:.,, Al ~B>g..... 1-145 Błędy analityczne j wchodzące Eazem: 100000 ') Głównie węglowodory w skład ropy naftowej i wosku ziemnego cąco. Z ciał organicznych makroskopowych spotykają się w tym ile bardzo rzadko ułomki w rudowęgiel przemie- nionych (zbutwiałych) łodyg lub korzonków, barwy bru natnej z zachowanem utkaniem. Innych szczątek roślin- nych prócz drobniutkiego bliżej nieoznaczonego nasionka nie spotykałem w tym ile żadnych. Stan zachowania owadów kopalnych. Ił nasycony węglowodorami nadawał się wybornie do zachowania szkieletu chitynowego owadów w nim zagrze- banych. Ani tlen ani woda, owe dwa najważniejsze czyn- niki, sprowadzające gniła fermentacyą, nie miały do tych resztek twardych ciała owadziego przystępu. To też wy- daje się , jakoby te owady dopiero od dni kilku lub kilku tygodni potonęły w miękkiej, niedawno szlamowatej ma- sie, z której ów ił się utworzył. Nietylko bowiem rzeźba szkieletu chitynowego jak najdokładniej w najdrobniej- szych swych szczegółach się zachowała bo nawet dro- bniutkie utwory oskórka, jak np. włoski na pokrywach niektórych pływaków (Hydroporus) lub rzęski na piszcze- lach i stopach (Cymatopterus). Toż samo i barwa natu- ralna, jaka była za życia, utrzymała się w większej części gatunków, jak n. p. u krętaków (Gyrinus), których zło- cisty brzeg pokryw się zachował, albo u oguzków (He- lophorus), których przedplecze jak za życia posiada wła- ściwy miedzisto zielony połysk i t. d. Nawet na delikat- nych, błoniastych półpokrywach wioślaków (Corisa) prze- chowały się wybornie znamienne nakreślenia, złożone z pasków i plamek na tle żółtawo śniadem. Zwykle jednak utrzymały się tylko grubsze części szkieletu chitynowego, gdy tymczasem rożków, części py- szczkowych, szczególnie głaszczek, nóżek a głównie ich członków stopowych po największej części brak zupełny 10 lub cząstki te są tak porozrzucane, że trudno się doszu- kać ich przynależności wzajemnej. Skutkiem nacisku mas żwirowych od góry jakoteż ciśnienia bocznego w samychże iłach a w następstwie tegoż usuwania się poszczególnych części iłu owadono- śnego, są owady w nim zawarte zwykle tak mocno zgnie- cione, że na wielu okazach uwydatniło się to nawet w zdeformowanym tak kształcie jak rzeźbie nietylko po- kryw lecz także głowy, przedplecza, tułowiu i odwłoku. Sposób powstania złoży ska owadów. Fauna iłu ozokerytowego dotychczas zbadanego składa się z 76 gatunków chrząszczy, 4 g. pluskwiaków, 1 g. szarańczaka, 1 g. motyla i 2 g. muchówek, — w ogóle razem z 84 gatunków samych owadów. Uderza w tym ile brak wszelkich innych zwierząt i roślin bagiennych. Do- tychczas np. nieudało mi się, mimo bardzo troskliwego przeszukiwania, wykryć ani jednego mięczaka lub skoru- piaka, które przecież, gdyby tu żyły, koniecznie bodaj w jednym okazie zachowaćby się musiały. Najprawdopo- dobniej więc, co już zaznaczyłem, w tymczasowej notatce umieszczonej w Kosmosie z r. 1890 (Owady kopalne z Borysławia) ił ten układał się w kałuży, w której wszelkie życie było wręcz niemożliwem. Lśniąca powie- rzchnia owego zbiornika naftowego przywabiała porą no- cną przelatujące z miejsca na miejsce owady, szczególnie chrząszcze drapieżne (biegacze i pływaki) a z pluskwia- ków wioślaki (Corisa), które padając na powierzchnię łu- dząco do zwierciadła wody podobną, w tej chwili tonęły a przykryte miałkim piaskowato-ilastym namułem również naftą przesyconym nie mogły tak rychło uledz procesowi rozkładowemu, podobnie jak trzeciorzędne owady ugrzęzłe w oligoceńskim bursztynie bałtyckim. Kałuża ta zatem nie była pierwotną siedzibą owadów 11 obecnie w niej wykrytych, lecz niejako pułapką,, w którą nieopatrznie te zwierzątka wpadały, gdy do wód sąsie- dnich odbywały wędrówkę wieczorną lub nocną. Także i dzisiaj spotykamy często wodne chrząszcze daleko od swej właściwej siedziby na suchej ziemi , na obszarach daleko od wód rodzinnych a nawet wśród miast zbłąkane na najludniejszych ulicach, lub w basenach otwartych wodo- zbiorników miejskich. Prócz chrząszczów wodnych, tak pływaków jak kałużnic odbywają chętnie podobne wę- drówki pluskwy wodne a szczególnie wioślaki (Corisa), znajdujące się bardzo obficie w tym ile. Już Fieber, zna- komity hemipterolog, w swem dziele (Die europaischen Hemiptern. Wien. 1861) na str. 90 mówi o wioślakach: „Die Arten sind grósstentheils Schwiirmer, die sich in der Dunkelheit oder Nachts von ihrem Aufenhaltsort fiie- gend entfernen". Najwięcej atoli za tern, że owa kałuża naftowa nie mogła być pierwotną ojczyzną owadów obe- cnie w niej znajdujących się, przemawia ta okoliczność, iż ani jednego bądź chrząszcza bądź pluskwiaka nie udało mi się znaleść w którymkolwiek z młodszych stanów roz- woju , bądź w postaci gąsienicy bądź poczwarki. To samo jest już dostatecznym dowodem , że te owady w tern miejscu, gdzie obecnie je znajdujemy, pierwotnie przeby- wać nie mogły. Tern mniej dotyczy to owadów wyłącznie lądowych, jak np. pługa wków, ryjkowców i stonek. Że tylko w powyższy a nie w inny sposób do owej pleistoceńskiej kałuży dostały się owady borysławskie, potwierdza wreszcie w zupełności bardzo ciekawe spo- strzeżenie A. Ulanowskiego z Eldarskiego stepu na Kau- kazie !). W sprawozdaniu z swej wycieczki w te okolice; gdzie jako koleopterolog był czynnym, mieści się nastę- pujący dla nas bardzo ważny ustęp , który w dosłownym *) Adam Sulima von Ulanowski. Einige Tage in der Eldar-Steppe. So- cietas entomologica. I. Jhg. Nr. 1. i 2. str. 10. Ziirich-Hottingen. 1886. 12 podajemy przekładzie : „U stóp pagórka niedaleko stanicy .kozackiej wykryłem tuż nad Jorą źródło nafty. Źródło ,to musiało być znane mieszkańcom stepu, bo obok „niego znajdywała się głęboka jama wykopana, w której „wydobywająca się z ziemi nafta jak gdyby w rezerwo- „arze się zbierała. Cała powierzchnia tej studni była „okryta gatunkami poświętnika (Ateuchus), pokątnikami, „wielkimi ryjkowcami i t. d. ; naturalnie wszystkie zwie- rzęta były martwe i oblane ciemnym, żywicznym płynem. „Nietylko jednak powierzchnia lecz cały przeszło dwa „metry głęboki rezerwToar był przepełniony temi zwierzę- tami, o czem przez zanurzenie w nim długiej laski się „przekonałem. Tysiące chrząszczów najrozmaitszych ga- tunków utonęły w gęstej , czarnawej masie oleju skal- „nego. Czy te zwierzęta przypadkowo do tego rezerwoaru „się dostały, trudno orzec, prędzej sądziłbym, że zwa- „bione silną wonią w nim poginęły". Spostrzeżenie to ma dla powstania złożyska owadów w liorysławskim ile bardzo ważną doniosłość. Tłómaczy ono nam jedyny możliwy sposób nietylko powstania lecz także zachowania owych licznie przypadkowo nagroma- dzonych resztek owadzich. Różnica jaka zachodzi , dotyczy tylko jakości nagromadzonego materyału w Borysławiu a w kałuży naftowej na stepie Eldaru. W Borysławiu głó- wnie tylko owady wodne się zachowały, gdy tymczasem na Eidarskim stepie tylko lądowe owady zapełniły zbio- rnik naftowy. Wobec tego przypuszczenie, że owady „zwabione silną wonią" w tym zbiorniku poginęły jest jednostronne, gdyż w Borysławiu przelatujące nocną porą owady, szukające nowych wód do swego osiedlenia, wa- biła niezawodnie sama tylko błyszcząca powierzchnia zwierciadlana pleistoceńskiej kałuży naftowej, działając na ich zmjB] wzroku a nie woń wyłącznie, która chyba tylko 13 zmysł węchu kało- lub ścierwożernych gatunków omylić mogła. Jak wielkie zaś mnóstwo owadów w tej kałuży po- dobnie jak obecnie w Eldarskiej ginęło, dowodzi przybli- żone obliczenie osobników niektórych tylko gatunków pospolitszych wydobytych na przestrzeni około 4 m'1 w warstwie około 3 drn grubej. Samego oguzka (Helo- phoruspleistocenicus m) wydobyłem przeszło 300 oka- zów (wprawdzie bardzo mało z całemi pokrywami, głową i przedpleczem) , mało co mniej nurka: Cymatopterus dolabratus m, a kilkakroć więcej półpokryw wioślaka głównie Corisa pleistocenica m., najzwyklejszego w tym ile. Tak wielka ilość osobników nagromadzonych na stosunkowo malutkiej przestrzeni daje nam dostateczną miarę mnogości owadów, liczących się śmiało na tysiące, które podobnie jak podziśdzień w analogicznych warun- kach na stepie Eldarskim przez cały czas trwania owTej kałuży w pleistoceńskiej dobie potonęły. Wydobywanie z iłu i preparowanie owadów kopalnych skutkiem wybornego zachowania chitynowego szkieletu nie uległo znaczniejszym trudnościom. Giętkie jeszcze prawie jak za życia pokrywy lub nóżki, podważane grubą szpilką lub pinzetą, odstawały łatwo od masy iłowej a przy silniejszem podważeniu bardzo rzadko ulegały złamaniu. Większą grudkę iłu delikatnie rozkru- szałem ostrzem nożyka a gdzie ukazała się jakakolwiek cząstka szkieletu, odrywałem ostrożnie puste partye iłu tak długo, pokąd cały owad lub którakolwiek część jego szkieletu w zupełności się nie oddzielała. Tym chociaż bardzo powolnym sposobem otrzymałem najgłówniejsze części całego szkieletu; jednakże głowa, nóżki, obrączki tułowiowe i odwłoka zwykle były odosobnione, co świadczyło o rozkładzie miękkich tkanek przy zachowaniu twardych 14 części szkieletu chifcynowego. To samo i dziś spostrzega się u owadów, jakie w lecie lub jesieni poginęły a tylko ich szkielet cbitynowy po wygniciu miękkich części przez dłuższy czas się utrzymał, czego dowodem są resztki zeszłorocznych owadów, spotykane z wiosną następnego roku w namuliskach rzecznych, stawowych, w mchu lub pod opadłem liściem, nieraz po kilku jeszcze latach na- potykane a opierające się podobnie jak kościec zwierząt kręgowych najdłużej zupełnemu rozkładowi. Łatwiej wydzielały się owady z iłu rozmiękczonego w benzynie lub ligroinie (gdyż w wodzie ił ten bardzo słabo się rozdrabnia), lecz natomiast części szkieletu nale- żące do siebie tak się porozrywały, że w całości tern tru- dniej można było je wydobyć. Dopiero po częściowem ulotnieniu się benzyny (lub ligroiny) przystępywałem do wydobywania owadów z rozmiękczonego, w ten sam spo- sób jak z surowego, iłu. Kopalne owady w podobny sposób jak nowoczesne spreparowane, poprzyklejałem na karteczkach a niektóre z większych gatunków poprzeszpilałem a następnie wcie- liłem do osobnego działu paleoentomologicznego zbiorów Muzeum obok zbiorku owadów oligoceńskich z bursztynu bałtyckiego, nabytego przed dwoma laty staraniem tegoż Muzeum. Opracowanie zebranego materyału od pierwszej chwili trafiało na ogromne trudności, głównie z tego powodu że w żadnej literaturze paleontologicznej w tym kierunku nie spotkałem obszerniejszej pracy. Oprzeć się więc musiałem jedynie na porównaniu kopalnego mate- ryału tak z fauną środkowej jak północnej Europy, do czego mi, prócz dzieł faunistycznych znakomitych na polu entomologii specyalistów, posłużyły głównie okazy takicli gatunków, które obce środkowoeuropejskiej faunie, po dziśdzień z innych dzielnic paleoarktycznego pasu znane, do naszych kopalnych postaci najwięcej są zbliżone. 15 Na tern więc miejscu przedewszystkiem winnien jestem złożyć uprzejme dzięki P. L. Ganglbauerowi, kustoszowi cesarskiego Muzeum Nadwornego, który w czasie mego pobytu w Wiedniu z wszelką gotowością ułatwiał mi po- równywanie kopalnego materyału z analogicznemi for- mami, dozwalając przystępu do bogatych zbiorów ko- leopterologicznych w temże Muzeum; następnie P. E. Reitterowi w Paskowie na Morawii, mojemu wieloletniemu przyjacielowi, którego pomocy zawdzięczam bezpośrednie porównanie wielu kopalnych gatunków z żyjącymi na dalekiej północy lądu europejskiego i północnej Syberyi przez dostarczanie mi analogicznych gatunków nawet w unikatach, jakie w swym bogatym zbiorze posiadał, — P. A. Kuwertowi z Wernsdorfu w Prusach Wschodnich, który do opracowania zawiłego rodzaju oguzków (Ilelo- phorus) udzielił mi niektórych cennych wskazówek ; — a wreszcie P. Dr. G. Horvathowi w Budapeszcie, zna- komitemu hemipterologowi, który również był mi po- mocnym w opracowaniu wioślaków (Corisa) i w tym celu dostarczył mi wielce cennej monografii F. X. Fie- bera: Species generis Corisa (Pragae 1861), nie znajdującej się obecnie w handlu księgarskim. Wszystkim tym P. T. Panom za ich nader życzliwe poparcie naukowe raz jeszcze najserdeczniejsze tak w swo- jem jak imieniu Muzeum im. Dzieduszyckich składam podziękowanie. We Lwowie w maju 1894 r. Autor. CZESC DRUGA. I COLEOPTERA (CHRZĄSZCZE). I. CARABIDAE (BIEGACZOWATE). 1. Carabus (Megadontus) praeviolaceus m. Tab. I. fig. 1. Długość przedplecza : 4 mm. Szerokość przedpleoza : 5*5 mm. Prothorace, nigroviolaceo, subquadrato, late marginato, lateribus rotundato, disco ru- goso-punctato, angulis posticis productis. Przedplecze jest szersze niż dłuższe, z przodu więcej niż z tyłu zwężone, z krawędziami bocznemi szeroko szczególnie ku tyłowi odsadzonemi a brzegiem tylnym głę- boko wyciętym ; naroża przednie i tylne są zaokrąglone ; rowek środkowy, przy brzegu przednim dość głęboki, sięga ku tyłowi poza środek przedplecza i staje się ku brzegowi tylnemu coraz mniej wyraźnym. Powierzchnia przedplecza jest nieregularnie i szczególnie ku tylnemu brzegowi gęsto pomarszczona; zmarszczki ku brzegom zlewają się i tworzą wężykowate bruzdki nieregularnie splątane ; ku środkowi przedplecza zmarszczki te rozluźniają się w dołeczkowate kropki. Barwa szczególnie ku krawę- dziom bocznym ciemno-fioletowa. Przedplecze wprawdzie samo nie posiada znamion tak wybitnych, aby na ich podstawie można zawsze dokładnie 2 18 rozpoznać pokrewne gatunki , jednakże w braku innych części szkieletu chitynowego, wystarcza tymczasowo do wyróżnienia tej postaci kopalnej , zwłaszcza że obok rzeźby i barwa jak najlepiej się przechowała. Z porównania ze znanemi formami naszej paleoar- ktycznej fauny wynika, że tak kształtem jak wielkością, i rze- źbą przedplecza najwięcej jeszcze zbliża się ten kopalny ga- tunek do C. violaceus L., który i dzisiaj należy do pospo- litszych biegaczów górskich, sięgających w pionowem rozmieszczeniu poza górną granicę lasów a w poziomem daleko ku północnej Europie tudzież do zachodniej Syberyi. 2. Carabus (Carabus s. str.) maeandroides m. Tab. I. fig. 2. Długość pokrywy: 11 mm. Szerokość pokrywy: 3*5 mm Elytris ovalibus, obscurevirido-aeneis, con- vexiusculis, costis duabus, triplici tuberculo- rum serie alternis; interstitiis rugulosis. "W całości zachowała się tylko pokrywa prawa. Ma ona metalową, ciemnozieloną barwę; dość wypukła, poza środkiem w tylnej połowie najszersza, przed końcem bardzo słabo wykrojona, z trzema pierwszorzędnemi wrę- gami guzowatemi a pomiędzy niemi z dwoma naprze- mianległemi wręgami całkowitemi, drugorzędnemi. Pier- wsza wręga jest złożona z 8, druga z 8, a trzecia z 10 guzków podłużnych. Pomiędzy pierwszorzędnemi a drugo- rzędnemi wręgami powierzchnia jest ziarnisto pomar- szczona. Guzki pierwszej i drugiej wręgi w części nasa- dowej pokrywy są mocno wydłużone, jak gdyby się wy- tworzyły ze zlania dwu lub nawet trzech guzków. Gatunek ten jest bardzo podobny do C. Maeander Fischj żyjącego obecnie na Syberyi i w północnej Ame- 19 ryce a szczególnie do tegoż odmiany Lapilayi Lap. z Ameryki północnej , za czem nie tylko te same wy- miary ale głównie kształt i prawie ta sama rzeźba pokryw przemawiają. Różni się atoli od okazu z nad zatoki Ilud- sońskiej (znajdującego się w cesarskiem muzeum w Wiedniu) nieco tylko grubszemi zmarszczkami i większą ilością guz- ków w trzecim szeregu (10), których żyjący okaz ma tylko 7 — 8. Liczba atoli guzków z powodu zlewania się ich ze sobą szczególnie w części nasadowej pokryw jest w ogóle zmienną, nawet na obu pokrywach tego samego okazu. Te różnice są jednak tak mało znaczące , że dziś zaie- dwieby wystarczyły do wyróżnienia odrębnej rasy owej paleoarktycznej formy. W obecnym okresie biegacz ten wcale nie jest znany z Europy; dzisiejszy obszar jego rozmieszczenia ogranicza się tylko do chłodnych nizin syberyjskich (Nerczyńsk, Kiachta, kraje Zabajkalskie i Amurskie) i północno-ame- rykańskich (nad jeziorem Hudsońskiem). C. Thurachii Flach , pochodzący z pleistoceńskiego iłu rudowęglowego w południowych Niemczech (K. Flach. Die Kafer der unt erpleistocanen Ablagerun- gen bei Hósbach unweit Aschaff enburg. Wiirz- burg 1884 str. 3. Tab. I. fig. 1.) zbliża się bardzo do naszej kopalnej postaci. Według K. Flacha jest ten bie- gacz również najwięcej podobny do G. Maeander Fisch, chociaż Ganglbauer w swem dziele: Die Kafer von Mitteleuropa (Wien 1892) identyfikuje go na str. 62 z C. Menetriesi Fisch, znanego z północno-wschodniej Europy, ale czy słusznie, w braku bezpośredniego porówna- nia trudno orzec. 90 3, Carabus (Carabus s. str.) praearrensis m. Tab. I fig. 3. Długość przedplecza 3*5 mm. Szerokość przedplecza : 4 5 mm. Prothorace subcordato, minus late margi- nato, ruguloso, angulis posticis prominulis. Przedplecze szersze niż dłuższe, ku tyłowi zna- czniej niż ku przodowi zwężone, prawie sercowate o dość wazko odsądzonych krawędziach bocznych; naroża przednie i tylne szeroko zaokrąglone ; naroża przednie przechodzą łagodnie w lekko wycięty brzeg przedni, tylne zaś naroża łatkowato wydłużone przechodzą w dość głę- boko wykrojony brzeg tylny. Linia pośrodkowa, dość wy- raźna dosięga tylnej krawędzi. Powierzchnia górna przed- plecza poprzecznie, nieregularnie i wężykowato grubo po- marszczona, na samej tarczy obrzedniej a ku krawędziom gęściej i nieregularnej. Przedplecze to, zachowane w jedynym tylko okazie, tak rozmiarami jak ogólnym zarysem i rzeźbą prawie zupełnie się zgadza z przedpleczem zwyczajnego u nas w górach i na podgórzu C. arvensis Hbst, sięgającego wysoko w krainę alpejską. W wschodnich Karpatach znaj- dywałem go jeszcze w krainie kosodrzewu na połoninach, gdzie występuje często w ciemno-bronzowem nawet czar- nawem ubarwieniu. W okolicy Lwowa (wraz z innemi formami górskiemi) spotykałem go w chłodnych paro- wach lasów bukowych. 4. Carabus (s. str.) Kollari Palld. var. comptus Dej. Tab. 1. fig. 4. Długość pokrywy : 15 mm. Szerokość pokrywy: 4*5 mm. Długość uda 1 pary: 375 mm. 21 Długość uda 3 pary : 6 mm. Długość piszczela 2 pary : 45 mm Długość piszczela 3 pary : 65 mm Elytris oblongo-o valibus , striis 18 distin- ctis, aeąualiter elevatis; striis 4, 8, 12, 16 pun- ctulatis; stria 12 a lateribus duplo remota quam a st ria 8. Z tego gatunku przechowała się tylko prawa po- krywa , uda 1 i 3 pary nóg , tudzież piszczele 1 i 2 pary. Pokrywa wyraźnie prążkowana ma 18 dobrze wykształ- conych, ważkich i jednakowo wzniesionych wręg, z któ- rych pierwszorzędne (4, 8, 12 i 16) opatrzone są wy- raźnie wciśniętemi kropkami. Wręga 12 od brzegu bo- cznego jest dwa razy tak oddalona jak od wręgi 8mej. Wielkość, kształt podłużnie owalny i rzeźba pokrywy zupełnie takie jak u żyjącej postaci, pochodzącej z gór Siedmiogrodzkich (cesarskie muzeum w Wiedniu). Typowy gatunek podziśdzień żyjący wraz z swemi odmianami ogranicza się tylko do wschodnio-węgierskich Karpat, gdzie zastępuje pokrewnego C. Scheidleri Panz. Odmiana comptus Dej (Merkli Kr.) z czarnofioleto- wemi lub czarnawozielonemi pokrywami, 19 — 25 mm długa, żyje w Biharskich i Szoreny'eńskich górach, wznie- sionych do alpejskiej wysokości. W Karpatach wschodnich po galicyjskiej stronie dotychczas odmiany tej nie wykryto. Forma ta żyje obecnie tylko na chłodnych wyżynach górskich (według L. Ganglbauera „hochalpin") a znajdy- wanie się jej u podnóża Karpat w pleistocenie Borysła- wskim świadczy o mocno obniżonej izotermie takiej sa- mej , jaka podziśdzień przewija się już w alpejskiej wy- sokości. Jeżeli późniejsze badania nie wykryją tej odmiany w naszych górach, wówczas można być pewnym, że gra- nica jej rozmieszczenia znacznie dalej ku wyższym szczy- tom Karpat siedmiogrodzkich się cofnęła. Zupełna zatem 22 tożsamość tej postaci kopalnej z obecnie żyjącą wskazuje na takie same warunki , jakie znalazła dzisiaj na innym obszarze po opuszczeniu brzegu lodników, sięgających niegdyś do okolicy Borysławia. 5. Carabus (Melancarabus) Dzieduszyckii m. Tab. I. fig. 5. Długość pokrywy: 13'5 mm. Szerokość pokrywy : 4'5 mm. Elytris elongatis, nigris, convexis, forti- ter granulato-rugulosis, granulis in longi- tudinales strias abbreviatas plus minusve confluentibus. Z tego gatunku przechowała się całkowicie jedynie pokrywa lewa, podłużnie owalna, wypukła z brzegiem bocznym dość szeroko odsądzonym i odgiętym, ziarnisto pomarszczona; zmarszczki zlewają się po środku tarczy pokrywowej w nieregularne i przykrócono-wydłużone guzki lub wręgi, mniej lub więcej równoległe do przy- szewnej krawędzi. Właściwa ta rzeźba wyróżnia tę formę od wszystkich europejskich biegaczy. Najwięcej jeszcze przypomina ten gatunek biegacza C. glabratus Payk, od którego jednak pominąwszy mniejsze wymiary, różni się grubemi zmarszcz- kami, widocznemi już gołem okiem. U C. glabratus do- piero pod lupą widoczne są zmarszczkowate wręgi równo- ległe do szwu pokryw. Najprawdopodobniej więc jest to forma wygasła z grupy Melancarabus Sol, która wprawdzie do pleistocenu do- trwała, ale w obecnej faunie nigdzie się nie utrzymała. 