*1 .

pp

\

Robert E. Gross
Colleóiion

A Memorial to the Founder
of the

/,/h ed 'S / i :rr/'tf// ( " r/u raiu /'

Business Administration Librarj

///UI , / ,1/1/ </ /<////< //uu

Los Angeles

'-Jß&rfa& rf&:/<$$.

V

^ ^

^x

r

j

r

y

^J

NAAUWKEURIGE BESCHRYVING

VAN

DE KAAP

D E

GOEDE HOOP.

\

VERKLAARING

TITELPRINT.

Raveerkunft, met haar ftomme taal ,

Geeft in dees Print een net verhaal

DerLandrtreek, GOEDE HOOP geheeten

Hißoriktinde , neergezeten

By eene Zuil van dat Geweft ,

Heeft haare oogen Iterk geveft
Op de Ondervinding die haar nadert,
Nadien ze voor haar heeft vergadert
Een fchat van fchryfltof tot een les ;
'I.\ , aller dingen Leermeeftres ,
Vertoont haar Toetsßeen die de klaarheid
Ontdekt der onbefwalkte waarheid,
Als 't goud dat goed bevonden is ,
Die in een Landgefchiedenis
Gelyk de Zon fteeds uit moet ftraalen ,
Schoon veelen van haar fpoor verdwaalen.
Dat elk hier op 't gezicht nu fla.
Hier brult de Leeuw van Afrika,
Terwyl men waakt voor dien verrafTer ;
Daar meet Landkunde met haar paffer
De kaart van deeze vruchtbre Kaap ;
Geen vadfigheid wiegt haar in flaap ;
Zy is omringt van Taferee/e/t
Die 't oog des Leezers kunnen ftreelen;
Daar kruipt een Schildpad loom van tred;
Hier is een Slang in 't gras gezet ,
Met wiens venyn men niet moet fpotten ;
Ginds ziet men bruine Hottentotten ,
Inwooncrs van dit Bofchgebied;

Tafaberg praalt in 't verfchiet,
$1et Schepen , herwaards aangekomen :
Maar wie moet voor 't gebriefch niet fchroomen
Des Elephants , die met zyn fnuit
jßteekt boven andre dieren uit ;
De Hoop, om elk tot moed te ontvonken,
Staat boven op de Zuil te pronken ,
Die met een Scheepskroon word gedekt ,
Die haar tot hoofdcicraad vcrltrckt.
Dat niemand haar geluk bcnve.
Z) vat het Schild der Maaiichappye
\ an Indus met baar flinkerhand,
Terwyl ze, aan de eene en de andre kant,
I )c Hoorn van heil ziet ovcrvloejen ;
I )ai die door koopmanfehap moet groejen
\ ertoont de Slangßafvzn Merkuur.
Dat uw geluk vcelc eeuwen duur',
ó Schoon enzegenryk (Jewcfte!
Tot vreugd van ons Gemecnebefte.

,_i..,t i-:~.

TE AMSTERDAM

Bv BALTHAZAR LAKEMAN mdc'cxxvii

m.

NAAUKEURIGE en UITVOERIGE

BESCH RYVI N G

VAN

DE KAAP

GOEDE HOOP,

BEHELZENDE

Een zeer omftandig Verhaal van den tegenwoordigen toeftant van dat vermaarde

Geweft, deszelfs Gelegenheit, Haven, Sterkte, Regerings- vorm,

Uitgeftrektheit, en onlangs ontdekte aanleggende Landen;

NEVENS

Een geleerde Befchryving van het Klimaat en Aart van d.it Landfchap ; van deszelfs DIEREN, VIS*

SCHEN, VOGELEN, PLANTEN, KRUIDEN; mitsgaders verfiheide

WONDEREN der NATUUR, daar te Lande ontdekt s

Waar by nog komt , een zeer nette en uit eige ondervinding opgemaakte Befchryving

van den oorfprong der

HOTTENTOTTEN

VERVATTEND E-

Ecn merkwaardig Bericht van derzel ver Tale, Godsdienft,Levenswyze, zeldzame Overleverin-
gen, Gewoonten, Maniere van Trouwen, Befnydenis, Opvoeding; als mede veele andere
kurieufe Waarnemingen aangaande de Zeden van die Natie ; den toeftant van die Colonie
en Europeaanlche Inwoners : in gene andere Bcfchryving van dit Geweft te vinden.

Alles, ge duur ende een lang verblyfaan de gemelde Kaap , na v^aarhett befchreven,

TETERKOLBE,

Meeßer der vryè Kon flen , door ecri voornaam Min'ißer, mét Brieven van voorfebry-
ving van tsylen den Wel-Ed. Geflr. Hecre NIKOLAÉS WITS EN, Bnrgermeeßer der Stad
Amflerdam , tut het opmaken van deze . en ook Mathematische en Sterrekonflige Obfirvatien , no-
de Kaap gezonden , en aldaar geweeß Secretaris van Stellcnbofch en Drakenflcin ; tegen-
woordig Re&or van het Illttjlre School te Neuflad aan den Ayfihy

Met kurieufe, nieuwe en nodige Kaarten en vele Printvei beeldingen opgcheldert en verfielt.

EERSTE DEEL,

TE AMSTERDAM,
ByBALTHAZAR L A K E M A N, m. d, cc, xxvi4

Met Privilegie.

COT T der TKIFILEGIE.

E Staten van Holland en Wefl: vries -

* land, doen te weten: Alzoo ons vertoont is by Pieter
D I Huilön, Borger, Boekverkoper, en Inwoonder van
, s'Gravenhage, dat hy fuppliant befig was met grote on-

koften te doen vertaaien en drucken zeeker werk,
genaemt , merkwaardige Befchryvinge van de Kaap de Goede
Hoop en omleggende Landen , van den Aard , Godsdienft , Meeden,
en zeltfaame manieren der Inwoonders, of Hottentotten, van vreem-
de Gewaffen, Vrugten, Kruiden en Gedierten, en wat verder de Co-
lonien der Europianen, in die landen betreft, met kopere platen &c*
door de Heer P. Kolbe, in folio en klynder formaten en taaien ; En-
de Hy Suppliant bedugt zynde, dat het voorgenoemde Werk door
baatfoekende menfehen , zoo binnen, als buy ten defe Landen -, inde-
fen of anderen taaie , mogte werden naargedrukt, hier te landen ver-
kopen, ofte de naargedrukte exemplaarcn invoeren ; zoo keerde den
Suppliant fig oodmoedelyk tot ons , verfoekende dat zoo goed gelief-
den te zyn , den fuppliant alleen te verleenen Oétroy en Privilegie voor
een tyd van Vy ftien Jaaren , met verbot aan een eygelyke , het voor-
genoemde Werk, genaamt, de merkwaardige befchryvinge van de
Kaap de Goede Hoop én omleggende Landen van dien, van den Aard,
Gods-dienft, Zeeden, en zeltfaame Leeven der Inwoonders of Hot-
tentotten, van vreemde Gewaffen, Vrugten, Kruyden en Gedierten,
en wat verder de Colonien der Europianen, in die Landen betreffen,
in 't Duits, of Frans, nog andere Taaien, of Formaaten, in 't geheel,
nog ten deelen in deezen landen te moogen drukken, doen drukken,
uytgeeven * nog verkoopen , op zoodaanige poene als by ons daar te-
gen was geflatueert. SOOTS'T, datWy, de zaaken en het verzoek
voorfz. overgemerkt hebbende, en geneegen zynde, terbeede van
den Suppliant, uyt onfe rechte weetenfehap , Souveraine magt
en autoriteyt, den Suppliant geconfenteert, geaccordeert, engeoc-
troyeert hebben , Confenteren , accorderen , en oftroyeren hem by
dezen, dat hy ( mits dat het zy en blyve buyten prejudicie van de gee-
ne , die reeds Befchryvinge en Figuren van gemelden Landen &c. in
haare werken hebben of in het vervolg mogten koomen te maaken )
geduurende den tyd van vyftien eerfl achtereenvolgende Jaaren , het
voorgenoemde Werk, in diervoegen, als fulcks by den Suppliant is
verfogt, en hier vooren uytgedrukt ftaat, binnen den voorgenoemde
onfen landen, alleen zal mogen drucken, doen drucken, uytgeven en
Verkopen, verbiedende daarom alle ende een ygelyken het felve
werek in 't geheel ofte deel te drucken, naar te druckende doen naar
drucken, te verhandelen, of te verkopen, ofte elders naargedrukt,
binnen dezelve onzen landen te brengen, uyt te ge ven of te verhandelen
en te verkoopen , op verbeurte van alle de naargedrukte, ingebragte,
verhandelde , ofte verkogte exemplaren , ende een boete van drieduy-
fendt guldens , daar en booven te verbeuren , te appliceren een derde-
part, voor den Officier, die de Calange doen zal, een derde part voor
den armen der plaatfe, daar het Cafus voorvallen zal, ende het refte-
rende derde part voor den Suppliant, ende dit telkens zoo menigmaal
als dezelven zullen werden agterhaalt, alles in die verbanden , dat wy
den Suppliant met defen onfen Oftroje alleen willende gratificeren tot

*% z verhoe-

CO TT der PRIVILEGIE.

verhoedinge van zyne fchaade door het naardrukken van het voorge-
noemde Werk, daardoor in geenigen deelen, verftaan den inhou W
van dienteauthoriferen, ofte te advoueren , ende veel min hetfelve
onder onfe proteftie ende befcherminge eeniger meerder credit,
aanfien ofte reputatie te geven, nemaar den Suppliant in cas daarinne
yets onbehoorlyks zoude influeren, alle het zelve tot zynen laftcn zal
gehouden wefen te verantwoorden, tot dien eynde wel exprellllyk be-
geerende, dat by aldien hy defen onfen Oclroye voor het felve werk,
zal willen Hellen, daarvan geen geabbrevieerde ofte gecontraheerde
mentie fal moogen maaken, nemaar gehouden wefen het zelve Oftroy
in 't geheel, ende fonder eenige Omiffie daar voor te drukken, ofte te
doen drukken, ende dat hy gehouden zal zyn een Exemplaar van het
voorgenoemde Werk , gebonden ende wel geconditioneert te brengen
in de Biblioteek van onfe Univerfiteyt tot Leyden , ende daar van be-
hoorlyk te doen blyken; alles op poene van het effeel: van dien te ver-
liezen; ende ten eynde den Suppliant, defen onfen Confente ende
Oftroye mooge genieren als naar behooren ; laften wy allen, ende een
ygelyken,die 't aangaan mag , dat fy den Suppliant vanckn inhoude van
defen doen , laatenendegedoogen, ruftelyk, vreedelyk ende volko-
mentlyk genietenen gebruyk en, ceilerende alle beleth ter contrarie,
gedaan in den Hage, onder onfen grooten Zegelê, hier aan doen Han-
gen, op den 4. Oftob. ,in 't jaaronfes Heeren ende Saligmakers Se-
ventien Hondert Sesentwintig.

J. V. HOORNREEK. .

Tm Ordonnantie van de Staaten.,

WILLEM BUYS.

N B. T. Hujfon heeft het Regt van de bovenßaande Triviligie afgeßaan
en getransporteert aan en ten behoeve van Balthazar Lakeman, Boekver-
koper tot Amßerdam.

Z. - %eu&tit£&i /cu&-

VOORREDE

VAN DEN SCHRYVER.

| Ier ziet gy , LEZER, een Boek , 't welk
|U niet dan nieuwe zaken en ontdekkingen
IvandeKAAP DE GOEDEHOOP
M zal mededelen. Zoo gy daar aan twyffelt ,
doorzoek vry alle diergelyke Rcisbefchry vingen van
de Afrikaanfchc Landen en Ryken, en doorlees vry
al 't geen zy van de eerfte natuurlyke inwoners van de
Kaap, ja ook 't geen zy van hunne landgenoten, de
Kaapfche Europeanen, gefchreven hebben.

De meeftc Reisbefchryvers befchryven in hunne
verhalen een groot getal Koningryken , Landen , Kus-
ten en Eilanden teffens j de eenige Engelfehman Rob-
bert Knox heeft een uitvoerige befchryving gegeven van
het eiland Ceilon alleen , dewelke voor een model van
goede befchryving van die zoort kan verflrekken. En
tot heden is 'er nog niets beter van dat eiland in 't licht
gekomen.

Ik hadde , aan de Kaap wonende , een groot getal
brieven aan myne Vrienden in Europa gefchreven,
behelzende myne nieuwe byzondere waarnemingen,
ontrent den aard van dit Geweft, de natuurlyke Inwo-
ners, Dieren en GewaiTen; van welke brieven veel
groter werk onder de Geleerden gemaakt is, als ik my
verbecld had , 't welk zoo ver gong , dat ik weder
t'huis gekomen, door aenzoek van velen genoot-
zaakt wierd , myne brieven en overige waarnemingen
op nieuws in order te brengen , en aan de waereld me-
de te delen.

Het geen my daarbenevens hier toe bewoog , was

de menigte van valfche, vercierde , verkeerde dingen,

by vele Schry vers meeft van horen zeggen , mids

hun kort vertoef , van de Hottentotten en dit land te

l Deel. * 2 boek

VOORREDE.

boek g-eflao-en ; waar door het komt , dat eenio-e de-
zcr berichten rechtdraads tegen elkander aanlopen ,
zoo dat de Lezer niet weet, wat hy geloven of kiezen
zal.

Ik nam derhal ven , zoo dra ik zag hoc weinig de
gedrukte verhalen van deze menfehen met de waarheid
overeenkomen, een va(t voornemen, om alles zelf
naauwkeurig te onderzoeken, en geen eene zaak te pa-
pier te (lellen , die ik niet door eigen ondervinding 3
uit den mond en ommegang der Hottentotten zelf,
zoude bevinden in der daad alzoo te wezen.

Te vergeefs is 't alhier op te halen , hoe veel moei-
te , arbeid en oneindig gevaar ik om achter deze din-
gen te komen , hebbe moeten ondergaan , in een land ^
daar men by dag nog nacht , zonder vreze voor Ty-
gers, Leeuwen, Wolven, en andere verfcheurende
Dieren wandelen kan. De Lezer zal eenige diergely-
ke ontmoetingen hier en daar in 't Werk vinden.

Ik hebbe deze myne Befchryving na 't voorbeeld van
eenige Franfche Schryvers Briefs-wyze by een geftelt :
doch byaldien iemand deze manier mishaagt, die be-
hoeft zich flechts te verbeelden , dat 'er Hooftftuk
ftaat in plaats van Brief, en de korte komplimenten
in 't begin en einde des Briefs over te (laan.* Dit is,
waarde Lezer , alles wat ik nodig oordeelde y U aan-
gaande dit Werk voor af te berichten. *

* H Een en '/ ander is in de Nederduitfche Overzetting gefebiei.

■\ Meerder bericht aangaande den Schryver en dit Werk vind de Lezer in de eetße Ilooftß ukken
\an dit eerfle Deel.

Vaar wel.

NODIG

NODIG BERICHT,

Geëerde Lezer ,

E Befchry ving van de Kaap de Goede Hoop,d\c U hiel

word medegedeelt, is de eerfte, die onzes wetens ooit

[I ^JÄ! van dat Gewed , afzonderlyk en zoo uitvoerig, is uitge-
" komen. De berichten die tot heden het licht zien , be-
ftaan in eenige weinige bladzyden, hier en daar in eeni-
ge Reize, of andere Befchry ving ingelaft, gcichreven door men-
i'chen , die maar weinige weken of maanden , zommige maar eenige
dagen aan de Kaap vertoefden , en daarom zeer gebrekkelyk en veel-
tyds gantfeh niet overeenkomende met de ware geftalte en aard der
zaken : gelyk de Lezer zal bevinden , zoo hy de moeite neemt , van
die berichten, hier en daar verfpreitj met deze tegenwoordige uit-
voerige Befchryving te vergelyken.

De Schryver , een bedreven Wiskonftenaar , tot het doen van fter-
rekundige waarnemingen na de Kaap gezonden , heeft een goed o-etal
van jaren aldaar gewoont, en door zyne bediening van Sekretaris van
twee Koloniën, gelegenheid gehad , om een volkomen kenniffe te
bekomen van de zaken, in deze Befchryving vervat, daar onder de
meeften, voornamelyk aangaande de Tale, Zeden en Godsdienfldev
Hottentotten zodanig zyn, daar men nooit in eenig ander bericht
iets van gezien heeft, en echter zoo merkwaardig in alle de omftan-
digheden, als iets dat van eenige vreemde volkeren ooit is be-
fchreven. Niets is zoo nieuw, zeldzaam, en onverwacht, als de
gelykvormigheid en wonderlyke overeenkom!!: , die men hier vind
tuiïchen verfcheide plegtigheden van de zoo genaamde Hottentoten ,
natuurlyke bewoners van de Kaap , en die der Joden.

Zyne befchryvingen ontrent de Planten , Kruiden en Dieren van dit
gedeelte van Africa vervatten mede verfcheide waarnemingen en. nieu-
we ontdekkingen, die men elders vergeefs zou zoeken.

De Schryver hadde zyn werk in brieven verdeelt, en telkens met
vele pligtplegingen aan zyne vrienden begonnen en befloten. Wy
hebben die brieven, als een fchryf-manier, in een werk van zoo gro-
ten beflag niet zeer eigen, of immers by onze Nederlanders niet zeer
aangenaam, in Hooftftukken verandert, en die onnutte pligtplegin-
gen geheel overgeflagen. Wy hebben ook in beraad geilaan of wy
dit laatfte mede niet moeden doen ontrent eenige dingen en verhalen,
aangaande het geen den Schryver op zyne reizen ontmoet is ; wyl ve-
le van die dingen onze Hollanders bekent zynde, den lezer weinig
vermaak können verfchaffen. Doch zulks is ons van een andere
kant fterk afgeraden , om twee of drie gewichtige redenen. Eerjlelyk ,
om dat het zwaar valt , zaken en verhalen op een bloot voorge-

* 3 ven

NODIG BERICHT.

ven , dat die aan velen reeds behent zjn , of om dat ;><? van weinig
aangelegenheid Jcbynen , uit te monfteren , overmids het geen in deze
Provintie en aan eene zoort van luiden bekent is , in andere landen en
by vele andere zoorten van menlchen vreemd of ver na niet zoo be-
kent, en by gevolg aangenaam is. Het geen eenige menfchen van
geen belang achten, om dat zy 'er geen deel in nemen, is by ande-
ren, omdat zy 'er deel of belang in nemen, of om andere partikulie-
re reden, van grote aangelegenheid. De twede reden is, cm dat door
een uitzondering van zaken en verhalen, hoedanig ook, aan vele
wangunftigen gelegenheid word gegeven , om te zeggen , dat het
werk verminkt, inkompleet , of Hechts maar een uittrekzel is. 3.
Aan vele Heren Intekenaars is het Werk in de Hoogduitfche Tale
bekent, en deze, naar allen fchyn ftaat makende , om het te zullen beko-
men, zodanig als het in de oorfpronkelyke Tale gelchreven is, zou-
den \vy door een uitzondering van zaken mifleiden , te meer om dat
eenigen zouden können ingetekent hebben om die zelve zaken of
verhalen , die \vy als van weinig gewicht zouden hebben uitgemon-
ftert. Het veiligfte was alzoo , het Werk te geven zoo het is , en
indien eenige verhalen, voornamelyk die van des Schryvers reizen,
al eenigen van de ervarenen in zulke zaken mogten vervelen , hy ge-
lieve te denken, dat 'er vele anderen zyn, voornamelyk buiten deze
Stad en Provintie, die zich daar mede vermaken, en dat in allen ge-
valle dit weinige , voor hem alleen overtollige , door vele nieuwe s
onbekende, lezenswaardige zaken rykelyk word vergoed. De Lezer
gelieve derhalven uit dien hoofde geen ongunftig vonnis te ftryken
over de verdiende van het geheele Werk, maar de goedheid te heb-
ben, van zyn oordeel te verfchuiven tot dat hy het gehele boek, en
voornamelyk ook het twede Deel met aandacht zal hebben doorbla-
dert : welk twede Deel wy den Lezer mede in 't zelve zeer korte beftek
van tyd , te weten binnen zes maanden na de aflevering van dit eer-
fte, zullen afleveren. Ontrent de kaarten, platen en druk is die op-
lettendheid gebruikt, dat wy hopen, dat de Heren Intekenaars,
voornamelyk de gene die de platen en kaarten van den Hoogduitichen
Druk bekent is, ook in dezen niet onvoldaan zullen wezen.

KORTE

KORTE INHOUD

Van alle de Hooftftukken die in het eerftc
Deel van dit Werk voorkomen.

I. HOOFTSTUK.

Vervat 't geen tot de Reis na de Kaap aanleiding heeft gegeven , en wat
V oogmerk eigent Ijk geweefl is. bladz. i.

II. Hooftftuk. Het geen van Holland tot aan't cilant St.Jago is
voorgevallen. 7

III. Hooftftuk , Van V geen den Schryver op de reis van Kaap Verde
tot aan de Kaap de Goede Hoop ontmoet is , meteenige aanmerkingen
aangaande de leeftogt, fcheeps-doden, wachten, en andere zaken. 19

IV. Hooftftuk. Van V vriendelyk onthaal, door den Gouverneur
Willem Adriaan van der Steil aan den Schryver gedaan, dat echter
niet lang ßand hield. 48

V. Hooftftuk. Van de Kaap de Goede Hoop, de langte en breedte van
die Kolonie ; nevens eenigc waarnemingen ontrent het Kompas. 57

VI. Hooftftuk. cl)itvoerige Geographifche Befchryving van 't land,
daar de Hollandfihe Kolonie geflieht is , nevens verfcheide by zondere
aanmerkingen, rakende de benaming der Rivieren, Bergen, enz. 69

V I I. Hooftftuk. Befchryving van de Kolonie van Stellenbofch. 9 1

VIII. Hooftftuk. Befchryving van de beide afgelegenfle Kolonien ,
Drakenftein en Waveren, toont de onvolmaaktheid der laatfle, nevens
andere merkwaardige dingen. 1 1 1

I X. Hooftftuk. Handelt uitvoerig van de grote vruchtbaarheid, zoo
in rog, garfl en tarw, als ook in allerlei vee. 129

X. Hooftftuk. 'Door wat tekenen de bequaambeid van het land tot het
dragen van aard of boom-ge wajf en, ook wyngaarden, word onder fc hei-
den. Verfcheide by zonderheden van zeldzame onderaardfche holen 9

f rotten , fleengewaffen en andere vreemdigheden. 1 4?

1 Hooftftuk. Èefchryving van de 'Dieren die aan de Kaap gevon-
den worden. 162

XII. Hooftftuk. Befchryving van de Vogels aan de Kaap. 206

XIII. Hooftftuk. Befchryving van de Vijfchen. 227

XIV. Hooftftuk. Van de Slangen en andere kruipende , en ookge-
kurvene liieren aan de Kaap. 250

XV. Hooftftuk. Van de Mineralien en Berg-floffen aan de Kaap.

269

XVI. en XVII. Hooftftuk. Van de Bomen , Bloemen, T Vort e kneu
andere Gewaßen. 283 en 310

XVIII. Hooftftuk. Van de heerlyke eigen fchappen der zoete en
dryvende wateren. Van twee warme Bronnen en Baden aan de Kaap.

326

XIX. Hooftftuk. Van het regen-water en van het fchoon en hagel-
wit zout, dat iTit dit regenwater, dat in de Valeien ftaan blyft , ge-
haalt word. 34-

X X. Hooftftuk. Van het Zeewater aan de Kaap. Van de zeven
maal in twee uuren herhaalde Ebbe en Vloed in de Tafelbaai ; verfchei-
de merkwaardige byzouderheden dezen aangaande. 355

XXI. en XXlf Hooftftuk. Van de geaardheid der Lucht en van
de Winden, van de vermaarde Stormwinden die hier uit den Zuid-
Ooflen vallen. Verfcheide merkwaardigheden. 362 en 3 73

XXni. en

XX III. en XXTV. Hooftftuk. Van de Ziekten, die de Euro-
peanen hier komende onderhevig zyn ; en de wyze om die t e genezen.

384. 403

XXV. Hooftftuk. Van de oude natuurlyke Inwoners de Hottentot-
ten in V algemeen. Van haar oorfproug, en wat zy daar zelf van
vertellen. Hare taal, en een ige by hen gebruikelyke woorden. 414

XXVI. H ooftltuk . 'Van de natuurlyke geaardheid der Hottentotteny
en uiterlyke geßaltc. Hun -verbond met de Nederlandfche Oofl-Iudi-
fche Maatfc happy. 437

XXVII. Hooftiluk. Van de ver fc heide Natiën der Hottentotten ,
en van de landen die zy bewonen. 45^

X X V 1 1 1. Hooftftuk. Van de Tolicy en Regering der Hottentotten.

481
XXtX. Hooftftuk. Vau den Godsdieuß der Hottentotten. 488

XXX. Hooftftuk. Van hunne Offerhanden , by hen genaamt Anders
maken ; en van hunne manier van het uitfiiyden van een der ballen.

505

XXXI. Hooftftuk. Van hunne gewaande Toveryen en andere byge-
lovigheden. 5"ix

NAMEN

NB. D? »amen waar voor een * flaut ,

NAMEN der HEEREN,

Voor zoo vcele die ons opgegeven zyn, en welke dit Werk met hun-
ne Intekening hebben gelieven te beguniligen.

' ut, zyn groot papier Exemplaren.

Jacob Jófias vanBredehöf; Heer

van Hobrede, Secretaris van *t
Ed. Mog. Collegie ter Admi-
raliteit m Welt-1'ricsland en 't
Noorder-quartier , Penlionaris
der ftad Hoorn.
Bregger.

Eerfte
den

AG.

Jacob Abrabanel Junior
Reynier Akker

Robbert /Fmilius, Regent van 't
State College , en Predikant te
Leyden.
Ulbo Sixma van Andala
. en Prefiderende Raad in

Hove van Vriesland.
Livius Dirk van Andringa.
Ifaak Daniel Arenshuys.
Huybert van Aurik
J. V. Baarsdorp, Oud Burger-
meefter in de Vroedfchap te
Woerde.
F. Balde

Mr. Ferdinand van Beaufort, Ge-
committeerde Raad der Edl.
Mog. Heeren Staten van Zee-
land.
Jacob Ter Beek
Gerardus Beeldemaker.
Adriaen Beman.
Jan Daniel Beman.
Mr. Johan van den Berg, Dyk-

graaf van Rhynland.
Daniel Adrianus Beukelaar.
P. V. Beufekom..
J. V. Beyeren.
C. Biben.
Le Blanc.

* C. Gerritz. Blauw.
Jofias van Blocquerie , Raad der

ftad Middelburg.
Boekholt.

Mr. Nicolaas Bogaart van Blois ,

Burgermeefter der ftad Delft ,

en Bewinthebber der Ooftindi-

fche Comp, ter Kamer Delft.

R. Boitet verfcheide Exemplaren

zoo groot als klyn papier.
Jan Bomme.
Chriftiaen van Boneval, groot

papier.
P. van den Bofch.
Romke Braam , Ontfanger buy-

tens dyks.
J. V. Braam, 3 exemplaren.
Mr. Abraham de Brauw , Raads-
heer in den Raad en 't Leenhof
van Vlaanderen.
ƒ. "Deel.

\

M. Brouwerius, Advocaat.

Brunei.

H. de Bruyn , J. V. D.

H. Burgers.

WybeBuma.

Mr. Pieter Burman , Profefïbr.

De Hoog welgebooren HeerUibo
Aylva van Burmania, Out Griet-
man van Leeuwérderadeel.

Burmania , AmhafTadeur.

r Allard van Burum, Grietman
van Leeuwaarde.

Grave van Callenberg.

Aron en Jacob Cardofa.

* Choenraed Chrilloffers.
VegelingvanClaarberge, Raads-
heer in 't Hof van Brabant.

M. L. Charlois.

* G. Cliffort.
Ifaac ClifFord.

Jan Cofter , Oud Schepen der ftad

Hoorn.
J. van der Coft.
Covens & Mortier.
P. de Coup.
M. de Cram.
J.Cuyper.
Jan van Dieft.
L. de Dieu.

* De Hr. Diodatie.
Cornelis van Doorn.
Mr. Jacobus Douw.

Matys Drabbe, Raad en Rent-
meefter van Zyn Hoogheit den
Prince van Sultzbagh.

Willem Dracyburg.

J. V. Duren, verfcheide exempla-
ren zoo groot als klyn papier.

J. Enfchede , z exempl.

* H. van Eyk.

* J. vanEykJooftz.

H. van Eyl, 5 klyn en 1 groot pa-
pier.
Daniel van Eys.

Con-

NAMEN der INTEKENAARS.

Con flaut ia Elzevier

j. Faas.

Fagel , Raadsheer in 't Hof van

Holland.
G. Fctmamger.
P. Fiers.
1'. Flament.
J. de Fleon.

* P. de Fremerie.
\ . Friefe.

S. Galle.

De Wel-Edl. Grootachtb.ireHccr
LieveGeelvink, Heere van Kas-
trikum, tkc. &c.&c. Burger-
meefter der ftad Amiterdam.

Mr. Abr.im van Gcrwcn , Burger-
mee-lier te Levden , Bewind-
hebber \\\n de Ö. I. Comp.

Johan Adam Geyfs. % exempl.

R. van Goens,Ontfanger generaal
op de Schelde.

De Heer Matheus Theodorus
Gouffet.

D. Gout.

J. de Graaf.

\\ ilh. G reven.

Greyfjnan.

* Jan van Grieken.

De Hoog-welgebooren Heer, F.
van Grovelteins , Generaal Ma-
jor der Cavallerie en Gouver-
neur van Bergen op Zoom.

Foh. Fred. Gronovius, Med. Doft.

f. W . de Groenland , Heer van Zu-
riffer , oud Prcfident in 's Her-
togenbofeh.

Samuel Guldemont, Schout, enz.
te Ouderkerk op den Yllel.

C. de Haan.

R. de Haan.

Mr. Adolphus Hayana-us.

H. V. Halma, i exemplaren.

* Kornclis Hardeu il.
|. van Haren.
Hartkamp.

* Cornelis Hartv.
A. Heek.

Mr. Willem van Heemskerk.

Mr. I .eonard van Heemskerk.

E.Heefer.

|. Fl. I lermans.

1 U tVelma-1.

C. Guikes Hindeloope.

11. V. Hoeken.

J. Hogenburgh.

Aernout Le Hommel.

J. \ . Hoorn, Predikant onder de
Doopsgezinden te Amiterdam.

Advt. Jacob Willem Hoppingh.

D. Hoorns.

Thomas van Hoven.

P. Huilon,vericheide exemplaren
zoo groot als klyn papier.

Joan Huydekoper, Heer vanNig-
tevegt, Schepen der Ttad Am-
iterdam eec.

Joens.

T. Johnfon, vericheide exempla-
ren, zoo groot als klyn papier.

joolt de Jonge.

* C.Jonk.
JT.

De Wed. Kalder.
Jan Kalk

A. Kallewier.
V. Kamen.
L. ten Kate.
Abraham Kayfer.

Hermanus Kenteling twee exemp.

Ketel.

J. Keyfer.

J. van der Kloes.

H. Klumper.

Gerrit Kok.

MejutFrouw Krap.

Van Kreuningen.

P. Kroger.

L. P.

Mr. Jan Lakeman.

B. Lakeman , vericheide cxempl.
zoo groot als klyn papier, voor
die haar namen niet ingedrukt
wilden hebben.

D. de Lange.

I lark Langeboer.

M. V. Lee, 4 exemplaren.

* Theodorus de Leeuw, Heer
van Abcoude, &o.

David Leeuw van Lennep.
J. van Leeuwen.
( lornelis Lelivelt.

* Dirk van Lennep.

De Wei-Edele Geltrenge Heer
Finko Linkelcma a Nyholt,
Raad Ordinaris in de Hove van
Friesland;

* Wouter van Lil.
Willem Lambert Linquet.

Johan-

NAMEN der INTEKENAARS.

Johannes Loopwyk , Predikant
tcOilendrcgt.

* Lfaae van Louvv.

Willem Louwerman , Burger-
meester re Zwol.

Samuel Luchtmans.

Daniel Luifcius, Med. Doet. Bur-
germeefter en Prefident Sche-
pen van Stad en Ambagt van
Santen.

Jacob Mackay.

Jacob Magnus.

Jan Marcus Nicolaas-zoon.

J.Marininen, Sc hepen en Raad der
ftad Veere.

Marshoorn.

G.V.Mater.

Abraham Maubach,

A. V. Mauwerik.

Gulyam Mazee.

J. Meinerzhagen.

Cornelis van Mekeren.

Metfz.

Pieter van der Mculen.

Dominus J. E. Meyef.

* G. van Middelum, Predikant in
's Hertogenbofch'.

D. Mits.

De Hr. Mohr Capitein in de Gar-
de te voet.
Profeflbr P. V. Muflchcnbrock.
Mr. J. V. Muyde.
Johan Muyskens.
Antoni Motte.
Mr. de Naflbu de Dryf berge.
Theodorus Netfcher.
W. de Nys.
A. V. Oldenbarneveld.
G. Onderdelinde.
H. V. Oorde.

* Joannes Oofterwyk.
Joannes Oofterwyk.
Johannes Ooltervvvk.

E. Os.

G. D. P. z exemplaren.

D. Parvé.

Mr. G.V.Pas, Advt.

J.Pafch.

Jan Pellekaen.

Pieter Pels Andriefz. Schepen der

ftad Amfterdam.
Johannes Plehot.
Folkert Pieters.
Folkert Jansze van der Plaats.

N. Pook.

J. van der Poorten.

Van der Portze Overwald , Schrv-

ver te C leve.
Abraham du Pré.

P.H. Petreus, Advocaat voor de
Hove van Friesland.

1 Cornelis Pynaker, Advocaat te
Delft.

Jan Cornelis Radcrmacher.
Johannes Ratelband.
Mevrouw La Rochau.

* W.deRoo.

Daniel de Rees , Predicant teWy-

denelle.
Joachem Rendorp, Heere van

Marquette.

C. Reych.

* JvanReyneftein, M. D.
J. Roman.

Petrus .van Rooyen, Predikant

tot Cjoes.
Rumphff, Commis van deGene-

raliteits Finantie.
Nicolaas Ruych.
Mr- Coenraed Ruyfch , Raad en

Oud Burgermeefter der ftad

Leyden.
Mr. Abram Ryckvorzek
Hendrik van Ryfien.
G. van Ryswyk.
Weduwe Sas.

D. Schaap en C. Bruyn.
Joannes Oofterdyk Schacht M.D.
F. van der Schagen.

M. Schagen.

Sebaitiaan Schalkwyk, Predikant

teWemeldinge.
B. Schayd.
J. Schenk.

Hendrik Scheurleer, 4 exempl.
de Heer Leonardus Schiller.
Cornelis Schippers, Officier te
^ Berkel.
C Schipper.

J. Schreegel.
M. Schryver.
L. Schulerus.
H. Schut.
N. Schuttrup.
VanSchuylenburg, Prefident van

de Raad van de Koning.
J. V. Seters.

Rein Sickes Menalda, Burger-
z meefter

* *

NAMEN der INTEKENAARS.

meefter der ftad Harlingen.
\. Mn. vanSittcrt.
Predjkant \V. V. Slingeland.
Pitcr Sluvter.

* de Heer Daniel de Smit.
Hendrik Snaakenburgh , Con-
rector.

J. Spillebout.

Chrifiiaen Steenberge.

J. Stinitra.

\V. Stouw.

J. van Stok.

Stokking, z exempl.

K. van der Stolk, 4 exempl.

R. Swanenburg.

G. Sweerts.

Capitein Taalman.

Mr. Pieter Teding van Berhout,
Secretaris van de Univerfiteits
Vicrfchaar te Leiden.

J. Tenwinkel.

Jacob ter Beek.

P. Teyler van der Hulft.

J. Thyflen.

A. Timmerman.

C. Jansz. Tjom.

Toonder.

Cornelis Trip.

de Heer Ifaak Tulleren, Bewind-
hebber der O. I. Comp, ter Ka-
mer Zeeland, &c.

Carolus Tuynman, Predikant te
Middelburg.

J. en H. Verbeek.

* P. A. Verbeek Hendrikz.
P. Verduyn.

J . Verheydc.

J.Veiten, Luyters Predikant.

J. Vlasblom.

J. A. Viftor.

* J. Vincent.
Vinion.

J. Vifch.

David \ isvlict, M. D. cn Rentm.
der Graafl. Rentieren van Zee-
land.

Maria van Vollcnhove, Weduwe
J. Graafman.

J. van Vollenhove.

Paulus van Voorit.

H.Vork.

de Heer van Vosholl , Prefident

van de Rekenkamer.
V. Vreeden.
J. Uurling.

* J. üylenbrock.

Hermanus Uytwerf, verfcheidc
exemplaren.

* Juffr. Maria Elizabeth de Waal ,
Vrouwe van Ankeveen.

E. J.V. Wachendorf, M.D.

P. V. Wallendal , Predikant te

Hoorn.
Paulus Walwyk.

* Anthoni Waterman.
J. van der Weepel.
Abraham Wedeman.
J. Wenking.
S.Wens.

B. W entholt , Burgermeefter te
Zutphen.

De Janszoons van Waesbergc.

Mr. van der Werf.

J van der Werf de Jonge.

A. Weflerhuys.

Dirk Weftrick.

R. en G. Wetftein.

De Wilden.

Jacobus Willemfe.

Arnold Willis.

G. Winterswyk.

Johannis Wittebol, Predicant in
's Gravenhage.

J. G. Woefthof.

Joolt Woeftein.

Geysbert Woudenberg.

O- Wolffers.

H. Wolters.

Joris van der Woude, 3 exempl.

Andreas Zommerzee, M.D. Sche-
pen en Raad der (lad Goes.

Mr. A. Zoutman , Doctor in de
Regten, Medicynen, Philoso-
phie, Advocaat voor den Hove
van Rolland.

Pag. i

BESCHRYVING

VAN

DE KAAP

D E

GOEDE HOOP.

EERSTE HOOFTSTUK.

Oogmerk des Schryvers. Geraakt by den Heer -van Krofik zu dienfi.
Oef eut zich by hem in de Sterrekunde. Voornemen van dien Baron.
Kiefl hier toe een bequameu oordt. Deszelfs oogmerk. JVil den
Schryver na Afrika zenden. T>e Schryver overweegt dien voer Ra?
neemt hem aan. Reiß ten dien einde na Holland. Krygt daar verlof
om de voorfz. reis te mogen doen. Befielt Aßronomifche Infirumenten.
Keert na Berlin. Maakt zich gereed tot de Afrikaanfche reis. T>oet
een reisje om van zyne Moeder, enz. affcheit te nemen. Komt te Ber-
lin te rug. Maakt eenige Vaerzen op zyn vertrek. Vertrekt uit
TDuitfchland. IV at weg hy heeft genomen. Zet zyne reis voort.
Komt te Amfterdam. Zyne verrichtingen aldaar. Onthoud zich
daar een igen. tyd. Mae kt toefiel tot de reis na de Kaap. Bezorgt
de voorfz. Infirumenten. 'De Burgemeefier IVitfeu doet hem qrooten
dienfi. W aar ontrent . Inhoud 'van een Smeekfchrift , de reis betref-
fende. Hoe veel die reis gekofi heeft. T)e Schryver is den Burve-
gemeefier groot elyks verpligt. Op wat wyze hy den tyd voor zyne
afreis doorbrengt. Moet veel geit uitgeven. Vertrekt na Texel.
Lyd groot e koude.

Oogmerl
des Schry-
vers by
lyne reis.

Ewyl ik belooft
hebbe , een omftan-
dig bcrigt te zullen
opftellcn van het
1 genemyopdercis,
Ifk' ■-.-... y^&ïzh die ik van zins was
na de Kaap de Goe-
de Hoop te doen, zoude wederva-
ren , zoo zal men my niet qualyk
nemen , dat ik vooraf verhale ,
door wiens aanleiding , en met
wat oogmerk ik de zelve heb on-
dernomen.
denHeer7 ^e Lezer dient derhalven te
van Krofik weten, dat ik myne Akademifche
indi«nft. ƒ, Deel.

Studie volbragt hebbende, my in
de hoedanigheid van Secretaris
in dienfi: begaf by den Heer
Bernhard Frederik , Baron van
Krofik, Geheimen Raad van den
Koning van Pruiiicn ; hoewel myn
oogmerk niet was , om deze be-
diening flechts waar te nemen ,
maar wel voornamelyk om daar
door gelegentheid te hebben ,
vreemde Landen en voorname
Hoven zonder myne koften , te
können zien en bezoeken. Gelyk
dan ook de konditie , waarop ik
my in dienfi begaf, onder andr-
A ren

ii

BESCHRYVING van de

Ocffent
zich by
hem m de
Sterre-
kunde.

Voorne-
men van
dien B»-
ron.

Kieft hier
toe een b;-
quimcu
oordt.

ren behelsden , dat ik altoos met
hem zoude reizen en ook alleen
tot allerhande bezendingen zou
gebruikt worden -, voorts als ik
t' huis was en niets te verrichten
hidde , zoo zoude ik alsdan zyne
toonen , die behalvcn dat van een
Leermeefter voorzien waren, 3
uuren daags in de Wiskonft on-

derwyzen.

Deze bediening had ik albcreids
tot inhet twede jaar by den voorfz.
Heer van Krofik waargenomen ,
en gedurende dien tyd aan ver-
fcheide Hoven met hem geweeft,
en midlerwyl met hem zelf fterre-
kundige zaken verhandelt , en
daar door my zelven veel meer
geoeffent , als ik op de Akademie
had gedaan ; by deze gelegentheid
gebeurde het , dat de gedachten
van zyne Excellentie vielen op
de noodzakelykheid en nuttigheid
van zulke Sterrekundige waarne-
mingen , welke men op een en de
zelve tyd, op gelyke wyze en
manier , en met de zelfde Inftru-
menten,in ver van elkander afge-
legen oorden zou können maken.

Deze zaak wierd van hem , die
een zeer voorzichtig , verftan-
dig, en fchrander Heer was , ry-
pelyk overwogen, wat kollen daar
toe vereifcht wierden, en wat
voor een grooten roem zulk een
groot voorflander der Kunften en
Wctcnfchappen , daar door in de
wereld /oude behalen , al was het
ook dat het oogmerk , 't welk de
volmaaktbeit der Sterrekunde tot
een grond heeft , niet volkomen
bereikt wierd.

De bcquaamfte oordt , om dit
oogmerk te bereiken , v\ ierd zoo
wel van hem zelf als ook van an-
dere verftandigc en geleerde man-
nen geacht te zyn,*/e Kaap de Goe-
de Hoojß , als zyndc zeer ver van
Europa gelegen , en welke met
een of andere plaats in Duitfch-
land , of ten minden in Europa ,
ónder eiene middaglyn zou kön-
nen gebragt wordenen of fchoon
'er ecnig onderfcheid tuflehen de

Des7clfs
oogmerk.

middags -lynen mögt gevonden
worden , dezelve echter aan de
voorfz. obfervatien niet hinder-
lyk zoude können zyn.

Het oogmerk van dezen voor-
treffelyken Baron was zeer loffe
lyk , gemerkt hy daar door , gc-
lyk reeds gemeld is,deflerrekunde
tot meerder volmaaktheid meen-
de te brengen , als tot nog toe ge-
fchied was ; daar benevens oor-
deelde hy dat zoo de fterrekunde
op deze wyze zou können verbe-
tert worden , het als dan ook niet
zwaar zoude vallen , het zoo lang
gezogte , en tot nog toe niet ge-
vonde problema tot algemene nut-
tigheid der fcheepvaart op te lof-
fen , namentlyk dat het zoo ge-
naamde Ooft en Welt , of lengte
der oorden, midden in de zee, ten
allen tyden zoo dikwyls als de
nood zulks vereifcht , of gelyk als
de zeevarende het noemen , ge-
makkelyker zou können gevon-
den worden.

Deze Heer wilt daar benevens
ook zeer wel , dat ik nergens gro-
ter vermaak in fchepte als in het ka icadcn.
reizen, en dat ik om dieswille van
voornemen was zynen dienft te
verlaten , en een reis na Moscou
te doen. Vermits hem nu myn
gedrag en levenswyze gedurende
den tyd , dien ik in zynen dienft
doorgebragt had , ten vollen be-
kend was , deed hy my een voor-
flag , of ik my na de Kaap de
Goede Hoop wilde begeven , om
daar de bewufte obfervatien op
zyne koften te doen ; daar bene-
vens beloofde hy my jaarlyks een
zekere zomme tot myn onderhoud
te zullen bezorgen, of dat ik
van hem zoude cifchen , zooveel
als ik oordeelde jaarlyks van no
den te hebben.

Ik nam dezen voorfbg in o- Dcsdiry
verweging , doch verklaarde my ver over-
in 't kort , dat ik niet ongenegen SSÏR!'
was my in zynen dienft derwaarts
te begeven , en dcwyl zyn edel-
moedige inborft my ten vollen
bekent was , ik ten opzigtc van

het

Hy wil
den Schry-
vernaAfri-

KAAP de GOEDE HOOP.

het nodige tot myn onderhoud
niets het allerminfte vreesde, maar
zeide, om dat ik niet wift hoe
duur of hoe goed koop men aan
de Kaap de Goede Hoop kon le-
ven , het my onmogelyk was ,
een zekere zomme tot myn trak-
tement en onderhoud te können
bepalen. Kn als de Baron my daar-
op beloofde , dat hy my behal-
ven myn falaris , dat ik tot dus
ver van hem had genoten , daar-
enboven zoo veel wilden zenden
als ik tot myn onderhoud jaarlyks
/.Ou van noden hebben , wierd ons
hemman! aK-koort gcllotcn , en ik was aan-
ltonts bedacht , om de reis aan te
nemen.
Reift tot Doch de/e reis kon zoo fchie-

rlr Hoi-ldc tyk £cen voortg;mg hebben , voor
land. eerit om dat de nodige Aftrono-
mifche Initrumenten niet voor-
handen waren : ten anderen , om
dat 'er eerit verlof van de illuftre
Ooit-indifche Compagnie in Hol-
land moeit verzogt worden. Ik
wierd derhalven in dat zelve jaar
nog , te weten 1704 in de maand
van Mei na Holland gezonden ,
met brieven aan de Heeren Be-
winthebbers van de voorfchreve
Compagnie, den Heer Bürge -
meefter Nicolaas JVitzen , en den
Heer de Blocqnerïe in Amster-
dam , en aan twee Edelen van
Holland , namentlyk den Heer
Generaal van Opdam en den Heer
van cDuyvenvoorden in den Haag,
waar in de Baron deze Heeren ver-
zogt, zyn aanzoek te helpen be-
gunftigen , ten einde ik het verlof,
om na de Kanp de Goede Hoop
te varen , te eerder mögt ver-
krygen.
: vt.. Het vereifchte niet veel moei-
bf om de te , zodanig verlof te verkry-
reiste 'mo- gen, omdat de Baron van Krofik,

gen doen. Jje voormaals als Wolfeilbuttel-

fche Gezant drie jaren in den
Haag gereiideert en de Vrede-
handeling te Rysw yk in die hoe-
dan igheitby ge woont had, by die
gelegentheid grote kennis met de
voorn. Heeren gekregen had:
L T>eel.

ichc Inftru-
m ent en.

daarenboven had de Generaal van
Opdam als Gezand van den Staal
der Vereenigde Nederlanden eeni-
ge jaren te Berlin doorgebragt.
Deze Heeren beloofden my alle
dat zy met de Heeren Bewind-
hebbers van de voorlz. Maatfehap-
py dienaangaande /.ouden {preken;
en de Heer Burgemecftcr Witzen
verzekerde mv, eer ik naDuifch-
land te rug keerde , dat ik vatte
ftaat kon maken , mede na de
Kaap te zullen varen.

Zoo dra ik deze verklaring van ^^\xh-
den laatftgemeldcn Heer , nevens £°_n°5j£;
een brief tot antwoord aan den
Baron van Krofik bekomen had ,
verzuimde ik niet , ten cerlten de
nodige Initrumenten te bezorgen ;
ik fprak ten dien einde met den
vermaarden Konitcnaar Adriaan
de Koning te Amfterdam, en be-
itelde by hem, hoewel op nader
goedkeuring van myn Principaal
den Baron van Krofik, twee Asm-
muihalia, elk van 1 voeten in den
diameter, twee Quadranten elk van
3 voeten in den halven diameter,
en twee Sextanten van dezelfde
grootte metalhuntoebehooren. Ik
beitelde deze Initrumenten dub-
beld , op dat de Baron dezelfde
Initrumenten zoude hebben , als
die welke ik mede naar de Kaap
zou nemen.

Kort daarna, als ik mvne zaken
in Holland verricht had , keerde
ik na Berlin , om aan myn prin-
cipaal van alles verilag te doen ,
en de voorfz. brieven te behandi-
gen ; dewyl hy dan in alles groot
genoegen nam , belafte hy my
kort na rryne te rug komft , aan
den bovengemeldcn Konitenaar te
fchryven, ten einde hy de voorfz.
initrumenten mögt vervaardigen ,
en hem met eenen te verzekeren ,
dat de Banquier Daniel Deutz te
Amfterdam de nodige penningen
daar voor zoude befchikken.

Omdat ik nu de nette tyd van ge^aeatktto*
myne afreis niet wift, aangezien de Atn-
alles van den wil van myn Prin- *£?**■
cipaal afhing, als mede van het

A Z ver-

Keert na
Berlin.

BESCHRYVING van de

om

vertrek der Ooil-indifche fchepèn
in het gereed zyn der meer-
gemelden mftrumenteh , waar
omtrent ik echter eensdeels door
de kouranten en ten anderen door
brieven naricht ontfing , maakte
ik mv immiddels reisvaardig , op
dat ik op den eerften week myne
reis na Holland , en van daar ver-
der na de Kaap de Goede Hoop
zou können voortzetten.

I ri dien einde deed ik een
kleine reis na Neurenberg, om
met de Wiskonftenaars aldaar
de 1 leeren George Kriftbffèl Eim-
man , mvn gevveze leermeefter ,
van YVurtzelbau en den Profeflbr
Doppelmayer , enz. raad te ple-
gen, op wat w) ze ik het oogmerk
van mvn Principaal beft zou mo-
gen bereiken ; ten anderen ook
om van hen en andere waarde
Vooritanders en Bcgtmftigcrs te
Neurenberg , als mede van myne
Moeder, buiten welkers toeftem-
ming ik die reis niet wilde on-
dernemen , affcheid te nemen ,
het welk alles gelukkig volbragt
wierd , en een gcwcnfchtcn uit-
flag gehad heeft.

ik weder t 'huis gekomen
, en \ .m myne verrichtingen
aan fflyn Principaal bchoorlvk\cr-
flag gedaan had , begon de tyd
I ' ii nu n \ ertrek Itcrk te naderen ,
het welk my zoo veel te liever
nas , wyl het langer vertoeven
my zou verveelt hebben ; aange-
zien ik gene andere /aken onder
len kon nemen ; daar bene-
v. as ik ook beduchl , dat de
door d'ccn of d'andere hin-
derpael achterwege mögt blyven.
idelyk quam de gewenfeh-

dag ,' zynde Cwn 2 Oftober

venu: 1704, op welken ik Duifbnland ,

en alle waarde begunlHgers en lie-

vrienden vaarwel zou zeggen ;

cll 1 . toen ter tyd, wanneer

ik nog niet veel van de fchecp-

dc KaapdcGoeÄc I loop

w ill , iige liegte \ aerzen op

I k nudenvoorl/.

-

dag op reis, ver/ek van mvn Prin-
cipaal den Baron van Kroiik, des-
zëlfs Gamalin , dochter en jongen
Heer van Kroiik , welke laatlt-
gemclde met my na Holland ging.
wy reisden famen tot Lnncn-
burg,daarw\ lr\ den tocnmaligen
Lands-Director overnachten , en
daags daaraan , na dat ik de \\ is-
konftcnaars van die Stad gefpro-
ken had, namen wy zeer vricn-
delyk \ an malkander afïcheid;

Ik nam met den jongen Baron
de reis over Bremen, door het
Oldenburgfche en Delmcnhorlï-
fche; bezagen Ooft- Vriefland , en
quamen vervolgens te Nie,
lchants in de Provintie van Gro-
ningen, gelukkigh aan, alwaai
W) niet lang ftil bleven , wyl is
bang was, dat de Oolt-indifche
Schepen voor myne aankomit in
Holland, mogten vertrekken, ge-
lyk ook reeds gefchied was ; wes-
halven wy onze reis met de ordi-
näre trekfehuiten na Groningen
voort/ et t eden.

Ik was vati meening den wac-
reldberocmden Heer Bemoulli,
Hooglceraar iti de Wiskönft te
Groningen, te fpreken, doch het
ongeluk wilde , dat hy toen ter
tul juift uit de ftad was ; 1
halven ik genootzaakt was myn
voornemen te laaten varen , en de
reis met den jongen Baron voort
te zetten, wanneer w \ onderwege
de franje lieden en plaat len Stro-
bofch , Dockum en I .eeuw arden
bezagen , en vervolgens te 1'rane-
ker aam] namen.

Door de afwc/cntheid van 1
I I: er /-'///Ar, Hoogleeraar m de
\\ iskonft te Franeker, was ik
weder ongelukkig ; w erhaben ik
hier niet lang Uil bleet', maar met
de treklehuit öp Harlingen \
daarw \ ons beulen in hei ordinäre
beui ifchip Op Amllcrdam !
ven , dé roef huurden , en
n.i Vmlterdetn voeren.

Dit fcHip quam <>ns heel groot
voor , w yl geen van o<y
ooi' m< 1 ,'i zelfj» ni

Wat weg
hy heeft "" '
genomen.

Zet zyne

reis voort.

Vaan
«Ie ccrlte-
maal op
tec.

KAAP de GOEDE HOOP. 5

een fchip gewceil was , maar het
duurde niet lang, of' wy zagen
andere fchepen , die veel groter
en met meerder manfehap betel
waren , als het onze , voor-
by varen. Wy ysden niet weinig
w anneer ons fchip door de baren
der zee herwaarts en derwaarts
geilingert wierd', zoo dat wy wel
gewenfcht hadden , in plaets van
dit wankelbare water, op hetvafle
land te zyn.
"l » Doch dit alles deed niet anders
dam. als de ongew oontc, aangezien wy
geen ilorm , maar een grote ililte
kregen , zoo dat \vv ook cerlt des
anderendaags, zynde den 17 Oc-
tober dcfzelven jaars te Amftei>
dam aanquamen , daar ik myn oud
logement weder opzogt , nament-
Ivk bv den Heer Joan W cyfenak-
kcr , by wicn ik gedurende myn
verblyf te Amllerdam met groot
genoegen gehuisveil ben. Zoo
voort na onze komil alhier , ont-
floeg ik my van den jongen Baron,
die alleen gekomen was, Om de lie-
den van de Vercenigde Nederlan-
den te bezichtigen. Myn eerlle
werk was om na de Oofl-indifche
fchepen te vernemen, doch die wa-
ren alberei ds vertrokken. En
fchoon dezelve ook nog voor Tex-
el ten anker gelegen hadden , zoo
zou ik echter niet mede hebben
können varen, doordien de bedel-
de Inllrumcntcn nog niet gereed
Waren , die volgens het zeggen van
den maker, onmogelyk in zulk een
korten tyd konden klaar zyn.
/.ync ver- fiv was derhalven gedwongen te
"id«r.Sen Amllerdam te blyven wagten, of
weder na huis te keren, hoewel
dat heen en weer reifen my gcen-
zins-bchaagdc. Maar wyl de naa-
lle fchepen niet voorde maand van
December weder na Ooil-indien
vertrokken, en men my daar en
boven zeer bang maakte , met te
zeggen , dat het des winters meer
ilormde , als des zomers , en dat
het op 't water veel kouder was als
op 't land , zoo fchreef ik dieswe-
gen aan myn Principaal , hem alles

A 3

voorlielïende wat ik gehoon ha
waarop ik van hem het aan-
genaam antwoord kreeg, dat hy
aan myn keur Helde, of ik met de
mafte fchepen wilde vertrekken,
of wachten tot de naaltkomcndc
Mei , doch ingcvalle ik het laatflc
mögt verkiezen , dat ik alsdan we-
der na huis zou keren , en by hem
zoo lang vertoeven.

Dewyl ik niet gaarn weder na onthr
huis wilde keren , verkoos ik lie- 7'fh d
ver met de naafte fchepen de reis tyd!8™
aan te nemen, als langer te vertoe-
ven ; daar en boven achte ik het
een fchande , uit \ rees voor 't ge-
vaar na huis te keren, en daar my-
nen tyd tot het naailkomcnde jaar
met wachten door te brengen.

Ik bezorgde dienvolgens te Am- Maakt to*
fterdam , dat de Inilrumcnten die ftel tot<[e
ik bellek had , midier wyl ge- Kaap* '
maakt wierden , op dat ik daar
door niet weder mögt opgehouden
worden. Ook bezorgde ik al het
geen my op een zoo langdurige
en verre reis van noden was , ten
einde ik naderhand geen gebrek
aan 't een of 't ander mögt hebben ,
sgant op zee , of als de icheepslui-
den zeggen , voor de grote maft,
vind men niets te koop.

Ten dien einde deed ik meni- Bezorgt de
gen gang nahet huis van den meer- voorfï. in-
gemelden Inilrument-makcr. Ik fernumen-
kogt ook v.xn den Heer Nicolais
Hartzoeker de nodige glafen tot
perfpectiven , waar onder twee
objeclivcn die van lengte, van on-
trent 30 voet waren ; de helft van
deze glafen nevens de andere in-
ilramenten , die alle dubbcld ge-
maakt wierden , zond ik aan myn
Principaal na Berlin, om zich daar
van dezelve op gelyke w\/.e te
können bedienen.

Het is my fchicr onmogelyk te De Burge-
vcrhalcn, hoe dikwylsfik de eet j«***^
heb gehad , den Heer Burgemcel- hem gro-
ter Witfen te fpreken , en \ an hem ttn dieart-
gunftig ontfangen te worden, aan-
gezien'er tra» geen dag voorby
ging, dat ik niet ten minilen een-
maal aan zyn huis ben gewectl; en

ik

6 BESCHRYVING van de

trent.

Inhoud
van een
fmeck-
fchnft de
Reis be-
treffende.

ik heb dezen Meer alle de welda-
den , die ik van de Heren Bewind-
hebbers van de Ooft-ïndifche Maat-
fchappy genoten heb , alleen te
danken.

Want op defzelfs wyze voor-
Helling , kreeg ik niet alleen
verlof na de Kaap de Goede Hoop
te mogen varen , 't welk anders
zelden verkregen word ; maar hy
ilelde ook op mvn verzoek , om
dat ik in de Nederduitfchc taal
onervaren was , een requeft op,
't welk ik afgefeh reven hebben-
de, aan de Heeren Bewindhebbers
van de voorfz. Maatfchappy liet
overgeven , en al het geen ik
daarin verzogt , wierd my toege-
ftaan.

Om den lezer door het lezen
van het ganiche requeft niet ver-
drietig te vallen , zal ik hem al-
leen den inhoud daar van mede
delen, die hierin beftond: (i)Dat
ik ongehindert na de Kaap de Goe-
de Hoop mögt varen, (i) Dat ik
eenen uit de bezetting aldaar zou
mogen verkiezen , die door de
voorfz. Maatfehappy zou onder-
houden worden, die het obferve-
ren der fterren van my leren , en
altoos nevens my obferveren zou-
de , ten einde hy na myne te rug
reis met de Inftrumcnten die ik
daar op uitdrukkclyk bevel moeft
laten , zoo zou weten om te gaan ,
dat hy de nodige obfervaticn zou
können maken. ( 3 ) Dat my mögt
vergunt worden , het gebruik van
het Kompas, zoo wel terwyl w 5
op zee zouden zyn , als ook daar
te land. (4) Dat ik een klein ka-
mertje op het fchip voor my alleen
mögt hebben , tot myne ftudie.
( 5 ) Dat men my aan de Kaap een
bcquame plaats om myne obferva-
tien te doen , mögt inruimen.
(6) Dat my van de Maatfchappy
van hare flinger- uurwerken
tot myn gebruik mögt gegeven
worden. (7) En dat ik in de Ka-
juit mei den Kapitein en andere
Officieren mögt fpy/en , met ver-
zoek om te mogen v\ eten , hoe-

veel ik voor vragt en koftgeld zou
moeten betalen.

Dit alles wierd my, op de voor- ,H^eved
Helling van gcmelden Heer Wit- koftheelT
fen , van de Maatfchappy toege-
ftaan ; maar aangaande de betaling
voor kollgeld , enz. wierd ik aan
de Equipagie-Mceftcrs gewezen,
welke voor koftgeld , vragt en de
nodige uitrufting 185- Guldens
eifchten , maar de zoo evcngcmel-
dc Heer bragt door zyne voor-
fpraak te weeg dat ik niet meer
als z 3 5 Guldens behoefde te be-
talen.

Ik zal hier al willens geen gewag De Schry«
maken van vele andere weldaden, B^gemee-
die my deze weergaloze Heer fter wnien
Witfen heeft bewezen. Maar ik f^fjf8
kan ook niet ftilzwygens voorby
gaan , hoe zyn Wel Ed: Gemeld
aan den Kapitein van het fchip de
Unie, waar mede ik zou varen, in
myne tegenwoordigheid op een
byzondere wyze mondeling myn
perzoon recommandeerde , gelyk
ook aan den Gouverneur van de
Kaap, door een wydlopigcn brief,
gemerkt ik niet in ftaat ben , hem
eenigen anderen dien ft te bewy-
zen,als zyne liefdadigheid, fchran-
derheid en byzondere hoogachting
voor allerhande konften en weten-
fchappen hiermede waereldkun-
dig te maken, en na vermogen te
vercuwigen.

Doch hoe dit alles door de Die- Opwi?
naren van de Ooft-indifche Maat- JJjJ
fchappy na gekomen wierd , zal voor mt.?-
ik niet nalaten inliet vervolg te jjj*
melden ; jegenwoordig zal ik al- brengt,
leen zeggen , om bv mvn onder-
werp re bl\ \ en , dat de 1 \ d die ik
in Amfterdam moeft vertoeven,
tot dat de Ooft-indifche fchepen
vertrokken , heel fchielyk, ja zelfs
ongemerkt voor by liep , door
dien ik dezelve met dezen of ge-
nen Geleerden of voortrefl'eK ken
konftenaar met het grootfte \ er-
maak doorbragt , hoewel myn
beurs had 'er zoo veel te meer ge-
voel van. Moet v-;:
Want als ik ,behal\ en de gcmel- geld uitge-

de ven-

KAAP de GOEDE HOOP. 7

de X3 5 Guldens, myne andere
zaken tot de reis van noden , be-
taald had , wierd daar door zulk
een groot gat in myn beurs ge-
maakt , dat'er byna niets over-
bleef ; aangezien de vervaardigde
Inltru inenten een goede zomme
versuchten, hoewel ik maar iels
daar op betaalde , en het overige
op den Heer Daniel Deuts afïig-
neerdc. De Heer Hartzoeker
moeit ook geld hebben voor de
twee Objeclif-glaicn en de ander
voor het maken van den Tubus.
Daar en boven eifchte myn huis-
waard voor kolt en kamer, als me-
de voor verlcheide zaken , die hy
voor my gekogt had, ook een mo-
je zom , alhoewel ik moet beken-
nen, dat hy geenzins te veel re-
kende , behalven dat'er ook veel
verfchoten geld onder was.

Wel is waar dat ik een merkc-
lyke zomme in geld en Wiffelbrie-
ven had ontfangen , maar als het
bovengemelde daar afgetrokken,
en het geen ik voor kilten en an-
dere kleinigheden moeit uitgeven,
daar by gerekent word ; zoo is ligt
te denken , dat ik niet veel over-
hield , tot een zoo verre reis , daar
ik ten minlten anderhalfjaar moeit
wachten eer ik een nieuwen Wif-
fel kon hebben : zoo dat indien de
jgemelde Hr. Deuts my niet nog
eenig geld gegeven had , het my
onmogelyk zou geweelt hebben,
die reis te doen. Ik had van den
gemelden Deuts zelfs wel meer

geld können kragen , waartoe hy
buiten twyffcl van myn Principael
order had , maar ik vertrouwde
op God, en Iteunde op myn Prin-
cipaals edelmoedige imborlt , ver-
zekert zynde, dat die my geen ge-
brek zouden laten lydcn, en begaf
my dienvolgens met myn geringe
voorraad van geld aan boord.

Ditgefchiede den zo December J^;
1 704 ; wanneer my door order van
de Heeren Bewindhebbers van de
Oolt-indifche Maatfchappy de eer
wierd aangedaan , dat ik niet ne-
vens andere gemene matrofen of
zoldaten in een lichter , maar met
een byzonder vaartuig na Texel
gebragt wierd , want op het zelve
bevond zich niemand als de Schip-
per en zyn volk , en eenige victua-
lie voor het fchip de Unie en ver-
fcheide andere.

Wy waren x dagen en 2. nach- Ly<* grote
ten onderwcge , eer wy in Texel koudc'
aanquamen, en vermids ik al dien
tyd geen vonk vuur in het fchip
te zien kreeg, zoo laat ik den le-
zer oordelen, hoe ik by deze kou-
de wintertyd te moede geweelt zy.
Doch deze koude had niet te be-
duiden in vergelyking van het ver-
volg, wanneer wy tuiTchen Schot-
land en Noorwegen tegen over
Hitland op de hoogte van 6z gra-
den door voeren. Jegenswoorctig
zal ik alleen zeggen , dat wy we-
gens kontrari wind, drie weken in
Texel moeiten blyven leggen ,
voor dat wy konden zeil gaan.

Verhaal van het geen 'er van Texel af tot aan de
Kaap Verd , en 't eiland van St. Yago is voor-
gevallen , en waarom ze hier moeften

aanlanden.

II. HOOFDSTUK.

Wat de Schryver te "verhalen van zins is. Zeilt uit Texel. Zwa-
ren ßorm m Texel. Namen der Schepen, die met den Schryver uit-
zeilden. Zeker matroos ßerft. Merkwaardig voorval, van-
neer

Wat de
Schtyver

te verha-
len van
zins is.

ilt uit

8 BESCHRYV1NG van de

neer de fchepen onder zeil gingen. Il 'at koers dr-zelve namen.
J Vor den door form ver jl rooit. Mist aft ing. Ontdekken Hit land.
Grote konde in deze lucht -ßf eek. T>c Schryvér moord ziek. Oor-
x-aak -van die ziekte. Gebruikt medikameuteu , doch te vergeefs,

i rr zoekt iets het welk hem word geweigert. Gezag van den Ka-
pitein van het fchip. T)es Schryvcrs ziekte neemt toe. Krygt
de alledaagfchc Koortfe. Genezing. T)es Schryvcrs gevoelen aan-
gaande zyne ziekte. Maakt vriendfehap met de fcheeps Officieren.
Vrolyke dag op het fchip. Werk van den Tamboer op het fchip. Tyd-
kortiugen der Bootsgezellen, ÏVcrk van den Trompetter op het fchip.
Scheeps-mufiek. Komfi onder de verzengde luchtßreek. Ontdekken
bet eiland Sint Antoni. Ontdekken verfcheide anderen. Ontdekken
het eiland del Fuogo. Het eiland St. Jago word ontdekt. T>e Schry-
vér ziet voor de cerftemaal een Haay. Vangen verfcheide Vißchcn.
Staan groot gevaar uit. Zoeken het af te wenden. T)e Schryvér is
zeer beangß. Vonder lyke uitkbmfl. Het Schip daar de Schryvér op
is , krygt een ramp. Schepen die in den haven te St. Jago lagen. Aau-
komß van een Hollandfch Schip. Zetten voet aan land. Ren 'Portu-
geefch Edelman en een Geeftelyke komen aan boord. Aanmerkingen den
■voor/h. Geeflelyken betreffende. Tianfl op een by zondere wyze. 'Des-
zelf s hojfeïykhcïd , en boekéry. T>es zelfs mildheid en liefdadigheid ;
de Schryvér is hem verpligt. Vcrverfchen zich. 7)e Schryvér veilde
ßad St. Jago gaan bezichtigen ; word hem afgeraden. Moet zyn voor-
nemen faken. Hoe lang ze te St. Jago hebbeu fiil gelegen. Ziet den
Gouverneur en deszelfs Huisvrouw.

■
dorm in
TexcL

MVn voornemen is niet om
een ordentclyk Dagrcgifter
\ an rnyne reis te maken , als wel
verzekert zynde, dat den Lezer
zich weinig daar aan /.al laten ge-
legen zyn of hy weet wat voor
V\ i r v. y van dag tot dag gehad,
wat Koers wy gezeik , en \\ at
Breedte en Lengte wy gevonden
hebben ; doch ik kan niet nalaten,
eenige zeldzame zaken en voor-
vallen, die ik gedurende dercis
ontmoet heb, te verhalen.

Den 12. December 1704. in
Texel gekomen zynde, konden
w\ wegens kontrari wind niet
voor den 8 Januari 170.7. uitlo-
pen. Daar ging een grote Vloot
met ons in zee , welke deels na de
jVIiddellandfehc/cc of' na de Straat,
en deels n.i de Ooft gcdeitineert
was. De Ooft-indifche fchepen,
die uit Texel onder zei] gingen
waren <; in getal , behalve n Jog
andere, die uit 'Zeeland en uit de
I\laa\<>'>k naOoft-indien voeren.

Gedurende den tyd , dat w\ m
Texel Li gat , Honden wy een zw a-

ren ftorm uit ; zoo dat'er verfchei-
de zoo wel Ooil-indifche als ande-
re fchepen van hare ankers ge-
fpoelt,enna ftrand gedreven wier-
den, en daar waren'er verfcheide,
die na dat/e het gevaar van te zul-
len ftranden voor oogen zagen,
en reeds z of 3 van hare ankers-
verloren hadden , haar laatfte en
eenigfte uitwierpen, en op die wy-
ze ter naeuwer nood behouden
bleven.

De namen der 9 Ooft-indifche Namen der
fchepen waren : de Koning Karel, SKi**
de Unie , op w elk laatfte ik my bc- Schryvér
vond, en deze z waren van den u::iïlldcn-
groot ften rang, namentlvk 160
voeten lang , en \ oerden ieder 60
/ware kanons, behaken de ballen
of dobbelhaken, waarom het eerft-
gemelde het Admiraals,en het laat-
fte het \ ice- Admiraallchip was;
de namen der overige fchepen wa-
ren, Schonerloo, Flora , Munfter*
Sandhorft, 'tHuis te Hemert, de
I [am en 't 1 luis ter Aa.

\ oor dat wy nog in de volle Zeker Ma-
zee waren, waar ontrent ons de troosftcrft'

KAAP de GOEDE HOOP.

gemelde kontrari wind hindcrlyk
was, llierfer den i. Januari 1705-
een van onze Matrofcn , en ik was
toen ter tyd , wyl ik de zeelucht
niet wel kon verdragen , zelf on-
paflèlyk. Terwyl wy in Texel la-
gen , bevond /.ich de Heef Bur-
gcmcelter Jacob Jacobf/,. Hinlo-
pen als Gecommitteerde Bewind-
hebber van de kamer van Amller-
dam op een Heercn-jagt by ons,
welke Heer my ook grote beleefd-
heid bewees ; want als de mönfle-
ring gefchied was , nodigde zyn
Ed. my op zyn Jagt , daar ik on-
der een glaasje wyn eenigen tyd
in de Latynfche taïe met hem re-
deneerde. Dezen Heer ordineer-
de , dat het lyk van den voorfz.
matroos gekift , en in onze cha-
loup gebragt wierd ,om na de Hel-
der gevoert en aldaar begraven te
worden, en alzoo niet volgens ge-
woonte in zee geworpen wierd.
.Merkwaar- Wanneer de voorfz. 9 Ooli-in-
di fJanT difche fchepen uitliepen , gebeur-
neer de de 'er iets dat ik te melden nodig

fCndefezea acnt> OTn dAt xulks eenig ongeluk
gingen, fcheen te voorfpellen. Nadatwy
door eenige kanon -fchoten van
den Bewindhebber Heer Pieter
van Dam , die als Gecommitteer-
de by ons gekomen was om den
Burgemeefter Hinlopen af te lof-
fen , affchcid genomen hadden,
en op dezelve door eenige fchoten
van zyü jagt waren bedankt ge-
worden, zeilden wy met een goe-
de Ooftc wind Texel voorby, wan-
neer de boot van het fchip de Ham
voor onze boegfpriet raakte , en
wyl ze aan het fchip de Ham met
een touw valt was, wierd ons fchip
daar door zoo dicht aan het ander
getrokken , dat wedcr/.ydfch
zwaarden aan malkander raakten ;
en doordien het fchip de Ham
klcinder en zwakker was, als het
onze , moeft 't zwaard van de
Ham noodzakelyk breken ; en wy
zouden groter ramp hebben ge-
had , indien onze Kapitein het
touw , waarmede de voorfz. boot
aan de Ham vaft was , niet had la-
I. T>eel

ten afkappen , en de boot dos la-
ten in zee dryven , doch de zelve
wierd door het jagt van den Heer
van Dam nog weder gekregen en
vervolgens na Amilcrdam gebragt,
wyl het fchip de Ham reeds te ver
ver zeilt was.

Onze orders, welkers inhoud Wat koen

• . .., , dezelve

wy met wiltcn , maar niet anders namen,
dochten, als dat wy door het Ka-
naal zouden palieren, luidden dat
wy achter Schotland zouden om
zeilen, om de Franfche vyandlykc
Kapers en Oorlogs-fchepen niet in
den mond te lopen ; waar toe ons
de Ooftc- wind zeer gunftig was,
aangezien wy onzen koers tufTchcn
Duitfchland en Engeland voort-
zetteden , en den zclvcn dus , al-
hoewel veel moejelyker, als inden
aanvang, tünchen Schotland en
Noorwegen vervolgden , tot dat
wy bykans de hoogte van 6% gra-
den Noorder breedte bereikt had-
den.

De voorfz. Ooftewind duurde Werden
niet heel lang , want den derden verftrooït?
dag, na dat wy uit Texel gelopen
waren, zynde den 10. Januari, be-
liep ons een zware iïorm uit het
Noord-weften , die lang aanhield.
En wyl de nachten allengskens
veel langer wierden, als ze in
Duitfchland doorgaans zyn, ende
voorfz. wind ons t'eenemaal tegen
was, zo konden wy niet alleen op
verre na zoo veel fpoed niet ma-
ken , als wy in den beginne gedaan
hadden , maar onze 9 fchepen
wierden dienzelvcn nacht ook van
malkander veritrooit ; zoo dat wy
den volgenden morgen ontrent
ten 1 o uuren , wanneer het eeril
begon dag te worden , geen een
fchip meer by ons zagen.

Veel gins en weer te laveren om Mistafang.
de andere fchepen op te zoeken,
liet het hard weer niet toe, wes-
halven wy zoo goed als wy kon-
den , onze reis na de kant van Hit-
land vervolgden, waar op wy daags
daaraan ten Noorden van ons eeni-
ge Schepen ontdekten , werwaards
wy , wyl ze in onzen weg waren,

onzen

t

io BESCHRYVINGvande

Hitland
ontdekt.

Groie kou-
de in deze
luchtftrcek.

De1-
ver word

7ick.

onzen koers wendcden ; doch
midlerwyl wierd alles wat tot een
dappere tegenweer vercilcht word
klaar gemaakt, de kanons wierden
met fcherp geladen, en twee grote
killen met granaten wierden bo-
ven gebragt. De andere fchepen
daar en tegen , als ze ons van ver-
re zagen aankomen , hadden de-
zelve gedagten die wy hadden ,
zoo dat elk zich verbeelde, zyncn
vyand te zien, fchoon wy vrien-
den van een en dezelfde vloot wa-
ren. Ondertuftchen wilden /.e ons
niet afwachten , wyl ze ons voor
een groten en wclbcmanden Ka-
per aanzagen.

Om de \ oorfz. reden vluchte de
eene voor den ander , en de ove-
rige fchepen wierden door den
ftorm nog meer verftrooit, en wy
kregen cindelyk , na zeer veel
zukkelens , den 28. Januari het ei-
land Hitland in het gezicht ,' tuf-
fchen het welk en dat van Fcro,
en alzoo achter Schotland , wy
door zeilden.

De koude is in deze luchtftrcek
in dit jaargety zoo groot , dat het
naeuwclyks te geloven is , inzon-
derheid voor iemand , die nooit
van zvn leven de zee gezien of be-
varen heeft , waarby nog komt,
dat men op de fchepen nergens
vuur vind als inde keuken, die
zoo klein is , dat'er naeuwelyks
drie menfehen in können zitten.
Maar als men bedenkt , hoe een
geboren Duitfcher te moed zou
we/ en, als hy den ganfehen win-
ter zonder warme kachel of zon-
der cenig vuur, zou moeten door-
brengen , zal men zich geenzins
verwonderen, wanneer ik zeg,
dat ik door deze ongewone felle
koude en in zware melancholie en
ziekte viel.

De lezer zal zich mogelyk ver-
beelden, dat rnyne ziekte niets
anders was dan de zoogenaamde
dekte:, welke veroorzaakt,
dal (I maag alles moet overgeven.
Doed van deze laaftgemclde ziek-
te ben ik nooit aangctalt , en

fchoon dezelve zeer laflig valt, zoo
had ik my echter die gaarn ge-
trooft , om dat ik van ervare zee
Chirurgyns en anderen , die meer
ter zee gevaren hadden, verftond,
dat die ziekte tot gezondheid zon-
derling ltrekt : doch de ziekte die
my overviel , had ganlch geen ge-
meenfehap of ovcreenkomrt met
dezelve , en was alleen uit koude
ontftaan.

Want voor eerft , zoo was ik
zulk een feilen en langaanhouden-
den koude niet gewoon , welke
door de lange nachten nog groter
Was , aangezien wy in deze lucht-
ftrcek en dit jaargety naauwelyks
3 uuren dag hadden , zynde de
overige tyd van de z^ uuren al-
toos nacht. En of fchoon ik my
in myn bed , dat ik met my geno-
men had , nog zoo warm toedek-
te , en alle myne kleren te baat
nam , kon ik echter de ganfche
nacht door nimmer warm worden.
Hier by quam nog , dat my het
fcheeps- leven geweldig voor 't
hoofd ftiet, om dat ik, dat ruuwe
leven niet gewoon zynde , met
dit woeft en wild volk niet over-
weg kon , te min wyl ik de Hol-
landfche tale onkundig , weinig
met hen fpreken kon* en al zei ik
iets , dat ze zeer wel verftonden,
wierd ik echter, of uitgelachen,
of eenige reizen op nieuws ge-
vraagt , en doorgaans met een iaat
z,e^je heen gezonden.

Ik verbeelde myevenwcl,om dat Geh™&*
myne ziekte zoo lang aanhield en menten
met een afkeer voor de fpys vcr-
zelt was , dat de zee alleen oor-
zaak van dezelve was , weshalven
ik op den raad van onzen Opper-
meefter , een man van goede we-
tenfehap, genaamt \\ illemDever-
tcn , geboortig van een klein ei-
land beneden Rotterdam , den 6.
Februari een braakmiddel innam,
het welk ik uit Duitfchland mede
gebragt had, doch het bcquam my»
als den hond het gras. \\ ant in
plaats van te braken , raakte ik
vcrftopt,en alhoewel ik warm bier

dronk,

KAAP de GOEDE HOOP. n

Verzoekt
iets, dat
hem wort

dronk, om te eerder aan het bra-
ken te komen, hielp zulks niet,
weshalven , om het braakmiddel
uit het lichaam te hebben , ik ge-
noodzaakt was, een vinger in de
keel te rieken , en aldus de natuur
te dwingen.
Gedurende dezen myncn toe-
.t {land , zond ik myncn oppafTer,

geweigert. fcc my 0p or Jcr V;m Jc Hceren

Bewindhebbers was gegeven, aan
onzen Kapitein Adriaan Bogaart ,
om een weinig zuikcr en boter om
in wat warm bier te doen , doch
zulks wierd my geweigert, hoe-
wel ik niet weet waarom , of het
moeft wezen , dat myn oppafTer
niet beleefd genoegfprak, of moge-
lyk om dat hy den Kapitein voorby
gong , en den Kajuitwachter eerft
vraagde.

Ik moefl derhalven geduld heb-
ben , wy 1 het den Kapitein zo belief-
de ; niet tegcnflaande de generale
order van de Ooft-indifche Maat-
fchappyuitdrukkelyk medebrengt,
de zieken zoo veel mogelyk te
gerieven ; en of fchoon ik mynen
oppafTer andermaal aan hem zond,
en zeggen liet , dat ik te Amfter-
dam myn geld daar voor gegeven
had, en dat ik aan den Gouverneur
van de Kaap de Goede Hoop, aan
wicn ik brieven vanvoorfchryvens
by my hadde, daarover zoudekla-
gen, zoo mögt zulks doch niets
helpen, hoewel ik voor de waar-
heid niet kan zeggen , of myn oppaf-
fer de boodfehap gedaan heeft,
waar aan my des Kapiteins goedaar-
digheid en aangebore vriende-
lykheid doet twyfelen.

Doch dit heb ik naderhand
ondervonden , en waargenomen ,
dat een Kapitein ter zee al immers
zoo veel achting, eerbiedigheiden
gehoorzaamheid van zyne onder
hem llaande bootsgezellen pre-
tendeert, als eenigSouvereininzyn
land van zyne onderdanen zou mo-
gen eiflehen.

• In dezen elendigen toeftand
wierd ik zoo zwak, dat ik als een
klein kind moeft leren gaan, wes-
L <DeeL

Ceug van
den Kapi-
tein van
het fchip.

Des Schry-
vers ziekte
neemt toe,

halven onze Opper -Huurman Jan
van Sandvoort geboortig van
Amflcrdam , uit medogenhcid
over my , een touw dwars over
het fchip fpandc , om my daar
aan vaft te houden , waar op
den i-r. Februari mync quaal zich
eerll recht openbaarde , en my
een ganfehelyken ondergang
dreigde.

Want behalvcn dat ik met aller- Krygt de
hande toevallen geplaagt was , zoo aiiedaag-
wierd ik van een alledaagfche yl- °°me"
hoofdige koortze aangetail, welke
my tot den 1 5. Februari by bleef, en
my zodanig afmatte, dat niemand
op het fchip andere gedachten
hadde, dan dat ik nooit levend aan
de Kaap zoude komen.

En alhoewel ik zoo zwak was , Genezing,
dat ik geen ommezien kon zitten,
zoo was ik echter na het gebruik
van een zacht purgeer middel, het
welk my de bovengemelde Opper-
mccfler ingaf, van de koorde be-
vryd, en vervolgens tot volkomen
gezondheid herilclt, zoo dat ik na-
derhand gedurende dcganfchcrcis
generlei onpafTelykheid meer ge-
voelt heb.

Dat de felle koude, welke ikDesSchry-
doorllaan moell, gevoegt by de ^eierf"
ongewone gezoute koll alleen oor- aangaande
zaak van myne onpafTelykheid ge- *£ne ziek"
weeft zyn, befluit ik daar uit, dat
hoe nader wy aan de verzengde
luchtftreek quamen,hoe gezonder
ik my bevond : het welk te klaarder
blykt, wyl wy den 17. Februari
ons bereids op de hoogte van 1.5
graden bevonden.

Wanneer ik nu tot volkomen ge- vr,J|Jada.kt
zondheid herfielt was, begaf ik my fdup met
nevens anderen wat meer in de o- J^ereT"
pen lucht , onthield my boven op 't
ichip, alwaar ik myn kamertje ook
had, en fprak zoo goed als ik kon
Hollandfch met de fchecps-officie-
ren, en bragt daar door te wege,
datze my meer genegenheid toon-
den, zoodatzemy altoos riepen,
zoo dikwyls als 'er iets byzonders
te zien was ; gelyk wy dan den x8.
Februari voor ie eerftemaal een

B 1 Noord-

i2 BESCHRY VING

VAN DE

Noord-kaper of kleinen Walvifch
te zien kregen.
Vrolyke Hier uit bleek dat wy de Spaan-

Wup°P hCt ^"cne 7CC' 7°° ™ct Scnccl tenmin-
llcn byna gepallcert waren , en
dienvolgens niet ver meer van Kaap
Verde konden zyn. Ondertuflchen
maakten onze Officiers die over
den goeden voortgang, dien wy na
uitgeftane zeer zware ftormen om
den Noord maakten, verheugt wa-
ren, zich den i Maart vrolyk met
de vrouwsperzonen welke ten ge-
tale van 6 aan boord waren , na-
mcntlyk 2 vrouwen met 3 van hare
dochters en een meid, van dewel-
ke eene met hare 2 dochters na
Batavia voer, wcrwaards ze door
haar man ontboden was ; daarwierd
dapper wyn en bier gedronken en.
wakker gedankt, waardoor al het
fchecps-volk gaande gemaakt, zoo
dat dien dag en een goed gedeelte
van den nacht met allerhande
fcheeps-fpulletjcs door gebragt
wierd.
Werk van Dewyl ik van het danzen en an-
boërTo7" dere fcheeps-vcrmakehk heden ge-
cenfehip. wag gemaakt heb, zal het den le-
zer mogclyk niet vervelen, als ik
hem daar omtrent eem'se omflan-
digheden mededeel. Elk ichip heeft
zyn cigc tamboer, die des morgens
en'savonts wanneer de fchildwach-
ten uitgezet moeten worden, de
trommel roert, ook maakt hydoor
het roeren der trommel voor af be-
kent de aankomft van ecnigc vreem-
de chaloup waarin zich perzonen
bevinden die aan boord willen
komen om den Kapitein of iemand
van de andere Officiers te bezoe-
ken of over ecnigc zaken te fpre-
ken.

Doch de tamboer zou dcaan-
komll \an zodanig een chaloup niet
tydig genoeg gewaar worden, in-
dien de boven in de mail en op
fchildwaéht zittende bootsgezel
niet alvorens riep en het den
-tuinman, die beneden inhctfclup
de wacht heeft aankondigde; die
daar op dan aanftondsden Kapitein
hier van kennk «raat geven ; op

wiens order vervolgens de trommel
geroert , de fcheeps-trap buyten aan
het fchip valk gemaakt en met volk
bezet word, om den gallen een hand
te reiken ten einde ze veilig aan
boord zouden können komen.

\\ annecr het lchcepsvolk zich
vrolyk maakt , gebeurt het ook
wel , voornamentlyk als de Kapi-
tein zelf in een vrolyke luim is,
dat ze verlof bekomen om de
trommel te mogen gebruiken, en
zich in de tegenwoordigheid van
den Kapitein en andere Officiers
te vermaken , en als ze dan met
hunne fpulletjes het den Kapitein
na de zin weten te maken, krygen
ze wel een dronk brandewyn of
ook wel fpaanfche wyn toe.

De tydkortingen waar mede dit Tydkor-
onbedachtzaam volk zich ver- boSsge^
maakt , bcltaan onder anderen , zdlen-
dat ze ecnigc onnozele en onbe-
dreve onder haar uitkippen , de-
welke ze naakt uitkleden en dcr-
zelver billen zwart maken ; of ze
doen op hare wyze recht , nament-
lyk , ze hangen zodanigen naakten
op onder de armen, ook maken ze
zomwylen haar eige aangezicht
zwart , om anderen , op welke ze
het gemunt hebben , onder fchyn
van hem te kullen , ook zwart te
maken ; of, te weten als ze het op
zyn hoflelykite willen maken,
fpringen ze in het touwctje. Vele
andere al te grove manieren waar
mede ze zich vermaken , zal ik
hier al willens verzwygen, om de
kuifchc ooren van den Lezer niet
te quetzen.

Bchalvcn een tamboer, hebben Wcrkran
de Ooit-indifche fchepen (van de ^0*"
Oorlog-fchepcnfpreek ik hier niet) «nfchip.
ook doorgaans een eigen trompet-
ter,-die gcmccnlyk des morgens
en 's avonds blaalt, en het aanbre-
ken van den dag bekent maakt
door cenig morgen -lied, en den
avond door het blazen van 't een
of 't ander avond-lied. Wanneer
het eetens tyd is laat hyzich weder
horen , en voor het overige zoo
dikwyls als het den Kapitein be-
haagt,

KAAP de GOEDE HOOP. ij

Schceps-
Miayk.

Aankomft
in de ver-
dorde
Lucht-
ftreek.

haagt, of wanneer 'er cenig vreemd
chaloup met Officiers aankomt, of
aan boord getrakteerd worden.

Als de Kapitein luft heeft om
zich wat te vermaken , te weten
als het mooi weer en de wind goed
is, (want buiten deze tyd word'er,
gelyk ligt te denken is , aan gene
vermakclykhcden gedacht , ) als-
dan bedient hy zich desgelyks van
den Trompetter , en doed hem
een Rondcau enz. blazen ; en wyl
men zelden een fchip met zoo veel
volk ziet , daar niet eenige lief-
hebbers van de edele konft der
Muzyk onder gevonden worden ,
zoo worden die by decze gelc-
gentheid ook te baat genomen;
zelfs gaan ze dikwyls by malkan-
der zitten om voor haar eigc ver-
maak een ftukje te maken, en ziet
men meermalen hier eenige die op
de Viool fpclen , daar eenige Haut-
boïilen, gins eenige die op de Fluit
fpelen en weer op een and ere plaats
die zich met zingen vermaken; zoo
dat'er op een fchip , als Ijet mooi
weer is , meer vrolykheid bedre-
ven word , als op het vrolykfle
gaitmaal op het vaite land ; aange-
zien men'er zoo wel by danil en
fpringt , eet en drinkt als op een
boere bruiloft ; zelfs worden'er op
de fchepen , ingevallc bequame
perzonen daar op gevonden wor-
den , zomwylen ganfche Komedi-
en gefpeelt.

Wy wierden des volgenden
daags in onze mening aangaande
de Kaap Verde bekrachtigt, door-
dien wy bevonden datwy albereids
den 13. graad noorder hoogte ge-
palleert en gevolglyk reeds in de
verdorde luchtflreck gekomen
waren. De kouleur van het wa-
ter, welke geheel groen was, gaf
zulks ook genoegzaam te kennen,
en allengskens groender wierd hoe
meer wy de voorfz. Kaap nader-
den, welke kouleur het water be-
hield, tot dat wy de Kaap de Goe-
de Hoop bereikt hadden ; gelyk
zulks Varenius in Geograph. Gener.
hibr. 1. cap. 13. Trop. 15. p. m.

193. nevens verfchcide andere
Schryvcrs, albereids aangemerkt
heeft.

Na eenige dagen zcilcns , zagen , °,ntt!c,c-

,,„, • 1 1 1 j w , ken het ci-

wy cindclyk den 9. Maart des hnd St
morgens de eilanden van de Kaap Antom-
Verde, welke by de Ouden Hel-
pcrides of Gorgoncs en ook wel
Gorgadas, en door de Hollanders
de Zout -eilanden genoemt wor-
den, welke volgens den fchryver
Maillet in Cosmogr. Libr. V. cap.
ii. in den jarc 1440 wocll en on-
bewoond gevonden wierden ; en
onder dezelve ontdekten wy het
eyland S. Antom' Noord-ooft ten
Ooiten van ons , fchoon wy 'er
nog bykans r $ mylcn van af wa-
ren ; waar uit ten vollen blykt dat
derzelver gebergte zeer hoog zyn
moet. Wy konden met een ver-r
rekyker de naakte en kale klippen
zien, op welker toppunten echter
verfcheide bomen Honden; ook
ontdekten wy verfcheide holten ,
als holle wegen, langs welke men
op het gebergte kan komen.

Dien zelven dag, ontrent ten 4 , 0ntdck-
uuren 's avonds, kregen wy ook cSaean»
het eiland St. Vincent in het ge- deren-
zicht, maar wyl het kort daar na
donker wierd , konden wy niets
zondcrlings daar van zien. Daags
daar aan vertoonden zich de eilan-
den St. Lucia , St. Nicolaas en
Chaon, welke het klcinlle is van
de elf die men in de Zee-kaarten
vind , zyndc allemaal!, het eiland
St. Nicolaas gelegen. Wy hadden
hier de wind t'eenemaaï tegen,
zoo dat wy 'er niet dicht genoeg
konden voorby zeilen, om eenige
aanmerkingen ontrent deze eilan-
den te maken.

Na de middag ontrent ten 1 uur Ontdek-
ontdekten wy weder een ander ei- )and deeiei
land, doch wy Honden in twyffel Fuogo.
of het 't eiland St. Jago of het ei-
land del Fuogo was , maar zoo
dra het donker was, wierden wy
uit den dut geholpen , dat het niet
St. Jago maar het eiland del Fuogo
was, door dien de berg die op dit
eiland legt, en vuur uitwerpt, een

B 3

tarne-

Het eiland

S. Jago
word ont-
dekt.

H BESCHRYVING van de

tamelyke grote vlam opgaf; want . de Kapitein, die hem als vyand en

bv dag konden wy niet anders menfehen-vreter aanmerkte, niets

als een dikke opgaande damp daar van wilde proeven.

gewaar worden. Wy vongen dien zelven dag ve^S;!

Des volgenden daags , zynde j ook een Tonyn , waar van niets viffchen.
den ii. Maart, zagen wv cindelyk I op onze tafel quam, maar aan het
ook het eiland St. Jago met del- volk ten beften gegeven wierd ,
zelfs hoge bergen en klipagtigc waarmede ze zich dien avond
kuflenuït het water te voorichyn vrolyk maakten , wy aten daar en
komen; en wvl wy 'er nieuwe- tegen met fmaak van ccnDolfyn,
lyks een halve myl af waren, kon- die dicn^ dag ook gevangen was;
den wy niet alleen defzelfs rouwe deze viffchen en verfchcide ande-
re zoortcn zal ik in het vervolg
omltandig befchrvven.

Den 13. Maart" liepen wv groot Staan groot

-vw _ gevaar uit.
gevaar van te vergaan. Want wy

waren wegens kontrari wind gc-

nootzaakt het gantfehc eiland van

St. Jago om te zeilen , by welke

gelegenthcid wy de itad St. Jago

klippen klaar zien, maar wy kon-
den ook de voorfchreve berg op
del Fuogo , die dan eens vuur uit-
wierp en dan weder maar rook
opgaf, naeuwkeuriger bezichti-
gen. Hier ontftond onder de
Stuurlieden een verfchil , nament-
lvk of het eiland St. Jago zoover

van dat van del Fuogo is gelegen naeuwkcurig konden befchou wen,
als in de Zee-kaarten doorgaans welke plaats bchalven de Rcfiden-

aangetoont word, waar ontrent
ze echter niet konden eens wor-
den, alhoewel het een ieder toe-
fchcen dat dcrzelver kuiten zeer
dicht aan malkander lagen; maar
de Onder-ftuurman Joan van der
Horit \\ as met my in een gevoe-
len, namcntlyk dat ons gezicht
door de wederzydfehc hoge kus-
ten müleid wierd, ende afftand
daar door kleindcr fcheen, als die
in der daad was.

Den ii. Maart zynde den vol-
genden dag, konden wy wegens
eerftcmaai kontrari wind het eiland St. Jago en goederen te verliezen, of ten
" Haay' niet dichter by komen ; doch wy minftcn op een plaats te geraken,
dien dag , bchalven het

De Schry
ver iiet
voor de

een

tic van den Onder-koning, die
door den Koning van Portugal, tot
bewaring der voorfz. eilanden
aangeflelt is, niet veel groter is,
als een middelmatig ftedeken in
Duitfchland. En vermids de wind
hier op t'cencmaal ging leggen en
wy een dood ftilte kreegen , wier-
den wy daar door in het grootfte
gevaar gebragt , aangezien Avy
door den fnellen ftroom na een
(teile en zeer hoge klip gedreven
of liever getrokken wierden , en
aldus gevaar liepen, fchip, leven

zagen

eiland del Maio , ook weder een
nieuw Zee-monfter , namcntlyk
een vifch die by de zeeluiden een
Haay, en by de Natuurkundigen
Canïs careberia genoemt word ,
en van middelmatige groote was,
te weten van 6 voet lang. Ik ben
van gevoelen dat de Profeet Jonas
door een vifch van deze looit ,
maar veel groter , is verÜonden
en vervolgens weder levend uit-
gefpoogen , waar ontrent ik my
<>[> een andere plaats wydlopig zal
Verklaren. Deze vifch verfchaftc
ons een goede maaltyd, alhoewel

van waar wy niet dan door een
ander uit Holland komend fchip
zouden hebben können vcrloft
worden.

Want wy waren flaeuwelyks Zoeken het
zoo fchrcden van de voorfz. klip, jcnc
en fchoon wy het dicploot uit-
wierpen op hoop van grond te
vinden , en een anker te laten val-
len, zo konden wy dog op ixoo
Rhynlandfchc voeten geen grond
peilen , en fchoon wy al oir/ e cha-
loup en boot uitzettcden en voor
aan de bocgfpriet van ons fchip
valt maakten , met voornemen
door het fterk rocjen van i$ man-
nen

KAAP de GOEDE HOOP. 15

De Schry-
ver is feer
beangft.

Wonder-
lyke uit-
kpmlt.

*

Het fchip
daar de
Schryver
op is krygt
een ramp.

ncn van de klip af te komen, zoo
was het echter een loutere on-
mogelykhcid tegen dien fncllcn
ftroom op te komen.

In wat angft en droefheid wy
ons toen ter tvd bevonden en op
wat wyze den een den ander met
tranen in de oogen poogde te
trooftcn , wanneer wy de % fmer-
telykfte zaken , namentlyk de
dood en ilavcrny , en het verlies
van goed en fchip voor oogen za-
gen, kan zich niemand ligt ver-
beelden , die nooit diergclyke
angfl en benauwtheid heeft uitge-
ftaan. Ik zelf weet niet meer wat
ik toenmaals voor gedachten had ,
maar dit weet ik my nog wel te
erinneren, dat ik vaftelyk beflo-
ten hadde,alsikeen van beide zou
moeten kiezen, van liever in de
handen des Heeren, als in die der
menfehen te vallen.

Doch God zag onze tranen aan
en verhoorde ons zuchten , na dat
hy alvorens getoont had , dat
wanneer alle menfehelyke hulp te
kort fchict , hy als dan bereid zy
ons voor een volkomen onder-
gang te bewaren , tot dien einde
liet hy op een verwonderenswaar-
dige wyze den wind uit het Zuid-
ooiten over het voorfz. fleile ge-
bergte waajen , waar door wy van
dit gevaarlykftrand af en dieper in
zee gedreven wierden, welke wind
ons ook na veel gins en weer la-
verens , den 14. Maart gelukkig
in de haven van het eiland St. Ja-
go, du Braya genaamt , en i my-
len van de (lad gelegen bragt , daar
wy ten anker gingen leggen , wyl
wy groot gebrek aan verfch wa-
ter en andere noodwendigheden
hadden.

Ik dien hier niet vergeten te
zeggen , dat eer wy nog in de
voorfz. Haven binnen liepen , wy
gedurende den zoo evengemel-
den tegenwind een breuk aan on-
ze grote maft gekregen hadden,
waar door wy genootzaakt waren
^deszelfs zeilen in te halen , en hem
met iterke touwen te hulp te ko-

men , ten einde wy hem verder
/ouden können gebruiken , om
het overige van onze reis geluk-
kig te volbrengen ; waar door al-
zoo onze Opper- bootsman met
■/vn volk nieuw werk kreeg, het
welk zy ook gelukkig voltooi-
den.

Wanneer wy in de voorfz. ha- schepen
ven van Braya waren binnen ge- £ev™ £
lopen, zagen wy niet alleen , dat st. ja3o
een van onze fchepen genaamt laêen-
Schonerloo , het welk nevens de
andere den 1 1 . Januari door ftorm
van ons was afgeraakt , in deze
haven was aangeu eelt , en als het
ons had zien aankomen voortgc-
zeilt was , alhoewel indien wy een
weinig eerder waren gekomen , te
weten voor dat het zync ankers
gehgt had, zou het op ons als het
V ïce-Admiraallchip hebben moe- '
ten wachten ; maar wy vonden in
dien haven ook z Portugeeiche
Oorlog-fchepen leggen, voor de-
welke wy volgens gewoonte, on-
ze zeilen ftryken moeiten ; het
Kafteel van die Haven falucerden
wy met 1 5- kanon-fchoten , en wy
wierden met een gelyke falvo zoo
wel van het Kafteel als van de
voorfz. Oorlog-fchepen bedankt
en verwelkomt.

Wy hadc'en naäuwelyks een Aankomft
uur in deze haven ten anker gele- ïïn„ee5ri.
gen , wanneer het fchip Sandhorft fchip.
hier ook binnen liep , zynde den
ii.- Januari door ftorm van ons
afgeraakt , en zedert niet weder
van ons gezien tot het in deze ha-
ven aanquam ; Wy moften toen
by malkander blyven en 0117e reis
in gezelfchap tot na de Kaap de
Goede Hoop vervolgen , het zy
dan geweeft , dat wy door een
nieuwen ftorm weder van mal-
kanderen waren gefcheiden ge-
worden.

Kort hier op quamen de Offi-
ciers van de voorfz. twee Portu-
gcefche Oorlogfchepen by ons
aan boord , weLke verfchcide
Waaren, nevens cenige Graadbo-
gen en andere Inftrumenten van

ons

i6 BESCHRYVING vande

ons kogtcn, en onder anderen
vertelden dat ze reeds een gehe-
le maand hier hadden gelegen om
op de Franfche kapers te pallen,
maar wyl ze gedurende al dientyd
geen cene hadden vernomen,
ftonden ze eeritdaags volgens or-
der van den Koning van Portugal,
naßrafilie te vertrekken, om te
zien hoe het daar gcftclt was, en
vervolgens de Brafüiaanfche vloot
na Portugal te konvoieren; waar
door niet alleen ik , maar ook
verfcheide anderen ontrent ons
oogmerk te leur gcftelt wierden ,
door dien wy gehoopt hadden
dat wy door haar eenigc brieven
na Holland en verder op Duitfch-
land zouden hebben können be-
ftcllen.
Zetten Terwyl deze Officiers nogby
uïïaan ons aan boord waren, zond onze
Kapitein eenige van zyne Officiers
aan den Gouverneur van die ha-
ven met verfcheide gefchenken ,
beftaande in Hollandfche kaas,
flokvifch , enz. en liet hem verlof
vragen om verfch water , hout en
verfcheide levensmiddelen te mo-
gen koopen , wyl wy groot ge-
brek daar aan hadden, en dit
voornamelyk de rede was waarom
wy in deze haven ten anker geko-
men waren. Den Gouverneur
flond dit verzoek niet alleen toe,
maar hy liet daar benevens ook
weten , dat als wy aan land wil-
den komen , hy ons een Lyf-
wacht van 5-0 mannen zoude toe-
voegen , om , gelyk hy voorgaf,
voor de diefachtige (laven en Mo-
ren veilig te zyn »alhoewel het ons
toefcheen dat zulks voornamelyk
diende om door dat middel al
ons doen te verfpieden , en ge-
merkt hy hier ontrent niet anders
deed, als wat de pligt eens Gou-
verneurs vereyfcht , konden wy
hem zulks ook geenzins kwalyk
nemen.
'Por- Des namiddags quam zeker
Edci'Sn Pörtugeefch Edelman verzelt van

ven.clt van een ( ieellelykc van die plaats, ge-
SJteto- naanU Vader Francil'cus Lom-

aan

beer , aan boord van ons fchip. ™0e0nrdai
Deze Edelman woonde in de Had
St. Jago en hy vertelde ons dat hy
hier zyne landeryen hadde , als
mede 3 00 flaven , voor welke hy
jaarlyks hoofd voor hoofd zoo
Hukken van achten tribuit aan den
Koning van Portugal betalen
moeit. Onze Officiers die mid-
lerwyl met het antwoord van den
Gouverneur te rug gekomen wa-
ren, vertelden ons dat ze dien
middag by den voorfz. Edelman
voortreffelyk ter maaltyd onthaalt
waren geweeft, en dat hygezegt
hadde, dat alle de genen, die van
ons aan land zouden komen en
zyne tafel voor lief wilde nemen,
hem aangenaam zouden zyn. Voor
welke beleeftheid, als wy daags
daar aan hem bezogt en met hem
gefpylt hadden, wy hem niet al-
leen bedankten , maar hy wierd
ook aan boord van ons fchip, zoo
goed als het de gelegenheid toe-
liet, onthaalt en met eenige Hol-
landfche kazen en flokvifch be-
fchonken, en nevens den Vader
Lombeer tegens den avond we-
der aan land gebragt.

De Vader Francifcus Lombeer Aanmer-
wierd nevens den gemeldenEdel- lZf£den
man onthaalt en befchonken , en Geeftdy-
wyl hy geen een woord Duytfch %££**■
fpreken nog zich van de tolken
bedienen konde, aangezien die
met den Edelman genoeg te doen
hadden, wierd hy aan my gewe-
zen, om Latyn met hem te fpre-
ken. In den beginne toonde hy
zich gantfeh vriendelyk tegens
my, maar na dat hy zeer \ cel kaas
gegeten hadde , waar van hy een
zeer groot liefhebber was , want
hy at dien namiddag wel 1 pond
kaas alleen ; en wyl hy niet dan
brandewyn dronk en elke rys een
halve pints roemer daar van bin-
nen üoeg en vervolgens geheel
dronken wierd; verging hem niet
alleen zyncn vriendelyken om-
megang, maar ook eindelyk de
fpraak zelfs, zoo dat hy in plaats
t van eenigc duidelyke woorden

voort

KAAP de GOEDE HOOP. 17

voort te brengen , niet als de
Brokken van de kolt die hy gege-
ten en de brandcw \ n die hy ge-
dronken hadde, uitbraakte.

Ik zal hier nog iets tot dezes mans
gedachtenis verhalen. Hy was
een zwarte Moor van ilaven af-
komftig , en van Angolifche Ou-
ders op dit eiland geboren, en
had op het Hoge-fchool dat te St.
Jago gefügt is, zyne leeroeffcnin-
gen volbragt, en was eindelyk
Paftoor van de Parochie alhier ge-
worden door by zondere gunft, of
veel eer om dat zich in deze ha-
ven zeer vele van zyne landsgeno-
ten onthoudende, men mogclyk
geoordcclt heeft, dat zich dezel-
ve eerder door een van haren land-
aard , als door eenig Europeaan ,
tot het omhelzen der Chrillelykc
Religie zouden laten bewegen.
Dinftop Hy kon heel koddig danzen en

dcrsbwy0ze~. we* voor een mee^er potzemaker
dienen. Want terwyl hy aan
boord van ons fchip was, begon
hyzodrahy wat te veel brande wyn
in zyn lyf had, in zyn priefterlyk
gewaad met onze Kommandeur
van de Zoldaten , Joan Timmer-
man, geboortig van Amflerdam,
zoo koddig te danzen , dat nie-
mand van ons diergelyke ooit te
voren gezien had , waar door hy
zyne afkomil verried , wyl hy zul-
ke zeldzame gebaarden daar on-
der maakte , diergelyke een aap
op een toneel hem onmogelyk
zou hebben können nabootzen,
daar benevens zong hy zulke
fchone liedjes , dat een vreem-
deling zich ten hoogden daar
over verwonderen modi
Ddieifs Hy had zulk een beknopte Roe-
heMen" kery » diergelyken men in Euro-
Boekery. pa by geen Gecilelykeri, het zy
in het geheim of openbaar j groot
of klein, hoog nog laag zal aan-
treffen. Wanneer hy by ons aan
boord was verzocht hy my ver-
fcheide malen van dezelve eens te
komen bezien * en dat ik als dan
nevens de gene die ik van oze Of-
ficiers zoude mede brengen, by
I. Deel.

hem ten ectcn zoude bly ven, waar
op wy des volgenden daags zynde
den 15-. Maart, hem gingen bezoe-
ken, en ik moet tot zyn lof zeg-
gen, dat hy ons heel vriendelyk
en hoftelyk onthaalde , en zich
ook in de tegenwoordigheid van
zyn huisgezin zeer befchciden en
matig gedroeg, en wy zagen toen
ook zyne heerlyke Boeker yc ,
waar in wy niet anders vonden als
een Corpus Juris, aangezien hy
zich voor een Doktor in de Rech-
ten uitgaf; de Legende -boeken
der Vaders nevens eenige Gebede
en Formulier-boeken.

Eindelyk en ten laatften ben ik Defzeifc
ook Verpligt hem wegens zyne en'iièfdi
byzondere mildheid en liefdadig- «Kgheid;de
heid te roemen , waar door hv ?chryTer is

11 -,;.., . * hem ver-

zync gebreken die ik voorheen piigt.
van hem verhaalt heb , volkomen
weder goed maakte. Want voor
de eer die hy by ons aan boord
genoten had , toonde hy zich niet
alleen meter daad dankbaar , aan-
gezien hy ons allerhande moes-
kruiden uit zynen tuin voor de
keuken zond, en ons alswy by
hem waren deftig onthaalde, maar
hy bragt ons ook overal en liet ons
alles zien j voor welke byzonde-
re beleeftheid ik hem de tyd my-
nes levens verpligt blyven zal ,
want zonder hem * zou ik nooit
ervaren hebben, wat op dit eiland
en andere van deKaapY erde merk-
waardigs geweell was , gelyk ik
dan door zyn toedoen de fchoone
ryft en zuiker Plantagien , en de
plant waar uit de Indigo gekookt
word , de Kapoch of Boomwol-
bomen en andere fraayigheden
voor de eerftemaal van myn leven
te zien heb gekregen. De Heer
vergelde hem zulks !

Dit zy genoeg van den Vader Vervcr-
Francifcus Lombeer, waar na ik fchen zich«
den Lezer verder zal verhalen ,
dat wy met het innemen van
verfch water , het welk wy voor
niet kregen * en andere nodige
mondkoit, enz. voor de reis bezig
waren , ten welken einde ver-
C fcheide

i$ BESCHRYV1NG van de

fcheide pèrzoneti uit deftadSt.Ja-
go by ons quamcn , namentlyk
een Kapitein Lieutenant nevens
eenige andere Officiers , welke
vcrlcheidc /aken waar aan zy ge-
brek hadden van ons kogten , als
hoeden, lakens, lindens, komen ,
en/, waar tegen wy hout, levende
offen, varkens, bokken en finaas-
appelen ruilden, de offen moellen
wy tegen i j" gulden het Huk , een
varken tegen /even en een halve ,
en een bok tegen 25- fluivers be-
talen. De vruchten en andere
eetwaren golden /eer weinig , en
ik heb zelf voor iooSinaas of
Oranje -appelen maar een halve
brief fpelden betaalt; zoo als ook
voor 5 grote vette hoenders , ins-
gelyks maar een halve brief fpel-
den , behalven dat ik nog wel een
dankje tockrceg. Zoo gaat het
ook ontrent alle de andere vruch-
ten, welke deze arme menfchen
aanquckcn.
De Sehn- Ondertuflchen vermids wy zul-
ftd s? iï ken gelukkigen voortgang in het
gel bnicn" bezorgen van onzen voorraad
maakten , en alles zodanig was
bedelt, dat eenige van onze Offi-
ciers van boord konden blyven,
beflotcn zy nevens my, om een
keer na de boven gemelde Stad
St. Jago zelf te doen ; wy begaven
ons dienvolgens met tocllemming
van onzen Kapitein aan land, met
befluit, om ons van een goeden
trouwen Gidfe te verzien, dog
de bovengemelde Edelman en de
Vader Lombeer radeden het ons
af, om dat vermids het land, uit
louter llylc klippen en bergen
beitond, w\' naauw 1\ ks over de-
zelve /oude können klauteren;
en hadden zelfs, zeiden /\ , hunne
flaven , die derwaards worden
gezonden, dikmaals het ongeluk ,
dal dezelve, wyl /<• wegens hel
branden van het /and en de klip-
I n, i\vu weg zonder kouzen of
fchoém 11 moeten afleggen, ofmel
dorvc voeten te rug komen, of
uit gebrek van verfch watev, al/00
het menigmaal om de 5,6, f, èn

meer jaren naauwlvks eens re-
gendt,cn de veld en boom-vruch-
ten enkelvk van den dauw behou-
den blyven, langs den weg van
dorlï iterven , en daar door het
wederkomen ganfchelyk verge-
ten , niettcgenilaande zy zulken
weg en luchdtreek veel beter ge-
woon zyn, als wy.

Dit naricht deed ons wel van Kan iya
befluit veranderen, in zoo verre ™0nrnn^et
het de te voet reize aanbelangde , werwteiiig
maar niet ontrent ons voornemen, makcn-
om de Had St.Jago te bezichtigen;
dienvolgens wilden wy uit gebrek
van paarden, welke op dit eiland
ganfeh niet te krygen en daaren-
boven wegens de voorgemelde
ityle klippen en het brandige zant
onnut of onbruikbaar zouden zyn,
ezels huuren dog zulks wierd ons
van de gemelde Heren andermaal
afgeraden; ten dele vermids w v

door dcrzelver tragen

gang at-

gemat zouden worden , en groot
gevaar lopen , te verfmachten ; en
ook om dat deze dieren aldaar
hunnen aangeboren aard verleer-
den, en zich niet zoo wel als
in andere oorden tot het laft-
dragen fchikten , aangezien zy
dikmaals zwaar geladen , gingen
leggen , om te ruiten ; of zelfs
zonder flagen te ontzien, weder
te rug keerden; zoo dat, alzo
onze Kapitein de boot en de floep,
waar mede hy on/e provilie en
verfch water aan boord moeit la-
ten brengen , niet ontberen kon ,
ons goed voornemen, fchoon wy
nog op andere middelen bedacht
waren, dien volgens tVenemaal
in duigen raakte , en wy de Stad
St. Jago onbezichtigt moeiten la-
ten leggen.

Kn dit is ook de rede, waarom Hoe Uns
ik geen verdere befchryvülg van deisrieh "
dit fchoon vruchtbaar eiland ge- te St. jjgo
feil kan; want behalven dat wyjj^jj.
ons maar $ dagen, namentb k van <icu.
den 14. tot den 19. Maart aldaar
hebben onthouden , zoo hebben
w \ meer om onze behoeftfghe-
den als om verdere bezichtiging

van

KAAP de GOEDE HOOP. 19

van vreemde fraayigheden moeten

denken, aangezien de tyd ons e-

venwel kort genoeg viel ; dien-

Ziet den volgens gingen vvy den 18. Maart

Gouver- i ö •-> i i

neurenzy- den Gouverneur van den haven
ne gemalin, ten laatitcnmale zien, die ons een
rotting met een zilvere knop ,
door den Heer Willem Adriaan
van der ftel , Gouverneur van de
Kaap , op zync te rug reize aan
hem vereert , wees , en hy had
daarenboven de goedheid van ons
zyne gemalin ne te laten zien, en
in haar vertrek te bezoeken,
waar mede wy in 't byzyn van
haar vrouwentimmer, een maal tyd
van boter en Gyte-kazen nevens
brood, van Turkfche tarw gebak-
ken, hielden, en haar vrouwen-
timmer op haar verzoek , tot
betuiging van onze wilvaardig-
heid , een pyp tabak aanboden,
welke zy ook alle met ons rookten.

Na dat wy alles hadden ingeno-
men , dat vvy tot onze reis van
noden hadden , en wy zoo als
voorheen een kort tegen -bezoek
van den Gouverneur des Havens
hadden ontfangen , zoo lichtcden
wy den 19. Maart het anker, en
zeilden met een goeden Noord- ,.
Ooften wind uit den haven, om ß°-
den weg na de Kaap de Goede
Hoop te vervolgen. De Elevatio
Toli wierd alhier door de Stuur-
luiden gezocht en achtervolgens
de bekome hoogte der zonne, op
14 graden en 40 minuten bevon-
den.

De materie verder uit te voe-
ren, maakt dit Hoofdfluk te lang,
derhalven zal ik die tot op een na-
dere gelegenheid fparen,met ver-
zoek, dat gy dit niet qualyk ge-
lieft te nemen.

Vertrekt
van 't ei-
land S. Ja-

Verder Verhaal van het geen van de Kaap Ver-
de tot aan de Kaap de Goede Hoop is voor-
gevallen , nevens veel nuttige aanmerkingen,
zoo wel ten opzicht van het goed houden der
levensmiddelen , als ten opzicht van het be-
graven der doden , zoo als ook het beftellen
der wachten , en andere nodige zaken.

III. HOOFTSTUL

Aanmerkingen over V eiland St. Jago. Aldaar is het zwaar te landen.
Een Zoldaat ßerft. T>e Schryver verhandelt het zee- leven. Hoede
zieken aan boord opgepaß worden. Van de dodelyke ziektens. Van
het oppaffen dr>r gequeflen. Van de fcheeps-teßamenten. Van de Na-
latenfchap der overledenen. Hoe de doden op de fchepen worden be-
graven. Als het een gemene is. Als het een Kapitein ofOpper-ojp-
cier is. IV aar toe de Jcheeps-klokjes dienen. Ver klaring van een
/preekwyze aanßheeps-boord, Van de wagt op de maß. Van de ee-
tens-tyd aan boord. Van de fcheeps^Jpys. Hoe men aan fcheeps-boord
eet. Wanneer de Officiers fpy zen. De order van hunne tafel. Van
de fcheeps-bedeflonden. Moeten zeer ftipt worden bygewoent. Van
de zondags bedeßonde. Verbod van Religie difputen aan boord. 'De
Schryver ziet voor de eerßemaal de fcheeps-jußitie. Daar over ont-
/. Deel. C z ßaat

20 BESCHRY V ING vande

ß aat een gefchil. Grote hitte en ßilte. T)e ßilte houd aan. Worden
viffchen gevangen. On t /laan ziekteus en ongemakken. Een kar el
ff ringt onverhoeds over boord. De fchryver heeft groot me de ly den
met hem. Wilde hem tot obferveren gebruyken. Verkiefi eenen ande-
ren. Byzondere fcheeps-ziektens. Verklaring van de fnelle reis by
ßilte. 'Wederlegging van de voorgaande tegenwerping. Wederlegging
van den Schryver. T)e Schryver paffeert de Linie. Teken van een
harde form. De Donder ßaat in het Schip van den Schryver ; dog
niemand word befchadi^t. God word daar voor gedankt. Was byna
in de kruyd-kamer geraakt. Wat die blixemßraal bejehadigt. Plet
befchadigde word gerepareert. Verklaring van ceupaßagie uyt Eraf
m/is Fraucifcus. Nog een andere. Heeft dezelve niet waar bevonden.
JVederlegging van een ander voorgeven. Siegt water by de Linie.
Regenwater word verboden te drinken. Grote dorfi onder de Linie.
Voor/la^ om het water goed te houden. Laat zig niet pr act ifercu. Hoe
de Hollanders het fchecps -bier bewaren. Waarom het fcheeps-bicr
dikwils bederft. IVelke wynen op het fchip duurzaam zyn. Hoe wyn
en bier in Indie afgetapt word. Hoe men het zelve bewaart. De Vic-
tualiën bederven dikmaals op zee. 'Dog op V eeue Schip meer als op 't
ander. Menig fchip kreigt weinig zieken. Waar zulks van daan komt.
Waarom men dikwils moet te rug zeilen. T>e Schryver weet niets van
aderlaten. Het dopen onder de Linie is door de Hollanders afgefchaft.
Van een by zondere wolk in de melkweg* Hare figuur en grote. Wat
het fcheePs-volk daar van meent. Het fchip Sandhorß doed een zeyn.
*De Schryver komt op een gevaar lyke plaats. Hoe dezelve ge noemt
word. Is zeer gevaar lyk. 'Daar word een dank-dag gehouden. Cu-
r teufe Phafis Lunae. Wanneer en waar ze waargenomen is. Hoe ze
gefchapen was. Hare oorzaak. Haar Lumcn fecundarium. Verde-
re verklaring van deze obfirvatie. De Schryver onderwerpt zich
aan de cenfure van anderen. Men ontdekt een vreemd fchip. Daar
word land ontdekt. Menßevent der waar ds aan. Twederlei menin-
gen daar van. Mening van den Schryver. Hoe het land 'er uitzag.
Het land verloren. Grote hoofdpyu. T)e Schryver verließ al zyn
hoofd-hair. In de Zona Tonïda regent het weinig. Wat het land
hier voren geweeß is. Het regent. Zware fiorm die drie dagen duur-
de. Gevaar lyke Travad-w inden. De Schryver ziet Nubcculas of
wolkjes by de Suid-Tool. De Schryver maakt zig gereed tot de komß
aan de Kaap. Vervaarlykc florm. Doet grote fchade. Vergeeffche hulp.
Rcfolutie van den Boekhouder. Groot ongemak by denßorm. De Schry-
ver word uit het bed geworpen. Byzouder toeval in dezen form. De
Commandeur der Zoldaten loopt gevaar te verzuypen. Word gered.
Moet zelf over zyn ongeluk lachen. Teken dat men na by de Kaap de
goede Hoop was. Veel zee-honden aan de Kaap. No<^ een teken van de
nabyheid der Kaap. Valfche mening van de nabyheidvau V land. Me-
ning des Schryver s. Valfch ontdekt land. De Kaap word ontdekt. De
diipt e van de zee word gepeilt. Verdere peiling der diepte. De
Schryver eindigt de Reis. Bevind zig in de haven van de Kaap. De
Kapitein /lapt aan land.

INge\ olge myncn kullen vind ik
nyj verplicht, het geen verder
ob nvj ti< r< js na de Kaap de Goede
Hoop aanirw r menswaardig is voor-
gevallen , te melden, om dat ik 'm

het voorgaande Hoofdftuk niet
verder ben gekomen dan aan het
eiland St. Jago van de Kaap Verde,
alwaar wy 4 of 5 dagen zyn iliJge-
weeft, om ons leliip weder met

\ erfch

KAAP de GOEDE HOOP. 21

verfch water j brandhout! , en an-
dere behoeftigheden te verzor-
gen, ten einde om /.onder minder
rampen en ongemak onze reis
voort te zetten , en af te leggen.
Aanmer- Aldus vervolg ik en melde, dat
ÊfSïf wy met het ichip Sandhorll, zoo
s.Jago. als onlangs reeds is gezegd, den
19. Maart uit de haven geraakt
7,yn, en onzen kours Zuid -Ooit
ten Ooften genomen hebben. On-
dertuifchen zal het my , hoop ik ,
niet qualyk worden geduid , als ik
den Lezer nog een weinig met dit
aangename vruchtbare eiland , 't
welke omtrent 5-4 uuren beflaat,
bezig hou, en wy der zeg, dat'er bc-
halven de vele boomwol-bomcn ,
insgelyks fchone Citroen, Oranje,
Sinaasappel , Cocos en andere , bo-
men worden gevonden , onder
welker frillchen aangenamenfeha-
duw of lommer men voor de ny-
pende felle zonne-ftralen zeer lie-
felykfchuilenkan.

Ook ziet men daar zeer grote
dallen met zuikerriet, reist , lange
zwarte bonen enz., beplant, waar
van de inwoonders geen gerin-
gen voordeel trekken, Wyders
vind men by de vefling een weer-
galozen welbemuurden bron , wel-
kers water een goeden fmaak
heeft, en dienvolgens nevens de
inwoortders het lcheepsvolk en
vreemdelingen vervrolykt en ver-
quikt, terwyl op de kruinen der
bergen allerhande rare gewaffen,
als Indigo, Acacia rupina, Barba
Jovis,en vele rare bloemen, krui-
den en bomen aangetroffen wor-
den.

Het ergfte is , dat men wegens
de langzaam afgaande vlakte des
zee-oevers met geen vaartuig 't zy
een floep of een boot zo na kan
komen, dat men droogs voets aan
land kan flappen , of ook de
water-vaten , keuken-kruiden ,
levendige dieren of ecnig ander
ding, gemakkelyk innemen kan,
maar men moet zich altoos dooi-
de bootfluiden laten uit dragen,
en het geen in het fchip behoort,

Aldaar is
het zwaar
te landen.

moet altyd weder met grote
moeite tot aan de boot of floep
gedragen worden , hei welk aan
het arme bootsvolk zeer veel on-
gemak veroorzaakt, om dat het
zand zeer fcherp is, gelyk dan
onze bootsgezellen, die dikwyls
door het zeewater moeiten waden
kort na ons vertrek grote pyn en
elende hebben uitgeitaan, door-
dien de benen by de enklauwen
opgebroken waren.

Den 1 3 . Maart waren wy onder Een ldl'
de Elevatie van de Pool of verhef- fterft
fing van 't Afpunt , 7 Graaden 1 1
minuten , en aldus na by de Linie*
wanneer (taande de reis de eerile
man Itierf. Dezelve was een zol-
daat, genaamt Heinrieh Weis-
man, van Hamburg geboortig.
Hy wierd volgens zyn ltaat nog
dienzelven dag na het gebed en
het zingen van den 90. Pfalm,
over boord in zee gezet, en al-
dus eerlyk begraven.

Ik hoop , dat my geoorlooft De Schry«
zal zyn , dat ik hier een weinig ^'h«*1"
uit het fpoor gaa en myne reis ice-ieven.
niet ten eerften vervolg , vermids
het enkelyk ten uwen gevallen,
en miiTchien ook ten gevallen van
anderen, die U miflchien daarna
zouden können vragen, gefchied.
De Duitfchers hebben dikmaals
van het zee -leven, ziek worden
en fterven der menfehen op de
fchepen , zeer zeldzame en won-
derlyke verbeeldingen , welke
verkeerde bevatting ik zal trach-
ten , hier door te benemen , als
onder anderen , dat men de zieken
als honden zonder artfencien laat
leggen , en dat men dezelve zon-
der hen op te pallen, over boord
werpt, eer en alvorens de geefï'er
uit is , en hen alzoo verzuipt;
Edoch zal ik als vooruit zeggen,
dat ik niet van voornemen ben,om
hier van de gewoonlyke zee-ziek-
tens te handelen , als waartoe voor
ditmaal nog tyd of gelegenheid
zich aanbied , echter zoude zulks
in 't vervolg wel können gefchie-
den.

C 3 Zoo

22 BE5CHRYV van de

Hoc de Zoo draä iemand op het f(

Van de do

delyke

ziekten?.

£orio£aiekword,h(

gekaft raad, of 7.00 als men daar zegt,
worden. 7Vnen Maat, en vcrkicll ei n ie-
der zelfs van het m af,ot
wel eerder , dat zy aan boord ko-
men , iemand zyns gelyken,
waaraan hy reeds voor de/en ken-
nis nc\:;t gehad, of waarop hyzich
meelt vertrouwt, dien hy alle zy-
ne zaken , indien de nood zulks
vereifcht, openbaart. Dézeftaat
hem ten dientt, en paft hem by
ziekte op, fchoon de Kapitein of
eenander Officier zulks ziet, en
word daar over niet bekeven , maar
geprefen. Wanneer 'er veel zie-
ken aan boord zyn gelyk veeltyds
gefehicd, zoo word door den Ka-
pitein in dat geval een ordently-
ken zickentroofter, en zomtyds
meer, als de nood het vereifcht,
aangeftelt , die op dezelve pallen ,
en Hen al het nodige halen en ge-
ven moeten.

Daarenboven word den genen ,
die dood krank zyn , altyd eeten
van des Kapiteins tafel gegeven , en
voor hare hcrflelling tot gezond-
heid in alle delen zorg gedragen,
dienvolgens moet de Opper-
Meefter van ieder fchip dagclyks
.van zynen Kapitein verflag doen,
hoe het met de zieken itaat, en van
harentwegen om verquikking van
fpys en drank verzoeken. Buiten
dat zouden zyne medicamenten ,
welke hy van de Illultre Compa-
gnie , zoo veel hy nodig heeft,
voor niet met al krygt, weinig ba-
ten , wanneer de patiënten by
hunne dagelykfche harde , zou-
te, droge fpys bleven , en niet
meer te drinken kregen , als haar
rant/oen aan water is. Dcrhalven
heeft deze Opper -\1ecllcr altyd
eenigc kannen met Spaanfcne
wvn, zek, l'Yanfchc w\n,Jop.-n-
bier, enz., in \ oorri tad , om daar
\an aan deze elendige ZOO veel
aoodig is, mede te delen.

o Va'(rcnict '^vn'n' patiënten, die gaan kon-
de: gcqucs-,1cn' cn maarope wondehof ook

wel Venus ziekten hebben, wei-

ten.

echter als zy daar van
/en zyn zulks betalen
moet , ( /.yn verplicht, om al-
tyd voor i na" het gebed des mor-
gens cn 'savonds voor de grote
malt te venchynen, en zich aldaar
te laten verbinden, werdende
door den provooft door het flaan
met een hout tegen de maft als
daar toe genodigt , wannneer hy
daar benevens roept :

Kreupelen en blinden , komt laat u

verbinden ;
Boven by de grote maß zult gy den

Meejler vinden.

OndertuiTchen wanneer zy
zwakker en buiten hoop van her-
ftelling geoordeelt worden , moet
de Geeltelvke Arts, ik meen, de
Zieketrooiter , welkers plicht
buiten dat vereifcht , om nevens
de gewone dagelykfche gebeden,
de zieken te bezoeken , hen uit
Gods woord by ftaan , en hem
tot de eeuwige reis op zetten
en beryden.

Bezitten zy eenige goederen , fcJeps-de
en willen daar van difponeren ofieftamea-
een teilament maken, koft dat niet ten-
meer , dan iemand tot den Boek-
houder , die in dit ftuk te gelyk
het ampt van Secretaris of Nota-
ris waarneemt , te zenden , en hem
hunne mcening te zeggen, deze is
als dan verplicht, om hunnen laat-
lten wil ten eerften op het papier
te brengen, en den zelven van dei)
zieken , na gedane lezing in't by
zyn van den Opper-Bootsman
Conitabel, of andere Onder-Offi-
ciers , te laten tekenen , waar be-
nevens hy by de tegenwoordig
zynde Officiers zynen naam , als
getuige zetten moet. Na het over-
lyden van den zieken , hebben
zulke fchceps-teltamenten ditby-
ZOnder voorrecht , dat zy alle an-
dere waar cn van wicn die zyn
gemaakt, worden voor getrokken,
en op het ltiptelyklte uitgevocrr,
te meer als de Illultre Compagnie,
gelyk altyd gcbruiklyk is, tot
Executeur wort benoemt.

Na

KAAP de GOEDE HOOP. 2j

van de na- Na de dood van den zieken, is
htenfehap deszelfs Maat of anders de zieke-

van den __, ., -, in

ovcriede- I roemer verplicht , de neutels van
ncn- deszelfs goederen , kiften en kaf-
ten aan den Kapitein en Boekhou-
der ter hand te Hellen, welke laat-
lle alles laat voor zich brengen, en
maakt in't byzyn van den Opper-
Bootsman , Conftabcls en andere
Officiers den inventaris, welke by
zyne fchecps-boeken moet bekent
ftaan , en van hem nevens de daar
bygeweeft zvnde Officiers, gete-
kent zyn. De inventaris gemaakt,
word alles gefloten , en van den
Boekhouder , Bootsman en Con-
ftabel met haar dagelyks cachet
verzegelt ; waarna alles word weg-
gezet, tot dat men of in Indien of
in Holland komt , en het over-
geeft aan de Heren , die daar toe
aengeftclt zyn, welke vervolgens
alles verkopen, en de waarde
daar van door de Compagnie aan
de erfgenamen laten toekomen.

Voor dezen wierden die goe-
deren ook door de fcheeps-Boek-
houders, of aan de Kaap de Goe-
de Hoop, door den Garnifoens-
Boekhoudcr verkoft ; maar door
dien zulks dikwils zeer ontrouw-
lyk toeging, en grote fmokkelery
tot nadeel van de Compagnie daar
onder liep, is dat quaad daar door
verholpen , dat de gemelde perzo-
nen nu met diergelyke goederen
niet meer derven te doen hebben,
hoewel voor zoo veel de Guarni-
foens- Boekhouder aan de Kaap
belangt , dezelve in myn tyd zeer
vroom met diergelyke goederen
handelde, en niet de waardy van
een penning met onrecht daar van
zakte. Of echter de CommifTa-
riiTen altyd zoo naauw gezet zyn
geweeft, laat ik anderen onder-
zoeken.
Hoe de Wat verder den overleden aan-
dedfchepcn klangt, dezelve word na zyn Haat
worden begraven. Is hy een zoldaat of
begraven, bootsgezel , of een onder-Officier,
word hy tot op het hembt ontkleed;
uit gebrek van planken , om een
kift daar van te maken , eerft door

de zeilmaker in zyn deken of
Comperfe , gelyk dezelve aan
boord of elders in Holland en In-
dien word genoemt,genaait.Dcze
Comperfe is een breed , van bin-
nen met watten gevoert en met ge-
drukt katoen overtrokken, geflikt
en byna vierkant ftuk goed , on-
trent een vinger dik, dat zeer warm
is , en het lichaam voor de uitcr-
lyke lucht bewaart en verwarmt.
Ten einde het lyf te eerder zinkt Ais het een
en niet boven op het water blyft gcmenc "•
dry ven , worden of ftenen , on-
trent 40 ponden zwaar , of fteen-
kolen van het zelve gewigt , of
cindelyk eizere kanon-kogels van
gelyke zwaarte by zyne" voeten
mede ingenaait. Vervolgens word
hy op het bovenftc Verdek, of zoo
men aan boord zegt, on den Over-
loop , genaamt door net geftadig
heen en weer wandelen van de
matrozen, die aldaar vergaderen,
en het voor haar wandel-weg hou-
den , gelegt , alwaar hy zoo lang
blyft leggen , tot dat het bid-uur
's morgens of 's avonds gehouden
is.

Dit uur geëindigt, word al het
volk, niemand uitgezonden: , ten
ware iemand krank te bedde lag,
of boven in de maft fchildwacht
hield , uitdrukkelyk gelaft , met
ontdekten hoofde te verfchynen.
Vier Karels van hen vatten het
lyk, leggen het op een plank, met
een ftrik aan het want vaftge-
maakt, waarna zy het zelve op or-
der van den Opper - Stuurman na
dat hy t. 2. 3. heeft geroepen,
met het uitfpreken van het laatfte
getal , gelyker hand vatten , en in
de zee doen zinken.

Is de overledene een Kapitein, Ais h« een
Opper-Stuurman of anderOpper- 0pPpèr!öf-
Officier, krygt hy een kift, waarin ficicr is,
insgelyks het gemelde gewigt aan
deszelfs voeten word gelegt. Voor
't overige is de lykftaatzie de zelf-
de , behalven dat op den dag van
deszelfs begravcnis of over boord
zetting, die insgelvks kort na het
gebed gefchied , een kanon-fchoot

gedaan

24 BESCHRYVING van de

gedaan word, waar na de vlag of de
wimpel boven aan de maft maar
half word opgeheift en een knoop
daar in gelegt, of op eenandere
wys re /amen gebonden, ten ein-
de dezelve niet \ eenemaal uit-
waaien kan.

Gedurende de begravenis of o-
ver boord zetting /.elf, word alle
minuten een kanon los gebrand,
waarmede men vervolgt, tot dat
'er 7, 9, n, 13 en wel i^fchoten
gedaan zyn, te weten, na dat de
overlede rang gehad heeft. Ook
word daar mede een aanvang ge-
maakt , 7.00 dra men het lyk over
boord zet. De zoldaten ichietcn
gemcenlyk uit hun klein geweer
tuffchen de drie ccritc kanon-
fchoten falvo, voornamelyk als
het haar Kapitein zelf is, die over ,
boord ge/.et word.

Tot nu is, terwyl van de begra-
venis der doden is gefproken,
zeer dikmaal s van de bedeftonden
gewag gemaakt , ten einde men
echter een recht begrip hebbe , hoc
het daar ontrent toegaat , dient
men te weten, dat ieder fchip een
klokje heeft, ontrent zooo groot,
als die in de Duitfchc lieden tot
uurklokkcn of die tot het ilaan
van quartiers gebruikt worden.
JTchecps- ^ l klokje dient tot veel zaken ;
klokjes die- voor ecrlt tot het uitzetten van de
ncIL wacht,door dien op ieder fchip zoo
wel wacht gehouden , en de ron-
de gedaan word , als in een itad of
veiling zelf, ten dele om alle on-
gcregelthcid van vree ten , zuipen,
[pelen , Helen, rampen door Mini-
en/.., te beletten, en ook om alle
fchadclykc zaraen- zweringen te
verhoeden, en het gemcene rulle-
loos onnutte \<»lk van roven,
pionderen dood Haan enz. , af te
houden; welke wacht alle 4 uuren
afgeloit , en door den Provoolt
verandert word , die de eerile a-
vond-wacht na het luiden van het
klokje en het ilaan met een Huk
hout tegen de grote malt aldus
roept : Op de wacht , en van de
ßraat ; niemand drinke zich dron- ,

1 ken in bier of wyn. Aan Trins
Manrïts quartier of ook aan Ketels
quartier zal de cerflc wacht zyn.

Deeze fprcekwvs moet wederom Verklaring
• verklaart worden. Dcrhalven X?" , ten .
j dient , dat het ganfche volk, zoo ze aan
, dra het in zee fteekt, in twee par- j^f"
1 tyen verdeelt word , en dat de ec-
ne party genaamt word , na den
Prins Maurits van Oranje,Maurits-
quartier , en de andere party wyl
de meeften uit de ketel fpyzen,
de overige echter , voornamclyk
de Onder-Officiers zoo lang wach-
ten , tot dat zy gegeten hebben,
na den ketel , kctels-quartier ge-
naamt worden, ten einde de
Macht vocgelyk zoude waar-geno-
men en by beurte können verzien
worden , zoo dat om die zelve
rede het gantfche volk in twee ge-
lyke partyen verdeelt is , en aan
ieder party de nodige ondcr-Offi-
ciers toegevoegt is.

Als de Provoolt nu de eerfte a-
vont-wacht op de gemelde wys uit-
gezet heeft, word dezelve na ver-
loop van 4 uuren van de andere
party na het geluid van de klok,
zonder verder roepen of liaan met
een Itok tegen den groten maft,
weder afgeloft, waarmede als dan
vervolgens altyd word gecontinu-
eert , tot dat de cerlte avond-
wacht wederom komt.

Kdoch is de gene , welke een Van de
matroos boven in de malt houden \vacht ,??
moet , daar van uitgezonden , als
die wegens het heftig ilingeren
van het fchip, en anderen onge-
makken , een zoo lange wacht
niet verrichten kan; dienvolgens
word hy zoo wel by dag als by
nacht alle uuren afgeloit. Dcs-
velfs plicht is, om te kyken, of
hy geen vreemde fchepen ont-
dekt; zoo als ook of hy gcenc
klippen ; waar over de baren fchui-
mend rollen, ontwaar word, en
ofhy geen land ziet, of cenige
andere byzonderheid ontmoet.

Vervolgens dient de gemelde Jjjjj de «-
klok, om het volk by elkander te aaa boord,
roepen, als het eeten zal. Want

zoo

KAAP de GOEDE HOOP. 25

Van de
fcheeps-
fpys.

zoo dra het 's morgens en 's avonds
8 en des middags n uuren is, 't
welk men aan de hoogte van de
zon ziet, moet de kok met zyn
eeten klaar zyn* en na het geluid
van de klok de fpys onder het ge-
mene volk uit delen, welke hy
alvorens van den Bottelier ont-
tangen heeft , om ze gereed te ma-
ken.

Deze fpys is doorgaans de vol-
gende : Dingsdags word door den
Bottelier voor een ieder fpek uit-
gedeelt , 't zy gezouten of ge-
rookt , wanneer ieder Karel een
pond krygt. Dondcrdaags bekomt
man voor man een pond rundt-
vleefch. Vrydags eeten zy ftok-
vifeh. Zondags wederom vleefch ,
gezouten , gerookt , of ook verfch
van een levend geflacht verken ,
fchaap, os, bok, of wat anders
het fchip vermag. De overige da-
gen van de week worden hen
Grutte Gerit , Erwten, Geers,
Bonen enz, opgedifcht, en zulks
in zodanige quantiteit, dat zyal-
tyd rykelyk daar van verzadigt
können worden.
Hoc men Ten einde echter alles ordent-
boorfeeT tyk toega ; en niemand te kort
fchiete, worden altyd zeven man-
nen aan eene tafel , of zoo als men
hier zegt, aan eenen bak gelyk
geordineert te fpyzen, welke hun-
ne portie van den Kok halen en
eeten. Alle weken is een van de ze-
ven Bak-mcefter, dat is, hy moet
het eeten aan den Kok brengen,
en weder van hem halen. Na den
eeten is het zyn plicht , om de
fchotels , lepels en al het vaat-
werk te waflehen ; na verloop van
de week geeft hy zyne fonttie aan
een ander over , en is weder 6
weken vry, eer de beurt weder
aan hem komt, ten zy iemand on-
der hen ziek word, offterft.

Wyders krygt een ieder alle
weken een half pond boter, en
drie en een half pond brood , het
welk echter zoo hard is, dat men
het naauwelyks met de tanden
kan meefter worden, werdende
/. "Deel.

op de reis niet anders mede geno-
men, dan Tvvecbak, doordien
het ander weeke brood zoude
fchimmelen en bederven. Azyn ,
oly, zout, peper, en moibard,
word hen alle zoo veel gegeven ,
als zy van noden hebben. Zoo
dra het fchip in de ope zee is ge-
raakt, om na de gedeltineerde
plaats te zeilen , krygt een ieder
van het volk drie hele Holland-
fche kazen, welke zy ftaandede
reis eeten, of daarmede doen kön-
nen i wat hen behaagt.

Zoo dra het gemene volk de Wmneet
fpys van den Kok -ontfangen en %££*"
gegeten heeft, word weder de
klok geklept, ten teken dat de
Heeren Officiers, alle andere die
met den Kapitein in de Kajuit fpy-
zen, zich aan tafel bevinden, en
de voor haar klaar gemaakte fpys
genieten zullen. De Kajuit -wach-
ter echter moet eer en alvorens hy
het eeten op brengt, aan den Ka-
pitein gaan vragen, of het hem ge-
lieft , dat hy de gerechten op-
draagt; word 'er ja gezegt, moet
hy vaardiglyk zyn plicht waarne-
men; is 'ereenig belet, moet hy
tot nader order wachten.

Defchikking van hunne tafel , v?ne ££,
of hoe en wat dagelyks zal wor- tafel,
den gekookt, ftaat alleenlyk aan
den Kapitein ; wanneer echter de-
ze de moeite niet wil nemen , om
zich met deze beuzelingen op te
houden , zoo verkiezen zy door-
gaans een SchafFer , die volle magt
heeft om alles na zyn believen klaar
te laten maken , en hy is de geen ,
by wien de Kajuit -wachter gaan
moet , om te vragen , wat 'er ge-
kookt moet worden? Ontilaat 'er
naderhand eenig misnoegen, dat
de fpyzen niet na de fmaak van de
anderen worden gereed gemaakt ,
word hem zulks in den beginne
in zachtheid gezegt, en daar bene-
vens gewaarfchouwt waar aan het
fcheelt ; helpt echter deze verma-
ning niet , word hy van zyne be-
diening afgezet , en een ander van
hen in deszelfs plaats geitelt.

D Ein-

26 B E S C H R Y V I N G van de

Eindelvk dient de gemelde
klok , om de bedeftonden daar
mede aan te kondigen ; met dit
onderfcheid , dat daar zy by alle
andere gelegentheden maar een-
maal geluid word, dezelve als dan
driemaal kort na malkanderen
word getrokken, en maar met een
kleine daar tuilchen lopende ver-
pozing geroert word , gelyk
zulks dagelyks tweemalen , namc-
lyk des morgens en 's avonds voor
den eeten op uitdrukkclyk bevel
van de 111 ullre Compagnie gcfehie-
den moet, als welke ten dien ein-
de zoo veel in noten gezette Gere-
formeerde Nederduitfchc Plalm-
boeken aan den Kapitein me-
de geeft , dat hy aan al zyn volk
ieder een boek voor niet met al
uitdelen kan en moet. Hy zelf
nevens de Boekhouder en Opper-
stuurman ontfangt daarenboven
een Bybel. De Schecps-Domine
of Zieke-Trooiter nog vele ande-
re boeken , op ieder van dewelke
alle het gewoonlyk teken van de
Illultrc Oolt-ïndifche Compagnie
te vinden en te zien is. Onder-
tuiTchen moeten alle deze laatfte
boeken , dog niet de Pfalm-boe-
ken , als zynde by de uytrufting
van het ichip aan getekent te vin-
den, na de afgelegde reis weder
overgegeven en gelevert worden ,
en wanneer het een oft ander zoek
geraakt is , moet de oorzaak daar
van aangetoont worden , en zulks
niet gefchicdendc,word den geen,
die dc/clve Verloten heeft, zoo
veel van /vn gagie ofgetrokken ,
als de boeken In geld bedragen
hebben.
Van de Zy moeten zich alk' zonder on-
ËdXQ- derfcheid in de bedcllonden laten
den. vinden , zy mogen te doen heb-
ben , w at zv willen , zynde de
Stuurman, die de wacht heeft, en
de <ienen die aan 't roer enboVen
in dé mail zitten , alleen daar van
uitgezonden, omdat zy het fchip
midlerv yl regeren, en na den gc-
u ooiih i,( 11 koUTS de zeilen dwin-
gen moeten.

wuont.

Die bedellonde word door de
week begonnen met het doen van
het morgen-gebed , waarna een
Kapittel uit de Bybel word gele-
zen,en tot belluit word een Pfalm
gezongen , gedurende welken
tyd alle de aanwezende zich aan-
dachtig en opmerkzaam moeten
tonen , ten ware zy na het eindi-
gen van dezelve den rug vol Hagen
w ilden hebben met een endje
touw.

Indien de een of de ander uit tA<£!?i
baldadigheid achter blyft , heeft wordea
hv te vreezen dat hy na dat de Ka- byse
pitein en Upper-btuurman gehu-
meurt is, met ilagen,daar in word
gedreven , of anders itraft men
hem in de beurs, wanneer zoda-
ning een zeker Huk geld in de bos
moet Heken , die in de Kajuit
hangt , en waar in het geld , van
tyd tot tyd ingezamelt , word be-
waart, tot dat men in den naalte
Hollandfchc haven komt, welke
aan de Compagnie toe behoort ;
alwaar de Armbezorgers zich ten
eeriten laten vinden , die het daar-
in leggende geld overnemen , en
het op de gewoonlyke wys onder
de armen van de plaats uitdelen.

Zondags wanneer aan het volk v*n <k
zoo veel mogelyk , en de^ gele- bedèftSdc.
gentheid van zake of het weer het
cenigzins toelaat, vierdag word
vergunt , duurt deze gemelde be-
deftonde wat langer ; aangezien
men als dan eerll een Pfalm zingt ,
vervolgens een Kapittel uit de By-
bel leert , waar na het morgenbed
en het geloof opgezegt zynde,
een predikatie gelezen word ; cin-
delyk word het gewoonlyk Kerk-
gebed voor de nood van de gan-
fchc Kriltenhcid daar by gevoegt ,
en ten laatfte wederom met het
zingen van een Pfalm deze Gods-
dienll geëindigt.

Daar mag zich wederom nie- Verbod
mand uitzonderen dan de zieken, ^<j^
en de genen die de wacht aan 't ten aan
roer en in de malt hebben, daar- boord-
enboven is het aan niemand ge-
oorlooft , over zaken van Religie

op

KAAP de GOEDE HOOP. 27

op het fchip te disputeren , zyndc
zulks door «en uitdrukkelyk arty-
kcl in de fchecps-order verboden,
welke ten eerflen zoo dra men in't
ruime /op is , gelezen word , en
gefchicd zulks, om vrede en cc-
nigheid onder zoo velerhande
Landaarden te bewaren , en de
daar uit ontflaande twill, haat,
nyd, moorden doodilag te ver-
hoeden. Waar uit alzoo genoeg-
zaam de omzichtigheid van de
Illuilre Compagnie blykt, en daar
benevens kenbaar word , waar toe
de klok op een fchip word ge-
bruikt, en hoe dikwils dezelve da-
gelyks moet geluid worden.

Na deze enigzins lange , maar
myns bedunkens nodige omweg,
keer ik mv weder tot myn reis, en
zegge verder, dat wy den volgen-
den dag, namelyk den 14. Maert,
verriet*7" ^e eer^e Scheeps-Juftitie te zien
voorde hadden, achtervolgens dewelke

dTfchee3'- een z°ldaat en een niatroos we-
juftitie. gens begane misdaden , beide ge-
rechtelyk gellraft wierden , be-
flaande de zaak hier in : De zol-
daat had den matroos befchuldigt ,
dat hy zynen hoed had geftolen,
dog deze ontkende zulks , en
eifchte fatisfactie. Vermids nu na
gedane vifitatie niets by den ma-
tioos wierd gevonden, daar ech-
ter midlcrwyl de hoed weder op
het bed van den zoldaat wierd ge-
legt, en uit andere getuigeniilèn
bleek , dat de matroos echter den
hoed had gehad , en dezelve door
deszelfs maat op 't bed van den
zoldaat gelegt was , befloot men
in den fcheepsraad , beitaande uit
den Kapitein , Boekhouder, als
Secretaris, en daarbenevens als
twede rang , Opper- Stuurman ,
Bootsman , Schieman , Onder-
bootsman , Onder -Schieman ,
Conilabel en Bottelier, hen beide
deswegen te ftraffen, ten einde
geen van beide zich eenig voor-
dcel zoude hebben te roemen, om
dat de zaak tog niet duidelyk ge-
noeg bleek.
Daar over Dit geftreke vonnis veroor-
l. \Deelt

zaakte een groot misnoegen inden
| Commandeur vandezoldatenjge-1
naamt Johannes Timmerman, uit
I Amilerdarn geboortig, die zich
geraakt vond, om dat men zon-
der zyn weten een zoldaat wilde
flrarlen, die maar alleen onder zyn
commande flond. Derhalven
kantede hv zich niet alleen tegen
den Kapitein, en protefteerd e te-
gen het vonnis, maar hy bragt het
ook zoo ver* dat de matroos voor
den groten mail gezet wierd, en
van matrozen 50 Hagen pp zyn
achterite met eenendje touw, zoo
dik als een arm, ontiïng , en als
een dief gellraft wierd , waar te-
gen de zoldaat, vermids hy van
zyne befchuldiging geen blyken
genoeg konde geven, als een zol-
daat door de pieken moell lopen,
en 5-0 ilokilagen op den rug daar
voorlyden, waardoor de Mede
en eenigheid zoo wel onder de
Scheeps - Officiers als onder het
gemene volk weder te weeg ge-
bragt, en alles in der minne by ge-
legt wierd.

Hoe nader wy ondertuflehen Grote hit*
aan de Linie quamen , hoe war- le en lWte-
mer en lliller het wierd , waar
door dan de onlydelyke hitte ver-
groot en onverdraaglyker ge-
maakt wierd , aangezien wy van
den %<y. Maart tot op heden dien
dag geen wind voelden ; en alzoo
ons en ons fchip den zee - llroom
alleen moellen overlaten , die ons
echter zeer weinig hielp, omdat
wydaar door dan voorwaards dan
achterwaards gezolt wierden ,
waar door wy alzoo zeer weinig
vorderden. Den 2.7. dito hadden
wy de zon recht boven ons hoofd,
fchoon wy van de Linie nog an-
derhalve graad af waren.

Den x8. en zy. bleef het nog e- De iriite
ven Uil, dat is, wy konden niet houd aaB-
ontwaar worden , dat wy eenig-
zins avanceerden , fchoon alle zei-
len by gezet waren, waardoor wy
in alle delen zeer geincommo-
deert, en wegens de doordrin-
gende hitte tot aan de dood afge-
D 1 mat

28 BESCHRYVING vande

Worden
vilTchen
gevangen.

mat waren ; daarentegen maakte
het twee nachten na malkanderen
zeer zwaar weder van donder en
blixem, en wy vleiden ons met de
hoop , dat wy meer wind zouden
krvgen, dog vermids zulks niet
volgde, maakte ons volk, 't welk
zondags tog niet veel te doen
heeft, zichvrolyk, wanneer ec-
nige malcficantcn naakt wierden
opgehangen, zommigc op een
zeldzame wys het hoofd wierd af-
geflagen , en zulke onbetamelyke
dingen verricht wierden, die be-
ter te zwygen als te verhalen
zyn.

Den laatflen van deze maand
ving ons volk een Haay, welken
zv opaten ; ik echter heb de tan-
den van dezelve verzocht en ge-
kregen. Zy vingen ook een Ben-
ii) rt, die ons tot avond-maaltyd

dags bevond men echter, dat hy
niet meer aan boord was, fchoon
niemand van het volk eigentlyk
konde zeggen , wat van hem was
geworden, of om welken tvd en
uit wat oorzaak hy tot dien wan-
hoop gekomen was.

Ik beklaagde dien goeden man De Schry-

, ° ,r ver heeft

van herten , met alleen wegens groot me-
defzelfs bloed , maar wel voorna- deiyden

^11 j « i i met dien

mentlyk , om dat hy den xi. menfch.
Maart zeer lang met mv in ge-
fprek was geweeft, waar in hy my
had geopenbaart, dat het Koning-
lyk-Pruiiïifche en Keurvoritelyk-
Brandenburgfch Duel-Edict hem
uit zyn vaderland had gebannen,
uit hoofde van het welk hy van
alle nalatcnichap van zyne ouders
was ontzet, en als in elende ver-
wezen, om dat hy voor dezen ie-
mand te Berlyn geattaqueert , en

verltrekte, en zeer wel fmaakte, dood geiloken had , waar door hy
gelyk ter zyner tyd met meer om- dan van belluit was geworden ,
ftaiidigheden van deze viflehen zal om als een elendig zoldaat Üoll

Ontftaan
ziekttns en
ongemak-
ken.

Èen karel

fpnngt on-
verhoeds
overboord.

bericht w orden.

De maand van April was voor
ons doorgaans , wegens de grote
ftilte en de gelede onverdragelyke
hitte, zeer bezwaarlyk en noot-
lottig. Zoo lang wy onder de
Linie zwerfden , woedede de
fchcurbuik geweldig onder het
volk, mattede het zelve niet wei-
nig af, en maakte het onbequaam
tot den arbeid ; daarenboven ont-
(londcn ook verfcheide zoorten
van hete en dolle koortzen, wel-
ke de menfehen door droefheid
en allerlei gekke gedachten, tot
wanhoop bragtcn , zoo dat men
op dezelve als kleine kinderen
moed paffen.

OndertuiTchcn kon men niet
beletten, dat zekere Reufch, uit
Guilrau in Meklenburg geboor-
tig, den r. April in zee fprong.
Want vermids hy des morgens
met den Ziek ent rooflcr of
fcheeps-Domine nog geforoken
en des middags met /\ ne Kamera-
den gegeten had, had mengten
gedachten, dat hy onpaflelykof
krankzinnig wjs; des na de 'mid-

Indic te bezien, en aldaar zyn ge-
luk te zoeken.

Wyders had hy my verzocht, Hceft,J?«a

1-11 in. i tot obfer-

dat ik hem na onze komit aan de veren wü-
Kaap de Goede Hoop, by den [eenngebrui~
Gouverneur zoude recommande-
ren, ten einde myn medc-Obfer-
vator te worden, met belofte, dat
hy in alles getrouw met my zoude
handelen , en ontrent alle voor-
vallende zaken zich gewillig aan
mv /oude onderwerpen , en bui-
ten myn weten en bevel niets doen
zoude.

Gelyk ik hem toenmaals myn
woord gaf, en hem verzekerde,
dat indien de gemelde Gouver-
neur niemand anders had of will,
die geftudeert had, om mv toe te
voegen, hy alle anderen, omdat
hy met my op dcUnivcrlitcit van
Halle was ge weeft, voorgetrok-
ken zoude worden ; zoo was ook
myn eenig voornemen, om zoda-
nige belons te houden , en hem
daar door uil zulken elendigen
toelland te redden, aangezien ie-
mand , die in zyn leven weinig
bedroefde dagen heelt gehad, liet

zeer

KAAP de GOEDE HOOP. ig

zeer. vreemd voorkomt , nis hy
t'huis wel opgetrokken en in zync
moeders keuken met lekkere jpy-
zen groot gemaakt is, daarna in
vreemde landen, met allerhande
plomp volk huishouden moet.
Vcrkicft Edoch dit bedroefde toeval,
een ander. jat onJcr de twede graad dertig

minuten Noorder -Polus hoogte
gebeurde , onthefte ons beiden
van onze gedane beloften , en
deed my van bciluit worden dat
zekere Nicolaus van Willich, uit
Hamburg geboortig , die my tot
nu opgepaft en dienll gedaan had ,
zoude by my blyven , fchoon hy
van de Mathefis niets wilt, en
daarenboven in cyferen en andere
lccroeffeningen onervaren was,
behalven het geen ik hem reeds
had geleert , fchoon ik wel wilt ,
dat ik vry meer moeyte met hem
zoude hebben als met een geoef-
fenden.

In die zelve maand , namentlyk
den 4. April, ftierfeen ander van
ons volk, genaamt Johannes Bay-
le,die ontrent ten 6 uuren 's mor-
gens de geeft gaf, en dien zei ven
avond ten 6 uuren , na geëindigde
bedeftonde, in 't byzyn van den
Kapitein en den Boukhouder van
het fchip Sandhorft , die ons wa-
ren komen bezoeken , begraven
of over boord gezet wierd.

In dit geweelt ontftonden aller-
hande zeldzame toevallen, onder
anderen eene , waar van my niet
heugt, ooit iets gelezen of gehoort
te hebben , wordende door de
zeeluiden Roodhond geheten , en
is een zoort van ziekte, diejuilt
niet gevaarlyk is , maar het gan-
fche bove-lyf en de borft Haat uit,
en word vol kleine ronde rode
vlakjes, als of 'er hondert duizent
vloo-beten waren , die onlydelyk
jeuken ; wanneer dezelve opge-
krabt worden, loopt'er klaar water
uit. OndertuiTchen is die ziekte
verder niet gevaarlyk , of veroor-
zaakt geen meer pyn. In tegen-
deel word dezelve de gene die
daar mede behebt zyn , tocgere-

Scheeps-
liektens.

kent als een teken van een aan-
ftaande beftendige gezondheid ,
om dat de natuur daar door alle
quade vochten en dampen uit-
jagen wil , zoo als ook nevens my
meell alle onze manfehap daar van
aangeftoken waren, die ook daar
na beitendig gezond gebleven zyn.

De Lezer zoude hier können Verklaring
vragen , hoe het komt , dat ter- l^cteii
wyl ik ontrent de linie over flilte by ftüte.
klaag , de reis echter zoo fpoedig
voortgaat, als of ze op 't fneltfte
afgelcgt was , aangezien wy den x 3 .
Maart nog 7 graaden van de Linie
waren, wy ons den tfi dito maar
1 graad en 30 minuten daar af be-
vonden, hebbende alzoo binnen
de tyd van 5- dagen 80 mylen af-
gelcgt , zoo veel gelyk als wy van
den 1 9 . tot den z 3 . Maart , daar wy
nog 7 graaden van de Linie lagen,
vorderden , daarenboven zouden
wy den i-j ', Maart nog maar een
graad 3 o minuten van de Linie zyn
geweelt,, wanneer wy eerft recht
zouden hebben moeten beginnen
te zukkelen ; ondcrtulTchen zou-
den wy den au* April weder x gra-
den 30 minuten daar van af zyn
ge weeft, zoo dat wy ofte rug ge-
zeilt moeten zyn , of daar moet
een millag tulTchen de hoogte van
de Noord en Zuid-Polen in gcllo-
pen zyn , of anders moet'er een
openbare contradictie onder be-
grepen zyn.

Edoch op deze beide tegenwer- Wederieg-
pingen is licht te antwoorden, als foorgaw?
men Hechts den weg of kours van de tegen-
het fchip, en de aangetoonde itilte werPins-
gade Haat. Wat de eerfte tegen-
werping aanbelangt, dient te we-'
ten , dat het om en na by de Linie
niet geoorlooft is, veel heen en
weer te laveren , aangezien men
zeer licht door de zeeftroomweg-
gevoert, en tegen wil in de bocht
van Guinea kan worden gefleept,
waar uit men zoo licht niet we-
der geraken kan.

Om die zelve rede heeft de Illu-
ftre Compagnie, achtervolgens ha-
re inllructie en de zee-kaarten,al-
D 3 Ie

3o BESCHRYVING

VAN DE

Ie Kapiteins, Stuurlieden en ande-
re voor febade gewaarfchouwt,en
word hen daar in zeer naauw aan-
getoont , hoe ver zy hier en daar
derven komen , ten einde zy niet
door den itroom weggerückt
worden.

Daarenboven is bekent , dat
wanneer men recht toe, te weten
van 't Noorden ten zuiden zeilt,
jouuren binnen 24 uuren mei
een flappe koelte te zeilen , niet
te veel kan worden gerekent,
zynde nog geen z uuren in een
uur, daar men echter, als de wind
goed is , 4 uuren en meer in een
uur kan vorderen. En zyn dien-
volgens 80 duitfche mylen in 4
dagen niet eens zoo ver , als men
met den eerften opflag wel meent;
hoewel gemerkt den bochtigen
weg, dien men houden moet,
men ruim 80 mylen zoude können
rekenen.
Wederleg- Wat nu de twedc inwerping be-
dofschry- treft alwaar van het te rug zeilen
ver. gewag word gemaakt , by de zee-

vaarders is het niets nieuws, dat
men by ïtilte door den itroom dan
voor dan achterwaards geraakt,
want het geen dezelve op de eenc
tyd doet vorderen , zet hy op een
anderen tyd weder te rug. Dien-
volgens is , zonder het laveren
heen en weder te rekenen, 't welk
echter t'ecnemaal niet kan worden
vermyd, zeer licht te denken en
te geloven , dat men een fchipnict
altul aan een lyn kan houden, en
hetzelve trekken werwaardsmen
wil, maar men moet zich na de
toevallen fchikken , w elke de zee,
de wind, de llroom en andere
daarnevens komende oorzaken
aanbieden, ZOO als alles klaarder
bl) kt, door dien wy den 7. April
eerlt onder de Linie tjuamen.
DeSdiry. Dienvolgens waren w \ den ge-
dTßni"" melden 7. ApriJ eerlt recht onder
de Linie, en vermids wy reeds
langen tyd wynig of geen wind
gehad, ui ook nog geen hoop
daar toe hadden, viel de hitte,
die om deze llreek zoo doordrin-

gend is, zoo fel op ons fchip, dat
wy alle meenden te fmelten , en
veroorzaakte vele ongemakken.
Ondcrtufichcn gaf de kring om de
Maan, die wy reeds drie avonden
na malkanderen hadden gezien,
kort daar na ecnige hoop , dat
wy haalt ander weder en beter
wind zouden krygen, zoo als ook
de hoop niet gantfeh ydcl was ;
aangezien wy naauwlyks ecnige
mylen over de Linie waren ge-
raakt, of de Travad-winó , in de
Zona-Torrïda zeer gemeen, liet
zich, niet zonder ons ongemene
fchrik op het Ivf te jagen, horen.

Wat dit cigentlyk voor wind
zy, van waar zyontitaat, en wat
hare caitfa phyfica of natuurlyke
oorzaak zy , kan hier niet gevoe-
gelyk worden gemeld ; ondertuf-
ichen zal ik niet vergeten, wan-
neer ik in 't toekomende van de
ltormwinden der Kaap, door de
Natuurkundigen Ecnephia gc-
naamt, fchryf, het nodige daar
van by te brengen', konnende
midlcrw* yl , het geen Varenius in
zyne Geographïa Generali van de
Ecnephïis of Travad-winden bo-
ven heen fchryft, worden nagele-
zen, fchoon de van hem byge-
bragte oor /aken in alle delen den
llreek niet fchynen te houden.

Behalven dezen kring om de Teken van
Maan hadden wy nog een ander fto"mardcn
teken van een haalt volgenden
zwaren wind, 't welk ons nooyt
heeft gemilt. Want gclyk de
kring om de Maan ons een aan*
genamen Noord - Ooitcn wind
voor/eide , gaven de Zee -zwa-
luwen ons ook valteKk te ken-
nen , dat wy haalt een zwaar
onweder of harden itorm te
vrezen hadden. En bcv are zee-
luiden zeggen dat dit vogeltje,
't welk doorgaans op 't roer ruil,
zieh nooyt na by het fchip laat
zien, dan als Vr /u aar weder van
regen of w int opkomen zal.

W \ hadden ons wel in Haat ge-
Helt, om het zelve af te wachten ,
maar wy dachten minft» om het

geen

KAAP de GOEDE HOOP.

geen ons daar na trof. Den 9.
April, zynde groene donderdag,
waren wy 's morgens ten 8 uuren
naauwlyks aan tafel gaan zitten,
om te ontbyten , of men zag een
blixem vergezelfchapt van een af-
gryzelyke donderllag , die onze
fokke mail, of eerder Heng aan
{lukken iloeg, dat 'er Hukken 6
duim dik en 15- ellen lang daar af
in het fchip vielen, daar wy ech-
ter voor heen geen blixem gezien
of donder gehoort hadden.

Vermids de Kapitein meende ,
dat iemand uit het volk de flout-
heid had gebruikt, een halve kar-
touw af te Heken , fprong hy van
tafel , en de Opper -Stuurman
volgde hem. Zy vraagden bei-
den , wie zulks had gedaan ?
Wanneer zy echter na het voorite
deel van het fchip zagen, toonde
het volk niet alleen , dat zy on-
fchuldig waren, maar zy wierden
ook met eenen de afgevalle {hik-
ken gewaar , en quamen derhal-
ven in gantfeh andere gedachten ;
bevallen daar op terllond , wyl
Word geen 8een brand onftaan, niemand van
menfehbe- het volk befchadigt, en geen ver-
fchadigt. der ongeluk veroorzaakt was, dat
Daar voor tegen den avond God daar voor
We°dikt°d gedankten het volk van het af-
gryzelyk vloeken en ydel gebrui-
ken van Godes naam , onder be-
dreiging van de onfeilbaar daar op
volgende ftrafte ernitelyk afge-
maant zoude worden.

Hoe armhertig toenmaals de
een den anderen aankeek , en hoe
genadig de barmhertige God ons
verlchoonde , kan men in zulken
toeftand beter denken, als met
indekraü- ve^e woorden verhalen. Onder-
kamer ge- tuflehen quam de fchrick eerft
raakt. rechtaan, wanneer de Conltabel ,
die nevens zyn volk in de kamer
was, getuigde t'dat de blixem-ftraal
door de Conilabels kamer tot ach-
ter het gat uit in zee geflagen was ,
en dat indien dezelve nog een
plank beneden-waards was gella-
gen , in de kruid -kamer zouw
gekomen zyn, en ons alle te za-

31

men onfeilbaar in de lucht zoude
hebben doen vliegen , om dat'cr
ruim 30 duizend pond buskruid in
dezelve lag,

God heeft derhalven ons alle
dit maal wederom in genade ver-
fchoont , en den brand verhoed ,
als ook alle menfehen voor fcha-
de bewaart, fchoon veel matrozen
onder den mail Honden , toen die
vlaag quam. Naderhand bevon-
den wy ook , toen de maft wierd
afgenomen , dat hy rondom be-
fchadigt was , dat de wimpel daar
op, nevens het zeil, daar aan han-
gende, en eenige touwen aan Huk-
ken waren , kortom het was zoo
bedroeft geftelt, dat het met geen
tong kan worden uitgefproken ,
hoewel ons aan de andere kant
tot trooft verilrekte , dat niemand
daar door belchadigt,en het fchip
niet verder in brand geraakt was.

Nog dien zelven dag wierd de
malt afgenomen, en een wang
daar tegen gemaakt , om dei
ven te Hyven, zoo dat hy den n.
dezes in ltaat was, om wederom op-
gerecht te worden, na dat hy alvo-
rens met dun touw wakker be-
woelt was, waar door de twee {tuk-
ken, zoo vafl in malkanderen wa-
ren gevoegt , dat men niet anders
konde zien, voornamelyk wan-
neer dezelve op nieuw geteert
was, of het was maar een Huk, en
de matrozen hadden geen andere
moeite daar mede, dan 'dat zy
hem moeflen helpen oprechten.

Alzoo wy nu over de Linie zyn
gekomen, zal de lezer het ander-
maal niet qualyk nemen , dat ik
met korte woorden zeg , wat an-
deren voor my van deze ltrcek
hebben gehouden, en welke zeld-
zame zaken en hillorien zy daar
van gefchreven hebben, en wat
ik zelf daar van heb ondervon-
den.

Na dat de Heer Erasmus Fran-
ciscus in zvne Ooit-en Weil-Indi-
fche Luftgaarden kort voor pag.
939 heeft gezegtj dat de Linie
maareen ftreek of hemelsteken is,

waar

Wat die
blixem-
ftraal be-
fchadigt.

Hetbefcha-
dii^de word
gerepa-
reert.

De Schry-
ver ver-
klaart een
pafiagie wt
Erasmus
Francucuj.

Z*

BESCHRYV1NG van de

waar in de zon tweemaal des jaars
komt, namentlyk den ii. Maart,
en den ^^. September, zoo zegt
hy wyders, dat de fcheeps-luiden
alles tot dezen ftreek of teken re-
kenden dat binnen 6 graden , dat
is , binnen 90 mylen aan dees zy-
de , en binnen 6 graden , of 90
mylen aan genezyde van deze Li-
nie legt, en was zy derhal ven na
de mening van den Heer Francis-
cus een ftreek , 180 mylen breedt.
Schoon ik nu veel op zee ge-
zworven, en de Linie dikmaals gc-
palleert heb , heb ik dit voorgeven
echter van geen bevaren zeeman
gehoort, hoewel wy'er veel by
ons hadden, en ik naderhand ook
verfcheide van hen hebgefproken,
welke dien ftreek of linie ruim 20.
maal gepafteert hadden, derhal-
veri weet ik niet , wat hy daar me-
de wil zeggen , ten zy hy een by-
zonder Klimaat of luchtftreck ,
zoo als de Aardbefchryvers zeg-
gen , daar mede wil verftaan, 't
welk waarlyk ganfeh iets anders
als deze Linie of ^Equator , zyn
zoude.
Nog een Daar benevens weet ik niet , een
andere, roodachtigen regen onder den
zelven te hebben gezien of be-
fpeurt , fchoon de gemelde Au-
teur uit het 32. Kapittel van de
Befchryving des Koningryks van
Guinea ; en uit een fchipvaart van
Peter Wilhelms Verhufen, zulk
een voorftclt , en daar van ver-
haalt , dat dezelve niet alleen on-
gezond was , maar dat de klede-
ren daar van zoo verteert wierden,
dat men ze als boomwol , uit el-
k a n d er k on pi u k k e n . Ja h y voegt
daar by , dat zelfs wormen daar
van groeiden, welke de klederen,
ten ware zy ten eerften in de zee
wierden ge wallenen ,cn gedroogt,
als de motten vernielden ; en dn
niet gcfehiedende , wierden ze
vol \ lakken, en de natte huid des
lichaams vol bladers.
Heert de- Dit alles is my en de genen die
wMri>T-Lt nevens my op het fehip zyn ge-
vonden, weeft, niet wedervaren, niet te-

genftaande wy by na recht onder
de Linie, zoo als uit het voor-
gaande blykt , een zwaren regen
gehad, in den zelven geftaan, het
water daarenboven opgevangen
en in vaten bewaart hebben ; ten
'/\ zodanige regen maar op een ze-
kere tyd van het jaar viel waarvan
echter myn voorgemelde reis -ge-
zelfchap niets will , en ook niets
van had gehoort, hoewel zy de
Linie op verfcheide tyden gepaf-
feert waren , zoo dat wy alzoo
deze zaak zullen laten zoo als
ze is.

Dat ook de luizen, welke de Wedericg-
menfehen hadden , onder de Li- ging vaJn

, ' 1 , . een ander

me wegens de ongezonde lucht, voorgeven.
zouden zyn geftorven , is ander-
maal een zaak, die ik van hemen
van den gemelden Verhufen niet
wel kan geloven, aangezien my
het tegendeel be wuft is, en lichte-
lyk kan begrepen worden , omdat
de heete lucht , continueele
zweet , en deze overvloedige lui-
zen , maar geen vloyen , waar van
ik niet heb gehoort, gezien of ge-
voelt , kan voortbrengen , te meer
om dat men zich niet zoo dikwyls
als te land, verfchoont, of ook
andere klederen aandoet.

OndertufTchen weet ik zeer siecht wa-
wel, dat in het regenwater, en l" by ^
ook in het verfchc putwater , 't
welk men met zich voert , om te
drinken en daar mede te koken,
wurmen watten, na dat het zoo
ftinkt , dat men met de eene hand
de kruik of kan heeft en met de
andere hand de neus moet toe
houden , om de flank niet te rui-
ken , fchoon men denzclven na
het drinken lelyk genoeg proeft.
Dikmaals is het ons om deze
ftreek gebeurt , dat wy de tanden
dicht op malkanderen moeiten
houden , en het water daar door
zuigen , ten einden de daar in ge-
groeide en krielende wurmen de
doorgang te beletten, welke wv
daarna weder met een vinger uit
haaiden en wegwierpen 1 en is al-
zoo het fpreekwoord niet te ver-
geefs

KAAP de GOEDE HOOP. 33

geefs in de wereld , dat honger
een fcherp zwaard is.
Regenwa- Aan het gemene volk word
Terboden verboden, veel van dit regenwa-
tc dnnken. t er te drinken , niet ter oorzake
van de ongezondheid van het wa-
ter of de lucht , maar wyl het wa- '
ter over de planken ot' luiken lo- I
pende , veel pik of teer met zich
neemt , en dienvolgens ongezond
word ; en word net derhalven
alleenlyk opgevangen , om in
tyd van nood , na dat het in de
vaten wat geftaan heeft , en ge-
zonken is , nog eenigzins voor
den dorffc te dienen, alzoo het
zeewater gelyk de Heer Mcrk-
lin in zyne Reis-befchryving een
aardige hiltorie daar van In-
brengt , tog onbruikbaar is ,
en niet dan met grote moeite en
kollen gediftileert , en bruikbaar
kan worden gemaakt ; of anders
om het vuil goet daar in te fpoe-
len om dus niet genoodzaakt te zyn
zee-water daar toe te gebruyken.
Grote dorfi Uit dit gebrek aan wrater komt
Unie. net ' dat men onder de linie zoo
groten dorft uitftaan moet , aan-
gezien een ieder binnen den tyd
van X4 uuren op 't hoogfte maar
eene kan vol water bekomt, en
daar benevens in zulke felle hitte
niet dan gezoute fpyskrygt, wel-
ke gezoute fpys , als men ze een
weynig wil weken , hare zoutig-
heid eerder in zee-water als in
verfch water verlielt, gelyk zulks
Lcrius ook in zyne Braziiiaanfche
Reis-befchryving C.4. waargeno-
men heeft; waar door echter de-
ze eigenfehap ontftaat , en wat ei-
gentlyk de natuurlyke oorzaak
daar van zy, laat ik andere onder-
zoeken, terwyl ik te vrede ben,
dat de ondervinding zelf myne
leermeeftereffe ge weeft is.
Voorflag Erafmus Francifcus in zyne Ne-
^t«goed der-Wereld maakt, pag. xo8. ge-
te houden, wag van een methode , waar van
de Engelfchen zich bedienden,
als zy bier na Jamaika in de Wclt-
Indien voerden, en op de reis
zochten goed te houden. Hy
I. "Deel.

zegt: Zy namen twee verfche
eieren, en deden die in een vaatje-
van $ maten, en na dat die eieren
14 dagen of een weinig langer
daarin gelegen hadden, was de
fchaal daar van afgegaan, zoo dat
zy als wind-eieren waren , zvnde
alleenlyk met een huidje omge-
ven ; eenigen tyd daar na was het
wit ook bedurven , en bleef de
doojer alleen goed , welke doojers
ook het bier by een goeden
fmaak hadden gehouden.

Ik laat deze wy/.e van doen in Laatadj
hare volle waarde beruften. Ik zeg feeT*
alleenlyk , dat op zulke manier het
bier goed na Ooft-Indie te bren-
gen , ondoenlyk en millchien heel
fchadclyk zoude zyn , aangezien
de Engelfehen na Jamaika zeilen-
de, niet behoeven de Zonam Tor-
rïdam of verzengde lucht-ftreek ,
veel min de linie zelf te pafferen ,
alwaar de in het bier leggende eie-
ren wel haaft zouden ftinkent
worden , en een onaangenamen
fmaak in het zelve brengen ; daar-
enboven is de maat ook al te klein,
en zoude men niet ver komen,
als men om de 5- maat altyd nieuwe
moeite zoude moeten doen , en
indien men na proportie zoo veel
eieren in een ganlch vat zoude
willen werpen , zoude het nog
minder Hagen , om dat men zon-
der de eieren te breken niet wel
op den bodem zoude können ko-
men. Andere beweegredenen ga
ik ditmaal met fülzwygen vöorby-

De Hollanders , die zeer veel Hoede
Branswykfe, Zerbfter en andere r^'eapf Mï
fterke Hollandfche , Lubekfche , bier bewi-
Breemfche enz., bieren na Ooft- rcQ
Indie voeren , de Hechte en dun-
ne bieren echter können de reis
over zoo weinig goed blyven, als
dat 7t welk de Engelfchen na Ja-
maika zenden, verftaan ditkunf-
je , mynes bedunkens vry beter ;
want na dat zy diergelyke bieren
in Holland op goede eikc fuftagie
I met eizerc boepels wel verzien ,
I hebben oirergeftoken, en van den
veelvuldigen droeilem gezuivert,
E doen

34- BESCHRYV1NG van dê

doen 7V , voor zoo veel als ik heb
können bemerken , verders niet
daar aan , dan dat zy alle maanden
de vaten met het zelve bier of by
gebrek van dien, met cenig ander
goed bier opvullen , en de boom
van het vat, zoo dicht houden als
mogelyk is, ten einde de indrin-
gende lucht van buiten geen fcha-
de kan doen, of het bier zuur zou-
de können worden of bederven,
zelfs wanneer zy in de verzengde
lucht-hVeek of onder de linie een
alteratie uitilam moeten.
Waarom By deze manier van bier te be-

bTerfbc-ers warcn J bevinden de Hollander.

derft. zich meelt zeer wel , fchoon niet
kan worden geloochent, dat wel
eens een vat bederft en zuur
word , of ook wel t'eenemaal uit-
loopt. Dit ontfta-it nogtans uit
andere oorzaken, welke ik be-
ducht zoude zyn te ontdekken,
ten ware de zaak over bekent en
openbaar was. Wanneer veel va-
ten met diergelyke drank in een
fchip op elkander leggen , kan
men niet by de onderlte komen ,
om de/clvc na behoren op te
vullen, of anders daar na te zien.
Wyders zyn alle vaten niet nieuw,
en dikmaals wormllekig, welke
met ter tyd het ingenomen vocht
laten uit lopen. Daarenboven ge-
beurt het wel , dat de Ruimwer-
kers of die in het hol van het fchip
moeten arbeiden , het welk door-
gaans matrozen zyn , van t) d tot
tyd uit een en meer vaten tappen
en uit zuipen , en /iet men der-
halven onder deze lege vaten
nooyt eenige nattigheyd, waar
uit men zoude können belluitcn,
dat het bier daar uit gelekt u as.

Wie '/ouder echter de moeite
willen nemen , alle ilinkfche Itre-
ken van het bootsvolk , om ande-
ren het hare t' ontvreemden , op
het papier te brengen?' want /niks
aan den Kapitein , Stuurmanen
anderen zeer wel bekent ; wcs-
hfilven w hen ook van den begin-
nen of aamvv/cn, welke valen
in 't byzonder , en welke aan de

Compagnie toebehoren , en ook
doorgaans hare byzondere vaten
Sanit urn SanEtorum het Heylige
der Heyligen noemen, en daar me-
de te kennen geven , dat zy wel
uit de Compagnies vaten maar niet
uit de hare mogen drinken.

Wat aanbelangt de wvnen ; de- Welke wy«
zelve moeten zekerlyk niet nieuw-, f^p°|UuS
gefmeert of gezwavelt zyn , als "am zyn.
u elke na dat de zwavel verteert is
heftig fermenteren, en dienvol-
gens zeer ras bederven. Slappe
en Hechte wyncn ondergaan het
zelve lot , fchoon zy oud zyn, om
dat zy de kracht van den geelt,
die ze goed moet houden, verlie-
zen. Oude en zware wynen ak
Franfche, Rynfchc , enz" , fchoon
zy onder de Linie of in de ver-
zengde lucht-ltreek een kleine
verandering moeten ondergaan ,
en als onklare kernmelk uitzien ,
en in de fmaak verandert fchyncn,
bekomen nogtans hare oude
deugdzaamheid in verf, helder-
heid en fmaak weder, als men de-
zelve nevens de gewone oppaf-
ling, maar tyd laat , en worden
zy dikwyls,zoo als hier in Europa
door het A-ervoeren van diergely-
ke waren gefchicd, veel beter,
als zy voorheen gevveefl: zyn ; ge-
lyk dan bier en wyn, welke men
naÜoit-Indic voert, veel beter
van fmaak , klaarder en veel
lchoonderen helderder van verf
zyn, als ze hier ooyt zouden
zyn.

W il echter iemand in Indie een Hoc wyn
vat bier of wyn ontfleken , en ^^j0
daar van drinken, mag zulks niet getapt
gcfchicdcn, zoo als men hier ge- WOid-
w oon is te doen, om dat voo wel de
lucht van buiten door de boom
zoude indringen en een bederving
veroorzaken, als de grote hitte en
doordringende zonnc-warmtcden
zmaak veranderen en bederven
zoude; maar als men het bier of
\v\n wil beginnen, en ten einde
goed houden, is men genood-
zaakt, om het vat ten eerlten
t'eenemaal in bouteilles of grote

cara-

KAAP de GOEDE HOOP. 35

Bier en
wyn te be-
Waren.

De victua-
liën beder-
ven dik-
maals op
tee.

Edog op
het eene
fchip meer
als op het
ander.

carabalTen, dat is, glazen van 15-
tof-zo maat groot, aftetappen,
en daar in te bewaren, ten einde
de lucht daar op geen gewelt zou-
de können oeftcnen.

Het beu aren gefchied aldus:
Na dat men de Bouteilles of Cara-
baflen ter dege heeft gefpoelt en
uit laaten lopen, tapt men bier of
wyn daar in. Vol zynde, Hopt
men ze met een kurk dicht toe en
fmeertze met pik ten einde daar
geen lucht kan doordringen. Wil
men ze echter lang laten Haan, en
is men voor dezelve bcvreeft,giet
men, alvorens de bouteilles wor-
den gekurkt, een weinig olyop
de wyn, en flopt ze vervolgens op
de bovengemelde wys, daarna
zet men deze glaze vaten in een
koele plaats , tot dat men ze ge-
bruiken wil. Zyn 'er grote Cara-
balTen vol, die men niet op een-
maal kan gebruiken , tappen zy
deze wederom op kleine bouteil-
les, op dezelve wys, zoo als reeds
is gezegt, en gebruiken ze na hun
welgevallen.

Niet alleen water , bier en wyn
bederven dikmaals , gelyk gemeld
is , voornamelyk als men het by-
gebragte niet gebruikt, en men
daar benevens lang onder de Linie
blyft zukkelen , maar ook brood ,
tweebak en anderen ongezoute
eetwaren, als er weten * bonen,
gort, enz., 't welk alles geen
wonder is. Want fchoon het
brood nog zoo hard is gebakken,
ó*e andere eetwaren ook been-
droog zyn , is nogtans alles reeds
eenige maanden out , eer het
fchecp gebragt word. Daaren-
boven kan niets de felle hitte we-
derflaan, die in het fchip valt, en
de menfehen en vee afmat.

Edog is hier op geen algemene
regelte maken, gemerkt 't eene
fchip van het ander niet alleen
verfchilt in de fnelheid van zei-
len, maar men ziet ook, dat zom-
migc fchepen byna alle menfehen
gezond houden , fchoon zy lan-
ger als andere in zee zwerven; en

dat wederom andere worden aan-
getroffen , die by na gene gezon-
de menfehen met zich können
voeren , maar als met een quade
lucht aangefloken zyn , van wel-
ke na het getuigenis van de onder-
vinding, vele in 't water byten en
fier ven moeten.

My is bewuft , en ik ben zelfs Menig
ooggetuige gcwccll , dat zeker fchip kry?_
fchip, genaamt de Amazone, eens ken™8 *
dertien maanden tuiichen Holland
en de kaap de Goede Hoop onder
wege geweeft is , tcrvvyl een ie-
der van gedachten was , dat het
vergaan, of genomen en in Vrank-
ryk opgebragt was. Dit fchip
heeft ruim 6 of 7 maanden onder
de linie, of ten minften in de ver-
zengde luchtflreek gezworven ,
vermids het te dicht aan de bocht
van Guinea gekomen was, alwaar
het wegen tegenwind wachten
moeit. Wanneer het echter in de
haven van de gemelde Kaap inliep
had het weinig zieken, hebbende
daarenboven nog minder doden
onder wege gehad , 't welk de bo-
vengemelde regel algemeen zyn-
de , nooyt zoude hebben können
gefchieden.

Dit alles word veroorzaakt Waanuiiu
door de veranderlyke en weinige l^m
wind , welke men om deze flrcek
gewaar word , en fchoon'cr me-
nigmaal een Travad-\v ind , of zo-
danig een wind op komt, die zoo
als de Jefuit Tachart in zyne Siam-
fche Reis p. m. 48 meld , meren-
deels met donder en blixem ver-
zelt is j en de kleine vuurtjes,
door da Portugeezen St. Telmo
genaamt , • en door de Heidenen
onder den naam van Caftor en
Pollux aangebeden, zich dikwyls
naalds-wyze op de mallen, flen-
gen en ftukken kanon laten zien ,
duurt dezelve echter zeer zelden
langer als een half uur , behalven
dat hy meelt altyd uit een vcf-
keerden hoek komt.

Dienvolgens brengt hy de zee-
vaarders zeer zelden groot voor-
deel, maar jaagt hen eerder van
E 1 hunnen

36 B E S C H R Y V I N G van de

Waarom
men dik-
wyls moet

te rug zei-
len.

De Schry
ver weet
niets Van
aderlaten.

Het dopen
onder de
Linie is

hunnen ouden kours , of te rug,
dan dat hy hen doet vorderen.
\\ 'y hebben /.elven een gehele
graad moeten te rug wyken , en
wegens de itiltc van den wind
moeten zukkelcn,zoo -als hier vo-
ren bericht is.

OndertulTchen is 'er nog een an-
dere oorzaak , waarom men dik-
w ils te rug moet zeilen, eer en
alvorens men de Linie palieren
kan. Wanneer men de Linie niet
tuflehen de 3?° en 360 graden
breete kan doorkomen , loopt
men groot gevaar , van in den
{hoorn verwart , en na de Bocht
van Guinea gellcept te worden ;
om uyt de/elven te geraken en
zyne reis te vervolgen , is men
genootzaakt te rug te keren, en de
Linie tuflehen de gemelde 1 o gra-
den te doorfhyden , gelyk zulks
uyt het voorbeeld van het eerft-
gemelde fchip de Amazone , ge-
noegzaam kan worden bewezen.

De HccrStiibbe, een Engelich
Gences-meelter, verhaalt, dat 'er
wegens de ongezonde lucht en
het verhitte bloed onder de Li-
nie , niets gezonders was bevon-
den, als het aderlaten , gelyk de
gemelde 1 ianciscus in zyne Ne-
der- \\ ereld p. -^ bericht, zulks
uit de Aflïs Anglicanis Anni 1668.
getrokken te hebben. Ik heb op
myne reis diergelyks niet geobfer-
veert , en ook niet gezien , dat ie-
mand een ader geopent is. On-
dcrtulVchcn bleven \vy , God
danck! allen gezond, zoo dat dit
voor geen algemenen regel kan
worden aangenomen , en mag
miilchien het gemelde onder-
fcheid der fchepen hier wel plaats
\ melen. Ik was nogtans /eer
wel, en heb velf gezien , dat vcr-
fcheide zoorten van dolle koort-
ven hebben gewoed , die evcnu el
zonder ad e rlaten genezen zyn, en
18 niemand daar van ge linnen, als
de bewufteReufchc,die in zee ge-
fprongen is.

Ook is de mode van vreemde-
lingen onder de linie te dopen,

door de Nedcrlandfche Ooft-Indi- **£*

r , /-, i ir' Hollanders

Iche Compagnie t eenemaal arge- afgefchaft.
fchaft , fchoon die langen tyd in
/wang gcweell is , zoo als meelt
alle Reis-bcichryvingcn daar van
melding maken. Wat ik echter
van het losbranden van het ge-
lehnt zal houden, waar van de ge-
melde Franciscus 1. c. p. 401. ge-
wag maakt', weet ik niet te zeg-
gen , om dat my niets diergelyks
is voorgekomen , en daarenboven
van myne reisgenoten, die echter
dikwyls de linie gepaiTeert heb-
ben , niets daar van heb können
vernemen. Edoch ik acht , dat
hy op de gebruikelykhcden der
Franlchcn , welke de Baron de la
Hontan in zyne nieuwfte reizen na
Noord-Indie p. 6. en op die der
Portugeezen , welke P. Zucchel-
li in zyne Reis -befchry ving na
Congo pag. 66. befchryft, het oog
hebbe ; dog wil ik hier van geen
ander oordeel by voegen.

Nu keer ik weder tot myn
voorgaande verhaal, en zegge,
dat na de Paafchdagen,dic op den
\i April viel , waar op het by na
altoos heeft gcregent , en wy 't on-
der de door de zonne hoogte be-
kome Zuidcr-Pool hoogte van 5
graaden 31 minuten hielden, niets
byzonders is voorgevallen , ten
ware ik de wind, het weer, de
cours van ons fchip, de verheffing
van 't afpunt, en de declinatie van
den zeilltecn wilde verhalen. Den
14. zag ik voor de ecrltcmaal een
/warte donkere wolk midden in
den Melkweg, welke zekcrlyk
iets zonderling was.

De zaak is in 't kort als volgt : V:
Midden in è&VU Lafted of Melk- \.
w eg , na by het zuid-kruis ; zoo den Melk-
als de hcdcndaagfchc Stcrrckun- weg"
digen dezelve noemen, ofTtolo-
meus , by de achtcrlte voeten van
den Centaurui , en wel naby of
eerder milchen de lierren door
Bayerns in zyne 'Öranometria of
Hemel-meet-kunde metdcGrick-
fche taalletters £en £ betekent, be-
vind zich een zwarte donkere

wolk,

KAAP de GOEDE HOOP. 37

Hare fi
grnir en
grootc.

w ölk , welke of dóór hare natuur-
lyke zwartheid , of om dat zé in
'tmidde van den witten Melkweg
ftaat , en derhalven zoo donker
fchynt , niet 7.00 /eer wegens de
verf, als veeleer door hare byzon-
dere beweging, welke zy met de
vafte lierren en den Melkweg ge-
meen heeft , van alle andere wol-
ken onderfcheiden is.

Hare figuur is langwerpig
rond als een ei ; haar langer 'Dia-
meter overtreft cenigzins de
wydte van beide voorgemelde
lierren , en korter Diameter kan
dezelve niet eens halen. Hare
zwartheid overtreft niet alleen an-
dere wolken , maar zy is veel
zwarter als de klaarile lucht by
donkere nacht. Ook fchynt haar
loens of plaats veel dieper als het
overige des hemels , waar aan de
fterre zich laten zien , ten zy de
helderheid van den Melkweg het
oog bedriege, en in 't oordeel
milleide. Hare beweging echter ,
gelyk ik die heb waargenomen , is
met de Fix- lierren eenerlei, aan-
gezien ik haren beweeglyken Sï-
tum veelmaals geobferveert heb.

By helder manenfehyn leek de
verf een weinig bleker, en ik acht,
dat het helder maanlicht de oor-
zaak daar van was , zoo als men
in zulke nachten ook zooveel Her-
ren niet ziet, dan als dezelve
ganfehniet, of ten min Men zoo
veel niet fchynt. Daarenboven
fcheenen de Diametri of middel-
lynen iets korter, om dat ze juill
ook door het heldermaanlicht als
zamen of in getrokken waren.
Wat het Vele zeelieden, zyn vange-
voJkiT dachten, dat men deze wolk al-
van meent, tyd ziet, als de wind uit het Oof-
ten of Zuid-Oollen komt, of ko-
men zal, maar ik kan zulks voor
geen onwederfprekelyke waar-
heid aannemen ; ten dele om dat
de veelvoudige waarnemingen my
van het tegendeel hebben over-
tuigt , en ook vermids hunne an-
dere meningen my daar van af-
houden , aangezien zy wegens de

Via Laffea ook van de dwaze me-
ning zyn, dat de wind gemeenlyk
uit een llreck zoude ontdaan, daar
zy den gcmcldcn Melkweg zien
opgaan , het welk zckcrlvk e-
ven zo zwaar is als het voor-
gaande.

Daarenboven geloven zy ook op
eenc goede Arillotelifche manier,
dat de gemelde Melkweg maar
een Metcoron of hoogvliegende
damp is , die de beweging der
winden semuleert, en alzo niet
vall aan den Hemel Maat, het
welk wederom een Helling is , die
reeds voor langen tyd uit de ware
philofooffche lcholcn is geban-
nen.

Terwyl ik nu myne gedagten Het Schip
met deze wolk bezig hield, zagen £nef ^
onze Stuurlieden een leer, welke zeyn.
het fchip Sandhorll aan de grote
ree , dat is een d warèhoüt aan den
mail, had opgehangen, die met
touwen aan de opgerechten maft
was vall gemaakt, ten einde de
zeilen daar aan te Haan, uit te
fpannen, en tegen de daar in
vallende wind te richten. Wy
merkten hier uit, dat zulks een
teken was, dat het fchip iets ont-
brak , en dat wy met ons fchip
klaar moellen zyn, om hetzelve
te helpen; dog wat 'er eigentlyk
aan heeft gefcheelt , of het een
vreemd fchip heeft ontdekt, dan
of zich iets anders in het fchip
heeft toegedragen , zulks hebben
wy nooyt te weten gekregen ; en
vermids wy niets zagen , en den
volgenden dag ook verders niets
vernamen, hebben wy het zelve
ook niet können feconderen.

Tegen den 1 2 . en 2 3 . April raak- De Schro-
ten w\ met ons fchip weder op een l"£^
gevaarlyke plaats, niet ver van vaadyke
den Brazilfchen oever, 't welk Plaïts-
men by helder weder zeer duide-
lvk zien kon, aangezien daar veel
klippen onder water, ofgelvk
Ander fin Lib. I. c. 2. in zyn Reis-
befchrvving wil , een blinde on-
reine grond zich bevind, welke
men wegens den wind moet
E 3 door-

3S

BESCHRYVING van de

Hoe derel-
vc ge-
noemt
word.

Is?eergc
vaarlyk.

doorzeilen , en onmogelyk myden
kan. Den 2.4. van die zelve maand
zagen wv echter uit de verheffing
van 't Afpunt , zynde 18 graden
31 minuten autlral. , dat wy God
lof, het gevaar ontlopen en die
gevaarlyke Syrten verby waren.

De Portugeezcn noemen dezel-
ve in hunne Taal Abrolhos , het
welk in Duitfch zoo veel bete-
kent, als, ziet voor u, wordende
in de Latynfche fpraak geheten
Aperi oculos. Deze blinde klip-
pen lbekken na het voorgeven
van den gcmelden Andcrfon loc.
e ir. van de Brazilfche kuilen ruim
tachtig mylcn zecwaards in , voor
welke de Oolt-Indifchc fchepen
2eer vrezen , om dat de {broom
haar zeer licht van haren loop kan
brengen , en haar doen aan Huk-
ken itoten.

Dit gevaar is zoo groot, dat
door dicn'cr menig fchip geflrand
en aan Hukken geilagen is, de
Illuflre Oolt-Indifche Compagnie
goed heeft gevonden, aan ieder
Bak in het byzonder in het fchip
een maat Spaanfche wyn te laten
geven , als zy de Abrolhos gepaf-
fcert zyn. Daarbcncvcns heeft
de gemelde Compagnie uitdruk-
kclyk order gegeven, dat de A-
brolhos gepafleert zynde , van alle

Daar word de 8ene die '/ich °P hct fcmP bc"
eendank- vinden, een algemenen dank-dag
daggchou- moct worcicn gehouden, om God

voor zync genadige zorg en ver-
lolling uit het gevaar te danken ,
gelyk zulks dan ook den 17. April
verricht wierd. Waar uit alzoo
genoegzaam blykt, dat het gevaar
niet klyn moct zyn; om dat de Il-
luflre Compagnie zelf zich aan de
wclvaaart van haar fchip en de
daar op zynde menfehen zoo veel
laat gelegen zyn , en geen kollen
ontziet, om hen een verquikking
te geven , na dat 2) het gevaar
ontkomen zvn.
Ccrieofc Den 24. April heb ik 's avonds
phajit Uh een zeer curieufe obfervatie circa

'Pbajin primam ac noviffimam Lu-
' na , van den beroemden llerre-

kundigen 'Johannes Hevclius in
zyne Sclcnographia of Maan-be-
fchry ving aldus genaamt , gehad ,
welke wyl ik nooyt diergelyks
heb gezien , en ook niet weet , dat
buiten den voorgemelden Heve-
lius, iemand iets daar van heeft
gelchreven, my wel de moeite
waard fchynt,hicr byte voegen, en
aan den lezer mede te delen,fchoon
het verhaal tegen myne gewoonte
wat te veel uitdeyen , en miifchien
zelfs onaangenaam worden zal.

Dienvolgens dient tot naricht,
dat ik deze obfervatie op den ge- Wanne«
melden dag tegen het vallen van waargen"
den avond, tuflehen 6 en 7 uuren men *
heb waargenomen, wanneer de
Conjunclio Solis & Luna of de
nieuwe Maan nauwlyks 3 o uuren
vooraf gegaan was. Dit Tempo
kon nog tamelyk wel worden
waargenomen, om dat wy ons
toenmaals met ons fchip in de
Zona Torrida of verzengde lucht-
ftreck bevonden, aangezien de
Latitudo Loei, of anders de
Elevatio To/i Außralis, eil der
Stuurluiden Obfervatie niet meer
dan 19 graden 38 minuten be-
droeg; de Longitudo Loei , of de
diflantie van de plaats des obferva-
tie van den ceritcn Mcridiano
daarentegen , Avas na het bericht
der Stuurluiden 249 graden ,
voor zoo veel men het Trimum
Meridiannm voor het Kanarifch
eiland Teneriffe ziet. Wat nu
het onderfchcid der middags -cir-
kels aanbelangt, zulks kan niet
groot zyn, als men beide de Me-
ndianos vergelykt , en de nieuwe
maan daar van zoude wille begin-
nen ; dcrhalven zal ik met voor-
dacht hier van niet fpreken , om
dat van de Longitndo of diflantie
zoo als men ze op zee obferveert ,
niet al te grote zekerheid en vaitig-
heid, te beloven ofte hopen is.

Wat verder de Obfervatie zelf ££*»*•■
betreft, die ik wegen het lungeren was.'
van het fchip , nog met myne in-
llrumenten nog met het klcinlte
perfpectief van 6 voet , nauw bc-

trach-

KAAP de GOEDE HOOP. 39

Hare oor-
aaak.

trachten kon , zoo is gewis , dat-
ik dien 'Pbajin prlman ac novijji-
mam Luna nooyt op zodanige
wys gezien of van andere gezien
te zyn gehoon, veel min gelezen
heb. Want de beide fpits toelo-
pende horens, ltrekken ziet alleen
ver over de helft van de maan ,
maar zy raakten fchier aan eikan-
deren , zoo dat van de ganfehe
Maan-kring naauwlyks het zefdc
deel over bleef, 't welk by na
zoo' helder fcheen als de overige
helder fchynendc Maan. En ver-
mids het binnenftc Van de Maan
Van den Lumlne Secuudario nog
tamelyk verlicht vvierd , waar
door beide horens ook fchenen
aan elkander te raken , alzoo dat
het voorgemelde zesde deel der
omkring van den Maan, door de
Radios Spurlos of neven-itralen
verlicht , echter veel zwakker
fcheen , en dezelve by na de dik-
te van een itrohalm uitmaakten,
zoo verbeelde ik my niet anders,
dan als of ik een Ecllpfin Solls an-
milarem zag. Het onderfcheid was
alleen , dat de binnenite Nucleus
Luna , of het binnenite deel van
de Maan niet zoo zwart of donker
was , als by zulk een zonnen-ta-
ning.

Vermids ik echter myne ogen
niet alleen vertrouwde, maar ook
den Kapitein , Stuurman en eeni-
ge andere aanzette , om dit curi-
eus en vreemd fchouwfpel der
Natuur nevens my te zien , waren
zy daar toe zeer willig en bereid ,
en bekrachtigden daar benevens
niet alleen de voorgemelde vcr-
fchyning , maar begonnen ook na
defzelfs ware oorzaak te vragen.
Hier door wierd ik in de verbeel-
ding gcilerkt, en ik had ook meer
gelegenthyd om my aan de ware
oorzaak gelegen te laten zyn,
waarom c\\ïcPh<enomenon in de ver-
zengde Lucht-itreek zich aldus
vertoont had , om welke echter
de daar by vele andere voorgeval-
Ie vragen uitvoerlyk te melden,
hier nog de tyd nog de gelegent-

beid zulks toelaat ; genoeg is het ,
dat ik voor dezen in een omllan-
digen brief aan den geleerden
Nurenbergfche Profeflcrf in de
Mathefis en de Natuurkunde, den
Heer Johan Gabriel Doppel-
mayern, myne gedachten wydlo-
pig heb geopenbaart, en om de-
zelve alhier uit de Latynfche in
de Duytfche taal over te zetten,
acht ik onnodig en van geen
vrucht.

Eindelyk was ook merkwaar- Haar *■*■
dig , dat haar Lumen Sccundarlttm dlrmm."1'
of mede-licht, 't welk de Maan
van de aarde ontfangt , niet van
een en dezelve glans , helderheid
en fchoonheid was. Alwaar het
helder zonnelicht ; dat de fpitze
horens verlichte , ophield, begon
het medelicht den ooiterlyken
rand van de Maan veel helderder
te maken, als het zelve in de ove-
rige delen van de Maan gezien
wierd; en was het onderfcheid
tulïchcn deze en gene zoo groot .
dat het byna leek , als of het bin-
nenlte Lumen fecundarium een by-
zondere Thafin, of eigentlyk dat
geene maakte , dat Hevellus op
de gemelde plaats curvatam
noemt; ondertuftchen was zulks
van helderheid veel zwakker aïS
dat, 't welk door het helder zon-
nenlicht zelf veroorzaakt wierd,
zoo als de heldere weerfchyn aan
den ooiterlyken rand des Maans
den 26. en 27. daar aan volgenden
April dan ook /eer duidclyk te
bekennen geweeft is.

Miiïehien mögt iemand hier op Verders
antwoorden en zeggen , dat de *^ d^8
horens van de Maan ook door de Obfervtöa
heldere neven-ltralen veroorzaakt
en zoo wyd voortgezet zyn , als
ik hier boven heb gemeld, maar
fchoonikal toeita, dat de mede*
itralcn zoo wel defe Thafiu primam
ac novijjimam als alle andere bre-
der hebben können maken, en
niet ontken, dat zy de horens in
hare lengte een weinig hebben
können veranderen, zoo zal ech-
ter niemand in itaat zyn , om my

te

40 B E S C H R Y V I N G van de

ook wel een ander

De Schry-
ver onder-
werpt zich
aan de cen-
fure van
anderen.

Men ont-
dekt een
vreemd
fchip.

te doen geloven, dat wylhet o-
verigè deel der horens by na ruim
een derde part van ccnz.ol, wel-
ke men by de maan- taningen ge-
bruikt, breed was, werwaards
echter het mede-licht in zodani-
ge helderheid niet kan komen, dat
zeg ik, deze horens enkelyk en
alleen van de mede-of nevenftra-
len zoo läng en zoo ver zouden
hebben können uitgeftrekt wor-
den, maar ben ik eerder van ge-
vot len, dat zy wel x<\n de neven-
ftralen hebben können breder gc-
maaki worden, maar dat ze niet
alleen van dezelve maar ook
van de ware /.onne-llralcn zyn
gebeelt en ook zoo ver uitge-
rekt.

Des niet tegengaande onder-
werp ik my zeer gaarn in dit geval
aan het vernuftig oordeel van den
lezer, en ben ik bereid, als ande-
re liefhebbers en wetenfehap be-
minnende vrienden my van een
beter können berichten en over-
tuigen , zeer gaarn toe te geven ;
en zegge midleruyl allcenlyk, dat
de bcw ecg-gronden , in den bo-
vengemelden brief by gebragt,
my als nog in myne mening ily-
ven , welke echter te vertalen,
de tyd nog plaats , 700 als reeds
gelegt is, niet toelaaten.

Midlerwyle ga ik voort , en
zegge wyders , dat wy den z6.
April met het krieken van den
dag een fchip Noord-Ooft van ons
Zage n , /onder dat \\ y konden we-
ten , of liet een \An onze Ichepcn
of een vreemd fchip was; edoch
wyl het tegen d<jn wind en al/00
van ons af zeilde , w ierd het voor
een vyandeKk fchip gehouden,
dat millchicn uit de fpaanfche
Oofl-Indien geld gehaalt had, en
op de te nu', rei/e was , en van
ons vlood , om dat w) twee fchc-
pt n uitmaakten. \\ y wierden
ooi. in de/e gilling gcllcrkt, om
dat het vervolgens binnen twee
uuren ganfeh niet nu er w ierd ge-
zien, /onder dat wy recht konden

weten, of het een Spaanich,

Franfch of
fchip was.

Daarentegen wierd den 17.
April een kanon-lchoot gedaan
van het fchip Sandhorfr. , 't welk
met cenen de vlag liet waajen, om
ons daar mede te verwittigen, dat
het land zag , fchoon het nogtans
van ons niet konde worden gezien;
weshalvcn ecnige matrozen order
kregen , om boven in den mail te
klimmen , en te zien , wat'er
eigentlyk te doen was. Zoo dra
deze boven gekomen waren,
fchreeuwderi zy met luider keel Daarwierd
Land! Land! en gevraagt zyndc, h:!;ont-
waar: antwoorden zy, 'Zuid-w eit c
van ons vooruit.

Daar wy nu voor heen met een Men ftc-
goeden Zuid-Oofte wind Zuid- ^dSk
Zuid-Weft hadden gezcilt , na-
men wy als nu met even dienzcl-
vcn wind onzen cours eenigzins
nader derwaar ds, omteduidely-
kcr te zien, wat het eigentlyk
voor- land was, aangezien wy dat
land voor de eerilcmaal ontdek-
kende, ruim 2-4 uuren daar af wa-
ren. Ondertullchcn waren wy
nauwlyks wat meer genadert , of
wy wierden eenige hoge bergen
gewaar welke de ïchceps- luiden
voor de fpitze bergen der eilanden
Trinidat en Afcenfr.n , als welke
onder deze verheffing van 't as-
punt zo graaden 3 minuten zou-
den leggen, hieïden.

Na dat echter ten 3 uuren na de
middag nog 3 hoge fpitze bergen
ontdekt wierden , waar van de
eerfte Zuid - welt ten \V ellen , en
de anderen eenigzins verder
Zuid -Well van ons lagen , tuf-
fchen welke de ccrlt ontdekte
zich bevond, en in den beginne
fchenentwee te zyn, en daar na
in en by malkandcrcn gefmoltcn
w aren ; de derde en van ons verft
afgelege daarentegen Weit. teil
Zuiden zich bevond, waren onze
fchceps-liedcn niet weinig in hare
mening bedrogen , en konden
zelfs niet recht zeggen, wat dit
voor eilanden waren.

De

KAAP de GOEDE HOOP. 41

II .1 De Kapitein nevens cenige an-

memngen t »-©

<uar van. dere beweerde, dat net de voor-
gemelde eilanden Trinidat en Af-
cenfan waren ; maar de Opper-
stuurman en de Opper- Meellcr,
welke beide deze reis reeds vecl-
maals gedaan hadden, zeiden, dat
het de eilanden Maria d'Agoilaen
Martin Vaz waren ; daar by voe-
gende dat zy dezelve alle meer-
maaien gezien hadden. Ycrmids
echter de Kapitein van zyne me-
ning niet afwyken , en de ande-
ren niet toegeven wilden , bleef
de zaak onbeiliir. , tot dat eindc-
l)k, ik weet niet, uit ernit of uit
jok, om de omkundigheid te be-
dekken, de Opperfluurman en de
Oppermecller den Kapitein toe-
vielen , en alzoo ccnpariglyk ver-
zekerden, dat het de van den Ka-
pitein genaamde eilanden Trini-
dat en Afcenfan waren.
Mening De dwaling , welke zekerlyk
Shryvër. Deg'wn ^oude zyn, als het de laat-
fle eilanden, te weten Maria d'A-
gofta en Martin Vaz waren , be-
ftont waarlyk in byna 15- graden
of ruim 400 uuren , als welke wy
de Kaap de Goede Hoop nader
zouden zyn geweeft, en deze ver-
giffing moeft zedert ons vertrek
van St. Jago zonder eenigen dorm
gefeheid zyn ; edoch konde dezel-
ve door den Herken flroom, die
tuflehen Brazil en Afrika gaat,
zeer licht worden verfchoont als
de fchccp-luidcn zelf elkander
maar hadden willen vcritaan. On-
dertuiTehen quam , tot haar onge-
luk, dat tegen den avond zich nog
meer andere hoge fpitze bergen
lieten zien, welke waarlyk fchoon
'er niets meer van wierd gerept ,
ten minilen het vermoeden by my
verflerkte , dat het niet de Trini-
dat en Afcenfan , maar de eilanden
Maria d'Agolta en Martin Vaz
zyn moellcn.
Hoc het De hoogte van deze uit het wa-

hnduinag. {er llckcnde b n ? ka„ men ujt

het bovengemelde zeer licht op-
maken , om dat men ze 14 uuren
verzien kon. De gedaante van
I. <Deel.

dezelve zal daarentegen genoeg
blyken , als ik zeg, dat ze een zui-
kerhoed tamelyk gelyk waren, en
zommigc ook met een ronde byc-
korf over een quamen. Het u a-
ren loutere klippen , zonder gras
of cenige groente bedekt, en ;

hadden geen of Zeer kleine reeten;
gelyk wy alles /eer duidelyk kon-
den zien, toen wy ecnigc van de-
zelve zoo na verby ilcvenden,
dat wy ze met een musket-fchoot
zouden hebben können bereiken.
Ook was het water rondom vol
vifch zoo dat wy zeer licht een
goede voorraad daer van hadden
können opdoen, als wy eenig ge-
brek aan levens-middelen hadden
gehad. Ondertulfchcn verluftig-
de ons het gezicht genoeg van de
vele vliegende viiichen, welke
fchoon ze door de gantfche ver-
zengde lucht-ltreek genoeg te vin-
den zyn, echter nevens andere op
zyn tyd zullen befchreven worden.

Na dat wy den 1 8 . 's avonds kort Het land
voor het ondergaan van de Zon , vcrloren-
de hoogfte punt der bovengemel-
de zee-bergen Noord-W cft ten
Noorden ten laatfte maal zagen,
en 1 3 mylen van dezelve af waren,
gelyk de zee-vaarders zulks nog
tamelyk wel uit de vaart van hei
fchip, beter echter uit de verhef-
fing van het Afpunt weten kön-
nen , viel 'er tot den eerftèii Mcy
niets merkwaardigs voor, als op
welken dag wy volgens de geno-
me Zonne-hoogte en daar uit be-
kome Elevatio Toli Auftralis,
welke was 23 graden 59 minuten
bevonden, dat wy als nu God lof,
den Tropcum Cafrkorm , en by
gevolg den Zouam Torrïdam ge-
paiTcert waren ; na dat acht gant-
fche weken al het vet, dat de een
en de ander aan zyn lichaam had,
uitgebraden, en verloren was.

Wat hoofdpv n echter geduren- Grote

de dien tyd meelt al het volk heeft hoofd-pyrt'

moeten uidlaan, hoc w el \ oor zoo

\ eel my aanbelangt , ik daar over

niet kan klagen , aangezien ik'er

nu niet meer van weet , en ook in

F royti

42 BESCHRYV1NG van de

mvn ordentelyk dagboek nicü
veel daar \ an aängetekent vind ,
kan men zich niet licht voof lellen,
veel min befchryven. Ondertuf-
va verheft fchen is zedert myne laatfte zick-
ai het te al het hoofd hair uit gevallen ,
0 "iair' en had ik hier geen cen hair meer
op myn hoofd , het welk my hier
ook zeer wel te ftade quam , en
van veel zwceten bevrydc , het
welk hier buiten dat bang genoeg
valt , en heeft zulks ook niet wei-
nig geholpen , dat ik zoo veel
hoofdpyn als anderen niet heb ge-
had.
in de Zona \yat aanbelangt de menigte re-

Torndare- _ j. , • i i^

gent het 8en > die zoo als my is verhaak ,
weinig. in de ZonaTorrida zoude vallen,
en waar door ik my vleide met
de hoop , ontrent de hitte van de
Zon verlichting te bekomen, ben
ik in het Noorderlyk gedeelte van
deze lucht-ftreek zeer. weinig daar
van gewaar geworden, ook heb ik
myne Rei s-genoten, welke dezelve
meer hebben gepaffeert , gantfeh
het tegendeel , voornamentlyk
ontrent deze tyd van het jaar ver-
nomen, ïn het zuidelyk gedeelte
echter van die lucht-ftreek is 'er
wel wat meer regen gevallen, hoe
wel dezelve ook niet lang duurde,
en doorgaans met fterkc Travad-
winden eindigde. Vcrmids ik van
den aard van den regen en de
Travad-winden reeds hier voren
heb gefproken , is het onnodig ,
verder hier iets by te voegen.

Op dien zelve eerften Mey liet
onze Kapitein , wyl het tamclyk
fchoon weder, en de wind veel
gunftigcr en niet al te fterk was,
door een kanon-fchoot en de op-
geftoke witte vlag aan den Kapi-
tein van het fchip Sandhorft een
teken geven, dat hy met zyn Hoep
by ons aan boord zoude komen ;
midlerwyl trok onze Opper-
stuurman eenigc Lottgitudmes vit
z\ n Journaal , telde die op, toon-
de die aan den Kapitein en fprak
daar over met hem , eer en alvo-
rens de Kapitein van het fchip
Sandhorit aan ons boord quam.

Wat het
and hier
voren ge-

Uit welk alles, en wyl de Op-
perftuurman, na dat de Kapitein
van het fchip Sandhorft by ons weeft "•
was geweeft, den volgenden dag
cenige bladeren uit zyn Journaal
fcheurde, en den gantfehen cours
in de zee-kaarten veranderde,
voornamentlyk wyl hy my niets
wilde laten zien , maar met toor-
nige woorden dede heene gaan;
ik befluit, dat de reeds voor heen
getoonde vergiïïing door deze
zamenkomft bevonden is , en dat
wy niet Trinidat of Afcenfan,
maar de eilanden van Maria d'A-
gofta en Martin Vaz zullen heb-
ben gezien , het welk 1 5: graden
fcheelt, welke 15^ graden echter
door onzen bochtigen cours byna
600 uuren uitmaakten.

Daar na heeft het een paar da- Het regent
gen tamelyk geregent ; welk re-
genwater door het boots-volk zoo
veel mogelyk , opgevangen wierd ,
om zich daar mede te laven , of,
wyl zulks verboden was, alzoo
het pikachtigis, en veel ziektens,
daar onder fcheurbuik, veroor-
zaakt, daar mede te waffchen;
want het zee-water dient daar toe
niet , zoo als reeds boven is ge-
meld , en buiten dat wel zal be-
kent zyn. Den 6. Mey begon het
wederom cen weinig op te helde-
ren , echter wierd als toen waar-
genomen , dat de Cours , dien
men tot nu gehouden had, moeft
worden verandert, weshalven aan
het fchip Sandhorft door en ka-
non-fchoot en het opfteken van
de vlag , daar van kennis gegeven
wierd.

Kort daarop en nog dien zclvcn Zware
nagt , wierden wy van cen zware Jj^^flf
ftorm uit den Noord-Ooftcn belo- duurde.^
pen , die den 7. 8. en 9. dezes aan-
hield , waar door dan al het volk
ten laatfte van het Gebed wegliep,
en het fchip zoo veel mogelyk was
moeiten zoeken te redden , ter-
W) 1 liet fcheen als of de grote af-
gry/.clykc baren , die over het
fchip al? over een valt houtje floc-
gen, het zelve wilden bedekken.

On-

KAAP de GOEDE HOOP. 43

Gevaarly
kc Travad
winden.

Ondertullbhen was deze ftorm
gantfch niet te vergelyken by den
geen ,van welken ik haait zal moe-
ten lprcken , en ook niet by dien,
die wy in de Noord -zee uitge-
daan hadden.

Daarentegen joegen den 10. en
den 14. Mey de fchielyk opko-
mende Travad-winden ons een
veel groter fchrik aan , als welke
uit een gantfch andere hoek ko-
menden, ons fchip alle oogenblik
fchenen omver te werpen. En de
laatfte was voor al zeer fchrikke-
lyk , om dat hy de zeilen eer wy
ze konden innemen , tegen de drie
maften aanfloeg, en door het heen
en weer fungeren , de baren met
hopen in het fchip dreef; waar
door het dan ook gebeurde , dat
een zeker Matroos tegen den zoo-
genaamde Knecht, een zeker Ituk
hout, geflagen en zodanig ge-
drukt wierd , dat het fleutel-been
aan Hukken raakte ; ondertuflehen
hadden wy grote oorzaak God te
danken , om dat geen van die bei-
de woedende winden over een uur
duurden.
DeSchry- OndertufTchen had ik den 12.
Nubecuias dezes het geluk, de beide wolk-
of wolkjes jes te zien , die het aldereerfl
Zu dPooi ^°01 Hallejus naauw onderzocht
zyn , en digt onder de Zuidpool
man. Onze Opper -Stuurman,
die ze my wees, zeide, dat ze
aan de Kaap de Goede Hoop al-
tyd boven den Tafelberg Honden,
en derhalven van hen de Kaapfche
wolken genaamt wierden ; ik heb
ook daar na bevonden , zulks al-
dus te zyn, en ik geloof niet, dat
het nodig zyn zoude, om alhier
nader bericht daar van te geven.

Den 1 3 . Mey vonden onze Zee-
Officiers andermaal goed, om den
cours te veranderen , het welk zy
op de gewoonlyke wys wederom
aan het fchip Sandhorft bekent
maakten, omdatzy de afwyking
van het Compas verder niet nodig
achteden, fchoon ze voorheen 7 of
8 graaden groot geweeft was. On-
dertuifchen geloof ik deze obzer-
I. TiecL

vatie niet te veel, hoewel ik ook
niet van zins ben, om die ganfehe-
lyk te verwerpen, maar een
naau wer onderzoek overlaten ,
welke te verrichten , my als nu
niet voegt.

Vermids daar benevens onze DeSchr
Zee -Officiers reeds vermoede- ™h g™*
den , dat wy na by de Kaap de tot de
Goede Hoop moeften zyn, pakte \°jf3l"
ik den if. dezes myne dingen by
fnalkanderen en kreeg ook iets
van onzen Commandeur der sol-
daten* om 't zelve in plaats van
de verteerde victualiën in myne
kiften te leggen , en voor hem na
het land te nemen om dat hy zich
en niet buiten reden , verzekert
hield, dat de goederen die aan
my , welke door al de Heren Di-
recteurs der Illuftre Compagnie
gerecommandeert was toebehoor-
den, niet zouden worden gevifi-
teert ; ondertuflehen landeden wy
byna een maand daar na eerft al-
daar, om dat wy door vele tegen-
winden en den geftadigen regen ,
welke ontrent deze ftreek eenige
dagen na malkanderen viel, op-
gehouden wierden.

Na dat wy den iz. Mey door het
losbranden van een ftuk kanon en
het opfteken van de vlag, aan het
fchip Sandhorft een teken hadden
gegeven, dat het nevens ons den
cours zoude veranderen, begon
het nog dienzelven middag uit
een anderen hoek te waajen, ver-
anderende de Zuid-ooften in den
Noord -Ooften wind, en dwong
ons alzoo , öm van den vaftgeftel-
den cours eenigzins af te gaan.
Dien nacht zagen wy blixen, wel-
ke ons om deze ftreek iets gevaar-
lyks dreigde , gelyk dan ook daar
op een afgryzelyke menigte hagel-
ftenen vielen , ruim zoo groot als
een kleine noot, waar door ik
overtuigt wierd van het geen onze
Officiers voor heen dikmaals had-
den gezegt , namelyk dat om de-
ze tyd van het jaar zulks in dit ge-
weft niets nieuws was , om dat
zelfs in gelykc breedte ruflehen
F 2 Noor-

44-

BESCHRYVING van de

Noorden en Zuiden, de kouwde
aan het Zuid gedeelte veel hefti-
ger was , als tegen het Noorden.
OndcrtuiTchen is dit ook mif-
fchien de rede, dat de genen, die
uit een /.eer grote hitte komen,
de indringende kouwde zoo wel
niet können verdragen, als die
altyd in de kouwde, en onder
eene lucht-ilreek bcilendig wo-
nen.
Vemariy- Op deze hagelbui volgde in
kc ftorm. den nacht tuffchen den 2 3 • en 14.
dezer een fchromelvkc ilorm uit
het Zuiden ten Weiten , welke
alle voorgaande in heftigheid
overtrof. De geldkiilcn van de
Ilmftre Compagnie in de Kajuit of
Boekhouders kamer , die ook te
gelyk de Raadskamer en de alge-
mene Eetzaal der Officiers is,
raakten alle overhoop, fchoonzy
zeer valt gebonden, en naar ge-
woonte bezorgt waren, en dezel-
ve ook de gantfche reis over on-
beweeglvk waren liaan gebleven.
Wy hadden toenmaal 14 Killen
aan boord en in cider was 10 dui-
zend guldens.
Doet grote Hier door wierd de Boekhou-
fchadc. jcr 0f Onderkoopman, genaamt
Johannes Trip, uit Amlterdam
geboortig, welke zyne woning en
llaapplaats in de Kajuit heeft, en
ook toenmaals nog geruft in de
pluimen lag, gedwongen, om den
Kapitein tot hulp te roepen; vcr-
mids de gemelde killen door
het gefladig heen en weer rollen,
als ook de tafels , banken, lloclen,
porceleine fchotels en borden,
glazen, de grote Martavane (In-
diaanfche pot, houdende ruim 4
emmers, waarin het water altyd
goed blyft) kortom alles wat inde
Kajuit was, vcrbreyzcldc.
xrergerf- Edoch al zyn bidden, kermen
(che hulp. cn fmeken hielp by den Kapitein
niet met al , latende hem door den
wacht, die voor de Kajuit Hond,
ten .nul woord geven dat hy hem
onmoeeiyk helpen kon, voor en
al eer hy hoven op het fchipdeno-
digc ordres had gegeven, hoe al-

■ les in fuik nood weer te fchikken,

i om zich zoo veel doenlyk , voor

! zinken te bewaren.

OndertwTchen vermids de Refoiutic

j Boekhouder geen uitkomll zag, SèkS».
en alle oogenblik vreesde, dat het der.
gantfche bovenile deel van het ach-
terfchip aan ilukken zoude wor-
den gellagen, alzoo hy wel kon
begrypen , dat wanneer alles in de
Kajuit was verbryzelt, het befchot
ook aan Hukken raken zou, of dat
ten minllen de bodem mocll in-
breken , ging hy in een Kajuit ven-
iler zitten , met de bcenen na bui-
ten, met beüuit, dat wanneer al-
les aan ilukken floeg cn het fehip
verbryzelde , of van de baren
zoude worden bedekt, als welk
alles zeer licht had können gebeu-
ren, als maar een kift daar door
gellagen was, wyl evenwel de ho-
ge en floute baren over ons fchip
floegen, zoo dat het volk, het
welk reeds niets droog meer aan
zich had , ruim een voet hoog in
het water Haan moeil , dat hy in
dat geval zeg ik, liever zelf in zee
wilde fpringen , cn trachten een
plank met zwemmen magtig te
worden , als op zulk een wys te
verzuipen cn zoo elendiglyk te
llerven cn te fneuvclen.

Waarlyk het is onmogelyk uit Crooton-
te drukken, wat elendige lail ons jgj b*
toenmaals overemam. Wy had- ftorm.
den een fchip dat tot waterfchep-
pen, als het maar een weinig flin-
gerde, gelyk wy vcclmaals heb-
ben ondervonden , buiten dat
zeer genegen was. Wy moeilen
's middags, 'savonds enden gant-
fchen if. Mcv , te weten, zoo
lang als de/e ilorm duurde, koude

I fpys, kaas cn brood voor lief ne-
men , om dat onze Kok onmogc-
lyk koken, cn door het heftig
Qngeren niets in de ketels houden
kon-i

Niemand was tot nog toe, ja De Scimr

zelfs ik niet, die anders een goed ^t)rc°rbdcd
vertrekje en fchone gelegentheid geworpen,
had , door llonn uit zyn bed ge-
fmeten ; maar dit maal heeft dit

onge-

KAAP de GOEDE HOOP. 45

Pvzondcr
toeval in

dezen
üorm.

De Com-
mandeur
der zolda-
ten loopt
gevaar te
verzuipen.

ongeluk niet alleen anderen , maar
ook my getroffen , dat ikuitmyn
bed geworpen wierd, zo dat het
hoofd, het welk tegen het beiehot
ilocg, my langen tyd daar na ge-
weldig '/.eer deed. Daarenboven
had men (taande de rys ook nog
niet gezien , dat men over het
fchip touwen fpande, om 'zich
daar aan valt te houden, om niet
door de baren tegens boord ge-
fmeten te worden, zoo als nu ge-
fchiedde.

In deze hoogit - fchromelyke
ftorm was 'er een geval , 't welk
treurig en te gelyk bclachens
waardig is ; en ik hoope niet dat
het de lezer qualyk zal duiden,
dat ik het zelve als in onze groot-
lte elende gebeurt, hier in lalle.
De Commandeur der zoldaten,
genaamt Johannes Timmerman,
moeit iets doen dat geen uititel
kon lyden. Vermids echter op
de fchepen niet overal en voor elk
een bequame gelegentheidis, om
zich dien moeyelyken lalt quyt te
maken , nam hy na ouder gewoon-
te, fchoon hy verlof had om na
de Kajuit te gaan, zyne toevlucht
tot de Rulllyn , of na die plaats ,
werwaards doorgaans de Onder-
Officiers gaan, om zich van hun-
ne knellende en angltvallige laft
t'ontdoen, wanneer zy buyten
het fchip moeten klimmen, en
zich aan een touw of frrik van een
leer vaflhouden ; hy deed derhal-
ven ook zoo en hield zich aan een
touw zoo lang valt, tot dat hy
van zynen lalt ontflagen was.

Middclerwyl quam'er een hoge
ftyve baar, welke den goeden
Commandeur 1 8 tot X4 voet diep
onder water zette, en eenigen tyd
zoo Ity f Itaan bleef, tot dat ze ein-
delyk na verloop van 4 of 5- minu-
ten brak , ons fchip vol water
maakte en over het zelven heen
iloeg.

Wy riepen hem fterk toe , dat
hy ten ware hy wilde verzuipen
en van de woedende baren ver-
Üonden worden , het touw maar

wakker zoude vaflhouden , maar
fchoon zyne oogen op ons gewend
waren, konde hy wegens het ruil-
fchen der baren , ons niet verltaan ,
of ons cenige antwoord geven.

Toen wy echter meelt om hem Wordge^
verlegen en bezig waren, om van rcd"
dit zeldzaam geval te fpreken, en
hem te beklagen, quam hy by ons,
al lachende en zich verwonderen-
de over de merkwaardige behou-
denis Gods, vermids na zyne ver-
telling allerhande verwen voor zyn
oogen waren gekomen, en hy niet
had geweten, wat hy doen zoude,
om dat het water zoo lang ftaan
bleef, dog dat hy eindelyk had be-
floten, het touw valt te houden ,
het mogte gaan, zoo als het wil-
de.

Zyn leere broek , die vol water Moct 7eIf
was, kon hy niet weder aan doen, ongeluk"
maar was genoodzaakt , om lachcn-
gantfeh andere klederen aan te
trekken. Wanneer hy nu in een an-
dere equipagie by ons verfcheen,
moeit hy zelf lachen, en wy waren
blyde , dat wy het gewaande ver-
loren Schaap weder gevonden
hadden.

Van dezen tyd tot aan Pinxte-
ren, welk feefl op den3i.Mey
viel, is 'er niets merkwaardigs
voorgevallen, dan dat wy den
tweden Juny op de gewoonlyke
wys aan het fchip Sandhorft ken-
nis gaven , dat het om ons te vol-
gen, den Cours en het Compas
veranderen moeit.

Den 5. Juny ontrent 10 of n Teken dat
uuren 's avonds onltond 'er een. dTL^e
zware natte kouwde milt, die by Goede
geen dauw te vergel vken was, en oop v
diergelyken wy zedert ons ver-
trek van St. Jago niet gezien of
befpeurt hadden. Ik vraagde aan
onzen Opper-Stuurman, genaamt
Johannis Sandvoort , die toen-
maals de wacht had , na de oor-
zaak van dien milt ; ik ontfing tot
antwoord , dat dit een valt en on-
feilbaar kenteken was , dat wy als
nu niet ver meer van de Kaap de
Goede Hoop konden zyn ; dat hy
F 3 zulks

+6 BESCHRYVINGvande

Veel «e-
honden aan
de Kaap.

zulks niet alleen meenigmaal van
oude Zeeluiden had horen zeg-
gen , maar dat hy het ook uit eige
ondervinding will , alzo hy zoo me-
nigmaal hy na Indien had gevaren,
diergelyken milt na by de gemel-
de Kaap befpeurt had. Ik was over
dit antwoord van herten verheugt,
in hope , van als nu haait van dit
bedroeft , moejelyk , angftvallig
en fchrikachtig zee-leven verlort
te zyn ; floeg daar benevens ook
te meer geloof aan het zeggen van
den Opper-Stuurman , om dat
dicrgclvke milt den volgenden
dag wederom opquam.

Gedurende dien tyd vraagde ik
nog naamver na de wisheid van dit
kenteken ; dog wyl den 7. dezer
diergelyken milt zich wederom
liet zien , wierd my niet alleen
nog meer vertroofting deswegen
gegeven, maar in myne hoop ver-
iterkt , door dien zich dien zel-
ven dag een zee-hond liet zien,
als welke de gantfche zee door,
niet als om deze ftreek van de
Kaap de Goede Hoop gevonden
worden. De gemelde zee-hond
quam na ons fchip zwemmen ,
hebbende de oogenftyfop ons,
als om ons te verwelkomen.

Diergelyke dieren ziet men
zeer veel aan de Kaap de Goede
Hoop , en worden jaarlyks op het
zoo genaamde Taxen-eiland by
den ingang van den Saldanha-
haven , en alzoo byna 60 uu-
ren van de Kaap , eenige
duyzend daar van dood gefcho-
ten, van dewelke daar na meelt
al de traan word gemaakt, die en
door de Compagnie en door de
borgers gebruikt word. Voor
dc/en heeft men ook een talloze
menigte van die dieren gezien in
het zogenaamde Robben-eiland,
't welk recht in den mond van de
haven van de Kaap legt, welke
echter die plaats hebben verlaten ,
na dat daar een huis voor de Ban-
diten gebpuwt is, en zich als nu
op het voorgemelde Taxen-eiland
neergcilagen , alwaar zy dat ei-

land voor haar zamelplaats hou-
den; gelyk dan jaarlyks in de
maand van October een zeker ge-
tal manfehap derwaards word ge-
zonden , om diergelyke dieren te
doden, en uit het afgefneden fpek
traan te koken. De vellen of hui-
den zyn voor die zoort van Jagers,
welke dezelve bereiden en 'er na-
derhand allerhande dingen, voor-
namclyk Tabaks - zakken van ma-
ken.

Daar zyn nog wel meer tekens, ,Nos ««>

j j.i 1 1 teken van

waar aan de dikwyls varende denaby-
fchippers weten, wanneer zy niet heid van
ver van de Kaap zyn , als onder an-
deren kleine vogels als Tïqu ïnen ,
Malagafen , Duikers , Meeuwen
en andere , veel min Tampocfin , of
onder water groejende dikke Rie-
ten , gras en diergelyke ; dog wyl
wy ditmaal niets anders hebben ge-
zien, zal ik van dezelve niet fpre-
ken , maar allcenlyk een Schry-
ver, namelyk Vader Tachart aan-
wyzen, by wien inzyneReis na
Siam f.m. $5. feq. iets breders
daar van kan worden nagele-
zen.

De twee eerfte en voorge- Yi"che

iii ij 1 mening va«

melde tekens verheugden ons wel de naby-
niet weinig, en wierden wy nog heid. va?

,?,, . ■', ö het land.

meer verblcid , toen iemand van
het volk meende, dat hyden8.
dezer de hoge bergen van de Kaap
de Goede Hoop zag; ondertuf-
fchen wanneer in den nacht tuf-
fchen den 8. en 9. Juny de voor-
gemelden milt uit bleef, en men
verder geen blyken zag, wierden
zoo wel onze Officiers als het ge-
mene volk bedroeft, niet weten-
de, of zy zulks aan de opgehel-
derde lucht zouden toefchryven,
dan of zy de Kaap dcGoedcHoop
reeds verby gezcilt waren.

Ik was byna ook van het laatlte Mening dr«
gevoelen ; om dat onze Bootsman, s'
( 'ornelis ClaasQuak, van Texel
geboortig , my verhaalde , dat
toen wy de eilanden van Kaap
Verde wilden aan doen, onze
Stuurluidèn ook ontrent iogfaad.
of ijomylenooilelyker waren ge-

wcclt ,

KAAP de GOEDE HOOP. 47

weeft, alszy hadden gemeent; en
had dit ook te lichter können ge-
fchieden, om dat zy wegens de
bovengemelde eilanden , die wy
den 27. April hebben gezien, in
verfchil waren.
Valfchont- Edoch deze droefheid duurde
e l an ' niet lang, door dien nog dienzel-
ven dag tegen den avond iemand
van het volk , die boven in den
maft de wacht had , meende, dat
hy het land van de bovengemelde
Kaap zag ; 't welk fchoon het ver-
keert uitviel of ten minften wegens
de menigvuldige donkere en op
den Horilbnt leggende wolken
niet duidelyk genoeg konde wor-
den bekent,nogtans zoo veel te we-
ge bragt , dat ieder wederom ver-
genoegt was; voornamelvk wyl de
mift den 9. dezer wederom op-
quam, en den 10. dezer met het
De Kaap krieken van den dag de hoge Ta-
word ont- fei_berg boven de wolken uitftak,
fchoon wy toen nog 19 mylen
van de Kaap waren.

Welke onbefchryvelyke vreugd
zulks onder al het volk veroor-
zaakte, is niet licht te geloven.
Hoe vergenoegt echter de ma-
troos was, die het land eerft ont-
dekte, en duidelyk land riep, is
daaruit af te nemen, om dat hy van
dellluftre Ooft-Indifche Compa-
gnie altyd een premie van 1 o gul-
den te verwachten heeft , en door
den Kapitein met een bouteille
wyn, enz. befchonken word.

Wy quamen echter wegens de
verre diftantie en de grote ftilte,
dien dag niet in den haven. On-
dertufTchen wanneer wy nog u
mylen van daar waren, hadden
wy het land gezien en op het
Compas bevonden , dat het Ooft
ten Zuiden van ons af lag ; der-
halven maakten wy tegen den
avond een by-legger , dat is , wy
namen onze zeilen in , om by
nacht door den ftroom niet aan
het land gerukt te worden, of
voor ongeluk behoeven beducht
te zyn.
De diepte Den volgenden dag, zynde den

11. Juny, hadden wy wederom
grote ftilte, e» konden niet anders
bemerken, dan dat de ftroom van
eb en vloed ons dan dicht tot aan
het land en dan wederom eenig-
zins te rug zette. Wy hadden
toenmaals den bovengemelden
Tafel -berg Ooft-Zuid-Ooft van
ons , en wierpen ten 5- uuren
'smorgcnshetpailooduit, om de
diepte van de zee tepeylen, en
ook om den grond zelf te onder-
zoeken , of hy goed te ankeren
was. Wy bevonden als toen, dat
de zee nog 270 voet diep was, en
dat de grond bequaam was , om
het anker uit te werpen.

Ten 9 uuren lieten wy het diep-
lood weder vallen, wanneer wy by-
na nog maar 3 uuren van het land
waren,en bevonden,na dat ontrent
een uur voor heen eerft van het
Leeuwen-hoofd, daar na ook van
het Robben-eiland, een ftuk kanon
onzentwegen los gebrand was,
dat de zee nog 108 voeten diep
was. Eindelyk lieten wy tegen
den middag andermaal het lood
vallen, en bemerkten, dat 'er niet
alleen goed ankergrond was, maar
dat wy nog maar 96 voet diepte
hadden.

Na dat wy nu bemerkten, dicht
genoeg aan land te zyn, en niet
wilden of derfden wagen, over
de dwars door den haven lopende
bank te zeilen , en onze matrozen
daarenboven moede genoeg wa-
ren van het boegfeeren , zoo lie-
ten wy op deze tyd het anker val-
len , verzorgde alles zoo goed als
wy konden , en maakten alzoo
hier mede van onze vaart een ein-
de, na dat wy zedert den S.Janua-
ry tot den 12. Juny nergens dan
aan het eiland van St. Jago aan
land geweeft of halte gehouden
hadden.

Wy vonden in de haven eeni-
ge fchepen , welke wy in den be-
ginne meenden, dat uit Ooft-In-
die waren gekomen, en na Euro-
pa wilden zeilen ; edog wy verna-
men dat de gemelde Retour-

Sche-

woru ge
peilt.

Verdere
peiling der
diepte.

De Schry-
ver eindigt
de reis.

Bevind
zich in de
haven aaa
de Kaap.

4« BESCHRYVING

VAN DE

De Kapi-
tein flapt
aanland.

Schepen reeds voor 14 dagen wa-
ren vertrokken, en dat dele fche-
pen die nog in de haven lagen,
van on/e reisgenoten waren, die
met ons « aren uitgelopen , en dat
er al ecnige van dezelve waren
gepafleert en na Batavia gezeik
waren.

De Kapitein en de Boekhouder
namen de Hoep en voeren aan
land , om hunne brieven aan den
Gouverneur ter hand te Hellen ,
dog ik had geen verlof om ditmaal
met hen te gaan , voorgevende
dat zulks tcgens de orders van de
Compagnie flreed ; ik moeit dien-
volgens geduld nemen, tot den n.

Juny, wanneer de Kapitein zelfde
orders van den Gouverneur aan
mybragt, en my op 'tfpocdigite
by hem brengen moeit.

Het zoude wel nodig zyn, om
nog veel hier bv te voegen , zoo
ten opzichte van de Tcrminos
Nauticos, als wel wat aanbelangt
de Declinatie van den zeilitecn ,
de verheffing van 't afpunt en an-
dere dingen meer, maar ik zie,
dat dit Hoofdfluk tegen mvn wil,
reeds verdrietiger is gc\ allen , als
ik gemcent had , en ben ik der-
halven gedwongen, voor ditmaal
te fluiten.

IV. HOOFTSTUK.

Van de vriendelyke en minnelyke bejegening

van den Gouverneur Adriaan van der Stel,

ontrent den Schryver by deszelfs komft,

die echter onbeftendig geweeft is.

De Gouverneur had reeds bericht van des Schryver s komfl. Verlangt den Schryver te zien.
'T geen bem geztgfaiQrd. De Schryver flapt aan land. Zyne dankzegging tot God.
Laat zich aandienen. Word wel ont fangen. Des Gouverneurs voorflel. Die den
Schryver in des Compagnies Tuyn brengt , en logeert hein aldaar. Fergunt hem veel vry-
heid. Wyft een plaats om te obferveren. Die den Schryver niet wel aanflaat. Des
Schryvers voorflig. I 'erdete belceftheid van den Gouverneur. Brengt zyn goed aan land.
Des Gouverneurs er r/l e gedrag jegens den Schryver. Dat niet lang duurde. De Schry-
ver myd den Gouverneur. Deszelfs naturel. Veroorzaakt den Schryver moejelykheid we-
gens een wiffèl-brief Word nogtans van hem bejehonken. De rede waarom zulks qejehie-
de. De httat van den Gouverneur neemt toe. Des Schryvers lafleraar flaat aan de Kaap
in goet credit. Deszelfs lof. Verandert uyt hovaardy. Dyzonder gefprek. Hoe eL-

Schryver zich gedroeg. Zyne openhertige reden , word venvorpen. I 'erhaal van een I y-
zonder ver/chil. Waar uyt het fproot. Word grflifl. Vonnis. P# Schryver U da.ir
tegenwoordig. Word voltrokken.

NA dat ik te voren een op-
recht naricht heb gegeven,
hi t opmyne reis na de grote,
beroemde en \ er gelege Kaap van
de I-loop, gegaan i<-, \\ elk
berii i 1 . hope, dat niet onaan-
genaam zal zyn geweefti hoewel
het wat wydlopigwas, &OO /.al ik

dienvolgens de lezer ook fragten
bekent te maken, het geenmy b\
ii 1 \ ne eerfte aankomlt aldaar, we-
dervaren is.

Dienvolgens dient, dat wan- De Gou-
neer ik diu ii. Iun\ 170c. in de ?er.nC}lt.

•'.-.-' . h.ui reeds

haven quam, reeds ecnige enüPel benchtvan
demeeue fchepen \ an on/e vloot desSchry-

aldaar 7

/ \

V-A V IT K O "N I TV G ■ J

\f, z VMB 0 $? ,

_ ^1 <■ A I V » 6 -. Tl>- H "* K" /

**"*>,- ,>>v / ■

,ypü ÏUTUA

f E / M 3 £ B I ^fe

A 3Viw " \ >iT±

■'W

^N^rf

,wr' ?,.,.

D I

O

I N D

H

Z r. e

N êEuwe Caaiti

Kaap nx Goede Hoop

f.nt ZUYDT.RDEEL VAN

Ar r i c jv

Tr Amsterdam, sy
Ïaltha;ak Lake matst,

KAAP de GOEDE HOOP.

kldaar aangeland, en na gehouden
ververfchings-tyd , welke ge-
mccnlyk i of 3 weken duurt, na
Batavia en Ceylon afgevaardigt
waren. Deze hadden brieven van
de Directeurs of Bewindhebbers
der Ooll-Indifche Compagnie, uit
Amftcrdam voor den Gouverneur
Willem Adriaan van der Stel me-
de gebragt , waar in gelyk van de
andere belangen der Compagnie,
al/,00 ook in 't byzondcr van my
kennis gegeven was.
Verlangt Als vervolgens myn Kapitein,
véïttaSb bovengemelde Adriaan Bogart,
een man, die wegens zyne vernuf-
tige fcheeps-direftie , grondige
kennis der zee-vaart , lull tot le-
zen van goede en nuttige boeken,
en daar benevens vroom en godza-
lig leven wel verdient , dat ik vari
hem gewag maak , met zyn On-
derkoopman, Hendrik Trip, na
land was gevaren , om zyne aan
den Gouverneur houdende brie-
ven, die hy in Amilerdäm had
öntfangen, over te geven, en met
eenen zynen gelukkigen komfl be-
kent te maken , vraagde deze ten
eerflen na myne toelland ; en
wanneer hy verflond, dat ik God
lof, nog in goede gezondheid
was, gaf hy aan den gemelden Ka-
pitein bevel , dat hy zich ten eer-
ilen weder aan boord begeven, en
my by hem brengen zoude.
Zulks zegt De Kapitein voerde dit bevel
menhem. ^on(jer ty^ verzuim uit , quam aan
het fchip , en bragt my de aange-
genarne tyding, dat ik my ten eer-
llen tot den Gouverneur begeven
moeft. Want vermids hy reeds
T4 dagen had geweten, dat ik ko-
men zoude , verlangde hy zeer ,
dat ik by hem quam, om met my
re fpreken; daar by voegende,
dat de Gouverneur het zeer qua-
lyk had genomen , dat hy my niet
ten eerllen met zich gebragt
had.
stapt aan Derhalven maakte ik my ten
ecrfle klaar , en trad met hem in
onze floep ; wanneer ik echter
voet op het vatte land en in het
I. <Deel

land.

49

zand zette , dacht ik daar by oril
myne fchuldige plicht, acht«
volgens dewelke ik mynen God
voor de goede krachtdadige by-
ftand en trouw-vaderlyke genadi-
ge hulp , Itaande de reis my en
myne lieve Reigenoten beflendig
bewezen, hert-grondig en oot-
moedig dank te zeggen , oneindig
gehouden was.

Na dat ik mynch Kapitein had
verlaten, ging ik langzaam voort,
en dankte God in myne gedach-
ten; ik bad vervolgens ootmoe-
diglyk, dat hy my in dit Hei-
denfeh land Ook ïii zyne heilige
befcherming nemen wilde , en
niet toelaten dat my eenig onge-
luk , voornamentlyk dat myne
Ziel fchadelyk zoude können zyn,
mogte overkomen.

Onder zulk ootmoedig en yve-
rig fmeken , ging ik il'il voort ,
quam eindelyk in de Veiling,
waar in de Gouverneur en andere
hoge Bedienden van de Compa-
gnie wonen. Wanneer ik aan de
woning van den gemelden Gou-
verneur quam, liet ik my door
eert zwarten Haaf by hem aandie-
nen, en wiefd ten eerllen ter ge-
hoor toegelaten;

Na afgelegde plichtplegingen
en ter hand geltelde brieven,
welke ik van den Burgcrmeeiler
van Amflerdam , Nicölaas Wit-
fen, van dert Heer Hartzoeker
uit Dufleldorp, en vatt den Baron
Van Krofik uit Berlyn , aan den-
zelven hadde rhedegebragt , be-
tuigde de Gouverneur my met
Veel woorden , hoe lief hem my-
ne komll was , dafigezien nu ie-
mand uit Holland of Europa was
gekomen, Waar mede hy zyne le-
dige uuren zoude können door-
brengen ; daar by voegende , dat
alle andere, voor my aldaar aan-
gekomen , enkelyk en alleen om
haar profyt, en niet om het merk-
waardigile te bezichtigen, die reis
gedaan hadden.

Hier op vraagde hy my ,• of ik

liever eenzaam en Uil , of in ge-

G zel-

Zjrhe

dankzeg-
ging tot
God.

Laat zich
aandienen.

Wierd wel
öntfangen.

Voorftel
des Gou-
verneurs.

SO

zelfchap

BESCHRYVING van de

Brengt den
Schryver
in de Com-
pagnies
Tuin.

hem daar.

van andere menfehen
wonen wilde? En hem rondbor-
ftig en openhartig geantwoord
hebbende, dat als het zyn kondc,
en 'er bequame gelegcntheid was,
ik zekerlyk liever een/aam en flil,
als onder het gewoel en getier
van het volk te wonen zocht, ver-
mids deze levcnswys met mync
verrichtingen beft overeen quam,
vond de gemelde Gouverneur
zulks goed , liet ten eerften door
zyn Haaf zyn rotting en degen
brengen, en ging alzoo onder
Trompet ten-gefchal met my door
de wacht uit de Vefting.

Hy bragt my in den zeer be-
roemden groten fchonen Tuin
der Compagnie , waar in een net
gebouw met grote en aangename
vertrekken was. Hy liet alles
openen, en zeide, dat vermids
deze plaats tot zyn vermaak dien-
Logeert de , hy my ook een woning daar
in wilde vergunnen, teneinde ik
niet alleen het vermaak van den
Tuin nevens hem zoude hebben ,
maar dat ik ook mvn wenfeh ,
door Uil en eenzaam te leven,
krygen mögt ; en door dien by
gewoon was, om zeer dik wils al-
daar tafel te houden , waar toe
een nette en bequame grote keu-
ken daar nevens gebouwt was,
zo kondc ik my nevens hem en de
/\ ncn insgelyks daar van bedie-
nen, 't. welk my te beter zoude
komen , om dat de burgers maar
geld van de vreemdelingen en ta-
fel-genotcn zochten te pcriVen.
c,nt Wyders liet hy aail .den Tuin-

licm veel / , J , ,

vryheid. man bevel geven, datlry, nog ie-
mand van '/uk toegevoegde Ha-
xen de iloutheid /ouden gebrui-
ken , om my eenige vruchten,
w elke die ook zouden mogen zyn,
als zy rvp w aren , te w\ geren, of
te beletten dat ik 'er zoo veel als
ik tot myn gebruik zoude van no-
den hebben, mögt afplukken en
genieten. Daarenboven gal' hv
aan den Haat', die over het huis
was gefielt , en aan de llavin , die
het keuki n-w eik moeit doen ,

mondeling bevel, dat zy my zou-
den oppaïlen , en doen dat ik
haar zoude gebieden, gelvk z\
dan ook dit bevel in den beginne
getrouw naquamen; dog nader-
hand zeer dikmaals vergaten, zoo
als ter zyner tyd zal bericht wor-
den.

Hier by bleef het nog niet; hy siaatecu
gafmy volkome vryheid, om na een p!ans t0

P / : J .' obk'rveren

bequame plaats om te zien , alwaar voor.
ik myne inftrumenten zoude kön-
nen oprechten , en gevocglyk ge-
bruiken ; daar by voegende , dat hv
gaarne zoude zien dat zy of naby
de Kaap, of by een van zyne Bui-
te-plaatzen opgerecht waren , ten
einde hy zelf by ledige uuren het
vergenoegen zoude können heb-
ben , om cle Obfervatie by te wo-
nen; waar by dient aangemerkt
te worden , dat men niet alleen
dit ccrftgcmelde Luft-huis tot zyn
vermaak had gebouwt, maar dat
men 'er ook een aan het zooge-
naamde rond bofchje , een groot
uur van de Vefting, en den aldaar
voor de Illuftrc Compagnie aange-
legde luit-boom en wyngaarden,
aan hem tot zyn vermaak inge-
ruimt had.

Wanneer ik hem eenige dagen Staat den
daar na te kennen gaf, dat na b\
de Kaap na een bequame plaats aan.
had gezocht, maar dat ik 'er geen
had gevonden, ten zy men aan de
zoo genaamde waterplaats, welke
achter den Leeuwen-berg legt, en
alwaar voor dezen een vierkant
bolwerk is geweeit, zoo als ik uit
de overblyfzels zien kondc, een
hutje oprechte, en die plaats met
palhTaden afperkte, teneinde ik
myne dingen by nacht daar in
zoude können beu aren ; en ook
het vee , als paarden, oilen, bok-
ken, fchapen, enz. daar by niet
komen, en de opgerechte en
nacht en dag Haan blyvende in-
ftrumehten omver werpen, ja
moedwillige menfehen de/.elvc
Helen of vernielen zouden kön-
nen. Hier op gaf hv my tot ant-
woord , dat de orders welke hv

van

KAAP de GOEDE HOOP. 51

van de Compagnie had ontfangen,
wel behelsden dat hy my een Ob-
fervatorium zoude laten bouwen ,
dog dat de korten hier zoo hoog
liepen, dat het geen ik wilde heb-
ben, ontrent 1000 florcnen zou-
de bedragen ; weshalvcn hy dien
zelven middag, na dat ik de maal-
tyd met hem had gehouden , met
my na het ronde bofchje ryden
wilde , om te zien of daar een be-
quame plaats zoude te vinden zyn;
het welk zoo zynde , noodwen-
dig oorzaak zoude zyn, dat ik de
aangewcze woning verlaten, en
met zak en pak derwaards zoude
hebben moeten trekken ; edoch
konde hy my verzekeren , dat al-
daar al zoo vergenoegt en nog
veel eenzamer zoude leven kön-
nen. Zo dra als de middag-maal-
tyd geeindigt was, gingen wy in
zyne koets zitten , en reden nä
het gemeld rond bofchje. Ik zag
rondom, ging op het huis , en na
de tegen over leggende onbe-
bouwde hei, maar bevond weder-
om dat de hoge Tafel-Duivels en
andere bergen ons in den weg
ftonden , en het gezicht van den
Horizont benamen.
Des Schry- Wy keerden derhalven onver-
flag! DOr" richter zake na de Kaap, wanneer
ik gelegentheid nam te zeggen,
dat vermids het bouwen van een
huis zoo hoog zoude komen te
ftaan, ik my alzoo op een bol-
werk in de Veiling begeven, en
myne inftrumenten aldaar oprech-
ten wilde , alzoo de bouw-mate-
rialen en handwerksluiden reeds
daar in waren * en ook wyl myne
inftrumenten door de daar by
ftaande wacht beter bewaart zou-
den zyn. Dit voorflel behaagde
hem wel , en hy voegde daar by ,
dat hy het bolwerk , Buren ge-
naamt , wel het befte en bequaam-
fte daar toe oordeelde, om dat
het een veel vryer Horizont had
als de anderen; aangezien het
zich diepft in zee ftrekte , en van
de naby gelege bergen bevryd
was. Dit wierd ook aldus be-
/. "Deel,

Vertiere
bfcleefthcitl
van den

vonden, maar de Leeuwenberg
benam my den ondergang van de
lierren, en de wacht had weinig
zorg voor myne inftrumenten ,
zo als de ondervinding my daar
na geleert heeft.

Om niet met ftilzwygen verby
te gaan de beleeftheid van den
Gouverneur» welke hymy ver- Gouver-
der by de eerfte opwachting liet ncur"
blyken, zal ik die met korte
woorden hier by voegen. Uit de
ecrltgemelde Tuin van de Com-
pagnie , alwaar hy my een woning
had aangewezen , bragt by my by
een van zyne goede vrienden , in
het huis van den Secretaris van de
Weeskamer en Zieken-troofter
Albert Koopman ; alwaar ook op
zyn order, terwyl ik met hem
een glas brandewyn dronk, en
een pyp tabak rookte , de Onder-
koopman en Garnizoens Boek-
houder, Jakobus Cruze , komen
möeft ; aan wien hy zeide , dat
hy my ter middagmaaltyd zoude
houden, en vervolgens met my
na het fchip varen zoude , dat hy
ondertuflehen een Ordonnantie
zoude vervaardigen * en by hem
brengen om dezelve te tekenen i
inhoudende, dat myn Kapitein
niet alleen myne inftrumenten
zoude laten volgen, maar ook den
voorgemelden Nicolaas van Wil-
lich , uit Hamburg geboortig, die
my gedurende de reis opgepaft had,
en voortaan myn Mede - obierva-
tor zyn zoude, gelyk dan zulks
ook nog dien zelven dag gefchie-
de , en zonder de minfte tegen-
fpraak ter uitvoering gebragt
wierd.

Ten einde ik ook zoude geruft De Schry-
konnen zyn , door wat vaartuig ^ j^f
en door welke perzonen myne in- aan land.
ftrumenten uit het fchip na het
aangewezen logement zouden
worden gebragt , gaf hy eindelyk
ook bevel, dat de Land -^ floep, die
onder den Equipagic-meefter Jo-
han Brommcrt ftond , ons beiden
aan het fchip zoude brengen, de
inftrumenten in nemen en aan het
G z land

52 BESCHRYVING

VAN DE

ver

land voeren; waarna de matro-
zen, welke op die Hoep roeiden,
dezelve na mvn logement dragen,
en mv Eet bewaring overgeven
vonden, zoo als dan ook wcrkitel-
lig gemaakt wierd.
Des Gou- ^ Welke gedachte ik bv zulken
vemeurs goeden aanvang en gunilryke ont-
dngjëns moeting van dezen Heer Gouver-
den Schty- ncur had , zulks laat ik den Lezer
zelf oordelen. Waarlyk ik meen-
de, dat ik bv een tweden Mece-
nas was gekomen; 'daarbenevens
verbeelde ik mv, dat de aan de
Kaap wonende Europeanen meelt
onverllandigc en ichraapzuchtige
menlchen moeiten zyn, die of niet
wiften, hoe met zodanigen min-
nelyken en vriendelyken Heer te
leven , of ten miniten door onver-
Hand , gierigheid en andere za-
ken, daar ontrent belet wierden,
Dcrhalven geloofde ik alles, dat
zyne lieftallige redenen my voor-
(telden, en zyne ongemene bc-
leefthcid aanbood. Ik wierd daar
in te meer gelterkt, om dat ik
voor de eeritemaal van hem af-
fchcid nemende, hy myzeervrien-
dclyk te kennen gaf, dat het hem
zeer aangenaam zoude zyn, wan-
neer iiv dagelyks by hem quam, en
hem van mynen toeiland kennis
gaf door dien hy als dan gelegent-
heid zoude hebben, om te we-
ten , waar in hy my eenigen dicnlt
zoude können doen, aangezien
ik als dan gevocglyk konde voor-
Itcllen , wat ik nodig had, of waar
over ik oor/aak had te klagen, als
welk laatlle hy ten allen tyde zeer
gaarn /.oude zoeken te beletten en
te verhelpen.

Deze aanbieding zeg ik fterktc
my in liet gevoelen, het welk ik
van hem opgevat had j En wierd
ik nog meer daar in aangezet,
wanneer ik vervolgens zoo als hy
mv had voorgellagen, dikmaals
by hem quam, en hem om raad
\ i i is Ie, al/.oo hy mv niet alleen
Wed i bezocht, ook by gelegent-
hcid de moeite nam om myne ob-
fervatien pcrzoonlyk by te wonen.

Dat niet
lang duur-
de.

Ja ik kan met waarheid zeggen,
dat ik zoo lang als het geluk my
defzelfs hoge gunlt en genade ver-
leende, nooyt onverrichter zake
van hem gegaan, of t'eenemaal af-
gewezen ben.

Dog dit duurde nauwlyks een
half jaar, zoo als ik hier nauitvoer-
lyker verhalen zal. Ondertuf-
ichen viel zyn haat op my, om
dat ik zoo dikwwls niet meer by
hem quam, en alle de ordentlyke
Bedienden der Compagnie, geen
verllag deed van het geen ik ver-
richtede. Want vermids defzelfs
orders maar behelfden, dat hy
my in alles zoude behulpzaam zyn
en hem niet bevolen was , en ook
niet pafte , dat hy my in myne
verrichtingen, die in 't openbaar
en onder den vryen hemel in 't by-
zyn van vele menfehen in de vef-
ting gelchiededen , vraagde , of
examineerde , zoo oordeelde ik
zulks voor onnodig. Vermids ik
daarbenevens met ter tyd ge-
waar wierd , dat defzelfs eerite
voorgevingen valfch , en de men-
fehen, die aan de Kaap woonden,
juilt zoo dom niet waren, maar
dat 'er ook geleerde Hollanders
en Duitfchers wierden aangetrof-
fen, waarmede naderhand tame-
lyk in kennis geraakte, welke ech-
ter allen van hem veracht wier-
den, daar benevens hy ook een
gantfeh ander leven leide, als hy
zich uiterlyk geliet,zoo begon ik,
hoewel wat te laat , tot andere
gedachten te komen; hield my
zoo als het fpreekwoord zegt , by
myn leefl:, en bemerkte , dat ik
door een byzondere fchikking
Gods geregeert moeit zyn, dat
ik van den beginne af een ltil en
eenzaam leven verkozen had.

W anncer ik my eindclyk ook n<= sduy>

n. j • ver myd

vaneenige van zyne onvcrltandi- den Gou-
ge Lievelingen niet wilde voor Temeur.
den gek houden , en opcntlyk
uitlachen laten , heb ik langza-
merhand haar gezelfchap en de
ommegang van den Heer Gou-
verneur zelf zoo veel mogclvk,

ge-

KAAP de GOEDE HOOP. 55

Naturel
van den
Gouver-
neur.

gemvd, wel wetende, dat nadc-
maal ik aan den meergcmeldcn
Burgemeefter van Amllcrdam,
den Heer Nicolaas Witfen in zyn
faveur gefchreven, en dcfzelfs be-
sondere vriendelykhcid jegens my
naar waarde en mogclykhcid ten
hemel opgeheven , en voor 't ove-
rige het een en ander tot zyn lof
aangehaakt had, hem verder aan
myn gezelfchap en bezoek niet
meer gelegen was.

En zoo was defzelfs inboril,dat
alles wat hy deed, maarinuitcr-
lyken fchyn belfond , gelyk ter zy-
ner tyd wydlopiger blyken zal.
Jegenswoordig zeg ik alleenlvk ,
dat in plaats hy voor dezen alles ,
dat ik verlangde, guniliglyk ver-
leende, en op order van de Com-
pagnie ook het nodig houtwerk
tot oprechting van myne inilru-
menten, nevens andere hulpmid-
delen gewillig geven liet, ik niets
meer van hem konde verkrygen,
na dat ik dien brief aan den gemel-
den Heer Burgemeeiler Witfen
afgevaardigt had.

Tot voorbeeld zal ik maar in 't
kort melden , dat hy my met een
wiflelbrief, die ik van zekeren
ver wetens George Munch , Koopman in
Amfterdam op order van myn
Heer Principaal, ontfangen had ,
zodanig plaagde , en liet lopen , dat
ik naderhand nooyt betaling daar

Veroor-
zaakt
m oeyly le-
be id aan
1 Sehr
■ wegens
een wiflel-
brief.

moeit zenden ; derhalvcn ging ik
by hem, en verzocht hem, om
zooveel geld, als die wiflelbrief
bedroeg, te betalen, om dat hy
het op die wys niet hoefde over
zee te wagen, en daar benevens
verzekert was, dat het zelve in
Amllcrdam ten eerilen weder
zoude betaalt worden, maar ik
ontfing tot antwoord , dat hy geen
geld aldaar van noden had, wy-
zende my deiwegen by den Equi-
pagiemecitcr Johan Brommert,
en deze weder aan den Gouver-
neur. Ondertuilchcn als ik 1.5
percenten alzoo 100 guldens op
myn wiliclbrief had willen verlie-
zen, zoude ik liefhebbers genoeg
daar toe hebben gevonden ; maar
vvyl ik valt meende, dat het geld
over een jaar evenwel zoude ko-
men, 't welk echter niet gefchied
is, zoo had ik weinig lull daar toe
enwierd ik alzoo met woorden
van hem gelpyfl , zonder dat ik
geld van hem krygen konde.

