vaterländische Naturkunde, Pressburg.
Naturwiss. Verein für Steinmark, Graz.
Direktion der Gewerbeschule, Bistritz, Siebenbürgen.
.K. Naturhistorisches Hofmuseum, Weenen.
Ornithologische Verein.
Gesellschaft zur Verbreitung wissensch. Kenntnisse
Baden (bei Wien), Weenen.
10. Portugal,
Academia real das sciencias, Lissabon.
11. Rusland,
Académie impériale des sciences, St. Petersburg.
Jardin impérial de botanie, St. Petersburg.
Société impériale des naturalistes, Moskou.
Naturforscher Gesellschaft bei der Universität, Dorpat.
Comité gèologique (Institut des Mines), St. Petersburg.
Société des Naturalistes, Kiew.
Société des Naturalistes de la Nouvelle Russie, Odessa,
Physikalisches Central-Observatorium, St. Petersburg.
l'Administration de l'Industrie en Finlande, Helsingfors.
Université de Helsingfors, Helsingfors.
12. Spanje,
Academia real das sciencias, Madrid.
13. Zwitserland.
Naturforschende Gesellschaft, Bazel.
Naturforschende Gesellschaft, Bern.
Schweizerische Gesellsch. für die gesammten Naturwissen-
schaften, Bern.
Société de physique et d’histoire naturelle, Genève.
Naturforschende Gesellschaft, Zürich.

E E na Am Wr

EA e

e as
14. Zweden, Noorwegen en Denemarken.

Kongelige Svenska Vetenskap Akademie, Stokholm.
Bureau géologique de Suède, Stockholm.
Entomologiska Foreningen Stokholm, Stokholm.
Université d'Upsala, Upsala.

Université de Lund, Lund.

Stavanger Museum, Stavanger.

Bibliothèque de l'Université royale de Norvège, Christiania.
Videnskabs-Selskab, Christiania.

Bergens Museum, Bergen.

Kongelige Danske Videskabernes Selskab. Kopenhagen.

. Naturhistorisk Foreningen, Kopenhagen.

15, Noord-Amerika.

New Orleans Academy of Sciences, New Orleans.
Boston Society of natural history, Boston.

Indianopolis Academy of Sciences, Indianopolis (Indiana).
Wisconsin Academy of Sciences, Arts and Letters, Madison.
The Connecticut Academy of Arts and Sciences, New
Haven, Connecticut.

Harvard College, Cambridge.

Seed. d for the Advancement of Science,
Salem,

The bes e Essex, Salem, Mass.

Smithsonian Institution, Washington.

Society of Natural Science, Buffalo.

American Academy of Arts and Science, Boston.
New-York Academy of Sciences, New-York.

U. S. Geological Survey, Washington.

Academy of Sciences, San Francisco.

Wagner free Institute of Science, Philadelphia.
„Journal of comp. Medicine and Surgery” New-York.
Anthropological Society of Washington, Washington D.
C. Surgical Service, Washington.

Geological and natural History-Survey of Canada, Ottawa.

NET Ue ee

= SEGA

19. Agricultural Experiment- Station, University of Nebraska,
Nebraska.

16. Zuid-Amerika,

1. Academia nacional de ciencias dela Republica Argentina,
en Cordoba.

2. Observatoire Impérial de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro.

3. Museo nacional de Rio de Janeiro, Rio de Janeiro.

4. Sociedad Cientifica Alemana, Santiago, Chili.

5. Instituto Geografico Argentino, Buenos Aires.

17, Britsch-Indie,

1. Asiatic Society of Bengal, Calcutta.
2. Geological Survey of India, Calcutta.
3. Botanical Garden, Calcutta.

18, Japan.

1. Deutsche Gesellschaft fiir Natur- und Volkenku nde Osta-
siens, Tokio.

2. Seismological Society of Japan, Tokio.

3. University of Japan, Tokio.

19. Australie.

1. The New Zealand Institute, Wellington.
2. Colonial Museum and Geological Survey Department,
Wellington.
3. Royal Society of South Australia, Adelaide.
4. Linnean Society of New South Wales, Sidney.
5. Royal Society of Victoria, Melbourne.
6. Royal Society of Queensland, Brisbane.
7. Royal Society of New South Wales, Sidney.
8. Royal Geographical Society of Australia :
a. New South Wales-branch, Sidney.

Dee

Queensland Branch, Brisbane.

Geological Society of Australia, Melbourne.
Australasian Association for the Advancement of Science,
Sydney N. S. W.

The Australian Museum, Sydney.

VERSLAG

OMTRENT DE WERKZAAMHEDEN EN DEN TOESTAND

DER
KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING
IN

NEDERLANDSCH-INDIÉ,
OVER HET JAAR 1894.

Uitgebracht in de algemeene vergadering van den
15% Februari 1895.

Met die eigenaardige snelheid, die het leven in eene kolonie
kenmerkt, is wederom een jaar voorbijgegaan: deze niet alleen
den nieuweling, maar evenzeer den oudgast telkens weder
opvallende snelheid moge te wijten zijn aan de eenvormigheid
van het leven, zeker is het dat er, in onze vereeniging in het
afgeloopen jaar geen gebrek is geweest aan gebeurtenissen, die
ons, wier taak het is die evenementen, voor zoover dit mogelijk
is, te leiden op ongevaarlijke wegen, belang in boezemen.

Onze directie leed gevoelige verliezen door het vertrek naar
Nederland van de HH. Prepers, HERINGA en VAN BEMMELEN.

De beide eerstgenoemden behoorden onder de oudste leden
der vereeniging, waarvan zij gedurende 28 jaren lid waren,
terwijl de Heer Herea sinds 1872, en de Heer PIEPERS
sedert 1880 onder de besturende leden telden.

E ss

Allen waren getrouwe bezoekers onzer maandelijksche verga-
deringen en brachten niet weinig er toe bij om deze leerrijk
en aangenaam te doen zijn. Ieder, die weet, hoe moeilijk het
is ons bestuur door nieuwe krachten aan te vullen, zal
begrijpen, dat de mondeling in de vergadering en hier nog-
maals herhaalde leedsbetuiging geene bloote formule is. Er
zijn wel velen, die 20 of 30 jaren lang in deze gewesten heb-
ben doorgebracht, maar slechts weinigen deden dat met open
oog en ontvankelijk gemoed voor hetgeen de natuur hier op
zoo ruime schaal en met kwistige hand den natuuronder-
zoeker — hij zij vakman of dilettant — als ’t ware toewerpt en
de keuze van belangstellenden is en blijft moeilijk omdat zij
zoo beperkt is.

In de plaats van den Heer van BEMMELEN trad de Heer
P. A. A. F. Eiken als directie-lid, tevens bibliothecaris op,
terwijl de Heer HERINGA, die in verschillende betrekkingen
als bibliothecaris, secretaris, penningmeester en redacteur de
vereeniging aan zich verplicht heeft, tot eerelid van de
vereeniging werd verkozen.

Zoodra ons het bericht bereikte, dat Dr. SLUITER besloten
had niet meer naar Indië terug te keeren, werd hem het
correspondeerend lidmaatschap aangeboden.

Gaarne zouden wij ook nog anderen op deze wijze aan ons
verbonden hebben, maar de statuten, die voorschrijven dat het
aantal correspondeerende leden in Nederland niet meer dan
30 mag bedragen, maken het voorloopig onmogelijk aan dit
plan, dat echter niet af- maar uitgesteld is, gevolg te geven.

Van de correspondeerende leden in het buitenland ontvielen
ons gedurende het jaar 1894 de leden HYRTL, von HELMHOLTZ
en VAN BENEDEN, terwijl, bij gelegenheid zijns zestigsten ver-
jaardags aan PROF. HAECKEL te JENA het correspondeerend lid-
maatschap werd aangeboden.

Het getal der gewone leden verminderde gedurende dit
verslagjaar, evenals in het vorige: terwijl over 1893 de som
der contributies f 3516 bedroeg, werd gedurende 1894 niet
meer dan f 2784 ontvangen.

EN `

Zooals in vroegere verslagen reeds meermalen is aangetoond,
is deze achteruitgang gedeeltelijk te beschouwen als een teeken
des tijds en hieraan is weinig te veranderen: gedeeltelijk
echter meenden wij dezen achteruitgang ook op rekening
te mogen schrijven van het feit, dat ons tijdschrift den belang-
stellenden leek weinig genietbaars te lezen geeft.

Een populair tijdschrift mag het onze natuurlijk niet wor-
den; het verleden, belichaamd in de statige reeks van 43
banden, verzet zich hiertegen en ook de meer actueele reden,
dat men hier onmogelijk den velen populairen tijdschriften
concurrentie kan aandoen. In hoofdzaak moet het tijdschrift
een orgaan blijven, waarin zij, die op een gebied werkzaam
zijn waarvoor geene speciale organen bestaan, gelegenheid vin-
den tot publicatie hunner onderzoekingen. Dit neemt echter-
niet weg, dat hierbij ook de meer algemeen begrijpelijke
mededeelingen niet behoeven uitgesloten te worden; integen-
deel, wanneer zij slechts Indische vormen en toestanden be-
treffen, zijn zij in ons tijdschrift zeker op hunne plaats.

Het was op grond van deze overwegingen, dat wij, zoodra
de artikelen over Indische Huisdieren van de hand van
Dr. VAN BEMMELEN in de Java-Bode verschenen, het wenschelijk
achtten aan deze door vorm en inhoud zoo boeiende en leer-
rijke schetsen een minder ephemeren vorm te geven dan
dagbladartikelen uit den aard van hunne omgeving zijn.

Op welwillende wijze gaven schrijver en uitgevers hunne
toestemming tot een herdruk, die, bij wijze van bijlage aan
het tijdschrift, den leden werd aangeboden.

Des te eerder gingen wij tot het nemen van dezen zeker
ietwat kostbaren proef over, daar wij, voor het drukken van
ons tijdschrift een nieuw contract hadden gesloten met de
firma KOLFF EN Co., waardoor niet alleen eene betere uitvoe-
ring, maar ook grootere bestendigheid en eene niet geringe
bezuiniging werd verkregen.

Behalve de Indische Huisdieren verschenen tot heden twee
afleveringen van het Tijdschrift; deze vertraging der publicatie
is te wijten aan de noodzakelijkheid om de Embryologische

Ce Om

onderzoekingen van zoogdieren in Nederlandsch-Indié, eene
verhandeling die grootendeels de eerste aflevering vult, in Neder-
land te doen drukken; de daarbij behoorende platen toch waren
reeds, voor ander gebruik, op steen gebracht en het was dus
goedkooper en ook beter om de uitgave onder direct toezicht
van Pror. HUBRECHT te doen plaats hebben ; de belangrijke onder-
zoekingen van ons correspondeerend lid behooren zoo zeer te
huis in ons tijdschrift dat het nadeel eener tijdelijke vertraging
wel opgewogen wordt door het voordeel der publicatie in ons
tijdschrift.

Het sluiten van het nieuwe contract en tevens de wensch om
den inhoud van het tijdschrift zoo degelijk mogelijk te doen zijn
en hierdoor te trachten het ledental te doen toenemen, gaf
aanleiding tot het aannemen, bij wijze van proef, van den in ’t
vorig verslag besproken maatregel nl. de betaling van een hono-
rarium van f 50.— per vel voor oorspronkelijke bijdragen.

Aan bijdragen bestaat op ’t oogenblik zeker geen gebrek,
maar, wegens verschillende redenen, geschiedt de publicatie
niet zoo vlug als wenschelijk is en menig inzender wordt
ongeduldig als een stuk, dikwerf van actueele waarde, te lang
ongedrukt blijft.

Eene nadere omschrijving van ’t geen deel 54 van het
tijdschrift bevat, of beter bevatten zal, moet derhalve achter-
wege blijven en tot een volgend verslag worden uitgesteld.

De finantieele toestand is, alles bij elkander genomen, niet
ongunstig; ook in dit jaar bleek het dat bezit niet altijd
onverdeeld voordeel en genot mede brengt, want de uitgaven
voor de gebouwen waren wederom zoo groot, dat zij bijna
tegen de inkomsten opwogen.

Volgens de berekeningen van onzen Thesaurier bedroegen de
zuivere inkomsten van de gebouwen gemiddeld per jaar van
1864 tot 1881 f 163. — en van 1882 — 1893, f 686.— ; sommen,
die zeker niet in verhouding staan tot de grootte der gebouwen
en den stand waarop zij gelegen zijn.

Geen wonder derhalve, dat het aanbod van den Heer BECK
om de gebouwen voor f 35.000 te koopen, door de besturen

Meu tiens. ec ETE

308 beh A ky

REENEN ae E ET

van de Mij. van Nijverheid en Landbouw en onze vereeniging
ernstig werd overwogen ; de slotsom dezer overwegingen was, dat
het voorstel niet werd aangenomen. Het noodzakelijk gevolg hier-
van was, dat de Heer Breck elders geschikte lokalen voor zijne
school zocht en dat de twee pavilloens in goeden staat moesten
gebracht worden ten einde een geregelden verhuur te verzekeren.

De enorme pendoppo, die voor school diende, heeft voortaan
geene bepaalde bestemming en daar wel te voorzien is dat het
onderhoud kosten zal blijven vorderen, is op dit oogenblik bij
beide besturen de vraag gerezen en bevestigend beantwoord
of het niet beter zou zijn dit grootsch maar weinig voordeelig
gebouw af te breken.

Zooals uit de hierbij gevoegde rekening en verantwoording
blijkt, is het saldo sinds het laatste verslag toegenomen, maar
hierbij moet in het oog gehouden worden, dat de kosten van
het tijdschrift tengevolge der hierboven besproken oorzaken
minder zijn geweest dan zij eigenlijk hadden moeten zijn, en,
als het eenigszins mogelijk is, moet, niet deze schade, maar dit
voordeel ingehaald worden en gecompenseerd door snellere en
uitvoerige publicatie gedurende dit jaar.

De biblotheek verkeert in goeden toestand, de bibliothecaris
heeft alles gereed voor het drukken van een supplement tot
den catalogus; de vervolgwerken werden geregeld onte oe
en ingebonden.

De vergaderingen werden geregeld gehouden; publieke voor-
drachten werden niet gehouden, maar in de November-vergade-
ring werd door het bestuurslid FENNEMA eene belangrijke nota
voorgelezen opgesteld naar aanleiding der verhandeling van den
kapitein MULLER betreffende eene wel geconstateerde verschui-
ving van triangulatie-pilaren op Sumatra; de verhandeling,
zoowel als de nota, zullen in het tijdschrift gepubliceerd worden.

Voorts breng ik u in herinnering dat in de vergaderingen
besloten werd eene verzameling mineralen aan de Utrechtsche
hoogeschool aan te bieden en dat ons bestuur den Heer
KoHLBRUGGE bijstond in het verzamelen van materiaal voor
een anatomiseh onderzoek van verschillende apensoorten.

SR hes

Zoowel door Curatoren der Utrechtsche Universiteit als door
Prof. WICHMANN werd de toezending der mineralen op hoogen
prijs gesteld terwijl wij bij onze pogingen om Dr. KoHLBRUGGE'S
onderzoekingen te steunen, overal eene zeer gewaardeerde mede-
werking der besturende ambtenaren ondervonden.

Uit het bovenstaande M. H. mogen blijken, dat ook in 1894
onze vereeniging niet zonder vrucht is werkzaam geweest op
het door haar gekozen arbeidsterrein.

Daarbuiten was zeker het groote evenement op het gebied
van algemeen natuurkundig onderzoek,het welslagen en de
voorloopige afsluiting der Borneo-expeditie.

Op botanisch, zoülogisch, ethnologisch en geologisch gebied
heeft deze expeditie veel met betrekkelijk weinig middelen
gepresteerd, dank zij de algeheele toewijding der leden Dr.
HALLIER, BÜTTIKOFER, NIEUWENHUIS en Prof. MOLENGRAAFF.

De Maatschappij onder wier auspicién deze expeditie is onder-
nomen heeft door het uitgeven van bulletins de belangstellenden
op de hoogte gehouden van den reuzenarbeid die de genoemde
heeren hebben volbracht en daar deze bulletins in onze verga-
deringen deels zijn voorgelezen, deels ook in de nieuwsbladen zijn
overgenomen, mag eene nadere bespreking hier overbodig heeten.

Het zal u echter interesseeren te vernemen dat het voor-
nemen bestaat om ook gedurende dit jaar de expeditie voort-
te zetten in den vorm óf eener verdere geologische exploratie
van de Oosterafdeeling, óf eener hernieuwing van de ethno-
logische onderzoekingen, die met zooveel succes door
Dr. NIEUWENHUIS zijn aangevangen. Ook schijnt bij de Maat-
schappij het voornemen te bestaan om de resultaten der
expeditie in een groot werk te publiceeren.

Ten behoeve eener uitbreiding van het wetenschappelijk
onderzoek der getijden in den Indischen-Archipel, waaromtrent
in vorige verslagen reeds meermalen werd gewaagd, heeft de
Regeering gedurende vijf jaren eene jaarlijksche som van
f 2400 beschikbaar gesteld; het hiermede beoogde doel is om,
door middel van premiën, waarnemingsreeksen te verkrijgen,
die zich uitstrekken over minstens twee jaren.

NENDE E

EN, fe

In het verslagjaar werden door den ondergeteekende uitge-
geven Studién VI—XI waardoor het probleem der getijden
in de Java-zee en ’t zuidelijk deel der Chineesche Zee als groo-
tendeels opgelost kan beschouwd worden. Twee kaartjes van
„cotidal lines” die op dit oogenblik in bewerking zijn, zullen
dit nader bewijzen en de bestaande onzekerheid omtrent de
vorming en voortplanting der zeer bijzondere getijden in deze
zeeën opheffen.

Het gevolg der regeerings-subsidie zal zijn dat binnen
eenige jaren de getijden nauwkeurig bekend zullen zijn voor
een 80 tal plaatsen in den Archipel, zoodat dan eene volle-
dige aansluiting verkregen zal zijn aan de schitterende resul-
taten op dit gebied in Britsch-Indié verkregen.

Een ander internationaal onderzoek waaraan onze kolonién
deel zullen nemen is dat der hoogten, bewegingen en aard van
de verschillende wolkensoorten. Tot dit onderzoek is op het
laatste metereologisch congres in Upsala, (vroeger ook reeds te
Munchen) besloten en met groote belangstelling is daar ver-
nomen dat Batavia onder de stations mocht gerekend worden.
Als het eenige echt tropische equatoriaal-station wordt Batavia
als het gewichtigste van allen beschouwd en stelt men zich
veel voor van de te verkrijgen resultaten.

Het laat zich echter aanzien dat het klimaat groote hin-
der palen aan de geregelde uitvoering der wolken- photographie
in den weg zal leggen; maar dergelijke moeilijkheden onder-
vindt iedereen die zich op wetenschappelijk gebied beweegt;
alle methoden van onderzoek moeten hier gewijzigd worden
en, zij het ook ten koste van veel tijd en moeite, ten slotte
worden de bezwaren overwonnen.

Dat onze koloniën voor alle wetenschappelijk onderzoek een
zeer gezocht terrein vormen, bleek ook dit jaar, evenals vroeger,
uit het groot aantal vreemdelingen, die voor korteren of lan-
geren tijd deze gewesten bezochten.

In ’s Lands Plantentuin hebben zich met verschillende onder-
zoekingen onledig gehouden de Heeren :

Prof. Dr. L. von GRAFF uit Graz.

PORĘ. ea

Hofrath Prof. Dr. J. WIESNER uit Weenen.

Dr. W. Frenor uit Weenen.

Geheimrath Prof. Dr. Q. Krans uit Halle a/S.

Dr. V. SCHIFNER uit Prag.

Dr. Th. ADENSEMER uit Weenen.

Dr. A. Wine uit Oxford.

Dr. V. A. POULSEN uit Kopenhagen.

Dr. J. Massart uit Brussel.
terwijl uit Senckenberg het bericht kwam dat Dr. KüKENTHAL,
die, zooals in 't vorige verslag werd vermeld, een langdurigen
onderzoekingstocht in Halmaheira had ondernomen, zeer tevre”
den over de verkregen resultaten is teruggekeerd.

Aan de bijzondere hoffelijkheid van den Heer Eva. Buss,
Consul van Zwitserland hier ter plaatse, is het te danken dat ik
u ten slotte nog de volgende weinig bekende bijzonderheden
kan mededeelen omtrent de onderzoekingstochten die de Zwit-
sersche geleerden Drs. Sarasin in Celebes hebben ondernomen.

In Augustus 1893 te Menado aangekomen, besteedden zij
aanvankelijk hun tijd aan verschillende kleine tochten in de
Minahassa, ten einde materiaal te verzamelen voor geogra-
phische, zoölogische en ethnographische studiën.

Tegen 't einde van 1893 trokken zij te voet dwars door
Celebes’ noordelijke landtong van Menado naar Gorontalo, een
tocht dien zij in 38 dagen volbrachten.

Van uit Gorontalo trachten zij te vergeefs langs het Bone-
dal en door het gebergte naar Bintoena en de Noordkust
door te dringen: zij meenden een hoogland te zullen aan-
treffen, maar vonden een bijna ondoordringbaar woud, zoodat
zij door gebrek aan levensmiddelen gedrongen, wederom zuid-
waarts een uitweg moesten zoeken.

In Augustus 1894 reisden zij van Menado naar Bwool en
togen van hieruit wederom dwars door het land naar Gorontalo.

Tegen het einde van 1894 bereidden de beide natuuronder-
zoekers zich voor op een tocht naar Midden-Celebes; als uit-
gangspunt kozen zij Makasser van waar zij naar Poloppo togen.
Door den Gouverneur van Celebes is hun de Heer BRUGMAN

a= Al ee

als tolk toegevoegd en de geheele expeditie zal ongeveer
100 man sterk zijn. Voorts schijnt er eene expeditie naar de
NATOENA-eilanden gezonden te zijn door een BARON ROTSCHILD
voor het TRING MUSEUM; nadere berichten echter hieromtrent
konden niet verkregen worden.

Hiermede, mijne Heeren, meen ik mijne taak te hebben
volbracht en U, voorzooveer een kort bestek zulks toelaat,
een overzicht gegeven te hebben van ’t geen in onze Veree-
niging en daarbuiten gedurende 1894 is voorgevallen.

BR o c

Pre en

es

'NVWYHd

*107Sambuvuuoa J

860 F682
66'098
06 Fe

08'60I

166
098661

0801
|.
$014
912 FGF

09'388
18'909
10'868

s99°G26T1 J

u

z

=

D

od
itt rgo

*******3$68] 19queoeq owym do opjeg
dE)
**HDDAYTIHOY

UBA SUIU9MOI 100A UOABSJIN OSIA
then nen THOTT

Joaq UBA SUIMOYOI 100A UOABBIIN OSIOAI(T
'Joopuvur 'p/A uoorsuod uo uoo[uopuorpoq
GN ນ” ເ

dop oAooyoqg uoj U9AUSJIN op ur Joopuwy
een aken UBA ANYA "pluruoy
RE oh dc A * "8MUBINSSEPUBIQ
'"nvomnq[ewijuoo YISPUB|IDPON
ide Se 'zuo uouoopnap

‘UOSULOPVSIOA uojsoquo uo quermjoroog
“++ +++ + dnpenbe uo uonejs yos1801007Z
PU ey crow nltra ers T
KG ¡09 JONU

"'NIAVILIA

ee eee

uq

$9 & Weër

TRENES D E]

‘008 6.40 E

"COST Henuvp | ‘vIAvuvg

RE peor

«

«962699 J

"v68T UVVE LAH AO
© PICS COOC, ENV et GZ NE EOFT RG Get

N

EE ngaping ‘Jord
UBA SUIUOHOI 1004 uojsguuAjuO OSIA
‘qos Jap uoduruuedınny op ur joopury
"tress Tape, op ue3eapliq equos firave e
* ""uoqjraqospfiy 9740044104 uva 3js8uo4qd()
'uop[93 op3ojoq "qavedg op fiq uva oquoy
"ttt QToMOMTIOANOR) JOY UBA orprsqng
"ores 09681 menuep p do sey ur op[eg

"NIESINVALNO

BIJDRAGEN TOT DE NATUURLIJKE GESCHIEDENIS
VAN MENSCHEN EN DIEREN

DOOR

J. H. F. KOHLBRUGGE.

INLEIDING.

Onder dezen algemeenen titel is het mijn voornemen een
aantal onderzoekingen te publiceeren, zoowel van anatomischen
en histologischen als van zoölogischen en anthropologischen aard,
doch ook andere mededeelingen, die meer tot de physiologie en
aanverwante wetenschappen behooren, mogen hier eene plaats
vinden.

Een particulier, praktiseerend geneesheer heeft, vooral zoo hij
ver van alle bibliotheken en laboratoria woont, bij het verrich-
ten van wetenschappelijk werk, dat met zijn dagelijksche bezig-
heden in geenerlei verband staat, met vele en groote moeilijk-
heden te strijden. Want van hem mag geeischt worden, dat
hij de praktijk niet verwaarloost, dat hij tracht, op praktisch
medisch gebied, op de hoogte te blijven van de vorderingen
der wetenschap, alles verplichtingen, die een groot gedeelte
van zijn werktijd eischen, zoo dat hij wel veel werklust moet
bezitten om de overblijvende uren nog voor speciale onderzoe-
kingen te besteden. Beschikt hij in deze over de noodige
krachten, die hem het doorwerken zonder rust veroorloven,
dan moet hij nog al de bezwaren trachten te overwinnen, die
door het gemis van boekwerken en van gedachtenwisseling met
andere onderzoekers ontstaan. Daardoor ook is hij beperkt in
de keuze van zijn arbeidsveld, want slechts een weinig of niet
ontgonnen terrein kan hij veilig betreden, daar anders het drei-
gend gevaar van te herhalen wat reeds anderen gedaan om

LV.

KE Y EM

voor hem staat. Daarom ook is een meer uitgebreid onderzoek
voor hem moeielijk en gewaagd; en meen ik om deze reden,
zonder eene bepaalde richting te kiezen of een bepaald onderwerp,
mij te mogen vermaken in den bloemhof der wetenschap, door
te plukken de bladeren en bloemen, die mij door eene of andere
nog minder bekende eigenaardigheid treffen, waarvan het mi
toeschijnt, dat er nog iets nieuws gezegd kan worden. Al watik
geplukt heb en nog hoop te vergaderen zal ik dan hier ten toon
stellen, eene bonte verzameling van allerhande maaksel, door
de grilligheid van het toeval bijeen gebracht. En zoo mijne
mededeelingen menigmaal veel op brokstukken zullen gelijken,
zoo meen ik toch ook in deze eenige aanspraak op welwillende
beoordeeling te hebben, daar de objecten voor vergelijking of
het materiaal voor verder onderzoek dikwijls ver buiten mijn
bereik liggen.

De liefde tot onderzoek drijft mij tot werken ; een ruim veld
ligt hier voor mij, datin velerlei opzicht nog niet ontgonnen is;
maar dikwijls zal ik er mij toe moeten beperken den weg te
effenen voor hen, die later zullen komen, en die nauwkeuriger
zullen onderzoeken, wat ik slechts opperylakkig beschreef.

Tosari, 8 Januari 1895.

I

ONDERZOEKINGEN EN OVERWEGINGEN BETREF-
FENDE DE INNERVATIE VAN DEN DARM
EN DEN ANATOMISCHEN BOUW VAN
DEN VOORDARM.

In zijn onderzoek van het darmkanaal der visschen heeft
RATHKE (1) er op gewezen, dat men aan den darm drie deelen
onderscheiden kan en dat de maag steeds in dat gedeelte
gezocht moet worden, hetwelk tusschen den kieuwzak en de
inmonding van den Ductus choledochus gelegen is. Later heeft
GEGENBAUR (2) deze gedachte verder uitgewerkt en is zij
sedert algemeen erkend geworden. Verder sprak Gegenbauer
het vermoedén uit, dat de voordarm meer tot de kieuw-
holte dan tot den darm gerekend mag worden en wel op grond
van deze drie feiten:

a. de innervatie van den voordarm door den R. intestinalis
nervi vagi, welke zenuw verklaard moet worden als ontstaan
te zijn uit meerdere kieuwzenuwen, die bij een aantal vroeg
verdwenen kieuwen behoorden.

b. het niet scherp gescheiden zijn van kieuwholte en darm-
kanaal, en eindelijk

c. de reductie der kieuwholte door het verdwijnen van
kieuwspleten ook aan haar staartwaarts gelegen uiteinde.

Tegen de waarde dezer feiten, ter staving zijner veronder-
stelling valt wel het een en ander op te merken: de Vagus is geen
zenuw, die uitsluitend bijeenbehoorende gedeelten van het
lichaam innerveert, hij voorziet organen, die noch met den
kieuwzak noch met het voorste gedeelte van het darmkanaal
in eenig verband staan. Men zie slechts bij HENLE (3) waar
Vagusvezelen vermeld worden, die „unzweifelhaft vorhanden

ER ` eee

sind" en lever, nier, bijnier en pankreas innerveeren. HYRTL
(4) vond bij Lepidosiren een ventralen tak van den Vagus,
die slechts een klein takje naar het slijmvlies der kieuwholte
zendt, zelf echter in de overlangsche spieren der buikholte
overgaat en, zich in deze vertakkende, tot aan het distale uit-
einde der buikholte nagegaan kan worden, zonder in verbinding
te staan met den R. lateralis. lets dergelijks heeft Swan [citaat
Hyrrr (4)] bij Gadus gevonden. Verder is het bij visschen niet
mogelijk eene grens te bepalen tusschen Vagus en Sympa-
thicus, die immers de darmzenuw bij uitnemendheid is.

Zoo heeft JOHANNES MÜLLER (5) aangetoond, dat Vagus en
Sympathicus bij Myxinoiden vereenigd zijn (pag. 226 etc) en
LANGERHANS (6) en OWSIANNIKOW (7) zagen, dat bij Petromy-
zonten de Sympathicus in de baan van den Vagus gezocht
moet worden; slechts het anale uiteinde bezit volgens DOHRN
(8) meer zelfstandige sympathische vezelen. STANNIUS [(9) en
„Lehrbuch”] beschrijft bij alle visschen Vagusvezelen, die in
de banen van den Sympathicus overgaan en Jon. MüLLER
(l.c.) verkreeg dezelfde resultaten bij een onderzoek van Ameiva
teguicin. Wekken deze feiten reeds het vermoeden, dat de Vagus
zeer dikwijls niet eene homogene zenuw is, noch eene zenuw,
uitsluitend gevormd door eenige gelijksoortige elementen,
maar veelmeer een streng van meerdere zenuwdraden, die tot
verschillende systemen behooren, zoo wordt deze meening
meerder bevestigd door de onderzoekingen van Oxopr (10), die
aantoonde, dat de R. intestinalis nervi vagi der haaien verbon-
den is met takken der eerstvolgende spinale zenuwen; ook
beschrijft HYRTL (4) bij Lepidosiren talrijke anastomosen van
spinaal-zenuwen met het plexusvormende uiteinde van den
Vagus. Wordt echter de Vagus door zeer verschillende elemen-
ten gevormd, zoo mag men aan de innervatie van den voordarm
door den Vagus niet die waarde hechten, welke GEGENBAUER er
aan heeft toegekend. Verder let deze veronderstelling slechts
op de distale uitbreiding van den R. intestinalis, terwijl het
onverklaard blijft, waarom de R. lateralis zoo ver distaalwaarts
zich uitstrekt, en het toch niet geheel onwaarschijnlijk is

SEE. i tks

den, dat beide feiten aan eenzelfde oorzaak moeten worden toege-
schreven, die wellicht ook den bij vele visschen aanwezigen
R. lateralis nervi trigemini (STANNIUS l. c.) zoude verklaren,
daar deze dikwijls dezelfde lengte heeft als de R. lateralis
nervi vagi.

Dergelijke zenuwen, uitgaande van het centraalorgaan en in
de lengtelijn van het lichaam over vele metameren heen
trekkende, zijn immers in het dierenrijk niet zeldzaam en zullen
in de wetten van den eersten opbouw des lichaams hunne
verklaring moeten vinden,

Beter gegrond zijn naar mijne meening de andere feiten door
GEGENBAUR te berde gebracht. Het valt niet te ontkennen, dat
de kieuwholte en het voorste gedeelte van den darin niet scherp
van elkaar gescheiden zijn. Daar GEGENBAUR echter hier geen
feiten aanhaalt, wil ik uit mijue resultaten hier inlasschen, wat
tot bevestiging zijner opvatting zoude kunnen dienen.

Steeds begint de darm bij visschen met een rok van dwars-
gestreepte spiervezelen, die aan den laatsten of aan de beide
laatste kieuwbogen vastgehecht zijn en zich aansluiten aan de
spieren der kieuwen; evenwel heb ik een directen overgang van
de vezelen dezer spieren in den darmwand nimmer kunnen
opmerken. Echter heeft J. MiiLLER (5) bij Myxinoiden de
constrictoren der kieuwen op den darm zien overgaan.

e N. vagus doet zijwaarts de kieuwzenuwen ontstaan en
treedt daarna in de buikholte en innerveert op volkomen gelijk-
soortige wijze door zijwaartsche takken het eerste gedeelte des
darmwands; daarna nemen eerst de volgende vagustakken de
longitudinale richting aan en innerveeren het laatste gedeelte
van den voordarm, die althans distaalwaarts een rok van uit-
sluitend gladde spiervezelen vertoont. Zoo wordt dus de spierrok
yan het voorste gedeelte van den voordarm door dezelfde of
door gelijksoortige elementen gevormd als de kieuwrok en toont
de innervatie zeer veel overeenkomst.

Zonder er zelf op te wijzen heeft VAN BEMMELEN (11)
de beste bewijzen bij gebracht, dat een gedeelte van den
voordarm uit elementen gevormd kan worden, die tot den

ee

kieuwzak behoorden. Hij heeft aangetoond, dat zich achter
de laatste, zesde kieuwspleet een spiermassa vormt, nog
vóór de kieuwboog zich ontwikkeld heeft, volkomen over-
eenstemmende met de spierbuizen, gelegen in de voorafgaande
bogen. Later verbindt deze spiermassa den darm met den
achtersten kieuwboog en ligt verder in de concaviteit van dien
boog even als de mm. adductores arcuum in de voorafgaande
bogen. Slechts met de genoemde kieuwspieren mag zij dan
ook vergeleken worden. Hieruit blijkt, dat een voorste, zij
het dan ook nog zoo klein gedeelte van den darmwand, uit
elementen gevormd kan worden, die uit den kieuwzakwand
afkomstig zijn; meer dan dit bewijzen deze feiten echter ook
niet en de het vermoeden van GEGENBAUR bevestigen zij niet.
Vervolgens wensch ik in overweging te geven, dat, zoo men met
GEGENBAUR aannemen wil, dat de geheele voordarm meer tot
de kieuwholte behoort dan tot den midden-darm, men alsdan
ook niet zal kunnen ontkennen, dat dit gedeelte van het darm-
kanaal, althans toen het zich begon te ontwikkelen, alleen
dwars-gestreepte spiervezelen en geen gladde gehad moet heb-
en. Daar nu echter bij alle visschen slechts een gedeelte
van den voordarm animale spiervezelen vertoont, zoo zoude men
genoodzaakt zijn aan te nemen, dat de animale spiervezelen
door organische werden verdrongen. Deze gissing zoude echter
op het bewaar stuiten, dat volgens algemeene opvatting de orga-
nische spiervezelen philogenetisch ouder zijn dan de animale en
het dus wel waarschijnlijker zoude zijn, dat dwarsgestreepte spier-
vezelen de gladde verdringen dan omgekeerd. Zoo zien wij dan
ook dat, terwijl Amphioxus [SCHNEIDER, LANGERHANS (12 en 13)]
nog kieuwspieren van organische vezelen bezit, deze bij alle
andere vertebraten door animale vervangen zijn. Zoude men
echter willen aannemen, dat dat gedeelte van den voordarm,
in welks wand geen dwarsgestreepte spiervezelen aangetoond
kunnen worden, tot de kieuwholte behoord heeft, toen deze
nog van animaal spierweefsel was voorzien, zoo zal men wel
in gebreke blijven hiervoor ook maar één deugdelijk bewijs
te vinden.

ST "m

De tot heden bekende feiten betreffende de innervatie van
den darm door den Sympathicus leeren ons, dat de verdeeling
van het lichaam in metameren, die voor den lichaamswand
met zekerheid werd aangetoond, tot nu toe niet bewezen kan
worden voor het darmkanaal der visschen. Ook, zoo wij met
GEGENBAUR (14) aannemen, dat de Vagus uit een groot aantal
zenuwen werd gevormd en alzoo het door den Vagus gein-
nerveerde gedeelte van den darm zoude kunnen opvatten als
behoorende tot een aantal metameren, die verdwenen zijn, of
die, tot eene kleine ruimte beperkt, zich vereenigd hebben,
zoo kan men dit toch niet van het uitsluitend door den Sym-
pathicus geinnerveerde gedeelte zeggen.

Immers de Splanchnicus ontstaat (STANNIUS l. c.) bij Teleostei
uit het Ganglion coeliacum en dit heeft geen andere wortels
dan die, welke uit de eerste tot vierde spinaalzenuw en uit de
hersenzenuwen ontstaan (slechts Diodon vormt in deze eene
licht te verklaren uitzondering). Helaas deelt hij niet mede
uit welke spinaalzenuwen de wortels van dit Ganglion bij
Elasmobranchii herleid moeten worden. Het onderzoek van
DOBBERKE (15), hoeveel gewichtige feiten dit ook bevat, meen ik
hier met stilzwijgen voorbij te mogen gaan, daar er, wat de
innervatie van den darm betreft, tal van tegenstrijdigheden in
gevonden worden, die wel uit de door hem aangewende voor
Sympathicusvezelen geheel onvoldoende methode moeten wor-
den verklaard. Daar er nimmer werd aangetoond, dat de darm
met uitzondering der Splanchnici nog andere takken van den
Sympathicus ontvangt, (behalve zijn laatste uiteinde vlak aan
den Anus) of, volgens de terminologie van GASKELL (16) voor
den vischdarm slechts een Sympathicus cervicalis en pelvicus
bestaat, terwijl de Sympathicus abdominalis niet met den darm
in verbinding treedt, zoo zoude de geheele darm, ook waar hij
de geheele lichaamsholte doortrekt, met uitzondering van den
Anus, tot den kop en de eerstvolgende metameren moeten
behooren. Dan is echter niet te begrijpen hoe het stuk,
behoorende tot de eerste vier metameren, plotseling in verbin-
ding kon treden met het anale uiteinde van den dikdarm,

Ra por

dat, volgens zijne innervatie, den staart daargelaten, tot de
laatste lichaamsmetameren gerekend moet worden. Er zoude
dan toch een tusschenliggend darmstuk voorhanden moeten zijn,
beantwoordende aan de tusschen beide uiteinden gelegen meta-
meren, en dit ontbreekt ten eenenmale. Betreffende dit vraag-
stuk vinden wij de merkwaardigste verhoudingen zeker bij
Cyclostomen, waar het geheele darmkanaal slechts door eene
kopwaarts ontstaande zenuw (Vago-sympathicus) geinnerveerd
wordt (J. MiiLLER, OWSIANNIKOW Lei Dus kunnen wij de
metamerie der lichaamswand niet op den darm der visschen
overbrengen.

Ten slotte wil ik nog bij deze literarische beschouwingen
vermelden, wat er tot heden bekend was van de verspreiding
der dwarsgetreepte spiervezelen in den darmwand.

Alle vertebraten kunnen ten opzichte van het al of niet
aanwezig zijn van animale spiervezelen in den darmwand in
twee groepen verdeeld worden. In de eene staan de Amphibien,
Reptilien en Vogels, die volgens STRICKER (17) en Leypie (18)
nooit dwarsgestreepte spiervezelen in hun darm vertoonen, tot
de andere behooren de Visschen en Zoogdieren, die steeds zoo-
danige vezelen in het voorste gedeelte van hun darmkanaal
bezitten. Bij Zoogdieren zijn zij óf slechts in het bovenste
gedeelte van den slokdarm te vinden, óf in den geheelen slok-
darm; soms ook nog in de Cardia van de maag, nooit echter
in den Fundus of Pylorus [Ficinus (19), STRICKER (17) VALENTIN
(20), E. H. WEBER (citaat 18), Ravrrscu (22), FREITZ (23), HENLE
(21), Levna (1. e.), Owen (24), PILLIET (25), Krein (26)]. Steeds
zijn er dus aan den voordarm twee gedeelten te onderkennen,
een met animale en een met organische spiervezelen ; de grens
tusschen beide is echter zeer verschillend, niet alleen bij de ver-
schillende dieren, maar ook bij exemplaren van een en de zelfde
species. Amphioxus (LANGERHANS, SCHNEIDER |. c.) mist dwars-
gestreepte spiervezelen in zijn zeer korten voordarm, de Myzi-
noiden (J. MiiLLER l.c.) hebben eene sterke kringspier, Elasmo-
branchii, ook de hierop onderzochte Ganoidei en Dipnoi, even-
als alle Teleostei vertoonen eene zone van animale spiervezelen

“h

EG cae

in hun darmwand [LANGER (27), Lrumnte (28, 29), HYRTL 1. e.,
RATHKE 1. c., Owen (31), Sraynius (32), PILLET (33), CAJETAN
(34), WAALEWIJN (35)] Omtrent de distale grens dezer zone
bestaan er echter bij visschen nog geen speciale onderzoekingen.

De darmwand kan óf slechts eene circulaire laag van deze
vezelen vertoonen, óf ook behalve de circulaire eene binnenste
overlangsche, soms ook nog eene buitenste longitudinale vezel-
laag (RATKE l. c. WAALEWIJN l. ¢.); steeds vertoont de eigen-
lijke darm slechts gladde vezelen [REtcHERT (36) en anderen];
eene uitzondering in deze vormen slechts Cyprinus tinea en
Cobitis fossilis [RENÉ pu Bors Reismonp (37)]. Deze kunnen
hier echter niet in aanmerking komen, daar zich bij deze visschen
geheel secundaire toestanden gevormd hebben; de dwars-
gestreepte vezelen, die den slokdarm vormen, zijn hier over
den darmwand heengegroeid, zoodat er vier spierlagen bestaan :
de twee normale binnenste van organische-en twee uitwen-
- dige accessorische van animale vezelen,

Alhoewel de grens tusschen de animale en organische vezelen
slechts bij uitzondering eene rechte lijn vormt, zoo heeft men
toch nimmer overgangsvormen tusschen de beide spiersoorten
kunnen vinden, en zoo Fictnus l.c. en LEIJDIG Le, beweerden,
wèl dergelijke overgangsvormen in de maag der vogelen
gevonden te hebben, zoo werd de onjuistheid hunner bewe-
ringen door Hasse (38) en Postma (39) aangetoond. Op
grond hiervan is het zeker zeer waarschijnlijk, dat ook de
overgangsvormen, die Owen (24) in den slokdarm der Giraffe
gezien wil hebben, bij nader onderzoek zullen blijken niet
aanwezig te zijn.

Natuurlijk moet er eene bepaalde oorzaak voor bestaan, dat
er dwarsgestreepte spiervezelen in den voordarm gevonden
worden, eene oorzaak, die bij Amphibien, Reptilien en Vogels
niet werkzaam schijnt geweest te zijn. Daarbij toonen de
variabiliteit ten opzichte hunner distale grens en de verschillen,
die er gevonden worden betreffende het aantal en de richting
der spierlagen, dat wij hier met een orgaan te doen hebben,
waarop sterk wijzigende invloeden inwerken, waarvan de voor-

PE Dr

naamste zeker in den lengtegroei van den slokdarm en in de
ontwikkeling van de maag moeten gezocht worden. Vragen
wij ons nu af, vanwaar deze animale spiervezelen gekomen
zijn, die plaats hebben genomen in den darmwand, zoo aarzel
ik niet op grond der boven medegedeelde feiten, betreffende
den Constrictor cardiae der Myxrinoiden en der onderzoekingen
van VAN BEMMELEN l.c., het voor zeer waarschijnlijk te houden,
dat de dwarsgestreepte spiervezelen van den darmwand zich
uit kieuwspieren ontwikkeld hebben.

De gevolgtrekking zoude alsdan wellicht veroorloofd zijn
dat bij Amphibien, Reptilien en Vogels, waar zeker ook reductie
der kieuwholte heeft plaats gehad, deze een eenigszins ander
verloop heeft genomen, zoodat het weefsel der kieuwspieren
niet op den darm is overgegaan. Niemand zal wel trachten
deze vezelen des darmwands van spieren te herleiden, die
aan de binnenvlakte der lichaamsholte gelegen zouden kunnen
zijn, en bij voorbaat zoude ik tegen eene dergelijk opvatting
kunnen inbrengen, dat, waar er bij visschen spieren van de
ribben naar den slokdarm trekken, haar vezelen niet in den
darmwand overgaan, maar aponeurotisch met het den darm
omhullende weefsel verbonden worden. Dergelijke spieren heeft
RATHKE (l.c.) bij Cotus scorpio aangetoond en werden door MIJ
bij Lophius piscatorius gevonden.

Dat er visschen zijn zonder maag, andere met een eerst
beginnenden aanleg, en weder andere met een sterk ontwik-
kelden maagzak, die weer tal van vormen kan vertoonen,
daarover handelde RATHKE (40) reeds breedvoerig, en daar al
de vormingen, die ik gezien en afgebeeld heb, zich alle onder
de door RATHKE bekend gemaakte typen laten rangschikken,
zoo kan ik hierover geen nieuwe feiten mededeelen. Slechts
wil ik terloops er op wijzen, dat wellicht de vorm van de
maag, die mij bleek steeds zeer constant te zijn, systematische
waarde zou kunnen hebben ; zoo trof het mij, dat ook bij de haaien,
die anders zoo gelijkvormig gebouwd zijn (bijv. Seillium ca-
tulus en canicula, etc) elke soort haar eigen maagvorm heeft.
Met behulp van een mengsel van verschillende zuren (salpeter-

ae m

en azijnzuur; azijnzuur en chroomzuur) en door den darm op
te blazen onder een druk van 8 em. kwik, gelukte het mij,
het verbindende weefsel van den darmwand zóó ver op te
lossen, dat de verscbillende lagen als dunne vliesjes van elkan-
der gescheiden konden worden, die volkomen geschikt waren
voor microscopisch onderzoek en minder werk vereischten dan
de met den microtoom vervaardigde doorsneden. Onderzocht
werden: Mustelus vulgaris, Scillium catulus, Scillium cani-
cula, Squatina angelus, Raja 2 sp., Torpedo marmorata, Cen-
trophorus, Melucius vulgaris, Crenilabrus pavo, Uranoscopus sca-
ber, Mugil cephalus, Dentex vulgaris, Trigla striata, Labrax
lupus, Sargus annularis, Scomber scombrus, Gobius capito, Solea
vulgaris, Dactylopterus volitans, Box salpa, Lophius piscatorius.

Daar het mij overbodig schijnt te zijn elken visch afzon-
derljk te beschrijven, zoo wil ik liever de door vergelijking
verkregen resultaten direct mededeelen.

1°. Overgangsvormen van de dwars gestreepte naar de gladde
spiervezelen worden in den darmwand der visschen niet gevonden.

2°, In het staartwaarts van den levergang gelegen gedeelte
van het darmkanaal (met uitzondering van den analen kring-
spier) zijn nimmer dwarsgestreepte spiervezelen aanwezig.

3°. Bij alle visschen is de voordarm in twee deelen of zonen
gescheiden ; het voorste gedeelte vertoont dwarsgestreepte spier-
vezelen, het achterste bezit uitsluitend gladde spiervezelen.

Bij Elasmobranchii en bij diè Teleostei, waar zich nog geene
maag ontwikkeld heeft, zien wij de animale spiervezelen slechts
eene kringspier vormen; de kring is natuurlijk aan het voorste
gedeelte niet geheel gesloten, daar de vezelen hier aan de
kieuwbogen vastgehecht zijn; ook eindigen bij Elasmobranchii
een groot gedeelte der van de laatste kieuwbogen ontsprin-
gende vezelen, nadat ze den onderkant van den darm bereikt
hebben, aan de Copula en zijn dus naar oorsprong en insertie
met het kieuwskelet verbonden. Letten wij op de richting,
waarin de vezelen der mm. adductores arcuum verloopen, zoo
mogen wij aannemen, dat bij deze visschen de animale spier-
vezelen haar meest primitieve ligging bewaard hebben, terwijl

EL nan

bij Teleostei ,met maag" zich onder de circulaire laag steeds
nog eene overlangsche van animale vezelen vormt. Daarbij
kan soms de eene dan weder de andere laag zich verder
distaalwaarts uitstrekken. Dat de ontwikkeling van de maag
dergelijke veranderingen te weeg kan brengen, blijkt reeds
daaruit, dat, waar de Fundus sterk ontwikkeld is, waar dus sterke
uitzetting heeft plaats gehad, een der beide normale, uit gladde
vezelen bestaande spierlagen van den darm wand geheel kan ver-
dwijnen, ja zelfs de geheele spierrok kan ontbreken ( RATHKE l. c.)

De beide bovengenoemde zonen onderscheiden zieh niet
alleen door den verschillenden aard der spiervezelen, maar ook
hierdoor, dat de voorste zone eene buitenste circulaire en
eene binnenste overlangsche vezellaag vertoont, terwijl de
achterste zone evenals het overige gedeelte van het darmkanaal
juist de omgekeerde verhoudingen te zien geeft. Zoo heeft
dus het voorste gedeelte (vooral bij Elasmobranchii en andere
visschen ,zonder maag") meer overeenkomst met den kieuwzak,
terwijl het achterste gedeelte geheel en al gelijk is aan het
overige gedeelte van den darm. Ook daar, waar andere onder-
zoekers (hetgeen ik niet gevonden heb) eene buitenste over-
langsche laag van animale vezelen gezien hebben, blijft toch
het verschil tusschen de zonen bestaan, daar de binnenste
overlangsche laag in de zone der animale vezelen steeds gelijk-
tijdig aanwezig was. Eindelijk wil ik er nog op wijzen, dat,
waar door secundaire veranderingen (zooals boven vermeld
werd) de geheele darm door een rok van dwarsgestreepte
vezelen bekleed wordt, het verschil tusschen de beide boven-
genoemde zonen evenmin verdwijnt, daar de voorste uitsluitend
animale vezelen vertoont, de achterste de beide normale lagen
van organische vezelen plus de beide accessoire, van animaal
spierweefsel, bezit. Waar zich eene maag ontwikkeld heeft,
bestaat er geene scherpe grens meer tusschen de genoemde
zonen, tusschen beide ligt dus eene strook, waar beide spier-
soorten zich mengen.

Echter is ook de grenscheiding bij andere visschen niet 200
scherp, dat er niet reeds gladde spiervezelen over de uit animaal

*

spierweefsel gevormde kringspier zouden kunnen heentrekken;
de scherpe grens bestaat slechts in zoo verre, dat de onder-
rand der animale spiervezelen goed uitkomt en zich deze
niet met organische vermengen. Denken wij er aan, dat de
maag zich steeds uit het distale gedeelte van den voor-
darm ontwikkelt, zoo kan deze zich gevormd hebben,
òf alleen uit de zone der organische vezelen òf uit beide zonen;
in het laatste geval zal een meer of minder groot gedeelte
(dat echter nooit verder gaat dan de Fundus) animale vezelen
moeten vertoonen, zooals wij dit bij de Teleostei zien. In het
andere geval verkeeren de Elasmobranchii, en de maag vertoont
dientengevolge slechts gladde spiervezelen, terwijl de uit animaal
spierweefsel gevormde spierrok van den slokdarm niet tot meer-
dere lagen werd uitgerekt. Zeker zoude het belangrijk zijn
te weten of bij Notidanidae de zone der dwarsgestreepte vezelen
of smaller is dan bij andere haaien òf nog geheel en al ont-
breekt. Dat de Fundus van de maag zich niet uit homologe
deelen behoeft te vormen, wordt reeds hierdoor waarschijnlijk
gemaakt, dat, terwijl de gang der luchtblaas anders in de zone
der dwarsgestreepte vezelen zijn uitmonding heeft, of toch vlak
achter deze, bij Scomber scombrus de luchtgang in den Fundus
van de maag overgaat (RATHKE).

Op grond van de meegedeelde feiten komt het mij voor,
dat de waarschijnlijkheid zeer groot is, dat de dwars-
gestreepte spiervezelen, die wij in den darmwand vinden,
zich uit de kieuwspieren ontwikkeld hebben. Bij sommige
visschen heeft dit gedeelte van den voordarm (de zone
der dwarsgestreepte vezelen) ook nog geen peritoneaal om-
hulsel, bij andere is het reeds meer of minder door het
Peritoneum bekleed. Het zoude belangrijk zijn na te gaan >
wellicht bij embryonen van allevi
van dit darmgedeelte gemist wordt, waardoor de gedeeltelijke
bedekking bij sommige soorten als secundaire vergroeiing zoude
moeten aangemerkt worden, dit darmgedeelte alzoo buiten de
peritoneale holte zoude gelegen hebben en slechts door lengte-
groei binnengedrongen zoude zijn. Daar volgens MEURON (41)

ac | c

die gedeelten van den darm, die bijzonder sterk in de lengte
groeien, zich gedurende zeker stadium der embryonale ontwik-
keling sluiten (in een compacten streng veranderen), en door
BALFOUR (42) aangetoond werd, dat deze tijdelijke vervorming
ook aan de zone der dwarsgestreepte vezelen (Oesophagus) der
Elasmobranchii gevonden wordt, zoo zouden wij wellicht hierin
een bewijs voor den sterken lengtegroei van dit gedeelte van
den voordarm gevonden hebben. Daarentegen is er geen bewijs
voor te vinden, dat ook de zone der gladde spiervezelen,
die in alles het ware darmkarakter vertoont, meer aan de
kieuwholte, dan aan den darm zou verwant zijn.

Gaan wij thans na of er voor deze opvatting nieuwe argu-
menten bij het onderzoek naar de innervatie van den darm
kunnen gevonden worden. Terwijl de kieuwzenuwen anders tegen
den voorkant van haar kieuwboog aanliggen, ziet men, dat de
laatste kieuwzenuw der Selachii (en van vele Teleostei) reeds
van richting verandert en naar den achterkant van den laatsten
boog trekt, zijn metameer dus verlatende, den darm nadert,
welken hij dikwijls reeds takken toezendt. Achter de laatste
kieuwzenuw ontstaat bij alle visschen uit den Vagus de
eerste darmtak, die, in dezelfde richting verloopende als de
kieuwzenuwen, de bovenste spierringen van den darm innerveert,
en wel trekt hij daarbij, zich in fijne takken splitsende, om
den darm heen, tot aan diens onderkant, waar hij de takjes van
de zenuw der andere zijde ontmoet. Zoo wordt er een zenuwring
om den slokdarm gevormd. De stam van den R. intestinalis straalt
daarna ia een aantal takken uit, die in den beginne nog meer
of minder circulair kunnen verloopen, later echter uitsluitend
in de longitudinale richting langs den voordarm afdalen en,
waar deze door sterke ontwikkeling van den maagfundus of
Pylorus geknikt is, zich aan deze vervorming aanpassen en
boogsgewijs op den Pylorus overgaan. De takken vormen daarbij
eenen Plexus, die netsgewijs den geheelen voordarm are en
Waar zich nog geene maag gevormd heeft, zendt de R. int
circulaire takken uitsluitend naar de zone der dwarsgestreepte
spiervezelen, terwijl de in de lengtelijn afdalende eindtakken,

SE

de zone der gladde spiervezelen innerveeren. Wij meenen de
gevolgtrekking te mogen maken, dat de takken voor de dwars-
gestreepte zone hier dus hunne oorspronkelijke richting, die der
kieuwzenuwen, nog bewaard hebben, terwijl de ontwikkeling der
maag bij de andere visschen, de zenuwen in de richting der
lengtelijn deed overgaan, zoodat gemeenlijk slechts de eerste
darmtak zijn circulairen loop bleef bewaren.

Deze feiten zijn gemakkelijk te vinden door behandeling van
de maag met osmiumzuur, nadat hij door vulling met vloeistof-
fen sterk gespannen en met azijnzuur behandeld was geworden,
deze methode is veel nauwkeuriger en veel gemakkelijker dan
het prepareeren onder de loup. Lastig echter is het, dat men de
alzoo verkregen beelden ook onmiddelijk op papier moet brengen,
daar het nazwarten, ook van het overige weefsel, de beelden
steeds onduidelijk doet worden. Onderzocht werden: Muste-
lus vulgaris, Scillium canicula, Raja asterias, Crenilabrus pavo,
Gobius capito, Solea vulgaris, Sargus Rondeletii, Zeus faber,
Sardinella aurita, Lophius piscatorius, Labrax lupus, Dactylo-
pteras volitans, Cantharis vulgaris, Corvina nigra. Daarbij heb
ik met zekerheid kunnea vaststellen, dat de vertakkingen van
den R. intestinalis zich nooit verder uitstrekken dan de inmon-
ding van den levergang in den darm, ook daar waar de afstand
tusschen kieuwzak en den Ductus hepaticus slechts gering is.
Er bestaat dus voor de innervatie door den Vagus eene vaste
grens, die door den levergalgang wordt bepaald, waardoor, ook
volgens de innervatie een vast punt ter verdeeling van het
darmkanaal gegeven is. Staartwaarts van den Ductus hepaticus is
de N. sympathicus de eenige darmzenuw. Om dezen te onder-
zoeken is echter de behandeling met osmiumzuur niet voldoende
en moet men methyleenblauw of goudehlorid aanwenden. Door
het eerste middel verkreeg ik slechts zelden goede resultaten,
en waar de kleuring goed was, gelukte het mij later niet, de
lagen van den darm voldoende te splitsen om doorschijnende
preparaten te verkrijgen; ik werkte later bijna uitsluitend met
goudchlorid, daar men de hiermede behandelde preparaten naar
willekeur nog onder den invloed van zuren kan brengen.

RE PR

Aan goudpreparaten ziet men, dat de Vagus behalve den
Plexus, die onder het Peritoneum ligt, nog een tweede net-
werk en wel in het submuceuse weefsel vormt, hetwelk uit de
takken van den eersten Plexus ontstaat. ln beide heb ik geen
gangliencellen kunnen vinden. Verder blijkt, dat de Sympathi-
cus uitsluitend langs de banen der Arteria coeliacomesente-
rica de maag bereikt; daarbij ligt de arterie tusschen twee
zenuwtakjes, die door tal van anastomosen, die den arterie-
wand omspinnen, onderling in verbinding staan ; eindelijk gaan
de zenuwdraden in den Plexus van den Vagus over. Hoe
deze vereeniging plaats grijpt, heb ik niet kunnen bepalen,
noch heb ik de innervatie der spiervezelen met de door mij
aangewende methoden kunnen vinden, in de banen van den
Sympathicus heb ik evenmin gangliencellen gevonden.

Een geheel ander beeld vertoont dat gedeelte van den darm,
dat achter den levergalgang gelegen is. Ook hier bereiken
de takken van den Sympathicus den darm uitsluitend langs
de banen der Arteria coeliaco-mesenterica, die kopwaarts uit
. het eerste gedeelte der Aorta ontstaat en den geheelen darm
met bloed voorziet. Evenals het bloed dus uit eene hoofd-
bron naar den darm geleid wordt, ontstaan ook al de takken
van den Sympathicus, die voor den darm bestemd zijn, uit de
N.n. splanchnici, slechts het anale uiteinde van den darm ont-
vangt bloed en zenuwen uit andere bronnen. De darm-arterie
splitst zich bij Teleostei in tal van takken voor zij haar eind-
doel bereikt, en gelijke verdeelingen toonen dan ook de zenuwen,
zoodat de takjes der bloedvaten en zenuwen op zeer verschil-
lende plaatsen in den darmwand treden. Anders is het bij
Elasmobranchii waar de arterie, zonder zich te splitsen, zich
tegen den dunnen darm aanlegt, en als eene reeds macroscopisch
zeer in 'toog vallende streng langs den geheelen darm waar-
genomen wordt.

Van dezen stam gaan zijwaarts de takken uit; stam en tak-
ken worden omsponnen door een fijn netwerk dot Splanchnici,
die ook langs dezen weg met den darm in verbinding
treden.

ie ee hs GREGG GEO GOA

a. un

Terwijl de strengen der Splanchnici met de bloedvaten eerst
aan de oppervlakte van den darm gelegen zijn, hier reeds een
Din netwerk vormend, treden zij daarna in verbinding met
een anderen Plexus, die tusschen de beidespierlagen van den
darm gelegen is. Dezen eigenaardigen Plexus heb ik met de
door mij aangewende methoden niet tot in de fijnste bijzon-
derheden kunnen nagaan, en wel voornamelijk, niet omdat de
zenuwstrengen en gangliencellen te sterk met goud geimpre-
gneerd werden en daardoor het preparaat ook na scheiding
der lagen te donker werd; ook na gedeeltelijke ontkleuring met
cyankali verkrijgt men alsdan geen duidelijke beelden meer.

Voor de voornaamste bestanddeelen werden de beelden echter
zeer duidelijk, en overtroffen alle door andere methoden ver-
kregen preparaten. Eerst gedurende de laatste dagen van
mijn verblijf te Napels gelukte het mij de methode te vinden,
die met behulp van goudchlorid ook de fijnste bijzonder-
heden van dit uiterst fijne weefsel duidelijk doet uitkomen.
Er ontbrak toen echter de noodige tijd om ze op meerdere
preparaten toe te passen; want zooals een ieder, die met goud-
chlorid werkte, wel zal hebben ondervonden, is deze methode
zeer omslachtig, daar, in het meest gunstige geval en bij in-
achtneming van alle voorzorgsmaatregelen, toch slechts van de
vier preparaten één gelukt; voornamelijk is dit bekend van
de zenuwen der Visschen. Bovenbedoeld procédé ter ver-
krijging van goede preparaten berust eenvoudig hierop, dat
men niet de uitgesneden stukken darm direct in de goudoplossing
legt, maar eerst door middel van zuren de verschillende lagen
van elkander scheidt en de alzoo verkregen dunne vliesjes met
zeer verdund goudchlorid behandelt. Ook verschillen de Visschen
ten opzichte van de geneigdheid hunner zenuwen, goud in
zich op te nemen; zenuwen van Teleostei zijn veel gemak-
kelijker te kleuren dan die van haaien, en van de Teleostei
gelukten mij steeds het beste Pagellus mormyrus en Dacty-
lopterus volitans.

Bij alle Teleostei ziet men als voornaamste bestanddeel van
den Plexus breede, zeer platgedrukte zenuwbanden, die voor-
LV. +
Mo. Bot. Garden,
1893.

SÉ ` Ses

namelijk in de lengterichting van den darm gelegen zijn, maar
ook elke andere ligging kunnen aannemen; deze banden split-
sen zich, leggen zich tegen elkander aan, zenden takken uit,
die hoeksgewijs in andere overgaan en zoo een Plexus vormen.
De banden bestaan uit een aantal fibrillen, die door eene
schede met groote kernen omhuld worden; de kernen liggen
met haar langste as in de lengterichting der vezelen. Steeds
is de Plexus rijk aan gangliencellen, waarvan Of meerdere in
de door de banden gevormde hoeken liggen, of enkele verspreid
langs de banden geplaatst zijn; grootere opeenhooping van cellen
zag ik in den Pylorus der haaien (in den dunnen darm dezer
visschen heb ik den Plexus nog niet kunnen aantoonen), waar-
van een aantal banden straalsgewijs uitging. Behalve dit grovere

netwerk bestaat er nog een tweede, dat veel fijner is, en of

met de banden of met de gangliencellen direct in verbinding
staat; van deze fijne vezelen ziet men weer kleine takjes uitgaan,
die zich weder kunnen splitsen en alzoo tusschen de spier-
vezelen verdwijnen; zeer waarschijnlijk innerveeren deze de
spiervezelen (ik besluit dit uit hetgeen van Zoogdieren bekend
is). Wij hebben dus twee Plexus tusschen de beide spierlagen
en een derden oppervlakkigen, gevormd door den Sympathicus.
Naar den vierden submuceusen of Meisnerschen Plexus (der
Zoogdieren) heb ik inden darmwand niet gezocht, aan de maag
wordt hij, zooals boven gezegd, door den vagusplexus verte-
genwoordigd. Het bovengenoemde intérmusculaire netwerk,
overeenkomende met den Plexus van AUERBACH der Zoogdieren.
[AUERBACH (43,44), GERLACH (45), KöLLIKER (46), Frey (41)]
en der Amphibien [KLEIN (48)] is in den dunnen darm >
dikken darm aanwezig, verder bij de visschen ,zonder maag”
ook in den voordarm tot waar de dwarsgestreepte spiervezelen
beginnen. Bij de visschen ,met maag” vindt men hem nog
in den Pylorus en in den Fundus, zoo er twee spierlagen
aanwezig zijn; waar de longitudinale laag verdween, is er
ook geen Plexus meer te zien, de submuceuse en subperi-
toneale Vagus plexus en de Sympathicus zorgen hier alleen
voor de innervatie.

uc ee

Zoo wordt ook, door het al of niet aanwezig zijn van den
Plexus van AUERBACH, de voordarm in twee deelen gescheiden,
het eene is de zone der animale spiervezelen, waar slechts Vagus
en Sympathicus den darm innerveeren, het andere is de zone
der organische vezelen, waar behalve deze beide ook de Plexus
van AUERBACH gevonden wordt.

Zoo heeft dus het onderzoek naar de innervatie een bewijs te
meer gebracht, dat de voordarm uit een voorste, meer tot de
kieuwholte behoorend, deel bestaat en uit een achterste, dat
volgens bouw en innervatie tot den darm gerekend moet worden.
Dit resultaat, dat door mij, toen ik dit onderzoek begon, in
het geheel niet was verwacht, deed mij besluiten de door
GEGENBAUR ter staving zijner veronderstelling bijgebrachte
bewijzen met behulp der literatuur nader te beschouwen; en
wat deze mij toen leerde, heb ik boven reeds vermeld. Zoo
aarzel ik dan ook niet deze nieuwe veronderstelling te stellen:
Het proximale gedeelte van den voordarm of de
zone der dwarsgestreepte spiervezelen is waar-
schijnlijk een derivatum der kieuwhol te, terwijl
het distale gedeelte of de zone der gladde
spiervezelen tot den darm gerekend moet worden.

Hiermee wil ik echter volstrekt niet beweren, dat dit
belangrijke vraagstuk als opgelost moet beschouwd worden ; om
dit te bereiken zijn er voornamelijk embryologische onderzoe-
kingen noodig, betreffende: de reductie der kieuwholte, de ont-
wikkeling der den darmwand innerveerende zenuwen en haar
herkomst en de beslissing der vraag of de darm al dan niet
in metameren verdeeld kan worden.

Wat de laatste vraag aangaat, wil ik hier nog vermelden,
dat het mij tot nu toe nog niet gelukte de zenuwen van het
Peritoneum, daar waar de Arteria coeliaco-mesenterica niet
gevonden wordt, met goud te impregneeren. Osmiumzuur
bleek hiervoor onvoldoende te zijn, bij een onderzoek met de
loup bij Lophius piscatorius zag ik de van de spinaal-ganglien
uitgaande zenuwvezelen wel in het Peritoneum treden, maar in
den darmwand heb ik ze niet zien overgaan.

b. HS us.

Deze onderzoekingen werden aan het zoölogische station te
Napels einde 1891 verricht; door tal van voor mij minder aan-
gename omstandigheden werd de publicatie bijna vier jaren
lang uitgesteld, waarover ik het echter onnoodig acht hier in
bijzonderheden te treden.

Fee

1 RATHKE.

2 GEGENBAUR.

W

HENLE.
HYRTL.

A

5 Jou. MiiLLER.

6 LANGERHANS.

7 OWSIANIKOW.

8 Donen.

9 STANNIUS.

ONODI.

jt
©

VAN BEMMELEN.

z
eo

12 SCHNEIDER.

LITERATUUR.

Der Darmkanal der Fische. Neue Schrif-
ten der naturforschenden Gesellschaft
in Danzig. Band I. Heft 3. S. 12
und 92.

Bemerkungen über den Vorderdarm nie-
derer Wirbeltiere. Morphologisches Jahr-
buch. Bd. IV.

Anatomie. Bd. III, Abt. 2. S. 446.
Lepidosiren paradoxa. Abhandelungen
der K. bohm. Gesellschaft der Wissen-
schaften. 3% Folge. B. III. 1845.
Vergleichende Anatomie der Myxinoiden.
1833—43.

Untersuchungen iiber Petromyzon planeri.
Ueber das sympathische Nervensystem
der Flussneunaugen. Freiburg 1875.
Bull. de l’académie imp. des scienees de
St. Pétersbourg. T. XI. 1883,

Mitt. der zoolog. Station in Neapel
Bd. VIII.

Das periphere Nervensystem der Fische.
Rostock. 1849,

Neurologische Untersuchungen an Sela-
chiern. Intern. Monatsschrift für Anat.
und Histol. 1886.

Ueber vermutliche rudimentaire Kiemen-
spalten bei Elasmobranchii. Mitteilungen
aus der zoolog. Station in Neapel. Bd.
VI. 1886.

Beiträge zur vergl. Anatomie u. Entwick-

13 LANGERHANS.

14 GEGENBAUR.

15 DOBBERKE.

16 GASKELL.

17 STRICKER.
18 LEYDIG.
19 Frcrnvs.
20 VALENTIN.
21 HENLE.

22 RAVITSCH.

23 FREITZ.
24 OWEN.
25 PILLIET.

26 KLEIN.

27 LANGER.

PE 7 uan

lungsgeschichte der Wirbeltiere. Berlin.
1879

Zur Anatomie des Amphioxus lance-
olatus. Archif für mikr. Anatomie.
Bd. XII.

Untersuchungen zur vergl. Anatomie
der Wirbeltiere. Heft III. Leipzig. 1872.
Verslag der onderzoekingen, verricht aan
de Nederl. werktafel in het zoolog. Sta-
tion te Napels. 15 Maart tot 15 Juli 1886.
The structure, distribution and function
of the nerves, which innervate the visce-
ral and vascular system. Journal of Phy-
siology. VII. 1886.

Handbuch der Lehre von den Geweben,
Leipzig 1871.

Lehrbuch der Histologie des Menschen
und der Thiere. Frankfurt. 1857.

De Fibro muscularis Forma et Structura.
Diss. Lipsiae. 1836.

Repertorium für Anatomie und Physio-
logie. 1837. Bd. II.

Grundriss der Anatomie. S. 150.
Ueber das Vorkommen quergestreifter
Muskelfasern im Oesophagus der Haus-
thiere. Virchow’s Archiv. Bd. 27.8. 343.
Prager Virteljahrsschrift. 1853. I.
Transactions of the zool. Soc. II. 1841.
Sur l’estomac de 1 Hippopotame, du Kan-
gurro de Benett et du Paresseu, Journal
de l'anat. et de la physiol. 1886. p. 421.
Ueber die Verteilung der Muskeln des
Oesophagus, Wiener Sitzungsbericht.
1868,

Sitzungsbericht der Wiener Ak. der
Wissenschaften. 1870. S. 162.

28 LEYDIG.

29 LEYDIG.

w
©

LEYDIG.

31 Owen.

32 STANNIUS.

39 PILLIET.

34 CAJETAN.

5 WAALEWIJN.
36 REICHERT.

c2
GI

37 DU Bors REYMOND.

38 HASSE.

39 PosTMA.

40 RATHKE.

41 MEURON.

42 BALFOUR.

43 AUERBACH.

des ` S

Zeitschrift für wissenschaft. Zoologie.

ye Y

Anatomisch — histologische Untersuchun-

gen über Fische und Reptilien. Berlin.
1853.

Archiv für Anat. und Physiol. 1851.
. 259.

Transact. Linnean Society. Vol 18.

pag. 342.

Zootomie der Fische. 1854.

La structure du tube digestif de quel-

ques poissons de mer. Bull. de la Soc.

zool. de France. Vol. 10. 1885. p.283.

Ein Beitrag zur Lehre von der Anato-

mie und Physiologie des Tractus intesti-

nalis der Fische. Ing. diss. Bonn. 1883.
Dissertatie. Leiden.

Miiller’s Archiv. 1842.

Uber gestreifte Darmmuskulatur insbe-

sondere der Schleie. Ing. Diss. Berlin.
1889.

Beiträge zur Histologie des Muskelmagens
der Vogel. Zeitsch. fiir wis. Zool. Bd. XVI.
1886.

Bijdrage tot de kennis van den bouw

yan het darmkanaal der Vogels. Diss.
inaug. Leiden. 1887.

Zur Anatomie der Fische. Müllers Ar-
chiv. 1837.

Sur le développement de l'oesophage.
Comptes Rendus. T. 102. No. 24. p.

A Monograph on the Develop. of Elas-
mobranch Fishes. London. 1878.
Ueber einen Plexus myentericus. Breslau.
1862.

44 AUERBACH.

45 GERLACH.

46 KOLLICKER.

47 FREY.
48 KLEIN.

[E PR

Fernere Mitteilungen über den Nervenap-
parat des Darmes. Virchow’s Archiv. Bd.
XXV. S. 457. u. Bd. XXXIII. S. 340.
Ueber den Auerbachschen Plexus myen-
tericus. Berichte über die Verhandlun-
gen der Künig. Süch. Gesellschaft der
Wissenschaften zu Leipzig. 1873. T. II.
Handbuch der Gewebslehre des Menschen.
Histologie und Histochemie.

Quartr. Journal of mier. science. 1813.

p. 377

T MEE

NEUE LEPIDOPTEREN AUS SUMATRA.
Fortsetzung.

von Dr. L. MARTIN,
Bindjei, Deli.

4. Chersonesia intermedia, Mimi, nov. Sp.

5. Chersonesia nicevillei, Mimi, nov. Sp.

In seinem trefflichen Werke über die Malayischen Tag-
schmetterlinge, bis heute die einzige und noch unübertroffene
Grundlage fur jedes Studium der Fauna des fernen Ostens, hat
DISTANT aus dem lange feststehenden Genus Cyrestis, BOISDUVAL
mit Recht und auf Grund von Structurunterschieden im Geäder
des Vorderflügels eine kleine Gruppe von gelben Faltern aus-
geschieden und für dieselbe das neue, nun wohl allgemein
anerkannte Genus Chersonesia aufgestellt. Die Annahme dass
der goldene Chersones des klassischen Alterhums wahr-
scheinlich als identiseh mit der Malayischen Halbinsel anzusehen
sei, war für ihn massgebend bei der Benennung des neuen Genus.
Während bei Cyrestis der 1. und 2. Subcostalast vor dem A pex der,
Zelle entspringen, wird bei Chersonesia nur ersterer vor dem Ende
der Zelle abgegeben, letzterer aber ausserhalb derselben. Dis-
TANT führt dann zwei Arten Chersonesia risa, DouBL. € HEw.,
und Chersonesia rahria, MOORE, als zu jener Zeit (Juni 1883)
einzige bekannte Vertreter des Genus an, denen er im Appendix
seines Werkes Chersonesia peraka, DISTANT, eine Beute des so
erfolgreichen Sammlers KiiNSTLER, folgen lässt. Im Laufe des
Jahres 1892 war es mir vergónnt, eine vierte Art von Chersonesia
zu entdecken in den südlich von Deli, Sumatra, gelegenen Battak-
bergen, welche mein Freund DE NICEVILLE als eine der Cherso-
nesia risa sehr nahe stehende, aber doch gut charakterisirte, neue

p E

Art unter dem Namen Chersonesia cyanee im Journal der
Bombay Natural History Society (Vol. VIII. N°. 1. 1893)
beschrieb. Erfolgte diese Beschreibung damals im Januar 1893
auf das kleine Material von je einem Pärchen in DE NICE-
VILLES und meiner Sammlung, so sind mir seitdem zahl-
reiche und constante Exemplare beiderlei Geschlechtes von
cyanei zugegangen, alle aus einer Héhe von mindestens 3000’,
in welcher die der Alluvial-ebene eigene Art, rahria, nicht mehr
vorkommt. Auch aus Burma ist mir unterdessen durch Major
C. T. BINGHAM neben verschiedenen Exemplaren von risa ein
ganz zweifelloses Paar von cyanee zugegangen, so dass die
Heimath dieser Art eine bedeutende Erweiterung erhält.
Heute bin ich so glücklich, den soweit bekannten vier Arten
von Chersonesia auf einmal noch zwei weitere, neue beifügen
zu kónnen, welche beide ebenfalls aus der centralen Dergkette
Sumatra’s im Gebiete der Karobattaks und Gayoes stammen.
Da hiemit von den sechs nun beschriebenen Chersonesia- Arten
fünf auf Swmatra heimisch sind, von denen wieder voraussicht-
lieh zwei als für diese Insel als endemisch angesehen werden
dürfen, so ist wohl mit Recht Sumatra als das Hauptquartier
des Genus zu bezeichnen. Alle Chersonesia-Arten sind von
gelber Grundfarbe, welche von hellem Ockergelb bis zu tiefem,
reichen Orange wechselt; die Zeichnungen sind schwarz und
bestehen aus meist doppelten, dem Kórper parallel verlaufenden
Längsbändern, welche über beide Flügel ziehend, am Costal-
rande des Vorderflügels beginnen und am innern Rande des
Hinterflügels enden. Dieser Lüngsbünder, welche auch für
Cyrestis charakteristisch sind, gibt es fünf an Zahl: Ein undeut-
liches, kurzes, ausnahmsweise nur auf dem Vorderflügel vor-
handenes, völlig basales, ein subbasales, ein discales, innerhalb
dessen oder hart an dessen innerer Grenze die Discocellular-
ästchen mit einer besonderen, schwarzen Umgrenzung liegen»
ein ausserhalb der Zelle ungefähr in der Mitte des Flügels
gelegenes und schliesslich ein breites, submarginales. Das
basale (1.) Band ist eine einfache Linie, das subbasale (2.)
discale (3.) und submarginale (5.) aber besteht immer aus zwei

Vice PP ICE UJ aeri LM vid TRE AS E AT

io MO ass

Linien, deren Zwischenraum entweder von der Grundfarbe oder
von dunkleren, schwarzbestaubten Tönen ausgefüllt ist. Das
4. Band dagegen ist manchmal nur strichfórmig, dann wieder
besteht es aus einem scharfen, basalwürts gelegenem Stricke,
dem naeh aussen ein schwarzbestaubter, ohne deutliche A bgren-
zung wieder in die Grundfarbe übergehender Hof anlegt, und
zuletzt kann es auch wie Band 2, 3 und 5 ein deutlich dop-
peltes mit dunklem Zwischenraume sein. Dieses 4. Band
lässt sich, wie spüter gezeigt werden soll, gut oder besser wie
alle anderen Merkmale dieses Genus zu einer Synopsis der
Arten von Chersonesia verwerthen. Die den Uebergang zu
Cyrestis bildenden Arten, risa und cyanee, besitzen am Hinter-
flügel auf dem Apex des dritten Medianastes eine zackenfürmige,
dem Schwinzchen von Cyrestis ähnliche Hervorragung und am
Analwinkel eine spatelfórmige Verlüngerung des Hinterflügels,
auf welcher einige blaue Schüppchen liegen. Diese Charaktere
schwächen sich bei den folgenden Arten zu Andeutungen ab,
um zuletzt völlig zu fehlen, sodass die Form des Hinterflügels
eine ganz runde wird. Die Weibchen aller Arten sind von
hellerer Grundfarbe, aber gleicher Grösse.

Die Chersonesias sind ächte Waldbewohner, fliegen zierlich
und schwach und ruhen meist mit weit ausgebreiteten Flügeln
auf der Unterseite von Blättern, durch welche Gewohnheit sie
sich den Blicken des Verfolgers oft plötzlich zu entziehen wissen ;
niemals führt sie ihr Flug in höhere Regionen, doch sitzen sie
auch nie an Pfützenrändern auf Wegen, wie diess bei ihren
nächsten Verwandten, den Cyrestis-Arten, so sehr beliebt ist. Den-
noch habe ich mehrmals Chersonesia-Männchen auf Waldwegen
über feuchten Stellen sehr rasche, kreisförmige Touren ausführen
sehen, wobei sie nach Libellenart mit ausgebreiteten Flügeln
ohne sichtbaren Sehlag derselben schwebten, so dass ich, ehe
mich das Thier im Netze aufklärte, an eine ganz andere Beute
dachte. Hasen (Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch
Aardrijkskundig Genootschap. Jaargang 1890) sagt von Cher-
sonesia rahria, welche besonders die Nähe der Meeresküste
liebt und noch in der Brackvegetation getroffen wird, das

=: BB

Folgende: „Diese Art ist nie auf dem Erdboden, sondern nur
„auf den Blittern von Biischen und Sträuchern zu finden, auch
„oft an den Blumendolden einer Sambucus-Art. Sehr häufig,
„aber auf gewisse Orte beschrinkt. Gemein z. B. bei Labuan.”
Labuan liegt aber hart am Beginne des Rhizophorengiirtels
der Kiiste. Es folgt die Beschreibung der beiden neuen Arten:

Chersonesia intermedia.

Das 6 steht zwischen Chersonesia rahria, Moore, und Cher-
sonesia peraka, DISTANT. Die Oberseite beider Fliigel stimmt
in der Grundfarbe mehr mit rahria überein und ist desshalb
dunkler als bei peraka; dennoch besitzt sie nicht das leuchtende
dunkelgelb von rahria, sondern eine etwas düstere, abgeschwäch-
te Nuance. Die doppelten Längsbänder dagegen schliessen
schwarzbestiubte Färbung in sich ein wie bei peraka. Das
zweite discale 4. Band, basalwärts durch eine schwarze Linie
scharf begrenzt, ist nach aussen von einem Hofe dunkler Farbe
umgeben, welche ohne scharfe Abgrenzung allmälig in die
Grundfarbe übergeht, zwischen 2. und 3. Medianaste des
Vorderfiigels aber das submarginale Liingsband beriiht. Letz-
teres ist auf dem Vorderflügel sowohl zwischen 2. und 8.
Medianaste als auch nahe der Costa deutlich ausgebuchtet.
Am Hinterflügel befindet sich über dem Ende des 3. Media-
nastes eine zackige Hervorragung. Die Unterseite beider Flü-
gel ebenso, nur blässer.

Beschrieben nach zahlreichen Z & in meiner Sammlung,
welche ich im Mai 93 aus dem Gayoe-Lande im Nordosten
Sumatras erhalten habe.

Fliigelspannung: 26 mm.

Lange des Vorderfliigels: 17 mm.

Chersonesia nicevillet.

&: Die Grundfarbe beider Flügel ist auf der Oberseite ein
reiches Orangegelb, dunkler als bei allen anderen Arten von
Chersonesin; beide Fliigel tragen die bekannten fünf schwarzen
Längsbänder von der Costa des Vorderflügels bis zum Abdo-
ninalrande des Hinterfliigels in folgender Anordnung: Zuerst
ein feiner, basaler Strich, ausnahmsweise auch auf dem

DEN EE A dba aL ieden CE PZA REISE ia anarajang aa EE Mt ee E

E à Eë

Hinterflügel deutlich und dort bis zur Mitte des Abdominal-
randes reichend; eine subbasale Binde aus zwei feinen,
schwarzen Linien bestehend, zwischen welchen die Grundfarbe
schwarz bestäubt ist. ‘Während auf dem Hinterflügel die
Grenzlinien dieser Binde gerade verlaufen und gegen den
Abdominalrand hin convergiren, so dass die Binde dort allmiilig
an Breite abnimmt, sind sie auf dem Vorderflugel unregel-
mässig, bald eingebogen, bald ausgebuchtet, wodurch die
Binde oberhalb der Medianader drei Einschnürungen erleidet.
Eine discale Binde, bestehend aus zwei schwarzen Grenzlinien
mit dunkler Bestäubung des Zwischenraumes; am innern,
basalen Rande dieser Binde liegen die von zwei sehr feinen,
schwarzen Linien eingefassten Discocellularäste. Die vierte
Binde besitzt ebenfalls zwei schwarze Grenzlinien, deren Zwi-
schenraum jedoch die Grundfarbe ohne schwarze Bestiubung
zeigt; die äufsere Grenzlinie ist undeutlicher und hie und da
unterbrochen; auf der Höhe des 3. Medianastes biegt sich diese
Binde in stumpfem Winkel nach einwärts. Die gewöhnliche,
breite, submarginale Binde, welche aber ungefähr in ihrer
Mitte völlig abgebrochen erscheint, so dass der 3. Medianast
nur auf der Grundfarbe verlaufend den Aussenrand erreicht;
die dadurch enstehenden Hälften der submarginalen Binde
sind eine obere und untere, erstere besteht aus drei kettenför-
migen Theilen, verbreitert sich gegen die Costa und nimmt
eine basale Richtung an, die letztere besteht ebenfalls aus nur
drei Theilen und neigt id der vierten Binde zu. Am Aus-
senrande zwei feine, marginale, schwarze Linien, deren
Zwischenraum schwarz bestüubt ist. Alle Längsbänder ver-
schmälern sich auf dem Hinterflügel gegen den Abdominalrand,
wie das schon oben bei der subbasalen Binde angegeben ist.
Die diseale 3. Binde zeigt auch auf dem Hinterflügel an
ihrem inneren Rande zwei feine, schwarze Linien, welche die
Discocellularäste so umgeben, dass die äussere Begrenzungs-
linie der Discocellularäste mit dem innern Rande der Binde
zusammenfällt; am Abdominalrande angelangt, schlägt diese
Dinde nach aufwärts um und umgibt das strichförmige

EA. ak

Ende der subbasalen Binde. Die submarginale Binde enthält
die bei Chersonesia gewöhnliche, den Gliedern einer
Kette nicht unähnliche Zeichnung und zählt man acht dieser
Glieder; die beiden untersten, am Analwinkel gelegenen
haben sich von den anderen abgetrennt. Die Unterseite beider
Flügel ist viel blüsser als die Oberseite, zeigt aber die gleichen
Längsbänder, nur ist die schwarze Bestäubung zwischen den
schwarzen Linien weniger deutlich. Auf dem Hinterfiügel
verdickt sich die innere, marginale Linie gerade über dem
Analwinkel zu einem schwarzen Fleck, der letzten Andeutung
der bei Cyrestis und auch verschiedenen Chersonesia-Arten
anwesenden, spatelfórmigen Verlängerung des Hinterfliigels.

Diese neue Art steht der ebenfalls auf Swmatra, Java und
auch auf der Malayischen Halbinsel vorkommenden Chersonesia
peraka, DisrANT, am nächsten, mit welcher sie den vóllig
abgerundeten Hinterflügel ohne Sehwünzchen und spatelfórmige
Verlängerung gemein hat; beide Arten haben auch die Zwi-
schenriume zwischen den Doppellinien der Längsbänder schwarz
bestäubt. Chersonesia nicevillei ist aber viel grósser, besitzt
eine dunklere, reichere Grundfarbe und unterscheidet sich vor
Allem dureh die constant in ihrer Mitte vüllig gebrochene
submarginale Binde des Vorderflügels auch von allen anderen
bekannten Arten des Genus.

Beschrieben naeh zahlreichen 6 4 in meiner Sammlung, ge-
fangen im Januar, Juli, August und September in der centralen
Bergkette des nordöstlichen Swmatra's im Gebiete der Karo-
battaks und Gayoes. Benennung zu Ehren meines Freundes
L. DE NICEVILLE, dem ich für seine unschätzbare Unterstützung
in Erforschung der Rhopalocera fauna meines Aufenthaltsortes
zu stetem Danke verpflichtet bin.

Flügelspannung: 33 — 35 mm.

Lünge des Vorderflügels: 20 mm.

Aus dem Gesagten ergibt sich, dass das von Distant geschaffene
Genus Chersonesia bereits die stattliche Zahl von sechs Arten
aufweisen kann, zu deren leichterer Bestimmung die folgende
Uebersicht von Dienst sein móge:

ux `" ca

A. am Hinterftiigel über dem Apex des 3. Medianastes
ein Schwänzchen und spatelförmige Verlängerung des
Analwinkels mit bläulichen Schüppchen auf derselben,
4. Längsband einfach strichförmig,

a. hellgelb, violette Färbung und weissliche Dreiecke
in und an der submarginalen Binde,

Chersonesia risa, Sikkim, Assam, Burma, Tenaperim,

Java (?),

Dunkelgelb, eine schwarze Linie in der submar-

ginalen Binde,

2. Chersonesia cyauee, Burma, Sumatra.
B. am Hinterfliigel über dem Apex des 3. Medianastes nur
eine kleine, zahnförmige Hervorragung, keine spatel-
formige Verlängerung, 4. Längsband basalwärts scharf
begrenzt, nach aussen von einem dunklen Hof umgeben,
a. Zwischenräume zwischen den Längsbändern in
Grundfarbe,

3. Chersonesia rahria. Malayische Halbinsel, Nias,
Sumatra, Java, Borneo,

b. Zwischenräume zwischen den Längsbändern dunkel
bestäubt,

4, Chersonesia intermedia, Sumatra.

C. am Hinterfliigel weder Schwänzchen noch spatelförmige
Verlingerung des Analwinkels, vüllig abgerundete Form
des Hinterfliigels, 4. Längsband zwei deutliche Grenz-
linien besitzend,

a. gross dunkelgelb, Zwischenraum des 4. Längsbandes
in Grundfarbe,

5. Chersonesia nicevillei, Sumatra,

b. klein, hellgelb, alle Zwischeuräume der Längsbänder
dunkel bestüubt,

6. Chersonesia peraka, Malayische Halbinsel, Sumatra,

DEE
H

>

ava,

6. Limenitis albo marginata, WEIMER, Y.
Von dieser zuerst von WEIJMER beschriebenen Art, welcher
dieselbe einer im sicheren Europa käuflich erworbenen Samm-

e HE um

lung eines auf eigene Rechnung in Sumatra geweilt habenden
Laien entnehmen durfte — bei weitem die leichteste und billigste
Art der Entdeckung einer nova Species — ist bis jetzt das ? unbe-
kannt geblieben, obwohl später Z des gleichen Thieres vom Nestor
der Deutschen Entomologie, Dr. O. STAUDINGER in Dresden,
als , hageni” einer zweiten Beschreibung und Benennung unterzo-
gen wurde. Ich erhalte fast das ganze Jahr hindurch stattliche
Serien von 6 3 dieser im Aeusseren der Indischen Limeritis
Danava, Moore, so verwandten Art, so dass die Erwartung nahe
lag, in dem noch unbekannten ? wie bei Danavu ein vom 6 total
verschiedenes Thier vorfinden zu dürten. Diese Erwartung
erwies sich als eine wohlbegründete, als ich endlieh am 2. August
1893 das so sehnlieh gewünschte $ aus den Battak-Bergen erhielt.
Da es bis jetzt trotz ohne Unterlass eintreffender, zahlreicher
ó ó und trotz besonderer Ermahnung der eingeborenen Fünger
bei diesem einen 9 geblieben ist, so muss man annehmen,
dass dieses 9 sich auf ganz ausserordentlich geschickte Art
oder dureh ganz eigene Einrichtung seiner Lebensweise seinen
Verfolgern zu entziehen vermag. Es folgt die Beschreibung
des seltenen Falters:

9 Vorderflügel an Basis der Oberseite braungrün mit bronze-
glanz, in der Mitte der Zelle zwei nach innen concave, schwarze
Linien, Disscocellularäste in ihrem ganzen Verlaufe innen und
aussen von feinen, zwarzen Linien umgrenzt, innerhalb welcher
die braungrüne Fürbung sich etwas aufhellt. Vom Costalrande
zum inneren Rande ein reinweisses, breites Dand, welches zwi-
schen Costal und Subcostalader aus einem feinen weissen Strich,
zwischen Subeostalader und oberer Radiale, oberer und unterer
Radiale, und unterer Radiale und 3. Medianast aus drei nach innen
convexen Halbmonden besteht. Vom 3. Medianaste gegen den
innern Rand wird das weisse Band sehr breit, so dass in der Zelle
zwischen 3. und 2. Medianast nur eben im Theilungswinkel noch
ein kleines Dreieck der Basalfarbe stehen geblieben ist. Auf das
breite, weisse Band folgt eine Zickzacklinie in der Basalfarbe,
welche an der Costa breit und dunkel beginnt, sich in der Mitte
aufhellt und hellgrüngrau wird, um unterhalb des 1. Medianastes

BR E

wieder stärker und dunkler, fast schwarz zu werden. Auf diese
Linie folgt eine Reihe von sechs weissen, nach innen convexen
Halbmonden, vom Apex gegen den Innenrand an Grösse und
Deutlichkeit zunehmend. Aussenrand graubraun, nach aussen
hin dunkler werdend mit einer etwas helleren in Zickzack
verlaufenden submarginalen und geraden marginalen Linie,
Hinterflügel von gleicher Farbe und Zeichnung, jedoch besitzt nur
der untere Discocellularast die Umsäumung mit feinen, schwar-
zen Linien; das weisse Band beginnt breit an der Costa, um an
Breite zunehmend an cer Submedianader zu endigen; auch die
folgende Zickzacklinie ist breiter wie auf dem Vorderfliigel und
fast schwarz; sie wird nach aussen begrenzt von sieben weissen
Halbmondflecken, welche nach innen convex sind und gegen
den Analrand an Stirke und Deutlichkeit abnehmen. Wie
aut dem Vorderflügel eine submarginale, und marginale
hellere Linie, erstere deutlicher als auf dem Vorderfliigel in
Zickzack verlaufend. Abdominalrand nach innen von der Sub-
medianader einfach grau. Unterseite beider Flügel besitzt die
gleiche Zeichnung wie die Oberseite, nur ist hier Alles, was
auf der Oberseite grünbraun ist, zart rosalila, welche Farbe
gegen das weisse Band hin eine warme, braungelbe Abgrenzung
besitzt. Am Apex des Vorderflügels ein lila Fleck. Auf dem
Hinterflügel zwischen Costal- und Subcostalader nahe der
Basis ein birnförmiger, weisser Fleck mit dunkellila Umgren-
zung; in der Zelle ein ähnlicher, mehr länglicher Fleck
von gleicher Farbe mit nach unten offener Begrenzung. Die
auf der Oberseite schwarze Zickzacklinie in ihrem Centrum
braungelb, aussen und innen lila. Thorax und Abdomen oben
gleichfarbig mit der Basis der Flügel, Bauchseite und Beine
weisslich; Fühler oben schwarz, unten dunkelbraunroth.

Flügelspannung: 67 mm.

Länge des Vorderflügels: 40 mm.

7. Lampides margarita, Mint, nov. Spec.

& Oberseite beider Flügel hell azurblau, welche Farbe bei
seitlicher Beleuchtung einen zarten Seidenglanz annimmt und
gegen die Costa und den Apex des Vorderflügels sowie gegen

LV. 5x

EE

den Aussenrand beider Flügel hin sichtlich gesättigter, tiefer
erscheint. Absolut keine schwarze Randfärbung, nur die Cilien
sind schwärzlich. Auf dem Hinterflügel eine sehr feine, schwarze
Marginallinie, über welcher vom Analwinkel bis zum 2. Median-
aste eine gleiche, submarginale Linie verläuft. Die weisse
Zeichnung der Unterseite des Hinterflügels scheint undeutlich
auf der Oberseite durch. Schwänzchen in Fortsetzung des 1.
Medianastes schwarz mit weisser Spitze. Unterseite beider
Flügel kieselgrau; die für das Genus Lampides charakteris-
tischen, weissen Streifen des Vorderflügels befinden sich in der
von DE NICEVILLE (Journal Bombay Natural History Society,
1891, pag. 365.) für Gruppe II des Genus beschriebenen
Anordnung, d. h. Streifen 1 und 2 sind sehr kurz und er-
strecken sich nur von der Subcostalader bis zum 3. Medianaste,
Streifen 3 und 4 sind lang — von Subcostal- bis Submedian-
ader —, vielfach gebrochen und dislocirt, Letzteres vor allem
abwärts vom 2. Medianaste und zwar so stark nach der Basis zu,
dass die untere Hälfte von Streifen 3 wie die Fortsetzung von
Streifen 1 erscheint und die untere Hälfte von Streifen 4 mit Strei-
fen 2 und oberer Hälfte von Streifen 3 ein Y bildet. Die Streifen
im Allgemeinen, auch auf den Hinterflügeln, sind sehr dünn
und fein, ungefähr wie bei Lampides boschides, DE NICEVILLE.
Auf dem Hinterfliigel von der Basis ab gerechnet zuerst die
gewöhnlichen, fünf, stark gebrochenen und dislocirten, weissen
Linien; die 6. und 7. Linie aber besteht aus weissen, einander
mit der Concavität zugekehrten Halbm onden, welche eine Reihe
von fünf schwarzen, runden Flecken einschliessen ; der oberste,
costale Fleck erscheint am intensivsten schwarz. In der Zelle
zwischen 1. und 2. Medianaste ein tiefschwarzer, nach oben breit
und auf den Seiten schmal von Orange umgebener Analfleck
mit einigen metallisch glänzenden, blauen Schiippchen zu beiden
Seiten. Das den Analfleck umgebende Orange setzt sich sowohl
gegen die Costa hin als auch gegen den Analrand hin fort
und erscheint in ersterer Richtung, theilweise die runden,
schwarzen Flecken überdeckend, noch auf dem 3. Medianaste
und der Radiale. Eine marginale 8. weisse Linie und eine

sis i

feine, schwarze, anteeiliäre Linie, nahe dem Analwinkel noch
ein kleines Kliimpchen von metallisch glänzenden, blauen
Schuppen.

? Oberseite der Vorderfliigel matt hellblau ohne Seidenglanz,
Apex und Aussenrand breit schwarz; auf dem Hinterfliigel
scheinen die schwarzen, runden Flecken der Unterseite durch,
dann ein Reihe von sechs schwarzen, weiss umzogenen Flecken,
eine feine, schwarze Marginallinie uud graue Cilien. Unterseite
beider Flügel wie beim 6, nur erscheint die vom Analfleck
ausgehende Orange-fürbung in noch grósserer Ausdehnung.

Thorax und Abdomen oben blau, besonders beim Z sehr
ausgesprochen und glünzend, unten weisslich, Abdomen weiss
geringelt, Fühler schwarz mit weissen Ringen.

Lampides margarita ist in Folge der runden, schwarzen
Flecken auf der Unterseite des Hinterflügels und des vülligen
Mangels von schwarzer Randzeichnung auf dem Vorderflügel
des & eine sehr distincte Art und dürfte am nächsten Lampides
philatus, SNELLEN, aus Celebes und Lampides subdita, MOORE,
aus Sumatra und von den Mergui-Inseln stehen. Diese
beiden Arten besitzen ebenfalls tiefschwarze Färbung zwischen
der 6. und 7. Linie der Unterseite des Hinterfliigels; da aber
bei beiden diese Linien in abgerundetem Zickzack verlaufen,
so entstehen keilférmige, schwarze Flecken, während bei
margarita diese Flecken rund sind.

Beschrieben nach zahlreichen Exemplaren beiderlei Ge-
schlechtes, gefangen im Februar und März in der centralen Berg-
kette des nordöstlichen Sumatra’s im Gebiete der Karobatiaks

Flügelspannung & 37 mm.
9 36 mm.
M den Vorderflügels Z 20 mm.
9 18 mm.

8. WC SCH dato, MIHI, nov. Spec.

& Oberseite beider: Flügel tiefblau mit metallischem Glanze.
Der Apex und der Aussenrand des Vorderflügels sind schmal
schwarz umsäumt, welche Umsäumung gegen der hinteren
Winkel hin abnimmt, um an der Submedianader ganz zu ver-

GW SCH

schwinden. Auf dem Hinterflügel ebenfalls am Apex und ober-
halb der Subcostalader eine schwarze Umrandung, welche noch
etwas in die Gabelung der Subcostalader hinneinragt, gegen
den Analwinkel zu immer schmäler wird und schon vom Apex
des 2. Medianastes ab nur mehr eine schwarz, anteciliäre Linie
genannt werden kann. Im Zwischenriume zwischen 1. und 2.
Medianaste ein kleiner, submarginaler, schwarzer Fleck und ein
ebensolcher, gekrönt mit einigen silberblauen und orangefar-
benen Schiippchen auf dem Anallappen, zwischen beiden eine
feine, submarginale, weissblaue Linie. Ein kurzes äusseres
Schwänzchen über dem 1. Medianast, ein doppelt so langes,
inneres über der Submedianader, beide besitzen eine schwarze,
centrale Linie mit weisser Umrandung und weisser Spitze. Die
Cilien, welche auf dem Vorderfliigel grau sind, sind auf dem Hin-
terfliigel reinweiss. Abdominalrand breit schwarz-grau mit dichter,
farbiger Behaarung. Unterseite beider Flügel mit ihrer grésseren,
basalen Hälfte reinweiss, welche Farbe nach aussen von einem
breiten, graubraunen Bande begrenzt wird. Auf dem Vorder-
flügel ist dieses Band nur deutlich bis zum 1. Medianaste und
besitzt dasselbe nach aussen eine fein gewellte, weisse aus fiinf
Portionen bestehende Grenzlinie, auf welche eine hellere, graue
Zone folgt, wihrend der Aussenrand wieder dunkler, graubraun
gefärbt ist. Unterhalb des 1. Medianastes wird jene hellere graue
Zone bräunlich und dafür der Aussenrand weissgrau. Eine
feine anteciliäre braune Linie. Auf dem Hinterflügel, dessen
basale, weisse Zone grösser ist als jene des Vorderflügels, endigt
das graubraune Band am 2. Medianaste und setzt sich gegen
den Abdominalrand in drei, unterbrochenen, schwarzbraunen,
strichförmigen Portionen fort, welche ungefähr so — \/ —
geformt sind. Nach aussen von dem graubraunen Bande tritt
die weisse Grundfarbe wieder zu Tage mit schwachen Andeu-
tungen einer submarginalen, graubraunen Binde in derselben.
Im Zwischenraume zwischen 2. und 1. Medianaste ein tiefschwar-
zer Fleck mit breiter, orangefarbener Krone nach oben. Auf
dem Anallappen ebenfalls ein schwarzer Fleck mit silberblauer
Krone, zwischen beiden Flecken eine Verbindung von silber-

blauer Schöppchen. Eine feine anteciliäre Linie, am Apex braun
beginnend, wird gegen den Analwinkel hin tiefschwarz.

Thorax und Abdomen oben schwarz mit dichter grauer Behaar-
ung, unten weiss; Beine weiss, Fühler schwarz.

Beschrieben nach zahlreichen 4 4, gefangen im April und
Mai 1894 im Urwalde an den Ufern des durch das Sultanat
Langkat strimenden Wampoe-Flusses in der Nähe des Kampong
Selesseh im flachen Alluvialland; niemals habe ich Exemplare
aus den Vorbergen oder der centralen Bergkette erhalten. Das
noch ausstehende © dürfte ein schmuckloseres, auf der Ober-
seite einfach braunes Thier sein. Es sind bis jetzt erst zwei
Arten des von DE NICEVILLE begriindeten Genus Charana be-
schrieben: Charana mandarinus, Hewitson, aus Sikkim, Bhutan
und Assam und Charana cepheis, DE NICEVILLE, ebenfalls aus
Assam. Während mandarinus sowohl in den Vorbergen (Terrai)
als auch gleich dato auf niedrigem Lande vorkommt, ist ce-
phies in einer Höhe von 3640” gefangen. Von beiden, conti-
nentalen Arten ist dato weit verschieden, vor Allem durch die
tiefblaue Färbung fast der ganzen Oberseite beider Flügel,
welche bei den anderen Arten nur eine sehr beschränkte ist,
ferner nicht minder durch die weisse Unterseite; beide con-
tinentalen Arten sind auf der Unterseite gelb.

Fliigelspannung: 33 mm.

Länge des Vorderflügels : 18 mm.

9. Zeltus amabilis, MIHI, nov. Spec.

Das ebenfalls von DE NICEVILLE in seinem ausgezeichneten
Werke, The Butterflies of India Burmah and Ceylon. Vol. III.
pag. 399, begründete Genus Zeltus, welches er mit gutem
Rechte von Hypolycaena getrennt hat, war bis jetzt ein mono-
typisches. Verschiedene, sehr ähnliche Thiere, wie z. b.
Chliaria merguia, DOHERTY, wurden als zu anderen Gattungen
gehörig erkannt und so blieb es bei etolus, FABRICIUS, dem ich
heute eine sehr distinete und liebliche, neue Art zur Seite
stellen kann.

& Oberseite beider Flügel tief himmelblau, etwas heller auf
dem Hinterflügel. Costa, Apex und Aussenrand des Vorder-

gr

flügels besitzen eine schwarze Umrandung, welche an der
Costa bis zur Subcostalader reicht, am Apex ihre grösste Breite
besitzt und gegen den hinteren Winkel hin schmäler wird.
Auf dem Hinterfliigel besteht diese Umrandung nur am Cos-
talrande und wird bereits am Apex zu einer feinen, schwarzen,
anteciliären Linie. Der Uebergang von Blau zu Schwarz ist,
besonders auf dem Vorderfliigel, kein plótzlicher, sondern ein
allmäliger. Auf dem Anallappen ein schwarzer Fleck, über
welehem das Blau der Grundfarbe in Weiss übergeht, um
sowohl eine reinweisse, submarginale Linie zu bilden, als auch
um entlang dem Aussenrande bis zum 3. Medianaste durch
feinen Anflug von weissen Schüppchen das Blau zu erhellen.
Ueber dem 1. Medianaste ein kurzes Schwänzchen und über
der Submedianader ein mehr als doppelt so langes; diese
Sehwünzehen haben eine feine schwarze Centrallinie und weisse
Ründer und Spitze und sind sehr zarte, gebrechliche Gebilde.
Auf der inneren Hälfte des Hinterflügels stehen weisse Milch-
haare (,Fluffy"), welehe die blaue Grundfarbe besonders bei
Beleuchtung von oben etwas abschwächen. Abdominalrand
dieht über dem Analappen reinweiss, dann weissgrau. Cilien,
welehe auf dem Vorderflügel grau sind, reinweiss und breit.
Unterseite beider Flügel sehr ähnlich der von Zeltus etolus und
Chliaria merguia, im Allgemeinen jedoch heller wie die beiden
genannten Arten, Grundfarbe der basalen Hälfte grau mit gelb-
lichen Glanze. Auf dem Vorderflügel eine feine, doppelte Litura
über dem Zellverschluss; nach aussen davon ein von der Costa
bis zur Submedianader reichendes, schmales, gelbes Band mit
feiner, schwarzer und darauffolgender, weisser lineärer Begren”
zung. Ausserhalb dieses Bandes geht die graue Grundfarbe
allmählig in ein rauchiges Gelb über, welches am Apex des
Flügels am dunkelsten erscheint und in dem ein undeutliches,
schwärzliches, submarginales Band verläuft. Der Hinterflügel
zeigt nahe der Costa einen länglich ovalen, gelben Fleck, eine sehr
feine, einfach schwarze, doppelte Litura am Ende der Zelle, darauf
von der Costa bis zum Abdominalrande ein schmales, gelbes

d mit feiner, erst schwarzer, dann weisser Begrenzungslinie-

— Pf ilm

Dieses Band erscheint in seiner unteren, gegen den Abdominal-
rand nach innen gebeugten Hälfte gebrochen, unregelmässig und
am Ende selbst verdoppelt. Von Apex, welcher noch einige rauchig
gelbe Farbung besitzt, bis zum 2. Medianaste ein unregelmässiges,
schwarzes Band, von dem da, wo das erste, gelbe Band sich ver-
doppelt, ungeführ nahe der Submedianader, noch ein kleiner,
isolirter Rest wieder sichtbar wird. Dieses zweite Band bildet
die Grenze der grauen Basalfarbe und ist der Flügel nach aussen
von ihm reinweiss gefürbt. Auf dem weissen Gebiete eine
Reihe von sechs schwarzen submarginalen Flecken, deren
grósster, der fünfte, zwischen 2. und 1. Medianaste liegt, wührend
der sechste dreieckige, sich auf dem Anallappen befindet. Eine
feine, anteciliäre schwarze Linie.

Thorax und Abdomen oben glünzend blau, unten weiss, Fühler
und Beine sehwarz und weiss geringelt.

9 Oberseite beider Flügel einfach braun mit etwas róthlichem
Schimmer an der Basis der Vorderflügel. Hinterflügel am Ab-
dominalrande grauschwarz, entlang dem Aussenrande vom Anal-
winkel bis zum 3. Medianaste eine weisse Binde, in welcher eine
submarginale, aus 3—4 zusammenhüngenden schwarzen Por-
tionen bestehende Fleckenreihe verläuft ; eine feine weisse Mar-
ginallinie und noch feinere, schwarze, anteciliäre Linie. Cilien
des Vorderflügels schwarzbraun, des Hinterflügels weiss. Unter-
seite beider Flügel wie beim 5, nur sind alle Farben viel heller,
so dass die dort grauen und rauchig gelben Flüchen hier fast
weiss und hellgelb erscheinen. Thorax und Abdomen oben
mit den Flügeln gleichfarbig, braun, unten wie beim Z weiss.

Beschrieben nach 5 & Z und 1 9, gefangen im Juni, Juli und
August, 1894, sowohl in den Vorbergen als auch in der Alluvial-
ebene des Sultanates Langkat an der Nordostküste Swmatra's.

Flügelspannung ó 22—27 mm.
> 220 mm. .
Länge des Vorderflügels 5 12—13 mm.
9 12 mm.

n

(Fortsetzung folgt).

VERSLAG OMTRENT DE GOUVERNEMENTS KINA-
ONDERNEMING IN DE PREANGER-
REGENTSCHAPPEN OVER
HET JAAR 1894.

DOOR
P. Van LEERSUM,

Waarnemend Directeur der Gouvernements Kina-onderneming.

I WEERSGESTELDHEID.

Kenmerkten de jaren 1892 en 1893 zich door een zeer natten
oostmoesson, in het afgeloopen jaar kon, met uitzondering van
enkele regenbuien, van af de 2° helft van de maand Juni tot
begin September eene aanhoudende droogte geconstateerd worden.

Die laatste maand was echter buitengewoon regenachtig.

Uit het bij dit verslag gevoegd overzicht (Bijlage A) der regen-
waarnemingen op de etablissementen Lembang, Tjinjiroean en
Kawah-Tjiwidei blijkt, dat te Lembang en Tjinjiroean, ofschoon
het aantal regendagen vrij wel gelijk bleef, de regenval in
het jaar 1894 belangrijk grooter was, dan in het jaar te voren.

Op het etablissement Kawah-Tjiwidei, waar gewoonlijk de
regenval het grootst is, was zulks in 1894 niet het geval en
bleef deze belangrijk onder het gemiddelde van vorige jaren
en o.a. veel lager dan die te Tÿinjiroean.

In de maand October wisselden regen en droogte elkander
vrij wel af, terwijl de maanden November en December tot
de zeer regenachtige behoorden.

In de eerste dagen van Januari en in de laatste helft van
Maart heerschten er hevige winden, waardoor aan de plant-
soenen, ten gevolge van het afscheuren van takken, nog al
schade werd berokkend.

LAS ES ię "RETE: KIE

ie

In het bijzonder was dit het geval met Nagrak, op het
Tangkoeban-Prahoe gebergte, door een storm uit het Zuid-
Westen, welke in de eerste helft van Januari woedde.

Nachtvorsten werden slechts één enkele maal waarnomen,
en wel te Kawah-Tjiwidei. Schade werd hierdoor echter niet
veroorzaakt.

Over het algemeen genomen was de weersgesteldheid niet
ongunstig voor de ontwikkeling der plantsoenen.

II VERMENIGVULDIGING.

Met ult. December 1894 (zie bijlage B) bedroeg het aantal
in den vollen grond staande planten 2933200, zoodat deze
in den loop van het jaar met 28000 zijn toegenomen.

Deze vermeerdering is voor een groot deel toe te schrijven
aan de beplanting van de reeds in 1890 gekapte, binnen de
grenzen der perceelen en tusschen reeds beplante tuinen liggende
terreinen te Tirtasari, Tjibeureum en Tjibitoeng.

Voor dezen aanplant werden gebezigd enten van hoog kinine-
gehalte, o.a. „Mengsel Rioeng-Goenoeng” en de hybride N°. 233,
benevens zaailingen, afkomstig van zaad van onderzochte boo-
men, van „Mengsel Rioeng-Goenoeng,’ N°. 23 en N°, 89X
73 X 23 X 38.

Dat het aantal C. Ledgeriana’s in den vollen grond te Tir-
tasari verminderde met 34000 planten, is geen gevolg van
oogsten of afsterven, doch alléén van het verenten (met de
hybride N°. 233) der hybride — zaailingen van slecht type,
staande in de ravijnen.

Deze werden n.l. afgeschreven en aangezien het aantal
geslaagde enten nog niet kon worden opgenomen, gaf dit
schijnbaar eene vermindering.

In de kweekerijen bevonden zich naar schatting nog 597300
planten; waarvan 252300 C. Ledgeriana’s en 345000 C. Suc-
cirubra’s.

Het grootste gedeelte dezer laatste zal moeten dii tot
beo. met C. Offieinalis, C. Ledgeriana en de hybride

Onder de 252300 C. Ledgeriana’s zijn begrepen 17300
enten, geschikt, om in het eerste kwartaal 1895 in den vollen
grond te worden gebracht.

Daar bij wijze van contrôle, proefmonsters zaad, op de
Gouvernements zaad-venduties verkocht, ter kieming uitgelegd
waren, deze alle zonder uitzondering zeer gunstige resultaten
gaven, klachten omtrent inferieur zaad niet ingediend werden
en er geen behoefte bestond aan deze planten, werd een groot
gedeelte afgeschreven en moet daaraan dan ook hoofzakelijk
de reductie worden toegeschreven van het aantal Succirubra-
planten op de kweekerijen.

Zooals boven reeds is medegedeeld, werden de ravijnen te
Tirtasari, vroeger beplant met hybridezaailingen, verent met
de hoog-procentige N°. 233.

Hiertoe werd om de volgende redenen overgegaan:

1° was het kinine- gehalte dezer boomen zóó laag (de stambast
bij een stamdikte van minstens 25 c.M. omtrek bevatte in door-
sneé bij boomen op 5-7 jarigen leeftijd, slechts 3,50 °/, kinine)
dat, met het oog op de lage kinabast— prijzen, deze niet met
voordeel tot fabrieksbast te verwerken waren; en

2° waren zij, door de verkeerde samenstelling der alcaloïden,
ongeschikt tot pharmaceutisch doeleinde.

Daarbij kwam nog, dat vele begonnen te bloeien en dus de ze-
kerheid bestond, dat zij de in de nabijheid staande, tot zaadwinning
bestemde Ledgeriana’s van hoog gehalte, zouden doen verbasteren.

Van deze slaagden + 95 °/,.

Evenzoo werden de C. Succirubra-aanplantingen van verschei-
dene ravijnen te Tjibeureum en Tjibitoeng, welker grond min-
der geschikt bleek te zijn voor de kultuur dezer soort boomen,
insgelijks verent met de hybride No. 233,

Het aantal in den vollen grond staande C. Succirubra-plan-
ten te Kawah-Tjiwidei verminderde door verenting met C.
Officinalis, terwijl daarentegen het aantal C. Officinalis-enten
evenveel toenam.

De groei van de C. Officinalis met Succirubra-onderstam
is buitengewoon krachtig.

te eeen

SSS ee EE cc

en

-—— O a

Door de bizonder natte weersgesteldheid in het jaar 1893
konden geen C. Ledgeriana-zaad veilingen gehouden worden;
wel een paar (in de maanden Maart en September) van C.
Succirubra-zaad en brachten deze respectievelijk f 420.50 en
f 325.— op.

Onder de eerstgenoemde som is echter begrepen een bedrag
van f 150.— aan verkochte enten.

Aan ’s Lands-Plantentuin werden op aanvraag twee wardsche
kisten met C. Ledgeriana- en C. Succirubra-planten verstrekt,
als mede 2 balen versche kinabast.

Aan de musea te Turijn en Rijssel werden monsterkistjes
met verschillende soorten kinabast verzonden.

Door kruidkundigen en vertegenwoordigers van wetenschap-
pelijke instellingen of buitenlandsche Gouvernementen werden
geene kinazaden aangevraagd; evenmin door houtvesters in
Nederlandsch-Indié.

Alhoewel de aanhoudende droogte in de maanden Juli en
Augustus een rijken bloei der C. Ledgeriana-plantsoenen beloofde,
zoo werd deze verwachting door de vele regens der maand
September geheel vernietigd.

De bloei is dan ook vrij onbelangrijk, en dus kan nog niet
met zekerheid gezegd worden, of in 1895 aan de vele aanvra-
gen om Ledgeriana-zaad zal kunnen worden voldaan.

III ONTGINNING EN ONDERHOUD.

Het is volstrekt noodzakelijk, dat aan de
verhooging van het humusgehalte van lichten,
zoowel als van zwaren grond, meer
worde geschonken, zonder de hooge waarde van
de minerale bemesting over 't pee te zien.

Het belangrijkste middel om het
halte van den grond te verhoogen, bestaat in
de groene bemesting. (De stikstofvoe-
ding der ewassen, door D, R.
en U, J. Mansholt).

Nieuwe terreinen buiten de reeds bestaande grenzen werden
niet ontgonnen.

x ES

Te Tirtasari (zie bijlage M) werden + 15 bouws, reeds
vroeger gekapt terrein en gelegen binnen de grenzen, tusschen
andere aanplantingen in, beplant.

Te Tjinjiroean, Tjibeureum en Tjibitoeng werden evenzoo
+ 53 bouws plantklaar gemaakt en gedeeltelijk beplant; de
bij het einde van het afgeloopen jaar nog niet volgeplante
terreinstukken zullen in het eerste kwartaal van 1895 worden
volgezet.

Te Tjinjiroean werd het, door rooiing van + 10 bouws oude
C. Succirubra-tuinen open gekomen terrein in orde gebracht
en volgeplant.

Zooals in het vorig verslag is medegedeeld, was de rooiing
dezer plantsoenen noodzakelijk, niet alléén omdat zij, tengevolge
der in vroegere jaren toegepaste Mac-Ivor-methode, slechts een
ziekelijk bestaan voortsleepten, doch ook, omdat zij geheel door
C. Ledgeriana-tuinen waren geënclaveerd.

Dezelfde wijze van grondbewerking, waarmede in 1892 begon-
nen werd, is ook in 1894 op alle tuinen toegepast, n.l. het op
zijn tijd omwerken (patjoelen) en het slaan van kleine greppels
tusschen de boomen, om daarin het onkruid en de afgevallen
bladmassa, bij wijze van groene bemesting, te kunnen begraven.

En dat deze grondbewerking van zeer groot nut was, zoowel
voor den bodem als voor de plantsoenen, bleek niet alléén daar-
uit, dat het kwaadaardig onkruid vrij spoedig door een minder
schadelijk soort vervangen werd, doch ook, bij het openen van
greppels der vorige jaren, dat zich daarin een uitgebreid haar-
wortelnet gevormd had, hetgeen dus den groei der boomen
zeer ten goede moet zijn gekomen.

Dit laatste bleek dan ook door het frisch en gezond voor-
komen van bijna alle plantsoenen op de verschillende onder-
nemingen.

In het bizonder viel dit waar te nemen in de oude C. Sucei-
rubra-tuinen te Rioeng-Goenoeng.

Stonden deze in vorige jaren steeds geel van blad en vrij
schraal, nu daarentegen hebben de boomen niet alleen meer
blad, doch is dit ook intens groen van kleur.

SEN | MM

Dat hierdoor bij een eventueelen oogst de gemaakte meerdere
onkosten ruim vergoed zullen worden, is zonder twijfel, want
de oogst aan pijpbast zal veel grooter zijn dan voorheen, daar
het gebleken is, dat thans de bast veel beter van het houtge-
deelte loslaat, het geen vroeger veel te wenschen overliet, toen
menig stuk als onoogstbaar moest weggeworpen worden.

Het onder de aanplantingen meestal voorkomende onkruid,
joekoe pahit (Paspalum conjugatum) is zoo goed als verdwenen
en heeft plaats gemaakt voor het minder nadeelige Sientrong
(Erechtitis valerianae folia).

Door met deze grondbewerking te wachten, tot de zware
regens hadden opgehouden, werd beoogd en verkregen, dat de

as omgewerkte grond niet weder door aanslibbing van fijne
aarddeelen toegespoeld en de toetreding van lucht daardoor
belet werd.

In vroegere jaarverslagen vindt men onder het hoofdstuk
„Ontginning en Onderhoud” medegedeeld, dat gedurende den
regentijd het onkruid alleen maar kort gehouden (babad) en
om de boompjes zelven het onkruid met de hand verwijderd
(bobokor) werd.

Dit kort houden geschiedde met de parang, een inlandsch
gereedschap, hetwelk liefst zoo min mogelijk bij het schoon-
maken der kina-tuinen gebruikt moet worden.

Het was hierom dan ook, dat in dezen westmoesson tot
eene andere wijze van schoonmaken der tuinen werd overgegaan.

Reeds in het jaarverslag over het jaar 1892 werd door rappor-
teur medegedeeld, dat op plaatsen, waar alang-alang en lalampoe-

jangan anvoorkwamen, de grond ná eene flinke bewerking met
allerlei afval van plantaardigen aard werd bedekt, om het spoedig
opschieten van dit schadelijk onkruid zooveel mogelijk te beletten.

Behalve dat de bedoelde bedekking het snel opschieten van
onkruid voorkwam, werd zoowel de physische als chemische
gesteldheid van den bodem er merkbaar door verbeterd.

In plaats van nu in den regentijd de tuinen met de parang
te babadden, werd met de patjoel de bodem oppervlakkig los
gemaakt, waardoor het onkruid niet alleen bij den wortel wordt

EE oo

afgesneden, doch tegelijker tijd gelijkmatig over den bodem
wordt verspreid.

Het best voldoet deze bewerking—en men ziet er dan ook
het meeste succes van—in tuinen, welke gedurende langen tijd
niet zijn schoongemaakt en waar dus het onkruid welig is
opgeschoten.

Hoe meer onkruid, des te beter voldoet het aan de gestelde
eischen van eene goede bedekking.

Het groote voordeel van deze bewerking boven babad is:

1°. Dat niet, even als nà babad, een slechter, doch steeds
een beter soort onkruid opschiet.

2°. Dat door het bedekken van den bodem met een laag
onkruid minder water in den grond dringt, wijl een groot
gedeelte van het regenwater door de bedekking geabsorbeerd
en dus gelegenheid gegeven wordt, om te verdampen; en

3°. dat de bodem onder het laagje onkruid steeds poreus blijft
en niet door het regenwater aangeslibd en dus hard gemaakt wordt.