23 6. Blethisti pleistocenica 111. Tab. I. fig. G. Długość pokrywy : 7 mm. Szerokość pokrywy : 275 mm. Elytris aeneis, subdepresssis, punctato- striatis, striis externis irregularibus, bise- riatim foveolatis, foveolis lateribusque ely- trorum virido-aeneis. Pokrywy słabo wypukłe, mają barwę lśniąco-bron- zową, jaśniejszą aniżeli u B. multipunctata Dej, do której kształtem i rzeźbą najwięcej się zbliżają. "Wymiary pokryw są jednak znacznie mniejsze , kropki w prążkach płytsze, smaragdowo zielone podobnie jak krawędzie boczne. Powierzchnia pokryw, pod lupą widziana, jest bardzo delikatnie, gęsto i jednostajnie kreseczkowana, mimo to lśniąca z 3 — 4 dołeczkami na 3ciej a z 2 na otej mię- dzyprążce. Inne międzyprążki są mniej lub więcej nie- równe bez głębszych wcisków. Przy nasadzie prążki są bruzdkowato pogłębione. Prążki 7 — 9 szeregu są poroz- rywane w nieregularnie rozrzucone kropki, szczególnie zaś ku kończynie pokryw. Z tego gatunku przechowały się tylko obie pokrywy i obrączki piersiowe wraz z biodrami Podobnie jak dzisiejsza B. multipunctata Dej, jedyna w Europie przed- stawicielka tego rodzaju, ubogiego w gatunki, przeby- wała na moczarach. Obecnie żyjąca B. multipunctata Dej} jest postacią wkołobiegunową, gdyż zamieszkuje całą pół- nocną i środkową Europę, Syberyą i północną Amerykę. Pokrewne postaci żyją w północnej Azy i i Ameryce. 24 7. Diachila arctica Gyll. Tab. I. fig. 7. Długość przedplecza: 1-75 mm. Szerokość przedplecza: P75 mm. Długość pokrywy: 55 mm. Szerokość pokrywy: 1*75 n •75 mm. Prothorace virido - aeneo, convexo, fere co r dato, pone angulos posticos plica instru- cto; elyfcris oblongo-o vatis, punctato-stria- tis, postice subdilatatis, interstitio tertio bifov eolat o. Przedplecze metalicznie zielone, kształtu prawie ser- cowatego, mocno wypukłe, brzeg przedni ma prosto ucięty, naroża przednie zaokrąglone, rozwartokątne , na- roża zaś tylne prostokątne a w nich fałdkę wręgowatą, równoległą do krawędzi bocznej. Powierzchnia przedplecza jest lśniąca, nieregularnie i dość obrzednio kropkowana, odstępy międzykropkowe bądź znacznie większe, bądź równe lub mniejsze niż średnica kropek. W każdem na- rożu ty lnem tuż przy fałdce wręgowatej znajduje się wcisk głęboki; znacznie mniejsze ale jeszcze dość wy- raźne wciski dwa ograniczają od przodu i tyłu linią wgłębioną środkową a dwa boczne znacznie słabsze wciski z przodu, połączone płytką i gęściej kropkowaną bruzdką poprzeczną leżą bliżej brzegu przedniego niż bocznego. Ta sama bruzdka przechodzi przez wcisk na przednim końcu linii środkowej , z którą tym sposobem tworzy figurę podobną do litery T. Pokrywy mają bardzo dobrze zachowaną barwę ciemno-bronzową; są one podłużnie owalne, ku tyłowi nieco rozszerzone, z 8 prążkami kro- pkowanemi, z których 2 zewnętrzne są dość nieregularne. U nasady pokryw znajduje się krótka prążka przyszewna. Prążki już w znaczniej szem oddaleniu przed kończynami 25 pokryw zupełnie zanikają. Międzyprążki są gładkie, 3cia najszersza prawie dwa razy jest tak szeroka jak lsza przy- szewna. Przy samej nasadzie prążki są pogłębione w nie- regularne wciski. Każda pokrywa ma po trzy wciski na na 3ciej między prążce, z których 3 ci tylny jest znacznie płytszy ; wewnątrz tych wcisków znajduje się kilka (3 — 5) kropek. W obecnej faunie gatunek ten, znany w Europie tylko z Laponii, ogranicza się do wysokiej północy pa- leoarktycznego obszaru. Resztki kopalne prawie zupełnie się zgadzają z okazami, z jakimi bezpośrednio je poró- wnywałem w ces. Muzeum nadwornem w Wiedniu z wy- jątkiem przedplecza, które u żyjącego mocniej jest kropkowane. 8. BemMdium (Testidium) hipiiiictatiim L. Tab. I. fig. 8. Długość pokrywy : 35 mm. Szerokość pokrywy : 1 mm. Aeneum, elytris punctatostriatis, striis apicem versus evanescentibus, bifo veolatis. Pokrywy podłużnie owalne, bronzowe, miernie wy- pukłe z 8 prążkami, szczególnie w części nasadowej głęboko kropkowanemi, z wyjątkiem lszej (przyszewnej) 7mej i 8mej, zanikającemi w tylnej połowie znacznie przed końcem; na 3ciej międzyprążce znajdują się dwa wciski dość głębokie. Prążki lsza i 7ma sięgają prawie do sa- mego końca pokryw ; 8ma przed 7mą zanika przed wy- krojem brzegu tylnego. Kopalna ta postać zupełnie się zgadza z podziśdzień żyjącem B. bipunctatum L. Obecnie gatunek ten zajmuje większą część Europy a głównie przebywa w górach, gdzie dosięga granicy wiecznych śniegów (w Alpach do 26 2500 w n. p. m.). W Tatrach posuwa się aż do najwyż- szych szczytów. 9. Bembidium (Peryphus) tibiale Dft. cf. Tab. I. fig. 9. Długość pokrywy: 4 mm. Szerokość pokrywy: 1*25 mm. Elytris oblongo - ovat is, fortiter puncta- tostria t is. Pokrywy ciemno- metalicznie zielone, owalne, słabo wypukłe , z 8 prążkami , z których 6 są wyraźne głęboko kropkowane a 7ma przykrócona , tak z przodu jak z tyłu lekko zaznaczona i niewyraźnie kropkowana. Inne prążki prócz 7mej sięgają prawie po koniec pokryw. Prążka Sma przyboczna ku tyłowi wyraźna i głęboka, dalej odstaje od brzegu niż na przód zie. Przy samym końcu jednak kro- pki prążkowe mało wyraziste, przechodzą w linijkowate wciski (na rycinie nieuwydatnione). Brzeg pokryw prążka 8mą wyraźnie jest odsądzony. Gatunek ten, którego obie pokrywy dokładnie się przechowały, zbliża się najwięcej do B. tibiale Dft., żyją- cego podziśdzień przeważnie nad górskimi strumieniami w całych Karpatach tak w głębi gór jakoteż na podgórzu. 10. Bembidium (Oampa) boryslavicum m. Tab. I. fig. 10. Długość przedplecza: 0'75 mm. Szerokość przedplecza: 1 mm. Długość pokrywy: 2-75 mm. Szerokość pokrywy : 075 mm. Prothorace subcordato, elytris oblongo- oyatis, punctato-striatis, striis postice obso- 1 e t i s. 27 Przedplecze jest poprzecznie sercowate z narożami tyl- nemi prostokątnemi. W tych narożach obustronnie przy brzegu tylnym znajduje się głęboka i dość szeroka wklę- słość, odgraniczona od krawędzi bocznej wyraźną liste- wką; dno tej wklęsłości jest zarówno jak cały rąbek wzdłuż tylnej krawędzi głęboko ale obrzednio kro- pkowane. Pokrywy podłużnie owalne, są słabo wypukłe z 7 prążkami głęboko kropkowanemi, z których 2 przyśrod- kowe (przyszewne) są najgłębsze i dosięgają prawie końca pokryw, 3 i 4ta przed końcem są ze sobą połączone, 5ta dosięga również prawie samego końca a 6 i 7ma przed samem wcięciem tylnem brzegu bocznego zwolna przygasają. Na 3 międzyprążce przy prążce 3ciej są dwa mało wyraźne wciski kropkowate. Barwa przedplecza i pokryw jest ciemno-metalicznie zielona, prawie czarna. Gatunek ten najwięcej jeszcze zbliża się do B. fumi- gatum Dft., żyjącego szczególnie w wschodnio-południowej Europie nad morzem Czarnem, rzadziej zaś w środko- wych Niemczech , gdzie przebywa w pobliżu słonic. Od okazu, wypożyczonego z ces. Muzeum nadwornego w Wiedniu a pochodzącego z okolicy Kopenhagi różni się głównie : głęboko kropkowanym brzegiem nasadowym i wciskami przedplecza z odmienną nieco rzeźbą, tudzież mniej wyraźnie ku tyłowi kropkowanemi prążkami na pokrywach. 11. Bembidium (Campa) subcontaniiiiatum m. Tab. I. fig. 11. Długość pokrywy : 2 mm. Szerokość pokrywy : 0 75 mm. Elytris obscure virido-aeneis, punctato- striatis, striis inter nis (1 — 3) profundis, exter- nis (4 — 7) postice deletis. 28 Pokrywy czarnawo-zielone są podłużnie owalne, miernie wypukłe z 7 prążkami kropkowanemi, z których 2 pierwsze głębokie, sięgają prawie do końca pokryw, ocia wyraźna ale płytsza jest krótszą a 4 następne zna- cznie słabiej, tylko przy nasadzie pokryw głębiej są krop- kowane, ku tyłowi zaś zupełnie przygasają. Gatunek ten, którego tylko obie pokrywy się zacho- wały, najwięcej zgadza się z B. contaminatum Sahib., ży- jącem obecnie tylko w północnej Europie i Syberyi (To- bolsk, Krasnojarsk, Jenisejsk). Formę tę porównywałem z okazem znajdującym się w ces. Muzeum Nadwornem w Wiedniu jakoteż z pochodzącym z Finlandyi (ze zbioru E. Reittera). 12, Patrobus Gąsiorowskii ni. Tab. I. fig. 12. Długość pokrywy (ułomka): 5-j-x?»w (+7 mm). Szerokość pokrywy: 2*25 mm. Elytris oblongo-ova tis, puncta t o- stri atis, lateribus subparallelis, interstiis planiuscu- lis, obsoletetissime reticulatis punctatulisąue. Pokrywa podłużnie owalna (o ile z zachowanego ułomka sądzić można), z zaokrąglonem narożem nasado- wem, o bokach prawie równoległych, słabo wypukła, dość głęboko prążkowana o 9 prążkach wyraźnie krop- kowanych ; międzyprążki są bardzo słabo wypukłe, na tle bardzo drobno marszkowanem (pod lupą) z nie- regularnie rozrzuconemi kropeczkami drobniuchnemi, do- piero pod lupą wyraź nemi. Postać ta , której tylko po- krywa prawa i to nie cała się przechowała (brak bowiem prawie jednej trzeciej części końcowej), zbliża się najwię- cej do północno-europejskiego P. septentrionis Dej. Wpra- wdzie kształt pokrywy jest prawie zupełnie tego 29 samego przekroju, jednakże rzeźbą różni się znacznie od podziśdzień żyjącego gatunku a to głównie: prążkami wyraźniej kropkowanemi tudzież międzyprążkami szer- szemi i zupełnie prawie płaskiemi a nadto kropkowanemi. W naszych Karpatach żyją obecnie tylko dwa ga- tunki: P. excavatus Payk i P. quadricollis Mili., wcale różne niż forma opisana. P. septentrionis Dej. prócz pół- nocnej Europy żyje jeszcze w północnej Syberyi (Bar- naul, Jenisejsk). 13. Platynus (Europhilus) micans Nieol. Tab. I. fig. 13. Długość pokrywy : 4 mm. Szerokość pokrywy: 1*25 mm. Aeneo-virescens, elytris oblongo-ovatis, subtiliter striatis. Pokrywy ciemno- zielone z metalicznym połyskiem są słabo wypukłe, podłużnie owalne, poza środkiem bardzo słabo rozszerzone, przy nasadzie miernie, przed końcem nieznacznie wykrojone, delikatnie ale wyraźnie prążko- wane a w prążkach zaledwie kropkowane. Międzyprążki są prawie płaskie ; dopiero pod lupą bardzo delikatnie marszczkowane; 3 międzyprążka ma około 5 kropek wci- śniętych a 8ma opatrzona kropkami oczkowatemi. Kopalny ten gatunek zupełnie zgadza się z podziś- dzień żyjącym, który obecnie zajmuje dość znaczny obszar paleoarktyczny, rozsiedlony w całej Europie środkowej i północnej tudzież w zachodniej Syberyi. U nas znany jest także z okolicy najbliższej Lwowa (Pohulanka), gdzie w chłodnych debrach razem z innymi północnemi for- mami na moczarach śródleśnych przebywa. 30 14. Pterostichus (Pseudomaseus) aiithracinus 111. Tab. II. fig. 14. Długość przedplecza : 2*75 mm. Szerokość przedplecza : 3*75 mm. Długość pokrywy: 5'5-fxmm. Szerokość pokrywy: 2*5 mm. Prothorace subcordato, postice angu- stato, angulis posticis rectis, foveis basalibus punctatis, bistriatisąue; elytris striatis, in- terstitiis piani s. Przedplecze szersze niż dłuższe, o krawędziach bocz- nych łukowato ku przodowi rozszerzonych, ku nasadzie zwężonych a przed narożem nasado wem, wybiegającem w ostrokątny ząbek, łagodnie wykrojone; z dwoma wklę- słościami przynasadowemi, odgraniczonemi listewkowatą wstęgą od bocznej krawędzi; w obu wklęsłościach przy- nasadowych marszczysto kropkowanych z dwoma wyra- źnymi wciskami podłużnymi. Linia pośród ko wa wyraźnie wgłębiona; naroża przodowe prostokątne, lekko zao- krąglone. Pokrywa prawa, zachowana tylko w 3/4 nasadowej części ma wprawdzie taki sam kształt ale nieco odmienną rzeźbę aniżeli żyjący P. anthracinus Jll. Jest ona słabo wy- pukła z 9 prążkami wyraźnie ale płytko kropkowanemi ; 8ma prążka jak zwykle ma kropki oczkowate ku wewnątrz skośnie ustawione. Międzyprążki są płaskie ; prążka przy- stawkowa wyraźna, dość krótka, lsza i 2ga prążka przy nasadzie są połączone (anastomizują); międzyprążki 3 i 5, G i 7 są znacznie szersze od lej, 2giej i 4 tej równoszerokiej ; na 3ciej międzyprążce znajdują się 3 wciski kropkowate. Pokrywa ta różni się tylko zmienną szerokością między prążek , które u żyjącego P. anthracinns Jll. prawie wszystkie są równoszerokie tudzież prążka przystawkową, 31 która u żyjącego gatunku anastomizuje z 1 prążka a natomiast nasadowa część lszej prążki przerwana, zastę- puje prążkę przystawkową. Są to atoli osobnikowe różnice w rzeźbie zachowanej pokrywy, tak że jedynie na tej pod- stawie kopalnej postaci od żyjącej odłączyć nie można. P. anthracinus Jll. żyje obecnie w Europie i Sybe- ryi; pojawia się u nas wczas na wiosnę i w późnej je- sieni , zwyczajny po lasach i zaroślach pod kłodami drzew gnijących i pod kamieniami. Należy do najpospo- litszych biegaczów. 15. Pterostichus (Cryobius) blanduloides m. Tab. II. fig. 15. Długość przedplecza: 1*75 mm. Szerokość przedplecza : 225 mm. Długość pokrywy : 4 mm. Szerokość pokrywy : 1*5 mm. Prothorace subcordato, postice subangu- stato, angulis posticis recfcis, foveis basali- bus, bistriatis punct atisąue; elytris stria- topunctatis, striis interioribus profundioribus. Przedplecze zgadza się tak kształtem jak właściwą swą rzeźbą najwięcej jeszcze z przedpleczem podziśdzień żyjącego Pt. blandulus Mili. Jest ono szersze niż dłuższe o bocznych krawędziach ku przodowi mocniej łukowato zakrzywionych niż ku nasadzie, ku której łagodnie się zwęża. Naroża nasadowe są prostokątne , naroża przodowe rozwartokątne, przytępione. Linia pośrodkowa rowkowata nie dosięga ani przedniej ani tylnej krawędzi. Brzeg na- sadowy przedplecza grubokropkowany ma dwie wklęsłości przy narożach nasadowych a w nich po dwa wciski po- dłużne, z których zewnętrzny krótki i skośny listewką wyrazistą od krawędzi bocznej się odgranicza, wewnętrzny zaś głęboki znacznie wyżej ku środkowi przedplecza sięga. Pokrywy podłużnie owalne, miernie wypukłe, ku na- nasadzie lekko zaokrąglone i zwężone; listewka nasadowa z brzegiem bocznym tworzy kąt wyraźny, ząbkowato na zewnątrz nieco występujący; prążki dość niewyraźnie kro- pkowane, przyśrodkowe głębsze; 8ma prążka ze zwykłymi skośnooczkowatymi wciskami; prążka przystawkowa kró- tka; brzeg boczny przy końcu pokryw znacznie wycięty. Międzyprążki dość wypukłe; w tylnej połowie pokryw na 3 międzyprążce 2 wciski kropkowate. Forma ta tak pod względem całokształtu przedplecza i pokryw, jakoteż w rzeźbie najbardziej zgadza się z Pt. hlandulus Mili., od którego atoli różni się głównie mniej wyraźnemi kropkami w prążkach i głębszym wkro- jem przed końcem pokryw. Od Pt. strenuus Panz., do któ- rego rzeźbą pokryw również się bardzo zbliża, różni się głównie ząbkowato wystającem narożem nasadowem. Pt. hlandulus Mili. ogranicza się podziśdzień tylko do Tatr, gdzie przebywa tylko w krainie bał i turni# Jestto jedyny w Europie przedstawiciel podrodzaju Cry- obius Chaud., drugi gatunek Cr. boreąlis Men. żyje w pół- nocnej Syberyi. IG. Pterostichus (Steropus) aethiops Panz. Tab. II. fig. 16. Długość przedplecza : 2*5 mm. Szerokość przedplecza : 2*5 mm. Długość pokrywy: 7 mm. Szerokość pokrywy: 25 mm. Niger, protborace subrotundato, angulis posticis rotundatis, basi utrinque foveolato et obsolete bistriato; elytris ovatis, subcon- vexis, profunde striatis, punctis tribus im- pressis. 33 Przedplecze ku przodowi jest mało co mniej zwężone niż ku tyłowi, dość wypukłe z krawędziami bocznemi wazko odsadzonemi i odgiętemi. Wgłębienia przy naro- żach tylnej krawędzi są marszczysto kropkowane ; w nich znajdują się dwa dość wyraźne wciski podłużne. Linia środkowa przy nasadzie przechodzi w rowek głęboki, płytszy na przednim końcu. Pokrywy podłużnie owalne, wypukłe, mają krawędzie boczne dość wazko odgięte ; są one głęboko prążkowane a w prążkach bardzo słabo kropkowane; międzyprążki są nieco wypukłe i lśniące; 3cia międzyprążka ma trzy wciśnięte kropki a 8ma kilkanaście wcisków skośnooczko- watych. Gatunek ten, którego zachowało się kilka pokryw, należących do 3 okazów i jedno przedplecze wraz z za- piersiem, zupełnie się zgadza z żyjącym u nas w górach i na podgórzu , gdzie należy do zwyczajnych biegaczów. Obszar rozmieszczenia tego gatunku zajmuje Europę środ- kową i całą Syberyą. Przebywa w lasach tak pod kamie- niami jak pod korą drzew zbutwiałych. 17. Amara (Amara s. str.) suhaenea m. Tab. II. fig. 17. Długość pokrywy : 5 mm. Szerokość pokrywy: 1*75 mm. Elytrorum striis subtilibus, tenuissime punctulatis, postice non pr ofun dior ibus. Zachowała się tylko pokrywa prawa. Naroże bar- kowe jest ostrokątne; krawędź boczna od naroża barko- wego łagodnie zagięta , przed samym końcem pokryw jest dość głęboko wkroj ona. Prążki w liczbie 9 są jedna- kowo wyraziste tak przy nasadzie jak na końcu pokrywy. Prążka 8ma posiada zwykłe wciski skośnooczkowate. 3 34 Prążka lsza i 2ga dobiegają prawie samego końca po- kryw; 3 i 4ta tudzież 5 i 6ta są do siebie przed końcem zbliżone ale nie anastomizują ; 7ma prążka w tylnej części równoległa do krawędzi bocznej zbliża się przed końcem pokryw do 2giej a 8ma do lszej. Na zachowanym okazie wyjątkowo 3cia i 4ta prążka są pośrodku przerwane i ze sobą dwukrotnie połączone, skutkiem czego powstała nie- prawidłowość w prążkowaniu (deformitas striarum). Prą- żki 1 — 7 sa bardzo delikatnie kropkowane. Prążka przy- stawkowa dość długa z lszą się zlewa. Gatunek ten tak wielkością jak kształtem i rzeźbą pokrywy najwięcej zbliża się do najzwyczajniejszej u nas A. aenea Dej. (trivialis Dej), ale o zupełnej tożsamości w braku innych części przechowanych, szczególnie zaś przedplecza nic stanowczego orzec nie można. A. aenea Dej. należy do najbardziej rozpowszechnionych biegaczów. Obszar jej rozmieszczenia zajmuje cały pas paleoarktyczny od wysp Azorskich, północnej Afryki i Portugalii aż do zachodniej Syberyi. 18. Amara (Cyrtonotus) boryslayica m. Tab. II. fig. 18. Długość pokrywy : 7*5 mm. Szerokość pokrywy : 2*5 mm. Elytris eon vexiusculis, fortiter punctato- striatis, lateribus subpar allelis. Pokrywy są podłużnie owalne z bokami bardzo słabo ku tyłowi rozszerzonymi, prawie równoległymi, mocno wypukłe o 9 prążkach, dość głębokich i wyraźnie kropko- wanych. Prążka przystawkowa jest dość długa; lsza dosięga prawie końca pokryw; 3cia i 4ta, 5ta i 6ta są złączone przed końcem pokryw; 7ma wygięta w końco- wej połowie pokryw do krawędzi bocznej równolegle 35 zbliża się do 2giej ; 8ma posiada skośnooczkowate wciski ; 9ta tuż przy krawędzi bocznej nie dosięga ani nasady ani końca pokryw. Międzyprążki są płaskie z mdłym poły- skiem o płytkich kropeczkach, nieregularnie rozrzuconych a dopiero pod lupą dostrzegalnych. Gatunek ten najwięcej jeszcze zbliża się do A. con- vexiuscula Marsh.; przemawia za tern szczególnie równole- głość bocznych krawędzi , czem znowu różni się stale od pokrewnej a większej formy A. aidica Panz. Pokrewna A. convexiuscula Mrsh. żyje w całej środkowej i północnej Europie tudzież w Syberyi po góry Ałtajskie, szczególnie zaś na wybrzeżach morskich (nad Bałtykiem) i przy sło- nych jeziorach. Podrodzaj , do którego ten gatunek należy, posiada najwięcej przedstawicieli w Azyi północnej. 19. Harpalus pleistocenicus m. Tab. II. fig. 19. Długość pokrywy (niecałej): 5-j-xmw. Szerokość pokrywy: 2*5 mm. Elytris subpar allelis, planiusculis. striis distinctis, obsolete punctatis. Pokrywa, której tylko część nasadowa się przecho- wała, jest bardzo słabo wypukła, prawie płaska, z na- rożem nasadowem rozwartokątnem o krawędziach bocz- nych słabo zaokrąglonych, wyraźnie odsądzonych, prawie równoległych. Prążki , których jest 9, są miernie głębokie, niewyraźnie kropkowane; 8ma prążka z skośnooczkowa- tymi wciskami; międzyprążki są prawie całkiem płaskie. Prążka przy stawkowa dość długa zlewa się z lszą prążka pod kątem ostrym. O ile z rzeźby i kształtu przechowanego ułomka wnosić można należy ten gatunek do grupy, której przed- stawicielem jest H. hirtipes Panz; do tego też gatunku, 36 żyjącego podzisdzień w całej prawie środkowej i półno- cnej Europie tudzież w zachodniej Syberyi najwięcej się zbliża. II. DYTISCIDAE (PŁYWAKOWATE). 20. Coelambus picipoides m. Tab. II. fig. 20. Długość pokrywy : 375 — 4 mm. Szerokość pokrywy: 1*5 mm. Oblongo- ovalis, eon vexiusculus , creber- rime et pro fundę punctatus, elytrorurn striis (juatuor pone medium abbreviatis. d\ Pokrywy podłużnie owalne , dość mocno wypukłe, ostrokończyste , ku nasadzie mocno zwężone, gęsto i głę- boko kropkowane z bardzo delikatnemi kropeczkami na pólkach międzykropkowych. Od nasady ku środkowi zle- wają się kropki w cztery rowkowate prążki, z których jedna mniej wyraźna przy samym szwie się znajduje, dwie pośrodku a czwarta od naroża nasadowego bliżej brzegu bocznego przebiega i poza środkiem pokrywy za- nika. Kropki po kilka często się zlewają a ku końcowi pokryw wprawdzie nieco są słabsze ale jeszcze gęściej ułożone niż w połowie nasadowej. Forma ta, której dwie pokrywy w ile ozokerytowym się utrzymały, całokształtem i rzeźbą zbliża się jedynie do C. impressopunctatus Sckall. (picipes F.). Różni się atoli od gatunku żyjącego nieco mniejszymi wymiarami i gę- ściej ułożonemi kropkami. G. impressopunctatus Schall. należy do wkołobiegunowych gatunków, znany tak z Europy jak z Syberyi i północnej Ameryki. U nas należy do najpo- spolitszych pływaków. 