Om andere verdrietelykheden De Schry-
verby te gaan ; hy heeft my nog- Y3 ?
tans onder lchyn van byzondere ken.
vriendichap , maar tot een gantich
ander en contrarie oogmerk, een
emmer met Kapiiche en van hem
zelven geperiten wyn vereert ;
dog de oorzaak of rede van deze
fchenkagie was om een zaak, waar
in hy my zocht te wikkelen,

op krygen kon. Deze Koopman waar toe ik echter geen luil had.
zond my een VV iflelbrief van eeni- Namclyk eenige verfchillen , die

ge hondert guldens , welke ik op
zynen naam aan de Kaap de Goede
Hoop trekken, en den geen we-
der aan hem adrelVeren zoude,
die dezen zynen wiiVelbrief zoude
aangenomen en aan my betaalt
hebben; met de valle verzeke-
ring, dat hy na zicht van mynen
wiiVelbrief den Toonder van den-
zelven ten eerilen wederom beta-
len zoude , wyl het geld uit
Duitfchland reeds in zyne handen
was. Nu will ik wel , dat de Gou-
verneur dezen koopman kende ;
daar benevens was my niet onbe-
wull , dat hy geld na Holland

hy met de voornaamile burgers
had , en die ontrent 6 maanden ze-
dertmyne komll verborgen waren
gebleven , quamen nu uit te her-
oën ; hebbende hy dezelve aan de
hoge Indifche Regering te Bata-
via , en daar na by de Compagnie,
of defzelver Bewindhebbers in
Holland zeer elendig uitgefchil-
dert, en aan die Heren zeer lclyk
voorgellelt. Hier door meende
hy my of in dezelve te wikkelen, of
ten minilen op zyne zyde te bren-
gen, ten einde ik wederom van hem
zoude fchryven, en door myne
onzvdige brieven een goed en na-
y G 3 druk-

Waarom
het ge-
fchiet.

5+ BESCHRYVING van de

drukkclvk getuigenis by/.yne ho-
ge Principalen vcritrckk'cn ; maar
ik had daar toe geen byzonderen
lult, om dat ik niet nodig oordecl-
De haat Je, het vuur tebluilbhen, 'twel-
Gouvct- kè my niet brande , en ook om dat
ncurneenr de /aak my toenmaals nog onbe-
kent was , als waarvan iknooythad
horen fpreken, veel min dat ik dit
of dat had pryzen of laken kön-
nen. Door zodanige weigering
echter wierd de haat dagclyks hef-
tiger,en heb ik de oude gèhegent-
heid nooyt meer van hem kön-
nen winnen.
Des Schry- Meelt heeft my echter by hem
ulr fout gehaat gemaakt , de nieuw aange-
aandeKaap flcldc Land-drolt , Johannes Star-
renberg, zyn geweze Secretaris,
die naderhand een ï'yke weduwe
getrouwt hebbende, zyn dicnil
verliet, en een geruimen tyd, als
burger leefde, tot dat eindclyk
het misnoegen tuiTchen hem en
zyne cergierige vrouw of liever
zyn cige hovaardy hem aanzette,
om op nieuw dienil te zoeken, en
dit honorabel en profytelyk ampt
aan te nemen. De burgers waren
over deze bevordering alle ver-
heugt , en wenfehten hem geluk,
zich verzekert houdende, dat wyl
hy aldaar zelf burger gewccitwas,
hy wel wilt, hoc het met den bur-
fland gelegen was, en zich vleijen-
de met deizelfs oude oprechtheid
en trouwe vriendfehap , hoewel
vergeefs , gelyk ter zyncr tyd zal
worden aangewezen ; vertrou-
wende hem daar benevens meer,
dan zy aan eenigen ! ,and-droft
voor hem ooyt gedaan hadden,
wanneer de uitgang echter kort
daar na wees , dat zulks tot haren
groot Hen fchade en uyterfte be-
derf gedyde.
Dcsiclft Daarenboven washy bcqu.nm
genoeg , om deze bediening waar
te nemen, aangezien zyn eige na-
turel nevens het naarilig doorbla-
deren van geleerde fchriftcn , en
de lange ondervinding by zyn vo-
rig ampt , hem bcquaamheid ge-
noeg lud den können geven , als

tof.

al het uiterlykc van zyn wezen, de
gewoonlyke minnelyke omme-
gang met de menfchen,en de voor-
heen met zyne even-burgers ge-
pleegde vertrouwenthcid daar toe
niet hadden willen helpen. Deze
had ook zeer gemeenzaam met
my omgegaan , en mync vriend-
fehap gezocht ; is ook dikwyls by
my gekomen , en ik by hem , en
heeft zich als een oprechte vriend
gehouden-; zoo dra echter de bo-
vengemelde zaak quam uit te ber-
iten , en de klagten nevens de kla-
gers aan den Gouverneur door
zyn broeder van Batavia overge-
fchreven wierden , kreeg de ge-
melde Land-drolt, niet alleen met
by de kop vatten, gevangen zet-
ten, ondervragen enz., veel te
doen , maar wierd ook , wyl hy
zich verbeelde , dat daar door een
ryken buid te halen was , en dat
daaf onder zyn tarw bloeide , veel
hovaardiger, als hy geweeit was ; Verandert
de oude vriendfehap veranderde J]'1 hovaat-
hy ontrent zommigen in een bit-
teren onverzoenlyken haat ; ande-
ren hielp hy ver volgen, andere zag
hy met den nek aan, welk alles, wyl
het loutere tekenen waren van
zynen voor de deur (taanden val ,
een iegelyk billyk heeft doen oor-
delen, dat die met den ecritcn vol-
gen zoude.

Ik wil my echter hier niet inla-
ten, om omuandig te vertellen, wat
eigcntlyk de zaak is gewccfl , of
wat 'er by voorgevallen is, als
zynde dit reeds hier boven ge-
fchied ; ik zal allecnlyk in 't kort
daar van aanroeren, dat hy zeke-
ren namiddag in de Maand van
Maart 1706. my onder de poort
\ an de veiling ontmoete , met
voornemen,, om my te bezoeken,
en volgens 's lands wyze een pyp ta-
bak met my te roken. Met dit
voornemen gingen wy na myn
aangename tuin-woning ; onder-
t ullchen quam hem onder wege te
binnen, om y\ne vriendinne, die
niet ver van m\ woonde, ge-
naamt N. Yictorin,aan te fpreken,

en

KAAP de GO

en verzocht my , om hem der*-

Waards gezelfchap te houden ; het
welk ik ook te minder weigerde,
om dat het dicht by m\ n huis was-,
en hy maar een korten tyd meen-
de te vertoeven, en om dat ik ni\
daar benevens verzekert hield ,
dat ik met een op rechten vriend
te doen had.
Byzondcr Naauwlyks hadden \vy voet in
ck- huis gezet , en gaan zitten, of
men prelentcerde ons een koele
dronk wyn en een pyp tabak, ter-
wvl de gemelde Jufirouw Victorin
den Land-droil vraagde, wat
hem van de bewulle zaak turïchcn
den Gouverneur en de burgers
dacht r Edog deze antwoorde
daar op gantïch vernuftig, dat hy
daar van nog niets konde zeggen;
dat de zaak naamver moeit wor-
den onderzocht. Waar op zy ten
eerften hervatten, dat zy voors-
hands wilt, dat dit een zaak was,
die een ryken Land-droft maken
zoude.
Hoc de By deze vvoordewiffeling zat ik
Schgl? rïil ' en luifterde maar; onder-
droeg, tuflehen antwoorde ik op hetlaat-
fte, dat zy den rekening buiten
den waard maakte ; aangezien de
zaak my voorquanij dat waanneer
ze niet omzichtig wierd behan-
delt, dezelve wel van een ryken,
een armen Land-droft maken
kon, dog den Land-droft, die
my vraagde waarom ? gaf ik tot
antwoord, dat ik de reden wel
aan hem alleen maar niet in 't by-
zyn van andere menlchen zeg-
gen en openbaren wilde, leggen-
de daar op myne pyp neder , Itond
op, en ging na myn huis; waar
op hy hieuwfgierig om te weten ;
wat my mögt bewegen, om zulks
te zeggen , my op de hielen volg-
de , en by my quam.

/yneopt:,- Wanneer hy was gaan zitten, en
Jertige re- my Qnder een ^y ^.^ efl ^

glas wyn na de oorzaak vraagde,
zeideikhem, dat de Compagnie
een zoo grote magtige ryke Colo-
nie , met zoo veel kollen aangelegt ,
en tot nu befchermt,zekerlyk niet

EDE HOOP. 55

om den Heer Gouvcrneut te
grond zoude laten gaan, alzoo zy
eerder locn meer andere Gouver-
neurs koude bekomen, als een cc-
nig wel gezeten en ryk gegoeden
en \ oor de Compagnie zoo nutti-
gen burger, zonder koften, moeite
enz., weder hier krygen. Daar-
enboven waren het de voornaam-
ftc, die zich alle tegen deze Re-
gering hadden gekant, en niet de
flechtfte burgers, welke dan ook
zonder twyffel wel zouden weten,
hoe ver hare voorrechten, dooi-
de Illuftre Compagnie aan haar
verleent, zoo als ook die van den
Gouverneur ftrekten, en dierge-
lykc redenen meer , welke ik te-
gen swoordig met ftilzwygen ver-
by gaa.

Het antwoord van den Land- Word ver
droit was voor ditmaal , dat ik worPBn-
blind in de zaak, en miflbhien met
vooroordeel in genomen oordeel-
de , om dat ik nog gene papieren
daar van gezien of gelezen en daar
benevens met niemand dan met
de partyen van den Heer Gouver-
neur deswegen gefproken had;
edog wanneer ik tegenwoordig
met hen wilde gaan , of eens by
hem komen, dat hy gewillig en
bereid was, om my de zaak in
queftie te laten zien en lezen,
waar uit ik als dan wel haaft zoude
zien , hoe qualyk en verkeert myn
oordeel gegrond was. Waar op
ik hervatte , dat alzoo ik in deze
gantfche zaak oneenzydig was , ert
met deze nog met gene party in
dit ftuk iets uitftaande had , ook
met niemand daar over had ge-
fproken , ik ook geen vermaak
nam , om zodanige fchriften , als
die my niet raakten , te lezen ; ten
einde om verder buiten verant-
woording en alle achter-docht te
blyven.

Dit gefprek , tufTchcn ons beide
en in myn kamer gehouden, was
nauwelyks geeindigt, of de Land-
droft begaf zich tot den Gouver-
neur, om zulks van woord tot
woord aan hem over te brieven ;

en

56 BESCHRY VING vande

en miiTchien voegde hy dingen
daarby, die ik nooyt gedroomt,
veel min ge/egt heb , waar door
hy mv bv hem in een oaverzocn-
lyken haat bragt , en alzoo tegen
de plicht van een vriend handelde,
waarentegen myne openhertige
mening alleen ïtrcktc, om hem te
erinneren , dat hy omzichtig te
werk gaan en zich in geen gevaar
iteken zoude,
verhaal Nog eene zaak , die hoewel ze

bttond ^e7e en ty Scvo'g my ook nict
!•].' raakt, kan en wil ik niet vergeten,
ten einde om na vele verdrietige
vertellingen , ook iets vrolyks en
lachenwaardigs in te laten vïoejen,
en daar door het geduld van den
lezer , reeds zoo zeer getergt , te
behouden. Johan Henrich Bou-
man,uit Ditmarfen geboortig, had
een weduwe getrouwt , die nog
vryfter zich in Holland , zoo men
zegt, op een fchip van de Compa-
gnie had verfcholen , en alzoo na
de Kaap van de Goede Hoop ge-
varen was ; haar vryflerfchap zou-
de onder wcge fchipbrcuk hebben
geleden , om dat wanneer zy met
haar eerlle man bruiloft hield, het
kind vroeger ter wereld was ge-
komen, als men zoude hebben
können rekenen , dat hy dezelve
weüiglyk hy gewoont had. On-
dertuflehen zoude daardoor toen-
maals een groot misnoegen zyn
ontdaan , wyl men zegt dat de
man geweigert had, het kind voor
het zyne aan te nemen ; zulks was
echter naderhand vergeten , en
met den eerllen man als uitgeitor-
ven. Bv liet ander huwélyk, te
weten, mei defl gemelden Mier
liouman, was die zaak nog meer
in vergetelheid geraakt , om dal
deze een vroom , eerbaar en
dienlh aardig burger was, /vndc

/(Ke naderhand ook tot vtt«
fcheide burgerlyke eerampten ge-
vordert , en onder anderen ('om-
millaris van de huw el) ks zaken ge-
worden, welke ampten hy alle
mei byzonderen yver waargeno-
men heef! , gel) k hy dan ook gedu-

rende mvn verblyf alhier, hoewel
zonder voorafgaande ordentelyke
benoeming , en alleen uit welge-
vallenen byzondere genegentheid
van den Gouverneur, Wilhem
Adriaan vander Stel, tot de waar-
digheid van Burgermeeiter zelf
verheven is.
Na dat echter deze zyne vrouw, Waaruit

i ~ u u ^ tj hetverfchil

eer en alvorens hy nog het Bur- ipr00t.
germeefters-ampt kreeg, met een
kleermakers vrouw, welkers man
Hendrik Meyboom genaamt w as,
in harde woorden geraakte , had
dezelve haar onder anderen ook
Verwerten , het geen ze op het
fchip had uitgevoert, en het welk
zoo zy zeide,aan alle de Inwoners
van de Kaap de Goede Hoop be-
kent was , en haar voor een hoer
gefcholden, 't welk zy echter niet
kon verdragen , om dat de zaak
veroudert, het kind gcllurvcn,en
de maagfehap, zoo als het fpreek-
woord zegt, een einde had, en
haar man daarenboven by den ge-
melden Gouverneur in byzonde-
re gunit Hond, zoo dat zy wakker
weder van zich beet ; waar door
zy echter, wyl de kleermakers
vrouu^ niet op haar mond gevallen
was , maar oly in het vuur goot.

Dienvolgens en om deze fmet
af tewryven, vcrklaagde zy den
fnyder en zyne vrouw beiden by
den Independent Fiskaal Jan Ble-
fio , als zodanige , die haar eer
hadden te na gefproken. Ver-
mids nu de gemelde Heer Bou-
man een man van een goed gedrag
was, en voornamcntlyk by den
I leer Gouverneur in een goed
blaatjen Hond , wierd de /x\.\k

r gcmakkclyk en met weinig
moeite aan den Raad van Juflitic
gewezen.

Dit Collegic nam de zaak van Word rg-
dcu HeerBouman, alsonfchul-
ilig, zich zeer vaardiglyk aan.
Ten dele wyl zy wiiten , dat de
I leer Gouverneur zulks gaarn
/oude zien, en ook vermids vele
van hen met hem in andere Colle-
gien moeiten zitten, die by gc-

v<J»g

57

tte, of
2 voor
nde te
vc een
Cabel-
lyk en
ccrlyk

lingen Word vol*
'cllOOn *">**«•

dezcl-
iar dai
.in den
m, en
»ieden,
en bil-
y zich
enne-
vonnis
3ragt ;
vrouw
r helpt
naam
een o-
ar eer
;rs van

sgent-
ntfchc
-mr en
fs uit-
len te

e en

lina-

is.

ft is ge-
ugeezen.
van at
bben ge-
■ tot het
bewo'

KAAP de GOEDE HOOP. 57

Vonnis.

om aan het gemelde

volg meenden deel aan def/.elfs
ten toonstelling te hebben. Dien-
volgens deden zy den Kleerma-
ker met zyn vrouw voor zieh ko-
men, en verwezen haar, dat zy
beide blootshooft op de blote
knien God en de Juflitie wegens
de laftcring om vergiffenis zouden
bidden. Edog vermids zy daar
toe niet konden vcritaan, en zy
hare ware woorden niet in den
hals halen wilden, wierden zy in
de velting by de kop gevat, en
elk byzonder in een vertrek gezet,
tot dat zy eindelyk genoodzaakt
wierden ,
vonnis te voldoen
-?rC,!c^r. Wanneer nu de dag, tot deze

»Cr IS Giitir | • 1 ii

herroeping beltemt, aan quaam,
en de klok geluid wierd ; begaf
ik my na de velling, om daar van
ook ooggetuige te zyn. Ik vond
daar een talloze menigte van volk,
daar onder ook den meergemel-
den Heer Bouman. De Kleerma-
ker en zyne vrouw wierden uit
haar gevankenis gehaalt, en ik
was niet weinig ontftelt, wan-
neer ik zag, dat die vrouw nog
een klein kind op hare armen en
aan haar borfl had , 't welk men
haar echter niet af nam, maar
haar vraagde , of zy nu genegen
was , om aan het vonnis van den
Raad te gehoorzamen. Waar op

woordi»

zy weder vrypoftig hervatte, of
de Kdelc Raad van Juflitie voor
God en de menfehen meende te
verantwoorden, dat dezelve een
openbare hoer, die in hctCabel-
gat had gezeten, wilden ecrlyk en
zich zelvcn daar door onccrlyk
maken.

Na cenige woordewifTelingcn Word vol-
vermaande de Klcermaker,fchoon trokken-
hy met zyne vrouw een en dezel-
ve ftraffe moeit lyden, haar dat
v v zich maar aan den wil van den
Raad zoude onderwerpen, en
doen wat dezelve zoude gebieden,
fchoon het juift niet recht en bil-
lyk fcheen. Daar op liet zy zich
bewegen ; zy knielden beiden ne-
der, en deden het geen het vonnis
van den Raad met zich bragt ;
waar by de Kleermakers vrouw
onder anderen zeide ; Daar helpt
tog niets voor, in Gods naam
dan ! 't fchynt wel, dat ik een o-
penbare Cabelgats-hoer haar eer
tog moet geven die zy anders van
niemand krygen kan.

Edog hier van genoeg. Mif-
fchien zal ik naderhand gelegent-
heid hebben, om de gantfche
zaak tuflehen den Gouverneur en
de burgers, nevens defzelfs uit-
gang met weinige woorden te
melden.

V. HOOFTSTUK.

Van de Kaap de Goede Hoop , in 't gemeen ,
nevens des zelfs Geographifche Lengte en
Breedte , en wyders wat wegens de Declina-
tie van de Zeil-fteen aldaar aan te merken is.

Kaap de Goede Hoof) wanneer die is ontdekt. Deszelfs benaming. Wie aldaar eerfl is ge-
tand. Waar men eerfl het anker heeft laten vallen. Hottentotten flaan veel Portugeezen.
Waar door zulks was gekomen. Byzondere wraak der Portugeezen. Aanvang van de
Holland febe Oofi-Indijche Compagnie Hoe zy zi% aan de Kaap in zekerheid hebben ge-

zet, Hoe de Brieven aldaar bewaart wierden Een Hollander geeft aanleiding tot het

I. Deel. H bewt'

58 BE SC HR Y VING van de

pewouen van de Kaap. Vind het land vrugH>aar. Opent z.yne gedachten aan de Ooß-h:di.
Compagnie, word weder derwaards gezonden. Handelt met de Hottentotten Koopt
een /hik lands. Legt een Vefliug en andere gebouwen aan Aanvang tot de Land en
Veld-bouw. Aanlegging van een Colonie. Het land word uitgedeeld. Opgang dezer
Colonie. Word in 4 Colonien verdeelt. Verlening der Oofl-Indifche Compagnie. Gebrek
aan Vrouw s -per zonen. Word uyt Holland vervult. Vermeerdering der menfehen aan de
Kaap. Koop van een ander fl uk Lands. Hoe het Land aan de Kaap gefchapen is. '/ Is
zeer vruchtbaar. Heeft zout en warme baden. Heejt hoge bergen. Heftige florm-w'm-
dea. Doen grote fchade. Hebben ook haar nuttigheid. Waar de Kaap de Goede Hoop

legt. Ver fcheide meningen van de Primus Meridianus. Waar zulks vandaan komt De
Primus Meridianus van de Franfche en Hollanders. I 't r fcheide meningen van de. Breedte
van de Kaap de Goede Hoop. Van de lengte van de Kaap de Goede Hoop. Mening der Franfche
Zendelingen. Mening van Hallejus. Wat de Schryver hier uyt getrokken heeft. IVat lengte
hy heeft gcbruykt. 11 'elke de ware lengte is van de Kaap de Goede Hoop. Haar toe de
lengte eii breedte der plaatzen dienen. Veranderlyke afwyking van de Zylßeen aan de Kaap
de Goede Hoop.

H

Oewel ik had belooft , om u
myn toettand van tyd tot
t\ d bekent te maken, waar van ik
u ook de volkome verzekering kan
geven, dat ik God zy gedankt,
nog by goede gezondheid ben,
zoo zult gy echter niet qualyk dui-
den, dat ik van het Hoofd of
Voorgebergte van de Kaap de
Goede Hoop , alvorens iets als
bovenbeen meld , 't welk echter
in 't toekomende by continuatie
.7an onze gezondheid door nadere
Hoofditukken zal worden ver-
klaart ; edoch met de by gevoeg-
de verzekering, dat myne voor-
gaande en ecrlle belofte nogtans
niet vergeten of gantfchelyk ach-
terwege blyven zal.

\1\ n Verblyf is, zoo als bekent,
. tot nu aan de Kaap de Goede
■ Hoop; waar van bewirft is, dat
dezelve reeds in den jarc 1493
door den Portugeefcbeh zee-held
liartholomeus Dia/, is ontdekt,
welke dezelve met den naam van
C.apo dos tot os Tornicntos ,of ltorm-

hoekdooptt.C Indertuflchenwierd
dezelve door Johannes 11. Koning
.m Porlugaal, Caßo du buoune
ffir,ui(f(Ä\ oor gebergte van dè
goede I loop i' naamt , om dat 'er
ZOO als de Koning /(.iele, nu goe-
de hoop was, dat def/.elfsfchcpcn
11.1 Ooft- Indien zeilen, en met
groten u mil weder te rug zouden
I omen können.
wie aldaar Deze geheld derfde echter

ccril IS ■'■;- . . , ,

rne-L op zich nemen, om aldaar te

Kaap de
pwan

landen, maar keerde, na dezelve
naauwkeurig bezichtigt te hebben
onverrichter zake te rug. Ver-
volgens is de Admiraal Va fco de
Gama derwaards en zelfs verby
gevaren , en heeft in den jare 1 498
by Rio d 'Infante , een weinig
ooilelyker en achter dit voorge-
bergte, voor de eerlte maal voet
aan land gezet , en is insgelyks
met zyn vloot van daar na Indien
gezeilt Wanneer hy echter aan
den Koning Emanttel, welke Ko-
ning Johannes den II. tot de kroon
opvolgde , verflag van zyne ver-
richtingen deed, heeft dezelve
zich ten hoogitcn verheugt daar o-
ver getoont en een nieuwe vloot
derwaards gezonden .

Ondertuflchen hebben dczeKo-
ninglykc Aioten niet derven wa-
gen, om den haven of het voor-
gebergte zelf aan te doen, vre-
zende voor de wreedheid der In-
woners door dien >\ naar het.
voorbeeld van meelt alle andere
Landaarden dezelve voor men-
fcheii-eeters hielden; of ook om
datzy aanbel Robben-eiland, al-
waar 7\ meellaltvd het anker lie-
ten vallen, en huis hielden, al-
w aar ook heden dien dvj; een ou-
de lpclonk voor handen is , die
dvn naam van deze Natie draagt,
waarin zy voor den w ind en regen
fchuildcn , gelcgcntheid genO< j
vonden, om zich van water en
leeftogt te verzorgen, en by ftorm
het land weder te verlaten.

Onder-

u aai
eerft her
ankei hcefl
laten val-
len.

9

DS-

in

11

te
c-
r-

>g

ie

<•,

3-
er

r-

„t Aanvang

, van de

Ie Holland-

n fche Ooft-

'» Indilche

"C Compa-

lt

r-

■y
i-

ït

:n
>e
ï-

3,

.■n

is

p J Hoe zy

zich aan de

ie Kaap in ze-

y kerheid

'J hebben ge-

g zet.

Ie

f-
n

n
ir*

i>

r-
ï-
e

t,

[q Hoe de
brieven al-
H daar be*
>t waart

• wierden,

;t

n

£&^x^^7™r^^ '"'"•'J-'"y """

KAAP de GOEDE HOOI". 59

Hottentot-
ten fl.un
«cd Por-
tugezen.

Waar door
zulks geko-
men was.

Byzondere
wraak der
Portuge-

Ondertuflchen heeft naderhand
de ondervinding geleert $ dat op
het goed naturel van deze Inwo-
ners u einig ilaat te maken is, als
zy op zekeren cyd weder met haar
gantfche Retourvloot daar anker-
den , en water en ander leeftogt
van levendige offen en fchapenvan
het vaite land halen en kopen
moeiten. En om dit te beter in 't
werk te ilellen, en het volk toi het
uitvoeren van dit werk een riem
onder het hert relieken, hadden
zy hunnen Onder-koning Francis-
cus d'Almyda,die gezien hadde,dat
cenige van zyn volk door de
Hottentotten waren te rug gedre-
ven, overgchaalt, dat hy hen bv-
flaan zoude. Dienvolgens ging
hy, verzelt van twee Kapiteins,
en een goed getal manlchap aan
land. Yermids het volk echter
met donderend geweer, zeer wei-
nig of niet verzien was, wierden
zy allen aldaar doodgeflagenj en
moeiten 75 man daar onder hy
zelve, Vermids hy met een vergif-
tigde pvl door de keel was gefcho-
ten, nevens de twee Kapiteins
het leven laten ; om dat deze Bar-
baren, die om een paar kopere
fchoegefpen, die zeer blinkten, te
bekomen , en welke een zeker
matroos hen niet goedwillig wilde
laten volgen, een zodanig getier
maakten en de geweldige hand aan
hen leiden.

De Onderkoning moet daarvan
zekerlyk niets goeds hebben ge-
fpelt , vermids hy in de floep ge-
zet werdende, zeide, waar bren-
gen ze 70 jaren toe? Ondertul-
fchen hebben zy na verloop van
eenige jaren zich dapper aan deze
barbaiïiche menfehen gewroken,
wanneer zy een ituk kanon , met
musket kogels geladen aan netland
bragten, en 'met tomven door de
Inwoners, dien zy de belle woor-
den gaven, en zich geheten, als
ofzy al het voorgaande vergeten
waren, lieten voort trekken,
met order, dat de Conltabel, die
van achteren met een brandend
/. 'Deel

\ lont volgde, het zelve zoude los-
' branden, als de Hottentotten in
een rechte linie gelchaart waren ;
op welke wyz.c een goed gedeelte
van dezelve lneuvclden ; de ove-
rige welke de vlucht namen, wier-
den zodanig onthutlt, dat zy nog
heden dien dag van allerhande
fchiet geweer een fchrik hebben,
en zich op dit Tu maknm goeds ,
gclykzy ilukken gefchut, fnap-
hanen en ander fchie&rgeweer
noemen, gantfeh niet willen ver-
trouwen.

En in zulken tociland is het
met het Voor -gebergte van de
Kaap de Goede Hoop gebleven,
tot dat de Hollanders in den jare
1600 hebben begonnen , een
| Compagnie op te rechten, die eeril
den naam van die van verre voer-
de , en welke naderhand toen zy
zich met haar te zamen gelegt ca-
pitaal van 66 tonnen gouds, met
het welk zy den Oofl-Indifchen
handel begonnen , hoe langs hoe
vafter hadden gezet , de Ooit-In-
difche Compagnie genaamt wierd,
welke met ter tyd van rykdom en
veroverde landen zeer magtig is
geworden , gelyk zulks nog he-
dens daags t'over bekent is.

Zy hebben hunne fc hepen wel
beilendig aan de Kaap de Goede
Hoop laten landen , maar wyl zy
geen ichut van een goede veiling
daar hadden , moeiten zy als de
w atervaten aan land wierden ge-
bragt , en gevult , of ander leef-
togt gekogt wierd , altyd een
fchans voor haar opwerpen , en
den Inwoners den toegang tot haar
tent en andere gevaarten beletten,
van dewelke men nog eenige over-
blyfzels vind van Henen, die toen-
maals uitgehouwen zyn ; de
fchanzen echter zyn overlang we-
der met de aarde gelyk gemaakt,
en met huizen bebouwt.

Een ieder fchip , dat na Indie
voer , nam een vierkanten Heen
mede , waar op de naam van het
fchip , de dag wanneer het ver-
trokken was, ajs ook wanneer het
H 1 aan

Aanvang
van de
Holland-
fche Ooft-
Indilche
Compa-
gnie.

Hoezy
zich aan de
Kaap in ze-
kerheid
hebben ge-
zet.

Hoe de
brieven al-
daar be-
waart
wierden,

BESCHRYVING

60

aan de Kaap arriveerde,

VAN DE

wie de
Kapitein was , en welke andere
rzOnen van rang zich op het

\v bevonden, wierden gchou-
. n. Dc/e Henen wierden ge-
likt, om hunne brieven , die
weder na Holland zenden , en
daar door naricht x.m hunne reis
geven wilden, daar onder op een
andere plaats buiten de Schans te
verbergen, ten einde de uit Indie
te rug komende fchepen dezelve
op/oeken, met zich nemen, en
de Heren Bewindhebbers in Hol-
land daar na verder bericht daar
van zouden geven können. Dele
brieven Haken altyd in een blikke
oflodc doos, die van niemand
dan van de Bewindhebbers mögt
worden geopent.
Een Hoi- Op dusdanige wys continueer-

landergeert j deze Kaap te bezoeken,

aanleiding , - x i

tot het bc- tot om den jare iojo. wanneer ha-
wonen rc gcwoonlvke jaarlykfche Re-
van de & -ij -1
Kaap. tour-\ loot aldaar aanquam , zich

met nodige victualiën en verfch
water verzorgde , en eenigen tyd
zich aldaar ververfchte. Ter zcl-
ver tyd bevond zich onder ande-
ren óp de vloot zeker bequaam

gedachten en gi Hingen, zoo b)T S^Com"-
monde als by gefchrifte aan de Be- pagnie.
windhebbers van de Oolt-Indifche
Compagnie , en toonde hen met
onwTederfprekclyke gronden de
noodwendigheid en nutbaarheid
van deze onderneming. De Be-
windhebbers namen dezen voor-
il ag in rype onverweging, belei-
den deswegen eenige vergaderin-
gen , en overwogen wat de gant-
1'ehc Compagnie hier in bell te
doen Hond. Na vele delibcratien
belloten zy eindelyk , de plaats in
bezit te nemen, een goede citadel
nevens andere nodige gebouwen
voor zieken en woonhuizen aldaar
te bouwen , en alzoo te beletten ,
dat geen andere Europeaanfche
Natie hen hier in mögt voor komen.
Ten dien einde rullen zy vier
fchepen uit , laden in dezelve Word we-
meelt bouw'-materialen en ander derdf-

\V33ruS 2C~

handwerkstuig, en bemanden de- ZOnden.
zelve ook meelt met zodanige
menfehen , \vdÊ.e haar by dezen
gewigtigen aanflag goede en trou-
we dieniten doen konden. \\ \
ders Hellen zy den gemelden Heer
van Riebeek tot Admiraal over

wys en verltandig chirurgyn, ge- deze fchepen, en gaven hem de no-

naamtjan van Riebeek, een Hol-
lander* van geboorte, die zoo als
hetfchynt, een grote kennis van
de vrucht en onvruchtbaarheid
der landen bezat , en daar bene-
vens ook een grote kennis der
kruiden had, en wilt, hoe en in
welken grond zy bell plegen te
groeien : deze ontrent den Tafel-
berg wandelende, onderzocht des
Vmd hc^lands vruchtbaarheid ; en bevond,
Iraditl »ar. dat alles fchOOH , vrol\ k en u ccl-
derigltond; weshalven hy oor-
deelde, dat de andere I .uropc-
aanlehe vruchien,als koren,w\n,
enz. daar ook w el /ouden voort
komen , en dat dit Kord met wei-
nig moeite tot de belle \crvcr-
fciiings plaats van garitfchOoft-In-
die /oud', können gemaakt wor-
den.

Zyne reis gelukkig volbragt
r '• hebbende opende hv de/c zyn<

aan i l J

digc orders. Daarenboven gaven zy
hem als Auteur van deze onderne-
mingen die aan de Illuitre Compa-
gnie alles zoo aangenaam en leven-
dig had weten voor te Hellen, het
praedicat van een Commandeur,
niet alleen van de uitgerulte fche-
pen, maar dat hy dezelve ook ver-
der voeren, aldaar blyven, en al-
les ten belten \ oordele van de
Compagnie ordonneren zonde.

In zulke cjiialiteyt voer hy met Handelt
\ ier onderhebbende fchepen {!}."'.'
na de Kaap de Goede Hoop , en totten.
begon voort na zyne landing al-
daar, met de Inwoners van het
land te handelen , niet alleen om
hem en zyne by zich hebbende
menfehen, olfen en fchapen tegen
betaling tot nodig onderhoud te
laten volgen , maar ook om hem
een Huk land te verkopen, of ei-
gent Uk aan hem in te ruimen, ten

einde

KAAP de GOEDE HOOP.

61

Koopt een
iluk land.

Legt een
veilingen
andere ge-
bouwen
aan.

Aanvang

tot de land-
en veld-
bouw.

einde hy nevens de zyne gevoeg-
lyk en gcmaklyk /oude können
wonen.

De Hottentotten , die rykelyk
met kopere kralen , Tabak , Bran-
dcvvyn en andere kleinigheden
wierden befchonken , bedachten
zich niet lang, oordelende dat het
land voor hen groot en ruim ge-
noeg was, en zy dienvolgens zulk
een klein getal menichen licht ber-
gen, en met land verzien konden.
Teii dien einde iloten zy met den
gemelden Heer Commandeur van
Ricbeek den koop , en bedongen
een zomma van f o duizend gul-
dens , in waren aan hen te betalen ,
en daar voor aan hem het ver-
zochte land te ruimen ; gelyk dan
dit koop-contract nog in de Secre-
tary aan de gemelde Kaap zoude
te vinden zyn.

Na gcflote koop en voldoening
der Verkopers , ging deze Com-
mandeur van Riebeek ten eerilcn
aan het bouwen , rfciakte eerft een
goede vierkante velling , en in de-
zelve bequame woon -en pakhui-
zen voor menichen en goederen.
Ter zclver tyd wanneer hy maar
een weinig voor een overval ver-
zekert leven konde , bouwde hy
nevens de velling, een ziekenhuis,
ten behoeve van de met de fche-'
pen komende kranken , en zette
zich alzoo daar mede in goed po-
Huur , om niet alleen voor de In-
woners zeker te zyn , maar door
gevolgde voltoojing der aangeleg-
de velling ook voor buitenland-
iche en te water komende vyan-
den geruil en vreedzaam te le-
ven .

Kort daar na begonnen de in het
garnifoen leggende menichen tui-
nen in de T afel-valley aan te leg-
gen , en Europeaanfche keuken-
kruiden daar in te zaaijen. De
Commandeur nam achter de ves-
ting, ontrent twee uuren naCon-
llantia een heuvel en het daar aan
leggend dal voor zich , en maakte
een byzonderen Luil - wyn - en
keuken-tuin. Vermids nu aldaar,

Het land
word uit-
gedcelt.

zoo als ook in alle de andere tui-
nen alles zeer wel vöortqüami
vvierd aan de Compagnie in Hol-
land daar van behoorhk naricht
gezonden , en daar door re weeg
gebragt , dat nevens de \efling ÊJ^jJ*
ook een Colonie /oude aangelegt Coiomc.
en opgerecht worden.

Dienvolgens wierd in den Raad
van de Heren Bewindhebbers be-
lloten, en aan een ieder, die zich
met ter woon derwaards zoude
willen begeven , en het land bou-
wen , een Huk van 60 morgen,
ieder van 600 roeden Rhynland-
fche maat , te vereeren , en uit
hoofde van een erf brief in eigen-
dom te laten bezitten ; mids dat
hy binnen den tyd van drie jaren
zoude moeten beginnen , het zelve
te bebouwen en te bearbeiden, ten
einde van de vruchten zelf te le-
ven , en het Garnizoen ook daar
van onderhouden zoude können
worden. Na verloop van tyd wan-
neer zodanig land hen niet langer
zoude aanilaan , of dat zy niet in
Haat mogten komen , om het zel-
ve te können beheerfchen , dat
het hen vry zoude Haan , om het
zelve te verhuuren , te verkopen,
of op een andere wyze zich quyt
te maken.

Hier door is deze nieuw aange- Opgang
legde volkplanting haall in Haat p^ng '
gekomen ; aangezien dezelve he-
den ten dage , na dat 'er maar on-
trent 66 jaren verlopen zyn, zo-
danig is vergroot , dat zy naauw-
lyks meer den naam van een Colo-
nie voeren mag ; beflaandc een t
ruimte, die met het grootite Her-
togdom mag 'worden vergeleken.
Weshalven de ccritc aanlcggcrs en
aanquekers zelf haar in 4 byzon- Word m
dere Colonien verdelen, werden- 4<ioionien
de de eerlle. , daar onder de Had verdeelt-
en veiling , nevens andere publi-
que gebouwen , de Kaapfche Co-
lonie genaamt ; de twede echter,
welke tegen de eerlle aankomt,
de Stellenbofche; de derde deDra-
kenileenfche, en de laatfte dcWa-

vcriche.

H j In

BESCHRYVING van de

Verlening
van de
Ooft-Indi-
fche Com-
pagnie.

Gebrek aan
Vrouws-
personen.

Werd uit
Holland

. iilt.

In den beginne ontbrak deze
Colonic alles , dat tot bebouwen
en bearbeiden van het land dien-
de. Daar was geen geld , geen
brood, geen koren om te zaaijen,
geen wynllok om te planten, geen
wagen of ploeg , ook geen oilen,
om beiden dczelvcn te trekken ;
kortom allerhande bocre gereed-
fchap ontbrak ; l.dog de goedheid
yan hunne voortplanters de Heren
Bewindhebbers in Holland , hielp
hen wel haait tot dit alles. Zy
bezorgden hen koren om te eeten
en te zaaijen; zoo als ook karren,
ploegen , ollen , en wyders alles
dat hen ontbrak , tot dat zy ein-
delyk in Haat quamen, om het ge-
leende en verichote wederom te
können geven ; het welk zekerlyk
al een zomma van eenige tonnen
Gouds bedroeg, welke echter van
tyd tot tyd weder afgedaan is, zoo
dat er in dénjare 171%, wanneer
ik Secretaris van Stellenbofch en
Drakcnfteen was, nog maar 5-0
duizettd Guldens in 't geheel ten
achteren waren.

Na dat dit gebrek was verhol-
pen , onitond'cr weder een ande-
re zwarigheid , welke deze
Grootguniligc Heren ook weg-
namen. Daar waren mans-perzo-
ncn genoeg aan de Kaap de Goede
Hoop; maar vermids het niet wel
pafte, om zich met hcidcnfchc 11a-
vinnen te vermengen , alzoo'cle
kinderen , wanneer ze niet den
Heer van de flavin toequamen ,
weder Haven worden en bh ven
moeiten, behalven dat niemand
groten Juft had , om zich met
• en Hinkende fmerige Hottentot-
tinnete vermengen, zoo vond men
groot gebrek aan vrouws-perzo*
ncn, u aar mede deze ( lólonie zich
W ettigly k koude paren , en kinde-
ren telen.

\\ anneer dit in I [olland bekent
gemaakt wierd , vond men wel
raseen middel, om deze /.narig-
heid insgeiyks uit den weg te ne-
men. Men nam zuivere, deugd
en eerzame vrouws-perzonen uit

de wees-huizen van Amtterdam ,
Rotterdam en uit andere iteden ;
zond dezelve met haar eige wil en
tocitemming van hunne vrienden,
met de eerlte fchepen der waards ,
en recommandeerde dezelve aan
den Commandeur, die naderhand
Gouverneur van de plaats is ge-
worden , en bezorgde voor het
overige het geen haar toequam in
Holland , dat zy na een getroffen
huw elvk zonder veel moeite aan
haar erfdeel komen , en zulks uit
de Compagnies kas ontfangen
konden.
Hier door wierd het land in een Vc!meer-

1 .. , denngder

Korte omwenteling van tyd zoo menfehen
volkryk, dat men genootzaakt ?'n dc

- , ° Kaap.

was verder te gaan , en na meer
landen om te zien. Gelyk dan
hier door de vier gemelde Colo-
nien niet alleen haar wasdom heb-
ken bekomen; maar men vind
nog in de meefte huizen dikmaals
10, iz of 15- kinderen , die alle
gezond en frifch zyn, waar uit
licht op te maken is, dat deze
grenzen met ter tyd verder uit-
gebreit zullen moeten worden ;
en de Compagnie heeft zulks
zonder twyftèl reeds in ovcrwe- Koop van
ging genomen , om dat zy het een and«
land van Terra du Natal, tulTchen ftukUnds-
Moflambique en de Kaap , insge-
iyks van de Lands-heren of Hot-
tentotfehen Koning voor 30 dui-
zend guldens heeft gekogt.

Ondertuilchen is dit groot land Hoe het
met hoge en grote bergen overal Kaadpagen_de
als opgevult, welke meelt uit op- fchapen u.
gehoopte en regelswys op elkan-
der leggende klippen fchynjem/e
beilaan ; zoo dat men zoude me-
nen, dat daar nog bloemen , krui
den , bomen of wortelen zouden
können groeijen ; ondertuffchen
vind men op de kruinen der ber-
gen de aangenaamÜe , zoetlte en
klaarde waterbronnen, die het
gantfche jaar door in zodanige o-
vervloed water geven, dat daar
van gantfche rivieren af vloejen,
die beide menfehen en vee ver-
quikkenj daar benevens zyn die

bergen

out

DC

et-

Ia-

Caailtx

vau M Oost- kust -vaiz

ArnicA.

van MOSAMBIQUE tot tiiot aan

Kaai» de Goede Hoop.

KAAP de GOEDE HOOP. 6$

bergen ook bezaait en bedekt,

met de cdcllte kruiden en bloe-
men , die een 7.eer aangenamen
reuk van zieh geven. Tullclien
de vallcyen of dalen ziet men aller-
hande wilde grote bomen., wél-
kei hout tot velerlei konlltge en
nuttige huis-cieraden, met veel
voordeel gebruikt word
is teer Tullchcn deze bergen vind men
r' zeer grote en wyduitgeilrektc da-
len, die overvloedig koren , wyn
en allerhande boom-en tuin- vruch-
ten voortbrengen; daar benevens
groejen daar ook allerhande krui-
den, weiruikende bloemen, en
kollbarc Aloen , treffelyke medc-
cinale gewafTen, en wat het oog
en het gemoed verder vcrvroly-
kenkan. Daar benevens is nie-
mand m flaat, om eenige krui-
den , bomen en allerhande andere
aardgewaflen aan te conen , die
wanneer ze hier worden gebragt
en geplant, niet even zoo wel
zouden wallen als in de andere
geweften van de waereld , zy mo-
gen komen van waar zy willen.
Blvk daar van deSpecery-bomen,
het Zuik erriet en vele duizend an-
dere uitlandfche gewaflen , die
hier geplant zyn. Ook verftrekken
een overvloedig bewys, de Euro-
peaanfehe vruchten , als de Wyn-
ftok, Appel , Peer , Amandel, Noot ,
Callanje en vele andere henvaards
gebragte bomen; zoo dat. men
met recht mag zeggen , dat de
Kaap de Goede Hoop een land is,
alwaar om zoo te fpreken , melk
en honing vlied ; om dat het ge-
noegzaam in ltaat is, om alleen al-
les te gclyk voort te brengen , het
welk alle andere landen ieder in 't
byzonder zeldzaam en koftbaar
bezitten , en met veel moeite en
kollen voortplanten. Daarenbo-
ven dient te worden aangemerkt,
dat vermids het aan de Kaap de
Goede Hoop nooit winter is, of
om beter te (preken, nooit meeuw
of ys word gevonden , de Euro-
peaanfehe vruchten hier ryp wor-
den, wanneer' men doorgaans in

die landen gewoon is, de bomen
in de bloßem of naauu lyks groen
te zien.

Ook heeft dit Voorgebergte van Heeft ZOut
de Goede Hoop nooit gebrek aan jj"d\v,1:mc
/out, al/.oo zulks uit voet regen-
water door de von neuralen zon-
der eenige menfchcl\ ke hulp voor
den dag komt, en' jaarlvks naar
de menigte van den regen wafcht.
Daar bcnc\ ens vind men hier zeer
koftbare warme baden, welker
water den aangename mineraal,
of liever den louteren fïaal-fmaak
heeft. Vele menfehen hebben
reeds dit warm bad gebrui,.r, en
veel beterfchap daar b\bc\ ondeni
ja ik zelf ben met veel menfehen
daar by gcwecfl, die het zelve al-
le hemelhoog geprezen hebben;
gelyk dan het water ook , dat o-
vervloedig afloopt, en onder wcge
koud word , zoo wel de men-
fehen als de wilde dieren ver-
quikt.

Deze en alle andere hoge ber- Hoge ber-
gen zyn oorzaak , dat de zee- scn.
vaarders, die de Kaap de Goede
Hoop willen aandoen , dezelve
zeer ver in zee zien können , al-
zoo de Tafelberg by helder weer
ruim 15- mylen ver kan worden
ontdekt. Daarenboven zyn 'er'
andere tekenen, waar aan men
weten kan, dat men niet ver van
de Kaap de Goede Hoop is, edog
hier van is reeds hier voren iets
gemeld , en eenige Auteurs aan
gewezen, die met mecromitan-
digheden daar van handelen;
mögt ook wel nog een it uk daar
van aanroeren.

Alleen is hier te beklagen, dat Heftige
deze oord met zeer heftige llorm- ftorm-wte-
winden uit het Zuid-Öoitcn eó
Noord -Welten gefoltert word,
welke hunncgewillc llrckcn ofty-
den hebben , wanneer de een of
de ander woed. Wanner de Zon
in het Noordelyk teken omloopt,
befpeurt men alhier meelt Noord-
wcile winden, die dikmaals zoo
fel zyn, dat de fc hepen zelfs, die
in den haven ten anker leggen, en

naar

64

BESCHRY VING

verftand

VAN DE

aaar het menichelyk
wel verzorgt zyn, gevaar lopen te
ftranden en te vergaan, gelyk
zulks meer dan eens en laatft m
denjare 1697 gefchiedis.

Korne echterde Zon in hetzuide- ! gelyk te ondernemen , zoude maar
lvk teken, heeft men meelt Zuid- 1 vergeef fche moeite zyn, ten dele
Óoflp winden te verwachten. De- | om dat het geduld, om zulk een
ze

Goede Hoop hebbc gemeld , is
enkelyk gefchied , om in 't toeko-
mende te mogen weten, over
welke zaken een nadere uitlegging
te maken is. Want om zulks te

veroorzaken aan de fchepen lang Hoofdituk te lezen , te veel

geen zonderlinge lchade , maar
dezcl/c al van hunne ankers of
touwen al'ilaande , zetten zy de-
zelve niet op het land, maar hel-
pen dezelve in de vrye zee , en
onttrekken haar het gevaar van te
vergaan. Alleen zyn ze hinder-
lyk voor de gene , die in den ha-
ven willen:, en dwingen dezelve geweitvande wacreld mynwoon-
dikmaals,om wel 14 dagen en lan- Pl^ts, de meer gemelde Kaap van

zoude zyn gevergt , en ook ver-
mids het my aan tyd zoude kön-
nen ontbreken , om zulks ten eer-
ften als over eenen berg te moe-
ten lchryven.

Dienvolgens ben ik van voorne-
men, om als nu met eenige woor-
den maar aan te tonen , in welk Hoop legt

Waar de
Kaap de
Goede

nuttigheid.

ger te kruiifen, eer zy de gevvenfeh
te haven veilig bereiken können.
Doen gro- Daarbenevens brengen zy aan de
efchadc. yeldvruchten en ooft weinig
voordeel , om dat zy de aaren of
gantfeh af , of als de vrucht ryp is,
het koren daar uit ilaan , en ver-
nielen , en ook aan de boomvruch-
ten niet weinig fchade veroorza-
ken.
Hebben Ondcrtuflchcn ben ik gantfehc-
ook haar jyj^ van gevoelen , dat deze win-
den de voornaamitc oorzaak zyn,
'dat de lucht aan de Kaap de Goe-
de Hoop zoo gezond en frifch is.
Want wanneer een van deze twee
v inden maar 3 tot 8 dagen niet
doordringt , verzamelen de onrei-
ne delen van de lucht zich , en ma-
ken, voornamclyk als de zee hare
onreinigheden by hoopen aan de
oever heeft opgeworpen , dat al-
les wat leeft, een gruw ely ken flank
gewaar word. Dit veroorzaakt
naderhand hoofdp\n, en vele an-
dere ongemakken , welke hier niet
alleen vocgcl\k te verhalen zyn.
Begint echter een van deze win-
den zich wakker te laten horen ,
vcrdw\nt niet alleen de itank,
maar alle onreine delen van de
hu ht worden daar door ook weg*
gejaagt.

i dog het geen ik tot nu in 't ai-

de Goede Hoop legt. Miilehien
zal de Lezer daar over lachen,
vermids de gantfehc waereld weet ,
dat het Voorgebergte van de
Goede Hoop den uiterflen hoek
van Afrika inneemt ; edog als gy
ter dege gade Haat, werwaards
myn voornemen eigentlyk doelt,
zult gy zonder twyiièl dit lachend
wezen i*i een ernitig gelaat veran-
deren en u te binnen brengen , dat
dit reeds een oude vraag by de
Geographen is geween1, welke zy
wel van herten hebben gewenicht
te weten ; maar waar ontrent zy
haar wenich nooyt volbragt gezien
hebben.

Dienvolgens beken ik gaern , dat
myn woon-plaats tot nu den ui-
teriten uithoek van Afrika beflaat,
en bygevolg in de Zona temperata
auflraïis, of onder een zodanige-
Zuidelyke Luchtftrcck legt, wel-
ke ten opzicht van andere land-
fchappen, Koningryken en Pro-
vintien te heet nog te koud kan
worden geoordeelt. Hoe ver
echter dit Voorgebergte van den
Tolus AußraUs, en van den Tri- verfcheide
mus Mcndiamis of den ecrucn .;nacnnX-
middags kring, aflegt, welke of mus Meri-
na het gevoelen der Kranichen diauu5-
door het Weftelyke einde van het
Kanarifch eiland' Ferro, of na dat

gemeen van hei Voorgebergte der der Hollanders, door en over den

hogen

KAAP de GOEDE HOOP. 65

hogjn her«: Pico van het Kanarifch
eiland Teneriffa , getrokken word,
zulks is hier eigcntlyk de vraag?
waar ontrent de Aflronomiftcnen
Geographiiten, wien deze Hoffe
meelt raakt, het nog niet eens heb-
ben können worden.
Waar zulks Dit vcrfchil is zonder twyflèl
vandam ontltaan, om dat de cenediten
de ander dat punt of flip op den
aardkloot tot het Trimus Meridi-
■ anus heeft aangenomen. Ptolo-
maeus wilde in zyncn tyd maar
een graad van de Forrunatisriwy-
ken , om gantfchclyk den Trimus
Merïdtanus door te trekken, ver-
mids dit toenmaals het uitcrlle ein-
de van de bekende en bewoonde
waereld was. Lang na hem, wan-
neer de eilanden van Kaap Verd
en daar na ook Amerika ontdekt
wierden, waren anderen weder-
om van gevoelen, dat men den
'Primus Mcridianus door het Kaap
Verdifche eiland St. Nicolaas be-
hoorde te trekken ; andere weder-
om , daar onder Hondius, heb-
ben het eiland St. Jago daar type
verkozen ; en anderen wederom
het vlaamfch eiland delCörvcryom
dat de zeilfleen , aldaar toanmaals
Noorden enJZuiden in een rechte
lyn aanwees , en alzoo aldaar
gantfeh geen afwyking had.
De Primus Wanneer men echter bevond ,

v!nrdèanUS ^at er meer 001"den m de waereld
Franfchen waren , al waar de zeilfleen niet af-

dcrsHoUai1 wy^:t ' wierden de Franfchen en
Hollanders eindelyk van befluit,
om een der Kanarifche eilanden
tot den eerflen middags- kring te
verkiezen en wel voornamelykde
Franfchen, om dat haar Koning
Lodewyk de XIII. bevel gaf, dat
alle zyn Geographiflen en zee-
vaarders dien middag-kring zou-
den obferveren ; de Hollanders
echter, om dat de berg Pico, voor
zoo veel men tot nu weet , de
hoogfle is, en dienvolgens ook
wyl de lucht , die boven zeer fyn
of zuptiel is, en zich met ons tem-
perament niet fchikt, onbewoont
bleef; F.dog ik verbeeld rny, en
I. 'Deel.

ik hou my daar van gantfchclyk
verzekert, dat het allen aan ge-
noegzame obfervatien heeft gc-
fcheclt, waar op zy valt en onwe-
derfprekclyk hadden können te
werk gaan ; of dat hen ten min-
ften maar zodanige zyn ter hand
gekomen, die van onervarc enon-
bequame zeevaarders verricht
zyn.

Wat aanbelangt de Latitudo of Verfchefae
breedte waar van wyeerfl melding "f11
willen doen, daar ontrent zyn breedtevan
verlcheiderhande gevoelens. Zom- Jjj£p de
mige die aan de zaak tekort doen, Hoop.
beweren , dat dit Voorgebergte
van de Goede Hoop geen 3 4 gra-
den Zuider breedte zoude können
halen, maar zeggen rond uit , dat
defzelfs breedte maar 33 graden
en 55 minuten uitmaakt. Ma'ar
ook deze dwalen zoo wel als ge-
nen in Exceflity om dat men op
haar onderflellingen , welke zy ter
zee als maar boven heen hebben
gemaakt , geen vaften grond bou-
wen kan.

Anderen worden 'er gevonden,
die de zaak iets nader komen, en
het daar voor houden, dat de
breedte van het Hoofd van de
Goede Hoop beflaad 34 graden
en zo minuten; onder tuflehen
zyn dezen ook nog eenigzins van
het ware middelpunt gedwaalt.
Anderen wederom laten zich
voorflaan , dat de breedte van dit
oord maar zoude beflaan 34 gra-
den ix minuten; zoo dat dezen
zoo wel als de voorgaanden nog
twyffelachtig zyn , en niet weten
welke van beide Obfervatien,
waar van een alleen kan en moet
waar zyn, zy voor de onfeilbaar-
ite zullen houden , daar echter de
twyffelachtigheid uit een en den-
zelven grond ontftaat, om dat
hunne ondernemingen zelf nog
maar giflingen zyn , en dat de wa-
re ffrond van de zaak niet recht
gade gciïagen word ; maar dat zy
alles na hun eigen welbehagen
hebben bepaalt.

W ant wanneer zy met goede , en

nette

66 BESCHRYVING vande

nette inftrumenten verzien waren
gcwcell , welke niet op de heen
en weder fungerende fchepen,
maar op den vaften grond, en op
pnbeweeglyke machincn opge-
recht, en daarenboven ook met
het pailood en waterpas veer nauw
examineert waren gc\vceil,/ou-
den zy na zodanige voorzorsre,
Onfeilbaar hebben bevonden,
voornamelyk als zy niet meer dan
eene Obfcrvatie, gelyk billyk en
noodzakclyk is,de?wegen hadden
aangcilelt, dat de ge wille, ware,
en onwederfprekelyke Geogra-
phifche breedte van het Hoofd van
de Goede Hoop 34 graden 15- mi-
nuten zoude hebben uitgemaakt.
Ik zoude wel vermaak nemen, om
de zaak iets dieper uit den grond
naar 't gebruik der Sterrekundi-
gen en naar wigtigheid derzelve,
voor te fielten, maar behalven dat
ik op kollen van myn Principaal
die obfervatien hebbe onderno-
men, dien ik hier door de eer,
welke hem toekomt , geenzins
zoek te benemen, zoo heb ik hem
dezelve ook jaarlyks toegezonden,
en daar op nooit de minile beris-
ping, maar wel een aanmaning tot
verdere continuatie , ontfangen.
Daarenboven is hier ook geen
wydlopigheid van noden, waar
mede ik den Lezer eerder lalüg
dan aangenaam zoude vallen.
de Wat de- lengte betreft, namc-

d" Kaaide ]\k hüe ver hct Voorgebergte der
Goede Goede Hoop van den Trimus Me-
Ho°r- ridianus of Eerile Middclflreek,
die door Teneriffa word getrok-
ken, afllaat , daar van geven de
gemene Landkaarten verfehcide
narichten , en zulks door de ver-
fchillïgheid in het plaatsen van het
punclmti nnmcrationis , waar van
daan ieder Landbefchryver zync
I engtens begint te tellen. Want
den Sterrekundigén heeft het be-
haagt, iodanigen oord daar voor
aan ie nemen , alwaar die obfer-
vatien gehouden /vn, op welker
grond r hunne Tabula gebouwt
ftöbbenj /oo als by voorbeeld Kc-

plcrus , die zyne Tabula Rudoi-
phina op de Obfervatien van 7 '~\rho
de Brake heeft gegrond , die hv
in Huenna , een klein eiland in de
Sond , heeft gehouden. De me-
ningen van andere Sterrekundi-
gén , als Ricciolus , Caffianus , He
velius,cnz., zal ik voorbedachte-
lyk met llikwygen voorby gaan,
ten einde door derzelver vertel-
ling niet verdrietig te vallen.

Onder de Landbcfchryvers is
een groot verfchil ontrent het
plaatzen van den 'Primus Meridia-
j jiusy of ecrfleMiddelilreek, gelyk
reeds voorheen is gemeld ; onder-
tufTchen zyn'er twee meningen,
welke voornamelyk wel waardig
zyn, dat ze hier wat nauwer on-
derzocht worden , om dat zy bei-
de zich op den grond der Obfer-
vatien willen vefligen.

De eerile is men aan deFranfche de^prna'nn.g
Zendelingen , te weten , de Va- fcae Zen-
ders Fontcnay,Tachart, LeCom- dclinscn-
te,Gerbillon, Viilelon, en Pouvet,
Jefuiten , door den Koning van
VrankrvknaOoil-Tndie gezonden,
verfchulcligt. De-ze verzelden in
den jare 1685- den Amballadcur,
welke"idie Koning na Siam afvaar-
digde, en quamen dat zelve jaar
aan de Kaap de Goede Hoop , al-
waar zy eenige Obfervatien aan-
1 lelden , en tot hunne byzondcre
toezieners hadden , den Commif-
iaris Generaal van Rhecde, enden
Gouverneur Simon van der Stel.

Zy obfervcerden namclyk om
welken tyd de eerile Satelies van
Jupiter eigentlyk van Jupiter wierd
verduiilcrt , en wanneer hy zich
wederom zien liet ? Dit gefehiede
eenige dagen na malkandercn in
de maand van Junv , en bevonden
na gedane uinvkcning,uit de Kaart
van den Heer Callinus , dal dit
\ oorgebergte der Goede Hoop
van de 'Primus Meridiam ,,; -er-
As Middagkring , door Ferro 40
»raden en 30 minuten , en 38 gra-
den en 30 minuten , doorTenerif-
fa, getrokken, -.\( lag.

De andere is haar obrfprong aan „**?£■

f r> van Haue-

de jus.

KAAP de GOEDE HOOP. 67

de Eivnljrhen fchuldig , die den
( [eer I [allejus, een beroemd Lid
van de Koninglyke Sociëteit der
Wctcnlchappcn in Engeland , heb-
hen gezonden , na het eiland St.
Helena, leggende luiTehen de 15
en 16 graden Zuidcr breedte;
welk eiland de Engclfchcn de Hol-
landers hebben afgenomen. Deze
moeit aldaar voornamelyk zodani-
ge Obfervatien in 't werk Hellen,
uit hoofde van dewelke niet alleen
de Stellte auflrales of Zuid-Herren
in hunne rechte lengte en breedte
zouden aangewezen en inde Globï
of Aardbollen ingclyft können
worden ; maar ook de lengte van
het gemelde eiland , om de afitand
van andere zuidelyke oorden daar
uit na te gaan , en op de Zee -en
Landkaarten te brengen.

Dit voornemen heeft de gemel-
de Hallcjus roemwaardig , en na
genoegen van zyne Heren Princi-
palen loflyk in 't werk geftelt , en
is ook zoo ver daar mede geko-
men , dat niet alleen de Globï cce-
leßes , of Hemel-bollen daar van
een openbaar getuigenis können
verHrekken ; maar ook heeft de
Geographie en niet minder de
gantiche Phyfica of Natuurkunde
eenig nut daar by bevonden ; aan-
gezien niet alleen zyne eige Schrif-
ten , maar ook de getuigeniffen
van andere geleerde en onzydige
beroemde luiden , daar van een
klaar bewys können flrekken.

Want hy heeft nevens de ont-
dekking van de ware oorzaak ,
waarom deOoile-wind in de Zona
torrïda of verzengde luchtflreek
meell altyd waait , ook de breedte
van het meergemelde St. Helena
eiland ontwyffelbaar gemaakt , na-
melyk dat dezelve is 16 graden
Zuider breedte , hebbende de La-
titudoderzelve daarentegen op 15"
graden gezet. Waar uit dan, in-
dien men dit met het Voorgeberg-
te der Goede Hoop wilde verge-
lyken , gelyk zulks de in dit Huk
onvermoeide en zeer geleerde
Heer van Wurzelbau in zyne Bafi
I. "Deel.

Vrauies Norïca , roemwaardig
heeft verricht enuitgcvoert,nood-
zakelyk modi volgen, dat de Kaap
de Goede Hoop van den 'Primus
Meridïanus of Kerfte Middel-
fircek , over den hogen berg Pico
Teneriffa , getrokken , niet ver-
der dan 3 4 graden konde afgele-
gen zyn.

Beide deze Hellingen hebben Watde
my in den beginne grote moeite SShJe.
veroorzaakt , en veel arbeid ge- «okken.
kofl , eer ik uit dit twyffelachtig hccft
doolhof konde geraken , zonder
echter geen van beide deze Natiën
te kort te doen $ of hunnen wel-
verdiendenlof te roven. De mee-
llc Zee-en Landkaarten, die ik te
zien kreeg , quamen byna alle
overeen , dat de Kaap de Goede
Hoop op 38 graden lag, die ook
den '•Primus Meridïanus of Eerfle
Middelitreek door Teneriffa , tot
een grond hadden. Het onder-
fcheidder 4 graden, welke inde
tyd minuten overgedragen , maar
twaalf van dezelve uitmaken, ac-
curaat vail te Hellen , en nauw te
obferveren , was voor my in den
beginne een loutere onmogelyk-
heid , om dat ik my nog nauwe-
lyks van de ware middags -linie
konde verzekert houden ; derhal-
vcn moefl ik tegen rhyn wil de
zaak onafgedaan laten, en den tyd
met geduld afwachten , die gele-
gentheid zoude aan de hand geven,
om dit werk nauwer te onderzoe-
ken , en het zelve gantlchelyk af
te doen.

OndertufTchen maakte ik myne Wat lengte
Calculatie na de opgegeve voor- ve/heeT
Helling van den Heer Hallejus, en gebruikt
vertrouwde gantfchelyk , dat def-
zelfs lengte waarachtig zoude zyn,
te meer wyl verfcheide Engelfche
Officiers , die met hunne fchepen
hier waren aangekomen , my van
de gewisheid zochten te overtui-
gen. Echter heb ik naderhand
door hulp eeniger Eclipfen welke
ik het geluk hadde te zien, endie-
. ik van herten gaarn zoude mede-
delen, als het my geoorlooft was,
h en

68 BESCHRYVING

VAN DE

en de tvd of de plaats alhier het
toeliet, klaar en duidelyk bevon-
den, dat de lengte van de Kaap de
Goede Hoop, door de bovenge-
melde Jefuiten vaftgeftelt, veel
nader en netter Was.
welk de Zulks verwonderde rny echter
te is van de gantfeh niet, om dat zydaarge-
j* weeft zyn, en op de plaats zelf
Hoop. fterrekundige Obfervatien, hoe
wel maar weinige hebben aange-
ftelt; daar in tegendeel de Heer
Hallejus , de zyné maar by giflïng
ontlenen en nemen moei!. Dien-
volgens is en blyft de ware lengte
van de Kaap de Goede Hoop uit
hoofde van den aangewcze Oblcr-
vatie der Eclipfen, 37 graden 55
minuten, namelyk als de 'Primus
Meridianus of Eerde Middel-
ftreéfc door het eiland Teneriffa
getrokken word.
Waar toe Hier uit ziet den lezer nu , hoe
en breedte hoog noodzakelyk het is, dat men
der plaat- deze vraag opheldert , om dat an-

zen dienen,

ders een grote miflag daar door
kan worden begaan, die de zee-
vaarders /eer nadelig is, en dik-
maäls Iyf en leven, goed en bloed
koft. Want 4 graden nader aan
een land te zyn, bedraagt in my-
len voornamelyk onder deze Ele-
-catlo Toli,, of Verheffing van 't
afpunt , zeer veel , en veroor-
zaakt, dat de onkundigen menig-
maal gevaar lopen te llranden, of
een Land verby te zeilen; en moe-
ten dienvolgens alle Zeevaarders
de/e wetenfehap voor al bezitten,
v. illen zy voor goede Zeeluiden
doorgaan.

Edog ik fcheide voor ditmaal,
gelyk ik hier voren reeds heb ge-
zegt, om wydlopigheid tevermy-
den, daar Vanafj en beware de-
verdere uitvoering tot een bequa-
mer en betere gelegenheid. Wyl
ondertuilelien b\ de/e Hoffe zeer
n .1 voegt, het geen met dvn Zeil-
fteen of hel Scheeps - Compas of
dev/elfs afwvking voorvalt , /al ik
tot befhiit insgelyks iets daar van
mede delen , aangezien de verde-
re omftandigheden ook tot opeen

andere plaats zullen worden be-
waart.

Dienvolgens is wclvoornament- Verand«-
lyk merkwaardig, byaldien men de J^ ^J'
fcheeps-obfervaticn hier in mag denZett-
gcloven , dat voor ontrent een """ ""de
eeuw de afwyking van den zeil- Goede
Heen of het Compas gantfeh an- Hoop-
ders als heden dien dag, is bevon-
den ; en ben ik gantfchelyk van ge-
voelen, dat'er geen oord in de we-
reld word aangetroffen, die in dit
ftuk zulke verandering onderhe-
vig is, en ook geen een, dat om
even deze rede van een Zeeman ,
welke maar een weinig het land
kundig is , en kennis heeft , om
havens op te zoeken, beter kan
worden aangedaan, opgezocht en
gevonden , als dit Voorgebergte
van de Goede Hoop.

Achtervolgens de oude obfer-
vatien, die hier en daar in gedruk-
te Reisbefchryvingen zoo als ook
in gefchreven Journalen worden
aangetroffen , was de gemelde af-
wyking of miswyzing , gelyk de
zee-vaarders plegen te fpreken,
byna 6 graden van Noorden ten
Ooltcn , of om met de Zeekcnncrs
korter te zeggen , Noord-Oofte-
lyk. Na die tyd heeft de naald zich
van deze ftreek afgekeert , en de
Noord -pool hoe langs hoe na-
der gekomen , zoo dat zy'er nu
reeds over is , en men de afwy-
king van jaar tot jaar groter be-
vind , gelyk dan de voorgemelde
Vaders Jefuiten in den jare 1685-
de afwyking van het Compas 11
graden 30 minuten Noord-wei!
hebben geobfervcert.

Ik zoude met weinig moeite uit
eenige gefchreve Journalen van
Stuur-luiden, de afwyking, door
hen degantfehc reis over befpeurt
en waargenomen, hier können by-
voegen , en ook myn eigen Jour-
naal te baat nemen, maar gelyk ik
zelf op zulke ruwe obfervatien der
Stuurluiden niet veel Haat maak,
ben ik ook niet van /ins, om ie-
mand anders daar mede moeijelyk
te vallen, ten Z\ 'er een b\ zonder

lief-

r

KAAP de GOEDE HOOP. 69

liefhebher
de vreti n ,

vras , die gaarn wil-
hoe deze miswyzing
verandert. Liever /al ik /eggen,
dat wanneer ik in den jare 1707
insgelyks ecnigc Obfervatien daar
van «nftelde,ik hebbc bevonden,
dat de gemelde aifa vking toen-
maals n graden 5- s minuten
Noord-Weilerlyk geweefl is.

Hier by houde ik my nogtans
verzekert, dat de/e Teriodus,\ zy
in 't kort of over lang Weder ver-
anderen , en by gevolg ook een
andere en der ouden gclyke be-
noeming , bekomen /al ; Waar
van by aldien zoo hier als elders

vlytigc obfervatien gehouden, op
het papier gebragt, en aan de
leergierige wereld mede gedcelt
kierden, met ter tyd eengroot
licht in deze duillvre wetenichap
konde ontfteken en aan de zee-
vaarders groot voordeel daardoor
toegebragt werden.

En dit is het geen ik nodig heb-
be geoordcclt , om u van myn
woonplaats de Kaap de Goede
Hoop, voor ditmaal te berichten,
niet twyffelende, ofgyzultmid-
lerwyl daar mede vergenoegt zyn,
en my het overige tot op een an-
dermaal borgen.

VI. H O O F T S T U K.

Behelzende een uitvoerlyke Geographifche be-
fchryving van het Land , waar in eigentlyk
de zoo genaamde Kaapfche Colonie geflieht
is, nevens vele zonderlinge aanmerkingen,
de benoeming der Rivieren , Bergen 3 enz. ,
betreffende.

Wat de Schryvcr wil afhandelen. Van de Landaarden en talen aan de Kaap. Welke taal de
Scbryver geleert beeft. Hy heeft het Land genoegzaam bezigt igt. Grootte der Holland-
febe Colonie. Van deszelfs aanwas. Hoe ''er zig de Hollanders hebben neergezet Een
Schans en de Ruyter-ftal word gebouwd. Befebryving van de Rnyter-ßal. Waar toe

dezelve nu ter tyd dient. Befebryving van de Zout-Rivier. Van deszelfs vermakelyk
gezigt. Van deszelfs vruchtbare Lands -douwe. Van 't rond Bofcbje. Van Nieuw-
land, enz. Van Conßantin. I 'an Noorwegen aan ile Kaap. Van de nieuwe Vee-poften.
Befebryving van de Tyger-bergcn. Ryke boeren aan de Kaap. De paarden zyn 'er goed
koop. Befebryving van de Koe-berg. Van de blaauwe Berg. Befebryving van de ei-
gentlyke Kaapfebc Colonie. I 'an deszelfs vergroting , en wat daar toe aanleiding heeft gege-
ven. Befebryving van de MuJJelbanks- Rivier. Van de Zout-Rivier. . Van den ï'a-
fel-berg. Vanden Leeuwen-berg. Hoe de konifi van vreemde febepen bekent gemaakt
word. Hoe dezelve onderfcheiden worden. Waarom de vlaggen jaurlyks veran-

dert worden. Befebryving van de vlaktens op het Leeuwen-hoofd. I 'an de Steenbakkery
of vervallen fchans. Van de Wind-of Duyvel-berg. Onder fchcid van het water aan de

Kaap, beßaande in de verf ', f maak , koude en warmte, en ligt beid en zwaarte. Het
water aan de Kaap is zeer gezond. Befebryving van verfebeide kleine Riviertjes. De

Scbryver geraakt in levens gevaar. Befebryving van de Keizers- Rivier, als mede van nog
een'tge Bronnen en Beken. Befluyt van dit Hoofi-ßuk.

ALle myne voorgaande Hooft-
ftukken zullen den Leze*
hoop ik , genoegzame naricht heb-
ben gegeven, van de rampen, die

ik op myne henvaards reis gele-
den heb. Ik twyffel ook geenzins,
ofgy zult daar uit insgelyks heb-
ben gezien , hoe het my by myne
I 3 komlt

7o BESCHRYVING

VAN DE

komft aan de Kaap gegaan is ; en
daarbenevens blyde, zyn , door
het kort hoewel duidelyk bericht
te hebben gezien , wat de Bezit-
ters van dit Voorgebergte , de
Hollandfche Ooit-Indifche Com-
pagnie , heeft bewogen , deze
Kaap en het daar aanpalende vaf-
te land van Afrika in bezit te ne-
men , een Colonie aldaar te luch-
ten ; en wat nog verders der-
waards zoude können getrokken
worden.

Het zoude wel niet qualyk voe-
gen, dat ik jegenswoordig weder-
om tot de gemelde Colonie keer-
de, en het geen van dezelve ver-
der te weten nodig is , getrouwe-
Wat de lyk voorftelde ; maar behalven dat
•afhandelen ik m mvn voorgaande hoofdÜuk
*"!• heb verzocht , om van dit bericht

nog eenigen tyd verfchoont te
mogen zyn , zoo vereifcht ook de
natuurlyke order , dat ik alvorens
van het' land zelf , waar in de ge-
melde Colonie geflieht is , duide-
lyke naricht geef, en uitvoerlyk
befchryf , hoe het met het zelve
gelegen is , wat aldaar is aan te
treffen , en wat de Bewoners met
het bouwen van het zelve voor
voordeel of fchade hebben ; en
wanneerde levens wys, zeden, ge-
bruikelykheden , en wat'er verder
van af hangt , der natuurlyke In-
woners , de Hottentotten , be-
fchreven is , zal zich wel een gele-
genheid op doen , om van de/e
Colonie te melden het geen 't welk
cigentlyk daar toe behoort, of
het welk' daar van dient geweten
te worden.

Dit naricht van het land zelf,
welke ik nu van zins ben onder
handen te nemen, zal bezwaarlyk
in een of twee Hoofdflukken kön-
nen worden vervat ; zoo het an-
ders duidelyk , uitvoerlyk , or-
dentlyk, en met zodanige omflan-
digheden bekrachtigt zal heten,
dat het by alle waarheid bemin-
nende menfehen geloof verdient;
maar ik zal genoodzaakt zyn, om
ieder lluk altyd in 't In /onder af

te handelen , en uit te voeren ;
aangezien de zaken zoo menigvul-
dig zyn , en daar onder zommige
zeer zeldzaam, dat indien ze alle te
zamen maar ter loop , en zonder
de omftandigheden wierden ge-
meld , men niet zoo licht aan de-
zelve geloof flaan zoude , en de
Verhaler voor geen oprecht en
geloofwaardig menfeh aangezien
zoude worden.

Ten dien einde, wyl ik in myn
voorgaande Hoofdftuk reeds tot
aan het vafte land ben gekomen ;
als mede vermids ik insgelyks van
de Lengte en breedte der plaatfen,
zoo als ook van de afwyking van 't
Compas het nodige en alllier te
weten dienlyk , bericht heb, zoo
zal ik verder gaan , en u door hier
by gevoegde Land- kaarten om-
flandig tonen , hoe ver deze ge-
melde Colonie , in denjare 165-2.
geflieht, en als nu ruim 60 jaren gë-
flaan , zich uit flrekt ; zo evenwel
dat ik my hier niet zal ophouden
met een wydlopig verhaal van an-
dere tufTchen-komende floffen , en
een verwarde Chaos uit een duide-
lyk verhaal maken; maar alleen den
oorden plaats, alwaar iets byzon-
ders aan te merken zal zyn , zal
aantonen, en het verdere naricht
tot op een ander tyd fparen.

Met dit beding dient men te Aan <*e
weten, dat alhier allerlei talen en GocPdcC
landaarden worden aangetroffen, Hoopiyn
zonder zelfs van de Hottentotten lufdaardra
gewag te maken. Men vind dien- en »kn.
volgens Hollanders , Hoogduit-
fchers , en onder dezelve die uu
PruüTe, Pomercn, Brandenburg,
Saxen , Frankenland , Swaben ,
Wcflphalingen en Switzerland
hcrwaards zyn afgezakt ; wyders
S weden, Denen, Polen, Portu-
geczen , Franfchen , Italianen , En-
gelfchen , Ongaren en anderen ,
welke als men ze alle te gelyk, en
niet een ieder in 'tbyzonder in zy-
nc taal hoorde fpreken , en daar-
benevens de Slaven, die velerhan-
de talen weten , daar onder de
Maleifche, Malabaarfche, Ceylon-

fche,

KAAP de GOEDE HOOP. 71

ken.

fche , Javaanfchc , Banjaanfche,
Amboinclclic , Bandaneefchè ,
Boekierfcbe,Chineefche , Mada-

gaskaarfchc, Angoolfche, Gui-
neefche , Capovercfifche enz.,
daar onder telde, het zc.kcrlyk de
verwarring der talen by het bou-
v. en van den toren van Babel an-
dermaal zoude vertonen.
Welke ta- Edog kan ieder Europeaan met
meciuvor- zvn eiSe ta:^ genoegzaam te recht
den gefpro- komen , en als dit al komt te
miflen, kan men lieht de eene of
de andere , voornamelvk echter
de Hollandfche, of beter de Por-
tugcefche nevens de Maleifche le-
ren, als welke beide talen niet al-
leen hier, maar byna in gai tfch
OoH-Indie, ten minften gelvk
jegenswoordig de Franfche in
DuitfchJand, gefproken worden.
De Portugeezen , als de eerfle
\ inders van Ooit-Indie , hebben
hunne taal zoo ver voortgeplant,
dat 'er vele grote Heden , als Ba-
tavia, Colombo op Ceylon, en
andere meer worden gevonden,
welke zich van die taal bedienen,
ook byzondcre Predikanten on-
derhouden, die de Europeanen ,
voor al de Haven ; die dezelve
doorgaans fpreken , Gods woord
daar in leeren moeten. Daaren-
tegen is de TMaleifche taal, die
cierlyk en net is ; in dien zelvcn
fleur, als by ons de Latvnfche,
nogtans kan men met dezelve by-
na gantfeh Tndie doorreizen. En
is op bevel van de Ooiï-Indifche
Compagnie een ordentclyk Pre-
diker te Batavia aan gefielt, wel-
ke in de Maleifche taal den Gods-
dienfl verricht , doopt, trouwt,
en voorts alles daar in doet, dat
by het Predikampt pleegt te ge-
schieden.

Aldus behoeft een vreemdeling
wegens de veelheid der talen het
hoofd niet te breken, maar hy kan
heel licht te recht komen , voor-
namelvk als hy zich op de eene of
de andere in 't byzonder leggen, en
dezelve uit den grond leren wil.
"Wat my aanbelangt, de Holland-

fche taal behaagde my in den be-
ginne mecfl, wyl ik anders de
Predikatie!! niet wel kondevcr-
Haan, en ook vermids de aange-
naamheid «der/elvc , nevens de
veelheid der woorden, en de dui-
dclyke uitfpraak my zeer bekoor-
den. Naderhand heb ik ook eeni-
ge woorden van de Portugeefche
taal geleert, zoo dat ik eiiichcn
konde , het geen ik van noden
had, en niet hoefde beducht te
zyn, dat ik van de Haven zoude
bedrogen worden; nogtans oor-
deelde ik vry beter te doen, van w „
my in de Hottcntotfche een wei- Sduyvcr
nig te ocHcncn, of fchoon my wel j>el"rt
bcwuflwas, dat ik dezelve in alle
delen niet zoude können magtig
worden , en dat ik wegens de gro-
te verandering der Hagen, welke
met de tong tegen het verhemelte
en de voorite tanden moeten wor-
den gedaan, niet weinig zwarig-
heid ontmoeten zoude.

Na dat ik aldus eenigen voort- H«ft hei
gang in de talen had gemaakt , noegzwm
heb ik van tyd tot tyd een fpeel- be^htigt.
reisje landwaards in gedaan , en
het land nevens de Colonien be-
zichtigt, wanneer ik menigmaal
gclegentheid heb gehad , om met
Europeanen te reizen. Ik heb my
dikwyls ook met Hottentotten
moeten behelpen. Door dit mid-
del , voornamelvk toen ik Secre-
taris van Stellenbofch en Draken-
itcen was , heb ik al het merk-
waardige bezichtigt, en voor de-
ze Land-kaart goede aanteke-
ningen gemaakt , gelyk het in 't
toekomende nog meer zal bly-
ken , welk voordeel dit zwerven ,
of fchoon onder vreemde en wil-
de volkeren , my toegebragt
heeft.

jegens woord ig om tor myn Grootte
j & P 1 der Hol-

voornemen te komen , en u de hndfche

verre uitgeflrektheid van deze Kolonie.
Hollandfche Colonie duidclvk
voor oogen te Hellen, ben ik ge-
noodzaakt te zeggen, dat dezel-
ve den naam van Colonie geen-
zins meer verdient , om dat zy

zich

72 BESCHRYViNG van de

•zich zelfs reeds in vier aanzienly-
ke Colonicn verdeelt heeft , en
/\ alle te zameri een ftreek land
bevatten, het welk voor geen
Hertogdom hoeft te #yken ; daar-
enboven laat het zich aanzien, dat
het land wegens de vruchtbaar-
heid van vrouwsperzonen met ter
tvd zoo volkrvk /al worden, als
een ig ander fterk bevolkt Land of
Hertogdom in Europa.

Want na dat de Compagnie,
zoo als hiervoren reeds wydlopi-
ger verhaalt is , na het bezit ne-
men had befloten , een Colonie
aan het Voorgebergte der Goede
Hoop aan te leggen, en op te
rechten, heeft dezelve dit befluit
met veel roem ter uitvoering ge-
legt, en veel tonnen Gouds daar
aan hefteed ; aangezien zy behal-
vcn de benodigde en om niet ge-
fchonke 60 morgen lands, de
nieuwe Planters ook wagens,
ploegen , offen , en kortom alles
Wat zy nodig hadden, ja zelfs
brood en zaai-koorn op afreke-
ning tegen een redelyken prys,
en de yzer-waren tegen den in-
koops-fchelling zonder het min-
ftc voordeel verftrekt en geleent
heeft ; welk verfchote geld de ge-
melde Compagnie van tyd tot tyd
en niet op eenmaal , heeft in ge-
houden, waar door dezelve weder
aan haar Kapitaal is gekomen,
zonder dat de boeren het zwaar is
gevallen, of zy daar door gant-
fchelyk geruineert zyn ; hoewel
m\ zeer wel bcwull is , dat eeni-
ge van de/e Coloniers nog iets
aan de Compagnie fchuldig zyn,
en dat de fchuld in 't geheel nog
maar 40 duizend guldens be-
draagt.
Het land Deze grote edelmoedigheid
lJoe heeft zckcrlyk , zoo als licht is te
be- denken, by velen een lult ver-
bouwt, wekt, om dvn land-bouw by de
hand te vatten , vooral wanneer
nun zag, tlat de/e nieuwe Plan-
ters zeer wel haar rekening daar
l>\ vonden. Ja men heeft gezien,
dat vele uit de bezetting zich daar

toe begaven , of lchoon zy wei-
nig kennis van het boere-werk
hadden , wcshalvcn ook vele of
bedorven of gevlucht zyn. Vele
echter die hunne 'zaken wel aan-
leiden , en geen verquifters wa-
ren, zyn op de been geraakt, en
in korten tyd zeer ryk geworden,
waar van ik 'er zeer gemakkelvk
verfcheide zoude können noe-
^ men , ten ware zulks daarna wc-
! derom gefchieden moeit. Uit
j Holland zyn 'er ook vele hcr-
' waards gekomen, die de plaats
van de eerfte aanlegging met tref-
felyke huizen en tuinen verciert
hebben , welker vruchten hen by
de komft van de heen en weder
varende fchepen, den arbeid ry-
kelyk betalen, en goed onder-
houd verfchaften.

Na verloop van eenigen tyd",
wanneer door de Hollandlche
Compagnie eenige vrouwsperzo-
nen herwaards wierden gezon-
den, die hier trouwden, waar
door alzoo veel kinderen gcteelt
wierden , begon dit Tafeldal te
naauw en te klein te worden, om
aan zoo veel boeren herberg en
onderhoud te befchikken ; dien-
volgens wierden zy genoodzaakt,
zich verder uit te ftrekken , en
vermids het land tog by koop aan
de Compagnie toebehoorde, meer
akkers te bouwen , om Tarw ,
Rogge , Garft, Erweten, Bonen,
zoo als ook allerhande tuin-vruch-
ten, en een goeden dronk Wyn
voort te brengen.

Dienvolgens bezetteden zy voor
cerlldc naafte dallen en bergen,
en vergroteden aldus hare nieuw
aangelegde Kaapfehc Colonie,
Welke wel verdienen genocmt en
eenige der voornaamllc 1 .andgoe-
dereti gemeld te worden;* name-
lyk z\ zyn in den beginne uit den
Tafelberg achter dien berg geko-
men, en hebben aan de zooge-
naamde Zqut-Rivier een fchans
van houl en aarde, Keer de Koe
genaamt, gebouwt, en kort daar
opeen grote Ruiter- ftal daarne-
vens

Verdere
opgang der
Colonie.

Hoe de
Hollanders
'er zich ter
neder heb-
ben gezet.

Een Tchans
en de Rui-
ter-ftal
word ge-
bouwt.

KAAP de GOEDE HOOP. 73

vcns opgerecht ; welke beide zou-
den dienen, om vermids veel vee
voornamelyk koeyen en fchapen
van de Hottentotten wierd gekoft
door het zelve de boeren aan vee
te helpen ; na dat echter dit vee of
van zelfs dan te rug weg door de
drift van de gemelde Zout -Ri-
vier zocht, of van omzwervende
Hottentotten , welke van roven
en fielen fchenen hun werk te ma-
ken , weg gedreven wierd , zoude
door het eerfte,te weten defchans
Keerde Koe, dit quaad voorgeko-
men, en het ontlope of weg ge-
dreve vee door de zoldaten, die
daar de wagt hebben, te rug ge-
dreven worden.
ßefchry- De Ruiter-ftal een gebouw,

ving van de waar m IOO tot I^Q man met Jlun_
Ruiter-ftal. , , , ,

ne paarden konden wonen , wierd
opgerecht, ten einde de man-
fchap , die in de Keer de Koe lag ,
voortaan niet zoude behoeven da-
gelyks uit de veiling, die ruim een
half uur van daar legt , afgeloll
worden; en ook wel voorname-
lyk ten einde deze fchans door de
Ruiter -ftal met volk mögt wor-
den bezet en aldaar afgeloft, en
ook by nacht voor regen en wind
een fchuilplaats zouden hebben.
En wanneer men bemerkte , dat
de Hottentotten , zich op de fnel-
heid hunner voeten verlieten, en
voor het nalopen der zoldaten wei-
nig vreefden , als mede dat zy het
vee wel aan de Europeanen ver-
kogten, maar dat zy naderhand
op de een of de andere wys zoch-
ten, het zelve hem wederom af-
tenemen, zoo wierden deze Rui-
ters met goede en fnelle Perfiaan-
fche paarden verzien en aldaar ge-
pofteert, ten einde de inbrekende
Hottentotten niet zoo licht de ge-
melde Zout -Rivier zouden kön-
nen overkomen, en dat het vee
voor het roven en fielen zoude be-
vryd blyven. Waar by dient te
worden geweten, dat men de
paarden in den beginne uit het
Koningryk Perfie herwaards heeft
gebragt, alwaar zy zich zodanig
I. 'Deel.

Waar toe
hy jegrns-
v.oordig
dient.

hebben vermeerdert, dat zy he-
den ten dage wegens de mcenigte
by na van geen prys meer zyn,
weshalvcn men in geval van nood
zeer gezwind ecnige duizend man
van paarden zoude verzien kön-
nen.

Vermids deze Colonie tegen-
woordig zich nog veel verder
heeft uitgeftrekt, zoo als in 't ver-
volg zal worden aangewezen, en
een veel groter plaats heeft inge-
nomen, is van de fchans Keer de
Koe , by na niets meer te zien.
Van den Ruiter-ftal vind men nog
eenige overblyfzels, die echter we-
gens de bovengemelde rede nu
niet meer worden onderhouden ,
ftrekkende voornamelyk tot lyf-
berging van vreemdelingen en van
voorname Indianen die uit Afia of
Ooft-Indie herwaards worden ge-
bannen ; gelyk dan in den jare
1705- by myn eerfte aankomft , ee-
nige Indiaanfche Prinfen aldaar
huis hielden , en met haar eige han-
den haar brood winnen moeflen ,
zynde dezelve van de hoge Indi-
fche Regering op Batavia wegens
zekere misdaden herwaards ge-
zonden, en voor 5 jare gebannen ,
na verloop van welke jaren zy dan
ook in den jare 1708 wederom
met de fchepen van de Compag-
! nienaOofl-Indiegevoertzyn.

Van deze Zout -Rivier dient ,fcanf

, , , ving van de

. men als nog te weten, dat wylen Zout-Ri-
de Gouverneur Simon van der Stel vier-
den zelven heeft laten verleggen ,
of door een nieuw Kanaal in den
haven heeft laten lyden , met voor-
nemen, een breede vaart van de-
zen haven de Tafelbaai tot aan de
Baai Falzo, 't welk ten minften in
een rechte linie een diftantie van 4
mylen zoude hebben uitgemaakt,
J door flaven en banditen te graven,
| en in dezelve de gemelde Rivier
van den eenen haven in den ande-
ren te lyden , ten einde de fchepen
zoo wel by de Zuid-Oofte als
Noordwefte Mouffbn daar in lopen
en voor ongeluk en ftranden zou-
den bevryd blyven ; dog hy
K fchvnt

74 BESCHRYV1NG vande

fchyntmiet te hebben gedacht, dat
door beide Mouffbiis dit Kanaal
/oude hebben können geitopt, ge-
floten en met zant gcvult wor-
den.

Want bchalvcn dat hy een gro-
te zoutpan, waar van 'er nog ceni-
ge kleine na by dcTygerbcrgen,
en andere grote op andere plaat*-
zen in \ land aan te treffen en te
vinden /yn, daar door bedorven
heeft, die by een hoge zee over-
loopt en nooit droog word, zoo
fchynt hy ook niet in overweging
te hebben genomen , welk een gro-
te arbeid, en hoe veel menfehen
tot zulk een werk vercifcht wier-
den. Hy heeft buiten twyftel ook
niet eens een overilag gemaakt,
hoe duur dit Kanaal aan de Com-
pagnie zoude komen te Haan; veel
min fchynt hy zich te hebben be-
kommert om de onder het zand
leggende klippen te doen uitgra-
ven, zodanig dat een of twee fche-
pen elkander myden en ongehin-
dert zouden hebben pafferen kön-
nen ; maar hy fchynt ten ccrfl.cn
blindelings te hebben voortgegaan
met het geen hy maar Hechts in het
hoofd heeft gekregen, offchoon
de ondervinding heeft geleert dat
de tyd, arbeid, en kollen, daar
mede verfpilt /yn.

Derhalven fchynt het dat 't werk
ook is blyven Heken; en ziet men
jegenswoordig nog de oude en
nieuwe Zout -Rivier welke on-
trent een mufquet-fchoot van cl-
l.andcr leggen, welke beiden,
voornamclvk de nieuw e met zoo
veel welzand aangevult is, dat men
met een gelade vagen daar over
ryden kan, hoewel hei zomtydfc
gebeult, als de paarden en offen
niet wel trekken , dal de wagen
in het gemelde \vi i/and blyft lle-
ken , en dat dezelve door ande-
ren daar uit moet v. orden getrok-
ken.
Vermakc- I .angs de/c Zout-Rivicr 7M1
lyncht vantvdtot tyd treffelvke tuinen
Zout-Ri- en w vnb(.-rgen , zoo als ook \cel
wSdau tott>*iland aangelcgt, waar VÓt

De oude
en nieuwe

r Ri-
vier«

reeds van het begin af van dezen ontrent is
nieuwen uitleg, decerfte Com-j^temM
mandeur Jan van Ricbeek niet
weinig heeft geholpen; hebbende
de e tot 7vn vermaak den zoo ge-
naamden bofchheuvcl laten fchoon
maken , en een trerlclvken. boom
en wyngaard aldaar aangelegt i die
wegens deszelfs nuttigheid zoo
voort na zvn afvvezc n in * 1 chei-
de handen geraakt , en s

en geen ver k egt is, tot I inde-
lyk by mvn aanwezen den Opper-*
Vecilcr \\ illem ten Damme den
/.elven aan den burger Gabriel
Touman , voor verfchcidc dui-
zend guldens heeft overgedaan.

Wilde ik my ophouden met het fe een
opnoemen van alle de Vruchten , £82?
die alhier groejen, zoude ik my **
verplicht vinden te /eggen , dat
niet alleen Appelen , Peeren, Ca-
Aanjcs , en andere Europeaanfche
boom-en tuin vrucht en hiéï in gro-
te menigte worden gewonnen ;
maar ik zoude daar by moeten voe-
gen , de Velerhande zoorten van
I .imoencn , Citroenen , Oranje,
Sinäas en Japänfche appelen , Vy-
gen, enz., en de velerhande Wy-
nen , die zoo wel in rode als wit-
te , als mede Europeaanfche en
Pcrfiaanfche Druiven beflaan , ne-
vens een talloze menigte van an-
dere hcerlyke aard, boom-en tuin-
vruchtcn; edog ik fpaar dezen ar-
beid tot op een ander tyd , en
zegge hier maar allecnlyk, dat te-
genwoordig langs de gemelde
Zout-Rivier tot aan de Steenber-
gen, ja zelfs tot in de zoogenaam-
de Hout-Baai alles tot bouwland
gemaakt is.

. InhetTafcldal vind men eerflc-
l\ k de trelTelykc veiling , Bonne
I Ipcrance genaamt , en het fraai
Hccdtje , het welk dien /elven
naam draagt , nevens vele heerly-
kc Tuinen en Wynbeirgen ; achter
den 'IV, fel berg, ruim een quartier
ums \ an de Had, Haat boven op
een kleine hoogte een Herberg;
onder aan de Rivier ziet men een
rey huizen, akkers, tuinen en

Wyn-

KAAP de GOEDE HOOP. 7$

Wyngaarden , welke zich tot aan

een molen uitftrekken, de bur-
gers xv\ het Voorgebergte toebe-
horende , die jaarlyks door de
Burgemeefters van de ftad met
kennis des Gouverneurs voor i?
tot 1600 guldens verpacht, en
in de burger-kas verrekent word.
W) ders vind men aan de Rivier,
en aan beidezyden van dezelve, als
ook achter den Tafelberg vele iraje
Lufthuizcn, tuinen en wvnbcrgcn,
welke alle hunne Planters rykelyk
hunne arbeid vergoeden. Ja de
Compagnie zelf heeft aldaar ne-
vens een zeer ruime fchuur voor
wagens en vee, twee trefïclyke,
prachtige en grote tuinen aange-
lcgt, in den cenen /iet men een
zeer fraai Speclhuisje, tot ver-
maak van den Gouverneur ge-
Rond bouwt, en een klein eike bofchje,
het Rond -bofchje genaamt. De
andere , een weinig verder afge-
legen , draagt den naam van
XT. . , Nieuwland, om dat dezelve on-

Nieuwland. , ,, ' . . . . .

langs eerit aangelegt is; van beide
welke tuinen de gemelde Compa-
gnie nog tamelyk voordeel trekt ,
die echter myns bedunkens vry
groter zyn konde.
Schone TulTchen deze twee tuinen,

Buiteplaat- vvelke beide van de wateren des
Tafelbergs worden befproeit,legt
naail aan de gemelde fchuur , be-
halven de Buite-plaats van Jan
Pfeiffer, wyn en brood genaamt ;
wyl dezelve zulks beide rykelyk
voortbrengt , en die van Jakob
Louwcns , een v el geordineert

Brouwhuis. Brouwhuis , den Heer Willem
Men/ing toebehorende, welkers
Vader met zyn gantfehc huisge-
zin, uit Deventer geboortig, dooi-
de Compagnie kofteloos hier is
gebragt, om alhier op zynDcvcn-
ters bier te brouwen, en zich daar
mede te generen-; waarentegen
hy gehouden is , aan pacht , wel-
ke de Tappers doorgaans gewoon
zyn te betalen , de Compagnie
hare onkolten weder goed te
doen , gclyk ik te zyncr tyd daar
van uitvoerlyker melding doen zal.
/. 'Deel.

I let water, dat in de Brouwery waf«

loopt , Hort insge: n den Ta- J** watt:

felberg , en befproeit met eenen

het daartoe behorende bouwland;
loopt vervolgens, na dat het /ich
met andere kleine riviertjes heeft
vereenigt, achter de Landgoede-
ren van Jacob Louwcns , Jacob
van der Heiden , en Albert Ba-
rent/. Guldenhuizen , en neemt
ten laatllcn tuilchcn den verma-
kelvkcn tuin vanjan van Meerland
en het voorgemelde rond bofchje
zynen loop in de meergemelde
Zout-Rivier.

Achter den gern el den Bofch- Het Lufi-
hcuvel komt men wyders aan een ih^tk. °
flechte plaats , waar van de cige-
genaar als nu dood is , zoo dat
niet weet, wicn dezelve toekomt.
Niet ver daar van daan ontmoet
men het treftclyk Conilantia door
wylen den Gouverneur Simon
van der Stel gebouwt, en na des-
zelfs gemalin , of fchoon zy hem
niet tot aan het Voorgebergte
heeft willen verzeilen, maar lie-
ver te Amilerdam bh ven , aldus
genaamt.

De iland is ongemeen verma-
kelyk. Men kan uit de venfiers
zien het Landgoed van den Heer
Ortman , zoo als ook de Buffels-
valley, of die plaat/en, alwaar de
Compagnie voormaals , wanneer
zy haar eige (lacht en ander vee in
een groter menigte als jegens-
woordig hield, /elf liet wcyden,
en gewapenderhand tegen de
Hottentotten bewaren , en wel-
ke Pollen jegenswoordig den
gemelden Heer Ortman toe-
komen. Wyders /iet men ver-
fcheide andere omleggende Plaat-
zen, onder anderen die van den
Heer Hendrik Bouman, genaamt
Ruil en Werk , en die van den
Heer Willen Vlokkens, als mede
den haven , Baay Falzo genaamt.
Daarentegen is de nuttigheid in
verre na zoo groot niet, aangezien
dezelve het interell van de aange-
legde kollen nauwclyks kan goed-
maken ; of fchoon ruim iooo
K x mor-

76 BESCHRYVING van de

morgen land daar aan behoren, en
'er ruim ioo duizend wynftokken
geplant zyn.

Eer men te Conftantia komt,
gaat achter den voorgemelden
Bofch-heuvel een fteenachtige
fmalle ongemakkclyke weg, tuf-
fchen en over de woefte bergen,
na de Hout-Baay , alwaar weder-
om eenige Lufthuizen gebouwt
zyn , waar van 'er echter nog veel
men- konden werden opgerecht,
indien men het hout wegkappen
en vernielen wilde, dog wyl hier
juilt gebrek aan hout is, en men
naamvlvks genoeg tot branden
kan vinden , verfchoont men het
zelve , werdende liever andere
piaatzen, die 'er in overvloed le-
dig zyn , door de Regering ver-
eert , om bebouwt te worden.

Midlenvyl leide de Compagnie
nog andere Vee-plaatzen achter
de Steenbergen aan , welke gelyk
Dapper in zyne befchryving van
Afrika p. 6x1 getuigt, de Portu-
geezen Os Tuos Fragofos , of de
gebroke bergen noemen , de Hol-
landers geven een zekeren ftreek
\ mi dezelve, welke het verftc zich
ten Zuiden in zee ftrekt, den

■n-undê ftaam van Noorwegen. Na dat de
Kaap de llluftrc Compagnie alle deze poften
Hoop6 nccft afgelchaft , en haar Juk-ofTen
alleen heeft behouden; welke al-
leen in de voorgemelde Schuur
worden bewaart, en die in de
malle onvruchtbare hei wyden,
t'Twyl de Compagnie al haar
vleefch van vier bevoorrechte
wie bet (luchters koopt , zoo heeft meer-
gemelde Gouverneur Simon van
der Stel zalr. die poften, ruim drie
dagreizens m de rondte omvat-
tende , voor zich /elven behou-
den , een huis en eenige Italien
daar op gebouwt, om zyn eigen
vee aldaar te laten weyden ; daar-
benevens heeft hy een vifchluiis
na by de zoogenaamde Kfllk-Baai
". recht , en vieh aldus zodanig
ih ftaat geilclt, dat hy behalen
het gemelde Conftantia , een
ftreek landt van een tamelykc uit-

buit.

geftrekthcid bezit , alwaar vele
boeren , wanneer het onder hen
wierd gedeelt , zich zeer wel ge-
neren , en gemakkelyk wonen
zouden können.

Eer en alvorens deze ftreek
lands, dewelke langs de Zout-Ri-
vier Zuid-Ooft ten zuiden, en
vervolgens altvd verder tegen 't
Zuiden zich uitftrckt,tot die ver-
haalde volkomenheid is geraakt,
en alvorens men tot befluit quam,
om zich van het flacht-vcc t' ont-
doen , heeft de Compagnie op
nieuw weder begonnen , zich
over de Zout-Rievier na de Ty-
ger-bergen te wenden , en aldaar
een Vee-poft op te rechten. De- Nieuwe
ze legt zeer vermakelyk aanJén?"p°S"
ftrand, niet ver van de Tafel-
Baay ; daarenboven kon men uit
de Vefting zien alles wat daar
voorviel, aangezien de diftantie
van de gemelde vefting niet veel
meer dan drie uuren uitmaakt, en
daarbenevens Zuid-Ooft ten Zui-
den , welke in louter wit zee-
zand, ftruiken en hei beftaat, in
welke Tygerbergsdal het vee zeer
wel kan gewyd worden.

Men noemt alle deze verhe- Pc TnP-

ventheden en bergjes, de Ty
gerbergen. Niet om dat voor de-
zen zeer veel Tygers zich aldaar
onthouden hebben , maar wegens
de grote groene vlakken , welke
deze bergen van alle de andere
onderfchciden, en hunne oor-
fprong de herten verfchuld zvn ,
welke eertyds in een grote menig-
te daar wierden gevonden, en
overal de plaatzen , daar zv hun
nachtleger hielden , met hunnen
drek, als gemeft en Vruchtbaar
gemaakt hebben, en groeit het
gras nog heden dien dag dienvol-
gens aldaar weelderiger en ller-
ker, als op andere plaatzen, daar
die dieren niet hebben overnacht;
ot fchoon alle deze heuvels of
bergen een /eer \ el ten grond heb-
ben , zodanig dat dezelve van ou-
der tot boven Koorn en W\n
en alle andere boom -en vcld-

vruch-

bergen.

KAAP de GOEDE HOOP. 77

7y dien
naam heb
ben.

genoeg.

vruchten rykélyk voortbren-
gen.
Waarom En de/e zelve vlakken hebben
hen den naam van Tygerbergen
toegebragtjomdat het groen daar
van veel donkerder is, dan al het
ander groen van de/c bergen,
waardoor zy byna gevlakt zyn als
een Tyger. En vermids zy door-
gaans veel vruchtbaarder 7vn , als
alle andere bergen, is dit de rede,
dat dezelve in een korten tyd zo-
danig bebouwt en bewoont zyn,
dat 'er als nu bezwaarlykmecr een
bequame plaats tot den landbouw
te vinden is , vermids het frilch
r Hebben zoet water, vlietende beekjes, en
geen water andere bronnen afnemen , waar in
de bewoners hunne fpvzen ko-
ken,en hun vee drenken können.
Of Ichoon'er nog een bron
voorhanden is, die aan alle de Be-
woners gemeen is , zoo kan de-
zelve aan een Bewoner alleen in
vrye eigendom niet worden gege-
ven , om dat de overige daar door
zouden worden genoodzaakt , om
met hun Vee van daar te wyken,
en fhande den Zomer , of gelyk
men hier zegt , den gantfehen
drogen tyd , het zelve elders te
wevden, en te drenken, tenwa-
re zy alle te gronde gaan en de
een den anderen lchade toebren-
gen wilde.

Op en tuffchen deze T\ verber-
gen leggen naar myn belt ont-
houd , twee en twintig Plaatzen
ofHofileden, welke eerder den
naam van aanzienlyke Heerlyk-
heden of Ridder -goederen als
boere woningen verdienden ; hoe-
wel niet zoo zeer ten opzicht van
de huizen , die daar Itaan , als
zynde voor het grootlte gedeelte
tamelyk flccht , maar in aanzien
van derzelvcr veruitgeltrektheid
en weergaloze nuttigheid , aan-
gezien ik in Duitichiand weinig
adclyke goederen ken , daar men
van een Rid der-goed zoo veel
voordeel trekken kan , als alhier
ieder Boer in 't byzonder van zyn
landgoed geniet.

DeHoflte
den.

Want het moetal een arme aan- Rykc Boe"
r zyn , die niet ten miniten rcn"
600 Schapen en 100 ftuks grof
Vee bezit. Heeft hv échter zyné
zaken een weinig in ftaat gebragt,
zoo vind men /eer dikw} Is roco,
en ook wel cenige duizend Scha-
pen en 200 tot 300 ftuks grof
\ ee by een man alleen. Waar uit
dan heel licht is af te nemen , dat
het voordcel van het \ ee niet al-
leen groot moet zyn , maar het
blykt ook , dat de V eldbouw van
een Boer rykelyk 700 ?root,fterk
en voordelig is , als van een Rid-
dergocd kan 'verbei ld of ver-
wacht worden. Dog deze Stoffe
zal te zyner tyd wydlopigcrbew e-
zen worden. Jegenswoordig zeg
ik alleenlyk , dat die gedachten
maakt, dat Ik vermaak fchep,om
uit een mugge een Olyfant te ma-
ken , om de zaak zoo wat op te
fchikken , de goedheid gelieve te
hebben, van geduld te nemen, tot
dat ik aan de zaken kom , die in
mynen tyd voorgevallen zyn,
wanneer ik verzekert ben, dat ik
genoegzaam in Haat zal zyn , om
aan te tonen , dat ik aan de waar-
heid niet te kort gedaan heb.
Want men vind de veelheid der
Schapen en Runderen niet alleen
op de Tygerbergen , maar het
gantfche land door , het welk ik
daarom alhier zeg , op dat ik niet
genoodzaakt zoude zyn , om de
zaak naderhand wederom te her-
halen. Van de Paarden zal ik hier pa3rdcn
ook maar alleenlyk zeggen , om *yn Man-
dat hier voren reeds heb gemeld, de"k
dat men dezelve wegens de veel-
heid fchier te geef kan krygen ;
dat ik weet, dat in den jare 1711
ineen openbare verkoping 3 paar-
den van 3.x. en een jaar voor 18
Hollandfche fchellingen, of naar
onze Duitfche fpecic, voor on-
trent 4 en een vierde gulden ver-
kogt zyn.

De namen van deze Landgoe- De Plaat-
deren zoude ik gaarn mede delen, "Leer-
ten ware de Heren Comm an- gen hebben
deurs en Gouverneurs, die in den seennMm-
K 3 - be-

78 B E S C H R Y V I N G van de

beginne aan 't roei" hebben geze- I

i, aan dezelve niet zekere na-
men hadden gegeven, of laten ge-
ven. Ycrmids zy echter niet cn-
kelyk den naam van den eigenaar
voeren , en de erf zoo als ook de
köopbrieven, wanneer zulk een
goed verkogt word , met den/ el-
ven verzien worden , zoo zal de
Lezer zich alleenlyk met de na-
men van die Bezitters te vrede
moeten houden, die in del /and-
kaart ingelyft zyn, aangezien het
mv niet zoude pallen, de dingen
nieuwe namen te genen, die of in
de natuur niet zyn*, of ten miniten
de zaken niet verltaanbaarder ma-
ken. Ik kan echter niet met itil-
zwygen verby gaan, dat iemand
zich zeer gemakkelyk moede kan
gaan , als hy alle de Tygerbergen,
ofderzelver omtrek omgaan wil,
beflaande dezelve ruim 8 mylcnin
de rondte, alzoo een van de vcritc
plaat/en ruim 4 inylen van de
Kaap de Goede Hoop legt.
Koeberg. De hier aan leggende Koeberg
was mede een van de cerite, die
na de Tygerbergen bezet , en aan
benige Coloniers in eigendom,
achte rvolgens de voorgefchreve
jnflructie , gegeven wierd ; uit
hoof'dc van welke inltructie aan
een jegelyk 60 morgen land moet
worden uitgcdeclt. Deze ftrekt
zich verder Ooit ten Noorden,
ontrent 6 mylen van het gemelde
Voorgebergte der Goede Hoop.
De grond echter is zoo vruchtbaar
niet, als die van de Tygerbergen,
ueshaken ook zooveel Liefheb-
bers zich niet hebben laten \ in-
den , behaben dat'er ook gebrek
aan goed w ater is.
uwe 1 lier op begaven zich eenige na
<\cn zoogenaamden Blauwen?
berg, 8 in) len van de veiling leg-
gende, Noord-Ooft ten Ooiten.
I l\ word aldus genaamt, om als
men hem \.\n verre /iet , voorna-
\ k als men eerlt uit zee komt,
de/( Ive fchynt blaauw te zyn. I l\
is 100 vruchtbaar als de Tyger-
bergen ; heeft echter ook weinig

water , wcshalvcn hy ook niet te
iterk bewoont is. Ondertuilchen
vind men aldaar zoo wel als alom-
me door het ganichc land , veel
wilde dieren , voornamelyk Oly-
fanten, Herten, en andere.

Dit gantfche Diitrict , 't welk Wat d-
ik tot nu maar naar defzelfs uitgc- l^a,/6
itrekthcid heb voorgeftclt , is al- Cuionx- is.
zoo onmiddelyk en kort na def-
zelfs cerite verdere uitbreiding in
/eer weinig jaren bevolkt, en aan
de Coloniers te bewonen , te be-
bouwen en te beplanten in vrvcn
eigendom gegeven. Dieiv ^ens
heeft het zelve dan ook den by-
zonderen naam verkregen dat liet
/.elven in aanzien van andere be-
volkte diitricten , gantfeh afzon-
derlyk en eigentlyk de Kaapfche
Colonic genaamt word ; en zulks
vermids de vefting en de itad de
Goede Hoop in het zelve leggen ,
en naait aan de zee is , behalven
dat naait achter de itad een tame-
lyke grote woeityne grenlt , wel-
ke tuilchen deze en de Stellenbos-
fche Colonic , waar van in 't ver-
volg zal worden gehandelt , de
fcheiding maakt.

In den jare 17 ix na dat my wanne«
door wylen den Gouverneur Louis hct ve.r-
van Altenburg het Secretaris ampt s'
van de beide Colonien Stellen-
bofch en Drakenitecn toever-
trouwt wierd , is deze Colonie,
wegens een zeker voorval , nog
een goed ituk vergroot , en tot
aan den Regenbak uitgelegt, wel-
ken bak men Molfelbank nocn^t,
Vermids aldaar aan de klippen zoo
veel moffelen gaan zitten, en zoo
\ alt daar aan kleven , als of Z) daar
aan gegroeit waren. Het voorval,
't welk tot de/e vergroting aanlei-
ding heeft gegeven , zal ik op de
volgende wys uit den grond ver-
halen.
Na dal wylen de Baron N. van wat daar

liheede, l'.rf heer van Draken- 'ot;„a';
,, / ■ 1 1 1 1 1 • d,ns hcoft

heen, uit Gelderland geboortig, gegeven.

na hel bekleden van verfcheide

amptcn , in Holland te rug quam,

heeft, de Compagnie in den jarè

1685

KAAP de GOEDE HOOP. 79

168;)-. hem wederom herwaards
gezonden, als- Commifläris Gé-
neraal, die de gantfche Compa-
gnie rcprefcntccrt , alles tot haar
nut en voordeel verricht, ook in
geval van noodzakelvkheid hare
grootfte Mini fiers af/et, veran-
derd, of elders zend zoo als Y .:-
der Tachart in zyne Siamfche
Reis pttg. m. 6~. reeds bericht
hééft. Wanneer de gemelde Ba-
ron in die qualiteit aan de Kaap de
Goede Hoop quam , en aldaar
verfcheide nuttige fchikkingen
maakte, heeft hy onder anderen
ook den eerflcn Land-droft over
de StcllenbofTchc en Draken-
flccnfche Colonic, achtervolgen^
zyne uitdrtikkelyke inflruftie en
bevel aangcllelt ; zodanig dat hy
Land-drofl magt zoude hebben,
om alle lichtvaardige en moedwil-
lige weglopers , nevens andere
onnutte diefachtige moorddadige
en de gemene rufi Horende men-
ichen niet alleen in de voorgemel-
de beide Colonien , maar ook in
het jegenswoordig gedachte Di-
flricl der Kaapfche Colonie te
vatten , te boejen , in hechtenis
te zetten , en in regten als aankla-
ger tot op het uiterfle te vervol-
gen ; fchoon in de ilad de Goede
Hoop de hoogfle Bloed-Rechter,
of zoo als men hem hier noemt,
Fiskaal independent woont, dien
daar door ontrent defzelfs recht
niet benadeelt zoude worden , of
konde , om dat aan hem insge-
lyks magt was gegeven, om dier-
gelyk gefpuis te vatten , en in
rechten te vervolgen , behalven
dat het geen in den haven of op
de fchepen mogte voorvallen ,
hem Fiskaal duidclvk gerefer-
veert of voorbehouden was.

Nu hadden in het voorgemelde
jaar iyix eenige moedwillige en
veragte matrozen zich zamenge-
rot, langen tyd hier en elders in
het land gezworven , zich van
hunnen dienft , waar toe zv aan
de Compagnie met eede verbon-
den waren, losgemaakt en van

hunne poflcn Uil weggelopen,
hebbende het land afgelopen,
zich met aidériïande onbetamély-
ke dingen, ja roven en Helen be-
zig gehouden , den Landman
/eer gedrukt en gcquelt. De/e
nu heeft de Land-droft, zoo dra
hem iets daar van ter ooren quam,
achtervolgens zyn plicht, op zoe-
ken , by de kop vatten en verder
Voor den Raad \ an Juftitie onder-
vragen laten, en vervolgens uit
de voorgehoudene vraagpunten
zyncn cifch gedaan.

Zoo dra echter deze booswich-
ten bemerkten, dat het haar le-
ven zoude kollen, vonden zy
middel t'ontfnappen , gravende
by nacht onder de muur van de
gevangenis , die in de veiling niet
ver van een buskruid kelder was ,
een gat, waar door zy uit de ach-
terfle gevangenis , alwaar de mis-
dadigers opgefloten waren, die
op den hals zaten, in de voorde
komen konden, waar na zy de
uiterfle deur van de gevankenis
opbraken, en daar door de vlucht
namen.

Hoe veel moeite men aanwen-
de, om deze ontfnapte guiten we-
der in handen te krygen , is licht
te denken, aangezien men nu nog
minder goeds of eenige beterlehap
van hen hopen konde. Daar ver-
liep nog al veel tyd , eer men ze
wederom konde ontdekken. On-
dertufTchen wierden door het wys
beleid van den Land-drofl weder-
om twee van dezelve gevankelyk
ingebragt. Een viel den Fiskaal
Provilioneel , Willem van Put-
ten, in de handen, aangezien de
Fiskaal independent, Blefiüs, kort
voor heen was overleden , en de-
ze alleen aangcllelt was , tot dat
de .Heren Bewind- hebbers je-
mand anders tot dat gewichtig
ampt zouden hebben bevordert,
en dat de recht svaken midlerwyl
niet zouden Uil Haan.

Deze provilioneel Fiskaal was
zoo vreed-lievend niet als zyn
Voorzaat , maar wyl hy zich ver-
beelde?

so BE S C H R Y V I N G van de

beeide , dat de Compagnie hem
onmogelyk konde voorby gaan,
maar dat hy zekerlyk tot Fiskaal
independent zoude worden ver-
beven, zoo wilde hy zich zoo
voort by de eerfte gelegentheid in
ilaat ftellen , om het gezag en de
magt van den Land-droft te fnuy-
ken, en het zyne te vergroten.
Dienvolgens bcdisputeerde hy
den Land-droft deze gevangens ,
en wyl zv dienaars van de Compa-
gnie waren , die in de veiling be-
hoorden , of in de matrozen-wo-
ning befcheide waren , zoo oor-
deelde hy, dat zy zyne jurisdictie
onderworpen waren , en van nie-
mand als van hem aan het Ge-
recht konden verklaagt en aldaar
vervolgt worden , of fchoon de
Land-droft dezelve in zyne Juris-
dictie gevangen gekregen , en in
de Kaapfche gevankenis gelevert
had.

Wanneer hy zag, dat de Land-
droft niet van het zelve gevoelen
was , bragt hy de zaak voor den
Edelen Raad van Juititie, en ver-
kreeg zoo veel, dat de Land-droft
daar over wierd gedagvaart. Ver-
mids echter deze wel haaft merk-
te , waar de vork in de fteel ftak,
bleef hy op de order , welke hy
van den Baron van Rheede als
Commifiaris-Generaal had ontfan-
gen , en die door de Gouverneurs
van tyd tot tyd was beveftigt, ftyf
(laan, gaf hem niets toe, en liet
zich zyne gevangens niet afne-
men, welke hy nogtans als de
provifioneel Fiskaal die in der
minnen verzocht, en geen gevolg
• laar uit getrokken had , ten eer-
itcn zoude hebben laten volgen.

Ten laailc moeit tl e Politique
Raad, als het hoogile Collegie van
dit Voorgebergte, zich daar mede
bemoeien , welke de /.aak op de
gende wvs lüfte: Namclyk dat
de Kaapfche Colonie zich tot aan
deMolielbanks-Rivier zoude uit-
strekken, mids dät de Fiskaal zich
geen groter Jurisdictie daar door
zoude aanmatigen , als hy voor

dezen had gehad , en dat die van
den Land-droft ook in zyn geheel
zoude bly ven , maar wyl men het
handhaven der gerechtigheid
moeit gade liaan, 'dat het heeten
zoude, 'Prior tempore , potior ju-
re, dat is: Die eerft komt, eerft
maalt.

Aldus is deze Colonie door
zulk voorval een groot ftuk , na-
melyk van de Tygerbergen tot
aan de Moflelbanks- Rivier ver-
groot, zonder dat de Land-droft
ontrent zyn oud Voorrecht in 't
minft benadeelt wierd , maar
wierd deze Provifioneel Fiskaal
I afgewezen , aangezien de Land-
droft zyne gevangens gerechtelyk
bleef vervolgen, en dezelve eïn-
delyk na genoegzame en opent-
lyke zelf belydenis door de koord
van het leven tot de dood bren-
gen liet. Hoe zeer echter dit den
Fiskaal Provifioneel in de krop
heeft gezeten , hebben zyne vol-
gende bedry ven , die te zyner tyd
zullen worden verhaalt , al te wel
aan den dag gelegt.

Deze Moftelbanks-Rivier iseen DeMofTei-
loutere verzameling van veel re- v™u%~
genwater, 't welk in den tyd van
den cjuaden Mouflbn , zoo als de
Zeevaarders zeggen , of zoo als
de Inwoners zeggen , in den re-
gentyd , of ook wel gelyk wy in
Europa zeggen zouden , in den
Winter, in de tyd als de zneeuw
van den Hemel valt , van de ber-
gen door de dalen vlied , zich al-
daar vergadert , en tuftchen de
oevers van deze beek voortloopt.
Dienvolgens loopt ook deze Mof-
felbank niet het gantfche jaar door,
maar alleenlyk zoo lang als de re-
gen aanhoud. Zoo dra de goede
[Ylouilbn , of de droge tyd, dat
is, de Zomer aankomt, houd de-
zelve op met lopen , en word het
water , 't welk in diepe gaten of
Hinken liaan blyft , llaande den
zomer zout , of eerder brak, niet
legenftaandealle menfehenen vee
dit water moeten gebruiken, om
dat 'er daar ontrent geen beter te

vinden

KAAP de GOEDE HOOP. 8I

vindenis. Ja de gene, die op de
Tygerbergen en in het maft daajr
aan gelegen zeer groot dal wonen,
hebben geen beter water , of
fchoon dezelve bronnen hebben,
om dat het water uit de natuur
brak is.

Deze gemelde Moftelbanks-
Rivier loopt een zeer langen en
krommen weg» tot dat hy einde-
Ivk , veel dorre dalen béfproeit
hebbende , niet ver van het Ta-
fèjdal in de Zout-Rivicr zich ont-
Iait, en in den haven van het Ta-
Van de feldal uitloopt. De Zout-Rivier
Zout-Ri- daarentegen , of fchoon dezelve
jfi 's' bena- van den zeer hogen kruin des Ta-
"""S- feTbcrgs ftort, en met vele ande-
re daarnevens afvlocjende beek-
jes, hoe wel niet met alle , zich
vereenigt , en hy gevolg uit zeer
helder klaar zoet gezond water
beihat, wórd den zei ven nogtans
diert naam gegeven , wyl hy door
het indringende zeewater brak
word , te weten na dat zy vele
dallen met zyn zoet water heeft
béfproeit, en onder anderen dert
treftelyken tuin der Compagnie
aan het gemelde rond bofchje van
achteren , zöó als gezegt is , ver-
by gelopen is ; oök heeft dit hel-
der en klaar water geen andere
vifTchcn , dan die door de zee-
vlocd daar in geftort worden, ért
achter blyven tot zy door de In-
vvoonders gevangen worden.
. Het /oude wel goed zyn , dat
ik deze ltorrc vervolgde , om dat
ik nu reeds hebbe begonnen , van
de wateren te handelen. Ik was
daar benevens van voornemen ,
om van de voorheen gemelden en
van vele reeds befchreve bergen
des Tafcldals geen verdere mel-
ding te doen ; dog vermids de
kromme weg van de MoÏÏelbank
200 wel als de Zout-Rivier my
weder in het Tafeldal hebben ge-
leid , zoo moet ik myn vorig bc-
fluit veranderen , vermids ik my
genoodzaakt vind , om van de
bergen van dit dal te melden,
't geen andere metililzwygen ver-
I. Veel.

by gegaan hebben , en het merk-
waardigftc aan te tonen. Dien-
volgens vind men, gclvk voorheen
reeds is gemeld , drie bergen,
welke dit dal uitmaken en als in-
fluiten , te weten , de Tafelberg,
de Leeuwenberg, en de Wind, of
zoo als het gemene volk fpreekt,
de Duivclsberg , van dewelke
ieder in 't byzonder . iets merk-
waardigs zal te melden zvn.

Wat aanbelangt den Tafelberg, Van d«,
dezelve is de middelile , en de Talelbci*
hoogde , en word van de Portu-
gcezen Jovoa de Cabo gen aam t.
Dezelve legt recht over het zui-
den , en lirekt zieh deels zuid-
welt ten zuiden , en deels zuid-
ooit uit; Wanneer men den zel-
ven van onder opziet, lykt hy bo-
ven gantfeh gelyk als een tafel ,
gelyk Dapper in Afrika pag. 612.
Harpart. Reisbefchryving pag. 11.
en Ivertfen Lib. IV. cap. I. reeds,
hebben bericht. Als men echter
tegen den zelven opklautert , en
hem van boven ziet , zoo bevind
men, dat hy niet minder als gelyk
is , om dat 'er veel heuvels en gro-
te verhevendheden zyn.

Achtervolgens de meetkunde t
beflaat de hoogte van dezen berg
185-7 voet, Rhynlandfche maat.
Op den kruin zyn treffelyke Bron-
nen , die rykelyk water geven,
't welk aangenaam van fmaak, hel-
der, klaar en zeer gezond is , ge-
lyk in 't vervolg uitvoerlyker zal
worden gemeld.

Wanneer men den zelven van
onderen op bezichtigt, fchynt hy
gantfeh wild , dor en onvrucht-
baar ; aangezien men niet dan rou-
we uit velerlei verwen op elkan-
der geftapelde ftenen of klippen
ziet , welke zoo vafl op malkan-
deren leggen, dat zy alle een klip
van velerhande coulcuren verto-
nen. Vele hebben my verzekert j Wat men
dat niet ver van de kruin van de- fj"ftwaar-
zen berg , kort voor myne aan- genomen.
komft, zich iets zoude hebben la-
ten zien , dat een Carbonkelfteen
niet ongclyk was , 't welk zommi-

L ge

82 BESCHRYVING van de

ge voor den waren Carbonkel, an-
deren echter voor een Slang met
een kroon hebben aangezien ;
zonder dat nogtans iemand heeft
geweten, wat het eigcntlyk was,
wvl by dag niets wierd gezien, en
by nacht niemand zich doril wa-
gen , om langs den zelven op te
klauteren. Dit was zeker, dat het
zich reeds voor eenige jaren ook
hulde laren zien, en zich ook zoo
lan<r als ditmaal , namelyk ruim
een maand , had vertoont. Edog
vermids ik zelf geen ooggetuige
daar van ben gcweelt, zoo kan ik
hot ook voor geen oprechte waar-
heid verkopen , maar allecnlyk
»eggen , dat ik zulks van geloof*
waardige eerlyke menfehen ge-
hoovt heb.

In 't midden fchvnt deze berg
als van boven tot onder gcfplcten,
aangezien een diepe voore of hol-
ligheid daar door loopt , waar in
veel hoge en fterke bomen Waf-
fen , welker wortels tufTchen de
klippen lopen, zich aldaar vaftma-
ken , en van het overvloedig af-
ftromende water bevochtigt wor-
den. Deze water-val geeft my
ook aanleiding te denken , dat de
gemelde holligheid van het water
word veroorzaakt, als het welk
de klippen uitgefpoelt en de daar
aanzittende aarde met zich in het
aangrenzende Tafeldal genomen
heeft. Zulks geloof ik nog meer,
wanneer ik overdenk hoe llcrk
het water in de regentyd, voor-
name^ k in de twee flimite regen
maanden, te weten Juny enjuly ,
a! 'Il roomt, en zomtyds mede een
klip a ffc h cur t.

Van verre fchynt deze berg
ook dor en onvruchtbaar, om dal
men nog loof nog gras ziet; dog
als men daar op komt, bevind
men gantfeh Ir t tegendeel; aar-
gezien bchalvcn de gemelde bo-
men in déze i hollen weg, op bet
ach terfte deel van den berg* n.i-
m 'vkndi < ■ornaamilcboi-

I Ie u aßen, die men van

ouderen en van verre niet zien kan,

en welke men de Hel en het Para-
dys noemt, tüflchen dewelke o;>k
reeds voor veel jaren een zilver*
myn is ontdekt, waar uit iets ge-
graven en na Holland gezonden
is , alwaar het wel goed , maar
wegen de zware koftcn , die men
aan de bergwerkers doen moet,
niet voordelig genoeg be\ onden
wierd. Daarenboven vind men
op den kruin de treffeiykfte ,
fchoonllc en welruikcnftc bloe-
men , welke genoegzaam te ken-
nen geven , dat men niet zoo
voort van de onvruchtbaarheid
moet oordelen , als men hem van
onderen uit het dal befchou.,

Eindelyk zal het ook wel de
moeite waardig zyn, te zeggen,
dat deze berg zeer dikwyls , ja
byna ftaandc de' gantfche droge
tyd , te weten van Scptcmder tot
Maart, en menigmaal ook de an-
dere maand , van een witte wolk
word bedekt, waar uit de zeer
heftige en fchrikkelyke Noorde
wind, welke dit Voorgebergte in
een quaad gerucht heeft gebragt ,
word geacht te ontltaan. Dien-
volgens zyn de Zeevaarders , als
zy deze wolk boven den Tafel-
berg gewaar worden, gewoonte
zeggen, dat de Tafel gedekt ,'.<-.
daar mede te kennen gevende,
dat zy op een onfeilbarcn Itorm
Haat maken moeten. Hoc het
echter eigenth k ontrent de/.e
wind is, en wat 'er merk waard \
van is te /eggen, zulks zoude te
veel plaats beilaan, om hier te

klaren, of ten minftefi my van
m\ n voornemen afbr i der-

halven fpaar ik deze Hof tol op
il n ander tyd , en voege mid-
delerwyl alkvnlyk daar bv , dat
ik niyne eenvoudige gedachten
reeds aan den Profeflor Scheucht"
- te /ui ich in een 1 uynfchc
brief hebbe ge/egt, welke ik den
I /er te /Mier r, d met een':
Verandering in de Duitfche Tale
ïru de delen ,

\ .m dun tafelberg keer ik my Vanden
tot den leeuwenberg, welke al- bcerg"wcn"

leen-

KAAP de GOEDE HOOP. ss

lccnlvk door een kloof of reet
daar van gefcheidén is. Hy legt

•ten Wellen, bedekt byïia de
tfche VVcftzyde ; en ftrekt
zelfs tot aan het Noorden. De-
zelve word Leeuwenberg ge-

naamt, vermids gelyk de voor-
aangehaalde Scbryvérs melden ,
in de oude tyden een grote me-
nigte Leeuwen '/ich om en op
den/elven hebben onthouden ;ge-
Ivk dm nog geen 3 o jaren gele-
den, een verdwaalde vogel van
déze veeren, zich alhier liet zien,
en de inwoners der itad en de be-
zetting van de Veiling de Goede
Hoop, grote fchade toebragt, die
echter door de toenmalige Lieute-
nant, en tegenwoordige Kapitein
Olof-Rcrg , uit Gottenburg in
Swedcn geboortig , dapperlvk
met een inaphaan door eenigc
fchoten , ter neder geveld
wierd.

Anderen daarentegen, die de
gcltalte van dezen berg wat nau-
wer befchouwen , beweren en
miilchien met veel beter grond ,
gelyk Vader Tachart in zyne
Siamfche Reis p. m. 6z, dat hy al-
dus word genocmt, om dat hy
zich aan de vreemdelingen , die
met hunne fc hepen het land aan-
doen, en den haven bezoeken
willen, als een leggende en op
roof loerende leeuw vertoont , ge-
lyk 'ervan de natuur niets kan wor-
den geformeert, het geen een
leggende leeuw die zyn hoofd op-
ligt , en na roof omkykt , meer gc-
lykt, als deze berg.

Hy legt naait aan den oever,
{trekkende zyne achterfte poo-
len, de itaart en de billen ooit-
waards , dog zoo dat men 't Noor-
den nog vry kan zien, en door
dezelve niet belemmert word.
De kop en de voorite pooten
keert hy Zuidwcitu aards, waar
door dan de tuflehen beide leg-
gende hoeken van de wacreïd
door defzelfs rug worden bedekt,
zoo als van den Tafelberg, die
veel hoger is, en ontrent een
I. T)eel.

half of drie quartier tuirs van den
oever legt, de geweiften ten Ooitcn
en Wellen , als voorheen reeds is
aangcroert , het gezicht onttrok-
ken worden.

ïn het bovengemelde dal , dat
beide de bergen \an elkander
fcheid, Haat een huisje, waar in Hoede
tu ee matrozen de wacht houden, komlt van
ten einde een wakend oog op de l-u^cn
aankomende fchepen te hebben , bckcnt
en vermids de hoogte by helder %mäige'
weer een zeer vry en wyd gezicht
in zee verfchaft, zoo is haar plicht
dat zy zorg dragen, dat geen
fchip Itil verby zeilt , of in den
haven loopt.

Want zoo dra als zy een fchip
in 't gezicht bekomen, fchoon het
nog 10, iz, of meer mylen ver in
zee is, 7.00 is de eene verplicht om
langs de klippen, of als het te on-
gemak kclyk en te gevaar! yk is,
langs een valreep, op den kruin
van den berg, het hoofd genaamt,
te klimmen, aldaar dcllollandfche
vlag van den daar opgerechten
itok te laten waajen; daar na een
itukje omtrent 1 pond fchietende,
los te branden, op een breden
itcen te gaan liaan , en door het
uitfteken van den arm met een
itok, die hy in de hand heeft, aan
den anderen, welke midleru yl na
de veiling gaat, en den Gouver-
neur tyding van de komlt van het
fchip brengt, een teken te geven,
waar door hy verilag kan doen,
uit welk gewelt dat ichip eigent-
lyk komt.

Komen 'er meer fchepen als een
te gelyk, zoo laat de matroos, die
boven op het Leeuwenhoofd itaat
zyn vlag weder vallen , laad zyn
gefchut op nieuw , en heiil zoo
dra hy geladen heeft, zyn vlag we-
der op, fchicd het ituk andermaal
af, en geeft als voor heen de ove-
rige teekens. Edog men dient te
te w-eten, dat. men op de tyden,
van het jaar, wanneer namelyk de
uit Holland doorgaans komende
en na Indie zeilende, of als de uit
Indie te rug komende en na Hol-
L x land

8+

BESCHRYVING van de

land gcdeilinecrde fchepen aanko-
men," ter dege moeten letten, aan-
gezien men anders van de vlag op
het Leeuwenhoofd geen begrip
/.oude können krvgen.
Hoede De zaak beftaat hier in. Wan-
aankomen- neer de fchepen uit Holland of in
££32 ^ ^gemeen uit Europa aanko-
den wor- men, 't welk gemeenlyk van A-
dea* pril tot het laadt van December

gebeurt, hoewel ze ook deze of
andere daartullcheh in vallende
maanden komen mogen, zoo is
het evenveel, aangezien dit on-
derfcheid maar wegens deRetour-
fchepen word gemaakt , vermids
om die zelve ook dikwyls eenige
uit Holland komen, zoo waait
maar alleen van het Leeuwen-
hooi d de algemene Hollandfche,
of het welk evenveel is, de Prin-
ce - vlag. Komen de Retourfche-
pen uitlndie, 't welk gemeenlyk
en doorgaans van 't begin van Janu-
ary pleegt te gefchieden, en tot
in de maand van April of Mey,
zelden echter tot in Juny te duu-
ren, zoo waait van het Leeuwen-
hoofd niet alleen een andere en
van de Heren bewindhebbers der
Compagnie in Holland zelfs geor-
donneerde vlag, maar men laat 'er
ook een op den rug van den Leeu-
wenberg w aajen , die met de
Prince-vlag insgelyks niets ge-
meen heeft.
Waarom öezc beide vlaggen worden
de vlaggen jaarh ks verandert , en met alle
Sden "behoorlyke ycrw enfchriftdvk aan
worden, den Heer Gouverneur Generaal
te Batavia gezonden; en gemaakt,
7.00 als ze moeten zyn , aan den
Gouverneur van de Kaap de Goe-
de Hoop gezonden, ten einde die
van Batavia , de Regenten en Be-
velhebbers der Retour-vloot daar
van kennis zoude können geven,
ten zy by hunne komll aan dit
Voorgebergte zouden können
zien, hoe liet alhiesis, dat is , of
de oord of plaats aan de Hollan-
ders of aan de vreemdelingen on-
derworpen is , en deze aan het
Voorgebergte , ten einde hy de-

zelve ter rechter tyd , en zonder
iemands kennis , van beide de
plaatzen des Leeuwcnbergs zou-
de können laten waaijen , en den
aankomenden alle vrees benemen.

En dit zyn de onfeilbare kente- Eenander
kens, waar na alle Retourfchepen tektnvan

■ i_ L i i -i i de komit

zich hebben te richten ; waar by vanvreem-
men dient te weten , dat voor ie- de fchepen.
der fchip , van welke Natie het is,
van het Robben -eiland , inden
mond van den haven , en byna 3
mylen van de veiling ende flad de
Goede Hoop leggende, een ka-
non-fchoot gedaan , en de vlag
opgeheiit word. Ondertullchen
word deze vlag daar niet veran-
dert , maar zy blyft voor altoos de
algemene Hollandfche of Prince-
vlag.

Zoo dra zulk een fchip den
Leecuwenberg en defzelfs ftaart
omkomt, dat het van en uit de
veiling kan worden gezien , zoo
laat dezelve ook /Mie Prince-vlag
van het bolwerk Kattenelleboog
w aajen , maar zonder een fchoot
te doen , ten zy dezelve voorheen
gegroet word , of dat 'er te gelyk
een perzoon uit Holland of Indie
komt, die hoger van rang als de
Gouverneur van het Voorgeberg-
te zelf is.

Als men dit voorgemeld wacht- Schone
huisje verby en het dal achter het ^f™'
Lceuwenhoofd afgaat , vind men Leeuwen-
aldaar een fchone vlakte , welke hoofd'
gcmaklyk een groten tuin zoude
uitleveren können , aangezien de
voorgemelde wachters aldaar een
klein moes-tuintje naar haar wel-
gevallen hebben gemaakt. Het
ontbreekt daar ook niet aan goe-
de waterbronnen , die het land
/ouden können bevochtigen, ge-
ls k dan de gemelde Wachters
haar water om te koken en te
drinken van daar halen. Edog
behalven dat het vee daar aan
grote fchade /.oude veroorzaken,
als men zodanigen tuin niet wel
bewaarde) zoo valt het de inwo-
ners, die in \ ele opzichten grote
ongemakken haten en fchuwcn,

/eer

KAAP de GOEDE HOOP. 85

zeer verdrietig, van gcltadig berg
op en af te klimmen, en blyft der-
halven dit goed Ituk land onbc-
bouwt , en een gemene weydc
voor het vee.

Gaat men over den rug van den
Leeuwenberg of rondom defzelfs
Haart , vind men achter den zcl-
vcn wederom een zeer grote
vlakte , alwaar verfcheide zeer
wel gdege huizen , nevens ceni-
ge vruchtbare tuinen konden
worden gebouwt en aangelcgt,
ten zy in dat geval alle wvdens
voor het vee zouden worden
weggenomen, en dat daarenboven
vele onbetamelyke dingen zou-
den inkruipen , welke bczwaar-
lvk zouden können worden be-
let.

Want of lchoon het niet aan
zoet water ontbreekt , en men de
bronnen nog wel dieper of meer
andere kan graven, zoo zoude
nogtans bezwaarlyk voor te ko-
men zyn , dat men in den kleinen
haven , die aldaar is, waar in men
maar met floepen , of ten hoog-
ften met een boodt kan inlopen,
met allerhande diergelyke kleine
vaartuigen landen, goederen ont-
laden , en andere wederom inne-
men zoude, waar van de Gouver-
neur , die van alles kennis hebben
moet , of ook de Fiskaal indepen-
dent , niets zouden weten , en
derhalven grote onorders veroor-
zaakt zouden worden.
Verfalle By dezen kleinen haven heeft
dienselven ^e Heer Gouverneur Simon van
haven. der Stell in zyne regerings tyd een
kleine vierkante lchans opwer-
pen , en met vier ilukken kanon
bezetten laten, en dezelve zoo als
ook het daar nevens itaandc
u achthuisje met een goede wacht
laten bewaren ; ten dele om daar
door den fluikhandcl te beletten,
ten dele ook, om aan de vyandly-
kc fchepen, die miÜchien onder
bcgunlliging van een dikke milt,
in de maanden van Junv en July,
hier niet zeldzaam, met kleine
vaartuigen aldaar landen , en volk

uitzetten zouden, de landing te
verhinderen, en zich buiten ge-
vaar te Hellen. Heden dien dag
ziet men maar de ovcrblyf/cls
daar van , aangezien defzelfs Op-
volger en zoon , de Heer Gou-
verneur Willem Adriaan vander
Stell de gemelde Schans om rede,
m\ onbewull, of wyl hv van dien
kant niets vreesde', heeft laten
vervallen, zynde de Hukken na
de veiling gebragt, en het wacht-
huis ingeltort. Devoorflag, die
men echter naderhand heeft ge-
daan , om aldaar een waterpas te
bouwen , en hoe het daar mede
afgelopen is, zal ik opeenandcr
tyd verhalen.

Na de kant van de veiling en
den Tafelberg is ook een bron-
die voor dey,en gemeen is ge-
wceit ; na dat echter de burger
Abraham Hertog met een Ituk
land tot een tuin, dat daar by lag,
wierd begiftigt , heeft hy dezen
bron mede onder zyn land laten
meeten,. en is aldus zyn byzonde-
re bron geworden. Alhier heeft
de gemelde Hertog een ichone
Tegelbakkery , recht teger over steenbak-
de pottebäkkery van de Compa- kei7-
gnie , opgerecht , zynde enkelyk
door een gragt of plas, doorliet
water in de regenmaanden zeer
overvloedig vallende, gemaakt,
van elkander geicheiden ; en is de
gemelde gragt, zoo als ook die
achter den tuin van de Compa-
gnie in het Tafeldal is , als nu , en
maar in dien korten tyd , dat ik
hier ben gewcelt , zoo diep ge-
worden , dat men genoodzaakt is
geweeft , om bruggen daar over
te Haan , ten einde de wagens daar
over zouden können ryden ; ja de
eerite, tuflehen de kerk en het
ziekenhuis, moeit bemuurt wor-
den , om de fchade aan die twee
gebouwen daar door voor te ko-
men.

Gelyk de Leeuwenberg , van

den welken tot nu omltandig en

naar waarheid gehandelt is, \Yes-

telyk aan den Tafelberg Itoot, en

L 3 maar

86

BESCHRYVING van de

maar door een kleine depreflie of
kloof daar van gefcheiden is, yoo
grenfl eindeh k ook Ooltclyk aan
Befchry- den zelven de Wind of Duivcls-
, tüflbben w eiken insgelyks
Duivels- maareen kleine fcheiding is. Bei-
bcrg- de deze namen worden den zel-
ven tocgelcgt, en wel voorname-
Ivk die van Windberg , van de
Compagnie , aangezien hy in alle
hunne Schriften en oude boeken
dien naam draagt ; en dien van
Duivelsberg door het gemene
■fchceps volk en de inwoners al-
hier zelf.

De oorzaak van beide deze
namen hebben de reeds voorheen
aangehaalde Auteurs met waar-
heid beweert , namelyk dat men
van vele jaren henvaards van ge-
voelen is gewcell , dat deze berg
de ware en eigentlyke oorzaak
van den heftigen iïormachtigen
fchadelvken zuidooiten wind was,
.die uit een witte wolk, welke de-
zen en den Tafelberg bedekte,
, uitbarftc en als uit een zak rolde,
het omleggende dal nevens den
haven bcnaauw de en alzoo men-
fchen en fchepen fchade toebragt.
Ondcriuil'chen hoe het eigent-
Ivk ontrent dezen wind gefchapen
is, en op welke wys dezelve zich
w el voornamelyk toedraagt , daar
1 in zal ik alhier geen verder ge-
wag maken, betrekkende myöp
den boven - aangehaalden brief,
dien ik wegens de/c /aak aan den
FrofeÜbr Scheuclr/er heb gefchrê-
n, met verzekering ;, (.ïiï in het
toekomende myne mening ook
uitvoer! vk val melden. Onder-
tuilehen moet i-k- alhier nog zeg-
gen, dat deze \\ ihd ofDuivels-
berg u el zoo breed niet is , als
een van de tv. ce voorgemelde, zo
wel ten op/ieht van des/elfs \oet
als ten op/.icht \an des/elfs kruin;
daar benevens is hy ook zoo hoog
niet, als een van de andere , des
niet legenltaande ilrekt hy zich te
gel\k met dvn Tafelberg zoo vér
na d.- /< ekant , als de I/euuen-
berg, en maakt nevens de and-

den halven cirkel waar in het gant-
lche grote en vruchtbaare Tafel-
dal legt.

Indien men op denzelven klimt,
en rondom de gronds gelegent-
heid bezichtigt, kan mem wel niet
boven over den Tafel en Leeu-
wenberg heen zien , alzoo dezel-
ve veel hoger zyn als deze , dog
achter denzelven heeft men niet
alleen het gezicht op den Zout-
Rivier, en daar langs leggende
tuinen, maar men ziet daarenbo-
ven ook op de Tygcrbergen en
derzelvcr zeer grote en onvrucht-
bare Hei. By dezen berg heeft
men een herberg, waarvan hier
voren reeds gewag is gemaakt,
zoo als ook een gafltfeh nieuw
aangelegde Plaats , den burger
Hendrik Meiboom toebehorende,
die van het zoet water des Tafel-
bergs befproeit word. Het ove-
rige van dien berg verf! rekt een
goede werde voor fenapen , oflè u
en bokken, zoo als de andere, niet
tegengaande hy van verre als de
Tafelberg, gantfeh onvruchtbaar
en rouw fchynt.

In voorige jaren is zekeren Van
der Bvl een Ituk land tufTchen de-
ze en de eerfte plaats na het rond
bofchje, in eigendom gegeven,
het welk /eer goed koorn-land
was , maar vermids de voorge-
melde Zuid -Ooirc wind ; hier by-
na een draaiwind word, welke
de rype aairen heftig tegen mal-
kanderen flaat , en daar door den
arbeid vruchteloos maakt , /oo is
de gemelde Van der B\ 1 e Iders met
beter land voorzien, en dit fliLk
tot een weyde bh ^ en leggen,
w aar op als nu gras genoeg groeit,
het welk echter ook door dien
/elven zuid-oollen wind in den
drogen en zomert yd vernielt
word.

l-ii dit is het geen ik nodig heb-
bc geoordeelt , örn \ an deze drie
bergen in 't byzonder hier by te
j voegen, hopende, dat deze wyd-
lopigheid u niet mishaagt zal heb-
ben. Ik zoude insgelyks nog wel

het

KAAP de GOEDE HOOP.

87

I v.in

aan Je
Je

y»n de
Vetf.

het een en het .in.. n de aan
denTaillb ende fteenber-

genhebb nnen melden, maa^
daar toe zal • ich ■• - i een andere
Ie gelegi opdoen, wan-

neer zonder luyllel nog jets van
de byzöüderc merkwaardighe4efl
van die I rden

verhaalt, i). rhalvcn keer il
dei u ru j tot de wateren , b) de

r ben ftaan
blevc ui dewelke nog voor-

dit te berichten is, na-
mejyk j dat al het water \ 'M d.i.
land in \ icrbyzondcrecigcnrclup-
pen zoude können w" orden

zien het zelve niet al-
leen veriehüd ontrent de verf en
He 1'^ maar niet minder in

aanzien d:r koude en warn

r in de waarneming der
en liohtigheid cenig on-

.
Wat de eerde verichillent'ieid,
?rf, aanbelangt ; de m<
wateren hunne oorfpro.'.ke
bronnen boven op de hoogde
kruinen der bergen hebbende, zyn
zeer wit; en door dien /\ met.
een ongeniecne llilheid in de
grenzende dalen over keiitencn
afrollen , zyn de/el\e daal' bene-
vens zeer ktvai , helder, en tnet
een woord zeer gezond. Andere
daaientegcn , welke hunnen oor-
fpronk niet in de bergen hebben,
maar naait d< •■ \ lieten ,

en ook < denen ichic-

ten , zvn roodachtig en donker,
of om di en, \.m

. 4teenc-ver m onder

anderen Van deze \ ei \ is , het
beekje , 't welk uit de fteenber-
gen vloeid , en door de Buflels-
yallej in de '/andvalley , en ver-
volgen.-, in de BaaiFalzo zich ont-
lalt. Andere wederom fchynen
7\wu t \ m\ verf, daar cigentlyk de-
ze verf van den mcnigvuldigcn
flym en modder, die zich met het
driftige water vermengt, ontftaat;
en is van diergelyke verf, het
beekje , het wek u i by het doip
Stellenbofch in de Rivier van dien

zelvcn naam zieh verheft; zoo als
u , het welk beneden hei
gemelde dorp int het Moddergat*
■ il deze zelve Riviefc loopi.

dettcneid , t>f De fnmk;
de fmaak der « ateren \ m dit land
betreffende, bet zelve« insgeJyks
groot en merkwaardig.
Z-ommigc zyn van den beginne af
' , en bl\N 'i

dus alle de Rivieren, die
o\K?r en dooi het land lopen.
Wederom andere veranderen
hunne zoetigheid in zoutachtig-
hcid, zodanig dat zy van wit,
roodachtige en vervolgens on-
drinkbaar en gantfeh onbruik-
baar worden; om dat het zout
als in de pannen begint te kor-
Ien , en cindchk het water
gantfeh opdrogen,' en hetfehoon-
fte , zuiverde , wufte en befte
zout in zodanige menigte uitleve-
ren , dat de inwoners niet alleèti
daar aan genoeg tot hun gebruik
hebben , maar dat ook gantfohë
ichccpsladingen zouden können
worden verzonden. Diergelyke
zoete waters , zyn aÜc regenw.i
tersi welke van de bergen m ze-
kere van natuur gemaakte putten
vheten , aldaar (til ftaan, en zon-
der eenige menfehelyke hulp het
zout voortbrengen; gelyk daar
van in *t toekomende in een by-
zonder Hooftftuk duidelyk na-
richt zal gegeven worden.

E nul el vk zvn 'er waters , die een Zommijé
zOUtacbJtigen fmaak hebben , zoo zynbrakv
dra dezelve uit de aarde opwellen,
w elke /outaehtigheid echter zoo
weinig is , dat menfehen en vee
dezelve , of fchoon ze met 'er tvd
toeneemt , tot drinken , koken
enz. gebruiken können; van die
natuur zyn alle bronnen , die in
de dalen en gecnen hogen of \ er-
heven oorfprong hebben ; gelyk
dan in de Tygerbcrgcn , en in het
daar aan palend groot dal , de
Tvgcr-val!e\ genaämt; wydersin
de groene kloven , als mede aan
Ribcks-Kafteel, en op verfcheidé
andere plaateen worden diergei

ke

88

BESCHRYVINGvande

ke bronnen gevonden , die als
men het water daar van drinkt ,
wel eenigzins brak , maar geen-
zins ongezond zyn.
Weikwa- \vat betreft het derde onder-
warm V™ fchcid , de koude of warmte;
zommige wateren zyn zeer koud,
en wel voornamelyk de gene, die
van de bergen afrollen , en langs
de met bomen beplante waterwe-
gen itromen, tot dat zy zich ten
laatiten in de zee verliezen. Hier
toe behoren alle die wateren,
waar van by het eerfteri onder-
fcheid reeds is gemeld, welke
voornamelyk des morgens als de
Z,on nog niet heel heet is, of
door de bladeren van de bomen
nog niet dringt, zoo koud zyni
en in vaten op een koele plaats
zoo koud blyven , dat men daar
van grilt. Daar en tegen zyn
"er andere gantfeh warm en heet ;
als daar zyn de twee warme ba-
den , ontrent 30 mylen beoolten
dit voorgebergte , welke ik me-
nigmaal bezocht en met verfchei-
de perzonen gebruikt heb , gelyk
daar van in 't toekomende uit-
voerlyker melding zal worden ge-
daan,
welke wa- Het vierde onderfcheid , de

ters licht of ...... , r ...

ters

,. lichtigheid of zwaarte van dit wa-
ter rakende ; zulks diende nood-
zakelyk hier ook wel te worden
bygevoegt, maar vermids ik tot
dit fubtiel experiment geenbequa-
me inllrumenten had, zooblyft
het zelve billyk onbericht. En
wyl hier geen plaats tot verderuit-
voering der vier aangetoonde ver-
fchillenthedcn is , aangezien ik
hier maar met de Colonie,dicvan
dit \ oorgebergte den haam
draagt , en voornamelyk de
Kaapfche genaamt word, bezig
ben, zoo moet ik ook die itoflc
beu aan, totdat de gclegcntheid
zich zal aanbieden, om op nieuw
van de wateren gewag te ma-
ken.
Het water In 't algemeen zeg ik'allecnlyk

van <ic va]| ,Je ualcrcn van djt Voorge-
Kaap is ge- , . _ »

ïom. bergtc en deze Colonie, dat zy

zo goed en gezond zyn, dat in-
dien ze niet alle andere in deugd
te boven gaan , echter weinige
zullen worden gevonden , welke
hen den voorrang zullen betwis-
ten. Want zy doen geen quaad
aan een zieke , hy mag een ziek-
te hebben zoo als hy wil; daaren-
tegen raden deMedecvn-mecllers
van deze plaats, of wel de Hcel-
meefters, die ook ontrent de in-
wendige conllitutie en genezing
der menfehen, in Holland op or-
der van de Heren Bewindhebbers
van de plaats, door een daar toe
aangeftelden beroemden Mcde-
cyn-meefter zeer fcherp onder-
vraagt zyn, hunne zieken, om
water in plaats van wyn , bier of
of andere dranken te gebruiken;
behalvcn dat ik verfcheide malen
van Dcenfche Scheeps- Officiers
hebbe gehoort , dat zy altyd ge-
houden 7yn een groot vat met dit
water voor hunnen Souverain met
zich na Denemarken te voeren,
vermids zyne Majefteit zulks als
een byzondere lekkerny en voor
zyne gezondheid gebruikte.

Wyders heeft dit water ook de
deugd, dat het in vaten bewaart,
en hier of elders vervoert, niet
ftinkend of vuil word, het geen
tegen de natuur van alle andere
tot nu bekende waters is. Onder-
tuiTchcn heeft de ondervinding
my zulks genoegzaam geleert.,
wanneer ik op myne reis dit w atei
altyd ryn, zuiver, helder, en zoo
aangenaam en gezond heb bevon-
den, als het van den beginne af
Was ; A'Oornamelyk heeft myn
weerom reis my een onfeilbare
proef verllrekt, toen wy ruim $•
maanden onder wcgc waren, en
door den verzengden I .uchttlrcck
varen moeiten; gedurende wck-
ken tul nogtans dit water altyd
goed en aangenaam bleef, behal-
vcn dat ik 'er onder de I .inic een
kleine, hoewel niet by blyvende
\ erandering aan heb beipeurd ;
gelyk elders uitvoerlyker zal wor-
den gemeld.

Wyl

KAAP de GOEDE HOOP.

89

Wyl nu deze zoorten van wa-
teren aan dit Voorgebergte, mcell
alle , gclyk hier voren is gemeld,
van de hoogllc bergen in de laag-
fle dalen lopen , en de Tafelberg
voor alle andere in deze Colonie
den rang heeft , alzoo vcrlcheide
beeken van hem afvlocjen, zoo
z.al het niet onvoeglyk zyn , als ik
een weinig duidelyker van de-
zelve ichryf. Voor aan het Ta-
feldal is een beek , die van den
zclven afftroomt, en aan den voet
van den berg de watermole van
de Compagnie omdryft , vervol-
gens verder voortloopt, en op de
plaats tuflehen de veiling en de
ilad door buizen of pypen gelyd
word , en aan de burgers drink-
water verfchaft; op gelyke wyzc
word het tot aan het hoofd van
den haven gevoert , alwaar het
aan de fehepen nodig drinkwater
mededeelt ; het overige echter
verlieft zich verder in den haven
na by de veiling en vereenigt zich
ruim een uur daar van daan, met
het zeewater.
Vcrfcheide Begeeft men zich aan de Oofl-

tierrfcs^1" zY^e acntei" den Tafelberg , aan
welke zyde de Steenbergen zich
aan denzelven hechten , zoo vind
men aldaar zeer veel kleine over-
ilromendc wateru ellen , welke
de daar ontrent leggende landery-
en groot voordeel en nut toe-
brengen. Want door het land-
goed van den voorgemelden
Meyboom loopt een Riviertje, 't
welk defzelfs land by droog weer
befproeit. By zyne buuren te
weeten, Pieter van der Poel, Da-
vid Heufke en Cornelis Botma ,
vind men wederom bron-aders ,
welke hunne landen vruchtbaar
maken. De tuin van de Compa-
gnie aan het rond bofchje, heeft
dit zelve voordeel. Van de
Schuur , van het Landgoed Wyn
en Brood , van de Brouwery , van
het Nieuwland , van den Bofch^
heuvel en andere meer, lopen ins-
gelyks kleine Riviertjes , welke
hunnen oorfprong op den Tafcl-
I. "Deel.

De Schry-
ver geraakt
in levens

berg hebben, «ch eindclyk alle
verecnigen, en /.ich in de zout of
Keizers-Rivier ontlaften.

En wie zou alle deze kleine Ri-
viertjes willen optellen, die hun-
nen waren oorfprong van den Ta-
felberg hebben. Ik zal maar ge-
wag maken van een Rivcrtje, het
welk wel niet onmiddelyk dog
door hulp van een daar aan gren-
zende heuvel, defzelfs oorfprong
insgelyks op en aan den Tafel-
berg heeft. Dit maakt niet ver
van de Buiteplaats van N. Vlok-
kens een kleinen moeras. Wan-
neer ik op een zekeren dag dooi-
den zelven wilde gaan, mille ik, sevaar
en viel 'er zoo diep in , dat ik niet
anders meende , dan dat ik zou
verzinken. En waarlyk, als ik
niet op den buik was gaan leggen,
en het gras had gegrepen , waar
door ik eindelyk weder daar uit
raakte, zou het gevaarlyk genoeg
met my hebben gellaan, alzoo
geen menich by my was, die my
zoude hebben können helpen.
Het water van dit gemeld Ri-
viertje loopt vervolgens uit dezen
moeras door en verby het Land-
goed van Hendrik Bouman, Ruft
en Werk genaamt , en komt ten
laatllen nevens het geen van Con-
flantia afftroomt, en verfcheide
andere, die uit de fleenbergen op-
wellen , in de zoo genaamden
Keizers-Rivier , welke in de bo-
vengemelde Zandtvalley en ten
laatllen in de Baay Falzo zich ont-
lail.

Van de gemelde Keizers-Rivier Keizers Ri-

t i - .. ^ j .- vier en wat

dient men als nog te weten , dat daar on_
dezelve door het voorheen reeds Iritis aan
dikmaals gemeld voortreflelyk
Landgoed van wylen den Heer
Gouverneur Simon van der Steil,
Conllantia genaamt , loopt ; zich
al mede door een arm in de eerft
aangehaalde Zandtvally ontlail,
en aldaar gedurende den zomcr-
tyd Uil Haat. De oorzaak van dit
lïililaan, is het menigvuldig zandt,
het welk door den flormigen en
aanhoudenden Zuidooilen wind
M uit

te merken,

9o BESCHRY

uit de zee in den mond van dezen
Rivier geworpen word , waar
door dezelve tot een zee word ,
en zoo lang blyft , tot dat de me-
nigvuldige regen in de wintertyd,
de daar inlopende Riviertjes op-
fwclt , welke als dan deze kleine
zee zodanig met water aanvullen ,
dat het zand, het welk den loop
heeft geftopt , eindelvk wyken,
en het water een vrye opening
vergunnen moet.

Hier toe helpt ook niet weinig,
dat gedurende den wintertvd de
heerfchappy van den voorgemel-
den Zuidooften wind tamelyk is
gebroken, en dat in defzelfs
plaats de ruwe Noord -wede
wind begint te woeden, wel-
ke dit ftilftaande water gaande
maakt, en de baren tegen het
zant aanflaat,het zelve wegfpoelt,
en wyl het van buiten niet meer
opkomt , ten laatften zoo dun
maakt , dat het overvloedig toe-
fchietende water met weinig
moeite een opening krygt, waar
door het Itromen kan. Wanneer
echter de Liefhebbers van vif-
irhen de tvd te lang word , of
vifch tot inzouten van noden
hebben , zoo wachten zy zoo lang
niet, tot dat het zant doorbreekt,
maar zv graven het zelve door,
waar door zy gelegcnthcid beko-
men, om een grote menigte vii-
fchen te vangen.

De nvm van Keizers-Rivier
hoeft dezelve gekregen, vermids
voor eenige jaren ? en miflehien
1 ort na de bezitneming van dit
Voorgebergte een' zceker Duit-
fchcr , genaamt Johannes Kaifer,
bv nacht langs den zei ven gaande,
daarin gevallen en verdronken is,
vynde de/.ehe op zommigc plaat-
yen ruim de lengte van een man
diep ; na welk ongeval dezelve de
Kci/ers-Rivicr genaamt is, en wel-
ke naam dezelve ook wel voor al-
toos houden /al.
rder Achter de Reenbergen zyn ook
:^ncnyeel bronnen, die rykeivk' water
. , en gantfehc becken van al-

V I N G VAN DE

lerlci grootte formeren ; Voorna-
mclyk zyn 'er zommige op de
kruinen, welke de Europeanen
alhier Noorwegen noemen. Ver-
mids echter niemand buiten den
mcergemelden Heer Gouverneur
van der Steil zalr. een woning al-
daar heeft , of een ftuk land bezit,
en hy zelf maar op zekere tyden
vaa het jaar om te viflehen, der-
waard s gaat , zoo is'er nog nie-
mand geweeft , welke die voor
dezelve namen heeft uitgedagt , of
die de moeite heeft genomen, om
hunnen waren oorfpronk ter dege
te onderzoeken.

Eindelvk is'er nog een beekje,
't welk zoo als men gift, zvnen
oorfpronk in het Stcllenboifche
Gebergte heeft. Het zélve loopt
door het ieer gróte , en wegens
het vele zandt , byna gantfeh on-
vruchtbare dal, de Tyger- valley
genaamt ; word in den Zomer
eenigzins brak , of droogd wel ge-
heel uit. Loopt het echter voort,
zoo vloeid het verby de Kuile , een
trefFelyk Landgoed , het welk
voor dezen aan de Compagnie
heeft toebehoort , die het nader-
hand aan den Kapitein Olof- Berg
heeft verkogt , om dat dezelve
zulken groten omflag niet meer
wilde hebben ; alwaar een fteene
brug over dat beekje is gebouwt,
om dat men in den winter niet na
Stellenbofch of van daar na het
Voorgebergte komen konde. Na
dat het nu verder door het gemel-
de onvruchtbaar dal, van de Kaap
de Goede Hoop tot aan het Land-
goed van zeker Duitfcher , Mi-
chael Sachs , 't welk naderhand
insgelyks aan den bovcngcmelden
Kapitein verkogt, en Sachfenburg
genaamt is , 6 volkome uuren ver
«rekkende, en maar drie bewoon-
bare en vruchtdragende Goede-
ren, te weten , de gemelde Kuy-
le , de Plaats van j.m Hendrik
I ïattung , en die van Jakob Vo-
gel bevattende , heeft gelopen,
verlieft dat beekje zich in de Baay
Falzo.

En

Nog een

beekje.

J?aa .ft .

C AAR T E

C O

VA:s de

^V

hvizje/i ./■ Kut len

P&&?J

B O T T^E \VL A

§,-/>■>■

aèt/eenjc/ie

\\ *3 1.;. ...l.n

wa Jioens Land __. ^^

ie . "'tjjui •

7V

- T"*nrn" -A*/

"ar

nlaats van t/i-
2fC£l*fias

, E N 3 O S C H

'clmciTi

rJ

Séutat //.-

tfÜJ/ *«, r« N>

bw^

-Ter-Jt

ÜtUUtd

-Doe r drift- \

'pels La/td '

' Landen »

77-Pictcr Je . /f et/tr

I)

B A AY

T AL 2 O

'^//•j/;,','/j' jfandcrvStci

?£■ 1 ,15 o {nr Laitdën;

'hapen ie ra

»)V^s. Hot testot s Ho]

^ --fluittscAe ^Mu/t

« ^<i// j^ /// /w/ Graan

Laan ~jTalzo

30 \

C Jas ~3am//iaj

u

KAAP de GOEDE HOOP. 91

Befluitvan En met deze geringe naricht
du Hooft- van de Kaapfche Colonie , hoop
üuk' ik , dat de I »ezer zal te vrede zyn.
Want om alle /aken , die /.ich al-
daar opdoen , als in oenen adem
te verhalen , /.oude den Lezer
zeer verdrietig, en my gantich on-
mogelyk vallen. Dienvolgens
bly ft liet overige., de natuurlyke
hiitorie en andere merkwaardig-

heden betreffende, tot op een
andere gelegenheid uitgeftelt, en
zal ik alleenlvk maar hier Invoe-
gen , dat aan de nu gemelde Steen-
bergen door wylen den Heer
Gouverneur van der Stel] een itcc-
ne groef is ontdekt, welkers llee-
ncn zeer bcquaam zyn tol vloeren
of trappen , wyl zy voor marmer
niet veel hoeven te wyken.

VII. HOOFTSTUK.

Van de Stellenboiïche Colonie, en hoe ver des-
zelfs palen zich landvvaards in ftrekken.

Oorfprong van de Colunie van Stellenbofib. In welk land zy is ontloken. Haar voornaam-
fie plaats verbrand. De grenzen van deze Colonie. Haar verdeling. Hoe de Scbryver
deze Colonie aßandelen wil. Plaats daar voortyds een veldftuk was. Wat teken men ''er
mede gaf. Is nu niet meer in gebruyk. De weg na Hottentotfcb Holland. De Baay

Falzo. Van de Hottentotfcbe Hollandfcbe bergen. Waar van daan de Baay Falzo baar
naam beeft. Heeft een grote klip. Deze boven word onderzogt. Is zeer vifchryk Een
andere vifcbryke plaats. Wie de vißeben aan zicb beeft getrokken. Onrechtvaardige han-
del van den Gouverneur. Brxys van de vifchrykheid van de Baay Falzo Zeekooe- Val-
ley befhrrjen. Oorfprong van deszelfs naam. Kort bericht van de Zee-koejsn. Hoe
deze baay vifeb bekomt. Befcbryving van Hottentofch Holland. Oorzaak van deszelfs
benaming. Scbapenberg. Wie dit Difiriä bezit. Onrechtmatige behandelingen. Welk
bet befie Difiricl in deze Colonie is. Is zeer vruchtbaar. De Gouverneur betrekt een
groot flu k land. Welke gebouwen by daar had. Moet veel afjhan. Het land word verdeeld.
De oude Jchans waar toe die heeft gedient Is nu vervallen. De wilde dieren en bet boud
zyn uitgeroeit. De Rivieren in Hottentotfcb Holland. Deszelfs loop Wie zich van
'/ water bedient. Deszelfs nieuwe naam van Laurens Rivier. Hebben niets dan Zee-
vißeben en enige andere. Twee andere Rivieren. Befcbryving van Moddergat s Diflriff.
Oorzaak van deszelfs benaming. Is vruchtbaar. Befcbryving van de merkwaardig fie
Beken. Stellenbojfche Diflritt. Deszelfs bergen. Hebben hout en kruyden , enz. Een
vermakelyk Landgoed. Verfiheide Landgoederen zyn aldaar. Verbaal van een Leeuw.
Die op een byzondere wys gedood word. Rivier in "'t Stellenboßihe Diflriff. Deszelfs
naam. Waar dezelve ontfpringt. Welke vißeben'' er in worden gevonden. Heeft een flgtt
brug. Daar word een beter gebouwt. Befcbryving van ,t Diflricl de Bottelary. Hoe bet
zelve legt. Paarde berg. Jooflenberg. Rampzalige Predikant. Ontrouwe Dienaars
veroorzaken febade. Zulks gedyd aan andere tot voordeel. Voordelig gebruyk van water.
Gebrek aan bout. 'T zelve word nogtans met geplant. Straße aan de Buomfchendcrs.
Voorbeeld daar van. Beßuyt van dit Hooftftuk.

VErmids ik u door myn voo-
rig Hooftiluk uitvocrlyk na-
richt van de in 't byzonder zoo-
genaamde Kaapfche Colonie neb-
be gegeven, die in alle delen met
de waarheid overeenkomt , zoo
vereifcht nu ook de natuurlyke
order , om van de andere op ge-
7. 'Deel.

lyke wyze ook gewag te maken,
en aan te tonen , hoe ver dezelve
zich hebbe uitgebreid, en wat
verder merkwaardigs daar in zou-
de können worden voorgcilclt

Dienvolgens is de naalte , die

aan deze onmiddelbaar grenft,

die gene , w7elke den naam van Stel-

M 1 len-

92 BESCHRYVING van de

lenbofch draagt, van dewelke zoo
als ook van Drakenfteen ik in den
jare T711 het ampt van Secretaris
hebbe bekleed. Dienvolgens zal
ik moeten belluiten, om de Stel-
lenboilche eerftte befchryven; dog
zoo dat ik u niet zoo voort aan de
hoofd -plaats van deze Colonie
brengen zal , wyl ik daar door de-
zelve gantfeh onordentlyk en ver-
drietig zoude moeten doorlopen ,
maar ik zal u een zulkcn aangena-
men weg wei/en, langs welken gy
met vergenoegen alles dat beziens
en aanmerkenswaardig is , zult
können bezichtigen ; waar nevens
ik, in 't vervolg, ook het nodige
van Drakenfteen zal byvoegen.
Stciienbos- Wat de benoeming van deze
rueC h°ai°~ Colonie aanbelangt, men dient te
oorfprong. weten ; na dat de veelheid der in-
woners in weinig jaren zoo merk-
lyk was aangegroeit, dat zy met
de reeds befchreve Kaapfche lan-
den , waar uit zy maar de pit en
het befte hadden genomen, en het
overige tot verdere en fterker be-
bouwing hadden leggen laten, niet
vergenoegt leven konden , zoo
heeft eindelyk wylen de Heer
Gouverneur Simon van der Steil
zich om het jaar 1670 genood-
zaakt gevonden , om een verdere
uitbreiding t' ondernemen ; ten
einde hyde begönne volkplanting
inruil, en vergenoegt mogtc be-
houden, en daar benevens in ftaat
mogte werden geftelt, dat de
Compagnie haar aangclegt Capi-
taal naar verloop van tyd zonder
veel moeite weerom zoude kön-
nen bekomen.

Dcrhalven wierd bet naaflc
woeft en onbebouvvt land opge-
zocht, waarin meer wild« en ver-
blindende dieren als I lottentotten
zich onthielden. Vermids deze
natie uit hoofde van haar Ver-
koop-contract, alles met geduld
moeft aanzien, en zy aan buskruid
en lood, 't welk by hare hardnek-
kigheid op hen loerde, geen tc-
genftand konden bieden , zoo
wierden zy te rug landwaards in

In welk

land iy is
ontloken.

gedreven, ten einde de op nieuw
aangeweze volkplanting plaats en
ruimte mögt erlangen, om zich
verder uit te breiden, en zich hoe
langs hoe vafter te zetten ; ten de-
le om aan zwervende Hottentot-
ten zelf het hoofd te bieden, als
Weifee in vorige tvden toen ze
rouwkoop kregen, van het geen
zy den koop dien zy aangegaan
hadden, de Europeanen zeer dik-
u yls met invallen en itropen bc-
naauwden, en ook om de vreem-
delingen en de te water komende
vyanden met macht en nadruk te-
gen te gaan, en hen vaneen ge-
duchte landing of gantfchelykver-
ncftelen, af te houden.

Dit woeft en onbewoond land
was meelt, met ftruiken en hout
bewarfen, weshalven het eertyds
van de Hollanders een wild
bofch genaamt wierd. Wanneer
nu de Volkplanting derwaards ge-
voert , het land gereinigt , het
hout verbrand of omgehakt en
gantfeh uitgerocit wierd , zoo oor-
deelde de bovengemelde Heer
Gouverneur Simon van der Steil
niet ondienftig te zyn , dat hy den
ouden naam cenigzins behield, en
de gantfehc Colonie na denzelven
noemde, terwylhy meteenen zyn
naam insgelyks vereeuwigde, en
tot zyne gedachtenis deze Volk-
planting Stellenbofch doopte. Ge-
lyk dan voornamelyk de hoofd-
plaats van deze Colonie, die of
fchoon maar een dorp , met een
fchonc Kerk en fraai Stadhuis
praalt, in 't byzonder den naam
van Stellenbofch draagt.

Wanneer in den jare 17T0 in de Haarvoor-»
maand van December een zwarte J"a™ft^akt
(laaf aan zyn lieer, den toenma- mdcaflehe.
ligen I -and-droit Samuel Martinus
de MeurSj vuur in het vertrek
zoude brengen, om Tabak te 10-
ken , had dezelve de onvoorzich-
tigheid, van het zelve door den
Zuidooftcn wind , welke door-
gaans om dien tyd zeer fterk
woed, in het rietdak te laten
waajen, waar door dit dorp bin-
nen

KAAP de GOEDE HOOP.

93

ncn den tyd van twee uuren tot op
twee of drie huiven in de ailche
gelegt wierd. Na verloop van 4

Word wc- Jaren \V;1,'cn c'° huizen allen we-
derge- der gebouwt ; maar de Kerk en het
bouwt. Stadhuis lagen by myn vertrek

nog omver.
Degrenten De grenzen van deze gantfche
SS d"e Colonic zyn ten W ellen , en daar ze
aan de Kaapfche Colonic ftoot, dt
meer gemelde Tvgervally en de
Tvgerbergen. Ten '/uiden, de
Baav Falzo. Ten Oolïen, de Stel-
lenboiïche bergen en de Hottcn-
tots-HoIlandfch bergen; welker
beide kruinen als met een witte
wolk worden bedekt , als de
Zuid-ooften wind opftcken wil,
gelyk voorheen van den Tafel-
berg is gemeld, en in 't vervolg
uitvoerlykcr zal worden aan ge-
wezen. Ten Noorden, de Mof-
felbanks -Rivier, en de berg, dooi-
de veelheid der wilde paarden ,
die zich daar op vergaderen, en
eertyds hunne weyde aldaar zoch-
ten, Paardenberg genaamt.
Hare ver- Deze StellenboiTche Colonie kan
deling. zeer gevoeglyk in 4 byzondere di-
ftriclen worden verdeelt , welke
meer ten opzicht van den naam als
ten opzicht van andere byzonder-
heden van elkander onderfchei-
denzyn. Het eerfte, naar welk
de gantfche Colonie den naam be-
komt , heet eigentlyk en voorna-
mentlyk Stellenbofch ; het twe-
de, Moddergat; het derde , Hot-
tentotfeh Holland ; en het vierde,
de Bottelary. Van welke alle nu
afzonderlyk zal moeten worden
gehandelt.
Hoe de En wel in gevolge van myn eerite
dezZcoio- voornemen , wanneer ik u niet
nie af- zoo voort na Stellenbofch , of de
handelen hoofdplaats van deze Colonie
brengen wilde of konde ; zoo zal
ik na doorwandeling derTyger-
valley , my ten zuiden wenden ,
en den weg na Hottentofch Hol-
land inflaan moeten ; waar na ik
befloten heb , te i;ug te keren, en
de overige duldeten ordentlyk na
malkanderen te befchouwen. Eer

i-en.

cn alvorens ik echter deruaards

kom, zoo moei ik /eggen, dat

op een tamch k hogen heuvel , van

de inwoners het Stellenbollche

1 [oofd genaamt, en waar over de

gew oonlvke weg na de/e Colonie

loopt, voor dezen en by den eer-

llen aanvang van deze Colonie, Plaat« daar

een veldftukjé nevens een vlag- 'Ejgg

geftok geplant zyn geweeil , wel- <

kc beide dienden , om zoo u el

aan de Volkplanters , als aan de

reets ingezete burgers der Kaap,

van allevyandlyke naderingen zoo

van vreemde i'chepen, als van de

Hottentotten , vafle , onfeilbare

en fpocdige naricht te geven.

Wanneer men vreemde fche- Wat men
pen gewaar wierd , die niets JE»*!,
goeds in't zin, en een aanflag op mede heeft
de vefting en op het gantfche land 8«cn-
hadden, zoo wierden de Colo-
niers daar van op de volgende wvs
verwittigt : Zoo dra van het
Leeuwenhoofd en het Robben-
eiland een fchoot gefchcidc, zoo
wierd dit ftukje insgelyks los ge-
brand , en den Colonicrs naricht
van alle fchepen gegeven ; daar-
enboven ook als 'er gevaar was,
door het afvaardigen van een ex-
prefle te paard fchriftelyk bevel
mede gedeelt, dat zy zich alle ge-
wapenderhand op 't fpoedigfte na
het Voorgebergte zouden hebben
te begeven , ten einde om de vy-
anden het hoofd te bieden, en het
geducht gevaar te helpen keren ;
gelyk dan binnen 14 uuren alle
menichen van het land aan het
Voorgebergte konden en moeften
verfchynen , als de nood zulks ver-
eifchte.

Aan de Burgers van de Kaap
zelf, wierd daar door een teken
gegeven , dat 'er of fchepen in de
Baay Falzo waren gekomen, van
de Avelke men daar nog niets wilt,
of men lotte ook dat veldflukje ,
wanneer een vyandelyke zwerm
van zwervende Hottentotten in-
vallen, en het vee, fchapen en
runderen van de Europeanen
wegdryven en roven wilde. In
M 3 dit

9+ BESCHRYVING

VAN DE

Is j<

woo

niet meer
in 't ge-
bruik.

dit geval waren de burgers, aan
de Kaap wonende, verplicht, om
de Landluiden te hulp te komen
en de Hottentotten te helpen ver-
jagen.

;ensw oordig nu het land fter-

ker bewoont en nog verder be-
i is , gei) iv in 't vervolg zal

worden gezegt ; nu daar benevens
de woede der wilde Hottentotten
tamelvk geitilt is, en zy doorliet
geftadig verlies van hare manichap
hebben bevonden , dat zy op de
Europeanen niets können win-
nen , of fchoon zy altyd eenige
duizend fterk tegen een kleine
handvol volks en maar tegen fo,
ja als het fcherp zal gaan , tegen
ioo of ten hoogften tegen 15:0
man trekken , zoo is dit {luk niet
alleen van daar weggenomen, en
na de vefling gebragt , maar de
vlaggeftok is ook verrot en omge-
vallen , waar door men alzoo van
dezen gantfeh prys-waardige no-
digen en nuttigen aanilag gantfeh
niet meer aldaar aantreft.
De weg na Daar zyn twee wegen na Hot-
totfchHoI- tentots-Holland ; men kan van de
land. Kaap of door de duinen, dat is,
'door het voorheen gemeld groot
dal reizen, en recht door het
diftrici van Stellcnbofch in Hot-
tentots-Holland komen , of men
vind by de gemelde kloof ten '/.ui-
den , en alzoo van Zuid-ooft ten
Ooften gaande , recht Zuid-Ooft
weder een dubbelde weg, aange-
zien men de Stellenboflche Rivier
\m achteren hebbende, men of
langs eenen berg , dcrwaards ko-
men kan , welke berg wel geen
b) /.onderen naam heeft , w aar
over echter een weg xmi Stellen-
bofeh na I lottentots- Holland
loopt, of men gaat door liet dal,
't welk aan den voet xan den/el-
ven legt , en tot aan de zee of
Baay Falzo (trekt, derwaards.

Ik heb beide wegen gebruikt,
en zoude wel billyk riet gemakke-
lyke dal den hogen bergweg voor-
trekken ; des niet tegengaande
.behaagt my de w egover den ge-

melden berg ditmaal beter, als
die langs het dal , of fchoon wat
moeijeU ker en lailigcr. Niet om
dat dezelve miftchicn voor korter
mögt worden gehouden , maar
wel voornamclyk, wyl men v.\n
boven deze bergen het gantfche
omleggende land /eer net zien
kan. Van achteren ten Noorden
heeft men het Moddcrgatlche di-
ftrici: , waar van hier na melding
zal gelchicden ; Van voren of lie-
ver ten Ooften, Zuiden en Wes-
ten heeft men het land , 't welk tot
dit Hottcntot Hollandfch diftrict
gerekent word , zoo als mede de
bergen, die denzelven naam voe-
ren, de Zee - koe-vally, en de
Baay Falzo.

Wat aanbelangt de Baay Falzo , De Baay
men dient te weten, dat dezel- Fako'
ve ten ooften en wellen met een
lange aan elkander gefchakeldeen
ftyl afgaande regel bergen omge-
ven, en als afgefchotenis, waar
van die ten Ooften den naam van
dit gantfeh geweft hebben ont-
leent, en Hottentot Hollandfch
bergen genaamt worden ; die.zich
echter ten wellen vertonen , han-
gen aan de bovengemelde Steen-
bergen, en word de uiterfte, die
zeer diep in zee lpringt , Noor-
wegen genaamt, om dat hy 6 my-
len gaans in de zee loopt , en de
aankomende fchepen byna op ge-
lyke wys in 't oog valt, als de ber-
gen , welke het Koningryk Noor-
wegen afperken.

Van de Hottentot Hollandfche Van de
bergen is voornamclyk te merken lche h01-~
dat zy niet alleen veel hoger zyn, imfche
als de Tafelberg, aangezien men bcrscn'
over den Tafelberg de zee achter
denzclven zien kan ; zelfs als men
maar in de kloof Haat, door den-
welken een ongemakkclyke,
fteenachtige eevaarlyke weg na
de Afrikaanfche warme baden of
na de Haffitauas en andere ooftc-
lyk leggende Hottentotfche na-
tien, loopt; maar dat zy zoo wel
als de Tafelberg, wanneer de
Zuidoofte winden regeren , gelyk

te

K/VAP de GOEDE HOOP. 95

nam
iraagt.

te zyner tyd zal worden gezegt,
met een witte wolk bedekt wor-
den; ten onfeilbaar en valt teken,
dat de gemelde wind zoo lang als
deze bergen bedekt zyn, niet zal
ophouden te waajen. Het uiter-
fte end van deze bergen, 't welk
veilt ten Zuiden in de zee loopt,
draagt den byzondcren naam van
litcïftecnd ^anglip , vermids het aan de
kII ' eerltgcmelde bergen valt, aan de
uit zee komende, als een hangen-
de en op de kin leggende lip zieh
vertoont.
Baay Fai- De have zelfs, welke 10 goede
Jan üttd- mylen in den omtrek beflaat, voert
den naam van Baay Falzo, om dat
de eerltc onderzoekers van den
zelven, igjélyk naderhand is bevon-
den, en op een anderen tyd /al
worden uitgebreid , verkeert of
valtehelyk voorgegeven hadden ,
dat de grond zeer Itecnachtig
was, dat de Itenen wel met zand
bedekt waren, maar dat zy echter
belettedcn dat men aldaar zoude
können ankeren ; en dat men daar-
enboven voor de heftige Zuidoos-
te winden behoorde te vrezen,
die byna gedurende den gantfehen
zomer woededen; vermids men
by het breken van de ankers zelf of
van de touwen, gantfeh niet uit
den haven komen konde , maar
noodwendig ftranden moeit.
Heefteen Het is wel waar, dat 'er on-
grattklip. trcnt in »t ^den ecn grote Klip,

die voor een klein eiland kafl
doorgaan , boven het water uit-
ftcekt, welke byltillezee, en
als het water met den vloed niet
te hoog is, gcmaklyk kan worden
gezien, waar op de Duikers en
andere zee-vogels hunne eieren
leggen , en ongeltoort broeden ;
dog of deze klip hen dit bovenge-
melde heeft doen vermoeden, dan
of zy nog op andere plaat/en van
dezen haven klippen hebben ont-
dekt , zulks is een zaak , die my
gantfchelyk onbewuit is.
D«e ha- In tegendeel weet ik zeer wel,
ondVr-°r dat ^e ondervinding in den j are
zocht. 1709, gantfeh iets ""anders heeft

geleert , wanneer op uitdrukke-
\)k bevel van den Gouverneur
1 /mis van Altenburg , en den
Commiflaris Peter de Vos, pewe-
zc Ordinaris Raad van Neder-
Iandfch Indie te Batavia , die het
gemelde jaar weder na Holland
reilde, deze have onderzocht, en
van een Schipper, welke des/elfs
eigenfehap reeds voorheen met
den Batavilchen Scheeps -Com-
mandeur Jakob Joppe den Jongen,
als Stuurman had uitgevonden,
duidclyk en ten genocgc van bei-
de eerltgcmelde Heren befchre-
ven wierd , gclyk ik elders uit-
voerlykcr aantonen zal.

Voor 't overige is deze haven ]llT
ongemeen vifchryk , aangezien V ry '
men verfcheide zoorten van vif-
fchen , welke echter hier wydlo-
pig te befchryven.dc tyd verbied,
in zulken overvloed in den zelven
vangt , dat men byna het gantl'che
land daar mede zoude können
voorzien , indien'er een goede or-
der gehouden wierd. Ik ben 'er
zelf dikmaals by geweelt , als ik
tot een verandering mede na de
Zandvalley ging , om den ryken
en vermakelyken vilchvanglt by te
wonen , wanneer 'er menigmaal
zoo veel gelyk in het net was, dat
'er genoeg was , om ecn wagen Grote
vol te laden , welke acht offen Tifchvan«lt
naauwlyks trekken konden. F.n
weet ik my nog wel te erinneren ,
dat in eenen trek 1200 groote
Steenbrazems , zonder de kleine
Harter , een zoort van levendige
haringen, Goud en Zilver -vif-
fchen en anderen, opgchaalt wier-
den.

Op de andere plaatzen , daar de Eenandere
Stellenboltchc en Hottentot Hol- lr^kc
landfche Rivieren zich in de zee
ontlalten, is het niet minder aldus
gefchapen , alzoo men aan beide
de plaatzen , voornamelyk by de
nieuwe en volle Maan , of zoo als
men hier zegt, in den Springtyd,
dat is , wanneer het water gewoon
is, om doorgaans hoger op te lo-
pen , als op andere tyden , zoo

veei

plaats.

96 BESCHRYVING vande

veel vifeh vangt, dat men i. 3.
en meer wagens daar mede laden
kan ; namelyk wanneer de vif-
ichers daar maar een paar nachten
vertoeven , en onder den bloten
hemel of onder een by zich heb-
wanncer bende tent ilapcn willen. Want
men aldaar men kan niet eer de netten uit-
kan?" werpen , als by hoogwater , om
dat niemand fterk genoeg zoude
zyn , om by het vallen van het
water de met vifch zodanig ver-
vulde netten op te halen.
Waar deze Het vifchrvkllc echter is deze
mecflc vif- haven in de vifchhoek , een plaats
fchen heeft, voor aan onder de bovengemelde
Hanglip ; alwaar de Compagnie
voor eenige jaren eenige matrozen
met een quartiermeefter hadde
gepoiteert , om den vifchvangft
voor hare flaven aldaar te dry ven;
want deze zoort van menfehen
eeten veel liever gezoutc vifch en
reylt, als vleefch en brood. Zo-
danige victualie quam de gemelde
Compagnie veel beter koop te
flaan , als eenige andere , en zou-
de daar mede zckerlyk een tame-
lyke zommc zyn befpaart , als de
aangefteldc Ovcrighcid van de
plaats daar mede ecrlyk en naar
haar eed en plicht gehandelt had ;
dog wanneer men of verrotte en
ftinkendc vifch , waar door de ge-
melde flaven ziek wierden, of ook
wel verfche en goede op den
naam van andere menfehen tegen
baar geld aan hen leverde , zoo
quam deze fpys aan dcCompagnie
/ckerlyk duur genoeg te liaan.
Wjedne I^cs niet tcgenilaande zoude
vifïïherv dezelve deze \ iflchery niet hebben
heeft ge- 'atcn varen , ten ware de Heer
en. Gouverneur Willem Adriaan van
i]vr Steil , na dat hy van den 1 leer
Commiilaris Wouter Valkenier ,
hoewel /.onder kennis of bchoor-
lyke naricht van de Compagnie,
morgen lands vereert en in
vryen eigendom gekregen had,
aldaar een groot en pragtig vifch-
huis voor /ich /elf had gebouw t,
en b\ j op zyn eigen voor-

deel bedacht geweeft was , en

vernein.

dienvolgens deze voorgemelde
viflehers als onnutte en aan de
Compagnie fchadelyke menfehen
afgedankt had.
Deszelfs gierigheid en eigebaat Onrecht-

1 * vaardige

munt nog zoo veel te meer uit,handcfvan
wyl hy de gemelde \ iiVchers niet den Gou-
in de veiling of in der matrozen "
woning heeft gewezen, maar dat
hy ze heeft genoodzaakt , om
voor de oude zoldy en het overi-
ge tra&ament van de Compagnie,
voor hem en zyne flaven aldaar te
viflehen ; en moell de gemelde
Compagnie boven en behalven
deze zoldy insgelyks hunne netten
en Hoepen daar toe geven.

En wyl defzelfs broeder , de JJersdedrMbrc'
Heer Francois van der Steil bene- ™.
den zyne prachtige en ongemeen
grote Buiteplaats tuffchen de
Hottentots-Hollandfche en de
Stellenboffche Rivier , insgelyks
een vifchhuis aan den oever heeft
gebouwt, en daarbenevens zyn
vader de Heer Simon van der
Steil een fchone Buiteplaats en
een viflchery achter de fteenber-
gen aan de Kalk-Baay heeft, zoo
wierd aan de burgers en inwo-
ners , dat anders in de gantfche
waereld vrye recht van ' aan hun-
ne oevers te viflehen , niet alleen
zwaar maar betwiftbaar gemaakt ;
alzoo het menigmalen is gebeurt,
dat Francois van der Stell de ge-
nen , die daar quamen viflehen
heeft weggejaagt,met bedreiging,
wanneer hy ze weder betrapte,
dat hy ze met een brave dragt Ha-
gen den weg naar huis zoude wy-
zcn.

Het quam eindelyk zoo ver. Eenander
dat de Heer Gouverneur een or- bcw.V;i-
der liet afkondigen, waar by aan
alle defzelfs inwoners verboden
wierd , op eenige plaats buiten de
Tafelbaay te viflehen ; gclyk dit
en nog veel meer , de verdrukte
burgen < n inwoners aan de Kaap
aan de Bewindhebbers van de
Compagnie geklaagt en aange-
toont hebben, gelyk tezynertyd,
wanneer ik bericht zal geysfl van

het

KAAP de GOEDE HOOP. 9?

het geen by myn aanwezen is
voorgevallen, omltandig zal wor-
den gemeld.
Bewys van ln dCn jare 1 7 1 o heeft men een
?v\h3" handtaftelyk blyk gehad , dat de
haven of Baay Falzo boven alle
feayFabo. matcn vifchryk is, toen in de

maand van November een hefti-
ge Itorm uit het Zuidoolte ont-
ltond, die het water verder op het
land zette, als men doorgaans ge-
woon is ; wanneer men , na dat
het water volkomen gevallen en
weder binnen zyne oude palen
was , bevond , dat langs den
gantfehen oever eenigc duizend
wagen - vrachten van allerhande
virfchen op het land, byna een
quartieruurs van ftrand geworpen
waren , welke echter door dien
de meefte merifchen ver van daar
wonen, meeit zyn bedurven, en
zyn de weinige voeders , door de
aangrenzende StellenbofTche en
ändere inwoners weggehaalt , in
genen dele te vergelyken by de
genen , die daar zonder enig nut
zyn blyven leggen bederven.
Zeekoe- Hier voren heb ik reeds ge-

fchrevcn " ïeêC » ^at men °P ^ezen ^erg ne~

vens de Baay Falzo , als nu be-
fchreven , insgelyks de Zeekoe-
valley duidelyk en zeer vermake-
lyk zien kan , van welke valley ik
echter nu omltandig meen te han-
delen. Den zelve legt ontrent een
uur van de zeeflrand , byna in
't midden tuflehen de bovenge-
melde bergen der Hanglip en
Noorwegen , en alzoo recht tegen
• over het zuiden. Zy heeft haren
Van waar haam van een dier , door de in-

Éaam heeft. woners Zeekoe, en door de ge-
leerden Hïppopotamum genaamt,
ontleent , van het welk wel veel
zoude können wórden gemeld ,
zoo anders de tyd het toeliet,
edog zal zulks op een ander tyd
niet worden vergeten.
Kort be* OndertulTchen zal het nogtans

ncht van „ t r 1

Zeekoejen. geoorloott zyh , te zeggen , dat

de gemelde zee-gedrochten , Am-

fh'tbia of zodanige dieren zyn,

die zoo wel op het land als in

L ¥)eeL

't water leven können ; alzoo de-
zelve om den honger te ilillcn,
op het land komen , en gelyk als een
ander koe of os, gras ecten, waar
na zy zich weder te water bege-
ven , en zich aldaar verbergen.
De gemelde gedrochten nu heb-
ben deze binnclandfche zee den
naam gegeven , wyl zy in dezelve
een zekere woning en ruit hebben
gevonden. Na dat'er echter door
de veelheid der Europeanen, ver-
fcheide van dezelve zyn dood gc-
fchoten , hebben de andere de
vlucht genomen, en is de zee daar
door enkelyk de blote naam by-
gebleven.

De grootte van deze zee, wel- Grorte d«
k*ers naam aan het gantfehe dal ^g°4c"
word medegcdeek , zal als men
dezelve wil omgaan i ruim een
myl weegs uitmaken. Ondertuf-
fchen kan men den zelvcn niet
wel zien , of fchoon het gantfehe
land vafi den oever af by na
gantfeh vlak is ; de oorzaak ,
waarom dezelve aan het gezicht
word onttrokken , ontftaat meeft
door het Riet , 't welk boven het
water uitfteekt , waar in de wil-
de eenden , water-hoenders en
andere vogels neflelen, en hunne
eieren broeden , wyl zy aldaar
.oor de menfehen genoegzaam
zeker zyn, en den dood zoo licht
niet te vrezen hebben , ten ware
zy hare nellen al te na aan den
oever quamen te maken.

Wanneer echter de zee onflui- Hoeiy
mig word, en het water hoger als ^be'
naar gewoonte oploopt , zoo rolt
het van den oever tot in deze val-
ley en komt zelfs tot in deze zee,
waar door dezelve ook met vif-
fchen aangevult en bezwangert
word , alzoo dat dit half brak wa-
ter , 't welk uit de natuur en zon- . .,
der zeewater gantfeh zoet is , een
goede vyver verftrekt , waar in
men met den hengel, enzomtyds
ook wel met een klein net vif-
fchen kan ; de vifTchen, welke
men daar in vangt , zyn zeer vet ,
goed en aangenaam van fmaak,
N 't welk

BESCHRYV1NG van de

Wie rieh

Van dcicl-
. dient.

Befehry.

cn-
tots-Hol-
bnd

Van waar
het zyn
naam heeft.

Verder

oorzaak.

98

't welk cen blyk is , dat zy daaï in I
goed voedzel aantreffen , daaren-
tegen de gcene , die allcenlyk in
zeewater "" leven , hier niet lans;
verblyven können, maar w el haalt
ftervcn.

Van deze gelegcntheid heeft
zeker ryk burger, genaamt Hen-
ning Hufmg, zich zeer wel weten
te bedienen , hebbend': van den
Heer Gouverneur het daar by leg-
gende land- verkocht, en verkre-
gen, en een treffelyk huis nevens
andere nodige gevaarten aldaar
gezet. Wyl het niet ver van deze
zee legt ; geeft het dit gemak , dat
het vee in tyd van nood daar kan
worden gedrenkt, en als 'er geen
viieh is te bekomen, dat men de-
zelve zoo goed en aangenaam van
fmaak uit^deze zee kan krygen,
dat men zyn lull genoeg boeten

kan.

Na het bezichtigen van de Baay
Falzo en de zeekoe- valley zal ik u
nu verder aanwyzen, hoe het di-
ftrict van Hottentots- Holland
zelf uit ziet, mids dat ik alvorens
moet berichten , van waar en van
wicn het zelve dezen naam draagt.
Ondertuflehen heeft het zelve
dien naam niet van de oude inwo-
ners de Hottentotten bekomen ,
als welke Holland nooit hebben
gezien ; maar het zyn eenvoudige,
domme en onnozele Europeanen,
welke dit diitri^t ten eerilcnmalc
bezichtigt, en voor de Compag-
nie tot een bcquamc veepla.its,
daar gras en water genoeg te vin-
den was, uitgekipt hebbende, het
zelve wegens dezen aangenamen
en gras ryken landsdouw , zoo als
ook ter oor/.ake van de grote
vlaktens , aldus hebben ge-
noemt.

\\ ant deze eenvoudige men-
fchen hadden niet alleen, hoe-
wel met het grootftc recht, ge h k
de dagelykfche ondervinding
leert, de verbeelding, dat dit l)i-
ftricl veel vruchtbaarder was als
Holland /.elf, maar zy namen ook
het geen, waar mede een zaak

naar hunne eenvondige gedachten
zich naaft en beft liet vergelyken ;
zoo dat vermids deze vlaktens
zeer groot en vruchtbaar zyn, het
diftriet Hottentots -Holland ten
onderfcheid van het recht in Eu-
ropa leggende Holland, heeten
moeft, niet tegenftaande het byna
groter is, als Holland zelf, en
daarenboven in het midden met
een tamelyk hogen berg is voor-
zien, diergelyken men in Holland
gantfeh niet aantreft.

Deze in 't midden leggende Schapen-
berg heeft wederom zyn byzon- tcrgaicUar.
deren naam, en word Schapen-
berg genaamt, wyl men den zel-
ven byna het gantfche jaar door
met groen gras bedekt vind , en
dienvolgens aan de fchapen eert
goede gezonde en vette weyde
verftrekt, gelyk dan de Heer
Gouverneur \\ illem Adriaan van
der Steil, geftadig; een tamelyke
trop fchapen aldaar hield, die al-
tyd vet en goed vlecfch uitlever-
den.

In den jare 1 708 ben ik met ee- Desielf»
nige goede vrienden derwaards ßCIlcht*
gereift, en ik heb bevonden * dat
rncn van den kruin van dezen
berg in de Tafelbaay de fchepen
zoo wel zien kan , dat men aan
dcrzelvcr vlaggen kan onderfchci-
den, van welke natie zy .zyn.
Wanneer derhalven het aan den
Heer Gouverneur van der Steil
gefchonken land , zoo als hier vo-
ren is bericht, verbeurt verklaart,
en hy na Holland te rug ontboden
wierd, zoo w as hy van voornemen
om op denzclvcn een Luithuis te
laten bouwen, om wyl hy zich al-
daar 7cer veel onthield , van daar
ten cerften te kenen zien, wel-
ke fchepen in den haven aan het
Voorgebergte quamen in te lo-
pen.

Kort te voren heb ik gezegt, wiedit
dat na dat de Compagnie deze diftri<äbc'
\ eeplaats, gelyk als alle andere had
verlaten, de Heer Commiflaris
W outcr Valkenier den zelven aan
den eerftgemelden Gouverneur in
i vryen

KAAP de GOEDE HOOP. 99

vT)- en eigendom gefchonken en
overgelaten had. De fchenkadie

bcflond maar in 400 morgen land,
of fchoon dezelve naderhand tot
zoo veel duizend morgen aan-
groeide, welke alle tot koornen
u vnland ongemeen dienden. Ver-
mids echter dit uitdelen en veree-
ren der landeryen in naam en van
wegens de Compagnie, alleen van
hem afhing, zoo kon niemand aan
het V oorgebergte hem in den ban
doen i maar hy kon lichtelyk an-
dere beletten, dat y.y hier quamen
nel telen,
onrecht- Of fchoon iets daar van wierd
ilaiKid. uitgedeelt en weggegeven, aange-
zien de Tuinier van de gemelde
Compagnie, genaamt Jan Hertog,
een ltuk van 120 morgen daar van
kreeg, zoo gefchiedc zulks enke-
lyk, om andere menfehente blind-
hokken. Gelyk dan naar överge-
gevc erfbrief, die onder zyne
hand op den naam van den gemel-
den Hertog, van de Secretary
Wierd uitgevaardigt,ten eerlten een
Contract en gerechtelyke koop-
brief gemaakt wierd, uit hoofde
van den welken de gemelde Her-
tog moeit bekennen, dat hy zyn
land aan den rneergemelden Heer
Gouverneur voor een zekere gro-
te zomma verkogt , en het geld
daar voor ontfangen had, niet te-
genitaande hy geen duit deswegen
had genoten , of daar voor zoude
hebben derven eiflehen.
Nog een Zyn broeder , de Heer Fran-
cois van der Steil hadde ook wèl
een treflelyke Buitcplaats in dit
diftrict , welke hy echter reeds
lang voorheen van zyn Vader den
ouden Gouverneur van der Steil
in vryen eigendom had gekregen ;
Edog behalven dat de broederly-
ke liefde zoo groot niet was , om
dat de een den anderen wegens
haar byzonder belang het wit van
t oog niet gunde, zoo lag de eene
ook ruim een half uur van de an-
dere ; en was daar en boven de
Plaats van den Heer Francois tuf-
fchen de bergen ingelloten , wel-
I. T>eel.

ander.

ke hem belettedcn , om de Plaats1
van zvn broeder en het geen daar
voorviel , te zien , welke Plaats
dan ook Verre - gelegen genaamt
wierd , om dat dezelve 12 mylen
Van het Voorgebergte lag. En be-
zat behalven deze beide Heren ,
niemand iets in dit zeer groot en
vruchtbaar diihïct , en was het
huis, dat naad aan de voorgemel-
de Zeekoe -valley ftond , ruim 3
uuren daar van afgelegen.

Dat echter dit diftrict het groot- Welk het
fte , vruchtbaarfte , fchoonfle enbcftcdis".
welgelegenfte van deze gantfche deze cok£
Colonie is, zulks is onwederfpre- nie-
kelyk waar. Derhalven ben ik
gantfchelyk van gevoelen , dat de
Heren Bewindhebbers van de II-
lultre Compagnie dieswegen ook
van befluit zyn geworden ; ja ha-
re eige woorden , tot antwoord
op de klagten van de burgers van
het Voorgebergte gezonden , ge-
ven zulks overvloedig te kennen ,
om aan den gemelden Heer Gou-
verneur Willem Adriaan van der
Steil deze vette proye t ontnemen,
en het rondom leggende land on-
der verfcheide burgers uit te de-
len , en te verkopen ; gelyk zulks
dan ook is gefchied , en waar van
ik te zyner tyd omttandig bericht
geven zal. Waarlyk wanneermen
hem dit land nevens zyne aanzien-
lyke bediening langer toever-
trouwt had , en hy in het land was
gebleven , zoude hy gewilTelyk
alle andere ingezetenen aan de la-
ger wal en tot den bedelzak ge-
holpen hebben , aangezien het
fchynt , als of zulks zyn eenige
toeleg ge weeft is.

Dog daar van te zyner tyd om- Is "er
Handiger. Jcgenswoordig zeg ik vmchtb3a:
alleenlyk , dat in dit diftrict alles
weeldrig en overvloedig wait,
't geen flechts in de aarde gewor-
pen, gezaait of geplant word ; ge-
lyk dan de gemelde Heer Gouver-
neur ruim 100 morgen voor
bouwland hield , en hy een groot
voordeel van zyn eigen tarw ge-
noot ; zeitig morgen waren met
N 2 al-"

ioo BESCHRYVING van de

allerhande wynftokken beplant,
en andere 60 morgen had hy tot
bogaarden , moestuinen en bloem-
stukken laten maken , welk alles
hem een rykelyk inkomen te
vege bragt. Daar en tegen gaf
het overige land het ichoonfte en
befte gras , en leverde dienvol-
gens goed voedzcl voor zyn vee,
het welk nogtans in zyne keuke
niet altcmaal tot fpys gereed ge-
maakt wierd.
ik- Gou- Ycrmids hy dienvolgens 10
251*3^ duizend fchapen en ix hondert
groot Huk (tuks grof vee had, namhy ruim
30 mylen dieper landewaards in,
ten dollen tegen Terra de Natal,
eenander ftuk land, groter dan
alle de 7,cven vereenigde , ja by
aldicn men my wilde geloven, of
fchoon het in der daad alzoo is,
zoude ik wel derven zeggen,
groter als de 17 Nederlandfche
Provinticn alle met malkandcren,
in bezit , waar op hy verfcheide
veepoftcn , daar onder eenige , die
voor de zomer , en wederom
eenige , die des winters goed
waren , aanleide , en aldaar zyn
vee door de dienaars en flä-
\ n van de Compagnie hoeden
liet.
c ge- Hier echter in Hottcntots-
n Hoüen- Holland hadde hy indewydlopi-
tots-Hoi- ge en vruchtbare landeryen , een
zulk aanzicnlyk Paleis nevens vele
andere gevaarten van zodanigen
groten omtrek laten bouwen, dat
men zoude menen, dat alhier een
Colonie op zich zelve woonde; 't
welk alles binnen den tyd van 6
jaren als uit de wildernis was ver-
rezen, waar aan een ander, die
het roer niet zoo als h\ , in zyne
handen had gehad, een werk van
15 of xo jaren zoude hebben ge-
\<>ndcn, eer en alvorens hy dit
alles tot dié volmaaktheid , waar
in men hét nu in dien korten tyd
h< eft gezien , zoude hebben kön-
nen brengen'.
cel Na dat echter de burgers over
zyne onrechtmatige verdrukking
hadden gel.laagt, en de zaak by

Und had.

alTtaan.

de Heren Bewindhebbers van de
Illuftre Compagnie rypèlyfc over-
wogen was , zoo is hem van deze
doorluchtige Maatfchappy opge-
legt, dat hy behalvcn de verbeur-
te van het land, dit gemelde Pa-
leis op zyn eige kollen zoude laten
afbreken, maar dat hy daarente-
gen de overige gebouwen onbe-
fchadigt zoude laten, en dezelve
of aan de Compagnie tegen een
rcdelvke prvs atuaan,of na zyn ei-
ge believen en zoo goed als hy
konde , zich dezelve zoude zoe-
ken quyt te maken.

Dit verbeurde land is nader- Hetver-
hand, hoewel redclyk laat en S*S
langzaam , nevens de daar op deelt.
ftaande gebouwen, waar van het
grote huis reeds voorheen was in-
geftort , aan vier verfcheide bur-
gers verkogt, en het geld daar van
in de Compagnies kas betaalt. De
Heer Louis van AfTenburg, die
den Heer Willem Adriaan van der
Steil als Gouverneur is opgcvolgt,
heeft vervolgens nog cenig land
achter den fchapenberg, aan den
Heer Pieter de Meyer in eigen-
dom en crflyk gefchonken ; edog
konden zonder eenige nadeel van
andere, nog wel tien diergelyke
landeryen worden uitgedeelt, als
men het land een weinig naauwer
zocht , en niet aan een ieder toe-
liet, om na zyn eige belie\ en daar
mede te handelen ; gelyk dan
reeds een fchoon huis, 't welk aan
den gemclden Gouverneur van
der Steil in de Yifchhock voor
een \ ifch-huis heeft gedient , als
nog aldaar Haat, en van C.itharina
Cloctin gekogt is , waarvan zeer
gemakkelyk , by aldïen door
milde gift een fchoon Huk lands
daar by quam , een trcrlclyk
i , and-goed konde gemaakt wor-
den.

In dit DHlrict was voor dezen Oude
beneden de vier gemelde Land- ^"toe
goederen« na de zceltrand een «lic gedient
vierkante fchans, welke of ichoon hccft-
maar van aarde opgeworpen, met
vier vekHtukken beplant was, en

ftrekte,

KAAP Di; GOEDE HOOP. 101

De Hollan-
levcn

H

i.ii.

Verder
voordeel
van de ou
«ie ?rhans.

Is nu

vervallen.

ftrekte, om aan de inbreki
roofgierige Hottentotten tegen-
stand te tl oen , en hen van liaar
lonryke plondcrcn af te hou-
; il', welke in den beginne,
toen zy nog geen buskruid gero-
ken , en de doordringende kragt
van de kogels niet bevonden had-
den , zoo gebeten op de Hollan-
ders waren, dat de bezetting, 200
als ook de toenmaals nog weinige
burgers menigmaal genoodzaakt
waren, om tegen hen te velde te
trekken.

Ondertuffchen is ontrent de
Hollanders wel voornamelyk pry-
zenswaardig, dat zy de gemelde
Natie niet hebben gezocht, en
nog niet zoeken te onderdruk-
ken, in flaverny te brengen, veel
min te vermoorden, ofgantfehe-
ryk uit te roejen. Daarentegen
hebben zy getracht , om door
goede en zachte middelen hen op
den weg des vredes te brengen ; en
of fchoon zulks in den beginne
vergeefs is ge weeft ;• zvn zy nog-
tans als nu met fchade zoo wys
geworden , dat zy niet alleen toe-
geven, maar dat zy om byftand
moeten verzoeken', als zy zelfs
onder elkander in oorlog gewik-
kelt zyn.

De gemelde fchans had ook dit
voordeel, dat wanneer een vyand,
die te fcheep uit Europa aanquam,
in de bovengemelde Baay Falzo
verviel, of anders vry willig daar in
liep, en aan deze kant een landing
poogde te doen, die aldaar of
fchoon zeer geringe bezetting,
door het losbranden van hunne
ltukken, onfeilbare naricht konde
geven , wat 'er hier of elders te
doen was, ten einde men dezelve
ten eerlte uit de hoofdvefting by-
fpringen, en den vyandelyken toe-
leg verydelen konde.

Heden dien dag, daar de bur-
gerv buiten dat iterk genoeg is, en
midlcrvvyl de bezetting even fterk
onderhouden word, ook daaren-
boven het land zeer ver bevolkt is ,
Meelt men het gevaar zoo zeer

niet meer, maaar acht men zich
genoegzaam in Haat, een iegelyk
Kuropcaanfch vyand het hoofd te
bieden ; dienvolgens ziet men van
deze fchans nog maar cenigeover-
blyfzels, die echter in tyd van
nood zeer licht w eder opgewor-
pen, en veel vailcr kan gemaakt
worden.

\ oor dezen wierden in dit Dl- Wflde <i\&
flrict ook zeer veel wilde dieren, [jen*J
als onder anderen , Herten , Zee- roêit.UI**:
koejen , Elandtdiercn , Renoce-
rollcn , Olyfanten , L.ecuwen,
Tygers, Wolven enz., gevonden;
na dat het echter reeds zoo lang,
deels door de Uluitre Compagnie,
deels door den Heer Gouverneur
Willem Adriaan van der Steil, en
jegenwoordig van de boeren be-
volkt en bewoont is , zoo is het
wild voor het grootite gedeelte of
doodgefchotcn of verjaagt , en is
het al wat zeldzaams , dat men
behalven allerhande zoorten van
wilde bokken , een ander wild
dier te zien krygt , 't welk dan
ook zekerlyk niet levend daarvan
komt , als het anders maar den
miniten itand houd.

Het hout , 't welk anders ook Desgeh-ke
in een tamelyke overvloed in de het hout*
dalen , boven op de bergen en
langs het water heeft geftaan , en
tot allerhande bouw en brandhout
goed was , is insgelyks niet wei-
nig uitgeroeit; voornamelyk wan-
neer de bovengemelde Heer Gou-
verneur zyne wydlopige Buite-
plaats Verre gelegen , met alle
magt heeft beginnen te bouwen ;
en is het licht te begrypen , dat men het°c
dit pragtig gebouw veel hout ver- £"5^
cifcht heeft , en dat al het geen
bcquaam is gevonden , afgekapt
en verbruikt is , en dat ondertul-
fchen het overige ook zoo wel is
beitelt , dat'er wederom gene de
minltc onkoltcn op gegaan zyn;

Het water , waar van kort hier
voren melding is gefchicd,'twelk
door dit diflrkrt Itroomt , is zeer
goed , helder en klaar , ook zeer
gezond , naar den aard der wate-
N 3 ren.

BESCHRYVING van de

Revie-
ren in Htt
tcntots
Holland.

De e

Hoe dezel-
ve loopt.

Hoe dit
•water is te
gebrc

"Wici
van het
vateneer
wel be-
dient.

102

ren* aan dit Voorgebergte aan te
treffen , als zy van de hoge bergen
af rollen. Daar zyn in dit diitrict
drie Rivieren , welke het /.ehe
befprocjen, en haar oorfpronk uit
de omleggende bergen hebben.
De cerfte , welke het bovenge-
meld vervallen huis van den Gou-
verneur verby loopt, itroomt van
het gebergte, 't welk aan den berg,
Keer weder, ftoot , welke berg
aldus word genaamt, w\i men uit
de Drakeniteenfche Colonic tot
aan dezelve te voet gaan kan , en
van daar te rug moet keren , ten
ware men gevaar wilde lopen , in
de aan elkander gefchakelde ber-
gen zodanig te verdwalen , dat
men in langen tyd en dikwyls niet
/.onder levensgevaar weder daar
uit zoude können komen.

Dit water loopt door een met
hout bevvaffe laagte , waar door
het altyd by den oorfpronk zeer
koud is , wyl de ftralcn van de
7,on door de dichte flruiken niet
dringen , en deszelfs eigenfehap
veranderen kon. Dezelve blyft
in het aflopen kout , tot ontrent
9 uuren voor de middag, als om
welken tyd de Zon zeer heftig be-
gint te werken , en de aarde na-
drukkelyk te verwarmen. Dien-
volgens wanneer men maar voor
deze tyd water fchept , en t'huis
in een vat op een koele plaats be-
waart , kan men den gantfehen
dag koelen drank hebben, hoe-
wel men alhier meer van een kop-
je warme koffie of thee, als van
een koel glas wyn houd.

Meergemelde Heer Gomer-
neur Van der Stell heeft zich van
dit water zeer w el weten te bedie-
nen, om zvn land altyd vochtig
en by gevolg vruchtbaar te houden,
hebbende beneden aan de bergen
een dam laten maken , waar door
ui den winter of regentyd, het
menigvuldig aflopende regen wa-
ter tegen w ierd gehouden, dat
het /\ n land zoo licht niet koude
verdrinken; en wanneer "er in
den romer of drogen tyd gebrek

aan regen was , heeft hy beneden
dezelve de gragt laten trekken ,
door dewelke zvn gantfeh bouw-
land befproeit en vruchtbaar kon-
de gemaakt worden; gelyk dan
ook zodanig een gragt is gegra-
ven, welkers water het wynhuis
van den Gouverneur verby loopt,
ten einde de vaten zonder grote
moeite zouden können worden
gefpoelt ; vervolgens dryft het
een wynig verder een mole om,
welke hy tot nadeel van degant-
fche Stellenboffche Colonie aldaar
heeft laten zetten, en waar op al-
les wierd gemalen , dat op deze
zync wydlopigc hofftcde verbak-
ken wierd, Itort zich eindelyk be-
nede deze mole weder in de Ri-
vier , en ontlaft zich ten laatfle in
de Baay Falzo.

De naam van deze Rivier is by nie^"eelfJ
de cerfte Inwoners de Twede Ri- naam van
vier geween1, ten einde om dezel- R™reerns~
vc van de Stellenboffche Rivier,
welke de Eerfte genaamt wierd, te
onderfcheiden. Na dat echter ze-
ker Europeaan , genaamt Lau-
reiis, daar in verongelukt is, heeft
dezelve den naam van hem geè'rft,
en heet nu doorgaans de Laurens-
Rivier. Benede dezelve, alwaar
zy zich in de zee van de gemelde
Baay Falzo verlieft, heeft zy een
tamclyke brede mond, waar in de
zee-vmbhen voor dezen door de
Europeanen in een groote menig-
te gevangen wierden ; edog de
broeder van den Gouverneur, de
lieer Francois van der Steil, heeft
nahet verbod der viffchcry, den
mond met palen laten bederven;
ten einde de burgers door dezelve
zouden worden belet , om met
netten aldaar te villchen , ten wa-
re zy dezelve aan de palen wilden
fcheuren , of erbarmelyk have-
nen.

Gelyk ml de/e Laurens-Rivïer 1T^f>ar'

voor den Schaap-berg vloeit, zoo J."ra.'"
worden achter den /elven twee
andere gevonden , die van dezel-
ve gebergten', aiilromcn , maar
zoo waler-ryk niet zyn» als de

eerlt-

KAAP de GOEDE HOOP. 103

handelen, dog als voor afzeggen,

Hebben
niets
dan Zee-

eerftgcmclde ; en wyl de voorge-
melde Pietcr de Meycr nog ie-
mand cenigen eigendom aan het
land aldaar heeft gehad , /oo is'er
ook niemand gcweell, die deze
beide Rivieren met een byzonde-
ren naam vereert heeft.

Haar loop. £y lopen beide het land van
den gemeiden Pieter de Meyer
voorby , als tuflehen dewelke het
zelve legt , en ontlalten zich in de
Baay Falzo. Dat hy echter den
Heer Gouverneur Louis van Af-
fenburg om dit Huk land heeft
verzocht , is op myn aanraden ge-
fchicd , alzoo het land my wel
bewuil was , en zeer vruchtbaar
fcheen , aangezien ik verfcheide-
malen door het zelve had gewan-
delt, ;om my een weinig dieper in
het land te begeven.

Deze drie als nu gemelde wate-
ren voeren en voeden geene an^
rchen en jere t cian zee-viilchen ; miflehien

derè^' " vermids het water tot hun voed-
zel te fubtiel is ; of wel wyl zy
maar een korte fpatie van eenige
uureri doorlopen > dat tufTchen de
bergen en de Baay Falzo begrepen
is» en daarenboven een fleenach-
tigen grond hebben. Ondertuf-
fchen vind men daar in grundels
en andere diergelyke kleine vif-
fchen , nevens een zekere zoort
van aal , welke de inwoners alhier
Paling noemen. Dezelve is ech-^
ter nergens dan onder de oude
wortels der bomen des oevers, te
vinden , en daar en boven zoo dun
gezaait , dat men dikwyls in een
halfjaar, en menigmaal in een heel
jaar naauwelyks een te zien krygt;
hoewel zy zich niet in den douw
onthouden of gras vreeten , zoo
als Aal gewoon is te doen.

En hier mede zal ik voor dit

kmaal van het Hotten tot - Hol-
landfch diitriét , na dat ik my
lang genoeg daar in heb onthou-
den , affcheid nemen , en my
na het naafl daar aan flötende
Moddergatfche diftrict begeven *
en het zelve wegens gebrek aan
ftoffe , met korte woorden af-

Des iclft
grootte.

,,ic Heeft

dat dit diltnet Moddergat word pj^
genaamt * wyl het regenwater* ^ut , van
't welk in den winter, voorname- Sfä«
lyk in de maanden vanjuny en July a.
zeer rykelyk van den hemel valt,
hier en daar tuilchcn de bergen in
de laagtens ftaan bl) ft , en de we-
gen onbruikbaar maakt , waar
door het land in de valleyen meefl
onderloopt, en alzoo moeraflig
of modderachtig word.

Dit 'diitricl legt in aanzien van Wa*t het
het voorgaande , wat noordely- zelve lest-
ker , en word van het gemelde
Hottentot - Hollandfch diftrift,
de Stellenboflchc Rivier en des-
zelfs bergen , en van het Stellen-
bollche diftrict zelf omvat ; der-
halven is het zelve ook op verre
na zoo groot niet, als de hier voor
befchreye diftriftcn. Ondertuf-
fchen vind men in het zelve vele
zeer goede > fchone en fraai aan-
gelegde Landgoederen, waar on-
der billyk zoo uit de natuur
wegens de goede befliering , en LandgW
ook wegens den rang moeten deren*
worden voortgetrokken > de ge-
ne , welke aan de Heren Burge-
meeflers van Stellenbofch recht-
matig toebehoren , gelyk zich
dan onder anderen bevinden het
Land-goed van den Heer WefTel'
Pretorius , dat van Herman van
Brakel, en dat van Jan Jacob Con-^
ter man, nevens vele andere van
de overige ingezetenen.

Men vind in dit Diftrict niet
zulke grote vlaktens als in het vo-
rige, aangezien het uit enkele
heuvels beftaat. Des niet tegen-
flaande is het land goed en vrucht- baar™
baar, en brengt gras genoeg voort,
voor het vee van de ingezetenen.
Het zelve word niet alleen Van de
StellenbofTche Rivier befproeit,
maar daar zyn hier en daar ook
kleine beekjes, die alle genoegzaam
in ftaat zyn, om de dorre grond
te verquikken ; ja in den regen-
tyd zwellen zy zodanig, dat men
veeltyds niet zonder levensgevaar
daar over gaan kan ; en is my zeer

wel

ïo+ B E S C H R Y V I N G van de

Waarom
deze Beek-
jes geen
byzondere

naam heb-
ben.

iJeMerk-
waardigftc
Beeken.

Gebruiken
bruggen.

wel bewuft, dat de menfehén daar
fcelft niet door können komen, als
zy ni£t een verren omweg zoeken
willen.

De inwoners hebben aan deze
beekjes nog gene byzondere na-
men gegeven, dog meer uit achte-
loosheid als uit onkundigheid,
vermids zy aan een zaak nietgaarn
een naam willen geven , als zich
niet iets byzonders met dezelve
toegedragen heeft; gebeurt het
echter, dat iemand in zodanige
wateren gevaar gelopen heeft , of
verdronken is , zoo erft het zelve
zekerlyk den naam van zoda-
nigen rampzaligen , gelyk uit de
voorbeelden der Keizers en Lau-
rens-Rievieren te zien is. Zy lo-
pen alle , welke namelyk hun wa-
ter zoo ver onuitgedroogt bren-
gen können, tot in de Stellen-
bolTche Rivier , welke dezelve niet
weinig helpen verfterken.

Van deze beeken zyn de voor-
naamfte, die welke het land en
de woning van Willem Nel ,
Franfch Kleermaker, ert die wel-
ke de Buite-plaats van bovenge-
melde Hermen van Brakel voor
by lopen, alzoo over deze in den
regentyd niet wel te komen is,
wyl het veelvoudig regenwater,
dat van de bergen afrolt, en deze
beken te zamen loopt , dezelve
daar door zodanig opfwelt , dat
het onmogelyk tufTch.cn de oevers
of palen kan blyven , aangezien
het als dan niet alleen de naalte
velden onder water zet , maar
zelfs over boflehen en ftruiken
loopt, en alzoo de Reizigers in
groot gevaar brengt.

De inwoners zien jaarlyks, hoe
gevaarlyk de weg in deze tyd ,
voornamclyk in de maanden van
Junv en July, van het eene Di-
llrict na het ander is, en was het
derhalven booglt nodig, dat 'er
duurzame en hoge bruggen wier-
den geilagen , te meer wyl zy het
geld ilaar toe niet ver hoeven te
zoeken , en haar kas ryk genoeg
is. Ondertuflchcn willen zy lic- 1

ver het geld zoo lang bewaren , tot
dat 'er, zoo het fchynt , een on-
geluk voorgevallen is, en zy met
lchade wys worden , wanneer zy
zoo als het fpreek-woord zegt, de
put zullen dekken, als het kalf
verdronken is.

Edog laten zy ten haren kofte steUenbof-
wys worden , ik ben midlerwyl fche.dlilri*
vergenoegt , dat God my tot nu
voor diergelyk ongeluk heeft be-
waart , die ook verder voor my
zorgen, en my in 't toekomende
behoeden zal. Jegens woördig zal
ik my uit dit modderachtig Di-
ftri et begeven, nadat, 't welk de
naam van de gantfche Colonie
draagt , en eigentlyk het Stellen-
boflche genaamt word, als het
welk niet alleen veel groter is, en
dat van Hottentots-Holland zeer
naby komt , maar ook veel ver-
makelyker, pragtiger en fraajer,
als het Moddergatfch Diftrift; be-
vattende al het geen tuflehen dé
Ty geren deStellenbofTché bergen
legt , vermids het beneden öf teri
Zuiden aah Moddergat y en teri
Noorden aan de Bottelary grenft.

Van defzelfs naam , dorp, kerk,
én ftadhuis , is reeds hier voren
naricht gegeven , ert zoude der-
halven nodeloos zyn, het zelve
andermaal te verhalen; Onder-
tuflehen dient men alhier nog té
weten, dat de bergen, welke het
zelve ten ooftcn omvatten , en de
Stellenboflche bergen worden ge- ^t""bof-
naamt, den naam van de gantfche genc.
Colonie hebben ; welke als de
aanzienlykftc van die Colonie, by
na zoo hoog wild en dor zyn, als
de Tafelberg, aangezien de rou-
we klippen 7 onder loof en gras
zyn. Dezelve worden ook , wan- H«e be-
necr de Zuidoofte wind waait, op ^di"1'
dezelve wys als de gemelde Ta-
felberg , met een witte wolk be-
dekt, dog met dit onderfcheid,
dat de wind aan het Voorgebergte
nacht en dag, maar een korte tyd,
In na een uur,'smiddags en 'smid-
dernachts uitgenomen, aanhoud,
hier in tegendeel tegen den avond

byna

KAAP "E GOEDE HOOP. ios

byna t'ecncmaal gaat leggen , en
-/.ich toe na midnacht niet laat ho-
ren ; waar van ik de oorzaak denk
fezyn, dat de winden hier niet
zoo iterk als aan het \ oorgeberg-
te , van andere naby leggende
bergen gefluit of te rug gejaagt
worden. Edog hier van op een
andere tvd uitvoerlyker.
Hebben In de laagten s van deze bergen
krulden g1"0^1 70° vcc^ hout, dat de inwo-
ners genoeg te branden hebben ;
het bouwhout moet, gelyk reeds
voorheen is gemeld , meelt uit
Holland of uit Indie komen. Op
de kruinen van deze regel bergen,
wallen de trefïelvkllc kruiden en
aangenaamfte bloemen, welke,
wyl men dezelve overal in over-
vloed vind, niet geacht, en den
fchapen en Runderen ten prooi
gelaten worden.
Daar bene- in de laagtens of vlaktens ziet
makeiyke men de vermaak elykite velden,
Landsdou- met koorn , Tarw, Gerit, Wyn-
ftokken , en Lult-tuinen pralen,
welke het oög zodanig vermaken,
dat het zich niet daar aan verzadi-
gen kan. Ziet men daarenboven
de trertèly kc Lult- en W oonhuizen
der inwoners , heeft men een
recht aangenaam fchouw ipel der
natuuren kunll voor vich. Voorna-
En een melyk is het Landgoed van den
Landgoed, voormaligen Predikant Pieter
Kalden zeer wel gelegen, enpro-
fytelyk. Het zelve draagt niet al-
leen rykelvk rogge en tarw ,
maar ook goeden wyn. Daaren-
boven legt het aan de Aroom naby
de zee, zoo dat het ook geen ge-'
brek aan viich hebben kan; behal-
ven dat men daar menigmaal een
_ ,. fteenbok of ander wild , nevens

Ook wild. 1-11 , ,

veel wilde eenden en andere vo-
gels , waar, mede men een tafel
heerlyk aanrechten, en den maag
met iekkere fpys verzorgen kan,
aantreft.
Hoe de Be- Zulks moet hy voorheen heb-
todTnig1 Den geweten , of elders gewaar ge-
Landgoed worden zyn; hy zoude mogchk
ïln.ko" anders zyn woord niet hebben ge-
geven , om het zelve by den Heer
I. T>eel.

Gouverneur Willem Adriaan van
der Steil voor zvnen Ouderling,
genaamt Guillaumc du Toit , te
verzoeken, en na defzélfs verkry-
ging, zulks teilen belofte , voor
zich zclven in bezit te nemen.
\V ant deze du Toit had vertrou-
wen op hem, om dat hy wel wilt,
dat de Predikanten doorgaan^ tog
een witten voet aan de Mm en
hebben , en hy by den Gouver-
neur veel vermögt; weshalvcn hy
hem aan was , om zodanig Huk
land voor hem te verzoeken. De
gemelde Heer Kalden beloofde
zyn uiterfte belt te doen, terwyl
hy de vryftcr voor zich /elven
nam, en zvn medevryer met be-
fchaamdc kaken, en een lange
neus*, zyn onnozelheid liet ver-
foejen. Wanneer 'er nogtans in
den jarc 1707 bevel quam, dat
alle Bedienden van de Compagnie
zonder onderfcheid , zich hun-
ne landgoederen zouden hebben
quyt te maken, en die aan andere
over te doen, verkogt deze Heer ^"^.jf
Kalden het zyne en jegenswoor-
dig gemelde, voor 20 duizend
guldens , waar uit dan licht af te
nemen is, dat het moet goedge-
wcelt zyn.

Langs deze Rivier leggen nog v"dere
verlcheide andere treffelyke goe- dereni;
deren en prachtige hoflteden, waar daar-
onder echter het vcrmakelyk en
aafizienlyk I .and van den Burger-
meeilcr van Stcllcnbofch, Ferdi-
nand Appel, 't welk aan dat van
den boven gemelden Kalden ltoot,
billyk te tellen is. Aan dit laatlte
grenlt het prachtig Luft- en Land-
goed, Meer-laß genaamt, van
den Kaapllhen Burgermcclter
Henning Huiing, van welkers
huis en daar op gebouwden toren
men in den haven van het Voor-
gebergte zien kan. Van daar
komt men wederom aan de vcr-
makelykc en vruchtbare Hofltede
van den gewezen StellenboiTchen
en als nu Kaapfchen Burgermees-
ter, Jakob van der Heiden, Wel-
moe d genaamt , welke byna alle
O andere

io6 B E S C H R Y V I N G van de

De Schry

ver kin de
telve niet
alle afhan-
delen.

Is dikwyls

zeer

fenoegta'.-
aar gc-

•

andere in vruchtbaarheid over-
treft.

En wie wilde op zich nemen ,
om alle deze aangename wonin-
gen en rykc landerven na waarde
te befchryven. Wilde ik verder
de Landgoederen van Pietcr van
Bvl , Bürgermeefter van Stcllcn-
bofch, Adam Tallen, Pieter Ro-
bert, Ifak Schryber , Catarina
Kloeten en andere, omftandig
afhandelen, zoude my zekerlyk
den tyd , en den Lezer bet ge-
duld ontfnappen, om alles met
oplettendheid te lezen. Derhal-
Ven zal het genoeg zvn , dat ik
maar als boven heen zeg, dat
geen Landgoed aan Vruchtbaar-
heid, fraaiheid der gebouwen en de fnaphaan over , waar door hy
goed beilier, iets ontbreekt,* w es- zich zelven het hoofd doorfchoot,
halven het ook geen wonder is, en naauwelyks iofchreden vande
dat de menfehen aan rykdom en ■ plaats , dood ter aarde viel. De
vermogen geweldig moeten toe- buid was alzoo gewonnen. Den n.
hemen. December 171z. quam hy met den

Ik beken zeer gaarn , datikmy ' leeuw op het AmbachtsHere-huis
altyd verheug, wanneer ik denk , van Stellcnbofch , brengende den
hoe menige vergenoegde uuren /elven cp zvn kar. Aldaar ontfing
ik by deze Bezitters nebbe door- ; hy bevel , om hem de huid af te
gebragt, zoo dik wyls als ik de eer halen, en die aan den Heer Gou-
en het vermaak heb gehad , om op verncur van AiTenburg op het
landgoederen te zvn door Voorgebergte te brengen , ten

Ion , die niets bezat , dan 't geen
hy dagelyks met zyn kar verdien-
de. Deze nam aan , om op dezen
roofvogel te pallen , en den zel-
ven te vellen. Ten dien einde
ftelde hy in het opc veld een gela-
de fnaphaan op hem ; bond aan
den haalover bindgaren , waar aan
een lokaas valt was , met inzicht,
om den leeuw te doorfchieten , en
daar door 25- guldens, zyndc de
premie, die daar op gezet was, te
verdienen.

Zulks gelukte hem ook zeer D°od den*
wel. De leeuw quam by nacht , i^g. sc"
en wilde het gemelde lokaas met
een veeg opfnappen 5 dog zoo dra
hy het bindgaren bewcegdc , ging

Verhaak
een voor-
incen

I . IW.

dien ik hen ook veel, wat de ken-
au het land aanbelangt , i er-
1 t ben, waar van ze my onder
een aangenaam gefprek onder-
recht hebben, waar voor ik hen
Ook altoos dankbaar blyven zal.

I [et zal mygeoorlooft zyn, dat
ik eer en alvorens ik van deze
Landgoederen affcheide,en 1
neem iets anders te berich
laat invloejen , het geen zi<
een van dezelve , ten minflen niet
ver daar van daan , heeft t<
t g n. Een verdwaalde lei
►m zynen roof te vervol
zich eenigen tyd ontrent hei la id-

1 van den voorgemelde» Il
Sehr) bers had onthouden , was
7.oo il'i'it , dat hy aldaar gclladig
verblyf hield , en op buit loei

Krygt eei»
beloning.

einde de premie t'ontfangen
Wanneer hy den leeuw vilde,
kreeg hy behalven de gemelde
premie , ruim 10 pond leeuwen
of niervet, waarvan hy wederom
geld maken kon. Hy vereerde
my rykelyk een pond , om dat ik
hem ook een Ordonnantie aan den
Stellt nboll che Callier moeit ma-
ken, ten einde hy hem de helft
van de premie betaalde.

\ 'an de Rivier , welke door dit gtf '
dilinct loopt , dient men te wc- fche dis-
ten, dat dezelve by de inwoners *•**
de Eerfte Rivier heet, w\ 1 dezel-
\ e voo dra zy over de 7-out-rivier
zyn gekomen , van het Voorge-
bergte af tot aan Stellenbofchgeen
meer als de/e aangetroffen heb-
ben. Want die aan de Kuil is by-

Niet ver van deze Schrybers na niet noemens waardig , wyl ze
plaats woonde een vrygelate flaaf Inden zomertyd uitdroogt , en
van C ',v\ lon,gertaamt jan vanCey- zelden tot in de zee loopt.

1 An-

KAAP de GOEDE HOOP. 107

Deszdfs Andere daar en tegen geven
naam. hemden naam van de Colonie,
en heten hem SteÜenboflbhe- Ri-
vier, na dat b) cyen beneden het

dorp Stcllenbofch dr» Modder-
Rivier ontifangen , en een weinig
verder de beide voorgemelde
kleine Rivieren van het Moddcr-
gatfeü diitrict verflonden hebben-
de, een nog tamelyk aanzienlyke
Rivier uitmaakt , en een gro-
ten mond in de Baay Falzo for-
meert.
Waarhy Zynen öorfpronk 'heeft hy uit
1Upnngt' de Stellenboffche bergen, niet ver
van het voorgemelde Schrybers
Landgoed , of om eigentlyk te
'/eggen , boven in de zoogenaam-
de Hoek , van waar dezelve over
w 11-e v f l°Llter kezelflenen rolt. Hy heeft
fchen hy of voed geen andere vhTchcn , dan
heeft- kleine grondels , aal , enz. ; edog
van den mond in de Baay Falzo,
tot aari de hofftede van Ferdinand
Appel , vangt men allerhande zee-
vhTchen, daar onder Harders,
Springers enz.
Heeft een Over deze Rivier heeft de Co-
flechte ion^e ujt n00j een brug moeten

bouwen; die onder het Dorp
Stellenbolch , alwaar de voorge-
melde Modder en deze Eerfte Ri-
vier in elkander lopen , geflagen
is ; dezelve is echter zoo fmal en
ongemakkclyk , dat ais een wagen
de hoge kromte , die aan gene zy-
de van Adam Taiïens Landgoed
word gevonden , afkomt , en niet
recht het midde van de brugkrygt
of een ftuk van de zy-muur afrukt,
of wel zelfs omflaat, en zyne op-
hebbende goederen in 't water
ontlaad.

totVe°°rbe- ^m dit 4uaac^ tc verhelpen ,
ter. heeft zeker gegoed burger in Stel-

lenbofch , genaamt Jan Joris Grim-
pe, gewezc Burgermeefter aldaar,
voorgenomen , om by zyn Land-
goed , 't welk als nu na deszelfs
dood en die van zyne weduwe,
vrouw Sara van Brakel , die met
den gemelden Heer Tas weder
getrouwt was , ïaatft gemelde
Heer in eigendom bezit , op eige
I. "Deel.

koflcn een goede, grote en hech-
te brug daar over te (laan.

Zulk voornemen ftelde hy na b(^dse"
gegeven kennis aan den Rund van
Stellenbofch , en verkregen ver-
lof, in 't werk ; en iloeg een zo-
danige hechte brug oVer deze Ri-
vier , dat een gantfehc gemeente
zich die niet behoefde te fcha-
men. Edog wanneer de naby ge-
legc burgers zagen , dat het werk
voor hen ook goed was, wierd
hem ten eerften van wegens den
Raad opgelegt, dat hy toeftaan
moeit, dat zyne medeburgers
en buuren door zyn daar by
leggend land en verder over
deze brug mogten ryden ; mids
dat zoo lang als hy deze brug on-
derhield, en de buuren de pafla-
gie vergunde, hy van alle geme-
ne lallen, als Heere-dieniten , we-
gen maken, en andere gemene
dieniten vry zoude zyn.

Voor deze en terwyl de Gou- Een andcC-
verneur Willem Adriaan van der Z^l^
Steil nog voor Bezitter van Hot- Rivier-
tentots-Holland doorging, was
ook een fchone brug meell en wel
alleen tot zyn eige gebruik over
deze Rivier geflagen, te weten
tuflbhen de beide Landgoederen
van de Heren Jakob van der Hey-
den, en Henning Hufing , Wei-
moed, en Mcerluji genaamt ; wel-
ke brug wel is onderhouden , zoo
lang als hy in bezit van het gemel-
de land gebleven is. De Illuftrc
Compagnie verfchafte het hout*
en de arbeidsluiden ; de burgers
moeden het hout derwaards voe-
ren, en den arbeidsloon betalen;
derhalven konde die gemakkelyk
groot , breedt en pragtig genoeg
worden gebouwt, wyl zoo als het
fpreekwoord zegt, van een an-
ders leer goed riemen fnyden is

Na dat echter de gemelde is ais nu ii>
Maatfchappy hem het land afge- sevallen-
nomen heeft, en het zelve aan an-
dere verkogt is, zoo word als nu
van niemand nteer een hand aan
deze brug gelegt , of fchoon de-
zelve reeds bouwvallig , en van
O x hec

los BE SC HR Y VING van de

hét water tamelyk beichadigt is,
daar echter zulks met weinig kos-
ten te vermaken, en de brug in
ltaat te houden Avas. Edog men
/iet handtaltclyk, dat of de nyd
dit goede werk achterhoud , of
dat men in plaats van nu een klei-
ne zomme , liever daar na een
groot kapitaal te gelyk uit de kas
wil uit fchietcn , en onder de
menichen komen laten,
tehry. Nu is in deze Colonie nog ove-
rig, het Diftrict, 't welk men de
Bottelary noemt. Wat aanbelangt
de naam , ik kan niet zeggen , van
waar het eigentlyk den /elven
ontleent heeft , ten ware dit Di-
itrict om zoo te fpreken , de Be-
houder en fpyskamer der paarden
was, als waar uit haar voedzel,
namelyk het Hooi , meeft, ja wel
altemaal komen moet ; en dit Di-
ilrict by gevolg om zoo te fpre-
Is ci«cnt- ken, een Bottelary of Hoei-Ma-
-nU g;v/.yn verlbekt , waaruit, byal-
guyn. dien het nodig was, voorraad van
Hooi genomen en elders gevoert
konde w orden. Dit zy zoo als
het wil , het is zeker , dat in
gantfeh Afrika geen Hooi gemaakt
word, als hier , aangezien wyl
geen fneeuw op het land valt, het
vee groot en klein, alle dagen in
de wydc gedreven kan worden,
t/n men derhalven geen verder
voorraad van noden heeft.
He dü OndcrtuilchenisditDiftricthet
Noord erlyklte van de gantfehc
Colonie, grenzende aan dat van
Stellenbofeh ten '/uiden, ten
Oolten en Noorden aan Drakcn-
fteehj en ten Weilen tegen de
... zoogenaamde Moilclbank. Dé
Paardeberg, welke Van de wilde
paarden , die /.ich alhier in een
grote menigte verzamelen, en
eert \ ds haar voed/el alhier ge-
zocht hebben , zyn naam heeft
ont fangen, fcheid dit Diürict v.m
Drakeniteem Hy is ook wel de
eenige , die in dit gahfch DiÜnri
aaiimerkcnswaarflig is ; ten dele
« eg< ms de voorgemelde paarden ,
ook v \1 'er geen ander -

aanzienlyke hoogte in dit gantfeh

! Diitrict te vinden is.

De zoogenaamde Jooften-berg, , J°often-
die zynen naam van zekerenjoolt, ba§"
defzelfs eerlle bewoner, heeft be-
komen, legt ook wel midden in

j dit Diftrict , maar defzelfs verhe-

I ventheid fpringt zoo weinig in 't
oog , dat hy naauwelyks tegen de
aanzienlyke heuvels kan montie-
ren ; dienvolgens dient hy ook tot
treffelyke Landgoederen en aan-
zienlyke Meycryeh ; gelyk dan
de wydens niet heel ver van zyn
hooglte kruin afgelegen zyn.

Eeftyds heeft een zeker Predi- Ramp""'-

I kant van Stellenbofeh , een zeer 11^'
fraai landgoed niet ver daar van
daan gehad , die in den jare 1 705- ,
kort voor myne aankomft alhier,
van dit landgoed na huis rydende,
zich zelven met een pennemes
den hals heeft afgefneden , zon-
der dat iemand ooyt heeft gewe-
ten, waar door hy tot die wan-
hoop vervallen is. Ik kan nogtans
met waarheid zeggen, dat de
Heer Willem Mentzing defzelfs
landgoed heeft gekogt en het zel-
ve heden dien dag nog bezit ; en
voorts dat de Heer Helo de we-
duwe heeft getrouwt , waar Aan
in 't vervolg gelegenheid zich zal
op doen, om meer te berich-
ten.

Wyders legt ontrent een uur
\ an dit eerftgemcld Goed een an-
der, veel fchoonder, groter entref-
fclykcr, 't welk aan den Heer Sa-
muel Elzevier , geweze fecondc
Perzoon en Adminiitrateur Van
de Ncgocie aan die Voorgeberg-
te , toebehoort , en na defzelfs
naam Elzenburg gedoopt is. Het
was voor dezen een Poll van de
Compagnie, waar op zy koorn en
tanv had ; en konde ook van al-
j les zeer gcmakkclyk onderhou-
! den worden ; om dat de voorge-
melde weydens onmiddelbaar
daar ääri Moten.

Door dien echter de daarover ontrouwe
gezette dienaars haar eigen voor- Dienaars
I meer dan dat van hunne Hee- ^nichadV

ren

KAAP de GOEDE HOOP. 109

ren behertigden, en van de veld-
vruchtcn, minit in de Koorn -Ma-
ga/yncn van de Illultrc Compa-
griic leverden, maar het grootlle
gedeelte, of ten minltcn de helft
daar van verkogten, en van het
geld , dat daar van quam goede
eier maakten, en het aldaar ge-
wönne Koorn daar door veel duur-
der quam teitaan , dan als men het
van vreemdelingen kopen kondc,
zoo wierd ten laatftcn beiloten,
om deze polt te verlaten, en de
Compagnie geen onnodige kollen
op den hals te halen , gelyk men
dan het volk, dat daar de wacht
hield j weder in de veiling getrok-
ken , en elders , daar het van meer
vrucht kon zyn i gebruikt
heeft.
Zulks ge- 'Zulks gcfchiede reeds ten tyde
der un an" van den Heer Gouverneur Simon
Voordeel, van der Steil , die voor zyn zoon
den Heer Gouverneur Willem
Adnaan van der Steil, geregeert
heeft. Wanneer het dienvolgens
den Heer Samuel Elzevier ter oo-
ren quam, verzocht hy den eeril-
gemelden Heer Gouverneur Si-
mon van der Steil , om dat land, 't
welk dan ook in vryen eigendom
aan hem toegeitaan wierd. En
hier mede was deze Heer ook te
paard heholpen ; hy liet kort daar
op een trcflelyke heerlykheid daar
uit maken, en een fraai huis en
wynhuis nevens andere nodige ge-
vaarten aldaar oprechten , en
fchikte alles zoo wel, dat hy groot
voordeel daar van trekken konde.
Defzelfs heimelyke handel met
koorn eri wyri konde nu zónder
fchroom in 't openbaar gefchieden
wyl al het geen hy verkogt , den
naarri had, dat het op zyn Land-
goed gevallen was* ter wyl hy te-
gen een zeer lage prys waren van
andere ingezetenen kogt , en we-
der zeer duur uitvente , gelyk
zulks op een andere tyd uitvoer-
lvker zal worden aan den dag ge-
legt.
Vooideh- Het klein voorby lopend wa-
*anwatcr. ter 't we^ bvna het eenige of

ten minden het voornaamile in dit
gantfeh Diftrict i»,v\ ilde de gemel-
de Heer Elzevier zynen loop ook
niet laten \crvolgcn, zondèi zvn
byzonderc vrucht daar van te
hebben. Na dat hy het eens was,
met de gcenc , die over de gras-
velden of weydens- waren gefielt,
namelyk dat zy het water, wan-
neer hy het gebruikte , niet zou-
den afleiden , en deze buiten dat
reeds genoegzaam ter genade van
hem leven moeiten , alzoo hy by
den Gouverneur doen en laten
was, zoo bouwde hy even achter
zynen aangelegden tuin aan de
gragt, een mole, waar op hy zyn
koorn malen liet , en daar door
aan de Colonie het gewoonlyk
maalgeld onttrok ; het welk dan
wederom door de vingers wierd
gezien, om dat de Heer Gouver-
neur Willem Adriaan van der
Steil, op zyn Buiteplaats Verre ge-
legen het zelve deed, en ook wyl
de burgers en ingezetenen niet
gaarn met hem wilden overhoop
raken , om dat zy hare voorraad
van allerhande waren van de
Compagnie moeiten kopen , waar
over hy Directeur was , uit vrees,
dat hy dezelve naderhand niet aan
hen mögt laten volgen, offchoon
zy altyd met baar geld moeiten te
markt komen.

Na dat hy echter in den jarc
1 707 weder na Holland ontboden
wierd , wcrwaards hy dan ook ne-
vens den Heer Gouverneur , den
Pridikant Pieter Kalden, en Fran-
cois van der Steil het volgende
jaar vertrok, heeft hy niet ten
cerften zyn Goed verkogt, maar
het zelve onder het beltier van
den Heer Lamotius, afgezet Op-
perhoofd van het eiland Mauri-
tius* gelaten, die de jaarlykfche
renten aan hem na Holland zen-
den moeit , waar van hy daar ry-
kelyk heeft können leven. Kort
voor myn vertrek , heeft het ge-
rucht gelopen , dat de gemelde
Goederen zouden worden ver-
kogt ,• edog hoe het eigentlyk
O 3 daar

iio BE SCHR Y VING van de

Tsarraain
hout.

»T mede is gegaan, zulks kan ik
niet /.eggen , en is ook niet veel
daar aan gelegen.
er ar.- Het overige water, dat in dit
Scnndit diftrict hier en daar in putten en
Düiridi is. andere laagtens van den regen
vergadert , word des zomers
gantich brak, dat is, het krygteen
zoutachtigen (maak , die hoe lan-
ger het zelve ilaat , zonder dat 'er
verfch water by komt , hoc zou-
ter word ; het welk nogtans uit
gebrek van beter , door de inwo-
ners op allerhande wys moet wor-
den gebruikt.

OndertufTchen heeft dit diitrift
niet alleen gebrek aan water, maar
is ook arm aan hout , en moeten
de goede ingezetenen zich maar
met allerhande ftruiken , en der
zclver uitgeroeide wortels behel-
pen. Wanneer het hier zoo koud
wierd, als wel in Duitfchland,
zoude ik geen raad weten, hoe te
doen, wanneer de order, welke
de ïiluitre Compagnie by het uit-
delen en vereeren der landen, on-
der anderen in de Erfbrieven
heeft laten zetten , niet beter als
tot nu nagekomen wierd, name-
lyk dat de begunftigde eenige
morgen lands met eyke bomen
word nog- zullen laten beplanten ; welke or-
der echter , wyl ze tot nu gant-
fchelyk in den wind is geflagen ,

tansniet
geplant.

VoorbeeU

en veracht, in den beginne zeer
/waar ter uitvoer zoude zyn te
brengen, ten ware met oplegging
van een zware llraffe, of verbeur-
te van het vereert land.

De Illuftrc Compagnie is hen straffe van

• t n -i ] • de Boom-

in dit Huk roemwaardig voorge- fChcnders.

gaan , hebbende hier zoo wel als
in het rond bofchje eikc bomen
geplant , die uitflekent wallen en
opfehieten. Daar benevens heeft
dezelve op flraffe van een geefTe-
ling verboden , deze jonge bomen
te lebenden , gelyk dan een zeker iwr
burger , dien ik om rede niet wil
noemen , deswegen verklaagt,
zeer lang in hechtenis heeft geze-
ten, en niet eer ontüagen is, dan
na dat hy ioo Ryxdaalders aan
den Landdroil had betaalt , of
fchoon hy maar i o jonge Hammen
door een Dienaar van de Compa-
gnie had laten fchenden, en het
houd daar van gekogt had , die
ook om die zelve rede op het
Robben-eiland gebannen is.

Vermids ik zie , dat deze Hof-
fe tegen vermoeden onder de
hand is aangegroeit , zal ik het
overige van Drakenfteen en het
land van Waveren voor het vol-
gende Hooftdeel fparen, terwyl
ik hoop, dat gy deze onvermy-
delyke wydlopigheid niet qualyk
zult duiden.

Belluit van
dit Huoi't-
ftuk.

VIII. HOOFT-

rrpronk

de-
ken-
ifche
unie.

r^

KAAP de GOEDE HOOP. m

VIII. HOOFTSTUK.

Van de beide afgelegcnfte Colonien Drakcnfteen
en Waveren , en van de onvolkomenheid
der laatfte , nevens andere merk-
waardigheden.

Verfolg van des Scbryvert verbaai. Oorfproak van de Draken f! eenf che Colonie. Vader Ta~
charts verkeerd bericht. De Gouverneur zoekt den Scbryver eenjprookje te vertellen. Va-
der Tachart is mi/leid. Oor/pronk van de naam Drakmfleen Een andere dwaling van
Tachart , dog word ontfchuldigt. De Grenzen van de 'hakenfleenfcl e Colonie De zelfs
verdeling. Grootte. Heeft geen Stadhtys. Het eerßc drei dezer Colmie is /lept, Be-
jcbryving Van de Berg- Rivier. Dit gedeelte is fleenagtig maar vruchtbaar. Aldaar word
geen ys of ftreuw gevonden. Bange hoek , een gevaarlyke weg. Befcbryoihg van een
Buyte-p'.aats die aldaar gelegen is. Simons vallty Befchryving van deszelfs Land, en
de gebouwen die daar gevonden worden Befibryping van een erg de Babilonifcbe Toren
genaamt. Befchryi 'mg van de Drakenfieettftbe Kerk Van een Landgoed daar by eeleven.
Van de Paer'.e-hcrg. Bejcbryving van de Berg- Rivier , en het gevaar 'r geen men in V o»
vertrekken der zelve ontmoet In de Wagenmakers Valley hebben de Hottentotten nog on-
langs gewoont. Lef der Hottentotten. Waar van een byzonder voorval verhaalt word.
De Hottentotten houden baar woord zeer wel. Befchryv'mg van 't. vierde Diflritl dezer
Colonie. Aldaar legt de Berg Riebek-Kafleel. Verbaal van een verjehil door een bron
vntftaan , V geen de Scbryver bygmoont heef:. De vorige Pofien waar door den inval der
Huttcntotten belet wier c f zyn nu vernietigt. V Overige land dat tot dit Dißrifl behoort ,
beeft goede weide;: en is vruchtbaar. Bejcbryving van hand- molens die aldaar tot bet ma-
len van koorn gebruikt worden. Dit land word niet in eigendom bezeten. Befchryv'mg
van de Honing-bergen. De honing word door de Hottentotten op gezogt , en word; an de
Inwoners tot drank gebruikt. Oorzaak waarom dit land niet word gebouwd. Befchry-
v'mg der Picqrd-lrrjen. Alwaar , gelyk mede in het vorige Diflri cl , nor veel Hotten-
totten wonen. Uit lind legt ver van de Kaïp. Deszelfs grenzen Bejcbryving va» de
IVaverfche Colonie. Van de Roode Zund-Bcrg. Welke de Inwoners van deze Colonie zyn.
Heejt nog Raadhuis nog Kerk. Befchryv'mg van het water en baden die aldaar gevonden
worden. De Scbryver is in gevaar van Olyftnten en Leeuwen. Dog word uyt het zelve
verlofl. Bcfluyt van dit Hooftfluk.

Vervolg 'T"' Ot nu heb ik u nog maar de
wnuheilj A beideColonien van het Voor*

schryvew? gebergte en Stellcnböfch voor ge-
fielt, om dat ik die dingen onmo-
gelyk beknopter heb können af-
handelen. Ondertuffchen is het
my niet onbewufl,dat'er nog tu ee
diergelyke Colonien zyn, die ins-
gelyks uitvoerlyker moeten wor-
den befchreven ; cdog vermids

dig Hooftfluk wel können afhan-
delen, te meer om dat van de laat-
fte zeer weinig fchryvenswaardig
voorvallen zal.

Om alle wydlopighcid te ver- Oorfpronk
myden , zoo zeg ik zoo voort , pr"k^_
dat de eerfle van deze beide Co- ikeniche
lonien , Drakcnflecn genaamt, Cülonic-
reeds in den jare 1075-, na dat het
bellek van de Stcllenboüche Co-

deze beide de nieuwlle of jongftc lonie ook te klein was, door den
zyn , en dat de laatfle eeril kort toenmaligen Heer Gouverneur
voor myn tyd aangelegt is , zoo Simon van der Steil , aangclegt
twyffel ik niet , of ik zal beide Co- is , alzoo de gene die uit de Com-
lonien te gelyk in dit tegenwoor- pagnies dienfi ontflagcn en op

vrye

BESCHRYVING van de

112

vrye voeten gefielt wierden , ten
einde om burgerlyke handtccring
te dryven, met het overfchot van
het 'Stellcnboflche gebied niet
konden te vrede y.yn , om dat het
bell reeds daar uit gekipt was, en
hy hen derhalven ook niet hulp-
loos laten wilde.

Wanneer nu cenige jaren daar
na die uit Vrankeryk gevluchte
Gereformeerden , op de fterke
voorfpraak van de Heren Staten
Generaal , door de Illultrc Com-
pagnie met hunne gantfche fami-
lien /onder kollgeld , herwaards
wierden gevoert, wierd deze Co-
lonic wel dra zodanig met inwo-
ners aangevult, dat 'er zeer flech-
te plaats voor andere overig bleef;
geh k dan nog op heden dien dag
klaärhlykclykte zien is , dat deze
zeer grote volkryke Colonic
meeft uit Franfchen beftaat , ten
ware de een of ander Duitfcher
reeds voor hunne komft alhier ge-
woont, zich door een huwelyk
gevefligt of ook zelfs voor reed
geld een zodanige plaats of land-
goed gekogt had.
J*- Indien men Vader Tachart
be- mag geloven, zoo heeft dezelve
in den beginne den naam van üra-
kenileen niet gevoert ; in zyne
Siamlchc Reis p. m. 94. zegt hy
dat zy eerfl Helbok heeft gehe-
ten. Edog vermids ik van die
benoeming nooyt iets in 't land ge-
In »ort, of by andere Auteurs • -
lezen heb, zoo twyffel ik wel niet
aan het oprecht verhaal van den
gemelden Vader Tachart, maar
w el aan de oprechtighcid van den
Heer Gouverneur , die den ge-
melden Vader zonder twyffel zoo
wat op den mouw zal hebben
fpclt, om wat met hem te lachen ;
defzelfs inborft, om de raenfehen
/wart voor wit te verkopen, i
tny genoeg bekend, en heeft hymy
dikmaals dingen verhaalt, die te-
gen het gezond vernuft en alle re-
den aanliepen, welke hv no
voorde zuivere waarheid wilde
doen doorgaan, dcwyl hy dezelve

na zyn voorgeven, ondervonden,
o£ Hechts uit zyne herzens geflo-
ten had.

Ik kan my niet onthouden, om
deze befchuldiging onder ande-
ren met een vertelling te be-
krachtigen, die hy in de maand
van November 1706 zelf heeft ge-
daan. \\ ant wanneer ik Wegens
ecnige zaken by hem op zyn ver-
makelyk Conflantia was, verhaal-
de hy onder anderen; dat hy ten
dienlte van de Illuflre Compagnie
een. reis van ontrent 200 mylen
Iandwaards in na de Koper-ber-
gen, tegen Monomotapa leggen-
de , binnen den tyd van 6 maan-
den gedaan had, en dat hy op een
zeer hogen berg was gekomen,
alwaar hy had moeten overnach-
ten. Dat hy wanneer de Maan
hoe langs hoe hoger quam , en
eindelyk over defzelfs kruin paf-
feerde, duidelyk had können ho-
ren en befpeuren , dat de Maan
op verre na zoo hoog niet van de
aarde ftond, als de Stcrrekundige
wel voorgaven , om dat hy ge-
hoort had , dat het gras daar van
bcwecgde en kraakte.

Had ik-nu niet beter geweten,
zoude hy my zekerlyk aan het
waggelen hebben gebragt ; te
meer wyl hy my zeer ernflig
vraagde, wat ik als \V 'ysgeer en
Stcrrekundige daar van gevoelde?
Edog alzoo ik niet raadzaam oor-
deelde, om hem in zyn huis tegen
te fpreken, antwoorde ik alleen-
lyk , dat ik zulks geloofde , om
dat hy als Ondervinder het ver-
haalde, terwyl ik by my zelf \ au
gantfeh andere gedachten was, en
ik uit deze en \ erfeheide andere
diergelyke verdichtzelen gewaar
wierd, dat hv bezig was, of om
my zoo wat op te hullen, of om
op den toets te vetten, ofik
hem v. el het tegendeel zoude der-
ven ftaande houden, 't welk hem
QOgtans beide millukte.

ii my aanbelangt, ik ben

gantfchelyk van gevoelen, dat de

□gemelde vertelling aan c]cn

Vader

De Gou-
verneur
zoekt den
Schryver
cen fprook-
je te vertel-
len.

Waar voof
de Schry-
ilks
aannam.

Gevoele

van V'.ider

Tacharts

bericht.

KAAP de GOEDE HOOP. 113

Wider Tachart op die zelve v. ysis
gefchied , aangezien het ganrich

niet /oude pallen, om eene zoo
lang opgerechte Coionie te herdo-
pen, en den geen, welkers toorn
men duchten moet , daar door een
eer aan te doen, die /elf tegen-
woordig de zaak beter konde cr-
\aren, niet alleen vm de aanvve-
zende menfehen , welke den naam
van Helhok niet ten cerlten ver-
geten, en tegen dien van Draken-
ltecn vcnvillclen zouden können,
maar ook uit de boeken van de
Secretary, die hem zeer licht het
tegendeel zouden hebben aange-
toont ; blyft alzoo het verhaal van
Vader Tachart waar , en de ver-
telling van den Heer Gouverneur
verciert.
h mifleid Dat echter de Heer Commiila-
ris-Gencraal N. vanRheedc, Heer
\ an Drakcnitcen , uit Gelderland
geboortig, in den jare 1685- om
die zelve tyd aan de Kaap van de
Goede Hoop is ge weeft, toen Va-
der Tachart zich insgelyks aldaar
bevond , zulks blykt niet alleen
uit de als nu gemelde Reis van Va-
der Tachart na Siam pag. m. 65.
maar zulks is my ook uit deflelfs
handtekeningen, die hyalsCom-
mifTaris-Gencraal in het gemelde
jaar heeft gedaan , en nog in de
Secretary van Stellenbofch be-
waart worden , en ook uit andere
fchriften /eer wel b'èwuft. Wie
ziet als nu niet , dat de naam van
Helbok een louter verdichtzcl is,
en dat zulks den Vader Tachart
in plaats van een fabel is vertelt ?
fteenfche?" Ter ccre nu van dien groten,
Coionie, beroemden en cdelmoedigen
JSïSa. gee' ?an der Rhcede heeft de
Heer Simon van der Steil, deze
tien jaren te voren vailgeftelde,en
reeds voor zync aankomff geflipte
of benoemde Coionie, Draken-
fteen genaamt , ten einde hy te
minder voor den zclven zoude
hebben te duchten ; want gelyk
als ik reeds hebbc gemeld , had
de Commiflaris- Generaal volko-
me magt , om al het geen waar in
I. Ticcl.

het belang x.m de roem waard ige
Maatfehappy niet na behoren
wierd behertigt , aftefchafien,
Gouverneurs en andere hoge
Minillers af te zetten , en andere
in der zeker plaats te benoemen,
als of de gemelde Compagnie zelf
tegenwoordig was.

Nu liep'er een ilcrk gerucht , Getakt
dat deze Heer van der Steil infgc- he^£e
lyks in een goed blaadtjeftond, K3S.
en mag zyn eige gemoed hem dit
ook wel hebben gezegt , dcrhal-
ven zocht hy in de voorbaad te
komen , en deze als nu gemelde
Coionie na het gcilacht van dien
Heer Drakenfleen te noemen, ten
einde hem daar door de oogen uit
te fteken , en hem in zyn aanzien
en voordelig ampt ongemoeit te-
laten, gelyk zulks hem dan ook,
zoo als de ondervinding nader-
hand heeft getoont, zeer wel ge-
lukt is. &

Uit dien zelven grond , waar Fen an^rc
uit de gemelde dwaling van den Jftk.
V ader 1 achart is ontftaan, houw chart
ik my gantfchelyk verzekert, dat
ook zal veroorzaakt zyn, die gce-
ne, welke hy p. m. 94. van zyne
Siamfche Reis aanhaalt , alwaar
hy niet alleen de afftand van deze
Coionie van het Voorgebergte
heel anders bepaalt , als die in dei-
daad is , maar ook daar bv voegt,
dat in den beginne 80 huisgezin-
nen derwaards waren getrokken,
om die Coionie te bevolken.
Want behalven , dat een afftand
van deze Coionie van de Kaap de
Goede Hoop te bepalen , fchicr
onmogelyk fchynt , als men niet
voorheen den vallen Ternmmm
ad quem noemt, vermids dezel-
ve zoo zeer wydlopig is, dat ceni-
ge huizen naby en de andere we-
derom ver daar van afftaan , zoo
zal niemand lieht rede vinden te
geloven, dat 80 huisgezinnen voor
de komlt der Franfchc vluchtelin-
gen uit Vrankrvk , hunne oude
woonplaatzcn zouden hebben
verlaten , en derwaards gegaan
zyn, wyl anders nog minder 'is te
P be-

114- BESCHRYVING van de

-.

begrypen» waar deze 8o huisge-
v -innen van daan zouden zyn ge-
komen.

Dat echter 80 Franfche huis-
gezinnen herwaards gekomen,
en /ich in deColonic van Draken-
Heen neergelaten hebben , zulks
word geenzins in twyffel getrok-
ken. Allecnlyk dient te worden
aangetoont , dat zy voor het jaar
1685- en op eenmaal aangekomen,
ook vervolgens alle te gelyk der-
waards gegaan zyn. Ondertuf-
fchen is dit niet op eenmaal en by
den eerften aanvang gefchied,
dat 80 huisgezinnen zich met'er
woon der waard s hebben begeven,
maar van tyd tot tyd , te weten
naar mate dat de Franfche vluch-
telingen aanquamen ; waar van 'er
nogtans zekerlyk meer dan 80
huisgezinnen zyn , gelyk de re-
gifters , aan het Stellenbofch ge-
houden, duidelyk hebben geleert,
zonder nogtans de gene , die al-
daar opgevoed , en als nu ge-
trouwt zyn , of de Duitfchers daar
onder te rekenen,
vader Ta- Was hy niet misleid, of had hy
oSui°-'d de vryheid gehad , om zelf in
digt. 't land te wezen, zoude hy zeker-
lyk beter naricht , zoo wel van
■t een als van 't ander hebben ge-
kregen. Derhalven is hem dit
/eer licht ten goede te duiden,
te meer w\ 1 hy in andere Hukken
nog tamelyk net is , en zeer op-
recht fchrvft. Ten einde echter
den I .cz.er de ware afitand bekent
ie maken , zoo ben ik genood-
zaakt , om alvorens de Tcrmuimn
ad quem vafl ie «tellen, en zal de/e
deDrakenfteenfche Kerk zyn, als
welke bvna midden in deze Co-
lonie ilaat ; Deze alzo legt 1 -| my-
len van de Kaap de Goede Hoop,
eil wel Ooiten ten Noorden, "I
(Jolt.

