ID. DISSERTATIO Sy 4 DEMICA, PHA LEN A BOMBYCE, CONSENT. EXPÉRIENTISS. FAC. MED. IN ILLUSTRI AD SALAM LYCEO. PRUESIDE, VIRO NOBILISSIMO ET EXPERIENTISSIMO. Dx. Docr. CAROLO LINN/EO. EQUITE ` Dr "STELLA POLARI, Sæ R:g M:mis ARCHIA'T RO, MeD. rr Borax. PROFESSORE Reg. ET ORD. AcAD. Ups. HOLMIENS. PETROPOL, BEROL. IMPERIAL. LoNpiN. Mon io in Toros. FronENT. SOCIO. "IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE JV. Ero ais Ade IAE PE VENTIL ATIONI OFFERT Sue Rue M:mis STIP: JOHANNES LYMAN, Laun. Fir. FIER DHUNDRENSIS . UPSALJÆ, Excud, L, M. RÓJER. Reg. Acad. Typogr. ` < ` e ML, cn EN LN, f. - ESTES primum ab hominbus ufita- te fuere, ut tegerent corpus, & injuriasabillo repellerent externas, | deinut illud ornarent, Veftimen- ta, qué nature maxime conveniunt Š A UV j ex pellibusQuadrupedum conficiun- SINE EA E2544 tur; puriffima vero Lintea funt & A A fimilia, que ex cortice plantarum inprimis £75 parantur. Illa inferviunt precipue contra OPET. z P fz Z 5 “Z -7F— > FA AL | E "frigus, bec inprimis contra eftum. Ambo hec vefti- . mentorum genera abfolvunt plerorumque gentium vefi- tus. Sed cum luxus non adquiefcat in utiliffimo, in id ‘toetus quantus nititur, ut adquirat id, quod pretiofum eft; & ornat; emit itaque equa care pretiofum, ac illud, quod fun ma wilitate fefe commendat. Indi exiftimaruntfe in- vepilie gratam quandam materiem in fructu Bombacis & Go[/ypi1 » idque eo magis, qvum ipfa natura hanc produ- cat absque eorum induftria. Hac etiam materia ceteris adhuc cognitis mollior erat, Aliam n «ep )5( ev» Aliam iterum veftimentorum máteriem, eamque le- viffimam atque fplendidiffimam detexerunt incole Afiz borealis, nimirum ex serico. Hac de re in præfenti negotio uberius agere conítitui, cum cultus hic luxui perdilectus fit, quo hono- ratiores, cortice quafi nobiliori, a plebejís diftinzvuntur, Si omnes & finguli in eo confpirarent, utiliffima effe quz- renda & retinenda, Serico quidem carere poffemus ; Sed qvum ritus & conívetudo (/a mode) nullas feratdemonitra- tiones, confultius eft concedere , quam opinioni fuz, licet vere, prefracte inherere. ` Oeconomi hujus ævi calculum fecerunt, quantum pro ferico afportando in Sveciam quotannis impendatur, inque his b. m. M. Trievald 4) demonítravit illud longe lateque fuperare pretium ferri, quod quovis annoin patria. conficitur. Et Clariff, E. G. Lijdbeck, Lundenf. Prof. Ce- leberrimus , in oratione coram Acad. Sc. R. S. computavit ferici crudi 20000 libr. in Sveciam quotannis inferri, quod ad minimum facit 240000 thal. arg. fi quavis libra 12 th. arg. æftimetur >). : Hanc itaque rem intactam relinquere diutius, eo mi- nus convenit, cum in Patria artes manuarie & ceconomia tanta hodie coli coeperint induftria, Haud itaque dubi- to, me opus fufcepiffe gratum , licet vires meas tenerri- mas fuperans, fi paucis verbis, quod alii diffufo dicen- di genere, conatus fuerim adumbrare BOMBYCEM, ejusque culturam in patria etiam poffibilem. Heic tamen obfervaffe juvabit , me tantum ea ex. pofiturum, que ad forum Hiftoriæ naturalis pertinent, cetera enim relinquo cconomis noftris de patria optime meritis, qui penfum fuum hac in re fere abfolverunt, Nec me fugit, nominatum Triewald ex profeffo, ut dici A 2 folet ad A. S. Re $.1745.. *) Vide ejus orat. die X VIII, OG. 1755 habit. P Im SS «wp )4.0 SD folet propofuiffe Hiftoriam horum infectorum in AZis Hol- mens. proanno 1745; adeo ut Optimis Auctoribus hac inre jure omni adnumeretur; fed cum omnibus ad manus non fit liber preticfus plurium voluminum , vulgus vero defi- deret breviffimam viam hoc in negotio, folum in id ope- ram collocabo , uf ex auctoribus optimis. & obfervatione propria, proponam compendium hiftoriæ hujus