37 21. Coelambus Dzieduszyckii ra. Tab. II. fig. 21. Długość pokrywy: 325 mm. Szerokość pokrywy: 125 mm. Oblongo-ovalis, subconvexus, testaceus; elytrorum lineis quatuor, nec basin nec a p i- cem attingentibus, nigris. Pokrywy są podłużnie owalne, lśniące, dość wypukłe, brunatnawo żółte z 4 czarnymi paskami , nie dosięgają- cymi ani nasady ani ich końca ; pasek 4ty pośrodku jest przerwany. Powierzchnia pokryw jest gęsto i dość głęboko kropkowana ; na 2gim i 4tym pasku kropki wyrazistsze, przy nasadzie są nieregularnie uszeregowane. Brzeg boczny jest dość mocno ku narożu nasadowemu zakrzywiony. Forma ta, której kilka tylko pokryw w dobrym stanie się przechowało, zbliża się najwięcej do C. nouem- lineatus Steph. 0 ile z opisu tak Schauma (Naturge- schichte der Insecten D eutschlands. I. B. 2 Hael- fte. Berlin 1868 str. 5 — 6) jak Ganglbauera (Die Kiifer von Mitteleuropa. Wien 1892 str. 452) wynika, z grupy Coelambus jedynie tylko ten gatunek najwięcej zgadza się z kopalnym. Różnica jednak u kopalnego ga- tunku polega głównie na brzegu bocznym mocniej ku na- sadowemu narożu zagiętym i silniejszem kropkowaniu pokryw. H. novemlineatus Steph. żyje głównie w północnej Europie (Laponii, Szkocyi), według Schauma także w Meklenburgii a według Heydena w północnej Syberyi (przy ujściu Jeniseju). 38 22. Coelambus Medźwiedzkii m. Tab. II. fig. 22. Długość pokrywy : 3*5 mm. Szerokość pokrywy: 1'5 mm. Oblongo-ovalis, nitidus, parum convexus, pallide-luteus, elytris fere laevibus, sutura lineisąue ijuatuor. nec ba sin nec a picem attin- gentibus, nigris. Podłużnie owalny, słabo wypukły, bladożółtawy. Po- krywy prawie całkiem gładkie i lśniące (d) z czarnym szwem i 4ma czarnymi paskami linijkowatymi, z kfcórych 4ty pośrodku jest przerwany. Pasek 2gi i 4ty ledwie zaznaczony sięga dalej ku przodowi niż lszy i 3ci. Na gładkiej powierzchni pokryw zaledwie pod lupą widać drobniutkie i gęste kropki ; wzdłuż pasków linijkowatych występują nieregularne szeregi rozrzuconych kropeczek mocniejszych. Końce pokryw są mocno zaostrzone, brzeg boczny wyraźnie ku nasadowemu narożu łukowato zagięty. Jedyny okaz, którego obie tylko pokrywy w dosko- nałym stanie się przechowały, zbliża się bardzo do C. enneagrammus Ahr. żyjącego podziśdzień przy słonicach w Niemczech środkowych (Stassfurt i Halle), w Siedmio- grodzie , południowej Rosyi , Turkestanie i Persyi. Według E. Keittera zbliża się także do C. pallidulus Aube, zna- nego z Francyi i Syberyi, tudzież do C. caspius Wehncke, żyjącego w południowo-wschodniej Rosyi. 23. Coelambus Ganglbaueri m. Tab. H. fig. 23. Długość pokrywy: 3 mm. Szerokość pokrywy : 1-25 mm. Ovalis, eon vexiusculus, testaceus, confer- 39 tim punctulatus : elrtrornm su tura. lineis qua- tuor. nec basin nec apicem attingentibus line- olisque duabus eiternis nigris. Mas nitidus, femina opaca subtiliter que punctata. Pokrywy są owalne, wypukłe, bladobrunatne, bardzo gęsto i dość mocno kropkowane. Brzeg przyszewny i 4 linie wąziutkie, nie dosięgające ani nasady ani końca pokryw, czarne. Linia 4ta pośrodku przerwana ; nadto w tylnej połowie bliżej brzegu znajdują się dwie linijki, z których zewnętrzna znacznie jest dłuższa Obie te linijki tak do siebie jak do brzegu bocznego są równoległe. Brzeg boczny ku nasadowemu narożu jest mocno zakrzy- wiony, przed końcem zaś ostrokątnym pokryw łagodnie ale dość wyraźnie wykrojony. Z dwu przechowanych pokryw jedna, należąca do z. jest głębiej i niezbyt gęsto kropkowana a stąd powie- rzchnia lśniąca; druga zaś pokrywa, należąca do 1, jest gęściej ale płyciej kropkowana a przeto jej powierzchnia prawie nie ma połysku lub tylko mdły. Postać ta należy wprawdzie do grupy Coelambas. ale z żadnym z znanych mi gatunków paleoarktycznych nie może być bezpośrednio porównana. Xajwięcej jeszcze roz- miarami i kropkowaniem przypomina C. MarkUni, Gyll. znanego z północnej Europy i zachodniej Syberyi. 2Ł Coelamłms latefasciatus m. Tab. H. fig. 24. Długość całkowita : 5 mm. Długość pokrywy: 4*25 mm. Szerokość pokrywy: 1*5 mm. Oblongo:OYatus, rubrotest aceus, protho- race lateribus subrotundato, elytris apice tu- midis, sexfasciati s . subtilissime punctatis. 40 Owalny, miernie wypukły, brunatnawożółty. Głowę ma dość szeroką, nadzwyczaj drobniutko kropkowaną, prawie gładką. Przedplecze jest szersze niż dłuższe o lekko zakrzywionych krawędziach bocznych, wyraźnie ulistewkowanych ; naroża tylne są prostokątne. Tarcza przedplecza jest nader drobniutko, ku brzegom wyraźnie kropkowana. Pokrywy są bardzo drobniutko i gęsto kro- pkowane, każda o 6 — 7 liniach paskowatych, dosięgają- cych prawie samej nasady pokryw ; 6ta linia w przedniej połowie jest przerwana. Wzdłuż każdej pokrywy przebie- gają 3 nieregularne szeregi mocniejszych kropek, z któ- rych jeden przy szwie a dwa po środku każdej pokrywy. Brzeg pokryw ku nasadowemu narożu jest dość skośnie zakrzywiony. Sam koniuszek pokryw jest przytępiony, jakby ucięty. Gatunek ten nie zgadza się z żadną znanych mi po- staci dzisiejszych, należących do tego samego rodzaju. 25. Coelamfous ozokeriticus m. Tab. II. fig. 25. Długość całkowita: 4'5 -5 mm. Długość pokrywy: 4 mm. Szerokość pokrywy: 1*5 mm. Ovalis, testaceus, tenuiter pubescens; pro- thoracis lateribus subrotundatis, elytrorum lineis ąuatuor, nec basin nec apicem attin- gentibus, nigris. Owalny, miernie wypukły, mało lśniący; pokrywy ma żółtawo- brunatne z czterema liniami czarnemi, niedosię- gającemi ani nasady ani ich końca i z 1 — 3 plamkami bocznemi. Głowa jest bardzo delikatnie i gęsto kropko- wana. Przedplecze na krawędziach bocznych, ostrolistew- kowatych, jest miernie zaokrąglone, ku przodowi zwę- 41 żonę z narożami tylnemi prawie prostokątnemi. Powierz- chnia przedplecza jest bardzo delikatnie i gęsto kro- pkowana z grubszemi kropkami przybocznemi. Pokrywy są drobniutko i nadzwyczaj gęsto, marszczysto kropko- wane z mało wyraźnymi szeregami kropek mocniejszych wzdłuż czarnych nakreśleń linijkowatych. Brzeg boczny pokryw jest słabo ku nasadowemu narożu zagięty. Na niektórych okazach utrzymało się częściowe uwłosienie, złożone z króciutkich szaro- żółtawych włosków. Kopalny ten pływaczek z żadnym znanym mi gatun- kiem rodzaju Coelambus nie może być bezpośrednio poró- wnany. Obok kilku innych chrząszczów kopalnych należy on do najzwyczajniejszych w ile ozokerytowym; nie było prawie jednej bryłki tego iłu, w którejby bodaj jedna pokrywa w gorszym lub lepszym stanie przechowania się nie znalazła. 26. Hydroporus (Oreodytes) foorealis GylL Tab. III. fig. 26. Długość pokrywy: 3 5 mm. Szerokość pokrywy: 1/25 mm. Oblongo - ovalis, subdepr essus, luridus; elytris subtilissime reticulatis sparsimąue punctatis, elytrorum lineis sex maculisąue lateralibus nigris. Sp. H. bor eali Gy 11. aeąualis. Pokrywa jest przed zaostrzonym końcem nieco wy- krojona, słabo wypukła, blado brunatnawa. Szew i sześć pasków, nie dosięgających ani nasady ani końca pokrywy i plamka boczna mniej lub więcej pośrodku umieszczona są czarne. Powierzchnia jest słabo i obrzednio kropko- wana, lśniąca; brzeg boczny pokrywy ku narożu nasado- wemu dość mocno zagięty. 0 ile z kształtu, nakreślenia i właściwego kropko- 42 wania jedynej zachowanej pokrywy wnosić można, gatu- nek ten zgadza się zupełnie z żyjącym H. borealis Gyll., znanym z Alp, Pyrenejów, Szkocyi, Finlandyi, Laponii, zachodniej Syberyi a u nas z Tatr. Jestto zatem górska a zarazem arktyczna postać, przywiązana do chłodnych wód paleoarktycznego obszaru. Okaz, z którym porówny- wałem bezpośrednio ten gatunek, pochodzi z regli ta- trzańskich przy Zakopanem. 27. Hydroporus praedorsalis m. Tab. III. fig. 27. Długość pokrywy : 4 mm. Szerokość pokrywy: 125 mm. Elytris oblongo-ovalibus, subconvexis, crebre fortiterąue punctatis, subtilissime re- ticulatis. Sp. H. dorsali F. affinis. Pokrywy podłużnie owalne , dość wypukłe z dwojaką rzeźbą. Powierzchnia ich bowiem ma tło drobniutko marszczkowane a na tern tle dopiero jest gęsto i dość głęboko kropkowana; kropki miejscami po dwie lub kilka zlewają się w zmarszczki. Odstępy międzykropkowe są tej samej prawie szerokości jak średnica kropek. Gdzie- niegdzie zachowały się jeszcze porozrzucane włoski przy- krótkie, śniadawo- szare jako resztki dawniejszego uwło- sienia. Brzeg boczny ku narożu nasadowemu wyraźnie zakrzywiony. Postać ta, której tylko obie pokrywy się przecho- wały, zgadza się najwięcej z H. dorsalis F., chociaż przy- pomina także //. rufifrons Dft., od którego atoli różni się gęstszem i nieregularniejszem kropkowaniem. Podziśdzień żyjący //. dorsalis F. należy do paleo- i neoarktycznego pasu , znany z całej północnej i umiarkowanej Europy, tudzież z Syberyi i północnej Ameryki. 43 28. Hydroporus lapponum Gyll. var. Tab. HI. fig. 28. Długość całkowita : 4'25 mm. Długość pokrywy: 3*5 — 375 mm. Szerokość pokrywy: 1*25 — 1*5 mm. Oblongo-ovalis, leviter convexus, subni- tidus, obsoletissime reticulatus; capite parce subtiliterque punctato prothorace lateribus rotundato, disco sparsim obsoleteąue punc- tato; elytris crebre punctulatis. Podłużnie owalny z mdłym połyskiem. Głowę ma miernie dużą z wyraźnemi, obrzednio rozrzuconemi kro- pkami. Przedplecze o łagodnie zaokrąglonych krawędziach bocznych jest przy brzegach gęsto i głęboko, pośrodku zaś obrzednio i delikatnie kropkowane. Pokrywy ku koń- cowi dość mocno zwężone mają ku nasadowemu narożu boki wyraźnie łukowato zakrzywione. Kropkowanie na tle siat- kowatem jest dość głębokie i gęste o pólkach między- kropkowych szerszych od średnicy samychże kropek. Postać ta tak rozmiarami jak rzeźbą zgadza się prawie zupełnie z żyjącym H. lapponum Gyll., od którego różni się tylko nieco gęstszem i mocniejszem kropkowa- niem pokryw. Zresztą innej różnicy dopatrzyć trudno mię- dzy okazami kopalnymi a żyjącymi, dostarczonymi przez E. Reittera z Tromsó z Laponii. Żyje także w północnej Syberyi (Jenisej). 29. Hydroporus subarcticus m. Tab. IH. fig. 29. Długość całkowita: 4*5-5 »ra. Długość pokrywy: 35 — 4 mm. Szerokość pokrywy: 1*25 mm. Ovatus, parum convexus, subtilissime pun- 44 ctato-reticulatus, subnitidus, prothoracis la- teribus vix rotundatis; elytris longitudina- liter obsolete costulatis. Owalny, mało wypukły. Głowę ma bardzo drobniutko ale obrzednio kropkowaną. Przedplecze o bokach słabo zaokrąglonych jest jednostajnie, gęsto i dość drobno ale wyraźnie kropkowane tak pośrodku jak ku brzegom a nadto przy ukośnem oświetleniu kropki te jakby podłużne kreski tworzą. Naroża tylne przedplecza są rozwarto- kątne. Pokrywy mają mdły połysk i są nadzwyczaj drobno siatkowo kropeczkowane o wydłużonych mało wyraźnych oczkach. Brzeg boczny jest łagodnie ku narożu barko- wemu zakrzywiony. Nadto występują na pokrywach mniej lub więcej wyraźne podłużnie- żeberkowate wypukłości (może skutkiem zgniecenia). Postać ta należy do najpospolitszych pływaków w ile ozokerytowym. Najwięcej jeszcze zbliża się do II. arcticus Thoms., który atoli ma pokrywy mocno zaostrzone ; zresztą innemi znamionami prawie nie różni się od kopalnej po- staci. H. arcticus Thoms żyje tak w północnej Europie jak Syberyi (nad Dudinką i Kantajką, wpływającemi do Jeni- seju; Obdorsk). 30. Hydropoms praeniyalis m. Tab. III. fig. 30. Długość pokrywy: 3*5 mm. Szerokość pokrywy: 0 9 mm. Elytris parum convexis, dense punctula- tis , subtilissime reticulatis, duabus seriebus punctorum magnorum instructis. Sp. H. nivali H eer similis. Pokrywy podłużnie owalne, słabo wypukłe, ku nasa- dzie lekko łukowato zakrzywione, pośrodku w połowie 45 swej długości mało co szersze a ku końcowi tępo zaostrzo- nemu dość mocno zwężone. Powierzchnia pokryw jest gęsto i jednostajnie kropkowana (na rycinie kropki są zanadto wydłużone) a pomiędzy kropkami nader drobniuchno mar- szczkowana z dwoma szeregami większych kropek, mniej więcej w równej odległości wzdłuż ich tarczy przebiega- jących. Pólka międzykropkowe są tej samej lub mniejszej średnicy niż kropki , przy skośnem oświetleniu nieco wy- dłużone. Przy samym szwie pokryw przebiega wgłębiona prążka, wyrazistsza w tylnej części a najgłębsza przy sa- mym końcu. Forma ta tak rzeźbą jak kształtem i wielkością po- kryw najwięcej z pomiędzy znanych mi gatunków zbliża się do H. nivalis Heer., żyjącego obecnie w środkowo- europejskich górach w wysokości 1600 — 2300 m n. p. m. Czy jest ta forma z podziśdzień żyjącym gatunkiem zu- pełnie identyczną, czy też nieco gęstszem i mocniejszem kropkowaniem stale się od niego różni, nie można na podstawie jedynego chociaż dobrze zachowanego okazu nic stanowczego orzec. Formę tę porównywałem z oka- zem pochodzącym z Alp niższo-austryackich (ze zbiorów E. Reittera). 31. Hydroporus praenigrita ni. Tab. III. fig. 81. Długość całkowita: 3*5 mm. Długość pokrywy: 2*75 mm. Szerokość pokrywy: 175 mm. Oblongus, eon vexiusculus, subtilissime re- ticulatus, parce punctatus; capite magno, obso- lete-punctato; prothorace elytris subangu- stiore, lateribus subrectis. Sp. H. nigritae F. propinąua. 46 Podłużnie owalny, miernie wypukły; powierzchnia przedplecza i pokryw jest drobniuchno siatkowana (sza- grynowa). Głowa dość wielka, delikatnie i obrzednio krop- kowana. Przedplecze ku przodowi ma wyraźnie uliste- wkowane krawędzie boczne , lekko zaokrąglone ; tarcza przedplecza ku brzegom jest dość silnie ale nie gęsto, pośrodku zaś bardzo delikatnie i obrzednio kropkowana. Pokrywy są dość mocno ale obrzednio kropkowane z dwoma bardzo słabo występującemi szeregami kropek mocniej- szych ; krawędzie ich boczne są lekko ku kątowi nasa- dowemu zagięte. Postać ta rzeźbą i kształtem przedplecza jak pokryw najwięcej zbliża się do H. nigrita F. i H. nivalis Heer., szczególnie zaś do pierwszego gatunku tak w kropko- waniu głowy, przedplecza jak pokryw, mniej zaś do dru- giego, odznaczającego się gęstszem kropkowaniem i więk- szymi rozmiarami ciała. H. nigrita F. zamieszkuje środ- kową i północną Europę tudzież zachodnią Syberyę. 32. Hydroporus pleistocenicus m. Tab. III. fig. 32. Długość całkowita : 3*5 mm. Długość pokrywy : 2*75 mm. Szerokość pokrywy: 0*75 mm. Oblongo - ovalis, subconvexus, nitidulus profunde, minus crebre punctatus; protho- race lateribus subrotundato, disco confertim punctato. S p. H. discreto Fairm. assimilis. Podłużnie owalny, miernie wypukły, mocno lśniący. Głowa jego jest miernie wielka; dość gęsto i głęboko kropkowana; przedplecze o lekko zaokrąglonych krawę- dziach bocznych , na tarczy gęsto i głęboko, ku krawędzi przedniej gęściej kropkowane; pokrywy są głęboko, nieco 47 rzadziej niż przedplecze kropkowane z dwoma szeregami kropek wyrazistszych, nie dochodzących ich połowy ; kra- wędzie boczne pokryw ku barkowemu narożu są lekko zagięte. Rzeźbą głowy, przedplecza i pokryw zbliża się ta postać najwięcej do H. discretus Fairm., od którego atoli różni się nietylko nieco mniejszymi wymiarami lecz także bardziej wydłużonym kształtem] ciała , tudzież mocniejszem a zarazem stosunkowo obrzedniejszem kropkowaniem. 33. Hydroporus Sandfoergeri m. Tab. III. fig. 33. Długość całkowita : 3 — 3*75 mm. Długość pokrywy: 2'5 — 3mm. Szerokość pokrywy: 1 — 1*25 mm. Obl*ongo-ovalis, convexiusculus;capite spar- sim, sub tilissimeque punctulato; prothoracis disco parce punctato, lateribus subrotundato; elytris crebre fortiterąue punctatis. Sp. H. fuscipenni Schaum affinis. Podłużnie owalny, miernie wypukły. Głowę ma dro- bniuchno i obrzednio kropeczkowaną. Przedplecze ku przo- dowi jest mocno zwężone o bokach słabo zaokrąglonych, wyraźnie ulistewkowanych. Tarcza przedplecza jest dość mocno ale rzadziej a ku brzegowi mocniej i dość gęsto kropkowana. Pokrywy są dość głęboko i dość gęsto kro- pkowane z 2 — 4 mniej lub więcej wyraź nemi szere- gami kropek nieco głębszych , widocznych w połowie na- sadowej , z których jeden szereg przy szwie przebiega, dwa pośrodku a 4ty przy brzegu. Brzeg boczny pokryw ku narożu barkowemu jest skośnie zagięty. Gatunek ten tak wymiarami jak rzeźbą zbliża się jedynie do H. fuscipennis; Schaum., od którego głównie 48 różni się nieco głębszemi kropkami na pokrywach i mniej lub więcej uwydatnionymi szeregami kropek (jak np. u H. planus F.) ; na okazach żyjących jednakże , otrzyma- nych z Litwy, dwa szeregi kropek są dość wyraźne, H, fuscipennis Schaum, ma bardzo znaczny obszar rozsiedle- nia, gdyż zajmuje nietylko środkową i północną Europę, lecz jest także znany z północnej Syberyi i Ameryki (Alaszka). 34. Hydroporus Clessini m. Tab. III. fig. 34. Długość pokrywy: 2'bmm. Szerokość pokrywy: 0 75 mm. Oblongo- ovali s, nitidus, convexiusculus; elytris fortiter, minus crebre punctatis. Sp. H. Sandbergeri m. affinis. Jedyna pokrywa , zachowana w całości , tak kształ. tern jak rzeźbą najwięcej zbliża się do poprzedzającego gatunku. Różni się atoli od niego nietylko znacznie mniej- szymi wymiarami lecz głównie obrzedniejszem i mniej głę- bokiem kropkowaniem, tudzież brzegiem bocznym pokryw nie tak mocno ku barkowemu narożu zakrzywionym. Jestto zarazem najmniejszy z kopalnych gatunków tego rodzaju. 35. Agfibus congeneroides 111. Tab. III. fig. 35. Długość całkowita: 8— 8*25 m m. Długość pokrywy: 6— 7*5 mm. Szerokość pokrywy: 2*25— 2-5 mm. 0vali8, parum convexus, nitidus, subti- lissime reticulato-punctatus; elytrorum serie- 49 bus tribus punctorum, postice irregularibus. Sp. A. congenero Payk. assimilis. Owalny, słabo wypukły z lśniącym połyskiem. Głowę ma drobniuchno, jednostajnie siateczkowaną ; przedplecze pośrodku bardzo drobno siateczkowane , ku krawędziom bocznym marszczkowane a pośrodku prawie gładkie. Wzdłuż brzegu przedniego przedplecze jest głęboko kro- pkowane, toż samo wzdłuż brzegu tylnego ale ze znaczną przerwą pośrodku. Pokrywy mają tło bardzo drobniutko siatkowane , przytem mniej lub więcej delikatnie krope- czkowane z trzema szeregami kropek większych i głęb- szych, w nasadowej połowie dość regularnie ułożonych, w tylnej zaś nieregularnie rozrzuconych. Jestto jedna z najpospolitszych postaci w Borysław- skim ile ozokerytowym. Dziś żyjący A. congener Payk. zgadza się z formą kopalną tak pod względem wielkości, kształtu jak rzeźby. Od okazów krajowych kopalny gatu- nek ten różni się głównie nieco wyraźniejszem siatkowa- niem i kropkowaniem, lecz znajdują się i takie okazy, których prawie nie podobna odróżnić od żyjących. Dzisiejszy A. congener Payk. jest formą wkołobiegu- nową, zajmującą całą środkową i północną Europę, Sy- beryą i północną Amerykę. Występuje w kilku odmia- nach, różniących się rzeźbą i wielkością. Do szeregu tych odmian przyłącza się powyżej opisana forma kopalna, która z podziśdzień żyjącą na tym samym obszarze roz- mieszczenia w bezpośrednim zostaje związku. 36. Agafous corticeus m. Tab. III. fig. 36. Długość całkowita : 75 mm — 8 mm. Długość pokrywy: 6— 625 mm. Szerokość pokrywy : 25 mm. 50 Oblongo- ovalis, parum convexus, reticu- lato-coriaceus; prothoracis lateribus subro- tundatis, angulis posticis fere rectis. Podłużnie owalny, miernie wypukły z słabym poły- skiem, siatko wato-marszczkowany, prawie korowaty. Głowę ma miernej wielkości ; przedplecze o krawędziach bocz- nych słabo zaokrąglonych , podobnie jak głowa i pokrywy grubo marszczkowane z zaledwie widocznem kropkowa- niem przy brzegu przednim i tylnym; naroża tylne pra- wie prostokątne. Pokrywy o łagodnie owalnych bokach są jednostajnie ku przodowi i tyłowi zwężone, z jedno- stajną rzeźbą bez widocznych kropek. Postać ta wyróżnia sie od innych kopalnych gatun- ków tego rodzaju właściwą rzeźbą powierzchni grubo siatkowo-marszczkowanej. Prawdopodobnie należy do grupy A. congener Payk. 37. Agahus Reitteri m, Tab. IV. fig. 37. Długość pokrywy: 5 mm. Szerokość pokrywy: 2 mm. Ovalis, nitidus, parum convexus; elytris subtilissime reticulatis, plus minusve dense inaequaliterque punctatis. Sp. A. Wasastjaer- nae Sahib, affinis. Owalny lśniący, słabo wypukły. Pokrywy posiadają tło bardzo drobno i niewyraźnie siateczkowane a na tern tle są gęsto i dość głęboko ale nierówno kropkowane, skutkiem czego szeregi pośrodkowe prawie wcale się nie wyróżniają. Gatunek ten, którego obie tylko pokrywy się prze- chowały, bezpośrednio nie zbliża się do żadnej w naBzym kraju znanej formy. Najwięcej jeszcze jest podobny do 51 połnocno-europejskiego i sybirskiego A. Wasasłjaernae Sahib., który jednak ma pokrywy jednostajnie i chociaż wyraźnie ale mniej głęboko kropkowane a trzy szeregi kropek znamienne wyraziste. Do dalszych różnic należy także kształt pokryw, które u formy kopalnej ku tyłowi znacznie więcej są zeszczuplone. 