De grenzen van deze grote wyd-

ten \tn de ,..",., -ij

• . en- lopige Colonie zyn ten zuiden de
beiß Keer-w edet , \ an den \\ el

Ken in mynen vorigen reeds ge-
wag gemaakt is. Ten Ooiten,
een regel bergen, waar van de-

zelve als omgeven is , en die van
deze Colonie hunnen naam ontle-
nen , en de Drakenfteenfche ber-
gen genaamt worden, van dewel-
ke ik den geen , die naait aan den
gemelden Keer -weder legt, den DeSchry-
moeijelyken berg hebbe genaamt, vergeeft

J ■> ., . ,ö ö o • een berg

wanneer ik in den jare 1708, in eennaam.
gezelfchap vaneenige goede vrien-
den, na de Hottentotten en de
warme baden reisde, wyl hy my
en myne reisgenoten zeer groot '
verdriet, moeite en zweet kofte,
eer wy daar over waren.

Want vermids hy zeer ftyl is,g^clyk{
zoo is men genoodzaakt , om als
Hakken daar op te klauteren , 't
welk niet zonder grote moeite kan
gefchieden ; en is dezelve te on-
gemakkelyker , wyl de fmalle
weg vol kleine puntige ilenen
legt, welke onder het gaan niet
weinig vervelen; aangezien men
genoodzaakt is om van het paard
te klimmen, en den gantfehen
weg over den berg te voet af te
leggen , alzoo de weg op zommi-
ge plaatzen zoo naauw, fmal en
gevaarlyk is , dat men gefchapen
Haat, om met het paard van bo-
ven neer te rollen , en het leven
daar by in te fchieten.

Ten Noorden word deze Colo- De oven
nie van den haven of Saldanha fan8de"cC'
Baay , die zynen naam van een Colome.
Portugezen Kapitein , die aldaar
verongelukt is, voert, en Weile-
lyker, van de groene Kloofs-ber-
gen, of heuvels omgeven; van
dewelke ik zoo als ook van de
youtpannen, die zich in de dalen
bevinden, in 't vervolg iets meer
/al moeten zeggen. Recht tegen
't Weilen fchynt de Natuur zelf
de voorheen reeds befchreve Bot-
telary, en de Paardcberg, welke
men in dezelve bevind, tot gren-
zen gezel te hebben ; van welkers
benoeming hier voren ook reeds
bericht is medegedeelt, weshal-
ven ik de herhaling alhier node-
loos acht.

Deze zeer grote Colonie kan verdding
gevoeg! \ k in 4 In zondere Diilric- coionTe!

ten

KAAP de GOEDE HOOP. 115

ten worden verdeelt,namelyk wan-
neer men dat gedeelte, 't welk
Van den berg Keer-w edcr tot aan
de Kerk, die als midden in deze
Colonietegt, dat is, het opper-
lte deel tot een bvzondcr Diltriri
maakt , en vervolgens van de
Kerk :\f tot aan de Wagemakers-
Yalley, dat Is, tot aan de woning
van den Biivgermecltcr van Dra-
kcnflccn , Francois du Toit , gaat,
en het zelve ook tot een bv/ondcr
deel, en alzoo dit gantfeh grote
dal in twee gelvkc deelen ver-
deelt. Het derde DUtrict kangc-
makkclvk de Wagemakcrs-valley
zelf zyn , welke drie genaamde
diflricten door de grote Berg-Ri-
vier, gclvk de Inwoners dezelve
noemen, befproeit worden. En
kondé het vierde Diüxicl gevon-
den worden uit de andere byzon-
derc Dillrieten, die men wel tot
deze Colonic rekent, maar nog-
tans buiten deszelfs palen leggen,
daar onder het Ribeks-Kalïcel ,
de 2.4 Kavieren, de Honing-ber-
gen, Picquet enandere bergen.
Andere Men kon dezelve ook wel op
wSte°ver- een andere wys verdelen, een ie-
dciins. der klein diltrict, tot een byzon-
der klein deel maken, op welke
wys men zckcrlyk meer dan 4 dl-
llrielen zoude hebben ; maar men
zoude miflehien als dan zoo wei-
nig begrip daar van könne krvgen,
dan of men in een algemene Land-
kaart van Duitlchland, ieder ge-
bied van alle Ryksgravcn, Ryks-
Ridders , Ryks-Steden, en veel
andere heerfchappyen op zich zcl-
ven in zyn zoort wilde laten voor-
Hellen. Derhalven blvf ik liever
by de voorgaande verdeling , of
fchoon dezelve ook niet te net
valt; en zeg ik onder tuiTchen, dat
deze grote en ver uitgeflrckte Co-
Grootte lonie, die alleen bynaeen zoo gro^
Je c ten omtrek beflaat , als de 17
Ooilenrykfchc Nederlanden alle
by malkanderen, nogtans van geen
Heefteen byzonder Stadhuis is verzien, of
stadhius. fchoon 'er jaarlyks Burgermeeilers
uit hunne inwoners worden vcr-
I. Tieel.

tl. Want deze maken met
die van Stellenbofch , werwaards

zy ook altoos in de Raadsvergade-
ring moeten komen, een Magi-
ftraat uit, waar van de Land-droft
altoos Prefident is. Daar is ook
nog geen dorp, zoo als in die van
Stellenbofch aangelegt , maar de
ingezetenen wonen hier en el-
ders van elkander verfpreid , en
hebben verders geen gcmccnfchap
van gebouwen onder malkande-
ren, als de Kerk, een watcrmolc,
en eenige trappen , gclvk in 't ver-
volg zal worden aangetoont.

Wat nu het eertte en Opperde
of Zuidelyk gedeelte van deze
Colonie betreft, het zelve is door-
gaans met Vele treffëlyke Land-
goed eren en Me ver ven verrvkt.
Ik noem voorbedachtelyk deze
aan de Franfche vluchtelingen
vereerde landen maar Meyeryen ,
dog niet wyl de grond zoo goed
niet is, als die van Stellenbofch,
of dat deze vluchtelingen de
Franfche manier vergeten, ofte
huis gelaten zouden hebben 1 en de
mode volgden van de inwoners al-
hier , maar enkelyk , wyl zy tot
nu niet recht in ftaat zyn geweeft,
om hunne flechte hutten en gerin-
ge boere huizen af te breken, en
zulke huizen op te rechten, die
met het inkomen van haar land
overeen komen.

Want zy hebben meéft alle met
zware fchuldcn moeten beginnen,
zoo dat zy tot nu zich enkelyk
hebben bemoeit, om die af te leg-
gen , en weder op vryc voeten te
geraken ; waar na ik wel verze-
kert ben , dat zy niet zullen in ge-
breke blyven , om betere en naar
het inkomen van het landgcfchik-
te huizen en gebouwen daar op te
zetten, gelyk zulks reeds zommi-
ge gedaan hebben , welker goede-
ren ik derhalven ook door den
naam van Landgoederen hebon-
derfcheiden.

De gemelde Landgoederen en
Mevcn en leggen aan deze en ge-
ne zydc en alzoo langs de eerltge-
P 1 melde

Hoc hei

cerfte deel
van deze

' nie

gefchapen

is.

Is fleckt.

Waai Wt

van daan
komt.

Berg-Ri-

vicr , ha*
oorfpronk,
en naam.

ii6 B E S C H R Y V I N G van de

Hoe dezel
v e leggen.

melde Berg-Ri vier, welkers oor-
fpronk en naam wy als nu afhande-
len zullen. Wat aanbelangt de
benoeming , dit woord zelf toont
aan, dat het water, 't welk in ha-
ren boezem voortloopt , uit de
bergen komen moet; gelyk dan
zulks ook de ondervinding aan-
toont. De oorfpronk echter van
dezelve is niet ver van den voor-
gemelden moejelyken berg , zvn-
de even over den zelvcn en naaft
de Mcyerey , die met den
berg Keervveder dienzelven naam
draagt, enden vluchteling Etien-
nc Niel toebehoort. Aan den
oorfpronk is deze Rivier tamelyk
klein , dog word naderhand door
het ontfangen van andere beekjes,
die uit de tegen over leggende
gebergtens vloejen , zodanig groot,
dat de zelve eer men nog aan de
Kerk komt , voor een rcdelyk
grote Rivier doorgaan kan.

De gemelde Landgoederen en
Meyeryen leggen ook tamelyk
ver van elkander, en heeft men
om van den eenen na den anderen
te gaan, ruim een half uur werk.
Zommigc leggen zelfs nog ver-
der van eikanderen ; en kan
derhalven niet worden gezegt,
dat zy elkander verkroppen, of
fchoon zulks de algemene klagte
van deze menfehen is , ter wyl zy
voorgeven dat zy onmogelyk zoo
können wonen, omdat niemand
wvde genoeg voor zvn vee heeft.
Edog wanneer iemand alleen , of
ook met zvne buuren rondom zyn
erf, een halfuur en ook wel meer
land bezit, om zyn vee te hoeden,
zoo dunkt my dat het nog wel gc-
fchieden kan , of fchoon het voed-
/cl voor vee s zomers tamelyk
klagtender dun cn raar valt, vermids de llcr-
ke Zuid-oofle wind, die overal
veel fchade veroorzaakt, alles ver-
droogt, en het dor gras wegrukt.
Daarenboven heeft niemand een
byzonder voorrecht, dat hyjuifl
zoo veel vee, als by voorbeeld ,
iooftuks grof vee, offen en koe-
jen, cn ten minilcn Go iluks

klein vee, namelyk fchapen, ja
zelfs nog wel driemaal zoo \ eel
houden moet; maar het is immers
genoeg, dat iemand zoo veel vee
houd, dat hy voor zyne huishou-
ding genoeg heeft, en den jaar-
lyklchen aanwas altyd verkopen
kan.

En of fchoon dit gedeelte tame-
lyk bergachtig, en by gevolg ook,
wyl de bergen meell rouwe klip-
pen zyn, lleenachtig is, zoo dat
men het ook dieswegen wel by
het fteenachtig Arabic mögt ver-
gelyken , zoo is het daarom niet
onvruchtbaar , maar geeft over-
vloedig zync vruchten, gelyk in 't
toekomende zal worden aange-
wezen. Want de lucht is zeer
goed , het Climaat gezond , en
het water rykelyk, heerlyk en
overvloedig. Wyl nu de getem-
pertheid van zomer cn winter
daar by komt, en het uit dien
hoofde nooyt te heet , zoo als té
Batavia, Ceylon cn andere onder
de linie leggende plaatzen , of te
koud is , gelyk in Duitfchland ,
Denemarken, Sweden, en ande-
re Noordfche Koningrykcn en
landen , zoo zal ieder gaarn met
my willen toeltaan , dat dit tand
zeer gezegent , en voor andere
vruchtbaar yyn moet ; aangezien
dan nooyt in de dalen fnceuw,
veel minder ys gezien en gevon-
den word, ten ware men voorbe-
dachtelyk en uit liefhebbery ys
maken wilde.

En om dit te doen , moet men
niet alleen by nacht een fchotel of
iets anders vol water onder den
bloten hemel laten {taan, tenein-
de het water door de nachtlucht,
als de zon diep onder den gezicht-
einder llaat, in ys verandert wor-
de , maar men moet ook de tyd
van 't jaar gade liaan, cn de rech-
te winter maanden, namelyk die
Vän Junv en Jury daar toe verkie-
zen, als buiten dewelke zulks be-
zu aarlvk gelukken zal. Onder-
tulVehen word het vs niet dikker
als ruim een gulden, het welk

wederom

Dit gedeel-
te is fteen-
achtig
maar
vruchtbaar.

Waarom.

Aldaar
word wei-
nig of geen
ys gevon-
den.

KAAP de GOEDE HOOP. 117

Bangchoek
«ngevaar-
lykeweg.

wederom fmelt , als de zon maar
een quartier uur daar op gelchc-
nen heeft , zoo dat men met recht
mag zeggen , dal men ys , maar
niet langer dan een quartier uur
gezien heeft.

I lier toe helpen de/c maanden
zeer veel, om dat in dien zelven
lul de toppen van de bergen met
meeuw of liever met hagel bedekt
zyn, en tot de maand vanAugus-
t\ of' September aldus bly ven; de
overige tyd van het jaar zyn zy
daar van vry j en wanneer zy b
dien tuil'chcn-tyd al eens bedekt
zyn , gei'chicd zulks enkclyk van
een wolk, die meeuw wit is, waar
door de heftige en fchadelyke
ZuidrOoften wind , gelyk by de
andere bergen gezegt en aangc-
haalt is , als gcteelt en voortge-
bragt word. Myns bedunkens is
deze meeuw, of hagel op de ber-
gen ook oorzaak , dat men in dit
diftrict zoo vele beeken en bron-
nen vind , 't welk ik nogtans niet
hardnekkig wil (taande houden.
Wanneer men vanden Keerwedcr
na de Kerk wil gaan , is 'er ter
linkerhand een weg , langs den
welken men na Stellenbofch ko-
men kan , welke nogtans wegens
het gevaar , 't welk men op den-
zclven heeft te duchten , van de
inwoners den Beugen- hoek ge-
naamt word. En waarlyk de
geen , die by nacht dezen weg
moet pafferen , moet bcnaauwt
genoeg worden , gelyk mv zel-
ven menigmaal gebeurt is , als ik
tot het maken van een Teitamcnt
of ander papier na Drakcnitcen
geroepen wierd ; men moet niet
alleen een gevaarlvk llvl aflopen-
den berg overrvden , die zoo
fmal is , dat men zeer licht in het
voorby lopent water vallen kan ,
maar ook het gevaar van leeuwen
en tygers ondergaan , die zelfs
door den reuk de paarden fehuw
en razent maken, waar door men
dan ook zeer onverhoeds in le-
vensgevaar geraakt.

De Heer Jan Mulder , Land-

drofl van Stellenbofch en Draken?
fteen een man van een uitmunten!

verftand, en ongemene kennis,
wiens gelyke te mynet tyd Afrika,
buiten de Heren Gouverneur
I ou is van Ailcnburg, en den Ka-
pitein Adolp Jan van der Laan,
weinig of niet heeft gehad, heeft
des niet tegengaande een treffèly- AUaaru
ko Plaats aldaar aangelegt, die zoo ccniiuitc-
vcrmakelyk is, dat Konfl en Na- l'hili'
tuur wonderbaarhk elkander den
rang betwiiten. Want of fehoon
men gantfeh Afrika , voor zoo
veel het van Europeanen bezet is,
door reisde, zoude men de weer-
ga daar van niet aantreffen , niet
tegenllaande dezelve met de Eu-
ropcaanfchc niet volkomen kan
worden vergeleken.
Het huis, 't welk na derzelver ^"-»tvoor

1 • • 1 • een ee-

bouwmamer met te hoog is , en bouw.
wegens de bovengemelde heftige
winden niet hoger derft worden
gebouwt, legt tuiVehcn hoge eeke
bomen aldus gebolwerkt , dat men
byna niets daar van ziet , eer en al-
vorens men dicht daar by komt.
De andere tot de huishouding no-
dige gebouwen liaan meelt vry ,
en können zoo dra men aan deze
Bangehoek komt, gezien worden.
Achter het huis legt de vermake-
lyklle tuin, en in denzelven een
trcffelyke wwnberg, ter z) de van
den welken een byzondere bo-
gaard gevoegt is. Deze drie zyn
beide en bevallig voor 't oog, en
lievelvk voor de neus. Wil men
den fmaak ook genieten, zoo
weet ik niet, of dezelve wel er-
gens in zoo een kort begrip verge-
noegder zoude können worden
verzadigt dan hier, alzoo *er aller-
hande zoor ten van Europeaan fche
en Indiaanfchc vruchten aldaar by
malkanderen aangetroffen wor-
den.

Hetfrillchc, klare en lidlclvk
milchende bron -water beiproeit
alle deze landen, als het nodig is,
Ofloopt in een koniligc vyver, die
midden in den bloem-tuin legt, en
met allerhande ongemene lekkere
P 3 vifch

BESCHRYVING van de

118

vifch bezet is, die men of met den
angel of door het aftappen van het
water vangen kan. Rondom de-
ven vvver itaan zeer fraaje Bomen,
als Piramiden gefchoren , en tuf-
fchen dezelve verfchcide zoorten
van allerhande kcnrlyke bloemen
en Aloën ; welk alles een byzon-
dere vergenocging en wonderbare
verandering aan het oog ver-
fchaft.
Vermakc- Gaat men midden door den tuin
SuLj?" verby dezen vvver, vind men aan
het end van den /.elven een zeer
vermakelyk Lufthuisje van jene-
verbomen , welker reuk ongc-
Konftigc meen lieffclykis, geplant. Daar-
bers- enboven vertoont zich voor het
zelve een berg, door kunfl ge-
maakt , of een aangename grotte,
\ an verfcheide vcelvervvige itee-
nen gebouwt , zoo dat het ver-
fehlet van koulcuren niet alleen
een byzonder vergenoegen ver-
wekt, maar het zelve word nog
zeer veel vermeerdert door de
om , in , en op deze 1 tenen waffen-
dc en op verfchcide tyden voort-
komende veelverwige bloemen,
welke ten laatiten ook een beval-
ligheid byzettcn de hollighcdcn ,
gaten of fpelonkcn , in deze Itcen-
berg of grotte voorbedachtelyk
gemaakt , en met de kcurlykite
porcelcine beelden en andere figu-
ren opgefchikt.
DcSchry- Ik wil zeer gaarn bekennen, dat
Ifch aldaar ik altyd /eer veel vermaak op dit
dikwyis Landgoed , Sorqylïcd genaamt,
vcrlulti^ en den gemeldcn I .and-drolt Mul-
der toebehorende, heb genoten,
en had ik dat vergenoegen menig-
maal , wyl ik de eer hebbe gehad ,
om Secretaris onder hem te zyn,
en het veeltuls ampishalvcn op
myn gemak te zien. En denk ik
nooit om die plaats, of ik gevoel
altyd een zodanige vergenoeging,
als of ik werkclvk daar op was.

Behalven dit /eer fraai Land-
goed en dat van den Heer Bur-
germeefter Jakob van As, 't welk
niet veir van Sorgv/iet buiten de/e
Bangehoek na de Kerk legt , is

hier niet veel merkwaardigs, ten
zv men alle kleine bakjes, de ove-
rige Meyerevcn en wat daar van
afhangt , bezichtigen wilde. Des
niet tegengaande moet ik nog als }'-on ,andf-

i ö i i t i i Landgoed.

ter loops aandoen het Landgoed
van den Heer Burger mcefter
Abraham V illiers, 't welk nog wat
hoger legt, om dat niet ver van
het zelve een plaats word gevon-
den , waar uit men de befte ltccn-
kolcn breken en graven kan, ge-
lyk dan de voorgemelde Land-
droft Mulder reeds de proef daar
van genomen, en dezelve zeer goed
gevonden heeft, Ik moet hier
ook nog by voegen dat niet ver
van het vermakelyk Landgoed
van den meergemclden Land-
droft voor dezen ecnzilver-myn is
ontdekt , waar uit eenig erts ge-
graven en na Holland gezonden
is , edog waarom men het werk
naderhand heeft laten fteken , is
my onbcwufl.

Wanneer wy nu het ander en Simone-
opper of Noordelyk diftrift van ;SKl*
deze Colonic Avillen betrachten,
zal men , om naderhand op een
rechte weg te können blyven , al-
vorens de Simons-vallcy bezichti-
gen , door den Heer Jan Blefius,
in zyn leven geweze Fiskaal inde-
pendent aan deze Kaap de Goede
Hoop , als deszelfs eerite bewo-
ner, aldus genaamt, ten einde
om zyne erkentenis jegens den
Bcgunftigcr, den Heer Simon van
der Steil, daar mede aan den dag
te leggen ; aangezien het een zeer
groot wydluftig en goed land is,
't welk rogge , tarw , wvn , en
allerhande veld en boomvruchten
in overvloed voortbrengt.

Zoo dra de gemelde Heer Ble- Watvoor
fius dit land in" bezit had , liet hy eebouw™

n- i i i c ■ daarin.

een trcnelyk huis, een fraaje wyn-
kcldcr, een aardige mole, nevens
andere nodige gevaarten aldaar

oprechten, welk alles nogtans het
r\ kelyk inkomen van het land
hem wel haalt weder vergoed
heeft , alzoo hy een Buiteplaats
heeft , die zeer aanzienlyk is.

Wan-

KAAP de GOEDE HOOP.

naamt.

Wanneer in den jdre 1707 van de

ïllullrc Compagnie bevel quam ,
dat geen van hare Bcdiendenszich
voortaan meer met den koornwvn
en veehandel zonden hemocjen,
maar de/c necring aan de burgers
en ingezetenen alleen overlaten,
en die cenig land bezaten , het
/che zieh zouden hebben quyt te
maken , moeit hy uit hoofde van
zyn ampt , en andere ten voor-
bcclde dat goed verkopen , toen
deszelfs gewcze knecht, of fchoon
hy niet heel \ cel bezat, het hert had
om hetzelve voor Z4 duizend gul-
den van hem te kopen, mids dat
hy jaarlyks maar 2000 gulden
zoude afleggen, en alzoo cerlt in
den tvd van 11 jaren de gantfehc
hofftede te betalen.
renberg, Na deze Simons- valley fpringt

?ooDnfchc 011S VCrdcr jn 't °°g ' de berg>

roi welke de onnozele eenvoudigheid

miilchien wegens deszelfs hoogte,
die nogtans zoo zeer ongemeen
niet is, alzoo ik 'er anders geen
rede van weet te geven , den Ba-
biloonfchc toren genoemt heeft.
Dezelve is zeer breed, en draagt
veel uitgedeelde Landgoederen
op den rug, daar onder het fraai-
fte, het Landgoed, 't welk voor
dezen aan Picter van der Byl toe-
behoort heeft; als zynde hetzel-
ve niet alleen uitftekent wel gele-
gen, maar is de grond ook zeer
goed en vruchtbaar, als die wyn,
rogge, en tarw in een grote me-
nigte en byzondere deugdzaam-
heid voortbrengt. Dit zoude in
fraaiheid nog wel gelyken het
naaltgelege Landgoed, aan den
Drakenfteenlchen Burgermeefter
Louis 1c Grand toebehorende, 't
w elk hy gelykals andere Franfche
vluchtelingen van den Heer Gou-
verneur Simon van der Steil heeft
bekomen ; alle de overige , of
fchoon een uur ver van elkander
gelegen, zyn van geen byzonder
gewigt of aanzien.'
JKT , Wylwy reeds hebben gezegt,
kerk., hoe dat alhier geen Rechthuis of dorp
?<£?««!" te v'n(^en is> zullen wy ons weder

Gefcha-
penheid
vïubinneü.

II9

na de Drakenilcciifchc kerk bege-
ven, en dezelve van buiten en van
binnen bezichtigen- Kdog moet
gv niet Verwonderd /vn, dat ik n
zeg, dit deze kerk beter na een
fchuur dan na een kerk gelykt. In Vanbuitfa-
plaats van pannen of leien is dezel-
ve zoo al* alle andere gebouwen,
hoe pragtig voor 't overige, met
riet gedekt , ivyl de gruwzame
vyand , de Zuid-oolte wind al-
leenlyk een rictdak wil onbefcha-
digt laten. Vervolgens isdezefve
ook maar naauu lyks 3 of 4 voet
hoog van Üenen opgchaalt , waar
van het dak begint, zoo dat
ze van iemand , die het land on-
bekent is, van buiten meer voor
een fchuur als voor een kerk word
aangezien.

De opichik en cieraad van deze
Kerk van binnen is niet veel be-
ter; men vind geen geitocltc, ge-
lyk anders gebruiklyk is, en men
aan de Kaap boven mate pragtig
aantreft, en in die van Stcllen-
bofch , eer dezelve af brande , im-
gclyks geweeft is , maar enkelvk
eeniga kleine ftoelen , welke dé
menichen om te zitten , zelf met
zich gebragt hebben. Van ande-
re ciradien vind men nog veel
minder , ten ware men den lefle-
naar en de preekftocl wilde daar
onder tellen , waar voor en op
welken de Voorlezer en Prediker,
tot het verrichten van hun ampt,
itaan. Wiens fchuld het echter
zy, dat deze Kerk zoo flecht is,
zal ik andere laten onderzoeken.
Genoeg dat de ijlüftre Compagnie
gantfeh daar van vry is, en dat zy
integendeel met veel wer tracht
om dezelve te bezorgen, geh k
my uit andere voorbeelden zeer
wel bewult is.

Niet Vér van de/e Kerk vind Weikbnd
men een trcflfclyk Landgoed , aan s

Willem van Zeyl toebehorende,
'1 welk niet alleen wegens de fitua-
tic, maar ook wegens de naby
leggende Kerk tot alle trafiquén ,
en voornamelyk tot den handel,
/eer welgelegen is, aangezien de

men-

bylegt.

BESCHRY VING vande

Faarlebcrg.

Waarom
dezelve al-
ge-

naamt

wierd.

B
• 1 cc 1 1

brug-

120

menfehen menigmaal , als zy uit
de Kerk komen , by hopen der-
w aards lopen, om iets te kopen,
't welk zy liever daar halen, dan
dat zy zoo ver na de Kaap reizen ,
of fchoon zy iets meer op dat
Landgoed betalen moeten.

Geïyk ik hier boven 'nebbe ge-
zegt , dat vele Landgoederen en
Meyereyen langs beide de zyden
vande Rcrg-Rivier leggen , aldus
is het hier 'ook gelegen. Ik zal my
nogtans met het noemen en be-
fchryven van dezelve niet ophou-
den, uit vreze, van uw geduld te
veel te tergen. OndertuiTchen
kan ik niet met ftilzwygen voor-
by gaan, dat op den weg, welke
tot aan de gemelde Berg-Rivier,
en verder in het diftrift loopt, 't
welk boven de Wagenmakers-
Valley word genaamt, een hoge
berg is, de Paarleberg genaamt,
langs welken die weg voor by
loopt. Edog word hy zoo niet
genaamt, om dat op of ontrent
"den zclven paarlen worden ge-
vonden , alzoo eerder uit den
zclven moleftcnen können wor-
den gemaakt , gelyk de Heer
Gouverneur van der Steil reeds
onderzocht heeft, en twee ftenen
daar uit heeft laten houwen, maar
liever wyl op den top van dezen
berg een afgezonderde ronde
ftcen legt, die een parel zal ver-
tonen , fchoon het wel zoo weinig
is als het dient, waar uit dan an-
dermaal de eenvoudigheid der
geene uitmunt , die dezen berg
ora die rede met den naam van
Paarleberg hebben belegt , welke
naam hem nu nogtans voor eeu-
wig by bh ven val.

Hier over \er.\ onder ik my nu
niet meer, om dat ik reeds zoo
veel voorbeelden daar van hebbc
by gebragt; maar wel, dat deze
grote volkryke Coloniéi die jaar-
iyks een tamehk kapitaal in de
kas brengt, tot nu geen brug over
de eerftgemelde Berg-Rivier
heeft laten liaan, daar zy nogtans
b\na jaarlyks droevige exempels

heeft, dat de een en ander zyn le-
ven elendig daarin heeft verloren.
Want fchoon 'er in den zomer,
dat is van de maand van Orïober
tot in de maand van Maart of
April geen gevaar van verdrinken
is, wyl ze gedurende dien gant-
fchen tyd zeer klein, en om dat 'er
weinig of geen regen valt, byna uit-
gedroogt fchynt , aangezien men
naauwelyks tot aan de knien, ja
op zommige plaatzen niet over de
voeten nat word. Des niet tegen- '
{taande is dezelve den daar op
volgenden winter , dat is van
April tot October te flimmer ,
vermids het overvloedig vallen-
de regenwater, dezelve zoo op-
fwelt , dat zy overloopt, en
gantfche vlaktens onder water
zet.

Weshalven zy , gemerkt den Isgeva"-
fnellen itroom , hoogft gevaarlyk foetu^'
is, om over dezelve te geraken.
En of fchoon men te voet gantfeh -,

niet daar door kan komen ,
om dat men door de fnelle itroom
voortgefleept zoude worden. Of
fchoon iemand ook zich te paard
daar in begeeft , en verzekert is ,
dat het paard wel zwemmen kan,
zoo is zulks nogtans niet veel te
vertrouwen , wyl de ftröom het
paard insgelyks aan zodanigen oe-
ver kan dry ven, dat het niet dan
met groot levensgevaar daar uit
kan geraken. Want als het paard
met de voorfle voeten wil aan
land flappen, en zich dienvolgens
o verend begeven moet , zoo is
het in het water, daar de achter-
He voeten geen grond können
krygen, /eer ras gedaan, dat het
of op geen vaile grond kan ko-
men , of dien al krygendc,dat het
met den ruiter, als deze niet wel
op /\ ne hoede is, omllaat , en den
ruiter afwerpt , welke als dan het
paard quyt zynde, door de itroom
zeer licht elendig fneuvelen kan,
en dat het paard alleen daar uit
komt.

Dienvolgens was liet voor de Waany
Colonie hooglt nodiü; dat 'er een «nbms

" ° behoorden

Drug te bouwen .

KAAP de GOEDE HOOP. 121

brug over de cerflgemeldc Bcrg-
Rivier wierd gellagen , te meer
om dat als zy zodanig is gefwol-
len , geen menfeh daar over in
de Kerk of op den molen die aan
den voorgcmclden Paarleberg
ftaat, komen kan, en zoude de-
zelve dan gevocglyk können
worden geflagen , op de plaats,
daar de communieatie met de
over dezelve leggende diftriótcn ,
nevens de Colonie van Waveren ,
in malkanderen loopt , en die by
het huis en Buiteplaats van den
Drakenilecnfchen Burgcrmeelter
Francois du Tok , is.
Wagenma; . ]\y den gemelden Francois du

kcrs-\ allci. 1-1-. .* , .° u - j j j-

Iovt komt men m het derde di-
ftricl , namelyk in de Wagenma-
k( rs-vallev » welke van haren eer-
Iten Bewoner , die een Wagen-
maker zoude zyn geweeft , den
naam geer ft en tot nu behouden
heeft. Of fchoon nu de Berg-Ri-
vier dit diitrid dooritroomt , zoo
gefchicd zulks echter met zoo
veel bochten , dat men zeer
weinig meer van dezelve te zien
bekomt. Want zy vloeid van haar
eerlte oor fp ronk , de eerftgemel-
de Keerweder , door vele nog on-
bewoonde landen der Hottentot-
ten , en loopt eindelyk in den ha-
ven van St. Helena , wqlke ver
over den haven van Saldanha legt,
alzoo dat de lengte., welke zy
Afrika doorloopt , ruim 100 my-
len uitmaakt.
h bbmdfi ^c Hottentotten hebben in dit
Hottcntot- dillrict nog onlangs huisgehou-
tennog<m-den nmr zoo dra de Europea-

Iangs ge- . , , , r

.woont, nen quamen , om zich aldaar ter
neder te zetten , wierd hen de
marfch wel ras aangekondigt ,
waar door zy zich genoodzaakt
vonden , om dieper iandewaards
in te gaan. OndertuiTchen is dit
ook van alle andere tot nu be-
fchreve diitriclen te verdaan ,
om dat derzelver oude inwoners
de Hottentotten, altyd hebben
moeten plaats maken , waar van
'er nog veele , die niets bezaten ,
zich onder deKriftenen ofEuro-
/. 'Deel.

pcancn onthouden, en kan ik wel
tot haar byzondcre roem zeggen, Lof d«
dat als zy eens haar woord hebben , fe°.ttenrot"-
gegevcn, om dit of dat te doen,
dat zy daar ontrent ook niet licht
in gebreke blyven , ten ware men
hen veel verfpreckt en weinig
geeft ; aangezien zy insgelyks de
valte rekening maken, dat men
zal nakomen, het geen men be-
looft heeft.

Daar komt my een aardige hi- Voomi
florie te binnen , die het geen ik BoïtSU
nu heb gezegt, gantfchelyk be-
krachtigen zal ; zynde my dezel-
ve verhaalt, van iemand, dien ze
zelf wedervaren is ; en wyl hy
voor het overige altyd oprecht en
in zyne vertellingen nooyt leugen-
achtig is bevonden , zoo kan ik
aan deze waarheid , die hy my als
een vriend , in 't byzyn van vele
ecrlyke luiden verhaalt heeft, 'm
genen dele twyffelen. Namelyk
de gemelde vriend , genaamt Ja-
kob van der Heydc , had een zo-
danigen Hottentot reeds zedert
eenige jaren in zyn dienfl, welke
hem had belooft , om hem zoo
lang te zullen dienen , tot dat hy
zyn nieuw gekogt landgoed Wei-
moed , zoude hebben betaalt , mids
dat hy hem alle weken zyn Ta-
bak en verder lyfs-onderhoud , en
voorts al het geen hy mögt heb-
ben bedongen, geven 7 oude.

Deze conditien wierden ook al-
le van de zyde van den gemel-
den van der Heyden nagekomen;
hy echter, wyl zyn Baas of Heer
Jacob of Kobcs heete , en van de
vreemdelingen ook wel zoo wil-
de genaamt zyn , toonde op een
tyd wakker zyn hoofd , fchoon
Van der Heyde hem de befte
woorden gaf , tot dat zulks niet
helpende , de Baas zoo heftig
wierd , dat hy zynen Hottcntot
een wakkere muyïpeer gaf; waar
op deze de deur uitliep , en den
gemelden Van der Heide in
Hottcntots-Hollandfch op de vol-
gende wys dreigde : Kobes ik jon zjr\e bj*
ja 'A hemme verjproken , ik zoo lang londere
Q zal

BESCHRYVING van de

122

zal bv u blyven , tot jou Hufing de
dubbeltjes betaalt hemme , gy
'k hemme een oorfyg gemme , is dat
braa ? wagt om als gy de dubbel-
tjes betaalt hemme , ik ja firakjes
voort lopum zoo. Dat is : Jacob
tk heb u belooft, om zoo lang in uw
dieitfi te blyven , tot dat gy Hufing
( v.ynde de Verkoper ) zoudet heb-
ben betaalt. G v hebt my een oor-
vyg gegeven is dat redelyk ? paß
Piaarof, :~:-;o drk als gy het geld
zult hebben Ie' na Ir , zal ik weg-
lopen. En d:t ge.' egt hebbende ,
floeg hv op vi achterfte, enzci-
de, dat is voor jou.
Hottentot- Hier uit blykt nu , hoe trouw
»en houden jeye milchen zyn , en hoe eer-
woord, lyk zy haar woord nakomen , aan-
gezien de Hottentot zoo voort
weder aan zyn werk ging , en
deed het geen zyn plicht ver-
eifchte. Het welk billyk de
kierCover!e meefle Duitfchers , ja alle andere
Europeaanfche natiën tot fpot en
fchande moet {trekken, als welk e
om een beuzeling , haar beloften
vergeten , en zich van zulke bar-
barbarifche heidens befchaamt
laten maken. Edog wanneer ik
nog eens aan de levensbefchry-
ving van deze menfehen kom ,
zo 7ullcn zich wel meer ande-
re diergelyke Hukken opdoen ,
die veel gewigtiger zyn , door
dewelke wy , die Kriitencn
willen zyn en heeten , van hen
nu ter tyd , en God geve, dat
v y ook niet daar na daar door
befchaamt. vullen gemaakt wor-
den.
ft^-"dacndl" Voor 't overige wyl de gebou-
Cuio-wen en de hnderyen in dit di-
mc* flricl nognictinzulken ftaatzyn,
dat /y een byzondere aanmerking
en naauue befchryving verdie-
nen, zoo zal ik daar van afgaan ,
en my na het vierde als nog ove-
rig diilrict wenden, 't welk als
buiten de gewonelyke gren/cn
van de gemelde Colonie, een by-
zondere befchryviflg der bergen
en rivieren zal verfchaflen , te
meer , om dat men in Europa als

nog weinig van dit geweft ge-
hoort heeft.

Dienvolgens vertoont zich Daar in leg
voor eeril , de hoge en puntach- Rie£ek?~
tige berg, welke van den eerllen kafteei,
Heer Commandeur over dit
Voorgebergte , Jan vanRiebeek
zfynen naam heeft bekomen , en
d< rhalven nog heden dien dag
Rii beks-kaitcel genaamt word.
Ontrent dezen berg hebben de
ingezetenen vele landgoederen,
en verf che ide mcyeryen aagelegt,
die nu ter tyd reeds zeer tretfelyk
in ftaat zyn. De voornaamite be-
horen aan verfcheide Heren, als
welker namen hier te noemen ,
genoeg zal zyn ; onder anderen
aan den ouden Landdroft Pieter
Robbertfen , Jakob van der Hey-
de , Pieter van der Byl , Dirk
Coetzee , Jan Botma en andere.
Daar zouden 'er zonder twyffel
nog wel meer worden aangelegt ,
ten ware 'er gebrek aan water
was ; en alzoo dit op zommige
plaatzen ontbreekt , moet dit
goede land zekerlyk braak bly-
ven leggen , tot dat zich t'eeni-
ger tyd nieuwe bronnen open-
baren.

Alhier vind men wel regenwa- „ Heeft
ter genoeg , dat in putten opge- tcr,
vangen word , zoo als ik van ver-
fcheide andere plaatzen reeds
hebbe gemeld ; maar gelyk het
op die gemelde plaatzen brak
of t'ecncmaal llinkent word , al-
zoo gaat het hier ook niet beter ;
't welk nogtans de menfehen zoo
wel als de dieren tot hun onder-
houd moeten gebruiken, wyl zy
dichte by geen beter water kry-
gen können. En heb ik op bei-
de de Plaatzen van de Heren van
der Heide en Van der Byl het
elcndigftc water gevonden cÉ
gedronken ; het zelve word hoe
langs hoe brakker , maar men
vind geen zoutachtige doffen,
fchoon liet t'cenemaal verdroogt.
Het is niet te loochenen, dat
tuflehen de landgoederen van de
gemelde Heren van der Hevde,

Van

KAAP de GOEDE HOOP. 125

Van der By] en de weduwe Bea-
trix Verwey, een Bron gevonden
word , die nog tamel) k goedwa-
ter geef] , welke de gemelde \ as
der Byl tot het drenken van V, qc
'»' fchapen heeft laten graven ; \\ es-
^nscen halven een zeker land-boer uit de
rVgerbergen j die een weduwe
aldaar had getrouwt , dezelve
zeer inftantelyk voor hem ver-
zocht , en ten eerilen verkregen
heeft. Edog door dien de boven-
gemelde buren van de/e bron bc-
rudeelt , en voornamelyk daar
door genoodzaakt wierden , om
met hun vee niet meer dcrwaards
te komen* óf het zelve te dren-
ken , zoo hebben zy daar over aan
den toenmaligcn provilioncel Op-
perhoofd van dit land , den Heer
Willem Helot geklaagt , en zoo
\ eel te Weeg gebragt , dat'cr een
commiiïic belegt wierd , welke
deze bron bezichtigen en haar
\crilagby gefchrifte overzenden
zoude,
dezelve Wyl ik juill op den zclven tyd
Server0 Secretaris van Stcllenbofch en
by. Drakcnitccn was , zoo was het

m\ n plicht , om mede dcrwaards
te gaan , en het raport van de
Stellcnboirche en Drakenflcen-
fehc Gedeputeerden op het pa-
pier te brengen. Het zelve liep
daar hecne, dat de gemelde land-
boer aan de ecrilgcmclde zeker-
lyk het water ontnam , en dat zy,
als deze bleef, gedwongen zou-
den zyn, om te wyken, en hunne
landen , die zy reeds zoo lang
hadden bezeten , te verlaten.
Wat echter op dit raport, 't welk
in den jare 171 2- Overgegeven
is, cindclyk voor een finaal befluit
is gcvolgt, kan ik niet weten, wyl
ik in dien tyd weggegaan bcn.On-
dertuflehen acht ik dat de Heer
Helot deze zaak lang genoeg zal
hebben verfchoven , om deze zy-
nc donatie en belening niet uitte
trekken , of zynen gunlteling te
laten vallen.
Vorige Ecrtyds wanneer de Hottcn-

poltcn wc- / . . , , -, ,

?ms de tottcn nog meer hert in t lyfhad-
/. 'Deel.

den, en onderdaan dürften, om HntteDtot>
aan de Europeanen het hoofd te ien'
bieden, of het hare te roven, te
lleelen, of op allerlei w \ . afhan-
dig te maken, waren de Gouv<
ncurs genoodzaakt om alhier, ten
behoeve der ingezetenen, en ten
cüenfl van de lllullre Compagnie,
een flcrke pofl op te rechten , en
met veel volk te bezetten , ten
einde om op de bewegingen van
deze barbaren een wakent oog te
houden. Ten dien einde hebben
zy een woning voor 100 man, en
een Ital voor hare paarden aldaar
laten bouwen, om by de hand en
fterk genoeg te zyn, als 'er cenige
duizend Hottentotten quamen
zamente rotten, en iets vyandc-
lyks te ondernemen.

Deze Ruiters hadden ook op Hoe med
een hoogte een fluk gefchut, FtJSto?
welk zy mocilcn los branden, als belette,
'er een zwarm Hottentotten
quam, om daar door aan andere,
die insgelyks op andere plaatzen,
als in de groene Kloof, enz. om
harentwille op gelyke wys en uit
gelyke voorzorge dcrwaards ge-
legt waren, een teken te geven,
dat zy zich gereed moeden ma-
ken, om hen, wannftr zy al te
kort mogten komen te fchicten ,
te können helpen , om de vyan-
den te verjagen. Naar dien ech-
ter als nu de vrede tulTchcn deze'
Barbaren en de Kriilcncn is ge-
troffen, en zy door veel leergeld
cindclyk tot een vrecdlicvcnd be-
fluit zyn gebragt, zoo is zoowel Vciniengtn
deze als alle andere fterke wachten
ingetrokken , en zyn de (lukken
wederom in de veiling gebragt, ge-
lykmcn dan op deze plaats niets dan
enkelyk de overblyf/.els van de
woning en van de paardcflal ziet.
Als nu zyn de Hottentotten met
de Europeanen zulke goede
vrienden, dat de lllullre Compa-
gnie, of in defzelfs plaats de Eu-
ropeanen alle inct malkandcrcn,
tot Mediateurs worden verzocht ,
als zy zelf onder elkander oorlog
voeren , gelyk daar van zeer vee!
Q r voor-

BESCHRYV1NG van de

w

dei i

land tot dit

Heeft goe

de weide.

124

voorbeelden /ouden können wor-
den aangevoert.

Voorts behoort ook tot dit di-
flrict het land, wegens de menig-
diftri« be- vuldige Rivieren, de 24 Rivieren
hoort. genaamt. Voor weinig jaren zyn
'er eerlt eenige derwaards gegaan,
om kondfehap van het land in te-
nemen , en vermiete het hen toe-
fcheen, dat de grond goed en 'er
overvloed van water was, zoo
hebben zy van tyd tot tyd van de
Gouverneurs een plaats verzocht,
om hun vee te weyden , en vet
te maken. Dezelve verkregen,
zyn zy derwaards geweken, en
wanneer men zag, dat zodanige
in hunne mening of gevoele on-
trent den grond niet bedrogen
waren, zyn 'er tamelyk veel der-
waards afgezakt, die zich hebben
bemoeit, om daar insgelyks een
fmk lands te bekomen, 't geen
hen ook niet is afgeilagen, en
gaan 'er byna dagelyks nog meer
derwaards, welke zich met haar
\ cc aldaar ncderlaten.

Behah en de wcydens voor vee,
hebben zy als nu ook verlof ge-
kregen, om eenige weinige mor-
gen lands t£ bebouwen en te be-
zaajen, ten einde om niet genood-
zaakt te zyn , om haar brood zoo
ver te halen. Dóór dit middel
hebben zy insgelyks den grond
zoo vruchtbaar bevonden, dat zy
zeer wel vergenoegt können zyn,
aangezien zy van een maat koorn
25- tot 30 en dikwyls nog meer
wederom bouwen ; en wyl zy
gene watermolens aldaar hebben,
om hun koorn daar op te malen,
zoo bedienen zy zich van Kleine
|H'- hand-molens,b\ na Op dezelve wys
als de Kolli of Peper-molens, edog
met dit onderfcheid , dat 'er geen
boute poflcmcnt onder aan is,
werdende dezelve in een muur
alt gefchroeft, en van een zwart
of Haaf behandelt, die in een dag
ruim een mcilel of anderhalf kan
malen. Het meel valt in een zak ,
onder aan den molen vaftgemaakt,
1 n word verders niet meer gebuilt.

IS.

Is vrucht

baa..

Wat my aanbelangt, ik kan wel iseenzwa-
zeggen, dat de wyze van fpreken rc arbcid-
van Plautus en Terentius van dare
in "Tïftrtnam , dat is , in den
zwaarften arbeid , en verilaafite
dienltbaarheid Heken, met dezen
arbeid zeer duidelvk uitgelegt
word; aangezien deze molenaars
geitadig in haar zweet dryven,
en menigmaal niet weten, waar
zy van matheid en vermoeidheid
bh ven zullen.

Deze 24 Rivieren echter leg- Hoe het
gen achter het Riebeek - Kaileel , ™et,lK'' «'
ontrent een dag reize Noordoolt; dit land
en vermids de inwoners zich nog fcl»Pcn
maar zoo onlangs aldaar hebben
onthouden , en de meeite hun-
ne landen enkelyk ter leen heb-
ben , dat is , altyd maar 6 maan-
den tot haar gebruik, en zy de-
zelve niet in eigendom bezitten,
naar verloop van' welken tyd zy
wederom een verlof- brief van
den Heer Gouverneur moeten
hebben , ten ware zy van den
Land - droit in boete wilden zyn
heilagen , zoo hebben de inwo-
ners derhal ven ook weinig luit,
om een goed gebouw daar op te
zetten , dat van daag hen, en
morgen aan een ander zoude
toebehoren, die het land weder
ter leen zoude bekomen , waar
door men dan ook niets aanmer-
kelyks aldaar ziet om dat hunne
huizen enkelyk herders of zoda-
nige hutten zyn , die by de oude
Seyten Tuguria wierden ge-
naamt.-

Wyders worden tot het diuriet Honing
van de Drakcntfecnfche Colonie J2g£?
gerekent, de Honingbergen,dienenaam.
nog ontrent een dagreize van de
24 Rivieren afleggen. Zy heb-
ben hunnen naam bekomen van
de menigvuldige honing, die de
tuen aldaar by malkandcren ver-
raderen, en inde ilecnrcten of
Ipleten verbergen , waar uit de-
zelve als de zon heel fehvnt , en
het was gefmolten is, uitloopt,
en zieh aan de onwetenden Hot-
tentotten openbaart. Wyl deze

' happig

KAAP de GOEDE HOOP. 125

Hottentot-
ten /ecken
den honing
op.

Wie rieh

v.m
bedient.

Dient tot

dunk.

:arom
dit tand
niet word

twt.

happig zyn, om een pyp tabak of
een glas brandewyn van de Euro-
peanen te verdienen j 700 klaute-
ren zy op de ftylfte klippen , en
halen den/elven dikwyls niet
/onder groot levens gevaar van
daar« doen ze in een mnzcl,
welkers hairen van binnen z\ n ,
en brengen ze tegen gemelde be-
loning , zoo als dezelve is, met
Was en hairen vermengt aan de
Europeanen.

Wyl nu de inwoners van deze
Honingbergen , hoewel 'er als
nog weinig en enkelyk zodanige
zyn , die hunne fchapen willen
weyden ; nog bier of wyn, maar
alleen water , of als het al. heel
wel en op zyn zondags is, melk
van de Hottentotten te drinken
hebben, waar toe ik echter we-
gens de grote morftighcid geen
trek of lult heb , zoo is aan deze
menfehen de gemelde honing
zeer aangenaam, om datzy daar
van honingbier of mee brouwen,
en een gezonden , en zelfs als zy
willen een Herken drank maken
können. Vermids zy ook wei-
nig brood hebben , als dat zeer
moeijelyk en laitig valt , om zoo
ver te voeren , zoo eeten zy
vleefch tot vlcefch, namelyk zy
nemen een ftuk hamels of lams-
vleefch, en eeten in plaats van
brood , droog herte of ander
wild vlcefch daar toe, 't welk
hen zoo wel bekomt, dat men
heel zelden van een ziekte
hoort.

Zy konden koorn genoeg heb-
ben , als zy wilden, of hen ge-
oorlooft was. Het land is goed
en zeer vruchtbaar ; daarenbo-
ven, hadden zy mirt genoeg , by
aldien die van noden was; maar
hen is zulks niet geoorlooft , en
wanneer zy al verlof hadden,
zouden zy tog de moeite myden,
derhalven nemen zy liever een
(naphaan met zich , om een of
ander wild te vellen, wanneer zy
mager vleefch genoeg opdoen,
dat zy zelfs hunne fchapen fpa-

ren, en 700 veel te meer van
dezelve verkopen können. Van
de miftj wyl hy inden regentyd
of winter week word , maken zy
kluiten , zoo groot als ontrent
een turf of een tegellleen, welke
hen vervolgens voor hout ver-
llrekken moei.

Findelyk behoren tot dit diftricl P>quc
ook de Piquet-bergen, van de *T;rh™
ceritc kondlchappers van het land nenaam.
aldus genaamt, om dat zy onder
of by dezelve een Piquetje op de-
kaart lpeelden , 't welk volgens
bekomen bericht, tot laat in den
avond zoude hebben geduurt.
Deze bergen leggen nog een dag-
reis verder als de honing -bergen,
of om kort te zeggen , acht dag-
reizen van de Kaap de Goede
Hoop, waar ontrent zich als nog
weinig Europeanen onthouden ,
en aldaar hunne fchapen hoeden,
ten einde om dezelve vet temaken
en met groter voordeel te können
verkopen.

Zoo wel in dit, als in het voor- Hottentot-
gaande diftrift , namelyk de Ho- •|jndi70nea
ningbergen , hebben de oude en hét vorig
eerfte inwoners, de Hottentotten dma-
als nog beften d ig haar verblyf,
welke ook zeer vriendelyk tegéns
de Europeanen zyn ; behalven dat
zy In den jare 1711 een van hen
hebben gcdreigt, van hem het vee
af te nemen. Van deze bedreigin-
gen is nogtans niets gekomen,
door dien de Illuftre Compagnie
of in defzelfs naam , het provhio-
nelc Opperhoofd , de Heer Helot
zich de zaak aannam, en 15-0 man,
te weten 50 zoldatcn en 100 bur-
gers derwaards deed trekken, om
de wederfpanningen tot gehoor-
zaamheid te brengen ; cdog hier
van zoo als ook van de Hotten-
totten zal te zyncr tyd meer volgen.

En hier mede is ook de derde
Colonie afgehandelt ; 't welk hope
ik van het geen een nieuwsgierig
gemoed kan vergenoegen, behoor-
lyke narieht zal hebben gegeven.Of
fchoon het my niet zw aar zoude
vallen , om verder te gaan , en
Q 3 der

i26 BESCHRYVING van de

• VlYCl-

Colü-
, van
'uar
naam.

Is no»
gantfch
nieuw.

Legt ver
van

Kn^p de

] loop.

1 1

der Hottentotten eigen en als nog
gantfch vrv land te befchry ven, 7,00
meet ik zulks nogtans opfehortcn,
al/00 ik als nu voorgenomen heb ,
om van de aangelegde Colonic
bericht mede te delen , en ook
\v\l ik m\ nog 7.cer wel weet te
Irinnen te brengen , dat ik in het
begin van dit Hoofdlluk heb bc-
looft, om de nog overige en laat-
ite Colonie van W averen hief by
te voegen.

Om nu zulks in 't werk te {tel-
len , 7.00 moet ik vooral wegens
den naam zeggen , dat de Heer
Gouverneur Willem van der Steil
in den jare 1701 heeft begonnen
dezelve op te rechten , en haar
den naam van Waverfche Colo-
nie, of het land den naam van
\V averen heeft gegeven, omdat
hy met de ryke en voorname Fa-
milie van Waveren in Amrtcrdam
vermaagfehapt was. Aan deze
zocht hy eenen dienft te doen , en
7.ich in hunne gunft dieper te
wikkelen , om dat den naam van
dat gcflagt daar door als vereeu-
wigt was; welke naam nu ook
beftendig aan de nakomelingfchap
zal by blyven , ten ware ook de
gantfehc Waverfche Familie door
een onverhoedfehe fchikking ,
t'cenemaal quam uit te fterven , of
op een andere wys quam af te ne-
men.

Gelykzc echter de nieuwfleis,
die kort voor myne aankomft is
opgerecht, en aldus is genocmt,
aangezien het land voorheen het
1 ode zandt heetc, ter oor/akc van
ten berg, welke deze Colonic a an
die van Drakcnllccn affchcid, zoo
is zy ook de uiterite en vcrltc van
de Kaap de Goede Hoop , leg-
gende ruim i-r of 30 myien van
dezelve, en wel ten opzichte van
dezelve Ooft.

Hare grenzen zyn tot nu niet
bepaalt, of fchonn y.v van vele,
edog als nog onbekende en ongc-
naamdc bergen omgeven is; daar-
enboven weet men ook nog niet ,
\er deze ( .'olonie zich nit-

ftrekken zal. Ondcrtuftchen laat
het zich aanzien , dat ze in 't kort
met zoo veel inwoners zal worden
aangevult, dat men genoodzaakt
zyn zal, om andermaal een nieu-
we op te rechten , en zoude in dat
geval können verftrekken het naa-
Ite diftrict , het zwarte land ge-
naamt, dat onmiddelbaar of ten
minften niet ver daar van daan,
aan het rode zandt grenft.

Of fchoon de menigte der in-
woners ten opzicht van andere
Colonicn, nog niet al te groot is,
als 't welk in zoo korte omwente-
ling van tyd niet gefchieden kan,
wyl weinig vreemdelingen uit Eu-
ropa .meer denvaards gevöert, of
gantfch gene meer vry zonder
koftgeld te betalen , gezonden
worden , weet men nogtans , en
heeft de ondervinding het geleert*
dat het land ongemeen goed is ; ^J™
daar is niet alleen goed houd , dat
zeer weelderig groeit , maar de
rogge , tarw en allcrly hulze-
vruchten wiUen daar ook zeer wel
Hagen en warfen.

De bovengemelde rode zandt- D,e,ro^e
berg is tamelyk hoog en ftyl ; wes- isfto"ej
halven de inwoners, van daar naovertek°-
de Kaap, of van de Kaap weder na m
huis rydendc, in het overgaan van
dien berg, altoos groot ongemak
uitftaan ; zy zyn gehouden , om
den wagen of kar , ten ware zy
denzclven breken wilden, tel-
kens te ontladen , en den Wagen
uit malkandcrcn te nemen, ende
goederen zoo wel als den wagen
by ftukken boven op den berg te
dragen, den zelven aldaar weder
in malkander te zetten, en te la-
den, aangezien zy anders met de
grootltc moeite eenige uuren
doorbrengen , eer en alvorens zy
op i\cn kruin van den berg ge-
raken.

Dir ongemak word veroor- w.i
zaakt door het hout, dat dicht EÜ""
aan den ryweg walt , waar door
men met het ntuig niet kan draa-
ien , zoo als men wil. Daarenbo-
ven zyn "er cnkclde ronde klip-
pen,

KAAP de GOEDE HOOP. 12/

Welke in-
woners in
deze Colo-
nie.

pen, die als op elkander gcftapclt
zyn, die den wagen dan op deze
dan op gene zydc floten; zoo dal
by aldien men wegens het hout
wyken konde , de gemelde klip-
pen in den weg /oude zyn , zoo
men anders niet den wagen om-
fmyten , en het een of het ander
daar aan breken wil, 't welk hier
op dezen weg nog veel erger zou-
de zyn.

\\ at de inwoners van deze Co-
lonie betreft ; hier wonen gene
andere dan zulke , welke zooveel
vee hebhen, dat zy het op hunjie
eige errlyke goederen niet kon'*»
nen wyden , en derhalven ge-
noodzaakt zyn, om eiders vocd-
zcl voor het zelve te zoeken. En
vermids deze Colonie naait die
van Drakenfleen legt, zoo bege-
ven vele zich derwaards , en bou-
wen aldaar kleine flechte hutten ,
om dat zy geen eigendom aan het
land hebben , en het maar 6 maan-
den tot 6 maanden ter leen kry-
gen , gelyk reeds hier voren aan-
getoönt is.

Om deze rede, en wyl deze Co-
lonie als nog zoo zeer teer en in
haar eerfte groei is, zoo heeft de-
zelve ook nog geen eige Recht-
bank en zelfs nog geen Kerk , maar
de inwoners moeten zich na
Drakenileen , Stellenbofch of na
de Kaap zelf begeven, om aldaar
hunnen godsdienft te verrichten,
hunne huwclyken te voltrekken ,
en hunne kinderen te laten dopen;
de rechtzaken moeten zy na Stel-
, lenbofch brengen, als onder wel-

kers Overheid zy behoren.
Het water £)e Hemel heeft een ryke wä-

aldaar. . , _ , . ' ,

ter zegen in deze Colonie gelegt,
en haar behalven de menigvuldige
koude bronnen en kleine rivier-
Warm bad. tjes, met een warm bad befchon-
kèn, het welk echter by den cer-
ften oorfpronk zoo heet is , dat
men onmogelyk daar in baden kan.
Voorts welt het zoo rykelyk , dat
men nog een tamelyke grote beek
daar van ziet weglopen i die twee
uuren ver geftroomt, alsnog zoo

Heeft geen
Rechtbank

nog Kerk.

warm is , dat men als dan eerjft
met het grootite vermaak daar in
zoude baden, f/go anders iemand
maar wilde ydjMgaan ende proef
yan de woning van hetzelve ne-
men. Dooi dien echter dit niet
gefchied , en niet ver daar van
daan noveen ander warm bad is,
yan wclkfrs goede werking men
als nu verzekert is, zoo laat men
zich aan dit weinig gelegen leg-
gen , en men houd zig by 't geen
reeds goed bevonden is.

Het legt ontrent x irrylen van
het eerlte warme water of bad, 3 o
nivlen van de Kaap de Goede
i loop '/,uid.>oit, en alzoo achter
de Hottentots-Hollandfch ber-
den ; 't is niet y.00 heet als het
ecritc, en dienvolgens bequamer
om te gebruiken ; verfcheide men-
ichen hebben zich reeds daar in
gebaad , en defzelfs deugd zeer
heilzaam bevonden. Ik zelfs ben
van de eerfte gcweefl , die zich
daar van bedient , en de goede
werking daar van befpeurt heb;
wcshalven ik ook jegens andere
menfehen metjttem daar van heb
gefproken,en deswegen verfcheide
malen de eer heb gehad , om met
eenige derwaards te reizen , ge-
lyk zulks alles op een andere tyd
wydlopiger zal uitgevoert wor-
den.

De Hottentotten wonen nog
by het zelve ; deze Hottentotten
worden de Koopmans Natie ge-
niamt , welkers gantfeh land zeer
goed en vruchtbaar fchynt, ge-
Ivk dan uit de bloemen en krui-
den , die aldaar grocjen , genoeg-
zaam te zien is. Het zelve is nog
gantfeh onbewoont ; en heeft zich
alsnog niemand aldaar erfïclyk ter
neder gefet , dan de bovengemel-
Fcrdinand Appel , die door by-
zondere gunlt en genegenheid
van den Heer Gouverneur Louis
van Aflenburg, dit bad na bchoor-
lyk verzoek en gelukkige voor-
fpraak van den Heer Kapitein Jan
van der Laan, in vryen eigendom
bekomen heeft , en nu door on-
der-

Nog een

.ndcr.

Waar het
legt.

De Schry.;
ver heeft
het ge-
bruikt.

Aldaar wo-
nen Hot-
tentotten.

Wie het
bexit.

m BESGHRYVING van de

Wat jnen
voor ge-
bouwen
aldaar aan-
leggen
koude.

De Schry-
ver word
van wilde
Olyfanten
vertchnkt.

dervinding van 's lands vrucht-
baarheid fpreken kan.

Indien hy doet , zoo als hy van
voornemen is geweeft , om een
bequaam huis aldaar te bouwen ,
en de Baders , die als nog onder
met zich gebragte tenten hebben
moeten overnachten , te herber-
gen , zal hy daar uit een groot
Voordeel trekken ; want vermids
het bad uit den zoogenaamden
zwart-enberg vloeid , zoo kan hét
huis alzoo opgerecht worden , dat
men met 't grootfte vermaak niet
alleen de rondom leggende dalen
en heuvels, maar ook de hier voor
befchreve Tafelberg » de Hotten-
tot-Hollandfch bergen , de Keer-
weder, deHouthoek, nevens de
Dalen en Rivieren , die daar door
lopen , zien kan.

Edog ik heb reeds gezegt , dat
ik by een andere gelegenheid ora-
flandiger daar van zal fchryven ;
derhalven laat ik het daar by be-
ruften , en voeg maar alleen daar
by , dat ik in den jare 1709 by
den voorgemelden Houthoek fes
wilde Olyfanten ontmoetede, die
my met den eerften opflag geen
kleinen fchrik aanjoegen ; na dat
ik echter zag , dat zy gingen gra-
zen , en daar benevens naby het
water waren , en zy my onbeke-
ken en ongemoeit gaan lieten,
heb ik deze vrees voor gevaar ver-
geten , en mynen weg geruft na
net warme water vervolgt , gelyk
ik dan ook zonder eenig onge-
mak , God zy gedankt ! aldaar
aangekomen ben.

Is in grote
angft.

Ook heb ik eens by het warme . Kr?# een

,c .,-' , , . bezoek van

water zeit wanneer ik by nacht in elf kewen,
myn tent lag te llapcn' een be-
zoek van elf leeuwen gehad, die
door haar verbazend en doods be-
naauwdheid veroorzakent brullen
wel ras den flaap uit myne oogen
dreven , en kan ik wel zeggen,
dat ik zoo lang als ik leef, in zo-
danigen angft nooit ben geweeft,
om dat ik alleoogenblik vreefde,
dat ik elendig zoude worden vcr-
fchcifrt , aange/ien ik maar 3
Hottentotten, die mvne Tolken
waren, by my had , ndgtanS heeft
God, wien eeuwig dank daarvoor Wo.dvan
zy ? my uit hare moordaardige en bevfeid!*1
verfcheurende klaauwen door
hulp en byftand van deze Hotten-
totten gered , als welke dezelve
door het werpen van brandende
houten hebben verjaagt.

En dit is het geen, Lezer ,
welk ik hebbe nodig geacht , om ftut
van deze Colönie te melden , en
ik ben verzekert , dat gy als fiü
van de uitgeftrektheid van deze
4 Colonien een recht begrip zult
nebben. Ik konde wel wederom
een reis onder de Hottentotten
doen , en tonen , dat ik het land
ten Ooften ook heb bezichtigt ;
edog ik laat zulks wegens boven-
gemelde oorzaken. Want wan-
neer ik beginnen zal , om van de
Hottentotten in 't byzonder te
fchryven , zal deze materie beter
als hier können worden uitge-
voert.

>t Befluit
1 dit Hooft-.

IX. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 12?

IX. HOOFTSTUK.

Waar in de vruchtbaarheid des Lands word aan-
getoond j zoo uit des zelfs ryke Vee-teelt $
als overvloedig Köorn- gewas.

Vtnolg van de vorige floffen. De Kaap de Goede Hoop een der gezegenße Landen. Wat de
Schryver van de vruchtbaarheid van 't land berichten zal. In welke order de floffen van dit
Hoofijltik volgen zullen. Voorbericht wegens het vee. Waar de voornaamße zomerjiey-
dcn. Word zeer vet daar van Waar zulke vetheid van daan komt Wien de turnde in
de groene Kloof toebehoort. Hoe veehoffen enfibapen aldaar voorden geflacht. Waar men
aan de Kaap het befte vleefcb kan bekomen. Groene Kloof heeft zout pannen. Waarom al-
daar een wacht is. Een andere oorzaak. Afhandeling van het eerfte punt. Hoe let land
klaar gemaakt word. Hoe de tuinen Van de Hiyze van landbouwen aan de Kaap de

Goede Hoop. Word hyna altyd met offen gedaan. Een ploeg vereifcht dikwyls cel offen.
Waarom. Een andere oorzaak. Tot landbouwen behoren veel menfehen. Hoe de offen
aan de Kaap by malkandercn worden ge/pannen. Hoe het jok beßbapen Wat de Scbry*
ver van dat jok oordeelt. Om welken tydbet land gebouwt word. Wat een boer het ge-
heelejaar door alle maanden te doen heeft. Wat ontrent het zaajen aan te merken zy. De
aardbodem kan alle vruchten dragen. Eenige kan men niet zaajen. Wat van den haver
aan te merken zy. Kan niet gebouwt worden. Wat behalven den wind de gewaffèn befcha-
digt. Befchryving van zeker kruid. Is niet uit te roejen. Des Scbryvers meening va»
dit kruid. Schadelyke honing en meeldouw. üly fanten en andere dieren doen fchade aan
het koorn. Het wéér doet aldaar geen fchade. Zelden donder aan de Kaap de Goede Hoop,
De aurde geeft jaarlyks een ryke oog ft. Daar van word veel na Batavia gevoert. Wat
het zaad in den oogft uitlevert. Rupfen befchadigen erweten en bonen. Het affnyden der
vcldvrttchten moet gezwind ge fehle den. Hottentotten in den oogfttyd ßout. Hoe men de
garven maakt. Wanneer de vrucht binnen gebragt word. Grote koorn hopen. De inwoners
hebbenen gebruiken gene fchuren. Laten het koorn onder denbloten hemel. Dog het word toe-
gedekt. Hoe de inwoners hare dorßhvloeren maken Byzondere manier van dorfchen. Wat de
Schryver daar van oordeelt. Is een voordelige arbeid. Daar toe worden tw*e menfclyin ver-
eyfcht Hoe het gedorfchte koorn gezuivert word. By zonder inftrument daar toe. By
dezen arbeid gaat veel koorn te loor. Word niet geacht. Geeft tag zyn voordeel. Wat
voordeel de Compagnie van den veldbouw heeft. Krygt de tiende der vruchten. Kan zoo
licht niet bedrogen worden. Wat de Schryver verder verbalet; wil. Hoe de koejen
gemelkt worden. Wat by eenige koejen in acht te nemen. De Schryver wederlegt een
val/eb bericht, Gemeen gewigt der offen. Wat var. de fchapen aan te merken. Hebben
goed vet. . Wird voor boter gebruikt. Hebben vette flaarten. Schapen, offen en koejen
zyn aan de Kaap overvloedig. Echter is het vleefcb zeer duur. De fchade van dé wilde
dieren onder het vee word niet geacl>t. Sterke regen is het vee nadelig. De /laven krygen
het vleefcb van gefturven vee. Voorzorg tegen de ruige fchapen. Beftuit van dit
Hooftfiuk.

Vcrvo'g

Van de vo-
rige floffe.

TOt nu wanneer ik u de uit-
geftrektheid van de Hol-
landfchc Afrikaanfche Colonien,
door de Ooft-Indifche Compagnie
aldaar , aan de Kaap de Goede
Hoop opgérecht, na eikanderen
in eenige Hoofditukken hebbe
voorgcftelt , is 'er niets dan maar
de buitenfte fchaal aangetoont,
I. "Deel.

waar uit gy wel hebt können afne-
men , dat 'er van binnen een goe-
de kern of pit moed intteken ; hoe
echter dezelve is, en hoe hy
fmaakt, is u als nog onbewuft,en.
zal ik derhalven om uwe nieuws-
gierigheid te voldoen, en myn
woord tfand te houden, insgelyks
de kern bloot leggen, en tonen,
R dat

BESCHRYVING van de

130

dat dezelve van aanzien lieflyk ,
van reuk aangenaam , en van
fmaak trcffclyk te noemen is.

Ten einde ik my echter in gee-

nc wydlopigheid inlate , en ten

n eerften tot de zaak trede, zoo is

Goed

der geze-
gend e
Landen.

Wat de
Schryver
van de
vrucht-
baarheid
des lands
berichten
zal.

het zeker, dat dit Voorgebergte

een der gclukkigHc landen , die
onder de zon können worden ge-
vonden, is, als 't welk niets ont-
breekt, dat men tot lyfs onder-
houd van noden heeft. Want de
vruchtbaarheid van dit land , als
waar uit men den voorrang van
het een boven het ander pleegt te
belliffen, is zoo groot, hecrlyk en
voortrefi'elyk , dat het wel ver-
diende van de gene al yd bewoont
te zyn, die haar grootite vermaak
Hellen in het belchouwen en be-
trachten van Gods Schepzels , en
die defzelfs daar uit volgende
goedheid zoeken, den waren God
eenig en alleen dienen , en hem
voor alle zyne weldaden van her-
ten dank zeggen ; daar het echter
helaas! zoo veel hondert jaren van
zodanige Heidens is bezeten, die
van God wel cenige kennis heb-
ben, maar hem nogtans niet van
herten dienen, oi hem naar al hun
vermogen zoeken te eeren, te be-
minnen en te pryzen.

Wanneer ik echter van vqornc-
men ben, om de vruchtbaarheid
des lands voor te Hellen, zoo zal
't hooglt nodig zyn, als voor af te
zeggen , dat myne menig niet daar
hene {trekt , om u alhier de drie
rvken der Natuur zoo als zy wor-
den genoemt , ex profeflb voor te
Hellen. Want dit zoude zich hier
nog laten doen , nog ook vocglyk
gefchicden können ; maar wel
op een andere tyd können wor-
den onderhanden genomen ; maar
ik zal u alleenlvk uit de geineen-
He, en in 't menfehelyke leven
nuttigfte Hukken tonen , dat dit
land genogzaam in itaat is, om

In welke

order de

van

zal maar van koorn en wyn , ne-
vens de veldvruchtcn worden ge-
handelt , als welke drie Hukken
het menfehelyke leven noodzake-
lyk hebben moet , en waar door
dat gelukkig gemaakt word.

\\ yl echter by deze verhande-
ling vele andere Hoffen tuffchen ^^
beide inkomen , die byna onaf- 'j11, H'J"ft
fchcidentlyk zyn, zoo zoude niet Voigen.
ondienÜigzvn, dat ik vooraf een
nette order hield, waar na ik de-
ze zaken denk af te handelen, ten
einde naderhand niet een verwar-
ring daar uit ontfla, waar door al-
les onder malkandcren en onver-
Haanbaar zoude geraken. Des-
wegen heb ik by my zelfs beflo-
ten , om voor eerlt van de koorn-
vruchten te handelen ; waar na de
treffelyke wynflokken, en einde-
lyk de boom en tuinvruchten te
voorfchyn komen zullen ; edog
zoo , dat de byzonderheden des
lands, die nog van niemand aan-
gewezen zyn , tot befluit zullen
worden daar by gevoegt.

Ondertuffchen eer en alvorens Voorbe-
ik daar toekom, en iets van het rg^^t"
eerflgemelde Huk melde , zal vee.
voornamclyk nodig zyn , om het
een en 't ander in 't algemeen van
het vee te zeggen , met het welk
zy den grond zoo wel tot zaajen
als tot planten , zoo wel töt de
wynbergen als tot de tuinen , ge-
reed of klaar maken moeten ; ten
einde ik niet naderhand genood-
zaakt werde , om hier van iets
onder andere Hoffen te laffen , en
de begönne vertelling af te bre-
ken,

Dienvolgens moet ik weder
aanhalen , 't geen ik in myn voor-
gaande Hoofdlluk van de Kloof,
het land van Waveren en het
Zwarte land gezegt heb, namelyk
dat aldaar weinig koorn en gantfeh
geen wyn , maar daar en tegen
gras genoeg valt ; het welk ik hier

dingen voor den dag te brengen, ', weder te pas breng, om met ee
die in den beginne en voor de ncn te zeggen, dat het vee aldaar
komH der Hollanders , hier niet I deszelfs voornaamfte zomer-wey-
hebben gegroett. Kortom, hier den vind, /onder dewelke het

Vöel-

Waar de
voorn aam«
fte zonicr-
wyden.

KAAP de GOEDE HOOP.

veéltyds niet in flut /oude zyn ,
om den nodigen arbeid van den
veldbouwte verrichten. De men-»

fchen /ouden Insgelyks behalven
het wild, dat'cr genoeg word ge-
vonden , en dat ook niemand te
doden verboden word , wanneer
men maar verlof daar toe ver-
zoekt , hoewel het veeltyds ook
zonder verlof gefchied , weinig
vlccfch van hun dood mager vee
können halen, wanneer dezewey-
den de fehapen en olfën niet zoo
\ et maakten, dat zy met genoe-
gen te genieten zyn ; ja zelfs word
het vleefch in een korten tyd zoo
vet, dat men het zomtyds wegens
al te veel vet met geen byzondere
graagte nuttigen kan , ten zy
iemand een bvzonder liefhebber
v.m vet vleefch is.
Waartul- De oorzaak van deze fchielyke
andaanCKl cn ërote vetheid is onder ande-
iomt. ren , om dat de menfehen elkan-
der met haar veel vee plaats kön-
nen geven , vermids zy overal
water cn gras genoeg hebben.
W anneer echter het land tot
bouwland , dat is , tot velden ,
wynbergen en tuynen gebruikt
wierd , gelyk op andere plaatzen
van deze Colonie gefchied , zoo
zoude het zekerlyk wat beter
moeten worden overlegt, en zou-
de men ook aldaar in de benoem-
de diüriclen den arbeid niet ver-
geefs doen-, zoo als de enveten en
bonen , die aldaar jaarlyks zyn ge-
plant , tot nu hebben aangetoont.
Derhalven hetzelve ook vantarw,
rogge en gerll , zoo als mede van
den wynllok te vermoeden is.
wyVc'Tnde . In de groene Kloof word ook
groene niet te veel gezaaït , of fchoon
komt!' toe- zich als nog weinig menfehen al-
daar ter neder gezet hebben ; aan-
gezien dezelve , niet tegenftaande
zy byna io mylen van dit Voor-
gebergte afleggen, echter van de
Illullre Compagnie , die ze nog
altyd tot haar eige gebruik aan
zich behoud , aan niet meer dan
vier perzonen om te beweydeti ,
zyn ingeruimt ; edog deze zelve
I. Deel.

Hoe veel

lP7P 0fIl:n m

C fehapen

131

vier perzonen hebben een zulke
wydlopige wcyde zeer wel \.:<i
noden , om dat zy voor de gei
de ( 'ompagnie en hare fchepen
flachten moeten , als waar mede
z\ een byzonder contract , door-
ga, .ns voor 5 jaren hebben aange-
gaan; welke gehouden zyn , om
altyd goed en vet vleefch te léve-
ten , ten ware zy wilden gevaar
lopen, dat het vleefch verbeurt
verklaart en zonder geld aan de
flaven te eeten gegeven werde.
Daarenboven moeten zy ook een
groot getal fehapen en oflen in
voorraad hebben , ten einde zy
het de gantfehc tyd uithouden ,
cn maar het belle , -'t welk hen
ook zelfs in 't gewigt voordelig is,
flachten können.

Want wanneer men Hechts be-
denkt, hoe veel vleefch
roemwaardige Maatfchappy jaar- aidawwor-
lyks voor hare fchepen en bedien- £hf "
den, die aan de Kaap in bezetting
leggen , zoo als ook voor hare fla-
ven van noden heeft , 't welk
ruim t 00 duizend ponden of aan
geld 30 duizend guldens bedraagt,
zoo zal men ook licht Haat können
maken, hoe veel fehapen , ieder
op 60 ponden en offen ieder op
5-00 of 600 ponden gerekent, jaar-
lyks moeten worden geflacht , om
de 100 duizend ponden, die men
van noden heeft, te hebben, en
!by gevolg hoe veel vee ontrent
van jaar tot jaar moet worden ge-
weyd, om altyd vet vleefch en
zulks met voordeel te können le-
veren.

En of fchoon de burgers vry- Wa" men
heid hebben, om voor zich /.elven fcJaphrt
te flachten, zoo plegen nogtans •'■
vele insgelyks by deze vier perzo- bekomou*
nen vleefch te kopen, ja zelfs de
vreemde fchepen, daar onderde
Engelfche, Decnfchc, Franfche,
Portugceze cn andere trachten by
deze bevoorrechte Slachters te
markt te gaan, vermids /\ denken,
dat men by hen het belle vleefch

vind. Groene

Daarenboven is het land in deze Kluofheeft

„ zoutpaa-

K i groene n<.D.

i32 BESCHRYVING van de

groene kloven, of lchoon 'er niet A's nu 7a 1 het gcvoeglyk kon- AfhandJ
veel word gc/.aait, niet overal tot nen gefchieden, dat ik het eerite ^
dens bequaam, om dat alhier Huk onderhanden neem, en aan- punt.

liet

zoutpanncn worden aange-
en, die het fchoonilc , witile
en fynifc /.out , uit regemvaater
voortkomende , in zodanige me-
nigte 'leveren, dat niet alleen de-
ze Af rikaanfche Colonien nevens

toon, of het land van de Kaap de
Goede Hoop veel rogge , tarw
enz., voortbrengt? Hier op zou-
de ik ook ten ccrlten können ant-
woorden, ten ware hier insgelyks
een zekere order te houden was.

de veiling en de daar in leggende Eer en alvorens men koorn maait,
bezetting , daar aan genoeg heb- moet men het zekerlyk eerft zaa

ben , maar dat nog een goed ge-
deelte daar van zoude können
worden vervoert, wanneer het
een waar was, die naby dit Voor-
gebergte getrokken wierd, ende
onkoften kondc goed maken.
Edog door dien 't dat niet is,
neemt ieder inwoner zoo veel ,als
hy van noden heeft, en blyft het
overige vruchteloos leggen , 't
welk 's winters door den regen
weder fmclt.
wV.irom De wacht, welke in deze groe-
aidaareen ne Kloof legt , en van de Heren

wacht is. „ " i i n i

Gouverneurs daar word geltelt ,
heeft wel den naam , dat zy op

Hoe het
land g

jen , en eer men zaait , moet het
land geploegt, gemell en klaar ge-
maakt worden, dat het zaat, of
het geen men wil planten, terde-
ge opkomen , waflen, en vruch-
ten voortbrengen kan.

De algemene toebereiding van
het land, 't zy tot koornland, gem.uk
wynbergen of tot tuinen beftaat, uord-
dat men het vooral omfpit,de wor-
tels van bomen zoo als ook de bol-
len van de wilde bloemen , die
dikwyls zoo groot zyn , als een
kleine kool , daar uit neemt , ca
het aldus laat leggen, tot dat men
zaajen of planten moet. De grond,

deze zoutpannen moet pallen, ten die alleenlyk tot een tuin geichikt

Hoe de
lanen.

einde alles order.tlyk toega , en
het zout niet van den beginne af
vernielt : werde; gelyk daneenige
plompe mdigaards onder de boe-
ren of dcrzclver Haven, geen Con-
fcicntic-wcrk daarvan zouden ma-
ken , om met hunne wagens en
offen midden daar in te ryden, 't
befte met zich na huis te nemen,
en het overige te bcdeiwcn , het
mögt met hunne buuren gaan zoo
als het wilde ; edog ik ben
Kn andere gantfchel)k van gedachte, dat de
1 leren Gouverneurs met deze
wacht ook hebben beoogt, om
daar door aan de inwoners te be-
letten, om na haar eigen believen
en welgevallen met de Hottentot-
ten te handelen en tetroqueren;
om dat dit regaal of voorrecht
naar recht en billykhcid aan de
lliullre Compagnie alleen toe-
komt, en Van haar als een b\ zon-
dere gunfl nabel « orden verzocht.

■jrijak.

is , moet niet alleen op de als nu
gemelde wys behandelt worden ,
maar als men een fchone en van
onkruid gezuiverden tuin wil
hebben, moet men de grond met
een fchop of fpa twee of drie voet
diep omgravcn , en alle wortels
van kruiden en gras en voorname-
lyk Qncck lchoon een hair dik en
een vinger lang, by malkandercn
zoeken, en van zulk land weg
brengen.

Wanneet zv aan de Kaap de
Goede Hoop land bouwen , bc- J^boï
dienen v\ /ich van een ploeg, die wen aan di
in zommigc delen van de l'.urope- **wic
aaniehe onderfchculen is; w ant Hoop.
de wielen van de ploeg zyn niet
gelyk ; welk in de ploegvoren
foopen , /\n groter , il.m die bo-
M ii over kei gel\l.e land loopen.
\ oorfc is'i kouter maar op eene
/\ de gebogen, lopende de ande-
re recht uit , In na als of een

Van d

\.\n

Maar van de/e zoutpannen, elders, ploeg-yxer van onze zoort, mid

uitvoer

den door gehakt was, en bv dit

half

yj

-

De ~Wyze vatst Latstdboitwen aande Kaap.

KAAP de GOEDE HOOP. 133

half ploeg-yzer gebruiken zy de
ploeg/.aag , voornamelyk als r
nieuw land, of dat braak heefi
legen, beploegen of bearbeiden
willen. De zaag is nogtans niet
krom of gebogen, zoo als ze by
ons is. Gebruiken zy een kouter ,
dat met het onze overe nkomt,
dat echter /.eer zelden gefchied,
en van hen een ganfeh ploegyzer
naamt word , zoo bedienen zy
zich nooyt van een ploeg/.aag, zy
bearbeiden wat y\ w Uien.
■■> Of j'ehoon zy paarden genoeg
',aL- hebben, die maar in 't veld als wil-
de paarden lopen , en de arbei-
dende offen het voed /.el voor <.\en
muil weg vreeten , terwyl zy u ei-
nig of niets doen, zoo gebruiken
zy dezelve nogtans zeer zelden
tot landbouwen , om dat ze te
wild z\n, en zoo recht niet trek-
ken willen, als de offen. Der-
halven bedienen zy /ich meelt van
offen, waar van 'er doorgaans tien
of meer voor eene ploeg worden
gefpannen, en moet dat worden
gedaan, om dat de grond uit vet-
te 7 warte aarde bellaat, waar door
de ploeg, voornamclyk als de lan-
ge en grote brokken aarde niet op
zy willen vallen , met w einig of-
fen niet w el te brengen is.
Een ploeg Y)OOY o1 jen ook in den zomer of

vcreifcht , r,, , . .

dikmaais hemt, wanneer der weinig regen
vedoflen. vaft , de aarde zoo hard als een
fteen is, en men met zo offen en
meer geen ploeg door dezelve
zoude können brengen ; daaarbe-
nevens het land door veel regen
zoo week en murwe word , dat
Wiaiom. cen os menigmaal zoo diep daar
in zakt , dat men wel 4 anderen
van noden heeft , om den zelven
weder daar uit te trekken ; zoo is
het wel hoogft noodzakelyk, dat
men zoo veel offen voor een ploeg
fpant.
Eenandere Daarbenevcns leggen de wor-
tels van de bomen, 1'choon maar
zoo dik als een kinder-arm,
dwars over het land , waar over
een ploeg, zelfs met tien offen be-
ipannen , liaan blyft , ten ware

oorzaak.

deze oflèn alle ie zamen hunne
krachten aanfpannen , en de-
ploeg met geweld daar door ruk-
ken, waar door het dan veeltyds
gebeurt , dat hel kou er of iets
anders aan de ploeg komt te bre-
ken.

Ondertuflbhen worden niet al-
leen veel oflèn maar ook veel
menfehen vereifeht , als de ploeg
door het kind gedreven en het
zelve tot zaajen bequaam gemaakt
zal w-orden. De geen , die de
ploeg regeert , moet zoo als ge-
bruikelvk, achter gaan ; naail of
ter zyde dient 'er wederom ie-
mand te zyn, om met een zweep
de offen voort te dry ven , wcshal-
ven deze dan ook den titel van
Dryver voert ; en eindelyk moet'er
iemand zyn, die de voorgefpanne
offen ment, of hen den weg wyll,
terwyl l>y een touw, aan de ho-
rens valt gemaakt, in de hand
heeft, en den voorlten voon^ar,
waar voor hy ook met den naam
van Leyder of Aanvoerder vereert
word.

By deze gelegenheid , daar ik
van het land boif\ ven en de inge-
fpanne offen fchryf , zal het niet
ondienftig zyn , dat ik de manier ,
hoe dezelve worden ingefpannen,
insgelyks hier nevens voeg, om
dat deze wys, mynes wetens, in
Holland niet bekent is. Deze
manier van aanfpannen beftaat dan
in 't kort hier in : Wanneer cen os
drie jaren oud is, word hy eerft
gewent, om het juk te dragen,
terwyl hy voor dien tyd nooyt
met een touw of iets anders ge-
bonden is gewcclt, maar altyd los
en vry in het veld en in den Hal,
of gelyk zy het noemen , in de
Kraal heeft gelopen. \\ elke on-
befchryvelyke moeite word
reifcht, om zulk w ild dier aan het
juk te wennen, is niet licht uit te
drukken , en word deze moeite
zoo viel te groter , om dat men
hem niet alleen de vryheid laat ,
omden kop ongehindert, dan op
deze dan op gene zyde te bewe-
R 3 gen,

Tot land-
bouwen
ren

veel inco-
fchen.

Hoe de of-
fen aan de
Kaap de
■

Hoi'ip
by malka'n-
deren ge-
fpannen
zvn.

134 BESCHRYV1NG vande

gen , maar ook om het jok met
weinig moeite weder af te wer-
ft, en weg te lopen. Mant zy
worden niet met de horens aan
het jok gebonden , maar het zelve
word hen allecnlyk op den nek
achter de horens gelegt.

I 3 ~

Hoehetjok Dit jok beitaat uit een rond
hout, van een boom gezaagt. 'Zy

nemen doorgaans een ituk van
den Keur of Amaquas-boom, dat
üitgedróogt , wakker taai is, en
niet lichtbrcekt. Defzelfs diameter
over dwars is ontrent 6 duim dik,
en ontrent vierde halve voet Rvn-
landfchc maat lang. Niet ver van
beide enden is een vierkant lang-
aehtig gat , en ontrent in 't mid-
den weder twee diergelyke ga-
ten, mids dat tuilchen beide mid-
delltc gaten een voet over blyft.
In deze gaten , waar van 'er twee
en twee altyd zoo ver van malkan-
der zyn , dat 'er een os met zyn
hals kan door komen , Iteken zy
vier houten, insgelyks van taai
hout gemaakt , ontrent een voet
lang, van hen joks-lchciten ge-
naamt. Deze houten zyn van bo-
ven veel dikker, als van onderen,
en hebben een zoort van knop, ten
einde om niet door te lehicten;
\ an onderen is 'er een keep in, aan
een van dezelve word een touw
gebonden, 't welk zy aan het an-
der hout met een ringetje inha-
ken können , waar door het niet
op zy vallen kan , en de os, als hy
met de kop tuffchen de houten of
joks-fcheiten (laat, het zelve zoo
jicht niet kan afwerpen. I Iet
eerde van dit jok word als zy aan
een wagen zullen trekken, met
een ilcrke ring aan den diilel-
boomvall gemaakt, om tegen te
können houden, wanneer h) van
een berg gaan zak De andere
worden maar met touwen aan de
ketting valt gebonden, waar aan
/\ nekken moeien.

ef ik u te bedenken , of

u de offen zich niet /eer lieht dit op

den I ok quvt können

maken, aangezien het menigmaal

gebeurt, dat onder wcge het touw
onverhoeds breekt, waar door zy
zich als dan zeer gemakkelyk van
het jok ontflaan en weglopen kön-
nen. Daarenboven is het niet wel
te geloven, dat zy hare volkome
iterkte , die tog van natuur groot
genoeg is , zoo wel können ge-
bruiken, als of ze op de Duitfche
wys by de horens ingefpannen wa-
ren , om dat hare meelle Iterkte
in het hoofd en niet in den halsbc-
ruft. Daar benevens gaat het in
den beginne al wat hard toe, tot
dat de zenuwen , die onder de
huid leggen, met de huid als ver-
lterven, dat zy geen gevoel meer
daar in hebben , eer en alvorens
zy recht aan het trekken komen ;
vermids daar door niet alleen een
heftige pyn in de herzenen moet
worden veroorzaakt , maar ook
wyl de huid door het veel en fterk
wryven zeer licht door kan
gaan.

Nu is het tyd om wederom te k°!;
keren, en na de befchreve manier ïandbear-
van ploegen ook de tyd, wanneer beid Wür<L
men 't land bouwt, aan te tonen.
Dezelve is echter het gantfche
jaar door maar eens , aangezien
gedurende de zomertyd , wanneer
geen of weinig regen valt, de
grond zoo valt word, 'dat men met
geen houweel daar in komen kan.
Dienvolgens is het maar de herfit
of winter-tvd, en wel eigentlyk
de maand van Junv en July , als
waar in zv alles beploegen en be-
zaaien. Want of lchoon zy op 't
laatlt van de maanden van Augulty
en Mev eenigzins landbouw en ,
zoo heeft /ulks echter weinig te
beduiden, en gefchied het in Au-
gulty alleenlyk , om dat men na-
derhand niet meer, in de aarde ko-
men kan , maar wegens grote
droogte w agten moei , tot dat de
maand Mey of Juny weder na-
den.

Ik zal, hoop ik , niet qüalyk . w/lkea*

i ii i V i beid een

doen , als ik u een korte ichets boer alle
geef van den gehelen of den mees- ™™dca
ten en hoofdzakelyklten arbeid,

v\ elke

KAAP de GOEDE HOOP.

welke een boer in dit land het
gantfche jaar door , en alzoo van
maand tot maand te verrichten
heefi ; want de kleine nc\ en -ar-
beiden doen tot het hoofdwerk
niets, en gefchied en zy ook maar
uit vermaak, daar onder het vis-
iehen, zeekoe-jen en ander wild
fehieten , billyk te rekenen is.

I )erh alven zeg ik, dat de inwo-
ners in de maand van January met
dorfchen bezig zyn. In Fcbruary
brengen zy hare gedorfehte gra-
nen, voor zoo veel zy aan de II-
luftre Compagnie tegen een altyd
vaftgeftelden prys willen verko-
pen, na hare koornmaga/vnen aan
de Kaap, ten einde zy na de leve-
ring op ccncmaal haar geld daar niet zoo dik als by ons in Europa,

ISS

na zy de koornvclden gaan wie-
den. In de maand van Novem-
ber begint de gerfl te rypen, /oo
als ook de rogge ; op zommige
plaat /.en tegen het midden, en op
andere plaat zen wederom op 't
laatft van deze maand. Findelyk
in December komt de volkome
oogfl-tyd , aangezien men het
nooit drukker heeft, dan tegen
Kerst yd, als wanneer de tarw op
alle plaat/en ryp is, en wegens
den fchadclyken Zoiid-oortc wind
fchielvk moet worden gemaait.

Zoo dra nu de gemelde zaai- uJ^atvaa
tyd nadert, is een ieder bezig, temaken,
om zyn zaat in de aarde te bren-
gen, 't welk echter hier op verre

voor mogen krygen. In Maart
fnyden zy hare druiven, en perzen
dezelve ; met welken arbeid zy
echter reeds in 't laat II van Febru-
ar y hebben begonnen. In April
brengen zy milt na het veld, in-
dien zulks nodig is , aangezien
verfcheidc velden uit de natuur
vet genoeg zyn. In Mey begin-
nen zy het land te bearbeiden , als
het reeds zoo veel heeft geregent,
dat de grond week is. In Juny is
het zaaityd , en als zy in deze
maand niet klaar raken , alzoo de
hoge landen niet ten eerften week
genoeg worden , om beplocgt en
bezaait te worden , zoo vervol-
gen zy dezen arbeid in July , of zy
beginnen de braakvelden te bear-
beiden , en andere nieuwe nog
nooit gebouwde landeryen om te

en voornamelyk in Duitfchland ,
hoeft gezaait te worden. Want
vermids de grond boven dat
vruchtbaar en vet is , zoude het
zaat of ook wel niet können zet-
ten , en zich zodanig können
vermecnigvuldigen, alshetdoed,
of anders by aldicn het zich uit-
breidde , zoo zoude de cene aar
de ander verltikken, en alzoo het
verwacht wordende veelvoudig
voordeel verloren gaan , om dat
'er meer dove of ten minfte klei-
ne, als grote en rykelyk dragende
aaren wallen zouden. Aldus zou-
de ook op een morgen land , 600
Rynlaridlche quadraat - roeden
groot , veel meer moeten worden
gezaait , dan tot nu gebruiklyk is,
en jaarlyksmet voordeel gefchied.
Geh k men dan uit lange onder-

hikken, welke arbeid dan ook in vinding weet , dat op een dierge
de maand van Augufly gefchied; in ' lyke morgen land een muddc te

deze zelve maand worden insge
lyksde w\ nftokken gefnoeit,w aar
mede zy tot in September conti-
nueren ; dit gedaan zynde, meiten
zy hare wynbergen , en lpitten
dezelve om , dat de milt nevens
de afgevalle bladeren en het op-
gekome gras onder de aarde en
aan de wortels komt. In de maand
\m Otober fchoffelen zy hare
wynbergen, flötende het op nieuw
uitkomende gras weder af, waar

zaajen genoeg is , welk zaad ech-
ter alvorens , voornamelyk als
het tarw is , met moffel-kalk ge-
mengt , en tegen den brand be-
waart moet worden.

Welke aard vruchten in Europa De grond
worden gezaait , zoude men hierkan*j'e

, , & , , vruchten

ook können voortbrengen , als voortbren-
men ze maar alle zaajen wilde , of sen-
ook zonder ecnige bcletzels kon-
de. Want dat de/e alle niet alleen
weeldrig zouden grocjen, is bui-
ten

V

i36 BESCHRYVING van de

ten allen twyffel te zetten , om
dat de ondervinding reeds zulks
genoeg geleert heelt , maar men
weet ook , dat byna niets in de
gantfche waereld uit de aarde op-
wail, dat hier ook niet even zoo
goed als in zyn eigen vaderland
zoude voortkomen , gelyk men
zulks nog dagelyks aan zoo vele
Ooft-en Weft-ïndifche boonen,
planten , bloemen en wortelen
tot genoege zien kan. Dat nog-
Zommige tans alle Europeaanfche veld-
kaumcn vruchten, als haver , fchelvruch-

luet laaien. . ,.

ten , enz. , hier niet gezaait wor-
den., is, om dat men die fpys al-
hier niet gewoon is , en ook wel
voornamelyk , om dat de fterke
en onftuimige Zuidoofte wind
een zodanig hinderpaal is , die
niet uit den weg genomen of ver-
andert kan worden.
Wat van Tot bewys hiervan, zal ik de
maken! " jegenswoordig gemelden haver
bybrengen , die wel treffelyk op-
komt, en rykelyk vrucht zoude
dragen , ten ware deze onftuimi-
ge vyand hem nadeel toebragt,
en om de tyd , wanneer hy ryp
begint te worden, uitfloeg, zoo
dat 'er niet alleen weinig in de
aaren blyft, maar dat ookdeuit-
gcllage granen wyd en zyd op an-
dere Rogge en Tarwc-velden ge-
voert worden. En of fchoon
zulks geen andere fchade veroor-
zaakt, dan dat dezelve daar door
onzuiver worden gemaakt , en
zulks ook licht uitgeroeit zoude
können worden , ten ware men
by verdere voortplanting nieuwe
aanfloot te duchten had, zoo weet
men nogtans uit de ondervin-
ding, dat dit koorn, zoo nood-
zakelykook, wegens de menig-
vuldige paarden alhier, niet kan
worden gezaait, of voortgeplant,
om dat hei door den wind uitge-
tyagen i zyn oude natuur vcran-
< dert, en wilde haver word. Dil

onkruid vermenigvuldigt nader-
1 nd'/.oo /.eer, dat men hetzelve
menigmaal niet incellerkan wor-
den ; ja het drukt veeltyds het

goede zaat van Rogge, Tarw en
Gerit ; zoo dat men derhalven
wel genoodzaakt is , den haver
t'huis te houden en niet te zaa-
jen.

Gelyk echter deze Avind een
magtige vyand is , die den haver
uitllaat, zoo is dezelve niet min-
der een vyand van alle andere
aard, boom- en tuin-vruchtcn , zoo
als hierna zal worden aangetoont,
OndertuiTchen is hy het niet al-
leen , die het zaat bëfchadigtj
maar daar is ook een zeker kruid,
Spurrie genaamt , dat zulks doet.
Zoo dikwyls als ik het naauwkcu-
rig heb bezichtigt, heb ik nooyt
können weten, hoe het eigentlyk
door de Botaniften zoude können
worden genaamt , derhalven zal
ik deze eenvoudige befchryving
daar van geven , en defzelfs be-
noeming aan den Lezer overla-
ten.

Het groeit overal en overvloe-
dig ontrent een halve voet hoog,
waar na het een talloze menigte
van kleine witte bloemen , en na
dezelve zoo vele kleine knopjes
voortbrengt , waar in zeer klein
zaat is , welke knopjes by heete
zonnefchyn berften en het zaat la-
ten vallen ; en wanneer de heftige
Zuid-oofte wind daar onder
fpeelt, word dit kleine zaat zoda-
nig verfpreid , dat het overal in
een zeer grote menigte voor den
dag komt.

Derhalven word het kruid met
de wortels uitgehaalt, zoo dra het
maar begint op te komen , en op
die wys uit gantfche velden uitge-
roeid, /onder dat men het nog-
tans t'eenemaal kan meefter wor-
den, om dat de wind wel haaft
w ederom andere /.aatjes over-
brengt ; ja als men dit kruid uit-
trekt en in tien milt werpt, zoo is
hei nogtans vergeefs , om dat wel
het kruid , maar het vaat nietver-
rot , of fchoon het een of twee
jaren lang daar in ]egt , 700 als
men genoegzaam bevonden heeft.
Om die rede laat men de offen en

koe-

wat behat

ven de

wind de
gewaflen
bekhadigt

Befchry.
ving van
een leker
kruid.

Is niet ui
te roejen.

KAAP öe GOEDE HOOt. 137

koejen zoo alsook defchapen,dic
het alle /eer gaarn eeten , niet
daar In kojneii , om dal het /■
door haar mill insgelyks weder in
de velden gebragt word ; 't welk
indien dat niet was , overal en
zeer lieht voortgeplant , en {taan-
de den zomer tot weyden ge-
bruikt Joude können worden.
DesSchry- Qm u cchter mync gedachten

me- , ' ° ,

nint van te openbaaren en te zeggen, hoc

dit kruid. net my voorkomt, en wat het
voor kruid zoude können zyn; ik
geloof zekerlyk dat het of het zoo-
genaamde Kandel-gras zelf is , of
een zoort daar van ; komende het
blad van de/e plant cenigzins
daar mede over een , edog weet
ik niet, of het zoo bloeit, en het
zaad wel zoo klein is, als dit;
Ondertuilchcn zal de Lezer het
miilchien weten, en mvne onkun-
digheid hier in niet qualyk dui-
den , en dezelve verbeteren.

Schaddyke Voorts is voor het zaad op het

meekluw ve^ ool< ten '"10°^e fchadelvk en
' nadelig de Honing en Meeldouw,
die voor dezen nooit aan dit
Voorgebergte is befpeürt. In den
jare 1708 heeft dezelve zich voor
de eerlïcmaal met zulken nadruk
laten zien, dat de Rogge op het
veld zodanig befchadigt was, dat
weinige naauwlyks haarcigekoorn
hebben gehad, en by aldicn 'er
zommigc met waren gewccil, die
als nog een goeden voorraad daar
van hadden , zoude men weder
rogge uit Europa hebben moeren
brengen. De twee volgenden ja-
ren , ie weten 1 7C9 en 1 - 1 a , zvn
niet veel beter gewecil, edog de
rogge was zoo doorgaans niet be-
dorven , als het ecrlle jaar , maar
all» k in ecnigc diftricten,

weshalve n men die zelve jaren nog
altyd weder aan zaadt heeft kön-
nen komen.
Oly fanten \\ at de Olyfanten het ionff

en .innere i.„„ „ i* il 1 1 °

Idieren Kooin voor lehade toebrengen,

deaa"iha" als 'Y ** 'lct ^ lopen , en het

koo?n.Kt koorn met de wortels uitrukken

en opv reeten , en het geen zyniet

können vcrieeren , met hare teere

ten , die met de rondte van
bord offchotel tameïyk over-
komt , vertreden en vernie-
len ; hoe zieh de Elands dieren
handig, hoewel w ai fchrikachtig
van deze weydens Weten te be-
dienen , w at de herten en de ve-
lerlei zoorteri van wilde bokken,
zoo als ook de talloze troupen van
wilde vogels her zelve befchadi-
gen , zulks w il ik liever itilzwy-
gen , dan my in een Wydlopig
verhaal in te wik kelen. Genoeg,
dat de Rupzen en andere wormen
insgelyks haar voed/ el daar aan
zoeken , en her koorn bederven
zoo veel als maar in haar vermo-
gen is.

De Lezer zal rniflehien ver- Herweet
wondert wezen, dat ik onder ai^fä?
het geen het koorn fchadc toe- d*
brengt, en den hoeren van hunne
verwachtende vruchten beroven
kan , ook geen gewag make van
den blixem, nog daar van melde.
Edog gy zult niet qualyk nemen,
dat ik u zeg, dat 'er om deze
tyd van het jaar, wanheer het
koorn in de befte groei is , zoo
als ook het gantfche jaar door,
van donder weinig gehoort , veel
min van cenig ongeluk , ihflaan,
branden of vernielen door het
weer iets geducht word. Want
of fchoon het om die zelve tyd 't
heetfte, en de zon byna in haar
groorlTc kracht en werking is;zoo
is de lucht niet betrokken,en wan-
neer 'er wolken zyn, zoo zvn het
nogtans geen regen of donderwolk è™™*n
ken; aangezien men gantfeh niet de Kaap de
hoort donderen, dan in de maan- ^de
den van April en September; om
welken tyd de zon zich in de
Noordelyke of Zuideh ke teekens
des hemels begeeft, wanneer met
eenen de verandering der Mouf-
fons of Hoofd wind en voorvalt,
gelyk elders zal gezegt worden.
Dien volgens kan men hier in dit
ftuk onbevreeft leven , en zouden
de inwoners niet weinig vcrwon-
I dert liaan , als zy dat nu quamen
te vernemen , na dat 'er zooveel
S jarea

i38 B E S C H R Y V I N G van de

De aarde
geeftjaar-
lyks ryke

oogft.

Daar van

word

na Batavia

gevoelt.

Wat het
laad in den
oogii uitle-
vert.

jaren na malk anderen verlopen
zyn , dat zy niets daar van heb-
ben gehoort ofbefpeurt.

OV fchoon nu het koorn op het
velt alle de tot nu verhaalde on-
gemakken uitllaan , en verby la-
ten gaan moet, waar door menig
een bezorgt zoude zyn , dat hy
naauwlyks zyn arbeid betaalt zou-
de krygen, zoo ziet men echter,
dat men nog meelt alle jaren een
vergenoegende ryke oogit heeft,
aangezien 'er alle jaren niet alleen
zoo veel word ingezamelt , dat
de inwoners alhier zoo als ook
de bezetting, en de af en aan va-
rende fchepen van allerlei land-
aarden, daaraan genoeg hebben ,
maar daar kan nog alle jaren een
tamch ken quantiteit verkogt, en
te feneep na andere landen ver-
zonden worden , gelyk dan Ba-
tavia alleen jaarlyks zeer veel
daar van bekomt, waar op de JUu-
ftre Compagnie, zoo als billyk,
een redelyke winlt heeft, en het
derhalven ook door haare fche-
pen aan de inwoners aldaar laat
toevoeren.

OndertulTchen om de zaak wat
klaarder aan den dag te leggen ,
is het nodig te weeten, dat meelt
altyd van een mudde zaad, te weten
als het tarw is, 30 tot 40 mud-
den ; van een muddc rogge 40
tot 45- ; van een muddc gerit
5"c,óo en ook wel 70 mudden; vin
een muddc bonen 20 tot z$ mud-
den ; en van een muddc erwten 30,
ja zeer dikwyls óo mudden ge-
wonnen worden. Edog is by de
twee laatllcn, namcntlyk booncn
en erwten te merken, dat zy on-
gemeen veel van de rup/en be-
dorven , opgevreten en vernielt
worden , dat men naauwlyks
zyn eigen zaat , en ook dik-
wyls nog minder weerom be-
komt , om' dat dit ongedierte
meelt daar aan komt , als ?e in
de blolfem Itaan, en de vruchten
zelfopv reeten , eer ze hard wor-
den , waar toe 4e mcnigvuldi-
pringhanen ook niet weinig

haar belt doen , en verteeren ,
het geen deze overgelaten hebben.

\V ie zouden nu by zulke ge- Het riffny-
Itcltheid van zaken langer aan veidvruch*
de vruchtbaarheid van het land ten moet
tu yfFelen? welke nog vry groter J23
zoude zyn, wanneer het zaat
op het veld, al die verhaalde ram-
pen niet moeft uitllaan. Vermids
echter des niet tegenllaande nog
zoo veel wort ingezamelt, zoo
zal ik verder verhalen , hoe het
met het inzamelen zelf toegaat ,
't welk niet langzaam moet ge-
fchicden, vermids anders de Zuid*
oolte wind nog meer lchade daar
aan doen , en de droge korrels
door het tegen malkander {toten
der overrype aaren, uitllaan zou-
de , aangezien het koorn binnen
den tyd van 14 uuren overryp-
worden kan ; maar de inwoners
moeten een ieder voor zich zel-
vcn , met een goed getal Hotten-
totten voorzien zyn , die nevens
hunne eige flaven het werk fnel
voortzetten können , en hen na
dat zy het ontrent het loon eens
zyn , zoo lang te ceten en te drin-
ken, ook na de inzameling, een
goede maaltyd en een rykelyken
goeden dronk wyn geven , daar
dan den meeiten tyd een emmer
vol van op gaat , eer dat alles ten
einde gebragt en geen itrootje
meer voor handen is.

Om dezen tyd is het der Hot- Hottcntot-

, j . ten zyn in

tentotten hare kermis , en zy zyn den Tyd des
nooit trotzer en hovaardiger , J?0«?8

. . ,. . , ° ltout.

dan in dien tyd; wie hen nu
niet de befte woorden van de
Waereld geeft , en hen als recht-
fchape menfehen handelt ; laten zy
zitten , ten ware zy uit aanmer-
king van oude kennis, wat over*
Hapten; of zy maken hier en daar
woorden , dat men wel genood-
zaakt is, om hen den zak te ge-
ven, wel wetende, dat men hen
van nooden heeft, en dat men het
gantfche jaar geen beter woorden
ft, als om dezen tyd. On-
derruuchen zyn zommige inwo-
ners zelf fchuldig, dat zy onwillig

en

KAAP de GOEDE HOOP. 139

en (lug worden, en de hielen la-
ten zien , om dat de een den
ander zomtyds uit jok , de Hot-
tentotten opmaakt , om eens te
lachen , en zomtyds ook wel ,
om zvnen buurman nadeel toe te
brengen, waar van ik wel tien en
meer voorbeelden zoude können
verbalen , ten ware zulks de
moeite niet waardig was.
Hoc men Wanneer alzoo het koorn ge-
muS?en DWftJS» en ^c fiaven nevens de
Hottentotten, die men weder af-
zonderlyk daar toe bidden moet ,
tenvyl zy daar benevens wel ver-
zekert moeten zyn, dat 'er by nie-
mand anders meer te verdienen is,
het zelve in garven gebonden heb-
ben , die echter op verre zoo
groot niet zyn, als in Duitfchland
gebruiklyk is, vermids zy maar
t en arm vol nemen , en het zelve
met het eige koorn, of wanneer
dat te droog is, met teentjes by
malkanderen binden , zoo derven
zy wegens de overgrote hitte het
deicht" Ze^vc by dag niet binnen brengen ,
binnen ge- om dat de korrels zwaar, en het
bragt word. ftroo /eer jor en droog is, waar

door men het zaadt langs den weg
flroojen en aldus vruchteloos ma-
ken zoude; maar zy moeten met
het vallen van den avond daar me-
de beginnen, vervolgens de gant-
fchc nacht door, als de maan
fchynt of opgaat , laden , en na
huis brengen ; derhalvcn moeten
zy uit een arbeid , dien men
anders by dag verricht , te-
gen haar wil , een nacht-werk ma-
ken.

t'Huis komende , vleien of fta-
pelen zy het op grote hopen , wel-
ke zy myten noemen , en laten
het alzoo hoopswyze onder den
bloten hemel leggen , na dat zy
het boven op zoo veel mogelyk ,
met ftroo bezorgt hebben ; deze
koornmyten zyn ruim 10 tot 30
voet hoog, en naar mate breedt,
dezelve zyn van boven met ftroo
bedekt , ten einde het water by
regenachtig weder niet daar in
zoude komen , waar door het
1. Ticel.

Grote
koorn-ho-
pen.

koorn zoude beginnen te kcencn ,
' of ontilokcn raken.

Want zy hebben gecne koorn-
fchuren in 't gantfehc land , als
welke zeer veel geld zouden kos-
ten , om dat het hout tot deze en
diergelyke gevaarten uit Europa
of Indie moet worden gebragt, en
derhalzen zoo als licht is te den-
ken , tamclyk duur is. Zy heb-
ben ook geene fchuren van noden,
om dat het van den tyd dat het
koorn word gemaait, 't welk ge-
lyk hier voren is gezegt , in De-
cember gefchied , tot in Maart
zeer zelden regent, derhalven zy
ook zeer licht deze koornhopen
of myten, met ftroo, zoo als ge-
meld is, van boven bewaart, on-
der den bloten hemel können la-
ten liaan , tot dat zy het zelve ge-
dorfcht hebben , 't welk insgelyks
gelyk reeds is bericht, kort na
den oogft pleegt te gefchieden.

Zy hebben eertyds wel het hert
gehad, om de eerftgemelde koorn-
myten ongedekt te laten liaan, om
dat zy weinig of geen fchade daar
aan leden ; maar na dat het in den
jare 1706 om Nieuwjaar zoo fterk
en lang achter malkanderen heeft
geregent , waar door de jegens-
woordig verhaalde koornmyten
niet alleen ontfloken en bedurven
wierden , maar dat op het veld
de gebonde garven en loffe a*aren
insgelyks weg dreven , en of in
de zee zelf, of na andere koorn-
akkers gefpoelt wierden, zoo zyn
zy daar door wyzer geworden ,
om dat zy met fchade geleert heb-
ben , dat het noodzakchk was,
dat deze koornmyten gedekt
wierden.

Na dat nu het koorn gemaait ,
na huis gebragt, en in jegens woor-
dig gemelde myten gezet is , be-
ginnen zy, om dat er in het veld
tog niets meer te doen valt , om
het dorfchen te denken , en /.ulks
werkllellig te maken. Hoe dat
dit in zyn werk gaat, zal ik,
wyl die wyze van dorfchen in
Duitfchland onbekent is , en
S x ech-

De inwo-
ners heb-
ben en ge-
bruiken ge-
ne fchuri.ii.

Laten liet
koorn on-
der den
bloten he-
mel.

Maar word
toegedekt.

140 BESCHRYVING van de

echter ras voortgaat , omftan-
dig, edog met uw verlof , verha-
len.
Hoede in- jjat Zy geen vlegels gebruiken ,

hi»rdorfcb is reeds at te nemen, om dat ik
vio.-r ma- \^ gezegt , dat zulks gefchiede
op een vvys , die in Duitfchland
onbekendt was. Dat zy insgelyks
geene afgeflote dorfch- vloeren
hebben, blykt, om dat ik hebbe
gemeld, dat 'er geen fchuren by
hen gevonden worden. Onder-
tuffchen maken zy een dorfch-
vloer onder den bloten hemel,
rond van figuur , ontrent 3 o voet
over dwars, waar van de vloer
van klei en koemiit word ge-
maakt , 't welk zy met water on-
der malkander mengen, en week
van paarden en ollèn laten kne-
den ; waar na zy de vloer daar van
maken, welke zy halfdroog met
een groot plat hout zeer valt in
malkander flaan , zoo dat 'er zelfs
by de heetfte zonnefchyn geen
fpleet daar in komt maar zoo hard
word, als een Heen zelfs zyn
kan.
Byipndere Op deze vloer leggen zy de

3orfcheVan garven m * ron^ ' waar van 'er

dikwyls, wyl zy klein, en de vloer
ruim is, ruim 100 gelyk können
worden uitgelegt , waar ontrent
echter tuffchen onze gewoonlyke
manier en deze geen onderfcheid
is. Wanneer men dorfchen zal,
brengen zy een troup aan malkan-
der gebonde of gekoppelde paar-
den op de vloer, die de korrels
moeten uittreden , of zy nemen
een gefpan offen, altoos uit 8 {tuks
bcitaandc, en binden ze achter en
naait elkander valt, dryven ze ver-
volgens op het koorn,en laten het
uittreden , waar by my de fpreuk
uit de Bybcl ©<■«/«'> w/. XXV. 4.
Eenen ojfe en zult gy met ninyl-
. banden , als hy dor [cht , altyd te
binnen is gekomen , niet alleen
wyl ik die fpreuk waar te zyn
hebbe bevonden , om dat vv '.on-
der muylbaad zyn, en zoo veel
mogen vreeten , als zy willen ,
maar ook v\\l my deze manier

van dorfchen toefcheen, als of ze
by de Joden en miffchien ook bv
meer andere volken bekent en
gebruiklyk moet ge weeft zyn.
Hoewel , als ik de waarheid

Wat de

Schryver

zal bekennen, zoo komt my de daar var
manier , om dezen arbeid door oordeelt-
paarden te verrichten , beter voor,
dan die met offen. Niet alleen
om dat de paarden , die in deze
landen nooit worden beflagen,
veel fcherper treden , en by ge-
volg; het koorn ook veel eerder
daar' uit hebben , maar ook wyl
zy zich veel zinnclyker op de
vloer houden , als de offen , die
gemeenlyk hare vuiligheid laten
vallen , derhalven het koorn on-
rein maken , en naderhand door
het omlopen vertreden , veel
koorn daar in mengen , en alzoo
onbruikbaar maken. Ondertus-
fchen is de fchade juift zoo groot
niet, als het wel onaangenaam is,
om te zien , om dat de fterke hit-
te van de zon , deze vertrede vui-
ligheid wel ras opdroogt, dat de
korrels weder daar van gefchei-
den en de drek vervolgens door
het werpen en uitvegen van het
koorn t'eenemaal daar van gezui-
vert kan worden.

Door deze wys van dorfchen , is een
können zekerlyk veel meer gar- ^•d*6*
ven, of fchoon zoo groot als de
onze, in eenen dag worden uit-
gedorfcht , als 10 of ia men-
fchen met den vlegel zouden doen
können ; derhalven is het niet te
verwonderen , dat zy zich daar
van bedienen , om dat zy zeer
veel tanv , rogge en gerit opleg-
gende, anders in zeer langen tyd
niet zouden klaar geraken, daar
zy op deze wys in de t) d van een
maand , alles können ten einde
brengen.
Daarenboven heeft men het Daartoe
i voordeel , dat by het dorfchen twee men-
i niet meer dan ten hooglte twee fchen vwr

tnenfehen vcreifcht worden reen

I die de offen o! paarden aan een

touw op de dorfch- vloer brengt,

de/elvc bv hel touw valthoud,

in

>

KAAP he GOEDE HOOP. 141

v.oij.

in \ midden van de ronde vloer
liaan blyft , en in de andere hand
een zweep neemt, waar mede hy
dezelve als in een rosmole om
dry ft , mids dat hy den tour
zomtyds moet veranderen , ten
;7abI einde zy niet duizelig of be-
dwelmt worden ; tcrwyl de twe-
de niet anders te doen heeft , dan
dat hy met een houte gaffel het
vertrede ftroo opfehut, op dat de
korrels daar uitvallen, en de on-
derlte aaren boven komen ; en
word hier mede gecontinueert,
tot dat zelfs het ftroo, buiten dat
zeer droog , in kleine {tukjes ge-
treden is.
Hoc het Het koorn op de/c wys ge-

kCoomgC-e dorfcht of liever uitgetreden, be-
ginnen zy het zelve fchoon te ma-
ken , 't welk insgelyks op deze
vloer gefchied. Zy herken aldaar
eerft het ftroo by malkandercn, en
werpen het buiten de vloer ; daar
na brengen zy het zoo veel als
doenlyk op een hoop, en vegen
het koorn op de plaats van de
vloer by malkanderen , daar de
wind van daan komt, ten einde
de wind naderhand het kaf en an-
der licht tuig , te beter van het
koorn affcheide, en het zelve
fchoon zoude können worden.
Ver mids 'er echter nog veel vui-
ligheid, voornamelyk zand , daar
in zoude können blyven , zoo be-
dienen zy zich in plaats van een
zeef, als tot dezen arbeid te lang-
dradig en te moejelyk , van ze-

inftrumeM ker inftrument , 't welk zy Harke

diir toe. noemen , waar door zy het lopen
laten , en aldus 't vuil van het
fchoon fcheiden.
By dezen OndertufTchen gefchied het

vÄooln dikwyls , dat met het fchoon ma-
ken van het koorn , niet al te
zuinig word te werk gegaan, om
dat nog zeer veel gantfeh volle
aaren, die onuilgetreden leggen
blyven , met het ftroo worden
uitgeworpen ; ja daar gaat ook
veel koorn met het kaf te loor,
wanneer namelyk de arbeider of
de geen die het koorn opwerpt,

de w ind niet ter dege waar
neemt; daar benevens word ook
menig korreltje onder het onuit-
gclchuddellroo mede weg gewor-
pen. Edog dit alles, om dat het Word niet
lykt niet veel te können uitma- s««^
ken, word niet geacht, temeer
om dat het vee, in den zomer,
wanneer de heftige Zuid-oofte
wind het dorre gras wegvoert,
en wegens lang aanhoudende
droogte geen jong gras opkomt ,
of de kleine Itruiken op het veld,
of dit weggeworpen ltroo ceten 7y?voVr-8
moet , wanneer het dan deze ge- decl-
melde aaren en korrels weder te
ceten krygt , en alzoo tot fpys
dient ; en dit al niet zynde , zoo
komt het tog met het ftroo in de
mift, en word alzoo goede mift;
ook fcharrclcn de hoenders en
vogels het op , en bekomen daar
van , 't geen hen tot dagelyks
voedzel verftrekt.

Vraagt gy miflehien nu , Lezer , Wat at
wat dan de Uluftre Compagnie, £•"££
die het land aan de inwoners den ïand-
heeft vereert, voor voordeel van 5^°**.
dien groten land en akkerbouw
trekt ? Aangezien tot nu niets
daar van is gebleken , vermids wel
duidelyk is gezegt , dat zy zelf
alles koopt ? zoo kan hier op met
korte woorden tot naricht die-
nen , dat het Voordeel , 't welk
zy daar van heeft, niet al te ge-
ring is , aangezien zy den oord
daar door niet alleen in zodani-
gen ftaat heeft gebragt, dat een
uitheemfche vyand niet licht zal
onderftaan , denzelven aan te
taften, maar zy heeft ook vanden
koornbouwzoo veel tienden, dat
zy als ze recht in acht genomen,
en niet onnut verdaan word , daar
van hare bezetting byna met brood
verzorgen kan , of ten minlten
dat zy niet veel daar toe hoeft te
kopen.

Want zy heeft van alle deze Krygt het
vruchten des velds het tiende ge- $™Ste?
deelte, 't welk 7\ echter niet van
het veld laat halen , maar het
word haar in zakken voor de deur
S 3 vaa

142 BESCHRYVING van de

van haaf Magazyn gebragt. Zy
kan daar ontrent ook niet licht
worden bedrogen , om dat men
wel weet , hoe veel het land on-
trent opbrengt. Daarenboven zend
zy jaarlyks om het nieuwe jaar, als
de öogft gedaan is , twee Com-
miilariiren , die de generale opne-
ming doen , en welke aan ieder
inwoner onder anderen vraagt ,
hoe veel hy heeft gezaait ? hoe
veel hy denkt te winnen ? en
hoe veel hy aan de Illuftre Com-
pagnie zoude können verko-
pen of leveren ? Belooft hy nu
veel , zoo moet hy ook veel na-
komen.

Wanneer hy na de levering om
de betaling komt , worden hem
na veel omwegen , die hier met
voordacht overfla, de tienden af-
getrokken , en niet mede betaalt,
zoo dat dienvolgens de gemelde
Compagnie niet licht kan bedro-
gen worden , 't zy dan dat men
wilde zeggen , dat geen tienden
van het brood en zaai-koorn ge-
geven wierden. Edog hier op
dient wederom tot antwoord,
dat'er tot nu geen zyn geéifcht,
ten minfte men heeft 'er nog niet
fterk op geflaan , en is de Over-
heid reeds volkomen vergenoegt,
als zy maar vertiend 't geen d'in-
woners willen verkopen. Ten
einde hier echter ook geen miflag
gefchiede , zoo koopt zy zelfs al-
les, en bekomt alzoo haar rechte
tienden.

Van de andere veldvruchten
zoo als ook van de wynen , heeft
de Compagnie tot nu niets geno-
men. OndertuiTchen heeft men
een anderen vond bedacht , om
van de wynen zoo veel , als de
tienden bedragen zouden , ja
zelfs wel een weinig meer te be-
komen, gelyk hierna by der/.el-
ver afhandeling zal worden aan-
Watde getoont. Midlerwyl daar van de

verd« «vil ol'cn cn paarden gewag is ge-
vcrhiin. maakt , zoo /uit gy my vergun-
nen, om van al het vee nog ecni-
gc Hukken, die myncs bedunkens

waardig zvn , dat ik ze u bekend
make , hier by te voegen ; edog
met dituitdrukkelyk beding, dat
dit niet van het vee der Hotten-
totten moet worden verftaan , als
van welke , fchoon zy haar vee
eerft aan de Europeanen verkogt ,
en dienvolgens veel met hen
gemeen hebben , ik echter al-
hier niet wil melden , aange-
zien te zyner tyd het nodig be-
richt daar van niet fchuldig blyven
zal.

Gelyk nu de koejen in Europa
alle jaren ordcntelyk een kalf kry-
gen, zoo gefchied zulks hier ook,
dog dient men te weten, dat de
koejen alhier geen melk willen
geven , ten zy men alvorens het
kalf daar onder zet, en een paar
trekken laat doen. Want na dat Hoed
zy daardoor zyn geport en gelokt, koeJen s

~"~ u ■ t, * melkt wc

om aan hunne jongen het ge- den.
woonlyk voedzel te geven , zoo
mag men het kalf ten eerlten
weder weg nemen , en kan men
zoo voort melken. Wanneer
echter ondertuiTchen het kalf ver-
rekt , verkogt , of ook wel zelfs
geflacht is , zoo zal men geen
melk meer van de koe krygen,
ten zy men de huid van het kalf
over een ander kalf legt, dat van
een andere koe is geworpen , en
het zelve onder haar zet , want
zoo dra de koe maar de reuk van
haar kalf uit het vel of de huid
gewaar word , zoo laat zy de
melk fchietcn , als het maar een
reis of twee wedcron gezogen
heeft.

Deze manier hebben alle Afri-
kaanfche koejen, die om cnby dit
Voorgebergte gevonden wor-
den ; ja zefs de Hottentotfche ,
welke nog heel anders , en heel
vreemd moeten gehandelt wor-
den , gelyk op zyn tyd zal wor-
den ge/egt. Eenigc koejen, voor- Watby'
namelyk jonge, zyn ook van l°™™*fa
aard , dat zv de gene , die haar acht te nr
melken zullen, dat byde Europea-
nen doorgaans de zwarte flaven
doen, aangezien de vrowluiden

daar

men.

KAAP de GOEDE HOOP. 1+3

DeSchry
ver v.
legt een

daar mede niet weten om te ;
om d niet fter* erf verftandig
genoeg daar toe zyn, niet ver-
der laten by /.ich komen , dan zy
met hare hoorns ftoten , en met
hunne voeten liaan können;
derhalven moet men ze niet al-
leen by den kop kort aanbinden ,
maar men is genoodzaakt , de
aehtcrlte voeten te ("pannen , en
met een touw te beletten , om
achteruit te liaan, ten ware Z) zelf
omver wilden vallen.

Velen ja byna de mcclt.cn, die
^an deze koejen, zoo als ook \
vaifchbc- de oden hebben gclchrcven, mel-
den, als of ,v een hogen bult
hadden, b}na als een kcmel.
dog ik kan vcr/.ekcren , dat niet
tegcnllaande ik niet alleen de
troupen vee van de Europeanen,
maar ook vele van de Hottentot-
ten heb gezien > nogtans nooit
een bult aan een zulk dier bevon-
den heb. En is derhalven die
vertelling of voor een volkome
onwaarheid te houden , of om
befcheiden daarvan te oordelen,
zal men moeten zeggen, dat zyeen
klyncbuk fehyncn te hebben ,wyl
het jok , 't welk- hen naar voor-
gaand bericht , op den hals word
gelegt , den zelvcn induwt , en
de rug daarom wat hoger uit-
fteekt. Gewis echter is dit , dat ;
Gemene zy alle van natuur geen bult heb- '
leroffen. ^en, fchoon zy groter, hoger en
llcrker van geltalte zyn , aange-
zien een os doorgaans 5-00 totóoo
pond weegt.

Daarentegen zal het wel de |

nerken. moeite waardig zyn , dat ik van

de fchapen aanmerk , dat zy jaar-

lyks tweemalen lammeren dragen,

te weten als de eigenaar het 700

verltaat , en den ram onder den

troup laten wil ; 't welk echter ,

wyl de laatfle lammeren heel

klein blyven, en in den regentyd

worden geworpen , zeer zelden

gefchied ; waarbencvens mecnig

fchaap niet alleen twee , maar ook

dikwyls drie lammeren ter wareld

brengt. Nog merkwaardiger ech-

ter, dunkt my, is dat ha leha-
pe vleefoj] het gantfcke jaa* dooi;
'I rn aangenarn is; het vet van
dezelve is zoo fmeerachtig niet , Hebben
als dat in Europa, \ermids mengoctvet*
uit hel /ehe , gelyk als uit het
vleefch /elf, de eigentjyke fpys,
waarmede /\ /\n gevoed en ge-
mefl , ppit -v ui kan ; ja daar y\n
Vee] arme rnenfehen , voorn.ame-
lyk de Haven, die geen geld heb- bo^gT
bende om boter kopen, het /.el- b:"ku
ve lnvlten , en daar na met /.ul-
ken graagte in plaats van boter
gel ruiken , dat men niet anders
zonde mcncn,oi'het wasbotcr zelf.

Het merkwaardigste ondertuf- Hebben
fchen is, dat zy grote, brede, en S" ll"r"
dikke Jtaarten hebben , die meelt
uit vet beftaan,en doorgaans 15- of
10 ponden wegen , gelyk Vader
Tachart p. 163 in yyne Siamfche
Reis zulks ingclyks getuigt 3 v. es-
halven men alhier voor een
fpreekwoord jegens een vreem-
deling en onkundige pleeg te zeg-
gen, dat hy met zyn makker geen
fchape Itaart zoude können op
eeten ; des niet tegenftaande zyn
deze nog niet tegen de Perliaan-
fche te rekenen, welke hoewel
kleiner en by gevolg lichter , nog-
tans zulke grote itaartcn hebben,
dat een van dezelve , zoo als ik
aan de Kaap zelfhtb ge/.ien, met
de van daar komende Ichepen hier
gebragt, en tegen Kaaplche ge-
ruilt, doorgaans zo, z^, of 30
ponden weegt.

De inwoners bezitten zeer veel Sciape*»
fchapen, zoo als ook oilen en kocjemyn
koeien, gtlyk zulks ook niets a.andc

J ? ? J , ... Kaap over-

vrcemds is, om dat ze jaarlyks zoo vioedig.
veel jongen opbrengen ; waarbe-
nc\cnskomt, dat de I lottcntot-
tcn van haren overvloed tegen
brandewyn, tabak, kopere kra-
len , en andere diergelykc gerin-
ge waren vele aan de Europeanen
verruilen ; aangezien men door-
gaans voor een pond tabak een
fchonen os, en voor een half
pond tabak , een vetten hamel
enz. , bekomen kan , gelyk ik

zelf

BESCHRYV1NG van de

1+4

zelf dikwyls heb bevonden , wan-
neer ik onder hen reisde.
Nogtans is Men behoeft maar de grote
zccrdaä* troupen te zien , welke men ont-
moet ,als men over land reilt, zoo
zal men wel haaft van zelf oorde-
len, dat 'er een grote overvloed
van vee is. Ondertuflchen ver-
kopen de Europeanen haar
vlcefch elkander duur genoeg ,
wyl hen van de Illuftre Compa-
gnie de vryc handel met de Hot-
tentotten verboden is ; en dit is
wel voornamelyk de rede , dat
. men het vleefch in de hal ook
zoo duur moet betalen , en
koft een pond doorgaans een
dubbeltje , of naar Duitfche
munt , ontrent vyf Keizerlyke
Kruitzers.
De fchade Het gebeurt dikwyls wel, dat

cueren'™- de wilde dieren > als Leeuwen >

der het vee Tygers , Wolven , wilde Hon-

SSt™* den enz>' ccn §rote flacntiriS
daar onder maken ; gelyk dan de

Tygers alles dood bvten , en maar
hcV bloed zuigen; de wilde hon-
den alles vernielen en verfcheu-
ren,maar niets daar van vreetcn;de
Leeuw daarentegen met een ftuk
te vrede is, en zich met den buid
uit het zandt begeeft, en de wolf
insgelvks niet veel neemt en ver-
nielt ; maar deze fchade word
niet heel veel geacht ; om dat
men door de ryke aanteling zich
wel haaft weder helpen, en zich
in vorige Haat ftellen kan. Daar-
enboven kan zodanig dier by dag
hiel wvl fchade in 't veld toe-
brengen, om dat 'er Herders zyn ;
wanneer 'er echter wilde honden
komen,dic doorgaans tnuipsu \ v.e
lopen, voo moeten de arme fcha-
pen het ilachtoii'crwezen , maai-
de ollen en ko: jen kiezen het ha-
ve npad , en zulks doen deze ook,
als zy een l .eeuw of T\ ger ruy-
ken.
Sterkere- £ÖO is ook de ft< rkc regen in
octii»-voor den winter een vyand van al het
'" "a" \ L-'. ; omdat het niet alleen over
dag nat word , maar ook by nacht ,
buiten de llal als die zy met heb-

ben , in een vierkante kraal , of
liever op een afgefchutte en met
een vierkante muur omgeve plaats
blyven moet , waar door het als
dan zeer mager word ja zomtyds
ilerft ; edog dit verlies word niet
meer geacht, als het voorgaande ;
ja men ziet 'er weinig na, of de
een of de ander trek-os omvalt,
om dat hy nevens ander goed
voed zei iets heeft gevrceten , waar
door hy zyn natuurlyke ontlalling
niet heeft können hebben. On- De CavJ
dertuflehen werpt men het vleefch k!vsc'/ h-

• . r A. i i vleefch va

met weg , oï geert het aan de geftorvea
honden , wyl men voor ze- vec-
ker weet , dat het dier voor-
heen niets heeft gefchort , maar
men hakt het aan ftukken , zout
het , en geeft het zonder fchuw
of nadeel aan de Slaven te
eeten.

De eenige ziekte, welke aan een Toeftei te
gantfche kudde nadeligzoudezyn, SJob
zoude van de fchurfde fchapen fchapen.
moeten van daan komen, buiten
dewelke ik niet weet , dat van
eene ziekte gehoort of gezien heb;
ondertuflchen hoeft men ook on-
trent deze niet meer beducht te
zyn , aangezien een bevel daar
tegen afgekondigt is , achtervol-
gens het welk de geen , die fchurf-
de fchapen heeft , en dezelve niet
aan zyn buurman , zoo als ook aart
de Overheid vertoont, niet alleëfi
een geldboete zal moeten betalen,
maar dat hy dezelve niet ten eer-
iten van kant makende , tot een
zware gevangenis en andere ftröf-
fen zal worden verwezen ; gelyk
men dan gedurende myn aanwe-
zen niet heeft gehoort , dat een
troup daar van aangcitoken of
daar mede behebt was.

Jegenswoordig konde ik nog Bdluit J
wel in deze ltofic van de vrucht- dn Hooft
baarheid des lands voortvaren, en fluk*
hier nevens voegen het geen on-
trent den wyn - en ooft-bouw te
weten nodig is ; edogdewydlo-
pigheid van de/c en de ryke over-
vloed van de nog te verhandelen-
de Hoffen , gebieden my om te

ein-

KAAP »f, GOEDE HOOF. 145

eindigen, met dit beding nogtans, gen zal , en ven;* derhal-

dat ik In de naafte gelegenheid \ n , om zoo lang geduld te
den draad van dit verhaal vervol- ri

X. HOOFTSTUK.

Waar in de Schryver bcwyft , dat men dé
vruchtbaarheid van dit Land, insgelyks uit
de tuin- en boom-vruchten, voornamelyk
echter uit den trerTclyken en ryken Wyn-
oogft: afnemen kan j waar benevens met eenen
van allerhande merkwaardigheden, rare Spe-
lonken, Grotten, Stenen, en andere zaken^
naricht medegedeelt word.

Wat de Schryver verbalen <wil. Wytigewas vaas voor dezen aan de Kaap de Goede Hoop
niet. De Druiven-oogfl ging in den beginne zeer langzaam. Gantjch by zondere tayzè

i om wyagaarden te planten. Worden gezaait. Slaagt wel. I fat voor ongelegenheid daar
by 0ntfla.1t. Hoe die te verhelpen Hoe heden ten dage de wynflok aldaar geplant word. I V-
le •ayÜtuiUèh. Geven veel wyn. Meeldauw befhadigt den wynfluk. Insgelyks zeker
ongedierte. Zuiger, wat voor infetle. Wanneer dh voor den dag komt. Is eerji on-
langs bekent geworden. Kan in korten tyd grote febade doe::. . Wanneer deze worm aan
den Wyiiflok gevonden word. Horden van de /laven opgevangen. Drs Schryvers mening
van. den oorzaak van dien worm. Sterke Zuid-oofle winden befchadigen den wynjlok.
Wat wyders van den druiven-oog fl aan te merkent "Nieuw gefloke Wynflok-rankèn vatten
ras. Brengen ras vruchten voort. De tyd van den wynoogfl. Wynbouw kofi wynig
moeite. De druive lezing is doorgaans ryk. Hoe de mofl bewaart word. Aanmerking

. des Schryvers van den wyndroeffèm. Hoe de wyn anders bewaart word. Hoé dezelve

klaar gemaakt word. Opvullen gcfch'.ed zelden aan de Kaap. Gebrek en koßbaarheid der
Wynvaten. Veroorzaakt du men den wyn ras verkopen moet. Zoude anders nog beter

1 worden. Exempel daar van. Des Schryvers gedachten baar by. ' Wanneer de druiven
ryp worden. Afdeling der tuinen. Xcnke-tuin. 'ten alle drie jaaren nieuw Euro-

peaan/eb zaad hebben. Wanneer bet zaad gezaait en verzet word. De vruchten worden
zeer goed. Zeer grote kool. Pompoenen waar toe die dienen. I 'crßrekkeit tot een

febeeps-fpyze. Meloenen en komkommers zyn aan de Kaap niet ongezond. Byzondere
Salnat , porcelyn genaamt . By welke fpys dezelve goed en gezond is. Bot tut as wat voor
een vrucht. . Is tamclyk groot. I *oed zeer. Hoe ze gegeten word. Hoe de Bottatas-
wortel voortgeplant word. Een andere wys om deze wortel. te planten. De Schryver wil
de boom-vruchten afhandelen. Afdeling van de Afrikaan f bc homo:. Hare cultuur is
licht. Exempel van den Amandelhoom. Hoe de bomen zonder zaat voortgeplant worden.
I an we/ken bet voornamelyk gefebkd. Oculeren en enten (laagt aan de Kaap wel. D^ir
door bekomt men goede vruchten. Grote tuin der Compagnie aan de Knap. Heeft fchone
Aprikofen. E:i Amandelbomen. Ook donker-rode Perziken. En Granaut-appeV-.
Sinas, Limoenen Oranje- appelen, enz. Wat de tuinen wyders voor vruchten :

brengen. Hoge en grote Kaflanje-bomen. Vruchtbaarheid van dezen tuin. Pizant-v/-
gen. Hebben zeer grote bladeren. Haar bloße;;,'. -Iers bericht van deze vy^en.

Nog een ander, dien de Schryver wederlegt. Des Schryvers gedachten diar van. Wat
van den boom Guajavos aan te merkeri. . Stene vrucht. Deszelfs finaak. De Schryver
heeft de vruchtbaarheid des IvuU hoven hein bewezen. Byzondere eigenjehappen der Ty-
gtrbergen. Worden van een zekeren douw bevochtigt. Prinfen Kafleel aan de Steenbergen.
Wat daar -an aan te merke». Heeft een grote en diepe Spelonk. De Schryver heeft zich
I. Deel. T daa*

i46 B E S C H R Y V I N G van de

d.sar in begeven. Hne zulks gefchied is. Deszelfs giffing van deze holte. Wat verder
op dezen berg te vinden. Heeft een Sten: -groef. JNerös-Kaßeel , '.vat daar van aan f
merken. Wat voor een (peUmk op bet Robben-eiland. Wat voor een inferiptie op den rug
van den Leeuwenberg te zien. Befluit van dit Hooftfluk.

Wat de

ver
verl

v. :!.

Wyngtfwas

was voor
dezen aan
de Kaap
niet.

in de

ginne

flech;.

VAn de koornvruchten 7.00 als
ook van het vee heb ik het no-
dige , voor zoo veel als tot deze
ilotlë heeft behoort, laatft bekent
gemaakt. Nu wil ik verder van
de boom en dan ook van de tuin-
vruehten , zoo als ook niet min-
der van de Wvnbergcn, de nodi-
ge naricht geven ; edog andermaal
maar allecnlyk , voor zoo veel
zulks dit gemelde Voorgebergte
en de daar bv aangelegde Europe-
aanlehe Colonien betreft.

Van de Wynbergen en derzel-
ver aanqueking zeg ik dienvol-
gens, dat 'er voor deaankomii der
Hollanders en bezitnemin« vm
deze plaats, gene alhier wierden
gevonden ; aangezien de cerfte
en oude inwoners de Hottentot-
ten zich gantfeh niet kondenver-
beelden , wat men met dit dor-
fchvnend onaanzienlyk hout in
het bearbeid en gemeft land doen,
of waarom men het met zoo veel
moeite planten wilde ; en wat
cindelyk daar van komen, of wel-
ke vruchten daar van te verwach-
ten zvn zouden. Wanneer zy
echter naderhand zagen , dat dit
hout niet alleen jaarlyks vreemde
bladeren Kreeg*, en in flerke ran-
ken toenam, maar ooknaecnige
weinig jaren bloeide, en zulke
vruchten voortbragt, welker zap
zoo b\ zonder na haar fmaak was,
en haar, na eenigc glazen daar
van gedronken, lullig en vrolyk
maakte, hebben /.y wel ras an-
dere gedachten gekregen, ende
Europeanen gaarn de hand tot
het voortplanten van het zelve
geleen t.

ïn den beginne wanneer men

hondert jonge wyn-

en uit Duiiiehland , voor-

namclyk van den Rhyn ontfing,

en naderhand o gePerfiaaü-

fche met de fchepen liet komen,

ging deze aanqueking zeer lang-
zaam voort, om dat men niet veel
en ook niet grote akkers daar me-
de konde bezetten, en by gevolg
weinig vorderen konde. Onder-
tufTchen quam den Duitfchers een
gantfeh vreemde proef te binnen,
die in Europa bezwaarlyk zoude
gelukken, welke echter wel Haag-
de , en met groot voordeel ver-
richt wierd.

Te weten , zy namen eenige Gantfd

wynranken , die jaarlyks van de byzondc"

1 ii j 1- 1 1 wvs van

reeds vrucht dragende itokken wynpian-

moeten worden afgc'ncden , en in tlns-
plaats dat zy dezelve weder zoo
geheel in de grond zoude fteken,
ten einde om in den zomer wor-
tels te lchietcn, fneden zy dezel-
ve in kleine ftukjes, omtrent een
halve voet lang, en korter, zo dat
ieder flukje maar een of twee le-
den had , en zaaiden dezelve als
koorn. En na dat zy dezelve met Wordg©
de ploeg en met de egge onder de "*"•
aarde hadden gebragt, wachteden
zy den tyd af, om te zien, of zy
Wortels zouden fchieten of niet.
On ,'crtu flehen zegende de He- c,

, , 1 • i° 1 • Slaagt wel

mei de/ en arbeid , en bragt in
korten tyd zoo veel wynftokkèn
voor den dag, dat zy geen ande-
re uit Europa of Alia meer van
noden hadden ; ten ware zy vcr-
fcheide zoorten verlangden, wel-
ke zy ook gezocht en bekomen
hebben.

By deze gezaaide wynftokkèn Wat onge-
ontftond echter naderhand , wan- lesen',cld

daar by

neer ze zeer »root en oud wier- ontitaat.
den, en zich begonnen uit te brei-
den , een groot ongemak , dat
niet anders , dan door het ver-
j'lanu n te verhelpen was. Want
/v groeiden zeer nnordentclyk
naaft elkander op, zoo dat 'er
dikw \ I twee tol drie bv malkan-
deren {tonden, en 'er op een an-
fiele plaats, wederom niet met al

was ,

KAAP de GOEDE HOOP.

was, welke ongercgelthcid men
echter weinig 7011de hebben ge-
acht , ten ware de druiven groot en
ryp werdende, elkander verdruk-
ten,en zelfs befchadigden , gelvk
dati de mcelte druiven of" geen
plaats hadden, waar te leggen, of
door de zon ryp gemaakt te kön-
nen worden.
Hoc dat Om dit ongemak alzoo te ver*
J£wn.ver" helpen, en de geduchte Schade te
verhoeden , waren zy genoot-
zaakt, om op bequame middelen
bedacht te zyn. Dcrhalvcn heb-
ben zy deze reeds groot geworde
wynftokken uitgegraven , en de-
/.elve op een gelykc wevdte of af-
itand van elkander geplant , zoo
dat zy dezelve in de lengte twee
en een halve , en in de breedte
drie, ook wel drie en een halve
voet gaven. Hier door bragten
zy niet alleen te weeg, dat zy
zich wakker konden verfpreiden,
maar ook dat de druiven onder
de bladeren van den wind en al-
lerfelfte zonnelchyn befchut hin-
gen , en alzoo zeker en zonder
gevaar tot volkome rypheid ge-
raakte , blyvende daar benevens
tulTchen ieder ryj over dwars een
fchoone doorgang , langs den
welken men den gantfehen wyn-
berg door kondc wandelen, zon-
der een liok , en veel minder de
daar aan hangende druiven fchade
toe te voegen.
Hoetegen- Tegenwoordig echter hebben
doTyllftok en behouden zy byna de manier ,
▼oortge- die in Duitfchland ontrent het
pUntword. pianten van nieuwe wynbergen in
acht genomen word. Wanneer
zy een nieuwen wynberg willen
aanleggen, bearbeiden zy netland,
gclyk ik in mynen voorgaanden
omttandig heb verhaalt, en zetten
\crvolgcns hunne wynltokk en or-
dentlyk daar in ; daar toe worden
wynranken genomen, die het jaar
te voren afgefneden , en naait el-
kander in de aarde gelegt zyn, om
in dien tuflehen-tyd wortels te
fchieten ; aangezien op een ftuk

(land , ontrent een Rynlandfche
I. 'Deel.

1+7

quadraat roede groot, eenigehon-
dert ranken naail elkander gekuïll
zyn , welke her jaar daar aan, wan-
neer de grond op de gemelde wy-
zc klaar gemaakt en gemeft is, uit-
genomen, en op verhaalde manier
verzet worden.

En op deze wyze v.\ n zv /ckcr- Vc!e wyn"
lyk /eer ras aan genoegzame wyn- n"ncn'
ftokken geraakt; aangezien men tc-
genswoordig /eer befwaarlyk een
plaats , ten zy gantfeh nieuw nan-
gelcgt, aldaar zal vinden, die niet
met zyn eigen wyn-tuin verzien
is; van den welken de eigenaar 'evenveel
jaarlyks zoo veel wyn bekomt, dat wyn"
hy niet alleen zyn eigen drank daar
van heeft , maar dat hy ook een
grote quantiteit aan anderen daar
van verkopen kan, gclyk hier na
eenigzins omftandiger zal moeten
worden aangetoont.

Gelyk ik echter in mynen voor- MeeHouw
gaanden van de koornvruchtcn SSS?
hebbe gemeld, dat dezelve zeetfo*-
veel wederwaardigheden , rampen -
en fchadelyke vyanden onderhe-
vig waren , aldus is het tot ver-
driet van den Wyngaardenier al-
hier niet veel beter geftelt, aange-
zien de Meel of Honingdomv
den ftok zoo wel als het koorn be-
fchadigt ; dezelve beneemt de
wynbezié'n,als zy reeds beginnen
groot te worden, en te zwellen,
het voedzel, aangezien hv rond-
om den baft invreet, en het zap
niet meer laat opklimmen. En
worden derhalven de druiven ,
voorheen fchoon, groen, frifch,
en levend, daar na pikzwart, vol
rimpels , verdrogen in 't midden
van haar groei, waar op dan niet
als een misgewas van wyn volgt ,
dat dezelve zeer fehatTS is; ter-
wyl de druiven, die overig bly-
\en, even zoo goeden wyn uitle-
veren, dan of geen fchade aan den
Hok gefchied was.

Behalvcn de Meel of Honing- rnsgeiyki
douw zyn 'er ook zekere infeden, gedferr""
die voor den wynltok zeer dode-
lyk zyn ; waar onder de fpringha-
nen en rupzen wel konden wor-
T 2. den

i48 BESCHRYVING

VAN DE

den gcrekent, als die de bladeren
door, ja gantfch opvreeten, zoo
dat de druiven naderhand voor de
doordringende zonne-hitte,die in
de maanden van December , Ja-
nuary en Fcbruary 't allerfeilte is ,
bloot hangen ; ik wil echter ver-
der geen melding van dezelve ma-
ken , om dat zy den wynftok zelf
niet , maar liever defzelfs blade-
ren, en door dat middel de drui-
ven befchadigen , als die daar
door verleppen en zuur wor-
den.
Zuiger wat De zoogenaamde Zuiger is ze-

voor infec- fo^ we\ t\c ergfte v\ana vm

alle , die den wynltok befchadi-
gen , ja v, el gantfch den dood-
Iteek geven kan. Dezelve is een
zeer kleine zwarte worm, die
zeer veel voeten heeft , byna als
een zoogenaamde Duyzendbeen.
De kop is tamelyk fpitsachtig en
klein ; en wTyl hy zyn lichaam zeer
klein in malkanderen haalt , en
ook wederom zeer lang uitrekken
kan , maakt hy, als hy uit zyn huis-
je , uit tere vezeltjes van den
wynftok gemaakt, en als een ver-
welkt wynftoks blad uitziende,
kruipt, en in de botten wil vree-
ten , een zeer klein gaatje , dat
van de fcherpzienftè naauwlyks
kan worden ontdekt.
nneer Deze worm komt voor den
,",, dag, als de wynftok begint te
ihgkomt. botten ; en eer dezelve bladeren
krygt , kruipt hy met zyn huisje
dat hy op den rug draagt , en
waaruit hy nooit fecncmaal komt,
K an de aarde na de wynllok , en
langs den /.elven op , gaat op een
van de botten zitten, en wyl men
hem niet wel van dezelve onder-
fcheiden kan , zoo vreet hy zich
daar in , en holt de gantfche knop
zoodanig uit , dat de daar uit
('pruilende ranken en bladeren
een gantfche maand later als door-
gaans voor den dag komen , en
de bloilcm t' e< nemaal achter
bl\!t, daarenboven worden de
ranken, die nog uiiichictcn, zeer
mager, teeren zwak, gelyk ook

de veelheid der zelve in aanzien
van anderen jaren insgelyks zeer
gering is.

Voor weinig jaren is dezelve is eerft on-
eerft ontdekt , en bevonden , dat j*"^;
hy voor den wynltok fchadelyk worden.
was, terwyl men voor heen wel
den fchade zag, zonder dat men
eigentlyk de oorzaak daar van uit-
vinden of bedenken konde. Wes-
halven ook in den beginne, wan-
neer men de zelve gewaar Avierd,
en de een den anderen daar van
verwittigde, vele gevonden wier-
den, die den fpot dreven, als
met een worm , dien zy niet in
ftaat oordeelden , om zulk groot
quaat te doen ; Terwyl zy echter
de goede waarfchouwing in den
wind iloegen , zyn zy eindelyk
met grote fchade wys geworden,
en zoeken als nu deze gevaarlyke
dieven te zorgvuldiger van de
wynftokken af, om dat zy hebben
bevonden , dat een worm alleen
binnen den tyd van acht dagen alle .
botten van een gehelen wynftok tcrnyd °
kan opvreeten; Wanneer 'er nusrotefch*

i x 11 i de doen.

veel zyn, gelyk menigmaal ge-
fchied , zoo is licht af te nemen ,
wat fchade dit ongedierte in een
wynberg aanrechten kan.

De tyd echter , wanneer deze Wannea
worm meelt en 't veelvuldigfte aan opZden°rn
de wynitokken , en op derzelver wynftok
botten is aan te treffen, moet zeer "£tc tre{
naauw des morgens voor of zoo
voort na der zonnen opgang in
acht worden genomen; want om
deze tyd vind men den zelven
meelt; 't welk doet geloven, dat
hy by nacht, als het koel is, langs
den ftok opkruipt , na dat h\ echter
z\ ncn buik gevult heeft, moet hy
wegens de Bitte van de zon, die
voor hem ondraaglyk moet zyn,
w \ 1 menb\ dag heel zelden een van
dezclveop de Itok ken vind , of we-
der na beneden kruipen , of wel in
zyn huisje gefcholen , af vallen ;
dcrhalven ziet men als nu , dat de
Haven alle morgen zeer naarftig na
dewynbergen lopen, en deze wor-
men , waar van men 'er hen eerft

cenige

KAAP de GOEDE HOOP.

Worden
van de ll.i-
Ten opge-
locht.

Des Schry-
vers me-
ning van
den oor-
fprong van

worin.

Srerke
Zuidoofte
windbe-
fchadigt
den wyn-
ftok.

eeltige moet aanuwen, om dat
zy dezelve anders van de botten

niet weten te onderfeheiden , a In-
vangen, ende gevondene in een
doosje bewaren, en t' huis in 't
vuur werpen.

Mynes bedunkens heeft dit
diertje zynen oorfprong uit de
vt \ nftoksbladeren, die het jaar te
voren afgevallen zyn , als welke
den gantfehen winter door bovefi
op ilc aarde blyven leggen , en
niet onder dezelve gefcharrelt
worden. Wyl na den vorigen
gantfehen zomer allerhande dier-
tjes op deze toenmaals groene ,
jonge en by gevolg als nog zoete
bladeren zich hebben onthouden ,
en zonder twyffcl ook haar zaad
nedergeworpen hebben , zoo is
het wel vermoedelvk , dat het
zelve na het ontfangen van het
voedzelzap op de aarde bezwan-
gert en levend geworden is ; zal
ook deszelfs volkome wafdom ge-
kregen , zekerlyk in dezelve ge-
ftalte weder worden verandert,
als die genen geweeft zyn , waar
van het zaad gekomen is : exem-
pel hier van de kapelletjes, witjes
en andere diergelyke bloedeloze
diertjes. Het zy hoe het zy, het
is zeker , dat dit ongedierte den
wynftok de mecite fchade toe-
brengt.

Eindelyk moetik nog maar met
een woord van den Herken en
doordringenden Zuidooflcn wind
gewagen , welke den wynllok
wel niet op gelyke wyze als de
veld vruchten, befchadigt , maar
nogtans deszelfs vruchten bederft
en den zelven fchade toebrengt.
Want wanneer hy fterk waait, zoo
als hy doorgaans doet, en daarbe-
nevens koud is , een teken , dat
hy niet ras ophouden zal , zoo
breekt hy veel grote en met drui-
ven rykelyk belade ranken , wel-
kers vruchten naderhand tot geen
rypheid komen, maar des winters
bederven. Dezelve is ook nade-
lig als hy warm waait , en by ge-
volg van geen duur is , aangezien

149

niet alleen de bladeren verwelken»
en voor den tyd afvallen , maar
de bezieh /elf verleppen, dievan
de befchutting tegen de zon be-
rooft , berimpelen , en aan de
ftokken tot rofynen worden,
\\ aar door andermaal de V\ yn-
giardenier fchade lyd , dog echter
met rofynen verzien word.

Voorheen is reeds igezegt, dat
de wynllokken geplant en gello-
ken worden , als de oude worden
gefnoeit, 't welk zoo als inmvnen
vorigen is gemeld , in de maand
Augullv is gefchied. Als nu zal
ik hier by Voegen , dat als dan het
zap in de ftokken komt , zoo als
ook in de andere bomen en plan-
ten, aangezien als dan aan de Kaap
de Lente begint. In de maand van
September worden zy groen , en
laten hare bladeren zien , en in de
daar op volgende maand van Oc-
tober geven zy door den voor den
dag komende bloiTem te kennen ,
dat men buiten ongemak en fcha-
de zoo door het voorgemeld on-
gedierte , als door het weder,
een druivelezing te verwachten
heeft.

Deze nieuw geftoke en geplan-
te wynftokken, als zy het jaar te
voren in de aarde hebben gele-
gen, gelyk voorheen is bericht,
hebben reeds bladeren en kleine
ranken ; wanneer zy ook na het
fnoejen zoo verfch gcltoken wor-
den, krygen zy nochtans het zel-
ve jaar bladeren en ranken , van
dewelke of fchoon'er eenige dui-
zend worden geplant , nogtans
naauwlyks 10 van hondert , ja
zelfs minder , bederven. Het
volgende jaar worden de ranken
na het fnoejen, het welk alle jaren
gefchieden moet, niet alleen llcr-
ker en dikker , maar zy dragen
ook in het daar op volgende der-
de jaar reeds zooveel vruchten,
als een wynllok in Duitfchland na
verloop van vyf jaren zoude kön-
nen dragen , hangende in het
vierde jaar doorgaans zoo vol
vruchten , als men naderhand
T 3 alle

Watv
van den
wynplan-
tery te
merken.

Nieuwge-
ftoke wyn-
planten
vatten rat.

Brengen im
vruchten.

i5o BESCHRY VING

VAN DE

alle daar op komende jaren te
hopen heeft.
?.e,tyd]der Wanneer nu de tyd van de
Tjng. Druivelczing aannadert , 't welk
doorgaans in 't laadt van February
is , en in Maart gecontinueert en
beiloten word , zoo heeft men
niet te vrezen , dat alvorens tuf-
fchen het fnoejen derwynltokken,
en het lezen der druiven de arbeid
groot zy ; want dat dezelve op
verre na zoo veelvoudig en moe-
jelyk niet zy, als die by de koorn-
oogft , zulks weten de Europe-
aanfche Wyngaardeniers ook wel,
om dat de wvnilok na het planten
en fnoejen niets meer vereifcht ,
dan eens omgefpit , en het uit-
fpruitend gras afgefloken te wor-
teryyvePr-n" den. Milt word hen alle drie ja-
eifdit wd- rcn maar eens gegeven , 't welk
e' daarentegen op het koornland al-
le jaren vereifcht word. Hier aan
de Kaap heeft een Wyngaardenier
het hakken der Hokken en het op-
binden aan palen ook niet eens van
noden, wyl verder niets daar aan
word gedaan , dan het geen reeds
gezegt is. De palen zouden ook
maar vergeefs zyn , om dat de
wind de Hokken nevens de palen
omver zoude rukken ; gelyk men
dan de hoge ranken liever affnyd ,
als dat men dezelve ftaan laat, om
dat de wind hen ook befchadigt,
wordende deze arbeid, die door-
gaans in November word verricht,
door de Wyngaardeniers alhier,
toppen , genaam t. Hier door
word de gantfchc wynberg van
boven afgefneden dat hy gantfeh
vlak fchynt, welkers hoogte ook
niet veel boven drie voet be-
draagt.
Dedraive- De druivelczing zelf is niet te-
Sfaans gcnllaandc de grote fchadc , wei-
ryk. ke een \Y yngaardenier van de bo-

vengemelde infecten en door an-
dere rampen dragen moet , zeer
ryk , aangezien een ieder wyn-
planter zync vaten , hoc veel in
getale ? jaarlyks zckcrlyk vol be-
komt , gelyk dan van hondert
flikken doorgaans cen emmer vol

Hoede

Molt geperfl word ; derhalven
worden als nu reeds altvd eenige
duizend grote Rynlandfche em-
mers van 6 in een voeder , geperfl;
en is by het perzen van den wyn
niets te erinneren , om dat het
zelve zoo als in Europa gefchied ;
ten waar men wilde zeggen, dat
ieder wynilok-planter alhier zyn
byzondcre pers hebben moet, en
als zy wegens gebrek van hout ,
dat gelyk reeds zoo dikwyls isaan-
gchaalt , daar toe uit Europa moet
komen , met geen . pers verzien
zyn, zoo moeten zy in dat geval
een vat , vier diergelyke emmers
houdende , in plaats van een pers
gebruiken.

De uitgeperfte Moll word zoo
voort in vaten gedaan , alvoorens waart1**"
met bereidzel of lucht klaar ge- word.
maakt ; waar by men dient te we-
ten, dat zy by roden wyn geen
zwavel können gebruiken , wyl
dezelve de verf beneemt ; zy ne-
men derhalven maar een of twee
muskate noten , en laten ze als de
zwavel in het vat branden. Wan-
neer nu deze Moll door het gif-
ten wyn is geworden , word hy
kort daar na van den wyndroef-
fem op. andere vaten overgeflo-
ken , ten einde hy niet iets fcherps
van de moer aan zich neme , en
zoo als zy zich verbeelden , zuur
worde , maar zyn natuurlykcn
fmaak en zoetigheid behouden
moge ; hoewel my dunkt , dat
hare hypothefis of onderflelling
van zuur worden valfch is , door
dien ik te Drakenfleen by de 1'Van-
fchc inwoners wyn heb gedron-
ken , die van 't begin tot byna een
half, ja ook wel een rond jaar op
de moer gelegen , en nogtans niets
vanden natuurlykcn fmaak verlo-
ren had.

Daar en tegen heb ik bevonden Aanmer-
en beïpeurt , dat de wyn op de £'"£ des

i i i J n Scnryvers

moer veel meer kracht en geelt van den
tol zich neemt, dan als hy over- wyndroef-
geiloken is. Daarenboven krygt
hy dan ook cen kleinen zeer aan-
genamen rhynfchcn fmaak, 't welk

my

KAAP dr GOEDE HOOP. Ui

mv doet denken , dat de \\ \n-
gaardeniers aan de Kaap of de
rechte behandeling der wynen
niet verfkan , of dat zy hierin

den groten hoop volgen , en ook
doen zoo als de meeden gewoon
z\n.
Na dat de wyn alzoo van het

ecrltc vat op een ander o\ ergeltO-
word. ken js < zoo bereiden zy den zcl-
ven in de derde of vierde maand
daarna; dat is, zv nemen vislym,
laten dezelve in een vat met water
«reken , en tot pap of lvm wor-
den , het water afgegoten, wrin-
gen zy dien lym door een
doek , ten einde geen vuiligheid
mede in den wvn komc ; vervol-
gens gieten /vereen weinig w\n
bv, en mengen het onder malkan-
deren, eneindelyk gieten zy het
in ean vol wvnvat , en roerenden
wvn met een hout wakker door
malkanderen, en laten hem alzoo
leggen.

Hoedezei- \\ anneer nu deze vislymzakt,
. ° neemt zy de overige onzuiverheid
word. van den wyn met zich na den
grond , en maakt alzoo den wvn
helder en klaar ; wanneer men
echter bevind , dat de wyn nog j
niet t'eenemaal klaar is, zo gieten
zy zand * warm gemaakt, daar in,
en dwingen daar door deze onrei-
ne delen , dat zv nevens het zand,
den grond zoeken; daarbenevens
weten vv zekere geheimen of
kunltjcs, waar van zv zich bedie-
nen, om den wvn lchoon te kre-
gen, en welke zy aan niemand
„ ,, openbaren, of zien laten.

Opvullen rTA i j l • i il

gefchied De wyn aldus bereid , vullen zy

AKaa1" het Vat» flaim nct tOC' C11 ldten

het zoo leggen, tot dat het ontfto-
kenofverkogtword. Daar zyn 'er
weinig , die om het aanvullen
denken ; ondertuflehen dragen zy
zorge , dat naar ,* crloop van het
jaar, wanneer de bloiTcm begint te
komen , een opening gemaakt of
den wyn lucht gegeven werde-
ten einde de bodem" niet uit het
vat fpringe, om dat de wyn oni
dien tyd begint te werken ; ook

geven zv hem alle jaren, als hy
niet verbruikt is, een antler vat,
en maken het zelve als d.m weder
vol ; 't w elk zy tot in het \ ïerde of
vyfdejaar achtervolgen.

I lei gebrek aan \aten offulla- f' '>"ek en
gie is vekerlyk het giooitc onge- it' uier'
mak, 't welk de \\ ' \ngardenicrs wynvaten.
meelt drukt. Want vermids de
duigen uit Holland moeten ko-
men , zoo zyn z\ mei alleen, ge-
lyk licht is te begrepen , zeer
duur , maar wanner 'er al eenige
komen , zoo zyn ze in een ogen-
blik weg, en maken derhalvcn
het vaatwerk deels ongelovelyk
duur , en ook zeer fehaars ; om
dies wille moet de w} n byna alle
jaaren t' eenemal, of voot het
grootfte gedeelte, en tot op eeni-
ge weinige vaten uit gedronken
of verkogt worden ; en in dit ge-
val brengen de ichepen een groot
voordcel aan , w) 1 dezelve altyd
een groote quantitcit mede ne-
men , en na andere plaatzen ,
voornamelyk na de Indien voe-
ren , alwaar zy , om dat hy hier
niet al te hoog komt te itaan ,
door dien zy voor een emmer
naauwlyks acht tot ioRyxdaak-
ders betalen, wederom een tame-
Iykc winll doen , en behalven
hunne vryen drank een groot
voordeel in haar zak ileken.

Indien de menfehen alhier zoo 2aJ"d°°r*
veel fiiftagie hadden , of dezelve menden
zoo gemaklyk konden bekomen, ^^
als in Europa , zoude vele haar moet,
wyn zoo ras niet verkopen, voor-
namelyk de geene, welke het
geld ontbceren , en na een goe-
de gelegenheid wachten können.
Zodanige zouden den wyn wel
twee, drie en meer jaren laten
leggen, om dat zy verzekert zou»
den zyn , dat haar kapitaal daar
door niet verminderen zoude,
daar zy in tegendeel nu maar haar
beft moeten doen , om zich de-
zelve quyt te maaken , ten einde
ledig Vaatwerk te hebben, als de
tyd van de druivelezing wederom
aannadert.

Want

i52 BE SCHRY VING vande

Zoude jm- Want by aldicn de wyn ten
brterwor- miniten twee jaren konde oud
den. worden , /oude hy niet alleen in
kracht ongeloorlelyk toenemen ,
en zeer fchielyk de geene, welke
hem flerk drinken , of anders
liefhebbers van goede wynen zvn,
dronken maken , maar hy zoude
ook zyn Kaapfchen fmaak veran-
deren , en niet meer na Kaapfchen
wyn , maar na Kanarifche Scct hel-
len ; gelyk my dan zeer wel be-
wuil is, dat ik aan ecnige,
die zoo oud waren , dierge-
lyken licrlykcn fmaak zeer na-
tuurlvk en met 't grootlte verge-
Exempci noegen hebbe bevonden ; ja de
daarvan. Heer Gouverneur \\ illem Adri-
aan van der Steil heeft my eens in
den jare 1706 uit zyn eigen kel-
der een vyf of zesjarigen wyn
laten proeven , van den welken
ik wel met waarheid mag zeggen ,
dat ik niet wilt , waar voor ik
hem zoude drinken ; aangezien
hy op de tong een prikkelend en
en rhynfche fmaak had , en den
zelven drinkende , kon men de
Kanarifche Scct geur zeer eigent-
hk en met groote nadruk daar
in gewaar worden.
Des Schry- Toenmaals quam mv de ge-

vers cc- <+ ' - t^

dachten fchicdcnis te binne van een Rei-
dar by. ziger , die een groot liefhebber
van goede wyn was , en derhal-
ven overal zvn knecht vooruit
zond, om de wynen uit te pirco
ven , met order , dat hy goede
wyn aantreffende , het huis mei
het woortje Efl brandmerken
/.oude; vermids mi de/e Heer na
vérloop van eenlgeu tyd over«
leed, en de knecht dit graffchrifl
maakte: /://. Eß,/>ropter nimi-
iim Efl , 'Do mi uns mens mort mts
efl. dat is :

'Puik.' 'Puik! iuas <T 'oorzaak -jan

m\u Uro- - yn doodt
Om dat hy V Puik , Puik wat te

veel ^c 1100, l'

Zoo dacht ik onder het drin-
ken, dat de/e w el in flaat zoude

zvn , om een diergelyke werking
te doen , als men zich dagclvks
daar in wilde te buiten gaan; on-
dertufTchen moet ik bekennen ,
dat dezelve matig gedronken ,
een zeer aangenamen wyn was,
om dat zoo wel de verf als de
reuk zoo goed waren, en de zin-
nen ftreelden , als de fmaak zelf.

In den beginne van dit Hoofd- de^a™^
(luk 3 wanüeer ik aangevangen iypwor-
heb , van de wynen te handelen , den*
heb ik gezegt, dat de druiven in
1 cbruarv ryp worden , gelyk
zulks ook de waarheid is ; vermids
'er echter een zoort word gevon-
den , die cenigzins vroeger ryp
word, en derhalvcn vroege drui-
ven genaamt worden , zoo moet
ik nog erinneren , dat men ze
reeds in 't laatft van January of
in 't begin van February heeft, en
zyne luft over de maaltyd of bui-
ten dezelve reeds daar mede boe-
ten kan ; cdog zy zyn in zulke
overvloed niet als de anderen, bc-
halven dat zy ook zoo goed niet
zyn om te perzen ,• om dat de
ichil vnn de bezien zeer dik t en
'er niet veel zap in is, welke zap
daarenboven geperft , licht afvalt,
en zuur word ; dcrhalven word
'er geen wyn van geperlt ,. maar by
't ge w igt verkogt aan de gene ,
die ze hebben willen, om te er-
ten.

En hier mede heb ik nu insge-
lykshct nodige van den wyn, en
hoc dezelve behandelt word , me»
korte woorden bygebragt; nu zal
ik nog het overige van de tuint n ,
derzelver vruchten, en behoorly-
ke aanqueking, als waar uit he-
xen s bet reeds voor heen gemel-
de, de algemene vruchtbaarheid
des lands, handtaftelyk voor 00-
gen gefielt w ord , zoo kort als
mogehk, hierin voegen. Waar
by zich dan voor alle dingen het
onderfcheid , welke onder de
Tuiniers van de tuinen gemaakt
word, gade te liaan opdoet, wel-
ke i . , dat alle tuinen worden
afgcdeelt in Bogaarden, moes-tui-
nen,

■Afdeling
der tuinciu

KAAP de GOEDE HOOP. 153

nen , enBloem-tuinen. Deze laar-
ftc heb ik reeds in myncn voor-
gaanden gezegt , dat ik ditmaal
niet aanroeren zoude , om dat r.v
eigentlyk het Rcgnum Vcgetabile
uitmaakt, maar dat ik op een an-
dere tvd omftandiger en recht
uitvoerlyk daar van handelen zal.
Keuke- Van de keuke of moes-tuinen
in- dient men alzoo te weten , dat
niet alleen een ieder een zodani-
gen tuin heeft , maar dat dcrzcl-
ver vruchten of kruiden meelt
met de onze enerlei zyn ; ge-
lyk dan het zaat , dat hier in de
aarde wort geworpen , meelt: uit
Europa hcrw aards gebragt word ;
edog dient aangemerkt te wor-
den , dat na verloop van drie jaren
het zaat van die vruchten gewon-
nen , t' eenemaal verandert en
Sfcjt?" verwildert , zoo dat men dien
»nieuw volgens alle drie jaren wederom
££*? verfch Mat fchryyen en uit Hol-
en, land alhier te gemoed zien moet.
Wanneer De tvd echter om dit zaat te
aaken^" zaajen , is doorgaans in het laatfl
crpiant. van de maand van Mey , of in 't
begin van Juny ; wordende de
kruiden , die plegen verzet te
worden in Augulty verplant , al-
waar zy dan , wyl de grond de
voorgaande Maanden van Juny en
July door den menigvuldigen re-
gen overvloedig vogtig geworden
is,dathy 't wel een weinig uithou-
den kan , en boven dat , als het
al te droog zoude worden , door
ander bron of beek water , dat
doorgaans naby en om dezen tuin
is, kan begoten worden, zeer
heerly k wallen , zoo dat men alhier
mcelï grooter en aangenamer
vruchten of kruiden heeft, als in
Europa zelf.

Want zy waffen op deze wys niet

alleen veel lichter en beter als! in

Duitfchland , maar men heeft ook,

wyl de winter maar in regenen niet

Devriuh- in grote vorft , felle koude of lang

£rWg°oäCn eggende fneeuw beftaat, wegens

de doordringende zonne- hitte

geene kachels of Oranje-huizen,

veel min miftbakken van noden ,

I. Deel.

welke deze kruiden en vruchten
uitbroejen, en voor den tyd ryp
maken ; weshalven zy niet alleen
veel aangenamer, zappiger en
licflvkcr van fmaak zyn, maar zy
worden daar benevens ook veel
groter , en gantfeh niet ongezond,
ot 1'choon men zich een wynig
daar in te buyten gaat, en een goe-
de portie daar van te gelyk nuttigt.

Om van het een en het ander zeer grote
gewag te maken , ten einde om ko,jl-
de waarheid van het reeds gemel-
de aan den dag te leggen ; het is
niet alleen gewis , dat zoo wel de
blaauwe of rode, ook zoo wel de
gemeene als andere kool , onder
welke laafte de blocmkoohwaar van
het zaat uit het eiland Cypres word
gebragt , zoo als ook de Savooi-
kool te rekenen is , veel groter
word als in Europa, aangezien 'er
witte kolen worden gevonden ,
die het ft.uk ruim dertig, ja veer-
tig pond wegen ; ja hy word ook
aangenamer van fmaak , zachter
en malzer , eigenfehappen , welke
de vruchtbaarheid van een land te
kennen geven.

Van de Pompoenen , zoo als die Pompoe-
in Oolt-ïndien genaamt worden , "oeSe-
is het zelve te melden ; dezelve nen.
worden meeft van de flavcn , en
zeer weinig van Europeaanen , als
die veel betere keuke kruiden
hebben, genuttigt. De Europe-
anen , die dezelve eeten , doen
zulks of om een verandering ,
of om dat zy 'er graag na zvn.
Die zich op fchepen bevin-
den , alwaar zy niets anders kön-
nen bekomen , moeten die wel
uit nood orberen , om dat de an-
dere keuke-kruiden, die zy met
zich voeren , tydig worden gege-
ten , ten einde zy niet door de
grote hitte en verandering van de
lucht verrotten , en te loor gaan
zouden; derhnhen nemen zy een
tamclvke menigte daar van met
zich op reis , om dat z\ zeer lang
goed gehouden , en na de con- ver(irek-
fumptic van de andere by de ove- ^eneen
rige fcheeps-fpyzen nog zeer wel r^*1*"

V

;on-

i54 BESCHRYVING van de

können genuttigt en tot gezond-
heid gebruikt worden.
Meloenen Wat Zal ik /.eggen van de wa-

kommers ter en Zuikcr-meloencn, welke
lynvoor aldaar insgelyks veel groter, zoo

hydmetnd" als ook in groter menigte als in
nadelig. Europa vallen, en nogtans aan de
gezondheid gecne de minfte fcha-
de toebrengen ? Wat zal ik van de
grote konkommers melden , die
in Duitfchland zoo zwart worden
gemaakt , dat men voor een
fpreekwoord zegt dat een kon-
kommer-(laat met oly, azyn en
peper klaar gemaakt , nog niet
goed genoeg is , om weg gewor-
pen te worden, vermids men
meent dat ze zeer ongezond zyn;
daar dezelve echter aan dit Voor-
gebergte in grote menigte genut-
tigt , aan efe gezondheid niet na-
delig zyn , maar daarentegen on-
uitgedrukt zeer gezond zyn, ge-
lyk ik zelf menigmaal heb bevon-
den, wanneer ik een brave fcho-
tel vol by my geftoken heb.

Ik gaa met voordacht nog vele
andere verby, die de gezondheid
even zoo weinig befchadigen , als
de gene , waai van als nu gewag
gemaakt is. Ik zal derhalven nog
maar van twee, aan vreemdelin-
gen in Duitfchland gantfeh onbe-
kent, aantonen, dat dezelve ins-
gelyks alhier zeer gezond en lek-
ker , ook groter en fchoner Waf-
fen, als zy in haar eigc vaderland
doen of gedaan hebben. De eene is
een zoort van flaat,door de inwo-
ners loo wel hier als op andere
pkatzen Porcelein genaamt. Hy
valt overal) voornamelyk echter
op het eiland Afeenfan , alwaar de
Próoft en Koninglyke Deenfche
Zendeling Ziegènbalg* achtervol-
gens defzelfs kort verhaal van /y-
ne reis uit Indie na F-uropa, pag.
ii. dezelve gezien en gegeten
heeft ; en dan óp het Taxen -ei-
land , ontrent 30 mylen van de
Kaap, na by den haven van Sal-
danha. Op beide die plaatzen
vind men dcnzclvcn zoo over-
vloedig, dat men dikwyls het volk

van de fchepen daarmede genoeg-
zaam verquikken , en in plaats
van andere kruiden, ververiehen
kan.

Deze porcelein-llaat by fchaape By^eike
vleefch gekookt , vcrilrekt een fpys/e

"j 1 ,- 1 goed en ge-

zeer goede en gezonde lpys, krygt zond is.
ook een ongemeen aangenamen
fmaak. By gebrade konynen,
fmaakt hy , met oly en azyn klaar
gemaakt , insgelyks aangenaam,
en bekomt den zieken niet qua-
lyk ; deze falaat echter voorheen
een weinig met de konynen ge-
kookt , verftrekt voornamclyk
zodanige , die op een lange rvs
de fcheurbuik overgewonnen , en
fterk daar mede behebt zyn, een
geneesmiddel.

De andere vreemde tuin-fpys,
die uit Ooft -Indie hier gëbragt
word , en als nu zoo goed als in
haar cige vaderland , ja by aldien
men den Heer George Meifier in
zynen Ooft-Indifchen Luft-garde-
nier pag. ioi. mag geloven , veel
beter aan dit Voorgebergte als in
Ooft -Indie zelf wall. Dezelve
word overal by de Indianen , zoo
als ook op het eiland St. Jago , al-
waar ik ze ten cerftenmale gezien
en gegeten heb , Bottatas genaamt, . Bottatu
zynde een witte knol of raap niet èenvrnchi
heel ongelyk , behalven dat deze
van onderen fpits toeloopt, en de
Bottatas even dik blyft. Van de-
zelve zyn'er twee zoorten, name-
lyk eene ,. die van buiten gantfeh •
wit is , als een witte raap ; de an-
dere is daar en tegen van boven
van een hoogrode roofe verl , /oo
als in Duitfchland de zomer-radys;
de roodverwige zyn de befte.

De grootte van deze Bottatas-
wortel overtreft een witte raap
zeer veel ; want 1 v u eegt door-
gaans 6, 8, ook wel 10 pond,
diergelyke de witte rapen bc-
/waarhk ergens in de waereld
u egen zullen , ten minllcn heb ik u ra fc
ze nergens van /ulke grootte ge- groot,
zien ; derhalven können een ta-
mclvke menigte menfehen aan drie
of vier haar genoegen ecten , of

fchoon

KAAP de GOEDE HOOP.

fchoon haar buik nog /.o o hol is,
of zy anders lultig fchaften kön-
nen , wyl zy voor zich zelven zeer
verzaden, en daar benevens zeer
voed zaani zyn.

B\ febaap of hamel- vleefch ge-
kookt, fmaken zy uititekent wel,
en byna als aardappels , behalven
dat zy zoo zwaai" niet te verteeren
en ook zoo windrig niet zyn. By
vifch können zy ook gcvoeglyk
worden gegeten , en zyn zy zeer
aangenaam , iri zuiver en fchoon
putwater gekookt , en aldus daar
toe gegeten , nadat dezelve ech-
ter voorheen met vifchnat bedro-
pen en doorweekt zyn. Zy zyn
nogtans 't aangenaamftc en lck-
kerflc, onder de afTche gebraden;
bekomende als dan bvna den
fmaak van gebrade kaftanjes , en
word dezelve nog veel beter , als
men deze Bottatas -wortel nog
warm , overlangs in twee byna
gelyke delen fnyd , dezelve op frif-
fche bladeren legt , en aldus laat
uitwa/cmen , wanneer men het
binnenfte van deze wortel van de
van buiten hard gebrande en ge-
brade huid of fchil zoo veel te be-
ter kan affcheiden , dat men niet
te gelyk iets van het gebrande, en
de ailche zelf mede in den mond
krygt.

Deze Bottatas -wortel kan op
twederlei wys worden voortge-
plant ; namelyk of door de ran-
ken van het loof, die langs de aar-
de lopen , en bladeren hebben ,
welke de Malva of klaprozen niet
ongelyk zyn. Wanneer de wor-
tel uitgegraven word , zoo neemt
men deze ranken van het veld
weg , en bewaartze , tot dat de
tydom nieuw te planten , aankomt;
welke doorgaans de maand van
Augufty of September is , en wor-
den als dan de ranken , ecnige el-
len lang, als een ring gewonden,
tot dat men een (tuk t'ccnemaal
als een cirkel in malkander ge-
vlochten heeft ; vervolgens maakt
men een rond gat , ontrent een
halve voet diep in de aarde , en
I. T>eel.

15$

legt de gevlochte ranken daar in,
bedekt dezelve met aarde, en laat
ze groejen.

De twede manier om deze Bot- De twede
tat as -wortel te planten , is, dat WT*^d*"
men de vrucht of de Bottatas- temmen,
wortel zelf neemt, en in fchyven
ontrent als een komkommer, dog
iets dikker fnyd, dezelve in de
aarde lteekt, en waifen laat. Bei-
de deze manieren zyn goed be-
vonden ; de twede hebben daar
na de inwoners alhier zelf gepro-
beert en insgelyks goed bevon-
den , gelyk dan beide manieren
nog alle jaren wel flagen , of
fchoon zy niet als hop worden ge-
kapt, zoo als de gemelde Meifter
loc. cit. fchryft, dat op het ei-
land Java, de Malakfche en Ma-
labaarïche Kuiten gefchieden
moet.

Vele andere kruiden en worte-
len ga ik voorbedachtelyk met llil
zwygen voorby , om dat ik my
buiten dat lang genoeg in deze
materie heb opgehouden; voor-
namelyk echter, om dat niet al-
leen de Europeanen maar ook de
Hottentotten zich met voordeel
van dezelve bedienen , weshal-
ven dezelve evenwel nog zullen ^s^/y-
moeten voorkomen; ten dele als boom-
ik van het Regnam vegetabile in l^tnT
een byzonderen brief handel, 1«.
deels ook wanneer ik van de Hot-
tentotten fchryf, en in 't byzon-
der van hare gewone fpys fpreken
zal. Als nu zat ik achtervolgcns
myne beloften, nog van de boom-
vruchten gewag maken , en aan-
tonen , dat hier ook geen gebrek ,
maar een veel groter overvloed
zy, als in Duitfchland of ergens
in Europa , en dat dezelve de ge-
zondheid , ook zelfs veel daar
van gegeten , in genen dele be-
fchadigen.

Vooral is het nodig , dat ik van dcrA^Jins
de Afrikaanfche bomen , die het i<"nfch«
zelve voor haar vaderland ken-150"1611"
nen, boven heen erinnere, dat
zy uit de natuur of onvruchtbaar
zyn , als in Europa de dennen,
V % lin-

i56 BE SCHRYV1NG vande

linde en wilgebomen , of wel I
zulke vruchten dragen, die nooyt
een Europeaan heeft gegeten of
können eeten, of fchoon de Hot-
tentotten zich daar van bedienen,
gelyk te zyner tyd omftandigcr
zal worden aangetoont. Die ech-
ter uit andere geweften , als Eu-
ropa en Afia herwaards zyn gc-
bragt, zyn of uit de vruchten of
tiit derzelvèr binnenftc kern en
zaat voort gctcclt , en als nu al-
omme in een grote menigte te
vinden ; alzoo dat men by een
matig vrucht-jaar, als de wind
maar cfe helft van de vruchten
aan de bomen laat , nogtans
voor de inwoners en ook voor
een goed deel fchepen genoeg
heeft.

Derhalven zyn het louter
vreemde bomen ,. die de "Euro-
peaanfehe inwoners alhier een
laafnis , ververfching en verquik-
king moeten vertrekken , welke
ook zekerlyk zulke aangename
vruchten leveren, dat men ze
naauwlyks beter , ja menigmaal
niet zoo goed in haar eigen va-
derland vind ; diergclykc zyn
meelt alle navolgende , welker
cultuur echter niet zoo veel ar-
beid , nog zoo lang tyd , als in an-
dere landen , voornamclyk in
Hare cui-'Duitfchland vereifcht. Want als
tuuris.üciit. nu.n hier het zaat, of de vrucht
zelf, waar in het zaat zich ont-
houd , in de aarde fteekt , zoo
kan men vallen Haat maken, dat
'er niet lang daar na een boom van
dïezélve zoort zal uitfpruiten; ge-
lyk dan by voorbeeld, de Amarl-
: delboom uit de Amandelpit, on-
trent 6 weken met zyne harde
fchaal in de grond gedoken, voor-
treilelvk voor den dag komt, én
't , dathy weHlagcn, en
ede M'uchten dragen zal, als
hy maar op den rechten tyd, dat
is , het volgende jaar , of ten
langfteri o\cr twee jaar, verplant
Word.
Hocdeb> Als men geen vruchten, of zaat
men ion- van cc.n /A'ivCr boom kan beko-

(icr 2.14t

vaii

mandcl-

boom.

men, welke men gaarn ovenrloe- pfa^g£"or.
diger wilde voorttclen , ofdezel-den.
ve ook niet daar aanhangen wil ,
zoo fnyd men maar een tak van
den boom, mids dat het geen wa-
ter-loot is , maar reeds vruchten
heeft gedragen , gelyk tog alle ja-
ren moet gefchieden , als men
goede en vruchtbare bomen wil
houden. Deze tak lleekt men in
de aarde , en men kan llaat ma-
ken , dat hy wortels maken zal ,
geh k 'er dan van hondert naauw-
lyks tien miilukken , en uitgaan.
Zodanige zyn by voorbeeld , de gJSfi
Quee , Vyge , Perfike , Apriko- nameiyk
ze en vele andere bomen , van sekhled*
welke, zoo als ook van verfcheide
anderen , men reeds genoegzaam
de proef genomen heeft.

De derde wys , om vele bomen Oculeren
met weinig moeite en kofle voort en enten*
te brengen , en aan te queken,
gefchied door het bekend ocule-
ren en enten ; en deze beide ma-
nieren flagcn hier ook zoo wel,
dat 'er zelden een van achterblyft;
en heb ik zelf gezien, dat van alle
bomen, die of dode takken had-
den, of waar in het zoo genaamde
vuur of de brand was , vermids
zy van buiten gantfeh zwart wier-
den , en vervolgens uitgingen ,
deze gemelde takken afgezaagt,
en daar na in der/clvcr plaats klei- -
ne takjes geënt zyn ; die fchoon
men ook op zodanigen afgezaag-
den tak drie takjes plantte, alle
zeer wel gelukten, en weinig }a-
ren daar na niet alleen veel hout
maakten , maar ook rykelvk
vrucht \e\ erden; en gaat dit zoo
voorlpoedig in /yn werk, dat 'er
zelden twee van hondert miiluk-
ken, en den arbeid verloren laten
gaan , ten zy men geen rechte
kennis daar van had.

De/e als nu gemelde geplante , Daar door
geftoke en geënte bomen llaecn bckomt .

h. ,S men fitK.de

ier ongemeen wel ; nog veel bc- Vru

ter en aangenamer echter is de

vrtielu, welke men doorgaans in

I het derde , of ten langftcn in het

\ terdc jaar daar van te verwachten

heeft ;

KAAP de GOEDE HOOP. i57

Grote tuin
van de
Compa-
gnie aan de
Kaap.

Heeft fcho-
ne Apiiko-
icn.

En 'Aman
dclbomen.

Ook don
ker rode
pcniken.

heeft; gelyk my dan zeer wel is
bewyilj, dat ik op vele plaat/en,

voornamehk aan de Steenbergen,
by den Heer Nicolaas Oortman en
in Hottentots-Holland by den
Heer van der Hcvde, zoo als
ook <>p SöFg-vlied , by den Heer
Johannes Mulder , geweze 1 and-
droit, zeer dikw\ Is en menigmaal
vaq diergclyke aangename vruch-
ten gegeten heb.

Edog het geen ik tot nu in 't al-
gemeen van alle tuinen hebbe ge-
zegt , zal ik nu in 't byzonder
aantonen van den ongemeen gro-
ten, fchonen, trcrlelyken en fraa-
jen tuin van de Illullrc Compa-
gnie , dien zy in de Tafel-valley
aan gene zyde van de kerk en het
zicken-huis aingelegt heeft , en
waar in ik het geluk en de hoge
gunft hebbe genoten , om drie ja-
ren te wonen , mids dat ik niet
verplicht zal zyn , om den gant-
1'ehen tuin, 19 morgen groot, te
befchrvden , aangezien zulks een
byzonder en wydlopig Hoofdftuk
Zoude vereüchen, maar om al-
leenlyk aan te tonen, welke bo-
men op gemelde driederhande
$ 5 s daar in aangequeekt , en ge-
wonnen zyn.

Hier vind men behalvcn een
byzonder park of vierkant , tot
aanqueking van jonge bomen ge-
fchikt, langs de muur op een ry
geplant de ichoonfte Aprikozc-
bomen , die zeer vele en grote
vruchten geven , welker aangena-
me gele verf tuilchcn de groene
bladeren een over fraaie ichake-
ring maakt ; de aangename fmaak
echter van de vruchten zelf, het
hart een treffelyk laafnis, en den
mond een ongemene lieflykheid
verilrekt. Tullchen deze vind
men de grote , hoge , en breed
uitilrekkende Amandelboomen ,
welke het gezigt een fchone ver-
andering, derzelver vruchten den
fmaak een byzondere aangenaam-
heid , en het lyf en treflclyke ver-
(lerking te wege brengen.

Tulfchen de Alleen of Lanen ,

pari Campher, Jenever eii •. < k an-
dere vreemde , meeft Afrikaan-i
fiche bomen geplant , en verciert,
ziet men op bv/ondcre \akken
de fchoonöe donker-rode Perzi-
ken , /oo groot en aangenaam
van fmaak, dat ik twvlfel.of zy op
een ander plaats wel beter /ouden
können waffen. Naait de/c liaan
de heerlyke en herlykc Cranaat- En Gn-
appelbomen, welker vruchten 7.00 Kï?
cierlyk in 't oog vallen , dat men
niet moede word , om dezelve te
zien. Wanneer echter de mond
van der zelver inwendige zappige
en bloedrode kernen of pitten be-
vochtigt word , gevoelt men ze-
kerlyk wat ongemeens ift dezel-
ve , 't welk en zeer lekker en
heel gezond is 5 gelyk dan zelfs
de lehaal gedroogt ,' zeer goed
voor de rode loop , een zeer ^e-
mene en geweldig in zwang gaan-
de ziekte m Oolt-lndie , "" te ge-
bruiken is.

Wat zal ik van de velerhande Sin5s> *-*■
gele vruchten zeggen i, die in de- Stan-
zen tuin overvloedig en in een Pck > eaz-
grote menigte worden gevonden,
welke men of Sinaas- appelen, of
Limoenen , waar van ik de befte
op Drakenlteen, byFrancoisdu
Toit gezien en gegeten heb, of
Oranjen- appels , of Citroenen
enz., noemt, welke alle deels aan
de grootte , deels ook aan hoger
en bleker verf te kennen en te
onderfcheiden zyn. Wat mv aan-
belangt, my dunkt, datik betei
zal doen, daar van ftii te zwygen,
.dan veel woorden temaken, om
dat tog veel Auteurs overvloedig
daarvan melding gedaan, en het
nodige daar van bekent gemaakt
hebben.

Aldus wil ik ook niet van de wat d«e
Japanfche rode, en tulfchen de tuin ander»
groene bladeren zeer wel affte- vruchten.
kende Appelen \ /oo als ook van
de grote *Pompelmufen , gelyk de
Hollanders dezelve noemen , of
van de Maleifche of andere In-
diaanfche Matfihanen niets gewa-
gen , wyl my als nog bewuft is ,
V 3 in

VAN DE

I5g BESCHRYVING

voornamelyk zyn echter de groot-
He en zekerlyk ook de belle , de
genen, welke men Pifahg noemt.

men

in den Ooft-Indifchen kunft en
Lult- Gaardenier van den Heer
George Meiller pag. 85- genoeg-
zame" waarachtige aaricht daar
van gevonden te hebben, weshal-
ven ik den Lezer, kortheidshal-
ve daar hene vvys. .Nog minder
wil ik veel woorden van Mispe-
len , Okkernoten, Queen, Ap-
pelen , en Peren maken , enz. ,
vermids derzelver natuur aan de
Europeanen buiten dat genoeg-
zaam bekent is , hoewel by alle
deze vruchten te erinneren is, dat
zy hier aan de Kaap veel groter en
fmakelyker Waffen als in Europa,
haar eerite Hamhuis zelf.
Ho-e en yan de Kailanje-bomen zeg ik
unje-bo-5" alleenlyk, dat deze de hoogite en
grootlïe bomen zyn , die in dezen
gantlchen tuin worden aangetrof-
fen. Zy bellaan ook een byzon-
der perk , ontrent een morgen
groot; het welk dit byzonder ge-
mak heeft , dat men onder de
fchaduwe van deze boom zoo wel
5 oor de llekende zonne-hitte be-
dekt (taan, als ook voor den ver-
vaarlyken fierken Zuid - ooiten
wind befchut en onbefchroont
blyven kan. En is dit perk we-
gens dat zelve gemak te bequamer
tot allerhande Iyfs-oeffeningcn ,
kegelen, danzen , enz., gemaakt,
aangezien het zelve met tafel en
banken, zoo alsook met een vier-
kant fondament is verzien, waar
op de kegels Haan können , ten
einde daar door het perk niet on-
geluk zoude worden gemaakt.
Vrucht- Wanneer de vruchten van deze

baarheid i • ,

vandcien bomen rypvyn, vind men jaar-
»u:n- lyks een zulke menigte , endaar
onder die uit de buitenile fchaal
op de aarde vallen , dat men zich
bill\k verwonderen moet. Zyzvn
yoo goed als de Europeaanlehe,
behalven dat men /e zoo lang nie i
bewaren kan als in Europa , om
dat zy eenigen tyd leggende, taai
worden.

De Velerhande zoorten van vy-
gen, die men in dezen tuin vind ,
au ongemeen lieflyk en groot,

Pifang-vy-
acn.

Hebben
7.eer grote
bladeren.

Zv wallen aan een plant , die alle ''
jaren, als yy hare vruchten heeft
gedragen , omvalt , verwelkt en
verrot ; uit haar wortel fpruiten
dikwvls twee, drie en meer jon-
gen , die insgclyks ten eerilen
als haar eerilen ftam , vruchten
voortbrengen , en daar na omval-
len en verleppen. De Ham bellaat
uit geen hout, gelyk anders wel
de bomen hebben, maar in blade-
ren, welke zeer groot en breedt,
zoo dat een man zich daar in zou-
de können rollen, of om duidely-
ker te zeggen , 6 of 7 ellen lang
en 2 ellen breedt zyn; fluiten van
onderen op in malkandercft , en
maken al zoef een ronden Ham.
De bloei bellaat uit 4 grote bla- "Mr blof*
deren , dié bv wyze van een klok
in rik rader iluiten , en voor aart
de iteel , waar aan f o en meer
hangen, en derhalven lan-
ger als een arm is , te gelyk met
de vruchten voor den dag komt,
ook daar aan blyft hangen, en
niet afvalt , tot dat de vrucht wil
ï\p worden, die blaauwachtig of
liever purper-rood is.

De hier voor aangehaalde Ge- , Reifte»

■.. ., , . 0 r bericht vaU

orge Meciter loc. cit. p. 80 fcq. dezevy-
bericht, dat de Kruienen in Syrië ficn-
van deze vrucht geloven, dat het
dezelve zoude zyn, waar van on-
ze Ham-ouders in 't Paradys, A-
da-u en Eva gegeten hebben ,
welke in de H. bladeren Appel
genaamt word , en wierd ze der-
halven bv de Heidens Panulys-
Appcl genaamt,en waren de Por-
tugezen byna \m het zelve ge-
voelen , om dat ze door midden
gemeden, van binnen een donker
kruis vertoont , weshalven zy ook
n \ den \ oor een grote zonde
achtcden , en liever zagen, dat
men /.e aan ilukken brak.

Ik laat dit gevoelen voor het Nog«a

, , l . .. acuter dat

geen het zelve is; ik zegge nog- deSchry-
tans, dat het gevoele van den VCI wcJcr-
lleer Mceiler zelf my nog min- egt*

der

KAAP de GOEDE HOOP. 159

der aanllaat , wanneer hy op de
gemelde plaats meent , dat deze
vruchten, wyl zy aan een Heel hy
malkandcrcn, en aldus als drui-
ven wallen, dezelve druiven /ou-
den zyn gewccit , welke de Ver-
fpicdersvan Jofua uit het beloofde
land aan een ftok in het Leger by
Jofua zouden hebben gcbragt;want
hoe zou ik zulks können goed
keuren , daar gantfeh geen zap
daar in is , gelyk in de druiven
moet zyn ? men vind veel zap ,
zoo als de vygen ook hebben ,
maar niet de eigenfehap van die
der druiven.
D Sduy- Andere oorzaken gaa ik voor-
diciuen bcdachtelyk met ftilzwygen voor-
daarvan. by ; houdc my nogtans gantfeh
verzekert , dat het een vyg is ,
gelyk zy dan ook van binnen een
merk als andere vygen heeft. En
is ze miflehien wel eerder de
vrucht, welke Gen. XXX. 14,
r^ió. zoo als ook Cantic. Can-
ticor. VII. 14. Dudaim genaamt
word , die echter de geleerde
Heer De Geyer in Commcnt. ad
Cant. Cant. h. L voor een bloem ,
en wel voornamelyk voor een le-
lie heeft willen houden , hoewel
alles zonder grond. Veel waar-
fcheinlyker daarentegen verftaaat
de voortreffelyke en grondgeleer-
de Heer Jobus Ludolfus in des-
zelfs Commcnt. adHiflor. Mthiop.
pag. 139. feq. door de Dudaim
de vrucht , Pifang genaamt , al-
waar hy deze mening wydlopig
uitvoert.
\v..t vandc Ik moet hier nog gewag maken
boom te van een boom , die zeer fraai is ,
merken, en by de Indianen zoo wel als Eu-
ropeanen , welke hem doorgaans
van de cerite aldus hebben ho-
ren noemen , Guajavos genaamt
Deszeift wor^- Dcszelfs vrucht, die ryp
vrucht. werdende , geel-groen van verf
is, is een appel niet heel ongelyk.
Het binnenfte is zoo geel als was,
waar in veel zaat-korrels gevon-
den worden die langwerpig rond
en wit van couleur zyn , even als
de komkommers, die ook veel

zaat in zieh bevatten , 't welk
echter veel groter is. Het zaat
väii de Guajavos is gantfeh klein,
byna als linze. De fmaak \\\\ de- f,^"1*
ze vrucht, is ongemeen aange-
naam , en zappig ; de korrels ,
die niet worden aan Hukken ge-
beten, zyn als ker/en-itencn, die
met de excrement '1 weder afgaan,
daar na wortel valten , en tot jon-
ge bomen opfehieten.

Niets meer zal ik nog van de- DeSchry-
zen nog van andere bomen hier devructa-
by voegen , om dat ik my reeds baarheid
lang genoeg daar mede opgehou- Sloven
den, ook myn woord (land gev hecn Ge-
daan en bericht heb , wat van de weten*
vrugtbaarheid van het land bo-
ven heen te weten nodig is. De-
zelve zal nog klaarder aan den
dag worden gelegt , als ik voor-
taan van de drie ryken der Natuur
bericht geve, gelyk ikvafthebbe
befloten, om in 't kort te doen.
Aldus zoude ik dit Hoofd lluk
tegenwoordig ook können beflui-
ten , ten ware ik my will te bin-
nen te brengen , belooft te hebben ,
om nog het een en het ander van
het geen de Natuur konltiglyk in
dit land geformeert heeft, hierby
te voegen.

Alvorens echter moet ik van de Byzondere
Tygerbergen , waar van reeds SE^pen
dikwyls in myne voorgaanden derTygc-
melding gedaan is , nog met wei- ber£en"
nig woorden zeggen; dat God
deze bergen iets byzonders voor
alle andere bergen gegunt en toe-
geeigent heeft. Want voor heen
is gezegt , dat zy koorn en wyn
overvloedig dragen ; aangezien
de grond zeer goed is, en by al-
dien niet iets tot weydens voor
het vee blyven moeit, en de hef-
tige winden geen fchade deden,
zoude men tot boven op deszeift
kruin met den ploeg können ko-
men; cdog daarentegen is insge-
gelvks gezegt, dat het water, dat
in dezelve gevonden word, niet
heel goed , maar brak is, vermids
't belle door regen van den he-
mel verwacht word, 't welk echter

weder

i6o BESCHRY VING vande

Worden
ran een ïe-
Vei i:auvv
bevochtist.

gen.

wit
daar van
ie mei

weder afloopt, en van den dor-
ren <n-ond verteert en vcrllonden
word.

Gemelde bergen nu hebben van
God de bv/.ondere weldaad ont-
fangen , dat llaande de gantfche
Lente, te weten, 700 lang het
koorn op het veld (taat , en nog
groejen moet, dat is, in de maan-
den September, Oktober en No-
vember, waarin de hitte van de
zon zeer doordringende en In na
ondraaglyk is , welke de velden
7cer uitdroogt, en het zaat op de
hoge landen zoekt te verdikken,
ren miniten deszelfs wasdom te
verachteren, ja zelfs te beletten,
alle nachten' een zwartachtige
wolk over dezelve heen gaat , en
door haren vruchtbaren dauw,
dien zy overvloedig neer laat
vallen , alles dat over dag ver-
droogt en byna verfmacht is,
weder verquikt en laaft , zoo
dat het de hitte van de zon ,
die den volgenden dag we-
der daar op valt , te lichter uit-
ftaan kan. Derhalven ben ik van
gevoelen , dat deze bergen om
dies wille zulk goed koorn en on-
gemeen aangenamen wyn geven,
om dat 'er geen ander water by
kan worden gebragt, dan dat van
den hemel valt.

Nu wil ik de verdere merk-
voorftcllcn , en
voor eerft van het zoogenaamde
l\ inT n-Kaftccl, aan de bovenge-
melde Steenbergen leggende , gc-
w ag maken. Dit aldus genaamde
lYmfcn-Kaftccl is een grote en
diepe holligheid , w elke de Natuur
zelf even onder de kruin der ber-
gen , die na de Baay Falzo uit-
trekken , ' fchynt gemaakt
te hebben. Want van ande-
re menfehen als van de Hotten-
totten weet men niet, dat iemand
de komlt der Hollanders,
aldaar gewccit zyn , die deze
gruwzame grote holte, welke /\
by hare landing gevonden heb-
ben , zouden hebben gemaakt , en
vulksxandel lottentotten teden-

-Prinfen-

' ;g waardigheden

ken , is niet wel waar ich vnlvk ,
om dat zy zelfs niet gaarn een hei-
ligheid to een graf in de aarde
maken , ten ware hen naby een
ipelonk van een wild dier bekent
is , veel min dat zy een zoo groot
verwulfzel in loutere klippen zou-
den verv aardigt hebben.

Deze holligheid is gruwzaam Heeft een
ruim en diep , zoo dat men ge- f^hol
vocglyk 100 man daar in legeren ügheii
en polteren konde. De kruin van
den berg fluit het verwulfzel zoo
hoog, dat ik niet anders kan ver-
moeden, of het is ruim 90 voet
hoog, en ruim 40 voet breedt,
aangezien de ingang van dezelve ,
als men een goede myl van daar
is, en van onder uit het dal na
boven ziet, een Kerk- deur vol-
komen gelyk fchynt.

Indenjare 1709 heb ik mymet ,DchSc^'
Monficur Frederik Roflauw daar 7,ig daar in
in begeven , en vermids die hol- begeven,
ligheid van binnen met bomcn.be-
waffen was, en wy derhalven niet
konden weten , of ook eenig roof-
dier , 't zy een Leeuw, of een
Tyger of ook een Wolf zyne wo-
ning daar in mögt hebben, zoo
fchoten wy by den ingang met een
fnaphaan daar in , om te weten,
hoe het daar geitelt was ; wanneer
wy echter niets gewaar wierden,
gingen wy daar in ; ondertuflehen
konden wy wegens de ecrltgemel-
de beletzels niet te recht komen ,
of iets zien, deswegen maakten HoeMtt
wy een groot vuur, en brandeden geiciucdc.
met hulp van dor gras, deze hol-
ligheid en de daar in (taande bo-
men uit. Vervolgens bezichtig-
den wy dezelve van binnen , en
bevonden niet alleen, dat het bo-
vengemelde de zuivere waarheid
was , maar daar was ook ten ein-
de van de holligheid een teken,
als of 'er \ oor de/en gegraven« en
al/00 de/e holligheid door men-
fche handen gemaakt was.

I loc het eieentlyk daar mede is Desr.eift

, . ' J . vermoeden

gelegen, is niet na te gaan, uit vaiulc/e
nik van documenten. Daar- holligheid.
entcgen weet ik wel, dat de (te-
nen

Wat verder
op deze
bergen te
vinden.

Heeft een
ftecn-groe£

Nerós-Kas-
teel, wat
daar van
J*n te mcr-

KAAP de GO

nen van deze hollighcid roodach-
tig en zeer zwaar van gewigt zyn ;
't welk andermaal doet denken,
dat 'er voor dezen andere men-
fchen moeten zyn geweeft , die
miflehien erts hebben gegraven;
buiten deze gilling en een klein
ftukjefteen, dat ik afgefloten had,
kan ik niets b\ brengen.

Boven op deze bergen , tegen
over het veru ulf/.el van de hollig-
heid ontfpringt een kleine liefly*
ke verfche gezonde bron , bv
welkers water wy gingen zitten
om ons te verquikken. Daar na
gingen w\ over de klippen , en
vonden een Heen by wys van een
Standtbcclt, 't welk, door dien
het een boek in de hand gclykt te
houden, van de Europeanen , öf
liever de Hollanders, Erasmus van
Rotterdam genaamt word; zon-
der twyflel om dat deze Erasmus
in de flad Rotterdam in een meta-
le beeld aan het volk te befchou-
wen opgerecht is , hoewel deze
vergelyking andermaal tamelyk
hard en zeer ver gezocht is, zoo
als de andere, die reeds aangehaalt
zyn.

In het afklimmen van dezen
berg zagen wy de Steengroef,
dien de Heer Gouverneur Simon
van der Steil heeft laten maken ;
en met welkers Henen, die in
Holland hardflenen worden ge-
naamt, en donkerrood zyn , en
zich ook niet tegenilaande hare
hardigheid, zeer glad als marmer
poleren laten , hy zyne kamers en
zalen op zyn pragtig Conflantia
heeft beleggen, en de trappen
daar van vervaardigen laten. De-
zelve is als nog in goeden {laat, en
konden nog vele duizend diergc-
lyke (lenen daar uit gehouwen
worden , zonder dat het aan ie-
mand fchadc veroorzaken zou-
de.

By dit kort hier voor gemelde
Prinfen-Kalleel komt my te bin-
nen, dat dieper landewaard in een
ander diergelyk te vinden is, 't
welk door de inwoners Nerós-Ka-
I. 'Deel. '

EDE HOOP. 161

i ftccl genaamt word , zonder
twylfel van een Hottentotfche Ka-
] pitcin, die millchien eertyds al-
daar gelegen , en zich daar omheen
van de weydc bedient heeft, die
Nero heeft geheten, of den naam
; van hen ontfangen heeft. Mis-
| fchicn zullen de eerflc ontdekkers
i hem ook aldaar gevonden , en de-
ze hollighcid ten cerlten met zy-
ncn naam gedoopt hebben ; vcr-
mids dezelve echter buiten onze
grenzen legt, willen wy dezelve"
ook niet verder op de baan bren-

gen.

Daarenboven wil ik ook niet Watvoor
*el van de heiligheid zeggen, die £$*
op het Robben -eiland is aan te Robben-ei-
treffen, en welke de Portugeezen, land'
wanneer zy eerll begonnen na
Ooll-Indie te varen , onder de
aarde zouden hebben gegraven,
ten einde om voor 't toekomende
een plaats te hebben, daar zy voor
regen en wind zouden können
fchuilen. Zy bevind zich onder
de vlakke aarde, en is niets by-
zonders daar in te zien, dan ee-
nige duizend namen in ftenen ge-
houwen , welke de Portugeezen
zelf daar in zouden hebben ge-
maakt.

Tot bcfluit zal ik nog eene Ge- J^j^0?*
denkzuil aanhalen, welke de tie opdCenP~
kort hiervoor gemelde Heer Gou- ™g van den

o- i r> 11 • Leeuwen-

verneur Simon van der Stell in berg te
1680, op den rug van den Leeu- 1S-
wenberg, ter ecre van Mevrouw
N. van Goens , met welke hy ne-
vens andere Juffrouwen, op dien
berg ging, die ook dat zelve
gantfche jaar by hem bleef , na
dat zy haren ouden man alleen na
Holland liet gaan, van gebrande
tichelftcnen in 't vierkant ontrent
6 of 7 voet hoog, heeft bouwen,
een onder aan den voetflal een
zwarte (teen heeft metzelen laten,
waar op ter eeuwige gehcügenis
deze woorden ingehouwen zyn :
Anuo 1680 heb Ik N. N. Huts-
vroutbe van z.yn Hoog Edelheid de
Heer Gouverneur Generaal van
Nederlandfih India , Ryklof va/t
X Gochs

zien

162

BESCHRYVING van de

Goens, in gczelfchaf van de Edele
Heer Gouverneur Simon van der
Steil, en andere Kaapfche Juffrou-
wen , hier of dezen berg gexveefl.
Befluit van £n hier mede wil ik alzo eindi-
t£°Q ' gen» wy! m>' niets meer bewuft
is, dat tot deze algemene afhan-

deling en befchryving van de
Kaapfche of Afnkaanlche Colo-
nien aan dit Voorgebergte, en
de vruchtbaarheid van het land ,
zoude können worden getrok-
ken , terwyl ik hope , dat de Le-
zer alles ten befte zal duiden.

XI. H O O F T S T U K.

Waar in alle Dieren , die aan de Kaap de Goe-
de Hoop op het land worden aangetrof-
fen , na het Alphabet afgehandelt
worden.

De Schryver weet naauwlyks hoe by deze Stoffe om derzelver wydlopighheid zal voorßellen.
Hoe by de Befchryving der dieren afdeelt. Zullen na bet ABC afgehandelt worden. Fan
de Apen. Van de Bavianen en derzelver aard. De Hottentotten houden de Bavianen voor
menfeben. Hoe deze dieren elkander toeroepen. De Schryver Niederlegt Gefnerus. Ba-
vianen ontflelen de t/ietifiben dejpyzen. Waar van zy zich anders geneeren. De Schry-
ver verhaalt een geval van een Baviaan. Hoe de Bavianen inde tuinen de vruchten fie-
len benevens eenigt byzonder heden daat ontrent aan te merken. Hoe de jonge Bavianen
können verflrekken tot ketting-bonden. Deze dieren zyn zeer geil. Waar van een merk-
waardig voorbeeld verhaalt word. Befchryving van de Bokken. Van de blaauwe Bok-
ken. Van de bonte Bokken. Van een Bok die geen naam beefi. Van Buffel-offen. Ge-
val met een Buffel-os. Naauwkeurig bericht des Scbryvers van den Kameleon. Van de
Daffèn. Van het Elantdier. Hoe ze in de tuinen worden gevangen. Befchryving van
de Ezels. En wel voornamelyk van de wilde Ezels. Befchryving van de Olyfanten.
Van de Ceilonßhe . Jan de Afrikaanfche. Hoe bet Olyfants vlcißh fmaakt. Wat van het
Olyfants V/yfje aan te merken is. Olyfanten flapen leggende. Wat van der Olyfanten

bywoning aan te merken is. Wat zy voor fpys nuttigen. Aan de Kaap is V geoorlooft
om na alle wilde dieren te febieten. Wat der Olyfanten drank zy. Haar miß word voor
Tabak pebruikt. Zy können ßiel lopen. Van de Geitebokken en Steenbokken, lande
wilde en Grysbok. Verßcbcide zoorten van Hazen. Van de Herten. I 'an de Honden
en derzelver zoorten. Van de Afrikaanfche. Van wilde Honden. Befchryving van de

Mehbia een zoort van brakken. Van de grauwe , wilde, blaauwe en rode katten. Van
de Tyzcrbofcb-kattcn. Van de Bifam-kattcn. Van de Kikvorfcheu. Van de Konynen.
Van de Leeuwen en deszelfs eigenfibap. De Leeuwen- beenen dienen tot vuurßcnen.
Leetraeh doden alles met eenen flag. Exempel daar van. Èen Leeuw draagt een

Os we<r. Hoe men kan weten of men van een Leeuw noot beeft. Twee menfeben worden
'd'onderbaarlyk van een Leeuw gen d. Hoe iemand zich te paard van de Leeuwen redden
kr.n. Wanneer en boe een Leeuw te verjagen. Leeuwen zyn by nagt te kennen. Hoe
het Leeuwen-v/eeßh zy. Van de Luipaarden en Panterdieren. Onder [cheui tujfcben de
Typers en Luipaarden. Hoc bet vleefch der Tygers en Luipaarden is. Luchten. Waar zy in
Duitfeblnnd aan te treffen. Van de Mollen en Muizen. Africa mfebe Mollen. Hoe ze
gevOHgen Worden. 1 'an de Ratel muis. Van de Ichneumon of M I m de Mu'll-

I 'an let Mormeldier. Een Slaven kind vangt veel van deze/: e. I 'an de Neus-
hoorn of Rhinozeros, line deszelfs gcflalte is. Rhimceros heeft een flerke re:>k. Acht geen
rvedcrfland. lloezyn gtziebtit. Kan (nel lopen. Wanneer by quaad wil doen. Hoehyzuh
wreekt. Hoe by de menfeben dood. Zyn» fpys. Rhinoeeros-bo/fchcn. Rhynoecrsvyand is de
Oiyfam. Wat by voor een ßem beeft. Waar uit men deszelfs komß gewaar word, Des-
vleefib. Waar toe ik huid dient. 11e Rhinoceros-hoorn duld geen vergif. Rbwote*
roe bloed II aar toe dient. Of de Rhinoccros voor den Leviathan is te houden. 1 'an de

Offer,

KAAP de GOEDE HOOP. 161

Ojftn, Kuijcn en Kalveren. I 'an de Padden. Wie van Padden heeft gefchreven. Van
De Paarden. I an de wilde Paarden. Poepbagus wat vooe een dier. De Scbryver
beeft'er een uitgefchildert gezien. I 'an de Rotten. I forden veel in de fchepen gevonden.
Können aan de Kaap niet voortkomen. I 'an de Rbecbolt. l'an de Salamander, Hoe die is.
Verteeren in V vuur. 1 'an de Schildpadden . Hare zoor ten. Hebben lekkere eyerfn.

Wat van hare fihilden aan te merken. Hoe zy hare eieren leggen. Jan de land-fchild-
padden. Hoe de Hottentotten hare fihilden gebruiken. Hebben de Gieren tot vyanden.
Fan de Zwynen of Varkens en der zelver zoorten. Van de Javaanfche Varkens. Van de
•wilde Varkens. Van de Aard-varkens . Leven mecfi van mieren. l'an het Stekelzivyn
of Tzer-varken. Hoe ze gedood worden . V mi den Steenbok. Deszelfs geßalte aan de
Kaap. Hoe dezelve gevangen word. Van een byzondcre zoort van Bokjes. Deszelfs
pootjes worden tot tabaks -floppers gebruikt. Van de Stinkb'mkzem of Dunzum. Hoe
zich tegen andere dieren verxeert. Zyn vel maakt alles flinkend. Van de Zee-koe Is
een Amphibion. Zoekt hare zekerheid 171H water. Heeft eenflerken reuk. Valfch be-
richt van zommige Scbryver s des aangaande. De Auteur befchryft de Zee-koe uitvoerlyk.
Aan welk deel van bet lyf dit dier kan worden doodgefchoten. Hoe men kan weten of het
dodelyk gewond is. Waar toe hare dode lichamen dienen. Haar vlcifch en f pek. Ant-
woord op den vraag, of er Zee-oßen zyn Of door de Zee-koe of den Olyfant de Behemoth
te verflaan. Van de Dutkerbok. Deszelfs gedaante. Heeft goed v leef ch. Van het Ty-
gerdier. Heeft goed vleefch. Naricht van de Amerikaanfche Tygers. Of de Panther en
Tygerdieren een aaagenamen reuk hebben. Hoe zich de paarden gedragen , als zy de wind
van een roofdier in de neus krygen. Van de Vos of Jakhals. Ongelyk bericht van twee
Auteurs van dit dier. Van bet Wezeltje. Van de Wolf. Gemene wolven verfcbillen niet
van de Europeaan febe. Van de Tyger-wolf Waar hy zich onthoud. Loert zeer op de
fchapen. Wie zyne vyanden zyn. Zockt de begrave Hottentotten op:. Of deze wolf
niet op zommige piaatzen in de H. Schrift betekent word. Waarom de Scbryver tot
nu van de Geiten niet heeft gemeld. Insgclyks van de Hagediffen. Groene Hagediffen zyn
aangename dieren. De Scbryver befiuit dit Hooftßuk.

N

Wydlopig-
heid der
iMterien.

Aardien ik u in eenige my-
ner voorgaande Hoofd-
Hukken zoo wel het land van het
Voorgebergte der Goede Hoop
befchreven , als ook eenige alge-
mene zaken aangetoont hebbe ,
waar uit de vruchtbaarheid van
het land kan worden erkent , zoo
zal het als nu niet ondienilig zyn ,
dat ikdieftoffeeenigzins eigently-
ker aanroer , en als van Ituk tot
ft.uk door-loop , en aanwyze,
wat een reiziger alhier kan en
moet gade flaan , zoo anders zyn
reis met vrucht en zulk voordeel
gefchieden zal , dat hy niet alleen
kan zeggen , dat hy hier is ge-
weeft , maar dat hy 'er ook kan
byvoegen , dat hy als een nieuws-
gierige en verftandige Reiziger
zoo veel mogelyk , op alles gekt ,
en zoo wel zyn eige brosheid ,
als de Goddelyke Almogendheid ,
Goedheid, Wyheid en Alwetend-
heid nagefpeurt en dezelve als
met handen getaft , en met zyne
ogen gezien heeft.

Wanneer ik my echter daar
/. 'Deel.

heen bevlytigen en zorge dragen
zal, om alle wydlopigheid te ver-
myden, en daar benevens niet
duifter te fchynen , zoo vind ik
my niet weinig verlegen , hoe ik
zulks beft beginnen zal. Want
wanneer ik maar de drie Ryken
der Natuur gade fla, en over-
weeg , hoe ver dezelve zich uit-
ftrekken , en hoe velerhande ma-
teriell daar in af te handelen zyn,
zoo weet ik naauwlykshoe ik beft
den kortften en rechtften weg in
zal flaan , om tot myn voornemen
te geraken.

Ga ik echter met myne gedach- De Schry;
ten verder , en overweeg , dat ver "«t
deze drie Ryken de merkwaar- K-echt
digheden van dit land nog niet al- voor te
Ie bevatten, maar dat 'er nog meer fteUcn*
zaken en afzonderlyke materien
moeten worden afgehandelt, zoo
lykt het zelfs wel een doolhof,
waar uit ik nog zoo dra niet zal
können geraken ; voornamelyk
wyl eenige van deze materien zoo
zyn gefchapen , dat zy wel ver-
dienen , uitvoerlyk afgehandelt te
X 2 wor-

164- BESCHRYVING van de

worden , om dat zy in andere
landen niet recht bekent zyn, en
daarom te duidelyker en wydlo-
piger moeten aan' den dag gelegt
w orden.

Dit overleg bracht my in den
beginne tot befluit , van u maai-
de benoeming der zaken, 't zy
\ an dieren , mineralen , of aard-
gewailbn , mede te deelen ; daar
benevens meende ik ook de by-
' rondere materien in een of twee
"Hoofditukken te bevatten ; wan-
neer ik nogtans aan de andere kant
overwoog , dat ik u met dierge-
lyken Nomenclator of blote be-
noeming gantfeh genen dienft
7 -aide doen , om dat gy dezelve
reeds in andere Schryvers mif-
fchien zoudet hebben gezien, zoo
ben ik dies wegen van beiluit ver-
andert , en ik heb voorgenomen,
om het nodigite overal by te voe-
gen , ten einde gy zien zoudet ,
hoe het eigentlyk alhier gefcha-
pen is , en wat van de lugtllreek
aangemerkt moet worden , 't
welk in een of twee of ook wel in
meer Hoofdilukken zal gefchie-
den moeten.
f Door dien ik nu inmynen vo-
rigen gezegt nebbe, om eerilelvk
de drie Ryken af te handelen ,
zoo zal ik nu niet weder aarzelen,
ajaar /oo van het Dierfche Ryk
(Regnnw Animale) beginnen , voor
zoo veel het eigentlyk de onver-
n uft ige fchepzels betreft, cdog
echter, dat ik eerft zodanige die-
ren op het land zal onder handen
necmen , die voeten hebben , en
gaan können ; waar na ik mv ial
begcv en tot de vogels in de luchr ,
voqrte tot de villchen in hei u i-
ter , in eindelyk tot de infivtui,
dat is, tot de dieren, die maar op
Je aarde in in 't water vliegen en
kruipen ; zullende na dcr/clvcr
afhandeling in 't toekomende de
tui rige Rykètl volgen, i tl

van zondere materien niets

'i worden.
I i ft de lezer alzoo de

gantiche afdceling van deze din-

bcfcliry
ving der
dieren af-
decit.

gen , welke als men ze uitvocr-
l\k wilde verhandelen , anders
gantfeh wydlopis : boeken zou-
den vëreiflehen. tkwëei Ive
niet korter ook niet duidclyker,
uit gebrek van \ oorgangers en
goede boeken, te I watten. Is
deze afdeelmg echter niet na u-
wen fmaak en zinl\ khcid , zoo
verzoek ik u , van myne eenvou-
digheid hier in ten befte te houden,
en te geloven, dat ik midlerwyl
niet zal nalaten , om u ook in dit
Ituk eenig vergenoegen te geven.

Wat aanbelangt de Land of
Aard-diercn , welke voeten heb-
ben en gaan können, ik v eet zeer
wel, welke afdelingde Geleerden,
als Gesnerus , Francius , Aldro-
vandus en anderen van dezelve
hebben gemaakt ; ik acht dezelve
echter hier onnodig te volgen, om
dat ik niet van voornemen ben, om
een byzondcre hillorie der dieren
te vervaardigen, maar om alleen-
Iyk aan te tonen , welk dieren
i ontrent dit Voorgebergte van de
Goede Hoop worden aangetrof-
fen ; waar in zy met de Europe-
aanfche verfchillen, en wat ande-
ren door blood horen zeggen
mifleid, of door onzekere naricht
verdwaalt, voor onwaarheid dan
Van hebben gefchrevcn.

Dienvolgens zal ik my aan geen Zuil« n»
afhandeling kreunen , maar myHJJ^Jp
eigen eenvoudigen zin volgen, en deitwor-
u de dieren ordentlyk naar het A. ticn-
B. C. voorltellen, 't zy dat zy al-
i op de aarde huishouden , of
dar /\ en in 't water en op 't land
fëven können , zoo 'er anders in
een taalletter een of meer wor-
den aanget rollen. Wannéér ik
echter eenfèé letters en die daar
onder behorige dieren kom uitte
laten , /oo gclchied zulks1 alleen ,
om dat ik van de/.cl\c reeds wyd-
lopig in de voorgaande Hoofd-
ilukken gemeld heb , *n dat alzoo
onnodig zoude /ui , om dezelve
opnieuw re bcfehrw < n. Midler-
wyl hope ik, dat gj dezen cen-
I voudigen voorflag voor lief rie-
men ,

KAAP de GOEDE HOOP. 165

men , en de Duitfche benaming
de I ,'atynfche of vreértidë , die al-
tvd hier bygevoegt is , /.uit \ oor-
trekken.
hn de Derhalven zal wel ecrltclyk van
de Apen moeten worden gezegt,
dat develve ontrent en hy het
Voorgebergte van de Goede
Hoop niet worden gevonden, zoo
men anders de eigentlyke Apen
alleen onder deze benaming ver1
ftaan wil; want deze zouden zich,
achtervolgens de befchryving van
anderen , zich veel dieper lande-
waard in * onthouden , gelyk ze
dan op het eiland Mauritius en in
andere Afrikaanlche, zoo als ook
Afiatifche en Amerikaanfche ge-
weften , óver\loedig aangetrof-
fen en gevangen worden. Des
niet te min vind men alhier een
zoort van Apen , Bavianen ge-
naamt, waar van 't een en 't ander
melden zal,
an de Deze zoort van Apen , welke
ianen* de Hollanders Bavianen , de La-
tvnen én andere Belchryvers der
Dieren Cynocephalos , deltalianen
Babnmi, de Franfchcn Babouins,
én de Hottentotten Choaka.r/ma
noemen ', vind men hier meer dan
in Abyflinie of elders , gelyk hier
na zal worden aangetoont.

Gefnerus , Clulius en anderen
zetten dezelve onder de velerhan-
de zoorten der Meerkatten , om
dat zy langer hair en een langen
{taart hebben , of fchoon zy in al-
le andere delen de andere Apen
gelyk z\n. Francius echter en
deszelfs Continuator , Jan Cypria-
nus P. I. p. 178 & P. II. pag. 5-05-.
rekenen hen onder de gemene
Apen , om dat zy geencn langen
ilaart zouden hebben , of fchoon
zy voor 't overige groter , fterker,
Üoutcr , en vruchtbaarder zyn.
Dat zy nogtans behalven deze
eerftgemelde eigenfehappen ook
een langen ftaart hebben, daar van
zyn my meer dan duizend ftuks
voorgekomen , en heb ik zelf
eenige van dezelve helpen mat-
zen , wanneer zy zich veritoute-

den, om in de tuinen en w\ nbcr-
gen te lopen , aldaar grote fcha-
de te doen, en den Landman de
vruchten te Helen , gelyk zoo
voort zal worden gezegt.

Het hoofd is een hondskop ta- Hare ge-,
melyk gelyk , offchoon het ove- 'hltc''
rigc lichaam van de gcftaltc van
een menfeh niet ver äfwykt , aan-
gefien zy als een menfeh overend,
en zeer fncl gaan können. Zy
hebben lange afchgraauwehairen,
ontrent als een wolf, en derhalven
een vcrvanrlyk , lelyk wild en ruw
gezicht; Zv hebben ook groter,
harder en fcherper tanden als de
honden, waar mede zy zeer qua-
de beeten doen , door dien zy
door huid en vleelch als een
fcheermes fnyden. Ik heb veel-
maals gezien , dat als men -hen een
hond aanhitil, om ze te verjagen,
de honden nooit onbefchadigt
van hen zyn gekomen , maar dat
zy dikwyls met 6, 7 en meer gro-
te en lange wonden , waar in men
wei twee vingers kon leggen, ge-
tekent wierden ; ja dat zy zelfs
op de plaats zouden hebben geble-
ven , ten ware zy door andere
honden, of menfehen ontzet wa-
ren.

Des niet tegenftaande is het
verwonderenswaardig , dat een
hond , die eens in de byt is ge-
weefl en de fcherpe Baviaans-tan-
den heeft geproeft , daar door
niet word afgefchrikt, maar daar-
entegen bv de èeffte gelegenheid
op zyriéri \ vand , hoewel grooter
en Iterker als hy, te vinniger aan-
valt , en hem zoo lang met blaf-
fen ophoud, den weg betwill:, en
tot Itilitaan dwingt , tot dat hy
ontzet krygt , wanneer hy echter
den zei ven zoo heftig befpringt ,
dat hy menigmaal het leven laten
móet.

De voorfte en achterfte poten
komen tamelvk met de menfehen
handen en voeten overeen , om
datzemet de menfehelyke gantfeh
gelykvormig zyn ; hebbende zy
aan de achterfte poten ook too-
X 3 nen.

i66 BESCHRYVING van de

nen, die den menfchen tonen niet
heel ongel vk /yn. Daarenboven
hebben de wyfjcs niet alleen ha-
re beide boriten voor op de borlt
recht tuffchen de voorite poten,
maar daar benevens de Mcußrua
met dat geflacht gemeen , gelyk
ik zelf verfcheide malen gezien
heb.

De klaauwenaan alle vier de po-
ten zyn zeer fcherp , en tot hare
defenfie zeer nadruklyk gefehikt,
waar mede zy een hond ook wak-
ker havenen en de huid ophalen
können. Voorts is het gantfche
lichaam met hair bewarfen ; het
achterfte is echter gantfeh kaal,
glad en met blocdverf vermengt,
als of de huid afgeftroopt was. Bf
de mannetjes is het geboortslid als
van natuur befneden, en vertoont
zich merendeel bloot , gelyk ook
in zodanige grootte , dat het te
verwonderen is. By de wyfjes
hangen Aepudenda meeft altydhet
lyf uit.
De Hot- \ ermids zy nu naar de uiterly-
houdende ke geltalte, den menfchen tame-
lyk gelyk komen, zoo hebben de
Hottentotten van de Bavianen
een afzonderlyke mening, ver-
mids zy geloven, dat zy menfchen
zyn, die niet fpreken willen, om
niet zoo als zy , genoodzaakt te
worden , om te arbeiden ; het
welk nogtans, gelyk in 't vervolg
zal worden aangetoont, geen ar-
beid by hen mag genaamt wor-
den ; daar tog van natuur geenc
verüandige en duidelyke uit-
fpraak by hen te vinden en aan te
Hoedcïc treffen is. Want als zy elkander
toeroepen, of een teken willen ge-
ven, gefchicd zulks door een on-
verflaanbaar gcfchrccuw , 't welk
een erbarmlyken en wyd horen-
den u cergalm van zich geeft.

Nogtans is verwonderens waar-
dig , dat zy jammerlyk zuchten,
;ui ui wenen können, als
hui na het leven Haat , en
hen mei honden vangen, of met
i m dpodilaan wil , gelyk ik
zdfs \cclvuldig, hoe wel niet zon-

voor

mcnlchen

kandertoc

JOCpUl.

der deernis en medcdogentheid
gezien en gehoort heb , wanneer
zy in de tuinen of wynbergen aan*
getroffen of gedood wierden,
zoo als kort hier na met een klaar
ügcihaf! worden.

\\ at aanbelangt hare fpys en Ie- ^^BJ
vens-onderhoud , ik weet niet , legt Ges-

; heb nooyt gehoort, dat zy nerus-
vifch vangen en ceten , gelyk Ges-
nerus uit een brief van den Ko-
ning van Abiilinie betuigen wik
Ook kan ik niet zeggen, dat zy
wildbraad, als Geiten', ßuflel-of-
fen enz. , vangen , «dezelve wur-
gen , en met hare icherpc klaau-
wen de huid afhalen , het vleefch
daar na aan de zon braden , en
eeten, zoo als de zoo evcngemel-
deGesnerus insgelyks voorgeeft.
Ondcrtuiïchen is my zeer wel be-
wuft, dat zy ongekookt of raauw
vleeich en by gevolg ook vifch,
gantfeh niet eeten , maar wel als
het wel toegemaakt en gebraden
is.

Want daar van zyn my veel fte^!^
exempels bewuft , van Reizigers de men-
en anderen , als Houthakkers, J-^jJ"
Steenhouwers en anderen, welke
hare fpys, die zy op den rug in een
ranzel met zich nemen , de zelve
necrgelcgt hebben, om te arbeiden
of om een weinig te flapcn en te rus-
ten, wanneer de Bavianen onge-
merkt gekomen zyn , de ranzels
gantfeh fÜllct/cs geopent, de fpys
daar uit genomen, ende vlucht op
een ontrent leggende fteen-klip ge-
nomen, waar na zy een wakkere
fchreeuvv van zich gaven, om de
menfchen als uit te jouwen.

Niet alleen echter is vleeich ha- Waa,r TO
rc lpys , als het welk zy /onder dersgeu
twyliel alle dag juill niet können rcn-
bekomen, maar ook de veld, tuin
en boomvruchten. Zy weten
zeer hand ig op de bomen te klaute-
ren; en de kern of pit uit de fchil-
\ nichten, als Amandelen , Akers,
Noten , CaXfcanjen zoo aardig en
net te halen, als een eekhoorntje,
of ander gemene Aap, dat het
Yermakelyk zoude zyn, dezelve

te

Paff, ,<•)■

KAAP de GOEDE HOOP. tsf

te zien, ten ware zy te veel van
noden hadden , om hunne holle
maag te vullen. In de wynbergen
weten zy zieh aan de rypc drui-
ven zoo dronken te vreeten, dat
het lyken zoude, als of men een
troup Dronkaards uit een kroeg
zag komen ; dcrhalven zyn zy,
wylzyof niet, of zelden troups-
wys, maar by een of twee der-
waards komen, 't zy dat de roes
haar niet wel bekomt, of van an-
dere milTchien geitraft word, al-
daar't lichtfte te betrappen en te
doden.
ïver-"7" Mier by fchiet my te binnen,
erhaair dat ik eens met Adam Oortmans,
in8/™1 ccn aardig en wel opgetrokke jon-
taviaan. getje van 7 jaren, in den wvnberg
van zyn vader S. T. NicolaasOort-
man , J. U. D. en Burgermeefter
alhier , gewandelt heb , alwaar
het gemelde zoontje een goed end
weegs voor uit liep , om de drui-
ven te proeven ; en of fchoon ik
hem radede , d*at hy by my zou-
de blyven, uit vrees, dat 'er er-
gens een of meer Bavianen achter
de flokken mogten leggen , en
dat hy dezelve onverhoeds mögt
op het ly f lopen, zoo mögt zulks
niet helpen , tot dat hy eindelyk
een zulk dier overend zag tot hem
komen.

Hy zoude gevaar hebben gelo-
pen, om niet ongehavent uit zyne
klauwen te geraken, ten ware ik
ten eerden toegefchoten , en het
lieve kind weggerukt had ; wan-
neer echter dit lelyk dier my met
een flok in de hanä gewaar wierd,
nam hy zoo voort de vlucht op
een boom, waar op hy in een
ogenblik geklautert was , en wyl
ik de zwarte (laven riep , die niet
ver van daar arbeideden, en zei-
de , dat zy de honden met zich
zouden brengen ; dezelve ook ten
eerften met de gemelde honden
quamen , konden zy echter den
Baviaan niet anders dan met
werpen by komen , tot dat
hy eindelyk , miflehien wyl de
ftokken en Henen hem niet wel

fmaaktcn , genoodzaakt wierd?
om weder na beneden te komen ,
en over de gragt, die rondom
den wynberg was gegsaven , te
fpringen.

Vermids hy echter door het
toefchieten van een hond in zyn
fpringen wierd verhindert, zoo
vielen zy beide in de gragt, die
diep uitgelopen was, en wanneer
de gemelde flaven zich eindelyk
ook daar in begaven , zoo moeit
hy aldaar zyn leven, hoewel niet
zonder jammcrlyk kermen, hui-
len en fchreicn, eindigen. Waar
by het merkwaardigite was, dat
een fterke flaaf, welke hem met
een miilgafFel neerdrukte, en van
't byten afhield, terwyl de ande-
re allen op hem floegen, met de
gemelde miftgaffel, welke hy op
zyn week lichaam zette , echter
door de huid niet heeft fteken of
hem quetzen können.

In de tuinen, alwaar zy zeer dik- Bavianea
wyls, maar zelden zonder grote JÄm.
fchade komen, zyn ze ontrent de
vruchten, die daar in zyn, zeer
nadelig, aangezien zy niet een
voor een als in de wynbergen of op
de vruchtbomen, maar in een
grote menigte en dikmaals by hon-
derden komen; want zy doen
zelden die moeite, om maar voor
dien tyd haren honger te fhllen ,
maar om ook zoo veel mogelyk,
vruchten met zich te nemen , en
dezelve na de hoogfle kruinen der
bergen te brengen, gelyk P. Tac-
hart in zyne SiamfcheReis pag. m.
91 het ook daar voor houd ; aan-
gezien zy zich cerft in zulke or-
der verdelen , dat rondom den
gantfehen tuin eenige op Schild-
wacht ftaan , die op de bewegin-
gen der menfehen een Avakentoog
moeten houden, en fchreeuwen,
zoo dra zy iemand van verre zien
komen.

De fchildwachten aldus uitge-
zet , rukken de andere in een
rechte linie een voor een in den
tuin , dog zoo dat zy zoo ver van
elkander blyven Haan , dat de een

den

BESCHRYV1NG van de

168

den ander het afgeplukte kan toe-
w erpen , zynde de diftantie tuf-
fchen twee en twee van ontrent
tien \oet. Wanneer nu niemand
komt , welke deze tuindieven in
hunnen arbeid Hoort, rukken zy
de aldaar zynde Pompoenen, Kon-
kommers, Zuiker-en Water -me-
loenen , Granaatappels enz. af,
werpen die elkander toe , en
brengen ze aldus buiten den tuin,
een goede (treek daar van daan ,
op een hoop by malkandercn ;
daar na fcharen zy zich van dien
hoop wederom in dezelve dillan-
tie , en herhalen zulks zoo dik-
wvls, tot dat zy eindclyk in de
voorgemelde ry en order op den
kruin vaneen berg zyn aangeko-
men, en den buid in zekerheid
gebragt hebben.

Betrapt echter iemand hen, zoo
geven de voorgemelde fchild-
wachten een fchrecuw , waar op
zy allen het hazepad kiezen , en de
vruchten laten leggen. Waar by
aanmerkenswaardig is , dat de
jongen de ouden ten eerden op
den rug fpringen , om niet achter-
haalt te worden; deze lopen zeer
fnel met hen voort, en zetten ze
niet af, dan na dat zyzien, dat
zy niet meer worden vervolgt.
\ erkykt echter de fchildwacht de
kans , en geeft op de aannadering
der menfehen geen teken , zoo
is het niet wel te geloven , hoe
zodanige daar na, als eenigen van
hen verloren raken, en of dood
gcfchoien of geflagcn worden,
afgerofl en ter dood gebragt wor-
den. \\ ant men hoort , zoo
dra zy de bergen hebben be-
reikt , een afgryzelyk huilen en
kermen , en als men hen nagaat ,
vind men doorgaans eenige dood,
die ontwvlïclbaar de nalatige
fchildwachten geweefl zyn, 't
well, my waarlyk van onvernufti-
ge fchepzels wonder voorgeko-
men is, en my o}' velerlei aardige
•eilten gebragt heeft.
11. konde wel veel exempels by
brengen, om dit verhaal te beu J

zen , edog ik acht zulks genoeg-
zaam onnodig, wyl alles tog over-
vloedigbekent is. Ik zal derhalven
hier nog by voegen, datby aldien
een oude Baviaan zyn jong komt
te verliezen , of zelfs te verwer-
pen , het zelve als dan met Gcite
of Schaapemelk gevoed, en daarna
voor een ketting- hond kan ge-
bruikt worden. Ik heb zelf zeer B^iaJn°ngc
dikwyls zulke keiting-honden ge- verftrek-
zien, die zoo goed waakten , als een |icn tot
hondden nooit een vreemdeling in honden!
huis zouden gelaten hebben. \\ ant
behalven datzy nooit zoo gemeen-
zaam worden , als een andere aap,
zoo zyn zy ook zeer toornig, al-
zoo dat zy razend worden , en
vinnig van zich b) ten , als men
ze plagen wil ; zy zyn ook zeer
ftug en heel eigenzinnig , weshal-
ven men hen nooit kan vertrou-
wen. Voorts zyn zy zeer onbe-
fchaamt, en meer tot geilheid ge-
neigt, als cenig ander dier, voor-
namelyk met verftandige fchep-
zels of vrouwsperzonen.

Om dit laatfte te bewyzen , wyl ^Ierkwaar-'

j • i {f ,;. digexem-

de overige zaken van zelis gantfeh pel.
klaar zyn , zal ik maar een exem-
pel bybrengen , dat in den jare
1709 zich met een meisje heeft
toegedragen. Ferdinand Appel,
een aanzienlyk wakker inwoner
van Stellenbofch , reifde met zyn
vrouw en kinderen na het warme
bad , en wanneer hy onder het ge-
bergte van Hottentots- Holland
quam , moed alles wegens den
fteenachtigen en llylen weg van
den wagen af klimmen. Een zwart
Haven kind van ontrent 9 of 10
jaar, 't w elk een zw arte ih.\\' met
zyne flavinnein deszelfs huis ge-
teelt had , en mede reilde, ging
een weinig op zy , om haar ge-
voeg te doen , en wyl men niets
quaads vreefde, zoo meendemen,
dat het kind wel /.oude volgen,
of dat het reeds vooruit was, en
w egens de bomen niet konde ge-
zien worden.

\\ anneer zy zich allen boven
op den berg bevonden , en men

het

KAAP de GOEDE HOOP. 169

het kind niet vond , riep men het
7.elvc by den naam, edog zonder
antwoord te krygen ; Waar na
men het ecnigc uuren lang zeer
naeritig zocht ; maar men vond
nog kind , of iets van hare klede-
ren , waar uit men had können
befluiten , dat het door eenig dier
verfcheurt was, Derhal ven was
de gemelde Appel genoodzaakt,
omzync reis zonder kind te ver-
volgen , om dat boven op dcrt
berg geen legerplaats of eenig
woonhuis aan te treffen was. On-
dertullchcn zond hy zoo voort
een ganfche kraal of dorp Hotten-
totten uit , met bevel , om te
trachten het kind of een {luk van
hare klederen , in handen te kry-
gen, waar uit men zoude können
zien, wat 'er van het zelve ge-
worden was; maar niet tegen-
flaande de Hottentotten twe gan-
lche dagen in dat diitrict alles
doorfnuffelden , en befloten had-
den , om niet eerder te rug te ke-
ren , dan na dat zy het kind zelf
of eenigelap van hare klederen ge-
vonden hadden , zoo was nogtans
alles vergeefs , aangezien zy geen
taal of teken van haar krygen kon-
den; waar uit men dan naderhand
geargwaant heeft , dat dit elendig
kind door een Baviaan , voorna-
mclyk wyl 'er veel aldaar zyn , in
een holte zal geileept zyn , al-
waar hy het voor zyn wyf houd en
voed , gelvk dan uit andere voor-
beelden hare onkuisheid met
vrouwsperzonen t'over bekent
is.

Edog van de Bavianen genoeg.
Ik ltap liever over tot de Bokken ,
waar van 'er velerhande zoorten
in Afrika zyn, als onder anderen,
tamme, fteen, bondtè, blaaüwe,
geite, duikende en klipfpringen-
dc bokken, nevens verfcheide an-
dere, van welke allen onder zyn
eigen Letter iets zal worden ge-
zegt.

Van de tamme bokken wil ik
niet gewagen, om dat ze met de
Europeaanfche overeenkomen,
I. 'Deel.

kluiven dal v.c niet zoo groot
zyn, en niet zoo veel, of om be-
ter te zeggen, ga nt Ie h niét Hinken.
Daarenboven hebben zy dit ook
byzonder dat zy alle jaren twee-
m.-il werpen; of jongen voort-
brengen , 't welk my van de Eu-
ropeaanfche niet bewuft is;

Nogtans moeten de bondte en Van de
blaauwe bokken, wyl zy met een ÊE
B beginnen , hier noodwendig
aangehaält , en met korte woor-
den belehreven worden. Dien-
volgens dient men van de blaau-
we bokken te weten, dat zy de-
zelve geftalte hebben , als de tam-
me bokken ; ondertuffchen over-
treffen zy dezelve in grootte zeer
veel , en hoeven daar ontrent de
Europeaanfche herten niet te wy-
ken. Haarhair is glad, en geeft
een blaauwe glans van zich," leg-
gende gantfeh gelyk, als of zy g?-
roskamt waren ; derhalven heb-
ben zy ook van deze blaauwe hai-
ren hare benaming. Zoo dra
echter een kogel of iets anders,
namelyk een Hottentotfche Has-
fagaay, hen het leven beneemt,
verdwynt de blaauwe verf , en
worden de hairen gantfeh blaauw-
achrig graauw; 't welk my doet
vermoeden, dat de blaauwe verf,
waar mede de hairen pralen, een
zeer naauwe overeen komft met
haar leven heeft , en dat het war-
me bloed in de aders en in 't
vleefch zeer veel daar toe moet
helpen.

Haar baard aan den ondermuil
is tamelyk lang , en misfiaat haar
gantfeh niet ; daarentegen zyn de
horens naar mate zoo zeer groot
niet , als wet van andere grote
bokken; nogtans Haan ze cierlyk
op 't hoofd , en zyn ringswys als
gedraai t tot over de helft, als van
waar zy beginnen zeer fpits toe-
telopen. Hare poten zyn tame-
lyk hoog, edog zoo dat zy met
het gantlche Ivf een nette propor-
tie hebben. Haar vleefch is goed
van fmaak , maar zeer zelden vet ;
en worden zy wyl het vleefch ta-
^ melyk

I70

BESCHRYVING

VAX DE

Dielyk droog en men wild braad
■ oeg kan bekomen, maar al-
n om de huid gelchoten , wel-
een herte huid nog in deugd-
. nog in groote behoeft te
ken ; en om het vleefch tot
hondeipys ie können gebrui-
ken,
Jn den jare 1708 heb ik op de
is na het warme bad, een trop
van tien fluks by malkanderen ge-
en, waar van 'er daar na een
uïerd gefchoten , met werkers
vleefch op de gemelde wys geleeft
. behnlven dat \m het geen my
tocquam, een ftttkje gebraden
wierd , waar aan ik ook den hier-
ar beduiden fmaak bevonden
\ oor 't overige kan ik met
cid zeggen, dat dit dier my
nltvd ongemeen fraai in 't oog is
gekomen, om dät de blaauwe hai-
hairen het hemelblaauw tarne!) k
gelyk komen. Het is merkwaar-
dig, dat 'er zich nooit eenige aan
deze zyde van de Hottentots-
Hollandfchc gebergtens, en alzoo
na aan het V oorgebergte zien la-
ten , waar van ik niet weet , of het
water alhier , of het voedzel of
iet anders hen niet aanltaat , ten
ware men wilde zeggen , dat /\
door het veel fchieten verjaagt
zyn , 't welk echter niet wel kan
! , wvl men hen in haar omtrek
niet alleen y.00 fterk als aan decs
z\ de van de bergen', na het leven
Haai ; maar ook wyl na het zeg-
r 1 [ottentotten,ennaarhd
■uigenis der ondlle Europea-
nen, \lic reeds ruim fr< jaren hier
hebben gcwooni , tlOOÜ 'er een

gezien is.

de De bonte bokken, welke hare

: naming van de grote bonte,

1 Ie , witte en bruine \ lak ken

hebben , worden overal /eer veel

gevonden. Z) /\n ruim zoo

groot , als de blaauwe bokken ;

rh, /e in een grote menigte

en troupswv/e , ZOP dat men

meermalen eenige borniert van de-

/. malkanderen aantreft ;

.ut zelf in "t jaar 1 7 8

een troup van meer dan 1 's

ontmoet heb , die op nrj ne a.v -
nadering gantfeh niet fehichtig
waren of wegliepen ; maar zy
lchaardcn zich in een nette flach-
order , {teilende een vooruit als
tot heirvoerder , en lieten mv,
wanneer ze in dubbelde reijen ge-
ichaart ftonden, vpnder de minflc
vrees verbv revden. Ik zoude
weinig moeite hebben gehad , om
een of meer daar van te fchieten,
zo ik niets by my hadde gehad,
om het gevelde weg te brengen.

Hare horens leggen een weinig
achter over, zyn ontrent een voet
hoog , en by het hoofd ringswvs;
\ de enden lopen de helft van bo\
' heel glad en fpits toe. Haar baard
is zeer groot, en donkerrood. De
I pooten zyn onder de knien heel
' donkerbruin; niet heel dik, nog-
tans zeer wel geproportioneert,
en fraai. Haar vleefch is wat
1 droog, maar zeer goed van fmaak,
en aangenaam om te eeten, voor-
namelyk gebraden , en doorfpekt.
De jongen van deze bokken, wel-
ke de ouden alt) d met zich voe-
ren , können licht gevangen , met
meliv opgebragt , en verder met
ander tam vee gevoed worden ,
dog naderhand geflacht , fmaken
zv /,oo wild niet, dan of zy in het
woeite veld groot geworden wa-
ren.

Alhier word nog een bok aan- Bokdi
getroffen, dien nog de Europc- pe" nai
aanfche inwoners nog de Hotten-
totten een byzonderen naam we-
ten te ge\ en , wyl geen van beide
natiën weel, onder welke /oort
hy cigentlvk behoort, of welke1
naam hem 't ge\< oud«

pallen. Ik zal nogtaiv
ilalte, grootte en uiterKke hoe-
danigheid /(><»> veel mogclyk be-
fchrv\ en , en de benoeming aan u
overlaten.

Hy is w at groter als een hert ;
heeft een zeer fchonen, na het
lichaam en de lengte wel gepro-
portioneerde kop, en daar op on-
trent drie v oet hoog, twee ronde,

gladde,

/'..••• IJO

Eex a rdemde Bok .

k . J$\Mê£ft\}.7" .rlj.'

I', \\I\KN <n IUI' FEL.

1

^^^^^^^^

KAAP de GOEDE HOOP. 171

gladde , aan 't end geh k en fpits
toelopende rechte horens, van bo-
ven ontrent z voet ver van elkan-
der ftaandc. De baard aan den
ondermuil is tamelyk lang , van
dezelve couleur als de hairen van
den huid , die graauwachtig zyn,
hoewel een weinig roiïe daar on-
der gemengt. Over den gantfehen
ruggegraad loopt een witte ftreep,
beginnende van het voorhoofd ,
dat wit is, en lopende tot aan den
ftaart ; over de voor en achter-
fchinkels , zoo als ook over den
buik , lopen diergelyke witte
ftrepen in een rechte linie naar
beneden, die met den ruggegraad
drie witte kruizen maken. De
buik is van onderen eenigzins wit-
ter , als het overige gedeelte van
bet lichaam. De poten zyn ta-
melyk hoog ï edog naar her lyf ,
dat ook groot en redelyk lang is,
zeer wel gevoegt, zoo dat hy in
beide nog iets een hart overtreft.

Het vlcefch van deze bokken is
van een zeer goeden fmaak, en aan-
genamer als het Europeaanfch her-
ten vleefch. Men vind dezelve in
zodanige menigte niet, als de bon-
De wyf- te, blaauwe, of andere bokken. De
j«. wyfjes zyn zoo groot niet als de

mannetjes, hebben ook gantfeh ge-
ne horens op het hoofd , niet tegen-
flaande zy voor 't overige zoo wrel
ten opzicht van de uiterlyke ge-
flalte, als in aanzien van de aange-
name lmaak van het vleefch , de
mannetjes in alle {lukken gelyk
komen,

De Buffels , die hier zeer Veel
'worden gevonden , en welke de
Latynen Bubalosoï B ufalos, delta-
lianen Bufalï , de Franfchen Bu-
fles , en de Hottentotten Gu~A-
rahó noemen , behoren ook onder
deze letter , weshalven 'er iets
van volgen zal j hoewel maar dat
geen , waar in zy van de Euro-
peaanfche Buffels onderfcheiden
zyn , om dat het overige uit Ges-
ver us , Franc ins , Aldrovandus j
Bochartus , Harduïnus en ande-
ren reeds bekend zal zyn.
1. 'Deel.

Buffels.

'/y zyn veel groter als een
Dnufche, ja zelfs als een Onger-
fchc os, en alhier zeer zelden , of
om beter te zeggen , nooit zwart
van verf als in Italien, maar don-
ker-rood , als met een neutcoulcur
beflrcckcn ; tamelyk dik 5 llerk
en zeer fnel in 't lopen ; ook zeer
hard van huid , 't welk men beft
gewaar word , als men hen dood
fchieten wil , als waar toe een re-
delyk zware kogel van noderi is.
Het voorhoofd is zeer hard * en
liaan boven by de horens eenig-
zins krullige wreede hairen ; ook
draagt hy den kop als een andere
os , merkelyk om hoog, en houd
met het lyf een nette proportie.

De horens zyn ontrent een
hand breedt , ook nog wel eenig-
zins breeder ; krommen of bui-
gen achter de ooren om + en lo-
pen achter over na den rug toe^
by malkanderen , dog zoo dat zy
met de vaft aan elkander flötende
uiterile eindens der horens , byna
een nieuwe maan, of eerlle quar-
tier , fehyneh te vertonen. Zy zyn
zwartacritig van verf ; komende
voor 't overige een zodanige buf-
fel i met een andere os tamelyk
overeen $ wanneer men * gelyk
reeds is gezegt , de grootte niet
rekenen, en het vleefch daar van
zich wat grofdradiger en mager-
der als van een geinenen os voor-
ilellen wil.

By aldien een zodanige Buffel
getergt en boos gemaakt word,
't welk men met rode verf , of
door heftig nalopen, of ook door
fchieten na hem * zeer licht te
weeg kan brengen , zoo is men
zyn leven niet wel zeker ; aange-
zien hy zeer afgryzelyk begint te
brullen , met de voeten te Ham-
pen i zeer vervaarlyk te fcharre-
len , en daarenboven zeer fnel te
lopen , en kortom niets te ont-
zien , fchoon nog zo veel gewa-
pende menfehen hem tegeniton-
den.

Hy ontziet nog vuur , nog wa-
ter, nog iets dat zyne woede
Y i komt

Geval met
een BufW.

B E S C H R Y V I N G van de

172

komt tegen te ftaan ; gelyk ik dan
weet, dat een van die buffels door
verfcheide jonge burgers van de
Kaap gejaagt, en tot aan den zoo-
genaam den Waterplas gedreven
wierd ; wanneer hy echter zag,
dat 'er geen anderen raad was , dan
in het water te fpringen, of door
den hoop heen te zetten , zoo
viel hy'op een van de burgers aan ,
die een rood kleed aan had , en
jaagde den zelven in 't water;
vermids deze welkonde zwem-
men, zoo zette hy hem na in 't
water. W' an neer de burger ech-
ter eens duikte, en den Buffel
uit het gezicht geraaakte , zoo
zwom deze voort, en wilde den
haven , ruim drie mylen breedt ,
overzwemmen ; hy zetten het
ook wakker door, en zoude naar
alle waarfchynlykheid deze wa-
tertocht gelukkig ten einde heb-
ben gebragt , ten ware hy midden
in dien haven van een fchip dood-
gefchoten was. De matrozen
heiften hem met touwen in het
fchip, bedienden zich van het
vleefch, offchoonhet zeer grof-
dradig , zwaar te verteeren, en
by gevolg ongezond was , de huid
echter wierd op bevel van den
Heer Gouverneur aan land gezon-
den , en aldaar met hooi en ftroo
opgevult en opgezet , zoo dat men
daar na dcfzelfs geftalte en grote,
zeer licht daar uit afnemen kon-
de.
D!?crjnt Chamcleones , door Gefnerus in
khryvers" Duitfch Ratten - Eydexen gc-
naamt , worden ook aan dit
Voorgebergte, en wel \oorname-
Ivk op het zoogenaamde Robben-
eiland, tamclyk veel gevonden,
van welke veel Auteurs hebben
gefchreven, die zich beroemen,
dat z\ /<.- /elf gezien, en naauw
waargenomen hebben. Zy z\n
echter in haar verhaal zoo veran-
dcrlyk, dat het fchynt, datzy.'cr
op uil z\n , om den wectgiengen
Le/.er een groter \crandering te
maken, als de Kameleon zelf aan
neemt, en mededeelt. Derhal

van den
Kameleon.

ven zal ik maar het geen zegden*
dat de eigc ondervinding mv heeft
geleert, wanneer ik dit dier ecni--
ge maanden na malkandcrcn op
een groenen tak zittende, ïnmyn
vertrek heb gehad , en andere la-
ten zeggen , wat hen wedervaren,
en wat zy daar aan bevonden heb-
ben.

Wat zy eigentlyk van natuur Heb'c7c

e u f i i -i ecn seha'

voor een ven hebben , kan ik

niet zeggen , om dat ik ze nooit
onderden bloten hemel en op de
blote aarde gezien heb ; want die
ik heb gehad , heeft de Bevel-
hebber op gemelde Robben-ei-
land , de Heer N. Hamerling my
op den gedachten groenen tak ge-
zonden, alwaar dezelve reeds de
groene verf van de bladeren aan
zich had , ook zoo lang behield ,
als zy op den gemelden tak en verróde
defzelfs bladeren kroop ; wanneer van verf.
ik ze echter daar afnam, en op
een witte , blaauwe , rode , zwar-
te , of andere verf zette, zoo be-
vond ik, dat zy dezelve ook zoo
voort aannam; aangezien ik dan
eens zeer naauw gade floeg, als
zy op myn kleed , rood en wit
geltreept , kroop , dat zy de ge-
dachte verwen {Ireepswys aannam;
zoo dat ik derhalven wel geloof,
dat 'er geen verfin de waereld is
welke deze dieren niet aannemen,'
en van buiten vertonen. Het zel-
ve bekrachtigt insgelyks do Heer
Breuning in zyne Ooltindifche
reis, twede zeevaart, cap. 17. vers
2.6. zie ook Franc iï continuatïo-
7icw Cypriani pag. 5" 3 o.
Het gantfehc dier is van het 7!ne

u ei j ii 1 grootteen

hoofd tot aan den Haart h\ na een gedaante.

hand lang; de (taart is ontrent half

zoolang; de poot en lyn niet veel

langer dan drie duim, en zoo

hoog is ook het gantfehc lichaam

verheven. De oogen leggen

gantfeh bloot , zonder oogleden ,

weshalves zv dezelve ook overal

t fnel draajen können; en als

zy een mugge of vlieg gewaar

worden , ftcken zy hare lange

fpitze tong uit, vangen dezelve

daar

KAAP de GOEDE HOOP. 173

•daar mede en vertceren te ; waar-
om milVchien de gene , die dit
niet hehbein waargenomen, ge-
meent hebben , dat deze dieren
gantfeh niet ecten , maar alleen
yan de lucht leven. Of zy echt ei
lang können vallen , daar op
wil ik nog ja nog neen antwoor-
den, om dat ik 'er nooit op gelet
heb.

De huid is gantfeh ruuw en hob-
belig, en overal zoo glad aan
te tallen, dat iemand, die het niet
gewoon is, een grilling krvgt, van
dezelve aan te raken, of wat hard
te behandelen. Haar gang is
gantfeh langzaam en traag, zoo
dat zy binnen den tyd van 2.4 uu-
ren naauw lyks de lengte van een
of twee ellen vorderen. Zy hou-
den altyd den mond open, en
fnakken na fnlVche lucht, :t welk
my doet geloven, dat dezelve
voor een groot gedeelte haar on-
derhoud bybrengen moet. Op
de takken van de bomen onthou-
den zy zich zeer gaarn en met
vermaak , deels om op de muggen
en wormen te azen , als ook om
de vochtigheid der bladeren te
zuigen,
van de Hier worden ook DafTen ge-
DaffcD- vonden, maar wanneer men der-
zclvèr geftalte , form , innerlyke
eigènfchappen en voorts het ge-
heel wezen cenigzins naauwer be-
tracht, en met der DalTen-Bc-
fchrvving van Gesnerus, Franci-
us, Aldrovandus en andere , ver-
gelykt,. en op het dier, het
welk de inwoners alhier den
naam van Das plegen te geven,
betrekt, zoo fchynt het niets
minder dan een Das te zyn, 't zy
dat men de grootte van het lyf,
deszelfs geftalte , of het inwendi-
ge vet en vleefch in betrachting
neemt ; beter komt deze zooge-
naamde Das met een Marmot of
Murmcldier overeen , en heb Ik
derhalven raadzaam geacht, om
dat dier onder zynen rechten en
eigentlyken naam te brengen, en
op de behöorlyke plaats nog een

weinig da ir In te voegen.

Het Afrikaanfch Flandtdicr is
na de befchryring van het Furo-
peaanfeh, van gantfeh andere ge-
ftalte , en van heelc andere ei-
gènfchappen. Het komt ook niet
volkomen met het Amerikaanfch
overeen, dat de Baron de la Hon-
tan in zync nieuwfte reizen haar
Noord-Indie pag. 98. befchryft ,
maar het is groter, dan een \ m
beide, aangezien bet ruim vyf
voet hoog en zes voet lang is ; het
hoofd is naar mate van het lic-
haam , een weinig te klein , dog
zeer fraai , by na als een hoofd
van een hert.

De benen zyn dun en hoog ; het
lyfredelyk dik, en weinig dikker
als dat van een hert; De horens
zyn van onderen met ringen, en
lopen van boven gantfeh glad en
fpits toe ; en zvn ontrent een voet
hoog. De boven muil is wat gro-
ter en langer; als de ondermuil;
de bor ft is breedt , en de itaart
daarentegen zeer kort , ontrent
een voet lang, als een itaart van
een Europeaanfch hert. Het
vleefch heeft een aangename
fmaak,en gelykt zeer wel na goed
Rundvleefch, 't zy gekookt of ge-
braden ; het is daarenboven ook
zeer gezond , en geeft goed vocd-
zel. Of echter de klaauwcn welke
zy aan de voeten hebben , /oo
koftbaar en heilzaam zvn , als in
Europa, zulks kan ik niet verze-
keren , ten minften is derzelver
kragt alhier nog niet geprobeert,
of onderzocht.

Deze dieren onthouden zich
op de hoogde bergen , alwaai
zy ook goede weydens , en zoet
water vinden ; nogtans komen zy
dikwvls in de dalen, en worden
aldaar gefchoten, of op een ande-
re wys gedood. Een van die die-
ren weegt doorgaans 400 pond,
en (maakt haar pekelvleefch zeer
wel. De huid echter word niet
tot kolders of andere diergelyke
kleding gebruikt, maar doorgaans
door de leertouwers tot fchoeleer
Y 3 bereid.

Van h'-t
Llantdicr.

BESCHRYVING van dé

17+

bereid , om dat de zeemleerbe-
reiders met zulke zware huiden
niet wel te recht können komen.

Deze dieren houden een zeer
naauw pad , en klauteren de on-
gebaanfte wegen en klippen heel
voor zich tig op en af; wanneer
zy echter in de tuinen fluipen en
fchade doen willen , worden zy
dikwyls met gelegde ftrikken op
Hoe ze de volgerden wys gevangen ; men
met ftrik- maakt een lang en dun touw aan

Snëngc- eCn lan£e fPar ' °f We* 3an een

van jen anderen taajen ftok vaft,fteekt den
worden. 2eiven ^iep \n fe weke aarde ,
dog zoo dat het daar aanhangend
touw, als de ftok gebogen word,
naauwlyks op de aarde kan raken
en aan 't end van dit touw maakt
men een grote ftrik ; wanneer nu
deze flok gebogen , en op den
grond tuflehen een vryen en on-
gemaakten naauwên weg of door-
gang opgetrokken en alzoo uit-
gefpannen word, dat het door-
pafïerende Elandtdier* 't welk
wegen de diepe gragten , rond-
om de tuinen gemaakt , nergens
in de tuinen komen kan , dan
langs dit naauw pad, ende fteng
opfpringt , 200 dra 'er aan word
geraakt , by gevolg de ftrik toe-
haalt , en den daar in fleekende
voet vaft houd , ook het gantfche
dier om hoog rukt, zoo moet het
zelve zich of goedwillig gevangen
geven , of anders als het moeite
doet, om los te geraken, zoo valt
het , wyl de fteng niet zonder
grote moeite uit de narden is te
brengen, met de fteng in de gragt,
daar het wel met groot gewelt
eindelyk weder uit komt , en he-
nc loopt , maar wyl het de fteng
niet van den voet kan quyt wor-
den wort het in het lopen /.eer
verhindert* Myft hier en daar aan
ftruiken hangen , en mat zich al-
dus elendig af, tot dat het einde-
lyk gevangen, doodgefchotenen
gedacht word. Op deze wys is
er een door de Haven van den
hpvengemekleB Heer Nicolaas"
Oortman op yyn landgoed aan de

fteenbergen, niet ver van de Buf-
fels-vallen , in den jare 1707 ge-
vangen , waar van ik zelf menig
fchoon ftuk heb helpen eetcn.

Heden dien dag wórden 'er Van de
tweederhande zoorten van Ezels' Ezels'
alhier gevonden, daar onder ee-
ne , die voor de aankomft dei-
Hollanders in deze landen niet
oorfpronkelyk geweeft is, maar
zynde door de zelve henvaart ge-
bragt , en of van Capo Verde ,
Angola, Loando, St. Paul of wel
van Cylon herwaaads gevoert,
weshalven zy ook nog heden dien
dag den algemenen naam dragen ,
dat zy van de inwoners alhier de
Cylonfche Ezels genaamt wor-
den. Vermids zy met de Euro-
peaanfche Ezels in alle delen o-
vereen komen, zoo is 't onnodig,'
om veel daar van te zeggen , te
meer vermids zy tot nu alhier
weinig of gantfeh niet zyn ge-
bruikt , aangezien zy alleen tot
het telen van muilezels gehouden
zyn.

De andere zoort, welke inlands
is , en doorgaans een wilde
Ezel , of in 't Latyn Onager hiet,
is fraai en cierlyk , ook groot en
aangenaam , zoo dat ik my als
fchamen zoude , om hem dien
naam te geven , ten ware ik de
gemene flenter volgde, en als ge-
dwongen was , om zulks te doen ;
want behalven de lange -ooremwaav
door dezelve van de paarden
worden onderfcheiden , kan ze-
kerlyk niemand zeggen, dat 'er
iets ezelachtig aan dit dier is te
vinden, aangezien het runnikt en
gras vreet, als een paard. Ludol-
fus in Commcnt. ad Hißer. ÄL-
thïop.pag. 1 5-0 feq. zegt , dat ook
de kop groter is, als van de paar-
den, edogik heb zulks zoo naauw
niet können gade liaan ; en byal-
dien dit al was , zoo is ook by de
paarden de proportie niet altoos
zoozeer net , ontrent het hoofd
en het lichaam , gelyk de dage-
lykiehe ondervinding bekrach-
tigt.