Boven beschreven grondbewerking, bekend onder den naam
van „mapassen” werd het eerst met succes toegepast op de
Er kina-onderneming Pasir-Malang en men zag daar
0. a. op de wegen langs de tuinen, waar jaren lang allerlei
grassoorten en alang-alang groeiden, na eene herhaalde bewer-
king, dit onkruid geheel verdwijnen, en het zoo goedaardige
en gewilde bala katjioet (Wollastonia Zollingeriana) daarvoor
in de plaats treden.

r moet echter met nadruk op gewezen worden dat deze
grondbewerking slechts toegepast mag worden in den regentijd ;
in den oostmoesson is het begraven van het onkruid in kleine
greppels en het patjoelen der tuinen een hoofdversischte tot
goed onderhoud.

De kosten per bouw zijn, al naar omstandigheden, verschil-
lend, doch gemiddeld bedragen ze niet meer dan 3 à 4 gulden.

Aan bemesting van verschillende gedeelten van tuinen, waar
de aanplant, meest 2° of 3°, minder gunstig stond, werd even-
eens veel zorg besteed; en daar er geen mest te bekomen was,
moest dit geschieden met mest, afkomstig van eigen vee.

"PEPE = OO EEE EEE. a aa ONNNNPA

—-— E

Waar dan ook weidegronden beschikbaar waren, zooals o. a.
te Lembang, Nagrak, Tjinjiroean, Tjibeureum en Tirtasari,
werden zooveel mogelijk veestapels aangehouden, waardoor de
mest aan die etablissementen ten goede kwam.

Bepaalde bemestingsproeven, met het oog op het alcaloid-
gehalte, werden alléén op het etablissement Tjinjiroean genomen.

De schade, door insecten aangericht, was in het afge-
loopen jaar zeer onbeduidend.

De Helopelthis Antonii vertoonde zich slechts sporadisch in
de jonge tuinen te Tirtasari, Tjibeureum en Tjibitoeng.

Te Lembang was de rups Attacus Atlas geheel verdwenen;
nagenoeg even zoo de rups Euproctis Millerie (hileud mèrang)
op de etablissementen Nagrak, Tirtasari, Tjinjiroean en Tji-
beureum.

Schade, aangericht door wilde varkens, viel alleen te consta-
teeren op de etablissementen Tirtasari en Tjmjiroean; op het
etablissement Nagrak had men er in het geheel geen last meer
van nà de vergiftigingsproeven met sublimaat.

Op de beide eerstgenoemde etablissementen kon de proef niet
afdoend genoeg genomen worden, omdat de vergiftigde aard-
vruchten in de onmiddellijke nabijheid der koffie-tuinen zouden
gelegd moeten worden, on hierdoor te groot gevaar voor de daar
werkzame bevolking zoude ontstaan zijn.

Wat plantenziekten betreft, zoo kwam stam- en takkanker
in het begin en tegen het einde van het afgeloopen jaar alleen
in een paar enten-plantsoenen te Tirtasari op smalle bergruggen
gelegen voor.

In de andere tuinen evenwel niet. Zooveel mogelijk werden
de aangetaste deelen weggenomen, geoogst en het hout verbrand,
om verdere verspreiding te voorkomen.

Te Nagrak kwam in de enten-tuinen weinig of in het
geheel geen wortelziekte voor, wel daarentegen in de zaailingen-
plantsoenen,

Op de dagen van 18 en 19 October viel er op de etablissementen
Tirtasari, Tjinjiroean, Tjibereum en Tjibitoeng een vrij zware
aschregen.

a | 2

De schade, daardoor aangericht, was vrij onbeduidend, daar
zij alleen bestond in het noodzakelijke van eene herhaalde grond-
bewerking en van een geforceerden oogst van 7267 halve kilo-
grammen drogen bast, veroorzaakt door het afscheuren van tak-
ken, welke onder de zwaarte der daarop verzamelde asch bezwe-
ken waren.

Met het oog op de chemische samenstelling is het niet onwaar-
schijnlijk dat de voordeelen, qua meststof, de vrij geringe
nadeelen zullen overtreffen.

Een quantitatief onderzoek alleen zal hierin uitspraak kunnen
doen en de resultaten daarvan worden afgewacht, waartoe de
welwillende hulp van Professor WEFERS BETTINK te Utrecht
is ingeroepen.

IV. Ooast van KINA.

De oogst van 1894 bedroeg 590214 halve kilogrammen,
waarvan 587206 bestemd werden voor verkoop in Europa
en 3008 voor gebruik bij den geneeskundigen dienst in Indië.

In 1893 daarentegen werden verzameld 559957 halve kilo-
grammen bast, zoodat de productie met 30257 halve kilo-
grammen is toegenomen.

De oogst had grooter kunnen zijn, indien niet door de lage kina-
bast-prijzen veel bast als waardeloos — in de tegenwoordige tijds-
omstandigheden—in de tuinen had achter gelaten moeten worden.

En dat dit laatste juist is, kan blijken uit het hooger gemiddeld
gehalte aan zwavelzure kinine der fabrieksbasten van den oogst
over het jaar 1894. Bedroeg dit van het Ledgeriana-product
in het jaar te voren 5.43 °/,, voor 1894 was dit 6.55 °/o.

Het hoogste gehalte werd verkregen uit een enten-
plantsoen, bekend onder den naam van „Mengsel Rioeng
Goenoeng" zijnde enten van door Moens en rapporteur onder-
zochte boomen, waarvan het product een gehalte had van
13.05 °/, zwavelzure kinine.

Met uitzondering van slechts eene enkele partij, groot 3055
halve kilogrammen, welke een gehalte had van 3.55 °/, was het
laagste gehalte der verzonden partijen + 5 °/, zwavelzure kinine.

n RES

Het gemiddeld gehalte van het C. Officinalis product bedroeg
5.12 ai
De oogst van 1894 bestond uit:

AANTAL. Netto gewicht
KINA-SOORT. in halve
Balen. | Kisten. | kilogrammen.

C. Ledgeriana. 2358 — 522051

C. Succirubra. 59 193 36591
C. Officinalis. 109 3 24540
C. C. Schuhkraft. — 29 4024

Total... 2526 225 581206

Productie-cijfers der verschillende etablissementen zijn te
vinden in bijlage C.

Het Ledgeriana-produet, groot 522051 halve kilogrammen,
bestond uitsluitend uit bast, waarvan de oogst niet uitgesteld kon
worden, n.l. van zieke en onderdrukte boomen en van onderdrukte
takken, welke nagenoeg geen functie meer uitoefenden en door
welker wegneming, aan den hoofdstam gelegenheid werd gege-
ven zich verder te kunnen ontwikkelen en een kruin van
bladeren te vormen.

Wat niet hoogst noodzakelijk was, werd niet geoogst, het-
geen dan ook blijt uit de productie, welke, in verhouding tot
het beplant aantal bouws, vrij gering is te noemen.

De vernieuwde Ledgeriana-bast, verkregen van de in 1891
geschraapte takken, waarvan de meesten slechts een kwijnend: `
bestaan voorsleepten, en welke insgelijks werden weggenomen
om de boomen langzamerhand een bladerkroon te doen vormen,
had nog in lang niet zijn oorspronkelijk gehalte aan kinine-
sulphaat terug gekregen.

Uit den hierbij als Bijlage E. gevoegden staat van analyses
blijkt, dat een tijdperk van drie jaren nog lang niet voldoende
is, om den vernieuwden bast tot zijn DESS kinine-

gehalte terug te voeren.
LV. 6k

HE ` MN

Zoo werden in 1891 door schrapen aan oorspronkelijken
bast (schilfers)
195558 1/, Ko. met een gemiddeld gehalte van 9,51 °/°
kininesulphaat verkregen; en uit dezelfde tuinen in
1892 aan vernieuwden bast:
105559 1/, Ko. met een gemiddeld gehalte van 5,98 9/,;
in 1893:
71449 !/, Ko. met een gemiddeld gehalte van 5,66 °/,;

55453 1/, Ke. met een gemiddeld gehalte van 7,04 o/o.

Moens daarentegen beweert, dat een tijdperk van 3 jaar
wèl voldoende is; doch of nu bovenstaande ongunstige resul-
taten moeten worden toegeschreven aan het schrapen van
takken en niet van boomen, waarop (n. L op het schrapen van
boomen) de veronderstelling van Moens berust, of op de wijze
van schrapen, moet nog door nadere proeven uitgemaakt
worden; maar dat door de wijze van schrapen, in 1821 toe-
gepast, eene enorme kurkafzetting op de takken heeft plaats
gehad, is vroeger reeds medegedeeld; dat bedroeg zelfs van
26—50 of.

Het Succirubra-product werd verkregen door rooiing van
een paar tuinen te 77injiroean, welke plantsoenen in een
ziekelijken toestand verkeerden.

Door het in der tijd gevolgde systeem van niet-snoeien
dezer tuinen kon er echter weinig waardevol product, n. 1.
pijpen van !/, —1 Meter lengte verkregen worden; het
meeste product bestond uit korte en gebroken pijpen.

Het mooiste product, n. 1. pijpen van 1 Meter, (welke in
deze voor de kina zóó kommervolle tijden zelfs prijzen behaal-
den van f 1.50 per half kilogram) werd verkregen van boomen
uit een tuin, geplant in + 1870, welke in hun jeugd wèl
behoorlijk waren opgekapt.

Zelfs konden daardoor van één boom 10 stuks gave pijpen
van 1 Meter (behalve nog de pijpen van 50 en 75 cM.) ge-
sneden worden.

Overigens liet door den ziekelijken toestand der gerooide

M

plantsoenen de bast moeielijk van het hout los, hetgeen insge-
lijks oorzaak was, dat er weinig pijpbast kon verkregen worden.

Even als in het vorige jaar werd al het Succirubra-product,
ook gebroken stukken, in kisten verpakt,

Het Officinalis-product werd verkregen door ontgraving van
het restant Officinalis-boomen te Tjibitoeng, welke, als
staande op een zeer schralen steenachtigen bodem, voor het
grootste deel een kwijnend bestaan leidden; en voor een ander
deel door de Succirubra’s, welke in vorige jaren daartusschen
geplant waren, geheel overschaduwd en onderdrukt werden,
zoodat bij niet tijdig oogsten dezer boomen de zekerheid be-
stond, dat zij binnen betrekkelijk korten tijd toch zouden
afsterven.

Zoo konden slechts 3 kisten pijpbast van de 24540 halve
kilogrammen bast van dezen oogst verkregen worden; de rest
bestond uit gebroken pijpen. Wel een bewijs, dat de boomen
ziekelijk waren, waardoor de bast zeer moeielijk van het hout-
gedeelte losliet.

Het kleine partijtje C. C. Schuhkraft, groot 4024 halve
kilogrammen, is afkomstig van Tjinjiroean, welke boomen
gerooid werden, omdat zij hier en daar verspreid stonden, en
daardoor veel aan onderhoud kostten.

Uit het oorspronkelijk Ledgeriana plantsoen te Tjinjiroean,
oud ruim 25 jaar, werden behalve de zieke takken, nog 38
zieke boomen geoogst.

Het product, uit dien tuin verkregen, bestond uit:

1879 halve kilo's gruis, houdende 3,49 o/o kinine
540 > » gebroken pijpen, » y
940 » » vernieuwd (stambast), » 575 »..»
934 » » wortelbast , » 5,00 » »
Totaal 8463 halve kilo's, houdende gemiddeld 4,74 ofo kinine,
* gevende 6,38 » sulphaat.
In 1890 werden verkregen 4627 halve kilo's, met gemiddeld 5,36 > kinine.
» 18M » 430 + > 9 » My »
» 1892 » » 4053: » > 3 » 5,47 » 9
». 1898 » » 907 + * 9 » 550 » 9
» 1894 > » SMS > .». $ » 474 » >

Sr Dh a

De verkregen hoeveelheid wortelbast is wederom zeer gering,
hetwelk te wijten is aan de omstandigheid, dat het grootste
gedeelte der wortels was afgestorven, zoodat de bast niet
oogstbaar was.

Uitvoerige opgaven omtrent de in elke veiling verkochte
soorten en behaalde prijzen vindt men in Bijlage J.

Daaruit blijkt, dat de algemeene middelprijs voor de in
veilingverkochte basten beliep f 0.2372 per half kilogram,
tegen f 0.215° in het jaar te voren; en de gemiddeldde unit-
prijs (per half kilogram bast en per procent kinine sulphaat)
f 0.0399 tegen 0.0405 in 1893.

Bedroegen de middelprijzen in 1893 voor het Ledgeriana-
en Officinalis-product f 0.2158 en f 0.2037, deze prijzen waren
in 1894 respectievelijk f 0.2245 en f 0.2261 (zie bijlage J.)

Voor Succirubra was in 1893 de middelprijs f 0.2180, in
1894 f 0.3113, | |

De middelprjs van de op alle veilingen ter verkoop aan-
geboden kina-soorten rees in 1894 met f 0.0222.

‘De totale bruto-opbrengst was f 134200.67 (zie bijlage J.)

V. PERSONEEL EN GELDMIDDELEN.

Onder het Europeesch personeel, het vorig jaar bestaande
uit een waarnemend Directeur, 8 opzieners en één élève-opziener,
kwamen de volgende mutatiën voor.

De betrekking van Directeur bleef onvervuld en met de
waarneming daarvan tijdelijk belast de Adjunct-Directeur der
Gouvernements Kina-onderneming in de Residentie Preanger
Regentschappen.

Bij Gouvernements Besluit dd”. 25 October n°. 38 werd den
opziener bij de Gouvernements Kina-onderneming te Rioeng
Goenoeng, A. VAN HONK, een eervol ontslag uit ’s Lands dienst
verleend.

Bij Besluit van den Resident der Preanger-Regentschappen,
dde. 3 November 1894 n°. 8795/81, werd de opziener van het
etablissement Lembang, B. A. COURANT, overgeplaatst naar het
etablissement Rioeng-Goenoeng en daarbij tevens bepaald, dat

- wm IR

MET: SEH

de werkzaamheden op het etablissement Lembang voortaan
tegelijk met zijn eigen betrekking zullen worden waargenomen
door den opziener van het etablissement Nagrak.

Door dezen bezuinigingsmaatregel bestond alzoo op ult,
December 1894 het ondergeschikte Europeesch personeel uit 7
opzieners en één élève- opziener.

Bij besluiten van den Directeur van Binnenlandsch-Bestuur
dd”. 30 Augustus en 22 November 1894 ns. 290 en 375 werd
aan de opzieners A. van Kempen en W. HarkENsCHEID de
derde, aan den opziener A. VACQUIER de tweede en aan de
opzieners A. SCHRIJN en B. A. COURANT de eerste drie-jaarlijk-
sche tractements-verhooging van f 25.— ’s maands toegekend.

Het vaste inlandsch personeel bestond op ult, December
1894 uit:

5 timmerlieden,
3 pakhuismandoers,
20 mandoers,
264 boedjangs en
1 bediende bij het chemisch laboratorium.

Ten gevolge der benoodigde krachten voor sawah-bewerking
en koffie-oogst was, als gewoonlijk in de maanden April tot
Juli, de opkomst van het werkvolk, op de etablissementen ten
zuiden van Bandoeng gelegen, betrekkelijk gering; op de
etablissementen Lembang en Nagrak, ten Noorden van Bandoeng,
was de opkomst echter buitengewoon slecht,

In de maanden Augustus en September verbeterde dit echter
in zulke mate, dat ten slotte de werkzaamheden er niet onder
te lijden hadden.

Door gebrek aan volk voor het transport van het product
uit den oogst van 1894 van het établissement Rioeng-Goenoeng
naar Tjikalong moesten de laatste balen kinabast, gereed tot
verzending, ruim 2 maanden langer op bovengenoemd etablis-
sement blijven liggen, en konden eindelijk tegen verhoogde
betaling afgevoerd worden.

De uitgaven ten dienste der onderneming (zie bijlage L.)
bedroegen in 1894 aan:

D RPA

Tractement Wad, Directeur en verder

Europeesch personeel. ...... ken eee EE E J 25415.—
eis- en verblijfkosten . 00600 00 04000 PRE 900.—
Schrgfbehoeflét. +. ©. 4 <<... © 0 0 0 0 00 0 0 © sees » 300.—
Laboratorium- bediende .......... ey 80 aoe » 180.—

Uitgaven voor vernieuwing, reparatie
en materialen van gebouwen en droog-
2: eh NICE ENS I C EIE f 8936445
Id. voor aanplant, inzameling, vervoer
van het product (tot Bandoeng en Tjimahi),
benevens inlading enz. enz......... » 43959.305

Totaal... f 79050.45

52195.45

x

Bij de begrooting over 1894 was toegestaan:
1

Tractement Europeesch Personeel, ..,..........,. J- 35655.—
Hels- en verblijfkosten …,.. es. es eee cos © es » 1200—
sechrijfbehoeften. 2.42 ACE Hu MU ORO KKA » 360.—
Aanplant, inzameling, vervoer van het product (tot Ban-

doeng en Tjimahi), gebouwen enz. enz. ..........., » 70000.—

Totaal. .. / 107915.—

En ofschoon bij de begrooting van 1894 reeds f 10000.—
minder was opgebracht en aangevraagd voor aanplant, inzame-
ling van product, enz. enz. dan bij die van 1893, zoo bedroegen
de uitgaven, niettegenstaande eene grootere productie, nog
f 28164.55 minder, dan waarop bij de begrooting gerekend
en ook toegestaan was.

Bij deze uitgaven dienen echter nog gevoegd te worden de
kosten van het vervoer van de spoorwegstations te Bandoeng en
Tjimahi naar Tandjong Priok ad f 1802.36 — niet onder de
aangevraagde en toegestane fondsen ad f 107215.— begrepen —
zoodat de gezamenlijke uitgaven in Indië met inbegrip van
laatstbedoeld vervoer hebben bedragen f 86852.81.

Worden alle uitgaven in Indië omgeslagen over het geleverd
product, dan er dat deze per half ar hebben bedragen :

in 1890 . . i f 0.22%
CH. 1 AS a ION
IMS. .. . o en
TEE. © 0 GTŻ | gg RM
# | . * aa MM

ME EM s MERE E EES

CN enen

BO RA

De gezamenlijke kosten over 1893 bedragen,
met inbegrip van het transport van het product
naar Tandjong Priok . . . . f 91270.88°

De kosten van ear naar en gekoop
B rong: +4 ee ee Ach „BMABDAŚ
Totaal INE MODE

Het bruto provenu der veilingen over 1893, in 1894 te
Amsterdam gehouden, bedroeg f 134200.67, zoodat uit den
oogst van 1893 een winst is behaald van f 18449.34% (zie
bijlage G), ongerekend eene som van f 745.50, welke de ver-
koop van zaden en enten opbracht.

De gezamenlijke uitgaven, berekend per half
kilogram bast, met inbegrip van het vervoer

naar Tandjong Priok, bedroegen in 1893 . . f 0.16%
die van het vervoer naar Europa, benevens
die van verkoop van het product. . s . . , 0.04%

Total. V 7 p ue

De bruto opbrengst per half kilogram was gemiddeld f 0.23%,
zoodat het netto provenu per half kilogram bast f 0.03% was.
Een gespecificeerde opgave van de uitgaven in Indi? over het
jaar 1894 vindt men in bijlage L.

Daaruit blijkt dat het onderhoud der tuinen f 10.85 per
bouw heeft bedragen, met inbegrip der uitgaven voor het van-
gen van schadelijke insecten; en alle onkosten op den oogst,
inclusief spoorvracht en inlading te Tandjong Priok f 0.04 per
half kilogram.

VI. SCHEIKUNDIGE ÜNDERZOEKINGEN.

In den hierbij gevoegden staat (zie bijlage F) worden de
uitkomsten opgegeven van de alealoid-bepalingen, welke vooral
uit een agronomisch oogpunt van belang zijn.

N°. 1-30 zijn onderzoekingen, welke geschiedden om na te
gaan, of kunstmatige droging al dan niet een nadeeligen in-
vloed uitoefent op het alcaloïd-gehalte van C. Succirubra- of
Pharmaceutischen bast.

Ten behoeve van dit onderzoek werd een + 15-jarige C.

iuc s

Succirubra-boom geveld en op verschillende plaatsen stukken
bast ter breedte van den geheelen stamomtrek weggenomen.

Deze strooken bast, gemerkt A, B, C, enz, werden over
haar lengte as in drie deelen verdeeld, en deze laatste stukken
gemerkt 1, 2 en 3.

De aldus verkregen drie serién werden nu behandeld als volgt :

1°. Die der serie A,, B,, C,, enz. werden uitsluitend in de
zon gedroogd; zonder toepassing dus van kunstmatige warmte.

2°, Die der serie A,, B,, C,, enz. werden eerst eenigen tijd
in de zon gedroogd, tot i verreweg het grootste deel van hun
watergehalte verloren hadden, en pas daarna kunstmatig ge-
droogd bij een maximum temperatuur van + 200° F; dus
gedeeltelijke toepassing van kunstmatige warmte; en

3°. die der serie A}, B}, C,, enz. werden onmiddelijk in de
Sirocco gebracht en getooid bi een maximum-temperatuur
van 200° F

Zoo als uit de resultaten blijkt, oefent aanwending van kunst-
matige warmte, tot een maximum temperataur van 2009 F,
noch bij de C. Succirubra-basten, noch bij de C. Ledgeriana-
basten (zooals vroeger ook reeds werd geconstateerd) eenigen
nadeeligen invloed uit op het alealoid-gehalte.

De alcaloid-bepalingen N°. 31-127 werden verricht, om ze-
kerheid te verkrijgen omtrent het vermoeden, dat reeds in het
„Verslag omtrent de Gouvernements Kina-onderneming over
het jaar 1890" werd uitgesproken, n.l., dat het verwijderen
van takken, die nog gelegenheid hebben, zich te ontwikkelen,
die dus nog niet geheel onderdrukt zijn, geen ongunstigen
invloed zou uitoefenen op de samenstelling van den bast.

Daar dit vermoeden slechts gebaseerd was op een 3-tal ana-
lyses, (zoo als ook uit Hoofdstuk VI van bovengenoemd jaar-
verslag blijkt), zoo werd het zeer urgent geacht, de proef op
een eenigszins grootere schaal te herhalen.

Uit de daartoe gedane analyses N°, 31—70 blijkt nu, dat het
verwijderen van takken, welke nog gelegenheid hebben, zich te
ontwikkelen, welke dus nog niet geheel zijn onderdrukt, geen
ongunstigen invloed uitoefent op de samenstelling van den bast.

ERAS or S LO NEST EE EE T PEE IARE A A AA

fr errr tee

udi sia

Om echter na te gaan, of na een langer tijdsverloop dan van
één maand, zich wellicht een nadeelige invloed zou doen ge-
voelen, werden bij een tweede proef de basten 5 maanden ni
het wegnemen der takken onderzocht.

Ook hierbij kon geen nadeelige inyloed geconstateerd worden

110).

-(zie analyses N°, 71—

Ten slotte werd nog een derde proef genomen, en wel,
door van een 7-tal boomen de takken, welke voor snoeing in
aanmerking kwamen, niet successievelijk, doch alle te gelijk
weg te nemen, z.g. „direct op stam brengen”, om uit te maken,
of dit met het oog op het alcaloid-gehalte zonder nadeel kan
geschieden.

En ofschoon dit, volgens de uitkomsten der analyses N°.
110—127 geen nadeelige gevolgen heeft, zoo is een dergelijke
behandeling in de praktijk sterk te ontraden, omdat, behalve
andere nadeelen, de verdere ontwikkeling van den boom er een
tijdlang door tegengehouden wordt,

Het onderzoek naar hoogprocentige C. Officinalis-boomen
werd in het afgeloopen jaar steeds voortgezet; een reeks analyses
van een 60-tal exemplaren bevestigden op nieuw de reeds
vroeger uitgesproken meening, dat de buitengewoon hooge
cijfers van het alcaloïd-gehalte, bij enkele C. Officinalis aan-
getroffen, uitsluitend aan individueele verschillen en niet aan
de cultuurwijze moet worden toegeschreven.

Slechts één exemplaar van een 60-tal boomen, met een ge-
halte van 9,83 °/, kinine (zie analyse No. 128), kwam dan ook
maar voor latere voortteeling in aanmerking.

De analyses N°. 129 en 130 bewijzen op nieuw dat het
kinine-gehalte bij zieke exemplaren niet alleen vermindert,
maar tevens dat er eene geheel andere verhouding der alca-
loïden onderling ontstaat, zoodat het verwijderen van zieke
boomen steeds een eerste vereischte zal blijven.

De analyses N°. 131 en 132 hebben betrekking op het alca-
loïd-gehalte van door den bliksem getroffen boomen; en wel
N°, 131 van bast van een 10-tal Succirubra-boomen te Lembang,
verricht, slechts één dag nadat deze door den bliksem getroffen

Sa pee

waren; deze bast was donker bruin gekleurd en de boomen
zelve waren geheel van hun bladeren beroofd.

N°. 132 is een analyse van denzelfden bast, doch twee
maanden daarna.

De analyses N°. 133—152 werden verricht om de verhou-

ding na te gaan van het alcaloïd-gehalte van den boom tot.

dat zijner takken.

Hiertoe werden van een boom (gehalte 11,70 °/, kinine)
twee tegenover elkaar staande takken weggenomen.

De eerste tak a, lang 5 Meter en de andere lang 41/, Meter,
werden respectievelijk in 10 en 9 gelijke deelen verdeeld, en
van elk deel werd de bast onderzocht.

Daar nog eenige honderdtallen analyses omtrent dit, voor
den planter z66 practische, vraagstuk moeten geschieden, ten
einde genoegzame zekerheid hieromtrent te erlangen, zoo mag
uit deze voorloopige resultaten nog geen besluit getrokken
worden.

De analyses N®. 153—156 zijn van monsters bast van zieke
oorspronkelijke-boomen uit het plantsoen te Tjinjiroean.

Ten slotte werden nog tal van onderzoekingen verricht, welke
betrekking hebben op de toename van het alcaloïd-gehalte met
den leeftijd van den boom; de verkregen resultaten zullen in
het volgend verslag worden medegedeeld.

VII. TOESTAND EN VOORUITZICHTEN.

Zoo als aan het slot van dit hoofdstuk in het jaarverslag
over het jaar 1893 werd verondersteld, n.l. dat, wanneer de
neiging tot stijging, welke de prijzen op het eind van dat
jaar vertoonden, bleef aanhouden, 1893 voor den financieelen
toestand der Gouvernements Kina-onderneming gunstiger zou
zijn, dan 1892, werd door de geldelijke resultaten bevestigd.

Bedroeg toch het winstcijfer in het laatstgenoemde jaar slechts
f 3697,805, (de redenen, waarom dit in vergelijking van vorige
jaren, z66 laag was, werden in het verslag opgegeven), in het
jaar 1893 steeg dit tot f 19194.845, n.l. f 18449.345 aan netto

SERIEM RD kin eU

;
|

GAME Ls

winst op den verkoop van het product in Europa en f 745.50
aan opbrengst der zaad-venduties in Indié.

De 3008 halve kilogrammen C. Succirubra-bast ten behoeve
van den geneeskundigen dienst in Nederlandsch-Indië verstrekt,
zijn hierbij buiten beschouwing gelaten.

Met het oog dus op den buitengewoon lagen stand der kina-
bastprijzen in het jaar 1894 (toen het product uit den oogst
van 1893 werd te gelde gemaakt) mag dit winstcijfer zeer
gunstig genoemd worden.

Zoolang dan ook het aanbod van Java-bast op elke veiling
niet boven de 400000 kilogrammen ging, bleven de unit-
prijzen vrij constant en schommelden slechts tusschen 4 à 41/,
ct., getuige de zeven eerste veilingen van dat jaar; doch zoo-
dra werd het aanbod niet grooter, of onmiddellijk daalde de
unit van 4,35 (in Augustus) tot 3 à 3'/, ct., (in October),
en, toen in de December-veiling het aanbod der basten zelfs
tot ongeveer 700000 km steeg, kon dan ook niet meer gemaakt
worden dan 2,8 cent per unit.

En dat deze belangrijke aanvoeren van kina-bast vooral
te wijten zijn aan de kolossale oogstcijfers van vele particu-
liere ondernemingen, blijkt duidelijk uit de volgende cijfers.

De geheele aanvoer van Java bedroeg in 1894 toch 4655325 Kos,
en daarvan leverde de Gouvernements-cultuur slechts 278659
Kos, zijnde nog geen 250 Ke. per bouw, of !/, der totale
productie, en daar verscheidene particuliere ondernemingen ruim
het dubbele per bouw maakten, zoo blijkt hieruit, dat de Gouver-
nements oogst al zeer weinig schuld aan de ,overproductie” heeft.

Wordt echter aan het bestaande plan, om de Gouvernements-
Kina-onderneming in te krimpen en in te richten tot een
proefstation, gevolg gegeven, dan blijkt uit het voorafgaande
al weder, dat deze inkrimpimg zeer geleidelijk geschieden
moet en niet uit het oog mag worden verloren, dat elke ver-
meerdering van oogstcijfer onmiddelijk reageert op den markt-
pris en door de hierdoor veroorzaakte daling slechts aanleiding
geeft tot verlies, terwijl men bij een kleiner oogst, op winst
zou mogen rekenen.

qe OE s

Mochten dus de aanvoeren van Java in 1895 iets geringer
worden, zoodat de prijzen niet al te sterk dalen en bijv. +
3 cts. blijven, zooals in de Januari-veiling van 1895 het geval
was, dan zal, dank zij de zeer geringe uitgaven over 1894,
de Gouvernements Kina-onderneming ook in dit jaar op haar
exploitatie geen verlies te lijden hebben.

De wnd.-Directeur der
Gouvernements Kina-onderneming,

P. van LEERSUM.
Lembang, 28 Maart 1895.

Vic dpi

Se

ge ——————————

G98 rer E 8868 | zu 0608 7777778681 matme, `
#07 9176 618 EDS- Ap Gees 111 $681 WOWO,
z c9G 8c ege 0% FEE “60866: 'Joquiooo(q
66 OLE tc 69F | GS StF SU EET ** dQ ULOAO NT
È C9] cl 06% | II GET Me L
03 192 81 856 FI CFI A IS
T Gel 6 62 z g tt 1 L
8 FL 8 88 L p O
II £91 OT £II 01 66 PE EBI
FI 648 91 gee 6 SCT ee.
TG cce ça Leg 0% seg BOR L
| ez 868 98 gee gI SIĘ E ` `
en ST FSI 66 926 85 ECH rt.
> 0% FIG Lë £92 02 LPI CE
| — > nennen — EE A
‘uosep [uru ur uojo '"uosep [wur ur uoSod| ‘uo$ep ww u! 19501
jeyuey prou[ooAoo] [eyue y proq|o0A007T] Il preupooAoo]T -uopunem
T9pIaIılL -yeaey ‘uveoatfurly, *Sueq UOT

"Tat zeef yoy opuemmpoS uomouośreem "opum p- pay us uvaon luly, ‘hunquary
:Uejueuressr[qwjo-wury op do uoSepuosor [EJUWE uo use preupooAooR

'Y dg5Y'IfTq

——— Pell uoi Ees UR Ri rre er die TESTEN A CUT ees

--— T os

BIJLAGE B.

Aantooning van den toestand der Gouvernements

Ligging en gemiddelde hoogte = PLANTEN IN DE KWEEKERIJEN. PLAN-
boven zee der plantsoenen. (De e
D
h itgedrukt i Z
le = Ledgeriana. Succirubra. || Ledgeriana.
Meters.) =
a
<
Lembon 1251 || 1892 — — 3000
Geb, RADE Prahoe. 1893 — = 3000
1894 = E ME
Nagrak. 1625 || 1892 > 150000 400000
Geb. Tangkoeban Prahoe. 1893 — 450000 400000
1894 — 150000 395000 a
Tirtasari 1530 || 1892 26000 in 400000 |
Geb. Malabar. 1893 17000 - 450000 |
1894 17300 = 446000 b
Tjinjiroean. 1566 || 1892 160000 300000 520000 —
Geb. Malabar. 1893 150000 400000 520000 ` `
1894 135000 50000 _ 530000 e 5
Tjibeur 1560 || 1892 PR 400000 510000 —
Geb. Malabar. 1893 400000 400000 510000 —
1894 100000 10000 540000
Tjibitoeng. 1527 || 1892 des 52000 110000 —
Geb. Wajang. 1893 > 45000 400000 .
1894 = 85000 || 80000 ,
Rioeng Goenoeng. 1695 || 1892 de 100000 225000
Geb. Tiloe, 1893 — 50000 220000
1894 == 50000 216000
Kawah Tjiwidei. 1950 || 1892 — — ge
Geb. Kendeng Patoeha. 1893 — — TT
i 1894 — — vm
Totaal der afzonder- 1892 186000 747000 2168000
lijke soorten. 1893 267000 745000 2203000
1894 252300 345000 2180000
Totaal Generaal 1892 933000
van 1893 4012000 |
alle soorten. 1894 597300 |

uw AR

Kina-plantsoenen op Java over het jaar 1894.

4
t

A

DES

VOLLEN GROND,

N IN
; Totaal Gene-
3
: 8-8 = E | E rial der TOELICHTINGEN.
> = E eg = S
a ຂ ko 5 E E 8 planten.
ae lS S E E
CH = Ke _
100 90000 “fas 93100 a Hieronder e igo es
= 130000 — — 33000 + 100000 e
= 125000 — = 128000 b Hier onder zijn „begrepen
+ 350000 e
Se 5000 — — 555000
se 5000 — — 555000 c Hieronder zijn begrepen
d. 5000 eet — 550000 + 2500 oorspronkelijke Led-
Bs vet D 496000 geriana's
— UR e — 467000 d Hieronder zijn ar
— — — — 433300 1500 C. Pitayensi
900 45000 1400 | 2000 d 1029300 e Hieronder zijn begrepen
900 45000 1400 | 2000 d 1119300 135000 enten.
as 50000 1400 | 1500 d 767900
de 40000 oe Z 650000
= 40000 — — 750000
i 90000 em — 740000
Sen 160000 4000 — 326000
s 165000 4000 — 314000
= 170000 SH — 335000
1000 100000 500 — 426500
1000 100000 500 , 371500
| 800 100000 500 — 367
nos 170000 =
SC 125000 | 82000 — 207
Lu Ho] POM] 148000 el — 10000
2000 | 610000 | 43900 | 2000 | 3758900
1900 610000 | 87900 2000 3916800
800 46900 1500 3531500
2825900
290

Bur. ©.

2n SRB

Beschrijving van Partijen Kinabast
| Netto
Aantal Merken gewicht
KINA-SOORT. balen of der balen in halve
kisten. | of kisten, | “OBEN
en.
ETABLISSEMENT
C. Succirubra stambast, 2e soort. 9 kisten. | PL 1—2 338
» 1 kist. eee 163 |}
» » » ».5 4 kisten. | » 47 702 |;
» » » p» oor D » 8— 320 !
» » » don 1 kist. 10 184
» » » _ Gebroken pijpen. 15 kisten. | » 41-45 1899
ETABLISSEMENT
C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 70 balen. | PN 1—7 1 |
» » » » 88 223 » -A 15337 |
» » » » YES » 152-243 17410 |.
» » » » DE <A » 943—993 9848 |
» » » » NE * » 294-363 14088 |
» » » » 68 » » 364-431 13847 |
» » » Gebroken pijpen. B. cx » 19 4937 |:
» » wortelbast. 19 > » 4-40 341 |.
» » » s » 20—34 9891 |.
» » » 14 > >... 3548 9773 1
ETABLISSEMENT à
C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 46 balen. | M! 4-46 3551 |:
y » » » o0 c Bo" 4 230 4403 |.
» » » » 98 » » 37 6180 |
> » » » 65 » » 65-199 14368
n » » » 8 > 130—158
» » » » 6 3 » 159—164 1335
» » » Gebroken pijpen. |44 > » 1—14 3370
» » » » » 19:3 » 15-3 4580
D » » » » A y » 34—37 961
» » » » » 45 » » 38-82 10608
» » » » » 430659 © 99-95 3121
D » » » » 100 » » 96—195 23588
= » » » 3.08 » 196—198 694
> » » Vernieuwd, 10 y » 4-46 - 3529
» » 580 » TE 42827

| = =

uit den oogst van 1894.

SAMENSTELLING.

TOELICHTINGEN.

Cincho-
nidine
chonine,
Totaal.
Zwavelzure
kinine

E AAA ະ ະ ກນນ

Kinidine,
Am, alcd.
en chin-

| LEMBANG.

Pijpen van 50 cM.
» 50 » beschadigd.
1,50 | 350 | — 2,10 | 7,40 | 2,01 » + 95 »
» » 95 » beschadigd.
» ». 125 »

FREE |
Bee AM
MAN IITE]

| RSE
5

PII IR aaa
Petr iii lpr

Peet ie KEE ll

US a anes fb

i NET

Bur. €.
Beschrijving van Partijen Kinabast
Netto
Aantal Merken gewicht
KINA-SOORT. balen of der balen in halve
kisten. | of kisten. | Kilogram-
men.
C.C. Ledgeriana stambast. Vernieuwd. 10 kisten. | Mi 75—84 2155
» » wortelbast. A » 1-9 381
ETABLISSEMENT
C. Suecirubra stambast. le soort. 1 kist. M 4 464
» » » » 2 kisten. | » 2-3 335
» » » L cp 2 P » 4-5 34
» » » , 1 kist » 6 180
» » » » 93 45 » 7 480
» > » de » 1 » > 168
» » » . > T » ) 106
» » » $ > 2 kisten, | » 3—4 325
» » » > 5 1 kist. » ) 164
» » » eo | 3 kisten » 8 495
» » » R 4$ s » ) 42 632
» » » ‘> > 4 kist » 43 460
» » » KE 4 » » 14 157
» » » Gruis. 14 kisten » 4—414 2209
» » » » 94 > » 15-38 37
» » » _ Gebroken pijpen. 14 >» » ; 1-44 1966
» » » » » 40 >» » 15—24 119
» » » » » 19 >p » )—43 2483
» » » » » r » 44—50 94
» » » » » 5. + » 55 720
» » » » » 4 kist. 56 421
» » » » » 9 kisten » 57—58 284
> » » » » g v» » 59-50 245
» » » » » 4 kist. sel 150
» » » » » 4 kisten » 62-65 595
» » » » » 8-2 » 66-93 3559
» » » » » 6.» » 94-99 959
C.C. Schuhkraft stambast. 4e soort. 4 kist. » 139
» » sU» T- » 9 142
» » » 26 y 4 ; » 1 163
» » » * > 4 » » 13 138
» » » $- $ 4:3 » 3 165

sz Oo

ee E EN eeen

uit den oogst van 1894.

|
| SAMENSTELLING.
| p
| [a5] 2842 > Eg TOELICHTINGEN.
boo | Se) 83 [asa 4 1525
H Les 185 1d. 3.8 Ę 4
ką O's z = goj E N
— 7,53
— 5,51
| TJINJIROEAN.
| Pijpen van 75 cM.
» » 50
1,50 | 930, — | 2,89 | 6,69 | 2,01 » 52,9
» » 425 » gemost gesorteerd.
» » 125 » gesorteer
» » 100 » beschadigd.
» $ Ze
» » 50 » »
m oe ae} ami ? TIU
» » JD +
» +. 42 5 »
» 425
2,24 | — | 319 | 6,82 | 4,88
2,24 | — | 3,19 | 6,82 | 1,88 | Gebroken pijpen.
Gebr. pijpen; zw
— pijpen yan Ei eM.
294 | — | 3,19 | 6,82 | 1,88 125
» » » » »
» » » 50 »
» » * 0 »
2,24 | — | 319 | 6,82 | 1,88 » » » 95 » dunne.
» » » 195 » dunne.
»
suj — Tsani ost) A CO
092) — | 30| 40 | 458 Pien m dE
» » 25 » ;
0,92 | — | 203 | 409 | 1,53 | » » 25 » beschadigd.
| » » #25 »

— 100 —

Bur. €.
Beschrijving van Partijen Kinabast
Nett
Aantal Merken gewicht
KINA-SOORT. balen of der balen in halve
kisten. of kisten. kilogram
en
C.C. Schuhkraft stambast. Gebroken pijpen. 3 kisten. | M? 1—3 364
» » » » » | kist, » 4 138
» » » » » 4-5» » 5 125
» » » » » 14 kisten. | » 6—19 1956
» » » » » 1 kist 5-30 127
» » » » » » » 94 138
» » » » » 3 kisten. | » 9-4 429
» Ledgeriana » Gruis. 16 balen. | » 4—16 3620
» » » » 4 » SLI 5f 9224 |
» » » » bo» » db 1879
» » » » PE » 06-77 2800
» » » Gebroken » L > » 4—31 |
» » » » » A » 32-53 E
> > » » » 65 » » 54-118 15260 |
» » » » » 99 » » 119—917 99
» » » » » ( » » 948—978 14274
» » > » » 48: > » 979—396 44277
» » » » » Ka » 327—335 2112
0 D » » » 143 3 » 3055
» » » » oy 9 » 949—371 5410
» » » Vernieuwd. A5 > » 1—45 10575
» » » » 135 » 46—58
» » » ; 4 5 » 59—62 940
» » wortelbast. 75 x F 1501
» » » 47 » > 8—94 3984
> » » 9 » > 2-2 468
» » » 4 baal. 5 27 234
ETABLISSEMENT |
C.C. Ledgeriana stambast. Gruis. 64 balen. | M3 1-64 13634 |.
» » » » o 65—125 13442 |
> > » » 453.3 » 126-170 413
» » » » P 5 » 4171-187 3784 |.
> » » » » » 188—993 |
» » » » A 9 > 939—949 2438
> » » Gebroken pijpen. 44 » » 14 10244

101 —

m een et m

E
c

den oogst van 1894.

SAMENSTELLING,

TOELICHTINGEN,

Cincho-
nidine,
Kinidine,
en chin-
chonine
Totaal
Zwavelzure
kinine,

Kinine.
Am. alcd.

Pijpen van 25 cM.
495

»
» » 12° » dunne.

R.
e
e
to
bo
|
p
5
D
8
—
Eu
W
u

|
|
|
|
|
|

» » 95 cM.
» » 125
$ ee

PETHI TART eee KEE)
LEBPEPEREPELFEELEFT EELÀI
Fite re IHF)
AA eee LE
doc c D CO Ree Re A A EA

3
z
El
5
E
=

Pees

fI |

fiii]

i |

Padi E
E on
&

102 —

Bur. €. |
Beschrijving van Partijen Kinabast |
3 Netto
Aantal Merken AAC
KINA-SOORT. balen of der balen in halve
kisten. of kisten, | Kilogram-
men.
C.C. Ledgeriana stambast. Gebroken pijpen. |31 balen. | M3 45—75 1453
> > » » » c. 5 76—100 6125
» » » » » 43 >) » 101-143 40521
» » » » 37 » » 144180
» » » Vernieuwd. 59 » » 4—59 13479
ETABLISSEMENT
C. Officinalis stambast. 1e soort. 1 kist Mi 1 457
» » » » » 2 170
» » » Qe a » » 1 162
» » » >." pijpen. 30 balen. |.» 41—30 6633
» » » » p^. »- -31—62 7049
» x D » 3003 » 9 7329
» ei st. 44 kb 1-44 3040
e C. us i ur Gru ອ 5 » 1—35 8582
» » Gebroken pijpen. 67 >» » 4-67 15999
> » ve 6-3 » =6 4453
> > My » PY 4792
ETABLISSEMENT `
C.C. Ledgeriana stambast. dere popar 29 balen. | K! 4—2 ;
» » 34 9 » 30-63 7627
» » » S » 2A > » 64-87 5255
» » » » » 1 1 » 884
» » » » » 34 p » 104—137 7633
» » » » » A y T 4707
> » » » » 19. » » 159—170 2806
» » » » » 2%: 5 » 174—198 6346
> » » Vernieuwd. 875.4 » de 4888
» » » 2328 » 284 4958
H » wortelbast. A ih » 4-4 A n
> » » 17 3 » 42—98 3138 |

=
ed
aM

— 103 —

den oogst van 1894.

SAMENSTELLING.

Kinine.

TOELICHTINGEN.

Cincho-
nidine
Kinidine.
Am. aled.
en chin-
chonine.
Totaal.
Zwavelzure
kinine.

EER
EEE]
LEER
Ebel
%

TJIBITOENG.

|

PETE THT

Pijpen van 25 cM.
» 125 »

z
|
o
&
£

» ‘$95. 9

DRE | |

REIT LT
BATA kI |
O0 ld!

Ek e EE FEF |

AAAA
E

Pll IL

FE ANN DA

Bur. C.

— 104 —

|
Beschrijving van Partijen Kinabast !

Netto
Aantal Merken gewicht
KINA-SOORT. balen of der balen in halve
kisten. of kisten. kilogram-
men,
ETABLISSEMENT
C. Suceirubra stambast. 1e soort. 2 kisten. | K? TI 311
» » $$ Qc » 8—4 913
» » » 9e » Aic » 4—4 711
» » » MER 2 » 5— 6 365
» » » Gruis. 18 balen. » 4-48 2929
» » » Gebroken pijpen. 4A » 1 5698
Bur. D |
Oogst .
OPGAVE VAN DE PRODUCTIE DER VERSCHILLENDE |
NAMEN LEDGERIANA. C. SUCCIRUBRA.
DER d | g [Netto gewicht = | d (Netto gewicht
© . E
ETABLISSEMENTEN. = a in = a un
© | M ine hee A | M (kilogrammen:
EE A
emn id — — 25 3606 |
NOT... oii.: 488 — 94950 — | — — |
Tires. i ween 448 102350 e m a
Tjinjiroean, . sr. 537 — 124887 — |158 22658
jibeureum.......... 481| — 109808 a —
Tubitoéng.....2 oo os 129 — 30826 — | — —
Rioeng Goenoeng..... 275 — 59230 — | — =E
Kawah Tjiwidei...... — | — — 59 | 10 10327
sy. + oe cso wizaz: 2358 522051 59 | 193 36591
jo: `

Led
| maj

ui

— 105 —

den oogst van 1894.

SAMENSTELLING.
Ls
s| oe is . SE TOELICHTINGEN.
pf 8 LES
al ds 5 E
213 155%) E |u
KAWAH-TJIWIDEI,
Pijpen van 75 cM.
» » »
D
2,00 | al | 4000 | 86| 208) > > im;

Gebroken pijpen.

De analyses zijn berekend

van 194.

op luchtdrogen bast.

ETABLISSEMENTEN IN HALVE KILOGRAMMEN.

C. OFFICINALIS. C.C. ScHUHKRAFT. TOTAAL.
d 8 Netto RES d g [Netto gewicht d g | Netto Here
"Irt. ais |. (oiu dll iS
© | t | kilogrammen.| 2 | :4 |kilogrammen.| 2 | td | kilogrammen.
adis Sum a E => 85 3606
| ma dias — — 488) — 94950
ut e = ur p id = 448 — 102350
— | — — 29 4024 537| 187 151569
a "es L — 481) — 109808
109! 3 24540 —|— — 238 55366
dn 2 ss | aż we 275 — 59230
— | — — — | — — 59| 10 10327
109! 3 24540 — | 29 | 4024 2526| 225 587206

— 106 —

Bur. E
Secundaire of niet ge-
Primaire bast of schraapte bast plus
ETABLISSEMENT. schilfers. Oogst 1892.| vernieuwde bast.
Kinine-sulphaat. Oogst 1892. Ki-
nine-sulphaat.
P loni ee 10,14 °/, 6,73%,
A 8,34 , 591,
E ean engine ed 181; 5,70,
AL bith E E 5,91 5
3 rasis RAE — 4,56 ,
Tjojmócan: aa 10,09 , 6,0. 4
W- us a A icu i 9,89 , 6,78 ,
a eco s 10,17 , 5,97 ,
meer 12,50 „ 5,38 ,
Tjibeureum rsi 9,74 , 5,10 ,
qoc D REST E aa 1157. 5,14 „
OS te 10,21, 1,865
A — 6,78 „
o ii — 6,46 „
dee TE — 6,62 ,
Tjibitoeng os 6,62 , 9,01 ,
v o. que AE. = 4,84 „
R AWR 7 * — 3,49 ,
Rioeng Goenoeng ....... 8,81 , 4,63 ,
» 0x4 - 9,04 , 4,46 ,
ey 114 —
05. LE. >

ະ T

————— — mie

— 101 —

Secundaire of niet ge-
schraapte bast plus
vernieuwde bast.
Oogst 1893. Ki-
nine-sulphaat,

Secundaire of niet ge-
schraapte bast plus
vernieuwde bast.
Oogst 1894. Ki-
nine-sulphaat.

TOELICHTINGEN.

5,54 0),
Bits
5,26 ,
4,36 ,
726 ,

7,53 el,

5,65 ,
5,76 „

6,12 „
9,82 „

5,33 „
5,65 „

— 108 —
Bur. F.
A SAMENSTELLING.
©
E KINA-SOORT. | GROEIPLAATS | „ |1 „| 3 [2 gl 4
E 3 [28| s [347] 3
z = Ef a 2 B ©
kd Os > CAN
4 A 4 C. Succirubra. Tjinjiroean. 93| 370| — | 844| 877 |
2 # p » » 80! 3,70| — 3,15| 8,65
3 » 3 > » » 178| 3,68| — 342| 8,58
4 Bio » » 1,84| 3,70| — 316| 8,70
5 »9 » » » S0| 3,72) — 345| 807
6 » Za » » 4,70 608| — 3,16 | 8,59 .
7 uty » » .93| 3,60) — 2,46 | 7,99
8 EA » » y 61) — 2,46| 795
9 » 3 » » » 1,92! 3,60! — 2,52 | 804
10 Di» » » 1,83 60; — 53) 7,96
2 »2» » » | 358| — 9,47 | 7,90
1: » 3 » » » 1,78} 3,60| — 242| 7,80
4: EA » » » 2,04| 370| — 2,41 | 865;
1 » 2 » » » 1.001 368| — 00} 8,58
1: » 3 » > > 1,85| 365| — | 3,16| 8,66
16 F1 » » 187| 370| — | 296| 8531
e » 2 » » » 4,80} 365| — 2,65 | 810.
] » 3 » » » 1,83| 3,67| — 2,59 | 809°
) Gi» » » 90! 3,65| — 9,65 | 8.20
) »2 » » > 1,80) 3,68] — | 262| 810
F3 > » » 4,90 3,64 poe Í 8,18
) H 1 » » » 200| 3,65| — 2,75) 8,40
d » 2 » » » 90! 3,69] — 2,78 8,37 1
+ »3 » » » 26| 3,64) — 2,70| 8,30 |
) EE » » 88| 3,65| — 270| 828
d e à » » 36| 3,68| — 9268, 8,22
» 3 » » » 881 3661 = 9,68 | 8,22
3 JA >» » x 484| 360| — | 309| 853
) ¥ BR » » 75| 364| — | 3421 833
) L o » 1,76| 363| — | 342, 851
C. Ledgeriana. Tirtasari. 1032| 030! — | 0,96} 1158
> » |4040| 030| — | 0,90) 1100;
) » » 13, 035| — 0,64 | 14,19
! » » 19401 036| — | 0,70| 1416.
» » 44,74| 044| — | 0,69| 1284
> > 14,76| 0,40| — | 0,70] 12,56.
» » 202| 036| — | 087| 1325
3 » > 290| 0.40} — | 0,801 1340
) > > 44,87| 043| — | 0,77| 13,07
40 » » 11,84 | 045) — | 0,80) 13,06
4 » » 12 039] — 0,86 | 13,80
42 » » 1265| 0,40} — | 0,80| 13,85

— 109 —

AANMERKINGEN.

Nummer.
Zwavelzure kini-
ne luchtdroog.

1 Bast gedroogd in de lucht.
| 2 » » » » 5 , daarna in de Sirocco.
| 9 » > » » Sirocco.
4| — » » » » lucht.
| 5] — » » p D » , daarna in de Sirocco.
| 6| — » D » » Sirocco.
| T| — » > » lucht.
| Si — » 8500552 » , daarna in de Sirocco,
9; — » » » » Sirocco,
lO} — » » » lucht
| — » » » » , daarna in de Sirocco,
| 24]: — » » » » Sirocco
13 | — » » » » lucht
14 | — » » » » » , daarna in de Sirocco,
| — » » » » Sirocco.
OS) — » » » » lucht.
i — » » » » » , daarna in de Sirocco,
3 | — » » » » Sirocco.
) | — » » » » lucht.
| — » » » » > , daarna in de Sirocco.
— » » » » Sirocco,
| — » » » ». lucht.
j| — » » » » » , daarna in de Sirocco.
t| — » » » » Sirocco.
— » » » » lucht.
LA — » » D) » » , daarna in de Sirocco.
— » » » » Sirocco.
à | — » » » y lucht.
)| — » » » » » , daarna in de Sirocco.

» » » » Sirocco,
Reep bast onder den tak vóór het sleunen. Dikte takken 19—22 cM.
» » » » 9

— na » »

— » » » bo (Bo VÓÓR D » » tak 24 cM.
» » » 6» ma » »

— » » » w s o9 » » ZZ E i

ES » » » »- » 548 » »

— » » » » 3 VOOr 9 » » » 45° >

— » » » $ >% NA » »

— » » » » » voor >» » » > 185 >

— » » » eo » ne » »

— » > > p > vóór » D » » 22 >

— » » » $ + m »

— 110 —

Bur. F. |
: SAMENSTELLING. |
= |
= KINA-SOORT, GROEIPLAATS, : 1 ES e 31 .£ 1
H CSS ECK WK fs 4 |
= E O e i
Z KE ac E 3 g 5 1
M 108] 3 18 Sle
43 C. Ledgeriana. Tirtasari. 13,06 0,40; — 0,74 | 14,20 -
44 » » » 13,12 38| — 0,75 | 14,25
45 » » » 1312| 038, — 0,87 | 14,37
46 » » » 1310| 0,40! — 0,85 35
47 » » » 12,00 34 | — 0,87 | 13,21
48 » » » 4210) 0,33| — 0,88 | 13,31
49 » » » 12,90; 035| — 1,08 | 14,33
) » » » 13,00! 036) — 0,98 | 14,34
Hybride C.C.L. X C.S, » 11,45) 084) — 2,61 | 14,90 :
A » KR » 11,47| 0,80! — ,60 | 14,87 `
3 Ent No. 38 f » 4110| 030| — 0,60 | 12,00
4 » E » E 025) — 0,76 | 12,10 _
) b a 48 » 7,20 | spoor | — 0,27| 7,47 |
j »- OW » 7,1 » — 0,28 | 7,45 |
i Zaailing. » 972) 116| — | 0,92) 11,80
d » » 9,68 900 |: — 0,92 | 41,00 1
) » » 8,77 38| — ‚08 23
60 » » 850| 1,23| — 02| 10,75 —
» » 367| 240| — 31| 738
( » » 3,65| 244| — Bl 7375
( Hybride ent. » 8,66| 034| — „95 | 10,95 `
64 » » » 858| 030| — 4,92 | 10,80 `
65 Zaailing. » 966| 1,40) — 48 | 12,54 |
66 ) a 947 LN => „08 | 11,92
67 Hybride ent. » 8,47| 099| — „94 | 10,70 |
68 » » 8,33| 027! — | 4,76} 10,36 |
69 » 3 » 830| 094| — | 2,02] 1056 |
70 » » » 8,30| 093| — | 1,98, 10,54
‘ Ledgeriana ent. » 42.77| 036| — 0,87 | 14,00
72 » » » 13,00| 0,36| — 4,11 | 14,47
73 » » » 12,92| 038| — 0, 1413
74 » > » 1306| 037| — | 0,67| 1410.
75 » » » 1090| 042| — | 0,62) 11%.
76 » » » 1096| 040| — | 0,77, 1213 |
7 > > > 1481! 036] — | 0,92| 13,09 |
78 » » » 1240, 038| — 0,90 | 1338 -
79 » » » 1300| 036| — 0,84 | 44,17
80 » » » 1340] 035] — 0,85 | 14,30
$ » » » 13,34| 035| — | 0,93} 14,62
82 > > » 1340| 0,36] — | 0,90) 14,66
83 » » » 13,64 8 — 0,80 44,82
84 > » » 13,86 | 0,36; — 0,82 04

| — 111 —

|:
AA T
a
5 | p=
= E AANMERKINGEN.
a | os
ee Se
dE
t
43 Reep bast onder den tak vóór het sleunen. Dikte tak 18 cM.
44 | — » » » » nà » »
45 | — » » » ¥ 9: A » » » 501. »
46 | — » » » y à » »
47 » » » Bo A y » » » 90.5
48 — » » » $c» nh » »
49 | — » » » Dir vóór»? » » » 9$»
) — » » » » » nà » »
— » vóór het sleunen; stand boom tamelijk vrij. Dikte tak 20 cM.
| — R ı > »
| — » vóór » » » » volkomen » » > 44 5
| d — » à » »
| | — » voor » » » » » » » takken 10 en 9 cM,
| | — » à + »
= » voor » » » » tamelijk > » tak 41 cM.
d YEMA »
59 | — » voor » » » » onderdrukt. » » 10 »
| 60| — » S » »
E 4 — » vóór > » » » » » » 43.3
62 | — » ni » »
| 63 | — » vóór » » » » » » » 44 »
: 64 | — »= bà.» >
65 | — | Reep bast vöör het sleunen; stand boom volkomen vrij. Dikte tak 19 cM.
66 | — » » È » »
| — » » vóór » » » » tamelijk > sopr 13
= 68| — » » i »
| 689) — ss wór.» » » » onderdrukt. » » 0 y
70 — » » à »
E o7 — » » vóór » » Dikte tak 22 cM,
| > | — O » 3 maanden ná de opkapping.
LI 39] — » be vóór > » Dikte tak 23 cM.
| 74) — "MA » maanden na de opkapping.
| 75) — a voors » Dikte tak 20 c
Wer — F*y -* 3 Me » 5 maanden nà de opkapping
| 77 | — » » vóór > » ge or 19 eM. E
EUM] = c R WA » n nà de opkapping:
79 | — » » voor » » Dikte tak 46 cM. :
80 | — Ü y M » n nà de opkapping.
€ — » » vóór » » Dikte tak 48 eM. :
82) — » » à » maanden nà de opkapping.
83 | — R. > vóór > » Dikte tak 19 cM. e
04) — » » à » 5 maanden na de opkapping.

— 112 —

nds

a Ziek geworden door kanker.

Bur. F.
z SAMENSTELLING.
©
B KINA-SOORT. GROEIPLAATS. | ; |4 „| & |a 4| 3
E < = B Le
z 8 |a| 3 || 8
M4688! g les.
85 Ledgeriana ent, Tirtasari. 110, 052); — 0,84 | 12,46
86 » » 1.201 053; — 0,80 | 12,53
87 » > 128| 036| — | 0,70| 12,34
88 » » 38] 0357] — 0,75 | 19,50
89 » » 12,40 38| — 0,80 | 13,58
90 » » 12,42 ,38| — 0,82 | 13,62
91 » » 497| 062! — | 1,27| 13,16
92 » » 4,30 60) — 4,95 | 13,15
93 » » 12,23| 0,40| — 0,96 | 13,59
94 » » 1997| 039| — | 0,94| 13,60 |
95 » » 43, 0,39} — | 0,80) 1419 |
96 » » 12,50al 0,42) — 0,70 | 13,62
97 » » 43,27| 037| — ,96 | 14,
98 » » 13, ,38|| — | 0,98| 14,59
99 » » 43, 40) — 0,84 | 1490 |
100 » » 43,71| 040| — | 0,89| 15,00 :
101 » » 43, 036| — | 085| 1454 |
102 » » 13,38| 0,38| — „92 | 14,68 -
103 » » 41,45! 035; — 95 | 19,75 |
104 » » 1149| 0,36) — | 094| 12,79 |
405 » » 41,86} 040| — | 0,90| 13,16 ©
106 » » 41, 0,44 | — | 090|1319-
107 > » 1933! 0,42| — | 0,76| 13,50 *
108 » » 1930] 040 — 0,78 | 13,48 |
109 > » 42,36} 0,39} — ‚95 | 13,70 7
410 > » 12,93 MP. ee 0,98 | 13,61 -
411 » Lttr, A, » 10,09] 090| — | 0,91 | 41,20 .
419 > > > 40,02} 020} — ,94 | 11,16 .
113 kw B » 981! 090| — | 094| 10.99
114 » » » 970! 090| — .90 | 10,80 -
115 » Lie C » 1081| 1,09] — | 4,37] 13,27
116 » » » 10, 07) — | 15] ms
447 » Lit, D. » 1034| 054| — | 0,72| 11,57
418 » » 1027| 056| — | 062, 11,45
119 » Ltr, E » 10021. 090] — 0,96 | 11,58 _
120 » » 10,40| 0,30! — | 0,90} 11,60 :
121 » » » 0,50 NM = 0,80 | 4 1,60
122 > Ltt, F > 1390| 035| — | 0,64| 1419
423 > > > 13,40| 0,36) — | 0,70} 14,16
424 > > » 1990| 035| — | 0,751 14.00

— 113 —

S | ຂຈ
E 84 AANMERKINGEN.
JE
hoe.
LE
85 | — ków t vóór są "m spam tak 16 cM.
86 | — na 5 maanden na de opkapping.
87 | — e » voor » » Dikte tak 20 cM.
88 | — » PER » maanden nà de opkapping.
89 | — » » vóór » » Dikte tak 18 cM.
90 | — » » S9 5 » maanden na de opkapping.
— » » vóór » » Dikte tak 19 cM.
92 | — » dna + » maanden na T opkapping.
93 | — » » vóór » » Dikte tak 20 cM
94 | — » Y DA 2 » maanden na de opkapping.
95 | — » » voor p » aa tak 22 cM.
96 | — » ymo » maanden nà de opkapping.
97 | — » » vóór » » Dikte tak 15 cM.
98 | — » » nà » » 5 maanden na de opkapping.
— » » voor » » Dikte tak 20 cM.
100 | — » » nà » » 5 maanden nà de opkapping.
1% | — » » voor » » Dikte tak ze cM.
102 | — » » na » » 5 maanden na de opkapping.
103 | — » » voor » » Dikte tak 18 SCH
104 | — » > na» » 5 maanden na de opkapping.
105 | — » » vóór » » eres tak 19 cM.
106 | — » Ky 9 ae » maanden nà de opkapping.
107 | — » » voor » » Dikte tak 20 cM.
108 | — » E » » 5 maanden na de opkapping.
109 | — » » vóór » » Dikte tak 20 cM.
110 | — » » 5 maanden na de Sie?
Hb » » voor » » van 7 takken t. d. v. 16. 16, 16, 49, 8,11, 10 eM.*).
112 | — » mA: 6 » 4 maanden ang e d ng.
1443 | — » » vóór » » zu » x ds 18, > 14, 6, 12,11 cM.
114 | — » ni a » anden EN don opkappin
| 115) — » » vóór » » van 0 7 takken t. d. v. 9, 10, 10, 13, 44, 11, 10 cM.
BEL | — » » me» » 4 maanden na ene op SEI
m » » vóór » » van 8 takken t. d. v. 23, 15,12, 9, 6, 6, 5, 6 cM.
148] — » $ DAB » 4 maanden ab de o apping.
119! — » » voor van één tak.
10 | — » » één Riec = het sleunen van één tak ter dikte van 22
121 | — » » 4 maanden nà het = v. 7 takken t. d. y, 27, 12, 14, 10, 8, 9, at
1492 | — » » voor het sleun n tak.
123 | — >» » één maand n oi amis sé van één tak ter dikte van 24 cM.
124 | — » » 4 m. nà het pa v. 8 takken t. d. v. 24, 14, 19 7,5, 57, 7 en 9 cM.

D 8k

— 114 —

Bur. F.
A SAMENSTELLING.
©
S KINA-SOORT. GROEIPLAATS, ar g a 4
= SES [843
e =
z ss 5 $5
y Ss KA 5 cá
Ledgeriana Lttr, G. Tirtasari. 0,34| — 0,87
» » 0331. 0,

» » » 0,36| — 0,85
C. Officinalis. Kawah-Tjiwidei. 0,90; — 1,49

» » » 14,70) — 0,6
» » » 2.01 0,52
C. Succirubra. Lembang. 3,60 2,05
» » 3,32| — „96
C. Ledgeriana. Tirtasari. -— „00
» » » = — 2,21
» » » — — 2,13
» » » — — „42
» » » — — „25
» » » — e 1,32
» » » — — 0.93
» » » — — 1,36
> » » — 171
» » » 400| — — 2,92
» » » SE; — — 1.86
» » » 8,30 — 1.38
» » » 71161 — — 1,38
» » » 640| — — 0,95
» » » 6,08 — 0,82
» » » 5,97 | — — 0,83
» » » 508| — — 0,92
» » » 3,80 .90
» » » 2,00! — "a 1,50
» » » c u me 4,60
» » Tjinjiroean. 3,491 0,20; — | 14
» » » 5,00| 040| — 1,10
» » » 5,75| 0,39) — 1,11
» » » 5,00| 050| — ,29

CA Se a A e à de

— 115 —

1
EE
kee
ອິ | ຂຂ
act ae AANMERKINGEN.
= | SE
Zl ae
E
xN
125 | — mę pre vóór Sn sleunen
126 | — één maand nà het sleunen van één tak ter dikte van 20 cM.
127 | — » dins nà pen sleunen v, 8 takken t. d. v. 17, 11, 12, 14, 18, 10, 7 en 9cM.
198 | — No, 412.
499 | — » 28. Gezonde boo
130 | — Id. Ze Ifde boom Moe h ziek.
431 | — | Schilfers van 3 boomen door den bliksem getroffen (luchtdroog).
132 2 maanden later onderzocht (M. }.
133 114,40 | Analyse boom A. Bast gesneden borsthoogte,
134 |11,98 | Tak a; omtrek tak gedeelte 14!» eM. lengte Y: M., 1e st.
435 111,17 » » » » » 44 7% 3: 9e »
136 4146 SS » » » 1342 » y $32 "Ce
137 110.09 » » » » » 19 c.t» do
138 | 9,75 » » » » » 412 y p» Uy cse»
139 | 9.35 » » » » » dor cy pw yy
40 | 8,41 » >» » » » O EP NJ fa
14 | 6,56 » » » » » Ge p AD M IN. X.
142 | 465 » » » » As » $m 9e »
143] — » » » » » Se » » » 10e » of topeinde.
144 | 9,69 » b » » » 14 » » 0» E c"
45 | 7,87 » » » » » 4144s » y) » A a
146 | 7.90 Bv » » » » » » 3e »
47 | 7,06 » » » » » 7 » » 4e »
148 | 7,03 » » » » » » Se 0 be y
149 | 5,72 » » » » » 62 » $. 5». 00-5»
150 | 450 » » » » » RUB o * » j8
151 | 2,30 » >» » » » Alla » ¥ * eo des
71 » » END E 9e » of topeinde.
153 | 4.69 Gruis E NH
154 | 6,73 beaten pijpen moederboomen.
155 | 7,73 wd id.
156 | 6,70 Wortelbast

De analyses 1—130 en 133—152 zijn berekend op absoluut drogen bast,
terwijl de Nos. 131, 132 en 153—456 zijn berekend op luchtdrogen bast.

— 116 —

(pg LIST "get ur to e09T ¿3681 Wt “GOTT *688T UJ) "eent wopoioóAóoq uopnouad
-Bn194 jsuot([ uogrputysdotół) tòp 100A 100 opteem op jott ua togep, J uo 931308 J ‘ay698T J ‘pros J ‘Frog J :opuoqqoq uoderpag suod[oAuoolo]uou

6681 "uj 6887 uoief op ur ‘nazuo ua uopez uva UOBUIIOA uopnoyos puj ur Top js2uorqdo op jour uoropioouLraA op Hou ST joqosroAo FC (v)

«166 0 6FFSI | OOSFEL | IGLGIT |OSFFE |OLGIG jos66€686,s1998216| L198P |aPPOOEG | 8681
02150 167 LIOFET 096881 | 11668 | 60886 lee 1998018 ja 090806] 76966 | 967896 | GOST
PDI 41 10109 | 901686 |6969PT | 9TFLE | 642601 [02890686] 101988299202 |sFEEG1G | 1681
1846°0 IIOGE | 861881 | 181861 | 88688 | GGIGIT |o.F8G89G| I86296|eGF 196 |aGGIIŻI | 0681
601860 C60801 | 893193 | 841861 | I968F |GIGFII las 1891648] IGLTGE [9660981 |aTT2LG9T | 6881
11 01 6 8 L 9 q Y 6 6 I

ESES SEE a3 588 S

ME TE kalZ] de

HHF Hi 350 Esiól 3g

BRE, gees ດ ຂ້ |pEMOI- ຊື”

Faber) © JEET Ber SBER sd

3 w SÉ 1 "aarm 2 - ge 8 S 8 s 4 EB E a 4stq UBA —

Re 5 KR oyosyfiqee | 2 LAS à 4 ES 2 S H 4 3 = : ‘NEUVE

" B e BS E | op maoq m = a wouez of, SE = 8 5 E B El S dou o 19j1008 PUBLI Ss
SĘ8 pomp ESEE EE lggad| E corey | am (TT
ZK RITE 23 legac] Ed
EA fag E SE |B ES 4
A TTA JEST 8 ຂ CFIEJE sg
E $ E: 8 E 5 "8 *NA'TTVAHD JONGOWA LAH e aiao 7 E “D'M NI 18900

"9 "ut

As

Bur. H.

— 117 —

Overzicht betreffende de in 1894 in Nederland voor Gouvernements rekening
verkochte hoeveelheden Kinabast (alles uit den oogst van 1893),

Alcaloïd gehalte van

Hoeveelheid. e onderzochte
monsters, volgens de Opbrengst.
(in K.G.) | in Indié verrichte
analyses,
$ia- Er m
DAGTEEKE-|s>= s Vm E 2
dme eo — z:
aapi E 3 z eg ©
“be D E gh dëi d
NING had D © as Eg n
zu SIS d 2 (cL PUR Se | +
SS Ss x = s 8 g Sp Z E ED
so S E © Ex + 8 = E et E =
DER Bo = . = E a N = a ae € 2 o
9484. T] - SARA z TRS = 5
maca| a a 2 À $9 ed Sa ge S 2
SENS) 8 > ¿e Ep m o “= e E zy
VEILINGEN. (gel © ZS BE ae E Zo. ER: :
mS ue E B= = S LAS ES = 8 =
EEE s+ E BÓ © © Ò © & z 3
sg PO TE Z a = © = 2 mw nes
ees, E | ga | 33 S ag R o B E
EE © a gus z He D 3
gr x ~ S à "= 50 =
RZE 20 © ei o N og a = ©
ERR c à © x oo > za E
EIE Fée E FE
bo ro o a Ka ED Z g
o S| À Sch ao c EI 5 ei
2% wj S E =
2383 3 g Be: ©
AA S. 0
1894. LEDGERIANA.
25 Januari. 20515.—| 20655.— = 2.884 9.83| f 0131à0.36 | f 0.194 |f 8034.60
1 Maart. 22921.—| 23230. — — = 2.694 6.73| y 0.121/,4 0.26 | , 0.2045 |, 9501.16
5 April. 25278.—| 25733.— _ — |2964 8.18] , 0.171/24.0,44l/g| „ 0.2804 |, 14434.141/2
10 Mei. 25207.—| 25543,— — — [2.774 7.10] , 0.131/, A 0.331/4| „ 0.2316 | , 11834.60
14 Juni. 22855.—| 23083.— — — |215à 6.40] ,0.083/,8 0.33 | , 0.237 |, 1069545
19 Juli. 22557.—| 22752.— — — |8.214 7.21] , 0491/44 0.341jal , 0.2478 |, 11276.441/2
30 Augustus 22185.—| 22397 — — 4.13 à 10.63| „ 0.241/p A 0.48 | „0.2841 |, 1272745
4 ber 8.—| 22282.— — — |3634 7.26] , 0.123/,8 0.251/4| „ 0.178 |, 7767.911/s
8 November. | 23189.—| 23342.50 E — 4.014 9.68| „ 0.143/4 A 0.331/2| „ 0.218 |, 9944.26
13 December. |23269.—| 23493.— E - 2.904 8.02| „ 0.101/2à 0.23 0.17% |, 8226.63
230044.-- | 232510.50 f 0.22% | f 104442.651/s
Verstrekte mon-
sters. 113.35 „ 5826
Vo

— 118 —

Bur. H.
… | Alcaloid gehalte van
Hoeveelheid. de onderzochte
monsters, volgens de Opbrengst.
(in K. G.) in Indié verrichte
analyses.
dY. > z 25s Ra ©
DAGTEEKE-|3 552 = 8 D =
bees a = AZ z di
SEO 3 KR de y i
776 Ne 2 bi Fa = d.
OS E JE E. 8 ja 3
EXPE e? = = S w 00 > = n
nnn AR E © = ES W e o ED
goc o = 28 = £i o. mE z
DER aime Ue Sade Bie Es E = © 3 ue D
aus se SL = S wc EL = Z CN UR EB
38 SE | og | 3-2 = Ae ES 3 =
Haes 32 | SC | ©. " e zag S
VEILINGEN. |>= s S o UNS 5 © £a ue > à |
237: ¿O o © 25 = m © = as =
5397 = PL 2 = 2 z En DE. = © T i
gee 32 | SE 2 = > S 8.8 © = |
ar, = 2 2 © 8 - 2 = Z > — |
H9. z gu o © a i = 3 À
SEE © © ni E E ຮ E E |
SS © Ep © E
= ICE ao o a N © Ka — E
S28 © E o£ 3 CE- ES
ERS! E 25 © = = = GS
208 = = = $ EE :
nde. z + Sp = EJ 33 |
8% ພຣ = d ^ den: |
2838 dg ‘ea =
z ER J © ]
1894. SUCCIRUBRA.
25 Januari. 736.—| 727.50 1.22 6.80 1.64 f 0.171/24 0.351/4] f 0.2241 | f 325.231 |
5 April. 3592.—| 4138.— |1.45 à 1.68/6.20 à 7.80/1.95 à 2.26| „ 0.251/2 à 0.571/4| „ 0.3417 |, 2828.66l|o |
10 Mei. 4089.—| 3661.50 1.45 1.19 1.95 |, 0.2324 0.333/4| „ 0.285 |, 2090.761/>
14 Juni. 6063.—| 6122.50 |1.45 à 1.68|6.20 à 7.80|1.95 à 2.26) „ 0.25 41.51 „ 0.4352 » 5330.111/> [
19 Juli. 5299.—| 5385.— |1.45 à 1.68/6.20 à 7.8011.95 à 2.26) , 0.13 à 0.51!/4| „ 0.2942 E. 3169.371/2
30 Augustus. 5021.—| 5148.50 [1.45 à 1.48/6.20 à 7.19/1.95 à 1.99] „ 0.19 à 1.40 „ 0.4037 % 4156.911/a
4 October. 4991.—| 5085.— 1.45 1419 1.95 n 0.261/ à 0.47 , 0.8235 n 3290.29
8 November. 4821.—| 5032.50 1.45 719 | 19 | „ 0.1515à 0.261/s| „ 0.198 |, 1981.361/2
13 December. 4754.—| 4931.50 145 7.19 1.95 » 0.141/4 à 0.501! „ 0.1899 |, 1883.63
39366.—| 40232.— f 0.3113 | f 25056.351/>
Verstrekte mon-
sters. 218.45 = 271.78 |
40510.45 f 52328.131/9

119

Biss. H.

ze 8
33325355 ala) ala als
"ysduoagdo dep Jeeqo J, E E 2538 5 8 413 “IS
m FRE | — E KM KH KM E ~
+ = A Als
Gei “DM 5, dod uggroop uoguipoev Seekers R a B
= e sé ée ee e dé le s|s
D op Te 1940 sfi1dsBurrea op[opprurox) rete 50 sak ed
=, RRE eer ————— PCM EM
O 38 3 £
Hy 5) dod sd 48.4 Š
uodurjeaey OPUO|[IYISIDA 5 3723 P
l o a a
dop sfiadsgurtea o3sBooy ue ois! 200 3
Na E SUL di Gon Bh “a
per
B. + a.
© i ™ o © m qd „m 2
a a È OUIUTY 9.nZ[OA UM 7 44828383 A
3558 = 2 E
EKES: 4 Eg
= 3 2e | (194) 'uouez ə} uoproquoye o1opue uo KA E
Oes 08 9UIUD[ UBB oj[peqos3 0197001 uo oqsTBer & © kaj He
rz g ul 3a = = Os
Ss 5 ຊ S
-
a © ei
$98. (Pa) ommum EE TA |
< = UBB o]]eqo5 072004 us ojsdev'] - cd 8
<
j KBE ERA | BS
SE Lee gisasssig SIZ alg 515
= y sıodooy op uve gorMo8 04N SR TS SS Rien =
E (uogseq uo[reA 9} rop jslipsgurAlliqosoq opa aa LI
o Rz -Hqudos gueinoosyuryg op wea Toppru 100p Sun Sagesse E ຊ | <
© = “WA 9X[9 IOOA op uve puoopjuo “usar 3do opuor gor E 3 ssl G lG
E -opeuog) "uoftired eprooAoSuvw Top FUIMOS OJJON
D > i [
> S ET
GG «| c5 ES ER 1
E Z S Z à 2 : S g 8 Ju
> K re DESEES Pe D à e
> 5 "Sadasıs PE Ins 8
e = RAK E ip nue

66600 4 evo d| zero 4| L9 00cveT J| eo — J| seoreeer J|| 08630388 OS TP ool TERR 609826 "Homo,
60"0%ez80"0 “| 6080 “| gru nister “| over “| agar “|| oevers 010€ obras | "88088 “zag wed $T
«600 “j 62380 “| rizo “jeergeon “| Ider *lesg'gzerı "|| opze cria —'gigSG | —"0T088 "IOQUIAON 8
6800 “| soso “| g080 “| 9106517 "| voce “| ersosrt "|| o9'66psc 0198 0669186 — "90185 "1900390 T
enn “| e990 “| oso *|eLG'EOGŁT “| cote "eerst “|| oeeusgs co69 ocve983 — | "70888 "snąsndny 08
eng “| e260 “| sao “| gmr “| 1099 “| garer “|| 0688165 0819 — 1188 | 90828 “mf 61
s700 “| 690 “| e580 “| egregor "| 668. "lsggont “|| 0910600 099 —*10606 | "69668 unf rt
aroo “| apen “| wro “| Terri “| geur “| egteer “|| 0869668 0668 — 78668 | —ŁI006 "TBH. OF
D eng “| ¿rro “| 9,860 “| og'ae9gLt "| triv "legeaur “|| 0866106 0399 —"LL906 | "89968 qudy a
= ovO00 “| 29980 “| 16060 —"jegveoror “| soos *|e8VB8ĘOT "|| OG'G98FE 0888 0607816 "89978 VEEN T
ae 06600 — J| 280 4| 1610 J|errggc6 J| ever —J|esgevoo Jl org 0888 TEUS — | "80878 "Henutef_" gg
| "meet
q wor az
$ | ‘stoystour | opyoorzoa < 5 “srogsuour | “orgoorzoa d E & 2
4 De 5 ge a : 4
c. £g c H 4 B i Care Cm
E = 3 01310738 SurroA © E A 3 z uoutz op, 0740148 Jura p ES E ER "KEEONTTIIHA
ya = E -19A 9p LOOA | UL qo TOOA B E Z 2 E -I9A 9p UBA | UL jay UBA E 3. ag”: aaa
838 B a à Z 4 dą dz AXE
* ad A E BEE: DNIN
3 U HAI TAA 00218 E dą "tat od 07901 pioAo[os)t eb Es
m | prom wego Hey 194 WW E 8 E BES ANIILOVA

LSDNAHHdO

COM m *'aIHHTHAHAHOH

"HAANOZFIA LAH NI DNTTIHA GNI NOOA LHOIZYTAO TVVLOL

Y "ug

21860 4 |ce06'0 Jiaten J [19350 4 |eveeO Junges | —"8e —'86860P | —"THOS | OS'OTSGGE | “emase aranin tnter T,
01980 * ~ = 850 "legen “|| OS'ŁOŁST = = Og'GGVT | —'98881 RT M
ero ^ = = e610 * [eero * || 09'69608T = = Og'1OŁE | —'8GESTT UP HEC HU maty |
21980 "reenen “geo * leoleo " |n86'0 * || = 29996 N —"L60LS | —'6976 | —'88909 rt vod(td uoxorqop +
4
F8 0 “ — pe 0 “lots 0 “|grzo J || — 66881 — 09'9FL9 | —'EI8 09'66696 persianas? pATIOTUSA »
E
E
$09T'0 ^" 108660 J [oro “ |68"0 “ me 0c'aggy ka 4.42 09'0866 kd 3 = EZ" MODE >
m
a
| 15070 * = woro ^ = — —'806 — —'8c6 kap = : sou)
= sel J rej orto d lero 4 — —OPIZ — 0808 | —'06 = 140089 9T
m
| "UG "eiqni "Str “VULII 1019 “BIN ‘steu
"IVVIOL "IVVIOL, "DITU part
{US -pong -PWO -o8por] "nog “pong -PWO
‘ONIUHHLHOS
"NVHDOILM ATVH Wid LSDNAUHAO WTA ATA) "NANI VHDOTIS NI NACHA ETA TAO H

CNENONHONAALIA NHONTTIA NULL HG TY UTAO)
NAHYM OTHHTHHA NOLESVG HLHOOMUTA DNITHA NI Hd NIHVVM NHDNTYHALAOS
HILY'INLIAYOHEH

Y wg

AA O IS dé

Br. K.

PRIJZEN VAN KINABAST UIT DEN OOGST VAN 1893, TE!

VEILING
25 1 5 10
Januari. | Maart. April. Mei.
|
KINA-SOORT. mE - : E
a m an D
Her] rem = ZE
a lus PE AO PA | „| ON
2 | ©& | di 8 [else e+ el E | 275
a w D a mm D an m D Ka D 2
W | Ep | re | 20 | asic | ©| al |W à | ©
2 8 | 3 2 e | 3 © e | = 2 2 | 8
Hu |. id im |S i le | SH
D. | pd LS LE id els A
Ledgeriana . . . . . . 36 | wad 194| 26 | 121, 205| Ad 1T! 2804| 331, (äi 23%
Sucdrubra 525. 11.3 3514 oul 224) — = = BOU 951| 8417 | 833/,| 291 2
OMNE 7 7 40lje| 181 20%0| 291, 931; 258| —.| — | 24 | 4s, 22 | 3%
ohh keki e = e 72 9015| 3035) — z» = = _
|
Middenprijs der verschillende
|
1977 2111 | 29 2442

| | E

Gemiddelde Unit-prijzen bij elke veiling (berekend

395 440 443 | 430

AMSTERDAM IN PUBLIEKE VEILING IN 1894 VERKOCHT.

VAN
|
14 19 30 4 8 | 13
Juni. Juli. Augustus. | October. | November. | December.
. . . LJ LJ | .
w m w wo w w
SES SES ZER =p Stee ns
n Me BORKA OPEC IE. STIS RER A
8 iela le 12 132183184) Se | 8 121212128128
Ka on © n n © un m © un mn © n E? © mn w ©
0 | &p lre 0 | to | re ED | &p | = Bp | ani | W| tp | 3 en | & | ©
|= e lr 2 e | © Ss | © 2 3 | TT 2 8 |= 2 e |
© = =: © = .— K = = © a Ze © = ^ © = .—
miailsimpnaieimpnaieimicieiimiimberm

33 83j4| 2327| Suel 1914! 2478| 48 | Sud 2841| 251/,| 123/, 178| 5314] 143/,| 2150

151 | 25 | 4362] 511/, 13 | 292| 140 | 19 | 4037| 47 | 261] 3255| 2514] 1514] 9168

221} 27 151

Kinasoorten bij elke veiling in Centen.

2828 2512 3060 2134 2078 7177
per procent kinine en per half kilogram bast) in Centen,
419 450 450 329 350 2*/,43

Bur. L.

— 124 —

Jaarlijksche aantooning van gedane uitgaven ten dienste der.

OMSCHRIJVING fr
UITGA VEN. Januari. Februari. | Maart. April Mei. |
A. Personeel. f
Tractement Wd, Directeur. | f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.—
EN » 200.— |, 200.— |, 200.— |, 200.— |, . 200.—4
Reis- en verblijfkosten... | , 15.— | 15.— |, 15.— |, 45.— |, 19.—
Schrijfbehoeften ......... „Bels Mil ee 20 | MM
Traetement opzieners en |
élève opziener ........ » 1300.— 1300.— |, 1300.— |, 1300.— 1300.—
Tractement Laboratorium- |
Beds iden WA m ff 15.— 15.—
Tractement mandoers.... |, 184.05 |, 177.174 180.60 180.60 |, 180.15.
Totaal ies f 2399.05 |f 2392.174 | f 2395.60 | f 2395.60 |f e
H
B. Veldwerk. |
Kweekerij en enterij..... f 485.105) f 560.49 |f 448.445|f 258.41 |f 204.69
Ontginning nieuwe tuinen 1
en aanleg van wegen.. |, 154.44 |, 215.48 156.15 |, 41.95 |, 15.1
Aanplanten en inboeten.. |, 114.35 |, 101.11 10.29 | , 12.53 pe
Tuinonderhoud en vangen |
van inseelen.......... „ 662.035), 646.735 |, 809.835}, 669.46:|, 1202.28
Onderhoud van wegen... |, 27.07 |, 39.34 38.25 27.88 30.49
Totaal. csv. . |f. 1443.00 |f 1563.15» |f 1522.97 |f 1010.23°| f 1452.39
E |
C. Oogst,
Snoeien, schillen en rooien. |f 304.09*|f 270.935 |f 388.79 |f 595.33 |f 594.12"
Drogerij, oven, afwerking |
en verpakking product. |, 238.02 213.04 15 1923231 |, 12812 275.9
Verzending product...... O 6590.1, — £580 5. 102% 140.05
Toll... ss f 615.68 |f 551.77°|f 648.36 |f 873.17 |f 1010.17

Gouvernements Kina-onderneming gedurende het jaar 1894,

— 125 —

Totaal.
Juni. | Juli. | Augustus. September! October. |November. | December. T
| |
f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 600.— |f 7200.—
» 200.— |, 200.— |, 200.— |, 200.— |, 200.— |, 200.— |, . 200.— |, 2400.—
pg 135—435 Te Lo T5— u |, MB |, 900.—
b m |i. Rh Nd 3855. Sm 25 |. B |, 300—
» 1300.— |, 1400.— |, 1400.— |, 1400.— |, 1425.— |, 1225.— |, 1225.— |, 15875.—
A EL d 15.— |, ¿Wi tocas oda
„ 173.05 |, 176.72 |, 178.75 |, 180.073), 183.023, 179.221], 190.60 |, 2164.02
f 2388.05 f 2491.72 |f 2493.75 f 2495.07} f. 2523.024 |f 2319.223| f 2330.60 f 29019.02
|

f 197.53 |f 164.30 |f 251.805|f 214.22s|f 353.25*|f 433.66 |f 609.03 |f 4180.95
» 10.20 |, 2.20 |, 178.86 |, 426.115|, 308.69 |, 413.695], 441.30 |, 2364.08
— e = = — |, 60.60 |; 107.39 |, 466.27

» 1318.605|, 2064.45 |, 2636.42 |, 959.68 |, 613.195|, 735.99 |, 763.15 |, 13081.77*
» 39.87 |, 79.86%, 58.405], 18.59 |, 52.73 |, 22.62 |, ‘65.51 500.62
f 1566.20: f 2310.82 f 3125.49 |f 1618.61 |f 1327.87 |f 1666.56* f 1986.38 f 20593.69*

|

f 153.30 |f 837.935|f 1044.715/f 566.02 |f 443.58°|f 366.05 |f 1102.55 f 1261.43
» 266.09 |, 332.635), 373.445|, 315.70 |, 264.04 |, 214.925), 114.30 |, 2976.10
» 273.30 |, 198.36 |, 369.45 |, 362.55 |, 346.30 |, 159.90 |, 109.40 |, 2270.17°
f 1292.69 f 1368.93 |f 1787.61 |f 1244.27 |f 1053.925 f 740.87*|f 1326.25 |f 12513.70°

— 126 —

Bur. L |
OMSCHRIJVING
n Nt oe ag eta
UITGAVEN. Januari. | Februari. | Maart. | April. Mei.
D. Arbeidsloonen voor ge- | | |
bouwen en droog-inrich- | | |
en 196.— |f 251.88: |f 296.61 |f 283.37 |f 237.99]
> eee 196.— |f 251.885 |f 296.61 f 283.37 |f 231.99]
E. Materialen. | E
Materialen voor kweekbed- | |
den en enterij......... 23.50 |f 0.50 |f 5.50 f 1035 f 1240]
Materialen voor droogovens |
en droogbakken ....... 167.90 |, 123.65 |, 59.90 |, 96.125|, 174311
Idem pakhuizen en loodsen 55.89 |, 117.90} gi Bh L 224.225 444.545
Idem woningen en stallen 190.10 1, 222.39 |,. 232.42 |, . 116.15 |, géie
Balen, kisten, oogst- en em- d
ballage benoodigdheden. 23.60 |, 16.96 10.50 17.96 |, © 27.65
Transport geld en materia- |
Mid ceras EE s 23.07 224053 — 83035 1, 4.93 |, 1.67
Aankoop van materialen. 0.80 |, 315 10185], 2.45 |, 2462
Totals. : 2: 484.86 |f 516.75 |f 486.92 |f 472.19 |f 721.8%
F. Diversen. |
Etablissement ........... 84.455|f 65.91 |f 96.80 f 80.01 f 69.58
est. E Sui 44 |, 3266 |... SLOT]. 1H
Nieuwjaarsdagen......... 14.44 — = 62.57 qe
. . -- c 1.4. 132.335| , 125.305 |, 129.84 |, 115.47 |, 124.52!
Oogsten en verkoopen van
LT lou ern >] 18.88 |, 4.40 — T
Uitgaven Laboratorium... — — — — d
Andere diversen......... 82.03 |, 2142 |, 7542) 53.84 |, 61.82
Totaal....... | 341.72 |f 265.915 | f 339.125|f 342.96 |f 293.84
| INNEN

|

— 127 —

L
Juni. Juli. Augustus. |September.| October. | November.| December Toim

f 192.155|f 222.49 |f. 141.19 |f 154.585|f 211.58 |f 225.965|f 527.155|f 2940.975
f 192.15*f 222.49 |f 141.19 |f 154.585|f 211.58 f 225.965 f 527.155|f 2940.97:
f 8090 |f 6.05 |f 15108 | 10142 f 115 co dE. 4600 | f 472,85
, 103.64 |, 59.75 £175 SR Xs 0.50 |, 834.26 |, 1647.035
„ 294.63 |, 278.32s|, 156.70 |, 299.16 |, 172.325|, 79.525), 65.95 |, 2226.175
Sek? 81.25 46.10 |, 40.— |, 55.45 |, 90.775 91.— |, 269.325], 1421.96
s 440] 4.60 22.50 6.40 |, 6— |, 4.75 |, 3355.68 3500.—
OMS L ABRIL BA TE |. 3250 | MAD, BBAT ESS
„ou 7435 |, 536.4, 1580.) 14025. 1662], 250!) 080), NM
f 445.29 |f 405.795 f 406.58 |f 508.87*|f 420.22 |f 192.46: f 4657.48 f 9119.325
f 89.52*|f 71.62 |f 75.83 |f 103.12 |f 84.94 f 84.36 |f 79.60 |f 985.83
s 43230 LL 3211 42.51 51.17 48.73 |, 43.67 45.09 |, 479.95

BE Za e ES EE 77.01
„ 114.12 |, 139.23 |, 185.06 |, 139.04 |, 118.69 |, 109.99 ` 133.16 |, 1566.76

— — oy 41201. ST > ny ROI, SB

La ae ge = 2 AS |, 37545
» 1850|, 34.91 |, 25.14 |, 1168 |, 6299 |, 8.45 |, 95.90 |, 547.11
f 264.245 f 287.87 f 375.80 " 330.35 |f 315.35 |f 241.47 f 826.725 f 4263.73

— 128 —
Bur. L. |
OMSCHRIJVING —*
Een Januari. Februari. Maart. April. Mei.
UITGAVEN.
RECAPI-
A. Personeel (mandoers).. |f 184.05 |f 177.17°|f 180.60 |f 180.60 |f 180.15
B. Veldwerk. „ss, vn ‘ 1443.00 |, 1563.155|, 1522.97 |, 1010.235|, 1452.39
A T » 61568 |, 551.775|, 648.36 |, 879.17 |, 101014
D. Arbeidsloonen gebouwen. |, 196.— |, 251.885), 296.61 |, 283.37 |, 237.99
E. Materialen........... „ 484.86 |, 516.75 486.92 472.19 |, 721.898
E Pironi 421453531 + |» . 34102 265.915|, 339.12*|, 342.96 |, 293.84
Totaal, … ses f 3265.31 |f 3326.655|f 3474.585|f 3162.525|f 3896.44
Tractement v/d. wrd, Di- |
recteur en verder Euro-
peeseh peradnenl;, u u RO bse d sd ee areae AN |
ae een line che edness A ae 1
Doug BRUM oil. ee ie ORE | '
a A A A A a les ee CONS
Kosten van het vervoer
van de Spoorwegstations |
Bandoeng en Tjimahi naar |
Tandjong Priok. cs sex d EEN e ER I

— 129 —

1 : Totaal.
Juni. Juli. | Augustus. September.| October. | November.| December.
| TULATIE.
| f 173.05 |f 176.72 |f 178.75 |f 180.075|f 183.025|f 179.225|f 190.60 | f 2164.02
| „ 1566.205|, 2310.82 |, 3125.49 |, 1618.61 |, 1327.87 |, 1666.565|, 1986.38 | , 20593.695
„ 1292.69 |, 1368.93 |, 1787.61 |, 1244.27 |, 1053.925|, 740.875), 1326.25 | , 12513.705
| „ 192.155), 222,49 |, 141.19 154.585|, 211.58 |, 225.965, 527.155| , 2940.97*
| » 445.29 |, 405.795), 406.58 |, 508.875], 420.22 192.46°|, 4657.48) , 9719.325
| „ 264.245), 287.87 375.80 |, 330.35 |, 315.35 241.47 |, 826.72 |, 4263.73
| f 3933.635| f 4772.625| f 6015.42 | f 4036.76*| f 3511.97 | f 3246.56°| f 9514.59*| f 52195.45
lv c Pr DT MM E » 25475.—
Reece DEE ge SON
ME e A BANG WL Na E ENEE Nees EE me + EE » 300.—
Pc a ed ae is sua E + T
Totaal, sense . |f 79050.45
KENNEN vee EEE EAA E
Totaal Generaal. | f 86852.81

LV.

"uejueuressi[qvjo Jop op uouurg 1920102 UHIEM Yosog leo? Qogp U! spoort ura uoSumuerdfiq ozeq (2)

— 130 —

OFF m 660 [6% JOST (93 1220 |9II (TIE |£8 |60€ |G0GI|STO |69 {19% |9SIT| ^" LeRoy,
|
188 |96. [621 TT [TSS |T IH 2 [8627 Je eof là | - | — 09 1 | ^ C
-IAtf T - qua vy
681 |I9T |890 |t omg |G [paz [OT agoe PIP [OFT | — | — |F9F [OFT |******Sueou
-00p Buoy
098 1288 | — ert 06T igt | — ¡OT [330 KOS [988 Fe * ¡981 92T |: Sugoi,
FGF [OFS ster [990 | |9IG IF — [FL |T9F IG 1898 |6T [861 [961 | ** “umoaneqH L
JOSS [383 ISTE [O |960 |f [erv IST {280 LI [927 (+61 [GFT |6 1288 [981 | *** ueooarfuiT T,
685 |122 |I9T | tu 28T 9G 1297 at 1120 lost [093 (ST TOE (TLT |***** genat
080 |89T 9T | onse [TOP |G Stot 1220 [IPT | — | — 1440 (IPI | ******"qtuSeg
626 |09 | —| — [293 |T esr |g (IE |G jose jog | — | — logs log |*****BSuequerf
ci ed pa aż aż ci ci E
M8) Ala IIA A A
O C) g O O g O O 'LNAN
| uood | «eBay, | oem | “gung 19) ASSITAVLA
Med | is | -uey | ue Hosoq | ue Udo Ay) [BRIO], RA SUIM

‘LOST UL IYILLIGA silio
9p suo3[0A U9]UOSUIOSSI[QUJO-EUTM SHIMANO opuvv)soq 10H 140121940

'N ung

PERS SEET

AE

beta, gd HERE

DE HULDE AAN PROF. VETH OP 2 DECEMBER 1894.

Aan het verslag der feestviering, door de commissie uitge-

bracht, ontleenen wij het volgende.
oor Prof. KERN werd de tachtigjarige aldus toegesproken:
Hooggeéerde Vriend!

Uit naam van velen, zoowel hier te lande als elders, komen
wij U op Uwen tachtigsten verjaardag begroeten, van harte
gelukwenschen en uiting geven aan de gevoelens van genegen-
heid, vereering en dankbaarheid, met welke Uwe vrienden en
oud-leerlingen jegens U bezield zijn. Gij hebt gedurende eene
wetenschappelijke loopbaan van bijna 60 jaren onvermoeid, en,
dank zij Uwe veelzijdigheid, op menig gebied uitgeblonken en
groot nut gesticht. De wetenschappelijke Nederlandsche letter-
kunde hebt Gij met eene statige reeks van werken, even uit-
muntende in vorm als door inhoud, verrijkt ; door veelomvattende
nasporingen zijt Gij er in geslaagd, licht te verspreiden over
zooveel wat duister of slechts schemerachtig zichtbaar was, en
waar de omstandigheden U niet veroorloofden zelf onderzoe-
kingen in te stellen, hebt Gij anderen weten aan te vuren om
nieuwe banen te ontdekken en met Uwe raadgevingen voor-
gelicht. Bovenal komt U dank toe voor hetgeen Gij gedaan
hebt ter vermeerdering van de kennis van land en volk in onze
overzeesche bezittingen. Te meer hebt Gij aanspraak op onzen
dank, omdat Gij steeds gestreefd hebt den schat Uwer kundig-
heden dienstbaar te maken aan hooger belangen, aan de ver-
spreiding van ruimer en gezonder denkbeelden omtrent de
verplichtingen van het moederland jegens de koloniën. Gij
hebt, gelukkig, niet te vergeefs gearbeid: groot is het getal
dergenen die Uwe verdiensten ten volle waardeeren en zich van

— 132 —

harte verheugen dat het U gegeven is dezen dag te vieren.
Ter herinnering hieraan en als een bewijs van waardeering,
erkentelijkheid en belangstelling, wordt U van wege vrienden
en oudleerlingen een Album aangeboden, met bijdragen uit
Nederland, Duitschland, Engeland en Nederlandsch-Indié.
Moge het geschenk, dat ik het voorrecht heb U hier te
overhandigen, U welgevallig zijn! Moge deze Feestbundel én
om den inhoud én om de namen, die Gij er in ontmoeten zult,
menige dierbare herinnering bij U opwekken en U vervullen
met de overtuiging, dat Uwe lessen vruchten hebben ge-
en!

Tegelijk bied ik U, uit naam van den Heer van DELDEN
LAËRNE te Trenggalek, een Hindoe-Javaansch kunstwerk aan,
eene fraai bewerkte klok, die voor eenigen tijd uit het stof
der eeuwen aan ’t licht is gekomen, zooals in de bijgevoegde
Javaansche oorkonde vermeld staat.

Wees nogmaals hartelijk gelukwenscht. Moogt Gij nog lang
met voldoening dezen dag herdenken, gelijk wij dien met
vreugde hebben zien aanbreken!

Prof. VETH, zeer ontroerd voor zooveel belangstelling van
heinde en verre, bedankte voor de groote onderscheiding, hem
te beurt gevallen, en achtte het een voorrecht, zooveel te hebben
kunnen bijdragen tot de betere kennis onzer Kolonién.

Daarop nam Prof. Kan, als Voorzitter van het Koninklijk
Nederlandsch Aardrijkskundig cm het woord en sprak
het volgende:

Hooggeachte Eere- Voorzitter,
Hoogvereerde Vriend!

Mijn voorganger heeft reeds op voortreffelijke wijze uitdruk-
king gegeven aan de gevoelens, welke Uw feest in den lande
moet wekken bij allen, die weten te waardeeren, wat Gij
geweest zijt voor de wetenschap en Insulinde; wat Gij gedaan
hebt voor het handhaven van den Nederlandschen naam hier
en in den vreemde.

NA GERN

an >

— 133 —

Wij weten dat wij op dezen dag niet te veel mogen vergen
van Uwe krachten en zijn reeds dankkaar voor de gelegenheid
ons geschonken, om U te zien en de hand te drukken.

Bovendien heeft het Bestuur van het K. N. A. Genootschap,
wat hier vertegenwoordigd wordt door velen Uwer oude en
beproefde vrienden, schriftelijk uitdrukking gegeven aan zijne
gevoelens van dankbaarheid, liefde en vereering, welke dit
feest van zijn tachtigjarigen Eere-voorzitter op nieuw en zoo
krachtig heeft gewekt.

Ik bied U dit schrijven aan en hoop dat Gij, het straks in
Uw binnenkamer lezende, de daarin uitgesproken gevoelens
zult willen aanvaarden.

Doch luide wil ik het hier nog eens uitspreken, hoe dankbaar
wij U zijn voor alles wat Gij als Voorzitter hebt gedaan om
de moeielijkheden, aan de oprichting onzer Vereeniging ver-
bonden, te overwinnen; om het Genootschap door Uwen naam,
invloed en kennis in alle kringen des lands ingang te doen
vinden; om door Uwen wetenschappelijken arbeid zijn orgaan
de plaats te bezorgen, die het mag innemen ; om het onderzoek
van Midden-Sumatra, nog steeds de voornaamste daad des
Genootschaps, behoorlijk voor te bereiden en in zijn resultaat
goed te doen uitkomen.

Het beste bewijs der dankbaarheid voor dit alles zal zeker wel
zijn, dat wij naar vermogen op den door U ingeslagen weg, in
de door U aangegeven richting trachten voort te gaan, waarvan
wij U op dezen dag volgaarne de plechtige verzekering geven.

Doch, hooggewaardeerde Vriend, vergun mij aan deze ver-
zekering nog een andere toe te voegen.

Het Aardrijkskundig Genootschap huldigt U niet enkel als
Voorzitter, evenzeer als een der eersten en weinigen, die hier
te lande de wetenschap der aardrijkskunde in hare ruimere
opvatting wisten te waardeeren.

Gij waart het, die helder haar belang inzaagt voor een han-
deldrijvende, zeevarende en koloniseerende mogendheid; die
der aardrijkskunde zoo juist haar plaats aanweest tusschen de
wetenschap en de praktijk in; die het gewicht harer beoefe-

— 134 —

ning, naast die der taal- en volkenkunde van den Indischen
Archipel, in het licht steldet en tot de oprichting van een
leerstoel voor die wetenschap in de hoofdstad des Rijks krachtig
medewerktet.

Gij hebt door Uwe veelzijdige kennis, Uwe nauwgezetheid
en nauwkeurigheid, Uwe scherpzinnigheid bij het raadplegen
der bronnen en de daarop uitgeoefende kritiek, de beoefening
der aardrijkskunde van Ned.-Indië in het juiste spoor kunnen
brengen en voor dillettantisme behoeden; Gij hebt, ook op
dat gebied, getuige de onderseheiding, U van zoovele buiten-
landsche genootschappen te beurt gevallen, den getaanden roem
der Nederlanders hersteld.

En wanneer ik U dan, als voorzitter van het A. G. en als
vertegenwoordiger der Aardrijkskunde aan de Amsterdamsche
Universiteit, den dank dier Vereeniging en van de aardrijks-
kundigen hier te lande heb overgebracht — dan zou ik daar-
aan zoo gaarne, als ik mag, nog een woord en een wensch
willen toevoegen,

Dat woord is de uiting eener persoonlijk diepgevoelde erken-
telijkheid en waardeering: te diep om hier verder openlijk te
worden besproken. Die wensch lost zich op in een bede voor
Uw heil: de bede om nog eenige jaren van leven en gezond-
heid of van leven en van arbeid, wat voor U hetzelfde is;
om eenige jaren van werkkracht, zooals Gij die tot op den
dag van heden hebt behouden; jaren van blijvende belangstel-
ling voor alles, wat U tot dusver op Uw langen levensweg
heeft geboeid; jaren zònder te zware gebreken des ouderdoms,
of — mèt de geestkracht om die te verdragen en door arbeid
te verzachten !

God zegene U en de Uwen!

Nadat de Jubilaris nog toegesproken was door de Heeren
Prof. DE GROOT, QUARLES VAN UFFORD, TIMMERMAN, VERSTEEG
en SCHMELTZ eindigde de plechtigheid met een „Ik dank U
allen”, door den zichtbaar vermoeiden Jubilaris met moeite
uitgebracht. Y. Di

DE METEOOR VAN 14 JUNI.

Van Dr. W. G. Boorsma te Buitenzorg ontving ik op mijn
verzoek de volgende duidelijke beschrijving van bovengenoemd
verschijnsel.

„Met mijne vrouw, den Heer en Mevrouw DIEPHUIS en nog
eene dame wandelde ik ’s avonds 12 uur Padjagalan langs, van
Noord naar Zuid. Het was vrij donker, toen plotseling de
omgeving lichter werd. Het licht werd zeer snel sterker, het
was wit als daglicht, en naar het mij voorkwam, haast even
intens, ofschoon dat natuurlijk moeilijk te zeggen valt. Om-
ziende naar de oorzaak van het licht, zagen we links van ons,
in het Oosten dus, een vurigen straal, eindigende aan den
horizon, daarmee een hoek makende (naar het Noorden toe)
van 60° à 70° en een boog beslaande van mogelijk 30°. Ik
meende, dat het eenvoudig een buitengewoon lichtgevende
vuurpijl was, te meer daar de horizon op het snijpunt met den
vurigen boog gevormd werd door een huisje met feestvierende
inlanders. De Heer D. zei echter dadelijk, dat het een meteoor
moest wezen.

De lichtstreep was bijna onmiddellijk weer weg en zoo ook
de verlichting van onze omgeving. Het geheele verschijnsel
heeft maar een paar secunden geduurd, zooals daaruit blijkt,
dat wij niet tegen elkaar zeiden „Wat is dat?” maar „Wat
was dat?" Donderslagen of andere nevenverschijnselen hebben
wij niet waargenomen. Dit is al wat ik U kan mededeelen.”

*. D.

EEN HAGELBUI IN INDIE.

De Officier van Gezondheid L. A. DEMMERS te Singkel op Su-
matra rapporteert een hagelbui op den 20 Maart des avonds
te half zes. De bui duurde ongeveer 20 Secunden, met korrels
ter grootte van een erwt. Ongeveer een uur daarna woedde
een hevige donderbui. Den volgenden morgen om acht uur
werd een regenval geconstateerd van 229 millimeter.

BERICHT.

Door omstandigheden, buiten schuld der Redactie, verschijnt
deze aflevering later dan behoorde.

De P aflevering, die spoedig volgt, zal bevatten :
. VORDERMAN: Lampong-Vogels.
De i H. F. Kontsrvece: Der Larynx und die Stimmbil-
dung der Quadrumana.
r. S. Ficer. Meteorologische Waarnemingen in 1893.

In de volgende afleveringen zullen o. a. worden opgenomen:
Dr. J. H. F. KoursRvaaE: 1°, Zoogdieren van Zuid-Oost
Borneo en 2°. Zoogdieren van de T'engger.

Dr. ONNEN is in Juni Ll. als Redacteur afgetreden. Ongeveer vijftien
jaren lang heeft hij met de hem eigen nauwgezetheid de
Redactie van het Tijdschrift gevoerd, waarvoor hij zonder
twijfel aanspraak mag maken op den dank der Leden.

v. D.

EEE MA PE APE ES I

ee

LAMPONG-VOGELS IL
DOOR
A.G. VORDERMAN,
Correspondent der Koninklijke Akademie van Wetenschappen.

(Vervolg van Dl. LI pag. 201).

Na de~vorige publicatie van eene collectie vogels afkomstig uit
de Lampongs (Zuid-Sumatra), ben ik in het bezit gekomen
van een tweede collectie uit die residentie afkomstig.

Aan de welwillendheid van den Directeur van het Leidsche
Museum voor Natuurhistorie Dr. F. A. JENTINCK, en den Conser-
vator aan die inrichting J. BiTTIKOFER, dank ik ook voor deze
collectie de diagnose van eenige soorten, die hier niet of moeie-
lijk te bestemmen waren. Soorten, nieuw voor de wetenschap,
biedt deze collectie niet aan, doch met het oog op de geographi-
sche verbreiding kan vermeld worden dat 5 soorten, die tot dusverre
niet van Swmatra bekend waren, daarin aangetroffen worden.

Deze zijn: 1°. Baza magnirostris GRAY, tot dusverre bekend

van de Philippijnen en volgens SCHLEGEL ook
van Pontianak ;
20. Spizaëtus lanceolatus Br, van Celebes bekend;
3°. Tersiphone princeps Tema, tot dusverre slechts
in Japan, China en Malakka waargenomen;
4», Ptererytheus aenobarbus Temm, slechts van
Java bekend;
5°. Arboricola charltoni Extr.

rijving. Bovenkop en de naar achteren zeer verlengde
10k

— 138 —

kuifvederen zwart. Zijden van het gelaat grijsachtig met
roestkleur bewasschen. Nekvederen bruin met bruinzwarte uit-
einden of dito schaftstreepen. Zijden van den nek bruinachtig,
naar voren op den krop in licht okergeel overgaande. Aldaar
bezitten de vederen zwarte schaften en dito gekleurde schaft-
vlekken aan de uiteinden, die door roestkleur omvat zijn.
De middelste zwarte streep aan den hals is, doordien het indi-
vidu slecht geprepareerd is, moeielijk als zoodanig te herkennea,
te meer, daar ook de kropvederen zwarte overlangsche
schaftvlekken bezitten.

Mantel- en rugvederen met witte basis, umberbruin midden-
deel en zwartachtige uiteinden. Dit zwart heeft een gepronon-
ceerde purperachtige wéerschijn. Borst, buik en flanken wit, met
zeer breede sepiakleurige donkere dwarsbanden en niet lichtoker-
bruin, zooals bij Baza Sumatrensis Lar. Vederen van de pooten
en onderste staartdekvederen wit met breede roestbruine dwars-
banden. Kleine buitenste vleugeldekvederen zwart, de overige
bruinumberkleurig met zwartachtig uiteinde. Slagpennen bruin-
achtig umberkleurig met breede zwarte dwarsbanden ; de secun-

ria en de meest binnenwaarts voorkomende primaria met witte
boordsels aan de uiteinden. Bij de primaria is de bruinachtige
umberkleur door sneeuwwit vervangen; aan de onderste helft
van de vederen en bij de secundaria is dit slechts voor den
binnenrand het geval, zoodat de binnenvlakte van den vleugel
zich aan de basis wit voordoet; te meer daar de umberbruine
grondkleur der slagpennen aan de onderzijde door wit ver-
vangen is.

Staartpennen grijsachtig umberbruin, met drie zwarte dwars-
banden, waarvan de achterste het breedst is. Alle staartpennen
lichtgrijs-geelachtig getopt. Aan de ondervlakte dezer vederen
is, even als bij den vleugel, de grondkleur door witachtig ver-
vangen. Het zwart van slag- en staartpennen heeft bij opvallend
licht een duidelijk uitgedrukte purperachtige gloed, vooral bij
de pas geruide vederen.

Snavel donkerhoornkleurig; onderkaak liehthoornkleurig.
Pooten geelachtig; nagels donkerhoornkleurig.

ESTEE „5. a

— 139 —

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0.398 M.

NK + „w . 274 2220 PS
os E EMEN I o e
kf.) A OO BOBRA
Ne E E SERIE ME RON S

2. SPIZAETUS LANCEOLATUS Br.

Zie SCHLEGEL. Vogels van Ned.-Indië. Valkvogels, plaat 7
fig. 2 en SCHARPE Catalogue of the British Museum I, pag. 270.

Beschrijving. Kop en nekvederen wit met donkersepia lans-
puntvormige schaftvlekken aan de uiteinden, omgeven door een
rosachtigen tint. Wangvederen wit met zwarte lineaire schaftvlek--
ken. Geen kuif. Keel wit. Zijden van den hals als van den nek.

Krop-, borst- en voorbuikvederen wit met donkersepia over-
langsche langwerpige schaftvlekken aan het achterste gedeelte.
Voorste flankvederen evenzoo. Buik-, scheen-, tarsaal- en onderste
staartdekvederen wit met licht sepiakleurige dwarsbanden, het
smalst op den tarsus.

Mantelvederen donkersepia met lichtere zoomen en witte basis.
Rug-, stuit- en bovenste staartdekvederen licht umberkleurig.
Kleine buitenste vleugeldekvederen als de mantelvederen. De
grootere evenzoo, doch met witten binnenrand en de binnenvlag
met donkere dwarsbanden. Slagpennen sepia met donkerder d wars-
banden, die vooral aan de binnenvlag uitkomen, alwaar de grond-
kleur voor 2/3 van de veder, van de basis af gerekend, door zuiver
wit wordt vervangen. De secundaria hebben een witten terminaal
zoom. Op de binnenvlakte van den vleugel predomineert wit. De
binnenste dekvederen wit met bruin zwarte dwarsbanden. Staart-
pennen bruinachtig umberkleurig met 5 donkere sepia dwarsban-
den. De liehtere ruimte tusschen de beide laatste dwarsbanden
dezer staartpennen is veel breeder dan de breedte van deze laatste.

Alle staartpennen met een witachtig boordsels aan hun uit-
einde. De donkere gedeelten van staart en vleugels vertoonen
bij opvallend licht een purperachtige gloed. Bek en nagels zwart.
Pooten zwartachtig. :

zad

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,570 M.
RZE OD ee ey w o Ry
NGUDEK en, Ka come E 7 1 17
R SO + AG Serbie as à
Tars sn nue 1 R 11:

3. PHODILUS BADIUS Horsr.

Dit fraaie uiltje, dat zoowel door HoRSFIELD als door TEM-
MINCK is afgebeeld, wordt behalve op Java, Sumatra, Borneo
en Malakka ook in Voor-Indië en op Ceylon aangetroffen.

Het vederkleed van een exemplaar uit de Lampongs is als
volgt:

Bovenkop intens kastanjebruin, enkele vedertjes in wit ein-
digend met een kleine centrale donkere spikkel in het wit.
Voorhoofdsvederen tusschen de oogkransen wit met een goed
uitgedrukte rosachtige tint.

Vederen om het oog donker kastenjebruin. Wangvederen
in een krans vooruitstaande, de binnenwaarts ingeplante wit, de
buitenwaarts voorkomende wit met een zwartbruinen eindzoom
en geleidelijk naar den hals toe een rosachtige tint aannemende.
Kinvederen wit met bruinzwarte uiteinden. Kop okergeel
spaarzaam met speldeknopgroote zwartachtige droppelvlekjes
bespikkeld. Zijden van de borst en den nek helder roestkleu-
rig eveneens spaarzaam van iets grootere donkere droppelvlek-
jes voorzien. Borst en buik licht roségetint; op het eerste
deel met ronde donkere droppelvlekjes, op den buik met dito
hartvormige, die niet grooter zijn dan een hennepkorrel. Flan-
ken als de buik. Vederen van de scheen licht roestkleurig,
terwijl die van de tarsi geleidelijk in wit overgaan.

Onderste staartdekvederen licht roestkleurig. Mantelvederen
oranje-achtig bruin met kastanjebruine uiteinden, hier en daar
met een zwart druppelvlekje. Rug-, stuit- en bovenste staart-
dekvederen egaal roestbruin. Kleine buitenste vleugeldekve-
deren kastanje bruin, de groote okergeel met okerbruin afwis-
selend, hier en daar met een smalle overlangsche witte schaft-
vlek en speldeknopgroote donkere stippels. De eerste der

te CN algen oo nk EA afi édit ະນະ

— 141 —

groote en der middelste dekvederen van de primaria met witte
buitenvlag en helderbruine binnenvlag en bovendien met zwarte
dwarsbanden, die elkander voor ieder der vlaggen afwisselen.
Dit is ook het geval met de eerste slagpen. De tweede
en derde slagpen heeft nog wit aan het uiteinde van de
buitenvlag en alternatief geplaatste zwarte dwarsbanden, doch
de overige primaria bezitten slechts rudimentaire zwarte
vlekken aan de buitenvlag, terwijl deze op de secundaria we-
der een grootere uitbreiding krijgen, doch niet tot den buiten-
rand reiken. De binnenvlaggen hebben vrij breede zwarte
dwarsbanden met wit aan den binnenrand van het basaal ge-
deelte, doch overigens is de grondkleur van alle slagpennen
helder roodbruin. Kleinere binnenste vleugeldekvederen egaal
kastanjebruin, de grootere effen isabellakleurig.

Staartpennen roodbruin met smalle zwarte dwarsbanden,
behalve aan het uiteinde dat op een speldeknopgroot donker
vlekje na, egaal bruinis. Bek lichtgeel. Pooten donker grauw-
geel; nagels violetkleurig.

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,225 M.
DM. uv um is eu EE, E à
Wieugel Ze Nm ete UTE
Oulmen ^. Vo 4$ . 6077: ee
Tarsus. . . 2 9 7.79 0088.

4. PSITTINUS INCERTUS Suaw, 4 en $

Beschrijving. Vederen van den kop grijsblauw, op de kruin
in kobaltblauw overgaande. Mantel en scapulairvederen fuli-
gineus zwart, met iets lichtergetinte boordsels. Rug- stuit en
bovenste staartdekvederen kobaltblauw. Borst, buik en flanken
geelachtig grijs; in het midden van den buik hebben de vede-
ren liehtblauwe uiteinden. Scheenvederen en onderste staart-
dekvederen geelgroen met blauwe uiteinden. Bovenste vleu-
geldekvederen grasgroen met groengele boordsels, welke laat-
ste kleur ook de meest binnenwaarts voorkomende secundaria
bezitten. Alula kobaltblauw. Een bloedroode schoudervlek

— 142 —

steekt helder tegen de omgevende vederen af. Vleugelrand,
ter hoogte van de oorsprong der alula, lichtgeel. Slagpennen
met zwarte binnenvlag; de buitenvlag blauw aan de basis en
grasgroen aan het uiteinde, dat bovendien een geelgroene zoom
bezit. Ook de binnenvlaggen der secundaria en van eenige
primaria vertoonen een smalle gele rand aan hun uiteinde.
Binnenste vleugeldekvederen en axillairvederen bloedrood. De
middelste staartpennen groen; de overige groenachtig geel met
grasgroene buitenranden.

Bovenkaak bloedrood, uitgezonderd de punt die even als de
onderkaak vuilbruin is. Pooten zwart. Een aangebracht wijfje
had den kop umberkleurig, de mantel donkergroen, de rug-
vederen kobaltblauw, de stuit- en bovenste staartdekvederen met
emeraldgroene boordsels. De vleugels als van het mannetje, doch
de bloedroode schoudervlek is bruinrood. Krop grijsachtig
geel. Borst-, flank-, buik- en onderste staartdekvederen gras-
groen, de laatste met emeraldgoene uiteinden. Staart als van
het mannetje. Bek umberkleurig. Pooten zwart.

Afmetingen van het mannetje.

Reis COMBO. . 4... OOO M.
Saarte dc vo s A
Vleago o ^ Qo. € UHR S
Calmon pe 2 2 BOK 4

mo OZON OJ GRE
5. XYLOLEPES VALIDUS. Temu. Y

In het XXXV**, Deel van dit Tijdschrift werd een man-
netje van die soort beschreven dat atkomstig was van Lahat
in het Palembangsche. Hieronder volgt de beschrijving van
een wijfje als verschillend van die der andere sekse.

Wat vleugels, staart, bek, pooten en gestalte betreft, hierin
gelijken beiden op elkander doch overigens worden de volgende
verschilpunten aangetroffen. De kopvederen hebben bij het
wijfje geen roode uiteinden, maar zijn even donker bruinachtig
umberkleurig als de mantelvederen. De rug en stuit, bij het

— 143 —

mannetje vurig oranje zijn bij het wijfje wit met geelachtigen
tint. Terwijl de teugels en de zijden van het gelaat bij het
mannetje okergeel zijn, hebben deze deelen bij het wijfje een
vuil geelachtig bruine kleur even als de kin en de vedertjes
die den hoek van de onderkaak bedekken, terwijl deze laatste
bij het mannetje dojergeel zijn. Zijn bij ’t wijfje de krop,
borst, buik en flanken geelachtig grijs gekleurd, bij de andere
sekse bezit slechts de basis der vederen, welke die deelen
bedekken deze kleur, terwijl zij overigens in vermiljoen rood
eindigen.

In de collectie bevindt zich ook nog een mannetjesspecht
dezer soort van dezelfde plaats afkomstig als het hierboven
beschreven wijfje. De afmetingen van dit exemplaar komen
vrijwel overeen met die van het vroeger beschreven Lahatsche,
terwijl die van het wijfje kleiner zijn. Deze zijn:

Potals ludfio. . . o... OBO ME
BE Ge o x Da ae Le c. SOON
ARUM oou. come ire 706 NEO S
AD E ERE
Tarsos, a OO

6. CALYPTOMENE VIRIDIS. Rarrt.

Beschrijving. De hoofdkleur van dezen eigenaardigen vogel
is groen; donkergroen op de bovenste bekleedselen, uitgezon-
derd de helder smaragdgroene bovenste staartdekvederen en
smaragdgroen op de zijden van kop en hals en op de onderste
bekleedselen. Bovendien zijn de vederen glanzend. Voor-
hoofd- en tengelvederen buitengewoon sterk ontwikkeld, zoodat
zij naar boven staan en zelfs als een kuif naar voren reiken,
totdat bijna de punt van den bek door hen bedekt wordt.
De basis dezer vederen is zwart. Een ronde zwarte vlek bevindt
zich achter de oorstreek.

Primaria zwart met lichtgroene buitenranden. Secundaria
zwart met groene buitenvlaggen. De meest binnenwaarts inge-

— 144 —

plante geheel groen, met een zwart vlekje nabij het uiteinde.
Vleugeldekvederen zwart met heldergroene uiteinden waar-
door zich op den vleugel drie breede zwarte dwarsbanden
vertoonen. Binnenvlakte van den vleugel zwart. Staartpennen
donkergroen met lichtgroene boordsels.
Bek en pooten bij het geprepareerde individu hoornkleurig.