38. Agabus parvulus m. Tab. IV. fig. 38. Długość pokrywy: 4" 75 mm. Szerokość pokrywy: 1*75 mm. Oblongo-ovalis, convexus, niger, nitidus, subaeneo-micans; elytris subtilissime reticu- lato punctatis. Sp. A. affini Payk. propinąua. Pokrywy miernie wypukłe, od połowy ku końcowi są dość zwężone , lśniące z ciemno metalicznym połyskiem. Powierzchnia pokryw jest bardzo delikatnie siatkowo- marszczkowana z trzema tylko w nasadowej połowie dość regularnymi szeregami grubych kropek a prócz tych z drobniejszemi jeszcze dość gęsto rozrzuconemi kro- peczkami. Pokrywy tak swoim zarysem , rzeźbą jak wielkością przemawiają tylko za najbliższem pokrewieństwem z A> affinis Payk., żyjącym obecnie w środkowej, głównie zaś w północnej Europie i zachodniej Syberyi. 39, Agabus Niedźwiedzkii m. Tab. IV. fig. 39. Długość pokrywy: 7-5—8 mm. Szerokość pokrywy: 3 mm. Oblongo-ovatus, parum convexus, subni- tidus; elytris subtilissime, aeąual iterque re- ticulatis, sparsim punctatis. 52 Podłużnie owalny, słabo wypukły, z mdłym poły- skiem. Pokrywy, które jedynie się przechowały, mają po- wierzchnię bardzo drobniutko siateczkowaną o kolistych dość wypukłych oczkach; nadto są płytko ale wyraź aie kropkowane. Brzeg boczny pokryw jednostajnie i łagodnie ku barkowemu narożu się zakrzywia; naroża barkowe prawie prostokątne o zaokrąglonym wierzchołku. Koniec pokryw jest ostrokątny. Postać ta rzeźbą właściwą wyróżnia się łatwo od wszystkich mi znanych gatunków paleoarktycznych tego rodzaju. Szczególnie znamienne dla tego gatunku są dro- bniutkie oczka siatki pokrywowej jednostajnie gęste i kolistawe. 40. Ilybius boryslaricus m. Tab. IV. fig. 40. Długość pokrywy: 75 — 8 mm. Szerokość pokrywy: 25 — 2 75 mm. Oblongo-ovalis, subconvexus, supra nigro- aeneus, subtilissime reticulatus; elytrorum tribus seriebus punctorum, irr egularibus, di- stinctis; elytris postice angustatis. Sp. J. angu- stiori Gyll. assimilis. Podłużnie owalny, słabo wypukły z połyskiem kru- szcowym, drobniutko siateczkowany. Pokrywy ku środ- kowi mało rozszerzone, ku końcowi dość znacznie ze- szczuplone o trzech szeregach nieregularnie ułożonych, mniej lub więcej wyrazistych kropkach. Dwie tylko pokrywy, jakie się przechowały w ile ozokerytowym, zgadzają się tak swym kształtem jak rzeźbą i wielkością jedynie z żyjącym podziśdzień w pół- nocnej Europie, Syberyi i północnej Ameryce gatunkiem 53 I. angustior Gyll., który wraz z /. guttiger Gyll. i I. aene- scens Thoms. jedną blisko spokrewnioną tworzy grupę. Od I. guttiger Gyll. różni się głównie zarysem pokryw w tylnej połowie bardziej zwężonych tudzież barwą cie- mnometalową, od I. aenescens Th. również bardziej ku końcowi zeszczuplonemi pokrywami. 41. Rantus praesuturellus m. Tab. IV. fig. 41. Długość pokrywy: 7— 8 mm. Szerokość pokrywy: 275— 3wa Oblongo-ovatus, testaceus; elytris subtiliter reticulatis, creberrimeąue nigro-irroratis. Femina elytris ultra medium breviter strigoso-canalicu- latis. Podłużnie owalny; pokrywy żółtawośniade , jedno- stajnie drobniutko siatkowane (fig. 41. a. c), jakby po- marszczone z oczkami kolistawemi, bardzo gęsto czar- nawo nakrapiane (fig. 41. a. d) z wyjątkiem brzegu bocz- nego, wolnego od cętek kropkowatych ; cętki te szcze- gólnie w tylnej połowie pokryw nieregularnie się zlewają. U samicy w nasadowej połowie aż poza ich środek wystę- pują mniej lub więcej równoległe krótko - wężykowate bruzdki rowkowate (fig. 41. d.), podobnie jak u dzisiej- szego B. suturalis Lac i B. suturellus Harris. Kształtem ciała, wymiarami, rzeźbą i nakreśleniem forma ta najwięcej zbliża się do B. suturellus Harr. i B. exoletus Forst, również do siebie bardzo podobnych ga- tunków. Wzmiankę atoli o właściwej rzeźbie pokryw u samicy znajdujemy tylko przy B. suturellus Harr. (bistriatus Er.,) tak u Ganglbauera (Die Kafer von Mit- teleuropa. Wien 1892 na str. 501. „In Lappland und 54 Nordamerika kommen 9 mit gestrichelter Basis der Flilgeldecken vor" a u Kiesenwettera (Naturgeschichte der Insecten Deutschlands. I. Bd. 2 Halfte. Berlin 1868) na str. 87: „Die Fliigeldecken des Weibchens nicht selten auf der vorderen Halfte stellenweise gerunzelt. Ta właściwość rzeźby 9 przemawia tylko za najbiższem pokrewieństwem tej kopalnej formy z powyższym gatun- kiem wkołobiegunowym, który podziśdzień zajmuje całą środkową i północną Europę, tudzież Syberyą i północną Amerykę. 42. Cymatopterus striatus L. Tab. IV. fig. 42. Dłkgośó pokrywy : 14 mm. Szerokość pokrywy : 45 mm. Długość przedplecza: 2 25 mm. Szerokość przedplecza: 5'75— 6 mm. Oblongus, prothorace lateribus subrotundato, disco irregulariter, distincte strigoso, angulis an- ticis acutiusculis, valde prominulis; elytris trans- yersim fortiter strigosis. Owalny, mocno wydłużony, żółtawo brunatny; przed- plecze prawie 3 razy szersze niż dłuższe, ku przodowi mocno zwężone o krawędziach bocznych słabo zaokrąglo- nych; kąty przednie ostro i mocno wyciągnięte, kąty tylne prawie prostokątne w samym wierzchołku zaokrą- glone. Powierzchnia przedplecza na tarczy nieregularnie wężykowato i głęboko prążkowana, ku brzegom głęboko ale obrzednio kropkowana. Pokrywy poprzecznie równo- legle głęboko prążkowane, prawie rowkowane; rowkowanie widocznie już gołem okiem, słabsze dopiero w końcowej ćwiartce, nadaje pokrywom właściwy połysk jedwabisty; trzy szeregi małowyrazistych kropek ku końcowi pokryw 55 zanikających, ?. których 3ci szereg najmniej wyrazisty i bardzo nieregularny od barkowego naroża się poczyna i mniej więcej równolegle do brzegu bocznego się przewija. Gatunek ten wydłużonym kształtem ciała, tudzież mocnem prążkowaniem pokryw i rzeźbą przedplecza wy- różnia się łatwo od innych form pokrewnych tego ro- dzaju. Dotychczas z iłu ozokerytowego udało mi się wy- dobyć zaledwie kilka pokryw i 4 przedplecza. Podziśdzień żyjący C. striatus L. jest formą przeważnie arktyczną, znaną tak z północnej Europy a w części z środkowej (u nas z okolic Lwowa i Podola) tudzież z Syberyi. 43. €ymatopterus dolabratus Payk. Tab. IV. fig. 43. Długość całkowita: 15 — 16 mm. Długość pokrywy: 12— 13 mm. Szerokość pokrywy : 4— 4'25 mm. Oblongo-ovalis; capite obsolete reticulato; pro- thorace lateribus subrotundato, disco irregulariter, distincte et dense strigoso, angulis anticis acutiu- sculis, minus prominulis; elytris subtiliter trans- versim strigosis. Podłużnie owalny, słabo wypukły. Głowa drobniu- chno kropeczkowana marszczysta, z przodu lekko wykro- jona z dołkami przedocznymi z przodu ulistewkowanymi. Przedplecze z krawędzami bocznemi lekko zaokrąglonemi ; kąty przednie ostre, dość mocno wystające a tylne prawie rozwartokątne o przytępionym wierzchołku. Tarcza przed- plecza nieregularnie splątana i krótko wężykowato prą- żkowana (fig. 43, a. k.), przy brzegach wyraźnie i głęboko ale dość obrzednio kropkowana. 56 Pokrywy o brzegu bocznym łagodnie owalnie zakrzy- wione, tępokończyste z powierzchnią poprzecznie cieniu- chno prążkowaną, jakby igłą porysowaną, tudzież z 3 sze- regami mniej lub więcej wyraźnych kropek ; prążki w na- sadowej połowie aż poza środek pokryw gęstsze i głęb- sze, w końcowej części więcej od siebie oddalone i płyt- sze, często rozwidlone. Zapiersie (st3), nadpiersie (eps3), odcinki biodrowe (c3) i pierwszych kilka pierścieni brzu- sznych, równolegle gęsto kreskowane, ku brzegom wyra- ziście, ku środkowej linii ciała mniej wyraźnie i obrzedniej. Uda średnie po stronie wewnętrznej grubo kropkowane (fig. 43. g), uda tylne zaś tylko lekko kreskowane (fig. 43. d). Gatunek ten zgadza się jedynie z północnoeuropej- skim i północnosyberyjskim C. dolabratus Payk., z którym go bezpośrednio na podstawie okazów, dostarczonych mi przez E. Reittera, porównywałem. Nietylko rozmiary ciała lecz także rzeźba jest prawie taka sama u żyjącej jak kopalnej formy. Drobne różnice, dotyczące rzeźby przed- plecza i pokryw, większa lub mniejsza głębokość prążek są tak małoznaczne i zmienne , że na ich podstawie nawet odmiany wytworzyć nie można. Jestto forma obok kilku innych najzwyklejsza w ile Borysławskim , z którego do kilkuset pokryw w znacznej części bardzo dobrze zachowanego, chociaż nie zawsze całych wydobyłem. Colymbetes fuscus L., który obecnie w naszych wodach do najpospolitszych gatunków należy, różni się od tej formy znaczniejszą wielkością i nieco odmienną rzeźbą. Głowa u C. fuscus jest wyraźniej marszczkowana , przed- plecze posiada krótsze i gęstsze prążki, które ku brze- gom bocznym prędzej niż u kopalnej formy przygasają. 57 44. Acilius praesulcatus 111. Tab. V. fig. U. Długość przedplecza : 2*5 mm. Szerokość przedplecza: 675 mm. Długość pokrywy (nieoałej) : 7-{-xmm. Szerokość pokrywy : 4*75 mm. Breviter ovatus, depressus; prothoracis disco obsoletissime reticulato profundeque et irregula- riter punctato, angulis anticis et posticis acutiu- sculis et valde prominulis; elytris flavis, fusco irro- ratis, dense profundeąue punctatis. Szeroko owalny, bardzo słabo wypukły, prawie płaski. Przedplecze lekko siatkowane a na tern tle grubo ale nierówno kropkowane z delikatniejszemi międzykropkami, obrzednio pomiędzy większemi kropkami rozrzuconemi. Pokrywa, której tylko część środkowa się zachowała, jest żółtawo śniada, czarnawo nakrapiana i podobnie jak przedplecze głęboko ale daleko gęściej i nierówno krop- kowana. O ile z zachowanego ułomka pokrywy i przedplecza wnosić można, postać ta ma bardzo wielkie podobieństwo do A. sulcatus Leach, od którego różni się jedynie gęst- szem nieco kropkowaniem. Podziśdzień żyjący A. sulcatus Leach żyje tak w środkowej i południowej Europie jak w zachodniej Syberyi. 45. Dytiscus lapponicus Gyll. Tab. V. fig. 45. a. b. o. d. e. f. g. b. Długość całkowita: 28 mm. Długość pokrywy: 215 — 24 mm. Szerokość pokrywy : 8 — 825 mm. Oblongo ovalis, subtiliter sparsim, inaeąua- literąue punctatus; mas elytris subtiliter striatis, 58 fere laevibus; femina elytris usąue apicem versus sulcatis; coxarum posticarum laciniis subulato- acuminatis. Podłużnie owalny, miernie wypukły. Głowa na tle bardzo delikatnie zaledwie widocznie marszczkowanem u cf jest obrzednio i płytko, u 9 dość głęboko i gęściej kropkowana. Przedplecze o słabo zaokrąglonych krawę- dziach bocznych podobnie jak głowa jest bardzo drobno marszczkowane , u cf na tarczy obrzednio i płytko, ku krawędziom bocznym a szczególnie ku przedniej krawędzi wyraźnie, gęsto i dość głęboko kropkowane; u 9 kro- pkowanie podobnie jak na głowie gęste i głębokie; od- stępy międzykropkowe są niejednostajne. Pokrywy cf o dość równoległych bokach, w tylnej połowie są mało rozszerzone a ku końcowi razem owalnie zaokrąglone ; powierzchnia ich jest bardzo delikatnie marszczkowana, prawie gładka, dość wyraźnie prążko- wana a w prążkach niejednostajnie głęboko kropkowana; prążki w końcowej połowie są przygasłe ; kropki w nasa- dowej połowie są słabe, mało wyraźne i obrzednio roz- rzucone, w tylnej zaś gęstsze i głębsze a przy samym końcu spłynięte w nieregularne zmarszczki. Pokrywy 9 są stosunkowo znacznie szersze, ku końcowi prędzej ze- szczuplone; powierzchnia pokryw jest również bardzo de- likatnie marszczkowana i głęboko aż w pobliże końca rowkowana (10 — 11 rowków). Na listewkach międzyrow- kowych są pokrywy dość głęboko i gęsto kropkowane a na końcowej części, gdzie rowki zanikają jak u cf mar- szczysto-kropkowane. Wypustki bioder tylnych wyciągnięte są w wyrostki kolcowate ku tyłowi rozbieżne, od karbu do końca tak długie jak szerokie przy samym karbie. Uda i piszczele mają ten sam kształt i te same rozmiary jak u żyjącego gatunku. 59 Pływak ten, zachowany ze wszystkiemi częściami chity- nowego szkieletu , jest dość pospolity w ile ozokerytowym ; zgadza się on tak pod względem wymiarów i kształtu ciała, jak rzeźby głowy, przedplecza, pokryw, bioder i t. d. zu- pełnie z podziśdzień żyjącym D. lapponicus Gyll., który obecnie przebywa tylko w Norwegii, Laponii, Syberyi a wyjątkowo także w północnych Niemczech i zachodnich Alpach. Var. brachypterus m. Tab. V. fig. 45 i. k. 1. Długość pokrywy : 18'5 mm. Szerokość pokrywy : 7*5 mm. Elytris brevioribus. Odmiana ta, której tylko jeden okaz zachował się z całemi pokrywami i zapiersiem, odznacza się stosun- kowo krótkiemi a szerokierai pokrywami, najszerszemi w połowie nasadowej, tudzież wypustkami biodrowemi w znacznie cieńsze kolce wydłużonemi. U typowej postaci pokrywy są najszersze tuż poza środkiem a nie jak u tej odmiany znacznie przed środkiem. Nadto odmiana ta od- znacza się także znaczniejszą wypukłością pokryw. III. GYRINIDAE (KRĘTAKOWATE). 46. Gryrinus praemarinus m. Tab. V. fig. 46. Długość całkowita: 6*5 — 6*75 mm. Długość pokrywy: 45— 5 mm. Szerokość pokrywy : 1*75 — 2 mm. Ovalis, convexus, supra chalybaeo-niger, niti- dus; elytris aequaliter punctatostriatis, 9 inter- stitiis subtilissime reticulato punctatis. G. marino Gyll. similis. 60 Owalny, z największą szerokością przed środkiem pokryw; czarnawo-kruszcowy z złocistym brzegiem. Każda pojedyncza pokrywa na końcu zaokrąglona z kątem ze- wnętrznym również całkiem zaokrąglonym ; prążek jak zwykle jest 11, podobnie przebiegających jak u G. mari- nus Gyll , jednostajnie głęboko kropkowanych; ku koń- cowi pokryw są te prążki mocniej pogłębione, skutkiem czego międzyprążki są dość wypukłe. Międzyprążki u 9 są bardzo delikatnie ale dość wyraźnie marszczkowane i kropkowane. Głowa na przodzie, w okolicy oczu i dołków mię- dzyocznych podłużnie i nieregularnie marszczkowana, tylko ku ciemieniowi gładka. Przedplecze z listewką cią- głą wzdłuż brzegów bocznych i przedniego, tylko pośro- dku tego ostatniego jest mniej wyraźną. Powierzchnia przedplecza nieregularnie podłużnie marszczkowana; zmar- szczki przy listewkach dokładnie są odgraniczone i wię- cej pogłębione. Dość rzadka ta postać w ile wosku ziemnego rzeźbą wprawdzie zbliża się bardzo do następnego gatunku, różni się atoli od niego głównie znaczniejszą wielkością (6'5 — 6"75) tudzież zewnętrznym kątem końcowym więcej zao- krąglonym, w czem jakoteż w wielkości najwięcej zgadza się z G. marinus Gyll. Różni się atoli od tegoż szerokością pokryw, największą nie w tylnej lecz przedniej połowie pokryw, w czem znowu więcej zbliża się do G. praeopacus m. niż do obecnie żyjącego G. marinus Gyll. Ganglbauer (1. c. str. 526) uważa podziśdzień żyją- cego G. opacus jako odmianę gatunku G. marinus Gyll., różniącą się mniejszą wielkością i innym kątem zewnę- trznym końcowym pokryw tudzież nieco odmiennem prą- żkowaniem. W tym względzie poszlibyśmy za zdaniem Seidlitza, który obie te postaci uważa jako osobne gatunki. Dzisiejszy G. marinus Gyll. zamieszkuje głównie pół- nocną i środkową Europę, Syberyą i północną Amerykę. 61 47. Gyrinus praeopacus 111. Tab. V. fig. 47. Długość całkowita: 4 75— bmm. Długość pokrywy: 4 — 3*75 mm. Szerokość pokrywy: 15 — 1*75 mm. Ovalis, convexus, chalybaeo -niger, nitidus, la- teribus plus minusve aenescens; elytris profunde punctato-striatis, striis interioribus parum subti- lioribus; 9 interstitiis subtilissime reticulato-pun- ctatis. Sp. G. opaco Sahib, affinis. Owalny, z największą szerokością przed środkiem ciała, czarnawo kruszcowy, zwykle z szeroko złocistym brzegiem pokryw, lśniący. Pokrywy mają końce nieco skośnie ucięte z zaokrąglonym ale mimo to wyrazistym kątem zewnętrznym ; prążków 11; z tych 1 szy łączy się z 10, 2 z 9, 3 z 4, 5 z 6, 7z8 mniej lub wiece wyra- źnie, szczególnie zaś dwie pary ostatnie; prążki zewnętrzne są głębiej od wewnętrznych kropkowane. Międzyprążki szczególnie u $ są drobniuchno i dość wyraźnie krope- czkowane. Kropki prążkowe są ku końcowi pokryw ró- wnosilne i dość głębokie, przez co międzyprążki w tern miejscu są znacznie wypuklejsze. Głowa gładka z powierzchnią na przodzie podłużnie marszczkowaną, między oczyma z dwoma dołeczkami wy- razistymi, również gładkimi. Przedplecze z listewką ciągłą wzdłuż brzegów bocznych i przedniego ku środkowi tegoż zanikającą. Powierzchnia przedplecza jest obrzednio i de- likatnie w podłuż marszczkowaną ; zmarszczki przy brzegu tylnym są głębsze. Od G. opacus Sahib., do którego najwięcej zbliża się tę postać wielkością i ogólnym zarysem, różni się głównie grubemi kropkami prążkowemi, które ku wewnątrz mało co są delikatniejsze niż na zewnętrznych prążkach, tudzież 62 największą szerokością jeszcze przed środkiem pokryw. Mocniejszem kropkowaniem zbliża się do G. marinus Gyll., który atoli znacznie jest większy a nadto szerokość naj- szersza pokryw przypada u niego ku tyłowi poza środ- kiem a kąty zewnętrzne na końcu pokryw są więcej zao- krąglone. Okaz typowy gatunku G. opacus Sahib, ze zbioru Reittera, pochodzący z Finlandyi, ma delikatniejsze prążki kropkowane a międzyprążki więcej płaskie. Dzisiejszy G. opaeus Sahib, żyje przeważnie w pół- nocnej Europie i zachodniej Syberyi. IV. HYDROPHILIDAE (KAŁUŻNICOWATE). 48. Hydrobius fuscipes L. Tab. V. fig. 48. Długość przedplecza : 1*75 mm. Szerokość przedplecza : 3*5 mm. Długość pokrywy : 5*5 mm. Szerokość pokrywy: 225 mm. Oblongo ovatus, nitidus, nigro-aeneus; pro- thorace crebre punctato, angulis omnibus rotunda- tis, pone marginem lateralem punctis magnis irre- gulariter distributis; elytris punctatostriatis, striis apice profundioribus, interstiis planis, fortiter sed minus crebre punctatis. Sp. H. fuscipedi. L. aeąualis. Z gatunku tego zachowały się wybornie pokrywy i przedplecze , których rzeźba , kształt i wymiary są pra- wie zupełnie takie same jak u podziśdzień żyjącego H. fuscipes L. Wprawdzie kropkowanie pokryw i przedplecza jest nieco obrzedniejsze, ale i u dzisiejszego zdarzają się także okazy z mniej gestem kropkowaniem. Pokrywy mają 12 prążek wgłębionych kropkowanych, z których 2 (przystawkowa) i 1 2 (podbarkowa) są krótkie inne zaś, na- leżycie wykształcone , są do szwu pokryw równoległe a im 63 bliższe brzegu bocznego tern krótsze i ku końcowi po- kryw bruzdkowato pogłębione; nie dochodzą atoli do sa- mego końca, lecz tuż przed nim się kończą. Międzyprążki są płaskowypukłe, wyraźnie kropkowane. Prążki pokryw 10 i 11 przy nasadzie są ze sobą w ten sposób złączone, iż wydaje się, jakoby lita z lOtej na zewnątrz się odszczepiała, często są także 8 i 9 pr. przy nasadzie złączone; 7 i 8ma poczyna się nieco dalej od nasady. Prążki lOta i lita w nasadowej swej części są ku wewnątrz wygięte. Przedplecze jednostajnie gęsto i dość głęboko kropko- wane; przestrzenie międzykropkowe są tej samej średnicy co kropki. Opodal brzegu bocznego z obu stron znajduje się po kilkanaście kropek wielkich nieregularnie rozrzuconych a przy brzegu tylnym z obu stron po jednym słabym wcisku. Var. cupreonitens m. różni się od opisanej formy ty- powej głównie płaskiemi i stosunkowo szerszemi między- prążkami tudzież barwą miedzistą z silnym metalicznym połyskiem. Być może, że to nowy gatunek; w braku je- dnakże liczniejszych okazów a z powodu innych cech w rzeźbie pokryw z powyżej opisaną formą zgodnych, uważamy ją tylko za tejże odmianę. Dzisiejszy H. fuscipes L. należy do najpospolitszych gatunków kałużnicowatych w całej Europie i Syberyi po bagnach i moczarach żyjących. 49. Philhydrus pleistocenicus 111. Tab. VI. f. 49. Długość pokrywy : 3-5 mm". Szerokość pokrywy: Ib mm. Oblongo-ovalis, nitidus; elytris fortiter et dense punctatis; striola suturalis antę medium ab- breviata. Ph. marginello F. propinąuus. 64 Utrzymały się tylko pokrywy, które kształtem i rze- źbą najwięcej do Ph marginellus F. są zbliżone. Są one za- rysu owalnego, gęsto i głęboko kropkowane. Prążka przy- szewna sięga od końca pokryw poza środek ku przedniej połowie pokryw a im więcej ku przodowi tem bardziej od szwu się oddala. Od Ph. marginellus F. różni się przedewszystkiem znaczniejszą wielkością a powtóre gęstszem i głębszem kropkowaniem. W braku materyału z północnej Eu- ropy porównywałem tę formę tylko z krajowymi gatun- kami tego rodzaju. Ph. marginellus F. żyje w całej środkowej i północnej Europie, tudzież w zachodniej Syberyi (Tobolsk). 50. LaccoMus Flachii m. Tab. VI. f. 50. Długość pokrywy : 2 mm. Szerokość pokrywy : 1 mm. Sp. magnitudine L. minuto L. aequalis, brevi- ter ovata, convexa, nitida; elytris dense seriato- punctatis, pone suturam, margines laterales, api- cemque versus irregulariter punctatis. W ile ozokerytowym zachowały się tylko dwie po- krywy, zgodne ze sobą zupełnie co do kształtu, wielkości i rzeźby. Są one gęsto rzędowo kropkowane , gęściej ani- żeli u dzisiejszego L. minutus L. Kropki przy szwie, szcze- gólnie obok tarczki, przy brzegach bocznych i ku końcowi pokryw są nieregularne ale gęsto skupione. Kąty końcowe pokryw są dość ostre. Pokrewny L. minutm L. żyje w całej Europie i pół- nocnej Syberyi, wszędzie po kałużach i bagnach. 