De

Wilde
Ezel.

Manier van Elan tuieren te Vangen.

".jPAifoxt inv.atib/.

KAAP de GOEDE HOOP. 175

De Abillinen noemen dit dier
Zecora ; de inwoners van Congo,
Zebra\ en 7'hcvcnot in zync uit-
\ oerige Reisbefchryving7\ ƒ. L/b.
IJ. cup. 68. p. 319. e dit. Gertn.
Iraiicof. maar flecht weg, eenE-

i , daar het naar het oordeel van
den aangehaald«! Heer Ludolfus
loc. cit. p. 15-0. num. 79. dezen
naam geheel niet behoorde te
\ oeren , wanneer hy zegt: /// for-
tunatum animal , quod tam pul-
chris colorïbus pradhum , afini no-
men 111 Europa ferrc cogatur. Au-
res certè, qutbus de ' honefiatur ,
abfciudi po faut , quod in Germa-
nia faciunt equis , e as lougïorcs
haben ti bus. Dat is: T)it ongeluk-
kig dier , dat met zoo irel fchone
verwen praalt , moet in Europa
den naam van ezel dragen; waar-
hk de oor en , welke het zelve mis-
Jiaaiiy zouden können worden afne-
fneden , zoo als men in T)uitjch-
land de paarden doet, die ze te lang
hebben.

Het zal wel de moeite waardig
zyn, om een weinig duidelyker
daar van te handelen , wyl men
het nog niet veel befchreven vind.
Want na 'Philoßorgins, dien lan-
gen tyd niemand heeft können of
willen verftaan, is 'er niemand
geweeft, die van dit fraai dier ge-
waagt heeft , als Tellezius en an-
dere Fratres Societatis Jefu, ne-
vens Aldrovandus' en Emanuel
Nauendorffius welke niet alleen
fchryven , dat zy dit dier in het
wilde vrye veld een alleen en tam
hebben gezien , maar den weet-
gierigen lezer ontrent de verf, als
welke zy dan zwart en alch-
graauw , dan kaltanie- bruin en
wit, en dan wederom heel anders
hebben afgemaalt, ook in een on-
zekerheid gebragt hebben.

Ik heb van deze dieren vele op
eenmaal, en dezelve op verfc hei-
de tyden,ook op verfcheide plaat-
zen van dit land , in 't openveld
zien lopen, nooit echter heb ik ze
tam gezien . Tellezius , Theveuot,
Nauendorf en anderen fchryven,

dat zy dezelve tam gemaakt, ge-
zien 'hebben ; maar de inwoners
alhier hebben my cenpariglyk be-
richt, dat zy onmogelyk tam kön-
nen worden gemaakt, omdat zy
de vryheid zoo zeer gewoon zyn',
dat zy buiten dezelve niet leven
können , gelyk men veel ouden
en jongen reeds onderftaan heeft.
Om mync gedachten hier ontrent
uit de ondervinding te uitten , zal
ik openhertig zeggen , zoo als ik
het heb bevonden. Want ontrent
het tam maken , ben ik zekerlyk
ook' twyffelachtig , en verbeelde
my , dat de inwoners alhier of de
moeite fchuwcn , of niet recht
weten, hoe daar mede te leven.

Dienvolgens is dit het fraai-
fte en aangenaamfte dier, dat ooit
menfeh zien kan ; het heeft de
grootte van een Ongerfch paard
en behoeft het in aanzien van de
dunne en nette benen ook niet te
wyken ; de hairen zyn glad als een
geroskamt paard, en daarenboven
van verfcheide cöuleuren. Over
den rug loopt eenzwarte ftreèp,
die voor aan de manen begint, en
aan den {taart eindigt. Het overi-
ge gantfche lyf heeft wifïelwys aan
elkander gevoegde witte en kas-
tanie bruine itrepen, welke boven
by de zwarte -Ilreep over den rug
beginnen , en onder by den buik
by malkanderen lopen, weshal-
ven men niet dan louter llrepen
om het gantfche lyf ziet. Daar de
witte en donkerbruine verf in
malkanderen loopt, daar veran-
dert de verf, en vertoont de der-
de , namelyk de geelachtige, al-
zoo dat het een zeer aardige fcha-
kering maakt, en in plaats dat de
witte en donkerbruine llrepen
ontrent 4 vingers breedt zyn, zoo
maakt de geelachtige in malkan-
deren loping naauwlyks de breed-
te Van een vinger uit.

Van zodanige breedte zyn daar-
entegen gantfeh niet, de itrepen,
die om het hoofd en de benen lo-
pen , want gelyk ze om het hoofd,
die van Thedeuoti loc. cit. veel gro-
ter

i76 BESCHRY

ter worden gemaakt . als ze in der
daad zyn, insgelyks als ftrepen lo-
pen, alleen dat zy niet zoo breed t,
maar veel imaller zyn , en waarbe-
nevens dan de lange ooren ook
zoo gefchakeert, wit, bruin en
geel zyn, alzoo zyn ook de benen
op dezelve wysals het lyf'en.hct
hoofd geverft, dog zoo dat deze
ftrepen niet langs dezelve benedc-
waards lopen, maar zy leggen
rondom dezelve, en vertonen tot
aan de hoeven als zoo vele kouze-
banden, of zulke 1 malle witteen
bruine ftrepen, welke deze die-
ren een ongemene bevalligheid
byzetten , door dien het vel veel
aangenamer te zien is , als een
Tyger-vel.

De manen zyn op gelyke wys
met witte en kaflanie-bruine ftre-
pen gefchakeert , zoo als ook de
haart met witte , donkcr-bruine
en geelachtige hairen bezet is , en
is de flaart niet te lang, om dat
het dier miflchien in het open veld
door heggens en doornen loopt,
en daar door de lange hairen zich
zelvcn uitrukt.

In 't open veld zyn zy van een
ongelovelyke fnelheid, aangezien
men ze in een oogenblik uit het
gezicht verlieft; gelyk ik dan met
waarheid kan verzekeren , dat
en Ongcrfch,Turkfch of ander
paard , in 't lopen befaamt en ge-
oeii'cnt, dit dier zal evenaren,
vermids het niet als de Ezels lang-
vaam en traag en alleen een draf
gaat, maar gefladig in een vollen
gallop of ren \oortfpoeid.

Derhalven kondehet gemaklyk
indien het tam gemaakt was, een
recht Koninglyk prefent verftrek-
ken ; deck om dat het zeer wel ge-
leeft , en gantfch wonderbaarlyk
getekent is, en deels ookwyl het
van een fnellen loop en ongemene
vaardigheid is. Ja het is licht te
denken, dat deze getemde dieren,
z er duur zouden können worden
verkogt, aangezien Tcllrz,ïiis Lib.
I. ( /'. 14. /',/;'. 37. zonder tu yf-
fel ïü' I te hoog opgeeft, wanneer

VING VAN DE

hy fchryft , dat de Grote Mogol
een van die dieren voor icooOn-
gerfche Dukaten gekogt had.
Want de dikwyls aangehaalde
Ktuicndorffns heeft aan den Heer
Lndolf bericht, dat de Abiflin-
fche Gezant een van die Woudt-
Ezcls, gelyl \\\ hem gantfch ver-
keerdclyk noemt , aan den Heer
Gouverneur Generaal op Batavia
vereert had, en dat die hem na-
derhand aan den Keizer van Japan
tot een gefchenk had gezonden,
waar voor aan de Ooit-lndifche
Compagnie tot tegen vereering,
10000 Tail zilver, en3oJapan-
fche Rokken betaalt was, welk
alles naar de uitrekening van den
gemelden Heer Ludolf in Com-
ment. ad Hißor. Aithiopicamp.i^o
fiq. de zomma van 160 duizend
DuitfcheRyxdaalders bedraagt.

Edog ook hier van voor dit-
maal genoeg, mifTchien zal de ge-
legenheid zich wel op doen, om
op een andere tyd iets meer daar
van te berichten. De Olylant zal
zich nu op den fchouwburg ver-
tonen, en zal van hem ook iets hoe
wel gantfch weinig, moeten wor-
den gezegt , wyl van den zelven
anderen gantfch wydlopig können
worden nage/ien , Vid. Gcfiier.
Lib. I. Hißor. Anitnal. p. ^oü.feqq.
Forerus in Thier-Bnch. p. y^.frqq.
Franc ins in Hiß. Animal i^.feqq.
Edit. in offavo. Cypriani in conti-
nuat. Hißor. Anima!. Franciipag.
84. Si nrw ins in pecnlari dijjert. de
Elephante, nevens nog vele ande-
re meer.

Derhalven val ik hier geen ge-
wag maken, dat zommigen gaarn
op de gebergtens, andere daaren-
tegen liever in de dallcn of vlak-
, en andere wederom op
moeraffige plaatzc n , en eindelyk
alle om en aan de rivieren zieh
onthouden ; ik zal ook niet zeg-
gen, dat zy gaarn in warmelan-
den zyn , en de koude niet \ er-
dragen können ; en ben ik nog
minder van voornemen , om te
melden, dal Indie, voornamelyk

echter

Van de: ,
OlyianteiL

/

Pao j-o'

'''■".-.^■..i.zr- ,/e/t

KAAP de GOEDE HOOP. 177

echter Ceylon, een zeer heéffyke
en vruchtbaar fpecerey-eilanct, de '
gelecrtfte en tanifle voortbrengt,
aangezien uil de ondervinding

noegzaam bekent is, datdil alles

^Vande de loutere waarheid is, en darde
fciK-.0'1 Ceylonfchc Oh fanten van alle an-
dere afzondcrlyk eerbiedig en met
gebogc knien gegroet worden , zy
komen van daan , van waar y.y
willen. Dit wil ik maar als by
geval berichten, dat de inwoners
van Ceylon dit voor een bvzönde-
re hoogachting van haar land hou-
den , en daar uit bclluitcn ,dat de
eerfte menfeh Adam aldaar ge-
fchapen en op den berg -pico A-
dams, Welke op het gemelde ei-
land word aangetrotien , begra-
ven zv, en dat by gevolg haar land
het Paradys zyn moet
Van de Dat nogtans andere Olyranten

füf^***' &rorcr zvn a^s deCeylonfche,zulks
lyd insgelyks geen tegenfpraak ;
wyl zelfs de Afrikaanfche, welke
om en by het Voorgebergte der
Goede Hoop gezien , gefchoten
of anders gedood worden , veel
groter zyn , als de Ceylonfche ; en
fcheelthet weinig, of ze overtref-
fen de Indnche zelfs in grootte,
aangezien. ik 'er rerfchcide hebbe
gezien , die van verre , ontrent
een uur ver , de hoogte van een
naby liaan de voef hödïs vertoon-
den, waar uit dan lieht is af te ne-
men, dat zy dichte by een tame-
lyke hoogte moeten hebben , wel-
ke van iz of 14 voeten niet veel
zal fchelen. Voorts kan dierge-
lyk ook van de lengte van dit dier,
zoo als ook van deszelfs flcrkte,en
andere eigenfehappen beiloten
worden.

Edog ik zal my met de befchry-
vingvan dit dier niet ophouden,
om dat 'er reeds veel in Europa,
ook zelfs in Duitfchland zyn ge-
zien , die een menigte rare kun-
ften deden , waar uit zeer licht is
te befluiten, dat zy gemaklyk ge-
vangen, getemt, en geleert kön-
nen worden. Uit hare lengte en
hoogte hlykt de grootte van hare
I. 'Deel.

leden, en welke kragt zy gebrui-
ken, als /.\ moeten arbeiden ,'dodr
dien een alleen in ßaäl is, om een
Meh groot iehipdat op het land
is gebragt , om gekalefätert te
\. orden, of dat eerft nieuw ge-
bouwt is, in 't water te brengen,
en zoo ver daar in te arbeiden , dat
het vlot is. DerhalVeft is het no-
deloos te zeggen , dat zvne benen
onder en boven even dik zyn, aan
dewelke beneden een rond hoef
ofklaauw i's, die anderhalve voet
over dwars in de breedte bcflaat ,
waar uit dan de overige leden licht
na te gaan z) n

De huid is zonder hairen,
bruinachtig , en vol rimpels en
kerven, die hy zonder twyftèl van
de takken der bomen en andere
ilruikcn, bekomt. Aan den ftaart
heeft hy lange , dikke en fterké
hairen, die veel ftyver zyn , als
de dikfte varkens borftels, on-
trent anderhalve voet lang. Zy
veritrekken den inwoners , om de
Tabakspypen daar mede fchoon te
maken, en können gebruikt wor-
den ,*"als yzerdraad , dog vind
men 'er aan den ftaart zoo veel
niet, als by een ander dier.

De grote tanden, welke voor Hare un-
ten monde uit Heken , en waar den-
van in den ondermuil op ieder zy-
de een zich bevind , zyn Van ta-
melyke zwaarte , en heb ik 'er
zeer veel gezien, die 60. 70. 80. ja
120 pond weegden. Zy worden
ter oorzake van deze tanden ook
meell: van de Europeanen gefcho-
ten , door dien haar vleefch zeer
onfmakelyk is om te eeren. Ik "°e hci
zelf heb uit weetgierigheid de \\Iekh*
proef daar van genomen, wanneer fo»akt.
ik over eenigen tyd in 't veld een
Huk van eenige ponden van een
goed vriend vereert kreeg , het
welk ik koken liet ; het was zeer
fponsachtig, zoo dat het gekookt,
naauwelvks het yesde part meer
leek ; daarenboven was het zeer
grofdradig,cn onfmakelyk,en weet
ik my niet te binnen te brengen,
dat ik van andere wilde dieren
Z ooiu

4

i78 B E S C H R Y V I N G van de

V -■
O'vfints
wyfjes.

Oly fanten
flapcn leg-
gende.

an
dcrOly-
n by-

n i

ooitgroffer, onaangenamer , har-
der , droger en onfmakclyker
vleefch genoten heb.

Van de wyfjes is voorname-
lyk te melden , dat zy eenigzins
kleinder zyn , als de mannetjes,
en dat zy naar den aard van het
vrouvvelyk geflacht , gelyk my
van geloofwaardige menfehen is
bericht , hare Menßrua hebben ;
daarenboven verzekert men , dat
zy het byflapen met de mannetjes
op dezelve vvys plegen, al
menfehen gefchied. Voort!
zy zoo fchaamagtig zvn , d.
zich om zulk een werk uit te voe-
ren , niet alleen uit het gezicht
der menfehen , maar ook uit dat
van andere Olyfanten begeven ,
en de eenzaamheid zoeken ; wel-
ke beide Hukken nogtans ik zelf
niet gezien , maar alleen van ge-
loofwaardige menfehen ontfan-
gen hebbende , ik u voor dezelve
prys overlaat , waar voor ik die
aangenomen heb.

Ondertuflchcn weet ik voor de
waarheid , en heb zelf menigma-
lcn de legcrlteden gezien, dat zy
niet ftaande , maar leggende fla-
pcn ; waar door te niet gemaakt
word het vermoeden derOudcn,
als die zich lieten voorflaan , dat
dit dier ter aarde neer leggende,
Wegens de zwaarte van het lic-
haam niet konde opryzen ; en wvl
ik dikwvls twee legeritcden naait
malkander hebbe gezien, zoo oor-
dcel ik, dat het geen vanhetbyfla-
pen is gemeld, waar zoude können
zvn. Het w vf je hcefi daarenboven
de twee borlicn tuflchen de twee
voorfle beerten , zoo als voorheen
ook van de Baviaancn gc/egt is.

Zoo lang als zy in de drift zvn,
en het wvf je niet merkt, dal /\
on t fan gen heeft , blyven zy alleen
by malkanderen , en houden zi( h
Van anderen afgezondert ; zwan-
ger zynde, komen zy weder by
de anderen , dog raken malkan-
n niet meer aan , en laten
van anderen ook niet gebrui-
ken ; na de ontfangenis draagt

het wyfje twee jaren.

Hare gewoonelyke wilde fpvs H-.ue.fpyj.
hier in Afrika is hard gras , als
dorre hei , wortels en andere
flruiken, zoo als ook jong koora;
aan het laatftc veroorzaken zy
dikwyls zeer grote fchade, door
dien zy het niet alleen van boven
af byten, maar met de wortel uit-
rukken, en opvreten , en het geen
liaan blyft , met hare onge-
fchikte ronde pooten , voorna-
melyk als het land nog week of
gebouw t is , zoo diep in den
grond treden , dat men nader-
hand niets daar van te verwaclitefl
heeft. Dit doen zy zeer veel in de
maand van Augufly of Septem-
ber , wanneer men niet by nacht
waakt , en ze verjaagt , of zich
niet vertrouwt , op hen te fchie-
ten , door dien het hen een zui-
vering en purgatie verftrekt ; der-
halven zvn de inwoners genood-
zaakt, om zoo zorgvuldig waak-
vuuren te maken , als in Duitfch-
land ontrent de herten gefchied,
ten einde om ze uit haar koorn te
houden , edog met dit onder- Aan de
fchcid , dat men alhier onder de- Kaap ishet
ze en alk andere wilde dieren on- ITrïlnc
verhindert en onnavraaglyk mag wilde dic-
fchieten , 't well: in Europa ver-[^cn>
boden , of ten miniten maar by
urming is.

Drinkende , laten zy het water Der oiy-
niet helder en klaar, maar maken ^{n
het alvorens drabbig , waar door
vele in de gedachten zyn verval-
len, dat z\ zulks deden , om dat
zy door haar eigc fchaduwc in 't
water fehrikten ; maar wat my
aanbelangt , ik acht , dat zulks
gefchied , ten einde om beter
voedzel te krvgen, of om de ver-
teering in de maag beter te be-
vorderen , gelvk wy weten , dat
hoend* uien, vanzen en al-

le andere vogels , kleine zandkor-
i' 1 , in /weigen , om hare maag
beter aan 't koken te helpen.

I l.i IV milt kenil Op 't veld niet Haar raift

i te ftadè , wyl'er niet dan on- "orA voor
kruid van voortkomt , 't welk bru^tf "

zonder

KAAP de GOEDE HOOP. 179

zonder twyffcl van het veel wild
zand, dat zy Hikken , veroorzaakt
word ; ondcrtullchen word het
vccltyds door de Europeanen op-
gezocht , en gedroogt , ten einde
om by gebrek van tabak iets te
mogen hebben , om te können
roken. En waarlyk deze drek ,
in de zon gedroogt , fmaakt in
plaats van tabak niet heel qualvk ,
voomameh k als men den zelvcn
gewoon is. Ik heb hem maar eens
uit nieuwsgierigheid gebruikt ,
dog ik ben verfchcidemaal in gc-
zelichap gcwcell, van menfehen,
welke dien drek akyd rookten,
en verklaarden , dat ze hen zoo
aangenaam als zuivere tabak voor-
quam.
iivfantcn Y-.in buiten laat het zich aan-

[dïopen. 7*cn ' als °^ tnt ongefchikt dier
niet fnel zoude können lopen ;
edog iemand gelieve de proef te
nemen , zoo zal hy zien , of hy
met een goed paard , voorname-
lyk zoo hy recht uit ryd , hem ont-
komen kan. Want een flap van
een Olyphant is zoo goedt , als 4
Itappen van een paard ; en by al-
dien men ikngswyze ryden wilde,
zoo moet men beducht zyn , dat
het paard ftruikelen zal , voorna-
melyk als men met het zelve op
een molshoop geraakt. Daaren-
boven moet men ook ftaat maken,
dat dit verflandig dier den weg
affnyd , en recht toe recht aan
loopt, zoo dat men, als men niet
op zyn hoede is, hem zelfs op het
lyf kan lopen.

Wat de Hottentotten met de
Olyfanten doen , en hoe zy de-
zelve vangen, zaliktczvner tyd
berichten. Midlervvyl zeg ik al-
leenlyk , dat zy op Ceylon in een
grote menigte gevangen en ge-
temt worden , waar van Robbert
Knox in zyne beichryving van
Ceylon , wydlopiger kan worden
nagelezen ; daarenboven kan men
anderen nazien , die in andere
landen diergelyke jagt byge-
woont, en befchrevcn hebben.
0f " Van de tamme Geiten en Bok-
I. 'Deel

ken heb ik hier voren reeds ge-
meld , dat ik hier niets meer daar £"itree£"
van gewagen wilde ; derhahen
laat ik het ook daar by beruften,
en 7 eg allecnlyk , dat onder de
wilde zoortcn , naar van 'er in
Afrika zeer veel zvn , die zoowel
in grootte als in verf , of anders
in geltaltc verfchillen , alhier de
Greisbokken en Steenbokken
moeten genocmt , en befchrevcn
worden. Edog van de Steenbok-
ken zal het onnodig zyn , veel
woorden te maken , om dat zy in
Europa overvloedig bekent , en
van Gcjiicrus , Francius , Aldro-
landus , Bocbartus , Forerus ,
Scbcucbzcrus , nevens nog vele
anderen in 't breede befchrevcn
zvn , zoo dat ik derhalven de/e
moeite zeer licht ontberen kan.

DcGrys.bok is in grotte een ge- DeGrys-
menen of tammen bok naauwe- bok'
lyks gelyk , heeft een wel gepro-
portioneert lyf, de muil is zwart,
als die van de bonte bokken , de
hairen kort , zoo als van andere
bokken donker-rood , met zeer
vele graauwe daar tmTchen ge-
mengt, weshalven hem ook den
naam van Grysbok word toege-
legt. Het ftaartje is zeer kort,
van even dezelve gemengde hai-
ren , de horens op het hoofd zvn
niet al te lang, en ontrent van een
halve voet , donker-bruin van kou-
leur , en onder aan de wortel met
kringen, als een fchroef; aan \
eind lopen zy zeer fpits toe. Het
vleefch van deze bokken is zeer
goed , van een aangename fmaak
en gezond, en zomtyds nog ta-
melyk vet , weshalven het ook
voor een lek kern y gehouden
word. De wyfjes van deze bok-
ken zyn eenigzins kleinder, als de
mannetjes, hebben geene horens,
onthouden zich beide in de dalen ,
en zeer zelden op de bergen,
weshalven dezehen zeer licht te
jagen zyn- Meer kan ik hier niet
by voegen, wyl de ondervinding
my niets uitvoerlvkcr van hen ge-
leert heeft.

'L i Var»

iso BESCHRYVING van de

Van de
Haien.

Nog een

andere

zoort,

Van de
Herten.

Van hazen vind men alhier drie-
derhande zooiten , hoewel het
gantfehe onderfcheid enkelyk be-
llaar of in de grootte, of in her
Haartje. Daar worden hazen ge-
vonden, die een weinig kleinder
zyn, dan die doorgaans in Duitfch-
land worden gejaagt ; en we-
der anderen veel kloeker , als men
in Duitfchland vangt, of fchoon
voor 't overige nog in de uitcr-
lyke gellalte , nog in de verf, nog
ook in de fmaak van het vleefch
geen onderfcheid befpeurtword.

Behalven deze twee zoorten
vind men nog een derde zoort,
die ontrent de grootte en kouleur
der hairen, zoo als ook in aanzien
van de aangenaamheid van het
vleefch met de hazen in Duitfch-
land volkomen overeen komen,
maar het Haartje is niet geverft als
dat van de anderen, maar is hoog
rood, en dcrhalven zeer duidelyk
van de anderen te kennen en te
onderfcheiden. Wyl egter wyders
niets merkwaardig is , dat tot dit
driederhanden onderfcheid helpt ,
en daarenboven de hazen alomme
genoeg bekent zyn, zoo mag ik
met deze korte aanmerking ook
daar vanaffcheiden.

Dat 'er herten in Afrika en by-
gevolg by het Voorgebergte der
Goede Hoop, worden gevonden,
zulks heeft Virgilius reeds getuigt
of fchoon velen dat tegenfpreken.
Edog heden dien dag toont de da-
gelykfche ondervinding het over-
vloedig. Dat zy echter zulke
kronen zouden hebben , als de
Kuropcaanfche zulks heb ik nog
niet können gewaar worden, of
fchoon ik 'er cenige duizend iluks
ge/icn, en vele heb helpen cetcn.
Edog behalven de kroon zal
niemand licht een onderfcheid
tuilehen Kuropcaanfche on Afri-
kaanfehc herten aant reilen , zoo
wel ten opzicht van de uiterhke
kouleur der hairen, en overige
gedaante van het lichaam, als on-
trent den fmaak van het vleefch
aangezien zy beide droog vleefch

met weinig vet , en voor 't ove-
rige alle andere eigenfehappen
gemeen hebben.

De kronen zyn niet met tak-
ken of enden bezet, als die van
de Europeaanfche herten, maar
gantfeh gladt en rondt , donker-
bruin van kouleur, en aan het
hoofd met een weinig kringen,
fchroefswys , en zelden hoger dan
een voet; voorts zyn zy niet
krom , maar alleen in 't midden
heel weinig gebogen , lopende
voor 't overige recht uit; edog
Haan zy van boven nog wel drie-
maal zoo wydt van malkanderen,
als op het hoofd ; daarenboven
lopen zy gantfeh fpits ten einde,
weshalven my dunkt , dat zy de
Spis-herten in Duitfchland meell
gelyken.

Van de honden zyn jegens- vande
woordig alhier driederhande Honden,
zoorten; te weten »zodanige, die
uit Europa hier worden gebragt,
en tot verfcheide verrichtingen
of dienden met vrucht gebruikt
können worden, namelyk Schoot-
hondjes , Water , Jagt , Wind,
Hoender , Bul , Speur en andere
diergelyke honden , waar van 'er
in Europa en alle deszelfs landen
genoeg aan te treffen zyn.

Daar is ook een andere zoort DeAfrl.
van tamme honden , die in den kaanfehc.
beginne reeds in het land geweefl
zyn, en waar van de Hottentot-
ten zich altyd zoo wel op hunne
jagten , als tot het bewaren van
hun vee bedient heben , en welke
heden dien dag de Europeanen
nevens hen als nog dagelyks ge-
bruiken.Zy hebben een kleine kop,
en een zeer fpit/e fmoel.Dc hairen
zyn meelt afchgraauw, en konden
dcrhalven gevoeglvk muishonden
genaamt worden; hoewel van het
dier dat de Europeanen muishond
noemen , in 't vervolg nog iets zal
worden gezegt. Zy zyn zelden
ruim een el hoog, en naauwlyks
een derde langer. De ooren zyn
ilyl en fpits; hebben voor 't ove-
rige met andere honden alles ge-
meen.

KAAP de GOEDE HOOP. isi

meen, konnende zoo licht in al-
lerhande kunlïen worden geocf-
fcnt , als de Europcaanfche hon-
den ; voornamelyk zyn zy zeer
trouw, als haar meefter in gevaar
van wilde dieren, als leeuwen, ty-
gers", wolven enz., geraakt, en
der hal ven worden zy van de Eu-
ropeanen zoo wel als van de Hot-
tentotten gezocht , en in waarde
gehouden.
Wilde Ten laatlten is hier nog een
Jonden. 700rt . namclyk van wilde hon-
den , die zeer gevaarlyk zyn ; ik
heb nogtans nooit gehoort , dat
zy menfehen quaad doen , of
fchoon my zeer veel exempels
bewuft zyn , dat zy grote fchadc
onder de fchapen en andere die-
ren , die zy dikwyls naar het le-
ven ftaan , aangerecht hebben.
Ik kan die niet beter befchry ven ,
dan dat ik my van de woorden van
Antonius Zuchcl, van Gradisca,
Kapuzyner Monnik , en gewe-
ze Zendeling na Congo enz. , be-
dien, welke in zyne merkwaardi-

' J

ge Zendingen en Reisbefchryving

na Congo in Ethiopien, pag. z93.

gelezen worden , alwaar hy aldus

Hare be- fchryft: Het zal niet onbillyk zyn,

üu-yving. orfl aihier ook iets van de genen

gewag te maken , welke de ande-
re wilde dieren jagen , dat is van
de Mebbien, (aldus noemt men in
Congo, niet heel ver van de Kaap
de Goede Hoop gelegen, de wil-
de honden ) die een natuurlyke
haat op alle andere wilde dieren
in 't veld hebben , en dezelve ver-
Van de volgen. Deze Mebbia is een zoort
Mebbia. van wilde of woudhond en die ja-
gen, maar van de wolven zeer on-
derfcheidert zyn. Want of fchoon
deze laatfte ook honden zyn , en
de bul of flagershonden niet qua-
lyk gelyken , zoo fchynen deze
echter eerder de eigenfehappen
der Speurhonden te hebben , zoo
als de jagthonden zyn moeten. Ik
hou derhalven deze Mebbien
werklyk voor wilde Speurhon-
den , zoo als miffchien de wolven
wilde Slagers of Bleekers-honden

zyn konden ; edog dat de Meb-
bien als van natuur gefchapen zvn,
om alle wilde dieren zonder on-
derfcheid ie jagen en te vervol-
gen. Ts 'er een in 't bofch , 700
behoeft een Reiziger voor gern
ongemak van eenig ander wild
dier beducht te zyn.

Wanneer iemand van onze
Zendelingen, van Bamba na Sog-
no moefte reizen , nam hy alvo-
rens met den Vorit of Heer raad,
ofhy zich oiiderltaan zoude, om
een reis door de woeftyné te doen,
ten einde om niet een ongeluk
van een leeuw of tyger te krygen ,
dog hy ontfing tot antwoord > dat
hy zyne reis zonder gevaar kond e
aannemen, aangezien hy voor ee-
nige dagen in die flreek de Meb-
bien had gezien , welke den weg
van alle grimmige dieren zeker
maken zouden. Alzoo jagen deze
Mebbien de andere wilde dieren
van natuur , en of fchoon zv zelf
in de bolTchen geteelt en gewor-
pen zyn , zoo zyn zy nogtans den Doen
menfehen bovenmaten toegedaan, menfehen
en doen hen niet het allermin- &euea"d>
fte quaad ; derhalven lopen zy ook
zonder fchuw in dcBantzen,datis,
vlekken, en in de Libaten, of dor-
pen , gaan door de ftraaten , ook
dikwyls in de tuinen van de hui-
zen , zonder dat zy iemand bele-
digen. Men zal ze nooit alleen
zien, maar altyd troupswyze 30,.

1 11 1 rv a Vallen alle

en 40 by malkanderen. De An- wüdedic
tipathie die hen van natuur tegen rcn «n-
alle wilde dieren ingeprent is,
gaat zoo ver , dat zy zelfs de
gruwzaamfte dieren, als leeuwen
en tygers vervolgen en aanvallen ;
en of fchoon deze veel fterker zyn
als de Mebbien , zoo gebeurt het
nogtans, dat deze dieren door de
menigte der Mebbien overwel-
digt, en ter neder gevelt worden.
Het geen de Mebbien over dag
tot huid en roof hebben ge-
maakt , delen zy tegen den a-
vond onder malkanderen, en al te
veel overig hebbende, , fiepen zy
het overfchot na de Bantzen en
'L 3 Li-

i82 BE SCHR Y VING van de

Libaten , ten einde de menfehen ,
dewelke zy van natuur liefde toe-
dragen, ook vanharen roof zou-
den voordcel hebben. Aldus doen
zy alle dagen , zoo lang, tot dat
de plaats , daar zy zich onthou-
den , van alle dieren t' eenemaal
gezuivert is , wanneer zy weder
na een andere plaats gaan , daar
zy de jagt op dezelve wys voort-
zetten.

Tot dus verre de gemelde Va-
der Zuchcllus , waar ontrent ik
erinneren moet , dat de gantfche
belchryving oprecht is, bchalven
dat deze honden , hier aan de
Kaap in de dorpen der Hottentot-
ten, en in de huizen der Europe-
anen niet können lopen, zonder
tvvyffel, om dat de roof, dienzy
by dag hebben gemaakt, niet tot
den avond leggen blyft , als wel-
ken de Hottentotten gaarn zelf
verteren, de Europeanen inzou-
ten , en hunne (laven te eeten
voorzetten, ook zelf wel zonder
vrees mede daar van eeten. On-
dertufTchen verfcheuren zy niets
van het geen zy jagen, maar halen
alleen den buik op, zelfs aan fcha-
pen , zodanig dat het ingewandt
daar uit valt, en het gejaagde dier
fterven moet. Zy zyn de fchapen
alhier byzonder nadelig , ver-
oorzaaken ook een ongelooflyke
fchade onder haar , ten ware de
Herder cïczclven ten ccrlten ver-
jaagt. Ik heb verfcheide malen ge-
zien , dat zy onder de grootite
kudden fchapen quamen, 60, 70
ook wel ico fluks op zodanige
wys havenden , en weder hene
liepen , welke gedode fchapen
door de eigenaar na huis gebragt
en op gemelde w ys gegeten wier-
den.
Kanen. De katten zyn hier ook zoo als
in Europa, of tam , of wild. Het
zoude onnodig zyn, om van de
tamme katten veel woorden re
maken , om dat zy van dezelve
grootte , \ ei f en gantfeh naturel
zyn , als die men in Duitfchland
en andere Europcaanfche landen

ziet. De wilde nogtans zyn al-
leen grooter als de tammen , en
van die zoort worden 'er hier veel
gevonden , welke ik niet weet ,
dat in Duitfchland bekent zyn ,
olfchoon zy bchalven de wildheid
niets hebben, dat hen van de tam-
me» onderfcheid, dan de kouleur
van de hairen ; aangezien men
behalven de wilde graauwe katten
of blaauwe vind , welker vel ta-
melyk blaauw is ,en aldus blyft, by
aldien het bereid , en als ander
bondt verhandelt en verbruikt
word.

Nevens de blaauwe vind men Rode kit«
ook rode katten, welke over den ten*
rug een fchone hoogrode brede
itreep hebben , die van den kop
tot onder aan den buik ftrekt ,
welke alchgraaw of witachtig
word. Deze katten-vellen wor-
den byzonder hoog geacht , om
dat ze de geenen, die met de j igt
zyn geplaagt, van grooten dienft
zyn, gelyk dan jaarlyks een ta-
melyke meenigte van deze vellen
door vreemdelingen opgekogt, en
| na Europa gevoert worden , al-
waar zy voorname Heren en liefr
hebbers in plaats van ander bont
verftrekken moeten.

Voorts vind men hier ook Ty-* Tygerbo«.
gerbofch-katten ; derzelver vel is klttcn-
als een Tyger gevlakt ; nogtans
zyn ze veel kleinder als een Ty-
ger, maar de grootite onder alle
wilde Katten. Deze onthouden
zich meelt in de boflehen , ftrui-
ken en heggens , komen zelden
ofwel heel met op hoge bergen,
ten ware bomen aldaar groeiden ;
deswegen dragen zy ook den
naam van Bofchkattcn. Zy zyn
zoo groot als een vos , en byzon-
der gezocht , wyl zy met hare
dikke en fyne hairen , een tamc-
lyke warmte geven , als zy tot
bont gebruikt worden.

En wie zoude alle zoorten der Bi"»-
u ilde katten , die zich oneindig katten*
vermengen en veranderen , op-
tellen r Ik zal nog maar gewag
maken van de Bizam-katten , en

van

KAAP de GOEDE HOOP. m

van dezelve zeggen , dat haar vel
Wegens «-ion reuk , (.lic zoo aange-
naam als Mufcus is , en om die
rede doorgaans Vluskeljaatkatten
werden genaam t , zeer hoog ge-
acht, en gemcenlyk voor een Ryx-
daalder verkogt word, offehoon
het zelve voor het overige niet
veel byzonders Iykt. M) nes we-
tens is 'er nooit een gedood , die
Mufcus by zich heeft ge voert ;
derhalven u eet ik niet , of de in-
woners alhier weten, wanneer
Mufcus by zich hebben , dan of
zy het wel ooit dragen en voort-
brengen. \\ at hier van zy , ik
weet zeer wel , dat zy wegens den
huidtamelvk gewilt »yn.
:vor- Van de Kikvorfchen ender/ci-
en. vcr onderfcheid, van Land , Loofj
Tuin,en\Vater-kikvorichen veel te
fpreken, zoude een overtollige ar-
beid zyn, wyl deze dieren alomme
voor zodanig bekent zyn, als zy
in Holland bevonden worden.
Edog is te verwonderen, dat na-
demaal dit dier een. Amphibion is *
het welk zoo wel in 't water als
op 't land leven kan, nogtans zom-
mige waters worden aangetrof-
fen, welke geen kikvorfchen dul-
den , maar dezelve of ten eer-
ßen doden , of ten minften niet
lang herbergen ; en de meefle bron-
nen en vlietende waters fchyncn
in dit land, van die natuur te zyn,
om dat 'er nooit in gevonden wor-
den. Van Vyvers kan ik niet zeg-
gen, om dat 'er hier geen zvn , en
wat de JVeïffen ft aller JVeyher in
Duitfchland voor een byzondere
eigenfehap moet hebben, daar
van laat ik den Autheur van de
Fichtelbergfche befchryving p. m.
15. x6. fpreken, aangezien deze
zonder twyffel meer kennis daar
van heeft , en ook meer daar ge-
wcelt is , als ik , welke ook alle
twyffelachtigheid oploffen , en
den weefgierigen met grondige
oorzaken affchepen zal.

nynen. ^an ^e konynen wil ik niet
veel fpreken , om dat zy van de-
zelve gedaante, aard en eigenfehap

ayn | dan dit-, welke ia Europa
gevangen en gevonden wenden,
en ook wyl zy niet /.oo wel aan
het \ alle land van Afrika, en wel
voornaraelyk van deze Kaap wor-
den aangetroffen, maar liever op
het Ta.xcn-ciland , niet ver van
de Saldariha-baai , in zulke me-
nigte krielen, dat men zeer licht
een fchip dat van een lange reis
komt, en derhahen veel kranken
aan boord heelt , daar van eenige
verquikking leveren, en met dicr-
gelyk wildbraadt verzien kan.
Dat de Leeuw , waar van 'er T

■ • i j i t Leeuw is

hier veel worden gevonden, die de Koning
/oo wel menfehen als onvernufti- °nder dc
ge dieren haat, en honger hebben-
de nä haar leven llaat , en des niet
tegenltaande een edelmoedig,
dapper,fterk en heldhaftig dier zy,
en derhalven wel verdiene , de
Koning onder de dieren genaamt
te worden , is mynes bedunkens
een zaak , die geen tegenfpraak
lyd. Men onderzoeke van hem
elk lid dat men wil , zoo munt in
het zelve uit een zodanige groots-
heid en Hoogachtbaarheid , die
zelfs den ftoutmoedigften en on-
verfchrokkeniten menfeh doet
beven , wil men echter deszelfs
eigenfehap bv malkanderen ne-
men, en dezelve by zich overwe-
gen , zoo 7 iet men zonder tegen- ■
fpreken , dat hem de rang voor
alle dieren toekomt.

Zyne manen , welke de manne- _
tjes alleen dragen, zynde de wyf- eigenfehap,
jes daar van berooft , laten door
hare donkerrode koulcur eene
heldhaftigheid zien , en zyne bre-
de borft , zyne gedaante en gant-
fchegcltalte, zyne deftige gang,
zyn verbazent fpringen, zyne hel-
dere en by nacht als twee vonken
vuurs , of cigentlyker , als twee
brandende kaarzen Itralende oo-
gen , zyn fnocven en brullen , zy-
ne grote en aan de yzerharde poo-
ten zynde klaauwen, die hy als de
katten uitzetten en inhalen kan ,
zyn verfchrikkelyke muil , en
angit aanjagende kop; kortom al-
le«

Van de
Leeuwen

henen. •

ig* BESCHRYVING vande

les war aan hem is , toont een 20- | niet waren , als de Ouden hebben
danige dapperheid , magt, groot- gezegt , zouden zcl.erlyk de
grootmoedigheid, en onverfchrik- fchinkels eer breken , dan dat een
ken aardt, dat men 'zyns gelvke lc h epzel , maar eens voor het
onder alle dieren in de gantfche ! hoofd geflagen , dood ter aarde
Waefeld bezwaarlyk zal aantref- -oude vallen. F.n weet ik my nog
féh, oflchoon zy alle by malkan- zeer wel te erinneren, dat in de
deren waren maand van December 1705- een
Ik wil mv in gene wvdlopige leeuw een zoldaat, die in het veld
befehry\ ing inlaten, om dat myn voor zyn officiers tent de wacht
Aoornemen gantfeh niet is, om had, met een (lag , welke altyd
een hiltorie van de dieren te A-er- van een verfchikkclyk gebrul ver-
vaardigen, als 't welk reeds ontal- zeit is, dood geflagen heeft en
ligt anderen , beter bequaam dan daar op met den zelvcn hene ge-
ik , voor my gedaan hebben. On- gaan is.
dertuflehén ben ik verwondert,
dat eenigen van de nieuwe ónt-
lecdkundige zich onderfbaan te
zeggen , dat de benen van een
Leeuw zoo dicht niet waren , als

Exempel
daar van.

Insgelyks is my nog niet ont-
gaan, dat een ander leeuw in den
jare 17,07 een tamelvk zwaren os,
op zodanige wys gedood heeft, en
daarenboven met denzelven over

Een

L eeuw
kan een Oi
dragen

de Ouden, daar onder Ariftoteles, een rcdc'yke hoge muur gefpron-
Lib. III. Hißor. Anïmal. cdp. 7. gen , en aldus met den huid door-

gegaan is. Vic hier uit niet kan
bemerken, dat de benen van een

Seff. ioz. zoo als ook PliniusZ,^
X. cap. 37. hadden overgegeven,

daar nogtans de veelvoudige on- j leeuw zeer dicht zyn, en dat des-
Des Schry- dervinding, en myn eige gezicht zelfs Merkte daar van daan komt,
my daar van overtuigt hebben , , van dien wilde ik my zeer gaarn
alzoo ik altoos heb bevonden, dat ' van iets beters laten overtuigen,
door de benen van een Leeuw < terwyl buiten allen twyffel is, dat
maar een mergpypje of gaatje de beet welke, hy na het aas doet,
loopt , dat niet veel groter is , als na het gemeld gebrul geichied, en
dat door een tabakspyp gemaakt

merkng.

word

Dit is ook mynes bedunkens,
de rede , dat een zodanig leeuwen
been, door de zon gcdroogt, het
vet daar uit gebraden , en daar na
aan Hukken geflagen, zoo goe«
vuur geeft, als een kezel ofandcr
vuurltccn; en zoude men zeker-
lyk zeer goede oogenof ook een
trciïehk 'vergroot -glas [moeten
hébben , sfli men een ander gaat-
je, met cenige vettigheid gevu't ,
wilde ontdekken; welk alles im-
mers wel dicht genoeg hecten
mag.
Leeuwen \\ yders dunkt my , dat de
n alles ftc.r]vt'e van een leeuw genoeg-
zaam te kennen is, omdat hy al
"•en h\ dood, met eenen llag
zodanig ter aarde werpt , dat het
niet meer om opilaan denkt.
Y\ aniu-er nu de benen xoo dicht

met cencn

eer il op den (lig volgt.

In mynen vorigen heb ik reeds
gezegt , dat ik eens van elf leeu-
wen te gelyk bezocht wierd ,
welk alhier te herhalen , onnodig
is, om dat ik het gevaar door hulp
van drie Hottentotten, dieb\ my
v. aren , ontkomen ben. Édog
moet ik n >g uit de ondervinding
hier by voegen, dat een leeuw ,
als hy grimmig is, of honger heeft,
ztilhs door het liaan van zvn ftaarC
<>p den rug, en het fchudden van
zyne manen te kennen geeft.
V\ ant als iemand een leeuw te na
komi, gelyk licht kan gefchieden,
wyl hy zich in de itruiken ver-
bergt , en als een hond op zynen
loert, en hem in 't oog krygt,
zoo behoeft hv maar na deze bei-
de dingen ie zien. Slaat hy met
zynen Haart op den rug, en ichud
daar benevens de manen uit de o-

gen»

Hoe te
weten , of
men voor
een Leeuw
beboet, te
vreien.

/W. jSj

i . Zje je vw. 2 . Lx e xtwin. j . M\ i suo\ u. \.R hjejsjb o /,• .

5 . <Ta V_A a V S CH VÄ li kf, \

KAAP de GOEDE HOOP. 185

Twee
menichen
worden
won
baar vin
een Leeuw
gered.

gen, zoo mag hy zyn teftament
wel 7.00 voort maken, vermids de
dood voor de deur Haat, gelyk ik
meteen voorbeeld bewyzenkan,
van twee karcls, die in 't veld
gingen, om na andere dieren te
lchietcn. Deze quamen ook een
Leeuw 7,00 na, dat hy ze in 't oog
kreeg, en 7.00 voort de beide te-
kens van zich zien liet, waarna
hy op een van hen toeichoot, om
hem de reil te geven. Edog deze
ontweek of uit angft, of door god-
del) ke voorzorge den flag , en
vatte den leeuw by de manen,
waar door zy beide wortelende
ter aarde vielen. In 't buitelen
greep deze den leeuw by de tong,
en hield ze valt, dat hy niet byten
kon. Zoo dra dit zyn makker
zag, fchepte hy moed , en f prak
den onder den leeuw leggende een
hart in 't lyf, met belofte dat hy
den leeuw zoude, doodlchieten,
en hem redden, Dit naauwelyks
gezegt, legt hy aan, en trof hem
zoo gelukkig, dat hy zoo voort
dood bleef, en aan zyn makker
het leven als gefchonken wierd,
gelyk zy dan nog beide alhier
woonachtig z.yn, en dit toeval
"Zeer omftandig weten te verha-
len.
. Hoe 7,00 dra etn paard een leeuw

iemand te ., , .., , '

pand zich ruikt , luiitert het niet meer na
wndc den toom, maar neemt wel haait

reddenkan. mct den Ruiter de vlucht , of

zoekt den zelvcn af te fmyten.
OndertufTchen is dit laatite een
groot geluk , om dat den leeuw
niet den Ruiter maar het vluch-
tende paard vervolgt, als welkers
vleefch hy zeer begeerig zoekt en
vreet. Wanneer dien volgens ie-
mand te paard zit , dat de wind
nog niet van den leeuw gehad , of
hem geroken heeft , zoo kan hy
door het affpringen nog de dood
ontgaan.
Reeen, hechter iemand, dat de
Leeuw te leeuw den Haart niet veel roert ,
verjagen. en de manen niet fchud , zoo kan
hy hem onbevreeft verby gaan ,

ija hy kan hem zelfs met het wer-
L Deel.

pen van een lhik hout offtecn ui-t
zyn legcritee verjagen. Dit kan
ook gclchieden , als men met ten
wagen ryd, als welkers geraas,
zoo als ook het geklap van de
fvveep hv ook niet verdragen kan,
gelyk zulks de boeren met ver-
maak können betuigen , die veel
by nagt moeten rvden , zoo zy
anders hare paarden verfchonen,
en door de gruwzame zonnehitte
niet afmatten willen. Deze we- Leemren
ten insgelyks te zeggen, gelyk ik nacht«
zelf ook heb gezien , dat de hel- kennen,
dere en vurige oogen van den
leeuw hem by nacht altyd verra-
den , om dat men dezelve by
nacht als twee lichten , zeer ver
zien, en daar door gewaar wor-
den kan , of een zodanige leeuw
op iemand afkomt , of van hem
afgaat.

Edog dit zyn zaken , die van
anderen reeds gemeld, en aldaar
omitandig können worden gele-
zen ; derhalven vv 11 ik hier nog
by voegen , dat het leeuwen- Het Leen.
vleefch , met een kogel gevelt , wea vle'
nog redelyk wel fmaakt, en zeer
wel te eeten is , door dien het als
dan nog wel wat wild, edog niet
onaangenaam of ongezond is, zoo
als ik zelf verfcheidemalen heb
bevonden ; hebbende daarenbo-
ven nooit können bemerken , dat
het m\ cenig nadeel aan myne ge-
zondheid veroorzaakt , of een
ziekte verhaalt Tiecft. Hoe het
echter is , wanneer het van de
Hottentotten met vergiftigt ge-
weer is gedood , daar van zal by een
andere gelegenheid melding ge-
fchieden, en ben ik onderturTchen
nooit graag geweeft, om daar van
te eeten.

Het eige vaderland van de lui- Luipaar-
paarden of Pantherdieren is naar fajj^
het gevoelen van Francius , Aiia dieren,
alleen ; zoo als hy in zyne Hiflo-
ria anïm. pag. 94. fehryft , daar
het nogtans zeker is , dat Africa
ook geen gebrek daar aan heeft,
gelyk zulks reeds velen als Gesne-
rus , Bochartns en anderen betui-
Aa gen,

BESCHRYVING van de

IS6

gen , en de ondervinding insge-
lvks genoegzaam leert. Vermids
nogtans van dit dier ook twcdcr-
hande /.oorten zyn, en zulks maar
in hare grootte beltaat , zoo zal
ik verder daar van niets zeggen,
om dat my dunkt, dat de grootte
geen by zonder onderfcheid kan
maken, door dien 'er anders ve-
lerhande paarden., offen, koejen
en andere dieren zouden moeten
zvn.
0l1er. ' Het onderfcheid echter, welke
fcheui tuf- zich tullchen een Tyger en Lui-

Tmaea Paarci Devind cn werkety 'k is ,
Lüipaar- fteunt , zoo als ik zeer dikwvls cn
den. vee| foeb gezien , op de grootte
en rondheid der vlakken. Want
een Tyger is zeer veel groter als
een Luipaard , en heeft frajer ,
ronder cn geilotener vlakken als
een Luipaard. Wanneer men een
Luipaard by een Tyger ziet , zal
men zonneklaar merken, dat een
Luipaart veel kleinder van lyf is ,
als een Tyger , die ook gantfeh
ronde cn toegehaalde donker-
bruine , en in 't midden met ee-
nigzins geelachtige haüen geftof-
fcerdc vlakken bezit, terwyl die
van een Luipaart de gedaante van
een hoefyzer hebben, en niet vol-
komen gefloten zyn, niet tegen-
gaande beide die dieren ontrent
meelt alle overige delen met mal-
kander en overeenkomen , en dé
een den anderen in lifh'ghcid ,
blocddoritighcid of gruwzaam-
heid niets toegeeft.

Ik zoude veel bewyzen alhier
können bybrengen, om dit \ oor-
geven te Haven ; edog ik hoop ,
dat de lezer zulks aan iwce ge-
1,1111 /al können zien. Hen-
drik Bonman, voormaals in dienft
van de lllultrc Compagnie, en als
nu een aanzienlvk burger alhier,
een flerk rulligman, wierd ovef-
land reizende, onverhoeds vaneen
rongen, die dé klaau-
Ȏn /.o voort in zvn hoofd in-
floeg, cn mét den muil na den
hals rykte, om hem het bloed :\l'
te zuigen. Wyl hy , gelyk licht is

te denken , heftig ontitelde , en
niet wilt , van wat dier hy over-
vallen was, zoo woritclde hy met
het zelve , verdedigde zich. dap-
per, en viel met dit grimmig dier
ter aarde. \V anneer nu alle hoop
fcheen verloren tezyri, en hy zag,
dat hy te kort zoude fchieten ,
fpande hy eindelyk zyne laatfte
kragten in, hield decs trotzen Be-
fpringer touwhertig by den kop ,
drukte hem tegen de aarde ; nam
een mes , dat hy in zyn zak had ,
en velde daar mede zyn bloeddor-
stige vyand, door dien hy hem de
keel afineed , niet tegenltaande hy
zelf reeds tamelyk afgemat was ,
veel wonden had, en daar uit het
bloed gud/xn zag ; waar door hy
ook zoo zwak wierd , dat hy niet
dan lang daar na weder tot zyn
vorige gezondheid geraken , en
van de wonden gene /.en worden
konde , of zyne verlöre kragten
weder konde bekomen.

In den jarc 1 708 quamen twee
Luipaarden in het fchapenhok van
den Heer Nicolaas Oortman ,
welke in een korten tyd ruim 80,
of 90 fchapen worgden? en zich
van dei /.elver bloed verzadigden ,
naar na zy hare drie jongen , die
voor het fchaaphok waren blvvcn
liaan , van den böid mededeel-
den , en zy ieder , jong en oud ,
met een dood fchaap het hazen-
pad kozen. Door dien echter een
b\ zondere premie op het doden
van dïérlyké fchadelyke dieren
door de lllultrc Compagnie gezet
is , zoo deden de flaven van den
gemeldet) Heer Oortman haar
belt , om dezelve te vangen , cn
hebben zy alzoo de Luipaarden
alle na malkandcren doodgefcho-
ten, behalven den vader of man-
netje, die alleen met het leven
daar van is gekomen.

liet vlee/ch der Luipaarden cn
rs is ongemeen mals, aange-
naam van fmaak, wit en gezond ,
zoo dat ik het altyd zoo gaarn en
liever als nel belle kalfs-
vleefch , of nog jong zynde , als

hoen-

ïlct
vleefch drt
Tygers ca
Luipaar-
den.

Tay 187

..// "t* <■'

KAAP de GOEDE HOOP. 187

hocndcrvlccfeh gegeten heb, aan-
gezien ik veelmaals de proef daar
\ an genomen , en het altoos goed
bevonden heb. Heteenigflc, dat
iemand tegen zoude flaan, is, dat
men weet, dat het een roofdier is,
en derhalven zeer wild fmaakt ;
wyl het echter nooit een aas, van
andere dieren gedood, of veel min
een kreng vreet , of fchoon men
dicrgelyk aas wilde uitleggen, om
het zei ven door een Stclroer dood
te fchictcn, zoo kan men deze
viesheid ook licht overkomen, te
meer, wanneer het zoo als ander
vleefch wel en zuiver klaar ge-
maakt , gehandelt , en gebraden is.
Luchten. De Luchten, welke Afrika ins-
gelyks bezit, komen metdeEu-
ropeaanfche volkomen overeen,
en dcrhalven is het nodeloos, om
verder daar van te melden. Edog
Schuin7 W}71 zy in Europa niet overal wor-
Duitfch- den gevonden , en zy in Duitfch-
houden!" lanc* zelfs niet heel gemeen zyn,
zoo voeg ik maar alleenlyk hier
by, dat zy in de Luchtenburg,
een woud , naby de Hoogvorile-
lyke Brandenburg-Culmbagfche
Hoofdftad Wonfiedel , zich ont-
houden, en van tyd tot tyd ge-
zien worden , gelyk dan de Heer
Anonymus der Fuchtelbergfche
befchryving pag. 53. 5-4. een
exempel by brengt, dat de Hoog-
edel gebore Bezitter van het
Ridder - Goed Obberredwig ,
Chriftoffel Cafimir van Walden-
fels, in den jare 1709 een van de-
zelve gefchoten en na Bayreuth
aan de Hoogvorilelyke Hoge
Lands-Hccr gezonden heeft , die
ook zoo als my is verhaalt , op de
Hoogvorilelyke tafel zoude ge-
gecten zyn ; waar uit dan licht te
belluiten is, dat het Tygcrvleefch
zoo als ook dat van Luipaarden
ook niet ongezond of onaange-
naam van fmaak moet zyn.

Wat aanbelangt de Mollen en

Mollen en Muizen, daar van zyn 'er hier zoo

Muuen. menigerhande zoorten en die al

zoo grote fchade zoeken te doen ,

als in Europa ; ik zal derhalven de

L "Deel.

moeite wel können fparen , om
deze dieren te befchry ven , aange-
zien zy ieder kind, burger, boer,
edelman , kortom alle menfehen
beter bekent zyn, als hen dikwyls
lief is. Om de Mollen echter te
vangen , ofte krygen, hebben de
Afrikaanfche Europeanen een
gantfeh vreemde , en myns wetens,
in Duitfchland heel onbekende ma-
nier, welke ik derhalven ten ecr-
itcn zal mededelen , na dat ik alvo-
rens gewag zal hebben gemaakt,
van een dier, dat de inwoners al-
hier ook met den naam van Mol te
verllaan en te kennen geven , de
Duitfchers echter in Duitfchland
of met den m<\m van Korenvar kjes
ofwel Hamfier uitdrukken.

Deze Afrikaanfche Hamfier is Afrikaan-
doorgaans afchgraauw,en van zoo fcoeMel,
veel kouleurcn niet , als die in
Duitfchland, daar zy witte, bloed-
rode en ook wel zwarte buiken ■
hebben. De overige gedaante van
het lyf komt nevens de grootte
met de Europeaanlche koren-
varkjes volkomen overeen , en
deze Händlers, nevens de andere Hoezc se-
gemene Mollen, worden door de worden,
Afrikaanfche Europeanen met een
ftel-fnaphaan of zulk fchietge-
weer , als men tot vofchvangen
gebruikt , gedood , zoo dat zy
niet anders hebben te doen, dan
alvorens de opgeworpe aarde weg
te maken , en het gat in de aarde
te openen, ten einde de lucht daar
in kan fpelen. Vermids nu deze
dieren den daar in dringenden
wind niet können verdragen, ge-
lyk zulks blykt , wyl zy het gat ten
ccrflen of ten minften eenige uu-
ren daar na , weder tocmaken ,
zoo kyken zy maar, of hy op een
ander plaats ook wederom wroed,
en dit ziende, maken zy alle mol-
hopen weg en de gaten fchoon, ten
einde de lucht daar in zoude kön-
nen dringen; daar hy laatll heeft
gewroed, ruimen zy dat gat ins-
gelyks, Heken aan een klein hou te
kruis, waar door in 't midden een
houte pen gaat , een gele peen ,
Aa 2 knol,

igg B E S C H R Y V I N G van de

knol , of ander wortel , binden aan
de door het gemelde kruis gaande
houte pen een touwetje, en fpan-
nen het aan het gelade fchietge-
weer , dat insgelyks op twee hou-
te kruizen legt. Wanneer nu de
Mol komt, om de wortel of knol,
welkers reuk hy door den wind
krygt, weg te halen of af te ruk-
ken , zoo brand de fnaphaan los ,
en hy fchied zich zelf dood. Op
diergelyke wys heb ik 'er veel zien
doden» en zvn als nu velen zoda-
nig daar op afgerecht, dat wyl zy
weten, dat deze dieren 's morgens
en 's avonds ten 6 en 's middags
ten il uuren wroeten , wedden-
fchnppen aangaan , dat zy tegen
die gemelde uuren den Mol dood
leveren zullen.
Rtteimuis. Om van de Muizen nog iets te
melden; uit Gefierus, Aldrovan-
dus en anderen is my bekent, dat
dezelve ook de Ratelmuis, welke
de Latynen Glis, en de alhier wo-
nende Hollanders alleen Ratel
noemen, ook onder dezelve tel-
len, of fchoon zy een muis in
grootte zeer ver overtreft , en by-
na niets met haar gemeen heeft.
Deze Ratel is veel groter en veel
langer , ook bondter van kouleur,
als een Europeaanfch eekhoorntje,
die hier gantfch niet worden ge-
vonden. Want het bovenlte deel
van de/e Ratel is byna zwart, de
rugge lcverkouleur en de Haart
niet heel lang en hairig. Het
hoofd is byna als een Beere-kop.
Hy heeft een baard als een kat, en
door dien hy heftig van zich byt,
is hy zeer zelden levend gevangen.
Deze dieren können met haar
flaart een geraas en geluid maken
als een Ratel , waar van de Nacht-
wakers te Amfterdam zich bedie-
nen, en van welk geraas zy ook
zonder twyffel den naam dragen.
Vermids zy zeer gaarn akers, no-
ten enz. ceten, onthouden zy zich
veel in de bomen , alwaar zy ook
zeer vet worden, en als de eek-
hoorntjes in Europa plegen te
<loen, v.m den eenen boom bp

den anderen fpringen. Of zy tam
können worden gemaakt, gelyk
Gefnerus en anderen willen , zulks
is my onbewult, , ten minften heb
ik zulks niet merken of befpeuren
können.

Behalven deze Ratel is 'er nog
een andere , maar veel groter
zoort , die van Gefnerus insgelyks
onder de Muizen gerekent word ,
hoewel Franc ins die onder de Ot-
ters telt. De Natuurkundigen 1^^.
geven dit dier den naam van mon of
Ichneumon : De alhier wonende Muishon4
Hollanders en andere Europea-
nen noemen het Muishond. Deze
Muishond is zoo groot als een kat,
heeft nogtans de volkome gedaan-
te van een fpitsmuis, hoewel hy
hoger en veel langer is , en een re-
delyk langen ftaart heeft. De hai-
ren over het gantfche lyf zyn lang,
ftyf en van verfcheide kouleuren ,
zoo dat men hier een zwarte, daar
een witte, en op een andereplaats
wederom een geelachtige vlak
ziet. Ontrent de tanden , tong
en ballen, gelykt hy een kat.
Hy is een groote vyand van (lan-
gen en krokodillen, en vervolgt
ze zeer liftig, wanneer hy echter
van dat wildbraad niets kan ja-
gen , zoo zoekt hy aan hoenders
en andere wilde vogels zyn maal-
tyd te doen, of derzelver eieren
als een wezeltje uit te zuipen ; en
dit is de oorzaak welke my in
twyffel houd, om te zeggen, of
dit dier niet eer een zoort van een
wezeltje als een muis is; edog
hier van mogen anderen oorde-
len.

Van de Muilezels had ik hier- Mui
voren, wanneer ik van de Ezels
in 't algemeen fchreef, behoren te
melden , maar myn voornemen
was toen, om gantfch geen gewag
van deze laltdragende dieren te
maken, om dat men ze hier wei-
nig gebruikt , of fchoon het zeer
nood/akelyk en voordelig zoude
z\n, en men 'er genoeg zoude
können bekomen , om dat 'er
paarden en ezels in overvloed iyn.

Ver-

A.'. i8a

TLlIINOCEJLOS Zoo i.i. s di i: i///..sv \ ii.i.hi: i.i.dt -wonDKisr.

KAAP df GOEDE HOOP. is9

Vermids ik echter tot nu niet een
van alle de dieren, aan dit Voor-
gebergte bekent , hebbe overgc-
llagsn, /oo ben ik ook om dies-
wille in zoo ver van voornemen
verandert, en heb raadzaam ge-
vonden , om van dezelve op een
wys te gewagen, zoo als het je-
genswoordig gefchied , namelyk
om daar mede cnkelyk bekent te
maken, dat deze lalldragcnde die-
ren als nu alhier ook gevonden
worden; temeer vermids de ove-
rige eigenfehappen en nuttig ge-
bruik van deze dieren tog beter
in Europa , als in Afrika , en wel
voornamelvk aan de Kaap de Goe-
de Hoop bekent zyn.

Het Murmeldier, 't welk hier
insgelvks gevonden, en door de
inwoners alhier gantfeh verkeert
den naam vän Das gegeven word,
word door Gefnerus en anderen
mede al onder de Muizen gere-
kent. Vermids zy in Europa ge-
noeg bekent zyn , zoo zal ik ver-
der niet daar van zeggen, dan
dat het vleefch daar van zeer goed
te eeten, en geftooft en gekruid
zeer aangenaam en gezond is.
De dikwyls gemelde HeerOort-
man had een> flave kind, ontrent
9 jaren oud , dat de kalveren hoe-
de, en derhalven de naaftleggen-
de Steenbergen dikwyls op ,fen af
-.cn flaven- klauterde. Dit kind bragt 'er

•cefvan21 'zomty^s zo° vee^ t'huis , dat men
kidve. zoude hebben gezegt , dat het on-
mogelyk was, dat een zulk jong
kind die allen op eenmaal konde
dragen, of de bequaamheid had,
om die te vangen. Nogtans ver-
zoete de loon den arbeid , en
vond dit kind daar geen verdriet
in, maar rechte een hond af, om
die voor hem te vangen. Door
dien ik dikwyls daar van heb ge-
geten , zoo is my zeer wel bewuft
hoe ze fmaken , en dat zy my
nooit qualyk zyn bekomen.
örn De Neushoorn , die van de
(>fRhino- Dierbefchryvers Rhinoccros , van
de Indianen Abaday van de Hot-
tentotten Tuibba en ook Nabba

•ere*.

n f>rd genaamt , is zoo \ elc on~
ccnighcdcn onderworpen , dat
men wegens de menigvuldige tc-
genftrydigc gevoelens, fchynt in
een doolhof te geraken , als men
dezelve tegen elkander houden
en vergelyken wil. Ten minden
men geraakt in twyffel , of wel
alle die Schryvers eenerlei en het
zclven dier gemeent en befchre-
vcn hebben. Want zommige ko-
men in de verf , welke dit dier
zoude hebben , niet overeen.
Zommigen twyffelen aan den
muil , waar mede dit dier voor-
zien is ; ecnigen hebben verfchil
ontrent de grootte van dit dier ;
anderen geven hem meer dan een
hoorn , en daarenboven van een
ongelyke kouleur j en eindelyk
zyn er wederom anderen, die aan
de kragt en werking van dezen
hoorn twyffelen, zoo dat iemand,
die alle deze verfchillende gevoe-
lens wilde overeenbrengen , zich
veel moeite zoude geven,en menig
geleert man tegenlpreken moeten.

Edog door dien zulks alhier
myn werk niet is , maar Bochnr-
tus, Tlinius, T>amïanus de Goes,
Camerafius,Francius en Ludolfus,
nevens vele anderen hier over na-
gelezen können worden , zoo zal
ik my maar op de kortheid leggen,
en alleenlyk uit Jacobus Bontïus
Lïb. V. Hiflor. Naturel. & Medïc.
cap. i. Nietthofius part. uit. van
zyn Batavifch Gezantfchap na het
Koningryk Sina, cap. \6.pag. 109
en uit dapper in de befcliryving
van Africa pag. zo. b. een korte be-
fchryving van dit dier geven ,
mids dat, indien myne eige onder-
vinding iets grondiger weet, zulk
niet zal worden vergeten.

De Rhinoceros of Neushoorn Denc]k
dan is donker afchgraauw, en al- dgemiyke
dus een weinig na de zwarte kant, befchry-
kaal van vel , zonder hairen , zoo Vmfi'
als de Olyphanten. De huid is vol
rimpels en kerven , en zoo hard
en dik , dat men met een fcherp
mes naauwlyks daar door fnyden
kan. Het is echter niet fchobach-
Aa ? tig,

A

i90 BESCHRYVING van de

tig , zoo als de fchilders hem

doorgaans aan het gemeen verto-
nen , heeft ook gene lchilfers ,
maar de rimpels en vouwen ko-
men van het onbezuilt lopen door
ïtruiken en hcggens,als welke hy
nooit ontziet, en derhalvcn van de
takken van de bomen gekrabt
word,ook zich in het '/.and en drek
of op dorre hei en ftoppels wentelt ,
en zich alzoo elendig krabt en
kerft ; daarenboven worden de
gemelde rimpels en vouwen ook
van de muiculen en derzelver
heftige en belten d ige beweging
geformeert , vermids zy zich als
fchobben of fchilfers vertonen.

De muil is naar mate van het lyf
wat fpitzer , als die van. een var-
ken , als men die weder met des-
zelfs gantfehen lyf vergelyken wil.
Hy heeft op de neus een zwarte
of donker-graauwe hoorn , maar
niet een witte , gelyk zulks aan
de jonge kalveren te zien is, waar
van ik'er een met my genomen, en
naderhand aan een voornaamHecr
vereert heb. Deze hoorn is of
groter of kleinder, na dat het dier
oud is ; dog is de kloeklle niet
over twee voet lang , en had de
geen , welke i.;v heb vereert ,
naauwlyks de lengte van een voet.
Dezelve is als een ploegkouter
een weinig gebogen, waar mede
hy in zyn boosheid den grond
omwroed of opdelft en daar bene-
vens fncl voortloopt , zonder te
zien , of een ingewortelde boom
of klip hem in den weeg (taat, als
dien hy met de hoorn uit de
grond rukt , en achter over zyn
hoofd werpt.

Recht achter dezen hoorn na
het voorhoofd toe , heeft hy nog
een gantfeh kleinen hoorn, die by
jonge Rhinoccrollen ontrent een
hand breed , en by de oude on-
trent een halve voet hoog is. De-
ze is onder op het voorhoofd zoo
breedt als het voorhoofd /elf, en
loopt van boven boogswys. De-
ze korte hoorn U hynt hem meer
in den weg te weien , als nuttig

te zyn , als hy razen en tieren , of
om kort te zeggen , fpitten wil.
Ja het dunkt my, dat de Alwyze
en Algoede God dezen hoorn by
den anderen gezet heeft , ten
einde daar mede zyne woede en
gruwzaamheid als te beteugelen ;
ondertuflehen is dit laatfle niet
w el een hoorn te noemen , wyl
het van binnen maar met een dun-
ne fwartachtige fchaal overtrok-
ken is.

Hier uit blykt genoegzaam , dat
deze grote hoorn dicht en valt
aan het hoofd gegroeit moet vyn,
om dat men niet lieht een daar
van af kan krygen , zonder te ge-
lyk een fluk van het hoofdbeen
mede weg te hakken. Vermids
hy den zei ven ook tot het be-
ploegen of omwroeten van het
land gebruikt , zoo word hy van
voren wit, of bruinachtig, ontrent
als een gemene ofle-hoorn ; dezel-
ve verlieft daar door ook een
weinig aan de rondte , en word
zodanig geflepen , dat ze volko-
me een ploeg yzer fchynt te ver-
tonen.

Wyders is de Rhinoceros van Rhiaoc*.
een zeer fcherpe reuk , en als hy ros rh"ft

i-i 111-1 J eenfeher-

ïcts levends ruikt, gelyk licht ge- pe reuk.
fchied, als de wind na hem toe is,
zo© loopt hy in een volle ren recht
daar na toe , en vreelt niet , of
fchoon duizend man met gelade
geweer aldaar op hem ftonden te
wachten , gelyk my dan zelfs ne-
vens vele andere zeer wel beken-
de vrienden diergelyke wederva-
ren is. Ondertuflehen kan men
hem zeer licht ontkomen, als men
onbeweegt liaan blyft , tot dat hy
gantfeh naby is ; want wanneer hy
tot op ontrent tien fchreden 'n>
genader t, behoeft men hem maar
\ ter of vyf Happen plaats te ma-
ken , en hem te laten lopen , wan-
neer hy ten cerftcn den reuk ver-
heil , en niet weet , waar hetge-
roke gebleven is.

De oogen zyn zeer klein naar Desteifi
de grootte van het lyf, derhalven scuci*.
kan hy niet ter zyde maar alleen

het

Taa

JJHIN O CIRIR. O S VOLGENS BI'.:}: BK SCII U Y \ IXG .

vtdeLuir- JeJui

KAAP dr GOEDE HOOP. 191

het geen recht voor hem ftaatj
zien. De grooth< id van
en de kortheid der beenen,
letten hem zelfs, ik zal niet v
gen, in 't lopen, want dat z< •
de waarheid te na gefproken zyn ,
maar alleenlyk in 't omkeren. By-
aldien echter zyn gezicht zoo
goed en fcherp wis, als zyn reuk
is, 7.011de be/.w.urlyk het geen hv
gc/ien en geroken h-ad , levend
ontkomen können , aangezien hv
zodanig in cl in 't lopen is , dat le-
rnet de helle en lichtlte paarden
niet kan achterhaalt worden. '/\ -
ne ooren zyn tarnelyk klein en
gantfehniet lang» zoo als anders
de grootte van zvn 1 y f Vereiflchen
zoude, en zal hy daar ontrent de
Ölyfanteh niet veel na geven;
Yermids nogtans zyne bfenen kor-
ter zyn, als die van eenOhfant,
■/oo is hy om dieswille ook te min-
der ainzicn'yk
„,.r V\ arineer hv van niemand bele-
Iquaad digt , of kort voor heen getergt
iiducn. -^ . a, hv niet licht trachten, om
iemand aan te vallen, of quaad tOè
tevoé] n ware men een rood

of roodachtig kleed aan had, als
welke koulcur hv niet verdragen
kan. Zoo hy iemand na het leven
ibat, en 'er verfchiede menfehen
by malkandcren zvn, zoo zoekt
hv niet ten teilten den geen, dien
hem boos heeft gemaakt , maar
hy wreekt vich aan alle de genen ,
w elke hem in de woede ontmoe-
ten. En zyn de leveloze creatu-
ren , ftenen , en bomen , zelfs
niet verfchoont , maar moeten
voor hem wy ken. Onderhaalt hy
een menfeh , zoo werpt hy hem
over zyn kop ter aarde, en dood
hem met likken, aangev.ien zvn
tong zeer ruuw en ftekeligis,
vaar mede hv den huid en' het
vlecfch tot op de benen weg likt,
en alzoó de levendige menfehen
dood martelt.
fpys. F-n vermids zyn tong zoo
fcherp is , vreet hy zeer weinig
jong en teer gras, maar zoekt
meeft harde diilelcn, hei en andere

fchralé fp\ Ikè op /vne

ton ,;un\ t , de

keel geen quaad doen; en worden
zekere dunne en korte ftruiken,
In na als Gcnevcr-llru il. en, hoewel
7,00 ftékelig, ook niet 7.00
aangenaam van reuk, en dragen-
de geen vruchten, als de laatllgc-
nielde Üruiken, Rhinoeeros-bof- Rirnocc-
fchen genaamt, w yl die dieren g£J^
dezelve zoo gaarn afbyten en
vreeten;' Aan die beliehen is het
onbebouu de land byna over al
vol, en op zommige plaat/en, na-
melyk aan de T\ gerbergen , Mof-
felbank en elders, gebruiken de
inwoners dezelve uit gebrek van
hout, om te branden.

De grootlle vyandfehap en Rhinocc-
fchier een eeuwige haat draagt de [s°dev^?
Rhinoceros op de Oh finten, fent.
Door dien hy weet, dat desz'elfs
buik week is, zoo ?oekt hy/\n
grootcopde neus Maande hoorn,
aan een {leen of inde grond fcherp
gemaakt, in den zei ven intefle-
ken, en den gemelden buik op te
fcheuren, ten einde hv door het
uitvallen van het ingewand, en het
verliezen van veel bloed, het le-
ven daar by infehiete. Men ziet
derhalvcn , dat een Olyfant een
Rhinoceros gewaar wordende,
niet licht ftand houd , ten zy de-
zelve onverhoeds en op den reuk
overvallen werde,' gelyk de hilto-
rien daar van genoegzame bewy-
zen bybtehgen.

De Item van een Rhinoceros Df
gelvkt byna het knorren van een ßdl
verken, wcshalvcn men hem ver-
der zien a's horen kan, ten zy
men het geraas der bomen, waar
door hy 700 wel toornig als be-
daart zonder .eenige vrees, fchrik
of fchuw , door loopt, te hulp
neme ; want in dit laatit geval
kan men. hem 700 ver horen, als
men een houthakker in een
bofchaadic gewaar worden kan.
Hv is ook door het achter en over
Ziel ,/oo ais ook uit het wegwer-
pen der klippen , die een groot
geklatcr veroor/aken , licht te

Un-

i92 BESCHRYVING vande

kennen, om dat geen ander dier,
ten minilcn in dit gevveit , poogt
of in Haat is, om zulks te doen.

Zyn vlcefch het welk ik dik-
vieciS. maals met grote fmaak heb gege-
ten, is zoo zenuwachtig niet, als
anderen fchryveu, maar wel grof-
dradig, zoo dat men goede tan-
den moet hebben , als men het,
voornamelyk gerookt, klein kaau-
wen , en tot een goed voedzel ma-
ken wil. De huid verilrekt een
even zoo goede en heilzame art-
zeny , als de hoorn en bloed , hoe-
wel zulks van zommigen tegenge-
fprokcn en voor onbekent gehou-
den word , of fchoon de onder-
vinding gantfch het tegendeel be-
krachtigt.

Wat aanbelangt den huid , ik
heb van een geleerd man verno-
men , die vele jaren op Batavia in
het Laboratorium Chymicum van
de Illuflre Compagnie heeft ge-
dient, dat hy veeltyds van de Rhi-
noceros huid een koflbaar zout
heeft gemaakt , 't welk dat van
hertshoorn, of een ander niets be-
hoefde te wyken, waar medehy
wonderbare kuren gedaan, en zy-
ne moeite rykelyk betaalt beko-
men had. Hy is na Duitfchland
weder gekeert,en heeft onder an-
dere fraayigheden , waar van hy
'er verfcheide zoorten by zich
had , een goede quantiteit van dit
zout met zich genomen, waar van
buiten tvvyfTel menig Duitfchcr
zal geprofiteert hebben , en daar
door weder tot vorige gezond-
heid herfielt zyn.

Rhmoceros ^e kracht van ?yn hoorn be-
hown duid (laat daar in, dat dezelve geen gif

geenver- Ju^cn ]im^ Cü js my bcwuft, dat

veel menfehen ccti beker, by wy-
zc van een bokaal , uit zulke
hoorns drayen , en dezelve met
zilver of goud bc liaan laten, waar
in wyn gegoten, dezelve zoo
voort blaasjes opwerpt, alsofhy
gifte ofkookte; en wanneer 'er iets
in word gedaan, dat met gif ceni-
ge gemeenfehap heeft, zoo fpringt
dezelve ten cerilen aan Hukken ,

en door gif zelf berfthy in het eer-
ilen oogenblik. Deze bekers is
voornamelyk den grote Meren
zoo als ook anderen een tteiïelyk
middel om zich voor gif te hoe-
den, en haar leven , dat menig-
maal in de wecglchaal ftaat i prys-
waardig te redden , gelyk dan
ook de fpaanders om diezelve re-
de van de Draijers afgeeifcht en
bewaart worden, ten einde men
de geenen , die in een ilaauwte
of in andere gevaarlyke ziektens
vallen , ja zelfs met de vallende
ziekte behebt zyn , daar mede
dienil doen en daar van bevrydea
zoude können,

Het bloed van den Eenhoorn Rhinoc«
heeft voornamelyk de kracht, dat bloed•
het zelve j.n een Rhinoceros darm
gedaan , en door de hete zonne-
ilralen gedroogt, in een zekere
quantiteit met wyn of warme thee
of koffy genomen , alle inwendige
quälen, verrekkingen der zenu-
wen , en voorts al het geen van
binnen mögt zyn gequetil, veel
beter , gezwinder en zonder het
minile gevaar geneeft., als het bok-
ke bloed of dat van eenig dier.
Derhalven word het ook van de
inwoners zeer zorgvuldig opge-
vangen ', gedroogt , en bewaart ,
om elkander in tyd van nood
daar mede dienft te doen , en te
helpen.

Dit zoude, hoop ik, van deofdeRl
Rhinoccrollen genoeg gezegt zyn, VOor da
ten ware de vraag diende te wor- '
den voorgeflelt, of namelyk de
Rhinoceros, of dat dier, 't welk de
Hebreen, ook zelfs de H. Schrift
Oto Reem of Rhinoceros noemt,
als Xuw. XXIV. 8. T>cutcr.
XXXIII. 17. Job. XXXIX ii. 13.
14. 15-. te zien, voor den Levia-
than te houden en aan te nemen
zy ? want de meefte eigenfehap-
pen, welke den Leviathan worden
toegefchrevefl , komen den Rhi-
noceros toe , geh k Ludolfus m
Commënt. ad Hißor. /Ethiopicam
J>a^. 15-4. num. 84. aangetoont
heeft, of fchoon Bochartus 'm

Hiero~

KAAP DE GOEDE HOOP. 195

oejen en
alvercn.

Hïcrozoïco CP. I. Lib. 3. cap. r~l ■ \
GJ T. 11. Lib. 6. cap. jz. y,oo als
ook Francïiis en 'Tfciffernr in
'Dub. Vcxat. Cent. r. Loc. 45". pag.
tyj./èff, nevens vele anderen met
hen liet tegendeel beweren , als
welke of den Krokodil , of den
Walvifch, of ook den Olyfant
daar voor kenncfn en aannemen.
Edog het verder oordeel mag de
Lezer hier over zelf vellen, om
dat mv niet geoorlooft is, om dit-
maal verder te gaan.

Van de offen, koejen, en kal-
veren is hier onnodig iets meer
te melden, ten dele, omdathicr-
voren reeds veelvuldig gewag daar
van is gemaakt, en deels ook om
dat zy met het Duitfche vee in al-
les , behalven in de grootte , over-
eenkomen, aangezien het vee al-
hier eenigzins groter is , en het
Ongerlch, Decnlch en Poolfch
niet veel overtreft. Wat echter
de wilde Buffels aanbelangt, wel-
kers afbeeldinghier voor te zien is,
heb ik dezelve reeds hier voren be-
fchreven , en het nodige daar van
erinnert ; daarenboven zal te zy-
ner tyd ook iets van ihet vee der
Hottentotten , wanneer van de-
zelve ex Trofeffb zal worden ge-
handelt j moeten worden ge-
zegt.

Van de Padden, waar van men
'er hier niet veel ziet , en welken
de Hottentotten maar mede on-
der de Kikvorfchen tellen, zoude
hier ook wel iets können worden
gezegt , maar behalven dat de aard
en natuur van deze dieren buiten
dat genoeg bekent is , zoo worden
er hier weinig gevonden, en zyn
zy daarenboven zoo onaanzienlyk,
dat ik fchrik , om maar een woord
daar van te reppen. Wie onder-
tuffchen lult en vermaak heeft,
om zich aan de omftandige be-
fchryving van dezelven te verlus-
tigen, gelieve vnxzxGefnerns^Al-
- drovandus , Francïus , Forerns,
Cyprïanns en andere, voorname-
lyk 'PaulitiHs in zyn boek-
je de Rufone , na te zien , zoo
I. <Dee/.

weinig
in de
aap.

zal hy zync wert gierigheid hier
ontrent onfeilbaar können ftii-
len. Van de fchilpadden echter
zal hier na nog iets worden ge-
meld.

Van de paarden als een in Eu-
ropa /eer wel bekent dier, zal ik
gewag maken, om dat zy in den
beginne nit Pcrlle herwaardszyn
gebragt, en dcrhalvcn zelden veel
groter zyn, als een Ongerfch paard
Hare kouleur is doorgaans don-
kerrood , zelden echter wit of
zwart. Haar voer is niet zoo ah
in Indoltan gebruiklyk is, de Dom-
vrucht met zuikcr en boter ge-
mengt , of ook niet^ zoo als in
Brazilië, gras, rys, en zuikerried
met ltroop gemengt, gelyk Eraf
mus Francifcï in deszelfs Ooft-en
Weft-Indifche Staats enLuft-Tuin
pag. 971. en 998. bericht, maar
groen gras en gerft j want men
hooit hier heel weinig , zoo als
in mynen voorgaanden reeds is
gemeld , en haver word hier in
't geheel niet gezaait , om dat
hy wild Word , en verbaftert ,
gelyk hier voren insgelyks be-
richt is.

Hier vallen ook wilde paarden,
die zonder twyffel goed zouden
zyn, zoo anders iemand de moei-
te wilde nemen , om ze te tem-
men ; wyl echter in de beginne
der Colonien niemand zich daar
toe heeft willen verledigen , en
daarenboven de Perfiaanfche met
zeer weinig koften herwaards
können worden gevoerd , zoo is
het tot nu gebleven, zoo als het in
den beginne geweeft is, en zal
zonder twvffel ook wel voortaan
niet worden onderzocht, omdat
'er reeds zoo veel tamme paarden
worden aangewonnen , dat men
binnen den tyd van 8 dagen eeni-
ge duizend ruiters van paarden
zoude können verzien , wanneer
de nood zulks vercifchte; aange-
zien 'er veel inwoners zyn , die
30, 40, ook zommige 200 tot
300 paarden bezitten, welke in
het gemeld geval zeer licht tot het
B b rvden

Van dc
Pauden

BESCHRYVING vande

194

ryden geoeffent en afgerecht 7.011-
den können worden.

By /Elianns Lib. 16. Hißor. a-
nhnal. cap. 11. en na hem by Cj-
prianus in contin. Hißor. animal.
Francïi pag. 579 , zoo als ook by
Forerus in zyn Duitfch Dicrboek
pag. 1 5 7. b. vind ik een dier be-
fchrevcn , 't welk zy allen t'za-
w°at?oorUS men Tocphagus noemen , dat de
een dier. helft groter dan een paard zyn
zoude ; dat een zeer lange ltaart
zoude hebben , en gantfeh fubtile
harde hairen op 't lyf en op den
huid ; en voorts , dat de Jagers
dat dier om den ftaart en om de
hairen velden, om dat de wyven
dezelve onder de hare vlochten ,
en daar mede pronkten , en ein-
crelyk dat zy Toepbagus wierden
genaamt , door dien zy gras en
kruid als de paarden , runderen
en ander vee aten.
DeSchry- Aan dit dier zoude ik byna niet
Ier Ä'? twvffden , of fchoon ik zulks

cengefchil- . -' . '

den gezien, niet in Nature , maar by den
Heer Kapitein Olof Berg in de
maand van December 1 705- uitge-
fchildcrt hebbe gezien , als dien
het op een van zyne lange land-
reizen ten dienfte van de Illuflre
Compagnie , ontmoet , en het
niet hebbende können vellen ,
heeft laten uitfchildcren. Het ee-
nige onderfcheid milchen dees en
geen is , dat hy deels zoo groot
niet is geweeft , als deze Toe-
phagus befchreven word ; deels
ook dat hy nevens den langen
paarden (taart, ook lange manen
gehad heeft , en in deze twee
Rukken een paard en voor 't ove-
rige echter een os gantfeh gel) k
gewceft is , en dat hy zich altoos
met de vlucht gcfal veert heeft.
Wat liet echter voor een naam
had , en of 'er meer diergel} ke
dieren waren , zulks wilt de ge-
melde Kapitein zoo weinig als an-
deren te /eggen , om dat hy 'er
pooit meer dan een gezien of aan-
getroffen had.
Rotten. Van de Kotten zal ik maar met
drie woorden melden , dat het

dieren zyn , die miiTchien in den
beginne niet hier gewceit , maar
door de F-uropeanen door het
ontladen van verfcheide fcheeps-
goederen in dit land gebragt zyn.
Want in de huizen op het land ,
voornamelyk die eenigzins ver
van de oevers leggen , vind men
zeer zelden een van die dieren ;
't welk zonder tvvyffel doet ge-
loven, dat zy met de lchepen, als
waar in zy by hopen en in grote
menigte nevens andere muizen en
kruipende, wormen, als mede
vergiftige duizendbeenen en fcor-
pioenen worden aangetroffen,
eerit hier gebragt zyn. Derhal-
ven derft geen tamme kat zich
van de matrozen laten zien, of
laten opvatten , of zy word ten
eerften gevangen , in een zak ge-
doken , en aan boord gebragt ,
ten einde om dit ongedierte mee-
(ter te worden ■> of ten minden te
weeren , en den toom niet t'ee-
nemaal te laten fchieten ; gelyk
dan ook door de veele wilde en
in het land zelfs ,'zynde katten de
rotten , aan land komende naauw-
lyks het hoofd derven opfleken.

Daarenboven ben ik niet van Reebok
mening , om van den Reebok ,■
by de Dierbefchryvers Capreolus
of T)orca genaamt , veel woorden
te maken, als zynde dezelve in
Europa alomme genoeg bekent ,
en van deze in genen dele onder-
scheiden.

Van den Salamander echter, _, Wlman
wegens deszelfs geltalte onder de
Haagdillen gerekent , hoc wel
eenigzins dikker, als de andere
Haagdillen, melde ik maar, dat
hv /eer yslyk te zien is, hebbende
over het gantfeiie lyf een blinkende
gele en donker graauwe kouleur,
waar door veel witte /ilverkou-
leurde vlakken of Itrepen lopen.
Hy heeft een wit zap , byna als
melk by zich, waaromme hy ook
op zommige plaatzen Molek ge-
naamt word. De Ouden hebben
den Salamander zeldzame

der.

\.\\\

dingen gefchreven, als onder an-
deren.

KAAP de GOEDE HOOP. 195

deren, dat hy door het vuur niet
teert in zoude worden verteert , terwyl
iur- de ondervinding my nogtans het
tegendeel heeft geleert , en ik 'er
verfcheidemalen een in 't vuur heb
geworpen, die nooit levent we-
der daar uit is gekomen, maal-
ais een ftuk lood tot aflche ver-
brand is.

Van de fchapen , rammen en
lammeren heb ik in mynen voor-
gaanden reeds zoo veel gezegt ,
dat om zulks hier op nieuw te
doen, een vergecffche arbeid zou-
de lehynen.
'an de \\/"at aanbelangt de fchildpad-
den , men dient te weten , dat er
twederhandc zoorten , te weten
land en water fchildpadden zyn ,
hoe wel deze laatfte wederom
worden onderfcheiden in zodani-
gen, die of alleen in zoet of alleen
in zout of zeewater wonen; van de
laatfte vind men 'er geen aan de
Kaap de Goede Hoop , maar wel
op het eiland van Kaap Verde St.
Jago, en op Mauritius, alwaar ik
ze gezien heb , en my niet alleen
\ an haar vieefch maar ook van ha-
re eieren , zynde een zoort tuf-
fchen duive en hoender, ook een-
de-eieren, verzadigt heb. Beide
is een ongemene aangename fpys ,
dieeenieder wel bekomt, aange-
zien de eieren zoo goed zyn, als
hoender-eieren, en het vieefch
zoo malfch en kort, ais dat van een
kapoen.
Wat tan Het fchild of huis, datzyaltyd
-cfchii- ais een fjak met zich dragen, en

i te mer- . . . 1

n. waar in zy als ingemetzelt zyn , is
zoo hard , dat een gelade vracht-
wagen , ja een zwaarder lafl, die
over het zelve heene gaat , geen
fchade daar aan kan doen. Het
zelve is daarenboven zoo cierlyk
en fraai, dat men zich billyk daar
over moet verwonderen, gclyk
daar van de kammen , heften van
meflen en andere werktuigen als
zoo vele getuigenilTen vertrek-
ken. In dit fchild verbergen zy
haar gantfeh grof lyf, zoo dat men
buiten de kop en de voeten , door-
I. "Deel.

gaans met kleine fchobbcn bezet»
verder niets daar van te zien be-
komt. Wanneer zy hare eieren Hoczyha-
willcn leggen, komen zy uit hetreeiwa
vee-water aan land , maken een kgscn'
gat in 't zandt , gaan daar op
zitten, en leggen hare eieren daar
in. En het gat vol zynde, fchar-
relen zy een weinig zandt daar o-
ver,cn laten die door de zon uit-
broeden. Men kan ze zeer ge-
rnaklyk vinden , en ze tot fpys ge-
bruiken , aangezien men in een
gat menigmaal 100, ook wel 200
of 300 eieren by malkanderen
aantreft.

De Land-fchilpadden, welke Land-
hicr overvloedig worden gevon- 5£dpa*
den, en goed zyn, om te eeten,
vallen veel kleinder als de watcr-
fchildpadden , aangezien zy niet
meer dan 11 duim breedte over-
dwars uitmaken. Haar Schild is
zoo hard, als dat van de Zee-fchild-
padden, op welkers opperfledeel
men louter zeskantige zwarte en
bruine figuren ziet. Haar hoofd
en voeten zyn van een donkere
kouleur, hoewel met eenige vlak-
ken gefchakert. Gebraden fmaakr
niets beter dan de lever , of
fchoon het vieefch ook zeer
aangenaam en zoo wit als fneeuw
is. Men vind zomtyds wel eieren
daar in , zoo groot als vogels eie-
ren , en ook zeer lieflyk en lek-
ker van fmaak. Haar fpys is
vruchten , te weten , wortelen ,
groente , koorn en andere aard-
gewatTen meer.

De Hottentotten dragen de Hoede
huizen of fchilden aan hunne kle- *"Sf~
deren , ten dele tot cieraad , en fthiidcn
ook om haar tabak en andere klei- s**»
nigheden daar in te doen , gclyk
te zyner tyd zal worden bericht.
Deze arme dieren worden zeer Hebben de
dikwyls van de Gieren overvallen, Gieren tot
welke echter niets op hen vermo- vy*nden-
gen , ten ware zy de Schildpad-
den opnemen , en een zekere
hoogte laten vallen , tot dat het
fchild aan Hukken fpringt , of zy
hare dode kop en voeten uicflrek-
Bb a ken,

i96 BESCHR.YVING vande

ver zoor-
ten.

Javaanfche
Varkens.

ken , en haren vyand ten prooi
overlaten;

zwynen Qm van de Varkens te gewa-

en de: n. ° j.

gen , men dient te weten , dat
hier vierderhande zoorten , na-
k tamme, wilde, ftekel en
aardvarkens worden aangetroffen,
v. aar van de tammen in den be-
ginne wel niet hier geweeft , maar
door de Hollanders hcrwaards ge-
bragt zyn. Van dezelve zyn 'er
twee zoorten , te weten , Ëuro-
peaanfehen en Javaanfche. Van
de eerfte zal niet nodig zyn, meer
te melden , om dat ze reeds ge-
noeg bekend zyn; maar de Javaan-
fchen, als van de Europeaanfchcn
veelonderfcheiden, zullen moe-
ten worden befchreven.

De Javaanfche varkens zyn al-
tyd pik-zwart van kouleur ; heb-
ben op den rug gene borftels , als
de Europeaanfche , en zyn heel
kort van poten. Daarenboven
hebben zy een diep af hangenden
buik , die naauwlyks een hand-
breedt van de aarde is. Haar fpek
is zoo hard en goed van fmaak
niet , als dat van de Europeaan-
fche varkens, maar al tyd week en
onaangenaam , zoo dat men het
door een Itrootje zuigen kan,
hoewel het op Java zelf, nevens
het vleefch zeer gezond gehou-
den , en aan de zieken te eeten ,
gegeven word. Men kan dit fpek
niet wel roken , om dat het weg-
druipt. Met het vleefch gaat het
daarentegen veel beter , als 't welk
alsdan nog tamelyk goed te eeten
is.

De wilde varkens worden hier
niet veel gevonden, niet zoo zeer,
om dat ze van andere wilde roof-
dieren verflonden en verfcheurt
Worden , maar na myns bedun-
kens liever, om chit'er geen bof-
fchaadic ontrent dit Voorgeberg-
te is, waar in zy baar verbiyf zou-
den können zoeken. Daarenbo-
ven zyn zy van de Europeaanfche
gantfeh niet onderfchciden , ten
ware nun wilde /eggen, dat zy
in de koude landen , alwaar zy

Wilde
Zyn'er wy
inde
Kaap.

haar onderhoud rykelyk können
vinden , groter en vetter wierden,
't welk nogtans i fchoon zulks
veel tot de zaak doet , ik acht,
dat geen'wezentlyke onderfcheid
maakt.

De Aardvarkens zyn ontrent de A^Jf
borftels de Europeaanfche zwy- kens.
nen gelyk , behalven dat geenen
eenigzins donker-roder zvn als
deze, en dat zy over den rug zul-
ke boritels niet hebben, als de
Europeaanfchen. Daarentegen is
de kop veel langer, en de muil
veel fpitzer, als die van een ander
varken. Zy hebben geen tanden,
waar door zy harde fpyzen
gantfeh niet genuttigen können,
gelyk ik aan zeer velen , zoo jong
als ouden waargenomen heb. On- L
dertuiTchen hebben zy een zeer meert vd
lange fpitze tong, welke zy by mieren-
nacht en ook wel by dag, als zy
honger hebben, en voor de men-
fchen vylig zyn , uitfleken , en de
mieren daar op laten kruipen, en
wanneer 'er een tamclyke menig-
te, die wegens het taaje fpog daar
aan blyven hangen , op is , halen
zy de tong weder in den mond ,
en verflinden de mieren } als wnar
van 'zy wel voornamelyk leven.

'Zy hebben fterke en lange po-
ten ; wyders behoeven zy ook on-
trent de grootte van het lyf andere
varkens niet te wyken ; de klaau-
wen zyn veel groter en fcherper,
als by andere varkens, aangezien
zy zeer gezwind zelfs in de harde
grond een gat weten te graven ,
waar in zy in tyd van nood , of als
zy flapen willen, zich verbergen;
en können zy zich aldaar met de
k laan wen zoo valt houden , dat de
fterkfte man niet in itaat is, om
hen by den lange ftaart daar uit te
trekken , als zy zelfs maar met het
halve lyf daar in zyn.

Het rieefch van deze varkens,
waai- van ik dikwyls met grote
fmaak heb gegeten, en 't welk my
ahyd zeer wel is bekomen , is zeer
aangenaam te eeten, om dat het
nog te mager nog te vet is ; het

is

KAAP de GOEDE HOOP. 197

:ns.

is byna van fmaak als dat van wil-
de varkens, en daarenboven leer

gezond. Dit dier , van natuur
buiten de gemelde klaauwen,
gantfeh weerloos gefchapen , word
zeer veel vervolgt, en veer licht
met een dikke ftok gevelt. On-
der de poort van deze veiling
hangt een varken , dat opgezet of
met ftroo opgevult is, waar aan
men zeer licht zien kan , dat het
ontrent ioo pond vleefch moet
gehad of gewogen hebben.
stekelvar- Van de Stekelvarkens dient te
worden aangemerkt , dat zy niet
alleen hier in Afrika, maar ook in
alle de vier hoeken der waereld
bekent en aan te treffen zyn , ge-
lvk. zulks bv Gefnerus Hiflor. Ani-
ma l. Lib. I. de Qifadraped. p. 63 1.
feq. Forerus in 't Duitfche Dier-
boek p. i^.fecj., Francïns Hiftor.
Animal. p. 198, feq. Cyprianns in
Contin. Hiß. Animal Franc ii p.
316. & 57z. de la Hontan in de
nieuwfte reizen na Noord -Indie
p. 11. o. feq. en vele anderen te
zien is. Deze dieren zyn over
het gantfche lyf niet zeer fpitze
wit en zwarte zeer fraai en onder-
fcheidentlykgeverfde ftekels ge-
wapent, welke /.y als zy bedaart
zyn , gantfeh dik op het lyf op
malkanderen leggen, maar boos
gemaakt of van menfehen of hon-
den vervolgt wordende , oplteken,
en hunnen vyand, tot drie of vier
fchreden van hen af, daar mede
zoeken te quetzen, en van hen af
te houden , 't welk hen ook heel
wel gelukt , om dat deze flekels
van voren zoo fcherp zyn als een
els, en derhalven diep genoeg in 't
vleefch dringen ; veroorzaken
daarenboven een heftige pyn , om
dat het geen met deze ftekels is ge-
wond , zich zeer licht tot zweren
zet.

Het hoofd van een ftekelvar-
ken gelykt beter na een haas als
varkens -kop, de ooren meer
na menfche, als na de ooren
van andere dieren. De voeten
van voren na haze poten, en van

ahteren na bereklaanwen. Boven

op het hoofd heeft hy plok-pen-
nen , die kon er zyn , als de
andere. De langfte zvn aan de
ftaart, ruim een fpan lang, waar
uit ook hare peilen los vliegen,
en den vervolger te rug houden;
zommige ftekels of pennen aan
beide de zyden van den buik , zyn
wat korter. Het dier is ontrent
twee voet hoog, en drie voet
lang ; de zwaarte van het zelve
echter kan , behalven het ingc-
wandt en de ftekels, naauwlyks vyf
en twintig pond halen.

Het vleefch van deze varkens
is niet te vet , en niet te mager ,
en derhalvcn zeer wel en aange-
naam te eeten, is ook niet nade-
lig voor de gezondheid , als het
welk dezelve veel meer onder-
houd en bevordert. Beft is het
een paar dagen gerookt , en dan
genuttigt. Zyne fpyzen zyn al-
lerhande veld en tuin vruchten, en
kan men het gantfeh niet wel in
de tuinen dulden, om dat het veel
vruchten bederft en vernielt , zelfs
als zy nog niet t'eenemaal ryp
zyn. Derhalvcn ftclt men door- Hoezege-,
gaans geladen geweer op plaatzen, ^ood wor-
daar zy gewoon zyn , om door te
kruipen , en in den tuin te flui-
pen , en wyl het altyd langs den
eerften weg komt, zoo is het ook
zeer licht te betrappen en te do-
den.

De Steenbok is zoo wel hier als Vande
in Europa bekent genoeg , en ^eenbol£-
van Gesnerus loc. cit.pag. 3x0. feq,
Francius Hifi. Animal. pag. 173.,
deszelfs Continuatore Cypriam
pag. 485". en anderen wydlopig
befchreven , en zal ik derhalven
maar alleenlyk van hem melden ,
dat hy hier zoo groot niet valt als
in Europa, aangezien hy niet
veel kloeker word , als een geitje,
van een viercndeeljaars ; ook zyn
deszelfs hoorns zoo groot niet ,
en zoo ver achterover gebogen,
als die van Europa , om dat ze
zelden een halve voet lang wor-
den gevonden. Vermids hy ech-
Bb 3 ter

BESCHRYVING van de

Hoc dezel-

ve gevan-
gen wijl-
den.

198

ter voor den wynltok en andere
jonge uitfpruitende gewaflen zeer

gevaarlyk is , zoo word hy dik- I waar mede het zich tegen zyne
wyls op dezelve wys gevangen , j vyanden, die het zoeken te van-
zoo als hier voren van de Elandt- I gen, befchermen kan.

Zuchelü te bedienen , van natuur
zonderlinge wapens verkregen,

Byie
zoort van
Bokjes.

dieren gemeld is. Zyn vleefch is
goed , kort en marien , en word
ook, of iehoon het zomtuls wat
droog en mager is, vooreen b\-
zondere lekkerny gehouden.
Voor 't overige vind men in

lievind het zich op het veld, en
ziet , dat een hond of een ander
wild dier het zelve wil naderen ,
om het zelve op 't lyf te vallen , en
om hals te brengen , zoo werpt
het tegen zyncn wand een zoo

Hoe ]
zelve lic
tegen an
deredie
verdcdif

Guinea,, Congo, vida, en andere : gruwzamen en onverdraaglyken

naby dit Voorgebergte leggende ftank , dat deze genoeg te doen

Derzelver
pootjes
worden
tot tabaks-
ftoppertjes
gebruikt.

, de
«cm.

plaatzen , een /.oort van bokjes ,

die nooit groter worden, als een

gemene haas , zynde daarenboven

veel teerder en feinder van lyf als

dezelve. Dit bokje heefteen kroon

op 't hoofd, als een Europeaanfch

hert , na proportie van 't lyf

groot, en naar den ouderdom ge-
takt. De pootjes zyn zoo dun ,

teer en fyn , dat men het onderite

deel, waar aan gefplete klauwen

zyn , en naauwlyks een vinger

lang is, doorgaans tot tabaks-

ftoppertjes gebruikt , vermids zy

daar zeer bequaam toe zyn ; de

inwoners laten zodanige halve

pootjes, welke zy daar toe be-

u aren willen , doorgaans met

goud beflaan , en bedienen zich

als dan daar van op de gemelde

wys ,. of zy hangen dezelve ook

wel de kleinen kinderen in plaats

van een wolfs-tand , zoo als in

Duitfchland gebruikelyk is, om

den hals.

Vader Antonius Zuchelli in zy-
ne merkwaardige Miffien cnRcis-

befchryving na Congo pag. 103

fcq. meld van een Jira/ils dier,

welkers naam hy niet will , een

zaak,my van een Airikaanfch dier

r wel bevvull,en welk dier hier ' den weg gaan, en ongemoeit laten

aan de Kaap Stinkbinckiem of j palieren.

Bunzum genaamt word. Ditd;- De zeekoe is een der verwon-

»ntrent zoo groot, als een mid- derenswaardigflé fchepzeïsVari dit
matige bond; gelykt heel \ cel land, die zoo wel in 't water als

heeft , om de neus aan de aarde of
aan de bomen af te wry ven, om den
flank te verdryven. Doet echter
zyn vyand een t wede aanval, zoo
fchiet hy met zyn geweer ander-
maal op den zelven los, en ont-
fangt hem weder met een ftank,
die niet minder is als de voor-
gaande, en weet zich aldus zoo
wel te verdedigen , dat hy mee-
fter in 't veld blyft , en de aanval-
ler onverrichter zake met een vui-
le reuk moet aftrekken.

Wanneer iemand zodanig dier
fchiet, en in de hand neemt,
zoo flinken de handen zoo ver-
baall, dat men genoodzaakt is,
om zich verfcheidemalcn met
zeep te wafTen , eejjpen al\ orens
men de vuile reuk quyt is. Tot
dus verre de gemelde Vader Zu-
chelli. En in waarheid , hy heeft
hier in den aard van dit dier /.eer
net getroffen , als het welk juilt
om die zelve rede niemand tracht
te zien of te doden , en wanneer
het al gefchoten word, zoo blyi't
het op de plaats leggen. De geene
die eens een neus vol \ an het zel-
ve hebben bekomen , zullen het
voor de twedemaal wel zelf uit

De hi
maakt z.
ftiakendi

DeZ(

koe isee
Amphi-
bioa.

na een u ezeltje in Duitfchland,
zoo dat ik het daar voor hou, dat
het een zoort daar van is. Dit dier
heeft , om my van de woorden van

den gemelden Vader Antonius

buiten het zelve leven kan, en
deswegen met recht een AmpMbi-
on of' dier mag worden genaamt ,
dat beide in \ water en op 't land
kan leven. Want als dezelve in

ruit

KAAP de GOEDE HOOP. 199

ruilen buiten gevaar wil leven, of
7,ich wil verbergen, zoozoekl /v
de diepte des waters, en blyft
daar in zoo lang verborgen, tot
dat de maag haar doet voor den
dag komen, en aan land (lappen,
om gras zoo als een ander land-
dier te vreetcn. Zy fteekt het hoofd
uit 't water, en verfpied door den
reuk, die by haar /eer goed ,ftcrk
«n fcherp is, of de kans ook wel
klaar is ; derhalven draait zy het
hoofd rondom , voornamelyk na
de hoek daar de wind van daan
komt. Zegt haar neus niets
quaads, zoo klimt zy uit het wa-
ter, en zoekt de naafte weide.
Vermoed dezelve eenig vyand ,
die door den reuk verraden is ,
zoo duikt zy zoo voort weder, na
dat zy als de Walvilfchen , alvo-
rens het ingeflokte witter door
de neusgaten uit geblazen heeft.
iifch bc- De Heer Erasmus Francisci be-
gnn richt in 2ynen Ooft en Weft-Indi-

hryvers fchen Staats en Luft-tuin /vzg. 969.

^" a. uit het Sineefch Gezantfchap
van Nieuwhof, dat in de Tarter-
fche zee koevilTchen zwemmen,
die groter zyn , als de koejen in
Europa , eriAommige een gantfche
meetroede lang zyn , zonder nog-
tans fchobbens nog hoorns te heb-
ben, Edog ik weet niet , of de
Heer Francisci, die daar by
voegt, dat de Heer Nicuwhof die
relatie uit Vader Martino Marti-
nii heeft ontleent, zich niet vergift,
om dat Nieuwhof maarenkelyk van
Koejen, en niet van KoevilTchen
heeft gefproken, en derhalven
diergelyke viervoetige dieren wel
kan verdaan hebben. Miilchien
verandert de grootte in de Tar-
terfche zee, dat het nogtans het
zelve dier blyft.

Dit zy hoe het zy, het is zeker,
dat Vader Tachart in zyne Siam-
fche reis pag. 106. van dit dier met
de volgende woorden fchryft :
Men ziet in de grote rivieren een
dier , dat een zeekoe genaamt
word , en in grootte den Neus-
hoorn gelyk komt. Het vleeich

of eerder int fpek da. 1 l in , is
goed te eeten en van ten zeer aan-
gename fmaak. OndertufTchen

het fehynt, dat Va4bf Tachart
miilchien nooit zelf een vee-koe
gezien moet hebben, aangezien
hy een klein onderfeheid tuflehen
een Neushoorn of Rhinoceros
zoude hebben gemaakt, of hy
heeft zich zoo als in alle andere
vertellingen , de kortheid bevly-
tigt, enderhalven maar de naafte
gelcgcntheid van den Neushoorn,
dien hem in zyne gedachten is
gekomen, by de kop gevat. Want
hy zoude anders dit zeldzame dier
een weinig duidelyker befchreven
en getoont hebben , hoe deszelfs
gedaante eigentlyk is, als het welk
men zei ft in het by ge voegt ont-
werp in zyne befchryving niet wei
bemerken kan.

Vader Tellezius fchryft Ltb. L
Cap. 8. dat dit dier gevoeglyker
een zeepaard als een zeekoe kon-
de worden genaamt, om dat de
kop en de ooren nader komen by
die van een paard dan die van een
koe, oflchoon het voor 't overige
zeer korte voeten en nog een veel
korter ftaart heeft. - Edog zelfs
deze befchryving geeft my weinig
voldoening , of lchoon hy in vele
ftukken niet heel qualyk daar van
redeneert. Mvnes bedunkens
heeft de Heer Thevenot in zyne
Ooft-Indifche Reizen Tart. I. Ltb.
2. cap. 7%. p. 343. feq. beter daar
van geoordeelt, en deze zeekoe,
of zoo als hy die noemt, zeepaard
duidelyker befchreven. Ik zal
echter om alle wydlopigheid ta
vermyden, deszelfs woorden hier
niet plaatzen,maar alleen het geen
ik daar van bevonden en door ei-
ge ondervinding gezien heb, by
brengen, 't welk van den gemel-
den Thevenot niet veel zal afwy-
ken.

Dienvolgens is de zeekoe een De Auki*
verbaaft groot en zwaar dier , 't ^f^L
welk als de Rhinoceros donker- uityoedyk.
bruin van kouleur is, en den zel-
ven nog in de zwaarte nog in de

lengte

BESCHRYVING vak de

200

lengte van het lichaam iets toe-
geeft ; edog is het wegens de zeer-
korte en dikke benen zoo hoog
niet als de Rhinoceros. De kop
gelykt meer een paarde als orTe of
koe-kop. Want hy is eenigzins
dikker, maar niet zoo lang als die
van een paard , als men beide na
hare proportie vergelyken zal;
gelyk dan ook in even zodanige
omftandigheden de oogen en 00-
ren zeer klein zyn , en gene gelyk-
heid met de overige delen van het
lyf hebben. De muil komt met
een ofTe-muil overeen ; om dat hy
veel breder is als een paardemuil.
De neusgaten zyn groot en
breedt , waar door zy het inge-
zwolge water weder uitblazen,
zoo dat het als uit een fontein
fpringt, en dit gefchied altyd * als
zy uit zee komen , en zich laten
zien , of na hare gras-weyde gaan
willen. De voeten zyn gclyk
reeds is gezegt , kort, dik en
rondt , zoo dat zy onder en boven
even dik y.yn. Aan 't end heeft
zy in plaats van gefplete klauwen
een byna ronde en brede, en ook
in + by/.ondere fpleten ingedrukte
hoe wel niet gedeelde hoef. De
ftaart is gantfeh kort, byna als die
van de Olyfanten. Daarenboven
heeft zy op de gantfche huid ner-
gens hairen , als of ze voorbe-
dachtelyk afgefchoren waren. Aan
het end van den ftaart ziet men
nogtans ecnige hairen , zoo als
insgelyks de Olyfanten hebben ,
hoewel niet zoo lang. In de on-
derlle kakebenen heeft ze 4 grote
uitïtekcnde tanden , die wel tot
het kaauvven van gras helpen ,
maar tuilehen de hoektanden
kleinder moet worden gemalen.
Twee van deze tanden zyn eenig-
zins krom , de andere zyn recht,
en liaan aan elk zydc maar twee,
te weten een kromme en een
recht'. \ oorts zyn deze tanden
zoo dik , als een gemeen olie-
boom, en ontrent anderhalf voet
of een elleboog lang, waar van ie-
der tand 10 en ook wel meer pon-

den zwaar is. Wyders zyn deze
tanden ook veel kollhaarder en
duurder als elpenbeen van die zel-
v'e zwaarte ; vernnds al het geen
daar van gemaakt word, wit blyft,
en nooit geel word , nier tegen-
gaande het nat, \et of anders vui!
gemaakt word , welke deugd het
gemene elpenbeen nooit heeft.

Tuflchen de twee achterilc
voeten hebben zv hare uiers , dd
tamclyk klein worden bevon-
den, waar aan ook twee heel é
kleine tepels zvn , welke de jon-
gen , waar van ik 'er twee heb ge-
zien , die naauwlyks de grootte
van een hamel hadden , of lchoon
zy ieder ruim hondert pond weeg-
den , in den muil moeten nemen ,
als zy zuigen willen.

De huid is een flerke mans
duim dik , en kan derhalven niet
licht een gemene kogel daar door
dringen, om dit dier het leven te
benemen , ten ware men weet,
waar 't belt te mikken. Die plaats ,^anw^
is eenig en alleen aan den kop , hetiyfH
en voornamelyk by de llapen, of dier!;m
even boven het oog op de her- döodgd
zenpan , alwaar de huid gefpan- fchotoü
nen is , en geen fpqj| of vleefch
zich bevind. Dit moet men zeer
wel en zoo dra zy den kop boven
het water fteekt , in 't oog hou-
den , en zoo voort daar op los
branden, om dat zv den wind daar
vankrygende, ten eerllen weder
duikt , en in cenige dagen niet
weder te voorfchein komt , aan-
gezien zy zeer wel honger lydenen
wachten kan , tot dat haar vyand
zyn geduld ten einde en vertrok-
ken is.

Zoo dra de fchoot is gedaan, Hoemei,
duikt zy weder ; ondertullchen 0fzydodl
kan. men ten eerllen weten of zy lykgc-.
een doodwonde bekomen heeft
of niet ; want by aldten die niet
dodelyk is, bl\ft het water on-
klaar als het is; maar is zy op de
rechte plaats geraakt , zoo ziet
men wel dra een ander teken ,
vermids zich het water met bloed
vermengt , en roodachtig word ;

waar

/'..-.'

■

><• Iv

KAAP de GOEDE HOOP. 201

waar aan men ook onfeilbaar kan
weten , waar het legt ; en \
men maar met een lange Hok ,
waar aan onder een weerhaak, ho-
ven echter en ten einde van den
flok een lang touw vaft gemaakt
is , op die plaats , zoo kan men
dat dier daar door aan land bren-
Wil het nogtans niet gcluk-

gen.
ken

;en , zoo werpt men een touw
met een ftrik daar in en zoekt den
kop of de beenen vaft te krygen ,
en het gevelde dier aan land te
trekken.
Waartoe De huid afgehaalt , welke men
ISdumcï hier tot niets weet te gebruiken,
dienen, of fchoon zonder twyfFel goed
leer daar van zou können worden
bereid , maar ten prooi van wild
roofvee overlaat, fnyd men het
vleefch met het fpek, doorgaans
een flaande hand dik , af, zout het
beide in, en neemt het met zich
op een wagen na huis. Want zoo
veel men op een wagen kan laden,
bekomt men zekerlyk vleefch en
fpek van een zee-koe , door dien
zy doorgaans 15-00 of 3000 pond
wegen. De beenen echter en het
vleefch , dat nog aan de groffe
fchinkels hangt , kookt men van
" tyd tot tyd , en eet daar van , om
dat het goed blyft; het vet ge-
fmolten en gezouten verftrekt tot
het koken van andere fpys als
Reis, mager herten- vleefch en
zoo voorts.
Haar Dit vleefch en het fpek word
■pek.fChen voor een grote lekker ny en by-
zondere gezonde koft gehouden ;
en is my zeer wel bewuft, dat ee-
nige boeren, die een lading t'huis
bragten aan hare vrienden het
pond voor 7 of 8 duivers en nog
met groot verzoek hebben ver-
kogt; en die iemand een ftuk van
eenige ponden vereert , van dien
mag men wel denken, dat hy het uit
bvzondere oorzaken gedaan heeft.
Het is ook als ik de waarheid zal
zeggen , een voortreffelyk eeten ,
voornamelyk niet te oud en niet
te lang gezouten, 't zy gerookt
of verfch gekookt, aangezien het
/. "Deel.

fpek niet 7.0 tegen itaat als het var-
kens fpek ; veel min is het onge-
zond of koortzig, maar het jaagt
al het geen de menfeh onderde le-
den mögt hebben , weg, 't welk
ook de rede is , dat men het zoo
duur koopt, en daar na gefmol-
tcn , in plaats van boter op brood
eet.

Vcrmids ik nu aldus met de be- Antwoord
fchryving der zee-koe ten einde op de vraag
gekomen ben, en niets meer weet, oflinzj""
dat daar by gevoegt kan worden,
zoo komt my nog de vraag te bin-
nen ; of Vr ook zee-offen zyn ,
door dien men jonge kalveren van
hen vind en ziet. Waar op met
korte woorden kan worden ge-
antwoord , dat het wel is te ver-
moeden , dat 'er diergelyke
Yoortplanters van het mannelyke
geflacht moeten worden gevon-
den , ten ware men wilde bewe-
ren , dat dit dier een man-wyf zy
of beide naturen bezitte , en dan
den man en dan de vrouw verto-
ne. Dat ik echter zoude zeggen
of met waarheid wilde aantonen,
dat ik ooit een mannetje heb ge-
zien, of dat 'er een van iemand
anders was ontdekt of dood ge-
fchoten, 't welk echter onder zoo
velen , die jaarlyks worden ge-
dood, moeit gefchieden, zulks
zoude tegen alle waarheid en my-
ne eige oprechtheid, die ik tot ml
zoo veel mogelyk, hebbe waarge-
nomen , ftryden ; derhalvefi laat ik
u, Lezer, dezelve en alle anderen
wydlopiger oplofTen , en zegge
daar benevens nog maar alleenlyk,
dat het de onkundige Schutters
meer om buidt te doen is, dan dat
zy zulke zaken onderzoeken zou-
den.

Behalven deze valt hier onder Of door de
de Geleerden de vraag voor, of^^j
de zee-koe, welke de Latynen fant de Be-
Hyppopotamum noemen , voor den ^°{Ll tc
Behemotb zoude können en moe- " "
ten worden genomen ? waar van
Job XL. io.y?^.fprcekt,danofze
met meer fchyn van waarheid van
den Olyfant of eenig ander wild
C c dier

202 BESCHRYVING

VAN D£

dier verdaan kan worden ? Het is
mv wel niet onbewuft, 't geen de
Joden en de Chriftcnen daar van
oordelen, en können de gevoelens
van beide natiën by T). Pfeijfous
in 'Dub. Vexat. Cout. i.Loc. 44.
pag. 5-92 feqq. zoo als ook by
Fr an eins Hißor. Animal pag. 24.
feqq. , welke ;den Olyfant alleen
voor den Bchemoth houd ; Kirch-
majerus in een byzondere twiftre-
dc over den Behemoth en den Le-
viathan , nevens veel anderen na-
gezien worden.

Edog my dunkt , dat Bochar-
tus in Hierozoico P. II. Lib. V.
cap. 15". en Ludolfus in Comment.
ad. Hißor. Aithiopicam num. 85.
feqq. pag. de zaak veel nader ko-
men , als zy beweren , dat de ei-
genfehappen van den Behemoth
veel duidelyker by deze Zee-koe
als by den Olyfant , afgemaalt,
aangetroffen en gevonden wor-
den , gelyk zulks uit de tot nu ge-
geve befchryving genoegzaam
blykt , en nog klaarder konde
worden aangetoont, byaldien het
hier bequaam gefchieden konde.
Het zy hoe het zy, 't is een vraag
voor menfehen , die niet alleen in
talen geoeffent zyn , . maar ook
een rechtfehape kennis van alle ei-
genfehappen van ieder dier heb-
ben.

Van de bokken zyn reeds veel
zoö heet. zoorten voorgeflelt , en des niet
tegenflaande moet 'er nog een te
voorfchyn komen , die Duiker-
bok word genaamt , om dat hy
zoo dikwvls als'er een menfeh by
hem komt , hy mag van zins zyn,
om hem te doden of niet, duikt en
tuflehen het lange gras zich zoekt
te vcrfchuilcn , in mening , dat
hy gantfeh geen gevaar heeft,
wanneer hy maar niemand zien
kan , of fchoon de menfehen hem
zien, en daarna als zy w i Hen, met
een kogel doorfchictcn. Deze
bok is b\ na zoo groot als een geit,
gelyk voorheen reeds is gezegt ;
liv is ook van dezelve kouleur, en
maken de gryze hairen maar het

Duikerbok

onderfcheid. Vermids voor 't 0-
verige geen zonderlinge differen-
tie tuffchen haar beiden is , dan
dat de Geit zieh niet verbergt,
zoo als deze doet, maar eerder
het gevaar ontfpringt, zoo zoude
het ook nodeloos zyn, iets meer
daar van hier te melden. Edog
zeg ik nog met weinig woorden ,
dat zyn vleefch gebraden , zeer
goed en aangenaam van fmaak
is.

Om van de Tygerdieren te mei- Tygerdi«
den, is als nu de behoorlyke tyd
en plaats, welke zoo als by de Lui-
paarden of Pantherdieren is ge-
zegt , een weinig groter zyn , "als
dezen ; edog können zy op verre
na niet beryken de grootte; wel-
ke de Ooft-Indifche , voorname-
lyk echter de Bengaalfche en an-
dere hebben , hoewel zy die in
verwoedheid geen flip behoeven
te wyken. Van hare vlakken heb
ik hier voren insgelyks gezegt,
dat zy ronder en meer gefloten
zyn , als die van Luipaarden of
Pantherdieren \ derhalven is'tniet
nodig, om wyders veel van hen te
melden, als dat haar vleefch zoo
goed teeeten, en zoo wit is, als
hoender of kalfsvleefch , en wat
my aanbelangt, ik zoude het Ty-
gervleefch, zappig gebraden, bo- .1
ven het kalfsvleefch flellen , en
voor my houden.

Van de Amerikaanfchc Tygers Nancht«
zegt Vader Zuchelli in zyne £*£*
merkwaardige Miffien en Reisbe- TygeS
fchryving na Congo pag. 101. dat
aldaar gantfeh zwarte Tvgers wor-
den gevonden, die veel gruwza-
mer zyn, als de gevlakte, en ook
zoo fnel in 't lopen en fpringen ;
dat als de geenen , die hen ver-
volgen , niet wel op haar hoede
zyn, zy zelf van hen overvallen
en tot buid gemaakt worden. Lu-
dolfus in Comment. ad Hißor. Ai-
thiopicam pag.x^\. haalt uit Arißo-
telis Hißor. Animal. Lib. IX. cap.
6. en Tlinii Lib. VIII. cap. 17-
%. 23. aan, dat de gemelde Schry-
vefs den Paniherdieren een zeer

aan-

KAAP de GOEDE HOOP. 20?

Hoc lieh
de Pa

|

de
l van
ïulk een
roofdier in
de neus
krygen.

De Schry-
rer heeft
lulks in der
laad be-
r ouden.

ffoi of

fskliaJs.

aengenamen reuk toefchryvén ;
< dog hy voegt daar !n , dat dit
iets zeldzaams ennoggantfeh iets
tv* j iïèlachtigs /\ ; en bew yft der-
halven het geen Z,™ yf/?v gefchre-
ven heeft, en ik zelf in der daad
bevonden heb, dat namelyk de
paaiden , als zy den reuk van zo-
danig een Roofdier maar van ver-
re in de neus krygen , beginnen
als dol te worden, en niet tegen-
gaande zy het dier zelf nog niet
eens hebben gezien , heggen nog
ftruiken, gragten nog Ityl af hel-
lende klippen ontzien, en gecn-
zins na den toom luilteren ; zoo
veel vermag de blote reuk op
haar , en maakt haar als wild.
\\ ant zegt hy, Natura enim Cce-
teras animantes occuha quadamvi
ferat rapaces fibi iufeßas, quamvis
ignotas £f> nun quam vijas, fuger e
doe uit. Dat is : IV ant de Natuur
heeft alle andere dieren door eenige
Verborge kragt , geleert , de vet*-
ßindeude en hen naar het leven
flaande roofdieren te ontvluchten
of fe hoon zy aan hen onbekent
zyn , en zy dezelve nooit gezien
heb beu.

En dit is ook de zuivere waar-
heid. Wie twyffel daar aan Haat,
neme maar Hechts de proef, zoo
zal hy de waarheid daar van zoo
goed bevinden, als zy my onge-
waarlchouwt is overgekomen ,
wanneer ik in den jare 1711 by
nacht na Drakenfteen moert ry-
den. Want ik was toen genood-
zaakt , om van myn paard af te
klimmen , of fchoon ik niet
konde bezeffen , waarom het
zelve zoo dol en razend was.
Edog hier van op een ander tyd
meer.

Van voflen weet men, voor
zoo veel den naam aanbelangt ,
hier niet ; ondertuffchen is hier
een dier, dat men de zoogenaam-
de en van Gesnerus en anderen
belehrcvc kruis-voflen , indien
niet volkomen, nogtansvoor het
grootile gedeelte overeenkomt ,
en word zulk dier van alle de in-
I. 'Deel.

woners faklhilx, m van <\v | !ot-
tcntottefi Ti ■'■ of pok AY«/<r gc-
naanit. Door dien nu de/e voort
van dieren met alle hare eigen-
fchappèfi in Europa overvloedig
bekent zyn, zoo zoude nodeloos
z\ n , om van dezelve veel woor-
den te maken. OndcrtulTchcn kan
ik met llilzw\ -gen niet verin gaan,
dat de Heer Crifliaan Jonker in
Commart. de Vitd , Script is £>
Meritis illuflris Vin fobi Ludolfi
p. 149. van den gcmeldcn Heet
Ludolf verhaalt, dat hy in Hef-
fen-Kafl'el dit hem onbekent en
vreemd dier in den Diergaarde
van den Landgraaf ziende , het
voor het zelve had gehouden, dat
van Boe hart o in Hierozoico Sacro
Tart. I. col uw. 846 Thos genaamt
word.

Nu is waar, Rechartus handelt Öngélyk
op de aangehaalde plaats van den ^ceAu™
Thos, en brengt vele bewyzen by. teu« on-
Cypriani in Hifior. animal. p. 441. j"«»tdit
feq. geeft ook een korte befchry-
vingvan het dier, Thos genaamt,
dat echter met 't geen Lu do lfm
in Kallel. heeft gezien , gantïch
niet overeen komt. Want Cypri-
ani zegt ƒ dat de Thoes groter als
een gemene wolf, maar kleinder
als een vos zyn ; dat zy voor't o-
verige in gulzigheid elkander ge-
lyken ; zeer lehoon donker-rood
zyn ; by malkanderen lopen ; men-
fchen en laudieren geen quaad
toevoegen ; by nacht huilen ; en
luids keels IVon , Wou roepen.
Daarentegen bevvyft de Heer Lu-
dolf, dat de Thos de kleine wilde
dieren zeer heftig vervolgt , don-
ker-bruin. is , met vlakken , en
dat dezelve een kop heeft als een
Das, en een Itaart als een vos. E-
dog wat hier van zy, ik weet
voor de waarheid, dat de Jakhal-
zen, waar van ik 'er zeer veel heb
gezien , belt met de kruis-voflen
overeen komen.

Onder de wezeltjes , welke in Wezehje.

Afrika zich bevinden, zal genoeg

zyn, als ik den Iltis noem , als

welke in'Duitlchland zoo bekent

Cc 1 en

304-

BESCHKYVING van de

allen delen niet

en gemeen is, dat de kinderen
hem kennen. En door dien ze
van de genen die hier zyn , niets
verfchillen , zoo zoude het moei-
te vergeefs zyn , om dezelve ver-
der te befchryven.

Van de Wolven vind men daar-
entegen alhier twee zoorten , te
weten, gemenen en tygerwolven.
Gemene Van de gemenen, die met de Eu-
Hjjmaie, ropeaanichen zoo wel in de groot-
van de Eu- te als in de kouleur en alle andere
fchc"311" eigenschappen overeen komen ,
is verder niet te fchryven, om dat
zy in Duitfchland zoo gemeen
zyn, dat zelfs de boeren dezelve
in plaats van honden , voor ha-
re deuren aan de ketting leg-
gen, en als getrouwe wakers ge-
bruiken,
van deTy- yan den Tyger wolf is te berich-
ger-wolf. ten ^ jaJ. hy z00 als Cypriauus 'm

continuat. Hifior. Animal. Fran-
cii pag. 437. meld, van de Laty-
nen Lupus Cervarius word ge-
naamt, om dat hy,gelyk /TvmvV/j-
in Hifior. animal. pag. ^^6. zelf
zegt een geflage vyand der herten
zyn zoude , of om dat hy vol-
gens Cypriani loc. est. zeer roof-
begerig en gulzig is , aangezien
hy de hazen, fteenbokken en an-
dere kleine dieren zeer liftig na-
zet. Voorts dient men te weten,
dat hy den naam van Tbos draagt,
om dat het Pantherdier zich met
den wolf zoude vermengen ,
waar uit zoo als Forerus in 't Dier-
boek pag. 105. fchryft, deze wolf,
Thos genaamt , zoude voortko-
men , welke even als een Pan-
therdier gevlakt, allcenlykden kop
als een wolf zoude behouden.
Wanneer ik echter des/.elfs be-
fchryving ter deege overlees, die
hy pag. 155. van zyn Dierboek van
den Thos mededeelt , zoo komt de-
zelve met onzen Tygcr-wolf
gantfeh niet overeen , waaren-
tegen het geen hy van den
Lupus cervarius pag. 156. loc.
cit. heeft aangetekent , beter
met den zelven overeen kan
worden gebragt , hoewel zulks

ge-

Waarhj

ook in
fchied.

Derhalven vind ik my ver-
plicht , om dezen Tygerwolf zoo
duidelyk als mogelyk is voor 00-
gen te Hellen. Hy is van tnme-
lyke grootte, en overtreft daar in
een Herders-hond. Heeft een bre-
de kop als een Engelfche dog of
bulhond ; voorts heeft hy een gro-
ten fmoel , met fcherpe tanden
bezet. De neus en oogen zyn
groot , en de ooren lang ; de hai-
ren als een Herders-hond en Ty-
gers-wys gevlakt. Hy heeft gro-
te en brede voeten , met lange en
Iterke klauwen, die hy als de kat-
ten intrekken en uitlaten kan, ten
einde men hem aan zyn gang , als
hy op roof uitgaat , niet zoude
kennen. De benen zyn tamelyk
dik, en de flaart is zeer kort, als
van een hert of zee-koe , edog
even zoo vol met hairen be-
zet , als het gantfche overige lig-
haam.

Zyn verblyf en ruftplaats vind
hy niet op hoge bomen, zoo als ^0cJt°nt"
een Lucht , maar in diepe gaten
en fteenkloven , alwaar hy zich
den gantfehen dag verbergt, om
des avonds zyn rol te fpelen. On-
dertuffchen verklikt hy zichmceft
zelf door zyne onaangename , hel-
le en huilende Item, waar door
hy doorgaans van de honden , de
huizen en Schaaphokken nade-
rende, verjaagt word, en aldus
onverrechter zake aftrekken
moet. Den fchapen draast hy een ,

1 x rl 1 c Loert 7.eei

groten haat toe, en in een ltal,ot 0pdc fch*
zoo als men hier zegt , in een Pen-
fchaap-krale komende, verfcheurt
hy doorgaans twee of wel drie
fchapen , na dat hy tyd krygt, om
daar mede zyne holle maag te
vullen , en neemt 'er daarenboven
eènmet zich, om gedurende den
dag een weinig op zyn vcrblyf-
plaats te peuzelen te hebben.

Daarentegen heeft hy ook zyne /
vyanden, als onder anderen de vya,uicn-
Leeuwen, Tygers en Luipaarden,
welke hem op zyn gehuil vervol-
gen,

KAAP de GOEDE HOOP. 20$

Zoekt de
lyken van
Hottentot-
ten op.

Of deze
wolf niet
opzommi-
ge plaatien
in He H.
Schrift be-
tekent
word.

Waarom
dcSoliryver
tot nu geen

§ewag van
c Geiten
gemaakt
heeft.

gen, wurgen, verrcheuren en op-
vreeten. De lyken der Hotten-
totten , onder ftcnen bedolven»
zoekt hy geweldig op ; want ver-
mids deze zoort van menichen ha-
re lyken mecll maar in gaten (le-
ken, en met itencn bedekken, of
anders naauwlyks een voet diep
onder de aarde begraven , gelyk
iczvncr tyd uitvoerlyk zal wor-
den aangetoont, zoo fcharrclt hy
dezelve op, en doet 'er by gebrek
van andere buid zyn maaltyd
mede , ten zy deze grafltcden
met al te veel ïteenen toegedekt
zyn.

Hier uit zal de Lezer, hoop ik,
genoegzaam können zien , hoe
fchadelyk dit dier is, het welk
zekerlyk nog meer zoude woe-
den, ten ware andere verfcheu-
rende dieren hem in den toom
hielden. Daarenboven laat ik aan
uw oordeel over, of dezen niet
met recht de avond-wolf mag ge-
noemt, en daar voor aangenomen
worden, waar van by jerem.V.
6. Habac. 1.8. en Zephan. III. 3.
gewag gemaakt word ? En door
dien tog de meeftc uitleggers der
H. Schrift een natuurlyken wolf
verdaan, gelyk uit de geleerden
Heer Tfeifer. T)ub. Vexat. Cent.
4. loc. $oj>ag. %+c.feqq. blykt,
zoo dunkt my , dat zy geen be-
ter en fterker als dezen vinden
können. Edog de Lezer mag
zulks zelf befliiTen, en meer ge-
dachten daar over laten gaan, als
het welk de tyd my als nu niet
toelaat.

Aldus heb iku, Lezer, tot nu
de viervoetige Land-dieren be-
fchreven, en onder dezelve zeer
veel zoorten van wilde bokken
aangeroert, en nogtans nooit ge-
wag van de Geiten gemaakt , 't
welk u niet onbillyk zeldzaam en
wonder konde voorkomen. Zulks
is echter voörbedachtelyk ge-
lchied, om dat men licht ftaat kan
maken , dat de geiten altyd naar
wyzc der bokken geformcert vyn,
niet tegenftaande het mannetje al-

toos wat groter als het wyfje ge-
vonden word. En was 'er voor 't
overige iets merkwaardigs daar
ontrent te betrachten geweeft,
zoude ik het zekerlyk niet heli-
ben vergeten.

Aldus heb ik hiervoren met
voordacht insgelyks niet van de
HageduTen gemeld, om dat de
Salamander en Chameleon daar
onder gerekent, en ieder in 't by-
zonder befchreven zyn. Daar
zouden nog wel veel van dierge-
Iyke diertjes aangemerkt können
worden, maar wyl alomme Ha-
gcdiflen gezien en gevonden wor-
den, en dezelve der halven aan u
genoegzaam bekent zyn, zoo acht
ik zulks nodeloos. Edog ik vind
my verplicht, om van de groene
Hagcdillen, die my in myn kamer
menig vermaak aangedaan , en
nooit cenig quaad toegebragt
hebben, nog met weinig woorden
te melden, om dat zy zeer aan-
minnelyk , lierlyk en vriend lyk
zyn, zoo dat men rede heeft, om
zich op 't hoogft daar over te ver-
wonderen. Want zy volgen de
menfehen niet alleen in de huizen,
maar laten zich ook gewillig van-
gen, kruipen op de blote huid zeer
vermakelyk , en als men ze weder
weg wil doen , huppelen en tui-
melen zy, en bewyzen aldus al-
lerhande vrolykheid. Hare groe-
ne huid, hoewel fchóbachtïg en
ecnigzins hard, is zoo glad en
koel, dat men ze voornamelyk in
de warme zomer -maanden zeer
gaarn op vat, en in den boezem
iteckt.

De aanvallighcid van deze die-
ren zoude my billyk buiten de pa-
len doen gaan , en dat ik langer
van hen zoude handelen , als ik my
voorgenomen heb, aangezien de
materie van de viervoetige die-
ren , die ik my veel beknopter
af te doen , voorgeitelt had ,
zodanig uitgedy d is , dat ik met
rede beducht ben , dat ik het
geduld van den Lezer te veel /al
nebben getergt. Dcrhalven zal
Cc 3 ik

Insgclylu
van de Ha-
gcduJeii.

Groene
Hagediflen
zyn aange-
name die-
ren.

De S'chry-
verbefluit
dit H
ftuk.

206 B E S C H R Y V 1 N G van de

ik het hier by laten beruften , in
hope, dat uw geduld door die
wydlopigheid nog niet t'eene-
maal zal ten einde zyn , met ver-

zekering , dat ik voortaan beter
op myn hoede zal zyn , en naar
mogelykheid alle onnodige om-
ftandigheden affnyden.

XII. HOOFTSTUK.

Waar in de Vogels , die aan de Kaap de Goede

Hoop gevonden worden , na de order

van het Alphabet befchreven

worden.

De Auteur wil deze ftoffe maar eenvoudig , hoewel uit ondervinding, befcbryven. Hy
beklaagt het verlies van eenige zyner aantekeningen. Kan derhalven deze ftoffe niet

volkomen afhandelen. De Arent. ■ Vreet dood vleejch en vifcb. Heeft een fcberp ge-
zicht. Haar kouleur. De End-floters. De Zee- Arend. Aafl geweldig op vijf ben.
De Been of Steenbreker. Van de Am/els of Meerlen. Ringel- Amfils. Water- Aw fels.
Blaauw-vogel . Bacbßeltzen of Quikflaarten. Daar zyn velerhande Kanaric-vogcls aait
de Kaap. DrofchelofKram-vogelsofLyflers. Befcbryvingvan den vogel Edolio. Waar-
om deze vogel Edolio roept. Emmerlingen , Gilblingen , Emeritzen. Endvogels. Hoe
de tamme Afrikaan f he zyn. Van de wilde Endtvogcls. Faizanten zyn'er veel aan de
Kaap. Befchryving van een vogeltje , '/ welk de Auteur Fddemlein noemt. Ganzen.
Welke bedden de Kaapfche inwoners gebruiken. Driederbande zoorten van wilde Gan-
zen. Water-ganzen. Krop-ganzen. Berg-ganzen. Grasmus. Greuninger. Nachti-
galen vallen aan de Kaap niet. Verfcbeide zooricn van Gibitzen. Gier. Kalecutfche
Hanen en Hennen. Knorhanen en Knorhennen. Waterhoenders. Havik. Hexen,
Elfiers of Exters. Hänflingen of Vlasvinken hebben een aangenomen zang.* Kent
of Steenbyters. Kraajen. Zee-kraajen. Kraanvogels zyn zeer groot aan de Kaap.
Lerchen of Leeuwerken, Lepelaar of Pelikaan. Byzondcre Water-vogel. Mcttben of
Meeuwen. Meezen. Mugge of Honing bye eeter. Wyzcn den Hottentotten den weg
na honing. Befchryving van een klyne vogel zonder naam. Heet hier doorgaans Lang-
tong. Pinguinen, baar gedaante. Können behendig vifb vangen. I 'al (eb bericht van
Dapper. Word wederlegt. Van de Paatav. Wat zy voor ftaartcn in Afrika hebben.
Van de Raven. Reb- hoenders , Veld-boendcrs- of Patryzcn. De Kaapfche. Rood- hal-
zen en hare zoorten vallen zeer veel aan de Kaap. Verfcbeide zoorten van Snippen.
Riet (nippen. Boec- of Poelfnipptn. Swaluwcn en hare zoorten. Zee- of Gier-Swa-
luwen. Spatzen, Muffeben of Moffen. Staren of Spreeuwen. St rondloper. Word
zelden gef boten. Van de Struis. Hoe de Struizen brood bedelen. Hebben kleine
koppen De Scbryver wederlegt het bericht van eenige Auteurs. Il 'eier leg ging van
een valfcb bericht. Struizen können niet vliegen, maar f nel lopen. Tauben of Dui-
ven Wilde Duiven. Tortel-duiven. W' 'ilde Duiven die niet tam können worden ge-
maakt. Taucher of Duiker. Hare verfcbeide zoorten. JVynlyfler. Zingen aange-
naam. Jholen of Kaauwen. Wachtels of Qtiartels. Tuinfltiipers er. Cys.jcs. I 'leer-
muis. Uilen tn Nagt-uilen. I 'alken. I f orden niet afgereebt. Vinken. Hare veler-
hande zoorten, Befchryving van een febone grote vogel. IV aar by aan te treffen
en te fchieten zy. De Auteur eindigt de Befchryving der I 'ogcls.

De Auteur T ~ï Ft geen ik in het voorige
wil de/e J~2 Hooftdeel van het gevogel-
maafécn- tc' heb belooft , zulks zal ik nu in
voudig, dit nakomen , en hope ik dit veel

edoe uit ï i ,

deonder- beknopter uit te voeren , als on-

langs de materie der viervoetige vindingbe-
dieren zulks heeft willen dulden. <chl'yven.
Want ik ben niet van voornemen,
om my zoo wvdlopig als toen-
maals in te laten , hoewel zulks

tegen

KAAP dr GOEDE HOOP. 207

Beklaagt
het verlies
vin eenige
zyner aan-
tekenin-
gen.

<an derhal-
?en deze
toffe niet
rolkomen
ifhande-
cn.

tegen vermoeden weder gefchied
is. Ik IxH ook niet van /ins , om
mv met zoo veel citatien van an-
dere Auteurs , niet tegenflaande
mv zulks alzoo gemaklyk als voor-
heen zoude zyn geweefl , op te
houden, en u verdrietig te vallen,
maar u enkel) k eenvoudig te ver-
halen , het geen ik aan ieder vo-
gel door cigc ondervinding waar-
genomen en bevonden heb , 't zy
andere Sehryvcrs van 't zelve ge-
voelen zyn of niet.

Te betreuren is het verlies van
eenige mvner aantekeningen , die
ik onnozel ben quyt geraakt , of
fchoon zy my zoo veel moeite ge-
kolt hebben By aldien ik ze nog
alle in handen had , zoude het ge-
tal der vogels zekerlyk vry groter
zyn. Edog het geen daar aan ont-
breekt , mag een ander na my
waarnemen, en denken, dat het
my niet aan lult heeft gefcheelt,
dat in dit ftuk niet alles net en op
't zekerfte aangemerkt is , maar
dat het gebrek van een genoeg7a-
me verzekering mvner fchriftcn,
de fchuld daar van is , als welker
verlies ik niet vooruit koft zien ,
of fchoon het zelve my als nu niet
weinig ter herten gaat , en zulks
de rede is , dat ik u met myn we-
ten , iets onvolmaakts mede de-
len moet.

Edog wat helpt het klagen over
dingen die reeds voorby zyn , en
geen keer hebben ? alleenlyk zal
ik zorg dragen , dat ze in geen
handen van Berifpers vallen , en
door dien de Lezer 'er geen van
is, zoo vreesik ook niet, om het
geen ik nog heb , u mede te de-
len; met verzekering , dat gy het
gebrek niet als een verwaarlozing
of onachtzaamheid, maar als een
onvermoede en fchielyk ongeluk
zult rekenen. Met dat vertrou-
wen keer ik my tot myn voorne-
men , en zal ik naar de wys van
het vorig Hoofdltuk de afhande-
ling van de Kaapfche Vogels , in
de order van het Alphabet , voor-
dellen.

Dit nu vooraf gezegt, zoo zal

de vogel, die eerlt op 't Schouw-
burg moet verfchynen, de Ko-
ning aller vogels, ik wil veggen, Dc ArctlA
de Arend zyn, als van wicn my
de zoort bekent is, welke Cicsne-
rus en uit hem Rudolph Heuttin in
zyn Vogelboek p. 14. onder de
onedele Arenden telt, om dat zy
dood aas van beeilen of villchcn Vrcetdoot
vreeten j en derhalven zeer dik-AïS>
wvls op dode ezels en andere die-
ren zitten. Ik weet, dat veeltyds
ecu os , koe of ander tam beeft,
of onder wege voor een wagen of
ploeg gefpannen, vallende en leg-
gen blyvende, of in de wyde het
na huis gaan vergetende , door
deze zoort van vogels , of fchoon
men voor heen geen van dezelve
gezien of bei peurt heeft, by hon-
derden bezocht zvn, die het van
binnen t'ecncmaal' hebben opge-
vreeten, en allecnlvk de buitenlle
huid en het geraamte hebben la-
ten leggen, zoo dat men van verre
niet anders kon zien, of het ge-
valle dier was nog geheel in we-
zen ; edog wanneer men 'er dicht
by quam , bevond men wel dra ,
dat 'er niets meer dan de buitenlle
huid ende inwendige ribben overig
waren. En om dieswegen wor-
den deze vogels ook niet Aren-
den , maar aan dit Voorgebergte
door den gemenen man Strond-
voqels of Strondjagcrs genaamt.

Hier uit is zeer licht af te ne- H«ft«n
men , dat deze vogels , om dat iK.n. ?
men er voorheen geen nog op het
land nog in de lucht ziet, een zeer
fcherp gezicht hebben , en daar
en boven of van reuk even zoo
fcherp zvn , of anders met grote
hopen by maik anderen vliegen
moeten. "Want anders" is het on-
mogelvk te können zeggen , hoe
dat 'op eenmaal zoo veel vogels
van cenerlei zoort zouden by mal-
kanderen komen , en zoo Uil ce-
nerhande fpvs nuttigen können.
Dat het nogtans eenerlei vogels
zvn , zulks betuigen niet alleen
hare fcherpe , fpitze en kromge-

böge

208 BESCHRYVING van de

Haar kou-
leur.

De End
ftoters.

De Zee-
Arend.

Aait gewei
digop

»ilch.

De Been
of Steen- 1
breker.

böge bekken , ook hare gelyke l
grootte, welke die van een wilde
ver overtreft , maar ook hare ge- j
lyke yerf , die zwart is , met licht-
graauwc vederen gemengt , te
meer vermids zy diergelyk voed-
zel gantfeh vreedzaam met elkan-
der verteren , en doorgaans zeer
fcherpe klaauwen hebben, waar
mede zy van natuur gewapent
zyn.

Daar zyn nog meer diergelyke
roofvogels, welke ik zie, dat de
Natuurkundigen insgelyks onder
het geflacht der Arenden tellen ,
te weten , de End-ftoter , Aquïla
anataria , welke ik veelyds met
jonge eenden hebbe zien vliegen,
die hy in zyne klaauwen valt hield,
en daar na verfcheurde en opat.
Hier by'komt de Zee- Arend, of
Haliacetus , welken ik wel hier
niet, maar nogtans in de ope zee
menigmaal gezien heb, zonder
echter dat ik eenigzins hebbe kön-
nen bemerken , dat hy gelyk zyne
natuur fchynt te vereiflfchen , twe-
derhande poten , namelyk een
gans-poot tot zwemmen, en een
ander met fcherpe kromme klaauT
we gewapent , zoude hebben ,
welke hem tot viffchen zoude die-
nen. Ik heb dikwyls gezien, dat
hy de viffchen hard vervolgde
voornamelyk de vliegende en an-
dere, van welker fpys hy ook zyn
vocdzel heeft.

■ De Been of Steenbreker, Oß-
fraga genaamt , dwingt zich met
fchildpaddcn , en andere wel be-
waarde harde dingen in de lucht,
laat het daar na op een ftecn val-
len , en brengt ze aldus uit de
fchilden , dat ze hem een goe-
de fpys verflrekken moeten. Ik
ben echter niet van zins, om my
in een wydlopiger befchryving
van deze en andere diergelyke
zoort , in te laten , deels om dat
ik weet, dat zulks reeds van an-
deren is gefchied , en deels ook ,
om dat üit het begin reeds zou-
de blyken , dat ik gaarn wyd-
lopigheid zocht , 't geen nog-

tans- tegen myne belofte zoude
aanlopen.

De Meerlen zyn hier immer ".vra?der

. , - . . Amfeisof

zoo wonderbaar en zeldzaam ge- Meerlen.
tekent , als men ze in Europa ,
voornamelyk in Duitfchland. aan-
treffen kan. Want men vind zwar-
te van een blinkende verf, met
een goudgele bek. Men ziet ook
bruinachtige met een zwarte bek.
Voorts zyn 'er roodachtige met
een donkerbruine bek ; welke al-
len een aangename zang van zich
laten horen, en zich in boffchen,
zoo als ook in de tuinen onthou-
den , daar veel Laurier -bomen
zyn geplant , waar van alhier een
grote overvloed is , zoo dat men
byna alle lanen van tuinen daar van
vervult ziet. En wat zal ik van de
Ringel-amzel zeggen, die hier in Ring-ari
alle boffchen aangetroffen word. feL
Men ziet dezelve dikwyls in een
grote menigte, en niemand zoekt
haar eenigquaad te doen, omdat
men andere wilde en groter vo-
gels genoeg kan hebben. Aldus is
het ook met de Water-amfel gele- wLater-anf
gen, welke men alhier, wylzy zich
gaarn aan de oevres van rivieren
en van de zee onthoud , Strandlo-
pers noemt. Zy word ook zeer
weinig gefchoten , en wegens haar
onfmakelyk vleefch niet genut-

tigt.

De Blaauw- vogel , Ccerukus ge- B,aau*
naamt , is kleinder maar veel V°6C '
lchoonder van kouleur als een
Mecrl. Beil zal zyn, datik-my
eenigermate de woorden van Ra-
fha'èl Seyler by Gesnerus , en Ru-
dolf Heushn in zyn Vogclboek
fag. 41. bedien , en hem na de-
zelve befchryf. De vogel, zegt
hy , dien de Duitfchcrs van de
blaauwe verf, Blaauw- vogel noe-
men, is zoo groot als een fpreeuw
(hier echter als een middelmatige
ltaar of fpreeuw) aan de borft,
lenden en hals , fchoon hemel-
blaauw, edog een weinig donker-
der als de ysvogel. Op den rug
en vleugels , is hy min of meer
zwartachtig , zoo dat men de

graauw-

KAAP de GOEDE HOOP. 209

graauw-blaauwe en hemel-blaau-
wc verf naauwLyks daar onder
ziet. Z)n bek is anderhalve

(hier echter niet wel een vin-
ger) lang, onder de neus zwart-
rood, van beneden fpitsachtig,
zoo dat het boven lic kromme deel
7.ecr na 't onderde bedekt. 1 !\
heeft gefplete voeten, 7,00 als an-
dere vogels. Zyne woning is op
de hoogite Alpen (hier de hoog-
de bergen, ook dikwyls in de tui-
nen.) Naar het voorgeven van
den gcmelden Auteur, zoude z\ n
vlcefch 700 goed zyn, als dat van
Meerlen en kramvogels ; hoe wel
ik het nooit zelf heb geproeft ,
zoo geloof ik het nogtans zeer
wel , om dat het zeer malfch
lvkt. Meer hier van kan bv den ge-
melden Auteur worden nagelezen.
lachMt- Het gedacht der Bachitcit7en ,
»uikiLur- welke de Latynen Motacilla en
:n. de Hollanders Quikitaarten noe-
men, is zeer groot, en zoo ver-
fcheidcntlyk getekent , als in
Duitfchland ; aangezien men
gcelachtigen en witte of afch-
graauwen , zoo als ook zodani-
gen, aantreft, die met een zwar-
te ilreep op het hoofd getekent
zyn. Men vind ook nog verfchei-
de andere zoorten , die als de
Quikitaarten , hare itaarten be-
wegen. Ëdog om dezelve hier
als reeds genoegzaam bekende
vogels te befchryven, zoude zoo
veel zyn, als Sparren na Noorwe-
gen te brengen.

Aldus zou het irisgelyks ver-
geeffche moeite zyn , om van de
Calecutfchehoenders ai hennen ,
veel min van de kapoenen , als
reeds t' over bekende en onder
het tamme pluimgedierte gere-
kende Vogels, gewag te maken.
Daar benevens zou het zich niet
beter voegen, wanneer ik van de
alom bekende en lieflvk zingende
kanarie-vogels , .die in Holland
en elders veelvoudig worden uit-
gebroeid , veel woorden wilde
maken , of fchoon hier veel meer
zoor ten als in Europa zyn, welke
I. 2W.

echtei geen anderen wezendh- Kanarie-
ken onderfcheid hebben , dan al- v<

1 • j 1 1 »ii \clcihande

leen in de kouleureii. W \1 /v in looncn
de- tuinen aan hei zaad grote k ha- "ndc
de doen, worden zy dikmaal-, in "P*
grote menigte gefehoten , voor-
namelyk in den tyd , dat zy pa-
ren, en derhalven hoopsww.e by
malkanderen vliegen, waarna /.y
den liefhebbers van zoo klein
wild braad, een keurlyk maaltyd
verftrekkeq

Om van de verfcheide 70orten Drofchei
van Urofchelen veel te zeggen , is
insgelyks nodeloos , om dat zy
buiten dat genoegzaam bekent
zyn. Edog kan ik niet met ftil-
zwygcn verby gaan , de mistaf-
ting , welke onze landsgenoten
begaan, indien zydewvndrofchels
fpreeuwen noemen ; deels om dat
ik geen ipreeuw ken , die zoo
groot is, als deze Drpfchcl ,- deel»
ook om dat 'er geen zoo zwart
als deze is, en eindelyk, om dat
ik niet weet, dat een ipreeuw zoo
zeer op wyndruiven verzot is, als
deze ; alzoo dat wanneer men ze
niet uit de wynbergen jaagde, als
de druiven ryp zyn, veel druiven
aan Hukken gebeten en vernielt
zouden worden , zoo dat de wyn-
gaardenier weinig zoude te per-
zen vinden.

Heßchius en Varinvs gelyk
Gcsnerus en uit hem Henslinus
pag. 57. van zyn ybgelboek
fchryft,maaken gewag van een vo-
gel, dien zy Êdofio noemend \ er-
mids echter deduidelvkebefchry-
ving \ an dien vogel zich niet daai
b\ bevind., en my derhalven on-
bewuil is, welken vogel zv me-
nen , zo zal ik u maar m\ pe een-
voudige gedachten van een vogel
ontdekken , die gelyk in Europa
de koekoek altyd koekoek, altyd
Edolio roept. Te weten , hier Befchry-
word een vogel gevonden, die in dcn°vog"i
grootte, geitaite, kouleur en by- Edolio-
na alle lidmaten , met den koe-
koek overeen komt, hoewel ik
geen vogel koekoek heb horen
roepen , zoo lang als ik hier ge-
D d weeft

2io BE SC HR Y VING van de

weeft ben. Deze vogel onthoud
zich zoo als de koekoek, nergens
anders dan in dichte boflchen, en
rullenen zeer hoge bomen ; al-
waar hy , fchoon 'er hier niet veel
zyn , altyd meelt echter 's zomers ,
zyne Item horen laat , en duide-
lyk en klaar uitroept Edolïo ! Edo-
lio ! Ik heb hem dikwyls dit woord
horen fchreeuwen, in de twee
boflchen , de hel en het parad ys
genaamt. Vermids nu over lan-
ge jaren in een van deze twee bof-
fchen een matroos om hals zoude
zyn gekomen , dezelve echter al-
tyd , als het gemene volk op de
fcheepen , de zeilen en ankertou-
wen zal aanhalen , roept , zingt
en fchree wt , Edolio ! Edolïo ! ten
einde een jegelyk zyne kragten te
gelyk aanfpannen zoude , en die
anders al te zware arbeid te lich-
ter vallen moge , zoo heeft de ge-
mene man de argwaan opgevat ,
dat deze matroos, als welkers
ziel in dien vogel zoude gebannen
zyn, daar ging waren, en zyne ftem
nog altyd deed horen ; en wierden
zy in dat bygeloof nog meer ge-
fterkt, om dat men den gemel-
den vogel , zoo lang als hy roept,
zoo weinig als de koekoek, zien
konde. Of nu deze vogel eener-
lei zoort is , met den koekoek ,
daar op wil ik juift niet ftyf bly-
ven ftaan; ik ben ten minitcn van
die gedachte ; en geloof derhal-
ven de oorzaak van Gesnerus en
Heuslinus gantfeh niet, als welke
beweren , dat deze vogel van de
Grieken wegens de geftalte van
zyn lyf , Edolio zoude genaamt
zyn.

De Emmerlingen , Gilblingcn,
Singen JE- Emmeritzen of Koornvogels enz.,
mcauen. 2yn m Duitfchland veel beter be-
kent , als ik ze befchrvven kan.
Wat zy nevens andere kleine vo-
gels aan 't koorn voor fchade
doen, is ook bewuft, zoo dat ik
dezelve wel laten beruften, en my
Eenden, tot de Eenden wenden kan. Deze
zyn ook meelt bekent, zoo wel de
tammen als de wilden. Ik zal al-

Emmerlin-
gen , Gil-

leenlyk zeggen, dat de tammen Hoede
hier veel groter zyn , als intammcA-
Duitfchland , hoewel niet zoo
groot als een gans , tuflehen wel-
ke nog een merkelyke onder-
fcheid is. Van de wilde Endvo- wüde
gels zyn 'er velerhande zoorten , EendeD-
zoo dat ik te ver zoude geraken,
ten ware ik dezelve alleenlyk naar
hunne naam en koulcur befchreef.
Want daar zyn eenden, die blau-
we koppen hebben , en voor 't
overige de gemene eenden gelyk
zyn. Anderen hebben een kafta-
me-bruine hals en kop, komen-
de voor 't overige met de andere
eenden in kouleurenz., overeen.
Wederom anderen worden ge-
vonden, met een zeer brede bek.
Wyders anderen , die wegens
haar klein lyf een byzonderert
naam dragen , daar onder de
Schminten, Talingen, Schlobben
enz., waar van de eene groter is
als de ander, maar geen van hun
drien kan de volkome grootte
van een ander eendt beryken;
zynde de Sminten de kleinften
van allen , en ook het malfchften
van vleefch. Op deze zoort volgt
de Taeling, die eenigzins groter
is, als de Sminte, en dan de flob-
be , die wederom de Taeling
overtreft, maar nogtaus de eï-
gentlyke grote van een endvogel
niet kan evenaren.

Deze endvogcls vallen hier zoo
veel , dat of fchoon aan niemand
verboden is , om dezelven te do-
den , men in korten tyd zoo veel
kan fchieten , als men in ftaat is,
om op den rug na huis te dragen.
Daarenboven hebben de Jagers
van den Heer Gouverneur verlof,
om een gedeelte aan de burgers
te verkopen, en als een buitekans
voor haar te houden , mids dat zy
'/org dragen , dat defzelfs tafel daar
van nevens ander wildbraad kau
worden voorzien. Derhalven be-
houden de gemelde Jagers haar
ftreek alleen, en laten niemand
diergelvke vogels doden, daarzy
menen en. weten, dat zy gemak-

lykft

KAAP de GOEDE HOOP. 211

lykft rot haar voordeel te beko-
men zvn.
*«*»*« De Faifantcn , welke hier Ve-
imdTC' fanten worden genaamt , worden
K"P- hier in veel groter menigte als in
Duitfchland gevonden, die by al-
dien niet fraajer en groter, de
Duitfchen cgter niets behoeven
toe te geven. Zy zyn echter zoo
wel ' daar als hier zoo bekent en
gemeen , dat zy geene verder be-
fchry ving van noden hebben. De
wyzc hoe zy gevangen worden,
en gcmaklyk te bekomen zvn, is
zoo wel in Duitfchland als hier
gemeen , naardien men ze vangt
of door een doek of bord, waar
op een zulke vogel gefchildcrt
flaat, en waar achter de Vogclvan-
ger zich verfchuilt , die het net
over haar haalt, en ze aldus vangt;
of men legt Itrikken van paardehair,
zet ze op een plaats, rondom met
groene in de aarde geftoke en
dicht in malkander gevlochte
takken omgeven , alwaar men 3
of 4 openingen laat, en deze ftrik-
ken aan de takken van weerskan-
ten valt maakt en uitfpant , waar
door de Faifanten können komen.
Van binnen en aan ieder ingang
ftrooit men tarw , rogge of iets
anders , zoo dat z\r komende, om
op dit koorn te azen, zy zich
verhangen , of aan de poten ge-
vangen blyven. Op deze laatlle
wyze heb ik zelf vele gevangen,
welker vleefch my naderhand een
keurlykc maaltyd heeft vcr-
fchaft.
Befchry- Vecltyds is my hier in 't oog
SJ gekomen , een' vogeltje , dat
edatdc groen-geel van borlt, buik, en

oor het ru8£c xvas ' ,cdog eenigzins met
ademkin graauwe verf vermengt. Niemand
out. heef,- my defzeifs mam bonnen

zeggen , om dat zv denzelven niet
willen. Na dat ' ik echter het
YTogelbock van Heuflinns in han-
den heb gekregen, heb ik uit pag.
14.3 gezien, dat het den naam van
Füdemleïn of Serinus dragc. Dit
vogeltje, dat een weinig kleiner
is als een Cvsje , en derhal ven on-
I. 'Deel.

der deGrcuningcrsgcrekcnt word,
zingt ongemeen licflyk , en aapt
de Kanarie vogels na, waarmede
het ook een gelyk lot treft , en
dikwyls gedood , gefchoten en
gegeten word , om dat hier nie-
mand de minftc moeite wil ne-
men , om de vogels tam te ma-
ken, en t' huis cenig vermaak
aan dcrzelver zang te hebben.

Wat aanbelangt de Ganzen, GanMB*
men vind alhier tammen, die met
de Europeaanfchen in alles over-
een komen , cdog in verre na
zodanige menigte en overvloed
niet. Mogelyk om dat de inwo-
ners alhier de vêrcn niet zoozeer Watde
tot bedden gebruiken , als in Kaapfche
Duitfchland. Want zy behelpen voor°bed-
zich of met MatrafTen van boom- dcn .ge-
wol of paardehair, ofzy nemen in ru en'
plaats van ganfc -véren , die van
Meeuwen, Duikelaars en andere
wilde zee-vogels , aangezien deze
laatfle veel zachter zyn , als die
van ganzen , zoo als ik zelf heb
bevonden. Behalven dit zoeken
de inwoners de menigte der gan-
zen te myden , om dat het hen
nog aan wilde ganzen , nog aan
andere wilde vogels ontbreekt,
welke hen een treffelyke maaltyd
verftrekken, of fchoon zy dezel-
ve niet aanqueken en grote kollen
daar aan doen moeten, maar voor
een fchoot buskruid en een wei-
nig lood zodanige traótamentcn
ten allen tyden van 't jaar beko-
men können.

Naar zoo veel my is bewuft, Drkierhan-
worden hier driederhande zoor- Vanz °°[,£n
ten van wilde ganzen gevonden , pnzen
te weten Berg- Krop- en Water-
gangen ; welke hoc wel zy zich al-
len gaarn in 't water onthouden ,
van elkander worden onderschei-
den, om dat zy of anders van kou-
leur zyn, of in de grootte niet
overeenkomen , of door 't een of
't ander deel van 't lyf uitmunten. Dewa:«-
De watcr-ganv en komen met de ganzen.
Damme in kouleur en grootte
mecll overeen, behalven dat zy
een bruine llrccp over. den rug
l)d x heb-

2i2 B E S C H R Y V I N G van de

ren.

Rrop-gjn- hebben , alwaar eenige groene vé-
ren mede onderlopen. De Krop-
ganzen zyn daarentegen niet al-
leen veel groter van lyf, als de vo-
rigen, maar ook van alle andere
ganzen onderfcheiden, om dat zy
voor aan den hals , recht onder
den bek een grote krop , zoo als
zommige menfehen dragen, die
een lange krop, welke hen tot op
de hartkuil hangt, hebben. De
krop is aan de tong valt gegroeit ,
en moet hen in 't vliegen niet
weinig hindcrlyk zyn, aangezien
dezelve uitgemeden , fchoon ge-
maakt en bereid , van de zolda-
ten en boeren tot tabaks-zakken
worden gebruikt, waar in zy byna
twee en meer pond gekurven ta-
*"gan" bak können bewaren. De Berg-
ganzen zyn ook veel groter, als
een andere gans, en van de ove-
rigen onderfcheiden , om dat zy
blinkende groene véren op het
hoofd en op de vlerken hebben,
ook zich meefl op 't gebergte ont-
houden , en geen vifch zoo als de
andere ganzen, maar louter gras,
loof en andere aardgewailen tot
hare fpys gebruiken.

Het vleefch van alle deze gan-
zen is zeer lekker en aangenaam
van fmaak, zoo voort na den
fchoot fchoon en klaar gemaakt;
of anders als men ze uitgenomen ,
een paar dagen, want langer lyd
het deze warme luchtflreek niet ,
op een koele plaats hangt, en dan
klaarmaakt. Ik heb dikwyls een
van dczelven helpen cetcn, en my
altyd zoo wel als anderen, daar
mede verzadigt , nooit qualyk
daar by bevonden.

De (I rasmus, in 't Latvn Fice-
dttta o\'C//?r//ca geiuamt , is na ha-
re verfchcide zooiten alhier tamc-
lyk bekent, en geneert zich niet
alleen met wormtjes, maar doet
ook aan rvpc vygen en wyndrui-
ven umclyk fchade. En is onno-

g , om iets meer van dezelve te
incldcn, om dat zy overal zeer

kent is. I )e ( Jreuningcr , Chlo-
genaacit , is daarentegen hier

mus.

veel beter bekent, als in eenig an-
der oordt. Want hy is op den rug
en over den buik gantfeh gras-
groen; heeft ook in den Haart
meefl groene veren , en vertonen
zich aan de wieken maar eenige
zwarte. Ontrent de grote van het
lyf, evenaart hy de Europeaan-
fche Nachtigalen , welke wy hier
gantfeh niet hebben ; en heeft ee-
nigzins een breden bek, welke
hem tot zyn voedzel zeer dienflig
is, dat hy van het zaat der diilels
en andere kruiden haalt. Hy
heeft een tamelyke luide en aan-
gename ftem, hoewel niemand al-
hier zich in deze mooje vogels en
derzelver^zang verluftigt.

Alhier heeft men ook graauwe ,
groene en afchgraau we Gibitzen of
Hoepen, maar niet alle in zodanige
grootte, dat zy by de Europe-
aanfche können worden vergele-
ken ; want zommige zyn eenig-
zins kleiner als de Duitfche, voor-
namelyk de graauwe, en afch-
graauwe; de groene echter, wel-
ke ongemeen fraai van véren zyn ,
komen de Europeaanfche vry na*
en wyl zy voor 't overige niets by-
zonders fchynen te hebben, be-
halven dat de kuif op 't hoofd niet
lang, maar veel korter is , zoo is
het ook niet nodig , om verder
iets van dezelve te melden. Ins-
gelyks doe ik ook van de Gieren,
welke verfcheidcntlyk als roof-en
floot-vogels , buiten dat genoeg
bekent zyn.

En wat rede zoude ik hebben ,
om van de tamme hanen en hen-
nen, zoo als ook van de kapoenen
omftandig gewag te maken? Zy
/.yn tog buiten dat overal bekent
genoeg , en zelfs in zommige In-
diaanfche landen zodanig, dat
menig zoldaat en inwoner dezel-
ven tegen zyn zin eet, om dat
men ze aldaar beter koop als an-
der vleefch hebben kan. Wat is
het ook nodig, om van de Indi-
aanlchc of Kalecutfche hanen en
hennen verder melding te- doen,
alaoo ik de/ 'ven reeds onder het

tam-

Nachtiga-
len vallen
aan de
Kaap niet.

Verfcheide
foorten van
Gibitzen of
Hoepen.

Gieren,

Kalecut-
fche hanen
hennen en
kapoenc«.

Knoi-liaan .

^Muoocii oi Homnq-lyen -"Vreter

O

l.c|)claar ui IVlik-iiini

KAAP de GOEDE HOOP. 21

tamme pluim-gedierte gerekent
heb. Dczelven /yn in gantfeh
Duitfehland op de meelle plaat-
yen , even zoo bekent , byna als
in Indie zelf; behalven dat men
aldaar wyl '/e in groter menigte
worden aangewonnen , en over-
vloediger als in Duitfehland te be-
komen 7.yn , een zoo grote lek-
kerny niet daar van maakt, als wel
1 d Kur opa.
norhaan OndcrtuMch.cn vind men onder
de wilde hoenders een zoort, wel-
kers benaming ik niet anders kan
geven, dan als ik ze van de Eu-
ropeanen alhier heb ontfangen,
cu die het mannetje doorgaans
Knorhaan en het wyfje Knorhen
noemen. 'Zulks gefchied om dat
zy ven aders van haar en alle an-
dere vogels /yn, welke zy door
haar fterk fehreeuwen : Krak ,
krak-, krak, voor den verby rei-
zende of hen jagende menïchen j
waarlchouwcn, en tot den aftogt
aanraden. In grootte zyn zy de
tamme hoenders gelyk ; hebben
gefpikkelde rode en witte met
afchgraauw gemengde veeren;
een korten bek ; geelachtige po-
ten , en op het hoofd zwarte vé-
ren. Hare vleugels zyn van die
zelve bonte kouleur ; zy können
met dezelve niet ver vliegen, maar
een weinig hoog zynde , vallen
zy ten eerften weder neder. Zy
onthouden zich gaarn in de wil-
dernis alwaar zy hare nellen in
dichte {truiken maken , en hare
eieren , hoewel niet meer dan
twee gelyk , uitbroeden. Haar
vleefch is wel zoo wit niet , als
dat van tamme hoenders, ook niet
zoo malich,, maar des niet tegen-
Maande goed en aangenaam van
fmaak. Vele worden enkelyk ge-
fchoten, ten einde zy niet meer
Krak , krak roepen, en de andere
vogels ftoren mogen. Of nogtans
dezelve de vogel is , die bv A-
rißoteles Krex word genaamt ,
zulks zal ik den Lezer laten oor-
Water- dden-
lenden. Van de rechte Waterhoenders

is my maai eene zoort beken) ,
welke zich niet in zee maar Lu
zoet water onthouden. Zy z;
heel zwart van kouleur ën veeren,

voor 't overige een hen in alles
gelyk , behaben niet /oo groot
als een boere hen. Deze water-
hoenders neltelen gaarn in riet,
ten einde zy niet gezien en ge-
dood worden. Zy maken daar in
op het water haar nellen , en
broeden aldaar hare eyeren uit ;
hoe veel echter op eenmaal, is my
onbewult. Het vleefch daar van
is niet heel lekker , en worden zy
ook zelden gelchoten , ten ware
de Jagers niet anders können be-
komen.

Van de 1 Knikken heb ik niet Havik,
anders te melden , dan dat zy
fchadelyke roofvogels zyn , en
nog vreugde nog vermaak , maar
dikwyls veel verdriet aanrechten,
te weten, als zy den vogel vangers
de vogels verjagen, oidenhuis-
lieden haar tamme pluim-vee on-
gewaarfchouwt en zonder vrees
ontltelen. Derhalven word hen
ook zoo als de valken dikwyls
een kogel of een goed fchoot
fchroot na gezonden, waar door
zy het lucht-element verlaten , en
op de aarde vallen, en zelf aan an-
deren ten roof veritrekken moe-
ten.

Men vind hier ook Exters , Heien of
maar op verre na in zodanige x'
menigte niet , als in Duitfehland.
Wrat de oorzaak zy , waarom zy
zich niet zoo zeer als andere vo-
gels vermeerderen , zulks is my
onbewult , ten ware men wilde
; zeggen , dat de roofvogels, wel-
ker getal zeer groot is , haar na-
delig zyn, en haar m de vermeer-
dering verhinderden, 't welk ech-
ter niet wel waarfchynh k is.

De Henflingcn of vlasvinken Henflingen
\ evmeerderen zich daarentegen Qebben
niet alleen zeer, maar zingen ook cenaange-
fraai , en geven een zoet geluid , u'
als zyzich nevens de Kanaric-vo-
gels en andere laten horen. Daar-
enbo\ en is haar vleefch zeer deli-
D d j raat

zaag.

2i4 B E S C H R Y V I N G van de

cäat en aangenaam te eeten , voor-
namelyk gefchoten, geplukt, ge-
zuivert en naderhand gebra-
den.
StSytï De Kern of Steenby ter , in 't la-
tyn Cocothraufler genaamt , is
een zoort van kleine vogels , en
alhier of fchoon weinig Kerzen
geplant, en wegens het heftig ver-
nielen van deze en andere vogels
gantfeh niet können worden aan-
gequeekt, echter zoo goed als in
Duitfchland bekent. Want in
plaats van kerze-ftenen , welke
aldaar hare fpys is, hebben zyhier
de wilde olyven en andere ftenen,
van welker pit zy zich bedienen,
en even zo vet worden , als van
de kerze-flenen. Voor 't overige
zyn deze vogels de Europeaan-
fchen byna in alles gelyk, en zou-
de het derhalven nodeloos zyn,
om iets meer van hen aan te ha-
len.
Kraajcn. Het Kraaje geflacht vind men
hier ook , en heeft tamelyke over-
vloed aan fpys, dien zy zoo wel
aan de oevers rykclyk vinden, als
zich op de velden en ongebouw-
de landen met koorn en allerlei
wormen verzadigen können. Ver-
mids zy weinig worden doodge-
fchoten, om dat niemand na haar
vleefch graag is, zoo zouden zy
7 ich vry meer vermeerderen , ten
zy de andere roofvogels hen zom-
tyds bezochten , en haar tot fpys
gebruikten.

De Zee-kraai , welke hier heel
zwart en tamelyk groot van lyf is,
heeft meer gevaar , om gedood
te worden , deels om dat haar
vleefch aangenamer van fmaak is,
als dat van de andere, en ookwyl
hare veeren zeer zacht zyn , en
voornamelyk tot ftoclku flens, en
ook wel in beddens gebruikt wor-
den.
Krm-vo- Kraanvogels zyn hier genoeg,

gel. zyn . t° • J DO»

iccrg.not en in zodanige grootte , als zy
naauwlyks elders worden gezien ,
of hoon voor 't overige aan de-

Zee-kru-

jen.

terlyke gedaante gevonden word.
Ik weet my te binnen te brengen,
dat een goed vriend een van de-
zelven heeft gefchoten, die ruim
twaalf pond zwaar gewigt heeft
gewogen , en op zyn bevel gebra-
den wierd. Wanneer hy echter
op tafel quam , waar aan ik mede
zat, was zyn zwart vleefch , hoe-
wel hy anders zeer lekker toege-
maakt was, zodanig vol aders,
taai en hard , dat een iegelyk
naauwlyks drie ftukjes daar van
genuttigen wilde. Voor 't overi-
ge is het gewis , en heb ik het zelf
menigmaal gezien , dat deze vo-
gels , als zy in gezelfohap , zoo
als doorgaans gefchied , in de wy-
dens gaan, en gras, Hangen en
andere infeften willen vreeten, al-
tyd eenige fchildwachten rondom
uitzetten, die opeen poot ftaan,
en het hoofd heen en weer draa-
jen, om aan alle kanten, te zien,
of niet iemand te na komt, en hen
onverhoeds overvallen. Dit doen
zy ook by nacht , en houden de
wakers daarenboven een (leen in
de rechter poot, om niet van den
flaap overmeeftert te worden,
maar door het vallen van den
fleen, haar poit te blyven waarne-
men.

\ an de Lerchen of Leeuwcr- Lerchen«
ken, zal ik als van in Europa zeer {^"fl
wel bekende vogels, geheel niet
veel woorden maken , om dat zy
alhier aan de Kaap gelyke eigen-
fchappen bezitten , en niets byzon-
ders hebben , behalven dat zy
nooit tropswyzc , zoo als in
Duitfchland, by malkandcren ge-
vonden worden.

Van de grote vogel, wegens Lepel*
defzelfs brede bek Lepelaar, en1,
door de onkundige Pelikaan ge-
naamt, kan ik verzekeren, dat
dezelve alhier menigvuldig aan-
gei rollen, en van de inwoners
Slangcnvreetcr genaamt word '
edog niemand zal derven onder-
ftaan te beweren, dat hy 'er ooit

zelve geen ondcrlchcid ten opzicht i een heeft gezien, die de borftaan
van de véren, en de gantfche ui- ' Hukken pikt, als hy zync jongen

voeren

KAAP de GOEDE HOOP. zu

voeren of anders verzorgen wil,

200 als tot nu veelvoudig gefchrd-
vcn, en verkeert daar voor ge-
houden is. Want behalven dit
hy met zyn brede , lange en ook
rechte bek , van voren rond als
een lepel, niet bcquaam is, om
daar mede zvn eige huid op te ha-
len , zoo vind hy overvloedig
voedzel aan Hangen, kikvorfchen.
padden , en andere vergift ige
wormen , zoo als ook aan uitge-
worpen moffelen , waar mede hy
zich zoo wel als zyne jongen ver-
zadigen kan.

Hy is overal afchgraauw , be-
halven de flagpennen, die zoo a's
van de ftorken of oyevaars zwart
zyn. De poten of benen zyn
zwart , en veel langer als die van
een oyevaar. Zyn lyf overtreft
een gans zeer veel, maar de hals
komt daar mede overeen. De
oogen zyn graauw, en de ftaart is
naauwlyks een halve voet lang.
Wegens deszelfs fpys zal hem niet
licht iemand doden, als waar me-
de hy veel goeds doet , en de fcha-
delyke dieren opfnapt , welke an-
ders voor menlchen en vee nade-
lig zyn. OndertulTchen wanneer
het gebeurt , dat den een of den
ander hem mögt nedervellen,
word zyn vleefch wegens zyn fpys
niet geacht , maar als onnut weg-
geworpen , en de dader daaren-
boven in boete geflagcn.
mdere Voor 't overige vind men hier
crvo" een zoort van Zee of Water- Vo-
gels, waar van ik niet kan verze-
keren , dat ik ze onder ha-
ren rechten naam breng , ver-
mids de geen dien de inwoners
alhier dezelve geven , mynes we-
tens byna by niemand aangetrof-
fen^word. Namelyk zodanige vo-
gel, die zoo groot is, als de groot-
He gans , dog niet veel op 't land
is , maar den meelten tyd op het
water doorbrengt , zich aldaar
met vifchvangen geneert , en des
avonds en by onlluimig weer na
zyn neir. , 't welk hy doorgaans in
de hoge bomen , of ruwe klippen

maakt, vliegt , word Malavas ge-
naami . I )eze Malagts is zéér fraai
"i 't oog , hebbende witte en
zwarte veeren onder malkande-
ren gemengt , met graauwe itip-
jes. Zyn bek is eenigzins fmaller
als die vaa een endvogel , en heeft
op beide zyden zeer fcherpe kor-
te tanden. Ken vifch ziende,
duikt hy onder water, en knapt
hem zoo behendig , dat men niet
eens kan merken , of hy 'er een
heeft gevangen , of niet ; en zulks
gefchied enkclyk tegen den tyd,
dat hy weder uit het water wil.
De poten zyn wat korter als die
van een eend , en Haan ook een
weinig meer achter uit , zoo dat
hy niet wel gaan kan. Uit dit alles
blykt klaarlyk , dat deze vogel
onder het geilacht der Duikelaars
behoort ; hoe hy echter moet
worden genaamt , kan ik niet we-
ten ; heb hem ook deswegen
niet onder de andere Duikers ge-
zet.

Onder de vogels , die zich Meuben of
meelt in 't water onthouden, be- Meeuwca-
horen insgelyks de Meeuwen, in
't latyn Larus genaamt. Zy zyn
van verfcheide grootte en kou-
leur, alzoo 'er eenigen graauw,
anderen zwart met witte veeren
daar onder , gekleed zyn ; zom-
migen vind men daarentegen wit-
achtig, hoewel niet zoo groot als
de anderen. OndertulTchen ko-
men zy allen met een eend tame-
lyk overeen , behalven dat haar
bek fpits , en die van een endvo-
gel breed is. Hare veren worden
alhier in veel groter achting ge-
houden, als die van ganzen , ver-
mids zy zeer klein en fyn zyn , en
derhalven door het beilapen niet
behoeven zacht gemaakt te wor-
den. Om dieswille gebruikt men
ze ook tot beddens , en worden
'er jaarlyks veel duizend gefcho-
ten en geplukt. Of het vleefch
van dezelven goed is ? zulks kan
ik niet zeggen , om dat ik het
nooit heb geproeft ; ondertuf-
fchen ben ik van gevoelen, dat

het

zig B E S C H R Y V I N G van de

het zeer tranig moet zyn , om dat
hare voornaamfte fpys uit viich
beilaat, die dezen fmaak in al het
vleefch verwekken , en welke
zy zeer begerig zwelgen. Zy
maken hare. neften op klipachtige
eilanden of hoge bergen, van de
welke water afftroomt , en broe-
den aldaar hunne eijeren uit ; 't
welk hier doorgaans in October
of November gefchied. De eije-
ren , waar van zy 'er gemeenlyk
drie of vier in een nell leggen ,
z\n als men ze kan bekomen, zeer
wel te eeten , alzoo het wit in 't
koken niet zoo hard word , als
dat van een hoender-ey , maar air
tyd als koud vleefchnat lilt. De
fchalen van zommige eijeren zyn
gantfeh wit, en andere met don-
kerbruine fpikkeltjes heel dicht
bezet j en de eijeren zyn door-
gaans zoo groot , als het grootfte
eende-ey.
v de De Meezen hebben alhier byna
Me«cn. ontallige veranderingen , zoo ten
aanzien van de grootte, als ten op-
zicht van de kouleur , welke allen
uitvoerlyk te befchryven , en ie-
der een byzonderen naam te ge-
ven , myn werk nog myn voorne-
men is, te meer om dat ik zoo als
ik hier voren reeds hebbe gezegt,
niet van zins ben, om een hiftorie
van de dieren , veel min van de
vogels op te (lellen, 't Geen ik
echter hier ontrent doe, gefchied
ten gevalle van u, om enkelyk te
tonen , dat ik ook in dit ftuk zoo
veel tot myn voornemen dienftig,
niet nalatig of achteloos geweefl
ben. Ten einde gy nogtans mo-
get zien , dat myn bericht met de
waarheid over een komt , zoo zal
ik ten minftcn vierderhande zoor-
ten van Meezen op tellen, welke
zeer wel eenige aanmerking waar-
dig zyn.

Dienvolgens ziet men een der
kleinlte zoort van Meezen, die
een blaauwcn kop, witte vlakken
by de oogen , en een gele buik
hebben. Wederom zyn 'er ande-
ren , die wel zwarte koppen heb-

bcn,maar nogtans in de grootte on-
derfcheiden zyn. Wederom an-
deren met een zeer langen ftaart,
die met de overige proportie van
haar lyf gantfeh niet overeenko-
mende is. Voorts zodanigen, die
op haren zwarten kop een witte
vlak hebben, terwylde buik geel
en de poten groenachtig zyn. Ins-
gelyks is 'er een zoort met een ro-
de vlak op den kop, roodachtige
poten, zwarte wieken, en een
zeer klein lyf. En eindelyk ecne,
die de grootfle is , en de vinken
niet veel behoeft te wyken ; deze
is fchoon geelgroen, en praalt met
een zwarten kop.

Alle deze Meezen hebben een
lieflyke zang, dog krygen zy den
zelven nog beter, door de gella-
dige bywoning der kanarie vo-
gels, die dikwyls by hopen onder
hen zitten, en een aangenaam ge-
luid onder elkander maken, ßy
aldien hier als in Europa Liefheb-
bers waren , die eenig vermaak in
diergelyken vogelzang fchepten,
zoude men uit allerhande vogels
een zodanige aangename muziek
by malkanderen können brengen ,
als ergens in de wereld te vinden
en aan te treffen zoude zyn.

De Mugge-honig of byen vree-
ter willen zommige mede onder
de Meezen tellen , edog ik weet
niet, of hy wel gevocglyk daar
onder kan getrokken worden, al-
zoo zyn zang gantfeh anders is ,
als die der Meezen; daarbenevens
is zync fpys van die der Meezen
ook gantfeh byzonder , en einde-
lyk zyn zyne kouleuren en ge-
fchilderde veeren van die der
Meezen zeer ver onderfcheiden.
Want zvn zang is zoo fraai niet
als dien de Meezen hebben. Zy-
nc fpys beilaat of in vliegen, ho-
nig of byen, waar van de Meezen
insgelyks niets vrecten. Zyne
verf is onder aa-n dtn buik bleek,
en van boven blaauw ; en in de
wieken en ftaart heeft hy zwarte
veeren, van welke kouleur de po-
ten ook zyn. Hy heeft een zeer

harde ,

Mugge
Honig-
byen-vi
ter.

KAAP de GOEDE HOOP. 217

Befchrv-

harde, lange, rode en rechte bek
als waarmede hy de byen vangt,
wyiM' ende honing vreet, De/c vogel,
:n"ca "' u'\ •' menigmaal den ! [ottentotten
■pot den den \\ eg, waar zy honing zoeken
moeten, die de wilde byen in re-
ten van itencn hebben gelegt, ren
einde om die te halen, eer en al-
vorens dc/,elve door de fterke
hitte van de zon fmelt en weg
loopt.

Behalven deze kleine vogels,
nikiyncn vind men er hier een, dien de ïn-
«ci zon- toners geen naam weten te ge-
ven. Hy kan zynen hals keren
en wenden , werwaards hy wil ,
zonder het lyf te bewegen. Hy is
eenigzins groter als een vink;
heeft gefpikkelde veren , en ach-
ter en voren twee klaauwen, een
korte en een lange , byna als de
Nachtegalen. De klaauwen aan
de poten zyn tamelyk lang ; en de
tong echter nog langer , welke
hy zeer wyd uitfteken kan. Van
voren loopt zy zeer fpits toe , en
is zoo ityf , als een naald , waar
mede hy de menfehen in de hand
kan fteken. Aan den buik is de-

Icet hier 2e V°&ci ^ ' en &**& nier den

orgaans naam van Lang-tong. Ofhyech-
ing-tong. ter njet gevoeglyker den naam
van den adder konde ontlenen,
als waar mede hy en de beweging
van het hoofd en de lange fpitzc
tong gemeen heeft, en derhalven
Adderhals of Addertong konde
worden genaamt. Zoo als ook of
hy wegens zyne fpys , die hy van
mieren heeft, niet Mieren-vreeter
heeten konde ? zulks laat ik aan
het oordcel van den Lezer , ter-
wyl het zeker is , dat zyn vleefch
niet onaangenaam te eeten is, zoo
als ik zelf menigmaal heb bevon-
den.

Een zoort van vreemde ert zeld-
zame zeevogels vind men alhier ,
welke men niet overal zal aantref-
fen. Vermids ik den zelven by
geen Auteur uitvoerlyk befchre-
ven vind , 200 kan ik hen ook
geen anderen naam geven , dan
den geen welke zy van de inwo-
I. "Deel.

ners -alhier mufangen, die hen Pin- p>nsu>nen.
guinen noemen. v\ ai my aanbe-
langt, ik ben van gevoelen , dat
zy aldus v.vn genoemt , wegens
hare byzondcre vettigheid, waar
mede zy zodanig z) n bezet , ck\t
haar \lccfch zelf tranig of na\ifch-
fpek fmaakt. Het lyf van dezen
vogel heeft de grootte van een
gans. De veren welke hy draagt,
komen met diers-hairen overeen,
als vogels veren , van kouleur wit-
achtig of afchgraauw. Zyne flag-
vcren zyn kort en met de anderen
van gelyke natuur. De bek is
zwart en de poten zyn heel bleek-
groen. Hy onthoud zich meeft
den gantfehen dag in de zee , of
anders dicht by itrandt , ten einde
hy in zee kyken, en de komftder
villchcn zien kan. Wegens het
gebrek van ilagveren kan hy niet
vliegen , maar moet zich aan land
met huppelen , of als men hem te
na komt en aantait, met byten be-
helpen. Daarentegen is hy in 't
water zeer fnel en behendig in het
duiken, en vifchvangen , als wel-
ke zyne fpys zy , en waar van hy
zoo tranig word.

Voor 't overige onthoud hyzich
by nacht op de zeeklippen, alwaar
men ze in hare neften zeer licht
vangen en doden kan , om dat zy
niet weglopen können, maar zich
alleenlyk met vinnig byten verde-
digen moeten. O laus Dapper in Vaifch be»
zyne befchryving van Africa meld, r^v'rn
pag. 617. b. dat deze Pinguinen
hare eieren in 't zand begraven, en
dezelve aldaar door de hitte van
de zon laten uitbroeden. Onder- Word w&
tull'chen toont de ondervinding Jcrk=t
heel het tegendeel , om dat zy ha-
re nellen op de zeeklippen en an-
dere klipachtige eilanden maken,
aldaar hare eieren leggen , en zelf
broeden. Kn weet ik , dat wel
duizend diergelyke nellen op het
klipachtig eiland van de Baay Fal-
zo , op het DaiVen-eiland en ande-
re, in den mond van deSaldanha-
Raav leggende , gevonden wor-
den , waar in men de eieren met
E e de

BESCHRYVING van de

2IS

de ouden aantreft, welke zy broe-
den. Het is ook zeker, dat jaar-
lvks ecnige duizend diergelyke
eieren van de gemelde plaatzen
gehaalt , en den regerenden Gou-
vtrneur tot een delicatelle gebragt
worden. Diergelyke eieren, wel-
ke zoo groot zyn als een eenden-
ey , en van buiten met donker-
bruine fpikkeltjes getekent zyn ,
heb ik dikwyls ontfangen en ge-
geten i welke my , wyl het wit zoo
hard niet word , als dat van een
gans , eend of hoender-ey , altyd
veel beter hebben gefmaakt , als
een hard hoender of ander ey.

Daarentegen is zeker , dat haar
vleefch gelyk ^Dapper l. c. meld,
zoo tranig is, dat het gantfeh niet
kan worden genuttigt , ten ware
men het drie of vier maal in
verfch water opkookt, en met
boter of vet braden laat , waar
door het eindelyk goed van fmaak
en murf word. Daarenboven is
ook gewis, dat de gemelde vo-
gels alle avonden, wanneer de
zon begint onder te gaan, zich
uit de zee na hare neften begeven ,
't welk als dan met zwemmen of
huppelen onfeilbaar moet gefchie-
den, gelyk ik zulks zeer dikwyls
in de gemelde Baay Falzo, alwaar
men doorgans cenige regimenten
aantreft , die op vifch loeren,
waargenomen heb.
i de De Päauw is als nu een al te be-
rouw, kende vogel, dan dat hy een
w \ dlopigc befchryving zoude van
noden hebben ; aangezien men
hem aan alle oorden en hoeken
■ an gantfeh Europa vind ; der-
halven zeg ik alleeniyk, dat de
Paauvven alhier zelden zoo lange
en ichone ilaarten hebben, als die
van Europa. Waar door het ech-
ter Komt, zulks is mv oribewttft.
Ondertuflehen acht ik, dat hy-
zyne llaart-veren in het wilde
veld verlieft , alzoo men zon>
lyds Hukken daar van \ind, of
dat de Jakhalzen ol voflehen, en
rmijchien ook wel andere dit ren,
ja /elfb vogels, dezelve uitpluk-

ken , voornamelyk als hy den
Haart opzet en daar mede praalt.
Ik heb zyn vleefch gegeten , maar
bevonden , dat het tamelyk hard
is, zelfs langer gekookt, als eenig
ander vleefch. Het laten ver-
fterven helpt wel een weinig, maar
niet veel, om dat men het we-
gens de flerke zonne hitte niet
lang derft laten hangen , zoo
men het anders frifch wil hou-
den.

De Raven zyn alomme zeer Vand«
bekende vogels, en vind menbe-Raven"
zwaarlyk een land, daar zy niet
t'huiszyn. Gelyk nogtans ieder
land byzondere eigenfehappen
heeft , zoo is ook de kouleur van
deze vogels in alle landen niet
eenerlei. Want in zommige zyn
dezelve zwart, in andere graauw,
in andere wit , en in andere we-
derom bond of zwart en wit.
Hier aan de Kaap heb ik gantfeh
zwarte, zoo als ook zwarte met
een witten buik en witte vlak op
het hoofd , en ook graauwe ge-
zien , terwyl in andere landen
voornamelyk door gantfeh Indi-
en , geheel witte aangetroffen
worden, welken van de Inwoners
aldaar den Papagaayen gelyk
worden geacht , om dat zy ook
praten en andere dinge leren. E-
dog dit is niets nieuws; ik heb in
Amfterdam een gantfeh /.warte
Raaf heel duidelyk horen zeggen,
Goeden dag Slager.

De Patryzen zyn overal ge- f0ee^
nocgzaam bekent, maar in een of Patry-
gewclt niet gevedert , als in 't an-
der; daarenboven is de grootte
alomme niet eene/lei. De geen
die ik hier lieb gezien, zyn on-
trent zoo groot, als een tam
hoendje, byna eens yoo groot als
een duif, maar niet zoo lang van
lyf. De veren zyn roodachtig,
met /warte ovaal-ronde vlakken
! bezet. De bek is fcharlake-rood;
de poten zyn donkergraauw, en
de hals is daarentegen een weinig
Ik hter 'van kouleur. Ik heb ze
dikwyls met lhikken van paard-

hair

zen.

/ . .-.

lll<lllltlMHI'll(-
M n.s .

I iidinansrlic Paauw.

KAAP de GOEDE HOOP. 219

hair gevangen, gefyk hier voren
van de Faifanten gemeld is. I Li
vleefch \.m deze vogels is ygfï
goed, en vsrord hier zoo \\ el als in
Europa voor een Ißkkerny g< hou-
den; of 'er fchoon hier veel meer
worden gevonden en gevangen,
als in F-uropa of andere gewcilen
der waereld.

De vogels, welken men we-
gens hare rode verf , die zy of
aan de borft, bek, Haart, oi' el-
ders hebben , Roodborsjcs,Rood-
baardjes, Roodllaartjes en mif-
lchicn nog anders noemt , wor-
den hier in een talloze menigte
gevonden , en wyl zy doorgaans
tropswys vliegen, zoo dat 'er me-
nigmaal ioc. en meer by malkan-
deren zyn, en of op een boom al-
leen vallen , voornamelyk in den
herfstyd, dat is, in April en Maart,
of anders in het korte en eerft
jong weder uitfpruitende gras zich
begeven, by hopen gefchoten en
gedood ; en heb ik dikwyls ge-
zien , dat'er in cenen fchoot met
fyne hagel 30. 40. 5-0. en ook wel
meer te gelyk zyn blyven leggen.
Het vleefch, hoewel aan zich zelf
zeer klein en naauwlyks een
mondvol uitmakende , verwekt
de aangenaamile fmaak , voorna-
melyk gebraden en met Indiaan-
fche Salaad , Atiar genaamt , ge-
geten. Zy doen de Gaardeniers
aan het zaad zoo als ook aan de
rype vygen , grote fchade ; of zy
echter ook wormen , muggen, of
andere kleine beciljes eeten,
't welk ik wel geloof, daar van

heb ik geen vafte ondervinding.
£fche,dc ^je zkh aan wi]dc vogds ver_

»nfnip- luftigen, en zyn maag daarmede

n- verzadigen wil, vind ook ver-

Rietfnip- fchcide zoorten van Snippen , kon-

•n. nende niet alleen de Riet-fnippen,

die op de borft roodachtig zyn , in

een grote menigte bekomen, maar

daar worden hem ook dikwyls

houtfnippen , die zich in de bos-

fchen onthouden , aan geboden.

Staan dezelven hem niet aan, zoo

kan hy zich met twederhande

L Titel.

'Men \.m uatcrlnippen v<
quikken3 i an, de cc ,m

mi de vlietende en de andere in
de ililllaande u aters üch onthoud.
De ecrlte is alehgraauw van borft,
en de andere wit, met een rood-
aqktigen kop. Alle deze inippen
hebben lange, rechte en harde
bekken. Onthouden zieh licfft
up vochtige plaai/.cn, alwaar zy
de wormen licht kngen en tot ha-
re fpys gebruiken können. Zoo
menigmaal als zy my zyn voorge-
zet, gelyk dikwyls is gefehied,
heb ik my daar mede, voorname-
lyk S. V. met haar drek verquikt,
om dat zy ongelcdigt beft zyn.
Hiervan echter zyn de inwoners
alhier weinig Liefhebbers , wyl
zy of niet Weten, hoe ze moeten
worden klaar gemaakt, of niet
graag daar na zyn. OndertufTchen
vind men voornamelyk de Roec Poeifmp-
of Poelfnippcn in zulke menigte Pcn-
aan de oevers by malkanderen zit-
ten, dat dikwyls in cene fchoot
10 en meer te gelyk getroffen
worden, en leggen blyven.

Van de Zwaluwen zyn my al- Zwaluw«
hier driederhande zoorten bekent, forten.
waar van de eene op den rug, kop
en ftaart zwart , en aan den buik
wit is ; de twede is t'eenemaal
zwart, en byt de tamme huiszwa-
luvven uit hare neften , en worden
derhalven Roof-zwaluwcn ge-
naamt, en het derde zwaluwe ge-
llacht is eenigzins graauwer over
den rug en het lyf, als de twee
andere zoorten , en heeft aan de
poten lange veren. Alle deze
zwaluwen blyven het gantfche
jaar door hier, edog ziet men er
in den drogentyd of zomer mfeer
als in den regentvd of winter.

Behalvcn deze landzwaluwen is
my nog een bvzondere zoort be-
kent, welke ik echter al zoomin
gaarn heb gezien , als myne Reis-
genoten. Zy word van de Zee- Zcj-iwt-
vaarders niet onbillyk zcezwaluwc luwc-
genaamt , wyl zy de zwarte verf,
de fnclheid in 't vliegen , en alle
andere eigenfehappen met de
E e z Land-

BESCHRYVING van de

Spatr.en ,
Muffen of
Moffen.

220

Landzwaluwen gemeen heeft, be-
hilveö dat zv een weinig groter
van Ivf is , voor zoo veel men
van buiten zien kan. De Vogel-
befchry vers geven haar den naam
van Apns , als of zy geen poten
had , 't welk nogtans tegen de on-
dervinding ftryd. Daarentegen
is het waarachtig , dat hare poten
gantfch kort en daarenboven met
veren tot byna aan de klaauwen
bezet zyn. Deze Gierzvvaluwe
komt zelden aan een fchip in de
open zee , zonder dat kort daar
na , ten langrten binnen twee da-
gen , een zware ftorm daar op
volgt , gelyk ik zulks zeer dik-
wyls met verdriet bevonden heb.
Zy zwerft ook dikwyls ontrent
een fchip, zonder ergens te gaan
zitten , ten ware achter op het
roer, alwaar zy een weinig geruft
hebbende, wederom eenigen tyd
vliegt , tot dat zy na verloop van
ontrent een uur wederom uit het
gezicht raakt. De Scheepsluiden
hebben reeds de vafte ondervin-
ding van haar mede brengen ; en
maken zich ten eerften tot het af-
wachten van een ftorm gereed, en
zien niet gaarn , ja verbieden uit-
drukkelyk , dat iemand , die de
zaak onkundig is , zoude derven
onderdaan , om deze zwaluwen
fchade toe te voegen, buiten twyf-
fel , om' dat haar als dan een
zwaarder ongeluk mögt overko-
men ; weet anders de oorzaak niet
te doorgronden.

Gelyk 'er velerhande zwaluwen
worden gevonden , zoo zyn 'er
ook verfcheide zoorten van Mof-
fen of Muffen , welke echter wyl
zy zich niet als de zwaluwen vän
muggen maar met koorn generen,
en het zaat zoo wel op 't veld als
inde tuinen vernielen, niet ver-
dienen , na hare zooi ten hier be-
fchreven te worden, of dat men
haar onderfcheid aantoont , of
/ich lang daar mede ophoud. Ge-
noeg, dat zv in groteen verf el-
kander ongelyk zyn , of fchoon
ontrent haar verdrietige en na-

re zang met malkanderen over-
eenkomen.

Onder de Spechten is my alhier
geen beter bekent, als de Groene
Specht , die zich meeft laat zien
en horen. Hv woont hier zoo
wel als in Duitfchland , in bof-
fchen , en pikt met zynen langen
en rechten bek aan de bomen , al-
waar hy zyn voedzel aan de kleine
hout wormtjes zoekt, edog maakt
hy zyn neft niet altyd in en op de
bomen , maar op de hoge en onge-
naakbare fpitzen van klippen j al-
waar hy meent, zeker te zyn.
Zyne kouleur is groen met rode
vlakken op den kop en op de borft,
't welk ongemeen fraai ftaat. Zyn
zang is zeer weinig, en hoort men
hem byna gantfch niet, ten zy men
hem liftig beloert , en naauwe
achting daar op geeft.

De Staren of Spreeuwen ziet
men by de huizen zeer zelden,
maar wel aan 't water , voorna-
melyk daar veel vee in de wyde
loopt , om dat zy uit den mift
haare gewoonlyke fpys zoeken.
Tegen den herfft , wanneer de
druiven ryp worden , 't welk in
February en Maart gefchied , ko-
men zy by hopen en troupswyze
in de wynbergen , pikken met ha-
re fpitze bekken de bezien aan
ftukken , zoo om de zap daar uit
te hebben, als om de korrels daar
uit te vreeten ; derhalven kan
men dezelven niet anders verja-
gen, als met fchietgeweer, waar
mede zy gedood, of ten minften
fchuuw gemaakt worden. On-
dertuflehen moeten in een wyn-
berg altyd twee oppaflers of meer
zvn, naar mate dezelve een wei-
i nig groot is, en veel wyngaarden
bevat.

Aan de vlietende waters en
zee-ocvers onthoud zich hier een
vogeltje, 't welk Gesnerus, en uit
hem Hciislïnns Lys-Flïcker, of
Steinbïcker, de Latynen Cinelus,
en de inwoners alhier of Hollan-
ders Strandloper noemen. Het
is op den rug, kop en Haart afch-

graauw,

KAAP dr GOEDE HOOP. 221

Worden
telden ge-
rdiotcn.

Van d
gel Struj*.

Hoede
Itruizcn
irood be-
iden.

Hebben
leine kop-
en.

gra.mw, en aasden huik wir;
heeft een donkcr-bruinen rechten
en eenig/.ins hingen bek, en licht-
rode poten. Het zoekt aldaar
aan de wormen zyn voedzel , en
beweegt atyn ftaart altyd , 7.00 als
dequikitaarten. Het vliegt ook
7 eer dikwils op, maar nooit ver.
Of fchoon het konde worden gc-
fchoten, zoo gefchied zulks nog-
tans /eer zelden , om dat zyn
vleefch niet heel goed is , 't welk
ik echter nooit geprobeert heb.

De grootlle , lierkfte en zwaai-
de onder alle vogels, die een mid-
delmatig paard in hoogte niet veel
behoeft te wyken, ik meen de
Struisvogel , is hier in zodanigen
overvloed en getal , dat men
naauwlyks een quartier uurs vcr
door het veld gaat , zonder den
/elven te zien , 't zy een alleen,
of verfchciden by malkanderen.
Vermids deze vogel ten opzicht
van zyne uiterlyke gedaante bui-
ten dat genoegzaam bekent is ,
ook de- veeren, zoo wel het man-
nelyk als vrouwelyk geilacht tot
cieraad dienen, of fchoon zy van
natuur maar zwart en wit zyn, en
naderhand eerft met andere ver-
wen gever ft worden , zoo is 't on-
nodig, om iets meer daar van te
melden ; te meer , om dat men
weet dat zy licht tam gemaakt
worden , gelyk zulks aan ver-
fchcide Hoven van Mogendhe-
den en hier in de Veiling de Goe-
de Hoop dagelyks te zien is, al-
waar zy over het bolwerk gaan,
voor de wachthuizen liaan bly-
ven, en niemand daar uit laten,
dan na dat men hen een fluk brood
gegeven heeft. Als men ze ech-
ter plagen wü, zoo flaan zy met
hare poten , waar aan zy klaau-
wen zoo als een hert of wilde bok
hebben, als een paard achter uit,
met zodanig geweld , dat zy een
man gemaklyk omver zouden
liaan, gelyk ik zeer dikvvyls ge-
zien heb.

Niets is aan dezert vogel min-
der geproportioneert als de kop,

welke met de gantfeh lange, dik
ke en (terke poten, zoo als ook
zwaar en dik Ivf, en langen /\v.\-
ncn-hals, gantfeh niet overeen
komt, door dien dezelve niet
groter is, als een ganze-kop, en
daarenboven de bek gantfeh kort
en fpiKiehtig, ontrent als die van
eeneend is.

Zyne eieren zyn daarentegen
groot genoeg, en van tamelykc
zwaarte, zoo dat men het binnen-
fte van 3 o hoender - eieren zeer
licht in een ltruizen-ey doen kan.
Zy zyn goed om te eeten , voor-
namclyk geroert , of in gebak,
op welke wys ik ze zelf menig-
maal genuttigt heb ; en können in
zulk geval gemaklyk vier men-
fchen aan een alleen haar genoe-
gen ceten.

Alle de Auteurs, die tot nu van Jjf ^chry-
de Struizen hebben gefchreven , legt het
daar onder Franc ins in Hiflor. A- bencht ™n
nimaL f. xj-j. en anderen meer , "urP
hebben beweert , dat de Struizen
hare eieren in 't zand leggen , en
door de zon en 't zand laten uit-
broeden ; maar door dien my
gantfeh het tegendeel uit de on-
dervinding bewuft is , en meer
dan hondertmaal den Struis of
Struizen , die by beurten broe-
den , van hare neften gejaagt , de
eieren met my genomen , en nog
goed , opgegeten en verteert heb,
zoo is het, hoop ik, niet te twyf-
felen , dat zy hare eieren zelf
broeden, te meer vermids ik 'er
verfcheidemalen zodanige heb ge-
rooft, waar in de jongen reeds op
't uitkomen waren , en den vol-
genden dag zekerlyk uit de fcha-
len zoude zvn gekropen , gelyk
ik dan eens uit een nell s eieren
hebbe met my genomen , in wel-
ke allen reeds volkomen kuikens
waren.

OndertufTchen is het zeker, dat
als men de eieren van een Struis
maar aanraakt , en daar na onbe-
fchadigt laat leggen, dat het beeft
die zelf aan Hukken breekt , en
niet meer daar op gaat zitten,
Ee ; 't welk

BESCHRYVING van de

Wederleg
ging "an
een ander
valicli be-
richt.

Striaen
können
niet vlie-
gen.

Ma ir fncl
lopen.

222

't welk een teken van een byzon-
deren reuk in dezen vogel zyn
■ moet. W-ydersis ook gewis, dat
hy zyne uitgebroeide jongen niet
ten eerften verlaat , zoo als ander-
maal verkeert bericht word, maar
dat hy ze in het neft zoo lang met
het rondom groejende gras voed,
tot dat zy hem können volgen ;
en als dan houd hy dezelven als
een oprechte vader of moeder by
zich , en bewaart ze zoo veel mo-
gelyk voor allerhande gevaar.
Wanneer echter een van de jon-
gen in de loop ilaat te blyven,
moet men wel op zyn hoede
zyn, dat men geen flag van hem
krygt , die zekerlyk fel genoeg
zal zyn.

Voorts word van de Struizen
gefchreven , dat zy fteen en yzer
zwelgen en verteren. Wat het
eerfte aanbelangt, zulks komt met
de waarheid overeen ; wat echter
het verteren aangaat, daar aan
twyffel ik niet alleen , maar weet
ook uit de ondervinding het te-
gendeel. Men geve aan een (truis
het geen men wil te eeten , zoo
zal hyna aardt der vogels, zand
en kleine (tenen mede inilikken.
Hy doet ook het zelve , als men
hem geld of yzer voorhoud , maar
ten opzicht van de vertering zal
men wel haalt in zyn milt gewaar
worden , dat zoo wel het yzer of
geld , als ook de zandkorrels en
kleine (teentjes in zyn geheel ge-
bleven zyn , gelyk ik zulks niet
eens en met eenen , maar menig-
maal en met vele geprobeert heb.

Vliegen kan hy niet , om dat
zvne zwakke wieken zyn zware
ly f niet dragen können. Wanneer
men hem derhalven te dicht komt,
fpant hy dezelve uit , en verlaat
zich op de fnclheid der pooten ,
alzoo hy met de wieken flaat , en
aldus de lucht verdeelt , ten ein-
de het groot lichaam te fncller
daar door zoude können gaan.
Hy is zeer zwaar , en ondertul-
fchen zoude men moeite genoeg
hebben , om hem met een wak-

ker of fncl paard te achterhalen .
't welk zelfs menigmaal mislukt,
voornamelyk als'er veel molsho-
pen zyn, waarin het paard trapt ,
en alzoo de ruiter en het paard
beide eerder vallen , als de Struis-
| vogel gejaagt of gekregen word.
Wanneer men hem achterhaalt,
i lteekt hy den kop weg , en meent
miflehien , dat men hem niet zien
kan , om dat hy zelf niet meer
ziet , of hy is béfchaamt , dat hy
den itryd verloren heeft , en nu
onderleggen moet , terwyl hy zich
en op zyne fnelle poten en op de
grote wieken verlaten heeft.

Edog dit van de (huizen ge-
noeg. Met . de tamme duiven
gaat het als met de tamme ganzen
eneenden, welke men wel vind,
maar niet in zodanige menigte, als
menze in Europa en voornamelyk
in Duitfchland en Holland ziet.
De rede daar van is dezelve, wel-
ke hier boven van de ganzen aan-
gehaaltis, rakende 't gebruyk van
haar vleefch tot fpys betreft; aan-
ge7icn aldaar mynes wetens de
duivenveren ook niet tot bedden
gebruikt , maar alleenlyk gehou-
den worden , ten einde men een
verandering van fpys, en iets aan-
genaams voor den maag hebben
moge.

Vvat echter de wilde druiven
aanbelangt, daar van zyn 'er hier
eenigen, die tam können worden
gemaakt; daar onder de Tortel-
duiven, die ook in Holland in de
huizen by liefhebbers gezien wor-
den , en derhalven niet behoeven
na hare kouleuren, als waar in zy
overeenkomen , verder befchre-
ven te worden. Zyn zy echter
elders zoo menigvuldig niet als
hier , daar men dikwyls op een
veld een groten trop by malkarw
deren ziet, en als men daaronder
fchiet ,verfchcidc op eenmaal velt.
Welke ook wyl zy grote fchadeaan
'tkoorndoen,cn daarenboven zeer
goed te eeten zyn, hoe meer hoe
liever gefclioten v\ orden.

Daarentegen worden hier an-
dere

Duiven.

Wilde dol
ven.

KAAP de GOEDE HOOP

]de dut- dcre wild«-' duiven gevonden , die
i die niet in 't gehci 1 niet getemt worden,
!'/vn.u °^ ncl echter gefebieden kan,
daar vin heb ik geen ondervin-
ding. Ik weel wel, dat niemand
alhier de moeite neemt , om de-
vclvc tam te maken . om dat yy in
't woede veld genoeg können ge-
vonden en gelohnten worden.
Zodanig /.\n de berg-duiven, die
groenachtige veren hebben, en
welker bek en poten roodachtig
zyn. Voorts behoren hier onder
de bofah-duiven, die licht-graauvv
gcfpikkelt zyn, en een grocnach-
tigen hals hebben. Wyders de
zceduivcn, die gantfeh zwart, en
rood van bek en poten zyn. De-
ze duiven hebben voort 't overige
e,cc\\ onderfcheid , dan dat de
eenc den anderen in grootte over-
treft , gelyk dan de Tortelduif de
kleinfte van alle zoortcn is. Haar
vleefch fmaakt een weinig wilder,
als dat van tamme duiven, of
fchoon zy alle zeer goed om te
eeten zyn.
icherof Om de menigcrlei aard en na-
ikeiaar. tuur der Duikelaars te befchry-
ven, is myn werk niet, om dat 'er
van dezelve hier verfcheiden wor-
den gevonden. Want daar zyn
'er niet alleen gantfeh zwarten ,
die wegens de kleine , witte en
fyne veren een blinkenden kop
fchynen te hebben , en daarenbo-
ven aän den bek en poten bleek-
rood zyn, maar ook anderen, die
een fpitsachtigen bek en daarbe-
nevens zwarte en witte veren heb-
ben , zoo dat het lyf met witte ve-
ren bedekt is, onder de welken
eenigc donker-groencn zich mede
laten zien, en de wieken met
zwarte veren gekleed zyn. Alle
deze en nog meer andere zoorten
der Duikelaars begeven zich tot
vifchvangen , en hebben van de-
zelve haar vocdzcl ; wcshalven
ook haar vleefch, wyl het na de
fpys, dat is, tranig fmaakt , niet
word genuttigt, ten zy iemand de
moeite wilde nemen , om het zel-
ve , zoo als van de Pinguinen ge-

22*

j meld is, vari; I), dehnten in ver-
water te koken; icn einde r •
de tranige fmaak verloren te heb-
| ben, met verfche bof er gebraden
I worden.

Van de Trofchcls ken ik alhier wvn-Tro-
geen anderen, als de \\ vn-TrO- fchd °'
Lchel ofLyfter, welke zoo ak de Lyßcr'
j andere Lyfters haar nellen van
binnen van verrot hout en van
builen van mos zoo konftig tim-
| meren, dat 'er geen water in kan
[komen. Wegens haar aang* hóe T
! wel zeer aangenaam , worden zy ïieflyT'
t hier niet geacht, om dat men an-
dere weizingende vogels genoeg
j heeft , waar van nogtans niet meer
werk als van deze gemaakt word,
I maar men zoekt ze zoo veel mo-
! gelyk van kant te helpen, om dat
/v anders veel druiven vernielen,
j en grote fehade daar aan doen.
Haar vleefch houd men in grote
waaide , en genuttigt het met
goeden fmaak , als het welk dat
van Kransvogels, die men hier
uit gebrek van Geneverbomen en
bezien gantfeh niet heeft, zeer na
komt.

De Thole of Kaauw in 't latyn Thooien
Monedula genaamt , is hier ook °^™~
eenigzins bekent , te weten , als
een gantfeh wilde zoort , zwart
maar niet zoo groot als een kraai,
met een gantfeh ronden roden
bek. Zy heeft een zeer lclyken
yang, en word derhalven ook
gantfeh niet geacht. Daar bene-
vens vind men ook de geen , die
in Europa bekent is , en zwarte
veren , een roden bek , rode po-
ten en een witten kring om den
hals heeft. Zy onthoud zieh
gaarn op hoge ilccnk lippen , al-
waar men haar niet licht genaken
kan; zoo als ook op hoge dichte
bomen , waar in zy neitelt. Zy
leeft van wilde amandelen en
akers , welke de Europeanen hier
eerft hebben geplant. By aldicn-
hier liefhebbers van vogels waren,
zoo ben ik van gedachten, dat zy
dezen vogel veel lichter zouden
leren fpreken, als een Papagaaj

die

22+ BESCHRYVINGvande

die eerft van Mauritius en elders
herwaards moet worden gebragt ,
om dat zy even zoo leerzaam
fchynt, en daarenboven zoo byt-
actitig niet is; Edog men acht hier
een Papegaay zoo veel als een
Kaauw , en een Kaauw zoo veel
als eenPapagaay, dat is, den een
zoo weinig als den anderen. De

wachtels vo§els ' wèIke min11 worden Se"
ofQuaneis. dood , zyn hier de Quartels , als

welken niemand grote fchade
doen, en door hare onnozele een-
voudige zang, ook dikwyls dub-
belde llag, de rezigers eer tot
medelyden als tot toorn verwek-
ken. Derhalven laat men ze gaarn
leven ; en vermids men gene
Leeuwerken of andere vogels
netten heeft ,waar mede men deze
en andere diergelyke vogels van-
gen zoude können , zoo ontfprin-
gen zy meell den dans ; hoe wel
nog zommige liefhebbers worden
gevonden, welke dien vogel in
huis en ik koojen houden, ten
einde om uit denzelven de veran-
dering van het weer te weten, en
by nacht gewekt te worden ; an-
ders weet ik niet , ooit gehoort te
hebben , dat ze op iemands tafel
gedragen zyn.

Den Tuinfluipers , Cysjes en
vele andere kleine vogels ; welke
hier in grote menigte worden aan-
getroffen, gaat het veel erger.
Want vermids zy of troupswyze
vliegen , of zich onder den hoop
van anderen mede vermengen ,
zoo worden zy vry meer vervolgt
en gefchotcn. Ondertuffchen zyn
deze twee gemelde zoortcn van
vogels de Europeaanfchen zoo
gelyk, als een droppel water den
anderen , en hebben dienvolgens
geen verder befchryving van no-
den. Ik zegge maar, dat de cys-
jes alhier zoo fraai niet zingen als
in Duitfchland , of haar zang is
tegen die van andere welzingendc
vogels gerekent , zoo aangenaam
niet , als dezelve in Europa ge-
houden en geacht word.
viccrmuu. De Vleermuizen zyn alhier in

Tuinflui
pers en
Cysjes.

zoo grote menigte als in Europa,
en zyn van die niet (onderfchei-
den. Derhalven zeg ik alleenlyk,
dat ik 'er een heb gezien, die op
Mauritius eiland , nader ten
Ooften en Indien als dit \ oorge-
bergte gelegen , gevangen was,
welke alle anderen , die ik ooit
hebbe gezien, zodanig in grootte
overtrof, als een grote llruis van
een tamme of wilde gans ver-
fcheelt; want zy was veel groter
als een duif, en byna als een mid-
delmatige haan , hoewel voor 't
overige gantfeh geen onderfcheid
daar aan te zien was.

De Uilen, welke ook Nachtui-
len worden genaamt, kan ik niet
t'eenemaal met flilzwygen verby
gaan, om dat 'er hier al ruim zoo
veel als in Duiifchland zyn. On-
dertuffchen zyn zy zoo groot
niet, en zal meni 'er zelden een
aantreffen, die groter als een hen
maar wel kleinder is. Daarente-
gen zyn zy hier veel fraajer van
veren,en hebben heel mooie vlam-
men van rode en zwarte veren ,
met graauwe flipjes. Daarenbo-
ven zyn zy zoo wild en fchadelyk
niet , als die in Europa , om dat
zy wel by nacht op de huizen en
boere woningen vliegen , en al-
daar een naar geluid maken ,
maar zy brengen den Landman
groot voordeel , vermids zy hem
als een of ander wild en verflin-
dent dier in zyn Hal wil inbreken ,
daar door zoo valt niet laten fla-
pen , maar in ftaat houden , om
het getier van het vee , en hei
woeden van den onruftigen vyarid
te horen en af te houden. Ja men
kan ze zelfs wel tam maken, en
binnens huis met weinig koften
voeden, vermids zy gellage vyan-
den van muizen zyn, en dezclven
'zoo goed als een kat doden en
verdryven. En heb ik in den jare
1708. by zekeren Franfchman,
Etienne NoH genaamt , in de
Kecrwedcr eenige gezien , die
zoo tam waren , dat men ze met
weinig moeiten houden kondc;

van

Uilen en
Nacht-ui>
len.

KAAP de GOEDE HOOP. 22$

Valken.

van welke hy ook betuigde, dat
hy ze niet gaarn tegen een kat rui-
len wilde.

Hoe veel en menigerhande
zoorten van valken hier zyn,
/ulks kan ik niet zeggen, door
dien op zodanige roofvogels geen
acht word gcilagen , om dat ze
hier tot niets te pas komen, maar
alleenlyk fchadc onder het overige
pluimgedierte aanrechten. Dat
hier nogtans verfcheide zoorten
worden aangetroffen, die in kou-
leur en zeden onderfcheiden zyn,
en als in Europa afgerecht, meni-
ge pleizier-jagt veroorzaken zou-
den, daar aan is gantfeh geen
twyffel. Vcrmids nogtans nie-
mand gevonden word , die van
voornemen is, om zich van de-
zehen te bedienen, zoo neemt
Worden 00^ niemand de moeite, om de-
etifee- zei ven te leren, veel min om die
naauw te onderfcheiden , na de
wys der Jagers te onderzoe-
ken.

De wonderbaarlykc verande-
ring , en veelvoudige zoort dei-
Vinken , is niet uit te fpreken,
alzoo men zoo wel de gemene als
de Root-Diftel en andere vinken
aantreft , welke echter allen in
Duitfchland zoo bekend zyn , dat
zy overvloedig van andere vogels
worden onderfcheiden. Onder-
tufTchen acht ik my verplicht , om
gewag te maken , van een zoort ,
die my 't verwonderens waardigft
heeft gefchenen, en welke ik niet
weet , dat in Europa bekent is ,
vermids deszelfs fchone kouleur,
aardig neft , en wonderlyke ver-
andering daar toe aanleiding geeft.
Deze vink is cenigzins groter van
lyfals de andere zoorten van vin-
ken ;* heeft een pikzwarten kop
en buik, zoo dik met heel zachte
veren overtrokken , dat men niet
anders meent , of men voelt 't al-
lerfynlte fluweel. De hals en rug
zyn hoog rood van even zulke
zachte veren. De wieken en ftaart
zwart , breed en eenigzins lang.
De bek is geelachtig , kort en
I. DeeL

:ht.

Vinken
»ar veler-
nde
K>rt.

fpits. In den winter verandert hy
van veren , en te gclyk van kou-
leur , zyndc dezelve als dan afch-
graauw met een ig bruin daar on-
der gemengt. Zyn neft maakt hy
in ftruiken en bomen, aan de wa-
terkant ltaandc, van louter Capock
of boomwol. Het zelve is van
binnen in twee delen verdeelt , of
fchoon'cr van buiten maar eenc
ingang is. Boven houd het man-
netje huis , en onder het wyfje ,
alwaar het ook de eieren broed,
edog helpt het mannetje ook
broeden, als het wyfje uitvliegt,
om de koft te zoeken. Het gant-
fche neft is zoo dicht in malkan-
deren gewerkt en getrokken, dat
'er geen droppel water door kan ,
of fchoon het nog zoo lang regent.
Ik heb deze zoort van vinken ner-
gens in een groter getal gevon-
den, als in de MoiTelbank , en
weet derhalven niet , of een ze-
ker voedzel aldaar in een groter
overvloed voor haar aangetroffen
word , als elders , waar door zy
zich zoo gaarn aldaar onthouden ,
of dat aan deze vogels een zekere
drift , om zich aldaar t'onderhou-
den, gegeven zy.

De fraailte en onder alle tot Befchry-
nu verhaalde vogels een der groot- ving va»
fte , is en blyft zonder twyffel en 1™S
buiten alle tegenfpraak de geene, vogel,
welken de Hollanders Flamingos ^
de Franfchen Flammant en Heu-
blinus pag. 401. van zyn Vogel-
boek , zoo als ook Johannes Ra-
jus in zyne Synopfi Methodica de
avibus "Phocnicopterum noemen.
Want zyn hals is znee-wit, en veel
langer als die van een zwaan. De
poten zyn rood-geel , en de helft
langer als die van een Oyevaar,
van onderen breed , als die van
ganzen, eenden of zwanen. De
bek is zeer breedt, en van zonder-
linge en ongewone gedaante , zyn-
de het bovenfte gedeelte met een
bult , en gebogen , en met fchar-
pe korte tanden voorzien ; het
onderite deel is daar en tegen dik-
ker en holler , zoo dat de dikke
Ff en

226 BESCHRYVING vande

en lange, ook zeer vette tong ge-
makkelyk daar tufTcben leggen
kan ; aan 't end is dezelve zwart ,
en voor 't overige donkerblaauw.
De kop is zoo wit als de hals. De
flagvercn zyn pikzwart, de ande-
ren echter op de wieken , die de
huid bedekken, bloedrood, wes-
halven zy te meer in de oogen
vallen , en zoo veel fraajer van de
andere kouleuren uitfteken. Het
Ivf is groot , als dat van een
Zwaan, en eer nog groter. Het
vleefch aangenaam van fmaak en
gezond , voornamelyk gebraden ,
of met reis gekookt, als welke het
zoo geel maakt, als of 'er zaffraan
in was. Het lekkerfte van dezen
gantfchen vogel is de tong, als
welke louter merg lykt te zyn.
Liefhebbers van de jagt können
dezelve met weinig moeite op de
rivieren en zeè'n of ftilltaande wa-
ters in grote menigte vinden , al-
waar zy zich altyd by dag onthou-
den , of fchoon zy geen vifch ,maar
alleenlyk gras , en het geen op 't
water "dryft vreeten ; en tegen het
vallen van den avond vliegen zy
na hunne nelten , op heuvels of
tuiïchen dicht en lang gras ge-
maakt. Aan drie van deze vo-
gels heeft men zooveel als men na
huis kan dragen , waar uit lichte-
Ivk van haar grootte en zwaarte
kan worden geoordeclt.

F.n aldus, Lezer, hebt gy ook De Auteu
hetgeen ik van de vogels waar- bëfchf-dc
genomen , en na verlies van my- der vogel«
ne aantekeningen, overgehouden
heb. Is het naar uw en mvne
wenfeh uitgevoert , zoo ben ik
verplicht , om God te danken,
dien ik ook voor al het geen hy
my in dit ver afgclcge en in den
beginne van Barbaarfche Heide-
nen bewoont land , te zien ver-
gunt , en zvne Almogentheid en
/.onderlinge wysheid daar uit te
erkennen, verleent heeft, oot-
moedig dankbaar ben. By aldien
dezelve echter gebrekkig word
gevonden , gelyk ik dan wel
\veet , dat nog zeer veel vogels al-
hier worden gevonden, die ik
niet eens aangeroert , veel min
eenigermate beichreven heb , zoo
is zulks niet myne oplettentheid,
maar dat ongeval toe te fchryven,
die my nog verfcheide andere pa-
pieren ontrukt heeft , en welker
verlies my als nog zeer ter herten
gaat en fmert.

OndertuiTcheh Ziet de Lezer ??fluiuiic
klaar en duidelyk , dat ik myn
woord Hand gehouden, en deze
in zich zelfs wydlopige (toffe zoo
beknopt en bondig afgehandelt
heb , als immer mogelyk geweefl
is.

HooMuk.

XIII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 227

XIII. H O O F T S T U K.

Waar in na het Alphabet een naricht word ge-
vonden van de Vi(Tchcn,die in de diepte der
Zee by en ontrent het Voorgebergte der
Goede Hoop zich onthouden.

De Scbryver ivil de Ptffcben ha bet Alphabet befchryven. Dr Opb/azer. Een matroos
fierft daar van. Alikrikken een zoort van moffelen. Äußern uf Ocßcrs Barben,

of Puitaal Benny t. Bruinvifch. Caheijau. De DoJfyn. Is niet van eenerbande
zoort. Befchryving van den geinenen Dolfyn De andere zoort van Dolfyncn. Elft\
hoe die is. {'liegende l'iffchen. Horden zeer vervolgt. Hebben verf heide zoortcn.
J-lorden ook Zcc-zwaluwcn genaatut. Goud-vifch. (Jrundelingen zyn aan de Kaap an-
ders als in Europa. Hoe ze gevangen voorden. Is geen fm.-kelyk reten. Klyne zoort
van Kreeften , Garnelen genaamt. Dr Haringen. De Scbryver Widerlegt een vulfcb be-
richt wegens de kroppen van Haringen. ..videre zoort van Haringen, Harder ge-
naamt. Aan de Kaap kan men niet met haring z< uten omgaan. ( ïanis Carcharias of
Haay. Kan een geheel menfib in/lokken. Is moeilyk en gevaarlyk te vahgeh Hoe dé
andere zoort van deze vifch, \_jxxt\x\ genaanit , i Jbeze beide Haajen zyn zeer /.eet op
Menfchen-vleefch . Exempel daar van. Waarom des 9ehryDers SclHpper niets van deze
Haajen veilde eeten. Hoe bet vleefch van deze vijf ■ , word. Is niet fma-
kelyk. De Scbryver meent dat zodanige y'tfib Jonas, in ft. Andere Schryvers
zyn van 't zelve gevoelen. De H Schrïfi (preekt van en Jl'ahifcb of grote vifch. Dog
worü aangetoond dat het geen Walvifib kan gêweefi zyn. Hechten of fnoeken wordin
in zoet water niet gevonden. Zee-jnoeken. Hottcntots-vifch. Zyn twederhande zoor-
ten Hommers zyn>i,r veel aan de Kaap. De Scbryver heeft nooit een vantfihe Zee-
kreeft alleen können eeten. jakob Exiettfen wat voor een vifch. Waarom zy jakab
Evertfen heten. Hoe deze was Egel, Zee-Vgcl. Slakken. Zee-E^e! is een a.
dier. blitzen. Karpers. Zyn tamelyk klein aan de Kaap. Kegel /lakken,
toe hare buisjes dienen. Klip-kouzen waar toe die dienen. ' T/je l ar? fchelpen zyn.
lier-kreeften. Krabben verf 'heide zoort en. Een andere zoort van kr. "p-
-Jiffchen. Loots-mannetjes. Meer- of Zee-Ieeuw word in dé Tafelbady gezien.
gefilmten. Hoe deze Meer-Leeuw was Meer- of ten en Zee-zoino: zyn wei-
nig van elkander te on der fc bei den. Meer- fprh 'zen. Het is onzeker / Zy leven.
Meer-zwyn. Rivier- moffelen. Noord Kaper een zcoit van H Oly-
flakken. Byzondere zoort van vreemde viffchen. Hebhen iets vei Sy zich. Jen
viffeber word ''er van gefloken. Paling is een zekere zuurt van Aal. A.m de
Kaap de Goede Hoep vind men zeer zelden paarten Parel - moffelen. Par l- /Jak-
ken. De Scbryver heeft drie diergelyke gehad Hoch. Hoe dezelve van de Hottentotten
gevangen word. Wat zy daar mede doen. Stmd-knypers. Robben. Geven f' otte traan.
Valfeb bericht van Dapper en Ander ßn. Zilver-vifch. De Sphingen komen byna met de
Jrlitzen overeen. Schroef- (lakken zyn twe der Ier. Hare 'boontjes zyn ongemeen f
Steenbrazems worden geprezen. Hebben ver fluide zoorten. Een andere zoort van St--en-
brazems. Zyn zeer raar. Tunnynen. De Kramp of Tri/vi/tb. Merkwaardige eigrn-
fchap van dezen vifib. Hoe de l 'iffekers derxegen op haar hoede zyn. De Auteur eindigt
de Be/chryving der l'iffchen.

NA dat ik tot mi byde be-
lchryving der Dieren ge-
noot/aakt ben ge weert, om u niet
alleen op het land om te leiden,
en de viervoetige dieren voor te
/. 'Deel

{lellen, maar my ook genoopt heb
gevonden, om de Lucht-fchep-
y.els , ik meen de Vogels, 700
veel mogehk , en voor /.00 veel
ik 'er van dezelve gekent hebbe ;
F f i aan

228 B E S C H R Y V I N G van de

aan te tonen , 2,00 ben ik als nu
. • bezig , om my na 't water te be-

geven, en defzelfs diepte te door-
snuffelen , om naar myn vermo-
gen , de dieren, die my voor o-
gcn zyn gekomen , op te zoeken,
en naar bevind der waarheid
t'ontleden , ten einde het bcfluit
van deze materie nader kome.

Vermidsdeze Waterdieren,de
vilTchcn , zoo wel in zoet als
zout , of in levende en itaande
waters zich onthouden en ik nog-
tans reeds overlang hebbe bericht,
dat weinig vifch in dit land aange-
troffen word , die zich in de zoete
waters bevind, zoo zal de Le-
zer niet qualyk duiden, dat ik
DeSdiry-Van myne befchryvings - trant
ver wii de niet afwyk , maar dezelve hier
ÊuïïpL ook na het alphabet voordraag.
betbe- Wanneer viffchen voorkomen,

fchryven. die Qf fa ^ ^^ watcr alIeen of

wel in zoet en zout water beide
zich onthouden , zoo zal ik zulks
daar by voegen ; en by de gene ,
daar zulks niet word gemeld,
voor uit zeggen , dat het louter
zeevilïchen zyn, die haar verblyf
alleen in de brakke waters heb-
ben, en houden. Ondertuffchen
twyffel ik geenzins , of de Lezer
zal toeftaan, dat ik de Moffelen,
Kreeften , Krabben , en andere
diergelyke in fchulpen en huisjes
wonende dieren, welker vlceïch
het vifch-vleefch naby komt mede
invloejen laat, en onder haar bc-
horigen letter breng , ten einde
niet gehouden zy , om weder een
byzonderc Claflis van haar te be-
ginnen en op 't papier te brengen;
te meer , om dat tog tuffchen de-
ze en de andere zoorten geen an-
der onderfcheid is, dan dat 't wel-
ke het uiterlyke en aanklevende
huis met zich brengt.

By aldien my nu dit word toc-
gcllaan, zoo volg ik aldus de vil-
K hen , welke ik in dit land ge-
zien , en van de meclte zoorten
met eige mond gegeten heb. De
eerfte, die op het toneel komt, is
OpUaicr. dienvolgens de Opblazer , aldus

genaamt, om dat hy zich vol
wind maken, en zoo rond als een
kogel opblazen kan. Of fchoon
deze vifch niet goed om te eetcn
is , zoo verdient hy als een aardig
zee-wonder aangemerkt te wor-
den ; zyne huid lykt glad en zon-
der fchobben; de buik is wit, en
de rug donkergeel en als door-
fchynendc. De muil is gantfeh
klein, met vier brede tanden ge-
wapent ; en als men hem in de zon
Iaat drogen , is hy byna als een
gedroogt Speenvarken, alzoo de
kop fchier als een ingetrokken
Varkens-fnuit , fpitsachtig toe-
loopt. Ik heb 'er veel gehad ,
welke ik voor myn vermaak ge-
droogt, en daar na aan verfchcide
vreemdelingen vereert heb.

Zeker wel bevaren Matroos
wierd eens graag na deze vifch.
Vermids hy verfcheidemalen
reeds hadde gedacht , dat zy
hem geen quaad konden doen ,
liet hy eenige klaar maken , als
of zy de lekkerfte vifch waren ,
waar na hy volkomen zyn genoe-
gen daar aan at ; edog het
duurde niet lang , of hy bevond
zich heel qualyk , weshalven hy
een braaf glas wyn dronk, om de-
zen vifch te doen zwemmen, in
mening van daar door herfielt te
worden. Ondertuffchen deze on-
pailelykhcid bleef hem by, en hy
wierd hoe langer hoe zieker, zoo
dat hy naauwlyks den derden dag
halen kondc, wanneer deze on-
gewone graagte hem het leven
korte. Derhalven zal niemand
jegenswoordig zoo licht weder
onderdaan , om dien Opblazer
tot fpvs te gebruiken. Veel ze-
kerder en beter zyn daarentegen
de onaanzienlyke Alikrikkcn, of
een zoort van kleine Moilclen te
eet en , welke Forcrus in zyn
Vifchboek ƒ*?. 141 b.Afcer-7)öj>f-
fc noemt. Want of fchoon zy
van verfchcide gcdaantens zyn ,
dat is, eenige kort, en andere
langachtig, 700 komen zy nogtans
daar in overeen , dat de huisjes

van

EenM*
troos ftert
daar van.

Alikruik«
cemoort
vanMofli»
les.

KAAP de GOEDE HOOP. 229

van allen glad , van buiten ecnig-
zins gcfpikkelt , en als tweevou-
dig zyn , edog met /eer weinig
en wel gantich geen glans, of
fchoon van binnen de fohonc pa-
relkouleuv zich vertoont. Als
men deze Alikruiken in een pot
met zce-water laat koken , zoo
zyn zy daarna met een weinig pe-
per en a/yn even zoo goed om te
ecten, als in Dnitfchland de tuin-
flakkcn ; ondertulfchcn het moe-
iclykftc en verdrietigfte is, dat
men om dat ze zoo klein zyn,
dezelve met een naald uit hare
hoorntjes halen moet , als men zyn
luit daar mede lullen wil. Wie
nogtans zyn hert niet daar aan op-
halen kan , en dat futfelwerk niet
aanftaat, kan zich licht aan Oes-
ftersof ters verzadigen , 't zy raauw of
efters. gCk00kt) geftooft of gebraden,
al/.oo dezelve alhier even zoo
goed , groot en overvloedig zyn
te bekomen, als in Europa. Wyl
zy diep' onder water , en vaft aan
de klippen gaan zitten , zoo moet
de geen , die ze hebben wil , de
ebbe waarnemen, en zich als dan
met een goede byl en hamer ver-
zien , begeven , daar de klippen
blood en de oeiters vry zyn. De
fchulpen van binnen zyn insgelyks
parelkouleur , terwyl zy van bui-
ten eer den fteen , waar aan zy
kleven , als een moiTelfchulp gely-
ken ; welke ook naderhand nevens
andere moifelfchelpen tot kalk
verbrand en verbruikt worden ,
gelyk dan zulks de arbeid is , van
alle de guiten , die op 't Robben-
eiland gebannen worden , dat zy
dagelyks een zeker getal moffelen,
door de zee opgeworpen , moeten
opzoeken , ten einde zy nader-
hand gemaklyk met een Galjoot
afgehaalten na 't Voorgebergte ge-
bragt en aldaar tot kalk gebrand
können worden , en de Illuftre
Compagnie nooit gebrek aan kalk
moge hebben , als zy dit of dat ge-
vaarte oprechten of herftellen wil.

«ben of De Barben of puitaa] js jn

Duitfchland een gantich bekende

en gemene \ ifch , welke op de ta-
lcis van ryken veelvoudig gezet,

lekker klaar gemaakt ,, en met
goed appem genuttil word.
Peze hebben geen verdere be-
Ichryving van noden, dan dat ik
alieenlyk gewag maakt, dat zy
nergens anders worden gevangen
als in de Drakeniteenfche bergri-
vier, waar van ik in de voorgaan-
de Hoofdflukken reeds het be-
richt mcdegcdcclt heb. De Eu-
ropeanen alhier maken zoo veel
werk van die vifch niet , als wel
in haar vaderland gefchied, voor-
gevende, dat zy hier veel hairi-
ger is , miflehien om dat de me-
nigte van zeevifch haar tot zulk
oordeel verleid, welke gelyk de
waarheid zelf betuigt , een onge-
meen goed en aangenaam vleefch
hebben, en derhalven veel liever
als de langdradige Barben gegeten
worden.

Staande myne reis na de Kaap
hebben onze matrozen verfchei-
demalen een vifch met den angel
gevangen, die zoo dik als een
mans arm en ruim zoo lang was.
Zy doopten den zelven met den
naam van Bennen, edog waarom , Benncit.
kan ik niet zeggen, maar moet
haar in dit ituk navolgen. Ik gis,
dat hy ontrent 6 of 8 pond zwaar
was. De huid en fchobben ja de
gantfche vifch leek doorfchynen-
de, ende purperkouleur ftraalde
zeer helder door, maar echter
veel meer wanneer de fchobben
afgefchrabt, en de goud-ltrepcn
verdwenen waren. De oogen wa-
ren rood, en de muil klein zon-
der tanden. Twee naby de ooren
ftaande vinnen leken verguld, en
die aan den buik, bleek-gecl. De
ftaart was roodachtig, en fchaars-
wyze gedcelt. Wanneer men
dien vifch aan (lukken meed , was
het vleefch van binnen bloedrood,
als of het in zekere ronde muske-
lcn verdeelt was, tuifchen welke
men een dun wit vliesje zag. De-
ze kouleur veranderde niet onder
en na het koken, maar bleef rood,
F f 3 be-

2JO

BESCHRYVING van de

behalvcn dat die nu een weinig
bleker als voorheen was. Het
vleefch zelfs is gantfeh droog, als
uitgekookt en gerookt rundt-
vlecfch ; heeft echter een goeden
en aangenaam fmaak, en verteert
wel in de maag ; ten zy men wil-
de zeggen, dat dit zachter in het
pekelvleefch , waarmede men zich
aan boord behelpen moet, nog
harder te noemen zy.
' Toenmaals en zedert nog dik-
wvls op andere ryzen, heb ik de
viirchen gezien , 'welke .de zeelui-
üminvifch. den Bruinvilch noemen, die ik
echter, om dat ik 'er geen van
dichte by gezien heb, maar zal af-
beelden, zooalszymy van verre
voorgekomen zyn. Dienvolgens
waren zy donkergroen van kou-
leur, dog zoo dat de zwarte uit-
ftak en door drong. Zy hadden
eenigzins een verheven rug. In
zodanige gedaante heb ik ze altyd
gezien', wanneer ze op de vliegen-
de en andere kleine viflehen jagt
maakten, en trachteden om de-
zelve in te flokken , alzoo gezegt
word, dat zy zeer gulzig zyn, en
niet licht haar genoeg krygen
können. Haar grootte quam my
voor als een zwaar rundt, cdog
ruim driemaal zoo lang , en van
achteren na den itaart fpits toelo-
pende, zoo dat ik acht, dat zy
ruim 15- of 16 voeten lang zyn.
Meer weet ik wegens de boven-
gemelde oorzaak van deze bruin-
\ iffchen hier niet by te voe-
gen.

De Cabcljau, waar uit nader-
hand de gezonte I .aherdaan en de
droge ftokvifch gemaakt worden,
heeft zeer verfcheide zoorten, van
dewelke nogtans maar een aan dit
Voorgebergte gevangen, en ook
Cabeljau. Cabeljau genaamt word. II-

niet gevlakt als de Ooll-Indifche ,
gelyk Botttins Lil?. $. Hifter. Na-
tur. Öf Mcdic. Ca/f. %&.. lchrvft,
maar afchgraauw , heeft grote
fchobben, en is op den rtlg zw .irt-
achtig. \ an d< n kop tot op den
i zwarte fireep. Hv

heeft harde vinnen, en is door-
gaans 2 of 3 voet lang, en 8. io.
en meer pond zwaar. Verfch ge-
geten, heeft hv ongemeen goed
en gezond vleefch; Gezouten of
totläberdaan gemaakt, aangezien
men den zeken hier tot geenftok-
vifch droogt , is zyn vleefch wel
een w einig harder en zoo licht
niet te verteren, maar verftrekt
den Haven, die zwaar moeten ar-
beiden, een goede maaltyd en
voedzame fpvs.

De Doliy'n is even zoo goedDeDalf7"
een Koning onder de water-die-
ren, als de Leeuw te land Koning
is onder de viervoetige dieren, of
de Arend onder het pluim-gedier-
te , om dat hy zeer fnel kan
zwemmen, en daarenboven van
zeer fcherp gezicht , en fynen
reuk is, zoo dat hem geen vifch,
hy verfchuile zich waar wy wilde,
zoude ontlhappen , ten ware de
Natuur daarin voorzien en hem
een muil gegeven had , die eenig-
zins nederwaards aan den Kop is.
Hy is niet van eenerhande aard ,
maar heeft verfcheide zoorten. Ik
/al van dezelve twee , welke ik
beide niet alleen gezien, maar
waarvan ik ook menigmaal gege-
ten heb, hier beknopt voordellen,
edog voor afzeggen , dat de Duit-
fchers deze villchenMeer-zwynen
noemen.

Dienvolgens is de eerfte de ge- Bcfchry
mene Dolfyn , welkers muil wydt acngeno
fpitsachtig gebekt als die der gan- nenD*
zen is. 1 h heeft een gladde huid f>
zonder fehobbcn en hair , maar
harde , kleine , fcherpe tanden ,
die onder en boven in malkande-
ren fluiten? ecne vleefchachtige
kinpc en beweeglyke tong; grote
maar bedekte oogen , /oo dat men
allcenlvk het /warre daar van kan
zien. De itaart is zodanig gefielt,
dat een deel op de rechte en het
ander op de linker yyde zich be-
weegt, en byna als het cerlte of
laatile quartier van de maan gebo-
gen is. De rug is zwart , en de-
buik wit; de muil is niet heel

groot ;

Is niet ra
eene zoor

KAAP de GOEDE HOOP. 231

mer van fmaak als dat van de eer-
vonden. Het zal
oorlooft zyn, om my van de
len van Erasmus Francisco

bedienen , welke h\ in zynen
Ooit en Weft-Indifchen Staats en
Luft-Gaarden pag. [98. uit Boa-
tius IJißor. Natur. & Mc die. Ind.
■:t. Lïb. V. p. 73. bybrengt,
om dat zy al liet geen van dien ge-
meldcn vi ich te melden is, in
zich vervatten. Deze yoort,
fchryft hy, heeft een trelTchl.cn
goeden fmaak , zoo dat men ze
kookt, en daar na met oly , azyn,
peper, zout en knoflook , of met
cenige andere fpecery inlegt, op
welke wys zy lang goed gehouden
worden, en de gecnen wel te {la-
de komen, die na Ternate of de
Molukfc eilanden lic ven en , al-
waar het proviand heel fchaars
valt. Aldus klaar gemaakt , zyn
zy ongemeen goed te ceten, en
een greetige kolt , mids dat men
gekookte ryit daar toe eet, ten
einde het ingewand daar van niet
ontitoken worde.

Het is geen flecht eeten , zegt
de gemelde Francïscï wyders , en
zommige eeten het ruim zoo gaarn
als een ftuk van een ham , na dat
het namelyk klaar gemaakt is ; ge-
lvk dan het ingewand Aan dien
vifch , wanneer men als met
een varken daar mede leeft, en in
vier quartieren fnyd , het inge-
wand , den ruggraat, en de /v-
gratcn daar uit trekt en ophangt»
niet anders dan een geflacht var-
ken gclykt, zoo heelt ook de le-
ver dien zelvcn fmaak. F.dog als
het vleefchnog groen fmaak t, is
het zoeter, maar niet zoo goed.
Zy hebben zelden over een duim
dik fpek ; in zommige vind men
nog de klyne jonge Meer-zwymjcs,
die als Specnvarkentjes gebraden
en gegeten worden.

Aldus ziet de lezer hier uit zeer
licht, dat deze beide viflehen nog
goed om te eeten en gezond zyn ,
voornamentlyk als men ze op de
gezegde w\s klaar maakt. Het

ver-

groot ; in plaats van ooren heeft
hy achter de oogen twee klei
gaatjes, die men naauwlyl s kan
zien , waar door hy > erp

hoort. In plaats van de neusgaten
ruikt hv door het verhemel
den mond zoo Iterk, dat het .
uit te fpreken is.

Deze zoort van Dolfyncn is zoo
als ik ze gezien en gegeten heb,
ontrent 5 of 6 voet lang, rond-
achtig , en tamelyk goed van
fmaak. Zy worden in de havens
van de Kaap niet gevangen; edog
als men maar een weinig in de ope
zee komt , zoo ziet men ze veel-
voudig, voornamelyk als de zee
onfluimig is , want als dan dry-
ven , huppelen en fpringen zy on-
trent een mans hoogte boven wa-
ter, fchvnen groenachtig te zyn,
en geven het water ook een
groenachtige kouleur. Wy heb-
ben dezelve met fterke angels, aan
een dun touw vaftgemaakt, en
aan welken angel een Ituk pekel-
fpek aangeflagen was, gevangen,
en haar vleefch nog tamelyk goed
bevonden , voornamentlyk met
zout gewreven, en een ruimen
tyd daar na gekookt. De lever
én de tong zyn 't beft aan dezen
gantfehen vifch.
idere £)e andere zoort van Dolfynen
iicn. word van de Heidenfche flaven
JFaraka 'Pcmpe , van de Javanen
Jean Bonda , of vifch-paarden ,
maar van de Portugezen T>orados
genaamt , en wel voornamentlyk,
om dat de huid , verfch gevan-
gen, lykt verguld te zyn, welke
goud-kouleur echter, na dat de
vifch ontrent een uur dood is ge-
weeft, zich verlieft. Ik zal niet
nodig hebben , om een andere be-
fchryving van dezen vifch te ge-
ven, dan dat ik enkelykzeg, dat
haar muil gantfeh {lomp is, zoo
dat men dezelve voor een ronde
fchyf zoude aanzien , als zy de-
zelve boven water fteken. Zy
zyn ook doorgaans niet veel kor-
ter als de andere zoort, maar haar
vleefch heb ik altoos veel aangena-

232 BESCHRYVING van de

Elft h»»r
gedaante.

verquikt my nogaltyd, als ik om
de (maak van dezelven denk , of ]
ichoon de gelegentheid niet akyd
toelaat, dat men ze 7,00 zeer kos-
telyk toemaakt. Hoe zou het
ook op de fchepen gefchieden
können, daar niet meer dan twee
perzonen voor al het volk dage-
fyks koken ? dienvolgens kan men
hier met recht zeggen , dat voor
een gezonde maag alles gezond is,
als welke naar de uitfpraak van
Celfus niet keurlyk op 't eeten be-
hoeft te zyn.

In den haven van de Tafelbaay al-
hier , zoo als ook in de Baay Falzo
worden een zekere zoort van vif-
fchen gevangen , welke men Elft
noemt. Deze zyn doorgaans een
el lang en meer , niet zeer breed,
maar rondachtig ; hebben fchob-
ben byna als een haring, edog niet
zoo wit, maar geel. Op het lyf
vind men eenige donkerbruine
vlakken , en de rug is zwart.
Langs den buik loopt een ruige
/warte ftreep , en het yleefch is
met kleine fyne graadtjes door-
vlochten , byna als een karper of
haring , 't welk ook voor 't overi-
ge niet veel vettigheid aan zich
heeft , en derhalven wel gefmeert
of met een goede zous bedropen
moet zyn, als het aangenaam zyn
zal. Dieswegen acht Aldrovan-
dus Lïb. IV. Cap. 4. de p'tfcibus.
van dien vifch, dat hy Elft , dat is,
Helft werde genaamt , om dat hy
naauwlvks de helft zoo veel zoude
waardig zyn , als een Steur , die
insgelyks de befte vifch niet is.
Zyne eieren nogtans zyn op zom-
mige plaatzen , te weten , te Ma-
lakka, in zeer grote waarden, en
word fterkc handel daar mede ge-
dreven, gelyk zulks by Era/mus
Franc 't fci in zynen Ooft-en Welt-
Indifchcn Staats en Luft-gaarden
/\ 1 391. uitvoerlyk is te lezen.

Daar leeft bczwaarlyk een dier,
zegt Franctfcï l. c.p. 32. b. , nog
in 't water, nog op 't land, of ook
in de lucht , dat groter vervolging
lvd, en uitllaat, als de vliegend«

vifch , van de Portugeezen Aboa- vliegende
dors genaamt. Want zy worden Vllkhea-
van de Tonynen ( ik voeg daar
by, van de Dol fynen, Haven enz.)
en diergelyke grote zee-viflehen
onophoudelyk vervolgt , weshal-
ven zy om lyf en leven te redden, Worde»
troupswyze uit zee vluchten. Ko- *"rrver"
men zy echter uit het water in de
lucht, worden zy daar ook niet
geduld , maar de zee en roofvo-
gels loeren ten eeriten op haar ,
en vervolgen haar zoo lang , tot
dat zy of gevangen worden , of
zich weder in 't water laten vallen,
daar zy dan ten eeriten andermaal
vervolging uitftaan moeten , en
aldus geftadig zonder eenige ruft
zoo wel in als buiten het water
met vyanden te doen en te kam-
pen hebben. In 't vliegen verge-
ten zy op 't laatft het zweven en
bewegen , aangezien zy dikwvls
uit vermoedheid tegen de zeilen
of op den overloop van de fche-
pen in grote menigte nedervallen,
en by de vleugels in de zeilen bh -
ven hangen. De wyze Schepper
heeft deze vliegende waterdieren
met een /.oort van vleugels ver-
zorgt , om wel voornamei yk de
woede van hare water-wanden te
ontgaan. Zy geraken echter daar
door in de klaauwcn van de gee-
nen, die buiten het water op haar
paften , en dus ftoten zy op de
Scylla , terwyl zy de Charybdis
willen myden ; ik wil zeggen, zy
komen uit den regen maar niet
uit den drop. Vermids zy nu al-
len , 't zv met twee of vier vleu-
gels , 'tzy ze kort of lang mogtcn
zyn , niet langer uit het water
können blyven , als hare vleugels
nat zyn , zoo vertoeven /\ ook
niet lang boven water , en ont-
fnappen daar door beide hunne
vyanden , waar van de laatften
weinig lult tonen , om onder wa-
ter te duikelen , en den roof-vif
fchen een lekker beetje te ver-
ftrekken , terwyl de eerden tej
/wie van haar afwenden, of veel
verder vooruit fchieten, als deze

volgen

Pao. i.i^.

Goud \ i.scli

Steciv- brasem .

"Vlieoende "ViscJi .

Zcc - Suock .

KAAP de GOEDE HOOP

Hebben
:niger-
mie
orten.

volgen können. Derhalven is het

dikwvls vermakclvk te zien , als
deze grote roofviilchcn 7,ich om-
keren en haar weder nazetten,wcl-
ke zy nogtans 7.00 weinig als voor-
reen kennen magtig worden, om
dat zyzich by malkander houden,
en /.ich eens klaps weder uit het
wate* in de vrye lucht begeven.
Van deze vliegende villchcn wor-
den verfcheide /.oorten gevonden,
welke echter meelt allen , uitge-
nomen de vleugels , ontrent de
gedaante en grootte van 't ly f, met
de haringen overeenkomen. Wat
aanbelangt de fmaak van'tvleefch,
de vleugels en de kouleur , de-
v.elve zyn daar in elkander zeer
ongelyk , en is de eene zoort be-
ter als de andere. Want zommi-
gen hebben by de grote nog twee
kleine vleugels , die als met een
dun vliesje van donker -bruine
kouleur overtrokken, veele vou-
wen maken , welke met fyne gra-
ten over langs doorlopen zyn.
Anderen hebben eens zoo lange
vleugels , als dezen , edog veel
fmalder en zonder vouwen. Kort-
om het onderfcheid is zoo groot,
dat zy byna zelfs niet anders als
de vleugels , en een zeer aange-
naam vleefch met elkander fchy-
nen gemeen te hebben.

Ik heb reeds gezegt, dat zy een
haring zeer gelyken , en derhal-
halven is het nodeloos , om meer
gewag van dezelven te maken;
Ondertuilchen moet ik nog mel-
den, dat zy onder anderen ook
Worden Zee-zwaluwen worden genaamt,
ïiuwen en dat nare vleugels my als die
waamt. van vleermuizen voorkomen.
Gelyk ik dan zeer dikwvls, als zy
overvloedig op ons fchip vielen,
een genomen , en deszelfs vleu-
gels en gantiche fubltantie zeer
naauw bezichtigt hebbe, eer en
alvorens dezelven met de anderen
gekookt wierd , wanneer ik nooit
•anders heb bevonden dan dat zy
ten opzicht van het lyf een haring,
en ten aanzien van de vleugels,
een vleermuis zeer gelvk waren.
I. 'Deel.

233

Van dezelven dient ook te wor-
den aangemerkt , dat zy gekookt
veel aangenamer zyn, als een ha-
ring, zoo als ik vcrfcheidemalcn
bevonden heb. Voorts dat zy
buiten de beide Tropici of zonne-
keerkringen nergens gevonden
worden; binnen dezelve ziet men
ze nogtans in zulke menigte , dat
ik geloof, dat men jaarlyks zoo
veel vliegende vilTchen zoude
können bekomen, als men door-
gaans haringen vangt , inzout of
rookt.

De Goudvifch is een zoort van Goudvifch.
iteenbrazem, welke de zee in een
grote menigte voortbrengt. Hy
is op den rug zwart-blaauw , en
aan den buik wit ; hy heeft om de
oogen een goude kring, byna als
goude winkbraauwen , zoo als
ook een goud kouleurde {treep
van den kop tot op den itaart,van
welke beide kentekens hy ook
den naam van Goudvifch' beko-
men heeft. Tot zyne rechte
grootte gekomen, welke ontrent
anderhalve voet in de lengte , en
aan gewigt z pond bedraagt, heeft
hy fcherpe fpitzc tanden in den
muil, waar mede hy kleine vif-
fchen , molfelen en andere dieren
vreet. Hy houd zynen gewifTen
Itreek, en laat zich het gantiche
jaar niet dan in den winter-tyd,
namelyk in de maanden van Mei,
Junv, July en Auguity zien, om
welken tyd hy ook in grote me-
nigte gevangen word. Zyn
vleefch is wit, en zeer lekker,
goed van fmaak, en licht te ver-
teren , ook zeer gezond en maakt
goed bloed. Ik heb m\ zeer dik-
w vis over zvnc aangenaamheid en
nog meer over zynen fmaak ver-
heugt, als hy tot fpys voorgezet
wierd ; geloof ook niet , dat'cr licht
iemand zal worden gevonden,
welke dien lekkeren vifch niet
gaarn zoude eeten ; edog dat zv
zoo groot vallen , dat zv xo pond
zwaar zyn , en zoo goed als hoen-
dervleefch zouden zyn, gelyk Va-
der Zuchelli in zyne merkwaardi-
Gg ge

BESCHRYVING vande

Grundelin
gen zyn
aan de
Kaap an-
ders als in
Europa.

Kleine
zoort van
Kreettcn ,
Garnelen
genaamt.

234-

ge MiiTie en Reisbefchryving na
Congé pag. 6$. gewaagt , zulks heb
Ik niet gezien of geproeft.

Meell alle grote rivieren , daar
onder de Stellcnbofchc Hotten-
tots-Hollandfche , de Berg-rivier
en andere meer , leveren hier wel
Grundelingen , maar in verre na
in zulke grootte niet , als in
Duitfchland, ook niet van zoda-
nig goed vleefch en lekkerny, als
in Europa; want de langlle is
naauwlyks een halve vinger lang,
en naar mate dik. N\ aar door
zulks komt , is myn werk niet,
om hier aan te tonen; ondertuf-
fchen ben ik van gevoelen , dat
het water alhier al te fubtiel tot
haar voedzel en groei is , gelyk
ook de lucht eenigzins de fchuld
daar van zyn kan. Om ze te van-
gen , nemen de inwoners alhier
een tafellaken of eenig ander lil -
nen , en gebruiken het zelve in
plaats van een net ; 't welk zy by
droge zomcr-tvd , het water klein
zynde , door de diepe groeven en
beken trekken, waarin zyzich
onthouden en dezelven aldus van-
gen. Ondertuuchen is het een
onaangenaam ceten, om dat aller-
hande kleine viflehen zich daar
onder mengen , en den rechten
fmaak van de Grundelingen be-
derven.

Men vind verder alhier in de
zeewaters, zoo als ook op andere
plaatzen van de waereld , een
gantfeh kleine zoort van Kreeften,
welke zoo wel de Hollanders als
ook andere Europeaanfche en ïn-
difche Nahener Garnelen noe-
men. Z\ z\ n ontrent twee duim
breedt lang, en naar mate dik.
Hebben nooitfeharen; en eer en
alvorens zy zyn gekookt, zyn zy
op een zekere t\d zwart , en
zomtvds ook wel donkerbruin.
Door het koken worden /\ 100
als andere grote kreeften gantfeh
hoog roodt. Zy hebben onge-
meen goed vleefch , en norden
in I lollond zonderling by een glas
bier ol w ;, n heel veel geprezen ,

en doorgaans door de Loopfters
in de herbergen of kroegen gc-
bragt , om de klanten daar mede
aan 't drinken te krygen. Het is
waar , zy fmaken by een dronk
b\ zonder wel , en lokken zeker-
lyk meer uit den zak , gelyk ik
zelf bevonden heb , als men an-
ders zoude verteert hebben ;
daarentegen is het ook zeker, dat
zy goed voedzel geven , en den
hongcrigen zoo wel als den lek-
kerbekken tot fpys vcritrek-
ken.

De Haringen zyn vifTchen, die Harins«
zoo wel aan de Duitfchers als aan
de Hollanders bekent zyn ; edog
dient dit ondericheid te worden
aangemerkt , dat een Duitfcher
zeer zelden een levendigen haring
gezien of genuttigt heeft , daar in
tegendeel een Hollander den zei-
ven duizend en meermalen met
goed appetyt gezien , en tot fpys
gebruikt heeft. Het is onnodig,
om dezelve wydlopig te befchry-
ven, vermids zoo wel grote He-
ren als burgers en boeren dezelven
genoegzaam kennen. Ondertuf-
fchen zal ik hier een argwaan uit
den weg ruimen , die menige
Duitfcher heeft opgevat , als of de
haringen kroppen aan den hals
hebben , welke onder den kop DeSchry.
moeten worden afeefneden , waar yerwede*
door de geenen , die ten haring Vaiich be-
varen, als oncerlyke luiden, vil- "chtwe-

i ii c i in ßens de ha>

Iers , rakkers ot hondcilagers te rmg-krop-:
houden zvn. Het is nogtans Pei*
zulks zoo weinig waar , als het
gewis is , dat een grote karper,
witvifch enz., een krop heeft,
en den geen die hem vangt, on-
eerlyk maakt. Defzelfs geftalte
is uit de pekelharing genoeg be-
kent, en word de haring alleen-
hk gekaakt, ten einde het zout
beter doortrekken, en menden
vifch in goeden Haat houden zou-
de.

Hier is een zoort van haringen , ityzonder.
welke de inwoners Harders ple- Haring«,
gen te noemen. Zy zwemmen Harders
insgelyks troupswyze by malkan-scnaamt#

deren,

KAAP de GOEDE HOOP. 235

deren, als do andere haringen;

11 ook zoo wit aan den buik, en
geven in 'i water by nacht door
hare oogen even /ulken helderen
fchyn of" glans van /ich , als de an-
deren , namch k als of men von-
ken vuurs zag. Men vangt ze,
als /e na het vlietend water gaan,
en aldaar op het gras , enz. azen
willen. De vangft is menigmaal
zoo rvk, dat de flavert, welke
de/elven b\ zonder gaarn uit het
zout eeten, langen tvd daar mede
können worden gefpyft. Jammer
is het dat hier niemand is die ter
dege met het haring pakken weet
om te gaan , en haar de rechte
/ous weet te geven. Want in-
dien 'er iemand gevonden wierd,
zoude men zekerlyk weinig na
Hollandfche haringen verlan-
gen , welke als nu gretig ge-
kogt en gen ut ti gt worden , of
fchoon zy half bedorven hier ko-
men , en naauwlyks zoo goed meer
■ zyn,a1sdiemcninDuitfchlandden
gantfehen zomer bewaart heeft.

Zoo fchoon , aangenaam , lief-
lyk en goed de gemelde haring of
harder is , zoo affchuuwlyk ,
woelt, grouwzaam, en roofgie-
rig is daarentegen de vifch, welke
nu op het fchouwburg zal komen,
en van Arïftoteles niet onbillvk

Canis Car- 'Av5§a>7ró<t>xy@« of Mcufihen-CCter ,
chanasot' van de Latynen Cauis Carcharias
of ook deszelfs ander geflacht, na
de uitdrukking van Rondeletins ,
Lamia ; van de Portugeezen , Tu-
beron; van deBraziliers, Ixcrn ;
van de Hollanders Haay, en vatt
de Duitfchers Hondvïfch afVifch-
hond genaamt word. Het zal wel
de moeite waardig zvn, en be-
hoeft de Lezer niet qualyk te dui-
den, dat ik van dien menfeh-vcr-
flinder een weinig wydlopiger
handel, als tot nu myne gewoon-
te gcweelt is. De oorzaak daar
van zal u wel in't vervolg bekend
en openbaar worden , zoo gyU
denzelven niet reeds uit inyrie
voorgaande Hooftltukkcn weel
te binnen te brengen.
I. 'Deel.