infecti perbreve, fed forte fufficiens, Manebo itaque precipue in illis, quz maxime necef- fariafunt, nimirum in Bombycis hiftoria ejusque cibo, fcilicet Moro. : ' Anatomtam Bombycis ficco pede pretereo, qvum optime delineata fit a Malpighio aliisque. — Preterea exi- ftimamus vulgum eque pofle carere hac cognitione , ac agricole. ignorant Boum atque. Cerealium Anatomiam. CAP. PRIMUM. Vero fimile eft Chinenfes primum inveniffe fericum; cum in hac orbis parte Bombyces folum reperiantur fpontanei, & natio hec, inter gentes, naturam omnium maxime imitari ftudeat, a) Poéte prifíci exiítimarunt gentem quandam, nomine Ser vel Seres primum detexiffe & .coluiffe hoc lanuginis genus, unde forte nomen ag- . nofceret, Sed cum dicant fericum latere in fructu arboris ? cujus- ~ ^ a) In Afia t? copiofe in China reperitur ettam alia Phalene larva que uet folliculos ferici , magnitudine ovi , ex quibus fila interdum plurium orgyiarum extricari poffunt, ; bee Frmiora & tenaciora funt, [ed difficile ad finem perdu- cuntur.» ideoque etiam communiter carmtnanturs hec fpecies - que nomtmatur Pbalena ' Atlas, con(umit folia citri. delineata efè im Pet, Gaz, t, 8. f. 7: & Merian. (urin, t. 52 & forte 65., que etiam Americe efl alumaa. gep )5( se» cujusdam , fieri potuit ut confuderint Goffypium cum fe- rico; hanc tamen quæftionem noftram non facimus, fiqui- dem noftrum non tangat propofitum. Deinde cultura fericl eregno Chinenfi per varias regiones ad Perfas pervenit, hinc vero poftea ad Grecos Alexandro Magno bella ad- verfus Perfas gerente. Greci tum primum obtinuerunt Bombycis cognitionem, fed non didicerunt artem manud- riam,atque ceconomicam fericum preparandi. Dum vero ceterz artes atque fcientie, hinc ad Romanos pervenerunt, hec etiam, licet imperfecta, acce(fit. Zuffinianus pru- dentiffimus regni occidentalis Imperator , perfpiciens quantum lucri Perfe , per fericum ex ejns regno ceperunt, À. 533 duos mifit nuncios, qui apud eos hanc perdifce- rent artem & fecum domum portarent Phaiænas Bombyces, fed cum he in itinere perierint, opera hac vice irrita fuit. Proptereaiterum alii profecti funt, qui ova earum ad- fportarunt ,. & tum primum limites occuparunt Europz. Initio tamen inftitutum impediebatur, adeo ut cultura fe- rici non prius, quam Anno t1j0 ad Sicillam, fub Rege Rugero, pervenit, qui poftea hanc artem propagandam cura- vit in nuperrime adepto regno Neapolitano, unde poftea in' Italiam , Hifpaniam , Galliam & Boruffiam migravit. CAP, SECUNDUM. MORUS Bombycis proprius, fapidiffimus & falu- berrimus eft cibus, & ubi illa. crefcit ibi etiam coli poteft fericum, Satis fuperque nobs conftat Bomby- cem vefci poffe foliis Lactuce, Cichoríi, Leontodon- tis, Ulmi & Urtice, tefte quoque Bellonio in JEthio- pia, foliis Ficus. At vero ex hoc vi&u magis- fragile Bombyx net fericum, ipfe languidus, minus nitidus e- vadit, fepeque emoritur. Qui itaque fericum obtinere ` vult «o» )6( E vult nobilius, ncceffario fibi adquirat Moros , quibus Bombyces fuos alat. | Ud Morus eft arbor affinitate quadam conjuncta cum Urtica , floribus. mafculinis diftinctis a femininis, qua- tuor ftaminibus atque duobus piítillis a). Quedam Mori fpecies marem & feminam in una eademque gerunt ar- bore, quedam in diverfis, . Arbores vere ferninæ bac- cas ferunt , maculis licet deftitutæ , quo in cafu ca- lyx evadit fucculentur, baccamque mentitur, non ve- ro producit pericarpíum pulpofum.. In Spec. Plantar: enumerantur varie quidem Mori fpecies, ut Alba, Ni- gra , Rubra, Tartarica , Indica , apyrifera , Tiucfortía, an vero duarum. poftremarum folia arrideant Bombyci; adhuc nos fugit. | Morus alba in China fponte crefcit , que habetur pro folo natali Bombycis. ` Hinc