65 51. Sphaeridium scarabaeoides L. Tab. VI. f. 61. Długość pokrywy: 5 mm. Szerokość pokrywy: 2*5 mm. Orbiculare, convexum; elytris creberrime punctatis; stria suturalis pone medium pro- ducta, postice profundior. Zachowane w doskonałym stanie jedynie pokrywy, przemawiają tylko za przynależnością tej kopalnej formy do podziśdzień żyjącego Sph. scarabaeoides L., od którego różni się tylko nieco rzadszem i mocniejszem kropkowa- niem. Prążka przyszewna ku tyłowi głębsza, dochodzi aż do połowy pokryw ale ku przodowi staje się coraz niewy- raźniejszą a przy tarczce zanika zupełnie. Ubarwienie zna- mienne pokryw nie przechowało się wcale. Gatunek ten, rozsiedlony w całej Europie i Syberyi należy do najpospolitszych kałożernych chrząszczów. 52. HelopHorus (Trichelophorus) pleistocenicus m. Tab. VI. f. 52. Długość ciała : 6*5 mm. Długość pokrywy : 4*75 mm. Szerokość pokrywy : 15 mm. Długość głowy i przedplecza : 1*5 mm. Obi ongo- o vatus, convexus. Oaput virido- aenescens, interdum in medio vel totum cu- preum, dense et fortiter granulatum. Pro- thorax fere duplo latior quam longus, for- titer et dense umbilicato-granulatus, in me- dio cupreus, lateribus virido-aenescens, in- terdum totus virido - aeneus, antę medium latissimus, postice parum coarctatus, angu- 5 66 lis posticis subrectis. Sulcus medius in me- dio fortiter dilatatus, plus minusve foveola- tus; sulci interni profundi, fortiter arcuati, postice saepe pr ofundiores; sulci exterui obsoletior es , fere recti, interdum parum ar- cuati. Interstitia sulcorum subconvexa. Ely- tra obscure aeneo- virescentia, praecipue in lateribus, fere dimidiata parte longiora quam communiter lata, minus profunde pun- ctato-striata, interstitiis alternis (2 — 4 — 6) plusminusve acute carinato-ele vatis. Sp. T r. micanti Fałd. assimilis. Podłużnie owalny, wypukły, lśniący. Głowa od oczu ku przodowi jednostajnie zaokrąglona, zielonawo meta- liczna lub miedzista , mocno i gęsto ziarnkowana z wy- pukłością czołową dość znaczną i dołkiem ciemieniowym, z którego pod kątem mocno rozwartym wybiegają dwa rowki, zanikające ponad przednim brzegiem oczu. Przedplecze nieco mniej niż dwa razy tak szerokie jak długie, podobnie jak głowa mocno i gęsto oczkowano- ziarnkowane, po środku miedziste, ku bokom lub całe kruszcowo zielone; boki zaokrąglone, ku narożom tylnym prawie prostokątnym łagodnie obwężone, z największą szerokością przed środkiem. Bruzdka środkowa pośrodku mniej lub więcej rozszerzona i bardziej pogłębiona; bruzdki wewnętrzne również głębokie i na zownątrz znacznie łu- kowato wygięte; bruzdki zewnętrzne prawie prostobieżne, rzadziej nieco łukowato wygięte i mniej więcej do brzegu bocznego równoległe. Pólka międzybruzdkowe nieco wy- pukłe, grubo oczkowano-ziarniste. Pokrywy ciemno-zielone z kruszcowym połyskiem, szczególnie ku krawędzi nasadowej i bocznej, prawie o połowę dłuższe niż szersze, nie głęboko ale wyraźnie prąż- kowane a w prążkach dołeczkowane. Odznaczają się szcze- 67 golnie tern, że naprzemianległe między prążki (2 — 4 — 6) są zwykle mocno wzniesione i dość ostro uwręgowane. Postać ta należy wprawdzie do podrodzaju Trichelo- p/iorus Kuw., ale nie zgadza się z żadnym gatunkiem europejskim. Zbliża się wprawdzie jedynie do T. micans Fałd., znanego z Kaukazu, Małej Azyi i Bałkanu ale już na pierwszy rzut oka różni się od okazu, użyczonego mi uprzejmie przez E. Reittera^ prócz nieco większych wy- miarów przedewszystkiem grubiej ziarnistą głową i przed- pleczem , znacznie węższymi bruzdkami , mniej przy naro- żach tylnych obwężonymi bokami przedplecza, nieco ostrymi narożami tylnymi, głównie zaś ostrouwręgowanemi mię- dzyprążkami naprzemianległemi pokryw. W ile ozokerytowym należy ten gatunek do najzwy- czajniejszych i najbardziej cechujących postaci, mających to samo znaczenie jak przewodnie skamieliny w innych formacyach. Niebyło prawie jednej grudki tego iłu, aby przynajmniej jedna nie znalazła się pokrywa. Obok tej postaci typowej, dość często znajdywały się także pokrywy o przygasających wręgach na mniej wy- pukłych lub ponad inne prawie niewzniesionych prąż- kach naprzemianległych. Ponieważ jednak inne znamiona pozostają te same, przeto mają one wartość nie oddziel- nego gatunku lecz co najwięcej tylko odmiany : var. obso- letus m. 53. Helophorus (Praehelephorus) Dzieduszyckii m. Tab. VI. f. 53. Długość ciała : 5 mm. Długość pokrywy: 35 mm. Szerokość pokrywy: 1*25 mm. Długość głowy i przedplecza: 15 mm. Oblongo - ovatus, convexiusculus. Caput minus fortiter granulatum, cupreo-nitens. fis Prothorax fere dup] o latior quam longus, postice m o d i c e angustatus, antice latior < I u a m postice, lateribus arcuatis, angulis anticis obtusis, posticis subrectis. Sulcus medius in me di o dila tatuś profundeąue ex- cavatus; sulci interni in medio fortiter ar- cuati; sulci externi fere recti. Interstitia sulcorum parum convexa, media obsolete, e x terna et lateralia fortius granulat a. Ely- tra obscure virido - aenea, postice latiora, profunde punctato- str iata, punctis fere qua- dratis; interstitia striorum latiora, unise- riatim obsoletissime punctata, alterna (2 — 4 — 6) vix elevata. Stria suturalis distincta. Podłużny, lśniący, słabo wypukły. Głowa trapezoi- dalna, ziarnisto-oczkowana z głębokim dołkiem podłu- żnym na ciemieniu , rozwidlonym w dwa rowki , obejmu- jące wyniosłość czołową, słabiej ziarnistą. Po obu stro- nach dołka ciemieniowego znajdują się również wyraziste wypukłości przyoczne. Barwa głowy. miedzista, ku brze- gom i na dnie dołka ciemieniowego zielona lub złocistawa. Przedplecze niespełna 2 razy tak szerokie jak długie, ku przodowi mocno rozszerzone z największą sze- rokością przed środkiem , ku tylnym narożom prawie prostokątnym dość nagle obwężone. Naroża przednie ostro- kątne. Bruzdka środkowa po środku znacznie rozszerzona i nieco mniej wgłębiona; bruzdki wewnętrzne mocno ką- towato na zewnątrz wygięte; br. zewnętrzne prawie pro- ste, przy tylnym brzegu mocno pogłębione. Pólka mię- dzybruzdkowe i przyboczne ziarnisto oczkowane, ku brze- gom bocznym wyraźniej niż pólka wewnętrzne. Barwa przedplecza aż do bruzdek zewnętrznych miedzista a na pólkach przybocznych złocistawa z kruszcowo-zielonym rąbkiem na samym brzegu. Odległość bruzdki zewnętrznej 69 (przybocznej) od brzegu bocznego prawie o '/3 mniejsza, niż od bruzdki wewnętrznej. Pokrywy prawie równoległoboczne, następnie zwolna rozszerzone, pośrodku najszersze a ku końcowi zwolna rozszerzone. Są one głęboko prążkowano-dołeczkowane. Przykrócone prążki przyszewne składają się z 6 — 7 kro- pek. Międzyprążki są prawie tej szerokości co prążki, naprzemianległe (2 — 4 — 6) zaledwie nieco wypuklejsze od sąsiednich ; tylko 6ta (barkowa) prążka przy nasadzie jest wręgowato wzniesiona. Środkiem międzyprążek prze- biega szereg pojedynczych bardzo drobnych kropeczek. Gatunek ten odkryty tylko w kilku okazach, z któ- rych jeden tylko zachowany z głową i całem przedple- czem, posiada znamiona podrodzaju Rhopalhelophorus Kuw., do którego zbliża się mocno wgłębioną pośrodku bruzdką środkową ale oddala się od niego znowu prążka przy- szewną, w czem znowu zbliża się do podr. Megahelopho- rus Kuw. W rzeźbie atoli międzyprążek różni się od obu podrodzajów. Na tej podstawie utworzyłem dla tej postaci nowy podrodzaj Praehelepliorus m., za czem jest także Kuwert, którego zdaniem także gatunek ten nie należy do żadnej podziśdzień w Europie znanej grupy. 54. HelophorilS (Rhopalhelophorus) praeiiaiius 111. Tab. VI. f. 54. Długość ciała: 35 — 3*75 wm. Długość pokrywy: 25 mm. Szerokość pokrywy: 0 75 mm. Długość głowy i przedplecza : 1*25 mm. Elongato - ovatus, convexiusculus. Oa- put subtil-iter granulatum, cupreo aene- scens. Prothorax duplo latior quam lon- gus, antę medium latissimus, postice pa- 70 rum angustatus, lateribus arcuatis, angu- lis posticis subrectis, in medio fere g la- bę r, i n lateribus distincte umbilicato-gra- nulatus, plus minusve cupreo-nitens. Sul- cus medius in rnedio non dilatatus; sulci interni modice arcuati, postice pro fu n- diores et in externam partem parum cur- vati; sulci externi recti, medio dilatati et profundiores. Interstitia sulcorum piana, media obsoletissime punctata, lateralia distincte um bilicat o - g r anulat a. Elytra profunde crenulato-striata, subparallela, postice parum dilatata; interstitia strio- rum non latiora, aeąualiter elevata, pa- rum convexa. Sp. H. nano St. simillima. Podłużnie owalny, lśniący, dość wypukły. Głowa i przedplecze miedziste. Głowa półowalna, na ciemieniu z widełkowatym wciskiem; po obu bokach tego wcisku z wypukłościami i czołową wyniosłością w jego rozwi- dleniu; powierzchnia głowy wyraźnie ziarnista, na wynio- słości czołowej prawie gładka. Przedplecze poprzecznie czworoboczne, zaledwie 2 razy tak szerokie jak długie o łagodnie zaokrąglonych bokach, nie wyciętych przed narożem tylnem prawie roz- wartokątnem, ku przodowi nieco więcej zwężone niż ku tyłowi, z szerokością największą mniej więcej po środku. Bruzdka środkowa jednostajnie głęboka i szeroka; bruzdki wewnętrzne lekko na zewnątrz łukowato wygięte, pod tylnym i przednim brzegiem przedplecza więcej pogłębione, szersze niż na wygięciu ; bruzdki zewnętrzne proste i ró- wnoległe do bocznych brzegów, pośrodku rozszerzone i pogłębione. Pólka międzybruzdkowe prawie równo sze- rokie, oba wewnętrzne (pośrodkowe) bardzo słabo ziar- niste, prawie zupełnie gładkie, oba zaś zewnętrzne (mię- 71 dzy zewnętrzną bruzdką a krawędzią boczną) wyraźnie oczkowano-ziarniste. Pokrywy w nasadowej połowie prawie równoległe, ku tyłowi łagodnie rozszerzone z największą szerokością poza środkiem, ku końcowi razem owalnie obwężone. Prążki głęboko dołeczkowane, prawie karbowane. Mię- dzyprążki nie szersze od prążek, jednakowo wypukłe. Postać ta należy do 3 grupy (typ: nanus i pumilio) podrodzaju Rhopalhelophorus a według Kuwerta prawie zupełnie jest zgodną z E. nanus St., żyjącego w północnej i środkowej Europie. Wymiary jednak tej postaci znacznie są większe aniżeli dzisiejszego Z?Ł nanus (dług. 2 mm). 55. HelophorilS (Rhopalkelophorus) polOlliCUS 111. Tab. VI. f. 55. Długość ciała : 4 mm. Długość pokrywy: 275 mm. Szerokość pokrywy : 1 mm. Długość głowy i przedplecza : 1*25 mm. Oblongo-ovatus, convexus. Caput cu- preo-aenescens, obsolete gran u latu m. Pro- thorax fere duplo latior quam longus, sub- tiliter denseque umbilicato -granulatu s, antę medium latissimus, lateribus rotun- datis, postice parum angustatis, angulis posticis subrectis, cupreo-aenescens, la- teribus aeneo-viridis. Sulcus medius in medio non excavatus nec latior; sulci i n- terni modice arcuati; sulci externi fere recti. Interstitia sulcorum planiuscula, media ad marginem posticalem depressa et f o v e o 1 a distincta instructa. Elytra mi- nus fortiter punctato-striata, interstitia fere duplo striorum latiora, piana, ob- 72 soletissime punctata. Sp. H. granulari L. affinis. Podłużnie owalny, lśniący, wypukły. Głowa i przed- plecze miedziste, ku brzegom metalicznie-zielone. Głowa wyraźnie ziarnista, z głębokim dołkiem ciemieniowym, rozwidlonym w dwa rowki mocno rozbieżne. Wyniosłość czołowa nie w samym kącie rozwidlenia, lecz dalej ku przodowi głowy wysunięta, słabo ziarnkowana. Przedplecze zaledwie dwa razy tak szerokie jak długie o bokach zaokrąglonych, ku przodowi i tyłowi pra- wie jednakowo zwężone, nieco przed środkiem najszersze. Naroża tylne i przednie prawie rozwartokątne, zaostrzone. Bruzdka środkowa równogłęboka; bruzdki wewnętrzne ku zewnątrz łukowato wygięte, na przednim i tylnym brzegu nieco ku zewnątrz zwrócone, zewnętrzne (przyboczne) są proste , pośrodku więcej niż ku brzegom pogłębione i od wewnętrznych na brzegu przednim prawie tak samo od- dalone jak od brzegu bocznego; wewnętrzne zaś znacznie więcej do środkowej niż do zewnętrznych bruzdek przy tymże brzegu zbliżone. Powierzchnia międzybruzdkowych pólek jest wyraźnie ziarnisto-oczkowana, ku brzegom bocz- nym nieco mocniej. Pólka środkowe przy brzegu tylnym są dołkiem opatrzone. Pokrywy są podłużnie owalne, poza środkiem naj- szersze, na końcu razem owalnie zaokrąglone. Są one wazko prążkowane a w prążkach kropkowane. Między- prążki są dwa razy prawie tak szerokie niż prążki, zu- pełnie płaskie z szeregiem bardzo delikatnych kropek. Postać ta najwięcej zbliża się rzeźbą pokryw i przed- plecza do 11 grupy podrodzaju Mhopalhelophorus Kuw., a głównie do gatunku H. granularis L. 73 56. Helophorus (Rhopalhelophorus) Kuwerti m. Tab. VI. f. 56. Długość ciała: 6*25 mm. Długość pokrywy : 45 — 5 mm. Szerokość pokrywy: 1*5 mm. Subparallelus, niger, parum convexus. Caput nigrum, distincte punctatum. P r o- thorax nigrum, planiusculus, vix duplo la- tior quam longus, antę medium latissimus, lateribus leniter arcuatis, postice angu- status, angulis posticis subrectis, anticis dila t a t o - r o tu nda t is, obscure umbilicato- granulatis. Sulcus medius in medio non dilatatus nec profundior; sulci interni le- niter areuati, postice extrosum vix recur- vati; sulci externi fere recti. Interstitia sulcorum planiuscula. Elytra elongata, sub- parallela, pro fundę crenato-striata, inter- stitia c o n v e x a , striorum vix 1 a t i o r a , u n i- seriatim punctata. Sp. H. aeneipenui Th. af fi ni s. Podłużny, prawie równoległoboczny, słabo wypukły, czarny. Głowa wyraźnie kropkowana z widełkowatym wciskiem międzyocznym, wychodzącym z dołka ciemie- niowego wyrazistego. Przedplecze poprzecznie czworo- boczne prawie dwa razy tak szerokie jak długie, ku przodowi znacznie szersze, z największą szerokością przed środkiem, ku tyłowi o bokach łagodnie zwężonych. Na- roża przednie przytępione, tylne prawie rozwartokątne. Bruzdka środkowa zaledwie nieco rozszerzona i słabo po- głębiona ; obie bruzdki wewnętrzne, ku zewnątrz dość ła- godnie wygięte, od środkowej są mniej niż o połowę od- dalone jak od zewnętrznych, pośrodku nieco rozszerzo- nych; bruzdki zewnętrzne znowu od krawędzi bocznej są 74 prawie tak samo oddalone jak od bruzdek wewnętrznych, na tylnym zaś brzegu przedplecza są one dwa razy wię- cej do tychże bruzdek zbliżone niż na przednim. Pólka międzybruzdkowe są słabo wypukłe , prawie płaskie, bar- dzo płytko oczkowano-kropkowane. Pokrywy prawie równoległoboczne , mało co szersze od przedplecza, poza środkiem nieco rozszerzone, prą- żkowane a w prążkach głęboko dołeczkowano-kropko- wane; międzyprążki mało co szersze od prążek, słabo wypukłe i wszystkie równe z szeregiem kropek drobniu- chnych ale dość wyraźnych. Kropki dołeczkowate prążek rozszerzają się na międzyprążki, które z tego powodu na swej spadzistości ku prążkom są lekko karbowane. Gatunek ten zachowany w niewielu okazach , wyró- żnia się na pierwszy rzut oka właściwą swą rzeźbą od wszystkich europejskich postaci podrodzaju Rhopalhelo- phorus Kuw., a zbliża się najwięcej do 13 grupy (typ aeneipennis Th.); jednakże nie jest do żadnej dzisiejszej postaci tej grupy bezpośrednio zbliżony a nadto różni się od nich wszystkich stale znaczniejszymi wymiarami. V. PARNIDAE (DZIEROŻNICOWATE). 57. Parnus prolifericornis F. Tab. VI. f. 57. Długość pokrywy : 35 mm. Szerokość pokrywy : 09 mm. Elongatus, subcylindricus; elytris subti- liter punctatis obsoleteąue striatis. Pokrywy mocno wydłużone, niespełna dwa razy tak długie jak razem szerokie, dość wypukłe; powierzchnia ich jest gęsto i jednostajnie drobno kropkowana a po- między kropkami delikatnie marszczkowana . nadto w po- dłuż lekko rowkowana bez śladu większych kropek 75 w rowkach. Brzeg boczny pokryw poza środkiem bliżej nasady dość głęboko wykrojony. Forma ta jedynie tylko z P. prolifericonis F. się zga- dza, od której jest nieco tylko mniejszą ale zresztą w rzeźbie i kształcie pokryw prawie zupełnie z nią jest identyczną. Podziśdzień żyjący na moczarach i bagnach P. prolifericonis F. znany jest z całej środkowej i północ- nej Europy jakoteż zachodniej Syberyi. VI. STAPHYLINIDAE (KUSAKOWATE). 58. Gymnusa antiqua m. Tab. VII. f. 58. Długość odwłoka : 35 mm. Szerokość odwłoka: 1*75 mm. Sp. abdomine apicem versus angustiore, punctatissimo. Jestto jedyny z chrząszczów kusoskrzydłych, którego atoli tylko odwłok , złożony z 6 obrączek od strony brzu- sznej w całości się zachował. Pierwsze 3 obrączki są gę- sto i dość głęboko kropkowane; kropki są oczkowate szczególnie na lszej obrączce, gdzie przy samej nasadzie są zarazem większe a pomiędzy niemi powierzchnia jest jeszcze drobniej kropkowana. Na 4; 5 i 6 obrączce kropki są znacznie drobniejsze a im bardziej ku końcowi od- włoka tern drobniejsze i mniej wyraźne. Powierzchnia grzbietowa obrączek niedokładnie się zachowała. Sam ko- niec odwłoka jest zakończony 3 trzonkowatemi przy- sadkami (9). O ile z rzeźby odwłoka wnosić można, forma ta ko- palna jedynie tylko do rodzaju Gymnusa jest bardzo zbli- żoną. Rodzaj ten, zajmujący odosobnione miejsce w ukła- dzie kusaków, występuje podziśdzień tylko w dwu bardzo do siebie zbliżonych gatunkach : G. brevicollis Payk. i G. variegata Kiesw., żyjących na miejscach bagnistych pod 70 mchem i gnijącem liściem. Obie te formy znane są tylko z środkowej i północnej Europy a G. brevicollis Pa t/k. także z zachodniej Syberyi (Tobolsk). VII. SILPHIDAE (0MARLIC0WATE). 59. Silplia (Blitophaga) yetusta m. Tab. VII. f. 59. Długość ciała całego: 14 mm. Długość głowy: 2 mm. Szerokość głowy : 3 mm. Długość przedplecza : 35 mm. Szerokość przedplecza: bbmm. Długość pokrywy: 8'5 mm. Szerokość pokrywy: 3*25 mm. Oblongo-ovalis, parum c o n v e x a ; pronoto transverso, antrorsum angustato, angulis omnibus rotundatis; elytris creberime pun- ctatis, tricostatis. Sp. S. villosae Reitt. et S. hexastigmae Solsky affinis. Głowa, na przodzie z brzegiem wyciętym dość głę- boko, ma powierzchnię z przodu gęsto i głęboko, prawie marszczysto kropkowaną; pośrodku kropki są rzadsze a przestrzenie międzykropkowe mocno lśniące; ku oczom i tyłowi głowa jest gęściej niż z przodu kropkowana. Przedplecze szersze niż dłuższe (11:7), słabo wypukłe, ku przodowi zwężone, ma wszystkie kąty zao- krąglone; brzeg tylny obustronnie przed kątami tylnymi lekko wykrojony, brzeg przedni prosto ucięty. Powierzchnia przedplecza gęsto i głęboko kropkowana, przestrzenie międzykropkowe nie szersze od średnicy kropek; pośrodku tarczy znajdują się obustronnie dwa pólka kolistawe, wolne od kropek , gładkie i lśniące. Pokrywy są podłużnie owalne z dość szeroko od- radzonym brzegiem bocznym, aż poza połowę długości prawie równowązkie, ku końcowi łagodnie zwężone o 77 zaokrąglonych kątach nasadowych; powierzchnia ich gęsto i głęboko kropkowana, głębiej aniżeli na przed pleczu ; przestrzenie międzykropkowe delikatnie marszczkowane, przeto z mdłym połyskiem. Wzdłuż tarczy pokrywowej przebiegają 3 wręgi, z których 1 i 2 w nasadowej po- łowie są słabsze niż ku tyłowi; Isza wręga, mocniejsza niż 2ga, sięga wyżej ku nasadzie. Wręga Bcia (zewnę- trzna), jedynie wyrazista, poczyna się wypukłością znaczniej- szą przy samej nasadzie ; jest ona znacznie wyższą od dwu wewnętrznych ale od nich krótszą, gdyż zajmuje tylko 3/4 około długości pokryw; na jej końcu znajduje się po- przeczna wyniosłość, łącząca ją z 2gą wręgą. Gatunek ten wyróżnia się swą rzeźbą od wszystkich innych europejskich. Najwięcej jeszcze zbliża się do Bli- tophaga villosa Reitter, żyjącej w Turkestanie i BI. hexa- stigma Solsky z nad Amuru, Od obu jednakże, pominąwszy mniejsze wymiary, różni się kształtem pokryw bardziej ku tyłowi zwężonych i rzeźbą przedplecza, chociaż w krop- kowaniu i przebiegu listewek prawie zupełnie z nimi jest zgodną. B. villosa atoli na przedpleczu nie posiada żad- nego pólka wolnego a B. hexastigma posiada ich aż 6, gdy tymczasem nasza postać kopalna ma ich tylko 2, odpowiadające przednim pólkom u B. hexastigma. Równie też guzy poprzeczne między 2 a 3 wręgą u obu żyją- cych gatunków są bardzo wyraźne , a u kopalnej tej po- staci znacznie słabiej uwydatnione. 