Wat nu hei cerfte geflacht O*
Canis Carchai -/. x aanbelangt, de-
zelve is een (Mi-rcmccii grote en
afïehuwelylu' vifch, welkers leng-
te, nog middelmatig 6, en vol-
wailen p- tot ré voet bereikt. De
dikte kan lichtelvk gegift worden,
om dat een geheel menfeh in zyn
Ivf herberg vinden kan. De kop Kan eeil
is /eer groot , al/00 door den gchcd
muil een gantfeh vet en lyvig man, g?g!Ä_

, - r , i-i 1 . , • , & . lIUtüKKCn.

oMchoon dik gekleed, door kan
glippen , zonder kant of wal te
raken! In zyn muil heeft hy drie
ryen tanden, welke fterk, fpits
en recht (taan. Aan den buik
heeft hy vier Iterke en grootc vin-
nen ; en tuffchen de twee achter-
Ite vertoont zich een opening,
welke het vrouwclvk lid niet
zeer ongelyk is. Op den rug
heeft hy twee diergclykc vinnen,
waar van de ccrlte even achter
den hals , of om beter te zeggen,
midden op den rug , de tweede
byna een of twee voet van den
ftaart af (laat. Zync huid is zon-
der fchobben , ruuw en hard, waar
aan eenigc vifchjes hangen blyven,
die hem als lootz.cn leiden waar
zy hem hebben willen. Zyn gant-
fche zwaarte bedraagt doorgaans
eenigc hondert pond , en hebben
de matrozen , als zy 'er een aan
een angel, waar aan een ftuk pè-
kelfpek gcflagen is, genoeg te
doen, dat zy denzelven in't Ichip
krygen ; waar ontrent zy omzich-
tig moeten te werk gaan , ten ein-
de zy niet te na komen , door
dien hy een zodanige kracht in
den kop en den ftaart heeft , dat
hy hen zeer licht armen en benen
aan Itukkcn liaan kan. Derhalvcn
doden zy hem , als hy buiten het
fchip hangt, flaande hem meteen
Itcrk breek yzer den kop in.

De twede zoort van deze vif- De andere
fchen , welke Rondclhms , gelyk dien vifch,
reeds voorheen gemeld is, Lamta ' ,mu sc-
noemt, is van de eenre zoort on-
derfchciden , dat hy een heel bre-
den kop en rug heeft ; daarenboven
heeft hy een zulke fcherpe huid,
Gg x dat

236 B E S C H R Y V I N G van de

dat men houd daar mede zoude 1
können rafpen. Onder dezelve i
bevind zich eenig fpek. De muil
isbyaldien niet wyder, nogtans
zoowyd als die van den Haay,
met 6' ryen tanden gevvapcnt , die
fcherp, hard, driehoekig, en aan
beide zyden als een zaag uitgcvylt
zyn. De uiterfte ry fteekt uit den
muil ; de tvvede is recht ; de der-
de, vierde, vyfde en zesde zyn
van binnen tegen de gorgclpyp
gebogen , die nevens de keel en
maag ongemeen groot is , om dat
een man metitevels enfporen daar
door kan Hippen , zonder cenige
aanftoot te lyden; gelyk de ande-
re Zee-honden, als hy zyn kaken
opfpert en de viflehen den vryen
doorgang toelaat , onverhindert
daar in kruipen, en de vißchen,
die in zynen maag leggen, opvre-
ten können. Ontrent de vinnen
en het overige gedeelte van 't lyf
is hy de voorgaande niet ongelyk.
Zyn (taart is byna als een halve
maan geformeert , en zyne oogen
ook eenigzins ronder en groter ,
als die van de eerde zoort. Het
gewigt van het lyf is ook zwaar-
der ; en houd naar het getuigenis
van geleerde en ervare menfehen
een middelmatige zoo veel , dat
twee paarden aan den zelven ge-
noeg te trekken hebben.
Dezebc.de Deze beide geflachten vanHaa-

hebben1 yen k°men met elkander daar in
grote luit overeen, dat zy zeer roofgierig

SenCvkes.^Bgulzig^yn' voornamelyk heb-
ben zy grote begeerte na men-
fchen-vlcefch , en laten niet licht
een gelegcnthcid ontdippen , als
zy het zelve bekomen können. Ik
weel verfcheide voorbeelden, dat
zy dan aan den eenen een hand,
en aan den anderen een been tot
aan het ingewandt ontnomen heb-
ben; ja dat menigmaal gehele
menfehen in haar lyf gevonden
zyn. Dcrhalvcn ben ik niet vcr-
v\ ondert, dat myn gewc/.e Schip-
per, Adriaan Bogaart, een man
van grote ondervinding , goed-
aardigheid en zonderlinge op-

Exempcl

daar van.

rechtheid ontrent het fcheepsvolk,
als wy op zekeren tyd een heele
kKinen vingen , welkers lengte
niet over 6 voet bedroeg, en aan
gewigt ontrent 300 pond halen
konde, en den zelven tot fpys lie-
ten klaar maken, niets daar van
wilde genuttigen, voorgevende,
dat hy van een menfehenvreter,
dien hy nog midehien, als het
God behaagde, dat hy op het wa-
ter quam te derven, ten prooi
moeit worden , en dien hy alzoo
voor zyn gedagen dood vyand
hield , niet tot zyn fpys wilde ge-
bruiken.

Ik verdont als toen niet ter de-
ge , wat hy meende, maar daar
na heeft de ondervinding my die
rede volkomen uitgelegt ; en
doeg ik derhalven naauw acht,
hoe deze vhTchen klaar gemaakt
wierden. Ik zag dienvolgens ,
dat deze vifch in kleine en dunne
{tukjes gemeden, drie of viermaal
in fchoon zeewater gewaden , of ■
om beter te zeggen, met de voe-
ten uitgetreden wierd , en dat al-
tyd het verfch daar over gegote
water onder het treden fchuimde,
als of 'er zeep onder was , zodanig
dat al het water leek in gift veran-
dert te zyn ; 't welk zoo als men
my zeide , en de waarheid be-
krachtigde, van veel traan en vet-
tigheid quam.

Door zodanig klaar maken ver- Haar vi«s
ging my byna ook de lud om^ta
daar van te eeten. Wanneer de-
zelve echter gekookt, en naar
behoren met boter begoten was,
en dezelve zoo wit was als
zneeuw , oordeelde ik, dat hy
zoo onbillyk niet moed fmaken,
en meende dat de andere Oihciers
hem zoo zwart hadden gemaakt
ten einde ik ook daar van niet
/oude proeven. Derhalven ging
ik mede aan tafel zitten , en at
trouwhertig en zonder fchroom,
hoewel ik naderhand befpeurde,
dat zyn vleefch niet wel te verte-
ren is , en prees myn Schipper,
die ondertullchen met een ftuk

pe-

KAAP de GOEDE HOOP.

pckelvlccKh en k.us den honger
verdreven h.ul.

Zoo dikwyls als 'er naderhand
een gevangen en gegeten wier<d »

hch ik geen luli: gehad , Pm w ede-
rom daar t an te proeven , maar
my by den Kapitein of Schipper
gehouden, en iets anders nul
hem genuttigt. Zync bovenge-
melde rede heeft my naderhand
altyd doen argwanen, dat een
van deze zoort van vnTchen den
De Schry- Profeet Jonas müTchien ingellokt
evöekn" necft' In deze gedachten \vas ik
-nog zoo ver niet van den weg,
ifcif jonas aangezien reeds vele ouden, gclvk
eeft ing©- Forerns in zyn Vifchboek pag. 82
okt# bericht , het zelve gevoelen van
den gemelden vifch gehad heb-
ben. Ja zelfs zyn de hedefidaag-
fche Schryvers niet vreemd daar
van , zoo als uit Rondclitius by Jll-
drovandus Lib. III. capit. 31. te
zien is , of fchoon Francius ïn
Hißor. Anhnal. pag. 670. alleenlyk
een walvifch daar door wil ver-
ftaan hebben.

Het is wel waar, de H. Schrift,
voornamelyk Matheus cap. XII.
40. bedient zich insgelyks van de
uitdrukking van een Walvifch;
derhalven mogten milïchien eeni-
ge onkundigen in die gedagten
vallen, als of de onwederfpreke-
lyke waarheid en zekerheid,
Ichipbreuk lyden moeft, ais men
zich wilde verftouten , om te be-
weren, dat de gevankenis van
Jonas in geen Walvifch geweelt
is , aangezien de H. Mannen uit
ingeving van den H. Geeil niets
hebben gefproken en gefchreven,
dan de zaak zelf met zich gebragt
heeft. Maar bchalven dat in den
Profeet jonas zelf van geen Wal-
vifch maar van een groten vifch
gewag word gemaakt, zoo als
Jon. II. 1. is te zien , zoo is zeker,
ja betuigen de oude Schriften van
de genen, die van de viiïchen
hebben gefchreven , dat de ouden
alle grote vhTchcn Zce-walvif-
fchengenaamt hebben. Vut. Fo-
ra: Vifchboek pag. 81. a. en is

237

halven nog onzeker, of <
rifi dooi ■; ninllokk< rvan den
Profeet een Wal of ander groten
\ ifch vcritaan he< ft.

Men befchouwe een walvifch ^ Auteur
met alleen van buiten, naar zyne dat"e°cnDl
uiterlyke grootte , maar men bc- Walvi,ch
zie hem ook van binnen, en be- \^a^
zichtige deszelfs keel, zoo zal
men wel haalt gewaar worden ,
hoc ongerymt het is , te zeggen ,
dat Jonas in den buik van een wal-
vifch geweeft en weder daar uit
gekropen zy. Want de keel van
een walvifch is naauwlyks zoo
wydt, dat men een middelmati-
gen arm daar in ilcken , of een
langachtige ronde vifch van 10
pond, te weten, een zalm, of
ander ronde en lange vifch daar
door komen kan. Hoc zoude nu
een man met zyn gantfeh lichaam
daar door können glippen \ Wil
men zich echter op de al mogen t-
heid Gods beroepen , zoo heb ik
wel niets daartegen in te brengen,
om dat ik wel weet, dat God al-
les kan doen en maken , het geen
hy wil. OndertuiTchen zal my
geoorlooft zyn, te zeggen, dat
God die voorheen reeds daar toe
bequamc dieren had gefchapen ,
niet nodig heeft gehad, om ten
gevalle van den Proofeet Jonas
nog een ander zyns gelyke te ma-
ken, en naar het wonderwerk
weder te vernietigen ; om dat men
niet weet, een zodanigen wal-
vifch nog voor nog na dien tyd
meer gezien of gevangen te heb-
ben. Dcrhalvcn is en blyft het
naar myn oordeel veel waar«
fchynlyker , dat een diergclvkc
Haay of Hondvifch den Profeet
Jonas ingeflokt en weder uitge-
worpen heeft , alzoo men voorbeel-
den heeft, dat diergclyke vif-
fchen van 1000 en meer ponden
gevangen zyn, die gantfche men-
fchen in zich hadden, zoo als
Gellius by Aldrovandur l. c. be-
richt; ja Foreruspag. 8r. a. fchryft
in zyn Vifchboek , dat 'er te Mar-
fcille een gevangen is , waar in
Gg 3 een

238 BESCHRYVING van de

Hechten
ofSnoeken
worden in
loete wa-
ters niet
gevonden.

Hottentots
vifch.

Daat ?vn

twee zoor-
ten.

%

een gantfch gewapend man was.
Wanneer nu andere gehele en ge-
wapende menfehen in den buik
van dien vifch können komen,
wie zon zulks dan van Jonas in
twvfiel trekken, te meer omdat
men van een walviich niet een be-
wvs kan by brengen ; en om dat
het goddelyk wonderwerk , het
welk alleen in de behoudenis van
den Profeet heeft beftaan, daar
door gantfch niet verkleint
word.

Wat de fnoeken aanbelangt,
die insgelvks roofviilchen zyn,
zoo als een iegelyk wel bewuft is,
men vind dezelven in de zoete
waters alhier gantfch niet. De
Zec-fnoeken echter, die in de
diepte der zee wonen , vind men
daartegen zoo veel te meer ; de-
zelven zyn van een tameiyke
grootte, zy hebben een bruin-gele
huid en goed aangenaam vleefch,
't zy gekookt of gebraden. Edog
door dien deze vilTchen buiten
dat bekend genoeg zyn, zoo ont-
heffen zy my van de moeite, om
dezelven verder te befchryven.

Men vind alhier een zoort van
Brafems welken de inwoners al-
hier Hottentots-vhTchen noemen ,
om dat de Hottentotten dezelven
in den beginne met den angel,
zonder dewelke men haar be-
zwaarlyk aantreft, gevangen, en
aan de landen de Europeanen al-
daar verkogt hebben. Daar zyn
twederhande zoorten, daar on-
der een, die eenigzins ronder,
breder en korter nis de andercis,
waarbenevens zy van kouleur
gantfch zwart is, bchalvcn dat z)
by den kop purper-zwart is, en
kleine fcherpe tanden inden muil
heeft. ■ De twede zoort daarte-
gen heeft naar mate van het lyf
gantfch grote oogen, een kleine
muil en kleine tanden. - 'Zy is
/wart-blaauw\an kouleur, eenig-
zins gcfpikkelt, en niet veel over
een fpan lang, edog doorgaans
meer als een pond zwaar.

Deze vitichen leven meed van

mift en ander zeegras. Zy ko-
men zeer zelden in netten , ten zy
by ftormachtig weer, of dat- 'er
onweer zal opkomen. Als de
Hottentotten , of eenige andere
menfehen dezelve willen vangen,
zoo fluiten zy zeer hard , en roe-
pen haar toe, waar door zy gelokt,
aan den angel byten, en den hoek
in de keel krygen. Haar vleefch
is zeer goed , aangenaam en ge-
zond om te eeten , 't zy gekookt
of gebraden. Vermids men ze in
een tameiyke overvloed kan be-
komen , zoo kan men doorgaans
drie fluks aan een touwetje of aan
een rotting, als een teentje gebie-
den , voor een dubbeltje of vyf
Keizerlyke kreützers kopen. Zyn
'er zoo veel gevangen , dat men
ze niet allen verkopen kan , zoo
fnyd men ze overlangs door , legt
ze in 't zout , en droogt ze in de
zon, ten einde de fcheeps-luiden
en anderen een goeden voorraad J
daar van op reis met zich nemen
können.

Het zoort van zee-kreeften, H01™«

11 tt vind mei

welken men Hommerts noemt, veel aan
kan een Liefhebber van dezelven k**p-
zeer licht bekomen , om dat zy in
tameiyke menigte en grootte al-
hier en elders aan zec-ftrandt, zoo
als in de Saldanha-Baav, aan den
blaauwen berg, in de Baay Falzo
en op andere plaatzen aan te tref-
fen zyn. Zy hebben geen ander
pnderfehcid van de zoete water-
kreeften , dan dat zy groter zyn ,
alzoo 'er een menigmaal 4 of 5-
pond weegt. Haar kouleur is
zoo lang als zy leven , donker-
viool-bruin met vele witte, ro-
de en blaauwc vlakken ; edog
gekookt, zyn zy fchoon hoog
rood , als alle andere kreeften. De
fcharen van een zodanige Hom-
mer zyn zoo groot, dat men in
dezelve zeer licht een halve Maat
"jeten kan ; voor 't overige zyn
Zy als fcharen van andere kreef-
ten, bchalvcn dat zy fchynen tan-
den te hebben , en dxtt de uiterfte
punt daar van als een vogelbek ge-

bo-

KAAP de GOEDE HOOP. 239

JAobE-

Ttien
at voor

n yikh.

bogen is. Haarvleefch is tame-
Ivk zwaar om te vcrtceren ; het
befte nogtans is de Haart, die
gantfeh malich en nevens zyn an-
der vleefch met peper en a/.yn
aangenaam om te ecten is. Ik heb
'er dikwyh op de gemelde w \ s
van gegeten , maar ben nooit in
ftaat geweeft , om 'er een op een-
maal op te cetcn. Voor 't ove-

y w crpen zy ook hare fchalen
af, als de andere kreeften, en
1'maken belt , als men kreeft Kcr-
riii , dat is een voort van goede ,
gezonde en lekkere fpvs, daar uit
gemaakt heeft, waar van millchien
op een andere tyd meer zal wor-
den gemeld.

Men vangt hier ook rode vif-
fchen , welken elders rode Steen-
brazems , dog hier en verder
door gantfeh Indien Jakob Evert-
fen genaamt worden , welken
naam de Heer Francïfci in zynen
Ooft en Wefl-Indifchen Staats-en
Luft-Gaardcn p. 1 3 3 . b. den Indi-
fchen flokvifch of Cabeljau ver-
keert heeft * toegceigent. Deze
vifch is gantfeh rood van kouleur
en ichobben , met veel blaauwe
ilipjes. Aan den buik is hy wit-
achtig of bleekrood ; heeft grote
rode oogen , met een witte kring
daarom. In 't midden ftaan ver-
fcheide goud-koulcurde vlakken ;
hy heeft een kleinen muil , en
ronde kleine en fcherpe tanden.
Zyn vleefch is gantfeh wit en zeer
goed , ook gezond en aangenaam
om te eeten. Hy onthoud zich in
de diepe, zee , of aan de diepe
oevers , en word aldaar meeil ge-
vangen.

Hier valt nog een zoort van
deze rode viltenen of Jakob
Evertßn, van dezelve kouleur ,
als de als nu befchreve , behalven
dat hy groter is , en zyne rode
kouleur meer naar het blaauw
trekt, als by de eerile gefchied.
Hy heeft ook korter, dikker en
domper muil, en zvne vinnen
op den rug zyn gantfeh rood ,
rond , breedt , en dun ; daaren-

boven is de ondermuil gantfeh
rood of bloed-kouleur. Voorde
ccrftemaal heb ik deze beide
/.oorten van Jakob F.vertfen ge-
zien en gegeten op St.Jago, èen
der grootdc eilanden van Kaap
Verde ; d.iar na heb ik ze hier en
elders in Ooll-Indien aangetroffen
en gcnutiigt. Zy /\n 200 wel
gekookt als gebraden, en niet
minder gebakken , zeer aange-
naam van finaak ; en moet de
geen , die denzelvcn niet gaarfl
eet , waarlyk geheel geen Lief-
hebber van vifch zyn.

Of fchoon zy onder de Steen- waafwa
brazems behoorden te worden ge- *y i^ob
telt , hebben zy , gelyk de boven- gggg"
gemelde Heer Francifci l. c. by-
brengt , den naam van zeker
Schipper geerft , die den zelvcn
op Mauritius , een Afrikaanfch
eiland , achter de Kaap de Goede
Hoop gelegen, ving; en zyn zy
wel voornamelyk na hem ge-
naamt , en zullen dien naam ook
eeuwig in dit land behouden, om
dat de gemelde Schipper Jacob E-
vertfen , een klein man, in zyn
aangezicht rood en daarenboven
van de pokjes geweldig gefchon-
den was, waar door de baard niet
konde worden gefchoren, zonder
dat een zwartaehtige en blaauwe
wederfchyn daar van overbleef;
en ter oorzake van deze rode kou-
leur en zwart-bruine vlakken,
waar ontrent hy deze viilchen ge-
leek , heeft zyn fcheeps-volk des-
zelfs naam niet alleen als toen aan
die viilchen gegeven, maar ook
zoo ver verbreid , dat zv jegens-
woordig voor altoos Jacob Evert-
fen heeten zullen.

De Egel en Zee-Egelilakken Egden
worden beide in zee gevonden, en £ukk«d~
door de Herke baren by hopen uit-
geworpen. Zy zyn daar in van el-
kander onderfeheiden, dat de
Egelllak een gedraait hoorntje
heeft, ontrent als onze tuin of
boorn-flakken , behalven dat de-
ze ilerker en fraaier gever ft /vn.
Daarentegen heeft de Zee-Egel-

ikk

BESCHRYVING van de

Mitten.

240

ffak een hoorntje, dat met ftekels,
als een aard-Egel, rondom dicht
hexet is , die zeer fraai groen ,
blaauw, rood, geel enz., geverft
n, en aldus blyven, zoo lang
aK de vifch daar in leeft ; na des-
zelfs dood verdwynen alle deze
kouleurcn t'ccnemaal. DezcZce-
Egel is een aardig dier , om dat
het zelve eieren in zich heeft, en
te gclyk een (lak of vifch in zich
houd. Ik heb ze menigmalen le-
vend en dood gezien , ben ook
daar by ge weeft , dat zeker goed
vriend dezelven raauw at, waar
toe ik echter gen lult had , om dat
zy veel onfmakelyker als oelters
of moffelen fchyncn, welke ook
nog aangenaam zyn , en niemand
licht qualyk bekomen , zoo men
anders maat houd en de lult niet
den vollen teugel laat.

Hier voren daar ik van de
Grund clingen naricht gaf , heb
ook reeds van de Irlitzen en ande-

Karpcrs
ï.vn lainc-
lyk klyn
aan de
Kaap.

op zyn Landgoed Sorgvlied, be-
waart word. Zy worden hier
niet groter, als ontrent ioofn
duim lang en 4 of 5- duim breedt.
Wat de rede daar van zy, laat ik
u onderzoeken ; wat my aanbe-
langt, ik acht, dat het wateren
de grond niet in Itaatis, om aan
haar cen kragtig voedzel te ge-
ven , waar van zv zouden können
groejen. Edog \ zy hoe 't zy, zy •
worden niet groter.

En wat dienit of eer zou men in- Kegel-
leggen, als men van de Kegelflak- llikkcn-
ken veel woorden maakte , die
niet veel dikker als een vinger en
ontrent half zoo lang zyn, welker
vlecfch mynes wetens , ook wei-
nig tot ipys gebruikt word , hoe
fraai derzelver hoorntjes getekent
en met menigerhande (tipjes of
vlakjes bezet zyn. Wanneer de
zee dezelven uitwerpt, en op
ftrandt fpoelt , laten zich veel
liefhebbers vinden, om dezelven

re kleine rivicr-villchen melding nevens anderen op te zoeken, e

gedaan ; wyl nu dezelven m
Duitfchland tover bekende vifch-
jfis zyn, die men ook, zoo aan de
kouleur en haar gantfche gedaan-
te niet bekent zyn, zeer licht aan
haar bittere fmaak kennen , en
van alle andere kleine \ ifchjes on-
derfcheiden kan , die ook geen
menich fchadelyk zyn , maar veel
eer als cen der gezond Ite vilfchen
genuttigt worden , zoo is hier
verder niet nodig, om vele om-
ftandigheden of een wydlopige
befchryving van dezelven by te
'ren.
Om die zelve rede is ingclvks
onnodig, om van de Karpers wyd-
lopig gewag te maken, als zynde
vifïchen, die in Europa al te wel
bekend zvn, om dat my hier in
Afrika maar cen gantfeh kleine
ZOOTt bewuil is , die in de zoete
waters gevangen en nergens in
vwers , die men hier niet vind,
als by den L.and-drolt Johannes
Mulder, en waiar van reeds in
myne voorgaande Hoofdltukken
te meermalen melding gedaan is,

dog niet ter oorzake van het
vleefch, dat daar in (teekt , maar
om uit dezelven kalk te branden,
en indien zy ongemeen fraai en
ongefchonden zyn, om aan ande-
ren daar mede in haar Kond-ka-
binetten dienit te doen, gelyk ik
dikwyls zelf gedaan, en ze aan
dees en geen vereert heb.

De Klipkouzcn daarentegen, Klip-kou

di zen waar

ie ook een grote zoort van zee- toedicdit

Moffelen zyn , worden niet zoo ncu-
zeer om de fchulpen hoewel de-
zelven ook fraai zvn, en wegens
hare dikte niet licht breken, en
derhalven meer tot kalk als in de
kabinetten bcquaam gevonden
worden , als wel wegens het
vleefch , dat daar in is , uit het
water zelf gehaalt , om dat haar
valt en /waar verterend vlecfch,
gekookt , een goeden fmaak
heeft. De fchulpen zyn dik, en
van buiten gantfeh rouw, alsof
zy door konlt gedoken en uitge-
werkt waren, gelyk dan ook het
dekzel gantfeh dik en vuil is.
Derhalven als men ze fchoon en

?ui-

KAAP de GOEDE HOOP. 241

,-icr-
ftcn.

bben
en

heide
ten.

ande-

jorc

ben.

zuiver wil hebben , moet men
ze in a/yn werpen , en wakker
met een fchroober daar achter
vitten, ten einde de buitenlte
fchelp daar afgaat, naar welke de
andere lchonc en gladde fchelp
een kouleur bekomt, die van pa-
rel kouleur gantfeh niet onder-
1'cheidcnis; en deze MolleHc hul-
pen willen zommige Liefhebbers
Navel-llakken noemen.

De zoete water-kreeften zvn
reeds ontrent hare volle gedaante
en eigenfehappen zodanig bekent,
dat ik gantfeh niet noodzakclyk
oordeel , om my lang met haar op
te houden , en vermids behalven
de hier voren befchreve Hommers
ook de zee-kreeftcn van gelyke
nat uur z\ n , zoo laat ik dezelven
lopen, zonder verder daar na om
te zien- Daarentegen zyn de
krabben van verfcheide zoorten ,
zoo wel ten aanzien van de groot-
te en de verf , als wel ten op-
zicht van de malfchhcid van haar
vleefch. OndertufTchen komen
zy met malkanderen overeen, dar
zy allen harde fchalen , als de
kreeften , tien benen nevens de
fcharen , en korte en dunne ho-
rens hebben. De ftaart legt on-
der het lyf, waar door zy niet
lang als een kreeft, maar rond als
een water -fpinnekop lyken , als
welke zy volkomen gelyk zyn,
en die ook als krabben gegeten
worden , behalven dat zy 'groter
zyn. Of fchoon zy levend don-
ker-bruin , geel of wit zyn, wor-
den zy echter gekookt , allen
rood, en is haar vleefch met pe-
per en a/yn, niet alleen goed,
maar ook niet ongezond.

Daar zyn ook krabben en klei-
ne kreeften, die nevens hare har-
de fchaal nog een harder van een
flak of moffel verkiezen , en daar
in wonen, uit en in knfipen; mi ds
dat zy haar huis niet' gantfeh ver-
laten , maar in het zelve fchynen
aangegroeit te zyn, weshalven
zulke ook mofTelkreeften of mos-
felkrabben genaamt worden. Wat
I. Tieel.

aanbelangt haar vleefch, en hoe
het voor 't overige met haar ge-
ftelt is, zulks kan ik niet zeggen,
om dat dezelve nooit gegeten,
ook niet gezien heb, dat zy tot
fpys gebruikt wierden; en heb ik
ze ook om dieswille niet verder
onderzocht. Veel beter weet ik Kiip-vii-
van de KlipvhTchen te oordelen , fdlcn-
Welken hier worden gevangen, en
die ik /eer dikwyls met goeden
Imaak gcfpyfl heb. Zy vVorden
KlipviiTchen genaamt , om dat zy
zich meelt ontrent en by de klip-
pen onthouden ; met het vallen
van het water op dezelve zwem-
men, in de reten aldaar zitten
blyven, en daar na met de han-
den gevangen worden. Zy ko-
men my byna voor als een Ruppc,
om dat zy ook geen fchobben heb-
ben, maar gantfeh glad zyn. Ha-
revinnen onder aan den' buik en
over den gantfehen rug, fchynen
met den kop die ook gelyk te zyn ,
behalven dat deze een veel gróter
muil, veel fcherpe tanden, en
een fcherpe t ong hebben , en niet
zoo lang als de Rubben worden.
De grootlte die ik heb gezien,
waren ontrent een halve voet lang,
en 4 of 5- duim dik, ovaal-rond.
Haar vleefch is ongemeen malfch
en lekker , uit het water gegeten,
met peterlelie, als baars; cdog
fmaken zy gebakken, veel be-
ter.

Daar van de Haaycn is gemeld ,
is onder anderen gezegt, dat klei-
ne vifchjes aan haar huid zuigen,
en hangen blyven , en dezelven lei-
den, waar zy haar willen hebben.
Deze vifchjes worden door de
matrozen Lootsmannen genaamt, Loot -
om dat deze vifchjes de I laaven raannet-'K-
aan de fchepen geleiden en bren-
gen. Zy zyn niet over een halve
voet lang ; hebben gene fchobben ,
maar zyn glad als een aal ; zyn
donkerbruin van kouleur , met
zeer veel blaauwe vlakjes. Van
den kop na den itaart toe hebben
zy een grote krom getrokke
zwarte Itreep, waar van langs den
H h buik

!

2+2 BESCHRY

buik af vele dwars getrokke zich
laten zien. De rug lykt boxen ge-
deelt , en is vol Itipjes. Om de
oogen is dezelve eenigzins goud-
geel. De ondermuil of kaak is als
een zaag , waar door zy aan den
f taay zoo valt zitten , dat hy , of
fchoon veel duizendmaal groter
als zy , haar niet quyd kan wor-
den , maar gewillig moet volgen,
daar zy willen. Zoo dra de Haav
gevangen, en uit het water getrok- !
ken word , laten zy los , en ge-
beurt het zeer zelden , dat men
een van deze Lootsmannetjes be-
knipt , hoewel men wel zyn bert;
doet , om hen te vangen , alzoo
er veel liefhebbers in Holland het
fcheepsvolk verzoeken , om voor
hen zodanige virtchen in gekam-
ferde brandewyn te bewaren ,• en
over te brengen. Op die zelve
wys verlaten zy ook de fchepen,
als zy het land ruiken , of fchoon
zy dezelven anders lang gevolgt
hebben. Van haar vleefch weet ik
niets te zeggen , om dat my niet
bewuftis, dat zy van iemand ge-
nuttigt zyn , hoewel ik acht , dat
ze niet qualvk können zmaken.
Zec-iceuw Zoo lang als ik ter zee heb ge-
taay^fd Viren, heb ik nooit het geluk ge-
had een Zee-leeuw te zien. Ön-
dertuflehen is het in 't laatft van
het jaar 1707 gebeurt, dat 'er een
in de Tafelbaav is gekomen , die
lang op het water fpeclde , en ten
laatllc zelf op een van de klippen
ging leggen , om aldaar met laag
water zich in de zonnefchyn te
verquikken. Zoo lang als het wa-
ter niet was afgelopen , derfde
zich niemand onderman , om hem
van dichte by te bezichtigen, uit
vrees, dat die nieuwsgierigheid
een arm of een been mögt komen
te kollen, en ook om dat de Heer
Gouverneur Willem Adriaan van
der Stell den zehren dood fchieten !
Word ge- cn daar na koken liet. Wam zoo
khotcn. dra het water afgelopen was» wierd ■
5er een floep met volk op hem af-
gezonden, en drie fnaphaan-fcho-
ten, te gelyk op hem gedaan, en j

ueo

VING VAN DE

hy zodanig gekweft , dat hyna
eenigen tyd gewoed en het water
rondom in bloed verandert te heb-
ben, den geeft gaf.

Deze Zee-leeuw geleek een^oedc^
Leeuw tamelvk wel, behalven dat ^ce~
hy geen haken had ; hoewel men was.
aan de overige delen geen gelyke-
nis befpeufen kon. Want hoewel
tyne huid iets donker-geels ver-
toonde, zoo was zy nogtans van
hairen , ja zelfs van alle fchobben
ontbloot. Hv had maar twee korte
pooten, daarenboven zoo onbuig-
zaam en ftyfi, dat zy hem waar-
lyk beter tot zwemmen als tor
gaan dienden. Daarenboven wa-
ren zy van onderen zonder klaaur-
wèri, en eindigden heel breed als
een fchop, of om beter te zeggen,
als eende of ganze- poten. In
plaats van de achterite benen had
hy brede en dikke vinnen , on-
trent zoo lang als een el. Zyn rug
was verheven, als een bult, mif-
fchien door het leggen op den
dikken en vetten buik veroor-
zaakt. Hy liep van achteren
gantfeh fpits toe, als een andere
vifch, en had aldaar een gantfeh
brede ftaart, halve maans-wys.
Zyn geftelthcid van binnen heb ik
niet gezien, om dat de romp, na
dat het fpek was afgefneden, wel
eenige dagen bleef leggen,maar een
zodanigen afgrvzelyken ftank van
zich gaf, dat men den zelven weg
doen moeit. Uit het fpek wier-
den eenige tonnen traan gekookt,
welke men in de magazynen van
de Illullre Compagnie gelevert
heeft. Hy was ruim 1 5- voet lang,
cn rvkclvk 700 dik in de rondte
over den buik cn rug ; cn de
long alleen, die uit louter vet
beftond , was ruim $o pond
zwaar.

Tuilchen de Zee -lierren en Zee-ftem
Zeemzonnen, welken de zee op 't ™n;e,£
land werpt, en met het aflopende *y v»n
water leggen laat, is een zeer ™f™£
klein onderfchcul, als men nietteonder-
de dikte der llralen , zoo als zy ichc,<kn'
van de Schilders gefchildert wor-
den,

1

KAAP m: GOEDE HOOP.

2+>

-Sput-

dcn , en de kouleur nevens de
grootte \an 't lyr gade flaaD wil.
Want of lchoon aan de Zee-Z0fl-
nen een groter lyf als aan de Zce-
tterren toequam»zop worden ech-
ter hier de zodanige vier of zes-
kan! ige vifchjes, welke met een
dikke, fcherpe, fchobachtige en
dew ilangen gelykc huid over-
trokken zyn, Zee- zonnen ge-
naamt, welker lyf ronder en klein-
der , de ltralen of punten echter
rechter /.vn , als die der Zee-fter-
re-n. Men vind heide zoorten o-
verxloedig aan de oevers, dooi-
de zon zodanig uitgedroogt, dat
men zoude twytïclcn of 'er wel
ooit leven in geweeil was. Onder-
tuiVchen zoekt men ze veel op, en
vereert of verkoopt ze aan Lief-
hebbers van de Natuurkunde, die
dezelven in haare Kabinetten ple-
gen te bewaren.

Nog een aardiger fchepzel van
God zyn de Zee-fpritzen. Wyl
zy zoo valt aan de klippen gewaf-
fen zyn , of ten minllen zoo vafl
daar aan zitten, dat geen ftorra of
fterke flag der baren dezelven los
kan maken , zoo worden zy niet
aan het land geworpen , maar
men ziet ze aan de klippen als een
fpons kleven. Zy zyn groenach-
tig of liever graauw , en druipen
altyd , of fchoon de zee lang af-
gelopen is, en het water haar niet
befproeit. In die fponsachtigheid
vind men van binnen een Huk
vleefch, 't welk de gedaante van
een maag heeft, cnvanzommige
»nzeVa gegeten word. Men kan niet zeg-

ihccx 8en tiat llCt lceft ' ten Ware m<^n

zulks wilde beweren , om dat het
fpritlt of druipt, als men het aan-
raakt , welk water uit een en ook
uit meer gaatjes , als uit een fpuit
fpringt , zoo dikwyls het aange-
roert word.

Het Zee-\ arken is 'een onge-
meen grote en ongefchikte viich,
dat den bovengemelde Zee-leeuw
niets toegeeft , maar eer groter
is. Ik heb het zelve in den Haven
alhier niet gezien , maar menig-
I. T>eel.

!-Var-
i.

maal op reis ; en is het hoofd ta-
melyk groot en het lichaam zeer
wel geproportioneert of wel ge-
fchikt. De muil is groot, en met
tanden wel voorzien , die echt
eenig/ins bot zyn, en maar alleen-
Ivk tot het ecten van vifch te Ma-
de komen. De oogén zyn groot,
en achter d&v.elvcn is een gat op
het hoofd, waar uit het als de
walvilVchcn water blazen of fpuu-
wcn kan. De vinnen z\n zwart,
breed t , groot en fterk , waar
door het de kleine vifichen zeer
fnel na zetten kan , 't welk echter
altyd met een fprong uit het wa-
ter gefchied. Dit zeegedrocht
heeft geen fchobben, en is don-
ker-bruin, heeft weinig vleefch ,
maar meelt fpek, waar door het
ook mynes bedunkens den naam
van zeevarken bekomen heeft, te
meer om dat het van binnen als
een varken geformeert zoude zvn.
Ik heb dikwyls eenige hondert
van dezelven gezien * en geloof
zeer wel , dat 'er een ruim 200
pond weegt, of wel alleen zoo
veel aan fpek zoude uitleveren.

Voor 't overige heb ik reeds in Rivicr-
myne voorgaande Hoofdlhikken Wüffckn-
melding gedaan, dat in de zooge-
naamde Molfelbanks- Rivier ook
zoete Water-mollelen in zodanige
menigte gevonden worden, dat
men een groten hoop van dezelve
by malkanderen zoude können
brengen , zoo men dezelven an-
ders alhier tot fpys gebruikte.
Want vermids men ze beter en
aangenamer uit zee kan bekomen,
zoo laat men deze zeer gaarn leg-
gen, en gebruikt men haarfchul-
pen niet eens tot kalk branden,
om dat de gantfche zee genoegza-
me voorraad daar toe aanbied*
byaldien 'er maar altoos menfehen
wierden gevonden, die dezelven
opraapten en brandden.

In alle havens en waters van de- Nooidka.-
zen Kaap vind men een zoort van ^óu Wai-
WalviiVchen, welke door de Zee- viffchen.
vaarders doorgaans Noord-kaper
genaamt word, en byna de heele
Hh 2 zee

BESCHRYVING van de

244-

zce doorkruiit. Zv verluftigen
zich met het uitfpuwen van water,
zwemmen met het halve Ivf boven
water, lïeken het halve lyf ook
dikwyls uit het water recht over
end , en duiken menigmaal met
zodanig gedruis of geraas, dat
men het ruim een quartier uurs
ver kan horen. Van deze Noord-
kapers , die op de gemelde wvs
zich in de Tafelbaav laten zien,
heb ik onder zeer veel levendige,
twee doden heel naauw bezich-
tigt, welken de zee in eenftorm
aan land geworpen had. De cerfte
is in den jare 1707 in de maand
van Mey in den haven van de Ta-
felbaay te voorfchvn gekomen, en
de twede is in 't jaar 1709 in de
Baay Falzo gezien.

Zy waren beide donker-bruin ,
hadden geene fchobben, en een
zoo groten muil, dat zeer gemak-
1\ k $ of 6 menlchcn daar in zou-
den hebten können leggen, om
dat dezelve ruim achticn voet
lang, en twaalf of veertien voet
breed was. Zy hadden in den
muil geen tanden, maar de kaken
waren zoo hard als blik , met een
dikke huid overtrokken. De 00-
gen leken van buiten klyn, en wa-
ren niet veel groter als paaide 00-
geti ; wanneer men ze echer uit-
ftak , was het binnenfte van het
oog groter als een mans hoofd.
Over en achter de oogen naar den
rug had ieder een tamelyk groot
gat, waar door zy te gelyk ofa-
dem haalden, ofwel het ingeflok-
tc water weder van zich gaven, 't
welk my, zoo alsdikw vis by kün-
digen heb gezien , niet anders
voorquam, als of midden in 't wa-
ter een byzonderc fontein ge-
maakt was. Onder den buik , c-
\ en achter den kop, hadden zy
twee brede vinnen , welke hen
zonder twyffel tot /v emmen bc-
hulpelykzyn. De Haart, die als
het roer is , was op dezelve wys,
zoo nis reeds van de Dolfyncn en
andere ispe/cgt, zeer breed, en
van gedaante als een halve maan.

De Noord-kaper, die ik in de Ta-
felbaay heb gezien, was 5-0 voet
lang, 14 voet breed, en 12 voet dik
of breed boven het zand, want van
hetgeen in het zand gefcharrelt lag
konde ik geen raam op maken. De
twede in de Baay Falzo was niet
veel anders, dewyl deszelfs lengte
45" voet, deszelfs breedte 12 voet,
en de hoogte 18 of 19 voet uit-
maakte. Van beide die vifTchen
is het fpek afgefneden en traan ge-
kookt; en vermids dezelve in het
Traan-magazyn van de Compa-
gnie is gekomen , zoo is my onbe-
wuft hoe veel dezelve eigentlyk
aan gewigt heeft uitgelevert. Ön-
dertuffchen weet ik zeer wel , dat
de tong van ieder vifch ruim 600
pond gewogen heeft. Alzoomen
doorgaans van gevoelen is, dat de
Profeet Jonas drie dagen en drie
nachten in den buik van een Wal-
vifch is geweeft, zoo heb ik den
ftrot op 't naauwkeurigfte bezich-
tigt, waar na my echter deze zaak
onwaarfchynlyker dan ooit is
voorgekomen , om dat het keel-
gat naauwlyks zoo wyd was , dat
een ly vig man zyn arm daar door
zoude hebben können fteken ,
terwvl Jonas met zyn gantfeh lic-
haam nogtans daar in en uitgeglipt
is. Derhalven acht ik dat myn ge-
voelen, 't welk ik hier voren heb
geuit, opveelvalter voeten Haat,
als het tegenwoordige; te meer,
door dien het wonderwerk van
Ood niet verkleint word , en het
immers niet nodig is te zeggen,
dat God daar toe een vifch heeft
moeten maken, die tegen de na-
tuur van alle andere vifTchen was.
Van de Noord-kapers begeef ik
my andermaal tot de moffelen of
llak-villchen , en breng voor dit-
maal de oly-flakken op de
fchonwburg , welken naar het ge-
voelen van 'P /units , gelyk Fore-
rus in zyn Vifchbock pag. 139. b.
zulks aanhaalt , oly-flakken wor-
den genaamt , om dat zy by de
ouden, die in oly gehandelt en
dezelve uitgemeten hebben , tot

maten

KAAP de GOEDE HOOP.

maten gebruikt 7.yn. De vifch
van binnen is groot, om dat bet
hoorntje van ieder Hak ten mjn-
ftcn 4 pond water houden kan.
Onderturl'chen gebruikt men /e
mvnes wetens niet tot fpys, maar
allecnlyk de hoorntjes wegens ha-
re inwendige fchone Paarlcmoer-
kouleur tot liefhebbcry » of be-
fchadigt, tot kalk branden,
rondere Wydcrs vind men hier een
>rtv»n 70ort van vreemde viflehen, die
fchen. g°ccl om te eeten 7.yn , voorna-
mclvk een weinig in den rook ge-
hangen , maar vv zvn by nacht
gantfeh niet gemakkelvk te van-
gen om dat men /e als dan niet
onder andere villchen kennen kan.
Zy zyn veer fraai en aangenaam
om te zien aangezien het hoorn-
tje, dat zy op den rug dragen,
en met valt aanklevende fchobben
bedekt, donkerbruin van kouleur,
en met fchone rode en blaauwe
\ lakken is bezaait. De Portuge-
zen en de Hollanders noemen den-
zelven Tagger, mifTchien om dat
men ze Taccate , dat is , niet al te
hard handelen en uit het net ne-
men moet. Want deze vifch heeft
dichte by den kop op den rug een
itekel of fcherpe vin , die als hy
menfehen daar medequeft, zeer
veel pyn veroorzaakt , om dat de
hand ten eerften opzwelt , en het
ontfangen gif te kennen geeft,
waar van in 't lyf een vervaarlyke
brand en uitbundige pvn pleegt te
ontftaan. Door dien men het
gaatje, door deze fpitze vin ge-
ftoken, niet wel zien kan, zoo
ftaat het menigmaal gefchapen van
tot het koud vuur over te flaan,en
de hand quyt te geraken. De vin-
nen van dien vifch zvn gantfeh
bruin en niet gevlakt. De Haart
is insgelyks van die zelve kouleur.
Het vleefch is goed en aangenaam,
gezond en licht te verteren , gc-
lyk ik zelf menigmaal bevonden
heb. \\ anneer ik in den jare 1711
met den Heer Gouverneur Louis
van AfTenburg mv op 't land in de
Stellcnbofïche Volkplantery be-

ten
by iig.

245

vond, had de gemelde Heer /yn
viflehers uitgezonden, <>m voor

hemcnz\n ge/ellchap een bra\c
zóo te vangen. Ken van deze
viflehers had by nacht het ongeluk
door een van de gemelde viftchen
in (Ie rechter hand geftoken te
morden. Wyl hv de zaak niet EenVif-
kundig was, zoo ilocg hy zulks in ^,acrrvW0ld
den wind, en bleef atyne makkers geüoken.
helpen. Ondertuflchen zag hy
den volgenden morgen reeds ,
en voelde zeer nadrukkelyk hoc
het met hem gcftelt was , klaagde
derhalvcn aan zekeren Barbier,
Juftus Benraud , dien de gemelde
Heer als zyn Lyf- Arts by zich
had, en gebruikte dienftigc tegen-
middelen. Zv deden in den be-
ginne Hechte werking, en het leek
als of het koude vuur daar in zou-
de komen, en hy gevaar (ton d te
lopen van zyn hand te verliezen.
OndertufTchen na dat hy vlytig
hulpmiddelen , zoo van buiten als
van binnen gebruikt, en veel pyn
uitgeftaan had , zag men dat het
zich ten goede begon te fchikken,
en de hand van den gemelden vif-
fcher behouden was , waar voor
hy ook den Chirurgyn in 't byzyn
van den Heer Gouverneur opent-
lyk bedankte, zoo als ik zelf gezien
en gehoort heb.

Van de Palingen , een zekere pa'ing<s

A 1 j . een zekere

zoort van Alen , dient men te we- ZOort van
ten , dat de Hollanders dezelven Aal-
aldus noemen, om dat ze gaarn
in zoet, levend, klaar en helder
water wonen, aangezien de ge-
melde viiVchen in de onklare wa-
ters niet leven können, maar om
zoo te fpreeken , ten eerften fter-
ven, gelyk achtervolgens het be-
richt van Forerus pag. 177. b. in
zyn Vifchboek, ook ecnigcZwit-
zerfche zeen en de Donauw zulks
aantonen. Ik heb van deze vif-
fchen reeds in myne voorgaande
Hooftftukken gewag gemaakt, en
ge /egt dat zy hier ook in de Stel-
lenboffche en Hottentos-Holland-
fche rivieren aan te treffen zyn, of
fchoon zy zelden gevangen wor-
Hh 3 den.

BESCHRYVING van de

Asffl de
Kaap de
Gaade

Hoop vind
men zeer
/xlden
paarlen.

Paariflak-
ken.

De Schry-
Terheeft'ci

drie dier-
ßclyke ge-
had.

246

den. Derhälven zoude nodeloos
daar van meer omstandighe-
den te melden , voornamelyk wvl
hare kouleur geen andere dan
bruinachtig is, en zy voor 't ove-
rige mot aÜe andere Alen overeen
komen.

Aan deze Kaap worden zeer
weinig moffelen gevonden, waar
in paarlen zvn , en de gene die 'er
al worden aangetroffen, zynmet
de Orientaalfche gantlch niet te
vergclyken, om dat zy veel klein-
der, ongelvker en zoo wit en
blinkende niet zvn ; ondertuffchen
zvn hier zoo wel als op Ceylon,
alwaar de bette paarlen vallen,
paarl-moffclcn en paarl-ilakken.
Van deze laatite moet ik voorna-
melyk melden, dat zy zeer fraai,
blinkend, en in kouleur de paar-
len gclvk zyn. Die ze recht
fchoonwil hebben, legt ze inazyn,
welke de buitenite huid afbyt,
waar na zy van buiten zoo wel als
van binnen een fraaje paarl-kou-
leur bekomen en gantfeh glad
worden, en bequaam om allerhan-
de dingen op gemeden en gefloken
te worden.

Ik heb 'er drie diergelyke zeer
fraai gefneden gekogt en verkogt,
die reeds klaar waren om van een
Goudfmid beflagen , en van een
Draajer op een houte of elpenbc-
nc voet gezet te können worden ,
ten einde om een wakkere teug
■ \ n daar uit te doen , om dat 'er
in ieder paarlemoer byna een maat
ging. Of fchoon ik geen gedach-
ten had, om ze h; verkopen,
wierd mv echter zoo veel daar
voor geboden , dat ik de kopers
gaarn geluk daar mede wenfchie;
te meer om dat ik meende dat ik
of zelf weder andere aan ftrand
zoude vinden, of van anderen
diergelyke te koop bekomen,
maar zulks js beide gemill, om
dat zy zoo dun zyn, dat 'erlei-
den een onbeichadigt aan den oe-
ver komt-, en de geen die ze had-
den, de/elven zoo wel als ik aan
den man willen te brengen.

Het aangenaamfle van deze pa-
rclilakken beltaat daar in, dat
men ze zomtyds by fchoon en {til
weer in zee ziet dryven ; terwyl
de ilak uitkomt, zyne aan zich
hebbende zeilen uitfpant , en als
een fchip naar den wind door het
water ilevent ; en neemt aldus zoo
lang zvn vermaak , tot dat hy be-
merkt, dat iemand te na komt en
hem vangen wil , wanneer dezel-
ve alle zeilen in een oogenblik in-
haalt , en duikt, gelyk ik zulks
dikwyls met groot genoegen ge-
zien , en zy my menigmaal in
plaats van een Yiffcher tot een
Miller gemaakt hebben.

Roch is een brede platte vifch , RoCh,
welke een ruwe huid heeft, als of
'er doornen op Honden. Men
vind van dien vifch een zeer gro-
te en brede zoort alhier , welke
de Hottentotten by laag water
vangen, door dien zy tot over
het halve lyf in het water waden,
en met hare voeten voelen, waar
Roch is ; en als zy hem onder ha-
re voeten hebben, Heken zy met
hunne fpitze kirri of Hok door
den vifch , halen hem aldus gc-
fpitlt uit het water, en eeten den
/elven voor een gedeelte zelf, en
het overfchot verhandelen of ver-
ruilen zy aan de Chrillenen voor
tabak , brandewyn , en andere
diergelyke geringe waren. Wel-
ke kunil van villchen de flaven
hen ook na apen , en zich zoo
wel als andere daar mede verzor-
gen.

Roch is , zoo als is gemeld, een
brede en platte vifch , die ondei
deze zoorten van vifch tpt nierke-
hkc grootte komt. Hy is b\ nu
rond , behalven 't geen zyn Haart
aanbelangt , met een ruwe huid
i>\ ertrokken, edog nergens als op
den Haai t met Hekels verzien , al-
waar hy 'er maar eene ry heeft,
welke Hekels kort en niet heel
fcherp zyn. De kouleur van zy-
ne huid is bruin-geel, met veel
blaauwe Hipjes bezaait , en heeft
op elke zydc van den muil cen

grote

IRocli

Tril-vjscli .

'Tril -v'iscli .

>

KAAP de GOEDE HOOP. 247

grote vlak , als een oog of een
lpiegcl. Zyn neus is byna door-
fchvnende, van onderen met een
ruwe huid bedekt, gclyk dan ook
het gailtfche lichaam doorzichtig
fcliynt om dat het zelve niet over
een duim dik is , en kan men der-
halven de eieren tri zyn lyf zien
leggen, welke in den beginne
/onder fchalen gelegt worden , om
dat 'er /.eer veel zyn, en menig-
maal een getal van 300 Uitmaken,
als een netje in een hoen. De
eieren , die tot volkomenheid ko-
men, gaan door den leg-darm,en
worden met een kaïtanie-bruine
vierkante 1'chaal overtrokken, en
als dan gelegt.

De graten van dien vifch zyn
niet hard , maar als louter kraak-
beentjes, zoo als meeft in alle an-
dere platvilTchen , als fchollen,
tongen en anderen meer gevonden
worden. Het vleefch is ruuw,
hard en zwaar te verteren, rui-
kende fterk naar zee en hare vui-
ligheden ; derhalven moet niet al-
leen de huid worden afgehaalt, als
men ze ceten wil , maar men be-
dient zich ook van een goede mos-
taard-zous , om den fmaak te ver-
beteren, en om de maag dien vifch
beter te doen verteeren. Die op
zyn gezondheid wil leven , moet
niet veel op een maal en dikwyls
daar van eeten , om dat dezelve
zeer koortzig is.
ïdknyr Niet veel anders zyn de Zandt-
s- knypers, behalven dat zy dikker,
langer en niet zoo plat zyn. Zy
worden van de Hollanders Zandt-
knypers genaamt, om datzy zich
aan zandtachtigc oevers onthou-
den, en met andere vilTchenin
netten gevangen wordende, zich
gaarn met zandt bedekken , ten
einden men ze niet zien zal. Zy
zyn donkerbruin van kouleur,
met vele zwartachtige vlakken be-
zaait , hebben een gladde huid ,
en zyn ontrent een voet lang, en
18 duim breedt. Van haar vleefch
kan ik niet oordelen , om dat ze
door de Chriitenen alhier niet

worden genuttigt.Ik weet ook niet.
d 11 ze iemand z; ne lla\en heeft la-
ten ceten, als de Heer Gom crneui
Simon Adriaan van der Stell , die
of fchoon hy vifch genoeg deed
vangen , liever geld daar van
maakte , dan dat hy ze zyne Ha-
ven, die dezelve echter vangen
moeiten , zoude te eeten geven.

De Zeehonden, welke men hier
ook Robben noemt , worden jaar-
lyks, gelyk ik zeer wel weet , en
veelmaalB mede gezien heb , in
grote menigte doodgeflagcn , om
(iat uit haar ipek zeer goede traaf] GeveA«ei
gekookt word. Ik kan dczelvcn ßt
niet duidelyker als met de woor-
den van Ërafmus Ftbncifil be-
fchryven , welke hy in zynen
Ooft en Weft-Indifchen Staat en
Luft-gaarden ƒ*£. 60. b. gebruikt;
alwaar hy aldus lprcckt ; De zee-
honden , van zommige ook zee-
kalveren genaamt , zvningedaan-
; te van alle viilchcn , wal-oftraan-
I viiTchcn onderfcheiden ; hebben
j als korte armen of ellebogen en
handen , maar niet verdeelt , be-
halven aan 'tendt, daar men maar
4 verfcheide ftrepen en 5 byzon-
dere nagels ziet. De huid is hard,
vaft , en met zwartachtige graau-
we haire bewallchen. Het hoofd
is naar mate van de overige groot-
te van 't lyf klein en kort ; de hals
eenigzins langer , en kan naar be-
lieven uitgeltoken en ingehaalt
worden. Het onderfte kaakbeen
of kinnebak komt met die van een
wolf tamelyk overeen; het boven-
fte is breder als die der wolven ,
en gelykt daar ontrent zoo als ook
ten opzicht van de neusgaten de
kalveren. De tanden zvn als za
gen. De oogen glinfteren , en
veranderen menigmaal in duizen-
derhande kouleuren. De tong is
gcfpleten en verdeelt , in plaats
van oren ziet men eenige gaten,
enz.

's Zoomers zwemmen deze die-
ren meelt hier en elders in zee,
en leven van vifch. Als zy met
dezelve in een net komen en ge-
vangen

248 BESCHRYVING van de

rangen worden , zoo maken zy
door het fcheuren van het zelve,
zoo wel voor haar als voor hare
medegevangenen een vrye door-
tocht, 's Winters blyven zy we-
gens kou meelt by 't land, daar zy
zich op 't llrand en de klippen
onthouden. By nacht komen zy
by duizenden aan ftrand , en bul-
ken als kalveren, wanneer ze met
Hokken dood geflagen worden,
en haar fpek door het vuur in traan
veranderd word. Aan 't achter-
ile deel van 't lyf zyn zy lam , en
moeten de achterite poten nalie-
pen. Des niet tegengaande kön-
nen zy melder lopen als een
menfeh, welkers dreigen zyniet
vreezen , om dat zy wegens geil-
heid onbezuift leven. Hare jon-
gen werpen zy op 't land , bren-
gen dezelven echter naar verloop
van eenige dagen in 't water of in
zee. Moede van zwemmen ke-
ren zy weder lande waards, gaan
op 't zand of op de naaile klippen
leggen om te flapen , en zich in
de warme zon te verquikken.

De huid word zelden gantfeh
afgehaalt , maar de geene die ze
hebben gedood , fnyden den zel-
ven alleenlyk in zodanige (lukken,
als zy het fpek tot fmelten van
noden hebben. Zommige berei-
den den huid ten eerden zelf, om
tabaks-dofen en zoo voorts daar
van te maken. De traan levert
men in het traan-magazyn van de
Illullre Compagnie ,, welke door
de Haven en niet door de Hot-
tentotten derwaards word ge-
bragt, om dat zy een grote afkeer
daar van hebben, en den /.elven
niet , gelyk "Dapper- in v.ynen A-
frika /w. 6zz. tx\. Ander fin Lib. I.
cap. 4. \ allebei) k bericht, indik-
ken, en met de grootlte begeerte
oplikken, als u aar van <>p een an-
dere tyd omitandig zal moeten
worden gehandelt.
Zilver-1 Hier voor zyn dcGoudviiTchen
riflehen. bcfehreven , en nu zal ik de Zil-
yervuTchep opdilTchen. Zy zyn
een brazem in gedaante en

deugdzaamheid niet ongelyk, en
ik acht, dat zy zoo wel als de
GoudvhTchen uit het brazems-ge-
flacht zyn. Zy hebben middel-
matige fchobben, zyn wit over
het gantfche Ivf, langs het welk
van het hoofd tot aan den Haart
zilverkouleurde ïtrepen lopen, niet
anders als of 'er zoo veel zilver-
blaadjes opgelegt waren. De
Haart lykt ook met zilver bedekt
te zyn. De vifch is naauwlyks
een voet lang , de breedte naar
proportie ; en is zoo als ook ten
aanzien van de dikte , een karper
van een pond, niet heel ongelyk.
In den muil heeft hy eenige klei-
ne maar fcherpe tanden , die zyn
voedzel , 't welk hy uit de rivie-
ren en beken bekomt , moeten
klein malen, waar in hy in zeke-
ren tyd van het jaar valt, en ook
dikwyls in grote menigte gevan-
gen word. Zyn vleefch is eenig-
zins week , ontrent als dat van
een karper , maar daar benevens
zeer aangenaam, wel van fmaak,
en licht te verteeren. ' Onder tuf-
fchen fmaakt die vifch, gelyk ik
zelf menigmaal heb bevonden,
gebraden of gebakken 't bell.

Onder grote viflehen voegen sPicrin«0
ook wel kleine, edog ieder in een
byzondere fchotel ; derhalven
volgen nu hier de kleine Spierin-
gen, welke van de Duitfchen Al-
fers niet veel onderfcheiden zyn ,
zoo men anders op den fmaak
ziet ; want gelyk de Spieringen
eenigzins bitter in het hoofd fma-
ken en daar benevens gezond zyn.
zoo is het hier ontrent even aldus
gefielt, en beilaat het onderfcheid
alleen in de grootte. De Spierin-
gen alhier vyn ruim een vinger
lang en dik , ook zommige nog
langer. Zy hebben kleine fchob-
ben, die men naauwlyks kan voe-
len, als men ze aanraakt. Dertig
is breedt ; de muil klein en zon-
der tanden , en de oogen naar
mate van het lyf groot. De buik
is zilver-kouleur ; de rug bruin-
achtig; de kop roodachtig geel;

de

/

KAAP de GOEDE HOOP. 249

de vinnen wit ; en het lyf buiten
de Itrepen, die van den kop na den
itaart lopen , gantfeh doorfchy-
nende. Het vleefch is zeer malfch,
goed en gezond om te eeten,
voornamelyk met een moltaard-
zous. Wegens deszelfs kleine
graten fmaakt dezelve bell gebak-
ken , aangezien ik zelf zulks op
beide wyzen onderzocht heb.

By viflehen paffen ook wel goe-
de Hakken; derhalven zal ik den
Lezer ook een fchotel uit den
stroef- groten hoop opdiflehen. Onder-
ikkcnyyntullchen blyfik voor ditmaal alleen
by de fchroef- (lakken , welke ten
aanzien van het hoorntje tweder-
lei zyn , te weten , grote fchroef-
(lakken, en hoekige fchroef-flak-
Harc ken. De hoorntjes van die beide
jorntjes geven hunnen kondigen Werk-
m onge- meeiter te kennen , die eindeloze

,ecn fraai- , . tri

veranderingen heeft können ma-
ken. Want of fchoon de hoorn-
tjes van het laatite zoort vele hoe-
ken of bulten hebben, die nogtans
niet beletten, dat dezelve als een
wenteltrap of fchroef lopen , zoo
zyn zy niet alleen zeer konftig ge-
draait , maar de buitenite ruuwe
fchaalmet azyn daar afgebeten,
zoo konitig met allerhande kou-
leuren verziert , dat een konft-
fchilder grote moeite zoude vin-
den , om ze zoo fraai op 't papier
of doek te brengen , aangezien de
groene, rode, gele en witte ver-
ven zodanig gevlamt zyn , dat de
fchakering niet frajer zoude kön-
nen zyn. OndertuiTchen is haar
vleefch of vifch een weinig taai en
zwaar te verteeren , en moet der-
halven van de geen die ze eeten
willen , met een goed glas wyn be-
goten en week gemaakt wor-
den.
Steenbra De Steenbrazems zyn zeertref-
ems wor- felyke , fchone , grote , wcllma-

engepre- , ', VB wU , ,.

cn. kende en gezonde viflehen , die
hier dikwils in grote menigte ge-
vangen en tot een redclyken prys
verkogt worden. Zy zyn onder-
fcheidentlyk van gedaante en
grootte , maar komen meelt allen
/. 'Deel.

met malkandcren overeen, dat zy
als de vloed zich verheft , en de
zee oploopt , gaarn de oevers af-
zakken en zich in de zoete waters
itorten , een korten tyd aldaar
blyven , en het afltromende wa-
tergras vreeten ; vervolgens we-
der van daar verhuizen, cn wach-
ten tot dat het water andermaal
hoog word, Zy zyn ontrent van
gedaante als een karper, behalven
dat haar vleefch veel valter , dik-
ker en met weinig of gantfeh klei-
ne of gene graten bezet is. Ge-
kookt of gebraden fchilferen zy
als een ftokvifch , het welk een
karper daar en tegen zoo goed
niet doed.

De kouleur van dien vifch is
heel verfcheidentlyk. Zommige
zyn veel fraajer gefpiegelt, als een
fpiegelkarper, zynde de rug bruin-
achtig , waar van dwarze bruine
itrepen naar den buik aflopen, en
deszelfs gantfeh grote en witte
fchobben zeer aardig onderfchei-
den. Anderen wederom zyn over
den gantfehen rug bruin , en aan
den buik afchgraauw. En einde-
lyk anderen behouden de vorige
tekening , maar zyn breder en
korter. Kortom, de veranderin-
gen ontrent dezen vifch zyn veel
groter, dan dat zy alle naar waar-
de duidelyk zouden können wor-
den befchreven. Zy zyn door-
gaans anderhalf , twee en drie
voet lang, waaruit lichtelyk ftaat
te maken is , dat de kleinfte twee
en de grootfte ruim acht pond we-
gen. Alzoo men dezelve niet by
\ gewigt , maar een hele zoo ge-
lyk koopt , zoo kan men ze veel
beter koop eeten als vleefch ; om
dat het zeer dikwyls gebeurt, dat
men de grootite voor 3 of 4 Hui-
vers koopt.

Ik heb zelf eens vier van die vif-
fchen die zamen 27 pond zwaar
waren , voor 1 f Ituivers gekogt ,
en ze in azyn , peper en zout laten
leggen , om dat'er onder de Afri-
kaanfche viiTchen byna geen word
gevonden, die beter daar toe is.
I i Men

25o BESCHRYVING van de

Een an.iere

van
Steenbra-
zems.

Zee-Ton-
gen.

Men kan ze op die wys niet alleen
lang bewaren , en naar believen
en met goeden fmaak daar van ee-
ren , maar men kan ook /eer goe-
den laberdaan daar van maken , en
zoo lang bewaren als men wil.
Om dezelve verfchte eeten, kookt
men den kop en de middelfte
fchyven , en braad den ftaart op
de rooiter , wanneer men met een
goede citroen over den vifch uit-
gedrukt, wel haalt bevind , dat
deze een der lekkerite vhTchen
is.

Ik moet hier nog een andere
zoort van Stecnbrazems niet ver-
geten , welke de inwoners alhier
Stompneuzen noemen. Deze vifch
heeft een korte gedrongen kop ,
en daärbenevens een zodanig ge-
drongen rondachtig lyf , waar door
dezelve van een heel andere ge-
daante als de vorige is. Zyne
grote fchobben zyn leverkouleur
of zwart-blaauw. Hy heeft ron-
de fcherpe tanden in den muil, en
zeer grote ogen. Deze viffchen
zwemmen niet troupswyze, maar
alleen; en word in een net vol met
Stecnbrazems naauwlyks een , of
ten hoogften twee van deze zoort
daar onder gevonden. Hoe raar-
der zy nogtans zvn , hoe aangena-
mer haar vlecfch fmaakt , als het
welk in veel hoger achting is, als
dat van de vorige Steenbrazems.

Voor 't overige levert de zee al-
hier ook de zoogenaamde Solen
of To, igen. Zy zvn van een zeer
goeden fmaak , en behoeven de
geen die elders gevangen worden
niets te w \ ken , heel plat, en heb-
ben zommigen gantfeh gene , en
anderen wederom zeer weinig
fchobben. Boven Op den rug,
daar de ogen liaan , z\ n /y zwart-
achtig, en onder aan den buik heel
•vit, gclyk ook de onderite vin-
nen vv ;i en de bovenfte zwartach-
tig z\ n. I [aar \ leef< h word voor
't befte van alle villchen gehouden,
ten dele om dat het zeer gezond
is , en een zieke zelfs zoude vcr-
quikkem en ten delcook om dat

' het heel licht te verteren en by-
j zonder fraai wit is, en daar en bo-
! ven goed bloed maakt. Zommi-
i gen eeten dien vifch niet zoo zeer
I wegens de byzondere aangenamen
! fmaak , maar wyl dezelve den
I maag verfterken en geen flym
achterlaten zoude. Ik zelf moet
[ bekennen , dat het vleefch onge-
meen lekker is , en een quade
maag, of fchoon een goede portie
tot zich nemende , niet qualyk
bekomt.

De Tonynen heb ik wel in zee
veelvoudig en verfcheidemalen
gezien , voornamelyk als zy uit
het water fprongen en zoo voort
weder duikten , maar nooit zoo
dichte by , dat ik hare gedaante
duidelyk konde betrachten. Ver-
mids zy daarenboven in de ha-
vens alhier niet in lopen , maar
veel meer de ope zee beminnen ,
zoo zal ik van dezelven verder
geen gewag maken, door dien ik
anders een valfch bericht zoude
doen, 't welk togmynmode niet
is; om dat ik van 't geen myne
oogen cigentlyk hebben betracht,
veel zekerder naricht kan mede
delen , dan van 't geen ik maar
van verre en ter loops gezien , of
Hechts van horen zeggen heb.

Gelvk ik eindelvk myn Hoofd-
ftpk met de befchryving van een
vifch , die niet goed was om ge-
geten te worden, heb begonnen,
zoo ben ik van voornemen om het
zelve met een zodanigen te be-
lluiten. Dienvolgens leg ik den
Leier voor 't laatfte nog voor oo-
gen den vifch , door de Latynert
Torpedo, de Hollanders cDriI-
i'i/ch, en de Duitfchers Krampf
of Z'ittcr-vifch genaamt , welke
veelvuldig gevangen word. De
/che isgeen heel grote plat-vifch,
maar nogtans rond en als een ko-
gel opgeblazen. Zyne ogen zyn
met witte en zwartachtige of bon-
te kringen omgeven. Boven op
den rug is dezelve roodachtig of
geelachtig, en aan den buik wit.
Voorts is hy breed en opgeblazen,

ein-

KAAP de GOEDE HOOP. 251

eindigende met een vlccfigcn dun-
nen (taart , naar de wys van alk
andere platviffchen , welke ftaart
een roer van een fchip niet onge-
Ivk is. Zync ogen z\n klein, en
naarmate ww'i lyf wel gefchikt.
De klyne muil Haat benedewaard$
byna als een halve maan , waar in
h\' tanden en daar benevens in
plaats van de neus, twee gaten
heeft. Men /iet geen kop, hoe-
wel men den zclven openende ,
herzens in hem vind. De lever is
wit en /.eer fubtiel , de gal groot,
en de huid van buiten gantfeh glad
en zonder fchobben. De grootte
is niet veel byzonders, om dat hy
dood, naauwlyk een vierden deel
pond zwaar is.
rkwajr- Uit alle de befchryvingen van
: eigen- dien vifch hlykt , dat hy de by-
iPvIi\!h. rondere krachten of eigenfehap-
pen heeft , dat hy den geen, dien
hem aanraakt, 't zv met de hand,
of met den voet, of maar met een
(lok, dien men in de hand houd,
ten eeriten een zodanige beklemt-
heid aanjaagt, en het hert zodanig
doet in de fchoenen zinken, dat
men gelyk ik zelf heb bevonden,
niet%ndcrs meent, of men zal in
een flaauwte vallen, of beroert
worden ; daarenboven krygt men
menigmaal een benaauwdc hart-
klopping , en afgryzelyke pyn in
alle de leden, voornamelyk in dat
gedeelte, waar mede de aanraking
gefchied is. De Viffchers , wel-
ke den zelven in haar net hebben ,
gaan zeer omzichtig te werk , dat
/y hem niet aanraken , maar halen
het net liever op het land , ne-
men de viffchen daar uit , en ke-
ren het als dan om,, ten einde zy
hem niet te na komen. Deze
pyn duurt dikwyls een halfuur,
waar na zy langzamer hand ver-
dwynt ; edog dat zy lang zoude
aanhouden , zoo als zommige

willenj heb Ik niet können bevin-
den, of jfchoon ik meer dan een«;
de proef daar van genomen heb
Ondertuffchen geloof ik zeer
gäern , dat deze \ ifen alle ande-
ren welke hem te na komen ,
krachteloos en onbequaam tot
zwemmen maakt , om dat veel
andere viflehen te gelyk met hem
gevangen worden. Of echter op
het eiland Mauritius zulke Tril
of Krampviilèhen /\n , dié zich
met een Karper laten vergelyken ,
zoo als de Heer van Madclslo iib.
r. Cap. 14. beweert , daaraan
twyffel ik zeer veel , ten minden
heb ik er in zodanige grootte nog
daar nog elders geeii gezien.

En dit is , Lezer , het geen ik De Auteur
dienftig hebbe geoordeelt , om u ^"S .c
insgelyks hier van te berichten, vingder
hopende dat gy zulks met genoe- viffchtT-
gen zult hebben gelezen , om dat
zoo als ik in den beginne heb ge-
zegt , myne mening ; niet is, om
een hiitorie van de dieren te be-
fchry ven , maar alleenlyk eenvou-
dig te melden , 't geen ik naar my-
ne geringe kennis daar van bevon-
den heb. Mogelyk zullen nog
wel meer viflehen, voornamelyk
echter moffelen en (lakken gevon-
den worden, welke hier niet ge-
plaatft zyn ; ja my is zelfs bewu(L
dat zommige myne geheugenis
ontglipt zyn ; des niet tegengaan-
de ben ik van gevoelen , dat gy
daar mede zult te vrede zyn, wel
wetende, dat de kortheid van
den tyd my de wydlopige uitvoe-
ring belet heeft , en dat men op
eenmaal niet alles bedenken of
fchryven kan. In het volgende
Hooftdeel zal f k U het beloofden
overfchot van de (langen en in-
feden mededelen, en daarmede
dit gantfche dierfche ryk , zoo
ver zulks de Kaap van de Goede
Hoop betreft, befluiten.

Ii 2

XIV. HOOFT-

zso BESCHRYVINGvande

XIV. HOOFTSTUK.

aai* in het noodwendigfte van de Slangen en
andere Infeóten, welke aan de Kaap de Goe-
de Hoop worden gevonden, na de order van
het Alphabet afgchandek word.

Hoe de Scbryver deze Stoffe afhandelen wil'. Afpis- Oog of Schiet-ßangen , haar onderling
onder fcheid. Boom ß*ngen Hoe zy de men fc ben befebadigen Waar toe men de ge-

dode /langen gebruikt. Blinde Slang. Is licht te doden. Een endere zoort vanfl.mgen.
Difpas of dorß verwekkende Slangen. Prcftcr of brand verwekkende of vierige Slangen.
De Scbryver heeft een man gezien van zodanige flang gebeten. Een Smid zoekt dien man
te redden. Word van den zelven gelukkig genezen. Of God eertyds diergelyke flun-
gen onder de Ifraëliten heeft gezonden. De Scbryver komt zulks geloof yk voor. Co-
pra de Capello of Hair- flang. Slange-ftenen zyr. goed 'bevonden tegen gif De Auteur
befchryfi een naamloze Slang , aan hem vereert. Een zekere zoort van Huis-flmgen De
Scbryver verhaalt een geval met diergelyke Huis-fangen. Vader Tacharts bericht van de
gehoorn'eflangen. Kleine zoort van Slangen. De Zee-Floh of l'loo Zee- Luis. By-
zondere zoort van lange Wormen. Een byzondere zoort van IFater-worm. Nog een zoort
van Wormen. Branden in de hand. Prater ofZee-paard. Bloed-ztiigers. Water-grillen
cf Zee-krekel. Water-Kefer. Water-muis. Water-flang. Ameizen of Mieren en derzel-
ier zoorten. Byen zyn ''er veel aan de Kaap. TVaar zy tneefl neftelen. Hoe men weet
tsaar honing is. Hottentotten zoeken en verkopen den honing. Verfcheide zoorten van
Byen. De honing der Byen is niet eenerlei. Fliegen ofl liegen hebben verfcheide zoorten.
Groene zoort van vliegen. Gelyken de Spaemfcbe vliegen. Muggen. Gefteltheid der
viuggen op Batavia. JVaarom zy de vreemdelingen zoo zeer quell n. De Kaap heeft
drie algemene f lagen. Voordeel van den wind aan de Kaap. Flohe ofVlooyen zyn 'er veel
aan de Kaap. Aard-vlooyen. Doen grote fchade aan de Gewaffen. Heufchrcckcn of
Springhanen. Hebben verfcheide zoorten. Kefr. Gras- en Paard-Kefcr. Byzondere
zoort. Goud- kefers worden van de Hottentotten in grote waarde gebonden. Gras-groene
Kefers. Waar zy zich ontbonden. Nog een byzondere zoort. De Europeanen hebben
geen luizen. De Vreemdelingen raken dezelve quyt en krygen 'er geen meer De

Hottentotten krielen daar van. Weeg-Luizen. Rupzen zyn aan de Kaap in kouleur en
grootte onder fcheiden. He /fut cur kan ze wegens de menigte niet alle befchryven.
Schaben of Motten. Zyn in Afrika zoo wel als in Europa bekent. Kleine Slakken.

Weeg-Slakken. Haare grote menigte aan de Kaap. Waar toe ze goed zyn. Scorpioenen
zyn'er veel aan de Kaap. Spinnekoppen. Verfcheide zoorten. De klynfle zoort van
Spinnekoppcti zyn zeer gevaarlyk. Zulks bewyft de Scbryver met een exempel aan een
Slaaf Doden ook het vee. Schwaben of Kakkerlakken. Taufend of Duizendbenen.
Hebben geen oogen. Zyn zeer vergiftig. JVefpen of Horzels. Regen ■ wormen.

Hout -worm. In wat hout zy zyn. Koorn-wormen. Zuigers. Befluit van dit

Hoofdfluk.

H

Et geen ik LJ heb belooft, derhande natuur zyn, en zich

meen ik nu na te komen, ten dele in 't water, en ten dele

en dat (tuk uit het Dierfche Ryk ! op 't land onthouden, zoo zal de

der Natuur, mamclyk de Slangen J Lezer niet qualyk duiden, dat ik

en overige infe&en te befchryven, j alvorens met korte woorden van

s5°evde die op de Kaap de Goede Hoop de (langen fpreck , en daar na 't

dc7eftoffe worden aangetroffen. Vermids watcr-ongcdierte ,en eindelyk 't

afhandelen echter zodanige dieren van twe- geen op het land word gevonden,

naar

KAAP OR GOEDE HOOP. 251

naat order van hét Alphabet tf-
handele.

Wat aanbelangt de Hangen,
dezelve worden aan de Kaap in
een grote menigte gevonden, en
heb ik 'er zeer veel van verfcheide
'zoorten gezien en gedood. Edog
vermids de inwoners alliier in 't
algemeen den naam van Hang zon-
der verder byvoegzel van een by-
zondcr geilacht , bchalven on-
trent ecnige kenbare zoorten ge-
bruiken , of liever niet beter we-
ten, om dat zy 7.ich met de be-
noeming of eigenfehappen van
diergelyke fchadelyke dieren zeer
weinig bcmoejen, zoo heb ik
niet weinig moeiten gehad , om
aan dezelve een eigen naam te ge-
ven, om dezelve van elkander te
onderfcheiden , alzoo ik 'er byna
geen kan bedenken , die niet
reeds by de oude Schryvcrs ge-
vonden word.
s Oog- Van de Afpis en Oog-of Schiet-
jen"" flangen dient men te weten , dat
de eerfte een zeer brede kop en
hals , diepe en {lompe oogen , en
by dezelve twee verheve vlcefch-
- delen, als een zweer, een hazel-
noot groot heeft. Zy is van kou-
leur afchgraauw, met rode of ge-
Ie vlakken, die dikwyls verande-
ren , en word menigmaal eenige
ellen lang. De Schiet-flang word
wegens haren fnellen fchoot of
fprong, Oog of Schiet-flang ge-
naamt , aangezien zy veelmaals
recht overend gaat zitten , om een
fprong te doen , daar zy meent,
of met hare fnel heen en weer
gaande oogen ziet, dat men haar
naar het leven ftaat ; zy is met
witte vlakken op haren zwarten
huid getekent , die als zoo veel
oogen zyn. Onder tufTchen twyf-
felikniet, of gy zult reeds van
beide deze flangen hebben gele-
zen , maar indien zulks niet gc-
fehied mögt zyn , zoo wys ik u
tot Gefnerus, Carton , Franc ius,
en vele andere , by dewelke een
omfhndig naricht te vinden is.
Midlerwyl vind ik van deze

Schictflangcn niet aangemerkt,
dat zy , gelyk ik zeer dikw\ Is heb
gezierl , zich oprechtende en op
haar Haart zittende, nogtans ecrfl
haren vervolger of ook den geen,
welke haar onverhoeds en tegen
haar wil te na komt , als waar-
fchouwt , dat hy op zyne hoede
zal zyn , en niets tot haar fchade
doen zal, aangezien zv het hoofd
als een kleine kogel opblaait, met
haar muil geftadigblaalt, met an-
ders als een blaasbalk wind van
zich geeft , en alzoo overend ha-
ren belediger met vurige oogen
door en door kykt, ten einde om
te zien van waar zy den aanval te
vrezen heeft , en of zy zich al vo-
ren niet zoude können wreeken,
of de gedreigde doods-ftraffe ont-
gaan. Wanneer zy het eerfte niet
kan doen ,• volbrengt zy het laatfte
door een fprong, en begeeft zich
ten eeriten uit den weg. Kan men
haar echter nader komen, zoo is
beft , dat men haar den rug aan
ftukken flaat , om haar het fprin-
gen en voortkruipen te beletten ,
waar na men haar zeer gemakke-
lyk het hoofd inflaan , en haar al-
dus om 't leven brengen , en zich
voor haren gevaarlyken en dode-
lyken beet bcvryen kan.

Ten einde de Lezer moge zien,
dat ik alle flangen niet zonder by-
zondere namen weet te befchry-
ven , of fchoon zy my maar na
der zei ver gedaante aangetoont
en afgefchetft , ook zommige be-
fchreven en aangewezen zyn , zoo
zal ik van eenige andere gewag
maken , en alhier een naricht van
de Boom -Hang mededelen. Zy Boom-
heeft dien naam bekomen , om dat flangen.
zy zich gaern by en in de bomen
onthoud , alwaar zy zich zoo dik
als een vinger twee of drie ellen
lang uititrekt, als een tak, en den
zelven niet zeer ongelyk fchynt,
behalven dat zy gefpikkelt is.
Wanneer iemand onder een
boom, daar zy in is , gaat, en de
bladeren of vruchten befchouwt ,
laat zy zich ten eerften neder , en
Ii 3 byt

25+ BESCHRYVING

VAN DE

Blinde
fang.

byt den kyker onverhoeds , zoo
dat hy meer op zyne herftelling en
bevrvding van het gif, als om den
dood van zynen vyaiid te denken
heeft.

Vele van deze (langen , als zy
den fchadclyken beet hebben ge-
daan , redden en behouden haar
leven , voornamei} k als iemand
alleen is, en wandelen gaat ; want
op die wys hebben zy tyd genoeg,
om zich gedurende de afwezen-
heid van den beledigden van den
boom te begeven , en het hazepad
te kiezen. Wanneer echter de
gequetde meteen goeden flangen-
(teen verzien is , of trouwe hel-
pers en vrienden by zich heeft,
en derhalven niet behoeft hene te
gaan, of anderen derwaards te la-
ten komen , zoo heeft de (lang
niet anders dan de dood te ver-
wachten , om dat zy zonder gezien
te worden , van den boom niet
kan komen. Wanneer zy zich nu
om den boom flingert, en zich na
benede begeeft , zoo heeft men
niet veel moeite , om haar dood
te (laan , door dien men haar zoo
wel met een (tok als ander geweer
de red geven kan.

Liefhebbers werpen deze (lang
niet weg , maar leggen haar , als
zy niet zoodanig gequeft is , dat
/ v bloed , of een ige wonde van
buiten heeft, in gekamferde bran-
dewyn , en bewaren haar tot een
vercering voor goede vrienden in
Holland ; offmclten het vet, en
maken met eenige andere dingen
een licht daar van , om allerhande
vermaak daar mede te hebben, om
dat zy een vertrek daar dit licht
brand, vol (langen vertonen, en
den onkundigen daar mede een
ichrik aanjagen.

De Blinde (lang is een, zelfs
op vele plaat /.en van Duitfchland,
wel bekende (lang, enisdcrhal-
ven niet nodig, dat ik /.eg, dat
zy een zwarte fchobachtige , en
met vele bruine , witte en rode
(tipjes bezaaide huid heeft, en dat
zy zeer qualyk ziet, omdat haai

oogen gantlch kleinen zwak zyn.
Ondertuflbhen heb ik veelvoudig
bevonden en waargenomen , dat
zy zeer licht te doden is, om dat
zy doorgaans aan den weg legt,
en zich zonder grote moeite do-
den laat, voornamelyk wyl haar
beet zoo gevaarlyk en dodelyk
als die van andere (langen ♦ niet
is.

Hier zyn ook (langen, die een
breden hals en een zwartachtigen
rug hebben, naauwlyks een el lang
en daarenboven zeer vaardig, om
iemand een beet toe te brengen ,
waar door men zwelt en met on-
ophoudelyken dorft geplaagtword
Derhalven word deze zoort van
(langen van zommigen 'Dijpas ,
dat is, Dorftverwekkendc (langen,
en van anderen wegens haar fcha-
delyke verhittende en verterende
gif Trefler , of Vi er ige (lang ge-
naamt. Niet echter , gel} k Fran-
cius in Hißor. Animal. pag. 80 1.
zegt, om dat ze vieriglykt, maar
om dat 7,y een zeer droge natuur
bezit, en het bloed van den gebe-
ten menfeh zodanig verhit, dat hy
daar door t'eenemaal uitteert ,
en een erbarmlyken dorft uit-
ftaat , die niet te verdaan of te
ledchen is.

Ik heb een man gezien, die van
zodanigen (lang in de hielen ge-
beten was , waar van het been zoo
gezwind , heftig en vervaarlvk
zwol , dat hy bezwaarlyk het
naafte huis zoude hebben gekre-
gen, ten ware hy het gif door het
ftyf tochalen van den kou/cbanc)
boven de knie , had belet , van
hoger te komen. De gequétfte
quam in een huis, alwaar een
imid, genaamt Mathias QräffA
uu Pomeren geboortig, woonde,
u .iar van reeds elders gemeld is;
ondertulUiien zeide hy niet ten
eerden , 't geen hem wedervaren
W .1 , maar verzocht alleenlyk een
teug water. De fmid , die hem
kon, ontdelde over het dikke been
en vraagde hem , hoe hy dat ge-
kregen had5 Waar op deze hem

het

Is licht te
doden.

Een ander<
7.oort van.
flamren.

Prefter of

Vicrige

flang.

De Schry-
ver heeft
een man
gezien, vai
zodanigen
liane gebe
te:: '

KAAP de GOEDE HOOP. 255

het geval verhaalde, en om hulp
en WAter om te drinken, bad.
Vermids de fmid de natuur van
de /e flaftgen reeds wid, weiger-
de hv hem hcrwater, maar ver-
vaardigde een pleillcr, maakte een
opening in 't been , waar uit een
menigte geel water liep , en llocg
de pleillcr daar orA , met belofte
van hem te genezen , als hy zich
maar een quartier uurs van het
drinken onthouden konde.

ge- Wilde deze arme man, die van
het fnyden in zyn voet heel wei-
nig gevoel had, geholpen wezen,
zoo moeit hy zoo lang dorll lyden,
lerwyl de fmid moeite genoeg had,
om den kouzeband boven de knie
los te maken ; waar na hy de pleis-
ter nog eens van de wonde lichte ,
ten einde nog meer water daar uit
zoude lopen. Daar door Honk het
gezwel , en de man wierd uit
doods gevaar gered, en naar ver-
loop van ecnigen tyd gelukkig ge-
nezen. Of fchoon de dorft na een
quartier uurs nog niet t' eenemaal
over was , was dezelve nogtans in
700 verre verlicht, dat hy een
weinig feller als natuurlyk was,
ook kort daar na volkomen weg
bleef, en dragelyk begon te wor-
den.

Sod yeje van de gene i djg deze die-

.ïykc ren hebben befchreven , daar on-
•n°n" der Gefnerus en uit hem Carron in
1 heeft zyn Slang-boek pag. 34. b. zoo als
iden. ook- Franc ius Hiß. animal. pag.
801 zyn van gevoelen, dat de
(langen van dezelve zoort zyn ge-
weeft, welke God in de Arabifche
woeftyne onder de kinderen
Ifraels heeft gezonden, ziet Num.
XXI. 6. vergeleke met Deut. VIII.
i-T. Tot meerder bewys halen zy
aan , dat Junius en ïremellius in
hare vertaling uitdrukkelyk den
naam Preiier gebruiken , daar
door onfeilbaar te kennen te ge-
ven , dat op gemelde plaats van
Numeri deze vierigc (langen moe-
ten worden verdaan. Daarenbo-
ven fchynt de werking van deze
bytende Hangen met dat gedacht

in alle delen overeen te komen, rjen
Derhalven dunkt my ook dat het Schryv«
diergclyke Hangen moeten zyn ge- geiouflyk '
Weeft, die zulk een grote dach- voor.
ting onder de kinderen Ifraels aan-
gerecht: hebben.

Bchalvcn deze Brand of Dorll- „c<*™der
verwekkende Hangen vind men Hair- Aan-
een andere zoort, welke hare bc- V*-
noeming den Portugcczen heeft te
danken; als die zonder twvflel
wegens hare Goud-koulcur Cobra
de Capello, dat is, gelyk het zom-
migen vertalen, Hair-dangen gc-
naamt word. Zy is naauwlyks
een vinger dik en ontrent een el
lang. Van Kouleur zoo als ge-
meld , goud-geel , en word voor
een der vergiftigde dangen ge-
houden. Door deszelfs beet heeft
het menfehelyke leven wel haall
een einde , ten ware de gehete
van een goeden dang-deen of an-
der dienilig tegengif verzien is.
Zommigen beweren , dat deze
dangen een Heen in 't hoofd heb-
ben, die tegen het byten van haai-
en andere dangen zeer heilzaam is,
en de menfehen , die anders bin-
nen den tyd van twee uuren moe-
ten derven , in 't leven behoud,
als zy hem daar tegen gebruiken.
Ondertudchen kan ik niet zeggen,
dat ik'er een van dezelve gezie.n
of gevonden heb , of fchoon ik
veel van die dangen gezocht en
doodgedagen heb ; mogelyk dat
dezelve in andere landen een deen
in 't hoofd hebben , 't welk licht
te geloven is, of dat zy dien deen
maar op zekere tyden als de kreef-
ten hare deenen of kreeft-oogen
hebben.

Daar zyn my wel Hang - denen
bekent , hebbe dezelve niet alleen
veelmaals gezien , maar hare wer-
king bygewoont. Onder anderen
wierd een zeker kind van iets ge-
lloken of gebeten , waar door de
arm heel vierig wierd , en heftig
zwol, zoo dat het arme kind gro-
te pyn uitllond. Door dien men
niet will, of het van een dang of
een fcorpioen of eenig ander ver*

giftig

BESCHRYVINGvande

256

giftig dier geftoken of gebeten
was » kon men niet ten eeriten
goed vinden, om een diergelyken
llang-fteen te gebruiken , tot dat
men verder raad gevraagt had.
Zoo dra naderhand de iteen daar
op wierd gelegt , hield hy niet al-
leen op 't zelve moment valt, maar
viel'er niet eer af, dan na dat hy
vol gif was ; edog in melk gelegt,
liet hy het ingezoge gif wederom
varen , zoo dat de melk daar door
geelachtig en de iteen wederom
op de oude plaats gezet wierd, al-
waar hv wederom bleef hangen,
zoolang als 'er nog eenigzins gif
in den arm van het kind was.
siang- Edog deze flang-ltenen zyn ge-
nenen xyn ne natuurlyke en uit de flangen
goed tegen genome rtenen,maar wordendoor
de Indiaanfche Brammen oïBrach-
manni door konfl vervaardigt ; zy
zyn in 't midden witachtig en
rondom hemel of zee-blaauw , en
hebben de gedaante van een Lin-
ze , of om beter te zeggen , van
een zee-boon. Men zegt, datzy
de rechte flang -fteenenitampen,
eenige Hukken van het flangen-
hoofd , een weinig van 't hert, le-
ver en de tanden daar onder doen,
en met een zekere medecinale
aarde, of wel met het bekende en
beroemde flangc-hout mengen;
waar van wydlopiger Francifci in
zynen Ooit en Weft-Indifchen
Luit-Gaarden pag. 7°3- fiq- kan
nagelezen worden ; uit welke
mixtuur zy daar na de gemelde
ilang-itencn vervaardigen. Of die
mening zeker is , zulks zal nie-
mand licht van hen gewaar wor-
den, of fchoon men nog zoo veel
geld voor dit geheim geven wilde.
OndcrtulTchen is der/eb er kracht
onvcrgelyklyk, en verdiende wel,
dat die konlt aan de Chriilenen
ook bekent was.

De Auteur Vo0r 'r ovcri8c kcn ik n°£ een

befchryfl flang, die naauwlyks een halve cl
gjgjj Lang en een vinger dik is. 'Zy is
aan hem ' over den hcelen rug fchoon rood,
rercert. mc.t WjUc cn bruine vlakken , en
heeft cm heel witachtig hoofd.

Ik heb'er een dode van een goed
vriend vereert gekregen , die ik
in gecamferde brandewyn gelegt,
en daar na weder weg gegeven
heb. Wat naam die flang, wyl ik
ze niet levend heb gezien toeko-
me, of zy ook zoo als lichtelyk is
te vermoeden, dodclyke vergifti-
ge beeten doe, en wat verder hare
eigenfehappen mogen zyn , daar
van kan ik niets zeggen , om dat
uit de vertelling van anderen, de
zekere waarheid niet altyd kan
worden gemeld.

Daarbenevens weet ik ook , dat Eemeki
'er een zekere zoort van huis-flan- fl°°" hl
gen is , die wit over het heele lyf ,
en ontrent een kinder arm dik ,
maar wel driemaal zoo lang zyn.
Deze huis-flangen of fchoon zy in
't bed kruipen, en by de menfehen
ilapen , doen geen quaad , zelfs
niet , als zy in 't naauw zyn. By-
aldien men ze echter grypen wil ,
laten zy zich niet houden , maar
vluchten weg, en komen den vol-
genden nacht weder. Als men ze
toornig maakt, bvten zy, dog haar
beet is niet fchadelyk. En heeft
myne waardin Johanna Rol endaal PeSchr*
my dikwyls verhaalt , dat in hare haalteen
jonge jaren en toen zy in haar ou- j^'j ™e
ders huis was , alle nachten een ïykehuii
Ilang by haar te bed quam , welke llan8-
haar nooit iets had gedaan, behaU
ven als zy haar met de voqten te
hard (tiet , wanneer zy gebeten en
eenige pyn veroorzaakt had , zon-
der echter dat het haar ooit eenig
quaad had gedaan ; cn wanneer zy
dezelve wilde vangen , om haar
vader de waarheid te betonen >
was dezelve door hare handen ge-
glipt en hene gegaan , de volgen-
de nacht echter wederom geko-
men , en by haar gaan leggen.
Daar by voegende , dat zy ys-koud
was gcweelt , zoo als alle andere
Hangen plegen te zyn; en dat men
deielve wanneer haar vader het
huis had laten afbreken, in de ou-
de muur had gevonden, en dat ze
wit en ruim twee ellen lang was.
Van een zodanige witte flang bezit

een

&■

KAAP de GOEDE HOOP. 257

■
ngcti.

een zekere goede vriend een been-
tje , 't welk op haar hoofd géftaan
had , en die door een Molemar in
de Harts by F.lbingrodc doodge-
flagen was. Heer Aextehneir in
idéé Harmonica Cor afp. f. c. J.
pag. 144. i-i-S- houd dat gewas
voor de flange-kroon.
ader Ta- Vader Tachart bericht in zyne
SiamlcheRcis pag. 1 1 1., dat alhier
ook gehoornde flangen zyn , die
C.eraßer genaamt worden. Wat
rny aanbelangt, ik weet niet, of
deze zoort van flangen werkeh k
alhier word gevonden , dan of de
inwoners den gemelden Vader
iets op den mouw hebben gerpelt.
OndertulTchen ben ik verzekert,
dat ik diergelyke flangen nooit
heb gezien , of fchoon ik grote
moeite genomen, en een beloning
belooft heb, aan den geen, die
my 'er een zoude tonen ; des niet
tegenitaande heeft men my ook
voor de waarheid gezegt, dat 'er
diergelyke flangen zyn, derhal-
ven moet ik met andere menfehen
oogen de zaak voor gefchied aan-
nemen, zonder echter dat ik van
voornemen ben , om ze iemand
voor een onomftotelyke waarheid
op te dringen. Eene hoorn van
een zodanige flang is by een zeke-
ren voornamen Arts te zien. De-
zelve is van kouleur als gepolyft
elpenbeen , en ontrent zoo groot,
als in de hier nevens gaande
Figuur aangewezen word. Van
de bovengemelde Hoorn flangen
fchryft de Heer Seyfried in me-
dnlla mirabilium Natura pag. 667.
uit Erasmus Z^w/fi/fiAmerikaan-
fchen Bloemen-bofch , dat zy on-
trent Mexico 19 tot ro voet lang,
en zoo dik als een menfeh zyn te
vinden ; die flangen zouden Ma-
cacoath, dat is Hert-flangen , ge-
naamt worden, om dat haar hoofd
met dat van een hert overeen-
komt , en oud zynde hoornen
krygt.

En wat zal ik nog van zoo veel
andere zoorten van flangen ,
welke men alhier alommc in een
I. "Deel.

grote

overvloed vind, zeggen,
d.ur hare byzondere namen my
onbekem zyn? De gene welke ik
eeniger maten heb gekent, heb ik
na elkandercn befehreven , en het
zal genoeg zyn , als ik alleenlyk
maai van de andere ter loops zeg,
dat zy deels in de ftcen-reten,
deels in het vrye veld, en voor-
namelyk op een zandtachtigen
grond, of ook wel langs de we-
gen zich onthouden en wonen.
Ondertuflchen word 'er nop- een Klcinc

-r 1 1 1 • ° i zoort van

gantlch kleine zoort gevonden , üangen.
die zwart is , en zich in de Riet-
dakken onthoud , hare eieren
daar in legt, enuitbroeid, daar
toch de ouden niet veel dikker als
eenpennc-fchacht,en naauwelyks
een vinger lang zyn ; 'gelyk dan
ook de eieren naauwelyks zoo
groot zyn als een erwt, welke ik
dikwyls met my heb genomen,
zonder echter dat ik will, wat ik
daar mede doen zoude.

Jegenswoordig wil ik my van de
flangen tot het water-ongedierte
keren , en uit het zelve de aan
my bekentfte kortelyk verhalen
en befchryven, ten einde ook'in
dit ftuk myne beloften na te ko-
men of ftand te doen. Vermids
echter eenige van dezelve zich in
zee, andere wederom in de zoete
en vlietende waters , alleen ont-
houden , zoo zal het nodig zyn,
om van beide zoorten byzonder
te handelen , terwyl ik als vooruit
zeg, dat ik niet alle, maar de
zeldzaamfle uit dezelve befchry-
ven wil.

Onder dezelve is mynes bedun- Zec-vioo.
kens de Zee-vloo te rekenen, die
niet zoo zeer een vloo gelykt , als
wel een kreeftje , of een gantfche
kleine garneel. Zy is van buiten
met een cenigzins harde huid of
baft by wyze van een garneel over-
trokken, zet zyne pooten zelden
ver van malkanderen, maar haalt
die altyd in, en doet daar mede
op het w7ater een fprong, ontrent
als een aard-vloo. Dezelve ver-
bergt zich ook wel gantfeh onder
K k water

258 B E S C H R Y V I N G van de

water, en kruipt langs den grond
alwaar men hem niet lielu \ an een
jong kreeftje kan onderfcheiden ,
n ware men gedoken v, crue, en
men bemerke , dat het geen
kreeft zy; geh k hy dan ook met
zyn ileken de vifTchen in 't water
erbarmlyk kan plagen , en dezel-
ven zoo lang heen en weer jagen,
tot dat zy na veel draajens op het
zand en aan de ftenen van hem
ontflagen worden.
mis. Van gelyke gcfteltheid is de
Zee-luis,die in een harde huid zit,
en een paard-kefer niet heel onge-
3yk is. Zy onthoud zich altyd
onder water , en blyft aldaar aan
de vifTchen hangen , welken zy
jammerlyk quelt, en zoo lang aan
dezelyen zuigt, tot dat zy dezel-
ven gantfeh uitgezogen en dood
gemartelt heeft. Zy iseenigzins
breedt, maar echter nog veel lan-
ger, en heeft veel benen, aan de
welke louter kromme haakjes als
klaauwen zich bevinden , waar
mede zy zich aan de vifTchen vaft
maakt , tot dat zy met den muil
recht in den vifch is.
Bvzondere ^an de oevers van de zee vind
zóó« lange men in 't zandt een worm , me-
vormen. njgmaai e]ien iallg y ontrent als de

gene , die wel van kinderen ko-
men. Deze wormen begeven
zich vcelmaals gantfeh in zee, en
zoeken aldaar haar voedzel.
Wanneer echter onftuimige baren
opkomen, welke haar met het
ndl weder op het land werpen,
begeven zy zich nogtans daar na
weder zoo voort derwaards, en
\ t rbergen zich voor de menfehen.
Derhalven ziet men ze zelden,
ten ware men om andere oor/a-
ken lut zandt van da\ oever op-
fcharrelt , en haar uitgraaft , als
wanneer men 'er dikwyls vind,
die een en ook wei twee ellen lang
5 n.
iby. In zee zelf zyn nog verfcheide
re andere zoorten van wormen, du-
en bezwaarlyk anders als bv 't
aflopen van 't water te zien be-
komt , ten ware men duiken en

nat worden wil
'er eene welke
muil te heb-ben,
aan beide enden
toeloopt , en in

Onder deze ïs
lykt oogen nog
om dat dezelve

eenigzins fpits
t midden veel

breder is. Hy heeft aan beide zy-
den groenachtihe hairen , en op
den rug verheve delen, als wrat-
ten. Met een vinger , irok of
iets anders aangeraakt , krinkelt
hy, en zwelt hoog op , zoo als
hier hoven van den Opblazer ge-
zegt is.

\ oorts vind men ulomme aan Nog een
de klippen een andere zoort van *00rt van
rode wormen, een aard-duizend- >Normcn*
been , waar van hier na zal worden
gemeld , of den groote Rupzen in
de kool en moeftuinen , die hai-
rig fchynen , zeergelyk, behal-
ven dat zy in zee langer en groter
zyn. Als men ze in de hand
neemt , veroorzaken zy een
brand, als of men van barnnetels
gcfloken was, edog daar op fpu-
wxnde, berftenzy, en geven een
elendigen {tank van zich.

Eindelyk vind men nog een
worm , die echter geen gedaante
van een worm heeft, maar eerder
een paard -gelykt, en dcrhalven
ook zee-paard zoude können ccpaar^
worden genaamt , alzoo het
hoofd, hals, muil en borft met
een land-paard gantfchelyk over-
een komt ; terwyl het achterfte
deel of de ftaart een andere ge-
daante heeft, en fpits toeloopt.
Dit Zee-paard is naauwlvks een
fpan lang, en een duim dik, op
den rug geelbruin , en aan den
buik wit. De rug en buik zyn
niet rond , maar eenigzins vlak als
geribt, byna als zommige ge-
droogde platvüfehen , of als een
graauwe worm, die zoo geribt
lchynt, als of hyuit zoo vele le-
den te zamen gevoegt was. Ik
heb'er nooit een levend gezien,
maar zeer veel doden , die van de
baren op ftrand geworpen waren,
h elke ik ook met mv na huis ge-
nomen , en bewaart heb , tot dat
'er een ander liefhebber quam,

die

KAAP pe GOEDE HOOT. 259

die /.c m\ weder uit myn Kabinet
praatte.

l)c infeden, welke 7ich in de
zoeteen vlietende waters onthou-
den , zvn meelt reeds in Europa
7.00 bekent , dat zy naauwlyks
noemens waardig zyn. Want het
geen ik van de Bloedzuigers kan
/.eggen , weten zelfs de quakzal-
\ cis reeds , ten ware zake , dat
zy een liefhebbery in de kouleur
wilden zoeken, die van velen hier
donkcr-rood is , met zwarte itip-
jes bezet.

Aldus is het ook ontrent de
Water-krekers gelegen , die op
de zoete en vlietende waters ge-
zien en gevonden worden , gelvk
niet minder met de Water-kefers ,
welke ook onder water duiken,
naai believen, in de lucht zich be-
geven , en een tyd lang zich met
vliegen verluftigen. Van de Wa-
ter-muis is mv zoo veel bewuft ,
dat dezedieren, byaldien zy niet
t'ecncmaal onbekent zyn , nogtans
alhier wonder zelden gezien wor-
den , en weet ik my niet te binnen
te brengen , dat ik van iemand
heb gehoor t , dat hy dezelve heeft
gezien, veel min kan ik met waar-
heid zeggen , dat ik ooit dat geluk
gehad heb.

Daar en tegen vind men hier
verlcheide zoorten van Water-
flangen , van dewelke men niet
overal onbefchadigt blyven kan.
Ik heb eens een kleine maar op-
rechte water-flang in het warme
bad alhier gezien , terwyl ik juift
daar in zat , en myne reisgenoten
rondom ftonden , en dezelve be-
keken. Zy was naauwlyks een
fpan lang , en een zwane pen dik;
bruin groen van kouleur, en zwom
rondom myn lyf , dog bleef altyd
ontrent een halve voet van my af.
Vermids zy my niet verder nader-
de , heb ik dat aardig dier niets
willen doen of doen laten , maar
het zelve de vryheid vergunt , om
zich nevens my te baden , tot dat
het eindelyk in de naafte kruiden
kroop, en zich aan 't oog ontrukte.
/. T)eel.

Door dien nu aldus van de V
tcr-inlecien verder niets is te be-
richten, en ik nie! van voorncnv
ben, omu op opgewarmde kolt
t'onihalcn,zoo is nu het laatllc Ituk
nog overig, namelyk om na dus-
danige order van het ongedierte,
nog een weinig by te voegen van
de infecten , die zich op de aarde
onthouden of in de lucht vliegen.
Onder deze vind men het geilacht
der Mieren , 't welk hier byzon- S?
der verfcheelt. Want men vind horten,
eenige , die dcEuropeaanfche heel
gelyk zyn , en wel in zodanige me-
nigte , dat men menigmaal heele
dallcn met louter mier-hopen ge-
vult ziet. Daar en tegen zyn'er
andere, die in de kouleur en ove-
rige gedaante Van het lyf wel met
de Europeaanfche overeenkomen,
maar nogtans veel groter zyn , en
ook groter hopen by malkanderen
dragen.

Wederom worden 'er andere
gevonden , die rode hoofden,
bruine ruggen , afchgraauwe bui-
ken en poten hebben, en de voor-
gaande zoort nog in grootte over-
treffen, om dat zy ruim een duim
breed en daarenboven zoo buig-
zaam zyn , dat men zich billyk
verwonderen moet , hoedanig zy
haar breed achterlyf voortliepen,
en haar voedzel daarenboven zoo
vaardig , yverig en naarftig Weg-
dragen können. Nog andere vind
men , welke behalven de boven-
gemelde rode kouleur vleugels
hebben , en zich in tyd van nood
met vliegen redden können. De-
ze hebben wel onder alle degroot-
fte hopen aarde , waar onder /\
wonen , ook zoo naarftig en in
zulke menigte uitkomen, dat men
met verwondering aangedaan is.
Van deze voornamelyk , en in tyd
van nood ook van de andere ne-
men de Hottentotten de hopen,
om potten van te maken , als wel-
ke zeer vet , en zoo bequaam tot
potaarde of ook om te bakken , als
eenige andere zyn kan. Derhalven
zyn hare potten ook veel fterker
Kk 1 als

260 BESCHRYVING vande

als alle andere van Europeaanfchc
pottebakkers , of fchoon van bin-
nen nog van buiten vcrglaait , ge-
lyk te zyner tyd daar van meer na-
richt zal gegeven worden.

Over de fchade , welke deze
dieren, die hier in zoo grote me-
nigte worden aangetroffen , aan
de aard of andere vruchten zoude
können veroorzaken , heeft men
geen zonderlinge rede, om te
klagen, aangezien ik niet weet,
ooit diergelyke Mierhopen in
koorn, tuin, en wyn-landen, ge-
zien te hebben, of fchoon 'er
voorheen veel in gevvceil zyn. Ik
weet ook niet, dat zy ooit uit de-
ze velden haar voedzel gehaalt
hebben. Ondertuflchen zoude
men wel können zeggen , dat zy
/eer dikwyls, gelyk ik zelf vecl-
maals heb gezien , aan de vyge en
andere , voornamelyk Limoene
en citrocne-bomen komen , ook
op en af kruipen, en de bomen
zodanig bederven , dat hare
vruchten met vele zwarte vlakken
als of het aan 't zap fcheelde,
groot en ryp worden. Edog men
weet reeds raad genoeg, om ze
daar van af te houden , zoo als ik
licht /oude können fpecificeren,
als het hier mvn werk was , en de
tyd zulks toeliet.
Byen tyn Aan Byen hebben wy hier ook

er. veel aan „. , J , c c , ' . ,

de Kaap. geen gebrek , or ichoon memand
pyna de moeite neemt , om de-
zelve in korven te bewaren, en
van haar voordeel te genieten; ge-
lyk ik met waarheid kan zeggen,
dat in dit gantfehc land , waarin
zoo veel Europeanen wonen,
naauwlyks tien worden aangetrof-
fen, die Byekorven en z of ten
hoogden 3 daar van bezitten.
[i„c racn \\ ant zy ncltelen doorgaans in

»reet waar fteenklippen of holle bomen, al-
»ningis. waar men naar /00 ijcin jüetmet

rook of iets anders kan meefter
worden , maar geduld nemen
moet, tot dat de doordringende
/onnehitte hare nellen ontdekt.
Om dien tyd die doorgaans in No-
vember begint, en tot Februar)

Zulks Hottcntot

halen zy hem zelfs met Ie- enverko

duurt, fmelt de honing, en loopt
helder en klaar door de reten.
Zoo dra de Hottentotten
zien ,

vensgevaar, waar na zy denzclven Pen. de"
aan de Europeanen tegen tabak
en brandewyn ruilen , waar van
insgelyks in 't toekomende meer
volgen zal.

Deze Byen , of fchoon zy dé vencheidi
uiterlyke gedaante en kouleur *°°ge,n
der Europeaanfche Byen hebben ,
zyn echter allen niet van eener-
hande zoort, en worden 'er eeni-
gen gevonden , welker zwarmen
zich vangen, in korven zetten,
en daar in bewaren laten ; waar-
entegen 'er anderen zyn , die op
dezelve wys gevangen , ten eer-
llen wederom hare vryheid in 't
open veld zoeken ; en nog ande-
ren , die zich gantfeh niet vangen
en in korven zetten laten , maar
den geen welke hen wat te dicht
komt, door haar pynverwekken-
de Heken wel haait den weg w\-
zen, en noodzaken, om haar on-
gemoeit te laten. Haar honing is d^rcBhyoni
ook niet van cenerlei fmaak
deugd , aangezien de
welken in het vrye velde heen en
weer vliegen, en uit allerhande
wilde bomen haar honing zuigen,
veel aangenamer, zoeter en fma-
kelyker honing vergaderen , als
die welke zich geffodig in de
korven onthouden. Men kan
hier van zeer licht de proef ne-
men, als men den honing, dien
men uit de korven haalt, houd
tegen den geen, dien de Hotten-
totten te koop brengen. Onder-
tuffchen moet men den honing al-
vorens reinigen , voornamel\k
den laatflen, die veel onfmakely-
ker lykt, om dat de Hottentotten
denzclven in ruige leere zakken
plegen te vergaderen , en aldus
vol hairen is.

Ik ga voorbedachtclyk nog ve-DeVhege
Ie andere zeldzaamhcden met verfchei*
llil/.wygcn verby , die by deze mortem
Byen zouden waargenomen kön-
nen worden , cnkelyk om my

maai-

en niet eenei

nen,leK

KAAP de GOEDE HOOP. 261

maar niet te lang op te houden.
Van de Vliegen moet ik In-rich-
ten , dat 'er van dezelven hier ook
heide zoorten zyn, waar van

ik de \ oornaamltc maar zal aanha-
len. Namelyk hier worden
gantfeh kleine vliegen gevonden,
welken de gantfehe lucht overal
vervullen, en bynaah Hofjes in 't
fehvn/.cl der zonne zwc\ en. De-
ze plagen de menfehen niet zoo
zeer met ftcken , als wel door
haar vliegen , om dat Zy door-
gaans trachten , om in de oogen te
komen.

Voorts vind men alhier vliegen,
die de Europcaanfchen in alles gc-
lvk zyn, behalven dat zy meer in
ae vrye lucht en de anderen in
de hui/en zich onthouden , aan-
gezien het bekent is , dat de
laatftcn haar verblyf gaarn in
keukens , kamers en {tallen hou-
den , waar van 'er hier geen te
zien zyn. Verder fvvermt hier
ook een zoort van vliegen in de
lucht, die veel groter , als de
voorgaande , en bruin van kouleur
zyn , en menfehen en vee met fte-
ken elendig afmatten. Men
noemt dezelven Blinde Vlie-
gen , om dat zy maar blind toe-
vallen, en niets verfchonen, daar
zy komen zitten. En is men
derhalven genoodzaakt, om over
land reizende , zich tegen dezel-
ven te wapenen, en alle uiterlyke
delen, als handen , benenen het
aangezicht wel te bewaren.
Zulks gefchicd aan de handen,
met dunne leere handfehoenen ,
aan de benen, met het aantrekken
van lichte Hevels, of een paar
kouzen zonder voeten , los over
de andere, ten einde zv niet daar
door können Heken ; terwyl het
aangezicht met floers bedekt
word , om daar door te können
zien , en zich te gelyk voor dien
geilagen vyandt te befchermen.
Men vind echter aan de Kaap
gen ge- t]e Goede Hoop niet alleen deze

3» de , . r ..

nfche drie zoorten van vliegen , maar
ook nog een groenachtige zoort,

■ene

die niet zoo groot is, als de laat-
fte of blinde voort , en ook niet
zoo klein als de anderen, welke
de Eüföpeaanfche gelyk zyn,
maar een middclzoort verftrek-
ken können. Zy hebben dezelve
natuur als de fpaanfehe vliegen, en
trekken met haar muil zoo fterk,
dat zy nis men haar nici wegjaagt
of dood, zoowel als de fpaanfehe
vliegen blazen veroorzaken. Om
diezelve rede'worden zy ook van
de Barbiers en anderen gevangen,
om ze in tyd van nood in plaats
van fpaanfehe vliegen te gebrui-
ken, gelyk zelfs om myne oogen
van dezelve verfcheide blazen ge-
trokken zyn.

Ik zal cindelyk niet qualyk
doen, als ik de reeds genoegzaam
bekende muggen, ook onder het
Vlicgcn-gcflacht tel, om dat zy
in alle delen daar onder können
gerekent worden. Dit hoewel
kleine en met een gantfeh hard
lyf begaafde beeftje'is hier veel
heftiger als in Europa, en na
menfchenbloed begeriger , om
dat het den menfehen zelfs by
nacht niet ilapen en de ruft ne-
men laat , maar hen zodanig
fteekt , dat zy 's morgens zeer
pynlyke pcukels dragen moeten.
Ondertuffehen zyn dezelve hier
zoo laftig en boosaardig niet, als
wel op andere plaatzen in Ooft-In-
dien, voornamclyk te Batavia, al-
waar zy de vreemdelingen ofeerft
aankomende jammerlvk havenen,
terwyl zy anderen, die'reeds lang
aldaar hebben gevvoont , onge-
moeit laten flapcn.

Ik ben altyd van gevoelen ge-
weeft , dat het bloed der vreem-
delingen of daar eerft aan land
{tappende krachtiger , voedza-
mer, en aangenamer \m fmaak
moeft zyn , als dat der geenen,
die reeds lange jaren daar gelegen
of gewoont hebben, verrnids de
ielven de meefte krachten, die
het bloed fterk en bewecglyk be-
hoorden te maken door het heftig
en geftadig fweeten verloren
Kk 3 hebben,

Muggen,

Van de
gelleltheid
der Mug-
gen te
Batavia.

Waarom
zy de
vreemde-
lingen zoo
zeer quel-
len.

262 BESCHRYVING van de

hebben, en om dieswille zelfs
zwak en afgemat fchynen , zo dat
de meeften , voornamelyk de
vrouwspersonen met hangende
armen en fiepende lenden gaan,
dat men zomtyds zoude denken,
dat haar wat anders fcheelde. Of
dit gevoelen echter by een iegelyk
plaats zal vinden, of de goedkeu-
ring verdient , zulks laat ik aan
uw verflandig oordeel over.

Hier door word aldus het
fpreekwoord , 't welk men alhier
doorgaans hoort , eeniger maten
De Kaap waargemaakt , namelyk dat de
algemene Kaap drie algemene plagen heeft,
plagen. te weten , de Vloojen , de Vlie-
gen , enden Wind, welke als zy
'er niet waren , deze plaats een
der gclukkiglle heten konde.
Wat de Vloojen aanbelangt, de-
zelve zyn , zoo als ik zoo voort
zal aantonen, in even zodanige
menigte als de vliegen; en van
den wind is reeds in myne voor-
gaande gefproken, en zal daar
van in 't vervolg nog verder wor-
Voordeei den gehandelt. Onder tuflehen is
TnSän hct §ocd » dat altyd de eene plaag
d- Kaap. den anderen vernielt en te niet
maakt, aangezien de wind, als hy
na zyne gewoonte inbreekt , en
zich horen laat , alle vliegen , mug-
gen, en ander diergelyk gefpuis
met zich neemt, en weg veegt,
zoo dat men als dan ontrent de-
zelven gantfeh wel en zeker rei-
zen kan. Veroorzaakt dezelve
grote fchade aan de vruchten, zoo
verfchaft hy nogtans daar in eene
reinheid, ja zuivert de gantfche
lucht en maakt dezen oord 7.00
gezond , dat van geen aanileken-
de ziekte alhier gehoort word.
Vloojen ^ 'm °"c vloojen zyn wel zoo
«veel velerhande zoorten niet als van de
vliegen, nogtans zullen de laatitcn
de eerllen in de menigte niet veel
overtreffen, om dat men ze over-
al in 't land vind, voornamelyk
daar het vee /ich legert, en zoo
wel by dag ruil, als by nacht be-
waart word. Vcrmids 'er nu van
het zelve een tamelyk getal is,

»an de
Kaap.

zoo als uit een van myne vorige
Hoofdilukken als nog bekent zal
zyn , zoo is licht te vermoeden ,
dat ook op diergelyke plaatzen
veel vloojen zyn moeten.

Ondertullchenvind men niet al-
leen op deze plaatzen vloojen ge-
noeg, maar ook daar de kralen van
de Hottentotten Haan of geitaan
hebben , aangezien die morfligc
menfchen,door haare vuile wys van
leven haare woonplaats zodanig
verontreinigen, dat diergelyk on-
gedierte daar uit groejen en te
voorfchyn komen moet. Derhal-
ven können zy ook in den drogen
of zomertyd, als zy niet wegtrek-
ken, gelyk hare gewoonte is, en
wegens de goede weydens voor
het vee , eenigén tyd op een plaats
verblyven , nogtans niet wel lan-
ger als 14 dagen hare opgeflage
woningen (taan laten , of zy wor-
den ten eerften van de vloojen ge-
noodzaakt , af te breken , en ten
miniten eenige fchreden ver van
daar te vertrekken.

Daar is ook een zeker ongedier-
te, dat in de putten , ftilitaande
of {linkende waters zich onthoud,
en een vloo byna gelyk is , en even
zodanige fprongen doet. Wan-
neer iemand blootsvoets in 't water
komt , zoo vreet hy zich zodanig
in den huid , dat men grote moei-
te heeft , om het weder daar uit
te krygen , weshalven deze zoort
van vloojen nog fchadelyker en
gevaarlyker is , als de voorgaan-
de , om dat de eerften de men-
fchen maar van buiten plagen, (le-
ken en der zei ver bloed zuigen;
en dezen daarentegen zich zelfs
in de huid ncllelen, en aldaar ha-
re beltendigc woning zoeken te
maken , terwyl zy daarenboven
niet dan met de grootfle pyn ver-
dreven en uitgeroeit können wor-
den.

Ook vind men nog een onge-
dierte, dat met de vloojen eenige ...
gelykenis heeft, en dcrhalven van docr gre
ile inwoners alhier Aard-vloo ge- (.cludc ':
naamt word. Deze onthoud zich fcc„fc

door-

KAAP de GOEDE HOOP.

doorgaans in de tuinen en velden,
alwaar hy hei zaad en jong uit-
fpruitende planten of groen afeetj
heele ledden zoo kaal maakt, dat
men naauwlykskan zien, dat 'et
iets op gezaait geweeft is ; waar
door de vruchten menigmaal be-
derven , pf ten minilcn \ eel lan-
ger achter blyven , dan byaldien
de bladen niet afgevreeten wan
Ten einde nogtans aan deze die-
ren de bovenhuid niet gelaten
werde , zoo bedienen de inwo-
ners alhier, zoo dra zy dczelven
merken, zich van een zeker mid-
del, waar door zy ofitervcn , of
het hazepad kiezen , en de plan-
ten ongemoeit laten ; welk mid-
del echter hier in te lallen , nog
tyd nog plaats Vind, en derhah en
tot een nader gelegenheid moet
worden uitgcllelt.
igha- De aardvloojen worden in gul-
heide" ^.igheid op de hielen nagevolgt ,
ten. door de 1'pring hanen , van de-
welken reeds uit de ondervinding
genoeg bekent is , dat zy nog gras
nog loof plegen te verfchonen.
Dezelve n zyn al wederom niet van
eenerhande zoort en gefteldheid ,
aangezien zy zoo wel ten opzicht
\ an de grootte, als ten aanzien van
hare uiterlyke tekening of kouleur
verfchelen, en in zeer veel ge-
flachten konden verdeelt worden ;
edog ik zal kortheidshalve maar
van eenigen de befchryving alhier
doen.

Namelyk daar zyn Springhanen ,
welke gantfeh klein zyn en bly-
ven, zoo lang als hare tyd is, om
te woeden , die echter meelt den
gantfehen zomer duurt. Zy zyn
°P den rug bruin se verft ; hebben

lil /• 1

bleek-groene vleugels, en afch-
graauwe poten. In den voortyd
onthouden zy zich meeft in de
kool -en koorn- velden , welker
planten zy door byten, ook wel
gantlch op vreeten , ten ware men
met een water , waar in tabak ge-
kookt is, de zoete fpys bitter
maakt , en haar doet verhuizen ,
en noodzaakt, om in weydens

26$

zich nu: !pen. I

zomer I b ©P de bo-

raen en in de vvynftokken, en

: en aldaar om van te leven.
Daarentegen zyn'er anderen,
die veel groter zyn, en met de
Europeaanfchen volkomen over-
eenkomen ; en w ederom anderen,
gras-groen iyn, behalven dat
:n rug en op de vleugels
met eenige goud-gele tfrepen o-
vertrokken lehynen. Dezen zyn
ruim zoo groot als de Europeaan-
fchen, leven van de bladeren der
bomen , en van de jonge keukc-
kruidcn. Zy zyn in de Wvnitok-
ken ook menigvuldig , welker
bladeren byzondcr na haar fmaak
moeten zyn, om dat zy dezelven
als loutere vergietteilen vertonen.
Eind.elyk vind men nog een
zoort van lpringhanen, van dezel-
ve grootte, die echter een rode
kop en donker -rode \leugels,
voorts een afchgraauwen rug, en
j rode, fterke en tot fpringen of
1 huppelen gantlch bequame poten
heeft, en aan den buik zilvei ver-
wig is. Deze zoort is de laatlle,
om dat zy eerlt word gezien, als
alle de anderen reeds gedaan heb-
ben , maar daarentegen de fclva-
delyklfe, naar dien zy by regi-
menten op de bomen rukken of
de landeryen beltonnen , en zoo
lang op hare poften bh/ven, tot
dat zy uit gel. rek van levensmid-
delen genoodzaakt zyn, om den
mat ich te liaan.

Het zoude my niet zwaar val-
len , om nog meer zoorten op te
noemen, maar het geduld van den
Lezer te misbruiken , is tegen my-
ne natuurlyke inborit, behalven
dat de tyd my ook zoude te kort
vallen. Ik ga derhalven als nu o-
ver tot de s , welken even

zoo veranderlyk zyn als de fpring-
hanen, offchoon zy allen eener-
hande natuur en begeerte hebben.
Van de zoorten, die met de Eu-
ropeaanfehen overeenkomen, te
weten, xm de gras , paard en an-
dere kefers, wil ik gantfeh niet

melden,

Kefers,

264 BESCHRYVING van de

Coud-
kefers.

Worden
van de
Hottentot'
ten ingro
te waarde
gehouden.

groe-
ne Kefers.

Waar zy
zich ont-
houden.

Nog een
byzonderc
I Ke-
leis.J

melden , ten einde om de tyd en
het papier te fparen. Daarenbo-
ven zal niet nodig zyn, om van de
•zoogenaamde goud-kefers veel
woorden te maken, om dat de
kinderen zelfs in Europa dezelven
na lopen, vangen, en daar mede
fpelen , als de katten met de mui-
zen ; maar alleenlyk zeggen , dat
hier een zekere zoort van die ke-
fers is , welkers rug en hoofd
gantfeh goud-geel , de buik don-
kergroenen de poten licht-graauw
zvn , en daarenboven twee dunne
horentjes hebben. Deze kevers
z\ n by <le Hottentotten in grote
eer, en worden fchicr van dezel-
ven aangebeden , gelyk te zyner
tyd uitvoerlyker zal aangetoont
worden.

Behalven deze als nu gemelde
zoorten vind men ook gras-groe-
ne kevers, welker vleugels als met
zilverdraad doorwrocht fchvnen.
Zy zyn groter als een goud-ke-
ver , maar niet met een zodanige
harde huid overtrokken. Dezel-
ve onthouden zich doorgaans in
flruiken of bomen , zoo dat ik
acht , dat hare groene kouleur van
derzelver bladeren komt , om dat
dezelven byna hare eenige en bes-
te fpys zyn , gelyk zy dan zeer
gaarn in Limoen of Citroen-bo-
men zitten , voornamelyk als de-
zelven in den bloei liaan , of veel
jonge fchotcn en nieuwe bladeren
hebben.

Eindelyk is hier een zoort van
Kevers , die een zwarten kop
hebben ; op den rug bruin met
witte kleine llipjes, en onderaan
den buik kaflanje bruin zyn en in
de holligheid van den buik als
twee brillen hebben , waar mede
zy op eikanderen flaan , en daar
door een zang maken, byna als de
huis krekers, of die ten miniten
zoo verdrietig valt, als men dvn
i< \\ en lang hoort. Zy vliegen 's
morgens en 's avonds, maar wan-
neer de zon op 't heftigfte fteekt,
begeven zy zich in de boomen, en
zoeken onder de fchaduu e \ \\\ de

I groene bladeren zoo lang fchuil-
plaats, tot dat de meeile hitte o-
ver is. Ik heb ze menigmaal maar
nooit dan op Elzebomen aange-
troffen, zoo dat ik niet weet, of
! zy ook van dezelven haar voedzel
hebben , dan of zy van andere
groene kruiden leven. Het zy
j hoe het zy, ik ben verzekert, dat
I zy zich op boomcloze plaatzen niet
onthouden.
Van de luizen, welke demen-
i fchen op het hoofd of in de kle-
j deren groeien , hebben de Euro-
1 peaanfche inwoners geen rede te
| klagen, aangezien zelfs de genen
die uit Europa hier komen, en dit
ongedierte genoeg in hare klede-
ren met zich brengen , het zelve
quyt geraken , zoo dat men niet
weet , waar het gebleven is ; ja
zy krygen ook verder in Indien
geen luizen meer , en reizen aldus
zonder dezelven van daar. Wat
hier van de oorzakzy, laat ik als
nu onaangeroert. De Hottentot-
ten daarentegen , offchoon zy 'er
geen op hare fmerige hoofden
hebben , 't geen nogtans te ver-
wonderen is , hebben 'er genoeg
in hare vette krollen of fchaap-
mantels, en men ziet zebygant-
fche troppen , zitten hare gemelde
krollen in de zonnefchyn door-
zoeken , de luizen vangen , en
tullchen haar tanden knippen, ge-
lyk daar van op een andere tyd
meer naricht zal gegeven worden;
en dit gefchied zvnde kloppen zy
de krollen met haren kirri-llok
uit , om maar een weinig ruil te
hebben.

Wat de weegluizen aan be-
langt, men is daar van overal zoo
vry niet, aangezien menige bcdite-
de zodanig daar van opgepronkt
is, dat men niet wel daar in llapen
kan , ten ware men een party gro-
te peukels, die zeer vierig zyn ,
wil voor lief nemen. Ondertuf-
fchen is dit ongedierte meert, daar
veel houtwerk is, dat met geen
oly-verf is gefchildert. En om die-
zelve rede vind men weinig hui-
zen,

De Euro-
peanen
hebben
geen lui-
zen.

De vreen
delingen
raken ze
ouyt, ec
krygen'«
geen roet

De Hot-
tentotten
krielen 'e
van.

Wceglui'
ven zyn
veel aan
K.up.

KAAP de GOEDE HOOP. 265

zen, daar al hét houtwerk niet
met allerhande kouleuren praalt.
Om ze te doenverneftelen , helpt
geen Itokend-heet water , maar

men moet de hellede met oly-verf
met quikzilver gemengt, beftry-
keni waar door zy allen Komen

' r\ on.

Ik ga andermaal de Duive-
t [oender-Schaapen anderen dieir-
luizen voorbedachtelyk met it.il-
'cn verbj , door dien de/el-
ven buiten dat in Europa genoeg
bekent zyn, en begeef my tot de
Kup/en , welken of' fchöon men
/e ook in Duiilehland kent, nog-
fans alhier heel anders van ge-
daante zyn. /.ommigezvn bleek-
geel, andere wit,zommigc groen,
wederom andere groen met rode
liipjes.Dezelvcn zyn ookvanver-
tcheide grootte , na dat zy name-
ivk van een goede voedzame plaats
Komen. De grootften echter zyn
de genen , die uit de wilde velden
.111 onder de bófldhén , heggen,
en ftruiken , en over het aldaar
wallende hei-gras hene kruipen.
Deze hebben rode hoofden, een
gefpikkelden rood en groenen rug
en een witten buik , komende
nogtans allen hier in over een, dat
zy be/vde den buik, en ook ee-
nigzins op den rug hairig of ruig
/ vn. Deze gemelde Rupzen ne-
men haren oorfprong van kool en
andere bladeren , en geraaken
derhalven zeer lhel tot hare vol-
kome grootte , en wanneer zy als
dan een bequaame plaats aantref-
fen, daar zy zieh byha als een
klein onnozel en gebakert kind
können infpinncn, en niet voor
den tyd afgerukt worden , ver-
toont zich ontrent haar een rechte
fraaie verandering. Want uit de
kool en andere bladeren groeit
eerft een wormtje of Rupze ;
vervolgens tot deszelfs volkome
grootte geraakt, gaat het aan een
boom-blad, bloem, plant of ook
aan een muur zitten, en fpint zich
aldaar door middel van een draad,
uit het ingewand voortkomende ,

7. Deel.

vaflr, bedekt zieh rondom als met
een huidje, en blyft aldus ontrent
14 of r-,- dagen, en menigmaal
langer onbeweeglyk in dit huisje,
leggen-, niet anders dan of het
dood was. In zodanigen toeftand
is het waarlvk niet veel anders
een nieuw geboren kind, dat ge-
bakert en wel bewaart is. Naar

I verloop echter van dien tyd , be-
gint dit huidje te fchcuren en te
berften, wanneer men onder an-
deren het wonderbaarfyk gevyeef
der vleugels ziet, welke als met
goud geitikt en met wonder fraaie
kouleuren doorwrocht fchynen.

1 Wyl de Natuur haar doel heeft be-
reikt, word daar op het voor-
gaande Rupze - wormtje in een
fchone en aangename zomer- vo-

| gel verandert , met dezelve kou-
leur, als die voorheen de Rupze
had. r

De geenen die vermaak fchep-
pen, omdegantfche verandering
der Rupzen te doorfnufïelcn, ge-
lieven Hechts de moeite te nemen,
om Kircherus in Mund. Snbterr.
'Tom. 2. Secï. z. de In fe cl is, pag.
3 5*9- ftqq- Loo als ook Erasmus
Francisci in deszelfs Ooft en
Weft-Indifchen Staats en Luft-
Gaarden/dg. 37. feqq. naar te le-
zen, alwaar hare nieuwsgierigheid
tot genoegen voldaan zal wor-
den. Wat my aanbelangt, ik ben
vergenoegt , dat ik deze Rupze-
verandering alle jaren met'tgroot-
lte vermaak aan mvne venllers of
tegen de muur van 't huis, en ook
achter en in den tuin, aan de bo-
men waargenomen en met een
verwonderend oog gade geflagen
heb.

Vcrmids 'er nu , gelyk hier vo-
ren gewag is gemaakt, zoo veler-
hande Rupzen zyn, en de Zomer-
vogels of Goud-vogels zoo als zy
op zommige plaat/en genaamt
worden, fenier altyd de kouleur
der Rupzen aannemen, en be-
houden , zoo is lieht Haat te ma-
ken, dat die zoorten van zomer-
vogels alhier even zoo bont door
L 1 mal-

266 BE SCHRY VING vande

i

allen be-

Mctien.

m alk anderen moeten zwevea ,
mteur ;i!s de Rupzen kruipen. Het zou-
de my te bezwaarlyk en moeijelyk
vallen , om dezelven allen op te
noemen en te befchryven ; ja het
zoude zelfs een onmogclykheid
ï, om zoo vele namen te ver-
zinnen, of alleenlyk t' onthouden
de gecnen die hen reeds van an-
deren gegeven zyn. Om dieswil-
le laat ik alles over voor de
nieuwsgierige Liefhebbers , wel-
ken van deze en andere infeclen
of ongediertens Konlt-kabinetten
gemaakt hebben; gelyk men in
Holland by \crfcheide menfehen
aantreft, die reeds veel iooo gul-
dens hebben gekolt, en waar van
ik 'er voor dezen eenigen gezien
heb.

Onder den naam van Rupzen
konden de Motten ook gevoeglyk
begrepen worden , als welken zoo
wel den geinenen man , als voor-
namelvk de Geleerden aan hare
trcilelvke boeken en geheime
fchriften zeer grote fchade doen,
door dien zy de klederen op ee-
ten, de boeken en fchriften door-
In ten, en aldus overal groot on-
heil veroorzaken. Daar zyn veler-
hande zoorten van dat ongedierte,
cdog in Europa even zoo wel be-
kent , als in Afrika , en is derhal-
ven nodeloos , om meer daar van
te melden, te meer om dat hier
geen gebrek is aan zodanigen,
krygen, en by avond
zoo lang om de kaars vliegen, tot
dat zv zieh zelf verbranden.

Aldus worden insgelyks de kleine
Hakjes in de kool, die tuflehen de
bladeren groejen en leggen ; zoo
als mede de weg-flakjes , langs de
wegen en voornamclyk in de tui-
nen /.ich onthoudende, die geene
hoorntjes hebben , of op den rug
dragen , alhier in zodanige me-
nigte aangetroffen, dat ik billyk
twyffel , of Duitfchland deze
Kaap, dan of de Kaap Duitfchland
daar ontrent ovcrtrefFe; onder-
tullelien u\] het dieren zyn, die
geen byzonder \ oordeel doei» ,

Zyn in A
frika zoo
wel als in
Europa
bekent.

Kleine

:

maar eerder fchade veroorzaken,
zoo acht ik, dat beide deze lan-
den hier over geen harnas zullen
aantrekken ; te meer vermids
men dezelven zonder eenige na-
deel der gezondheid behandelen
kan. Midlerwyl dient men te
weten , dat zy tot poejer ge-
maakt , het Lidwater Itempen ;
een zeker water van haar de val-
lende ziekte geneelt, en een llym
van haar den brand blufeht.

Wat de Schorpioenen aanbe- SchorPi°
langt, ik rade geen menfeh, dat
hy 'er een in de hand neme . ten
ware hy vermaak fcheppe, dode-
lvk gewond te zyn , en de onbun-
digfle pyn uit te liaan. Hier wor-
den 'er zeer veel gevonden , die
ontrent zoo lang als een vinger,
onder de ftenen, en den geen
licht quetzen können, die een
fteen opnemen wil , en niet op zy-
ne hoede is. Zy zyn donker-
groen van kouleur , met zwarte
ftipjes bezaait ; van gedaante als
een kleine kreeft, behalven dat de
ftaart langer en dundér is. Ik
heb 'er niet alleen zeer veel op 't
land maar ook in de fchepen ge-
zien, alwaar zy zich ook zeer
gaarn onthouden , of fchoon men
niet kan zeggen , hoe zy daar in
komen. Ik heb dezelven in oly
laten verzuipen , en denzelven
daar na tegen allerhande vergifti-
ge wonden gebruikt, en insgelyks
aan anderen mede gedeelt. Wat
de Hottentotten met de Schorpi-
oenen doen , en hoe zy dezelven
doden , zulks zal op een ander tvd>
voeglykerals nu können worden
gezegt.

Op dezelve wys moet men ins- spinneko
gelyks ontrent de Spinnekoppen pen,*»
op / vne hoede zyn. Van dezelve

2 \ n hier \ elerhande zoorten, zoo
wel ten opzicht van de grootte, en
deuiterl\ke kouleur, als ten aan-
zien van haar fpinnen , en zoude
ik zeer wydlopig moeten zyn, als
ik ze allen na malkanderen zoude
befchryven. Ondertufïchen door
dien zy juifl niet alle vergiftig

zyn,

lcheide
zoorten.

KAAP de GOEDE HOOR 267

/\n, ook niet alle in de huizen
maar vele in het open veld en als
in de wildernis v.ieh onthouden ,
zoo /..il het genoeg 7,\n, by aldien
ik 'er uit den gantlchen hoop maar
n uitkip, en een weinig om-
Itandigcr befchryf, voor dvn wel-
ken de menfehen /ich wagten
moeten.
kU'nfle Deze is nogtans niet een van de
[ grootlte, maar veel eer een der
kleinlte zoorten , by aldien ze niet
!l's de kleinlte is te noemen. Zv
is ontrent zoo groot als een linv e,
of ten hooglte zoo groot als cc n
erwt; zwart van koulcur, en in
al haar doen zeer fnel en vaardig.
Zy onthoud zich in de huizen aan
de muurenen boven de tafels, op
de velden echter in het gras en be-
vtytigt zich , om alomme fchade
te doen. Door dien zy zoo klein
is, zoo zoude men, voornamelyk
hare liltige itreken onkundig,
denken , dat 'er geen gevaar van
haar te duchten was. Óndcrtuf-
ichen brengt deze geruflheid velen
op het uiterfte , en zelfs wel om
het leven, aangezien het licht ge-
fchicd, dat als men het quaad
niet groot acht , wel haait de
dood nadert , om dat het gif
niet meer te overwinnen of tegen
te houden is.
csbe_ Een diergelyken dood heeft
tde" een zeker zwarte (laaf moeten on-
yv« dergaan die in den beginne den

cen *-^ ^

rbedd fpot daar mede dreef, wanneer
"n hy van deze Spinnekop gebeten
of gedoken wierd ; Ondertuf-
fchen wilt men naderhand geen
raad , om deszelfs leven te red-
g een den. Aldus weet ik ook van een
mpcl jongeling , die daar van gcquelt
wierd , en deswegen afgryzelyke
pyn uitltaan moeit , welke echter
wyl men by tyds daar by was,
door den bovengemclden llangen-
{teen, die drie malen moeit wor-
den gezet , eer en alvorens dezel-
ve het gif t'eenemal daar uit ge-
trokken had, deszelfs leven be-
!!r<ÜJ„ook houden heeft. Hoe veel fchapenen
grof vee door dit klein diertje om
I. 'Deel.

<Tee.

het leven worden gebragt :, zulk-
leert byna de dagelykfche onder-
vinding, zodanig dat men (er de-
gc op 7.yne hoede behoort te z\ n,
en zorge dragen moet , dat zy in
de huizen nier komen te Befie-
len.

Schwaben vind men alhier op Schwaben
alle plaatzen. Men noemt dczel- ffff***
ven in Indien Kakkerlakken, mif-
fchien vermids zy , gclyk een ze-
kere zcort van menfehen op Bata-
via en elders in Indien , by dag
niet worden gezien, ten dele om
dat zy zoo als dat flag van men-
fehen, by dag niet maar alleenlyk
by nacht te voorfchein komen ,
om haar rol te fpelen zoo als die
menfehen zulks doen, om haarge-
woonlyk werk te verrichten. Men
ziet ze zelfs in de fchepen zoo mc-
nigvuldig,datmen moeite hceft,om
dezelve uit de geflotekiitenen kaf-
ten te houden, ten einde zy niet alles
aan itukken byten en vernielen. Zy
zyn de gevaarlyklte vyand van
linnen, en die ze eens vind, mag
wel by tyds de kift ledig maken,
en dezelve ter dege laten uitvvaf-
fchen , eer en alvorens hy weder
iets daar in doet. Voor 't overi-
ge komen zy ontrent de grootte,
koulcur en gantfche gedaante met
de Europcaanfchen volkomen o-
vereen , en is derlydven nodeloos,
iets meer van dczelven te melden.

Insgelyks worden in de fche- Duizend-
pen en op het land gevonden de bencn<hoe
Duizendbeenen , zynde dezelve« EJL "
een rood en witten worm, on-
trenteen vinger lang, maarnaau-
welyks de helft zoo dik, byna als
een Rupze met hairen bezet, en
wegens de menigte van de korte
hoewel zichtbare benen, aldus ge-
naamt. Deze Duizcndbeen heeft Hcbbcn
gene oogen , maar in derzelver
plaats twe teere uititekende ho-
rens, waar mede dezelve den weg
verfpied , of dezelve goed en ze-
ker is. Het is een zeer vergiftig zynzecr
dier , zoo dat de geen , die daar
van gequeft word , het zelve ge-
vaar loopt, als of hy van een
El x fchor-

vergiftig.

268 B E S C H R Y V 1 N G van de

fchorpioen geitoken was. By al-
dicn men echter tydig op zyne
hoede is , namelyk zoo dra men
het branden in het beledigt ge-
deelte gewaar word, zoo kan
men of door den dikwyls ge mel-
den flangeniteen , of in deszelfs
plaats door gebrade uyen, daar op
gelegt, welke het gif ingelyks uit-
zuigen , de pyn en het gevaar om
Exempel te ilerven beide ontgaan. Ik heb
daar van. ge/jen , dat zeker Quartiermees-
ter aan boord daar van gequeft
wierd , die uit gebrek van een
flangenileen zich met look heeft
beholpen , en ten eerften van de
pyn t'ecnemaal bevryd was.
Wefpen. ' Wespen, welken en menfchen
en vee plagen , vallen hier ook o-
vervloedig , en zoude derzelver
getal zonder twyffel veel groter
zyn , ten ware zy het zelve nood-
lot de muggen , vliegen en (lak-
ken moeiten ondergaan , namelyk
dat zy door den heftigen Zuid-
ooften wind , opgenomen , en in
zee of elders aan itrand gefmeten
of gefleept wierden. Ik acht on-
nodig, om iets meer van dezelven
te melden, om dat zy met de Eu-
ropeaanfchen alle eigenfchappen
gemeen hebben , ja zelfs ontrent
de grootte ofkoulcur zeer weinig
verfchillen. Derhalven zal ik nog
alleenlyk iets van de voornaamite
wormen zeggen , en daar mede
deze materie befluiten.

Wat aanbelangt de Regenwor-
men , men vind van haar het zel-
ve« zoort, dat men in Europa aan-
treft. Daar benevens ziet men
hier ook een zoort, dat gantfeh
klein dun en naauwlyks een lid
van een vinger lang is, welke de
byzondere eigenfehap heeft , dat
zy by een lang aanhoudende re-
gen , namelyk in de maanden van
juny en July by hopen uit de aar-
de kruipen, en ontrent als in
Dultfchland de zoogenaamde Jo-
hannes wormtjes , een vierigc
glans van zich geven , als Welke
VUUrige vonken vertonen, tcrwyl
?y door de lucht vliegen. Van

waar zy deze eigenfehap hebben ,
weet ik niet , wil het zelve ook
ditmaal niet navorfchen; genoeg
dat men buiten den zwaren regen
zelden , of om recht te zeggen ,
gantfeh gene van dezelve ziet. Ik
heb 'er menigmaal na gegrepen,
en gemeent , dat ik 'er een had ,
maar dezelve wegens haar klein
en fubtiel lichaam altyd gemift,
ten miniten heb ik geene blyken
daar van aan de vingers gezien.

Het hout alhier is wel zoo H°ut-
wormfteekig niet , als het Euro- wonn'
peaanfche , nogtans is het niet
gantfeh daar van vry, voorname-
lyk in het zoogenaamde Krempel-
hout, het welk meer dan eenig
ander wormen onderhevig is.
Men vind hier ook houtwormen ,
die eenigzins klcinder zyn, maar
dezelve kouleur hebben, als de
Europeaanfchen. Byaldien men
echter alhier zoo veel houtwor-
men niet te zien bekomt, ben ik
verzekert , dat het getal der
Koorn-wormen daarentegen tien- Kooi*
maal groter als dat van Europa is, Ki^d«
welken de inwoners zoo wel hier
als elders in Ooft-Indie Klanders
noemen, mifTchien van het La-
teinfeh woord Clam of Clandeßint
dat is, heimelyk, vermids deze
worm heimelyk een klein gaatje
in koorn of rvit eet , zich daar in
verbergt, en zodanig in den hoop
vermenigvuldigt, dat dezelve niet .
gelloort wordende , al de bloem
daar uit zoude vreeten.

't Zy hoe het zy , het is zeker ,
datzy ongemerkt in 't koorn flui-
pen, en eer men vermoed, grote
ichade daar in veroorzaken, wan-
neer men nalatig is, om het nog
nieuw gedorfchte koorn, naarftig
te verfehictcn. Zy zyn bruin van
kouleur , ontrent half zoo lang als
een roggc-koorn , en hebben een
zeer fpirve muil , waar mede zy
een gat in de koorntjes byten, en
zich vervolgens daar in verber-
gen. Het ilimite van deze wor-
men is, dat zy eens ter dege plaats
genomen , niet licht te verjagen

of

KAAP de GOEDE HOOP. 269

befchreven heb, zoo kan ik alhier
de moeite wel fp n te gelyk

de materie des Dierfehe Ryks,
beiluiten. Ondertuflchen weet

ik wel , dat al het geen tot dit rei- Bc0u'f van
fort behoort, niet afgehanddt is , Ji.HooW"
maar weet daarentegen ook wel,
dat deze materie buiten dat wyd-
lopigcr is gevallen, dan ik in c\cn
beginne gemcent heb. Des niGt
tegengaande acht ik, dat myn ver-
haal nog eenig genoegen zal heb-

of uit te rocjen zyn, en men is
genoodzaakt , om een zodan
aangeitokc plaats ten miriflen
twee laren ledig te laten leggen,
zoo men anders geen verdere
fchadc of verlies ondergaan uil.

Alhier behoort ook de worm ,
die den wvnitok zodanig bederft,
dat hv weinig of gantfeh geen
vruchten geeft, en dat jaar weinig
hout maakt ; deze worm word
Zuiger V;m dc inwoners alhier Zuiger

genaamt. Vermids ik my erinne- ben gegeven , en dat de Lezer
re, dat ik by de afhandeling der ! myne daar in gelafte gedachten
wynftokken reeds gewag daar van J niet qualyk zal duiden,
gemaakt, en dezelve omflandig

XV. HOOFTSTUK.

Handelt van het MineraalfcheRyk, en toont de

Berg-ftofïen, welke aan de Kaap de Goede

Hoop te vinden en te zoeken zyn.

Wat de Schryver nu voorneemt te befchryven. Bekent ß^ebt verßand van de Bergwerken te
hebben. Wil aantonen t dateer Erts aan de Kaap de Goede Hoop is. Waarom de Hollan*
ders bet niet uitgraven. ' Twede oorzaak , waarom de Scbryver deze materie niet beefi
können uitvoeren. Aan de Kaap zyn verfebeide zoorten van Aarde. Rootachtige , bruine, ro-
de en zwarte Aarde. Verfcheiderbande Potaarde. Leem. Aarde tottegeien andere flenen. Rood-
sarde of Kryt, waar mede de Hottentotten zich befcbilderen. W-tte'Kryt. ByzonJere bruin-
rode aarde, om te fchildcren. Verfcheiderbande zoorten van Mergel. Goede Turf of beenaarde.
Steenkolen. Byzondere floß* , die uit de bergen vloeit. Of bet zelve Jodenpik óf ' Naphta is.
De Scbryver acht dat bet zelve een zoort van Steen-oly is. Is goed tot het genezen der

'wonden. Waar toe de Hottentotten bet gebruiken. Of er Ambra de Gries en Tripel aan
ie Kaap is. De Hollanders laten zich daar aan met gelegen zyn. H'aarom de Schryver
hier niet de materie van het Zout afhandelt. Hoe de Scbryver van voornemen is , om de
Stenen ofte handelen. Van gemene Stenen is aan de Kaap geen gebrek. Wat de Tafel-
berg en andere bergen voor Stenen hebben. Steen-ka/k. Van we Ike ftenen de Vefl'mg ge-
bouwt is. De befchryving van den Fichtelberg laat zich op de Kaapfche bergen toepaffèn.
Sand-flenen en Zwam-fienen. Steen-groeven. Dezelve verßrekten ook tot Kalk flenen.
Moleßenen. H'aarom zy niet uitgehouwen worden. Kaapfche Marmer. Hoe de Hol-
landers het zelve noemen. Slyp- flenen en Prqef-flenen. Vuurßenen. Arendßenen.
Kinderen fielen daar mede. Jode-flcnen. Linzen-flenen. Nog meer andere gefigureerde
flenen. Gevoelen van de Koflbare flenen. IVatvan de Kaapfche Paarten aan te merken.
De Scbryver veil de Mineralen afhandelen. Vermoedelyke br.vyzen, dat'er aan de Kaap
Erts is. Zilver-mynen aan de Kaap. Il 'elke Bergen aan de Kaap grote reeten hebben.
De Schryver verzekert , dat dit verbaal waarachtig is. Byzonder bewys, da f er aan de
Kaap 2'zer-erts is. Waarom zommige Hottentotten niets met yzer (meiten te doen hebben.
Nog een bewys van Staal en Yzer-erts. Ontrent het Tin en Loot-erts kan de Scbryver niets
zekers melden. Zilver-erts is reeds aan de Kaap uitgegraven. Waar zulks is gefihied.
Of*er Goud-aderen aan de Kaap zyn. Koper-erts word zekerlyk in Afrika gnonden.
Koper vloeit uit de bergen. Hoogte der J/rikaanfhe Koper-bergen. Vat de Scbryver

LI 3 van

2/0 B E S C H R Y V I N G van de

van bel Afrikaan/cb Koper oordeelt. Hottentotten veten Koper te fmelten en te gieicn.

TT 'elk metaal de Hottentotten ïtefjl lebben. De Auteur bcfluit de befcbryvhg van het Mi-
lal/cbe Ryk. Waarom by bier van de Waters geen geixag beeft gemaakt.

Wat de

Schryver
nu voor-
neemt te
befchry-
Yen.

TOt nu heb ik my bevlytigt,
om u op het land om te lei-
den , en aldaar de tamme en wil-
de dieren aan te tonen ; van daar
hebben wy de lucht door gewan-
delt, en het daar in zwevende
pluimgedierte bezichtigt ; vervol-
gens hebben wv een tocht op het
water gedaan , en de daar in krie-
lende viffchen betracht; en ein-
delyk hebben wy ons weder te
land begeven, en de kruipende en
vliegende wormen , zoo als ook
de (langen en ander ongedierte
gade gellagen, zonder dat wy ee-
nigzins hebben gelet , wat 'er al
verder in de aarde is , en welke
eigenfehappen de lucht heeft , als
"t welk wy reeds ten dele voor
heen hebben onderzocht, en van
voornemen zyn , om zulks voor-
taan verder te doen. Nog min-
der gingen onze gedachten zoo
ver, om met een vernuftig oog te
ietten , welke zeldzaamheden aan
en in de waters aan te treffen zyn,
als welken insgelyks nog een by-
zondcr bericht vereiffchen.

Naar dien wy echter als nu we-
der aan land geflapt zyn, en op
val ten grond Haan können, zoo
zullen wy voor al van deszelfs in-
wendige geiteltheid ons werk ma-
ken, en zien, wat het Mineraalfch
Ryk daar van ten nut komt, en of
ook diergclyke Hoffen daar in
onthouden zyn , die aan de men-
fchen te pas komen, en elders y-
vcrig gezocht en gegraven wor-
den. Vervolgens zullen onzeoo-
gen en andere zinnen wel hare
vergenoeging in de veelvoudige
en mcnigerhwndc zoorten ook
veer zeldzame bloemen en andere
allen Vulden , en even zoo
wel de almogcndhcid van den
Schepper, wysheid en wonderba-
re goedheid daar uit können zien,
als wy reeds uit de dieren gewaar
geworden zyn , en als nu aan de-

Bergen, Dallen , en daarin ver-
borge fchatten genoegzaam bevin-
den zullen.

Ik moet voor alle dingen myne
onkundigheid in dit openhertig
verklaren, en rond uit bekennen,
dat er geen materie tot nu is voor-
gekomen, en bezwaarlyk voor-
vallen zal waar ontrent ik blinder
dan in deze ben, aangezien ik my
van kinds gebeente weinig met
bergwerken , erts, of andere za-
ken, tot dit Ryk behorende, be-
moeit heb , terwyl ik nogtaus
t'huis en in myn vaderland , al-
waar allerhande mynen genoeg
zyn , Gods zegen rykelyk daar in
uitmunt , de lchoonffe gelegent-
hei d gehad heb , om hier ontrent
ook niet onkundig te zyn , zoo
anders de gelegenheid en myn in-
borlt toegelaten hadden, van ee-
nigen tyd daar mede door te bren-
gen , om dezclven te leren ken-
nen.

Derhalven verzoek ik als voor
af, om niet qualyk te duiden;
wanneer het 'zomtyds mögt ko-
men te gebeuren , dat ik my niet
van fpreekwyzen bedien , die by
de Bergwerkers, Smelters, Keur-
meelters , W'arandeers en an-
deren gebruikelyk of gemeen zyn;
zoo als ook als ik weinig kente-
kenen der metalen en andere din-
gen by breng, door dien ik , ge-
l\k ik reeds hier voren heb ge-
zegt , gantfeh gecne kennis of
ondervinding daar van heb. Wat
mv aanbelangt, ik heb by deze
gantfehc /aak geen ander oog-
merk, dan om enkelyk aan te to-
nen, dat de alleemvyze en grond-
goede God de Kaap de Goede
1 loop insgelyks met mineralen ge-
zegent , en in de fchoot der
aarde alhier zoo wel een groten
fchat gelegt en verborgen heeft ,
als op anderen plaatzen , en dien
men ook magtig zoude können

worden.

Bekent
weinig ve
ttand van
de Berg-
werken t<
hebben.

Wil aan-
tonen,da
'er aan de
Kaap de
Goede
Hoop ert
is.

KAAP dt, GOEDE HOOr. 271

worden, In aldien de handen aan
den ploeg liaan wilde, en de no-
dige materialen als in Europa
voorhanden waren.

Wam behalven dat men I
geen bergwerkers heeft, en zich
mmoei- genen met 'er woon herwaards
begeven hebben, door welker
hulp men het metaal /oude kön-
nen uitgraven, zoo /oude het zel-
ve hier ook zeer duur komen te
liaan , en het oordeel \ welk men
daar van te verwachten had , te-
gen haar weekloon niet ophalen.
De Illutlre Compagnie heeft re .
de proef daar van grnomen en
zulks tot haar groot nadeel be-
vonden , wanneer zv een Hoofd-
man met / yn onderhorigeBergwer-
kers na Sumatra in de aldaar rvke
goudmyn zonden, welken allen
zeer groten loon bedongen , en
daarenboven miifchien niet zeer
pluis waren.

Behalvcn het gebrek van Myri-
werkers, is men ook met weinig
verlegen om hout, om de nodige
gevaartens te timmeren , en het
gegraven erts te fmelten en naar
behoren ten vuure te brengen.
Want dit is buiten dat hier zoo
fchaars, dat de inwoners alhier ne-
vens de aan en afvarende fchepen
naauwlyks haar nodig brandhout
hebben können , 't welk daaren-
boven uit zulke kromme en boch-
tige bomen beilaat , dat het tim-
merhout tot hare hutten, huizen
en andere nodige gevaartens zelfs
uit Europa of Afca met grote kos-
ten zoude moeten worden gebragt,
waar op men nogtans niet zoude
zien , ten ware het niet genoeg en
naar believen te bekomen was.

Hier uit blykt, hoop ik, volko-
men, dat de Mynen alhier hoe ryk
en veel belovende, niet zonder
grote moeite en koften zouden
können worden geopent , aange-
zien men daar van de proef geno-
men heeft, gelyk ik reeds heb
gemeld , en voortaan klaarder aan-
tonen zal. Daar benevens ziet de
Lezer ook hieruit, hoe onmoge-

lyk het ray i tt, om eeni- gJJÏS,*

kennis van den >;<••.

!>>:n dei Mynen van dit land !:c "'f1
te bekomen, ol li ho n ik defcha-nenuiti
de heb Willen vergoeden) en me- rcn-
nige ledige uur daar mede doorge-
bragt heb, zoo dat het fpreek-
woord waarachtig is, Fronte ca-
p'Ulut<i,poß efi name-

lyk, dat men de gelegcntheid by
de tuiten behoort te vatten , en
niet moet wachten, tot dat zy
verby is, om dat zy van achteren
kaal is , en zich niet meer vatten
laat.

Dit zy hoe het zy, het is ge-
noegzaam zonneklaar , en be-
toont de dageh kfehe ondervin-
ding , dat allerhande mineralen,
velerhande ftenen , en verfcheide
zoortcn van aarde alhier vallen ,
van welken allen nu ordentlyk na
malkanderen zal moeten worden
gehandelt; en is myn voornemen,
om alvorens van de verfcheider-
hande aarde , daar rta van de de-
nen , en eindelyk zoo veel ik uit
de ondervinding weet, van de
metalen een oprecht bericht te ge-
ven.

Wat aanbelangt de aarde, het is Aande
openbaar , dat dezelve uit veler- ffite*"'
hande zoorten beilaat , die in zoorten
kouleur en andere eigenfehappen vanaaidc-
zeer veel van eikanderen \ erfchil-
len. Want behalven de Tyger-
valey, welke uit klippen , endaar
over gefmeten zee-zandt, ender-
halven uit niets dan uit hei beilaat,
hebben de meclte dalen , met
koorn bezaait , of met wynftok-
ken beplant , of ook tot eierlyke
en vermakelyke tuinen gebruikt ,
een ongemeen vruchtdragende
kleigrond of boom-aarde , die op
zommige plaatzen met eenig zandt
gemengt, roodachtig, of bruin- Roodachti.
rood, en op andere plaatzen we- ge, bruine,
derom gantlch zwart , zwaar en rode en

& 2 WirtC 23"-

vruchtbaar is , en bevonden word, de.
dat zy maar heel weinig of geen
miil van noden heeft , zoo als ia
myne voorgaande Hoofdftukken,
daar van de vruchtbaarheid van

het

272 BESCHRY

i land gehandelt wierd , reeds
wydlopiger en 7,00 klaar aange-
toont is , dat men gantich geen re-
de heeft, om aan de goedheid van
het land te twyfièlcn.

Behalven deze \ ette en rvkelyk
-vruchtdragende aarde, ontbreekt
het ook geenzins aan vericheide
zoorten van potaarde , die ten
dele door de kouleur , en ook
door het byzonder gebruik ver-
ici lillen. Namclyk zommige aar-
de is heel wit, en lykt zilver-zand
zich te hebben , maar word
van de pottebakkers zonderling
tot hunnen arbeid gezocht en ge-
bruikt. Andere aarde is aich-
graauw , waar door een talloze
menigte van vezeltjes en worteltjes
als hniren doorlopen, op welkers
vlakte het water liaan blyft , en
(tolt , veranderende de kouleur
met den finaak, en werdende ten
laatiten in het ichoonlte, white en
fynite 'zout verandert, waar van
haait verder naricht zal gegeven
rden. \ oor 't overige vind
tot men alomme in 't land nog een
a zoort van aarde, die geel en rood-
c" achtig leem is , waar van de befte
en hardfte tegelilcnen in zoda-
nige menigte gemaakt en gebak-
ken w orden , dat men fchier niet
een huis aantreft , dat van andere
itenen gemetzelt is. Eindelyk ziet
men byna overal een zoort van
leem, als met yzer-roeft en rood-
achtige fteentjes doorkneed. De-
ze zoort komt niemand te ftadc,
ten wan; het land tot vruchtbare
koorn-velden , wyngaardén , tui-
nen en bogaarden gemaal, t wierd.
.arde Voorts doen de gefchilderde
l! (n tronien der i lotteniotien ook' ge-
noegzaam blyken , dal hier in:
jyks geen gebrek aan rood-aarde
is , vermids /\ zeer dikwyls,
voornanulyk als zy zich fmukken,
opfchilvken en ongemeen mooi
maken willen , het aangezicht met
diergcl\kc aarde 'heimeren, zoda-
nig dat een vreemdeling al/00
veel itofle vind om over hare gek-
heid te lachen , als over zommige

VING V AN DE

Europeaanfche vrouwen , die z;
met blanketten en allerhande bui-
tenfporigen opfehik fraai en be-
mint willen maken. Men vind
ook een zoort van bruin-rood vet-
te kryt , welke de timmerluiden ,
fchilders en andere konftenaat -,
en handwerksluidcn gebruiken ,
gelyk men ook geen gebrek
heeft aan zodanige vette ma-
terie , waar uit wit kryt gemaakt
word , welke materie echter hier
niet anders dan tot het witten dei-
huizen word gebruikt.

By, in en rondom het Afri- &J
kaanfeh warme bad , waar van »arde.
voor heen reeds gewag is ge-
maakt, en op een ander tyd uit-
voerlyker naricht volgen zal , vind
men een zoort van bruin-rode
aarde, welke de Schilders gebrui-
ken, en met de befte Europeaan-
lche kan vergeleken worden ; aan-
gezien de Schilders en anderen,
die veelvoudig de proef daar van
hebben genomen , oprechte en
onzydige getuigenifte daar van af-
leggen. Wat 'er van vitte, gre

gele , en andere mergels , ,
tuflehen de op malkanderen leg-
gende en als ry wys op eikanderen
gcmctzelde Itenen aan te treffen
zy, daar van kan een nieuwsgierig
oog genoegzaam bericht halen ,
wanneer het zel\ e 't vry en hoog op
elkander geftapelt klip-en berg-ge-
vaarte aanichouwt.

Ik w il van de zwarte, vette en Cotde
heftig brandende, ook duurzame x
kolen achterlatende Veen-aarde
hier niet melden, o:n dat van de-
zelve reeds elders gev niaafc h
en behooi [] - ven is.
Zy is zoo goed, als die in Mol-
land, ooi, veel beter, dan 1 ie te
Hal in Saxen, en word daarenbo-
ven in groter menigte aangetrof-
fen. Ik ben ook niet van zins , steenfco-
om van de lleenkolcn verder ge-
wag te maken , vermids zulks
hier voren reeds op een andere
plaats gefchied is; genoeg is, naar
dien ik zeg , dat zy de Engelfchr
( >! Ouitfche geenzins wyken. Of

fchoon

KAAP de GOEDE HOOP. 273

Een by

>ndere

atenc.die

:n vloeit.

f dcrclve
den- pik
'Naphta

: Schry-
r is van
voelen ,
rze een
lort van
len-oly is.

rftrekt
gene-
der
uden.

ar toe
iotten-
en dien
•uiken.

fchoon ik nog veel andere zoor-
ten, die zich hier bevinden , met
ftilzwygen verbv ga, zoo zal my
nogtans geoorlooft zyn,dat ik cen

zekere vette materie hier by
voeg, die uit verfchcidc bergen,
m 't land leggende, vloeit, en aan
de klippen hangen blyft, al
als levm, was, of andere vette
materie dik gaat zitten , dat men
gantfche (hikken daar van afllaan
en met zich nemen kan.

Ot'deze als nu gemelde materie
eene zoort van jodenpik of Bcrg-
was is , daar aan twyffel ik grore-
lyks , om dat dezelve in het
vuur niet brand. Om die zelve
rede kan ik deze vloeibare itoffe
ook niet voor . het Rabellche
Naphta houden, of fchoon dezel-
ve insgelvks uit de ftenen komt,
en een zwarte of donkcr-bruine
kouleür heeft. Wat my aanbe-
langt, ik ben van gevoelen, dat
dezelve een zoort is van fteen-olv,
om dat /.e zwart , • vet , en week
is, en het water zwartaehtig verft,
en boven op het zelve eenige vet-
tigheid dry ft De vette ftoftè
heeft daarenboven een fterke,
ftinkendeen oude pis-reuk; wes-
halven het wel kan zvn, dat dezel-
ve onder het geflacht van den na-
tuurlyken en niet door konft ver-
vaardigden fteen-oly konde wor-
den gerekent , waar van ik nog-
tans wegens niet genoegzame ken-
nis , niets zekers valt ftcilen kan.
- 't Zy hoe het zy , het is zeker ,
gelyk ik zelf gezien heb, dat die
materie in water gefmoken, en
meteen linne doekje op verfche
wonden gelegt, dezelven geluk-
kig geneeft. De Hottentotten
daarentegen , die deze materie
langer als wy hebben gekent, en
voorgeven , dat dezelve door den
urin van mormeldieren en den
daar op vliegenden ftof gemaakt
word , gebruiken dezelve zeer wel
en gelukkig , ontrent vee of fcha-
pen, die haar water of mift niet
können maken ; gevende de fcha-
pen van zodanig water te drinken,
I. <Deel

tcrwvl zy allerhande gekke en

• • grillen maken , welke zy w el
voor tovcry wildei »pen , en

genezen aldus haar vee gelukkig.
\\ aarom echter on /.e Landsgeno-
ten hen niet naapen , als welke
door dit middel veelmaals een Huk
vee zouden können redden, zulks
weet ik niet, heb het ook nooit
können gewaarworden.

Het land alhier levert geen Am-
bra de Gries en Tripel , edog ben
ik van gedachten, dat die beide
langs ftrandt alhier , en zelfs lan-
de waards in genoegzaam zouden
te vinden zyn, byaldicn ma*r
eenige moeite gedaan wierd ; edog
vermids op het eiland Mauritius,
\ welk onder dit gouvernement
behoort , en door een onder-
Koopman, door den Gouverneur
derwaaids gezonden, als Opper-
hoofd word geregeert , Ambra de
Gries en Tripel beide vallen , zoo
neemt men deswegen om dierge-
lyke goederen 01 waren niet veel
moeite, tenware, dat het gemel-
de eiland onder een andere ge-
hoorzaamheid geraakte , 't geen
nogtans niet te vermoeden of te
duchten is.

't Geen ook van het zout alhier
zoude können worden gezegt, 't
welk de zon alleen zonder men-
fchelyke hulp uit zoet regenwater
op de Opper-vlakte der aarde, en
in zekere daar toe bequame da-
len kookt en bereid , zoude alhier
al te veel tvd en plaats van noden
hebben , door dien zulks een
gantich zeld/ame materie is, die
vele omftandigheden behelit , en
derhalveu te duidelyker uitge-
voert moet worden. Ik ga dezel-
ve alhier met ftilzwygen voorby ,
met belofte , dat ik by de naaite
gelegenheid niet in gebreke zal
blyvcn , om de verwonderens-
waardige aard en eigenfehappen
der wateren alhier , met de be-
hoorlyke omftandigheden af te
handelen.

Dit zal dienvolgens van de ver-

fcheide en my bekende zoorten

M m van

Ofer
Ambra de
Gries en
Triepelaan
ü«Kaap is.

Waaroni
deSchrjc- '
ver alhier
de materie
van 't 7 out
niet ophel-
dert.

Hoede
Schryver
de ftenen
meent af te

haiidelcD.

BESCHRYVING vande

brek.

274

yan aarde genoeg zyn ; de fte-
nen echter vanbelangende , 7.00
is reeds bekent, dat 'er gemene,
koitbare, en middelmatige ftenen
n. Van alle deze drie zoorten,
worden 'er hier gevonden, zoo
men anders de moeite maat-
neemt, om een weinig näzoek te
doen.
Aan gerne- Midier wvl kan ik myniet ver-
aandeKaap beelden, dat de Lezer of iemand
geen ge- anders in twyffel zal trekken , of
hier wel gemcene Henen zyn , te
meer wanneer gy u daar ontrent
geliefd te binnen te brengen , 't
geen ik reeds voor lang in een an-
der Hoofdftuk van de hoge fteen-
bergen, en klippen, hier endaar
in het land leggende, gemeld heb,
als welke op vele plaatzen ruuw
en onbewaflen , en zelf van mos
gantichelyk ontbloot zyn, en an-
deren daarentegen met de vrucht-
baarfte aarde eenige voeten diep
overdekt, 't fchoonftc en vrucht-
baarile land vertonen ; ondertuf-
fchen door dien dezelve nogtans
allen te zamen van verfchcide
zoorten zyn, en tot menigerhande
u erken können worden gebruikt,
zoo zal het wel de moeite waar-
dig zyn , om alhier eenigzins
omftandiger daar van te handelen.
WddcTa- 't Geen dienvolgens de hoge
tel en an- wolken-braveerdcr de Tafelberg,
Ke^heb- en deszelfs ftenen , zoo als ook de
btn. 1 lottentots-Hollandfchc , nevens
de Stcllenboflche, Drakcnfteinfche
en andere hoge en zeer ver zicht-
bare bergen aanbelangt, dczclven
/.vn bv rvcn als een muur op el-
kander gcltapclt, tulTchet) welken
telkens een andere materie , een
soort van mergel niet ongel yk ,
en derhalven van andere graau- j
we , I laauwachtige, en roodach- j
tige Henen '/eer wel onderfchci-
den , als kalk tinTchcn gevoegt,
duidelvk te zien is. Deze ftenen
zyn /eer hard , en gantfeh niet

ndig, en zouden derhalven, by- !
aldien zy maar rond waren, zeer
gevoeglyk allen te zamen kezel-
i lenen genaamt, en buiten twyf-

fel tot fterke muren können ge-
bruikt worden, vermids de gant- uitweii
lche veiling van louter zulke fte- ^Xgg
nen gebouwt is. houwtls.

Vermids ik jegenswoordig van Debe_
de bergen melding doe, zoo zou- fchiyving
de ik niet ongevoelyk de woor- f*ci»^i-
den van M. Joh. Matthias Gros berg iaat
ontlenen, en defzelfs befchrvving ^aaptt«
van den Fichtelberg in Duitfch- bergen te
land, op deze als nu gemelde ber- paffen'
ge 11 toepaflèn ; namelvk hv fchryft
in zyne vier heerlyke Trooft-
Stromcn, en uit die de curieufe
Heer Auteur van de uitvoerlvke
befchryving des Fichtelbergs in
Nortgow gelegen , in 't jaar \n6
te Leipzig in quarto gedrukt 'ifttg.
9 en 10 op de volgende wys: De-
ze bergen zyn bergen des Heren,
door dien de Heer aan deze ver-
bazende hoge bergen zoo wel zy-
ne almogentheid , wysheid als
goedheid, door de wonderbare
hoge en dikwvls byna ongenaak-
bare klippen , die met zoo won-
derbare aard op zommige oorden
huizen hoog veelvoudig op elkan-
der leggen, nuttige fchepzèlsder
mineralien , metalen ', bofïchen ,
kruiden , allerlei groot en klein
wild, gevogelte en vhTchen, ge-
zonde lucht , waterryke beeken
en rivieren enz., duidelyk uitge-
drukt en te kennen gegeven
heeft.

Alle deze eigenfehappen , bc-
halven ontrent de virlchen, als
welke niet in de rivieren, maar al-
leenlvk in zee rondom deze ber-
gen heen menigvuldig gevonden
en gevangen worden , laten zich
zekcrlyk van de Afrikaanfohe ber-
gen ook zeggen*, gelyk zulks in 't
vervolg zoo wel uit dit als de an-
dere volgende Hoofdftukkcn
klaarlyk blyken zal ; en verdienen
7 v derhalven niet minder als de
Fichtelberg bergen des Here ge-
naamt te worden. Want wanneer
gy u uit mync voorgaande te bin-
ne brengt , hoe wonderbaarlyk
deze bergen geformeert zyn, hoe
ver men'ze zien kan , aangezien

de

KAAP de GOEDE HOOP.

•7$

>«elve
«trek-
« ook
»rtalk-

de Tafelberg in een rechte Iyn
185-1 voeten hoog, en de anderen
nog veel hoger zyn ; als mede hoe
veel waterryke bronnen maar op
den Tafelberg alleen zyn aan te
treffen ; hoe overvloedig 7.v het
rrcffclvkffc water uit haar van
dien berg vloeit, hoe weinig hout
in dcdallen, en hoe veel rondom
de7e bergen is aan te treffen ; hoe
veel zeldzaamheden in, om en op
de/elven te vinden zyn , 7.00 /uit
<r\ aan myn voorgeven reeds ceni-
germate geloof liaan , of lchoon
de volkome tceilemming eerft in
't vervolg zoude volgen of te weeg
gebragt moeten worden.

Ten einde ik echter niet weder-
om te ver van myn voornemen
afwyke, enby de (lenen blyve ,
7.00 dient men te weten, dat 'er
behalven de klippen ook in de
beeken en rivieren genoegzame
Zandtltenen zyn, die alommein
het land by hopen aangetroffen
worden. De zee werpt ook ge-
noegzame Zwam of Sponzen uit ,
en in de zelve witte en groene
Zcilftenen , die van louter zee-
zandt tot malkanderen gebakken
en aldus hardt geworden zyn, dat
men ze weder met weinig moeite
aan Hukken wryven en tot zandt
maken kan. Op vele plaatzen vind
men ook groet-ftenen van aller-
hande kouleur, die tot gebouwen
dienftig zyn, en is voornamelyk
aan de Kaap zelf een diergelyke
Steengroef, welke tot het leggen
van fondamenten der huizen een
tamelyk getal Henen uitgelevert
heeft. Achter de Had is reeds een
diep gat in de aarde gemaakt,
waar uit diergelyke ffenen gehou-
wen zyn , zoo dat in het zelve een
tamelyk groot en hoog huis liaan
zoude, behalven dat reeds een
diergelyk gat weder gevult en een
huis nevens een tuin daar op gezet
is.

Deze zelve groefflenen zouden

mynes bedunkens, naar hare ui-

terlyke gedaante , voor kalkllenen

können verftrekken , by aldien

I. T>eel.

Moleftc-
nen.

Waarom

men kalk daar van branden wilde,
't welk echter uit Moflelfchulpen
lichter en met minder kollen en
hout gefchieden kan. Dat d aar-
benevens hier ook zodanige He-
nen worden gevonden, waar van
molenffcncn worden gemaakt,
zulks is reeds hier voren in een
ander Hoofdlluk aangchaalt , en
door die daar van genome proe-
ven aangetoont. Ik heb toenmaa! ,
msgelyks aangewezen de plaats,
en gezegt , dat aan den Paarlen-
berg alle Henen daar toe bequaam
zyn. Vermids echter hetkoll-
barc arbeidsloon dezelve zeer
duur maakt, door dien men een
lleenhouwer dagelyks twee gul-
den geven moet, is zulks de rede,
dat men dezelve liever uit Hol-
land komen, dan hier houwen *y niét 'ge-
laat, houwen
it. . , , worden.

Hier voren is ook reeds van
een rood-bruine Heen-groef ge-
wag gemaakt, welkers Henen zeer
hard zyn. Naar dien dezelve met ' KaaPfche
blaauwe vlakken en met witte Marmer-
doorlopende aderen geeiert zyn ,
zouden dezelve voor het fchoon-
He en befle rood marmer können
pafferen, te meer om dat dezelven
zoo glad en blinkent gemaakt
können worden, dat men zich
daar in kan fpiegelen. Ondertus-
fchen worden dezelven door de
inwoners alhier enkelyk met den
naam van hardfleen gedoopt. Ik
heb gezien, dat het gantfehc huis,
't welk de Heer Gouveur Simon
vander.'Stell opConflantia heeft la-
ten bouwen, met zulke Henen be-
legt was, en dat de trappen daar
van zoo glad waren , dat men
moeite had , om niet te vallen.

Wie daar benevens zoude twyf- $iypen
felen, of hier wel llyp en toets- toctsfte-
Henen zyn , gelieve enkelyk de ncn
moeite te nemen, om zich na
llrand te begeven , en de klippen ,
die daar leggen , te bezichtigen ;
Want men vind aldaar een zoort
van donker-bruine of blaauw
zwarte Henen, welken door hei
gefladig woeden der baren afflaan,
^.m i en

276 BESCKRYVING

VAN DE

Vmir-fte-

en by wyze vah een flyp en toets-
teen fplyten. Wie dezelven met
/.ich nemen, polyflen en tot flyp
of oly Henen gebruiken wil, zal
aan de eerfle, die graauwachtig
ts, na dat de buitenfle ruwigheid
is afgeflepen , bevinden, dat ze
tot het flypen en fcherpmaken van
mefTen en andere inflrumenten
/eer goed zyn; tervvyl hy aan de
twedc, welke hare donker-bruine
kouleur behoud , zien zal, dat zy
ontrent het toetzen van goud of
zilver ongemeen deugdzaam is.

Van de vuur-flenen , die hier
en elders langs de wegen worden
gevonden , en ieder flag een gro-
te menigte vuur uitwerpen , is
gantfch nodeloos, om veel woor-
den te maken , om dat licht te be-
grvpen is, dat ook aan dezelve
geen gebrek zyn zal. Ondertuf-
fchen by aldien zoo als in Duifch-
land en in andere Europeaanfche
landen , het ingewand der aarde
doorfnuffelt en geroert wierd,
zoo ben ik verzekert, dat men
hier ook meer andere zoude vin-
den, dan die men nu maar op de
oppervlakte der aarde aantreft,
welke , door dien ze niet de me-
nigte van gene quamen te over-
treffen, dezelve nogtans niets toe-
geven, ook zoo goed en miffchien
nog beter zyn zouden.
Arend-ftc- j)e ftenCn , welke door de Me-
tallurgiflen onechte Arendflenen
genaamt worden, ovaal-rond zyn,
van buiten als met rocfl overtrok-
ken fchynen , en van binnen hol
en met zand of andere Hoffe zyn
gevult, vind men hier ook in 't
zandt, of andere mocrailige plaat-
ten. Zy zyn ontrent zoo groot
als een kaftan je, en worden we-
gens hare lichtheid gezocht, en
aan de kinderen tot tydvcrdryf
of ook aan liefhebbers 'der natu-
ralieri vereert. Men doet insge-
met de Jode-f tenen, die met
een olyf in gedaante volkomen o-
YiRmkomen; zoo als ook niet
fnihder ontrent de Linze-Henen ,
die van verfcheide kouleuren z) n.

Jode-fte-
nen.

Edog wie zoude alle zoorten
van gemene Henen, die zich hier
bevinden, können befchryven , al-
zoo zy zoo veelerhande zyn, dat
men naauwlyks een end vinden
kan. Door dien zommigen een
Hak, anderen een kriftal, en we-
der zommigen een andere ge-
daante vertonen. Byaldien ook
den fchoot der aarde, zoo als voor
heen reeds is gemeld , doorzocht
wierd, zoude miffchien ook geen
gebrek aan koltbare Henen aldaar
worden gevonden, terwyl men
jegenswoordig niets van dezelven
ziet , en geen de minfte blyk heeft,
dat 'er iets verborgen is, tenwa-
re men zulks van de laagte van het
land en de eigenfehappen der aar-
de ontlenen wilde. Het is waar,
men vind wel van tyd tot tyd in
de moffelen eenige paarlen, die
zeer groot zyn, en een kleine
erwt niets toegeven , edog ver-
mids men dezelven in geen over-
vloed aantreft, en daarenboven
hare deugd nog niet bekent is, aan-
gezien men dezelven eerfl ge-
kookt en als men ze eeten wil,
daar in vind , en dikwyls aanfluk-
ken byt , zoo kan men van dezelve
niet veel zeggen , behalven dat zy
ook niet onder de Henen können
worden gerekent.

Als nu zyn achtervolgens myn
eerHe voorHel de mineralien en
metalen nog overig, waar van met
korte woorden nog iets moet ge-
meld en verklaart worden. Hier
toe können wy behalven 't geen
reeds in mvne voorgaande Hoofd-
Hukken gezegt is, en de onder-
vinding geleert heeft , mei
be'er geraken, dan als wy den
\ j /.er der verborge gangen
een weinig navolgen, diende bo-
vengemelde naamloze Auteur der
uitvoerlykc befchryving des Fich-
telbergs pag. 161. feqq. uit Theo-
f'hrajlus 'T ar accijns Bombaß van
Hohenheim getrokken, voorge-
ftelt heeft , en 't geen zich daar
openbaart, tot ons voordeel alhier
gebruiken.

Aldi"-;

Nog me
andere g<
figureerd
(tenen.

Wat vi
de Kaan
fche paai
len aan te
ïnerkeii]

De Sehr
ver wil dc
Mineralie
afhande-
len.

KAAP de GOEDE HOOP. 277

Aldus onderftelt hy hc.cït.ntnn.
1. dat erts liefft en doorgaans in
grote hergen , wilde boftbhen ,
en vvilderniflen , daar geen koorn,
wyn en andere vruchten vallen ;
geteclt word. Welke onderstel-
ling, of fchoon niet algemeen ,
of univerleel , zoo als daar
by zeer wel word aangemerkt ,
700 wel hier als ontrent den
Fichtelberg waarfchynlyk is , en
geven de Zilver-myncn , voor
ihci-mv- dezen aan den Tafelberg , Dra-
juip. c kenftein en elders ontdekt, on-
wederfprekelyke getuigeniflèn
daar van , aangezien daar uit 't
befte Zilver-erts getrokken wierd,
't welk groot voordeel zoude
hebben belooft, ten zy de ma-
terialen tot den arbeid te duur
waren , en men gebrek aan Berg-
werkers had.

Num. i. pag. z6x onderftelt de
gemelden Heer Anonymus, dat
alwaar ftenen en klompen , die
bovenmate of tegen de natuur van
hare grootte zwaar zyn, of droef-
fems van Kriftallen of Diamanten
gelyk de Boheemfche zyn , wor-
den gevonden, doorgaans ook
erts in de aarde verborgen leydt ;
welke (telling andermaal zoo wel
aan den Fichtelberg als hier aldus
bevonden word. Want ikhebdier-
gelyke ongemeen zware klompen
en ftenen , roodachtig van kou-
leur, met witte ftipjes, in de holte
van het Princen Kafteel aan de
{reenbergen gevonden , alwaar
dezelve vele hondert ponden
zwaar in grote menigte te beko-
men zyn , terwyl de gemelde
droeflem zwart van kouleur, on-
trent het warme bad alhier zoo
rykelyk over de aarde legt , dat
het gantfche veld rondom daar
van vol is , of fchoon boven op
den kruin van den berg louter
witte en zeer zware ftenen leggen
en gezien worden.

De derde onderftelling van den
Heer Anonymus, welke van de
zwavelachtige dampen handelt,
en dezelve voor een vaft teken

van een ertsgrot. f houd , heb ik
hier niet waargenomen , ten ware
ik de dampen , die boven den
zwarten berg opvliegen, op wel-
ken het warme bad legt, daar
voor wilde verkopen. Ondertuf-
fchen is my de vierde onderftel-
ling beter bekent, en ben ik ook
van gevoelen , dat in alle bergen
erts verborgen legt , wyl op" de
meefte geel, insgelyks tegen de
natuur laag, klein fyn gras en
donkere bloemen zich bevinden ,
welk alles des zomers ten eerften
zodanig verdort , verwelkt en te
niet geraakt, dat een heftige Zuid-
Oofte wind het zelve in eene reis
teftens, wegvoert, en de bergen
zoo kaal fcheert , als óf het gras
met alle de bloemen afgemaait
was.

De vyfde onderftelling het
Aard-vuur betreffende , ik heb
het zelve hier niet geobferveert,
of liever nooit daar op gelet, hoe-
wel het zelve hier zoo wel als ten
opzicht van de Fichtelberg zyn
kan.

De zefde onderftelling kan
daarentegen niet worden aangeno-
men , om dat'er geen fneeuw valt,
maar alleenlyk grove hagel op de
bergen leggen blyft, welke echter
de regentyd eindigende , weder
fmelt en verdwynt, 't zelve is ook
van den dauw en ryp te verftaan ,
welke op de bergen nedervalt,
die ten eerften en zelfs eerder dan
in de diepe dallen verdwynt, wes-
halven zulks ook fterk cloet ver-
moeden , dat daar in Erts verbor-
gen legt.

Num, 7. onderftelt de gemelde
Auteur, dat alwaar reeten en fple-
ten in de bergen met een fcherpe
zalpetere damp zich vertonen,
doorgaans Erts zy. Vermids nu
diergelyke reeten fchier in alle
bergen , aan de Kaap leggende ,
worden gezien , zoo is heel niet
tetwyffelen, of in dezelve zal zoo
wel als in den Fichtelbers Erts te Welkcbf-

• i CCD 33H tic

vinden zyn ; voornamelyk echter Kaap grote
is een zeer grote reet in de Tafel- j««*«^
Mm 3 berg,ben'

..f

27$ B E S C H R Y V I N G van de

berg , en even diergel)' k e in de
Hottentots Hollandfche , zoo als
ook StellenboflcheenDrakenftein-
fche bergen ; ja zelfs de Paarden
en met namen de Paarlen-berg
heeft zeer veel reeten , zoo dat
vermids de zalpeter-dampen de-
zelven niet weinig verzeilen , te
minder aan allerhande Erts te
twvffelen is.

De achtfte onderftelling is zon-
neklaar , namelyk dat ruwe , on-
vruchtbare, kale en gladde bergen
aantonen , dat daar Erts in opge-
floten is, om dat de daar uitvlie-
gende fcherpe dampen beletten,
dat'er iets groeit. Diergelyke zyn
nu fchier alle omleggende bergen,
welke van verre zeer ruuw, on-
vruchtbaar en zeer glad fchynen ,
hoewel als men daar op klautert,
men bomen en kruiden vind, zoo
als de bygevoegde obfervatie zeer
wel aanmerkt , wyl namelyk
de dampen in 't gebergte van
eenige harde klip zeer belet en
tegengehouden worden, dat zy
juift niet ad fuperficïem montis
of tot aan de wortels der gewaflen
geraken können; edog dezelven
zyn allen , achtervolgens de voor-
gaande 4de onderftelling aldus
geftelt , dat men dienvolgens zeer
wel daar uit opmaken kan, dat 'er
erts in dezelven moet verborgen
leggen.

De zwarte berg alhier , op
en aan welken het bovenge-
melde warme bad legt , heeft
dezelve natuur met den fneeuw-
berg des l;ichtelbcrgs , als waar
op achtervolgens de negende
onderftelling de gewaflen als
half verbrand fchynen. Byaldien
nu in dezelve erts verborgen
legt , 't welk nogiahs wat diep
zoude te zoeken zyn, zoo is on-
wederfprckelyk, dat het zelve daar
m ook te vinden is, voornamclyk
wyl op de oppervlakte reeds berg-
ftoffen en criftallen zich zien la-
ten.

Wie van het gebergte na Con-
ftantia gaat , vind langs den weg

vele bomen , welker kruin ver-
dort is, als of zy bevroren waren,
en die veel uitwailèn hebben , waar
benevens men ook veel Hert-
zwammen ziet, en vermids zulks
achtervolgens de tiende Helling
van den gemelden Auteur een te-
ken is, dat |op zodanige plaatzen
gaarn erts verborgen is, zoo moet
noodzakelyk volgen, dat de gant-
fche rug , die van den Tafelberg
na de Steenbergen gaat, en waar
over een gemene weg gemaakt is,
insgelyks van erts zwanger is, om
dat alomme diergelyke bomen aan-
getroffen worden.

Vermids ook op alle bergen
hier om heen de bomen zeer lang-
zaam opfehieten, en niet hoog
worden, maar laag van ftam bly-
ven , bleke bladeren dragen , en
ras verwelken, zoo moet achter-
volgens de elfde onderftelling erts
en Henen daar in verborgen leggen.
Byaldien wyders achtervolgens de
twaalfde onderftelling , de blade-
ren der bomen in 't begin van de
Lente, welke hier in Augufty in-
valt, bleek en eenigzins blaauw-
achtig, de bovenfte takken echter
zwartachtig of van een andere
kouleur zyn, dan zy natuurlyker
wys behoorden te zyn, zoo is im-
mers ook gewis, dat daar onder
erts te vinden is, zoo anders deze
Helling ftand grypen zal, waar on-
trent ik van myne kant het oor-
deel aan anderen overlaat.

Wanneer insgelyks de 15-. ftel-
ling grond heeft , namelyk dat
wanneer onvruchtbare of zeer
kleine vruchten dragende en fte-
kelige bomen, ftruiken of gewaf-
fen op bergen groejen, zich aldaar
ook gaarn erts vinden laat, zoo is
niets zekers, dan dat de Tyger-
bergen, de Moftelbank en vele an-
dere bergen, nevens veel grote
vlaktens, insgelyks van erts moe-
ten zwanger zyn , om dat men
daar op niet alleen de ftekelige
Rhinoceros-boflchen of ftruiken,
maar ook veel andere ftruikachti-
gcgcwaiïen aantreft, en in zoda-

ni-

KAAP de GOEDE HOOP. 279

nige menigte /iet , dat ze naai
K !.s uit u 'i /mi, en I et land

tot den ploeg bequaam kan
maakt worden.

Wat de itf. gifling aanbelangt,
ik ben vnn gevoelen, datd
in het Nbordergedeelte van den
aardbodem wel grond vind ; in
het Zoldergedeelte echter en 't
geen aan gene zyde van den dag
en nacht gelyk makende Linie
legt, ben ik van gevoelen, dat
dc/clvc even 7.00 wel moet wor-
den omg keert, als men zommi-
ge vaftitellingcn omkeren moet,
byaldien men aan die zelve zvdc
een Zon-Eclipfis uitrekenen wil.
Dcrhalven ftel ik den/elven, hoe-
wel zonder nadeel van andere die
beter weren , en /onder fchade
van mv aldus : Hergen, welkers
fpitzen Nbordwaards en de voet
Zuidwaards flaan , tonen dat /v
met erts zwanger fian; dragen
doorga.-.n^ zilver, welkers aderen
recht Welt ten Ooiten lopen.
Want op deze wys legt de Tafel-
berg en Drakenfteinfche, nevens
vele andere bergen, van welke
reeds bekent is, dat Zilver-erts in
dezelve legt.

Wat aanbelangt de 19de on-
derftelling , dat namelyk door-
gaans erts verborgen legt, alwaar
de aardbodem verfcheide kou'icu-
ren heeft, en van verre blinkt;
de oogenfchvnlvke ondervinding
leert, dat als men achter de Hot-
tentots-Hollandfchc bergen komt,
en na het warme bad wil reizen ,
men over een berg moet , de
Hout-hoek genaamt, die van ver-
re blinkt, en langs den weg ver-
fcheide glinftcrende {lenen aan-
wvft. 't Geen daarenboven met
flruiken bcwalfcn is, toont eigent-
Uk de eigenfehap van de 10 en 1 1
(tellingen aan.

\ermids ook de kouleurcn der
bergen, zoo als ook die van de
aarde, ftenenen zandt achtervol-
gens de xofte ftelling aantonen,
welk erts of metaal daar onder
verborgen is, zoo is zeker, dat

zwarte berg , die

. nood\

n moet. <■ ■
Ie, bruintgeleen rood-gele aarde
n overal, v in die

metalen aanwyzing doen
moi -tv. • lontn I groene
ol blaauwe konleur de Koperber»
gen a< hter de grote Damaquas ge-
tuigenis geven, van welke bekent
is, dat zy koper houden.

Rode, fteenachtige aarde vind
men langs alle wegen, welke men
van de Kaap landewaards in be-
wandelen moer. Derhalven is aan
v/er en koper-eris andermaal niet
te tue Helen. Bleke aarde vind
men, daar de ploeg maar door
gaat, buiten de Kaapfehe en Stel*
ienbollche Colonicn; en is dcrhal-
ven \an v/er en lood weder eeli
voorraad I moeden Afch-

graauw is de grond rondom het
warme bad . weshalven men ook

avelmaterie \indcn kan; en of
lchoon alle deze kouleuren me-
nigmaal mitleiden, zoo is uit an-
dere voorheen reeds aangehaalde
gronden zeer gcvoeglvk te ver-
moeden , dat hier aan bergitoften
geen gebrek zy.

By aldien de 23 fie ftelling waar-
achtig is, zoo als ik acht , name-
lyk dat alwaar vcrmillioen-erts ge-
vonden word, ook doorgaans rv-
ke goud-aderen niet ver daar \ an
daan zvn. Wanneer ook vermil-
lioen-erts uit bronnen , beekjes ,
riviertjes, uit het gebergte hunnen
oorfprong hebbende, quelt, zich
menigmaal openbaart, en het wa-
ter rood verft , /oo is ach ter vol-
gens de 14de Helling niets zeker-
der, dan dat aan de ftcenbergen,
alwaar rood water uit d en

komt, enrykelyk vloeit, ook in
menigte •v ermillioen en goud-erts
verborgen , en niet diep leggen
moet, voornamelyk vermids van
het zelve miertje de voorheen
gemelde donkcr-rode ficengroe-
ve, niet heel ver afgelegen, ene-
vcn boven op te vinden is, gelyk
zulks uit hoofde van de volgen-
de

28o B E S C H R Y V I N G van de

de vyf en twintigfte vaftftelling

vereifcht word.

Door dien verders de uitvloed
van dit water ter zyde de bergen,
achtervolgens de x^lte Helling een
goed teken is , dat ertsgroeven
daar ontrent zyn , alzoo zy door-
gaans derzelver canalen zyn , zoo
is ook niets zekerder, dan dat de
meelte bergen ertsryk zyn, ver-
mids zoo wel op als naaft dezelve,
allen zoete vlietende goede w a-
ters ontfpringen en afftromen.
Van den Tafelberg is voorname-
lyk bewurt , en in de voorgaande
Hoofdftukken reeds bekent ge-
maakt, dat veel bronnen op en
ontrent den zelven zich openba-
ren welken allen rykelyk water
geven , 't welk van een ongemene
deugd is , en zelfs den zieken geen
quaad doet , en derhalven uit
hoofde van de 3^ Helling nog
een groter blyk van verborge erts
groeven is.

De 3 3fte vaftftelling beveiligt
de reeds dikwyls gemaakte giffing
van den zwarten berg , want hy
zegt : Dat warme baden en Zuur-
bronnen kentekens van ertsgroe-
ven zyn. Door dien nu op den
dikwyls gemelden zwartenberg
een warm bad word ,gevónden ,
en ontrent xof 3 mylen daar van
daan nog een ander, dat veel
warmer is , zoo is in alle delen te
vermoeden, dat aldaar ertsgrocven
zich /ouden openbaren, wanneer
men eenigzins nazoëk deed.
De Schry- D' vc en veel andere diergehkc
yervcne- ftelHncen heeft de, dikw vis gepre-

kert dat dir ,., ' , . ï f

verhaal ze Naamloze Auteur, die zeker-
waarachtig; iyk een /cer curieus en grondge-

leerd man zyn moet , in 15 nen
\\ egwyzer tot verborge ertsgroc-
ven aangehaalt , en op den Fich-
telberg te pas gebragt, waarvan
/vne gantfeh oinilandigc belehn -
ving zeer vernuftig en verftandig
handelt ; welke ik met even de-
zelve gronden op de /Vfrikaanfchc
en aan de Kaap de Goede Hoop
leggende bergen toepaffen , en
verzekeren kan, dat 't geen ik

tot nu daar van heb gezegt , alles
de zuivere loutere en oprechte
waarheid is.

By aldien ik nu tot de fpecie
zal overgaan , eri aantonen 't geen
reeds bekent :s , zoo is buiten al-
len twyffel bewuft , dat alhier
yzer-erts genoeg te vinden is, ge-
lyk dan de Hottentotten dat erts
reeds voor de komit der Hollan-
ders gekent, gefmoltc-n, en hare
nodige inftrumentcn daar van ge-
maakt hebben, zoo als zy nog he-
den dien dag het zelve weten te
fmelten , gelyk op een ander tyd
zal worden gemeld. Dat echter
de genen, die by of onder de
Chriftenen wonen , zulks niet
können doen , komt deels door
hare armoede , als welken allen
haar rykdom of in de voorgaande
oorlogen verloren , of in Tabak ,
Brande wyn, ÈTyft enz., uitgege-
ven en verfmult hebben; en deels
ook door hare luiheid , om dat zy
het gemakkelyker van de Hollan-
ders kopen können.

By aldien aan den voorgemel-
den zwarten berg geen ftaal-erts
word aangetroffen , daar nogtans
defzelfs warm bad den natunrly-
ken ftaal-fmaak heeft, zoo is1 ze-
ker, dat aldaar behalven andere
ertzen ook iets van het zelve of
ten minften van yzer-ftóffen moet
worden gevonden , alzoo niet al-
leen de boven op de vlakte leg-
gende ftenen als gefmólte yzer of
ftaal-llakken geformcert zyn ,
maar ook de in het water zynde
aarde als de flym in een fmids
lefchtrogis, en boven op het wa-
ter een blaauw dun vet vliesje of
huidje waarggnomen word.

Of hier tin en lood-erts isj
kan ik wegens de bovengemelde
rede niet zeggen ; edog ik acht,
dat by aldien de bergwerken be-
ter voortgezet winden, men hier
zoo wel als in Europa beide zoor-
ten van erts aantreffen zoude, om
dat de Natuur het land alhier van
deze beide bergftoffèn juill niet
zal hebben ontbloot , terwyl ze

het

Zonderlii
bewysdal
aan de
Kaap Yze
erts voor
handen is,

Ontret
Tin en

kan de
Schiyra

niets zek<
melden.

KAAP de GOEDE HOOP. 281

het zelve zoo mildelyk velen an-
deren medcgedcelt heeft , geh k
v.m het yza reeds gezegt is, en
van de andere volgen zal.
Jrer-erts \\ at |iet yiiver aanbelangt, ik

reeds aan ^

■Kup heb mv daar ontrent in den begin-
gravcn. ne op de ondervinding beroepen,
en gezegt , dat reeds over veel
jaren een tamelyke menigte zilver-
erts gegraven en na Holland ge-
zonden zy; ik heb ook twee dier-
gclvke mynen aangewezen en ge-
meld, dat de ecrite achter den
Tafelberg na Conltantia toe , en
de twede te Drakenftein ontrent
de aangename en treifelyke bui-
tenplaats van den Landdroll Jan
Mulder, genaamt Zörg-> liet, ont-
dekt w aren. Hoe zoude als dan
aan diergelyk erts können worden
getwyrVelt? waar van men onfeil-
baar meer aderen en groeven
zoude aantreffen, -ten ware.de
aangetoonde redenen zulks belet-
ten.
Ofer . Dat insgelyks goud-aderen aan

!aan de &e ^aaP zYn » blykt niet alleen uit
»piyn. de voorgaande {tellingen des
naamlozen Auteurs van de Fich-
telbergfche befchryving , maar
zulks betuigt ook Vader Tachart
in zyne Siamfche Keis J>ag. 95-. al-
waar hy ftenen bybrengt , die
zulks bekrachtigen, en waar in
men met een vergroot-glas kleine
goud-ftreepjes ziet. My zyn van
diergelyke ftenen zeer veele be-
kent , en kan men van dezelve
een grote menigte in de holte van
het Princen Kalleel achter aan de
Steenbergen vinden, welke rood
zyn , en veel gele ftipjes hebben,
die door een vergroöt-glas als
goud blinken. Men ziet ook zul-
ke ftenen , hoe wel kleine als
zand-ftenen , langs den weg na het
warme bad over den berg , de
Hout-hoek genaamt , en op ver-
fcheide andere plaatzen , waar
door alzoo ontwyffelbaar fchyntte
zyn , dat 'er ook goud-aderen ja
opcr-«ts goud zelfs aan de Kaap is
üt zeker- W ie aan Koper-erts wilde t wyf-
icinAfri- feien> gelieve maar de moeite te
I. T>eel.

nemen , om een paar hondert my-
len landewaards in te reizen , zoo
zal de/.e twyflèlachügheid hern
wel haaftbenomen worden. Want
aldaar zoude hy hoge bergen aan-
treden, die Koperbergen worden
genaamt, om dat zy rvkelyk ko-
per houden , en naar het getuige-
nis der genemdie daar zyn geweclr,
door dé hete zonneltraien fmeltcn
en afvloejen laten. Deze bergen
zouden zoo hoog zyn , dat de
Heer Simón vander Stell, die als
Gouverneur alhier op bevel van
de Illuihc Compagnie, een keer
dcrwaards heeft gedaan , heeft
derven verzekeren, hoewel hy
'er miflehien niets af zal hebben
gedaan', en Vader Tachart loc. cit.
pag. 107, welke zulks van den ge-
nlelden Heer heeft gehoort, dat
men 40 dagen van noden heeft ,
om boven op dezelven te gera-
ken.

. Het zy ontrent de hoogte van
deze koperbergen, hoe het zy ,
het is zeker , dat aldaar koper ge-
noeg tvalt. Wie weet ook , by-
aldien men naauwe navorfching
deed , of 'er ook geen goud zou-
de worden gevonden ; ten min-
ften zoude het koper rykelyk
goud-houdende können bevon-
den worden , gelyk in Ongaryen
en andere landfehappen pleegt te
geleideden. De daar ontrent wo-
nende Hottentotten weten dit
metaal zeer wel te gieten ; aange-
zien zy hare fchilden , die als hal-
ve manen zyn , en welke zy tot
cieraad op hare voorhoofd dragen,
alwaar zy dezelve met hare lme-
rige hairen valt maken, gieten,
glad en blinkent maken, en treftè-
lyk daar mede pralen. De voor-
gemelde Vader Tachart betuigt
dit andermaal loc. cit. pag. 100,
alwaar hy aldus fchryft : Velen,
namelyk Hottentotten , hebben
ook kennis van de mineralien,
weten dezelven te gieten en klaar
te maken ; houden dezelven nog-
tans in geen waarde, mifTchien
om dat in haar land een grote rae-
N n nigte

Hoogte der

Afrikaan-

ichcKoper-

bergen.

Hottentot-
ten weten

het koper
te gieten
en te
fmelten.

282 B E S C H R Y V I N G van de

nigtc goud , zilver en koper-aderen
gevonden worden.
Welk Mc- Dit alles is de waarheid , en zal
SlottciT °P zvn tyd nader worden gezegt,
licfliheb- dat zy goud en zilver beide in
geen waarde houden, om dat zy
geen geld hebben, kennen of ge-
bruiken. Wat het koper aanbe-
langt , het zelve beminnen zy ,
om dat het in de zon blinkt en
glinftert , als het geilepen of ge-
polylt is. Voor 't overige achten
zv het zelve minder als het y/.cr ,
dat zy tot haar geweer , meflen ,
ajuyntjcs-yzer en tot andere din-
gen hooglt van noden hebben ; en
is derhalven dit mineraal hen veel
aangenamer, dan alle de anderen,
of fchoon het by de Europeanen
niet hoog in waarde is.
De Auteur Dit is nu 't geen, Lezer, dat
! ik u van het Mineraalfch Ryk zegr
gen kan. Meer zult gy van ie- j
mand , die zich nooit veel op de
kennis van de metalen heeft ge-
legt , niet eiflehen. My is wel be-
wuit , dat zommigen ook het wa-
ter hier onder trekken willen ,
zoo als voornamelyk Samuel T>ale
in zyne Mïnerologta gedaan heeft,

befchry-
ving van
het Mine-
raalfchc

Ryk.

I edog kan ik niet bezeffen, met w
j wat recht zulks gefehied, te meer hy aihfer
: naardien In zoo wel minerale als "!L'SV!n

, , , uc W ater

I andere gemene waters aanhaalt en gemeld
gene uitzondert. Ik heb dezelve hccIt-
alhier willen daar ouiteti fluiten en
! Op een ander tyd bewaren ; ten
[ dele om dat het water alhier zich
op gantfeh byzondere eigenfehap-
pen beroemen kan, en ook ver-
mids het zelve zeer veel verande-
ringen onderhevig is, welke hier
aan te halen , de tyd niet zoude
toelaten , aangezien ik nergens
water heb gezien , waar van dier-
gelyks zoude können worden ge-
zegt.

Ik befluit derhalven deze mate-
rie, en verzoek, dat gy myne een-
voudigheid niet qualyk gelieft te
duiden , en my ter zelver tyd te
vergunen , dat ik u by de eerfle
gelegentheid opdifch het Regnum
Vegetabile ; 't welk my eenigzins
beter als het voorgaande bekent
is, om dat ik de fraje gewaflen,
zeldzame bloemen , vreemde bo-
men , en flruiken dagelyksvoor
ogen heb , en met vermaak aan-
fchouw.

XVI. HOOFT-

KAAP dr GOEDE HOOP. 283

XVI. H O O F T S T U K.

Alphabctfchc Befchryving en verhaal der Bloe-
men, Bomen, Wortelen en andere Afrikaan-
fche Aardgcwaiïen , die aan de Kaap de Goe-
de Hoop gevonden worden.

De Auteur ont fcbuldigt zich, dat by het Rcgnum vcgetabile riet eerder heeft bef breven.
Bekent dat by geen Kruid-kimdige is. In welke talen de Schryver de Gewaßen noemen

wil. Abfntbium Africanum. Allium Africanum , waar die overvloedig proeit, Aan de
Kaa[> vallen veel zoorten van Aloë. Waar zy op 't veld overvloedig zyn aan te treffen.
Befchryving der Afrikaanjcbe Aloën , en hunne verfcheide zoorten. lyf zoorten van

Alatermides Africana. Twee zoorten van de Amygdoltis Africana. Drie zoorten van de
Aiwmofpermos Africana. Agt zoorten van de Apocynum Africanum. Arum JEtbiopi-
cum. Arum Africanum. Arum /Egyptiacum. Aanmerking over de eerfle zoort van dit
Kruid. Hoe de Hottentotten dezelve nuttigen. Drie zoorten van Afclepias Africana Ar-
gyradentros Africana. Waar toe by gebruikt word. Afparagus Sylveflris Africanus.

Tien zoorten van de Aflcr Africanus. Vier zoetten van de Bellis Africana. Twee zoorten
van de Bryonia Africana. Agt zoorten Campanula Africana. Drie zoorten vandeCentau-
ritim maj iis Africanum. Fier zoorten van de Ceiitaurium minus Africanum. Twee zoor-
ten van de Chryfantbemum Africanum. Vier zoorten van de Colntea Africana. Agt
zoorten van de Coma aurca Africana. Ses zoorten van de Conyza Africana. Vyfzoortcn
van de Cotyledon Africana. Drie zoorten van de Cyti/us Africanus. Twee zoorten Echium
Africanum. Zeventien zoortcn van de Elicbryfiim Africanum. Elf zoorten van de Erica
Africana. Twee zoortcn van de Filicula Africana. Drie zoortin van de Filix Africana.
Twintig zoorten van de Genifla Africana. I Ier zoorten van de Geranium Africanum.

Zeventien zoorten van de Jacob ja Africana. Twee zoorten van de Jafminum Africanum.
Zes zoorten van de Ketmia Africana. Twee zoorten van de Laurus Africana. Latt-
ri folia Africana. Wat daar van aan te merken Drie zoorten van de Leuconium Afri-
canum. Twee zoorten van de Lilio-Narciffus Africanus. Twee zoorten van de Lotus
Africana. Drie zoorten Meliantbns Africanus. Drie zoorten van de Ornitbogalum Afri-
canum. Drie zoorten van de Oxis bulbofa Africana. Drie zoorten van de Phafeo/us
africanus. Vy f zoorten van de Polygala Africana. Twee zoorten van Pfeudodi&amnus
Africanus. Twee zoorten van de Salvca Africana. Drie zoorten van de Scabiofa Africa-
na. Twee zoorten van de Sclarea Africana. lyf zoorten van de Sedum Africanum. A"t
zoorten van dr Sifynrichium /Ethiopicum. Twee zoorten van de Solanum Africanum. Twee zoor-
tcn van de (partium Africanum. Drie zoorten van de Spirxa Africana. Wat Hottentots Bucchu
zy. Word tot H 'air-poeder gebruikt. Twee zoorten van del 'anacet urn Africanum. Elfzoorten
van de Thymelea Africana f 'yf zoorten van de Titbymalus Africanus. Drie zoorten van de
Trifolium Africanum. Drie zoorten van de Valeriana Africana. Twe zoorten van de litis
Idea. De Auteur ont f huldigt zich , byaldicn by ontrent de befchryving dezer gnvaffèn
mögt hebben gefeilt. Waarom de Schryver tot nu van de Ficoides niets heeft gemeld. De
Schryver wil derzelvcr zes en dertig zoortcn als nu afhandelen. Amaquas-boom.
Kreupel-bout. Kanna. iPat voor een gewas. De Hottentotten beminnen bet zeer. Waar
toe de Europeanen het gebruiken. Siink-hout. De Schryver heeft dikwyls welrtiikendt
oorden doorgereifl. BefluH van dit Hooftfiuk.

-hT^ T T ^ za* buiten twyffel niet no- . overhing had behoren te gefchie-

H

rieh, JLJL cHgzyn, om een lange ont- den; want uwc hoogft gefchatte

yiict 1'chuldiging te gebruiken, dat ik j vriendfehap gebied myte hopen,

Knïeï nu eerft met het Regnum Vegeta- ! dat dit uitftel niet qualyk zal wor-

B.ceft fok voor den dag kom, daar het den geduid; te meer om dat ik

«lireven. r en r tvt

/. Deel. Nn 2 my

28+ B E S C H R Y V 1 N G van de

rnv verzekert hou, dat u het wei-
nige , 't welk ik u daar van zal
können medcdeelen, als nu zoo
..angenaara zal zvn , dan of het
op zyn hehoorlvke plaats gefchied
w as, door dien het aan myne wil-
vaardieheid niet zoude hebben
gelcheelt, ten ware eenige onver-
wachte beletzels myn voornemen
. hadden ven delt.

Naardcmaal deze hinderpalen
echter als nu uit den weg zvn ge-
ruimt , en ik myn woord ftand
doen wil, bied ik u aari't geen ik
van Bloemen, Bomen, Kruiden
en Wortelen waar te nemen , in
Haat gewecit ben. Ik hoop , dat
zulks èenig genoegen zal geven ,
door dien aan u bekent is, dat ik
DeSchry-my op de Kruid-kunde niet heb
ver bckenV gelegt, om dat het myn werk niet
Kruid-kun- is geweeft En 't geen ik u als nu
«üsei*. daar van mededeel, heb ik myn
aangename tuin-woning te dan-
ken, welke my in de eerfte drie
jaren door hoge gunlt van den
Heer Gouverneur Willem Adri-
aan vander Steil, en op byzondere
recommandatie der Illultre Ooil-
Indifehe Compagnie aan den zel-
vcn , ten deel gevallen is. Daar-
bene\ erts ben ik het ook de da-
gelykfehe ommegang met Johan
Hartog, Tuinman in deze weer-
reld beroemden tuin van de ge-
melde Compagnie, en eindelyk
de Hcrbartis vrvts , of levendige
kruidboeken van wvlcn den Heer
N. Orland , welke deszelfs itief-
zonenjan en Andreas Bloem my
vcrfcheidcmalen hebbben laten
zien, verfchuldigt.

Derhalven zal ik my met een
lange en wullopige voorrede niet
ophouden, maar zoo voort tot de
/aak velt" treden. Ondertuilchen
zal de Lezer my wel willen ver-
gunnen, om ü te zeggen hoe en
op wat wy/.e ik van voornemen
ben, om deze Kruidftoffè af te
handelen; welke kortcl\ k zal be-
ftaan ;;i de alfabetfehe order, wel-
ke ik in de befchryving der die-
ven gehouden heb ; nüds dat ik

zorg zal dragen, dat geene uit-
hcemfche gewaden onder de in-
ländische worden gemengt, maar
dat alvorens de Afrikaanfche al-
leen in goede order na eikande-
ren , voor zoo veel my dezelven
bekent zyn , en daar na de voor-
naamfte vreemden in't byzonder*
aangetoont werden.

Door dien echter de inland-
fchen zoo wel als de uitlandfchen
zeer menigvuldig zyn -, zoo zult
gy wel willen toelaten , dat ik by
allen geen lange befchryving voeg*
maar zommigen alleenlyk in de
Latynfchetale noem en haar rech-
te onderfcheid daar by meld , ten
ware my eenigzins mogelyk was ,
om dezelven eigentlyk uit te druk-
ken, wanneer ik haar ook Duit-
fche namen geven zal , de Latyn-
fche zal ik alleen behouden, wan-
neer de Termini Botanïci of Kruid-
woorden niet gevoeglyk können
worden vertaalt, welke de Lezer
daar na naar zyn eigen believen
beter benoemen en befchryven
kan. Daar benevens zie ik als
voor af, dat deze materie zoo
wydlopig als die der dieren zal
vallen, welke byaldien ik iets van
de nuttigheid en gebruik ditmaal
daar by voegde, veel meer uitdven
zoude ; edog uit vrees , dat een
zoo lange zaus niet uw fmaak
mögt zyn , zal ik daar van niets
reppen.

En aldus heeft' de Lezer den
gantfehen inhoud van dit Hoofd-
Huk nevens de materie zelf, op
wat w\s dezelve val worden afge-
handelt. Een betere fchikking is
my niet beu uit, als hebbende
\ erder van de kruiden geen ken-
nis, dan dien ik door den boven-
gemelden Tuinman heb gekre-
gen; welke een tamelyk ervare
kruid kenner is, en deswegen
ds \m\ een voornaam Heer in
I iolland na America is gezonden,
om de vreemde gewaflen van dat
waereldgewefl op te zoeken, en
na Holland te /enden. Behaagt
U deze befchryving niet , zoo zult

gy

KAAP de GOEDE HOOP. 285

an de
p val-
seer
zooi-
van
én.

gv nogtans de wilvaa*digheid om
nieuwsgierigheid te voldoen,
uit /.ten, en overtuigt zvn.
dat het mv aan grondiger kennis,
engeenzins aan dienih aardigheid
gemankcert heeft.

Dienvolgens zal het cerfte A-
frikaaftfeh gewas zynVt welk zoo
als niv meer gemelde Tuinman
Jan Hertog , bericht heeft, naar
de benoeming der Botanïci of
kruidkundige heet, Abutïlon A-
frlcana, foliis rugofis £f? filiculis
lanugtnofis. Dat is : Abutilon
[afuWë uit Afrika met rimpe-
lige blad. -ren en ruige Heel. Waar
van ik niet nodig acht, om meer
aan te halen , door dien de/eb e
achtervo'gens het bericht van Si-
■ i/i tu opere quadripartïo
\. 186. in de winkels
niet gebruikt , en ook van T)ios-
eorides en Galenits beiden niet
| ld word , maar deswegen
nog een grote twift tulïchen de
kruidkenners legt.

Abfhtbïitm Afrïcannm f rut e s-
foliis latïorïbus. Dat is:
Boomachtig Afrikaanfch Alflem,
met brede bladeren. De onder-
vinding leert , dat deze plant zoo
bitter niet is , als de Europeaan-
fche , naardien men geen extracl:
daarvan kan maken, die iterk ge-
noeg is , om Alflen-wyn te ver-
vaardigen.

Allium Afrïcannm flore purpu-
fascente. Dat is: Afrikaanfche
knoflook met een purper-bloem.
Welke in het landfehap, alwaar
de zoogenaamde Hottentotfche
koopmans Natie woont, xo mylen
van de Kaap gelegen , en voorna-
melyk op de plaats, die voorna-
melyk de knoflooks-kraal word
genaamt, zeer overvloedig groeit.
Toen ik met den gemelden Tuin-
man na het warme bad reisde,
heeft hy my die plaats aangewe-
zen, en wy hebben in llruivcn van
de knoflook gegeten.

^ an Aloën vallen hier veler-
hande zoorten ; daar onder zyn
my deze navolgende bekent, waar

bfiri-

m A-

inum is eens ,

zo bit

Is het

D-

tnfeh.

van er velen in den tuin van de
Ulultre Compagnie itaan, welk
doorgaans jaarlyks blocjcn ; aan-
gezien fchier geen maand van het
jaar verby gaat , /onder dat de
cene of de andere Aloe-plant en
menigmaal velen te gelyk in bloem
Haan , en de/elven een ruimen
tyd behouden. Onderiutfchen
worden zy hier niet veel geacht,
om dat zy buiten den tuin'ook in
't open veld Cuflchen de rot/en en
klippen groejen, en bytia voor on-
kruid gehouden worden. Gelyk
dan aan 't Stellenbofch by Adam
Tas; aan Drakenitein by den Heer
Jan Mulder ; ontrent het warm
bad aan den Zwarten berg en el-
ders in 't open veld vele zoorten
by malkander worden aangetrof-
fen, welke uit de klippen groejen ,
bloejen en ongemeen vermenig-
vuldigen; tcrvvvl hare bloem, die
doorgaans rood met witte iïipjes
is , zeer lieflyk in de oogen valt,
en naderhand zeer veel zaat-knop-
jes achterlaat; de zoorten echter,
welken ik alomme heb gezien , zyn
de volgenden.

Aloë Afrïcana arborefcens^mon-
tana non Spinofa, folio longïjflmo-,
plicatili y flore rubro. Dat is : Boom-
Afrikaanfche Berg- Aloe , zonder
dooren met een zeer lang gevou-
wen blad en roden bloem.

Aloë Afrïcana arborescens, flo-
ribus albicantïbus fragrant'pßimis.
Dat is : Boom- Aloe "uit Afrika ,
met een witachtige en zeer fterk
weiruikende bloem.

Aloë Afrïcana canlescens , foliis
fpïnofis , maculïs ab utraque par-
te albicantïbus notatïs. Of; Steel-
achtige Afrikaanfche Aloe , met
ftckelige bladeren , op byde zy-
den met witte vlakken getekent.

Aloë Afrïcana , brevijjimo eraf
fiffimoque folio, flore fubviridi.
Dat is: Aloë uit Afrika, met zeer
korte 'en dikke bladeren , en een
bleek-groene bloem.

Aloë Afrïcana , folio glabro ri-

gidiffimo , flore fubviridi. Of; A-

Frikaanfche Aloë met een glad en

Nn 3 gantfeh

Befchry-
ving van de
Afrikaan-
fche Aloè'B
en hunne
verfcheide
zoorten.

BESCHRYVING van de

286

gantfch hard blad, en bleek-groe-
n'e bloem.

Aloë Africana y flor e rubro, fo-
lio, niaculis ab utraque parte albi-
cantibus notato. Dat is : Africaan-
fche Aloe, met een rode bloem,
en op byde zyden met witte vlak-
ken getekent blad.

Aloë Africana, flor e rubro, fo-
lio triangulari o ver r ucis ab utra-
que parte albicantibus not at o. Dat
is : Afrikaanfche Aloc , met een
rode bloem, en een driehoekig
blad , op byde zyden met witte
knobbels als wratten getekent.

Aloë Africana, folio in fummi-
mitate triangulari, margaritiféra,
flore fubviridi. Dat is: Afrikaan-
fche Aloë , met een blad van pa-
relkouleur, aan 't einde driehoe-
kig toelopende, en een bleekgroe-
ne bloem.

Aloë Africana margaritiféra
minor. Of kleinder Parelgekou-
leurde Afrikaanlche Aloe.

Aloë Africana foliis glaucis,mar-
giue & dorfipartefitpcriorisfpinofis,
flore rubro. Dat is: Afrikaanfche A-
loc , met een rode bloem , en
graauwe bladeren, de rand en het
bovenite gedeelte van den rug met
dorens bezet.

Aloë Africana , foliis glaucis ,
margine & dorfö integro Spinofis.
Dat is : Afrikaanfche Aloe , met
graauwe bladeren, rondom en o-
vcr den gantfehen rug doornach-
tig-

Aloë Africana caulefccns, foliis

glaucis , eau lern ampleëtcnt ibus.
L)at is: Steelachtige Aloe uit A-
nika, met graauwe bladeren, om
den Heel lopende.

Aloë Africana , folio triam' ulo
tïlongiflimo, Jloribus lut cis & jw-

tïdis. Dat is: Afrikaanfche Aloe
met zeer lange fmalle bladeren en
een gele en Hinkende bloem.

Aloc /Ifricana caulefccns, foliis
tnagijt glaucis , eau lern ampkclcnt i-
bns, fe /// mucronem obtufiorem de-
(luaittbns. Dat is: Steelachtige \
fnLi.mlrhe Aloe , met gantich
graauwe bladeren , om den lleel

fungerende , en aan haar fpits end
gantfch toelopende.

Aloë Africana caulefcens , foliis
minus glaucis , caulem amplcètentï-
bus , dor fi parte fitperiore fpinofa.
Dat is: Steelachtige Afrikaanfche
Aloe , met graauwachtige bladeren,
op 't bovenlle gedeelte van den
rug met Hekels bezet , rondom
den Heel lopende.

Aloë Africana caulefcens foliis
glaucis , caulem amplccteutib;<s la-
tïoribus (y undiquaque fpinofls.
Dat is: Steelachtige Afrikaanlche
Aloe,'met graauwe brede bladeren,
overal met ftekels bezet , om den
lleel lopende.

Aloë Africana caulescens, foliis
glaucis , caulem ampleeleutibus ,
dorfo integro fpïnofo. Dat is Steel-
achtige ' Afrikaanfche Aloe met
graauwe bladeren , om den lleel
lopende, de gantfche rug met He-
kels bezet.

Aloë Africana caulescens, fo-
liis glaucis brevioribus , cau-
lem ampleeleutibus , foliorum
parte interna & externa non ni-
hil fpinofa. Dat is : Steelachti-
ge Afrikaanfche Aloe , met
korte graauwe bladeren , om den
Heel lopende; de bladeren van
binnen en van buiten met eenige
Hekels bezet.

Aloë Africana caulescens , fo-
liis glaucis breviflimis, foliorum
fummitate interna & externa non
nihil fpinofa. Dat is: Steelachti-
ge Afrikaanfche Aloc met zeer
korte graauwe bladeren , aan 't end
zoo wel binnen als buiten met ee-
nige Hekels bezet.

Aloë Africana caulescens perfo-
liata, glanca BJ non fpinofa. Dat
is : Afrikaanfche Steelachtige
Aloe, met graauwe doorgeboorde
bladeren, zonder Hekels.

Aloë Africana glabro folio, vii-
nntijjimis cavitatibus donato. Of:
Afrikaanlche Moe met gladde bla-
deren, met zeeer kleine hollighe-
den begaaft.

Aloë Africana humilis, fpims
inermibus (y icrrucis obfita. Dat

is :

KAAP de GOEDE HOOP. 287

Lage
met eenig-

rnov

rica-
:r-

11.

is: Lage \;'iil .uniche Aloë, wel-
kers bladeren met weerloze He-
kels en v\ ratten bezet zyn.

Aloë Africana-hnmilis Arachnoï-
deta. Dat is: Gantfch laage Afri-
kaan fche Aloc enz.

Aloë Afrïcana humilis , foliis ex
albo & viridi variegatis. Dat is :
Lam' Afrikaanfche Aloë, met wit
en groen gefchakeerdë blade-
ren.

Aloë Afrïcana humilis, folio non
nihil rejlexo, floribus ex albo &
rtibro af is: Dat is

Afrikaaanfche Aloe ,
zins hangende bladeren , en
een wit en rood gclchakecrde
bloem.

Aloë Africana humilis, folio in
fummïtate trïangulari & rïgidr/Ji-
mo, margin ibns albic antibus. Dat
is : Lage Afrikaaniche Aloe , met
een zeef hard aan 't end driehoe-
kig toelopend blad, en een wit-
achtigen randt.

Aloë Africana er e [fa, triangu-
lär is & trïangulari folio viscofi.
Dat is i Recht itaande drikantige
Afrikaanfche Aloë, met een dri-
hoekig kleverig blad.

Aloë Africana erecJa rotunda,
folio parvo & in acumen rïgidïjfl-
mum exeunte, Dat is : Overend
ftaande ronde Afrikaanfche Aloe ,
met een klein blad , met een zeer
ftyve punt uitlopende.

Alaternoides Africana, Erica
foliis , floribus albic 'antibus & mus-
cofis. Dat is : Afrikaanfche Ala-
ternoides met bladeren van Hey-
degras, en een witte mosachtige
bloem.

Alaternoides Africana, Telephi-
■ni legitimi i, np er at ï folio flor e viri-
di. Dat is: Afrikaanfche Alater-
noides , met bladeren van kleine
altyd groen blyvende fmeerwortel
of wondk'ruid , 'van Ferrante
Imperato, Napolitaan, Telophium
legïtimum, of oprechte fmeerwor-
tel genaamt , en een groene
bloem.

Alaternoides Africana Laurï
ferrata folio. Dat is ': Afrikaan-

I fche Alaternpides', met gezaagde
Laurier bladeren.

Alaternoides Africana, Chama-
tnespili folio rigidiore ö minore,
floribus albïcantïbus. I)atiä: Afri-
kaatifahe Alaternoides met blade-
ren \. m Chamaemispelen, hoewel
kleinder en iterker , en een wit-
achtigc bloem.

Alaternoides Africana , Roris-
mariui latiori & pïlofiori folio flo-
recaruleo. Dat is: Afrikaanfche
Alaternoides , met bladeren van
Rosmaryn , behalven breder en
vezeliger, en een hemelblaauwe
bloem. Deze plant vind men
veel in 't land van de Hottentot-
fche zoogenaamde Attaquas natie,
waar van te zyner tyd meer be-
richt volgen zal.

Althaa Africana veflearia. Dat
is : Afrikaanfche witte maluwe, met
afhangende zaad blaaskens.

Amygdalus Africana nana , flo- Amygdalus
re incurvato rofeo flmplici , folio Afncanï-
malï perfici angufliore. Dat is : La-
ge Afrikaanfche Amandelboom ,
met een enkelde lyfverfde bloem ,
en fmaller bladeren dan die van
een perzikboom.
- Amygdalus Africana nana, flo-
re incurvato rofeo pleno , folio ma-
lï perfici angufliore. Dat is : Lage
Afrikaanfche Amandelboom met
een dubbelde Roosverfde bloem ,
en bladeren van een perfikboom.
Deze Amandelen zyn boven ma-
ten bitter en onaangenaam van
fmaak, hoewel dezelven nogtans
gekookt van de Hottentotten
worden gegeten.

Anamospcrmos Africana , foliis Anaemos-
Cardui benedicli , florum radiis in- {^™°s A"
tus Sulphureis. Dat is: Afrikaan-
fche Anaemospermos met blade-
ren van Cardobenedict , en zwa-
velverfde Hekels binnen in den
bloem.

Anamospermos Africana, foliis
Tlautaginis, flore fulphureo. Dat
is : Afrikaanfche Ana-mosperes
met bladeren van Weegbre, en
een bleekgele bloem.

Antemospermos Afrïcana Jaco-

béts

288 BESCHRYVING van de

b<c<£ maritima foliis , flor e fnlphu-
rco. Dat is: Afrikaanfche Anae-
mospermos met bladeren van zee
Sint J:ikobs-kruid, en een bleek-
gele bloem.
Apocynum Apocynum Africanum ere ff um,
a. vilhß frutJu , falie is folio lato
glahro. Dit is : Opfchietende
Afrikaanfche Apocynum, van ve-
le ook Teriploca en Beidelfar ge-
naamt , met een ruige öf wollige
vrucht, en brede gladde bladeren
van Wilgen.

Apocynum Africanum ereclum,
villofofnttlu, falicis folio latofub-
hirfuto. Dat is : Opfchietende
Afrikaanfche Apocynum , met
een wollige vrucht, en brede ee-
ïiigzins ruige bladeren van Wil-
gen.

Apocynum ereclum Africanum,
'villofo fruclu, falicis folio glabro
aitguflo. Dat is : Opfchietende
Afrikaanfche Apocynum met een
wollige vrucht , en gladde fmalle
bladeren van Wilgen.

Apocynum Africanum humile,
aizoides, fdiquis eretlis. Dat is :
Kleine op de aard leggende en al-
tyd groen blyvende Apocynum
met overend ftaande peulen.

Apocynum Africanum ereclum
fnbhirfutum , foliis undulatis. Dat
is: Opfchietende eenigzins ruige
Afrikaanfche Apocynum , met
gewaterde bladeren.

Apocynum fcandens Africanum,
lincte pervincte foliis , fubinca-
nutn. Dat is: Gantfch groen op-
klimmende Apocynum uit Afrika,
met bladeren van kleine Maagde-
palm.

Apocynum Africanum fcandens
Afphodeli radice , an guflijjimo fo-
lio. Dat is: Opklimmende Afri-
kaanfche Apocynum , met een
/.eer fmal blad, en AfTodillen ge-
1\ kende wortel.

Apüi ynum Africanum , Lapati

folio. Dat is: Apocynum uit A-

frika, met .bladeren van Patich,of

Roo Ridder.

Arum^E- Ar urn A'jhiopicum Florigerum

i opicum. g> fruftHm jertns t radice magna

orbiculari. Dat is

vruchtdragend;

Bloejende en
Kalfsvoet of
Manskracht uit Ethiopië, met
een grote ronde wortel.'

Ar urn maximum /EgyptidCum,iykx[XmA
quod vulgo Colacaßa audit. Dat s'
is: Grootite Kalfsvoet uit Egipte,
doorgaans Cölocaffia genaamt.

Arum Africanum Flore albo o- ArumAfr
dorate. Dat is : Afrikaanfche awBt
Kalisvoet met een witte lieffelyke
bloem.

By deze driederhande zoortéri
van deze plant acht ik nodig te
I melden , dat de eerfte alhier de
i gemeenlle is, welke een witte en
! ruikende bloem heeft; zy bemint
een vochtige grond , en heeft een
j grote dikke wortel, welke ge-
j fchrabt, fneeuw wit, en aan fchy-
' ven gefneden , een radys niet heel
ongelyk is ; weshalven het dik-
; wyls gebeurt , dat een vreemde-
ling daar mede gefopt en toornig
gemaakt word; aangezien dezel-
j ve geweldig op de tong brand ;
en zodanige pyn veroorzaakt , dat
, men niet weet, hoe men den
i brand in den mond blufTchen zal ;
| om dat men den mond met water
I fpoelende , het quaad erger word,
| en men zodanig aan 't quylen ge-
■ raakt, dan of men een Salivatie-
I cuur ondergaan had. De pyn
; welke deze wortel veroorzaakt, is
1 zoo uitbundig, dat menigmaal de
gene die mifleid is, zynen Bedrie-
ger met een mes naloopt, en
dreigt , om hem te doorlteken,
of een wakkere jaap te geven.

Derhalven zyn de Hottentot- Hoed
ten veel verflandiger , want niet ""'<££
mftaande zy zoo wel de wor- nuttigen
tel, als deszelfs zaadt, 't welk op
een lange fteel groeit , waarom
de witie bloem, die uit een blad
kloksuv/e beftaat, is, zonder
vrees nuttigen , zoo eeten zy
dezelve echter niet raamv, maar
na dat de wortel en 't zaadt beide
twee of driemalen gekookt zyn,
en den fcherp bytenden fmaak
verloren hebben , waar na zy de
wortel in de zon gedroogt, onder

de

KAAP de GOEDE HOOP. 289

de hcete affchc braden en vervol-
gens ceten ; en word dcrhalven
de/e wortel mei het zaadt , door-
gaans Hottentots-brood genaamt.

Afdepiaj Asclepias Africana Aiz.oides.
Dat is: Altyd groene Afrikaan-
fche zwaluwe-wortel.

Asclepias Africana Aizoides ,
longtoribus foiiis , minus dcntatis.
Dat is: Afrikaanfche altyd groe-
ne zu aluvve-wortel , met lange
bladeren, eenigzins getandt of ge-
kerft.

Asclepias Africana Aizoides ,
Jbre pu lehre fimbriato. Dat is:
Huislook gelykende Afrikaanfche
zwaluwe-wortel, met een fraaje
gekrulde bloem.

nn/osT" Argyrodcntros Africana-, foiiis

icana. fcricis £y argenteis. Dat is; Afri-
kaanfche Zilver-boom met zachte
witte blinkende bladeren. Deze
boom groeit alhier aan de Kaap
200 wel in de valeyen als op de
bergen ; voornamelyk word on-
trent Conftantia een 'gantfche
bofch daar van aangetroffen , wes-
halven de woning van den Heer
van Heillingen , de Zilver-boom
word genaamt. Ondertullchen hoe
aangenaam en bevallig hy ook in
't oog is, deszelfs hout is tot niets
bequaam , dan tot brandhout ; en
vermids hy een vrucht draagt, als
de Denneboom , zoo lykt hy wel
een zoort daar van te zyn , of
lchoon hy voor 't overige den ge-
melden boom niets gelykt, en zyn
hout ook veel vafter is, als dat van
een pek-denne of pyn-boom.

Lfpangus Aspara^us Syfoeftris Africanus

SSnïs , aucleatHS- Dac is: Wilde Afri-

udaar ' kaanfche Asperfie, met fcherpe

Btcmci- doornen aan de takken. Dit gewas

vind men alhier aan de Kaap alom-

me in 't open veld , zoo als ook

langs de waterkant en vochtige

plaatzen, en is zoo ftekelig , dat

menigmaal in 't verby gaan de kou-

/en daar in haken en fcheuren.

De fielen zyn grasgroen, en eer

zy hebben uitgebloeit , zoo week

als- tamme Asperfie. Zy hebben

ook een zeer goede lieffelyke

/. <Dte/.

fmaak, zoo als ik menigmaal mei
groot vermaak bevonden heb, niei
tegenitaande de tamme Asperfie
in een ongemene overvloed groeit.
De Haven en Hottentotten bren-
gen dezelve voor een beuzeling
te koop, zoo dat men zyn hert
licht daar aan ophalen kan , zelfs
eer en alvorens men nog tamme
Afpcrfie kan bekomen , of als des-
zelfs tyd reeds uit is,

Aspbodclus Africanus angufli
folii Intens , minor. Dat is :
Smalbladig gele Afrikaanfche
Aifodillen, met een gantfche klei-
ne bloem.

Afplcmum Africanum ramofum
maximum, caulibus Jplendentibus.
Of: Grootlk Afrikaanfche takki-
ge SteenvarcnofMildkruid, met
blinkende fielen.

Afler Africanus Jacobaa foiiis After Afr*
Flore aureo. Of : Afrikaanfch canus'
Sterrekruid met bladeren van St.
Jakobs-kruid , en een goud-gele
bloem.

Aß er Africanus, Stoechadis fo-
iiis , Flore aureo. Of : Sterre-
kruid uit Afrika, met bladeren
van Stechaskruid , en een goud-
gele bloem.

Afler Africanus ramofus, Hys-
fifi foiiis, Floribus co er u Ie is. Dat
is: Takkig Afrikaanfch Sterre-
kruid, met bladeren van yzop, en
hcmelblaauwe bloemen.

Afler Africanus ramofus, Hys-
fopi foiiis , Floribus albis. Dat
is : Takachtig Sterrekruid uit
Afrika , met yzop-bladeren , en
witte bloemen.

Afler Africanus , Heligrifl fo-
lio , Flore rubro. Dat is : Afri-
kaanfch Sterrekruid met bladeren
van Water-Eppe , en rode
bloem.

Afler Africanus j r ut e se en s, fo-
iiis auguftis & plerumque c on j uu-
Bis, Dat is: Boomachtig Afri-
kaanfch Sterrekruid, met fmalle
en veel zamen gevoegde blade-
ren.

Afler Africanus frutescens ,

Jplendentibus farvis ££ reflexis f o-

O O liis.

Afri-
cana.

290 B E S C H R Y V I N G van de

llis. Dat is : Boomachtig Afri- hoofdekens en bladeren van Kra-
kaanfeh Sterre-kruid , met kleine j yenvoet, welke 700 wel als de
blinkende en nederwaards hangen- | ilceltjes dun zvn , en overend
de bladeren. . liaan.

Aßer Africanus , frniescens , I Bryonia ^/Ifricana glabra , fo-
Lavendulte Folio, Flore purpureo. ; lus in profunda s lacinias dzvijis,
Dat is: Struwelswyze opfehieten- fnicJu minor: . Dat is: Gladde

Bryonia A
fricwu.

de Afrikaanfch Sterrekruid , met
Lavendelbladercn , en een purpe-
re bloem.

Aßer Africanus , annnus, Se-
ueciouis Fol iis. Dat is : Afri-
kaanfch Sterrekruid , dat maar
een zomer duurt, met bladeren
van kruisw ortel of Grindkruid.

Aßcr Africanus fnttcscens , fo-
liis Scnctonis crafiioribus. Dat is :
Boomachtig Afrikaanfch Sterre-
kruid met bladeren van Kruiswor-
, hoewel dikker.

Afteroplat ii-carpos Africana
frutescens , Crithmi morini foliis.
Dat is : Boomachtig Afrikaanfch
Afteroplatii-Carpos of brede
vruchten dragend Sterekruid met
Zee- Venkel-bladeren .

Aßralagus Africanus odoratus,
Siliqua triangulari Flore luteo.
Dat is: Ruikende Afrikaanfche
Aftralagus , met een driehoekige
zaad-peulc, en gele bloem.

Be llis Africana, Florum pcdi-
cnlis pene apbyllis foliis incifis.
Dat is : Afrikaanfche Madelieven
met byna kale fiele en ingefneden
bladeren.

Be llis Africana, F lorum pcdi-

Afrikaanfche Bryonie of Wilde
W yngaardr , welkers bladeren
diep ingedrukte vouwen hebben,
en een kleine vrucht draagt.

Bryonia Africana lacinïatA, pu-
ber of a radice , Floribns herbaceis.
Dat is: Afrikaanfche Bryonie met
gefnede bladeren , een knobbe-
lige wortel , en kruidgek kende
bloem.

Calendula five Caltha Africana
hu milis, Flore intus albo , foris
violaceo ßmplici. Dat is : Lage
Afrikaanfche goudbloem, met een
enkeldc bloem, die van binnen
wit en van buiten violet is.

Campauula Africana annua hir-
fitta, lat is prratisque foliis, Flo-
re magno violaceo. Dat is : Ruige
Afrikaanfche Klokskens, die maar
cene zomer duren, met brede ge-
tande bladeren ,
let-bloem.

Campauula Africana annua gla-
bra, Serrato folio , Flore pallido.
Dat is : Gladde Afrikaanfche
Klokskens, met gezaagde blade-
ren en een bleke bloem, die ook
maar een jaar duren.

Campauula Africana hirfuta.

Campanula
Africana.

en een grote vio-

culis (1; Ito f/'s, foliis angnßis ö int e- ; parvo angufloque folio, Flore palli

is. Dat is: Afrikaanfche Ma-
delieven , welkers blocm-llclrn
vol fmaile en volle bladeren
/\n.

Re llis Africana , capitulo , af>hyl-
lo lat co, Coronopi folio, caulicuiis
p¥ocumbintibws. Dat is : Afri-
kaanfche Madelieven met ge-
le blote hoofdekens en bladeren
\ an Hertshoorn of Kraayen voel ,
en nederwaards hängende fti

Bellis Africana ca fit ulo aphy'! >
lutr ,/)/" folio, folusizj caulicu-

lisj is. dat is: Alrikaan-

'ebe A^delicvcn met gele blote

de violaceo. Dat is : Ruige Afri-
kaanfche Klokskens , met kleine
fmaile bladeren en een Neek-vio-
lctre bloem.

Campanula Africana annua, an-
gnfi f o !':.'. , l-lore purpurascénti
major. Dat is: G rote final blad ige
Afrikaanfche Klokskens, die maar
eenc yomer duren , met een pur-
bloem.

Campanula Africana annua, an-
gtfßi folia , Flore purpurascente mi-
Dïtt is kleine een jaar du-
rende Afrikaanfche Klokskens.
met een purpere bloem, en fmai-
le bladeren

dam-

KAAP de GOEDE HOOP. 29*

Campauula Africana frntcscens
aculcofi , Florc violaceo. Dat is :
Boomachtige Afrikaanfche Kloks-
kens met ftekels en violette
bloem.

Campauula Afrïcana minor, E-
riut Facie, Flore violaceo, cauli-
ctilis eretfis. Dat is: kleine Afri-
kaanfche Klokskens met een ge-
daante van Erinus, met een paar-
7C donkere violette bloem , en op-
ftaande ftëeltjes.

Campanula Afrïcana minor, E-
rini facie, Flore violaceo, cauli-
culis procumbentibns. Dat is: klei-
ne Afrikaanfche Klokskens met
bladeren x.m Erinus, een paarze
bloem, en nedervvaards hangende
iteeltjes.

Camphorata Afrïcana umbellata,
frutescens. Dat is: Bomachtige
Afrikaanfche Kamferbloem , die
gevlamt of gevvatert is.

Cardamine Afrïcana trifolïa
( dicitur etiam Naflurtium ) foliis
ternis, facie Chrißophoriants. dat
is: Afrikaanfche Cardamine met
drie bladeren (insgelyks KerfTc
genaamt , die op grasvelden
groeit) met een gedaante van St^
Chriftoftels-kruid. _

antau- Ccntaurium majns Africanum la-
inujm ciniatum, Flore aureo odorato. dat
a' is : Grote Afrikaanfche Santorie
met ingefnede bladeren , en een
goud-gele ruikende bloem.
:entau- Ccuiaurium minus Africanum
1 minus imt foliis t£ facie , Flore amplo
' fuave rubente. dat is : kleine Afri-
kaanfche Santorie met Vlaskruid
gelykende bladeren, die ook zoo
teder zyn , en een grote liefelyke
rode bloem.

Centaurium minus Africanum
arborefcens lati f o Hum , Flore ru-
berrimo. dat is : Boomachtige klei-
ne Afrikaanfche Santorie, met
brede bladeren, en een hoog rode
bloem,

Centaurium minus arborefcens A-
fncanum, angujtifolium, Flore ru-
ber rimo. dat is: Smalbladige boom-
achtige kleine Santorie uit Afrika,
met een hoog rode bloem.
I 7)eel.

Centaur i; ui minus Africèh
arborefcens , tulpifcru»/. Of:
Roomachtige kleine Afrikaan/cue
Santorie, met een tulpe gelykende
bloem.

Chciranthos Afrïcana Flore lu-
tea, 'dat is: Afrikaanfche Chei-
ranthos met een gele bloem.

Chryfauthemum Africanum Stoe- Chryfar.-
l*s foliis anguflioribus. dat is : A- fel*
rnkaanlche Ganzebloem, van ve-
len ook Wockclaar ofGuldebloem
genaamt, met fmalle bladeren van
Stoebe.

Chryfanthemnm Africanum re-
pens, Florc aphylo, Coronopi folio.
dat is: Kruipende Afrikaanfche
Ganzebloem met een blote bloem,
en bladeren van Kraajevoet.

Cbryfanthemoides Ofleofpergon
Africanum odoratum, Spinofum &
■vifcofum. dat is : Weiruikende
Afrikaanfche ftekelige en kleveri-
ge Chryfanthcmoides.

C iß lis humilis aïzoides marïtï-
mns Africanns, Flore rubello. dat
is: Lage Afrikaanfche Zee-Ciftus,
met een roodachtige bloem.

Colutea Afrïcana annua , foliis Colutea
parvis mucronatïs, veficulis com-hinQmi'
preßs. dat is : Een jaar durende
Afrikaanfche Lombaarfche Linfe,
met kleine fpitze bladeren, en za-
men gedrukte blaasjes.

Colutea Africana annua, foliis
cor dat is, & veficulis minus com-
frejfis. dat is: Eenjaar durende
Afrikaanfche Lombaarfche Linfe,
met een hert gelykende bladeren,
en minder zamenged rukte blaas-
jes.

Colutea Africana Sauna foliis ,
flore Sanguïneo. Of: Afrikaanfche
Lombaarfche Linze , met Senes-
bladeren, en bloedrode bloem.

Colutea Afrïcana humilis florc
Sanguine, Crotolarïce filïquts. dat
is: Lage Afrikaanfche Lombaar-
fche Linfe, met een bloedrode
bloem , en peulen van Crotola-
na.

Coma aurea Africana fr ut ie ans, Comaau-
foliïs Liuaru', angufiis major, dat r" Afn
is : Afnkaanfch groot irruvvelvvys
Oo : groe-

na.

Conyza
Africana.

292 BESCHRY

groejend Goud-blad met {malle
bladeren van vlaskruid.

Coma aurea Africana f rut kans,
foliis linaria angujiiorihus minor.
dat is: Afrikaanfch klein ftruwels-
wys groejende Goudblad , met
fmnldèr bladeren van Vlaskruid.

Coma aurea Africana fr ut ie ans,
linarïa foliis gtaucio & lannginofis.
dat is: Afrikaanfch flruwelswys
groejende Goudblad met graauvve
ruige bladeren.

Coma aurea Africana fruti-
cans , omnium maxima , foliis to-
mentoßs @ incanis. dat is : Alder-
grootit ilruwelswvs groejende
Goudblad uit Afrika, met ge-
voerde graauwe bladeren.

Coma aurea Africana f rut ie ans,
Erica folio, dat is : Struwelswys
groejende Afrikaanfch Goud-blad
met 'bladeren van Erica of Heide-
kruid,

Coma aurea Africana fr ut ie ans,
foliis 'jlancis ö *» extremitate tri-
fidis. datfIS : Struwelswys groe-
jende Afrikaanfch Goud-blad ,
met graauwe aan 't end in drien
verdeelde bladeren.

Coma aurea Africana fr ut ie ans,
foliis Crithmi marini. dat is : Stru-
welswys groejende Afrikaanfch
Goud-blad, met bladeren van zee-
venkei.

Coma aurea Africana fruticans ,
foliis inferior ibus incijis , f u^er ion-
bus drutat is. dat is: Struwelswys
groejende Afrikaanfch Goudblad ,
welkes ondcrlte bladeren ingelne-
den , en de bovenile getand

zyn.

Conyza Africana arborefceus iu-
cana, floribus purpuro -violaceis ,
foliis 'falvite, odore Salvia & Ros-
marin/. Of: Arikaanfche graauwe
boom - Conyza , met purper-
blaauwc bloemen, en bladeren
die de gedaante van Salie, en den
reuk van Salie en Rosmaryn heb-
ben.

Conyza Africana bttmilis, foliis
angnffioribus nervofis , floribus
mnl.rUatis. "dat is: Lage Afrikaan-
fch': Conyza , met heel imalle ge-

V I N G VAN DE

aarde bladeren, en gewaterde
bloemen.

Conyza Africana f rut e fc en s, fo-
liis Salvia , odore Catnphora.
Boomachtige Afrikaanfche Cony-
za , met Salie-bladeren en reuk
van Camfer.

Conyza Africana frutefcens , fo-
liis Eriica hamatis lê incanis. Dat
is: Boomachtige Afrikaanfche Co-
nyza, met bladeren van Rakette
enz.

Conyza Africana frutefcens , fo-
liis Rofmarini. dat is : Boom-
achtige Afrikaanfche Conyza, met
Rolmaryn bladeren.

Conyza Africana Senecionis flo-
re. dat is: Afrikaanfche Conyza,
met een Kruiswortel bloem.

Cot u la Africana, Calyce elegant i
cafio. dat is : Afrikaanfche kro-
tendil of flinkende Ca mille , met
een fchone bleekgroene knop.

Cotyledon Africana frutefcens,
foliis orbiculatis, limbo purpureo
c met is. dat is : Boomachtig Afri-
kaanfch Navelkruid, met ronde
bladeren , en purpere kanten.

Cotyledon Africana , tereti folia,
flore pulcherrimo. dat is: Afri-
kaanfch Navelkruid , met lang-
werpige bladeren , en ongemeen
fraaje bloem.

Cotyledon Africana, foliis ob Ion-
gis, floribus umhellatis, fibrofa ra-
dice. dat is : Afrikaanfch Navel-
kruid, met langachtige bladeren,
geu aterde bloemen , en vezelige
wortel.

Cotyledon Africana frutefcens,
folio longo Cf/ anguflo, flore flaves-
cente. Dat is- Boomachtig Afri-
kaanfch Navelkruid , met een
lang fmal blad en geelachtige
bloem.

Cotyledon Africana frutefcens,
flore umbelUito coccineo. Dat is:
Boomachtig Afrikaanfch Navel-
kruid , met een gewaterde rood-
fcharlake bloem.

Cytifus Af> ie anus ar gent e lismo-
re atro purpureo. dat is: Afrikaan-
fche Cytilus met zilvere bladeren,
en zwart purpere bloem.

Cyti-

Cotyledc
Africana

Cytifu
Aiïicu

KAAP de GOEDE HOOP. 293

Cytifus Af ricinus hnfimis, <m-
gußifolins. dat is : Ruige Afri-
kaanfche Cytifus, met fmalle bla-
deren.

Cytifus bcrbacens Africauus,
floribns r ubris. Dat is: Gras gely-
kende Afrikaanfche Cytifus; met
rode bloemen.
hiumA- Echïum Africanum frutefcens,
anum. foliis pilofis. dat is : Boomach-
tige Arrikaanfch Slangenhoot'd ,
met hairige bladeren.

Echium Africanum perenne ,
Lycopfis facie-. Langdurende Afri-
kaanich Slangenhoofd , met een
gedaante van olletonge.
chryfum Elichryfum Africanum lanugi-
rica- nofum, latifolium, calyce flor is ar-
m- gentee & ampliffimo. dat is : Rui-
ge Afrikaanlche Elichryfon , met
brede bladeren, en een zeer gro-
te witte , als zilvere bloem-
knop.

Elichryfum Africanum tomento-
fum frutefcens calice argenteo.
Dat is : Boomachtige Afrikaanfche
Elichryfum of Goudenblom, met
gevoerde bladeren , en een zilve-
re knop.

Elichryfum Africanum lanugi-
nofum angufiifjimo folio , calice flo-
ris argenteo Ö> ampliffimo. dat is:
Ruige Afrikaanfche Gouden-
bloem , met zeer fmalle bladeren ,
welker bloemen op een zeer gro-
ten witten als zilveren Heel
Haan.

Elichryfum Africanum tomento-
fum frutefcens , floris calice aureo.
dat is : Boomachtige Afrikaanfche
Goudenbloem, met gevoerde bla-
deren, en een goudgele bloeme-
fteel.

Elichryfum Africanum frutes-
cens , coridïs folio, dat is: Boom-
achtige Afrikaanfche Gouden-
bloem, met bladeren van Co-
ris.

Elichryfum Africanum in cannm
tomentofum, foliis fubrotundis. dat
is: Graauwe gevoerde Afrikaan-
fche Goudenbloem, met rond-
achtige bladeren.

Elichryfum Africanum umbel-

laturn, oder at uw luteum, dat is:
Gewaterde ruikend« gele Gou-
denbloem uit Afrika*

Elichryfum Aßuanum fmtes-
ei 'iis , angujtis ÖJ loiigioribus foliis ,
incanis. Dat is : Boomachtige
Afrikaanfche Goudenbloem met
lange fmalle graauwe bladeren.

Elichryfum Africanum lati foli-
ant foetidum, Capitulo aureo.' dat
is : Afrikaanfche breedbladige
Hinkende Goudenbloem , met
goudgele Hoofdjes.

Elichryfum Africanum luteum ,
Tolii folio, dat is: Gele Afrikaan-
fche Goudebloem , met bladeren
van Polium.

Elichryfum Africanum tomento-
fum incamwi, angnßi folium, flo-
ribns r ubris. dat is : Gevoerde
Afrikaanfche graauwe Elichryfon ,
met fmalle bladerenen rode bloe-
men.

Elichryfum Afrkannm lati foli-
um foetidum, capitulo argenteo.
dat is : Breedbladige Hinkende A-
frikaanfche Goudenbloem , met
zilvere hoofd jes<

Elichryfum Africanum frutes-
eens, foliis Crithmi marini. dat
is : Boomachtige Afrikaanfche E-
lichryfum, met bladeren van Zèe-
venkel.

Elichryfum arboreum Africa-
num, Rorismarini folio. Dat is : A-
frikaanfche boom-goudenbloem *
met bladeren van Rosmaryn.

Elechryfnm Africanum, Tlan-
taginis folio. Dat is: Afrikaan-
fche Goudenbloem , met Weeg-
bre bladeren.

Elichryfum 'Africanum foetidif-
fjmum , ampliffimo folio, dat is :
Zeer Hinkende Afrikaanfche gou-
denbloem , met een zeer groot
blad.

Elichryfum Africanum in odo-
num glabritm, Coronopi folio, dat
is: Niet ruikende Arikaanfche glad-
de Goudenbloem, met bladeren
van Kraayenvoet.

Ephemerum Africanum an-

nuum, flore bipetalo. Dat is: A-

frikaaniche Hermodaäelen of

Oo 3 Ty-

BESCHRYVING van de

E:i:a Afri
cir.j.

29+

Tycleloztn, met een grote twee
blad ige bloem.

Erica Africana viridis, augu-
ftiffimis foliis , floscuiis in capitu-
lum cougeflis. Dat is : Groene A-
frikaanfche Erica, met zeer fmal-
le bladeren, en bloemetjes, die
/ich in hoofdjes by malkanderen
fluiten.

Erica Africana, floscuiis fub-
hirfutis, fecundum ramulos dispo-
fltis. dat is: Afrikaanfche Erica
of Hei , met eenigzins ruige
bloemetjes, naar de takken ge-
Itelt.

Erica Africana incana, foliis
anguflijjhnis . Dat is : Graauwe A-
frikaanfche Erica, met zeer fmal-
le bladeren.

Erica Africana capillaceo brevi-
que folio , flor -e rotundiori purpur eo.
dat is : Afrikaanfche Erica , met
hairige korte bladeren, en een
ronde purpere bloem.

Erica Africaua folio minima,
flore rotundiori albido. dat is : Afri-
kaanfche Erica , met alderklein-
Ite bladeren , en een gantfeh ron-
de witachtige bloem.

Erica Africana , Cor is folio,
flore ob longo Spie at o. dat is: A-
frikaanfche Erica , met bladeren
van Goris, en langachtig geaarde
bloemen.

Erica Africana, Cor is folio, flo-
re ob longo pur pur eo, èfoliorum al is
prodeunte. Dat is : Afrikaanfche
Erica , met bladeren van Coris,
en een langachtige purpere bloem,
uit de bladeren komende.

Erica Asricaua , Coris folio ,flo-
> e brei' tor i purpur co , e folioruma-
lis prodeunte. dat is: Afrikaan-
fche Erica, met bladeren van Co-
ris, met een korter purpere bloem,
enz.

Erica Africana, Coris folio,
Floribus vvficarns. Dat is: Af&
kaanfche Erica, met bladerenen
Coris, en Zaadblaaskens.

Erica Africaua 'juni pen folio,
flore oblongofpicato. dat is: Afri-
kaanfche Erica, met bladeren van
Geneverboom , en langwerpige

■'

geaarde bloem.

Erica Africana Jumper i folio,
flore oblongo umbellato. dat is : A-
frikaanfche Erica, met Genever-
boom-bladeren, en een langwer-
pige gekroonde bloem.

Evonymus Afr ie anus, folio luci-
do ferrato. dat is : Afrikaanfche
Evonymus met lichtende getande
bladeren.

Fabago Africana arborefcens ,
flore fulphureo , frtiffu rotundo. dat
is:Boomachtig Afrikaanfch W ond-
kruid , met ronde bleek gele bloe-
men.

Ferula Africana galbani f era
frutefcens , Myrrhidis foliis
Boomachtige Gom dragende fe-
rula, uit Afrika , met bladeren
van Myrrhis of kervel.

Filicula Africana maxima ra-
mofa, pinnulis tennis diffeèJis.'.Dat friCana.
is : Gantfeh kleine Afrikaanfche
Varen met gantfeh fyn ingefnede
bladeren.

Filicula Africana maxima , in
acutus divifa lacinias. dat is : Zeer
groot Afrikaanfche Varen met
gantfeh ipitze geribde blade-
ren.

Filix Africana maxima ramofa, Filix Afri-
pinnulis erenatis. Dat is : Zeer cana-
grote Afrikaanfche Varen, met
takken , en gekartelde blade-
ren.'

Filix Africana dentata^ Lon-
chitidis facie. Getande Afrikaan-
fche Varen, met een gedaante van
Grachtvaren.

Filix Africana ramofa , pinnulis
Lonchitidis. dat is: Takkige Afri-
kaanfche varen met bladeren van
Grachtvaren.

Focniculcm Africanum, foliis in
fummitate atro rubeutibus , Jèmi-
nibus auguflis & longtoribus. dat
is : Afrikaanfche Venkel , met
bladeren met donker-rode punten«
en lang fmal zaad.

ir ut ex Africanus aromaticus ,
flore fptcato exiguo. Dat is.' Naar
fpecery ruikende Afrikaanfche
Hcefter, of ilruik, met gantfche
kleine geaarde bloemen.

Frtttex

KAAP de GOEDE HOOP.

Frutex ALthiopicus , pomilaca
folio , flore ex aloido vireft t nte. dat
is: Hceiter uil Ethiopië, met bla-
deren van poreclein , en bleek-
groene bloemen.

Galega Africana, fioribus majo-
ribus, W filiquis crafjioribns. dat
is : Afrikaanfche Galege , met
aeer grote bloemen en zeer dikke
peulen,
lenüia. Genißa Africana frutefcens,
ican». Rusci nervofis foïus. d.atis:Boom-
achrige Afrikaanfche Brem , met
geaderde bladeren van Muis-
doorn.

Genißa Africana , frutefcens ,
Rusci nnguflis foliis. dat is:Boom-
achtigc Afrikaanfche Brem, met
fmallc bladeren van Muis-doorn.

Genijia Africaua Laven du la fo-
lio, dat is: Afrikaanfche Brem,
met Lavendel-bladeren.

Genißa Africaua juncea, fiori-
bus coerulcis, foliis minimis, dat is :
Afrikaanfche Brem, met blaau-
we bloemen , en zeer kleine bla-
deren.

Genißa Africaua minima* foliis
Myrtké, iu cxquifitum mucronem
definentibus. dat is : Zeer kleine
Afrikaanfche Brem, metMyrthe-
bladeren, die van voren gantfeh
ipits toelopen.

Genißa Africaua , Rorismariui
foliis, flore aureo. dat is : Afri-
kaanfche Brem , met bladeren
van Rosmaryn , en goudgele bloe-
men.

Genißa Africaua arborefcens ,
ar gent ca lanugine pubescens. dat
is: Afrikaanlche Boombrem, die
oud met een witte als zilvcre mos
overtrokken word.

Genißa Africaua frutefcens, fpi-
cata purpur ca, foliis anguftiffimis.
dat is • Roomachtige Afrikaanfche
Brem met een geaarde purpere
bloem, en ?ecr fmalle bladeren.

Genißa Africaua frutescens , fo-
liis Torton-Raire , Flore purpu? < o
dat is: Boomachtige Afrikaanfche
Brem met bladeren van Torton-
Raire en een purpere bloem.

Genißa Africaua, Laricis foliis

*>9

longioribus \è lanugmofis. d.w. r, :
Afrikaanfche Brem met lange rui-
ge bladeren.

Genißa Afrit ma , Laricis folii r
craßioribns G' hirfutis. dat is : Afri-
kaanfche Brem met dikker ruige
bladeren.

Genißa Africaua frutcjeens fpi-
cata, Laricis foliis. dat is: Boom-
achtige Afrikaanfche Brem met ge-
aarde bladeren.

Genißa Africaua frutefcens ca-
pitata , Laricis foliis. dat is :
Boomachtige Afrikaanfche Brem
met hoofdekens, enz.,

Gen i/ia Africaua lutea, fpicata
Laricis foliis. dat is: Geaarde
gele Afrikaanfche Brem, enz.,

Genißa Africaua frutefcens , ca-
pita lis Lmuginofis, Laricis brevif
fimo folio, dat is: Boomachtige
Afrikaanfche Brem met ruige
hoofdekens, en zeer korte blade-
ren.

Genißa Africaua frutefcens ,
Laricis incanis foliis. dat is :
Boomachtige Afrikaanfche Brem ,
met graauwe bladeren.

Genijia Africana Camphorata
folio, floribas lut cis minimis, dat
is: Afrikaanfche Brem met blade-
ren van Camfer-kruid , en zeer
kleine gele bloemen.

Genißa Africana, foliis Gallii.
dat is: Afrikaanfche Brem, met
bladeren van Walftroo.

Genißa Africana 'Don cm \i facie.
dat is: Afrikaanfche Brem, met
een gedaante van Dorycnium.

Genißa Africana arborefcens,
Styracis folio, flore cocruleo. dat is:
Afrikaanfche Boom-Brem , met
Styrax-bladcren en een blaauwe
bloem.

Geranium Afrit anttm arboref- geranium
eens, lbifci folio rotundo, Carliiue ununa'
odore. dat is: Afrikaanfche Boom-
Oyevaarsbek met ronde bladeren ,
en Carline reuk.

Geranium Africanum frutefcens,
Mal-vte folio lacimato, odorat o, flo-
re purpura feente. Dat is : Boom-
achtige Afrikaanfche Oyevaarsbek
met ruikende ingefnede bladeren

van

296 BESCHRYVING

VAN DE

van Stokrozen , en een purpere
bloem.

Geranium Afncanum , Alchi-
milla hirfuto folio, flonbus albidis.
dat is : Afrikaanfche Oyevaarsbek,
met ruige bladeren van Synnaw
of Onzer Vrouwen Mantel, en
een witachtige bloem.

Geranium Africanum arborefccns,
Alchimilla hirfuto folio, floribus
rubicundis. dat is : Atrikaanfche
Boom-Oyevaarsbek , met ruige
Synnaw bladeren, en rode bloe-
men. Dit gewas is uit het land-
fchap der Hottentots Attaquas-na-
tie henvaards gebragt, waar van
op een ander tyd bericht volgen
zal.

Geranium Africanum , Betonie <c
folio laciniato lê maculato , floribus
incarnatis. dat is : Afrikaanfche
Oyevaarsbek met ingefnede ge-
vlakte bladeren van Betonie , en
incarnate bloemen.

Geranium Africanum Betonier
folio -procumbente floribus parvis
eleganter variegatis. dat is : Afri-
kaanfche Oyevaarsbek met leg-
gende Betonie bladeren , en cier-
!yke kleine bonte bloemen.

Geranium Africanum noctii o-
lens, tuberofumïS nodofum, & A-
quilegia foliis. dat is: By nacht
ruikende Afrikaanfche Oyevaars-
bek met een knobbelachtige bol-
wortel, en Akeleyen bladeren.

Geranium Africanum noelu o-
lens , Aquilcgia folio , flore incar-
nato rubente. dat is: By nacht rui-
kende Afrikaanfche Oyevaars-
bek, met Akelye bladeren , en
incarnaatrode bloemen.

Geranium Africanum noelu oleus,
flore ruberrimo , Amnion es folio
latiore. dat is: By nacht ruikende
Afrikaanfche Oyevaarsbek met
hoog rode bloemen , en brede lila-
deren van Anemone.

Geranium Africanum noelu olrus,
flore rubro , Auemones folio angu-
fliori. dat is: By nacht ruikende
Afrikaanfche Oyevaarsbek nul
een rode bloem tn fmalle bladeren
■ LD Anemone.

Geranium Africanum notlti olens,
radice tuberofa , foliis Baflinacc
iucanis lanuginofis , flore pallide
flavefcente. dat is : By nacht rui-
kende Afrikaanfche Oyevaarsbek*
met graauwe ruige bladeren van
Pallinake, bol -wortel, en bleek
gele bloem.

Geranium Africanum noelu olens,
radice tuberofa , foliis Taflinaca
iucanis launginofls angufiioribus.
dat is : By nacht ruikende Afri-
kaanfche Oyevaarsbek , met een
bolwortel en fmalle graauwe rui-
ge bladeren van Paftinake.

Geranium Africanum nocfu olens,
tuberofim , vitis foliis hirfutis.
dat is : By nacht ruikende Afri-
kaanfche Oyevaarsbek met een
bolwortel , en ruige Wyngaards-
bladeren.

Alle deze ruikende Oyevaärs-
bekken geven by nacht een onge-
meen Herken en recht lieffelyken
reuk, en kan men met eenen "fteel,
waaraan doorgaans 3 of 4 bloemen
zyn , een heel vertrek parfume-
ren ; derhalven worden zy zonder
onderfcheid door de inwoners
alhier Nacht bloemen genaamt, om
dat de meefle by dag toegaan , en
tegen het vallen van den avond
weder opengaan , terwyl zy alle
geen reuk ter waereld hebben,
dan na der zonnen ondergang.
Men vind dezelve overvloedig aan
en ontrent de Kaap , en kan men
zich met haren reuk by nacht naar
gelieven verquikken.

Geranium Africanum minus , Cc-
riandri folio , floribus incarnatis.
dat is : Kleine Afrikaanfche Oye-
vaarsbek, met Coriandcr-bladeren
en incarnaat-bloemcn.