Afmetingen: Totale lengte . .-. . . . 0,130 M.
Staart

ARI E a Ep 0,035 ,
NOŻA pr aw co 4 GN
PODAC EE ee EHE
Tarsis. À vor Lo aren e MERERI M

7. ALSEONAX LATIROSTRIS Rarrr.

Beschrijving. Alle bovendeelen grijsachtig umberkleurig,
de vederen van den bovenkop iets donkerder in het midden.
De teugels worden door een smal vuilwit randje gevormd.
Zijden van het gelaat en van den nek als de bovendeelen
gekleurd. Kin en keel witachtig. Onderste staartdekvederen,
het midden van den buik en de borst wit. Zijden van borst
en de flanken grijsachtig. Kleine buitenste vleugeldekvederen
als de rug, de groote dito en de secundaria sepia met lichte
buitenranden. Buitenvlaggen der slagpennen sepiakleurig,
binnenvlaggen meer grijsachtig met flauw isabellakleurige

innenranden. Binnenste vleugeldekvederen flauw isabella.

Staartpennen grijsachtig sepia met iets lichtere smalle binnen-
zoomen. Bek en pooten donkerhoornkleurig. Onderkaak aan
de basis bleek stroogeel.

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,115 M.
Staart Dou T uu o 0,044 ,
Vleugel | z. 4 $4 . ae
Cumén . . ^. . 4 0 ^ PDINM

Tarsus tt de à
8. MUSCICAPULA MACULATA Tic.
Beschrijving. Alle bovendeelen grauwleikleurig, op den rug

0,011 ,

|
|

EE IE PTE

— 145 —

met olijfgroen bewasschen en op de bovenste staartdekvederen
in roestkleur overgaande. Groote buitenste vleugeldekvederen
sepia met lichte vuilwitte uiteinden en olijfgroene buitenzoomen,
waardoor een dwarsbandje op den vleugel ontstaat. De meest
binnenwaarts ingeplante secundaria zijn sepia met vuilwitte
buitenzoomen en dito uiteinden. Overige slagpennen sepia
met olijfkleurige buizenzoomen en witachtige binnenranden.
Binnenste vleugeldekvedertjes olijfgroen met witte zoompjes.
Axillairvederen verlengd, zijdeachtig en sneeuwwit van kleur.
Staartpennen van Dyckbruin met rosachtige buitenzoomen en
witte schaften aan den onderkant, Voorhoofdsvederen en ten-
gels grijsachtig geel getint; wangen grijs. Kin wit. Zijden
van den hals en krop zoomede de flanken grijsachtig, flauw
bewasschen met een okertint. Midden van borst en buik en
de onderste staartdekvederen wit. Bek en pooten zwart.

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,097 M.
T oA RENS ice es ADS MISERE
XEM S. C uoo ET xP
DEDE ner cler Vie daro MANIL a
Jan. eu i ne 1 I

9. TERPSIPHONE AFFINIS Droen 7 Juv.

De volwassen vogel in het tweede kleed en het volwassen
wijfje werden in het 50ste deel van dit tijdschrift op pag. 453
en volgende beschreven, Een jeugdig mannetje in het eerste
kleed uit de Lampong-collectie heeft het volgende vederkleed.

Beschrijving. Bovenkop tot aan den nek zwart met indigo |
blauwen metaalgloed. Zijden van het gelaat, kin, keel en borst
donker aschgrijs naar beneden en achteren geleidelijk op den
buik in roomkleurig wit overgaande. Onderste staartdekvede-
ren lieht kaneelkleurig. Okselvederen wit. Binnenste vleugel-
dekvederen wit met grijs zemengd. Mantel en rug kastanje-
bruin, op de stuit in vosrood overgaande, welke kleur ook de
staartpennen bezitten. Deze hebben wel een zwarte schaft aan
het basaal gedeelte, doch de kleur daarvan gaat op het achter-

— 146 —

ste gedeelte geleidelijk in bruin over. De staartpennen missen
de zwarte zoomen die hen in het 2° kleed versieren. Slagpen-
nen zwart met vosroode buitenzoomen en lichtbruine binnenran-
den. Op de meest binnenwaarts ingeplante secundaria heerscht
dit rood en bruin voor zoodat het zwart enkel tot het midden
van den veder beperkt is. Buitenste vleugeldekvederen bruin.
Bek en pooten bij het geprepareerde exemplaar donkerlood-
kleurig.

Afmetingen: Totale lengte. . i te 4,00 WA ND
Middelste PRE WODĄ a + A
De daaraan grenzende i lan, 0,105
Y POSU I
Calmon: « fete cv a V O
Tanus 05 oe a eo UL

3

3

3

10. TERPSIPHONE PRINCEPS Temu, Y

Van de Terpsiphone ’s die in den Maleischen Archipel voor-
komen waren tot dusverre enkel bekend de T. affinis, met een
groote geographische verbreiding tot en met de kleine Soenda-
eilanden en de T. incii GouLb, een Chineesche soort, die ook
op Malakka en in Sumatra aangetroffen is. Dat dit laatste
eiland nog een derde soort herbergt, blijkt uit deze Lampong-
collectie, die o. a. een volwassen mannetje van T. princeps in
het 2%. kleed bevat, een Japansch—Chineesche vogel, die
Zuidelijk nooit verder waargenomen is dan tot Malakka. Het
valt m. i. te betwijfelen of de Terpsiphone's trekken.

Mij dunkt dat de lang uitgegroeide staartvederen der vol-
wassen mannetjes verre zeetochten belemmeren, terwijl zij op
alle tijden van het jaar op de plaatsen waar zij voorkomen
aangetroffen worden, zoodat ik hen voor sedentair houd. Van
T. princeps komt een afbeelding voor in TEMMINCK’S Plan-
ches coloriées.

De beschrijving van het Lampongsche exemplaar is als volgt.
Kop, hals en krop zwart met flauw uitgedrukten indigoblauwen

— 147 —

gloed op de vederen. Deze zijn op den bovenkop en vooral
op het achterhoofd tot een kuif verlengd. De mantel-, rug-,
stuit- en bovenste vleugeldekvederen, hebben een koperkleurig
donker violetten gloed die sterkt uitkomt. De slagpennen zijn
zwart met koperkleurige buitenranden aan de secundaria.
Binnenste vleugeldekvederen donker grijs met witte zoomen.
Okselvederen wit. Flanken grijs, flauw met paarschen tint bewas-
schen. Borst-, buik- en onderste staartdekvederen roomkleurig
wit, De staartpennen zijn egaal zwart met een flauwen purper-
gloed. Bek en pooten bij het geprepareerde individu donker-
loodkleurig.

Afmetingen: Totale lengte . . . . … 0,320 M
Middelste staartpennen. . . . 0,223 ,
Het daaraan grenzende paar . . 0,106 ,
LS OE EE
COIE a A rer
IANG a a e

11. PTERERYTHIUS AENOBARBUS Tew.

Beschrijving. Bovendeelen donker olijfgroen. Voorhoofd
citroengeel, aan den wortel van den bek begrensd door een
smal strookje kastanjebruin. Teugels en streek om het oog zwart.
Witte ooglidvedertjes. Wangen van voren geel, van achteren
geelgroen. Kin en keel kastanjebruin. Onderdeelen citroen-
geel. Op de harige flanken predomineert licht grijs. Staart
sepia met olijfgroen bewasschen. De drie uiterste staartpennen
wit aan het uiteinde van den binnenvlag, het grootst bij het
uiterste paar. Bovenste vleugeldekvederen zwart met witte uit-
einden, waardoor twee evenwijdig loopende vrij breede dwars-
banden op den vleugel ontstaan. Slagpennen donker sepia met
olijfgroene buitenzoomen; de secundaria witachtig getopt, allen
met licht isabella binnenrand. Binnenste vleugeldekvederen
wit. Bovenkaak donker, onderkaak lichthoornkleurig. Pooten
loodkleurig.

— 148 —

Afmetingen: Totale lengte. A: e 0,100 M.
Staart . poe 9.4 IO ig
"VENE ceno AA ASAS 5
LUDUM et EE GE en va dE
dE v sa go 4 y

12. ARACHNOTHERA ROBUSTA Morr. € ScaLEG.

Beschrijving. Bovendeelen donker olijfgroen, de vedertjes
van den bovenkop met donkere centra, doch niet zoo duidelijk
als bij andere soorten van dit geslacht. Kin en keel licht olijf-
groen, de vederen met nauwmerkbare donkere schaftjes. De
zijden van gelaat en hals stellen eene geleidelijke overgang daar,
in de kleur van den bovenkop en die der keel. Onderdeelen
zwavelgeel met groenachtigen tint. Onderste staartdekvederen en
verlengde harige achterste flankvederen helder zwavelgeel. Aan
wéerskanten van de borst een vlek van harige verlengde oranje-
kleurige vederen. Buitenste vleugeldekvederen donker olijfgroen ;
de grootere evenals de slagpennen donker sepia met olijfgroene
buitenboorden. Binnenste vleugeldekvederen lichtgeel. Staart-
pennen zwartachtig. de twee buitenste paren met een witte vlek
aan het uiteinde der binnenvlag. Culmen afgerond. Bek en
pooten zwart.

Afmetingen : Dars a ECK
Staa Pa aies DO à
SE EE a E
Culneh nn 1 1
Tarsus eg « (OUR,

13. ARACHNOTHERA FLAVIVENTRIS Gabow.

Beschrijving. Bovendeelen donkerolijfgroen, de bovenkop met
een grauwe tint zonder dat donkere centra aan de vedertjes
te bespeuren zijn. Bovenste staartdekvederen meer gepronon-
ceerd olijfkleurig. Teugels en voorste gedeelte der wangen
olijfkleurig. De vedertjes rondom het oog en van de oorstreek
heldergeel. Alle onderdeelen grauwachtig groengeel. Veder-
tjes bij den hiel helderder geel. Buitenste vleugeldekvederen

NANO O

— 149 —

olijfbruin, de middelste met lichtere uiteinden. Vleugelrand
licht geelachtig. Slagpennen sepia met olyfgroene boordsels
aan den buitenrand en lichtere binnenranden. Kleine binnenste
vleugeldekvederen lichtgeel; groote witachtig. Staartpennen
sepia; het middelste paar en de buitenranden der overige met
olijfkleur bewasschen; nabij de uiteneinden een iets donkerder
getinte plek bij de meer buitenwaarts ingeplante. Snavel
donkerhoornkleurig; Onderkaak lichthoornkleurig. De culmen
afgerond. Pooten bruinachtig; nagels donkerhoornkleurig.

Afmetingen: : Totale. lengte. |. .. .- . . 0116 M.
Baro ec). X. o» xo KOBE 4
Vieugpal aca ra rU
Üuhnén 5 «a 2025.30» EE
ih Ee A 0085: i

14. CRINIGER GUTTURALIS Be.

Beschrijving. Bovendeelen van den romp olijfkleurig. De
bovenste staartdekvederen licht-, de bovenkop okerbruin. Teu-
gels, streek om het oog en voorste gedeelte der wangen asch-
grijs, op het achterste gedeelte der wangen geleidelijk in
bruinachtig grauw overgaande. Kin en keel wit. Krop en
borst licht okergeel, bewasschen met een grauwe tint. Buik
barnsteengeel, langs de flanken met grijs bewasschen. Onderste
staartdekvederen okergeel. Slagpennen sepiabruin, op de bui-
tenvlaggen der primaria even als op de secundaria rosachtigbruin
aangeloopen Binnenrand helder isabella even alsde binnenste
vleugeldekvederen. Staartpennen rosachtigbruin, de binnenrand
der buitenwaarts ingeplante sterk isabellakleurig. Bovenkaak
donker-, onderkaak lichthoornkleurig. Pooten bruinachtig geel.

Afmetingen. Totale lengte. . . . . . 0,170 M.
Staart he 0,079

.

D E H
Vleded se 0,099 ,
Gm . > ....% 0,018 „
Taa ©. ||, . +, 0,028 ,

D

— 150 —
15. TRICHOLESTES CRINIGER. Bryrn.

Beschrijving. Bovenkop van Dijckbruin. Teugels, supercilia
en wangen citroengeel. Kin witachtig. Borstvederen citroen-
geel, de uiteinden grijsachtig bewasschen. Harige flankvederen
geel met een grauwe tint. Buik in het midden citroengeel,
terzijde geleidelijk in de tint der flanken overgaande. Bin-
nenste vleugeldekvederen en onderste staartdekvederen helder-
geel. Mantel en rug olijfgroen. Slagpennen sepia met olijf-
bruine buitenzoomen en geelachtige binnenranden. De meest
binnenwaarts voorkomende secundaria en buitenste vleugeldek-
vederen zijn olijfbruin, dat met een groenachtige tint bewas-
schen is. Bovenste staartdekvederen en staartpennen roest-
kleurig bruin; de drie uiterste paren dezer laatste met flauw
geele uiteinden. Bek loodkleurig, Pooten geelachtig.

Afmetingen. Totale lengte. . +... . 0,40 M.
Baart i ccu op E
Vapo EE EE QUIE
Cs een WALE
Farsus. . z RT >

16. MIXORNIS ERYTHROPTERA Bryru.

Beschrijving. Vederen van de bovendeelen met leikleurige
basis en donkerbruine harige uiteinden Voorhoofd teugels, zij-
den van het gelaat, kin, keel en borst leikleurig grijs. Buik,
flanken en onderste staartdekvederen geelgrijs. Buitenste vleu-
geldekvederen en buitenranden der slagpennen helder kastanje
bruin; de laatste overigens sepia en de secundaria met licht-
bruine uiteinden. Binnenrand der slagpennen en binnenste
vleugeldekvederen isabellakleurig. Staartpennen van Dijck-
bruin. Bek zwart. Pooten geelachtig.

Afmetingen. Totale lengte. . . . . . . . . 0,095 M.

Staart … » « - « 42 0,0. UE e
Vleagel + © 2 „00,20 ANM
Colmen.. . . . . . AZ, AND S

Tarsus: . . I1. 1 A 1 S

— 151 —
17. TURDINUS MAGNIROSTRIS Moore.

Beschrijving. Bovenkopvederen grijsachtig bruin met fijne
donkerder getinte schaftjes. Mantel en rug grauw dat olijf bruin
getint is. Stuit en bovenste staartdekvederen okerkleurig. Staart-
pennen bruin met helderbruine schaften en roestbruine harige
zoomen vooral aan den wortel, het uiterste paar iets lichter
getopt. Buitenste aa en nêm olijfkleurig. Slagpennen
sepia met olijfbruine buitenzoomen en isabella binnenranden.
Binnenste vleugeldekvederen witachtig. Teugels en wangen
aschgrijs, de vedertjes der laatste van witte schaftjes voorzien.
De witte superciliair vlek valt niet zeer in het oog

Kin wit. Zijden van de borst grijsachtig. Middelste borst-
vederen witachtig met lichtgrijze nauw merkbare schaftvlekken.
Flanken grijsachtig en met okerkleur bewasschen. Midden
van den buik wit en even als de onderste staartdekvederen
isabella getint. Bovenkaak donker hoornkleurig; onderkaak
geelachtig. Pooten loodkleurig.

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,146 M.
DEM E VEA al ect à 0,063 ,
SO Lu o o erra ca DAMM à
OB US oe as (e es cet METRE A
Tasis PTR ER le + jee Kr ANE

18. ERYTHROCICHLA BICOLOR Less.

Beschrijving. Bovenkopvederen vaalbruin met lichtere schaf-
tjes. Wangen en teugels licht grijsbruin. Kin wit. Midden
van borst en buik wit met isabella tint bewasschen. Zijden
van de borst en flanken grijsachtig bruin getint. Mantel en
rug vaalbruin. Buitenste vleugeldekvedertjes eveneens, doch
met roodbruine buitenrandjes. Slagpennen sepia van roodbruine
buitenzoomen en isabella binnenranden voorzien. Binnenwaaarts
ingeplante secundaria kastanjebruin.

Staartpennen helder kastanjebruin met dito schaften. De
sterk ontwikkelde bek en de pooten zijn geelachtig.

— 152 —

Afmetingen: Totale lengte . . . . . . 0,122 M.
IH SE et We. 0,055 ,
III he te ES - y
CUN c A LERNEN, +
E Ee CT UM...

19. MALACOPTERUM CINEREUM Bıyrn.

Beschrijving. Voorhoofd- en bovenkopvederen helder kas-
tanjebruin met lichtere schaftjes en zwarte terminaalzoompjes.
Achterhoofdvederen bruinachtig zwart. Teugels en voorste
gedeelte der wangen witachtig, achterste deel der wangen bistre
met lichte bruinachtig grijze schaftstreepjes. Kin en keel wit.
Zijden van de borst grijsachtig, het midden van dit deel even als
de buik en de onderste staartdekvedereu wit dat een flauwe
isabella tint heeft. Flanken grijsachtig. Mantel, rug, bovenste
vleugeldekvederen en binnenste secundaria, zoo ook de buiten-
randen der overige slagpennen, olijfbruin. Het overige deel
der slagpennen sepia en van flauw isabella binnenranden voor-
zien. Vleugelrand en binnenste vleugeldekvederen witachtig.
Bovenste staartdekvederen vosbruin. Staartpennen donkerbruin
met vosbruine buitenzoomen. Snavel donkerhoornkleurig ;
onderkaak en pooten geelachtig.

Afmetingen: Totale lengte . . . . „ . OSM,
Hut ee EE EE EE OK
wieugel < . 4 a QUIE |
buen ie w 0 o Oe

TATUS 4. al e + VOL
20. MALACOPTERUM MAGNUM Err.

»

Beschrijving. Deze soort heeft veel overeenkomst met de
voorgaande, doch is grooter. Voorhoofdsvederen helder kastanje-
bruin met lichtere schaftjes en zwarte terminaal zoompjes.
Kruin- en achterhoofdsvederen zwart. Voorste wangvederén en
die van een strook boven het oog donkergrijs met witte schaftjes,
de eerste bovendien met witte basis. Vederen van de achterwang

— 153 —

rosachtig met lichte schaftjes. Kin lichtgrijs. Krop- en borstvede-
ren vuilwit met bistre uiteinden. Buik vuilwit; flanken grijsachtig
umberkleurig. Onderste staartdekvederen voets van lichte
schaftjes en witte randen aan de uiteinden voorzien. Mantel
en bovenste vleugeldekvederen bruinachtig bistre. Rug olijf-
bruin, dat roestkleurig getint is en de bovenste staartdekve-
deren helder vosbruin. Middelste staartpennen bruin, de ove-
rige sepia met bruine buitenvlaggen Primaria sepia met olijf-
bruine buiten- en lichtere binnenranden Binnenste secundaria
olijfbruin, de overige sepia met olijfbruine buitenvlaggen.
Snavel en pooten donkerloodkleurig ; onderkaak geelachtig.

Afmetingen: Totale lengte. . . . . . . . . . 0,150 M.
e, a EN er a RE
Vleugel Ze V a Vo. an . DOBE.
Culmen (bóechśdigd) vermoedelijk . QUA
HIE So ou EC .0UT y

21. EUPETES MACROCERCUS Temu.

Beschrijving. De grondkleur van alle boven-en onderdeelen
is olijfbruin, op de stuit, geleidelyk overgaande in roodbruin,
terwijl zij op de borst geleidelijk in roestkleur verandert. De
slagpennen hebben van Dijckbruine binnen- en roestkleurige
buitenvlaggen. Vleugelrand helder roestkleurig. Staartpennen
vosbruin. De vedertjes van kop en nek zijn kortfluweelachtig,
terwijl de kleur op de kruin als van chocolade is en deze naar
voren geleidelijk in oranjebruin overgaat Teugels en wangen
zwart dat zich ter zijde van den bek naar achteren als een
band voortzet en van het bruin van den bovenkop gescheiden
is door een zilverwitten breeden band, die boven het oog
begint en mede ter zijde van den nek afdaalt. Kin- en keel-
vedertjes vosrood. Bek en pooten zwart.

Afmetingen: Totale ma-e R 00 M.
Pose + 0100,

wieś . 4 a 2 20. . 00% ,

LV. 11k

— 154 —

EE vo 79088 NC
TEMERE OC Cu rU «> A AMMD à

22. CARPOPHAGA BADIA Rarrr.

Beschrijving. Bovenkop grijsachtig, naar achteren en ter zijde
van het gelaat overgaande in rosachtig grijs, welke kleur zich
tot den mantel uitstrekt en verder, over den krop en de flanken,
de geheele ondervlakte van den vogel inneemt. Kin wit. De
vederen van de scheenen en de onderste staartdekvederen zijn
grijsgeel, min of meer okerkleurig. Mantel en rug donker
chocolade bruin. Kleine buitenste vleugeldekvederen evenzoo,
doch aan hun viteinde helder kastanjebruin, min of meer glan-
zend. Alula, groote buitenste dekvederen en slagpennen bruin-
achtig zwart met iets lichtere boordsels. Binnenvlakte van den
vleugel evenals de binnenste vleugeldekveren donker sepia ge-
kleurd. Staartpennen zwart, over het achterste 3° gedeelte
echter donkergrijs. Op de ondervlakte van den staart worden
deze kleuren vervangen door donkergrijs en lichtgrijs. Bek
rood, aan de punt geel. Pooten wijnrood.

Afmetingen: Totale lengte .° . . . . . 0,430 M.
St io o4 Cus minie ec à. A Lo E
VEROOR con. ui DZ
Sok e e E ui x + SUME a

TAMEN A 2229 TR U 5
23. ARBORICOLA CHARLTONI Err.

Beschrijving. De grondkleur van dezen fraaien patrijs is op
mantel, rug, buitenste kleine vleugeldekeederen, stuit en bo-
venste staartdekvederen sepia doch afgebroken door zwarte fijne
ineengedrongen zigzag dwarsbandjes en okergele pijlpuntvor-
mige heldere vlekjes, die met zwart omzoomd zijn. Diezelfde
teekening zet zich voort op de binnenst geplaatste secundaria
en op de groote buitenste vleugeldekvederen, doch hier predo-
mineert de okergele kleur en bevinden zich enkele grootere
zwarte vlekken vóór aan de binnenvlaggen der vederen. De

— 155 —

overige secundaria bezitten een sepia binnenvlag en een dito
buitenvlag op welke laatste echter groote driehoekige rand-
vlekken voorkomen, lichtbruin van kleur en donker sepia ge-
marmerd. Alula en primaria effen donker sepia; de laatste
met lichtbruine boordsels aan de uiteinden van de randen der
buitenvlaggen. Groote binnenste dekvederen der primaria licht
sepia met witte uiteinden; groote dito der secundaria en kleine
binnenste dekvederen zuiver wit. Staartpennen donker sepia van
roodbruine dwarsbanden voorzien, die donker gemarmerd zijn;
de uiteinden als de stuit gemarmerd. De bovenkopsvederen zijn
bruinachtig met umberkleurig lichteren terminaalzoom waarbin-
nen een donkerder randje voorkomt. De voorhoofdsvederen en
die van een breede superciliair streep, tot achter de oorstreek
reikende, zijn zwart en wit gevlekt. Bij de meest achterwaarts
voorkomende heeft dit wit een roestkleurige tint. Wangen helder
kaneelkleurig. Kin-, en keelvederen wit met zwarte uiteinden,
waardoor de deelen die zij bedekken een gespikkeld uiterlijk
vertoonen; terwijl het zwart naar achteren van lieverlede de
overhand krijgt, zoodat vóór den krop een zwarte band ont-
staat. die zich ter zijde in den nek voortzet Dáár echter
komen ook vedertjes voor die zwart zijnde een kastanje bruine
schaftvlek bezitten en andere die bij dezelfde zwarte grondkleur
een isabella overlangsche schaftvlek vertoonen. De krop effen
kastanje bruin. Dit bruin zet zich ook terzijde tot in den nek
voort. Borst- en flankvederen zwart met breede licht okergele
dwarsbanden. Voorbuik helder kaneelkleurig. Hier en daar
komt er een veder voor die nabij het uiteinde een zwarte vlek
heeft. Buikvederen en binnenvlakte van de scheenen wit.
Buitenvlakte der scheenen wit met licht sepia dwarsbanden.
Middelste staartdekvederen wit. Buitenste evenzoo doch licht-
roestkleurig getint en met driehoekige zwarte vlekken geteekend.
Bek donker-, pooten lichthoornkleurig.

1 7 0,054 ,
Yoga «Cs 0,100 ,

D LI H .

Afmetingen: Totale lengte . . - + + « 0,250 M.
Staart »

— 156 —

Cun ang yet à 4 4 DOIG M,
RRS NE NODZE MT
Middeltoon met SR ge. cm EE A
Achtertoon met nagel . . . . 0,015 ,

24. SULA CYANOPS Suxpev,

Een individu in onvolkomen kleed.

Beschrijving. Uitgezonderd de borst buik, flank- en axillair-
vederen, zoomede die van de schenen, die wit zijn met licht
okerkleurig getinte zoomen, is het vederkleed van dezen vogel
donker umberkleurig, waarin zoowel de staart als de vleugels
begrepen zijn. Alle rug- en buitenste vleugeldekvederen heb-
ben echter lichte uiteinden, die als afgesleten zijn. De beide
middelste staartpennen zijn erg versleten en licht grijsachtig
geel, evenals de onderste staartdekvederen. De overige
umberkleurig en de pas verruide het donkerst. De bek is
lichtgeel, terwijl aan de basis blauwzwart doorschemert.
Het naakte deel van de huid om het oog en de keelzak
zijn blauwachtig. Iris geelachtig, gelijk ik in staat was
waar te nemen a/b. van Z. Ms. Stoomschip 1° klasse
Leeuwarden toen wij in 1866 tusschen de Cocos eilanden en
Java’s 1° punt een ‚dergelijke boebi, zooals de matrozen deze
vogels noemen, in het want vingen, waar hij zich ’s nachts ter
rust nedergezet had. Pooten groenachtig geel.

Afmetingen: Totale lengte . . . « « « « . . 0,720 M.
St

"UE E E RS Ca > 9298 4
View 42 2: 0 $54 i 2 09
Calman: a. n . QUO .,
Hoogte van de bek aan | fiin. 0,082 ,
Tarsus. . . < 0,0045. à
Middeltoon sit ele oe + + MO

Batavia, 27 Januari 1895.

DER LARYNX UND DIE STIMMBILDUNG DER
QUADRUMANA.
VON
J. H. F. KOHLBRUGGE.

Von jeher interessierte der Larynx den Forscher als das
stimmbildende Organ des Menschen, einer der edelsten Teile
seines Körpers, der zur Ausbildung seines wichtigsten Art-Unter-
schiedes der artikuliersten Sprache der farbenreichen Stimme in
innigem Zusammenhang steht.

Dieses Organ musste auch Antwort geben auf die Frage, warum
die Stimme der Säugetiere so viel einförmiger sei, und da das
Konzert all dieser Individuen so unendlich vielstimmig ist, so
vermutete man, dass auch der Larynx in verschiedenster Weise
ausgebildet sei, und dass er demnach auch grossen systema-
tischen Wert habe.

Leider haben wir Anatomen uns daran gewöhnen müssen,
dass unsere anatomischen Hülfsmittel meist zu grob sind um
physiologische Fragen beleuchten zu können und wir sind weit
davon entfernt um nach Zerlegung eines Larynx sagen zu
EE „dieser Larynx muss diese oder jene Stimme mit erzeugt
haben’

ich giebt es reren — ves e inn
können und die mit ten korres-
pondieren, und so hatte ch m mir die Frage gestellt : ius
sich auch am Larynx (*) der Affen Eigentümlichkeiten nach-
weisen, die erkliiren, warum ihre Stimme so viel einförmiger
sei als die des Menschen; und wird die Abstimmung durch
gleiche oder durch andere Faktoren bedingt.”

() »Auch am Larynx” glaube ich sagen zu müssen, da ausser diesem,
ja auch raad Mundhöhle u. s. w. auf die Stimme einwirken.

— 158 —

Ich beabsichtige also nicht in diesen Beiträgen eine genaue
anatomische Beschreibung praeparierter Kehlköpfe zu liefern,
etwa wie dies FiiRBRINGER (1) bereits in so unübertrefflicher
Weise gethan hat, sondern ich achtete nur auf dasjenige,
was fiir meinen Zweck wichtig schien und weiter auf
einige noch etwas vernachlässigte Eigentiimlichkeiten, auch
wenn sie nicht direkt zur Fragestellung in Beziehung stehen.
In mancher Beziehung ist die nachfolgende Arbeit das
Gegenstück zu Riickert’s Beschreibung des Pharynx (2). Wies
er am Ansatzrohr nach, dass die Stimme der Tiere einförmig
sein muss, so werde ich nachweisen, dass auch die ,Zungen"
der Tierstimme keine Variationsfähigkeit verleihen können.
Uber das verwendete Material habe ich Folgendes zu berichten.
Durch die Güte des Herrn Prof. PAUCHET in Paris erhielt ich
die Kehlköpfe von 2 Gorilla, 2 Orang- Utan und 2 Schimpanse (*) ;
weiter 1 Macacusund 1 Cebus, die nicht näher determiniert waren.
Aus meiner eignen Sammlung benutzte ich Semnopithecus
maurus, Semnopithecus nasicus und Semnopithecus pyrr hus, jede
Art in mehreren Exemplaren; dazu miissen gerechnet werden
die verschiedenen Hylobatiden, die ich früher in Amsterdam
untersuchte und deren Beschreibung in den „Zoologischen
Ergebnissen” des Herrn Prof. WEBER (3) mitgeteilt wurde.

Aus der Litteratur waren eigentlich nur die Untersuchungen
KORNER’s (4) verwertbar, welcher zuerst auf das Verhältnis
des Stimmbandes zum M. thyreo-arytaenoideus bei Affen
achtete, der sich aber dabei durch unbedeutende anatomische
Verhältnisse zu dem Schluss verleiten liess, dass der Larynx
der niederen Affen dem des Menschen am nächsten stehe,
wihrend die Anthropoiden primitivere Bildungen zeigen sollen.

Im Folgenden werde ich zunächst das Zungenbein, die
Kehlsäcke und die Ventrikel näher betrachten, dann auf Muskeln
und Stimmbänder genauer eingehen, und schliesslich die Resul-
tate zusammenfassen um ihre Bedeutung zu erwägen.

(‘) Alle stammten von männlichen Exemplaren her, nur einer von
einem Orang-Utan Weibchen.

— 159 —

ZUNGENBEIN. KEHLSACK. VENTRIKEL.

Der Körper des Hyoid zeigt keine Höhlung beim Orang- Utan,
wolh beim Gorilla, Schimpanse und Hylobates syndactylus; bei
diesen (ausser Hylobates) liegt ein Teil des Kehlsacks immer
in der Höhlung des Hyoid. — Auch diejenigen Hylobatiden,
denen ein Kehlsack abgeht, besitzen die Höhlung im Hyoid, und
wie ich nachgewiesen habe, correspondiert die Tiefe der Höhlung
mit der Tiefe des Ventrikels von MORGAGNI (l.c. Seite 145).

Bei allen oben genannten Affen entstehen die Kehlsäcke
aus den Morgagnischen Ventrikeln und sind sie unsymmetrisch,
nur bei Hylobates syndactylus symmetrisch.

Bei niederenAffen fand ich die Höhlung im Hyoid bei Semno-
pithecus, Macacus und Cebus (*); bei Semnopithecus lag in der
Höhlung ein Teil des Kehlsacks, welcher hier, wie bei allen nie-
deren Affen, die einen Kehlsack besitzen, sich unterhalb des Stiels
der Epiglottis in der Medianlinie aus dem Kehlkopf hervorstülpt,
also nicht identisch ist mit dem der Anthropoiden (**). Cebus und
Macacus fehlt der Kehlsack ; bei letzteren scheint er früher vor-
handen gewesen zu sein, denn ein feines Canälchen drang unter

() Da mir die Litteratur über diesen Gegenstand nicht zur Verfügung
steht, erwähne ich nur eigene Resultate; dass noch bei vielen anderen
Affen eine Höhlung oder Trommelbildung im Hyoid nachgewiesen wurde,
ist bekannt; ich erinnere nur an Mycetes.

(") Les sacs laryngiens des autres singes s'ouvrent constamment à la
base de l'épiglotte, le canal pénètre sous le bouclier, que forme le corps
de Phyoide [GRArroLEr (5)] Eine Ausnahme bildet Ateles paniscus.
GRATIOLET schreibt darüber: la poche s'ouvre dans le larynx entre le
cricoid et le premier anneau de la trachée, — Es scheint, dass es den
Affen von grossem Vorteil ist, einen Kehlsack zu besitzen, da sie die-
sen dreimal (Platyrrhini, Catarrhini, Anthropoiden) in verschiedener
Weise erlangt haben. Darum muss es befremden. dass andere, die ihn
besessen haben, ihn wieder verlieren konnten (Macacus). Die Hohlung
im Hyoid ist also bereits bei niederen Affen entstanden, vermutlich in
Folge der Ausbildung ihres medialen Kehlsacks. Alle, die diese pe
besitzen, haben also wahrscheinlich einen medialen Kehlsack
so auch H. syndactylus, der jetzt laterale Kehlsäcke hat; so erklärt sich.
dass sein Kehlsack nicht in der Höhlung zu liegen braucht, Die Anthro-
poiden benutzten die ererbte Hohlung für die neu erworbenen Kehlsicke.

— 160 —

dem Stiel der Epiglottis aufwärts, um blind zu enden. — Die Mor-
gagnischen Ventrikel scheinen in gewissen alternierenden Bezie-
hungen zum medialen Kehlsack zu stehen, denn Cebus, dem der
Kehlsack fehlt, hat sehr grosse Ventrikel, Macacus, mit reduzier-
tem Kehlsack, kleinere und Semnopithecus mit gut entwickeltem
Kehlsack, noch kleinere.

Der Mensch hat keine Höhle im Zungenbein, doch ist die
untere Fläche konkav gewölbt und erinnert uns die Wölbung an
die Höhlung bei den Affen, da dem Orang-Utan auch die
Wölbung fehlt, so hat er in dieser Beziehung dem Menschen
tibertroffen. Auch der Ventrikel ist beim Menschen relativ
klein, bei kleinen Kindern (Neonati) auch, bei kleinen Affen
(Foetus Semnopithecus) weit grösser; er buchtet sich bei diesen
aus zum proximalen Rande des Schildknorpels.

Es scheint demnach, dass sowohl am Hyoid als am Ventrikel,
Reduktionen vorliegen, die fiir die genannten Bildungen eine
eigene Geschichte vermuten lassen, die ihre Genesis wohl in
jener Zeit finden wird, in der der Schildknorpel noch aus den zwei
getrennten Visceralbogen [4t und 5ter, nach Dusois (6)] bestand.

Leider gelang es mir bisher noch nicht, geniigend embryolo-
gisches Material zu sammeln, um diese Frage beantworten zu
können; es würde sicher eine schöne Erweiterung zu DuBois’
Untersuchung sein, wenn man die Bildung der Kehlsäcke etwa
von Kiemenspalten oder deren Representanten herleiten könnte.

Diese Vermutung, welche den Ventrikeln ein hohes Alter
zuschreibt, scheint mir mehr begriindet zu sein als jene, welche
die Ventrikel des Menschen von reduzierten Kehlsäcken herleitet.
Denn erstens sind die aus den morgagnischen Ventrikeln sich
bildenden Kehlsäcke des Hylobates syndactylus und der Anthro-
poiden eine Erwerbung neuerer Zeit, denn sie entwickeln sich
erst nach der Geburt [DENIKER, BOULARD (7) |; sie sind den
Ventrikeln aufgesetzt, und es giebt Exemplare, bei denen sie
sich nicht ausbilden [H. Syndactylus, HARLAN (8)]; zweitens
existieren die Ventrikel nicht allein bei allen anderen Affen,
welche keine lateralen Kehlsiicke besitzen, sondern auch bei

den meisten anderen Tieren, doch konnen sie bei nahver-

— 161 —

wandten Formen bei der einen fehlen, bei der anderen vor-
handen sein (9). Letztere Thatsache ist sicher ein Beweis dafür
dass die Ventrikel rudimentaire Gebilde sind; es fragt sich,
dann nur ,welchen Ursprungs”. Alter als die lateralen aus den
Ventrikeln sich entwickelnden Kehlsäcke der Anthropoiden ist
der mediale Kehlsack niederer Affen, denn dieser ist bei Sem-
nopithecus bereits vor der Geburt ausserhalb des Larynx vor-
handen; allerdings hat er sich dann noch nicht entfaltet, wie von
solch einem Organ, welches durch die Respirationsluft aus-
gedehnt werden muss, auch nicht anders erwartet werden kann.
Welche Bedeutung muss man nun den Kehlsäcken zu-
schreiben? Sicher sind ihre Funktionen rein passive, da
die Umhüllung keine Muskelfaser enthält; unzweifelhaft hat
aber der mediale Kehlsack niederer Affen einen anderen Wert
als die lateralen Kehlsäcke der Anthropoiden. Ersterer, welcher
unterhalb der Stimmbänder liegt, hat sicher nur die Bedeutung
eines Resonanzbodens, welcher den Klang der Stimme hebt.
Wichtiger sind vielleicht die Funktionen der lateralen Kehlsäcke;
dariiber werde ich weiter unten Näheres mitteilen.
Ausserhalb des Larynx liegen die Kehlsäcke in der Median-
linie, zwischen den Mm. sterno-thyreoidei; nur beim Orang-
Utan treten sie lateralwärts von genannten Muskeln hervor.
Dem entsprechend können die Mm. sterno-hyoidei beim
Orang-Utan und bei Affen ohne Kehlsäcke (wie Macacus) und
beim Menschen gleich neben der Medianlinie inserieren, während
sie bei den anderen Affen durch die Entwicklung des Kehlsacks
lateralwärts gedrängt werden. Bei den Semnopitheci können die
Muskeln trotzdem in ihrer medianen Lage verharren, da sich bei
diesen ein langer Schnabel am Hyoid ausbildet, welcher den
Muskeln zur Befestigung dient; dadurch entsteht zwischen den
Muskeln und dem Kehlkopf ein so grosser Zwischenraum, dassfür
die Hervorwölbung des Kehlsacks genug Raum vorhanden ist.

M. CONSTRICTOR INFERIOR PHARYNGIS.

Wie FürBRINGER nachgewiesen hat, können die äusseren
Muskeln einen geschlossenen Kreis um den Larynx bilden und

— 162 —

haben wir dies als das ursprüngliche Verhalten anzusehen.
Ein solchen geschlossenen Kreis konnte ich bei Hylobates
nachweisen (l.c.), nicht nur durch die weit medianwärts rei-
chenden Urspriinge des unteren Constrictors, sondern auch durch
die Bildung des M. thyreoideus transversus.

Eine derartige Ringbildung habe ich bisher bei keinem der
Anthropoiden oder niederen Affen gefunden; der M. thyreoideus
transversus fehlt allen, und die Ansätze des unteren Constrictors
reichen nicht so weit medianwärts; doch wurde durch KöRNER
(l.e.) beim Schimpanse ein Crico-ceratopharyngeus beobachtet,
welcher an die Kreisbildung erinnert. Ich habe derartige Fasern
nicht finden können.

M. CRICO-THYREOIDEUS ANTICUS.

Für diesen Muskel giebt es drei Ansatzgegenden und zwar
der untere Rand des Schildknorpels und die äussere und innere
Fläche desselben Knorpels. Beim Menschen liegt fast die ganze
Insertion am unteren Rande; schwächere Teile gehen zum
inneren Rande und zur äusseren Fläche (an das Horn). Diesem
ist der Orang-Utan ähnlich; die Fasern zur inneren und äus-
seren Fläche des Thyreoid sind noch schwächer, die Fasern
zur inneren Fläche kommen aus den medianen Teilen des
Muskels, die zur äusseren Fläche aus den lateralen Teilen.
Eine Trennung in Portionen is nicht ausführbar. KÖRNER
sah bei einem Weibchen den ganzen Muskel am unteren Rande
inserieren, bei einem Männchen hingegen setzen sich alle
Fasern an die innere Fläche des Schildknorpels fest. Auch
bei den anderen Affen is der Muskel immer ein Einheitlicher;
eine Ausnahme macht nur Hylobates, dessen Larynx ja in
jeder Beziehung eine Sonderstellung einnimmt. Die drei ge-
trennten Portionen dieses Muskels bei den Hylobatiden habe
ich früher ausführlich beschrieben ; darum will ich sie hier unbe-
sprochen lassen.

Representiert werden die drei Portionen übrigens bei fast allen
Affen durch die drei obengenannten Ansatzgegenden, die fast
bei keinem Affen fehlen; der Muskel bei Hylobates ist also

— 163 —

nur durch die aussergewöhnlich starke Differenzierung und
Flachenausbreitung von dem anderer Affen verschieden.

Am schwächsten ausgebildet bei den Affen sind die äusseren
Fasern, die auch beim Gorilla und Schimpanse aus den
lateralen Teilen des Muskels hervorgehen. Solche an die
äussere Fläche sich ansetzende Fasern hat Korner beim
Schimpanse überhaupt nicht gesehen; GRATIOLET beschreibt sie
aber wohl. Bei niederen Affen scheinen die äusseren Fasern
überhaupt zu fehlen. So sah ich sie nicht bei Semnopithecus,
Cebus und Macacus; auch fehlen sie nach Körner bei Cerco-
cebus sinicus, Papio hamadryas, Ateles marginatus. Die innere
Portion hingegen ist bei allen Affen weit stärker als beim
Menschen und Orang-Utan. Bei Ateles und Cebus ist die innere
Innertion am ausgebreitesten; sie reicht an der inneren Flache
des Schildknorpels hinauf bis zum proximalen Rande; bei
Hylobates und Macacus bedeckt sie noch die distalen drei Viertel
der inneren Fläche, bei Papio hamadryas (KORNER), Gorilla
und Schimpanse (KöRNER und KOHLBRUGGE) reicht er nur bis
zur Mitte, bei Cercocebus sinicus (KORNER) nur noch zur proxi-
malen (Grenze des distalen Viertels und bei Semnopithecus
ist die innere Portion nur durch wenige Fasern representiert,
die sich an die Basis des unteren Horns ansetzen.

Semnopithecus ist in dieser Beziehung also dem Orang-Utan
und Menschen ähnlicher als Gorilla und Schimpanse; trotz dieser
Abweichung lässt sich eine gleichmässige Abnahme der
inneren Portion constatieren. Die innere Portion bildet sich
bei höherer Entwieklung zurück, die äussere gewinnt an Kraft.
Beides ist natürlich nicht zufällig, sondern hängt mit zahlrei-
chen anderen Faktoren zusammen; darüber unten Näheres.

M. INTER-ARYTAENOIDEUS. M. CRICO-ARYTAENOIDEUS
LATERALIS. M. CRICO-ARYTAENOIDEUS POSTICUS.

Ich glaube eine detaillierte Beschreibung dieser Muskeln bei
den verschiedenen Affen hier weglassen zu diirfen, denn alle
sind einander so ähnlich, dass alle auch gleiche Funktionen
haben miissen, die ja genugsam bekannt sind.

— 164 —

Nur will ich erwähnen, dass ich bei keinem der Anthro-
poiden einen Inter-arytaenoideus obliquus gefunden habe; auch
Korner sah ihn nicht, weder bei den beiden von ihm unter-
suchten Orang-Utan noch beim Schimpanse; FÜRBRINGER will
ihn aber bei einem Orang-Utan gesehen haben (dem gegenüber
stehen also 2 van KöRNER und 2 von KOHLBRUGGE), GRA-
TIOLET beim Schimpanse.

M. THYREO-ARYTAENOIDEUS.

Dieser Muskel verleiht dem Stimmbande des Menschen eine
für die Aussprache günstige Stellung und Form, sowie die nôtige
innere Spannung und Festigkeit. Zu diesen Funktionen wird
er durch seinen Bau, welcher eine innige Verbindung mit dem
Stimmbande bezweckt, befähigt; dazu lässt er eine äussere
und eine innere Portion aus sich hervorgehen, von welchen
die letztere dreieckig ist um genauer in das Stimmband hinein-
zupassen; weiter sind zahlreiche Fasern, welche vom Proc.
vocalis ausgehen an das Stimmband selbst an seine untere und
obere Fläche und an den inneren Rand befestigt (JACOBSEN).
Ein gutes Zusammenwirken von Muskel und Stimmband
wird aber hauptsächlich dadurch erreicht, dass beide an
denselben beweglichen Teil des Giessbeckenknorpels angreifen
„an den Processus vocalis".

Ganz andere Verhältnisse sehen wir bei den Affen.
Während der Luftstrom beim Sprechen die Stimmbänder
(Zungen) in Schwingung versetzen kann, da diese in den
Innenraum des Kehlkopfes hineinragen, scheint der Luftstrom
die Stimmbänder der Affen kaum zu berühren. Die Affen-
stimmbänder ragen gar nicht vor; ihr scharfer Rand ist
nicht nach innen, sondern nach oben gerichtet. Sie bilden
nur die untere Begrenzung und innere Wandung der Mor-
gagnischen Ventrikel; bei ihnen ragt das gewulstete falsche
Stimmband weiter vor als die Chorda vera und beschützt
gewissermassen die wahren Stimmbänder vor dem Luftstrom.
Zuweilen auch liegen unter den Stimmbändern Wülste
(Hylobates), welche stark hervorragen; bei anderen wölbt sich
der unterhalb des Stimmbandes gelegene Muskel in ’s Innere

RE GNU E EE

— 165 —

hinein (Semnopithecus) und so wird, weit unterhalb dieser
Stimmbänder, eine Bitze (Rima) geschaffen, durch welche sich
die Luft hindurchdrängen muss.

Endlich ist das Stimmband fast nie (nur beim Orang-Utan)
an den beweglichen Proc. vocalis befestigt (zuweilen fehlt dieser
ganz), sondern nur an die obere Spitze des Arytaenoid, welche
natiirlich keine Exkursionsfihigheit besitzt. Dem entsprechend
hat auch der Muskel keine Beziehung zum Stimmbande und
geht wohl genugsam aus Obigem hervor, dass die Affen ein
Stimmband (im eigentlichen Sinne des Wortes) überhaupt nicht
besitzen, dass ein solches beim Menschen zu erst auftritt,
und dass sich dieses aus der unteren Umrandung des Morgag-
nischen Ventrikels der Affen entwickelt hat.

In diesen Verhältnissen finden wir den Kern zur Antwort
auf die Frage: ,Worin unterscheidetsichder Larynx
des Menschen von dem der Affen; und da die
Stimme des Affen so viel einförmiger ist als die
des Menschen, lässt sich diese Einfürmigkeit
auch durch anatomische Verhältnisse erklären”?

Ich glaube also dass FiiRBRINGER auf falscher Fährte war,
als er den Muskelformen so genau nachging und in diesen die
Unterschiede und Übergänge von den Affen zum Menschen
finden wollte. Zwar erkannte er auch die Wichtigkeit anderer
Faktoren; da er aber gerade diese nicht verfolgte und sich
über die Formen der Muskeln so eingehend äusserte, sich
abmühte an den Muskeln des Orang-Utan menschenähnliche
Verhältnisse zu finden, so glaube ich ihm nicht Unrecht zu
thun, wenn ich behaupte dass er den Formen der Muskeln,
zu grosse Bedeutung zumass.

Viele haben mit ihm gewünscht alle Anthropoiden untersuchen
zu können; sie glaubten Übergänge zum Menschen finden zu
müssen. J etzt aber, wo wir so weit gekommen sind, dass die
Kehlköpfe der Anthropoiden kein Geheimnis mehr für uns
verbergen, nun miissen wir erkennen dass sie uns eigentlich
gar nichts lehren, dass ,the missing link” eben auch hier noch
gefunden werden muss.

— 166 —

Ich habe geglaubt diese Zusammenfassung meiner Resultate
vorausschicken zu dürfen, damit die nachfolgende Beschreibung
dadurch um so verständlicher würde und die wichtigsten That-
sachen um so deutlicher hervortreten.

Dem Menschen am nächsten steht wiederum der Orang-Utan in
so fern, dass er einen grossen Proc. vocalis besitzt (ich bezeichne als
Proc. vocalis immer nur die untere Ecke der vorderen Seite des
Arytaenoid, soweit diese Ecke einen Processus aufweist) an wel-
chen das Stimmband befestigt ist.

Dieses Stimmband ist nur membranös, eine dünne ziemlich
straffe Duplikatur der Schleimhaut, welche mit ihrer scharfen
Kante nach oben (und nicht nach innen wie beim Menschen)
gerichtet ist und die innere, untere Begrenzung des Ventrikels
bildet; unter dem Stimmbande liegen keine anderen Falten oder
Wiilste.

Der M. thyreo-arytaenoideus hat gar keine Beziehungen
zum Stimmbande, auch nicht zum Proc. vocalis; das Stimmband
kann demnach seine Konsistenz und Elasticität nicht ändern
oder verschiedene Formen annehmen. Die indolente Schleim-
hautfalte kann nur bei Drehung des Aryknorpels durch die
anderen Muskel mehr oder weniger weit in das Innere des
Kehlkopfes hineindringen, oder durch Wirkung des M. crico-
thyreoideus gespannt werden, da dieser den ganzen Kehlkopf
von vorn nach hinten verlängert.

Von einem Sch des oberen scharfen Randes durch den aus
dem Windrohr aufsteigenden Luftstrom kann aber nicht die Rede
sein, denn wie sollen die „Zungen” schwingen, wenn die freien
Ränder der Platten aufrecht in der Richtung des Stromes stehen ?

Ausser diesem gerade aufwärts zum Munde ziehenden
Luftstrom müssen wir aber noch einen anderen anerkennen,
welcher wahrscheinlich durch Verschluss des Pharynx erzielt
wird. Ist dieser Weg für den Luftstrom geschlossen, dann
tritt er in die Ventrikel ein und dehnt die Kehlsäcke aus;
dieser Strom streicht dann über die freien Ränder der Zungen
hinweg und es ist nicht unmöglich, dass diese — wie ich früher
bereits für die Hylobatiden es auspraeh (o.c. S. 170) — durch

denn dn —— —,——

— 167 —

die in die Ventrikel einströmende Luft in Schwingungen ver-
setzt werden können.

Ist dem aber so, dann kann es durchaus nicht gleichgültig
sein ob dieser Ventrikel nur durch eine kleine Ausbuchtung
der Schleimhaut gebildet oder durch einen geräumigen Kehlsack
vergrössert wird. In ersterem Falle ist die Lage der Zunge
kaum frei genug um schwingen zu können und der direkt auf
Widerstand stossende Strom zu schwach um höhere Töne
hervor zu bringen; er wird die Zungen einfach gegen die
Wandung des Ventrikels drücken. So sehen wir daraus, wie
ganz unnütz diese Schleimhautfalten und die Ventrikel für die
Affen sind (*). Einen neuen Beweis haben wir dadurch für
unsere Auffassung gefunden, welche in den Ventrikeln rudi-
mentaire Gebilde sieht.

Es ändern sich aber vielleicht die Verhältnisse, wenn sich
Kehlsäcke aus den Ventrikeln, wie bei den Anthropoiden, ent-
wickelt haben; dann kann der Luftstrom, wie gesagt, mit
Kraft über die Zungen streichen um in die geräumigen Kehlsäcke
ein zu dringen. So wäre es möglich dass die Anthropoiden und
Hylobates syndactylus diese Schleimhautfalten, wie der Mensch,
zur Stimmbildung verwerten könnten; ihre Kehlsäcke wären
dann eine sehr nützliche Acquisition und träten mehr als
Resonanzböden auf.

Der M. thyreo-arytaenoideus ist sehr breit, da seine Ursprungs-
linie vom distalen bis hinauf zum proximalen Rande des Schild-
knorpels reicht; zuweilen aber erreicht er nur zwei Drittel
dieser Höhe (KÖRNER).

Der Muskel inseriert an der Vor- und Seitenfläche des Ary-
taenoid an dessen Processus artieularis und muscularis; zuwei-
len trennt er sich in zwei Portionen (**). Die untere ist dann
weit grösser und dicker und liegt unterhalb des Stimmbandes.

(*) Die e Bänder (Schleimhautfalten) und Ventrikel können fast ganz
verschwinden wie bei H. agilis (o.c. Seite 169, Tab. XI. Fig. 6.).

(7) Zw

ei Portionen sah FüRBRINGER einmal, KÖRNER einmal (bei einem
Männchen) und ick einmal (bei einem Weibehen); der Muskel war
ungeteilt bei einem Exemplar KóRNER's (Weibchen) und bei meinem
Männchen.

— 168 —

Die obere geht vom oberen Rande des Thyreoïd aus, zieht
schief abwärts und soll dabei (nach FüRBRINGER) die untere
Portion kreuzen ; die Fasern enden alle am Processus muscularis.
Warum ist der Ursprug des Muskels so breit, warum ist der
Muskel unten so dick und oben so diinn, und die obere diinne
Schicht zuweilen von der unteren Masse getrennt? Ich kann
darin nichts Menschenähnliches sehen; denn nur dann künnte
der Muskel menschenähnlich werden, wenn er zum Stimmbande
in Beziehung trite und dann, dem entsprechend, nicht eine
proximale und distale, sondern eine äussere und innere Portion,
wie beim Menschen, aus sich hervorgehen liesse.

Eine teleologische Erklürung der Muskelform scheint mir
unmôglich, eine mechanische aber ist sehr einfach zu finden.

Die starke Flüchenentwicklung des Muskels und die Ver-
jüngung des proximalen Teils findet sich nur bei den Anthro-
poiden und den Hylobatiden, bei denen die Ventrikel sich
zu Kehlsücken erweitert haben. Die Entfaltung dieser Kehl-
sücke nach der Geburt muss die Verdrüngung der umliegenden
Teile zur Folge haben; dadureh wird der proximale Teil des
Muskels platt gedrückt, die Hauptmasse distalwürts gedrängt
und vielleicht auch der Ursprung durch ein allseitiges A usein-
anderdrängen proximalwürts verschoben (*).

Mir imponiert die grössere Flächenentwickelung des Muskels
also durchaus nicht als etwas Menschenähnliches — einen solch
breiten Ursprung am Thyreoid hat der Muskel beim Menschen ja
auch nicht — sondern als eine secundaire Folge der Kehlsackbil-
dung. Gorilla, Schimpanse, Hylobates und auch die niederen Affen
unterscheiden sich dadurch vom Orang-Utan und Menschen,
dass das Stimmband nicht an die distale Ecke der inneren

() Ist die paras: aber eine rein mechanische, dann kann es nicht
mehr erstaunen, dass die proximalen Teile zuweilen eine getrennte Por-
tion bilden, zuv elle nicht, und dass die Flächenausdehnung eine ver-
schiedene sein kann, GRATIOLET schreibt über diese Verhältnisse:

»il est évident que le muscle thyreo-arytenoidien est ici plus ramassé
et plus fort relativement jusqu'à ce qu'il ait été étendu et amené
par le développement de la poche laryngienne" (pag. 199).

— 169 —

Fläche des Arytaenoid (also nicht an die Stelle des Proc.
vocalis) befestigt ist, sondern immer an die obere Spitze des
Arytaenoid.

. Das ist eine Thatsache von weit gehender Bedeutung,
denn die Spitze des Arytaenoid hat keine Exkursionsfähig-
keit; sie liegt eben in der Axe, um die sich der Knor-
pel drebt. Das Stimmband dieser Affen ist in Folge dessen
ganz unbeweglich und zeigt noch mehr als beim Orang-Utan
seinen indifferenten Karakter, als unterer Rand des Ventrikels.

Doch können auch diese Affen eine Rima glottidis bilden;
denn unterhalb des Ventrikels liegt der M. thyreo-arytae-
noideus, welcher in das Kehlkopflumen vorspringt. Da er
immer an die distale innere Ecke des Arytaenoid befestigt
ist, an welcher zuweilen ein Proc. vocalis sich entwickelt, so
hat er eine bewegliche Ansatzstelle und kann er sich in das
Innere hervorwulsten.

Betrachten wir jetzt die anatomischen Verhältnisse näher,
so sehen wir, dass an der proximalen Spitze des Arytaenoid
sich zuweilen ein kleines horizontales * Knorpelstiickchen
entwickelt, welches dem Stimmbande (unterer Rand des Ven-
trikel) zur Ansatzstelle dient.

Ich fand dieses Knorpelstiickchen beim Gorilla, Hylobates,
Semnopithecus, Cebus und Ateles (Körner); es fehlte beim
Schimpanse, Macacus, Papio hamadryas (KÖRNER), Cercocebus
sinicus (Körner). Bei Gorilla, Schimpanse, Hylobates und
auch noch einigermassen bei Semnopithecus ragt der M.
thyreo-arytaenoideus weiter proximalwärts als das Stimm-

and; bei allen diesen ist der proximale Teil dünner, der
distale geschwollen und dick, in das Innere distalwärts vom
Stimmbande hervorspringend; dadurch entsteht bei allen unter
dem Stimmbande zwischen ihm und Muskelwulst eine Bucht,
wodurch das Wandständigsein des Stimmbandes noch stärker
hervortritt. (*)

(*) Den Wulst, welchen die Hylobatiden distalwärts vom Stimmbande

besitzen, habe ich früher ausführlich beschrieben. Es ist dies eine dem
Genus eigenartige Bildung, welcher man keine pni
LV. 12

— 170 —

Bei Cebus, Ateles, Macacus, Cercocebus und Papio ist der
Muskel weit kompakter. Er besitzt den proximalen dünnen
Teil nicht; doch liegt auch dieser Muskel nicht in der straf-
gespannen Schleimhautfalte des Stimmbandes, wie KÖRNER
behauptet. Zwar, da der ganze Muskel nicht iiber das Stimm-
band hinaufreicht, scheint er bei longitudinalen Durchschnitten
mehr in demselben zu liegen. Wenn man aber eine Anzahl
Durchschnitte anfertigt, dann tritt es scharf hervor, dass Muskel
und Stimmband in gar keinem Verhältnis zu einander stehen.
Dann sieht man auch, dass der proximale Rand des Muskels
oft hinter die hintere Wandung des Ventrikels gedrängt wird,
demnach gar nicht im Stimmband liegen kann. Auch ist der
innere Rand immer stark abgerundet; schliesst sich also in
keiner Weise der scharfen Kante der Schleimhautfalte an,
unter der er liegt.

Wie wäre dies auch möglich, da ja die hinteren Ansatz-
stellen so grundverschiedene sind, weil das Stimmband sich
an die obere Ecke des Arytaenoid ansetzt und der Muskel
an die untere. Ja, gesetzt der Muskel läge in der Schleim-
hautfalte, dann wird diese dadurch doch noch lange kein
echtes Stimmband (*).

Hätte KÖRNER, statt immer nur in der Mitte durchzuschneiden,
mehrere longitudinale Durchschnitte gemacht und hätte er auf
die Ansatzstellen geachtet, dann wäre er nie zu dem Schluss
gekommen, dass die niederen Affen (in Bezug aufihren Larynx)
dem Menschen näher stehen als die Anthropoiden.

liche Bedeutung zuschreiben kann. Die durch DENikER (10) beim Gorilla
beobachtete Falte, welche unterhalb oben beschriebener Bucht liegt
(vergleiche 3. S. 171), habe ich bei zwei Exemplaren auch gesehen. Es
ist eine Falte, welche von der Gegend des Proc. vocalis nach vorn zum
distalen Rande des Schildknorpels zieht; einmal sah ich die Falte bis an
den distalen Rand genau in der Medianlinie reichen, Wahrscheinlich
wird diese Falte hervorgerufen durch den stark ee Proc.
vocalis oder den dicken Vorderrand des Proc. articu

() Der Muskel liegt der Schleimhautfalte am fete bei Semno-
pithecus, Macacus, Cercocebus, Papio; weit weniger, fast gar nicht bei

ebus und Ateles.

dinis = |

— 171 —

Die hintere Ansatzstelle des Muskels liegt an der (inneren)
vorderen Seite des Arytaenoid; dort an der distalen Ecke
hat sich ein Proc. vocalis entwickelt beim Gorilla, Schim-
panse, Hylobates; er fehlt bei Semnopithecus und den an-
deren oben genannten niederen Affen. Die Fasern setzen
sich bei diesen an den vorderen Rand des Proc. articularis
fest; oder auch es fehlt jede Insertion an der vorderen Seite
des Arytaenoid, und der Muskel ist nur an seine äussere Seite
und an den Proc. muscularis befestigt (Semnopithecus). Dieser,
der Proc. muscularis und weiter die laterale Seite des Ary-
knorpels, ist eine zweite Ansatzstelle des Muskels, welche wir
schon beim Orang-Utan kennen gelernt haben und die bei
allen Affen vorhanden ist; bei Semnopithecus ist diese laterale
Insertion, wie gesagt, die einzige.

Eine dritte Ansatzstelle ist nicht am Arytaenoid, sondern
am Cricoid gelegen; sie ist fast immer vorhanden bei den
Hylobatiden und am stärksten bei den Semnopitheci. Die
Portio crico-thyreoidea bildet hier die Hälfte des Muskels.
Auch beim Schimpanse kommt eine Insertion am Cricoid
zuweilen vor (KORNER); ich habe sie bei 2 Exemplaren
nicht finden können.

Wenn noch irgend ein Beweis nötig wäre um die Auf-
fassung zu begründen, dass der M. thyreo-arytaenoideus bei Affen
kein eigentlicher Stimmbandmuskel ist (wie beim Menschen),
dann wären sicher die Insertionen am Cricoid als solcher zu
verwenden; sie deuten au, dass dieser Muskel bei Affen nur
den Zweck hat den Raum des Kehlkopfes von vorne nach
hinten zu verkürzen durch ein nach hinten Uberziehen, ein
Drehen des Thyreoid nach hinten, oder auch, wo die Insertio-
nen am Cricoid fehlen, durch Anspannung und Verkürzung
seiner Fasern, die bedeckende Schleimhautpartie mehr in den
inneren Raum zu drängen, wobei er den mehr hervorragenden
Teilen grössere Festigkeit giebt (*).

(‘) Vergleiche auch die Verschiedenheit der Insertionen innerhalb
der Gruppe der Hylobatiden, auch bei Individuen einer Species. Hätte der
Muskel solch eine genau begrenzte und komplizierte Arbeit zu verrichten,

— 172 —

Der Ursprung dieses Muskels am Thyreoid ist sehr ver-
schieden; er ist an die distale Hälfte der inneren Flache
befestigt bei Gorilla, Semnopithecus, Cebus und Cercocebus;
an die distalen zwei Drittel (KORNER) oder distalen drei Viertel
(KOHLBRUGGE), an die ganze Höhe des Thyreoid [DUVERNOY (11)]
beim Schimpanse, an das distale Drittel bei Papio, an das distale
Viertel bei Ateles. Eine Trennung in eine proximale und
eine distale Portion, wie beim Orang-Utan, wurde bei niederen
Affen nie beobachtet; niemals sah ich Muskelfasern an der Epi-
glottis, welche GRATIOLET beim Schimpanse gesehen haben will.

Fassen wir nun die Resultate zusammen

Die Schleimhautfalte, welche die distale Begrenzung des
Morgagnischen Ventrikels bildet (und beim Menschen zum
Stimmband wird), ist beim Affen kein Stimmband. Der Affe
hat überhaupt kein Stimmband. Demnach auch keinen Stimm-
bandmuskel. Allerdings kann er eine Rima bilden, aber
nieht durch Zungen mit scharfen Bändern, sondern nur durch
beiderseitige Vorwölbung eines grossen Teiles der Schleim-
haut des Larynx, also durch Wulstbildung.

Ein solcher Wulst ist (ohne musculóse Unterlage) bei Hylo-
bates auch ohne Intonationstellung stets vorhanden, wird aber
bei den anderen Affen durch Kontraktion der starken Muskel-
masse des M. thyreo-arytaenoideus erst gebildet.

Der Unterschied zwischen diesen Wülsten und den Stimm-
bändern des Menschen muss ungefähr eben so gross sein als der
zwischen den Lippen des Trompete-oder Hornbläsers und seinen
Stimmbändern. Es verfügt aber der Affe über alle andere Mus-
keln, welche den Kehlkopf verengern oder erweiteren können und
zwar zum Teil in stärkerer Entwickelung als der Mensch.

Der M. erico-thyreoideus wird durch Drehung des Schildknor-
pels spannend wirken wie beim Menschen; da aber die nach
einwärts ziehende Komponente bei ihm so weit stärker ist als
beim Menschen, so wird er weit mehr durch seitliche Kompres-
wie beim Menschen, dann würde er sicher auch eine konstante Befesti-

gungsstelle haben; er ist aber bei Hylobatiden einer der variabelsten
Muskeln des ganzen Körpers.

— 173 —

sion als durch Drehung wirken, und diese seitliche Kompression
kann viel dazu beitragen eine Spalte zum Anblasen zu bilden.
Dadurch wird es verständlich, dass der Mensch dessen Stimm-
binder schon bei ruhiger Atmung stark in ’s Innere vorspringen,
eine solche stark einwärts ziehende Komponente entbehren kann.

Ebenso wird der M. thyreo-arytaenoideus durch seine Inser-
tionen am Proc. muscularis, die bei allen Affen weit stärker
sind als beim Menschen und zuweilen den ganzen Muskel
vertreten, in Vereinigung mit dem Crico-arytaenoideus lateralis
zum Einengen oder Verschliessen des Luftrohres viel
beitragen.

Eine Verstiirkung seiner Stimme erzielt der Affe durch die
Resonanz seiner Kehlsäcke; vielleicht haben, wie oben näher
angedeutet wurde, die Kehlsäcke der Anthropoiden eine noch
weiter gehende Bedeutung, indem durch ihre Bildung die
Schleimhautfalte, welche die untere Umgrenzung der Offnung
bildet, zu einer schwingenden Zunge werden konnte. Doch ich
muss gestehen dass eine solche Deutung mir sehr gewagt
scheint, da die Falte unbeweglich ist (ausser beim Orang-Utan)
und sofort ausser Funktion treten muss, sobald der Kehlsack
mit Luft gefüllt ist.

Daun liegt aber eine tiefe Kluft zwischen den sprach-
erzeugenden Organen der Affen und denen des Menschen, so
dass man mit allem Recht behaupten darf:

Die Bimana unterscheiden sich von den Qua-
drumana dadurch dass sie wahre Stimmbänder
besitzen.

mn

P

ES

>

M

=

eo

LITTERATURVERZEICHNIS.

. FüRBRINGER.

Rückert.

KOHLBRUGGE.

KORNER.

. GRATIOLET et ALIX.

. DUBOIS.

. DENIKER et BOULARD.

HARLAN.

Beitrag zur Kenntnis der Kehlkopf-
muskulatur. Jena. 1875.
Der PharynxalsSprecl
apparat. (Seite 80. Physiologische
Schlussbetrachtungen.) München.1882
Versuch einer Anatomie des Genus
Hylobates. In Zoolog. Ergebnissen
einer Reise nach Niederl. Ost-Indien.
Hrg. von Dr. M. Weger. Bd. I—II.
Beiträge zur Anatomie und Physi-
ologie des Kehlkopfes. Abhandl. Ges.
Senkenberg. Bd. XIII. H. 1. u. 3.
Recherches sur l'Anatomie du Tropo-
dytes Aubryi. Nouvelles Archives du
Musée d'Histoire naturelle. Tom. II.
1866.

Anatomischer Anzeiger. Jahrg. l.
1586. N% 7 uw. .9.

Note sur les sacs laryngiens des singes
anthropoides. Journal de l'Anat. et de
la Phys. 1886.

Journal of the Academy of Nat.
Sciences of Philadelphia. Vol. V.

e a A 1

. JOURNAL OF ANAT. AND Pays. Ein vollständiges Verzeichnis

derjenigen Tiere, welche die Morgagni-
schen Ventrikel besitzen und der-
jenigen, welche sie entbehren miissen,
las ich vor Jahren in obengenannter
Zeitschrift. Da sie mir hier nicht zu-
ginglich ist, muss ich mich mit diesen

10. DENIKER.

11. DUVERNOY.

— 175 —

Hinweis begnügen. Ich erinnere
mich, dass dort mitgeteilt wurde
„das Kaninchen habe die Ventrikel,
der Hase nicht.”

Recherches anatomiques et embryo-
logiques sur les singes anthropoides.
Archives de Zoölogie expérimentale
et générale. Ser. II. Tom. 3. Paris.
1885.

Des caractéres anatomiques des grands
singes pseudo-anthropomorphes. Ar-
chives du Musée d’Hist. naturelle.
Tom. VIII. 1855.

Deze verhandeling van Dr. KoHLBRUGGE moet beschouwd worden als
t 2° in de reeks van zijn ,,Bijdragen tot de natuurlijke geschiedenis

van Menschen en Dieren.”

Rep.

BIJDRAGEN TOT DE NATUURLIJKE GESCHIEDENIS
VAN MENSCHEN EN DIEREN
DOOR
J. H F. KoHLBRUGGE.

HE
ZOOGDIEREN VAN ZUID-OOST BORNEO.
(Met plaat.)

Gedurende de jaren, die ik in ons Insulinde hoop door te
brengen, ben ik voornemens de hier levende Zoogdieren te
verzamelen en wel met een tweeledig doel.

Ten eerste, om alzoo materiaal te verkrijgen voor ontleed-
kundig onderzoek, ten tweede, om gegevens van systematisch
zoölogischen aard bijeen te brengen. Niet alleen om te trachten
nieuwe species te óntdekken, maar ook om het variatie-vermogen
der individuën van eenzelfde species te bepalen.

Het moge bevreemden, dat ik het vinden van nieuwe species
en van variatiën der reeds bekende, niet als iets buitengewoons
beschouw, (alhoewel de eilanden van dezen Archipel reeds sedert
eeuwen door uitnemende mannen werden onderzocht, en men
dus zou mogen veronderstellen, dat er in dit opzicht niets meer te
doen overblijft), echter kan ik om mijn werkplan te rechtvaar-
digen niet alleen wijzen op de resultaten van wetenschap-
pelijke reizen en onderzoekingen der laatste jaren, die nog steeds
nieuwe vormen bekend deden worden, maar ook heeft het mij
getroffen, dat, zoo men de Inlanders raadpleegt, zij altijd veel
meer vormen beweren te kennen dan wij.

Zoo vermelden bijv. onze systematische werken slechts twee
groote tijgersoorten van Java: Felis tigris en Felis pardus, de
laatste met eene zwarte variëteit. Vraagt men evenwel den
bewoners van Kawi en Kloet, zoo hoort men dat het aantal tijger-
soorten volgens hen veel grooter is. Felis tigris noemen zij „Matjan

ses.

— 177 —

loreng”, Felis pardus ,Matjan toetoel”, zijne zwarte variéteit
„Matjan kombang”; maar behalve over deze, spreken ze dan nog
over ,Matjan sroenie”, die grooter moet zijn dan Felis pardus
en „Matjan gogor”. die iets kleiner is dan Felis pardus. (*)

Nu is het mij wel bekend, dat Inlanders soms aan jongere
exemplaren andere namen geven dan aan de volwassen dieren,
evenals de Javaan zelve dikwijls zijn naam verandert, als hij
trouwt, vader wordt of eene betere betrekking heeft verkregen,
toch heb ik er mij wel eens van kunnen overtuigen, dat dergelijke,
tot nu slechts aan Inlanders bekende vormen, werkelijk bestaan.
Het is dan ook mijne gewoonte in elke streek in de eerste
plaats naar de Inlandsche namen der dieren te informeeren en
deze als uitgangspunt te kiezen, waar ik met behulp der bevol-
king tracht te verzamelen. Door voor onbekende vormen hooge
prijzen te beloven, heeft men dan de meeste kans van slagen ;
het is dan ook wel aan te bevelen de noodige jagers uit die
streek te kiezen, waar men verzamelen wil, ook al moet men
zich dikwijls met minder goede schutters behelpen. Ik wil
nu nog kort vermelden op welke wijze ik mijne verzamelingen
tracht uit te breiden.

Ten eerste, door in de nabijheid mijner woonplaats door
Inlanders te laten vangen en schieten, wat onder hun bereik
komt. Ten tweede, door de bemiddeling in te roepen van
Ambtenaren en Inlandsche hoofden, die op andere eilanden ver-
blijf houden, waarbij het Bestuur der Kon. Natuurk. Vereeniging
mij krachtig ondersteunt, en ten derde, door mij zelf van tijd
tot tijd dáárheen te begeven, waar de nog maagdelijke bosschen
een goed jachtterrein beloven.

Juist deze laatste wijze van verzamelen belooft de beste resul-
taten; ook geeft zij gelegenheid in verbinding te treden met
Inlandsche handelaren en andere personen, die genegen zijn het
terrein verder te exploiteeren.

Helaas echter is het voor een praktiseerend geneesheer

(*) Alhoewel reeds door MúLLER en SCHLEGEL de verschillende Inland-
sche namen der tijgersoorten werden bekend gemaakt, zoo kennen zij
toch slechts de Soendaneesche en niet de bovengenoemde Javaansche.

— 178 —

bijzonder moeilijk deze methode te volgen, daar hij eerst
op een goedwillig plaatsvervanger moet wachten, alvorens
zijne praktijk tijdelijk te kunnen verlaten; en slechts zelden
zal het onder de hier bestaande omstandigheden mogelijk zijn
een plaatsvervanger voor langen tijd te vinden.

Ik moet mij dus bepalen tot de meest nabij liggende eilanden,
en daar ook het bereiken van deze met veel tijdverlies gepaard
gaat, en de beste jachtterreinen natuurlijk niet naast de haven-
plaatsen liggen, zoo blijven er meestal slechts weinige dagen
voor de jacht beschikbaar, en alles moet dan met zooveel haast
geschieden, dat men gedurende zulk eene reis de noodige rust
voor zijn lichaam maar al te zeer moet ontberen. De resul-
taten, alzoo verkregen, denk ik hier van tijd tot tijd bekend
te maken, zonder af te wachten, tot ik over compleete verza-
melingen kan beschikken, en als eerste bijdrage tot de kennis
der dieren van dezen Archipel wensch ik hier de resultaten
eener reis naar Borneo mee te deelen.

VERSLAG EENER REIS NAAR ZUID-Oosr BORNEO.

Door de welwillendheid van een collega werd ik in staat
gesteld, voor den tijd van veertien dagen Tosari te verlaten,
zoodat ik besloot deze voor eene reis naar Zwid-Oost Borneo
te gebruiken. Daar die hulp geheel onverwacht kwam opdagen,
had ik geen voorbereidingen kunnen maken en moest ik in der
haast het meest noodzakelijke bijeenzoeken, zoowel om te
verzamelen als om het verzamelde goed thuis te brengen.
Doch hierover wil ik niet verder uitweiden, daar ik niet ver-
wachten kan, dat anderen belang zullen stellen in de moeilijk-
heden, die ik had te overwinnen; ik meen mij daarom te moeten
bepalen, tot het meedeelen der gevolgde reisroute, om te doen
uitkomen niet alleen, wáár ik verzameld heb, maar ook om te
doen zien, hoe weinig tijd ik aan het verzamelen kon besteden,
waardoor natuurlijk de resultaten ook niet groot konden zijn.

Ik vertrok dan den 114" December 1894 van Soerabaja en
was den avond van den 12%" December te Bandjermassin.
Na daar met den Resident, den Heer BOER, en met den Heer

— 179 —

BROERS, die geacht kan worden het best bekend te zijn met
Zuid-Oost Borneo, geraadpleegd te hebben, bleek het dat
Tanah laoet, het heuvellandschap van de Zuid-Oost Kaap, het
meest geschikte jachtterrein voor mijn doel zou zijn.

Daar ik den 134% geene prauw kon vinden, die mij over zee
daarheen zou brengen, besteedde ik dien dag aan het doen van
inkoopen voor de reis en verder ook om te informeeren, of er
wellicht wilde dieren op de erven van ingezetenen als huisdieren
gehouden werden. Het gelukte mij een Orang-Oetan, een
Hylobates Miilleri en een Tragulus napu te koopen, en verder in
de nabijheid der stad Semnopithecus pruinosus te laten schieten.

In den nacht van den 13" op den 14%" vertrok ik in
eene prauw van Bandjermassin, voer de Barito af, en daarna
over zee naar Tabanio; de reis was voorspoedig, maar
vereischte twaalf uren. Te Tabanio werden nieuwe roeiers
gehuurd en ik vertrok nog denzelfden avond naar Pleihari.
Beide plaatsen zijn door eene breede, zeer fraaie rivier verbon-
den, die bekend staat als eene geliefde verblijfplaats van
Kaaimannen; ik had mij van eene jacht op deze dieren veel
voorgesteld en gehoopt hunne genitalia te verkrijgen, te meer
daar ik wist dat de Heer BROERS gedurende één dag op deze
rivier meer dan 20 exemplaren had gedood; maar helaas, ik
werd ten zeerste teleurgesteld. Zestien uren lang voeren wij
stroomop en niettegenstaande wij ons slechts zeer langzaam
voortbewogen, heb ik geen enkelen Kaaiman gezien; ook
gedurende mijn latere tochten langs de rivieren van Tanah
laoet was ik in dit opzicht altijd ongelukkig; ik heb slechts
drie kleine exemplaren gezien nabij Bandjermassin, maar
verzameld heb er ik niet één.

In de hooge Rhizophoren, die de oevers der rivier bepalen
(want land ziet men niet, slechts boomen, die in het water
schijnen te drijven), zag ik echter zeer veel Apen en wel
Semnopithecus pruinosus en Macacus nemestrinus.

Den 15%" was ik te Pleihari; deze stille plaats, waar sedert
eenige jaren een Controleur gevestigd is, ligt in eene streek, die
met de schoonste van Indië kan wedijveren. Begrensd in het

— 180 —

Zuiden en Westen door moerassen, rhizophorenbosschen en
de, breede meeren vormende, rivier van Tabanio; in het
Noorden en Oosten door de heuvelen van Tanah laoet, welker
lang uitgestrekte dicht begroeide ruggen door breede groene
vlakten en dalen vaneen worden gescheiden, waardoor de rivier
van Tabanio zich als een Meander kronkelt, biedt deze plaats
eene rijke afwisseling van schoone vergezichten en hare
omstreken een uitnemend terrein voor herten, bantengs, beren
en tal van andere boschdieren. — Want terwijl de landen om
Bandjermassin alle laag gelegen en zeer moerassig zijn, zoodat
ze voor groot wild geen geschikte verblijfplaats vormen, is
Tanah laoet met zijne heuvelen en groene vlakten van alang
alang een Dorado voor Artiodactylia.

Hier mocht ik genieten van de gastvrijheid van den Heer
Kroon, Controleur van Pleihari, die mij zeer behulpzaam was
om, gedurende de weinige dagen van mijn verblijf, zooveel
mogelijk bijeen te brengen.

Helaas kon ik op deze heerlijke plaats, waar de koele wind mij
dikwijls deed vergeten, dat ik mij dicht bij den aequator bevond,
slechts drie dagen verblijven, daar ik vreezen moest, dat door den
Westenwind mijne terugreis naar Bandjermassin minder voor-
spoedig zou zijn en ik verplicht was den 21ste" weer met de
boot van Bandjermassin naar Soerabaja te vertrekken.

Al mijne goederen en de verzamelde dieren zond ik over
zee terug, terwijl ik zelf over land naar Bati-Bati trok en van
daar door de rivier van Meloeka, over zee, weer de Barito op
voer om langs Poeloe Kembang door het noordelijke kanaal
Bandjermassin te bereiken.

on toen nog over één dag beschikken, dien ik nog
voor mijn doel nuttig wist te besteden, al gelukte het me ook
toen niet de gewenschte volwassen Kaaimannen te ontmoeten.

Den 215" moest ik met leedwezen Borneo vaarwel zeggen,
waar ik zeer vermoeiende maar aangename dagen had door-
gebracht en waar ik, wat het verzamelen betreft, zeer gelukkig
was geweest.

Is de lezer aldus bekend geworden met de gevolgde reisroute,

— 181 —

zoo wil ik er nu toe overgaan de verzamelde dieren te beschrij-
ven. Niemand, hoop ik, zal een zeer groot aantal verwachten,

daar ik slechts 5 à 6 dagen feitelijk kon verzamelen, en de
andere aan het heen en weer reizen heb moeten besteden.

PRIMATES.
Simia satyrus. LINNE.
Hylobates Miilleri. MARTIN.
Semnopithecus pruinosus. DESMAREST.
Semnopithecus nasica. MüLLER EN SCHLEGEL.
Macacus nemestrinus. DESMAREST.
Cercocebus cynamolgos. (*) SCHREBER.
CARNIVORA.
Felis minuta. TEMMINCK.
Viverra tungalunga. GRAY.
Paradoxurus musanga. GRAY.
Ursus malayanus. RAFFLES.
ARTIODACTYLIA.
Sus barbatus. MüLLER EN SCHLEGEL.
Tragulus javanicus. RAFFLES.
Cervus equinus. CUVIER.
Russa russa. S. MüLLER.
Bibos banteng. RAFFLES.
Cervulus muntjac. ZIMMERMANN.
Cervulus pleiharicus. n. Sp.
RODENTIA.
Sciurus vittatus. RAFFLES.
Mus alexandrinus. (*) GEOFEROY.
INSECTIVORA.
Tupaja Mülleri. n. sp.
Pachyura Kroonii. (*) n. sp.
EDENTATA
Manis javanica. (*) DESMAREST.

(*) De met een kruisje gemerkte dieren werden mij later door den
Heer Kroon gezonden.

— 182 —

CHIROPTERA.
Niet gedetermineerd.
AVES.
Buceros rhinoceros. Var. sumatrana. (*) TEMMINCK.
(Andere niet gedetermineerd.)

Simia satyrus.

Inl. naam: Orang-Oetan.

Een jong levend exemplaar, 9, gekocht te Bandjermassin,
afkomstig van de Dajaklanden aan de Boven Kapoeas. Het
treft.me dat deze Orang-Oetan zoo verzot is op vleesch, nadat
hij het eenmaal geproefd heeft.

Hylobates Mülleri.

Inlandsche naam: Wawd. Gevangen in de nabijheid van
Bandjermassin, jong, &. Een tweede exemplaar, 9, volwassen,
van Pleihari. Men ziet deze dieren zeer dikwijls verblijf
houden op de erven der Europeanen. Wegens hun zacht
karakter, hun aanhankelijkheid en hunne elegante, vlugge
bewegingen zijn ze zeer bemind. Het is bekend dat de
Hylobatiden zeer goed rechtop kunnen loopen zonder hunne
handen te gebruiken; echter trof het me dat Hylobates Mülleri
dit niet bij uitzondering doet (zooals ik vroeger door anderen
hoorde beweren), maar bij voorkeur. Mijn Wawa gebruikt
zijn handen bijna nooit als hij loopt, ook niet als hij snel wil
loopen; hij kan zelfs vrij groote afstanden op die wijze afleggen.
Hij houdt daarbij zijne bovenarmen horizontaal van het lichaam
af en buigt den onderarm rechthoekig naar boven. Verder
verdient het vermelding, dat hij zijn gewoon geluid: „hoe-hoe,
hoe-hoe”, soms diep inzet en dan al sneller en sneller roepende,
hooger en hooger klimt, zoodat hij eene onberispelijke toon-
ladder zingen kan. Lengte 43 cM ; Lichaamsgewicht 3250 gram ;
Hersengewicht 80 gram.

Semnopithecus pruinosus.

() De met een kruisje gemerkte dieren werden mij later door den
Heer Kroon gezonden.

— 183 —

Drie volwassen dieren, 9. Eén vel. Eén geraamte. Een
schedel. Vijf hersenen. Eén Embryo.

Deze apen komen zeer veel voor in den omtrek van Bandjer-
massin en Pleihari. De Inlanders noemen hem Irangang, en
mijn jager beweerde, dat de te Bandjermassin levende soort
nog eenigszins verschilt van die te Pleihari; de eerste soort
noemde hij Irangang-ajer, de tweede Trangang-goenoeng.

Ik heb op beide plaatsen meerdere exemplaren verkregen,
maar ook bij nauwkeurige vergelijking geen verschil kunnen
vinden. Al is de verdeeling van zilver-grijs en zwart niet bij
alle gelijk, zoo bestaan deze verschillen toch ook bij exemplaren
van een en dezelfde plaats. (*)

Het trof me, dat een jong dier, dat de bruine kleur der
nestharen reeds geheel en al tegen de blijvende zwart-grijze
had verruild, nog geen pigmentafzetting in zijn huid vertoonde.

De huid zelve, van haren ontdaan, doet zich namelijk bij
alle volwassen exemplaren over het geheele lichaam zwart voor,
behalve tusschen de beenen, waar altijd eene vlindervormige
witte plek is tusschen den onderrand der Symphyse en den
Anus; bij het jonge dier (lengte 35 cM.; de volwassen dieren
zijn + 60 eM. lang) is echter de geheele huid onder de haren
nog wit; dáár, waar geen haren zijn, zooals in het gezicht, was
de huid reeds zwart. Ik heb aan de verkregen exemplaren
een aantal metingen en wegingen verricht, die ik later in eene
monographie der Semnopitheci denk bekend te maken.

Hier wil ik er slechts op wijzen, dat deze aap niet zoo uit-
sluitend in de lage landen leeft als Schlegel en Müller be-
weren. Op de heuvels van 7ana-laoet, (Goenoeng-mata en andere,
waar deze nog met bosschen bedekt zijn, komt hij veel voor,
maar natuurlijk verdween hij daar, waar de alang-alang alles
bedekt of de heuvelen vaneen scheidt. Zijne schuwe aard
doet hem altijd de minst bewoonde en dichtst begroeide streken
kiezen; het is dus niet de voorkeur voor het vlakkeland, die
hem de rimboe doet opzoeken, maar slechts zijne schuwheid.

CH Volgens MüLLER en SCHLEGEL heet de S. frontatus: »Irangang-
goenoeng,”

— 184 —

Ook zag ik, evenals bovengenoemde onderzoekers, eenige
exemplaren, die meer zwart dan grijs waren, en ik erken dan ook
niet te begrijpen, waarom men S. pruinosus niet met S. maurus
tot ééne species vereenigt. De verschillen van kleur zijn niet
groot genoeg om scheiding te rechtvaardigen; immers oneindig
veel meer varieeren de kleuren van Paradoxurus musanga,
van Hylobates agilis en van Felis minuta dan van de zwarte
Semnopitheci, zoo men de genoemde tot ééne species vereenigt.

Semnopithecus nasica.

Inl. naam: Bekantan. Twee mannetjes van Bandjermassin
en één van Pleihari. Hersenen. De kleuren komen overeen
met de beschrijving van MüLLER en SCHLEGEL (*); de afmetingen
van het grootste exemplaar stemmen nauwkeurig overeen
met de door deze onderzoekers op bladz. 82 van hun werk
meegedeelde cijfers.

Macacus nemestrinus.
Inl. naam: Bankoei. Jong wijfje van Pleihari. Lengte 42
eM; Lichaamsgewicht 3500 gram; Hersengewicht 97 gram.

Cercocebus cynamolgos.

Inl. naam: Wariek. Van Pleihari &. Deze vertoont eene abnor-
maliteit in lichaamsbouw, die, voor zoover ik weet, nog nimmer bij
Cercocebus cynamolgos werd opgemerkt. Deze species heeft name-
lijk steeds, zooals al de lagere apen, 19 dorso-lumbale en drie
sacrale wervels, waarvan slechts twee met het Ileum verbonden
zijn. Het van Pleihari afkomstige dier heeft echter slechts 18
dorso-lumbale wervels, waarvan er 12 ribben dragen ; de sacrale
zijn zooals bij andere apen, en verder is het dier bijzonder groot,
terwijl zijn staart langer dan het lichaam is.

Ik heb vroeger voor de Hylobatiden aangetoond, dat het aantal
dorso-lumbale wervels zeer verschillend is, ook bij een zelfde
species: ik heb wervelkolommen beschreven met 17, 18 en
19 dorso-lumbale wervels, en ik kan er thans nog bijvoegen,
dat ik in den Jardin des Plantes te Parijs een geraamte zag

() MULLER en SCHLEGEL Nat. Verhandelingen 1839—44,

— 185 —

met 20 dorso-lumbale wervels, zoodat de verschillen dus drie
wervels kunnen bedragen.

Ik meende toen, dat deze veranderlijkheid der wervelkolom
slechts bij de Hylobatiden voorkomt en niet bij lagere apen;
thans blijkt dus dat ook bij Cercocebus cynamolgos het aantal
wervels niet constant is. Ik laat hier een aantal metingen volgen.

Lichaam en kop . Ge UE > OM
Afstand van de sd dor Siec Goren . . 1l »
Wenkbrauwrand tot aan den rand der bovenlip. 83 ,
Achterhoofdsknobbel tot rand bovenlip. 21 S

Omtrek hoofd (om achterhoofd en baan): 38 ^

Omtrek hoofd (om achterhoofd en wenkbrauwen). 28 M
Onderkaak van angula tot voorrand. . à p
Wijdte van den mond. Ban"
Lengte hoektand van af da kivel. cipue E
Lengts corel, 2-0. ur...
Drocdte RO: 0 a Rr Hee NM
BENE. RE ye à so Dua WS
DIENEN ii E oe 3 =
Rugvlakte hand tot uiteinde middelvinger. . 11 w
REN W 057 ar w. + EE
ef ge. PW IDR SCENA à 0 BR.
E uu E os L à
Wier E 61 9

Felis minuta.

Inl. naam: Koetjing-Oetan. Een jong exemplaar, 9 en een
volw. ô van Pleihari. Hersenen. Zooals MÜLLER en SCHLEGEL
reeds bekend hebben gemaakt, is Felis minuta van Borneo meer
roodachtig grauw (of rood-geel grauw) dan de boschkat van Java.
De vlekken hangen niet te zamen, vormen geen strepen. Lengten
van lichaam 59 en 43 cM., van staart 24 en 17 cM. Ver-
houding staart tot lichaam gelijk 1: 2,46 en 1: 2,55.

(*) Dezelfde maten voor een Cercocebus cynamolgos van Java
61. 11,5. 9.20. 36,5. 29, 9,5. 9. 2,3. 4,7. 3,5. 16. 16,2. 9,2. 18. 15,1. mo 49.
LV.

— 186 —

Viverra tungalunga..

Inl. naam: Tengaloeng. Twee, ô en Y.

Paradoxurus musanga.

Inl. naam: Musang. Een vel. Dit exemplaar heeft geen
strepen langs den rug zooals de Javaansche Loeak; ook vormen de
donkere haren nauwelijks vlekken; de zwarte haren (grijze haren
met zwarte toppen) zijn zoodanig met de geelachtig-bruin-grijze
gemengd, dat de uitdrukking ,vlokachtig gemarmerd” door
MüLLER en SCHLEGEL te recht gebruikt werd.

Ursus malayanus.

Inl. naam: Bruang. Twee huiden. De halvemaanvormige
vlek op de borst is bij de door mij verzamelde huiden duidelijk
en groot. De kleur is geel-bruin of vuil oranje-geel.

HonsrrELD. BLANFORD noch GIEBEL vermelden of deze vlek
effen van kleur of gespikkeld is, zoodat ik daarom bij gebrek
aan andere literatuur niet zeggen kan of deze huiden van
andere afwijken. Bij deze is namelijk de halve-maan- of U-
vormige vlek onregelmatig zwart gespikkeld. Deze spikkels
zijn meer lang dan breed, en herinneren aan de donkere vlekken
van Felis minuta. De grootste spikkels zijn 2 eM. lang en 1 cM.
breed, de kleinste 0,5 cM. lang en 2 à 3 mM. breed. Europeanen
zoowel als Inlanders verzekerden mij, dat er nog een andere beer
in de omstreken van Pleiharileeft; hij moet grijs van kleur zijn
met een witte vlek onder de kin. Dezen grijzen beer noemen
zij Membajak. Ik hoop later in de gelegenheid te worden gesteld
zelf een exemplaar te onderzoeken en zal er alsdan op terug komen.

Sus barbatus. (?) s. n. sp.

Van den Heer BROERS ontving ik een SST van een wild
varken. Ik heb dien nauwkeurig vergeleken met de teeke-
ningen van MüLLER en SCHLEGEL, en de schedel gelijkt het
meest op dien van Sus barbatus, maar in sommige opzichten
weer meer op Sus verrucosus. De laatst genoemde soort echter
is tot nu toe slechts van Java bekend; er moeten echter op
Borneo, waar tot nu toe slechts Sus barbatus gevonden werd,
stellig nog andere soorten leven. De Heer Broers verzekerde

— 187 —

mij, hetgeen door mijne jagers bevestigd werd, dat Inlanders
vier verschillende soorten kennen en wel:

Babi poetih (de grootste soort).

Babi hirang (zwart).

Babi haboek (rossig).

Babi sagar (zwart dwergvarken).

De schedel in mijn bezit moet van Babi hirang afkomstig
zijn, dus niet van Sus barbatus, want volgens MüLLER en
SCHLEGEL heet Sus barbatus in ’t Maleisch Babi poetih.

Bij al de door bovengenoemde onderzoekers geteekende sche-
dels (Plaat 31 en 32) is duidelijk eene open ruimte waar
te nemen tusschen den Ramus ascendens mandibulae en de
achterste kies. De afstand varieert op de teekeningen van
1 tot 5 mM. dus in natura van 3—15 mM. De achterste kies
is dus bij alle vóór den scherp uitkomenden rand van den
Ramus ascendens gelegen, zoodat men als gevolg daarvan, zoo
men den schedel van ter zijde opneemt, de laatste kies tot
aan haar achtersten rand ziet.

Bij den door mij ontvangen schedel kan men echter, het
voorwerp op gelijke wijze van ter zijde beschouwende, het ach-
terste gedeelte van de laatste kies niet zien, daar zij oraal of
binnenwaarts van den Ramus ascendens en dus niet vóór
dezen gelegen is. Ook het achterste gedeelte van de laatste
kies der Maxilla wordt door dien Ramus ascendens mandibulae
bedekt, wat bij de andere varkens niet het geval is.

De onderrand van het Foramen infraorbitale is volgens ge-
noemde afbeeldingen schuin naar achteren en naar boven gericht,
dus niet evenwijdig aan den alveolusrrand der Maxilla; bij
mijn exemplaar is hij wel evenwijdig aan dien alveolusrand.
Ik laat hier eenige maten volgen:

Van den Meatus auditorius ext. naar het voorste uiteinde
van het Inframaxillare 32 cM. Van den Meatus aud. ext. naar
den achtersten ooghoek 7 cM.

an de Crista occipitis naar het achterste uiteinde van het
Os nasale 16,2 cM. /
Lengte Os nasale 20 eM.

— 188 —

Van voorste kies bovenkaak tot slagtand 1,6 cM.

Van voorste kies benedenkaak (de eerste niet mede gerekend)
tot slagtand 4 cM.

Het schijnt mij toe, dat men dezen schedel voorloopig nog
niet als van Sus barbatus afkomstig mag beschouwen ; trouwens
er zijn ook reeds andere gegevens voorhanden, die een nieuw
soort varken voor Borneo waarschijnlijk maken. Ik bedoel de
mededeelingen van NEHRING over Sus longirostris; daar mi
echter het werk van NEHRING niet toegankelijk is en JENTINK
(Notes of the Leyden Museum. vol. XIII. pag. 94.) het bestaan
van deze nieuwe soort betwijfelt, zoo moeten wij ons oordeel
opschorten tot dat, naar ik hoop, de beloofde huiden en schedels
uit Pleihari mij geworden zullen zijn.

Tragulus javanicus.

Drie exemplaren. Een ô, twee 2, één embryo. Twee van
Pleihari, een van Bandjermassin. De Inlanders beweren dat er
twee soorten in Zuid-Oost Borneo leven: eene grootere, die zij
Plandoek noemen en eene kleinere, Plandoek akar.

De drie door mij verzamelde exemplaren hebben onder de kin
tusschen de rechter en linker helft der Mandibula een kale plek ;
de Tarsus is naakt (zonder haren) langs de geheele achtervlakte,
de Carpus slechts op enkele plaatsen; de vacht is geel-bruin met
zwart gevlekt, lichter bij het jongere dier, donkerder bij het vol-
wassene. Het onderste gedeelte der haren is grijs op den rug, wit
op de zijvlakten, de toppen zijn zwart op den rug, grijs op de zij-
vlakten, in °t midden hebben de haren op den rug een oranje-
geel-bruinen ring, op de zij vlakten een zeer licht bruinachtigen.
Daardoor is de rug donkerder geel en zwart gevlekt, de zijvlakten
lichter, grijs, bruin en wit. De ondervlakte van den buik is
geheel wit met een bruine streep in de middellijn. De kleur
der bovenbeenen gelijkt meer op die van den rug dan op die der
zijvlakten, zij is namelijk geel en zwart; niet alle haren hebben
hier echter gele toppen, enkele zijn geheel geel of geel-bruin.
Weer eenigszins anders is de kleurverdeeling op den nek en kop,
het geel en het zwart zijn doffer, met grijs gemengd. De grijze

sa =

— 189 —

basis echter is donkerder dan elders en hierdoor zijn nek en kop
meer gelijkmatig donker dan de andere deelen van het lichaam,
soms zwartachtig. De onderbeenen zijn effen bruin met zeer
korte haren. De keel en borst stemmen geheel overeen met de
beschrijving van BLANFORD: „On the fore neck an arrowheadlike
brown mark, sometimes imperfeet, with three white stripes,
one median, within the arrowhead, the other two diverging, one
on each side, outside of it the last two joining on the throat.” De
keel is, door de vereeniging der breede laterale strepen, tusschen
den rechter en linker Angulus maxillae geheel wit. Binnenvlakte
der beenen wit. Staart van boven evenals rug, van onderen wit.
Lengte van een volwassen exemplaar 9 zonder staart 56 cM., staart
8 cM; van een ander dier 45 en 6 cM.

Zoo men deze beschrijving met die van BLANFORD vergelijkt,
dan kan er wel geen twijfel over bestaan, dat de door mij verkregen
dieren tot de species Tragulus javanicus behooren.

Volgens MiiLLER, SCHLEGEL en MARTENS leeft Trag.
javanicus uitsluitend op Java, volgens BLANFORD en JENTINK
ook op Sumatra; GIEBEL en anderen meenen dat Tray.
javanicus en Trag. napu slechts varieteiten zijn van één soort.
Hoe dit zij, in elk geval is thans het bestaan dezer species
of varieteit ook voor Borneo bewezen. Hierdoor wordt dan
ook verklaard, dat de Inlanders beweren twee soorten te ken-
nen: de Plandoek en de Plandoek akar, de eerste grooter
dan de laatste. Daar nu Trag. javanicus volgens BLANFORD
kleiner is dan Trag. napu, zoo zullen de door mij verzamelde
dieren wel tot Plandoek akar behooren.

Cervus equinus.

Inl. naam: Mendjanggan ajer. Huid, drie paar hoorns, één
schedel 4, één schedel jong $ met hoorns zonder zijtakken, van
Pleihari. De kleuren der vacht stemmen goed overeen met
de beschrijvingen van MiiLLER en SCHLEGEL; slechts moet ik
hierbij aanteekenen, dat bij mijn exemplaar de basis van bijna alle
haren der zijvlakte des buiks wit is. De lichte en donkere ring is
over de lengte van elk haar zóó verdeeld, dat de onderste helft wit

— 190 —

en de bovenste donker bruin of licht bruin is, waardoor het
dier er wit gespikkeld uitziet. De haren boven de ruggegraat
zijn echter geheel zwart-bruin (zonder witten ring) en daardoor
word ter langs de ruggegraat eene donkere streep gevormd.
Deze streep wordt naar voren smaller, doordien er van de
nekharen vele niet ver van de middellijn eene witte basis
vertoonen. De haren der roodachtig, geel-bruine billen zijn
effen van kleur.

Van de drie paar hoorns vertoont er één afwijkingen van
den gewonen vorm. Terwijl anders de voorste der beide boven-
ste eindtakken langer is dan de achterste, zijn hier aan den
linker hoorn de beide bovenste eindtakken van gelijke lengte,
en is de achterste tak, niet naar achteren gekeerd, maar geheel
naar binnen. Daarbij zijn de onderste takken der beide hoorns
recht naar boven en niet naar binnen gericht; dit paar vertoont
dus eenige overeenkomst met fig. 10 plaat 45 van het werk
van MüLLER en SCHLEGEL.

Russa russa.

Inl naam: Mendjanggan djawa. Huid en drie paar hoorns,
schedel 4, één embryo, van Pleihari. Door Europeanen hoorde
ik het ook Samoerhert noemen. Een paar dezer hoorns vertoont
belangrijke afwijkingen. De achterste der bovenste takken
draagt nog een sterken zijtak, zoodat dit exemplaar dus vier
takken heeft. Deze 4% tak heeft eene breede basis en is 5
eM. lang, hij zit vast in het midden van den 3° tak.

Bij hetzelfde voorwerp ziet men aan den linker hoorn,
en wel aan den binnenkant der basis des ondersten taks, een
vooruitstekenden knobbel, evenals door MüLLER en SCHLEGEL
(fig. 2, plaat 45) is afgebeeld.

Behalve Mendjanggan djawa en Mendjanggan ajer kennen de
Inlanders nog een derde soort, die zij Mendjanggan krikil
noemen; dit dier is, volgens hun zeggen, kleiner dan de andere.
Ik weet niet wat het woord , Krikil” beteekent, maar het
schijnt mij toe met ons ,kriel”” veel overeenkomst te hebben, want
zoo er van dieren of perc één soort den bijnaam ,Krikil”

— 191 —

draagt, dan is het steeds kleiner dan de andere soorten (Manga
krikil, Kates krikil, Djamboe krikil, enz.)

Van een Inlandsch handelaar te Pleihari ontving ik een vel
van dit dier, hoorns had hij niet, maar hij beloofde mij die te
zullen zenden; evenwel geloof ik dat hij wel niet in staat zal
zijn, zijn belofte te houden, want ik meen te mogen veronder-
stellen, dat de jonge Russa russa door de lieden van Pleihari
Mendjanggan krikil genoemd wordt.

Ik zond namelijk het van Borneo meegebrachte vel aan
iemand, die een hertenpark van Javaansche herten bezit, en
verzocht hem, het vel met die zijner dieren te vergelijken; ik
ontving het antwoord, dat het vel volkomen overeenstemde met
dat der zeer jonge herten in zijn park. De haren van dit
vel zijn even lang als die van Russa russa, maar niet zoo strak
als deze, zij zijn zacht en gegolfd en veel lichter dan die van
Russa russa. De kleur mist geheel en al de donker bruine
of zwart-bruine tinten, ze is enkel licht geel-bruin met een
meer donker bruine streep langs de ruggegraat.

Ondervlakte buik en binnenvlakte der beenen zijn bijna
zuiver wit met licht gele tint. De licht bruine, zandkleurige
haren der zijvlakten hebben op eenige plaatsen een rossige tint.

Op deze beschrijving der vacht van Mendjanggan krikil, dien
wij dus vooreerst voor een jong Javaansch hert aanzien, wil ik hier
eene korte vergelijking laten volgen van huiden van Russa russa,
afkomstig van het Ajang-plateau (Java), met die van Borneo.

De kleur der laatste is meer zwart-bruin, der eerste meer
geel-bruin; zoo MÜLLER dus beweert, dat de kleur van Russa
russa nooit in het geel-bruine trekt, dan moet ik dit ontkennen.
Ook is de borst bij mijne huiden van Java en Borneo nooit
zwartachtig getint en is het ook niet juist, dat de staartkwast
van onderen lichter, vuil-wit is.

De huid van Borneo toont nog de volgende eigenaardighe-
den, die de Javaansche huiden niet bezitten. Langs de wervel-
kolom is eene aanduiding van streepvorming door donkerder
getinte haren; verder zijn de haren spaarzamer verdeeld
en liggen platter tegen het lichaam aan, terwijl bij de Javaansche

— 192 —

dieren de vacht veel dikker is. Ook de golving der haren
is bij de huid van Borneo minder ontwikkeld dan bij die
van Java, alhoewel de vergeleken voorwerpen beide volwassen
waren; vergelijkt men huiden van Java onderling en die van
Borneo met die van Mendjanggan krikil (bovengenoemd), dan
valt het in ’t oog, dat de haren der jongere dieren minder
gegolfd zijn dan die der volwassene.

Detinten der herten van Java vertoonen ook zekere verschillen,
maar slechts van meerdere of mindere saturatie der kleuren.

De boven reeds door mij geconstateerde verschillen met de
door MILLER gegeven beschrijving der kleuren doet een vrij
groot variatievermogen bij Cervus russa vermoeden. Ik kan
hier nog bijvoegen, dat noch de huiden van Java, noch die van
Borneo aan den hals langere haren dragen dan aan de zij-
vlakten, zooals MüLLER die bij de door hem verzamelde huiden
gezien heeft.

Maar belangrijker dan deze slechts gradueele verschillen,
is de volgende bijzonderheid van den schedel. De schedel
van een vrouwelijk dier van het Ajang-gebergte vertoont
geene hoektanden, terwijl volgens SCHLEGEL en MüLLER deze
hoektanden in beide geslachten aanwezig zijn; toch was dit
wijfje 1,68 M. lang, dus grooter nog dan het door genoemde
onderzoekers gemeten mannetje. Ook trof het me, dat de
traanholte van den vrouwelijken schedel veel minder diep is
dan die van den mannelijken.

Bibos banteng.
Inl. naam: Banteng. Hoorns, van Pleihari.

Cervulus muntjac (zie Plaat).

Inl. naam: Kidang. Hoorns, drie huiden, één schedel 2 en
vier embryo’s van Pleihari. De Maleiers van Pleihari beweren,
dat er twee soorten Kidangs bestaan, de roode en de gele,
Kidang merah en Kidang Koening. Kidang merah is onze
Cervulus muntjac.

Cervulus pleiharicus (zie Plaat).
Inl. naam: Kidang koening. Een paar hoorns, een huid van

obiek a AE NRE

|
|

— 193 —

Pleihari. Dit dier is volgens de beschrijving der Inlanders
lichtgeel-bruin, de ondervlakte van den buik is wit. Ik heb
helaas geen exemplaar kunnen verkrijgen gedurende mijn ver-
blijf te Pleihari, kocht echter van een inlandsch koopman een ,
huid en hoorns; daar men mij beter materiaal beloofd heeft,
hoop ik later eene meer nauwkeurige beschrijving van deze
nieuwe species te kunnen geven.

De eigenaardigheden, die deze hoorns en de daaraan verbon-
dene Ossa frontalia vertoonen, zijn reeds volkomen voldoende
om ze, als tot eene nog onbekende species behoorende, te
beschrijven.

De Ossa frontalia zijn langwerpiger en smaller dan die van
Cervulus muntjac, de Ossa parietalia (waarvan de Satura sagittalis
bij beide dieren geheel onzichtbaar is) vormen dáár waar ze aan
de Ossa frontalia grenzen bij Cervulus muntjac een scherpen hoek;
bij Cervulus pleiharicus zijn de Ossa parietalia voren door eene
gebogene lijn of een zeer stompen hoek begrensd. De afstand
tusschen beide rozenstokken is aan de basis bij beide soorten
dezelfde, tusschen de rozen (hoornknobbels) echter is de afstand bij
Cervulus muntjac 1,2 eM. grooter dan bij Cervulus pleiharicus
(8 eM. en 9,2 eM). Dit verschil ontstaat daardoor, dat de rozen-
stokken bij Cervulus muntjac schuin van het hoofd af naar
buiten en naar boven gericht zijn, terwijl de rozenstokken van
Cervulus pleiharicus zich ook eerst buitenwaarts wenden, daarna
echter weer naar binnen ombuigen en elkander naderen. De
rozenstokken van Cervulus pleiharicus zijn verder veel langer en
smaller dan die van Cervulus muntjac, de laatste zijn 4,5 eM.
lang en hun omtrek is gelijk 5,7 cM., de eerste zijn 7 cM.
lang en hun omtrek bedraagt slechts 4,5 cM. De hoorns
van Cervulus pleiharicus zijn echter korter en daarbij eveneens
veel smaller dan die van Cervulus muntjac, buitendien buigen
zij niet naar buiten om, maar gaan recht op naar boven en naar
achteren, de uiteinden zijn naar binnen en naar achteren gekromd.
Het. voornaamste verschil echter is, dat deze hoorns van Cer-
vulus pleiharicus geen zijtak (geen ,Augensprosse") bezitten.

Mocht dus later blijken, dat deze hoorns, aan een dier van

— 194 —

het geslacht Cervulus behoord hebben, wat ik voorloopig op
grond der mededeelingen van Inlanders meen te mogen aan-
nemen, dan zou dus een der hoofdkenmerken van het geslacht Cer-
, vulus vervallen, namelijk „das einfach gablige Geweihe”.
(CLauss. Lehrbuch.)
aar volgens HORSFIELD (*) de hoorns van den jongen Cer-
vulus muntjac ook geen zijtakken bezitten, zoo ligt de gedachte
voor de hand, om ook de door mij beschreven hoorns als van
een jongen Cervulus muntjac afkomstig te beschouwen. Het
is dus wellicht wenschelijk deze mogelijke tegenwerping bij
voorbaat te weerleggen. Hiervoor wijs ik er slechts op, dat
de Satura sagittalis geheel verdwenen is en dat het dus een
volwassen dier geweest moet zijn.

Bij het door HORSFIELD beschreven exemplaar waren ,the sutu-
res very distinct in all parts and in several places the bones are still
disunited.” Verder heeft Cervulus pleiharicus een volkomen
ontwikkelden hoornknobbel, terwijl de hoorns van den jongen
Cervulus muntjac zijn, ,destituted of any coronal margin or burr to
support them.” Ook toonen de hoorns van Cervulus pleiharicus
slechts overlangsche ribben en zijn niet ,covered with small
tubercles” zoo als die van den jongen Cervulus muntjac.

Van de rozenstokken zegt HORSFIELD : „The slenderness of the
pedestals gives them the appearance of greater length than in
the adult but being brought into actual comparison; I found
them somewhat shorter.” Daarentegen zijn de voetstukken der
hoorns bij Cervulus pleiharicus werkelijk veel langer dan die
van Cervulus muntjac; ook kan van den eerst genoemden niet
gezegd worden, dat ,the lateral ridges are comparatively little
prominent and the anterior excavation of the skull is consi-
derable”.

De door mij meégebrachte huid is goed geconserveerd, maar
de huid van den kop ontbreekt; vergelijkt men ze met die van
Cervulus muntjac dan zijn de verschillen zeer groot. De huid van
den Muntjac is geheel rood-bruin, die van Cervulus pleiharicus
geel-bruin en oranje-geel. De verdeeling der kleuren stemt in

(^) HoRSFIELD. Zool, Researches in Java. Londen. 1824,

ມສະ RED

— 195 —

zoover overeen, dat bij beide de rug donkerder getint is dan de
zijylakten. De Muntjac vertoont echter geen donkere streep
langs de wervelkolom, Cervulus pleiharicus wel; deze donkere
streep, die vóór de billen eindigt, is aan den nek breeder dan
op den rug; de geel-bruine haren van die streep vertoonen
zwarte ringen. Het bovenste gedeelte der voor- en achterpooten |
is bij den Muntjac zwartachtig bruin bij den ander oranje-geel.
De billen van den laatsten zijn schitterend oranje-geel, van den
eersten evenals de rug donker rood-bruin. Bij beide dieren
is de buik wit of geel-wit, de binnenvlakte der pooten
effen wit.

Vergelijken wij nu den Cervulus pleiharicus met jonge
Muntjac’s, dan is wel is waar het verschil van kleur minder
groot, daar jonge Kidangs niet rood-bruin maar meer licht-
bruin zijn, doch nimmer vertoonen jonge Muntjae’s oranje-
gele tinten, noch een streep langs den rug; ook is de basis
der haren langs de zijvlakten bij jonge Muntjac’s donkergrijs,
bij volwassene en bij Cervulus pleiharicus wit. — Eigenaar-
dig is het verder dat die gele kleur der haren ook in de huid
zelve zichtbaar is; keert men de huid om, dan is de binnen-
vlakte bij den Muntjac grijs met gele tint, evenals bij de meeste
andere dieren. Bij Cervulus pleiharicus is echter ook die binnen-
vlakte oranje-geel; ook de beenderen vertoonen dit pigment,
de binnenvlakte van het Os frontale is eveneens oranje-geel
getint.

Sciurus vittatus.

Inl. naam: Toepai. Drie exemplaren, verder hersenen en
embryo’s. Deze komen zoo veelvuldig voor in de rimboe van
Bandjermassin en Pleihari, dat ik meer exemplaren ontving
dan ik wenschte mee te nemen. Lengte van het lichaam 21 eM.,
van den staart tot en met den laatsten staartwervel 18 eM., tot
het uiteinde der staartharen 23 eM.

Mus alexandrinus. `
Inl. naam: Tikoes banar. Vijf, van Pleihari. De verhouding

— 196 —

van lengte lichaam tot lengte staart is 23: 21, 21'/,: 211/,,
20: 18*/,, 14: 151/,, 14: 15. Het schijnt dus dat bij jongere
dieren de staart langer is dan het lichaam, bij oudere dieren
korter of van gelijke lengte. Aantal mammae 10.

Tupaja Mülleri. n. sp.

Inl. naam: Tankerawak. Eén exemplaar.

In het werk van MüLLER wordt onder Hylogalea ferruginea van
een dier melding gemaakt, dat deze schrijvers voor een bastaard
hebben aangezien. Zij schrijven daarover op bladz. 164: „Het
is hier de plaats van een voorwerp van Borneo gewag te maken
hetwelk in vele opzichten in het midden staat tusschen H. tana
en ferruginea, en de kenmerken van beide verbindende, misschien
als een bastaard dezer beide soorten beschouwd moet worden.
Wat de hoofdkenmerken betreft, namelijk de korte nagels der
voorpooten en den van achteren door eene rechte lijn begrens-
den neus stemt dit voorwerp volmaakt met H. ferruginea
overeen, maar het nadert tot H. tana door zijn korteren, breeden
en sterk tweerijigen staart, door diens donker rood-bruine kleur
en die der bovendeelen in het algemeen, maar de nek en de
bovenschouders zijn noch geel-grijs noch met eene zwarte
streep voorzien. Dit voorwerp, een mannetje, is van middel-
baren leeftijd en heeft 0,32 M. geheele lengte, waarvan de
staart 0,145 M. beslaat. De schedel, en derhalve ook de vorm
van den kop, stemt met dien van H. ferruginea overeen.”

Men vergelijke hiermede de navolgende beschrijving van het
door mij in de omstreken van Bandjermassin verzamelde exem-

Dit heett korte nagels aan de voorpooten en een van ach-
teren door eene rechte lijn begrensden neus, en stemt dus hierin
met H. ferruginea overeen. De staart is kort, sterk tweerijig
en even als het geheele dier donker rood-bruin van kleur; dus
het dier gelijkt ook op H. tana.

De nek en de bovenschouders zijn noch geel-grijs noch met
eene zwarte streep voorzien. Het door mij verzamelde dier
is eveneens een mannetje en is 34.5 eM. lang, de staart alleen

EEE

K FAA pr mnn ati, A ana

— 197 —

15 eM. Schedel en vorm van den kop zijn gelijk aan die van
H. ferruginea.

Volgens MüLLER en SCHLEGEL zijn bij H. ferruginea de
ooren 0,17 cM. hoog en 0,13 cM. breed, de oogen hebben
eene middellijn van 0.9 cM. Dezelfde metingen, aan min
exemplaar verricht, doen de overeenkomst nog beter uitkomen,
want de gevonden waarden zijn respectievelijk 0,18 eM. 0,13 eM.
en 0,9 cM. Dus de door mij verzamelde Tupaja stemt nauwkeurig
overeen met het door MüLLER en SCHLEGEL beschreven dier, dat
eveneens van Borneo afkomstig was. Dit dier, de Tankerawak,
komt volgens de van den Heer Broers ontvangen inlichtingen,
zeer veel voor in de omstreken van Bandjermassin ; nu dus een
tweede exemplaar gevonden werd, gaat het niet meer aan dit dier
als een bastaard te beschouwen, want ware ook het door mij ver-
zamelde exemplaar door eene vermenging van H. tana met H.
ferruginea ontstaan, dan zoude het toch al zeer vreemd zijn,
dat zulke bastaarden nauwkeurig op elkander gelijken.

Of beide exemplaren van dezelfde plaats afkomstig zijn, is ons
onbekend, daar MiiLLER slechts Borneo als vaderland noemt; in
elk geval werd het tweede exemplaar + 50 jaren later gevonden
dan het eerste; mochten dan ook de eerste exemplaren door ver-
menging van twee soorten zijn ontstaan, dan is uit deze bastaarden
thans een standvastige soort gevormd, die ik gemeend heb
Tupaja Miilleri te moeten noemen.

Pachyura Krooni

Inl. naam: Tikoes mariangin. Van Pleihari.

Zoo men in BLANFORD de lange lijst van synonieme namen leest,
geplaatst boven de beschrijving der verschillende Crocidurae,
dan kan men bij het creëeren van een nieuwe species
een gevoel van vrees nauwelijks onderdrukken, dat men wel-
licht weer de nomenclatuur met een onnut woord gaat ver-
meerderen. Zoo ik evenwel, ook zonder over het materiaal
der Europeesche musea te kunnen beschikken, overtuigd ben
een nog onbekende species te beschrijven, dan doe ik dit zeker
op goede gronden.

— 198 —

Volgens JENTINK is er slechts ééne Pachyura van Borneo
bekend, de Pachyura indica. (GEOFFROY); daar nu Pachyura
Kroonii van deze belangrijk afwijkt door haar korten staart
en gevlekte tanden, zoo moet Pachyura Kroonii althans
voor Borneo nieuw zijn. Mogelijk ware het nog, dat ze
overeenstemde met een der op de andere eilanden levende
Pachyurae, maar daar deze alle, zoo ver zij door JENTINK (*)
of BLANFORD (**) beschreven worden, witte tanden hebben,
zoo kan Pachyura Kroonii niet synoniem zijn met een van
deze (***). Echter stemt zij hierin overeen met het genus Soriculus
van BLANFORD; daar echter ooren en staart niet overeenstemmen
met die van genoemd genus, zoo heb ik gemeend het door mij
verzamelde dier tot het genus Pachyura te moeten brengen.

Kleur muis-grijs, van onderen iets lichter blauw-grijs, rug
en hoofd met bruine tint, doordien de toppen der haren
bruin zijn. Ook de voeten zijn bruin-grijs, de snuit donker
zwart-grijs. Voeten tot aan de nagels met korte haren bedekt ;
ook de staart, welks ringen duidelijk zichtbaar zijn, heeft korte
grijze haren groepsgewijs verdeeld; tusschen deze korte zijn
lange, lichtgrijze haren over de geheele lengte van den staart
verspreid. Staart proximaal breed, distaal dun. Snuit aan
beide zijden gezwollen, van voren puntig toeloopende. Neusgaten
staan lateraal, vele lange snorharen op de snuit. Staart kort.
De groote ooren dragen weinige, zeer korte haren. De dieren
geven eenen muskusgeur van zich.

Tanden: i dies c Lt m. e uad.

Qum. 0. 11h + 2-8.

In de bovenkaak is de achterste = van den eersten Inci-
sivus iets kleiner dan de 3% Incisivus en de Caninus; van dezen
laatsten is de hoektand iets grooter dan de 3% hares en beide

(*) e Notes of the Leyden Museum. Vol. X. p. 161. 1888.
ool Ergebnisse einer pem nach Niederl. Indien von
Prof. WEBER. Teil I. Seite 123.
(**) BLANFORD. The Fauna of British pi. Mammalia.
CH Van de spitsmuizen van Engelsch en Nederlandsch Indië onbreekt
mij slechts de beschrijving vau Pachyura Sumatrana. PETERS.

E
|
|

RER A

— 199 —

zijn ongeveer half zoo groot als de tweede snijtand. De eerste
Buccalis is zeer klein en rond, van den buitenkant niet zicht-
baar; hij is nauwelijks half zoo groot als de Caninus, en niet
hooger dan het Cingulum van dezen. De tweede snijtand is
groot en even hoog als de 2% Buccalis. Deze heeft meerdere
tuberkels en gelijkt veel op de Molares. Van de drie Molares
zijn de twee eerste zeer breed, met vele tuberkels voorzien.

In de onderkaak is de eerste Incisivus zonder denticulaties,
de tweede Incisivus en de Buccalis zijn puntig, de tweede
Incisivus gelijk twee derde van den Buccalis. Deze laatste is
even hoog als de achterste hoek van den eersten Molaris. De
Molares zijn breed (minder dan die van de bovenkaak) en dragen
meerdere tuberkels; de eerste Molaris is de grootste, de derde
de kleinste.

De meeste tanden en kiezen, vooral die van de onderkaak,
zijn bruin gevlekt.

De afmetingen van Pachyura Kroonii stemmen het meest
overeen met die van Pachyura indica (GEOFFROY), waarom ik
ze met deze wil vergelijken.

kop en staart poe achter- | voor-
lichaam. : É voet. voet.
Pachyura indica volg. JENTINK.|130 cM.|68eM.|11eM.21eM. |
| Revonti.. E 135 „ |61 , [11 , 20 „ |12cM.
gk 182 „ |59 , 11 , 20 L

de E van staart tot lichaam is dus bij Pack
indica = 1:1,9 en bij Pachyura Kroonii == 1 :2,24 of 1 :2,21.

Ik ontving deze dieren door bemiddeling van den Heer
W. J. Kroon, Controleur van Tanah laoet (Pleihari), Zuid-Oost
Borneo.

Manis javanica.
Inl. naam: Trengiling. Van Pleihari Z. Aantal staartschubben
der middelste rij 29.

Buceros rhinoceros. Var. sumatrana.

Van Pleihari ontving ik eenen schedel van dezen vogel, dien
de Inlanders òf anggang (zooals reeds MiiLLER vermeldt) òf
Boeroeng datoeng hoeloer noemen. In SCHLEGEL en MÜLLER

— 200 —

worden verschillende varieteiten van Buceros rhinoneros
beschreven en wel onderscheiden zich de door hen genoemde
Sumatraansche en Borneosche varieteiten voornamelijk door hun
verschil in grootte. De hoorn van den Sumatranus is 18 of 19 cM.
lang, van den Borneoénsis 11 of 12 cM., van mijn exemplaar
17,5 cM. Wij zullen dus de gevolgtrekking moeten maken,
dat òf MILLER slechts jonge òf kleine dieren gezien heeft, òf
dat op Borneo twee varieteiten van Buceros rhinoceros leven,
de varietas sumatrana en de varietas borneoënsis, en wel beide
in het zuidelijke gedeelte van dit eiland.