credere fas eft, hanc Bombycum nature maxime convenire. Apud nos vero in Hybernacula per hiemem introducitur, at in Scania fub dio crefcit non infrequens in hortis; fed quamdiu noftrates in Bombycum cultura operam minus colloca- runt, hec fpecies fusque deque habita fuit, propterea quod baccæ ejus fatui fint faporis. Ex Obfervationi- bus meteorologieis conftat : hyemes apud Chinenfis jux- ta Peckin, ubi etiam hæc fponte provenit, eque geli« das effe ac apud nos; unde etiam facile concludimus, illam etiam noftrum ferre clima. Idem teftatur N. D, PRÆS. in Itin. Scanico, 4) obfervans , Mori hanc fpe- ciem, ne quidem fub dio, inScaniæ hortis periiffe per intentiffimum gelu Anno 1739 & 1740. Folia Mori Albe teneriora funt ceteris, facilius itaque Dombycum recens natorum dentibus conteruntur. Ex allatis nega- ri nequit hanc arborem ferre pofle. clima Scanie meri- ioe a) Cfr. N. D. PRZES. Gen. Plant. edit, V:ta N:o 936. a) Cfr, Ejusd. It, Scan.pag. 83. | = e$» )“( ee» dionalis, Blekingie & Hallandie, que regiones utique fufficerent ad fuftentandos tot Bombyces, quot ferico producendo opus eft in Svecia, - Morus nigra, que efculentas fapidiffimasque fert baccas, etiam Bombyci eft vi&tui, licet paululum durio- ra & craífiora fint ejus folia. - Frequens eft hec in hy- bernaculis. Sveciæ fuperioris, fed precipue hortulani ar- bores feminas eligunt , cum mares baccis careant. In Scaniz hortis fub dio modicam fert hyemem. Sed cum fæpius in Svecia intra quindecim aut novendecim annos atroces infurgant hyemes, gelu aduruntur quem- admodum intra Annos 1739 & 1741 accidebat. Tunc omnes fere arbores $canice, preter unam in foro Y- -ftadenfi confitam, ita lædebantur , ut fubfequente setate nulla promerent folia... Hinc maxima pars incolarum , Moros fuas ut deperditas amputarunt. -Alii hoc negli- gentes cum fru&u reperibant, has fubfequente æftate 1742 regerminare & foliis veftiri b). Sic etiam hec Mori fpecies cum lucro feri poteft in meridionalibus Sveciæ provinciis; fed obfervafle juvabit, hanc magis fucculenta delectari terra quam ceteras, littoraque ama- re propter tempeftates. Š | Morus rubra Americam feptentrionalem , ut folum natale, agnofcit. Hac majora quam precedentes exhibet folia , molliora ` vero quam Morus nigra, fed duriora quam Morus alba. Unde etiam quando harum trium Mororum folia Bombycibus apponuntur , pri- mum devorant folia Mori albz, dein eligunt rubræ , ul- timo nigre, Ex Botanicis conflat Morum rubram ad Quebecum usque fponte crefcere, ubi hyemes «que ge- lide funt ac in Svecia. Hoc impulit N. D. PRÆSI- DEM una cum L B. S. C. BJELKE preter CETEROS ex Ac. Scient. Holmenf. ad proponendum, ut aliquis rerum b) N. D. PRAES. It. Scan, p. 261. ew» )9( € rerum nafüralium cognitione imbutus , ad Americam Septentrionalem mitteretur , qui inter alia detegeret , num hzec ín Svecia cum fructu feri poffit, & quale inde fericum neat Bombyx. Hoc iter periculi & labo- ris plenum in fe fufcepit Cl. D. KALM , hodie Aboén- fium Profeffor. Celeberrimus, & ita abfolvit, ut jam, fub dio, in variis noftris hortis egregie adolefcat Morus hzc. Sed cum ab eo tempore intenfa adhuc nulla apud nos exftiterit hyems, certi quid hoc in negotio ftatuere non valemus. Interim nobis conftat, hanc exhibere Bombyci fvaviffimum cibum, nobisque fericum haud vilis pretii. pm : Mori tartavice (pecimem ficcum ad N, D. PRÆ- SIDEM miffum fuit ab expeditionis Afiaticæ Adfeffore ` Heinzellman ; quod juxta Emporium Tanais ( Azow.) in filuis crefcens obfervavit. Ex Geographicis & obfer- vationibus Meteorologicis fcimus, ibidem rigidiores effe ^ hyemes quam apud nos; Quamdiu vero non intraverit Europeorum hortos , nec affirmare neque negare poflu- mus, num