Geranium Africanum , uva crif
pa folio , floribus exiguis rubcllis.
dat is : Afrikaanfche Oyevaarsbek,
metKruisbe/.ien bladeren, en klei-
ne rode bloemen.

Geranium Africanum majus,Co-
riandri folio , floribus incarnatis.
dat is : Grote Afrikaanfche Oye-
vaarsbek , met Coriander-bladeren

tn incarnate bloemen.

Ge-

KAAP im GOEDE HOOP. 297

Geranium Africanum , Althéa
folio , parvo flori. dat is : Afri-
kaanfche Oyevaafsbék, me( witte

Maluwe bladeren en kleine bloe-
men.

Geranium Africanum ,foliisple-
rumque auratis , floribus ex rubro
pur pur, 1 [cent ibus. dat is: Afrikaan-
fche Oyevaarsbek , met meeft ver-
gulde bladeren , en rode purpere
bloemen.

Geranium Africanum Myrrhidis
folio, flore albicante, radier rapa-
ced. dat is : Afrikaanfche Oye-
vaarsbek met Myrrhis - bladeren ,
witachtige bloem , en een ronde
gladde wortel.

Geranium Africanum , foliis in-
fcrioribus Afari , fuperioribus
flaphydis agria , maculatis fplen-
dentibus S acetofo fapore. Dat
is : Afrikaanfche Oyevaarsbek ,
welkers onderfte bladeren die
van Mansoor , en de bovenfte
die van Luiskruid gelyken , zyn-
de allegcfpikkelt en doorichynert-
de, en hebbende een zuren fmaak.
Deze plant is uit het Heykomer-
iand herwaards gebragt, 't welk
door een Hottentotfche Natie van
dien naam word bewoont , leg-
gende beooften deze Kaap , niet
ver van Terra de Natal , gelyk
ter behoorlyker tyd zal worden
gemeld.

Geranium Africanum, Aflraga-
lï folio, dat is: Afrikaanfche Oye-
vaarsbek , met bladeren van Aftra-
lagus.

Geranium Africanum frutefiens,
folio craffb & glauco , acetoße fa-
pore. dat is: Boomachtige Afri-
kaanfche Oyevaarsbek , met dik-
ke gladde bladeren , en een zuur-
aehtigen fmaak.

G lobular ia Africana frutefcens,
Tbimelaa folio lanuginofo. dat is :
Boomachtige Afrikaanfche Glo-
bularia met ruige bladeren van
Thimelaea.

^ Htcmanthus Africanus , five
Tulpa Africana flore albo. dat is:
Afrikaanfche Tulpe met een wit-
te bloem. Deze groeit byna in
ƒ <DeeL

alle velden in zodanige overvloed,
dat men een ryke voorraad daar
van zoude können opdoen. Zy
ruikt niet onaangenaam, en komt
met de Europeaanfche Tubero-
zen of witte Rozen overeen, en
ben ik van gevoelen , dat deze
zoogenaamde Tulpe van derzcl-
ver zoort is ; edog de geen die
meer kennis daar van hebben ,
können beter oordelen.

Hyacintbus Africanus , flore coe-
ruh'o umbellato , tuberofus. Dat
is : Knobbclachtige Afrikaanfche
Hyacinth met een blaauwe ge-
kroonde bloem.

Jacob tea Africana frutefiens,
Abrontani folio. Dat is: Boom-
achtig Afrikaanfch Sint Jakobs-
kruid met bladeren van Ave-
ruit.

Jacob # a Africana frutefiens ,
Hormini folio, dat is : Boomach-
tig Afrikaanfch St. Jakobs-kruid
met bladeren van Scharlcye.

Jacoben Africana, Sonchi folio.
dat is : Afrikaanfch Sint jakobs-
kruid met Hazen - Salade blade-
ren.

Jacob aa Africana , dentis Leo-
vis folio, dat is: Afrikaanfch St.
Jakobs-kruid met Leeuweh-tands
bladeren.

Jacobaa Africana, abfynihii fo-
lio, dat is : Afrikaanfch Sint Ja-
kobs-kruid met bladeren van Alf-
fem.

Jacobiea Africana, foliis inte-
gris , undulatis & crifpis. dat is :
Afrikaanfch Sirttjakobs-kruidmet
hele gekrulde bladeren, hoog en
laag geftelt , zoo als de baren dei-
zee zich dagelyks vertonen.

Jacobaa Africana laciniata lati
f o/ia, flore pur pur eo. dat is: Afri-
kaanfch Sint Jakobs-kruid, met
ingefnede brede bladeren en een
purpere bloem.

Jacob <ea Africana laciniata,an-
gufti folia, flore purpureo. dat is:
Afrikaanfch Sint Jakobs-kruid met
fmalle gefnede bladeren en een
purpere bloem.

Jacobea Africana, radice tube-
P p ro-

Jacobaea
Africana.

29s B E S C H R Y V 1 N G van de

rofa. dat is: Afrikaanfch Sint Ja-
kobs-kruid met een bol wortel.

Jacob*a Afrïcana , frutefcens
foliis incifls (y fubtus cineraceis.
dat is: Roomachtig Afrikaanfch
Sint Jakobs-kruid met ingefncde
afchgraauwe bladeren.

Jacobaa Afrïcana frutefcens ,
foliis abfiuthii umbeliiferï, ïncauis.
dat is: Boomachtig Afrikaanfch
Sint Jakobs-kruid, met graauwe
alflem-bladeren en een gekroonde
bloem.

Jacob*a Afrïcana frutefcens,
Corouopi folio, dat is: Boomach-
tig Afrikaanfch Sint Jakobs-kruid,
met bladeren van Krajenvoet of
Hertshoorn.

"Jacob* a Afrïcana frutefcens ,
Lavcndul* folio latiori. dat is:
Boomachtig Afrikaanfch Sint Ja-
kobs-kruid met brede Lavendel-
bladeren.

Jacob* a Afrïcana frutefcens,
folio longo & glauco. dat is : Boom-
achtig Afrikaanfch Sint Jakobs-
kruid , met lange graauwe blade-
ren.

Jacobaa Afrïcana , Hedera ter-
rejïris folio repeus. dat is : Krui-
pend Afrikaanfch Sint Jakobs-
kruid met bladeren van Hontjes-
draf.

Jacoh*a Afrïcana frutefcens,
rrajjis fucculentïs foliis. dat is :
Boomachtig Afrikaanfch Sint Ja-
kobs-kruid met dikke zappige bla-
deren.

Jacob*a Afrïcana frutefcens,
foliis rigidis ö hirfutis. dat is:
Boomachtig Afrikaanfch Sint Ja-
kobs-kruid , met harde hairige
bladeren.
I.ifminum Ja/miuum Af> uav.um , foliis fo-
-'•""■ liiarïis , floribus vulgation Jimi-
lïbus. dat is Afrikaanfche Jalm\ n
met enkelde bladeren , en de ge-
mene Jafmyn gely kende bloe-
men.

Jiifnhium Africaniü/i Ilias fo-
lio, j/ore Jo lil ar 10, ex foliorum a-
lii . albo. dat is : A-

fiikaanfche Jafmyn met Ilcx-bla-
deren en weinig witte bloemen.

Ketmia Afrïcana, Topulï folio. Ketm«
dat is: Afrikaanfche Ketmia met Atvx3ni-
Populierbladeren.

Ketmia Afrïcana , populï folio ,
ftbtns incano , Ef> caule virefcente.
dat is: Afrikaanfche Ketmia, met
bladeren van Populier, die van
onderen graauw zyn , en op een
groenen fteel liaan.

Ketmia Afrïcana vcßcatia, folio
tripart ito, flore purpur eo. dat is:
Afrikaanfche Ketmia , met zaad-
Maaskens, een in drien verdeelt
blad en purpere bloem.

Ketmia Afrïcana ve fear ia , fru-
ticans Ö) erecJa , aluï foliis latiori-
bus & major ibus , flore fpïrali ful-
phureo. dat is : Afrikaanfche hoog
opfehietende Ketmia met blaas-
kens, brede grote Elzenbladeren,
en een gele bloem.

Ketmia Afrïcana frutefcens,
foliis mollibus © ïncanis, flore fpï-
rali fulphureo. dat is: Boomach-
tige Afrikaanfche Ketmia, met
weke of zachte graauwe bladeren
en gele bloemen.

Ketmia Afrïcana veflearia , uva
crijp* foliis , flore fpïrali fulphu*
reo. dat is : Vruchtdragende A-
frikaanfche Ketmia met Kruisbe-
zien bladeren , en een gele bloem.

Laurus Afrïcana minor, Guerci L»u"
jolio. dat is : Kleine Afrikaanfche Mncm
Laurier - boom met eike blade-
ren.

Laurus ïnodora Afrïcana frutlu
globofo, Lauro ferrat* odoratafla-
pelïav* Jim i lis. dat is: Niet rui-
kende Afrikaanfche Laurier-
boom , met een ronde vrucht, een
gezaagde Stapeliaanfche Laurier-
boom gel) kende, welke laatfte
hier Speuke-boom word genaamt,
zoo als reeds elders gemeld is.

Laurifolia Afrïcana. dat is: A-
liikaanfch gewas met Laurierbla-
deren. Deze boom word alom-
rne in 't land aangetroffen , en
door de inwoners alhier Zwarte
Paß genaamt. In den irellelyken
Tuin van de Illuilre Compagnie
zyri verfcheide wandelwcgcn daar
mede beplant , om dat dezelve

zeer

KAAP de GOEDE HOOP.

299

7.cer dicht groejcn , en den wind
fetiut , zoo als alle andere Lau-
rierbomen plegen te doen , en ook
wyl hy een traaje verandering van
den oprechten Laurier en andere
bomen maakt , en eindelvk ook,
om dat hy heel gclyk kan worden
gclchoren of gefnoeit , zoo als
men alle bomen pleegt te doen die
tot Alleen dienen moeten.

Leonnrus perennis Af rk anus (ï-
deritis folio , flore 'Phtruieeo majo-
re i-illofo. Of: Altyd groen bly-
vende Afrikaanfche Leonurus,
met bladeren van yzerkruid , en
grote ruige Dadelblocmcn.
Leucoium Leucoium Africanum , coeruleo
toöamur.ßore f latifolium hirflitnm. dat is :
Breedbladige ruige Afrikaanfche
Stokviolieren , met een blaauwc
bloem.

Lat co tuw Africanum , coeruleo
flore, an gu ft o Coronopi folio ma/us.
dat is : Groote Arikaanfche Stok-
violieren , met blaauwe bloemen
en fmalle bladeren van Krayen-
voet.

Leucoium Africanum coeruleo
flore, anguflo Coronopi folio , minus :
dat is : Kleine Afrikaanfche Stok-
violieren met blaauwe bloemen ,
en bladeren van Hertshoorn.
iliis Afrr" Lilio-Narciffiis Africanus humi-
»nm. lls-> longijfimi foliis, polyanthos
fatitrato colore purpur afc ent e. dat
is : Lage Afrikaanfche Narciffe,
met een bloem op de maniere van
een Lelie, zeer lange bladeren,
en een purpere bloem.

Li lio- Nare i (fits Africanus plati-
caulis humilis, flore pnrpurafcente
odorato. dat is: Lage breedftelige
Afrikaanfche NarcifTe, met een
ruikende purpere Leliebloem.
otusAfri- Lotus Africana annua hirfuta,
Floribus luteis. dat is : Eene jaar
durende Afrikaanfche ruige Drie-
blad, met gele bloemen.

Lotus Africana frutefcens, flore
fpicato rnbicundo. dat is : Boom-
achtige Afrikaanfche Lotus, met
roodachtig geaarde bloemen.

Lychnis 'Pfeudo-Melavthio //mi-
lis Africana, glabra angnftifolia,
I. "Deel.

.ru

flore clrptmry ; »bello, dat is: \-
Irikaanfche Jcnctte met een ge-
daante van een Koom-roo
fmalle gladde Naderen en een
fchoon rode bloem.

Lycium Aithiopicnm, Tyracan-
t ha folio, dat is: Lycium uit /L-
thiopie , met bladeren van Pyra-
cantha.

Ma/va Africana frutefcens ,
flore rubro. dat is : Boomachtige
afrikaanfche Stokro/.c, meteen
rode bloem.

Melianthus Africanus dat is ■ Melianthus
Afrikaanfche Melianthus. ' Afncanus'

Melianthus Africanus minor,
humi fufus foliis "PimpinclU er ij-
fa. dat is: Kleine langs de aarde
kruipende Afrikaanfche Melian-
thus, met bladeren van gekrulde
Pimpinelle.

Melianthus Africanus minor fee -
tidus. dat is : Kleine Hinkende
Melianthus uit Afrika. De Hot-
tentotten en de Europeanen gaan
beide alle diergelyke zoorten van
gewailèn zelden verby , zonder
der zei ver honing -zoeten zap te
proeven.

Myrtus Africana humi lis, foliis
myrtilli crenatis, cauliculis nigri-
cantibus. dat is : Lage Afrikaan-
fche Myrtus-boom, met gekar-
telde bladeren van Krake -bezien,
en zwartachtige deeltjes.

Narciffus Africanus Tolianthos.
dat is: Geelrode NarchTe uit A-
frika.

Olea Africana humi lis ß heft ris,
folio duro, fubtus incano. dat is:
Lage wilde Afrikaanfche Olyf-
boom, met harde ruige blade-
ren.

Orcofelinum Anifoides arboref-
cens, lignftici foliis £y facie, flo-
re Int eo. dat is: Boomachtige A-
nys gelykende Berg - peterfclie ,
met een gele bloem, enz.

Ornithogalum Africanum , flore Omithog«^
viridi, alten innato. dat is : A-
frikaanfcheVeld-ajuyn met cengc-
le bloem uit bloem.

Ornithogalum Africanum luteum

odoratnm, foliis cepaceis , radice

Pp z tu-

canum.

BESCHRYVINGvande

300

tuberofa. dat is : Gele Afrikaan-
fche ruikende Veld - ajuin met
bladeren en een knobbelige wor-
tel.

Oruitbogalum Africanum, plan-
taris rofea folio , radice tnbero-
fa! dat is: Afrikaanfche Veld-a-
juin met bladeren van Weegbre
en een knobbelige wortel.
Oxis bul- Oxis hu lbo fa Africana rotundi
bofaAfrka- folia, canlibus Ï3 floribns purpn-
nï' reis amplis. Dat is : Bölachtige

zure Drieblad met ronde bladeren
en grote purpere {telen en bloe-
men.

Oxis bnlbofa Africana rotundi
folia , canlibus vircntibns , floribus
amplis purpureis. Dat is : Bol-
achtige rondbladig Drieblad uit
Afrika j met groene Helen en gro-
te purpere bloemen.

Oxis bnlbofa JEthiopica -vel Afri-
cana minor, folio cor dato, flore ex
albido pur pur afc ent e. dat is: Bol-
achtige /Ethiopiiche of kleine A-
frikaanfche zuure Drieblad , met
bladeren op de manier van een
hertj en een witachtige purpere
bloem.

Tetafltes Africanus Caltba pa-
luflris folio , radice flavefcente
rraffa Dat is: Afrikaanfche Pes-
tilentie-wortel , van velen ook
grote Hoefbladcrcn of Dokke-
Maderen gcnaamt , met bladeren
van Water Goud-bloemen en een
blaauvvachtige dikke wortel.

Pbalangium Africanum ramo-
fum, floribus albis, petalis reflex is.
dat is: Afrikaanfch Phalangium
met takken , witte bloemen en
geboge bloem-bladercn.
PViafrolus Tbafeolus Africanus birfutus
Mrinnxu. bituminoj'us , fliitjuis bullatis , flore
ßaveo. dat is: Ruige Afrikaan-
fche bonen , met opgeblazc peu-
len en een blaauw e bloem.

Tbafeolus Africanus parvo fruc-
tn, uonuibilalbicanie. dat is: A-
frikaanfche bonen met een kleine
witachtige vrucht.

Thafeolus Africanus perennis
minor , flore fuavc rubent e. dat is :
Altyd overblyvende klync Afri-

kaanfche bonen met een lieffelyke
rode bloem.

'Planta lafiaria Africana. dat
is : Melk gevende plant uit Afri-
ka. Daar zyn van dezelve ver-
fcheide zoorten, welke ik niet ter
dege gade geüagen, of na welker
namen ik niet gevraagt heb, of
fchoon ik die uit de Herbariis vi-
vis, of levende Kruidboeken van
den gemelden overleden Heer 01-
dcnland , genoegzaam had können
weten. Ondertuflchea kan ik
zeggen, dat ik dikwyls een takje
van deze plant gebroken hebben-
de, de melk droppelvvys daaruit
gelopen is.

'Pimpinella Africana faxifraga
maxima. Dat is : Grootfte Afri-
kaanfche iteenbrekende Pimpi-
nelle.

Polypodium Africanum maxi-
mum, acutijjhne divifum. dat is:
Zeer grote Afrikaanfche boomva-
ren, enz.

Tolygala Africana frutefcens, P0,y§
anguftifjima major, dat is : Boom- Atncani
achtige Afrikaanfche grote Kruis-
bloem , met zeer fmalle blade-
ren.

Polygala Africana frutefcens,
angufttjjimo folio , minor. Dat is :
Kleine boomachtige Afrikaanfche
kruisbloem , met zeer fmalle bla-
deren.

Tolygala Africana , Liui folio,
magno flore. Dat is: Afrikaan-
fche Kruisbloem, met bladeren
van Vlas -kruid en een grote
bloem.

Tolygala ^Africana frutefcens
Buxi folio , maximo flore. dat is :
Boomachtige Afrikaanfche Kruis-
bloem , met bladeren van Bofch-
boom , en zeer grote bloemen.

Polygala Africana ar bor ca mir-
tbi folia , floribus albis , intus pur-
purcis. dat is : Afrikaanfche Boom-
kruisbloem , metMyrthcbladcren,
en witte bloemen, die van binnen
purper z)n.

"Portalaca Africana femper vi-
rcus, flore rubicuudo. dat is: Afri-
kaaniebe altyd groen blyvende

Por-

KAAP de GOEDE HOOP. 301

Pprcelein , met roodachtige bloe-
men.

'Pfeudo-diffamnus Africanus, ht-

dn.-:,rrcßr is folio, dat is : Afri-
kaanfche Baftaard-diptam met bla-
deren van Hondjes-draf".

cpfiitdo-jDitfamtius Africanüs ,
folïts fubrotundis fubtus incanis.
dat is : Afrikaanfche Baltaard-
Diptam,met rondachtige graauwe
bladeren.

Ranunculus Africanüs flu Az-
tbiopicus , foliis rigidis , floribus
ex Int co virefcentibus. Dat is :
Afrikaanfche of Ethiopifche Bo-
terbloem met harde llyvc blade-
ren , en uit den gelen groene
bloemen.

Rapuntin/u Africanum minus
augußi folium , florc violacco. dat is.-
Kleine fmalbladige Afrikaanfche
Rapuntium met een paarze blaau-
we bloem.

Ricinus Africanüs maximus ■>
canle gcnicnlato rut Haut e. dat is:
Zeer grote Afrikaanfche \V onder-
boom met een roodachtigen iteel
met leden.

Salix Africana anguflis & lon-
gißmis foliis , fubtus incanis. dat
is: Afrikaanfche Weede, met zeer
lange' fmalle eenigzins ruige bla-
deren.

Salvia Africana f rut e fans ,
Scordonia foliis , flore violaceo.
dat is : Boomachtige Afrikaanfche
Salie , met bladeren van Scoro-
donia, en een violette bloem.

Salvia Africana frutefe en s folio
fubrotundo , glauco , flore magno
aureo. dat is : Boomachtige Afri-
kaanfche Salie , met rondachtige
gladde bladeren , en een grote
goudgele bloem.

Scabiofa Africana arborefcens
maxima , foliis rugofls \ê er c nat is
integris. dat is : Zeer grote Afri-
kaanfche Boom -Scabiofe met ge-
rimpelde en gekartelde bladeren.

Scabiofa Africana frutefceus ,
foliis rigidis fplendentibus ö fer-
ratis, florc albicaute. dat is : Boom-
achtige Afrikaanfche Scabiofe met
harde ftyve blinkende gezaagde

bladeren, en een u itachtigc bloem.

Scabiofa Africana , Qapitulo ob-
o, flore albo dat is: Alnkaan-
fche Scabiofe, met een langu er-
pigen knop en een witte bloem.

Scilla Africana , flore viridi
parvo, bulbo amplißmo. dat is: A-
frikaanfehc Zee- Ajuin , met een
kleine groene bloem , en een zeer
grote bol.

Sclarca Africana precox annua. sciaretA-
dat is: Eenc zomer durende vroeg Man*.
Afrikaanfch fcharlaken kruid.

Sclarea Africana frutefceus Jle-
lianthemi folio, dat is : Boomachtig
Afrikaanfch Scharlaken kruid, met
bladeren van Hclianthemum.

Sedum Africanum fruticofum ,
Erica folio, dat is: Vruchtdra- fricad. "
gende Afrikaanfche Huislook,met
bladeren van Erica.

Sedum Africanum arborefcens
incauum, foliis orbicu lat is. dat is:
Afrikaanfche ruige Boom Huis-
lookmet bladeren rontom de fleel
zittende.

Sedum Africanum majus arbo-
refcens , foliis rotundioribus glau-
cis, nimbo pirpureo cincfis. dat is:
Groot Boom huislook uit Afrika ,
met ronde graauwe bladeren, en
purpere kanten.

Sedum Africanum nmbellatum
album , folio viridi angufto mucro-
ato, flore albo. dat is : Afrikaanfche
wit gekroonde Huislook , met
fmalle fpitze groene bladeren, en
witte bloemen.

Sedum Africanum annuum , Ceu-
taurii minoris facie , flore aureo.
dat is : Een jaar durende Afri
kaanfeh Huislook , met een ge-
daante van kleine Santorie , en
goudgele bloemen.

Senecio Africanüs arborefcens ,
fleoidis folio & facie. Dat is : Afri-
kaanfche Boom kruiswortcl met
bladeren en een gedaante van wil-
de Vygcn, waar van een omitan-
dig bericht volgen zal.

Sidcroxilum Africanum, Cera/ï
folio. Dat is : Afrikaanfch Yzer-
hout met Kerze bladeren. Dit Watvan
hout mag waarlyk wel met recht ^crfc te

Pp 3

aldus

B02 BESCHRYVING van de

aldus worden genaamt. Want het
is gedroogt niet alleen 2,00 hard ,
dat menigmaal een byl aan ftuk-
ken fpringt , eer en alvorens een
(paander daar af vliegt, maar het
is ook zoo zwaar , dat het op 't
diepfte water als yzer zinkt ; en
kan het derhalven niet tot het
bouwen van fchcpen als wel tot
het timmeren van huizen en ande-
re landzaken worden gebruikt.
Het zelve word alomme in de da-
len aangetroffen.

Sißnrichium JEthtopcum Afri-
canum majus , augufti f o Hum , flo-
ribiïs alh'ts. Dat is: Groot fmal-
bladig Ethiopifch of Afrikaanfch
Sifynrichium,met witte bloemen.

Sißnrichium ALthiopicum feu
Africanum majus latifolium , flori-
bus albis , hexapetalis lineis pur-
pureis flriatis. dat is: Groot breed-
bladig Afrikaanfch Sifynrichium,
met witte zesbladig purper ge-
ftreepte bloemen.

Sifynrichium ALthiopicum feu
Africanum minus lati folium , flore
hexapetalio albo. Dat is : Klein
breedbladig Ethiopifch of Afri-
kaanfch Sifynrichium , met witte
zesbladige bloemen.

Sißnrichium Africanum flore ex
'Phoeniceo fuave rubente. Dat is :
Afrikaanfch Sifynrichium , met
een licffelyke rode bloem.

Sißnrichium Africanum foliis
glad 10 li par vis Ö> longis , palief-
cent e flore. Dat is : Afrikaanfchc
Sifynrichium met lange fmallc bla-
deren , op de maniere als zwaard-
rjes , en bleke bloemen.

Sifynrichium ramofum ALthio-
picum fin Africauum,foliis plicatis
nervofis £•> incanis, radice tnberofa
phoenicca. dat is : Ethiopifch of
Afrikaanfch Sifynrichium met tak-
ken , gevouwe ruige geaderde
bladeren, en een rode bolwortel.

Sifynrichium f na jus , flore httt o
macuLi 110t at 0. dat is: Groot Afri-
kaanfch Sifynrichium , met geel
bonte bloemen.

Sißnrichium Africanum minus
aftgffß! folium , flore majore -uaric-

gato. dat is : Klein fmalbladig A-
frikaanfeh Sifynrichium , met een
grote gefchakeerde bloom. Deze Aanmcr-
Sißnrichia zyn aan weinig inwo-.kinsvan
ners by dezen naam bekent, 0fdezevruc
fchoon zy allen dezelve zeer wel
kennen , en menigmaal genuttigt
hebben : want zy dragen hier den
naam van Hottentots Ajuintjes,
terwyl zy niets minder dan ajuin
vertonen , gelykende meer de Eu-
ropeaanfche aardappels , zoo wel
ten opzicht van de gedaante , als
ten aanzien van de grootte , be-
halven dat de fmaak veel aangena-
mer is, vermidszy gekookt, byna
den fmaak van kaitanien hebben.
In September en in de volgende Eenande
maanden kan men dezelve 't over- zoort
vloedigfte bekomen. Andere ech-
ter welke de Hottentotten Ajuin-
tjes noemen , worden op de ber-
gen aangetroffen 5 dezelve zyn
veel groter , en overtreffen deze
in fmaak. Ik heb hare bloem nooit
gezien, weshalven ik niet anders
kan melden , dan dat zy van bui-
ten met een dikke huid zyn over-
trokken, terwyl de eerftgemelde
uit hare hairige moederwortel ge-
nomen, wit of bruin rood zyn.

Solanum pomifcrum frntefcens s°lan""»
Africanum fpinojum , nigricans,
Rorraginis flore , foliis profunde
laciniatis. dat is : Boomachtige
ftekelige zwarte Nafchaie met ap-
pelen , met Bcrnagie of Borage
bloemen , en diep gefnedc blade-
ren.

Solanum lignofum Africanum
femper i'irens , Laurinis foliis.
dat is: Altyd groenblyvende Afri-
kaanfchc houtachtige Nafchaie,
met Lauwer bladeren.

Spart inm Africanum frntefcens, ^Partiuro
Lnca folio, datis: Boomachtige
Afrikaanfchc Brem, met bladeren
van Erica.

Spart inm Africanum frntefcens,
rnfci folio , caulcm ampleffcute.
dat is : Boomachtige Afrikaanfche
Brem , met muisdoorn bladeren,
rontom den ftccl zittende.

Spirea Africana , foliis crucia- Spirau

Hm Mn^

KAAP de GOEDE HOOP. 303

tim pofitis. tlat is : Airikaanfche

Spiriva , met kruiswys gcilelde
bladeren.

Spiraui Africa-a odorata , flori-
bus pl/inc rubcnt '■'ins. dat is: At ri-
ls aanfchc ruikende Spiriva , met
heel roodachtige bloemen.

Spïraa African-i odorata , folïïs
■'o fis. dat is : Ruikende Afrikaan-
fche Spirara , met hairige blade-
ren.
türader Beie laatfte /ooit van Spiriva
.ttentot- xvord van de Hottentotten Bncbu
genaamt, welke zy in den zomer,
wanneer de kruiden de bloemen
hebben laten vallen, en beginnen
te verwelken , in een grote me-
nigte verzamelen en drogen laten,
waar na zy dezelve tot poeder
wryven, om daar mede het hoofd
te beftroojen, 'tzy tot het verdry-
ven van hoofdpyn , of by eenige
plegtighcid , zoo als wy het hair-
poeder gebruiken. Dit poeder is
goudgeel van couleur en ruikt zeer
licffelyk.

Stapbï loden drum Africanum fem-
per virens , folïïs fplendentïbus.
dat is : Altyd groenblyvende Afri-
kaanfehe Pimpernote , met blin-
kende bladeren,
n icc- Tanacetum Africanum fr ut ie ans,
lAt'n- mttlti flor um, folïïs Tanacetï vul-
garis decuplo mïnorïbus. Dat is:
Struwelswys grocjend Afrikaanfch
Wormkruid met veel bloemen,
en tienmaal kléinder bladeren, dan
die van 't gemeen Wormkruid.

Tanacetum Africanum arboref-
cens , foliis Lavendula mnltifido
folio. Dat is : Boomachtig Afri-
kaanfch Wormkruid , met veel-
voudige bladeren van Lavendel.

Tetragonoc irpos Africana , ra-
dice magna onerofa £•> carnofa. dat
is : Vierhoekige Afrikaanfehe
vrucht, met eengrote dikke vlees-
achtige wortel.

Tetragonocarpos Africana f ruti-
cans , foliis longis^ê anguflis. Dat
is : Uitfpruilende vierhoekige A-
frikaanfehc vrucht, met lange
ihvalle bladeren,
hymete» Tbymelaa Africana lïi: jolig fi-

rn'dis , floribus pallidis odorat 't
mis. dat is : Airikaanfche- Meze-
ceon mei vlafchknfid bladen en
zeer fterk ruikende bleke bloe-
men.

Tbymelaa liuifolïa fimïlïs Afri-
cana , folïïs lucidis Litïoribus (•>
obtnfis. dat is: Afrikaanfehe Me-
zereon , met lichtende brede en
ftompe bladeren van Vlaskruid.

Tbymelaa Africana , foliis Hui,
floribus in capïtnlum co;,geflis. Dat
is: Afrikaanfehe Mezereon, met
Vlaskruid bladeren , en bloemen
die als een bos by malkandercn
zitten.

Tbymelaa Africana , Rorisma-
rini folio , angufliffimo brc-vïori.
dat is : Afrikaanfehe Mezereon ,
met korter en fmalder bladeren
van Rosmaryn.

Tbymelaa Africana, Rorïsmarïnï
folio angufliffimo longiori. dat is:
Afrikaanfehe Mezereon met lan-
ger en fmalder bladeren van Ros-
marvn.

7b y me la a Africana, Rorismari-
ui folio , floribus longiorïbus. dat is:
Afrikaanfehe Mezereon met Ros-
maryn bladeren , en langer bloe-
men.

Tbymelaa Africana Sanamunda
facie , Erica foliis anguflïjjimis.
dat is : Afrikaanfehe Mezereon,
met een gedaante van Sanacmunda
of Benedict, en zeer fmalle blade-
ren van Erica.

Tbymelaa Africana, Torton Rai-
re fimïlïs , floribus in capïtnlum
congeflïs. dat is: Torton-Raire
gelykende Afrikaanfehe Meze-
reon en een bosje bloemen.

Tbymelaa Africana, foliis Rufet .
dat is : Afrikaanfehe Mezereon,
met Muisdoorn bladeren.

Tbymelaa Africana frutefcens ,
Jefminï fiire, foliis Tolygala. dat
is : Boomachtige Afrikaanfehe
Mezereon, met Jasmyn bloemen
en bladeren van kruisbloem.

Tbymelaa Africana augufli folia,
Jaswuiifl'j/e. dat is: Smalbladioe
Afrikaanfehe Mezereon , met bloe-
men van Jasmyn.

Ti-

304-

BESCHRYVING van de

luï Afncä- Titbymalus Aizoides Africanus,

r.us.' fimplici fquamato caule. dat is: A-

"frikaanfche Wolfsmelk of Wrat-

tenkruid met een enkelde fpons-

achtigen fteel.

Titbymalus aizoides Africanus ,
fmplïci fquamato caule, Clamanerii I
folio, dat is : Afrikaanfche Wolf- i
melk met een enkelde fponsachti-
gen (teel en bladeren van ClarruT-
neria.

Titbymalus arboreus Africanus.
dat is: Afrikaanfche Boomachtige
Wolfsmelk.

Titymalus arboreus ALthiopicus
vel Africanus ; Mezerei germanici
folio, fiore pallido. dat is: Ethio-
pifche of Afrikaanfche Boomach-
tige Wolfsmelk, met bladeren van
duitfche Mezereon en een bleke
bloem.

Titbymalus aizoides Africanus,
'validijfimis fpinis, ex tuberculorum
internodiis provenientibus. dat is :
Afrikaanfche Wolfsmelk, met zeer
hechte doornen uit de afzetzels
der Helen voortkomende.
Trifolium Trifolium Africanum fruticans ,

Africanum n r j * • cv

flor e purpur afcente. dat is : Stru-
welswys groejende Afrikaanfch
Drieblad, met purpere bloemen.

Trifolium Africanum fruticans,
folio augufliori , fiore rubicante.
dat is : Struwelswys groejende
Afrikaanfch Drieblad met (malle
bladeren en een roodachtige
bloem.

Trifolium Africanum fruticans,
foliis incanis, fiore luteo. dat is:
Struwelswys groejende Afri-
kaanfch Drieblad met ruige bla-
deren , en een gele bloem.

Tulpifera arbor Africana. dat
is : Afrikaanfche boom met Tul-
pen.

Valeriana. Africana fruticans ,
foliis longis £f> angufifßmis. dat is:
Struwelswys groejende Afrikaan-
fche Valcriane , ook wel Speen-
kruid of Sint Joriskruid genaamt,
met lange fmalle bladeren.

Valeriana Africana , foliis an-
guflix , fiore maculo rubicante no-
tuto. Dat is : Afrikaanfche Valt-

Valeriana

Africana.

riane , met fmaile bladeren en
rode bonte bloemen.

Valeriana Africana fruticans,
foliis Erica, dat is: Struwelswys
groejende Afrikaanfche Valeriane
met bladeren van Erica.

Vitis Idaa ALtbiopica feu Afri-
cana, Myrtbi Tarentini folio, fiore
atro purpureo. dat is: Ethiopifche
of Afrikaanfche Vitis Ida?a met
Tarentynfche Myrthen bladeren,
en een donker purpere bloem.

Vitis Idaa Aztbiopica S. Afri-
cana , buxi minor is folio j fioribus
aMidis, dat is: Afrikaanfche Vitis
Id*a met kleine bofchboom bla-
deren, en witachtige bloemen.

Uit deze tot nu aangetoonde
gewaffen blykt, dat leen bequaam
en ervaren kruidkenner alhier een
uitgelezene en koftelyke ftoffe
zoude vinden, om op zyn getouw
te zetten, en een aardige web
van te maken , aangezien hy bui-
ten twyffel vry meer fraigheden ,
zoude ontdekken , en hier en
daar in 't land aantreffen, dan ik
tot nu voor ogen geftelt heb, of
in ftaat geweer! ben, om te doen;
behalven dat ik als nog in twyffel
fta, of niet 't een oft ander ge-
was verkeert genoemt heb , door
dien myne kennis daar in zich
niet heel ver uitftrekt , maar alles
den bovcngemelden Tuinman Jan
Hertog , mynen byzonderen
vriend en buurman * nevens de
Levendige kruidboeken van wy-
len den Heer Oldenland , te dan-
ken heb, welkers zonen de goed-
heid hebben gehad , om my de-
zelve te laten zien , en 't een en 't
ander daar uit te plukken.

Dit zy hoe het zy, ik weet hier
ontrent geen ander middel , dan
dat ik het aan de goedaardigheid
van mynen Lezer verblyf, om te
zien, of hy een zulke menfchely-
kc zwakheid ontdekkende , den
tegen wil en dank ingeflope feil
gelieff door de vingeren te zien of
niet. Ondcriuflchen hou ik my
van deszelfs goedheid verzekert,
dat hy overcenige miflagzoo ras

nie«

Vitis I<fa

De Autc

ontfchul-
digt zich
als hy in
befchry-
ving van
deze ge-
waden
heeft ge-
feilt.

KAAP de GOEDE HOOP. 305

Vaarom
Ie Schry-
'crtot nu
Tin de Koi
les niets
leeft gc-
neld.

>e Auteur
iljegen-
oordigde
ygen be-
btyven.

niet zal ftruikelen , wanneer ik o-
penhertig heken , dat ik om dit
quaad voor te komen , en cene
•/aak niet verkeert, of onder ve-
lerhande benamingen voor oogen
i . Hellen, mv onthouden heb, om
iets van de Ficoides of Hottentots
\ \ gen en andere volgende gewaf-
fen re melden, eer en alvorens ik
uit 'Pauli Hermanni Catalogo
f forti Medici Ln^duncnfis, en de
Memoires de f Academie des Scien-
ces Anno 1705-, welke beide Au-
teurs my door een vermaard en
grondgelcerd Liefhebber vereert
y\n, uitvoerlyk had gezien, hoe
de veelvoudige zoorten vanVy-*
gen , welke ik alle dagen voor
rriyne ogen gehad en dikwyls van
dcrzelver vruchten gegeten heb,
onderfcheidentlyk en duidelyk
genaamt wierden , en ook of 'er
eenige weinige wierden gevon-
den, die gantfeh nog niet aange-
tekent waren.

Wat nu de Ficoides aanbelangt,
ik ben van voornemen om dezel-
ve als nu ordentlyk na malkande-
ren af te handelen, opdenzelven
voet , als de voortreffelyke Tour-
nefortius op de gemelde plaats
pag. 313. die aangemerkt heeft ;
terwyl ik hoop, dat de Lezer my
niet zal verdenken , wanneer ik
zeg, dat ik ze alle, en mhTchien
nog wel meer andere gezien ,
zonder nogtans dat ik dezelve ter
dege gade geflagen , of op der-
ze'ver vcelvoudigen onderfcheid
gelet heb; gelyk men alle zaken,
die men dagelyks voor ogen heeft,
weinig acht, en met den nek aan-
ziet, voornamelyk 't geen als on-
kruid gehouden , en by hopen uit-
geroeit word ; ondertuiïchen zyn
dezelve de volgende.

Ficoides Africana , folio plan-
taginis undulato , mie is argenteis
afperfo. dat is : Afrikaanfche Hot-
tentots- Vygen, met bladeren van
Weegbre hoog en laag geltelt,als
de baren van de zee, en witte,
als zilvere flipjes,

Ficoides Africana acaulos, la-
I. 'Deel.

tißmts, craßj Qf lucidis foliis
conjugatis , flor e attreo ampliffimo
dat is : Afrikaanfche Hottcntots-
Vygen zonder itelcn , met zeer
brede , dikke , lichtende en by
malkander gevoegde bladeren ,
en een zeer grote goud gele
bloem.

Ficoides Africana cretta, Oci-
maflri folio, mie is argenteis asper-
fo, flor e rofeo magno, dat is : Op-
itaande Afrikaanfche Hottentots-
Vygen, met wit als zilver geflip-
te bladeren van Speenkruid , en
een roos gelvkende grote
bloem.

Ficoides Africana ereèla ramo-
fa, Tripolii folio , fiore aureo mag-
no, dat is : Takkige Afrikaanfche
opf taande Hottentots- Vygen, met
bladeren van water Sterrek'ruid
en een grote goud-gele bloem

Ficoides , feu Ficus Aizoides
Africana, folio angufliori . dat is-
Afrikaanfche Hottentots -Vygen
met fmalle bladeren. '

Ficoides feu ficus aizoides Afri-
cana, minor, muit ie au lis, flor e
tntus rubente , extus mcarnato.
dat is: Altyd groene Afrikaanfche
Hottentots-Vygen met veel fie-
len, en een bloem die van binnen
rood en van buiten incarnaat
is.

Ficoides Africana folio enfifrr-
mi dilute vir ent i , flor e aureo,
brevipediculo inßdenti. dat is: A-
fnkaanfche Hottentots - Vygen ,
met bleekgroene bladeren op de
maniere van een zwaard , en een
goud gele bloem, die aan een
korte fteel zit.

Ficoides Africana, folio enfifor-
mi, obscure vir ent i , flore longo pe-
diculo infidente. dat is: Afrikaan-
fche Hottcntots-Vygen, met een
zwaard gelykende idonker-groen
blad, en een bloem, met een lan-
ge fteel.

Ficoides Africana folio cnfi for-
mt van e incifo, aureo flore, pedi-
culo infidente. dat is: Afrikaanfche
Hottentots - Vygen , met een
zwaard gelykent ingefneden
Qq blad.

306 B E S C H R Y V I N G van de

bind, en een goud-gele bloem met
een fteel.

Fïcoïdcs feu ficus Aizoides afri-
cana procv.nibcns, folio triaugnlari
enfi formï. dat is : Afrikaanfche
Hottentots- Vygen,op de aarde leg-
gende, met een driehoekig en
een zwaard gelykent blad.

Ficoides, fin ficus aizoides Afri-
cana, triangulär i folio longifiimo,
frucfu multï capfulari, flor e luteo,
major, dat is: Grote Afrikaanfche
Hottentots-Vvgcn met een zeer
lang driehoekig blad, in vele vak-
ken verdeelde vrucht, en een gele
bloem.

Ficoides feu ficus aizoides Afri-
cana, trïangulari folio longifjimo ,
frucJu multi-capfulari, flor e luteo i
minor, dat is: Kleine Alrikaanfche
Hottentots-Vygen met een zeer
lang driehoekig blad, in vele vak-
ken verdeelde vrucht , en een ge-
le bloem.

Ficoides Africana, folio trïan-
gulari longijjïmo , flore aureo. dat
is; Afrikaanfche Hottentots-Vy-
gen met een zeer lang driehoekig
blad , en een goud-gele bloem.

Ficoides Africana, folio trïangu-
lari fongijfimo , flore pur pur eo . dat
is: Afrikaanfche Hottentots-Vy-
gen , met een zeer lang driehoe-
kig blad en een purpere bloem.

Ficoides Africana , folio t rian-
gulari longifiimo , flore carneo. dat
is : Afrikaanfche Hottentots-Vy-
gen , met een zeer lang driehoe-
kig blad , en een lyfvcrfde bloem.

Ficoides , feu ficus aizoides A-
fricana major procumbens , triau-
gu 1 ar i folio, fruau max'nno cduli.
dat is: Grote Afrikaanfche I lot-
tentOtsVygen,met een driehoekig
blad , en een zeer grol e eetbare
vrucht.

Ficoides Africana , folio longo
trïangulari iucurvo , purpurco can-

le. dat is : Afrikaanfche Hotten-

tots Vygcn , met een omgebogen
lang driehoekig blad, en een pur-
pere Heel.

Ficoides Africana , folio trïan-
gulari recurvo , floribus wnbcllatis

obfoleti coloris, externe pur 'pur eis.
dat is : Afrikaanfche Hottentots
\ ygen met een omgebogen drie-
j hoekig blad , en een bloem van een
' verouderde vyze couleur, dievan
buiten purper is, met een kroon.

Ficoides Africana , folio trian-
gulär i , flore flavefcentc. dat is :
Afrikaanfche Hottentots Vygen
met een driehoekig blad , en een
geelachtige bloem.

Ficoides Africana , folio trian-
gulär i lanccato. dat is : Afrikaan-
fche Hottentots Vygen met een
driehoekig fpits ftekclig blad.

Ficoides Africana , folio triau-
tyilari incurvo & dentato. dat is:
Afrikaanfche Hottentots Vygen
met een driehoekig gebogen en
getand blad .

Ficoides Africana folio triangu-
läri obtufo , /';/ geminos aculeos ab~
euute, flore aureo. dat is : Afrikaan-
fche Hottentots Vygcn , met een
driehoekig ftomp of bot blad in
twee enden uitgaande , en een
goud gele bloem.

Ficoides Africana , folio trïan-
gulari , apice rubro , caule purpu-
ra fcente. dat is : Afrikaanfche Hot-
tentots Vygen met een driehoeki-
gen aan 't end rood blad , en een
purpere fteel.

Ficoides feu ficus aizoides Afri-
cana minor eretla, trïangulari fo-
lio vir idi , flore intus aureo, foris
purpurco. dat ;is : Kleine Afri-
kaanfche opllaande Hottentots
vygen, met een groen driehoekig
blad , en een bloem die van bin-
nen goud-geel en van buiten pur-
per is.

Ficoides feu ficus aizoides Afri-
cana minor eretla, folio trïangula-
ri glauco, flore luteo. dat is: Klei-
ne opitaande Afrikaanfche Hot-
tentots vygen met een graauwblad
en een gele bloem.

Ficoides Africana frut e fecusper-
foliata, folio trïangulari glauco,
pv.it clat o cortice iignofb, tcnui ,
Candida, dat is: Boomachtige A-
frikaanfche Hottentots Vygen,
met een graauw driehoekig blad,

en

,

KAAP de GOEDE HOOP. 307

en een geflipte houtachtige tedere
witte lehaal.

Ficoidcs Africana er e tl a, folio
trinngmUri glnico, ptiuclis obfcu-
rionbus notato. dat is: Opitaande
Afrikaanfche Hottentots vygen
meteen gfaauw driehoekig blad,
met donkere ftippen.

Ficoidcs Africana htimilis , folio
triangulär i glauco, bullato, flor e
luteo. dat is : Lage Afrikaanfche
Hottentots vygen , met een
tauvv opgezwollen driehoekig
blad en een gele bloem.

Ficoidcs Africana htimilis, folio
triangulari glauco, dor fo aculcato,
flore lutco. dat is : Lage Afrikaan-
fche Hottentots vygen , met een
graauw driehoekig blad, op den
rug flekelig, en een gele bloem.

Ficoidcs Africana ereffa, folio
triangulari glauco fë> brevi, flore
■iico. dat is: Opitaande Afri-
kaanfche Hottentots vygen, met
een graauw kort driehoekig blad ,
en een lvfverwige bloem.

Ficoides Africana humi fttfa,
folio triangulari longiori glauco flo-
re flavescente. Dat is : Op de
aarde leggende Afrikaanfche Hot-
tentots vygen , met een lang
graauw driehoekig blad , en een
geelachtige bloem.

Ficoides , feu flens ai zo i des Afri-
cana, folio ter eti procumbens , flore
puryureo. dat is : Op de aarde
leggende Afrikaanfche Hottentots
vygen, met een langwerpig blad,
en een purpere bloem.

Ficoidcs J 'vu fic tis aizoides Afri-
cana, folio ter eti procumbens , flo-
re cocciuco. dat is: Leggende A-
frikaanfche Hottentots vygen met
een langwerpig blad, en een hoog
rode bloem.

Ficoides Africana, folio ter eti,
in villas radiat os, abeuute. dat is :
Afrikaanfche Hottentots vygen
met een langwerpig blad , enz.

Ficoides Afriana , aculeis lon-
gijjlmis & foliatis, nafcentibus ex
foïiorum aïis. dat is : Acrikaanfche
Hottentots Vygen met zeer lan-
ge en gebladerde Hekels , uit de
I. 'Deel.

fcheuten der bladeren voortko-
mende.

Ficoides Africana reyens ÖJ U-
■fts , flore pur pur co. dat is:
Kruipende en levend groene Afri-
kaanfche Hottentots Nygen, met
een purpere bloem.

Alle deze zoortcn van Hotten- Aanmcr,
tots-Vygcn heb ik niet allen met ££$
myn eige oogen gezien , maar aan gen.
drie van dezelven menigmaal myn
lull geboet, aangezien die met een
rode en gele bloem zeer aange-
naam en gezond zyn, om dat zy
een weinig purgeren ; cdog wan-
neer een vreemdeling veel te ge-
lyk daar van eet, zoo ftaat hy ge-
fchapen , van door de rode loop
te worden aangetalt.

Zy worden niet onbillyk Hot- Worden
tentots-Vygen genaamt, om dat gJSÜ.
deze menlchen wel voornamelyk vygenge-
dezelven tot fpys gebruiken , en naamt'
de Europeanen die van hen heb-
ben leren eeten. Men zou van al-
le deze en voorgaande gewaiTen
nog veel können melden , edog
myn voornemen is niet , om een
Hifloria plantamm te vervaardi-
gen, behalven dat zulks hier ook
myn werk niet is, zoude an-
ders weinig moeite hebben gehad,
om de plaats, en den grond, waar
in zy beft groejen , aan te tonen.
De eerfte mag de Lezer zelf zien,
wie dezelven heeft befchreven ,
ik weet zulks niet, terwyl de He-
ren Hermanus en Touruefortitis de
laatlten of de Ficoides , afgehan-
delt hebben , op welken ik den
Lezer wys.

Edog VOOr ZOO veel ik Uit de Amsqua;-

gemelde Auteurs heb können zien, boom-
heeft niemand van den Amaquas-
boom alhier of van de zodanigen
boom , die uit dat Landfchap ge-
bragt is , gefchreven ; weshalven
ik my verplicht acht, om van den
zelven met korte woorden gewag
te maken. De inwoners alhier
noemen den zelven Keurboom ;
dezelven fchiet geweldig op ,
zoo dat hy in den t\ d van twee ja-
ren reeds tamelyk dik en ruirn 8
i Qq x of

308 BESCHRYVING

VAN DE

Het hout.

Zync
wortels.

Kreupel-
hout hoe
het is.

of io voet hoog is. Des/.elfs bui-
tcnile fchors of baft is afchgraauw,
niet heel dik en tamelyk giad. De
bladeren zyn niet heel lang en
bleek-graauw. De bloem komt met
appel blödem zeer \\ el overeen, is
witachtig rood, en ruikt ongemeen
lieffelyk. De vrucht beibat in een
peule,waarin ?,6 of 7. langwerpige
donkerbruine zaad korrels leggen,
ontrent zoo groot als een erwt;
die zoo bitter zyn als gal, en een
t' zamen trekkende kracht heb-
ben , waar door zy niet können
worden genuttigt. Zoo lang het
hout groen is , is het ongemeen
bros , maar droog is het hard en
onbuigzaam ; en gefchilt , heel
niet wormachtig. Des zomers
een tak afgebroken of de gantfche
boom om ver gehakt werdende ,
vloeit een zeer heldere gele gom
daar uit , die (tolt en hard word.
Hv fchiet geen diepe wortels ,
maar zeer breed en wyd uit. En
worden zy niet om de Wynbergen
en tuinen geplant, om dat der-
zelver wortels byna al het zap tot
zich trekken , en aan de andere
bomen benemen. Deze bomen
worden niet oud en ook niet zeer
dik ; en heb ik zeer dikwyls ge-t
zien, dat hy na verloop van tien
of twaalf jaar verdort was, in wel-
ken tyddeszelfs diktezich ontrent
een voet in den omtrek uitltrekte.
Behalven dezen Amaquas-boom
geloof ik niet, dat iemand van
het kreupel-hout alhier , zynde
een krom laag gewas met veel tak-
ken , gewag heeft gemaakt. Hel
zelve heeft brede dikke ruw e bla-
deren, byna als die van een ap-
pelboom. De fchors is .lik en hob-
belig, en word door de Looyers
alhier gebruikt , tot het bereiden
van leder. De Barbiers maken ook
een poeder voor de Rode loop of
ilverem contra dyftrtteriam, van
dezelve. Het hout is week, en
draagt de boom gene andere vruch-
ten d ui zaad , op de maniere van
een l)enne-of Pynboom, waar
door hy ouk aangeteelt of ver-

meerdert word. Dezelve verftrekt
een iegelyk tot brandhout. Waar
door het echter komt, dat dit hout
zoo laag walt , daar van oordeelt
'Dapper in Afrika pag. 614 niet
onbillyk, dat de gruwzame ftorm-
winden den hogen wasdom belet-
ten , en zy aldus zeer kreupel en
takkig blyven.

Eindelyk is hier ook een gewas,
't welk naar het bericht van den
meergemelden Tuinman , tot de
Ficoides wel mag worden gere^-
kent. De Hottentotten noemen
het Cannai en houden het in /eer
grote waarde. De Vader 5V
in zyne Siamfche reis pag. 1 \
zegt : Dat het naar allen fein n
de beroomde wortel is , die door
de Chinefen Gui/eng genaamt
word. Want zegt hy , de Heer
Claudius , geweze Tuinman aan
de Kaap , heeft dezelve in China
gezien, en verzekert, dat hy twee
ge waflen daar van alhier gevonden
heeft. Het zy hoe 't zy , het is
zeker , dat dit gewas alhier aan-
getroffen , en van de Hottentot-
ten veelvoudig gebruikt word ;
namelyk in een tyd van vrolyk-
heid , gelyk in 't toekomende zal
worden gemeld. Derhalven doen
zy grote moeite, om het van de
Europeanen te bekomen, aange-
zien zy het xm andere Fïcoidtbus
niet wel können onderfeheiden.

De Europeanen , welke dit ge-
was kennen , trekken het met de
wortel uit, laten het drogen, en
ook zelfs een weinig rotten, zoo
dat zy van een grote plant niet
heel veel behouden, en bewaren
het voorde Hottentotten. Ik heb
het wel in de hand gehad , maar
nooit daar van gekaauwt , uit
vrees van dol en gek te worden,
en kan ik derhalven verder niets
daar van melden.

Daar /.ouden nog wel heel veel
gewaden zyn, die ik gezien heb,
edog ik IIa in bedenken , of ik de-
/ehe hier wel zal derven inladen,
om dat hare rechte namen my on-
bekent zyn. Onder dezelven be-
hoort

K.inna «
wab.

De Hot-
tentotten
hebben r
gaarn.

Waar toe
ele Euro-
peanen h
t,cbruikc:

KAAP de GOEDE HOOP. 309

Stinkhour
marom

Üdus ge-

uaiut.

: Schry-

r hcefr

cwyls

:lruiken-

oorden

orgcreift

hoort het Stink hout alhier, 't welk
verarbeid , een recht elendigen
ftank van zich geeft , offchoon
het zeer fraai gevlamt hout is, dat
tot allerlei fchragen , tafels en an-
der huisraad bcquaam is, wyl het
verloop van tyd dezen reuk
Verlieft Het zyn bomen, ontrent
zoo dik en hoog als Eikebomen en
hebben grote drie vinger brede
bladeren. Men gebruikt het hout
ook met veel voordeel en byzon-
der nut , tot allerhande genees-
middelen, waar van nogtans hier
niet veel tyd is te ipreken. Daar-
enboven zouden de vreemde ge-
wallen , alhier geplant , hier nog
moeten worden ingelyft, als myne
belofte zonder uwe belediging
wilde of konde volbrengen , edog
vermids dit Hoofdftuk buiten dat
genoeg is uitgedyd , zal ik het
voor ditmaal laten beruften , en
de vreemde gcwallèn tot een an-
der tyd fparen.

Ik moet nog maar alleenlyk
melden , dat ik altoos met groot
vermaak denk , om de tochten
die ik zomtyds landwaarts in ge-
daan heb, door dien ik telkens in
zeer veel dalen een zodanigen lie-
felyken reuk ontmoete, dat ik my
dikwyls verbeelde, dat ik niet in
't open veld , maar in een welge-
ftclde Apothekers-winkel was, te
meer vermids de reuk menigmaal
een half quartier uurs duurde, of
fchoon ik niet een oogenblik ver-
toefde, welke Iiefelyke reuk bui-
ten twyffel van de aangename bloe-

men, kruiden en andere hecl-
zame gewaflTen moet gekomen
zyn.

Voor 't Overige 't geen de Heer
George Meißer in v.yneri Orien-
taalfchen Konil en Luft-Tuin /^.
ii. meld, derf ik hier met 't
grootfte recht, edog eenigzin
verandert, van hem lenen, en
met waarheid zeggen, dat ik bv-
na geen oord in de waereld héb
gezien, welke de Natuur, Gods
dienftmaagd , frajer en beter ge-
legentheid tot het aanleggen van
voortreffelyke waterwerken , als
de Kaap de Goede Hoop, heeft
medegedeelt. Want in plaats dat
men in Vrankeryk het water met
bovenmatige koften ecnige mvlen
ver na het vermaartiie Koninglyk
Lufthuis Verfailles heeft moeten
leiden, zoo zoude aan de Kaap
met weinig moeite op ontrent 3
of 400 fchreden het fchoon fte en
gezondfte water van den hogen
Tafelberg met zeer geringe kos-
ten in en door den weergalozen
tuin van de Illuftre Compagnie, ja
door de gantiche Stad Bonne Es-
perance, en niet minder in de ves-
ting van dien zelven naam können
worden gebragt , zoo dat de
hoofdhuizen en fonteinen zeer
hoog gaan zouden. En aldus fluit Befiuit \m
ik voor ditmaal, verzoekende, dat jjj*1 "^
myn eenvoudig bericht van de
Kaapfche gewaflen niet qualyk
mag worden geduid , terwyl ik
voor 't overige ben en blyve,
enz.

Qqs

XVII. HOOFT-

Bio BESCHRYV1NG vande

XVII. HOOFTSTUK.

Alphabetfche Befchryving van de uitheemfche
Bloemen, Wortelen, Kruiden enz., welke
aan de Kaap de Goede Hoop zoo goed als in
haar Vaderland groejen.

De Scbryver wi! jegenswoordig de uitheemfche Grxajfen befchryven. Aan de Kaap aard al-
les V geen elders groeit. Demebomen waffèn aan de Kaap fl erker a/s in Duitf bland.
Europeaan/t V Zuuring groeit fierA aan de Kaap. Wanneer de Amerikaanfcbe Aloë aan
de Kaap Noen. Chineejcbe Rozen. Haar Bloemen. Amandelbomen jcbieten Jnei aan de
Kaap op. Amerikaanjche Ananas. Drie zoorten van dezelve, en boe die zyn. Hoe deze
vrucht word verplant. Peterzelie krygt aan de Kaap harde wortels. Zuilcer riet, boe
bet is Ajpcrßc is 'ér overvloedig aan de Kaap. Rode en witte Beete of Biet. Bloem-
kool word zeer veel aan de Kaap gezaait. Grote Kool. Verf heide zoorten van Camfèr.
Camferbomen aan de Kaap. Hennip, .waarom dezelve aan de Kaap word gebouwt. An-
gelieren aan de Kaap: Ktmcel-boom. Deszelfs bloem en vrucht. Waarom de fchors 'm
malkanderen gerolt is. Zeer grote Kaßanie-bomen aan de Kaap. Gemene Ajuin. Kcr-
ze-bomen. Kervel. Donker-brtiine Erwten. Articiokken. Indijche Klim. Hazelaars.
Paauwe-ßaart , Gewas. Gemene Komkommers. Pafße-bloem. Welke vrucht dezelve
aan de Kaap draagt l erfcheide zoorten van Kauwoorden. Cyprcße-bcom . Korenbloem.
Witte Klaveren. Indifche grote flinkende Datura. Zyn om redenen uitgerocit. I 'erfibei-
de zoorten van bomen Menigerhandc zoorten van Vygen. Gemene Venkel. Aardbe-
ien worden groot aan de Kaap. Turk (che Tarw of "hoorn. Fitlli Magri, Gewas. Fulli
Euwanne, gewas. De Kaapfche 1 'rouwen beminnen deze drie bloemen. Gemeen Hol-
landfch Gras is fchadelyk. Aali ezien-bomen . Indifche Appelbomen. Zomer tn Winter-
Gerfl. Hyacinthen. Endivie. Genever -bomen zyn nog raar aan de l aap. By zonder
Grxas van Madagnfcar Indifche Goudboom. Deszelfs Bloem. Allerhande 'I uin-fala-
de. Laurier-bomen dragen aan de Kaap geen i nichten. Verjcheide zoorten van Stuk-vio-
lieren. Lelie of Keizers -kroon. Gemene Majoraan l 'erjeheide zoorten van Appelbomen.
Dueden worden zeer groot aan de Kaap. Citroen-bomen. Zoete en zuure Limoen- boom.
Daar van zyn gantfche wandelwégen beplant. Hompclmus. Portugetfche Sintis -Appelen.
Granaat-appel-bomen Marum uit Sirie ofCandie. Tuin-Meliffe. Spaanfche Meloe-
nen. Tuin- Kruizemunt. Duit f Ie Mißelboom. Zwarte Moer bezien-boom. Roomfche
Myrthe-hoom. 11 itte en gele knollen. H'ïite Narcifjen. Indiaanfche Waterkerze. Ge-
mene Okkernote-boom. Gevlakte Bazilicom. Tamme Olyf-hoom. Waarom de Olyf-bo-
men aan de Kaap uitgegaan zyn. Peonien. Dadelboom. Tuin-Mankop. Paflinake,
Vmkfhrnakt of tamme Moren. Indijche Water- Meloenen. Pcrzike-bomen dragen over-
vloedig vrucht. Il 'ilde Pek ofPyntoom. Calecutfhe Peper. Indifche Piflaeie-boom.
Pruime-boom. Tamme Veerebomen dragen veel Peeren. Gemene Eike-boom. Peperwor-
tcl. Gemene Peper-Mortel. Dubbelde Rozen. Nog een zoort van Rozen. Tamme Ros-
maryn Tamme Wynmit. Zevenboom. Saüe Vlier. Wmter-koom. Zomer-koorn
of Ro^cc. Spinagie ïamariffc-lw 'I amme Dragou. Winter- Tarwe. 'Tulpen,
Waarom niet veel aan de Kaap. Arbor Tul pijera. Wynflok. Maart-violcttcn. De
Scbryver eindigt deze materie.

De Schry-

\. Wil

tegen-
woordig
de uitland-
fchc gc-
waflcli.n
bcfcbiyvcn

VAn de Afrikaanfche gewaf-
i'cn , die in 't land zelf groe-
ien, heb ik lan til zoo veel bericht
mederedeelt, als ik nodig geacht
heb. Ik zoude als toen de geboor-
te plaats van ieder plant oi boom

en verfchcide andere omftandig-
hedenmet weinig moeite daar by
hebben können voegen, edog uit
vrees , van u door myne wydlo-
pigheid te vervelen , heb ik zulks
niet gedaan. Jegensvvoordig zal ik

nog

KAAP de GOEDE HOOP. iil

nog verhalen, 't geen van de uit-
heerafche en hier zoo goed als in
haar ecrlte geboorte plaats groe-
jende gewaden , waar te nemen
is, teneinde daar uit te klaarder
blyfce , dat deze oord aan vol-
kome vruchtbaarheid niets ont-
breekt.
Am de ^m zu^s werkftcllig te maken ,
■paard zal ik gcene zonderlingen omllan-
^J lljt digheden van noden hebben, om
>cit. dat ik reeds overlang als ter loops
hebgezegt, dat hier alles wall, 't
geen elders in de gehele waereld
en in alle deszelfs delen groeit ,
bloeit , en vrucht draagt. Onder-
tuflehen heb ik nodig gehad, om
myn voorgeven met het by bren-
gen van allerhande gewaflen te (la-
ven.

Zulks zal bcfl können worden
gedaan, wanneer ik de voorgaan-
de fchikking houde , en ieder
zoort zoo wel in 't Duitfch als in
't Latein noem, daar het nodig is,
dienllige aanmerkingen daar by
voeg, en de Europeaanfche , bui-
ten dat reeds genoeg bekent, en-
kelyk met hare blote namen aan-
roer.

Dienvolgens zeg ik , dat in den
treffelyken wel aangelegden gro-
ten tuin van de Illuftre Compa-
gnie, en in zommige andere tui-
nen aan de Kaap, zoo wel van de
Europeaanfche, Afiatifche als A-
merikaanfche gewaflen, beide en
uit vermaak en uit voordeel de
volgende worden aangetroffen,
mnebo- Abies. Dat is : Die in Duitfch-
iwnde land t'over bekende en overvloe-
ap.bcrcr dig groejende Denneboom , wel-
itsknd. ^e herwaards gebragt en in dezen
tuin is geplant , om denzelven
daarmede te vercieren , en in 't
toekomende meer daar van aan te
queken, en het gebrek aan hout
daar door weg te nemen. Men
wacht nog dagelyks na de vruch-
ten, waar na ten eerften een groot
fluks lands daarmede zal worden
ge/aait , om dat zy ruim zoo weel-
derig liaan, als in Duitfchland
zelf, zynde de twee bomen, wel-

ke behouden hier zyn rVhragt,
binnen den tyd van *o jan n ruim
36 of 40 voet hoc' opgefchotenj
en daarbencvens tot een tamelyke
dikte gekomen , aangezien zy bier
geplant * naauwlyks 3 voet hoog
waren.

Acacia Americana , foliis Coln-
Scorpioides legummofa ,fitiqmt
echïnatïs. Dat is': Amerikaanlche
Acacia, met bladeren van Lom-
baarfche Linie, en ilekende peuk-
jes van Scorpioides Kruid.

Acetofa horten fis. Dat is : Eu- Furope-
ropeaanichcnTuin-Suuring; wel- KJ
ke hier is geplant , om den fche- s,oei;
pen een ververil'ching te verftrek- ^c
ken, voornamelyk den genen die
aan de Scheurbuik krank leggen.
Afgefneden groeit dezelven ten
eerilen wederom, zoo dat men
in een jaar zeer dikwyls van een
plant zyn genoegen nut en voor-
deel hebben kan.

Alliwn Sativum & hortenfe. Dat
is: Europeaanfche Zaaddragende
Knoflook, die zeer fterk aange-
queekt, en tot ingelegde vilfchen
en andere fpys gebruikt word.

Alnus rotundifolia, & glutinofa
viridis. Dat is: Europeaanfche
rondbladige groene en Kleverige
Elzenbomen , waar van de Wan-
derwegen worden beplant.

Aloë Americana Sobolifera. Dat Wanneer
is : Amerikaanfche zich fcelf kaanfche"
voortplantende Aloe, die zoo Aioeaan
veel jongen maakt , dat men ge- bioeit?P
noodzaakt is, om ze als onkruid
uit te roejen. Ik heb dezelve dik-
wyls en op verfcheide oorden zien
bloejen; en hoewel het algemeen
gevoelen is, dat zy alle $0 jaren
maar eens bloejen , zoo' heeft
zulks hier geen gevolg, doordien
zy ten langlten binnen 6, 8, of
10 jaren weder bloeit of fchoon
geen Kunlt daar aan geoeftent
word.

Althéa Indica feu Rofa Sinenfis. |^neenerche
Dat is: Sineefche Rozen. Dezel-
ve word van de Portugeezen Fül-
lt Sappates genaamt , en zien 'er
bykans uit als Aalbeziëftruiken , en

hebben

3i2 i^ESCHRYVING van de

hebben ook feiner zulke bladeren.
Ten opzicht van de bloem zyn 'er
verfcheide /.oorten; te weten wit-
te en gcele, dubbelde en enkelde.
Van de rode maken de Portugee-
zenecn zeer fchone zwarte verf,en
noemen dezelven Füllt Sappates,
om dat zy de Schoenen daarmede
twart maken. De groene blade-
ren worden tot 't baden gebruikt,
om 't hoofd daarmede te Waffen ,
door dien zy zoo wit fchuimen als
zeep ; dezelven nemen ook wel
wit van eieren , om dat zy niet
gaarn met zeep aan 't hoofd ko-
men. Deze Struiken worden ge-
bruikt tot het bezomen van
bloem-ilukken, in de tuinen, zoo
als alhier in den tuin van de Illu-
ftre Compagnie insgelyks ge-
fchied. Amygdalus, of Amandel-
boom , van allerhande zoorten ,
met zachte en harde fchalen, als
mede zoet of bitter van fmaak.
Zy groejen hier van een pit zeer
fchoon en weelderig; zoo dat men
daar van zelfs in 't derde jaar we-
der vruchten inzamelen en afbre-
ken kan. Men kan ook van afge-
fnede en in de aarde geftoke tak-
ken jonge bomen telen of aanque-
ken, en verzekert zyn, dat zy
wortels fchieten en vruchten ge-
ven zullen. En zyn 'er van deze
bomen reeds zoo menigvuldig en
veel aangewonnen , dat 'er hele
ftreken lands daarmede zyn bezet,
die alle rykelyk vrucht dragen.
Amen- Ananas five Carduus Brafilïa-
k;uniche mus, foltts Alo'cs. Dat is : Ame-
rikaanfche Ananas, of Brazielfche
Diftel, met Aloë-bladeren. D;t
gewas is in den beginne uit Ame-
rika naar Ooit-Indie, en van daar
herwaards gebragt en aange-
queekt. Daarvan zyn driederhan- I
de zoorten, namelyk: Jajêma,
Bonjama en "fajagua. De eerfte is
cle grootfte, de belle, en aange-
n fmaak) en van binnen
htig ; de twede en derde
>\ n van binnen witachtig, en bei-
eel Hechter dan de eerfte.
Alleen is tuflehenhaar dit ondcr-

AiiMiias.

fcheid , dat de laatfte een Rynfche
wyn fmaak heeft. Alle drie zoor-
ten zyn met takken en Hekels;
de eerfte en befte is ontrent an-
derhalve fpan dik en lang, de cou-
leur van buiten is rood en geel-
bruin. Wanneer de vrucht ryp
is, en men zyne lull daarmede
wil boeten , fnyd men dezelve in
lchyven als een Komkommer of
radys, laatze in verfch pompwater
ontrent een quartier-uurs uittrek-
ken, en cetze vervolgens met
goede oude Rynfchcwyn en zui-
kcr, wanneer ze zeer lekker van
fmaak zyn, byna als de Europe-
aanfche Aardbezien. Men legtze
ook in geheel of aan Hukken ge-
meden, met zuiker zoo als de no-
ten, of andere koitbare dingen,
en bewaart Ze zeer lang. Deze Hoede
vrucht heeft een kroon , welke af- vrucht
gefneden en geplant, onfeilbaar puntw
weder een andere vrucht voort-
brengt, waar van men zich het
volgende jaar bedienen kan. On-
dertuflchen is nodig, dat men op
de onrype een wakent oog houd ,
ten einde dezelve door ontuchtige
of onnutte vrouwluiden niet afge-
broken en tot het afzetten of af-
dryven van hare vrucht werden
gebruikt, zoo als helaas ! dikwyls
pleegt te gefchieden.

Apinm hort en fe feu 'Petroft/i- Pcterfd

num vulgo. Dat is: Tuin-Peter- ^"'k»
felie, die uit Holland hier is ge- harde«
bragt , en als nu in een zeer grote tck
menigte gevonden word ; onder-
tuflchen is deszelfs wortel zoo
goed en malfch niet als in Europa,
maar word /.eer ras zoo ftokkig
en hard , dat ze niet kan worden
genuttigt.

Aruudo Sacharifera. dat is: In-Zuik»-
difch Zuiker-Riet, 't welk dat R:cr'
xm Duitfchland zeer na by komt,
en byna zulke fcherpc bladeren
heeft; vveshalven niet nodig is,
om alhier veel daar van te melden,
te meer vermids het van velen
reeds overvloedig befchreven is.
Wie ondertmTchen lult heeft om
van het zelve iets meer te lezen,

zie

KAAP de GOEDE HOOP. 313

ijifie is
vloe-
un de

)de en
: Bete
et.

zie by Francifci in z\ non Ooft -en
Weft-Indifchen Staats en LuH-
Gaarden pag. 160. ßq. , na » zoo
zal hy van deze materie een viic-

voerlyke en omHandigc naricht
van allerhande zoorten , uit vele
Schryvcrs hy malkanderen , aan«
treftèn. Gelyk dan voornamei vk
f>a<r. z6}.a van 't hier groeiende
Bamboes Riet gewag word ge-
maakt, 't welk zoo hoog opfehiet
als 't hoogde huis hier pleegt te
z\ n ; zonder echter dat hy daarby
voegt, dat het van binnen hol is,
en dat de eerlte uitfpruitzels afge-
fneden en tot Bamboes Atjar ge-
bruikt worden; waar van hier
veel konde worden gezegt, in-
dien de tyd en gelcgentheid zulks
toelieten.

Afparagus fativa feu horten fis.
dat is : Tuin - of Tamme- Afperlie,
waar van ik hier ook niets meld,
om dat in myn voorig Hoofdiluk
reeds hebbe gezegt , dat daar van
een ongelovelyke menigte alhier
word gevonden , die in dikte,
groote en overige hoedanigheid
de Europeaaniche niet behoeft te
wyken.

Beta rubra & alba, radïce rapa.
dat is: Rode en witte Biete met
een wortel op de maniere van een
knol. De Hollanders hebben de-
zelve aan de Kaap gebragt, en
winnen daar van jaarlyks eentame-
lyke menigte , waar mede zy de
af en aanvarende fchepen verzien,
en aan de/elven verkopen , om op
reis te nemen , zynde op zee een
zeer goede duurzame gezonde
ververilching, voornamelyk inge-
legt en in Azyn bewaart, zoo als
in Europa genoegzaam bekent is.

Batatas- Wortelen zal ik hier
maar bloot noemen, omdat der-
zelver befchryving en 't geen ver-
der daar toe dient , reeds in
een van myne voorgaande Hoofd-
Hukken mcdegedeelt is. En en-
kelyk zeggen , dat ze van de
kruidkenners voor een zoort van
Convolvoli Indice Orientalis of
Oofl-Indifche Winde , gehouden,
I. "Deel.

word over-
vloedig ge-
bouwt.

en door de Indianen ïnhame ge-

naami worden.

Rrafjica a/ba ö rubra , capitata
ÖJ non capitata, item florigcra. dat
is: Witte en rode ïluitkoo! , ge-
mene Boer-kool, als mede Bloem-
kool ; die insgelyks door de Hol-
landers hier gebragt is, en zeer
menigvuldig word geplant, zoo
dat de fchepen een ryken voorraad
daar van opdoen, en de inwoners
tot haar onderhoud genoeg over-
houden können. Voornamelyk
word alle jaar zeer veel Bloem- BIoemko0'
kool gebouwt , in zout water in-
gelegt, en vervolgens by vaten na
Batavia, Ceylon, en andere In-
difche Heden verzonden. De wit-
te Sluitkool valt hier veel groter
als in Duitfchland, aangezien ik 'er
veel heb gezien, die ruim 40 pond
zwaar waren. Daarenboven is de
rode ook beter, en by gevolg
groter en zwaarder , dan die
doorgaans in Duitfchland gevon-
den word.

Camp hor ar ia feu Camphorifera
ar bor, ex qua Camp hora offic wa-
rum, dat is: Camfer-boom waar
van de Camfer komt , die in de
Apothekers -winkels gebruikelyk
is. Van dezelve zyn 'er vierder-
hande zoorten, waar van het
groot eiland Borneo de befte le-
vert. Die van Sumatra, Sunda,
China en Japan word minder ge-
acht , als de eerfte. De bomen
fchieten hier fnel en weelderig op,
en worden zoo hoog en dik als
een Noteboom. De bladeren zyn
gras-groen met veel aderen , byna
als die van een kaneelboom ; onder
echter zyn ze afchgraauw. De
bladeren aan Hukken gewreven ge-
ven zulken Herken reuk als de
Camfer zelf. Deze echter is een
gom, die witachtig uit het middel-
He pit of merg van den boom quelt
en Holt of by malkanderen loopt;
hoewel de Japanesen dezelve ook
uit de wortelen der bomen difti-
leren , die nogtans op verre na
zoo goed niet is, dan die op 't ei-
land Borneo valt. Voor 't overice
R r

Verfcheide
zoorten
van Cam-
fer.

3i+ BESCHRYVING vande

is het hout van deze bomen zeer
week , en kan door den wind zeer
licht befchadigt en de takken afge-
fcheurt worden.

Cannabis fat ïva tê erraticd. dat

is: Tamme en wilde Hennip,

welke hier zeer weelderig meteen

Hennip houtachtigen ftam groeit. Dezel-

•vaarom ■, ° , , , ^

die aan de ve aard zeer wel, word echter
Kaap word alleenlyk voor de Hottentotten
geplant , om dat die de bladeren
en het zaad gebruiken , en onder
den Tabak mengen , 't welk zy
Poefpas noemen , en roken zy de-
zelve onderden tabak, ten einde
om te eerder dol in 't hoofd en
vrolyk te worden, gelyktezyner
tyd omftandiger zal worden ver-
haalt.

Carduus Benedifttis five Cnlcus
filvefiris hlrfutlor. dat is : Car-
do-Benedift of walde ruige Saf-
fraan. Dezelve aard hier onge-
meen Wel , en verftrekt den zee-
vaarders en inwoners beide, als zy
onpalTelyk zyn , een byzonder
goed hulpmiddel.

Caryophyllos hortenßs. Of: An-
gelieren, GinofFelbloemen , Tefte-
bloemcn of Violetten van aller-
hande couleuren, uit Holland hier
gebragt, grocjen alhier in zodani-
ge menigte , ichoonheid , en lie-
ïclyken reuk, dat zy voor de Eu-
ropeaanfche geenzins behoeven te
w J ken.

CiiffiaCinnamomea, h.e. Clriua-
mowum five Carte IIa Ceylorilca. dat
is: Kancelboom ; door de Inwo-
ners van Ceylon Kaneel oïCurdo,
door de Malakkers Cujkttan , en
.oor de Malabaren Curnca ge-
naamt. Hy groeit zoo hoog, als
een Spaanfche Olyfboom , en de
bladeren komen met die van een
Laurierboom tamelyk overeen.
Hy krygt een witte bloem, waar
op een vrucht volgt, bykans als
een zwarte olyf, die uit Portugaal
komt, of om beter te zeggen, als
een bakelaar De boom heefi
twee fchorzen , waar van de bui-
iile weg gedaan en de twede in
vierkante Hukken afgefchilt, inde

V cle An-
geliercn
aan de
Kaap.

boom.

gerolt

derft

krygl

fchors

jaren

zon gelegt , gedroogt , en als ka
neel gebruikt word. Eer en alvo-
rens deze ball droog is, is dezelve
donker-groen ; edog door de hit-
te van de zon verlieft zy zich en
komt in deszelfs plaats de bruine
te voorfchyn ; gelyk dan ook
door de doordringende hitte de
gantfche fchors krult, als of ze
was. Door dit fchillen be-
de boom zelf niet , maar
wederom eene andere
, die na verloop Van drie
andermaal kan worden ge-
genuttigt, waarbenevens de laatfte
aityd krachtiger en beter als de
ceritc is.

Caftanea Sylveßris. dat is :
Kaftanie-boom , die uit Duitfch-
land herwraards is gebragt, en zeer
wel groeit. Ik heb in Duitfch-
land nooit genen gezien van zoda- Zeer %
nige hoogte en dikte, dan die in ^omen
den tuin van de Illuftre Compa-dcKaa
gnie ftaan, aangezien dezelven zoo
ongemeen dik en hoog zyn , en
hare takken zoo wydtuititrekken,
dat 6 van die bomen een morgen
land beflaan, waar onder men
voor regen en wind befchut of vry
is. De vruchten die jaarlyks in
grote menigte aan die bomen
groejen, blyven niet lang goed
maar
naam van fmaak.

Ce/ra vulgaris, dat is: Gemene
Ajuin , alommc zodanig bekent,
dat ik onnodig acht, om iets
meer daar van te melden , dan dat
het zaad uit Holland herwaards is
gebragt, en nog jaarlyks gezonden
word ; de rede hebbe ik reeds in
een van mvne voorgaande Hoofd-
ftukkefi gemeld.

Cerafiis varii genens. dat is:
Allerhande kerfe bomen die ins-
gelyks uit Holland herwaards zyn
gebragt, en zeer fehoon ftaan ; e-
dog heeft men hier het ongemak,
dat de menigte der kleine vogel
de rype vruchten fchadelyk zyn,
zoo dat mch niet veel daar aan
vind , als zy op 't beft behoorden
te zyn.

Ge-

worden ras taai en onaange-

Ccm

A'uin.

KAAP r>r GOEDE HOOP. 315

Kervel.

Donker-

J1IR'

wten.

^.rticiok-

Chïcropbyllum Jat: luw. dat is:
Zaad - dragende kervel, die uil-
Holland gebragt, en alhier ge/aait
en geplant is.

Cicrr Sativum, dat is : zaad dra-
gende Erwten , zoo wel grote en
kleine, zoo als ze in Europa groe-
jen, dat is, gemene en zuiker-erw-
ten , een zoort, die ecnigzins
groter als de zuiker-erwtcn is, en
van buiten donkerbruin uitziet, eri
doorgaans Graauwe Erwten ge-
naamt worden. Deze laatiten o-
vertreffen de eerden in fmaak , en
zyn zeer gezond en goed om te
eeten ; 't geen verder alhier zoude
aan te merken zyn, heb ik reeds
in myne vorige Hoofdftukken
aangehaalt.

Cinara hortenfis^ foliis non acn- .
lentis, dat is : Articiokken met
bladeren , die niet ftekelig zyn.
Men heeft ze insgelyks uit Hol-
land hier gebragt, en vind dezelve
byna in alle tuinen in een grote
menigte ; wordende jaarlyks vele
ftoelen ingelegt, en naar Indien
gezonden.

Clematis ederacea Iudica, foliis
heKlim. fubrotundis , flore rubente. dat is:
Indiaanfche Klim, met ronde bla-
deren en rode bloemen. Van
deze en de Pailïe-bloemen zyn
heel grote zomerhuisjes zeer tref-
felyk en aangenaam in den tuin
van de ïlluflre Compagnie bedekt,
zoo dat men voor een tamelyken
regen daar onder droog zitten
kan.

Corylus fatwa. Of Hazelaars,
die uit Duitfchland en andere

I landen hier gebragt zyn, en onge-
meen wel aarden en vrucht dra-
gen. Men vind ze nog in zeer
weinig tuinen , om dat zy onlangs
hier gekomen zyn ; hoewel men
reeds uit de vruchten ziet, dat zy
zeer wel aan te queken zyn.

Chrifla Tavonis. dat is: Paau-
wc-itaart, door de Portugezen
Fuly 'Pavan genaam t ; zynde een
flruik 6 of 7 voet hoog. Men zet
dezelve rondom de" tuinen in
plaats van heggens. De bladeren
I. 'Deel.

Induan-

j au wc-
Üat.

zyn ontrent als die van ccnTama-
rindenboom; en de bloem komt
met Ridderlporen overeen, waar
van cene zoort rood en de andere
geel is, waar op een kleine vrucht
op de wyze van veldpeultjes volgt,
die donkerbruin is.

Cucumis vulgaris, dat is : Ge- Kom-
mene Komkommers, uit Europa k<,m.mer?
ïcr gebragt, die in grote menig- Kaap ge-
te worden gebouwt, en alhier zonL
veel gezonder zyn als in Duitfch-
land , aangezien men een goede
portie tot zich kan nemen, zon-
der vrees , dat zy aan de gezond-
heid nadelig zullen zyn.

Cucumis flos paßionis ditltis. Of:
PaiTie-bloem uit Amerika hier ge-
bragt, die tot cieraad en bedek-
king van Weesjes, zoo als hier vo-
ren reeds is gezegt , gebruikt
word. Hoe 'er deze bloem uit-
ziet , is onnodig, om met veel
omftandigheden te befchryven,
om dat zy buiten dat in Europa
genoeg bekent is. Ondertuflchen
is alhier ontrent deze bloemen
dit onderfcheid , dat zy gebloeit
hebbende , een vrucht daagen ,
die zeer goed is te eeten, mids
dat men dezelve niet overryp
moet laten worden , om dat ze
dan waterachtig word en ver-
rot.

Cucurbita lagenaria & rotunda. Verfcheidp
dat is : Kauwoorden als een fleflche zoo"en

j. r l j i. van Kau-

en die gantlch rond zyn, die men woorden,

deels uit Europa, en ook uit In-
dien gebragt en alhier geplant
heeft. De miniten worden van de
inwoners genuttigt , terwyl men
een tamelyke menigte aan de
fchepen verkoopt ; en door dieft
de/elven uit Indien goed in Hol-
land können worden gebragt, ne-
men de fchepen een goeden voor-
raad daar van met zich, en bedie-
nen zich daar van, wanneer alle
hare groene kruiden, kool , knol-
len enz., ten einde zyn.

( prejjfks ramis e xp an fis. dat is: Cypreiïe
Cvpreileboom met uitgeflrekte boqnj:
takken , welke de inwoners zoo
wel uit Europa als Indien beko-
Rr i men

3i6 B E S' C H R Y V I N G van de

•

w ■

Klaveren ,
waarom
aan de

Kaap ge-

inen, en äangequeekt hebben;
van dezelve worden pyramidé»
gefchoren , en aldus de takken
niet weinig gefnuikt.

Cyanus Segetum Ö> hortenfix,
flor e n lbo , coerulco , &c. dat is:
Wilde en tamme 7.00 wel witte,
blaauwe , als vleefch verfde
koornblocm, met het koren hier
gebragt en gezaait. Zommigen
zyn in den tuin van de Illuftre
Compagnie gezaait, en hebben
een dubbelde bloem, ruiken wel,
en ftaan ongemeen aangenaam on-
der andere bloemen.

Cytifns arvenfis, of witte klave-
ren, die uit Holland hier ge-
bragt en gezaait is; ten dele om
te zien, of die wel zoude groejen;
en ook om voor de kalveren een
weide te hebben , als het gras al-
omme door den vernielende hef-
tigen Zuid-Ooiten wind wegge-
veegt is. Derhalven hebben zom-
mige een goed ftuk lands daar me-
de bezaait , en geen berouw van
deze hare moeite gehad ; des niet
tegenflaandc heeft men bevonden,
dat van 't jong zaad niets ^s voor
den dag gekomen , en dat die-
zelve wind nadelig géweeftis.
Grote in- cDatttra fin Stramonia Indïca
kJfndcD^" major foetida, powo fpïnofn obk
tura. dat is: Stinkende grote India .n-
fche Datum , met een doornige
langachtige vrucht. Dezelve is
uil Indie hier gebragt, geplant,
en wel voort gekomen j en hebben
\ele \ nichten donkerbruin zaad
op de maniere van f, in/e gedra-
gen. Ondertull'chen is de gemel-
de Tuinman wegens zeker verval
te rade geworden, om deze bo-
men uit te roejen; ttit vrees, dat
meer ongemakken daar uit mog-
ten worden veroorzaakt. Ik ben
niet van voornemen , om hei
voorgevallene te verhalen door-
dien zulks insgelyks nadeel zou-
de können na zich Hepen.

h'alm Ic'uminofa. Of: Bonen
an allerhande zoort en grootte ,
die uit Europa herwaards zyn ge-
tagt , en waar van reeds voor

heen gewag gemaakt is. Onder
anderen heeft wylen de Hoog E-
dele Heer Gouverneur Louis van
AiTenburg een zoort van lange ge-
fpikkelde bonen uit Brazil met
zich gebragt, die zeer aangenaam
om te eeten zyn , en zeer wel aar-
den. Men heeft hier ook zwarte
bonen van Madagascar , welker
peulen een lpan lang, en de vruch-
ten zoo lang als een lid van een
vinger zyn, die insgelyks zeer wel
wallen ; waar door andermaal
blykt, dat ook deze vruchten uit
allerlei landen zeer fchoon opko-
men.

Fiats communis Indica , &c . Dat Meni
is: Allerhande 7 oorten van vygen, ]^^a
zoo wel gemene als Indiaanfche , van vj
waar van alomme in de tuinen
gantfche vakken beplant zyn ; zoo
dat men zyne lufl zeer wel daar
aan boeten , en niet droge maar
groene, verfche, en recht rype
van de bomen plukken, en zonder
het minlte gevaar eeten kan. On-
der anderen vind men hier een
kleine zoort, die naauwlyks zoo
groot is als een Okkernoot. Zy
is van buiten heel donker-rood en
van binnen gantfeh hoog rood.
De boom is de grootlle en fraaifte,
van alle vygebomen , en deszelfs
bladeren komen met die van een
Wyngaard tamelvk overeen. Van
de vygen, die Piflang worden ge-
naamt, heb ik reeds in een van
myne voorgaande Hoofdfhikken
een omftandig naricht medege-
dcelt, daar ik den Lezer hene
wys.

Ficoidcs fi'it Ficus Americana,
Ceret effigie, Spinofa £y angnloßi.
Dat is: Amcrikaanlche Vygeboom
met een gedaante van Cereus,
met veel ftekels en angels. Ik heb
nooit. vruchten daar aan gezien,
k.m derhalven ook niet daar van
melden. Ondcrtuilchen weet ik
/eer wel, dat een blad aan ftui?
ken gelcheurt, witte zap als dik-
ke melk daar uit loopt, die als
lvm aan de vingers kleeft en ver-
volgens gantfeh zwart word, wcs-

lulven

KAAP de GOEDE HOOT. 317

sne

Turkfcli
en.

olli Ma-
vat
een
as.

halven ik van gevoelen b n, dat
van deze vygen niet al te gertïfl
te eeten is. Edog zulk, laat ik
anderen onderzoeken.

Fcmiculum vuig, irt germanienrri.
Of: Gemene Venkel uit Duitfch-
land ; dezelve groeit hier als nu
langS alle wegen en in de tuinen
zoo menigvuldig, dat men lehier
genoodzaakt is, om dezelve als
onkruid uit de tuinen te hou-
den.

Fragatta ferms- fräga rubra.
dat is : Aard-bczicn-kruid met
een rode vrucht. Dit is insgelyks
een Etiropeaanfche plant ,• en
word aK nu in alle tuinen zoo me-
nigvuldig aangetroffen , dat men
geen rede heeft , om over hare
lelmrshcid en magerheid der
vruchten heide te klagen. Ik zelf
heb 'er dikwyls genuttigt, die
veel groter als een tamelyke hazc-
noot of als een lid van een duim
waren ; daarenboven heb ik op
het Landgoed Verre gelegen een
boom gezien , welke diergelyke
vruchten droeg, die echter veel
groter en geuriger waren dan de
eerde , aangezien dezelve de
grootte van een Okkernoot bc-
rykten.

Frumentum Indicnm Sar ace ni-
cv.m. dat is: Indiaanfch Turkfch
koren : 't welk in Europa t'o-
ver bekent geen verdere befchry-
ving van noden heeft , zoo dat ik
älleenlvk zal zeggen , dat het al-
hier Mays genaamt word.

Fulli magri is een Heeflcr Van
de Portugcczen aldus gedoopt.
De Mallevers geven haar den
naam van Malludi Sujfum-, erfde
Italianen begroeten haar met dien
van Ja/min dclmin ; zy wall als
een Kruisbcziè' itruik ; heeft cc-
nigzins groter bladeren als een
kerzeboom, en een bloem, die
dikwyls dubbelt komt. Dezelve
is wit als Jafrayn , en zyn beide
van een ongemeen licffelyken
reuk. Weshalven de ïndiaanfche
wyven die aan een draad rygen,
en in dehairen vlechten, tcrwyl

wederom n oly daar van

maken, en het hair' daar mede
1'meren, ten eir.de om aangenaam
te ruil,.

Fulli EniiJatmc, is een Heeftcr of '7ul|'En-
boom, van de ' TS Tat- ™ \

fchau genaamt en van Batavia her- fiewiS'
waards gebragt. Dezelve wall
zelfs in 't woelte veld, maar word
wegens den liell'elyken reuk der
bloemen, in de I .uil-tuinen ver-
plant. De bloemen z) n geelach-
tig, en de bladeren afs een Her,
die ongemeen aangenaam ruiken.
De Ham des booms groeit ontrent
ia voet hoog, en heeft bladeren
als dcGuabbes of Guajabos-boom,
edog ecnigzins kleinder en fmal-
der.

Fulli aros brancho is insgelyks
een boom , van de Portugcczen
aldus gedoopt ; door de Malleyers
werd hy 'T e let Settangan ge-
naamt, en groeit zoo hoog als een
man ; hy heeft witte en gele bloe-
men , gantlch dubbelt , als de Mo-
fa Sinenfis of Fulli Sappates , en
bladeren van een appelboom. De
bloemen ruiken zoo lieffelyk als
een weiruikende Narcifle.

De Kaapfche vrouwen bemin- DeKaap-
nen deze drie zoorten van bloe- ^n heb-""
men zeer; en zyn geweldig in ben dezc

hr 1 -i l 1 drie bloe-

aar ichik wanneer zy gelegent- mengurn.

hcid bekomen, om 'er te plukken,
namelyk wanneer zy in den tuin
van de Iliullre Compagnie ko-
men,zynde dezelve mynes wetens,
nergens anders aan te trefTen,welke
bloemen zy tuiTchen hare borllen
Heken , of ook wel in hare hand
houden , om alle oogenblik hare
neus met den lieffelyken reuk te
kittelen of t'onthalen.

Gramen vulgär e, item bulbofitmfê Gemeen
fp art e um Ihllundicum. dat is : Ge- Hollandfch
meen en ook bolachtig en zich ^B na"
zelfs zaajent Hollandfch gras.
Waar van dat een bol, onverhoeds
met andere gewaiïen van Batavia
is gebragt, 't welk als nu zodanig
vermenigvuldigt , dat men naauw-
lyks meellcr daar van kan wor-
den. Het laatlle is uit Holland
Rr 3 ont-

gis BESCHRY

ontboden , om dat men 't meende
zeer voordelig te zyn, edog men
is naderhand gewaar geworden,
dat zulks ook 't ergfte onkruid is,
dat kan worden bedacht, en heb
ik reeds in myne voorgaande ge-
meld , dat de Hollanders alhier
het Spurrie noemen.
Aalbczien- Grojfulana multiplici acino ,five
bomen. non fpinofa hort en ßs rubra £f> alba.
dat is : Rode en witte Aalbezien-
bomen, met veel korrels in de be-
zien of zonder Hekels. Deze zyn
ook niet heel lang uit Europa hier
gekomen , en derhalven nog ta-
melyk raar, terwyl zy zoo goed
bloejen en groejen , als in haar
oude grond.
Indiaan- Guayana alba dulcis , five Gua-
fcheAppci- jayo pomifera Indica. dat is: Indi-
'aanfche Guajabos of Appelboom,
waar van de vruchten vol kleine
pitten zitten. Van dezelve is
reeds in een ander Hoofdttuk
omftandig melding gedaan.
Zomeren Hordeum vemum Ê!> hybernum.
ST" Dat is: zomer en winter-Gerft,
waar van insgelyks elders gewag
gemaakt is ; ondertuffchen dient
als nog te worden aangemerkt,
dat de zomer-Gerit alhier geen
. plaats heeft , door dien in den
winter alleen allerhande koren ge-
zaait word.
Hyacin- Hyacinthus albus, &c. of: Wit-
then. te Hyacinthen , dubbelde en en-
kelde , die uit Europa hier gebragt

zyn.

Lmlivie. Intybus fativa lati folia & ens-
pa. dat is : IJrecdbladige en kroe-
ze Endivic , die nevens ande-
re keuken-kruiden zeer fchoon
wad en zeer lang duurt.

Ccncvcr- Juniperus vulgaris baccis parvis
™r furpureis. dat is: Genene Gene-
verbomen met kleine purpere bci-
t n. Hier van zyn nu ter tyd nog
maar twee bomen in we/en, die
mi voor de eerftemaal vrucht dra-
gen. Ondertuffchen door dien
de/.clvcn worden bewaart , om
volkomen ryp , te worden ge-
zaait en geplant, zoo is ontwyliel-
baar, of daar zullen in 't kort meer

Kaap.

VING VAN DE

van dezelven worden aangetrof-
fen.

Kazfthebyriug, van de Japane- Byzon.
zen Kut h fchi nes genaamt , is een8^\iSV'
boom , die van Madagafcar her- car. °
waards is gebragt ; dezelve komt
tamelyk met de Pulli aros brancho
overeen , en draagt geel zaad,
waar van de Japanezen een verf
vervaardigen, waar mede zy hare
flaaprokken verwen. De bloem
heeft de gedaante van een gele
Narcifle, en ook diezelve reuk,
weshalven de Kaapfche Vrouwen
die ook zoeken , om daar mede
hare borflen te parfumeren. On-
dertuilchen kan ik zeggen, dat ik
geen hef hebber van die bloem ben
geweeil , om dat haar reuk voor
my te fterk was.

Kayiumas. Of Indiaanfche G ln^
Goudboom. Deze is om defzelfs boom.
fraaje goudgele bladeren hier ge-
bragt , en aard zeer wel. Hy
groeit een mans hoogte ; de bla-
deren zyn niet groot, byna als die
van Lyfimachia, geel en rood ge-
fpikkelt en fchynen fchier goud-
geel , waar door de Malleyers haar
ook den naam van goud bladeren
gegeven hebben. De bloem is
gantfeh klein , en groenachtig van
kouleur, zonder reuk ; weshalven
zy meeil om hare fchone blade-
ren in de tuinen worden gezet ,
waar mede zy ook onder alle an-
dere bomen byzonder uitmunten
en daar in een ongemenen voor-
rang hebben.

LacJuca vulgaris capitata & non Allerha;
capitata, dat is : Krop-Salade en ia<jUem
gemene fteek-Lattouwe. Hier
van zyn alle zoorten , in Europa
bekent , te vinden, welke ook on-
gemeen wel aarden.

Lauras nobilis five Ittdica. dat LaUi
is: Edele óf Indiaanfche Laurier- boom.
boom, die hier zeer hoog en dicht
in malkanderen groeit, weshalven
hy tot het opfehikken der tuinen,
en als men wandelwegen wil aan-
leggen, gebruikt word. Onder-
tullchcn draagt dezelve hier geen
vruchten, waar van ik echter de

oor-

KAAP de GOEDE HOOP. 319

Lelie of

■ners-
oon.

j'emene
joraan.

oorzaak niet kan melden. De
bladeren worden gebruikt tot het
inleggen van vilch en andere eet-
waren) en de takken en bladeren
tot baden, die men wanneer de
bomen worden gefchoren, genoeg
kan bekomen, zonder de bomen
\ erder te befchadigen.
tllerhande Lcncoium album , purpureum ,

tokviolic- n 1 . • Kii../ '

fla-ouni. dat is : Witte, purpere,
gde Stökviolieren, die in den
tuin van de llluitre Compagnie
/eer fchoon groeien , en nevens
andere uitlandfche bloemge wallen
een grote cieraad byzetten.

Li Hum, five Corona Imperialis.
Of : Lelie , of Keizers - Kroon.
Deze is meefl wit, en men vind
ze zelden van een andere koulcur,
hoewel ze zoo iterk ruiken, als in
Europa.

Mayorana vulgaris. Of gemene
Majoraan, die zich geweldig ver-
menigvuldigt, en nooit verwelkt,
/oo dat men dezelve ook in plaats
van palm rondom de bloem -vak-
ken kan planten , te meer om dat
zy op dezelve wys kan gefchoren
word ei i.
n'cheidc Malus domeflica varia dcnomi-
1 Appel- nationiii dat is Tamme Appelbo-
men van allerhande zoorten , die
allen uit Europa hier gebragt en
aangequeekt zyn , en dragen de-
zelven alhier zulke heerlyke
vruchten , als zy elders zouden
können doen. Dezelven zyn
naar den aard der bomen , of zoet,
of zuur, of rinfeh; zoo datditwae-
reldgeweft ook ontrent deze
vruchten in genen dele behoeft
onder te doen; te meer om dat
de zeevaarders jaarlyks een goed
gedeelte kopen, en dezelven op
reis tot hare verquikking gebrui-
ken i terwvl zy zoo veel hier la-
ten, als de inwoners tot haar ei-
gen gebruik van noden hebben.

Malus cidonia frucin oblongo ££
laviori. dat is: Grote langwerpi-
ge gladde queden ; welke aan de
zeeluiden worden verkoft zoo als
zy van de bomen komen, of men
legt ze in zout-water of in gekookt

ueden.

quee-zap, en zoekt ze op dic/.eJ-
vc wys aan den man te brengen
Zommigcn maken ook Quee
vlecfch daar xm of Marmalade ,
dat is: doorzuikerde queepcren
aan flukken gewreven , en dé
vochtigheid daar uit gekookt,
welke zy verzenden ; en wyl men
op die wys veel voordcel daar me-
de kan doen , worden de bomen
in grote waarde gehouden, en
zorgvuldig aangequeekt. Daar-
enboven is er ook geen oord, daal-
de queden groter vallen, als hier,
't welk zelfs de Heer Mei/Ier inzy-
nen Ooit-Indifchen konft en Lult-
tu'm j>ag. 179. getuigt, niet tegen-
gaande hy zéér veel zoorten van
dezelven in geheel Oofl-Indie ge-
zien had. De Meiticen en Caiti-
cen te Batavia en andere plaatzen
in Ooil-Indie kopen de pitten by "t
pondj en maken een zalf daar van
waar mede zy het hair beftryken
en krullen.

Malus C'jtna Of Citroen-boom. boo*roen":
Van dezelve heeft men hier zeer
veel goede en ichone bomen, die
altyd vol rype en onrype vruchten
liaan, en kan men derhalven het
gantfche jaar door van een enkel-
den boom zyne nooddruft hebben
en van de anderen geld maken.
In den tuin van de llluitre Com-
pagnie itaat een zeer fchone grote
en rykelyke dragende boom,
waarvan de Heer Gouverneur al-
tyd zyn tafel kan verzien , ten wa-
re de tuinman of de Haven in de
voorbaad waren.

Malus Limonta acida ï§ dulcis. 70etc er;
dat is: Zure en zoete Limoen- zure Li-
boom. Hier zyn verfcheide zoor- boo™
ten , welke of in grootte of in
rondte onder elkander vcrichil-
len. In den meergemeldcn tuin
van de llluitre Compagnie, zoo als
ook op 't Landgoed Verre gelegen
en andere Buitenplaatzen , ziet
men gantfche wandelwcgen met
diergelyke bomen beplant , waar
van te plukken nooit is verboden ,
ten zy men het te grof,- of de bo-
men voorbcdachtelvk kaal maakt

BESCHRYVING van de

'

320

De groot fte en befte heb ik op
Drakenftein aangetroffen , die
groot en goed van fmaak als ci-
troenen waren.

Malus Arantia Indica frutlu
omnium maximo-, 'Pompelmus diclo,
mcd/i/la partim pallefcente , partim
rvficfcentc. Dat is : Zeer grote
Pompei- Indifche Oranje-boom, Pompel-

mus.

rortiigecze

mus genaamt,met een wit en rood
achtig merg. Deze twee /oorten
van Oranje-appèls overtreffen alle
anderen van dien naam in grootte,
door dien zy zomtyds zoo groot
worden als een Kinderhoofd. De
boom is insgelyks groter als eeni-
ge andere Oranje-boom, en heeft
brede ronde bladeren. De Bloem
is wit , byna als appel- bloßem,
en ruikt ongemeen lieffelyk. , De
vrucht is met vlakken, byna als
de Tygers , en word om dieswille
door de Indianen Tyger- Limoen
oïMofchan genaamt. De fchil is dik
en fponsachtig en derhalven zeer
bcquaam om geconfyt te worden.
Malus arantia Lnfitania, ßu
Oranje of pomum Jinenje. dat is : Oranje-ap-
Sinas aP- pC|s ujt p0rtugaal ofSinäs-appelen.
Dczclven hebben haar eerfte va-
derland in Afia, en naderhand in
Europa en wel voornamentlyk in
Portugaal en Italië gevonden. Zy
aarden hier zeer wel, en is der-
halven onnodig om meer daar van
te melden , om dat zy alomme
tover bekent zvn.

Malus 'Tunica ßve Granat a.
t_ dat is: Granaatboom. Vanden-
delven vind men hier ook een ta-
melyk getal; en dient te worden
aangemerkt, dat zy hier zoo wel
als elders in Ooll-Indic, groter
vruchten dragen, dan op een ige
plaats in Europa ; en is een gra-
naatappel alhier zoo groot als twee
vuiften , of fchoon de bomen zelf
niet heel groot en hoog zyn. Der-
halven gebeurt het dikw-yls, dat
men de takken , uit vrees dat zy
dooi de zwaarte der vruchten
zullen af fcheureu , rooetonder-
Éhitten. Daar zvn twederhande
zoorten, te weten, eene met rood

appel bo
men.

purpcre en wederom eene met
geelachtige greinen ; de laatlle
groeit liefft in waterachtige plaat-
zen. De greinen of pitten ont-
houden een aangenaam , lieflyk,
verkoelend , en gezond zap , en
zyn derhalven in de hete zomer-
dagen zeer verfrilTchende.

Marum Syriacum vel Creticum. Marum
Dat is : Marum uit Syrië of Can- SyiTc'
die , die niet veel anders als ge-
mene Majoraan uitziet. Hy ont-
houd een zeer Herken geeft in
zich, die ten eerften boven in 't
hoofd vliegt en de verftopte delen
opent , als men maar twee blade-
ren milchen de vingeren aan (luk-
ken wryft, en daar aan ruikt.
Deszelfs deugt heb ik dikwyls in
hoofdpyn geprobeert en goed be-
vonden.

Melijfa hortenfis, odore Citri. Tuin-;
Dat is : Tuin-Melilïe met een Ci- m'
troen-reuk. Dezelve is uit Euro-
pa hier gebragt en geplant , en
word jaarlyks in een tamelyke me-
nigte verbruikt.

Melo Hifpanicus. Of Spaanfche Spaam
Meloenen. Zy aarden hier zoo Mcloec
wel als in Spanje zelf, en worden
hier doorgaans Spaanfch fpek ge-
naamt. Velen worden hier ovcr-
ryp, enblyven derhalven leggen,
of worden voor de varkens ge-
worpen ; tcrwyl de genen die
men genuttigt , de minfte onpaf-
felykheid veroorzaken.

Mentha horten/is crifpa. Dat
is: Tuin-Kruizemunt , die hier
niet minder krachtig is , als in
Europa; des niet tegenftaande
word dezelve hier zoo veel niet
aangequeekt, om dat men weinig
water en maar zoo veel ab de A-
pothekers winkel van noden heeft,
daar van brand of overhaalt.

Mefpilus Germanica folio lattri-
no non ferrato. Dat is: Duitfche JJ1^1
Mifpelboom met geen ge/aagt of
Hecht Laurier-blad. Deze bomen
aarden ook zeer wel, en hebben
de koude lucht ftreek tegen de
w arme heel wel können ruilen. Ik
heb vcelmaals van hare vruchten

gegc-

KruH

hit int.

Duitf

I

KAAP de GOEDE HOOP. 321

gegeten , en bevonden dat zy
ruim voo goed en groot waren als
in Duitfchland.

docrbc7.u; Mortis fruit u frigro. dat is:
'. Moerbcvicn-boom met een v.war-

racht, re vrucht. Deze fchieten hier
weelderig op, en flrèkken hare
takken wyd uit ; wcshalvcn ik
acht , dat de andere voort met
witte bezien ook wel zoude aar-
den, byaldien ze geplant wierd,
en zouden hier zeer gevoeglyk
Zywormen können gehouden en
zv gewonnen worden , ten ware
de heftige 7.uid-ooite wind zulks
belette. Edog zulks konde wor-
den onderzocht , wanneer men
wel ras v.ien zoude of de vruchten
den verfpildcn tvd zouden belo-
nen.

lomfchc Myrtus communis Italien & lati
hc~ folia Romana. dat is : Gemene Ita-
liaanfche en breedbladige Room-
fche Myrtheboom ; van den zel-
ven itaan een tamelyk getal in
meergemelden tuin van de Illuftre
Compagnie , die daar tot cieraad
dienen , hoewel 'er tot nog toe
geene Pyramiden , enz. van gefcho-
ren zvn.

Witteen Kapns Sativa. Ofwitte en gele

e knol- A 1 • 1- °

,. rapen , zo als ze m Europa zyn ;

waar van men by de zeeluiden
jaarlyks zeer veel geld maakt , en
echter zoo veel overhoud , als
men tot fpys van noden heeft.

itteNw- Narci (Jus albus , magno odorato
flor e. dat is : Witte Narciilen met
een ruikende grote bloem. De
Hollanders hebben deze bloemen
insgelyks hier gebragt , en zyn
dezelven als nu zoo veelvoudig
aangequeekt , dat men ze fchier
in alle tuinen aantreft.

liaanfche Naßnrtiiim Iudicum, flore lut co

«erkers. dllntiorc. dat is : Indiaanfchc Wa-
ter-kers met bleekgele en rood-
achtige gele bloemen; welke bet
dé voorten alhier in alle tuinen
met oplopende ranken , als klim,
te zien zyn ; ondertuilchen word
dezelve weinig tot fpvs gebruikt,
en houd men enkelvk de bloe-
men , om de Ichotels by gait-
I. 'Deel.

en.

! malen optefchikken of mooi te-
maken

Nnx Julians five reqia vulgaris. Gemcn--
datis: Duitfche gemene Note-SJST
boom. Of fchoon dezelven hef-
tige (lormwinden uitllaan moeten,
komen zy echter veer wel voort,
en dragen even zoo goede duur- •
zame vruchten als in Duitfchland,
van waar zy hier gebragt , en maar
door vruchten of noten aange-
queekt zyn. Men vind den zel-
ven reeds zeer veel hier en daar
op 't land.

Oeymum lati f o Hum maatlat urn Gevlakte
velcrispnm. Dat is breedbladige Bafllicom-
gevlakte of kroeze Bazilicom,
welke insgelyks uit Europa her-
waard is gebragt.

Olea fativa. Of tamme Olyf- 07^™^
boom, die uit Holland hier ge- y
bragt en op de hier zyn de wilde
Olyf-bomen geënt is. Hy quam
in 'den beginne op Conitantia zeer
fchoon voort , maar door dien de
Heer Bezitter het voordeel van de
Oly ven en den daar uit geperften
oly alleen voor zich wilde houden
en naar zyn eigen zin daar mede
leefde, zoo is dezelve naderhand
wederom fchandig uitgegaan. Hy
hadde reeds een tamelyk getal ,
die zeer w-el wortel hadden ge-
fchoten , maar vermids hy niet
wilt, hoe dezelven moeiten wor-
den gehavent en opgepaft, en na
geen raad wilde luiiteren , zoo
moeiten zy wel te gronde gaan.
Naderhand zyn geen groene en
verfche oly ven, veel min bomen
hier gebragt.

T 'a 'on ia flore pleno , rubro mino- Peonie.
re. Dat is: Peonie met kleine
rode dubbelde bloemen. Zyzyn
in den meergemelden tuin van de
Illuitre Compagnie, en liaan on-
der andere bloemen zeer fchoon
en fraai

Talma dac7yliferay feu dactylus Dade'
vulgo, dat is Dadelboom, welke
ook aan de kant van een water
itaat in den meergemelden tuin,
en zeer wel aard. Dat ik bloem of
vruchten daar aan heb gezien,
S s zulk*

322 BESCHRYVING van de

Kaap ge
bragt..

>!ake.

Indifche
Water Me-
loenen.

zulks kan ik niet zeggen ; hoewel
mv van geloofwaardige mcnlchen
is verhaalt, dat dezelve gedragen
hec
Mankop, 'Papaver hortenfe. Of Mankop
van allerhande couleuren , dub-
belde en enkelde ; dezelven zyn
hier gebragt en gezaait , om dat
de bloemen onder de anderen een
aangename fchakering maken , en
liaan dezelve als nu in alle bloem-
tuinen in groot getal.

'Paßhiaca fativa , radice alba.
dat is : Tamme Pallinake , met
een witte wortel ; dezelve worden
menigvuldig aangequrekt, om dat
daar van bv de zeeluiden grote af-
trek is i die ze kopen , om dat ze
zeer lans können worden be-
waart. Zy zyn veel zoeter en aan-
genamer van fmaak als in Duitfch-
land zelf, van waar zy hier geko-
men zyn.

Te f o Jndicus r et ie u latus , femi-
nïbus albis & nigrïs , major, dat
is: Grote Indifche Pepoen , van
buiten op de wys van een net, met
wit en zwart zaad. Deze tweder-
handc zoorten van Pepoenen zyn
uit Indie hier gebragt, en groejen
als nu zeer overvloedig , en zoo
gord , dat zy de Indifchen zelfs
den loef affteken. Zy worden in
Indien Ratïec en van de Turken
en Tarters Carpus genaamt , om
dat zy zeer verkouden. De Pcr-
fianen noemen dezelven Hïndua-
11a, om dat zv door de Indianen
cerit in Perfie gebragt zyn. Zy
fcyn als Meloenen of liever als
grote Kauw oorden ; hebben een
donker groene fchil , en van bin-
nen of witachtig vleeich met wit
Zaad, of lyfverwig met zwart zaad.
Beiden zyn zy zerr waterachtig,
en zoo zoet als zuiker , dog zyn
de lauden veel beter als de eer-
den. Ik acht , dat men iemand ,
die aan de koorts legt , en zeer
dorlligis, niets beter kan geven,
en /onder minder gevaar, dan de-
ze \\ 'ater-nv 'oenen, aangezien ik
zelf/eer dikwyls op myne toch-
ten te land diergclyke opgefilé-

den , en met zeer weinig den het
tigen dorll gelefcht heb ; weshal-
ven ik my verbeeld , dat dierge-
lyke zieken , ook daar van zouden
können gebruiken , te meer om
dat daar van reeds vele proeven
zoo wel hier als elders in Indien
genomen zyn. Men kan dezelven
hier den gantfehen zomer door
hebben ; en groejen ook in een
zandige grond, als zy maar water
krygen können. Van binnen zyn
zy vol zaad , dat zoo groot en van
dezelve gedaante is , als dat van
Kauwoorden ; voorts zyn de ran-
ken , waar aan zy groejen , insge-
lyks als die van de Kauwoorden,
behalven dat zy heel glad * en de
anderen ruig zyn. In de bloem is
mede byna geen onderfcheid.

Terfica malus vulgaris fruèJu Peru'
mollï & albo ïtemfruhu quafi fan- boom-
guineo. dat is : Perzike-boom met
een weke witte vrucht, als mede
met een byna bloedrode vrucht.
Beide deze zoorten vallen alhier
zoo overvloedig , dat men ze
jaarlyks ten goede niet kan ver-
doen, en men dikwyls genood-
zaakt is , om een grote menigte
voor de verkens te werpen , voor-
namelyk van de witten en weken,
die niet lang können worden be-
waart. Zommigen laten dezelven
drogen, en maken een winter-
fpys daar van, die zeer aangenaam
is, 't zy alleen of met vleeich ge-
kookt.

Tinus Sylvcßris. Of wilde Pyn- WiidcPj
boom , die in den groten treffely-
ken tuin van de Illultre Compa-
gnie geplant en als nu ontrent zo of
of 30 voet hoog, en naar mate dik
is; men wacht alleenlyk naardef-
zelfs vruchten en daar in onthou-
den zaad, ten einde om verder
voortgeplant te worden, aange-
zien hv in de 20 jaren , dat hy
hier heeft geftaan , nog ge"en
\ nichten gedragen heeft.

'Piper ludicmn //'■■ r Calccuflicum Caleci
propeiideutibus filïquis oblougis, tnePeP'

urvis rubrïs. dat is : Indifche
of Calccutiehc peper, met han-
gende

KAAP de GOEDE HOOP. 323

oom

Pruime
jora.

gende langwerpige kromme rode
peulen ; zynde lange peper, die
in peulen op een /eer fehoon en
groen boomt je groei i , en /eer
veel tot ingclcgden AtiaroizBr
dere ectw aren , daar onder vifch,
gebruikt word.
Indiühc Tijlwi Indien, fruehiraecmo-
ühcicn- fo. dat is: Indifche Piftacien-boom
met een vrucht , die als de haze-
noten aan eikanderen groeit. Ze-
ker Schipper heeft deze vruch-
ten hier gebragt, en aan zyne
vrienden vereert, die ze nader-
hand geplant , en fraaje jonge bo-
men daar van bekomen hebben.
Dezelvcn zyn jegenswoordig on-
trent 4 voet hoog, zynde ecrlt o-
ver 3 jaren aan de aarde bevolen ;
of dczelven echter verder zullen
wallen en vrucht dragen, zal de
tyd leren.

'prunus. De Pruime -boom is
insgelyks uit Europa hier gebragt,
en heeft men reeds verfcheide
zoorten als gelen, blaauwen, en
deze zyn wederom zoet of zuur.
Onder tuiTchen plant men dezelven
nietgaarnin de tuinen, om dat
zy veel hout maken, en een wan-
order ofwel veel moeiten veroor-
zaken. De vruchten en de bloem
komen met de Europeaanfchen o-
vereen.

Tyrus Sativa. Of tamme Peer-
boom van allerhande zoorten , uit
Europa hier gebragt , en of als
kleine bomen of uit de pitten aan-
geteelt ; en daar is byna niet ee-
ne zoort in Europa , die hier niet
gevonden word, en even zoo goed
aard. Derhalven können de
fchepen zich ook van derzclver
vruchten op reis verzien, en iets
tot hare verver llching met zich
nemen, zoo als ook doorgaans ge-
fchied , wanneer nogtans zoo veel
overblyft , als de inwoners alhier
van noden hebben.
Gemene Quercus vulgaris brevibus pedi-
:eboom. CHfom dat is: Gemene Eikeboom
met korte ftelcn. Dat dezelve
hier wel aard, en dat daar van
een bofchje is aangelegt , zulks
I. TteeL

Tamme
berboom.

heb ik reeds voorheen gemeld, en
daar benevens veel eigenfehappen
daar by gevoegt , die de?en boom
betreffen, waar aai) ikmyrelcrc-
re.

Raphanus ni^rr major rotundus , Pelten«**
Ö Raphauus minor oblongus. dat is : "
Grote zwarte ronde Peperwortelj
en kleine langwerpige Peperwor-
tel. Beide zoorten vind men
hier, die zoo fehoon groejen, als
in Europa.

Raphauus Ruft ie anus. Of: Ge-
mene Pepcrwortel ; dezelve is
hier nooit zoo Itcrk en krachtig,
als in Europa , en voornamelyk in
Duitfchland.

Rofa Ccnii folia fruticc fpinofo ,
rubra, alba, dat is: Dubbelde ro-
de en witte Rozen met een fteke-
ligenftam;deze zoo wel als de en-
kelde nevens andere zoorten meer
heeft men hier zoo goed als in
Holland of elders in Europa.
Daarenboven ziet men hier ook
eene zoort, onder den naam van
Ceylonfche Roos pralen. Dezelve
heeft geen ftekcls , en rode bloe-
men als Klokskens , waar van 'er
veel op eenen {teel zitten. Of
dezelve echter eenen anderen
naam draagt , dan of deze haar in
eigendom toekomt , zulks is my
onbewuit.

Rosmarinus horten fis. Of: Tam- Tamme
me Rosmaryn ; die uit Europa Rosm-aiYn.
hier is gekomen, maar hier veel
beter groeit en bloeit, als in haar
eige vaderland; want men fleckt
daar van takjes in plaats van palm
rondom de bloem- vakken, die zo
wel vatten , als of zy reeds lange
wortels gefchotcn hadden. Ais
zy cenigzins ongclvk opfehieten ,
en zich uitbreiden, zoo kan men
dezelve zoo wel als palm, met de
fchaar fcheren ; en worden wei-
nig bloem- vakken aangetroffen,
die niet met Rosmaryn of Majo-
raan bezoomt zyn ; waar door
beide deze kruiden in zodanige
menigte worden gevonden, dat
men ze daar door weinig acht ,
en het hecle jaar door in 't veld
Ss z (taan

Wynruit.

Zeven
boom.

Salie.

?24 BESCHRY

ftaan laat ; ondertuflehen word
daar van jaarlyks een grote menig-
te in het Ziekenhuis van dellluitre
Compagnie tot baden gebruikt.

Ruta bortenfis. Tamme Ruite
of wynruit , die insgelyks haren
oorfprong uit Europa heeft, en i
hier zeer liefelyk aangroeit..

Sabina. Ze venboom word in ,
alle tuinen zoo menigvuldig ge-
zien, dat men zeer weinig moeite
heeft, om die aan te queken; e- j
dog dient hier een oog in 't zeil
gehouden te worden, dat geile
ontuchtige vrouwluiden niet daar
by komen, en daar mede haar
moedwil plegen.

Salvia. Of Salie, is een Euro-
péaanfche plant geweeit , die hier
zoo zeer aangequeekt is , dat men |
heden dien dag gantfche velden
daar mede zoude können bezet- j
ten ; en zyn daar van alhier twe- j
derhande zoorten, te weten, eene
met groene en eene met geelach-
tige bladeren.

Sambucus vulgaris. Of geme-
ne Vlier, die uit Duitfchland is
gekomen, en hier zoo ichone be-
zien draagt, als daar.

Secale hj bernum five majus. dat
is: Grote Rogge of Winter-Ko-
ren. Dit is in den beginne uit
Holland overgevoert , en word
nu in grote menigte gebouwt , zoo
als voorheen gemeld is. Vermids
men echter maar eens 'sjaars zaait,
gelyk hier voren insgelyks reeds
is gezcgt,zoo heeft men geen zo-
mer-koren van noden, als om wel-
ken tyd men met de ploeg niet
meer in de aarde komen kan.

Spinacbia Semine non Jpinojo ö
fpïnojb. dat is: Spinagiemet fte-
kelig en glad zaad. Beide zoor-
ten worden hier menigvuldig ge-
zaait , en veel tot Kool-warmoes
gebruikt ; de Zeeluiden bedienen
zich ook daar van, en flyten een
goed gedeelte.

Tamarinde Tamariscus f'rnticofi. Of :

bj,jm' BoomacKtige Tamarinde, welke

hier zoo wel als in zyn Vorigen

grond wall, en den tuin van de

iange-

Vlier.

Winter
koorn.

Spmagie.

VING VAN DE

Illultre Compagnie een
naamheid bvzet.

"Dracuncultts bortenfis. Of :
Dragon vind men ook in dezen en
veel andere tuinen, en word veel-
voudig tot fpys gebruikt.

Triticnm hybernum. Of: Win-
ter-Tarwe, welke hier in grote
menigte gezaait en gemaait word ,
zoo dat jaarlyks ruim 4 maal zoo
veel Tarwe als Rogge word ge-
bouwt , zoo als voor heen reeds in
een ander Hoofdltuk gemeld is.
Men heeft alhier om dezelve re-
de, die ontrent de rogge is aan-
gehaalt, ook geen Zomer-Tar-
we , en kan men vallen Haat ma-
ken, dat jaarlyks een ryken oogit
te hopen is.

Tulipa. Of: Tulpen heeft men
hier niet veel, om dat zy, zoo als
mygezegtis, veranderen, en ha-
re ichoonheid verliezen. Onder-
tuflehen ziet men, dat zy nogtans
hier ook willen en können walTen,
of fchoon niet zoo overvloedig als
in Europa. Dit gebrek nogtans
word ruim herfielt of vergoed
door de treffelyke bloemen en
heerlyke gewalTen, die de aarde
alhier vry willig opdifcht, en waar
van in mynen voorgaanden uit-
voerlyk gehandelt is. Daarenbo-
ven word hier een zeer fchone en
aangename Arbor Tulpifera , of
Tulp-dragende boom gevonden,
waar door men alzoo deze bloe-
men te lichter ontberen kan.

Vitisvinifera. Of: Wynftok,
die ccrll van den Ryn , en daar na
uit Per lic en andere wynryke lan-
den hier gebragt , geplant en aan-
gequeekt is. Dezelven vallen hier
van allerhande zoorten zoo over-
vloedig,dat de inwoners alhier,en
de fchepen jaarlyks niet alleen.
maar ook vreemde landen daar
mede können worden gefyft, zoo
als elders reeds wvdlopiger be-
richt is.

Viola Martin. Of: Maartfche
Violen heeft men hier ook in
mccrgemclden tuin van de Qluftre
Compagnie geplant, en bevind

een

Dragon

Wmi
Tarwe.

Tulpt
waarom
niet veel
aan de
Kaap.

Arbor T
pirerai

Wynfto!

Maarti
violen.

ie nute-

gendcris, clan dezelve in Europa
»eSchry- bevonden word. En hier mede ,
rondigt I ,ezer, hoop ik, dat ik ook in dit
lhik niets fchuldig zal gebleven
zyn, niet tegenltaande ik zeer
wel weet', dat ik bier zoo weinig
alle vreemde gewaffen, als hier vo-
ren de inlandfche en uit de na-
tuur vry willig in 't open veld itaan-
den , aangetoont heb. Genoeg
dat hier uit kan worden gezien ,
dat de ftiefmoeder alhier in ftaat
is , om allerhande vreemde ge-
wallen 7.00 goed te kodieren en
aan te queken , als de eige moe-
der zelfs en daar die gewaffen als
van zelfs en uit de natuur opko-
men. Ten minften zult gy met
my bekennen, dat dit land het
vruchtbaarfte onder de Zonne is,
en dat God en de Natuur te gelyk
hun meefterftuk hebben getoont,
om een wonderlyk fchouwburg te
vormen van fchone groene en met
duizenderhande couleuren ge-
fchakeerde en gezierde bloemvel-
den. Derhalven zegt de Heer
Meißer in zynen Oofl-Indifchen
Kunit en Lult-Gaarden pag. 244.
zeer wel , dat 'er geen oord in de
waereld is, daar de Natuur zoo
weergaloos met fchone couleuren

KAAP de GOEDE HOOP. 32s

een iegelyk in zynen eigen tuin, der bloemen en Kruiden fpcclt
dat zy nier ook wd aarden ; waar- en praald als we] aan dit uiterite
benevens de reuk veel doordrin- gedeelte van Afrika \ namelyk de

Kaap de'Gocdc Hoop.

Indien myn werk hier was, en
zulks niet buiten myn bellek ging,
zoo zoude ik \\ einig moeite heb-
ben gehad , voornamei vk als ik
niet beducht was ge weeft, uw ge-
duld te misbruiken , om zoo wel
de geboorte plaats van de vreem-
de, als den voornaamften grond
der inlandfche gewaflèn , waar in
zy liefll groejen , daar by te voe-
gen. Edog door dien ik nooit van
zins ben geweeft, om een Hifloria
Botanica te vervaardigen , veel
min om dit alles zoo uitvoerlyk te
melden , zoo zult gy niet qualyk
duiden , wanneer ik my hier in
heb bevlytigt, om kort te zyn, en
dat ik u iets by anderen na te le-
zen, heb overgelaten.

Derhalven vertrouw ik , dat gy
hier mede genoegen nemen , en
voortaan en andere materie ver-
wachten zult, die wel als met een
vinger aangeroert, maar niet vol-
komen uitgevoert zyn zal ; zynde
nog zeer veel dingen overig , die
zoo welde waters alJiier , alsook
de lucht , ja zelfs de menfchen be-
treffen , waar van nog iets zal
moeten worden gemeld.

Ss 3

XVIII. HOOFT-

326 B E S C H R Y V I N G van de

XVIII. HOOFTSTUK.

Van de treffelyke eigenfchappen der zoete en
vlietende Waters alhier , als mede van de
warme Waters , of van de twee warme Ba-
den , die in 't land gevonden worden.

De Scbryver wit beriebt van de Water-gefchiedeniffen geven. Herbaalt bet mderfebeid van
de Wateren. Waar de Kaapfihè waters ontfpringeh. Onder fcheid der wateren die op de

Bogen en die in de Dalen ontfpringen. Hue de vaten aan de Kaap »iet water worden ge-
vult. Welk water op zee goed gehouden kan werden. Waar de kleine verandering des
waters in de Zona Forrida van daan komt. De Scbryver wederlegt een inwerpzel.
In de fchepen is het beneden w armer als boven. Deswegen bederft bet water. De Scbry-
ver trekt bet Afrikaan [che water alle anderen voor. II aarovi bet water dat van de bergen
vloeit helder en klaar is. Welke waters een rosaebtige kouleur hebben. Zyn ook gezond.
IT'elke waters zwart uitzien. Moet als men het wil gebruiken gevaat worden. Is ins-
'gefyks gezond. IVat de Europeanen aan de Kaap drinken. Wat van de zoete waters te
merkeu- Regenwater word zout. J 'an de brakke waters. Oorzaak van de werking van
deze waters. Word met het Europeaan fch Bom- of Zuurwater vergeleken. Brak water
word ras ßinkend. Waar door zulks word veroorzaakt. Daar zyn twee warme Baden

aan de Kaap. Hoe men by bet eerfle komt. Langs welken weg men tot bet ander ge-
raakt. Cevaarlyke weg. H elke de befle weg na het warme bad. Wat op reis van den Au-
teur na het warme bad tuet twee Hottentotten is voorgevallen. De Scbryver ontmoet zes
wilde Oly fanten. Wie den oord van bet warme bad bezit. Hoe ver het warme bad van
de Kaap legt. De Scbryver ontmoet by bet warme bad veel bonte bokken. Het warme
bad is van binnen bol. Afval van bet warm water. Hoge Watergal. De Scbryver
heeft de diepte niet kunnen peilen. Het warme water is op de eene niet als op de andere.
Geeft een damp van zich. By zondere flym van dit water. Is goed tot fchilderen. Is
als gele oker. Byzondere aarde van dit bad. Het warme water heeft een fterkc fiaal-
fmaak. By het gebruik der baden moet men geen goed linnen aan hebben. Onvrucht-
bare berg achter het bad. Welke flenen men aldaar vind. Het warme bad is nu voor-
deliger als anders te gebruiken. Tot bet gebruik van dit bad is een wagen van noden.
Als mede een goede tent. Men moet ook wyn en brandewyn hebben. Men moet voorraad
van tabak en pypen hebben. Hoe de Scbryver dikwyls met de Hottentotten heeft ge-
handelt. De Scbryver wierd 'm V warme bad van Hottentotten bezocht. Het water
van dit bad is zeer beet. Il ord niet lan^ befpeurt. Waarom men niet lajig in V
bad kan blyven. Werking van V bad. I croorzaking des zweets van dit bad. Hoe
"'t bad werkt. Voorbeelden van deszelfs goede werking. De Scbryver was een van de
eerßc die dit bad hebben gebruikt. Beflttit van dit Hoofdfluk.

TOt dus verre heb ik n de
vruchtbaarheid van 'i land al-
hier ten dele in 't algemeen en
bovenbeen, en ook in'tby/.ondcr,
achtervolgcns de drieRyken der
natuur, naar gcu oonlykc eenvou-
digheid« en M)0 beknopt als my
roogelyk is gew eelt , voor oogen
geltelt. Ik hoop, dat gy daar uit
zult hebben gezien , dat dit Land

/on is , waar in allerhande vruch-
ten, kruiden en bloemen , die in
vreemdelanden groejen, können
worden aangequeekt , 2,00 anders
een naarttigc hand de moeite
neemt , om dezelven flechts te
planten; aangezien naar het getui-
genis van Vader Taehart in zyne
Siamfche Reisbefchryving ƒ*£. 90.
de lucht- alhier zeer goed, en de

een der vruchtbaarfte onder de , f'j-ond weergaloos is, waar in

de

KAAP de GOEDE HOOP. 327

:Schry-

| wil bc-
it van de
er-ge-
leden ïf-
Igeven.

de vruchten als in Europa Waf-
fen.

Daar benevens heb ik reeds lang
voorheen ge/egt , dat 'er nog ze-
b\ /oudere materien waren ,
die in de gemene beichn \ ing de-
zer drie Ryken niet gevocglyk
konden ingclyft, maar noodzakc-
lyk in 't byzonder uitgevoert zou-
den moeten worden; derhalveri
zal niet qualvk zyn gedaan, b'y al-
dien ik jegenswoordig myne ge-
dachten daar ontrent laat gaan, en
■Ivc na elkander omftandig ab-
handele , ten einde ik u in geen
Ihik iets fchuldig blyve. Want
daar zullen zich nog eenige zeld-
zaamheden opdoen , die ontrent
het water waar te nemen zyn ,
waar na in 't byzonder ook van de
lucht of liever van de winden ge-
wag zal moeten gemaakt worden ;
tenvyl zich ten laatiten nog eeni-
ge aanmerkingen op'tland aanbie-
den j die meeil den inwoners zelf
betreffen; ofomduidelyk tefpre-
ken, de gezondheid van de lucht
en 't land aantonen.

By aldicn ik nu alle deze mate-
rien ter dege gade fla, zoo vind
ik my genoopt, om my alvorens
tot de water-gefchiedeniiTen te
begeven. Ten dele wyl ik hier vo-
ren reeds van 't water gewag ge-
maakt, en belooft heb, om 't een
en 't ander nog daar van te mel-
den ; en ook door dien deze waar-
nemingen my zoo fraai toefchy-
nen , dat ik geen bedenken heb,
om u dezelve mede te delen. On-
dertuirchen zullen dezelven allen
bezwaarlyk teffens können wor-
den afgehandelt, alzoo dit Hoofd-
lt.uk te lang zoude vallen , en ik
het verwyt zoude ondergaan , dat
ik maar voorhad om uw geduld
te misbruiken , en my daar door
van myne belofte t'ontflaan , om
u duidelyk bericht van alles mede
te delen.

Derhalven zal ik u nog eenige
algemene aanmerkingen , het
Kaapfch zoet water betreffende,
vooraf mede delen ; daar na nog

ii 1 ■ van de wanne wateren mel-
den; terwyl u vervolgens demt*
terievan't zout alhier, waar van
insgelyks reeds voorheen gewag
gemaakt is, \ oor oogen zal wor-
den gelegt, en zal eindelyk de he-
le verhandeling van 't water alhier,
eene by/ondere waarneming be-
fluiten , die zich met de ebbe en
vloed toedraagt , uit welke alles
dan de natuur en gellclthcid der
wateren alhier , genoegzaam bh -
ken zal.

Edogbyaldien ik zulks wil doen, Herhaalt i

zal u niet qualvk duiden, wanneer '"'^"'"M
• 1 j r • 1 -• i der wate-

ik u weder te binnen breng, t geen ren

ik reeds op een ander tyd van de
wateren alhier en derzelver drie-
voudig onderfcheid gefchreven
heb ; namelyk dat alle deze wate-
ren können worden onderfchei-
den of ten opzicht van hare kou-
leur , of in aanzien van haren
fmaak , of eindelyk ten opzicht
van hare koude en warmte. Zulks
zal volrtrekt noodzakelyk zyn , al-
zoo ik dat driederhand verfchil als
toen wel aangetoont , maar niet
zoo omftandig uitgevoert heb , als
de noodzakelykheid wel vereifch-
te, maar myop deze gelegenheid
heb beroepen , wanneer de draad
van deze materie gevoeglyker en
zonder belemmering van andere
ftoffen zoude können worden ver-
volgt.

Om u hier in ook niets fchuldig Waar de
te blyven, dient gy in 't algemeen SSJSp,
te weten , dat alle zoete en drink- fpringen.
bare wateren alhier haren oor-
fprong of op de hoogite kruinen
der bergen , of inde naait daar
aan leggende diepe dalen hebben ,
tuffchen welke een merkwaardig
onderfcheid zich opdoet , dat 'l
eene van 't andere kenbaar maakt.
Want de genen, die van de hoog- _,

il 11 r,i Onder-

lte toppen der bergen afitromen, rchadder
of op dezelven ontfpringen , zvh wtc,rcn»

• * ,, , . r fc> ƒ van die op

niet alleen den inwoners maar ook de bergen
den Schippers als goede gezonde ™ deinde

1 il 1 1 1 t 1 dalen Otit-

en koitelykc waters bekent ; deze fpringen.

bronaders geven zoo rykelyk wa-
ter, dat zy niet alleen alle "molens

io

,18 BESCHRYVINGvande

in 't land omdryven , maar zelfs
hcele rivieren hunnen oorlprong
van haar hebben; waarentegen de
geene , die in de dalen ontftaan ,
niet alleen weinig water geven ,
maar haar bed zelden verder ma-
ken, als haar oorfprong ten lang-
den dat zelve dal is ; zynde daar-
benevens in aanzien van de deugd
van elkander zeer onderfcheiden ,
200 als hier na zal worden ge-
zegt.

Welke aldus van de hoogde
kruinen afdorten, en grote bee-
ken uitmaken, voeren niet al-
leen , een weinig dof of zand
uit gezonder t, welke de heftige
winden daar in jagen, geen grond-
zand by zich, maar zyn ook
fchoon , helder , doorfchynend ,
zacht, zonder reuk en gantfeh
klaar, en derhalven ook zeer ge-
zond, als welke zelfs den zieken,
't zy dat dezelven met de fchepen
hier gebragt, of dat zy onder de
inwoners alhier zelf zyn, geen na-
deel toebrengen , of fchoon zy
een goeden dronk daar van doen,
en wat ziekte zy ook mogen heb-
ben. Gelyk dan zelfs de Art-
zen en Wondhelers alhier hare
zieken voorfchryven, om liever
van dit water als van de wynen al-
hier of iets anders te drinken, 't
geen zy ook zonder 't minde ge-
vaar en met groot voordeel doen,
zoo als de dagelykfche ondervin-
ding leert, en ik op een ander tyd
uitvoerlyker aantonen zal.

De /e waters zyn niet alleen ge-
zond , maar men kan dezelve ook
in Vaten zeer lang goed houden,
en met voordeel zonder de minde
ongelegenthcid of Iclyken (maak
genuitigen. Daar van moeten an-
dermaal de Schecpsluiden getui-
genis afleggen, als die zieh altyd
daar van bedienen, en op hare
reis in vaten met zich nemen. Ik
vel f kan daar van myn eige onder-
vinding aanhalen en de vaak ge-
noeg/aam beu \ zen. Want wan-

r ik in den jare 171 3 den 1
April van deze Kaap affcheid nam,

Hoe<
tenaa

en na Europa wederkeren wilde,
had ons fchip , het Stadhuis van
Enkhuizen genaamt, een goede
voorraad daar van met zich ge-
nomen , in vaten , die voorheen
totvlecfch en fpek-vaten gebruikt,
en derhalven reeds tamelyk met
dank en vuiligheid opgevult wa-
ren.

Deze vaten vulden wy met wa-
ter, lieten dezelven eenige dagen Kaap
na malkandcren aan den oever leg- ™"y
gen, fchommelende en rollende de- Jen.
zelven alle dag wakker om, ten
einde het water de onreine delen
aan zich trekke ; daar na lieten wy
het zelve uitlopen, en vulden de-
zelven weder by de in zee ge-
bouwde brug , 't Hoofd ge-
naamt , als wanneer de dank daar
uit getrokken, en de vaten gantfeh
verfch en wel roken, en aldus
doen alle de fchepen , die voor-
raad van dit water opdoen willen,
zoo als byna dagelyks te zien
is.

En dit water hebben wy mei Wd
ons op reis genomen , 't welk ["™(
ruim 5 maanden heeft geduurt , te houd.
weten tot den n, Auguftv van 't
zelve jaar. Het is ook (taande
de gantfche reis zoo goed van
fmaak gebleven , als het in den be-
ginne was , behalven dat het on-
der den Verzengden Luchtdreek
of Zona Torrida-, een kleine ver-
andering moed uildaan, die ech-
ter niet lang geduurt heeft, maar
ras weder verdwenen is. Deze
verandering kan ik niet het water
toefchryven, door dien het de-
zelve anders wel zoude hebben
behouden, en hoe langer het in
de vaten was, lelyker zoude zyn
geworden. Wat my aanbelangt,
ik acht, dat dezelve van de al te
grote hitte der Zon , die hare
(halen of lyn recht of maar een
weinig fchuins op de vlakte des
waters, en de daar in zynde
fchepen fchiet, en daar door de
hitte vermeerdert, word veroor-
zaakt. En weet men hierzom-
tvdsnict waar zich voor de hit'1

te

KAAP de GOEDE HOOP. 329

JeSehry-
{teen in-

de fclie-
n is 't be-
den war-
tralsbo-
n.

re borgen, en in wat hoek van 't
fchip men cenige koelte vinden
zal.

MiiVchicn zoude de Le/er al-
hier können in werpen, dat zulks
zich wel win 't hovenile deel van
't fchip liet /.eggen, maar niet van
't geen onder water gaat , w\l al
iderc provilie daar beft goed
fi en dat bv gevolg 't water
insgelyks te eerder goed konde
\. oiden gehouden , om dat het
daar op een koele plaats lag; cdog
g\ zult niet qualyk duiden , bv-
aldien ik antwoorde , dat 't hier
ontrent heel anders is gelegen,-
dan wel 't gemene gevoelen is ;
want zoo weinig als men zeggen
kaa , dat een ordentlyk warm ge-
maakt vertrek, zoo heet is als een
badiloof, zoo min kan men zeg-
gen , dat het bovenfte deel van 't
ichip heet , en 't onderlte maar
warm is , alzoo de gezuiverde
lucht of. wind een verkoeling kan
b\ brengen, die in 't onderlte deel
wegens de gellote deuren heel
niet doordringen kan.

Daarenboven word het water ,
t welk men voor koel zoude hou-
den , door even dezelve 1 traten
der zonne , welke boven op de
hitte veroorzaken, zeerlaauw en
warm. Door dien nu 't fchip in 't
'zelve zeilt, en de gantfche lading
en al het proviant nevens andere
nodige zaken onder het water
voert , en by gevolg 't drink-wa-
ter insgelyks aldaar is , en geen
lucht ot wind van buiten daar by
komen kan , zoo is licht te bezef-
fen dat 't beneden warmer als bo-
ven moet zyn. Derhalven hebben
de zee-vaarders een byzondere
Ipreckwys, waar byzy zulks willen
te kennen geven , te weten : d*t de
hitte in 't fchip geflagen is , en dat
dezelve niet weder daar uit kan
komen.

En waarlyk't is als dan beneden
in 't fchip zoo heet, als in een wel-
gcltookte badiloof. Derhalven
begeven de Scheeps-Ofticiers zich
als dan niet gaarn na beneden , ten
I. 'Deel.

zy de noodzakelykheid zulks ver-«

eifeht, of dat zj bevel van den
Kapitein out tangen, om dat /v
wel weten j dat het zweet hen in
een /eer korten tyd al biggelende
langs 't hoofd afloopt, en hen zo-
danig afmat, dat /y wel ras moe-
ten vervangen worden ; en of
ichoon het boven ook heet is, we-
ten zy zich nogtans door het fpan-
nen van een klein zeil boven haar
hoofd voor de ilralen van de zon
te dekken , en nog eenigé lucht
door 't nat houden van 't gemelde
zeil, te maken.

Dcrhalven lyd het geen te-
genfpraak , dat het onderlte deel
van 't fchip in de Zona Torrida
veel heter is, als 't bovenfte, Ins-
gelyks volgt onfeilbaar, dat door
dien 't water aldaar bewaart word,
't zelve daar eerder Hinkt en vuil
moet worden, als boven op, ten
ware het een eige kracht , of ei-
genfehap om zulks tegen te liaan ,
gelyk aan dit Afrikaanfch water
gevonden word, bezitte. Want
alle andere wateren , welke tot mi
deze Luchtftreek hebben gepaf-
feert , zyn bedorven , en heb ik
zelf in den jare 1705. het water
van 't eiland St. Jago moeten drin-
ken, om dat ik geen beter had,
waar in nevens den affchuwelyken
Itank witte wormen met rode
hoofden, ontrent twee of drie
duim lang gegroeit waren, die
men door het op malkander hou-
den der tanden het doorflippen
door de keel beletten , en met de
vingers weder uit den mont halen
moeit.

Wie * üde nu het water aan de- ^*j%&
ze Kaap den rang boven zoo veel hetAfti-
andcre waters betwilten ? En wie faanfeh

. . ... , , j • water alle

zoude niet willen bekennen, dat anjercil
het goed gezond enlangduurzaam voor.
water is: Daar gevraagt word,
of wel eenige ander water zoo
lang in vaten goed blyven zoude?
Anderen mogen op het water uit
de Rhone in Vrankrvk, zoo als
ook op dat uit den Theems in En-
eeland pochen , en derzelver tref-
Tt felyké

530

BESCHRYVÏNG van de

Waarom
het water
helder en

felvke eigenfchappen breed uit-
meten, zy /uilen nogtans moeten
tocilaan , dat geen van beide ge-
vaat, de deugd bezit, die men aan
't Kaaps water bevind, en reeds
7.00 menigmaal waargenomen

heeft.

Ik heb nodig geoordeelt, om
dit van de Kaapfche en van de ho-
ge bergen afitromendc waters in 't
algemeen te melden. Iegenswoor-
dig zal ik nog iets van 't hier voren
gemeld driederhand onderscheid
van alle waters daar by voegen, 't
Zy dat zy haren oorfprong op de
bergen of in de valeyen hebben,
en aldus ook deze myne fchuld
betalen, ten einde gy nergens ee-
nige mangel aan myne beloften
zoudet mogen vinden, tervvyl van
't zee- water op een andere tyd ge-
meld en myn belofte hier ontrent
ook geiland gedaan zal wor-
den.

Ontrent het eerde onderfcheid ,
de kouleur rakende, ik het dien-
kharis.dat volgens in een van myn vorige
lnadfloopt Hoofditukken gezegt, dat zom-
mig water, dat van de bergen
vloeit , wit» dat is, gantfeh hel-
der, klaar en dun is. De oorzaak
van zodanige verf acht ik niet al-
leen te zyn, dat het op de hoogite
kruinen der bergen zyn oor-
fprong heeft, en derhalven zich
zeer foei in de daar by leggende
valeyen ftort , en voortloopt , tot
dat het zich in zee verlieft, maar
dezelve beftaat wel voornamei) k
hier in, dat het zelve over kezel
en andere ftenen rolt, tullchen
welken de onreine delen, by al-
dienhet al eenigen by zich heeft,
zitten blyven, te rug gehouden,
ofzoofyn gemaakt worden, dat
men van dczelven gantfeh niets
meer zien kan. Wyl ook nader-
hand in de vaten 'niets op den

ond gaat zitten , zoo is wel te
('enken, dal 't water van den be-
af, of gantfeh zuiver is, of dal
de beweging die groffe de-
hn verdunt , en de hitu der ZOI
die tot zich haalt en weg neemt,

2C!l;

welke delen zich daar na niet in
regen veranderen, om dat des zo-
mers zeer weinig regen valt , maar
dezelve worden in witte en lood-
verfde wolken by malkanderen
gedreven, die vervolgens de hef-
tige ftormwinden genereren en
veroorzaken, ook door dezelven
weder verjaagt en verftrooit wor-
den.

Om deze oorzaak können deze
witte waters geene andere dan
een goede en ter gezondheid
dienftige eigenfehap bezitten , om
dat zy als door de zon geloutert
en dun gemaakt zyn. Voorts moet
volgen, dat zy geen reuk van zich
geven , als men daar van drinkt ,
om dat de delen, die den reuk
veroorzaken, weg genomen zyn,
en maar het louter helder klaar
water overblyft. Wyders volgt
daar uit ook , dat wyl zy aldus ge-
zuivert en zonder reuk zyn, de-
zelve in vaten bewaaart , niet {lin-
kend können worden , om dat
geene materie daar in is , die tot
een bederving of verrotting aan-
leiding geven kan , gelyk ik voor-
heen reeds met de ondervinding
bewezen en ook van andere bee-
ken namelyk van de Botrivier, de
rivier Zonder end , de Bergri-
vier, enz. konde worden aange-
toont.

\\ yders is by het eerfl onder- Watwaj«
fchcid gezegt, dat zommige wa- r0iadltigl
ters ros van kouleur zyn ; edog
derzelver oorfprong is niet boven
op de kruinen der bergen, maar
dezelve komt ter zyden eerft te
voorfchyn j derhalven lopen die
waters ook zoo fnel niet als de
eerfte. 1 )aarenboven lopen zy niet
over kezel en andere ftenen, maar
kruipen over het rood of liever y-
zerverwig zand voort, waar van
het land tamclyk vol is, en nemen
aldus eenige delen met zich, wcl-
ke de rode kouleur veroorzaken.
Deze voeren zy zoo lang met
zich, tot dat zy zich met andere
rivieren vermengen, alwaar die
roodachtigheid zich verheft; ten

dele

I

KAAP de GOEDE HOOP. sn

dele om dat haar water onder het
ander verftrooit word ,cn ook w \ I

iy alsdan over ke/.clflencn en niet
over rood /and lopen, en by ge-
volg hare onzuivere delen alleg-
gen en achterlaten ; ik beb een zo-
danig robachtig beekje in de Buf-
lels-valei aangewezen , die in de
zand-valei voortloopt.
Dat nogtans deze waters ook
Eiond.0 niet aan de gezondheid nadelig
/\n, oordeel ik, wyl zy veelvou-
dig gedronken en tot koken ge-
bruikt worden, en dat zulks al-
tvd zonder eenig gevaar of na-
deel aan de gezondheid gefchied ;
hoewel ik van hare werking by
kranken, en het goed blvvcn in
vaten op lange reizen , uit de on-
dervinding niet kan fpreken , ben
ik nogtans van gevoelen , dat
doordien alle minerale waters of
zulke dié minerale delen met zich
voeren , gezond zyn , deze ook
niet nadelig zyn. 't Zy hoe 't zy ,
't is genoeg, dat zy den gezonden
geen quaad doen.
efcew*- Eindelyk heb ik by dit eerfl on-
i een derfcheid de kouleur rakende , ge-
beur ze%t,> dat sommige waters ook
*«!. zwart lyken , dat is : Veel onzui-
vere leemachtige delen by zich
hebben. Hier dient te worden
aangemerkt > dat of fchoon de
bronaders, waar uit zy oorfprong-
lvk zvn , bezyde de bergen zich
bevinden, zy nogtans zoo harden
klipachtigen grond , of bed niet
hebben , waar over zy hene rol-
len, maar loutere leemachtige aar-
de en vruchtbare valleyen doorlo-
pen , waar van zy hier en daar een
ftuk affcheuren , met zich fiepen ,
en eindelyk zoo murw en week
maken , dat het als fmelt en zich
met het water vermengt. Der-
halven word het gantfeh dik , on-
klaar en zwart , zoo als de twee
beeken boven en beneden Stellen-
bofch aantonen , als welker water
zich met de Stellenboflche rivier
vereenigt, en 't zelve zeer onklaar
maakt, tot dat het eenigen tyd
gelopen j defzelfs onzuivere de-
I. <Dftl.

len in de Henen aflegt en ver
heft.

Ondcrtullchcn legt het dezelve
niet t' ecneimal af, maar behoud
nog eenige delen by /ich; en zvn
om dicswille de Europeanen ,
daar om heen wonende, genood-
zaakt, om het water te laten zin-
ken , eer en alvorens zy het drin-
ken of gebruiken ; en zoo menig-
maal als zy ander water nemen,
moeten zy de vaten, waar in het
voorgande geftaan heeft, ter dege
omfpoelen , ten einde de vorige
vuiligheid zich niet met de laatlte
vereenige , en het water onklaar-
der makc. Des niet tegenftaande
is dit water aldus bezonken, ins-
gelyks gezond, en ziet men zelden
iemand , die iets fchort , ten zy
andere omitandigheden oorzaak
van zyne ziekte waren.

Het is wel waar, dat de Euro- Watde
peanen alhier weinis koud en zui- EuroPea-

1 j • , ° j .. nenaand«

ver water drinken, door dien zy Kaap drm-
het doorgaans koken , en met ken-
Thee, Kofty of Chocolade gebrui-
ken. Daarenboven hebben zy
wyn 'genoeg, zoo dat zy liever
een glas wyn voor den dorfl ge-
nuttigen, als een glas water, ge-
lyk dan de wyn zeer licht de on-
reine delen kan verhelpen. Edog
men kan niet loochenen , dat de
flaven niet anders dan water heb-
ben , waar van zy nogtans zoo
gezond als de Europeanen blyven;
en of fchoon men van dezen zou-
de mogen zeggen, dat hare arbeid
tot hare gezondheid veel bybren-
gc, zoo is echter niet t' ontken-
nen , dat de Europeanen insgelyks
met vifTchen, jagen , wandelen,
ja zelfs met even zoo zwaren ar-
beid beweging maken, als de fla-
ven zelf; derhalvcn blyft het wa-
ter alhier een gezonde drank, die
aan oude, welke men hier zeer
veel vind , die weinig van ziekten
Aveten , zoo weinig als aan jonge
luiden quaad doet, en zelfs den
zieken zoo heelzaam als gezond
is.

Wat het twede onderfcheid
Tt: of

332

BESCHRYVINGvANDE

of de fmaak betreft, ik heb hier-
voren gezegt, dat eenige waters
zoet zyn en blyven. Van deze
moet alles worden verftaan,'tgeen
ontrent 't eerlte onderfcheid ge-
meld is. Edog moet men niet
denken , dat ik zoude willen be-
weren , dat zy alle in vaten moe-
iten goed blyven, en niet Hinkend
worden ; want ik acht , dat de
ïaatitc tooit of 't leemachtig wa-
ter , het minil daar toe zoude in
Haat zyn , om dat deszelfs vuilig-
heid grote aanleiding tot beder-
ving geven zoude , en zouden
miilcbien nog groter en viezer
wormen daar in groejen , als van
't water van 't eiland St. Jago ge-
meld is.
Regenwa- Voorts is melding gedaan , dat
ter zet zommige zoete waters , daar on-

/.ïchtot j p iij

10ut. der regenwater , als het op de op-
pervlakte der aarde Itil Haat, brak
word , en ten laatfte zich tot het
helderfte zout zet. Wyl deze
zaakjaarlyks alhier gewis en on-
feilbaar gebeurt , heb ik dezelve
ook te naauwkeuriger gade gefla-
gen, en zal my alhier, als met de
algemene afhandeling der waters
als nog bezig , met deszelfs wyd-
lopige befchryving niet ophou-
den ; ten einde ik niet wederom
genoodzaakt werde , de nog ove-
rige algemene eigenfehappen tot
op een andere tyd te fparen ; mid-
lerwyl weeft verzekert , dat ik
rnet de naaile gelegenheid een by-
zonder Hoofdlluk daar van zal
mede delen.
v»nde Wyders is gewag gemaakt , dat
wl* het ander water een brakken
fmaak als van den beginne af mei
zich brengt, welke fmaak echter
zoo gering en flap is, dat men het
gebruiken kan, behalven dat het
den vreemdelingen en die het niet
gewoon zyn , na dat zy het on-
trent acht dagen hebben gedron-
ken , een open lyf en een heftige
jeukte veroorzaakt ; zoo als ik
zelf menigmaal heb bevonden ,
wanneer ik in de Tygerbergen op
dw Landgoederen van de Heren

Oorzs

ters.

Ticter de Mcyer , en Klaas Oorï-
vmn was. Vraagt de Lezer mv
na de oorzaak ? ik zal myne ge-
dachten op de volgende wys daar
over uiten : De zoutachtige deel-
tjes, die zich in 't water bevinden, Un !.
waar door het zelve brak word , bandje*
veroorzaken in de maag een alte- tcr-
ratie , of verandering van het an-
ders gewoonlyk nutriment , en
zoeken de daarin zvnde onreinig-
heden van kant te helpen ; zulks
trachten zy niet alleen door den
ftoelgang werkftellig te maken ,
maar jagen ook de tuffchen vel en
\ leefch zittende onreinighcden uit
hare oude fchuil hoeken , die op
de uiterite huid een jeukte ver-
oorzaken , en aldus voort moeten.
Welk beide , en het purgeren en
het jeuken zoo lang aanhoud , als
'er onreine delen in den maag, en
tu liehen vel en vleefch zitten.

Een gelyke werking heeft in
Duitfchland byna al het bornwa-
ter, 't welk, zoo als het Egeiïfch
zuurwater pleegt te doen , niet al-
leen alle onreine delen in den
maag afzet , maar de tuffchen vel
en vleefch zittende dikke deeltjes
uitdryft , zoo als daar van de
Grofchlafs Grimmer Zuur - bron
een onwederfprekelyk getuigenis
afleggen kan , waar van alle boe-
ren daaromheen wonende , een-
pariglyk verhalen , dat zoo dik-
wyls als zy nieuwe dienltboden in
het dorp krygen, zy alvorens ken-
nis met het bornwater moeten
maken, dat is, fchurft worden,
waar na zy zoo gezond als zy zelf
zyn.

Eindelvk heb ik by dit twede Brak wa
onderfcheid gezegt, dat de brak-,;
ke waters in vaten ras Hinkend of
vuil worden , zelfs als de vaten
open ftaan ; 't welk wyl 't mynes
bedunkens, licht is te bcgrypen,
of ten miniten uit 't geen hier bo-
ven van 't zwart water is gezegt,
zeer licht kan begrepen worden,
geen verdere omltandigheden van
noden heeft.

Ondertulichen acht ik , dat

zulks

KAAP de GOEDE HOOP. 333

1

't V. .\ -

/niks oiuftaat ,door dien de vette
leem bl klei , waar mede de /out-
achtige delen zich hebben verei-
nigt, zinkt , en aldus aan het wa-
ter /\n (tracht beneemt , waar
door het noodzakclyk van de ecr-
itc moeder , namelyk de aarde,
waar op het gcltolt heeft, berooft,
vullen itinkent moet worden, te
meer wanneer de hitte van ecni«*
\ uur daar by komt, en 't zelve aan
'1 pillen maakt.

\\ at aanbelangt het laatfte on-
dèrfcheid, namelyk de koude en
warmte van de waters alhier , ik
heb in een van mync vorige
Hoofditukkcn van de koude
reeds het nodige erinnert , en ter
zelver tyd van de warme gezegt,
dat daar van een byzondcr bericht
zoude volgen. De Lezer heeft
dien nu nog te goed , en ten ein-
de u daar toe gantfchelyk klaar te
naken, zal ik u in 't kort den weg,
dien gy zoo wel door bewoonde
als onbewoonde landen moet ne-
men voor oogen ftellen ; daar na
zult gy den oord of berg daar het
warme water is , met alle nodige
omilandighedcn befchreven zien;
en eindclyk zal ik aanwyzen , wat
gy op reis en tot de eure dient
mede te nemen , zoo als ook hoe
gy u in de eure gedragen , wach-
ten en plegen moet, nevens eeni-
ge daar by gevoegde voorbeel-
den , van de gcenen , die zich met
voordeel van dit bad bedient heb-
ben.

Door dien ik hier boven en
ook elders reeds heb gezegt, dat
'er twee baden in dit land bekent
zyn, zoo dienen 'er ook twee we-
gen te worden aangewezen , ten
einde men niet 't een voor 't an-
der neme. Vermids echter ook
van 't eerftc is erinnert , dat het
by de oorfprong te heet , en el-
ders , daar het bequaam zoude
zyn , nog niet is gebruikt , ook
niemand lult heeft , om de cerfte
proef daar van te nemen, zoo zal
t ook niet nodig zyn , om den
weg daar na toe te wyzen , te meer

u yl liet maar ontrent twee m\ Ie::

ii 1 • w • ' ' ui er-

van t cerite gelegen is. v\ : . ,jcr.

dertuflehen begerig is , om den

zelv( 11 ie weten, neme zvnen u i
door de voormaak befchreveBot-
tclary ; bcgeve zich verby Elfen-
burg na Drakenltcin, en vervolge
zynen weg wyders na 't zwarte
land , /oo zal hy wel te recht ge-
raken ; te meer om dal hy door
louter bewoonde landen reilt, en
by de Europeanen den naaften weg
bevragen kan.

Heel anders echter is het on-
trent het ander en tot nu meelt
gebruikt warm bad gelegen , als
waar na toe men alleenlyk een ge-
baanden weg vind , zoo lang als
men in de bewoonde landen is, 't
I zy dat men over Drakenitein of
door Hottentots- Holland reilt;
edog wanheer men aan den voor-
maals befchreven Verdriet-berg,
na by Kere- weder komt , vind
men niet dan ongelyke of onge-
baande wegen , langs welke zel-
den menfehen wandelen , maar
voor Olyfanten , Elandieren en
ander wild als alleen gefchikt zyn.
Daarenboven is deze weg ook zeer Gevaaiij»
gevaarlyk, om dat men hier enkewefi'
daar over ltyle hoge klippen moet,
die zoo final zyn, dat men naauw-
lyks uithalen of wyken kan , en
daarbeneven in de vallyen veel
mocraffige plaatzen aantreft , al-
waar men te voet heel diep inzakt,
en die men te paard heel niet pas-
ferenkan; en als men ten laatfte aan
de rivier zonder end komt, moet
men wel een half uur langs den oe-
ver wandelen, eer men dezelve
waadbaar vind , niet zoo zeer we-
gens hare diepte , wyl men zulks
door 't water dat'er gevallen is , wel
kan gillen, als waar door die rivier
geweldig zwelt , maar wegens
haar oever , die ruim een mans
diepte is.

. De beltc weg dan is onfeilbaar De bede
door Hottentots-Holland, als die *'es n*

, ,r r r 1 t wanna

van de Kaap at zeer ichoon is; aan bad.
de bergen van Hottentots-Hol-
land heeft men grote moeite, om
Tt 3 die

3H BESCHRY

die te beklauteren ofte benden,
edog men kan met een r\ tuig daar
over palieren , zonder 't zelve te
ontladen ; en moet maar zorg dra-
gen , dat 'er niets aan Hukken
breekt , om dat het wegens de los
leggende itenen zeer fterk {toot of

watden holt. Het is mv gebeurt, dat de
'cr. diilel van den wagen brak j en al-

is gebeurt, dus om een andere moeit worden
gezonden , waar door ik nevens
mvn gezelfchap, den meergemel-
den Tuinman Jan Hertog , Jan
Blankenberg, en Frederik Ruf-
feunus , zoo lang opgehouden
wierd, dat ik den gantlchen nacht
in de kloof, en aldus recht tuf-
fchen twee bergen , onder den
bloten hemel camperen moeit.
Wy hadden wel een goede tent by
ons , maar konden 'er geen ge-
bruik van maken, om dat de ber-
gen met de gewoonlyke witte
wolken bedekt waren , waar uit
de Zuid-ooile wind zich zoo hef-
tig en koud deed horen , dat wy
xelfs grote moeite hadden , om
ons by een groot vuur te verwar-
men. Edog wy derfden het vuur
niet t'eenemaal uit laten gaan, niet
zoo zeer wegens de koude , m-aar
om voor L.eeu wen, Tygers, Wol-
ven en andere diergelyke roofdie-
ren zeker te zyn ; en om die rede
vertoefden wy niet lang ,- maar
vervolgden onze reis met 't krie-
ken van den dag.

Verdere Deze bergen gepafTeert , heeft
men aan gene zyde van de tot nu

den weg na bewoonde landen weinig zwarig-

|t warme ]leid meer ontrent den weg, aan-
gezien dezelve door louter vlak
land, of grote valeien, gaat, tot
aan de zoogenaamde Houthoek ;
hoewel men in deze valevcn over
verfeheide waters moet , die ech-
ter in den zomer zeer licht zvn te
palieren. De eerlte twee /* n e-
ven beneden den voorgemelden
kloof, die zeer fmal en dicht by
haren oorfprongzyn , welken oor-
fprong men inde 1 lottenlots-Hol-
lünds bergen zoeken moet, en
ook nog een ander water ontfan-
gen hebben

VING VAN DE

Twee andere, namclyk de Bot-
rivier en de rivier 'zonder end zyn
eenigzins groter, en by gevolg ge-
vaarlyker te palieren, als het ge-
regent heeft, aangezien zy als dan
zeer fnel opfw ellen, en buiten ha-
re palen lopen. Derhalven kan
men dezelve als dan ook niet zon-
der gevaar overkomen ; en ik ben
in den jare 1709 genoodzaakt ge-
weelti om ruim 14 uuren voor de
Botrïvier geduld te nemen, tot
dat't regenwaterwas gevallen. Wy Welken
legerden ons in ge/eldlchap in de maai"^
Knotlooks- Kraal én bedienden vaariyk
ons van dien look in ltruiven ; ter- fe£n. *
wyl twee Hottentotten by ons
quamen , en ons den tyd verdre-
ven.

De^e twee Hottentotten wa- Voorval
ren zeer verbittert pp elkander, HotteS
om dat de een den anderen een ten.
hamel zoude hebben ontitolen.
Derhal ven. quamen yy, zonder dat
zy van elkander willen, beide ge-
wapent by ons, en deden hare
klagte ; vermids echter geen van
beide de zaak duidelyk kondc be-
wyzen,zoo willen wy hen niet an-
ders ter neder te zetten, dan hen op
te leggen, de zaak met bewyzen te
Haven of 't met getuigen goed te
doen, waar mede de eenc niet
weinig in zyn fchik was, en aan-
bood aan te tonen, dat hy on-
fchuldig was; terwyl de beledig-
de zeer gebeten, den Koker met
pylen van 't lyf fcheurde, en py-
len op den boog lag, itekende de
Hailiigaay of Lanze in de aarde,
om den anderen op 't lyf te val-
len, en den geltolen hamel te wre-
ken ; onderturTchen door dien wy
weinig behagen in dat gehaspel
hadden, bragten wy 't eindelyk
met goede woorden zoo ver, dat
y, elkander ongemoeit lieten , en
een Ituk tabak tot ver/.oeningvan
ons namen, en aldus van elkan-
der fcheideden, gelyk wy ook
den volgenden morgen opbra-
ken.

Wanneer voor heen niet veel
regen is gevallen, zyn beide deze

rivieren

KAAP de GOEDE HOOP. 335

rivieren zeer wél te pafleren , en
men kan ofte paard of op een wor-
gen zeer licht daar over komen.
Ondertuflchen heb ik ook eens
voor de rivier 'Zonder end moeten
blyven, om dat de avond ons o-
vervicl en wy niet verder ais aan 't
warme bad komen konden. Zelfs
is gebeurt , dat een zeker vriend
zich willende baden, en over de
rivier gezwommen zynde, in het
weder over zwemmen gefehapen
ltond te verdrinken, aangezien hy
door den (hellen Itroom zodanig
afgemat wierd, dat hy naauwlyks
wilt wat te doen , tot dat hy ein-
delyk een tak van een boom gry-
pende, een weinig weder tot be-
daren quam , en vervolgens t'ee-
ncmaal den dans ontfprong.

Deze rivieren gepalteert, heeft
men verder voor geen gevaar
meer te duchten ; ten ware men
Leeuwen en Tygers , Olyfanten ,
Rhenoceroflen en diergelvke die-
ren ontmoette ; gelyk ik dan eens
by den gemelde Houthoek , zyn-
de een tamelyke lange berg, waar
onder een diep dal , en een klein
riviertje van 't warme bad loopt,
hryver 6 wilde Olyfanten heb aangetrof-
16 wil- die ik echter God dank! weder
ont-" gelukkig en zonder gevaaar ont-
komen ben , vermids zy gingen
grazen, zonder eens naar my te
kyken.

Wanneer men dezen Houthoek
achter zich laat leggen , zoo komt
men aan de Boomtjes-Kraal, al-
waar de Heer Willem Adriaan
van der Steil , terwyl hy nog aan
't roer zat, een Veepolt of winter-
weide heeft gehad, waar op ik
ook eene nacht met Ferdinand
Appels en twee andere Franfchc
Vluchtelingen , nametvk Jaques
Malan en 'Pierre Joubert^ door-
gebragt,en't eerfte Ituk vleefch
van een zee-koe genuttigt heb.
Door dien echter des zomers wei-
nig of gantfeh geen water aldaar
word gevonden, heeft de gemel-
de Heer Gouverneur met zyn vee
van daar verhuizen, en zich aan

DCl.

de rivier /onder end begeven
moeten. I [eden dien dag is de-
zelve onbewoont.

En ontrenteen uur verder komt
men weder by een zomeren win-
tel- poft van den gemelden Gou-
verneur, alwaar hy altyd zeer veel
fchapen heeft laten weiden, om
dat'er grasen water in o\ervlocd
is. Naar des/elfs vertrek heeft
deze ook, en allede anderen, die
hy hier ontrent , en verder na de
kant van Terra de Natalh&ó lang
ledig gelegen , tot dat eindelyk
zekere JVeß'cl 'Pretorius de aldaar
gezette herders-hutten gekoft,en
het land van wylen den Heer
Gouverneur Louis van Affcmbnrg
voor 6 maanden in huur gekre-
gen heeft.

Achter deze Polt , de warme
Waters-kraal, of rivier genaamt,
wyl 't zelve daar doorloopt , is 't
nog een uur gaans , eer en alvo-
rens men aan 't warme bad zelf
geraakt, alwaar voor dezen geen
huis, hut, of heel niets heeft ge-
Itaan , tot dat eindelyk de gemel-
de Heer Gouverneur van Aff'en-
burg op 't verzoek van vele grote
Heren , 't land daaromheen , aan
den mecrgemelden Ferdinand Ap-
pel in vryen eigendom heeft ge-
fchonken , mids dat een huis aan
't warme bad gebouwt , en de zie-
ken voortaan beter als tot nu heeft
können gefchieden , gerieft zou-
den mogen worden , en dat de
gemelde Appel hen het nodige van
Stellenbofch zoude bezorgen.

Aldus zyn wy aan 't warme bad; Hoe ver 't
edog u zoude können vragen , hoe war,ye bad
ver tvandeKaaplegt,eninwelken Kaajiegt.
hoek van de waereld ? Op beide
dient,dat men van de Kaap ontrent
30 mylen heeft af te leggen, om
aldaar te komen, en zulks ten
Zu idoolten. Aan 't bad vind men
een onaanzienlyk huisje, om te
overnachten , en niet genood-
zaakt te zyn, onder den bloten
hemel te blyven leggen , zoo als
men eertyds heeft moeten doen ,
ten ware men een brave dichte

tent

53ó BESCHRYVING van de

ver vind by
't warme
bad zeer
veel bonte
■ en.

tent met zich nam. Wyders be-
hoeft men nu ook geen bed , pot-
ten en pannen, lepels en lchotels
met zich te voeren, zoo als men
voor dezen heeft gedaan, om dat
de gemelde Appel zich als nu van
dit alles verzien heeft, en men
zich tegen betaling daar van be- J
dienen kan. ; |

Wanneer ik in den jare 1708 in .
gezelfchap van goede vrienden 't ■
eerftemaal hier quam , zagen vvy
een ongelofelyke menigte bonte
bokken: dezelven gingen daar
grazen, en als zv ons gewaar
wierden , deed de fchildwacht ,
dien zy uitgezet hadden , een
ichreeuw , waar op zy allen, te
weten ruim 1000 in getale , by
malkanderen liepen, zich orden-
telyk in eene ry fchaarden , en
maar twee als Officiers voor uit
/.ettcden; wy waren niet weinig
verwondert , dat wy zagen dat zy
ltaan bleven, en ons dicht verby
haar lieten ryden; en nog meer
dat een ruime tyd , na dat wy ver-
by waren, geen van haar een voet
\ erzet had ; tot dat eindelyk op
een fchreew van ons, zy allen
onder elkander na 't naeite dal lie-
pen, en zich aldaar verfcholen.
Hadden wy toenmaals geweer by
ons gehad, zouden wy 'er gemak-
kelyk verfcheiden hebben können
doden; edog vermids wy der-
w aards waren gereden, om het
bad te bezichtigen, door dien het
voor dien tyd byna aan niemand,
dan aan den meergemeldcn Tuin-
man bekent , veel min van iemand
gebruikt was, hadden wy ons van
tieen geweer verzien, en daar be-
nevens geen lult, om iets te fclue-
ten, dat wy zouden hebben moe-
ten laten leggen.
t wanne De plaats, daar dit warme bad

Abfegt* is ecn ber«' dic de Mvan'
rg genaamt word ; niet zoo zeer

om' dat dezelve van verre zw au

fchynt, maarwyl de grond ront-

om en boven op pik zwart is, ook

de henen die in en boven op de

en, zwart zyn, en de

couleur en gedaante van uitge-
brande fmids-kolen hebben. Dit
alles kan men beneden en ver van
den berg erkennen ; wanneer men
dezelven echter beklautert , be-
vind men, dat de gantfche berg
van binnen hol moei zyn, voorna-
melyk op de plaats , daar 't warme
bad zelf is , want hoe nader men
aan die plaats komt, hoe minder
men zich wegens den zachten
grond van een paard kan bedie-
nen , en men is genoodzaakt , om
den weg te voet te volvoeren.

Deze holligheid van den berg ^fsans
blykt nog klaarder, als men by 't water.
warme water zelf is en deszelfs loop
gade Haat ; want zoo voort bene-
den den oorfprong van 't warme
water of daar 't eerfte gat in de
aarde gegraven is , alwaar men zich
bequaam baden kan, verloopt het
afitromende water zich onder de
aarde, zonder dat men wyders
niet meer daar van ziet , of ge-
waar word, waar het weder uit
komt, tenware men zeggen wil-
de , dat het in ecn beek zich ver-
lieze, die in 't dal voorby vliet,
en uit een berg, ontrent 3 uuren
benoorden 't warme bad leggende,
deszelfs oorfprong heeft , en
gantfeh niet groot is , als 'er niet
veel water is gevallen en derhal-
ven millchien de warme waters-ri-
viei genaamt word.

Men hoort 't water met een
groot gedruis zich in dit gat ver-
zinken , en lang aflopen , eer het be-
neden is, waar uit lichtelyk is af te
ncmen,dat deze waterval zeer diep
zyn moet. Om echter hier ontrent
zekerder te zyn, heb ik uit gebrek
van een loodlyn, twee lange hou-
ten aan malkanderen gebonden,
met dezelven daar in gelloken, om
de diepte te peilen; edog zulks
w as \ ergeefejja zelfs, wanneer nog
een hout daar aan bond, om dat
met alle de drie houten, die ech-
ter tezamen ruim 30 voeten lang
waren , geen grond voelen kon-
de.

Behalvcn deze opening, die

in 't

Die;
water-'

KAAP de GOEDE HOOP.

3.J7

m*t vierkant indeaarde is gemaakt ,

>i ind men heden dien dag nog ver-
fcheide andere, door de aldaar
komende Liefhebbers, om te ba-
den, gemaakt, en ik ben verze-
kert, dat men ruim 10 diergelyke
gaten /oude können graven, die
alle rykelyk water geven /.ouden ;
edog in deze vcrl'chcide openin-
gen is al iets byzonders, dat 't
water in de eene veel warmer dan
in de andere is, een blvk, dat men
den rechten oorfprong van dat
warme water nog niet heeft ont-
dekt, die zonder tw\ fiel veel war-
mer zal zyn, als die men als nog
heeft gevonden ; ten ware men
wilde /eggen ; dat 't water van den
oorfprong twee mylen benoorden
leggende, als een ader herwaards
kome, en deszelfs hitte onder de
aarde in het lopen verliezc. Wat
hiervan 7y, niemand zal als nog
bezwaarlyk de moeite nemen, om
na den rechten oorfprong van dit
bad te zoeken , door dien men
niet op den eerden oorfprong
maar op 't voordeel, dat daar van
valt, ziet.

In ieder opening, daar 't water
zich vergadert , en waar in men
zich baad , dryft boven op 't wa-
ter als 't maar een halve dag heeft
gedaan , een dun blaauwachtig
vliesje, als vet of andere materie,
't welk zich met een vinger zeer
licht fcheiden en verdelen laat ,
maar zoo voort weder by malkan-
deren loopt, en van den wind gins
en weer gedreven word. Eer men
't water zelf nog proeft en drinkt,
doet zulks al geloven , dat het een
mineraal water zyn moet, en ziet
men daarenboven eenen damp als
rook daar van opgaan , waar uit
men insgelyks, voornamelyk wvl
hy 's morgens en 's avonds zeer dik
is, de plaats van 't warme bad als
van verre kan bekennen.

Aan de kant van deze groeven
gaat een fyne dunne flym zitten,
byna als in de flypbakken , daar
het water in blyft, behalven dat
dezelve veel fyner en dunder is.
I. "Deel.

I Idog om beter I

flym is byna als die, wi lke't born-
water achter laat ,7.00 als ik aan vi
fcheide in Duitfchland gezien hi
Zommige Schilders hebben een
verf daarvan gemaakt, en bcvon-
den , dat dezelve zoo goed als 't
belle Oker-geel is, in wclkcrsplaats
zy dien il\ m ook altyd gebruikt en
daar mede gefchildert nebben; en
zoude men een tamelykc menigte
daarvan können vergaderen , als ie-
mand de moeite nemen wilde, en
dagelyks by 't bad was.

De aarde dien men uitgraaft, Byiondcr*
als men een opening maakt, is dit Bad.
gantfeh zwart, week en licht ; bly-
vende aan de vingers zitten, als
of ze met cenige vettigheid door-
kneed was; en ik ben van gevoe-
len dat't bovengemeld blaauw vlies-
je daar van daan komt. Wanneer
men echter deze aarde in de zon
laat drogen , zoo is dezelve
gantfeh licht en daarenboven pik
zwart ; derhalven acht ik , dat de-
zelve ter dege klaar gemaakt en
bearbeid, zulke goede veen of
turfaarde zoude zyn, als men in
Holland heeft ; ten miniten dat ze
de Hallifche turf-aarde niets zal
behoeven toe te geven , die men
in myn tyd en terwyl ik daar op
de hoge lchool was, heeft gegra-
ven.

Het water van zich ?.elf lykt
wel in de opening zwart , maar
zulks komt van den grond, en
door de rondom heen leggende
aarde; als men 't in een glas doet,
zoo is 't zoo helder en klaar, als 't
zuiverfte en befte pompwater.
Drinkt men daar van, zoo weet
ik niet , of wel ergens water zal
worden gevonden, dat meer naar
ftaal (maakt ; en moeit iemand
geen fmaak te waereld hebben ,
die dit niet zoude proeven. Des
niet tcgcnltaandc is 't ongemeen
liefelyk om te drinken , en kan ik
wel zeggen, dat ik mvn hert wak-
ker daar' aan opgehaalt , en zelfs
menigmaal veel daar van gedron-
ken heb.

V v Aldus

Onder 't
gebruik van
't bad moet
men geen
goed
nen aan
doen.

Wat voor

hout by dit
bad groeit.

338 BESCHRY

Aldus is het ook niet ondien- i
ftigtot koken, als waar in ik veel-
maals allerhande fpys gekookt,
en met ongemene graagte genut-
rigt heb. Ik echter niet alleen heb j
m\ n vleeich , en voorts alles dat
ik te eetenby myhad, daar me-
de gekookt, maar ook alle de an-
deren, die dit bad hebben ge-
bruikt, gelyk zy allen dan ook
niet können ontkennen, dat dit
bad-water goed is tot Koffy en
Thee-water, aangezien het den
zweet uitdrvft, en voor 't overige
geen quaad 'doet , of fchoon men
nog zoo veel daar van drinkt , om
dat het zoo voort wederom zakt,
en niet zitten blyft.

Zoo goed en gezond het echter
is om te drinken en zich daar in te
baden , zo fchadelyk is 't daar en
tegen ontrent 't wit linnen , dat
men aan heeft als men 't bad ge-
bruikt. Want zoo dra een hembd
daar in word geitoken, verlieft
het de witte kouleur en word geel-
achtig ; en wanneer men meer dan
eens daar in komt, zoo kan men'
het nooit weder wit krygen, of
fchoon men 't naderhand zoo me-
nigmaal waft als men wil. Der-
halven moet men wel op zyn hoe-
de zyn , dat men geen linnen daar
mede nat maakt ; byaldien men
nogtans , als men niet alleen is ,
en zich voor andere menfehen
fchaamt,hcmbden tot zyn gebruik
met /.ich neemt , zoo doet men
/eer w\ sK k , dat men de oudlle
daar toe verkieit , daar niet veel
aan gelegen is, en die men builen
dat niet lang meer zoude dra-
gen.

Kontom dit Bad groeien dunne
buigzame boomtjes , die van bui-
ten bruinachtig en van binnen heel
bruin zyn ; de bladeren komen
met die \ .w Wilgen zeer wel over-
een ; de bloem is gras-groen en
hangt als risjes , byna als die \ an
Aalbezién by malkanderen ; wat
echter op den blollem volgt , en
hoe de vrucht 'er uitziet , zulks
kan ik niet zeggen, om dat ik die

VING VAN DÉ

nooit heb gezien. Deze boom-
tjes groejen recht op , ontrent 8
of 10 voet hoog ; hebben weinig
en daarenbo\ en zeer dunne tak-
ken; ondcrtutlchen ftaan zy zoo
dicht by malkanderen , dat men
naauvvlyks daar door komen
lx an.
ßchalvcn de Boomtjes die rond- ,, Hoed<

, i i n • bloemen

om het warme bad liaan, ziet men en ander«
verder op den berg zeer wynig en s,edwaffcvn
daarenbooven zeer lage bloemen,
die als verwelkt en verlept uitzien,
't welk my doet geloven , dat een
ryke Erts-groeve daar in moet
verborgen leggen ; daar benevens
is de andere groente, daar onder
't gras , of fchoon 't tamelyk hoog
walt , zeer mager en dor , en kan
zeer licht in den brand geitoken
worden. OndertulTchen is hier
niets nieuws, dat een grote itreek
lands door de Veehoeders in brand
geitoken , en 't oude harde gras
afgebrand word , ten einde 't nieu-
we te beter uitfpruiten , en 't vee
ten nut komen moge,

Achter het gemelde bad of den OnvnJ
gantfehen zwarten berg , legt achte??
weftwaards aan nog een zeer hoge bad.
berg, die nog onvruchtbaarder is
als deze, groejende aldaar niet
dan eenige wilde ftruiken , die
hare wortels tuflehen de klippen
vaft maken, en aldus het zap uit
de aarde tot haar voed/.cl trekken.
Aan gene zyde van den berg, en
achter dcn/.elven ten wellen, in
het dal leggen witte blinkende
grote klippen , welke van kczel-
llcnen nergens in zyn onderfchei-
den, dan dat zy zelfs van binnen
witter zyn , en in de Zon als zilver
blinken; niet ftreepswys, maal-
ais of zy met dat metaal overgo-
ten waren , welke blinkende verf
my andermaal doet denken dat een
ryke bcrg-ilofle aldaar voorhan-
den is.

Aldus weet de Lezer nu waar
hy 't warme Bad zal zoeken, en
hoc het rondom het zelve geftek
is. Doordien ik echter weder heb
belooft te melden 't geen men.

dient

KAAP de GOEDE HOOP. 339

dient op reis met ziehte nemen,
en tot de aanftaande eure nodig is,
en hoc men zich ftaandedc eure te
gedragen en te wachten heeft,
200 dient men te weten, dat men
als nu zoo veel zaken niet van no-
den heeft dan voorheen, eer en
alvorens de meergemelde Ferdi-
nand Apfel 't land in eigendom
had , want men moell niet alleen
zynbed, maar ook potten, lee-
pels, fehotels, borden en aller-
hande klein keukeri-gereedfehap
met zich nemen, teneinde men
aldaar geen gebrek daar aan hadde,
en men genotzaakt ware op zyn
Hottentots te leven ; welk alles
men tegenwoordig by den gemel-
den Appel tot zyn gebruik beko-
men kan, of fchoon men niet in
zyn huis logeren en van hem be-
kottigt zyn wil.
'othetgc- Edog als men de eure recht be-
5? i,n einnen en met voordeel voleinden

it bad is o . , ..

:n wagen wil, is het nodig een wagen te ne-
in noden. men j en \ geen men van noden

heeft, derwaards te laten brengen,
ten ware men zich van een Hot-
tentots DraagoiTe bedienen, en
met hulp van denzelven zich der-
waards begeven wilde, 't welk
echter met een os alleen niet wel
zoude te doen zyn. En doet men
alzoo beter dat men in gezelfchap
derwaards reilt, en alle reisgeno-
ten den wagen helpen betalen,
wanneer dezelven niet duur komt
te (taan.
insgeiyks Voor al moet men zich van een

en goede , . - - ,

goede tent verzien, of lchoon
men at 't ander by den gemelden
Appel krygen en in zyn huis fla-
pen kan. Want by aldien iemand
de eure recht ondergaan, en de-
zelven met voordeel gebruiken
wil , moet men zoo voort uit het
bad in 't bed den zweet at wachten,
't welk zonder een tent en bed on-
der den bioten hemel niet wel
doenlyk is. En hoewel men in
Appels huis wilde zweten , en zich
aldaar laten koefteren,zoo is zulks
nogtans niet wel mogelyk , aan-
gezien 't huis byna een quartier
I. "Deel.

ent.

uurs van 't bad legt, en 't al te
moejelyk zoude villen, om dagc-
lyks berg op en berg ai' te klim-
men. Daarenboven zouden de
zweetgatcn , die in 't bad tamelyk
gcopent zyn, onder uegc weder
toegaan, en daar na veel moeite
kotten, om op 't nieuw aan 't zwe-
ten te geraken , die iemand niet
krachteloos of zwak, maar lucht-
hartiger en gaauwer maakt.

Voorts is ook de wyn een der 0^%ort
nood/.akelyktte dingen, die men en brandc-
met zich moet nemen, zonder ^nheb*
den welken men flecht voordeel
van zyne eure vind ; want of
fchoon men dagelyks koffyen thee
van dit bad-water drinkt, en zich
voor 't overige daar mede wakker
verluttigen kan, zoo word de
maag nogtans eindelyk zwak , en
de werking van 't bad wil verder
niet volgen.

Men heeft, reeds tot genoegen
bevonden, dat de wyn onder 't
baden gedronken, zeer veel tot
de nadrukkelyke werking van de
eure heeft geholpen; en weet van
deBrandewyn, dat dezelve naar
't baden een lepel vol genomen ,
den zweet uitjaagt, en daarenbo-
ven 't hert verfterkt. Edog men
moet geen van beide te veel ge-
bruiken, zoo men anders niet
elendiger uit het bad wil gaan, als
men daar in gekomen is , 't welk
ik met voorbeelden aan twee goe-
de vrienden, die ik voorbedach-
telyk niet wil noemen, zoude
können ftaven , als welken onder
't gebruik van dit bad ruim een
emmer wyn en naar mate brande-
wyn gedronken hadden , maar
zeer flecht van de reis quamen.

Daarenboven komen 'er door-
gaans Hottentotten, die men niet
wel zonder 't geven van een glas
wyn kan quyt worden. Om
diezelve rede moet men ook ta-
bak en pypen by zich hebben , en
in een tamelyke menigte met
zich voeren , om deze gatten
daar mede op te wachten, wyl
hen daar mede veel groter ver-
Vv 2 maalf.

340 BE SCHRY VING vande

De Schry-
ver wierd
eens in 't

zocht.

niaak word aangedaan , dan of
men hen hondertmaal de waarde
aan geld gaf'. Wyn, brandewyn,
tabak en pypen zyn ook zeer
nöödzakelyk, om van de Hotten-
totten vleefch , dat is , een vetten
os, hamel of lam daar voor te
ruilen. Zulks geven zy voor ta-
bak zeer gaarri , en weigeren
voor wyn en brandewyn niets, en
bedingen een pyp op de koop toe;
en heb ik zelf /eer dikWyts op
andere tochten voor een pond ta-
bak en een glas wyn of brandewvn
een vetten os van hen bekomen ,
en voor een half pond tabak en
een g'as brandewvn of wyn, een
vetten hamel, en telkens een pyp
op de koop toegegeven.

Eens quamen vier Hottentot-
ten by my, die gehoort hadden ,
»e bad dat ik my by 't warme bad ont-
Hotwntot- hield, en maakten haar compli-
ment , zoo goed als* zy het had-
den geleert; dezelvert vereerden
my een haas , dien 7.y onder wege
met haren kirris hadden gevelt,en
verzochten niet anders dan bran-
de wyn en tabak, zeggende dat zy
om dieswille 3 o mylen ver geko-
men waren; en fmeekten zeer,
dat ik toch haren tabaks honger
wilde flülen , om dat zy een ge-
ruimen tyd geen tabak gezien ,
veel min gehad hadden. "Wan-
neer ik hen tabak hadde gegeven ,
haalden zy hout, en bleVen dien
nacht by my, gedurende welken
tyd v.y my verhaalden van 't Por-
tugeefche fchip, 't welk ecnige
jaren geleden , by de Haay de la
Goa gcflrand w as , en zeiden, dat
men nog iets daar van konde zien,
maar dat men wegens het zand ,
menigvuldig daar in geworpen,
als nu niets daar uit konde krvgen.
Door dien ik nu will, dat 't ge-
melde fchip veel kollbaarheden
gevóert had, was hare vertelling
my, yoo als ook haar lands be-
fenryving, nevens vele andere
merkwaardigheden , hare levens-
Sende , die op hare he-
hoorlykc plaats zullen worden ,

Waarc

gemeld, te aangenamer , en gaf
hen nog een Huk tabak op weg.

Wanneer men nu van deze
voorgemelde zaken verzien is, kan
men de eure met veel nut onder-
gaan en voleinden ; want wegens
den drank is men als dan geruit,
en het eeten word door de Hot-
tentotten in groter overvloed ver-
fchaft, als men genuttigen kan.
OndertufTchen zoude 't iemand,
die dit bad wilde gebruiken ,
zeer vreemd können voorkomen,
door dien 't altyd de eerftemaal,
zoozeer brand of prikkelt, als of
men over 't gantfche lichaam met-
naalden gelloken wierd , zoo dat
men denkt, dat men zich gewel-
dig zal branden, en de eure niet
können uitftaan ; maar dit fleken
duurt maar een oogenblik, en
houd op zoo dra men is gaan zit-
ten ; en is 't water als dan zoo aan-
genaam warm, dat men wenfcht,
dat men lang daar in mögt bly-
ven.

Edog niet tegenftaande men me
van niemand gefloort of gejaagt lang in 't
word, vergaat wel haafl de lufl , ££ blyV(
en tracht men hoe eerder hoe
liever weder daar uit te komen,
door dien de wonderbare werking
van 't bad , de lull om lang te zit-
ten , t'eenemaal verdry ft. Want
naauwlyks $ of 6 minuten daarna,
terwyl men meent, dat nu alles
wel is, en dat men zich nog een
geruimen tyd daar in wil verlulli-
gen , begint 't zelve en 't onderde
gedeelte van den buik te werken,
en haalt denzelven zoo naauwin,
als of men ilyf gegord was , en de
gantfche buik t' zamen getrokken
u ie nl.

Dit nypen van den buik duurt
zoo lang , tot dat 't aan het hert
komt, wanneer men zoo benaauwt
op de borit en kort van adem
word , dat men de aangename
zitplaats in 't bad weder verlaten
moet. Om dieswille zal niemand
van alle de genen, die dit water
hebben gebruikt , onderdaan te
zeggen , dat hy een quartier

uurs

KAAP de GOEDE HOOP. 341

Hoed«
»ad werkt

uurs in dit- bad heeft können bly-
ven,of fchoon hy anders de fterk-
lle nut uur van de wacreld heeft.
Zoo dra men zich echter tot
tweeten legt , gaat niet alleen de
benaauwtheid op de borll over,
maar de zweet zet ook aan alle
kanten uit, en maakt iemand aar-
dig , wakker en frifch , als of
men de wateren niet gebruikt of
gezweet had.

Byaldien men deze eure 14 da-
gen achter malkanderen uithoud,
word het gantfche lichaam gezui-
vert , en geraaakt de menlch of
door den lloelgang of door ge-
maklyk overgeven, al 't geen hem
nadelig of fchadelyk is geweclr.
t'eenemaal quyt;op deeerltewys
is de geweze Commandeur en
Schout by nacht over de Retour-
vloot, van een oude quaal, die hy
in Oolt-Indie had gekregen, ge-
nezen ; en op de twede wys is de
Kapitein van de bezetting alhier,
Adolf Jan van der Laan , een
wys en verftandig Edelman, van
een ziekte waar van hy op Terna-
te was overvallen, gelukkig ver-
lort.

Daarenboven ben ik oog getuig
geween1: , dat zekere Henderik
van der Linde, die eenigen tyd
aan de Kaap heeft gewoont, en nu
weder na zyne geboorte plaats,
de ftad Delft in Holland , is ver-
trokken , door dit bad, 't welk
hy ruim veertien dagen achter-
malkanderen heeft gebruikt , zyn
gehoor gantfchelyk weerom heeft
bekomen, daar hy voor 't gebrui-
ken van dit water, de groot fte
moeite des waerelds had , om zelfs
't flaan op de trommel te ho-
ven.

En wat zal ik zeggen , van een
burger alhier, mynen zeer goeden
vriend , genaamt Stefen Vermey,
die een geruimen tyd met een
zeer grote benaauwtheid en lam-
men arm is behebt geweclt? Hy
heeft zich ook na dat bad bege-
ven, en ontrent de eerltc quaal
tamelyk verlichting gevoelt , ter-

w\l hy van den lammen arm
1 eenemaal bevryd is, door dien hy
denzelven op dezelve wys als den

anderen konde gebruiken. En in-
dien hy niet zoo oud ge weeft was,
hebbende 60 jaren bervkt, en
had de benaauwtheid op de borft
niet reeds zoo lang gcduurt , zoo
zoude hy onfeilbaar ook volkomen
daar van zyn genezen.

Onder zoo vele exempels, zal Exempel
ik 'er nog een by voegen , 't welk ^"^
wel't merkwaardigfte is. De ge-
weze Heer Gouverneur Willem
Adriaan van der Steil hnd een fla-
vin, die geweldig ging quy'nen;
deze hield haar zoo lang ilerk,tot
dat zy haar werk niet meer doen
konde, en de voorgemelde Tuin-
man Jan Hertog haar geitadig aan
was, om te zeggen , wat haar
fchorte, en zulks weigerende, van
andere vrouwluiden naakt uitkle-
den en bezichtigen liet. Wanneer
men nu gewaar wierd , dat zy S.V.
de pokken had, begaf hy zich met
haar na 't bad , en liet haar onder
't opzicht van andere ilaven, die
van wegens den gemelden Heer
Gouverneur daar waren, en 't vee
hoededen, eenigen tyd daar, met
uitdrukkelyk bevel, om haar alle
dag te laten baden. Naar verloop
van vier weken, quam hy eens
weerom, en vond 't vrouwmenlch -
gezond , en is aan haar ook ver-
der niets meer befpeurt of ge-
merkt.

Deze en vele diergelyke exem- p« Sche-
pels hebben nu klaar doen blyken , vande«?
dat 'er een byzondere kracht in dit [jen, d'e
bad ïteekt. Ik ben een van de eer- hebben ge .
fle geweeft, die zich daar in heb- hlüikl-
ben gebaad, en heb altyd de gee-
de werking aan my befpeurt ; niet
twyffelende, of 't zal naar verloop
van tyd nog veel beroemder wor-
den , aangezien wylen de Heer
Gouverneur Louis van Alfehburg
en de Heer Gouverneur van Bata-
via beide kennis daar van geno-
men hebben, om aan de Edl.
Heren Bewindhebbers van de
Ooft-Indifche Maatfchappy uit-
Vv 3 yoer-

342 BESCHRYVING vande

voerlyk verflag daar van . te
doen.
Befluitvan En aldus hoop ik, Lezer, dat

dit Hooit- ., , , rr.. c ,

ftuk. ik u van de Afnkaanlche warme
baden genoegzame naricht zal
hebben medegedeelt. De overige

water-gefchiedeniflen , die ik in
den beginne belooft heb, zal ik
vermids dit Hoofdltuk buiten dat
lang genoeg is geworden, in het
naait volgende melden.

XIX. HOOFTSTUK,

Van het Regenwater alhier, waar uit, als het
in de valeien ftolt , helder 3 zuiver en wit zout
overvloedig te bekomen is.

Het Kaapfcbe Zont heeft geen gctneenftbap met H Europeaan fche. W£tf Ludolph von'tAfri-
kaanfcbe zout heeft gefcbreven. De Scbryver noÜ dat voorgeven niet inwilligen. IVaar mede
Ludolph zyn gevoelen flaaft. Dwaling van Ludolph In Afrika is geen gebrek aa»
zoud. Naricht van Erasmus Francisci waar 't zout uit regenwater word gemaakt.
Veranderingen der jaar gety den aan de Kaap. Welke winden in de Lente en Zomer zich aan
de Kaap laten horen. Welke winden in den Herffl en IVinter Woeden. Wanneer de Zuid-Oofle
wind opfleekt. Hoe 't ontrent de verandering van de Kaapjche lucht is gefielt. De wind
belet de fterrekundigc waarnemingen. Lente en Zomer hebben een zuivere lucht. Grote
hitte. Wanneer H aan de Kaap koud word 1 s is raar aan de Kaap. Wanneer de ber-
gen met fneeuw en hagel bedekt zyn. Zelden donder aan de Kaap jiangename Lands-
douwen t ujft ben de bergen. Grote waterpoelen door de Natuur geformeert. Daar in ver-
gadert het zout water. Zyn van de Zet ver afgelegen. Hoe de grond van deze Zout-
pannen is. Wat voor een kernachtige aarde in de Zoutpannen is. Hoe V regenwater van
tyd tot tyd verandert. Deszelfs vloeibaarheid wazemt uit. Droogt gantfeh op en laat

helder zout over. Hoe meer ,er water valt, hoe meer zout ''er overblyft. Deze zoutpan-
nen hebben g. en eige bron-aders Wanneer V zout daar van daan word geh aalt. Een ie-
gelyk mag dat nemen. Hoe ">cr ztdanig zout uitziet Het Kaap fche zout is niet goed tot
uileggen of zulten. De Scbryver is van gevoelen dat 't Kaapfcbe zout ßlpeter by zich
heeft. Welk water in den winter zoet, en "'s zomers brak is. De Scbryver brengt ten
paffagi« «//Ludolphi Hifloria yEthiopica/y. ,tWater dat,s zomers flil flaat , word brak.
Nog een zoort vin brak water. Waar de zoete waters van daan komen. Aan de Kaap
derft men de febapen geeti zout laten likken. Obfervatio de Salc cjusque indole.
Word bejehreven. Befluit van dit Houftfluk.

IN 't begin van 't vorig Hoofd-
Huk heb ik ü de verzekering
gegeven, en dezelve in 't einde
herhaalt, dat ik met deze gelc-
gentheid van 't zout alhier, als een
ltoftc, tot de water-gefehicliten
behorende, duidelykeen grondi-
ge naricht wilde geven ; na dat na-
nielyk alvorens tic warme baden,
die men hier ontdekt heeft, zou-
den belehreven zyn; en vermids
ik myne woord nooit weer ingc-
haalt maar altyd nagekomen heb,
zoo zal deze m\nc belofte ook

| zoo goed en beknopt als mogelyk,
geftand gedaan worden.

Door dien ik u't zout alhier wil HetKaa;
befchryven , zoo kondet gy wel {^"JJ,
denken, dat het met 't F-urope- gemecn-
aanfche geene gemeenfehap heeft, ^1'^
als 't welk buiten dat bekent ge- amfchc.
nocgis, en zoude het in dat geval
geen zoo rare materie zyn , als ik
my reeds \eelmaals heb laten ver-
luiden, maar gv zult daar van een
gantfeh ander begrip moeten heb-
ben. In Europa zoo als ook in al-
le andere Waereld-gedeeltens zyn

drie-

KAAP de GOEDE HOOP. ?4;

äriederhande manieren bekent ,
waar door men 10t '1 /out geraakt,
en word liet zelve of uit de aarde
gegraven, too alsontreni Krakau
111 Polen gefehied; ofuiidezout-
u ellen gekookt, gelyk te I l.il in
Saxen, in de ftad Lunenbürg, en
andere oorden gebruikelyk is ; óf
't word eindelyk uit z.cc-u ater ge-
maakt] 't welk in de daar toe bc-
quaam gemaakte pannen gelaten.
en door de zon uitgedroogt word,
zoo als in Vrankryk, Spanje,
Portugaal en andpre aan zee leg-
gende Koningryken te zien is.

Hier echter is 't gantfeh anders
gefielt, en komt geen van alle de-
ze drie zout-fabriquen hier te ila-
de, door dien 't hier nog gegra-
ven, nog vuur daar toe gebruikt
word ; of anders geen menfeh een
hand des wegen uititcekt , of
zich beweegt, eer en alvorens het
van zelfs 17p en door hulp van de
zon uit klaar, helder, zoet en
zuiver regenwater , dat van de
bergen in de valeicn itroomt, en
in zekere van de natuur zelf ver-
vaardigde putten of zoutpannen
(taan blyft, en aldaar uitwazemt,
en bereid word.

Derhalven IIa ik niet weinig in
twyffel, of de anders zeer geleer-
c/out de Heer Ludolpb de fpyker wel
Stilen, op 't hoofd heeft geflagen , wan-
neer hy inCommeut JEthiop. p. 106
n. 5-0. §. 1. &ßq. fchryft : In mul-
tis mediterrane is locis Africa vel
nullus vel rarijjimus cfl fnl. Dat
is: Op vele oorden in Afrika, die
midden in V land leggen , hebhen "Zy
geen of heel weinig zout. En om
dit zyn voorgeven te {laven, haalt
hy de woorden by van Salluftü
Bell. Jugurtiu. c. 89. welke hy in
zynentul van de Africanen heeft
gemeld, wanneer hy zegt: Neque
falem neque alia guU irritamenta
qu drum. Dat is : Zy zyn geen
liefhebbers van zout of andere lek-
ker ny en.

Hy wil het woord quarunt of
^ zoeken als mede bedienen, door de

led keu- woorden, non habent vel ivnorant
ii.

)eSchry-
Irwil

lik voor-
Jven niet

ot' zy hebben of' weten Van geen
zont, verklaren, en zich aldus te
beter in zyne mening veitigen ; c-
dog byaloien h\ niet hier mede
verllaat de grote woefte ilecnaeh-
lige plaatzcn van dit \\ aereld-ge-
weft, daar weinig of gantfeh geen
menfehen wonen, zoo twytlcl ik
nog meer aan de wettigheid van
dit zyn voorgeven, te meer om
dat hy zelf daar op vervolgt en
zegt: Non tarnen invida prorfus
natura f uit erga f o lam hanc Orbis
Terrarum partem; danpur enim a-
fieubi Fodiutf Salis uberrima ÖJ q
juxta mare cclunt, Ulo abundant.
Dat is: Oudertufeheu heeft de Na-
tuur dit ITaereld-geweß ook f e ene-
maal niet mis ge deelt , vallende hie> \
en daar w>g ryke Zout-grocveu, en
hebbende de gene die aan zee wonen,
daar van een ove? vloed.

Hier op brengt hy uit T)apper Waarmede
in Africa pa* .c6o bv , dat in Lud?lfxïn

. ' . J L' • • ' mening

Guinea uit zee-water zout ge- fta
maakt , en over al verzonden
word. Voorts haalt hy de woor-
den aan, vmTelezius, zoo als de
Patriarch Alphonfus Mende z die
heeft verhaalt, en toont daaruit,
dat in de Koningryken cDancala en
Tigra een zeer ryke zout-groef ,:
of liever een gantfeh dal, vier
dagreizen lang en eene breed z\ ,
't welk men 't zout-land noemde,
om dat al 't zout, dat men in E-
thiopie in plaats \ an geld gebruik-
te, en op dezelve wys wyd en
zyd verilrooit wierd, daar uii
wierd gegraven; waar uit als dan
overvloedig blykt , dat in Afrika
zout genoeg te vinden en aan te
treffen is.

Miilchien echter is dees voorna-
me ervare man door de plaats uit
Salußius mifleid, en tot deze zyne
verklaring gebragt ; hy zoude an-
ders uit de aangehaalde plaatzcn
van Dapperen Tellezius wel heb-
ben können /ien, dat 'er zout ge-
noeg moeit vallen, om dat men
het in plaats van geld gebruikt.
Hy heeft daarenboven zonder
twyffel niet geweten , dat een

groot

344- BESCHRYVING van de

groot volk , te weten, de Hot-
tentotten, die ten tyde van Saltts-
tius miffchien hoger op hebben
gewoont, en naderhand eerit her-
waards in den uiterften hoek van
Afrika gejaagt zyn , zich in dit
waereld-deel onthoude , 't welk
gantfch geen zout gebruikt , en
nog vleefch nog vifch inzout , en
dat de plaats uit Salufiiiis by ge-
volg wel van hen, maar bezwaar-
ïyk van anderen kan verftaan
worden.

Dit zy hoc 't zy , het is zeker ,
dat als nog gene Europeanen ,
waar mede hcde dien dag fchier
heel Afrika bezet en de zee langs
heen bewoont is j cenig gebrek
aan zout hebben befpeurt , of
fchoon zy diep landewaard in ge-
weeft, en 't zelve alomme bezich-
tigt hebben ; en wanneer men
daarbenevens gade flaat, hoe diep
de Engelfchen en Hollanders by
Guinea, Congo en hier aan deze
Kaap in 't land zyn gekomen ; als
men overweegt , dat de Portuge-
zen by Mofambique tot aan Mono-
mot apa handel dry ven; voorts als
men de Vaders Mi iTionariïTen na-
leeft , en ziet , hoe zy alomme
't land doorfnuftelt hebben , en
nogtans by niemand van hen over
gebrek aan zout gcklaagt word ,
zoo dunkt my nodeloos te zeggen,
dat Afrika gebrek aan zout neb-
be.

Door dien nu , zoo als jegens-
woordig is aangetoont , Afrika,
voor zoo veel men menfehen vind,
want van onbewoonde woefte
plaatzen is heel niets te melden,
geen gebrek aan zout, en voorna-
melyk deze Kaap en de aangren-
zende landen rykelyk daar van
verzien is , en nogtans niemand
ecnige moeite tot deszelfs berei-
ding neemt , zoo is niet genoeg,
de/e algemene ftclling alhier ter
neder te zetten, maar de noodza-
kelykheid vereifcht , om de zaak
200 uitvocrlyk en duidelyk te ver-
klaren , dat een iegelyk bezcflen
kan , hoe het daar mede toegaat , |

en op wat wys alles voleind word,
te meer om dat nog niemand de
zoutmakery uit zoet regenwater
zonder eenige menfehclyke hulp
befchreven of voor oogen geftelt
heeft.

Wel is waar, ik heb by Erafinus tfaricht
Francifci in zynen Ooit en Welt- van Lus-
Indifchen Staats en Luft -gaarden äfei, ws
pag. ion. b. gelezen , daar hy 'r Zout '
van Guatalajara of Nieuw-Gaüi- gemaakt
cie in Amerika 1'chryft , dat aldaar wjrd-
ook zout uit regenwater gemaakt,
vergadert en in ■aekere hopen ge-
legt werde. Edog of hy zulks uit
Jan Laety en deszelfs zesde boek
I.Cap.van de nieuwe Wacrcld-be-
fchryving heeft genomen ; of mif-
fchien dezelve omftandiger, zoo
als ik t'eenemaal van gedachten
ben , daar van gefchreven , [ dan of
hy'tvaneen ander Schryver ont-
leent heeft? zulks is my onbewuft;
ten minften meld hy daar van niet,
dan dat hy acht , dat het zout
oorfprongkelyk zy van den zalpc-
ter , die alomme menigvuldig ge-
vonden word.

By aldien ik nu myn werk wil
maken , om aan te tonen , hoe
zulks hier gefchied, zoo zal voor
al nodig zyn, de lucht alhier wat
dieper te befchouwen, ten einde
daar na de aard en wyze van deze
zout-makery te beter zoude kön-
nen worden begrepen. Ten dien Vei ande-
einde zeg ik , dat deze Kaap alle ,rä"fset"
jaar; 't welk even zoo wel in vier den aa
getyden word verdeelt, als in Eu- V!3p*
ropa , behalven dat men ze ver-
keert nemen moet., twee gantfch
gewichtige veranderingen onder-
hevig is, welke eerfte van de win-
den, ende twede van de geftelt-
heid van de lucht word veroor-
zaakt.

Wat de winden aanbelangt, met Welke
dczelven is het op de volgende SjkS1'
wys geftclt : In den Voort \ d en zo- de lente
mcr alhier, te weten, in den E\t* SwwaJ
ropcaanfehen Natyd en Winter,
die in September begint en in
Maart eindigt, laat zich meeft de
zeer heftige onltuimige felle Zuid-

oofte

KAAP de GOEDE HOOP. 34s

ooftc wind horen, en zulks met
een zodanig geweld aas, dat

men naauwlyks de ftraten gebrui-
ken kan, ftideoogeo alle oo^bn-
blik vol zandt heeft, als men niet
wel op 7.yn hoede is. Dezelve
neemt dikvvyls den mansperzönen
de hoeden en pruiken, en de
vrouwluiden de kappen van 't
hoofd , en jaagt dezelve zodanig
weg, dat men exercitie en moeite
. noeg vind , eer men ze weerom
heeft, zoo zy anders niet zelf in
zee worden gedreven, en alle ho-
pe verloren is. Ry aldien iemand
van de vreemdelingen met een
mantel verzien is , mag hy zich
wel ter dege daar in bakeren, dat
de wind geen vat daar in krygt,
ten ware hy vermaak had, om
zonder gaan, zynen weg te ver-
vorderen.
Welke m ^cn Herfft echter en Winter
ndemn van dit land, of wanneer Europa
Zomer ^e Lente en Zomer geniet, die van
«jen. Maart tot het laatil van September
duurt , woed in tegendeel door-
gaans de Noord- wette wind, byna
zoo vervaarlyk en heftig als de
Zuid-Oortc. En als deze winden
fcheiden , komt de liefelyke Zuid-
weftcwind, die de twee anderen
als een ftiHland aankondigt, tot
dat de Zuid-oofte wederom op
zyn krachten gekomen is, en zy-
ne heerfchappy gebruiken kan ; en
zal ik daar van duidelyk naricht
geven, als ik van de winden afzon-
derlyk en cigentlyk fchryf,'t welk,
hoop ik, in 't kort gefchicden
zal.

Van de overige tufTchen-win-
den , uit welken waerelds-hoek
zy ook mogen komen, heb ik tot
nu niets befpeuren of waarnemen
können, behalven dat de koele
Ooile-wind tot driemalen door de
wimpels en vlaggen van de fche-
pen zich heeft laten te kennen ge-
ven; door dien hy echter nooit
doorgewaait of langer als een
quartier uurs gcduurt heeft, en
zoo voort weder na de eene of de
andere zyde gekeert is , zoo weet
I, <Dcel.

ik niet, oft wel de moeite waar-
zoude /vn, om daar van W \-
ders melding te maken.

Gelyk 't nu r '.vinden ge-

fielt is, zoo is 't ooi. int de ve-

randering der lucht; ah welke
twee dingen zodanig aan elkandei
verknocht zyn, dat zy onmogclyk
van elkander können worden ge-
fcheiden. Als de fchrale en opdro-
gende Zuid-ooite wind woed ,
hebben wy een ongemene held ere,
zuivere,fyne en dunne lucht, door
dien als dan zeer zelden regen
valt , of de lucht betrokken is, ten
zy voor heen de wolken door den
tegenwind, ik wil zeggen, den
Noord-weften wind, t'zamen ge-
dreven, en tot regen bereid wa-
ren. Waarlyk in dezen tyd zou-
den de belle Aßronomifche obfer-
vatïones of iterrekundige Waarne-
mingen können worden verricht,
by aldien deze trotze wind niet
hinderlyk was ; als welke de inftru-
menten elendig doet trillen, en
door de geftadige beweging belet,
dat men nog ontrent het viferen ,
nog met den Tubo, of fchoon maar
6 voet lang, te recht geraken, en
een zaak naauw , eigentlyk en
naar vereifch grondig betrachten
kan.

Wy hebben dienvolgens hier
den gantfehen Voortyd en Zomer
door een zeer heldere zuivere
lucht. Wanneer echter de zon
's middags op 't hoogde is 't welk
in de maand van December ge-
fchied , zoo word het ook zoo
brand heet, dat men menigmaal
niet weet, waar zich voor de hit-
te te bergen. Daarentegen wan-
neer de Noord-wefte wind zich
laat horen, zoo is onze lucht, zoo
dik, zwaar, betrokken, onzuiver
en ongezond, dat dikwyls een
gantfche week, ja ook wel een
maand verby gaat , eer de zon ha-
re heldere Itralen wederom ter de-
ge doorfchiet.

Hier uit blykt nu genoegzaam-,

dat het hier ook tamelyk koud

moet7\n, als dit jaargety begint

Xx te

De ver? r-
dcruig van
de Kaap-
fche lucht.

De wind
belet de As-
tronomi-

fche oblcr-
vatien.

Lente en
Zomer
hebben een
mivere
lucht.

345 BESCHRYVING van de

te naderen , aangezien de zon, die
als dan in Europa op 't hoogfte
Itaat, alhier't laagfte is; en door
dien hare flralen weinig können
dooripelen , zoo vermeerdert de
koude zekerlyk daar door merke-
lyk. OndertuiTchen is dit maar
comparatïve en in tegenhouding
van de voorgaande hitte gefpro-
ken, welke onze warme lichamen
ondragelykfchynt, terwyl zy met
de Herfil-koude in Duitfchland ,
die men altemets in Oétobcr ge-
waar word , in genen dele kan
worden vergeleken.
Ys is raar Want zoo koud als 't hier ook
j^J6 wezen mag ziet men echter zeer
zelden dun ys, ontrent een itroo-
tje dik , op 't veld , en in de putten
en water-poelen ; 't welk ook zoo
voort , als de zon maar een uur
boven den Horizondt of den ge-
zichteindcr is, weder fmelt, of
ichoon men de zon niet zien kan,
en dezelve achter de wolken
ichuilt. Ondertuilchen word de-
ze koude veroorzaakt door den
•/waren regen , die om dezen tyd
valt, welke ook de wegen on-
bruikbaar maakt, en 't land onder
water zet, zoo dat men niet wei-
nig moeite heeft, om 't zelve te
bearbeiden , 't welk echter in de
twee flimfte regen maand en ; na-
melyk in Juny en July gefchieden
moet, als in welke al het graan, te
weten, Tarwe, Rogge, Garft enz.
aan de aarde bevolen word, om
dat de andere maanden daar toe
niet zoo bcijuaam of goed bevon-
den worden.
Wanneer Om cven dien welven tyd ziet
rgen men de kruinen der bergen ook
;mv met fneeuw of hagel bedekt, die
niyn. door den menigvuldigen regen
niet fmelt, maar tot 't begin van
Augully leggen blyft, dog nader-
hand zoo dra de zon ons toppunt
een weinig nader komt, uit het
gezicht raakt of verdwynd , en
door zyne tegenwoordigheid ge-
ftoegzaani te kennen geeft, dat
het boven in de lucht veel kouder
als op de aarde zyn moe:.. \V ent

op de aarde en in de valeien , valt
geen fneeuw ter waereld, maar
water genoeg, zoo als reeds voor
heen gemeld is.

Deze regen duurt 'zoo lang
als het uit den Noord-weftcn
waait ; edog niet altyd even ilerk.
Want buiten de voorgemelde twee
regen-maanden, waar in 't fchier
onophoudelyk regent, heeft men
in de anderen altyd cenige fchone
en heldere dagen tuffchen beide
te verwachten. Ondertuflchen is
wel voornamelyk merkwaardig,
dat of fchoon de lucht den gant-
fchen zomer door helder en heet,
en gedurende den winter, gantfeh
betrokken is, men hier weinig
van donder hoort ; edog zoo dra
de getyden veranderen, of zoo als
de Scheepvaarders zeggen , de
Mouffons omlopen , 't welk in
twee maanden van Maart en Scp- d0n'dcedrej
tember, of in de naait daar aandeKujp
volgende gefchict, zoo heeft men
hier donder en blixem, maar altyd
zoo weinig, dat men in een rond
jaar 't naauwlyks driemaal hoort,
en altoos zonder eenige fchade of
gevaar, en heeft men hier nooit
gehoort , dat 't weer eenige fchade
aan de granen of gebouwen zoude
hebben veroorzaakt.

De menigvuldige regen dan, De reg
die in dezen zoogenaamden re- ^Lu"st
gentyd valt , is het, die als de ci-
gentiykc materie van 't zout, waar
van hier gehandelt word , zich op
zommige pläatzen vergadert. E-
dog ten einde de Lezer wete ,
hoe 't hier ontrent is gelegen, zoo
zal 't U uit eenige van nunc voor-
gaande I loofdftukkcn nog w el be-
wuit z\ n , dat dit gantfche land ,
zoo ver de Hollanders als nog zyn
gekomen, die reeds verfcheide
malen tochten Van 2.00 mylen
[andewaard in hebben gedaan,
met vele hoge, ftcile, klipachtige
en ruwe bergen verzien is, welke
veelmaals zoo ongebaant en onge-
naakbaar zyn, dat nooit iemand te
voet , veel min te paard dezelve
gcpaiieert 'u. Ten dele wegens,

de

,

lote van

|mr ge-
leerde
Ten.

KAAP de GOEDE HOOP. 347

E-fier in vergadert in den winter
ofregentyd, namelyk van Maart
tot in September, het regenwater,

dat menigvuldig van de bergen
loopt, en blyft aldaar ftil Haan;
welke plekken ofplaflen van de
Hollanders met haan eigen en
rechten naam van zout-pannen
gedoopt zyn.

Diergelyke zout-pannen vind
men alomme in 't land, en zoo
voort aan de zeekant; en z\ n van
dezelven zeer velen, en voorna-
melyk in de groene kloven, groten
voorhanden, die ontrent 20 uu-
ren van de Kaap afgelegen zyn.
Ook vind men twee kleinen in het
ons naait gelegen dal , de Tygcr-
valei genaamt , welke ooilwaards
van de Had en velling de Goede
Hoop leggen ; in dit zelve dal was
voor dezen nog een derde, die
de grote wierd genaamt , om dat
zy byna een uur in den omtrek
had. Dezelve legt jegens woordig
ledig , om dat het water van de
zout of eigentlyk Lysbeeks-Rivier
daar inloopt, alzoo dezelve, zoo
als ik voorheen heb gemeld, door
| wylen den Heer Gouverneur Si-
won van der Stell 'verlegt, en langs
een anderen wreg. in zee geleid
is.

Deze zyn 't echter op verre na
niet al te zamen, die 'er gevonden
worden ; en zoude men miilchien
van dezelven zeggen, dat zy dicht
genoeg aan zee zyn. Edog behal-
vcn dat vele fchone Landsdou-
wen , bergen en velden tuflehen
de zee en deze zout-pannen leg-
gen, waar in nooit een droppel
zeewater komen kan; ook het
land rondom' heen niet onvrucht-
baar is, zoo zyn zekerlyk de ge-
nen, die men in de Hottentot-
fche landichappen der Hcjfaqitos,
Chamt altren en andere natiën aan-
treft , ver genoeg van zee afgele-
gen , door dien men menigmaal
ruim een dag werk heeft , om aan
zee te komen. Edog van dezen
en vele anderen zal ik wvders niets
melden, om dat zy buiten de gren-
X x 2 zen

de menigvuldige ftruiken, die in
den u eg liaan , als ook wegens de
gruuw/.amc wilde dieren , die zich
dooi' in de/.clven onthou-

den.

Tuflehen zulke hoge bergen
en ilc fchoonlte, grootlte en
vruchtbaarfle valeijen , die ooit
v enig oog gezien heeft. Daar in
wallen de treffelyklte planten,
bomen en bloemen, welker reuk
zoo licftclyk is, dat men zelfs dik-
wyls een gantlch quartier uurs
lang daar mede vereert word, en
meent, dat men voor een aange-
naam ruikende Apothekers winkel
Haat , en gcenzins door het woelle
en open veld wandelt. Daar de
Europeanen wonen, ziet men de
belle tarw, rogge en garllc-velden,
die de moeite rykelyk vergoeden,
zoo als ik reeds op een andere tyd
gemeld heb. Men ziet ook in e-
ven dezelve valeijen de heerlykfle
wyn-ooft en andere tuinen, welke
insgelyks den arbeid getrouw 1\ rk
betalen , zoo dat aan de vrucht-
baarheid van 't land gantfeh niet
ontbreekt, zoo als ik voormaals
wydlopig aangetoont heb.

Voorts vind men in zommige
van deze valeijen, de plaatzen,
welke ons zout aanwyzen. Wes-
halven dan hoogll nodig zoude
zyn , als wy dezelven eenigzins
naauwer betrachten , en uitvoer-
lykcr voor oogen Hellen, te meer
daar anders bekent is, dat op
plaatzen, daar zout-groeven zyn,
niets groeit, of voor den dag
komt, gelvk zulks de H. Schrift
zelfs getuigt. Deut. XXIX. 23.
Jud. IX. 45. en insgelyks de dage-
lyklche ondervinding leert.

In zommigen van deze valeijen
nu zeg ik, vind men zekere van
de Natuur zelf gebeelde en uitge-
holde poelen of plaflen, die meelt
cirkel-rond zyn. Eenigen hebben
een quartier, eenigen ook wel
een , en zommigen 2 uuren in den
omtrek. Aan de kant lopen zy
fchuins af, zoo dat zy in't midden
ontrent 2 of 3 voet diep /vn.
/. T>ecl.

3+g B E S C H R Y V I N G van de

Hoede
erond van
deze zout-
pannen is.

I

Welke
Klei-aardc
in de zout-
pannen is.

zen zyn , en met de vorigen in al-
le delen zoo wel overeenkomen ,
dat 'er geen onderfcheid onder de-
zelvcn befpeurt word.

Naar dien echter 't regenwater
in deze zout-pannen niet zinkt,
maar de gantichc Lente door, dat
is , van September tot in Novem-
ber Haan blyft, en in den beginne
eer het den (maak verlieft, het vee
tot drink-water verUrekt, zoo is
licht te begrypen, dat de bodem
of grond van onderen niet zandig
is, aangezien 't zandt, vojrname-
lyk hier te land, zeer heet ge-
maakt word, en derhalvcn dit wa-
ter, te meer wanneer 'er geen
meer by komt, en de regen op
houd, verfwelgen en onzichtbaar
maken zoude; maar dezelve be-
ftaat uit vette klei-aarde, welke
door hare by zich hebbende vet-
tigheid 't water tegenftand bied ,
en 't zelve niet zinken maar uitwa-
zemen en door de zon uittrekken
Iaat.

Deze Klei-aarde komt zeer wel o-
vereen met den drek,die door zom-
mige boeren inDuitlchland uit de
viilcheryen gehaalt en op 't veld in
plaats van milt gebruikt word;
want die heeft ingelyks een vet-
tigheid by /.ich , en belet 't water
ook te zinken. W il men een an-
dere overeenkoming van de ftof-
fe of vafiigheid en aan malkande-
ren kleving hebben , bezie maai-
de pottebakkers aarde , waar van
potten , fchotels , kruiken en an-
der aardwerk gemaakt word ;
daarbenevens dient men te weten,
dat het regenwater een groot deel
van deze aarde , van die met klei-
aarde overtrokke bergen los-
maakt , en met zich in de gemelde
zout-pannen voert , gelyk men
zulks zeer duidelyk aan de kou-
leur van dit regenwater zien kan,
als 't welk 'er onklaar, en /.wart,
ook graauwachtig uitziet, en wan-
neer het Uil Uaat, van tydtot tyd
deze /.ware aard-delen laat vallen,
en zoo klaar als kriUal word.

De koulcur van deze grond-

aarde der zout-pannen is licht-
graauw of liever afchgraauw , en
komt zeer wel overeen met de
aarde , die op zommige plaatzen
in Duitfchland gevonden, en we-,
gens hare lalpeterachtige vettig-
heid of vochtigheid in hopen ge-
zet word , ten einde de kracht
van de zon den falpeter uittrekke
en ryp make. Zoo graauw nu als
deze falpeter-aarde is , als de fal-
peter daar buiten aanhangt , zoo
graauw is ook de bodem of grond
van de zout-pannen. Edog alzoo
ik niet alleen zelf by de zout-pan-
nen gcweeU , maar tot meerder
bewys zodanige aarde na de Kaap
heb laten brengen , ten einde ook
andere Liefhebbers dezelve ne-
vens my zien mogten , zoo is de-
zelve met vele tedere vezeltjes,
als met lange menfeh-hairen door-
wrocht en doorkneed.

Aldus zyn dit de waterplaflen
of zout-pannen , waar in 't zoete
water t'zamen loopt , en den hee-
len voortyd door Uilftaat. Nu zal
ik verder aantonen , de verande-
ringen die dit water onderhevig
is, eer en alvorens het zout word,
of zoo zeer uittrekt , tot dat het
zuivere , klare , witte en fynUe
zout op den grond leggen blyft',
zonder dat iemand eenige moeite
gehad , of een hand daarom uit-
geUoken heeft.

Naar dat het nu een tyd lang, en
tot dat het ophoud met regenen,
't welk in de maand van Septem-
ber gefchicd , in deze zout-pannen
geUaan heeft , en midlerwyl de
aardachtige delen op den grond
heeft laten vallen, zoo dat het als
nu helder en klaar is , en daarbe-
nevens van Z) ne eerfte fmaak de
zoetigheid niets verloren heeft,
gelyk blykt , om dat 't vee over-
vloedig daar van drinkt ; zoo be-
gint het eindelyk in de maand van
Óólober een brakke ftrraak te kry-
gen ; welke zouter word , hoc ho-
ger de zon komt , en daar door
een meerder kracht en hitte be-
komt.

Deze

Hoe*

gen wat
van tyd
tyd ver
dert.

KAAP de GOEDE HOOP. 349

Deze brakke fmaak groc it cin-
dclyk zoo iterk aan , dat het voor
zuiver regenwater niet meer
doorgaan kan , en men 't eerder
zou voor pekel of water aanzien j
dat uit een zoutbron gefchept was.
Edog deze fmaak verandert niet
alleen, maar ook de kouleur , en
't water word van wit roodachtig,
welke te gelyk met den zouten
fmaak zodanig toeneemt, dat dit
nat , de hoogde graad van zout-
achtighcid bereikt hebbende ,
hoog rood is.

Waarlyk dit komt my als een
wonder zeldzame zaak voor, door
dien de llililaande waters als zy
zonder beweging zyn , zeer ras
vuil en dinkent worden , en geen-
zins een brakken fmaak krygen ,
zoo als ons regenwater jaarlyks
doet. Ondertulfchen komt my
Verwonderenswaardiger voor, dat
dit regenwater , de brakke fmaak
aangenomen , door hulp van de
zeer doordringende en hete dra-
len der zonne , en door bykoming
van den heftigen onituimigen en
vervaarlyken Zuid-oolte wind alle
vloeibare , en zonder twyffel zoe-
te water-delen uitwazemt, en zoo
ver verlieft , dat men de witte
zoutdelen in 't rode water kan
zien dryven , en zich van dag tot
dag meer tot korlen zetten.

't Verwonderenswaardigfte ech-
ter acht ik , is , dat zoo dra de zo-
mervoor de deur ftaat, te weten,
tegen 't laatft van December , als
't water opgedroogt is , en men in
deszelfs plaats 't zuiverde , fynfte
en witfte zout vind , 't welk of dik
of dun op malkander legt , na dat
'er gedurende den regentyd veel
of weinig water gevallen , en veel
of weinig water inde zout-pannen
gelopen is , en naar mate 't vee
daar uit gedronken of niet gedron-
ken heeft ; door dien men door
de jaarlykfche ondervinding weet,
dat hoe meer water van den he-
mel valt , hoe meer zout men den
volgenden zomer te verwachten
heeft ; 't welk dikwyls in 't mid-

den een halve voet en hoger legr.
\V aarentegen liet , als 'er niet veel
Water is gevallen , zoo dun is ge-
zaait , dat men 'i naauwhks de
moeite waardig acht , om' het op
te rapen, fchoon te maken , en
naar huis te brengen.

Hier uit blvkt dan genoegzaam, Dezewmr-
dat in deze zoutpannen geen eige |S£
wellen worden aangetroffen ; geen eige
want als dezelven in de herfït of bronadcrs-
winter water opgaven , als om
welken tyd zy zulks doen moeten,
om dat de ondervinding leert, dat
't water in de lente afneemt, en
'szomers gantfeh geen water in
die pannen voorhanden is ; zoo
zoude moeten volgen , dat 't zel-
ve of in den beginne zoet was, en
zich met 't regenwater vermeng-
de ; derhalven de pannen dede
overlopen, of ten minfte heel vol
maakte, als 't zelfs maar een wei-
nig regende; of 't zoude brak zyn,
't welk tegen de ondervinding
ftryd , om dat het zoet bevonden
word ; en of fchoon 't door 't re-
genwater verlengt wierd , zoo
zoude men echter eenige zoutach-
tigheid daar aan proeven of be-
fpeuren können. Eindelyk zou-
den deze aders , zoet of brak ,
zoo veel water opgeven , dat men
jaarlyks doorgaans een gelyke
quantiteit zout in de pannen zou-
de vinden , 't zy dat het veel of
weinig regende , 't welk ander-
maal tegen de waarheid endejaar-
lyklche ondervinding aanloopt;
en heeft men aldus geen rede ter
waereld , om tegeloven, dat 'er
bronaders in deze waterpoelen
zyn zouden ; te meer om dat men
uit de ondervinding weet , dat
men in 't land alhier geen Welle,
hoe diep ook dat men graaft, ?ou-
de können vinden , ten ware de-
zelve zich van zelfs geopenbaart
had.

Nadat in de maand van Decem-
ber dit uit of door 't regenwater
gekorrelt en geteelt zout, naar
volle verdwyning, uitwazeming
en opdroging van 't water , gant-
Xx 3 fchelyk

350 BESCHRYVING van de

fchelyk door de zon droog ge-
maakt is, komende de boeren en
andere inwoners ieder met een,
twee, of drie wagens, en laden op
ieder wagen zoo veel zout, als 8
offen trekken können ; en verzien
zich daar mede voor een gantfeh
jaar, om dat zy ten naaften by we-
ten, hoe veel zy tot het inzouten
van vleefch en vifch , zoo als ook
tot boter , koken en andere nood-
wendigheden van noden hebben ;
waar voor zy zoo veel aan belading
betalen, als zy moeite daar mede
gehad en daar aan te koffen gelegt
hebben. Met een woord, zy ha-
len zoo veel zout, als zy van no-
den hebben, zonder dat 't hen een
penning koff, of dat zy 'er eens
kennis van geven. Zynde zy al-
leenlyk gehouden , om de twee
naaffe pannen in de Tygerbergs- va-
lei voor de Illuffre Compagnie te
laten, ten einde dezelve zich daar
van zoude können bezorgen; on-
dertuffchen gaat 't nooit zoo op-
recht of effen in zyn werk, dat
niet de een of de andere een wa-
gen-vol van de daarbyftaande en
opzicht hebbende wacht zoude
bekomen. Zommigen worden ook
verzocht, om een voer van dit
zout na 't Zout-Miga/yn van de
Compagnie te brengen, 't welk
al 't voordeel is , dat de Illuffre
Compagnie van de zout-pannen
heeft of rekenen kan.

\\ at aanbelangt het zout, 't zel-
ve bellaat in ongemeene fchone
witte kleine zes en meerhoekige
korrels, die doorfchynende zyn,
byna als de ryp, die 's winters in
Duitfchland aan de bomen hangt,
en komt derhalven /eer wel over-
een met het fyn of tafelzout van
Hall in Saxen, en met dat van Re-
gensburg, en word overal toe ge-
bruikt , zoo als reeds gemelt is.
I' dog dit fyn Tafel en Boter-zout
\ ind men in 't midden der pannen,
alwaar het dik op malkander legt.
Aan de kant, daar het niet zoo
menigvuldig is, maar zoo voort
opdroogt , en over de gantfche

pan , door dien 't water als met een
dikke huid bedekt word, en by
gevolg by malkanderen loopt, zoo
langals'ereenige vettigheid in is,
vind men grof, bruin en veel zwar-
ter zout als in 't midden; onder-
tullehen is 't zelve tot 't zouten van
vleefch en vifch veel beter als het
Tafelzout, alzoo het niet zoo licht
fmelt, maar blyven legt, zoo als
men in de gepakte haring-tonnen
ziet.

Ondertuflbhen mag dit ons zout
zoo zuiver en wit z\ n als 't wil, en
't grofFe zoo weinig fmclten , als
het Holkndfche, Portngeefche ,
Franfche of eenig ander zout, 't
zelve is echter tot het zouten van
zodanige waren, die lang moeten
worden bewaart , zoo goed niet ,
en heeft de veeh „adige ondervin-
ding reeds geleert, dat dit zout Het Kaap.
met 't Europeaanfchc hier in niet J^J,
te vergelyken is, ten ware men tQt 'n">u-
wilde zeggen, dat de inwoners ten-
alhier nog geen rechte kennis van
vleefch of vifch zouten hebben, of
dat dit zout onder andere luchtftre-
ken zyne kracht en werking ver-
liert. Wat hier van zy, 'tisver-
wonderenswaardig, dat behalven
de boter, alle andere gezoute eet-
waren, die over zee worden ge-
voert, en zoo lang zullen duren,
tot dat de fchepen of in Holland
of in Oofl-Indie komen , in zich
zelven verteren , of llinkent wor-
den ; waar en tegen als men van
de gezoute viltenen, welke de
fchepen weinig met zich voeren,
de haringen uitzondert , die tog
ook zeer dikwyls onder wege be-
derven, het vleefch en fpek uit
Holland zoo goed hier komt, als
het in Holland zyn kan, dat op
een en dezelve ryd gezouten is.

Hier uit echter acht ik, blykt
klaar, dat by aldien den inwoners
alhier gene onkundigheid in 't zou-
ten is toe te fchryven, 't welk zy
ook niet gaarn zouden willen we-
ten; en van 't zout mede niet mag
worden gezegt , dat het in andere
Waereld-geweiten zonder kracht

is,

KAAP de GOEDE HOOP. 351

is, dat zeg ik, dit zout veel Sal-

ry- peter by zich moet hebben, niet

cvocicn alleen wyl het byna op dezelve

p- wys tv' voorfchyn komt, maar ook

ilpctcri'y wegens andere oorzaken , die ik

liever ditmaal met de Woorden van

een goed vriend, als met mvne ci-

ge uitdrukken wil, aan wicn ik

eertyds deze waarneming mede

deelt, en die my eene andere

daartegen gezonden heeft, welke

ik insgelyks hier inlaflen en voor

oogen ftellen zal. OndertufTchen

is zeker, dat de grond alhier ta-

melvk brak moet zyn, zoo als uit

de volgende bewyzen genoegzaam

blyken val.

En wel voor eerft vind men al-
omme , dat daar maar ergens in
een poel of in een diepe flink van
een maar des winters dog niet des
/.omers vlietende beek , een wei-
nig water liaan blyft, 't ltil Itaande
water in den daar aan volgenden
zomer zodanig verandert, dat het
niet fïinkent, maar brak word.
Dat echter, om van de zoutpan-
nen niet meer te fpreken, om dat
reeds tot genoegen daar van heb
gemeld, diergelyke bceken wor-
den aangetroffen , die 's winters
lopen en zoet water hebben , en 's
zomers brak worden, zulks zyn
niet alleen de eertvds gemelde
Moiïblbank , de rivier in de Ty-
ger-vallei , 't water by de Boon-
tjeskraal en andere meer, maar
zulks getuigt ook met byzonder
nadruk de meergemelde grond-
ffagie"!t geleerde Heer Ludolfin Com. ad.
Ut flor. yEthiopic. pag. 13 z. n. 67.
§. 1. Ö) i. alwaar hy op de volgen-
de wys fchryft .- Frequentijfimum
hoc e ft in Afried , ut merito fcribit
VoJJius cap. 7. e cent urn iflis flutni-
nibus vix anus reperitur , qui non
aliquando cxarefcat. Si qui vero
fint, qui per pet uo ßuant, Uli è
longiiiquo advcninut. Nifi euim
è muit is magnis que montibus mag-
na fiat aquarum col/ecJio, haud Ion-
ge progrediuntur, cum tanta fit fer-
vent ium arenarum fitis, ut etiam
complures amnes , pofl cent um ö

kftoria

jihiopicj

\rhan Leucarui iuj

: bant 11 r iy dr/.. ■ >m

in vi are. ( m
fuut in Region t bus, qua Solt j'ub-
jaeent V& fracipuè in f.\bia at que
A'.thiofiia, qu.c d Leone Africauo
& a/i is reeen feutur. In us terrts
qua tulgo temperata vocautur,
pauci admodum occtirrunt , & pra-
ter Cbryßrrhoam vix e ft al nis, qui
digi! ns fit memoran. dat i<; : „Mei
„ is in Afrika zeer gemeen, zoo
„ als VoJJius Kap. 7. wel zegt, dat
„ namelyk van hondert miertjes
„ naauwlyks eene word gevon-
„ den , die niet zomwvlen uit-
„ droogt. Indien zommige altvd
„ lopen , komen zy van verre.
„ Want indien 'er van de vele hp-
„ ge bergen niet een grote verza-
„ meling van water komt, lopen
„ zy niet ver, door dien de dorft
„ en droogte van dit brandende
„ zandt zoo groot is, dat het zelfi.
„ verfcheide beken of rivieren,
„ naar een loop van hondert en
„ meer mylen t'eenemaal infuigt
„ en vernietigt , eer en alvorens
„ zy zich in zee ontlaften. Zoda-
„ nig zyn de meefte in de landen,
„ onder de zon gelegen , en voor-
„ namelyk Lybia en Ethiopië, die
„ insgelyks van Leone Africa-
„ mis en anderen genoemt wor-
„ den. In de zoo genaamde ge-
„ matigde landen , vind men
„ 'er zeer weinigen , en behal-
„ ven de Chryforrhoa , naauw-
„ lyk's eencn, dienoemens waar-
„ dig is.

In deze 's zomers itilfiaande be- WaterAt

, .. , , . , zomers flil

ken, zeg ik, word het water brak, fh.nword
zodanig dat 't van menfehen be- brak-
zwaarlyk kan worden gedronken,
ten ware zy geen beter können
bekomen , terwyl het vee in de
weide, het zelve voor lief moet
nemen , om dat "t voor 's avonds,
wanneer het naar huis word ge-
dreven , geen beter krygen kan,
hoewel 't water, dat de menfehen
t' huis genuttigen , ook niet veel
beter is ; edog 't befte van de zaak
is , dat men 't zelve al zeer ras ge-
woon

BESCHRY VING vande

zoo als dc ondervin

Waar 't
zoet water
van daan
komt.

3$2

woon word ,
ding leert.

Wyders vind men ook vele
putten, welker water in den win-
ter maar een kleine brakke fmaak
heeft. Deze fmaak neemt zeer
veel af, zoo dra 't regenwater, 't
welk menigvuldig van de bergen
itroomt, daar by komt, en zich
met 't zelve vermengt. Zoo dra
echter de zomer nadert , en de
regen ophoud , is dit water weder
brakker, alzoodathet door lang-
heid van tyd , en wegblyving van
Jt regenwater t'eenemaal ziltig
word. Ondertufïchen moeten de
menfehen , als die geen beter kön-
nen bekomen , zich daar mede
genoegen, en 't zoo wel tot ko-
ken als tot drinken gebruiken. ten
ware zy menigmaal een of twee
mylen ver, water uit altyd lopen-
de rivieren halen, en vaten daar
mede vullen willen , zoo als door-
gaans pleegt te gefchieden.

't Is waar, men vind hier ook
genoeg zoet water en zoete put-
ten , die 't gantfche jaar door o-
vervloedig goed , gezond, zoet,
lieffclyk en aangenaam water ge-
ven , gelyk ik in myn vorig
Hoofdfhik en elders reeds heb
gemeld , edog als men deze wellen
die dc oorfprong en als de moeder
der ftromen zyn, in de valeien
zoekenen vinden wilde,zoo zou-
de men ruim zoo veel moeite ont-
moeten als of men de brakken in
zoete waters wilde veranderen.
Want die bronaders vind men in 't
gantfche land zoo ver als nog de
Europeanen geweeft, of zich met
ter woon nedergelaten hebben,
nergens anders dan op de hoogllc
fpitzen der bergen, die nogtans
het ganfche jaar door zeer rykelyk
water geven.

Op deze wys heb ik reeds cer-
tvds bericht, dat het water aan tic
Kaap, de Lysbcks of zout-rivier ;
iict water van de Brouwery en
dat van nog vele anderen van de
hoogfle fpitzen des Tafelbergs

vindenis, en konde zeer licht 'i
Kaapfche water 3 of 4 molens om-
dry ven, 't welk ook van de Lys-
beks-rivier is te verftaan, als aan
welke beide reeds een mole opge-
recht is ; 't zelve mag ook gevoeg-
iyk en met recht van de Stellen-
bofche en Hottentots-Holland-
fche rivieren, zoo als ook niet
minder van de Berg-rivier , de ri-
vier Zonder -end, de Bot-rivier
en ontallig anderen gezegt wor-
den, welke alle t'zamen hun begin
in de hoogde bergen van dit land
hebben, en 't fchoonite , befte en
gezondfte water met zich voe-
ren.

Door dien nu, zoo als uit het
tot nu verhaalde genoegzaam
blykt,de Bronaders der zoete wa-
ters op de hoogfle bergen te vin-
den en aan te treffen zyn, welker
water altyd zoet is en blyft, de
putten of bronnen in de valeien en
vlaktens daarentegen van den be-
ginne af brak zyn , en 's zomers
nog brakker worden, wie zoude
dan niet zeggen * dat dit vlak land
brak is ; te meer om dat zelfs het
gras, dat in de valeien groeit j
brak of zuur is, welke grond de
Hollanders om die zelve oorzaak
ook met den byzondereri naam
van Brakke-grond betekenen.

Om dies wille derft men ook Aand«
de fchapen , die hier nogtans in ^"f1^"1
een grote menigte zyn, aangezien fchapen
de Heer Gouverneur Willem van ^^fj?
der Steil alleen zo duizend fcha- geven, j
pen heeft gehad, zoo als omftan-
diger op zyne behoorlyke plaats
zal worden aangetoont, het gant-
fche jaar door geen hand vol zout
te likken geven, niet legenitaand«
zulks in Europa voornamelyk in
Duitfchland des winters een
noodzakelykhcid is, en vermids
deze niets bekomen , zoo kan
men wel ftaat maken, dat het gro-
te vee als offen, koejen, ezels
en paarden ook niets dicrgelyk
krygt.

Voorts is merkwaardig , en

komt, alwaar haar ©orfpreng te verdient hier gemeld te worden,

dat

m

KAAP de GOEDE HOOP. 3S5

dat het vee doorgaans in de win-
ter de befte weide in de valeicn ,
en 's zomers op de bergen vind.
Zulks fchynt wederom een bc-
wys te zyn , dat de grond in de
valeien veel brakker is, als die van
't hoge land , als waar uit naar al-
le u i ufchynlykheid de hete dra-
len der zonne de zoutachtige de-
len uittrekken, en 't overige zoo
verdoven, dat het vee die zout-
achtigheid niet welproeven kan.

F.ndit zouden nu alledeomltan-
digheden zyn, welke ik nodig
hebbc geoordeelt, om hier aan te
halen; edog naar dien ik hier vo-
ren heb belooft, om de waar-
lchynlvkeoorzaken niet met myn
eige woorden, maar met die van
tnynen waarden en getierden
vriend aan te tonen , zoo zal ik.
hier in ook mvne belofte geftand
doen , en nevens dezelve zyne
Obfervatic, die hy my by wyze
van raad /.el of Enigmatic è voor-
gelcgt heeft, hier by voegen, e-
dog met dit voorbericht, dat ver-
mids ik als nu zoo ver van hem af-
gefcheiden ben , en de briefwif-
feling niet wel meer met hem kan
plegen, ik deszcls raadzel tot de-
zer uure niet hebbe oploiïen of ei-
gentlyk verllaan können hoe hy 't
begrepen wil hebben.

De Obfervatio de fa Ie ejus que in
do/e, fchryft hy, is fraai, en fchynt
wel uit eenigc omfhvndigheden,
als of de grond in de valeien en
vlaktcns aldaar, van een zodanige
natuur zy , welke aan het nitreu-
fe of falpcterachtige zout tot
moeder verftrekt , welkers Ele-
menta van tyd tot tyd uit de lucht
daar in verzamelen ; door de hit-
te der zonne daar in gekookt of
gedigereert, en cindelyk door 't
regenwater, met hulp van de ge-
melde hitte uitgewazemt of uitge-
droogt, en daarenboven tot de
behoorlyke vorm van 't zout ge-
bragt worden. Naardien ik ech-
ter, fchryft hy verder, niet van
voornemen ben om mynegiilingen
voor waarheid te verkopen , maar
I. "Deel.

gewoon bcn,om de/el ve doorgaans
blfematifch ol by w wc van duis-
tere vragen ie uiten, zoo zal ik
hier een experiment aan de hand
geven , 't w elk de gemelde gei,
ratie van 't zout aan de Kaap de
Goede Hoop, tamclyk gc!\k
komt.

My is, fchryft hy verder, en
ftelt dit zyn experiment voor, ook
een zeker Caput of Hoofd, en 't
/elve op een zekere wys van de
'Goede Hoop bekent, alwaar op
zekere tyden rechte winden waa-
ien. Wanneer deze winden in
een bchoorlyk vat worden opge-
vangen, zoo bezwalken zy 't zel-
ve als een damp, die eindelyk by
malkanderen loopt, en het vat vol
klaar, louter, helder, kriftallig,
hemclfch, en luchtig water vult, 't
welk met zoet fpringwater in al le-
dden overeen komt, behalven dat
het zuiverder is; door dien ik
daar van ontrent 8 lood , als nu
ruim iz jaar in een wel gellopt
glas heb bewaart, 't welk nog een
quaden reuk nog fmaak aan zich
heeft genomen , behalven dat het
eenige weinige faces op den bo-
dem heeft gezet , die echter t'za-
men geen halve grein zullen op-
wegen. Wanneer echter, zegt
hy wyders, met dit water een ge-
proportioneert vat, gevult, en op
een plaats gelegt wierd , daar zoo
wel een beftendige warme lucht
onmiddelbaar in het vat op de ma-
terie zelf werken, als ook het vat
van buiten omgeven kan, zoo
word naar verloop van drie of vier
uuren 't klare water verandert,
gealterccrt , dik , falfugincus ,
w itachtig, en met een zee-groe-
ne enhemels-blaauwe kouleurver
mengt , op welkers grond een
trillende galachtige materie gaat
zitten. Als men vervolgens dit
vat leviter of heel zachtjes toe-
dekt, en op een oven om uit te
dampen of uit te wazemen zet,
zoo begint het water geelachtig,
roodachtig, en eindelvk, voor-
namehk na dikmalige herhaling
Y y va»

BESCHRYVING van de

35 +

; riehen arbeid, bloed-
rood te worden , tot dat eindelyk
allerhande namelyk nitreulc, 'm fi-
ßriata oblongo Sexangulari,
Vïtrioolfche , in figura cubica,
uriniehe , in figura ßellata Sexau-
gnlari rotunda zout - delen , zoo
gele als witte en blinkende over-
blyven.

Gelyk nu , fchryft hy eindelyk,
by dit experiment , in den begin-
ne niets dan water , of wel iets
aerifch of Iuchtachtig is gekomen,'
dat van tyd tot tvd door eene actie
en reactie der blote daar in ko-
mende en ook van buiten omvat-
tende warmte, gealtereert , gedi-
gereert ; in falfugïncm gercdi-
geert , en eindelyk tot zout gecx-
ficecrt word , aldus dient ook te
worden onderzocht , of 't regen-
water insgelyks niet op deze wys
het waarachtig principium mate-
riale van den zouten en brakken
grond aan de Kaap de Goede Hoop
zy , waar over ik de gedachten
van de geleerden te gemoed zie.

Dit heeft nu deze hooggeleerde
en hooggewaardeerde Begünsti-
ger aan my tot antwoord op de
communicatie van de tegenwoor-

dige obfervatie gezonden, 't welk
hem, hope ik, niet verdrieten zal»
dat ik ze verder aan hem te gelyk
mede laat toekomen , vermids ik
even deze obfervatie als nu ook
aan hem zend , en hy zelf de ge-
dachten der geleerden afwacht.
In 't einde van zvn brief fchryft
hy , dat hy dit zyn Experiment
reeds jx malen herhaalt , en altyd
goed bevonden heeft , en einde-
lyk , dat hy tegen vermoeden alle
drie Ryken daar uit heeft gebragt.
Edog mvn verfland Haat by dit
duiiter raad /el Uil , en weet niet,
wat hy daar op zeggen zal , te
meer naar dien hy ten laatlten nog
daar byvoegt , dat hy'er nog zeer
veel in Recejfu heeft. Kan de
Lezer nu een Oedipus of Oplof-
fer van raadzels verftrekken, zoo
zal ik gaern als een gehoorzame
T)avus acht daar op flaan , en ver-
der bericht deswegen aan den ge-
melden Begunlliger en Vriend la-
ten toekomen. Midlerwyl eindi- Befluit *
ge ik hier mede , en beware de ^ o0
nog overige Obfervatie wegens
de Ebbe en Vloed voor het vol-
gende Hoofdlluk.

XX. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 355

XX. HOOFTSTUK. #

Van 't Zeewater by de Kaap de Goede Hoop ,
zoo als mede van de zonderlinge , en in twee
uuren zeven maal herhaalde Ebbe en Vloed,
in den Haven van de Tafel-baay aldaar, met
alle daar toe horende merkwaardige omftan-
digheden.

De Sebtyver wil beruht van V Zeewater geven. V Zeewater is op de eene plaats brakker als
op de andere. De regen is op zee niet brak. Waar van H Ktupßbe zeewater groen
uitziet. Byzondere zoort van Trompetten. Hoe deze rieten beet en. Een Slaaf kan op
zulk riet zeer goed blazen. Trompas of Zee-trompettcn . Worden ver in zee gezien.
Een hoop van deze Rieten word voor een fchip aangezien. Wat verder aan de Kaap de

zee groen maakt. Bericht van bet Koraal-kruid. Worden uit het water hard. Hoe
hare rode kouleur toevalliger wys verbleekt. JJ'itte Koraal-klippen. Rode Korw

len in de Rode Zee. Groene Zee-venkel maakt de zee groen. Verdere eigenfehappen
van de zee. De Auteur wil de Obfervatie van de Eb en Vloed befchryven. Wanneer
dit geval voorviel. Wie dezelve eerfl beeft waargenomen De Schryver heeft kort te
voren de Eb gezien. Heeft in twee uuren zeven maal verwiffelt. De oorzaken van Eb
en V loed vinden in dit geval geen plaats. Welke omfiandigbeden wyders daar by zyit
geweeft. Kort voor heen is het iEquino&ium en kort daar op een Novilunium
Eclipticum geweejt. Wanneer H iEquinoftium gekomen is. De Schryver heeft het
niet können obferveren. Daags te voren was bet ongemeen heet. Daarenboven was het
dood flil. Den volgenden morgen heel vroeg had men donder en blixem. Wanneer het
Nieuwe Maan was. Zonne- taning buiten ons gezicht. Wanneer de Eb en Vloed anders
het flerkfl pleegt te zyn. Insgelyks ten tyde van H iEquinoétium. Nog de Nieuwe
Maan nog V ./Equino&ium verklaren dit geval. Of de winden onder V water iets daar
toe veroorzaken. Waarom de Schryver niet meer zeldzame Zee-gevallen verhaalt.

Schry-
wil be-
v»n't
1 water

VAn de merkwaardige zaken ,
die ontrent de Kaapfche of
Al'rikaanfchc zoete waters voor-
vallen, is my gecne meer bekent,
waar van ik u niet geloofwaardig
bericht gegeven en medegedeelt
heb , aangezien ik zoo wel 't geen
de algemene eigenfehappen , als
ook 't geen de Afrikaanfche war-
me baden , en de ware geftcltheid
van 't At'nkaanfch , uit 't regen-
water voortkomende zout , be-
treft , waereldkundig gemaakt
heb. Wat echter 't zeewater aan-
belangt , daar van is tot nu niets
gemeld, of uitvoerlyk gewag ge-
maakt , behalven 't geen ik Hechts
boven heen mögt hebben gezegt.
I. "Deel.

Vermids dienvolgens nu de tyd
daar is , dat ik myne belofte we-
gens de byzondere waarneming,
die zich by de ongewoonlyke en
gantfeh zeldzame eb en vloed
heeft toe gedragen , geftand doen
moet, zoo zult gy , hoop ik, niet
c|ualyk duiden, by aldien ik voor-
af met korte woorden van 't zee-
water om en by deze Kaap de
Goede Hoop melding doe.

't Is buiten dat reeds bekent, Zse-wa*ä
dat 't zeewater doorgaans op de p^jS-
eene plaats brakker als op de an- keraisop
dare is. Daar van geeft Varenius
in zyne Geograph. Lïb. I. cap. 1 3 .
frop. 10. pag. 186. feq. zefderhan-
de oorzaken , die alle tamelyk
Yy 1 waar-

de wderc.

BESCHRYV1NG van de

3 56

waarfchynlyk zyn. Aldus geeft
hy ook in de volgende elfde Pro-
politie vier oorzaken , om aan te
tonen * dat de regen , die midden
in zee valt , uit geen brak maar
zoet water beftaat ; 't welk ik hier
enkelyk aanhaal , om u te eerder
te doen geloven , dat 'tKaapfche
Regenwater insgelyks zoet is,
waar van ik in myn vorig Hoofd -
ftuk gefchreven en aangctoont
heb , op wat wys 't zout daar uit
voortgebragt word.

Voorheen en wel in zommigcn
van myne eerile Hoofd Huk ken is
reeds gezegt , dat 'er 't zeewater
aan Kaap / erde in Afrika groen
uitziet , tcnvyl het tog op andere
plaatzen een heel andere kouleur
heeft, 't welk echter niet anders
word veroorzrakt , dan door 't
groene gras , dat in zee groeit.
Waar van Aan dqze Kaap vind men ook groen
•t kaïpfchc rjet 't welk in de klippen wall,

zeewater 7 , -,.. , ,

groen lykt. en zeer lang , dik en wyd word ,
zoo dat 't dikwyls 4 of 5 ellen
lang is. Dit riet en eenig ander
klein gras is myns bedunkens oor-
zaak, dat 'er het water hier groen
uitziet , oflchoon 't op verre na
zoo helder groen niet is , als by
gemelde Kaap Verde.

Dit riet ziet men zeer veel op

llrand leggen, 't welk door deon-

ltuime zee van de wortels gerukt

Byiondcre en uitgeworpen is. Zommige

zoon van Liefhebbers van trompet-blazen

trompetten wcten ., jcn zeer aarcÜg <^aar van te

bedienen , aangezien zy dezelve
van onderen , daar zy zoo wyd
zyn als een trompet, en van boven
heel fmal toelopen , gelyk 1'nyden,
en daar na buigen en fatibeneren
als een trompet , en in de zon la-
ten leggen , tot dat zy droog en
licht zyn.

Deze droge rieten , welke de
Portugeezcn Sargatfo , de zee-
vaarders Trompas, en de inwoners
alhier Zée - Trompetten noemen ,
binden zy vervolgens met biezen
als een trompet t'zamen ; en als
ZV een mondiluk van een rechte
trompet daar op hebben gciloken ,

Hpe deze

* neten gc-
naamt
worden.

blazen zy zoo goed , lieffelyk en
aangenaam da>ir op , als op een
kopere of zilvere trompet.

Ik heb een zwarte ilaaf gekent, Een sis
genaamt Jan van Madag«fcary die j£"d"
een zulke trompet gebruikte , en blazen,
daar op menige fraaje muziek zoo
wel voor den Heer Gouverneur
als voor andere Liei hebbers maak-
te. Deze zat eens in den tuin van
de Illurtre Compagnie , en luifter-
de na de vreemde Trompetters,
die met de lchepen gekomen wa-
ren, en wanneer hy hoorde, hoe
hoog zy op hare trompetten kon-
den komen , haalde hy zyne zee-
trompet , waar over hem den an-
deren uitjouwden. Wanneer hy
echter begon te blazen , en veel
beter konde uithalen , waren zy
niet weinig befchaamt, en zouden
hem zekerlyk met een dragt Ha-
gen hebben bedankt , ten ware
de Heer Gouverneur tegenwoor-
dig geweert was.

Vermids nu deze Trompas gras-
groen zyn , eer zy droog worden,
en onder aan de wortel groene
bladeren hebben, zoo is licht te
bezeffen , dat de groene verf van
't zeewater van dezelven van daan
komt. Ondertuilehen ilrekken
zy zich zeer diep in zee, zoo dat
men ze reeds by 't eiland Triftanda
Cuvha ziet zwemmen, zoo als ik
zelf in den jarc 1705- gezien heb.
Zy zyn ook als men ze in zee ziet
dry ven, een onfeilbaar kenteken,
dat men niet ver meer van de Kaap
de Goede Hoop is, of dat mende-
zelve,als mennaOolt-Indie itcvent,
reeds verby gezeik is. In't jaar 1 706
waren 'er een hele party van de-
zelve by malkanderc gekruit; die
boven op 't water zworven, en
door den Schildwacht op 't Leeu-
*\ enhoofd van verre voor een
fchip wierden aangezien, zoo dat
hv volgens gebruik een fchoot
deed. Wanneer deze hoop zee-
Trompetten echter niet nader
quam, will men niet voor welk
(chip men het /oude houden, of •
het muTchien een Franfch was ,

dat

KAAP de GOEDE HOOP.

I [ollandfchen locr-

het een Hollandfch

welk gebrek aan ge-

dat op de
de , dan of

W;1S, 'l

zond volk had; Ondertuflchen
klauterden veel menfehen op den

berg, daar onder ik ook, wan-
men ten laatfte door een
Verrekyker van (•> voet gewaar
wierd, dat 't geen fchip maar een
vergadering van los gellote en in
elkander verwarde Trompetten

357

lan't geen rood is, aan ftuk-
ken, en komende liet inwendige
/warte, als nu ook verlkende
hout , te voorfchyn, 't welk een
hele oncieraad maakt. Of men
breekt ook wel een tak af, 't welk
insgelyks miilaat. Daarenb«
moet men het alle vrouwluidcn
vonder onderfcheid niet laten
handelen, om dat de gecne, die
hare Mcnflrua hebben, of anders

was , welke een plaats van vier of ' niet al te pluis zyn, door haar aan-
wf morgen lands befloeg , die raken en beazemen veroorzaken ,

ruii

ruim 8 mylen ver gezien wierd. ,
Ondertuflchen veroorzaken de-
ceze groene Tromp as niet alleen,
Kwp-roendat't zee-w ater groen lykt, maar
in den haven alhier en elders in
zee groeit ook 't gras-groene ko-
raal-kruid , 't vwlk uit zee gewor-
pen en van de grond-wortels afge-
rukt word, welke wortels door-
gaans op grote Parel-moffelen of
Swammen geveftigt zyn, in den
beginne grasgroen 'er uitzien, en
daarenboven gantfeh week zyn ,
byna als zee- venkel of ander zee-
gras. Zoo dra 't zelve echter

enchtvan& lij h j

Koraal- maar een halve dag op ltrand
heeft gelegen , verandert de groe-
ne kouleur, en word zwart of
witachtig , of ook hoog-rood.
Deze drie zoorten vind men hier
in grote menigte, en heb ik zelfs
vele nog gantfeh week , opge-
raapt , en met my naar huis geno-
men. Wanneer ik zag , welke
kouleur zy zouden hebben, be-
waarde ik dezelve, als ze hoog-
rood en daarenboven onbefcha-
digt , en met vele tedere takken
verzien waren , tot cieraad in mvn
verftrek , in plaats van konltige
Schilderyen, of wierp dezelven
weg , als zy zwart of witachtig
wierden, om dat deze niet fraai
zyn, en weinig geacht worden.
Wanneer dit Koraal-kruid ver-
lud word der de kouleur verandert, en uit
itcrVard. 't water is, zoo word het met ee-
nen zoo hard als een ftcen , en
men moet wel op zyn hoede zyn,
dat men 't niet laat vallen , of er-
gens tegen aan floot, fpringende

dat de rode kouleur verbleekt, en
niet meer zoo rood word, als zy
in den beginne geweeft is. Zulks
is my zelf aan eenige diergelyke
kruiden wedervaren, zonder dat
ik de oorzaak daar van wilt, die
ik echter kort daar na wel haalt
gewaar w ierd.

Op de Molukfche eilanden vind wkteko-
men gantfeh witte Koraal-klippen, raal-Wip-
welke de Hollanders gebruiken , ''
om kalk van te branden, en ves-
tingen nevens andere nodige ge-
bouwen zoo wel met dezen uitge-
branden kalk , als met de levendi-
ge (tenen te bouwen. In de rode RodeKo-
zee vind men ook rode, welke 't 2Ïu«L*
zand zoo rood verwen, dat 't wa-
ter daar van gantfeh rood uit ziet,
en derhalven de rode zee genaamt
word. Edogdat zyn andere Ko-
raal-ftruikcn, als de onzen, waar
van ik jegenswoordig zeg, dat zy
't water helpen groen maken. Ein- Groene
delyk ziet men hier ook de groe- iee-venkd
ne zee- venkel, in zodanige me-™^
nigte, dat daar van dagelyks ruim gfo«.
een wage vracht uitgeworpen
word, die my voorkomt, als de
zoogenaamde zee-Linzen, die in
Duitfchland in de beeken groe-
jen , bchalvcn dat dezelve gro-
ver en groter van bladeren enz. ,
is.

Andere eigenfehappen van 't Verdere «-
zeewater, te weten , dat het by f"^\
nacht gantfeh vurig fchynt, voor- leewater,
namelyk als 't onlluimig is ; als
mede dat het geene lyken boven
drie dagen kan dulden, maar de-
zelven aan den naaften oever uit-
Yy 3 werpt.

358 BESCHRYVING vande

Öe Schry-
ver wil de
ohfervatie

werpt , ten ware dezelven van vif-
fchen verilonden zyn, ga ik met
llilzwygen voor by ; ten dele wyl
't eigenfehappen zyn, die de gant-
fche zee betreffen , en ook wyl 't
hier myn werk niet is, om de na-
tuur en gefteltheid, nevens alle
andere eigenfehappen der zee te
befchryven en voor oogen te (lel-
len, 't Voorgaande heb ik ver-
haalt, wyl 't de Kaap of alleen toe
komt, of met weinig andere zee-
havens gemeen heeft.
Nu keer ik my tot de beloofde
. obfervatie, om u dezelve ook dui-
vandeehen dehk voor oogen te (lellen, ten

fchryven ein^e gy daar uit mooët afnemen ,
hoe zeer ik my laat gelegen zyn ,
om myn woord in alles geftand te
doen, en voor u niets te verzwy-
gen, van 't geen zich eenigzins
fraai en merkwaardig heeft toege-
dragen. Midlerwyl zal ik deze
hiftorie zoo beknopt afhandelen
als mogelyk is, ten einde ik de
.nodige omftandigheden , welke
de zaak tamelyk op helderen, en
t'aangcnamer maken , daar op
zoude können laten volgen.

Dien volgens gebeurde het in
den jare 1 707 den 14 September ,
ontrent 7 uuren 's morgens, wan-
neer ik na verrichte huis bezighe-
den, naar myn toenmaligen Hos-
pes, Mr. Nko/aas Oortman ging ,
om met den zelven te fpreken, en
met cenen te zien, hoe zekere
Jan Rotterdam , die by hem
woonde, en ecrll van Batavia te
rug gekomen was, al voer; ver-
in id:> echtermidler wyl het thee-
water gebragt wierd, en ik een
kopje thee met des/.elfs ltiefzoon
Fredcrïk Roufauw dronk,. ver-
toefde ik langer , als myn voorne-
men was.

Ondcrtuffchcn ilaat de gemel-
de Rouffauw onder het drinken en
roken \ an tabak, eens op, en gaat
■ >or de deur, om zich zoo wal te
vertreden , dog quam ten cerllen
weerom, enzeide, wat mag dit
n , ontrent een quartier uurs
i-t "t eb g£ weeft, en nu loopt 't wa-

neer

dit-H
gevallen.

ter reeds weder op , dat heb ik
nooit meer gezien ? waar op ik
met den Heer Rotterdam, die 70
jaren oud was , ook naar ilrand
ging , om te zien of 't waar was;
't geen de gemelde Rouffauw zei-
de , wyl my dat zelf ongelooflyk
voorquam.
Want wanneer ik uit myne tuin- DeSchr)

, . . J , , .. verheert

woning na zyn huis ging, had ik kon te\
zeer wel gezien , dat de haven al- ren 'l wa
hier, van den beroemden Tafel- vaiie«.
berg, de Tafelbaay genaamt, le-
dig van water was ; dat is : de vyf
of zes voet hoge (lene bank , die
dwars door den Raven van den
eenen oever tot den anderen (laat,
toonde nevens de op 't zandt leg-
gende kleine vaartuigen of (loepen
genoegzaam, dat 't eb was,gelyk
het toen achtervolgens de algeme-
ne ondervinding en de bekende
regelen, waar uit een Schipper,
Stuurman of ander Scheeps - Offi-
cier altyd kan en moet weten ,
wanneer het in dees of geene ha-
ven hoog of laag water is , ook
zoo moed zyn, om dat het 8 uu-
ren was.