—

SERIA

UITKOMSTEN

VAN

METEOROLOGISCHE WAARNEMINGEN

ut.

N
NEDERLANDSCH-INDIE
GEDURENDE HET JAAR 1893.
DOOR

Dr. S. FIGŁEIE. `

Meteorologische wam ingen op de Koffie-onderneming Tjepogo.
a. Waarnemingen in 1893,
b. Uitkomsten der waarnemingen gedurende het tijdvak 1889—

1893

Deze waarnemingen, in Juli 1889 aangevangen, werden sinds
dien tijd onafgebroken voortgezet; in November 1893 echter
moesten zij worden gestaakt wegens vermeerdering van werk-
zaamheden van den waarnemer, den Heer J. N. AUGUSTEIJNS.

Daar zij steeds met de meeste zorg en nauwgezetheid wer-
den verricht, de gebruikte thermometers bovendien afkomstig
waren van het Observatorium te Batavia en de opstelling
daarvan door mijzelf geschiedde, verdienen de middelwaarden,
in deze tabel gegeven, zeker alle vertrouwen.
Windwaarnemingen. In afwijking van vroeger, worden in
deze tabellen gegeven de gemiddelde windrichting voor elke
maand, in plaats van voor elke tien dagen en zijn de com-
ponenten thans in percenten uitgedrukt.
Regenwaarnemingen. De opgegeven hoogten der stations zijn
voor de Residentie Preanger-Regentschappen zooveel mogelijk
ontleend aan de nieuwe kaart van het jaar 1893 en overigens
aan opgaven, door de waarnemers zelven verstrekt.
EE 14*

— 202 —

1]
i
i
|

i

]
METEOROLOGISCHE |

TE

Tjepogo, Afdeeling Bojolali, |

Lengte 110°49’ Oost van Greenwich.

Breedte 7°30’ Zuid.

|

à

1893. Januari. | Februari.| Maart. April Mei.
Maximum temperatuur. | 289.7 C. 28.4 29.8 30.0 28.0 7
Minimum temperatuur. 1653 , 15.6 16.5 16.9 16.5
Gemiddelde max. temp. | 259.5 „ 26.2 26.7 27.8 26.8
Gemiddelde minim. temp. | 17°.12 , 17.16 17.09 17.32 16.94
Laagste maximum temp. | 17°.1 , 24.1 24.6 26.4 25.6
Hoogste minimum temp. | 18°.4 „ 18.2 20.5 17.7 17.7 |
Gemiddeldetemp.sehomm.| 89.7 , 9.1 9.6 10.5 9.8
Grootste temp. schomm. | 109.9 , 11.8 13.3 12.4 10.8
Kleinste temp. schomm. wir, 6.3. 6.6 9.2 8.9
Gemiddelde temperatuur. | 21°.8 „ 21.4 22.6 21.7 22.1
Gemiddelde betr. vochtigh.| 86 °/, 86 81 88 83 |
Maximum betr. vochtigh. | 95 , 94 100 100 92
Minimum betr. vochtigh. | 62 , 67 65 73 46
Gemiddelde dampdruk. | 16.2 mM. 16.4 16.6 17.1 16.4
Gemiddeld dampgebrek. | 2.7 , 2.4 3.9 2,3 3.3
Gemiddelde bewolking. 69 °/, 64 67 67 62
Hoeveelheid regen. 401 mM 194 187 315 242 .
Grootste hoeveelh. regen.| 42 , 29 38 41 40 ` |
Aantal regendagen 21 21 9 15 10

WAARNEMINGEN

Residentie Soerakarta.

— 203 —

Hoogte boven zee — 995 Meter.

Juni Juli. | Augustus. | September. | October. | November. | December.
28.7 28.7 27.4 29.7 30.2 30.1
16.0 16.1 14.8 17.0 17.3 16.3
25.74 | 26.17 25.82 28.15 28.30 27.74
16.8 16.9 15.9 17.4 18.1 17.3
'24,3 24.4 24.2 26.9 27.0 25.5
17.5 18.2 17.0 18.8 22.5 18.4
9.0 9.2 9.9 10.5 10.2 10.5 $
4,2 12.3 11.3 11.6 122 13.6 E
8.1 7.6 8,2 8.9 5.3 8.5 r
21.9 | D: 22.9 22.4 22.5 Ep
81 80 78 78 85 77 B
88 91 90 89 92 100 5
69 67 49 55 67 60 =
15.8 16.0 14.3 16.2 17.1 15.4
3.7 4.0 4.0 4.5 3.1 4.9
59 56 66 55 61 57
19 68 103 51 167 161
14 26 30 27 62 20
7 4 7 Be 6 13
CORN ae

204 —

METEOROLOGISCHE `
TE
Tiepoge, Afdeeling Bojolali,
1893. | Januari. |Februari.| Maart. | April. Mei.
à Temperatuur......... 199.9 C 20.1 19.9 20.5 20.2
= || Betrekk. Date 85 cl, 83 87 86 83
2| Dampdruk........... 14.8mM.| 14.6 14.9 15.4 14.5
E | Dampgebrek......... 2.5 30 2.3 2.5 3.1
S | Bewolking........... 56 oj, 45 58 55 50
„|| Windrichting........ ZZO ONO Oost Oost ZZO
= | Hoeveelheid regen.... — — — — E
~ | Aantal malen regen... — = >. =
„|| Temperatuur......... 249,2 C 24.2 25.5 24.3 25.1
tr| Betrekk. héhé. 76 Jo 79 7 78 72
31 Deipdrok. o... .... 17.1mM. 17.7 17.0 17.6 17.0
El Dampgebrek. ........ M. 4.8 7.2 5.0 6.7
" IT RATA 67 el, 69 7 68 67
=| Windrichting........ Oost ONO Oost OZO ZZO
ga | Hoeveelheid regen — — — = —
m | Aantal malen regen — — — des =
|
à | Temperatuur......... 36.66.) 3216 23.9 22.5 23.2
=| Betrekk. vochtigheid 87 ol. 85 75 86 80
"3| Dampdruk........... 16.5mM.| 16.4 16.6 17.4 16.9
E | Dampgebrek. ........ 28 . 2.8 5.5 2.9 4.3
& | Bewolking........... 85 °/, 78 73 79 70
z | Windriehting........ Oost | ONO | ONO | OZO | ZZO
= | Hoeveelheid regen.... | 401mM.| 194 187 315 74
| Aantal malen regen... 1 21 9 15

ATOR No EUR OM EE EE EA

WAARNEMINGEN

Residentie Soerakarta.

— 205 —

Juni. Juli. | Augustus. |September.| October. | November. | December.
19.3 19.9 18.3 20.9 21.4 20.6
82 79 81 76 82 78
13.7 13.7 12.6 14.0 15.6 14.2 =
3.0 3.6 3.0 4.4 3.3 3.93 3
46 51 55 50 51 44 a
ZO ZO ZO ZZO ZO ONO èn
26 68 — 51 — —
2 i — 3 —
24.9 25.2 24.3 26.1 25.0 26.1
13 11 62 68 13 61
17.1 17.0 14.0 18.0 17.2 16.8 5
6.2 6.8 8.6 8.2 6.3 8.4 El
63 58 68 61 64 67 S
ZZO ZO ZO ZZO ZO ONO =
23.5 23.9 22.0 24.0 23.0 23.1
76 74 76 75 82 75
16.2 16.3 14.9 16.7 17.1 15.4 ^
5.3 5,7 4,7 5,5 3.7 5.3 3
69 58 74 54 63 61 =
ZO ZZO ZO ZO NO
53 € 103 lie 167 161
5 m 7 pa 6 13

— 206 —

neren

METEOROLOGISCHE

L
Tjepego, Afdesling Bojolali,

Lengte 110°49’ Oost van Greenwich.

Breedte 7°30’ Zuid.

1889—1893. Januari. |Februari.| Maart. | April Mei.
i
Maximum temperatuur. | 29°.8 C. 29.1 30.0 30.5 29.1 |
Minimum temperatuur. | 1523 , 15.0 15.5 15.6 1413 4
Gemiddelde max. temp. | 26°.4 , 26.8 21.4 21.8 26.9
Gemiddelde minim. temp.| 17°.0 16.8 11.0 11.0 16.5
Laagste maximum temp. | 22?.4 23.0 24.3 25.3 25.3
Hoogste minimum temp. | 18°.7 18.5 20.5 18.9 17.9
Gemiddelde temp.schomm. | 10°.0 , 10.0 10.3 10.6 10.4
Grootste temp. schomm, | 140 „ 13.7 13.2 12.8 13.5
Kleinste temp. schomm. | 5°.0 , 54 6.3 8.4 8.9
Gemiddelde temperatuur. | 21°.4 „ 21.6 22.0 22.0 22.0
Gemiddelde betr. vochtigh.| 84 °/, 84 82 84 81
Maximum betr. vochtigh.| 99 , 98 100 100 97
Minimum betr. vochtigh.| 45 , 52 48 52 46 4
Gemiddelde dampdruk. | 15.8 mM.| 16.2 16.2 16.5 15.9 |
Gemiddeld dampgebrek. &l., 3.1 3.4 3.2 3.7 `
Gemiddelde bewolking. $8 13 69 61 56 `
Hoeveelheid regen. 366 mM.| 295 457 259 146 1
Grootstehoeveelheidregen.| 107 , 108 120 88 45
Aantal regendagen. 21 19 16 12 4

WAARNEMINGEN

Residentie Soerakarta.

— 207 —

Hoogte boven zee — 995 Meter.

Juni Juli. | August. sj nad October. SE gt Jaar.
ES a. | 204 30.2 31.1 31.0 81.0. 1315.1 C.
14.2 | 13.8 | 145 14.5 16.0 16.0 is LIFE,
26.5 | 26.4 | 26.4 27.7 27.9 27.4 21,5 bot.
16.5. 116.4 |. 16.2 16.8 17.5 17.3 ILL. pie.
ZERO | 215 | 287 24.3 24.1 23.8 310 +
18.1 19.6 | 18.5 19.5 22.5 19.1 18:5. 135.
10.0 09. 102 10.9 10.4 10.5 184 i
152. |. 180. | 146 14.0 13.4 14.0 ):ó8ft 445. ,
1.0 4.0 6.5 8.4 8.5 5.4 4.6 496 ,
#8 | 214 | 213 22.8 22.7 22.3 201 1219,
80 79 78 77 80 80 81 St A
94 98 92 98 99 100 98 100 ,
55 45 41 35 35 52 29 29: >
15.5 14.9 14.6 15.5 16.4 15.9 16.0 | 15.8 mM.
4.0 4.1 4.1 4.6 4.2 4.2 8.7 8.8 „
57 48 49 49 53 63 66 61 Oe
57 40 71 48 115 241 301 2396 mM.
49 26 42 58 62 63 80 m.
9 4 5 4 9 14 17 130

208 —

METEOROLOGISCHE

H
TE |
f

Tjepogo, Afdeeling Bojclali, \

1889—1893, Januari. | Februari.| Maart. April. Mei.
¿| Temperatuur ........ 90,8 C.| 20.2 19.9 20.3 19.8
3 || Betrekk. vochtigheid.. | 85 °/, 82 86 83 81
2" Pampóruk .......... 4.7 mM.| 14.4 14.9 14.7 13.8
El Dampgebrek.......... B x 8.2 2.5 9.0 9.9
S| Bewolking........... 59 of. 55 53 47 39
"| Windrichting en be-
S| stendigheid........ Z0-30°/,| OZO—13| ZZO—18| ZZO—37| Z—52
7| Hoeveelheid regen.... m) 57 70 59 72
P| Aantal malen regen .. 8 5 5 4 6
„| Temperatuur......... 24°.3 24.4 24.9 24.9 25.1
o| Be er KEE 15 “Lo: 76 72 73 69
© | Dampdruk........... 7.0 mM.| 17.7 16.8 16.9 16.4
= Dampgebrek......... =, 5.6 6.6 6.4 7.3
S EE 83 o/o 81 77 73 62
= Windrichting en be-
ca | stendigheid........ 0—56°/,) O—51 |0Z0—44| ZO—59 | Z—55
|| Hoeveelheid regen.... | 46 mM 33 24 7 5
Aantal malen regen .. 3 2 1 1
„| Temperatuur......... 198 G1 219 22.8 22.9 23.2
E) Betrekk. Tochtigheil, 80 cl, 83 78 82 78
5 | Dampdruk........... 5.5 mM.| 16.3 16.1 16.8 16.4
¿| Dampgebrek......... 1. 8.4 4.5 3.9 4.8
3| Bewolking........... 89 °/, 84 83 81 69
C Windrichting en be-
S| stendigheid........ 0—52 oj, | Z0—32 ONO—33| ZO—50 |ZZO—5
| Hoeveelheid regen.... |264 mM.| 206 313 193 69
Aantal malen regen.. 18 16 13 10 5

EPEC

WAARNEMINGEN

— 209 —

Residentie Soerakarta.

Juni. Juli. August. September October. November. | December Jaar
19,2 19.1 18.6 20.0 20.9 20.8 20.7 19°.9 C
81 7 80 79 82 80 83 82 al
13.4 13.0 12.7 13.7 15.1 14.6 15.0 | 14.2 mM
3.1 3.5 3.2 3.7 3.3 3.8 3.1 d ou
41 39 38 36 41 44 49 45 9j,
ZO—53| Z—56 | Z—60 | Z—67 |ZZ0—60| ZO—31 |ZZW—57 43 wj.
22 37 30 34 44 51 68 00 mM
2 3 2 3 4 5 8 55
25.2 24.6 24.8 25.8 26.0 25.6 25.4 25°.1 C
69 66 63 65 67 69 70 9 of.
16.4 15.3 14.6 15.9 16.6 16.8 16.8 | 16.4 mM
7.4 7.9 87 8.8 6.5 1.6 7.4 X Ewe:
62 54 49 53 54 69 80 66 al,
ZZ0—63| ZZO-66 ZZ0-61| ZZO—70| ZZO—63| OZO—39| ZZ0—31| ZO-51°/,
0 0 0 2 3 22 27 169
0 0 0 1 1 2 2 16
23.4 | 225 22.7 23.5 24.0 22.9 22.7 220,9 C
75 75 73 72 76 78 80 77 u
16.0 15.3 15.1 15.4 16.7 16.2 16.3 | 16.0 mM
5.5 5.1 5.5 6.2 5.5 4.6 4.2 "E.
69 56 60 58 66 76 71 72 of
Z0—63 | ZZ0-56| ZZO_64 ZZO—66| ZZ0—59| OZO—42| ZZO—33| ZO-47°/,.
35 3 42 12 67 167 221 1582
3 1 3 1 5 il 12 98

— 210 —

WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten).
2 = d a B 1 E 4 ES dg E 2 Sie S
1893. Sei 2 | % | ແ ss SI 3 | bees eae
mal = |3 | À | sa ^ |2*| 5 las TS mama
zm = A SE
Januari.... 9188| "AT 0 — 5| 55|— 4| 20 98]
Februari... 27-00 0 4| 64| 52; 40
Maur... .[—15|—26| 65 0 2 38 3
Apa. 2|—13|—14| 68 7 — 8| 46| 55| 33| 29
Hle. e|—52|—47! 69 0 — 4| 48|.48| 2m
Juni ees os 81:62: —49| © 68 2 10, 36| 63 5; 15
dalers: A641 —81|-- 70| —48 1 3| 14] .52| 32) 36| 45
Augustus...) 2| —33| —53| 52) —29 15|— 2| -6| eo| 73}. LA
September. .| 2|—55|—58| 19|—30| 37] o o o 59| 42| 34] 27
etober 461-261: hh AH . 901. 18 0|— 2| .49| 59} 19| 25
November FER vado 5M SAT 6 0| 47| 55| 391 83
December . . A) 28) Bl 84 2 2 6 il 9591 38]. GR =|
Januari. | | Bl. 48) 25 RE S 3 & 11-08
Februari... 3| 35| —64 53 —48|—32| 35|. 38| 29.
Maart...... 6| 39| —68 —44 smh} 481 > 5 ;
April, 2 A —18 7 7 6|—26| 25]. 22| MA
Hu ck a 541-951: 16 23 —14| —34| — 2) — 009
Toni o hed 30 : 1 47 21} 30) 27| 14] 94-0
Jobs | ຂື້] soi 92| 38] —42 9|—46|—94| —31| 15! 24] 48)
Augustus. ..| 8 —21|—19| 2| —46 57| —55| —44| —10| 14| 15; 26]
September. .| ?|—928|—14| 19|—51| 47| 49|—41|—35|—15| 43] 6| Y
October —16| 16}—25|—-65| 19! 28|—68|—920| —928| 14| 24| 24
November —91| 56|—236|—69| 11|—32|—56|—25| —12| 14| 3i 5
—34| 15|—36,—175| 41|— 5|—69|—25|—15| 10| 38| 10°
Januari.... oT we un 0 $4191 AB 7-12
Februari... 28: Ti —60 i al 52| -34| 34| 26
Bek 5| 44|—61 0 e SE pe,
E śk 2 37 — 2 ol 30| 34| 28] $
dee s|—36|—18! 18 0 li 1| 131 13- 9
WE ST aal au 26 0 3| 30 2
Bs —45| s wi 3g = SD 1%) WI osi 18.
Augustus. ..| 2| —29| —18|—11| 52 —11| 27! —12| —18 22,
September | |—35|— 1|—14| 62|—16|— 5| 3i— 1) 11 15!
October... [— 8| 22|—11] 32}—29| 6|. 10185. 19
November. . 21126123) 471-171 30 81 —6l 11
December . . 48) 181371 99! 3| 8 10 5i sę

— 211 —

WINDRICHTING.
Oost— West. Componenten (percenten).

ຂ .| ຈ 3 af SIE alelan Sel eses
1893, SEI 4 | % | ຂ (183i 3|723|.8 | BEAR 25083
sale | s | 812323 (kb 3 [asi 23123
wa sa S file 3& =
Januari.... 55] : .78| 39 67; 29|—86| 11| 20
Februari... 81| 81 50 | 100 68; 26|—29|—13| 54

Maart..... dst 80] 42 100 47 17180
ME: ÓN Al 93|:.-9[|. 36 95 67). 8|—I8]. 2| 58
NEL. do] —44|—21| 35 100 25] Hal 10. 11107
TN Sf —50| —38|— 6 94, 57| 14|—24| —38|- dM
pa... B|—ei1|—e0! 2! 23 28| 97| 49| 11|—85| 19| 56
Augustus... $|—76|—51| 11| 19 6117 99| 55|— 3¡—27| 16| 51
September. .| *|—73|—63| 23| 33| au 46| 100! 100|— 2|—18|—37| 67
tober... [—35|—11| 16| 20|— 7| 88| 100) 96] HT H 8149
November.. 68| 68 9) 2 54|—311- An 78 10 4,—85|—28| 36
December .. 82| 77| 23) 86|—24| 91; 94; 91 4|—34 —58| 38
Januari.... 89| 58|—56 —54 —22 | —32 | —58 | —10/—65
Februari. 68| 61|—26 —68 ne IB

Maart . .. . . 69| $9|—25 —66 35 |-79 | 65
ZI... Gb 1} 01-66 —46 —84|—14|—66| 4|—69
Bb. cesis a |-—66 | —85| —10 cU —24 | —58| —62 1|—65
Eo. V. 3 | —68| —61|—68 —63 —27|—69| —68 | —23|--63
Wees BA 8 |—65| —83 | —70| 47 181—481 = 31-78] —78 5|—68
Augustus...| 2|—81|—69|—65|—22 Gen 8] 121—131 —65| —121—18
September ..| A | —84| —86|—42| 10|—11|—66|—47|—24, —70| —68| —36|—59
October —B52|—37|— 2|—238|—19| 45] 42|—42|—79|—71|—37|—17
November 54| 21|—29|— 1|—13|—61|—44|—54|—83| —57| —83|— 14
December . 85| 175|—836|—928 55 | —38 | —56 | —62| —78 | —51 |—72
Janu 85| 25|—66 100 45| 29| 20|—28|—40
Februari 66| 43! —35 93 33; 47 4 | —28 |—51

Base... 65| 39|—43 100 481. 5] 44
ADR... sk 41-148 78 25| 27| 38|—55|—29
ES. El 5|—58|—79 100 56|—20| 14|— 4|—81
pu. kascht 68] 14} 24|—55|—43
mnl. *|[—80|—94|—68| —68 99|—10] 56! 19] 14) 11-8
August $|—84,—86|—70, —54 | gr m epi 8] 9166
September —83|—90|—238|—52|—60| 89| 83| 41|—12| 36|—64|—48
obe —52;—55| 2|-25|-47| 93| 65|—99| 3) 58|—55,—42
November. 19] 41|— 5|—22]—59| 87] 22|—39|— 6| 25|—41|— 1
Decemb 76; 77|—32|—839|—57, 89| 71|—20|—11| 20| —57|—39

— 212 —

WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten). L
a ap i D EA E acd |
2.5 | 2% SA ss 8535 8 | 88| 38) 28,8)
1893. | 8 |z% og ES SoS & Iesel 2410 gi)
8 | 8 I[SAISAISAIESIES) 3 [Asia 8484
pe T TIe AES 5 mr & |
Januari.... 15| 38| 69| 26| 34| 35| 56| 69] 65| 64) 76)
Februari... 34|—11| 66| 40| 38| 41! 60| 75| 69| 76) TIA
iu... 55| 25| 75| 14| 44| 14 14| 50! 50| 82
| ous A 1|. -18) 19|—21| 60! aalt oi. 9| 231 251 M
Midi. D —42| 17|—19|—18| 42) —56| —76| —81 | —-38 | —321—25
du. O = —57| 18,—53|—44| 31|—44|—67|—831|—10|—831|—10
ZI eu HI—65|—831— 61-561 —31| 89| —15|— 71 —35 | —51!—35
Augustus. ..| 2 | —54| — 78 2|—60,—34| 99) —76 | —71|—61| —34| —53|—65
September. .| A | —58| —69 —64|—39| 23| —77 | —76 | —58 | —£0| —60|—59
October . . . . —84|—36| 18|—65|—44| 52| —44 | —74 | —36| —28| —89|—45
November... —30 35|—25| 55|—10|—19|—32|— 3|—13|-34
December .. 86: Wk- 24 45 1:91 52 49 59 88 54| 44 z
uem aal 28| 72| 33| 836. 65| 77| 62| 66| 70| Dok
Februari... 52|—11| 56| 45| 925! 57| 84| 70! 71, 79} 42
Maart o Ani 31) 801-1411: 55! 10 6s| 30! 91] 3
RM... A WE e 2 Bi Di 1| 11|— =l |
Mei... en. 3 —42| 11|—33!—19| 42|—32|——76| —12| —29| —541--08 |
dint... = —66| 42|—68|—21| 22|—25|—54| —26| —18| —39/—6E |
EE EE oft 6912241176 __411—52|—53
Augustus. ..| 2 |—55, —76| — 2|—63|— 2| 27|—41|—62|—45|—50|—955|—62
September. .| A |—33|—55| — 3|—68| 5| 32| —59|—75| —20| —50| —69|- 63}
ctober —12|—12|— 9|—55|—231| | 50|—33| —73| — 9|—81|—44|-- 89
November 36|—21| 20| 37| 10! 42| 26 9| —22| —15| —14 —22 |
December . . 79| 40| 26| 31] 11| 50! 64| 71| 47| 62| 56 WM
Januari . . . , 11, 34 4| 40! | mM 88] 75] TI
Februari... 11}—32 76 29 40 68 96 76 80
Maart...... 0! 91 45|- 20] 98! 40 49| 39
AY... E 18: 81 2| 12| 50! 22 15
M su E —14|—11|—34| 49| 45| 23|— 3|—23|—35|—64
dt... > —17|—13|—74| 47, 31|—15| —18 | —30 | —28 | —54
Adi Ln 1235| —11 51-58! 31| 381—34|— 50 38 | —60
Augustus 3 14¡—15| 10,—50| 34| 38| —48| —50| —59 | —36 | — 59
September 38| 0|—12|—53| 52| 26|—29|—63|—49|—42|—65
e ~ Bl FIST 8| 44 4| —29| —51| —17 | —42
November 10| —16 28| 55| 43| 43| 61|—20|— 6|—15
mber .. 17] 18|— 8| O0! 65! 55! 69! 60| 68) 76

Oost— West. Componenten (percenten).

— 213 —

WINDRICHTING.

À 5 20 D . H E j = d
5 | ຂິ | 28) 24) esi ຂໍຂ ຂີສ ຂັ | 22 8385
1893, | SPee 38 ES) pd aal Sales
2166152158155551 2 222832688

A = ud LIE śl 3 ZS 8
Januari . . . . —101— 21-871 28| 18|—859|—51|—34|—52] —65]—54
Februari... — | — 2|—44| — 8) —29] —56| 38 —46| — 06) HER
Maart. ..... —Te| 12|—42} 34) 46|—81 —11| —13| —30|— 44
Ami... E —91| 30! =+} 1H wie EE 94
a AN ai 26| 29| 62| 38| aal 46| 55| 58| 40| 34
DE eu B —18| 3! 60! 64 01 WM BH ©! 65! 4| H
EE... H|—32] 7} 8} 59! 42] 87| 50! 41 66| 74| 37
Augustus... » |—34| 28| 13| aal 61) 49| 30| 27| 51| 84| 69| 47
September. .| A |—53|—12| 1| 49| 68| 86| 24| 12| 50! 65| 53| 51
October —55|— 7} 131 Gel 18] mW s|- 6! 16! 40) 2H 2
November —88|—69|—. 61-51} 32} 4| -g Do 922) 95! a7 35
December. —15|—88| 25|—48| 27) 25|—63| —60|—53| —61| —74|—47
pua —67 | —45| —28| —32| 27| —48| —56| —45| —66 | —62|—66
Februari — 74 | — 24 | —56 | —46 | —33| —32| —22| —46| —55 | —41|— 64
Maart...... —33| 23|—54|—42| 53|—18 27 BR) —42-H
AP. E —45|— 1| 15|— 8| 42|—13|—24| —16|--49|—20| 16
Mei........ 3 111 19| 43| 25| 830|.10| 47| 30! 83| 36| 52
HE ter. = —18|— 9| 48|—920]—18] 17] 881 8-8 0 41
A A Sf tof 25|— 2| 50|—12| 44} 42| 36 60| 63| 24
Augustus. ..| s |—25| 17| 13| 47|—29| 48| 42| 55) 27) 56| 59| 62
September. .| | —43 3l 90| 45! 18| 80! 41] 52! 36) 6b5| . Bii 66
ober... —57| 2|—14| 33| 33| 66| 41| 31) 10) 11|— 1| 46
November —39 | —69| — 5!—67|— 3| —11| —53| —29 8|—28|—35| 9
ember. —11|[—82|—42/|—53| 15| 11| —54|—63| —55| —56 | —63|—65
Januari.... —16|— 9|—35|—45|— 8|—16|—25|—36|—51|—59|—18
Februari . , , —10|—39|—33|—57|—53|—18|— 7|—38|—48|—34|— 6.
Maart...., a 2|—51|—46| 30|— 6 9|— 51-318
L AN 5 —14|—26| 15|—21} 33| 21 —6| s M) 27
NEL Si 4) 8| jal-- sel 36) Br 30) 30) 41) M
Mr. S —91[—38| 44| 18|— 9| 45| 62} 12] 44; 31| 68

Men, wf 80|— 5|— 1| 421-468 32} 50| 6 62| 71
Augustus... S | 17] i1|—14| 66|—41, 42, 56; 63, 36| 73] 61| 66
September 6|—10|—20| 5| 14| 72| 70| 66| 28| 64| 64| 74
October. ...| |— 9| 3|—24| 15|—11| 55| 59] 63| 9| 44| 14] 55
November. . 3 Hm - 41 ÄË 8-15 0! Bi 2,
ember … 0 | —33| —27 | —79 | —47| —14| —18| —15| —53 | —47 | —51|—64

|
— 214 — |
WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten). =
T
L te slo M" | E ES j| o 3 = d E |
wo Sita al ddl dl g | s [SE s = | ຣີ | 8
O E PAR 4 TN ອ EA d
Januari.... 50! 33 13| 33, 49|—13| 53| 48 4| 21/—16
Februari... 66| 35 25 9| 88|—11| 49, 38| 36| 16/23
Maart...... 4| 91! 22 4| 2|-81|— 5| 25| 50| 34
Apie g|—24 6 A 49|—31|—44|—43|—10| 48| 44
Mi o æj —12 —43| Z | 56|—22|—63|—21 —53 47| 53
A Ee Si 10 —39| 3 | 52,— 8/—50/—35|—37| 36| 40
cio czci -1 el 22|—25| S 23| —17 | —61 | —53 | —47 5 1
Augustus 2 1| —35 z 1| —39|—37| —52—61|—25) 21
September —22| —16 —29 | — 60 | —48 | —-90 | —79 —34| 26
tober... 3| —56 —45|—66|—61|—17|—76|—-30| 10
ovember.. 13 —29 — 46 | —61 | —41 | —32 | — 1
December... 44 6 — 33 | —28 3 19 20 5
|
Januari .. 57| 27! — 2|—28| 64 68| 50|— 8|— 4
Februari... 56| 46 17|—27| 64) 72; 65,—20, 19
Maa A = 33| 29 —33|— 5| 59| 77| 43|—14|—41
April...... Si —17 4 —20|—15| 23| 66|— 3) —46 | —39
Mets... = —14|—44| | |—20|—24| 54 60 | —38 | —52 | —46
Juni....... G 11|—34| & |— 6|— 3| 26) 40|—24| —49| —47
au... „| 17|—26) § |—20|—40| 54) 57|—30|—30| —44
Augustus... ຂື້ | 65 —22 249 | 47 18} 23) 281) 32190
September. —46 | —21 —68|—72| 44) 83 2 | —63 | —46
ctober —19|—49 —73|—78| 75| T5|— 4| —68 | —58
November 3|—36 —38|—52| 41| 63 9| —63
December 45 0 —21) —46 33| 44| 52|—33 11
Januari.... 67| 38 —22,—16| 48| 29| 55|—10,—12
Februari 58| 38 28; 21; 64| 39; 55|— 9| 16
Maart...... 53| 35 —28|—27| 54| 59| 15|-—21|-—66
3... Sl 6-15 9|—25| 27) 17|--14| —58| —67
Mei ....... = | —20 | —50 e |—29|—85| 60, 48) 15| —66 —60
dnl... Ef 3143 = —10,— 2| 12| 33) 20, —56 | —55
SB; nf 201 —24| "| 5-81 45| 48| 261-381-0504
Augustus 21-3441— 9 —37|—66| 22, 43, 26|—29|—51
September —47| —16 —59|—83| 69! 55, 42|—67|—59
“ian 7 — 9 —59 —67 17] 62! 29, + 83|—67|—47
. er. 6 | —35 —16|—61| 11 8| 42!—59
ecember... 64|— 2 —32|—52| 25 3| 52|—51|— 6

— 215 —

WINDRICHTING.

Oost— West. Componenten (percenten).
; s e Bann: &| : . | en
$a sÓ5 28 S4 8| 3 | Ssle ຂີ | ś | ຊ
1808. [5 ຂຂ cas ຂຂ 5 | ຂ | Fel 82 8 ERR
OM KLA CORSE 58 E 2 | & | 5
té | =
41| —75 —bi1|—42| . 2|—59| 64) 521-60} 2118)
Februari 26 | —67 —74|—60|—19| —62 | —70| —69| —65 | —30|—70
Maart...... „| 39|—50 8| 25] .8|—16|—87|—183|-—50| 12! 59
AL... 3] 30|—19| . |—15] Sb 98. CR Atl 11-20
EL. e. el (9| 17| 8 |—20| 8| 47| 12| 46|—11|—55| 21| 49
HIE... S| 41; 36| S |—19| 36] 64, 87| 65} 80|—235| 39| 64
Juli....... Al 85] 47) E | 3%] 501 08] 891 63) 87110! 21| 78
Augustus... S| 64| 60, > | 63| 70| 59| 23| 65| 83|— 9| 22| 62
September... A| 65| 68 Bal 681 44] 16] 89. 7161. 4| 60! 67
ctober . . 41| 23 gil 60! 971. 7 BI 78151] 19|- BS
November. . 43 | —39 181. Bles 0.28) <e
December... 85 | —85 $4 | 191-771-8651] 671801071 39
Januari....| |—47|—78 BY | 69 | 89) —44 1-71] 551.76] 21-88
Februari. 34/01 NB | —64| —24| —86|—68| — 78 | —75| —33|—83
MA —47 | —45 zip are 95-00-98 Atie 1) 5
April....., & —47 | —24 991 H a 20 — 21-30
8... 1-39) 29] 4 |—36|—18|--18| 29) 62 4| 40| 18) 38
m... 31-85) 48] 8 |-211 35] 62) 06! 02) 86 271 di
2... Al ai 45| * | 21) s8| 88| 44! 65] 87| 78! 22] 51
Augustus...| ຮົ] 35) 74 49| 59| 53, 35| 86) 85| 27| 41| 49
September... S |—42| 72 49| 48| 33| 18| 92| 66| 86| 69| 46
ctober , , , 401 8 25| 31] 9| 22| 72| 51|—58| 86|—20
November. . —41 | —28 —27 8|—30,—13| 10 3 —12|—15
December ..| |--34 | —83 —66| — 18 | —81 | —56 | —73 | —65 | — 72 | —28 |—60
Januari....| |-—-35| 67 —57|—57| 29|—21|—73|—65|—19| — 4|—93
Februari...) |. 31|—63 —78 | —61 | —19 | —23 | —67 | —70 | —69 | —41|—90
Maart. … … —-25 | —43 —14] 0|— 7|— 5|—41 3|— 6 1|—29
L CO 31-19) —18 —82|— 2! 2| 6|—25| 10|— 2| 1|—26
NA ne, £|—44| 19 #470 m Lt MM] 0 8-7
BE. R|—26|—85| sg |—25| 19) 70) 33| 78| 36| 43, 39| 0
moo... el— 5| 46| & | 21| 39| 40| 38| 59| 82| 77| 28) 10
¡Augustus...| $| 20 75 41; 56) 71] 38 89) 54] 18) 02) 8
‘September... ^|.—19| 56 38| 38| 25| 34| 78| 67| 72| 74|—19
Octobe —30| 33 40| 29! 16| 19! 55; 54|—61, 53|—46
November, . 38101 = $5 | 19 1--94]--161 -Il 2 0,—50
December ..| |—17|—79 — 601 —33 | —80 | —41 | — 72 | —65 | — 75 | —30|—82

— 216 —

WINDRICHTING.

Noord--Zuid. Componenten (percenten). |
E Es ag S on EP Z ຊ - > 2 bb $
Kal Ae +? | LĄ

189$. | 3308/85 3:2 3232.23] 9,8. ETIR
aa g |25|-2 ad] EA 3 A33] n] S
Mes e) ai ຂ | ຂ
Januari . . . . 14|95|—354|]— 2| —2|— g| 16|—17| 65| 18| 201 MB
Februari... 68[— s| —34| sko t| Blijft 62) 11 MS
Maart...... -[—81]|—87|—86| 2|—80|—24|—80|—62| 29|-51| 14) SĄ
April...... 2|..54|-100| —49| 5|—34|—23|—51|—71| 6|—83| 12|—803
Na. e. &l—52|—97|—51|— 8|—32|—49|—54|-—58| 491-681 3] 3
Jui 5... $|[—65|—70|—50|—22|—36| —53|—60|—32| 20|—78| 0|—23
JH x. £|—89|-100| —74|—41| —71| —84| —87|-100| 69|—99| 0)-58°
Augustus $|—173|—29|—176|—43|—68,—84|—85|- 96| 611-100! 0,—45.
September..| * | —85 | —38 | —95 | —61 | —85| —59| —88| —99! 61, —97|— 1|—38 .
October +48 | 94 | 274 | - 07-8] 38 | —65 | —94| 9391-97 3|—16
November —15|—60|—55|—80|—55|—47|—49|—75| 68|—17| 6) 384
Decem 31 | —68 | —46 77 0[—341—16|—48| 4 5 9^ 2
Januari....| |— 1| Of 32| 29] 46| 46| bur 9| 46| 52|— 6| 38]
Februari, . . 45; 70} 24! 981 47 3| 11| 41| 49| 55| 45| 338
Maart...... $ 30] 69} 68! 281 40|— 6! 49| 97! 48| 34|—15 H
April......| w] 30! 70! 73| 9| 11| 22! 42| 5! 20| 56| 25- E
Mi. 0 dë 5-01 e "Sek Te, 328|— 1| ‘tol 151 87} A el
dag =i 0 0 80/—1/—11| 25|—3| o| 22|—15| 4-29
d cec 8811-70! 19|—29|—51|—50| —62|—85| 72|—71|— 5|--58]
Augustus...| $|—11, —29| 13) 5,—833.—25|—71|—84| 66|—73| 26|—52°
September..| ^| 15|—44| 3|—30|—37| 232|—68|—88| 59| 20|— 2|—92.
ctober.... 20106! 40|--57| —21 0|—27|—175| 18| 26|—37|—19j
November... 27} 65| 70| ai T 9261. b9| 42) 33| 381 9H
December . . 411 68; 98 fot i 27|-- $| 31) 57] S1] DN
Januari....| |—56| 68| 18| 43 fer s5|— 8|. fol 6-8 S
Februari... 28| 65| 4 38) 59|—18| 8| 4! sof eo| 39| St
Maart ..... 21) $9]— 3) 1H. 49) fot isl 7| 361 40-53 8
a... 3| 16} Of 34) 11) 19] 11|—14|—22 4| 47) 6| 28)
Nas. al 12] -0| 88] BAN s 4i- 21 35 5 87-41] 5
ÉL... El 5| 0| 17909 | 38|— 9| 361-925) 807 14) 317) 1
Wi... 2|—35| o 61| 47/—45|— 8|—75|—93! 34|—62| 11-42
Augustus... £|— 1¡— 7, 81, 62|—28, 20|—77,—91| 32|—90|—13|—33
September 18|—19| 76| 54|—23|—12|—76| —98| 20|—29|—19|—32
October... 2;—20| 65; 41 2| 49|—60|—90| — 3|— 71-—36|—21.
November. . 28| 7} 87) el 0-87 ol 29) 161 —18 15
December . . 58) Tal 2| 69! 97} Bien 5l B0 Ne

eg

í

WINDRICHTING.
Oost— West. Componenten (percenten).
z | 2-4 | | Ic x
S| 2 a PD li Ep : x
ei “Sled ey 2 | og Ss Es sq] 8 ; | = Z
eos, [33 3 88 E122 EBK ຂຶ້ | ຂໍ | ຂຶ້ | 8
23 81838 B lé Si ge se es) |G |e E
K dno | © | Kal aQg|A e M o
À | D D N = | = | D
Januari —94|— 2| —50|—66| —85|—70|-—-66|—25|—26| 34 1-70
Februari —61|—88|-—604|—81,—90]—77]--T1] W219) 399] PER
Maart..... .[—18|—29|—22|—15| —84|—21]—85| 4} 44) 80) 5|—9£
April...... S| 50| 0|— ej 25| 22]— 2| 201 181 63) 12) 85| 58
NAL....... Sal 64|— 3| 38] 56! 70 38 ATL PT Mi P- 88| 82
I S| 32| 70| 34| 65] 75] 47] 41) 31 70) 19| 93| 88
A - ; “j—ı5| o 9| 59| 63| 13) 3| ol 27| 2) 97| 68
Augustus... Sf 53; 16 | 6! 67) 57 22| 30,—10]- 20! En, - 65
September. .| S| 28) — 5-51 OT] 36 25 | 13 4| 31 0-718] 58
October … 21| 8|—2%| 46|— 2 17|— 3; 5| 89) 3/— 9| 24
November. . 11 —a3| 31 9| 21] 2!— 6| 10) 35] 73|—33 4
December --40 | — 52 | —59| —58 | —51| —48! —23| A 89 | — 22 |—66
Januari 91 |--100 | —76| —39 | —60| —54| —52|— 1 —35|—10 —29 — 54
Februari —11|—10,|—87|—65,—12|—80,—91| 6,—46|—65|—42/—84
Maart. ., , , S 9-59} 491-9017 17) 5| 1 2] d41|—938)— 8
April. . , , , , &| 45|—170|— 3| 29| 19| 29| 33, 35| 38|—55|—27| 79
Mn... | 72| 91] 39) 65] 78| 73] 76| 58| 42) 38 — 4| 79
Juni... =] 82) 100; 31) 58! 86) 84) 81) 20) 85) 35; 55, 87
t .. El--66| 70| 73| s3| 12) 51| 566] 7| 43| 25| 68| 68
Augustus o] 821 87}. 19| 86) 85) 86, 38 5| 58, I11| 28) 63
September.. R| 71) au 92| el 78| 76| 52| 2| 39| 50|—85| 44
ctober ..., 55] 81| 31| 56) 47| 42| 70; 10| 88, 52|—62, 40
November. . 161 72 er 311-90] 80124). 15 7| 16|—49 5
December..| |-—56| 63|—56|—35|—49, 1|—29| 11|—28|—43|—51|—62
Januari.,..| |..64|.-68|—60| —71| —64 | —45| —74| —23| —40 | —70| — 19 |—44
Februari. —78 | —65 | —80 | --84 | —61 | —62 | —86| — 18 | —45 | —46 | — 34 |— 86
Maart...... —22 | 14} --29|--58| 92|—19|— 9| 22|—10| 48) 19|—61
ela 8] 26] 0- 6] 16] 24|: 30) 28) 10! BEE HM m
DE s| 68| 23| 22| 38| 81| 80| 78; 30| 41| 38| 28| 71
oe, ON EL 79] 3| 19| 64| 89] al W| 17| 86; 36| 69| 82
>... w 6] ol Mi sil 7) ei 5-3 21! 20 80} e,
Augustus...) S| 86] 91| 6| 57| 86, 76| 28|—12| 32| T| 74| 42
September. . 74| 79! 15] 76| 91, 80| 22|— 7| 8| 28) 32| 23
October 51) 53|—11| el 78| 55| 25| 8| 68| 38| 5| 13
November. | |— 8| 40|— 8|— 3| 21] 44) 17|— 7| Bl 59| 25| 5
December ..| TL el 17 —67|—25|—31| 6|—22,—13|—42|—21|—12 —65
15k

LV,

Noord—Zuid. Componenten (percenten).

— 218 —

WINDRICHTING.

3 ; E S |
n E g : SA] b> d A |
= 2 E e s |23i9g8| a |
1893, e E = E 3 8-23 E 3 |
3 213 ຕໍ | # 138136813735
| 5 |
Januari... 26 27 — 63 2 48| —39
Februari... 24 28 12 3 76; —40
Maart...... T5230 18| —62 5 48| —32
AUR... ái 12 40| —64 2 42| --81
875. EI —36 dal —40 9 4$] 287 |
28. S... el gi 001 —H 5 28 | —37 |
Fon Sl —51 13| —32 0| —234| —29| —36| — 61 4
Augustus...| 3| —31 0| —15| —6| —72| —28| — 441 a NĄ
September. ^| —53| —33| —29| —11| —21| —26| —18 oj %
October .... OF AO 5 j| —35]|- —10] IE :
November. . zd a jd 35 5 Hi --3 6| 2278
December... 46 | Hl] SEE ST 6 0 29, 100
Januari.... 23 10 —23 42 141 2-43
Februari... 25 15; —11 31 28| —36
Maart...... i 12| —10| —30 29 28| —37
Apin... A Di 91 247 8) Bu
Met V AI 3L MI RTE 38] 491 08 |
Tani. 00 "CI SI 0 W]. 4245
Tub ou RI 501 a 3 3) -s| slu 1 1
Augus 7 4 8| 18| 65! -sa| 541 o| "MON
September..| ^| —59 15; — 1| —17| —90| —45| —37! —40 —15
October —54| — 6| —236| —21| —50| —17| —18| —28 L
November. _37 al =$ 32| —28| -15|- 131 MIN
December... 46 23| —36 fl x ul 851-6
Januari.... 12 =-10 12 0 — 5| —24
Februari... 18 22 I3 —13 491 —94
Maart...... RT {9 38 0 26| —10
Al... ä| —9 9 17 2 —22
NIIS =| —53| —60 33 Sr 28 M
Zn. S| —33| —81 26 qi 59! —90
m «| 55) 41]. Bl. 44] ls] —| PO
Augustus... S| —54| —47| 17 0| —100| —19| —47| —19| A
eptember. —67| —65| —5| — 31 —94| —26| —33! —28 4
October... 651 —MI — 8| $| —11) 3) — 6| — 9
November . 4E 19] 219 $6 . 6$] 0 2| B| F
December... 25 45) =401 — 3| oi! 6| 48| —|

— 219 —

WINDRICHTING.

Oost— West. Componenten (percenten).

©
= D g ^ s |b! s at
E E 3 = «IE 312518 2
| 1893. S [8312.81] 0151 i E
| © =
| 3 E E a | 4 |S8 E SAR PRA
|
| Janu: „gg ee 28 | —60J= Y
Februari —78| —10 42 36; — 8
Maart... : 34| — 5 4 75) — 4! — 9
KR: 31 | 29 6 86 | —54 5
Muss... A 51 36 67 74 24 5
śmi....... 5 79 42 34 81 66 0
Me, PI 70 8 49| 94 71 6| —16| 94| 3
| Augustus...| 2 84 29 60 71 9 4 3i. 44} 21
September. .| A 80 37 49 71 43 8} —23 981.3
| tober .... 23 21 38 69 34 0| —26 55
. November.. 8 24 | —52 55 | —26 13 | —28 39 0
* December... —59 | —47| —34 67 | —31 —19 | —71 0
Januari . . . . —81| —19| 710! 18! 27 —17
Februari... — 88 | —82 —41| —78| —58
| Maart...... T e| o- Tl od apo.
ppm... EB exl] W 28| —58| —69| — 7
i RM 3 65 | —97 69| 11 33 3
E 3 701 -W 38| —68 57| — 9
B See = 69| —65 80} —38 28 3| —19| 95] 63
Augustus 8 28 | y 90! —13 5 1| —11 Sti 47
September, .| À "Wl M 86| —59 = il —98] MI M
| October .... DE —5s 70| —69 30| | —25| — 1
November .. ag ^ 4p as 22 5| 25| —27| — 1| 39
December... 252} —79] 55] 39) —43 —95| —52] 73
Januari . . . RE 807 — 23 45 | —52| — 5
Februari... —93| —79| —52 49| —71| — 3
Maart...... —48| —34 5| M =s 3
Au... a} —40 3| —5 96) —78| — 1
| Mei ES e E 8| 31 arn R e `
m... > 68 5 39 48 =
E ARA St wl al % 8 93 4|] 4| 0 0
Augustus... 9| 72| 19| 60| 97 01:34] — 8| 81.9
Beptember..| "| 68] —5, 895) W] —2| —2| —2| 92| 90
tober .., 20] 16 53 711 —25 6| —37| —32| —
November , Jr I 10 231 <-88| 19] —46 9| 45
mber.. 101 621 —66 38 | —72 —16 | —52, 68

— 990 — i
GEMIDDELDE WINDRICHTING. :
Kp = : JE á
241312 | |=| Sal baas
1893. $3 3| 58 $8 81,2) 8 Sr ESTS E
£A|% = = so ^R" EAR Fand
O 5 < Oi :
aris ozo | 020 | No 0 O |NNO| W | NNO | 020
Februari... ozo | ozo | NO 0 O |NNO|NNW|NNW| NO
Maart.... 0 0Z0 | NNO 0 O | NNO WNW
pilo. Z| 070 | zzo | NNO 0 O | N, |NNW| N | ONO
Mobiles: g| ZW | ZZW | NNO o O | NNO | NNO | ONO | ONO
Jum...) E] zw | zw N 0 O | NNO|NNW| W | ONO
Oh e Faw | zw N ZZO ozo | O | ono| NNO| NW | NNO | NO | ZZW
Augustus... g|wzw | ZW | NNO | zzo ONZ | O o N |NNW|NNO| NO | 22W
September ..| A| zw w | No | zo 0 1 0 0 N |NNW| NW | ONO | ZW
October , ZZW | ZZW | 0 zzo |NNW| o 0 O | NNO |NNW| NNO | ONO | WZW
November. ZO zo | ONO | ozo o o 0 N |NNW| NW | ONO |WNW
D b zo ozo. | ozo | NO | W o 0 0 N | Nw WNW|ONO| N
Januari.... 0 NO | WZW Zw
Februari... o ONO | ZZW NW
Mark... o ONO | ZZW ZW
APM w]uo | N w
Mei........| S| zw |wzw | wNw WNW
Juni, il vu. E ZW | WZW | WNW j
Uco, S| zw |wzw |wsw| zw w
Augustus...| z|wzw |WZW | w | zzw NW
September ..| A | wzw WNW| Z |NNW| Nw
tober.... WZW |WNW| Z | zzw| Nw | ONO
November... zo | NNO | zw z | Nw |wzw
December .. ozo | ONO | ZW |zzw| N w
Januari.... o NNO | WZW o
Februari... ONO | NNO | zzw o
CTT, i; 0 NO | zw 0
April ..| ¿| ONO | NN o
Ma ree SI z | wzw | wxw 0
Juni.......| S| wzw | wzw lege 0
Juli .......] Siwzw nw| w o
Augustus Sj wzw |wzw | w | Nw 0
September … A| wzw] w |wzw | xw wzw. o
ober.... w |wsw| z NW |WZW| o
November.. ZO | ONO | ZZW | NNW|WZW | ONO
i 020 | ONO | ZW | WNW WZW

— 221 —

GEMIDDELDE WINDRICHTING.

: Lo si $ EET A . : lo E: djs 3 48 | | +
$|sm 228/892 ss (Sal SIS SISEILEIS ECKER
125 93 (33 35 52 3 [2% 33 2738 (ms Sale aly sie 2.
Bee) EEE] E ^2 Sle kale le Bios pake
= e AI SOS |
WN N |NNW| NO | NNO |WNW| NW |NNW| NW | NW | NW | NO [WNW wyw NW
WN z |NNW| x NW | NW |NNW|NNW| NW |NNW| NW | NNO|WN WNW| W
NW | uno | NNW | ONO | xo |WNW NW INNWINNW| NW | NO [WN ono! O
NW | ONO | NNO | zzo | NO | NW | zw |ozo | NNO| NW | NW | ZO [WNW NNW| Z
Z | oxo | ozo | ozo | NO | zo | zzo | oz zo | zo | zo | zo |zzo! < |NNW! ZZO
ZZW | NNO | zo zo N | zo | zo logo | o |ozo | ZO | ONO| ZO | S |NNW| 020
z zo | zo zo NO |zzo | zzo ozo | zo | zo | ono | ozo E ONO | 020
220 0 zo | 020 | ONO | zzo | zz0 | zo jozo | zo | zo | O [020| S| O |OZO
z N zo | ozo | oxo |zz0 | z | zo | zo | zo | zo |ozo | ozo zo | zo
z No | zo |0zo | so | z z |zzo |ozo |zzo | z | O | 2z0 zo | ZO
WZW | NNW | NW | zo N w |wzw|zw | w |wzw zo | ono! zw WNW Z
WNW| NO | Nw 0 NNO | NW | NW | NW | NW waw N 0 4 ZW | ZW
|

WNW |WNW| NNW | NW | NO | NW| NW INW INW | NW | NW | NW WR W w |wzw
NW |WZW | Nw NW NW INNWINNWINNW| NW |NNW|WNW,NNW| NW WNW WZW
NW | NO | Nw |WZW | NO |WN NNW| NW | NW | NW | NW WNW Z | 020
WNW; N | NNO | NW | NO |WNW;WNW|WZW| w | w | O |wzw| w ZW |ZZW
220 | Ono | zo zo | No |zzo | zzo |ozo ! zo | zz0 | Zo |WZW | zzo ZW |ZZW.
ZZW | NNW | zo ZW N zo | 40 | ZO z \ZZ0 | ZO |WNW| ZO i [WZWj 0
ZZO |WNW| zo |NNW| NO ZO | ZZO ZO | ZO | ZZO |WZW | 020 3 | Zo | zo
220 0 ZO w | ono | zo | zo | 220 | zo | zo | zo |zzw|ozo | © | zo | zo
4 0 | zzo | ono | ONO | zo | zo |ozo | zo | Zo | zo | zw | 0z0 zzo | zzo
Z |wzw | zzo | ozo | NO | zo |ZZO | zo |zzo| z | ZO |WZW| zzo 220 | zzo
WZW | NNW | WNW | NNW | NNW WNW WNW|ZZW |WZW |WZW ZZO | W |ZZW zw |. Z
WNW|WNW|WNW| NO | NNO | NW | NW | NW | NW NW | w |nw| w WZW | ZZW
Nw | NNW | NNW | NW | NNW| N |NNW|NNW| NW | NW tes NNW [WNW wz zw
NW | ZW | NNW |WNW| NW |NNW| N |NNW|NNW|NNW| N |NNW|WNW WNW| WNW
w | 220 | nw |wzw| no | N NI N| N | N |NNw| Nw zzw| z `
ZW | NW | o |WNW| NNO| NO | x | NW|ONO| NO | NNO|WNW| ZW WNW| Z
ZZ0 | zzo | zzo N NO |o o lozo | zo |zz0 | Zo |WZW | 220 ZW | Z
ZW |wzw | zzo | xxo | NNW|O | ozo |zzo | 0z0 | zzo | ozo | w | zw | . |WZW| 0
ZZW | N | zo | xw | no | zo | zo ozo | zo | zo | z |ozo| .¥ | 0z0 | zo
70 | NW | zo | xw | NO | z | z0 |zzo |ozo | zo | zo |zzw| o = | zo | zo
w |wzw| z |xxo | oNo| ol zo |zzo|ozo| zo | zo |zzw |oze 220 | 220
220 | w | zzo | nw | No ozo | z |ozo | zzo | zo [WZW | zzo 220 | ZZO
ZW |WNW| WNW| NW | NNW| x N | zw |zzo |wzw| zo | w |zzw wzw| Z-
WNW) w | w | xw | NNW|NNWINNW| Nw |NNW| NW | w [NNW] w WZW ZZW
—

— 222 —

GEMIDDELDE WINDRICHTING.

tee: "BRR .| 6] 314 | £| ses
d | ຂ |e 2/3 2/83 3 558 5 | see
1898. $|8/|88|28 EIS 3 (ee 8 54) B 3238
A | 2 3328 8 543 8 jes) 5 Ala
a ge ALA E. | m A N
kd
Januari.... N |wzw| NW | Nw nw | w | w | z |zw)| wii
Februari... NNW | w | NW | WNWIWNWIWNW| w | xw | w | w | w | w | Ww
Mat... zzo | WZW | NW | NNW| Nw ZZW |zzw |zzw| w | zw | ZW
HT... el Z zw | ZW N | NW] Z |070 | zo | Z z |oNo |zzo | Z
Mei.......| S| zo | zzo | zo | Nxw| nw |zzo | zo | zo | z |zzo| o |ozo | Zo
SU VS ores E ZO zo | ozo | No |NNW|ozo | zo |zzo | zo | zo | 0z0 | 0Z0 | Zo
“Mis HI 20 ZO zo o | w |zzo | zo | z Z z | ZO | zo | 33
Augustus... gj 070 | zzo | ZO | OZO |NNW| ZZ0 | zo | zo |zzo | Z | 020 | ZO 220
eptember..| A| zo z | zzo | ozo | x | zo | zo |zzo | z | z | zo | 220 [285
October.... zzo | zzo | zzo | ozo | w |zzo | zo |zzo | zzo |ZZW | zo | z |220
November.. ZZW | ZZW z z | zo | zo |zzw |zzw | zzo |zzw| £
December... w w l wxw l wawi w | zw |zzo |uw |zw | zw | w | © | ZW
—
Januari.... NNW | NNW | nw | w | w | x | w | w | w |WNW| NW
Februari... NNW | NNW | Nw |WZW|WNW| w | w |WNW| Nw |WNW|WNW|
Mt ee N N NW |zzw|zzo| z N |NNW| Nw | NW | NW
ANE US. Sl xw WZW | ZO | zzo N | NO | NW| N | ONO
Mei. ......| S| NNW | NNO | 070 z | zo |ZzO|NNO| O | 0ZO | NNO | ONO
Juni.......|E] oso | xo | ozo | zo | zo | zo | xo | o | o |wo| o
SER. st BI 30 o | ozo | ozo | ozo | zzo | o | 0z0 | zo | ONO | 020
Augustus...| e| ONO | NNO | ozo | ozo | zo | zo | o o |ozo | o 0
September..| A| xo | xxo | o zo |ozo |ozo | o |oxo |0Z0 | o | 0Z0
October. . . . N | NNO | o zo | zw |ZZO |NNW | ozo |0Z0 | NNO | ZO
November.. NW | NNW | NO z D N |NNO| NO | N 0
December .. WNW| NW | NW |wzw| w |ZZW| Nw | NW O |WNW|WNW
Januari.... NNO | Nw | NW w | w |NNW| W | zw | NW |WNW|WNW
Februari... NNW | NNW | NW | w |WNWIWNW| w |WNW| Nw | w [WNW
Maart... N N |wsw| Z D Z |NW|NWI|NNW| W [WNW
April......| ;| s |xxo |ww| z | z Z |WNW|ON E N | NO
Mei. ......| S| NNo | uwo | ono | zzo | z | zo | x | o | o |wNo| NO
SU HOT 6 ÑO | oxo | zzo | zo | zo | x | o | o | NNO| ONO
Juli.......| S| xo | xo | ono | ozo | zo |zzo |xxolozo | ? | NNO | ONO
Augustus...| S| oyo | wo | ono | ozo | ozo | zo |Nso| o | o | x | NO
September..| P| xxo | xxo | oso | zo | zo |ozo |xxw| oso | 070 | x | NO
tober.... NNO | NNO | NO | zo | zw | zo |wsw| O |ozo| N | ONO
November.. WNW|WNW/|NNW| Z Z |NW|NNW| O |NNW| N
December w w | xw | zw| w |zzw| w |Nw | No | w [NNW

— 223 —

GEMIDDELDE WINDRICHTING.

| ©
saa... + sol o P E SE
ERS Z ¿ll E RER CH dtezigg 2) =
ESS) SI ຂໍ້ | 8 | ຂ 1515155855 ຂໍ | ຂຶ
ar 2 | | &§ IR IS IE 4a dM Sca
= | A ką e | = | 5 | =< |
WNW| zw | NNW | ONO N |WNW|WNW|NNW | zw o |Nw | z
w | ZO | NNW | ONO | NW | WNW|WNW|NNW | ZZW | O |NNW| Z
ZW Z ONO ZO NNO w ZW | NNW z 0 N |ZZW
ZZO | zzo o zzo o 0Z0 | Nw N Zz o | Nw] z
zo | zzo | No | zzo o o ZO NO | 070 o Jono] Z
ZO z ONO | ZZO 0 OZO | 070 NO ZO 0 |ONO| Z
Z Z NNO Z o zo zo | NNO | 020 o |ozo | zzo |zzw| o N
zzo Z | NNO z 0 zo | ozo 0 | ozo o Z z Z |0Z0 | NNO
z Z | NNO Z 0 ozo | ozo | zo | ozo o |ozo | ZZ0 |WZW| o N
Z Z NO Z |WNw| ZO | zzo | ZO | zzo o |oNo! Z |ww| o
z Z NNO | OZO w N zzo | ZO ZW O [WNW,ZZO |wıw o N
zw | z N o |wNW| w | nw |wzw|zzw | o | w W |wNWwW| N
——
NW N NW | NW | wzw | WNW| WNW] W |WZW | WNW|WNW| ZZW
w N NW | NW | NW | WNW|WNW| w |WZW | WNW|WNW| z
N | NNO| x No | wzw | NNW|WNW| w z |wxw| NO | z
NO 0 ONO | NW | Nw | ozo | WNW| w | 020 | NW| w [ZZW
0 0 ONO | NO N o ozo | wzw | 020 |wzw| zo | z
9 0 | ono | ozo o ozo | 0Z0 w | ozo | wNW| zo |zzw
ຈ Z | NNO | zzo o ZO zo |wzw | o Nw|zzo | z |zzw| o | o
220 Z NO Z NO ZO | 0ZO Ww | ONO | N z Z z |ozo | ozo
20 Z NNO | ONO | w zo zo Level o |wzw| z z | zw |0z0 | 0z0
0zo z ONO | ono | wzw | ozo | zzo w | ozo |wzw|zzo| zo | zw | Z
NO | zzo N NNO | NW N Z w ZW | WNW|ZZO | 020 |WNW| N | ONO
NW | o | nw | sw level w | NW | WNW|WZW| w |WZW WNw|Nw | o
—
WNW | wzw |WNW| Nw |wzw | Nw | w |wzw| w 0 | W |ZZW
W [WNW| Nw | NW | NW | WNW| w |wWNW|WNW| 020 | Nw | z
SW | 020 | NNW| NO o |WNw| w |ww| N O |NNW|ZZO
920 | zzo | o | Nw | ono | ono | wzw | NNO|NNW| o | W | 2
y zo 0 NO | ozo o zo z No 0 | ZO |ZZO
020 | zzo 0 ozo 0 020 | ozo 3 No 0 | ZO |ZZW
#20 | z | NNO| zzo | o | zo | zo | zo o | oxo|zzo | z | z | o |ozo
Mo, z NO z o zo | zo | zzo | oxo | o | z | zo | z jozo |ozo
420 z NNO | 20: | 020 | ZO zo z o o Z L z |0z0 | 0z0
tE 0 o | z | zzo | zzo | zzw | 0 o |wzw|zzo | w | w
"e| 2 ZO | ONO | 020 | NNO | zzw | ZZW | ZW o | w | zo | w | NO | 0Z0
zw |ZZW | w |NNW| Nw | w |WNW| Nw |wzw | ozo |WZW WNW) NW | 0
een

= ve |

REGENWAARNEMINGEN.
TAL REGENDA

- = n c

l | SL sla
1893. ຣື | ອ | |: L SESSIES

ຂ | ຣ້ | 8 213 ຂ້ ຂ SRI

Sieleaisısisie|4i2loiere
Soedimara. . . . .| 23| 20| 7| 10) 5| 9| 5| 5, 3 10| 8| 15] 120
jiogreg . . . . . | 25} 20| 17| 17| 20| 18| 9| 18] 18] 18] 22] 22] 224
Tjikasoenga. . . . | 27| 18. 16| 19| 9| 16| 13| 21| 19 14 20) 20) 212
Tjirangsad. . . . . | 26| 18| 20) 16| 12| 7| A 12] 13! 14] 19) 15} 1%
Tjipatat. . . . . . | 22 18] au 22] 23| 28| 11| 25| 28| 21| 26) 22] 262
zn -. . «| 21/19] 18/ 17) 14) 12|- 8| 14| 18} 12] 19, 21] BE
Jas . . | 28! 21| 19! 17! 19! 19! 11) 18| 17| 18] 17| 24] 2287
Pta Salak. . . | 25| 19| 18} 22] 21| 19| 12| 16) 19| 26| 24] 24| 245°
Perbavali.: °°; 27 19 21) 22| 24| 19] 10| 14| 12| 17) 24| 26] 235,
Artana. . . .*. . | 23| 16| 17| 28 19| 14| 12] 12) ? | 16| 23! 26] eg
Tjisalak. . . . . .| 22] 15! 13| 15! 17) 16] 8| 11| 14. 19] 24] 20) 194%
Soekaboemi . . . .| 25| 22] 17] 23] 22] 13| 9, 10| 11! 16) 21) 23) 212°
oil 5| 8| 9| 12] 18] 23] 175°
Sindang Sari. . . . | 22 18 17| 18 17 13| 7| 12| 11| ? | 23] 21] w.o
Goenoeng Sahari. „LP Pf pl pl P| £1 Pl 11) 19,15! 24) 261 we
Noord Tjempaka. . | 19] 19) 17 18 15| 12| 8| 17| 11| 11| 24 22) 1%
Ene . .| 21| 22| 19 19| 9] 13] 4| 10| 9| 10| 23| 16] 1759
Friesland. . . . .| 28] 22] 17| 24| 21| 18! 7| 11| 10| 6| 22] 20| 201.
Pangledjar. . . . .| 22) 21) 14| 18| 14| 15| 11| 8| 15 11) 24| 21| 19%
Zi... ...]19 14 10 11-30. 90.4. 07/3912 w. 0
Lembang . . . . . 20| 18 19 17) ?| 13} 5| 11| 9| 11| 19| 17| wh
Rantja Welini. . .| 26| 22] 19| 21| 23| 19 101 10| 14| 16! 26| 27| 233
Garoet. ... .; da L al T tit OF BB 10 Pp BR
Tjiharoes . . . . .| 21} 20| 20| 25 21 22 19| 16 18| 16 22 16] 229
Tjikadjang. . . . . | 24| 21| 16| 19| 14| 14| 6| 10) ? |. 8| 17| 15| w- 9
Tjempaka Warna. . | 22| 22| 20! 19| 19| 12) 3| 7| 8| 8| 19| 29 188.
Margapala. . . . . | 18| 14 19 19 14 13) 3| 5| 2| 4l 16| 23} 150
Tjinangerang. . 19| 15 19! 18 15 18] 4| 9-2 9 21] 24] 17
a Si PEs Pik P|. | Po) el. 7| 20 19] FG
T = 5 17| 19| 18 10. 6| 17| 5| 6| 6! 10 18| 23] 150

^

— 225 —

REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.

ie © 5 5 5
Bis) |. 5 | 85] 54 2 IE

"R A Le id = eigo 5 Jaar.
Bits te | & | S184 Slet

Fa — = < = > > < A S | E =

|

440} 389! 83! 99! 46] 123! 103| 40| 79, 179) 142] 133] 1856
568| 528| 288 | 287| 208| 416| 193| 224| 435| 423| 384| 313] 4267
596| 387| 274) 372| 211| 169| 159| 176| 406| 321| 340| 259] 3670
536) 409| 217| 397| 159| 98| 68, 136) 277| 410) 286| 225] 3218
346| 434| 339| 424| 456| 685| 182| 584| 516) 550| 671| 497] 5684
502| 404| 301| 491| 202| 175| 222| 290| 706| 321| 349| 233| 4196
548| 263| 240| 239| 271| 260| 87| 238| 359| 277| 247| 327| 3356
314| 178| 250| 392| 359| 287| 195| 227| 379| 368| 434) 355] 3738
464| 355| 428| 554| 493| 364, 78| 253| 281| 367| 606| 383| 4626
218| 168| 333| 439| 363| 216| 172| 328| ? | 255| 386| 319] w.o
215. 107| 154| 238| 193| 218| 140| 92| 317| 381| 491| 308] 2914
290| 286| 390| 357| 434! 331| 118| 292| 208| 236| 417| 243| 3602
227| 278| 341| 366| 180| 299| 76| 1681 225| 173| 295| 260} 2888
216| 223| 331| 503| 255| 165. 126, 219| 184) ? | 416) 303} w.o
eg > | p | 9 | 226| 165| 223| 600! 390] w.o
1851 306| 229| 388) 299} 2491 97, 363, 152| 253| 504| 310] 3335
188| 158| 151) 166| 79| 112) 25, 32| 72) 102| 181| 201| 1467
841| 192| 217| 377! 290| 202! 63) 107| 113) 132, 407| 215] 2656
328| 210| 356| 302| 293| 208| 132| 92, 336| 169| 475| 174] 3075
84| 143] 155| 157| 122| 153! 15, 66 me, w. 0.
192| 200| 194| 261| ? | 188| 33, 77| 149| 144| 281+ 215} w.o.
836| 258| 222 | 356| 274| 223| 101| 150) 153| 147, 348) 406] 2974
183| 109| 115) 129| 276| 129) 0| 16) 51, 82) 214; ? W. 0.
410| 377| 249| 440| 829| 242} 87) 267, 209| 190, 489, 228) 3517
227| 254| 161| 283| 204| 210) 58, 125| ? | 134, 320, 220| w.o.
420| 310| 372| 277| 221| 261| 70| 81| 97| 192| 446| 646] 3393
260| 216| 279| 349| 263| 181| 12| 85| 97| 118| 242| 458} 2560
253| 207| 3068| 372| 237| 185| aal 56| 59| 70| 236| 431] 2464
RI © PI PI yo pl | RI Z 200) 304) WO
312| 619| 343| 249| 156| 332| 126) 70| 178| 271| 204| 291] 3151

— 226 —

REGENWAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN.
: ais | ແ
e E BSa La
1893. $ ||| he 3 2 S| a | Jaar. |

22/3 &IS5|8|/8|5|2|S| 3
= |E|A|4|E|>5|5|d|a|O|z|A
Kamaroon E 14] 1822) 2 14) 8 5| 29 9 12) 23
Pamanoekan . 1430 15 9- 6-9 13 -2) 9 2| 5| 121 33
Pasir Boengoer. . . | 18| 18| 14| ? | ? | 13| 4| 3| 7| 10| 16| 17
Wangoen-Redjo . . | 21| 21| 18| 161 8| 16| 5| 5| 7| 7| 15| 21
Tenger-Agoong. . 26) 24) 25) 19| 21| 22| 5| 12| 12| 13) 20| 12
Panaroeban . . . .| ? | 23| 24| 13, 16| 22| 9| 18| 10| 17| 26| 25
ene 18| 20| 21| 18) 20| 17| 8| 11| 10} 12| 23) 24
Sariredjo. . . . . zdj 22) 251-201 201 22) -5) 5| -7| 13| 28 20
Ki kaa L - «| 21) 15| 20/.13| 10| 16] 4| 0| 11| 12) 15) 21
Boeka-Negara . . . | 21) 18| 25] 22| 21| 20! 8| 12] o 14| 24} 19
a oiv 29| 22| 22) 21| 19| 19} 6| 11] 9| 12) 23) 25
rdjo Sarie 25) 23, 27 24| 24) 28) 7| 17| 12 13! 20) 24
Kersana. 40) 19} 14} 10 9| 1394 51.6! 1| 6-46] 91
Baros x e. 18) 16) 191 10 7) 121-98| 5|. 6| 6 1917
Ketanggoengan. . .| 11 12) 9| 5| 5| 4 2 o 5| 5| 10| 14
Bandjar-ardjo. . . . | 18} 15) 17) 13 10| 9| 2 1| 7| 5| 11| 16
nn est 18 18 19 BLU. 5| 71.60. Ta 2H
Kali Gogo. . . . 9 10 9 Gra Du b d A 8M
Ketjapi. . 14| 14 19| 12) 10) 15| 5| 5| 5| 11| 17) 26
AE S... 18 14| 10| 13| 10 5| 5| 6) 10| 15| 10
Bala-poelang. *. 19) 20) 18 12) 12 9 7| 9| 9| 7 14) 20
Adi-werna. . . . 16} 19) 13| 10) 8| 9| 6| 7| 11) 6| 10} 20
Karang Kobar. 24) 21| 19| 22) 20| 19| 5| 11| 18| 22| 28| 27
Bandjar-negara . 19| 22) 15| 19| 20 13| 7| 8| 9| 13) 22| 25
Wonodadi. . . . 12 8| 111 10) 26) 3| 5| 4 7 9| 22 25
Poerworedjo. . +) 16181. T 33 18 32 3 7: 5-19 23 19
katedjo . . . . | 19| 12 10| 20| 20! 14) 1| 10| 6! 11| 23! 18
wa D 22| 18| 16| 16| 23| 2% 7| 11| 11) 14! 23| 21
Bobot-sa - … „| 22) 20| 13| 17) 18| 19| 7| 13| 13| 21| 23) 19
Pan joeni eh 23| 17} 15| 17) 17) 16| 4| 11) 13) 12 22 22

— 227 —

REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
H | a | E LÉ m
||. | 18 lel glee
= EÉEIaXd. ee i | 3 SS = = J
e | o 8|B | lg La wl BAR > S cane,
et el ww ogee in 5 = | 2 1 e > =
"3 | EE ae || PP pc m
282| 270| 200| 275| 100| 144| 55| 71| 80| 89| 251| 266] 2083
468| 372| 104| 86| 24| 116| 14| 87| 8| 58| 113| 202] 1652
487| 269| 152) ? Pp | 199] 87| 74] 86| 184| 233| 275] w.o.
456| 523| 4538| 371| 225| 338| 43| 113| 148| 244| 265| 285] 3464
385 | 524| 589 | 354 | 407| 361| 69| 133| 235| 225| 308| 226] 3816
n.w.| 485 | 498| 2701 367 | 561| 182| 172| 209| 208| 5101 440 e
384| 228| 538| 405| 415| 415| 152| 164| 202; 139| 506| 389| 3997
844) 316| 618| 336 | 270] 378| 40! 80] 176, 249| 378| 614] 3799
352 | 349| 5561 396 | 368| 294| 34| 0] 306| 257| 298| 412] 3620
528| 314| 564| 629 | 617| 589| 169| 133| 263| 317| 697 | 581] 5401
480| 423| 543| 389| 365| 607| 122| 127| 194| 243| 506| 382| 4381
100, 615| 502| 339| 538| 457| 97! 148| 373| 242| 786! 410] 5207
368, 342) 910} 212) 57| 182| 41) 25| 133| 52) 220) 273|. 2115
250| 197| 253| 123| 141] 162| 78| 70| 68, 76| 130) ? w. 0.
309| 372| 107| 154| 82! 61| 22| | 173| 288| 157; 218] 1888
396| 261| 227| 138| 138| 137| 36| 40; 60| 60| 174| 340| 2007
460| 498| 578| ? 9 |991| ol 84| 60| 49| 201| 483] Wa
219] 359| 296| 130| 33) 90! 53| 64| 55] 32| 159, 556] 2106
416 | 301| 285| 224| 127 | 177| 51| 86| 88) 179| 217) 431| 2577
466| ? | 263| 117| 152| 1681 148| 164| 80| 131) 366| 280] w.o
416| 404| 348| 183| 142| 186) 83| 66| 91| 167, 389| 448] 2923
2718| 426| 137| 122| 108| 105| 82| 40| 77| 87| 94| 295; 1801
4141 295| 211| 276| 327| 295| 34| 118| 276| 385| 640| 479] 3750
396 | 237| 257| 317| 419| 249| 47| 101| 158| 228| 776| 669| 3854
262| 103| 128| 171| 787| 92| 141| 117| 195| 225| 653| 790} 3664
170| 104| 73| 111| 138] 119| 20! 76| 45| 163| 3859| 227} 1600
287| 130| 141| 283| 397| 253| 43| 167| 103| 239| 574| 254| 2871
363| 294| 273| 247| 304| 352| 80| 96| 198| 167| 489| 348| 3211
353| 386| 220| 446| 421| 464| 219! 242| 321| 508| 759, 528| 4817
445| 189| 202| 170| 230 170| 834| 117| 180| 199| 901| 306] 3143

— 228 —

REGEN W b pere dat
GEN.

AANTAL REGEND

= ES qb sis

SII T SEP
1893. 3l8lglal || .18/3/5/8 | me

S| 88885588858

Simi 5 <|l2|öla|A

R eed
Poerwokerto. . . . .| 19 12 10) 9| 13) 10| 6| 9| 7 7|23 19] 14
Djati Lawang.. . 12, 12; 10] 10) 10) 9} 4| 3) 10) 9| 21) 17) 18
Adji Barang. . . . . | 18) 16) 11) 15) 15} 9| 7| 10| 14| 11) 15) 18] 15%
SADE. . | 16] 14) 17| 17} 21| 23| 7 9| 12] 151 295] 26
Kedongdong. . . . . | 18] 14| 15| 17| 13| 14] 0 7 6 18| 17| 143
Kali-böto.. . . . . .| 22 17| 20| 19| 16 18 3|. 8 3| 21| 22) 177
Tedoenan. . . . . .| ?3| 16| 14| 17, 19 12 3| 9| a 11| 20) 20) 172
Kali-bawang. . . . . | 19) 22 21| 19) 25| 23) 5| 14| 7| 10) 27) 27] 219
Kali-wiro.. . . . . . | 21 22| 19| 16| 21| 18| 5| 10} 7| 15| 22| 27| 208
Kedoeng Kebo. . . .| 24 17) 18| 17) 15) 11| 3| 10] 5| 10| 21| 22] 168
|

Kali Gesing. . . . _ | 25| 18| 17| 16] 19 13] 2|. a 7| 51-22) 201 MH
Djogobojo. . . . . .| 19] 16| 11| 16 17| 8| ol 9 11| sl 20! 16| 1513
"enea >. Fi» HI TT) 17 110 3 5 5 BE 19-20 149
Koetoardjo. . . , . .f 20) 11) 10} 14 11} 9| 2 6| 4| 5! 16) 17] 129
Banjoe Oerip. . . . . | 24 14) 10) 17| 12| 10| 2 8| 4| 6| 18] 19] 14
Aglik Koelon.. . . . | 19} 13| 11) 18) 14] 7| 1| 7| 6| 9| 18114} 192
Poerwodadi.. . | . . 19 7) 7} 10 9| e 0| 7| 4| 5 10| 8| 9
que ee ke 18 16. 10| 17| 15 10| 1| 6| 4 3| 18| 14] 192
Kalimeneng. . . | .|22 18] 17| 16] 17 10] 1| 6| 5| 5| 19 18| 154
Samógedó. © . „7. 13| 8| 14| 13] 15 10| 0| 7| 6| 10 17) 17} 190
Sokoglap. . <- .|17| 15| 18] 18| 10| 8| 9| 6 a b 19| 18} 198
Kedoenggoepit . . . . | 20] 16| 18 17| 18 12 2 8| 5| el 23] 18] 165
Premboen. -. .L19 12 10018 110 9 9 5 2 51411 vo
Wadas Lintang. . . „| 16) 17) 14 18) 21| 20| 2) 9! 7| 12 24 23| 183
Ambal .. ris 11] 120 20 qd da 7 o 92120 NE
an. ee 16| 14 12] 16! 16| 10} 1| 5. 4| 6) 18| 12] 190
Sadang. . . . . . .| 18] 19 17 18| 28 12 2| 10| 7 6! 21] 19] 112
Penoenggalan.. . . .| 16 12| 12 15 17! 13] 3. 6| 8, s 24] 17) 151
Keboemen. „| 23! 18] 16! 20] 14! 14) 1| 7| s| sl 16) 18] 16%
Dorowati. . «Lis iud 8 Mae 9 2 7 7 938 PLN

— 229 —

REGEN WAARNEMINGEN.

HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.

3 E PEN : 2 2 E Jaar.
c pr Er qa = BD RA RE > 5
pee la LA] eR ee ao 31,2%
Sle sd el e ae à | =.
304| 103| 231| 222|.344 zaal 78| 102 205 | 174| 615| 374| 2994
272| 235 | 293| 134| 318| 154 ed 89| 264| 768| 317| 2984
425| 180| 251| 222| 247| 156| 208| 172| 299| 346| 555| 292| 3353
418| 192| 517| 418| 515| 372| 45| 203| 224| 144| 800| 526| 4374
319| 163| 244| 393| 189} 183] 0| 64] 112) 61| 487| 306| 2471
392| 307) 204| 327| 239| 181| 9| 73| 66| 172| 524| 411| 2905
384| 218| 283| 339| 390| 230| a 147| 110| 169| 498| 333] 3109
432| 198| 403| 503| 489| 280| 38| 331 217| 112| 795| 423| 4221
883| 160| 276| 478| 364| 208| 31| 74| 41| 168| 640| 598| 3421
353| 202| 223| 285| 218| 139| 5, 92|. 66| 97| 392| 291] 2316
416| 199| 292| 372| 464| 254| 11| 117) 75| 113| 508| 358] 3239
419| 132| 180| 180| 254| 154| 0! 75| 94| 184| 555| 350| 2577
406| 282| 160| 342| 183| 77| 8| 35| 32| 37| 178| 249| 1989
871| 120| 238| 223| 106| 115 | 836| 51| 100| 339| 326| 2033
260| 105| 138| 179| -202| 165| Al 44| 31| 99| 383| 288] 1898
316| 85| 157| 174| 338| 102| 5| 48| 90) 104| 359| 325} 2108
416; 76| 171| 200| 307| 143| 0| 129| 51| 69| 371| 216} 2149
269| 200| 141| 253| 269| 262| 2| 63| 72| 112| 336| 270| 2249
290| 140| 221| 327| 188| 156| 2| 40| 59| 97| 400| 318; 2238
257| 250| 187| 411| 523| 257|- 0) 172| 112| 126| 779| 452| 3526
316| 218| 234| 362| 287| 277| 8| 109| 41| 144| 644) 392| 3032
354| 200| 241| 291| 285| 229] 5| 80| 55| 208, 530| 444| 2917
292| 162| 223| 194| 242| 281] 0| 91| 20) 119| 327| 272] 2223
502, 226| 221| 282| 435| 305| 17| 186| 201| 165) 938| 762| 4240
356| 131} 187| 273| 375| 211| 3| 249| 131| 149| 486| 335] 2886
315| 267| 263| 297| 538| 237| 20| 131| 176| 217| 725| 286| 3532
545| 184| 305| 427| 448| 226| 6| 142| 172| 807| 663| 558| 3983
143| 147| 143| 265| 305| 237| 14| 101| 177, 299| 942| 447| 3220
257| 122| 262| 180| 318| 281| 3| 50| 78| 188| 342| 342| 2423
241] 56} 161| 262| 328| 189| al 46| 78| 237| 564| ? | w.o.

Ee < T MST SR EE

— 230 —

REGENWAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN. l
Sei sra Él |
1893. nl, le 13131218, 8 | Jar
g a | al © || ml 8
JE CoL OGERE
Karang Anjar. . . | 18) 19] 15| 18| 16| 14 2 | 8| 7| 11) 20) 23] 14
Kedoeng Wringin . | 26| 22| 17| 22| 24| 16| 4 | 11| 11| 12| 23| 22] 210
Gombong . . . . . 23| 18 16| 20 21) 18] 2 | 12 14) 15| 24| 21] 204
Kreték 18| 15| 13| 18 18| 13| 2 | 6 9| 7| 18 16) 158
Poering. . 19) 12 7| 12 17| 10, 3 | 7| 13| 5| 21| 10) 186°
Bedégolan . 16| 11} 11} s 15| 10] 2 | 6| 4 7| 16| 14 120
Pasoetjén 8| 7| 10| 16| 18| 14| 3 | 6! 8| 5| 17| 18] 125
Wonosobo . . | 24| 21| 20| 19| 25| 24| 9 | 12 12| 20) 27| 27] 240
Koetowinangoen . . | 21| 15) 14| 15 ı7 11| 4 | 6 8 9| 22| 16] 158,
iir. ull. 19| 14| 16| 16 17| 8| 3 | 6! 14 10| 21) 17| 161
Tjilatjap 22| 17| 15| 14| 21| 14| 7 | 15| 18| 14| 24 20
Sitipdja >- 23| 18 15| 16, 21) 12) 2 | 7| 8| 2 | Pi?
Rogodono. . . . . 24) 8| 18| 12 18| 12| 3 | 6! 11| 16| 23! 23
Poerwogondo 20| 10| 14| 16) 19| 16, 2 | 9| 16| 11) 24) 19
Premboen. . . . . 23} 17| 18] 15 12 13} 4 | 7| 5| 8| 22 19
Wiong. -. .. . 22| 17) 12| 15 16 10 3 | 7| 3 3| 16| 17
Dromo 0... 21| 18| 17| 17) 18 10 2 | 11| 6. 8 24 24
eb oe. 21| 18 19| 20| 23| 21| 9 | 14| 10) 12| 27| 28
Dan en 14| 21| 161 19 16) 17) 6 | 9| 10) 12| 24 26
2:7. 26 24 16] 18| 20| 18] 7 | 7| 8| 12| 21| 27
Mire; aa 25| 18 19| 22 19 11| 0 | 4| 4| 5| 21) 20
Slagreng >... 22 17 12 18 14 10 0 | 5| 5| 6| 18) 16
Sarangan . . . . . 26| 20| 24| 18 18 14 0! 9| 5| 6| 19| 22
Pannupan. > -l 25. 20| 17| 19| 15) 10 0 | 4 4| 6) 16| 15
Redjo-Sarie . . 20| 17| 15 17| 12} 9/0 | 5. 4| 5| 17) 16
Gorang-Gareng. . . | 19 12| 10 17 14 11, 0 | 4| 5| 3 13] 16] 12%
Soember-Mangis . . |? | ? | ? | ? | » 0| 7 15| 9| 23| 29 WO
Djati-redjo . . . . | aj 13] 6 3, a 110, 2| of 1 15 8| &
Wono-Salem 14 22 13 23 15 10, 3 | 2 3| el 18| 20| 14
Trawas. . . . . . | 28 26 23 18 19 19 0 | 2 1 014 20) 157

ae Ze, oden EET

— 231 —

REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELBEID REGEN IN MILLIMETERS.

. = ຮ >

919 E.I
E BI. E z E 5 = Jaar,

pte AIEE SISI EE:

A eee =
245| 123| 330| 237| 402| 207| 21| 137| 70| 249 |1053| 300| 3374
505| 251| 266| 312| 417| 303| 53| 237| 158| 264| 868| 377| 4011
855| 146| 219| 243| 343| 336| 25| 211| 107| 233| 874| 333| 3425
329| 159| 240| 334| 409| 230| 55| 211| 150| 260| 676| 249] 3302
370| 203| 137| 189| 357| 327| 130| 63| 308| 324| 863| 167| 3438
812| 99| 152| 272| 396| 256| 26| 164| 57| 196| 450| 391| 2771
244| 72| 271| 195| 279| 289] 7| 46| 41| 184| 504| 280| 2412
339| 265| 295| 357| 466| 463| 105| 130| 207| 292| 620| 449| 3988
333. 110| 243| 288| 368| 238| 11| 87| 54| 199| 459| 403] 2793
273| 117| 243| 342| 269| 158| 10| 64| 111) 1401 380| 272] 2379
875| 226| 406| 218| 470| 239| 82| 519| 496| 249| 500! 259] 4039
253| 106| 245| 198| 326| 266| ? | 58| 64 PIF w. 0
846| 100) 214| 207| 473| 258] 9| 50| 145| 197| 802, 263] 3064
335 | 150| 247| 257| 398| 200| 4| 38| 167) 154| 748| 197| 2895
400| 198| 305| 205| 280| 251| 6| 100| 32| 146| 372| 426| 2721
847| 225) 235| 338| 273| 204| 91. 99| 55| 87| 397| 309| 2578
935 | 325| 335| 381| 465| 278| 11| 155| 61| 149| 659| 582| 3936
371| 201| 478| 352| 394| 271| 67| 246| 223| 139| 790| 608} 4140
867| 657| 261| 235| 182| 152| 61| 51| 137| 200| 254| 585] 3142
620| 749| 442| 421| 263| 299| 68| 74| 122| 87| 370| 625} 4140
329| 175| 169| 352| 358| 95| 0| 110) 837| 22| 393| 279] 2319
189| 206| 153| 413| 269| 91| 0| 107| 53| 49| 386| 263| 2179
498| 144| 264| 355| 261| 113| O| 107| 30| 49| 392| 570} 2783
804| 167| 175| 462| 262| 105| 01 111| 40| 26| 308| 236| 2196
233| 138} 141| 308| 227| 117| O| 56| 10| 10| 228| 258} 1721
308, 121| 164| 150| 180) 75} ol 19) 1 9| 198| 175| 1410
*) 9) 212i pi? | 2.) 115) 208 10r BOP] BI w o
1441 289) 109! 39| 8) 34| 0 15 19| 192| 62 908
249| 393| 267| 319| 298| 207| 15| 74| 29| 65| 375| 461| 2752
454| 766| 390| 145| 82| 183| o 37| 2| 01 192| 417| 2668

ss DE <
REGENWA ARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN.
= kK | | Patol je
1893. SBB]: | E E |2|E|E| Jaar
|| 8 lc) 814) bis) 5 San
Sels is | + Slo lets
Tjlaket 25| 25| 25| 17| 12 14 0; 5| 8| 1| 12 21] UM
HE ora 27| 25] 24) 17| 12| 12 0| 3| 1! Of 14) 28) HE
Djati-Djedjer 14) 19 12-10) 8 8 Of 1 ?| ?|.*| *1 M
mpak Banj ?|?|?.16,15 12) 3 7| 8|.4| 17) 22] we
Proefstation O. Java. | 19| 18 18] 9 sl 7| 0 0 0 0 7, 19} 100
Prigen . . . . . . | 28) 26 22| 18| 11] 15, 0} 3| -2|- 0-12 201 I
Kassrie Ian 25] 20] 14| 12| 111 0| 4| 3| 0| 7| 19] 83
Gempol. . . . . . | 21| 18| 16] 2 4| 7j 0| 2| oF ol e| 19] B8
Petong Omboh. ? | ? | 15) 16 17) 9) - 6} 8| 13) ? | 13) 16) WR
Soemb. Mang. Kidoel. | 17 18| 16| 17| 19 12 7 10 15, 7 13| 20] 11
Wonomerto Ios -cJ ITI P91 6-91 09 -?] 10 1f
Soember Mangis 17) 17| 13) 16| 16 9 9 10| 15) 8| 13) 19
Banjoe Poetie . 0.1232) 8| 8| 6/-0| 2| 11 t| 13] 2
Genitri $a Pl ENIG Z 7 8- OÙ: B. br 6 I0 3
Widodaren . . . . | 19| 17| 23| 18| 15/ 18| 3| 7| 18| 10| 24] 29
Pakeeda X — . . | 18| 17| 16| 13| 9 3| Taat 46 1] 10| 2
ali Padang P RIPPLE 44 5 18 Sri
Kali Baroe tt 16.10 Hr ^98 4-83 9 1 3 19 9
u. Se - | 21} 21] 22) 13] 9| 4 9| 18| 11] 3) 13 27
Tanga - « | 21| 20 16; 4| 10| gl 0| 2 8| 8} 16, 23
Lodjadjar. . . . . | 17) 23 22| 18] 11| 12) ol ad 3l ? | 14 28
Angkrék . : . . .] 90190 15 10. 6 4 atas 1-11] 29
Kajoemas. . . . . | 28] 24 18 15] 8| 4 of 1| ol o 11| 22
Taman Arcem. . . | 22 21| 15| 13| 5| 4 of 1| Of 0|13| 24
Poeloe Bras. . . .|?| F| P| p | *|9 | | &| 18 10. 15) A
Loeboe Raijà . . . | 24| 18 18 22 17| 18| 22| 22] 16! 27| 25| 28
Gadoeng Batoe. . . | 25| 11| 18| 15| 11| 15! 16| 16! ? | 22| 24| 26
Batang Baros . . . | 18 11| 18 18| 12| 11| 18| 22] 16! 27| 30! 19
Simpang Tiga. . . gilik? 4 hu ies
o 14} 10; 5j 10} 15| 14| 12| 16! 13| 17 281 10

= 266 —

REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
d "ma Eg
a = E 2 A 2 2
Ace. d = 8 gisis Jaar
ERA EE eig
ba | u. A, als O rl) 4 | a 2 I 2 | Q
655 | 773 | 545 | 393 | 205 | 283 0! 29 9| 831| 3401 456 3717
610 | 762) 592| 345) 207 | 157 0! 33 1 0! 240! 509 3456
308 | 296| 171| 185| 154| 130 0| 20) ? ? ? Ww. 0
| P 316| 275| 260| 13| 80| 19| 101) 391| 391 w. 0
| 189| 284, 287| 180! 1001 112 0 0 0 69| 220 1441
900 | 795| 446| 1991 144| 473 0| 67 5 0| 167| 430 3226
307| 542| 277| 181| 145| 250 0| 36| 34 0| 142) 330 2244
361| 245| 209| 94| 94| 105 Or: H 0 0| 478, 279 1416
EP 157| 321| 225| 193| 31| 178| 315| ? | 265| 876] w.o
| 257| 276| 405| 191| 252| 241| 19| 220| 344| 74| 209| 273 2761

He DO
o> 00
W n2
©
1 BO
zw
[ac

Jk

oe
©

m bO
© GO
OU ND
A OO
co
© si
[ov

=
we

258| 162 330! 477 | 678] w.o
345| 212| 214| 414| 5651 245 3288
? W. 0

— 234 —

REGENWAARNEMINGEN.
NTAL REGENDAGEN.
: als Ele
“hat: Bg
1893. ສື່ | ຂ | al ll . | 8 | 8 ຂ | 8 | 5] dug
2|$|3|&IS|SISISIRASS|S
SE|3|4|3|5|5|4/5|0lz|A
Mabar Estate . . 8| 7| 5| 8} 7/10] 9|14|18|10|18|11| 120
Lingga A 18|12|18|14|17|15|15|16|14|19|24|18} 1%
Lingga B ? | P|16|14|18|16|16|16|17|14|27| ? | w.
Rimboen A. ?|?|17|15|14|12| 9|17|16|16|21| ? | wo
Rimboen B. P | ?]|14|12/17|15|14 15/15 /19|24| P | wo
Due i gara P| P|14|11|18|13|15|13|13|10|24| ? | we
Tanah Priok. 19|19|15|17| 9| 5) 8|14| 9|11|21/25| 1%
Min 3 Djeboes . . |15| 6|20|21|19|17|21|17|16|16|24|20| 212
MARGE . 00-00 11| 2|16|14|13|20|20 16| 9|14|19|22| 1%
Soengei Liat . . . |13| 8|12|16|11|15|16|16|10|15|16|18| 166
Merawang. . . 13| 7|17|10|11|10|18|12|10| 8119116
Soengeislan . . . . [21|10|21/|19|14 | 15| 17 | 13| 17 | 20 2125
Toboali. . 16|10|17|16| 9114121113] 9|11|17|21
Kota. 0... .— PIL) 2112113111 14118] 9) 9| 8110118
Pangkal Pinang I. |18) 9|19|19|16|15|18|20| 13 | 13 | 20 | 20
Pangkal Pinang II. |18) 911612211720 {18/19 | 14|14| 25 | 27
abo. . 5. PRA 51141141 18117 19] 8] 7118.10
Kota 5| 2) 5) 61401141171 8 | pil PPP
kame. a 21 |13|13|22| 1|25|26 22|14|19| 12 19
Karo 25 | 15|20|16|19|27|19|25|21|21|19| 14
Ajer Madidi. 28 | 12| 23 | 22 | 11 | 19| 14| 12 | 16 | 18 | 20 | 15
Boijong . 24 | 19 | 21 | 20 | 12 | 19 | 20 | 29 | 25 | 25 | 24 | 15
Benkajang 19 | 10| 22 | 27 | 28 | 21 |.25 | 21 | 18 | 31 | 27 | 25
Ngabang i .:: PUP) PP | Pi PEP ep 10124, 21/16

— 235 —

REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.

; = f£ E DN

DIEI. Bed c m
Oil | MEI CET 5 g = 8 Jaar.

191312181315 los kama, 53%

Him aid | al elise | 723170] 2 198
131| 30| 35| 114| 49] 161] 87| 203| 131| 251| 303| 101] 1596
186| 139| 367| 330| 366| 321| 210| 381| 351| 325| 778| 334| 4088
? | ? |319| 363| 402| 268| 296| 421| 304| 387|1053| ? w. 0
P | P | 318| 326| 264| 329| 118| 366| 304| 387| 713| ? w.o
? |? | 276| 238| 419| 305| 166| 359| 278| 343| 847| ? w.o
? | ? |275| 216| 373| 311| 208| 375| 280| 403| 867| ? w.o.
376| 278| 277| 476| 126| 74| 144| 193| 232| 136| 321| 552| 3185
340| 55| 349| 292| 276| 184| 420| 234| 223| 407| 455| 442| 3677
259| 14| 223| 348| 253| 186| 298| 140| 270| 238| 451| 319| 2999
211| 39| 385| 275| 194| 275| 269| 176| 217| 280| 178| 312] 2811
279| 107| 318| 260| 70| 180| 243| 178| 151| 140| 232| 358| 2516
289| 102| 459| 389| 242| 168| 249| 278| 278| 302| 255| 271| 3282
221| 113| 204| 256| 171| 295| 402| 522| 106| 340| 325| 287] 3242
136| 54| 148| 516| 188| 144| 269| 155| 199| 75| 125| 286| 2295
201| 159| 237| 387| 173| 153| 230| 171| 133| 178| 183| 289| 2494
217| 177| 231| 311| 153| 163| 238| 170| 130| 167| 211| 324| 2492
283| 84| 148| 213| 237| 201| 244| 160| 341| 183| 557| 461| 3112
137) 24| 45| 101| 198| 306| 128| ? | ? p|? w. 0.
181| 117) 166| 282| 35| 250| 555| 761| 214| 119| 118) 127] 2925
943| 534| 426| 313| 294| 429| 166| 335| 230| 421| 343| 143| 4577
565| 99| 488| 315| 171| 174| 144| 144| 181| 308| 296| 171| 3056
1220| 399|1125| 370| 296| 442| 446| 573| 478| 646| 571| 414) 6980
230| 124! 194| 369| 270| 258| 341| 233| 209| 441| 485| 468) 3622
El 8 | ei p | p | p | 2 | ? Pao 4491490, SIO wv»

— 236 —

LIGGING DER PLAATSEN.

aa
= es

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.

Soedimara 20 Batavia. Meester-Cornelis.
Tjiogreg. . 442 A Buitenzorg.
Tjikasoengka 290 -
Tjirangsad 690 > $
Tjipatat . 645 A ~
rg 220 A » |
Jas 90 ^ » UMS
parakan Salak . 622 Preanger Regentsch Soekaboemi. _
Perbaw L0 4400 5 » 1
Ar sa 700 » ”
Tjisalak . 550 » m
Soekaboemi . 602 S >
Baros. . . 495 » H
Sindang Sari. 601 = E
Goenoeng Sahari 946 ລ
Noord Tjempaka 1009 * Tjiandjoer.
Tjipadalarang 691 s; Bandoeng.
Friesland. . 1039 * H
Pangledjar 600 5 »
Tjimahi . 750 a -
Lemban ; 1251 :
Rantja Welini ; 1750 S Soekapoera-kol
Garoet . : 110 be »

jiharoes. |. 1345 ` »
Tjikadjang . 1240 z H
Tjempaka Warna 1150 j n
Margapala 875 Soemedang.
Tjinanzgerang . ; 900 » |
Tilak . . ? > > de
Soebang . 126 Krawang. Pam. en Tjias. lande

— 237 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN
it * > ຂໍ້ | |= | 2 2
= 3 + ud = S 2 R z
ANNE la 2.
G | & = < = GT He 8
89 65 24 91 34 38 | 40 | 15 | 49 | 79 | 35 | 32
129 73 74 27 |115 |105 106 | 94 | 65 | 47
124 60 47 98 | 101 30 | 55 | 17 | 83 |113 | 53 | 44
88 58 32 | 102 45 25 | 25 | 25 | 74 | 186 | 50 | 33
40 45 63 60 80 98 { 7 90 | 83 |200 | 80
59 60 75 | 100 33 32 | 53 | 77 1180 | 71 | 58 | 56
73 33 79 56 50 BI 440-1388 1 dO | 47 | 511 71
87 41 42 85 56 47 | 49 | 52 | 60 | 60 | 73 | 89
58 62 76 70 77 | ms | 24 | 52 | 60 | 54 | 89 | 41
59 42 86 92 63 41 | 69 | 116 2 | 55 | 59 | 78
35 42 26 60 28 60 60 | 46 | 60 | 120 | 80 | 50
50 55 78 99 73 | 123 49 |115 | 46 | 49 | 71 | 34
45 55 94 79 40 87 A7 | 101 | 65 | 271 74.1.88
51 49 102 98 55 58 49 | 95 | 49 ? | 76 | 47
P ? ? ? 2 ? ? | 54 | 45 | 46 | 95 | 99
34 48 32 59 67 66.187 | 94 | 4174) 724183
48 21 27 37 26 38 11 8 | 26 1 28.1884 97
70 29 32 59 64 36 | 20 | 43 | 68 | 43 | 88 | 55
39 23 56 51 55 29 | 52 | 37 | 86 | 31 | 69 | 20
13 18 34 35 50 38 15 | 51 ? P ? 2
26 41 21 50 ? so | 11 | 26 | 79 | 411 86 | 39
51 35 47 60 56 99 | 46 | 42 | 40 | 55 | 80 | 44
33 21 40 25 35 26 0 4 | 37 | 30 | 28 ?
83 75 39 65 79 43 |.95 | 68 | 47 | 72! 74 | 56
33 | 34 30 56 66 69 | 22 | 85| 0| 55 | 55 | 41
51 | 40 57 47 40 | 63 | 60 | 35 | 50 | 50 | 72 | 63
42 | 36 49 56 53 | 21 | 10 | 68 | 59 | 55 | 40 | 61
6 4 89 47 53 40 | bs | BB | 37 |. 35| 22 | 80 | 88
P 2 9 ? ? ? ? pi P| 261 42| 62
44 50 | 54 | 52 | 42

— 238 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.

Kamaroong . 79 Krawang. Pam.en Tjias. landen
Pamanoekan . 8 A D
Passir Boengoer. 47 5 »
Wangoen Redjo. 94 » »
Tenger Agoeng. 565 » E
Panaroekan 942 Krawang. »
Tjiatter . 1100 " -
Sariredjo. 565 » -
Kasso Malang 518 5 »
Boeka Negara . 1162 a ~
Djagernaik . 628 » »
Ardjo Sari 754 » »
Kersana 11 Tegal. Brebes.

ros à ? à E
Ketangoengan 11 » E
Bandjar Ardjo . ? A »
Sindang-heula 110 á =
Kali-gogo 4 m -
Ketjapi 21 A »
Notok P > ”
Balapoelang . 90 i Tegal.
Adiwerna . ? > E
Karangkobar 1023 Banjoemas. Bandjarnegam `
Bandjarnegara . 289 » ”

onodadi . . 230 » ”
Poerworedjo. 44 : Banjoemas.
Boekatedja . 42 2 d |
Poerbolinggo. 40 S Poerboling80. `
Bobotsari. . e $ Y |
Banjoemas 18 S Banjoemas.

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

— 239 —

| | „JA |

.d Ka Jat er ved BD hd o o =>
E o = > S = "d BIO | 81 8
rs Ey = < = = midi lola D
48 | 98 20 26 80 16 | 11 | 23 | 50 | 22 | 60 | 30
195 | 91 20 | 44 10 39 | 30 | 43] 8} 31) 698 1-48
128 | 37 40 ? ? 59 | 19.| 48 | 18 | 83 | 61 | 78
51 90 95 99 81 53 | 23 | 65 | 81 | 53 | 68 | 37
1B 76 | 148 90 55 41 | 48 | 39 | 82 | 39 | 72 | 47
? 54 117 70 87 86 1-860 4.44 | 72 | 55 | 101.70
100 36 105 62 79 70 52 | 48 | 64 | 41 | 61 | 63
60 | 48 | 100 66 50 | 58 | 20 | 24 | 80 | 50 | 60 | 108
41 52 138 64 76 47 19 0 | 76 | 44 | 61 | 54
88 53 65 62 70 71 60 | 31 | 95 |112 | 62 | 116
62 48 | 100 47 76 | 100 | 47 | 30 | 70 | 55 | 80 | 67
68 | 158 75 43 71 46 | 47 | 22 | 95 | 59 | 225 | 48
64 | 135 | 44 44 90 | 58 | 17 Alant
57 44 72 53 38 48 | 62 | 24 | 26 | 21 | 26 | w.o.
10 | 154 32 90 32 32 18 0 | 75 | 80 | 40 | 32
88 | 61 68 46 56 50 | 20 | 40 | 22 | 30 | 68 | 50
84 | 90 92 ? ? 39 | 34 | 34 | 21 | 22 | 79 | 66
| 30 LH | 3395 11 Bi | 27.) 2 | 27 | 20) BOJ 18
81 50 45 82 70 36 | 24 | 68 | 48 | 74 | 48 | 49
93 ? 70 33 35 | 42 | 52 | 85 | 25 | 68 |109 | 64
50 | 137 76 57 47 54 | 85 | 16 | 26 | 98 | 87 1125
56 71 43 32 21 43 | 58 | 17 | 28 | 22 | 38 | 44
44 | 29 35 55 84 | 44 | 21 | 34 | 63 | 124 | 91 | 51
74 1 99 | 565. | 45 | 57 | 62 1 18.1.00) 711 186 | 96.) 87
99.4.96 | 65- | 48 | we | 59 | 61 | 88] 49 | 00) 80) 98
81 | 80 | 80 | 90 | 25 | 29 1 10 1. 181 16) 80) 99 | 26
9 | 25 | 81 49 | 68 | 50 | 43 | 48 | 39 | 72 | 120 | 49
8 | 80 | 82 | sa | 56 | ms | a} 19! 62 |-81.| 71 | 52
86 | 35 | 39 | 70 | 97 | 61 | 77 | 46 | 89 | 110 | 106 | 70
# | 68 | 46 | 35t | 42 | si | 28 | 25 | 50 | 63 | 194 | 60

— 240 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.
Poerwokerto. 65 Banjoemas . Poerwokerto.
Djatilawang. . 14 D
Adjibarang 148 » `
oeran. . 720 Bagelen. Ledok.

Kedongdong. 467 Kedoe. Magelang.
Kaliboto Voet gebergte Bagelen. Poerworedjo.
Tetoenan 156 a |
Kd NE 580 » E |
PE kéo 62 » E |
Kaligessing . 62 4 » 1.
Djogobojo 6 d Koeto Ardjo. —
Sawangan 60 a » |
Koetoardjo 15 A A
Banjoeoerip . 22 E Poerworedjo. ©
Aglik Koelon 3 4 ; ”. ae
Poerwodadi . 12 i Koeto Ardjo.
Reboek . ; 20 a ”
Kalimeneng . 20 R ”
Soemogede . Voet gebergte. S ^
Sokogelap . idem. e D
Kedoeng Goepit. 18 » »
Premboen T S Keboemen
Wadas Lintang . Gebergte. Ledo
Ambar |o i 8 d Keboemen
Alian. Voet gebergte. 9 ? d
Sadang k * 1 1 iE d » : a
Penoenggalan . 147 P Karang Anjar.
Keboemen i 21 x Keboemen.
Dorowatie i 12 4 Karang Anjar.

— 241 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

z E Rr E E E
E = un = © = ES
3 E E są a K > E o Z 3 $
A = = = Si Se = >
5 a = = = 5 Ed 4 2 lg |A
74 63 56 47 93 74 | 26”| 38 | 65 | 80 | 96 | 83
65 58 | 123 31 | 175 42 | 47 | 34 | 25 | 89 | 93 | 46
90 38 80 49 91 37 |141 | 40 | 69 |127 | 179 | 58
15 45 | 104 90 98 46 | 19 | 62 | 64 | 56 | 175 | 61
39 15 50 30 20 0 | 20 | 38 | 32 | 130 | 47
| 54 66 41 45 49 37 4 | 21 | 29 | 65 | 104 | 88
| 85 | 36 48 38 65 64 4 | 61 | 45 | 66 | 84 | 68
104 57 57 56 61 62 | 18 |102 | 60 | 49 | 126 | 57
58 20 42 | 103 88 43 | 24 | 32 | 10 | 75 | 160 | 87
47 35 64 42 64 53 2 | 39 | 25 | 64 | sr 349
71 42 60 |100 | 12: 64 6 | 37 | 29 | 50 | 94 | 40
48 22 40 37 39 42 0 | 28 | 20 | 62 | 160 | 73
94 51 42 60 30 20 4 | 15 - 1k} 20 1.201 85
48 40 85 58 20 41 5 | 10 | 21 | 641 75 | 88
36 47 43 28 45 56 2 | 13 | 17 | 60 | 96 | 60
57 15 35 47 58 51 5 | 11 | 33 | 25 | 66 | 66
70 16 67 57 60 55 0 | 53 | 30 | 21 | 101 | 57
60 38 48 58 52 85 Gérer) 11487
48 30 45 82 45 54 2 | 24 | 28 | 66 | 72 | 103
67 56 50 | 130 74 51 0 | 60 | 37 | 49 |133 | 84
52 | 32 67 75 69 | 131 6 | 52 | 18 | 95 |102 | 92
48 66 82 51 56 98 4 | 44 | 19 | ni | 90 | 84
40 72 60 45 54 83 0 | 371.121 63 51
4% | 36 49 44 86 és | 11 | 81 | 84 | 69 | 167 | 81
98 1.97 58 72 65 71 2 |175 | 95 | 83 | 66 | 52
65 41 48 91 68 | 20 | 68 | 55 |115 | 125 | 95
M 3.38 | 41 70 | 52 | 63 4 | 65 | 45 | 171 | 96 | 74
| 405] BB 31 61 ść | 71 8 | 31 | 70 | 162 |145 | 85
=. ig 981 49 | 6 | (4 3 | 15 | 19 | 105 | 98 | 94
36 1 49 | 90 | | 76 | 40 | E 47 | 19 | 85 | ba | 41

— 242 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.

Karang Anjar . . * 12 Bagelen. Karang Anjar.
Kedoeng Nagin S Gebergte. * A
Gombong. . à 17 á »
Kretek . 36 à »
Poering . 7 A »
Bedegolan 21 » -
Pesoetjan 13 a ?
Wonosob i 840 Ledok.
Koetowinangoen. 11 » -
wawa.” 1 ý ”
Tjilatjap. Aan zee Banjoemas. Tjilatjap.
Sitiredjo . 21 » »
Rogodono ? : » :
P oerwogondo P Bagelen. Karanganjer.
Remboen. ? A H
Winong ? : Koetoardjo.
Broeno ` ?

epil. ? E Sapoeran.
Djatikalangan ? Semarang. Kendal.
Medin ? -
Magetan 361 Madioen. Magetan.
Slagreng 627 e "
arangan 1285 * »
Papringan 602 S »
Redjosari. 130 > -
Gorang-Gareng . 15 » -
Soember Mangis. 590 Pasoeroean. Malang.
Djati Redjo. 125 Soerabaja. Modjokerto.

525

Wonosalem .
Trawas S

”
H

n

n

cs. າະ ະ wg DRE

— 243 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

a = = is

BE ij. Elle | ຂໍ້ | ຂໍ
gl) 3 | © | | 215 2 2 318 3
Sis |= | 4 |S la siege
40 14 72 49 TT 66 | 20 | 76 | 31 | 90 |203 | 74
70 83 58 88 56 | 47 | 70 | 64 |125 |125.| 64
52 23 47 65 55 69 | 98 | 85 | 25 244 | 56
39 33 50 61 63 50 50 |115 | 31 | 90 | 180 | 39
62 54 68 54 [110 | 191 1117 | 28 [192 1187 1185 | 82
43 25 38 68 65 60 | 24 | 79 | 34 | 68 | 66 -| 102
88 24 73 47 43 92 3 | 19110 | 98 | HG |. 50
64 59 45 38 63 64 | 49 | 28 | 30 | 56 |108 | 81
52 35 94 96 54 72 4 | 51 | 20 | 120 | 73 | 85
34 31 49 26 50 50 +) 98 | 60.) 41| 12] 87
49 71 58 | 140 | 107 | 33 | 212 |108 | 64 | 52 | 59
31 57 35 51 93 81 16 | 14 ? ? ?

24 46 80 70 60 4 | 20 | 31 | 59 | 119 | 40

37 52 66 78 53 9 | 12 | 40 |. 50119058 | 47

75 69 45 57 79 9. | 4% | 10 | 67! 8& | 81

37 65 78 55 76 6 | 70 | 24 | 66 | 86 | 82
117 64 52 60 73 1 | 38) 26 | 121.91 60
48 78 79 68 52 46 | 76 | 74 | 45 1201 | 97

137 62 62 39 48 | 44 | %0 141 | 49 | 37 1.90
152 | 134 62 41 71 | 45 | 25 | 42-| 29-| 45 1102

34 49 71 102 28 0 | 48 | 20 941 BI 51
34 40 64 74 25 Oel 5:19: 1 38 101.22
27 54 90 59 28 0:| 41 | 19. | 88.88) 66
37 40 95 93 25 0 | 63 | 29 7 | 531 68
20 42 64 57 61 0 | 33 | 4 4 | 77:| 43
23 33 23 51 23 01439] 5 5 | 29 | 47

P ? ? ? ? 9 | 29 | 45 | 51 | 70 | 65

93 33 21 5 34 0 | 14] 0 | 19 | 82 | 30
61 65 68 55 78 12 | 72 | 15 |,85 | 63 | 98

| ni 91 2 0 | 82 | 49

— 244 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.
Tjilaket . 950 Soerabaja. Modjokerto.
Patjet ^... 650 » »
Djati Djedjer E a »
Dampak Banjon. 600 d »
Proefstat. O. Java . 5 Pasoeroean. Pasoeroean.
Prigen 580 4 Bangil.
Kasrie 198 ź E
Gem mpol . 10 5 ”
Petong-Omboh : ? i Malang.
Soemb. Mang. Kidoel. 550 4 ^
Wonomerto I ? » ni
Banjoe Poeti. 42 Probolinggo. Loemadjang.
genit 25. t 32 B ”
Soembermangis . 700 " :
Widodaren.. . 450 Bezoeki. Djember.
Pakoeda . 698 ' : Banjoewangi.
Kali Padang 1650 Pasoeroean. D
li Baroe A 350 Bezoeki. 2

Taman Gloegoe. 600 à E
Tangarang 250 3 5
Loedjadjar P n E
Angkrek. 1070 ^ Panaroekan.
Kajoemas 1000 1 E
Taman Aroem 1025 1 »
Poeloe Bras. Aan zee. . Gvt. Atjeh.
Loeboe Raija 2000 en 2000 Dad. Benedenlanden. Priaman
Gadoeng Batoe 1000 Pad. Bovenlanden. Kota.
Batang Baros 1400 S :
Simpang Tiga ? Oostkust Sumatra. Deli

ni 8 m ”

M I

— 245 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR
z G Sels SE
S | © E E O | See 212
= E = < = = 14 LO |A
95 | 153 63 72 35 70 0 | 15) Ai 31 | 69 | 66
62 96 76 43 39 DIS 1 0 | 47 | 138
45 45 25 61 57 52 0| 29) ? Pa + ?
P P 16 66 125 11 81111 BI 1-58 [28
43 27 60 54 47 0 0 0 0 | 29 | 36
94 47 62 36 | 129 018018 01.94. |. 84
147 30 28 21 56 6 | 141.181 9.021. 9
29 39 30 46 32 0 71-Di 01.941 12
? 40 70 67 42 9 | 55 | 59 ?| 64| 53
68 79 31 49 95 6 | 86 | 74 | 27 | 66 | 31
? P P ? 38 TIBET? ? |122 | 75
45 19 84 92 27 0 | 45 | 191 811 27-1. 6
51 60 32 56 58 0 | 38 | 37 | 25 | 40 | 127
47 30 58 | 102 | 137 | 32 |170 |107 | 66 | 40 | 68
98 72 | 135 30 60 3 | 15 | 46 | 48 |131 | 68
53 | 106 33 24 10. |: 87}: 891 80.1.5 | 59.1. 68
? ? ? 28 65 20816212901 PLS
59 31 22 28 38 | 17 |136 | 19 | 20 | 63 | 28
52 73 26 33 7 | 85 | 65 |142 | 4 | 54 | 65
62 51 9 38 26 0.1121 46 | 17 | 434.86
102 38 14 45 28 0 ] 18E 15 ? | 49 | 31
63 68 30° | 36 90 | 41 | 12 | 36 | 36 | 60 | 67
85 80 50 70 29 0 | 351 0| 0 } me} 80
100 63 37 28 8 0 | 281 0| 0182! 02
2 p 9 p 9 ? ? | 47 |130 | 97 | 84
27 42 57 66 94 | 54 | 44 | 41 | 52 | 73 | 139
31 84 49 21 pi 146 | 24} P | 67 | 59 | 92
43 40 87 29 62 | 97 | 45 | 52 | 47 | 76 | 45
20 40 29 2 ? ? ? ? ? ?l-?
118. | 10 do | we 1107 | 78 | 89 [115 | 52 | 77} 41

— 246 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1893. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.

Mabar Estate P Oostkust Sumatra. Deli.
Lingga 4 P ; Boven Langkat.
Lingga B P A |
Rimboen A ? $ »
Rimboen B . p s ^
Roemah Ma pa. ? | i
Tanah Pri 200 ' | Palembang. Moesi-oeloe.
au wy 3 Djeboes. 20 | Bangka en Djeboes. |
Blin 8 | > 5 Blinjoe.
Bean Li 12 | à S Soengei Liat. -
Marawang . 6 | A à Marawang. |
Soengei Slan. 5 | : e Soengei Slan. .
Lobo Ali: 5 | IA Tobo Ali. |

BRR E 5 Bangka en O. oba. |
Pangkal Pinang I . | 12 » Pangkal Pinang.
Pangkal Pinang II. | 12 : s e |
Dobo. ot a ? Riouw en O. Lingga.
Kota. > 3 È 5 |
A waija ? Amboina. Eiland Ceram. |
Karoa di s 300 Menado, Amoerang.
Ajer Madidi. °°; | 250 » ^

oijong . . ‘+ ? po ;
Benkajang Aan zee. | Westerafd. Borneo. Montrado.

gabang EE

»

andak. |
|

— 247 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

S T m n =

E E E = Pr = d S = 2 E S

2 © wes eo

c. E = < = Ekman toe LA

55 19 13 35 24 66 15 | 53 | 24 | 80 | 69 | 19

61 27 | 106 78 86 75 | 48 | 60 | 73 | 43 | 119 | 94

? 2 91 | 105 92 71 58 | 91.190 | 71 |B ?

? ? 88 9 48 95 | 40 | 75 | 95 | 73 | M5 | P

rae 2 85 60 88 57 14118155 21126 | P

EP > les | Bo | od | 60] Be | 80 | sei HO lage | ©

62 83 94 81 48 36 74 | 51 | 45 | 39 | 79 | 64

| 156 23 38 48 44 25 | 87 | 46 | 401 74 | 08.1108

123 12 73 87 71 43.1 43 | 361 9921701 8117

- 109 10 118 65 18 pa 40 | 46 | 99 | 78 | 49 | 100
|

| 148 34 95 64 16 45 | 94 | 48 | 36 | 35 | 35 | 67

E 59 30 69 77 48 33 | 32 60 | 61: 90.| 53 | 40

41 32 44 59 ag |105 | 59 |150 | 58 |126 | 83 | 44

45 19 32 | 200 47 27 68 | 42: 1.81 1 23 | 38 | 45

27 40 39 86 37 27 "7 1:47 | 40040] 28 | 94

33 38 39 63 32 24 so | 44 | 33. 39 | 31 | 39

68 63 38 55 95 48 47 | 30 | 90 | 61 | 180 | 130

59 16 14 45 42 | 110 IS | Pp? ? ? ?

35 41 52 50 25 65: |109 | 223 | 77 | 30 | 25 | 29

110 | 156 70 48 5t L5 10 001 36 | 85) 60 | 32

BLZ 53 90 40 38 93 | 56 | 35 | 49 | 39 | 72 | 34

190 | 111 1.98 60 58 sa | 59 | 63 | 80 | 69 1130 |108

36 43 30 4 31 58 | 56 | 62 | 40 | 46 | 4 2

P ? p ? 2 ? p P| ? |104 | 48 |146

Preanger Regentschappen, Afdeeling Soekaboemi, District Tjitjoeroek.

— 248 —

REGENWAARNEMINGEN TE TJISALAK.

Grootste hoeveel-

ża Hoeveelheid regen. | Aantal regendagen. | Lad per dag,
1890. | 1891. | 1892. | 1890. | 1891. | 1892. | 1890. | 1891. 1892

m.M. | m.M. | m.M. m.M. | m.M. | mi

Januari . ? 268. | 345 ? 15 19 p | 102 | 83
Februari ? 196 | 315 ? 18 | 19 | ? | 6
Maart. . P | 467 | 192 ? 28 | 15:1 8 Jee 38
April . ? 170 | 392 ? 14 | 21 | ? | 428
Mei 8i 1.293 ? 8 | 441.97 18 | 86
Juni » | 100 | 136 | ? s || ? | 36 | 2.
Je r: ? EECH Su 1]? 5 | 58
Augustus . . ? 0 211 ? 0 19 | ? 0 3
September. 149 | 30 | 197 | 14 | z | 16 |36 | 11 56
October . 878 | 219 | 392 | 19 | 12 | a | 61 | 70 5
November. . . | 288 | 272 | 309 | 20 | 19 | 19 | 46 | 42 n
December. . 386 | 899 | 984 | 105%) 1t | 14147 BE 0
Jar. . . .| ? |2108 |8228 | ? |144 (119 | ? | 102 | 56

AE EE

— 249 —

REGENWAARNEMINGEN OP DE ONDERNEMING TANAH PRIOK.
Palembang, Afdeeling Tebingtinggi.
3° 12’ Z. B. en 102° 56’ O. L. Greenwich.

Hoeveelheid Aantal [Gr ere eia a
R ase regen. regendagen. per dag.
1891. | 1892. | 1891. | 1892. | 1891. | 1892,
m.M. | m.M. m.M. m.M.
ei. o? 385 | P W |? 49
Februari . | 817 560 16 17 | 81 121
a | 378 | 224 | 28 12 | 65 52
EN .. an | s 15 20 | 106 59
mo i 165 16 12 |: 6 42
wen 27 935 7 10 1 19 59
po TI = 6 | 127 37
Anita eee | | 165 119 13 6 37 37
September. . . . | 237 128 11 D | 13 38
a — — i8 210 13 101 58 116
November. . . .| 300 280 20 19 | 50 53
December. . . .| 438 | 354 20 6.1 98 47
] Ee 2 3128 ? 164 | ? 121
Seren

In de tabel voor Tj 7 Voor Windrichtin
4 jepogo 1889—1893 blz. 9, 7 u. v.m. Voor Windrienüng
Bag pated in de E December en in t jaar, te lezen (ZZW —31)
ER | E

NOTULEN
VAN DE
VERGADERINGEN

DER

KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING

IN
NEDERLANDSCH-INDIE,

gedurende het eerste halfjaar van 1895,

Bestuursvergadering van 10 Januari 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren: Dr. VAN DER STOK, Voorzitter,
SCHEFFER, EYKEN, Dr. Kroos, BERMAN en Dr. FIGEE, Secretaris.

Na opening der vergadering worden de notulen der vorige
Vergadering na lezing goedgekeurd en geteekend.

I. Wordt voorgelezen een schrijven van Dr. TREUB, waarbij
deze dank betuigt voor zijn herkiezing als Onder-voorzitter
en verklaart die benoeming te aanvaarden.

II. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren Dr.
J. C. C. W. van Nooren, D. van AALST, J. H. op DE COUL,
J. J. R. Raat, H. F. C. Bakuvis, B. BERKHOVT en D. J.
W. A. G. Coops.

III. Wordt voorgelezen een missive dd. 11 December
1894 van H.H. Curatoren der Rijks Universiteit te Utrecht,
behelzende een dankbetuiging voor de aan het Geologisch
Kabinet der Universiteit ten geschenke gezonden verzameling
gesteenten en mineralen.

4
|
|

— 251 —

IV. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer Dosay
Laszror, Professor in de Zoölogie te Budapest, waarin deze
aan de Koninklijke Natuurkundige Vereeniging een voorstel
doet tot ruiling van Coleoptera en Lepidoptera. Wordt besloten
den Heer Laszror te antwoorden, dat de Vereeniging zelve
geen verzamelingen bezit, doch zijn wensch zal mededeelen
aan de Leden der Vereeniging.

V. Wordt voorgelezen het verslag van de Commissie, welke
op 2 December 1894 aan Professor P. J. VETH namens oud-
leerlingen en vrienden bij gelegenheid van zijn tachtigsten
verjaardag een „Feestbundel” heeft aangeboden, met de toespra-
ken van de Heeren KERN en Kan, bij die gelegenheid gehouden.

VI. Goedgekeurd wordt dat ten behoeve der Bibliotheek .
wordt ingeteekend op:

le. -De Encyclopaedie van Nederlandsch-Indië, uitgegeven

onder de hoofd-redaktie van Mr. P. A. VAN DER Lrru

en A. J. SPAAN.

2e, K. MARTIN, Reisen in den Molukken, in Ambon etc. en

3. B. Meier, Jahrbuch der Chemie.

VII. Wordt voorgelezen een circulaire inhoudende het voor-
stel tot het brengen van een eerbewijs aan Prof. GUIDO Cora,
op den 20% December 1894.

Aangenomen voor kennisgeving.

De Bibliothecaris doet een voorstel tot het druk-
ken van een supplement-catalogus, bevattende de vermeerdering
der boekwerken in de Bibliotheek over de laatste tien jaar.

Het manuscript daarvan is reeds gereed.

De Voorzitter verzoekt den Heer EYKEN met den Secretaris in
een volgende vergadering verslag te willen uitbrengen omtrent
den omvang en de kosten van deze uitgave.

De Voorzitter geeft hierop het woord aan den Penning-
meester, den Heer BERMAN, om verslag uit te brengen over
den financieelen toestand in het afgeloopen jaar. Daaruit blijkt
dat de inkomsten in 1894 merkbaar verminderd zijn door het
afnemen van het aantal leden en door de vermindering der
huurpenningen.

— 252 —

Een groot gedeelte van deze laatste werden geabsorbeerd
door uitgaven voor verbouwing.

De Voorzitter benoemt de Heeren EYKEN en SCHEFFER in
Commissie tot nazien der rekening en verantwoording van den
Penningmeester, met verzoek om in de volgende vergadering
verslag van hun bevinding te willen uitbrengen.

X. Wordt voorgelezen een schrijven van de firma
BorELHOo & Co. te Padang, waarin wordt kennis gegeven van de
toezending van een hok met een aap (levend). Wordt besloten
deze bezending door te zenden aan Dr. KOHLBRUGGE te Tosari.

XI. De Secretaris deelt mede dat hij van den Heer
KOHLBRUGGE een photogram (unicum) ontvangen heeft van
de twee laatst overgebleven Tengereesche berghonden.

Hij wordt gemachtigd daarvan voorloopig een zestal kopijen
te laten vervaardigen.

Algemeene Vergadering, gehouden op
Vrijdag 15 Februari 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Dr. Kroos,

SCHEFFER, EYKEN, POLAK en Dr. FIGEE.
at de Voorzitter heeft medegedeeld dat de Rekening en

Verantwoording van den Penningmeester, door de Commissie
van verificatie goedgekeurd, ter visie van de Leden ligt, gaat
hij over tot de voorlezing van zijn verslag nopens den toestand
der Vereeniging over het afgeloopen jaar 1894, welk verslag
op de gewone wijze in de eerste aflevering van het volgende
Deel zal worden opgenomen.

Daar niemand verder iets in het midden wenscht te brengen,
sluit de Voorzitter de Algemeene Vergadering.

Bestuursvergadering van 15 Februari 1895.

Aanwezig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter,
Dr. Kroos, SCHEFFER, EYKEN, POLAK, en Dr. FIGEE, Secretaris,
met kennisgeving afwezig de Heer BERMAN.

4

A ay EEE Ee EN en o RCM

— 253 —

De notulen der vorige Vergadering worden na lezing goed-
gekeurd en geteekend.

I. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren S. Everts
en Dr. H. B. van Buuren.

II. Wordt voorgelezen een schrijven van Prof. P. J. VETH
tot dankbetuiging voor de medewerking aan den Feestbundel,
hem aangeboden op zijn 80% verjaardag.

III. Wordt ter tafel gebracht een schrijven van den eersten
Gouvernements-Secretaris, No. 2562 dd. Februari 1895, ter be-
geleiding van een door de Regeering aangeboden exemplaar
van Prof. Dr. K. MARTIN'S „Reisen in den Molukken”.

IV. Wordt voorgelezen een schrijven dd. 19 December
1894 van den Onderdirecteur van ’s Rijks Herbarium te
Leiden, waarbij toezending wordt verzocht van eenige deelen
van het Natuurkundig Tijdschrift, en wel van deel 23 tot
30 en van deel 33 en 34, welke aan de overigens volledige
serie in de Bibliotheek van ’s Rijks Herbarium ontbreken.

Den Bibliothecaris wordt verzocht om aan dit verzoek te
voldoen.

IV. De Bibliothecaris deelt mede dat de firma Kolff € C°.
bereid is om 750 exemplaren van den Supplement-catalogus met
omslag te drukken voor f 190.— Hij wordt gemachtigd hier-
toe over te gaan.

V. Komt ter tafel een schrijven van het Bestuur der N.I.
Maatschappij van Nijverheid en Landbouw, waarin wordt voor-
gesteld, om met het oog op den bouw valligen toestand, waarin
de vroeger door den Heer BEck geoccupeerde localen ver-
keeren, deze te doen sloopen, en den afbraak te verkoopen.

De Vergadering is volkomen bereid met dit voorstel mede
te gaan. Daar echter, volgens mededeeling van den Secretaris,
bedoelde pendoppo voor enkele maanden verhuurd is tot berging
van eenige meubelen, wordt besloten aan de Mi. voornoemd
te verzoeken, eerst na dien tijd tot den voorgestelden maatregel
over te gaan.

VI. Wordt voorgelezen een schrijven van Dr. R. KOEHLER,
Professeur de Zoölogie à la Faculté des Sciences de Lyon,

— 254 —

waarin deze verzoekt eenige Echinodermen van de Fransche
zeekust te ruilen tegen eenige van de Javasche.

Wordt besloten te antwoorden dat Dr. SLUITER vroeger
wel dergelijke ruilingen deed, maar dat de Nat. Vereeniging
zelve geen verzameling bezit en dat ook op het oogenblik
niemand ter plaatse aanwezig is, die aan het genoemde ver-
zoek zou kunnen voldoen.

Bestuursvergadering van 14 Maart 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter,
Dr. Kroos, VORDERMAN, EYKEN en Dr. FIGEE, Secretaris.

De notulen der Algemeene Vergadering en der Bestuurs-
vergadering, in de vorige maand gehouden, worden na lezing
goedgekeurd en geteekend.

I. Van de Ledenlijst worden afgevoerd Z. E. de Luitenant-
Generaal J. A. VETTER, de Heeren W.C. S. JANSEN en Q. VAN
BEUNINGEN VAN HELSDINGEN, terwijl tot Lid benoemd wordt
de Heer F. A. LEHWALD te Soerabaja.

II. Wordt ter tafel gebracht een schrijven van het Corres-
pondeerend Lid, Prof. WICHMANN te Utrecht, waarin deze met
dankbetuiging de ontvangst erkent van de asch, afkomstig van
den Galoengoeng. Deze is in zoover interessant als zij een
andesitiesch karakter draagt, in tegenstelling van de gesteenten,
waaruit de berg is opgebouwd, die n.l. tot de bazalten behooren.
De Heer WicHMANN houdt zich aanbevolen voor de toezending
van eventueele andere produkten, zooals slakken en bommen.

De Heer Frere deelt mede dat hieromtrent nog niets bekend
is, daar de Natuurkundige Vereeniging de rapporten, op de
uitbarsting van den Galoengoeng betrekking hebbende, nog
niet heeft ontvangen.

' Wordt besloten aan den Directeur van O. E. en N. te ver-
zoeken om de bovenbedoelde rapporten te willen doen toe-
komen aan de Vereeniging.

Wordt voorgelezen een schrijven van het Lid Dr. J.
H. F. KouLBRUGGk, betrekking hebbende op een aan hem

Ec

toegezonden photographische copie van twee Tengereesche
berghonden. Daar het photogram niet erg duidelijk is, wilde
de Heer K. haar een weinig laten retoucheeren.

De Vergadering is echter van meening dat een retouche van
photogrammen, waaraan een wetenschappelijke waarde wordt toe-
gekend niet geoorlootd is, tenzij die met de uiterste omzichtig-
heid verricht worde. Daarom wordt besloten het cliché van het
photogram ter beschikking van den Heer KOHLBRUGGE te stel-
len, die dan zelf de gewenschte retouche zal kunnen aanbrengen.

Verder geeft de Heer KOHLBRUGGE nog kennis van de
toezending van eenige bijdragen voor het Tijdschrift, te weten
een opstel over de Zoogdieren van Z. 0. Borneo en een opstel
getiteld , Action du climat des tropiques et du climat d altitude
sur le sang de Vhomme.

Wordt besloten den Heer K. mede te deelen dat beide
opstellen gaarne in het Tijdschrift zullen worden opgenomen.

- Komt ter tafel een schrijven van het Lid der Veree-
niging, den Heer S. J. Meiser te Tagog Apoe, waarbij deze
mededeeling verzoekt of de Vereeniging prijs stelt op het bezit
van een levenden mieren-eter in zwangeren toestand.

Wordt besloten te antwoorden dat op het bezit van dit dier
op het oogenblik geen prijs wordt gesteld.

Wordt voorgelezen een schrijven van den Chet der
Firma H. M. van Dore & Co., alhier, aan den Redakteur
van het Tijdschrift der K. N. V. waarbij deze Firma zich
beklaagt, dat de door de Natuurkundige Vereeniging over-
gedrukte Serie artikelen „Indische Huisdieren” in de Java
Bode verschenen, thans afzonderlijk in het Nieuwsblad van den
Boekhandel te koop wordt aangeboden, als overgedrukt uit
het Natuurkundig Tijdschrift.

Als antwoord hierop is door den Secretaris aan den Redakteur
der Java-Bode medegedeeld, dat aan den Auteur, Dr. VAN
BEMMELEN, een 100 tal exemplaren gratis is verstrekt ter rond-
deeling op de gebruikelijke wijze aan familieleden of kennissen.
Van een er overdruk is aan het Bestuur der Vereeniging
niets beken

— 256 —

Bestuursvergadering van 11 April 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter,
Dr. Kroos, SCHEFFER, BERMAN en Dr. FIGEE, Secretaris.

De notulen der vorige Vergadering worden gelezen en
goedgekeurd.

I. Tot Lid worden benoemd de Heeren L. RESNER, Generaal
Majoor der Genie, M. SEGov, Generaal-Majoor der Infanterie
en Dr. W. J. VAN STOCKUM, Arts, allen te Batavia.

II. Komen ter tafel missives van den Heer Dr. J. H. F.
KOHLBRUGGE, waarin deze verzoekt om een 25 tal photogram-
men van de beide laatste Tengereesche berghonden bij de af-
drukken zijner verhandeling, die op die dieren betrekking heeft,
te mogen ontvangen, benevens het negatief, om dit naderhand
mede te nemen naar Europa.

Wordt besloten dit verzoek in te willigen.

De tweede missive van den Heer KOHLBRUGGE heeft betrek-
king op zijn, in September van dit jaar te voleindigen, Mono-
graphie der Semnopithecen, ongeveer 200 pagina’s groot, die
hij gaarne in het Tijdschrift zou geplaatst zien.

Wordt besloten den Heer KOHLBRUGGE te antwoorden, dat zijn
verhandeling in het volgende Deel zal kunnen worden opgenomen.

omt ter tafel een briefkaart van den Secretaris der
Naturforschenden Gesellschaft te St. PETERSBURG, den Heer
JASCHTEAKS, waarbij wederzijdsche ruiling van publicatién wordt
voorgesteld.

Wordt besloten om aan genoemde Vereeniging de publicatién
der K. N. V. te zenden, te beginnen met Deel LI.

Bestuursvergadering van 9 Mei 1895.
Tegenwoordig zijn de Heeren Dot, AR, Waarnemend Voorzitter,
EYKEN, BERMAN, Dr. Kroos, en Dr. FIGEE, Secretaris.
r de Voorzitter verhinderd is de vergadering bij te wonen,
neemt het oudste Bestuurslid het Praesidium op zich.
De notulen der vorige Vergadering worden na lezing goedge-
keurd en geteekend.

— 257 —

I. Van de Ledenlijst worden afgevoerd Z. E. de Luite-
nant-Generaal A. R. W. Gry van Pırrıvs, de Heeren B. H.
MERGHARDT, J. W. TH. van Scuaik, J. W. F. J. VAN EECKE
en W. J. HUBERS VAN ASSENRAAD.

II. Tot Lid wordt benoemd Jhr. OTTO VAN DER Wisck,
Waarnemend Directeur van Onderwijs, Eeredienst en Niiverheid.

III. Wordt besloten, naar aanleiding van het overlijden
van het Bestuurslid, den Heer J. W. F. J. van EECKE, een
schrijven van rouwbeklag aan zijn weduwe te doen toekomen.

De Voorzitter brengt onder de aandacht der Verga-
dering het overlijden van het Correspondeerend Lid der Ver-
eeniging Prof. P. J. Verm, wiens naam dus van de lijst der
Correspondeerende Leden zal moeten worden afgevoerd.

Komt ter tafel een schrijven van den Heer Dr. H. ONNEN,
waarin deze zijn voornemen te kennen geeft, om na voleindi-
ging van den loopenden Jaargang, als Redakteur van het Tijd-
schrift te willen aftreden.

Wordt besloten dit schrijven te beantwoorden met een dank-
betuiging voor de vele diensten, door Dr. ONNEN gedurende een
groot aantal jaren als Redakteur aan de Vereeniging bewezen.

Wijders wordt besloten den Heer G. J. D J. BOLLAND te
verzoeken om als Redakteur van het Tijdschrift te willen
optreden, onder mededeeling van hetgeen het Reglement der
Vereeniging omtrent de wijze van uitgaaf en omtrent de
opneming van stukken in het Tijdschrift voorschrijft (zie Artikel
15 en 18 van het Reglement).

VI. De Heer EykEN brengt een verzoek ter tafel van het Be-
stuur der Amateur-Photographen-Vereeniging alhier, om een of
meer kamers in’ het hoofdgebouw te mogen inhuren, ten einde
deze dienst te laten doen als Laboratorium en Vergaderlokaal
tegen betaling van een bedrag van f 25.— s' maands. Met het
oog op dit gering bedrag en den overlast, dien de bewoners der
paviljoens waarschijnlijk zouden ondervinden, wordt besloten dit
verzoek niet in te willigen.

VII. Komt ter tafel een schrijven van den Waarnemenden
Directeur van O. E. en N., waarbij, als antwoord op schrijven

— 258 —

dezerzijds worden aangeboden berichten, betrekking hebbende
op de uitbarsting van den Galoengoeng in October 1894,
benevens een afdruk van een kort bericht, door den Hoofd-
Ingenieur bij den Dienst van het Mijnwezen FENNEMA hierom-
trent samengesteld.

Wordt gesteld in handen van de Aardbevings-Commissie.

VII. De Secretaris leest een gedeelte voor van een door
hem ontvangen schrijven van den Heer WICHMANN te Utrecht,
luidende: ,de waarnemingen omtrent de verplaatsing van de
triangulatie pilaren tengevolge van de aardbeving van 17 Mei
1892 op Sumatra zijn van zeer groot belang. Een dergelijk
feit is inderdaad voor de eerste maal geconstateerd. Maar
om tot bepaald wetenschappelijke resultaten te komen, zou eene
hermeting van al de pilaren noodzakelijk zijn. Hen onderzoek,
dat eenig in zijn soort zou genoemd mogen worden, maar
voor de vervulling van dien wensch zal wel helaas geen voor-
uitzicht bestaan.”

Naar aanleiding van dit laatste wordt besloten een schrijven
te richten tot den Chef van den Topographischen Dienst alhier,
met verzoek om te willen mededeelen of er eenige mogelijkheid
zoude bestaan om aan den hierboven uitgedrukten wensch van
den Heer WICHMANN gevolg te kunnen geven.

Bestuursvergadering van 13 Juni 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Porak, Waarnemend Voorzitter,
Dr. VAN DEVENTER, SCHEFFER, EYKEN, BERMAN en Dr. FIGEE,
Secretaris.

Daar de Voorzitter verhinderd is de vergadering bij te wonen,
neemt de Heer PoLAK de leiding der Vergadering op zich.

De notulen der vorige Vergadering worden na lezing goed-
gekeurd en geteekend.

Wegens vertrek naar Europa worden van de Ledenlijst
afgevoerd de Heeren Dr. C. GUTTELING (tevens Bestuurslid)
W. P. GROENEVELDT en F. J. VISSER

II. Tot Lid worden benoemd de Heeren J. Z. van Dyck,

— 259 —

Leeraar H. B. S. te Soerabaja en J. Haak, Directeur van de
Fabriek der Opiumregie te Mr. Cornelis.

III. Wordt voorgelezen een kennisgeving namens de familie
van het overlijden van Dr. P. J. Vern, Correspondeerend Lid
der Vereeniging.

Wordt besloten deze kennisgeving met een schrijven van
rouwbeklag te beantwoorden.

IV. Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten, met
algemeene stemmen, om den Heer Mr. M. C. PIEPERS, oud-
Bestuurslid der Vereeniging tot Correspondeerend Lid te
benoemen.

V. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer G. J.
P. J. BOLLAND, waarbij deze te kennen geeft de betrekking
van Redakteur niet te kunnen aannemen.

Hierop wordt tot Redakteur gekozen Dr. J. G. van DEVENTER,
die, ter vergadering aanwezig, verklaart deze benoeming te
aanvaarden.

VI. De Secretaris deelt mede dat door hem, in overleg
met den Bibliothecaris, voor de Vereeniging is aangekocht, op
de vendutie van Dr. van NOOTEN te Soerabaja de dertig eerste
deelen van het Tijdschrift, benevens nog eenige latere deelen.

Wordt goedgekeurd.

VI. Komt ter tafel een missive houdende kennisgeving
van het overlijden van den Heer MANUEL PINHEIRO CHAGAS,
Lid van de Kon. Akademie van Wetenschappen te Lissabon.

Aangenomen voor kennisgeving.

VIII. Komt ter tafel missive No. 2311, dato 13 Mei 1895,
van den Directeur van B. B. ter begeleiding van het Kina-verslag
over 1894, aangeboden tot opneming in het Tijdschrift.

Wordt gesteld in handen van den Redakteur met verzoek
om 50 afzonderlijke afdrukken van dit verslag voor den
Directeur van B. B. bestemd, te laten vervaardigen.

IX. De Secretaris deelt mede dat volgens zijn berekening
+ f 600 zal moeten worden uitbetaald aan de Auteurs van
oorspronkelijke bijdragen, opgenomen in den thans voleindigden
jaargang 1894 (deel LIV).

— 260 —

De Penningmeester wordt gemachtigd om deze uitbetalingen
te doen. Deze maakt de opmerking dat de kas dergelijke
uitgaven niet lang zal kunnen dragen vanwege het sterk
verminderend aantal Leden. Hij stelt daarom voor om deze
toelage, hetzij te verminderen, hetzij geheel te staken.

Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten deze aange-
legenheid tot een volgende vergadering aan te houden.

X. De Heer Eyken, Bibliothecaris, oppert het denkbeeld
om de Boekerijen van de groote Vereenigingen, als daar zijn:
Het Bataviaasch Genootschap, Kon. Natuurkundige Vereeniging,
Maatschappij van Nijverheid en Landbouw enz. in één gebouw
samen te brengen en te stellen onder de zorgen van één
persoon, aan wien men dan misschien gezamenlijk een zoo-
danig salaris zou kunnen toekennen, dat hij zijne zorgen
uitsluitend aan die boekerijen zoude kunnen wijden. De Heer
EYKEN meent dat het op de bestaande wijze onmogelijk is
een Bibliotheek, met name die van de K. N. V. goed in orde
te houden. |

De Vergadering meent dat het wel moeielijk zal zijn steeds
een persoon als den bedoelden te vinden, en is verder van oor-
deel dat, hoewel ook de Bibliotheek der K. N. V. evenmin
als eenige andere op volmaaktheid zal kunnen bogen, men
tevreden kan wezen met het Beheer tot dusver, in ’t bijzonder
onder den huidigen Bibliothecaris, daarover gevoerd.

XI. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer Dr.
KOHLBRUGGE, waarbij deze een bijdrage toezegt van een ver-
handeling getiteld: Immunité phtisique dans les hautes régions
et sa cause. De Heer KOHLBRUGGE is echter bereid dit stuk
tegelijk met het reeds vroeger gezonden , Action du climat des
tropiques et du climat d'altitude sur le sang de l'homme", hetwelk
als ’t ware een pendant vormt van het eerste, te plaatsen in
het Geneeskundig Tijdschrift, indien het Bestuur van oordeel is
dat het daar meer te huis behoort.

Wordt besloten beide stukken in handen te stellen van den
Heer SCHEFFER, met verzoek om in deze zijn oordeel te wil-
len uitbrengen.

BIJDRAGEN TOT DE NATUURLIJKE GESCHIEDENIS
VAN MENSCHEN EN DIEREN
DOOR
J. H. F. KOHLBRUGGE.

ZOOGDIEREN VAN DEN TENGGER.

Het gebergte, genaamd „Tengger”, ligt in Oost-Java, noord-
waarts van Java's hoogsten berg, den Semeroe.

Het bestaat uit een groot aantal ribben, die van een ge-
meenschappelijk centrum (den krater) geleidelijk naar alle
hemelsrichtingen afdalen.

Het is meer dan alle andere bergdistrikten onder kultuur
gebracht, zoodat de aardappel- en groentevelden, de aanplan-
tingen van koffie en mais zich tot op 7500 voet uitstrekken.

Hierdoor zijn de bosschen en alang-alang velden en met hen
de wilde dieren verdwenen; een verzamelaar voelt zich hier dus
zeer teleurgesteld, want van den rijkdom aan dieren, waarvoor
de groote Maleische Eilanden bekend zijn, bespeurt men hier
weinig; zoodat ik gedurende een verblijf van bijna drie jaren

‘hier niet meer soorten verzamelde dan gedurende veertien dagen

in Z, 0. Borneo.
Toch meen ik dat het niet onbelangrijk is te weten, wat ik
verzameld heb, niet alleen ter vermeerdering onzer kennis van
de verspreiding der dieren, maar ook en veel meer, omdat ik
van eenige diersoorten vele exemplaren kon bijeenbrengen,
waardoor mij òf nieuwe variëteiten Wegen? Wen ie) eg Z00-
genaamde kenmerken eener species mij ni
Ik laat hier eerst eene lijst volgen der. verzamelde dieren met
vermelding der Inlandsche namen en der hoogten, in voeten, tot
welke zij opklimmen, om daarna van eenige dezer dieren bijzon-
derheden te beschrijven.
LV.

18k

— 262 —

PRIMATES.
Semnopithecus maurus. F.Cuvier. — Boedeng. (*) 7500.
Semnopithecus pyrrhus. HORSFIELD. Loetoeng. 00.

Bedes. (T)

|Kótók. (J) 4000.

Cercocebus cynamolgos. SCHREBER.

CARNIVORA.
Felis tigris. LINNE. R AE 2500.
5 oreng.
Felis pardus. LINNE. Matjan toetoel. 7500.
Felis minuta. TEMMINCK. R ae
Koewoek. (J)
E i Andjing hoetan.(M)
Canis rutilans. F. Cuvier. Hasoo bajak: (J) 7500.
Raj be à Andjing. (M)
eed io LiNNÉ. Asoe (N) 1000.
ome Segawon. (K)
me ; Toeloepan. (T)
Helict lis. P
elictis orientalis HORSFIELD Slèntik. (J) 6600
Herpestes ichneumon. _ GEOFFROY. Gerangan. 6600.
Mydaus meliceps. F. CuvrER. Dune 5 1500.
Paradoxurus musanga. GRAY. Loeak. 7500.
Linsang gracilis. HARDWICKE. Reder eend 2000.
zeldzaam).
ARTIODACTYLA.
Babi hoetan.
Sus vittatus. S. MULLER. lg C9 8000.

Kedalon. (K. T)
Handapan. (K)
() Al de hoogte-cijfers hebben natuurlijk slechts eene betrekkelijke

waarde, want zij wijzen slechts die hoogten aan, waar ik of mijne jagers
de dieren hebben aangetroffen

— 263 —

Kidang. (N)
Cervulus muntjac. ZIMMERMANN. |Sangsam. (K) 7500.
Kidjang. (M)

EDENTATA,
Manis javanica DESMAREST. Trenggiling. 6000,
RODENTIA.
Pteromys nitidus DESMAREST. Walang Kopo.(T) 7000.
Sciurus bicolor SPARRMANN. Djelarang. (J) 3000.
Badjing. (J)
S j o
curus notatus BODDAERT. | Toepai. (M) 6000.
Mus alexandrinus GEOFFROY. — Tikoes. 7000-
Hystrix javanica F. Cuvier. |
Trichys fasciculata SHAW. , Landak. 6000.
INSECTIVORA.
Pachyura indica GEOFFROY. Tjeloeroet. 6600.
à : Badjing (J.) 5500
Tupaya javanica HORSFIELD. Tespai (M) .
CHIROPTERA.
Pteropus edulis GEOFFROY. Kalong. 3000.
Andere, kleine nog niet gedetmrd. Läwä. (J) 7000.

Ter verklaring der Inlandsche namen moet ik er op wijzen,
dat eenige dieren zooals Manis javanica in de Maleische taal
en in de Javaansche talen denzelfden naam dragen; andere,
zooals Felis minuta worden door de Maleiers op Java door
een ander woord aangeduid dan door de Javanen.

Weer andere en het zijn de meest bekende, zooals de ge-

. wone huishond, dragen een anderen naam, al naar gelang men

— 264 —

hoog of laag Javaansch spreekt, en eindelijk zijn er, die in
het Tenggersche dialect weer een anderen naam hebben dan
in het Javaansch.

Al deze verschillende talen zijn in de lijst met de volgende
letters aangeduid :

M = Maleisch.

J == Javaansch (tevens Tenggersch).

N — Ngoko of laag Javaansch (tevens laag Tenggersch).

K = Kromo of hoog Javaansch (tevens hoog Tenggersch).

T = Tenggersche dialect (afwijkende van Javaansch).

K T = Tenggersch-Kromo of hoog Tenggersch.

Waar slechts één naam genoemd werd zonder meer, is mi
slechts dit eene woord in al de genoemde talen of dialecten
bekend.

Semnopithecus maurus. CUVIER.

Semnopithecus pyrrhus. HORSFIELD.

„In exhibiting our animal with a peculiar name, and thus
proposing an addition to the Systematic Catalogue, I shall not
oppose my judgment to those Naturalists who, after instituting
a careful eomparison, may be disposed to consider it merely
as a variety of the Semnopithecus maurus.”

Met deze woorden erkende HoRSsFIELD, dat het nog alles
behalve zeker was of S. pyrrhus wel verdiende een eigen naam
te dragen. ScHLEGEL en MüLLER en later Gray betwijfelden
dit ook en noemden hem eene bruin-gele variéteit van S. maurus.
Later kwam SCHLEGEL (*) op zijn oordeel terug, op grond der
hem door DE VRIESE verstrekte inlichtingen; deze waren van
den volgenden aard:

a. B. pyrrhus leeft afzonderlijk en paart nooit met S. maurus,

volgens verklaring der Javanen van Batoe.

b. Hij wordt slechts in Oost-Java gevonden.

(*) SCHLEGEL. Monographie des Singes. Bldz. 57.

— 265 —

c. „Parce qu'il garde, pendant toute son existance, la teinte
d'un roux rouge propre au très jeune âge, teinte qui
change dans le S. maurus, de très bonne heure, au noir;
puis qu'il a les ongles d'un jaune blanchâtre et non
pas brun.”

Evenwel, SCHLEGEL zelf was toch nog niet volkomen over-

tuigd, en belangrijk is de volgende opmerking van hem:

»Ajoutons, cependant, que le S. pyrrhus, quoique rappelant
le S. maurus sous tous les rapports, toujours à l'exception
des teintes de son pelage, montre des ongles d’un jaune blanchä-
tre au lieu de brun, ce qui pourra bien faire penser à une
espèce d’albinisme (*), perpétuel dans l'espéce."

HonsrrELD (**) had reeds de volgende eigenaardigheden ver-
meld, welke S. pyrrhus tot een bijzondere species zouden
kenmerken:

1°. de onveranderlijkheid der kleur;

2°. het feit, dat Inlanders dit dier met den afzonderlijken
naam Loetoeng noemen ;

3°. zijn karakter, dat eenige verschillen toont met dat van
S. maurus; S. pyrrhus is een lieveling der Inlanders, terwijl
S. maurus door hen geminacht wordt. Zij trachten den eersten
tot een huisdier te maken, wat met den anderen niet gelukt,
zoodat HORSFIELD hem dan ook nooit in de huizen van Inlanders
heeft aangetroffen.

Al deze bewijzen zijn echter van geringere waarde dan
die, welke door JENTINK (***) aangebracht werden. Hij bewees,
dat de schedels van beide soorten belangrijke verschillen
vertoonen, die wij straks zullen vermelden.

Daar mijne woonplaats gelegen is in eene streek waar S.
maurus en S. pyrrhus beide zeer talrijk zijn (****) en ik dus

C) Ik eursiveer,

(") HoRSFIELD. Zoological Researches in Java. London

(7) JENTINK. On Semmopithecus pyrrhus Horsfield. Së from the
Leyden Museum. Vol. XIV. Note XX

("") Zeer vele ziet men in de SÉ SE die hier tot 4000 voet opklim-
men, enkele (S. maurus) zag ik nog op meer dan 7000 voet hooge bergtoppen,

— 266 —

dikwijls in de gelegenheid was deze dieren te zien en te
schieten, zoo heb ik veel over het al of niet bestaan van ver-
wantschap nagedacht en zal ik hier meedeelen, wat ik gezien
en gehoord heb, en daaraan de door anderen te berde gebrachte
bewijzen nader toetsen.

Laten we eerst de waarde nagaan van DE VRIESE’s en van
HorsFIELD's observatién alsmede van de door Inlanders gegeven
inlichtingen.

Dat de Inlanders den S. maurus ,Boedeng" noemen en den
S. pyrrhus ,Loetoeng”, bewijst niets, want zij hebben ook een
bijzonderen naam voor de zwarte variëteit van Felis pardus,
en voor meer andere werkelijke of vermeende variëteiten.
Over het verschil van karakter kan ik niet oordeelen ; dat beide
soorten echter, zoo zij nog vrij zijn, zich verschillend gedragen,
heb ik nimmer opgemerkt.

De bewoners van den Tengger en van Lawang hebben ook
geen bepaalde genegenheid voor S. pyrrhus; zij beweren boven-
dien dat beide soorten in gevangenschap spoedig sterven, waarom
zij ze ook niet trachten te vangen. Beschouwen we evenwel `
deze opvatting der bevolking van Pasoeroean als tot haar
beperkt, dan heeft HoRSFIELD toch nog geen recht om te
beweren, dat de Javanen den Boedeng minachten, want in
Bagelen (het land der echte Javanen) is de Boedeng in zeer

vele huizen te vinden.

Nog slechter staat het met de door DE V RIESE verkregen inlich-
tingen; zij doen eens goed uitkomen hoe gemakkelijk men, e:
zonder het te willen, alles in de Javanen, ,hineinexaminiren”
kan, vooral zoo men nog vreemdeling genoeg is om hun „saja”
en „inggeh” als eene bevestiging te beschouwen, met ons „ja”
overeenstemmende.

Ik heb niet noodig gehad te vragen of S. pyrrhus van
S. maurus gescheiden leeft of niet, want ik kon er mij herhaal-
delijk van overtuigen, dat S. pyrrhus nagenoeg nooit alleen
gezien wordt, maar steeds in gezelschap van S. maurus; men
ziet toch op de hellingen van den Tengger, van Poespo tot
„Lawang, steeds groote troepen van zwarte apen en onder deze bijna

— 267 —

altijd een of twee roode; dit is niet alleen mijne ondervinding,
maar ook die van den Heer SCHROK, die jaren lang Controleur
van Lawang was en bij het inspecteeren der Koffietuinen
bijna dagelijks gelegenheid had deze dieren te observeeren.
Hoe moeten wij dit uitleggen? Is het waarschijnlijk, dat
twee verschillende soorten geregeld te samen leven? Is het
denkbaar, dat zij dan met opzet zich steeds zoo vermengen,
dat er ongeveer steeds een of twee der roode soort te samen
leven met tien der zwarte? Waarom vermeerderen de roode
zich zoo langzaam, dat die verhouding steeds dezelfde blijft?
Mij dunkt, er is slechts ééne verklaring mogelijk, namelijk
deze, dat S. pyrrhus eene variëteit, een soort albino is van S.
maurus; een albinisme, dat ongeveer 10 °/, der individuen treft.
at de paring betreft, zoo was ik niet in de gelegenheid
deze te observeeren, maar tegenover de Inlanders, die DE VRIESE
ingelicht hebben, stel ik de verklaringen der bewoners van den
Tengger dat S. maurus en S. pyrrhus steeds paren ; verklaringen,
niet verkregen door eigen navraag, maar door mijnen djoeroe toe-
lis te doen navragen bij den kleinen man en wie Java kent, weet
dat men op deze wijze meer betrouwbare gegevens verkrijgt.
Maar ik kan over betere gegevens beschikken ; eens zag ik een
S. pyrrhus met een zwart jong, hetgeen bewijst òf dat S. pyrrhus
en S. maurus wèl paren en uit deze paring zwarte individuen
kunnen ontstaan, òf dat de roode apen, onderling parende,
zwarte jongen kunnen verwekken. In het eerste geval heeft
de bewering van DE VRIESE alle waarde verloren, in het andere
is hierdoor bewezen, dat S. pyrrhus en S. maurus varietiéten zijn
van één soort. Eene derde mogelijkheid blijft nog over en wel
deze, dat het door mij geobserveerde roode wijfje het jong zoogde
van eene zwarte, overleden moeder ; maar dit is niet waarschijn-
lijk, daar deze apen nooit vervolgd werden behalve door mij, en
toen ik bedoeld wijfje zag, was ik met de jacht nog niet begonnen.
Evenwel is de mogelijkheid, dat de veronderstelde zwarte moeder
door andere oorzaken overleden kan zijn, niet uit te sluiten;
maar dan moeten we ook wel veronderstellen, dat het j Jong van het
roode wijfje ter zelfder tijd overleden was.

— 268 —

Dat S. pyrrhus tot Oost-Java beperkt is, is zeker vreemd
maar bewijst niets.

Laten wij nu de waarde der kleuren nader beschouwen.
De nagels van S. pyrrhus zijn geel-wit en niet bruin als die
van S. maurus; dit verschil laat zich, zooals SCHLEGEL terecht
aanmerkt, zeer goed als „une espèce d'albinisme" verklaren.
Volgens alle natuuronderzoekers verandert S. pyrrhus niet van
kleur; deze bewering kan ik tegenspreken, de jonge S. pyrrhus
is veel lichter, meer vaal geel-bruin en de haren zijn effen
van kleur, de volwassen dieren zijn vooral op den rug meer
rood-bruin en de toppen der haren worden dikwijls op vele plaatsen
grijs of wit, evenals bij S. maurus, waardoor dus eene eigenaardige
overeenstemming van beide soorten verkregen wordt. Het
merkwaardigste echter is dat, terwijl de niet behaarde deelen
bij de meeste exemplaren wit of grijs-geel-wit zijn, andere (*)
een donkeren zwartachtigen tint van het gelaat vertoonen
evenals S. maurus en dat de huid der binnen- of ondervlakte
van handen en voeten wit en zwart gevlekt kan zijn van de polsen
of enkels af tot aan de toppen der vingers of teenen toe ; daarbij
zijn de roode haren op de rugzijde der handen en voeten met
vele zwarte haren gemengd en wel zoo dat de zwarte haren
distaalwaarts toenemen en boven de hoofdjes der middenhand-
beenderen meer zwarte dan roode haren gevonden worden.

Eindelijk zijn bij zulke exemplaren ook de nagels donker
gekleurd evenals bij S. maurus. Bij een ander dier waren de
huid der hand- en die der voetpalmen alsmede de nagels geel-
wit en alle haren roodachtig, maar het gezicht en de ooren
vertoonden zwarte vlekken.

Doen deze gevlekte exemplaren niet aan partieel albinisme
denken? Immers door paring kunnen die vlekken niet goed
verklaard worden, want wie heeft ooit een gevlekt kind geboren
zien worden uit de paring van blanke met zwarte of bruine
menschen? — Zijn de kinderen onzer negersoldaten en maleische
vrouwen soms gevlekt?

©) Het hier beschreven vel is afkomstig van een zeer groot, oud
mannetje. Lengte zonder staart: 63 cM.

— 269 —

Het is hier wellicht niet misplaatst eenige aanteekeningen
te laten volgen over het veranderen der kleur bij S. maurus.
Hierover berichtte HoRSFIELD: „Immediately after birth, our :
animal has a fulvous or reddish-yellow colour; as it advances
in age the colour gradually changes. A gray discolouration first
shews itself on the hands, the forehead, and the tip of the
tail; from these parts it gradually extends to the neck, the
shoulders and the flanks and assumes from time to time a
darker hue, until the coat of the animal is yet black above,
and gray underneath.”

SCHLEGEL schreef in zijne , Monographie des Singes”: ,le pelage
de leurs petits offre un roux-rouge, changeant de très bonne heure”
en op eene andere plaats: ,au très jeune age, tout le pelage est
d'un roux rougeätre ; cette teinte, cependant, change de bonne
heure au noir, et bien de la sorte que cette dernière couleur
commence par envahir les poils par leur pointe, pour s'étendre
successivement jusqu'à leur racine".

CHLEGEL en HORSFIELD stemmen dus daarin overeen, dat
de haren der jonge dieren over het geheele lichaam roode en
gele, wellicht ook bruinachtig roode (fulvous) tinten vertoonen.

Eenigszins anders oordeelde MULLER: „Bij de geboorte is de
kleur der haren goudgeel en slechts die van den achterrug,
de bovenzijde van den staart en vooral deszelfs kwast, nemen
aan de punten eenen zwartachtigen tint aan”.

Volgens MÜLLER is dus reeds menging met zwarte tinten direct
na de geboorte voorhanden. Ik kan verzekeren dat deze ook
door mij steeds werden gezien; evenwel is de beoordeeling
van kleuren volgens beschrijving zeer moeilijk en men kan
zeer vele tinten onder de woorden roux-rouge en roux-rougeatre
samenvatten; SCHLEGEL heeft echter de beoordeeling gemak-
keljker gemaakt door van S. pyrrhus het volgende meé
te deelen: „Nous répétons qu'il ne se distingue du S. maurus
que parce qu'il garde, pendant toute son existence la teinte d'un
roux-rouge propre au trés jeune áge, teinte, qui change dans le
S. maurus, de trés bonne heure au noir".

Dus volgens SCHLEGEL zijn de haren van den jongen S. maurus

— 270 —

geheel gelijk aan die van den jongen en volwassen S. pyrrhus;
daar ik nu eenige huiden van S. pyrrhus voor mij heb liggen,
zoo weet ik dus wat SCHLEGEL met „roux-rouge” zeggen wilde.”
In de eerste plaats moet ik dan echter opmerken, dat de
huiden niet alle onderling gelijk zijn ; evenwel op alle kan men
de woorden rood-geel, goud-geel, rossig, rossig-rood in toepassing
brengen; het is zulk eene vermenging van gele en roode tinten,
dat het niet gemakkelijk is die onder woorden te brengen.
In de tweede plaats moet ik verklaren, dat HORSFIELD en
ScHLEGEL ten eenenmale ongelijk hebben, zoo zij beweren, dat de
jonge S. maurus ook dergelijke tinten vertoont. Nooit, noch als foe-
tus, noch als neonatus, is deze gelijk aan S. pyrrhus; de rood-geele
tinten ontbreken ten eenenmale, geel-bruine of geel-grijze nemen
hare plaats in, en verder is er altijd veel zwart onder gemengd, wat
bij S. pyrrhus niet het geval is. De verschillen zijn zoo groot,
dat ik waarlijk niet begrijp hoe SCHLEGEL heeft kunnen beweren,
dat de jonge S. maurus dezelfde kleuren vertoont als S. pyrrhus ;
het zijn niet dezelfde, ja nauwelijks gelijksoortige tinten.
Ook weet ik niet welke waarde de woorden ,immediately
after birth” bezitten. Zou HORSFIELD werkelijk deze apen hebben
zien geboren worden of bedoelde hij slechts de kleinste exem-
plaren, die hij gezien had. Ik heb namelijk goede redenen
om te vermoeden, dat S. maurus twee maal van kleur verandert,
want het foetus is bijna even donker als het volwassen dier.
Daar wij nu bij den mensch zien, dat kinderen dikwijls met donkere
haren geboren worden, die spoedig blond en op lateren leeftijd
weer donker worden, zoo meen ik per analogiam de gevolgtrek-
king te mogen maken, dat de donkere kleur van het foetus niet
in utero verdwijut, maar eerst na de geboorte door een geel-bruine
vervangen wordt, die dan later weer voor de zwarte moet wijken.
Bij een bijna rijp foetus (lengte 28 eM.) dat meer zwart
dan geel-bruin was, waren die kleuren als volgt verdeeld.
Geheel zwart zijn: staart, beenen (behalve de buitenkant der
dijen), armen (behalve de schouder), handen en voeten, wenk-
rauwen en voorhoofd. Enkel geel-bruin zijn kin, hals en
hoofd, behalve achter- en voorhoofd. De haren zijn geel met

— 271 —

zwarte toppen aan den buitenkant der dijen, aan schouders,
achterhoofd, rug en buik, daarbij is de rug meer zwart dan
geel en de buik meer geel dan zwart. Ook daar, waar bijna
alle haren zwart zijn, zooals aan den staart enz., ziet men nog
enkele gele haren of gele haren met zwarte toppen. Bij een nog
zeer jong dier (lengte 32 cM.) was de kleur voornamelijk geel-
ruin. Zwart was slechts de punt van den staart; verder waren
er vele donkere haren met de lichte gemengd langi den geheelen
staart en het onderste gedeelte van den rug. Ook hadden aan
handen en wenkbrauwen de geel-bruine haren zwarte toppen.

Ik geloof dat dit dier, dat het meest overeenkomt met de neonati
van MüLLER de donkere kleur der nestharen tegen de geel-bruine
had geruild, echter zoo, dat nog eenige donkere nestharen zicht-
baar bleven, die wellicht nooit geheel verdwijnen. Veel minder
waarschijnlijk zou ik het achten dat dit dier geheelen al geel-
bruin was geweest en weer zwart begon te worden. Immers,
er is hier geen grijze verkleuring, zooals HORSFIELD beschrijft,
maar eene zwarte kleuring van eenige haren als bij het foetus.

Ik had gehoopt dit dier te kunnen blijven observeeren, daar
ik het gevangen had; het stierf helaas reeds na eenige dagen.
Evenwel zal de beschrijving van het volgende vel ons gedeeltelijk
schadeloos kunnen stellen. Dit is afkomstig van een 35 cM.
lang exemplaar. De grijze verkleuring, door HORSFIELD genoemd,
is hier zeer duidelijk; al de geel-bruine tinten van het eerste
vel hebben plaats gemaakt voor grijs-gele. Geheel zwart zijn:
staartkwast, handen en voeten, buig-(binnen) zijde van onder-
arm en dijen. Geel-grijs zijn: het bovenste gedeelte van den
staart, de buigzijde der bovenarmen en onderbeenen, de strek-
zijden van armen en beenen, rug en achterhoofd en een ring
om het midden van borst en buik. Meer zwart dan geel zijn :
hals, bovenste gedeelte borst en onderste gedeelte buik; de
haren op het voorhoofd en rondom het gezicht zijn geel en
zwart. De kleuren van dit dier gelijken dus weer meer op
die van het foetus. Het zijn meestal, bij alle veranderingen,
dezelfde deelen van het lichaam, die de donkerste haren dragen ;
deze werden reeds door HORSFIELD aangewezen.

— 272 —

Ik geloof dus niet dat de jonge S. maurus ooit geheel gelijk
is aan S. pyrrhus en zoo SCHLEGEL twee huiden uit de ver-
zameling van ’s Rijks Museum noemt (No. 14 en 15) ,au pelage
roux-rougeätre”, zoo wil ik natuurlijk niet betwijfelen, dat dit
huiden zijn van dieren, geboren uit eene zwarte moeder; maar
ik geloof dat deze nooit hun kleur veranderd zouden hebben,
al waren zij blijven voortleven. In volwassen staat gevangen,
hadde men hen S. pyrrhus genoemd.

Keeren wij nu terug tot de kenmerken van S. pyrrhus, zoo
rest nog de beschouwing der feiten, door JENTINK te berde
gebracht om S. pyrrhus als zelfstandige soort te handhaven.
Deze feiten zouden van groote waarde zijn, zoo ze bleken bij alle
exemplaren standvastig voor te komen ; maar mijne verzameling
van schedels leert, dat JENTINK door individueele verschillen
bij de hem ter beschikking staande exemplaren werd misleid.

Om dit te bewijzen, acht ik het voldoende eenige van de
door mij verzamelde schedels met die van JENTINK te ver-
gelijken. Vooraf meen ik echter te moeten mededeelen,
hoe ik gemeten heb. De grootste lengte van de Mandibula
werd bepaald door eene horizontale lijn, getrokken van de, het
meest naar achteren uitstekende, punt des Angulus mandibulae
tot aan de Synostosis mandibulae. De lengte van de rijen der
Molaren werd aan de binnenzijde gemeten. De lengte van
het Palatum durum van af de achterste punt der Spina nasalis
posterior tot aan de wortels der snijtanden.

| S. pyrrhus. S. maurus.
: Kohl- apu
Jentink. K
entink. |, pee. Jentink. | Kohlbrugge

& i 84 6 (411815
Lengte van de rij der Molaren |

in de Maxilla in mM. .| 29 | 29 | 27 21/30/3081
Lengte van de rij der Molaren :
in de Mandibula in mM. 36 | 36 | 33 132137137138
Lengtev.d. MandibulainmM. 74 | 79 | 70 |71 174180 |80
Lengte v/h. Palatum durum
H .,.

D D

39 | 38 | 32,5136 34 |40 40

— 273 —

Uit deze metingen blijkt, dat JENTINK geen deren van
gelijke grootte vergeleken heeft; zijn S. maurus zal stellig
kleiner geweest zijn dan zijn S. pyrrhus, want vergelijkt men
mijne metingen van S. maurus onderling, dan blijkt dat slechts
één van de door mij gemeten schedels even klein is als die
van JENTINK, terwijl de andere drie grooter zijn, ja zelfs grooter
dan zijn S. pyrrhus. Nog geringer echter wordt het verschil,
zoo men bedenkt, dat mijne beide kleinere schedels acn
vrouwelijke exemplaren toebehoorden en dus eigenlijk, daar
JENTINK slechts mannetjes onderling vergeleek, niet hierbij
behooren.

Evenwel, daar het Leidsche Museum wel zelden de
dieren zelf skeletteert, maar meestal de geprepareerde schedels
direct van de verzamelaars ontvangt, zoo ligt het vermoeden
voor de hand, dat de S. maurus van JENTINK ook een wijfje
was, dat met een onjuist etiquet is voorzien. Ik hoop dat de
Heer JENTINK mij deze veronderstelling niet euvel zal duiden.
Ik kan met veel meer zekerheid over mijn materiaal oordeelen,
daar ik alles zelf moet verzamelen en skeletteeren en dus eene
vergissing geheel buiten gesloten is.

Maar er is nog meer grond voor deze veronderstelling. Ik
merkte op dat het relatief breede en korte Palatum durum, dat
JENTINK als karakteristiek voor S. maurus houdt, evenals de in
Fig. 4. afgebeelde vorm der Mandibula, de kleinheid der hoek-
tanden enz. slechts bij vrouwelijke exemplaren gezien worden,
terwijl het relatief lange en smalle Palatum durum, de meer
vierhoekige Mandibula, de grootere hoektanden, het meerdere
vooruitsteken van den schedel (prognatisme) aan de mannetjes
van S. maurus en S. pyrrhus in gelijke mate eigen zijn. Mijns
inziens zijn dus de verschillen, door JENTINK geobserveerd, ver-
schillen tusschen mannelijke en vrouwelijke individuen bij
beide soorten en dus geen soortverschillen.

erklaard worden echter al deze eigenaardigheden van den
mannelijken schedel door de sterkere ontwikkeling der spierinser-
tiën, der tanden en der kiezen in ’t algemeen en meer bijzonder der
hoektanden. Deze bereiken eerst zeer laat hun grootste lengte

— 274 —

en breedte, en vooral zijn het de Canini van den bovenkaak, die
zich buitengewoon sterk ontwikkelen en het meerdere progna-
tisme veroorzaken. Deze sterke ontwikkeling kan daardoor plaats
hebben, dat de Canini juist op de verbindingslijn van Maxilla en
Intermaxillare ingeplant zijn en daar deze beenderen eerst laat
geheel en al versmelten, zoo zijn de Canini onbelemmerd in hun
sterke ontwikkeling, die weder den groei der beenderen influen-
ceert, waardoor de lengte van het Palatum durum bij volwassen
exemplaren van het vrouwelijke geslacht 7,5 mM. verschillen kan.

Minder vri in hunne ontwikkeling zijn de Canini der Mandi-
bula; zij zijn dan ook kleiner, smaller en korter dan die van de
Mie De sterke wortels zijn echter wel de oorzaak, dat
de Mandibula bij mannelijke dieren (bij S. pyrrhus volgens
JENTINK) meer vierhoekig is, en van voren even hoog als van
achteren.

Alle persoonlijke indrukken echter kunnen betwijfeld worden
en evenals ik JENTINK verweten heb, dat hij het gemeten
materiaal niet goed heeft gekozen, zoo zou eventueel JENTINK
ook mij kunnen tegenwerpen, dat ik eenige, voor zijne opvatting
ongunstige, schedels naast de zijne heb geplaatst. Om ook
deze mogelijke tegenwerping bij voorbaat te ontzenuwen, wil
ik hier dezelfde maten geven van alle door mij verzamelde
schedels, natuurlijk, zoover zij reeds alle blijvende tanden
bezitten; daarna zal ik trachten te berekenen, hoe groot
de invloed der verschillende faktoren is, die de verschillen
tusschen deze maten verklaren.

— 275 —

Lengte van | Lengte van | Lengte van | Lengte van
de Man-

Exemplaren de rij der Mo-|de rij | der Mo-| het Palatum
š laren in in de urum dibula
Maxilla Mandibula in mM. in mM.
in mM, in. mM.
1. S. maurus 9 26,5 35 33 69
2 y $ $ 27 32 36 71
dt , - 28 35 33 12
2.5 » 5 28 36 32 12
he » » 28 36 32 71
ay $ M 28 39 38 81
ts » »" 28 33 32 69
Se, i » 29 35 31,5 10
Wa R 30 36 34 73
10... e $ 30 37 34 74
11. S. maurus $ 30 37 41 85
tec. ae 30 37 40 82
In 5 5 30 37 40 80
14. , a 31 38 40 80
15.8. pre? 29 36 38 79
16. 5 30 7 40,5 84
17 Dess: 20 38 40 85

Vergelijken wij deze cijfers onderling, dan moeten wij in de
eerste plaats van elkander trachten te scheiden individueele,
sexueele en door leeftijd veroorzaakte verschillen.

De lengte der Molaren (ik gebruik deze uitdrukking voor
lengte der rij der Molaren) in de Maxilla kan bij wijfjes 3,5 mM.
verschillen, bij mannetjes slechts 1 mM. De lengte der Molaren
in de Mandibula kan bij wijfjes 5 mM. verschillen, bij mannetjes
1& 2 mM. Deze verschillen zijn stellig van individueelen aard
en als sexueel verschil zouden wij slechts een grooter variatie-
vermogen der wijfjes kunnen noemen. Het is echter waarschijn-
lijk dat, zoo het aantal der gemeten mannelijke schedels grooter
ware, ook grootere verschillen voor den dag gekomen zouden zijn.

Berekenen wij de gemiddelden, dan blijkt dat de lengte der
Molaren „boven” bij wijfjes 28,2, bij mannetjes 30,25 of 29,67 mM.
bedraagt en ,beneden” respectievelijk: 35, 37,25 of 37 mM.

— 276 —

Het resultaat is dus:
de lengte der Molaren in de Maxilla is bij den

geringer dan bij mannetjes . . 1,76 mM.
de lengte der Molaren in de Waidihalà is bij

wijfjes geringer dan bij mannetjes.

Eene sterkere ontwikkeling der kiezen en tanden, evenals van
het geheele skelet der mannelijke individuen is bij Zoogdieren
eene veel voorkomende sexueele eigenaardigheid. Veel veran-
derlijker door den leeftijd dan de kiezen zijn het harde verhemelte
en de Mandibula. Wij hebben hier op twee oorzaken te
letten: 1° op den groei der Spina nasalis en op dien van
den Angulus maxillae onder den invloed der spieren, ook
nog op gevorderden leeftijd, waarbij onregelmatige lijnen en
hoeken ontstaan, en 2e op de eerst laat voltooide ont-
wikkeling der hoektanden. Zoo bij schedel 6 de onderkaak
en het Palatum durum veel langer zijn dan bij alle andere
vrouwelijke schedels, dan wordt dit verklaard door het feit, dat
. deze schedel van een zeer oud exemplaar afkomstig is, het
oudste der geheele verzameling, zooals het versleten zijn der
kiezen en tanden en de toestand der beenderen aanwijst. Deze
schedel, vergeleken met de andere, vertoont dus minder een
individueel verschil dan wel veel meer een verschil, door
hoogen leeftijd veroorzaakt.

Vergelijken wij de lengten van het harde verhemelte onderling,
dan is het grootste verschil (schedel 6 buiten rekening latende) :

bij wijfjes van S. maurus. . . . 4,5 mM.
» mannetjes van S. maurus. . . 1 *
S. pyrrhus.

Het WDS we ai van het Bleken durum
is dus (zoo men de secundaire veranderingen door ouderdom
buiten rekening laat) niet grooter dan dat der kiezen.

Voor de lengte der Mandibula zijn de grootste verschillen
(schedel 6 buiten rekening latende):

bij wijfjes van S. maurus. cod
„ mannetjes van S. maurus . . . 5
» » „ S. pyrrhus . 6

mM.
»

"

— 277 —

De verschillen zijn dus voor de Mandibula het grootst. Daar
de Mandibula echter tweemaal langer is dan het Palatum durum
en de rijen der kiezen, zoo zullen ook de individueele ver-
schillen bij dit grootere object grooter kunnen zijn.

Om deze fout te elimineeren, deelen wij de gevonden cijfers
door 2 en vinden dan: 2,5 2,5 3

Ook deze cijfers zijn voor de mannelijke schedels nog iets
grooter dan de verschillen, die wij bij de vergelijking der
Molaren gevonden hebben. Ik meen dit op rekening der meer
of minder sterke ontwikkeling der aan den Angulus Mandi-
bulae vastgehechte spieren te mogen stellen. Berekenen wij
nu de gemiddelden, zoo vinden wij:

lengte Palatum durum bij wijfjes van S. maurus 33.55 mM.

ie » S „mannetjes, „ „ 40,25 ,

” H ” ” ” » pyrrhus 39,50 „
lengte der Mandibula , wijfjes , „maurus 72,2 ,
mane. . . BL

» pyrrhus 82,66 ,

Dus is het Paladin dans da mannetjes 6,32 mM. langer
dan dat der wijfjes en hun benedenkaak 9,50 mM. De
sexueele verschillen zijn hier dus veel grooter dan bij de
kiezen, waar wij slechts 1,76 en 2,12 mM. gevonden hebben.
Nu zijn voor deze zoo veel grootere verschillen slechts twee oor-
zaken te vinden, namelijk 1° de sterke ontwikkeling der spieren
bij mannetjes, die voor de Maxilla slechts geringe, voor de
Mandibula echter groote waarde heeft en 2° de zeer veel
sterkere ontwikkeling der hoektanden bij mannetjes.

De grootte dezer invloeden kunnen wij nog beter schatten,
z00 wij berekenen hoe groot gemiddeld het lengteverschil is tus-
schen de rij der kiezen der Maxilla en het Palatum durum en dat
tusschen de rij der kiezen der Mandibula en de Mandibula zelve.

” H »

vind:
gemiddeld verschil Palatum durum en kiezen der Maxilla
bij wijfjes van S. maurus . . . 5,3 mM.
„ mannetjes van S. maurus. . . 10 >
» > s. pe. . . 98 ,

LV. 19k

— 278 —

Dus het verschil tusschen het Palatum durum en de kiezen
der Maxilla is bij mannetjes gemiddeld 4,6 mM. grooter dan
bij wijfjes.

Zoo is verder:

gemiddeld verschil Mandibula en kiezen der Mandibula

bij wijfjes van S. maurus . . . 37,20 mM
„ mannetjes van S. maurus . . 44,50 ,
pyrrhus 5,66

Dus het EI eebe de lengte geg Mandibuls en die

der rij harer kiezen is bij mannetjes 7,8 mM. grooter dan bij

s.
Daar drie faktoren samenwerken om de laatstgenoemde
verschillen te produceeren, zoo moeten wij trachten na te gaan
hoe groot de invloed van elken faktor is.

Het Palatum durum der ô is langer dan dat der @ . . . 6,82 mM.

Het verschil tusschen Palatum durum en de rij
der kiezen der Maxilla is bij & grooter dan bij 9 ...4,60 mM.

Verschil 1,72 mM.

De Mandibula der ô is langer dan die der 9 ...9,50 mM.

Het verschil tusschen Mandibula en de ri
harer kiezen is bij ô grooter dan bij ©...7,80 mM.

Verschil 1,70 mM.

Deze verschillen van 1,72 en 1,70 kunnen alleen door de
sterkere ontwikkeling der Canini veroorzaakt zijn, alle andere
invloeden zijn geélimineerd.

Daar wij nu reeds weten hoeveel langer de rij der kiezen
bij mannetjes is dan bij wijfjes, zoo kunnen wij den 3°
faktor gemakkelijk berekenen.

Voor de bove t

de sterkere wësse der hoektanden ver-
klaart een verschil van . . 1,12 mM,

de sterkere ontwikkeling van a de Maison + van. 1,76 mM.

dus door de sterkere ontwikkeling der Dentes. 3,48 mM.

Daar het totaal verschil tusschen mannetjes en wijfjes voor
het Palatum durum 4,60 mM. bedraagt, zoo moet men hier-
van 3,48 aftrekken en vindt dan 1,12 mM., die op rekening

|

— 279 —

der sterke ontwikkeling der Spina nasalis gesteld mogen worden.
Voor de Mandibula :
de sterkere ontwikkeling der Canini, die kleiner zijn dan

die der Maxilla, verklaart . 1,70 mM,
de sterkere ontwikkeling van eg de Le. die
grooter zijn dan die der Maxilla, verklaart. . . 2,12 mM.

dus door sterkere ontwikkeling der Dentes. . . 8,82 mM.

Daar nu de Mandibula der mannetjes 7,8 mM. langer is
dan die der wijfjes, zoo vindt men door hiervan 3,82 mM. af te
trekken, hoeveel invloed de sterkere ontwikkeling van den Angu-
lus maxillae bij mannetjes op de geheele lengte der Mandibula
heeft. We vinden dan dat de Angulus bijna 4 mM. tot de
sterkere ontwikkeling bijdraagt.

Uit al deze berekeningen is af te leiden, dat de door
JENTINK geconstateerde verschillen zich eerst din in hunne
geheele ontwikkeling vertoonen als het dier geheel volwassen
is, en zoo zullen de schedels yan jongere mannelijke dieren meer
op die der vrouwelijke gelijken. Is dus het door JENTINK
gemeten exemplaar toch een mannetje geweest, dan moet het
een dier geweest zijn, aanzienlijk jonger dan de met hem
vergeleken S. pyrrhus, al waren al de kiezen reeds voorhanden
en de voornaamste naden gesloten.

Het woord „volwassen” (adult) is vooreerst nog een relatief
begrip. Noemt men alle dieren volwassen, die alle kiezen vol-
maakt vertoonen, dan zal men vinden dat dergelijke exemplaren
onderling nog zeer kunnen verschillen. Men zou dus steeds al
de naden der geheele skeletten nauwkeurig onderling moeten
vergelijken en op het meer of minder versleten zijn der
tanden en kiezen moeten letten, om met zekerheid te kunnen
bepalen of een exemplaar werkelijk geheel en al volwassen is
en voor onderlinge vergelijkingen kan dienst doen. — Nu is het
mij echter niet bekend, hoe groot hier de individueele verschil-
len zijn; ook weet ik niet of ooit een groot aantal skeletten
met het oog op dergelijke vragen vergeleken werden.

Bij het verzamelen mijner exemplaren van $. maurus en
S. pyrrhus trof het mij, dat bijna al de roode Semnopitheci

— 280 —

van het mannelijke geslacht waren, terwijl onder de zwarte
meer wijfjes dan mannetjes werden gevonden. — De roode
kleur (albinisme), zoo zou men kunnen veronderstellen, gaat
dus meer op de mannelijke nakomelingen dan op de vrouwelijke
over; welk verschijnsel vergeleken kan worden met de overerving
van haemophylie, die van eene gezonde moeder (dochter eens
zieken vaders) slechts op haar mannelijke kinderen overerft,
terwijl de dochters gezond ter wereld komen en gezond blijven.

Uit al het boven meégedeelde blijkt, zoo meen ik te mogen
besluiten, dat S. pyrrhus niets anders is dan eene kleurvariëteit
(une espèce d’albinisme, SCHLEGEL) van S. maurus; en ik
twijfel niet, of mijne gevolgtrekkingen zullen ook de goed-
keuring van den Heer JENTINK verwerven, zoodra hij mijn
materiaal met het zijne zal vergeleken hebben, waartoe ik
onzen geachten Directeur van ’s Rijks Museum spoedig gele-
genheid hoop te geven.

Cercocebus cynamolgos. ScaREBER.

Bij een exemplaar 6 bal rc ik het
hersengewicht op. . i Ar 71 Gram.
lichaamsgewicht „ ; 12000

us het hi: is 0, ,99 CH van het BERN

Bij de op Java dls dieren is de staart korter dan
het lichaam, bij een van Borneo verkregen dier was de ver-
houding omgekeerd.

Cere. cynamolgos|Cerc. cynamolgos
van Java. van Borneo.
Lengte lichaam. . . . . . 61 59
Lengte staart... . . 49 61

Of deze verschillen constant zijn, moet verder onderzoek leeren.

Felis tigris. LINNÉ.

Felis pardus. LINNÉ.

Van den koningstijger kennen de Javanen twee variëteiten :
Matjan gembong en Matjan loreng. Over de andere tijger-

|
|
|
|

— 281 —

of panter-variéteiten en hunne inlandsche namen heb ik reeds
eenige woorden gezegd in de inleiding mijner beschrijving van
dieren uit Z. O. Borneo. Tot nu toe was alle moeite te vergeefs
om de vraag omtrent deze variëteiten op te lossen. Een
tijgerjager, die alle variéteiten beweerde te kennen, verlangde
zulke groote sommen voor de huiden en schedels, dat ik van
verdere onderhandelingen moest afzien. Men vergelijke ook
wat S. MULLER (*) uit den mond der orang malim betreffende
deze variéteiten opteekende.

Felis minuta. TEMMINCK

Bij een exemplaar met melkgebit, dat 36 cM. lang was
(neus tot staartwortel), bepaalde ik de percents-verhouding van
hersen- tot lichaamsgewicht.

Lichaamsgewicht, Ee a BRR Orm.
Hersengewicht. Bee >
Percents-verhouding. . . . 3,68 fa»

Deze dieren gewennen dk à zeer ets aan gevangen-
schap en gedragen zich als gewone poezen; slechts voor
kippen zijn ze gevaarlijk. De jonge dieren zijn donkerder
getint dan de volwassene, ongeveer als bij Paradoxurus musanga
(zie aldaar).

Canis rutilans. CUVIER.

Dit dier wordt zeer zeldzaam ; met de bosschen verdwijnen
ook hunne bewoners. Ook van dit dier moeten, volgens de ver-
halen der Javanen, meerdere variëteiten bestaan. Zoo noemen
de bewoners van den Kawi, volgens mededeeling van den Heer
SCHALLIG (Gangsiran) de volgende: Wawar, Adjag, Kéké. De
eerste zou het grootste zijn, de laatste het kleinst, de eerste
in paren leven, de tweede in kleine troepen, de derde in grooter
troepen. Evenwel heb ik geen exemplaren der verschillende
variëteiten kunnen verkrijgen, alhoewel ik groote prijzen uit-
loofde.

In het Buitenzorgsche noemt men den wilden hond „Garong”.

C) Natuurkundige Verhandelingen.

— 282 —

In de Preanger kent men ook drie soorten en over deze
mocht ik van den Heer DU Perron de volgende inlichtingen
ontvangen, die mij voorkomen beslissend te zijn, al mochten
andere jagers met het door den Heer pu PERRON uitgesproken
oordeel niet overeenstemmen.

„Gedurende mijn meer dan 16jarig verblijf in de verschillende
streken van de Preanger en bij mijne herhaalde jachttochten
naar de wildernissen aan de Zuidkust van dat gewest, heb ik
dikwijls over verschillende soorten van wilde honden door de
Inlanders hooren spreken en heb ik voortdurend moeite gedaan,
om van die verschillende soorten exemplaren machtig te worden.
Ook de Heeren YAN HEECKEREN en KERKHOVEN, beiden woon-
achtig op de onderneming Sinagar in het Soekaboemische, en meer
anderen, met wie ik jaagde, hebben diezelfde pogingen gedaan.

In de Preanger spreken de Inlanders van drie soorten n. l.
van den Lagog, volgens hen de grootste soort, welke alleen
of hoogstens bij paren leeft, doch in kleur en levenswijze verder
overeenkomt met den Adjak, volgens hen iets kleiner, en levende
in troepen van 4 tot 16 à 18 stuks en ten laatste de Oesang-
ésang, volgens hunne beschrijving eene soort ter grootte van
eene kat en steeds in troepen levende, welke de Adjaks ver-
gezellen en dezen dienen als speurders en jagers.

Nimmer heeft één onzer van deze laatste soort één exemplaar te
zien kunnen krijgen; ook waren de beschrijvingen der Inlanders
aangaande de kleur en het uiterlijk voorkomen van dit dier
zóó uiteenloopend en weinig aannemelijk, dat bij ons allen
sterke twijfel bestaat, of één hunner het dier werkelijk gezien
heeft, en meenen wij, dat de verhalen en beschrijvingen een-
voudig berusten op het napraten van den eenen door den anderen.

Alle door ons uitgeloofde premieën hebben ons nog nimmer
in het bezit doen komen van eenig voorwerp, zelfs niet van
eene huid of schedel van deze laatste soort; nooit heeft men
ons iets anders gebracht of vertoond dan exemplaren van den
gewonen Adjak. Door het met walikambing vergiftigen der
restes van door wilde honden verscheurde dieren, gelukte het
den heer KERKHOVEN in ongeveer 30 jaren meer dan 70 stuks

RS ~

— 283 —

van deze dieren machtig te worden; ik zelf kreeg er op dezelfde
wijze een tien- of twaalftal, maar wij troffen onder dit geheele
aantal nimmer één Oesang ésan

Wanneer de door ons vergiftigde dieren goed ontwikkelde
oude exemplaren waren, dan betitelden de Inlanders die met
den naam van Lagog; terwijl kleinere en jongere voorwerpen
steeds door hen werden aangesproken met dien van Adjak.
Wij hebben echter tusschen die beide soorten nooit eenig ver-
schil, except in ouderdom en in grootte kunnen waarnemen.
Ik voor mij, en ik geloof, met mij de meesten mijner jacht-
vrienden, ben dan ook overtuigd dat er op Java slechts ééne
soort van wilde hond, n.l. de Adjak (Canis primaevus of
rutilans) voorkomt en dat de overige, alleen bij de Inlanders
bekende soorten, hun bestaan slechts ontleenen aan verschil-
len in grootte en uiterlijk, veroorzaakt door verschil in
ouderdom en wellicht in levensomstandigheden van diezelfde
soort”.

De hond van den Tengger. Canis familiaris. Var. Tenggerana.
Aan een ieder, die Insulinde bezocht heeft, zijn de leelijke
huishonden van onze maleische broeders wel bekend. Deze
honden, die zich ook nimmer in de liefde hunner heeren mogen
verheugen, die hun voedsel zelf moeten zoeken, waar ze het
vinden kunnen, die dan ook de walgelijkste dingen verslinden
en door de hier wonende Europeanen verachtelijk de kampong-
gladakkers genoemd worden, zij leeren ons begrijpen door
hun voorkomen en hunne gewoonten, dat de orang slam
den hond veracht, alhoewel hij zijn huisdier is.
Daar wij Europeanen echter in onze honden niet den opruimer
van vuiligheid zien, maar onzen vriend, zoo is het wel natuurlijk,
at men hier sedert onheugelijke jaren honden van Europa
importeerde, die alle in manieren, verstand en uiterlijk voor-
komen ver boven den kampong-gladakker staan. Dit streven
echter werd zelden met succes bekroond; Europeesche honden
worden hier meestal spoedig ziek en sterven of planten zich
niet of zelden voort, vooral niet zoo ze langharig zijn.

— 284 —

Vandaar dat, toen het algemeen bekend was geworden, dat
op het Tenggersche gebergte een hondenras leefde, dat zeer
wel de vergelijking met de fraaiste honden van Europa kon
doorstaan, al de hondenliefhebbers om strijd trachtten Teng-
gersche honden, of ,Tenggereezen”, zooals men ze kortweg
noemde, machtig te worden.

Wij mogen gerust veronderstellen dat de bekendheid van het
Tenggersche ras niet van ouden datumis. Immers de geheele
Tengger was in de laatste jaren der vorige eeuw nog eene terra
incognita, waar, zooals men te Batavia geloofde, anthropophagen
woonden, Eerst onder het Engelsche tusschenbestuur werden
ook op deze bergen pleisterplaatsen of pasangrahans gebouwd
en omstreeks 1825 begon men in te zien, dat deze bergen voor
groenteteelt bijzonder geschikt zijn, zoodat zich hier de eerste
Europeaan-groenteboer vestigde.

Gedurende de jaren van 1830 — 1845 verschenen de eerste
nauwkeurige beschrijvingen van dit gebergte door VAN HERWER-
DEN, JUNGHUHN en anderen, die echter slechts oog hadden
voor de merkwaardige formatie dezer bergen, hunne eigenaar-
dige bekleeding en hunne zoo merkwaardige bevolking.

In die jaren zal het vermoedelijk ook geweest zijn, dat de eerste
zieke Europeaan genezing ging zoeken op deze hoogten, en sedert
dit bezoek langzamerhand toenam en hier lieden kwamen met een
meer praktischen dan eenzijdig-wetenschappelijken blik, schijnt
de aandacht op deze honden gevestigd geworden te zijn, die
nu naast aardappelen, uien en groenten een geregeld export-
artikel van den Tengger werden.

Maar duur heeft het ras deze belangstelling moeten betalen,
zoo duur dat het zijn eigen bestaan er bij verloren heeft, want
het ras der Tenggersche honden bestaat niet meer. Helaas,
het kon niet leven zonder zijn bergen, het stierf, niet door
„heimweh”, maar door de warmte der benedenstreken, waar
allerlei ziekten zijn deel werden, waar het versufte en verkwijnde.

Toch ging men voort met den Tenggerees te exporteeren;
de treurige ondervindingen van zoo vele hondenliefhebbers
maakten de anderen niets wijzer ; ook wilde „winstbejag” er niet

— 285 —

op letten en, tuk op voordeel, verkocht men de aanwezige dieren,
zonder aan de voortplanting te denken, totdat er eindelijk slechts
eenige mannetjes overbleven, die met de wijfjes der kampong-
honden slechts bastaarden konden verwekken, en daar men ook
deze verkocht en nog verkoopt, zal spoedig het laatste spoor
ook van dit ras verdwenen zijn.

Dezelfde moeilijkheden, die zich voordoen bij de verklaring
van de herkomst der alpenflora van hooge bergen onder de
tropen, der daar groeiende, maar in het noorden thuis behoorende
planten, dezelfde moeielijkheid rijst voor ons op, zoo we ons
afvragen: van waar dat hondenras, dat tot de toppen en ribben
van één enkel gebergte beperkt was, dat niet leven en zich niet
voortplanten kon in de omringende vlakten.

Nog een tweede dergelijk honden-eiland kennen wij op Java,
het Diénggebergte; ook dáár woont een ras van langharige, bruine
honden, die evenals de Tenggereezen slechts op hunne bergen
kunnen tieren. Toch is er verschil tusschen beide soorten. Ik
heb geen echt exemplaar van den Diënghond te zien kunnen krij-
gen, toen ik dat gebergte bezocht, want ook dàt ras is zijn einde
nabij. Volgens hetgeen ik hoorde, is hij kleiner en is zijn haar korter
en lichter; in ’t algemeen is hij minder fraai dan de Tengg erees.

Ik heb vroeger wel eens gedacht, dat deze honden afstam-
melingen zouden kunnen zijn van eene toevallige vermenging
van den wilden hond, den Canis rutilans met den Kamponghond;
maar toen ik den Canis rutilans, die ook al meer en meer
zeldzaam begint te worden, eenmaal gezien had, heb ik die
gedachte moeten laten varen. Immers de Canis rutilans, even-
als de Kamponghond mist eenige der voornaamste kenteekenen
van het Tenggersche ras, namelijk „de dichte langharige vacht,
het zwartgekleurde slijmvlies van den mond en den fraaien
pluimstaart,” terwijl de Canis rutilans met hem slechts gemeen
heeft, „de rood-bruin-zwarte kleur, den donkeren streep van
de ooren tot aan den staart en den donkeren halsband”; het
ontbreken echter van den eersten toon der achterpooten en het
recht-op-staan der ooren is van beide soorten en ook van de
Kamponghonden bekend.

— 286 —

Voor den Diënghond, die leeft op den bodem van de oude pries-
terstad uit het Hindoe-tijdperk, zoude men aan eene afstamming
van vreemde, door de priesters geïmporteerde honden kunnen
denken, maar voor den Tenggerees zou deze gedachte te ver-
werpen zijn daar het Tenggergebergte geen sporen van Hindoe-
oudheid draagt, en het daar levende menschenslag eerst sedert
ongeveer 400 jaren verondersteld wordt deze bergen te bewonen.

Wellicht zullen andere onderzoekers gelukkiger zijn dan
ik en op grond van mijne mededeelingen er in slagen, later
eenige verwantschap te ontdekken met andere rassen en 200
den stamboom van den Tenggerees opmaken (*). Helaas zul-
len zij, wat het uiterlijk voorkomen betreft, zich voornamelijk
met een photogram en mijne beschrijving tevreden moeten
stellen, want huiden heb ik niet kunnen bewaren, daar de
beide langst levende exemplaren mij reeds in een te ver
gevorderden staat van ontbinding werden gebracht om hun
vel te kunnen conserveeren. Echter heb ik nog stukken van
kop en staart bewaard, die wellicht niet zonder waarde zijn.

De navolgende beschrijving heeft voornamelijk betrekking
op het exemplaar, dat op het photogram (**) in liggende houding
is voorgesteld; het andere dier geleek trouwens geheel en al
op ons voorbeeld; het was slechts zwaarder en grooter van
lichaamsbouw; deze hond was de vader, de andere de zoon.
Van de moeder heb ik niets te weten kunnen komen, want toen ik
in deze bergen kwam, was het laatste wijfje reeds lang gestorven.

De kleur van de dikke, langharige vacht (***) is licht bruin
met rossigen tint en zwartachtig bruine strepen.

Een van deze loopt van den neuswortel breed over den
rug tot aan het uiteinde van den fraaien pluimstaart; een
tweede daalt, in de nekstreek van de eerste uitgaande,

C) Ik wil er hier nog op wijzen, dat er wel eenige overeenstemming
bestaat tusschen deze honden en den Chineeschen Taikon ong. Daar i
echter van dezen laatsten geen exemplaar ter mijner ete heb, zoo

Es
73 De vacht is dik als schapenvacht.

— 287 —

naar beneden af en vormt een fraaien donkeren halsband;
een derde en vierde gaan ook van de eerste uit, de een M
'tmidden van den rug, de andere boven de achterpooten,
maar deze laatste zijn veel korter, zij eindigen op de zijylakte
van buik en dij. Ook de ooren zijn donker zwart-bruin even-
als de wenkbrauwbogen en de snuit. De binnen- en buiten-
vlakten der extremiteiten zijn licht bruin, de ondervlakte van
den buik, staart en de bilstreek zijn wit met licht bruinen
tint. Het slijmvlies van wangen en verhemelte is zwart, de
tong vleeschkleurig. De ooren staan rechtop en zijn 10.5 cM.
lang; de vijfde toon der achterpooten ontbreekt geheel en al.
De lengte, van de punt van den neus tot aan den wortel van
den staart, bedraagt 98 cM., de staart is 30 cM. lang.

Ik laat hieronder eenige opmerkingen en metingen volgen, be-
treffende de verschillende deelen van het skelet, die ik met lengte-
metingen yan kamponghonden zal trachten te vergelijken. (*)

Hier deed zich echter eene moeielijkheid voor. De Kampong-
honden, hoe zeer ook in hoofdtrekken onderling overeen-
stemmende, verschillen dikwijls in grootte en in vorm; eene
vergelijking met een groot aantal, om zeker bindae te
vinden, was dus zeer wenschelijk. De moeielijkheid om veel
exemplaren te verkrijgen was nu niet daarin gelegen, dat ik
geen honden had kunnen opkoopen, maar daarin, dat mijn
inlandsch personeel, voornamelijk mijn praeparator als goed
Mahomedaan er niet toe te krijgen was, om mij hierin
te assisteeren, en ik achtte de zaak niet gewichtig genoeg
om zelf een groot gedeelte van mijne werkuren aan het schoon-
maken van skeletten te besteden.

Ik bepaalde er mij daarom toe een hondengraf te laten
openen, waar men, naar aanleiding van een geval van honds-
dolheid, tal van afgemaakte honden begraven had. Ook dit
was moeielijk, daar niemand de beenderen met de handen wilde

() Om den Tenggerschen hond met Europeesche huishonden te
kunnen vergelijken, heb ik het volgende werk geraadpleegd: Systema-
tische und topographische Anatomie des Hundes. Bearbeitet von
W. ELLENBERGER und H. Baum. Berlin 1894.

— 288 —

aanraken; eindelijk vischten ze uit den hoop toch een groot
aantal met haken op, die mij dan in een blik werden gebracht;
natuurlijk was het eene bonte collectie van beenderen, die
onmogelijk meer gerangschikt konden worden, en die daarom
ook voor onderlinge vergelijking slechts betrekkelijke waarde

bezaten.

Ik laat hier het resultaat van mijne metingen volgen:

Tenggersche honden.

Schedel doliocephaal.

Verhouding lengte schedel tot
breedte 1: 0,5.

Verhouding lengte schedel
tot lengte gezicht 1: 0,66.

Foramen magnum is ovaal in
dwarsche richting.

Hoek Mandibula 30°.

Het gebit is gereduceerd; er
ontbreekt in de Maxilla links
Pr.4, in de Mandibula rechts
Pra.

Kamponghonden.

Schedel doliocephaal.

Idem idem 1:0,54. (Gemid-
delde van zeven schedels; de
maxima en minima Waren
1:0,55 en 1: 0,53.)

Idem idem 1: 0,54. (Gemid-
delde van zeven schedels; de
maxima en minima waren
1: 0,61 en 1: 0,48.)

Ook bij Kamponghonden.

Idem idem 35°.

Onderzocht werden de Maxil-
lae van 8 exemplaren; bij 2 is
het gebit gereduceerd; i
Maxilla ontbreekt links Pr.4
bij een exemplaar en Pr. 3 bij
een ander exemplaar. In de
Mandibula was rechts Pr.4
bij één schedel niet tot ont-
wikkeling gekomen, en Pr. 3
bij een anderen; bij een derden
ontbrak Pr.3 en Pr. 4 rechts,
en Pr. 3 links; bij 6 andere

E

— 289 —

De Incisura scapulae is wei-
nig ingesneden. De vlakte van
het Acromion is groot en plat.
De Processus hamatus steekt
minder ver naar voren uit dan
de rand der Cavitas glenoidalis.
De Basis scapulae is gebogen,
even zoo de Margo costalis.

De verhouding van Spina tot
Basis scapulae is 2:1.

Lengte Scapula ... 14,5 cM.
Lengte Humerus... 17 ,
Lengte Radius.....16 „
Lengte Una ...,:..19 ,

is het gebit niet gereduceerd (*).

Vertoonen dezelfde eigenaar-
digheden.

Idem idem 1,95: 1. (Gemid-

delde van 10 Scapulae, de
maxima en minima waren
2,14: 1 en 1,82: 1.

Idem 11,76 cM. 13,5 cM. (**)

139,089 ;„ 159 +
1406, 159

de KONG V. AE Ge

De getallen der eerste rij
zijn de gemiddelden van resp
9, 14, 13 en 9 metingen.

De maxima en minima waren
resp. :

>

n

12,5 en 11,6 eM.

Im. 11,

() Het schijnt dus, dat het gebit in de bovenkaak meer links
gereduceerd is en in de benedenkaak meer rec

(*) Daar ik de lengte der beenderen van de extremiteiten onderling
wenschte te vergelijken, zoo heb ik gemeend, dat de beenderen, o
bovengenoemde wijze verkregen, niet voldoende waren, en daarom heb ik
achter de gemiddelde cijfers, verkregen uit het grootere aantal beenderen,
die van een enkelen grooten hond geplaatst, zoodat van dezen dus de
beenderen onderling direct vergeleken kunnen worden, daar ze van één

dier afkomstig zijn.

— 290 —

Radius korter dan Humerus.

De Ulna is slechts 2 eM. lan-
ger dan de Humerus.

Fossa olecrani en Fossa cubi-
talis zijn niet door eene been-
plaat gescheiden.

DUDE 9 ^». 18,50 eM.
BENE ors 177005,
SZR NEEN 17 ^

Femur langer dan Tibia.

Os tarsale primum is lang wer-
pig en artieuleerende met het
Os naviculare en het Os cunei-
forme seeundum, verder aan
zijn distaal uiteinde met het
Os metatarsale primum. Dit
laatste is een klein beentje.

Behalve de bekende carpaal
beenderen, vindt men bij alle
Europeesche honden, volgens

ENBERGER en Baum (bl. 91),
aan de mediale zijde van den

Radius gelijk aan of langer
dan Humerus.

De Ulna is 2,5 of 2,19 cM.
langer dan de Humerus, alhoe-
wel deze honden kleiner zijn.

Idem idem.

Idem 14,86 eM. 16,3 eM. (*).
A ` cens
» MR. UB

De getallen der eerste rij
zijn de gemiddelden van resp.
15, 16 en 2 metingen.

De maxima en minima waren
resp. :
16,8 en 13,3 cM.
Hye yy 13,4 y
DA V 3486.

Femur korter dan Tibia.

Bezitten ook deze beide been-
deren.

Is aanwezig.

(*) Zie Noot op blz. 289,

— 291 —

Carpus nog een klein beentje,
proximaal van den Metacarpus
primus; dit ontbreekt hier.

Aantal staartwervels 18.

Os sacrum bestaat uit drie
wervels, waarvan echter slechts
één met het Ileum verbonden is.

De zesde lumbaalwervel
draagt de langste Processus
transversi.

De Proc. accessorius ligt niet
aan den rand van den wervel-
boog, maar op de zijvlakte
van dien boog; hij begrenst
en raakt dus ook het Foramen
intervertebrale niet.

Aan het os sacrum is de ver-
houding van breedte tot lengte
(ventrale vlakte) gelijk 5: 3,5.

Afstand der beide Tubera ischiadica.

Bij Europeesche honden 20-22.

Kamponghonden, zoowel als
Europeesche, stemmen hierin
met Tenggersche honden over-
een.

Bij Europeesche honden
draagt de vierde lumbaalwervel
e langste Proc. transv.

Kamponghonden heb ik hier-
op niet onderzocht, maar bij
Europeesche honden steekt de
Proc. accessorius wel naar ach-
teren uit en begrenst het Fo-
ramen intervertebrale.

Kamponghonden niet onder-
zocht

7,5 7,4 8,1 cM. (*.
5.5

Diameter transversus bekkeningang. 5 "

Diameter obliquus bekkeningang . 6
Afstand der Spinae iliacae ant. super.
Afstand der Spinae iliacae ant. infer. 7
Breedte van den Arcus ossium en a

(8

Diepte

5,8
7,3
6,2
4

" 4 + w

1,6

Afstand dis ubera ‘ication van ide

Spinae iliacae ant. sup.

. 49 105 99 ;

() De getallen der derde rij zijn verkregen door het meten van
twee bekkens van Kamponghonden. Waarschijnlijk waren deze wijfjes,
zooals uit den betrekkelijk grooten diameter trans. en obliq. enz. blijkt;
de getallen mogen dus niet direkt met de andere vergeleken worden.
De getallen der tweede rij zijn die van een mannelijken Kamponghond.

— 292 —

Het bekken van den Tenggerschen hond komt dus overeen
met dat van den Kamponghond, het eerste is slechts grooter
dan het laatste.

Uit deze gegevens blijkt, dat het geraamte van den Tengger-
schen hond voornamelijk de volgende eigenaardigheden vertoont :

a. De voorarm is korter dan bij den Kamponghond en den
Europeeschen hond, want bij deze is de Radius langer dan de
Humerus en is ket verschil tusschen Humerus en Ulna grooter.

b. Het dijbeen is langer dan bij den Kamponghond en den
Europeeschen hond (den dashond uitgezonderd), want bij deze
is het dijbeen korter dan de Tibia.

Om zeker te zijn, dat deze eigenschappen niet slechts indi-

vidueele eigenaardigheden van het nader onderzochte dier waren, .

heb ik de beenderen der extremiteiten ook bij den tweeden
Tenggerschen hond gemeten en gevonden, dat de lengten der
beenderen van de voorste ledematen dezelfde zijn, als van het
eerste exemplaar, de lengten der beenderen van de achterste
ledematen verschillen echter in zooverre, dat het dijbeen minder
lang is dan bij het eerste dier, maar toch nog langer dan de Tibia.

We mogen dus de gevolgtrekking maken, dat de twee boven-
genoemde eigenaardigheden aan den Tenggerschen hond eigen-
dommelijk zijn en hem van andere honden onderscheiden.

Tot besluit wil ik er nog op wijzen, dat dit ras veel meer
dan door anatomische bijzonderheden, door zijn karakter verschilt
van de Kamponghonden. De blik van deze is onvast, loensch,
angstig; zij vluchten voor elk vermeend gevaar en vooral voor
Europeanen. Hunne angst voor dezen is, althans in de Binnen-
landen, zoo groot, dat een volwassen dier zich niet meer aan
Europeanen kan gewennen.

Geheel anders de echte Tenggerees. De oogopslag is vrij
en vast, het dier is moedig, soms brutaal; aan vreemdelingen
laat hij graag de tanden zien en andere honden wurgt hij
liefst, als hij kan, Onder zijns gelijken is hij de koning,
die ook geen makker op zijn erf wil dulden; ook houdt
hij van de jacht, voor welk genoegen de Kamponghonden
ongevoelig zijn. Evenwel bij al hun moed is toch valsch-

|
|

— 293 —

heid een karaktertrek; een sterkeren vijand gaan zij uit den
weg tot zij hem onverwachts al slapende of in de paring
kunnen overvallen; zulk een concurent blijft hun vijand. Alle
tijdelijke vriendschap is slechts schijnbaar, slechts een list
om later met te meer zekerheid hun slag te slaan. Treffend is
hunne jaloezie, maar daarnaast ook hunne trouw.

Helictis orientalis. HORSFIELD.

Volgens HORSFIELD noemen de Javanen dit dier Nyentek.
Ik heb den naam van dit dier laten schrijven door personen,
die de Javaansche taal zeer goed kennen, en zij spelden
Slentek; deze naam wordt gebruikt door de bewoners van het
3 oda, volgens inlichtingen van den Heer SCHALLIG te
Gangsiran. De bewoners van den Tengger noemen het

Ik verzamelde twee exemplaren, een volwassen en een ander,
nog jong dier, dat mij levend gebracht werd, maar spoedig
stierf. Het jonge dier werd gevonden onder afgevallen bladeren
in de koffietuinen; gedurende zijn gevangenschap dronk het
melk en at het gekookte rijst. Het volwassen exemplaar
werd binnenshuis door een Javaan ontdekt en gedood ; Inlanders
beweren dan ook dat het een kippendief is.

In één opzicht acht ik de beschrijving van HORSFIELD
onvoldoende.

Hij schrijft over den snuit van dit dier: ,Both jaws are
of equal length; but a slight extension of the naked extremity
of the snout gives to the upper jaw the appearance of projec-
ting beyond the lower.”

In deze beschrijving ontbreekt de vermelding van het feit,
dat de snuit (the naked extremity of the snout) sterk opwaarts
gebogen is, waardoor deze snuit evenals de nagels der voor-
pooten ,are formed for perforating the ground.”

Verder verdient het vermelding, dat het jonge dier zeer
licht grijs-bruin is, het volwassene donker grijs-bruin. Maar
behalve door dit verschil van tint was het volwassen dier
nog door eene andere eigenaardigheid gekenmerkt: het toonde

LV. 20k

— 294 —

namelijk aan beide voorpooten een ronde witte vlek in de
huid, die den Metacarpus bekleedt; andere afwijkingen heb
ik niet gevonden.

Paradoxurus musanga. GRAY.

Wordt zeer dikwijls in de huizen en maïsvelden aange-
troffen. De jonge Loeak’s zijn geheel zwart-grijs, terwijl de
volwassen: dieren geel-grijs zijn; de jonge dieren vertoonen
nauwelijks sporen van geel-bruine tinten. De volwassen dieren
zijn lichter van tint, het hoofd van hen is ook witter. Bij het
jonge dier zijn de vijf strepen langs den rug zeer duidelijk
en scherp begrensd, vooral de drie in "t midden; de laterale
vloeien reeds met de algemeene lichaams kleuren ineen. Alle
lichtgrijze tinten der neonati worden bij oudere dieren geel-
grijs. Ook jong gedomesticeerd, kunnen ze het rooven niet
laten en moet men ze gedurende den nacht goed opsluiten.

Cervulus muntjac. ZIMMERMANN.

HORSFIELD zoowel als ScHLEGEL en MULLER onderrichten ons
over de verscheidenheid van geel- en rood-bruine tinten, die de
vacht van deze dieren kan vertoonen, maar geen van hen
schijnt exemplaren gezien te hebben, die wit gevlekt zijn en
daar mij onlangs een gevlekt dier werd gebracht, zoo acht ik
het wenschelijk deze variéteit bekend te maken. Het is een
jong dier (9); geheele lengte zonder staart 53 eM; ik heb ge-
tracht het met de zuigflesch groot te brengen, maar het overleed
aan de wonden, die het bij het vangen waren toegebracht.
De kleur der vacht is geheel dezelfde als bij andere exemplaren
van denzelfden leeftijd; ik kon ze vergelijken met die van een
ander jong dier, 54 cM. lang, ook zuigeling, waarvan de hoek-
tanden ook even kort waren als die van het gevlekte diertje.

Ik kan dus op grond van deze vergelijking de gedachte
gerust buitensluiten, dat alle jonge Kidangs gevlekt zouden
zijn, zooals BLANFORD (*) beweert, zoodat ik het gevlekte
dier als eene zeldzaam voorkomende variéteit mag beschou-

(*) Fauna of British India,

— 295 —

wen, die vermoedelijk slechts op jeugdigen leeftijd gevlekt is.

De vacht van dit dier vertoont op beide zijvlakten eene bovenste
rij van 21 witte vlekken.

Deze witte vlekken worden gevormd door haren met witte rin-
gen; de haren die anders aan den wortel zwart-grijs en aan den
top bruin zijn, hebben hier een geel-witten ring in ’t midden; de
toppen echter blijven bruin en daardoor zijn de witte vlekjes
nog door smalle bruine tusschenruimten gescheiden.

Deze bovenste rij ligt zijwaarts van de wervelkolom van
den nek af tot op de billen; een tweede, meer onregelmatige rij,
ligt onder de eerste en strekt zich van de voorpooten naar de ach-
terpooten uit, daarbij langzaam met eene bocht opklimmende naar
den rug, zoodat zij in de bilstreek de eerste rij nadert. Onder deze
tweede rij liggen nog een aantal onregelmatige witte vlekken
op de zijvlakte van den buik, vóór de plooi van het dijbeen.

De lengte der vlekken bedraagt + 10 mM., de breedte
+ 4 mM. Andere afwijkingen vertoonde dit dier niet, en
onder vele andere huiden en levende exemplaren van zeer
jonge en oude dieren, die ik gezien heb, heb ik tot nu toe
nog geen tweede gevlekt individu kunnen vinden (*).

Manis javanica. DESMAREST.

Dit dier is hier zeer zeldzaam. Men kan het eenige maan-
den in gevangenschap houden en dan eet het gaarne rijst.
De door mij verzamelde exemplaren hebben 22 of 24 staart- `
schubben, bepaald volgens de door JENTINK aangewezen methode
(Notes from the Leyden Museum Vol. IV). Bij een volwas-
sen exemplaar bepaalde ik het hersengewicht en de percents-
verhouding tot het lichaamsgewicht.

Hersensewichk . . > . . we mil 13 gram.

Lichaamsgewicht. . 8000

Dus het hersengewicht Bébé 0, 1626 ei van Aia che
gewicht. De lengte van kop en lichaam was 55 e

WEBER bepaalde ook het hersengewicht en vond eene r NG

(*) Later werd mij nog een jong dier gebracht, dat vlekken vertoonde,
echter slechts twee kleine aan de rechter zijvlakte.

— 296 —

ding van 0,543?/,. Daar het door WEBER (*) gewogen dier veel
kleiner, waarschijnlijk jonger was dan het mijne, zoo verklaart
zich hierdoor het verschil. Men mag slechts dieren van gelijke
lengte of leeftijd onderling vergelijken ; en zoo men het relatieve
hersengewicht eener species wenscht te weten, kunnen slechts
wegingen van geheel volwassen dieren in aanmerking komen.

De kleur der schubben is donker zwart-blauw, één exemplaar
van Borneo vertoonde gele tinten.

Pteromys nitidus. DESMAREST.

De bewoners van den Tengger en Kawi noemen dit prachtige
dier Walang Kopo; ik heb dit woord nog in geen der mij
toegankelijke werken kunnen vinden. MARTENS (**) verklaart
dan ook, dat hem de inheemsche naam van Pteromys nitidus
en elegans onbekend is. De Walang Kopo komt hier veel
voor en wordt meestal bij het omhakken van oude holle boomen
gevangen. De door mij verkregen exemplaren wijken eenigszins
af van de beschrijving, die ik bij MULLER en SCHLEGEL en
GIEBEL (***) gevonden heb, en deze afwijkingen verdienen hier
vermeld te worden, al loop ik gevaar reeds bekend geworden
feiten mee te deelen. Pteromys nitidus van den Tengger ver-
toont de volgende eigenaardigheden, die hem van de bekende
variëteiten den onderscheiden.

a. Het lichaam is langer dan de staart. De lengte van het
lichaam is 47 cM. (40 MÜLLER), de lengte van den staart
is 40 cM., zoo men tot het uiteinde van den laatsten staart-
wervel meet; 45 cM. (50 MÜLLER) zoo men de lengte der haren
meérekent. Bij een ander, zeer jong dier was evenwel de
staart weer langer dan het lichaam. Staart 31 (33) cM., lichaam

9 cM. Dus schijnt het lichaam meer te groeien dan de staart.

b. De ooren zijn langer dan voor Pteromys nitidus door
MÜLLER en SCHLEGEL wordt opgegeven ; de lengte der ooren be-

C) M, Hiver Zoologische Ergebnisse einer Reise in Niederl. Ost-
Indién. Band I.

Die Pr an Expedition nach Ost-Asién, Zoologischer Theil

Band I, Seite 255. Berlin 1876
Cl GIEBEL. Die Säugethiere. Leipzig 1859.

— 291 —

draagt 3 cM. en volgens SCHLEGEL en MULLER 2 cM. Het onder a
en b medegedeelde doet veronderstellen, dat MULLER en SCHLEGEL
een niet volwassen dier gemeten hebben.

c. De zolen der voeten zijn niet geheel naakt; slechts de ballen
boven de hoofdjes der middenhandbeenderen zijn onbehaard.

Betreffende de kleur vinden wij bij GIEBEL: „Das rothe
Flughörnchen ist oben glänzend dunkel kastanienroth mit
schwarz gemischt, unten schön licht rost oder orangenroth, die
Ohren aussen dunkelrost-roth und in der unteren Hälfte lang
behaart. Pfoten und Schnurren glänzend schwarz. Krallen
braun mit lichten Spitzen, der Schwanz dunkelroth-braun oder
schön goldroth mit schwarz gemischt.”

Met deze beschrijving stemmen de kleuren der Tenggersche
exemplaren goed overeen. Daar men echter vele variöteiten
onder zulk eene algemeene beschrijving kan brengen, zoo wilikin
t kort hier vermelden, hoe de haren bij mijne exemplaren
geringd zijn.

Alle haren der buitenzijde zijn beneden donker grijs, daarna
zwart en de toppen zijn rood-bruin; daardoor ontstaat de eigen-
aardige vermenging van zwarte en rood-bruine tinten; soms
ontbreekt echter de zwarte ring en dan ziet men lichtere rood-
bruine tinten; aan den staart zijn de kleuren meer gescheiden, er
zijn daar groote zwarte vlekken en breede lichtere rood-bruine
banden; de punt van den staart is geheel zwart, de haren zijn

aar elfen zwart van de wortels tot aan de toppen. Bij neonati
is de geheele vacht effen zwart.

Sciurus bicolor. SPARRMANN.

Een vrouwelijk exemplaar heb ik gemeten en gewogen.

Lengte van het lichaam 40 cM.

Lengte van den staart tot uiteinde laatste staartwervel 46 cM.,
tot uiteinde der haren 53 cM, SCHLEGEL geeft voor het lichaam
slechts 37 eM., voor den staart 40 cM.

Lichaamsgewicht. . - 2 77. 1400 pram,

Hemenpewuehh >. : > EE * 5 12

Porcent-verhouding . . I Te

bi

— 298 —

Tupaja javanica. HORSFIELD.

Liehaamnslengte 4.2»... . . +. .. 185 cM.
M6 s OR SIDE

a, AA o. RTT 2,5 gram.

Percents-verhouding. . (iu ne

Pteropus edulis. (GEOFFROY.
Bij het grootste exemplaar, door mij verzameld, was de vlucht

61 cM. De bovenarm was 22 eM. lang.

Het lichaamsgewicht bedroeg . . . . . 1275 gram,
Het hersengewicht e E US NN ;
KSO verhouding oe .. 0,82 3L.

|
|

BIJDRAGEN TOT DE NATUURLIJKE GESCHIEDENIS
VAN MENSCHEN EN DIEREN,
DOOR
J. H. F. KOHLBRUGGE .

W
IMMUNITÉ PHTISIQUE DANS LES HAUTES
RÉGIONS ET SA CAUSE.
PAR
LE Dr. J. H. F. KOHLBRUGGE.
Médecin de la Station sanitaire à Tosari (1777 Metres.
Ile de Java).

Je me propose d'aborder la question, si l'immunité phtisique
dans les hautes régions est absolue ou relative et d’en chercher
les causes. Cette question est éminemment complexe et elle
comprend une quantité de problèmes, de problèmes difficiles.
Feu le docteur A. Hirscu (*), Professeur à l'Université de
Berlin, prouve dans son livre bien connu sur la Pathologie his-
torique et géographique, que la phtisie se rencontre dans toutes
les régions de notre globe, et que ce ne sont que les altitudes
trés élevées, qui se rejouissent d’une immunité relative. (**)
Après avoir passé en revue toutes les causes énoncées par les
différents rechercheurs pour élucider cette qualité heureuse de

C) Handbuch der historisch geographischen en Stuttgart
E Dritte Abteilung: Die Organkrankheiten. S. 115,

(7) La statistique est très imparfaite dans ce sam de questions,
On trouve des chiffres chez HrRscH et de plus dans les ouvrages du
docteur E. DE LA Harpe: La Suisse balnéaire et climatérique. Paris 1894.
Formulaire des Stations d’hiver et des Stations d’été et de la Climato-
thérapie, Paris 1895,

— 300 —

l'altitude, il prouve que toutes ces explications, plus ou moins
ingénieuses, ne suffisent pas pour éclaircir cette question. Sur-
tout HIRSCH repousse toutes les explications, qui s’adressent aux
qualités propres des montagnes. Il croit qu’ il faut attribuer cette
heureuse influence à la gymnastique des poumons, qu’exercent
à leur insu les gens, nés et grandis sur les montagnes, forcés
par lair raréfié aux inhalations fréquentes et profondes. Cet
exercice produirait un développement plus fort des poumons et
par conséquent une résistance plus grande aux facteurs nui-
sibles de l’entourage. (*)

Or, il me semble que cette explication de Hirscu se heurte aux
faits suivants, qu'il nous fait connaître lui même dans un chapitre
précédent. En traitant des maladies catarrhales, il constate que
les maladies des voies respiratoires sont plus communes sur les
montagnes que dans la plaine (**) Mais de plus il prouve que la
Pneumonie, la Pneumonie croupeuse et fibrineuse, cette maladie
terrible, qui cause tant de décés, se rencontre en Mewique plus
fréquemment sur le haut plateau ,la tierra fria”, qu’ à la côte.

De plus elle est très commune en Suisse dans les hautes vallées,
sur les pentes des montagnes du Grison, du Glaris et de
"Oberland bernois où ce fléau retourne presque chaque année
par suite du Fön (***). Plus instructive encore est la statisque
des décès par Pneumonie, donnée par J. M. Lupwie (****) pour
la haute Engadine. Les résultats de cette statistique sont:

. 146. Ich kann eine Erklarung hierfür nur in einer Annahme
finden, an welcher ich so lange festhalten werde bis eine andere genü-
gende Erklärung — ist— in der Annahme, dass die in hohen Ele-
vationen geborene und grosz gewordene Bevölkerung in Folge des Ath-
mens in verdünnter Luft, fortem zu hàufigen, tiefen (?) ee
gezwungen ist, anhaltend eine Art Lungengymnastik treibt und dara
eine kräftige Aare der Athmungsorgane und eine pap
Widerstandsfähigkeit derselben gegen äussere schädliche Einflüsse
hervorgeht

CH Le pag. ©.

CH Le. pag. 82 et 84.

(****) Das Ober-engadin in seinem Einfluss auf Gesundheit und Leben.
Gekrünte Preisschrift. Stuttgart 1877 p. 81.

Ee E TE EESE EE TE ZPO NO DN Ee nt MR tred ite Aen

ee
ee

Get

————

— 301 —

1°. la Pneumonie tue plus de personnes dans la haute En-
gadine que dans le reste de P Europe;

2°. elle contribue le plus à la mortalité totale après l’âge
de cinquante ans;

3°. pour les habitants de la haute Engadine ce risque de mourir
de la Pneumonie est moins grand qu'ailleurs jusquà l’âge de
cinquante ans et beaucoup moins grand encore pour ceux, qui se
trouvent dans la période de deux à quarante ou quarante-cing ans;

4°. relativement aux autres causes de mort, la Pneumonie
tue plus d’hommes dans la haute Engadine qu’ailleurs, le plus
pendant la vieillesse et les premiéres années de la vie.

La gymnastique des poumons, si vantée par HrrsCH, ne suffit
done pas pour donner aux montagnards assez de résistance contre
les facteurs, qui causent la Pneumonie et les catarrhes des voies
respiratoires.

Ces faits s'accordent entièrement avec mes expériences
recueillies à Tosari (hauteur 1777 mètres) où les affections
catarrhales des voies respiratoires composent 10 °/, de tous les
cas de maladies, et les Pneumonies 0,5 °/,.

Selon Lupwis, comme nous l'avons cité en haut, le risque
de mourir de la Pneumonie est moindre dans la haute Engadine
pour l’âge de 2.à 40 ans. Néanmoins il nous frappe encore,
qu'on peut accuser la Pneumonie de causer presque 5 °/, des
décès de toutes sortes pendant l'âge de trente à quarante ans,
où la force de l'individu et par conséquent de ses poumons,
atteint son maximum. En Angleterre cependant pour le même
âge, le chiffre ne monte au dessus de 3. ou 3,5 °/..

Ainsi il devait conclure, en admettant la théorie de HIRSCH,
que l'exercice des poumons ne suffit pas pour résister au diplo-
coccus pneumoniae, au streptococcus, au staphylococcus et autres,
qui causent la Pneumonie. Au contraire, ce méme exercice,
cette fortification par dévéloppement continu, empêche le bacille
de la Tuberculose d’exercer son influence funeste. Toutefois
la Phtisie est beaucoup plus répandue que la Pneumonie et le
bacille de la Tuberculose résiste beaucoup mieux aux influences
de l'extérieur que les coques, ci-dessus nommés.

— 302 —

De ces faits je conclus que HIRSCH s’est faussement adressé
aux poumons seuls et qu’il faut chercher d’autres facteurs, qui
expliquent l'immunité phtisique des montagnes. Je me garde-
rai bien de retomber dans la faute, incriminée par Hirsch, de
chercher ces facteurs supposés dans l’entourage (*) et je ne m’a-
dresserai qu’ à l’homme, à l’homme seul, pour répondre à cette
question difficile et complexe.

Avant d'aborder cette question de près, il nous faut décider la
suivante. Est ce que la Phtisie est une maladie héréditaire ou
bien une maladie infectieuse? Cette question, qui divisait autre-
fois les Médecins en deux parties ennemies, qui se combattaient
avec ferveur, me semble décidée dans ce sens, que la Phtisie est
exclusivement ou presque exclusivement une maladie héréditaire
et que l'infection des individus non-disposés n'existe pas ou du
moins est extrêmement rare. Comme le dit DIEULAFOY (**): „Ne
devient pas phtisique qui veut, mais deviennent phtisiques
ceux, qui en portent la tache originelle.”

Je renvoie le lecteur au livre de HIRSCH, il y trouvera les
expériences de WILLIAMS, de FRASER, de BENNET et d’autres (***)
et la conclusion de HIRSCH, que la disposition de l'individu est
le facteur décisif pour cette maladie. Vu que pour la plupart
des Médecins la disposition ou la diathèse est une qualité
héréditée, il s’en suit que l’hérédité est la cause principale, si
non unique de la Phtisie.

Des plus intéressantes encore sont les recherches de Rır-
FEL (****). Ce collègue allemand a tracé l'arbre généalogique de
toules tes familles de Hiittenheim et Karlsdorf, deux villages,
chacun de 1200 habitants. Ces arbres généalogiques remontent
jusqu'au 17% siècle, et de tous les membres de ces familles la
cause de mort est assez bien connue, surtout quant à la Phtisie,

(* Comparez le formulaire de M. DE LA HARPE, pag. 280.

(^) DrEvLaFoY. Manuel de Pathologie interne, 2ieme édition. pag 132.

("7") Le. pag. 159, 160

“**) A. RIFFEL, Mitteilungen über die Infektiosität der Schwindsucht.
Braunschweig 1892. Die Erblichkeit der Schwindsucht und tuberkulösen
Processe. Karlsruhe 2te Aufl.

— 303 —

dont les symptômes sont bien connus, même aux paysans. Les
résultats de ces investigations sont assez nets.

1°. Dans les deux villages il n'y a que peu de familles, qui
pendant tout ce temps sont restées exemptes de la Phtisie.

2°. Quand la Phtisie se montre dans une famille, elle se per-
pétue généralement, se montrant tantôt peu, tantôt moins vio-
lente, et sautant parfois quelques individus, toute une généra-
tion même, se transmet de cette famille à d’autres par le
mariage.

3°. Presque sans exception la mortalité des enfants est très
grande dans les familles phtisiques.

4°, Dans les familles ou les deux parents sont hériditairement
porteurs des germes de la maladie, la mortalité est généralement
bien plus grande que dans celles où un des parents seulement
est chargé.

5°. Dans ce dernier cas, que ce soit le père ou la mère n’a
pas la moindre influence sur la mortalité des descendants.

6°. Les investigatons scrupuleuses semblent prouver, qu'il
n'existe pas de contagion entre époux ou de transmission des
germes d'une personne à l'autre par les habitations, le mobilier
ou la nourriture.

7°. Les enfants de parents phtisiques, qui ont quitté la maison
paternelle, jouissant encore d'une bonne santé, pour aller habi-
ter un autre logis méme un autre lieu, deviennent assez sou-
vent phtisiques.

8°. La Phtisie n'est. jamais épidémique, comme d'autres ma-
ladies, et si elle se montre exceptionnellement fréquente dans
une espace de temps relativement courte, cela arrive toujours
dans la méme famille, héréditairement chargée.

9°. Les cas de Phtisie dans les mêmes familles sont séparés
généralement par une espace de temps de 5, 10, 20, 30 et plus
d'années,

En matière de questions comme celles-ci, HIRSCH dit: „quelques
faits négatifs bien prouvés valent plus que beaucoup de positifs."

t à ces faits négatifs, communiqués par HIRSCH, RIFFEL en
a ajouté tant d'autres. Il a réussi méme de suivre la voie

— 304 —

qu’ont prise des objets de ménage et des vétements portés ou
usés par des phtisiques et vendu après leur mort, et comme
je Vai déjà indiqué plus haut (6°), pas un seul cas de con-
tamination n’a été prouvé.

De plus, et c'est-là la cause, qui m'a poussé d'aborder cette
question, je peux y ajouter une preuve négative de grande
valeur.

Pendant deux ans et demi j'ai traité toutes les maladies
d'un peuple montagnard, qui habite les montagnes appelées
Tengger.

Toute cette population, environ 7000 individus, vivant sur
des sommets ou des pentes, élevées de 1800 à 2000 Mètres,
demande mes soins médicaux, lesquels je donne gratuitement.
J'ai gagné la confiance entière, presque aveugle de ce peuple,
qui va jusqu'à se soumettre à toutes les opérations chirurgica-
les et méme à demander mon assistance pour des accouchements
difficiles, ce qui est le dernier degré de confiance pour ces indi-
gènes. Ainsi suis-je autorisé d'affirmer, qu'il n'y ait pas de
maladies parmi eux, qui puissent échapper à mon observation.

Eh bien, parmi les 7000 habitants, dont j'en ai traité plus
que neuf cents, je n'ai pas rencontré un cas, pas un seul cas
de Phtisie. Les Scrofules, la Tuberculose et la Phtisie font
absolument défaut dams ces contrées-ci. Je crois que dans cette
question il n'y ait presque pas de preuve mieux prouvée ef
plus importante que celle-ci. De plus il me faut ajouter que
l’occasion de contagion, si celle-ci soit possible, ne manque
pas dans cette station d'altitude, puisque les Européens et les
Javanais (*), atteints de ce fléau humain, y séjournent assez
souvent. Après les expériences, les preuves recueillies par mes
devanciers et après avoir émis celles de moi-même, le lecteur
comprendra facilement, que je me range en ordre de bataille
avec cette partie des Médecins, qui défendent l’hérédité comme
la cause unique de la Phtisie.

Retournons maintenant à l’immunité. Il s’ensuit des faits

() La Phtisie est aussi bien connue parmi les Javanais que parmi les
Européens, La race est donc hors de question.

— 305 —

cités, que pour tous ceux, qui rejettent la contagiosité de la
Phtisie, cette maladie diffère dans ce sens de la Pneumonie:
celle-ci est une maladie contagieuse, qui se répand parmi une
population comme toute autre épidémie, ou qui se développe
par suite d’influences extérieures comme toutes les maladies
catarrhales; celle-là ne dépasse pas les limites de l’heredite.

Pour elle les influences extérieures ne sont pas d’agents
provocateurs, elles ne favorisent que le développement de la
maladie et en poussent la marche. Cette réflexion nous conduit
aux questions suivantes. Pourquoi la tare phtisique n’a-t-elle
pu se développer chez les montagnards, afin que ceux-ci fussent
en état de la transmettre à leurs enfants? De quelle nature
sont donc les forces, qui empêchent le bacille DE Koch de se
loger dans les poumons des montagnards, vu que l’éxercice des
poumons ne suffit pas pour résister avec succès aux invasions
microcoques ?

Pendant ces dernières années on a beaucoup discuté la nature
bactéricide du sang (*) Quoi qu'il en soit, il est indiscu-
table que le sang joue un rôle important dans la lutte des êtres
contre l'influence directe ou indirecte des bacilles. Ainsi on a
observé, qu'on guérit la tuberculose locale, les arthrites tuber-
culeuses par la stase veineuse, provoquée artificiellement par
le bandage en amont et en aval de la partie maladie. Par
l'examen microscopique répété des fongosités, M. MIKULICZ put
même constater directement l’action de la stase veineuse sur
les bacilles pp Koch, qui devenaient de moins en moins nom-
breux et finirent même par disparaître entièrement. Monsieur
Bier (**) a proposé ce traitement en se fondant sur l'obser-
vation, que la bacillose pulmonaire est très rare chez les
sujets, atteints d’affections cardiaques, provoquant une stase vei-
neuse dans les poumons. Il existe done un antagonisme appa-
rent entre la tuberculose et la stase veineuse.

(*) PEKELHARING. Geneeskundige Bladen uit Kliniek en Laboratorium.
Reeks 1, 1, Haarlem 1894,

(**) Méthode de M. le Doct, BIER de Kiel. Sem. méd. 1893 Annexes. p.
CCXXX. Année 1894, p. 143, 193.

— 306 —

De plus on a remarqué depuis longtemps, que la Tuberculose
pulmonaire affecte d'ordinaire une marche particulièrement
bénigne chez les sujets arthritiques (*). L’exacerbation des
manifestations arthritiques exerce une action suspensive très
nette sur l’évolution de la Tuberculose. Eh bien, le Rhuma-
tisme est suivi, dans presque la moitié des cas, de l'Endocardite
(la maladie mitrale). Toute affection de la valvule mitrale
doit influencer la propagation du sang dans les poumons et
causer une stase plus ou moins grave. Ce même Rhumatisme
est la cause fréquente d’une fluxion pulmonaire par hyperé-
mie simple ou hyperémie phlegmasique (Pneumonie rhumatis-
male.) (**) Mais l'élément fluxionnaire l'emporte toujours sur
l'élément phlegmasique.

Ainsi le Rhumatisme exerce une action guérissante sur
la Phtisie en influençant la circulation du sang dans les
poumons, ou du moins il en change le caractère en pro-
duisant la Phtisie fibreuse des arthritiques. Enfin c’est TRAUBE,
qui nous a enseigné que la Phtisie ne peut se développer dans
tous les vices du coeur, qui causent une stase du sang dans
les poumons surtout dans les affections des orifices, gauches du
coeur (orifice mitral et orifice aortique). Au contraire, la Phti-
sie pulmonaire se développe fréquemment, si un rétrécissement
de l'artère pulmonaire (congénital ou acquis) rend difficile
l'entrée du sang dans les poumons.

Il est bien prouvé que la plupart des individus, atteints de
ce vice du coeur, meurent de la Phtisie pulmonaire (DIEULAFOY,
STRUMPELL et autres) Il s'en suit done que la distribution du
sang dans les poumons à une grande influence, soit encore mal
connue sur le développement de la Phtisie. En plaidant en
faveur de l'hérédité de la Phtisie je n'ai pas discuté la ques-
tion, si celle-ci a pour base le bacille de KocH ou des parti-

") G. SARDA et J. ViREs. Trèves et guérison de la Tuberculose
ae chez les “is pey Essai de Pathogénie. Nouv. Montpellier
med. 4 N 94 894.

(3 er l e. pag. 526. 2e Edition.

— 307 —

cularités, des anomalies de la constitution, transmises par les
parents aux enfants Pour la plupart des Médicins cette
question est décidée dans ce sens, que le bacille de Koca
n'est que trés rarement transmis par l'héritage, soit par le
germe du père, soit par la mère pendant la grossesse. Pour
toutes les anomalies de constitution il s'agit de l'héritage des
qualités anatomiques en conséquence desquelles, si les condi-
tions extérieures sont favorables, une maladie se développe,
qui est la même que celle du père et de la mère ou du moins
lui ressemble.

L'hérédité des qualités anatomiques, si merveilleuse qu'elle
soit est la base de la Phtisie héréditaire. Autrefois on n'en-
visageait que les poumons et la forme du Thorax. Depuis
quelques années cependant des voix se font entendre, qui, sans
mettre à cóté cette malformation supposée du Thorax, appellent
celle du coeur la base principale de l'hérédité de la Phtisie. Ainsi,
selon BREHMER (*), un coeur mal developpé et par conséquent trop
petit serait-il l'héritage principal des enfants nés phtisiques, tandis
que les poumons au contraire seraient trés grands et volumineux.

La plus grande difficulté dans de pareilles questions est
que les recherches sur le cadavre sont ou trés difficiles ou
bien prouvent peu, vue la dégénérescence des différentes parties
du corps par la maladie, qui a causé la mort de l'individu.
Ainsi à chaque pas le doute se lève-t-il, si une particularité
observée est héritée ou acquise.

Néanmoins M. BENNEKE a réussi à nous prouver d'une
maniére indubitable, que beaucoup de personnes prédisposées à la
Phtisie, dite scrophuleuse ou autre, ont le coeur relativement
trop petit, les vaisseaux trop étroits, les poumons grands, le
foie petit et l'intestin gréle court.

Mais ces anomalies bien prononcées se rencontrent assez
rarement et nous ne sommes pas capables de les décéler pendant
la vie. "Toutefois des recherches, telles que les citées, ont une
grande valeur, elles donnent une base à des théories fondées
sur la spéeulation.

() Cité par GABRYLOWICZ.

— 308 —

Enfin je cite l'ouvrage, qui vient de paraître dans la „Wiener
medicinische Wochenschrift”, de M. le Dr. GABRYLOWICZ,
Médecin en chef du Sanatorium Halila en Finlande. Ce
spécialiste en matière de Phtisie discute les opinions de ses
devanciers et pose une théorie nouvelle.

Selon lui il ne s'agirait pas d'un développement imparfait
de tout le coeur, mais seulement de la partie droite de cet
organe. Le coeur serait long et étroit par la prévalence en
grandeur du ventricule gauche et l’arrêt du développement du
ventricule droit, ce qu'il appelle „Hypoplasia cordis dextra."
Cette anomalie du coeur génerait la propulsion du sang dans
les poumons par manque de force du ventricule droit, et en
conséquence les sommets des poumons seraient anémiques.
De plus, l'anémie des poumons serait favorisée par le dévelop-
pement relativement considérable de la partie gauche du coeur,
qui attire la sang par succion.

Cette théorie, une fois admise, il s’ensuit que l'Anémie doit
préparer un sol favorable au bacille de KocH. Pour tous les
détails de cette théorie séduisante je renvoie le lecteur à l'ou-
vrage même de M. GABRYLOWICZ (*) Il me conduirait trop loin
de citer toutes les preuves émises, qui fondent l'opinion que
Vhérédité de la Phtisie n’est rien autre que celle des qualités
anatomiques et en premier lieu d’un coeur mal développé.

Retournons donc à l’immunité phtisique des altitudes. Recon-
nu que la cause principale de l'hérédité phtisique est une mal-
formation du coeur, il s’ensuit que ce défaut de développement
ne doit pas se rencontrer parmi les gens, qui habitent les mon-
tagnes. L’immunité phtisique des altitudes serait done die au
développement parfait du coeur et à la force du musele car-
diaque des habitants. Beaucoup d'observations, recueillies parmi
les montagnards de mes environs, viennent appuyer cette opinion.
Je n’ai jamais rencontré, parmi les maladies de ce peuple, des
maladies du coeur ou des vaisseaux, néanmoins que le Rhuma-

() J. GABRyLowIcz, Weitere Beiträge zur Lehre von der Disposition

des menschlichen Organismus zur chronischen Lungenschwindsucht.
Wien. med. Wochenschrift. 1894, No. 39, 40, 4

— 309 —
tisme s'y rencontre à chaque pas. Sauf une Péricardite aiguë,
observée une seule fois, le péricarde, Pendocarde et le myocarde
de tous les malades examinés étaient toujours intacts. Quant
aux hémorroïdes, aux varices et varicocèles, aux anévrismes,
héréditaires ou acquis, il font défaut sans exception.

Ce sont des faits bien constatés, qui plaident avec force en faveur
de la théorie, émise plus haut, et il me semble presque superflu
de discuter la cause du développement parfait du coeur chez les
montagnards. Il faut considérer ici l'exercice, la gymnastique
du coeur exercée par les montagnards à leur insu en montant
les pentes de leurs montagnes. (C’est une manière d’exercice,
que les Médecins allemands ORTEL, SCHWENNINGER et autres
ont employée pour guérir la surcharge graisseuse du coeur,
qu’on observe chez les gens obèses.

Supposé que de parents sains naisse de temps en temps un
enfant doué d’un coeur mal développé, alors l’exercice continu
pendant toute sa vie suffira de remédier ce vice. Si l’exercice
ne suftise pas, les autres conditions favorables du climat et du
sol seront là, pour protéger cet enfant prédisposé. De ces
conditions favorables je ne cite que la sécheresse du sol et
de l'air, la température invariable et douce et la qualité du
sol sableux d'absorber toute humidité.