hoc in negotio nobis noftroque ufui fatisfaciat. Morns indica, defcripta eft in horto Malabarico - & nuper in Auctuario Rumpfii p. 8. t. 5 Illa eo minus nobis prodeft, qvum imperfectas quafi habeat gemmas, adeo ut hyemes noftras ferre nequeat. Sic licet Bom- byx hifce duabus poftremis vefci poffit, eas tamen ut fuperfluas feponimus. . CAP. TERTIUM. - Ova Bombycum per literas & commercla facile e regionibus Europe meridionalibus obtinere poffumus illefa, graviffima licet hyeme. Servari tamen debent in loco frigidiori, ne calore excludantur cito nimis, vel | quando «e» )o9( &92 quando nulla inveniuntur folia Morì Hinc inclufa Ia- genis vitreis in cella deponi debent, ne mucorem con- trahant , vel ab infectis devorentur. Etcum fero vernet Morus, exclufioni ova non funt tradenda prius, quam. vernavit Morus. Tum ponenda fuat in loco tepido, & ` ibi intra quatuor vel octo dies excluduntur. Larvis par- vis, atris, nuper editis folia Lactuce porrigi folent, -us- que dum firmiores evadant dentes, prafertim fi folia Mori fint adultióra. Poftea foliis Mori aluntur; circa quod probe cavendum, ne ficca & arida, neque ro- re aut imbre humida fint folia; ex his enim hydropem con- trahunt. Recentía illis dantur folia, quando arefiunt pro- pofita, vel illa devorarunt, Quando ficca evadunt fofa, una cum excrementis ejicienda funt, ne Larvæ quotidie ex illorum fætore inquinate , morbis graventur & emo- eiantur; adeoque methodus Chinenfium egregia eft ca- pfulas fcilicet fubtus tegete rete, ut confumtis in priori foliis, ex ea fponte fe recipiant in novum fuper impofitum cas, recentibus foliis impletum, qvum facile percipiant no- va folia,neque hoc pacto manibus aut inftrumentis transpo- nendaledantur. Abovo usque dum pup& evadunt Bom- byces & nere incipiunt quinque fere preterfluunt hebdo- mades, quo tempore in domibus affervandi funt ne pereant rigore aéris, rore, noctibus frigidis, nec a Pafferibus a= liisque devorentur avibus, nec ab Ichnevmonibus lædan- tur. Cavere etiam debemus ne vapore pereant. Sub ipfa Bombycum (cena quinque occurrunt ftadía, que quatuor diftingvuntur, (omnis, qui nihil aliud important, quam tempus illud quadripartitum , quod vi- tam eorum demetitur, antequam Phalænæ evadunt. Ex horum temporum cognitione dignofcere licet eorum æt2- tem & morbos infeflantes. ` Primun ftadium ab ovo, durat per feptem dies ad ^m Bei: | depo- ED )10( &*7 depofitlonem veftis fufce, quo primus fomnus niger effe dicitur, tunc duobus poftremis diebus vix edit. Secundum , numeratur fpatium temporis abhinc octo dierum , dum veftimenta induens alba, iterum edere des finit, fub fomno fecundo fe. A/bo. Pro, Tertio habentur oco illi dies a precedentibus, dum iterum tertia,vice nova ornatur cute, quod tertio fom- no de/quamattonegs comprehenditur. Quartum abfolvunt dies octo fequentes, quibus ex actis ultimum corium deponunt , fub (omno dicto quarto excortationts. Quinto ftadio iterum edere continuant per feptiduum, abftinent dein ab omni cibo & nere incipiunt, Hec quinque ftadia inter quatuor fomnos, iis, qui Bom- ` bycescolunt, regule inflar erunt ; fecundum quam pabu- lum illis porrigant. Primo ftadio aliquoties de die illis tradenda funtfolia, Secundo femper bis, mane & vefperi. Tertio ad minimum ter de die appetunt recentia folia. Quar. zo pluries de die nova exfpectant,tam enim avide edunt, ut dentium crepitus audiatur, Quinto ftadio minime efurire debent, quoniam inde minus nent. Sub fomno nulla fo- lia afferantur, fed in quiete relinquantur, idque ne- ceffe eft ut Larvæ fint etate «quales, nec aliæ tenerio- res, alie adultiores fimul mixte, fedin diftinctis vafculis affervate ; minime autem oportet mutare vafa fub fomno earum, qvum