Wanneer nu de Heer Rotter-%™^
dam en ik , ieder met een pyp ta- bericht,!
bak , 't welk hier de gewoonte is , l^L
en van niemand qualyk word ge-
nomen , om dat het zoo wel ry-
ken als armen doen , aan den oe-
ver quamen , en zoo bevonden,
als de gemelde Rouffauw gezegt
had , quam 't ons beide heel
vreemd voor , zoo dat wy die
wonderbare vcrwifleling met gro-
te aandacht en uit zonderlinge
weetgierigheid zeer lang aan*
fchouwden , tefwyi wy over de
oor/aak redeneerden , zonder
echter dat iemand Aan ons beide
in ftaat was , om cenige waar-
fchynlyke rede daar van te ge-
ven.

Terwyl wy nu aldus met clkan- !?**"?*

■ / J . van een

der fpraken , en na de oorzaak quamer
vorfchten, viel het water weder- JJ^J
om zoofchielyk , dat wy ander- wed«.
maal , eer en alvorens onze pyp
nog uit was , de blote (lenen zeer

ver

KAAP dr GOEDE HOOP.

cc

v< ■ ; i 'i wat gen ui rüc-

ken, en de bovengemelde 11 »epen
wedei 't zand zitten zag ;dat

is: u ■ i na verloop \m een

quartier tun s wederom eb. \\ ]
waren hier over nog vrv meer
verwondert , en wüten nu nog
;ii inder de rede van deze aoo
fchielyk op elkander volgende
verandering van eb en vloed aan
te tonen orna te vorfchen.

Midlerwj 1 begaven \\ y ons na
ons logement , en gingen naar
's l.mdsu yze voor de deur zitten,
\\m waar wy /.eer duidelyk in zee
konden zien , om dat 't huis geen
Ivmdcrt fchreden daar van af
Hond , en een heel vry gezicht
had. Naauwlyks hadden wy ech-
ter plaats genomen, of de vloed
was wederom voorhanden , en een
klein quartier uurs daar na wede-
ln, rom de ebbe, welke verwiileling
entyds duurde tot io uure , gedurende
rdt.Vcr" welken tyd , namelyk van 8 tot
io uure het 7 maal eb en vloed ge-
vveell was.

De Lezer kan licht bezeffen,
dat wy daar over elkander zeer
verwondert aankeken , en na de
oorzaak vorfchten ; maar te ver-
geefs, om dat niemand iets met
fchyn van waarheid konde te ber-
de brengen , hoe zeer wy ons
hoofd daar mede braken, en wvl
'er na dien tyd niet meer te zien
was, lieten wy ons daar mede ge-
noegen , en waren blydc, dat wy
het gei uk gehad hadden deze
zeldzame verandering aan te
fchouvvcn, terwyl \ water ten 11
uure weder begon te wallen, en
onzen haven met water aan te vul-
len, als naar gewoonte.

Kn dit is al/00 gantfeh kort de
hiilorie der zoo wonderbare en
zeldzame verandering van eb en
vloed, welke of ze ook elders te
zien zy geweeft, en of diergelyke
verwiileling meermalen is ge-
beurt? Kan ik niet zeggen, weet
ook niet , ooit daar van gelezen
of gehoort te hebben. Daaren-
boven fcheelt het hier ook aan

359

goed* boeken, welke al« men .
niet zelf uil , ., h

brengt, een veer raar.wildbraad
enevefl zoo dun gezaait iya, als
(ieleerden builen de

ren ( reeftelyken een heel klein
getal uitmaken.

Wat echter de oorzaken van £^^
deze zoo fchielyke, onvermoed« «vióëd
enongewoonlyke verwiffeling van «inden by
eb en vloed aanbelangt, ik h „ts.

zeer bemoeit, om die n\ te vor-
fchen, zoo als reeds voor he< 1
gemeld is; edogal myn doorihuf-
felen was vergeefs, en wilde zelfs
't geen men anders de gemene
oor/aak \ an eb en vloed meent te
zyn, zich hier niet laten applice-
ren; en nog minder 't geen on-
trent de byzondere bewegingen
der zee gezegt en aangehaalt
I word. Derhalven zal ik u de /.aak
i verder late overdenken, en mid-
ier wyl my .klaar maken , om de
j overige omftandigheden , welk«
i de zaak een merkclyk licht byzet-
; ten, en uwe gedachten een groot
| geheimenis te raden , aanbieden
können, daar by te voegen.

En hebben zich wel deze by-
zondere merk waardige itukken
ten tyde van deze Obfervatie of
waarneming kort na elkander toe-
gedragen ; te weten, even te vo-
ren viel het Equïnoclïmn of gelyk-
heid van dag en nagt in, waarop
I kort daar naeenzonne-taning volg-
de, en eindelyk de wind zich
| doorgaans wakker horen liet. Of
: fchoon nu deze drie Hukken elk
afzonderlyk de zee onftuimig ma-
I ken können, zoo twyflèl ik cch-
j ter, of zy wel alle drie te gelyk of
met malkanderen zodanig ecne
onordemlyke beweging hebben
können veroorzaken.

Edog ten einde de zaak een
weinig duidelyker en veriiaan-
baarder werde, het is bekent, dat
den 13 September van 't gemeld«
jaar 1 707 's avonds ten 9 uuren 53
minu. 19. fee. 't Aiquïnoftium
ingevallen , of de zon in de /Equa-
tor em gekomen is, 't welk wy hier

aan

$60 BESCHRYVING vande

aan de Kaap de Goede Hoop 't
Lente MquïnoElium noemen ;
waartegens die van Europa, als
Noordwaards van den dag en
nacht gelyk makenden cirkel af-
gelegen, \ zelve het Herfft M-
qr/i/ioffiumheeten. Eer en alvo-
rens ik nog een overdag maakte ,
om welke uur het eigentlyk in
vallen mögt, maakte ik zekerlyk
Haat, dat ik 't zelve zoude kortnen
obferveren; edog of fchoon ik
met myne treflèlyke inftrumenten,
die op 't bolwerk Buren , tuftchen
de Hukken Kanon opgerecht zyn ,
gereed en klaar , en niets te ver-
zuimen voornemens was , in 't
geen eenigzins myn plicht ver-
eifchte , of my anders tot nadeel
ftrekken konde, zoo heeft nog-
tans de rekening naderhand ge-
toont, dat dit .Mqninoctïum by
avond zoude voorvallen ; en ben
ik daarenboven door 't quaad
weer in myn verder voornemen
en dagelykfche obfervatien zeer
veel verhindert; vermids het te-
gen den avond vervaarlyk don-
derde en onophoudelyk blixem-
de, als mede tegen den tyd van
't Mquinoclïum zeer fterk regen-
de.
Voorts was zeer merkwaardig,

•was t

, dat het den gantfchen voordemid-
h«t. dag van den 23 September zoo
heet was, dat men niet wift, waar
te gaan, om maar eenigzins lucht
telcheppen, en koelte te hebben.
Daarenboven voelde men gantfeh
geen wind, ja zelfs niet 't minfte
luchtje; konde ook niet merken,
dat de zware donkere wolken 't
minfte beweegt wierden, zoo dat
men niet zag waar de wind van
daan quam, als aan een vaantje van
een fchip.

Na dat nu aldus de dag , waar

op dag en nacht gelyk wierd , en

die daar op volgende nacht meelt

met fterke en /.ware regen verby

Den vol- was, begon het den 2.1 September

jendn ten 6 uuren 's morgens, wederom

wcSn heftig te donderen en onophou-

donderen delyk te blikzemen. En achter-

bhxem.

volgens myn Dagregifter, waar
in ik den wind alle dag driemaal
hebgetekent, quam dezelve uit 't
Noord weilen, en wel zoo flap , dat
men hem andermaal niet anders
dan aan de winpels der fchepen
bekennen kon.

Derhalven konde ik wederom
niet befluiten, dat dezelve oor-
zaak van deze veelvuldig achter
malkander herhaalde eb en vloed
zoude zyn, ten ware men wilde
zeggen, dathy diep in zee veel
heftiger zy geweeft, en dat hy op
zodanige wys tot deze buiten or-
den tlyke en gantfeh ongewone
beweging van eb en vloed gehol-
pen hebbe. Edog naar dien ik
daar toe bezwaarlyk ben over te
halen, en van myne kant gantfeh
niet van die gedachten ben , zoo
acht ik, dat velen met my dat ge-
voelen ook niet hebben zullen;
want indien de wind in de ope zee
harder had gewaait, zoo moeft 'er
ook meer drift in de lucht zyn ge-
weeft, en de wind niet alleenlyk
uit de wimpels der fchepen te
weten geweeft zyn ; behalven dat
de zee ook onftuimiger zoude zyn
geweeft, terwyl men dien dag op
de oppervlakte van 't water zoude
hebben können fchry ven , om dat
de zee zoo gelyk als een gefchaaf-
de tafel was , en 't minlte heuvel-
tje daar in niet gezien wierd.

Eindelyk is ook bekent, dat 't wanneer
den 2 f September 1707 ten 12 Nieuwe

r ' L- L- Maan wa

uuren 45" mtn. 29 jee. s nacht hier
aan de Kaap de Goede Hoop
nieuwe Maan was, waar op ten
1 2 uuren 5 2 min. 9. fee. eene zon- zotme-
ne-taning volgde, die wy echter ^'^
hier niet konden zien, omdat
/on toenmaals diep onder onze
kim of gezicht-einder ftond. By
de genen echter, die verder ooft-
waards wonen, is ze zekerlyk te
zien geweeft, ten ware de lucht
betrokken geweeft is ; die insge-
Iyks niet zullen hebben vergeten,
den wind endeszelfs fterktc aan te
tekenen.
Uit zodanige bygebragte om-

ftandig-

, ten ons

de jicht.

-in

1

KAAP de GOEDE HOOP. *6i

Winneet

ideis de
ben vloed
ich op 't
erkll laat
ien.

iSog de
•uwe
tan nog

'fèquinoc

fit ver-

kren dit

ML

ftandighcden blykt alzoo , dat de
tyd tullchcn het Mquinoftium en
de Nieuwe maan , die een ver-
duiftcring der '/.onnc dulden
moeit, niet meer als 2. dagen, 1
uuren, f8 minuten en 5 o lecun-
den is geweeft ; de tyd tulTehen 't
JEquinoBium en de Obfervatie,
waar van hier voornamclyk ge-
fproken word, ontrent 10 uuren 6
minut. 4r fecund., en de tyd tuf-
ichen de obfervatie en de verduif-
tering, ontrent 1 dag 3 uuren 51
minut. en 9 fecunden.

Nu is uit de langdurige onder-
vinding bekent, dat de eb en
vloed ten tyde van de Nieuwe en
Volle maan in de meelte havens
veel fterker is , als op eenige an-
dere tyden, waarom dezelve ook
door de Hollanders met den by-
zonderen naam van Spr'tng-tyd
gedoopt word ; millchien om dat
't water als dan veel verder op 't
land komt, als 't buiten de Nieu-
we of Volle maan ten tyde van de
vloed pleegt te doen. Daaren-
boven is ook niemand onbewuft ,
dat de vloed ten tyde, wanneer
dag en nacht gelyk is , veel fterker
en heftiger zy, dan op eenig an-
der tyd van 't gantfche jaar,; en
zoude men derhalven waarfenyn-
lyk können vermoeden , dat de
dag en nacht gelykheid iets tot de-
ze buitengemene en zoo fchielyk
achter malkander herhaalde eb en
Vloed geholpen hebbe, vermids zy
naauwlyks 10 uuren daar na zich
openbaarde. Ja men zoude ook
mhlchien de Nieuwe maan, die
met zyne verduiftering quam,
niet t'eenemaal daar van uitlluiten
können.

Edog alle deze omftandighcden
zyn nog niet in itaat, om de rech-
te oorzaken aan te tonen , hoe
men dezelve ook draait of keert.
Ik zal derhalven liever ftilzwygen,
dan met vele onnutte gifiingen
voor den dag komen; met ver-

7oek, dat de Lezer hier ontrent
msgclyks eenige moeite neme., en
zich bévlytige , om dezelve uit te,
vinden? '/ouden ook wel winden
onder het water uit de wervelga-
ten der zee opgekomen , en aan
deze ongeregelde eb en vloed oor-
zaak geweeft zyn ? Zulks laat ik
U nevens alle andere daar toe
nodige bewys -gronden onderzoe-
ken.

Byaldien eenige fchepen zich
hier onder 't land en naby deze
Kaap de Goede Hoop hadden be-
vonden, zoude men licht hebben
konhen vernemen, welke win-
den in zee boven en onder 't wa-
rer geweeft waren. Vermids ech-
ter toenmaals geen fchip zich hier
ontrent onthield, maar eerft eeni-
ge weken daarna verfchciden uit
Holland aanquamen, heb ik, niet
tegenftaande alle de moeite, die
ik aangewend heb, om my by de
Schippers en Stuurluiden deswe-
gen te bevragen, daar ontrent
niets können gewaar worden.

Aldus heeft de Lezer nu ook Waaromde
de omftandigheden , welke deze „i^me«-
rare en wonderbare obfervatie zeldzame
hebben vergezelfchapt. Ik konde vaïêfve^
nog wel eenige andere diergelyke haalt,
wonderlyke gevallen ter zee by-
brengen, byaldien ik altyd van
de oprechte waarheid verzekert
was; edog door dien ik zelf niet
daar by geweeft of oog-getuigc
daar van ben, en daarenboven aan
de vertellingen van ftuurluiden en
matrozen jui ft niet altyd geloof te
(laan is, als die van een muggt
doorgaans een olyfant weten te
maken, of de zaak groter opge-
ven, danzyin der daad is, 700
zal ik alleenlvk nog zeggen, dat
ik hier mede het water als nu ver-
laat ; en my in de lucht begeef; ik
wil zeggen, dat ik de winden en
derzelver eigenfehap voor oogen
ftellen en in het volgende Hoofd-
ftuk duidelyk befchn ven zal.

1. Veel

Zz XXI. HOOFT-

36z BESCHRYVING van de

XXI. HOOFTSTUK.

Van de eigenfchappen der Lucht alhier, en de
Winden in dezelve voortkomende > voorna-
melyk echter van den vermaarden Stormwind
die uit 't Zuid-oofte ontftaat, enbydeGeleer-
den doorgaans Ecnepbias genaamt word, met
vele andere ondergemengde Zeldzaamheden.

Hoe de Portugcezen de Kaap de Goede Hoop hebben genaamt. Met wat voor recht. De
Kaap de Goede Hoop heeft zware winden. Wanneer deze winden voor de fchepen voordelig
of nadelig zyn. Hollanders weten zich voor de Kaapfcbe winden in acht te nemen. Nie-
mand heeft de Kaapfcbe winden nog recht onderzocht. De Scbryver wil zulks in V werk
fielten. Van de namen der Kaapfcbe winden. Hoe de Auteur denzelven noemt Hoe de
Kaapfcbe inwoners het jaar verdelen. Van de verwiffêling van de goede en quade Moußon
aan de Kaap. Wanneer de goede en quade Moußon begint. Wat de Zeevaarders wegens
de winden 'm de goede Moujfon hebben te duchten. IVat de fchepen wegens de winden in de
quade Moußon hebben te vrezen. Wat de Kaapfcbe winden voor rampen veroorzaken.
De Zeevaarders geven dezen wind een verkeerden naam . Dwaling van Varenius. Wat
een 7 'ravad-wind beet. Hoe die ontflaat. Hoe men zich voor denzelven in acht neemt.

Van dm Kaap f eben Zuid-ooflen wind. Doet in den Haven geen zonderlinge fchade. Deze
wind is van de Travad-windcn onderfcheiden. Droge tyd, waarom aldus genaamt. Hoe
de re^entyd aan de Kaap is. Daar in maakt het altyd donker weer. Eerfte onderfebeid
der Kaapfcbe winden. Wanneer aan de Kaap de bergen met fneeuw of hagel bedekt zyn.

I! 'at van V ys aan de Kaap te merken. 7 wede onderßheid van de Kaapjche winden.

Loffe gi/finv der Zeeluiden van de nabybeid des lands. Wanneer de fchepen aan de Kaap
de Goede Hoop aankomen en vertrekken moeten. Waarom de Oofl-Indifcbe Retour- fchepen
de Kaap aandoen moeten Die uit Europa komen , moeten aldaar ook vertoeven. Matro-
zen zyn zeer begerig om land te ontdekken. Wanneer de uit Holland aan de Kaap gekome
fchepen weder vertrekken. Hoe lang de Oofl-Indifcbe Retour- f 'hepen aan de Kaap vertoe-
ven. Waarom ook andere ft '.hepen om die gemelden tyd aan de Kaap landen. Een Hol-
landfib (chip hopt groot gevaar te verongelukken. Derde onderßheid der Kaapfcbe winden.
} ierde onderfebeid. Wat de lucht in V menfebelyke lichaam werkt Welke tyd aan de
Kaap gezonder is dan de andere. De winden aan de Kaap maken een gezonde lucht.
Wanneer de Zuid-wefle wind waait. Wat de twyffclmaunden zyn.

N' Aardicn ik u nu lang genoeg
by de /.oei e vlietende en
ltaandc , als mede by de brakke
7.ee-\vaters opgehouden , en vcr-
fchcidc /aken voor oogen geltclt
heb, welke ik waardig oordeelde,
om aan u mede te delen ; ten dele
Wy] /y van de eigenfchappen van
andere Waters verfchillen, en deels
w\l yy /eer /cldcn in andere lan-
den gezien en ondervonden wor-
den ; voo willen wy nu ook eens
de lucht , en de daar in voortko-

Hoed<

mende winden betrachten ; voor-
namelyk om dat deze Kaap de
Goede Hoop wegens de heftige
llormwinden /eer vermaard , en
deswegen in den beginne van de p0rt'ug£'
Portugeezen Capo de los totosi^cic
Tormentos of Stormhoek genaamt Goede*
is. Hoop hel

Waarlyk byaldien de Portugee- £«,?£
zen alleen op de winden gezien
hebben , welke zy hier moeiten
uititaan, zonder te letten op der-
zelver eigenfchappen , gevaar en

fchade

KAAP de GOEDE HOOP. 36$

Kaap de

nede

oophrrft

inden.

fchade ofwel op hare nuttige en
dikwyls zeer toevallige werking,

v.o hebben zy rechtmatige oor Aa-
ken gehad , om déze Kaap met
den verdachten naam van Storm-
hock te bekladden , aangezien
bezwaarlyk cen oord in de we-
reld zal worden gevonden, alwaar
altyd en meelt 't hcele jaar door,
meerder , zwaarder en heftiger
winden w.tajen , als wel hier aan
de Kaap de Goede Hoop , zoo
als nu in 't vervolg duidelyk zal
worden aangetoont.

Byaldien zy echter de eigen-
schappen van deze winden gekent,
en 't heele jaar door gade gcflagen
hadden, zouden zy , mvnes be-
dunkens zeer qualyk hebben ge-
daan , als zy by dezen naam van
Hoek aller plagen , zoo als de rech-
te uitdrukking harer benoeming
met zich brengt , hadden willen
blyven. Want of fchoon de
Noord-weite wind fchadelyk is
voor de fchepen die in de haven
leggen , zoo is dezelve echter
voordelig voor de geenen , die in
de haven willen. In tegendeel is de
Zuid-oofte wind , den fchepen die
in den haven zeilen , niet dienitig,
zoo is hy echter voor de genen,
die daar uit willen, zeer goed, en
daarenboven niet nadelig voor de
lchepen , die in den haven blyven,
zoo als de zaak wel haait klaar ge-
noeg bly ken zal.

Ik oordeel ook , dat haar toen-
malige gloricryke Koning , wan-
neer 't fcheepsvolk weder t'huis
quam , en hem verflag van déze
Kaap deed , om dieswillen niet
heeft geduld , dat men den zelven
een zodanigen hatelyken en ver-
achtelyken naam gaf, maar bevo-
len , dat dezelve de Kaap de Goe-
de Hoop zoude worden genaamt.
Niet alleen , om dat hy als nu goe-
de hoop had , dat hy met zyne
fchepen in het lang gezochte Indie
zeilen zoude , maar ook wyl zyn
onkundig Scheepsvolk wel meer
en duidelyker bericht van deze
Kaap zouden bekomen, als zy
I. "Deel.

voortaan dikwyls en in verfcheide
1 \ den van 't jaar aldaar quamen te
landen, en naauwe acht op alles
iloegen.

Dit is ook niet zoo wel van de
Portugcczcn alleen, maar ook van
andere Europeaan ich e Natiën, en
wel voornamelyk van de Hollan-
ders gefchied. Na dat zy zich al-
daar ter neder gelaten, ecne goe-
de veiling gebouwt, en een fcho-
ne wydlopige Colonie aangelegt
hebben, zoo weten zy als nu zeer
w el , welke winden 't gantfche jaar
door, en by/.onderomdccs of ge-
nen tyd waajen ; welke hen voor-
delig, en welke hen fchadelyk
zyn ; derhalven voegen zy zich na
dezelve, en geven aan hunne fche-
pen zodanige orders, uit hoofde
van de welke zy zich buiten ge-
vaar en fchade Hellen, ten ware
iets gantfeh ongemeens quam voor
te vallen , zoo als ook licht gebeu-
ren kan.

Hoe bekent echter de winden Niemand
alhier ook zyn, zoo heeft als nog ^pfSe
niemand , zelfs niet een van de winden
Schippers of htuurluiden , waarJX'^
van 'er nogtans zoo veel hondert
ja duizend reeds hier zyn geweeft,
welke allen na dezelven zich
fchikken , hare komit en vertrek
daar na aanleggen, en al zoo naau-
we acht daar op hebben moeten
geven, de moeite genomen, om
dezelven duidelyk en uitvocrlyk
te befchryven , veel min na der-
zclver oorzaak te vorfchen. Ver-
mids echter 't geluk gewilt heeft,
dat ik hier ook gekomen ben, en
reeds eenige jaren hier heb ge-
woont, zoo hoop ik, dat de Le-
zer niet qualyk zal duiden , byal-
dien ik befta , om u daar van mel-
ding te doen, en 't een en 't ander,
de lucht en deszelfs eigenfehap-
pen betreffende, daar by te voe-
gen.

Dienvolgens dient men voor al
op deze drie volgende Hoofd-om-
itandigheden te letten; als welke
niet alleen jaarlyks alhier voorko-
men, en fchier dagclyks voorval-

36+ BESCHRYVING van de

len, maar zonder twyftel ook zul-
len leren, een anderen weg in te
liaan, als men de ware eigentlyke
en ontvvyftelbare oorzaak dezer
winden wil nafpeuren , dan tot
nu van de Cartheiianen en andere
Filolbfen aangewezen is. Ik fpreek
echter hier van winden aan deze
Kaap, en verfta daar onder gantfeh
niet de heftige Travad-winden,
die men in volle zee heeft, om
dat het daar mede gantfeh anders
gelegen is, zoo als in 't vervolg zal
worden aangetoont.
Van dem- Ten einde ik echter, eer en al-

men der • i i i j j ' ■

Kaapfche vorens ik de voorgemelde drie
Winden, omitandighedenaanhale enuitvoe-
re, de winden alhier duidelyk be-
noeme, en aldus het kind zynen
rechten en eigentlyken naam ge-
ve , zoo dient men te weten, dat
dezelve , wyl hy uit een wolk
barll , in de Griekfche tale
Ex.n<p'i<t$ genaamt word , welk
woord de Latynen door Trocella
uitdrukken , en de Duitfchers
door't algemene woord van Storm-
wind te kennen geven. Door dien
't echter een wind is, die uit de
wolken lykt van daan te komen,
en daarenboven zeer fchielyk en
met de grootfte heftigheid en ge-
weld aankomt , zoo dunkt my ,
dat nog 't Latynfche woord Tro-
a///7,nog't Duitfcfae woord Storm-
windde /.aak beide recht uitdruk-
ken, maar dat 't den rechten zin
van' t Griekfche woord nader zou-
de komen, als ik denzelven een
fchielyk opkomenden en onftui-
migen wind noemde, die uit een
wolk fchynt voort te komen.

Edog op de naam komt het wel
zoo zeer niet aan , als men de /aak
maar ter dege verllaat, en dezel-
ve wel begrypt. Daar toe zullen
wy bell geraken, als wy u flechts
een Zuid-oollen of Noorden wind
befchryven , en \ er\ olgens de drie
ngetoonde Hoofd-omflandighe-
den ter dege gade liaan. De eer-
He is, dat gelyk Europa« als de
Zon de Noqraelyke Hemels-tc-
keni doorwandelt heeft, Lento

J en Zomer ; en wanneer de Zon
| de Zuidelyke tekens heeft door-
| gereift, Herfft en Winter heeft;
! zoo weten wy in tegendeel van
deze vier Jaar-getyden hier wynig
of gantfeh niet te fpreken , ten
ware men te gelyk op de aard-
vruchten zyn oogwit had. Want Ho«
de inwoners alhier verdelen het ,^aapfc

. ïnwoni

jaar maar in twee delen, en vol- 't jaar v
gen daar in de Zeevaarders, die delen"
wegens de winden en andere ora-
itandigheden, het zelve in de goe-
de Moufïbn en in de quade Mouf-
fon verdelen , welke zy echter
hier en wel voornamelyk aan de
Kaap, de Regentyd en Drogen-
tyd noemen.

Ieder van deze VerwifTelingen
neemt zyn begin met een Solßitium
of Zonneftand , en eindigt met
de andere. Wat de goede Mouf-
fon , of zoo als men hier zegt , de
droge tyd aanbelangt , dezelve
begint, als de Zon in de Zuidely-
ke tekens komt, dat is: als onze
Lente aankomt, en de Zomer
volgt, of wanneer Europa Herfft
en Winter uitftaat. Zoo dra de
Zon echter in de Noordelyke te-
kens komt , en Europa Lente en
Zomer geniet, en wy hier Herflt
en Winter hebben, zoo eindigt
deze goede Moulibn of drogetyd,
en de quade Moulfon of regentyd, w«j
komt als dan in de plaats, enjjjg^
duurt weder zoo lang, tot dat de Momiói
Zon wederom in de zuidelyke te- btüint-
kens begint te treden. Met een
woord, als de Zon in de Weeg-
fchale komt , begint de goede
MoufTon of drogetyd , en als zy
zich in den Steenbok begeeft,
neemt de quade Moulibn of Re-
gentyd een aanvang.

Hier mede nu hebben de win- Watd
den een naauwc vervvandfchap,en JJ"^
weten de zeevaarders uit de on-gensdc
tiervinding wel , dat hen ftaande £'J^
de goede Moulibn of drogentyd, Moufion
die in 't laatft van September een J£b™'
aanvang neemt , en tot in Maart
duurt, geen ongeval kan overko-
men , als zy na by deze Kaap zyn,

of

KAAP de GOEDE HOOP. 365

of ook als /\ reeds in den haven

en. \\ ant /v hebben ■
ander gei aar re duchten , dan dat
zy met den Zuid-ooften wind wel-
ke als dan met zyne neven winden
de heerfchappy voert, niet in den
haven van den Tafelberg komen
können ; maar dat zy of na de
Sandanha-Baay ftevenen, of onder
het DatTen-eiland het anker uit-
werpen moeten. En of fchoon zy
al met veel moeite in den haven
zeilden, zoo zoude de iterke te-
genwind hen echter beletten, om
op de rechte rede, daar de fchepen
doorgaans 't anker laten vallen, te
komen , en hen noodzaken, om
onder 't Robben-eiland zoo lang
te vertoeven , tot dat deze on-
Ituimige wind zich zoude hebben
neder gelegt.

Daarentegen is in de quade
Moullbn of regentyd , die in 't
einde van Maart begint, en tot in
September woed, de zaak gantfeh
anders gelegen ; en twiiten als
dan deNoord-weite wind met zy-
ne by winden om de heerfchappy.
Want of fchoon deze de aanva-
rende fchepen gunftig lykt te zyn,
zoo hebben zy nogtans van hem
te verwachten, dat zy van verre
en ook menigmaal van naby niets
zien of onderfcheiden können ,
om dat de lucht gantfeh zwaar is,
en zich op de oppervlakte aan 't
water legt, en derhalven de ber-
gen bedekt , tot dat men heel na
en daar onder is ; 't welk men in
de goede MouiTon niet heeft te
duchten, om dat de lucht als dan
doorgaans helder en klaar is.
Daarenboven derven zy, of fchoon
zy 't land gezien en bekent heb-
ben , met een zwaren Noord-wes-
ten wind niet wel in een haven
lopen , om dat de vaart van 't
fchip als dan te groot en te fchie-
lyk is, en de uitgeworpe ankers
niet wel houden willen nog kön-
nen. En byaldien zy aL in den
haven gekomen zyn , • ook goed
en wel leggen , zoo können zy
nogtans niet al te geruit zyn , om

dat menigmaal een anker en ook
wel alle drie te gclyk in een oo-
genblik können breken , waar
door 't fchip het recht naar den
oever zet, en aldaar tegen de klip-
pen verbryzclt , of anders
llrand.

Beide deze winden woeden en Watde
razen in den haven , en op 't om- *"£hc
leggende land vervaarlyk , zoovoorum-
dat men inden drogentvd ter oor- ^"»kcn.
zake van het menigvuldige ltof,
dat met vele {teentjes , zoo groot
als linzen en erwten vermengt, in
't aangezicht word gejaagt , niet
wel uitgaan kan ; terwyl in den
regentyd daar in word verhindert,
door 't menigvuldig water dat van
den hemel valt , en men God,
dankt, dat men niets buitens huis
te verrichten heeft. Ondertuf-
fchen zyn zy in de volle zee veel-
tyds eenigzins zachter, en waajen
over 't water heene , 't welk den
fchepen met geen gevaar dreigt ,
ten zy dezelven heel dicht by land
waren.

Ik weet my nog zeer wel te er-
inneren, dat ik veelmaals 's nachts
de vlucht uit het bed heb geno-
men, wanneer deZuid-ooltewind
al te zeer heerfchte , uit vreze,
dat hy myne tuin-woning omver
werpen , en my 't leven beroven
zoude , aangezien de balken en 't
heele dak menigmaal zodanig
kraakten , als of zy gefchapen
Honden , alle oogenblik in te itor-
ten. In zodanige benaauwtheid
nam ik altyd myn toevlucht tot de
verwulfde wenteltrap , waar in ik
my zoo lang verfchool , tot dat
de heftigtte rukwinden over wa-
ren. Want ik oordeelde, alhier
zekerit te zyn , om dat de balken
en fparren al op deze muur vallen-
de , juiit geen fchade aan dit ge-
vaarte zouden hebben veroor-
zaakt.

De zee-luiden neemen deze

zoort van winden met 't Portugee-

1 fche woord van Travad -winden,

zonder te bezetten , dat de Travad-

winden, welke zy midden in zee

Zz 3 llit-

366 BESCHRYVING van de

ui titaan , van ccn heele andere
■/oort en eigenfehap /vn , nis de
Zuid-oofte wind hier aan de Kaap.
Derhalven ben ik ook niet ver-
wondert ; dat Varenius inzyne

,, .. Geograph. General. Lib. I. cap. z.i.
Dwaling é, r , - j

van Vare- P}'°P- IO- P- 47°- fi°[- 4- den Wind
nius- alhier uitdrukkelyk onder de Tia-
vad-winden mede telt , niet te-
genftaande hy in de propofitie zoo
voort een eigenfehap aantoont ,
die met den Zuid-ooiten wind al-
hier , heel niet overeenkomt,
wanneer hy /egt : Venti quidam
fubitanei fuut & impetuofinon diu
dnrantes. Dat is : fchielyk opko-
mende onß'iimige winden , die niet
lang beer/eben. De mistaiting van
dien Auteur ontltaat , door dien
de veelvoudige reisbefchry vingen,
waar op hy hier in heeft moeten
te werk gaan, hem geen beter be-
fcheid gegeven hebben , aange-
zien deze menigmaal endoorgaans
lang genoeg duurt , zoo als in 't
vervolg zal worden aangetoont.
Welkeen Om duidelyk van de zaak te
windï fpreken; ik ben van ge voelen, dat
geen wind den naam van Travad-
wind verdiend , dan den geen die
tegen een anderen , welke reeds
lang- gcllaan -en geduurt heeft,
fchielyk en onverwacht inkomt,
en uit een heel anderen en recht
overftaanden hoek waait, en der-
halven 't fchip noodzaakt, een an-
deren kours te nemen. Door de
Portugcezc benoeming /elf word
ik tot die gedachten gebragt , als
die buiten twyffcl van 't latynfche
woord Transvadere afgeleid word,
't welk Overheen of Waarin bete-
kent , of wel van Transvertere ,
't welk Omkeren heet.

Daarenboven heb ik ftaandc
myne reis veelmaals gezien en be-
vonden , dat onder de verzengde
Luclulbcek of Zona Torrida,
voornamclyk bezuiden de Linie,
uit een pik-zwartc , dikke , don-
kere en zeer t'/amengetrokke
wolk een fchielyke wind met \
grootlle geweld uitborlt , welke
den geen, dien wy reeds lang ge-

had hadden, heel tegen was, y.oo
dat de van den vorigen wind als-
nog opgezwolle zeilen, niet alleen
in een oogenblik flap waren , maar
ook met 't grootlte geweld tegen
den mail aanfloegen , en ons in
gevaar zetteden , van den malt en
de daaraan hangende zeilen te ver-
liezen; waar door wy dan ook zoo
voort genoodzaakt wierden te
wenden, en een anderen kours te
nemen, niet tegenftaandc wy ver-
zekert waren , dat hy naauwlyks
een half uur Hand hicid.

Derhalven wanneer de Schipper
en de Stuurman een zodanige
zwarte wolk of naby of ook maar
van verre ontdekken , en daarbe-
nevens bemerken , dat zy hand
over hand groter word , zoo ge-
ven zy doorgaans aan de matrozen
en zoldaten bevel , van zich klaar
te houden , om of de zeilen t'ee-
nemaal te können innemen , of
dezelven na den nieuw aankomen-
den wind te keren, als wel weten-
de uit de lange ondervinding, dat
deze tegenwind niet lang zal aan-
houden, en dat zy daar na weder-
om den vorigen kours zullen ne-
men können , ten ware. zy reeds
weder een andere diergelyke wolk
in 't gezicht kregen ; en gebeurt
het zeer dikwyls dat op eenen dag
ook wel in een nacht , verfcheide
diergelyke onaangename gallen'
aankomen, waar voor men echter
de zeilen inhalen en gorden moet,
tot dat'er wederom een heldere
lucht komt.

Met zodanige eigenfehappen is V«gé
zekerlyk de Zuid-Oolte wind aan 3Jjj
de Kaap niet begaaft, als die zoo wind.
fchielyk niet opkomt, of fchoon
men deszelfs voortekens reeds
lang heeft gezien , en derhalven
tegen den vorigen wind niet zoo
ten eerften inboort. Wanneer
hy echter begonnen heeft door te
waajen, en de fchepen met 't voor-
ite ven tot hem te wenden, zoo
word hy 'fchielyk en heftig , en
waait zoo geweldig door, dat men
meent, dat hy alles 'tonderftc

boven

i

KAAP de GOEDE HOOP. 367

boven keren zal. En wie als dan
iets buitens huis heeft te verrich-
ten, mag wel zonder mantel gaan,
en zyne oogen en 't gantfche aan-
gezicht bewaren, ten einde de-
zelven niet vol y.and en ft o f gera-
ken. Om die zelve rede zal men
ook alle huiv.cn, welker deuren
na den wind gemaakt zvn, gcilo-
ten vinden, en moet iemand ver-
fcheidemalcn kloppen , eer hem
word opengedaan, al/oo de wind
met groot geweld daar in blaaft,
ja door 't geftadig werpen van
zand en fteentjes de glazen
breekt.

Dit doet hv nu, nevens andere
rampen , welke hy aan 't Graan
en den Wynftok veroorzaakt ,
waar van ik reeds hier voren heb
gefchreven, op 't land. In den ha-
ven echter, of fchoon hy zeer
hard woed, tiert en raaft , kan h\
de aldaar ten anker leggende fche-
pen, geen ander quaad toevoe-
gen, dan dat hy ze geweldig be-
weegt, en door haar reizen en da-
len als ten dans nodigt. Want ver-
mids hy van 't land komt, zoo
jaagt hy ze eerder van 't land in
zee, dan dat hy ze zoude doen
ftranden , of fchoon ook alle an-
kers verloren gingen ; 't welk
echter niet te vrezen is, zoo an-
ders een bevare Stuurman of
Schipper op zyne hoede is, en van
tyd tot tyd de anker-touwen bot
geeft. Daarenboven laat hy zich
niet maar een halfuur, zoo als de
rechte Travad- winden plegen te
doen, maar doorgaans i.z.3.ook
wel 8 dagen na elkander horen ;
ja menigmaal wel een gantfche
maand door, zoo als in 't vervolg
zal worden aangetoont.

Hieruit blykt nu tot genoege,
dat deze wind byna niets met de
7V<7i/Ä</-winden gemeen heeft ,
aangezien ik reeds lange jaren
naauvve acht daar op geflagen, en
derhalven de zaak, zoo als zy zich
altoos heeft toegedragen, voor
oogen gcftelt heb. Ik zal alleen-
lyk hier nog by voegen , dat deze

goede Monilbn de Droge t;
wordgenaamt,om dar memigmaal Drogi ryd,
in i\cn tyd van t.i.j. maanden JJJJJjJ.
niet een droppel regen valt; en na«
byaldiefl "t aardryk in 't midden
van November, om welken tyd de
aaren uit hunne halmen uitlprui-
ten,cn de druiven beginnen groot
te worden, met een kleinen re-
gen word gezegent, zoo hebben
wy een onfeilbare oogft van koorn
en wyn te verwachten; te meer
om dat men voor geen fchade van
't weer en andere rampen behoeft
beducht te zyti , of fchoon het in
den beginne en op 't laatft van den
drogen tyd eenigzins dondert en
blikzemt, en de Zonftaande die
gantfche tyd hare grootite kracht
heeft.

Gelyk 'er echter gedurende de-
ze Drogen tyd , zoo als gezegt is ,
Weinig regen valt, en de Zuid-
Oofte wind fchier altyd een be-
ftendige heldere lucht behoud,
zoo gefchied in de Regen tyd of
quade MoulTon gantfeh 't tegen- De Regen_
deel. Want zoo dra dezelve be- tyd aan de
gint te naderen, zoo verlieft de Kaap'
Zuid-Oofte wind niet alleen zyne
kracht, en komt in deszelfs plaats
de nare Noord- Welle wind, maar
uit een heldere lueht komt een be-
trokke, met dikke donkere wol-
ken bezet , die in plaats van
fneeuw, die 's winters in Europa
pleegt te vallen , menigvuldige
zware en langaanhoudende pias-
regens vallen laten, zoo dat bvna
al 't land onder water ftaat. De
twee maanden van Juny en Ju
zvn voornamelyk zoo betrokken,
donker en regenachtig , dat men
de Zon naauwlyks eens ziet. Met
een woord, zoo quaad en onftui-
mig de Zuid-Oofte wind is , als de
Zon indeZuidelyke tekens loopt,
zoo lelyk is de Noord- Weite
wind, wanneer de Zon de Noor-
dclvke tekens doorwandelt.

Ondertuftchen kan men deze
twee recht tegen malkander over-
ftaande, en van 't cene halfjaar
tot hel andere heerfchende win-
den.

BESCHRYV1NG van de

den

368

den, aan deze volgende (lukken
merkelyk onder fcheiden. Eerite-
dfr"hydn" 1>'k: Gelyk deZuid-wefte wind met
der Kaap- zyne by-winden de wolken ver-
fpreid en met deszelfs ongemeen
geweld van elkander jaagt , aldus
dr.yft deze Noord-Wefte wind
dezelven by malkander, en ver-
duiftert of verdonkert de gantfche
lucht zodanig, dat de wolken met
hare zwaarte op de bergen han-
gen, dezelven onkenbaar maken,
en 't gezicht onttrekken, en ver-
oorzaken, dat men dezelven nog
van verre nog dichte bv zien kan ;
want hare zwaarte en dikte maken
dezelven gantfeh zwart, en ver-
oorzaken daarenboven, dat men
niet ver van zich zien kan. Byal-
dien men nu de in dezelve ont-
houde vochtigheid afzonderlyk
betracht , zoo kan men licht ftaat
maken, dat 'er veelvoudige zware
piasregens moeten vallen , te meer,
om dat dezelven hier de plaats van
fneeuw bekleden. OndertuiTchen
gebeurt 't wel, dat 'er fneeuw valt,
wanneer de zon op 't laagfle is, en
deszelfs middags-hoogte naauw-
lyks 33. graaden uitmaakt, e-
dog dat de fneeuw tot in de va-
leien en op 't vlakke veld zoude
komen, zulks heb ik nooit ge-
zien.
Wanneer 't Is waar, men kan alle jaren ,
km J de voornamelyk in Juny , July en Au-
bergen met gufty de bergen met fneeuw of
haceibc-f never mct hagel bedekt zien , en
ze met hare witte kruinen heel ver
ontdekken, welke naderhand, als
de Zon den Alquator of Nachtee-
vcningslyn nadert, week word,
fmclt, en den bergen haar oud na-
tuurlyk aanzien weder geeft , c-
dogdat men ook ys, en voorna-
melyk dikker als een ftrootje,
zoude können vinden , Hryd niet
alleen tegen de lange ondervin-
ding, maar 't iszecker, dat byal-
dien 'er ys te voorfchyn komt , en
op de oppervlakte van 't water,
dat voorbedachtelyk in een fcho-
tel of iets anders by nacht in de
lucbt word gezet, zich laat zien,

dekt iyn.

't zelve niet langer kan duuren,
dan tot dat de Zon weder boven
den gezicht-einder komt, en on-
trent een uur gefchencn heeft,
want als dan fmelt het ten eerlten ,
en word wederom water , als 't
voorheen geweeft is, zoo als reeds
elders is gezegt.

Het twede onderfcheid van de- (J^fd
ze winden beftaat hier in, dat ge- derKaa]
lyk de Zuid-Oolte wind en zyne Jgj/*
by winden, aan de fchepen, die
in den haven zeilen, of reeds daar
in leggen, geen fchade toevoegen
kan, om dat hy ze maar heftig
flingert, en van de ankers gedre-
ven, van 't land afzet; terwyl de
tegen over ftaande Noord-wette
wind den zeevaarders zeer ge-
vaarlyk en nadelig is. Want ver-
mids hy de Zuid-Oofte wind in
heftigheid en onftuimigheid niets
toegeeft, maar zelfs overtreft, en
ook even zoo lang duurt en aan-
houd , zoo volgt als van zelfs, dat
hy de fchepen , die in den haven
willen , gevaarlyk en nadelig is ,
om dat zy wegens de donkere
wolken en zware lucht niet van
zich afzien können.

Of fchoon het nu door de mis-
wyzing van'tCompas , de hoogte
van den Pool , en de lengte des
oords, welke echter twyrlclachtig
genoeg is ; uit den op of onder-
gang , ook wel uit beide te gelyk,
als 't gefchieden kan , gezocht en
gevonden word ; en zy door an-
dere Stuntmans - middelen wel
können weten, dat zy van 't land,
werwaards zy zyn gezeilt , niet
ver van daan zyn ; of fchoon hen
de onder 't water leggende klippen
en zandplaten ook by ondervin-
ding bekent zyn ; ja of fchoon z)
zeer wel weten , dat het land van
deze Kaap zeer hoog is , en grote
ftyle bergen heeft ; als mede dat in
den mond van den haven een ei-
landtje legt , 't welk onder den
naam van "t Robben-eiland bekent
is, waar op van de Illuftre Com-
pagnie een wacht legt , die op de
fchepen paft, en een ftuk gefchut

los-

KAAP Di, GOEDE HOOP. 360

losbrand , en Vervolgens de Hol-
khdibhe vlag opfteeki , zoo dra

als v\ ven fchip in 't oog krygen ,
welk alles ook op 't Leeuwen hoofd
moi ! gefchieden , 7.00 als reeds
elders omftandigcr bericht is ; en
eindeh k of fchoon deze wacht be-
vel heeft, om by nacht een groot
vuur op een heuvel te branden,
ten einde de aankomende fchepen
zich daar na zouden können voe-
gen, zoo kan dit alles, zeg ik ,
nogtans weinig of niets helpen.

Want wegens de dikke en zvva- '
re lucht können zy of by dag de
vlag , of by nacht het vuur niet
zie irenboven belet 't geraas

van den wind ook , datzy'tlos-
branden van 't kanon niet können
horen , bchalven dat zy het fchip
door den heftigen wind insgelyks
niet können regeren , als zy wel
wenfehten , om de zandplaten en
gevaarh ke blinde klippen te my-
den ; en voornamelyk een grote
klip, de walvifch genaamt , die
by 't Robben -eiland aangetroffen
word , waar voor men vooral moet
op zyn hoede zyn.

Hier by komt eindelyk nog een
ander ongemak; te weten, dat de
bef Herders van 't fchip dikwyls
geen rechte grondige kennis van
't land en deszelfs eigenfehappen ,
veel min van de winden en andere
omftandighcden hebben , en der-
halven te lichter in 't een of 't an-
der gevaar geraken , gelyk zulks
menigmaal pleegt te gefchie-
den.
Vanneer Alle deze ongemakken nu heb-

Ifchepen ben ^^ ^.fly ^ ^^ ^

windhebbers van de Illuftre Com-
pagnie bewogen , om bevel te ge-
ven , dat geene fchepen uit Indie
mogen wederkeren , als deze qua-
deMoullbn ofRegentyd regeert,
maar de Hoofden van de Indifche
landen zyn gelaft , om ze alsdan
van Batavia na Ceylon af te vaardi-
gen , ten einde zy voor 't einde
van de goede Moufiön nog hier
können zyn , en zy tyd zouden
hebben , om zich te verquikken
/. T>eeL

rnen

Itrekkcn

Itietci.

en te provianderen , en in dien
goeden tyd weder naar Holland
te zeilen. W ant vermids de Iche- difcheRt
pen en al 't volk reeds lang in Ooft- wurfche-
Indie zyn gewecit , ook langen ScKaap
tyd met de reis doorgebragt heb- niü«tcn
ben , en derhalven zeer afgemat , aan
ook menigmaal reddeloos zyn ,
zoo moeten zy zekcrlyk dezen
haven aandoen ; ten dele om
verfch water en goede victualiën
in te nemen, en ook om zich we-
der in Haat te Hellen, om de begön-
ne reis te können voort zetten en
te voleinden.

't Is wel waar , de fchepen, die Dcti-hepen
uit Holland komen , en na Indie die u,ltEu
gcdefhneert zyn, moeten hier ook m.nmoe-
't anker laten vallen, 't zy dat zy tcnkh."^
te Kermis , Paailchen of' in Sep- kerhtea
tember van daar worden gezon- vlUen-
den , en by gevolg in den goeden
ofquaden Mouffbn, dat is, droge
ofregentyd alhier aankomen; e-
dog behalven dat zy met een ge-
drukte inftruétie voorzien zyn,
hoe alle gevaren beft te myden,
zoo is 't volk ook niet zoo afge-
mat , als dat uit Ooft - Indie te
rug komt. Daarenboven worden
de matrozen door een aanzienlyke
beloning van 10 Ryxdaalders aan-
gezet , om naarftiger na 't land uit
te kyken ; en heb ik in den jare
1705» toen ik hier quam, gezien,
dat in plaats van een, die boven in
de maft , de wacht had , menig-
maal 6. 8. tot 10 te gelyk in 't
wandt zaten , om de gemelde ie
Ryxdaalders te verdienen.

Daarenboven hebben de 'uitlo-
pende en eerft hier aankomende
fchepen goede ankertouwen, waar
voor hare fchepen veel zekerder
leggen, dan die uit Ooft- Indie te
rug komen, en dezelven reeds
menigvuldig gebruikt , en daar
door in Hechten ftaat gebragt heb-
ben. Eindelyk blvvcn de uit Hol-
land komende fchepen , zelden
langer d.xn 14 dagen of 3 weken
leggen, maar vervolgen hare reis
naar Batavia of Ceylon , zoo dra
zy verfch water , en andere nodi-
Aaa ge

BESCHRYVING van de

370

ge provilie hebben ingenomen, ge-
durende welken tyd hare .van boord
hebbende zieken weder gezond
zyn, ofzy verfch volk krygen, en
hare nodige brieven uitgevaardigt
zyn. In tegendeel moeten de
fchepen, die uit Indie komen, hier
ruim twee maanden blyven, om
dat 't een na 't ander moet wach-
ten , tot dat zy allen met volk en
proviant voorzien, hare brieven
naar Holland ontfangen hebben,
ten einde zy naderhand in gezel-
fchap derwaards zouden können
vertrekken. Wie ziet aldus niet,
dat de/e laatllcn vry meer gevaar
onderhevig zyn , als de eerften,
om dat dezelven zwakker anker-
touwen, en minder volk hebben ,
ook zwaarder geladen zyn, en
daarenboven langer moeten ver-
toeven.

Om die zelve rede heeft de En-
gelfche Oolt-Indifche Compagnie
aan hare fchepen ook order gege-
ven, om in de qnade Mouilon of
Regentyd , voornamelyk in de
maanden van Juny en July den ha-
ven alhier niet aan te doen, ten
zy de grootfte noodzaaklykheid
zulks vereifchte. Daarenboven
heeft men by ondervinding, dat
de Noord- welk wind zeer ge-
vaarlvk , fchadelyk en heftig is ,
die de fchepen zeer licht'kan doen
ftrandeh of aan Hukken floten.
Want verfeheiden die in deze
iwee maanden hier lagen, zyn 'er
gebleven. In 't jaar HS97. heeft
een diergelyk ongeluk de llluilre
Holland fche Compagnie Getrof-
fen, welke in de maand van Juny
twe uit lndie gekome en na Hol-
land gediiiineerde fchepen in een
oogenblik heeft verloren ; zoo dal
billyk is , dat de Retour-fchepen
de quadc Moullbn den haven al-
hier niet behoren aan te doen, ten
ware de hooglle nood zulks verz-
eucht, of zy fchiclyk weder af'gc-
Ecn Hol- vaardigt können worden,
fchf'sin -Ondertuilehen Hond in 't jaar
gevaarte 17 '> een fchip, cerlt uit Holland
lu'i'erf* gnomen, en de Zuiker-mole ge-

naamt , ook gefchapen , te veron-
gelukken, vermids het daags te
voren geen land bekennen konde,
oftenminllen daar aan twyfrelde,
den volgenden nacht echter on-
verhoeds in den haven zeilde, en
tufTchen eenige aldaar ten anker
leggende fchepen door liep, zon-
der die te hebben gezien, tot dat
het eindelyk in de branding quam,
en men bevond , dat het niet meer
als een voet water had ; en zoude
het zekerlvk t'eenemaalin Hukken
geltoten zyn, tenware men ten
eeriten 't anker had laten vallen.
Het fchip deed fchoot op fchoot ,
maar niemand konde 't zelve hel-
pen of redden, tot dat eindelyk
den volgenden dag op order van
den Heer Gouverneur Willem A-
drïaan van der Steil redding volg-
de. Of echter de Scipper, die
een koene vermetele waaghals
was, van dit gantfeh voorval de
fchult niet is ge weeft, daar van
mag ik niet oordelen ; genoeg dat
het fchip, volk en goed wierd ge-
red, zoo als ik op een ander tyd
omftandiger zal berichten.

Hier uit blykt alzoo het groot
onderfchied tufTchen deze twee
winden. Ik zoude het derde on-
derfcheid, 't welk de boeren ga-
de (laan , ook wydlopig können
daarby voegen , edog ik zal al-
leenlyk zeggen, dat het hierin
beltaat : Gelyk de Zuid-oofte
wind alles uitdroogt, zodanig dat
men zelfs 't land niet bearbeiden
kan , daai benevens tot 't ryp ma-
ken der aar en en alle andere veld-
vruchten zeer veel helpt, ook de-
zelve ryp geworden, de korrels
daar uit Haat en veroorzaakt, dat
'er veel verloren gaat , aldus be-
vochtigt de Noordwefte wind met
defzelfs menigvuldigen regen al-
les zodanig, dat de Landman de
aarde beploegen en bezaajen kan,
ook het gantfche jaar door voer
voor zyn vee op 't veld hebben,
en eindelyk met de rype vruchten
zoo wel de oogen als den buik
en alle zinnen vergenoegen kan.

Edoch

Derde o
deifcheid
der Kaap-
fche win-
den.

KAAP de GOEDE HOOP. 371

Edoch door dien op een ander
tyd reed1* van dit onderfcheid

ydlopioer gehandelt, en daar-
enboven afzonderlek aangetooat
is, 't geen de Landman hoofd za-
kelyk ieder maand te doen heeft,
zoo /oude nodeloos zyn , om
zulks te herhalen, en /aide Le-
ver reeds vergenoegt zyn, dat ik
dit onderfcheid ook met weinig
woorden aangeroert heb. Ik /al
derhalven voortgaaan, en einde-
lyk ook 't vierde en laatftc onder-
fcheid daar by voegen, 't welk
w\ I het de menfehen zelf aangaat,
en \ an hare gezondheid en krank-
heid bericht geeft, van vry meer
gewigt zyn zal.

Sdn" ^ 'm als de Zuid-Oofte wind
-Kaap- met zyn e IJy-windcn waait, zoo
«win- hebben wy , /oo als reeds voor-
heen is aangetoont, een /eer fyne,
gaiufch zuivere, van milt en wol-
ken bevryde en gezonde lucht.
Maar wanneer de Noord-weile
wind met zvne By-winden begint
te heerfchen, zoo bevinden wy,
dat de lucht gantfeh zwaar, met
allerhande onreinigheden gevult,
zeer dik en derhalven gantfeh niet
gezond is.

Nu is doorgaans zeker, dat een
fyne en zuivere lucht, zelfs voor
een zieke goed en verquikkelyk
is , en by een gezond menfeh de
levens gealten , ja den moed zelf
tot verrichting zyner bezigheden,
opheldert en wakkert ; terwyl
een onzuivere dikke zware lucht
de levens krachten verzwakt, de
geeften verdooft , en ziekten na
zich fieept, de ziekte verergert,
en zodanig beheerfcht , dat ze
de geenen , die maar fl echts aan
een lichte koorts onpaflèlyk zyn,
als welke zoort van ziekte alsdan
nevens de verkoudheid , alhier
meelt onder de menfehen re-
geert, in drie dagen uitteert, en
uitdroogt , en by aldien 'er nog
een klein toeval, dat op andere
plaat/en gantfeh niet zoude wor-
den geacht , daar by komt , met
de dood zelf doet worftelen, en
I. 'Deel.

velen t'eencmaal in 't graf flccpt ,
voornamelvk als yy voorheen ee-
nig/ins öitgefpat, en haar leven
in allerhande zondige lullen door-
gebragt hebben.

Dit /oude ik van dezen oord
met vele voorbeelden können Ha-
ven , by aldien de noodzaaklyk-
heid zulks vcreifchte , en ik niet
voorgenomen had, om deze mate-
rie verder in een ander Hoofdltuk
uit te voeren, en atzonderlyk
van de ziektens te handelen. On-
dertulfchen acht ik , dat uit het
reeds gemelde genoeg blykt, dat
de droge tyd veel gezonder en
aangenamer als de regentyd is ; en
't zal in 't vervolg klaar blyken ,
dat de vervanging van deze zeer
heftige en gruwzame winden tot
de gezonde lucht van deze plaats
zeer veel helpt. Want indien 'er
zodanige verwifleling niet was,
zoude bezwaarlyk een Europeaan,
voornamclyk een Nieuweling of
die eerlt hier komt en hier bly ven
moet , lang gezond wezen , maar
heel ras met de neus in 't bed ge-
raken.

Dat ik dit oordeel ftryk , daar
toe dwingt my andermaals de
veelvoudige ondervinding ; welke
handtaftelyk leert* dat wanneer
de Zuid-Oofte wind in den Dro-
gen tyd maar drie dagen niet heeft
gewaait, de lucht met vele vuilig-
heden aangevult, en van de uitge-
worpe Trompas of zee-trompet-
ten, een zodanige ftank langs
itrand veroorzaakt word , dat men
wel haait hoofdpyrt daar van
krygt. Van 't menigvuldig onge-
dierte, vliegen, muggen en ander
klein gefpuis, als welke de lucht
als dan fchier verduifteren, en
voor de reizigers zeer ondragelyk
zyn, wil ik jegenswoordig niets
melden, maar alleenlyk hier by
voegen, dat by aldien men in de
heetite zomerdagen, waar in de
Zon ruim 70 graden hoog is, en al-
y.oo het toppunt tamelyk na komt,
de zware hitte der Zonne te hulp
neemt, en als dan van dien flank

Aaa t

oor-

372 BESCHRYVING vande

Wanneer
de Zuid-
■vvcfte wind
waait.

oordeelt , of 't dan niet wel te ge-
loven zy , dat vele vuiligheden als
dan in de lucht verzamelen? die
heftige ziektens veroorzaken zou-
den, ten ware zy door dezen wind
verdreven en verjaagt wierden;
en is alzoo de verwiflèling zeer
nodig, nuttig en heilzaam.

OndertmTchen doet de liefely-
ke Zuid-wefte wind deze beide
woedende winden voor een tyd-
lang in hunne hoeken blyven,
welke namelyk begint te waajen,
en zyne aangenaamheid te laten
voelen , als de heerfchappy van de
twee vorige ten einde gaat, 't welk
in de beide maanden van Maart
en September gefchied, zoo als
reeds hier boven gezegt is. En
worden die twee maanden door
de Zeevaarders en inwoners al-
fdmMn-yf" n*er' ^e Twyffelmaanden genaamt*
«en., om dat men als dan niet wift, ten
ware men nu zulks by ondervin-
ding had, welke wind de plaats
inhouden en de heen en weer

zwervende wolken of verdikken
en t'zamen dryven, of verdunnen
en voort jagen zoude. In de eer-
lte maand, namelvk in Maart, is
de Landman verheugt over zyne
ryke wynoogft , en in de andere
over'tKoorn, waar van hy in No-
vember en December een ryke
inzameling verwacht, en midler-
wyl een goede wasdom hoopt en
toewenfeht.

Tot nu is aldus bovenheen ge-
zegt , 't geen by de eerile Hoofd-
omftandigheid namelyk de goede
en quade Mouflbn, of Droge en
Regetyd te merken en te weten
nodig is. Nu echter moeten wy
wat nader tot de zaak treden; en
door dien aan 't tot nu gezegde
gantfeh niet is te twyfïelen , moe-
ten wy verder zien, welke Hoofd-
omrtandigheden dan nog voorko-
men. Dezelve vind men zoo voort
in 't geen van de wolken te weten
dienftigen hoogft nodig is, waar
uit de wind van daan komt.

XXII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 373

XXII. HOOFTSTUK.

Vervolg van de Befchryving van de Lucht al-
hier, en de Winden in dezelve voor-
komende.

H 'at andere Schryvers van den onfluimigen Kaapfihen wind hebben geweld. De gedeichten welke
de /jutcur daar van heeft. De Auteur heeft zich bcvlytigt om de Kaapfche tarnden na te
vorfchen. Tan de' ivo/k op den Tafelberg. De wolk boven den Leeuwenberg is van eenande-
re creftc/tcnif. Zeevaarders mogen nog heden dien dag niets ter dege onderzoeken. Hebben
difrwyis den Haven een quaden naam gegeven. De Auteur verklaart V bericht wegens de
R.i.iy TJzo. Deze Haven is geexaminerrt. Daar in is een groot /chip ingelopen.
JVaarom. Het gemelde (chip moet dien Haven verlaten. Baay Falzo is een goede Haven .
Hoe de wolk van den Tafelberg is, als de Zuid-oofle wind waijen zal. H'at van den
Kloof tnjfchci: den M^ind- en Duivel s-berg aan te merken. De wolk bedekt den Wind- en
Duivels-berg. Daar uit ontflaat de wind. Hoc zy is als zy water by-zich voert.
Hoe lang deze IVolk en de daar uit komende wind aanhoud. Wervelwind in de Tafelber^s-
T.ilc't Hoe men kan weten of de wind lang of kort zal duuren. OfCartefius oorzaken
van ezen wind door den beugel können. Onderfcheid tufleben den Travad ofEcnephias en
de Kaapfche winden. Hoe ver beide zoorten van zodanige winden met elkander overeen
komen. Een perzing der lucht kan den Kaapfchen wind niet veroorzaken. Gene zwa-
vetachtige of andere in de wolk ingeflute materie kan den wind verwekken. De oorzaken
der Kaapfche winden zyn bezwaar lyk te melden. Hoe die wolk geteelt word. Hoe de
wind vervolgens uit de wolk ontfpringt. Bericht van een witte flreep achter den Tafel-
berg. Hoogte van den Tafelberg. Ifat verder daar van aan te merken. Wat het tot nu
verhaalde gevoelen bekrachtigt. Kenteken van een fchielyken Zuid-weßen wind. Op welke
wys de oorzaak van den Kaapfchen Zuid-ooften wind te onderzoeken. Des Auteurs ge»
voelen. Befluit van dit Bericht.

Vat ande
Scrhy-
:rs van
n onltui-
igen

napfchen
I nd heb-
In ge-
l:ld.

WAt aanbelangt de Auteurs,
die dezen onfluimigen
wind, die aan de Kaap de Goede
Hoop Uit 't Zuid-Oofte woed , be-
fchreven hebben , zy alle berich-
ten eenpariglyk , dat de wolk ,
waar uit de gemelde wind uitbarft,
in den beginne naauwlyks zoo
groot zy als een Garfte-koren ; dat
dezelve vervolgens zoo groot
werde als een okker-noot, en dat
zy door de Hollanders 't Offc-oog,
en door de Portugeezen O lbo de
Boy genaamt werde, om dat ze
een oiTe-oog geleek ; voorts dat zy
in grootte zodanig toenam, dat zy
/cl fs degantfehc vlakte van den
Tafelberg, waar over zy was , be-
iloeg;datde Hollanders, dit zien-
de, pleegden te zeggen, dat de
Tafel gedekt ivierd; om dat het

| niet anders leek dan of 'er een ta-
fel klaar gemaakt wierd; dat daar
op de gemelde wind zoo voort
met zodanige onftuimigheid uit-
berfte, dat de fchepen, die daar
op niet verdacht waren , in een
oogenblik omgekeert en 't onder-
fle boven gerukt wierden. En
eindelyk dat de Schippers nu ver-
ftandiger, en gewaarfchouwt, ha-
re ankers lichteden, zoo dra zy
deze wolk zagen, en uit den ha-
ven weder in zee flaken. (v/d. in-
ter al/os Varen. Geogr.
Lib. 1. Cap. ri. pro]>.

479-)

Of zy echter allen, die dit voor-
geven en openbaar fchr\ ven, zulks
met haar eige oogen hebben ge-
zien? Of de een van den anderen
het als een onfeilbare zaak heeft

General.

10.

Aaa )

aan

BESCHRYVING van de

374

aangenomen en nagefchreven r En
eindelyk of deze 200 zeer en wyd
vermaarde zaak naar verloop van
zoo vele jaren verandert zy , en als
nu zich heel anders toedrage ?

D{ »dach, zulks is my onbewuit. Ondertuf-
edc fchenben ik t'eenemaal van ge-

daïrvan voelen, dat aan de meeden van
hen de ondervinding en rechte
gedeltenis van dezen wind geman-
keert heeft ; ja om befcheiden daar
van te oordelen, men zoude kön-
nen zeggen , dat zy 't een of 't
ander voorgeven voor waarachtig
en algemeen hebben aangenomen,
zonder verder cenigc omdandig-
heden daar by te voegen, of te we-
ten, hoe die wolk van kouleur zy j
of wat voor andere eigenichappen
dezelve bezitte.

Door dien ik nu echter reeds
eenige jaren een opmeikend oog
op deze zaak gehouden, en al 't
geen de winden raakt, van dag tot
dag opgefchrevcn , en zorgvuldig
tegen het voorgeven van andere
menfehen gehouden heb , zoo zal
ik den Lezer de zaak , zoo als zy
zich gedurende mync tegenwoor-
digheid toegedragen heeft, dui-
delyk voor oogen Hellen; mids
verzoekende , dat u niet qualyk ge-
lieft te duiden, dat ik hen alle hier in
tegenfpreek , gezien zulks niet gc-
fchicd uit twidzucht maar uit aan-
leiding der natuur en der onder-
vinding zelf. Midlerwyl zal ik
tot op nader befcheid, buiten allen
twyftel gefielt laten , dat deze
Zuid-Ooite wind uit de wolk ont-
daat. Ik zal ook nog niet twyfïel-
achtig maken, dat de wind, zoo
dra men de wolk boven den Ta-
felberg ziet , of reeds waait , of
ten eerden, begint te waajen, als
welke twee zaken naderhand als
van zelfs volgen zullen.
k ïk heb met voordacht van de

den Tafel- wolk melding gedaan , die op den

terg. Tafelberg legt , en denzelven be-
dekt, ten einde daar uit blyke ,
dat ik van den Zuid-Ooden wind
fpreek, als van welkers komd en
heftig doorwaajen dit teken al-

leen van daan komt , en zeer z^
den zonder dezelven gezien
word. Want of fchoon de Leeu- De wol
wenbereinseclyksmct een wolkyanc1en
word bedekt, als de Noord-wede berg is
wind waait, en zyne hcerfchappy "'l3,1^
laat zien, zoo is ze echter zulk een
algemeen teken niet van den
Noord-wede wind , als de eerd-
gemeldevandenZuid-óoden,door
dien de wolk veelmaals op den
Leeuwenberg legt, ter wyl de wind
of heel dap, of gantfeh niet uit 't
Noord-weden waait, de lucht t'ee-
nemaal betrokken is , en zware re-
gen valt; wanneer echter deZuid-
oode wind zich laat horen, ziet men
niet een fpikkeltje of rimpeltje in
'tgantfche gelaat des hemels, en
daar is dan zulk een zuiver diep he-
mels-blaauw over 't geheel half-
rond , dat men verwondert is , waar
de drie geweden des luchts met
hunne vernevelingen gebleven zyn.
Deze wolk nu welkfe op den
Tafelberg legt, heb ik zoo lang
als ik hier ben geweed, zoo klein
niet gezien, als de voorheen ge-
melde Schryvers wel hebben
voorgegeven. Ik ben ook van ge-
voelen , dat geen menfeh dezelve
ooit zoo klein zal hebben gezien
In tegendeel acht ik, dat het een
louter verdichtzel der zeevaarders
is, die vermaak fchepten, op hun-
ne eerde tochten als de oude Poe-
ten, de dingen te vergroten , en
dezelven boven de zakelykheid
der waarheid op te veizelen ; aan-
gezien haar belang vereifchte, dat
zy hunne Reders met diergelyke
fprookjes als de oogen uitdaken,
om te beter achter te können
houden , 't geen zy hadden met
zich gebragt, en ter zelver tyd
aan anderen den moed te bene-
men , om die tocht insgelyks te
ondernemen , en hen L gras on-
der de voeten neg te maajen, te
meer wyl zy op hare leugens niet
konden worden betrapt, om dat
niemand als zy alleen daar by ge-
weed waren, en zy wel gerull
waren , dat of fchoon 'er een on-
der

KAAP de GOEDE HOOP. 375

der hen geweeii waSi die de waar-
heid aan den dag had gelegt , de
waereld nogtans meefl geloof
fUat, aan 't geen uit veel monden
komt, of fchoonzy zelve menig-
maal niet vcrltaat, 't geen gezegt
of voor de waarheid verkogt is.

Na dat echter de weg naderhand
zoo bekent is geworden , dat
jiiet alleen de Portugeczen, maai-
de Hollanders , Engelfchen,
Franfchen, Spanjaards en Denen
henvaards zyn gekomen , zoo
hebben de zeevaarders niet alleen
raad /.aam geoordeelt, om wegens
haar belang de voorgaande kunit-
jes te meer te gebruiken , maar
insgelvks te minder op zulke en
diergelvke zeldzame voorvallen
acht geflagen, door dien zy zich
lieten vooritaan, dat zy buiten dat
kennis van dezelve hadden, en
wel willen , hoe zich in diergely-
ke voorvallen te gedragen, terwyl
zy nogtans in dit Huk gantlch
blind waren. Daarenboven ma-
ken zy in 't land goede cier, en
zien weinig, waar de wind van
daan komt, terwyl de geen, die
*in boord blyven , daar op moe-
ten paflen. Wyders zetten zy in
haar dagregirter niet anders , dan
dees of die wind heeft gewaait,
zonder zich weinig om de oor-
zaak van denzelven te bekreunen,
of flechts te melden,het geen daar
by zeldzaams mögt voorgevallen
zyn.

Doordien zulks ook nog heden
dien dag van hen gefchied , en
niemand onder hen is,die de min-
de moeite gelieft te nemen, om
zulke wilVewasjes of beuzelingen,
voo als zy zeggen, op te tekenen,
doordien gclyk zy zeggen alle
boeken reeds daar van vol zyn,
en de beloning tegen de moeite
niet opweegt , zoo is licht te be-
grypen , dat zy zich ontrent deze
wolk ook weinig bekommert,
maar den ouden flenter zullen se-
volgt hebben, om de gantfehc wae-
reld zoo wat te bhndhokken.

Zy hebben ondertuilchen niet

alleen ontrent de/c wolk en ande-
re diergelyke voortekens aldus ge-
leek, maar ook menigmaal een
eden haven een quadttl naam
aangewreven, enden /elven ver-
dacht gemaakt, zoo dat hy den-
zelven nog heden dien dag niet
heeft können affpoelen. Eh is de
haven, een weinig weftèlykei!
achter de Kaap leggende, door de
Portugeezen Baay Fa/zo genaamfl
onder voorvvcndzel, dat de grond
vol klippen was, die maar eenig-
v ins met zandt bedekt waren, ai-
w aar geen anker houden en by
gevolg geen fchip zeker leggen
konde , voornamelyk in de goede
Mouflbn of droge t'yd , waarin de
Zuid-oofte wind waaide, en de
fchependeed ltranden, en nood-
zaaklyk te grond gaan.

Nu is dit haar laatfl voorgeven DeSchrjj
niet t'eencmaal zonder grond , om ERfa.
dat in dien tyd zekerlyk daar in nchtwe-
quaad leggen en groot gevaar te |™ £*
duchten is , ten ware men zich in
de Kalk - of andere By - Baay van
dien haven begeeft , alwaar men
voor den wind eenigzins befchut
is. Edog behalven dit zal nie-
mand licht met waarheid derven
{taande houden, dat deze grote en
ruime haven doorgaans met blin-
de klippen aangevult is, doordien
reeds ten tydevan den Heer Gou-
verneur Simon van der Stell, de
Kapitein Jakob Joppe de Jonge be-
vel heeft ontfangen, om dien ha-
ven met een klein vaartuig alom-
me te doorzoeken , en zoo wel
de diepte te peilen, als den grond
te doorlnuflelen, om te zien, of
een fchip aldaar wel zeker inlopen
en leggen konde.

Naar dat de gemelde Kapitein
zich hier in loflyk gequeten , en
den Heer Gouverneur alhier en
de Indifche Regering te Batavia,
verflag gedaan had , is hy van Ba-
tavia Wederom hier gekomen, en
heeft op bevel van de gemelde
Regering met een fchip van 145-
voet in dien haven langten anker
gelegen ; ten dele om aan 't bevel

vai>

376 BESCHRYVING van de

van die Regering te gehoorza-
men , en te zien , of de Fran-
fche oorlogfchepen , die toen-
maals in Indie kruillen, hervvaards
waren gekomen , en de Kaap
de Goede Hoop bemachtigt
hadden ; en ook om zyne ey"ge
woorden te bekrachtigen , dat
hy voor geen fchade of ongemak
beducht was; gelyk hy dan een
gcruimen tyd aldaar gelegen heeft
en naderhand weder naar Batavia
geltevent is.

Des niet tegcnllaande wil nie-
mand geloof liaan aan de onder-
vinding van dien bevaren man,
en word de gemelde Kapitein ge-
houden voor een, die alte verme-
tel was ; en men vreefl nog even
zoo ilerk voor ongeluk , als een
fchip daar in komt te vervallen ,
als voor dit onderzoek, aangezien
men in den jarei709 , wanneer
een fchip dcrwaards gezeik was,
en 't anker had laten vallen, in de
veiling zeer ongeruft was, en den
Kapitein ten eerlten order zond,
om hoe eerder hoe liever van daar
te vertrekken , en in den haven
van den Tafelberg te komen, ge-
lyk hy ook deed, wanneer hy
verhaalde dat hv niet alleen als
Stuurman met den (voorgemelden
Jakob Joppe de Jonge daar geweell
was , en den haven had helpen
onderzoeken, maar voegde daar
by 't geen hy nog by cige onder-
\ inding will.

Decs oprechte man gehoor-
zaamde ook hier inden HcerGou-
Baay rneur Lok is van Aßcnbnrg, en

gaf hem op /\n bevel daar van

de haven. " n . ' r-, .c , ,

vcrflag by gcichritte, waar by In
alle eigenfchappen , den grond ,
de diepte nevens vele andere
merkwaardige dingen daar by
\ oegdc,die ik hier met llil/.u vgen
moet \ oor by gaan , waar mede hy
klaar deed zien, dat de/e fchone
ruime haven niet minder dan den
naam van Baay lüdfo of Bedr'wg-
haven verdiende , maar
me! recht een goede haven
mögt worden genaami. Waar uit

dan andermaal blykt,dat't fpreek-
woord niet te vergeefs is , Wee de
wolf die in een quaad gerucht is !
en dat vooroordeelt erger is als de
peil, 't welk iemand doorgaans
heel lang by blyft, gelyk Hor at ins
zulks zeer fraai op de volgende
wys uitgedrukt heeft :

ghto ferne l eß imbuta recens ferva-

bit odorem
Te fin dut.

Wat aanbelangt de wolk , die
op den Tafelberg komt te leggen ,
als deZuid-oolle wind zich aan
de Kaap wil laten horen, zal ik ha-
re gefteltenis zonder eenige wyd-
lopigheid van woorden melden.
Zoo dra men ziet, dat deze wolk,
die men anders niet waarneemt ,
op den Tafelberg komt te leggen ,
is dezelve niet alleen veel groter
als de groottle os, maar ook in
verfcheide takken verdeelt, zo dat
zy den gantfehen Tafelberg en
den Wind-berg, in de wandeling
de Duivelberg genaamt, bedekt.
Dezelve groeit vervolgens lang-
zaam aan elkander, en maakt
maar eene grote wolk uit. Zoo
dra zy echter als maar een Huk is,
breid zy zich in de hoogte uit, en
valt te gelyk dikker en gcdronger
in 't oog. Vervolgens blyft zy in
die dikke gedaante, op die twee
bergen eenigen tyd onbcweeglyk
leggen, tot dat cindelyk de Zuid-
oolle wind met een groot geweld
daar uit beril.

't Is. nodeloos, om iets van de
benoeming des winds en Duivels-
bergs gewag te maken, om dat
zulks in verfcheide Hoofdllukkcn
reeds is gelehied. OndcrtuUchcn
moei ik nog iets melden van de
kloof, die tullchen deze twee
bergenis, om dat de wolk, wel-
ke deze tw ee bergen bedekt, ook
de/e kloof inneemt, te meer door
dien men van gevoelen is, dat de
wind allyd door dien kloof door-
breekt en zyn uitgang zoekt, en
deswegen ook by de Illullre Com-
pagnie

Hoe

wolk di
Tafclbi
is, als
7.uid-oi
windw
jen w iL

Wat

de Kloc
tuflchtM
den Wi
en Dui-
velden

KAAP de GOEDE HOOP. 377

pagnie met den naam van \\ ind-
bergte bock (iaat. Daarentegen

heeft het gemene en onverftandig
Scheepsvolk hen den naam van
Duivclsberg gegeven, om dat de
wind als door den /elven voortgc-
tcelt word, die de vaartuigen,
verfch water en andere levens-
middelen innemende zeer nadelig
en hindcrlyk is.
icwoik Aldus bedekt deze wolk deze
lekt den beide bergen te geh k, zoo menig-
}*£ maal de Zuid-Oolte wind blaaft ,
1. en u cl niet altyd op de als nu ge-
melde wys, namelyk dat zv zich
inden beginne verdeelt vertoont;
maar ik heb menigmnlen waarge-
nomen, dat zy van den beginne
af', zoo dra zy deze bergen nader-
de, en haar plaats innemen wilde,
reeds gantfeh aan elkander hing ,
dik was, en maar eehe wolk uit-
maakte. Edog dit is iets, 't welk
niet doorgaans is, masy: zeer zel-
den gefchied.

De kouleur van de/ e wolk is
van die van alle andere wolken
zeer veel onderfcheideh ; want of
fchoon zy van onderen , . daar zy
op den berg legt , een witte kou-
leur vertoont, welke andere wol-
ken óók hebben , zoo is zy nog-
tans veel dikker, meer gedron-
gen, ein vanboven, daar zy verft
van de bergen is, graauw, niet
afchgraauw , maar lood-kouleur,
die mifTchien van die in haar ge-
broke lichtftralen word veroor-
zaakt. Men bevind derhalven
niet, dat zy eenige nattigheid laat
vallen, of met den wind ver-
fh-ooit, 't welk nogtans, als de
lood-kouleur niet van de gemelde
ftralen van daan quam, noodwen-
dig gefchieden moeft. Ondertuf-
fchen komt in de plaats van regen,
wind, die den ftofen kleine zand-
fleentjes weg voert , waar door de
menfehen op 4e ftraten zeer ge-
plaagt, en de glazen in de huizen
geweldig befchadigt worden, ter-
. wyl hy echter 't land tamelyk op-
&e"gea droogt, en alles droog maakt,
juich Wanneer deze wolk behalven
/. Deel.

den wind ook regen b) zich heelt.
of met vele ven- Ik ige delen Ik
zwangen is, 'i welk ècjbter .
zelden gefchied, zod is zy niet
van zodanige licht graaüwe lood-
kouleur, maar /u ai tachtig, be-
hahen dat de kracht vanden wind
als dan ook oft'eeriemaal is gebro-
ken, of zoo lang achter malkander
niet aanhoudende. Of fchoon de-
ze zoort van wolken met het waa-
ien langer als de bovengemelde
Travad-winden in zee aanhouden,
/oude ik ze echter eerder onder
de Travad-winden rekenen, als
de eerftgemelde , wanneer de
wolk wit is, aangezien zy een na-
der overeenkom!! met die wolk
heeft zoo ten aanzien van den re-
gen, ten opzicht van 't waajen, als
aangaande de kouleur zelfs. Komt
de wind uit de eerftgemelde wit-
te wolk , die zonder regen of ee-
nige vochtigheid is, zoo neemt
deszelfs kracht niet van tyd tot
tyd toe, maar is van den beginne
af van zodanig geweld, als men
hem voelt, zoolang hy heerfcht,
terwyl de wolk nog groter nog
kleinder wórd , maar altyd in een
en dezelve gedaante blyft , niet te-
genftaande men zoude vermoe-
den , dat zy kleinder moeft wor-
den, door dien men ziet, dat niet
alleen delen van deze wolk weg
gaan, maar dat haar doorfchynen-
de delen langs de ftenen, waar uit
de Tafel en Duivels-berg beftaat,
als katten af klauteren, en aan den
voet van den berg verdwynen.
OndertufTchen is tuflehen de wolk
en de afrollende delen der wolk
dit onderfcheid, dat zy niet van
die kouleur blyven, welke zy heb-
ben , als zy nog aan de wolk vaft
hangen; maar dat zy loodverwig
worden ; 't welk mifTchien door
die ftenen veroorzaakt word.

Zoo lang nu als de wolk toe-
vloed heeft en hebben kan, zoo
lang blyft zy gedrongen, en de
wind aanhoudende. Zoo dra ech-
ter de toevloed ophoud, word de
wolk doorfchynender,en de wind
B b b flap-

378 BE SCHRY VING vande

luk

flapper en minder. En of fchoon
We < tl- deze Zuïd-oofte wind in de Tafel-
de berg-Valey eerder een wervelwind
Vaicy/ als een dooritaande windgelykt,
word zulks van de rondom heen
leggende bergen veroorzaakt, wel-
ke hem in zich zelven veranderen,
en a dus tot een wervelwind ma-
ken , zonder dat hy in der daad
een zodanige is ; aangezien hy
maar eenen uitgang naar 't Noord-
ooiten heeft. In de ope zee ech-
ter en al in den naaltgelcgen haven
der Tafclbaay ziet men oogfehyn-
lyk , dat hy een doorgaande wind
is, om dat hy de baren heftig doet
fchuimen , en fnel voortjaagt.
Adminah Het Admiraals fchip, 't welk in
'aar- naam van den Heer Gouverneur
andere de vlag voert , en daar mede te
vooronge- kennen geeft , dat alle hier leg-
gende fchepen , van welke Natie
ook , naar zyne bevelen luifteren
moeten , word om dieswille ge-
noodzaakt , om zyne vlag in te
nemen , om de anderen te waar-
lchouwen , van met geen vaartui-
gen heen en weder te varen , ten
einde zich niet in gevaar van om-
flaan en te verongelukken te Hor-
ten. En de ondervinding heeft
reeds veelmalen geleert * dat de
genen , die dit bevel in den wind
geflagen , en zich gewaagt heb-
ben, zich zelven in 't grootflc le-
vens gevaar hebben gebragt , i n
dikwyls ook met de dood beloont
zyn , aangezien hare vaartuigen
omgeflagen , en de waaghalzen
ten prooi van viiïchcn wierden.
Waarentegen de genen, die aan
deze ftomme orders gehoorza-
men, geen gevaar hebben te duch-
ten , maar geruft ten anker kön-
nen legden blyven. Derhalven
zeggen de zce-ploegers zoo dik-
wvTs zy deze lchuimende baren
zien, niet zoo zeer uit eenc ver-
metelheid, als wel met een vrolyk
luchtig hart; <De fchapen worden
over zee gerant ; aangezien zy
wel weten, dat de zware fchepen
daar voor geen gevaar te vrezen
hebben. En by aldicn zy zelfs alle

hare ankers quamen te verliezen ,
zyn zy nogtans van't itran den en
aan itukken itoten vry t om dar
de wind haar niet ftrandwaards
jaagt , zoo als reeds hier vo-
ren gezegt is. Hier mede van de
wolk en al 't geen, wat ontrent
dezelve is te betrachten , genoeg.
Midlerwyl zal ik onder harden ne-
men de derde Hoofd-emitandig-
heid, die een duidelyk bericht zal
geven, van't teken, dat men heeft,
als deze w ind lang of kort duuren,
en heftig of zwak zyn zal. Wat de-
ze twee eigenfehappen aanbelangt,
dezelve zyn niet wel van elkander
af te fcheiden , maar zoo naauw
aan elkander verknocht, dat men
ze alleen uit de twee volgende te-
kens onderichcid:n moet. i. Als
de wind warm waait, zoo duurt,
hy niet lang. Want men heeft by
ondervinding, dat de Avelk zich
fchielyk zien laat, en ook fchielvk
wederVerdwynt; en als zy al door-
fchyneviL op den berg leggen
blyït, zoo geeft zy nogtans weinig
of gantfeh geen wind meer van
zich; de langlte tyd, welke een
zodanige wind duurt, is ontrent
zoo lang als de Zon boven den ge-
zichteinder Haat, of ten langften
tot midnacht , waar na van een zul-
ken warmen Zuid-Ooften wind
niets meer befpeurt of bevonden
v. ord.

En z. wanneer de wind in te-
gendeel koud waait, zoo is zulks
een onfeilbaar teken, dat hy met
eenen dag, niet te vrede is, maar
een gehele week en langer door-
waajen /.al. Edog met dit onder-
fchcid, dat hy tegen middag en
midnacht zich altyd een uur lang
veel flapper laat horen, als om op
zyne krachten te komen , en naar
verloop van een uur met dat zelve
geweld weder te beginnen, en aan
te houden. Fn weet ik bv onder-
vinding , dat hy in zodanige af-
willeling van een uur des middags
en mid nachts , 700 lang woed, tot
dat de wolk afneemt , en einde-
lyk t'eenemaal verdwynt.

Het

KAAP de GOEDE HOOP. 379

Het ander kenteken is nog veel
gewüTer en onfeilbaarder terwyl
net zich nogtans meell op des
w inds duurzaamheid betrekt »wel-
ke te gelyk zyne kracht als van
ui ach bevat. Want als de
'latei - en Duivelsberg niet alleen
met een witte wolk bedekt Is,
maar ook andere verder van hier
en ten Ooiten leggende bergen ,
namelvk de Hottentot-Holland-
fche, de Stellenboffchè, Draken-
llemlehc en andere bergen , van
welke in eentge voorgaande
Hoofdttukken veelmaals melding
en ook gewag van dezen wind ge-
maakt is, met de gemelde wolk
bedekt zyti , zoo is zulks een on-
feilbaaai kenteken, dat de wind
niet alleen /.eer koud, maar ook
lang en terzelver tyd heftig woe-
den /.al; mids dat hy, zoo als ik
hier voren reeds heb gezegt , 's
middags en midnachts uitruilen,
en vervolgens in beitendige fterk-
te voortvaren zal, tot dat een ge-
hecle week , ook wel een gantfche
maand verlopen , en de wolk on-
zichtbaar geworden is. Aldus heb
ik u, Lezer, zoo beknopt als my
eenigzins mogelyk is geweelt, de
drie Hoofdomltandigheden voor
oogen geitelt , welke by den aan
de Kaap waajendenenalomme be-
fchreven Zuid-ooflen wind waar
te nemen zyn. Ik heb den zelven
niet naar myne eigen zinnelyk-
heid, en zoo als 't my flechts in 't
hoofd quam, maar naar vereil'eh
der zake afgchandelt, te weten,
zoo als ik den zelven by een lang
verblyf waargenomen heb. Nu laat
ik u zelf oordelen, of de oorza-
ken dezelve können zyn, welke
Carte f/us en uit hem Varenius loc.
fiip.cit.pag. 481. nevens vele an-
deren aangehaalt hebben ? \\ at
my aanbelangt, ik acht, dat zulks
onmogelyk zy.

Want wanneer zy zeggen, dat
aak™ zulks onftaat door het nederdalen
1 of vallen van een zware wolk , die
de ingeflote lucht met geweld uit-
perft ; zoo zie ik niet , hoe ik de
I. T)eel.

hiervoren aangehaalde en duide-
lyk befchreve omftapdigheden
daarmedezoudc können overecn-
brengen? En wanneer ge wyders
voorgeven, dat de wind wel zo»-
de können worden veroorzaakt,
door dien de bcllote lucht met ge-
weld daar uit breekt, om dat in
dezelve een vurige zwavelachtigen
damp onthouden is, die ter i
zake van den naauwcn weg of uit-
gang met geweld zoekt los te ge-
raken, zoo weet ik andermaal
niet, hoe men deze oorzaken uit
de voorgemelde omltandigheden
/oude können vinden. Slaande
myne tochten heb ik wel zeer
veel Travad of Ecncphias-w'mdcn

id.

Onder-
fcheid tuf-

gezicn , gchoort , en uitgedaan , fchen den
Welke in de Verzengde Lucht- £™J£
(treek of Zona Torrida , heftiger cndeKaap-
wocdeden, hoe nader wy by den dtchncwm"
/Equator of Nachtccvcningslyn
quamen ; cdog daar is een groot
onderfcheid tuilchen dien wind ,
en de gcenen , welke zich aan
deze Kaap horen laten; komende
nog de grootte der wolk, veel
min haar kouleur, en nog minder
de duurzaamheid van den wind
zelf met deze overeen ; aangezien
de wolk in volle zee veel dikker
in malkander geperlt, gedrongen
en byna gantfeh rond is, Waar
van aan de wolk alhier byna niets
gezien word ; ja zy is ook veel
kleinder als de wolk , die den Ta-
fel en Duivelsberg bedekt.

Daarenboven is de kouleur van
beide die wolken niet eenerlei , als
welke in de opc zee pik zwart,
en alhier wit of maar graauwach-
tig is, zoo als tot nu is aange-
toont. Eindelyk waait de wind
in zee maar een half uur , hier ech-
ter menigmaad 8 dagen en langer,
en als dezelve op zyn kortile is ,
nogtans ii of 18 uuren, zoo als
insgel) 'sis aangewezen. Derhal-

n ziet men, dat deze tweder-
hande winden, van gantfeh on-
derfcheidentlyke eigenfehappen
i\ n , en deswegen ook w cl verdie-
nen twee byzondere of ieder z\
Bbb i eigen

BESCHRYVING van de

380

eigen naam te hebben , en niet ia
"i algemeen Travad-w'mden ge-
naamt te worden, welker naam
. gaarn laat aan de genen , die in
W voorvallen, en wat aanbelangt
den wind alhier, ik wenfehte wel,
dat hy een byzonderen naam had ,
on eigentlyk Ecnephiasy of Wol-
ke-wind genaamt wierd.

Want beide komen zy in geen
•aken, dan in de fchiclvke onver-
hoedfche geweldige komit over-
een, waar by echter dit onder-
fcheid is, dat de Travad-Wmd
den voorgaariden t'eenemaal ce-
genllaat, en derhalven de fchepen
door het geweldig donderend
(laan der zeilen tegen de mailen ,
in grote fchrick , vrees en be-
naauwtheid 7.et, 'twelK de wind
alhier niet doet, als die zyn ge-
woonlyk voorteken doorgaans
een halven dag, of ten miniten
een uur ook wel twee uuren zien
laat , eer en alvorens hy begint ,
en derhalven de fchepen niet on-
verwachts overvalt, of ze nood-
zaakt, eene-n anderen cours te ne-
men, of t'eenemaal te wenden.
Wanneer zy echter reeds alhier op
haar ankers dryven , en wel be-
zorgt zyn , hebben zy gantfeh
geen gevaar te duchten , ten wa-
re de onkundige ichippers op het
inhalea \an dé Admiraals vlag
niet letten, en uit vermetelheid
zich zelf in gevaar brengen.
7 o, Ondertullchen mag het ontrent
de benoeming gaan, zoo als het
wil, het is zeker, dat zoo wel de
Travad als deze wind, door hulp
vaneen wolk /ich laat horen en
voelen. De oor/aak echter van
den wind aan de Kaap, na de w el-
ke als nu gcvraagi word, en door
welke dezelve verklaart en duide-
lyk voor oogen gefielt kan wor-
den, is wel 't \ oor naam il e, waar
om 't je;;enswoordig te doen is,
Ie nu de vraag niet, hoe 't met
de Travad-winden in zee gefielt
; ,en waar door zy worden voort-

vlt.

Dat nogtans een neervallende

en met groote onttuimigheid de
lucht van zich gevende wolk, de
oorzaak zy , kan ik niet bezeffen ,
om dat de wolk nog walt nog af-
neemt , maar bellendig in eene ge-
daante blyft, zoo als ik voorheen
reeds gezegt heb; en ook door
dien de wind met zyne gruu wzaam-
heid langer aanhoud , als de per-
zing van een zodanige wolkfchynt
werkftellig te können maken,
gelyk insgelyks aangetoont is.

Dat eindelyk ook een zwavel*
achtige en in de wolk beilote ma-
terie ofeenige andere damp , die
dooreen naauwen weg een door-
tocht of uitgang zoeken zoude, de
oorzaak van dezen wind zoude
zyn , daar toe wil geen der voor-
he n gemelde Hoofd-omftandig-
heden zyne Hem geven, of zulks
ge loof baar maken , om dat een
weg, die byna het vierde gedeel-
te van den hemel beilaat , niet
naauw kan worden genaamt. En
door dien de witte of graauwe
kouleur niet te kennen geeft,
dat een zwavelachtige ofeenige
andere damp daar in onthouden
zy , zoo kan men dezelve ook
niet voor de oorzaak houden ; om
zelfs niet eens te fpreken van de
koude des winds , die een zoda-
nige zwavelachtige of andere
damp gantfeh niet zoude dul-
den.

Wat mag dan wel de oorzaak De °°n»-
van dezen wind zyn? of waar zal ^ilpïdhc
men zeggen, dat dezelve van «inden
daan komt? dit is hier zekerlyk *]™"
de vraag. Want 't is geenzins ge-
noeg , dat men 't voorgeven van
andere menfehen tw yflelachtig
maakt , maar men verwacht van
zoo een , dat hy iets beters voor
oogen llellen, en het wankelende
gemoed uit allen twyftel redden
/al. Of ik echter zulks zoude
derven onderllaan , en in ftaat
zoude zyn, om anderen van een
waarfchynlyker oorzaak te over-
tuigen? zulks zal ik aan het ryp
oordeel van mynen Lezer overla-
ten.

On-

KAAP de GOEDE HOOP. 3S1

uvl zy van de tegenoverftaande
bergen , daar
Leeuwenberg ,

oede
t word.

Ondertuffchen hm ik niet bc-
vreeft, om u myn gevoelen te ui-
ten, om dat ik verzekert ben, dat

gy cen goed oordeel zult ftryken,
by aldien zelfs niet alles met de
waarheid of waarfchynlykheid

zoude overeenkomen ; doordien
myn oogmerk alleen geweefl is,
om op 't fpoor der waarheid te
wandelen, en gene zy- wegen te
zoeken. Indien ik echter in de-
ze zware lalt, uwe verwacht inge
niet voldoe , zoo hoop ik , dat
myn wil myn onvermogen verant-
woorden zal.

Myn gevoelen komt alzoo daar
op uit , dat ik acht, dat de wol-
ken van de vele aankomende zwa-
re deeltjes werden geteclt, wel-
ke de algemene wind in den Zona
Torrïda of verzengde luchtilreek,
die uit 't ooften komt , boven de
oppervlakte des waters hene voert,
en tot in dezen uiterften middags
of Afrikaanfchen hoek of aan deze
Kaap voortjaagt, en den gantfehen
weg langs onzichtbaar blyven,
doordien zy klein en gantich niet
t'zamen gedreven of verdikt ge-
worden zyn , tot dat zy eindelyk
de kruinen van deze bergen nade-
ren, en door hare zwaarte verhin-
dert, flil liaan, en denvoorgaan-
den Ooiten wind hare gehoorza-
me volging opzeggen , terwyl zy
midlerwyl, als zy aan den rug
der bergen hangen , vergaderen,
en tot een wolk aangroejen.

Aldus verder t'zamen gedreven
en langzaam voort gefloten, ne-
men zy eindelyk den kruin van
den berg in, welke nu van de bo-
ven opleggende verdunde lucht
gedrukt , en van achteren en van
den rug aangedreven worden ;
dezelve ontfangen naderhand cen
twederhande voortzetting of aan-
dryving, die hare beweging maakt,
doordien zy flreepswys en dwars
langs de ftenen der bergen aflo-
pen ; en beneden in de ruime va-
leyen', daar zy haar geweld ge-
bruiken willen , bekomen zy an-
dermaal een nieuwe kracht, de-

daar onder alhier de
andermaal verhin-
dert en te rug gedreven worden,
en by gevolg noodwendig in een
wervelwind veranderen moeten;
juilt hier van daan echter fchynt
de wind zyne heftigheid en groot
geweld te hebben , en is naar mvn
gevoelen de wolk niet anders , dan
een middel, zonder Hwelk deze
wind niet zyn of waajen kan.

Met dit gevoelen komen niet
alleen de vorige drie Hoofd-om-
ftandigheden volkomen overeen,
maar hebben ook deze volgende
gevallen my daar toe aangezet,
welk gevoelen ik , of het goed of
verkeert zy , den Lezer te bcllif-
fen, t'ecnemaal overlaat.

En wel voor eerit vind men Bericht van
achter den Tafelberg een witte g^j£
flreep, om welke te zien, ik veel- terdenT*;
maals cen pleifier reisje met mynen fclbcrs"
toenmaligen huis -en tafel-waard,
den hooggeleerden Heer Rico laas
Oortman , J. V. T>. en Burger-
meelter aan de Kaap de Goede
Hoop , gedaan had , terwyl wy
ons na zyn treffelyk Landgoed
begaven, 't welk hy aan de Steen-
bergen , niet ver van Conflantia
had.

Deze witte flreep loopt uit zee
tot aan dei Steenbergen , alwaar de
witte materie zich oogfchynl)k
tot een wolk verzamelt en leggen
blyft , daar zy tog over de heele
Baay Fa I/o onverdikt voortgegaan
is. Als zy van de gemelde Steen-
bergen naar beneden is 'gefloten ,
verdwvnt zy byna weder, en ziet
men anders niets , dan een dunne
witte flreep , die andermaal tot
aan den Tafelen Duivels -berg
voortgaat , en aldaar echter we-
derom in zyne zachte beweging
verhindert , tot een wolk zich op-
hoopt, en vergadert.

Nu echter i-s de Tafelberg reel Hoogte
hoger als andere omleggende ber- ^n.?.en
gen , die deze witte flreep over berg.
moet , aangezien deszelfs hoogte
1859 Rynlandfche roeden be-
Bbb 1 dïaagt,

382 BESCHRYVING

VAN DE

draagt, gelyk my zulks door des-
zelfs afmeting bekent is, en is der-
halven geen wonder , dat hy deze
deeltjes veel meer tegenftand
doct^ als een der anderen. Aldus
is ook de per/ing van de lucht xm
boven veel kragtiger , en kan al-
200 niet veel anders zyn , dan dat
de natuurlykc beweging ook in
een geweldige moet worden ver-
andert r waar uit dan van zelf
volgt, dat deze deeltjes , welke
van voren onbeweeglyk ichynen ,
noodzaaklvk van achteren voort
geltoten , van de bergen naar be-
neden in de valeyen rollende , een
zeer groot geweld veroorzaken
moeten , om dat zy zich aldaar
wederom verdelen en verfpreiden
können.

Hier by komt nog ten tweden ,
dat door de beweging, welke
uit 't Zuiden komt, deze deeltjes
aan de uïtèrftè bergen van Afrika
genoodzaakt worden (lil te ftaan,
door dien de bewegingen van 't
Ooiten en Zuiden beide by mal-
kandcren komen, en dezelve als
gevangen houden, en haar niet
laten gaan, daar zy wel wilden.
Yermids dezelve nu in de
Vleefch-Baay,als ook in de Vifch-
Baay en niet minder in de Baay
Faifo een vrven doortocht vin-
den, naderhand echter van de
daar tufTchen leggenende haar in
den weg llaande bergen tegenge-
houden worden , zoomoeten zy
zich noodzaaklyk in wolken ver-
gaderen, en zoo wel van boven
perlt als van achteren voortge-
Itotcn, ook een groot g< \\ eld oef-
fencn, als /y weder hare vryheid
bekomen, en in de valeien zich
verfpreiden können.
Watverder Dit word genoeg/aam bekraeh-
L'ti2t, door de grote diitantie, of
wydte, dtemcntullehcn de twee
uiterlle bergen vind, die de Baay
«influiten, waar vandecene
tenOoften', Hanglip, ende twe-
de ten Weiten Noorwegen ge-
naamt word, door dien zy beide
zieh /eer ver in zee uitllrekken.

Want de affland van elkander,
fluit den gantfeh groten ruimen
haven in, en maakt in een rechte
Iyn een weg van .1 mylen, indien
niet eenigzins meer. Deze deel-
tjes nu door hulp van hare eerite
beweging van 't Ooiten tot aldaar
voortgedreven, worden door de
tuflehenkomft der zuidelyke be-
weging tegen deze ver in zee
ftrekkende bergen aangedreven ,
en by gevolg hier en daar tegen-
gehouden , zoo als aan de wolken
der bergen van Hottentots-Hol-
land, Stellenbofch , Drakenftein,
ja zelfs aan die der Steenbergen en
van den Tafel en Duivels-berg
klaar en duidelyk te zien en af te
nemen is.

Ten laatflen vind men eenige
zwarte wolkjes, die rondom 't
Leeuwenhoofd zwerven, welke
dit zelve gevoelen fchynen te be-
krachtigen ; want door den
Noord-weften wind Zuidwaards
of Zuid-welt gedreven, gaan zy
voorwaards dan achterwaards, en
können zonder twyffel , niet wel ,
voortkomen, tot dat eindelyk de
Zuid-Oolle wind dezelve in zyn
macht krygt, en verfpreid, aan-
gezien als dan den volgenden of
tweden dag zeker] vk een Zuid-
Oolte wind daar uit volgt, die
fterkeris, als de voorgaande, en
dezelve niet zoo wel als een be-
quame, maar medewerkende ma-
terie aanneemt, en met de andere
det Itjes weder Noord- weitwaards
jaagt.

Waar toe dienen echter zoo
veel woorden? Varenius houd ne-
vens anderen , in zync Geogr. Ge-
Lib. 1 cap.io.pag. 441. voor
de hoofdzakelyke oorzaak van
den Ooiten wind, die in de ver-
zengde Luchtltreek of Zona Tor-
r'tda beltendig w aait , de beweging
der zonne.

Ten einde echter ook de ver-
andering van de Moullbn ver-
klaart ea aangetoont zoude kon-
ïK-n worden, heeft Hallejus en
Scheuchzerus nevens vele ande-
ren.

KAAP de GOEDE HOOP. 38}

ren, daaronder Varen ins Lib. i.
cap. 2i. prop. il-pag. 458. feqq.
Geograph. General, de gelegenheid
van t land en de bergen mede te
baat genomen. Op die wys zal hy
immers ook de tot nu verhaalde
waarnemingen toeftemmen , en
die van de Afrikaanfche Zuid-
oofte wind gegeve oorzaken na
dezelve examineren en onderzoe-
ken , en daarbenevens by zich
zelven overwegen , wat van de
Travad- winden inde verzengde
Luchtitreek te oordelen zy.

Wat my aanbelangt, ik acht dat
de perzing der wolken van de
t'zamenkomlt der beweging haar
oorfprong hebbe ; wanneer name-
lyk de beide tegen elkander flö-
tende winden de zWaarfte delen
t'zamen drukken , en daar door
eenen wind veroorzaken , die de

hcerfchende , of anders altyd of
reeds langer doorftaande wind ge-
lyk is. Ik zal my in myne gevoe-
lens niet te ver uitlaten , maar uit
vrees van verdwaalt te geraken,
de overige navorfchingen aan an-
dere Natuurkundigen ten ryp
overleg overlaten.

Dit is aldus , Lezer , 't geen ik Beflmt van
u van den zeer vermaarden Kaap- Jï"üoft" ■
fchen Stormwind heb willen mel-
den. Ik twyffel niet , of gy zult
de feilen , die ontrent de gegeve
oorzaken mogten zyn ingeflopen,
niet qualyk duiden , en denken ,
dat myn voornemen echter goed
geweeft zy. Aan de andere by-
gevoegde omftandigheden behoeft
gy gantfeh niet te twyffelen , om
dat ik my overal op de lange on-
dervinding beroepen kan.

xxm. HOOFT-

384- B E S C H R Y V 1 N G van de

XXIII. HOOFTSTUK.

Van de gevvoonlyke Zicktens der Europeaan-
fche Inwoners en Vreemdelingen eerft aanko-
mende, als mede derzclver gemene en
aan een eigelyk bekende genezing.

De Scbryver zal hier maar de Ziehens der Europeaan en Slaven befchryven.
Kraamvrouwen. De wvven aan de Kaap zyn op ,t laat/i van bare rekcninp i

Van Je
Kraamvrouwen. De wyven aan de Kaap zyn op V laatfl van bare rekening niet zonder-
ïmv bedroeft. De Ween duren niet lang. De Nageboorte volgt licht. Buiien gewoon
voorbeeld van een zwaren arbeid. Byzonder middel omjpuedig te verlojfen. Geval met
een zeer jonge Vrouw. Deze wil hebben dat baar man een Teßawevt zoude maken De
Sclrryver word tot bet opfiellen van V Tefl ment gehaalt. Wil niet in de Kraam-kamer
komen. Moet bet echter doen. Begint te Jchryfen . De P rouw word gelukkig verloß.
H.t Tefl 'ament word echter gemaakt. Vrouwen fierven met licht in de kraam. Art-
zen en bequame Vroedvrouwen zyn aan de Kaap niet. Kraamvrouwen verlaten ras het
bed. De Vrouwen hebben aan de Kaap niet veel te arbeiden. Slavinnen zyn aan de
Kaap zeer geil. Europeaanfche Vrouwen aan de Kaap zyn minziek. Aan de Kaap zyn
veel kinderen. Europeaanfche Vrouwen lyden veel pyn aan de borfien. Een Smid beeft
''er een pleißer voor uitgevonden. Ziektens der kinderen zyn greaurlyk. Kinderen komen
zelden dood ter waereld Groejen zeerjlerk. Mazelen worden by de K aap/che kinderen
eantfch niet peacht. Kinder pokjes hebben gantfeh niet te beduiden. Hoofdpyn by de ma-
zelen en pokjes. Mazelen en kinder-pokjes zyn te Batavia gnaarlyk. Vruchten niet on-
gezond aan de Kaap sJgorkes niet febadetyk. Druiven niet ongezond. Langdurige
ziektens niet aan de Kaap onder de Europeanen. Wanneer Vr zich een heeft geopenbaart.

Waar in zy beftont . De levens wys der flaven. Hoe bare woning is Hebben fcholett
vooo hare kinderen. Dragen "'t gantjche jaar eenerhande kleding. Slapen 's zomers op de
blote aarde. Slaven zyn boosaardige men/chen. Haar voedzel. Koken uit luiheid niet.
Eeten meefl raawefpys.. Zuipen zich zeer dronken. Bekommeren zich om niets. Sla-
ven voeden veel varkens. Laar door veroorzaken zy een ongezonde lucht. Ook een aan-
rekende ziekte. Waarom by een zodanige ziekte de ommegang met ben verboden. De
Wondartzen komen echter by baar. Ij e ziekte der flaven verßimmert. Heeft toenmaals
onder de Europeanen een andere eigenfehap bekomen. Kaapfche inwoners krygen zelden de
Rode loop. Waarom. Kode loop duurt lang met grote pyn. Il 'aar om en -vanneer.

Hoe men die ziekte aeneefl. V Eerfle middel voor de Kode loop. Doel in eenige dagen
goede werkitip. 'f 'l'wede middel voor de Rode hop. Gelukt insgelyks wel. Beide deze
middelen hebben aeholpen. Melk is aan de Kaap zelden te bekomen hen Arts ontdekt
een ander middel voor de Rode loop. I 'alt ge/ukkik uit. Een Oppermeefler maakt uit de
Jchors van den Kreupel-boom een geneesmiddel voor de Rode loop. Kreupel-hout vait veel
aan de Kaap . Gaat licht uit. Waarom de inwoners zelden de Rode loop krygen De
Lucht verhindert dit quaad. De inwoners worden niet van de febeurbuik aangetaß. De
Vreemdelingen zyn te meer daar mede behebt. Waarom. Hoe te myden. Hoe de
Scheurbuik aan de Kaap word genezen. ZWeet-bad, boe het klaar gemaakt word. Hoe
de perzoncn worden gehandelt die niet können zweten. Wanneer de eure langzaam
gaat.

D

Oor dien ik laatft, wanneer
ik by gelegenthcid der win-
den van de Luchtitreck alhier
fprak, aangetoont heb , dat de
iuid-oofte wind een goede en ge-

zonde lucht , en de Noord-wefte
wind daarentegen onreine en on-
gezonde delen by zich voerde,
ook deswegen heb belooft , om
van de algemene Ziektens alhier

eenig

KAAP de GOEDE HOOP.

:sr,

eënigberfcht mede te delen, zoo
zal 't my gcoorlooft zyn , om je-
genswoordïg myne belofte ge-
iland te doen , en u daar mede
niet langer op te houden , ten ein-
de 't niet zoude fchynen , als of
ik 't in 't boek der vergetenheid
wilde fchryven, en ute vergeefs
laten wachten.

Ondertuflchen zoude 't niet
eens zoo qualyk können worden
genomen, als ik myn woord hier
in niet naquam, want doordien ik
ontrent de Artzeny onkundig
ben, zoo /.oude ik menige miilag
können begaan, die gantfchelyk
niet te rechtvaardigen zouden
zyn. Ten miniten zoude ik my
van zulke manieren van fpreken
en uit te drukken bedienen, die
by de Heren vVrtzen of gantfeh
niet in gebruik of ten miniten be-
lachelyk zouden zyn. Des niet
tegenftaande wil ik echter myn
woord houden , en 't zoo goed
maken en fchryven als ik kan,
om dat my niet is vergunt, om 't
te doen, zoo als ik wel wenfehte
en van rechtswegen behoorde te
zyn. OndertuiTchen ben ik wel
geruft , dat gy hier ontrent ook
zoo naauwziende niet zult zyn ;
dat gy myn onvermogen erken-
nen , en daar benevens geloven
zult, dat 't geen ik jegens woor-
dig fchryf , met de zuivere waar-
heid overeenkomt.

Om die zelve rede zal ik my
ook niet zeer bekommeren on-
trent de fchikking of order, waar
in de zaken voor oogen behoor-
den geftelt te worden , maar de-
zelve op 't papier brengen , zoo
als zy my Hechts voorkomen ,
mids dat ik geene omftandighc-
den bedenken, of uit myn eigen
hoofd daar by voegen , maar al-
les , zoo als het hier gefchied , en
waargenomen word , ordentlyk
en duidelyk verhalen zal. Want
hoe zoude ik derven onderftaan ,
om de rechte order te houden ,
die by de Heren Artzcn in acht
genomen word , als zy de ziek-
I. Tiecl,

tensna elkander bc fchryven, daar
ik nooit eenige profeifie daarvan
gemaakt , of naauu lyks een Au-
teur gelezen heb , tcrwyl tog
zulks een zeer diepe wetenfehap
in deze ftudic vereifcht en tot een
fondament heeft. De Lezer zal
m dit ftuk myne eenvoudigheid
ook wel willen door de vingeren
zien , en in zyn fchik zyn, by al-
dien hy de waarheid der zaken ge-
waar word , die ik \ an voornemen
ben, om u met alle oprechtheid
mede te delen.

Wanneer nu dit aldus gefchie- De Schry-
den kan en mag , zoo als ik ver- JSJ^Jjj*
trouw, zoo zult gy wel gaarn toe- uektens
itaan en vergunnen , dat ik 't ££^
merkwaardigste van de ïiiektens flaven be-
der Europeanen en hare flaven fchryven-
aantone, ook enkelyk 't gezeide
van dezelve verftaa , en geenzins
toelate, dat zulks van de ziektens
der eerlte en natuurlyke inwoners
van dezen oord ook zoude kön-
nen gezegt of aangenomen wor-
den. Want doordien haar levens-
wys met die der Europeanen
gantfeh geene overeenkomt!,
heeft , zoo is licht af te nemen,
dat 'er ook een groot onderfcheid
tuflehen de ziektens zyn moet.
Van welke echter uitvoerlyk te
handelen , op een ander tyd beter
gelegentheid zal zyn , dan dat nu
te gelyk van hen alhier zoude moe-
ten worden gefproken.

Ten einde echter niet alles zoo
zeer onordcntlyk gefcheide, en
'er geen verwarring van zaken of
alles onder elkander gemengde
waer voorkomen mogte , zoo heb
ik befloten , om alvorens van de
ziektens der kinderen en kraam-
vrouwen te fchryven ; en vervol-
gens de volwafle en oude men-
fchen onder handen te nemen, en
't nodige van hare ziektens by te
brengen ; mids dat ik de zce-ziek-
tens, die men aan boord uititaat,
van deze afzonderc , om dat ik
reeds in een ander Hoofdltuk
daar van gemeld heb, edog niet
verftaande de gene , welke men
Cc<: door-

D de
Ksaam-
»rouwcn.

j?6 BESCHRY

doorgaans uit zee hier met zich
brengt, en in het Hospitaal of
Ziekenhuis van de Illuffre Compa-
gnie genezen laat ; want hier van
zal gcoorlooft zyn, hier en daar
iets aan te halen. En eindelyk zal
ik n og daar by voegen , 't geen van
de algemeene, dat is, zodanige
ziektens te weeten nodig is , die
zoo wel kinderen als oude en vol-
wafTe menfehen betreffen , en on-
verhoopt overvallen.

Aldus heeft de Lezer den kor-
ten inhoud van'tgantfch Hoofd-
Ihik, dat als nu moet worden uit-
gevoert. By aldien gy het echter
uwe aandacht en tyd niet waardig
icht, en milTchien denkt, dat ik
"t zelve niet met de vereifchte or-
der heb können uitvoeren , gelyk
ik hier voren, reeds zelf heb bele-
den, dat ik geen genoegzame ken-
nis daar ontrent had, zoo ftaat het
aan uw believen, om 't zelve te
laten leggen , of t'eenemaal weg
te werpen. Wanneer gy echter
denkt , dat de diepfte eenvoudig-
heid zomtyds zelf wel iets goeds
voor den dag brengt, of fchoon
dezelve zulks zoo duidelyk en net
niet weet te doen, zoo kondet gy
het zelve al ware 't enkel uit tyd-
verdryf doorzien, en 't overige
voor nodeloze grillen laten varen,
endaar benevens geloven, dat ik
mvn bell gedaan heb, om al't on-
nodige weg te doen.

Van de Kraamvrouwen dan is
nodig te weten, dat of fchoon
God haar naar den val der Eerfle
ouders opgelegt heeft , om met
fmerten kinderen te haren, Genef.
[II. Vers 1,6., en zulks ook uit de
dagelykfe ondervinding waar be-
\ onden word , zoo is nogtans zeer
gewis en onder wederfpreeklyk,
dat tuflehen de ecne vrouw en de
andere , een groot onderfchcid
waargenomen word , en dat de
cene lichter baart als de andere ;
en dat 'er ook in aanzien der lan-
den een onderfchcid is , waar in
de vrouwen meer fmerten moeten
uitilaan, als in de andere: Gelyk

VING VAN DE

dan tufTchen de vrouwen vanF.n-
ropa en die hier zyn , of fchoon
uit Europa her waar ds gekomen ,
of wel van Europeaanfche ouders
hier voortgekomen , even dit ge-
wigtig en hoofdzakelyk onder-
fcheid te merken is.

Want bvaldien de vrouwen hier D=U0l>

>.. i fi J ■ -, wen aan

op t laatlt gaan, en ten einde van KaaP?y
hare rekening zyn , zyn zy des- jjjet £-
wegen juiit niet bedroeft , maar7.yopt'
grypen 't werk met moed aan, uit U::t ^;
de algemene ondervinding verze-
kert , dat naar verloop van een
korten tyd het kind ter waereld ,
en zy 'er ras door zullen zvn, door
welkers lierlelyk en vrolyk gelaat
zy wel ras alle geleden fmert ver-
geten , terwyl zy door de aan-
fpraak van andere vrouwen , die
haar hebben bygeftaan , en van
haar eigen man getrooit word.

Daarenboven duren de Ween Ween
ook zoo lang niet als in Europa, \™„mct
aangezien dezelve naar verloop
van 8 , io, of i z uuren reeds een
einde hebben , en 't kind door-
gaans binnen dien tyd reeds geko-
men is ; gelyk dan ook fchier al-
tyd en kind en nageboorte byde te
gelyk komt, en de vrouw geen
gevaar loopt om deswegen op
nieuw pyn uit te liaan , ofgenoot-
zaakt te worden om het bed te
houden ; maar alle fmert houd
met 't komen van 't kind op, en
weten van geen naween , zoo
dat zy geene ongemakken heb-
ben, dan die Welke de bloeditor-
t ing veroorzaakt.

Van alle andere ziektens, die vanéi
ontrent de Kraamvrouwen in Eu- bekten!
ropa zoo zeer gemeen en bekent ][
zyn, weten zv hier niets te fpre- Kmm-
ken, ten ware zy daar van had-
den gehoort. Insgclyks heb ik
nooit gehoort, dat zy van iets
geincommodeert of ontruff wor-
den, waar voor voornamclyk de
bygclovigc en eenvoudige vrou-
wen inDuitfchland zoo zeer plegen
te vrezen, in zoo verre, dat /•
zelfs 't hert niet hebben, om bj
nacht 't licht te laten uitgaan, om

dat

nic^.

KAAP de GOEDE HOOP. 387

dat zy menen of zich laten wys
maken, dat haar ten eerllcn iets
quaads mögt overkomen.

Voor een gantlch ongewone en
zeldzame zaak wierd het gehou-
den , wanneer eens zekere vrouw
3 dagen in arbeid zat , om dat
diergelyk geval nooit gebeurt was.
Deze elendige vrouw had wel
dikwvls een levendige vrucht by
zich gevoelt, maar wift niet, dat
dezelve reeds voor de ween het
ontfangen leven weder verloren
had. Zy ltond dcrhalven , hoe-
wel zeer getroort , de erbarme-
lykllepvn uit, en 't fcheelde haar
niet , hoe de vroedvrouw en de
andere daar by zyndc wyven met
haar leefden , doende al 't geen
haar geraden wierd. En wanneer
men den moed opgaf, en eenie-
gelyk meende , dat zy fterven
moert, gaf een Barbier of vroed-
vrouw, ik weet niet wie van
beide , haar een middel in, om
de ween te verwekken; te weten,
Virginifche Tabak , heel klein
gekurven, in water gekookt, en
vervolgens door een doek gego-
ten ; waar van de in nood zynde
vrouw een glas vol dronk > ter-
wyl een iegelyk begerig was, om
de werking daar van te zien.

Deze drank begon zeer gewel-
dig te werken , zoo wel van bo-
ven als van onderen , en dreef te
gelyk 't kind af, 't welk eenigen
tyd moert dood zyn geweeft , om
dat 't reeds begon te vergaan; en
is derhalven deze met den dood
worftelende en met buitengewo-
ne pyn bezette vrouw door godde-
lyke hulp en gebruik van dien
Tabaks drank by 't leven behou-
den. Of men dit middel in
Duitfchland zoude können ge-
bruiken , en of het ook dezelve
werking zoude doen, weet ik
niet. Hier heeft het , God zy
gedankt ! wel gelukt , en is een
algemene artzeney der Hotten-
totfche vrouwen , gelyk te zyner
tyd, uitvoerlyker zal worden ge-
meld.

I. "Deel,

Ken andere vrouw, die in 't 14 Malmet
jaar van haar ouderdom van haar jonge
eerfte kind zwanger was, meende, *rouw-
w 'anneer haar tyd quam , en zy
de gewoonlyke ween voelde,
dat zy ten eeriten daar van zoude
fterven. Want na dat zy on-
trent 6 of 7 uuren in dien pynly-
ken ftaat was, zonder dat zy te
bed was gebragt, verzocht zy
haar man , dien zy ongemeen be-
zinde, om zich tydig van de
gantfche nalatenfchap te verzeke-
ren , doordien zy wel gevoelde,
dat zy 'er 't leven bezwaarlyk van
zoude afbrengen ; en ten einde
haar Stiefmoeder niet in 't bezit
van haare goederen mogte ko-
men , dezelve by een teitament ™aeabrben
daar buiten te iluiten , en haar ei- man een
gen vader te maken 't geen hy ^a^0"1
haar ten huwelyk gegeven had,
ten einde hy alzoo in het volle be-
zit van hare goederen bly ven kon-
de.

Dit was de man wel na den
zin ; ondcrtulTchen poogde hy de
vrouw een hard onder de riem te
fteken, en haar de zwaarmoedige
gedachten uit 't hoofd te praten,
en haar te verzekeren , dat men
geen exempel wift, dat een vrouw
in de kraam gertorven was , en
dat God aan haar wel dezelve ge-
nade zoude bewyzen , welke hy
aan andere vrouwen verleent had.
Edog alle woorden waren ver-
geefs , hebbende zy geen andere
gedachten , dan dat zy fterven
zoude ; waar door de man tenjjïwï?
laatften genoodzaakt wierd, omtot'tver-
my als toenmalige Secretaris van JJnfe
Stellenbofch en Drakenltein, ten tament gc-
12 uuren 's nachts te laten halen , haalt-
en ontbood te gelyk een goed
Barbier, 'Dirk Smidt genaamt, en
nog een vrouw, die dekraamvrou-
wen zeer veel als vroedvrouw be-
diende.

Wanneer wy nu alle drie aan Wiinict
huis quamen , wilde de man met ^°°ar^
tranen in de oogen , ons allen te vrouw vcr-
gelyk byde pynlyke vrouw bren- fchynen-
gen , gelyk de Barbier en de
Ccc x Vroed-

BESCHHYVING van de

Moet het

echter

doen.

Begint het
Tc!bment
te vervaar-
«iigeu.

De Vrouw
word ge-

g ver-
lok

ment

echte,

raard

Wat uit het

verhaal

blylct.

388

Vroedvrouw dan ook in deKraam-
kamer gingen ; ik echter dien
7ulks by Europeaanfche vrouwen
nooit was voorgekomen , was be-
fchaamt , en verzocht nog een
weinig te wachten , tot dat de
Barbier wederom uit de kamer
quam , met wicn ik afgefproken
was , om my te komen verwitti-
gen, hoe de zaken Honden. Toen
hy echter /eerlang uitbleef, moeit
ik eindclyk den man gehoorza-
men , en horen wat haar wil was,
en hoc 't Teltament zoude ge-
maakt worden : 't welk zy my aan
met weinige maar duidclyke
woorden van weerskanten te ken-
nen gaven, zonder dat iemand den
inhoud daar van will , als zy beide
en ik.

Hierop ging ik uit die kamer,
en begaf my na een ander vertrek,
alwaar ik tot het opltcllen van dat
gefchrift , alleen was. Ondertuf-
fchen quam de Barbier by my , en
zeide , dat door dicn'er geen ge-
vaar was, ik wel zoude doen, daar
mede te wachten , tot dat'er het
Kind was, doordien zy alsdan wel
beide hare mening zouden veran-
deren, en 't Teltament anders wil-
len gemaakt hebben. Edog ik
verzocht hem , om my alleen te
laten , en zich met zyn eige zaken
te bemocjen , gelyk hy dan ook
hecne ging, en my niet meer quam
Moren.

Kort daar na quam de man /elf
vol vreugde bv my lopen , en zei-
de , dal 7\ 11 vrouw gelukkig van
een zoon verlolt was , en nam m\
ten cerllcn mede na de kraam- ka-
mer , en brtgt my voor het bed
van de jonge kraa:n\ rouw, alwaar
hy my 't kind en de als nu weder-
om verblyde moeder toonde , en
te gelyk op myne vragc , of er
ook iels in 't Teilamcnt moell
worden verandert ? antwoorde en
belade , dat het blyven zoude,
zoo als voorheen beiloten was.

I lier uit bh kt nu andermaal,
dat deze als nog onkundige kraam-
vrouw, vergeciïche \ rees voor de

dood gehad , en voor een tcita-
ment gezorgt heeft , daar zy nog-
tans 't belle of levend Teilament
naar gelede ween , die juilt niet
ongemeen , maar haar als nog on-
bekent waren , en die 12. uuren
duurden , ter waereld bragt ; zy
was ook naar de verloiling van ha-
ren eerllcn zoon niet alleen alle
pyn en fmertc vergeten , zoo dat
zy wederom vrolyk lachte , maar
zoude zoo voort wederom opge-
itaan zyn , en door de kamer heb-
ben gewandelt, ten ware de bloed-
vloed zulks verhindert had. Hier
uit blykt derhalvcn, dat doordien
de/e kraamvrouw voor eene der
pynlykfte wierd geacht , die naar
't getuigenis der toenmaals tegen-
woordig zynde vrouwen zeer veel
had moeten lyden en uitltaan , de
ween by de wyven alhier in verre
zoo ondraaglyk en lang aanhou-
dende niet zyn , als die welke de
vrouwen in Europa onderhevig
zyn.

Dat zulks aldus zy, betuigt wy-
ders de ondervinding , door dien
zy geen aanfloot of gevaar van de
nageboorte hebben, of andere na-
ween onderhevig zyn , zoo als
reeds hier voren aangehaalt is.
Daarenboven hoort men ook zeer
zelden, en weet ik niet, dat'er
gedurende myn verblyf aan de
Kaap , een Kraamvrouw zelfs de
minfte vermaning van koorts ge-
had heeft , ten ware zy zich zelve
verzuimt , of die door onordent-
lyk leven op den hals gehaalthad,
't welk echter niet aan 't kramen ,
maar aan een vermetele achteloos-
heid en onachtzaamheid is toe te
fchryven.

Gedurende de gantfche tyd,Vrouweti
dien ik hier heb doorgebragt, is JJchTTnd
maar eene vrouw in de Kraam ge- kraam,
ihn ven ; en zoude zy 'er ook zon-
der twyllel wel door gekomen
zyn, als zy maar een goede vroed-
vrouw, of een ervaren Meefter
gehad had , die haar met goede
raad had by geitaan. Want 't zy
dat 't kind verkeert komt, of

dwars

,

KAAP de GOEDE HOOP. 389

dwars legt, ofdat 'er ecu ander
geval is, zoo is er echter, als in
zodanige gevallen, wv/.c, ver-
ftandige en ervare menfehen daar
by /\ n , en met hare trouwe raad
en behulpzame hand ten dienlte
Haan , nog altyd hoop , dat zoo
niet beide , ten minitcn de moe-
der in 't leven zal können gehou-
den worden.

ters en ^cn moct wcten > dat hier
gantfeh geen ervare Artzcn zyn.
**~m Aldus ontbreekt het hier ook ten
aan ie dele aan goede en gezwore vroed-
?met. vromvcn? L\oov c^cn (j'eene iter-

vende, eerlt wederom een ande-
re uit Holland moet worden be-
fchreven, die aldaar voor Doctors
en Meefters geexamineert , en
onder eede aangenomen is. De
geene nu , welke daar voor fcheep
komen, en de vrouwen alhier in
dat geval bedienen, weten zeker-
lyk veelmaals zeer weinig raad te
geven en te helpen ; worden ook
nooit geexamineert , nog in eed
genomen , en zyn derhalven in
zulke zware gevallen hulp en raa-
deloos , waar door de arme vrou-
wen elendig lyden moeten. Door
dien nu diergelyke nuttige en
noodwendige perzonen by de
eerftgemelde vrouw ontbraken ,
zoo konde het zekerlyk wel niet
anders zyn , of zy moeft van alle
menfehelyke hulp berooft , in de
Kraam veel uitflaan , en eindelyk
het leven daar by infehieten.
am. Wanneer wyders 5 of 6 dagen
uwen naar het bevallen verlopen zyn ,
ins? verlaten de Kraamvrouwen alhier
niet alleen 't bed , maar gaan van
dien tyd af wederom door 't gant-
fche huis. Zulks plegen ook wel
vrouwen in Duitfchland te doen ,
die hard van natuur, en aan onge-
makken gewoon zyn. Ondertuf-
fchen zouden zy niet durven on-
derftaan, 't geen de Kraamvrou-
wen alhier wel doen zouden , als
't haar tot geen fchande verftrek-
te, en de man het toeftaan wilde,
aangezien zy naar verloop van 6
dagen wel weder gaarn xouden

willen uil .«Man, om hare dingen
buitens huis te verrichten ,' of
fchoon dezelve gantfeh gering, en
van geen belang ter waercld zyn;
gelyk dan de vrouw en aan de Kaap
alle 't vamen niet veel arbeiden,
ten minllen niet zoo veel, als de
vrouwen in Duitfchland, aangi
zien zy 't zware ofmoeijelj k werk
aan de (laven en Gavinnen overla-
ten. Edog de fchande en 't ver-
bod van haare man '.en weerhoud
haar , en is dit voor haar byna
even zoo grote plaag, als de ween
zelf, om dat zy niet gaarn t'huis
en alleen zyn, maar geitadig liever
gezelfchap en andere vrouwen
zoeken.

Zyn echter drie weken verlo-
pen, en zy voorheen reeds de
lucht gewent, gaan zy zekerlyk
weder met 't kind ter Kerke. E-
dog by aldien zy wat teder opge-
bragl , en niet veel in de lucht ge-
komen zyn, houden zy voor 't
langlt de vierde week nog uit, en
dragen als dan onfeilbaar haar
kind ter kerke, en blyven voorts
naar vorige gewoonte niet veel
t'huis, maar zoeken allerhande ge-
legenheid om uit te gaan, en
haar kind aan alle hare bekende te
laten zien , ten einde zy onder een
kopje thee of koffy maar zoo wat
te praten hebben ; als wel verze-
kert zynde, dat zy als nu buiten
gevaar van eenige onpaflelykheid
zyn, welke van 't Kraambed zoude
können van daan komen.

De gene echter, welke voor de Slavinnen'
lucht en andere omftandighedenïynaïndre
niet beducht zyn, als afzonderlyk geil.
de Slavinnen der Illurtre Compa-
gnie, wachten naauwlyks 14 da-
gen , waar na zy al wederom ge-
legeniheid zoeken, om by den
eenen of den anderen teilapen,
als zynde de geilheid zeer toege-
daan; en dewyl zy altyd 6 weken
voor en 6 weken na het kramen
vry van werken zyn , zoo veroor-
zaakt haar bedurve natuur, ne-
vens de goede en gemaklyke da-
gen, welke zy gedurende 'tkra-
Ccc 3 men

"\

390 BESCHRY VING

VAN DE

men genieten, dat zy nergens dan
om wel lull en goddeloosheid den-
ken. Ten dien einde vervaardi-
gen zy een minnedrank van melk
of wyn eneijeren, waar in zy zui-
ker, zaftïaan, en kanneel doen,
ten einde om te driftiger te wor-
den in 't uitvoeren van hare bcell-
achtigheid , gelyk men dan ook
in hare woning over de 200 le-
vendige kinderen aantreft.
«nfchC~ ^e Europeaanfche vrouwen
wyven am zyn wel juill ook niet geil te noe-
deKaap men, om dat men weinig hoort,
Keft. dat zy tot hoerery genegen zyn ,
of zich daar toe begeven; nogtans
hlykt, dat zy de by woning van ha-
re mans yverig pogen te bevorde-
ren , om dat zy dezelve veelmaals
zeer lekkere beetjes voorzetten,
welke tot dit liefde werk niet heel
ondienllig zyn können; daar be-
nevens zien zy niet gaarn, dat de
man aan den drank is. Men vind
derhalven in de huizen zeer veel
kinderen; en kan ik met waarheid
/.eggen dat in de meelle huizen 6.
8. io. i2 en meer kinderen wor-
den gevonden , die alle gezond ,
recht van leden en daarenboven
flerk zyn. Mynes bedunkens
helpt hier toe zeer veel 't al te
fterk en veelvoudig gebruik der
fpecereien , door dien byna ter
maand een pond of ten minllcn
cen half pond in zodanig huis
word verbruikt.

Edog't zy hoc het zy, aan 't ge-
meld getal der kinderen is niet te
twy Helen; wanneer echter de ween
ro groot en heftig, ook zoo lang
durende waren, als die welke de
vrouwen in Europa uitltaan moe-
ten, mogtc myncs bedunkens de
kitteling naar wel genoeg worden
ingepepert, en zy niet na zoo
veel kinderen verlangen. Door
dien echter zulks niet is, en de-
zelve haar niet te hard vallen,
zoo acht ik, dat zy weinig daar-
om geven« of/v zwanger zyn of
niet, te meer vermids zy tot 't uii-
bouderj van de kraam weinig kos-
ten hebben, zoo als op een ander

tyd uitvoerlyker zal worden be-
richt.

OndertuiTchen of fchoon de
ween nog zoo weinig fchynen ,
en met die van de Europeaanfche
vrouwen gantfeh niet mogen wor-
den vergeleken , zoo zyn zy nog-
tans daar door niet van alle pyn
ontheft, door dien 't geen zy by't
kramen te minder uitllaan, haar
naderhand aan de quade borden
rykelyk weder word in gebragt,
lydende daar aan doorgaans de
uitbundigile pyn , en konnende
naauwelyks haar eigen kind daar
aan leggen, om zyn voedzel daar-
uit te halen. Aangezien voor de
kleine kinderen geen pap word
gekookt, als wel in Duitfchland ,
om ze daar mede op te brengen ;
maar dezelve 't eerlle vierdendeel
jaars en menigmaal langer niet an-
ders krygen , dan 't geen zy uit de
moeders borll halen.

Ik heb veel vrouwen gekent,
die een van beide borflen niet
konden gebruiken, als zy hare
kinderen te flillen hadden, door
dien zy of met haar eerfte of een
der volgende kinderen grote pyn
daar aan hadden, door dien 'er
gaten ingekomen en de gantfche
borll uit gezworen was, waar aan
zy geen kind lyden können ; wes-
halven zy dezelve hadden laten
opdrogen, en ten dien einde een
pleiller daar op gelegt, om de
melkwegen te Hoppen, en te eer-
der van de pyn ontheft te worden.
Anderen heb ik gezien, die aan
een van beide borllen gantfeh
geen tepel hadden , niet dat 'er
van den beginne af geen aan was
gcwcelt, maar door dien dezelve
afgezworen was , waar door zoo
als licht is te denken, zy in groot
gevaar geraakt zyn, en onlvdclv-
ke pyn uitgellaan hebben. Daar-
enboven zyn zy nooit vry, van 't
een of 't ander toeval aan de bor-
ften» als zy in de kraam komen,
en moeten zy dcrhalven zeer wel
op haar hoede zyn , en de bor-
llen ter dege bewaren, ten ein-
de

Europe-
aanfche
vrouwen
aan de
Kaap heb
ben grote
pyn aan (
borften.

/.,

KAAP de GOEDE HOOP. 391

de zy niets quaads daar aan kry- !
gen.

De Barbiers hebben wel veel
middelen , om de pyn te verzach-
ten , en't quaad t'eenemaal te ver-
helpen ; cdog de vrouwen vinden
daar weinig baat by, en heeft
daartegen niemand beter raad, als
/.ckcr fnrid , genaamt , Mattys
Grefti uit Pomeren geboortig.
Of fchoon deze man nog lezen of
fchfyven kon, had hy nogtans /.oo
veel verftand, omcenige pleifters
en andere heilzame middelen uit
de Afrikaanlche bloemen, krui-
den en planten te vervaardigen ,
waar mede hy alle uitwendige quä-
len genas, van de quade materie
zuiverde, en belette, dat 'er geen
andere wederom na toe fchoot ,
die nadelig konde zyn. Deze
Smid nu, wyl hy in zyn jeugd ver-
fcheide kruiden en andere dingen
had leren kennen, waar uit hy de
Paard - artfenyen vervaardigde ,
waar mede hy ook tot zyn dood
toe wel will om te gaan , heeft
zyne gedachten verder laten gaan,
en van eenige kruiden aan zyne
cige flaven de proef genomen , en
bevonden, dat zy goede werking
deden.

Vermids hy nu daar door hoe
langs hoe dieper in de kruidkunde
geraakte, heeft hy eindelvk ook
een pleifter tegen quade borften
uitgevonden ; daar van ook met
groot nut aan de vrouwen mede-
gedeelt, en haar daar door zeer
ras verlichting van pyn en volko-
me genezing verfchaft, en terzel-
ver tyd belet , dat 'er verder geen
quaad meer daar na toe fchieten
kon ; gelyk dan de vrouwen , wel-
ke hy dien pleifter vereert heeft ,
aangezien hy denzelven nooit
verkogt of geld daar voor nam ,
behalven't geen ze hem zelfs had
gekolt, 't welk zeer weinig was ,
dien pleifter zorgvuldiger als goud
bewaren, om dat dezelve altyd
even krachtig blyven zoude.

De kouleur van dien pleifter
was donker-groen. Uit welke

kruiden hy echter den/elven of
ook vele andere diergel) ke ge-
neesmiddelen vervaardigde, zulks
hebben zyne eigc zonen en doch-
teren, of fchoon zy hem veelmaals
ecnigy.ins hebben moeten helpen,
nooit können gewaar worden.
Doordien hy als nu dood is, en
nog lezen of fchryven kon, zoo is
van zyne ganafch nuttige weten-
fchap niet een zier meer overig,
maar alles is met hem afgeftorven
en begraven, of fchoon 't voor 't ,

1 r 1 j 1 , , Is met hem

algemeen zeer lchadclyk en nade- begraven,
lig is. Dienvolgens was het wel
te wenfehen geweeft , dat hy van
zyne eigenzinnigheid voor zyn
dood wat afgeftapt was , en ten
minftcn zyn fchoonzoon, die bui-
ten dat een ervare Barbier is, met
die kennis verrykt had.

En dit is 't geen ik U, Lezer,
van de kraamvrouwen te berich-
ten heb. Wat aanbelangt de kin-
deren, en hare gewoonfyke ziek-
tens , men dient te weten , dat
derzelver natuur zeer aardig naar
de eigenfehappen van deze lucht-
ftreek gefchikt is. Ondertuflchen
zyn zy die ook onderhevig , en
hebben zoo weinig als die van
Europa , een briefje , dat ze niet
zullen fterven ; edog weinige ziek- Kinder.
tens der kinderen zyn dodelyk , aektens
gelyk is af te nemen ; uit 't geen "ä^g
hier voren ontrent de veelheid der
kinderen in een huis, gezegt is.
Want byaldien de ouders , waar
van zy geboren zyn, een volkome
gezondheid genieten, en de moe-
der , zoo als by de meeften is,
met goed, gezond zog is voorzien,
zoo volgt doorgaans, dat de kin-
deren insgclyk gezond zyn, voor-
namelyk , als zy haar gerak en ge
mak of hare nodige oppailing heb-
ben , gelyk hier ook ordcntlyk
pleegt te gefchieden.

Men ziet derhalvcn ook zeer
zelden , dat 'er een dood kind ter
waercld komt , en ik weet gedu-
rende myn vcrblyf alhier , geen
ander dan het hier boven gemel-
de. Veel zeldzamer echter is 't

geval ,

392 BESCHRYVING van de

geval, dat eerft geboren kinderen en haarten grave rukt, gelykmv

komen ziek te worden, en te
(terven. Zy nemen veel eer van
dag tot dag in krachten toe , en
groejen by den dag, zoo dat men
Aoude zeggen , dat een kind van 6
weken, een halfjaar oud was, als
men enkelyk op de krachten des
lichaams en deszelfs grootte ziet,
en daar benevens de andere eigen

daar van eenige voorbeelden be-
wuft zyn;

De tandpyn uitgedaan, laten ce-
nigen tyd daar na de Mazelen en
Kinderpokjes zich vinden, welke
de tedere lichaamen aantallen,
hoewel op verre niet met zodanige
verwoedheid

als wel in Europa.

Wat aanbelangt de mazelen, de- ^rzde^

fchappen van andere jonger kindc- zelve worden hier gantfeh niet ge- de Kaar

ren niet betracht. acht , doordien nog nooit eenig ^"*

ïn zodanigen gezonden toedand kind daaraan te bed heeft gelegen, geacht.

tue

blyven de kinderen , tot dat zy
beginnen tanden te krygen, 't
welk doorgaans in de 6 of 7de
maand gefchied. De vorige ge-
idndheid en 'tlachent wezen ver-
andert als dan tamelyk veel, om
dat zy door de heftige pyn, wel-
ke de doorkomende tanden ver-

acht.

veel min geflurvcn is; aangezien
de kinderen zelf daar mede lac-
hen , en geenzins over eenig on-
gemak klagen , maar zoo wel als
voorheen op Uraat lopen, met ha-
re makkers fpelen , en wind nog
weer ontzien. De ouders zelf
zoeken ze alsdan niet in huis te
oorzaken, zeer bedroeft beginnen houden, en haar een na buiten zet-
te huilen , en menigmaal zoo lang tende artfeney in te geven , maar
fchreeuwen , dat zy de ftuipen of laten de natuur zelfs werken, ver-
een beroertheid krygen, en in zekert, dat zy daar van geen quaad
haar eerde groei en bloei afgc- houden zullen.

plukt en weggerukt worden. Aldus is 't ook ontrent de Kin- Kt"dfr-

Edog zulks is niet heel gemeen, \ derpokjes ; behalven dat 'er hier Torden
om dat de minden op zodanige < en daar eenige uitkomen. Want wviniS6
w\s derven , en zeer velen, ja de | men gebruikt insgelyksgeenartfe-
mceden zeer licht hare eerde tan- j ney , om ze uit te dryven ; en ie-
den krygen. Men moet haar ook mand, die den aard en eigenfehap
wegens de grote pyn allerhande van 't land niet kent, kan ook niet
vermaak aandoen, en haar dan wel merken , zien of befpeuren,
dit dan dat te fpelen geven, ten dat de kinderen onpaffelvk zyn, of
einde zy niette veel fchreeuwen, de pokjes hebben, doordien zy in
en onder 't fpelen de tandpyn een en buitens huis gaan fpelen , en
merkeiwlj weinig verzetten. Wanneer zy nergens over klagen. Wanneer
ty tanden echter tanden hebben , en nu bc- de kinderen ook zelfs deze gantfeh
krscn- ginnen gekookte fpys te nutti- onbekende pcukeltjcs of zwcertjes
gen , zoo moet men wel op zyne ;1an de ouders laten kyken, en vra-
hoede zyn, dat zy de maag niet gen, wat 't is, of waar zé van daan
overladen, ten einde zy niet on- komen ? Zoo kyken zv verders
bequaam , tot de beweging des weinig daar na» als haar al lachen-
Üchaams traag en verdrietig wor- de geantwoord is, dat 't de pok-
den , ende fpys niet ordent hk jes zyn, waaraan /oo veel kinde-
kan worden verteert. Wantbyal- ren in Europa derven; de ouders
dien hier op niet word gelet, en laten dezelve insgelyks wederom
eenigen tyd daar mede vervolgt lopen, gevende haar een appel of
Word , ontftaat andermaal een
flechte toeftand , die zeer gevaar
lyki , naardien andermaal een do-

delvke beroerte daar op volgt, du
niet zelden 't levenslicht tiitblaail.

iets anders om te fpelen, wel wc
tende , dat /y niet gevaarlyk
tyn.
Zoo wel by de Mazelen alS b\

y deM

de Pok les bemerkt men niet, dat «lener

de pokje'-

KAAP de GOEDE HOOP.

de kinderen , ja zelfs grote meh-
fchen, welke die nog niet gehad
hebben , klagen , ten ware over
hoofdpyjt, h'.dog byaldien men
anders geen voortekens vind, en
en de Hoofdpyn, zoo is, dat de
lyders gaan en itaan können, zoo
acht men deze pyn ook niets,
zynde een iegelyk wel bewult, dat
zulksziektenszyn, die den naam
▼an ziekte zelfs niet verdienen ,
maar men lacht daar over, en
leeft daar mede, zoo als voorheen
gezegt is , of men geeft hen een
warm kopje theeofkoffy, en laat
hen vervolgens na haar eigezinnc-
lykhcid leven.

Geheel anders is het daar mede
te Batavia gelegen , alwaar de ma-
zelen en pokjes met alleen in-
boorlingen maar ook vreemdelin-
gen, voornamelyk echter voor de

39?.

welke echter bier in Indien menig-
maal eengrote flacht ing maken. Na-
melyk dat iemand daar aan krank
legt, of Iterft , aangezien zy op de
voorfcide wyb t'overbekent zyn.

Op andere plaatzcn zyn de
vruchten voor de kinderen , die
geen maat houden , ook onge-
zond , zodanig dat zy of de Ro-
de loop of een andere gevaarlyke
ziekte op den hals halen , en met
den dood moeten worftelen , als
men haar zoo veel vruchten laat
ceten , als zy wel fmaak daar in
zouden hebben. Hier echter is Vruchten
het met die zaak geheel anders ge- ™ndaa3rT
legen , en word hen , ten ware te de Kaap.
teer en te zwak , of te oud , niet
geweigert van de vruchten te ee-
ten , zoo veel als zy willen , om
dat zy zoo wel bejaarden als jon-
gen beiden niet fchadelyk zyn

genen , die hier zyn geboren , en ; maar veel eer tot behoudenis van
derwaards komen, zeer gevaarlyk de gezondheid verftrekken. Want

zyn. Want kort na haar verblyf
aldaar krygen zy de kinderpokjes,
waar aan zy ook 't meeit iterven ,
zo dat Van hondert zieken naauw-
lyks eenige weinige wTederom op-
komen. Zoo zeer gevaarlyk is
die krankheid ook voor de genen,
die de Batavifche lucht nog niet
gewoon zyn. Derhalven fchryft
ook T)oclor Melchior Leydekker
vanden 15". January 1699. uit Ba-
tavia , aan den Heer Jobus LndoL-
fits, gelyk zulks Jnnckerus in vi-
ta Lndolfi aanhaalt pag. izo. op
de volgende wys : Tefiis in Java
majore adeo ignota efl , ut vix no-
men habertt , quo illam exprimant.
Hoc quïdem nurum efl , fed magis
mirandum , inter Tromoutorii Bo-
na; Spei iucolas nunquam vifas va-
riolas vel mor biliös , qui beic in In-
dia ßepe magnam flragem e dunt.
Dat is : 'Be 'Pejl is in Groot Java
zodanig onbeken t, datzeuaauwlyks
een naam hebben , om dezelve uit te
drukken ; V welk iets zeldzaams
is ; verwonder ensw aardiger uog-
tans is, dat by de inwoners van de
Kaap de Goede Hoop de Mazelen en
Kinderpokjes nooit gezien worden,
I. "Deel

zy veroorzaken gantfeh geen ziek-
te , en men kan ze zonder vrees
eeten. Byaldien men beducht is ,
dat de buik te vol winden daar van
worden , en daar door opzwellen
mögt , zoo moet men zich eenig-
zins daar in matigen , edog deze
winden duuren niet lang , voor-
namelyk als men zich beweegt, en
op de been blyft , of zich anders
een weinig vermoeid.

Onder 't woord vruchten verfta
ik echter niet alleen appelen en pe-
ren of andere Europeaanfche tuin-
vruchten , de kerzen en pruimen
uitgezondert , waar van 'er hier
nog zoo weinig zyn, dat men geen
experiment daar mede heeft kön-
nen doen , maar ook vygen , ci-
troenen , oranje-appèls , en alle
andere tuinvruchten * welke de
vier delen van de waereld, te we-
ten Afrika , Europa , Afia en A-
merika uitleveren ; gelyk ik dan
hier van gantfeh niet uitfluit de
agorkes of konkommers , waar
van men elders pleegt te zeggen,
dat dezelve met oly en a/.yn klaar
gemaakt , nog goed genoeg zyn ,
om wegge wur pen te worden , om
Ddd dat

394 BESCHRYVING van de

Waarom
de Kaapl'e
vrachten

geiond.

dat defelve een weinig teveel gege-
ten,de Rode loop ofandere gevaar-
lykc ziekte zouden veroorzaken.
W'antik kan by ondervinding be-
tuigen, dat of fchoon ik menigmaal
een grote fchotel vol uitgeperft en
in fchyven gefnede konkommers
met oly,azyn en peper,heb gegeten,
dezelve my nooit eenig quaad ge-
daan hebben , niet tegenltaande 't
menigmaal tweemalen ter weck is
gefchied , zoo lang 't in den tyd
was.

Ik heb veelmaals gezien , dat
Matrozen, zoldaten, ja Haven en
flavinnen in den tyd van de drui-
ven , welke men drie maanden
achter malkanderen, te weten in
January, February en Maart, me-
nigmaal ook nog in April, te koop
kan bekomen , 's morgens vroeg
twee of drie pond druiven gege-
ten hebben, zonder dat dezelve
hen eenig quaad deden, dan dat
zy altyd na meer verlangden.
Wanneer ze nu niet gezond wa-
ren, zouden zy zekerlyk eene
ziekte hebben veroorzaakt , te
meer nademaal bekent is, dat de-
ze zoort van menfehen meefl on-
gekookte raauwe fpys , als Harin-
gen , fpek en diergelyke nut-
tigen, en dcrhalven zeer licht in
een ziekte vervallen können.

Wat my aanbelangt , ik ben van
gevoelen, dat de goede en gezon-
de lucht, die wy om dien tyd
hebben, zoo als in een van de vo-
rige Hoofdftukken is aangetoont,
zeer veel helpt, dat de vruchten
gezond zyn. Kn wanneer men
daar by voegt, dat zy door de he-
te dralen der zonnc tot hare vol-
kome r\ pheid geraken, en menig-
maal overryp worden, zoo heeft
men nog minder rede om te gelo-
ven, dat zy zicktens zouden ver-
oorzaken können, wyl de onge-
zonde delen verbetert en in goede
gezonde verandert zyn. Ik acht
ook , dat om die zelve rede zoo |
weinig gcvaarlykc zicktens, die-
op andere oorden zoo zeer woe-
den, en \ cel menfehen te gclyk,

of kort na elkander wegrukken ,
hier ook können plaats vinden.
Edog ik laat zulks aan 't oordeel
van den Lezer, en onderwerp my
hier in aan zyne goedaardige en
gunftige cenfure.

Na dat ik tot nu de gewoonlyke
ziektens der kinderen verhaalt, en
daarbenevens gemeld heb , op
wat wys zy dezelven onderhevig
worden, zoo begeef ik my , ach-
tervolgens myne hier boven geda-
ne belofte, tot de volwafTe en ou-
de menfehen , waar van met ten
eerften zeggen moet, dat men on-
der dezelven gantfeh gene quy-
nende ziektens aantreft, waarvan
zy lang te bed leggen , aangezien
die aan de Kaap de Goede Hoop
t'eenemaal onbekent zyn, en zal
in vervolg worden aangetoont,
dat de koortzen , nevens alle an-
dere ziektens zonder onderfcheid,
de menfehen van den beginne af
zodanig aangrypen, dat zy die
niet lang können tegenftaan, maar
ras fterven moeten, ofwel als zy
tydig en zoo dra zy zich onpafle-
lyk bevoelen, goede hulpmidde-
len gebruiken, dra wederom ge-
zond worden, en tot vorige krach-
ten geraken.

Van aanilekende ziektens kan
ik zeggen, dat gedurende den tyd
van 60 jaren, te weten, zoo lang
als deze volkplanting aangelegt is,
die ziektens onder de Europeanen
niet anders dan met den naam be-
kent zyn geweefl. Onder de fla- Wannee
ven echter, voornamelyk de ge- a"nfickc
ncn, die de Illultre Compagnie de 7iektc
toebehoren , heeft zich in 't jaar !£„{,««
[710 een diergelyke aanftekende
ziekte geopenbaart, welke dat en
't volgende jaar zeer velen in t graf
geflcept heeft.

Deze ziekte is mynes wetens
als nog van niemand met een by-
zondcren en eigen naam gedoopt,
hoewel 't zeker is , dat de eene
Haaf of flavin dezelve van den an-
deren gcè'rft heeft , gelyk dan
zeer veel in eene week en vervol-
gens van tyd tot ^tyd daar aan ge-

flor-

KAAP de GOEDE HOOP. 39s

Horven zyn. Voor zoo veel my
rin 7.c isbcwult, om dat ik zelf niet by
hen ben gekomen, beftonden de
toevallen ineen onlydelyke hoofd-
pyn en vervaarlyke duizeling, zoo
dat zy op de benen niet konden
liaan , uit vrees van 't hoofd aan
Hukken te vallen, om dat alles
met haar fcheen om te lopen.
Daarenboven hadden zy een ver-
vaarlyken dorft, dienzy nog met
water of eenige andere dranken
konden leflchen , en daar door
wierden zy genoodzaakt, om 't
bed te houden , en de dood alle
oogenblik af te wachten.
k ie- Óp hare levenswys Hechts een
yden wem*8 gac^e flaande, zal men niet
genoodzaakt zyn ,om den oorzaak
of oorfprong van deze aanfteken-
de ziekte ver te gaan zoeken,
welke wyze van leven gy hoop ik,
niet qualyk zult duiden, wanneer
ik u die een weinig duidelyk voor
oogen Hel , aangezien die men-
fchen gewoon zyn heel anders te
leven als de Europeanen. Van
hen wonen 'er ruim 600 by mal-
kander in een huis , 't welk zoo
veel in den omtrek niet beflaat,of
ook zoo hoog niet is, nog minder
zoo veel gemak heeft, als wel een
boere woning met de fchuur, aan-
gezien 't maar twee verdiepingen
hoog is , op welke eerfle een man
naauwlyks overend kan Haan,
terwyl de twede onder 't dak

IS.

Wanneer men 't gantfche ge-
bouw van buiten ziet , {trekt de
muur nog tamelykhoog, enlykt
een plat dak te hebben. Van bin-
nen echter ziet men wel ras, dat
de eerfte verdieping niet alte hoog
is, en op deszelfs muur dat van
de hoge buite muur aflopende
houtwerk ruft, 't welk de andere
zoldering maakt. Voor aan de
flraat tegen over de kerk heeft de
Opper - en ondertuinman , ieder
een byzondere woning, achter de
n welke 't meisjes fchool is voor de
1 flaven. Ter zyde tegen den tuin
!nC van de Illuftre Compagnie heeft
L <Deel.

de Oppcr-tuinman de voorgemel-
de Jan Hertog nog een grote
fchone ruime kamer , waar in 't
zaad enz. zoo wel voor hem zelf
als voor de gemelde Compagnie
bewaart word. Deze kamer noot
van binnen naar de plaats toe, aan
't fchool der flaven-jongens, wel-
ker Lecrmeefter zoo wel in 't zel-
ve byzonder huishoud , als de
Mecfteres in haar fchool. De o-
verige ruimte nu van dit gebouw
boven en beneden is de woning
van de 600 flaven en flavinnen,
beftaande alles met malkanderen
in een langachtig vierkant als on-
trent een boere-hof, die op alle
zyden bebouwt is, en van binnen
een grote hof of plaats heeft.

Deze ruimte nu boven en bene-
den is niet in byzondere kamers
of vertrekken verdeelt, waar in
eenzeker getal {laven en flavinnen
wonen, maar beftaat uit een en-
keld vertrek, waar in aan weer-
zyden planken langs de muur ge-
maakt zyn , welke deze menfehen
voor bedfteden moeten verftrek-
ken j om daar op te flapen. Of
fchoon nu man en vrouw onder
hen is, en de kinderen ook by hen
moeten wonen, zoo is echter ver-
der geen onderfcheid dan dien zy
zelven maken , hebbende alleen-
lyk een ftuk katoen of eenige an-
dere linnen lap om hare planken
hangen, om te fchynen alleen te
leggen, en van niemand gezien
te worden. Kortom, deze wo-
ning gelykt zeer wel een barak of
loods , waarin eenige hondert zol-
daten huis houden en wonen, ja
nog Hechter. Waar uit dan ge-
noegzaam blykt, hoe elendig de-
ze menfehen wonen ; cdog niet
om dat de Illuftre Compagnie
zulks niet gaarn beter zag, maar
wylen zy zelf niet beter leven wil-
len.

Zy lyden dit ongemak niet al-
leen gaarn, maar halen zich ook_
zelfs moedwillens nog meer elend heieSjaar c
op den hals, door dien zy 't gant- f00/,^1""
fche jaar door maar een kleed dra- cl
Ddd z gen,

BESCHRYVING van de

Gebruiken
hare klede-
ren tot
Bedden.

396

gen, zonder te kyken, of de flen-
ters daar by hangen of niet, ter-
Wyl de gemelde Compagnie jaar-
lyks tweemaal klederen , hemb-
den , en andere noodwendigheden
onder haar laat uitdelen , welke
zy echter ten eerden verquanze-
len, en liever verzuipen, dan dat
zy ordentlyk zouden gekleed
gaan. Derhalvcn komt het ook,
dat wyl zy van kindsgebeente ge-
woon zyn, halfnaakt te gaan, ha-
re huid des zomers half gebraden,
en des winters, wanneer 't lang
na malkander regent, lang bevro-
zen fchvnt.

Hier by komt nog, dat als zy
's winters door en door nat zyn,
zy echter niets daar om geven ,
maar deze hare natte klederen in
plaats van een onder en boven bed
gebruiken, en zonder fchroom
daartuffchen gaan leggen en fla-
pen, terwyl zy hare nieuwe kle-
deren niet verquirtende , zy altyd
droog leggen en groot gemak
hebben zouden. Ja 's zomers ,
wanneer 't tamelyk warm is, en
geen regen valt, flapen zy liever
op de koele aarde, dan op een bed,
wanneer de dampen van de grond,
die in hare ope zweetgaten in
dringen, heel niet gezond zyn
können. Zoo anders de genen,
welke zich zelf vrywillig allerhan-
de elend op den hals halen, aan
de dronkenfehap en hoererey
overgegeven zyn , haar werk van
(telen en roven maken , en naar 't
leven van hunnen cvcnnaallen ,
voorname] vk na dat der Chrifte-
Haarfpys. ncn liaan, ecnig medelyde waar-
dig zyn, zoo zal ik zeggen, dat*t
voed/el van deze elendige uit lou-
tere raauwe fpys bcitaat , welke
zy te luy zyn om voor haar zelf te
koken. Want of fchoon de Illu-
ftre Compagnie, vlcefch, ge/.oute
viich, reilt, of brood, peperen
andere levensmiddelen rykclyk
aan haar laat uitdelen en geven ,
'> zyri zy echter, ten ware zy
met (lagen genoodzaakt wierden,
te traag, te lui en te achteloos,

om alle deze dingen te koken, en
tot een voedzame fpys klaar te
maken, om dat zy eerder zouden
honger lyden,dan die moeite voor
haar zelf en haar eigen voordcel
nemen.

Ik zeg derhalven nog eens, dat EetCT
zy meed raauwe fpys , als harin- wefpy"
gen, meteen weinig koude ryll,
in water gekookt, in plaats van
brood,eeten. Zy z\ n gantfeh geen
liefhebbers van vleefch , om dat
/\ al te veel moeite zouden heb-
ben , om 't te koken , ten zy 't zeer
vet is, enzy weder ryll in plaats
van boter daar mede klaar maken
können. Haar drank is doorgaans
koud water , ten ware zy hier of
daar eenig geld hadden befchaart,
om wyn te können kopen. En
wanneer zy al wyn hebben, drin-
ken zy denzelven niet matig, maar
gieten hem zoo menigvuldig in
den maag, dat zy door dronken-
fehap niet weten, wie of waar zy .
zyn. Komen zy te bed, of onder „"«S«
wege te vallen , bly ven zy onbe- k"»-
weeglyk leggen , als een Huk
hout , en zoude men wel een me-
nuet op haar können danzen, eer
zy ontwaekten, oft gewaar wier-
den. Voor 't overige zyn zy
gantfeh zorgloos, en bekommeren
zich om niets , denkende mif-
fchien, dat de geen, die hen ge-
kogt heeft, ook voor hen zorgen
moet, endatzy niets behoeven te
doen, dan 't geen bevolen word
van de geenen, die over hen te
gebieden hebben, 's Morgens uit
gedapen hebbende, en voelende,
datzepynin haar wolachtig hair
hebben , weten zy ras raad daar
voor , drinkende eer en al\ orens
zy iets anders hebben genuttigt,
een paar kannen koud water ,
waar door zy dan andermaal den
maag bederven, en te gelyk dat
anders goed en gezond water
verontecren , door dien zy pyn
in de maag voelende , 't wa-
ter de fchuld geven , en wel zou-
den willen wys maken , dat al
haar ongemak en ziekte uit 't he-
ftend ig

KAAP de GOEDE HOOP. 397

aven

en

vcr-

rdoor

zy een
ezonde VCtl ,

x.

ilendig water drinken van daan
quam.

Ik heb vergeten te melden, dat
de Haven en flavinnen de binne-
plaats van 't gemelde huis in plaats
van een keuke moeten gebruiken,
maar dat zy 'er een verkens kot
van maken , en aldaar een grote
menigte verkens hebben , die zy
met 't afval uit den daar byftaaft*
den tuin van de Illuftre Compa-
gnie meiten, en vervolgens verko-
pen, ßyaldien nu deze verkens
de lucht daaromheen niet beder-
zoo maken zy dezelve ech-
ter zoo onrein , dat zy niet licht
een .goede, en gezonde lucht inaze-
men können. En indien men alle
deze omftandigheden nevens nog
vele andere t'zamen overweegt,
die hier kortheid s halve voorbe-
dachtelyk met ftilzwygen wor-
den verby gegaan , zoo heeft men
waarlyk geen rede , om verwon-
dert te zyn , byaldien deze men-
fchen , die byna als onvernuftige
fchepzels, ja erger als de Hotten-
totten leven , haar zelven een aan-
ftekende ziekte hebben op den
hals gejaagt.
daarom Wie zoude nu de voorfigtighid
megang der burgers laken , dat zy hare
thaar flaven en flavinnen hebben verbo-
*)den den , om deze befmette en in
groten getale weg ilervende fla-
ven en flavinnen te bezoeken, of
ommegang met hen te hebben ?
Wie konde 't qualyk duiden , dat
de Barbiers , die in zodanige toe-
vallen, de plaats van Artzen moe-
ten bekleden , om dat hier geen
Dokters zyn , deze ongehoorza-
men niet hebben bygeflaan ? Als
welken alle heilzame aanradingen
inden wind flaan, verachten, en
niet eerder aannemen , dan als 't
water byna aan de lippen is, en
de dood haar reeds by 't linker
Barbiers been heeft. Ondertuflchen heb-
*en ben de Barbiers zich dapper ge-
;eftaanCr queten , en haar plicht getrouw
waargenomen, wel wetende, dat
en haar ampt , en de Chrittelyke
liefde beide van hen eiichten ,

hunnen elendigen en doodlydcn-
denevcnnaallen in allebillyke za-
ken by te ftaan , en de behulpza-
me hand te bieden.

Dienvolgens hebben zy geen
moeite gefpaart, en geen tyd ver-
zuimt, om hen met raad en daad
by te fpringen ; zy namen dezel-
ven uit de voorgemeWe flaven*
woning, bragten ze na 't treftel \ k
ziekenhuis der Europeanen; de-
den haar goede en gezonde fpys
en drank geven, terwyl zy hen
met de befte en heilzaamfte Artfe-
neyen verzorgden, en zich aldus
van hun plicht in alles met zeer
veel yver en getrouwheid quee-
ten.

't Zoude te wenfehen zyn ge- De Ziekte
weeft, dat deze gemelde üektej^Ä
binnen hare palen en genomen tigerte
omtrek gebleven was, en niet ver- wordcn-
deromzichgetafthad, maar hoe
waar 't oud en van Ovidius eerft
gebruikt fpreekwoord is :

Nitimur in vetitum femper ciipï-

musque negata.
Sic interdiclis imminet ager aqttis,

Dat is : In ver bode wateren vifcht
men lieffl ; zulks blykt daar uit ,
dat de flaven en flavinnen het ver-
bod van hare Meefters vergaten ,
en zich by deze met de dood wor-
itelende befmette menfehen bega-
ven, aldaar hare bekenden en
landsgenoten bezochten, en daar
door die ziekte ten loon mede in
haar Meefters huizen bragten , al-
waar zoo als ik eerft naar myn
vertrek heb vernomen, vele fla-
ven en flavinnen als mede derzel-
ver Heren en Vrouwen, en aldus
ook Europeanen daar aan geltur-
ven zyn.

Zoo dra nogtans deze ziekte Heeft als
verder uitfpatte, en onder de Eu- £^0^-
ropcanen begon te woeden, ging aanen een
ze als van hare eerfte natuur g"^^1"
gantfeh af, doordien deze de bekomen,
voorgaande toevallen niet voel-
den , maar een quaadaardige of
aanilekende zoort van kinder-
Ddd 3 pok-

*9s BESCHRYVING van de'

Kaapfche
inwoners
krygen zel-
den de Ro-
de loop.

Oorzaken

van de Ro-
de loop.

pokjes kregen ; hoe ze 'er echter
eigentlvk hebben uitgezien , en
wat omllandigheden en toevallen
verder daar by zyn geweeft, zulks
kan ik niet zeggen , om dat ik
als nu te ver van hen af gelegen
ben.

Deze aanmerking alzoo, die
naar myn vertrek is gefchied ,heb
ik by de vorige , die zich gedu-
rende myn verblyf aldaar hebben
toegedragen, gevoegt, teneinde
de Lezer zien zoude, dat ik zelfs
't minfte niet , deze aanrekende
ziekte betreffende , voor U heb
willen verbergen. Jegenswoordig
keer ik my weder tot de gene, die
in myn tyd en zelf voor myne
komft aan de Kaap , in zwang zyn
geweefl , waar onder de Rode
loop zich dan mede bevind , waar
van reeds voorheen gezegt is, dat
de inwoners alhier zeer zelden o-
verval hebben.

OndcrtufTchen kan men niet
zeggen , dat onder deze lucht-
Itreek gantfeh geen menfehen zou-
den worden aangetroffen , wel-
ken die ziekte ^onderhevig zyn ,
of 1'choon de inwoners zelf daar
van vry zyn. Want de genen die
met de fchepen herwaards komen,
en eenigen tyd hier doorbrengen ,
en in bezetting blyven, worden
van deze ziekte zeer licht aange-
taft, aangezien zy ftaande hare
gantfehc reis niet dan oude, ge-
zoute en harde koll hebben ge-
had, waar door zy , door dien wel
voornamelyk haar drank oud,
Hinkend en meert vuil water is, dat
hen nog niet genoeg gegeven
word , vermids zy met hare voor-
gelchreve en gezette maat, en
menigmaal in tyd van nood, met
nog minder moeten te vrede zyn,
noodwendig veel onreine , fchcr-
pe en taaje delen in den maag en
in 't bloed overgeërft en met zich
gebragt hebben.

Wanneer nu daar door de chyl
of 't maagzap als mede 't bloed be-
dorven is, en zy daarentegen op
deze oude en onverdouwelyke

fpyzen* ook den vorigen bedur-
ven drank na hare aankomlt al-
hier , goede verfche fpys , aller-
hande tuin en keuke-kruiden , ne-
vens andere eetbare waren, ja ook
allerhande gezonde vruchten
nuttigen, en niet minder goed,
gezond , zuiver en verfch water
als mede goede en heldere wyn te
drinken bekomen, en aldus hon-
ger nog dorlt behoeven te lyden ,
zoo is 't niet te verwonderen, dat
deze onreine , ongezonde , taaje
j delen daar door los gemaakt, en
met geweld afgedreven worden,
waar door dan doorgaans de Ro-
de loop ontffaat , die niet eerder
ophoud , tot dat alle deze vuilig-
heden weg zyn, en 't bloed gezui-
vert en verbetert is.

Of echter dit zonder grote pyn Rode loo
kan gefchieden , en of dit alles in duurtlan«

i j i i met groot

een korten tyd kan worden ten pyn.
einde gebragt ? Zulks zal ik aan 't
oordeel van den Lezer overlaten.
Wat my aanbelangt , ik acht, en
weet zulks by eige ondervinding,
dat het zoo ras niet gedaan is, en
dat het zonder heftige pyn en
fmerte niet in zyn werk gaat, te
meer als men niet op zyn hoede
is , en den mond niet wakker in
den toom houd, waar door me-
nig een in aanzien van zoo veler-
hande lekkere bekoorlyke vruch-
ten, die hy menigmaal nooit meer
gezien , veel mingeproeft heeft,
zoo ver vervoert word , dat hy
't bellerven of ten minrtcn heel
lang aan den oever van de dood
zwerven moet.

Is de Lezer milfchien begerig,
te weten, wat men daartegen ge-
bruikt, en op wat wys deze an-
ders zeer gevaarlykc ziekte gene-
zen word ? Ik zal u de oprechte
waarheid melden , en midlerwyl
aan u believen laten , om volko-
men geloof daar aan te (laan, om
dat u de zaak ongelooflyk, of wel
zelfs fabeleus of verdicht voorko-
men mögt , niet tegenftaande zy
de zuivere waarheid engeenzins
valfchis, aangezien ik my hierin

op

KAAP de GOEDE HOOP. 399

op eige ondervinding beroep, hoe-
wel mv niet onbewuft is, dat ook
vele anderen nevens my die alvo-
rens gantfche Apothekers winkels
zonder hulp of verlichting hadden
ingenomen en verbruikt, op deze
wys genezen, en geholpen zyn.
•erfte Wie dienvolgens aan de Rode
ei loop ziek is, en wenfcht tot vori-
loop. £c gezondheid herfielt te zyn, be-
hoeft niet , de eigenfehap van 't
land een weinig kundig, by een
Dokter om raad te gaan, en een
geneesmiddel te laten vervaardi-
gen, want zulks is veelmaals, zoo
als hiervoren reeds is gezegt, zon-
der de gevvenfehte uitflag of
vrucht geweeft, maar zyn beft
doen, dat hy goede verfche melk,
en voornamei) k zoo hy ze krygen
kan, Geitemelk bekomt, welke
hy gekookt, met groene thee of
thee-Boe , zoo warm moet drin-
incc-ken, als hy kan. Wanneer hy
wCn- zu'ks eenige dagen na malkande-
ren , driemaal daags , te weten ,
's morgens , 's middags en 's a-
vonds heeft gedaan, zal hv zeker-
lyk zeer goede werking befpeu-
ren ; te meer als hy zich in eeten
en drinken een weinig matigt , en
den mond niet altyd den baas laat
fpelen, en voor al den zeer ge-
zwavelden wyn uit 't lyf laat.
ede Behalven dit middel , heeft men
jj1 door de ondervinding nogeen an-
i0op. der, 't welk in 't gebruik van rype
rode druiven beltaat, die men
echter niet altyd kan hebben, en
ook zoo fouverein of voortreffe-
lyk niet zyn. Want als dezelve in
de maand van Maart recht ryp en
door de hete ftralen der zonne ge-
kookt zvn, mag men in dit geval
geruit zyn luit daar aan boeten,
mids dat men de bezien niet al-
leen uitzuigt , maar met balt en
kernen opeet ; door dien 't vocht
alleen meer quaad dan goed doet,
en de ziekte verergeren zoude ;
ktook Waarentegen de druiven, zoo als
zy aan den bos zyn, en daarmede
insgelyks eenige dagen achter-
volgt, en midlerwyl maat in eeten

en drinken gehouden, de pyn niet
alleen verminderen, maar de ziek-
te ook volkomen genezen.

^ Ik ken 'er veel, die zoo wel uit
Europa quamen , en deze ziekte
met zich bragten,als ook uitOoft-
Indie te rug keerden, en insgelyks
daar mede behebt waren, welken
door een van deze twe middelen
zich zelf geholpen hebben, ten
ware zy geen tyd hadden , om de-
zelve te gebruiken, of hier te bly-
ven , en de eure, welke juift niet
al te veel tyd, nog minder koften
vereifcht, te ondergaan. Dat dit
laatite middel echter niet door-
gaans alleen geholpen heeft, daar
van zyn de omftandigheden te
lang, om alhier verhaalt te wor-
den. Genoeg dat meer dan 100
menfehen als zoo vele getuigen
verftrekken , dat ontrent deze bei-
de geneesmiddelen niets onwaar
of verdicht is.

Gelyk ik voorheen heb gezegt, De Melk is
dat de druiven niet altyd zyn te a™rdeKaap
bekomen , zoo moet ik ook erin- fcfajun.
neren, dat de melk zeer fchaars
is, door dien de boeren geen melk
aan de Kaap te merkt brengen ; ten
dele om dat de weg te lang is, en
de melk onder wege door de hit-
te van de Zon zuur word ; en ook
vermids zy dezelve tot onderhoud
van haar eige menfehen gebrui-
ken. By gebrek echter van deze
beide middelen, heeft een ervare
man, genaamt Juflus Benrath,
die wel Licentiaat in de medecv'
nen is, dog hier maar alsOpper-
Meefter begroet word, een van dei voorde
myne vrienden en welbekenden,
genaamt Hcndrick Geur fin, door
een ander en gantfeh ongewoon-
lyk middel genezen, na dat hy
reeds drie jaren daar van afgemat
was, om dat hy dezelve uit Hol-
land te Batavia, en van daar we-
derom hier gebragt had, zonder
die ziekte eens quyt te zyn ge-
weeft, gelyk hy dan daar na niet
alleen weder gelukkig en gezond
in Holland gekomen , maar ook
nog heden dien dag aldaar leeft.

Na

EenOfv
er-mee-
er ont-
dekt een
ander mid-

E

Rode loop,

400 BESCHRYVING van de

Waaruit Na dat deze Beitrat b van ge-
bdioïdd melden Geurfin had verftaan , dat
hy reeds zoo veel geld in artze-
neyen verquift had , om van deze
quynende en hem gantfeh afmat-
tende ziekte te worden bevryd ,
dog altyd achter 't net had ge-
vifcht , en maar eenige baat door
't gebruiken van een ziertje Opium
of Heulfap 's morgens en 's avonds,
had gevonden, zoo verviel hy op
de wonderbare gedachten, om
hem van 't gemeld Opium Rulleer
te vervaardigen, en te zien, oft
zelve niet van onderen krachtiger
werking doen, en 't quaad t'eene-
maal verhelpen zoude.

Wanneer nu de gemelde Geur-
fen befloten had, om die eure
t 'ondergaan, begaf de Oppermee-
iter Benrath zich na huis , en ver-
Vaardigde uit 6 onfen Opi Crudi
een Klifteer, welke hy tegen den
avond appliceerde of zettede. De
gemelde Genrfen verzocht my
zeer initandig, om dien nacht by
hem te blyven, gelyk ik ook
deed; dog ik wil wel bekennen,
dat door dien hy geweldig begon
te malen en te revelen, de nacht
my lang genoeg viel; tegen den
morgen echter begon hy te flui-
mcren, en ontwaakte niet voor
's avonds , wanneer hy wederom
l'cencmaal bedaart, maar echter
nog wat flaperig was ; den volgen-
den dag was de llaaperighcid ook
over, en hy zoo verre van de Ro-
de loop bevryd, dat hy zich nog
tamclvk in acht nemen, en den
oitflag verder afwachten moert.
Nazyne te rug komit in Hol-
)<omcn ge- land heeft hv aan eenige agtergcla-
tc vrienden en bekenden gefchre-
vcn , dat hy van de dric-jarigc
Rode loop nu volkome genezen
was, en wederom in krachten toe-
nam, na dat hv te voren t'ccne-
niaal uitgeteert was gewerlt, en
'er als een Scclcton of geraamte
uitgezien had. Hoe ongerymt dit
middel voorquam, heeft het nog-
tans goede werking gedaan. Of
'f echter aan diergelyke zieken op

nczen.

andere oorden even zoo zeker als
hier zoude können worden gege-
ven, is een vraag, die ik liever
den Lezer te beantwoorden over-
laat , dan dat ik myn eige gevoe-
len daar ontrent zoude uiten.

Zeker ander Opper-Meefter ,
genaamt Johannes Carnak , uit
Brunswyk geboortig , die voor
den gemelden Bcnrath onmiddel-
baar hier is geweeft, en by wicn
de geleertheid juiit niet al te diepe
wortelen had gefchotcn,maar die
echter zich zeer bevlytigde, om
iets nieuws en ongemeens uit te
vinden ; gebruikte en verzon een
ander hulpmiddel tegen deze qu\ -
nende en uitterende ziekte, ma-
kende een poeijer van de Schors
van 't Kreupelhout , waar van op
zyn plaats melding gedaan is,
welk poeijer door de lyders inge-
nomen wierd.

Diergelyke kreupelboffchen vind
men veel ontrent deze Kaap, en
vermids men jaarlyks zeer veel
van dat hout brand, en de Leer-
touwers alhier de fchors tot 't be-
reiden van leer gebruiken , zoo
kan men zeer gemaklyk aan die
fchors, en by gevolg ook aan 't ge-
melde poeijer komen. Dehcciters
zyn niet hoog of dik ; zynde niet
over 8 of 9 voet hoog en een voet
dik. En wanneer men ze laat
itaan, om meer hout te winnen,
zoo heeft men by ondervinding,
dat zy dezen wasdom bereikt heb-
bende, uitgaan , en eindelvk om-
vallen.

De fchors van dit hout is ruim
een duim dik, van buiten gantfeh
hobbelig, donkergraauw, en van
hinnen bruin ; wanneer ze in de
Zon word gedroogt , is zy zeer
fponsachtig en vol kleine gaatjes;
dezelve heeft byna geen fmaak ter
waereld , bchalven dat zy iterk
trekt, en acht ik , dat deze zamen-
trekkende kracht , den gemelden
Carnak bewogen heeft , om deze
fchors tegen de Rode loop te ge-
bruiken. Vermids hy echter lang
voor my na Holland gekeert , en

aldaar

Een oppe
Meeiki
maakt uit
de fchors
van kreu
pelhout e<
Artfcney
voor de
Rode loo

Kreupel-
hout.

KAAP de GOEDE HOOP. +01

aldaar gefturven '», ZOO heb ik na-
derhand niet können vernemen,
of iemand /ich meer van dit mid-
del tegen de Rode loop bedient
heelt ; kan ook niet zeggen , of
de andere Barbiers zulks niet we-
ten , dan of zy het met voordacht
niet hebben willen gebruiken, en
het voor onnut en verachtelvk ge-
houden en verworpen hebben.

Door dien nu uit dit verhaal
bh kt , dat de gemelde ziekte de
nieuwelingen en andere vreemde-
lingen hier zoo licht overvalt , en
daarentegen de inwoners zeer zel-
den aantaft , zoo dunkt my , dat
zulks enkel yk daar van daan komt,
dat de inwoners altyd goed en ge-
zond eeten en drinken hebben,
't welk wel fmaakt , en te gelyk
voedzaam en licht te verdouwen
is. Daarenboven heb ik reeds
voorheen gezegt, dat de vruchten,
welke zelfs elders in andere oor-
den deze ziekte plegen te verwek-
ken , hier van zodanige goedheid
zyn , dat zy meer een tegenmid-
del zouden vertrekken , dan dat
zy deze ziekte bevorderen of ver-
oorzaken zouden. Werdende ,
gelyk reeds is gezegt , veel ryper
als in Duitfchland , en daarenbo-
ven door de heete dralen derZon-
ne zodanig befchenen , dat zy alle
fcherpigheid verliezen en alle an-
dere fchadelyke eigenfehappen
van haar vvyken moeten.

Hier by komt nog de zuivere
lucht , welke dezen oord wegens
hare gezondheid vermaard maakt;
waar toe naar myn gevoelen, de
heftige en in vele andere dingen
fchadelyke Zuid-oofte wind zeer
veel helpt , zoo als in een van my-
ne vorige Hoofdftukken omftan-
diger gemeld is. Edog ik ben niet
van voornemen, om myne gedach-
ten hier ontrent als vatte itellingen
voor te dragen , maar zulks aan
't ryp oordeel van mynen Lezer
over te laten.

Naar dat het nodige van de Ro-
de loop is gemeld ,- zoo zal ik als
nu den Scheurbuik onder handen
I. 'Deed.

nemen , waar van ik andermaal
zeg, dat byaldien hier ontrent ook De 'UW4>-
niet'tfcherp bloed begrepen word, den niet
die ziekte insgelyks by de inwo- v»ndc
ners alhier niet te vinden en aan buikaan-
te treffen zy. Want behalvcn dat B«»ft-
zy altyd gezonde , verlebe en wel
klaargemaakte koft nuttigen , en
ook een treffelyk land deelachtig
worden , zoo als reeds aangetoont
is, zoo leven zy daarenboven, of
fchoon weinig werk van hen ver-
richt of gedaan word , altyd in een
geltadige beweging ; aangezien zy
zich genoeg vermoeien , wanneer
zy flechts na hare landeryen gaan,
en de werkende flaven , de nodi-
ge bevelen geven ; zoo als ook
met hier of daar na toe te ryden,
om de een of d'ander boodfehap
te doen«* of een goed vriend te
bezoeken.

Wat echter daar en tegen deDeVreem-
vreemdelingen aanbelangt , die delinsen
menigmaal 5, 6, en meer maan- meer daar
den onderwege zyn , eer zy hier {"^L
aankomen , en zich ververichen
können ; het is zeker , dat vele
daar mede behebt , hier worden
gebragt, die dikwyls ongeneeslyk
zyn ; door dien zy alvorens te land
haar tyd met vreeten en zuipen
doorgebragt , en het lichaam met
allerlei ontuchtigheden gekrenkt
hebben. Wanneer nu de flechte ,
harde , zoute fcheepskoil , waar
mede zy op een zoo lange reis
moeten te vreden zyn , nevens
't fchaars ftinkend water daar op
volgt, zoo kan'tnaauwlyks anders
zyn, of een zodanig lichaam moet
gevaarlyk aangeltoken , en by ge-
brek van de gewoonlykc bewe-
ging , tot aan de dood toe bcilre-
den worden , die ook kort daar
na volgt.

Byaldien echter een menfeh
zich voorheen kuifch , nuchter en
matig heeft gehouden, en zich als
dan aan boord begeeft , zoo heeft
hy, of fchoon hy juut niet anders
als de anderen word gehandelt ,
en derhalven nevens dezelven den
Scheurbuik krygt , echter buiten
E e e andere

BESCHRYVING van de

402

andere toevallen geen gevaar , dat
hy daar aan iterven , of lang in de
eure leggen zal. Want voor zoo
veel ik 'er als nog gezien heb, zyn
de meeden altyd , of fchoon me-
nigmaal hondert man te gelyk van
een fchip na 't Ziekenhuis wierden
gebragt , binnen den tyd van 14
dagen weder genezen ; terwyl de
genen, die daar in bleven, en we-
gens onpaflelykheid niet voort
konden , doorgaans andere toe-
vallen hadden, waar aan zy einde-
lyk Hier ven.
Hoede Z.°° dra diergelyke fcheurbui-
fcheurbmk kjgg mcnfchen na 't ziekenhuis
Kalpword worden gebragt , bekomen zy
genezen, verfche en wel toegemaakte kolt
van vleefch, reylt, keuke -krui-
den en andere eetbare waren ; en
men weigert hen niet, om van dit
verfch en gezond water zoo veel
te drinken, als haar lufl; ja men
vergunt hen ook , om nu en dan
een wakkere teug goede wyn te
doen , ten ware zy die trekken
wat te veel herhaalden, en hare
genezing daar door achteruit zet-
teden , in welk geval men naauw
op hen paft; en worden zy zelfs
geftraft , wanneer zy na geen
woorden willen luilteren, en an-
deren in hare ruft beletten. Daar-
enboven mogen zy over dag ook
gaan waar zy willen, wanneer zy
den Binnevader van 't huis flechts
daar van verwittigt hebben, en op
haar uur maken weder t' huis te
zyn.

Deze kleine infehikkelykheid
helpt de/ e 1 uiers teer veel ; te
meer doordien /\ aan boord als
opgcfloten, van dit alles niets heb-
ben können deelachtig worden.
Ten einde echter ook de eure te
fchiclyker voortga , en zy haalt
weder tot hare vorige gezondheid
geraken mogen , zoo geeft de
Opper - Meefter met zync by
zich hebbende twee Onder-Mees-
ters, die ieder een byzonder ver-
trek in dat huis hebben, de Pati-
enten van tyd tot tyd poejers te-
gen den fcheurbuik in, en laat

door den Binnevader de bad-fto-
ve heet maken , ten einde zy daar
in gemaklyk zweeten of ltoven;
welk zweeten vele wederom t'ee-
nemaal geneelt , terwyl 't poeijer
van binnen ook zeer goede wer-
king doet.

Ten einde ik echter deze bad-
Itove duidelyk befchryve ; dezel-
ve beltaat uit klaar helder water,
waar in verfcheide kruiden en
bladeren van voortreffelyke bo-
men gedaan en over 't vuur uitge-
trokken worden ; daar onder Ci-
troen-bladeren , Laurier-blade-
ren , Rosmaryn , Salie, Sirifche
Marum , Pinpernel , Majoraan ,
en vele andere welke in den tuin
van de Illuitre Compagnie over-
vloedig en treffelyk plegen te Waf-
fen. Alle deze kruiden nu ver-
oorzaken een ongemenen reuk ,
en voor diergelyke Patienten een
voortreffelyke verlterking, alzoo
dat wanneer zy 't bad eenige rei-
zen hebben gebruikt, zyzeer ras
weder alleen leren gaan, en zoo
vaardig en luchtig worden, als
zy voor de fcheurbuik geweeft
zyn.

Vermids zich echter onder de-
ze fcheurbuikige menfehen zom-
migen bevinden, die wegens ha-
re tedere natuur, of wegens hare
zwakheid, of ook wegens hare
hoge jaren , dit bad niet wel kön-
nen verdragen , als 't welk haar
nog meer zoude verzwakken, als
zy 'er lang in moeiten zyn, zoo
helpt de Oppermeelter deze men-
fehen met andere goede /w eet
verwekkende middelen van bin-
nen, ten einde zy te lichter aan 't
zweeten geraken, en niet langer
behoeven te zitten. Edog dient
te worden aangemerkt, dat oude
menfehen, een weinig Iterk van
den fcheurbuik aangetaft , gevaar
lopen , van niet licht te worden
genezen, en het doorgaans met de
dood te bekopen.

Worden er eindelyk ook zom-
migen gevonden, gelyk veelmaals
gefchied, en zeer licht aan boord

gebeu-

Bad-rt,

hoe die '
uitziet.

Hoede
perzonei
worden

gehande
die 't bad
niet kun
nen verd
gen.

KAAP de GOEDE HOOP. 403

geheuren kan, die behalven den
lchcurbuik, mede ope- wonden
hebben, en derhalven door plei-
fters moeien worden genezen,
zoo heeft de eure langer tyd als
wel anders van noden. Want zo-
danige Patienten können 't bad
niet gebruiken , ten ware men hen
droog en toegedekt doet zvvee-
ten. Daarenboven worden de

wonden, zoolang als de fcheur-
buik dunft, hoe langs hoe erger
en ongeneeslyker , en t'eenemaal
ontltoken. En wanneer de fcheur-
buik reeds is genezen, moeten die
menfehen echter nog langer ver-
toeven, en wachten, tot dat de
ope-wonden insgelyks weder ge-
nezen zyn.

XXIV. HOOFTSTUK.

Van de ongemakken , ziektens en quälen der in-
woners aan de Kaap de Goede Hoop , en
hoe dezelve doorgaans worden
veroorzaakt.

Wat van de Dronkenfcbap aan de Kaap te merken zy. Aan de Kaap is niemand ziek aan

denfleen. Hoofdpyn van dronkenheid hoe te genezen. IVat van 't Kuapfche hier aan te
merken. Europeaanfche hieren aan de Kaap gezond. Zyn zeer duur. Derhalven drinkt
men liever wyn. De Schryver heeft menfehen gekent die de fleen hadden Podagra
Chiragra en Gonagra is aan de Kaap onbekent. De Schryver kent maar drie perzonen die
het gehad l>ebhen. Venus-ziekten hoe die voorden genezen . Pleuris gaat ßerk in zwang.
Niemand fierft daar aan. Ongemeen bloeden uit de neus van een zeker man. Veroor-

zaakt blindheid. Kan niet genezen worden. Nog een exempel vanflerk bloeden. Foor-
teken van de bloedflorting. Loopt zeerßerk. Aderlaten veroorzaakt eetiige flilte. Waar
dit ongemak van daan komt. Van de ziektens der Vrouwen. De opflopping der Ob-
itructio Menfium is aan de Kaap wat zeldzaams. Hulpmiddel. Fluor Albus gaat
te flerker in zwang. Opfiyging ook niet zeldzaam. Exempel van een Vroimsperzoon.
Een ander dicrgelyk exempel in Duitfchland voorgevallen. Oogpyn gemeen aan de Kaap.
Waarom. Zeere oogen treffen voornamelyk de kinderen 't pynlykfl Daar tegen is geen
heilzaam middel bekent. Zeker Vrind geeft den Schryver raad Waar uit dit middel be-
ftaat. Doet goede werking aan den uitvinder zelf De Schryver heeft dit middel uit Eu-
ropa naar Afrika gezonden. I 'erkoudheid is aan de Kaap een algemene plaag. Kinderen
flaan voornamelyk veel daar aan uit. Raad tegen de verkoutbeid. Hottentotten zyn 'er
t'eenemaal van vry. Beßote winden veroorzaken grote pyn. Raad daar tegen. Jicht
aan byde de Sexen gemeen. De Schryver heeft de jicht ook bekomen. Word daar van on-
verhoeds bevryd. Zeere keel aan de Kaap gemeen. Raad daar voor. Hoe men aan de
Kaap de maag geneefl als die bedurven is. Wat de Slaven in dat geval doen. De Au-
teur bc/luit de befchryving van de Kaapfche Ziektens.

TOt nu heb ik u de ziektens
voor oogen gefielt, welke
meer de vreemdelingen als de in-
woners betreffen, en zulks zoo
goed als in myn vermogen is ge-
weeil, 't welk' in dit Ituk zeer ge-
ring is. De natuur van de zaak
I. Deel.

vereifeht als nu, om daar by te
voegen de genen, waarmede de
inwoners zelf, zoo wel van 't man-
nelyk als vrouwelyk geflacht, be-
hebt zyn. Door dien echter 't
mannelyk geflacht alomme in de
waereld den rang boven 't vrou-
Eee -L welyk

BESCHRYV1NG van de

4-04-

welyk geflacht heeft, zoo zal ook
niet qualyk worden geduid , by
Alien ik daar van een begin maak,
en derzelver gewone onpaflelyk-
heden 't aldereerlle aantone.

Ondertullchen door dien de ge-
woonlyke en gemene drank der
mannen zoo wel als die der vrou-
wen, behalvcn dat deze wat zuini-

aï wildbraad by moet zyn , zeer
weinig of niets koll • 't welk ook
de rede is, dat diergelyke vrien-
de-maaltyden, waar van men een
wakkeren roes met zich na huis
neemt , zeer dikwvls voorval-
len.

Zulks zeg ik echter niet, met
een oogmerk , als of ik de dron-

gcr en gematigder daar ontrent kenfehap als een algemene en ge

omgaan, hier te lande wvn is, niet ! woonlvke ziekte der mannen aan
van den Ryn, of uit Vrankrykj ,' deze Kaap wilde aanmerken, aan-
of uit Spanje, veel min uit Perl ie, gezien dezelven niet zoo zeer hier

merken.

of andere Afiatifche en Afrikaan-
fche landen herwaards gebragt,
maar die alhier zelfs in de grootlte

d^onken-de overvl°ed va^» en van ongemene
fchapaan goedheid en deugd is, zoo als el-
.?"£ te ^ers i*eeds is aangetoont', zoo is 't
ook niets nieuws , dat dezelven
een wakkeren roes drinken. E-
dog niet zoo zeer als zv alleen
zyn, of in een kroeg by elkander
komen , zynde hier 't affchuwe-
lykfte lailer , dat iemand be-
fchonken langs ftraat gaat, en ver-
heil zodanig een daar door wel ras
zvn goeden naam , maar by vro-
lykheden en gaftmalen, wanneer
riiet een alleen, maar alle de ge-
nodigden dronken gezien worden.
Want als dan word zulks niet qua-
fyk genomen, ten zy 'er een on-
der 't gczelfchap was, die zyn
ut rk van zuipen maakte en dage*
1\ ks dronken gezien wierd.

In zodanige gevallen wacht
men zich Jüjft zoo naauw niet ; en
is zulki i k een zaak, die eerder
gl als werkftellig kan worden
gemaakt, wordendede wyn niet
alleen uit glaasjes, maar uit Poka-
len, waarin menigmalcn een pint-
je en meer in gaat, gedronken.
F,n wyl de wyn van zienzeh e
flxrk en goed is, of fchoon maar
een halfjaar oud, zoo is licht te
denken, dat men van zulke gaft-
malen én andere vrolykc rnaalty-
hiel /onder een brave roe al
<l,te meer doordien de u \n,
/e /elf bouwen, en'teetcn't
/y ook zelf hebben, of ten
minllen fehleren können, als 'er

alleen , als wel de gantfche wae-
reld door hare heerfchappy oef-
fent ; maar enkelyk om den Le-
zer met verwondering te doen
zien, of fchoon hier zeer flerke
wyn word gedronken , nogtans
niemand word gevonden, die aan Ann de
den Meen ziek is, terwyl deze Kaapheei
ziekte elders , voornamelyk in ontmak
wynlanden, als een vafle en on-aande'»
twyffelbare gezellinne op de hielen ftcen'
volgt de genen, die zich aan den
w\ n overgeven , en daar van da-
gelyks te veel tot zich nemen.

Öf zulks nu aan de gezonde
lucht of de goedheid en eigenfehap
van den wyn zelf, of aan iets an- "
ders toe te fchryven is, zulks zal
ik den Lezer laten oordelen. En
hier alleenlvk by voegen, dat
wanneer de Dronkaards den vol-
genden dag pyn in 't hair hebben»
zy dezelve met een kopje warme
koffy of thee wel ras weten te ver-
drvven, /.onder dat hen zulks
duur komt te liaan, om dat koffy
en thee door de menigte, diedcr
jaarlyks uit Indie komt, hier heel
goed koop is.

Daar won! hier ook wel bier, w.
uit zeer Fchone gerft, die hier valt, £"

, • . ,, bier aan t(

gebrouwen j zoo dat men juutn
niet altyd wyn behoefde te drin-
ken; daarenboven worden ver-
sheide treffelyke bieren her-
waards gezonden, zoo van Zerbfl,
l'nmswyk, als uit Holland, die
de plaats van wyn wel zouden
können bekleden ; cdog het bier
alhier is op verre zoo goed niet,
als dat uit Europa, aangezien, zo

men

KAAP de GOEDE HOOP. 4o5

men ccn weinig her tig or' veel
daarvan drinkt, um den dorft te
leffcn, hetzelve dronken maakt,
en te gelyk opblaaft, en niet
zakt , wordende de genen , die
daar van drinken, ongemeen met
winden geplaagt, behalven dat
zy daarenboven ook doorgaans de
koude of droppelpis daar van kry-
gen. Wat mv aanbelangt, ik acht,
dat de hop 't opblazen veroor-
zaakt, aangezien 't water zeer tref-
relyk goed en de gerit ongemeen
fchoon, zuiver en rvnis; waaren-
tegen de hop, die altyd uit Euro-
pa herwaards moet worden ge-
bragt , een heftige verandering
onder de Verzengde Luchtftreek
of Zona Torrida ondergaat, en
daar door zeer veel van zyne
krachten verlieft, zoo dat dezel-
ve* byna bedorven hier komt.
Dienvolgens kan 't wel niet anders
zyn, oft bier moet ook een ver-
keerde eigenfehap aan zich ne-
men , en daar door grote onge-
makken aan de menfehen ver-
oorzaken, zoo men den Brou-
wer, die zyn werk juift ook niet
al te wel verftaat, al de fchuld niet
geven wilde,
irope- Wat echter aanbelangt, de bie-
:hc ren, die uit Europa herwaards

Q 2311 , ■*

tap worden gezonden, 't is niet t'ont-
nd- kennen , dat dezelven zeer goed ,
helder en klaar, en deswegen ook
zeer gezond zyn, endatzy aldus
zekerlyk in plaats van wyn zou-
den können worden gedronken;
maar behalven dat men van dezel-
ven zoo ras een roes zoude weg
hebben, als van de wynen zelf,
zoo is 'er nog een zwarigheid ,
dien den gemenen man 't bier
drinken meeft belet, namelyk dat
een vat van zulk bier, ontrent
hondert en twintig pinten Am-
fterdamfche maat houdende , en
by de Culmbachfche maat niet
veel meer als een emmer bedra-
gende , doorgaans voor veertig of
zes en veertig guldens verkogt
word, en als men het by'tpintje
wilde laten halen, men een gulden

voor ieder pintje zoude moet
geven. Door dien men voor dar
geld drie of viermaal zoo veel wyn
Kopen kan , zoo drinkt een jegc-
lyk over tafel liever wyn , dan dat
hy zoo veel geld voor 'dit gekookt
en met hop bitter gemaakt ger-
fte-water hefteden zoude.

Ondcrtuflchen kan ik ook niet DcS<-"i>T-
vycl metftil/.wygen verby gaan,dat ÏËfi
ik twee of drie menfehen heb ge- Bekent, die
kent, die aan den (ken elendig en ÖS?
gevaarlyk krank lagen; edog de-
/-■ perzonen hadden die tjuaa]
reeds in Europa gehad, en dezel-
\ e met zich herwaards gebragt ;
of van hunne ouders als haar aan-
deel geërft ; en bevond zich on-
der deze gemelde drie perzoncn
een meisje, naauwlvks tien jaar
oud , 't welk zeer felle pyn uit-
itond. Mynes bedunkens heeft 't
zelve dat euvel van haar vader, die
insgelyks dikwyls daar aan ziek
lag, geërft, of is daar mede gebo-
ren, en heeft de ftenen op de wac-
reld gebragt, te meer wyl zy kort
na hare geboorte fteentjes gelooft
heeft ; door dien echter een Zwa-
luwe geen zomer maakt, zoo ge-
ven ook zoo weinigen of maar dit
laatft voorbeeld geen gevolg on-
trent alle andere inwoners.

't Geen als nu van deze ziekte Podag" »'
gezegt word , kan ook van 't To- „Si
dagra>Chirag?a, Gonagra, en al- g.ra • aan d?
Ie diergelyke ziektens , door on- Af
geregelt leven voortkomende,
werden gemeld. Want of fchoon
hier geen vreeters, zuipers, hoc-
rejagers en allerhande diergelyk
volk ontbreekt , maar een grote
menigte daar van voorhandenis,
zoo weet ik my niet te binnen te
brengen , meer dan drie onder D«s^»y-
dien gantfehen hoop gekent te 2*5^
hebben , die met diergel \ ke elen- perzoncn
dige en pynlyke ziekte behebt J£ had"
waren , welke daarenboven zoo
menigmaal als zy daar van wierden
aangetaft , zoo wel wierden ge-
handelt dat de pyn juift niet zoo
onlydclyk was , dat zy geftadig
't bed houden moeften,

Eee 3 Wat

406 BESCHRY VING vande

Wat my aanbelangt , ik acht,
dat het warme bad, voorheen be-
i'chreven , die gemelde drie per-
zonen zeer veel dicnlt heeft ge-
daan , aangezien twee van hen
grote verlichting gevoelt hebben,
niet tegengaande zy 't bad niet
recht hebben gebruikt , door dien
zy den mond den teugel te veel !
vierden, en zich niet in acht na- i
men , zoo als men by een zulke !
eure behoort te doen. Edog ik
zwyg hier wederom van hen Uil ,
uit rede , by de befchryving van
't warme bad reeds bygebragt, ter-
w yl men wegens drie flempcrs
niet kan beiluiten , dat alle de an-
dere of vele inwoners aldus zyn.
Venus- Op die gemelde plaats heb ik
liektens 00ic gezegt , dat in 't warme bad
n«en.Se onder anderen de fpaanfche pok-
ken en andere Venus-qualen ins-
gelyks genezen zyn, 't welk een
teken is , dat den oord alnier van
dat fchuim ook niet zuiver is.
De W ondartzen genezen zodani-
ge menichen op dezelve wys , als
in Europa gebruiklyk is, te weten
metquikzilver, van buiten en van
binnen te laten gebruiken ; onder-
tullchen achten zy niet nodig, om
daar mede zoo bedekt als in Eu-
ropa te werk te gaan, maar zeggen
rond uit , dat zulks alhier geen
fcharide is. 't Zy wat'tzy, 't is
zeker , dat een zodanige te Iter-
vcn komende , zy opentlyk zeg-
gen , dat indien hy zich zelve in
acht genomen , en zoo licht niet
gelopen had, hy niet zoude geitur-
ven zyn.
Pleuris Daar worden 'er ook veel ge-
rterkin vonden , die met 't zydewcc ge-
ng' plaagt zyn, en daar aan zoo grote
en ondraaglyke pyn uitllaan , dat
men menigmaal meent , dat zy
't leven daar by infehieten zullen.
Edogby aldien zy den maag niet
overiadeden, of altyd met verdou-
weiykelpys verzadigden , ook
niet zoo zeer opeeten en drinken
et waren , nog haakten naar
'i geen den mond fmaakt , zonder
te zien of 'tge/.ond of ongezond

: neus

is , zoo acht ik , dat die ziekte
ook zoo zeer gemeen niet zoude
zyn. Of fchoon de Wondartzen
veel moeite hebben , om dierge-
lyke menfehen te genezen , zoo
achten zy die moeite niet, omdat
zy daar voor rykelyk betaalt wor-
den. Daarenboven zyn zy geluk-
kig in de eure , aangezien ik nie-
mand ken, die daar aan geftor ven
is ; heb ook zelfs van geen exem-
pel gehoort.

Ik heb twee brave mannen ge- Ongcm
kent, die beide myne goede vrien- J°,cd(
den waren, welke ongemeen flerk
uit de neus bloedden , waar van
de eene reeds overleden , en de
ander nog in leven is. De eerfte
was genaamt Willem Oefenaar y
die verfcheide ampten bekleedde,
en ten laatite winkelier in dienft
van de Illultre Compagnie was ;
een man , die waarlyk goed na-
tuurlyk verftand had , en in alle
zyne verrichtingen een ongeme-
nen y ver en trouw deed blyken ,
hoewel de Heer Gouverneur Wil-
lem Adriaan van der Steil menig-
maal zeer hard met hem heeft ge-
leeft , terwyl hy geen fchuld ,
maar die zich zelven te wyten
had.

Het gantfche geval zal ik hier
niet aanhalen, maar alleenlyk nog
zeggen, dat deze eerlyke en on-
fchuldige man , daar door met zo-
danige fchrik wierd bevangen, dat
het bloed cerft uit de neus, en al-
daar geen ontkdting genoeg vin-
dende, door den mond, oorenen
oogen zoo menigvuldig uitberfte ,
dat men 't zelve lang niet heeft
können Itempen; en ben ik vafte-
lyk van gevoelen, dat wanneer 't
bloed geen doortocht gevonden
had , de man opltaande voet dood
gebleven zou zyn. Edog dit zy
hoe 't zy, niet lang na dit vervaar-
lyk bloeden, 't welk verfcheide-
malen weerom quam , wierd des-
zelfs toeiland nog veel droeviger ,
vermids hy byna blind, en daar
door gedwongen wierd , om zyne
bediening neer te leggen, die hy

by

KAAP de GOEDE HOOP. 407

bydcjuftitie als Secretaris rocm-
waardig mede bekleedde, zo dat
hy de Winkeliers-fon&ie maar al-

n aanhield , waar in zyne ge-
trouwe huisvrouw hem zeer veel
byitand , en trefTelyk de behulpza-
me hand bieden kondc.

Hy heeft wel geen koftcn ge-
fpaart , om zich te laten genezen ,
ook geen pvn ontzien, maar alles
gedaan, wat mogelyk was, om
zyn gezicht weerom te bekomen,
hebbende niet alleen een haire
draad door den nek laten trek-
ken , maar ook veel andere pyn
uitgedaan , maar alles vergeefs ;
hy was blind , en bleef blind , tot
dat hy eindelyk na een langdurige
ziekte in \ jaar r 709 overleed.

De twede , die nog leeft, ins-
gclyks een wys en vcrltandig man,
genaamt Tieter de Meyer , als nu
Secretaris van den Heer Gouver-
neur, en van den Raad van Policy,
die daarenboven meer bequaam-
heid heeft, dan een van de andere
my bekende Leden van den Raad,
voelt nog voor of na , en zelfs
niet zoo lang als 't bloeden uit de
neus duurt, eenige de minfte pyn,
wesKalven hy ook niet kan zeg-
gen, waar dat ongemak vandaan
komt; en weet ook niet, wanneer
het weder zal komen , ten zy hy
ziet en befpeurt , dat hy eenig
bloed fpuuwt. Want de onder-
vinding heeft hem als nu zoo veel
geleert, dat wanneer onder 't fpog
gerönne bloed vermengt is , on-
feilbaar daar op 't bloeden uit de
neus zal volgen , 't welk dan ook
1 of 3 uuren na 't gemelde teken
met zodanig geweld begint, dat
men niet anders zoude denken,
dan dat 'er een ader in de neus ge-
borgen, of iets anders in 't lichaam
aan ftukken was.

Doorgaans echter komt 't bloed
zo menigvuldig , dat het niet ras
genoeg t'zamen uit de neus kön-
nende , en den weg daar te naauw
vindende, ook te gelyk den mond
met hele ftralen uitloopt, zodanig
als of en in de neus en in den mond

aders geopent waren. En zulks
duurt zoo lang, tot dat byna een
fpoel kommetje vol is , wanneer
'teen weinig begint te bedaren,
en 't maar droppels wvs komt. Waar
na hy voor ditmaal niet meer uit
de neus bloed , behalven dat hy
nog 2, 3, of 4 dagen gerönne
bloed fpuuwt.

Dit bloed-fpuuwen is de weg-
wyzer , waar na hy altyd ontrent
deze heftige bloedltorting moet
op zyne hoede zyn ; en moet hy
derhal ven naauw -op 't fpog letten,
ten einde hy niet onverhoeds
overvallen werde ; want by aldien
hy het gerönne bloed befpeurt,
zoo heeft hy als nu door 'tdikwyls
weerkomen van dit toeval, uit de
ondervinding geleert, dat hy het
zelve door hulp van een aderlating
voorkomen kan, wanneer hy zich
namelyk eene ader laat openen ,
zoo dra hy 't eerfte beginzel van
bloedfpuuwen gewaar word , aan-
gezien 't bloed alsdan door deze
gemaakte opening , in netter or-
der gehouden word , en niet we-
der ten neuze of mond uitloopt.
Of nu zulks van de bloedrykheid w»«^

, . ,, . . J ongemak

van dien gemelden wakkeren man van daaa
van daan komt , zulks zal ik den komt-
Lezer laten onderzoeken. Wat
my aanbelangt , ik weet , dat hy
van gevoelen is , dat zulks door
't ilerk wyn drinken word veroor-
zaakt, waar van hy achtervolgens
zyne eige belydenis voor dezen,
en eer hy getrouwt was, een groot
liefhebber geweeftis, niet tegen-
gaande ik hem nooit dronken ge-
zien heb. Hy heeft ook deswegen
na dien tyd geen wyn meer nog
over tafel of anders willen drin-
ken , ten ware hy Iterk wierd ver-
zocht , wanneer hy om te gehoor-
zamen , ten hoogften een klein
glaasje tot zich nam , en voor 't o-
verige zyn dorft altyd tmet een
warm kopje thee of koffy, of met
zuikerbier alhier, gelefcht heeft,
waar van ik op een ander tyd be-
richt geven zal.

Van myne kant wenfehte ik van

herten,

40S B E S C H R Y V I N G van de

herten , dat ik niet alleen de oor-
zaak van dit groot en ook mif-
fchien gevaarlyk ongemak -will,
maar ook dien eerlvken oprechten
vriend een zodanig middel kond e
aan de hand geven, dat hy t'eene-
maal daar van bevryd wierd , of
dat ik hem ten miniten zoo veel
helpen kondc, waar door hy ecni-
gc verlichting van de zoo menig-
malige wederkomfl van 't bloed
gewaar wierd , 't welk of fehoon
zonder pyn gelchied, nogtans zoo
veel ongemak veroorzaakt , dat
hy menigmaal verfcheide dagen
zyn ampt niet waarnemen kon.
Van<Jc En aldus heb ik 't nodige van de
JykezTek- gewoonlvKc ongemakken der
fcns. mannen bericht. By de vrouwen,
welker toevallen als nog overig
zyn , zal ik bezwaarlyk zoo lang
vertoeven, ten dele wyl 't geen de
kraamvrouwen aanbelangt , reeds
in den beginne aangehaalt is ; en
ook wyl my als een Vryer niet be-
taamde, om de vrouwelyke zwak-
heden zeer veel te onderzoeken ,
als waar in ik ten minite door
fchaamte en eerbaarheid weerhou-
den wierd. Daarenboven word
dit Hoofdituk buiten dat veel lan-
ger, als myn voornemen wel ge-
weeilis, en ik ben beducht , dat
gy met het doorlezen te veel tyd
verfpilleh zult.

n einde ik echter ook niet
met ftüzwygen verby ga, 't geen
de dagclyklche ondervinding en
de gemeenzame ommegang met
Barbiers my heeft geleert , zoo als
oojv niet minder 't geen ik met ci-
gc oogen heb moeien aanzien, zoo
g il. dienvolgens, dat dit- ge-
dacht zeer zelden over de onge-
regekheid of gantfeh Obßru,
menfium klaagt , aangezien zy ne-
\ en^'t gemeen middel van fanraan
met een glaasje warme wyn, of
menfium i df/.elve uitgei rokken , met een

aan de kopie warme thee, nog zeer veel
• I\.i.ip iets y i ii

zeldzaam«, andere raad weten en gebruiken ,

waar na ik echter nooit nieuws-
gierig gevvccll ben, om dat ik m\
verl eelde, dat zulks nooit te pas

zoude komen of my nog voordeel
of fchade toebrengen kondc.

Veel groter aanftoot en onge- n™\
mak lyden zy door den Fluor al- kei m
bus, die onfeilbaar groter pyn en zw*"s
gevaar onder haar veroorzaken ,
en ook geweldiger in zwang gaan
moet, om dat ik my zeer wel weet
te binnen te brengen , dat de Bar-
biers dikwyls van deze ziekte met
elkander fpreken, de eene zoo
veel en de andere wederom zoo
veel diergelyke Patientien op telt;
welke artfenyen zy echter daarte-
gen gebruiken , zulks is my t'ee-
nemaal onbewuft,om dat ik 't daar
voor hield, dat 't vergeeflche moei-
te waar , om veel na zodanige za-
ken te vragen, die my niet raak-
ten , en welkers oorfprong my e-
ven zoo onbekent , als de daar tel-
gen gebruikte middelen my on-
nut waren.

Aldus zvn ook de menigerhan- Opftyi
de zoorten van Opttygingen, ofS-"t°<
moederfpullen onder haar niet on- »am,
gemeen, voornamelyk als men het
van de ongetrouwde aannemen
wil. Want vermids* deze zeer
weinig arbeiden, en daarentegen
zeer dartel en weelderig opge-
bragt worden, en niets anders
dan om nodeloze dingen te den-
ken hebben , zoo zyn zy door-
gaans aan de wulpsheid zodanig
overgegeven, dat zyeindelyk dit
quaad moedwillig op den hals ha-
len , waarmede zy ook menigmaal •
zoo zeer worden gcplaagt, dat
men vciUyds, als deze woedende
ziekte haar overvalt, meent, etat
/ \ de vallende ziekte hebben.

ïk heb een vrouwsperzoon ge- Ex'cmF

van cen

zien, die dikwyls ruim acht da- \
gen na malkander aan die quaal te ?en0°'
bed lag; en vermids ik toenmaals
in haar zufters huis aan tafel ging,
> t i vocht my de man, dat wyl nie-
mand meer van de andere buren
's nachts by haar blyven , en zyne
vrouw nevens den volu allen zoon
de hand bieden wilde, ik hem
toch de vriendfehap zoude doen ,
om by haar te blyven. Wanneer

ik

KAAP de GOEDE HOOP.

ik zulks dan ook dccil , z ig ik de
eerde nacht wel ras, waarom de an-
dere vrouwspersonen , die in de
huurt woonden, fchuwden, om
by haar te waken; want wanneer
zy eene verheffing kreeg, zoo
iVond niet alleen een witte fc hu im
opbaar mond, maar zy trok den
mond ook vervaarlyk, terwyl zy
de tanden zoo valt op elkander
hield, dat men geen lepel of iets
anders daar tuilchen konde kry-
gen , en aldus de omltanders in
een grote verlegentheid bragt.

Den volgenden morgen ver-
zocht de waardin my wederom, om
dag haar ook bv te ftaan,'t welk
ik eindelyk dan ook half tegen
myn zin, drie dagen en drie nachten
uithield. Edog ik derf verzeke-
ren, dat wanneer my iemand je-
genswoordig, nu ik weet, hoe
het ontrent zulke patiënten gaat ,
en wat daar by te doen is , veel
geld wilde geven, om nog maar

eenen nacht daar by te bly ven, ik Handigheden hier niet voorgeval

409

tcnfchccn, als of een llerke vry-
lter met Coniulfionibus Efilepticis
aangetaft wierd, zodanig dat ver-
fcheide jonge karels werk genoeg
vonden , om haar te houden.
Wanneer zy echter onder aller-
hande geellelyke vermaningen ,
die zy aan de Omltanders deed ,
ook vele onbetamelyke woorden
liet onderlopen, zich onder fchyn
van Convullien ontblote, aller-
hande geile polluren maakte, en
eindelyk een jongman zelfs na een
verbode' plaats voelde, zoo gaf zy
niet duider te verdaan« waarme-
de zy zoude können geholpen
worden.

Deze waarde vriend vraagde
my eindelyk, na dat hy dit had
verhaald, of milTchicn de vrou-
wen alhier ook met diergelyke re-
medie te helpen waren? of zoude
hebben können geholpen worden?
Waar op ik hem echter atleenlyk
antwoordde: Dat diergelyke om-

hem op 't alderbeite voor zyn geld
bedanken en heene gaan zoude ;
niet om dat ik mynen evennaalten
in nood niet wilde byftaan, maar
wvl ik onbetaamlyk acht, dat on-
getrouwden diergelyke Patienten
helpen , welke in zodanige vlagen
alle fchaamte vergeten, en zulke
woorden uititoten , die een ver-
nuftig menfeh nooit fpreken
zoude , waar in ook een kuifch
gemoed Hecht behagen fchept.
En kan ik daarenboven met waar-
heid zeggen , dat ik de eerlte daar
aan volgende dagen mynen duim,
dien ik haar in de yerheffigen al-
tyd in de linker zyde moeit zet-
ten, niet voelde, om dat dezelve
door'titcrk drukken gantfeh dood
en doof was.

Wanneer ik dit geval aan een
zekeren ouden bekenden goeden oude perzonen, zoo wel Europe-

an

len waren, ten miniten dat ik daar

van niet gezien of gehoort had ,

en dat ik hem derhalven nog ja of

neen konde antwoorden , maar

zulks overlaten moeft aan den

geen, die de verborge dingen

weet, en de gedachten der men-

fchen kent.

Meer kan ik u van de vrouwe- Meer

lyke ziektens en quälen niet be-de^hiy-
J. . ii- van °e

richten; verzoeke ook niet qua- vrouweijt-

lyk te duiden , dat hiermede voor *?***»*

i i i i m • v "'et benen-

den dag gekomen ben. Nu is t ten.

nodig, dat ik hierby voeg de ziek-
tens, welke zoo wel ontrent ou-
den als jongen van beide geflach-
ten gemeen zyn.

Hier onder bevinden zich zoo 1*"™*C
voort de laftige en pynlykc zeere Kaapge-
oogen, als waarmede zoo wel mccn-
kleine kinderen , als volwalle en

vriend verhaalde, lachte hy daar
over niet weinig, en gaf my daar
op 't volgende tot antwoord: 't
Gebeurde eens, zeide hy, incerv
voorname ftad van Europa , dat
onder andere diergelyke Patien-
I. T>eel.

anen, alsook zwarten, van wel-
ke natie ook, op 't heftigltc aan-
getaft en geplaagt worden. En
hoewel byna 't gantfehejaar door
menfehen worden gevonden , die
met zeere, lopende, rode en vu-
Fff rige

Hoc zoda-
nige pynin
de oogen

is.

410 BESCHRY

rige oogen opgefchikt zyn ; zoo
viet mendezelven echter meer in
den Drogen tyd of Lente en Zo-
mer, wanneer namelyk deZuid-
OoiL- wind heftig waait ; de lucht
met muggen en andere ongedier-
te angevult , en de iïralen der zon-
ne van de harde uitgedroogde aar-
de , zoo als ook van de bergen en
klippen, zeer heftig weerom ge-
kaatil worden, en de oogen ge-
weldig zeer doen, 't gezicht ver-
zwakken, en 't gantfche oog zeer
naauw t'zamen trekken.

Hoe groot de pyn van deze
zeere oogen is, kan zeer licht
worden afgenomen, om dat 't wit
van 't oog t'eenemaal zoo rood als
vuur is, behalven dat geitadig zeer
fcherp water uit de oogen loopt ,
en dezelven des te meer ontfteekt,
zoo dat zy ten laatften gantfeh
rood en vurig zyn. Wanneer al-
dus 't Latynfch fpreekwoord Lip-
püs ocitlns nonfert radiosfolis naai-
den letter zeer treffelyk vervult
word. Zy willen wel hier door te
kennen geven, dat een onkundig
menfeh hoge dingen niet begry-
pen kan, maar als men 't zelve van
woord tot woord zoude verduit-
fchen, zoo heet het, een traanoog
kan den dag niet veelen. Derhal-
ven moeten ook de Patienten,
zoo lang als zy met zeere oogen
behebt zyn, 't welk menigmalen
n maand en langer duurt, in
huis blyven; en können zelfs niet
verdragen, dat de houtc venlters
geopent worden , veel min dat een
brandende kaars in haar vertrek
is, om dat de oogen door 't flik-
keren van de kaars nog vuuriger
worden , en nog meer pyn ver-
oorzaken. Dit alles gaat nog wel
hene ontrent vol walle en oude
perzonen, als die geen gefchrecuw
in huis veroor/aken, en zich Uil
houden, maar by kleine en onno-
zele kinderen is de benaauwtheid
veel groter, en is niet wel te gelo-
ven, wat de moeder, en alle de
anderen, die in huis zyn, alsdan
moeten uitilaan; door dien een

VING VAN DE

zodanig bedroeft kind nooir op
houd met huilen, zonder dat de
moeders weten , wat zy zullen
doen, om hare arme kinderen te
helpen en te raden , lopende daar-
mede dan hier dan daar en bren-
gende aldus de nachten door zon-
der 11 apen. De geenen die met
zodanige kinderen in huis zyn ,
mogen zingen, lachen of fpelen,
alles is vergeefs, en houd dit naar
muziek niet eer op, tot dat zy zoo
moede van fchreeuwen zyn, dat
zy niet meer können, ofdatzyin
üaap zyn geraakt.

Derhalven was 't van herten te
wenfehen , dat iemand een heil-
zaam middel voor deze bedroefde
zeere oogen wiit aan te wyzen ,
waar voor hem ook zekerlyk de
inwoners alhier niet alleen met
lchone maar ook klinkende woor-
den zouden dankbaar zyn. Want
oogwater, oogzalf en andere din-
gen, tot nu gebruikt, en van ver-
Itandige menfehen geraden , heb-
ben nog niemand geholpen. Of
fchoon meergemelde Mattys Gref
andere oogqualen heeft genezen,
ja zelfs een wit vlies over 't oog
met een groen dickachtig zap van
Afrikaanfche bloemen en krui-
den, binnen den tyd van 8 dagen
heeft können weg nemen; en 'er
ook nog menfehen leven, die door
hem geholpen zyn , zoo heeft hy
echter tegen deze lopende en tra-
nende oogen, als nog geen ge-
neesmiddel uitvinden , of zich
zei ven in dit geval raden kön-
nen.

Zeker voornaam vriend , dien
ik deswegen fchrecf , heeft my
een remedie ovi inden , dat
in Duitfchland onverbcterlyk be-
vonden was , maar deszelfs zeer
geeert antwoord quam te laat, en
omring ik 't zelve eerft, wanneer
ik reeds weder in Europa was. E-
dog vermids dit hulpmiddel mif-
fchien aan anderen ook van groot
nut zoude können zyn , zal ik 't
zelve met zync eige woorden,
hoewel met deszelfs verlof en toe-

{temming

Een tooi
n.um
vriend 01
dekt den

een gene
middel.

KAAP de GOEDE HOOI'. +n

e von

vming tóerioUtffen , en u al-
hier medcdeekn. Hy lchr\t't al-
dus :

JVannejsr iay die felle winter
hadden gehad , zag wen daar aan
te/t &omet vele men je hen , die
v brandige , rode ,
lopende en tranende oogen ovet val-
len wierden , welker vochtigheid
ongemeen fcherp vaas ; waar tegen
myde umvcïiaVux van laxeren,
aderlaten, koppen, nevens de Re-
medÜs nitrolis met een tamelykc
werking geraden en gebruikt wier-
den. Wanneer ik echter zelf die
qnaalin een oulydelykeu graad uit-

ftaan moefr , zoo dat ik gedurende j fpoediglte antwoord op den brief,
den tyd van drie weken genood- dien ik ten dien opzichte aan een
zaakt was , om een doek over myne j van myne wel bekende aan de Kaap
oogen te hangen » of in donker te gefchreven heb.

Inkomen was , ook met op de Kaap
d.' Goede Hoop by diergelyke Lyders
' uitvallen zoude?

Byaldicn ik , zoo als reeds isDeSchry-
gezegt, dit goedaardig antvv >ord, dumtLd
als nog; op de plaats omtangen had, "* turop*
zoude ik niet veel moeiie hebben gc.ilJIiaon
ontmoet, om cenige proeven daar
van te nemen, te meer door dien
't zog zoo heel lchaars niet is , en
zoo niet van Europeaanlche vrou-
wen , ten miniten echter van Sla-
vinnen zeer gemaklyk te bekomen
is. Edog de tyd zal wel ras leren,
of dit hulpmiddel goed bevonden
is of niet , en verwacht ik op 't

;■//, eu uogtausvau myne jeugd
af een af je huwen of affchrik van
alle univerfalibus en Remediis in-
ternis had, noodzaakte my de onge-
meenc grote pyu, om andere reme-
dien bedacht te zyn , waar onder
my het hulpmiddel van Matthiolus
beß behaagde.

Il 'es halven ik naar des zelfs ver-

Ken algemene plaag is ook de verkoud-
Verkoudheid , waar van niemand, j!eid aan de
groot of klein, jong of oud, vrouw ai^mene
of man verlcnoont blyft , maar Plaa2-
menigmaal zoo heftig word aange-
Daft, dat men niet weet , waar
zich te keeren of te wenden. Dit
ongemak ziet ook geen tyd van 't
jaar aan, en word men zoo in de

ordenering een finkje wierook aan Zomer als in de Winter , zoo wel

een vork, dertig maal met was licht
aan brand 'jtak, en telkens met twee
lef e Is roofe -water blufchte , waar
onder ik daar na een lef el zog roer-
de , en my aldus in de oogen liet
druipen.

'Dit maar eens gedaan en 's mor-
werking gens ontwakende, voelde ikgantfch
geen brand of fcherpigheid meer in
de oogen , edog uit voorzorge ge-
bruikte ik dit middel nog eens , en

iden

vinder

f.

in de Lente als in de Herfit zeer
licht daar van aangetaft, te meer
als men de borit niet wel bewaart,
en dezelve van een verkoelende
lucht wil aanwajen en verquikken
laten. Voornamelyk echter zyn
hier andermaal de klyne kinderen
te beklagen, als die haar nood niet
anders dan doorerbarmelyk huilen
weten te zeggen , welke dan ook ,
als zy dit ongemak hebben, niets

bcfeurdc verder geen ongemak ter '\ om de borft geven , maar dezelve

waereld meer.

Tiit middel , zegt hy wyders, \
had ik naderhand êok aan twee of .
drie anderen geraden , en zy zyn
zoo wel als ik gelukkig genezen ;
vermids echter de vrouwe- melk
ecnigzins fchaar*s was, kouden zich

van zich Itoten, en nergens mede
können worden gellilt, maar zon-
der \crpozing blyven lchreeu-
wen.

Wie is echter in ftaat om altyd
in huis te blyven, en zich uit den
winden deope lucht te houden?

van dit geneesmiddel niet bedienen, < Hoe meer men zich koeilert, hoe
alle de geenen die ik 't wel geraden \ eerder men van dat ongemak word
had; weshalven, zegt hy cindelyk, { overvallen, gelyk blykt aandege-
de vraag is , of deze eure , in «e- nen, die zich in den Regentyd
val de gemelde melk naar wenfeh te i dikker kleden als in den Drogen-
I.cT>eel. I Fff i tyd

4i2 BESCHRYVING van de

tyd. Want zoo dra zv van klede-
ren veranderen, raken zy zoo wel
verkoud als de genen die zelden in
de ope lucht komen. Derhalven
is geen beter artzeny tegen dit on-
mak, dan zich zelven te leren
kennen; dat is, op zyne hoede te
zyn en niet in de ope , voorname-
lyk avond- en morgen-lucht te
gaan, ten ware men dezelve alvo-
rens gewoon zy; en 't zelve ook
niet te doen , als de Zuid-oollc ;
nd fterk waait, of dat de lucht
rrokken en met wolken is. Wie
zulksnietgade flaat of met deborlt
open gaat , moet niet verwondert
llaan^dat hy heel dikwils en tel-
kens zeer fterk verkoud word.

Yerwondercns waardig echter
is 't dat de Hottentotten, om haar
maar met eenen vinger aan te roe-
ren, die toch byna naakt gaan, en
altyd in de ope lucht zyn, nogtans
zeer weinig van dit ongemak we-
ten ; en ben ik gantfeh van gevoe-
len dat zulks van de gewoonte der
lucht en hare zeldzame wys van le-
ven, waar van op een ander tyd
meer bericht zal worden gegeven,
van daan komt.
Bdiotc Voorts veroorzaken een alge-

vcrotm- ™ene qu^1 de beflote winden, die
kengrote menigmaal een zodanige pyn ver-
wekken, als iemand zich niet licht
kan verbeelden die de proef daar
\ an niet heeft gehad ; de darmen
worden opgeblazen ; de winden
rommelen met een groot geraas en
veroorzaken grote bcnauwtheid;
en by aldiën men dczelvcn niet
duyt geraken kan, volgt onfeilbaar
de gruüwzaamfte pyn daar opj en
kan ik b\ ondervinding nevens
veel andere betuigen, dat ik veel-
maals meende dal ik alle ogenblik
n geelt zoude geven« dooi- dien
ik inde groot ite bcnauwtheid wa>,
■ lanig dal ik niet anders dan de

oor oogen raag,

Wat mv aanbelangt , ik acht dat

dit ongemak nergens anders van

daan komt, dan van de lucht, die

door de hete llralen dérZonne zoo

•dunt wc I, dal men byna

de minde damp daar van niet zien
kan; behalven dat de eigenlchap
van de Luchtftreek zelf, hier vo-
ren genoegzaam befchreven , ook
niet weinig daar toe helpt. Ik zal
hier niet aanhalen hoe de plompe
en ongemanierde zec-vaarders zich
in dit geval gedragen. De algeme-
ne naam welke anders den Hollan-
ders word gegeven , paft hier gants
niet, om dat een verl landige en
wel opgetrokke Hollander even
zoo befchaamt hier ontrent te werk
gaat als de belle Duitfcher of eenig
ander Europeaan ; ik zal maar al-
leenlyk zeggen , dat de genen , die
met winden geplaagt zvn , de bes-
te raad vinden met dubbelde anys
of in deflèlfs plaats, wyl de anvs
fchaars is, en altyd uit Europa her-
waards moet worden gebragt, eert
weinig brande wyn op KurafToufche
fchillen , en zich als dan een wei^
nig alleen te houden.

Wyders zyn ook veel menfehen te13"1!
zoo mannen als vrouwen , hoewel ton ge-
meer ouden als jongen, met dejigt meen.
geplaagt ; want ik weet my niet te
erinneren dezelve aan eenig jonge-
ling of vryfter te hebben gezien of
befpeurt, terwyl zy de jonge jaren
zeer weeldrig doorbrengen , en
veel meer aan hunne begeertens
den vollen toom laten, dan dat /
eenige vrees voor een zodanige
ziekte zouden hebben ; en derhal-
ven geen wonder zoude zyn» als
zy in de bloejende jeugd zelft
daar van wierden aangetall ,
meer w\ 1 zy gcltadig in 't kouwd
zee -en rivier-water om/ wenen,
en zodanig op 't villen gefielt vvn,
dat zv daar door al 't ander ver-
geten, 't Geen ben echter in de
jeugd word geborgt, word hen in
de hoge jaren niet quyt gefchol-
den, maarzoo wel betaalt gezet,
dat zy nog dag nog nacht ruil heb-
ben , doordien Rit euvel alsdan
zodanig den mee lier fpeelt , en
de zenuwen zoo vervaarlyk trekt,
fpant en ophaalt , dat het geduld
door de pyn fchynt een einde te
zullen nemen.

Ik

KAAP de GOEDE HOOP. +13

2V_ H? heb dit euvel in 't jaar rn:
dejigt myzclven, hoewel niei moedwil-
egen. ]fg f ,mar jjjt onkundigheid op

den hals gchaalt , wanneer ik met
kouzenen fchocnen door 't water
gaan moeit, welke ik naderhand
op de plaats komende , en hy 't
vuur zittende, niet uittrok, maar
aan de beenen drogen liet. Na dat
ik echter ontrent twee maanden
de feilte en onlydelykftc pyn heb
uitgedaan * ben ik cindelyk on-
verhoeds j God zy gedankt! daar
van bevryd , /onder dat ik eenige
artzeney gebruikt of iets anders
daar voor gedaan heb. En ver-
mids ik niet kondc geloven , dat
het de jigt was, wilt ik niet, wat
ik voor dien elendigen tocltand
gebruiken zoude. OnderturTchen
zyn de tonen aan de voeten daar
van Itvf gebleven , 't welk ik ech-
ter /.eer ras zoude verdry ven, ten
ware mync verrichtingen en ande-
re omltandigheden rriy belettëderi,
om nog eens na 't warme bad te
reizen,
quade Doorgaans en zeer veel ziet
g£de men hier wyders ook , dat de in-
1. woners met een quade keel behebt
zyri; dat zy den huig, of 't aman-
delgezwel hebben , of dat de keel
van binnen op eenige andere wys
ontftoken is. Edog zy hebben
met eenen ook een treffelyke art-
feney ; nemende de bladeren van
*t boomachtig L'igußrum , uit Eu-
ropa herwaards gebragt , dewel-
ken zy heel lang in water koken,
en vervolgens met dat water den
mond fpoelen, endaar mede gor-
gelen.
fc6* Bevind ook iemand , dat hy de
irve maag bed urvcn heeft , behoeft hy

iSword. niet na ^en Apotheker te gaan , om
een purgat ie te halen , maar
flechts na buiten te wandelen, zoo
vind hy in grote overvloed , 't
geen voor een purgatie verftrekt ,
en goede werking doet. Want
overal vind hy Aloe-plantcn , \ an
dewelken hy maar een blad , of
een ftuk afbreekt ; en t'huis 'ko-
mende, f o of meer droppels van

't zap, 'twelk genoeg in de dikke
bladeren is , in een glaasje wyn
druipt, en indrinkt, wanneer hy
wel haaft bevind , dat deze bitte-
re wyn , den maag gezuivert en
hcrftelt heeft.

De Slaven zyn gewoon , om den na^nzich
maag met hele peper weder goed hierin hei-
te maken, wanneer zy den zelven pen-
bcdurven, of pyn in de maag heb-
ben ; en doen zy die peper in alle
hare fpys , en Hokken dezelve
zeer begerig in, als men hen maai
veel geven wil. OnderturTchen
gebruiken zy het ander middel
insgelyks , om dat zy zien , dat
hunne Heren en alle andere Eu-
ropeanen niet beducht zyn , . om
't zap der Aloë' -bladeren in te ne-
men , en dat zy daar van goede
werking gewaar worden. Edog
door dien zy nergens maat in hou-
den , als men haar niet geftadig
achteraan zit , zoo is belt , dat
men hen zelf 't zap in den w\
doet , om dat zy anders te veel
nemen , en 't quaad maar erger
maken.

Kortom alle andere ziektens,
zy zyn hoe zy zyn , worden hier
zoo wel van de Barbiers , als an-
dere inwoners , met den algeme-
nen naam van koorts gedoopt; wyj
daar van echter verfcheide en by-
na talloze zoorten zyn, zoo zal de
Lezer van my , als in de genees-
kunde niet geoeffent , niet ver-
wachten of eiflehen , dat ik een
verdere opening daar van doen
zal , te meer door dien reeds iets
hier boven van dezelve gemeld is
OnderturTchen kan ik met waar
hcid zeggen , dat onder de kou-
de koortzen , geenc alledaagfche
nog ide, 3 de, of 4de daagfche
koortzen alhier bekent zyn, aan-
gezien de inwoners alhier door-
gaans niet eens weten , wat zulks
zeggen wil , veel min dat zy van
zodanige ziekte aangetalt zouden
worden.

Dit is alzoo , Lezer , 't geen ik

u van de gewoonlyke ziektens aan

deze Kaap , te berichten en mede

Fff 3 te

BESCHRYVING van de

4-14

te delen heb , hopende. , dat gy
niet qüafyk zult hebben genomen,
byaldien ik mürchien hier en daar
ongevvoonlyke fpreekwyzcn heb
gebruikt, of anders ontrent myne
ingelalte gevoelens van den weg
geweclt ben. Aan 't hiltorifch
verhaal behoeft gy niet te twyffe-
len , aangezien ik verzekeren kan,
dat alles met de waarheid volko-

men overeenkomt. Voor 't ove-
rige laat ik u zelf oordelen, of dit
een gezond land is , en of 'er niet
oude en gezonden menfehen moe-
ten worden gevonden.

Ik zal ditmaal niets meer daar
by voegen , wyl ik buiten dat met
een zoo lang Hoofdftuk genoeg
vervelen zal.

XXV. HOOFTSTUK.

Van de benaming , oorfprong en Taal der Hot-
tentotten.

De reden waarom de Scbryver tot nog toe niets van de Hottentotten beeft gemeld. Hy zal in
gevolge van de Hottentotten /preken. Onderzoek van verfibeide meningen ontrent derzelver
benaming. Zy zyngeen Kaffers. Het onder febeid dat titffeben deze twee Volkeren ai de
.Mooren is. Ludolpb aangebaalt. TVie de vinder der nieuwe Waeretd is. De ocrjhrog
der Hottentotten is onzeker. Sadetirs mening aangebaalt en wederlegt. Overeenkom]! die
'er is triffeben de Hottentotten , de Joden en de Oude Troglodyten. Vermoeding des Schry-
vers ten opzigte van der Hottentotten oorfprong. I 'an hunne onkunde van de Goddelyke 0-
penbaring. Van de Traditien van hunne eerfte Voorouderen. Van derzelver namen en uit-
Jpraak , en van een byzonder zoort van letteren. Hoe God by de Hottentotten genaamt

word. Vermoeden des Scbryvers aangaande bet bericht van hunne eerfte Ouders. Der
Hottentotten 'Vaal is moeilyk te verduit/chen. Kan niet aan anderen geleerd worden. Zom-
miger gedagteu van hunne taal. Of dezelve kan gefchreven worden. Vergeef (che moeite
der Hollanders om de Hottentotten tot het Kriftendom te bekeren. Een voorbeeld van een
Hot ten tot des aangaande. De onkunde in der Hottentotten taal is niet fchadelyk aan de
Hollanders. Ver f beide meningen aangaande der Hottentotten taal. De Schryver keurt
niet goed de Catalogus der Hottentot/che woorden aan den Heer Lu dolf gezonden. Catalogus
der Hottentotfche vcoorden nevens de Latynjche en Duitfcbe uitlegging. Oordeel des Scbry-
vers over "'t leren der Hottentottm taal. Hottentot/che telwoorden. Aanmerking omtrent
dezelve wanneer ze boven de tien gaan. De Hottentotten zyn geen /legte domme menfehen.
Refluit van dit Hofdftiik.

H Ol wel ik tot nu den Lezer
door vele hoofdftukken zoo
w cl van het een als van het andere
en in 't byzonder van het voorge-
bergte van de Goede 1 loop, ge-
loofwaardige naricht gegeven heb,
zoo zal de Lezer echter weinig of
niets van de Hottentotten daar in
vinden, en /onder twyffej gedacht
hebben, dat dezelven t'eenemaal
in vergetelheid geraakten, en dat
hy zoude moeten te \ reden l) n ,
met het gene tot nu itukswyzccn
in gene goede order van hen ver-

telt en bericht is, daar de Le/ei
nochtans geenzins getvvyffelt had,
of ik /oude ook van hen, nadc-
nvaal ik zoo lang by hen geueeit
ben, dagelyks omgang met hen
gehad, en veel van hen gezien heb,
iets omitandigers en waarachtigs
toezenden.

De Lezer zal echter ook zeer
licht können begrypen, dat deze
gewigtigc materie, niet zonder
rede van my tot nu veifchoven is,
te meer indien hy zich gelieft voor
te Hellen, dat men van een vreemd

volk ,

KAAP de GOEDE HOOP. 415

volk, welkers fpraak zeer moeje-
1\ k te verftaan en fchicr niet te le-
ren is, 7,00 fpoedig geen naricht
kan geven* , ten ware men in de-
zelve ftrikken wilde vervallen, en
van anderen berilpt worden , waar
in de meeflcn of wel allen zich
reeds verwart bevinden. Doch
zulks is den genen, die meeft
maar 4. 6. of 8 weken hier ge-
weid v v n , niet qualyk te duiden ,
gemerkt men toch van een Reizi-
ger overvloedige , of fchoon niet
altyd oprechte naricht van andere
landen hebben wil ; het zoude van
arom my nochtans 700 wel hier af te ne-
fl~ men zyn , wanneer ik niet wift een
ets° naauwkcurige naricht te geven,
j,tot_ en van haren ganfehen handel en
eft wandel eenige byzonderheden die
1 met de waarheid overeenkomen,
aan den dag brengen konde, om
dat bcwuil is, dat ik my reeds zoo
lange jaren onder en by hen ont-
houden heb.

Derhalven ziet de Lezer , dat
niet eenige verzuimende traagheid
maar veel meer een betamelyke
voorzorge en dienftige omzichtig-
heid dit bericht in den weg ge-
ftaan heeft. VV ant indien ik Hechts
maar had willen fchryven, dat
de Hottentotten op deze of gene
wyze leefden, of dit of dat deden,
zou ik zulks met veel minder
moeite können gedaan hebben,
met wydlopige Hoofdftukkcn aan
den Lezer te zenden, wanneer
my tot nu de narichten van het
voorgebergte der Goede Hoop
hebben bezig gehouden, welke
aan den Lezer, hope ik, voldoe-
ning zullen gegeven hebben. Dog
wyl ik het een met het ander niet
heb willen vermengen, en de zoo
evengemelde ltoficn reeds begon-
nen waren , zoo hebbe dienftiger
geoordeelt, dezelven eerft af te
handelen, om niet in een Doolhof
te geraken, en dan ook dit ruuw
volk na een goede order te be-
fchryven om daar na te können
weten, wat reeds gefchreven is,
en wat 'er nog dient bygevoegt te
worden.

Hier uit ziet dan de Lezer, wat 7
ik bclloten heb, en welk de in- taSlTde
houd van myn Hoofdltuk zvn zal: Hottcnt«t-
doch zal de Lezer niet begeren , £ Mdr"
dat ik hem ten eerden de volle or-
der, die ik zal houden, overzen-
de, aangezien ik zelf die nog niet
vaitgcitelt heb , of deswegen by
my eens geworden ben. Het zal
genoeg zyn , walmeer de Lezer in
ieder Hoofdltuk een bvzondcre
ftoffe vind , die zyne nieuwsgie-
righeid voldoen kan , en dat ik
niets nalaat, dat of tot dez.elve be-
hoort, of dat volgens de krachten
van mvn vermogen tot de duide-
lyke uitvoering van dezelve ver-
eifcht word.

Doch eer ik daar toe overga, en
een byzondere zaak verhandel,
moeten alvorens eenige algemene
zaken verklaart worden, welke
van deze natiën te melden zvn,
om naderhand by uitvoering van
d'een of d'andere byzonderheden
niet opgehouden te worden; waar vandebe-
onder de benaming van deze na- namin"der
tien zich ten eerften opdoet , wel- ^Uentot'
ke nog van eenige, als een opge-
legde en niet als een naam, die
voor dezen aan de natie eige ge-
weeft is , gehouden werd , van
welke mening de HeerP.Tachart
in zyne Siamtche reize/, w.97 ge-
weeft is, wanneer hy zegt, de Eu-
ropeanen noemen deze natiën
Hottentotten, miflchien om dat
zy dat woord altyd, wanneer 7.y
een vreemdeling aantreffen , in
den mond hebben.

Van diergelyke mening is ook
de Heer Mercklin in zyne Ooft-
Indifche Reisbefchryving , daar
\\yp.m. 1099 vertelt, dat zyvro-
lyk zvnde, geftadig op en neer
fpringen en het woord Hottentot
daar by zingen, het welk zy , zegt
hy, lang gedaan hebben, weshal-
ven 7 v ook van de Hollanders in 't
gemeen Hottentotten genaamt
worden. Dit gevoelen werd ver-
der gcvolgt door Dapper in zyne
Africa p. ói6. 62.7. zoo als de Hr.
Arnold hem aanhaalt en zegt , de

Hol-

B E S C H R Y V I N G van de

416

Hollanders hadden aan hen dien
naam-gegeven wegens hun Hame-
ien en hakkelen, ja zegt hy wy-
ders; zy noemen zich zelven nu
zoo, om dat zy onder het danzen
?ingen, Hottentottum Brockqua!
Hottentott ion Brockqua ! dat is ,
geef nun de Hottentotte^ een flnk

len , zoo volgt echter niet , dat
deze naam hen daarom toege-
voegt is, aangezien een zoo grote
menigte volk , als alle Hottentot-
fche natiën uitmaken en in zich
bevatten , dezen naam zoo licht
niet zouden aannemen , en den
zelven , wanneer men hen daar in

brood. Want, voegt hy daar by , i toeroept, verdaan können, ja hun
zy eeten zoo gaarn het Hollanfch ne Oppcrhcren en Regenten zou

brood, dat zy het gaarn tegen vee
ruilen. Vid. ÏVaarachtlgc Befcfoy-
ving van de magtige Koningryken
Japan, Si am en Corea E dit. Chris-
toph. Arnold. Norib. 16,72. loc.
cit.

Wat mv aanbelangt, ik heb
nooit gehoort dat zy zich van de-
ze benoeming bedienen, wanneer
7v een vreemdeling zien , zoo als
de gemelde Heer P. Tachart wil,
maar ik kan in tegendeel verzeke-
ren, dat zy een vreemdeling ont-
moetende, hem of ten eerïten op
hunne gewoonlyke wyfe, te we-
ten, Mutfchi Atze, dat is , zyt
gegroet , myn Heer , myne Vrouw ,
oflrryfler, aanfpreken, of indien
het ver in hun land, en men van
alle Europeanen afgezondert is,
zy in gebroken nederduitfeh vra-
gen, wat volk? dat is, wat ben je
voor een Landsman? zoo dat niets
zekerder is, als dat dit haar nati-
onale naam, reeds voor de komil
van de Hollanders geweeft is; zoo
als zulks uit vele Schriften der
Portugeezen, die cerlt hier aange-
komen v.\ n, W) dlopig /oude kön-
nen u erden bewezen, wanneer 'er
Reisbefchryvingen by de hand
w art n ; me 11 zie maar, hoc zy ten
tyde van den Onder- Koning 1'ran-
cisci d'Almeida genaamt wierden,
wanneer I15 op fcyne te rug reis na
Portugal aldaar van hen wierd ge-
dood, zoo zal de zaak zich klaar-
lyk opdoqn.

I [oewel zy den naam Hotten-

den zich daar tegen kanten, en te
kennen geven , dat hun eige
Lands-en Stam-naam anders was,
waar van men echter niets ver-
neemt, al komt men nog zoo diep
landwaards in, maar zelfs de gene,
die nooit een Europeaan gezien ,
veel min gefproken heeft , hoort
het, wanneer hy by dien naam ge-
roepen werd ; het welk alles klaar-
lyk doet zien , dat de naam Hot-
tentot van de Hollanders niet ver-
dicht , maar dat dezelve haar
rechte Lands-en algemene naam
is.

Daarenboven is het met hetDesChr
woord Hottentottum Brokquaheeï verver-
anders gefchapen , als Dapper ^"Jj
voorgeeft, en beftaat de zaak in 't van een
kort hierin : Zeker fcheeps Domi- JlJeU
ne of Kranken-bezoeker, geboor- der Hot
tig van Amersfoort, met zyn fchip tent0'
hier in de haven leggende , beloof-
de aan een Hottentot , wanneer
hy een boodfehap voor hem deed,
dat hy hem een groot ltuk brood
of tabak zoude geven ; deze bood-
fehap afgelcgt hebbende , fprak
om het beloofde , dog de Kranke-
bezoeker dreef den fpot met hem,
en gaf hem niet met al. En naar-
dien de Hottentotten zich onder
hen zelven niet laten voor de gek
houden , veel min het van een
vreemdeling zouden verdragen ,
zoo hebben z\ daar van een lied DeHo
gemaakt en altyd geroepen Hot- tentott
tentottum Brokqua , "Duivel Wj^f™
'Don/jue van Amersfoort , dat is: n.

totten altyd uitfpreken, als zy Geeft [aan de Hottentotten een fluk
vrolyk zyn» ZOO als ook de bo- brood of tabak; de duivel haal den
ngem. woorden Hottentottum Krankebezoeker van Amersfoort-,

Brokaua zingende fehreuwen , het welk zy zeer dikwyls herhaalt
gchk Mercklin en Dapper aanha- en daar na als een gemeen fpreek-

vvoord

KAAP de GOEDE HOOP. 417

woord gehouden hebben, cnkclyk
om daar mede aan te tonen , dar
.'\ van een Hollander om den tuin
geleid y.yn, en om anderen te bin-
nen te brengen , dat zy hun woord
beter geftand doen en niets belo-
ven , als zy hunne belofte niet wil-
len nakomen.

Uit het hier voren gemelde blykt
alzoo mynes bedunkens genoeg-
zaam, dat de naam Hottcntot
door de Hollanders niet aan deze
Natiën gegeven of verdicht, maar
haar rechte en oorfpronkelykc
naam is. Die echter dit nog in
nwüel Haan rriogt, bedenke by
zichzeïven, of dan in zulk geval
deze menfehen, die nu de Hol-
iandfche taal tamelyk wel kundig
zyn, en ook Portugccfch fpreken
en dagelyks meer leren, den Hol-
landers, met dewelke zy zeer ver-
trouwt omgaan , en in een zoete
vrede leven , niet openbaren en
zeggen zouden: Wy heeten niet
Hottentotten, maar onze rechte
naam is gantfeh anders. Ndardien
echter diergelyk nooit is gefchied,
fchoon ?y de Illuftre Compagnie
reeds' veelmalen hebben aange-
fproken den vrede onder hen zel-
ven te onderhouden, en fchoon zy
ook weten, dat hen deswegen
geen leed zal wedervaren , zoo is
licht te begrypen dat de Hotten-
totten voor dezen nooit met een
anderen naam genoemt zyn.
Wylhetnu zeker is, dat deze
otten natiën Hottentotten genaamt en
|ec" c_ nog genoemt worden , zoo geeft
Dapper het my wonder, dat men hen met
den naam van Kaffer of Caffer, en
haar land Kaffraria, of ' Gfaefreria
dopen wil, gelyk 'Dapper in Afri-
ca pag. 602. 603. doet, en waar-
mede alle de Landkaarten, die
ik tot nu toe gezien heb, overeen-
ftemmen , en het gemelde wyd
uitgeitrektè en byna gantfeh Mo-
iionwtapa omgevende Land Caffra-
rien noemen. Waar uit zy ge-
meent hebben , dat zy Ca fers he-
ten of zyn moeften , is niet licht
na te gaan; tenware zy zulks we-
/. T)eel

nt

gens de gelykheid van de haüren3
ingèdruktën neus , als mede bre-
de en grote lippen gedaan hebben,
in welk ftuk zy met de Caffers
zeer naauw overeenkomen , hoe-
wel de brede neuzen niet natuur-
lyk zyn, zoo als op zyn plaats zal
gezegt werden.

Indien zy echter óp het wezend- DeSchry-
lyke Huk van een Caffer gezien, l"\llyR'
en de Lëvériswys nevens alle ove- fcheneen
rige eigenfehappen der Hotten- HoSntöt
tottcn daar tegen gehouden had- een onder-
den , zouden zy, andere Hukken, lchcidis-
waar in zy eikanderen, ongelyk
zyn, verby gaande, gezien en ge-
weten hebben, dat "deze Natiën
geen Caffers waren , en dat by ge-
volg haar Land niet Caffraricn kan
genaamt worden ; want alzoo een
C-T/f^volgens de algemene heden-
daagfche betekenis van het woord, '
pik-zwart van kouleur zyn moet ,
zo dat hy blinkt en men zich byna in
zyn aangezicht fpiegelen kan , zoo
weet ik niet hoe zy eenen Hotten-
tot tot een Caffer hebben können
maken, die uit de natuur niet zwart,
maar donker- geel is, en byna een
note-koulcur heeft, ja zelfs niet
recht zwart is, al heeft hy zich
wakker met roet en vet gefmeert ;
maar wel zoude van hem können
worden gezegt, dat hy morfTïg,
vuil, fmeerig en onhebbelyk is.
Daarenboven befchryft Hubner in
zynen Staats-Tydings-en Conver-
fations-Lexicon p. 300. fub voce
Caffraria: dat 't gantfeh andere
menfehen, als de Hottentotten
zyn l die Caffers genaamt wor-
den , en maakt uitdrukkelyk een
onderfcheid tuffchen de Hotten-
totten en de Caffers; hoewel 't
ook niet goed is , het geen hy van
den Hottentotten meld.

Wil men nu voorwenden en VVat '" •>«
zeggen, dat deze zwarten niet der Moren*
Caffers maar Moren genaamt wor- op te letten
den, zoo vraag ik, of dan de ge- ls
ne Moren zyn, welke om Angola,
Vitta, T>eltnina, Guinea, enCa-
po Verde wonen? Ja; zoo vraag
ik wyders , waarom de inwoners
G g g aldaar

4is BESCHRYVING

VAN DS

aldaar elkander xelven Carter noe-
men, 't welk ook die van Mada-
rcar floen? en waarom dan ge-
volglyk haar land ook niet Caffra-
ria word genoemt ? die hier op
antwoord, zal zich ook zonder
twyifcl welgevallen laten, het gro-
te ondericheid der Moren mede
te bekennen, als die in de verf en
gellalte zeer veel van eikanderen
verfchillen , door dien eenigen
geelachtig als die in Mogol, en an-
deren pikzwart , als die in Abyffi-
nie zyn ; vide utrobique Hubner.
loc. cit. fub voce Mogol en Abyjfi-
nie ; en daarenboven worden ee-
nigen met kort, gekrult en wollig
en anderen met lang zwart flecht
hair gevonden. Wanneer hy ein-
delvk dit alles in acht neemt, zoo
zal hy ten laatiten moeten beken-
nen, dat het Land der Hottentot-
ten of.gantfch niet, of alleen niet
Ca f r aria, dat is, het Land zoude
können worden genaamt, waar in
de Cafïers of Moren wonen ; zie
gemeiden Hubners aangevoert
onderfcheid.

Om kort uit de zaak te komen,
i$ 't beft, dat men met den zeer
"oïffdatdc geleerden Heer Ludolf de Radix
Hoücntot- of het Ham-woord Caffer beziet ,
caffcrsiyn cn deszelfs betekenis naauwkeurig
gade flaat , zoo zal men , indien
men niet uit dit alles overtuigt
word, echter in het vervolg der
materien bevinden, dat men aan
de Hottentotten t'onrecht den
naam \ an Caffer geeft : Hy fchrvft
dan in Comment. ad Hißor.Airhiop.
HUtn. 101. pag. 199. fiqq. E. Chal-
daica T>ialet!o hac radix in alias
Inguas pr opagat a f uit , quibns "ïDD
Cafareß, negavit , abnegavit , pe-
culiariter Drum. Ilinc Rabbi nis
1D3 Co/er efl Athens vel Apofiata
! infidciis. Lnfitani iittus O-
rientale Africte vocant laCaffreria,
ßve Ca fr um regiouem , quod ca/u
Jic appellari ab Arabibus primo au-
divcrnit. Quippc Cafrum vel Co~
far Uli vocant cos, qui verum
'l)< um ignorant vel uryant. Dat is,
*Dit wor telwoord is uit de Chaldec-

De Schry-

v er toont

fchc fpraak ontleent , en daar na in
andere even eens gebruikt ; by de
■nel ken het woord iDD Ca far zoo
veel betekent , als hy heeft gelogen ,
hy heeft ver logen t , voornamen tlyk
echter God. T)aar van daan noe-
men de Rabynen den geen "\$2 Co far >
die God vcrlogent , die weder fpan-
uig geworden is, ecu ongelovigen.
T)e cPortugeefchen noemen de Ooß-
zyde vauAfrikaL,zCafrerh, of het
Land der Cafcrs, om dat zy hebben
gehoort dat zy alzoo van de Ara-
biers geniamt zyn , welke de genen
Ca fers of Co fers dopen , die den wa-
ren God niet kennen of ver lachenen.
Vermids dan nu bekent is , ge-
lyk op een anderen tyd omftandig
en uitvoerlykzal aangewezen wor-
den, dat de Hottentotten God
kennen, en weten dat hy is, zoo is
ook licht te begrypen,datmen hen
onrecht doet , indien men hen al-
leen met den naam van Cajfers of
Cofers noemen wilde. Dog deze
oude ingewortelde gewoonte by
de Geographie zal nu zoo be-
zwaarlyk te veranderen zyn, als
de oude mening, waar door men
Chrifiophorus Colombus voor den
eerlten vinder van de Niewe Wae-
reld of Amerika houd , en vafte-
lyk gelooft, dat voor hem niemand
daar is geweeit ; nademaal echter
niets zoo zcekcr is, dan dat Mar-
tinas Bchaim , edel, vcritandig,
dapper en wyd- beroemd Admi-
raal en Patricius van Nurenbcrg ,
welkers familie en hoge nabcitaan-
den nog hedendaags in goeden
bloei aldaar met goede reputatie
het gemene lull helpen be/orgen,
lang voor Columbus denn aards ge-
zeilt is, en uit welkers opgeft Ida
Zee-kaart de gemelde Columbus
eerlt de zekere en onfeilbare na-
richt van de Amerikaanfche Wae-
reld en defl'elfs landen bekomen
heeft ; zoo als zulks ten dele Ric-
1 in lus in zyne Geograh. rcformata
lab. III. Cap. 11. ten dele Chris-
toph.Cellartus in zyne IlißortaGeo-
graphica, en ook de voortrerlelv-
ke Heer IVagenfeil in Altdorf, in

eene

Wie de
ware vin-
der der
nieuwe
waereld

KAAP *>* GOEDE HOOP. 419

Is haar
aan

eene plegtige Lyk- reden over
oenen zoo genaamd en Martin Be-
h.iin gehouden , wydlopig en met
\ crichcide documenten geltaaften
bewezen heeft.
it. Dog dit zy overvloedig van den
sder rechten naam en hand der Hot-
To$' tentotten ; zoo weinig men ech-
ter- _ ter ontrent den naam ten opzicht
Ui de natiën en het Land zelf tot
nu heeft können overeenkomen *
zoo weinig en minder zal het on-
trent haren oorfprong gefchieden
können , alzoo dezelve nog veel
duifterder en raarder is, en dat 'er
tot nu niemand is geweelt, die ee-
nige moeite genomen heeft, om
dien na te fpeuren ; alzo men in
alle Reisbefchryvingen ofwel on-
der Documenten niets van hen
vind , dat maar eenige gedachten
geven kan, dat zy van 't een of 't
ander volk afkomftig zyn* en dat
de wonderbare verandering en
wegtrekkingen der natiën , aan
hen eindelyk deze zitplaats over-
gelaten hebben,
tde De Heer Jakob Sadeur heeft
■tbe- vvel m een Traftaatje genaamt
van Nouveau Voyage de la Tèrre Au-
ittin ftraky oi Nieuwe Reisbefchryving
:ngen van Zuidland, het 2 kap. pag. 28.
alwaar hy van het Land en de in-
woners van Madagascar fpreekt ,
iets van de oorfprong der Caffers
gemeld, dog ik twyffel zeer, of
het van die van Madagascar, veel
min echter van de zoo genaamde
Cafïèrs aan het gebergte alhier
met grond van waarheid gefpro-
ken of gefchreven kan worden ;
aangezien ik zoo wel vele hondert
Madagascarifche volkeren als vele
duizend Hottentotten alhier ge-
zien , maar genen zoo gefchapen
gevonden heb, als gem. Heer Sa-
deur dezelven voorftelt, en uit
hoofde van hun oorfprong hebben
wil.

Ik oordele beft te zyn , deszelfs

eige woorden hier te melden, my-

ne gedachten verder daar op gant-

, fchelyk te betomen, en ftilzwy-

gent daar op neen te antwoorden ,

I. T>e*/.

en aan den Lezer daarentegen de
vryheid te laten, om daar van te
oordelen, m verwachtinge, ofhy
ten zynen voordele iets geloof-
waardigs bybrengen kan : Het
geen hy fchryft, luid als volgt : Dc Heer
La plus part des Hifioriens placent Sadeurs ei-
quantité de monftres en ces quar- de^°C
tiers, maïs ce'ft fans ant re fonde-
ment, que Ie reeït de ceux , qui les
out invehtcz; toutes nos recher-
ches nefervtreut qua trouver ïorï-
gine d'ttne Nation voifine, que les
Kuropéens appellent Caffres, (*> les
Naturels du Taïs Tordi. Nous ap-
primes donc, quuu homme du 'Pais
ayant élevé une petite tigrefe , de-
vint fifamilier avec cette bete qiiil
Vaima charucllement, & commit li-
ne crime infame avec eile, dont il
vint uu an'mial demi-homme & de-
vn-bête, monffre qui a donné V ori-
gine d ces fauvages, qnon ne peut
humanifr. Vnepreuve très-vrai-
femblable de cette hiftoire , cefl que
leurtêtc Ï3 leurspiez ont des grands
raports avec ceux des Tigres, &
leurs corps méme font en quelques
endroits marquetez de taches, pa-
reilles d celles de ces animanx. Dat
is: 7)e meefle Gefchiedenis-fchry-
vers plaatzen zeer vele gedrochten
in deze Geweflen , dog zulks met
geen meergrond, dan dat zy die na-
vertellen van de genen die ze ver-
dicht hebben. Alle onze pogingen
dienden alleeirlyk om den oorfprong
van een naburige Natie te ontdek-
ken , welke Natie door de Europea-
nen Ca fers, en door de inwoners
aan 't Land Tordi genaamt worden.
IVy vernamen dan \ dat een man van
het land een jonge Tygerin opgebragt
hebbende, zoo geween met dat dier
was geworden , dat hy het vlee fche-
lyk beminde, en een gruwelyke zon-
de met het zelve pleegde , waar
van voort quam een TJier , half-
men fch en half-beef , Gedrocht,
V welk aan deze wilden, die niet
men fchelyk te maken zyn , den oor-
fprong gegeven heeft. Een zeer
waarfchynlyk bewys van deze Ge-
fchiedenis isi dat haar hoofd en
Ggg 1 hun-

42o BESCHRYVING van de

Hottentot-
ten hebben
veel met
de Joden
en de oude
Troglody-
ten ge-
meen.

Waar in 7.y
met de Jo-
den over-
eenkomen.

hu hup voeten zeer veel overeen komfl
met die van de Tygers hebben , en
dat hunne lichamen zelfs op zommi-
ge plaat zen als die dieren gevlakt
zyn.

Vennids nu het geen de Heer
Sadeur ingebragt heeft, niet door
de monlteiïng kan , 200 is niets
noodzakelvker , dan iets zeker-
ders in deszelfs plaats te berde te
brengen ; maar waar zulks van
daan te halen , of op welke zyde
van twee gewigtige meningen den
uit (lag te geven ? Daar ontrent
behoort men omzichtig te zyn,
en met ten eerften dezen of ge-
nen toe te vallen ; hebbende zy ,
gelyk uit alle omstandigheden
blykt , zeer veel met de Joden en
ook veel met de oude Troglody-
ten gemeen j welke aloude Afri-
kaanfche en van de Carthagenen-
fers afkomftige natiën geweert.
zyn , gelyk Joh. Bohcmus Lib. I.
cap. 6. pag. m. 51. demoribus , le-
gibus , ß> ritïbns omnium gentium-,
bericht ? zoo als ook zelfs de
Heer Ludolftn Hift.JEthiop. Lib.
J. c. 14. en'mComment. adHiftor.
/Eth. num. lor.pag. 199. het daar
voor houd , dat de Troglodyten
met de Hottentotten zoo als ook
met de Stankalis , welke in 't land
der Nomadier te vinden , eenige
gemeenfehap en overeenitemming
hebben.

Wat de Joden aanbelangt , het
is zeker , dat zy met dezelven
overeenkomen , r . Om dat zy veel
öfteren : 2. Wyl zy na de nieuwe
en volle Maan hunne tvden, en in
't byzonder hunne Teelten rich-
ten : 3. W 5 ! /\ "p zekere tvden
hunne wyven niet deryen beken-
nen : 4. Nadien zy zulks niet na-
komende en betrapt wordende ,
wederom olleren moeten: f. Om
dat zy zoo als die genen, dikw\l\
ongerezen brood en ongezoute
fpys ceten mogen , alzoo dezen
nimmer zout mogen genieten, ten
zy /e anders alleen en niet onder
de Kriftcnen wonen : 6. Wyl zy
op zekere wyze ecne zoon \an

Befnydenis Iyden moeten. 7. Wyl
zy niets nuttigen mogen , dat ver-
ftikt is : 8. Wyl zy gene vhTchen
zonder fchobben eeten : 9. Wyl zy
hunne wyven nooit in hunne politi-
fche vergaderingen laten : io.Wyl
zy een Scheids - brief aan hunne
wyven können geven, en diergely-
ke zaken meer, waar ontrent zy als
met de Joden fchier eens, en van de-
zelve fchynen afkomllig te zyn, en
welke hier altemaal op te noemen,
t-j wydlopig vallen zoude, te meer,
door dien de heele zaak in 't vervolg
buiten dat wydlopiger zal verhan-
delt moeten worden.

Daarentegen komen zy met de
Troglodyten overeen , dat zy 1 .
aan hunne kinderen niet den naam
van de Voorouders of Ouders ,
maar van een dier, als by voorbeeld
van een os, fchaap, ftier , enz. ge-
ven , vid. T)iod. Sic. Libr. IV. cap.
3.& Rohem. Lib. I. cap. 6. pag. 56.
2. De oude luiden , die niet meer
voort können , binden zy aan een
itok , en maken 'er een kleine hutte
rondom , geven ze een weinig te
eeten , en laten ze alzoo fterven ,
gelyk de Troglodyten , van de-
welken T>iod. Sic. Lib. I. cap. 3.
& Bohem. Lib. I. cap. 6. pag. 57.
ditfehryft: 3 . W-anneer der tuf-
fchen mannen een twiit ontftaat,
zoo dat zy elkander wakker in 't
ha ir zitten, zoo is hier zoo wel als
by de Troglodyten eene vrouw
bequaam , om zulk verfchil door
hare tullchenkomft te eindigen
vid. Alex. Velurellus Lib. IV. cap.
xi.tê Bohem. Lib. I. cap. 6. pag. y -
Coftß Zwing. Thcatr. Vit. Hum.
p. 3388. 4. Konden de Troglo-
dyten ras lopen , en zoo geven
hen zekerlyk de Hottentotten in
dit ft.uk niets toe, gelyk zulks van
de Troglodyten bericht Tim. Lib.
VI. cap. 29. 5-. Hadden de Tro*
glodyten gekke manieren by het
begraven van hunne doden en by
het killen van dezelven, zoo lielv-
ben de Hottentotten die zekerlyk
<">|v ; vid. de Troglod. 7Jiod. Stciil.
r. 1 . tf? Bohnn L. I c. 6.p. ƒ 6.