60. Silpha (Blitophaga) Reitteri m. Tab. VII. f. 60. Długość ciała całego: 125 mm. Długość głowy : 2 mm. Szerokość głowy : 2*25 mm . Długość przedplecza: 3 mm. Szerokość przedplecza: 5 mm. 78 Długość pokrywy : 7*6 mm. Szerokość pokrywy: 2#75 mm. Pa rum convexa, prothorace transverso, antrorsum angustato, postice distincte emar- g i n a t o , angulis omnibus rotundatis; elytris ovalibus, postice angustatis, creberrime pun- ctatis, tricostatis, costis duabus interiori- bus subtilissimis. Głowa mało co szersza niż dłuższa, na brzegu z przodu wycięta, ma powierzchnię gęsto i głęboko krop- kowaną z wyjątkiem przestrzeni między oczyma, gdzie kropki są rzadziej ustawione i pozostawiają prawie wolne pólko lśniące, podobnie jak u poprzedzającego gatunku. Przedplecze szersze niż dłuższe (5:3), słabo wy- pukłe, podobnego kształtu jak u S. retusta ale różniące się głębszem wcięciem na brzegu tylnym. Powierzchnia jego górna jest głęboko i gęsto kropkowana z wyjątkiem dwu pólek przyśrodkowych, przedstawiających jak u po- przedniego gatunku gładkie wyniosłości. Od środka tarczy ku brzegowi przedniemu przebiega nieznaczna listewka, widoczna dopiero przy powiększeniu. Pokrywy krótko owalne, ku tyłowi mocno zwę- żone, gęsto i głęboko kropkowane, mają 3 listewki (wręgi) Z tych dwie listewki wewnętrzne są słabo uwy- datnione i dopiero przy znaczniej szem powiększeniu wi- doczne. Pierwsza z nich znacznie krótsza z przodu jest wyrazistsza niż ku tyłowi a druga przeciwnie i znacznie dalej ciągnie się ku tyłowi. Listewka 3cia (zewnętrzna) tej długości co lsza, od samej nasady aż do swego tyl- nego końca jest mocno wzniesiona; przy samym jej końcu znajduje się dość wyraźna poprzeczna wypukłość guzowata. Omarlica ta różni się od wszystkich znanych mi paleoarktycznych gatunków właściwym zarysem pokryw, mocno ku tyłowi zwężonych, skutkiem czego brzegi 79 boczne nie są równoległe lecz łukowato od samej prawie nasady zakrzywione. Rzeźbą wprawdzie zbliża się najwię- cej do poprzedniego kopalnego gatunku , ale gdy u tego listewki zewnętrzne są wyraziste już gołem okiem wi- dzialne, u tej postaci są one niewyraźne a natomiast obie guzowate wypukłości na 3ciej listewce mocniej uwydat- nione. Kształt przedplecza jest także odmienny a szcze- gólnie różni się mocniej wkrojonym brzegiem tylnym. VIII. SCARABAEIDAE (ŻUKOWATE). 61. Aphodius granarius III. Tab. VII. f. 61. Długośó pokrywy: 2*75 mm. Szerokość pokrywy : 0*75 mm. Długość całego ciała : + 4*5 mm. Oblongus, nitidus; elytris 1 e v i t e r con- vexis, subtiliter crenato-striatis, interstitiis parce, su btilissimeąue punctulatis. Sp. Aph. granario 111. aeąualis Jedynie dobrze zachowane pokrywy, podłużnie owalne, mocno lśniące, mają zupełnie taki sam kształt i rzeźbę jak podziśdzień żyjący Aph. granarius III. Pokrywy mają po 10 znamiennych prążek, z wyjątkiem przybocznej (10) wyraźnie karbowanych, z których 7 — 9 nie dosięgają sa- mej nasady. Prążka 9 jest nadto łukowato na zewnątrz przy swym początku wygięta. Prążki wewnętrzne (1 — 4) przebiegają prosto prawie do samego końca pokryw; prążka 6ta łączy się z 7 a 8ma zbliża się swym końcem mocno do 9tej , która w dalszym swym przebiegu mniej lub więcej dobiega końca 5tej prążki. Międzyprążki są bardzo delikatnie i obrzednio kropkowane, ale kropki te dopiero przy silniej szem powiększeniu są widoczne. Z pomiędzy obecnie żyjących plugawków jest to najpospolitszy gatunek, znany nie tylko w całej Europie 80 lecz także w innych częściach świata, nawet w Australii (Aph. Adelaidae Ropę). 62. Aphodius subatcr m. Tab. VII. f. 62. Długość pokrywy : 4 mm. Szerokość pokrywy: 175 mm. B r e v i s , o p a c u s , convexus; elytris punc- tato- st riatis , interstitiis subtiliter puncta- tis. Sp. Aph. atro 111. simillima. Zachowały się obie pokrywy, których zarys, wielkość i rzeźba przemawia jedynie za najbliższą przynależnością do podziśdzień żyjącego Aph. ater III. Pokrywy są dość wypukłe , wyraźnie i głęboko prąż- kowane a w prążkach kropkowane. Międzyprążki są bardzo delikatnie marszczkowane, co nadaje pokrywom połysk przyćmiony. Nadto są te międzyprążki wyraźnie a szczególnie ku brzegom bocznym i końcowemu kropko- wane. Ilość prążek (10) zwyczajna a ich przebieg zna- mienny ten sam jak w ogóle u plugawków. Postać ta zgadza się wprawdzie najwięcej z Aph. ater Ul., ale mimo to różni się od niego nieco mniej wgłębionemi prążkami. W braku jednak znaczniejszej ilości okazów nie można stanowczo orzec, czy to tylko różnica osobnikowa, czy gatunkowa, uzasadniająca utworzenie nowego gatunku. Aphodius ater Deg. znanym jest nietylko z Europy lecz także ze wschodniej Syberyi nad Amurem, dokąd jego rozsiedlenie geograficzne w pasie paleoarktycznym jeszcze sięga. 81 63. Aphodius rufipes F. Tab. VII. f. 63. Długość pokrywy: 5 + xmm. Szerokość pokrywy : 3 mm. Elytris modice convexis, punctato-stria- tis, interstitiis parum convexis, sparsim sub- tiliterąue punctatis. Sp. Aph. rufipedi F. aeąualis. Zachowana jedynie połowa nasadowa prawej po- krywy, zgadza się zupełnie w zarysie i rzeźbie z podziś- dzień żyjącym Aph. rufipes F. Prążki są dość głębokie i podobnie jak u żyjącego karbowane ; międzyprążki; lekko wypukłe, są wyraźnie i obrzednio kropkowane a przy bardzo silnem powiększeniu drobniuchno marszczkowane. Aph. rufipes F należy u nas w Polsce i gdzieindziej w Europie do najpospolitszych plugawków. Znany także z Syberyi (Gebler). 64. Aphodius Rhinocerontis m. Tab. VII. f. 64. Długość pokrywy : 7 mm. Szerokość pokrywy : 3 mm. Depressus, parum nitidus, elytris cre- nato-striatis, interstitiis sparsim puncta- tis, obsoletissime reticulatis. Sp. Aph. api- cali Harr. similis. Pokrywy, słabo lśniące, podłużnie owalne, o brzegach w połowie nasadowej najszerszych, prawie równoległych, ku końcowi łagodnie zwężone. Na ich powierzchni prze- biega 10 prążek troistych; każda bowiem prążka z wy- jątkiem przybocznych składa się z 3 delikatniejszych li- stewek, w poprzek których jest tym sposobem karbowana, 82 że w tym samym poprzecznym szeregu znajduje się po 3 guzków podłużnych , co jest szczególnie znamiennem w rzeźbie pokryw tej kopalnej postaci. Prążki zewnętrzne 1 — (3 wybiegają prawie od samej nasady, zewnętrzne 7 — 10 poczynają się pod barkową wyniosłością, najniżej 8ma a 9 jak rwykle u plugawków na zewnątrz łukowato się wygina i pod tąż wypukłością dochodzi do samego brzegu bocznego. W znaczniejszem oddaleniu przed końcem pokryw przygasają prążki, a natomiast tło w tern miejscu jest silniej pomarszczkowane i matowe. Międzyprążki są płaskie, nader delikatnie marszczkowane z obrzednio rozrzuconemi większemi kropkami, coraz gęściej występu- jącemi w tylnej połowie pokryw a najgęściej ułożonemi na samym ich końcu. Postać ta nie jest podobną do żadnego z licznych europejskich plugawków. Najwięcej jeszcze tak wielkością jak rzeźbą zbliża się do wschodnio-syberyjskiego Aph. api- calis Harr. Różni się atoli od tegoż pokrywami mocno ku tyłowi zwężonemi ; przeto każda pokrywa wybiega ku końcowi w kąt dość ostry, zbliżony do prostego, gdy tymczasem u Aph. apicalis końce pokryw są prawie roz- wartokątne. Prążki u Aph. apicalis są niewyraźnie 3 li- stewkowe, gdyż tylko 2 listewki środkowe głównie są uwydatnione a międzyprążki wypuklejsze i silniej krop- kowane. 65. Apliodius ruthenus m. Tab. VII. f. 65. Długość pokrywy : 6*5 mm. Szerokość pokrywy : 275 mm. Opacus, elytris ovalibus, lateribus sub- parallelis, leviter convexis, apice rotund a- tis, crenato-striatis, striis trigeminis, inter- 83 stitiis subelevatis, reticulatis punctatisque. Sp. Aph. Rhinoceronti m. propinqua. Pokrywy owalne, słabo wypukłe, prawie przypłasz- czone, równoległoboczne , dopiero w końcowej połowie łagodnie zwężone i razem zaokrąglone. Prążki, których jak zwykle jest 10, mają zupełnie ten sam przebieg jak u innych plugawków. Są one troiste, tj. trójlistewkowe z środkową listewką najszerszą i wyraźnie karbowane, skutkiem czego powstają mniej lub więcej wyraźne guzki. Prążki wewnętrzne 1 — 4 przebiegają prosto i kończą się w znaczniejszem oddaleniu od brzegu końcowego, 5 i 6, tudzież 7 i 8 łączą się przy końcu ze sobą, 9ta zbliża się do 3ciej a 10 przy samym brzegu przebiega. Mię- dzyprążki są drobniuchno marszczkowane i nierówno krop- kowane lub płytko dołeczkowane. Gatunek ten wprawdzie zbliża się najwięcej do grupy, do której należy Aph. apicalis, ale odmienną rzeźbą po- kryw różni się nietylko od niego lecz od wszystkich mi znanych plugawków. Pod względem prążkowania jedynie do opisanego powyżej Aph. Bhinocerontis jest podobny, ale środkowa listewka w tych prążkach jest znacznie szerszą od bocznych a nadto prążki nie tak silnie są karbowane. 66. Aphodius boryslavicus m. Tab. VH. f. 66. Długość pokrywy : 5 mm. Szerokość pokrywy: 2 25 mm. Elytris breviter ovatis, parum nitidis, cre- nato-striatis, interstitiis sparsim punctulatis, obso- letisssimeque reticulatis. Zachowały się jedynie pokrywy. Są one razem wzięte krótko owalne o mdłym połysku; mają zwyczajnych 10 84 prążek pojedynczych, dość wgłębionych i wyraźnie karbo- wanych. Wewnętrzne 3 przebiegają prosto prawie aż do samego końca pokryw, 4 i 5 przed końcem zbliżają się do siebie lub łączą (anastomizują), toż samo 6 i 7ma ale znacznie powyżej, 8ma poczynająca się przy 7mej nizko pod barkową wypukłością i 9ta, poczynająca się nieco wyżej przy samym brzegu bocznym, wygina się następnie ku wewnątrz i anastomizuje z 8mą; prążka 10 przebiega przy samym brzegu bocznym , widoczna dopiero w koń- cowej połowie pokryw. Międzyprążki są obrzednio ale wyraźnie kropkowane a nadto bardzo delikatnie marszcz- kowane, skądto pochodzi mdły połysk pokryw. Kąt końcowy każdej pokrywy dość ostry. Do tej postaci nie zbliża się żaden ze znanych mi gatunków środko-europejskiej fauny. Najbliższej pokrewnej postaci należałoby szukać w faunie arktycznej Europy lub Azy i. 67. Otiorrhynchus morio F. Tab. VIII. f. 67. Długość pokrywy : 4 + x mm. Szerokość pokrywy : 2'25 -f- mm. Niger, glaber, elytris ovatis, tuberculato- striatis, interstitiis fortiter tuberculato - rugulo- sis, seriatimąue punctatis. Przechowany jedynie ułomek lewej pokrywy pod względem rzeźby zupełnie się zgadza z O. unicolor JIbst. szczególnie zaś z odmianą ebeninus Gyll. Prążki są dość głębokie, nieregularnie guzowate a międzyprążki poprze- cznie szeroko marszczkowane a na gładkich wypukłościach tych zmarszczek z pojedynczym szeregiem kropek dość wyraźnych. 85 Dzisiejszy O. unicolor Hbst. jest wyłącznie formą gór- ską, występującą w kilku odmianach, żyjącą w Alpach, Karpatach i na Bałkanie aż po krainę kosodrzewu. 68. Otioniiynclms blanduloides ni. Tab. VIII. f. 68. Długość pokrywy : 6 mm. Szerokość pokrywy : 2 mm. Elytris modice convexis, nitidis, ovalibus, ir- regulariter, rugoso-punctatis, vix striatis. Sp. O. monticolae Germ. var. blando Sch. simillima. Pokrywy, dość wypukłe, mają zarys owalny, powierz- chnię lśniącą, wyraźnie marszczkowaną a na wypukło- ściach międzyzmarszczkowych pojedynczo kropkowaną. Ku bokom i końcowi pokryw zmarszczki a wraz z niemi i kropki są gęstsze. Prążki, mało wyraźne, są widoczne tylko w nasadowej połowie a ku środkowi zupełnie zanikają. Podziśdzień żyjący O. monticola Germ. przebywa tylko na najwyższych grzbietach Tatr i Czarnohory, powyżej granicy lasów aż po nagie turnie. 69. Otiorrhynchus Uhligii m. Tab. VIII. f. 69. Długość pokrywy : 6 mm. Szerokość pokrywy : 2*5 mm. Elytris ovalibus, sat profunde sulcatis, sul- cis in fundo granulatis, interstitiis fere aequa- libus, obtuse granulatis. Sp. O. aerifero Germ. propinąua. Obie z dokładną rzeźbą zachowane pokrywy mają zarys owalny a powierzchnię dość głęboko rowkowaną, w rowkach poprzecznie marszczysto guzowatą. Wszystkie 86 międzyprążki są prawie równo wypukłe i poprzecznie nierówno guzowate; międzyprążki 7 i 9fca są zaledwie wyższe od sąsiednich. Postać ta zbliża się do O aerifer Germ., u którego atoli naprzemianległe międzyprążki są widocznie wznie- sione. Więcej atoli jeszcze zgadza się ta postać z O. gran- dineus Germ., u którego naprzemianległe prążki również są prawie tak samo wypukłe. O. aerifer żyje w górach szląskich, Karpatach, na Bałkanie i w Syberyi. O. grandineus Germ., podobniejszy rzeźbą pokryw do formy kopalnej, znany tylko ze Syberyi, ma być według Stierlina (Rerision d. europ. Otiorrhynchus Arten. Berlin 1861) tylko odmianą poprzedniego gatunku. 70. Lepyrus frigidus ni. Tab. VIII. f. 70. Długość głowy i przedplecza : 4*5 mm. Długość pokrywy : 7 mm. Szerokość pokrywy: 2*5 mm. Elytris oblongo-ovatis, rude punctato-striatis, interstitiis rugoso-tuberculatis, fere duplo strio- rum latioribus. Rostro prothorace longiore, uni- carinato; capite et rostro profunde punctato; thorace granulato, carinula in dorso instructo. Głowa z tyłu gęsto i dość płytko marszczysto-krop- kowana, z przodu pomiędzy oczyma obrzednio ale głęboko dołeczkowano-kropkowana, w pośrodku z podłużną wklę- słością jamkowatą, wydłużona w ryjek prawie 1 V2 razy od niej dłuższy. Ryjek przy oczach nieco więcej niż ku przodowi a na samym przodzie dość mocno rozszerzony, głęboko dołeczkowano-kropkowany z wręgą środkową wy- raźną i gładką, sięgającą od przedniego końca aż po dołek międzyoczny, przy którym nagle ustaje. 87 Przedpłecze o bokach zaokrąglonych, ku przodowi zwężone, z powierzchnią grubo guzowato-ziarnistą. Guzki są gładkie i lśniące, niejednostajnej wielkości; środkiem przedplecza przebiega wręga, zanikająca ku tylnej krawędzi. Pokrywy podłużnie owalne, głęboko prążkowane a w prążkach, szczególnie w nasadowej połowie, grubo i nie- regularnie dołeczkowane. Międzyprążki, prawie dwa razy szersze od prążek, są nieregularnie ziarnisto marszczko- wane. Uda tylne i piszczele głęboko ale obrzednio krop- kowane. Ryjkowiec ten zbliża się jeszcze najbardziej do dzi- siejszego L. hinotatus. Głowa jednakże z tyłu jest gęściej kropkowana a ryjek jest nieco krótszy z wyrazistszym dołkiem międzyocznym. Pokrywy mają grubiej marszcz- kowane i stosunkowo węższe międzyprążki. 71. Hypera praecomata m. Tab. VIII. f. 71. Długość pokrywy : 7 mm. Szerokość pokrywy: 275 mm. Elytris oblongo-ovatis, profunde punctato- striatis, interstitiis subconvexis, dense granula- tis. Sp. H. comatae Boh. affinis. Zachowała się tylko jedna pokrywa w całości ale pogięta, z drugiej zaś tylko część końcowa, tudzież dwie nóżki z przedniej i tylnej pary. Pokrywa jest podłużnie owalna, głęboko prążkowana a w prążkach głęboko krop- kowana, prawie dołeczkowana, kropki oczkowane. Prążki od nasady do samego końca są równogłębokie. Pierwsze 3 wewnętrzne dobiegają prawie samego końca i tak są zbliżone do 8 zewnętrznych (8—10), że prawie z niemi się łączą; 4 i 5, 6 i 7 w znacznej odległości od końca zaginają się ku sobie i łączą się następnie ze sobą. 88 Międzyprążki są dość wypukłe i gęsto uziarnkowane. Uda i piszczele są nierówno ale dość głęboko kropkowane a piszczele na końcu znacznie rozszerzone. Ryjkowiec ten najwięcej zbliża się do H. ćomała Bok, pospolitego w naszych górach a znanego jeszcze z stepów kirgizkich. Przemawia za tern tak kształt jak rozmiary pokryw a szczególnie ich rzeźba. Nogi atoli stosunkowo są krótsze a piszczele więcej przy końcu rozszerzone. 72. Hypera glacialis m. Tal>. VIII. f. 72. Długość pokrywy: 3*5 mm. Szerokość pokrywy: 1*5 mm. Elytris oblongo-ovatis, profundo foveolato- striatis, interstitiis subconvexis, subtiliter rugo- sis. Sp. H. Rumicis L. et Polluci F. affinis. Pokrywy kilku okazów dobrze zachowane tak wiel- kością, kształtem jak rzeźbą są najbardziej do H. Rumi- cis L. i H. Pollux F. zbliżone. Są one głęboko prążko- wane a w prążkach dołeczkowane. Prążki 1 i 10, 2 i 9, 3 i 8 przy końcu pokryw są ze sobą połączone ; tak sa- mo też 4 i 5, 6 i 7ma ku wewnątrz przed końcem po- kryw są mocno zagięte i do siebie zbliżone. Międzyprążki są dość wypukłe i delikatnie marszczkowane. W braku innych części szkieletu chity nowego nie można rozstrzygnąć, do której z obu wyżej wymienionych form ów kopalny gatunek więcej się zbliża. Prążkowa- nie atoli łącznie z głębokiem dołeczkowaniem i rzeźba międzyprążek przemawia tak za pokrewieństwem bezpo- średniem z jedną jak drugą formą żyjącą. Oba dzisiejsze gatunki rozmieszczone są nietylko w całej Europie lecz także w zachodniej Syberyi. 89 X. CHRYSOMELIDAE (STONKOWATE). 73. Donacia Jaroslavii m. Tab. VIII. f. 73. Długość pokrywy: 5*5 mm. Szerokość pokrywy: 1*4 mm. Elongato linearis, depressa, subnitida, supra virescens; elytris vage 4-impressis, punctato- striatis; femoribus posticis dente obsoleto tumi- doque armatis. Sp. D. thalassinae Germ. affinis. Pokrywy są, mocno wydłużone, przypłaszczone, z mdłym połyskiem, ciemno-szmaragdowo zielone, aż poza połowę swoją prawie równowązkie, następnie ku końcowi tępo uciętemu i na zewnątrz zaokrąglonemu zwolna zwężone. Na powierzchni tarczy każdej pokrywy przy szwie znaj- dują się dwa płytkie wciski, z których przedni ukośny jest większy i nieco wyraźniejszy od tylnego. Powierzchnia pokryw jest dość głęboko prążkowano-kropkowana; prążki przy nasadzie i końcu pokryw dość nieregularne; mię- dzyprążki są bardzo gęsto poprzecznie marszczkowane; zmarszczki , prawie promieniste , łączą kropki sąsiednich prążek. Uda tylne są uzbrojone słabym i tępym ząbkiem trój kątowym. Gatunek ten wprawdzie pod względem kształtu i rzeźby pokryw bardzo jest podobny do D. thalassina Germ., ale już na pierwszy rzut oka wyróżnia się od niej nieco smuklejszą postacią, bardziej przypłaszczonemi po- krywami, nieregularniejszemi prążkami przy nasadzie i przy końcu pokryw, których nadto kąt zewnętrzny koń- cowy jest więcej zaokrąglony a wreszcie bardzo słabo rozwiniętym ząbkiem na udach tylnych. 90 74. Chrysoiuela lichenis Richt. (islandica Germ). Tab. VIII. f. 74. Długość pokrywy : 5 mm. Szerokość pokrywy: 2'25 mm. Elytris parum fortiter, minus dense puncta- tis, punctis interdum in series nonnullas obso- letissimas dispositis. Utrzymały się jedynie pokrywy. Są one w barkach lekko zaokrąglone, stąd ku bokom nieco skośnie zagięte, ku tyłowi zaś zwolna rozszerzone, z największą szero- kością poza środkiem a ku końcowi prędko zaokrąglone i zwężone. Grzbiet pokryw regularnie wypukły z dość prędkim spadkiem ku końcowi. Powierzchnia pokryw dość gęsto, głęboko i jednostajnie kropkowana. Kropki niekiedy w niewyraźne rzędy uszeregowane, szczególniej bliżej szwu. Stonka ta zgadza się tak w rzeźbie pokryw jak ich zarysie prawie zupełnie z podziśdzień żyjącą Gh. islandica Germ , znaną u nas z Tatr i Czarnohory, gdzie przebywa pod kamieniami pomiędzy mchem i porostami na najwyż- szych ich grzbietach w krainie hal i połonin. Poniżej w krainie lasów nigdzie jej nie napotkałem. 75. Chrysomela Hilberi m. Tab. IX. f. 75. Długość pokrywy: 4 mm. Szerokość pokrywy : 2-4 mm. Długość przedpleeza : 12 mm. Szerokość przedpleeza: 275 mm. Oblonga, subconvexa; prothoracae sat crebre subtiliterque punctato, lateribus postice subpa- rallelo, antice rotundato-angustato, callo laterali impressione obsoleta, fortiter punctata, basi pro- 91 fundiore et triangulariter dilatato-terminata; ely- tris minus crebre punctulatis, punctis majori- bus irregulariter dispersis, vix subseriatis. Sp. Chr. marginatae L. affinis. Przed piecze dwa razy przeszło szersze niż dłuższe, o bokach od środku ku tyłowi prawie równoległych a ku przodowi mocno zwężonych, z największą szerokością pra- wie w samej połowie. Powierzchnia jest dość gęsto i de- likatnie, ku bokom mocniej kropkowana. Przyboczne zgru- bienia wałeczkowate są bruzdką wyraźną i mocno krop- kowaną od tarczy odgraniczone; bruzdki te przechodzą przy tylnym kącie w trójkątowate wklęsłości. Pokrywy lśniące, rzadziej niż na przedpleczu ale zato znacznie mocniej kropkowano-dołeczkowane; kropki niewyraźnie uszeregowane, ku brzegom bocznym i przy szwie delikatniejsze, prawie nieregularnie rozrzucone; przy samym szwie od połowy do końca z prążka wgłębioną. Jedyny okaz tej stonki zbliża się swą rzeźbą najwię- cej do Chr. marginata L. a szczególnie do jej karłowatej odmiany var. glacialis Weise. ftóżni się atoli od niej głó- wnie nieregularnem kropkowaniem pokryw zaledwie ze śladem uszeregowania. Podobną jest atoli także do Chr. marginalis DfL Dzisiejsza Chr. marginata L. żyje w okolicach piasczy- stych, szczególnie w pobliżu rzek tak w Europie, północnej Azyi jak w Afryce północnej a odmiana glaeialis w Alpach przy granicy wiecznych lodów. 76. Psylliodes polonica m. Tab. IX. f. 76. Długość pokrywy : 2 mm. Szerokość pokrywy: 075 mm. Elongato-ovata, convexiuscula; elytris striato- 92 punctatis, interstitiis subtilissime uniseriatim punctulatis. Sp. P. attenuatae Koch. propinqua. Jedynie zachowane pokrywy wielkością i rzeźbą swoją najwięcej zbliżają się do P. attenuata Koch. Są one za- rysu podłużnie owalnego, powierzchnię mają wyraźnie prążkowano-kropkowaną; międzyprążki jednak, z szere- giem bardzo drobniuchnych zaledwie rozpoznalnych kro- pek, są nieco szersze niż u P. attenuata Koch. W ogól- ności prążki są nieco delikatniejsze niż u pokrewnej formy. Pokrewna P. attenuata Koch. żyje głównie na chmielu i konopiach w całej Europie środkowej aż do wschodniej Syberyi. B. HEMIPTERA HETEROPTERA (PLUSKWIAKI RÓŻSOSKRZYDŁE). NOTONECTIDAE (PLUSKOLCOWATE). 77. Corisa fooryslavica 111. Tab. IX. f. 77. Długość ciała : 5 -f- x mm. (? 