fub hoc actu im quiete degant neceffe fit; ceterum obfervandum ut fufficiens femper illis locus con- cedatur, plures enim fi arcte coacerventur , fepius egro- tant & morbis contagiofis inficiuntur , quibus facile plu- rimi pereunt, _ Subprimo fiadio cavenduma frigore ne lædantur, a- deoque fi frigidior infurgat tempeftas calore foci mitigan- da eft. Adultiores facti facilius" ferunt tempeftatem, i- deoque in quacunque domo facile confervantur, modo non feneftræ æftui meridiano nimis expofita funt. Ah ere "ep )nu( ex» fervandum etiam ne ex calore fornacum edis, vel fæ- tore loci moleftism patientur. Cavendum femper a Muri- bus, Avibus, Ichnevmonibus fimilibusque hofpitibus. So- let autem domus inftar Bibliothece inftrui, quibus vafa imponuntur, Larvis apta, Inprimis profpiciendum eít,ut cibus e recentibus foliis non deficiat; ut locus a fordibus purus; ut aér ficcus, non fuffocans aut fætidus; ut calor non nimius adfit ; ut ægri jufto tempore removeantur, qui fa- cile trii colore dignofcuntur. Poftea dum per duos dies cibo.abftinuerint, glabritie nitentes pellucidiquenere igci- piunt, & adfubeundam aliam mutationem apti evadunt. Tunc inftrumento quodam fub ore, duobus poris inftructo, praediti funt, quo fecernuntliquorem quendam vifcidum & in aére indurefcentem ad formam duorum filorum. Huic fundamento innititur folliculusBombycis,conftans fæpe filo 100 orgyiarum,juxta magnitudinem ultimi articuli pollicis."). Hoc opus uno vel duotus perficit diebus ,. quo abfolu- ` to, intra folliculum, in pupam transformatur, Hic jacet fe- re immobilis, fine ore pedibusque quatuordecim circiter dies. DeinPupz exuit veftem, dum evømit liquorem, men- firuum verum ferici, quod aperit folliculum, & inde exit vibrans alas, ut ficcetur. In Scenam itaque prodit jan PHALZENA (Bombyx) peclinicornis elingvis» alis reverfis albidis: fafciis obfo- letis fufcis s macula lunari 5 Aldrov. inf. 180-281. 246 f. 1. 3. Fonft. inf. t. 11. Papilio Bombyx, Mouf. lat. 381 Bombyx. Mer. eur. Ie p. t. Fe Ged. belg. 1. p. 93. t. 42. Lifl. Ged. 84. batr = Blank. belg. 6o. t. 9. f. D. E. F. Charl. onom. 4o. Papilio Bombyx. AL ”) Color ferici albus & flavus differt tantum varietate. S*p 3:2 ( € z Alb. angl. t. 12. f. 16. Bradl. nat. t. ,:27. £. 1. E. r. Trievald. A. Š. R. Sç 1745. Fu. Se 298. $355. Vulgo Bombyx.. Svet. Srlkesmatk. Gall. ver a foye. , . PHALÆNA eft medie magnitudinis, pallida, albi- cans. Oculi nigri. Antenne albe, pectinatz radiis nigris. Ale fuperiores albidæ fafciis obfoletis, fufcefcentibus, an- guftioribus, longioribus pofticis, juxta apicem excavate , macula lunari in medio difci. Ae inferiores latiores; poftice verfus anum etiamnum latiores, margine exterlori promi- nentes ante fuperiorem alam, macula obícuriori ad margi- nem teneriorem verfus abdomen. ` Poftquam Phaleng evadunt, nihil nifi venerem fpi- rant, vertunt fefe undiquaque , usque dum abdomine fe- minas tangant., tunc coeuntes retroríum , canum inflar hamo penis coherent. Jam immobilis fere eft mas, ni(i aliquoties tremeret alis. Separatus vero poftea exfuccus & torpefcens, poft duosdies moritur. Femina vero hi- fce peractis nuptiis evacuat materiam quandam fluida m fu- (co-luteam , inquinantem locum cui immittitur, ibidem- que ova fua deponit. Ova hec primo funt flava, dein grifea & opaca, præ ceteris rotunda & compreíTa. Poftea etiam femina, ut mas, langvida e vita decedit. Sic ætas Bombycum octo circumfcribitur hebdomadi- bus.Cum apud nos zftas duos per menfes eque jucunda fit ac alibi,licet non tam calida,ad colendos tamen Bombyces fuffi- cit; & Morus alba noftrum ferat clima , per legi- timam confequentiam fequitur, Dombyces in patria coli & pofle & debere, TANTUM. UY VY wo)