Comme nous l'avons affirmé plus haut, l'immunité phtisique
est done absolue pour les montagnes appelées T'engger, et la
question se pose pourquoi cette immunité n'est que relative
pour les altitudes de la Suisse.

Il me semble que cette immunité doit avoir été absolue
autrefois et qu'elle ne soit devenue relative que par le eroisement
des races. En se mêlant avec les habitants de la plaine, les
montagnards ont importé la tare phtisique dans leurs montagnes
et apparemment l'exercice n'a pas toujoürs suffi pour neutraliser
les malformations du coeur transmises par l'héritage (*). Il

(*) Der Germanische Typus ist nicht mehr rein erhalten. Die Ver-
mischung mit romanischen Elementen ist unverkennbar. PETERS und

AURI. Davos. 1893 pag
Wie gross ihre Zahl ther Niedergelassenen) ist, beweist die pres
LV

— 310 —

ne m'étonnerait pas que cet exercice, dont j'ai soutenu l'influence
pour les habitants du Tengger, ne suffit pas pour ces descen-
dants corrompus des montagnards en Suisse.

Non seulement un sol, favorable au développement de la
phtisie, est créé par la manière de vivre de ces derniers dans des
cabanes scrupuleusement fermées pendant la plus grande partie
de l’année, et remplies d’émanations humaines, de pous-ière,
de gaz de bois brûlé (*); mais aussi l’exercice corporel diminue
en conséquence de l'aisance, produite par les richesses, gagnées
par les habitants, temporairement émigrées. (**)

Toutes ces conditions n'existent pas chez les Tengerois.
Ils ont le sang pur, ils respirent l’air pur des montagnes,
qui entre lbrement dans leurs cabanes entreouvertes jour et
nuit. Le vent souffle à travers les murs de bois et les toits
d'herbe, un air frais et délicieux, qui rappelle aux Européens
les doux jours de printemps ou d’automne de leur patrie.

Ceci ne sont que des réflexions, c’est aux collègues suisses de
prouver si elles sont bien fondées ou non. Il leur fallait

lung vom Jahre 4870, nach welcher unter 3583 Einwohnern nur 839
Bürger waren. Anno 1860 war das Verhältniss 2302 Einwohner zu 852
Bürgern. Lupwia l. e. pag.

(*) Aber inwendig ist es dumpf; frische Luft kommt durch die niedrige
Thiire eben so wenig in die Stuben wie bou durch das kleine Fenster ;
über dem Wohngemach, in dem während des Winters oft noch die
Hühner um den groszen Ofen herum ihr penned haben, findet sich das
noch niedrigere Schlafgemach mit den ungeheueren Betten, geheizt durch
eine Oeffnung im Fussboden gerade iiber dem Ofen des ECH

Liiftung ist nicht beliebt, EE dagegen schon mehr, PETERS
L c. pag. 99,

Ventilatión kennt man im Engadin kaum dem Namen naeh. LUDWIG

pag. 60,
(^) Der Zurückgekehrte ergiebt sich nun auf seinen Lorbeeren einem
aes Wohlleben, Der echte Engadiner giebt sich wenig Bewegung
m Freien. Die Engadiner Damen führen nicht minder ein sehr beque-

M.) la tuberculose n'a causé (d'après NeuKomm) que deux dècès
sur cent décès tötaux en dix ans. DE La Harre, L c. pag. 59.

— 311 —

tracer l'arbre généalogique de tous les malades, attaqués par
la Phtisie des poumons, qui se présentent (*) comme l’a fait
RIFFEL pour les villages Hüttenheim et Karlsdorf, et je me
permets de supposer qu’ils trouveront que tous ces malades
ont eu parmi leurs ancêtres des personnes, nées dans la plaine
et mariées plus tard sur les montagnes. Ah vraiment, il y a en-
core bien des recherches des plus intéressantes à entamer!

Je finirai en indiquant le résultat de mes réflexions pour
la thérapie. Le Médecin devra envisager l'exercice du coeur
par la gymnastique, soit à domicile, soit sur les montagnes;
les moyens se trouvent partout. Surtout, ou peut-être exclu-
sivement il devra traiter de cette manière les disposés, les
héréditaires (**), il faudra prévenir à la Phtisie. Il me semble
qu'il est essentiel de propager parmi les peuples la nécessité
de la thérapie préemptoire et que cette propagation serait un
bienfait, plus grand que celle de l’abstinence des boissons alco-
oliques,

Comme ceux, mentionnés par SPENGLER: Zur Phtisotherapie im
Hochgebirge. Fortschritte der Krankenpflege 1892.
(") M. DE LA Harpe affirme dans son »Formulaire” quant aux sports
dans la montagne, que les jeunes-gens, disposés à la Tuberculose ne sont
pas obligés d'observer les mêmes restrictions, qui s'imposent nécessaire-
ment aux tuberculeux proprement dits.

LIS TD
PHANEROGAMEN-GESLACHTEN
VAN DEN .

MALEISCHEN ARCHIPEL
(Index generum. phanerogamorum Archipelagi Indici)
DOOR

S. H. KOORDERS,
Chef der 7de Afd. van 's Lands Plantentuin.

INLEIDING.

Er wordt hier speciaal de aandacht op gevestigd, dat bij
de publicatie dezer Lijst volstrekt niet gestreefd is naar de
beste natuurlijke rangschikking, naar het allernieuwste systeem,
maar naar een zoo volledig mogelijke opsomming van de in den
Maleischen Archipel voorkomende Phanerogamen-Geslachten.

Deze opsomming geschiedt in hoofdzaak met het doel om
het determineeren van de geslachts- en familienamen van
Nederlandsch Indische planten met behulp der bestaande
omvangrijke werken van ENGLER und PRANTL, BENTHAM et
Hooker, BOERLAGE en MIQUEL gemakkelijker te maken.
Daartoe zijn in de hieronder volgende „Lijst” bij elk geslacht
door een teeken aangeduid of er boomen, heesters, kruiden
of klimplanten toe behooren. De zeer omvangrijke stof is
hierdoor verdeeld geworden.

En bij ervaring is gebleken, dat men door deze verdeeling spoe-
diger dan anders, in de foetus werken, zoo als van BOERLAGE

— 313 —

het geslacht vinden kan, waartoe de onderzochte plant behoort.
Vele geslachten en soms zelfs geheele familién bevatten toch
alleen boomen, andere alleen klimplanten, weer andere alleen
kruiden, enz., en bij het zoeken naar den geslachtsnaam kan
men dus al dadelijk een aantal geslachten overslaan. In de
plaats van de veelvuldig in de literatuur gebezigde gecompli-
ceerde teekens, heb ik voor de aanduiding der groeiwijzen de
volgende teekens gebruikt:

+ boom, (arbor)
= heester, (frutex)
X kruid, (herba

? klimplant. (Plantae scandentes v. volubiles
v. sarmentosae)

Het ligt voor de hand, dat de grenzen tusschen deze 4 kunst-
matige rubrieken in de n fuur soms moeilijk bepaald kunnen worden,

met slingerende d windende takken zoowel onder de heesters als
onder de klimplan

Over den ot kruipende kruiden werden in den regel alleen
onder ,kruiden” opgenomen, Tot de eee werden hier hout-

de houtachtige, veo klimmende gewassen van geringere grootte
alle niet klimmende gewassen met kruidach-
tigen (niet- aborde stengel.

Plantengeslachten, die alleen vertegenwoordigd zijn door
soorten, welke in den Maleischen Archipel slechts in geculti-
veerden of verwilderden, niet-wilden staat, voorkomen, zijn
aangeduid door ** achter het volgnummer.

Wanneer van een geslacht één of meer soorten in wilden
staat, en bovendien één of meer soorten alleen in geculti-
veerden of verwilderden staat voorkomen, dan is achter het
volgnummer van het geslacht * geplaatst.

Een ? vóór het nummer duidt aan, dat het voorkomen van
het geslacht in den Maleischen Archipel nog niet geheel zeker is.

— 314 —

DURAND aga in zijn ,Genera phanerogamorum” van 1888 me ede,
dat er op de wereld i n het geheel bekend zijn 100220 verschillende
2

o ||
n den en Archipel behooren, volgens deze Lijst, de Be
vis. id globaal tot 1880 ges eslachten en 145 fam
waarvan globaal 1715 geslachten met wildgroeiende soorten

Nemen nu het cijfer 11.9 van Dvraxp aan als het gemid-
deld aantal soorten E Phanerogamen-geslachten (welk cijfer echter
naar mijne meening te hoog is), dan verkrijgen wij voor den Malei-

schen Archipel het pes ej etal van ongeveer 22370 soorten
van Phanerogamen. Berekenen wij que e As Ken uitgaande
van de ,Handleiding voor de kennis der Flor . In die
van Dr. J. G. Bor ERLAGE, dan komen wij tot e p en m. i.
juister cijfer.

Uit de soorten-overzichten van BOERLAGE's Handleiding blijkt
namelijk, dat in den Maleischen Archipel van de familie der - Myrsi-

10 geslachten, 118 soorten, en van die der Rubiaceai, met 96
geslachten, 227 soorten voorkomen; dus per geslacht komen n in den
_ voor

t citer is echter m.i. te hoog als gemiddelde voor alle fami-
liën van den Archipel. i „eind-gemiddelde” zal daarom een
lager cijfer Hs ec de werkelijkheid overeenstemmen ; naar mijn
schatting het e

00
B
w
B
D
N
me
CD
&
L i
A
E
dą
D
5
w
B
e
B
ET
e
un
m
m.
=
nu
D
N
©
B

totaal aantal soorten (species) voor dit gebied op ruim 15000
soorten (waarvan globaal 13000 wildgroeiend) geschat worden; een
cijfer, dat het aantal voor den Archipel tot heden bekende wild-
groelende — de ,boschflora” vormende — P anerogamen verre over-
treft. Trouwens nog telkens err vele nieuwe soorten op dit
gebied ontdekt.

In den regel zijn alleen de belangrikste T
genoemd o. a. van MIQUEL, BLUME, ZOLLINGER, e.

De omvang van het begrip ,Maleischen Archipel” in deze
Lijst is dezelfde als die van de, Flora van Nederlandsch-Indié”
van MIQUEL en die van EEN

Bij de samenstelling van deze „Lijst” is voor de Gymnosper-
men en Monocotyledonen grootendeels ENGLER und PRANTL
gevolgd. Aangezien in dit standaardwerk echter de Dicotyle-
donen nog geen afgesloten geheel vormen, werden daarvoor
hoofdzakelijk BENTHAw et HOOKER en BoERLAGE gevolgd.

pamm TT SEE

— 315 —

Slechts hier en daar waagde ik het, van het in die werken
aangenomen natuurlijk systeem af te vium. o. a. voor Saurauia,
Champereia, Casearia en Homalium.

Soms is door mij al te angstvallig en ten onrechte aan
die autoriteiten vastgehouden, Zoo is zonder twijfel de splitsing
der Olacaceae van BENTHAM en HOOKER (zie Fam. 35 op
bldz. 329) door ENGLER in eigenlijke Olacaceae (waartoe dan
de geslachten No. 1 t/m 14) enin Icacinaceae (waartoe dan de
geslachten No. 15 t/m. 31) in alle opzichten gerechtvaardigd, en
had ik beter gedaan met die indeeling van ENGLER te volgen.

Vijf woudboomen-geslachten zijn nieuw voor den Maleischen
Archipel: Bruinsmea BOERLAGE et Koonp., Lepiniopis VALETON,
Fraxinus L., Crateriphytum Scuprr. en Gleditschia L. (1).

Van Fraxinus en Bruinsmea werd door mij met behulp van
Dr. J. G. BoERLAGE het voorkomen op Java geconstateerd
en van het laatste geslacht werd onlangs door mij op Celebes
eene (nog niet beschreven) soort, wildgroeiend, aangetroffen.
Lepiniopsis van Ternate werd onlangs doorDr. TH. Y ALETON in
’s Lands Plantentuin ontdekt en beschreven, en aldaar werd
door mij het geslacht Crateriphytum SCHEFF. ms. gevonden. (2).

n deel LI van dit ee (1891) publiceerde ik een Lis
van de geslachten, waartoe of meer wou

Ja ehooren en in Kes U gaf ik voor die Kë deng: een

D Y
determinatie-sleutel in het licht.
In aansluiti ing daarmede gaf ik in 1894 in No. 12 der Aci

deelin van ’s Lands Plantentuin” een opsomming der aan de
versitile geslachten der boomflora ere
op Java gebruikelijke Inlandsche namen; en in de h a-

merhand dezelfde behandelingswijze te kunnen toepasson zoowel
voor enkele andere Eilanden als op de overige geslachten der
Flora van Ned.-Indië, vervaardigde ik o.a. de hier gepubliceerde Lijst.
S. H. KOORDERS.
Buitenzorg, 25 December 1895.

(1) Dit geslacht behoort op bladz. 332 als 33a ingelascht te worden.

(2) Hier zij reeds medegedeeld, dat het voorloopig onderzoek van dit
nog niet gepubliceerde geslacht mij geleerd heeft, dat het zóó nauw
verwant is met Couthovia A. GRAY (Loganiaceae), dat het m.i. daarmede
waarschijnlijk vereenigd zal moeten worden,

Ia hg SE

DER

PHANEROGAMEN-GESLACHTEN

VAN

MALEISCHEN ARCHIPEL

DEN

DOOR

S. H. KOORDERS,

Chef der 7de Afd. van ’s Lands Plantentuin.

ONDERAFDEELING I.

GYMNOSPER MAE.
Fam. A K ets
Ki .
Fam. u rrr rae.
1.* Agathis Sas». (Dam-
mara Lam o
2.** Araucaria E . (Dom-
a gg
Pinu Cem
vr Cupre essu s L.
e Podocarpus Her,
6. Dacrydiu
1 Piyjiociudus Kicn
Fam. 3
r” sta um L..

-0 -0 -0 -0 -0 -0

|| Klimplant. |]

e

ONDERAFDEELING IL

ANGIOSPERMAE.

GROEP I. ACROGAMAE
Klasse I. MONOCOTYLEDONES.

Fam, 1. >
1. Typha Tourn. 6
Fam. 2. Pandanaceae.
1.* Pandanus L. Ke de
Friese; Hasskarlia

Wa
Freycinetia GAUD . $
3. otamogetona-
ce
? 1. Posidonia Kön. (in zee).
soms ook in zee)

3. Ruppia = (in zee).
4.

Cymodoce Kon. (in

SS

Zannichellia Mich. (in

| -o Boom.

Halodule ENDI. (in zee). |

x Kruid,
-e Klimplant.

|| o Heester.

—|

XK AA X

eT e oct

oet- en brakwater).

Fam. 4. po ceae E.

1. Najas L. (Waterplani).
Fam. 5. "An sma
et ès

? 1. Alisma L. :

ES Pe PA MIQUEL 5

3. Lophiocarpus Mig.

(Waterplant). . .

+ pare L. :

FAM Butomaeeae E.

e
1: Teng udaka Hocusr.
Butomopsis KUNTH),

Fam. 7. ‘Triuridac ceae E.

Pils! Bela aphia B
Fax. 8. Hydro veharitacene

NE THOUARS.
Rica.

e

1

2.
3.
4.

zee).

Thalassia SOL. (Kósia.)
in zee).

T: wipe PERS. Damaso-

SCHREB.). .

6.

8. Hydrocharie $
Fam. 9. Gramineae Hac-
EL)

E Der re on
1.** Zea L. (Mays GäRTN.) .
2 ;

Chionachne R. en
> a. R. B
* Coise
i ANDIOPOGONEAE.
Dimeri Brown.
Gi ZOLL. et
Mor. de
6. Imperata Cyr. wy
KÉ haru ^
8. Miscanthus ANDERS N.
9. Erianthus Micn. (Bipi.
dium
10.

ps TRIN. (Eulalia
n).

| -o Boom,

317 —
d [ES
X|?
x 11. Polytrias HACH.
12. Pogonatherum BEAUY..
13. Rottboellia
x 14. Manisuri BL
? 15. rn Wati. et GRIFF.
6. Ischaemum L.

x 1%. enables Biisr (Pec-
X tinaria er gi RE
18. Apocopis NEES

= 19. e a. Bee
x 20. Arthr
( Pleuroplitis Tus).
21.* Andropo S
Anthietirie L FIL (He-
X terolytr
Perobachne PRESL
Androscepia BROGN.)
x IH. ZOYSIEA
23. Perotis a
24. Tragus HALL
x 25. ia WI d
x IV. TRISTEGINEAE.
X 26. Arundinella DDR a
27. ysanolanea = NEES.
x h aneo ZOLL.
t MOR.) .
x " PANICEAE.
28.* Paspalum I5
x 29. Eriochloa KUNTH. .
30.* Isachne BROWN A
x 31.* Panicum.
x 32.* Oplismenus Braun.
33. Setaria BEA rs
34. Cenchrus L. NE
35. Pencrisetum PERS.. .
36. Chamaeraphis R.
P87, Xerochiloa R. BROWN
38. Ste erg TRIN.
39. uarea .
40. a I5. 1 04.49
ORY idend
41. ioo pis
42.4 Oryza L. un Zou.
et R.) .
49. Leersia SWARTZ. (Ble-
pharochl h) s
. PHALARIDEAE.
44. Hierochloë GMELIN. .

SA
Bl.
alesis
AE
eme
PISTA

||- Klimplant. ||

— 318 — 2
E E
cl Lë Lë
SHE HAE
SIE TR IS = G
&im id lS = E
slelX|o c T
VIII. AGROSTIDEAE. 87. Dinochloa Büse (Nastus
45. wa tida L.. S JUNGH. non. Juss.). ?
46. 88.** Melocanna TRIN. . Fle
41. riche R. Brown, Fam. 10. Cyperaceae.
48. Pol Ver n DESF, 1. Lysocarpha R. Br.
49. Agro L. > 2 emicarpa NEES, . .
50. y Cor Rora. i 3. Ascolepis NEES. . .
IX. AVENEAE. 4. Hypolytrum Ricu .
. e anaa T Sex ROWN. . 5.* Cyperus L.(Hydroschoe- ik
?52. Zenkeria STE e nus ZOLL. et Mor; :
53. Karreg pa gm, ? Mariscus VAHL.).
54. Deschampsia BEAuv. . 6. Kyllinga Rorre. (Kyl-
9. Trisetum PERS. . , lingia AUCT. PLU
C RIDEAE. 7. Fuirena R .
56. Microchloa Brown. . 8. Scirpus L. (Is R
51 ynodon Pers. . BR., Eleogiton LINK)
8 1 L ^ 9. Heleocharis (El -
?59. Tripogon ROTH. . oe ve ecd
6 eusine GARTN
61. Dactyloctenium WILLD 10 Fimbristylis Vank. m
62. Leptochloa Beauv. . bildgardia VAHL. :
XI. FESTUCEAE. 11. Schoenus L. 4
63. Pappophorum SCHREB. 12. en Ness, |
64. Elytrophorus Beauv. . 13. Clad nées u-
do mphido- mea pr >
nax NEES. p. p.) . 14. Remirea ie EMT
66.* Phragmites TRIN. . . 15. Rhynchospora Aun 3
67. Diplachne BEauv.. . 16. Calyptrostylis Nees,
68. Eragrostis Hosr. . . 17. Gahnia Forst.. .
69. esy ka Desv. N 18. Scirpodendron ZIPP.
70. Lophatherum Buoox. 19. Lepironia Rich. . .
71. os jd BEA 20. Mapania Aust. (Lepiro-
72. a L. Est nia Mio. pn: Pan-
19.” Ser h. . danophyllum Hassk).
? 14. Glyceria | R. "BROWN. 21. Scleri (Dipla-
75. * crum R. m a
76. hen mus ra PE irc dr 22. 6x Es
XII. HORDEAE. > 11. Palm
77. Lepturus R. Brown. . ** Phoenix i lato L.).| ?
78. Kerinozoma SrEUD. . Ke Rhapis ©
19. Triticum L. . .-. 3.* dene 5 > (Taliera
80 ™* Secale Le . . 0, aes RE). e
XIII. BAMBUSEAE a Rok ig
^ dinaria MicH. . E > Livistona R. Fa (Bari-
82.* Bambusa ScHREB b El
schurochloa BiisE.). | ę | < 6. Teysmannia Reiss) x
83* Gigantochloa Kurz. ms. sle e
4. thera Munro. slo L Pholidocarpus B -
85.* Den amus NEES Jole twa: L. (Lontarus
86. Schizostachyum NEES . gle AERTN.). AP

|
=
=
e
|

cer
APE APE
EIS ; | |”
JHHE JHHE
Ś mx AIS
epoxi $|o|X|p
Eugeissonia Fr IK 2, Pothoidium SCHOTT. p
nid eher De OTTB. -|F rare e eeneg . p
igatetta Re A < riu . p
1 12.* Zalacca REINW «lo a erin L. a
13. Korthalsia BL i ? slk 51%
14. Ceratobolus BL. . ę ? 6. # Aco
15. uL MART > ? 7 Rhaphidiphora "Hass SK.
16.* Calam a (agro (Sei on apus SCHOTT
rope Calamus p-p e
| som e SC H 9% toner ADANS. (Dra-
| 17.* Car Bal tels ontium L. Heterop-
18.* Fréi: E ague- ; ka Mn. . e
| rus BL. Ja 9. Epipremnum Senor. i 9
| 19. Didymosperma W. et 10. Seindapus OPR 15 9
| Jale 11. Cuscuaria re
| 20.* Orania e p
| 21 eodoxa WILLD BE 12.* Spathiphyllum be OTT.
22. Gigliolia B Lolo yllopsis
23. Linos ler WENDL. et TeysM. et BINN.; Amo-
ne > else mophyllum ENGL.) x
24. Igu a BL | |e 13 — ENGL x
25. Ges? BL. . e 14. Cyrtosper iie x
. Som a Becc. ele (L asimorpha SCRO si
27, storie SCHEF- 15. Lasia Lour R. 4 > x
EHE. V c MU Le 76. as
28. Oncosperma BL e 1% າບ rg
29. chandra ScHEFF o achyspatha
30. Hydriastele . WENDL. et 8 > rg =
E. (G hyl- . .
lu CHEF va) ipe 18. Homalonema SCHOTT. . x
31.* Kentia Br. (Carpenta- 19. Chamaecladon MIQUEL..
ria BEcc. stę 20. Schismatoglossis Zou
32. Drymophloeus Zipp. |? et ; ee
33.* Cyrtostach © SCHOTT.: Apatoneme
34.* Ptychosperma LABILL SCHOTT.; Colobogy
35. Actinorhytis WENDL. et Bt gene a x * e
De. BE 21. ptospatha .
36.* Rhopaloblaste SCHEFF. ę ROWN. . . x
37. WENDL. et DRU- 22. cuna N. E. BROWN x
DE (Adelonenga BECC).| ? | © 28. phalandra SCHOTT. x
38. api res SCHEFF. | ? Ws Ryness Es ENGL. . x
39* Pinanga Br. 49 . x
40* Areca del 26.** Philodendron Sonor. d talx e
41.** Elaeis Jaco. (Alfonsia = Aglaonema Sch | 1e
i ped T Krn.). e laod Ge, i ojx
| 42.* Coe w Pe = -** Dieffenbachia SCHOTT. .
| 43. Nipa Pes i da 30.* Alocas tc nee a
Fam. Arace G- lemanthe SCHOTT.) .|?jo|x
vin) E. Jr Pp. 91. 4 ScHOTT. . =
| Rem a SCHOTT.. + olx
í 1. Pothos ES ri © ? 82.

E

33.* pira ScHoTT. (Leu-
sia SCHOTI .. .

$4, ** NM
h

35. Typhonium Scnorr.

36. Sauromatum SCHOTT.

37. Arisaema MARTIUS. .

38. pe FISCHER...

99... Pist L. (Water-
id

Fam. 13. Lemnaceae Exo-

E S
2. Lemna L. (Telmato-
phace SCHLEID).

3. Wolffia HoRKEL (Hor-
keli REICHENB. ;

FF.)

Granti A NE
Fam. 14. Flagellariaceae |

Joinvillea GOUDICHAUD.
s

Fam. 14b. lia:
ceae.

EL trolepis LABI
Fan. Ca ;Xyrida ceae E ar
1. Schis
Fam. E blabla E.
et P.
1. Eriocaulon LINN. . .
Fam. 17. pene E.

mmeliaceae
tP

1. Pollia THUNB. hak
procarpus AE

2. Commelina L. (Ompha-
lothera Hassk. ; Disse-
cocarpus Hassk.; Tri-
thyrocarpus Hassx.;
pathodithyrosHassk.).

3. Aneilema R. Br. (Ani-
lema KUNTH.; ai
carpus HASSK

.; Rho
lephora Iur. Prio-

||-o Boom.
0 | o Heester.

|
oo
n2
©
|

||- Klimplant. |

nostachys Hassk.;
C thyros

ASS
ie A.

4.

5. Cyanotis Don. be
lia Hassk; Bolosy-
napis Hassk.)

6.** Tradescantia L. (Knu-
lesia ASSK; Man
donia Hassk.; Pyr
rh ASSK.) S

7. Floscopa Lour. i-
thyrocarpus KUNTH.)

Fax, 18a. Pontederiaceae
1a KUNTH.
ederia auct.) .
Fiu. 18b** Pontederiacene.

1.**Eichhornia K 4
terplant in Stee?
an te Bui-

nzorg gekwe

p eekt,
Fam. 19. “Phil dracene E.

1. Dot z BANKS (Gar-
ciana
Fam. 20. Stemonacea (Rox-
urghiaceae).
Stemona Lour. {
burghia BANKS). .
Fax. 21. Liliaceae (Engler)

1. Rox-

Petrosavia BECC.

As .
2,. Gloriosa. L.. . .
3. Iphigenia KUNTH. .
? 4. rey po Ker.
5.** Aloe L.. .

in Thysano tus
Dianella Se Goes

cophila BLUME.). .

8. Xanthorrhoea SMITH. .

9.** Allium L.

10.77 Nothos ordi um KUN

?11. **Eucomis L'HER. (Cae

bes?

13.* Cordyline Comm. (Calo-
con PLANCH.). .
14.* Dracaena VANDELLI.

-0 -0

| -0 Boom.

-0

o Heester.

WC XX A XXX X

XX

||- Klimplant. ||

-æ

15.* Asparagus L. (Apara-
gopsis KUNTH.), .

16. p SALISB. (Dra-
pi BLUME) .
?17. Rhodea Rorn. (Tupis-
a. Miq; non KER.
18.**Sanseviera THUNB
9 iopogon ER
lopsis BLUME
20. Peliosanthes ANDREWS
ulbospermum BLU-
=)
21. Aletris A
22. Smilax 3
23. Heterosmilax NTH.
Oligosmilax SEEM.)

( 8
Ge 22. Amaryllid
* Ze ephyranthus HERB
"E Ca um L.
K * Eurycles SALISB.
4.* ekora
5.** Polianthes L. (Polyan-
thus auct plur.).
6.** Agave
q Fourcroya Sema.
8.* e GXR
xis
Fan. p “"Taceaceae E. et P.

% cca FORST. .
FAM. = Dioscorencene
(Pax.) t. P.
1. Dioscorea NN. +
? 2. Stenomeris Planch.
2 us Lov
Fam. 25. Iridaceae.
1. Belancamd ANS
Leg + à
2.** Tris L R
8.* Anth a L.
Fam. 26 See E et P.
1.* Musa
2. Heliconia * cher
niopsis Mio.)
3. Orchidantha N. E.
ROWN.

4.** Ravanela ! ADAN ,
Fam. 27. Zingiberaceae E.

Heayehium "Kors . i
Kampferia L. .
T pan ookikan Mię. 4

Ha co BO rA

D

[un |

| x Kruid.

|| Klimplant. ||

XOXA X

XO ROCK AAAA XXX

-6-e*e

o
IR X XXX

XXXX

5. stus
6. Burbidg Kis
? 7. Leptosolena PRESL.
8. Alpiria ze o
ALISB. Hellen
ILLD ; rla
9. Riedelia Oum. .
10. Strobidia Mio
11.* Zingibe N
12. momum L. (Elettaria
BLUME non MATON;
Geanthus REI
Donacodes BLUME.;
Diracodes BLUME.) .
18. Z davon (Car-
amo: "ro —
14. dome
AM. 28 Cannaceae E.
LE P.
1. Canna L: .
Fam. 29. Marantaceae E.
1. Clinogyne SALISB .
2. Phrynium WILLD
9. ara: b.,
Fam. 30. Burmanniaceae
1. Thismia GRIFF.
Bagnisia BEcc. (G
mitra ; Sarco-
siphon mr
3. Gymnosiph UME}
(Ptychomeria BENTH).
4, Burmannia L. (Gony-
anthes BLUME) +. +
rsia BECC. š
Fam. 31 So
1. Neuwiedia
2. tasia Bi. Nene
era F.
9. Ke e
4. Platanthera L. G. RICH.
(Peristylus BL.; Me-
casa BL. ; Mi
Bebo ce r e
5. Habenaria x
6. Thelymitra FORST.
T. — = or
8. Corysan R. Br.

Gemen e boss

X

XX XX

X

X X

XXX

XA A XN X X

Me XXXX

9. Pogonia Juss.

10. Nervilia GAUD.

11. Chlorosa BL.

12. Cryptostylis
(Zosterostylis BL.)

13. reosandra BL

14. Lecanorchis BL. . .

15. G a OUR. Ery-
throrchis BL.; Hae-
matorchis BL.)

16.** Vanilla S. à

7. Aphyllorchis BL

18. Gastrodia R. Br. (Epi-
phanes BL.) .

19. Leucorchis Bu

20. Spiranthes L. C. Rica

21. Vrijdagzynea Br

22. Cystorchis BL.

23. Queteletia BL, (Orchi-
pedum KunL. et v
Hass.; Erythrod
Br.; Physurus L. C.
Rien.) SE

24, oectochilus BL, (Ane-
cochilus BL) . .

25 uxine LINDL. (Eu-
zeuxine LINDL.; La-

us Br.; Psy-
chechilus BL.; Mo-
nochilu Bes

26 heirostyles ROG

27. Goodyera R. BR. ¡Cio-
nisaccus KUHL et v
Has Coenorchis
Bi mu

28. Lepidogyne BL. . .

29. Hetaeria BL. (Etaeri
Bi.; Rhamphidia
LINDL.; Rhomboda
LINDL.; Salacistis

EICHB. F à

90. Odontochilus BL. (Cysto-
pus Br.).

31. M echis Br

32, Dossinia Morr »

33. Macodes 4 E

34. Haemaria LINDL. . .

35. Hylophila LINDL. .

36. Salacistis "HERE F.

7. Eucosia B

XXX XXX | x Kruid.

— 322 —

|
|| Klimplant. ||

ROC EX

KM IO

XXXXXXXX X

©

38.

39.

a
e

B»
c

or
pe
.

55.

e
P

57
58.

on
se

2.
53.
4

Argyrorchis BL

Tropidia Low, :
gie LIND

dorum KUHL. et v.
ak

Aru a BL
N che un BL.
Collabium Bu

L aap
BENTH.
(Dendrochilum Bl.
Pepel Ee
a a a (Gre-
Pasa

z: "a
L stro Bu»; SN
ie séi CH

~

Ces ea THOU. (L ika
ris RIDL; Platystylis
LINDL. A A

Lin
Conchochits Hinde M
Glomera Br. >

p `
Callostylis BL. Gi
wo BE... s

| -0 Boom,

MeL XC XX X

X XXX

X

X XXX

-e Klimplant.

18 a
18 + i : = . =
ARE ARE
D RZE RZ w SIG | |=
AIEE gm
lell slelX|p
60. SE BL = X 79. Thelosis BL x
61. Phajus Lour . (linis- 80. Acriopsis REINW x X
gen L.n 1 LINDE.) X 81. Dendrochil X
62. Calanthe m- 82. Grammatophyllum Br. x
blyglottis BL.; Sty- 83. Wailesia LINDL. (Leo-
logl pardanthus BL.) Ç X
nawi 509 0050 s xX 84. Dipodium R. BR (1) x?»
63. Tainia Br. (Mitrope- 85. Cyperorchis B K
lum BL.) +. x. x 86. Cymbidium Sw. (Iri-
64. Plocoglottis BL. . . > dorchis BL.) x
65. Spathoglottis B x 87. Grammangis RCHB. F X
66 canthephippium Br. 88. Thecostele Rc F x
Des nthophippium - | 89. Renanthera Lour. (Ne:
x phranthera HASSK
67. ae BL. ee Arachnanthe LR
er) chilus BL). x rachnis BL.; Ar-
68 orum JACKS modorum KUHL. et
NU. Bo, " ee X Vë ss.) x leo
69. Eulop es X 90. Luisa UDI x
70. Latou X 91. Stauropsis P,
SE Dendrobium Sw. (Des- (Stauritis RCHB. F.). x
mo m Br.; Pe- 92. Phalaenopsis BL. (Stau-
\ rase Bus ny- roglottis SCHAU.) . x
videi Br. Dichopus 93. Doritis LINDL. . X
X 94. Sa us LINDL. X |? p
12 Eria Leen (Dondro- 95. Cleisostoma Br. (Raa
lirium BL.; Myca- ee Kuxz. et
ranthes BL. ere die Xj? p
tosia BL.; Cer 96. Behiogloeum Bu. TEN x
BL.; Cyl Tiopira 97. Microsaccus BL. . . X
A RE ete x 98. Soltnordld Br. x
73. Phreatia LINDL. . . X 9 genere Br. (Sac-
74. Cirrhopetalum LINDL. cochilus BL., ‘Omoea
(Zygoglossum REINW.; Br. E SR X
phihippium — Br.; 100. Ceratochilus BL. oo x
SE p x 101. Vanda R. BE. . x
75. moda LINDL. . . x 102. Taeniophyllum BL X
16. ers THOU. x 103. Aerides Loug. (Orni-
(Diphyes BL.; Sesto- thochilus WALL.) . x
chilos KuHL et v. rosourdya Rc E. X
Hass ; Cochlia Br.; 105. Sarcochilus R x
Odonostyles KUHL et ge BL ;
v. Hass. icran- Orsidice y.
thes BL.; Pterosceras Ee. et
dium LINDL.) . . SC Hass. Micropera
77. Osyricera BL. "E x Dazz.; Adenoneos
78. Epieranthus BL. . . x BO). - 70 5 = X

D pWolgens den Heer J. Sama Jr. behoort dit geslacht geplaatst te worden in de groep -
an Vanda en niet nabij Grammatophyllum.

106. rg LINDL. ms.
a BL.

107. reat BL. .

108. Trichoglottis BL.
KrassEll. DICOTYLEDONES.
Fam. CR \
1% Sieg matt S
2. Thalitrum (roux) )L.
3. Naravelli
4. ? Anem Tw
Ranunculus (TOURN.)L
Fam. 2. mut niaceae. (B
SE.etP
1 Delima L. (Leontoglos-
um NCE.) S
2. Tetracera L. (Euryan-
dra Forst.; Wahl-
bo: T

76. Reifferschiedia PRESL. . ù
7. Saurauia E
Fam. 3. Magnoliaceae B.

t .

2.* Talauma Jus (A ro-
SZ gie. Buc) S

3. Ng R b.

"t Mange BLUME.

* Michel
a Partner (Bphae-

ostema B D
7. Kadsura Juss. (Sarco-
carpon »
Fam. 4. Anon .
lphonsea H. et
THOMSOM e «12
2. Bocagea S E
3. Mezzettia Becc. (Lon-
chomera Hook

et ON i) js
. 4. Kingstonia Hook F. et

-0 -0 -0 -0

-0 -0 -0 -0

-0

©
D

— 324 —
E
E SIS
2 HE
Hi TS
MS. E
X 5. deme "|?
x 6. Miliusa Lenz (Sac-
x copeta alum cie
7. Uvaria L. (Marenteria
THOUARS; Anomian-
thus ZoLL.; Fitza-
lania F. V. MULL e
8. Ellipeia Hook. F. et
le OMBOR.: 179 o
x Tetrapetalum Mio. o
? * Stelechocarpus BLUME.| ©
X Sp ap dg: or Hook …
x t THO 5 o
12 Td Ce e
13. Enicosanthum BECC. . o
14. zin Ruiz et Pa-
p . 7 o
15. He Sr. L. lele
16. Unona L, FIL. (Mono-
carpia Miq.; Meio-
? gyne Miq; Ancana
x . V. Mir ei ele
17.* Cananga Rus ?
18. TEDS SS SCH at
ECH non ST.
; Monoon Mio;
Ze a Mio.) Jefe
19. Disepalum Hook Fin. ©
20 xymitra BLUME (Go-
niothalamus BL. Ri-
hella A. Gray. Sl e
21. Eburopetalum BEcc. . z
22. Ararocarpus SCHEFF. .| ©
23. ar ard Dun. (Ken-
a BL.; Mitrella M1Q.;
? ami e E
24. Phaeanthus Hook. F
p et THOMSON. 9
25. M nee Zou. et
o
26. Marsyopetalum Sener. o
27. Mitrephora -|
28. P dos |?
29. Orophea BLUME. (Pseu-
duvaria «R3 SES
30, Rauwenhoffia ScHEFF. .

||- Klimplant.

-e

se

?

(1) Door Giris in Ener. en Prantt Le. Wormia Jack. als ondergeslacht van Dillenia L.

beschouwd.

ntt ARAN AER

+

(Nymphaea L; Ne-

E
3
A
31. Xylopia L. (Coelocline
DC. Habzelia DC. Je
32. Cyathocalyx CHAMP.
(Dre A
MAING. "E
33. Artabotrys R.
: Ay as ER )s
34.** Ano Je
Fam. 5. Menis rmaceae.
1. Pericampylus
2. Cocculus (C. ag
C. (Nephroica
Lovn.; Holopeira
MIERs.; Legnephora
MIERS. ; eege
lyx F. ULL.) .| ©
3. Diploclisia Kate S
4. Stephania
(Ch ypea Dun Ileo-
rnus MIE Ho
cnemia Me .
5. Cissampelos L. (Disso-
petalum MIERS
6. Filiacora COLEBR
7. Cyclea ARNO.T
8. Tinomiscium MIERS.
9 rau LovR.
10 plaa tes MIERS.
11. Aspidoc KR Hook. F.
et THO
12. Parabaena E TERS. .
13. Anam COLEBR.
14. a COTEBR.
15. Arcangeli Bece.
16. Chlaenandra Mię. .
17. Limacia Lour. (Hy-
perpa MIERS.) . .
18. Pycnaarrkena MIERS.
(Antilaxis MIERS.)
19. Albertisia BEcc. .
20. aer: ii MIERS.
21. Bania
Pu L "Berberidaceie.
Aa T Nymphaeaceae
P. (Alle wa-
Kan e
1. Nelumbo (Ten
GARTN.) ADANS.

|| Klimplant. I

Q

"a “OC Sa Se. En, Be. ` kan, Hs. 099 0 ©

38 “a

lu mbium Ju; Cya-

Vic NDL.
3 Nymphaea a J.E. SMIT
L. (Castalia SALISB. Y.
4.** Nuphar Sm.— In
's Lands Plantentuin.
Barclaya WAL

2,** Argemone L.— Ver-
biede _ B.

Fam. 2: Cruciferae
14

| -0 Boom.

Bo DZ
i en

ro

e.)

— VENT. (Solea
Spr Mine
de E lese. Pigea

DC.; Pombalia VAND.;

Hybanthus Jacq.) -

8

[du]
D

5. vagesia L.. - -
Schuurmansia BLUME. .
Nechia KoRTH. +. +

zi ©

*0 ©

| o Heester,

| Klimplant. ||

o

X X XXXXX X

XX

— 326 —
+
THE ARE
AR: TETE S| | |=
S |z dd © m XX
ve|e|x|? 7 el X|?
Fam. on Seng Sages > 3. Ki o THOUARS.
ysaccion WIGHT.). | ©
dl Maximiliana Mar RT. et 4.* EEN L. (Apo-
ver Zeng hlo- BLUME.
Tr H.) .|$|o eaa um
2.**Bix o IERS; Apoterium
Fax. 13. Pitt ttosporacene. i BLUME; Apelalum
1. Pittosporum Ban ele VESQUE) . . |?
Fam. 14. olyga edn ?5. Kayea WALL $ 4
1. Salomonia Lour. (Epi- 6.* Garcinia L. (PIERRE.) : |
thes BLUME.) x (Xanthochymus
2. Polygala Fourx. : OXB.; Stalagmite
(Badiera HASSK; Non MURR.; Sphaerocen
5. Phylace NOR.). a EX trum PIE ; Man-
3. Securidac A Z 2 ? gostona RUMPH.; ; Dis-
4, Trigoniostrum Mia. cistigma .5
(Isopteris WALL.) e ? Rhinostigma GER E
5. Xantho um Roxs ycarpus LOUR.;).| ?
Ve BLUME non. 27. Tripetalum K. ScHum..| 9
o 28. Pentaphalangium
Fam. 14a, Frankeniaceae. A iv cue
Frank x| |Fam. 20. nme
Fax. 15. 5: Caryophrllaecae:
1.** x ?1. Anneslea
2. Bed. E dod = 2.* Thea we "Can la E.
Gerastium L. . . . x Cal a BL.; Cal.
? 4. Tissa Apans. (Buda ona rhe Ca-
ADANS; Spergularia melli Flo
E Stipularia 3. Aren; taca Maur. (Ploa-
pigonum um KORTH.) ?|e
FRI Delia Dam; 4.*Gordonia. Ei. (Franklin
Bal Ilardia CAMBERSS). X ia MamsH.; Lac-
? 5.** Spergula L ere X thea SALISB.; Carria
8 Polycarpaea La X GARTN.; thei-
Fam. 16. Portulacaceae schina Kort .; Dipte-
1.* Portulaca i x rospermum ip).
Fam. 17. Hy ricaceae. 5. Haemocharis SALISB. .| ?
1. Hypericum L. (Tridia 6. Schima REINW.
Kortu; Brathys Mur; T. swoję BL. Vier
Norysca SPACH.) . ere s GRIFF.). 2e
2. Cratoxylon BLUME. 8. Ternstroemia L. (Tao
(Tridesmis SPACH.; rée "i Cleyera
Aneistrolobus SPACH.). sle DC
Fam. 18. Candolleaceae. | Re bn würdtia pode en A. Pe
- Candollea LABILL. ?9. Mountnorrisia Szysz. |
(Stytilidium Sw.; 10. Adinandra Jacq. (Sar- |
Ventenatia SM.). . cosanthera KorTH.).| $ |
Fam. 19. Guttiferae. Fam. 21. Dipterocarpa- |
Mona Lo: 5. 2 ceae. |
2.** Mammea L. 1. Dipterocarpus GARTN.F.' < |

el Lë cl Lë
LS io] oe : 12|2|58
AEE ABE
zm e E [A [5
elolx|p pe xi?
2. Anisoptera KORTHALS ropyxis GRIFF |?
arn, 0. > 16 oelostegia BENTH. .| ¢
3.* Dryobalanops GA Fam. 23. Ster d
F. (Bai anie i. acer s L. (Er
| HEM.) WE Ig.) 50 X
f 4. Hopea Rox XB. (p EC 2. Melochia Or.) L
; landra Hassk.; Han- (Mougeotia KORTH.;
cea PIERRE). |? Riedlea [Riedleia]
?5. Pentacme A. DO.. . o VENT.; Visenia
6. Shorea RoxB. (Para- Hourr.; Aleuroden-
hopea HEIM.) . .|? dron REINW.) . Plolx
arash JRZ., = 3. Commersonia Forst =
8.“ Isoptera SCHEFFER. e ? 4. Buettneria L. e p
Balanocarpus BEDD 5. Leptonychia TURCZ
(Richetia HEIM) ę (Binnendykia KURZ
10. Colylelobium PIERRE raea MIQ. ele
(Dyerella HEIM) - 6.* Abroma JAC ¿[Sto
11. Vatica L. (Pterantha . Waltheri > e|X
L.; Retinodendron 8.** Theobroma L. (Cacao
KoRTH.; Isauxis A TOURNEF .; em a
Synoptea I © Marr. non L.;
12. Pachynocarpus HOOK. ris rania Goup.; Lich-
Fam. 22. Malvaee ?
Malvastrum A. GRAY. e |X 9.** Guazuma PLUM. HE
2. Sida L. aie pi 210. Seringia GAY.. - + E
IGHT; Malve . Reevesia Lem, NT
JAUB.; naj. 12. Pterosper WE
STEUD., e |X 13. Hier Lass. “Ait
3.* Hibiscus i (Bo miy: res 25 Oude-
ER on ZOLL; "d ap j . ©
AY.; ‚ Kieinhovia ae (Klein-
a s . de o a LINN “|?
?4 A RoxB slo 15. Stern Lim. (South-
5. Wissadula MEDIK SE ; Carpo-
6 achra x Kee is Pb ow A pa
1 vonia ics x 16. Firmia MARSIGLI
8. Thespesia CORR. . Je (Hildegardia SCHOTT.; |
9.** Gossypium L. (Stur-| | Scaphium SCHOTT.) .| ?
i , R 3 Xx 17. Tarrietia Br. { 0-
10.** Adansonia Linn. (Ophe- dendron F. v. MULL.).| ?
ái = 8. Pterocymbium BR. | +
11. Bombax Linn. (Sal- 19.** Cola SCH ` ?
malia SCHOTT.) . .|9 2 Heritiera DRYAND. .|?
12.* Du L. r. (Lahia . Tetradia R ę
Hassk.) . RM Fam. 24. Tiliaceae E. et P
13. Dialycarpa Mast. .|¢ . Brownlowia Rox 17
14. = BLUME (Esen- 2. Chartocalyx MAST. .|?
kia BL.; pM 3. Pentace Hassk. +. «|?
= ra Mers 4.* Corchorus L. . SIK
Boschia Loue (Hete- 5. TH chospermum m. H

sis ik rr nin zena ten vena RE EC el
D
pl
ot

|
CO
bo
GD
|

—
E 8 =
ZZ 2
$|9|X
6. Schoutenia KORTH. (Ac-
tinophora WALL. 2
7. Grewia L. (Mallosocos
Forst.; Chadara
ForsT „|?|0
8. Diplophraetum Deer. ele Ke
9. Columbia PERS e
= raar (Plum.) L.
Althoffia K. SCHUMANN.| 9
ris 24a. Elaeocarpaceae.
1.* Elaeocarpus LINN. (Ga-
itrus SE N.; Mo-
nocera + Divers
ORST, gp Shope
A vle
2. Sloanea (Plum) LINN. >
(Echinocarpus BL.;
Phoenicospermum
Mr ?
Fam. 25. Linacene E. et P
1. Hug b (Durandea
LAN a o
a Erythrox el <
Bend. o

we ca >
4. GE A (Em-

CE e
re Sect EJ: e
Fam. "im "Mal pishiacene.
1. Apidos A. Jus

2. Tristellateia Sieg
(Agoneissos Zou.
Mss. s
8. e "Gin N.
Ryssopterys BLum
Fam. 27. pes ophyllaceae.
er, a: L. (Fa
RN.; eeneg
Kian 3 UNGE. ; Agro-
tbr NECK.; ; Roe-
: ee n.
Tri mra us L.
pe 28. Geraniacene (inc.
xalidaccae Exc.
t “Pras vg

or w Hante
8 > Oxalis L.
4. i when DC. . (Oxa:
ce.)

XX)

AAA

ll- Klimplant. |]

"a

-€

=
A
c
5.* Ave SE 2
6 rae Z PLANCH.
Dapania KoRTH. =
8.“ Impatie
9. Hydrocera BL
Fam. 29. R eae.

1. Boeninghausenia RCHB.
(Podostaurus JUNG-
HUHN.) . . 4

2. Evodia GXRTN. (Phila-

ia BL., Tetra-

dium Lou. ) T

3. Tetractomia Hoo ?
4. gs deeg L. Bee:
oxylum L.;

4$

5. Sos a. BL >

6. Lunasia ae. (Ra-
ara bair rear
Mytil 8 ZOLL) .

T. Toddalia Jos. Scopo-

8. Acronychia. Fors. (Cu-

osma DC.) $

9. aar CORRE
(Chionotria Jacq.) .|?

10. Micromel Lern ę

11.** Triphasia LOUR. .

2. Limonia EE

13.* Murraya cle

4. Clausena Burm.

(Cookia SONN.):. JS

15. Luvanga Ham.

sca acer ye

16. Param a WIG 5

IT. Alina waka ( (Sele.
rostylis BLUME.). JS

18.* Citrus L. (Papeda
Hassk.; Sarcodacty
lis GARTN. F.) 4$

* Feronia GARTN. 7
20. Aegle CORREA. |?
Fam. 30. Simarubaceae.
Samadera GXRTN.
dura L.; Manun-
Lv an se

2. BROWN. `
(Lasiolepis BENN.) .

T Pitrasma BL... 17

frei. ux < 7

o

X X

| Klimplant. ||

ba, °S

E
2
A
Ç
5. a meh JACK. ę
6. Sur
Vs Irvingia Hoo IR
8. Soulamea aed (Car-
di us ;
Cardiophora BENTH.).| ©
Fam. 31 ace
1. Ochn DE:
2. gp wia Sener. » (Phi
moi
9. tune eae «DT
4. Euthemis JACK.
Fam. 82. Burseraceae.
1. Triomma Hook T
2. Garuga Roxs. (Thyr- 1
sodium BENTH.) -FF
3.. Protium BORM: steff
4.* Canarium L. (Pimela
td: $ Canariopsis
mę Pa eier
‘ce ees ST: T
5. Santiria BL. E
Fam. 33. Meliaceae.
1. Turraea L.. ?
2, Munronia WIGHT. .
3* Melia SES
4. Ferae ta ae Jus ss. .| ©
5. Cipadessa BLUME. (Mal-
ea JUSS.) T
6. Dysoxylon BL. (Dy
soxylum Br.; Gonio-
cheton BL.; Didy-
mochton BL.; Ha
tighsea A. Juss.) .|%
7. Chisocheton BL A
8. Dasycoleum Turcz. .|?
9.* Sandoricum : SES
?10. Megaphyllea HELMSL. .| F
11.* Aglaia Lour. (Milnea
OXB.) DK:
12.* oR Rewer. SSE
13. oora keep
14. Walsura mie F
15. Hearn FERD. FY.
MUL. | (Agisiś LOUR.
P p: p eta Miq.).| F
16. Heynia Roxs. $
17. Carapa AUBL. " (Xylo-

(1) Zie Inleiding.

JI
|
e
bo
Ka
|

|| Klimplant. ||

L

A

A

7

carpus KóNIG.). -|F

18.* Cedrela L. . -19

19. Flindersia R. EE
Fam. 34. Dichapetal e
(Chailletiaceae).

1. Dichapetalum THOUARS.
(Chailletia DC. ; Qui-
lesia BLANCO) . .|9

Fam. 35 acaceae. (1)

1. Ximenia Pru. (Hey-
masoli AUBL. .|9

2. Sco rodocarpus Broo. Je

? 3. Ctenolophon OLIV. .|?

4. Olax L. (Spermaxy-
rum LABILL.; Fissi-
lia wies Lopado-

calyx KL.) 4

5. Gchanbelackys Mast
(Petalinia BECC.) 2

6. Erythropalum BL.

7. Strombosia BL. ę

8. Anacolosa BL

9. Schoepfia SCHREB. (Co-

donium WALL.; Haen-
kea Rv Pav e
10. Cansjera B BL
11. Lepionuru a
12. Champereia GRIFF q
13. ilia Ro à
14. Lasianthera BEAUV.
15. Gomphandra WALL. .|?
16. Stemonur L.
17. Urandra THWAITES
(Stemonurus BL). .|?
18. Mappia JAC H
19. Rhyticaryum Beco
20. Gonocaryum 4
(Phlebocalymna
GRIFF.) . ELE
21. Platea BL. LF
22. Tylecarpus ENGL. «|?
23 Villaresia Ruiz. et Pay.
gn Pleu-
ropetalum “19
24, Pteleocarpa Cie e
25. — MÀ eye
nocephala
26. Miquelia MEISZN . (Jen-

| o Heester.
t- Klimplant. ||

0

0000

© 8

— 490 — |
= S
4 S = 3 : E. "d a
JHHE AE
a | jx 310% 3
ę|o|X|p FISAF
kinsia GRIFF.) . ? T P
?1. "ieren W. et A. o | Fam. a Hotten
28. Polyporandra Beco. 2 Lë Vitis L mpelopsis
29. Jodes p A s F
30 Cardiopteris. WALL. 2. Ampelocissus PLANCH ?
Tom Sis qi 3. Pterisanthe L. (Em
Has ? mma FF. ? if
31. Pr nt Na Hook. F. 4. Tetrastigma PLANCH ?
(Treubia PIERRE.) . p 5. Landukia NCH ?
Fam. 36 ce 6. Cissus L. o
(Aquitoliaceae) 7. Leea L. (Aguilicia L
1. Ilex L. (Prinos L.) .|2|o Ottilis GARTN.). .|$|o E
Fam. 37. Celastraceae. Fam. 42. Sapindaceae
1. Evonymus (TovRN.) L.| ọ |o (
2. Lophopetalum Wier. Ya T a T Bah ai:
(Evonymus Baill. p.p.).| $ | © a L.) olo
3. Microtropis WALL. (Pa- 2. atalaya BL. ‚Sapindus
sten gps ee 3 SEN E E
4. Celas p 8.* Sapindus La Dads
5. Pier Wis Hook F.) “1
et ARN. (Ca tha Es 4. Erioglossum B qlo E
og Harv. et 5. Aphania Br. (Didymo- $
? coccus BL.; Sapindus
6. Fans Wan; LL. (Py- AUCT. p.p. Glo
rospermum Mio.) .|? 6. Hebecoccus RADLK.
7. Kokoona Tawarr. (Tri- nn DRY KIE
gonocarpus WALL.) . | ? T. Aphanococeus RADLK.. |?
8. Cassine L. (Elaeoden- 8. Hoetink BL. (Hon.
dron JAcQ.). .|Slo yros: o Dn pj
9. Perrottetia H. B. Anomosanthes BL.;
(Caryospermum repe esca Br.;
© ge GES py A nia
10. Sphonoion “Grrr E SIS
Fam. . Hippoe eratea- 9. nr BL. (Ca
ceae. Sapindus, Schlei-
a pe LINN. 2 Fala AUCT. p. p.) .|9|2
2. Salacia LIN sle pf 10. Tristira RADLK. „| ojo?
Fam. 39. Stackhousiaceae. 11; omis WILLD. (Cu-
? 1. Stackhous x ambium MPH.) ©
Fam ge 13. Euphori
1. Ventilago GXRTN p (Nephelium, Scytalia,
- Z e Fle orel wo
3. Berchemia Neck. (Oe- 13. Pseudonephe
N o p RADLK. (Nephetium
4. Rham Slo AUCT. SE:
5. Sageretia BRONGN. o 14.* Litchi Soxx. (Nephe-
6. Scutia Comm A e uphoria, Di-
T. ri Ç 0. Rica o mocarpus, Sapindus,
8. Alphitonia REISSEK. .|o AUCT. p.p.) - $
9. Gounia L. (Retinaria 15. Xerospermum Br. (Ne-

|
W
W
ph
|

IE ARG
ຂໍ | |< |< À mx
POE ololx|#
phelium, Euphor phelium, Schleichera,
EE ni Sapindus Schmidelia AUCT. p.p.). $
: 30. Lepidopetalum Br. (Cu-
16.* Nephelium i ma 10- pania, Arytera, Sa-
a, Dim us, Sey- pindus, Connarus
| talia AUCT DE AUCT. DK
| Pometia Forst. ( 31. Paranephelium | Mia.
| ; Euphoria, Sapin- >» Mrq.; Cupa-
| dus, Aporetica, a, Nephelium aver.
phelium AUCT. p © ` bos a |?

18. Alectryon GARIN. (Spa- $2. Ae a L. BE

hea Br.; Nephe- 33. Ganoph ere BL. + e
lium, Cupania, Sa- 34. Harpullia ROXB. . .|9
pindus auct. p.p.).| ? Fam. 43. Sabiaceae

19. Cupania (Ratonia, 1 bia CALEBR. (Menis-
Stadmannia, Sapin- costa BLUME.; Enan-

us, Rob CT tia FALCONER; An-
CES ot Meena ag TO droglossa BENTH sle ?

20. Guioa Cav. en * go ean ves (Milling-
rosa BL p.; Cu- Bar $3: Jojo
pania, De Sr us, Eu- FAM. "Staphyleaceae.
phoria, Nephelium, i Leg pinia VENT 19
AUOT: pp xP o Fam. 45. “Ace eraceae.

21. Rhysotoechia RADLK 1. Ace 2
(Cupania AUCT. p. p.).| ? | < Fam. 46. An cardiaceae.

22. Dictyoneura (Cu- 1. Buchanania ROXB.
pania AUCT. p.p.).|? ge L BE WE

23. Euphorianthus RADLK. 2.* Mangifera Le
(Euphoriopsis RADLK.; Dn Anacardium Roxs. 2
Sapindus AUCT. p.p.}.|9 4. Gluta b... |?

24. Sarcopteryx RADLK. 5. Swintonia GRI
(Cupania, Ratonia, (Ana auxanopeialum
Sapindus AUCT. p.p.).| ? | e Teysm. et BINN.) Je

25. Jagera BL. (Cupania, 6. Manors Wau. E

ndus, Baar Tt m a MEISZN. (Cam-
Cora p< b. 2 sedesia Vic et
? 26. Trigonachras RADLK. HK
Cupania, Dee 8.* er L ia
AUCT. p. p. = Comm.; Wirtgenia
27. Elattostac chys stka JUNGHUHN.
upania Sect. Elat- gia ENGL.) . S
tostachys BL.; Rato- Dracontomelum BL. .|?
, Jagera, Schlei- 10.** Odina ROXB. . + .|®
chera, AU Jefe 11. Pentaspadon Hook.

28. Arytera Br. (Cupania, (Nothoprotium MtQ.).| ¢
Ratonia, Euphoria, 212. gi anara ENGL.
Nephelium, Sapindus : Ce Hook. F.

. AUCT. p. p.) Sje | mea e

29. Mischocarpus BL. (Cu- | 13. a-s Tuwar- |

pania, Ratonia, Ne- TES. (Cyrtospermum

i
|

E
A
rn Drepano-
m BENTH.) L
147 Sorindeia uer? WE
P15 a Hoo E
16. Ste En WE
17 Melanochyla Hoos. F.|¢
18. Semecarpus teg
vium i H.)
Fax. 47. Moringaceae
1:** Morin Juss ę
Fam. 48. Connaraeeae.
1. Connarus L. ( -
lobium GARTN.). .|9
2. Agelaea Sor. ME
? 3. Roureopsis PLA «E?
4. Rourea en (Ro staat
SCHREB.; Canicidia
ELL i ©
stis JUS 2E
? 6. Taeniochlaena Hook, F.
roostwyekia Mig. ss
8. Tricholobus BLUME. .| 9
9. Ellipanthus Hook. F.|c
1 Nothocnestis Miq. .}s
Fam. 49. Leguminosae
ansemannia K. SCHUM. | ©
2. Serianthes BENT le
Pithecolobium MarrT.|®
izzia DUROZZ $
5.** Calliandra BENTH ©
6.* Acacia ?
1.** Leucaena BENTH. |?
8. Mimosa L dep e
9. Desmanthus ILLD.
wać rra DC.)
10. Ne a Lou
11 Dierostachys DG. (Cail-
lie UILL. et m e
212, Prosopis ę
?13, Xylia BEN e
14. Adenanthera L » Stachy-
hrysu 1). JS
bendes pov 2
ge Mres L. Entada
ADAN:
17. t e
18.5 Cynometra Ta (Maniitoa
SCH
19. Sindora Mio. Echino- :
alyx BENTH.) . .'$

|
|| X Kruid. |

— (here e ra —
E ABE
ES : 3 l=
E dief
fd A |x |m 3
Ae ELSIE

20. — es sese
AUB Pryo
o; Crudia DRE: 5
Crudya DC. $
21. SchizoseyphusK. "SCHUM. 7
22.* ann
OXB. 9
E ** Trachylobium Hayne. ?
** Hymenaea i 8
= ** Tamarindus L. ?
26. Intsia THOUARS. (Afzelia
o
e| 27 12
p | 28.** Amherstia CS F
29.* Bauhinia L. (Amaria
Muris; Piliostigma
Hocnsr.; erg
9 Ricn.; ‘Lae
SPRENG.; Tylota
? VoG.; Symphy rer
Pr D Flo ?
30.* Dialium L A
BL. „i Codarium
Sor ?
SE. Kompass MAINGAY.
(Abauria BEcc.). |?
92.* Cassia tou RN.
(Fistula DC.; Bacty-
rilobium Wir D.).|9| e|X
93. beat < Bece. ?

X 34 arpus W. et rm 49

api = Schizolobium Voe. .|?

X ** Parkinsonia L.. |? H

SCH * Ha en Lis ?
= 38.** Poinciana L. . | ©

X 39. Pterolobium R. BR =

40.* OE 1. (Guilan-
i L.; D me
ront OD.;
maria Cav. iia
hum Vo Ey-
throstemon KLOTZSCH.;
Cinclidocarp pee ;
alsamocarpon Cro
p as bia DC.; Coul.
ria era B: o
41 Mes urum De + e le
42. * Priest Voc. JS
43.** Toluifera L. (Myroxy-
We lo Bkr (19

P44. Ormosia = SC
Hook

45.

52.* Indigofera I L id Acantho-

notus
Sphaeridophora

Hemispadon
Amecarpus BENT TH).
Psoralea
Tephrosia "e (Kie-
sera REINW.; Xi

PSM
54,

Pogonostigma Doi: Al
G.).

Catacline Les
Millettia W. t ARN,
Hocus; 3
ENTH.;

or
.

Praga vise :

Callerya Bot. For
BERTOL.)
56 Sabana PERS. (Aga ati
; Daubentonia
ttidiu

? 56a.** Coen L;
57. Donia G. Don. "(Clian-

Sophora +. ae
©

-0

-0 -0

|| X Kruid.

XXX XX

XX

|| Klimplant. d

W
thus SoLAND.; Ere-
mocharis R. BR e A
58.** Colutea L
5 Astragalus ~ 5 4
L.; Erophaca Borss.;
Homalobus Nurr.;
Kentrophyta NUTT.;
Diplotheca Hocnusr.;
ulosema
?60. Hedysarum L. à
61.** Diphaca LOUR. (Ormo-
carpum AUV.;
Arthrocarpum ee A
F.; Rathkea SCHUM.
et ONN.; Acrota-
D Hoc )
62. Aeschynomene L. (Her-
miniera UI et
PERR emo
KoTscHY.; Cte
AILL.; Macromiscus
Turcz ; Patogonium
E. Mey.; Rueppelia
A. BOI oo x
63. Smithia Arr. (Kotschya
ND. SEH
64. Stylosanthes (Stylosma
BAKER.) © -o

65.** A 1

66. Zornia GMEL. (Myria-

nus DESv.)

67. Mecopus BENN.

68. Desmodium Desv. (Co-
dariocalyx K.;
itis BENTH.

rma DC.).

69 Tora bia Wicur.

et ARN. (Anarthro-

syce EY.) .

70. Pycnospora R. Br.
71. Fabricia — r. (Alyse-
carpus He-
eor "Rer.
Diplotheca HocnsT.). |
2. hone Desy. (Doodia

73. Laurea ng E (Christin

74, Phylacium BENN.

75. Lespedeza McHx. (Oxy-

| -o Boom.

-0

XX

WX XM X X

XX

|æ Klimplant. |

~l
e

-1
sc)

kal
o

80

=

ramphis WALL.; Cam

pylotropis BGE.; Phle-

bosporium JUNGH.) .

En L. F. (Ecas-

tophylum Ricx.;

oe e H.
ES

iu ; Triptolemaca
RT.; Semeionotis
Mi

‚Ls
SS:
©
i
O
8,8
©
1

UBL?) - .

Euchresta BENN

Inocarpus Fons.
cer

** Cic
85. Vic b. (Ervam b.

84.** Lens Grex E Gone.

85.

** Pisum L

86. er Le (Hoepfeneria

87 eeng PE x
88. Clitoria L. Manches
Desc.; i

89.

es
LEAND
Zucc. ps Martiusia
SCHUL a

masi
90. Giycine e "HER SANI;

N
Leptocymus BENN

|| -o Boom.

sti

— 334 —

|| o Heester.

X X

|e Klimplant.

a "©

“G 0

Bujacia E. 2
?91. Shuteria W.et A.
92. — Pus (sine
; Herpyz
as >».
93. Erythrina L. (Chiroca-
Jx

i a Ras IN. ). e

94. Butea Roxs. (Megalo-
tropis GRIFF.; Meizo-

Citta Lour.; M
thus Lour?; Pillera
END

96. Spatholobus Hassk

SPR NG.;
Crepidotropsis wo +

Trich "ps
P. BEA Sek SE
99. Pueraria DC. (Neustan-
thus BENTH). . .
100.** Cajanus DO. . — -.
101. Dunbaria W. et ARN.
102. Cantarospermum W.et
Arn.; (Atylia BENT es
103. Rhynchosia Lour. SE
drosia E. Mey

dei NUTT - Ce

107.** drm i (Stropho-

LL.
108.** Ter ta "TRHOUAES.

|| -0 Boom.

x ES Kruid.

-e-e || Klimplant.

ae ©

eg o Se

o
X X XX

He ova SPRENG.).
109. Sav

Robinsia Marr.

GAL VEI
Ll. Dolichos L. (Lablab

SAVI.; Lablavia D.
Dos.; Chloryllis E

MEY.; Macrotyloma
hd: ee cee

112.** CN Ni ECK
esingia ENDL.)
ae.

uss. (Ma-
.; Exitelia
Diemenia KORTN

` (Po-
T PS oly-
storthia BL.; ; Digaster

Spira s L
Neillia Dos. (Adenite-

ow

10.** Kerria es EN

11. Rubus L. (Dalibarda

12.* Fagraria L. (Dusches-
nea SMITH.

13. Alchemilla L. (Apha-
nes

14. Agrimonia Tovrs.

15.* Rosa L.

16. Pirus L. (Pyr
(Malus Tourn.
bus L.)

D

s)

-0 -0 -0 -0 -0

|| -o Boom.

|
=
W
c
|

JI o Heester.

x |x Kruid. |

XX

lant.

-e Klimp

-©

n

||- Klimplant. ||

XX

dë
©
EE
SIS
17. Photinia LINDL. i H
18. Ree vele LINDL. [ele
Fam. Sa xifr ragacene.
2. Hydrangea m (Hy-
She
3. TAT Lor. (Oyani-
; Adam
Wan) e
4:16 le e
5. Pete s. H
6. akena Mio. (Di-
rhynchosia BL.). $
7. Weinmannia L (Leio-
permum ; Ar-
oldia BL.) e
Fam. 52. Crassul
1. Bryophyllum SALISB
Physocalycium
VEST. Mui TE
2. Kalanchoë T (Ca-
e choë PERS.; Ve-
Sr
Fam. 53. ` Droseraceae.
1. Drosera
Fam. 54. Hamamelidaceae.
?1. Maingaya Ort ls
2, Rhodoleia BL
3 on R. Br. (Li-
mbar Mig. non
|?
4. Alti tingia " NORONHA.
raa rag Br.
L.) Ao
Fam. 55. cite
ceae.
1. Gunnera L. :
2. Halorrhagis Forst.
(Goniocarpus DC.) .
3. Serpicula L. (Epilithes
4. Myriophyllum L. (Pe-
lonastes Hook F.)
ënger SE
5. Callitriche L
T 56. Rhizop horaceae.
Gyn ee desh (Dryp-
pos ARN). .|9
2. Ceriops ARN. . RE
3. Rhizophora L.. Je

QU +

lotoma DC. dh e

D COD ei Ga
dë
2

10.

Fam.
ນ Ra

2. Lum

| ©
9 E
ອອ
©
HE
P Ch
BER
Si pó S
qag EB
té

er
>
o
m

romyrtus L.;

À — WIGHT. et ARN.
(Sym

-0 -0 -0 -0 -0 -0

|
bo
e
c
|

-0 || -o Boom.
|| o Heester.
|| x Kruid

-0

0

-0

-0

-0

|| Klimplant.

oo

©

m
©

=
wè

kee
Qu
N

Do:
S wen

berne ENG Ed
arpus Hassk.; Ca-
lyptranthes św. de ia
zygium GAR
SÉ SCH UR.; re nen
Os; roja iiss
BLUME.; aies nthes
SEEN.) ea
Metrosideros BANKS. 3
Nani ADANS.; Na-
a Miq.) S
Tristania R. BR Lo-

- (
phostemon SCHOTT

Tristaniopsis reuk x

Symphyomyrtus

SCHAU.; Aromaden-

drum ANDR
Leptospermum

FORST.
(Macklottia KoRTH.;
ia JACK. à

EN
pgs $ Semar (ei

myrtu
Backen, Lé
F.

mma
xoma MIERS.)
60. Melas

ce asch
Otanthera B
(Lachnopodium Buv-

en Bvtu.
Osbeckia L. (Asteros-

toma BL.; Ambly-

Hear.
Br

U.) .
"yell

MIERS.
tomata-

| -0 Boom.

20 70

-0

-0

-0 -0

-0

-0

-0

St

anther ra BL.; Cera-
M

Creochiton BLU
Diplectria REIC
BACH. (Dissochaeta

Kas ORT
Marumia BLUME. (Ma-
crolenes N $
en a 4

nplectrum
Pogonant thera gone 4

As tronia BL

a UME.; Ma-
croplasis BLUME.;
Ewyckia KoRTH.) .

Pternandra JACK.
(Ewyckia BL.) . .
Plethiandra Hook. F.
inandra THWAIT .
Memeeylon L. (Seutula
OUR.; thandra

Gum... et PERR.;
Lyndenia ZOLL.) .

|

-0

-0

-0

|| -o Boom.

0: 0-0 0

— 387 —

|- Klimplant

i “8

^g “6 0 nn]

FAM. 61. mra
1. Rotala Ali) “ins,
ge Be

2. B WE
(Cor

oca
et rear
EL). 1 (41504
3. Woodfordia BM. SCH
(€ pp ris
poj

XB.) ë
Pemphis Ce CH
m L. p. e-

4.

REN

OHNE,
UM

elellandia WIGHT.) .
mak Genee Kë
thru F.
Ammannia DC. Ge p.)-
E. Lagerstroemia
Kou (righ

? 5.

Ad :
Banava Juss.; Adam-
bea LaM.; Scobia
NORONHA; Aryuna
1.** Law
8. Bad beralis. ra = ` (Blatti
ADANs.; Bla on.

een pes
Aubletia DO > "Chi.
mbea

08 Bv
2. Ludwigia L. (Nemato-

-0 Boom. |
| X Kruid. |

-0

-0

-0 -0

-0 -0

-0 =0

implant.

|- KI

— 338 —
ຮ | |= A: len
HAE JAHE
SECIE 2222
dUUL Wär:
PAI MIO EE x PH . N
3.* Trapa L. x 8.* Cucumis ?
Fam. 63. Flacourtiacene 9. 'Bryonopsis ARN P
e 10. Benineasa Savi X

1. Hydnoca arpus „gie. 11. Gymnopetalum ARN XI?
(Ta dein togen 12.* Lagenaria SER. r
Kä SE 4$ 13. Trichosanthes L. (Pop-

2. "mee m REI |? PY UMPH ?

3. T = + hypar 14. Hodgsonia Hook >

rg- 15.* Cucurbita ?
A E wi -|©|= 16. fh W Vreuret Ans. x

4. ora NORONH. (Bi 17. Gynostemma Br. (Pes-
lowia ScHum. camera m. f
THONN.) . Flo Fam. 68. Begoniaceae.

5. Scoops Sonnen, (Rhi- 1.* Beg e|X

a BL.; Limo- 2 dem Gre? "WaRBUBG. X
nia apris non L.), Fle Fam. 69. Datistaceae.

6. Homalium Jac 1. Tetrameles R. Br.. Ç
(Blackwellia Juss.; 2. Octomeles Miq. Br. .|?
Racoubea AUBL.) .|?|o Fam. 70. Cactaceae

7. Myroxylon J. 1.** Opuntia Haw. . | o|X
Forst. (Xylosma G Fam. 71 E (Fi-

Forst.; Flacourtiae | . ae).
sp ong gh 1. Mollugo 1, “Origa
tia e LL.). X
ss Flacourtia Gus. = 2. ehe E sino:
OMM sisters a FENZL. x

9. Bem etia Mię. ? 3. Trianthema X

a GE p Moren L —

11 ek Jace. iocum a Mig.) x
roae Iroucana Faw, T2 Umbelliferae.

ę 1. Hyd X

Fam. 4 Fées. Weh a SE X
- Turnera -L. f olx 3.** Eryngium L Pje px
Fam. 65. Passifloraceae. 4. Sanicula L X

1. Hollrungia K. p 5.** Conium L x X

2.* Passiflora L. ? 6. X Los ovo X

3. Paropsia NORONHA Fle 7-** Carum L. (Ptychotis

4. Modecea Lam : p DEC; P

Fam. 66. Caricaceae. X

1.** Caricea .L. (Papaya 8 Pimpinella L DECH :

OUER,) a ? KL. EYH.) x
Fam. 67. Cueurbitaceae ** Anthrisous Horr. x

1. mitra Roem. P 10. ** Foeniculum ADANS. E X

2, onia L. ọf IL — L. (Dasylo- |

3. Melothria L. ? X

4. Muellerargia Cog . ? a Pencedanum L x

5. Cerasiocarp K. ? Coriandri x

6. Thladiantha BUNGE e es + Bifora da (Athre-

7.* Luffa L. (Petola DC.) X

15,**Daneus bh. 5
16. Caucalis L. awa
Horry,
Faw. 73. | Araliaceae.
1. Ara ` e
2. sc: "Të,
3. EAE M Mr
4.* Panax L. (Sothopanax
©
5. Horsficidia BL, 19
6. Kalopanax Miq
7. Brassaia E *
8. Gastonia SE
9. Polyscias 7
10. Heptapleurum GARTN
(Paratropi .; Ac-
tinomorph Miq ;
Parapanax Miq.;
os n :) 4$?
11. Eschweileria ZrPP. e
137 GE Br.
13 per DC. et
PLAN d E
14. Macropanax Mig Jp
15. Kissodendron Get
Can UNS
Ge ape
16. oxylon Mig. . .|ę
IT. Tetrapiasandra A x
o
Fam. >» Cork ceae.
Alangium Lam, (Pseu-
dalangium F. v.
MULL; EE
A. GRAY |?
2. Marlea Rox “|?
3. Mastixia Br. (Bursino-
petalum IGHT.) e
4. Nyssa L. (Ceratosta-
chys BL; Agathisan-
thes Br.; Daphni-
phyllopsis ' Kurz.) T
Fam. 75. Capr = liaceae.
1 bucus dT
2. Medien 9 49
3. Lonicera L. b
A Diervilla Tours. (Wel
gelia vend b
Fam. e Rubiae
1. Bikkia th ur

— 339 —

-e Klimplant.

landia Forst.) . .

eeu

Lerchea Linn. . .
Dentella Forst. (Lip-
paya ENDL.) . .

SE
St
£g
©
=
© ©
e Gr
EG
w
ry
=
a
E
~
=
o
D

thee
Anotis
Ophiorrhiza LIN s;

Pos

©
=
>
e
Ge
[4]
"EB
EE
>
is
P
~
N
E
e
©
8
U

m
o

11.

M M
B
a
E
E

[2

a
a
=
u
m
-
La

2 We
3.** Cinchona
na

D
m
Q
=
©
®
B
©
$

W
I S hombospora

Kor
A phaenandra
H

LIS

—
3
d
KR
>
S
"m
©
E
3
S

(Macrocnemum
Van
Andina

phegyne Korrn.; Pla-

Po ne Gona- |
L.)

-0 || -0 Boom.

Mussaendopsis Bar.

-0 -0

arr * S
Mitragyne qe (Ste-

-0 -0

-0

-0

-0

drotropis R. BR.) .
Mussaenda L. (Spallan-

5
281.458
gig
2|5|8
D | Im IS
m AS |
e|Xi9
o
SIK
X
SIK
ojx
SIX
X
X
o
X
X
o
> f
o
e
P
r
e ?
e|X

Va
ro
.

? 43.

E

Praravinia Koers. S
0 K

non
JACK.5 Stylocoryne

ELL
quipiria L.; ; Berekias
LAM.; Thun rgia
Moxr. ene renis Ą;
ia NECK.;

BL. Rur
"cs ‘pear e
Rica .
Seyphi ho ora ax Vers,

(Epithinia GRIFF.) .

— 340 —

| -0 Boom.

-0 -0 -0 -0

-0

së

FM
-| 18
=| „|<
= a
geit
d|n|=
mox
o|X|9
o
vi M a
e |X
o
o
o

P
©
©

?
© D
o
e
o

46.
47.

ot
c
D

Hypobathrum BL. .
R

HAR

Diploerater B. et mL;

ora DC.; Bun-

v a aces Nata-

e Soxp.; Ros
Kr. a 3

Zuccarinia BL. . .

Knoxia i (Cuncea
HAMILT.

Vanzueri Juss. (Van-

Pers.; Va-
vange "Ro OHR.; Mey-
nia LK.; —
BL.

Plectronis LINN . (Can
thiu ae AM.; Psydrax
GÂRTN.; Do > sia

; Mitrastig
Ku; Phallaria cmi x

de d TA Hook F.

Canthopsis M

Guettarda Bu. " (Hale-
sia P. BR.; Cadamba
SONN.; a ae
Viviania RAFIN.
en

ILLD. augier

JACQ.; Greg sans
LEM.).

Timonius Rex . Eri-
thalis Fo
carpus

Coffea LINN. (Lachno-

70-0

| -0 Boom.

-0

-0 -0

be

stoma KoRTH. non H.|
B. K.) AIDE

|| Klimplant.

ot
©

m
=

61.
62.

63

64.

65.

66.

67.
68.
69.

~
e

ndron SCHREB.;
Sideroxyloides JACK.;
Eumachia DC.; Pan- |

3
en [Panchezia]

Bee Y. et ARN.
Q-

ardeniopsis Mr
chystylus Scu.
Psychotria Linn. (No-
AUBL.; Myr-

ehotrophum P. Br.
Cleissocratera [Clei-
socratera, Cleistocra-
tera] Kortn.
Grumilea Gin RTW. -
Chasalia BL. Polyozus s
Miq.; Zwaardekro-

nia PETAR
EK ub KORTH.
re

Uran nm LIN -. (Che-

pre jos Tr
> ichea
Eve UBL.;
Barca Seen; py
ca SCHR SCH act
DC. p.p. ‘ampt pus
HOOK X) 23) X
Lasianthus eier e
phi er eg
Dein
tisdale = ve

Allaeophania "Taw. k
Een Bu. (Dysos

-0 -0

drophytum Jack. yx

-0

— 341 —

79. Paederia L. (Hondbes-
sen ADANS.; Lygo-
disodea Ruiz. et
Pavox.; Disodea
PERS; aoan:
Bos.; Lecontea A.
Rica. j- .

80. Hamiltonia Rox
(Spermadictyon

OXB.): « .

81.** Serissa Comm. . .

82. Nertera BANKS
LAND. (Ne SM.;
Erythrodanum THov.;
Leptostigm =
Cuni

sia Mur x
83. Coprosma pos. Olar-
A. RicH.)

quisia
84. Tetralopha Hook. F
85. Coelospermum. Br

( tyla DC.; Pogo-

87. EEN

88.* Morinda ge Zeg
rophor a BL. n-

Pam. TT 1 ae
1, Val a D
Fax. 78. € .
1 —— VAILL
2 thulia L. . S
Centratheru

ASS.
(Ph tro BL).

|| -o Boom.

-0

-0

"FIE
AB
4 |
ACE
NOS
ka kad LA
}
kd
©
o
x
olx
©
: ?
?
o
RE
x
e
x
x
x
ojx
x
X
x

— 342 —
EL. E SL L
AB ABE
A de z ຂໍ້ ແ |< |<
e|e|X|? Prep?
4. Vernonia SCHR = Eeli Les X
(Cyanopsis Br... : Cy- * Ru db x
M Tae ; Siro- Ae Blainv m Cas eae x
bocalyx B o lao- 39. Wedelia E E |
trachelus Died ; Co- = stonia DC.) x
nyza L. p. EN Jëleixilel 40. ** Eleutheranthera Porr. x p
5. Elephantopus . x 41.** Helianthus L. x
6. Adenostemma. Forst 42 c-n L X :
ave r.; Age- ? 43.** Gu Cas x i
ratum L. p. p.) X 44.** Far e mees, X i
T. Agerat else "4 Cosmos Cav X
8. Eupatorium L o|X Bidens, D. 0 vu. 08 X|?
9 kania Wir o|X|e Lar Chrysanthellum RICH.
10. Dichrocephala DC X (Pyrethrum pow X
11. Grangea FORSK. x 48.** Tridax L. - x
12. Myriactis Less. e X 4 NE Ruiz. ‘et Pav. x
13. Rhynehospermum 50. Tagetes L X
EINW NS x 51. Achi CH X
14. Lagenophora Cass. 2. Chrysanthemum L. e|X
(Ix pow Cass; 53. hnea F. v. MüLL. X
Microcalia A. Ron). X 54. Centipeda Lour x
15.** Asteromoen Br x Artemisia L. . X
16. Ast r ar SIK 56. Erechtites RAFIN X
ć L olx 57. Gynura Cass. x
18. Microglossa DC. eri 58. Emilia Cass X
valdia ENDL.) le cl 59. Senecio L. (Cissampe-
19 dorm LE el lopsis Mio 3. e |X
20. Blumea DC. (Conyza 60.** Calendula L. . x
3 elei 61.** Carthamus L x
21. Laggera Son. À 62. Ainsliaea DC. . X
(Conyza Less. p. p.). X 63.** Cichorium . x
22, Rr ar Cass. ana 4. Pieris L. X
PA ar uate |X 65. Pa e „(Youngia DC). X
? 23. Epaltes Cass. x 66. Tarax HAL x
24. Sphaeranthus x 67.* L SER s (Mulge_
25. Pterocaulon Eu. (Mo- Stun Cass. ; Aracium
nenteles LABILL.) . X A x
26. Athroisma D x 68. Prenanthes i KI?
21. Krs ar DC. (Anten- 69. hus x
a DC. p. p.) slelX 70. Launaea os Qiero-
28. Gnaphalium" be. x rhynchus Less.) x
D Inula E s |X 71.** Scorzonera L. . x
?30. Pegolettia Ca x Fam. 79. Stylidae
?31. M Brar d 1. Stylidium Sw. (Nite an-
5S.) x gium ENDL x
32. ** Clibadium. rbe AEE re SIK Fam. 80. Goode us
3. Xanthium X Scaevola L. (Lobelia
34. Siegesbeck x XRTN.; Temminckia
35. Enhydra La a (Tetra | DE VR.; Camphusia
s BL.) X O E

4 RE
REEL NEA
JAHE HHEH
3 [a [< ACTE
|S |X|? é |X|?
Fam. 81. Campanulaceae. Fam. 87. Primulaceae.

1. Campanumaea BLUME 1. en Ne? Ao
(Cyclododon GRIFF.; nia BU
Codonopsis Miq 2 annie E Der dh x
WALL.) 3. Anagallis L. 3 X

2. Wahlenbergia BcHR RAD. x Fam. 88. Myrsinaceae.

(Schultes Rots 1 aesa FORSK. (
Strelekia H OK. F irys Bi. e o
Cervi DEL 2. Myrsine L. o
Lighthoti a non 3. Embelia BURM. (Sama

ra [91e

3. ra mei MA "WALL. x 4. Ardisia Swa ARTES 0.7.1910

4. Sphenoclea GART x 5. Pimelandra A. DC. .|e|e
Pongatium Juss.; 6. imacandra Mrq Jeje

ärtnerea 1 7. Aegiceras GARIN. .|o|o
Rapinia LAM.) 28. Labisia LINDL. e
5. Lobeli x Fam. 8 Sapotaceae.
6. 20 Gav. (Pidding- olx 1. Payena A. DC. (Schef-
nia DC. éi ferella PIERRE; Azao-
LAT Eve eng LIN EAM x JR.; Bassi
FAM. 82 Hr A x p.; Ceratophorus

mn P. UARS.; ASSK.; Cacosman-
Gate? a thus Buch rat
EC 17 ph Hass DE
2. Vaccinium i (T Hibai 2. Én Kins (Burckel-
Bass

ia BL.; Epigynium

KLOTSCH.; ncmo is Ge s Minen
r.)

Hook “polo = EE
Fam. 83. Erica aceae ; 3. Diploknema Po DE
1. — L. (Per- > 4. Isonandra WIGHT. (Di-
ZoLL. non chopsis Tuw. sm, po
da ei KEE ojx 5. Palaqium nA y vi
2. Sa a BL. © chopsis THw
3. RER PLANCH. Treubella ban: Wi e
(Vireya BL.; Rh hras L. Ir
ëmgin m 1. Sideroxylon a 4 a
k 5 vis , Beccariella,
oo d r aH EN Boerlagella, Croixia,
Clethra L. BEE Planchonella, Sidero-
pix. 85. Epaeridaceae pus PIER > slo
opogon 8. Chrysophyllum L en
(Pentachondra ZOLL; tition
Anaeyclodon JUNGH.; Pav ebe Tess. ę
Styphelia SM.) . .|9|= q Mimusops N RE
Fan. 86. Plumbaginaceae. 10.** Imbricaria rm -1¢
1. Aegialitis R. BR. . . o Fam. 90. naceae.
2. dreant Ee Wasco 1. Maba J. R. et G.
> Be x FoRSTER. (Ferreola
3. Statice 3 puru y x Roxs.; Rhipidostig-

BE
un
elei
À |
HA
Hassk.; Rhipi-
dostigma Hassk.) =
2. Diospyros DALECH,
(Cargillia Rss
Leucoxylum BLUME.;
Noltia ScH
THONN.; Paralea
AUBL.; Cargillia R.
BR.) . Flo
Fax. 91. Styrae ae.
1. Symplocos C (Dical
K.: ‚java
NW.; Cordylo-
blaste Mor.; Lodhra
DEcAISNE.;
vium “tGlo
2. Styrax -|?|0
5 າ “Boren. et
Koorp. 7
Fam. 92. „Oleaceae.
1.* Jasminum L. eje
2 v Nycthanthes Us ele
3. Fraxinus o
? 4. Osmanthus Lour cle
5. Linociera Swar
(Chionanthus Miq
no n Gers Mayepea
AUBL Phe
6. mi > L. (Siereoderma
ele
t. nieco K ul
IN urnes >
m B
Fam. 93. Salvadoraceae.
ima Lam. (Ac
ton BLUME.). o
Fam. 94. Apocynaceae.
1 Steeg Le a
2. Leuconotis Jack. e
3.* Willugbeia RoxB
4 ocarpus Br. . E
5. Otopetalum Mia. . ER
6. Melodinus Forst.
7. Chaetosus BENTH o
8. Cari o
9. Rauwolfia W (Cyrto-
miesięcy IQ.; SE
xylon L.). [sle
10. ktęsia R. BR. M. pe
11 unteria Roxg. e

|æ Klimplant. ||

^e

"© Ww ^g

=
;|2
eum
vele

"iE cheng ES ME

13. Cerbera L. in le

14. Pedals Bi. «19

15. Ochrosia dus. (Blee-

keria Hassk.; Lac-
taria Hassk.) 7

16. Neuburgia BL 19

17. Kopsia BL KA

18. inca . e

19.** Plumeria L. $

20. Alstonia R. BR. (Bla-

rops DC. -|$|o
21. Dyera Hook. ?
22. Orchipeda BL. Pons
Mig.; wy oaca
THOUA “|?

2 Tabernaemontana E DEE

24. Holarrhena R. DEE

25. Vallaris bo. .

26. Lyonsia .

27 Parsonsin, R. p (He-

ligme Bu Ln
BL 3
28 Pottsia Hoo OK. t ARN.
(Teysmannia “aie. y.

29. Wrightia R. Fle

30.** Neri L e

31. Strophanthus DC ele

32. Micrechites Mra . .

3 a" Hook.

t ARN

34 Páreiserià BENTH.

35. Urceola RoxB. .

36. Ichnocarpus R. BR

37 num

?38. Carruthersia SEEM
? 39. issea D
40. Anodendron DC. .
41. Rhynchodia BENTH.
hynchospermum
on REINW.;
cocoma Mrq.) .

42. Trachelospermum LE-
MAIRE KE Mio:
Rhynchosperm
LINDL. non nes e

43. Chonemorpha ten .

44. Beaumontia :

45. Kickxia BL. Has

BL.) . t

|- Klimplant. ||

"e "9

ee

— 345 —

NE
. 2 Eu ©
SIZ 1515 E
S| | | ©
cą | bus e
RAR =
FAM. 95. rade 31 no arin SC (Con-
1. Phyllanthera Ach, ? chophyll BL.;
2. Pentanura BLUME. i dg Br.)
i 3. bec micum R BR. 32. Leptadenia R. Br
i Leposma BL.; Lepis- 33. Ceropegia LINN.
d Bu. pl Fam. 96. Loganiaceae
4. Gymnanthera Br 1. Gelsemium Juss. (Lep-
(Dicerolepis BL.) ? topteris
5. Brachylepis W. et ARN p 2. Mitreol
6. Atherandra 3. Mitrasacme LABIL
(Atherostemon BL.). p 4. Geniostoma For
7. Streptocaulon W. et (Anasser JUSS.;
| RE ? UMPH.; Haemosper-
| 8. Secamone R. Br.. .| |©| |? m "OE.
9. Toxocarpus W. et ARN p 5. Buddleia LINN at?
| 10. Oxystelma R. p 6. Couthovia A |?
| 11. Gomphocarpus R. BR o|X 7. Crateriphytum ?ScHEFF
12. Calotropis R. BR ele in Hor
13 sclepias LINN. x 8 Fagraca THUN
?14. Vincetoxicum MONCH X|? (Kuhlia, Picróphda-
?15 hum LINN 9 cum, Cyrtophyllum
16 costemma R. BR p BL. < ?
17. Pentatropis R. BR p Norrisia "Gams. .
18 emia BE e| 1 Strychnos Lr
19. Sarcolobus R. B E »|Fam. 97. Gentianaceae
20. Gymnema R. Br. (Bi da- 1. Colylanthera BLU
ria DCNE.; Bidara 2. Exacum LN ara-
Mr $ ? celsia ZOLL.)
21. Gon ma De ? 3. Sebaea R
22. Tylophora R. Br. (Hy- 4. Enicost
anthera ENDL.). p (Henicostemma ENDL.;
23. Stephanotis THov. (Jas- Hippion SPR.). .
minanthes BL ). 5. Canscora Lam. (Plado-
24. Pergularia LINN ? a SOL .
5 terostemma 6. Crawfurdia WALL.
ARN. (Symphysicar- a
pus Hassk.). p sj
26. Asterostemma DONE e| 7 Genin À
27. Dregea E. Mey. (Watta 8 — Sege (Ophe-
Kaka Hassk.) . - ? N.
28. Pycnorhachis BENTH. . ? 9. Paa ef GMEL.
(Waterplant.)

29. Hoya R. Br. (Acan- p
- Otos- Fam. 98. Hydrophyila-

-0 -0 -0

t a Br.; Cathe-
toste L.; Plo- | 1. Hydrol es +
temma BL.; Cyr- Fam. 99. Boraginaceae. |
eres ban p Cordia LINN. +. > +
30. Physostelma WIGHT 2. Ehretia LINN. . -
(Cystidi us 3 eocarpus OLIV. .
| SSK p! 4. Coldenia LINN.

| o Heester.
||- Klimplant. ||

|
|
| x Kruid. — ||

XX
KKK

X X

x

5. Rhabdia Marr. . .
6. Tournefortia LINN. (Te-
tandra [DC | Mia.)
Ti eliotropium LINN.
(Piptoclaina G. DoN.;
Helio m DC.)
8. Trichodesma R. Br.
9. Cynoglossum Ee

10. kran

Bux
EE Lihospermum Lins.
12. Zoelleria WARBUR
Fam. 100. Convolvulaceae. |
s uscuta
2; Dichondra Foner, a
3. Evolvulus. . S
4. Bonamia THOUARS.
(Breweria R. Br
5. Neuropeltis WALL
6. Pordha Bari. 4
7. Erycibe Roxs. .
8. Aniseia CHors A
9. Calystegia R. BR
10. Hewittia W. et A
?11. Polymeria R. B
12. Operculina MANSO, "
13 ENNST.

16
11 Quamoci MóncH.
?18. Livea IS.
1 Aniyrin LovR. (Lett-
Roxs.)
20 Stich dies H Harrr
Fam. 101 Solanaceae

1 Aig Muir.
2.* Solan

num
gq dt | SENDTN.
LINN à

Physalis S
5 At Capsicu LINN. e
6. Nicandra Apaxs
7.* Datura LINN. . a
? 8. Seopolia Jack. .
? 9. Hyoscyamus L >
10.** Nicotiana

Fam. 102. Serophularia-

ceae.
PL `

Celsia LINN.

-0 -0

| -e Klimplant. ||

PEN KK

XXXXXXX XX

x

x
“6 “6 8-8 8 ce -e-o-e

SÉ Së zët

a se a "e

“6 *6

NE =
ABE
ea | |
?|s|x
? 2.** Angelonia HUMB. . X
? 3.** Linaria Juss x
? 4.** Antirrhinum LINN. . x
5. Wightia WoL. q
6. Broekea BENTH. 6
? 7. Suter -— x
8. Mimulus LINN x
9. Mazus Lo x
10. Lindenbergia LEHM e |X
11. Adenosma R. Br. (Pte-
rostigma BENTH.) X
12. Stemodia LINN. . . X
13. Limnophi Br. X
14. Herpestis GÄRTN X
15. Gratiol INN. x
16. Dopatrium HAmILT. x
17. Artanema Don. X
18. Curanga Juss X
19. Torenia v S X
20. Vandellia LINN. X
?21. Hysanthes RAFIN X
22 SCH aya LINK. et OTTO X
2 Microcarpaea X
?24. Peplidium DELILE. x
25 losostigma ARN. x
26. Limosella LINN. x
27. Scoparia Linn. . e|X
28. Veronica Linn. ę|o|X
?29. Alectra THUNB. . x
30. Buchnera LINN. . x
31. Striga Lour. x
32. Centran de Br. x
33. Sopubia Ha x
34. Pedicularis ee X
Fam. 103. Lentibularia-
e »
1. Utricularia LIN
(seat waterplanten) X
? 2. Pinguila Lou X
Fam. 2 a Orobanchaceae:
L. (Cei
L.
Fam. 104. Gesneriaceae.
1.** Gloxinia LHER. . .
2. andra For
(Whitia BLUME), .|ę
3. Aeschynanthus JACK. .
4. Dichrotrichium R
5. Agalmyla BLUME
? 6. Lysionotus Dos. .

-e

en

8 des NEES

9. es BENTH.
Epithen UME- V d
ue R. Br.
12. Loxoph ar ake a

13. Klugia SCHLECH

14. Ri yuchoglossum Bus
(Loxotis Br.)

15 oxonia JA

16. Phyllobaea BENTH.

17. Cyrtandromoea ZOLL
(Busea M 6

18. Didymocarpus WALL.
nag shan Br. )

19 — eeng

20.

Fam ` Bignoniaccae

1
PL se Bignonia

INN.

2. Nyctocalos TEYSM. et
BINNENDIJK .
3.** Millingtonia LINN. . >
Oroxylum VENT. (Ca-
losanthus BLUME)
5.** Tecoma - .
6.** Spathodea BEAU

7. Dolichandrone FENZL.
8. Stereospermum CHAM.
sting et
ne ] Z
Mor.; Lagaropyxis
Mr

Cr escentis LINN. A
10 0.59 * Kiel DC.
Fam. . Pedalineaceae.
kt rs esa
2.3 poo Vi

Fam. 107. SE anthaceae.
1.* Thun

(Hexacontris N Ness. E

2. ota Van >

9. Nelsonia R. BR .

4. eer NEES in

ALL.
5. Hygrophila R. Br. (As-

racanta i y.

6. Nomaphila BLUME. .

x Calophanes Dés Un
EES

=D #0 -0 -0

| -0 Boom.

"0 90

|
Cu
>
-1
|

|| o Heester.
| X Kruid.

xX XK KK KK XX XX

X X X

XX

XX X XXX

| -e Klimplant. | |

Ge

(Dipte-
EES.)

WALL.) .
Ruellia LINN.
racanthus

9. Daedalacanthus T. AN-
CONDERSIC 0 e
10. Hemigraphis NEES.
11. Stenosiphonium NEES
12. Strobilanthes BLUME.
13. Calacanthus T. ANDERS.
14. Sautiera Den
15. Trichacanthus ZOLL
#16. Blepharis J a
17. Acanthus LINN. (Dili-
ij eliva-
18.* Barleria dux Prio-
tes et iBarlerites
Date 1Q.])
?19. Crossandra SALISB
2 systasia BLUME.
21 ranthemum LINN
22. Andrographis LL.
23. Gymnostachy NEES.
(Odontostigma ZOLL.)
24. Lepidagathis ILLD,
25. Filetia Mio.
26. Isochoriste Mrq
27. Clinacanthus See in
28.* Justicia Gei Da
a NEE! p-;R
phidospora N NEES. I
?29. Adhatoda
ALL...
30. — ye Nees in
31 Dianihera Liss. (Rhy-
. NEES p.p.).
32. pent ANDERS.
33. Ecbolium
34.* eaa hras Nees.
35 An ow
36 Dicliptera Fon. s»
37. Peristrophe NEES. .
38. Hypoestes a:
Fam. 108. Myoporineae,
1 Xr BANK
Fam. Verbenaceae.
1.** Lantana LINN. . .

| -o Boom.

-0

0:0 0-0

oo
= RXXX X XXX

XXXXX XX X X |x Kruid.

coma
—

X

X

XX

X X X X

| -e Klimplant. |

— 348 —

||-e Klimplant.

"SG "© „8

; | |
21313
819153
emu
ę|o|X
2. Lippia LIEN. +: + - el
3.** Stachytarpheta VAHL.
NUM et a le IX
4, Priva x
5. Verben . x
6. Geunsia BLUME. . .|9
7. Callicarpa LINN. . .[?|o
8.* Tectona LINN. . . -|¢
9. Premna Lr e lg
10. Gmelina LINN WEE
ER Li Jeje
12.* Clerodendron LINN. .|9|0 X
13. Peronema J e
?14. Symphorema ROXB.
15. Sphenodesma JACK.
?16. Congea R Ñ
17. Avicennia LINN. ?
Fam. 110. Labiatae
1. Ocimu Ln i eo |X
2. Geniosporum WALL X
3. Mesona Bu 05% X
4. Acrocephalus BENTH. . X
5. Moschosma REICHB X
6. Orthosiphon BEN X
7. Plectranthus LHER eo |X
8.* Coleus Lov S © |X
? 9. Anisochilus WALL X
10. Hyptis Jac v ojx.
11. Pogostemon DESF o|X
12. Dysophylla BLUME o |X
13. Elsholtzia WILLD > X
14. Mentha Lr X
915. Calamintha Hig.
? Mönc 4 SIK
?16. Melissa LINN. = X
17. ia LINN » so |X
?1 hor x
19. Seutellaria Linn. . ojx
20. runella LINN. . X
21. Anisomeles 4 X
22. Achyrospermum BLUME X
23. Stachys LINN. . e |X
24. Galeopsis LINN. . . X
25. Leonurus LINN. . . X
26. Leucas R. BR. . X
27. Leonotis E ojx
28. Phlo > o |X
29.
X
X

30. Teucrium Linn

ZOLL.) à

31. ve CE KET 062
32.

Fam. 111. "Plantaginaceae. |
1. Plantago L.

Fam. 112. Nyctagina aceae.
i Mi rabilis LINN. Laad a
NCH.).
oerhaavia LIN INN.

3. E Bougainvillaea .

ingia R. BR
stachys Don.)
2. Celosia Linn. .

? 3. Banalia Mn. . :
4. Allmania ae Rare
À Digera For

rag eer (Eu
RAF
Ze Cyat thula LOUR.
8. Pupalia Juss. S
Psilotrichum BLUME.
10. Pt R š
11. Nothosaerua WIGHT

12. erua ze

13. Achyr LINN
14. se, FORSK.

15. Gomphrena LINN. .
Fam. 114. Chenopodia-
cea
podium See

1. Chen
gq Hhóubioro Moq.
3.** Beta LINN. .

4.** Spinacia

LINN
P Suaeda Fors
Salsola LINN s
9.** Basella L
Fam. 115. Phytolaccaceae
? 1.**Rivina LINN. .
2. Phytolacca LINN. .
Fam. 116. Polygon cs
1 Su an

+3

Crise Haser. >
mia HILL. . s

?3. Rumex LINN. . . .

4.** Coccoloba LINN. . +

5.** Antigonon ENDL. . +

| -o Boom.

-0

o

xx KKK KK KKK XXXX

|| x Kruid.
Io Klimplant.

x

x

xx

e

XX XXXXXXXXX

XXX
TK

| sean Cm
Oh E
TERE TAIE
ABE ຂ | [ຂຂ
ei [m S S [A |Z IH IX
sle|x|? Pox]?
Fam. 117. es pris | (Parthenoxylon BL.). | 7 | ©
1. Tristicha T x 8. Machilus Nees. . «|F
„Fam. 118. N epenthaceae. | 9.* Persea GÄRTN. (Al-
1. Nepenthes LINN x|? seodaphne NEES.;
eg 119. „Cytinaceae. oebe NEES,; No-
Raff BR. X hoebe Br.) MEAE
. oL a BLUME X 10. Actinodaphne Nees. .|$|°
FAM. 120. Aristolochia- 11.* Litsea Lam. Tetran-
thera JACQ.; la-
1. Bragantia to (Cera- braria L.; Cylico-
mi Bu.) ur. X — NEES.; Lepi-
2. Thottea ROTTB. + X enia NE sle
3. Aristolochia LINN. Pi olX]|o] 12. ów BLU. te
Fam, 121. Piperaceae Lindera THUMB. (Daph-
? 1. Houttuynia THUNB. X idi NEES.; Po-
Zippelia BL AE X lyadenia NEES.). ę|*
3.* Piper LINN. (Muldera 14. Cassytha LINN p
Mio: Macropiper M1Q.; Fam De Proteaceae.
Cubeba Mr Pip 1 TS
Mrq.; Rhyncholepis ro a rie
1Q.; Artanthe M1Q.).| ? | e |X| p [Fam. 127 Thymel the.
4% Chavica (Miq.) DC. 1 kstroemia ENDL AK
5 ia KUNTH. (Po- 2. Drapetes
thomorphe Mio, = 3. Phaler c =
6. Peperomia Ruiz. et 4. Pseudais
ON. 5. Gyrinops GARTN.
Fam. 122. Chlorantaceae. (Lachnolepis Miq.).| 7
1. Chloranthus Swart o |X ? 6. Dyrinopsis DCNE. . .|?
Fam. 123. Myristicacene T. Der LAM. $
1.* Myristica LINN ę 8. „yy TEYŠM. et
Fam. 124. Mo ineens HE
1. Palmeria F. v. MULL.|?o Fam. 128. “Elneagnaceae:
2. Tambourissa Sony. p 1. Elae s ?
a Juss.). Je Fam. 129. Lies.
3. Kibara ENDL. (Bron- 1. Loranth INN. (
BL.) . o ratrant `
4. Matthaea BL. a o Dendrophthoë MART.,
Levieria BECCARI. . 4 o Loxanthera BL 5
Fam. 125. Lauraceae Macrosolen
1. Cryptocarya R. Br. Elytranthe Miq., Le-
(Caryodap NEES.).| © | o piostegeres MiQ.;
2. Cyanodaphne BLUME.|¢ Lipotactes BL.) -91°
3. Beilschmidia NEES. leie ie. . -|f
4 garr BLUME. (Haa- ? 3. Notothixos OLIV. . . ©
ERE) |. |e inalloa KORTH. . x
5. Endian dra R. Br. Je Fam. 130. Santalaceae (1).
6. Eusideroxylon TEYSM. jum LINN. . gic
eb BINS, -- EE | s talum L. . . A e
7.* Cinnamomum BLUME. 3. Henslowia BLUME. e

(1) Champereia Gurrr. door B. et H. tot de Santal kend, behoort volg d k

5

| -e Klimplant. |

neg
LV
JHE
em
elel
4, Exocarpus LABILL R e
FAM. 131. Balanophora-
ee
1. Rhopalocnemis y m
(Phaeocordylis
EK X
2. Balanophora Forst x
(Cynopsole ENDL.) . x
Fam. 132. Euphorbia aceae.
1.* Euphorbia den (Poin
settia MESES
2. Bridelia Wien (Brie-
elia „1919
3. Cleistanthus. Hook. (N a-
opetalum Hassk.) .|? |©
4. Actephila BLUME sle
5. a E x
6. s BLU © |X
T. SE gie (Glo-
hidionopsis BLUME). | $ | ©
8.* Pya Lis: (Pro.
sorus Darz.; Erio-
coccos Hassk.; Kir-
ganelia A. Juss.; Ani-
sonema A. J ;E
. blica GXRTN.; Cera
manthus HASSK.; Sce-
BL.; Cicca L.|? | 9| X
9. ea WILLD. . b
10. Breynia Forst.) ę|2
Hn. o njiva WALL. .|?
12. Hemicyclia W.et ARN.|$|o
13. Reer eias -
(Dodecastemon
HABERI) — 2 V SI
14. Choriophyllum BENTH.| 2
15. Bischofia BLUME. . .|9
16. Aporosa BLUME. (Te-
tractinostigma Hassk.;
Leiocarpus BL.) . °
17. Daphniphyllum BLu-
ME. BL
18. Baccaurea LotR. |?
19.* Antidesma L -|$|o
20. Hymenocardia WALL,
| 1).| 9
21. Dicoelia BENTH. . .|ęle

Dit is in 1895 doo:

van Dr. Ta. VAŁETON in 1884 (Kritisch overzicht der Olacineae) niet daartoe, maar tot de
Olacaceae. vestigd.

©
©
|

r M. Beeum (in Botan. Centralblatt) beves

a
JARE
JEEE
E O | = | —
cą [m | |kd
$|*|X]|?
22 oad k et Mor. c
(Bennetia R. BR.) .|?| <
23. Microdesmis PLANCH.
24. rara, aa BLU- c
e Pleo
25.** H a AUB ae E
26.** J atropha Lee? voy
e
27. he hs ?
28.* Aleurites Fo (Elaeo- e|X
A. Phe
29.* batên 2 poe
n KLorH.).| ©
30. Trigonostemon BLUME.| ?
3 Paracro Miq S KA R K
32. Ostodes LUME. sle
33.* Codiaeum RUMPH.
bem eng MiQ).| elo
? 34. Bat
35 Dimorphocalys Tawar- |
sf Ste
36. Weg tachys Darz. ?
37. Chrozophora NECH. .
38.**Manihot ADAN Ñ ele
39. Claoxylon A. Juss. .|? x
40. Micrococca BENTH e|X
?41. Mercurialis LINN. o
42. Acalypha ? x
43. Cloradenia BAIL x
44, Coelodepas Hassk e|X
(Koilodepas Hassk.).| © | e | X
45. Wetria BAILL. (Pseu-
d ia: Mig.). -12
46. Alchornea SWARTZ.
epic mium e
„| ©
47. cons Barr. a
48. Tre Se DE
49. Coccoceras «v «Le pe
50. Mallotus Lour. (Rott-
ra RoxB.; Adisca
u: re
REICHB. ZOLL
PlaglaninoraR mong
ZOL 4 -|$|o
51. Cl eg el A
52. Maońrónięe Tests (Map-

4
i
f
|
|
|

pa Juss.; າ
mo;
53.** Ricinus Linn. ER
5 Homonoia LOUR. (Spa-
thiostemon BLUME.).
55. Cheilosa BLUME c
56. Endospermum TH.
(Capellenia T. et B.).
57. Cephalomappa ILL
58. adog ZIPP.
59. Calpigyne BLUME. .
60 beat core aj THwal-
61 Gelo onium Roxs. (Ery
throcarpus BL.) .
62. Baliospermum BLUME.
?63 rismanthus WAL
?64. Epiprinus GRIFF.
65. Plukenetia LINN.
66. Tragia
67. Cnesmon: BLU
? 68. aiaa a F.
69. Dalechampia LINN.
70. ren: (Omalan-
ae | k = deus
u. iu
mrn ek s

71.
? 72.44 sling LINN
73. Sapium P.

Be. (Garam

Kurz. non
? 74, Sebastiana Serene. i
15. Exoecar KR
PZ enee Sw. pany

EINE 005 +
133. Var aans
HE:

I. Celtis Lass. -(Solenostig-
2. ha ga (Sponia

COMME} 25 s.
3. Parasponia BLUME. i
4. Aphananthe PLANCH.
5. Gironiera Ga S

Galumpita BL.). .
6. Pseud blus .
7. Bleekrodia BLUME. .
8. Fatoua GAUDICH. . .
9. Taxotrophis BLUME .
10. Pap Bur. .

-0 -0

-0 -0

„0 -0

-0 -0

-0

-0 -0

-0

o "0

-0 -0

|
|
| X Lid ae

|| Klimplant. ||

900 0-0

351

"ge 9078

6

41. Poikil
49. Pi

Z000,) ee
45. Leucosyke ZOLL. . .
46. Maoutia WEDD. .

247. Phenax WEDD. . .

E
=
a
?
11. Streblus Lour. (Epicar-
ere K
12. ape sar a (Ce-
pis ue yore
13.** RD can „|?
?14. Allaeant — ras ę
2 15.** Macl BE

16. Paratrophis KSC BL

17.** Morus LIN DE

18. Sloetia Tzysu. ES

INNEND ?

19. Dorstenia LINN.

20.* Ficus LINN. (Pogo:
trophe, Synocia, Co-
vellia, Urosti.
MiQ)- ^ 4 E «|

Antiaris LES e

22 RE arcas CERVANT. e

23. Cudrania TREC. (Cui
nus Mr EE

?24. Pa kaam En BAILL. fe

25. Artocarpus FORST. .|o

26. Conocepalus BLUME.

27. Nanocnide BL.. . .

28. Fleurya GAUD

29. Laportea GAUDICH. ę

30. Girardinia GAUDICH

31. ilea Db. ets

32. Achudenia BLUME. .

33. Pellionia GAUDICH. .

34. Elatos ST.

35. Procris JUSS. . . +

36.4 Boehmeria JACQ. . e

7. Nanocide BL. .

38. Pouzolzia GAUDICH
(Hyrtanandra MiQ.;
Memorialis HAMILT.). | >

39. Cypholophus WEDD

40. Sarcochlamys Games, |

perm e

| o Heester,

0 0

| x Kruid, Se `

H -e Klimplant. | |

X x X NC C X

0000

-e

(Sos GSS
= a
E als =
E "SIS sizisis
3 E 2131812
zes ám
= = ę|o|Xi9
af EE. A
48. Parietaria LINN. . . = 138. Cupuliferae.
Fam. 134. Juglandaceae. 1. ee ercus jh (Litho-
Engelhardtia LESCHEN. arpus Mio.) “19
(Pterilema Remw.). > 2. Castanopsis Spac
Fam. 135. Myricaceae (Castanea diam e
1. Myrica LINN. ape
Fax, n. Salicineae. GROEP. II. CHALAZO-
1-8 dla GAMAE. i
Fast. 187. Ceratophyila CASUARINACEAE. t
1. Ceratophyllum LINN. . x Fam. 139. Cas gr ig E
L* Casuarina Fons |?
Buitenzorg, 24 Dec. 1895.
S. H. KOORDERS. >
ERRATA (van blz. 316 — 352). |
E
Mon. Fam. 9. Alle Lo A aaa no. 1 Br 80 pe o be Mee :
Id i 8. no. 81—82 of of
ld. id. 10; Alle SEA no. t/m 22 alle o i Xe
Id. id. 18b. Moet geheel vervall
HEt 24. Staat Dioscoveacaee a Dioscorcaceae.
Hh M. 55 Id. 1. lees 1.*
Id. id. 97 Jd 1. Hd.
tt id 28 id T "Ust Eo
Dic. id. 4. Gesl. 15 staat Anxagorea lees Anagorea.
BÉ xL om eenige andere staat (K) lees X
Id. id. 22. Gesl. 12 staat Duria lees Dur
dd. Hd. 38 18 aanv ld a.** Swieteni
Id. id. 35. Id. 15 tim m Fam. 35a. Teaeinacene.
Id id. 35. Id-50 us ‘ar voter is e Cardiopter
Id id, 46. ewm v lees
M. id... 49: id.
Id... id. 49. ix d gm
Id. id. 49. Yee — po L. ¢ inlasschen.
Id. id. 54. Staat
Id. id 55 Id. Hatoragidaceae lees Halorrhagidaceae.
14: ey A 5/1, . lee
Id id. 59,- Id. ia id. ma
Id id. 46. 1d. 58. id. 58%
HM. id. 8€ - Mk % rim lees 5.* Palaquium.
ld... 14. 90. Hi >
ids dd 31. d
Id. id, 94. Gesl. ik Pub ida BL., > recent be. is van Dr.
TH. VALETON synon met he a Juss.
Id id. 94

— 352 —

Voor 12 inlasschen: 11a. lana

UITKOMSTEN

VAN

METEOROLOGISCHE WAARNEMINGEN

IN
NEDERLANDSCH-INDIÉ,

GEDURENDE HET JAAR 1894,
DOOR

DT S- FEGE.

I. Windwaarnemingen.

a. Componenten in procenten.

b. Gemiddelde windrichting voor elke maand.
II. Regenwaarnemingen.

a. Aantal regendagen.

b. Hoeveelheid regen.

c. Ligging.

d. Grootste dagelijksche hoeveelheid,

LY. 94k

— 354 —

— 355 —
WINDRICHTING. WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten). Oost — West. Componenten (percenten).
50 = : Ke e
o | A a a 2% 3 BO | a id ap di = S a
£s 2121312318 Ma 2153 e. | el B s lali 312. | *»ls5ls8i2a =
: sais | 4 SIS 3 $| s R Sól | © aosi 5 |$8| 9 |B ojn 3|. fe
^ EEE EEE ws. 1851215121881219 255633155) >
AE = 3 X TT m 5 „JI ee SE À
Januari.... —45|--41 16|—39|— 9 — 2 0 52 RE 721 100 8 29 34
Februari...| [—55|—50| 35|—15|—40 0|—11| 42 e: m BE YI 100| 18 —94| 24
Maart...... GE dwa WJ GR: RS va D Ada laart ..... 64| 71|—16| 71| 14 97| 87| 11|—39|—55
> siać RO "T dip 4s ca BE eg, pril, ... 16|—18|—14| 27| 15 97| 86| 57|—7
Mei........ sp | —41/—4 gi d Cb sS 9 E E, |--74|—64|—20|—34| 5 82| 93! 19|—15| 21
Juni....... er hs m LES = A S |--58j--51| -18|-41]| 01 93| 62| 21|—39| 49
Jum o SS Sat 40-71). .6| 441 Of 49 E. BL.erL.54l-s8|. 11-161 45| 85 1001. Fie 11.18
Augustus...| 3 |—7 65|—24 6, 26 0|— 8| 42 Augustus. e SL 49 42115 8| 301 100! 6 6 9; 15
September. .| A —52| 23) 55 0| 13) 40 q ptember a Ld Plath). 941100! dil — 1 dM
October....| |—49 43|—50,— 4| 52; 0| 9| 72 etober . ENT. —43| 26|-—16| 19| 100} 46| 28|-—14|—
November..| |— 6 i339]. Md 1v 44 ovember. . 20 38|—16|— 3| 10| 83 15|--16]— 8
December … 19 PROCE + AS} R cember . . 68 —88| 28j— 2, 22| 96! 67|—15]— 41—12
nuari....| |—10| 32|—16|—60|—10 48|—22|—1e| 25) s2| 18| My oe argues n e on
Februari —85| 29.—s5|—89|—10| |—87|—19|—35|—25|— Ar es M qu. a vii Éd AK ZK
Maui... .j—11| 27/—11/—86 4 — 62|—11 19| 51| 62l—11|— 8| 38 59|—66|—82|—60|—58
April...... MI x» oe eer é |—31|—25|—28|/—34| 5| —80|—63, 7|—55|—26
MEt oon. 8 |--35|-—19| 161-178] 33 st st 6 $| zal ຂ3| ໆ| 290. 7 45|—53|—61 |—72| 11
Judi. = |-43|—12) 28|—66| 59 zagi ASE 88 3 |--78|—_95| —28| —45|— 6 66|—74|—75|—69| 53
uis s EL 55|-98| 47 —47| 92] 25|—54|—20|—31 BE l_esl_88l-29l-211— 6|—45|—57|—75|—73|—55|—25
Augustus...| Ś |—58 70|—69| 26| 37|—51|—15|—20 2| e9| |—833.—35|— 9|—63|—55|—58,—90|—58, 31
September. . —89| 86| 36|—44| 6|—37 a —22|—11|—67|—77|-—75|— 86|—63|— 38
ober.... — 96 34|—78| 31|— 9|—5 5|—28 —95 — 7|—9251—141-——75|—521—68]—86|—45,—21
November... 2 19,—86| 21 0|—43 —48 20 — 5|— 7|—33|—61|—65! 18|—53|—38
December..| |-15 7,—18|— 3|—36|—68|—12|—32 77 — 2|—17| 19|—13/—17|—85|—85|—48|—62
Januari....| |—10| 88] 34| 51|—24 6|—60| 30 90! 62|—20|—40|—36 68|—18| 12| 15|—63
Februari —37| 29|—30| 24|—74 0|—15| 11 79, 68|— 5|—44,—52 100|—39|— 1| 34|—51
Maart..... — (1| 58|—11/—32|—45 0| —11 1 53| 26|—20 58 | 49 84 2 ai 31|—56
Nek ¡3 |—24|—23|—23| 29|—33 20]1— 2| 6 a |—30|—20|—14|—65 | —55 80|—89| 67| 20|—47
Ma suos a |—32|—45| 2| 65|— 6 8l—18| 35 '" T2984] — 1555]. 40|—65| 26| 16|—22
EP O E|—58|—32| 47, 47|—12 7| 2| 19 S | 68 _80|—28|—72|—66 73|—49| 22| 13| 16
+ N —10.—17|] 43] 2081-10) 48l. 19|— 7| 5 $] 79| 93| asi 31|--62| 45| 45|—82| 24| 14|—28
ugustus...| Z | —55 41| 84|—26| 41| ol 7 14 Si eg _98|- 63!—48| 29! 100/-87| 4, 21| 30
September. 231-221 49]. A 28 12 = —67 |—69|—15| 73|—79| 14|—18|—52|
October.... —41 25, 21/—24 9 3|— 7| 24 __92 —38|—68|—60| 63| 97,—75 1! 28 46)
November. . 5 42| 28|—27| 24] 21 — 3 17 371701681 441 68 —14|— 4,—59,—45
December..| |— 5 16|— 1|—36|—18| 23|— 2| 15 69 —33l.-8 9| A8 #4 sel eil 14| 17|—55|—38

Noord— Zuid. Componenten (percenten).

— 356 —-

WINDRICHTING.