7 mm). Szerokość ciała: 2'5 ram. Sp. pronoto, clavi et corio r a strat a. Pronotum carina media antice instructum, lineis 6 — 7 t r an s ve r s alib u s, nigris, latius- culis, interdum disco fissis. Hemelytra: lineolis clavi nigris, integris, latis, basi parum an g u s ti o r ibu s, parallelis, postice parum flexuosis, interdum furculatis; li- neolis corii latiusculis, basi subparalle- 1 i s , hinc inde bifurcatis, postice angulo- s o - f 1 exu o si s, saepe abbreviatis, plus mi- 93 nusve in 2 strias longitudiuales irregu- lariter confluentibus. Linea suturae mem- branae distincta, p a 1 1 i d a , linea nigra i n- feriori instrticta Sp. C. striatae L. affinis. Śniado-żółta, czarno paskowana. Przedplecze, mię- dzykrywki (clavus) i przykrywki (corium) pograbione. Przedplecze z króciutką, od brzegu przedniego zaledwie do 3 paska sięgającą wręgą środkową, z 6 — 7 paskami czarnymi, prawie tak samo szerokimi lub nieco szerszymi od międzypasków żółtych. Paski te są słabo ku tyłowi wygięte, niekiedy pośrodku rozszczepione. Półpokrywy (hemelytra) mają na międzykrywkach (clavus) paski przy' nasadzie nieco węższe, tak że tło żółte ma przewagę, przy tern całkie i równoległe, ku ty- łowi zaś równoszerokie, nieco kątowato wygięte lub fa- liste a gdzieniegdzie krótkowidełkowate ; szew wewnętrzny międzykrywek czarny. Przykrywki mają przy samej na- sadzie paski dość równoległe, tu i owdzie rozwidlone, dalej zaś ku tyłowi kątowato powyginane, często przy- krócone i mniej lub więcej pozlewane w 2 nieregularne smużki podłużne, z których wewnętrzna jest wyrazistsza. Linia graniczna zakrywki (membrana) wyraźna, śniado- żółta, opatrzona ku zakrywce dość szeroką i wyrazistą smużką czarną. Zakrywka nie zachowała się cała tylko jej malutka część przy smudze granicznej z linijkami nieregularnie falistemi, dość równoległemi, jak gdyby były przedłużonymi paskami tylnej części przykrywki. Gatunek ten zachowany tylko w kilku i to nie cał- kowicie otrzymanych okazach , odznacza się przedpleczem posiadającem 6—7 pasków stosunkowo bardzo szerokich. Od G. striata Fieb., do którego ma niejakie podobieństwo, różni się głównie węższymi paskami nietylko na przed- pleczu lecz także i na półpokrywach, tudzież smużkami na półpokrywach, powstałemi ze zlania się wypustek i widełek pasków poprzecznych. 94 78. Corisa glacialis m. Tab. IX. f. 78. Długość ciała : 6*25 mm. Szerokość ciała: 225 mm. Pronoto, clavo et corio rastrato. Pro- notum carina media breviuscula instru- ctnm, lineis transversalibus 8 — 9 nigris, angustulis, iiiterdum disco fissis. Heme- 1 y t r a lineolis nigris subtilibus; lineolis clavi obiiąuis, sub par allelis, basi valde remotis, integris, fere rectis, postice pa- rum latioribus, hinc inde abbreviatis aut furcatis; lineolis corii basi subparallelis, hinc inde abbreviatis furculatisąue, po- stice anguloso-flexuosis, saepius furcula- tis confluentibusąue. Linea suturae mem- branae pallida, distincta, postice linea nigra latiuscula adposita instructa. Li- neolis membranae margine interno subpa- rallelis, undulatis, margine apicali sub- radiatis, disco in striam anguloso f 1 e x u- osam confluentibus. Sp. C. Falleni Fieb. propinąua. Śniado-żółta. Przedplecze, międzykrywki i przykry- wki pograbione. Przedplecze z króciutką wręgą środkową, sięgającą od brzegu przedniego do 3 paska poprzecznego, z 8 — 9 paskami wąziutkimi, linijkowatymi, 2 — 3 razy węższymi od międzypasków żółtych. Półpokrywy dość równolegle, szczególnie w nasadowej połowie paskowane; międzykrywki przy nasadzie z wąziutkimi ku wewnętrz- nemu brzegowi klinowato zaostrzonymi i znacznie odsu- niętymi, ku tyłowi zaś więcej do siebie zbliżonymi tu i owdzie rozwidlonymi i kątowato-falistymi paskami, tak 95 że tło żółte i w tej części stanowczą, ma przewagę. Przy- krywki już w nasadowym kącie falisto lub kątowato pa- skowane , paski im dalej ku tylnemu narożu tern bardziej falisto kątowate, porozwidlane lub przykrócone a gdzie- niegdzie ze sobą pozlewane, mimo to dość równolegle ułożone. Linia graniczna wyraźna ze smużką czarniawą przy tylnym kącie przykrywki. Zakrywka na brzegu we- wnętrznym z równoległemi falistemi linijkami, z brzegu krańcowego, promienisto wybiegającemi a pośrodku zle- wającemi się w nieregularne korzeniowate nakreślenia. Jestto najmniejszy z kopalnych wioślaków, nielicznych w ile ozokerytowym. Z wyjątkiem dwu okazów, których półpokrywy się utrzymały, zachowało się kilka okazów tylko z przedpleczem i głową. Wprawdzie liczbą pasków na przedpleczu i wielkością najwięcej zbliża się do C. Falleni Fieb., ale różni się od niej znacznie węższymi paskami , skutkiem czego tło żółte większą niż u tejże ma przewagę. 79. Corisa ozokeritica ni. Tab. IX. f. 79. Długość ciała : 725 mm. Szerokość ciała : 2*75 mm. Pronoto, clavo et corio rastrato. Pro- notum carina brevi antice instructum, 1 i- neis transversalibus 9 — 11 nigris, angustu- lis, interdum disco fissis. Hemelytra: li- neae basi clavi angustiores, parallelae, valde remotae, saepius integrae; lineae postice latiores, magis approximatae, sub- parallelae, hinc inde bifurcatae aut a b- breviatae; lineae corii latiusculae, sub- parallelae, interdum confluentes, hinc inde 96 bifurcatae aut abbreviatae. Linea suturae membranae distincta, infra linea nigra i n- structa; lineolae membranae margine in- terno subparallelae, apicali anguloso-ra- d i a t a e , disco anguloso- flexuosae, plus minusve confluentes. Sp. C. parallelae Fieb. af f i ni s. Śniado-żółtawy, czarno paskowany. Przedplecze, mię- dzykrywki i przykrywki pograbione. Przedplecze z przy- króconą, mniej lub więcej wyraźną wręgą środkową, przy brzegu przednim zaledwie do 2 — 3 paska poprzecznego sięgającą. Pasków poprzecznych na przedpleczu 9 — 11 czarnawych , lekko łukowato ku tyłowi wygiętych. Paski te są zwykle na tarczy przedplecza przerwane lub roz- szczepione. Są one wązkie, prawie dwa razy węższe od międzypasków, na które tło śuiado-żółtawe przedplecza się rozdziela. Półpokrywy (hemelytra) są prawie równolegle paskowane; paski gdzieniegdzie poprzerywane lub rozwi- dlone albo zapomocą kątowatych wypustek z sąsiednimi paskami połączone, wyżarto lub kątowato faliste, szcze- gólnie ku zewnętrznemu kątowi przykrywek (corium). Miedz ykrywki (clavus) z 18 — 20 paskami, przy nasa- dzie wąziutkimi i klinowato ku wewnętrznemu brzegowi zaostrzonymi a ku środkowej i tylnej części szerszymi ale zawsze jeszcze znacznie węższymi od międzypasków, przez co tło żółte ma przewagę. Paski te są równoległe, zwykle całkowite, szczególnie w nasadowej części, bardzo rzadko przerwane a gdzieniegdzie szczególnie ku tyłowi rozwidlone. Rozwidlenie powstało przez zlanie się przy- króconego paska z sąsiednim całkowitym w kształcie li- tery zr. Przykrywki (corium) mają paski w nasadowej połowie mniej lub więcej równoległe, ku tyłowi często rozwidlone lub wypustkami ze sobą połączone. Są one 97 nieco tylko węższe lub prawie tej samej szerokości co międzypaski, tworzące tło żółtawo śniade. Szew zakryw- kowy (sutura membranae) dość wyraźny, smużką czar- nawą od zakrywki (membrana) oddzielony. Prążki na za- krywce przy brzegu wewnętrznym prawie równoległe, od brzegu krańcowego (mar. apicalis) mniej lub więcej pro- mienisto ku środkowi (discus) zbiegają się i łączą w nie- regularnie kątowato-faliste hieroglifowe nakreślenia. Gatunek ten należy do najpospolitszych w ile bory- sławskim. Niektóre partye tego iłu są tak przepełnione resztkami tego gatunku, że istne tworzą zlepieaiec. Łatwo go poznać po rzeźbie przedplecza, międzykrywek i przy- krywek, które są wyraźnie i mocno pograbione, po ilości pasków przedplecza, których zwykle bywa 10 — 11 rzadziej 9, tudzież po paskowaniu półpokryw. Rzeźbą i nakreśle- niem zbliża się najwięcej do G. parallela Fieb. 80. Corisa (Glaenocorisa) Horvathi m. Tab. IX. f. 80. Długość ciała : 75 mm. Szerokość ciała : 2-75 mm. Pronotum carina media percurrente i n- structum, rastratum, post angulos hume- rales subrimatum, lineis 10 — 12 transver- salibus, subtilibus, nigris, interdum fis- sis aut abbreviatis. Hemelytra: lineolis clavi subrastrati nigris, praecipue basi valde remotis, angus tiorib us, saepe ab- breviatis, subparallelis, interdum bifur- catis, postice angulos o-flexu osis, plus mi- nusve confluentibus. Lineolis corii punc- tati nigris, approximatis, abbreviatis, saepius bifurcatis, flexuoso-angulosis, ir- 7 98 regulariterąue i n 2 strias longitudina- les confluentibus. Linea suturae membra- nae obliterata; membrana lineis inargine interno subp ar alleli s, plus minusve e v a- nescentibus, disco et margine apicali, fle- xuoso-angulatis, irregulariterąue conflu- entibus. Sp. Cor. cognatae Fieb. p r o p i n q u a. Sniado-żółtawy, czarno paskowany z wręgą środkową wzdłuż całego przedplecza, słabiej lub mocniej podobnie jak międzykrywki pograbionego. Przedplecze poza na- rożami barkowemi nieco wykrojone, z 10 — 12 paskami linijkowatymi, czarnymi, zwykle przykróconymi lub gdzie- niegdzie rozwidlonymi. Paski te są dwa razy węższe od międzypasków śniado-żółtych. Półpokrywy są tylko w nasadowej części mniej lub więcej równolegle pasko- wane, dalej zaś ku tyłowi są paski nieregularne, mniej lub więcej przykrócone, widlastofaliste lub kątowato wy- gięte. Międzykrywki, słabiej nieco niż przedplecze pograbione, są stosunkowo szerokie z paskami wąziutkimi w nasadowej części, mniej lub więcej równoległymi, często przykróconymi, rozwidlonymi i znacznie od siebie odsu- niętymi tak, że tło żółtawo-śniade ma przewagę; ku ty- łowi są te paski nieregularne, więcej do siebie zbliżone, kątowato faliste, przykrócone i wielorako rozwidlone, tudzież ze sobą tu i owdzie częściowo spłynięte; tło żół- tawo-śniade i w tej części ma przewagę, chociaż nie tak znaczną jak przy nasadzie. Przykrywki kropkowane, w nasadowym kącie mają kilka całkick i równoległych pasków ale w dalszej części paski są wielokrotnie poprzerywane, porozwidlane, kątowato-faliste przy zachowaniu atoli mniejszej lub więk- szej równoległości a przytem zlewają się w dwie prążki, z których zewnętrzna jest wyrazistszą. I tutaj tło żółtawe ma przewagę jak na międzykrywkach. 99 Linia graniczna zakrywki, tylko przy zewnętrz- nym kącie wyraźna, żółtawo-śniada, zresztą przygasła bez towarzyszącej jej smużki ciemniejszej. Prążki na zakrywce przy jej brzegu wewnętrznym wyraziste, faliste, równo- ległe ; przy brzegu końcowym kątowato-faliste, rozrzucone i pośrodku w korzeniowate nakreślenia hieroglifowe zlane ze sobą. Gatunek ten wyróżnia się już na pierwszy rzut oka wręgą środkową przedplecza (Glaenocorisa), przebiegającą prawie wzdłuż całej tegoż długości, tudzież licznymi 10 — 12 paskami poprzecznymi a tern samem zbliża się najwięcej do G. cognata Fieb. W ile ozokerytowym dość często się zdarza. Z innych rzędów zachowały się resztki następujących owadów w stanie takim, że bliższe ich oznaczenie nie- tylko gatunkowe, lecz nawet rodzajowe jest bardzo utru- dnione. Są to: 1. Noctua sp. (Tab. IX fig. 81. a. wielk. nat.). Odciski wyraźne obu skrzydeł przednich, złożonych tak jak u nocnicówek daszkowato z wyraźnemi żyłkami ra- mienną i sprychową, tudzież z poprzecznem bardzo deli- katnem marszczkowaniem (fig. 81. b) tak na żyłkach jakoteż pólkach międzyżyłkowych. Zmarszczki te są miej- scami nasadowemi łuseczek , okrywających za życia skrzy- dła tej nocnicówki. Na tym samym ułomku iłu zachowała się także część nóżki. Długość skrzydeł: 15 mm.; naj- większa szerokość: 7 mm. 2. Stenobothrus sp. (Tab. IX. fig. 82. a. około 4 razy pow.). Jedyny szarańczak, zachowany w kilku resztkach niedokładnie utrzymanego szkieletu chitynowego. Nóżka (fig. 82. b.), złożona z uda i piszczela, przemawia tylko za przynależnością tego szarańczaka do rodzaju i podziś- dzień wielogatunkowego Stenobothrus. Na udzie występują 100 wyraźnie znamienne skośne listewki; piszczel jesfc podłuż- nie marszczkowany. Długość uda wynosi około 7 mm a szerokość: 3*5 mm. Na innym okruchu iłu znajduje się wyraźny odcisk skrzydła górnego (fig. 82. a.) wraz z ułomkiem rożka. 0 ile z kształtu skrzydła i przebiegu żyłek wnosić można, należy również ten odcisk do jakie- goś z powodu złego zachowania bliżej oznaczyć się nie dającego gatunku tego samego rodzaju. 3. Musca sp. Jedyne skrzydełko, długie na 4 mm a szerokie na 2 mm, zachowane dość dokładnie, jest wyraźnie użyłkowane jak u muchówek z działu Muscicłae a przytem mieni się tęczowo jak skrzydło żywej muchy. Do jakiego należy rodzaju ten okaz, nie można nic stanowczego wypowiedzieć. 4. Chrysotus sp. Trzy pierścienie odwłokowe tej ma- lutkiej muchówki, z których przy preparowaniu jeden tylko nieuszkodzony się zachował, przemawiają jedynie tylko za przynależnością do rodziny Dolichopidae a naj- prawdopodobnej do rodzaju Chrysotus. Ze znanych mi ga- tunków tego rodzaju najwięcej do tej formy kopalnej zbliża się Chr. graminis Fali. Pierścienie te zachowały na- wet właściwą sobie jak za życia barwę kruszcowo-zieloną z mocnym połyskiem. Długość wszystkich trzech pierścieni razem wynosiła około 1*5 mm. 101 Zestawienie systematyczne owadów opisanych. Gatunki analo- giczne lub homo- ci -C Gatunki kopalne logiczne obecnie Ojczyzna tychże ci > a żyjące 1 Carabus praeyio- laceus m. C. ? violaceus L. Europa , Syberya z. b. r. 2 Carabus meandro- C. MaeanderFisch. Azya i Ameryka pół- b. r. ides m. var. Lapilayi Lap. nocna 3 Carabus praear- vensis ru. C. arvensis Hbst. Europa b. r.| 4 Carabus comptus Dej. C. comptus Dej. Europa (Siedmiogród) b. r. 5 Carabus Dziedu- szyckii m. C.PglabratusPayk. Europa b. r. 6 Blethisa pleistoce- B. multipuuctata Europa, Azya, Ame- b.r. nica ni. Dej. ryka północna 7 Diacbila arctica GyŁ D. arctica Gyll. Europa północna b.r. 8 Beuibidion bipun- ctatum L. B. bipunctatum L. Europa (góry) b.r. 9 Beuibidion tibiale Dft. B. tibiale Dft. Europa (góry) b.r. 10 Beuibidion bory- slavicuui ui. B. fumigatum Dft. Europa środkowa b.r. 11 Beuibidion subcon- tauiinatum m. B. coutaminatum Shlb. Europa półn. Syberya b.r. 12 Patrobus Gąsio- rowskii m. P. septeutrionis Dej. Europa półn. Syberya b. r. 13 Plat}'nus ruicans Nic. Piat. micans Nic. Europa półn. i środk. Syberya zachodnia b. r. 14 Pterostichus au- thracinus 111. Pt. anthracinus 111. Europa, Syberya b.r. 15 Pterostichus blan- duloides w. Pt. blandulus Mili. Tatry (hale) r. 16 Pterostichus ae- thiops Pauz. Pt. aethiops Panz. Europa środkowa, Syberya d. r. 17 Amara subaeuea ni. A. aenea Dej. Europa , półn. Afry- ka, Syberya zach. b. r. 18 Ainara boryslayi- A. convexiuscula Europa, S}'ber. szcze- b.r. ca m. Mrsh. gólnie na słonicach. 19 Harpalus pleiśto- cenicus ui. H. hirtipes Pauz. Europa śród. i półn., Syberya zachód. b. r. 102 Gatunki analo- giczne lub homo- eS £ Gatunki kopalne logiczne obecnie Ojczyzna tychże W) h4 żyjące 20 Coelarubuspicipoi- C. impressopunc- Europa , Azya półn. r. des ni. tatus Scball. Ameryka półn. 21 Coelambus Dzie- C. noyemlineatus Europa półn., Sybe- b.r. duszyckii m. Steph. rya półn. 22 Coelambus Nie- C? enneagrammus Europa śr. Azya, przy b. r. dzwiedzkii m. Ahr. słonych jeziorach. 23 Coelambus Gangl- baueri m. C. ? Marklini Gyll. Europa półn. Syberya zach. b.r. 24 Coelambus latefa- sciatus m. C. sp. — r. 25 Coelambus ozoke- riticus m. C. sp. — b.p. 26 Hydroporus bore- alis Gry 11. H. borealis Gyll. Europa półn. i środk. ^ (gÓIT), Syberya z. b.r. 27 Hydroporus prae- dorsalis m. H. dorsalis F. Europa półn., Azya półn. Ameryka pół. b.r. 28 Hydroporus lappo- num Gyll. H. lapponum Gyll. Europa półn., Sybe- rya b.r. 29 Hydroporus sub- arcticus m. H.arcticus Thoms. Europa półn., Sybe- rya P- 30 Hydroporus prae- nivalis m. H. nivalis Heer. Europa środk. (góry) r. 31 Hydroporus prae- nigrita m. H. nigrita F. Europa środk. Sybe- rya r. 32 Hydroporus plei- stocenicus m. H. ? discretus Fairm. Europa środk. b. p. 33 Hydroporus Sand- H. fuscipennis Europa półn., Sybe- r. bergeri m. Schaum. rya, Ameryka półn. 34 Hydroporus Cles- sini m. H. sp. — b.r. 35 Agabus congene- roides m. A. congener Payk. Europa półn. Syberya półn. b.p. 36 Agabus corticeus Ul . A. sp. — r. 37 Agabus Reitteri m. A. Wasastjaernae Sahib. Europa półn. Syberya b.r. 38 Agabus paryulus m. A. afFinis Payk. Europa półn. Syberya zach. b.r. 39 Agabus Niedzwie- dzkii m. A. sp. — r. •10 Dybius borysla- vicus m. H angustior Gyll. Europa półn. Syberya Ameryka półn. r. 103 Gatunki analo- jś Gatunki kopalne giczne lub homo- logiczne obecnie Ojczyzna tychże oj ci 0 4 żyjące 41 Rantus praesutu- rellus m. B. suturellus Harr. Europa i Ameryka północna d. r. 42 Cyrnatopterus striatus L. C. striatus L. Europa śród. i półn. Syberya r. 43 Cymatopterus do- labratus Payk. C.dolabratusPayk. Europa półn. Syberya półn. b.p. 44 Acilius praesulca- tns m. A. sulcatus Leach. Europa śród. i półn. Syberya zach. b. r. 45 Dytiscus lapponi- cus Gyll. D. lapponicus Gyll. Europa półn. P- 46 Gyrinus praema- rinus m. G. marinus Gyll. Europa półn. Azya półn. Ameryka pół. d.p. 47 Gyrinus praeopa- cus rn. G. opacus Sahib. Europa półn. i środk. Syberya zach. b.p- 48 Hydrobius fusci- pes L. H. fuscipes L. Europa , Syberya r. 49 Philhydrus plei- stocenicus rn. L. minutus L. Europa , Syberya b. r. 50 Laccobius Flackii m. P. marginellus F. Europa środk. i półn. Syberya zach. b.r. 51 Spbaeridium sca- rabaeoides L. S.scarabaeoides L. Europa , Syberya b. r. 52 Helophorus plei- stocenicus rn. H. rnicans Fałd. Kaukaz , Azya mała Bałkan b.p. 53 Helophorus Dzie- duszyckii m. H. sp. — b.r. 54 Helophorus prae- nanus ru. H. nanus St Europa półn. i środk. P- 55 Helophorus polo- nicus m. H.? granularis L. Europa d. r. 56 Helophorus Ku- werti rn. H.? aeneipennis Thoms. Europa półn. i wsch. r. 57 Parnus proliferi- P. prolifericornis Europa półn. i środk. b.r. cornis F. F. Syberya zach. 58 Gymnusa antiqua w. G.brevicollisPayk. Europa półn. i środk. Syberya zach. 1.. r. 59 Silpha vetusta m. S. yillosa Reitt. et hexastignia Solsky. Azya północna b. r. 60 Silpha Reitteri m. Silpha sp. — b.r. 61 Apbodius grana- rius 111. A. granarius 111. Europa, Azya, Ame- ryka półn. d. r. 104 ►4 Gatunki kopalne Gatunki analo- giczne lub homo- logiczne obecnie żyjące Ojczyzna tychże e3 ci 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 7erya. Europa , Syberya Europa (góry) Europa wsch. (góry) i półn. Syberya Europa wsch. (góry) Europa Węgry, Siedmiogród, stepy Kirgiskie Europa, Syberya zach. Europa środk. i półn. Karpaty, Alpy Europa , Azya półn. Afryka półn. Europa środk. i Sy- berya zach. Europa Europa Europa Europa środk. i półn. 1). r. b.r. b. r. b.r. b. r. b.r. b.r. b.r. b.r. r, b.r. b.r. b.r. b.r. r. b.r. b.p. d.p. Przegląd fauny i oznaczenie jej wieku geologicznego. A. CHRZĄSZCZE (COLEOPTERA). I. Biegaczowate (Carabidae) 19 gat. II. Pływakowate (Dytiscidae) 26 „ III. Krętakowate (Gyrinidae) 2 „ IV. Kałużnicowate (Hydrophilidae) 9 „ V. Dzierożnicowate (Dryopidae) 1 „ VI. Kusakowate (Staphylinidae) 1 „ VII. Omarlicowate (Silphidae) 2 „ VIII. Żukowate (Scarabaeidae) 6 „ IX. Ryjkowcowate (Curculionidae) 6 „ X. Stonkowate (Chrysomelidae) 4 „ B. PLUSKWIAKI (HEMIPTERA). XI. Wioślakowate (Corisidae) 4 ,, Razem ... 