— 357 —

WINDRICHTING.
Oost— West. Componenten (percenten),

ER CADA J Sl. 91 ès la | bo fl Il a P
$|s59 228 23/82 28 ຂໍ [88/85 23234 8 |P ຂຂ ຂຂ ຂໍຂ 88| $ | 88] 83 EE EIER
1894. = (SA 33 agg Ra] 3 (ESE 3954 8A 1894. | 2 |S 723232 22 4 $2 $2 $5 3253

EIL ae Bc Sx CG “3 oe CE n 2 EE EL EES SE c = = 8 e EE qa
Januari.. 62 5|. 84| 15! 73| 58| 568! -41|. 73] 68.50 0 ag -s5i.12]. 111.39] ssl. 70401191. MH. GB
Februari 70} 12| 89| 58| 46| 72) 72| 38) 92| so) WR Et eS r H bra boe ig era
Maart...... — 7| 24) 22) 19) 36) 29) 11|— 2| 37] 51| 56 Mi sel aol es CHE 01 33 bl | 40! 64
Ap Evi: S — 35 35|— 4 3|—28|—84|—40|— 2|— 3 11|— 3 4 pril E T RAN] 20| —50 50) —: 4 27 0 45 18; — 8| —57 43
Mei.. | 39) 25|—50 —35| 23|—61|—59|—53 | —36 | --25 Bel n n 8| zel 18. 111 63| Al 38| 28| aa aal 25| 15] 22
E cs S |-82| 57,—58,—35| 41] 73) —74| —57| —56 —62| —61 Mi nn ns SL 51|--17| 58| 45| 49| 48| 43| 62] 68| 54! 48] 54
a... 8|—76| 45|—62|— 7)— 6|—78| —T1|—45|—51/—51|—40—M "> -1 ei 171 55| e2| sil dol 45| 68| 76| 76| 56| 30
Augustus a |—66/ 57| —69| —17| —16|—70|—77| —65| —36 | —51| — 55 Sensi. . . al 81 4l bol 861 60! BO] 44i ll 8| ARE 35
September. .| à |—54| 52| —65|—10| —32| —69| —83| —52 | —42 | — 60| —90|- Me. 1137131 45) 48 61 .99| 171.341 ei RA! 14| 20
ctober —33| 31|—52|—29¡ —14 | —73| —66 | —22| —38| —29| — 4l E 80 9| 61l 19] 56 6 8| 62! 70! 581. 1] 32
November..| |—10| 54 7} .12| 23) 80| 22] S1 — 1| MAL "cha 33| 16! —50| —41 | —66| —37 | —50|—74| 31
December .. 18} :41}—181 22) 81| 28} 46| 50| 44] 38] 18 hor _76|—13 71. 101: 341 ARI) BAT 49" 871-611-891... 52
Januari. . . . 67) 5| 36| 45| ol 72] 73| ei aal 72| 67 E GE KEE HEEN 551.05] di rt
Februari... 61) 51 46; 65) 45| 75) 81| 65] 99| 85] 3 ve 3 WX. Br Si Lis —54| —45|—65|— 1| —38| —98|— 8
Maart...... | 89! 16) 6| 31| 71| 89| 27| 55| 45| Din. —pal-10| 541-161 77|—52|—52|—71|-37| —47| —88|—36
April...... | p $—15]—32,—29, 26/|—34|. 8|—21]— fe Kal tel cal T A #1 7 alle ib
Moi: CH |— 9) 20!—43!—15! 19|—46| —56| —36| —55| —51| —46 Mij "7": $| s 6| .299] .17]-. 31 12) 24] 98) : Bl D DH
dont. matt. 861 Oat. —69| -71| -—22|-—56| —58| —68 E "p | 5 cd)

= | 36|—63|—29| 50|—59|—71|—22|—55|—5 R C al ml 60! 68! 44) 49! 68] sol 66) 55! 64

Iu. a |-34| 221—68) —311—13| —54) —58| —20 | — 54| -—58 | —63 -ui 0" 7 El_sel 48| 52| 3| 77| 59| 68, 56| 60! 67| 73|—40
Augustus...| a |—53| 36|—58|— 3|—20|—62| —70|— 4|—57 | —56| —61 wusu...| | 12|- 2| 58| al 37, 54| 61| 61] oul 56| 61|—12
September... |—18, 32|—51|— 9|—28|--40| —72|—31| —50| —42| —88|- tember..|® |—40|—13| 611 13| 13, 39| 41| 44| 32| 20| 28— 5
October . . —29| 17 —65| 87|— 6|—22| —57|—28| —13| 441 58 Wé 28| 7| 46|—28| 55| 31| 35| 54| 50| 44| 29|—22
November. 43| 36 40|— 1| 49| 53| 28| 16| 18| 15| Movembe: Mi a — 1| 10|—62|—62|—56|—32|—48|— 9|—29
December .. 64; 28|— 1| 40| 33| 62| 72| 65| 48| 55| 28 abo 556 7 - 9| 29| —56| —65| —35 | —50| —57|—68 —12
Januari . . . . 30,— 3| 41) 61| 55| 92| oul 68| 85| 79|—21 g —75| —60 | —19| —11| —23 | —50 | —33 | —48 | —77] 1
Februari . . 39; 21) 50; 91) 41| 91; 94| 76| 97; BIN 8 m de e sh ar SH — 1|—16|—53|— 8|—33|—75) 6
faart...... 5| 43) 17| 68) 25| 71| 88| aal 57| 44| 51 Mz `" —34|—14|—52|—49| 63| 13|—11|—46|—13|— 39| —46|—25
April ...... 3| !3| 97j—17| 51/—23) 55) 50|— 4| 5-0) WM |a| iel 1] ao) 541-96) 5| 27) 8| 32| 7|—19|—86
Mei....... = 8|— 2|—48|—18 9|— 9|—20| —471—31|—521—35 Mei E Ii er 4.13 9| 36| 59| 13| 45, 34| 28|—20
Villes iiis: Si Bi li|—51|— 9| 52,—42|—38,—49|—46|—53|—9— Bing; | © EL al al s58|— 3| 39| el 70| 44| 72| 59| 65|—17
Vill iis. | 717] 481-611 321—13|—35|—28|—43| —231 —61| —56/ Mu TT aj e 8| 26] 48| 43| 77| 65] 74| 31) 55| 66| 74|—34
Augustus. ..| $ | —12| 36|—66| 41|—14|—42|.-54| 54) 47) —58| — 65|-3 491 elit del gal sel «| 0 at MI W et
September 111 831. 54 4 Sb ol al gall ul Qi uw ow wu ow M 3
tober . —22| 19|—59 16| 5| 53|—56| 54| 55| 75| au 70| 53| 42|—23
November... 28| 36 0| A8 4| 27|—12|—14|—38| 12|—23| T)
. December . . 43| 36|—11 al al 2| 2| 24|-27|—26|—40|— 4136148117

s BER we — 359 —
WINDRICHTING. WINDRICHTING.
Noord--Zuid. Componenten (percenten). Oost— West. Componenten (percenten).
FN | T aT Sl | s | BF shal 3. a
; =S an| Syl 28 5 md = g © 3 5 ER 22-18 2-IB- ue 5”) Że a g oi 5 8 [2:3
1894 [ESE SERA 3 |5 [58 3 [835 5 BA 1894 |ES| E282 E| RE) sóc os
Ap SIE SIG AI B | ê see 7E] | 8 PAŃ Enak Ss As se esa | § "3
= K < c
Januari.... 58|. 36| 52| 28| al 1| 22| s| 341 al 9| 8 —71|—39|—43| —43|—75|—72|—91|--75|-64| 2|—60,—80
Februari... 56] 50! 65) 53) 13] 24] 42|—20| 44) 19] 25) 9) Pebruari 75) 5|— 5| 4|—66|—68| —79| —31| —72| —21 | — 69 |—82
Maart... 9|—11| 35| 13|—15,—13|—15| 8| 55|—29|—10|-4]llaart...... —50 | —56 | —23| — 6|—39|—56|—36|—52|—24|—26| 42|—34
ae Sl 4 25|—31|—40|—33|—46| 1] 21|—25|—69 ER Sl al 2| 28] "| RE 5 98
M... &|—26|— 6| 21|—29|—51|—44| —26 50|—28|—84|--2/Mei........ El 55|—94|- 44] 40) 39] 301.068 53| 21) 38| 18
PORE QM S|—15|— 38|—29| —42| —24| —56| —53| 18| 39|—30|—67|-%uni......, Sl 65| aal 60! 58] 71] 27] 62] bal 69! bł) 60) 46
PE REN 8|—19|— 8|—56,—62|—66|—53|—64|—27, 23|—58|—63|- ali... Sl 79| 30| 69, 66| 46| 41| 67, 85| 81| 25) 55) 53
Augustus...| $| —37| —22| —34 | —76| —60| —66| —79 13 | —65 — 69¡- ME Sl 411296! GR DEL m] R G 3| 45| 64| 84
September ..| © | —37 | —12| —29| —61| — 3|—88|—55 2| —76!—16|—W eptember... 3| 57|— 1| 13| 53| 43| 19| 59| 45| 80! 33, 32! 59
October —37|—28|—43|—76|—55|—61|—47| 24| —18 | —60 | —40|-% e gajes 9 BEL M M MED MI 78] 30) 62| 50
November.. —24 | —26 | —29 mes E 1014 — 6|—14| 37|—# November T 0 6| —12| —47|— 13] —22 26 5|] $2] 14
December . . 44) 1] 91-01 ob —10|—18| 33) —60 | — 81 |—P Decemb —57| 1|—80|—11|—54|—38|—46|—52,—26| 15] 56|—44
a
Januari.... 56| 58! 27| 20) 51| 70| 41|— 5|—28|--34| 50! Manari....| | —69|—52|—74|52|—72/—51| —85|—78| —78 | —40| —79|—82
Februari... 70! 43|—10| 37| 59! 81| 48|—38|—22|—31| 49! Sebruari. | |—55|—19|41| 24] —69| —36| —81| —34 —11|—5 —15|—18
Maart...... AE — 4| 47) 70| 45|—830|—48|—48| 67! WMaart...... —67 | —56 | —-29 | —41 | —55 | —33 | —71 | —52 | —18 | —37 | —25|—32
Bp co. ec] 11] 50|—42|—19| 59} 82) 9|—45|—55|—46| 39) April... .., El 38/213} 91] 18] 20) 23] 36|—15, GB) HT sie
Mek sss sj-14| 21|—33|—41| 55| 53|— —48| —69| —24 kan... al 321361 9] 17) 8] 00) ww 50|— 31 47| 64
dunt... c «< > —14| 25|—58|—47| 58) 72|—37|—37|—21|—52|—60|-%guni,..,,.. | 63|—36| 61| 48) 51] 47| 76] 36| 79) 58) 58| 60
Jui. oś cdi —97|..38|—54|—78| 52] 83|—237|—40|—17|—81]. M EE... Fl 75|—46| 72| 60| 62| 38| 86, 90| 84, 22| 49| 57
Augustus...| $|—26|— 9|—34|—77| 70!—62!—924 —50;—81| 40| MAngustus...| ¿| 37|—51| 52| 48| 23|--15| 89 78| 26| 67) 57
September ..| S|—14 — 3|—34|—66| 59|—77| 11|—45|—57|—79| 63 eptember..| “| 55|—49| 1| 20! 59|--30| 81| 87| 70) 25| 14| 59
October — 6|—13|—38|—80| 74| 75| 6|—61|—55|—80| 38 ober... 26|—43| 56| 42| 30| 12| 79|—37| 68| 50| 30| 50
November..| |— 5| 20|—53 75 48| 65 -473| —92| 8 ovember 171-42) 21 2| —99] — 2 22 —10|--35|—28
December . . 41) 15|— 4|—23| 62| 77| 927|—43|—31|—82| 42 — 58|—55|—35|—10| —41|—41|—57|—63|—22| 18| 58|—52
Januari.... 49| 40! 83) 19 32) $7} 43|—21|—Hp- 23] 8 anuari....| |—57|—63| —65| —59| —79| —43| —85 | — 18| —80 | —24| —76|—76
Februari. 46) 36|— 6| 6| 24} 29| 46|—61|—16|—14|— 2 ebruari —80 | —25 | — 30 | —44| —70 | —24| —77 | —39 | —68 | —49 | —74|— 68
Maart..... 18| 2 — 8! DI 14) 236|—44|—31|]—389] FH ER —35 | —59 | —28 | —34 | —56 | —33| —67 | —55| — 16 | —32 | —47 |—50
April ...... śl 2| 40|—15|—21| 43) 28) 58|—52|—57|—84) 56! Em... | 47/— 7| 18| 13| 38| 12| 33|— 9| 48|—20|—53,| 29
Mei........ s|-17) 22|— 2|—50| 51| 42|— 5 —936| MI El 411-26) 28| 20 ri 38] B8 —43| 45
Juni....... £[—24| 31|—37|—62| 39| 6t| 11|—51|—33|—64| Hi E ...... Ef ssi 8| 571 4«| mi ST) mi 28 M 4 41| 45
verres wf —82| 17|—81|--63| 47 471-291 77] DORE... : 80|—27| 77| 67| 73| 46| 98| 85| 86| 31|—10| 53
Augustus...| 2|— 7,—47|—31,—79| 64|—46| 36 —51|—71, 37 gustus...| S|-—61|—13| 68] 50| 35|—17, 80 80| 29 1| 59
September 6| —80|—41 —60| 62|—51| 56| —60| —49|—75| 40 ptember..| ^] 51 E al 19| 54|—24| zı) 67| 79) 841—47) 47
October... — 6|—73|—28;—79| 66| 55) 64|—67|—57|—63| 42| tober... , 95|—15| 55| 34| 26) 10| 61|—38| 61) 55|—13|—15
November. 17 —25 -19|-80| 48| 33| 31 —42| —86|—18 „Ovember,, —19|—21| 17|— 7|—45|—34|— 2 23| — 2| —42|-45
December . . 42115) 91-22] 65| 31| 49|—40|—32|—69| 28! Ze*ember..| |. sei 15|.42|—28|—49|—38|—51|—72|—28| 17] —13|—54

— 360 — ) n c BE AA

WINDRICHTING. WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten). Oost— West. Componenten (percenten).
E: — gait REA Lie i ep | . e : E: | e "Ee abel n Kr : ó a
s |aa| 2 os) E S| PE] acd] a ; ol $1 dl aa GER ol E S/S] asl £ ; | P © =
1804 |E ER Sang fe] 22) 2) glosa |3 |35 EEE ES 3828 ENE
2 KC =| © A 2 os „a sol | © | (A ©
¿(“3 Z SESSIES AR $ |" | ຊໍ ale 828 8 las 35 esse) 3 | |e | ¿|5S
Januari . . . . —90|—22| 19|— 4| 10| 13/—29| 71 7| 46| 11 E. — 6|—80|—86|—88|—69|—65| 12|—36| 84|—63| — 80|—95
Februari... 0|,—24| 10/— 6| 15|— 7| 24) 8| 13| 43|—21| Blfebruari...| [|--100|—81|—79|—92,—81|—84, 39|—37, 70,—45,—17|—85
Maart...... —12|—43|—-17|— 8| —24| —a31] —55|. 191 Ol 6| Ont .... |—43|—32|—19| 127] —12| — 7] 13|. 48| 100) —14| —86|—36
April...... 2I —9T1] —41] —29]——431 —191 —501 — 6 6 371-40 7|—43|—M | April...... = 11.18] 45]. 743 3) 098) L 45 0| 64|—34| 50
GE so] —75 | —50 | —31 | —40| —88 | —38 | - 77| 63|—55| 7|—10|—## Mei........ BE: at. ot 381 et| 1M BAJ A 401-49] 87] 76). 98
LE Y 5 $|—93|—76|—57|—13]—95]—64,—94| 49|—80| 2 3 Juni... St 0|. 8} 50e]. Bet: 1| | d] 811. 20) 99 80
JARY. 04 —34 | —98 | —67 | —88| —88| —81|—99| 67|--100| 2 —ódjluli....... 2) .21| 0) 46] 28) 20) 8 81.160 .0] 9 68
Augustus...) $|—13,| —79| —81 | —97 | —98 | —64|--100| 55-100! 7 EE... st :0| 1| 341 7| 6| 52| 0) 22) 01 13 74
September..| A | —62 | —62| —67 | —95| —77 | —5 51] —87] u —WfBeptember..| R] 2|—5) 48 8| 3| 68 56| 13| 39 60
October —41 | —59 | —60 | —78| —77| —39| —80| 52|—71| 1 ber . 13) 7! 29! iok- 3| 5| 10} 19; -29, 35 61
November —20 | —70 | —43 | —60| —44 | —40 | —95| 47|—44 1| 44|—# November 14| —82 1|—19|—18| 37 3| 38|— 4|—15|—25,—45
D b 0| —43| —34| —37 | —37 48 0 6 _ December 5841 —47 | —924| — 481-181 46 10! 100| —17
Januari.... 2| 23) 35| 21| 25, 39| 12] 51| 701: 51|— 8 anuari —97|—91| —61 | —78| —72| —52| —21| —68| —70 | —72| —89 | —91
Februari... 70| 19| 8| 20) 40| 34] 51] 38] 70, 24|—19 ebruari —70! —75| —36| —12| —74| —81; —11| —42| —70 | —58| —72 Bt
Maart...... f 85] e 341 50! 45|— 1| 2] GZM PR A - 731—55|-- 41-361 O0! .8|— 9| 24|—70|—65|—75,—52
A &| 63| 58|—12|—18|— 2| 23|—22| 46|—11| —13| -32j—5 ppril...... 68| agl 52| 49| 77| 65| 25| 53|—29| 23,—28, 50
Mei........ S|—50! 7,—236|—33|—59| 29|—84| 67|—15|— 4|— 4 R $1 | 77| 61! 521 55) 70] 21] 44; 46| 67) 73) 70
Tini... = 0|— 1|—54|—71|—83|— 8| —91| 54|—85, 0 -. ..... 21-971 til di. gt 81 39, MI. 8 69
E is. —47|—14| —59| —65| —85| 24-100! 75|—58| 9 e dee SL 76] 121 68! . 49]. 30) 73) 0! 19) 25) 59 71
Augustus...) $|—68| 37|—66,—78,—94|—21|-100| 66|—43| 8 —imAupustus...; 21 71| 66| 63| 34| 14| 73| D 27| 59, 31 62
September..| ^| —51| 80| —35| —40|--55 63| — 12| —27 —aPeptember..| A| 51| 15| 64| 71| 48| 69 61| 38|--81 87
October —61|—12|—20|—23|—64| 45|—75| 67| 8| 17 a 74| 63] 681 501 22| 11) 8 4| IM 20 50
November —56| 69|—37|—25|—27| 19|—66| 41 6|-—19| 42|—3M0vember l sl 43] 3l 17| 101 8| 19|—54|—22|— 6|—58
December —47| 39 1) 15] -19] 2 181 IT 38 ember 47 112 91-88). 8,08 —24| —41|—53
u 2 9| 74) 55|—18| 24|— 5| 10! 70 1 anuari... —22 | —79| —37 | —66 | —52 | —49 | —47 | —46 | —70| —57 | —97 |—94
Februari 0 0) a 22 4|— 1|—10| 55| 26|—25 ebruari . , —77 | —30 | —11| —64 | —32 | —20 | —39| —34| —42, — 12 |—83
aart...... OP: 291 GE 328 01— 271-501 61!--16 6 RE es. 16 | —44 31—401—15| 21| 20! 12|—70|—37, —87 —61
April...... E 0| 48| 51 4|—27| 59|—43| 31|—22|—21|—23|— En... z 0-41 2 7 62| 44| 20! 47|—34| 55|—27) 46
mac.) A 7| 47] 71|—14|—6 6|—61| 45|—26|— 4|— Gi a. S| 23| 271 38! 75| 40| eil Su 49) 37) 82) 70! 63
our. BE] 0] 35| 40|—50| —86|—34|—17| 49|—73| 0 ma... El 27| al 54| 79| 20) 66| 3 15| 9 40
Su vs ml 2| 51| 33|—46|—92|—34|--100| 64|—61| 2 , *| 28) 12| 84| 76| 15| 80| 0) 5| 18| 91 76
Augustus... $|— 9| 48| 22|—41|—94|—45 -100| 32|—65|— 6 tas ..| 3] 22) 24) Bal 80| 14 69, 0-9 99 57 64
September — 9| 91) 59|.—21|—58| —42 35 | —46 | —29 — 12] eptember. . 29 56| 91| 45| 74 4| 24| 53 56
ctober....| |— 2| 29| 68| — 4|—66|—20|—75| 36|—38|— 1 = r... 51| 90! sıl 85| al al 7|—5| 17) 48 46
November. . — 7| 38| 5 3|—54|—41|—82| — 8| — 2|—29| 29 gp mver. 34|-—27| 43 3| 13| 83] 13| 26|—50 0 9|—64
December . . 0.88) 77] i- 86% ebt 1 cember , 35| —33 4| —31 del —25|—42|—25 |
E

— 362 — — 363 —
WINDRICHTING. WINDRICHTING.
Noord—Zuid. Componenten (percenten). Oost— West. Componenten (percenten).
4 = P WD us S í . = E
21|3|81 a 13399) 5 38 C e a a a
1894, 3] ສື | ຮ | à | 8 | 22 8| 2| ss S18 | NS) A eee IE | 3
© pei

RES ASSE S| ee 498 5&8 8|
Januari. —47 19 86 5 M) 4 7 3| 100 | Januar —68| —35 61 4| —12|. =M| 11] 06 0
Februari . +491: 35 58 15 18; 25) 15| 100 Pebruari TI LAT 49 541. —79 36| —31 58 0
Matt, a. | —55| — 6 27 5 32 5 5| Mejlaart..,... 48| —17 | —23 66| —53| —50 —65 6
krt... Z| —43| —52| —65 5 Th oa dà 100 [April ... EE 8 8] P5 ds Al: 48 0
Mei ....... SL aT | 63| 57 St at 91-99 0| ENS........ A 26 34| 43 62 13 | —25| —30| 87] —15
MG = sk) | 951 13| —66| — 9| —16| T/N... 5 65 1j—9 69 dll -26| -235| -98 1
is. ME T ff 48 14! —96| —8| 3-4 EB... S 79 1$]. 6 67 7 8] 97 93 38
Augustus...| 3] —10| —57| —66 1| —86| — 2| -37| — 6| —Müugustus...| = 76 15 43 70 16 4; — 6| 84] 8
September...| M] —17| —77| —86 12| —82| —14| —10| —10 ' September. .| A 78 23 19 | —47 20| — 6 5 90 3
October . —14| —48| —69 4| —15| —10| — 6 0 | 100 Detober . 66 45 22 | —46 43| —21| — —55 0
November —33} —15| 77 27 8| —5 0 100 November AS |. 4 37| —53| —69| — 8| —57 0
Dauer. 98 ເ 2 64 7 0 10! Decembe —92| —33| —15| —46| —87 —24 0
Januari E 39 17 20 8i 4 13 8 à Januari —81 | —38 | —82| —79| —53 —57| —32| —66 46
Februari . . 18 49 36 55 22 58| 25| — 9 | Februari... pa eta Err t eee m 12| 43, —57 19
Maart...... dod ir = 55 20 Ek 52 8 …. 25| —57| —16| —70! —80| —33 —48 17
April... Bl ea) 45 17 BE AA —10 April...... Él 40| —40| —30| —77 H| —6| —31 — 3
Mie at I9] 8% 21 eH Th g| 9 9| Mei... = 31 11 | —57| —30 13, —38| —29 83 28
Jun... ZI os] 3 50 AG). -— 981. —51| 941 0| Däin... = 88 | — T| —48| il 8] —46| -23| 1001 91
EE al A oe 22 9| —98/. 93!" 16 4| CHE = 88 62| —18| —63 31 26) 1 Me
Augustus...) $ 26 6 24, —48| —100| —27| —28| — 4| —MiAngustus...| 3 86 30| —46| —55 DÄ —34| —19|. 8] 85
September. .| À 10) —7 50 6| —87| —20| —35 0 | —1MSeptember. . | À 82 72 | —47| —72 4| —325| 10) 0) L
October . . . . 20 |" — 3 1 0| —95| —15| —22| 48) Eer < 78 | 90! —80| —33| 18] —50| — 2| —52| —38
November. . —25] —25| —11| 20| —30|. —12| — 8 18 [November : . 56| 491-771! 691 =W] 47 — 8
December —29 31 30 E de, 22 ember 52] —60| —701 —851 —24 —91 32
Januari . s=$4 61 39 ssb. mnl ou 23 6 anuari.... REIS ABT M 31 —87| — 8| —14| —39 15
Februari .. —20 1 35 8| — 8 0 86 | —29 15 Februari . on Tb mg — 68 56; —88 11 — 7| —55 35
aart...... —32 19 | —27 16 12 0 8 aart RZY KR] —24 Ql. —56) —16t.. —42 44
APE tse, Sl —28| —36 49 91. —s2 7 Z 32 Sech — 58 69! —84| — 3| —11 SC
a, 8| —15| —46| s0 i2| —e65| —5 "| 18 111 —66| 61] —31} —25; —24| 87) 6
DAL Sue = 131 dl 42 t| -.95| —20 > 66 7) — 61 el 19) -M| -1m 30 13
misi E 31 —13| 38 16| —99| --12 „| 66] 28] —26| 58 2| —12| —29| 95| 84
ugustus... E 331 < 5 As TL: L 00/5 $ 84 29 —49 | pal + 8 2 95 90
September 29| —17 39 6| —97, —10 > 17 371 —58] —236|] — 4 2| — 5 83 63
ober.... 25 15) $ 19) $ —7 73 20] —15 21 3| —23| — 3| —29| —36
November. . — 9| —67! T — 21 —38| —12 481 A0] 8 63| —61| —45| —37 6
December.. Hi —11 84 8L 90 dé} 211 -38 69| —81 E 44

— 364 — — BB ze
GEMIDDELDE WINDRICHTING. GEMIDDELDE WINDRICHTING.
ns à ao 50 a ij EE
ne MET ei IS Île Je gäil 2 | MHS à HIE CE ຂ ອື່ວ ອິ ຂ hold E sl
1994 [315 ¿63314 $28 EE ele Ze 85 EES = EE ESE Eds
| GE "El = Ales D > S = E 2 3
ZA 2 = a} i = de Eel | a pap Ss AA ss Lm EVERE
Januari.... 020 | OZO | NNO | ZZW | ZO c | NW | NW |WNW| NW | NW | NW | NNO| NW | NW | NW |WNW
Februari... zo | ozo | N | zzo | zo o |0z0 NNW|NNW|WNW| N [NNW| W | NO | NW N N
Maart...... 020 | ozo | w zo | o 6 1.0 Nw W| w | F'W| F'W| NW | ONO) w | W |NNW|NNW
April...... df ZZW | ZZW | WNW | zzo | ozo 406 zo yA N w |ON0| O |NNW| NO | 220
Mei........ g|wzw | zw | NNW | WNW, NO ikio zzo | ZZO |ZZO | zo | zo | zzo zo | ZO wzw|ono| zo
J uni.......| El zw | zw | NNW | wzw| x o 0 zzo |zzo | zo'| zo | zo | zo | 0z0 | 0Z0 | o |ozo | zo
Mini. SI ew | aw | ww | z lwewl wol o 10 zo |zzo | 070 | zo | zo | zo | 0z0 | ozo | ozo | zo | zo
Augustus... | zzw NNW | zzw | Nw | xo | 0 | o zo |zzo | zo jozo | Zo | zo | zo | zo | ZW |0z0 | ZO
September..| A ZZW |NNW|NNO| o | ono zzo | zzo | zzo | zo |zzo | z | zo |ozo| z |zzo | zo
October .... ZZW Nw | zzo |wzwiNso| o | o z | z |ozo |ozo | ozo | zzo |ozo | zo | z | zo |zzo
November.. 020 Nw |ZZW| N |NNOl|ONO WNW| NW |WNW| NW | W |WNW| ONO |wzw| z |ZZO| Z
December . . ozo Nw | zzo | z |zzo | O |owo ad NW | nw | NW |WNW|WNW| NO | NW | NO | w |zzw
Januari.... o | oxo | ozo | zzw | zw zw | zw NW | Nw | Nw | NNW zw) NW |NNW| NW | NW [wxw WNW
Februari... 020 | ONO | zzo z 1-0 Z |wzw NW NNW|NW| x |NNW| W | N | Nw NNW|WZW NNW
Maart.. eue 0Z0 | ONO | zw Z o zw | w NW | NW |WNW| NW | NW | NW | NW |WNW|WNW,WZW
April...... g|wzw|wzw| w |zzw| No zw | w NW | 220 |NNW| ZW |WZW wzw| W |ONO|NNW | ZZO | ZO
Mei........ S| waw | wzw | NNW | zzw |xxw adw zzo | ZZO | zo | z | 2Z0 | ZZO | ZW | 0Z0|WNW| ZO | zzo
Juni.......|5|wzw| w | xw | zw | x zw| w zo | zo |ozo | zo | zo | zo |zzw | 0Z0 | Nw | zo | zo
Juli.......| S| zw |wzw | usw | zzw |xuw|wsw| zw |wzw zo | zo |ozo | zo | zo | zo | zw |ozo | NW | Zo | zo
Augustus...) z| zw NNW | ZZW |nnw|wnw| zw wzw zo | zo | o | zo | zo | zo |zzw| zo | w |0zo | zzo
September..| A zzw| N IwNwiwzw zo |zzo | zo |zzo | zzo | 220 | z |ozo| W | Z !zzo
October .... ZW NNW | ZZW|NNW| w | zw | w zo |zzo |ozo | 0Z0 | ZO | ZZO |WZW| 0Z0 |WZW| ZO | zzo
November... 0 NNW | ZZW |NNW| w |wzw NW | NW |IWNW|WNW|WNW| NNW|WNW|WZW |WNW| ZZO VA
December .. 0 NNW | zzw| O |ZZW|ZZW| w Nw | NW |NNW| NW | NW biche NNW| NW |WNW| w | zzw
Januari . ne O | ONO | NNW| NW | zw Z law N |NNW| NW INNWINNWIWZW| N | NW |WNW|WNW|WNW
Februari... 0Z0 NO Z |wıw| zw o |WZW N N | Nw] N |NNW| W N |NNW| NW w| w
bove Are O | NNO | WZW | WZW| ZW o | w N | N | NW |NNW| NW | NW |NNW|WNW| W WZW
pril...... | ZW | zw | zzw | wNw wzw oxo | w x |nxolozo |oxo |ZZO | NW | NW | O | N | ZO |zzo
Moi... *+:..| SIWEW| ZW w NW | W ONO |WZW OZO | OZO | zzo | zo |zzo | zo | zw | OZO | NW ZZO
SC e| 2] ZW | WZW | NNW | WNW! w o | w ozo | ozo | zo | ozo | zo | zo |WZW| OZO |NNW| OZO | ZO
MK so ee eet PEN | w w | Nw| w | No |ono| w ozo | ozo | zo |ozo | zo | zo | zw | 0Z0 |WNW| 070 | ZO
Augustus...| 3] zw NNW | wxw|wzw| xo + ozo | zo |zzo |ozo | zo | zo | z | w |ZZW | 020 | zz0
September ..| A WNWIWZW|NNW| o | w ozo | ozo | zzo | ozo | zo |zzo | z | o |zzw| z |zzo
he Mur ZZW wNw|wNwiwzw! o | o | w o | o | zo | o | zo |zzo | Zw | 0Z0 | ZZW | 020 | zzo
dowy wsz ONO NW | WNW|WZW| ONO | ONO N | N | W |NNO|NNW|NNW| NW | SW | Z Z
ecember .. o WNW} w | zw | 0z0 |oxo | w NNW|NNW| NW | N |NNW| NW |NNW| NW | ZW |WNW| ZW

— 366 — — 367 —
GEMIDDELDE WINDRICHTING. GEMIDDELDE WINDRICHTING.

4 AA dis dl .| èl śl al „|a| MG 1| = "a u^ àd xl E a [o] 1%

ET S| |23| $188) 3 223 228 sjsgjsdabedj | a sla 5 2/8: &| S| iss 2/2

: $| s|Ed| $|838| Zl s |ee| S ¡8 EISA BEE EA 8 | i g 0 | 3 o ojaa S| S

= a |ຊຶ = las] 8 533 Silas! 3 SEES 8 | A! 3| El 3. 21:3 S | M [salsa] gl B

p e si Wg ME =| a o 278 FA k | M A = a ipic an WO -

Januari.... w w |wsw| w |wxw y w Pe z |WZW |WNw| w | w| WNW zzo INNw| o | Nw | w | w |zw | w | ozo | No w | zw |WNW| w | N

Februari $ pa w WNW) WNW wzw. WNW) NW IWNW|WNW, W ZW| W w W ER ONO WNW; O NW [WZW WNW WZW ZW ZO ONO wW ONO | NW |WNW! N

Mari... wzw | WZW| WZW| w | NNW| zw | ozo | ZW |zzw| zw | zw |WZW|ZW| ¿ZW | zzo |ono| o |WNW, w wiel ZO | wzw | zw O: | WW W WNW| N

Apri, nel 3] xo Z | ZZO | w | ONO] zzo | zo | zzo | z |zzo | ozo | 020 | £ | 20 | Z | No | zo | o | zw | zo | z z Z 0 N Z |WZW N

Mei... S zzo | ZO | ozo | N zo |zzo |zzo| z |zzo | zo |ozo | £ | Z0 | z |NNO | zo o o | zo | zo |.zzo | zo o zzo |wNw| zw | o N

PUNE Wer ï| ozo | zzo | zo | oxo | oyo | ozo | zo | 220 | Z z | zo | z0 MR | Z | No |zzo | o 0Z0 | O z z 0 zzo |WZW|WZW| 0 N
Juli.......| E] zo | zo | zo | ozo | oxo! zzo | zo | zo |zz0 | z | zo |zzo|z& |720 | z INNO | z o zo | O D % ono | z | zo |WNW| o | NO
Augustus...) ml zzo 2 |.220 0 zo | ZO | ZO Z z |zzo| z — 20 | z |NNO| z 0 zo | o zzo | ZZO o z lozo| 2 0 | 029

September a o | ZZ0, Z0 | ONO | © | zzo | 020 | zo Z Z zo | z | 20 N Z |ONO zo |ozo | zzo | zzo | WNW | zzo |ZZW|ZZO | o N

ctober .... zo | zzo | zo N | 020 | zzo | oz0 | zo |zzo | z |zzo | z | #5 2 | z |NNo|zzo | o zo |ozo | ZO | zzo w | 020 |WZW| zw | w | N

November.. ZW | ZW | ZZW 0Z0 Z no |zzo | zo |zzw| z | zzw| 28) 20 Z NO Z w INNW| zw | ZW | WZW | zzo | WNW] W |WZW| w N

December.. . WZW| WZW| WZW| WZW| Nw | zzo | zo |wzw| w | zw | zw | zw | ZN} No NNO| o [WNW zw | Nw | zw | NW | w w N

| A
Januari.... NW | NW |WNW| w |wzw| zw |WNW|WNW| W [WNW he NW|WN NW IWNWINW | Nw |? w | NW | WNW|WNW| w |WZW|WNW w | NO
Februari... Nw | NNW| WAWI ZW | WZW| WZW WNW NW | NW (WNW (WwW NW|WNW|W WNWINNW|NW | NW |WNWWZW| w | w | NW | WNW| NW | WNW|NNO|ONO| W |NNO
Maart E IT NW | NNW| WNW| WZW| ZZW| zw |NNW|WNW| NO |WNW| x |[NW| 3 IN | w O | NW|NW | w w | zo W ZZW | NW | NW N NW | NNO
April...... ¿| NNO| NNO | oso | zzw| zo | zzo | N [ono] No | NNO| ozo | 020 | 9 j0NO zo | No |wzw| ozo | zw | ozo | zo | WZW | WNW | WNW | 220 |ZZW | ZW ZZW
Ne... S| N NO o zo z |ozo |ozo | zo o | ozo |ozo | @ {ONO | zzo | NNo]ozo | o o | zo |ozo | zzo | WNW|NNW | Z w |Zw | 0 | zo
Juni.. ---+-| 3] No | NNO| 0Z0| zo | ozo | zo | zo |ozo | o o | zo | zo |™ 9 | Z | NNo| z 0 zo | o |zzw | NW | NW z |zw|zw]|.o [ozo
PU vs iss A] No | NNo| ozo | ozo| ozo | zzo | oxo | zo |ozo | zo | zo | zo |Z ONO) z |NNo|zzo | o zo |oNo | o NW z | zw |WNw| o |ozo
ugustus. «om NNO| ZZW | OZO ozo | zzo | ono | oxo | zo | ONO] zo |ZZO LE 020 | z NNO} ZO | ONO ZO | ONO | ONO | WNW | ZW Z ZW | ZW 0 020
Septemb A} No | zzw| o | ozo! zo | zzo |NNoloxol zo | x | ozo | 020 | #9 950 No | ozo | zw zo | o o Nw | w z |zw |zzo | o | zw
ctober .... NNO| N o |zzw| zo | zzo | x xol zo | o |ozo |ozo |Z 9N0) z | y | ono www zo |ovo | o w w z |(wzw| z | Nw [WZW
November.. NW | NNW| No zzo | z |nsw'nw|zo x | zo | z |W NNO) z |Nxo0| w |zw | N |wzw|wzw | wz w NW| ZW [WZW| W N
December . . NNW | NNW| WNW! ZW | zw | zzo | NO |WNW| zo N w Iesel N ZW [NNW |WNW wzw |WNW|WNW|WNW| ZW WNW No
| AAN

Januari . HET WNW| Nw | WNW di haw ia wav nl oe à Inn xw WWW w wywi Nw vele | w |wzw| w |wzw | owo | w |wzw|NNw| w | ©
Februari... WNW| NW | WNW| ZZW | WZW | wzw el — | w Ixxw|wxw| * W | w [WZW|NNW|WNW|WZW|WNW|WZW | w |WNW| o w o N |WZW| ONO
Maart.. ee W | WNW) WNW| ZW | ZZW| ZW | w |WNW¡ O |WNW, N w |W © | zo |zzo | Nw [wz w | w |zw |WNW| zw | ONO | WNW| Ww NW | ONO
April e| gl NO | NNO| NNO| Z ZO | ZZW |Nw |ONO| — | N | NNo | o |%@ NO |zzo | ono |wzw| ozo | zw | zo | zo | ZzW | NW 0 ZW |NNW|WNW WN
MA ved 8] | ol 0 ozo | zzo |xw | zo |ozo | xno, xo! 9 | $ © |Z20 | No | zo | o | o | zo | zo | zzo | Nw | © |zzw |waw| zw | o | zz0
Juni veel S| NO | NNO| o | ozo | ozo| zo ONO | ZO Öö- | NO | NO | 020 Gr 020 | z N |zzo| o zo o Z NW o Z ZW | ZW | 0Z0 | 020
uli.......| S| owo| Nx0| o | ozo | ozo | zzo | x |ozo | o | NNO , oxo | 020 | 7 ka Mik [z220] 0 ozo | o | 020 | NW | ONO | Z | ZW [WNW] O | 020
gustus...| ©] NNo | zzw | ono 0Z0 | zzo | N o |ozo | NNO | ONO | 020 5400) z |xxw zo | o No |ONO | O NW o z |ozo! Z o | 070
September .. Af xo | zzv NO | ZO | 020 | ZzO | NW N | NO | 020 20 920 No | ZZO zo |ONO | ozo | NW |WNW| Z Z Z 0 | 0Z0
October .... NNO| N | NO |zzw| zo | zo |NNW 4 mr S POTET Y | Mak
November.. NW | NW | N Eb waw o [WZW |WZW| w 320
December .. NW | NW | NW |wzw| ZW | zzo |NNW “mn "- ei

— 368 — wie BEE. —
REGEN WAARNEMINGEN. REGENWAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
a ຂໍ | ຂ S| ແ T a | 8 5 ER Kë
SEA > Sjaj lala Li. = E 2 Pr ml
1894. ສ | 5 Elo i 218 E E | Sl Jaar. NIEBIE wt ; 4 | # | £1 8 | 5 Jaar.
St ee La at |S om St L m BEI leds ls 5 | ais 01210
Soedimara. . . . .|28|21|17) 9| 6| 4| 1| 2| 7|13| 3/19) 1% -389| 483| 175| 118| 88| 111} 7| 95] 98 150| 38| 209| 1861
jute 0.0. 25| 9061901 911 171191 13 11) 15 19 18| 24| 221 | 451| 368| 275| 387| 470| 250| 266| 139| 518| 378| 343, 703| 4548
T jikasoengka 23| 241941 98/12/18! 7 8|18|15|13|21| 201 | 968| 377| 277, 454| 195| 275| 86| 179| 252| 262| 278| 328| 3331
Tjirangsad. . . . «121! 26) 21119110110! 9| 8/19! 17| 14| 15| 182 | 965| 303, 306| 436 | 110| 177| 84| 123| 251| 410) 381, 300 9246
um... ... 24| 20| 27| 29 20 19) 11| 9115) 24| 24/31] 253 | 673| 479 | 589 | 552 | 232| 235| 158| 237| 334| 534| 543| 939] 5505
Tjiomas (Landhuis). [Nw (wo | 22| 24| 14| 13 11 16 -20 | 16| 26 219| 256| 176| 116| 482| 272| 254| 419] w.o.
Kota Batoe . . . INw [wo | 20 | 23) 17| 15| 181111 901 18| 17| 26 251| 267| 204, 86| 532| 314) 334) 408] w.o.
Waroeng Loa Nw |wo | 22/26/12) 8] 14} 12) 19] 15) 13) 27 266| 251| 434| 103| 698| 454) 302| 7921 w.o.
neden 25|22|17|18|12| 9| 8| 7|14|16|17| 19 168| 247| 148| 44| 410, 337, 292, 455| 3606
Jonas s 19|25/18|21|14| 11/12] 8| 14| 18| 15| 19 283| 179, 219| 81) 297| 337| 316) 215| 3138
Parakan Salak. . . |19|19|28|28|15| 11| 13| 10| 18| 22 | 21| 22 250| 95| 245| 241| 325| 413| 316 325| 3454
Perbawati. . . . . 25 | 20 | 26 | 28| 18| 10| 11| 9/22 21] 29] 27 857| 149| 214| 93| 604| 320| 791| 698| 4982
Artana : . . . . .|19|16|20|19|15| 9| 3| 4|14| 9| 22| 26 815| 145| 9| 45| 231| 202| 282| 415| 2842
Tjilentap.. . . . Rw NW [NW [NW NW [NW NW inw Nw Nw | 19| 20 P P P ? ? P |814| 232] wo
Argalingga . 19|14|16|20|12| 6| 5| 3/10/10] 15} 23 157| 105| 25| 46| 214| 328| 298| 269| 2524
Todak a | 23| 18| 20| 23| 16| 12| 11| 7|20|19|23|25 183| 207| 197| 87| 566) 266| 444| 420) 3513
Pasir Datan 16/15/23} 27| 16| 14] 13] 11 | 24| 24 | 25| 25 180| 272| 268| 113| 718| 383| 608, 620] 4697
Soekaboemie 20 | 13| 16| 22| 18| 6| 9| 3/18] 16| 20, 24 192| 105| 89| 83| 186| 276| 407| 551| 2797
is I EN a 18| 16| 23| 22/12) 9| 9| 8| 16| 20| 19| 20 132| 106| 140| 187| 245| 402) 338, 396| 3004
Pangkallan. 23| 12|20|17| 0| 2| 4| 4/16] 15| 16| 15 0| 65| 52} 120| 170| 283, 296| 323] 2353
AOA. n 20 | 16 | 20 [xw yw [Nw Nw |Nw | 13 | 14 INW NW EI Py ee EE w.0
Sindang Sari. . . .|21|19|20|21|15| 6| 4| 3/16/16] 17) 24 225| 132] 35| 34| 213, 280) 226) 441) 2715
Goenoeng Sahari. .}22|21|19|19|17| 9| 3| 4|16| 14) 25| 29 250| 113| 15| 44, 235| 254| 264, 631| 2944
Noord Tjempaka. . 1191151941 25|13| 7|10| 7|19| 22 | 22 | 28 323| 69| 279| 87| 322, 354| 371| 540| 3757
Zuid Tjempaka. . . |23 |17| 23/22/16! 9! 9| 7| 20| 20) 21/ 28 3011 108| 180| 108| 323| 377| 354| 492| 3298
Tjipadalarang 23 | 29| 221 23/13/10! 3| 211: T 62| 23| 5| 173| 99| 276| 179] 1809
: "s 24 | = 4| 11| 21| 18 171
Holat. on.. 21 | 23| 20| 21] 14| 9| 4| 4|20|13|24|21 307| 110| 23| 20| 253, 243| 344| 439} 2784
Pangledjar 21 |20| 18| 19/14/11] 1| 3/18] 8/19/22 208| 218| 11| 13, 351| 196| 407| 481] 2699
a io. oss 20|23|18|20| 9|10| 2| 2| 14] 11| 22| 20 158| 9 8| 145| 132| 443| 334| 2333
Rantja Welini . 28 | 24| 29| 26| 15111] 7| 1/161 16| 28| 27 349| 120! 87| 77| 313| 254| 450| 472] 3512

c || = — 371 —
REGENWAARNEMINGEN. REGENWAARNEMINGEN.
TAL REGENDAGE HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
Ir ELI. STB :
el? CAREER SE LE ee RAE.

1894. 3 | 5 | E 5 | 2 EB L [I OMEN à ROUE DE = Jaar.
AJEJECIECIEJCEJSE AEK Tales)
ŚlE|3|<|3|5|5|4|2|0|5IA Mi .)|#|3 187314 (21381518

Garoet.. 19|17|16|15|12| 3| 2| ? | ? |12/19|23| wo | 194! 190| 276| 268| 214| 56| 75|N.w. N.w.| 175| 258| 297| w.o.
Tjiharoes 26| 21| 23/21/18) gl 8| 8/20/21/25|25| 225 | 336| 279| 370| 320| 203| 67| 49! 99 356| 414| 431| 562| 3486
Tjikadjang . . . .|27| 18/28 | 19 4| 1| 2113/12/18 25] 106 | 870) 346| 375) 305| 118| 57| 14| 82| 257| 264| 276| 482] 2946
Tjempaka Warna. . | 28| 21 | 22/21/13) 6| 2| 8/21/11 22 24] 199 | 721) 478| 559| 557| 274| 85| 109| 205| 298| 337| 530, 695| 4848
Margapala. . . . - 4|92|24|99|11| 5| ol 2|12| 8/19|23| 108 | 297, 263| 388| 479| 276] 72| Ol 36| 144| 104| 408| 545| 2952
= ea Ag > 17 | 20) 19/22/14) 4| 1| 1| 7; 9/181 19| 105, 66, 307| 348] 2289
Tjisalak. . . | 19] 22) 28/19] 9| 5| 1| 1| 6| 9120/25 5| 68) 110| 300, 525| 2405
Soebang 18|22|17|16|14| 9| 0| 0| 0, 65119119 0| 63, 438| 205| 2476
Kamarong > 221141161: 6/10] 0| O| O|xw| 4/11) 17 0| Nw 62| 2321 433 W.0.
Pamanoekan. . . . |20|21|12| 8/10} 8] 0| 01101 5| 6/10 0| 99| 35| 102, 126] 1570
Passir Boengoer . 15|12|15| 7|10| 4| 0| 1|10| 6/11/15 4| 74| 54| 204| 295 1763
Wangoen-Redjo . . |15|20|16|12|10| 8| 0| 3| 9| 5|18|17 12| 170| 67| 402| 248| 2676
Tenger-Agoeng. . . [wo] 25| 22] 26116] 7| 3| 2|17| 9/23/21 9| 414] 62| 525| 484} wo.
Panaroekan.. . . . T24] 26| 23| 27! 16/1 12| 8| 5123| 15 | 24| 28 681 543| 173| 554| 610] 4482
Tjiatter 18| 22] 21| 25/14] 9| 5| 2|16|15|18| 24 25| 348| 480| 658| 646| 4575
Sariredjo . 22| 22| 23/23/15) 9| 3| 3] 13] 10} 24| 21 28| 434| 82) 610| 548} 4064
Kasso-Malang 20| 20] 21) 25} 14] 0| 0| 1/13] 1/19/19 397| 27| 685| 404] 3452
Boeka-Negara 14| 22/23) 25116] 4| 6| 3| 20| 16| 28| 25 141| 689| 375| 700| 618| 4737
Djagernaik. 18| 21| 24/22} 8| 8| 5| 2/18] 9/23/11 20| 401) 90) 461| 524) 3731
Ardjo Sari.. . . . [22|21|21/25| 17| 11| T| 4| 23) 17) 28| 29 70| 682| 224| 483| 780] 5378
Doeta Mati. . 23 | 20| 24/17/16) 5| 1| 0| 8| 2/22/21 0| 88| 14| 144| 308] 1697
Slijeg + 14/26! 81 54 8! 2| 11.0! 4| 9610 0| 30 6| 232| 299] 1564
Bodjong Banteng. 23| 24| 20| 15|13| 4| 1| 0|18| 6/21/25 0| 158) 60) 316| 883 i
Rambattan . . . .|19|19|19|10|14| 4| 1| 1| 8| 4|14| 16 add 1758
Djoenti Mes - | 23/18] 23) 16/16] 6| 1| 0| 7| 2/19/17 0| 63] 14] 229] 270

s . 0... 21|283|13| 8| 9| 5| 1| oi 6| 11| 12] 20 ep ee en
Haro. . . . .. 193121120118} 9! 3| 0! 0|. 8) 870 S 0, 59, 168) 212) 386 is
Ketangoengan.. . 18/17/11} 7, 5] 4| 0| 0| 8| 7) 6|11 oul a TI 2540
Bandjar-ardjo. . . .}20|23|17|14| 7| 3| 0| 0| 5| 8|12| 15 0| 159 | 208| 229| 271 1
Sindang-heula . 26|25|25|18|16| 8| 0| 2. 12| 8119127 180! 167| 104| 447| 453

— 372 —

— 373 —
REGENWAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN, REGENWAARNEMINGEN.
" = R | = HoEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
s l'E 21315/32312 ot a
1894. SIE .l.: ຂ ຂ ຂ ລິ ຂ Sata s
APAN A KA FEIN Si Els 5151215151 Jr
s|s/sS|<|3|15|5|<|3|50 2/3 S| tele SE
ES NN
Kali Gogo: à. : 161121 echt 4| 0| 0|. 3| 218%
Kejap CL. a 25|24|20|15|12| 4| 0| 0; 8; 7|11|18 170| 46 0 0| 26| 56, 175| 403| 1981
Notok D Ta £7) 24119115) St 11 1| 0| 7T| 9730738 193 1 0 0| 90) 230| 130| 382 2755
Soongapan. . « . . | 24/23/12) 8| 9| 4| 1| 1) 4| 7[14| 12 138] 10 3 0! 71) 184) 372| 415 3021
Adiwerna . 23122112 6! 5! 41.9] 2| 4| 8| 9/88 254; 39) 21 4| 31) 107) 134] 301 3858
55| 29) 20 + 4| 162| 107| 280 1792
oe baci eer 29; 26| 23|18|15| 4| 2| 2|10| 15) 16) 20
AE Le. 27|26|24|14|18| 5| 2| 2|10| 10| 12) 20 167) 59 7| 23] 116) 116| 205) 316 2380
one Dongkal 21|15|26|22|12| 8| 2| 3, 8/18) 18) 21 89381: 381.15 244| 328| 251, 624 5343
Watoe Koempoel. . 1261924125199 1 101 6| 0| 0/10|14| 14| 15 329| 116) 20, 31| 92| 177) 428, 559| 4092
Bobo a feos a 19|16|14|11|10| 3| 0| 0| 7|10|14| 10 176| 93| Of Of 105) 63, 140| 122] 3153
176| 33 0 0| 53] 103| 118| 240 2819
Tengang . . . . . 20|21|18|10| 8| 2| 0| 0| 7| 7/11/11
Qabon, -cra +8 481 141 7110] AE 01 0| 5) 11 1013 181 6 0 0| 96| 91| 194| 217 1878
Poetjang Gading, S BL Bilt 91.11 0l 0| 81 Bt: BCH 176, 30 0 0| 27) 356| 306| 230} 2321
Pedoeroengan . . . |14/12/11) 9| 6| 1| 1) 0| 6| 9/13/11 187) 60 0 0! 103! 160) 121] 197 1883
Tembalang. . 13|14| 9/12] 8| 7| 0| 3| 4|10|15| 14 131| 42] 9| O| 156| 125| 224| 215| 1808
134) 61 0| 27| . 30| 208) 341| 193 2048
Mlbeweh . . : à 18116111] 911). 4) 1| 0! 511 5| 8
Bd. is 18/12. 14|18| 6| 1] 0| 1| 7|10|11|16 215| 41| 12| 0| 46| 416| 125] 211] 2534
Pingkol x cx Mor cs 191191101111 5! 1| 01 01:6] 711010 129 1 0 4| 135) 107| 133| 264 1810
odjo doc v A 5115|11|11| 7| 8| Of 0| 7| 11] 8/18 235, 24 0 0| 162| 145, 279| 392 2651
Un vss. 2321104112112] 4| 11 01] 11.8 9 | 14 148| 62 0 0| 97| 130| 115) 400 2070
117| 43 0 9| 185| 192, 319| 365 3069
Wo. os les 22|14|10|18| 5] 1| 0| 1| 7| 8|10| 16
Cotone o. 22|14|12|18| 4| O| 1| 0| 5|11|10|12 185 5 0 3| 146| 114| 255| 335| 2467
Merak 22/13/11] 9| 5| 0| 0| o 8| 18/15/14 226] O| 1| 0| 119] 198| 106| 285| 2352
e ween 24/18/17) 5| 4| 3| 0| 0| 6|11|16| 16 950| 0| 0| 0| 173] 208| 339| 540| 3201
Groenggoengan 28|16|16| 8| 4| 2| 0| 0| 61 12] 13} 144 131| 33| 0| ol 51] 110, 298) 349] 2170
D 165| 22 0 0| 109| 140| 297, 305} 2226
Bue EE 23 19|14| 8| 5| 3 2| 12/12
Foewang o>. -a 2 11) 51.41 0 : M x e 9/14 140, 14 0 0| 112! 1391 236| 249| 2266
Boto Siman 19/11/15} 8| 2| 1] ol 0| 4| 1| 5/10 48| ol 15| 0| 109| 137| 132| 258| 2403
Hh. e 0. 37.5] 6| 61 1/1 6! 0! OF. 4| en 140, 35 0 0| 66| 25| 148) 242] 3381
Sm .., 26/19/18} 8| 9| 2| 1| 1| 6| 9/16/12 145 0 0 0| 87| 25| 179, 266| 1945
92| 63 2| 12| 85| 112| 161) 207] 2237

— 374 — CBE eee
REGEN WAARNEMINGEN. REGEN WAARNEMINGEN.
AL REGENDAGEN HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.

k RE: ຂ | Wë DN KZ z”

= ag © | © | + E 2 : 2 ®

»- = E < A © © j - = | E Mw) = „O B = |
1894. ENIE le ຂ | S 8 5 8] Jar. | $ = 8 [s " | = Z 2 E A Jaar.

Se bee [as] lod | bol | elen a | 2 S el L1. 185 9 5 > S

Slo |S eS e a E 3 | © = a | © Go lie wi,

Slamls[<|=S|5|5|<|2jo/4/|A AAN E AE
Djebor 95|18|14| 9/10! 3| o| 0| 7| 6| 7|10| 109 1062| 308| 257) 248| 198| 56| oi ol 95| 116| 89| 273| 2702
Pok . 7 i, 5|20|16|12|12| 2! oi ol 7| 9/12/11] 126 1225) 324| 159| 169| 188| 27| 0, O| 104} 26| 118) 259| 2599
ma sus. 941201151 9| sl 1| ol ol 4| 71101121-110 | 871| 188| 237| 114| 59|. 8| 0| o 42| 41| 88| 217| 1865
Pontjowatie 96/13/13! sl 8! al ol ol 4| 5/15/19] 107 | 957| 227| 215| 108| 180| 18| 0| 01 83| 59, 120| 242] 2209
es, 93/11/10! 91 6| al ol ol 5! 7112/15] 101 | 804| 237| 162| 116| 244) 7| 0| 0| 151| 42| 85| 194| 2042
"e TE 931151181111 7| 1) 0| gl 7| 9/10/13] 114 ] 626| 210| 237| 273| 132] 7| oi o 60| 218| 220| 320| 2303
Pangkalan 19113113! 9| 5| 1) gl ol 5! 81121151 1004 779) 209| 238| 215| 65| 10| 0| Of 77| 288] 303| 366| 2550
lilir. 171121141 71 5| on 1) 8114/15/19] 11288 427) 195) 545| 237| 162 0 0| 15| 343) 234] 213| 313] 2684
Goeboëk. 13, 15... 18111113 5| 5| ol ol ıl gl 9. 8 14| 929 378| 231| 443| 155| 1386| 0| O| T| 248| 199| 273| 256] 2326
Mn ua 90119! 9| 91 5| 1) gl of sin 6/10| 968 641| 526| 411) 297| 113| 19] 0| 0] 252| 235) 97) 340) 2931
ee i v. 21115! 91121 6| 1! ol ol 1) 9/12/14] 10014 433) 197) 222) 182| 156} 5| 0| 0) 7|166| 120| 233) 1721
Penoonggan 21| 10 | 12 9| 1) ui oi 7114115) 18| 117 | 470) 224| 302| 151| 167] 10| 2| 0) 147| 155| 264| 376) 2268
id ys 181171171 9| 9| 3| of 1/11/11) 10) 16| 122 | 284| 282| 353| 173| 81| 38| 0| 5| 82) 110) 141| 173| 1722
Djali Kalangan 999311511814) 2| al 3111|11|17| 23] 161 | 455] 644) 247 | 264| 397| 42| 11| 62) 161| 151| 310| 489| 3233
EE 25 1941201191101 5| 1! 1111114 19|20| 1694 655| 896| 536| 482| 297| 45| 15| 8] 178) 228| 324| 507| 4161
Mosndrie. ; 2 uv. 1611/18) 9|:5| 8|.0j 0] 0] 1|10] 1d 0| 0; 0| 65) 139| 236] 1360
Bangilaro Bl 91 61541 Ol OF 0| 0! $| 8 53 0 0 0| 98| 109| 189] 1359
Ba . 1.4 11|10|14|10| 7| 5| 0| 0| ol 6/13/16 0. 0| 0| 43| 90| 164) 1581
Ngawoean. . . ... [16113113] 8| 6| 0| 0| oi 0|11| 6|17 0| 0| ol 1091 198| 233| 1640
Nate o 200. 171151181 9| 6| 6| 0| 0| 0| 8|14|17 ol 0| 0| 50| 98] 209] 1895
BORO 0. 12/11/10]11]. 5) 8/ 01 0) OF 81385 3 Ol Gh: 068 11114 80 666
Kendoeroean 13 | 11 | 10 ? P ? f P ? W.0.
HE es 18|16|15|10| 6| 2| 0| 0| 0| 8| 9/12 oi 0| 0| 117] 106] 165] 1166
Karang Kobar. . . 1961191 26/24/17] 6| 7| 8| 14/25) 21| 24 28| 133| 266, 359| 438| 531] 3999
Bandjar-negara 241171241 161181 4| 0| 5| 8/17) 28| 22 0| 138| 43| 501| 525| 617] 4052
Wononadi. . . . . 19|10|18|13| 7| 2| 1| 5|10|15| 14| 16 7| 91| 119| 539| 418| 684| 3773
Poerworedjo ; 22|20|18| 6|22| 6| 0| 4| 5| 18| 23) 24 0| 17| 46| 275) 220| 193| 1699
Bantar Waroe. . .|25|18|24| 17| 15| 7| 3| 4/17] 28| 24 21 36| 49| 232| 755| 640| 656| 5050
atedjo . . . . [28|17| 20 5| 0| 3| 4/11/16/22 0| 19| 76| 661| 360| 463| 3760
Poerbolinggo. . . . |22|17|18|10|14| 7] 1| 8|12| 17|24| 18] 5| 36| 152| 390| 433| 389] 3324

= BUG ir
= SIĄ ==
REGEN N
NWAARNEMINGEN. REGENWAARNEMINGEN.
HOEVEELBEID REGEN IN MILLIMETERS.
= = = 3 : 3 3 9 = = E
l à = 5 MIT 5 3 2
1894. Bie e AM SE 31828) El Jarl AB ; ຂີ ໄ ຊ | ສ E E
aie! gti lle | me ls eis a| A = = F BL a o | © D 5 Jaar.
SEIS lsali 5 n ESE a s 8
> prs 2 JBIE|A|<|A|5|5|4|2|90|5|Q
Bobot-sari. 22/18) 1 5
Banjoemas 204 [va ia ital ot leer 86| 89| 320| 792| 668| 503| 5120
Poerwokerto 19110114110) al 6 al 4| 8 56| 73| 690| 490| 515| 3145
Djalegong. . . . . 23|90/98| 13/15]. 4| 3| 8117 22| 113| 173| 530| 223| 522| 2906
Djati Lawang . . . | 14! 10| 15 sl al al al 5 40| 76| 277| 740| 835| 874] 5845
23| 39| 156| 313| 262| 387| 2100
Adji Barang. 14
Sapoeran. en 30 zh > a + : d T E 9| 69| 219| 373| 320, 258| 3098
Kedondong 23| aal 20112110! el ol 4l 11 4| 137| 194| 523| 453| 415] 4353
Kali-boto 2311412511012 5| ol 4110 0l ol ri 18] 216} 930] . 2202
0| 51! 26| 173| 393| 489] 3181
Tedoenan in, oeass E
kalana. =) SE ZALE 4| 116| 89| 218| 404| 590] 3185
Rów: AR A 7|22|28|16|14| al 2| 4111 3| 85| 97| 360| 506| 448| 4054
Kedoeng Kebo. . . |24| 17/24 10| 11| 6| 1| al 5 3| 61| 72| 384| 345| 556f 3835
Kali-gessing 231151299 14113] 6| al al 9 1| 50| 20| 218| 364| 355| 2636
3| 100! 46| 312| 429| 587| 3405
Djogo-bojo e
Rasa can: » e e io n : x 4 : ol 19| 123| 255| 307, 320| 2511
Koetoardjo 26114117! 6l s al 0| 5| 5 0| 41| 70| 230| 264| 379] 2495
Banjoe Oerip. . luli slut al oi al a 0| 33| 25| 178| 320| 299] 2074
Aglik Koelon. . 92116115. 5| al al gl al 7 ol 15! 5| 237] 316] 291] 2387
tol 41| 48| 371| 275| 332] 2359
Poerwodadi. .
Reboek . scu do O 3| 9| 39| 289| 283| 365| 2057
Kaliemeneng. . 22117121 1111111 5| 0| ai 7 0| 13| 43| 95|210| 285] 1977
Soemogedé. 21116118 101 12| el 1! 4l10 0| 38! 66| 216| 339| 344 2386
Sokogelap. . . . . 24|14|17|10|10| 6| ol 4| 5 3| 92| 136, 493| 432) 273| 3443
ol 67! 83| 371| 339 | 380| 3078
Kedoenggoepit. . .
Pre ia AE t p e: à r : : > 0| 61| 63| 276) 308} 428] 2719
Wadas Lintang: . . |26|23|24|15|18| el 2 : 5 5| ail 43| 169| 222| 265] 2150
Aba o svn 16|16| 7|12| 4| 0 z 5| 111| 132| 722| 488| 544] 4204
Alah a 14|12|17) 9| 8 Hus ol 40| 179| 367| 471| 290] 3026
30.8 5 0| 53! 28| 407| 431| 468| 3097

s MEE — 919 —
REGENWAARNEMINGEN. REGENWAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.

E = s l C A = A A

al ຂື |ຂໍ້| 2/2/23 x Bata 215
1894. 8 |B |= an s Bg = 3 | Jaa.) = | 5 Bula ^ E a | 3 = E Jaar.

s[S|3|Blgla ¡3 |PiajS|5|8 Me S| E aisle <

S| ||| iss |4l82l61zl4 er 34 5516 «lalo E A

|

tala a FRR | 3412991171121 5|-.0|-4| 6114 172% 0| 103| 92| 470| 353 | 583 4643
Penoenggalan.. . . 121115122|13| 9| 5| 1| 4| 7|17|19|17 Al BT. 88| 545| 464| 461 5112
Keboemen. . . . . 22!14/17/13/10| 5| 2) 5|10|19|19| 22 8| 68! 63] 266| 252| 486 2645
Dorowati. "1a: fad | 18716119118). 4| 81-4) 712242275 7| 35! 98| 202| 118| 129 1998
Karang Anjar . “121114116 112/10). 41 21]. 811011421187 18 12| 89| 671 3971 313| 463 3219
Kedoeng i dapen 27|21/24/19/13) 4| 2| 41131231418 10| 81] 164, 5681 4811 500 3925
Gombo 4/19} 21/11/13] 6| 2| 6115 23123 |23 11| 661 127! 470| 294] 587 3434
Kretek APR ES WY ra 121 9119/-9/101. 51 2| 4172137 130 I 15| 83| 2081-4351 388| 481 3455
Pont, i... 15111420 711/14 | 4| 1| 4|10|32736 8 1! 82| 175| 844| 353| 383 2942
Bedégolan. 19/|12/16|10| 9| 4| 0| 4| 5|18|20|17 34| 94| 191| 240| 285| 2058
Pesoetjén.. 20|15|16| 7/10) 4| 0| 3| 4118/10/10 0| 11] 10| 1651 147| 204 1856
Wonosobo + -]27/28/981/19/18| 8| al 8/20| 23)\ 26) 26 19| 97| 245| 474) 540 | 526 4090
Koetowinangoen . . [20|12|16| 7/12] 5| 4| 4110115 |16 20 71100! 95, 207| 277| 332 2597
Wawar. s v... 198 17118 9| 8| 0| 0| 7114/18/19 0 0| 89| 357| 448| 288 2452
tz, 24|13|19|15|14| 6| 3| 5|11|18|22|20 7| 25| 167, 290| 556| 405] 2826
EROP srate en Pt BER LR LS L 661 6.66 ee 2 2 ? ? ? ? N.W.
Rogodono. . . . . 28|12|22|11|12| 4| ol 9| 9|24 16|19 0| 83| 133| 475| 380| 625| 3800
Poerwogondo 21|16|22|10|11| 5| 2| 6|10|22|20|18 2| 109| 124| 392| 316| 545| 3259
ambons v o. 24 |14/20|11|11) 6| 2| 5| 8|18|21|24 6| 80| 54| 200| 268| 334| 2368
Wima o, 23/12/19} 6| 8| 3] 0| 1) 6|11|16|16 0| 29) 84) 165, 265) 379] 2278
Ben. V dee 26 /17/|22/15|18| 6] 0| 4) 9 11! |17|22 0| 135| 48| 275) 529| 597| 3872
E 28 | 22; 28/18/19) 6| 1| 4117 |20 25 | 28 9| 96| 160! 323| 479| 483| 4083
Magetan. . . 23|19/22/13| 6| 6| 0| 3/10) 8/14/15 0| 20| 185 128| 160| 1759
Slagreng. . . . . . |?1|19 23|12|11| 5| 0| 4| 7| 6/13/12 0| 19| 86| 1181 185| 85| 1836
Serangan.. . . . . 21126 23/16|15| 5| 0| 3|14|11|14|21 0, 33| 96| 117| 243| 288) 2163
Paping: a. 19|17|19|17|13 7 | 18 | 15 0| 16]. 85] 74| 135) 110] 1917
edjo-Sari . 22 |17|20|12| 6 3 0 2 5 6112} 9 0| 24) 31) 57| 117) 69] 1305
Gorang-Gareng 241101 71 1| 8| al ol 8) il 611800 ol. sl 5| 43| 69| 49| - 828
a > o. 22 | 10 | 18 51.01. 31 3| 8130/88 0| 19| 22| 105| 168, 102 1515
Kali-Lessoh . 28|25|28|13|15| 8| 2|10|18|24|16|22 4| 115| 78| 471| 477| 417] 3602

— 381 —

a. L.
REGENWAARNEMINGEN.
A. HOEVEEEHEID REGEN IN MILLIMETERS,
AANTAL REGENDAGEN. 4
żę m ees S ຂໍ່ | 8 Ss | 9
ale gl ARE NIE is|lilils
EIS: = 8 | 5 43 m ; a = = :
1894. JEEP IHE HII aml ES 8.19 ls teil ete ere OE m
|| 3|ແ| 3 ||| 8 = B
E E = EIE E E 3 E = > Ź va | & = < = = = | 4 2 | © z a
Mei 155| 197] 751 4| ol ol or 5| 4| 146| 68 930
Djati-rodjo. - - - [13/10] 6] 2 2| 0) 0| Of 1| 1} 4| 6|. #144] 871| 353| 221| 69| 31| ol 0| 38| 170| 191| 246| 2089
Wonosalam . - + + [22|21|20|10| 6| 6| 0| 0| 3|12 17 19| 18% 497) 336| 611| 278| 241| 0| 0) 1| 79| 122| 250| 190] 2605
me 28 > a 10 12 0 9 I 3 5 2 A K > 473| 636| 238| 239|- 18] 18] 0| 83| 139| 260| 289] 2981
412| 438| 297 ol 29. ol 29| 152| 223| 265| 2511
tjet 26 |94|24|10|10| 2| 1| ol 5| 6|15|21| 1 "A A
| bl ol ol 48. bp) ? | STH vwo
ore 28/19/12) 4| 7| 2| 0| 0| 4| P P | 7 18| 4| 0| 52| 240| 236| 296| 2875
pe 23 24/24 10] 1| 5| 1| Of 5|11/17|19 34| 5| ol 48| 258| 263| 888] w.o
A isi ILLIS 20.0 RA AR 43| al ol 61| 241| 252| 811] w.o
ot le : 1| 9| 1} Of 6/13 17/20 99| 1| ol 65! 217| 288| 345| wo
HH. Vu vn BPP i 9| ai 1| 0| 5112119121
9| 0.0. 0| di 4T| 199 981
ue Java. |19|20|18| 9| 8| 1) 0| ol ol 4! 5/14 30! 10! 36| 109| 432| 235| 376| w.o
ss Ramé EP : 291101191 41.2| 1| 81161183128 9 9 9 9 352 | 491| 344 WO
Bomber an ee ee 95| 42| 141| 359 |1056| 391, 329] w.o.
ing I. |? |? |? |? |? |12| 8114/16] 24] 12] 22 9| 80| 29611047! 356| 306| 3407
Soember Sjoeling IL. | 18 | 14|17 11/15/10! 5110111 21116120 Sa Os
| 74 71 77| 240) 931! 311] 219] 3168
rna ay “| 19) 18) 18/11) 15/10) 5) 9|12|28|18|18 o9| 98| 57| 162| 635| 303| 263| w.o
Fg iE "|? 125/25/13/17/10| 3| v 10 22 13,22 45| 99| 54| 151| 496| 308| 208| 2695
Wen ger Mri peus 19|20|20|11|16|10| 4110! 9122/12/22 89| 30] 541 271 110881 203, 271 3105
ono EL .| 9/11/13/12/14] 9| 5| 7! 9120] 9119 9 9 p ? P. 1223 WO
Tanah Wangi | E PLP PONS Le Te PE ee PE
e 33! 11| 30| 127| 488| 264| 274] 2436
> Padang. . . . [23/22/25 11/12 9] 3| 6| 8|15| 9| 19 9 |? 3| 110) 170! 229| 321| w.o
roe die d horse e IP By Pr el STE ? ? 2| 48| 170| 264| 487 w.0.
Randoe Agoeng . . FRERE BIP IP IP TA) (09 ELM o ol. 0| 0| w 134
Gë hE or 19/10/10) 3| 1| ol ol ol Of 3 A U ail ol o ol 84| 54| 250] 1188
adjarakan. 171161111. Ti 4| 9| 0! ol OF 6 BTM
42| ol ol O 114| 142| 201] 1618
a EE = 21, 18/16/10} 7| 3| 0| 0| 0| 8/10/16 tel e d 0 43| 98] 1116
Ouds mpoh . . 15/17/10) 5| 3| 1| 0| 0| 0| 6| 5| 9 el ol ol 7. 69| 120| 101] 1675
Geding Koelon. . . | 19| 15/15/13] 6| 3. 0| 0| 1| 8| 9/13 8| ol 3| 85| 196| 183| 872] 2073
Banjoe Anjar Kidoel 13/14/12) 4| 1| 1| 0| 1) 1/41) 9 17 a ol ol 5l127| 96| 289] 1718
[eee ae 281283118112! 9| 5| ol ol 2113114119

= ee = BBG. —
REGENWAARNEMINGEN. REGEN WAARNEMINGEN.
AANTAL REGENDAGEN. HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS,
SE als A d 5 5 E p
PR AS 2X e un 3 Š A 3
EE 3\|2|5|2|2 ECK | SI | #8 | | ຊ
|| 8 LSI Sl BS 3 sle 8 Sosa 2 | Seer la
sie |H|4|A|EIBE|4|O|JO|BIQ sim | 4 Ia le ls | 5 | 4 | & | ©
Kroetjil. . 21/22|20|13| 7| 6. 0| 1| 4/10/15 0| 7| 45| 105 m Gi da
Be... ..]24|253|90/21/10] 8| 0| 2] 8118118 0| 4| 44| 292 > 653| 3730
Kertosoeko . . . . [18120120 13 5| 5| 0| 1| 3/12/15 da E dece bart AL
20/23/23 /17|10| 5| 0| 1| 3/19/16 0| 10| 30| 320 E en
Seboroh. . 20 | 17 | 12 ol o of ol 7 MR EE
Gading Wetan. 191181191 9/10] 4| 0| 1| 3/11/10 0; 28 a n a ds rar
Ajer Dingin 2118/19 16 10| 5| 0| 0| 5/11/12 A dein Eten Paper
Pandan Laras 28|28|24|14|10| 6| 0| 0| 0| 7/10 "b lli da ms Dol. mau
Giro... 15. 24|28|27|16|15| 3| 1| 8| 9/11/14 15| 19| 21 al à:
Kadjen pelele lolo [eje] 1|11|16|19 P | cr m
Odium. i. E E E |p) @ | p E SÉ : zabiło EE
Tikoeng. . 2 - | P|? |e |p |p |p |p |p| als loo al SE
prem l2 s us PLP ie pal pup |p | 5|] £4 : >
Sendoero . . . . . PEA MAP 138110) 2111) 8120118 17| 155 pe es EN a iR
puhi 5 , tir 2718/5618) 1 12|13 12 2 7
» 7 5 5 . O.
abían . Pi’ ie | 711013) 0 31| 5] 10] dd y A a ve x ou
Pasirian. Va Ron PPE Pi 91-91 4&1 21 81101 H1 EN 131 174| 268| 155, 382 W. O.
Goetji Alit P FFP) PF 110) BE DE 81 Dior >» 9 0] 76! 15711 381 W. 0.
andan Laras . PLE FP ERR TH > 70 | 264| 487 w.o
Randoe Agoeng PERS PP le | PFD A f B ULIS qe
98| 347| 2630
Pakoeda . . 16| 9/12) 8| 8|16|17|11| 9| 12/16 u s n 1) 540 255| w.o.
Kali Baroe . . . P| 8122! 72/18/18] 8}-6| 9118118 ul 97| 296| 202| 225| 339] 2647
Taman Gloegoe . . 1231616 14/18 | ı7 | 18 17| 15; 16; 14 5 11.811.491 | 2157 277 2318
Tangarang. . . . . |22|21|15 | 15 1) Of} 1] 21101 9 o. ol 0| Bi 182] TIF T106
naga Anom . . {18/11} 7) 3| 1| 1] 0| 0| 0| 1| 6
| 23| 47| 100| 1083
a E x SWO $1.20 H 0.0/0] 8 2 : 5 181000) Pr Wo.
Kapangan. . . . . 141181 61 8| 1| 1| 0 0] 0! 1 ol 10! | 127| 178| 219] w.o.
NA ^ 4440? [121 9 Se 31 EDO ETA 0 0 0} 44; 361 P w. O.
ROI NI 13 | 14 3135/01 OF 0| 01.2 22| 220] 413] 2118
Angkrek : | | 21113|19| 6| 6 ol ol 1| 3| 3l1 9 B ES

— 384 —

wa. m
REGEN WAARNEMINGEN REGENWAARNEMINGEN.
KANA MONEO mm HOEVEELHEID REGEN IN MILLIMETERS.
| 3 = 7

x w © A E $ E = e

gai. Salg G iS E
| 1894. Bian dts Be Ee pui. al Sr g Jaar.

BIZISIRISIBISIBSI EIS Es LE |= le | | i A

S|E|3|4|A|5|5|4|2|O E Sd lz adena here
Kajoemas. . . . . LM < ALARM D AR Ee 829 | 502| 94| 126] 48| oj of 46| 57| 254| 398| 2177
Tamen Arcam. + [23/21/19] 8110} 0| 0) 0) 4| 2 407| 389| 81| 160] 0| oj oi 28| 45| 388| 475] 2311
"om oe Tr ee PP Pe? I MI Pee 9 9 9 9 9 9 o 9 9 lwa w.o
Mt AA LA pa Ee DD Pe PR Bt Be PASE m
Loeboe Raja. . . . | 22/19) 20) 18) 15) 20 20) 21 | 1 336| 502| 304| 270| 424| 349| 365| 159| 582| 481| 273] 4654
Gadoeng Batoe. ed AE and RETEN AR SATIN Be ez 322| 341| 211| 160| 195| 235| 121| 120| 327| 401| 444] 3326
Batang Baros . . . |17 |10] 19 | 1714] 17 | 17 | 15 | 15 | 28 116| 247| 234| 225| 223| 317| 172| 217| 368| 397| 411| 3317
Lahajoe. . . . . . 20 | 17 | 17 | 23 |18 | 17 | 22 | 19 | 18 | 26 154| 199| 272| 191| 272| 552| 493| 330| 570| 202| 507| 4315
Poeloe Bras. 5| 6) 5|10| 9/12) 9/17/16) 20 30| 71| 257| 276| 176| 169| 307| 256| 379] 232| 343| 2551
EM Se 6| 7 9121 6| 2| 8| AM 127| 154| 243| 24| 90| 84| 73| 14| 162| 159| 300| 1520
Ee 8| 8 11) 11) 13) 16} 11) 16) 12 | 20 243) 213| 157| 197| 307| 255| 212) 227 | 499| 293| 331| 3113
Mabar Wee. ;.1 9:21:81 8I 7/13] 51? | WEF 9| oui 90! 771160! wi 2 | 114| ? ? ? W. 0.
SOA 11 14 IS [12118 121 18 [12/12 22 334| 152| 184| 226| 360| 258| 191| 131| 539) 476| 426| 3626
«LR I) a sota 189| 184| 125| 174| 212| 147| 333| 186| 478| 456| 362] 3219
Tanah Priok. 21 |21 /20/18|11 13] 8|13|16|17 488| 259| 290| 299| 184| 80| 231| 392| 268| 344| 658| 3930
Tanah Prio 20194 112120118111 111 12115110 131| 225| 234| 243| 177| 116| 218| 287| 3807] 304| 453| 3939
Tanah Priok I 25|24|21|21|14|11| 7112117118 507| 257| 318| 303| 165| sa! 218| 304| 309| 318| 535 3739
Gading Estate. . 7/12 15) 16) 13/13/10) 14 | 12 13 163| 278| 387) 224| 194| 241| 474| 207| 198| 572| 500] 3643
Mijn No. gnn 13|10|19|18|14|19|14|11|13|19 TT] 559| 216| 188| 230| 130| 198| 195| 4681 579| 649 3870
Blinjoe. . . . 13| 8|16|15|13|15|10|19|14|16 83| 409| 168| 130 | 261 | 221 | 203| 120| 278| 581| 721| 3474
Soengei Liat. . 13) 7115 13|14|14| 9/14) 6/14 30| 235| 138] 93| 221| 203| 245| 116| 166| 239| 713| 2601
Marawan 15| 6|14|12|11| 8| 7/13] 8|11 59 | 320| 285| 125| 223| 154| 220| 90| 185| 221| 737] 2916
Soengei Slan. 8i? |P 1115118115117! 9115 9 9 175| 171| 366| 310! 275| 140| 159| 232| 477 W. O.
Fobo AM ei 13/13/17 /13/13| 7|11|17| 9/11 163| 298| 156| 184| 78| 193| 258| 128| 176| 264| 232 2279
e 14 4 14| 7|12| 5/12/14] 8|15|18|14 61| 242| 42| gol 128] 95| 135| 128| 190| 326) 367| 1908
Pangkal Pinang I . |18|20|19|16|12|14|11|18| 9 15 125| 192| 241| 113| 207| 231] 241| 163, 184] 318) 595 2893
Pangkal Pinang II. [22/20/21 {18/15 114 11111811431115 183| 216! 235| 147! 203| 222! 255| 166| 182| 334| 681 3061
AWA Se 19/17} 16 | 34] 22 | 28 | 25| 26/19) 11 52| 166| 186| 398 1018! 763| 721| 468| 100| 133| 170 4420
Karoa . 23 | 17 | 18 | 20 | 18 | 18) 17 |26 14 | 21 808| 176| 286| 203| 303| 283| 557| 302| 363| 319| 232| 3689
Ajer Madidi 21|19|16|18|14|15,14|16| ? |18 446| 140] 297| 325| 134| 233| 222| ? | 280| 391) 330 W. O.
Be. 24|21| ? |16|16|17|19|23 | 14 | 16 919| ? | 430| 435| 352| 401| 534| 323| 529| 326| 471| w.o
Bengkajang - «|? |? |24/23)16/16)15| 26 | 14 | 24 d 471 238 | 251| 158| 370| 131| 476| 280| 420 w. 0
WGB o o ls. 18|12|20|17|15|10|14 | 18 | 11 | 24 179| 401 | 258| 441 | 427| 465| 814| 486 | 987; 787] 751] 6359

— 386 —

LIGGING DER PLAATSEN.

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

— 387 —

. d = = =

Hoogte E E E 3 E = A13

1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. E E E = > ad d pm 8 = S S
Meters - © S = o S 3 | 8 | A 8 | 5 | &

: wi iem = < = c Bm | BOR | A

Soedimara, . 20 Batavia, Meester Cornelis. 65 63 29 25 40 92 7 | 98 | 37 | 841 19 | 46
jiogreg . 442 : Buitenzorg. 09 | 39 53 | 81 86 | 87 | 56 | 48 |134 | 71 | 97 | 76
Tjika-Soengka, 290 i Ç 61 50 45 |100 | 46 | 100 | 21 | 50 | 82 | 50 | 70 | 68
Tjirangsad. 690 : ‘ 0 | 21 30 60 | 20 25 | 25 | 24 | 80 | 70 | so | 40
Tjipatat. . 645 M e 70 | 61 60 50 30 35 | 46 | 56 | 67 | 70 | 60 | 60
Tjiomas AR. 257 : 4 ? ? 36 | 69 | 76 | 71 | 81 | 51 |106 | 53 | 63 | 49
Kota Bato 350 e , ? ? 35 16 55. BET | 51.1 97] 75 |. 95 | 46 | 52
Warong ta 560 g A ? ? 61 |184 | 50 | 90 |135 | 21 [130 |110 | 54 |120
ramaga. 220 á E 90 | 70 50 70 38 70. | 86.1 15] 75 | 98 0661-70
Jasinga. . 90 4 4 53 | 97 62 | 56 | 100 | 25 | 50 | 32 | 64 | 74 | 60 | 35
Parakan Salak. . 622 Preanger Regentsch Soekaboemi 121 41 37 65 70 33 | 42 | 95 | 49 | 67 | 48 | 36
Perbawati. 1160 3 4 AL | 40 76 | 104 78 34 | 52 | 67 |106 | 56 | 113 | 69
Artana. 700 x e 32 | 63 | 44 | 148 | 77 | 49 | 6 | 34] 57 | 74] 78 |124
Tjilentap. 600 x P ? ? ? ? ? ? CON A
Argalinga. 300 N n 388 1:55 | 64 | 84 | 48 | 88 | 16 | 40] 65 | BR | 44.1 40
Tjiodeng. 850 2 á Al | 23 | 33 | ne | 80 | 67 | 51 | 42| 94 | 96 | 981 68
Pasir Datan 1050 v S wi | 067 60 | 175 25 62 | 98 | 42 |102 | 54 | 76 |112
Soekaboemi 602 a S 40 49 39 91 . 44 45 24 | 68 | 47 | 78 | 92 | 105
Tjisalak. 550 a v 50 | 40 | 45 | 45 | 22 | 82 | 5t {10 | 68| (11 077 70
Pangkallan 166 a : 30 | 75 56 | 81 o | 50 { 21 | 60 | 26 | 76 | 65 | 64
aros. 495 : : 19 24 54 ? ? ? ? f d 45| 43i? j?
Sindang Sarie 601 N S 31 39 54 | 66 | 91 70 | 22 | 27 | 62 | s1 | 40 | 61
Goenoeng Sahari 946 à e 36 79 54 84 44 39 9 | 35 | 68 | 111 | 56 |107
Noord Tjempaka. 1009 4 Tjiandjoer. 41 32 89 | 149 62 31 86 | 60 | 60 | 69 | 68 | 86
Zuid Tjempaka. 1152 e ; 24 | 35 | 102 | 135 54 33 | 62 | 77 | 58 | 78 | 53 | 83
Tjipadalarang. 691 Bandoeng. 26. | 60 | 88 | 925 | 42 | 90 | 18] 9/4 123/0199
and : 1039 Í ; 30 | 21 65 55 64 27 | 11 | 14 | 59 | 78 | 63 | 60
Cie 600 N A e | 20 | 48 | 96 | 32 | 2 | 11) 10 | gm e 106
embang . 1251 : 19 49 62 56 54 21 2 6 | 21 | 22 | 82 | 45
Rantja Welini. . 1750 A i 32 | 4] 99 | 76 | 64 | 80 | 28 | 29 | 48 | 50 | 86 | 50

— 388 —

LIGGING DER PLAATSEN.

Hoogte
1894. boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.

Garoet. . 710 Preanger Regentsch.| Soekapoera Kollot.
Tjiharoes. 1345 á -
Tjikadjang 1240 s “
Tjempaka Warna 1150 , »
Margapala. 875 " Soemedang.
aoe: 4 1015 " E
Tjisalak . : 1090 A » |
aj : 126 Krawang Pam.enTjias. landen.
Kamarong x 19 à H
Pamanoekan. 8 *
Passir Boengoer. 47 A r
Wangoen Redjo 94 - 2
Tenger-Agoeng 565 A E
Panaroekan 942 d »
Tjiatter . 1100 * »
Sariredjo. 565 A -
Kasso-Malang 518 " ”

eka-Negara 1162 i ^
Djagernaik 628 * »

djosari. 754 > ”
Doetamati 10 Cheribon Indramajoe.
Slijeg. |. 5 " "
Bodjong | Banteng. 20 s i
Rambat * 8 » ?
Djoenti T. goewat. : 2 U >
Kersana . ^ 11 Tegal. Brebes.
Baros. . A 23 e »
Ketanggoengan . . 11 5 »
Bandjar Ardjo.. . 22 M >
Sindangheula. . . 110 i ?

O 2
GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.
e x e

: E C = - 3 = Ep E G B 5
= a "5 = = BA B= 5
AARONA 1m x13 5 ge
21 34 38 35 71 28 ? ? ? | 40 | 38 | 44
48 36 63 49 54 25 | 23 | 91 | 40 | 134 | 89 | 64
40 60 53 57 28 18 14 | 53 | 46 | 81 | 65 | 70
119 69 73 82 71 91 | 87 |100 | 94 | 87 | 69 | 133
41 55 57 60 65 53 0 44 1 541 32] 97 1°87
35 32 53 97 72 51 4 | 19 | 30] 2647 1.47
82 46 46 53 84 24 8 51.90] Sh 1-48 | 78
47 60 42 58 68 47 0 0:| 01:20 +01 1:58
60 40 40 28 28 0 0 0| ? | 36 | 42 | 46
80 | 105 18 5 33 13 0 0 | 30 271 63 | 63
64 114 42 18 74 30 0 4 | 26 | 26 | 70 |110
67 71 29 | 123 80 42 0 7 | 72 | 29 | 132 | 69
? 30 72 71 68 63 6 6 n0 |- 221-823163
52 57 90 110 110 50 39 | 34 | 69 | 42 | 89 1103
100 35 74 | 127 | 127 56 8 | 15 | 37 | 85 | .90 | 75
82 30 82 80 | 104 40 | 10 | 20 | 68 | 22 | 68 | 94
71 60 48 126 80 0 0 8148] 27 1216 | AT
61 36 81 108 68 54 38 | 93 | 118 | 75 | 80 | 65
47 55 69 76 82 62 Ó18-| 311 6&4 | 22 | 80 |. ©
41 55 67 | 105 98 1185 | 21 | Qf ET 1 51] 11110
57 44 23 36 71 9 10 0! 60! 81:27 | AN
76 87 37 37 66 25 6 0117! 61 484 78
67 53 59 28 42 18 6 01 411 19 | 62 =
127 | 122 20 41 41 21 3 ii 381 12] 40 e
110 51 29 49 10 11 2 0 | 49 | 13 | 46

53
102 88 | 104 | 102 41 11 15 0 | 18 | 39 17
53 43 26 52 54 28 0 0 | 34 | 66 | 73 | 65
88 70 48 48 56 9 0 0 | 20 | 20 | 32 | 49
50 84 64 70 50 10 0 0 | 60 | 96 | 92 pd
80 | 105 | 107 ra "ET 39 0 {376 | 40} 37 | 97 | 5

— 390 —

LIGGING DER PLAATSEN.

— 391 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

Hoogte
1894, boven zee in Residentie. Afdeeling.
Meters.
Kaligogo. 4 Tegal. Brebes.
Ketjapi 21 »
Notok. 28 R »
Soengapan 25 * Pemalang.
iwe ? : Tegal.
Kesessie . 28 Pekalongan. Pekalongan.
DAR SCE N Tegal. Pemalang.
Randoe Dongkal ? = ” e
Watoe Koempoel P x ”
Bodjong. . . P Semarang. Semarang.
Tenggang. 1
Gabeng . . . ? : i
Poetjang Gading 24 3 A
Padoeroengan . 14 M
Tembalang . i :
p ^ Demak.
Pa
Pingkol 4—98 : :
Modjo : :
. »
Gending s A
Wolo
Godong 4 :
Merak . 4—28 : ç
Krassak . . : 4
” ”
Groenggoenan x »
Djatie
Toewang. . i :
Boto Siman . L :
Bh. a 1 a :
Gadja 2 :
Ka ?

| BIE EE:
oe “E Z :
Bes else A re lets
PIE | ds 151474 la le 12 le
90 75 53 92 86 22 0 0 | 17 | 19 | 30 | 63
66 82 87 34 35 0 0 | 41 | 61 | 35 | 66
82 | 136 72 62 61 10 3 0 | 26 | 74 | 84 | 69
102 | 218 | 158 50 72 18: 1-21 1135141377
115 60 59 20 12 1 dt 11 62134 B1
58 | 113 32 31 33 35 5 | 15 | 33 | 24 | 59 | 117
172 | 232 86 | 136 65 12 11 3 | 65 1185 | 68 |151
191 | 172 41 97 | 162 25 19 | 17 | 39 | 49 |108 | 86
127 | 159 56 | 107 67 32 0 0 | 38 | 10 | 32 | 15

Hieromtrent zijn geen opgaven ontvangen.

» » ” ” -
» » » ” ”
n ” H H ”

— 392 — — 393 —

LIGGING DER PLAATSEN. GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

Hoogte z E I E L E 3 E
1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. E E E = i = SS E 8 E 5 S
Meters. SE |5 13,28. 5 1814 2 Shala
Djebor ? Semarang. Demak.
Pelem E 8 >
Djalie ; ? e * Hieromtrent zijn geen opgaven ontvangen.
Pontjowatie . ? ` :
Demak . . ? x :
eles. ? S n
Pangkalan ? À
lilir. 9 5 : A x :
Goeboek ? Ç è
epoh ? A :
Gompeng. . ? 4 :
Penoenggalan ? N : po EE M
Gapa . . . ? >
Djati Kalangan . ? : Kendal. i | 169 | 49 | 48 | 96 | 40 8 | 33 | 59 | 30 |112 |126
Mel . o ? x : BE 120 | sO | 190 |. 90 | 12 | 151 3 63 | 36 |155
Moendiio. 48 Rembang. Toeban. 9m | 71 | 101 42 25 6 0| 0| 0| 20| 32 | 58
Bangilan 45 atar, à Wk | e | 55 | 70 1.895 | 031.0] OL 0431140
Senori 47 v Blora. Mi | © | 82. 11.100 alecto
Ngawoean 47 E Toeban. M | 50 | 55 | 66 | 28 0 ol ol ol 35| 68 | 65
Ngladjoe. 41 : p Wi 99 | 40 | 40 | 20 | 30 01 01 0141 | 151.2
sog ? > ER | 45. | BB $ 18 01 0| 0|21| 40) 18
Kendoeroean 9 ^ : 60 47 23 ? ? ? ? ? PIS ? ?
Karangkobar. . 1023 fan Bandjar-Negara- 5 | € | uH j|. n 61.5
Bandjar Negara. 289 a a icu ) , l 82 65 98 66 40 78 0 | 49 | 19 | 110 | 72 | 101
Wonodadi 230 78 79 75 35 6 7 | 30 | 50 |107 | 92 | 120
Poerworedjo 44 x 25 35 20 30 18 0i 7| 20 | 50 | 20 | 28
antar Waroe 2 4 36 66 | 126 94 47 97 | 17.| 57 | 79 | 94 |157
Boeka Tedja. 42 a 56 73 60 70 68 10 | 33 101 | 101
Poerbolinggo. 40 89 | 92 | 56 | BO | 80 5 | 24 | 35 | 95 | 96 | 93
”

— 394 —

LIGGING DER PLAATSEN.

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

— 395 —

. DN = a

Hoogte d G LEE 5 s | à

1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. | § 5 t = ; A T S E 2 | 5 d
Meters. E © 3 R 3 = Sle te |e ls 2

^5 E = 4 = = a] Mil R SR

Bobotsari. 166 Banjoemas. Poerbolinggo. |” | 128 | 108 | 70 | 90 | 94 | 69 | 70 | 71 [113 |121 | 136
Banjoe 18 š » 8 27 75 25 52 | 28 3 | 51 | 27 | 245 | 68 | 102
Poerwokerto 65 $ Poerwokerto. 74 86 49 45 31 48 13 | 58 | 61 |209 | 35 |145
Djalego ? * » ENS | 92 | 95 65 10 15 | 25 | 30 | 48 |120 | 185 |120
Djati Lawang 14 4 » NES | 27 | 44 | 63 | 60 | 54 | 18 | 25 | 95 |100 | 02 | 61
Adji E 148 22 |127 | 90 | 88 | 61 7 | 29 | 47 | 69 | 62 | 65
Sapoeran. 720 Bagelen. Ledok. 163 83 72 99 95 52 9? |84] Be]: (O TLI 00
Kedondong 467 Kedoe. Magelang. (58 | 72 | 46 | 36 | 29 | 51 0 | 29 | 21 | 42 | 52 | 80
Kali Bening 375 : >» E | 49 | 50 | 85 | 29 | 40 | 0| 0| 29| 84| 44 | 40
i Bot Voet gebergte Bagelen. Poerworedjo. 95 38 69 42 69 | 101 0 | 24) 7| 48 | 90 | 110
Tedoenan. 158 Ç On | 38 | be | re | 63 | 48 2 | 69 | 25 | 50 | 72 | 77
Kali Bawang 580 : . MS | 75 | 74 | 89 | 60 | 55 | 3 | 44| 22] 72| 97 | 59
Kali Wiro 420 a |; ENS | 54 | 54 | 78 | 58 | 20 2 | 40 | 23 | 169 | 71 |102
Kedoeng Kebo 62 à : 85 33 86 138 73 82 1 | 38 7 | 88 | 80 | 76
Kali Gessing. 62 E à M I|: | 69 | 90 | 75 2 | 58 | 15 |103 | 70 | 108
Djogo Bojo . 6 Koetoardj #130 | 50 | 82 | 36 | 30 | 84 | 0 | 10 | 55 | 90 | 64 | 70
Sawangan 60 jf , E5 | 4 60 35 48 35 0 | 25 | 35 | 85 | 84 | 56
Koetoardjo. . 15 2 4 EV | 32 | 1e2°| 58 | 59 | 12 0 | 21 | 16 | 86 | 86 | 57
Banjoe Oerip. 22 : Poerworedj 103 | 45 | 55 | 107 | 62 | 37 | 0| 6| 2| 70| 57 | 70
Aglik Koelon 3 i ~ EM | 27 | 72 | 72 | 58 | 82 4 | 38 | 13 |109 | 57 | 126
Poerwodadi . 12 Koetoardjo. 430 39 76 21 43 48 2 3 | 10 | 99 | 108 | 106
Reboek. . 20 | ee) 34 | 78 | 45 | 48 | 58 | 0| 10| 26 | 40) 9151
Kali Meneng 20 : 97 60 61 35 o | 23 | 46 | 65 | 83 | 65
Soemogede. Voet gebergte. 110 152 73 60 3 | 32 | 40/109 | 92 |135
Sokogelap : A : 128 | 51 | 59 | 57 o | 38 | 57 |100 | 61 | 88
Kedoenggoepit . 18 7 42 0 | 24 | 39 | 92 | 68 | 82
ale 7 s ras ST o 43 | 5 | 85| 25 | 51 | 61 | 75
ie Lintang Gebergte. Bagelen. 121 71 67 26 3 | 94 | 42 | 167 | 105 | 190
Am I bal. A 8 181 40 50 50 0 28 | 90 | 92 | 65 | 64
Alian, Voet gebergte. y 160 | 96 | 63 | 50 | 0 | 17] 9| 75 | 90 {106

2306 — ve en

LIGGING DER PLAATSEN. | GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.
Hoogte | gle EET
; . | Fe : E SI SI S
1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. : E E a is 2 i S E] E E 3
1a ©
Meters. - Fx = <q = 5 Praia 5 Z A
Sadang. . . Voet gebergte. Bagelen. 74 | 215 87 91 59 o | 45 | 38 [135 | 58 | 145
Penoenggalan 147 2 57 13 78 57 31 4 | 28 | 34 | 140 | 98 |13
„ JŁoDoGMiGR. 0 3,0. 1 : 18 106 44 64 21 8.1 35 | 22 | 6 47 | 116
DFE V. 12 i 42 1110 | 40 | 124 | 60 3 | 19 | 33 | 30 | 10 | 20
Karang Anjar . . 12 : 38 121 121 72 114 1171 4I 5 | 86 | 78 | 148
Kedoeng Wringin. . Gebergte. R 130 130 62 3 38 8 | 35 | 80 | 144 | 84 |123
Gombong. . . . 17 : 4 | so | 69 | 167 | 176 | 10 | 29 | 33 |147 | 64 | 153
Reade as CS 36 : B ns | 49 | 9 00 9 | 34 | 59 | 160 | 39 | 90
Posting... 7 : 55 | 148 | 100 | 109 | 49 1 | 40 | 96 | 80 | 57 |129
Bedegolan. . . . 21 ; E | 14 | 68. 1 59 151 0 | 22| 8| 64| «0 | 92
Pewee, 1 '. +3 T 1 50 150 28 60 15 0 4 4 | 38 | 50 | 74
Wonosobo . : 840 £ Ledok. ! BG ál 48 | el 9 | 34 | 45 |104 | 65 | 66
Kootowinangoen : 11 R Je | ST c ri 3 | 70 | 44 | 45 | 65 | 78
Waw re 7 A a | 51 | 101 | 38 | 45 | 75 | O | Of 60| 111| 86 | 59
Tjilatjap . mad. Aa Wee; 3 Tjilatjap. | 28 | 122 | 33 | 42 | 49 3 | 8| 55 | 42 |110 |104
Biti Rejo. a. 21 Banjoemas. , a (131 | 96 | 57 | 82 | 40 | 0 | 38 | 57] 78) 90 | 176
Mogodeno, . 3, 8
Poerwogondo . . 2 d . Karang | 101 95 | 106 74 27 1 | 46 | 54 | 77 | 75 | 160
Remboen. . . . 7 Pasekan erën: Bi 28 | mo | 57 | 68 | 80 | 5 | 45| 20) 49 | 84) 79
Winone .. . ... 37 As Kan S81 76 | 78 | 48 | 80 o | 29 | 20 | 70 | 83 | 10
Bend on 250 „ Blois lue | 53 | 52 | 55 | 0 | 89] 15] 78 | 90 | 88
Kil o. ae 450 E Ledok. | (62 | 68 | 64 | do | 84 | 2 463 f BF | IB) WY
MAA 1 2 361 s Magetan E | 49 | 38 14 | a | 29 0 | 18 | 75 | 19 | 28 | 62
ter Tu 627 Madioen mm} 50 | 62 | 66 | 44 | 10 | 0) Of 27) 49) 99 | 9H
Sarangan. . . . 1285 Des i Bl | 88 | 6 | 43 | 18 0| 19 | 28 | 37 | 53 | 57
Papringan . . . 602 64 | 70 | no | 41 0 | 7| 59 | 28 | 38 | 84
Redjosari. . 130 54 6s 14 11 o 117 | 17 | 19) 26 | 24
Gorang Gareng 75 " 29 13 19 11 0 &1-5] di) I9] H
Ponorogo. 9 67 35 27 0 | 18 | 20] 85 | 28 | 56
Kali Lessoh. 1400 à 163 | 67 | 25 | 23 | 2 | 49 | 22 | 66 | 152 | 68
H

108: — — HD —
LIGGING DER PLAATSEN. GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.
Hoogte d G ; E E E 3 3
1894. boven zee in| Residentie. Afdeeling. 13 | 8 | E | = od ig te EE e Se
M E ejg 0 er a ee ele
koters, e. | x | Jm 12 1941310182198
Djati Redjo . 125 Soerabaja. Modjokert. 70 | 60 | 45 | 65 2 0 61 01 5] «| 864 d
Wono Salem 525 B a = 27 | 49 38 29 18 0 | 0| 20 | 27 | 39 | 50
Trawas 720 5 ` A" 99 | 6 | 55 | 79 01 8] 11.38) 47 | 90.) 80
Tjelaket 950 : 5 5 | 85 75 81 84 C 1481 E | 421 60
atjet 650 d 5 158 | 60 52 97 66 5 | 29 | 0| 10] 58 | 83 | 51
Poegeran. ? fi CENSO | ss | ss | 6 | 19 | 4 | a} 0/88) sol
Dampak 600 : » JE | 100 | 64 | 151 | 38 7 4 | 0| 20 | 47 | 52| 64
Banjon 700 4 e ? P ARA: 34 | 20 | 65 | 0| 12 | 69 |-52 | 82
Zink . 754 S 2) ? P nl 4 | © | 9| 0] 19} 60) 03) 0
Boeloe 154 S " L ? P P 80. 1°16 | 2.17.0028 09) 004 00
Proefstation O. Java . 5 Pasoeroean. Pasoeroean. | 35 23 24 62 13 9 0 0! 0] 51 {26 46
S 566 à Malang. (sw | wo | 112 | 35 | 41 | 10 | 8 | 14| 59 | 91 [160 | 45
Kendogo Ardjosari . | 1000 2 SUM |? P p ? Rob? | Po|-521.84 | 051.88
Soember Sjoeling I. 375 É 3 ? ? ? ? ? 37 | 14 | 42 | 95 |148 |157 | 50
Soember Sjoeling II. 420 A ; 43 | 50 | 100 75 56 | 26 | 18 | 22 | 79 |225 |153 | 35
Soember Mangis 590 a j 4 | 49 |113 | 96 | 61 | 26 | 17 | 24 | 70 | 164 |146 | 25
Kali Bakar . 1750 s 7 * | 194 | 134 65 |- 67 18 | 11 | 21 } 781121 |185.| 74
Soemb. Mangg. kid 550 k : 3 | 68 | 152 | eo | 108 | 12 | 8] 16) 60 | 86 (100 | 54
Wonokerto I 1600 s m | 36 | 118 93 | 29 | 25 | 14 | 26 | 92 |222 | 54 | 40
Tanah Wangi ? x a Pa? - ? E Se lite
Kali Padang. 1650 3 ` ^ 24 |146 | 41 | 45 | 12 | $1 MET OH a p 44
Djengrong om ? Proboli 0. Loemadjang- | ? P ? P ? ສ 2 | 64 6 81
Randoe Agoeng . ? bos » | d P P ? P P P 2 | 26 | 38 | 33 | 70
ending. . 4 s Kraksan. 951 | 41 | 23 | 34 | 20 0 0 | o| 01] 981.31 86
Padjarakan . 5 A Ç | | 6 | 27 | a9 | i8 | Ga n‘
Maron. . . 70 * % | 68 | 6 | 84 | 8 | 0) Gr 828 8 8
Djati ampoh. . 25 S 58 66 37 28 12 0 0 0 | 42 | 15 | 40
Gading Koelon . . 180 5 40 | 53 30 32 36 01 0) 7,22, MH 15
Banjoe Anjar Kid. 25 i m | CE | 50.19 8 0 | 3| 35 | 39 | 52| 68
Pea. 800 S 39 | 84 | «6 | 8 | £ | 91 0] 9| 31 | 91 | 04

— 400 — ia.
) R.
LIGGING DER PLAATSEN. GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UU
ic ME Peas
Hoogte G 3 MW : z E 3 * m
1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. E 2 3 a E E 319 = E E $
Meters. R es = < = ee ee en
i 131 | 49 46 1-90 | 87 [0 1) e 80
Kroetjil 530 Probolinggo. Kraksan. 125 83 Co 82 70 44 0 5 | 10 | 46 | 83.1121
JBL 20% 150 » n 29 | 58 75 87 |115 50 0 | 7| 25 | 25.1124 | 124
as 1250 : » 122 125 | 60 |120 | 15 | 0 | 10 | 18 | 50 | 236 | 163
edaton . 4 30 | 38
SE x : D 3.85 8 82 8 0 BOO HH
: H7 | 120 67 32 37 23 0:1 281 101 25.) 37 | 41
Gading Wetan . 180 . » 80 | 114 | 85 | 45 | 90 | 22 | 0 | 0| 12] 50} 75 | 90
Ajer Dingin. 1000 » ? 131 171 148 51 36 19 0 0 0 19 28 40
Pandan Laras 630 - » St | 266 | 54 | 45 | 71 | 59 | 15 | 10 | 43 | 54 | 92 [112
Gambiro 18 a > ? 9 9 9 9 9 ? 1 | 54 | 59 | 61 |122
Kadjen 25 » ”
Sarr i? 9 o 9 ? ? ? ? ? ? ? |135
Oeloe Djami. 7 " t pr ? 9 9 9 9 ? ? ໃ | 89 | 45 | 34 | 55
Tikoeng . . ? i Loemadjang ? 9 5 9 9 9 ? ? 5 |: 79 | 45.1 59
are : : : ^ ? ? 9 9 44 56 | 12 | 59 | 98 | 75 | 26 | 27
endoero. ` 1 4| 48 | 28 | 260
Tempeh . 9 : : d ? ? 38 17 | 250 2.1 913
; ? ? p 4 16 0 3 | 17 | 34 |. 61 | 69
Baba’an. A ? k » ? ? 9 ge = 8 31:12 |2181 511 45 1138
Pasirian ? S » ? ? 9 9 55 24 01.88| 76 | 53 | 241 65
I w ? ; Kraksan. ? 9 9 " 9 9 ? ? 0| 18 | 28 | 40
andan Laras ? + 2 9 ‘ 27 | 24 |103 | 60 | 61 | 75
Pakoeda 698 Beeooki, Banjoewangi E EE
? 94 | 56
SE t 38 45 18 15 | 18] 35 | 54
Kali Baroe. . 350 > E 41 6 d = 15 39 17 | 29 | 84 | 54] 49 | 74
Taman Gloegoe 600 : » 17 72 28 55 55 7 0 1] 27 L | 7
ear 250 > Bondowos. | 5 e N > s N 9 9 | 16 | 38 | 38 | 70
odjadjar ? E 147 « 0 Of 0] 87 5| 4
Wringin Anom. 16 ` Panaroekan. 1 a ne Y = a
A: 79 p 118 | 0, 0 0,4 011
SE 6 : 28 | 16 6 16 1:87 10 00 OI Wir:
Kapangan. . 15 » ? 22 25 34 5 0 901. 7101.01. 2
itn à P 3 51 39 6 6 0 0 0| O} 33] 16 e
ean. . ? 32
f 4 0 0 | 13 | 25 | 15
Angkrek. 1070 : 0 96 34 54 eg

— 402 —

LIGGING DER PLAATSEN.

— 403 —

GROOTSTE HOEVEELHEID REGEN IN 24 UUR.

Hoogte Pe E | Sl At oi ES

1894. boven zee in Residentie. Afdeeling. E = = p 5 CBR: = =

M d = 3 A 3 E eee ee KS

ds LE | | das |5 8143/0128

Kajoema 1000 Bezoeki. Panaroekan. | 50 | 55 | 97 | 70 | 60 4 | 0| 0| 25] 50 | 58 | 80
Taman Aroem 1025 » » | 52 54 57 29 45 0 0 01 151 981 8 63
Kedongdong 100 Lampongs. Oml. v. Tel. Betong.| » 9 9 9 9 9 9 9 9 9 | 57
i Ratai. . 25 ^ » ©, ? ? ? ? Ñ RI MI pl 36] 29| 49
Loeboe Raja. . 2000 Tapanoelie. | Mandel. en Angk 57 | 74 | gg | 47 | 54 |128 | 76 |103 | 33 118 | 91 | 43
Gadoeng Batoe. 1000 Pad. Bovenlanden.| Kota. 50 77 81 42 18 35 55 | 29 | 19 | 44 | 51 51
Batang Baros. 1400 > A H 67 40 32 40 T 45 |106 | 40 | 40 | 40 | 45 | 67
Lahajoe. . ? Tapanoeli. Nias. HE 27. | 45 | 32. 1.53 | 1001120 aN
Poeloe Biss. Aan zee Gouv. Atjeh. ; 18 9 52 66 17 47 45 | 61 | 49 | 67 | 51 | 118
o S O. K. Sumatra. Deli. P p 9 ? ? ? 50 | 25 9 | 35 | 601125
Peta 8 AE. JĄC , HN | 58 | 69 | 45 | 51 | 81 | Be 42| 48 | 66 | 54 | 64
Maa Estate. ? sr d E ” 37 5 48 39 26 99 19 ? | 40 9 ? ?
Tandjong Geers: 400 ve A Boven Langkat. | p ? 45 42 35 59 88 | 88 | 27 |108 |114 | 69
Lingga A. ; a " » .— „9108 18 33 32 51 47 | 49 | 72 | 50 | 107 | 85 | 90
"Tanah Priok. - 120 Palembang. Tebing-Ting8 | 64 | 110 76 58 | 161 62 | 16 |100 | 52 | 63 | 61 |127
Tanah Priok II. 120 e S „ 02 | 194 98 35 96 78 30 | 89 | 54 | 45 | 46 | 82
Tanah Priok I. 120 i „ok 11198 77 65 | ia | 40 | 20 | 89 | 56 | 70 | 50 118
Gading Estate. . ? Riouw en O. Indragiri. 17 87 76 68 70 41 63 | 147 | 63 | 42 |128 | 140
Mijn No. 3 Djeboes. 20 Bangka en O. Djebces. 4110 | 25 | 198 | 36 | 36 | 59 | 31 | 70 | 71 | 76 | 181 |180
Blinjoe s 8 : e Blinjoe 85 | 40 | 92 | 33 | 25 | 62 | 91 | 39 | 25 | 51 | 155 | 168
Soengei Liat. 12 : Ę Soengei Liat. | 75 9 47 27 24 57 77 | 89 | 40 | 26 1 | 156
Merawang. 6 : j Merawang. 96 13 63 16 32 110 60 1 49 | 821 37! 58 | 147
Soengeislan. . 5 2 > Soengei Slan. | 97 p 9 37 35 75 90 | 56 | 44 | 25 | 48 | 97
Tobo Ali. 5 : : Tobo 31 28 73 42 43 34 | 58 | 39 | 53 | 64 | 64 | 42
GN 5 A " Koba. 2 20 | 80 | ot 95 | 95 | 29 | 26 | 44 | 51 | 63] 96
Pásgkul ‘Pinang I. 12 A „ | Pangkal Pins 70 | 33 | 67 | 47 | 29 | 70 | 78 | 47 | 88 | 36 | 53 | 108
Pangkal usur II. 12 ; : S 933 | 40 | 68 | 46 | 36 | 75 | 70| 39) 93| 91} 51}. 9%
Awa ? Amboina. Eiland Ceram | 23 | 38 | 54 | 34 | 103 | 184 [103 | 201/153 | 23 | 44 | 24
Kar 300 Menado. Amoerang. | 60 65 40 65 30 10 40 Si} 35] 42 1 95
ro "Madidi. 250 à 29 | 130 68 ? ? 59 | 94 | 41| ? | 62 | 46 | 43
Bojong ? i 153 | p | 98 |108 | 77 | 47 | 58 |110 |110 | 42 |132
Beca ? Westerafd. Borneo. ? 88 55 76 30 | 34 | 45 | 55 | 55 | 47 | 80
Ngabang. 265 81 | 61 | 75 | 137 | 78 | 129 |117 |135 |106 |128

” ”

83
Op bladzijde 400, regel 7 van onderen staat: Lodjadjar, enz. lees daarvoor Randoe
Agoeny, Residentie Probolinggo, Afdeeling Loemadjang.

VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN
EN
AARDBEVINGEN
IN DEN O, I. ARCHIPEL WAARGENOMEN
GEDURENDE HET JAAR 1894,
VERZAMELD
DOOR
Dr. S. FIGEE en Dr. H. ONNEN,

Leden der Aardbevingscommissie.

A. VULKANISCHE VERSCHIJNSELEN.

Behalve de uitbarsting van den Galoenggoeng in de Preanger-
Regentschappen op 18 en 19 October hebben, naar het schijnt,
geene vulkanische werkingen van eenig belang meer plaats
gehad. Alleen maakt een telegram van den Resident van
Djocja, dd. 2 Februari 1894, melding van steeds voortgaande
werking van den Merapi, waardoor echter slechts geringe schade
werd aangebracht aan djagoeng-en koolaanplantingen. (G. R.
2478/94); terwijl Dr. J. H. F. KoHLBRUGGE te Tosari in
Januari mededeelde, dat de Bromo, die gedurende het eerste
gedeelte van 1893 zeer hevig werkte, zich niet meer liet
hooren noch zien; en in Februari, dat de Bromo steeds rustig _
was, doch de Semeroe groote rookwolken uitstootte, zoodat het
een uitzondering was, als men dien berg te Tosari zien kon.

verolpuog Ma

00008 "L geo ye

— 405 —

In den nacht van 8 op 9 October begon de werking van den
Galoenggoeng met doffe slagen, die te 12" 30™ en te 3 uur
te Tasikmalaja werden gehoord, terwijl te 4 uur een schok
van aardbeving gevoeld werd (G. R. 22588/94).

Den 18%" begon de aschregen, waarvan, behalve de officieele
mededeelingen, berichten zijn ingekomen van de HH. A. A. Maas
GEESTERANUS, Argasarie, WM. KESSLER, Tjempacca Warna,
S. J. Meer, Ondg. Friesland, A. J. KESSLER, Tjikorai (No.
83), A. J. Doorman, Daradjad, CH. von GAFFRON, Daoelat,
Cus. E. H. WOLLWEBER, Indragiri, Boutmy, Pangledjar, en
van den Lichtopzichter 1° kl. C. J. A. Somer, Java’s 1° punt.

De officieele berichten zijn verzameld in een „Verslag om-
trent de uitbarstingen van den Galoenggoeng in October 1894
en hare gevolgen’ opgemaakt door den Assistent-Resident van
Tasikmalaja (G. R. 7591/95). Wij laten dit stuk, met de daarbij
behoorende schetskaart van den berg, hier in zijn geheel volgen.

VERSLAG OMTRENT DE UITBARSTINGEN VAN DEN
GALOENGGOENG IN OCTOBER 1894
EN HARE GEVOLGEN.

Vroegere werking van den vulkaan.

Sedert de groote uitbarstingen van October 1822, die het
beneden den Galoenggoeng gelegen terrein verwoestten, en aan
een groot aantal menschen het leven kostten, had die vulkaan
geen weiking vertoond.

Wel heeft er in 1868 een modderbandjir in van den berg
afstroomende rivieren plaats gehad, doch is het niet met zekerheid
geconstateerd, dat dit verband hield met eenig eruptie-ver-
schijnsel.

In het midden van het jaar 1894 meenden eenige Inlanders,
in de nabijheid van den Galoenggoeng wonende, dat de berg
niet geheel rustig was en nu en dan geluid liet hooren, doch
overigens werd niets abnormaals opgemerkt, ook niet aan de
heete bronnen en fumarolen, welke zich op de helling van den
berg beneden den krater bevinden.

— 406 —
Eerste verschijnselen.

In den nacht van 17 op 18 October 1894 vernamen de
bewoners der Dessa Soekaratoe in het District Indihiang
doffe slagen, zagen lichtverschijnselen in de richting van den
krater, des middernachts zelfs op drie plaatsen vuur, en
meenden zij 35 schokken van aardbeving te voelen ; den volgen-
den dag nog door 28 gevolgd.

Deze aardbevingen werden dien nacht te Tasikmalaja niet
waargenomen, zoodat die schokken òf aan de verbeelding der
bewuste dessabewoners moet worden toegeschreven òf door
hen sterk werden vergroot.

Ook in eenige Dessas van Singaparna was men ’s nachts
daardoor opgeschrikt, zoodat des middags op de districtshoofd-
plaatsen te Indihiang en Singaparna de eerste vluchtelingen
de tijding kwamen brengen, dat de berg begon te werken.

De Galoenggoeng was echter zooals gewoonlijk in wolken
gehuld, zoodat eerst des middags, te 1 uur ongeveer, ter hoofd-
plaats Tasikmalaja van de bovenverdieping van de Missigit
een korten tijd vuur in de richting van den krater gezien
werd.

In den avond van den 18% en in den daaropvolgenden nacht
werden te Tasikmalaja doffe slagen en een aanhoudend gerom-
mel hoorbaar, gepaard met lichtverschijnselen als bliksemstralen
van verschillende kleuren, welke laatste van 2 tot 3 uur ’s nachts
het hevigst waren.

Verschijnselen te Garoet.

Te Garoet was men in den morgen van den 184 reeds een
dreigende wolk gewaar geworden, die uit de richting van den
Galoenggoeng was komen opzetten en als aschregen te half
tien nederviel, zoodat er drie uur later aldaar eene volsla-
gen duisternis heerschte. Te ongeveer twee uur "e nachts
hoorde men te Garoet gerommel en donder uit het Oosten en
begon er weder asch te vallen, hetgeen den geheelen nacht
aanhoudend voortduurde, doch in den loop van den volgenden

— 407 —

dag verminderde. Gerommel en gebrom werden echter steeds
gehoord en zelfs te 8 uur in den morgen van den 19% en
later in den middag aanhoudend en krachtig. De dikte der
aschlaag werd te Garoet 21 mM. bevonden, doch nam naar
het Noorden allengs aan dikte af. Daarentegen bereikte op
een paar plaatsen tegen de helling van den Tjikorai de aschlaag
eene hoogte van 16 cM.
Verschijnselen in Tjitjaleng ka.

In het zuidelijk deel der Afdeeling Tjitjalengka werden
dezelfde verschijnselen als te Garoet opgemerkt. In het noorde-
ljk en westelijk deel der Afdeeling viel de aschregen eerst
te 1 à 2 uur op den middag van den 18%", Benoorden het
Wajang en Malabar gebergte en den Goentoer was aldaar 8
tot 12 cM. asch gevallen; benoorden genoemde bergen slechts
een paar mM.
Verschijnselen te Bandoeng.

In de Afdeeling Bandoeng tot op + 12 paal bezuiden den
postweg begon op den 18%" October des middags te 2!/, uur
asch te vallen, zoodat van 3 tot 4 uur duisternis heerschte.

In den avond hield de aschregen op en ving eerst in den
morgen weder aan, en duurde den 19%" den ganschen dag.
De dikte der aschlaag bedroeg toen in doorslag 5 tot 6 mM.
Op de hoofdplaats van het gewest werd eerst in den morgen
van den 194" October bespeurd, dat de lucht aschgrauw van
kleur was en bijna onmerkbaar weinig asch begon te vallen,
hetgeen in den daaropvolgenden nacht een weinig toenam,
doch overigens van weinig beteekenis bleef.

Verschijnselen in Tjiandjoer, Soekaboemi en Soemedang.

Ook in de Afdeelingen Tjiandjoer en Soekaboemi werd asch-
regen waargenomen ; op enkele plaatsen zoude drie mM. gevallen
zijn. In Soemedang viel eene uiterst geringe hoeveelheid asch.

Verschijnselen te Mangoenredja.

In de afdeeling Soekapoerakolot werd den 184 des avonds te

Mangoenredja gerommel in de richting van den Galoenggoeng

— 408 —

gehoord, terwijl in den morgen van den 19%" deze verduisterd
bleef. Te 11 uur begon de aschregen te vallen, zoodat het
te 3 uur des namiddags zóó donker was, dat men lampen moest
opsteken. De aschregen hield aan tot 12 uur ’s nachts.

Verschijnselen in Tasikmalaja.

In de Afdeeling Tasikmalaja werd in het District Singaparna,
voor zoover dit benoorden en bewesten den krater gelegen i$
hetzelfde opgemerkt als te Mangoenredja en viel er een zeer
aanzienlijke hoeveelheid asch.

In den omtrek van den krater werd alles verwoest en werd
het geheele plantenkleed vernield.

Ter hoofdplaats Tasikmalaja werd het op 19 en 20 October
zoo donker als op een zeer regenachtigen dag, doch eerst op
den 19%" viel er een zeer lichte aschregen, die tot den nacht
voortduurde en ook in het zuidelijk deel der Afdeeling Galoeh
en in het noordelijk deel der Afdeeling Soekapoera tot Ban-
djar toe werd bespeurd. De thermometer teekende te Tasik-
_ malaja den 19% des morgens te 10 uur 74° F. Dezelfde
stand werd ook te Bandoeng waargenomen.

Moddervloeden.

Tengevolge van de regens, die kort op de erupties volgden,
werden de plaatsen, waar weinig asch was gevallen, spoedig
daarvan gezuiverd, doch in het District Singaparna, waar de
oostelijke hellingen van den Galoenggoeng en de westelijke
van den Kratjak gemiddeld 50 cM. op sommige plaatsen
zelfs 1 M. diep onder de asch bedolven lagen, en in het
District Tasikmalaja in den omtrek van den krater, waar de
asch 1 à 2 M. hoog lag, werden daarvan aanzienlijke hoe-
veelheden maar beneden gevoerd, zoodat alle rivieren in mod-
derstroomen veranderden, tot groote schade van de aan de
oevers gelegen velden, die overstroomd werden met zand en
modder, terwijl vele bruggen en enkele woningen werden mede-
gevoerd; vooral op den 27%" October des avonds te 6 uur

—

MEE Sen e

— 409 —

en ook den volgenden dag veroorzaakten moddervloeden in
verschillende rivieren in de Districten Singaparna en Tasik-
malaja veel onheil.

Schade aan velden, plantsoenen, gebouwen enz.

De schade, door de uitbarstingen toegebracht, is over het
algemeen niet belangrijk, zooals uit uit het volgende overzicht
blijkt. Alleen in de Afdeeling Tasikmalaja waren de gevolgen
ernstiger. In de Afdeeling Tjitjalengka bestond die slechts
in de verwoesting van enkele koffieboomen en bamboestoelen
en op particuliere ondernemingen van eenige kinaplantjes.
In de Afdeeling Limbangan zijn mede eenige koffieboomen en
vele bamboestoelen beschadigd, evenals het wildhoutbosch op
den Kratjak en het noordelijk deel van den Tjikorai, terwijl
29 huizen waren ingestort.

In de Afdeeling Soekapoerakolot gingen 48} pikol padi,
eenige tweede gewassen, 300 koffieboomen, 290 oude vrucht-
boomen, 3500 bamboestoelen en 175 bouws wildhoutbosch ver-
loren, benevens 30 buffels, 27 schapen en 6 paarden, die gecre-
veerd waren door het eten van met asch verontreinigd gras.

In Tasikmalaja was de toegebrachte schade het grootst;
ongeveer 1889 pikols padi, aan tweede gewassen en vrucht-
boomen voor een bedrag van f 579.— en bamboestoelen voor
een bedrag van f 5796.— gingen verloren.

Bovendien werden nog onder de asch bedolven 119596
vruchdragende en 2592 jonge koffieboomen, behoorende tot den
gedwongen en den vrijwilligen aanplant der bevolking, terwijl
2254 bouws bosch vernield werden. Het aantal door de asch
ingestorte of door de bandjirs medegevoerde huizen bedroeg 81,
ter waarde van f 409, terwijl de waarde van het gecreveerde
vee f 559.— bedroeg.

Bovendien werd nog in de Afdeeling Tasikmalaja verwoest de
erfpachtsonderneming Soekadjadi, die op zeer korten afstand ten
westen van het eruptieterrein gelegen was. Door de gevallen
asch en steenen werd reeds dadelijk een deel van den aan-
plant vernield en verscheidene gebouwen zwaar beschadigd.

— 410 —

In de daaropvolgende dagen bespoelde het afloopende regen-
water de onderneming voortdurend met asch, uit de bergstreek
afkomstig, zoodat de plantsoenen meer en meer werden bedolven.
De onderneming is thans door den mede-eigenaar-administrateur
verlaten.

Een aantal bruggen zijn in Tasikmalaja voorts door de
bandjirs medegesleurd en kunnen vooreerst niet worden her-
steld, zoolang nog steeds enorme hoeveelheden asch naar bene-
den gevoerd worden, die een blijvend gevaar voor hoogen water
stand opleveren.

De streek langs de Tjikoenier en de Tjihandjaran, de beide
rivieren, die hun oorsprong hebben op het kraterplateau,
heeft veel te lijden. Van die beide rivieren, welke vroeger
steeds vrij ondiep waren, zijn de beddingen zeer met asch en
zand gevuld, zoodat zij bij iederen zwaren regen buiten hunne
oevers treden en de aangrenzende sawah’s meer en meer met
zand bedekken.

Het kan nog jaren duren, voor dat in die streek een gunstiger
toestand intreedt.

Invloed van de gevallen asch op den Landbouw.

Overigens kan niet gezegd worden, dat de gevallen asch,
dáár, waar zij in geringe hoeveelheid is gevallen of door den
regen voor het grootste deel werd weggespoeld, aan den Land-
bouw veel schade heeft toegebracht. Integendeel, in de
Afdeeling Limbangan is reeds geconstateerd, dat verschilllende
aanplantingen eenigen tijd na den aschregen bijzonder gunstig
stonden.

Ook in Tasikmalaja werd dit bij eenige plantsoenen bevonden.

De heer P. Van LEERSUM, waarnemend Directeur der Gouver-
nements Kinakultuur te Lembang, stelde een chemisch onder-
zoek van monsters gevallen asch in en bevond, dat 24 °/, in
verdund zoutzuur oplosbaar waren, de 3.50 °/, in water oplos-
bare stoffen inbegrepen. Naar zijne meening zoude door de
gemakkelijke oplosbaarheid in zuren en in water, reeds spoedig
de invloed merkbaar zijn op de planten.

— 411 —

Het zal echter nog eenigen tijd duren, voordat men een
genoegzaam aantal gegevens verzameld heeft om zekere gevolg-
trekkingen te kunnen maken omtrent de waarde van deze vul-
kanische asch voor den Landbouw.

Houding der bevolking gedurende en na de eruptie.

Is hierboven getracht een denkbeeld te geven van de verschijn-
selen, waarmede de Galoengoeng erupties op 17, 18 en 19
October gepaard gingen en van de daardoor veroorzaakte
schade, nog behoort hieraan te worden toegevoegd eene beschrij-
ving van den indruk, dien deze gebeurtenissen op de bevolking
maakten.

In Garoet en Zuid-Tjitjalengka bracht de aschregen een
algemeenen schrik teweeg, niet alleen onder de Inlandsche
en Chineesche, maar ook onder de Europeesche bevolking,
die voor een deel naar Bandoeng en andere plaatsen de vlucht
nam.

Toen echter bekend werd, van waar de eruptie kwam en
men begreep, dat men daar niets te vreezen had, keerde alles
tot zijn gewone kalmte terug.

In de Districten Singaparna en Indihiang der Afdeeling
Tasikmalaja, waar bij overlevering de verschrikkingen van
de uitbarsting van 1822 bij ieder bekend zijn, was echter de
paniek onder de bevolking groot. De in den omtrek van den
krater gelegen Dessa’s werden met spoed verlaten, zelfs met
achterlating van alles; ja, men liet zieke en oude bloed-
verwanten, die de vluchtenden niet bij konden houden, op
den weg liggen. De eerste vluchtenden sleepten de verder
van den krater wonenden mede en men trachtte in het westen
de overzijde van de Tjimoeloe, in het oosten de overzijde van
de Tjitandoei te bereiken, terwijl op de hoofdplaats Tasik-
malaja, waar de vrees ook tot vele Europeanen, Chineezen en
Inlanders oversloeg, men zich naar Manondjaja en verder zuid-
waarts begaf. Het is niet mogelijk het aantal vluchtelingen
te berekenen. Globaal wordt geschat dat naar de Afdeeling

— 412 —

Soekapoerakolot 20000 personen waren gevlucht, naar de A fdee-
ling Galoeh evenveel en naar de Afdeeling Soekapoera 2000.

In de Afdeelingen Galoeh en Soekapoera konden zij in hare
baledessa’s, missigits, pasars en warongs gemakkelijk eene schuil-
plaats vinden; in de Afdeeling Mangoenredja was maar weinig
ruimte, zoodat het Bestuur op voorzorgsmaatregelen moest
bedacht zijn en voor de uitgewekenen aldaar loodsen moest
laten bouwen.

Ook voor voeding werden door het Bestuur gelden beschik-
baar gesteld, terwijl ook rijst werd uitgedeeld, zoowel aan de
naar Soekapoerakolot als naar Galoeh gevluchten. Wel keerden
de manner, na hun gezin in veiligheid te hebben gebracht,
naar de Kampongs terug, om goederen van waarde en rijst
te halen. Er was over het algemeen een genoegzame voor-
raad, doch enkele minder gegoeden hadden ondersteuning
noodig. In het geheel. werd voor voeding en huisvesting
f 1169.665 uitgegeven. Bovendien stond alle handel, alle
landbouw stil. Gedurende de eerste dagen na de eruptie waren
de warongs gesloten, de pasars werden niet gehouden, de
wachthuizen waren onbezet.

oowel de Europeesche als de Inlandsche Ambtenaren van
Binnenlandsch Bestuur in de Afdeeling deden al het mogelijke
om aan die paniek een einde te maken en spoorden, toen de
eerste dagen van vrees na de eruptie voorbij waren, de
bevolking voortdurend aan tot terugkeer, hetgeen zij eerst
in het geheel niet en later slechts schoorvoetend deed.

Toen op den 27dr October de groote moddervloed plaats had,
liepen vele teruggekeerden met spoed weder uit hunne dessa’s
weg en moesten met moeite opnieuw tot den terugtocht over-
gehaald worden. Het heeft zeker wel een maand geduurd
voor dat alle uitgewekenen in hunne Kampongs teruggekomen
waren.

Gevolgen der eruptie voor de bevolking.

Het behoeft geen betoog, dat dit reizen en trekken, dat die

stilstand van landbouw, handel en nijverheid groote mate- |

— 413 —

rieele verliezen heeft berokkend. Gelukkig echter behoort die
verontruste streek tot de meest welvarende der Residentie en
mag men veilig aannemen, dat de bevolking zich spoedig zal
herstellen van de geleden schade. Slechts de aan de oevers
van de Tjikoenier en Tjihandjaran gelegen velden zullen de
nawerking der moddervloeden blijven ondervinden en alle,
nabij den krater verwoeste bosschen en bedolven koffietuinen
en bamboe-aanplantingen, zullen nog geruimen tijd de sporen
vertoonen van de uitbarstingen op 18 en 19 October, waarvan
de gevolgen, wel is waar gelukkig niet den omvang van een
algemeene ramp aannamen, doch waarbij de groote hoeveel-
heid uitgestorte asch een krachtig getuigenis aflegde van de
voortdurende werkzaamheid van den vulkaan.

Dit verslag is opgemaakt door den Assistent-Resident van
Tasikmalaja Jur. H. pe Kock.
De Resident der Preanger-Regentschappen.
Mr. C. W. Kit.

— 414 —

SCHADE, BEROKKEND DOOR ASCHREGEN TENGEVOLGE VAN

E j Tweede
SS District. Padi. Koffie. Bamboe. Wildhout.
E gewas.
—
<Q
4d | Madjalaja. | — i + 20 4 =
==
= % boomen.
ES | Timbangantan| — = = + 100 SS
stoelen.
„| Singaparna. | 1144 f 258 11956 f 796 1507 bouws
picols. vruchtdra- geheel ver-
= gende, 2592 nield.
=> jonge boo-
= men
E Tassikmalaja.| 745 164 — — 517 bouws.
un
£ Indihiang. — —- E f 5000 | 230 bouws g*
heel vernield;
60 bouws
E schadigd
228, Panjeredan. | 48} 47 115 „ 2275 150
2 8 S Batoewangi. — 2 184 » 1229 25
un m=
Soetji. — djagoeng, | koffie aan- | bamboe m
| boontjes, plant 10000 aanplant
i kadelé, | boomen. 12000
EJ waarde boomen.
E f 1425
= Panembong. = f 1580 L bamboe | Aan den Kre
= 1700 en be
Wanaradja. e f 230 20 10 Noordelijk deel
van den Tjike
rai had hei
wildhoutbosch
enorm te D
n.
De uitgestrekt
heid wordt 8
schat op +

— 415 —

DE VULKANISCHE WERKING VAN DEN GALOENGGOENG.

Gecreveerde.
` Vrucht- en Aantal
andere ingestorte || g a =
boomen. huizen. E El 8 ຮ EJ
AES | ຂຶ | ຂຶ
©
— — — = | — De ondernemingen Lo-
daja, Argasari en Dara-
— — — | — | — | — | djat hebben veel schade ge-
leden aan de kinaplantjes.
f 157 |69, ter waarde) — | — | 30 | 41 De ondernemingen Soe-
van f 272. kadjadi verwoest en ver-
laten.
= 12, ter waardej — | 2 — | — Aan bruggen vernield
van f 231. en beschadigd tot een be-
— — — | — | — | — | drag van + f 1700 (door
1 bandjirs).
110 Ge 6 — | 30 | 27
20 Ex A SAN n
Pisang, salak, 40 2 | — | —
| Waroe.
E — 21 ZWB oor | >= fo
E lens.
| A Se pe aM > Ss

— 416 —

De uitvoerigste particuliere berichten werden ontvangen van
den Heer A. A. Maas GEESTERANUS te Argasarie. Zij kenmerken
zich door volledigheid en nauwkeurigheid, weshalve wij de
beschrijving der verschijnselen, zooals die daarin gegeven wordt,
onveranderd laten volgen.

„19 October 1894 9u. v. m.

„Gisteren morgen tegen 11!/, uur ongeveer kwam er een zeer
„donkere lucht opzetten en wel uit het NO t. O, den gewonen
„kant, waaruit wij westmoessonbuien ontvangen, en redetwistte
„ik met mijne huisgenooten of wij eerst zware mist en daarna
„een donderbui dan wel alleen zware regen zouden ontvangen.

„Te 12 uur gingen wij als gewoonlijk aan tafel.

„Gedurende den maaltijd — zoo wat tegen 12! /, uur — merkte
„ik op dat een bediende, bezig met borden wasschen, buiten
„naar het zwerk wees; ik informeerde van uit de galerij en
„ontving tot antwoord dat de lucht geel zag.

legen 1 uur ongeveer stonden wij op van tafel en wandelde
„de geheele familie oostwaarts ten einde een uitzicht te
„bekomen op het oostelijk gedeelte van de vlakte van Bandoeng
„en tevens op het oostelijk, lager gelegen gedeelte van de Onder-
„neming.

„Op die wandeling bespeurde ik voor het eerst dat er asch
„viel; ik keerde terug en plaatste op het grasveld onmiddelijk
„ten O. van onze woning een vel kardoespapier en wij vervolg-
„den de wandeling, doch keerdea spoedig daarna terug, daar
„het al donkerder en donkerder begon te worden.

„Te huis gekomen, raadpleegde ik den barometer (Aneroïde
„Barom. van TH. USTERI—REINACHER No. 3654, een zeer
„goed instrument, dat telkens moet ingesteld worden) alzoo te
yl" 90" n, m. B= 639.8 mM. T= 21° C.

»De lampen werden opgestoken, de krekels begonnen te
„zingen; overigens alles doodstil en niet de minste wind.

»Het volk, dat aan het oogsten was, komt terug.

„Maximum-verduistering 2" 15" n.m.; de hanen beginnen
„te kraaien.

Lo dud rin disc tice E EE

— 417 —

„Einde 3° 52m n. m. (althans zoo dacht mij). Het kardoes-
»Papier opgenomen en de daarop gevallen asch gewogen in 8
„partijen op een chemische balans in een getarreerd bekerglas,
„terwijl in de plaats van het kardoespapier een klein stuk
„wit papier neergelegd werd uit voorzorg. Dikte der laag op
„het kardoes papier 3 mM.

»Tegen 54 uur was het licht genoeg om te kunnen wegen.
„Totaal gewicht asch op kardoespapier gevallen 632,41 Gram ;
„lengte papier 70.5 cM
„breedte ,. 61.5 ,

„alzoo oppervlak 70.5 x 61.5 == 4335.75 cM?. d.i. per M2
„1452 Gram.

„Onmiddelijk na verzameling in een wijdmondsch stopflesch
„van een hoeveelheid asch, gedurende de eruptie en tegen
„het einde daarvan op de stoep gevallen, de temperatuur van
„de asch opgenomen: T = 25° C, terwijl in de buitenlucht
„op hetzelfde oogenblik T= 21° C was.

„De asch was zeer fijn verdeeld en kon in kleur en fijnheid
„niet beter vergeleken worden dan met goede Portland
„cement.

„De verdeeling was zóó fijn, dat de voor- en binnengalerij
„asch bevatte, terwijl als luchttrek alleen dienst heeft kunnen
„doen een aangestoken haard in de binnengalerij; deuren en
„vensters als gewoonlijk geheel open.

Hier volgen eenige waarnemingen e E 18 October.

of? 30% n. m. Be= 099.8 mM, 7 ==2

44 NOR - 4 7. = ORD V oy Em =

»85 1^ , „208900 ea

kal En
se 30 a, . „cm id
„8% 400. - mi „vw ei
„Bu 52m — 638.6 ś wał

„terwijl de gans dagel kaba opneming voor Max. en
»Min. temperatuur heden morgen gaf:
. 24°C, Min. 15°C.
„De Max. en Min. temperaturen vertoonen niets bijzonders;
d 28k

— 418 —

„alleen blijkt er uit, dat vóór de eruptie de zon geschenen
„heeft. |

„Tot zoover de waarnemingen van gisteren.

„Hoorde ik gisteren volstrekt geen gerommel of iets derge-
„lijks, dat aan een eruptie deed denken, in den afgeloopen
„nacht herhaaldelijk gerommel, hetgeen hier niets bijzonders is,
„aangezien de Goentoer dikwerf dat onderaardsch geluid voort-
„brengt, ofschoon erkend moet worden, dat het zich in de
„laatste maanden niet heeft voorgedaan. Na 6 uur werd het
„duisterder in plaats van lichter. Wij ontbeten te 7 uur met
„kaarslicht in open voorgalerij op het oosten, ofschoon zulks
„niet strikt noodzakelijk was. Te 8 uur nam ik het papier
„op, dat gisteren het kardoespapier vervangen had en stelde
„een glazen plaat op 3 staken op eenigen afstand daarvoor
„in de plaats.

„Het is nog te donker om te wegen. Wederom is het volk
„van het oogsten teruggekomen. Ik schrijf dit bij lamplicht
„(10% 0% v.m.) B= 640.6 mM. T= 19°C; er valt steeds asch,
„doch zeer weinig; sedert 8 uur helder in het NO, het donkerste
„in het ZO. Ik vermoed datde Kana Manoek werkt ; daaraan
„zou dan de hooge temperatuur van de gevallen asch toe te
„schrijven zijn, hoewel de fijnheid daarvan op grootere, verwij-
„derde afkomst wijst.

„De eruptie van den Goentoer in 1840 liet hier asch vallen
„als grof rivierzand.

»11*0" v.m. B= 637.8 mM., T = 19, terwijl in de buiten
„galerij T= 15° C is. De lucht in het NO breekt en ver-
„toont regenwolken (normaal).

,11* 30% v.m. B= 639 mM.; T = 1% C, buiten: T = 15° €
„nog altijd. In het NO en N is de lucht normaal met
„regenwolken, in het ZO en Z donker zwerk als egaal donker
„sepia; de noordelijke helling van een bergrug, die O — W
„loopt en waarop ik van het kantoor uit het gezicht heb, teekent
„zich, met de beplanting van, zwaar met asch beladen, kina-
„boomen, af als mat zilver tegen een egaal donker gedoezelde
„Sepia-achtergrond. Er valt nog steeds asch, hoewel zeer

ASS A E ANE e

— 419 —

»Weinig en het is nog niet mogelijk zonder kunstlicht te schrijven.
„s Namiddags 3 uur. Vóór postsluiting nog ’t volgende:
p12" 0™ v.m. B —638.4 mM. T=19°C;’twordt donkerder,

aschregen neemt toe,

5,12" 30 nm. „==637.7 , , 19°C; donker, -alleen in

*t NO een weinig licht.

4,19 0n » n—638.5 , , =19°C; een rosse tintin't ZO,

buiten = 154° C.

„ie 90" ^. y 83846. A els C; iets lichter.

„20 . , ,25098.(0 , ye 184°C; in hek NO helder,
een oogenblik zachte
wind, 7 buiten —
15 0,

o ne RIE buon es ©

am UN a Ms E BAG n == 143°C;

Gerommel, iets lichter.
„Over 't algemeen niet zulk een dichte duisternis als gisteren.”

20 October 1894 v.m. 10'/, uur.

„Ten vervolge op mijn schrijven van gisteren het onderstaande:
„19 Oct. 3" 30% n.m. B=637.5 mM. T—18° C, T buiten=15° C.
Nog steeds asch, alhoewel weinig.
1d, ADE... T aM, T—18 C, T buiten==15° C.
Nog steeds asch, alhoewel weinig.
id. 10° 30% v.m. B=638.7 mM. T—18° C, T buiten—21° C.
„Sedert van morgen lucht helder met zonneschijn. Waar-
„schijnlijk heeft heden nacht de aschregen opgehouden.
eden morgen op het gewone uur (rüm v. m.):
„Max. ne C,
„Min Teils U
„Daar de thermometer op het zuiden Kee wordt de Max.
»temp. verklaard doordat die zijde van het huis bij zuidelijke
„declinatie der zon ’s morgens vroeg, mits de zon schijne, ver-
„warmd wordt.
„Betreffende de hoeveelheid gevallen asch, den tijd van verdee-
„ling en de hoogte der laag het volgende:

— 420 —

„Diameter van den regenmeter 121 mM.; daarin gevallen
„asch van 18 Oct.—19 Oct. telkens 's morgens te 7 uur
»34.320 Gram, gevende alzoo per M? 2984.6 Gram.

„In den zelfden meter gevallen van
„19 Oct.—26 Oct. telkens 's morgens te
„7 uur 15.880 Gram, gevende alzoo per M? 1380.9

”

„Alzoo totaal van begin tot einde . 4365.5 Gram per M?.

„Voor contrôle en verdeeling dezer cijfers het volgende:
„18 Oct. 1" 0" n.m. — 3" 52™ n.m. op een
oppervlak v. 4335.75 cM?
632.41 Gram, di. . . « 1 158 Gr. p, M*-
Id. 3" 52m n.m.— 19 Oct. 8" om v.m.
op een oppervlak v. 283.50 eM?
39.98 Gram, di. . . 1410

? »

„19 Oct. 8" 0" v.m. — 5° 0" n,m, ear
vlak v. 1041.35 cM?

119.54 Gram, di. . ci 7 9
Id. 5*0" v.m. — 20 Oct. Tu 02 v.m. op
een oppervlak v. 1041.35 cM?

6.00 GR Q5 nue, 990. 509

Almo total . . . , . 4951 Or: p. M".

„Gevende alzoo een gemiddelde van 4358 Gram per M?,
„ofschoon ik zou voorstellen de door den regenmeter aange-
»geven hoeveelheid als juist aan te nemen, daar de papieren door
„4 steenen aan de hoeken bezwaard waren en slechts bij taxatie
„de asch om die punten gevallen kon bepaald worden. Het is.
„dus zeer mooi, dat de regenmeter een hooger bedrag aangeeft.
„Ook komt in aanmerking, dat het lichter valt de droge asch
„met een penneveer te verwijderen uit den regenmeter, dan van
„ruw kardoespapier. Nog moet in rekening gebracht worden,
„dat de eerste hoeveelheid gevallen asch op kardoespapier
„korter tijd heeft gehad om uit te drogen dan de asch van
„den regenmeter, hetgeen elkaar dus eenigszins compenseert.

at de totale dikte der laag betreft, zij opgemerkt, dat

— 421 —

„voor een hoeveelheid van 632.41 Gram, gevallen op een
„oppervlak van 4335.75 cM? een dikte van 3 mM. gemeten is,
„zoodat voor de totale hoeveelheid gevallen asch van 4358 G.
„per M? een dikte berekend wordt van 81/, mM. ruim.

„Ziedaar wat ik u kan melden van de eruptie van 18 en 19
„Oet. van den.. ...? Ik onderstel nog altijd dat het de
„Kana Manoek is, ofschoon de lieden hier beweren dat het
„de Goentoer is. Maar die ligt volgens mij te noordelijk.

„Thans; c'est le quart d’heure de Rabelais, il faut payer les
chandelles! En hoe interessant ik het ook vond, na een
„ruim 18 jarig verblijf te midden van het land der vulkanen
„par excellence voor het eerst een aschregen bij te wonen —
„z00 verlang ik niet naar een herhaling!

„De kinaboomen houden zich betrekkelijk goed, en er gebeurt
„wat ik gewenscht had, n.l. wind zonder regen, waardoor de
„asch gelegenheid heeft van de bladeren te waaien. Ware er
„een motregen gekomen of een zware mist, zooals hier dage-
„lijks voorkomt, dan zou het onheil niet te overzien zijn geweest.
„Nu hoop ik nog op betrekkelijk geringe schade.

„Nog is de inkt niet droog, of thans, 11" 25" v.m., begint
„de débâcle: hevige wind met stortregen. ’tIs een paarden-
„middel voor de zuivering; maar die arme kinaboomen! De
„asch was nog niet geheel verwijderd. B— 638.4 mM.,
»T—19 € (binnen), T = 20°C (buiten).

„ilt 30% v.m. Als met een tooverslag is het landschap
led: de hevige wind en regenvlagen zijn reeds vermin-
»derd, het aschgrauwe winterlandschap is verdwenen en alles
„ziet weer donker en weelderig groen ; de meeste takken richten
„zich op en wij zijn binnen'shuis bevrijd van nieuwen aanvoer
„van de alles doordringende asch.”

24 October 1894.
„Ten vervolge op mijn schrijven van 20 dezer en naar ik

„hoop tot besluit, wat aangaat de eruptie van den Galoenggoeng,
„nog het volgende:

— 422 —

„22 Oct. 10230" v.m. B — 641.4 mM., T = 19°C.
:34 ^, 10080" y + , 680.5, T— 20°C (binnen),
T = 23°C (buiten),
„terwijl de gewone waarnemingen des morgens te 7 uur waren

„gedaan.
„21 Oct. Regen 11 mM. Max. temp. 22° C, Min. temp. 14.5° C;
wind en stof.
+ E 5 O. y s pode amp 10% E
wind en stof.
A iem i Gee , $22 04 72 y Ht LE
wind en stof.
n24 p ” 0 , ” y 26.50 ,, » y 12.5 C;
kalm met betrokken lucht.

hate tegen 11 uur begint het te regenen, dat maar geluk-
ute is ook, want 't is nog altijd een vuile vieze boel en de
„grijze Zë van den bodem der jonge tuinen, die kort vóór
„de eruptie gepatjold waren, staat armoedig en doet denken
„aan de duinstrook in Holland onmiddelijk langs het strand, of
„natuurlijk nog beter, aan het triestige, verlaten, armoedige
„voorkomen van de onmiddelijke omgeving van een sulfatoor.”

De Heer We, KessLeR te Tjempacca Warna, gelegen tegen
de Zuidzijde van den Papandajan op 3800 voet boven de zee,
schrijft het volgende.

„18 October 1894.

„Heden tegen 12 uur in den middag betrok de lucht, ofschoon
„te voren nog helder zonnig, en werd de top van den Pa-
„pandajan in een nevel gehuld, die uit het oosten van de
„Zijde van den Tjikoerai door een stevigen bries werd aan-
„gevoerd.

„In den aanvang deed het zich voor alsof een bijzonder
„fijne stuifregen in aantocht was. Tegen 1 uur daalde deze
„nevel tot op de Onderneming en eerst toen ontdekte ik dat

— 493 —

„het geen regen, maar asch was. Een kwartier later vormde
„zich in het Oosten een zéér donkerblauwe wolk, die zich
„tot boven de Onderneming uitstrekte. Weldra werd deze
»Wolk onzichtbaar, doordat eene zwaardere aschregen ontstond,
„die van 1'/, tot 4 uur aanhield en om 3 uur het zwaarste
„was. Kunstlicht moest in huis worden aangebracht, aangezien
„buiten een geel duister heerschte. Tegen 4 uur klaarde het
„weder op, de wind wakkerde weder aan, en de aschregen dreef
„zuidwaarts af.

„Dikte der aschlaag + 0.5 mM. Paw. en wegen hadden
EN voorkomen, als of zij met een lichte laag rijp bedekt waren.

»19 October 1894,

» Kon ik gisteren mededeeleu dat de aschregen had opgehou-
„den en kon ik gisteren avond om 10 uur bij het sluiten
„van .fabriek en etablissement, zeer goed, evenals bij gewoon
„helder weder, de sterren zien, zoo bemerkte ik heden morgen om
»5!/, uur, dat gedurende den nacht zeer veel asch gevallen
„was, hetgeen ook nog op dat moment het geval was.

„Bij het sluiten der post, d.i. op dit oogenblik, valt er onaf-

gebroken door asch. Ze ligt thans millimeters dik. De planten
„zijn als besneeuwd, het water van de bergstroomen is witachtig
„en het ruikt sterk naar zwavel or vermoedelijk van den

» Papandajan afkomstig.”

„19 October 1894.

„Bij het sluiten van mijn vorigen, begon de aschregen
„zwaarder te vallen, zoodat het om 9 uur weder zoo duister
„was, dat de lampen moesten worden opgestoken. Tegen 10
„uur werd het iets lichter, om tegen 11" 15" tot ongeveer
„l uur, gelegenheid te geven aan eene Egyptische duisternis,
„om hare intrede te doen. Om 3" 10” kwam echter zoo’n
„zware aschwolk uit het oosten opzetten, en dat wel na een
„doffen knal, dat het om 3" 15" in den namiddag volslagen
„nacht was. De asch viel toen veel zwaarder. De absolute
„Stilte in de natuur, de ontijdige nachtelijke duisternis, deed

— 424 —

,een zenuwachtig gevoel ontstaan, dat zich aankondigde door
„rillingen, alsof men het koud had.

„Tegen 6 uur ’savonds klaarde het weder eventjes op,
„ofschoon kunstlicht niet gemist kon worden, om tegen 6} uur
„over te gaan in den donkersten nacht.

„Gedurende den dag hoorde men soms een zeer verwijderd
„zacht geknal, alsof 2 of 3 kanonnen kort na elkaar werden
„afgevuurd.”

„20 October 1894.

„Onder voorzorgen werd de nacht tegemoet gegaan, die
„overigens kalm verliep. Heden scheen om 6 uur het zonnetje
„en kon men de schade gaan overzien. De ceders en cypressen
„in den bloementuin waren beladen met asch en geleken precies
„op hunne met sneeuw beladen naamgenooten in patria. Alleen
„was de sneeuw wel ietwat vuil!

„De plantsoenen der Onderneming (koffie en kina) hadden,
„ofschoon overdekt met asch, nagenoeg niets geleden; enkele
„takken waren terneder gebogen, doch niet geknakt. De eerste
„ferme regenbui zal de planten wel van hun overlast ontdoen.
„Het gras en onkruid is één grijs kleed; lang gras is omge-
„bogen en neergedrukt; de boschplanten, saprijker en minder
„stevig dan de cultuurplanten, zijn nagenoeg neergeslagen,
„vooral de breedbladerige tepoes (een Zingiberacea).

„Het water der ravijnen is sedert den eersten dag melkwit.

„Nog steeds zwijgt de natuur, geen vogeltje wordt gehoord ;
„met opgezette veeren komt een enkele tortelduif halfdood-
„gehongerd op de wegen, waar niets voor haar te vinden is en
„men voelt een innig medelijden met deze diertjes. Onder elk
„afgevallen blad, dat men optilt, ziet men een insect, dood
„of stervend; enkele kleine vogeltjes worden dood op de tuin-
„wegen gevonden; het hoornvee kan geen voedsel machtig
„worden. Alles slachtoffer van de eruptie van den Galoeng-
„goeng !

„Voor zoover ik inlichtingen kon inwinnen, viel de asch tot
„aan het zuiderstrand in de Afdeeling Kandang Wesie.

Ze A a aaa E EE A let en TR ZE z

— 425 —

„De dikte der aschlaag is gemiddeld 5 mM. op deze Onder-
„neming.

„Becijfert men de hoeveelheid asch, op dit land gevallen,
„dan verkrijgt men de niet onaanzienlijke hoeveelheid van
„1200 M?., voorzeker slechts een honderdduizendste van al
„wat uitgeworpen is.”

De Heer A. I. Doorman te Daradjar rapporteert dd. 18 en
19 October: aschregen ter hoogte van 12 mM

De Heer CH. von Garrron te Daoelah maakt melding van
aschregens op 18, 19 en 20 October.

Volgens den Heer Cus. E. N. WOLLWEBER te Indragiri viel
den 19% October des namiddags te 5 uur 2'/, mM. asch.

Ook te Pangledjar is volgens bericht van den Heer Boutmy
asch gevallen.

De Heer S. J. MEIJER deelt mede, dat op de Onderneming
Friesland (Halte Tagogapoe) den 19%" October een aschregen
viel; ze was echter zoo weinig dicht, dat de berichtgever per-
soonlijk er niets van bespeurde, totdat het zijn aandacht trok, dat
alle bladeren dun bestoven waren. De lucht was dien geheelen
dag donker, doch met een eigenaardige tint, wat ook reeds
den vorigen dag was opgevallen.

Van den Heer J. KrsstLer te Tjikorai werd het volgende
bericht d.d. 19 October ontvangen.
„Van af 18 dezer ca. 10 uur des morgens valt hier aschregen.

— 426 —

„Eerst was die gering, doch in den nacht van 18 op 19 werd
„hij sterker en heden morgen moest binnenshuis de lamp voor
„gewone bezigheden opgestoken worden. Buiten, schemering
„als gewoonlijk ca. 6} uur 'savonds in dit seizoen.

„De aschwolk komt uit het noorden.

In den nacht van 18 op 19 en ’s morgens van den 194”
„verwijderd rommelen, als van den donder; ca. 5 uur heden
„morgen was dit rommelen zéér sterk.”

De Heer C. I. A. Somer, Lichtopzichter 1° klasse op Java’s
1° punt, meldt dat aldaar den 1942 October des namiddags
te 3, uur een lichte aschregen viel bij Z.O. wind, stijve koelte

Den 27%" October werd de krater van den Galoenggoeng
bezocht door den Controleur van Tjiawi, den Heer STORTEN-
BEKER. „Er hadden zich” zoo zegt de Heer S. in zijn verslag,
„drie nieuwe kraters gevormd, waarvan de een, in het midden
„en aan den voet van den Goenoeng Walirang den vorm ver-
„toonde van een grooten trechter, half gevuld met opborrelend
„water en waarin zich de Tjikoenir en de Tjibandjaran gedeel-
„telijk ontlastten, na zich alzoo na de eruptie in tweeën te
„hebben gesplitst. Ten noorden en ten zuiden van dezen
„krater hadden zich andere kraters gevormd, waaruit zich
„zware zwaveldampen ontwikkelden.”

„Uit deze beide kraters stegen de rookzuilen op, die sinds
„de eruptie waargenomen werden. Op den terugtocht werd
„een doffe slag uit den krater waargenomen, gevolgd door een
„hevig gedreun en gerommel.”

n Tien November begaf zich de Assistent-Resident van
Tasikmalaja, de Heer Dr Kock, naar den krater. In het
rapport van dezen tocht leest men o. a.:

»:-.. hetgeen vooral mijne aandacht trok, was het gezicht
„der tallooze fumarolen, die met kracht waterdamp uitstooten.
„Hoewel in de nabijheid der kratermeren het meest voorkomend,

— 427 —

»Waren de fumarolen over het geheele omringende terrein
„verspreid en was de grond op verschillende plaatsen warm.
„Indien ik de inlichtingen van mij vergezellende Inlanders mag
„gelooven, is de geheele grondgesteldheid aldaar veranderd.
„Terwijl het kraterterrein het regenwater vroeger langs twee
„beken liet afloopen, is er thans maar ééne afwatering en stroomt
„er een beek in het kratermeer.”

In hetzelfde rapport wordt nog bericht, dat in den nacht
van 8 op 9 November eerst te 12} uur en later te 3 uur
een doffe slag in het gebergte gehoord werd en dat te 4 uur
een schok van aardbeving gevoeld werd, die ook ter hoofdplaats
merkbaar was.

Ook den volgenden nacht, van 9 op 10 November, werd,
volgens bericht van den Resident der Preanger-Regentschap-
pen aan den Directeur van O. B. en N., geluid gehoord bij
den krater van den Galoengoeng en werden electrische licht-
verschijnselen in geringe mate gezien, terwijl op volgende
dagen in nabij gelegen Dessa’s trillingen van den grond werden
waargenomen.

Kort daarna werd het eruptieterrein opgenomen door den
Heer R. Fennema, Hoofdingenieur bij den dienst van het
Mijnwezen, die het volgende rapport indiende, dat in de Ja-
va’sche Courant van Vrijdag 22 Februari 1895, No. 15 werd
opgenomen.

KORT BERICHT OVER DE UITBARSTING VAN DEN VULKAAN
GALOENGGOENG OP DEN 18%" EN 19den
OCTOBER 1894.

De Galoenggoeng vormt met de toppen rondom het bekende
meer Telaga bodas een samenhangend vulkanisch gebergte,
dat zich westwaarts tot aan het dal van de 77i Manoek en
oostwaarts tot aan de vallei van de Tji Tandoei uitstrekt.
Noordwaarts is het gebergte door de kleine topjes Poetri,

— 428 —

waar de solfatoren van den Karaha worden gevonden, met
den Sedakeling verbonden en zuidwestwaarts gaat het op den
pas bij Pareuntas in de helling van den Kratjak over. Ook
de laatstgenoemde bergen zijn alle door vulkanische werkzaam-
heid opgebouwd. |

De top, dien men den Galoenggoeng in engeren zin zou
kunnen noemen en waar de eruptie op 18 en 19 October
plaats had, ligt een weinig noordelijk van eene lijn, die over
Garoet en Tasikmalaja wordt getrokken. Deze top bestaat
uit een hoefijzervormigen wal met 2000 M middellijn en
1600—2100 M zeehoogte, waarvan het gebergte aan de bui-
tenzijde met steeds flauwer wordende glooiing afdaalt. Aan
de binnenzijde ziet men tegen een 500 à 800 M hoogen,
steilen muur, die onder eene helling van 50° à 55° oprijst
en betrekkelijk vlak terrein omsluit, dat 1100 à 1200 M
boven zee ligt. Aan de hoekpunten van het hoefijzer verlengt
zich de steile binnenwand in twee dergelijke wanden, die radiaal
ten opzichte van het middelpunt van het hoefijzer zijn gericht en
die langzamerhand lager worden. Tusschen deze radiale wanden
ligt een trogvormig dal, met ongeveer 1600 M bodembreedte,
dat benedenwaarts in de vlakte van Tusikmalaja uitloopt.

Deze bergvorm is ontstaan door een geweldige catastrophe,
waarbij de top van den, vroeger waarschijnlijk meer dan 2700 M
hoogen, vulkaan is ingestort en nar den kant van Tasik-
malaja eene zijdelingsche doorbraak heeft plaats gehad. Met
deze laatste gebeurtenis staan ongetwijfeld de tallooze heuvels
in verband, die men tot aan den voet van den vulkaan Sawal
aan de overzijde van de Tji Tandoei in de vlakte van Tasik-
malaja aantreft en die een trapeziumvormig terrein beslaan
van 175 KM? oppervlakte, dat juist vóór de opening van het
bovenvermelde trogvormige dal is gelegen.

Omtrent den tijd, waarin deze groote catastrophe heeft plaats
gehad, valt niet veel met zekerheid te zeggen. Nu door de
laatste eruptie het plantendek is weggevaagd, ziet de steile
wand er even regelmatig uit als de bekende breukvlakte van
Krakatau en zou men kunnen meenen, dat ook de Galoeng-

tte eens

— 429 —

goeng-wand pas sedert eenige jaren was ontstaan. Van een
geologisch standpunt beschouwd is dus de wand zeer jong en
het is zelfs niet onwaarschijnlijk, dat er slechts weinige hon-
derden jaren zijn verloopen, sedert de groote gebeurtenis plaats
had. Bij het nagenoeg geheel ontbreken van berichten omtrent
de werkzaamheid der vulkanen op Java in vroegere eeuwen,
is het echter niet te verwonderen, dat ook hierover geene his-
torische getuigenissen kunnen worden bijgebracht. Het volks-
geloof schrijft alle veranderingen, en met name het ontstaan
van de tallooze heuveltjes in de vlakte van Tasikmalaja, toe
aan de catastrophe van October 1822.

Dit is echter stellig onjuist; het uitvoerig rapport van
den toenmaligen Resident der Preanger-Regentschappen, gepu-
bliceerd in de Javasche Couranten van 2 en 9 November 1822
en 22 Februari 1823, toont overtuigend aan, dat de toestand
toenmaals in hoofdtrekken dezelfde was als tegenwoordig. Her-
haaldelijk wordt b.v. verhaald, hoe de enkele bewoners, die
van verschillende Kampongs waren overgebleven, zich alleen
hadden kunnen redden door naar de toppen van de nabij gele-
gen heuvels te vluchten.

De hardnekkigheid, waarmede echter het volksgeloof blijft
stand houden, dat onder bepaald aangewezen heuvels, met name
genoemde Kampongs bedolven liggen, bewijst dat nog niet alle
heugenis van de vroegere, groote catastrophe is uitgewischt.
Onder den indruk van de groote verwoestingen, door den mod-
deryloed van 1822 aangericht, heeft het volk echter elke over-
levering van vroegere rampen aan deze laatste gebeurtenis
vastgeknoopt.

Met de kaart in de hand krijgt men door het bovenvermelde
Residentsrapport een duidelijke voorstelling van de omstandig-
heden, waardoor eene betrekkelijk onbeduidende eruptie zulke
vreeselijke gevolgen na zich kon sleepen. Het is daarom de
moeite waard deze gebeurtenis eenigszins uitvoerig te verhalen,
omdat men er uit kan leeren, op welke wijze bij vernieuwde
werkzaamheid nieuwe gevaren voor de toenmaals verwoeste
streken kunnen ontstaan.

— 430 —

Na de bovenvermelde groote catastrophe, waardoor de ring-
wal en het trogvormige dal in de richting naar Tasikmalaja
ontstonden, was de vulkanische werkzaamheid niet uitgebluscht.
Uit verschillende eruptiepunten werden op het vlakke terrein
binnen de steile wanden nieuwe heuvels van bescheidener afme-
tingen opgeworpen, en de belangrijkste van deze is de Wa-
rirang. Deze laatste bestond na 1822 uit een dwarsdam van
onregelmatigen vorm, die ongeveer tusschen de hoekpunten van
het hoefijzer is gelegen. Het vlakke terrein binnen den ring-
wal wordt door dezen dam van het trogvormige dal gescheiden
en watert af door twee riviertjes, de 7T; Koenir en de Tji
Bandjaran, die tusschen den dwarsdam en den noordelijken
en den zuidelijker steilen wand door stroomen. Vóór 1822 was
de Warirang echter belangrijk hooger; de steile binnenwanden
van het hoefijzer waren toen van de vlakte van Tasikmalaja
uit niet zichtbaar, terwijl dit thans wel het geval is. De
eruptieprodueten waren aan weerszijden hoog tegen de steile
wanden opgehoopt en de achterliggende ruimte was in een
meer herschapen, waarvan de oppervlakte met vrij groote nauw-
keurigheid op ruim 120 HA kan worden bepaald en waar-
van de diepte minstens 80 M moet hebben bedragen.

Toen nu in Juli 1822 de Warirang op nieuw begon te
werken, werd de krater verwijd en daardoor de dam lager;
nieuwe kraters ontstonden, waartoe waarschijnlijk het kleine
meertje Telaga warna behoorde, dat bij de eruptie van dit jaar
bijna geheel met zand en asch is opgevuld.

Door deze vernieuwde werkzaamheid werd de dam zwakker,
zoodat hij op den Gier October gedeeltelijk bezweek en het
meer in eens tot op een belangrijk lager niveau werd afgetapt,

Eenige dagen later, in den nacht van 12 op 13 October, be-
zweek de dam op één punt tot op den bodem, en werd het
meer geheel geledigd. Met dit leegloopen van het meer was
het gevaar geweken en konden latere erupties, die nog tot
midden November plaats hadden, geen noemenswaardige
schade meer aanrichten. |

Om een denkbeeld te geven van de gevolgen van deze aftap-

EE RE TT

— 431 —

pingen, herinneren wij er aan, dat de inhoud van het meer
ongeveer 100.000.000 M? heeft bedragen. De eerste modder-
vloed van den 8ste October heeft volgens het rapport van
den Resident slechts 11/, uur geduurd. De tweede vloed
had ’s nachts plaats; de duur daarvan wordt niet opgegeven,
alleen wordt medegedeeld dat op den volgenden morgen bij
zonsopkomst alles was afgeloopen en de Galoenggoeng zich zon-
der rookwolken tegen een helderen hemel afteekende. Neemt
men nu aan, dat bij den eersten moddervloed slechts een derde
gedeelte van het meer is afgetapt, dan zijn toen in 1'/, uur
tijds 33.000.000 M? of per seconde 6000 M3 water naar
beneden gekomen. Daarbij moeten worden gevoegd de tien
tallen van millioenen kubieke meters zand en steenen, die
door den woedenden stroom werden losgespoeld en waardoor
het heldere meerwater in een moddervloed werd herschapen.
Ter vergelijking diene, dat bij gewonen rivierstand door den
onverdeelden Rijn boven Lobith per seconde worden afgevoerd
2330 M3 en bij de hoogste, bekende rivierstanden 10 à 12000 M°.
De massa zand en steenen, die uit den moddervloed bezonk, heeft
de vlakte zeker tot belangrijke dikte overdekt en het geïsoleerde,
op zich zelf staande karakter van de bovenvermelde heuveltjes
is daardoor nog versterkt. De wateratvoer in de vlakte werd
gewijzigd, de Tji Koenir, die voor de ramp naar de T7; Woelan
stroomde, valt nu in de Tjitandoei en talrijke kleine meertjes
en plassen ontstonden, die geene zichtbare afwatering bezitten,
maar waarvan het water langzaam door de zandmassa wegzakt.
Uit het bovenstaande ziet men, dat de groote rampen niet
direct door de vulkanische werkzaamheid werden veroorzaakt,
maar dat het gebeurde veeleer is te vergelijken met de ver-
` woesting van de stad Johnston in Pennsylvanië, waar op
31 Mei 1889 de dam bezweek, die het water van de Southfork
river tot een hoog gelegen kunstmatig meer opstuwde, of wel met
de ramp van 1893 bij Chamouny, waar een gletschermeer plot-
seling over het lagere gedeelte van de vallei werd uitgestort.
Van 1822 tot 1894 zijn goeng uitbarstingen van den Ga-
loenggoeng bekend geworden.

— 432 —

De fumarolen en de warme bronnen langs de helling van
den Warirang en bij Tjipanas Boekoer, dat 0.7 KM. oost-
waarts is gelegen, waren de eenige sporen van vulkanische
werkzaamheid. Het debiet der eerstgenoemde fumarolen was
in de laatste jaren zelfs belangrijk minder geworden en bij
mijn bezoek aan het binnenste van den krater in 1892 deed
geen enkele aanwijzing vermoeden, dat eene nieuwe uit-
barsting op handen was.

In den nacht van 17 op 18 Oetober jl. werden, aan de zijde
van Tasikmalaja, in de hooger gelegen Dessa’s doffe slagen
gehoord en in de richting van den krater op drie plaatsen
vuurverschijnselen waargenomen. Het dof gerommel deed zich
in den loop van den 18% telkens op nieuw hooren en door
bewoners van de Dessa Soekaratoe boven Indihiang wordt
verteld, dat niet minder dan 60 schokken van aardbeving
werden gevoeld. Daar deze echter nergens elders werden waar-
genomen, komt het bericht minstens twijfelachtig voor. Ook
te Tasikmalaja werd van den top van den Missigit vuur gezien
en te Singaparna werden de doffe slagen het eerst gehoord op
den 184%, omstreeks 11 uur 's morgens.

In de vlakte van Tasikmalaja werd op den 18% nergens
aschregen waargenomen, maar de hoog gezwollen rivieren
voerden veel asch en zand af. Vooral dit laatste verschijnsel
wekte, in verband met het gerommel in het gebergte, herin-
neringen aan de ramp van 1822 op en veroorzaakte eene paniek,
waardoor in den loop van den 28% reeds verscheidene Kam-
pongs leeg liepen.

In den nacht van den 18%" op den 19%? October werden
veel zwaardere en talrijker schoten gehoord, de aschregen werd
nu ook in Tasikmalaja waargenomen en de buiten hunne `
oevers getreden rivieren waren in ware moddervloeden her-
schapen.

Dit verergerde de paniek en in den loop van den 191% ver-
lieten meer dan 25000 menschen hunne woonplaatsen, om vooral
naar de zijde van Mangoenredja een goed heenkomen te zoeken.
Op den 20%" en volgende dagen werden geene verschijnselen

— 433 —

van beteekenis meer waargenomen; maar het heeft weken
geduurd, voordat de vluchtelingen weer langzamerhand naar
hunne Kampongs waren teruggekeerd.

Naar de zijde van Garoet werden vóór den 18%" om 9 uur
's morgens geene verschijnselen waargenomen, die op eene uitbar-
sting konden wijzen. Geen schoten werden gehoord, geen
vuur gezien en daar de toppen van het gebergte in wolken
waren gehuld, werden ook geen opstijgende rookkolommen
opgemerkt. Tegen 9 uur kwamen vau het Oosten donkere wolken
opzetten en tegen 9} uur begon een zachte aschregen te vallen.

In den aanvang was men dan ook te Garoet onzeker of
de asch van den Galoenggoeng dan wel van bovenvermelden
Karaha afkomstig was. De eerste aschregen hield slechts tot
11 uur aan; maar tegen 12 uur viel er opnieuw asch en nu
begon het spoedig te schemeren, zoodat de lampen moesten wor-
den aangestoken; om 2 uur was het zoo donker als in een don-
keren nacht zonder maan en met bedekte lucht; tegen 3 uur
begon het wederom op te helderen en om ruim 4 uur had de
aschregen opgehouden. ’s Avonds bleef alles rustig, maar in
den nacht van den 18%" op den 19%" werden, vooral tusschen
12 en 3 uur, telkens zware donderslagen gehoord. Het neer-
vallen van asch was duidelijk hoorbaar en de fijnste deeltjes
drongen tot in geheel afgesloten vertrekken door.

Op den 19% bleef het tot ’s middags 12 uur donker; toen
begon het op te helderen, maar eerst tegen 5 uur was de
aschregen geeindigd. Ook hier ontstond op den 19% een
paniek en zochten vele bewoners een goed heenkomen naar
elders; toen echter op den 20%" en volgende dagen de
zon weer scheen, keerden de gevluchten hier veel spoediger
naar hunne woonplaatsen terug dan aan de oostzijde van het
gebergte.

Uit het bovenstaande blijkt, dat er minstens drie erupties
hebben plaats gehad, waarvan die in den vroegen morgen van
den 19der de belangrijkste is geweest. Dit blijkt ook uit de
hoeveelheid gevallen asch en uit de uitgestrektheid, waarover
op beide dagen aschregen is waargenomen.

LV. 29k

— 434 —

Te Garoet viel op den 18% ruim 3.6 KG per M? en op
den 19% ruim 11 KG.

Op de Onderneming Argasari aan de noordelijke helling van
den Malabar viel op den 18%" per M? ruim 1.4 KG. en
op den 19% bijna 3 KG. Op den 18%" heeft de aschregen
zich oostwaarts niet veel verder uitgestrekt dan Tjibeber, een
weinig ten zuiden van Tjiandjoer, terwijl op den 19% op
Java's 1° punt zóóveel asch is gevallen, dat men een behoor-
lijk monster verzamelen kon.

Uit den vorm van het gebergte laat zich gemakkelijk ver-
klaren, dat de lichtverschijnselen alleen aan de zijde van Tasik-
malaja zijn waargenomen en dat het doffe gerommel ook het
eerst aan die zijde is gehoord.

De uitgeworpen asch werd echter, zooals verder beneden
nader zal blijken, door den in de hoogere luchtlagen heerschenden
Oostpassaat grootendeels naar de zijde van Garoet gevoerd.

In de week van 18 tot 25 November werd de krater door mij
bezocht en werden de nieuwe eruptiepunten opgemeten. Het
bleek nu, dat de uitbarsting heeft plaats gehad uit 4 kraters,
waarvan de grootste de eigenlijke kraterpijp aanwijst en dien
wij daarom den centralen krater zullen noemen, terwijl de drie
kleinere zijn ontstaan doordat de oververhitte stoom dicht bij
de oppervlakte langs radiale barsten een uitweg heeft gezocht.

De centrale krater ligt aan de binnenzijde van den boven-
vermelden Warirang-dam en wijst ongetwijfeld ook de plaats
aan van den ouden Warirang-krater, waarvan de vorm door de
erodeerende werking van het in 1822 overgestorte water onher-
kenbaar was geworden

De nieuwe krater bestaat uit een trechter, waarvan de wan-
den onder een hoek van 30° tot 55° afdalen en de bodem met
water is bedekt, zoodat een klein meer is ontstaan, waarvan
de oppervlakte 1155 M boven zee ligt en een diameter van
ruim 200 M bezit; de rand ligt van 1180 tot 1235 M boven
zee en heeft een Mande van 400 M. Op een enkel punt
is de rand reeds door erosie vernield en hier watert tegen-
woordig de vlakte binnen den grooten ringwal (den bodem van

— 435 —

het meer van vóór 1822), die ruim 1150 M boven zee ligt,
naar het meer af. Langs den steilen binnenwand is de vroegere
oneffen bodem van het terrein duidelijk terug te vinden, zoodat
de dikte van de uit den krater opgeworpen stoffen direct is te
meten; deze bedraagt gemiddeld 25 M

Tijdens ons bezoek steeg overal langs den rand van het meer
waterdamp op en zag men het water aldaar voortdurend in
heftige draaikolkachtige beweging, die zelfs op de van het meer
genomen photogrammen duidelijk zichtbaar is. De nawerkingen
uit de diepte schijnen dus den gemakkelijksten uitweg te vinden
langs de randen van den kraterpijp of tusschen de zijwanden
en den prop, waarmede deze is opgevuld.

De diepte van het meer kon niet worden bepaald, omdat het
water nog te heet was om er zich met een broos bamboevlot
op te wagen. Op een enkel punt, waar een klein beekje met
koud water in het meer stroomt, had over eene lengte van 50 M
geen dampontwikkeling plaats en kon men tot aan den oever
van het meer naderen. De temperatuur van de lucht was 76°,
van het water in het beekje 86°, van het water in het meer
vlak bij de monding 98° en op 10 M afstand 1139 F. Dichter
bij de plaatsen, waar damp opsteeg, was de ege blijk-
baar nog belangrijk hooger.

Uit eenige peilingen, langs den steilen oever gedaan, kon
een diepte van minsten 20 M worden afgeleid, maar in het
midden is deze hoogst waarschijnlijk grooter.

Van de kleinere eruptiepunten bestaan er twee uit vlakkere
trechters, waarvan de bodem met een ondiep meertje is bedekt.
Zij liggen 200 M westelijk en 350 M zuidwestelijk van het
middelpunt van den centralen krater; de diameters van de randen
zijn respectievelijk 100 en 150 M en deze liggen bij beide
hoogstens 30 M boven den boden. De zijwanden waren met
asch en slik bedekt, zoodat de grens tusschen den ouden bodem
en de jongste overdekking hier niet kon worden bepaald.

Het derde kleine eruptiepunt ligt 400 M ten zuiden van
het middelpunt yan den centralen krater en bestaat uit een
drogen kuil met zeer steile wanden en slechts 40 M. mid-

— 436 —

dellijn. De diepte is ruim 22 M en langs de zijwanden
kon men meten, dat de laag opgeworpen stoffen 17.5 M
dik is. Volgens het gevoelen der Inlanders, dat echter niet
op directe waarneming berust, is de eruptie van 18 October
uit dit kratertje begonnen.

Reeds bij ons bezoek was langs deze kleine kraters slechts `

hier en daar een weinig dampontwikkeling waar te nemen.

Volgens bericht van den Adspirant-Controleur van Tasik-
malaja, die op den 20ste" December jl. den krater op nieuw
bezocht, was op dien datum ook de dampontwikkeling langs
den rand van het centrale meer reeds sterk verminderd en op
het midden van den dag nauwelijks merkbaar. Het niveau van
het meertje was in vergelijking met vroeger een weinig gedaald.

De directe omgeving van de eruptiepunten is door de uit-
barsting in een woestijn veranderd. Aan de oostzijde van den
krater is tot op een afstand van 2 KM en aan de westzijde
tot op meer dan 2 KM geen boom gespaard gebleven. Langs
den geheelen steilen wand van den grooten ringwal is van
het vroegere bosch niets overgebleven dan enkele boom-
stammen zonder takken, die als kale sprieten tegen de lucht
afsteken. Door de regens is met de aschlaag ook de humus-
bank weggespoeld, zoodat men de frissche breuk vlakte van het
gebergte voor zich ziet.

De uitgeworpen stoffen bestaan in de onmiddelijke omgeving
van het meer uit zand en steenen, die de grootte van meer
dan 1/, M? bereiken. Op grooteren afstand vindt men
slechts zand en steeds fijner wordende asch.

Onder de grootere stukken zijn de meeste glasachtig op de
breuk en fijn poreus, maar nergens kon worden waargenomen,
dat ze in weeken, min of meer plastischen toestand uit den
krater waren geworpen, zooals bij den Bromo en den Semoeroe
herhaaldelijk werd waargenomen, ook wanneer er geene over-
storting van lava plaats had.

Petrographisch bestaan de uitgeworpen stukken uit de-
zelfde gesteenten, die men ook elders langs den Galoeng-
goeng vindt: het zijn pyroxeenandesieten, die door een

ede EE

era
GER

be PR PURE, te PL Mia! 7 tt th

RS Mea Ki rare n oA E ENIEM PO Se A I

— 437 —

meer of minder groot gehalte aan olivien tot de basalten
naderen.

Uit dit alles blijkt, dat het gloeiend vloeibare magma bij
deze uitbarsting niet zeer hoog in de kraterpijp is opgestegen,
maar dat het verschijnsel in hoofdzaak daarin heeft bestaan,
dat zeer groote hoeveelheden van oververhitten stoom zich door
de kraterpijp een uitweg naar de oppervlakke hebben gebaand
en den vergruisden inhoud van het kraterkanaal mechanisch
hebben medegesleurd. De groote stukken zijn in de onmiddelijke
omgeving neergeworpen, maar het fijnere gruis, het zand en
de asch zijn hoog in de lucht opgevoerd en door den wind
ver weggedragen.

Van het gloeiend vloeibare magma in het binnenste van den
haard zijn geen grootere stukken aan de oppervlakke gekomen,
maar de oververhitte stoom is toch waarschijnlijk uit dit mag-
ma zelf opgestegen en een gedeelte van de uitgeslingerde asch
kan uit de plotseling gestolde lavamassa bestaan, die zulk een
interessant object voor den Mineraloog levert. Door een gede-
tailleerd onderzoek van de verzamelde aschmonsters zal dit
nader moeten worden uitgemaakt.

Van eene instortig na de eruptie is bij deze uitbarsting
geen sprake geweest; de nieuw gevormde openingen zijn als
het ware uitgeblazen. De Duitschers zouden het een „Explosions
Krater” noemen, welke naam echter te veel aan eene in één
enkel oogenblik afloopende gebeurtenis doet denken.

Hoewel deze uitbarsting in vergelijking met die van Krakatau
b.v. zeer onbeteekenend is geweest, is toch de hoeveelheid
uitgeworpen stoffen niet onbelangrijk en veel grooter dan ge-
woonlijk door den Lamongan en den Semeroe worden uitgestoo-
ten. terwijl de lava over den rand van den krater stroomt.

Behalve door eigen waarnemingen in den omtrek van den
krater en elders, zijn wij door de welwillende mededeelingen
van meer dan veertig Ambtenaren en Particulieren in staat
gesteld de uitgestrektheid van den aschregen en de hoeveelheid
van de gevallen asch vrij nauwkeurig te bepalen.

Neemt men als grens van den aschregen de punten aan, waar

— 438 —

nog een weegbaar monster kan worden verzameld, dan besloeg
zijn gebied eene oppervlakte van 25660 KM? of bijna
500 C] Geographische mijlen. Dit terrein heeft den vorm van
een eirond, waarvan de as volgens de streek 100° — 280° is
gericht.

Langs deze aslijn heeft de aschregen zich oostwaarts uitge-
strekt tot even voorbij Bandjar of over 55 KM en westwaarts
tot voorbij Java’s 1 punt of over bijna 350 KM.

Langs eene lijn, loodrecht op de aslijn over der krater ge-
trokken, heeft de aschregen zich noordwaarts uitgestrekt tot
voorbij Tomo of over ruim 60 KM en zuidwaarts tot in den
Indischen Oceaan bij Tjilaoet Eureuh of eveneens over meer
dan 60 KM. De invloed van den in de hoogere lucht-
lagen heerschenden zuidoostpassaat is hier dus verrassend dui-
delijk merkbaar.

Wil men de hoeveelheid der gevallen asch berekenen, dan
stuit men op het bezwaar, dat gewoonlijk slechts de dikte van
het laagje wordt opgegeven en men daaruit de hoeveelheid
niet onmiddelijk kan afleiden, Bij een zeer dun laagje liggen
de aschdeeltjes zeer losjes op elkaar en heeft het laagje als zoo-
danig slechts een gering soortelijk gewicht. Wordt de laag
dikker, dan wordt het soortelijk gewicht grooter, maar zelfs van
de zandmassa’s, die een geheelen berg samenstellen, kan men
het soortelijk gewicht bezwaarlijk hooger stellen dan 2.2, terwijl
dat der samengestelde mineralen meer is dan 2.5.

Eene zuiverder voorstelling zal men daarom verkrijgen door de
hoeveelheid uitgeworpen stoffen te reduceeren tot kubieke me-
ters van 2.2 soortelijk gewicht. Men moet daartoe het gewicht
kennen van laagjes van verschillende dikten en daarvan bezitten
wij de volgende gegevens.

e Garoet was het soortelijk gewicht van een laagje van

20 mM 0.72, van een van 8 mM 0.45 en van een van 4 mM

0.36; JUNGHUHN bepaalde in Januaai 1843 het soortelijk gewicht

van een laagje versch gevallen Goentoer-asch van 1 parijsche
lin dikte op slecht 0.18.

Voor de gevallen aschdikte hebben wij het gebied verdeeld

— 439 —

in 7 kringen, waarvan de inhoud, de gemiddelde dikte enz. in
onderstaanden staat zijn opgegeven.

Oppervlak
in O

Kilome -

KRINGEN.

Kub, Meters,
Soortel. gewicht.
nen Tonnen.

ters,

Volume bergmassa
lioen Kub. Meter,

Gem. dikte in Me-
ters,
Volume in millioen
Gewicht in millioe-

Au
9t I ©
2 22
Zoo
SH
—
Ot &g& C!
[e]
EH © 0
|
J
RZA
o P o
(on On ©
Hi W à
Käl et

pe
00
Hi
D
8
©
=
me
© Qt
to of I uy
©
©
=]
—
©
00 5
o
Di
©

r2
c
EM
et
go 3
bo
w
-1

Gde Kee eh 4272,000! 0.004 | 17 0.25| 43 19
Tde of buitenste kring.|18723.000! 0.004! 18.72| 045| 28 4.2

De gebergtemassa, waarmede de hoeveelheid uitgeworpen
stoffen gelijk is te stellen, bedraagt dus ongeveer 22.000.000 M3,
waarvan ongeveer !/. gedeelte in de onmiddelijke omgeving
van den krater is neergekomen.

Stellen wij nu ten slotte de vraag of de toestand van de bewo-
ners aan den voet van dezen vulkaan door de laatste eruptie is
verergerd, dan kan het antwoord, wat de vlakte van Tasikmalaja
betreft, zeer geruststellend zijn. Er bestaat niet de minste aanlei-
ding, om over korter of langer tijd voor eene herbaling van de
ramp van 1822 te vreezen, want er is geen dam ontstaan, waardoor
de groote vlakte binnen den grooten ringwal weder onder water
zou kunnen geraken. Wordt het niveau van het kleine krater-
meertje hooger, dán zal, nog vóór dat de vlakte geheel onder
water staat, de waterscheiding metde Bandjaran worden over-
stroomd en is dit eenmaal het geval, dan zal dit kleine stroompje
zijn bed zóó spoedig in de losse zandmassa’s uitgraven, dat de
vlakte spoedig weer geheel gedraineerd zal zijn.

De toestand van de bewoners van het herhaaldelijk vermelde,

— 440 —

breede, trogvormige dal, is echter bepaaldelijk minder gunstig
geworden.

Door de groote hoeveelheden los zand en asch, die boven
zijn opgehoopt, zullen de Tji Koenir en de Ti Bandjaran
voortdurend veel zand afvoeren en zullen de toch reeds zeer
ondiepe beddingen nog worden opgehoogd. Door de geheele
vernietiging van den plantengroei in het hooge gebergte zullen
de bandjirs spoediger afkomen en weldra zal de rivierbedding
het water niet meer kunnen bergen en zal de troebele massa
zijwaarts over de sawah’s stroomen en daarop groote hoeveel-
heden zand achterlaten. Het is te verwachten, dat in de eerste
jaren een aanzienlijk getal sawah’s op deze wijze voor langen
tijd ontvruchtbaar zal worden gemaakt.

BATAVIA, den 4% Januari 1894.

De Hoofd-Ingenieur voornoemd,
R. FENNEMA.

Het laatste bericht dateert van 20 December 1894, toen de
Aspirant-Controleur nogmaals het eruptieterrein bezocht. Daar-
bij werd het volgende geconstateerd.

„Dat op den Goenoeng Walirang, aan welks westelijken
,voet zich de onlangs gevormde kratermeren bevinden, nieuwe
„waterloopen zijn ontstaan, die in de rivier Tjibandjaram
„zich uitstorten.

„Inden Goenoeng Walirang namelijk hebben zich, noordelijker
„dan de kratermeren, twee geulen gevormd, een in noord-
„westelijke en een in noordoostelijke richting, waarlangs eene
„aanzienlijke hoeveelheid water, van het inwendige van den Goe-
„noeng Walirang afkomstig, afstroomt. Dit water kan niet
„uit de kratermeren komen, daar deze lager liggen dan de
„oorsprong van het thans aan weerskanten van den Goenoeng
» Walirang afstroomende water.

Voorts werd opgemerkt:

„dat het dien morgen en den vorigen avond niet geregend

— 441 —

„had, zoodat het moeilijk aan te nemen is, dat die waterloopen
„hun oorzaak ingevallen regens éieren hebben; het water is
„niet warm, maar bepaald kou

De Tjamat van Tyibenti, die een week te voren het terrein
bezocht had, verklaarde dat toen die beide waterloopen niet
aanwezig waren.

Het water in het grootste der kratermeren was iets gedaald
De waterdampvorming was zeer verminderd en zelfs nu en
dan in het geheel niet waar te nemen.

De warme bronnen, genaamd Tjipanas Tjikoenir, die gelegen
zijn tusschen den Goenoeng Walirang en de warme bronnen
Tjipanas Tjiboekoe, doch dichter bij den eersten, vertoonden
meer dampvorming dan gewoonlijk.

List voorkom

Berichten, =

Ra” SE 34.
M Banjoemas.

Tjilatjap. E. A. Genie Of. der 2e Mil. Afd. op Java.

„geene Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand mI

> m d
E

uc MEO s — 443 —
B. AARDBEVINGEN. ie
Es "c D E
e Residentie of Herlei- |
5 ding tot i EG Bijkomende verschijnselen
2: Beriehtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | 2 Uur. — |gatavia-| Duur. Richting. Intensiteit J i U
ga E d enen , v RER
55 en Eiland. a PCE |--I; en Gerd der, Kew MONE. opmerkingen.
= Minuten.| Seconden.
Aardbevingsberichten over Januari 1894.
G. R. 5825/94. |Trong Solor. Timor en Onderh. 7 Ou 15m |— 65| 3 ‘W—ZO Horizontale schokken.
Trong Eiland.
G. R. 7865/94. |Endeh. Timor en Onderh.) 7| 8a — 5917 LN. Eenige lichte horizontale schok-
- or en.
G. R. 4560/94, |Elat, Afd. Gr. Kei. Amboin 12| 19u —105|+ 60 WW. Lichte schokken.
Kei landen. b
G. R. 1481/94. are NA a d Bandara, Java. 13 Bn 50m + 2| 1à2 P. Liehte horizontale schok.
oedjang, Afd
Lebak oen
Dr, J. H. F. Kohl-|Tosari. Pasoeroean, Java. |18| 7u — 25| 142 EN. Lichte schok horizontaal.
brugge. of
—NW.
G. R. 2900/94. — Kajeli. Amboina. 13 An Se: — Ae ANN ENN A
. nige ;
E. A. Genie Offi- Willem I. Semarang, Java. |14 5u J5m |— 14 A Zeer lichte schok. Afwijking der staafjes niet na te gaan.
ier,
G. R. 1480/94. |Ambarawa. Semarang, Java. |14 5u 23m |— 14]|....**** x Vertikale schok van aardbe-
| Ge? ving, kort maar vrij sterk.
G. R. 2900/94. Kajeli. Amboina (Boeroe) 15 gu — 81 |Eenige TW—ZO nd eeen dites
E R. 3992/94. |Tifoe Amboina (Boeroe). 16| 8u — 79) 1 —0. Lichte schok.
. R. 5825/94. — Maumeri. Timor e H 6u — 62| 5 1-2. Haran kale schokken.
SC res. 19u 30m 2
G. R. 2075/94. |Djocjokarta. ee dava oti. a oroe ti E E WEE Merapi hevig aan het werken; van schade
in deze Residentie nog niets gebleken ;
nauwkeurige berichten ontbreken echter
G. R. 6609/94 , EK an
. R. /94. Elat. Amboina, Grt.-Kei.| 30 6u —105 ? T W. Twee lichte schokken.

erden ontvangen van H.H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

Res. Semarang : Semarang.
» Kedoe: Magelang.
E ^ Bagelen: Gombong.

A Dit bericht denke men geplaatst onder A. Vulkansche Verschijnselen, bldz. 441.

E. A. Genie Off. der Ze Mil. Afd. op Java.

jak AE 2 — 445 —
ET D E
Hs - i Herl
FE xpi ding tot y Bijkomende verschijnselen
GE Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, z Uur. |atavia-| Duur. Richting. svi cuire en
x a fu E Locale tijd. p i en aard der beweging. opmerkingen.
E Minuten.| Seconden.
Aardbevingsberichten over Februari 1894.
G. R. 3393/94 Semangka. Lampongs, Suma-| 1 Qu 30m |H 9l...... FP Lichte aardbeving.
ra.
G. R. 5294/94. |Donggala. eni en RO ABEE, — 50| 20 10—ZW Hevize schok.
G. R. 4557/94. |Tontoli. Globes en > Older 2| Ou25m | 56| 40 JO-ZW Zeer hevig.
Celebes. |
G. R. 3830/94. |Manna. Benkoelen, Suma-| 4| 1230» |+ 15 3 IN. Eenige lichte schokken.
tra
G- R 8887/94. Sejra. Amboina, Tenim-| 7 3u E Eenige ose à Lichte schokken.
ber Eilanden. |
G. R. 6077/94. — |Onder Afd. Redjong Palembang, Suma-; 14 4u + lee … NZ, Twee kort opeenvolgende, zeer
en Lebong, Afd.| tra. sterke horizontale schokken.
Tebing Tinggi. | |
G. R. 4348/94, |Manna. Benkoelen, Suma-| 14 4u S R z. Eenige vrij hevige horizontale
tra schokken.
J. Bijleveld. Benkoelen. Benkoelen, Suma-|14| 4125m | 18|...... a EES
tra
G. R. 4348/94. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-| 14 dn i5m |+ 18| 4 NZ. Eenige vrij hevige horizontale
i , schokken.
G. R. 4348/94, |Manna. Benkoelen, Suma-| 16 Ou 21m | 14|... ++ dy. Eén enkele krachtige horizon-
tra. E tale schok.
G. R. 4556/94, Makasser, Tello, |Celebes en Onderh.|17| 119 50m |-- 50! 10 — FZ. Twee horizontale schokken.
Maros en n Takalar. elebes.
849 |A. Bax. Makasse Celebes en Onderh.|17| 11250» |— 50| 30 — "n NNW. [Lichte schok.
Celebes. 12u gu |— 50! ee... Ee ques seconden ; lichte schok-
532 L. Wichers. Soekaradja (Tren-|Kediri, Java. 191 630m |— 20! FM... Een hilo schok. Vertikaal. Ramen en deuren rammelen.
galek).
594 |4. F. A. van Scher- Bonet Ajoe, Ma-|Pasoeroean, Java. |19| 6x37m |— 23) 3 'N0—zw 4—5.
penberg. |
591 OG Kaulbach. Soomer Agoeng,|Pasoeroean, Java. |19 Tu 40m |— 24| 40 — La Lë? vertikale.
alang. +
a J. H. F. Kohl- Tosari. Pasoeroean, Java. | 19 62 30m |— 25/142 3 ex Lichte horizontale schok,
äer af i
G. R. 1159/94. |Soekapoera. Probolinggo, Java.|19| 18u 30m |— 25 6 3 ZA Lichte horizontale schokken

elkander met tusschenpoozen|

van een seconde opvolgende.

— 446 — E d ocu

Ea € D E
FE Residentie of Herlei- Bik 4 hünzel
= ý ding tot i ai ijkomende verschijnselen
si: Berichtgever. |Waarnemingsplaats,| Gouvernement, d Uur. |Batavia-| Duur, . Richting. n n
SS = hen | > beweging
Bs da hod E Lucile iyd. br > en aard der beweging. opmerkingen.
Minuten.| Seconden.
G. R. 5001/94. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-|22| 18 HITS 12. Eenige lichte schokken.
tra.
Dr. J. H. F. Kohl- Tosari. Pasoeroean, Java. |25| 13u 15m Verder nog een schok EE = vroege
brugge. 160 30m || Oi loa dees RER ochtenduren van den 26sten ; aar he
214 45m nog donker ee is het bte tijdstip on-
bekend geblev
E. A. Genie-Offi- Magelang. Kedoe, Java. 26 [+ 19u —18|... ml 30—ZW. deken RED RES KA AR CQ ATE NR Afwijking Ró A De belinrichting
cier. ET heeft niet gewerkt.
/

K ee oe dat pene Aardbevingsverschijnselen ERBEN waargenomen in de maand Februari! verden ontvangen van H.H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de
jst voorkom
Res Banjoemas: Tjilatjap.

Res. Batavia, 34. Bagelen: Gombong. v ; :
» Tegal. 205. : Senarang: uM E. A. Genie Off. der 2° Mil. Afd. op Java.
» Kedoe: Willem I.

Aardbevingsberichten over Maart 1894.

G. R. 6608/94. |Tontoli. Celebes en Onderh.| 1 Qu 35m |— 55] 20 30—zw. Vrij hevige schok.
Celebes
. W. Ottolander. |Besoeki. Besoeki, Jawa 111" 180 44m |. 29| 11 3 IW—NO, 3 schokken, niet zwaar.
5 R. 6244/94. ii cubes Afd. Djem-|Bali en Lombok, 11| 18u55m |— 32| 10 | UR A
ali. E ; ;
G. R. 5833/94. |Boeleleng. Bali en Lombok,11, 18234m |— 33 10 3 W. Verschillende schokken.
G. R. 6609/94. Elat. Amboina, Groot! 14 gu 30m |—105|+ 20 E W. d hevige hokken:
Kei. 42 hori
A. A. Maas Gees-| Argasari, Ban- |Preanger Regent-|21| (än 27m |-- 3|.....M....., Kis EW ur eripe schokken. | De Chineesche faisanten gaven als gewoonlijk
en doeng. schappen, Java. | | BC o. CHEN het alarm, de kippen nit

ke M re ege Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand Mast", "Tden ontvangen van H.H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

Res. Banjoemas: Tjilatja : : + | Res. Kedoe: Magelan i i
» Bagelen: Gombo a P-| E. A. Genie Of. der 2e Mil. Afd. op Java. — de Sarens Ra ANT Willem L|E A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.

— 448 — | a MO -

E C D E
cl: Residentie of Dag ^ 2 x
S ing tot E. sas ijkomende verschijnselen
a Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, |g Uur. — |Batavia-| Duur, Richting. "> en
as E 4 schen ,
Ss en Eiland, = FO SIS LE mirc aoi: opmerkingen.
z Minuten.| Seconden.
Aardbevingsberichten over April 1894.
1G. Kaul bach. Soember Peting, |Pasoeroean, Java. | 3, 15u 5m |— 24| 10 |--Z. b
Malang. : Harde schok.
G. R. 7772/94. |Brebes, Bantar Ka-|Tegal, Java. 1| Ha — Slave „FN. 3 vrij hevige schokken.
w : :
G. R. 7998/94. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-| 9 5u + 18]... ntm Lichte horizontale schok.
A tra. :
G. R. 9138/94. |Manna. en Suma-|10| 45 äs ir 15) 2 EN Eenige hevige horizontale
4 schokken. `
G. R. 9138/94. |Manna. Rr Suma-| 13 An „je 15]. 8 EN, Hevige horizontale schokken. | Ook te Loeboe Lintang gevoeld.
tra
G. R. 13748/94. [Eiland Engano. Benkoelen. 14| 2u10m | 19| ? SET Liehte schokken.
5|E. Goedbloed. Masarang. Menado, Celebes. |16 Qu 50m |— 72|.....:** INW. Een lichte ee
G. R. 8798/94. [District Beber. Cheri ibon, Java. |16| 12u30m |— 71,.......l+.........Lichte aardbeving.
G. R. 11769/94. |Atapoepoe Timor en Onderh.|24| 4:30» |— 78] ? Pe Ee esch vrij ghe aardschok-
| ken
G. R. 9533/94. |Kraksaün. |Probolinggo, Java.| 28 ju 45m |— og)... WZW. EE PU LR Eh Eu de ue ex Deze schokken zijn ook op andere plaatsen
in de Sn r Kraksaän waargenomen,
de deme langs de kust,
mi i het meer zuidelijk
à W gelegen Sech desit Afdeeling.
A. Ameling. Poeloe Sapoedi. (Madoera. 28 + Qu — ŚNI NO. Een korte, doch vrij hevige
SIĘ i aardschok.
G. R. 9137/94. |Besoeki. Besoeki, Java. 28| Qu — 28| 15 4 = Horizontale schok.
J. W. Ottolander. |Kajoemas Sitoe- |Besoeki, Java 28 qu 49m |. 29120 — ""—NO. Hevige aardbeving. Bij den aanvang ging de hanglamp over
bondo. M van Z naar N daarna van tot O.
De slinger van een groote hangklok,
die tegen het Oosten hing, sloeg tegen
? de gewichten en het achterschot en ston
a stil. Na 1" 51™ was er een trilling tot
S 2u jm, rende met een lichte schud-
? nde er a a
| dient misschien, dat wij in den loop v
A 27 April zwaren regen hebben Ami
a (70 van 11 af donder
4 achter of pue den Rawen en Idjen-

Xy, 30'

+2

CE B C

ek Residentie of Herlei- D E

aE ding to

BE : ; : t se Ss à

ET Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, g Uur. Batavia-| Duur. | Richting Intensiteit Bijkomende verschijnselen
© © | g.

SĄ ງ = E schen E i en

BE en Eiland. s demit qo. | ui | en aard der beweging. E A

> Minuten.| Seconden. D gen,

Krater. Dit was de zwaarste aardschud-
ding sinds

G. R. 10444/94. |Afdeelingen Pana-| Besoeki, Java. 27's Nachts. | lm nn han Goud ea gebouwen, bruggen
ance A sa i Ka waterwerken is geen schade Pd mere
Mesa alleen bij den poststal van Klampakan in

: de A ing Panaro ijn de m

Gloendang zijn tijdelijk naar Dessa Wono-
boio verhuisd
Blijkens nader ontvangen Rapport van den
Regent alhier, werd in het District Allan-
j fdeeli ki een aard

wezig ravijn ter ende van eg Rijn-
Kaze Roeden, en een nabij zijnde padi-
aanplant, ter uitgest trektheid van E 17 nal
landsche Roeden, werden bedolve

G. R. 9716/94. IN a i —
| egara er Lombok, 28 1" 50m 32 Eenige schokken.

E

Berichten, dat "m Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand m m

Lijst voorkomen ontvangen van H.H, Medewerkers, wier namen onder de volgende r ummers in de

Res. anna ie

gelen: Gombong ap. | E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java. Res.. Kedoe: er

Semarang. | E. A. Genie Off. der 2° Mil. Afd. op Java.
Willem I.

?

Za |

et Residentie of Herlei

"E A U ding tot

PE Berichtgever. Waarnemingsplaats. Gouvernement, 5 as Batavia-| Duur,

3 = sch

ES en Eiland. BI | ga

adn Minuten.| Seconden.
Aardbevingsberichten over Mei 1894.
J. Bijleveld. Benkoelen. Benkoelen, Suma-| 5 2" 80m LE 18 |........
G. R. 8887/94. |Woelor. Amboina, Schild-| 13|'s Nachts. |— 85 |Eenige

pads Hilanden. | op
E. A. Officier van Lagoe Boti. Neger Suma-|21| 19u 30m |--31 |........
ng tra.

G. R. 12222; Amboina. 25| 22u 4-98 l....ooo.
G. R. 187 48/94 erent poen Benkoelen. 29| 11u 30m |-- 19 ?

Berichten, vag geene Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand Mei,

Lijst voorkom
Res

es. Bea: nr
» Bagelen: Gombong

| E. A. Genie Of. der 2e Mil. Afd. op Java.

ot

Aardbevingsberichten over Juni 1894.

G. R. 15725/94.

G. P. M. van Weel.
A. > Maas Geeste-

De atoriam.
G. R. 12507/94.

G. R. 12764/94.

A. A. Maas Geeste-
ranus.

G. R. 13211/64.

E. Goedbloed.

G. R. 15725/94.

G. R. 12691/94,

Endeh.

Tjiogreg.
Argasari.

Batavia.

Moeara Doewa en
renna Agoeng.

Amboi

Po

Amboina.

Tondano

Endeh,

Besoeki.

Timor en Onderh.,
Flores.
Buitenzorg, Java
Preanger Regent-
8 pen, Java
Batavia, Java.

Palembang, Suma-
ra.
boina.
Preanger Regent-
se i die Java.

mboin
Menado “ce lebes.
ege en Onderh.,

Risch j ava.

e oc

E
9

9
12
12
12
14
15

14u

gu jm
T" 45"

7u 52m
12u 50m

ss... o

ux 5 10
0 |+ 12
zc 8 plc.
0 «eer e*t
ST S >
86 2
Kata 3 D se
LUE 2
32 cessen
— 59
PSA y à 3

TT NG i aan

— 453 —
€ D E
"o Bijkomende verschijnselen
Richting. Intensiteit J m J
en aard der beweging. opmerkingen.

EEUU fc a
o Lichte aardschokken
00 175 MBA BAN A AA Gepaard met onderaardsch gerommel.

? Lichte schokken.

werden ontvangen van H. H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

Res.

D
pt TORO e a e cn e

ZS eeeee ee

eee ses ee

Kedoe: Magelan
Sem

ara

ng.
ng: Semarang. Willem I.

||| p DEMaArTang.

y E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.

Eenige horizontale aardschok-

ss se

.|Vrij korte, hevige aardbeving.

Geringe aardbeving.

Een paar lichte schokken.

.|Vertikale schok.
Licht.

Lichte schok.

Eenige horizontale aardschok-

ken. :
Vrij belangrijke horizontale
schok.

Be sure door den Genie depende en
door den Magnetomete

— 455 —

— 454 —
F Residentie of Herlei
"S
AE i : i Uur ee
ur Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, =) : Batavia-| Duur,
GK = > schen
HE en Eiland. & | Locale tijd. | eu
z
Minuten.| Seconden.
G. R. 13749/94. |Kota Agoeng, Afd. Lampongs, Suma-|16| Län 30m |+ 8|Eenige.
emangka. 2
G. R. 15559/94. |Banda Neira. Amboina, Banda|17| 18u 30m |— 93|Eenige.
Neira.
G. R. 18676/94. |Groot en Klein Kei.Amboina, Kei-ei-|17| 17u 45m |—100| 14
G. R. 13289/94. |Besoeki. Besoeki, Java. |20| 2130» |— 27].......
G. R. 14734/94. |Saparoea. Amboina, Sapa- |24| 23u45m |— 27| 1 à 2.
roea.

Berichten, vat
Lijst voorkom
Ris
7

Ee »

Tegal: 305.
Banjoemas : eet
Bagelen: Gom bon œ

geene Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand Juni,

|E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.
ee 7

Aardbevingsberichten over Juli 1894,

G. R. 14815/94,

Besoeki,

Besoeki, Java.

4

23u 50m

serre E
X

Richting. india Bijkomende Nan nselen
en aard der beweging. opmerkingen.
NZ Lichte horizontale schok.
IN. Hevige schokken. Beweging ging gepaard met onderaardsch
gerommel.
NO—ZW Horizontale schokken.
0—W. Twee vrij hevige schokken, met
een tusschenpoos van 10 sec.;| Hierdoor zijn aan de poststallen te Man-
horizontaal. ding sir Poetih, alsmede aan
de rea aar is te Wri en
aan de post te Mandingan belang-
rijke scheuren ontstaan, terwijl het
wachthuisje te al pn geheel is in-
gestort. Ook eenige particuliere woningen
ter EE hebben meer of minder ge-
leden
L—N. Lichte horizontale schok.
E

Res. Kedoe: M agelan

"ng.
=» Semarang: Semarang. Willem 1. |E. A. Genie O

werden ontvangen van H.H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

ff. der 2e Mil. Afd. op Java.

Hevige horizontale schok.

Te half een werd weer een lichte schok ge-
voeld, terwijl verder gedurende den gehee-
len nacht en ook den volgenden dag nog
eenige zeer lichte schokken werden waar-
genomen. a. sschenpoozen werd onder-
aardsch r Deeg geluid waargenomen.
Bijna alle; zoowel Gouvernements- als par-
ticuliere woningen, zijn tengevolge er
deze laatste schokken te
voren gerapporteerde aardbevingen we Ae
digd, doordat de muren scheurden. Van het

— 456 — — 457 —

C D E

B
Residentie of Herlei-
Berichtgever. | Waarnemingsplaats. Gouvernement, ; Unt fe ai Dede; Race Intensiteit Bijkomende verschijnselen
en

Nummer in de Lijst
der Medewerkers.

Datum

se
Locale tijd. | wd en aard der beweging,
Minuten.| Seconden.

en Eiland. opmerkingen.

Residentie-huis is een muurgedeelte yan
e bijgebouwen ingestort; eveneens een ge-
deelte van een der zijvleugels van het huis,
vroeger gediend hebbende als Logement.
Ook werden nog beschadigd door scheuren
vier wachthuisjes, een mijlpaal en een
iker en de muren van de gevangenis

in.

De Europeesche ingezetenen van de Hoofd-
plaatsen Besoeki, Sitoebondo en Bondowoso
verkeeren, door de in a korten
tijd zoo herhaaldelijk voorgekomen aard-
bevingen, in min of meer angstigen ae?

G. j 4 lichten graad is waar and
G. + 1499594 Ti Amboina, Wetter. | 9| .14u — 79 4 L—N. Lichte schokken. re E
pe en 1ji-[Banjoemas, Java. |10| 89 20m |— 10|Eenige. NW—ZO. |........................... Gepaard met golvingen en onderaardsch ge-

E luid.

G. R. / ; ; 9 T
16916/94. |Kajeli. Amboina, Boeroe. |20| Qu 30m = 81|Een paar. (Horizontale schokken.

Beri richten, ved

List voorkom den ontvangen van H.H. Medewerkers wier namen onder de volgende nummers in de

geen |
e Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand Ju

EUER Teal: 8

5.
» Banjoemas : os ita Res. Was? Magela

ng. . .
„ Bagelen: Gombon | E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java. à. „ Semarang: + E. A. Genie Off. der 2° Mil. Afd. op Java.
_—— L » 2
Aardbevingsberichten over Augustus 1894. :
G. R. 17334. i +
4 Bima, gh en Sau 1| 10°30" |. 48| 3 4 Nz, fuss lui apte aui
y schokken

G. R. 17488/94. SH
| Manna. Benkoelen, "da. 8 |--20u — Mis E IN. naue hevige horizonle schok-|

— 458 — — 459 —
SĘ |
8% Residentie of © D E
ZE Berichtgever. |Waarneminesplaat G Uur. e data Bijkomende verschijnselen
IE . gsplaats. | ouvernement, E Soen Duur, Richting. ntensitel œ
se
EE en Eiland. E Locale tijd. | wé en aard der beweging. EE
Minuten.| Seconden.
G. R. 17385/94. |Moeara Doewa. Palembang, Suma- 8| 8: TUE ....... .|Liehte schok. Ook te Banding Agoeng waargenomen.
sp A. Maas Gees-|Argasari. Preanger Regent-| 11 dn 35m | — A... EM ....... .|Vrij hevige vertikale aardbe-
EES chappen, Java. Yin
835 |E. Goedbloed. Masarang. Menado, Celebes. |14| 16" 48m | —72]......--T—Q, Een schok. Van den Lokon, die nog steeds aan het rooken
is, breidt de krater zich meer en meer
uit.

Berichten >
Lijst voorkom

Fons Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand Augustus

jerden ontvangen van H. H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

Res. Tegal: 305,
Res. Bagelen: Gombon
» Banjoemas: Tjilatjap. E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java. » KB Sa? : Magela SE E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.
e Semarang : Semarang. Willem I.
one
Aardbevingsberichten over September 1894.
G. R. 18925/94. |Amboina. Amboina, Amboi-| 4| 22u 30m Telkens
na. 22u 45m + EC Lichte vertikale schokken.
23u 5m |) —86| eenig?
23% 45m nden.
; 24" 35% 2
G. R. 18623/94. |Besoeki. Besoeki, Jaya. 10 3130m| —28 5 f
ORW k
G. R. 18623/94. |Besoeki. Besoeki, à . Lichte horizontale schokken.
"e > Java. 11 3u —28| 5 SW.
Administrateur. [Onderneming Loe- Tapanoeli, Suma-|22| 117 30m | -30|..--**** ...., Ro horiśontale vanne
boe Raj Afd. tra | e ing.

Berichten, dat iis Aardbevingsverschijnselen werden waarg

Lijst voorkome
Res. Teg

305.
e Bien: Tjilatjap. E. A. Genie Off. der 2e

al:

—

Mil. Afd. op Java.

di
ÉS
Fe

E

”

Res. Pa Go ue

: Magelang.

» arm Semarang. Willem I.

erden ontvangen van H. H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

| E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.

460 — 461 —

= C D E
EE Residentie of Horley SES Bijkomende verschijnselen
HE U ding tot Richti Intensiteit di
As Berichtgever. |Waarnemingsplaats. Gouvernement, | g TT: ` |Batavia-| Duur, Richting. ; A
EE E jA schen en aard der beweging. opmerkingen.
EE en Eiland, | 8 | Zoałetjd. | wa,
a Minuten.| Seconden.
Aardbevingsberichten over October 1894.
G. R. 20585/94. (ran n Redjong PAW, Suma-| 4| 32 30m |+ 51|Kort. Le Korte, vrij zware schok.
Lebong, Te- : ,
bing Tinggi, S
G. R. 20659/94. |Benkoelen. Benkoelen, Suma-| 4|+ 3u + 18+ 5 -Z Lichte schokken.
ra.
|G. R. 21265/94. |Moeara Doewa. Palembang, Suma-| 7 9" 10m [+ 11,....... E Vrij hevige schok.
ded le. po z.
G. R. 20851/94. |Negara. Bali en Lombok, 9) 5 | > Schokken
Bali. t i
G. R. 22114/94. Kepahiang, Te- one a, Suma-|10| 20" + 15j..... Siw Db Ga
bing Tinggi. i S
G. R. 22946/94. |Banda. ene Banda |18| 11 25m Benge ow. Twee niet hevige op elkaar
Neira, E —93 | volgende schokken.
19 's middags er c HMM Een schok.
20 i m "xm "SE o: T wee op elkaar volgende schok-
Administrateur. [Onderneming Loe- en Suma-| 20) 17 + 30/....... | LS ein
boe Raja, Afd. CS DCH . ge
Mandheling en
Angkola E : izontale schok-
G. R. 23644/94, |Endeh. Timor en Onderh, 29 178 | og EA gres lichte Aatisontale s
Zuid Flor == :

Beri ; i
. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in
ton, dat dat „geene Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand oie ontvangen van H.H. Medewe s
GE i il. Afd. op Java.
us Toc bis cin E. A. Genie Off. der 2* Mil. Afd. op
E : LI
s. re A ed | E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java. D — 0. Semarang: Sege Willem I.

Aardbevingsberichten over November 1894.

%

ee deeg
©
.

= Een zware schok.
835 |E. Goedbloed. 7 bn Tonda-| Menado, Celebes. | 4 4u 30m |— 72 |... a es Vrij hevig.
A. a u Geeste-| Zwee Preanger Regent-| 8 3u 56m |— 3 |. E kz. Lichte horizontale schok.
schappen, Java g De elkander volgende
G. R. "22884194. Afd. Galoeh. Cheribon, Java. 8| An ees = E ES. ld schokken er
G. R. 22587/94. rnes en Tji-| Banjoemas, Java. | 8 4u 55m
atjap.

4 — >
— 462 —
© D p
EE Residentie of zaę MA E d Bijkomende verschijnselen
i E : 3 . Uur. Batavia-| Dy Richting, en
aS Berichtgever. Waarnemingsplaats.| Gouvernement, E wer. ur en aard der beweging. opmerkingen.
E = TE E
P en Eiland. & DAMNA >
z Minuten.| Seconden.
PPE Horizontale schokken.
G. R. 23643/94. |Mokko-Mokko. Benkoelen, Suma.| 8| 10° 20m |+ 23 4
tra E... Een schok van aardbeving. | Ook ter hoofdplaats berg SE
G. R. 22588/94. |Tasikmalaja. Preanger Regent. 9| 4u — 61 wee Om half een, en daa o "a ek. gen
Schappen, Java. een doffe slag van den Galoengg
gehoord.
(Es Lichte schok van aardbeving.
G. R. 22413/94. |Manondjaja. Preanger Regent- 9| 4u50m |— 6 |...... ..
schappen, Java. A .|Horizontale schokken.
G. R. 23643/94. |Mokko-Mokko. rean Suma-|10| 22u 30m |-+ 28 6
|--Z. SC zeer sterke, maar vrij
G. R. 23960/94. Kepahiang, Tebing Peu: Suma- 11| 201 30m |+-16 |........ langdurige aardbeving.
inggi. i6 10—NW Lichte aardbeving.
G. R. 24637/94. |Lais. Benkoelen, Suma- 11 |+19u 30m |+19 | 5 à ;
tra. ESAE reser Hevige vertikale schokken. Met onderaardsch gerommel.
G. R. 24891/94. |Banda. Amboina, Neira. |11| 21u15m |—92 |Eenige.
Berner... Licht.
A. A. Maas Geeste-| Argasari. Preanger Regent- 14| 16u 5m |— 3 |........
anus. schappen, Java.) | | T ME Licht.
A. A. Maas Geeste- Argasari. Preanger uoc 17} 20u55m |— 3 |...
nus. schappen, Java E 3 i
> erden ontvangen van H.H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de
Berichten, aw „une Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand November,
Lijst voorkom Res. Kedoe: Magelang. | E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java. _
Res. Tegal: y J aoe. k »__ Semarang: Semarang. Willem I.
» Bagelen: Gombong. E. A. Genie Off. der 2e Mil. EE
Aardbevingsberichten over December 1894,

G. R. 25249/94,

G. R. 856/95.
G. R. 304a/95.

G. R. 314a/95.

G. R. 309a/95.

Banjoemas en Tji-

Jap.
Kajeli.
Laïs.

Benkoelen.

Manna.

Banjoemas, Java.

Am boina, Boeroe.
Benkoelen n, Suma-

Benkoelen, Suma-

Benkocln, Suma-

Tu 30m

Aardbeving.

Horizontale schokken.
Lichte schok.

Lichte schok.

Vrij hevige horizontale schok.

— 464 —

— 465 —
CE
rE Residentie of Herlei- € D E
S ding tot 75 RAA
pU Berichtgever. |Waarnemingsplaats.| Gouvernement, | S Uur. laaste Dot Richting TEN Bijkomende verschijnselen
as = 4 schen o en
SE en Eiland. E Locale tijd. | tijd. en aard der beweging. ovmerkingen
ei Minuten.| Seconden PENE ne:
G. R. 571/95. iang. | i ne |
[95. |Kepahiang Palembang, Suma-| 19) 8u30m |--22 |.... N-Z. oie ake EE CH
A. A. Maas Geeste-|Argasari. Preanger Regent-|22| 3"30m |— 3 |....... . Vri hevi dbevi
ranus, S happen, Javal | | | | ODE ree ry hevige aardbeving.
E. J. Kerkhoven. |Sinagar. Preanger Regent-| 23 3u 37m O ferias + TM j
schappen, Java ŻE Sterke aardbeving.
G. R. 319a/95. |Soekaboemi. Preanger Regent-| 23 3" 35m |— 1. 445 dure a.
schappen, Javad | |] er... rij hevige aardschudding; ver-
G. R. 3240/95. |Pandeglang. ne Java. 23) 3u28m |+ 3 4à5 tikaal.
835 "x Ser : aus E Menado, Celebes. |23| 8u 45m |—72 |....... ;W—o scho Dave de
BE a/95 oenoen entja-| Bant 4808
na. e i ei e > BT Nz. Hevige nene schok.
G. R. 851/95. |Pontjokoe 0
Meg 7^ DRE, Ji s Nachts, |---- m Ben... Vrij hevige aardschokken. Te Toempang werden zij niet opgemerkt,
pe zoodat 2 ze zich blijkbaar in de richting van
Wadj (Toeren) zullen hebben voort-
G. R. 850/95. |Afd. Besoeki, Bon-|Besoeki, Java. 57l gu 30m |--28 1.000008 : sę eegen n
we owl dowoso-Djember. Din... Niet hevig, maar langdurig.
Kë SE re BU oane Jama. at sabe poe E ZW—NO. Lichte golving. Omstreeks 3 uur werden in het magazijn de
zageu en boren bewogen, zoodat zij rinkel-
G. R. 1241/95. |Negara. Bali p 30 don:
g Se Lombok,|27| än 32m |—32 e Nz. kai db

warr: du
Lijst voork

due Tegal:

305.

Bagelen: Gombong. E. A. Genie Off. der 2e Mil. Afd. op Java.

oe Aardbevingsverschijnselen werden waargenomen in de maand December,

LV,

Res. Kedoe: Magelan
Semarang :

Pia SE Willem I.

poten ontvangen van H. H. Medewerkers, wier namen onder de volgende nummers in de

| E. A. Genie Off. der Ze mil. Afd. op Java.

NOTULEN
VAN DE

VERGADERINGEN

KONINKLIJKE NATUURKUNDIGE VEREENIGING
NEDERLANDSCH-INDIK,

gedurende het tweede halfjaar van 1595.

Bestuursvergadering, gehouden op
11 Juli 1895.

Aanwezig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, SCHEFFER, Dr.
VAN Deventer, Dr. Kroos, EYKEN, BERMAN en Dr. FIGEE.

De Notulen der vorige Vergadering worden na lezing
goedgekeurd en geteekend.

L De Voorzitter doet mededeeling van het overlijden der
Correspondeerende Leden A. C. OupEwaws en Tm. HUXLEY,
welke dus als zoodanig moeten worden afgevoerd.

. De Secretaris deelt mede, dat door den Penningmeester,
den Bibliothecaris en door hem de Ledenlijst is nagezien en ver-
geleken. Als gevolg daarvan wordt voorgesteld en aangenomen
om de volgende namen van de Ledenlijst af te voeren:

E A EN

— 467 —

G. A. van DELDEN, J. M. van BERCKEL, J. L. SARKIES,
A. E. VAN Swieten, J. JuLrus, S. F. Boers, E. GIESBERGE,
S. C. van MUSSCHENBROEK, J. A. OUDORP KORTEBRAND, H. W.
VAN DALFSEN, I. S. Bowres, H. J. DUIVELAAR, B. C. ANDREAS,
Mej. M. L. Scrärer, H. Kurr, J. K. van DER MEULEN, J.C.
Bronk, G. M. JOHANNES, S. F. BURGERSDIJK, A. EKERMAN,
J. D. Pasteur, G. YMLIER, Dr. 13. Hagen, VELIM BEY, A.
C. ROEST VAN LIMBURG, P. F. AGANOOR, W. C. N. VAN GENT
en B. H. MERGHART;

terwijl nog de Heeren H. C. Soeters, W. BUURMAN VAN
VREEDEN, A. CHARLIER en M. K. ENTHOVEN als Lid der
Vereeniging op de Ledenlijst worden gebracht.

III. Komt ter tafel het in de vorige Vergadering aange-
houden voorstel, om de toelage per vel druks voor bijdragen
aan het Tijdschrift van 50 gulden op 25 of minder te brengen.
De Voorzitter meent, dat de proef nog niet voldoende is genomen,
en stelt daarom voor, om de proef nog een jaar voort te
zetten, maar dan ook meerdere bekendheid aan deze zaak te
geven. Dienovereenkomstig wordt besloten.

IV. De Heer SCHEFFER deelt mede, dat door hem de beide
stukken van den Heer KOHLBRUGGE, in de vorige Vergadering
ter tafel gebracht, in handen der Commissie van Redactie der
Geneeskundige Vereeniging werden gesteld; dat een stuk,
getiteld: Immunité phtisique enz. minder geschikt voor het
Tijdschrift dier Vereeniging werd geacht, maar dat het andere
zou kunnen worden opgenomen. Het eerstgenoemde zou echter
gevoegelijk in het Tijdschrift der K. N. V. kunnen worden
geplaatst. Wordt besloten hierover in de volgende Vergadering
te beslissen, terwijl de Heer KoHLBRUGGE verder zelve zal
moeten uitmaken, waar hij het andere wil opgenomen hebben.

V. Komt ter tafel een schrijven van Dr. DuBors, waarin
wordt kennis gegeven van de toezending van eenige kisten met
naturaliën, welke deels aan de K. N. V., deels aan het Indian
Museum te Calcutta en anderen toebehooren; verder zegt de
Heer Dusors dank voor de hem bij zijne onderzoekingen
verleende ondersteuning.

— 468 —

VI. Komt ter tafel een schrijven van den Gouverneur van
Celebes en O. in antwoord op een schrij ven onzerzijds dd. 13 Juli
a. p., inhoudende de mededeeling, dat niettegenstaande de daar-
voor gedane moeite, het niet is mogen gelukken de daarin
bedoelde Kuifbavianen machtig te worden en dat dus die soort
zich vermoedelijk niet in dat Gewest ophoudt. De Celebes-aap,
volgens Prof. M. WEBER, Macacus maurus, heeft geen kuif,
wèl de Macacus-soort, die op Noord-Celebes (Menado) en op
Batjan voorkomt (Macacus aveatus).

Wordt besloten den Heer van BRAAM Morris dank te betuigen
voor de genomen moeite en den inhoud van dit schrijven ter
kennis van den Heer KOHLBRUGGE te brengen.

VII. Komt ter tafel een circulaire, waarin wordt mede-
gedeeld het overlijden van Dr. Franz Ernst NEUMANN.

Voor kennisgeving aangenomen.

VIII. Idem een schrijven van den Heer BosBoom, waarbij
voor de Boekerij wordt aangeboden een exemplaar eener verhan-
deling over de verplaatsing van eenige triangulatie-punten in
de Residentie Tapanoelie van den Heer J. J. A. MULLER uit
de „Verhandelingen der K. Academie van Wetenschappen”
te Amsterdam. Onder dankbetuiging aanvaard.

IX. Met een begeleidend schrijven wordt door den Heer
Dr. J. F. van BEMMELEN aangeboden een present-exemplaar
van een werkje: Uit Indié; verder vraagt de Heer v. B. nog of
het Bestuur der K. N. V. zijn latere stukken over Indische
Huisdieren, in de Java-bode verschenen, met aanteekeningen
voorzien, in het Tijdschrift der Vereeniging zou willen opnemen.
Tevens biedt Dr. v. B. aan een opstel, getiteld: Opmerkingen
over de phylogenie der schildpadden, door hem voorgedragen.
op het laatste Congres te Amsterdam.

Wordt besloten den Heer v. B. te bedanken voor zijn werkje
en hem wijders mede te deelen, dat zijne genoemde bijdragen
gaarne in het Tijdschrift zullen worden opgenomen.

X. De Redacteur, Dr. v. DEVENTER, zegt van Dr. KOHLBRUGGE:
een schrijven over een stuk voor het Tijdschrijft te hebben
ontvangen, waarbij veel gekleurde teekeningen zullen moeten

„Wei ZE or QU” T NE p

— 469 —

vervaardigd worden. Dit zal hier slechts met veel moeite en
onkosten kunnen geschieden. Daarom meent hij, dat het wen-
schelijker is om den Heer K. te verzoeken, bedoeld stuk aan
een Tijdschrift in Europa ter plaatsing aan te bieden. Wordt
besloten in dien geest aan den heer K. te schrijven.

XI. Daarop vertoont de Heer Dr. VAN DER STOK een album
met photogrammen van diverse wolkentypen, door hem van uit
het Observatoruim genomen als voorbereiding voor de Inter-
nationale Wolken-Observatión, welke van Mei 1896 tot Mei
1897 over de geheele wereld zullen verricht worden. Deze
photogrammen worden met belangstelling bezichtigd.

Bestuursvergadering, gehouden op
8 Augustus 1895.

Aanwezig zijn de Heeren Dr. van DER STOK, Voorzitter Dr.
VAN Deventer, Dr. KLoos, SCHEFFER en Dr FIGEE, Secretaris
Afwezig met kennisgeving de Heer EYKEN.

I. De Notulen der vorige Vergadering worden na lezing
goedgekeurd en geteekend,

II. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de volgende Heeren :
A. BUYSMAN, Mr. H. Mounier, E. A. Rovers en A. SCHMITZ.

III. Ter tafel komt een circulaire van den wd. Directeur
van O.E.en N., houdende verzoek om toezending van de
gebruikelijke gegevens ten behoeve van den Regeeringsalmanak.

In handen van den Secretaris.

IV. Wordt besloten om in het Tijdschrift op te nemen een
stuk van de hand van Dr. KoHLBRUGGE, getiteld : Sur l’immunité
phtisique etc.

V. De Voorzitter deelt mede, dat de Heer KooRDERrs bezig
is een verslag samen te stellen over zijn reis door de Minahassa
en dit ter plaatsing in het Natuurkundig Tijdschrift aan de
Vereeniging wenscht aan te bieden. Door den Heer BRANDES
zou aan dit verslag worden toegevoegd een taalkundig overzicht

— 470 —

over genoemde landstreek en een voldoend aantal daarbij be-
hoorende taalkaarten zou ter beschikking van onze Vereeniging
kunnen worden gesteld.

Wordt besloten den Heer Koorpers mede te deelen, dat
zijne Bijdrage gaarne in het Tijdschrift zal worden op-
genomen.

VL. Wordt voorgelezen een bij den Bibliothecaris ingekomen
schrijven van den bekenden Seismoloog F. DE MONTESSUR DE
BALLORE, die, onder toezending van eenige verhandelingen
over aardbevingen in Zwitserland, Frankrijk en Algerië, Cen-
traal Europa, Italië, Mexico, Spanje en Portugal en Scandi-
navië, eene dergelijke monographie over de seismische ver-
schijnselen in den Ned. Indischen Archipel ter plaatsing in het
Tijdschrift der K. N. V. aanbiedt.

Wordt besloten te antwoorden, dat deze Verhandeling gaarne
zal geplaatst worden.

VII. Van den Heer S. H. KOORDERS zijn ontvangen een
viertal kisten met fossielen enz. door dezen en door den Heer
A. L. WAWAROENTOE, Majoor van het District Sonder in de
Residentie Menado, bijeenverzameld en aan onze Vereeniging
ter dispositie aangeboden.

Wordt besloten deze collectie aan het Museum voor Na-
tuurlijke Historie te Leiden ten geschenke aan te bieden, den
wd. Directeur van O. E. en N. te verzoeken, bedoelde vier
kisten met Naturalién voor rekening van den Lande aan den
Directeur van genoemd Museum te willen doen toekomen, en
verder den heer WANAROENTOE dank te zeggen voor dit be-
langrijk geschenk.

Bestuursvergadering, gehouden op
12 September 1895.
Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. van DER STOK, Voorzitter

POLAK, Dr. Van DEVENTER, EIJKEN, BERMAN en Dr. FIGEE,
Secretaris.

— 471 —

De Notulen der vorige Vergadering worden gelezen, goed-
gekeurd en geteekend.

Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren: F. M. J.
BERGHUIS, C. L. Tumme en L. E. van TIN, terwijl wordt
aangeteekend, dat in plaats van het overleden Lid, den Heer
P. SUERMONDT, de Heer IJ. VAN DER Koor als Lid moet worden
aangemerkt. |

H. Ter tafel komt missive No. 8050 dd. 17 Augustus 1895
van den Directeur van O. E. en N., waarbij met het oog op de
samenstelling van het ontwerp der begrooting van het dienstjaar
1897 wordt verzocht, te willen mededeelen of aan de gewone Gou-
vernements-subsidie ook in dat jaar werkelijk behoefte bestaat.

Goedgekeurd wordt dat, naar aanleiding dezer missive, den
Directeur voornoemd zal worden verzocht bedoelde subsidie op
het ontwerp-begrooting 1897 te willen brengen.

ITI. Wordt voorgelezen missive No. 8402 van den Directeur
van O. E. en N., waarin wordt medegedeeld, dat de vier kisten
met naturalién, door den Heer Koorpers in de Minahassa
verzameld, voor rekening van het Gouvernement aan het Rijks-
museum te Leiden kunnen worden verzonden.

In verband hiermede wordt besloten aan den Directeur van
bedoeld Museum kennis te geven van de afzending der vier kis-
ten, met de mededeeling, dat deze voorwerpen door de Kon.
Nat. Vereeniging aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie
ten geschenke worden aangeboden.

IV. Gelezen wordt missive No. 1748 van den 235" Aug. 1895
van den 1**" Gouvernements-Secretaris, waarbij ten geschenke
wordt aangeboden een exemplaar van de Afleveringen 2 t/m. 5
van Dr. K. Marrin’s werk, getiteld: Die Fossilien von Jara-

Dankbetuiging.

Idem missive No. 13170,S8, waarbij wordt aangeboden
een exemplaar van het Statistiek Verslag voor Spoor- en Stoom-
tramwegen in Ned.-Indié over 1894.

Dankbetuiging.

VI. Wordt voorgelezen en voor kennisgeving aangenomen
een schrijven van den Superintendant van het Indian Museum

— 472 —

te Calcutta, waarbij de goede ontvangst wordt bericht van de
kisten met schedels, welke in April 1892 aan onze Vereeniging
werden geleend, ten behoeve van een onderzoek van Dr. DUBors.
VIL. Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer P. VAN
Leersum te Lembang, waarbij deze te kennen geeft, dat hij
gaarne wil voortgaan zijne Kinologische Studiën in het
Tijdschrift der Vereeniging te plaatsen, maar daarvoor geen
honorarium wenscht te ontvangen.
Op voorstel van Dr. v. DEVENTER wordt besloten een
wederzijdsche ruiling van edita voor te stellen aan die deutsche
Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte.

Bestuursvergadering gehouden op
10 October 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER Stok, Voorzitter,
Dr. van Deventer, BOLLAND, Dr. Kroos, SCHEFFER, EIJKEN,
VORDERMAN en Dr. Figur, Secretaris.

De Notulen der vorige Vergadering worden na lezing goed-
gekeurd en geteekend.

I. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren J. BENSBACH
en H. van MEERTEN, terwijl tot Lid wordt benoemd de Heer
H. Rorr, Onderdirecteur van het Path. anat. en bact. Labo-
ratorium alhier.

IL. Wordt voorgelezen een schrijven van Mevrouw de Weduwe
BIERENS DE Haan geb. YSSEL DE SCHEPPER, waarin wordt
kennis gegeven van het overlijden van het Correspondeerend
Lid der Vereeniging, Prof. Dr. DAVID BIERENS DE HAAN.

Wordt besloten deze kennisgeving met een ere van
rouwbeklag te beantwoorden.

De Voorzitter deelt mede, dat volgens hier A
berichten ook het Buitenlandseh Correspondeerend Lid, de Heer
Louis PASTEUR is overleden, die derhalve van de Ledenlijst
moet worden afgevoerd.

IV. Ter tafel komt missive No. 2070 van den 1st» Gouv.

— 473 —

Secretaris d.d. 3 Oct. 1595, ter begeleiding van een exemplaar der
Aflevering 21* van het werk van den Hoogleeraar Dr. K. MARTIN,
getiteld „Beiträge zur Geologie Ost-Asiens und Autraliens,”

Dankbetuiging.

V. Wordt voorgelezen een missive van den Director of
the United States Geological Survey te Washington, waarin
wordt kennis gegeven van de toezending van folios 1 tot 12
van de Geologic Atlas of the United States, met verzoek
om de ontvangst te willen erkennen en verder te willen mede-
deelen of op verdere toezending prijs gesteld wordt.

Wordt besloten na ontvangst van het aangekondigde te
antwoorden, dat verdere toezending ten zeerste zal worden
gewaardeerd.

VL Wordt voorgelezen een schrijven van den Heer Mr. M.
C. PIEPERS, inhoudende dankbetuiging voor de benoeming tot
Correspondeerend Lid der Vereeniging en verder het verzoek
om toezending van eenige ontbrekende Afleveringen van Deel
LIII en LIV. Ook de Bibliotheek van het Indisch Genoot-
schap mist dezelfde Afleveringen.

De Bibliothecaris deelt mede, dat de gevraagde Afleveringen
bereids door hem zijn verzonden.

VII. De Heer van Deventer, Redacteur, vraagt machtiging
om ten behoeve van het redactiewerk een paar goede lexicons
te mogen aanschaffen. |

VIII. De Heer Eyken deelt mede, dat hij met het oog op
zijn aanstaand vertrek verplicht is ontslag als Directielid te
nemen en zijn betrekking als Biliothecaris neder te leggen.
De Voorzitter releveert wat door den Heer EIJKEN als Biblio-
thecaris voor de Vereeniging is gedaan en zegt hem daarvoor
namens het Bestuur dank.

Voorts wordt besloten nog niet tot de verkiezing van een
anderen Bibliothecaris over te gaan en deze aan te houden tot
een volgende Vergadering. De Voorzitter neemt op zich, naar
een geschikten candidaat onderzoek te doen.

IX. Dr. van DER STOK vertoont hierop den zoogenaam-
den Dust-counter van AITKEN, verklaart de werking van dit

— 474 —

instrument en zet verder het doel uiteen, waarvoor het in de
Meteorologie wordt gebruikt.

Bestuursvergadering, gehouden op
14 November 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. van DER STOK, Voorzitter,
POLAK, BERMAN en Dr. FIGrE, Secretaris.

De Notulen der vorige Vergadering worden na lezing goed-
gekeurd en geteekend.

I an de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren J. B.
CAMBIER, A. J. C. HAZENBERG en G. L. VERVER, terwijl tot
Lid worden benoemd de Heeren Mr. A. D. H. HERINGA, Al-
gemeen Secretaris te Buitenzorg en J. W. RAN Eek, Militair
Apotheker te Weltevreden.

II. Wordt voorgelezen een schrijven van den Hoofdingenieur,
Chet van het Mijnwezen, inhoudende dankbetuiging voor de
toezending van eenige boekwerken (duplicaten uit de Bibliotheek
der K. N. V.)

Kennisgeving.

III. Komen ter tafel missiven van de Heeren HERINGA en
WICHMANN, beiden uit Utrecht, inhoudende quitantie en dankbe-
tuiging voor toegezonden honorarium voor in Deel LIV opge-
nomen bijdragen van hun hand.

Kennisgeving.

IV. Wordt voorgelezen een briefkaart van Professor WICH-
MANN te Utrecht, waarin wordt medegedeeld, dat door hem
is afgezonden een afschrift van den door hem vervaardigden
Catalogus van de verzameling mineralen, gesteenten enz. door
de K. N. V. aan het Utrechtsch Museum toegezonden.

Wordt besloten dezen Catalogus in de Bibliotheek op te
nemen en den Heer WICHMANN dank te betuigen voor de toezen-
ding daarvan.

V. Ter tafel komt een schrijven van den Resident der
Preanger-Regentschappen No. 9006/19 dd. 26 October 1895,

EE LE
I ie ne UE

um
0
Ki

— 475 —

inhoudende de mededeeling, dat volgens bericht van den Adsis-
tent-Resident van Soekapoera Kolot, aan het Zuiderstrand bij den
brug Tlikaroeng in den weg van Pameunpeuk naar Tjbaregbeg
het lijk van een walvisch of een haai is aangespoeld, hebben-
de het een lengte van ongeveer 22 Rijnlandsche voet. Het
skelet is niet bewaard kunnen blijven; eene teekening van
bedoelde walvisch wordt bijgevoegd.

Wordt besloten den Resident, voornoemd, dank te betuigen
voor de mededeeling, onder de opmerking, dat het moeielijk is
om zonder skelet, uit de teekening alleen, het gedierte nader
te definieeren.

NL Wordt besloten voorloopig niet tot de verkiezing van
een nieuwen Bibliothecaris over te gaan, terwijl de Secretaris
zich bereid verklaart, zich met het toezicht op de Bibliotheek
tijdelijk te belasten.

VII. Wordt besloten voor de Bibliotheek in te teekenen
op de nieuwe uitgaaf van Veth’s Java.

VIII. Goedgekeurd wordt, dat door den Redacteur aan de
Uitgevers een verhooging is toegestaan voor het artikel van den
Heer Koorpers: „Lijst der Phanerogamengeslachten enz.” welk
artikel met een veel kleiner lettersoort moest worden gedrukt ; in
geen geval zullen de kosten meer bedragen dan het artikel,
zoo het ware gezet met de gewone lettersoort, zou hebben
gekost.

IX. Komen ter tafel eenige Tracees van Aardbevingen, onder
andere ook van de Aardbeving van den 20% October l. l,
geregisteerd door den Seismograaf van EwING, op het Obser-
vatorium aanwezig. De Voorzitter wijst op de verhoogde
belangstelling, welke tegenwoordig aan de bewegingen, groote
zoowel als kleine, van de aardkorst wordt gewijd, haalt daarbij
een circulaire aan van de Heeren GERLAND en REBEUR-PASCHWITZ
(onlangs overleden), voorkomende in het laatst ontvangen num-
mer van Gaea, in welke circulaire een plan wordt uiteen-
gezet tot net organiseeren van een Internationaal net van
Stations tot het observeeren van Mikro-seismen. Hij wijst
verder op het belang van de Aardbevingsstatisiek in ons Tijd-

— 416 —

schrift voorkomende en op de waardeering, die deze ook in het
Buitenland ondervinden.

Hij stelt nu voor om deze Aardbevingstracees op verkleinde
schaal te laten reproduceeren, in het Tijdschrift op te nemen
en er een zeker aantal van ter beschikking der Aardbevings-
commissie te stellen ten einde die te verdeelen onder de ver-
schillende waarnemers, waardoor de belangstelling dezer laatsten
zeker zal worden aangemoedigd en versterkt.

Aldus wordt besloten.

Bestuursvergadering, gehouden op
12 December 1895.

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. VAN DER STOK, Voorzitter,
PoLAK, Dr. VAN DEVENTER, BOLLAND, BERMAN en Dr. FIGEE,
Secretaris.

De Notulen der vorige Vergadering worden na lezing goed-
gekeurd en geteekend.

I. Van de Ledenlijst worden afgevoerd de Heeren W. Go-
DEFROY, Y. H. Kroon en A. CHARLIER, terwijl tot Lid worden
benoemd de Heeren:

Dr. TH. VALETON, Tijd. Kruidkundig Ambtenaar aan 's Lands
Plantentuin te Buitenzorg,

Dr. A. VAN BIJLERT, Chemicus bij dezelfde Inrichting,

Dr. J. vax BREDA DE HAAN, Chef van de 8 Afdeeling
van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg,

D. Kosus, Redacteur van het Archief v/d. Java-Suiker-
industrie te Soerabaja.

IL Worden voorgelezen missiven van den Directeur der
B, O. W. ter aanbieding van een exemplaar van het bijvoegsel
tot den Catalogus der Bibliotheek van dat Departement,

van den Directeur van ’s Rijks Herbarium te Leiden, inhou-
dende dankbetuiging voor de toezending van 10 Jaargangen
van het Natuurkundig Tijdschrift,

van den Directeur vaa ’s Rijks Museum van Natuurlijke His-
torie te Leiden, meldende de ontvangst van vier kisten met

Seege EE E E re RN IE Ge in A ed a anne ZA i

— 477 —

naturalién en de doorzending daarvan aan den Directeur van
het Rijks Museum van Geologie aldaar,

van de Firma Korrr & Co. te Batavia, behelzende de mede-
deeling, dat aan hunne zaak thans eene Lithographische
Inrichting is verbonden, waardoor zij in staat is alle voor het
Tijdschriften benoodigde platen, zelfs de meest bewerkelijke,
te kunnen leveren.

Aangenomen voor kennisgeving.

III. Wordt voorgelezen een schrijven van het Eerelid, den
Heer Corns DE GROOT te s-Gravenhage, waarbij deze kennis
geeft het Deel LIIT niet te hebben ontvangen.

De Secretaris zegt, dit Deel onmiddellijk na het ontvangen
van het schrijven van den Heer DE GRoor aan ZEd. te hebben
toegezonden.

IV. Naar aanleiding van het aan Dr. KONINGSBERGER met
verzoek om inlichting toegezonden schrijven van den Resident
der Preanger-Regentschappen, (zie Notulen November sub. V)
deelt deze in een schrijven van 18 November mede, dat de
bedoelde visch naar de teekening te oordeelen, misschien een
soort van vinvisch (Balaenoptera) is. Uit de teekening is
echter niet veel op te maken en uit de aangegeven afmetingen
nog minder; slechts de twee neusgaten en de rugvin wijzen
op het zooeven genoemde geslacht. Het is echter zeer goed
mogelijk, dat het aangespoelde dier in ’t geheel geen walvisch-
achtig dier is. De tweede alinea van hetschrijven van den Resident
zou kunnen doen denken aan het kraakbeenig skelet der haaien.

V. Komt ter tafel een schrijven van den Heer WAWAROENTOE
dd. Sonder 28 October 1895, waarin deze aan de Vereeniging
mededeelt, dat door hem een verzameling fossielen werd
verzonden; deze fossielen werden op een andere plek dan de
vorige (zie Notulen Aug. sub. 7) verzameld. Een schetskaart
der vindplaatsen was bij dit schrijven gevoegd.

De Heer WAWAROENTOE meent in de toegezonden verzameling
een tand van een of ander dier herkend te hebben.

Verder heeft de Heer W. nog vier kisten met fossielen, die
hij, desgewenscht, aan de Vereeniging wil afstaan.

— 478 —

Wordt besloten dit schrijven den Heer KOORDERS ter ken-
nisneming toe te zenden en aan den Heer MARTIN, onder toe-
zending van een afschrift van dit schrijven, te vragen of hij
op de toezending dezer gesteenten prijs stelt; verder den Heer
WAWAROENTOE dank te betuigen voor het gezondene en hem
mede te deelen, wat naar aanleiding hiervan door de Vereeniging
zal worden gedaan.

VI. De Voorzitter stelt thans aan de orde de verkiezing
van Functionarissen voor het jaar 1896; op voorstel van den
Heer Kroos worden de oude Bestuursleden bij acclamatie
herkozen.

VARIA.

Voor verzamelaars van Molluscen en Schelpen is het waar-
schijnlijk niet onbelangrijk kennis te nemen van onderstaande
brieven, die bij het Bestuur der K. N. V. onlangs zijn ingekomen.

„„New Zealand. Christchurch, Springfield Road.
1

Dear Sir!

I am desirous of obtaining a good representative collection
of land- and fresh-water mollusca from Java, and I therefore
take the liberty of asking you whether you have any duplica-
tes and would like to exchange with me. I can offer you
a good many land-, fresh-w. and marine mollusca from New
Zealand. Should you care to make one or more exchanges
with me please send me the list of your duplicates, and I will
send you mine.

In case you dont care for such an exchange perhaps you
know somebody inclined for it and you would do me a great
favour by giving my addres and mentioning the object.

Yours respectfully
HENRY Suter.”

»,Paris, le 9 décembre 1895.
22, Rue des Volontaires, 22.

Monsieur !
Bien que n’ayant pas l’honneur d’étre connu de vous, je me
permets de vous écrire (ayant vu votre nom dans les Comptes-

— 480 —

Rendus des Séances du Congrés International de Zoologie,
en 1889), pour vous demander un service.

Je m'occupe de Conchyliologie, et je désirerais savoir s'il
vous serait possible de m'indiquer un naturaliste de votre
pays, qui serait disposé à faire avec moi des échanges de
coquilles ?

En échange de coquilles marines, fluviatiles et surtout
terrestres de Java, je pourrais offrir des espèces analogues de
France, d'Algérie ou d’autres pays, le tout en exemplaires
irréprochables et très exactement déterminés. Dans le cas où
il vous serait possible de me mettre à même de donner suite
à mon projet, je vous en serais vivement reconnaissant.

Je vous remercie d’avance de la peine que je vous donne
et vous prie, Monsieur, de bien vouloir agréer l’expression
de mes sentiments les plus distingués,

E. DURAND.””

Om, voor zooveel ons mogelijk is, aan den wensch der Heeren
SUTER en DURAND te voldoen, zullen wij voorloopig op den
onislag van het Tijdschrift hun verlangen mededeelen.

S v. D.

gu
TN

dias A
z