80 gat. Z powyższego zestawienia wynika, że w faunie iłu borysławskiego pod względem ilości gatunków owady wodne równoważą lądowym. Na 80 bowiem opisanych gatunków przypada 39 gat. lądowych a 41 wodnych i błotnych tj. prawie po 50°/o- Zupełnie zaś innym jest liczebny stosunek osobników. Gatunki bowiem lądowe pod względem ilości osobników zaledwie 1 % wynoszą, tak że należą wręcz do rzadkości. Fauna ta zatem ma głównie charakter wodnej, gdyż i błotne gatunki, jak np. kału- żnicowate (Hydrophilidae) z wyjątkiem rodzaju oguzków (Helophorus) są bardzo rzadkimi. Dostały się one podobnie 106 jak wyłącznie lądowe gatunki tylko przypadkowo, prze- niesione bądź strugami wód deszczowych bądź wiatrami zapędzone do naftowej kałuży i ugrzęzły podobnie jak gatunki wodne, które samowolnie do niej się dostały. Stosunek owadów mięsożernych do roślino-kało- i ścier- wożernych wykazuje stanowczą przewagę mięsożernych, do których należą przedewszystkiem : biegaczowate i pły- wakowate (Carabidae et Dytiscidae) a szczególnie ostatnie gatunkowo i zarazem osobnikowo najliczniejsze (26 gat.), tworzące wraz z wioślakami (Corisidae) główny rdzeń fauny Borysławskiego pleistocenu. Do najpospolitszych a zarazem przewodnich gatunków w tym ile należą: Coelambus ozokeriticus m. Agabus congeneroides m. Cymatopterus dolabratus Payk. Gyrinus praeopacus m. Helophorus pleistocenicus m. Corisa ozokeritica m. Z porównania tej fauny z dzisiejszą wynika, że z 80 opisanych gatunków zaledwie 4ta część (18 gat.) od plei- stocenu do dni dzisiejszych tak nieznacznym uległa zmia- nom, że można je prawie za zupełnie identyczne z po- dziśdzień żyjącymi uważać. Większą zaś część tej fauny tworzą bądź zupełnie wymarłe postaci, bądź istniejęce jeszcze na dalekiej północy paleoarktycznego pasu ale dotychczas gatunkowo bliżej jeszcze nierozpoznane. Przeważna ilość opisanych gatunków ma charakter arktyczny a znaczna mniejszość umiarkowanego podniebia. Niektóre gatunki żyją obecnie w najchłodniejszym pasie północnej Europy, jak np. Diachila arctica Gyll , Hydro- porus lapponum Gyll, Cymałopterus dolabratus Payk i wiele innych, opisanych jako nowe gatunki, których najbliżej spokrewnione postaci w północnej Europie lub Azyi mają swoją ojczyznę lub tylko w wysokich górach umiarko- 107 wanego poduiebia przebywają, jak np. Patrobus Gąsiorow- skii m., Pterostichus blanduloides m., Hydroporus subarcticus m., Chrysomela lichenis Micht., Otiorrfrynchus morio F., O. blanduloides m. i t. p. Do najbardziej zaś cechujących należą wkołobiegu- nowe gatunki, których obecnie brak zupełny w Europie a dopiero w północnej Azyi lub Ameryce żyją lub tamże najbliższych swych pokrewnych mają. Do tych szczegól- nych postaci należy przedewszystkiem : Carabus maeandroi- des m., którego najbliższy pokrewny C. Maeander Fisch. w północnej Syberyi i Ameryce żyje; Silpha vetusta m., której najbliższe pokrewne postaci: 8. villosa Reitt. i S. hexastigma Solsky dopiero z Azyi północnej są znane, tu- dzież oguzki (Helophorus), których szczególnie dwa najpospo- litsze gatunki, H. pleistocenicus m. i H. Kuwerti m., zwła- szcza pierwszy z nich bardzo zwyczajny w ile borysła- wskim , nie mają żadnej bliższej formy pokrewnej w Euro- pie lecz dopiero w północnej Azyi. Natomiast brak tej oryginalnej faunie właśnie naj- pospolitszych gatunków umiarkowanego podniebia. I tak obok najzwyklejszego i wielce dla arktycznego pasu Eu- ropy cechującego C. dolabratus Payk. lub Z>. lapponicus Gyll. nie znajdujemy ani śladu równie zwyczajnych w na- szych wodach: C. fuscus L. lub Byt. margimlis L., które podówczas jako mieszkance wód cieplejszych cofnęły się zapewne daleko o kilkanaście stopni geograficznej sze- rokości na południe. Toż samo odnosi się do wioślaków, z którymi z żyjących obecnie w wodach umiarkowanego podniebia żaden nie jest spokrewniony. Glaenocorisa Ilor- vathi m.t zbliżona nieco do C. carinata Sahib., wskazuje wręcz na pochodzenie arktyczne. Na tej podstawie nie trudnem jest oznaczenie wieku geologicznego iłu Borysławskiego, w którym ta szczególna fauna, jedyna może na całym europejskim kontynencie 108 wybornie się przechowała. Samo już stratygraficzne poło- żenie tego iłu przemawia za epoką znacznie od dzisiej- szej oddaloną, kiedy owe powyżej opisane owady w nim utonęły. Według bowiem opisu topogeologicznego, umie- szczonego na samym wstępie naszej rozprawy, leży ten ił, jako tak zwana „sytyca" tuż pod żwirami pleistoceńskimi. Wiek zatem tego iłu jest wprawdzie nieco starszym od owych żwirów, bezpośrednio na nim leżących , ale znowu z powodu odmiennego wejrzenia petrograficznego znacznie jest młodszy aniżeli niżej ległych solnych iłów mioceńskich, z których przeobrażenia skutkiem pomioceńskiej denudacyi powstał, a w których to właściwe złoża wosku ziemnego (ozokerytu) wykryto. Dopiero fauna owadów, przechowa- nych w tym ile, o charakterze wybitnie arktycznym, upra- wnia nas do orzeczenia, że: ił ten, zwany sytycą, należy do dolnego pleistocenu, osadzonego w chwili największego oziębienia w tym czasie, kiedy z jednej strony całe Karpaty w większej części pokryte były miejscowymi lodowcami a z drugiej strony od północy aż do podnóża ich zachodniego skrzydła przypierały lody przesunięte z Skandynawii i Finlandyi. Ił ten co do wieku jest zatem równorzędny glinie uwarstwowanej (czyli sinej), występującej wraz ze złożami lodnikowemi statecznie jako najniższy poziom naszego pleistocenu tak na podolskim płaskowyżu i niżu nadbu- żańskim jak na podgórzu karpackiem. Fauna mięczaków o wybitnym charakterze arktycznym *), znamionująca tę glinę, odpowiadałaby w zupełności faunie owadów w Bo- rysławiu. Obok ślimaków, żyjących podziśdzień jeszcze w chłodnoumiarkowanej jakoteż zimnej strefie, spotykamy ') A. W. Łomnicki. Mięczaki znano dotychczas z pleistocenu galicyj- skiego. Kosmos. Lwów. 1885. 109 w tej glinie także gatunki, jak np. lhlix tenuilabris Braun i Fupa columella G. v. Marłens, które tylko na dalekiej północy żyją a obecnie w naszym kraju nigdzie się nie utrzymały. W glinie tej znajdują się także resztki dylu- wialnych ssawców, jak np. mamuta, nosorożca, rena itp. charakteryzujących ówczesną epokę jako najzimniejszą w ciągu trwania pleistocenu czyli utworu dyluwialnego. Faunę chrząszczów pleistoceńską w południowych Niemczech wykrył także K. Flach 2) pod Hósbachem nie- daleko Aschaffenburga w szarych iłach i złożyskach ru- dowęgla ale tak licho utrzymaną, że zaledwie 25 gatun- ków dokładniej mógł oznaczyć. Wyraża się on o tej fau- nie jako o bardzo dawnej („dass aber und aber Jahrtausende seit jener Zeit verflossen siud, in der die Thierchen ihr Grab fan den") i za- licza ją również do dolnego pleistocenu. W tej faunie także biegacze (Carabidae) i wodne chrząszcze (Dytiscidae et Hydrophylidae) mają przewagę, gdyż na 25 gatunków około 60 70 przypada. Z lądowych zaś chrząszczów rzę- sielnice (Donacia) są najpospolitsze i z powodu mnogości osobników za przewodne postaci tejże gliny, począwszy stąd przez południową Francyą aż do forestbedu w An- glii mogą być uważane, gdy tymczasem w ile Borysław- skim dotychczas jedyny tylko okaz rzęsielnicy (Donacia) jest znany. Do bezpośredniego porównania fauny pleistoceńskiej Hósbachu a Borysławia posłużyć mogą tylko następujące 4 gatunki wspólne : Carabus Thurachii Flach, którego Flach uważa za najwięcej zbliżonego do Car. Maeander Fisch. z północnej Ameryki a odpowiadającego naszemu Car. maeandroides mr, Feronia aethiops Fanz , która według jego opisu nie zupełnie jest identyczną z obecnie żyjącą, 2) K. Flach Die Kafer der unterpleistocanen Ablagerungen boi Hósbach. unweit Ascbaffenburg. Mit 2 lit. Tafeln. Wurzburg. 1884. 110 Colymbetes stńatus L. i Hydrobius fuscipes L4J zupełnie zgodne z dzisiejszemi formami, w tej samej okolicy prze- bywającemi. Wprawdzie z 25 opisanych gatunków tylko powyższe cztery dają nam niejaką podstawę do bezpo- średniego porównania naszej fauny Borysławskiej z po- łudniowo-nieraiecką ale wystarczają one na razie do osta- tecznego wniosku, że ily wraz z łupkowym rudowęglem z Hósbachu należą do pleistocenu ale nie jak Borysław- skie do dolnego, lecz do młodszego zapewne do średniego ogniwa tegoż utworu. Iły Borysławskie zatem na podsta- wie fauny, w której arktyczne gatunki przeszło 75°/0 wynoszą, są bezwzględnie starsze od Hósbachowskich, któ- rych fauna znowu odwrotnie przeważnie składa się z ele- mentów umiarkowanego podniebia, wynoszących prawie 0 ile nam wolno z samej tylko fauny owadziej wy- prowadzać pewne wnioski, ówczesny krajobraz Borysław- ski posiadał znamię wybitne arktycznego podniebia. Wy- pływające strugi mroźnej wody z pod nadtapiających się przyczółków potężnych mas lodowych, żywiły zupełnie od- rębny świat owadów. W rwących nurtach wód owych *) E. Flach na str. 13. (1. c.) wyraża się o tej faunie w sposób nastę- pujący: „So lasst sich im Allgemeinen der „unterpleistocane" Faunenchara- kter ais nordostlich mit Beimischung „cinigeru dem mitteleuropaischen Ein- wanderungsgebiet angohoriger Formen bezeichnen. Es sind auch vorzuglich diese letzteren ein Beweis dafiir, dass zur fraglichen Zeit kein vollstandig kaltes Klima" geberrscbt und das selbes vielleicht dem nordostdeutschem ent- sprochen hat. O ile jednak z przeglądu fauny Hósbachowskiej wynika , jedyny tylko C. Thiirachii Flach jest formą wyłącznie arktyczną, z innycb zaś, ograni- czonych do północnej Europy lub chłodniejszego pasu umiarkowanej Europy, obecnie nie żyje 5 gat. w okolicy Hilsbachu, 8 gat. przebywają jeszcze obecnie na podgórzu alpejskiem a 16 gat., żyjących tak w środkowej jak północnej Europie, właściwe są także teraźniejszej faunie Hósbachu. Na tej podstawie faunę chrzą- szczów z Hósbachu uważam za znacznie młodszą od borysławskiej i wcale do „dolnego" lecz raczej do , średniego" pleistocenu przynależną, zwłaszcza że sam K. Flach twierdzi, że „zur fraglichen Zeit kein vollstandig kaltes Klima geherrscht hat". 111 uwijały się ruczaj niki (Agabus) i halawniki (ffydroporus) a gdzie bieg ich wolniał lub w zaciszne rozlewały się jeziorka i bagniska, tam większe pływaki (J)ytiscus, Aci- lius, Cymatopterus) wraz z mnogimi wioślakami (Corisa) szukały żeru, krętaki (Gyrinus) po czystem ich zwierciadle w licznych mknęły gromadkach a na dnie mulistem leni- wie pełzały oguzki (Helophorus). Na suchych, odsłoniętych obszarach, nie zajętych jeszcze żwirami lodnikowymi , o ile z obecności roślinożernych gatunków sądzić można, istniała dość bujna roślinność chłodnego podniebia, do której był przywiązany właściwy świat zwierząt. Obecność plugawków (Aphodius), żyjących w odcho- dach kręgowców a omarlic (Silpha) w ich ścierwach, do- wodzi, że mimo chłodu północnego okolice te tętniły peł- nem życiem. Docierał tu nawet obok północnych ssawców do samego podnóża Karpat jeszcze mamut (Elephas pri- migenius), czego dowodem ząb trzonowy znaleziony tu przed laty ') a obok niego zapewne nie brakło i groźnych mięsożerców, czyhających w gąszczu iglastych borów, wśród których na szutrowych zwałach , dnem doliny od Mraźnicy za dzisiejszym biegiem strumienia Tyśmienic- kiego, przesuwał się zwolna potężny lodowiec górski. *) B. Zuber w swej rozprawce (Stosunki geologiczne okolic Mraźnicy i Schodnicy. Lwów. Kosmos. VI. r. 1881) mówi na str. 6: „świadczy o tern ząb mamuta, który znajduje się w posiadaniu Dobla w Borysławiu i miał byc znalezionym tamże przy kopaniu szybu". X 112 Objaśnienie tablic. TABLICA I. Fig. 1. Carabus praeviolaceus Łom., a. przedplecze 4 razy po- większone, b. wielk. nafc. Fig. 2. Carabus maeandroides Łom., a. pokrywa 2 razy powię- kszona, b. wielk. nat. Fig. 3. Carabus praearvensis Łom., a. przedplecze 3 razy po- większone, b. wielk. nat. Fig. 4. Carabus Kollari var. comptus. Dej., a. pokrywa 2 razy powiększona , b. wielk. nat. Fig. 5. Carabus Dzieduszyckii Łom., a. pokrywa dwa razy po- większona, b. wielk. nat. Fig. 6. Blethisa pleistocenica Łom., a. pokrywy 4 razy powięk- szone, b. wielk. nat. Fig. 7. Diachila arctica Gryll., a. przedplecze i pokrywy 4 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 8. Bembidion bipunctatum L., a. pokrywa 8 razy powięk- szona, b. wielk. nat. Fig. 9. Bembidion tibiale Dft., a. pokrywy 8 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 10. Bembidion boryslavicum Łom., a. pokrywa i przedplecze 8 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 11. Bembidion subcontaminatum Łom., a pokrywy 10 razy powiększone , b. wielk. nat. Fig. 12. Patrobus Gąsiorowskii Łom., a. ułamek pokrywy 4 razy powiększony, b. jego wielk. nat. Fig. 13. Platynus micans Nicol., a. pokrywy 6 razy powiększone, b. ich wielk. nat. TABLICA II. Fig. 14. Pterostichus anthracinus 111., a. przedplecze i pokrywa 4 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 15. Pterostichus blanduloides Łom., a. przedplecze i pokrywa 6 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 16. Pterostichus aethiops Panz., a. 4 razy powiększony b. wielk. nat. Fig. 17. Amara subaenea Łom., a pokrywa 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 18. Amara boryslavica Łom., a. pokrywy 4 razy powięk- szone, b. wielk. nat. 113 Fig. 19. Harpalus pleistocenicus Łom., a. pokrywa (ułamek) 4 powiększona, b. wielk. nat. Fig. 20. Coelambns picipoides Łom., a. pokrywy 6 razy powięk- szone, b. wycinek pokrywy mocniej powiększony z dwoja- kiem kropkowaniem , c. wielk. nat. Fig. 21. Coelambus Dzieduszyckii Łom., a pokrywy 8 razy po- większone, b. wielk. nat. Fig. 22. Coelambus Niedzwiedzkii Łom., a. pokrywy 8 razy po- większone, b. wielk. nat. Fig. 23. Coelambus Ganglbaueri Łom., a. pokrywa 8 razy po- większona, b. wielk. nat. Fig. 24. Coelambus latefasciatus Łom., a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. Fig. 25. Coelambus ozokeriticus Łom., a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. TABLICA HI. Fig. 26. Hydroporus borealis Gryll, a. pokrywa 8 razy powięk- szona , b. wielk. nat. Fig. 27. Hydroporus praećorsalis Łom., a. pokrywy 8 razy po- większone , b. wielk. nat. Fig. 28. Hydroporus lapponum Gryll., a. 10 razy powiększony, b. wycinek pokrywy mocno powiększony, c. wielk. nat. Fig. 29. Hydroporus subarcticus Łom., a. 8 razy powiększony, b. wielk. nat. Fig. 30. Hydroporus praenivalis Łom., a. pokrywy 8 razy po- większone , b. wielk. nat. Fig. 31. Hydroporus praenigrita Łom., a. 8 razy powiększony, b. wycinek pokrywy, mocno powiększony, o. wielk. nat. Fig. 32. Hydroporus pleistocenicus Łom., a. 8 razy powiększony, b. wielk. nat. Fig. 33. Hydroporus Sandbergeri Łom., a. pokrywy 8 razy po- większone, b. wielk. nat. Fig. 34. Hydroporus Clessini Łom., a. pokrywy 8 razy powięk- szone, b. wielk. nat. Fig. 35. Agabus congeneroides Łom., a. 5 razy powiększony, b. wielk. nat., c. zapiersie z biodrami i przysadkami mocno powiększone. Fig. 36. Agabus corticeus Łom., a. 4 razy powiększony, b. wielk. nat. 8 114 TABLICA IV. Fig. 37. Agabus Reitteri Łom., a. pokrywy 4 razy powiększone, b. wielk. nat. Fig. 38. Agabus parvulus Łom., a. pokrywy 4 razy powiększone, b wielk. nat. Fig. 39. Agabus Niedzwiedzkii Łom., a. pokrywy 4 razy po- większone, b. wielk. nat., c. wycinek pokrywy mocno po- większony. Fig. 40. Ilybius boryslavicus Łom , a. 3 razy powiększony, b. wielk. nat. c. wycinek pokrywy mocno powiększony. Fig. 41. Rantus praesuturellus Łom., a. pokrywy 5 4 razy po- większone, b. wielk. nat., c. wycinek pokrywy mocno po- większony, d. pokrywy 9 4 razy powiększone, e. i f. wielk. nat. Fig. 42. Cymatopterus striatus L., a. powiększony 2 razy, b. wielk. nat. Fig. 43. Cymatopterus dolabratus Payk. a. powiększony 2 razy, b. wielk. nat., c. zapiersie z biodrami i przysadkami mocno powiększone, d. odnóże 3ciej pary od strony zewnętrznej e. piszczel z lszym członkiem stopowym od strony wewnętrz- nej , f. piszczel od strony zewnętrznej , g. udo 2giej pary od strony zewnętrznej , h. to samo udo od strony we- wnętrznej , i. głowa , k. przedplecze. Fig. c — k. mocno powiększone. TABLICA V. Fig. 44. Acilius praesulcatus Łom., ułamek pokrywy 4 razy po- większony, b. wielk. nat., c. wycinek pokrywy powiększony mocno, d. przedplecze 4 razy powiększone. Fig. 45. Dytiscus lapponicus Gyll , a. $ wielk. nat., b. $ wielk. nat. c. wycinek pokrywy 9 mocno powiększony, d. ułamek pokrywy O, wielk. nat., e. odwłok od strony brzusznej, wielk. nat., f. Zapiersie, wielk. nat., g. Przysadki zapiersia, mocno powiększone, h. Udo z piszczelem 3 pary nóg, i. D. lapp. var. brachypterus Łom., wielk. nat. k. Zapiersie, wielk. nat., 1. Przysadki zapiersia mocno powiększone. Fig. 4G. G-yrinus praemarinus Łom., a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. Fig. 47. Gyrinus praeopacus Łom., a. powiększony 6 razy, b. wielb. nat. 115 Fig. 48. Hydrobius fuscipes L, a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat., c. rzeźba pokrywy mocno powiększona. TABLICA VI. Fig. 49. Philhydrus pleistocenicus m., a. powiększony 8 razy b. wielk. nat. Fig 50. Laccobius Flachii m., a. powiększony 10 razy, b. wielk. nat. Fig. 51. Sphaeridium scarabaeoides L., a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat. Fig. 52. Helophorus pleistocenicus m , a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. Fig. 53. Helophorus Dzieduszyckii m , a. powiększony 8 razy, b. wielk. nat. Fig. 54. Helophorus praenanus m., a. powiększony 12 razy, b. wielk. nat. Fig. 55. Helophorus polonicus m., a. powiększony 10 razy, b. wielk. nat. Fig. 56. Helophorus Kuwerti m , a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. Fig. 57. Parnus prolifericornis m., a. powiększony 8 razy, b. po- krywy z boku, c. wielk. nat. TABLICA VII. Fig. 58. Gymnusa antiqua Łom., a. odwłok powiększony 4 razy, b. pierwsza obrączka 8 razy powiększona, c. wycinek obrą- czki mocniej powiększony. Fig. 59. Silpha vetusta Łom., a. powiększony 3 razy, b. wielk. nat. Fig. 60. Silpha Reitteri Łom., a. powiększony 3 razy, b. wielk. nat. Fig. 61. Aphodius granarius 111. a. powiększony 8 razy, b. wielk- nat. Eig. 62. Aphodius subater Łom., a. powiększony 6 razy, b. wielk. nat. c. wycinek pokrywy mocniej powiększony. Fig. 63. Aphodius ruflpes F.. a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat. Fig. 64. Aphodius Rhinocerontis Łom., a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat., c. wycinek pokrywy mocno powiększony. Fig. 65. Aphodius ruthenus Łom., a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat. o. wycinek pokrywy mocno powiększony. 116 Fig. 66. Aphodius boryslavicus Łom., a. powiększony 4 razy, b. wielk. nat. c. wycinek pokrywy mocno powiększony. TABLICA VIII. Fig. 67. Otiorrhynchus morio F., ułamek pokrywy 4 razy po- większony, b. wielk. nat. Fig. 68. Otiorrhynchus blanduloides Łom., a. 4 razy powiększony, b. rzeźba pokrywy mocno zwiększona. Fig. 69. Otiorrhynchus Uhligii Łom., a. 4 razy powiększony, b. wielk. nat. Fig. 70. Lepyrus frigidus Łom., a. 4 razy powiększony, b głowa z przedpleczem w 4krotnem powiększeniu. Fig. 71. Phytonomus (Hypera) praecomatus Łom., a. 4 razy po- większony, b. wielk. nat., c. udo z piszczelem 3ciej pary nóg mocno powiększone, d. rzeźba pokrywy mocno zwięk- szona. Fig. 72. Phytonomus (Hypera) glacialis Łom., a. 8 razy powięk- szony, b. pokrywa z boku widziana, 8 razy powiększona, c. wielk. nat. Fig. 73. Donacia Jaroslavii Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 74. Chrysomela lichenis Richt., a. 6 razy powiększona, b wielk. nat. TABLICA IX. Fig. 75. Chrysomela Hilberi Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 76. Psylliodes polonica Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 77. Corisa boryslavica Łom., a. 6 razy powiększona , b. wielk. nat. Fig. 78. Corisa glacialis Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 79. Corisa ozokeritica Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. nat. Fig. 80. Corisa Horvathi Łom., a. 6 razy powiększona, b. wielk. Fig 81. Noctua sp., a. wielk. nat., b. część skrzydła mocno po- większona. Fig. 82. Stenobothrus sp., a. Skrzydło mocno powiększone, b. udo z piszczelem mocno powiększone. Tal. 1 8 a Sb na ilb (D 26 9b 12 a r i i '■■ fi i ; 1 | N J2b 10 a Sb 7 a A/ /03 /.;v, des M Łomnicki. Lii APrzyszIakLwÓMr 3Ćara1mpmevwlaceus.2.Carm(Mmdroides. i. Car.praearoensis. i Car. compłusdda.Car. Vue duszucku 6.Bkthi$aphisłocmica 1 Diacluh arctica Gyll. 8.Bembidwn UpiacłaiumLMJiembM biah M. 10. Bemb. bori/slactaun li Baab. subcoutanunalum 12 Patrohis Gąswrowsk /' U. i '<> tuzmsmicoaiSJuc. Tali II i6.a iS.a /;>b I 'i a llb. 20 a 20 b. 20-C, 23c 231 2la. !'i l 22., 'i.in W 19.1. ■!.,l, Lii .'. Pi zyszla des. M.Łomnicki. iŁPtcrosUchus arrfkracmus Jl l5.Pter Mandułoides W. Rer.ae&wps lll/l s:: //r/r/ kVicTost/chus caiłkracmus JI.15.Fter dlandirtoides w. rur.aemwps ,/,,,. <,.„. ua 18Am.-banjslavica i9.Scapaluspleistocmicas ?O.Codambus pitipmdu weku llCod.NuMwiMLiOdi.23.Cod.GaziffTb(med ZŁCod.ldte£dscwtas ticus.- T.ih III 26 a. 261. CD ?0a. 32 a. 29 b. 32 b. 30 a 33 a. 2/ h 33 b. 26 c 3'j h 35 a. 35 b. 35 c. 36 a (ies.IUhonmieki szlak Lwów ^.Hgcbraporusborealis.GgU 27. ffpraedorsalis ?Ó Hlccpp< min nivalis 3iH.praenigrita 32 H.-pleżstoc&nicas 33. H.Scmdberyeri .'/'/ H.Clessim '■> A gal greneroid&s 36 . Ig. c< i '■< Tal). IV. .//•>/ 39 a 4Ja 37 b 38 b 4/d. ' '■! ' liii 'rt £/< śtffl £?«•. £?y. i3 h 63 i. tók des . U Łomnicki I.it \ Przyszlak Lwów WAgalus Rutteń 38.A.p Y des M Łomnicki iśAcilius praesulcatas. '>■> Dzftiscus lappanicus Gyll ió i D.var.hrachypttrus. 46.Gyrinu$ praema„ rimzs. ii Gyrinus praeopacus. iS Hudrobius fuscipes l. T;.I)Vi 49 a 30 1 Sźa Sil o3a U/ ::;:;::; .i'ih ,j'5a :*:::•* 56b ./; 6 des AfJŁoirau ! 4/3 /'/ li i i ■ ■ umih¥ Tal. Vii 59 a 58 "b 58 a 60 a 591 60 1, 58 c M.M.Łonmicki. diąao 56 Silpha vetusi i S ten 6i.Aphodius g ftpesF. u'i A ffliinoceroiitis. 65 A rutfi. aus 66 , cus TahAIII deLM.Łoirtnickt. Lit A-Przyszlak Lwów 61QtioTliynćkus morioF. 68 OManduloides 69 O.JJhligu. 10 lepurus frigidus U PhyUmomus-prm comatus 11 Fh.giadalis. 13 Donacia Jaroslcwii )'i Chrysomela licheais Richl 1S a l,h 18 a 18 b 811, li!,' 16a 16 b I 19 82 a ii Tab.lX. ; ; a Ti b 82 b (lei. M. Łomnicki. Lii A l'i /.\ s/.l.ik l.u.m loChrysomela HiTbeń. 16Tsylliod.es polonica // Corisa boryslmnca 18 Cglacialis W C.ozake ritica. 80 C.HoTvathi.81JVoctua sv.82 Stenohothrus sp. 3 2044 1 06 266