6.

In welke
(tukken i
met de
Troglody-
ten eens
tyn.

KAAP de GOEDE HOOP. *2r

6. Zon zyn ie dertelven ook geij 1

in het jagen : vid. Alex, ab Alex.
Lib. II. c. %f\ T> Was her Land
van deTroglodyrcn warm, zoo is
het ook dat van de Hottentotten.
Vid. 'Diod. Sic. L. }. r. 3. Conf.
Zwing, loc. cit. />. 3 99 1 . a.

En wie wilde alle de/e over-
eenkomende (lukken 700 ras en
kort bybrengen? het is genoeg,
dat men daar uit ziet j dat zy zoo
wel met de Joden alsTroglodyten
in tamelyk veel Hukken overeen-
komftig zyn. Ondertuflchen is
het een zeer zware zaak, dat men
een van deze meningen toevalt,
te meer door dien de overeen-
ilemming met de Joden te gelvk
op het innerlyke ziet; daar inte-
gendeel de overeenkomit der
Troglodyten op het uiterlyke, en
daarenboven veelmaals op gruuw-
zame zaken gericht is : Het is,
mynes bedunkens, onwederfpre-
kelyk hier uit te zien , welke al-
yverC ouc^e Afrikaanfche natiën zy zyn ,
Jen die, naardien zy altoos, en hoe
jj^s langer hoe verder van hunne oude
otten grond verjaagt zyn, zoo wel uit
10cd- de daar hene gebragte Joden , als
andere Afrikaanfche, en in 't by-
zonder Carthagenenzen , Volke-
ren zich te zamen geflagen ; en
eindelyk aan deze uiterfte punt
des Lands begeven , aldaar zich
ter neder gezet en huislyk in een
verzameling begeven hebben. En
wyl zy zoo velerhande Natiën zyn
ge weeft, zoo heeft altyd de een
Vanden ander iets aangenomen, en
een eider zyne byzondere gebrui-
kelykheden vergeten , zoo dat zy
nu in een verwarde toeftand ge-
raakt zyn.

Doch waarom bemoei ik my
om zulks den Lezer geloofwaar-
dig te maken ? door dien de zaak
uit het voorgaande reeds tot ge-
noegen blykt ; en andere Schry-
vers met myne gedachten over-
eenkomen. Men behoeft maar te
lezen , 't geen Joh. Bohcmus loc.
cit. p. 5-2. $5fiqq. van de oude
. Garthagenenfers ichryft , zoo zal

men wel haafi zien, dat meeft alle
dezelve merktekens by de Hoi
tentotten gevonden worden. On-
dertuflchen zal 't beft zyn , dat ik
tien I ,ezer daar van raden en den-
ken laat , wat hy gelieft, en zal't
my in tegendeel vryftaan, myne
gedachten verder by my te hou-
den, en na voorftelling van deze
verwonderens waardige overko-
mingen , in weinig woorden te
verklaren , wat ik uit den mond
van deze menfehen zelf gehoort,
en ook door eenen geleerden
Heer , genaamt Joh. Willem de
Grcveubroek , myn byzonderen
vriend bekrachtigt bevonden heb,
die eertyds de Illuftre Compagnie
in verfcheide poften , en vele Am-
balladeurs als Secretaris gedient
heeft, en daar by om velerhande
talen te leren bequaam geworden
is.

Zy dragen voornamelyk zeer
veel roem op een aloude Traditie,
die zy van hunne Voorouders, en
dezen weder van de overigen enz.
zouden ontfangeii hebben; uit
hoofde van welke traditie zy niet
alleen voorgeven vernomen té
hebben, wie hunne eerfte ouders
geweeft zyn , maar ook hoe zy ge-
haamt zyn geweeft. Hoe vreemd
en zeldzaam deze traditie een Eu-
ropeaan en voornamelyk een Kris-
ten moer voorkomen , die de
gronden van deze wetenfehap ee-
nig en alleen door en uit de H.
Schrife bekomen heeft , zulks is
niet beter te bezerTen* dan wan-
heer men zich hare onwetentheid
ontrent de Goddelyke openbarin-
gen voorftelt, waar in zy zekerlyk
alle andere HeidehfcheNatien,hoe
zy ook mogen genaamt worden,
overtreffen, door dien 'er licht niet
eene Natie gevonden word , die
niet eenige kentekenen van God
laat blyken ; daar men toch, en
fchier tegen zyn wil, tocltaan en
bekennen moet , dat zy eenige
Wetenfehap , fchoon dezelve zeer
verward en confus is , van God
. en zyne Openbaring hebben , zoo
Ggg 3 zy

422 B E S C H R Y V I N G van de

Traditie
der Hot-
tentotten

van hunne
eerfte Ou-
der?.

Van de

pronon-

ciatieder

namen.

"Van ecu
byzondcre
van

r lct-

zy anders zulks uit de lange om-
megang met de Europcaanfche
Kruienen, en hunne naafte gebu-
ren de Abyilyners,zoo als ookvan
de Monomotapifche Kriftenen ,
verilaan, gehoort of geleert heb-
ben.

Want zy geven voor, dat zy
door de overlevering van kind op
kind weten, hoe dat hunne eerfte
ouders door een venfter of poort ,
van welk Hottentots woord, 't
welk by hen een venfter of deur
betekent, men my geen beter uit-
legging heeft können geven, op
de aarde gekomen zvn, die hun-
ne nakomelingen hadden leren za-
len, majen , broodbakken, vee
hoeden en diergelyke dingen
meer , welke dingen echter na ver-
loop van tyd onder hen wegens
vele oorlogs-rampen en vluchten
uit het land, zoo als ook wegens
onachtzaamheid en andere om-
llandigheden verloren geraakt wa-
ren. De namen van hunne eerfte
ouders waren, te weten die van
den man Nóh, en die van de
vrotiw Hinghnöh.

Ik kan niet nalaten, een nood-
zak cl yke obfervatie by te brengen,
die zeer licht , wanneer ze niet
naauwkeurig gade geflagen word,
cenigc confufie zoude veroorza-
ken können. Dezelve beftaat in't
kort hier in , dat deze beide na-
men van niemand ter dege, zoo
als z) moeten uitgefproken wor-
den, können worden gefch reven,
om dat door de uitfprääfc van de
letter II. of G. de (lag met de
long, welke de Hottentotten for-
meren, niet kan worden uitge-
drukt. Derhalven en wvl ik de
zaak onmogchk anders heb kön-
nen uitdrukken, zoo hebbe ik
boven beide letters een teken ge-
zet, om zulks daar mede te kennen
te geven.

Namyne gedachten hebben i)
niet alleen, zoo als de Joden, en
/onder twvrïel ook andere oude
Afrikaaftfcne natiën Literat lin-
guales, labiales, dcntalw en in 't

bvzonder vele Gutturales, maar IT5 by'

,• • , ' , Hotten

daar is ook nog een vreemde totteu.
zoort van letters by haar in ge-
bruik, welke geen Europeaan tot
nu een byzondcre naam heeft we-
ten te geven , en by gevolg uit te
fpreken , en nog veel minder te
fchryven, en elke letter zyn or-
dentelyk teken te geven, uit
hoofde van welk teken dezelve
uitgedrukt of verftaanbaar zouw
gemaakt zyn. Derhalven moet
men zich met twee betekende te-
kens behelpen, welke maar eenig-
zins uitdrukken , dat by deze of
gene letter iets byzonders op te
merken en waar te nemen is : dog
hier van daar na meer.

Verder geven zy voor , eh roe- Hoe
men dat deze hunne eerfte ouders tbcyn^t|
van God en op de aarde gekomen genaac
zyn, die in hunne Taal Tïkqïoa. word-
genaamt word ; waar by ik ander-
maal wegens de hier bovengemel-
de oorzaak den flag met de tonge
onuitgedrukt verby gaan , en al-
leenlyk weder een teken of een
circumflex daar over zetten moet :
't welk echter zulk een verwonde-
rens waardige zaak is, die niet al-
leen de Schepping van God in 't
byzonder, de Sondvloed, waar
mede de wacreld geftraft is* maar
ook den naam van den daar in be-
houden Noach , en miilchien ook
den naam van deflelfs vrouw ver-
beeld en voor ogen ftelt.

Waarlyk doen ik de zaak voor
de eerfte maal hoorde , wierd ik
daar over gantfeh ontdaan, en
wiftniet wat ik daar ontrent ver-
der vragen zou, om dat ik my of
vergenoegen moeit , of dat zy
zulks van de Europcaanfche, Mo-
nomotamifchc of Abyfiynifche
Kriftenen gehoort hebben, of
miilchien dat de een of de ander,
in een gezel fchap of in een Kerk,
w aar in zy zomtyds komen lopen,
zulks zal geboorten verder vertelt
en verfpreid hebben ; of dat my te
\ rezen ftond dat zy my zoo wat
wilden vertellen en een leugen
voor de zuivere waarheid verko-
pen;

KAAP de GOEDE HOOP. 423

rdnog

eirbe-

r.atigt.

pen; ondcrtuflchcn was ik daar
mede te \reden, en gelier myals
of ik het geloofde. Vermids ik
echter hoe langer hoe meer ken-
nis met hen kreeg, en dikwylsge-
legentheid had by hen te wcfen,
en dieper landwaards in te komen,
7.00 hebbedien aangaande een om-
ltandig bericht gehaalt, en ver-
fcheide maal , op verfcheide plaat-
een en op verfcheide tyden verno-
men, dat dit alles een oude van de
ouders op de kinderen overge-
bragte Traditie was, en derhalven
voor een zuivere waarheid mögt
aangenomen worden ; waar in ik
ten laatften door den boven ge-
melde Heer van Grevenbroek be-
veiligt en gefterkt ben , zoo dat
ik het den Lezer hier nevens , als
een zekere en onfeilbare waarheid
mede delen kan.

Wanneer ik nu dit hun bericht
tegen het gene ftel, 't welk ik hier
voren gillende bvgebragt heb, en
dan de zaak een weinig meer na-
denk, word ik in myne mening te
meer gefterkt , dat deze menfehen
uit allerhande Afrikaanfche Natiën
bellaan , waar onder in den begin-
ne ook Joden geweeft zyn ; wel-
ken echter zoo als de anderen, door
lange zamenleving ten dele hunne
eige gebruikelykheden en Gods-
dienft vergeten, en deels ook om
maar in vrede by elkandcren te
woneo , en zich beter in Haat te
(tellen, om alle vreemde, zoo als
ook hen nazettende en vervolgen-
de vyanden het hoofd te können
bieden , zich vry willig vergeleken
eikanderen in te fchikken , en in
alle uitwendige gebruikelykheden
en plichtplegingen gelvk te wor-
den, waar door dan noodzakelyk
zulk een verwarde toelland heeft
moeten volgen , in welkers be-
trachting men niet kan zeggen',
dat zy van deze of gene Natie af-
komftig zyn.

Nochtans wat geef ik my veel
moeite, om den Lezer een zaak,
die aan en voor zich zei ven over
gewis is, geloof- waardig voor te

ftellcn .: 1 )e zelvezal klaarlykbly-

ken , door dien in de volgende
Hoofdftukkcn zodanige omftan-
digheden worden voorgcltelt,
w aar door de gantlchc zaak over-
vloedig aan den dag gelegt en op-
geheldert word. Waar ontrent ik
den Lezer verzoek, zoo lang zich
te verbyten , tot dat die materien
voorkomen, waar uit hy zelf zon-
der dat'er verder een woord van
gerept word , zonder twyffel be-
iluiten zal, dat dit zoo is , en on-
mogelyk anders zyn kan.

OndertuiTchen zal niet ondien- ^an de
ftig zyn , iets van de taal der Hot- de Hotten-
tentotten aan te roeren , en zulks totten-
te meer , om dat de gedachten
daar ontrent zoo verfchillende
zyn ; welke alle echter alhier om-
ftandig te verhandelen , en het no-
dige by te brengen , ik geoordeelt
heb niet verplicht te zyn , om dat
myne intentie niet is, eenfpraak-
kunft daar van te vervaardigen,
waar toe ik ook gene bequaam-
heid genoeg heb. OndertuiTchen
können echter alle de genen , die
daar van hebben gefchreven , en
voor zoo veel die tot myne kennis Driederi«
gekomen zyn , in drie Hoofdde- meningen
len gebragt worden ; van dewel- {Jftï?"
ken eenigen willen , dat ze gantfeh deic Taai
niet zoude können worden ge-
leert ; anderen in tegendeel geven
voor, dat zy zeer licht te leren is,
en by gevolg gefchreven en onder
zekere Taai-regels zoude können
worden gebragt ; en ten laatften
zyn 'er anderen , die wel geloven
dat men ze kan leren, dog dat men
ze bezwaarlyk fchryven , en veel
minder in een nette Taai-order zou
können brengen.

Onder deeerftendenk ik niet te Wdta
plaatzen de genen die van de Tro- ?SfC5?

ii. m i iii ï niet in de

gloditer laai gezegt hebben, dat eerfte ciaf-
zy, zoo als de woorden van 'Tom- fis behorea
ponius McLi luiden , Lïb. T. c. 8.
Strïdent magis quam loqnuntur.
Dat is, zy kirren meer als [preken.
Of zoo als Herodotus lib. IV. en
Tlinius lïbr. VII. c. i. zeggen:
Lingua nu Ui alterï fimïlï ut ent es,

fed

424 BESCHRYVÏNG van de

f { vefperthlionum more firidentes:
dat is : Hunne 'Taal is met $ene an-
dere te -yken, wantzypiakm
een geraas vf gekir als de Vleer-
muis. Of opk 200 als Joh.Rohe-
mus de moribus, leg. <J) ritib. Gent.
Lib.I. cap. d.p.m. f 8. zegt: Ser-
mis adhnc iguari /uut i-j pr.-eter
hoc ßridejit magis , quam loquun-
tur. dat is : Zy hebben afweten
nog niets van een 'Taal , en daaren-
boven kirren zy ook meer als dat
ze fpreken. Want hoewel dit eeni-
germate hier /oude können ge-
bruikt en gezegt worden , zoo
n'er eehter getuigenirlèn van
deze Clailis , die nog nieuwer
zyn , welke zulks uitdrukkelyk
van de Taal der Hottentotten be-
veiligen.
Dappers Onder dezelven vind Dapper
!fift*E,lich in Afnca pag. 6x$. al-
Houemot waar hy zegt : T)e 'Taal der Hot-
tentotten is voor de Europeanen
verdrietig te horen , onmogelyk te
leren , en aan de Hollanders tot
verder voortzetting van den han-
del en uitvhtdig der Landen zeer
hinder lyk ; want zy klappen met
ieder 'ivoor d, dat zy /preken , even
als wanneer men met de vingers
een kuip flag maakte , zoo dat haar
mond als een klap of zweep gaat ,
om dat zy met de tong overluid
flaan , en ieder woord byna een flag
Hoifleiners V; Van het zelve gevoelen is
beucht Georg Andreas Holfleiner in z\ n
Reisbefehryving Lib. I. cap. 4. Hy
zegt : '~Cit hare 7 aal kau wen naau-
welyks horen, dat zy wen/ehelxk is;
zy is fehier als het «er aas van de
■.Heut [che hanen. Op den zelven
ßagzegl Merkiin in zynè Reisbc-
fehryviug pag.M. i y6. zy klokken
t hunne Taal byna als de Indi-
aan/che hoenders. Waar uit dan
wel af" te nemen is , dat vermids
fehier alle Reisbefchn vingen van
een zelve inhoud zyn, het niet wel
mo^elyk zoude /vn , hunne Taal
ie leeren , waar van eehter kort
daar na door andere Schryvers het
tegendeel zal aangetoont wor-
n.

Met recht worden onder de Wai
twede Clailis gebragt de Koning- {£"
lyke Deeniche Heren MilTionari!
fen , en wel de Heer Joh. Georg J^'
Böving, welke in zyne fraje Bë-derW
fchryving en naricht van de Hot- J^'
tentotten p. 5. dus van hunne Taal
oordeelt : T)e Taal fchynt aan
dien, die ze niet gewoon is , zeld-
zaam en plomp te zyn , te meer om
dat zy onder het ('preken dikwyls
met de ton^ /makken , en de woor-
den ten dele in de keel blyveu zit-
ten ) voor zoo veel ik heb können
vernemen en begrypeu , zoo z\ncr
vele Linguales en Gutturales in de-
ze Taal , welke het fmakken ver-
oorzaken. 'Dat wanneer de Hot-
tentotten wat ras met malkander
fpreken , het zulk een geraas zou-
de maken , gelyk zommige Schry-
veu , als het kakelen van de Calé-
cutfche hoenders , wanneer men ze
fioort , is gene nette vergelyking;
voegelyker koude haar geklap met
dat der 'Joden vergeleken worden.
Gelyk als eenige Hottentotten ik
Hollandfch, Tortngeefch , Franfch,
ïSc. fpreken , zoo worden ook voor-
namelyk landwaards in , vele Krif-
tcnen gevonden , die zoo goed Hot-
tentofch /preken, zo dat hef gantfeh
NB. niet onmogelyk is , die Taal te
leren : en wanneer als" er maar ei n
uadrukkelyk verzoek gefchiede , kon
ze nog -^WNB. door de Letter kon/l
bekent gemaakt worden.

Wegens dien zelven flag fchryft Hr.
ook deKoninglykcDeenfche Heer z3
Proolt in Tranquebar , in de kor- da«
te Naricht van zyne reize uit Ooil-
Indie pag 9. en voegt daarby, dat
i\ niet alleen gemak kelyk geleert,
en met letters uitgedrukt word,
maar dat ze daarenboven NB. met
hulp van een 1 xutcrkonilige aan-
ww.ing, die daar van zoude kön-
nen worden gemaakt, onder ze-
kere regels gebragt, eti gcvolglyk
ook verder voortgeplant zou kön-
nen worden. Wanneer ik egtervan w»t
myne kant, mync gedachten open
hertig zeggen , en openbaren zal, «uw
wat in deze zaak te doen Haat,

zoo

KAAP de GOEDE HOOP. 425

200 zou ik het eerftc gaart in-
fchikkcn, edoch met dit beding,
dat het echter in een, twee of drie
jaren zoude gedaan zyn ; de twee
andere zou ik niet gantlchelvk ge-
loven, maar hart twyftèlcn, of die
wel zoo wel gelukken zouden , als
de gem. Heer Prooft zich wel ver-
heelt

Want alhoewel ik den Heer
ftöving wilde toevallen , en ook
uit de ondervinding weet, dat 'er
zeer veel Europeanen in het land
7\ n en wonen, welke jegens woor-
digde Hottentotfche Taal volko-
men verdaan en fpreken , en
i'choon ik nevens hem beken, dat
'er dagelyks meer komen , welken
die Taal kundig worden , zoo
heeft hy echter daarom niet het
geen hy zoekt, en nog veel min-
der de Heer 'Zicgenbalg, welke
die Taal gantfeh niet moejelyk
verklaart. Het is hier de vraag
niet , of de vreemdelingen die
licht können leren* maar men
fpreekt van zulke menfehen, die
reeds zedert lange jaren met 'er
woon hier geweeft zy, kinderen
geteelt en alzoo als kinderen om-
gang met hen gehad en by gevolg
ook hunne Taal geleert hebben.
Maar niemand kan my een enkeld
perzoon aantonen, die hunne Taal
eerft in zynen ouden dag heeft ge-
leert; en ik heb zelf eens aan een
Hottentot, genaamt Syncopas be-
looft tien ryxdl. te geven, ofwel
voor dat geld Tabaken andere za-
ken, als hy my zyne Taal leerde,
waar van ik tamelyk onderrecht
was; dog na dat hy na gefloten
accoordzag, dat hy my zommi-
ge woorden eenige hondertmaal
voorzeggen moeit, zonder dat ik
die konde nazeggen , zoo wierd
hy zulks wel haaft moede en bleef
weg, ook verdroot het my we-
gens myne kromme tong, en liet
hem gaarn, na dat ik zyne moei-
te betaalt hadde , hene gaan.

Genomen, dat een vreemdeling
die in eenige jaren kan leren , en
zelfs zoo goed als een Hottentot
I. Deel.

fpreken kan , 700 ontmoet ten eer
ften deze zwarigheid zich weder,
dat hy ze niet kan overzetten en
vertalen. De oorzaak is, öm dat
zyn Mecfter /elf met een kromme
tong in deDuitfcheTaal, en die
byna zelfs als een Franfchman of
wel nog erger fpreekt. En wan-
neer ook deze zwarigheid uit den
wegwas, zoo komt echter deze,
dat men niet altyd dezelve woor-
den in den natuurlyken zin ge-
bruikt, maar die ook dikmaals fi-
guurlyk neemt, 't geen de Hot-
tentotten wederom niet zeggen
können, wat de woorden in zulk
een geval voor betekenis hebben.
By gevolg blykt andermaal dat
men van kindsgebcente dient on-
der hen te wonen ; als men een
grondige kennis van hunne Taal
hebben en bekomen wil.

Wanneer nu iemand net zoö De Taai
ver in die Taal is gevordert als zy, Sten
hoe zal hy doen, om iemand an- '<*» aan
ders te onderwyzen ? door dien ™d™ngdc_
hy niet kan zeggen, dat hy op de- ïeenwor-
ze of gene wyze de tong moet den'
drajen, om deze of genen flag te
doen? Indien hy hem zulks ook
aanwyft, zoo heeft hy toch maar
om zoo te fpreken eene trap over-
wonnen , welke ten eerllen weder
van anderen gevolgt word , name-
lyk wanneer hy gade ilaat, hoe dat
hy alle {lagen met de tong en met
den mond op 't naauwite by zich
/elven zal onderfcheiden , om in
't vervolg by aanroering der Ka-
racters of letters , die wederom
een lange tyd en een verder na-
denken vereifTchen , dezelve fyn
onderfcheiden, en aan den Leer-
gierigen aanwyzen zal. Vervol-
gens zal het de plicht van zodanig
een wezen , de verzonnene en nu
ter drukpers vervaardigde letters,
en de daar van gedrukte boeken
zei ven zoo grondig te vcrltaan,
dat men nergens genoodzaakt is,
letterkunflige regels daar van te
geven, en ze door behulp van de-
zelve aan -anderen te leren.

Die nu alle deze zwarigheden
H h h nevens

426 BESCHRYVING vande

nevens nog vele anderen, die on-
dervveegs en midden in 't werk
ontmoeten zullen, overkomt, en
geen ander hulpmiddel heeft, ge-
lyk 'er geen andere zyn, dan die
hy van de Hottentotten hebben
kan, die zal zeker niet meer zeg-
gen , dat de Taal van de Hotten-
totten licht is, maar hy zal zonder
twyfïel een bedroeft klaaglied zin-
gen, en vele zullen over de al te
grote zwarigheden zodanig ver-
fchrikken, dat zy midden in 't
werk zullen ophouden, en een an-
der ook wat overlaten zullen ; 't
welk zeer licht hier uit te begry-
pen is, om dat by de Malabaren,
lcherpzinnige, wyze en verttan-
dige menfehen te vinden zyn,
welke een Leergierigen met raad
en daad können aan.de hand gaan,
daar in tegendeel by de Hotten-
totten, welken wel niet onveritan-
dig zyn , gene gevonden worden ,
die letters of diergelyken kennen,
en van dewelken men alles uit den
mond hebben moet, en waar by
uit boeken niets te zien ofte leren
is , wyl 'er gene by hen aangetrof-
fen worden.

Heeft het nu langen tyd ver-
eifcht, om de Taal der Malabaren
magtig te worden , fchoon 'er zul-
ke goede en voortreffelyke hulp-
middelen voorhanden gewceit
zyn , zoo geve ik den Lezer te be-
denken, wat tyd 'er van noden
zoude wezca , om achter de gchei-
meniflen der Hottotfche Taal te
geraken , van dewelke men nog
geen eenc letter gezien heeft,
waar Aan men de woorden nog
niet veritaat, en welkers uitfpraak
nog onbekend is? zouden 'er niet
al een mans jaren vereiielu wor-
den, alle die dingen zoo grondig
telerenen zoo volkomen daar in
te zyn, dat men zelfs een Gram-
mairc daar van zou in 't licht zien ;
Wal mv aangiat ,ik ben t'ecncmaal
van die gedachten , ja daar waai-
en halve eeuw v er! open, eer
men een gedrückt blad daarvan
fcag, wilde men ook alle zyne

kan ge-

fchreven

worden.

moeite en arbeid alleen daar aan te
kofte leggen.

Het doelwit , welke beide de Vcr;
Heren MifiionariiTen daar by fchy- ÏJoii"
nen te hebben, was wel pryswaar- om d
dig, te loven en te roemen, in-tcnto
dien zy daar mede iets winnen grifte
konden; dog ik twyffel niet, ofbwng
de Illuitre Ooft-Indifche Compa-
gnie , welke hier uit een bvzon-
dere glorie bekomen en van de
heele waereld deze onvergelykely-
ke roem bekomen zou, dat zy de
allerdomlte Heidens tot bekering
gebragt hadde , zoude nog kos-
ten,nogmoeiten, nog tyd, nog ar-
beid , en veel minder een aanzien-
lyke beloning fparen voor de ge-
nen, welken dit werk verrichte-
den , wanneer zy daarmede de
zaak konden te boven -komen, en
die verlangde en gewenite als ook
gehoopte bekering der Hotten-
totten in Kruienen bereikt konde
worden; dog naar dien die Com-
pagnie reeds zoo vele proeven van
den menfehen heeft , dat alle
moeite , vlyt en arbeid en gedane
koften te vergeefs en vruchteloos
zyn , zoo hebben zy zekerlyk en
niet zonder reden, nadenken, om
iets meer tot dit werk te doen.

Onder zoo vele bewysitukken Exei
en voorbeelden zal ik 'er kortheids Hottet
halve maar een bybrengen : name-
lyk, het is zeker, dat de Heer
Gouverneur Simon van der Steil
zalr. een Hottentot genaamt Pe-
gu, van kindsgebeente by zich in
zyn huis gehad heeft, welke hy op
kollen Aan de Illuitre' Compagnie
in rood fcliarlakcn zeer net liet
kleden, een degen op zyde, een
paruik nevens een hoed met een
ude boord op het hoofd, zyde
koullen en verders al het nodige
gaf; en welke hy daarenboven ter
fchool beitelt en hem had laten le-
ren bezen en bidden, nevens al het
geen, 't welk zulk een Heer van
aanzien doen kon; wanneer hy
zyne mannelykc jaren bereikt had,
is hy na dat hy de Hollandfrhe,
Portugeefche en andere Talen

vaardig

mora
rin? van

KAAP de GOEDE HOOP. M7

door hy hem hunne fnode ydcl-
heid en grote eenvoudigheid wil-
de te kennen geven.

] lv zal geen gewag maken \ an
de /.oo vele wegge worpene, dog
van de Europeanen gevondene en
in de Kriftelyke Plichten opge-
trpkkenc',maar daar na weder weg
gelope Hottentotfche kindermi,
wyl 'er te veel exempels /ouden
z)n, om het vruchteloos voorne-
men om deze Heidenen te beke-
ren , zonnenklaar aan te tonen.
Ik zal maar met een woord aan-
roeren ; dat de Heer 'Pet rits Kal-
den , gewcze Predikant alhier, in
denjare 1708. eenHottentot met
zich na Holland genomen heeft,
welke in 't Kleeffche gedoopt, en
zoo als hier gezegt word, door
den Graaf Van der Lip ten doop
gehouden is; welke Hottentot na
zyne te rug komit zeer Hechte te-
kens van een oprecht Kriften heeft
laten blyken , om dat hy niet al-
leen alle dagen dronken en vat
was, maar dat hy ook zonder twyf-
fel, indien hy niet na het Robben-
eiland, gezonden was, alwaar hy
ook gelturven is, weder onderde
Hottentotten zoude geraakt zyn ;
waaruit alzoo klaar en openbaar
is, dat deze ingewortelde woeft-
heid by deze Natiën niet uit te roe-
jen is.

Het ander punt , 't welk de voor
heen gemelde T)apper Hb. 7. in zyn
fchild voert , als of de Illuflre
Compagnie wegens onkunde der
fpraak ichade quam te lyden, ver-
dient niet om aangeroert te wor-
den ; vermids niemand zeggen
kan , dat zulks ooit ecnig nadeel
in den handel of in het ontdekken
van 't land tot nu toegebragt heeft,
te meer om dat men Europeanen
genoeg heeft , die zich in hunne
taal niet laten verkopen; dog 't
was te wenfehen,dat de Kruienen
deze menfehen altyd als Kruienen
voorgingen, en zich door hunne
exempels niet lieten befchamen %
gelyk in 't vervolg klaarder zalaan-
getoont worden.

Hhh 2 Door

vaardig fpreken kon, in den jare
168 $ met den Commiliarib-Gene-
raal van Rhcdc na Indie gereift,
en daar ook zoo lang gebleven,
als de gem. Heer gele e ft heeft.
Na dat hy echter weder aan het
ën Hoi- Voorgebergte quam, wilde hy
tot was geen goed meer doen, maar zocht

ergeefs. o. . © '

zich teneerlten te ontllaan, en in
zyne Hottentotfche Croste lopen,
gelyk hy dan eens van den gemel-
den Heer Gouverneur wegliep ,
ne klederen uittrok en ze in zy-
ne kilt lag, en na dat hv zyn
Schaapsvel aangedaan had, zich
weder tot de gem. Heer begaf en
hem in dezer voege aanfprak:
Hoert Heer Gouverneur, ik n
niet ? »eer gekleed gaan, veel min
Kriften tootden. Laat my zzrder tot
myue Landsluiden overgaan , en
ven gelyk z-y doen , daar buiten heb
ik myue klederen in de kift gelegt,
en ik neem niets met my dan deze
■bel, die met een. zilver gevefi
as, en deze halsband, die ook van
zilver en met het wapen van de II-
Inflre Compagnie getekent was. Dit
gezegt hebbende, liep hy weg , en
keerde daar na niet weder , om
klederen aan te doen.
khry- ik neb de7e zoo evengcmelden
:rhand Pegu, die daar na Kapitein van
leent Zync natie is geworden, zelfdik-
ot tot wylsgelproken, en my over zyne
rse- als nog hebbende ervarendheid in
»gen" de Krillelyke Religie verwondert,
en derhalven gelegentheid geno-
men, hem te vermanen, dat hy
zich beter bedenken moeit, dog
al myn praten was vergeefs,
vruchteloos en in den wind, zyn-
de van de tomeloze levenswys van
zyne Landsluiden niet af te bren-
gen, en konde hy tot zvne vcr-
fchoningniet inbrengen, dan dat
het voor hem onmogelyk was, het
geen na te komen en te doen, dat
een Kriften nakomen en doen
moed. Daar zal zich wel een ge-
legentheid op doen, om aan te ha-
len 't geen een Hottentot in dit
Huk aan den Heer Proolt Ziegen-
balg zelf tot antwoord gaf, waar
I. Tfeel.

De Schry-
gaat andere
exempels
Hiliwygcn-
de verby.

De onkua-
de in de
Hottentot-
fche Taal
veroor-
zaakt geen
fchade aan
de Hollan-
ders in den
Handel.

42S BESCHRY VING vande

Vogels me
jiingvan de
Taal der

iio-.tcntot-

Relaasvan
Heer
Burger-
ïneeücr
Witt
van de

aan di

I u.k.lf.

Doordien echter de genen,w el-
ke het ander zoort uitmaken, hun
doelwit ook niet bereikt hebben,
of licht bereiken zullen , 700 /ui-
len /ouder tvvyffel die van de der-
de Gallis, welke de middelweg
houden, beter te recht raken, wyl
zy alleeniyk vafl Hellen, • dat men
de Hottentotfche taal wel leren ,
maar niet in fchrift brengen , of
door een Grammaticaalfche on-
d cru y /ing aan anderen weder le-
ren kan. Tot dit zoort behoren
de Heer Johan Wilhelm l egel, en
de dikwyls beroemde Hoer Lu-
dolf, van dewelken do eerftein
zyne Reisbefchryving Edït 1716.
pag. 7 1 . zegt als volgt : JVanneer de
Hottentotten /preken, en een ivoor d
uit ge zegt hebben, ßaau zy altydmet
den mond,zo als men met den duym en
met den vinger knipt en hunne Taal
is niet wel tcvcrjlaan, dog daar
worden onder de Europeanen , die
lang aldaar gewoont, en dagelyks
NI>. met hen omgegaan hebben,
eenige weinigen gevonden, die in
i\ d van nood met hen fpreken en
hon verltaan können.

De andere, te wreten de Heer
Lu dol f , is door den Hoog-Edl.
on hoog geloordcn Heer Nico/aas
U'itzcu, Burgermeefter en Be-
windhebber van de Waereld 'be-
id Amiterdam, reeds
: vele javcnvorwittigt, dat aan
de waereld vele vooroordelen van
deze Napen waren wys gemaakt,
( i) dezelve 7.00 verre misleid, dat
fchicr een iegclyk gelooft heeft,
dat zy nog van God nog van den
1 )uivel of iets anders in de waereld
willen; als mede dat zy een taal
hadden , die met het geraas en ge-
kakel der Calecutichc hanen Leer
vve! overeen quam ; dog dat zulks
zoo niet w as,konde hy hem verze-
keren,gelyk hy hem dan eenwyd-
lopig vernaai heeft gezonden ,
waar uit w( I licht te begryp« n
v, aar dat Z\ een barbariichc taal
hadden, dog dat zedoordetyd
wel geleert, hoewel niet volilan-
dig gefchreven kon worden. Vid.

Ludolf. per Chrißian. Juncker. E-
dit.p.m.feqq.

Wyl nu aan dit verhaal ontwy-
felbaar geloof moet worden gefla-
gen, deels om dat nog de geen,
die ze opgeftelt, nog die welke ze
aan den Heer Ludolf gezonden
heeft, veel min de Heer Ludolf
zelf, eenig belang daar in gehad
heeft; deels ook om dat my zelf
bewult is, dat hunne taal wel aan
de genen onverltaanbaar voor-
komt , welke die niet dikwyls ge-
hoort hebben , dog dat ze echter
verltaanbaar word voor den gene,
die met hen omgang heeft, zoo 1
'er geen twyffel of deze middel-
weg van de drie gemelde en tot nu
vertelde meningen , die men van
de Hottentotfche taal vind , is de
belle, zekerlte en oprechtlte , om
dat ze immers door langen om-
megang met deze menfehen, vly-
tig vragen en naarftig bemoejen,
nog wel kan geleert, maar in ge-
nen dele in fchrift kan vervat wor-
den.

Dit echter , dat men hunne
woorden nevens de flagen niet
kan uitdrukken , geeft mynes be-
dunkens genoeg te verltaan, dat
'er nog andere letters in hun al-
phabct moeten gevonden worden
die in gene andere Taal worden
aangetroffen; miilchicn zyn het
wel zulke letiers, die de Guttu-
rales van de Joden zeer na komen,
dcvvyl de Joden zelfs bekennen,
dat zy heden daags de hare niet
meer na behoren en zoo als Zy uit-
gefproken moeten worden, we-
ten uiüefprckcn. Edog indien
men eigenti) k w ill , hoe zy hunne
tong bewegen, en buigen, zoo
als ook de plaats, waar tegen zy
hem leggen, om dezen of genen
llag te maken, zoo zou het mif-
fchlen eerder gefchieden können,
dat men gemak lyker tot beter wc-
tenfcüap daar in geraakte, en de-
zelve met detyd zoo niet in fchrïTc
vervatten , echter aan andere te
gemakkelyker leren konde; maar
om dat zulks de genen, die ze vol-
komen

KAAP de GOEDE HOOI?. +29

komen kundig 7.yn, dit niet we-
ten of anderen duidclyk onder-
rechten können , 7,00 is 'er ook.
nog Hechte hoop daar ontrent o-
verig.

Wat my aanbelangt, ik heb mv
wel grote moeite gegeven, om dit
geheim te ontdekken, en niet al-
leen Hottentotten, maar zelfs ook
zulke Europeanen daar over aan-
gebroken , welke de Taal volko-
men meerlter waren , en ze zoo
vaardig en vlug als deHot-

ras

tentotten zelf ipreken konde,dog
al mvn moeite is tot nu te vergeefs
geweeft; niet om dat zy geen on-
derrechting wilden geven, maar
om dat zy de zuivere onmogelyk-
heid daarin voor wendeden; dog
of het zoo is, wil ik anderen laten
onderzoeken ; en wenfeh ik dat ze
gelukkige voortgang maken mo-
gen; twyffele echter, of zy beter
als ik zullen onderwezen Wor-
den.

De woorden, welke aan den

Heer Ludolf gezonden, en in de

Commént. de Vïta, Script is ÖJ Me-

ejusd. per Junckerum edit.

Ewoor- wel zoo gefchapen, dat zy daar
['ui*™ alle maar met letters, zoo veel
idoifge- mogelyk geweeft is, uitgedrukt

uden is.

Wat de

iryver

;eggcn

ïftop

iCaulo- ritis

zyn, dog ziet men boven geen
eeh woord een teken, welke flag
met de tong moet gemaakt wor-
den , zoo da* ze niet alleen in dit
ftuk onvolmaakt zyn, maar is de
Latynfche overzetting ook niet
altyd recht getroffen, om dat men
by voorbeeld het Hollandfche
Harte dier durum antmal vertolkt
heeft, daar het tog niet anders
wezen kan en moet als Cervtts een
Hert, en voor het woord Jakhals
gezet Simia -genus daar 't 'immers
Vulpes of een Vos zeggen wil, en
diergelyke woorden meer.

Door dien deze dwalingen nu
ingeflopen en de kentekens van
de (lagen vergeten zyn , zoo heb-
be goed gevonden, by dezelve nog
de gene, die ik nog meer in myne
aantekeningen vind , daar by te
doen, en ze den Lezer na het Al-
phabet mede te delen, en wel zoo,
dat ik my naden eerften letter Van
het Latyn meen te fchikken, en
het Hottentotfche daar tegen o-
ver te zetten; en waar hier en
daar een flag daar by komt, zal ik
denzelven met een teken of accent
te kennen geven en de Duitfche
vertaling daarnevens voegen , zoo
als volgt :

italogus
rHot-

Vocabula aliqua Hot-

Hottentotfche woor-

Hottentotfche woor-

tentottica Latina.

den in de Hotten-

den in de Duitfche

itotfche
Dorden t
vens de
itynfche

totfche taal.

taal.

Abi

Hebba Atze

Loop weg

Duitfche
[legging-

Accede

Hach-Atze

Kom hier

Agnus

Chauna

een Lam

Alce

f kanna of

f ' kumma

een Elandsdiei

Anas ,

cDucatóre

een Eend

Anfer

KgOH

een Gans

Aqua & omne li-

Kamma

Water of andere

quidum

vloeibare {toffe,
alswyn, bier.

#Arbores

B'ünqiadi f. Aji

Komen

Afinus

§)uaiha

een Ezel

Audire

Kïïoum

Horen

Aures

Nowjj

de Ooren

Hhh 3

Avis

430 B E S C H R Y V I N G van de

tabula aliquaHot-

Hottentotfche woor-

Hottentotfehe vvoor

entottica Latina.

den in de Hotten-

denindeDuitfche

totfche taal.

taal.

Avis Afrieana ~>

Kkoeklri 1

een Vogel ge-
naamt Knor-
haan

Avis Phafiana

Quaqua

Kirri

een Faifant

Bacillus

een Stok

Balaena, f. Cete

t'kaka. »

een Walvis of
Noord-kaper

Barba

Nombha. ,

de Baard

Beflias in genere

Horri

Beeilen, alle Die-
ren in 't gemeen

Bibere

Acta ,

Drinken

Bombarda

Kn abou

een Handbus

Bos . ,

T)urié-fa\f.Buba1

een Os

Bos filveltris

Qu~Araho

een Buffel

Bos bellicofus .

Tao wji'0 i

een Stier om te
vechten

Bos gedans onus

HelCkdo

een lalt dragende

Os
de Armen

Brachia .

Oud , f. Oane-

qua

Butyrum

Oünwie »

Boter

Cadere .

Quiencha ,

Vallen

Canis marinus .

Houtée ,

een Zee-hond of
Robbe

Canis

Lïkhanée

een Hond

Capcr

~Tyhou .

een Geitc-bok

Capreolus

SiZcL

een Rê-bok

Capricornus

KZitida, f.

ScbocholT dema

een Steen-bok

Capri filveflres in

Ghioiïqva

Milde Bokken

genere

zonder onder-
icheid

Cantharus

Bakk" er ie .

een Kan

Caput

Bikqna

het Hoofd

Capitancus

Kouquequa

een Kapitein

Cervus

T 'IC amma

een Hert

(tinnes

Tojai. Saiïn

de Aars-billen

Collum

&ao

de Hals

Columba

A o uqu'tl

een Duif

Concumbere ux-

Quckqiidchci

een \ rouw beila-

ori

den

Cor

Qiïau

het 1 lart

Crinis

'fllrt-nn

het Hair

( 'ras

Anthüri

Morgen

Crefcére

Klyfe

Waffen

Cuprutn .

Nonnemou

Koper

( 'lUTUS

Kroy

een Wagen, Rad-
werk, een kar

('ommilito

Tykaa

een Metgezel

Confr-i

KAAP de GOEDE HOOP. 4Ji

VocabulaaliquaHot-

Hottcntotfchc woor-

Hottcntotfehe woor-

tcntotlica Latina.

den in deHottcn-

den in de Duitfche

totfche taal.

taal.

Confrater

X tfui

een Medebroe3er

Currère f. ire

Ä ojé

Lopen of gaan

Comellor formi-

K \hou

een Mieren -eetcr

carum

Dama

Kgoyes

een Gans

Dens

Kou

een Tand

Deus

Tifzquoa

God

Diabolus

Cham-ouna

de Duivel

Digiti manuum &

, Oucqua

de Vingers en

pedum ' .

Teenen

Diaphragma

Houw

Herte vlies

Dominus

Suri

een Heer

Domus

K'omtna

het Huis

Dormire

Komqucc

Slapen

.1 ominicatio

Agou

Zmyten of flaan

F.dere

Ouge

Eeten

Elephas

Twoba, f. C/joa

een Elefant

Equus

Hacqua

een Paard

Evigilare

K~cbey

Opraken

Exire

Kquou

Uitgaan

Felis

ChocLü

een Kat

Felis mofchata

Kouwqo

een Muskes-katof
Chievet-kat.

Felis filveftris ru-

KIS'd

een rode wilde

bra

Kat

Felis tygridem ae-

f 'kar 'ou , f.fklou

een Tyger - bos-

mulans

kat

Ferrum

Koükuri

Yzer

Filolus

Kdó

een Zoontje

Filia

Ko

een Dochter

Fiflurae montanaj

Aouob

Berg-dalen

Fluvius

Kammo

Vlietend Water

Frumentum

Bke

Koorn ofTarwof-
Garil

Fulgur

Mchyan

de Blixem

Gallina

Koukekerey

een Hen

Genua

§ud

de Knien

Glis vel Sorex

Tonto-oghy

een Rot

Globus millilis

Kbaboukory

een Kogel

Gramen

T~\ka

het Gras

Grando vel Nix

Tkoy

Hagel of Zneeuw

Gratulari

Tikk^amma

Iemand geluk
vvenfehen

Hic

Hebba

Hier of daar

Hircus maculofus

Trougos

een gevlakte Bok

Hirundo

Sofobo

een Zwaluw

Hodie

Hcthnri

Bedes

Hydrix

Gboukou

een Kegel

Jacere

Kobi, f.krqnd .

Leggen

Jecur

432 B E S C H R Y V I N G van dé

Vocabula aliqua Hot-
tentottica Latina.

Hottentotfche woor-
den in de Hotten-
totfche taal.

Hottentotfche woor-
den in de Duitfche
taal.

jecur . i

Ire

Inteftina

Jugulum

Inguina

Lac

Lac Serorum

Leo

Leo marinus

Lepus

Lignum

Lingua

Locuita

Luna

Lupus

Mammae

Manus

Mare

Maritus

Marita, f. uxor

Melis

Membrum virile

Mentum

Mors

Mori

Mons

Muccinium

Mulicr

Mulicr gravida

Munimentum

Mus

Mufca

Nafus

Navis
Navicula
Ncquam .

Nox obfcur.i

Natio Hottcntot-

tica
Natio nigra extra-

nea

Qu ein

Kd~u

Qu'mqua

T>omma

Tya

Bro , melius Bi

Rhosghibi

C'hamma

Acomma

Koa, f'.Toa

Hequri

Tamma

Cheytée

Tchd

louqva

Samme

Omma

Burry

§)uiebes

Tiebeis

Kon

Chd
Channa
Rhöo
k~ hro
K-~hu .
Schj oh
Zobee> f.
■ Kqnquis
Kchomkqüquio

Fort

Homl
Bilara
Thioee, aliis

6)uoi
Umkomme
Nonnaq 'uns
Koctsne

Thoühu

§£ena

Cbebon*

de Lever

Gaan

de Ingewanden

de Keel of itrot

het Schaam- deel

Melk

Botermelk

een Leeuw

een Zee-Leemv

een Haas

het Hout

de Tong

een Springhaan

de Maan

een Wolf

de Borften

de Hand

de Zee

eengetrouwtMan

een getrouwde

Vrouw
een Das

hetMannelyk lid
de Kin
de Dood
Sterven
een Berg
een Neusdoek
een Vrouw

een zwangere

Vrouw
een Vefting is ecr>

Duitfch woord
een Muis
een Vlieg
de Neus

een Schip
een Vaartuig
een gruwclyk

Scheldwoord
een donkere

Nacht
de Hottentotfche

Natiën
de zwarte Natiën

Natio

KAAP de GOEDE HOOP.

+3 3

V QjCabulaaliq na Hot-

Hottentoifchc woor-

Hottentotfchc woor

tentottica Latina.

den in de l ïottcn-

den indeDuitfche

totfcheta.il.

taal.

Yuio Germanica

Kouqncaqnc t

De Blanken of
Duitfchcrs

Occidere •

'Doucham

Doodflaan

Oculus

Mu

een Oog

Ol la

Soit . ,

een aarde Pot

Oryza

'tJtonwc

Rys

Os

Koamqua,

de Mond

OfTa vel crura

Tlïletfa

de Beenderen

Ovis

Glïondie

een Schaap

Pacem inire

Onchov.gou Sarri-
fam

Vrede maken

Pallium

Kros

Schaaps-vel, waar
mede zy zich
dekken

Panis

Êrée

Brood , komt van
van het Duitfch

Parere

oiia . ,

Baren

Pater

iö

de Vader

Pavo

Kchou

een Paauw

Peftus

Outua

de Borft

Pediculus

Hlïoujfi-

een Luis

Nonqna

de Enkels

Pes

itqua, f.yï

da Voeten

Perdrix

KÏÏamgry

een Patrys

Phoenocopterus

Naukalle

de Vogel Flam-

Pileus

Kabba

mingos.
een Hoed

Pifcis

t/täum

een Vis

Pluvia

on/Tui

de Regen

Poreus

Hakoiï

een Zwyn

Princeps

K-ouquc

een Regent

Primogenitus

Kamkowi.

een eerft gebore
Kind

Puer

Gofia

een Jongetje

Puella

Giïis

een Meisje

Pugillare

Kauw

Vechten, worfte-
len.

Pulex

Hythé

een Vloo

Pulmo

Clïanon

de Long

Pulvis pyrius

TkTauoklou

Buskruid

Rhinoceros

Tüabba, f. Kabba.

een Neushoorn

Regio

Quoit

het Land of Land-
fchap

Rupes, f. Scopu-

Hé/qua , f. Hyqua

een Steen, Rots

lus

Salve

Mutze-At&c

Weeft gegroet

Sauciare

Oiïjo

Bloedgaande ma-
ken

Sanare l

Kfa

Genezen

I. "Deel.

Iii

Sedere

+34 BE SC HR Y VING van de

VocabulaaliquaHot-
tentottica Latina.

Sedefe .
Senefcere
Senex »

Simise genus
Sol
Stare
Stella

Struthio

Stultire

Talpa

Terra

Teitudo major

Telticuli

Tigris

Tonitru
Tormentum
Torrens
Vacca
Vacca marina

Vallis

Venter

Veni huc

Ventus

Verberare

Verlis

Vetula

Videre

Vide hic

Vinum

Vir

Vitulus

Vivere

Ungues

Volucres .

Uterus

Vulpes

Vulpcs Africanus

Vulva

Hottentotfche woor-
den in de Hotten-
totfche taal.

Nöu:w . 1
T)ida Atze
cIhdaque

Cho akamma
Sorré iel Sorrï
Mdd
Kitanehoü rel

tlteuhoww
Ammï

Tudtz T>acha
Habba
CcLmlzamma.
Tscheregou
£hra
Tquaflbuii) , f.

kqmffömo
Quaoww
Kayquabou
K~ akarrou
Gojes
Tk~ouw , f. Chd-

kiïouiv
t£ad
Chomma
Hebba Ha
Toya ;
'DoüJJi
Nomma
"Didaquis
Km 'ou, f. Km U
Muatze
'Driefbi

ïoique
hona f. Konna
Quaniaba
K'loy

Katimqtiä
TITchou
Keülée
T~kcn(ir
Qu'dou

Hottentotfche woor-
den in de Duitfchë
taal.

Zitten

Oud worden
een oud Man of
Vrouw

• een Baviaan
de Zon
Staan
een Ster

een Struisvogel
Gek of dol zyn
een Mol
de Aarde
een Schildpad
de Zaadballen
een Tyger

de Donder
een Stuk
een Watervloed
een Koe
een Zee-koe

een groot Dal
de Buik

Kom hier
de Wind
Slaan
een Kleed
een oude Vrouu
Zien
Zie hier
Wyn
een Man
een Kalf
Leven
de Klaauwen
het GevLeugci
de Baarmoeder
een Vos
een Jakhals
de Vrouwelyk-
heid

Deze zyn nu de gemakkelykftc
woorden , die men nog ecnigcr
maten hoewel niet volkomen
fchryven kan, waar uit de Lezer
zeer licht zien zal, dat het een

vermetele zaak is, te willen voor-
geven , en de wacreld wys maken,
dat deze Taal niet alleen op papier
gebragt, maar ook zelfs door een
daar toe vervaardigden Grammai-

re

KAAP de GOEDE HOOP. 4.35

re aan andere kan geleert wor-
den. Hoewel ik nooit heb ver-
geten den flag , die daar by moet
worden gemaakt, aan te wvzen,
200 hou ik my echter verzekert,
dat de Lezer niet zal weten, hoe
die uitgedrukt moet worden, en
veel minder, wat die betekent.
Dit kan ook geen menfch aanwy-
zen, voornamelyk zulk een niet,
die maar 3 of 4 weken hier is ge-
weeft, en maar ro of zo van de-
zclven gezien en gefprokcn heeft.
Hier toe word zekerlyk meer tyd
vereifcht , om maar een weinig
hunne aard te leren kennen.

Doch hier van genoeg , uit
vrees dat de Lezer ongeduldig
mögt worden, wanneer ik nog
meer woorden van deze Barbari-
fche Taal wilde maken ; echter

denk ik nog twee dingen hier by
te voegen , namelyk eerltelyk , dat
men my niet qualyk moet nemen,
dat ik maar altyd eenerlei teken
tot velerhande 'veranderlyke (la-
gen heb genomen ; ik heb zulks
voorbedachtelyk gedaan, om dat
het den Lezer toch niet helpen
kan, als had ik nog zulke ver-
fcheide tekens daar by gedaan;
derhalven oordeelde ik , onnodig
tezyn, die te veranderen. Ten
anderen, dat hy my vergunne,
nog hare.Tel-woorden, die maar
tot tien uitftrekken hier nevens te
voegen, om dat dit een van de
gewichtigfte (tukken is, dat men
weet , hoe een volk telt , en zyne
rekening houd; de Hottentotten
tellen dan op de volgende wys.

HOTTENTOTSCHE

TELWOORDEN

Unum

§£kui

Een

Duo

Kkam

Twee

Tres

JCouna

Drie

Quatuor l

Hakka

Vier

Quinque

Kóro

Vyf

Sex

Nanni

Zes

Septem

Honko

Zeven

Odo

KlS-yß

Acht

Novem .

ICbeß

Negen

Decem

Gyß

Tien

Vat er is Vraagt de Lezer nu, of zy niet
ai temer- verder tellen als tot tien, en hoe

*iwan- 1 ,

*:rzybo-zy net maken, wanneer zy tot
»1 de tien hondert of duizend komen? Zoo
antwoord ik met weinig woorden,
dat zy zekerlyk boven tien tellen,
en dat zy daar in met onze tellet-
ters, welke ook niet meer dan
I. Deel.

tien in getale zyn , overeenkomen;
want als zy boven de tien komen,
zoo beginnen zy weder met een ,
en tellen weder tot tien, en zeg-
gen dan Twee Gyß, zoo als wy
in plaats van tweemaal tien twin-
tig zeggen , en daar mede gaan zy
voort tot hondert , in welkers
I i i i plaats

+36 BESCHRYVING

VAN DE

plaats zy Gyffi Gyß zeggen, 't
welk even veel is, om dat tien-
maal tien ook hondert uitmaakt ;
op dezelve wys tellen zy tot iooo,
't welk heel licht te begrypen

is.

Doch vermids haar vermogen
niet in gereed geld maar in lauter
veebeitaat, zoo komen zy zeker-
lyk heel zelden over duizent ; en
indien zy die nodig hadden , zou-
den zy al zoo wel een groter getal
können uitfprekenals wy, waar toe
zy maar eenige nieuwe tekens be-
hoefden te bedenken, waar toe zy
bequaam genoeg zyn. Men mag
van hen zeggen wat men wil , ik
verzeker, dat zy verre zoo dom
niet zyn, als men ze tot nu uitge-
fchildert heeft, en waar van alle
Reisbefchryvingen zoo groot op
geven; 't welk alles in 't vervolg,
God leven en gezondheid verle-
nende, uit alle hunne handelingen

en gantfche levenswandel tot ge-
noegen blyken zal.

Myn voornemen was nog wel Befiu;
het een en het ander, de Hotten- a^'
totten aanbelangende daar by te
voegen, maar ik vrees, dat ik den
Lezer hier mede en voornament-
lyk met hare onverllaanbare Taal
het hoofd reeds zodanig vol ge-
maakt heb , dat hy zal wenfehen ,
dat ik eens tot beiluitkom, zoo
zyn mond ook niet zoude begin-
nen die Barbarifche woorden van
I Hacha atze , ttouka <Lqua ,
' dïkoakou en vele andere diergely-
! ke meer uit te roepen. Doch ver-
mids ik deszelfs vriendfehap
I waardiger hou dan al het geld,
[ zoo zal ik hem ook hier mede niet
langer moeielyk vallen, maar het
overige van deze generale materie
tot op een ander tyd en gelegent-
heid fparen.

XXVI. HOOFT-

ICAAP de GOEDE HOOP. 437

XXVI. HOOFTSTUK.

Van den Aard, uitcrlyke Geftalte, Verwe en

Verbintenis der Hottentotten met de

Hollanders.

Gevoelen van zommige Schryvers wederlegt. Voorbeeld van een bequaam Hottentot. De

Europmncn hebben ben gaarne in bun dienfl. I 'oorbeeld van cm trouw en redelyk Hotten-
tot. P. Tacharts Lof van de Namaquas' Hottentotten. De II t ten tot ten dragen goe-
de zorg voor de aan ben toevertroude kinderen. Zyn morfigc en luye men f hen. Hoe de
Hottentotten de Darmen klaar maken , koken en eeten. Zy zyn gezond en worden zeer
oudr Voorbeeld van een oud Hottentot. Hue zy zich en hunne vellen met vet fineer en.
Ge/meerde mantels en mutzen z yn by ben een teken van rykdom. Dit (meeren veroorzaakt
een ujkerige flank. I 'er ( ; heidenet- Schry veren mening over de oorzaak van dat /meeren.
Des Schryvers mening des aangaande. De Hottentotten zyn niet wüd nog wanfihapen ,
gelyk zommigen willen. Oorzaak van bun afgryzelyk aanzien. Zy hebben een ernßbaf-
tig gelaat. Brede neuzen. Ander (ons berigt van der Hottentotten aangezicht . Hoe zy
uiterlyk gefthapen zyn. De Scbryver beeft onder hen maar twee kreupelen gezien. Des
Schryvers betragting aangaande den toeflund der Hottentotten. Van de verf der Hottentot-
ten. Herports valfch voorgeven dat zy zwart zyn. P. Tacharts voorgetcn van witte
Hottentotten weerjproken. Daar zyn nog zwarte nog witte Hottententotten. Ivertzens
melding van de verf der Hottentotten. Van haar eigent lyk e kouleur. Haar verbintenis
niet de Hollanders is niet (chrifielyk gefchied. Wat haar heeft bewogen om zulk een ver-
bintenis aan te gaan. Hoe dezelve tot nu toe van beide de Partyen is nagekomen. De
Compagnie noemt de Hottentotten hare Geallieerden. Zy bekomen byßatid van de Hollan-
ders als zy onder malkander in oorlog zyn. Zy geven kennis aan de Hollanders , als eeni-
ge van de bunnen iets quaads tegens ben in V zin hebben. In geval van nood zouden zy de
Hollanders trouw byßaan. Des Schryvers goede wenfeh aan de Hollanders.

IK heb onlangs een begin ge-
maakt van de Hottentotten
eenig bericht te geven, 't welk ik
fchoon her in algemene zaken be-
llaan en geen byzondere materie
van hun doen en laten vervat
heeft, echter hope, dat niet on-
aangenaam zal geweefl zyn. Ver-
mids nu, zoo als in 't belluit van
het voorgaande Hoofdituk ge-
meld is, nog cenige dingen ove-
rig zyn, welke noodzakelyk moe-
ten«Mraf gaan, eer men een an-
dere^aak kan onderhanden ne-
men , zoo zal de Lezer zonder
twyffel het niet qualyk nemen ,
wanneer ik jegenswoordig met
dezelve voor den dag kom , en
achtcrvolgcns myncs vorige de
verklaring van dezelve na de wa-
re geichapenheid der zaken by-

eeni-

breng , en daar nevens hem mif-
fchien van vele valfch gemaakte
inbeeldingen bevry , welke de een
of de ander Schryver door zyn
verkeerd opgedragen verhaal van
deze natiën , hem veellicht in het
hoofd gezet heeft.

Kn hebben wel velen , in het ^dir
voorftellen van de aangeboren ven van
aard en gefchapenheid der Hoi-^'cH tm

D r tent.i ten

tentotten , onder anderen ge/ egt ', Kbbcng^
dat zy zeer dom , onverllandig en *&•
eenvoudig zyn , om dat zy nog
van God , nog van andere /aken
tot het gemene leven nodig iets
willen ; dal z) daarenboven zeer
morJlig in 't eeten en in hun gehe-
len handel waren , en /.ich met
Hinkend vet zodanig fmeerden ,
dat men ze naauw lyks ruiken ol
zien mögt : üm met weinig woor-
I i i 3 den

+38 B E S C H R Y V I N G van de

den hier van te fpreken ; zy heb-
ben wel niet qualvk hier van ge-
fchreven , of de waarheid niet ge-
zegt , dog daar is alleen dit onder-
fcheid te maken ; dat zy in aanzien
van onze of andere natiën als dom
aan te merken zyn, is buiten twyf-
fel , om dat zy nog in burgerlyke
of andere zaken leven als gecivili-
feerde natiën doen ; echter zyn
zy op hunne wys fnedig genoeg,
en weten hun verltand alzoo wel
te gebruiken als een ander menfeh.
DeHottcn- Zulks heeft weinig bewys van

zoodon* noc^en > om dat reeds Dapper in
en morffig Afrïca pa<^. 6 19. 6r^. 6z6. heeft

zommiKen aanSetocmI: » hoe dat Amoldits in

voorgeven, not is ad il/f/r/è//'//. Reisbefchryving
pag. 1097. aanhaalt , en ook de
dagelykfche ondervinding leert ,
hoe dat deze menfehen de Duit-
fche Taal van de Hollanders ge-
leert ; ja ecnige die voor dezen te
Bantam by de Engelfchen ge weert,
degebroke Engelfche Taal gefpro-

Wordbe- ken hebben , 't welk zy zekerlyk
niet zouden hebben können doen,
indien zy zoo zeer dom en eenvou-
dig waren, als zich zommigen wel
verbeelden. A'iderfon L. 4. c. 4.
maakt gewag van een jonge Hot-
tentot, die van de Engelfchen me-
de na Indie genomen was , die in
driejaren die Taal van hen geleert
had, en daar na weder hier geko-
men was. Tk heb ook reeds voor-
heen het exempel van den Kapitein
ftegu b\ gebragt , die niet alleen
de Hollandiche en Portugeefche,
maar ook de Cciloniche , Malei-
fche en andere. Oort-Indifche '1 .--
len in een heel korten tyd geleert
heeft.

voorbeeld Zulk een is my ook nog bekent,
-'bc- welke van ^C7e inwoners maat

tentot. Jantje van der Gouw , milfchieii
wegens zync bcquaamheid in pra-
ten , genaamt wierd , en heb ik
hem verfchcidemalen voor zyn
dood met de grootlte verwonde-
ring aangehoort , deze hoewel
hy nooit uitzvn vaderland gewcell
was, konde /eer net I InMandfch
en Poriugccfch , ja ook Franfch,

't welk hy van de vluchtelingen
van dat Land , en ook Hoog-
duitfeh , 't welk hy van de hier
zynde Hoogduitfchers geleert had,
zeer verftaanbaar fpreken; 't geen
zekerlyk niemand by een Hotten-
tot zoeken zou , en ook verwach-
ten konde, indien zy zo zeer dom
en onveritandig waren , als men
ze wel opgeeft ; zonder nog veel
te zeggen , met wat verftand hy
van ploegen , zajen en ander boe-
ren arbeid redeneren kon , waar
in hy zekerlyk verfcheidl* Euro-
peaanfche Boeren te boven ging.

Wat zyn'er zoo veel woorden DeE
van noden ? de Europeanen zou- j^b!
den ze zekerlyk zoo gaarn niet in Ho»
hun dienft hebben , zoo als men [„^
door de dagelykfche ondervinding dienf
leert , als zy zoo dom en onver-
ftandig waren ; gelyk iemand zulk
een eenige jaren in zyn dienft be-
houd , en niet gaarn ziet , dat hy
weder hene gaat, vermids zy zich
van dezelven beter als veeltyds
van hunne eige Haven bedienen
können , te meer als hen iets van
goederen als Tabak , Wyn of
Brandewyn toevertrouwt word ,
waar in zy zekerlyk , hoewel zy
grote liefhebbers van die waren
zyn , zich eerlyk betonen , en
niets rtelen of afhandig maken.

Een klaar exempel van myn Nai
voorgeven heeft men eertyds ge- vanc
had aan een Hottentot , van de detyi
Europeanen genaamt C/aas; deze Hott
heeft niet alleen veeltyds van den
tocnmaligen Gouverneur Simoa
van der Steil zalr. Brandewyn , Ta-
bak , Reys , en ander victualie,
Zöo als ook buskruid en lood , ne-
vens het nodig geweer voor twee
Hottentotten, die hem als een
lyfwacht dienen moeiten, uit de
Magazynen van de Iliurtre^om-
pagnie ontfangen , waar mede hy
voor haar heeft moeten handelen
of ruilen , maar hy heeft zich ook
altyd zoo w\s, verftandig, trouw
en eerlyk getoont, dat men met
zyn doen en handel altyd zeer wel
te vrede geweeft is; zvndc hv

nooit

KAAP de GOEDE HOOP. 439

nooit t'huis gekomen, zonder een
grote menigte van Schapen en Of-
fen gehandelt te hebben , en
fchoon hv zomtyds 6 weken uit
was, heefe hy behalvcn het getal
van het gemelde vee nog een ta-
rnelykë voorraad te rug gebragt ,
en zich alzoo veel verftandiger ge-
toom , als vceltyds een Europeaan
doen zbüdë.
vait- i k heb eeh Zee-kapitein gekent ,
tm- genaarht Tbeiinis Gcrbrantfz. van
r Schelling, die na dat hy zyn
fchip in dé oaai a laGoa verloren
had , over land reizende , tot
gem. Claas is gekomen, en alles
goeds van hem genoten heeft; hy
wilde hem fchier alles overgeven *
't welk echter de Kapitein niet
aannam, en heeft hem op die reis
zoo veel goed bewezen , dat ik
hem dikvvyls heb horen zeggen *
hy wenfehte maar, dat nog ie-
mand van dezen Claas in 't leven
was, hy was bereid , alles met
hem te delen, dat hy in de wae-
reld bezat , hebbende hy hem
naait God het leven behouden, 't
welk hy zonder hem zekerlyk
zoude hebben moeten in fchie-
ten.
°afrt Indien nu de Hottentotten zoo
Na- dom waren , hoe komen dan zoo
veel verftand ige menfehen onder
ben? 'P.Tachart getuigt in 't by-
zonder in zynë Sïamfihe Reis p.
ios". van de Na?naqnas Hottentot-
ten, dat zy een goed natuurlvk
verftand hebben, en wanneer men
hen iets vraagde, zoo antwoord-
den zy niet, voor dat zy hunne
woorden wel overlegt hadden ;
ilaarbenevens was hun antwoord
altyd kort, en met een deftigheid
derzeit? zy lachten zelden, en
fpraken weinig. Dit zelve word
ook klaar genoeg van meer ande-
re natiën bewezen ,' of ik fchoon
dit niet altyd herhaal, en daar by
zég, omdat ik voor af weet , dat
de Lezer diergelyke aanmerkin-
gen,zonder myn verder erinneren
van zich zelf maakt , én genoeg
ïnftaat is, meer andere diergely-

itot-
r.

ke leflén daar uit te trekken , en
op nieuw met vrucht te applice-
ren. Ik had nu wel gaarn ie
meer van dezen Kapitein Claas ge-
zegt, dat zyn verftand en wys ge-
drag nog beter aan den dag bragt^
dog deszelfs levens loop en be-
droeft einde is zoo vol ver-
wonderingwaardige zaken , dat
ik op een ander plaats gelegent-
heid zal nemen, van hem alles net
en in order te verhalen en voor te-
brengen.

De Hottentottinnen zyn niet DcHotten-
minder in dit Huk tepryzen, als [™™en
die veel beter zorg voor de aan voorde
hen toevertrouwde'kinderen dra- "evxr-
gen, als veeltyds de moeder zelf, trouwde
alzoo zy dezelven zorgvuldig be- kmdercn-
waren, en aan hen dan dit en dan
dat te fpelen geven , en wel toe-
zien, dat een zulk teder kind
geen ongeluk krygt ; die aan de-
zelve ook wat te wallenen geeft,
welke arbeid zy gaarn voor de
Duitfchers, zoo als ook met gaau-
wigheidj oplettenheid en trouwe
doen, dat zy zekerlyk menige
Duitfche Wafchvrouw befchaamt
zouden maken, die kan zich ver-
zekert houden, dat hy niet een
ftukje zal quyt raken , nog dat het
gefcheurt of niet fchoon genoeg
zyn zal.

Zoude nu dit alles en ontallige
andere omftandigheden niet ge-
noeg bewyzen, dat de Hottentot-
ten zoo dom niet zyn, als men
ze wel uitfchildert? Ik acht, dat
vele Europeanen diebequaamheid
niet eens bezitten. Op een ande-
re plaats zal men ook aantonen ,
dat zy van de kennifte van God
ook niet t'eenemaal berooft zyn ,
zoo' als hen insgelyks opgelegt
word, welke materie hier voor-
bedachtelyk afgefneden word, om
dat ze onder de algemene eigen-
fehappen der Hottentotten te
veel plaats zoude wegnemen. Dit
is alleen te verwonderen , dat de-
ze menfehen, die allerlei arbeid
zoo wel en verltandig doen kön-
nen, niemand echter van hen tot

zyn

440 BESCHRYVING van de

y.vn voordeel gaarn iets doet of
Doenaei- verricht, ten zy de hoogde nood-
hSdgen1 zakelykheU hem daar toe dwingt,
voordeel, gelyk op een andere plaats ook
breder bewezen en aangetoont zal
worden.
Zynmors- Dat zy echter in aanzien Van de
mcn!"chene Europeanen en andere Natiën zeer
morflig, of zoo al$ Mcrcklïn. loc.
rit. pag. 1068. zegt, zwynachtig
in 't eeten zvn* zulks is overge-
wis, en ontftaat zulke moriiigheid
na myne gedachten, insgelyks van
hunne ongemene luve aard, waar
door zy tegengehouden worden *
iets voor hen zelf en tot hun ge-
mak te verrichten ; wanneer zy
zich by de Europeanen onthou-
den, weten zy om dat zy arbei-
den moeten, ook wel anders te
leven, en können wel haaft dat
geen, 't welk zy tot hunne onder-
houd hebben moeten, helpen heu-
gen en (lout eiflehen; daarente-
gen wanneer zy voor zich zelf le-
ven , en van eige middelen teeren,
doen zy zoo veel niet, dat zy een
(trootjeofiets anders zouden op-
nemen.

Die hen echter by dezO grote
luiheid, zoo als Mercklin. fag.
1098. loc. c'tt. doet , nageeft dat
zy uit de darmen maar den drek
met de vingers uitilroopen, daar
na een weinig op het vuur leggen,
en ze eer 7,e half gebraden zyn ,
met zulk een luit eeten, dat men
qualykzou worden, als men het
zag: of zoo als Vogel 'm zvnc Reis-
bclchn ving/v^. 71. zegt; Het in-
gewand Van hel vee, 't welk de
Europeanen wegwerpen, is voor
licn een ddioaicde ; 1) drukken
den drek maar een weinig daar
uit, en celen het gaaf of hal f ver-
rot; die /eg ik, zulks voorgeeft ,
die mag zien, hoe hy zulks bc-
wyll. \\ 'at my aanbelangt , ik
Weet my niet te bezinnen, dat ik
\an diergelyke afgryzchke mors- I
fighcid ooit ge-hoort, en veel min-
der die van hen heb gezien ,
fchoon ik lang veel en djjtwyls ge-
bcn , en menigen aange

namen dag by hen doorgebragt heb.

Daarentegen is zeker en waar- h«
achtig, dat zy de gem. darmen,^'
zoo als ook alle andere met drek mer
van verduwde en onverduwdej^
fpys opgevulde ingewanden eeten, cete
dezelve ook niet als de Europea-
nen uitbroeien en den flym af-
fchrabben en ze wit en zuiver ma-
ken, maar wanneer zy de darmen
en ander ingewandt omgekeert en
den drek uitgefchud hebben, zoo
doen zy anders niet , dan dat zy
ze in ichoon water waflen , dat
alle vuiligheid daar af komt en
door het water weggenomen
word. Wanneer zulks is gefchicd
leggen zy dezelve aan (lukken ge-
meden op de kolen , en laten ze in
hun eige nat en vet braden > dog
wanneer zy het bloed daar by heb-
ben , fnyden zy de darmen aan
kleine (tukken , doen die onder
het bloed , en laten het met el-
kander ordentlyk koken ; en de-
ze fpys aldus klaar gemaakt, ee-
ten zy met zulk een appetyt, dat
een toekyker die niet by het klaar
maken geweeft was, want an-
ders zou die van een Duitfcher
licht vergaan, zelf lud daar toe
krvgen zou.

Ik heb zulks vceltyds byge-
woont , wanneer zy zelfs floegen,
en gezien , hoe z\ daar mede te
werk gaan ; derhal ven ben ik ver-
zekert , dat die zaak zich niet an-
ders bevind ; hebbe ook meer dan
eens uit nieuwsgierigheid , zonder
dat ik door den honger daar toe
genoodzaakt wierd , deze fpys
w anncer de darmen onder het
bloed gdheden en met elkander
gekookt waren , geproeft, en al-
tyd bevonden, dat ze zoo cjualyk
niet eens (maakte, als ze maar
recht gehavent was en men an-
ders zulk een tegenheid niet in
dezelve had; welke tegenheid ook
zeer licht overgaat als men voor-
hóen niet toeziet, en daar na 'er
nier om denkt , doordien de
fmaak den appetyt meer en meer
verwekt.

Doch

KAAP de GOEDE HOOP. 44-r

ottcntot-
1 7.yr. gc-
nde

:nfchcn
worden
er ouJ.

Schry-
«r brengt
li cxem-
[: by van
«ioikI
l>ttectot.

Doch het geen ik tot nu heb ge-
meld, meen ik maar van de ver-
fchc ingewanden ; van de halt" ver-
rotte, zoo als de Heer Vogel zegt,
weet ik niets te zeggen ; en moet
deze mode of t'eenemaal onder
hen afgeraakt zyn , alzoo men die
niet moer aantreft, zelfs niet on-
der de genen, die zeer ver van de
Europeanen en landwaards in wo-
nen , of zy moet nooit onder hen
in fwang of in gebruik geweefl
/ \ n ; dog dit alles zal veel uitvoer-
lykcr aangetoont en bewezen
worden , wanneer van haar ge-
wöonlvk ceten en drinken in 't
byzonder zal moeten worden ge-
handelt.

Hoe eenvoudig hun koken*
braden en zieden toegaat, zoo be-
komt die fpys hen echter zeer
wel , en zal men geen zieken on-
der hen aantreffen, die zich daar
door een ongezondheid zouden
op den hals halen ; aangezien zy
gemeenlyk zeer oude luiden wor-
den, zoo dat ze veeltyds van Ou-
derdom niet meer gaan of iets
doen können > indien zy zich niet
iri de wyn en andere fterke drank
van de Europeanen vergapen, en
zich daar door een ongezondheid
en gevolglyk een kort leven op
het lyf halen. Van haar hoge ou-
derdom en gezonde natuur fchryft
reeds 'Dapper in Afrïcapag. 6z<>.
wanneer hy zegt : zulk morßg ee-
ten ( hy verftaat het echter van de
alte grote morfligheid, die even-
wel in zulken graad by hen niet
gevonden word ) bekomt hen ech-
ter zoo wel , dat zy lang leven ;
want de meeftert zoo mans als
vrouwspersonen worden over 80.
90. 100. 110. no. jaren oud.

Om nu van zoo vele exempels ,
die my bewufl zyn , maar een by
te brengen , en het verhaalde te
bewyzen, zoo is over gewis, dat
zeker Hottentot, door de Hol-
landers genaamt BayClaas, nu in
den jare 1711. nog leeft, welke
gelyk my de genen die toenmaals
hier waren gekomen > als QUas
I. "Deer

^Dirkzoor; van Schalck'JL'yk , Wil-
lem Vlok en meer geloofwaardige
menfehen verklaart hebben, ree
een bed aagt man is ge weeft toen
de Hollanders in den jare i6fi.
het geoccupeerde land met een
veiling verzagen, en zich \aft-
zetteden. Indien hy nu toen-
maals maar 40 jaren heeft gehad ,
zoo moet hy nu zekerlyk 100 ja-
ren oud Wezen , en nochtans
neemt hy zyn beroep, zynde vis-
fchen, waar mede hy zich uit ge-
brekvan vee ahyd geneert, dog
dagelyks met zodanige vaardig-
heid waar, dat iemand , die 't niet
weet, hem voor een man van jo.
of 60. jaar zoude aanzien.

De Hottentotten worden ver- Hottentot-
der en met het grootfte recht als tenfmeren
wilde en mortfige menfehen voor- rè^dkn*'
gefielt , wyl zy zich over het met vet.
gantfche lichaam met vet befme-
ren, zelfs dat zy zulks de fchaaps-
vellen , waar mede zy omhangen
zyn , doen , en derhalven gewel-
dig flinken. Deze zaak , hoe
waarachtig die is, hebben de
Schryvers echter met vele onwaar-
heden vergroot , makende deze
menfehen zwynachtiger en Hin-
kender, als de zaak zelf uitwyft;
want dat zy zich met garfrig ftin-
kent vet zoude fmeren, gelyk de
Heer Vogel in zyne Reisbefchn -
ving/». 74. meld, is een zaak, die
den dag niet lyden kan ; door dien
zy wel op de fchepen vet verzoe-
ken , om zich daar mede te fme-
ren : dog dat het flinkent zoude
zyn , kan ik niet begrypen , om
dat het van hard gezouten pekel-
vleefch, dat ten minden jaar en
dag in 't zout gelegen heeft , af-
gefchept en gevolglyk door het
zout goed gehouden word , en
genomen dat het eens een weinig
flonk , zou daar uit geen Hot op
allen te maken zyn.

Men zie, of zy aan 't land flin-
kent vet zullen gebruiken ? Ik
verzeker , dat zy daar van zulk
een afkeer hebben als een Euro-
peaan. Derhalven dragen zy ook
K kk niet

442 BESCHRYVING van de

nier gaarn vifch-fpek uit het Illus-
tre Compagnies Traan -Magazyn
na het een of ander \ rymans huis,
uit vrees , dat zy zich daar mede
zullen befmeren; en weet ik niet
wie 'Dapper pag. 6ii. in Africa
tot die gedachten gebragt heeft
om van hen te fchryven, dat zy
het vet dat door de Zon uit een
walvifch gebraden was, met volle
handen gefchept en ingeflurpi
hadden , nademaal zy niets meer
haten dan het uitgekookte vet
van die viffchen, hoewel zy het
vlcefch van dezelve, zoo als ook
van de zee-honden , als het nog
verfch is en niet ftinkt, gaarnee-
ten, en ook grote Hukken daar
van wegdragen en t'huis verteren,
gelyk An der Jon in 't I. Boek cap.
4. meld, en ik uit de ondervinding
weet., dat zulks is gefchied, wan-
neer in den jare 17 10 een Walvifch
of Noord-Kaper in de Baay Falzo
"Pgcfpoelt wierd.
Mcrckün Merklin wil verder , /. t. p.

CaifchilC!S Ic9^' £^at ZY net vct van ^e rmv?
Tooigcvcn. darmen tot fmcren gebruiken ; ja

'Dapper zegt in Africa 6zo. 6zi.,
dar- zy de darmen van zommige
dieren tot e ieraad dragen, welke
Zy met vet en al wat daar in is zoo
verfch en llinkent twee of drie-
maal in malkander vlechten, en
die zoo wel 's nachts als zy 11 apen ,
als by dag om den hals hadden ,
welk laatile nog meer ongegrond
als het eerltc; door dien als zy
het vet van de ruwe darmen na-
men , zoo zou het nog verfch z\ n,
en alzoo llrydcn met het zeggen
tan / 'ogcl en ïDappet. Wanneer
v\ echter darmen om den hals
droegen, zouden ze niet lang du-
ren, en ook van andere menlehen
moeten gezien worden. Ik kan
we! zeggen, dat ik nooit Hotten-
totten met darmen om den hals
aangetroffen of gezien heb, hoe-
wel ik 'er \ erfchcide 1000 van de-
zfelven ken ; dog ik kan wel gillen,
tfaar uit óe&t dwaling van Dapper
antftaan is, door dien hy miilchien
d'een of d'ander met een ook wel

met twee Schaapnetten om den
hals zal hebben gevonden, die hy
voor in elkander gevlochte dar-
men aangezien heeft. Waarom
en wanneer zy echter deze fchaap-
netten dragen , zal op een andere
tyd gezegt worden.

Om den Lezer met weinig
woorden te zeggen , hoe het met
dit fmeren gefchapen is; de Hot-
tentotten hebben de gewoonte,
van kindsgebeente en zoo dra zy
op de waereld komen, zoo als el-
ders zal aangetoont worden, dat
zy zich met verfchgefmolten vet
van wat dier het ook mag zyn,
dog liever met fchaapvet of met
verfch van hen zelf gemaakte bo-
ter fmeren; zy doen zulks zoo
dik , dat het vet wanneer de Zon
daar op fchynt, van het lichaam
druipt ; dit vet mengen zy met
aan de potten hangend roet, maar
niet met ander zwarte zalf, gelyk
T, Tachart in zyne Reisbefchry-
ving na Slam p. 99. bericht, en
wryven daar mede het gantfche
lichaam van 't hoofd tot de voeten;
en derhalven fchynen zy zwart,
fchoon zy het uit de natuur niet
zyn; zy ontzien hier in ook niet
een lid aan 't gantfche lyf, alles
moet gefmeert zyn ; daarenboven
blyven ook hunne omgehange
fchaapvclle niet ongefmeert, maar
zv moeten ook van buiten, daar
gene hairen zyn, met dit parfum,
waar mede het gantfche lichaam
gebal/.emr word , overtrokken
worden.

Zoo dra het oude vct opge-
droogt, en door itof onzichtbaar
geworden is, word dit fmeren ten
eer Hen hervat, zoo zy anders we-
der vet bekomen of dat zy zoo
1 vk in vee zyn, dat ze weder flaan
können, en kan men aan dit te-
ken ten cerllen zien, wie veel
vee heeft of niet. Zulks heeft
'Dapper l. c. p. 610. zeer wel aan-
gemerkt : Luiden die veel vee on- manU
der hen houden, hebben de bui- mut«
te zydc van hunne mantels en *£"tJ
mutzen met vct rykelyk gefmeert, vanry

'uveikd0M-

KAAP de GOEDE HOOF. 4+ï

'it fmeren

troor-

«kteen

:kenge

ink.

i welk een teken van cen grote
rykdomis, dieby hen in vee be-
ll .ut; daarentegen word /.cldcn
een Houentot, die arm van vee
is, als by niet by cen Europeaan
woont , dfjandèrs een pot van hein
uitte wallen bekomt, in een gc-
fmeerden mantel gezien , maar liv
draagt hem ongefmeert; op wel-
ke w vs maar de armen magere
mantels hebben.

Hier uit is licht aftemeten, dat
de/c menfehen, wylzy zich zeer
dikwyls in 't jaar fmeren, en daar-
entegen haar leven lang met geen
droppel water afwallèn , of als
nieuw gebore kinderen afgewall'en
worden, een afgryzelyken wilden
afkerigen flank veroorzaken
moeten , voornamclyk Wanneer
zy boven den wind zyn, en ie-
mand ontmoeten ; men kan ze
daarom ook verder ruiken als
y.icn, zo dat ze dikwyls nog ruim
loo voetftappen ver zvndc, en
eenen berg opkomende, men ze
niet zien kan , wyl de lelyke
flank hunne komit al lang ontdekt
heeft.

De oorzaak van dit fmeren
word van de Reizigers verfchei-
dentlyk gemeld. Merklin L.C. p.
1098; Vogel. L. C. ƒ. 74. en T. Ta-
chart in zyne Siamfche Reisbe-
fchryving/\ 99. zyn van mening,
dat zy zulks deden, om zich op te
fchikken en te eieren, en zulks,
om dat de ryken altyd in befraeer-
de mantels gaan , en de armen
niet ; dog dat dit geen eigentlyk
ftuk van hunne cieraad is^ zal ik
"by een andere gelegentheid, wan-
neer ik van der Hottentotten cie-
raden handel, breder aantonen.
Het is alzoo deze hoewel van de
Hottentotten dikwyls zelfs voör-
gegeve oorzaak op verre de rech-
te niet, welke hen tot deze flin-
kende handtering aanzet.

Anderen, daar Ontrent de Heer
Böving in zyne cuiïeufc Befchry-
ving en naricht van de Hottentot-
ten/'. T- geeft voor, dat dit fme-
ren daarom gefchied, op dat ze

' J. 'Deel,

fnelder lopen /ouden können, ik
u il niet ver/w \ gen , dut cen Hot-
tentot zoo goed en veel beur kan
lopen als de befte Hardloper in
Europa, doordien hv niet alleen
/"m hard als een paard, maar het
zelve kan voorin lopen-, zoo dat
het paard eer zal moede worden
ais by. Ik kan onder anderen een
Harken langen gaauwen Hotten-
tot, genaamt Syncopas , die dik-
wyls van de Steenbergen, die ?
grote uuren van de Capo leggen ,
des avonds gelopen en voor den
Heer Frederik Roffauw des ande-
ren morgen warm en nieüwgebak-
ken brood van daar gehaalt heeft ,
dat nog zoo warm was, dat de bo-
ter daar in gefmolten is Doch
of de fnelheid der voeten, waar in
zy na het getuigenis van Hcrodo-
tus by Zw'mgero in Theatro Vit.
Hum. p. 3661 ö 3/J73. Co» f. Bo-
hem. de Mor 'tb. Leg/b. £» Rit tb.
Gent. Libr.I. c.6.p. 5-8., met de
Troglodyten overeenkomen, van
dit fmeren alleen komt, zal ik aan
anderen laten oordelen.

Wat my aanbelangt, ik oor-
deel, dat dit fmeren wel veel daar
toe helpt , maar ik geloof niet , dat
zulks om die oorzaak gefchied,
door dien dan volgen moeft, dat
de armen zoo hard niet zouden
können lopen als de ryken, 't welk
juifl het tegendeel is. Daarenbo-
ven moeflen de wyven die zich
op dezelve wys fmeren als de
mans, ook zoo fnel en ras ter voet
Zyn als de mans , waar tegen ech-
ter de dagelykfche ondervinding
zoo: zeer . ftryd, dat een zulke
vrouw ten opzicht van haar man ,
voor een fchildpad in vcrgclvking
van een hert of ander wild dier te
houden is; derhalven moet de
fnelheid van de mans een anderen
grond hebben , en het fmeren om
andere oorzaken gedaan wor-
den. Demerur.r

. De gcfleltheid van hun Land en 's™rH™
haar levens-aard fehf nen dit zelfs waromd«
te openbaren, waar van ik den Hotte|ltot

L* , , ten zich

ezer myne gedachten zeggen met vet
Kkk 1 aal, tmem.

4+4- BESCHRYVING van de

'. Het is uit myne vorige brie-
i bekeftt, dat het Land hier
/.eer warm is, en dat de Zon des
zomers een tamelyke kracht moet
hebben, om dat ze in den winter
ook zoo warm fchynt , als in
Duitfchland midden in den herfft
of voortyd; en vermids deze men-
fchen ongekleed gaan , en maar
een ruuw fchaapsvel om de
fchonwders werpen , en alzoo
naakt hene lopen, zou de Zon een
doordringende kracht op hunne
bloote huid laten voelen en dezel-
ve verbranden, zoo dat zy altyd
fchilfers daar van zouden können
trekken , indien zy zich daar voor
niet fmeerden, en voor de Zon
den toegang in de zweetgaten
flopten, en alzoo daar mede de
gantfche huid tegen deze hitte
wapenden en bewaarden. Valt
nu fchoon de Zou op hun naakt
lyf, zoo belet het vet deszelfs
doordringentheid , en bygevolg
kan zv het lichaam niet befchadi-
gen. Daarenboven oordeel ik, dat
zvv wanneer het vet afgaat, een
groter kracht van de Zon gewaar
worden , en zich daarom op
nieuw fmeren , het welk de armen
alzoo gaarn zouden doen als de
ryken , als zy het maar konden
machtig worden, en gaat het met
deze armen zoo als met de onzen,
die zich alzoo weinig koeiteren
können als zv, of fchoon een rvk-
aard aliesna iyn zin kan hebben,
en krygen wat hy wenfeht.

Ik konde hier nog wel verder
gaan en tonen , dat gelyk het hen
nam Jin geleerdheid en verltand niet
en w;i • ubrcekt, zoo als tot nu getoont
is, zy ook niet gruuu -/aam of
wild zyn, door dien men zulks uit
de dagclykfche verkering met hen
ziet, en klaar befpeurt; dogwyl

n hunne aangebore aard tol nu
gr> , 200 zal ik, hoe-

v, el hare goedaardige barmhertig-
heid in \vn, een hulpryke bercid-
willigheüd issgelyks hier behoor-
di n , het voor ditmaal daar by la-
ten berußen, te meer om dat in

Hoftcntot-
. vn

't vervolg hunne deugden en on-
deugden een byzonderc aanmer-
kelyke materie zullen aan de hand
geven , welke als dan als God le-
ven en gezondheid verleent, bre-
der zal uitgevoert, en het alhier
te rug gelatene ingebragt zal wor-
den.

Haar uiterlyke geltalte is wel het z7n
voornaamfte Ituk , dat nu dient quai*
voorgeltelt te worden , om te we- f<jhaf
ten, hoe deze menfehen zyn, als gent
ook of ze wel zoo barbarifch zyn, ""ê*
als men van hen gelooft, aan ge- ben.
zien men hen zelfs voor menfehen-
vreeters heeft willen houden en
doen doorgaan. Ik beken , dat
ik zelf eer en alvorens ik hier ge-
komen ben , gantfeh andere ge-
dachten van hen had , als ik daar
na bevonden heb ; alle de Reisbe»-
fchryvingen der ouden,daar onder
die van de Portugeezen zelfs, heb-
ben hen daar voor uitgegeven en
aangemerkt. Men gelooft ook
wanneer men ze met den eerften
opflag ziet, dat ze recht fchuwe-
lyke menfehen en wanfchepzels
der waereld zyn; dog dit alles
werd veroorzaakt , door hare
funkende en fmeerige vellen , en
ook door dein elkander geklon-
terde hairen op het hoofd , die
niet anders lyken, als wolle, waar
in de fchaapc-drek een vingerdik
en nog dikker legt ; dog wanneer
men met hen gewoon is en door
nader kennis gemeenzamer met
hen werd , zoo vervalt dit voor-
oordeel wel haalt.

Dat zy zich nochtans fchoon, Hotte

vriendch k en aangenaam zouden tcn '"

j i Ti- cener

voordoen, kan ik ook niet zeg-h»ai|

gen , om dat lchicr alle natiën haar Uü-
gelaat als iets ernfthaftigs voorge-
ltelt hebben ; ondertullchen is de-
ze ernlthaftigheid met geen
ftuursheid, maar met een vriende-
lyk wezen verzelt; het geen meelt
hatclyk maakt, is na myn oordcel,
de brede neus , waar medezy^^
met alle andere Moren gelyk zyn; ich.
dog vermids die van natuur zoo
niet is gevormt , fchoon 'Dapper

zulk?

KAAP de GOEDE HOOP. 4+>

zulks L.C.p. 6 id. met dc/.c woor-
den h kt te /eggen : Alle mans cn
vrouwen hebben platte ncuz.cn en
dikke lippen , voor de bovenße: zob
is ook licht te denken , dat ze in
hare natuurlyke geltalte, wanneer
men hen zoo liet , als 7,c geboren
worden, veel aangenamer /.ouden
fchynen , dog hoe zy die brede
neufen krvgen , zal op een andere
tyd gezegi worden.

Anderfon L. I. r. 4. van 7.ync
Reisbefchryving zegt ; de Hot-
tentotten zyn in 't aangezicht lc-
Ivk, verfchrompelt j endehairen
op het hoofd woed en wild ; 't
w elk op een zekere wys zeer
waarachtig is ; want dat een
vreemdeling de cerlt befchreve
gefineerde en in elkander gebak-
leen hairen op het hoofd wild en
woelt moeten voorkomen , fyd
mvnes bedunkens geen tcgen-
fpraak , en dat hei' aangezicht van
de ouden verfchrompelt en vol
rimpels zyn moet , toont de da-
gel vkfche ondervinding zonder
onderfcheid ; doch wie kan een
lelyk verfchrompelt aangezicht
onder jonge luiden aanwyzen ? 't
zy een Hottentot of wie hy wil ,
zoo zal het aangezicht van een
jong menfeh niet gerimpelt zyn,
zoo dat hen zulks misftaan zou,
maar wel de ongewone wys van
leven , om dat zy buiten dat zoo
fchoon zouden zyn, als eenEu-
ropeaanfche Boer of Boerin, en
dien de hairen wild voorkomen,
die echter in elkander gebakken
neerhangen , moet zekerlyk nog
niets wilds gezien hebben.

Om kort uit de zaak te komen
en de verhalen van andere Schry-
vers met Itilzwvgen verby te gaan,
zoo kan de Lezer zyn verzekert
dat de Hottentotten doorgaans de

ÏïtemoV langften cn ook ™et de kortften
uitcriyk zyn, dog merendeels 5- tot 6 voet
rhapen }ang . <jaar m tegendeel de vrou-
wens gemeenlyk^ veel korter dan
de mans zyn, welker handen en
voeten buiten gemeen klein, teer,
en fubticl zyn, 't welk zich in te-

gendeel by de mans g.intfch an-
ders bc\ ind ; de mans en de vrou-
wen hebben beide de neus plat;
de oogen zyn niet al te groot ,
maat het gantfehc aangezicht ta-
mclvk geproportioneert ; de tan-
den in den mond zyn zoo wit,
als elpenbeen; de konen roodach-
tig, 't welk men echter niet wel
kan bekennen wegens hare fmecr-
dercv, indien men niet naauw
daar op let , of door langen om-
gang bemerkt. De hairen zyn uit
de natuur kort , kroes en met de
fchaapewol niet ongelyk , van na-
tuur pik -/wart, als die van de
Moren. Zy laten aan de vingers
en tenen de nagels groejen , cn
fnyden ze niet af, gelyk 'Dapper
zulks reeds in Afrika/». 618. aan-
merkt. Het gantfche lichaam is
wel geproportioneert, 'niet te ma-
ger en niet te vet , heel recht en
zonder eenig gebrek ; en ik kan
niet zeggen, dat ik meer dan
twee mans onder zoo veel duizen-
den gekent heb , die kreupel wa-
ren , fchoon geen kind ooit geba-
kert of anders behoorlyk opge-
paft word, zoo als aulks ter gele-
gener tyd omltandig berichten zal.
Dat deze echter kreupel wierden,
hebben zy door verwaarlozing
nog onachtzaamheid gekregen,
maar door onpaflelykheid of jicht,
waar door de fenuwen van den
eenen aan beide de voeten zamen-
trokken, zoo dat hy al kruipen-
de van de eene plaats tot de ander
heeft moeten komen, en d'ander
had door het opkrimpen der fe-
nuwen het eene been wat langer
als het ander bekomen.

Ik heb ook niemand gezien,
die kromme of geboge benen, ar-
men,enz. had, 't welk op'thoogfte
te verwonderen is, om dat de
kleine kinderen zoo flccht opge-
paft worden, als die de moeders
maar zoo bloot cn zonder cenig
bakeren, op den rug binden, en
met dezelve van de tedere ge-
boorte , of wel de cerfte 8 dagen
daar na, hene lopen; nog min-
Kkk 3 der

De Schry-
vcr heeft
onder hen
maar twee
kreupelen
gekent.

Daar wor*.
den ook
anders
geen ge-
brekkige
menfehen
onder hen
gevonden,

44* BESCHRYVING vande

ten

der is 'er myeen voorgekomen,
die aan een ander lid van het lyf
eenig gebrek of geen goede pro-
portie had, maar de natuur houd
by deze ruuwe natiën een zeer
nette overeenstemming van alle
delen , en verzet alzoo dat geen
rykelyk r dat by ons in Duitfch-
land een trouwe voorzorg der
ouders niet uitvoeren of te weeg
brengen kan.

f/rsb/-1"7" ^ou men nu mer u,t n*et een
trachting treffelyk bewys-ftuk van de God-

^"^"delyke Goedheid halen en beilui-
Hottentot- ten können ? dat of fchoon deze
wilde Heidens den waren God
niet zooeeren, als hy achtervol-
gens zyne openbaring van de men-
fehen eifcht, zyne langmoedig-
heid echter ook dezen verdraagt ,
en ze door lyflyke en klaar in de
oogen fpringende weldaden tot
zich lokken wil ? Zou men geen
oorzaak vinden te zeggen , dat
hoe wild deze menfehen fchynen,
echter eenigen onder hen moeten
worden gevonden , welke door
een innerlyke beweging aange-
zet, doen ,- dat voor God recht
is ? Zoude dit niet tot fchaamte
ran onfe Kriftenen können (trek-
ken , dat zy, hoewel zy de wegen
Gods kennen , en trouwe Leer-
aars en Ziel-zorgers hen die dage-
lyksrrouwlyk, yverigen.nadruk-
kelyk voordellen en inprenten,
echter nog veel blinder als de
Heidens wandelen , om dat zy
niet eenmaal zoo vele aan hunne
kinderen overkomende fchadens
en 'gebreken afdoen, en ze daar
voor op den weg van deugd bren-
gen , of veel minder toternfthaf-
tigc godzaligheid lyden en voeren
willen ; 't welk echter deze men-
fehen, voor zoo veel zy uit het
licht der natuur erkennen en be-
fpeuren- können , van zelfs en
zonder eenige aanmaning, werk-
Itellig maken.

Doch waarheen voeren my my-
ne gedachten, nademaal 'er nog
zoo veel van deze natiën te zeg-
gen u ? De Leier oordele zetf"

hiervan, en zegge eens, of niet
een wonderbare fchat der lang-
moedigheid, goedheid en genade
van den groten God, daar uit
fchittert, waar door hy zich aan
dit blind volk openbaart en het
zelve tot zich te leiden tracht?
Ach! hoe veel diergclyke oner-
kende weldaden zien wy die Kris-
tenen zyn, of ten minften daar
voor erkent zyn willen, maar zoo
boven heen, en bedenken niet,
dat wanneer wy de regels van het
gezond oordeel volgden, hier ook
ten eerden vafte wortels in de za-
ligmakende erkentenis Gods hier
ontfpruiten , en midddag-klaar
lichten zou; aangezien die twee
van God aan de menfehen verleen-
de lichten , wanneer zy beide ne-
vens eikanderen gezet en met mal-
kander verknocht worden , nooit
tegen elkander ftrydig zyn kön-
nen.

Tot nu heb ik de uiterlyke ge- Van t
Halte der Hottentotten befchre- veri
ven; van de innerlyke kan men
zoo licht niet oordelen, zoo an-
ders het doen en laten der men-
fehen tot hulp genomen word , 't
welk by verklaring van de deug-
den en ondeugden van deze men-
fehen in 't vervolg gefchieden zal
Nu is nog overig ook van hunne
verf te handelen en ze natuurlyk
voor te Hellen ; daar van vind men'
wederom by de Schryvers ver-*
fcheide meningen, welke eer en
alvorens men tot een valt befluit
komt, onderzocht moeten wor-
den, om de waarheid daar door te
beter te (laven.

Herport in zyne Reisbefchry- HclJ'
ving/>. n fchryft daar van aldus: iwin
Zy zyn zwart van lichaam , hun
hair is ais wolk > waar ontrent zy
met de jfngolifihc inwoners gelyk
zyn. Nu is van de hairen reeds
gezegt, dat ze hier in met de Mo-
ren gelyk zyn, derhalven is hier
geen nader onderzoek nodig.
Wat echter de verf van het lic-
haam aanbelangt, ik beken gaarn,
dat ik wel een van natuur zwar-
ten

KAAP de GOEDE HOOP. \w

ra dum
»rgcvcn
de wit-
Sotten-
co.

; "ii 1-lnttcmot zien wilde, nadc-
maal my, zoolang ik hier ben gw
weeft« nooit een zwart-geborcn

voorgekomen is; dat zy echter
/wart 'er uitzien, en Herport zieh
miflchien daar door heeft miflei-
den laten, om te oordelen, dat zy
x.m natuur zwart zyn , zulks is
lieht te denken, voornamel\k
voor zulk een, die de zaaak niet
naamver inziet , en als den ecr-
lten opilag van de oogen ge-
looft.

Na dat de geleerde en curieufe
Heer 'P.Tachart in zvnc Siamfehe
Reis de Reis van den Heer Simon
van der Stell zalr. aangehaalt, die
hy vyf gantfche maanden lang
landwaards in gedaan heelt , en
van de natiën gewag maakt, w aar
cm. 1 leer Gouverneur geko-
men is, zoo meld hy onder ande-
ren/v/£ ii o. dat daar ook witte
Hottentotten gevonden wierden,
die gelyk hy fchryft, zoo wit zyn,
als de Europeanen. Die Reis is
van het Voorgebergte Noord-
waards begonnen en tot 10 gra-
den landwaards in gefchied, ge-
lyk insgelyks pag. 107 gemeld
word. Wanneer nu dicht by de
Tropicus Capricomi in het Land
witte menfehen als de Europea-1
nen, gevonden worden, waarom
zouden zy niet even zoo wit aan
't zeeftrand aangetoffen worden ?
Waarom zouden niet ergens meer
witte inwoners by de Tropici ge-
vonden worden , die de Europi-
ancn gelyk zyn? waar van men
echter tot nu niet gehoort heeft.
De Macaffaren, Javanen, Ceilo-
nefi-n, Bengale fen, welke dichtet-
en verder en ook dicht by de Tro-
picus wonen, zyn zeker niet wit,
maar geel. Zelfs was de Gou-
verneur, die nog ver van de Tro-
picus + te weten, op Mauritius ge-
boren is, niet wit, maar geel, en
echter - was deszelfs vader een
Holla'nder van geboorte. In dit
voorgeven van den Heer T. Ta-
chart kan ik my niet wel vinden ,
tenzy niet een diergelyke verkla-

rende oorzaak voor hem het
woord doet, 't welk ik ook \er-
trouw, dat toereik cl \ k /\nzal.

\.\ar dien hy op de gemelde
plaat s niet zegt, x.m wien hy zulks
of'uichet hem vertelt heeft, zoo
is hel /ekerhk twyffelachtig, of
hy zich wel by de reihte Smid
heeft laten beflaan. Hier heeft
men nooit gebrek gehad aan men-
fehen, die iemand gaarn zoo wat
op den mouw binden« en zoo
gaarn een leugen als de waarheid
zeggen, al zouden het ook I lot-
teniotten zelf gedaan hebben, zoo
als my van hen zelfs verfcheide
malen gebeurt is. Daarenboven
zyn de menfehen ook niet van ee-
ïHuly humeur, dat zy iemand, die
niet van hunne religie is, ten cer-
üen de rechte waarheid zeggen
zouden, 't welk hoe fchandelyk,
echter van velen gefchied. Zom-
migen verbeelden zich ook wel ,
dat fchoon zy de zaken nog zoo
wel weten , dat zy niet gehouden
zyn, die aan een vreemdeling, die
heden of morgen weder elders is,
ten eerden te openbaren ; daar be-
nevens doet de lichtgelovigheid
by een Reiziger zeer veel, waar
door zich iemand zeer licht be-
drogen vind, te meer wanneer
hem iemand voorkomt, die hem
op zync vragen met een ernflige
tronie antwoord , fchoon geen
woord waarheid is, 't geen hy tot
antwoord bekomt. En wyl het
nu zoo ernftelyk gezegt en voorge-
geven word , zoo kan het licht ge-
ichieden, dat de allcromzichtigile
zelf kan milleid worden.

Hoewel ik nu het zelfs daar "crSc,]r5r'
voor hou, dat de fcherpzinnigheid dativfa-
van den gemcldcn Heer deze laat- j*"***1
fte omitandigheid zal ontfnapt ™!bnCK
zyn, zoo is echter te twyffclen ,
ofhv de andere ook wel /al heb-
ben können ontlopen. Derhalven
geloof ik vaitelyk, dat hem de een
of de ander op dees of gecne wys
achter het net geleid , en hem de
witte Hottentotten wys gemaakt
heeft. En om zulks te doen, is

'er

4+8 BESCHRYVING van de

De?

'er maar een nieuw gebore Moren
kind van noden geweeft, 't welk
zoo wit als een ander Europeaans
kind voor den dag komt , doch
dat binnen 8 tot 14 dagen al het
wir, buiten de oogen en tanden,
zoo als binnen in de handen en on-
der de voeten, verliert, en byge-
volg zwart 'er uitziet , gelyk ik
zulks zeer veel zelfs gezien heb.
Zou hy echter door den Heer

daar
'er nog
zwarte nog
witte Hot-
tentotten

blb>"dat Gouverneur zeif, 't welk ik e-
venwel niet denken kan, mifleid
7vn , zoo is zulks zekerlyk ten
dien einde gelchicd j om hem
te meer te doen verwonderen en
in zyne fondamenten der Geo-
graphie dwalende te maken , uit
hoofde van welke Geographie hy
xvel kon weten, dat zoo dicht
by de Tropkns gene menfehen
wonen können', die zoo wit als
de Europeanen zyn , waaromme
de Italianen , Spanjaarden en Por-
tugcezen geel genoeg zyn, daar
zy echter nog ver genoeg van den
Tropen s wonen, 't 7.y zoo als
het wil, en had de Heer Pater
het ook uit eige beweging gezet,
zoo is dit gewis, dat 'er zoo wei-
nig witte als zwarte Hottentotten
gevonden worden.
Wat Ivcrt- De derde, de belle en waarach-

52rfSande t]g&e men'nS bewaarheid Ivcrt-
Hottentot- fen L'ib. IV. c. 19 wanneer hy
ten mt:d. Zegt, dat zy zoo zwart niet als
de /Ethiopifche Moren zyn.
Naar myn gevoelen , zoo maakt
hy hier door wei eéfl handtaftely-
ken onderfcheid tuflehen de heele
zwarte /Ethiopifche en andere
diergclyke Moren', en tuflehen
de witte Europeanen, om dat hy
de/en als cen middelzoort , die
niet recht wit en niet recht zwart
zyn, in 't midden Helt. Die ooit
een oprechte Zigeuner gezien
heeft , die niet door de konlt
zwart gemaakt geweeft: is, maar
zvne natuurlyke koleuruit Egip-
tc met zich gebragt heeft, die kan
zich licht verbeelden, hoe een
Hottentot natuurlyk en zonder
dat hy zich zwart gemaakt heelt,

moet wezen , namelyk bruinder
en donkerder als een Spanjaard,
Portugees of Italiaan, en witach-
tiger als een /Ethiopiër of ander
diergelyke pikzwarte Moor.
Kortom, zyne natuurlyke koleur
is of Caitanien-bruin of veel beter
koffie-koleur.

Alzoo zoude dan hiermede ook
dit algemene Huk dat de Hotten-
totfche natiën betreft, verhandelt
yyn, en hope ik niet, Lezer, dat
myne vryheid in het onderzoeken
van verfcheide meningen u tegen-
gegaan zal hebben , om dat myn
voornemen alleen geweeit is om n
Van alles grondige en toeverlatige
naricht mede te delen. Nu hou
ik nog nodig onder de generale
(lukken, welke alle Hottentotfche
natiën betreften, mede te delen
het Accoord, Verbintenis of Al-
liantie, welke zy met de hier wo-
nende Hollanders gemaakt heb-
ben , waar van den Lezer insge-
lyks meene deelachtig te maken?
doch zulks zoo kort als mogelyk*
op dat het niet weder als het eer-
fte buiten de fchreef gaat , en met
het voornemen , dat gy kont we-
ten i op wat wys een Europeaan-
fche vyand ontfangen zou worden,
wanneer hy zich wilde verltouten,
den tegenwoordigen Bezitter uit
zyn voordeel te dryven.

Deze verbintenis is niet fchrif- De Va
tclvk gelchicd , zoo als anderen j!j"^
ordentlyk plegen te doen ; ten 'en rad
rainften heb ik nooit gehoort, dat ' /.'^"j
een diergelyk fchriftelyk opftel hebba
by de Regiitratcur aan het Voor- jjjj*j|
gebergte bewaart word; 'twelkfchiót
zonder twvftel daarom gefchied is,
om dat deze natiën altczamen,
hoewel zv een volk op zich zclven
uitmaken, echter niet eenen on-
der hen hebben, die fchryvcnof
lezen kon ; der halven zou het
maar van eenc kant verdaan heb-
ben können worden , daar men
ondertullchcn aan d'andere zyde
niet geweten zoude hebben, wat
in het gefchreven vcrgelyk ont-
houden was. Des niette min

wierd

KAAP de GOEDE HOOP. +49

wicrd hel zelve zoo ftyf en onver-
breekel) k van beide y vden gehou-
den, dat men niet anders /.nu
denken, of twee van de gecivili-

fccrilc natiën hadden een verbin-
tenis met elkander aangegaan, en
zich '/eer naauw met elkander
vereefligt ; daar het evenwel aan
de kant der Hottentotten heel
veel fehcclt, dat men ze onder
gecivilifeerde en welgemanierde
natiën tellen zoude.

Hier uit blykt al wederom een
Haaltje van haar naturel , uit hoof-
de van het welk zy menigen Kris-
ten befchaamt maken , die hoewel
zy zeer naauwe vriendfehap met
elkander maken, en zich metee-
de verbinden en beloven, dat de
een tot des anderen byftand , be-
fchutting en zekerheid bereid , en
daar toe helpen en gedienftig zyn
zal , echter zulks fchoon het
fchriftelyk gefchied en belooft is
heilig na te komen, niet vervul-
len ; en veel minder by zich be-
denken, wat zulk een bekrachtig-
de verbintenis in zich vervat, 't
welk zy dagelyks lezen , overden-
ken en fchier herkaauwen können.
En houden deze wilde Hottentot-
ten het geen zoo onverbrekelyk ,
't welk zy maar by monde belooft
en verfproken hebben, fchoon zy
zich verder met niets als met blote
woorden verbindelyk gemaakt
hebben, zoo is het ontwyffelbaar,
of zy zouden , wanneer zy fchry-
vën of lezen konden, dat geen
nog veel vaiter houden, waar toe
fcy zich fchriftelyk verbonden had-'
den.

Zy maken ons daar in niet al-
leen befchaamt , maar wanneer
wy met onze gedachten een wei-
nig verder gaan en op God zien
willen, zoo doen zy het ook daar
in, dat indien zy van God enGods-
dienit zoo wel als wy, onderwezen
waren, zy hunne belofte, waar
mede zy God verplicht zouden
zyn , veel onverbreekelyker zou-
den nakomen als wy , helaas ! die
Kriftenen zyn en heeten , en ons
L Deel.

ook na het exempel van Kris-
tus moeten en willen richten.
W ant houden zy hunne woorden
aan de menfehen , welke zy voor
oogen hebben , zoo getrouw,
itandvaltig en onverbreekelyk gc-
ftand, wat zouden zy dan niet on-
trent God doen, dien zy niet
/ ien , en van den welken zy echter
weten , dat zy en alles wat in de
waereld is , van hem afltamt en
oorfpronglyk gefchapen zyn , zoo
als ter zyner tyd breder zal aan-
getoont worden.

Doch deze refledien behoren
hier niet, maar ik moeft liever
zeggen , dat zy met de tegenwoor-
dige Bezitters van de Capo , de
Hollanders, eenOf-en Defenfive
alliantie gemaakt hebben, nadat
zy voorheen lang tegen hen had-
den gevochten, en hen het ver-
kogte land, waar over zy fchenen
rouwkoop te hebben , uit de han-
den 't ontwringen, en t'eenemaal
uit het bezit te zetten; om die re-
de hebben zy ook zeer bloedige
oorlogen tegen elkander gevoert,
zich daar tegen kantende , dat de-
ze vreemdelingen in hun land zoo
wel als zy zouden komen regeren,
tot dat zy eindelyk met grote fcha-
de en verlies van de haren wyzer
wierden , en in pkats van het ge-
durig krakkelen , ftryden en
bloedvergieten, een eeuwige vre-
de floten, uit hoofde van den wel-
ken zy elkander een eeuwig du-
rende vriendfehap verfproken ,
en belooft hebben , het trouw met
elkander te houden.

In deze gedane belofte is geene Hoe de ge-
party tot nu gebrekkig gebleven, °»akte&
maar heeft die in alles nagekomen; nu door
aangezien de Hollanders tot nu o- •»a^P«1-
veral vry en onverhindert in het komen«0"'
land gaan en handelen können
waar ze willen, en 't geen hen be-
lieft; behalven dat het nu op zul-
ke wys niet meer gefchied, als
wel voorheen, dat men de arme
menfehen in plaats van gerede
penningen voor haar vee, lode
kogels in de huid jaagde, en vele
L 1 1 dood-

BESCHRY VING van de

450

doodgefchoten wierden, 7.00 als
op een andere plaats verhaalt en
aangetoont zal worden. Daaren-
tegen hebben de Hottentotten de
vryheid , in het land te doen en te
wonen, wat en waar zy bequaamft
oordelen, zonder dat een Euro-
peaan, zoo zy hem anders in zyne
handtering niet hinderlyk zyn, iets
daar tegen derft zeggen. Zy wer-
den daarenboven , wanneer zy uit
het land komen, en aan den Gou-

verneur een viiite willen geveiK_têgen deze of gene in 't land wo-

De Illuftre
Compa-
gnie noemt

den.

zeer minnchk ontfangen, en voor
hun met zich gebragt en vereert
vee, met tabak , brandewyn, co-
ralen en andere diergelyke zaken,
weder befchonken, en na dat de
alliantie hernieuwt is, weder na
hun land gelaten.

Vermids zy nu elkander alle
hulp en byftand belooft hebben,
de Hotten- zoo is licht te denken, dat daar
Geamee^ ZY de Hottentotten op hun woord
zoo flyf en vaft houden, de Hol-
landers ook, die insgelyks overal,
en ook hier zoo wel als in Ooft-In-
die voor trouw en oprecht be-
roemt zyn, aan hunne kant niets
zullen verzuimt hebben, wat tot
onderhouding van deze goede
vriendfehap en harmonie dienen
kan ; derhalven ziet men ook uit
verfcheide brieven van de Illuftre
Compagnie, welke zy aan hunne
Gouverneurs hebben laten afgaan,
dat zy deze Natiën altyd Bondge-
noten en Geallieerden genaamt ,
en daar voor erkent hebben. Daar
uit is ook licht af te nemen, dat
de Hottentotten aan hunne kant
het redelyk menen , om dat zy
u mneer' zomtyds twee Natiën van
hen met elkander breken, en in
een binnenlandichen oorlog ge-
wikkelt worden, altyd de Illuftre
Compagnie of in haar naam den
regerenden Gouverneur tot hulp
roepen en des/el fs byftand ver-
zoeken, waar in ook altyd de be-
ledigde party te gemoed gekomen
word, en zonder dat die party de
onkollen hoeft te dragen , den

oorlog geeindigt , en het geheel
verfchil bygelegt word.

Gelyk zy nu van de Iluftre Hotte
Compagnie goede en trouwe by- J,™^
ftand genieten , zoo bly ven zy aan i«nder
hunne kant ook niet in gebreke , ^eann"n'j
om alles wat tot hare zekerheid «nig<
(trekken kan , by te brengen ; zulks ]™s ';
is tot nu daar uit gebleken, dat zy tegen
zelf, wanneer zomtyds d'een of \ntin
u ander Hottentot in t o\ zonder ,
of ook wel een gantlche Natie iets

nenden Hollander opgevat , en
voorgehad hebben , hem te be-
fchadigen , gemeenlyk de eerften
geweeitzyn, die het aan de Hol-
landers, of ook welaan den geen,
op wien het in'tbyzonder gemunt
was , bekent gemaakt hebben, en
ook niet gemuit, wanneer men
zodanigen bezocht, of zelfs ter
verdiende ftraf getrokken heeft ;
waar uit alzoo klaarlyk blykt, hoe
trouw , ftandvaftig en onverbreek-
lyk deze Verbintenis van weers-
kanten nagekomen word.

Wie zou nu können twyffelen , DeH
als de Illuftre Compagnie door een **nu^
buitenlandfche vyand quam be- Holla
fprongen te worden, 't welk ech- j™1*
ter God in genade verhoede! of wann
deze menfehen zouden insgelyks "nvvl
hun beft doen , om hunne oude w,ide
en trouwe Bondgenoten met alle trac*j'
mogelyke hulp en getrouwheid by Ponte'
te fpringen? In der daad, indien dcn-
iemand wilde pogen, hen hier ee-
nig leed te doen , zoude aan de
Hottentotten een gevaarlyker vy-
and aantreffen, als hy tot nu mif-
fchicn denkt ; want behalven dat
zy zekerlyk zeer talryk zyn, en
haaft een tamclyke armee können
op de been brengen, zoo is het
niet goed met hen te vechten, om
dat al hun geweer en krygftoerus-
ting vergift is, zoo als op een an-
dere tyd breder zal aangewezen
worden. Wanneer zy nu of on-
der Duitfche of onder Europeaan-
fehe zoldaten, waar van de Illuftre
Compagnie altyd ruim 600 man

tot

KAAP de GOEDE HOOP. +51

tot een bezetting alhier houd , ge-
doken , en aan hen vertrouwt
wierd het oever te bewaren, /.ou-
de zekcrlyk geen buitenlaridfche
vyand zoo licht derven onder-
daan, voet aan land te zetten, of
anders wanneer men ze maar al-
leen liet gaan, en aan het drand
en ook eenigc kleine havens te be-
waren gaf, zoude het landen ook
zeer moejelyk vallen, en fchoon
deze genomen wierden, moeden
zy hen echter vervolgen, waar
door zy wel haad in het net zou-
den geraken , of zy moeden ver-
wachten, dat zy een lidige vyand
van achteren en de Europeanen
van voren zouden hebben, t welk
weder groot gevaar zouden ly-
den.
)es schry- Alzoo ziet de Lezer, hoe ge-
Shaan vaarlyk het voor iemand zoude
Hoihn-2yn, die zich wilde onderdaan,
aan de Hollanders of de Illuftre

Iers.

Compagnie hun Ikzittings-recht
moejelyk te manken. Ik kan ver-
der niet als een hertdvke wenfeh
daar by voegen , dat God hen al-
les na wenfeh late gedyen, en
hunne herten zoo regeren, dat zy
die trouw, welke deze Heide-
nen, zoo als ook blinde en wilde
Hottentotten hen bewyzen, aan
hunnen even Kridenen laten zien ,
en hunnen zegen ook aan anderen
genieten laten ; en vermids zy
zulks tot nu gedaan hebben, 700
denk ik niet, dat zy het in 't toe-
komende ook niet doen zullen.
Vermids nu de generale dukken ,
die ik voorgenomen had, en die
na myn oordeel voor afgaan moe-
den, zodanig uitgevoert zyn, dat
ik hope, dat ze eenig genoegen
zullen hebben gegeven , zoo zal
ik dit Hoofdftuk bier roede flui-
ten.

XXVII. HOOF T-

I. TieeL

LU 2.

45* BE SCHRY VING vande

XXVII. HOOFTSTUK.

Van de onderfcheide Natiën, der Hottentotten ,
en in welke Oorden zy te vinden zyn.

De Scbryver onderzoekt ''t voorgeven van andere Scbryvers aangaande de Natiën der Hotten-
totten. De Köchoqua Natie, waarom die zoo genaamt voord. Wat de Bofchjes-i
mannen zyn. Dappers verkeert beriebt van de Hottentotfche Natiën. Des Scbryvers
revoelen over het beriebt van Pere Tacbart. Handel met de Hottentotten is verboden*
Word aan een Hottentot van tóegen de Compagnie opgedragen. Dit word trouwelyk en
met groot voordeel van hem mtgevoert. Geraakt in ongunfi , en word op V Robben Ey-
land gebannen. En word gedood. Hoe bet verbolgens met de Hottentotfche handel is
eeearn. Deze Handelaars hebben op een flechte wys met de Hottentotten gehandelt. Hoe
zig de Gouverneur lier in heeft gedragen. De Scbryver heeft een net verhaal van de ge-
(feldhetd van^t 'Land vnloren. Welke Hottentotfche Natie de Kaap (che Colonie voor de
komfl der Hollanders heeft bewoont Hebben tevergeefs gepoogt de oude Vry beid weder te
krygen. Maken eindelyk Vrede met [|rj Hollanders. Waar zig de Kochaquas Natie be-
vind. I Zy hnnen heter met bet Vee-hoeden te recht komen «Is de Hotlanders. Hoezy
het Gras verbranden Befchryving van de Suffaquas Natie en deszelp Land. Vast
de Odiquas Natie, Een Soldaat word op Schildwa^t door een Leeuw omgebragt. Dt
Schryver communiceert een brief over dit geval aan hem gefihréven. Van de ChirigrU
quas Natie. Van de Grote en Kleine Namaqnas Natie. Een'tge aanmerkingen over hutt
Land en over Miros Caftel. Een byzonder zoort van bonte Bokken. Befchryving
van een Gcvegt der Hollanders met deze Natie. Hebben een Gezandfchap naar de Kaap
gezonden Misflag van P. Tacbart aangetoont. Befchryving van de Attaguas Natie
en van hun Land. Van het Land der Gunjematms. Befchryving van het Land daat
de Koopmans Natie woont Van de HaJJaquas Natie.
Zy können de I ion ing zeer behendig uit de Bergen halen.
Dunquas en Damaquas Natie. Van de Gauros Natie.
Van bet Land der Chamtouers. Zy zyn dappere Luiden.
Land. I 'andeCaffers Van hunne . fandet. Van een Engelsman die zig onder hen
bevond. En wat verder aanmerk en sw aardig onder hen gevonden word.

Van de Sonquas Hottentotten.
Befchryving van het Land der
Van het Land der Houteniquas.
Van de Hey kom s Natie en hun

HEt zal den Lezer hoop ik,
niet verdrieten, dat ik na
de tot nu begönne materie, waar
in van de Hottentotten in 't ge-
meen gefproken is, die men ech-
ter voorheen weten moet, en
welke materie ik zoo goed als in
myn vermogen gcwecit is, ver-
handelt heb, voortga, de Sfcaa-
lia te melden, die men moet w e-
ten , voor zoo verre men van hun
leven en wandel, zoo als ook van
al het geen van hen kan gezegt
worden, grondige en onpartydi-
ge naricht hebben, en ze inzien
wil, zoo als ze eigcntlyk voor en
aan zich zelven is, en zich zoo
wel Voor /ich zelven als voor' een
mder opdc

Maar om daar toe te komen, is
beft, dat men alvorens weet, of
zy een algemene Regering s-vorm
hebben, dan of dezelve in vele le-
den beltaat ; zulks kan men niet
grondiger, cigentlyker en onwe-
derfprekelyker navorfchen , dan
dat men ziet of zy uit een of veel
Natiën beltaan : Want zoo weinig
als een Regent in Europa , die ve-
lerhande Natiën onder zich heeft,
we*lke hem moeten gehoorzaam
zyn , en ten dienfte ftaan, zich be-
roemen kan, dat hy ze allen op
eenerlei wys en met eenerlei wet-
ten regeren kan , zoo weinig zal
het ook hier by zulke blinde Hei-
dens gefchieden können, fchoon
zy gene anderen dan natuurlyke

wetten

KAAP DK GOEDE HOOP. 4.53

wetten kennen , aangezien ttn
minltcn de uiterlyke omilandighc-
den daar by veranderlyk /.uilen
vu, fchoon voor 't overige in 't
hoofdwerk niets onderfcheident-
'\k aan te merken is.

Om dan de veelheid der Natiën
recht te weten , die onder hen ge-
vonden worden , oordeel ik niet
genoeg te 7.yn * dat men flechts
zegt, zy voeren dezen of genen
naam, maar daar benevens is no-
dig, den oord en plaats aan te wy-
zen , waar zy leggen , en wer- i
waards hun land grenft, om daar
na duidelvkcr te zien, wie hunne
naarte geburen zyn. Zoo veel my
bewuft, heb ik zulks nogby nie-
mand aangetroffen; daarentegen
zie ik j dat aan velen van dezelven
namen gegeven zyn, fchoon zy
allen onder den aangehaalden
naam niet bekent zyn, of ten min-
iten hedendaags niet meer aange-
troffen worden ; 't welk echter ,
alzoo 'er nooit eenige zyn uitge-
roeit , behoorde te zyn , wanneer
de Schry vers recht achter de zaak
geweeft waren , ten eerften alles
wat zy hoorden zeggen, en wat
hert vertelt is , gefchreven en
voor de onwederfprekelyke
waarheid hadden willen laten
doorgaan.

Beft zal 't zyn , hun voorgeven ,

een weinig naauwer te overwe-

iügcven gen, eer en alvorens het myne ,

»ande- Voor zoo veel ik door de ervaring

n aan- > ... D

: Schry-

I onder-

:kt het

Il aan

■mie de daarvanwect, daar by doe. Zo-
oien der danigen worden van zelfs in twee
x' Claiïis verdeelt, welken eerfte de
beroemde Anderfin uitmaakt ,
wanneer hy van deze gemelde Na-
tien zegt, als volgt : 7) e Hottentot-
ten verdelen zich in twee Claffis ,
tiamelyk de Hottentotsman, en de
Sulthaniman , zoo als een Hot ten-
tot, die Engelfch kon fpreken, my
zelf vertelt heeft; de Sulthanien
zouden Rovers zyn , welke om hun-
ne misdaden van de Koningen in
Afrika zyn verjaagt ; maar de
Hottentotsman ingeborenen van de-
zen $ord. Ander fin Lïbi I. c. 4.

ar, int e Arnold in Mrrklin Reisbe-
ichryving/v/cf 1 100.

Doch behalven dat hy niet meer
als twee Natiën naamen geeft, zoo
ishyook buiten dat ontrent den
naam en ook deels ontrent de
zaak zelfs mis. De Sulthaniman-
ne/Hy of die hy alzoo noemt, voe-
ren dien naam gantfeh niet, en
het zoude ook wel fchvnen, als of
die ter bevel van den Turkfchcn
Sultan ftonden, of van zyne reli-
gie waren, 't geen beide valfeh en
ongerymt is. Zy heeten veel meer
iSW/zWi-mannen of Salthaneha- Dxkocha-

.. . 1 qua Natie j

ter, ot wel nog beter te zeggen, waarom
kochoqua. Niet zoo als Dapper in die lu0 se*

A/, ■ ' s JJ , ruamt

Africapag.60^. . . zegt, omdatwwi
zy dicht by 't Voorgebergte wo-
nen, maar veel eerder daarom,
om dat hun diftrict by de Saldan-
ha-Bay is , daar ze hunne wonin-
gen hebben

In de zaak zelf dwaalt hy ook
zeer veel, wanneer hy aan deze
gantfche Natiën de fchandelyken
toenaam geeft, dat zy zouden
Banditen zyn , of zodanige men-
fchen, die om hunne quade mis-
daden door de Afrikaanfche Ko-
ningen zyn verjaagt ; alzoo men
zoo wel eerlyke luiden onder hen
vind, als onder andere Hotten-
totfche Natiën, die zich eerlyk en
redelyk zoo als ook vroom en
trouw gedragen. Dat 'er echter
ook guiten onder hen zyn , is niet
te lochenen , en zal wel op een an-
der tyd bewezen worden, dat ge-
ne Natie van dezelven t'eenemaal
vry leeft, zoo als in ieder Natie
in Europa goeden en quaden ge-
vonden worden ; en gelyk zy daar
na den aardt van hunne misdaden
verfcheide namen voeren, zoo
worden zy hier ook onder deze
menfehen verfcheidcntlyk ge-
naa'mt ; dog in 't gemeen worden
degenen, die zich met Helen ge-
neren, Bofihjes-mannên, dat is, watd*
zodanige menfehen, die zich in ßofchj«
de Gebergtens of Boffchen ont- ^u
houden, en zich onder eerlyke
luiden niet of heel zelden, daar zy
Lil 3 on-

4+5 BESCHRYVING van dê

totfche na-
tien.

onbekcnt zyn , laten zien , ge-
naam t.
Dappers [n Je andere Clafïis hehoort de
bmduvan aangehaalde Wapper , die . hier
de Hütten- wel niet blind, doch echter ver-
keert toegetaft heeft. Deze
heeft ook wel de Hottentotten
Hechts in twee delen gedeelt,na-
melyk in zulken, die dicht by het
Voorgebergte van de Kaap de
Goede Hoop wonen, en zulken,
die zich met ter woon land \\ aards
in begeven hebben , doch hy ver-
klaart deze eeritgemaakte verdee-
ling op de volgende wys: T)e
Hottentotten , zegt hy , welken
dicht by het Voorgebergte leggen,
werden wederom inde Chorochau-
ker , Goringhaiker , Goringhaiko-
ncr, Rochoker, of Sahdanhater en
Hofiier verdeelt , de land-
waards in wonende Hottentotten
heet en de Vanauker , Koboner,
Soaker, Namaker , Heufaker , Bri-
gantier , en Hankamker , van de
welken men , zegt hy wyders,^?/-
nig bericht kan hebben , om dat ze
zoo ver afgelegen zyn> doch werd
gezegt , dat deze met geene Hot-
tentotten, die dichtfl by het Voor ge-
borgte wonen , meefl overeenkomen.
Vid. ^Dapper in Africa pag. 6oz.
603. 61 4.. & ex eo Arnold, in not.
ad Merklin. Reisbefchryving p.
11 00.

Wie deze reeds gemelde verde-
ling der Hottentotten ziet , zal
zich zonder twyffel verbeelden,
dat 'er velerhande natiën van een
en het zelve volk zyn moeten ; die
echter de verdeling van andere
natiën daar tegen houd , zal zyne
verwondering wel haalt laten va-
ren. Had de gemelde 'Dapper
maar alle natiën by hunnen rech-
ten naam genoemt, zoo zou het
zeer wel gedaan zyn ge weeft, doch
wyl hy of ócn rechten naam niet
zegt , of aanwylt, in welk gcwell
van de u aereld men dees of gene
natiën /.al zoeken, gclyk het ech-
ter aan een curieule Reiziger of
jLandbefchryver betaamt, zoo is
op deze zyne pragtigc verdeling

ook niet veel Haat te maken , of
te geloven, dat hy ooit een Hot-
tentot, of veel min hun Land ge-
zien heeft. Het zal my derhalven
niet zwaar vallen, om hem met
veel woorden het tegendeel, en
waar in hy gemilt heeft, aan te
wyzen ; te meer door dien wel
haaft het geen volgen zal , 't welk
de ondervinding daar van geleert
heeft.

In dit fmk heeft de Hooggeleer- Wal
de 'P. Tachart beter gehandelt, en Schry
zou ik hem wel in de derde Claf- ^J
fis können brengen , ten ware ik richt
dacht , dat hy door een Lateinfch 1"nef[
bericht , 't welk hy in zyne Siam-
fche Reis pag. 95-. feqq. ingelyft
heeft, milleid was, gelyk zulks
zyne te gelyk aan 't licht gegeve
en in gemelde Reis ingelyfde
Landkaart fchynt te bekrachtigen.
Want hy zet niet alleen achtervol-
gens het gemelde Bericht , overal
den behoorlyken naam van ieder
Natie, maar ook den oorden de
plaats in die kaart waar men ze be-
hoort te zoeken en ze vinden
kan ; het is derhalven des te prys-
waardiger, om dat ik verzeker-
der weet , dat hy zelf in het land
niet gekomen is, en dat hy zulks
by de toenmalige Regering niet
heeft derven doen , onder voor-
wendzel , dat de Illuftre Compa-
gnie het niet hebben of toeltaan
wilde, hoewel ik echter flerk
twyffel, of zulks van de gemelde
Illuftre Compagnie ooit verboden
geweeft is.

Dat ik echter denk , dat hy
door het meer gemeld bericht zal
vervoert zyn, befluit ik daar uit,
om dat daar in de Sonquas Hot-
tentotten voor de eerfte natie op-
gegeven worden , daar men ech-
ter nog de Capijche nog de Koop-
mannifchey nog de Heiïaquas aan-
getoont heeft , welke allen voor
leggen. En genomen, men wilde
zeggen, het quam hier maar alleen
op de nieuw ontdekte natiën aan»
zoo als ook het bericht meld, zoo
heb ik echter nog dit in te bren-
gen,

KAAP dl: GOEDE HOOP. +55

»tP.T*
tt ver-
niet
ft aan-

jlult.

gen, dat ik mv niet weet. te ver-
beelden i hoe cl.u de genen, die
een /ulke Landreize en nieuwe
ontdekking gedaan hebben, zoö

tonecriten uit het Ooiten naar
het Noord- Weiten en alzod dwart
door het land hebben können
gaan, /.onder onder wegen niet
eerder een andere natie aan te tref-
fen , voor dat ze by de Namaqudi
gekomen zyn? Zoude hen din
verder wederom geen natie ont-
moet zyn, toen zy weder dwars
door het land naar het Ooiten ge-
reilt zyn , en zichj na de Vtiquas
natie geinformcert hebben? Wan-
neer zy zich van daar Noord-
waards tot de Gauros , ofgelyk
hy |ze noemt , Ganriqnas, bege-
ven hebben , zouden de Sonquas
hen toen onbekent hebben kön-
nen bly ven ? Te meer daar zy zich
zuidwaards tot de Heffaquas heb-
ben gekeert ? En hoe moeit: het
verder gekomen zyn, dat toen ze
van het Ootten rechtdraads na het
Weiten zyn getrokken, en alzoo
hunnen weg midden door het land
genomen hebben , hen geen natie
zoude zyn voorgekomen, eer zy
by de Gorigriquas aangeland zyn ,
nademaal echter deze aan elkander
grenfen , en zy ten miniten een
klein ftuk lands van de Dunquas
hebben moeten doortrekken.

Het blykt alzoo hier uit genoeg-
zaam dat de Heer T. Tachart
door dit Bericht zal milleid zyn ,
te meer vermids het ook in de
kaart aan de rechte fituatie van
dezelve fcheelt, en overal nog
andere natiën daar 'tuiTchen had-
den moeten gelalt worden ; daar-
enboven itaat in het gantfche be-
richt ook niet een woord van de
geiteltheid van het land , waar na
een Liefhebber van vreemde lan-
den billyk vragen zou ; doch ik
acht, dat de menigerhande ver-
tellingen, die hem daar van zyn
gedaan , hem gantfeh verward
zullen hebben gemaakt , en hy
liever niet met al , als tegen el-
kander lopende zaken;, waar on-

trent In wegens de voorgemelde
oorZaak niet achter de waarheid
heeft können komen , heeft wil-
len fehryven, alzoo ik verzekert
ben , dat zyn curieufe inborit niets
zoude hebben nagelaten, wat tot
opheldering der zaak dient, by te
brengen.

Eer en alvorens ik zelf nog een
voet in 't land heb gezet, heb ik
velerhande vertellingen gehoort,
en in 't byzonder van die genen
nader bericht ingenomen, welken
uitgeweelt zyn, om met de Hot-
tentotten, zoo men hier zegt, te
ruilen of te troqueren. Hoeveel
moeite ik echter deed, hebbe ik
nochtans meefl altyd verfcheide
narichten dan van dezen en dan
van genen bekomen, die of in dit
of in dat ftuk niet overeenquamen.
Ten laatlten heb ik de moeite ge-
nomen , om ze tegen eikanderen
te houden, en daar uit eindelyk
een befluit gemaakt , dat het geen,
't welk van vele op eenerlei wys
vertelt wierd , waarachtig moeite
zyn, gelykik dan daar na, wan-
neer ik het land zelfs een weinig
doorkruifte, waargenomen heb,
dat ik daar door zekerlt had ge-
gaan , om dat ik meeft overal het
zoo bevonden heb.

Het doet mv echter zeer leed, Deeerfte
dat ik den treftelyken opltel, wel- ^^f
ke ik ter myner notitie daar van toren ge-
gemaakt had , nevens zoo veel an- uakt'
dere zaken verloren heb , waar uit
ik den Lezer zekerlyk genoeg-
zaam fatisfaótie zoude gegeven
hebben ; edoch troofl ik my we-
derom aan de andere kant, dat on-
der vele oude en niets geachte
brieven , nog eenige gevonden
heb, waar door het geen, 't welk
ik nog in myne geheugenis had ,
vernieuwt en verfch voor de oo-
gen geitelt is, uit de welke ik hem
alzoo een duidelyke naricht hoop
te geven, dat niet valfch of ver-
ward zal zyn , hoewel het my,
daar ik het verlies van den eeriten
opltel nu eerit recht gewaar word,
niet weinig moeite zal koften, al-
les

456 BESCHRYVING vande

les in behoorlyke order voor te i
brengen. Wat is evenwel aan de
moeite gelegen? welke die haat,
moet alle correspondentie myden,
en verwachten, dat een goed
vriend hem ook niets ten gevalle
doen zal.
B;rotpt j)e Lezer gelieve zich maar

ï'.chopivn , & ,

voorgaan- eens weder te binnen te brengen ,
de Bericht. Wat fa voorheen reeds heb ge-
meld, daar van de veruitgeitrekt-
heid der Europeaanfche Colonien
alhier, gefproken heb; ik heb daar
wel de vruchtbaarheid der landen,
welke door de Europeanen be-
woont worden, mede aangehaalt,
dog van de Hottentotten de min-
de melding niet gemaakt , fchoon
zich nog veel onder hen bevinden.
Zulks is niet uit onachtzaamheid
of ander inzicht gefchied , gelyk
als of het toen myn werk niet was
geweeft, van de Hottentotten te
fpreken, of dezelven onder de
Europeanen te mengen; deswe-
gen heb ik ook niet eens gemeld,
hoe de Natiën heeten, welker land
de Europeanen bezitten en be-
bouwen, maar ik heb het voorbe-
dachtelyk tot nu bewaart.

Wanneer hy zich nu dat gene
gelieft te erinneren, zal hy ook
vinden, dat ik heb gezegt, hoe ik
700 wel Ooltwaards als Noord-
» waards verder gaan , en om de lan-

den der Hottentotten te bezien ,
voordellen konde,doch wyl zulks
buiten de palen der Colonien was,
wilde ik het nalaten; 't geen ik
rrhter toenmaals uitgeftelt en tot
nu gefpaart heb , denk ik nu uit

voeren, en hier nevens werk-

Uig te m;iken, niei tu\ (Velende,
of de Lezer zal /ulks ook gaarn
zien, en daarnevens denken, dat
ik hem nooit iets heb belooft, 't
welk niet met 'er tyd nagekomen
heb, indachtig zynde het oude
fpreekwoord , Omme prounflitui
cadn in debitum , dat is: belofte
maakt fihult.

Op dat ik echter ook een or-
dent!) k begin van de zaak make,
/" > lal ik dca Lezer van het

Voorgebergte aan wy zen, welke
natiën tegen het Noorden leggen;
daar na zal ik hem de genen to-
nen, die het Oolt-ltrand bewonen;
ondertuiTchcn zullen de genen die
wat ver van zee wonen , ook niet
worden vergeten , maar ordentlyk
daarnevens aangewezen worden.
De Lezer zal het ook niet qua-
lyk nemen, wanneer hier endaar
de Ruilers of Troquerers, die het
land eerlt gekondlchapt hebben ,
aanhaal , voorheen echter een al-
gemeen Bericht van dezelven
voor af zend, en als dan in de
nu aangeweze order voortga, op
dat in dezelve niet worde opge-
houden en het verfprokene uit-
voeren kan.

Is derhalven dienftig te weten, „Sï
dat de Generale Ooit-Indiiche Hotte
Compagnie by een fcherp Man- Kj
daat aan alle en een iegelyk inge- word«
zeten verboden heeft, met de
Hottentottente handelen, of op
eenandere wys te troqueren, wyl
zy zulks als een byzonder Regale
voor zich behouden, en aan nie-
mand in 't byzonder geftaan wil-
de, daarby voegende , dat de ge-
nen die tegen haar verbod handel
dreef, en betrapt wierd , itreng
geitraft , en na bevind der zaken
tegen hem zoude gehandelt wor-
den.

Dit verbod is ftyf en onver- JJjJ
breeklyk naargekomen , en ten tentot
dien einde zekeren Hottentot,^J™f
genaamt Claas, die in mynen vo- Comp
rigen reeds gemeld is , door den gme'
toenmaligen maar nu zaligen
Heer Gouverneur Van der Steil
verkoren, om in den naam van
de gemelde beroemde Comgagnie
uit te gaan, en met zyne Lands-
luiden de Hottentotten voor
haar te handelen, het verhandel-
de na het Voorgebergte te bren-
gen, en aan den Heer Gouver-
neur over te geven. Op dat nu
alles oprecht gefchiede en een ie-
der voor zyn gegeven vee, 't vf
offen of fchapen, de bedonge
waarde daar voor bekomen kon-
de,

KAAP de GOEDE HOOP. 457

de , vertrouwde de Heer Gou-
verneur uit de gemelde Magazy-
nen van de Compagnie aan hem
het nodige van Tabak, Brandc-
wyn , Rvs , Naalden , MeflTen,
Koper, Metaal en diergefyke din-
gen meer ; op dat hv echter zelf
ook zeker zvn kondc, en geen
quaad van zyne Landsluiden te
duchten had, als die anders zeer
misgunltig zyn , wanneer de een
wat meer in aanzien is als de an-
der, zoo wierden hem twee an-
dere Hottentotten tot zyn lyf-
wacht tocgevoegt , welke met
maphanen en degens verzien, hem
bewaren , en hem altyd onbefcha-
digt aan het Voorgebergte te rug
brengen moeiten,
ryftde- In zulk aanzien en met zulke
^aenndel macht heeft nu dezeeerlyke Hot-
etgroot tentot veelmaals zich in 't land
wdcci. gexvaagt t en zonder de minite ei-
gebaat alles getrouw voor de II-
lultre Compagnie waargenomen ;
waar door hy ook by allen hoe
langer hoe meer credit maakte,
en het zoo ver bragt , dat men
aan zyne oprechtheid in genen
dele meer twyffelde ; gelyk hy ook
nooit t'huis is gekomen , zonder
dat hy niet alleen een goede par-
ty fchapen en ander vee met zich
gebragt , maar ook daarenboven
een tamelyke proviiie van deze
toevertrouwde goederen overge-
houden en nevens het gehandelde
vee weder aan den Heer Gouver-
neur overgegeven heeft.

Welk genoegen de Illuftre
Compagnie daar uit gefchept
heeft, en of zy zich niet met de
hope konde ftrelen, dat met 'er
tyd nog wel meer anderen zouden
worden gevonden, die tot haar
dienft bequaam waren? zulks laat
ik aan anderen oordelen. Dat
blykt mynes bedunkens klaar daar'
uit , dat zy niet gaarn vernomen
hebben,' hoe met hem daar na ge-
handelt is, aangezien zy dan ook
ablblut beval , en hebben wilde ,
dat men hun getrouwen dienaar
weder in 't geheel herltellen zou-
I. "Deel.

de, 't welk echter van den gemcl-
den Gouverneur, wyl het met zyn
bel ing niet overcenquam, in ge-
nen dele nagekomen wierd, zen-
dende den gemc-lden Hottentot
met een gedeelte van /yn eigen
vee weder na huis.

Zoo aangenaam hy echter aan v' '*lIvan

t> j e ■ 1 1 ■ "c ver*

de llluflrc Compagnie was, en zoo dacfc ge-
trcfFelyk hy ook altyd uitmuntte,1,
om dat hy in alle gclcgenthcdcn
zynen yver voor dezelve zien liet,
zoo gehaat maakte hy zich in te-
gendeel aan eenige Minifters van
de gemelde Compagnie, die zich
niet verbeelden konden, dat een
Hottentot zoo vele dienlten voor
niet met al doen konde. Zy wa-
ren veel meer der ydele mening,
dat hy zyn eigen belang rykelyk
daar by vinden moell, te meer om
dat zyn goed en vee tamelyk fterk
was, 't welk hy van zyn vader ont-
fangen en geè'rft had; daar by
quam noch, dat de Kapitein van
de Koopmannïfihc Natie die hem Eenander
deszelfs vrouw te rug gehouden houdT™
had, die van hem weg, en tot den vrouw te
Koopmannifchen Kapitein overge-rug'
lopen was, 't geen niets nieuws is,
en dikwyls gefchied, 't welk in 't
vervolg zal gehoort worden.
Wanneer zy nu wederkeren en de
ander haar niet wilde laten vol-
gen, wierp gene een groten haat
op hem, en had hem gaarn van
kant geholpen , ten zy hem zoo
lang hy by de Uluitre Compagnie
was , alle middelen daar toe ont-
nomen waren , en hy niet wilde
verwachten, dat men daar na noch
erger met hem handelen zoude.

Derhalven draaide de afgerechte Dezelve
Kapitein zyne zaak gantfeh anders r""^

1 -i. lij u Jiembvdc

als men zich verbeelde; hy ver- <:„inPa-
vocgde zich in 't geheim tot de &nie-
gemelde Miniiters van de Illuitre
Compagnie ; verkleinde zyne par-
t\ ,en gaf voor, dat hv wel voor de
Compagnie handelde , maar hy
zich zelf daar by ook niet vergat ,
gelyk zulks bleek aan zyne grote
kudden fchapen en ander grof
vee ; en vermids onder anderen
Mmm de

Het idve

doet ook
ce Vaan-
drig van de
bezetting.

458 BESCHRY VING vande

de toenmalige Vaanderig van het ] Kapitein dit fchieten hoorde,
garnizoen genaamt Ifaac Schreiber i fprong hy uit zyn huisje, en zeide,
zich bepraten liet, dat het waar | Wat is dit, Wat vilt gy hebben?
moeit zyn, om dat het een Hot- i Wat zal dit beduiden? Wilt gy my
tentot zelf zeide, en daarenboven dood [fchieten , daar ik zoo menig-
den overdag maakte , dat hy na de \ maal het leven voor u heb gewaagt?

afdanking van den Hottentot zelf
tot de handeling komen, en zich
zonder veel koften aan Vee helpen
konde, zoo vvierd den aanflag ge-
fmeed, om hem by den Gouver-
neur ook verdacht en by gevolg
gantfeh gehaat te maken, en van
de handeling uit te ftoten.

Hier was nu overleg van noden,
om dit werkftellig te maken, en
een altoos getrouwen dienaar uit
den zadel te lichten ; doch hier
toe deed zich een goed middel op.
Men gaf voor, dat men van ande-
re Hottentotten vernomen had ,
dat deze Kapitein Claas zyne

Wat heb ik gedaan ?

Hier op zeide de Vaandrig
Schreiber, dat hy zich maar zoude
gevangen geven, dathy bydenEd.
Heer Gouverneur wel zoude ho-
ren wat hy gedaan had , en hoe hy
verraad gefmeed had. De Kapi-
tein Claas wilde zich verantwoor-
den , doch hy wierd niet gehoon ,
en derhalven zeide hy eindelyk,
Wanneer ik een Verrader geweejt
ben, wat hebben dan dezen gedaan,
dat menze nevens my wil doodfehie-
ten ? waar mede hy op zyne by zich
hebbende dienaars en andere Hot-
tentotten wees; hy kreeg echter

Landsluiden tegen de Compagnie weinig antwoord, maar wierd ge-

De geirou
we I'.
tcin '

ophitfte, en trachte hen daartoe
te brengen , om tegen de Illuftre
Compagnie in 't veld te trekken ;
daar mede had men reeds een flok
gevonden, om den hond te Haan ,
en eer men de zaak tot de dade-
lykheid liet komen, en zonder dat
die verder onderzocht of de waar-
heid nagevorfcht wierd, molt ten
eerften een Compagnie zoldaten
nevens een Compagnie burgers
uittrekken, zonder dat buiten de
gemelde Schreiber iemand wift,
waarom, of op wien het gemunt
was , voor dat zy op de plaats
quamen, daar gemelde Kapitein
Claas zoude gevonden worden.

Wanneer nu al het volk over de
Hottentots-Hollands bergen geko-
men was, en men door kondfehap-
pers vernam i dat de gemelde Ka-
pitein Claas op de voordezen
ïchrevc Kooblauchs-Kraal met
gehandelt vee tegenwoordig was,
i r- >k men direct derwaards. Dan
komende , 't welk heel vroeg in
den morgcnltond was, wierd ten
eerden order gegeven, de Kraal
te om/ingelen , en met Wel ge-
laden gew eer daar onder te fchie-
ten; waaneet echterde gemelde

be-
zyn

bonden na het Voorgebergte by
den Heer Gouverneur gebragt ; Werd
alwaar zyn proces zonder veel for- vang«
maliteit opgemaakt , en hy nevens ^'be
confiscatie van alle zyne goederen, eiland
op het Robben-eiland gebannen banncI
wierd.

Op zulke wys nu is deze getrou-
we , wyze en verftandige Hande-
laar geloont , edoch zonder ken-
nis van de Illuftre Compagnie,
welke ook haar misnoegen daar o-
ver getoont heeft. Want na dat
de voorheen gemelde Kapitein van
een Schip Theunis Gerbrandfz.
Van der Schelling in Holland was
gekomen, en vertelt had het on-
recht, 't welk men aan den Be-
houder van zyn leven had gedaan ,
wanneer hy zyn fehip in de Baay
u la Goa verloren had , en hy over
land na het Voorgebergte reizen
moeft, gelyk voorheen reeds ge-
meld is, zoo wilde de gern. Com-
pagnie ten eerften hebben, dathy
van het Robben-eiland genomen,
opvrye voeten geftelt, en weder
i n zyne goederen gezet wierd ;
doch vermids die reeds van de
Harpyen opgeflokt waren, be-
quam hv wel wederom zyne vry-

licid,

KAAP de GOEDE HOOP.

'.rlangt zy
e vryheid
n eenige
ocderen
'ederom.

ford van
rncn
fand ge-

)üd.

hcid, doch van zyne goederen
heel weinig« en allcenlyk een ge-
deihe van den Gouverneur, waar
mede hy weder na zyn land ge-
zonden vvierd; alwaar h\ daarna
door den hier voor gemeldcn Ka-
pitein Koopman nog gedood is ,
zonder dat deswegen ook weder-
om revengie van hem erlangt ,
veel min gegeven is, om dat de
Compagnie zoo men voorgaf,
zich met de krakcelen en moor-
deryen van de Hottentotten niet
wilde bemocjen.

Dewyl nu deze ecrlvkc Hot-
tentot op zulke wys na het Rob-
ben-eiland gebannen was , dreef
de voorgemelde Schreiber handel
voor de Uluitre Compagnie ; of
het echter met zulk een fucces
en met zoo weinig kollen gefchied
is , komt my niet toe te onder-
zoeken ; genoeg is 't, dat de Illus-
tre Compagnie zelf daar na hier in
andere veror dineringen gemaakt
heeft, en op nieuw allen handel
met de Hottentotten t'eenemaal
verboden heeft. Zykogten haar
benodigt vleefch by de burgers ,
en quamen daar, zoo niet beter,
ten miniten al zoo goed koop, als
voorheen door het ruilen oftro-
queren , aan ; zoo als zy ook he-
dendaags nog gene verandering
daarin hebben gemaakt, hoewel
de vorige Heer Gouverneur Wil-
helm Adriaan van der Steil zulks
tot zyn voordeel getenteert heeft,
een genoegzaam bewys, dat zy
zich daar wel by bevinden moe-
ten.

Wanneer echter deze gemelde
Heer Gouverneur zynen Vader
fuccedeerde en allengskens begon
zich zelven ook te bedenken,
wilde het niet wel gelukken een
ver uitgeilrekten Landbouw te
beginnen, en het benodigde Vee
daar toe te kopen ; konnende
met 5-00 tot 600 fchapen en 100
of 1 5-0 lluks grof vee den omllag,
welke hv tot het bebouwen be-
gonnen had , niet ter dege uitge-
voert worden; derhalven wierd
I. Deel.

459

aan de Illullrc ( lompagnie voorge-
slagen, hoc nuttig het /oude zyn,

den handel mei de Hottentotten
te herllellen , om dat men daar
doorliet vleefch niet alleen goed
koop, maar ook in grote menig-
te bekomen kon , en dat daar
I benevens het binnen lic van het
land, waar van men tot nog:
de minlte naricht niet had, d >or
dat middel konde onderzocht
worden.

Die voorflag was zeer goed,
nuttig , en heilzaam ; dezelve
wierd ook door de Illullre Com-
pagnie aangenomen, en daarop
aan alleVry-luiden of Burgers ver-
lof gegeven, om met de Hotten-
totten te handelen ; doch eer de-
ze refolutie van de Heren Be-
windhebbers aan de Burgers be-
kent gemaakt wierd, liet de ge-
melde Heer Gouverneur alvo-
rens voor zich zelven handelen,
en zocht alzoo aan de burgers het
belle gebraad uit den mond te
rukken ; daarbenevens wilden zyn
broeder de Heer Franpis van
der Stell, de Heer Samuel Elze-
vier , Opper - Adminiitrateui* en
Vide-Gouverneur alhier, nevens
nog eenige andere Heren ook
een lik uit de pan hebben, eer de
burgers daar toe gelaten wierden,
of van de vrylteliing van dezen
handel kennis kregen. Na dat
deze echter verzien waren , en r> Burgen
overvloed van vee hadden, wierd 5J™J
na verloop van 6 maanden, binnen handden,
welken tyd zy alleen handelden ,
aan de burgers ook toegelaten
zich te bezorgen , en /ich van het
vergunde voordeel te bedienen.

Na deze verkregene en vergun-
de vryheid afgekondiyt en aange-
plakt was, wilden verlchcide bur-
gers hier uit ook voordeel trek-
ken; derhalven maakten eenige
een maatfehappy met eikanderen;
kogten met elkander het benodig-
de vee, en eer zy zich nog op den
weg begaven» verkoren zy onder
hen zelven iemand tot hunnen
Olücier en Commandeur, die al-
Mmm i les

+6o BESCHRYVING

VAN DE

Worden
van de
Hottentot-
ten qualyk
ontf-ingen.

Hoede
bovenge-
melde
Handelaars
metde
Hottentot-
ten geleefc
hadden.

les zoude te fchikken en te gebie-
den hebben , wat 'er gedaan of
gehouden 7.011de worden. Zoo
dat het leek, alsöSzy, wanneer
de Hottentotten na hunne goede-
ren wilden trachten , zich als
rechtfehape zoldaten zochten te
verdedigen en te defenderen ;
doch deze geheel goede intentie
wierd zeer haaft verandert, en
viel heel anders uit als zy meen-
den ; want zoo dra zy tot dees of
gene natie quamen , en redelyk
zochten te handelen , vielen de
Hottentotten hen als briezende
leeuwen op het lyf, en wilden hen
van de grenzen , dorpen en kral-
len afhouden, niet als of zy zulks
uit boosheid of aangeboren aard
deden , maar om dat ze als daar
toe gedwongen waren.

Want de eerfte Handelaars of
Ruilers van de gemelde Heren,
hadden hen niet als rechtfehape
Handelaars gedragen , maar hen
palte beter den naam van bofch
of ftruikrovers als dien van Han-
delaars ; het is een harde expref-
fie, die ik hier gebruik, doch
hunne daden hebben geen zachter
verdient, om dat zeker het on-
fchuldig vergoten bloed nog al-
toos om wraak fchreeuwt ; zy
quamen als vrienden en gedroe-
gen zich als vyanden ; in plaats
van in hunne beurs te talten , tafte-
den zy na hunne fnaphanen , en
gaven vuur op hen ; met den de-
gen doorregen zy alles wat in den
weg was ; hele Kralen of Hot-
tentotfehe dorpen pionderden zy
uit, en 't geen zich met de vlucht
niet falvcrenkon, moeit zich hier
of daar verbergen , en voor de
gramfchap van hunne vyandelykc
vrienden in zekerheid begeven.

Het gaat my aan myn hert, als
ik 'er maar om denk , hoe veel
onfchuldig bloed zy vergoten heb-
ben. De gene die op order van
den Heer Gouverneur uitgegaan
v\n, en deze gruwelen verrecht
hebben, waren Gerrit janszoon
van "Deventer , Kapitein van deze

party ; een man , die wegens zyn
ergerlyk leven, en dronkenfehap
berucht was. Frederik Bota,
T hennis Bota, ll'ynaud l/ynandfz.
twjohan Jakob 'P)its, nevens nog
vele anderen deszelfs Compa-
gnons ; vermids nu deze zoo huis
hadden gehouden, was het niet te
verwonderen, dat de burgers daar
na het zelve deden, te meer daar
zy zagen , dat voor hen niets
meer overig gebleven was, of dat
zy ten miniten met goede woor-
den niets konden verkrygen, der-
halven is het fpreekwoord niet te
vergeefs, Regis adexemplum, to-
tus componitur orbis , dat is: zoo
als de Koning is, zoo zyn deszelfs
onderdanen. Zoo als de Gouver-
neur is, zoo zyn ook de burgers
en boeren.

Ik heb een van deze \ rybuiters,
genaamt Claas Claaszoon Cranen-
burg dikwyls horen zeggen , dat
of lchoon hy van zyne kant niets
hadde gedaan, wenfehte hy ech-
ter van herten, dat hy 'er niet
by ge weeft was, om dat hy zedert
nog geluk of zegen meer had; hy
had wel eenig vee tot zyn deel be-
komen, en hetzelve redelyk duur
verkogt, zoo dat hy zyn rekening
wel daar by vond, doch her geld
was weder hene gegaan, eerhy
daar op verdacht gewccll was ; en
zoo als hy met het geld gevaren
had , zoo was het den koper ook
ontrent het vee gegaan. Derhal-
ven was dit een openbaar kente-
ken, dat God aan de/cn gehelen
handel geen behagen had ,cn het
geroofde aan niemand wilde laten
gedyen.

Van dezen handel wilde de
Gouverneur niets weten; derhal-
ven fchreef hy wederom in be-
weeglyke termen aan de Illuftre
Compagnie, dat wyl 'er met en
onder het ruilen zoo veel moed-
willigheden gcpleegt wierden, hy
inllandig bad , dat de Illultrc Com-
pagnie dezen vryen handel weder-
om geliefde in te trekken, en die
voortaan aan niemand te vergun-
nen;

KAAP de GOEDE HOOP. 46ï

ncn ; meldende onder anderen»
dat u anneer hv over deze bloedi-
ge /aak de rechtbank had moeten
ïpannen, niet veel hui/en op de
Capo /.ouden gevonden zyn , die
\ ry daar van zouden 7.vn geweeft ,
en diergelyke redenen meer; doch
hv heeft zekcrlvk daar hy niet gc-
dachti dat hy zich 7.elf mede re-
kende, om dat hv de Leider en
voornaamlte oorzaak van dezen
gehelen onrechtmatigen handel
was; en wanneer anderen hadden
moeten fterven, Zoude hy zekcr-
1\ k niet verfchoont gebleven zyn,
gelyk de burgers hem dit en veel
meer niet alleen ten lalle gelegt ,
maar ook op zyne deductie in haar
Tegen-Bericht met veel beé'edig-
dc bewys-ftukken aangetoont en
bewezen hebben.

Alzoo ziet de Lezer, door welk
fchandelyk middel deze Heer
Gouverneur getracht heeft, zich
te verryken, en 't welk hy ook
gedaan heeft. Doch of qualyk ver-
krege goederen tot op het derde
Lid zullen overgaan, weet God,
en zal zulks de tyd leeren. Ten
minften heeft hy reeds een gedeel-
te van zyne tydelyke gelukzalig-
heid in zoo verre verloren , dat hy
van de Illuftre Compagnie rhuis
geroepen, van alle zyne ampten
afgezet , en onbequaam verklaart
is, om haar ooit weder te dienen.
Het blykt ook daar uit , hoe
trouwloos hy de Illuftre Compag-
nie van haar goed inzicht verlte-
ken en haar niet vergunt heeft, om
van het hert van het land kond-
fchap te hebben ; 't welk echter
het voornaamlte inzicht was, niet
alleen ontrent haar voordeel, maar
om dat de gantfche waereld zoude
hebben können weten , hoe dat
het van binnen in dit gewelt der
waereld gelegen was.

OndertulTchen is daar door nog
zoo veel bekent geworden , dat
JA- men weet, hoe het land geftelt,
'van of het bergachtig, vruchtbaar of
onvruchtbaar is; en vermids ik
daar van een nette relatie uit den

mond van vele perzonen opgeltcli
had, zoo wenfehte ik wel om zeei
\ < el , dat ik die nog had ; doch al-
zoo ik die Verloren heb, en ook
de menfehen niet meer kan aan-
treden , en eenige daar van reeds
gcltorven zyn , zoo moet ik m\
maar met het gene behelpen , 't
welk ik nog onder eenige niets ge-
achte papieren met potlood be-
fchreven gevonden heb , en met
het geen ik nog in myne geheu ge-
nis heb; want of ik fchoon deze
provintien en Hottentotfche Nati-
ën die ik zal beichryven heb ge-
zien , zoo zyn 'er echter veel , die
my niet zullen te binnen komen ,
voornamelyk zullen die daarne-
vens aan te merken rivieren voor
een goed gedeelte vergeten zvn ,
weshalven ik ook den Lezer ver-
zoek , met dit ondertuflehen te
vrede te zyn, tot dat ik op een an-
dere tyd wat meer daar van zal
können berichten.

Wyl ik vórheen belooft heb, om
den Lezer aan te vvyzen, welke
Hottentotfche Natiën tegen het
Noorden leggen, zoo zaf het no-
deloos zyn , het land weder te be-
ichryven,'t welk voor dezen reeds
befchreven is ; want zelfs de zoo
genaamde Capifche Colonie be-
grypt ten eeriten het begin van
dezelve, en heeft voorheen, eer
de Hollanders zich hier neergezet
hebben , de Gunjemanns-Naiïe al-
leen hier he*woont ; na dat zy ech-
ter het land aan de Hollanders
verkogt, en deze zich hebben uit-
gebreid, hebben zy hun land niet
derven verlaten, maar zyn ge-
noodzaakt geworden , dat zv ook
aan de Europeanen moeiten ver-
gunnen, nevens hen het land te
bewonen, en het zelve, wyl ah
het onbebouwt lieten leggen , te
bebouwen ; dit was niet na den zin
van de goede Gunjemanns, maar
zy wilden, na dat zy het land afge-
daan hadden, ook de oude vn-
- heid behouden , van zich alleen
meefter te zien , en toen zy zulks
in der minne niet konden verkrv-
Mmm 3 gen,

Welke
Hottentot-
fche Natie
voor de
komft van
de Hollan-
ders op de
Capifche
Colonie
gewoont
heeft.

De Gunje-
manns Na-
tie heeft te
vergeefs de
oude vrv-
heid weidfl
gezocht.

462 BE SC HR Y VING van de

Moed ein-
delyk on-
derbukken.

gen, zochten zy die vryheid met
geweld te handhaven ; doch alle
hunne pogingen waren vruchte-
loos, om dat de Europeanen, na
dat zy zich op een goede veiling te
verlaten hadden, hen na hun ei-
gen wil en welgevallen dwingen
en tot het ltanddoen van hun con-
tract noodzaken konden.

Schoon de Hottentotten wel
zagen, dat zy te kort fchoten en
onder doen moeiten, lieten zy
zich echter van hun voornemen
niet aftrekken, maar zochten Op
nieuw hunne oude vryheid mag-
tig te worden, en het verkogte
recht weder aan zich te trekken ,
en zulks wel op deze wys: Ver-
mids de Hollanders hen niet kon-
den nalopen , en ook niet altyd
doriten wagen, om hen te vervol-
gen, uit vrees, voor een flerker
hinderlaag, en dat zy met verlies
wyken en aan hare party het veld
zouden moeten laten ; zoo poog-
den de Hottentotten het hen of
moede te maken , ofte beknippen
en ze eenmaal in de val te beko-
men, doch hun moeite was ver-
geefs en veroorzaakte niet anders,
dan dat de Hollanders nog eenige
nieuwe werken aanleiden ; goede
wachten uitzetteden, en hen den
toegang tot hunne woningen en
veiling affneden ; gelyk reeds
voorheen is gezegt, dat op zulke
w \ . de Schans, Keer de koe, ne-
vens de Ruiter-Hal aan de Zout-
ri vier en de Schans in Hottentots-
Holland gebouvvt zyn.

Na dat 'er verfcheide bloedige
fchcrmutzelingen waren voorge-
vallen, en de Guujctnatnis met
hulp van de Koopmauns-HoUen-
totten, hunne Geallieerden, altyd
tekort quamen, en veel van hen
verloren, zochten zy zich cinde-
lyk te gewennen, en aan de Eu-
ropeanen het aanc]uckcn van hun
land niet meer mocjelyk te maken;
maar zy floten met hen in tegen-
deel een eeuwig Vredes Verbond,
uithoofde van het welk zy het ou-
den Koop-contracï beveiligden,

en aan de Hollanders toellonden ,
onder hen geruit te wonen , en
zich zoo ver te verbreiden, als zy
zelf wilden, of als hun land zich
llrekte.

Yermids nu de andere Hotten- DeHo
totfche natiën ook dit exempel tot,en
volgden, en zich in dit Vredes- Jc«S
verbond infloten, zoo wierd 'erfcneer
een generale vrede gemaakt, en d"alc
wierden zy uit dien hoofde Geal-
lieerden van de Hollanders , wel-
ke de gene, die henontruiten
wilde, zelf zouden, wilden en
moeiten op 't lyf komen, en hun
inval zwaar helpen maken ; zoo als
ook niet te twytfelenis, of zy zou-
den het roemwaardig nakomen,
wanneer anders iemand wilde on-
deritaan , de Europeaanfche Be-
zitters aan te tallen , en in hunne
ruil te Horen ; daarentegen zou-
den de gene, die de Hottentotten
moeielykheid zouden willen aan
doen, het zelve te verwachten
hebben, om dat die hen insgelyks
ontwyffelbaar zouden te hulp ko-
men.

Na dees geflote vrede zyn ten
eeriten de meelte uitgezette
wachten ingetrokken , en men
heeft begonnen , zich verder uit
te ftrekken , de andere Colonien
op te rechten, en zich alzoo in
zulken Haat geftejt, dat het voor
een buitenlandfche vyand zwaar
genoeg zoude vallen , het minile
voordeel te behalen ; zoo als men
weet , dat de Hottentotten zelf,
zoo dra zy een fchip aan en on-
trent het ilrand van dit Voorge-
bergte zien kruiflen, of ergens in
een naby gelegen haven zien in-
lopen , 't welk maar de minile vy-
andclyke beweging maakt , /y
zulks aan den Gouverneur van
het Voorgebergte ten eerltcn la-
ten bekent maken, op dat hy zich
in Haat zoude können Hellen, om
zoo wel hen met hulp by te fprin-
gen, als zich zelf te defenderen,
en gene vreemdelingen toe te la-
ten.
De naafte natie, die aan de

Gun-

KAAP de GOEDE HOOP. 463

Gmijcmanns noord u-aards grenft ,
Waarde is de Kocboqu<is-\x\\.\c , welke WD
"Dapper in Afrika pag. 603. de
Soldunbater genaam t word ; waar
uit genoegzaam blei kt , dat T.
lachart in zync Siamfche Reisen
def/.elfs Landkaart, die pag. 96.
aan te trcflèn is , qualyk heeft ge-
daan, dat hy de Sonji'jnas by de
S,ddanha-\\wy ge/et heeft. Deze
natie heeft nog wel het meeftc van
hun land in bezit , edoch hebben
de Europeanen zich ook al daar in
geneitelt , en voornamelyk de
groene kloven in bezit genomen,
welke gelvk voorheen gemeld is,
de Illuftre Compagnie noch zelfs
voor en aan zich behoud, en maar
aan de gene vergunt hun vee daar
op te zenden, die het benodigde
vleefch voor hare fchepen , en
voor hare andere aan land leggen-
de dienaars befchikken.

Wyl echter aldaar de befte zout-
pannen aangetroffen worden, ge-
lyk ook reeds gemeld is, ende
andere ingezetenen haar benodigt
vleefch daar mogen halen, zoo
kan men wel zeggen , dat 'er be-
halven de Slagers, die met hun
vee daar leggen , ook anderen zich
aldaar onthouden ; daarenboven
is van de Compagnie daar ook een
wacht geltelt, welke zoo wel op
het zout als op andere voorvallen-
de zaken, in 't byzonder echter op
de fchepen, die daar zouden kön-
nen komen , paffen , en daar van
aan den Heer Gouverneur kennis
geven moet; daar benevens zou-
den ook meer inwoners zich met
ter woon daar neder zetten, in-
dien het niet overal aan zoet wa-
ter manqueerde, zoo dat twee of
drie Landboeren, die zich daar ne-
der gezet hebben , naauwelyks
zoo veel water hebben, daar zy
met hun vee van leven können.

Hier uit is licht te befluiten ,dat
deze Kochaiji/as-nztie niet al te
fterk of talryk zyn kan , wyl zy
zich ook van 't vee geneeren, en
gemeenlyk grote kudden vee heb-
ben en onderhouden; gelyk de

Is niet te

tut

voorheen gemelde Hottentotfchc
Kapitein 7Vs-/e , welke zich zoo
lang onder de Kriltcnen , en in 't
b\ /.onder by den Heer Gouver«
neur Simon van der Steil ont-
houden heeft, en ook met den
Heer Commiffaris-Generaal van
Rheede na Indie gereift is , hier
woont, en nevens de anderen een
grote menigte vee bezit.

Edoch können deze menfehen Hottcntot-
veel eerder en beter te recht raken gck™J°
als een Europeaan , om dat v\
gene vafte woning hebben , maar JjJjSjJ0
heden hier en morgen elders wo- men als dö
nen, alwaar wederom goede wei- EuroP"*
den nevens het benodigde water
voor hun vee gevonden worden ;
waar door zy zeer dikwyls veran-
deren en met hunne kudden ver-
der wyken , tot dat het gras we-
derom gegroeit is. Wanneer het
echter te oud word , en het vee
het niet meer eeten wil , fteken
zy den brand daar in, en verwach-
ten wederom het nieuwe gras.

Dit verbranden van het gras
verdient wel een algemene aan-
merking, om dat zulks nu niet al-
leen doorgaans door de Hotten-
totten maar door Europeanen
gedaan word , die het van de
eerften gezien , geleert en goed
bevonden hebben. Ik zal zulks
met de woorden van den Heer
Johan Wilhelm Vogel aantonen ,
die hy in zyne Oolt-Indifche Reis-
befchryving pag. s 5- 56- gebruikt,
om dat ik het aldaar zeer wel be-
fchreven vind. Het gras , zegt
hy , groeit in 't gemeen zoo hoog,
dat men tot over de knien daar in
gaat, en word, wanneer het te
oud en wreed is , en het vee het
niet meer eeten wil, van de in-
woners in den brand geftoken ;
derhalven ziet men zomtyds ee-
nige mylen ver het gras branden;
op dat echter de brand niet verder
ga , als de inwoners , te weten de
Europeanen hebben willen , want
de Hottentotten hebben daar geen
fchade by, het mag zoo ver bran-
den als het wil, zoo werpen zy

een

464 BESCHRYVING van de

een gragt op , wanneer het vuur
daar aan komende uit gebrek van
meer gras of brandttofte nalaat en
ophoud. De affche van zulk ver-
brand gras mcit en maakt de
plaats, daar de brand is geweeit,
aoo vruchtbaar en vet, dat in kor-
ten tyd , wanneer 'er maar een
weinig regen valt , weder nieuw
en jong gras opkomt , waar in het
vee word gedreven om te weiden,
en word alzoo de eene beemt te-
gen de ander, alwaar het gras te
oud is , ver willek , en aldus ver-
brand.
: Na de Kochoquas vind men
Natie1 eerit, wanneer men verder noord-
waards komt , de Soußquas of
Sußaqv.as, die boven de Saldanha-
Baay leggen , en niet naait dezel-
ve , zoo als de Heer T. Tachart
loc. c/t. zegt. Deze zyn ook niet
alte volkryk , wyl hun land gebrek
aan water heeft ; zy hebben ook
om die rede niet veel vee, en ook
om dat de voorgemelde Ruilers
of Troqueerders hen op de be-
wulle wvs het zelve hebben afge-
zet; derhalven hebben zy zich
hier en daar verftrooit , en zal
men weinig dorpen of krallen on-
der hen aantreffen.

Wyl zy buiten dat, gelyk ik
voorheen reeds heb aangewezen ,
altyd hunne woningen veranderen
en maar heen en weer trekken,
alwaar zy met hun by zich heb-
bende vee levens-onderhoud aan-
treden en vinden können , zoo
valt het voor de genen te lalliger
en moeielyker, die of hun land
willen bezien, of na hoger leg-
gende natiën rei/en willen.
het } kt land is doorgaans bergach-
tig en vol fteenhopen, hoewel
gdicitis. yruchthaar in gras. Men vim)
v\ einig hout ; daarenboven beftaat
het maar uit ilruiken krcupclbof-
fchen, en het geen men nog vind,
is krorOi gebogen en niet goed tot
ui", timmerhout. In de dalen
vin men de lehoonlle bloemen en
welruikendc kruiden , werwaards
derhalven ook het wild zich be-

geeft, 't welk echter wegens het
gebrek aan water ook zeer weinig
en zeldzaam is. Ondertuilchen
acht ik, dat deze dalen zeer goe-
de aard en koornvruchten zouden
voort brengen , fchoon men niet
veel water hebben kan , om dat
het aan andere plaatzen ook maar
daar op regent, en geen ander
water daar toe vercifcht word ; en
wie weet, wanneer der moeite
aangewend en gegraven wierd,of
men ook niet goede water-putten
zoude vinden en maken können ,
waar van als dan heel licht men-
fchen en vee konden geneert en
onderhouden worden.

Gelyk als het ontrent de Soufla- odiqu
quas gelegen is , zoo is het ook Natie-
met de Odïqnas of Udiquas haar
land, welke boven dezen tegen de
St.Hekna-Bay, hoewel nog onder
dezelve leggen ; zoo als T.Tacbart
loc. cït. fag. 106. zeer wel aan-
merkt , zoo hebben zich dezelve
met de Souffaquas in een eeuwige
verbintenis tegen hunne naburen,
de Chlrïgrïquas ingelaten ; uit
kracht van dewelke zy zich by ei-
kanderen houden, en tegen de-
zclven by ontftane oneenigheden
te veld trekken ; dog voort na my-
ne komit in den jare 1 706 heeft de
lllultre Compagnie een vreden
tuffchen hen bewerkt, en ook zoo
gelukkig getroffen, dat zy elkan-
der zcdert niet veel in den wegge-
legt hebben.

By dit Samfam of vredemaken
heeft de gemelde glorieufe Com-
pagnie te gelyk met hen en ande-
ren laten handelen of vee troque-
ren,hct welk ook zeer gelukkig af-
gelopen is, na dat allecnlvk een
man in het gevecht , voor dat de
vrede getroffen was, met een ver-
gifte pyl in den mond gefchotcn
wierd, die zekerlvk , indien 'er
niet een ervaren Barbier by was
geweeit, den geeft zoude hebben
gegeven , die echter door deszelfs
In Hand en raadgeving der Hot-
tentotten weder gelukkig genezen
is: Welke middelen de Hotten-
totten

KAAP de GOEDE HOOP. 4*5

Een zol-
lt word
fchild-
icht door
1 leeuw
mgebragt.

totten in zulke gevallen gebrui-
ken, zal hy een andere gelcgent-
heid beter können worden ge-
zegt, om dat anders den draad
van onze voorhebbende materie
daar door zoude afgebroken wor-
den.

Een ander, die ook in deze
veldtocht was, had het ongeluk,
dat hy de vyandige Hottentotten
ontgaande en onbezeert daar af
komende, op een plaats, daar
water voor paarden en oilèn ge-
vonden wierd , alwaar de Heir-
voerder Johannes St arrenberg ,ge-
weze Landdroflaard halte hield ,
en eene nacht campeerdc, het lot
kreeg, om niet ver van de opge-
flagen tent en de wagens, tuffchen
welke de ofTen en paarden als be-
ichut waren, op fchildwacht te
ftaan, en na dat hy naauwlyks een
vierendeel uurs daar geweeft was ,
quam een nacht-raaf, ik meen een
verflindende leeuw, en blufchte
met eenen flag het levens licht van
dezen goeden menfeh onverziens
en zonder te waarfchouwen uit.

Zoo dra de gemelde flag ge-
fchied was , die anders altyd en
doorgaans met een vervaarlyk ge-
brul verzelt is, die echter nu heel
ftil gefchiede, begonden de paar-
den , die den reuk van hem weg-
kregen , te fnuyven en de offen
met hunne horens aan de wagens
een geraas te maken; ondertuf-
fchen wilt men nog niet, wat 'er
te doen was, hoewel men wel
vermoede, dat 'er een leeuw on-
trent zyn moefl ; derhalven riep
men aan den uitgezette Schild-
wacht, dat hy op zyne hoede zyn
moert, dog het was reeds te laat ,
om dat men geen antwoord kreeg;
waar over de gemelde Officier
misnoegt wierd , om dat hy meen-
de, dat de fchildwacht miiTchien
in flaap gevallen was ; wanner men
echter ging, om na hem te verne-
men en hem te ontwekken, vond
men wel zyn geweer, maar de per-
zoon was reeds weg gedragen en
in zekerheid gebragt,' alwaar men
I. 'Deel.

dezen gruuw/amen vyandnog met
fchietcn of met vuur werpen be-
fchadigen kon, maar hem van zy-
ncn roof geruit moeit laten vrecten.

Zeker goede vriend, genaamt DcSchry*
Frederik Feldhof, geboortig uit
Th

municeert

die dezen tocht mede <jcn bricf
gedaan heeft, en in plaats van een v^dTt"1

uringen.

ge-

venis.

Schilder de vreemde en rare ge- val geichr*
wallen heeft moeten aftekenen , "'
waar in hy zeer ervaren was, heeft
my hier van een brief met potlood
gefchreven, welkers woorden ik
hier plaatzen en in plaats van een
confirmatie mededelen zal; „ En
„ retour, fchryfthy, kan niet na
„ laten, denzelven te berichten,
„ dat onze marfch tot nu volein-
„ digt is, en wy nu nog eene
„ Tour, alia de eau fa, over den
„ roden zandberg doen zullen.
„ Onze affaires, die wy over de
„ Elefants-rivier te verrichten ge-
„ had hebben, zyn nu gelukkig
„ volbragt , waar by wy groot ge-
„ vaar hebben uitgeftaan. Voor
„ eenige dagen heeft een grote
„ leeuw des nachts den fchild-
„ wacht van voor den tent weg-
„ gehaalt, en niet tegenitaande al
„ het fchieten en vuur werpen, 't
„ geen nooit in Afrika gehoort is,
„ den menfeh in onze tegenwoor-
„ digheid geanatoraifeert. Wy
„ hebben hem daar op den vol-
„ genden dag met een llerke trop
„ Hottentotten , verzien met
„ fcherpe Hajfagayen en pylen,
„ vervolgt, en hem den romp
„ weder afgehaalt , en ook zoo
„ lang met kogels en Haffdgayen
„ op hem gefchoten, dat hy ein-
„ delyk zyne ItrafFe voor zynen
„ moord heeft bekomen, en de
„ huid ten buit laten moeit,
„ welke wy in triomph met ons
„ voeren ; dezelve zal opge-
„ vult worden. Wy hadden wel
„ eenige van de vaderlandfche
„ dwalende Ridders nodig gehad,
„ die in vollen harnas geweeft
„ Maren , want het ons byzonder
„ gelukt heeft; den Hooglten zy
„ dank, dat wy hem hebben; hy
Nnn „beef

466 BESCHRYVING

VAN DE

„ beet de Hajfagayen, die de Hot-
„ tentotten hem in 't lyf wierpen,
„ als flro aan Hukken, en viel dan
„ op den eenen en dan op den an-
„ deren , die altvd weder moeiten
„ worde« ontzet „ Tot nu ge-
melde Fcldhof.
Dne Ik heb naderhand uit zvn dagre-
giiter gezien, dat ruim drie hon-
dc'Hotten- ^crt kogelsophemzynverfchoten,
totten ge- zonder dat die hem, wyl hv ach-
düod. ter ccn j.|jp en ^ ^en romp ]ag^

gcquelt of geraakt hebben, tot
dat cindclyk de gemelde Hotten-
totten daar by quamen, en hem
naliepen, die zynen gedreigden
flagzeer omzichtig uiltcn te ont-
gaan , aangezien zy, wanneer hy op
de achterlte klaauwen op hen aan-
quam , zich bukten en onder hem
door kropen , en van achter wedel-
ten eeriten een Haffagay in vync
ribben wierpen en hem zodanig af-
matteden, dat hy zich eindclvk o-
vergeven , en door eenen kogel bly-
ven moeit Het overige van het lyk
van den zoldaat is in 't veld begra-
ven, hebbende de leeuw reeds de
vleesachtige delen, in 't bvzonder
de billen, opgevreeten en verllon-
den.

Nu komen wy eindelyk nog wat
hoger en aan de S. Helena-Baay,

Chirigri- alwaar de Chiri^riquas-'Naüc haar
cuas Natie. . ' u- i u i-v r\

territorium en gebied heett. Deze
is magtig genoeg in manfehap ,
welke allen ftérk van Ivf en l.rach-
tig in 't werpen van hunne lanzen of
IJaflag/iyen bevonden worden. Het
land is nog tamelyk goed, en alzo
veel beter als dat van de twee
voorgemelde Natiën ; echter lykt
het zoo goed niet als dal van de
Gunjemanns. Midden door het
land Hroomt een Rivier, welke
van wegens de menigte Elefanten ,
die zich in dit gewelt onthouden,
,tsri" de Klcfants-Rivicr genaamt wovd.
Aan bvde de zyden van deze Ri-
vier/vn veel lleenachtïge bergen.
In de dalen, daar insgeh k^ Henen
van allerhande koulenren grootte
gi >rden , wallen niet al-

leen i'chone bloemen en andere

kruiden, maar men vind daar ook
zeer grote Slangen, en daar on-
der, zoo men zegt, een gehoorn-
de zoort, Cerafiits genaamt.

Daar is ook een tamelyk groot „rGr°01

Ur-. J- Ji.i j • Woud.

oud in dit land , waar m ver-

fcheiderhande zoorten van bomen
Haan, die redclyk dik en naar ma-
te hoog zyn. Of zy ook goede
vruchten dragen kan ik niet zeg-
gen, aangezien ik gene daar aan
gevonden heb, daar my die zoort
daarenboven onbekent is. In
dit Woud onthouden zich veler-
hande wilde dieren, als Leeuwen,
Tygers , Luipaarden , Elefanten ,
Neushoorens, Wolven en anderen
meer , weshalven het zeer gevaar-
lyk is daar door te reizen , te meer
om dat men niet voor uit of ter zy-
den zien kan , en dat men als in
een donker gewulf onder door de
bomen hene gaat.

Juilt in dit zelve Woud hebben wat«
zich eens een party Ruilers of '"j^Jj
Trocqueerders laten verftrikken, ec CUr
na dat zy zich door de Hottentot-
ten daar in hadden laten lokken,
wanneer zy door de pylen en Haf-
fagayen, die van alle kanten als
hagel op hen afquamen, vry hair
moeiten laten. Daar bleef 'er wrel
maar een dood , maar de anderen
waren allen genoeg getekent en ge-
wond , alzoo dat zy genootzaakt
waren zich daar uit te begeven,
en zich van hun fchiet-geweer te
bedienen, waar na alle Hottentot-
ten ook wel haalt het hazepad ko-
zen , uit vrees dat zy zouden moe-
ten ontgelden 't welk zy voorheen
aan hen gedaan hadden. Daaren-
boven was hen de manier der Rui-
lers of Trocqueerders door boven
gern el den Gerrit Janszoon van T)e-
icntcr reeds meer als genoeg be-
kent, die hier cerlt gehandelt , zeer
Hecht met hen geleeft, en nog veel
Hechter het gehandelde vee betaalt
i heeft, gclyk reeds voorheen ge-
> meld is ; derhalven zyn deze Hot-
j tentotten ook genootzaakt ge-
wcelt, om nevens de andere bele-

' digde Natiën een oorlog te begin-
I nen,

KAAP de GOEDE HOOP. 4«7

De qrote
kleine
i.ii iquaj
lüe.

üen , en de Hollanders niet beter
te ontfangen ds /\ eerft van hen
ontfangen /vn. Ja zy hebben ook
eer het weder tot een bettand
quam, het Jus rcprctfaïiorum ge-
bruikt, en het vee van de Illuitre
Compagnie nevens dat van Hen-
ning Nu/ing en van anderen weg-
genomen.

Hoger boven dezen ten Noor-
den komt men tot de tv\ ee Natiën,
genaamt de grote en de kleine
Namaquas; waar van de kleinen
aan de zee, en de groten wat die-
per landw aards in wonen ; zynde
dezclven echter van zelf van ei-
kanderen afgezondert, en heb-
bende gene gemeenfehap van re-
gering met eikanderen. En om
dat de Heer CP. Tachart in het
aangehaalde bericht ƒ>*£. lo^.feqq.
het ondericheid van beide de na-
tien niet heeft aangewezen,
fchryft \\y pag. 105-. in zyne Siam-
fche Reis aldus van hen: Deze
Namaquas zyn onder deze ( Hot-
tentottifche) natiën in grote ach-
ting, en gaan voor kloekmoedige
krygshaftige en magtige menfehen
door ; fchoon haare grootile magt
niet meer dan xooo ( ik zette lie-
ver iiooo tot zoooo) itrydbare
mannen uitmaakt. Zy zyn met
eikanderen groot en ilerk ; heb-
ben een goed natuurlyk verftand,
en als men hen iets vraagt , ant-
woorden zy niet, voor dat ze
hunne woorden wel hebben over-
legt; daar" benevens antwoorden
zy altyd zeer kort, en fpreken
zeer weinig. Hunne wyven fchy-
nen konitiglyk , en vallen zoo
ernithaftig niet als de mansperso-
nen.

Hun land is ook het belle niet,
aangezien het vol van fteenachtige
en ruwe bergen is; ondertullchen
is het wel haait zoo goed als dat
van de Chn i^riquas , om dat de
gemelde ilroom, de Elefants- ri-
vier , door een krommen omweg
voor een goed gedeelte ook door
hun land loopt ; want als zy dit
niet hadden , zoude weinig ofniet
I. Deel.

dan brak of zoutachtig water daar
in te vinden zynj het welk ook
de oorzaak is", dat men hun ver-
ui tgeltrekt land zoo weinig onder-
zoekt en hen van anderen fchade
toegebragt word. Buiten een
bron alleen, die by Mïros Cajiell
te vinden is, zal 'er geen meer ge-
vonden worden ; en moeten de
genen , die zomtvds om andere
oorzaken derwaards reizen, zich
altyd van water verzekeren, en
het zelve om te drinken of anders
daar uit nemen.

Dit eeritgemelde Miros Caßel watvï0
is niet een veiling van zekeren Miros Ca-
Miro gebouwt , maar het is een Je^S.
uirgearbeide klip of berg, welke
zonder twyffel een Hottentotfche
Kapitein van deze natie heeft uit-
gearbeid of tot zyn vermaak ver-
vaardigt ; hoewel ik my hier on-
trent zelf niet te vrede kan {tei-
len , van wien hy zoude können
uitgehouwen zyn ; nademaal ik
het niet wel kan geloven , om dat
my hare overgrote en ongeloof-
lyke luyheid bekent is. Deze klip
mag uitgehouwen en als een Ka-
iteel gemaakt zyn, door wien het
wil, het is gewis, dat daar twee
vertrekken in zyn , waar in een
tamelyke party zich zeer licht zou
können onthouden en langen tyd
verdedigen , als zy met alle nodi-
ge behoeftens voorzien was ; na-
demaal het echter niet aan ltrand
maar diep landwaards in is , zou
het al wat moejelyk vallen , alles
derwaards te brengen.

De voorheen gemelde bergen
z\ n bloot en zonder hout , zoo
dat'er fchier geen loof of gras daar
op ie vinden is ; en het hout dat
men nog aldaar en ook in het hee-
le land vind , heltaat niet anders
dan in takken , ilruiken en dier-
gelyke; en is naauwlvks zoveel,
alszy tot koken nodig bebbettj
w ant indien z\ wegens kouw zou-
den vuur houden en hout bran-
den moeten , zou 'er zekerlyk ge-
brek zyn , en uit andere landen
moeten derwaards gebragt wor-
Nnn 2, denj

+68 BESCHRYVING vande

De Troc-
quecrders
vochten tC'

gen dc/.e.
Natie.

Hottcntot

ten.

den ; gemerkt zy nu naauwlyks
zoo veel vinden , en buiten het
benodigde brandhout miilen kön-
nen, als tot het bezetten van hun-
ne Schaap-krallen , of gelyk men
in Duitfehland zegt tot de -Pforch
\ .ui noden is.

OndertulTchen worden daar
echter veel wilde dieren, als Ele-
fanten, Rhenolbroilen, wilde E-
zels, een zoort van bonte of ge-
vlakte Bokken , die men aan het
Voorgebergte en deszelfs omtrek
nooit ziet, gevonden ; dezelven
hebben witte en gele vlakken
door eikanderen ; zyn naauwlvks
zoo groot als die in Europa, maar
zeer ihcl ter poten. Men trefi'er
weinig of heel zeldzaam een alleen
aan , maar wel tropswys , en zyn
'er .zomtyds wel iooo in eenen
trop ; het vleeich is niet onaange-
naam te eeten , en fmaakt het
mintte na Bokke-vleefch , maar
veel meer na een Ree of ander
wild ; daarbenevens is het redelyk
vet , en heeft men om het te ko-
ken , nog boter of fpek van no-
den ; dit onderlcheid is'er , dat
het een weinig geklopt en dan ge-
braden , zeer delicaat fmaakt, en
heel murf en kort word, gelyk ik
zelf dikwvls geprobeert heb.

Bovengemelde Gerrit Janszoon
van "Deventer heeft nevens zynen
aanhang tcgens deze twee Itryd-
bare Mamaquas - natiën geilagen,
en daar bv op de plaats, alwaar
mende Neiants - rivier padeert,
twee man verloren; zoo hebben
andere diergehke Ruvlcrs ofTro-
c]ueerders,daar onóct&aasClaas-
zoon Crwefarg, tegen de/e natiën
ook drie dagen achter eikanderen
• ichten, eer de een aan den an-
deren het \eld ruimen wilde. Ah
echter deze Hottentotten zagen,
dat de Hollanders hen door het
fchiëtgeweer meeftëi waren, be-
dienden zv lieh van een t\ne
ft, en lloegen al vluchten-
dé /-»o lang tegen hen , tot dal
1} hen in h t net en tullchenhct
gebragt hadden.

De Hottentotten gelieten zich
in den beginne, alsof zy t'eene-
raaal vluchteden , en aan hen de
victorie overlaten wilden ; dog
was het tot het grootite ongeluk
der Duitfchen; want vermids zy
xm wraakgierigheid brandeden,
den vluchtenden onophoudelyk in
het gebergte nazetteden , gebeur-
de het, dat de Hottentotten on-
dertuflehen aan weerskanten de
klippen als katten opklauterden,
en van voren en van achteren den
doortocht moejelyk maakten ;
zoo dra zy daar op en buiten het
beryk van het fchiëtgeweer wa-
ren , viel een hagelbui van pylen
op hen, waar door velen, hoewel
niet dodelyk, gequetft wierden,
en toen zy geen pylen meer ove-
rig hadden, wierpen zy met de
los leggende {tenen , tot dat de
Duitfchen zich daar door lloegen
en dezen gevaarlyken Itorm ont-
quamen.

De Hottentotten waren ver-
Itandiger, als de Europeanen wel
meenden, welke hen wel gaarn
weder van het gebergte gehad en
zich op het vlakke veld aan hen
zouden hebben willen wreeken,
maar zy bleven op hunne ontoe-
ganglykc veiling, en lachten hen
met hunne bebloede hoofden en
blaauwe ruggen, waar op defte-
nen gevallen waren , wakker uit.
Vermids 'er geen woud of iets
diergelyks in het gantfeh diitrict
was , en de Hottentotten alle we-
gen en gaten zeer wel willen ,
zoo moeiten de Hollanders met
hunne bekome wonden te rug ke-
ren, en uit dit Namaquas-hnd
wvken ; daarenboven bv nacht
wel op haar hoede zyn , dat hen
geen ongeluk overquam , of een
nieuwe fwarm op hen viel ; 't
welk zekerhk een teken is van
een byzonder verltand en goed N"£n y
naturel van de/ e natie. »ondene

Wanneer de/e beide Natiën in c-]"*"^
den jare 1708. vernamen, dat'er den nieu

, ■ _ wen Go'

een nieuwe bouverneur , name- vem^a
lyk de Hoog Edele en zeer gene- aan de

reufe Kaap-

KAAP de GOEDE HOOP. 469

Teufe Heer Louis van Ajjcubottrg
uit Holland gekomen was , heb-
ben '/y in 'tiaatft van 't jaar een
Gc/antfchap afgevaardigt , om
hem te gratulcrcn en /ich in zyne
genade te bevelen ; de Afgezan-
ten bragtcn gefchenken , bd'aan-
de in cenige goede en ilerke of-
fen , zeer veel fchapen en andere
kleinigheden met zich, welke de
Gouverneur aannam en een redc-
tcgen-prefent van Tabak, Ko-
ralen en andere /.aken , waar van
y\ veel werk maken , aan hen
deed ; voorts deed de Gouver-
neur dit ten eerlten aan de Illudre
Compagnie of aan anderen van
deszelfs gelubordineerde dienaars,
overgeven , waar over de Hot-
tentotten zeer verwondert waren,
om dat , zoo zy zeiden , de voor-
gaande Heer Gouverneur zulks
niet gedaan , maar hen dieshalve
zoo qualyk hadde laten varen.
Na dat zy een geruimen tyd aan
het Voorgebergte gebleven wa-
ren , en zich genoegzaam gedi-
verteert hadden , keerden zy ein-
delvk na bekomene affcheids-au-

Morcn wonen ; gclyk men dan
jaarfyks een grote menigte vandc-
ze Natie verkoopt, om na Ameri-
ka of na andere landen te voeren ;
zoo dat dit , indien niet een feil ,
echtereen grote misllag in de be-
noeming is, 't welke ik van zul-
ken wyzen Pater, die voor 't o-
verige in alle zyne zaken zeer
aannemelyk is , niet vermoed
had.

Daar na valt zeer bedenkelyk, Nog eca
dathy het land tot aan de 1 8". graad andcr'
wil onbewoond hebben, daar het
echterover langs den oever, ja
zelfs onder de Linie of /Equator
zeer wel en Iterk bewoont is. Ver-
mids hy in dit gewed nooit verder
als aan het Voorgebergte geweell
is, zoo heeft hy zekerlyk niet kön-
nen weten of het verder bewoont
is; bchalvendat, wanneer hy de
vervaardigde Landkaarten van A-
frika had willen nazien, zoude hy
wel hebben bevonden dat dit land
niet onbewoont was.

Wat my aanbelangt, ik weet
uit de ondervindig zeer wel, dat
behalven de reeds belchreve Au-

diëntie en verzekering van goede maqnas-n-men nog de Attaquasy

proteftic weder na huis. Waar
uit my andermaal voorkomt , dat
deze natiën nog minder dom en
eenvoudig zyn , als de anderen.
Hoc hare kleding is geweeit, en
wat zy anders byzonders aange-
had hebben, zal op een ander tvd,
wanneer van de kleding en ciera-
die der Hottentotten gehandelt
word , niet worden vergeten.

Daling De HcCr ^ 7***** heeft °P

nP.Ta-' de aangehaalde plaats, en voorna-
melyk in zyne Landkaart tuflehen
f>ä%. 96. en 97. na dat hy van de
Namaquas-mtie gelproken heeft ,
deze gantfeh bedenkelyke woor-
den in zyn befchryving laten in-
vloejen, namelvk: dit land is on-
bewoont', tot aan de 18. graad, al-
waar de Hottentotten van Angola
beginnen. Zegge, het zyn beden-
kelyke woorden; want nooit heb-
be gehoort , dat in Angola ook

Kt

en zoo ik het wel heb , konnende
zulks wegens het verlies van myn
voorgemeld Manufcript niet voor
de zekere waarheid zeggen , de
Choragaukq 'nas -Natie zich bevin-
den. Door dien nu tot nu de ont-
dekking van de Natiën reeds is ge-
lchied , van dewelke men voor
dezen niets geweten heeft, wie
zou dan twytfèlen, dat het land
zelfs tot na Angola en verder
Noordwaards op zoude onbe-
woont zyn ? hoewel ik gaafrï be-
ken , dat binnen in het land grote
eenzaamheden en ledige woede
piaatzen können gevonden wor-
den, die of door onvruchtbaar-
heid des aardryks, of door gebrek
aan water onbewoont zyn, dog
daar van heeft men ook gene ze-

kerheid.

Het land van de Attaauas-Na- . "°e Let

. . 1 , , l , . land der

tie is zoo onvruchtbaar dat daar in Attaquas-
Hottentotten maar wel Negers of ' weinig vruchtbare dalen te vinden J^6**-

Nnn 3 zyn, c

47o B E S C H R Y V I N G van de

andlvken
inval ge-
draagt.

zyn, en zulks door het groot ge-
brek aan water ; echter groeit
daar nog zoo veel gras op de heu-
vels en bergen , dat men daar nog
redclykc kudden vee zoude kön-
nen weiden , indien 'er niet te
weinig water was ; ondertullchen
zyn de Inwoners alzoo wel verge-
noegt , als of zy in de vruchtbaar-
fte beemden woonden ; zy behel-
pen zich met het weinige vee, zoo
veel mogelyk , en eeten meelt
wildbraad, 't welk 'er nog al over-
vloedig is.
Hoe deze Men hoort heel zelden dat zy

Natie zieh . . . r 1

byeenvy- van anderen bevochten or beoor-
loogt worden, nog minder dat zy
aan anderen fchade toebrengen ;
dog wanneer de nood aan denman
komt, en zy zich verdedigen
moeten, hebben zy zulk een goed
middel als de Switzers en Tyrol-
ders, van hunne manfehap teza-
men te roepen , en hen te doen
weten dat iemand naby is, die op
hunne vryheid loert, door dien zy
na de bergen lopen , en daar een
bedompt vuur maken, om by dag
een groten rook en by nacht een
heldere vlam te geven ; en zoo
dra de anderen zulks zien, lopen
zynade plaats daar het vuur brand,
en Hellen zich alzoo in portuur om
aan hunne vyanden het hooft te
bieden en zich zelven te verdedi-
gen.

\ an hunne kleding, en waar in
zy van 't overige van andere Hot-
tentotten onderfcheiden zyn, zal
te zvner tvd gehandelt worden.
Genoeg is 't, dat nu bekent is,
welke Natiën van het Voorge-
bergte tot Angola te vinden zyn ;
zal van de verdere befchry ving nu
geen gewag maken, om dat myn
voornemen niet verder gaat , <\\w
om nu de Natiën en het land ceni-
ger mate als maar met een vinger
aan te raken , en den Lezer een
voorfmaak daar van te geven. \\
myn verlöre manufcript weder te
bekomen, of konde ik het in een
korten tyd alles weder by malkan-
der hebben , zoo als ik het gezegt

hebbe, zou ik nog veel andere
omitandigheden en aanmerkingen
daar by voegen : Ondertullchen
om dat het nu zoo is , weet ik dat
gy myn vermogen zult aanzien, en
met dit weinige te vrede zyn.

\ ermids ik nu verder belooft wat \
heb, van het Voorgebergte na het het laad«
Ooiten te reizenden te ontdek- mSe
ken , welke Natiën zich daar ont- merk«»,
houden , en hoe *het land ontrent
gefehikt is, zoo is hei wederom
onnodig, het land der Gunjernanns
te belchryven , als het welk , gelyk
reeds gemeld is, de Hollandfche
Colonien in bezit hebben. Zal
echter dit nog -daar by voegen, dat
het zich tot aan Hottentots-Hol-
land en de StellenbolTche ber-
gen uitgeitrekt heeft, waar uit
licht af te nemen is, dat deze een
zeer aanzienlyke Natie moet ge-
weeft zyn, die hedendaags wel de
armfte en flechtfte van allen is ;
niet om dat hen hunne goederen
met geweld zyn afgenomen , maar
om dat zy zich zelven door lang
itryden, vechten en oorlogen dit
bederf op den hals gehaalt,en daar
by hunne meelte manfehap nevens
hunne goederen verloren hebben,
gelyk zulks meelt altyd het voor-
deel van alle oorlogen en het end
van den zelven is.

Achter deze Gunjernanns legt Waar d
meer na het Ooiten de Koopmanns- na°°cpni
Natie ; die hunnen naam van een woont-
Kapitein heeft, die alzoo genaamt
word, en van wien reeds hier vo-
ren is gemeld , dat hy de vrouw
van den Kapitein C/aas afhandig
gemaakt, en daar na hem zelf,
wanneer hy weder uit de gevan-
kenis was gekomen, gedood heeft.
Deze Natie heeft een groot en ver-
uitgcltrekt gebied, u aar in de Eu-
ropeanen reeds een begin hebben
gemaakt /ich neer te zetten , en
hun hecrlyk maar tot nu braak gele-
gen land te bebouwen ; zoo alsdan
reeds voorheen gemeld is, dat
Ferdinandus Appel hier by het
warme bad een iluk land in eigen-
dom bezit, en reeds eenige ande-
ren

KAAP de GOEDE HOOP.

ren vanDrakenftein zich \ erder in
het zwarte land met 'er woon be-
vinden.
dlt Ontrent de Zeeftrand is het wel

klsT '/on breed niet, maar landwaards
in breid het zich zeer groot uit; en
hoewel vele hoge bergen daar in
worden gevonden, zoo is het
nochtans vruchtbaar; daarenbo-
ven is 'er wild genoeg voor een
Liefhebber, om zich op de jagt
te oeftónen, en behoeft hy maar
weinig moeite te doen, om zoo
veel te hebben, als hy in ecnige
dagen nuttigen kan. Hier en daar
vind men ook nog wel eenig hout,
biet alleen bequaam tot bouw-en
brandhout , maar ook tot aller-
hande haai en fchone ilaketwer-
ken, leunftoelen en andere Itoe-
len; doch heeft de bovengemelde
Heer Gouverneur J Vilhelm Adri-
nan van der Stell in zyn reger i ngs-
tyd niet alleen dit gantlch diltrict,
maar nog veel andere in bezit ge-
had, gelvk elders zal worden ge-
zegt, en het belle daar uit houwen
laten.

Aan zout ontbreekt het in dit
land ook niet; aangezien men in
de Suthcntahls-valei zoo als ook
hier en daar in het land zulke zout-
pannen aantreft , als voorheen
reeds is befchreven, en 'er zelfs
aan het Voorgebergte ook groene
Weiden te vinden zyn. En fchoon
een fterke itroom , genaamt de
Talamit-Rivier, door dit dal vliet,
welke zich daar ontrent in het
Meer uitftort , zoo bederft hy
echter de zoutpannen niet ; werpt
ook geen water daar in , fchoon
met de vloed den mond van de-
zelve verltopt en het water als dan
zeer hoog opgezet word ; zoo dat
aan dit land niet anders ontbreekt,
als eenEuropeaanfche akkerbouw,
waar door het den verfcholen rvk-
dom en treflelyke Vruchtbaar-
heid konde aan den dag bren-
gen.

Palamit- De eerftgemelde TaLvnit- Ri-
vier ilroomt uit de Drakcnitcin-
fchegebergtens, die jui.il het on-

4-7T

derfcheid of de grenzen tuflehen
dat éa dit land maken, en zich
van boven na beneden zeer wyd
uitllrekken, en met den voor gc-
inelden Hanglip eene ry uitma-
ken. Van hunnen cerllen oor-
iprong, die men op en aan deze
bergen zoeken moet, loopt zy een
groot als nog naamloos dal flangs-
W.ys door, en ontfangt nog eenige
klyne riviertjes, daar onder de
Ztoarte Rivier, eer zy zich in het
Meir ontlalt, alwaar zy, na n
uuren gelopen te hebben* invalt ,
en een tamclyk groten mond vind.
Zy heeft geen andere vhTchen als
eenige kleine zoorten van Gron-
dels, nevens Paling en Aal , ten
zy dat eenige met het indringend
zee-water daar in geworpen en
gevangen worden , zoo als voor-
namei) k wel een zoort van Kar-
pers of Steen-brazems , door de
Hollanders Bofch- koppen ge-
naamt, door dien zy een kort en
in een gedrongen dikken kop heb-
ben , zoo als ook een zoort van
Klip-vhTchen , die echter ten on-
derfcheid van de anderen van de-
zen naam Knorhanen worden ge-
naamt, gevangen worden.

Zoo anders een haven mag wor-
den genaamt daar nog niet eens is
gepeilt of de grond bequaam is om
te ankeren, zoo als ook of het water
diep en bevryd van zandplaten of
klippen is , door dien nooit fche-
pen daar in zyn gelopen , of daar
in gezien zyn, zoo vind men in
den haven zelf nog twederhande
zoorten van villchen , die in dê
Tafel-Baay zelden gezien of ge-
vangen worden. De Portugezen
zoo wel als de Hollanders noemen
de eerlte zoort 'Pi Je e Bambus, om Pifce-Bai»-
dat zy zoo rond en daar benevens bus-
tameiyk lang als een Bamóus-Rohr
is, welke, indien hv geen fchob-
ben had, wel onder de Aaien kon-
de gctelt worden. De Hollan-
ders noemen de andere zoort Lier-
viich of ook wel Konings-s'xs , om
dat zy ongemeen goed en keurlyk
van fraaak is, dog met de befchry-

ving

472 B E S C H R Y V I N G van de

ving van dien vifch kan ik my hier
niet ophouden.
Heffaquas- Landwaards in grenit hier aan
de Heffaquas- natie , welke de
Heer SP. Tachart in zyne Land-
kaart loc. cït. Gaffiquas , en Dap-
per Heusacker noemt ; dog eerlt-
vaifchhr- gemelde Heer SP. Tachart huis-

Tadiart P' Ve^ naar Zeer clua'y^ ' om ^at nY

haar niet alleen hoger plaatfte als
de Sonquasy maar ook te kennen
geeft, als of zy aan rtrand of den
zee-oever zelfs woonachtig wa-
ren, daar zy nochtans geen voet-
breed lands aan den oever bezit-
ten. Doch dit is van hem niet
qualyk afte nemen , omdat hy
zich na het opgeiteld Lateins Be-
richt gericht , en het zelve ge-
trouw gevolgt heeft. Voor 't o-
verige fchryft hy wel kort , dog
echter met waarheid van dezel-
ven, datzy ryk en magtig, maar
in de krygskunde zeer weinig ge-
oeffent zyn. via". Sïam. Reis pag.
106.

Want dat zy ryk zyn en na de
wyze van andere Hottentotten
veel vee, waar in haar gantfche
rykdom beftaat, hebben, blykt
daar uit, dat zy zeer grote kudden
fchapen en ander grof veeweiden,
die dikmaals een gantfeh veld be-
dekken, en evenwel nog vet ge-
noeg gewyd worden; men ziet
zulks aan hare Bakkeley of Draag-
oflen, welke hier na zullen be-
fchreven worden, en waar vanzy
'er meer dan eenige andere Natie
bezitten. Daarenboven is dit ook
een onfeilbaar kenteken, omdat
zy heel dikwyls aan het Voorge-
bergte komen, en eenig vee tegen
andere Waren, ak Tabak, Cora-
len enz. verhandelen , 't geen zy
zekcrlyk niet zouden doen, of
doen können, indien zy geen o-
vervloed aan vee hadden
volk- Dat zy echter magtig, dat is
volkryk y.yn , is hier uit afte ne-
men, dat men meer Kralen of
Dorpen hy hen aantreft , als by
eene naby gelege Natie. Gelyk
dan ook hunne buuren ten Wes-

ryk

ten , de Soufaquas en Odiquas of
'Udïquas veel zwakker van man-
fchap zyn als deze. Daarenboven
ziet men 'er ook veel van deze na-
tie onder de Europeanen , die
zich voor knechts verhuuren, en
daarom uit hun land gaan, omdat
zy by de zelven een ryk onderhoud
vinden, en daar benevens een
goeden loon bekomen, waar voor
zy wederom eenige fchapen aan-
kopen, en zelf Heren worden ,
daar zy voorheen van hun Vaders
goed niets ontfangen hebben, ge-
lyk de oorzaak daar van op een
ander tyd zal gemeld worden.

Vermids zy nu een overvloed de^r
van alles hebben , en in zoet en Ie- den oor]
dig gaan opgetrokken worden, m^d%
zoo is het waarlyk geen wonder ,
dat zy niet trachten het Krysgs-
hantwerk te leren, nog lult, heb-
ben om oorlog te voeren. Want
behalven dat zy niets daar mede
winnen, maar ook altyd van hun
buuren geplukt worden , zoo
weten zy ook dat het maar op een
doodflaan aankomt, waar door
zy maar van hunne manfehap ont-
bloot en aan de verdere roofachti-
ge invallen hunner vyanden zou-
den voorgeftelt worden. Derhal-
ven zoeken zy om hunne verfchil-
Ien altyd in der minne en met goe-
de woorden liever by te leggen ,
dan zich in het gevaar te Heken.
Om die zelve reden myden zyook
hunne buuren op hunne grenzen
met hun vee laitig te vallen, of
het zelve daar te wyden ; maar op
dat daardoor de gclegentheid tot
krakeel en daar uit te ontltanen
oorlog gantfchclyk afgefneden
werde, zoo houden zy het liever
in hun eigen land , en zien wel toe
aan niemand eenige oorzaak tot
vyandlykheid te geven.

Wanneer echter de een of deWat'erge
andere natie onderftaat, hen het zcy |0't te.
vuur te na aan de fchenen te leg- genweer

, . genood-

gen, en niet te vrede is, voor £„kuyn.

dat het tot een gevecht komt,
zoo laten zy zich ook niet t'eene-
maal onderdrukken, of benade-
len,

KAAP de GOEDE HOOP. +7J

!cn , maar wagen zich met zulke
kloekmoedigheid en vertrouwen,
dat zy gemecnlyk, voornamelyk
daar de gerechte zaak haar een
hert in 't Ivf' geeft, de overwin-
ning behalen, en den wand het
veld doen ruimen; edoch ver-
mids deze weten, dat zy hen
niet vervolgen of de overwinning
voortzetten können , zoo lopen
zy vcritrooit heen en weder, en
zoeken maar tot revengie cenig
ftuks vee van hen magtig te wor-
den, waarover het dan dikwyls
andermaal tot vechten komt, en
bebloede hoofden veroorzaakt
worden, tot dat eindelvk de Illus-
tre Compagnie tot hulp geroepen
word die een einde van de zaak
maakt , en op nieuw een vrede on-
der hen fluit.
Sff7 Het heugt my , dat in den jare
1707 een tamelyke party van de-
l1^"" ze natie te gelyk aan het Voorge-
bergte quamen , en aan den toen-
maligen Gouverneur Willem A-
driaan van der Steil eenige Tape-
tïes of Groet enprefent-offen brag-
ten ; en vermids zy van den ge-
melden Gouverneur weder met
Tabak , Coralen en Arak wierden
befchonken , gingen zy by de
G««/>w^//«j-Hottentotten zitten ,
en dronken den Arak of Brande-
wyn met eikanderen uit ; terwyl
eenige van de vreemde hun Ta-
bak en Coralen op hunne by zich
hebbende draag-oflen pakten , en
zich tot hun vertrek op den vol-
genden dag klaar maakten. Na
dat zynu vriendelyk met elkander
hadden gedronken , wierden de
cGun™r Gunjemanns moejelyk op hen , en
ianns raakten daar door van woorden
JS^"". tot een openbaren oorlog ; wier-
ighcid. pen met hunne Rackum, Stokken
enKirris, zoo lang zy konden , en
ten laatilen met ftenen en met al-
les dat zy vinden of krygen kon-

'eHoïïan- ^en-

asdoen Om dat niet een menfeh voor-
£ccra by de veiling , alwaar hun kamp-
ïnvmei- plaats was , gaan doril, uit vrees
yg^tc voor de ftenen of andere werp-
I. TieeL

tuigen , zoo nam de Heer Fiscaal
independant , 'Johannes Blrjms
den Cipier en de Carters te hulp,
en vervoegde zich tot hen , in me-
ning , dat hy ze door zyn gezag
en de by hem hebbende Gerechts-
dienaars bevredigen of ten min-
ften van elkander verfpreiden
zoude, dog zulks was te vergeefs;
zynde dczelven van weerskanten
zodanig op elkander verbittert,
dat zy niemand aanzagen , en
maar wierpen , zonder te zien
wien het raakte ; derhalven had hy
moeite genoeg, om zonder fcha-
de te rug te trekken, om dat de
meefte itenen en andere dingen op
hen afquamen.

Wanneer zulks aan den Gou- Hoe men
verneur gezegt wierd , en hy niet ^'rnedelyk
wift, wat hy in deze zaak doen kanon- n
zoude, wierd hy eindelyk ge- fchoot ver'
noodzaakt, een ftuk gefchut opJ"8de'
te laten halen ; de verbitterden za-
gen dat wel, maar zy floegen
zulks in den wind, om dat zy zich
verbeelden , dat het niet op hen
gemunt was; wanneer nu deze
itilzwygende waarfchouwing ook
niets wilde helpen, gaf hy aan den
Conitabel order, de tromp van
het geladen gefchut om hoog te
rechten, om niemand te raken, en
het als dan los te branden ; zoo dra
zulks gefchiede, en de Hotten-
totten de kogels over hen hoor-
den zuizen,en in het gebergte een
fchrikkelyk geratel en gedonder
maaken , liepen zy uit elkander ,
en verlieten het Voorgebergte,
zonder dat men daar na iemand
van hen gezien of gehoort heeft.

Uit dit voorval blykt alzoo, dat
deze Natie wel niet gaarn tot
vechten komt , dog dat zy daar
toe gedwongen wordende, zich
ook niet licht laat ter neder zet-
ten, voor dat zy voldoening be-
komen heeft; daarenboven geeft
haar voorgemelde rvkdom aan
vee, en het groot getal manfehap
ook genoeg te kennen, dat hun
land niet onvruchtbaar, maar on-
der het getal dep vruchtbaarfte
O o o moet

474 B E S C H R Y V I N G van de

moet gereken t worden; te meer
om dat 'er niet alleen gras en wa-
ter genoeg maar ook hout en bof-
fchaadien worden gevonden , en
waar hout en water is, daar onthoud
zich ook wild genoeg, en is dit
land fchier daar mede opgepropt,
fchoon zv het /eer veel jagen en
doden. 'Van hare konltige wyze
van iagen zal op een andere tyd
geiproken worden.
Sonquas- Meer na het Oolten en recht
?ntot- aan de zee over de Koopmanns-
[ Hottentotten, leggen de Sonquas.
l\ Tnchart geeftaan hen achter-
volgens het meergemeld La-
teinfeh Bericht in zyne Siamfche
Reispag 97. den lof, dat zy fnel,
Iterk , Idoekmoedig en gefchikt
tot wapens zvn ; dat 'er derhalven
gene Nat ie was, die niet nevens
hunne Lands-kindcren Sonquas
tot zoldaten had. Hier in wykt
hy wel niet ver van de waarheid
af, gemerkt zy moedig, dapper,
iterk en fnel zyn , voornamelyk
wanneer zy tegen anderen zullen
te velde gaan.
Waarom Dog wyl hun land een der
Kryg^ievcn flechtften hier ontrent is , zoo
verkicien. dwingt de nood hen 'wel, om het
krygs-leven te verkiezen, en zyn
zy'dikwylsblyde, als zy by ande-
re Natiën dienlt bekomen kön-
nen, waarbyzy echter geen ander
zoldy genieten, dan dat men hen
vry in het land laat wonen, en hen
nodigen onderhoud vcrfchaft,zoo
goed als zy het zelf hebben; edoch
dat zy in het behandelen van hun-
ne Haffagaye* bcquatner en vaar-
diger zouden zyn als anderen,
hebbc ik nooit können befpeuren ,
aangezien anderen even zoo gc-
ywind en gefchikt met dczelven
weten om te gaan, en zoo zeker
te werpen, als deze, gclyk ter
zvner tvd zal aangetoont worden.
I i.tdden zy verlof, zonder dienft
in andere landfehappen te wonen,
Lauden zich zeker ook van dat
gemak bedienen, en vechten laten,
die wilde ; maar wvl zulks niet zyn
mag of kan, zoo is het krygs-lcven

wel een rechtfehapen en hard
Noodlot by hen, en zy zyn ge-
noodzaakt van de nood een deugd
te maken.

Vermids ik echter dit zeg, enla"0cej£5
haar land zoo flecht uitkryt, zoo
moet men weten, dat het meelt
uit ruuwe klippen en fteenachtige
bergen beltaat, waar op niet veel
groeit, als maar een weinig hout
in de kloven en fpleten van dezel-
vcn, 't welk hen des nachts tot
onderhoud van vuur tegen de
leeuwen en andere wilde dieren
verllrekt. Het wild, 't welk zich
daar in onthoud , is niet al te veel ,
en als 'er al iets in dat land komt,
is het wel haalt gedood, om dat
zy zich meelt van wild generen ;
niet t'eenemaal uit gebrek van iets
anders, want men vind ook vee
en fchapen by hen , dog in zulken
overvloed niet als by de anderen,
maar om dat zy daar meer fmaak
in hebben, en het hen minder
moeite kolt. Wanneer zy al een
fchaapof os den hals affnyden, ge-
fchied het zekerlyk in de hoogfte
nood, en wanneer zy het doen
moeten , gelyk by verdere gele-
gentheid zal worden getoont.
Voor 't overige hebben zy aan
wortels en andere eedbare aard-
en-boomvruchten al zoo weinig
gebrek als de anderen , en können
zich alzoo van dezelven mede ver-
zadigen.

Uit de holle bergen, zoo als in
't byzonder uit de holtens der on-
toegangelyke bergen, weten zy den
honing, welke de Byen daarin
dragen, zeer konltig en met de
grootlte omzichtigheid te halen,
hoewel zy dien niet gaarn eeten,
maar zy vergaderen hem veel
meer in hunne van binnen ruwe
zakken, en brengen die aan de
l'uropeanen te koop, en nemen
daar voor Tabak, Tabaksp\pen
en wyn of Brandewyn, ook wel
Meilen, als zv die van noden heb-
ben, in betaling aan, zoo dat een
zulke zak met honing, waarin
het was nog is , niet heel duur

komt

KAAP de GOEDE HOOP. 47$

komt te ftaan. Niet alleen de ge-
melde natie maar ook verfcheide
anderen brengen dit te markt, en
gebruiken de Europeanen , welke
diep landwaards in wonen, dien
honing tot het koken van Mee of
Honingbier , dat verfch een goe-
de verkoelende en gezonde drank
is ; wanneer ^het zelve echter on-
trent 14 dagen en meer oud be-
' int te worden , /oo word het 7,00
krachtig, dat men 'er een roes van
zoude können drinken, fchoon
dat bier maar van water en honing
gekookt word.
semen Die uit dit Gebied in dat van de
*&*" Dnuquas of in dat der Damaquas
:r gaan wil, moet de Rivier Zonder-
|C- end doorwaden, en vermids de-
zelve tamelyk diep en naar mate
breed is, zoo heeft men een zand-
plaat ontdekt, welke die reis ge-
makkei) ker maakt, en waar door
dezelve zonder gevaar gefchied.
Deze paffagie word dan ook een
byzonderen naam toegevoegt , na-
melvk de Sonquas Trifft, om dat
hy de cenige weg uit hun gebied
na een ander is , naait welken de
gemelde Rivier Zonder-end loopt
en in het gebied der Dunquas, zoo
als ook llangswys in dat der T)ama-
quas en verder in andere landen
vlied , tot dat ze eindelyk in de
Baay ä la Goa in de zee valt.
mquas- De Dunquas-Nztic legt achter
e hoe dezen dieper landwaards in , en
hikt. bezit een der vruchtbaarltc landen.
Het is zoo ruuw en bergachtig niet
als de voorgaande , maar doorgaans
vlak en gelyk. Heeft geen gebrek
aan verfch water,maar ontfangt ve-
le klyne riviertjes uit andere lan-
den, die zich allen in de eerlt ge-
melde Rivier Zonder-end verlie-
zen. In de dalen zoo als ook op
de heuvels groeit zeer fchoon gras
nevens trefïelyke bloemenen krui-
den, waar uit lichtelyk af te ne-
men is, dat hier geen fchaarshcid
aan vee zyn moet. Daarenboven
vind het wild ook water en voed-
zel genoeg, en können zy dat ge-
noeg e1 oden of vangen, gelyk ik
I. Deel.

opeen ander tyd melden zal.

De 'Damaquas wonen boger , en Wst v**

aan de zee ; bezitten ook zulk een £iw
gezegent land, waar in allerhande <i»«tc
vruchten, als \\ ater-mcloenen, nicl(tca-
Daclxi ot wilde hennip groejen ;
het is vlak en levert gras genoeg
uit om de lterkite kudden te voe-
den ; gelyk dan ook zeer veel vee
in het land is, en aan wild ook
geen gebrek befpeurt word. Daar-
entegen vind men weinig bomen
of ander hout, waar van zy /ich
zouden können bedienen ; en
moeten zy deswegen lang lopen,
tot dat zy zoo veel , als zy dage-
lyks van noden hebben, by mal-
kander brengen, tenware zyzich
met lange ryzen en dunne takken
w ilden behelpen, waar van zy nog
redelyk wel voorzien zyn.

In dit land vind men ook zout-
pannen genoeg, van dewelken zy
alles jaarlyks verkopen konden,
wanneer 'er maar iemand was, die
het wilt aan den man te brengen;
want alle Hottentotten, als zy
voor zich alleen koken, bedienen
zich nooit van eenig zout , 't zy
dat ze vleefch of vhch of eenige
andere fpys eeten, gelyk in 't ver-
volg zal aangewezen worden. En
vermids 'er nu niemand is, die het
hebben mag , en zy gantfeh niet
daar van gebruiken, zoo blyft het
zekerlyk alle jaren leggen en be-
derft, of fmelt in regenachtig
w eer, en word by droogte weder-
om tot zout.

Aan water heeft het ook geen
gebrek , om dat gelyk reeds is ge-
meld, de rivier Zonder-end door
dat land loopt, en zich in veel
kromtens of bogten draait, terwyl
dezelve door de daar by komende
beekjes word veriterkt, en vervol-
gens zoo verder voortloopt. Der-
halven is deze rivier aan de Reizi-
gers zeer moeielyk en hinderlyk,
welke dezelve dikwyls moeten
palieren , zonder ooit bruggen te
vinden, waaromme zy zich eer zy
een reis aannemen, of met kleine
fchuiten of vaartuigen verzien,
Ooo i dezelve

4-76 BESCHRYVING

VAN DE

dezelve overal waarzy gaan, mee
zich voeren , en ten dien einde
een wagen nemen moeten, om
dezelve Veg te krygen, of by ge-
brek van dezelve trachten bomen
te bekomen, om houtvloten daar
van te maken, en al zoo zonder
levensgevaar daar over te geraken.
.Meer Noord-Ooilwaards en alzoo
De Gauros achter dezen leggen de Gauros,
' welke de Heer fachart l. c. in zy-
ne Landkaart en ook in het Be-
richt/. 105-.de G 'aur'iqn as noem' :,
en anders niets van hen meld ,dan
dat hun land niet ver gaat. Zulks
is wel niet te ontkennen, dog is
valfeh , het geen hy in de gemelde
; kaart boven de Gauros oiGann-
qnas heeft laten zetten, datname-
lyk na het zeggen van deze natie,
de Hottentotten van Monomota-
pa het verder land bewonen zou-
den ; aangezien dat behalven
het nog by geen Schryver , ja
zelfs niet na het zeggen van
de Abylllnifche Gezanten , die
in den jare 1691 te Batavia geko-
men zvn, en aldaar op cenige
voorgelegde vragen hebben geant-
woord, gevonden heb , dat 'er
Hottentotten in Monomotapa zou-
den zyn, zoo leert de ondervin-
ding ook openbaar genoeg, dat 'er
nog vele andere natiën langs den
zelven oever hoger op wonen , al-
waar de Gaffers eerft een begin ne-
men.
Hoc het Het land is en blyft alzoo klein,
Undgek- is echter tamelyk vruchtbaar, en
ße"' heeft nog aan gras , nog aan water
en veel minder aan hout eenig ge-
brek, üerhalven is wel te. den-
ken, dat het ook veel vee en een
overvloed aan wild hebben moet;
gelyk dan deze menfehen veel van
hetzelve doden en op een andere
\v\s vangen, ZOO dat zy ook
Kroßen van Tyger enTygerbofch-
] ttvellén, dragen; tot teken dal
/ ,1 \ mi il /.elven hebben en
. len. Zoo klein echter hei
land volryk is het in tegen-

deel , waar uit andermaal blykt ,
dat veel menfehen zich daarin

können generen en onthouden ; 't
welk nog meer word beveiligt,
om dat 'er weinig van deze natie
by of onder anderen gevonden
worden.

Boven deze en meer ten
Noord-Ooften , na de kant van het
ftrand , vind men aan den oever
de Houtenïquas welker land vol
fchone bomen en dichte wouden
is. In dez.e hebben zy een party
van de voorgemelde Ruilers of
Trocqueerders gelokt , die uit het
land der Attaquas quamen,'t welk
aan hen grcnlt , en hebben dezel-
ven daar in meefterlyk geplaagt,
en ook veel lchade toegebragt.
Tuffchen de wouden zyn de ver-
makelyke beemden en velden,
alwaar het treffelykfte gras , de
raarite bloemen en welriekenfte
kruiden groejen. En vind men
om die vruchtbaarheid ook veel
vee, nevens andere wilde dieren,
die zich ook alle wegens het heer-
lyke voedzel en verfch-water zeer
wel generen , en rykelyk voort-
planten.

Het land der Ghamtouers , 't
welk boven dit is aan te treffen ,
is gantfeh vlak en gelyk; heeft
weinig bergen, maar in de wyden
gras genoeg, zoo dat men tot aan
de knien daar door moet gaan, als
men anders daar door wil. Het
heeft vele maar kleine Wouden,
waar in echter de fraailte, rechtte
en hoogfte bomen worden gevon-
den, die men in dit gantfche land
aantreffen kan. Vermids het wild
hier gras en water genoeg heeft -y
zoo vergadert het zich om zoo te
fpreken hier, en heeft in de bof-
fchen een fchuilplaats ; gelyk zich
dan ook nevens veel andere wilde
dieren, zeer veel zee-koejen in de
llromen, waar van het land vol is,
onthouden, die door dien /.y door
de Europeanen worden verjaagt,
hier een zekeren huisvefting vin-
den, alwaar zy niet können ge-
dood worden.

In dezelve rivieren vind men
ook vifch genoeg, voornamelyk

na

Hoe het
land der
Houteni-
quas gc-
itclt.

Wat van

het land
der Chan
touerste
melden.

Daarin

vind mer
vecUee-
koejen.

Als med
veel vifc

KAAP dr GOEDE HOOP. 477

na de zeekant , alwaar ze ccnigc
van hunne zoorten in dezelve

werpt., en weet ik voor de waar-
heid, dat door een party der meer-
melde Ruilers of Trocqueerders
met Hottentots-matten zoo veel
t abeljouw gevangen is, als zy met
eikanderen naauwlvks konden ee-
ten; daarenboven weet ik ook,
dat zeer veel en grote Parm-vifch
nevens de rode Steen-Bra/.ems
daar in gevangen zyn, zoo dat die
zelve Handelaars nooit eenigen
mangel in dit land gewaar gewor-
den zyn , maar hebhen zy in te-
gendeel alle eenpariglvk geroemt ,
dat zy in de gemelde boitchen on-
der de andere wilde en onvrucht-
bare ook zeer veel Kers-en Apri-
koos-bomen gevonden hebben.
^hoLr" Twee dingen moet ik nog van
1 dit deze borTchen en wouden verha-
£dte len, welke alle iets zeldzaams te
betekenen fchynen. Het een is,
dat de gemelde Ruilers allerhande
wild , maar gene Olyfanten of
Buffels in de wouden of in het
land aangetroffen hebben. Het
twede betreft de Ruilers zelf, dat
zy miifchien de plaats van de ge-
melde dieren hebben bekleed en
aan de Hottentotten fchaden doen
wilden , om dat deze Natiën aan
hen even zoo wel als aan gene een
val gezet , en in 't net gelokt heb-
ben , toen zy zulks meenden te
doen en uit te voeren. Een van
de Ruilers of Trocqueerders , ge-
naamt Claas C/aaszoou Kranen-
burg^ die de zaak als Kapitein heeft
bygewoont , heeft my zelf ver-
haalt , dat deze Hottentotten al-
tyd voor hen waren geweken , en
nooit hadden Itand gehouden;
[ot!ew0t" dat 2Y ook geen vee eoedwillig
ur in aan ^an nen hadden willen verhande-
sEuiiers len , 't welk echter hun eenigile

hade toe- „ , ,, , ö

:bragt. oogmerk geweeit was , tot dat zy
de Europeanen eindelyk in deze
wouden gelokt hadden , waar in
zy als hunne fchuilplaats zoeken-
de, hen daarin met vergifte py-
len en fcherpe Hnjfagayen zodanig
begroetten, dat vele van hen, en

daar onder Lambert Sïmonfzoon
Meyburgi uit Hellen geboortig,
1 gequetfl wierden ; na dat echter
de Europeanen met hun geweer
eenigen van de Hottentotten had-
den dood gefchoten , en de ande-
ren op de vlucht gejaagt , waren
zy echter den volgenden dag tot
hen gekomen , en hadden vrede
gemaakt, en aan hen zoo veel vee
verhandelt , als zy begeerden ; en
had de Kapitein van de Chamtouers
onder anderen in gebroken Hol-
landfch gezegt , Ons deukum, ons
altyd Raas , maar ons ja zienomf
'Duitsmau meer Baas. Dat is : JVy
meenden , dat wy altyd meeßer va-
ren , maar nu zien -jyy , dat de
'Duit fibers ons meefier zyn.

Deze eenige rede geeft genoeg-
zaam te kennen, dat zy ltrydbaar,
dapperen heldhaftig moeten v\n,
om dat zy zich weten te beroe-
men , dat gene andere natie hen
gelyk is ; en wie weet , dat in-
dien deze Ruilers met gelyk ge-
weer hadden moeten vechten, zy
niet onder gelegen en Hagen in
plaats van het gehandelde vee zou-
den bekomen hebben ; te meer
om dat zy reeds , eer onze natie
op zulke wys tot hen quam , zich
hebben laten verluiden , dat het
lang genoeg was, dat de Europea-
nen in hun land hadden gewoont,
en dat het derhalven eens tyd was,
hen te bezoeken , en ze weder uit
hun land te verjagen ; doch naar-
dien zy nu weten , dat eDnitsman
meer Baas , of de Europeanen
meefter over hen zyn , zullen zy
de zaak wel laten fteken.

Edoch ik moet nog hoger
Noord-Ooflwaards op reizen, en
ook de Natie der Heykoms aanroe-
ren, welkers land in aanzien van
het vorige zeer flecht is, doordien
het vol klippen, gebergtens en
heuvels is ; dog vermids tuffchen
dezelven ook vruchtbare dalen
worden gevonden , zoo kan ech-
ter het menigvuldige vee , 't w elk
in dit land is, ook gevoed worden;
te meer, vermids 'er ook brakke
O 00 3 of

De Cham-;
touers zyn
dappere
menfehen;

Bericht vaä
de natie
der Hey-
koms en
hun land.

478 B E S C H R Y V I N G van de

of zoutachtige ftromen gevonden
worden , waar uit het vee nevens
de wilde dieren , zonder van de
menfchen te fprefcen, genoeg-
zaam können gedrenkt worden, 't
welk daar benevens nog dik en vet
word, om dat het, behalven het
gemene gras, ook het riet-gras
heeft, 't welk in deze rievieren
zeer overvloedig groeit, waar van
de fchietfpoclen voor de Wevers
gemaakt worden.

Van het Wild , Hout en andere
diergelykc dingen, die tot een bc-
fchryving van een Land behoren,
zal ik nu niets meer zeggen ; maar
alleen hier by voegen, dat wanneer
de Heer Olofbcrg , Kapitein in de
Veiling aan het Voorgebergte de
Goede Hoop, in dit land quam,
en in den naam van de Illuitre
Compagnie met de Inwoners een
generale vrede floot , aan hen op
hun verzoek een trommel, een y-
zere pot, nevens een yzere pan en
andere kleinigheden heeft vereert,
welke zy üi grote waarde gehou-
den hebben , en nog houden zou-
den , indien de meergemelde
• Ruilers of Troequeerders hen al-
les niet afgenomen hadden , waar
over zy nog hedensdaags als over
een zeer groot verlies klagen.
Watvan 1 Ji tot nu Z) ó uy tot aan Terra
dr Nat al gekomen , alwaar de
Caffers een begin nemen; welke,
na de getuigenis van de genen die
daar z\ n geweeit , en in 't by /on-
der na de befchryving van den bo-
ven gemelden Kapitein Theunis
Gerbrantsz. eau der Schelling , die
verfcheidemalcn daar geland is,
hier in van de Hottentotten on-
derfeheiden zyn , dat zy , fchoon
/\ ook maar in Kroffen gaan , zich
echter niet als dezelven fineren;
ook niet zulke klokkende taal
hebben ; als mede dat 2} in vi er-
kante lerne huizen wonen ; dat
zy lu t Luid bouwen , en in 't by-
zonder M\li of Turkfch- koorn
Aac zaaji n en bier brouwen.

DezeCa/Fers /ouden ook met de

1 1 111

( zeerovens mt de rode zee handel

<te Caffers

ie melden.

dryven, en hen voor zyde-ftoffen,
Damallen en andere waren , Oly-
fantfeh-tanden verhandelen, wel-
ke zyde waren zy wederom aan
andere landende Ich epen verko-
pen, en daar voor pik, traan en
ankertouwcn nemen , om dezel-
ve weder aan de zeerovers te ver-
fchacheren ; wanneer 'er gene
fchepen komen , zouden zy de
gemelde zyde waren aan de Mo-
nomtapefen verkopen, en van hen
geld en andere zaken ontiangen.
't Geen my zulks doet geloven , is,
om dat de Portugee/en van Mof-
fambiqne daar hunnen handel dry-
ven, en ook de nu gemelde Hot-
tentotten , welke rondom het
ryk xm Mouomotapa wonen, daar
handelen ; echter is zulks nog
twyffelachtig , om dat men van
eenige rare goederen niets by hen
ziet.

Zeker Engelfchman , eertyds Van «n
van zyn fchip gelopen of te rug £Hf|
gebleven , onthoud zich by de de Caffen
Gaffers , en heeft twee wy ven en ontl'
eenige kinderen. De eerft gemel-
de Kapitein heeft denzelven daar
aangetroffen , en met hem als met
een nu naakt lopenden Cajfer
( want deze ook zouden lange hai-
ren hebben ) verfcheidemalcn ge-
iproken , welke hem vele hopen
ülyfants- tanden, nevens eenige
kamers vol met zyde itoffen ge-
wezen , en zich daarenboven ge-
laten had , als of hy met hem na
het Voorgebergte wilde zeilen ;
wanneer zyn Koning het echter
was te weten gekomen , had hy
hem ontboden, en hem zyne wy-
vcn en kinderen voorgcltelt , en
tot hem ge/egt, wanneer gy hene
gaat , moeten de/e achtergeble-
vene llerven , want ik mag uwe
kinderen niet generen, als gy weg
zyt ; 't welk hem tot inkeer ge-
bragt had , en hem van andere ge-
dachten doen worden , en hy had
ook ter zelver t\d een Holland-
ichen matroos bepraat , zoo dat
die zich van het fchip geabfenteert
en by hem gebleven was.

Edoch

1

KAAP de GOEDE HOOP. 479

e men
ion

ich.

t met

Edoch van dit alles genoeg. Ik
heb myncs bedunkens de Naden,
die ik voor een gedeelte zelf be-
zocht , en deels ook van geloof-
waardige menfehen te weten ge-
kregen heb , nevens hun land
wvdlopig genoeg befchreven ; en
7.0U ik wel derven giffen , dat de
Lezer over de lange ftoiVe ver-
drietig geworden is : Ondertuf-
fchen is 'er nog een algemene aan-
merking van noden , eer ik dit
Hoofdlluk fluiten kan , welke
daarin beilaat , dat onder alle de-
entot- ze Natiën godloze deugnieten ge-
ïebben vonden worden , die niet na hun-
ne wetten willen leven , maar zich
op het roven en ltelen uitleggen.
Deze alle worden uit het gezel-
fchap van de anderen uitgefloten
en als gebannen, en derven zich
ook niet meer onder hen zien la-
ten.

\ ermids nu deze lichtvaardige
deug- deugnieten op niets anders be-
tyge" dacht zyn , dan hoe zy den ande-
ren fchade zullen toebrengen, en
zulks echter alleen niet können
doen of ook niet derven onder-
ftaan, zoo rotten zy zich by eikan-
deren, onthouden zich op de on-
toegangelyke plaatzen der bergen,
en zoeken maar waar zy können
vee te befcharen ; 't welk zy ten
eerften in 't gebergte dry ven , en
zoo lang daar van eeten als zy wat
hebben, en zoo dra dat ontbreekt,
gaan ze weder op roven uit. Alle
Tes«- dezen noemt men Bofchjcs-Man-
len. nen of anders Struikrovers en die-
ven ; derhalven zyn zy by de an-
dere Hottentotten zoo zeer ge-
haat, dat zy aan zodanig een, die
betrapt word, geen pardon ge-
ven, maar denzelven zoo voort ,
achtervolgens hunne rechten en
wetten ter dood verwyzen.
ige Na- Eenige Natiën van hen, voor-
trek- namelyk de Heykoms trekken o-
tevdd. PentlYk tegen hen te veld, en
waar zy elkander aantreffen, of
door Verfpieders ontdekken kön-
nen, zoo is reeds alle barmhertig-
heid ter 7.yde gezet, vermids zy

niet veel woorden met elkander
uilfclen, maar zoo heftig op el-
kander los gaan, dat gcmeenlvk
het zwakitc deel met groot ver-
lies te rug keert: Ondertuffchen
treft zulks in 't gemeen de Bofch-
jes-mannen, als welken zoo haall
niet können worden verltcrkt.
Derhalven worden alle zodanigen,
die men ontdekt en die zich niet
ten eerllen met de vlucht falve-
ren, op hunne wys dood gefla-
gen. Aanmerkelyk is 't, dat geen
aanzien van perzoon daar plaats Worden
vind , en al was 'er ook des Kapi- 70nder

... r aanncn

teins eige broeder onder, zoo zou vanper-
hy moeten fterven, zonder dat de Ioon °m'

K- 1 . gebragt,

apitein daar een woord tegen

zoude derven zeggen ; ja hy is nog
wel amptshalven verplicht, de
eerlte hand aan hem te leggen , en
de anderen met een goed exem-
pel voor te gaan.

Dit {tuk van gerechtigheid is Des Schry-.
wel aanmerkenswaardiff, en ge- YTige'

1 r -1 , , &'*&'- dachten

loot ik niet, dat het zoo naauw- daarover,
keurig onder de Kriftenen gade
geflagen word. Wie zou zich der-
ven onderdaan, zynen broeder,
bloed-vriend en nabeftaanden ten
gerechte te bevorderen ? Wie
zoude niet duizend tegenwerpin-
gen weten in te brengen , of ten
minden zyn beft doen, om zynen
broeder of bloed-vriend, zooniet
van den dood te bevryden , hem
echter het leven te verlangen en
de familie zoo veel mogelyk, bui-
ten fchade te zetten ? Edoch de
Hottentotten houden dit ftuk
gantfeh anders, als welke aan het
recht zonder aanzien van perzoon,
na de wetten der natuur, zynen
loop laaten.

Wanneer ik nu bedenk, wat ik De Ruflere
in den beginne gezegt heb, en na- J>cbb«» }°t

o e> o net kond-

ga, wat goed deze Kuilers or raappen

Trocqueerders gedaan hebben , T?n &

dat zy dat land zoo ver hebben be- fcheiand«

kent gemaakt , zoo kan de wae- veel gehold

reld hen zulks niet genoeg dank va

weten; wanneer ik echter hun

fchandcleus beftaan , en affchuwe-

lyk behandelen der Hottentotten

over-

480 BESCHRYVING vande

Hadden
zulks nog
beter kön-
nen doen.

De Illuftre
Compa-
gnie be-
loont trou-
we men-
fehen.

overweeg, zoo kan ik hunne da-
den niet genoeg vloeken en doe-
men ; want hadden zy minnelyk
met deze goede menfehen gehan-
delt, en niet hun vee met kogels
uit maphanen betaalt, wat denkt
gy, Lezer, dat 'er nu dan wel in
gevordert zou zyn ? Denkt gy niet,
dat de Illuftre Compagnie op zul-
ke wys , welkers inzicht gantfeh
roemwaardig en voortreffelyk is
geweeft, aan de genen een belo-
ning te goed zoude hebben laten
komen, die zich hoe langer hoe
meer landwaards in gewaagt had-
den? Wat my aangaat, ik hou my
verzekert, dat het zeer licht zou-
de hebben können gefchieden,dat
arme menfehen, die zich minnelyk
en vriendelyk gedragen en aan de
Hottentotten geen leed toege-
bragt hadden , heel gemakkelyk
tot in Monomotapa hadden können
indringen , en den toeftand van
het land onderzoeken , en daar na
tot grote eer-ampten zouden heb-
ben können worden bevordert.

Zulks is by de Illuftre Compa- I
gnie niets raars ; door dien zy trou- j
we menfehen en die nog haar nog
ook anderen fchade toevoegen,
zeer gaarn beloont , waar van ik , |
indien het myn doen , en het hier
nodig was , een gantfehen Catalo-
gus zoude können maken. My
dunkt echter , dat de Heer Jo-
hannes van Ribeek alleen , den
■welken zy van een Barbier , die
het land bekent gemaakt , en aan
haar daar van trouwe voorflagen
gedaan heeft , tot een Comman-
deur en Heer van het gantfche
land heeft verheft , zulks genoeg-
zaam aanwyft ; aangezien deszelfs
Zoon als nu te Batavia het hoogft
aanzienlykit ampt van Gouverneur

Generaal en Heer over heel Ooft-
Indie om even dezelve rede be-
kleed , om dat zyn Vader aan de
Compagnie wel geraden heeft , en
de Zoon deszelfs voetftappen
roemwaardig navolgt.

Derhalven is het billyk te be- Ongeiul
klagen, dat het op 't hoogft prys-derö
waardige voornemen der glorieu-
fe Compagnie zoo fchandelyk te
niet is geworden ; dog hebben ook
de genen , die daar aan fchuldig
zyn , hun loon by hun leven reeds
weg, en genieten de vruchten van
hunne fchandelyke daden ; aange-
zien alle de genen , die ik van de-
ze Ruilers of Trocqueerders heb
gekent , die voor dezen in een
goeden bloeienden ftand hebben
gezeten, nu in de grootfte armoe-
de vervallen, zoo dat zy zich nog
van voren nog van achteren weten
te redden ; 't welk na myn oor-
deel , een hoogft welverdiende
ftraffe is , die God hen nog bytyds
opgelegt heeft , op dat zy tot er-
kentenis mogen geraken , en hier
na niet eeuwig verloren gaan.

Nu zal ik eindelyk deze materie DeSd«

. i . i J T ver cinow

eindigen , en den Lezer verzoe- dit Hooi
ken , om zich dit eenvoudig ver- ftuk-
haal te laten welgevallen, vermids
zoo myn eerftgemeld Manufcript
niet was verloren geraakt, zeker-
lyk meer andere curieufe dingen
daar in zouden hebben gekomen,
maar jegenswoordig kan ik het
niet beter doen, als myn geheuge-
nis en de nog by een geraapte {hik-
ken en brokken , en ook met pot-
lood gefchreve papieren hebben
willen toelaten ; dog indien zich
in vervolg een gelegenheid opdoet
iets meer daar van te melden, zoo
zal ik den Lezer zulks ook niet.
onthouden.

XXVIII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 4si

XXVIII. HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten Politifchc Regerings-
vorm.

Ludolfs melding van de Regering der Hottentotten. Des Scbryvers gevoelen daar over. IVat
magt de Kapiteins der Hottentotten hebben Zy zyn aan een Overfie onderworpen. De
Schryver en de Ruylers hebben diergelyk een Opperheer gezien. Hoe bet met zyn flaat en
inkom flen gefielt is. Hoe de Succejjie van de Opperheren en Kapiteins ge j 'chied. Hotten-
totten zyn nier eenvoudig, l'an bet onder (cheid der Opperheren en Kapiteins. Hoe bet by
het aanflellen van een Opperheer of Kapitein toegaat. Hoe bet in de Hottentotfcbe Krallen
toegaat. Hoe en waarom de Hottentotten op de Jagt gaan IVat zy voor Doflors, Bar-
biers en Baders hebben. Hoe het met dezelve gelegen is. Hoe men anderen krygt als zy
fierven. Oude wyven cureren ook dikwyls. Hoe ze hunne geneesmiddelen klaar maken.
Zyn gelukkig in V genezen. Haare verft honig vcanneer bet geneesmiddel geen werking

doet. M 'at ieder Krall voor een Geefielyke beeft. Wat die te verrigten heeft. Hoede,
zelve genoemt word. Welke Ceremoniën by verflaan moet. Wie anders de plaats van

dees Geefielyke bekleden kan. IVat omtrent hun beroep aan te merken zy Hottentotten
dragen grote achting vo'ir hunne Vrouwen. De JVyven können het gevegt van de mannen
afbreken. Wat de Do&ors en Geefielyke voor beloningen ontfangen.

DOor myn voorgaande heb ik
U van de verfcheide Natiën
der Hottentotten geloofwaardige
naricht gegeven , welke ik , of uit
eige ondervinding, of uit geloof-
waardige en eenparige getuige-
nifTen in zoo verre heb vervaar-
digt , als het mogelyk was. Nu
zoude de Lezer miifchien niet on-
genegen zyn te verftaan , te weten
en te horen, hoe alle deze Natiën
geregeert worden. Of zy een al-
gemenen Regent zoo als een Ko-
ning over zich hebben , of dat ie-
der Natie voor zich zelven Souve-
rein of eigenmagtig en van alle
anderen afgezondert is , zoo dat,
wyl zy genen hoger erkennen,
aan haar ook voornamelyk vry-
ftaat, te doen en te laten watzy
willen.

Dit is een zeer gewichtige en
daar nevens zeer bedenkelyke
zaak, te meer om dat men by alle
andere Schryvers , zoo veel my
bewufl is , die van Hottentotten
iets hebben gefchreven, geen een
woord verder vind , dan dat
zeggen, ieder Dorp of Kralle heeft
I. 'Deel.

zyn eigen Kapitein of Overften,
even als of in ieder land maar een
Dorp was, en deszelfs Kapitein de
eenige Beheerfcher van het gant-
fche land, daar de ondervinding
leert, dat in ieder land in 't by-
zonder vele Krallen of dorpen, en
alzoo ook veel Kapiteins daar in
gevonden worden.

Wanneer men echter dewoor- Warm-
den wat verder nadenkt, welke ££,(£
de grondgcleerde Heer Ludolf'm kaaniche
de Voorreden van zyn Comment. JäT"8
ad H/flor. JEthiop. Num. XIII.
§. 20. p. 3 3 . gebruikt, zoo word
men byna nog verwarder in zyne
gedagten gemaakt, en men weet
fchier niet hoe men zich daar uit
helpen zal , zeggende hy aldus:
Omnis Africa Regibus obtemperat\
pauci Ducibus fuis ad tempus pa-
rent: regna f ere ßc comparata
fuut , ut units Dominus, reliqnï
fervi habeantur : Dat is : Gantfcb
Afrika ßaat ouder Koningen , en
ivorden geinige gezonden die hunne
Overflen of Hcirioerdcrs maar
voor een korten tyd gehoorzaam
zyn. Met de Koningrykcn is het
P p p gantfeh

482 B E S C H R Y V I N G van de

w,-

Schryver

daartegen

in te bren-
gen heeft.

gantfih mi der s gelegen , akzaar een

alleen Heer is-, terwyl alle de an-

t ;i dis (laven en knechten gehan-

vorden.
Want indien men alle deze Ka-
piteins voor Koningen of Veldhe-
ren moeit aanzien, zoo zoude het
getal van dezelvcn tamelyk aan-
groejen , om dat 'er zoo veel Ka-
piteins als dorpen zyn , en zom-
tvds meer, aangezien ik een Ka-
pitein, genaamt Knafkoek heb ge-
kent, die maar een Onderdaaan
had, om dat de anderen door de
Bofchj es-mannen gedood en van al
het vee berooft waren. Dat zy
echter voor Landvoogden of O-
verften moeten worden gehouden,
leert de ondervinding andermaal,
om dat zy met de hunnen te velde
trekken, en zich met andere
Krallen en Dorpen van hare Natie
vereenigen , om gezamentlyk te-
gen de genen te vechten , die hen
eenig leed aandoen en hen in hun-
ne ruit itoren willen.

Hier uit /.oude de Lezer nu ook
miiVchien denken , dat 'er onder
ieder Natie geen hoger is als een
fchcKapi- Kapitein, en dat dezelve een on-
fchapenis. bepaalde magt over het onderho-
rig Dorp heeft. Dient daar op,
dat de Kapiteins wel een volkome
magt over hunne onderhorige lui-
den hebben, wanneer zy tegen ee-
nige van hunne wetten zondigen,
en op echtbreuk, diefital, moord,
rovery, Lands-verraad en dierge-
lyke euveldaden betrapt, of door
pnpartydige getuigen daar van o-
vertuigt worden ; wanneer het
echter om een zaak te doen is,
welke de gantfche Natie betreft,
zoo is hunne magt tamelyk be-
paalt, en derft geen Kapitein het
alleen op zich nemen iets buiten
kennis van de anderen ie doen,
maar /.)• moeten gezamentlyk daar
over raadplegen, en als dan het
bc (loten eenparigl) k ter uitvoering
bic ng
naan Ondertuffchen zal de Lezer
v rder inbrengen dat het hier uit

lic on . , . p .

niet blykt, d.xi een Hoger over

Hoe het
met dé

mag-

hen gezet is, maar dat het lykt dat
zy eene Ariitocratifche Regerings-
vorm hebben , waar in de voor-
naamiteen aanzienlykiten het roer
der Regering in handen hebben:
Zulks is uit het geen , 't welk tot
nuisgezegt, wel af te nemen,
maar zegge dat deze Kapiteins ee-
nen Heer onderworpen zyn, die
hen in diergelyke algemene zaken,
welke hen en het gantfche volk
aangaan, te gebieden heeft. Ge-
ne Natie zal buiten kennis van
hunnen Heer, dien zy in hunne
taal Kö iïqiïi noemen, een oorlog
beginnen of een vrede fluiten.
Daarenboven moet de gemel . Heer
zelf in perzoon mede te velde trek-
ken en het commando voeren, op
dat het gevecht niet eerder een
einde neme, tot dat de Heer of
zelf doorloopt, in welken geval
de anderen allen te gelyk , en wel
in de grootite verwarring , hem
volgen , of dat hy op de plaats
dood blyft.

Diergelyk een Heer, diende
Hottentotten daarom in de Duit-
fche taal een Ouden Heer noemen,
om dat de Hollanders hunne oude
en afgegane of vry willig afgedank-
te Gouverneurs, de Oude Heren
plegen te noemen , heb ik by de
Heßaquas gevonden , en met zyne
prachtige geel kopere Kroon, wel-
ke hy van de Hollanders tot een
prefent had ontfangen , op het
hoofd gezien. Andere Hollan-
ders, en wel voornamelyk de hier
voor befchreve Ruilers of Troc-
queerders hebben een zodanigen
by de Chamtours aangetroffen, en
in hun gevecht gezien , die zoo
lang de Bataille duurde, op een
kromhoren geblazen , en daar
door zyn volk gecommandeert
had.

Waar uit alzoo klaar blykt, dat
ieder Natie hun eigen Opperheer
en Gebieder heeft, hoewel hy an-
ders fchier gantfeh geen leken van
onderfcheid of hoger rang heeft;
gelyk hy dan ook verder geen an-
der hof houdig voert , als die on-
trent

DeSch
ver heef!
ïulk een
Opperhl
geiien.

Als me
de Ruiter
een ande-
ren.

Hoe 't m
de hoog-
heid van
Haat en d
inkumltc
vanzulk
een Opp'
lieer geit

KAAP de GOEDE HOOP. 4S3

trcnt zyn dorp begrypt , waaruit
hera weder in particuliere zaken
niemand hoeft te gehoorzamen,
Indien hyniet gaarn wil : Daaren-
boven geniet hy gene jnkomftcn
van zyn ampt , maar moet zich
genoegen met het geen zyn vee
hem tot nut en voedzel verfchaft,
Ie zulks een klaar bewys, dat
!n /ich buiten het commando
niets meer te verbeelden heeft,
als een ander of gemeen Hotten-
tot. Edoch heeft hy als een Re-
gale met de Kapiteins gemeen, dat
gelyk dezen in hunne dorpen al-
tyd in het midden van een ronde
kring vitten, wanneer 'er iets van
gew igt zal worden befloten , en
de Kapiteins by elkander geroe-
pen worden , hy ook onder hen
den voorrang of middelfte plaats
bekleed.

Zoo Hecht ook deze Heerlyk-
heid 1) kt, zoo zeer werd ze ech-
ter gezocht , en kan niemand an-
ders dan de eerftgebore Zoon
daar ftaat op maken, hebbende zy
alleen het recht van fucceflïe ,
zelfs in de ampten van Kapiteins ,
en zyn de erffeniflen insgelyks op
den eerltgeboren gegrondveft.
Gebeurt het echter dat zulk een
Heer of Kapitein geen Zoon heeft,
zoo komt dat ampt niet op de
oudfte Dochter , of op het vrou-
welyk geflacht, maar op den naa-
ften uit den bloeden, die daar toe
verheven word , niet Hechts zon-
der eenige conditie of voorbe-
ding, maar word alvorens ordent-
lyk met hem gecapitulecrt , en of
ichoon aan hem het recht van fuc-
ceflie niet kan worden ontnomen,
moet hy zich echter verbinden,
eer zy beloven , hem trouw en
gehoorzaam te zyn , dat hy hen
by hunne oude Rechten en Privi-
legien zal laten.

Alzoo ziet de Lezer, dat de
Hottentotfche regering zoo zeer
dom, gek en eenvoudig niet is,
fchoon men eer en alvorens men
deze en andere dingen wilt,
Hechts zoude hebben gemeent,dat
I. 'Diel.

ze de flechtfle en eenvoud igfte
Ezels-koppen van de gantfehe
wacreld waren. Ondcrtuflchen
hunne gantfehe Regerings-vorm
beftaat verre na hier alleen niet in ,
maarwyl wy nu het Opperhoofd
van ieder Natie ende Ovcrftcn der
dorpen of Krallen befchreven heb-
ben, zoo is nodig, dat wy navor-
fchen, hoe het in de dorpen zelf
daar de Heer perzoonlvk woont ,
toegaat, en hoe deszelfs regering
en bcitier gereguleert is.

Hier voren is reeds gezegt, dat Van hrt
de Heren van de Natiën gene in- onder-
komften van hun regerings-ampt opperÊ
genieten, en dat zy buiten de ren en Ka-
Kroon geen teken van onderfcheid pltein$'
of hoger rang hebben; gelyk het
dan met die Heren gefchapen is ,
zoo is het ook ontrent de Kapi-
teins, die ook alleenlyk van hun
eigen vee leven moeten , en geen
ander kenteken hebben , als een
Crofs van Tyger of Tygerbofch-
katten- vellen, en een ftok met een
kopere knop. Het eerfte vangen
zy zelf, en de ftok ontfangen zy
van de Illuftre Compagnie, en is
doorgaans op die knoppen, een
zulke heidenfche naam gcfneden,
waar mede hen in 't toekomende
de gemelde Compagnie noemen ,
en van de anderen onderfcheiden
wil. Beide echter te zamen, na-
melyk de Crofs en de ftok hebben
de Kapiteins met de Heren ge-
meen.

Zoo wel als de Heers-plaats
erflyk is, zoo is ook het ampt van
Kapitein erflyk , en zulks met
even en dezelve voorwaarden , ca-
pitulerende de onderdanen inge-
lyks alvorens met de Kapiteins en
zoeken hunne oude voorrechten
te bewaren, als zy aan hen fchul-
dige gehoorzaamheid beloven; Wtbht
Waar by merkwaardig is, dat zoo aanfteiien
wel de Heer als ieder Kapitein in 't ™n "^
byzonder, wanneer hy aangeftelt otKapitem
word, of gelyk men zegt, de hul- "
de onttangt,ecn vetten os, of twee
vette fchapen flaan , en gene alle
onder hem ftaande Kapiteins, deze
Ppp 2. zyne

voor jf
gaar.

4S4 BESCHRYVING van de

zvne onder zich hebbende man-
fchap daar mede onthalen moet ;
van welk traftementde wy ven niet
anders, dan de zop genieten , tot
dat de vrouw van den Heer of
\r.m den Kapitein den volgenden
dag , of wanneer het haar gele-
gen komt , andermaal flaat , en
op de gemelde wys de vrou-
wen onthaalt , en de mans dan
ook niet anders dan het nat, daar
de os of defchapenin gekookt zvn,
daar van krygen. Wyl alzoo ook
aan den Kapitein de handen zyn
gebonden, dat hy niets nieuws
kan of derft opbrengen, zoo gaat
het voor het overige in de Krallen
of dorpen heel Hecht, hoewel ech-
ter nog zoo zeeronordentlyk niet.
Want vermids zy hunne vryheid
hoger fchatten , dan alles wat kort-
haar in de waereld is, gelyk elders
zal worden gemeld , zoo laten zy
zich ook in al hun doen en onder-
nemen, en in 't byzonder waar toe
hunne oude Rechten en Wetten
hen niet verbinden, niet gaarn tot
het een of het ander bepraten,
maar volgen hunnen eigen zin en
vrven wil, om zoo te zeggen, blin-
delings. Derhalven gebeurt het
dikwyls, dat zy ook zeer veel een-
voudig krakkelen en (laan , zon-
der dat de Kapitein , die het
fchoon hy het niet ziet , echter
hoort , iets daartegen zeggen of
hen zulks verbieden mag , al ware
het ook 2ake, dat het tot dood-
_ r Haan quam.
renTocCT Op dat echter een order gehou-
v.aarom iy Jen worde, en niet alles na de wy-
7e der wilde dieren gefchiede,
zoo gaan zy dikwyls gc/.amentlyk
en wel met rocilemming en w eteti
v.in luin Kapitein, en ook wel al-
leen en maar twee en twee of drie
tegelvk ter jagt; zoeken het een of
ander wild te vellen , en alzoo
vlecïch te bezorgen , waar door z\
hunne eige hcirden verfchonen
können , gclvk zulks in vervolg
ömftandigef zal gemeld worden.
bier.« en Bi- Ook hebben zy onder hen de/e
D:.-,'h'b' order, dat zy een bcquaam man

op de jagt

W'
DoC-

. Bar

verkiezen , die zich op de kruiden
en andere Chirurgyniche en me-
decinaalfche handgrepen verftaat ,
die by hen en in hunne Kralle het
ampt van Doftor, Barbier en Ba-
der bekleed, welke echter niet
door den Kapitein maar door de
andere oude Hottentotten verko-
zen word.

Met zulken is het dusdanig ge-
legen: In ieder Krall is 'er een, en
ook wel twee welke voor Doftor
fpelen , en van de ouden verko-
zen en uitgezocht worden , om
dat ampt te bekleden. Deszelfs
gantfche wetenfehap beftaat in een
ruuwe en zeer Hechte kennis, die
alleenlyk op de ondervinding
iteunr. Want indien zy maar we-
ten de kruiden te zoeken , en te
noemen , zoo als ook te fnyden
en te fchrappen , en andere din-
gen meer van weinig belang, heb-
ben zy bequaamheid genoeg , dit
ampt waar te nemen , en 'er zal
niemand worden gevonden , die
krank zynde , zich aan zulk een
niet gaarn zoude vertrouwen , te
meer wanneer hy te voren reeds
eenige geringe toevallen genezen
heeft.

Sterft echter zulk een ervaren Hoem
Doftor , is zyn ampt niet meer anderen
erflyk als dat van Kapitein , maar Ëf^'
de andere ouden verkiezen weder-
om eenen anderen , wanneer 'er
anders een in hun Krall of Dorp te
vindenis ; wanneer 'er geen ge-
vonden word , halen zy iemand
uit een andere Krall , en vertrou-
u en zich aan hem , wanneer zy
krank zyn. Indien 'er oude wy-
ven zyn , die de kruiden en het
fmden kundig zyn , zoo nemen
die ondertufTchen dat ampt waar,
en helpen de kranken ; dog heb-
ben zy niet gaarn met wyven te
doen, als zy mannen hebben kön-
nen ; de/e echter können niet tot
die fonftie komen , en niemand
/al zich onder hunne hand bege-
ven , voor dat zy een ouderdom
van veertig of vyftig jaar bereikt
hebben.

Wan-

KAAP de GOEDE HOOP. 48$

Hotiy Wanneer hy ccnige geriees-
»mid- middelen voor dees of Reenen
eii klaar ]j.1;ir maakt , laat hy zulks van nie-
mand zien, maar hy begeeft zich
na het open veld, alwaar hv alleen
is, en of zvn pocjer of drankje
vervaardigt, die by zynen patiënt
ingeeft of meent in te geven. Wan-
neer zy klaar zyn , brengt hy die
na de kranken, en laat ze inne-
men , zoo dat derhalven niemand
weet wat hv bekomen heeft, en
hy komt het ook niet te weten als
hy alreeds gezond is, uit vrees dat
hem anderen in 't handwerk zou-
den vallen, en maar lappery daar
van maken.

Hoewel zy niet geëxamineert
worden, en 'er niemand is die het
zoude doen können , zoo leert
echter de ondervinding , dat zy
in zommige toevallen heel goede
dingen weten te gebruiken , om
dat de miniten van hunne patiënten
komen te iterven; en als 'er een
iterft , waar bv het middel geen
werking doen wil , zoo hebben zy
echter dit wigtig en by hen licht
geloof vindend voorwendzel, dat
de patiënt betovert geweelt is, en
om dat men niet heeft können we-
ten van wie en waarom , zoo heeft
haar geneesmiddel ook niet kön-
nen helpen. Op deze wys, aan-
gezien de Hottentotten een gro-
ten fchrik voor toveren hebben ,
weten zy zich wel haart te ver-
fchonen en het vertrouwen te be-
waren.
rat ieder Behalven dees gemelden Doc-

Iccefte- tor is 'er ook in de Krall een , die
en heeft het ampt van een Geeftelyken
waarneemt, fchoon hy zelf min-
der weet als de anderen ; en hoe
/ouden zy ook veel können we-
ten , daar nog Roeken of Schrif-
ten onder hen gevonden worden ,
maar alles wat zy nog weten, dooi-
de overlevering hebben. Dees
Geeftelyke word in hunne taal
Suri of Heer genaamt , en heeft
nog vele gebeden nog woorden te
verrichten, maar hy moet alleen
in alle hun zeden en gebruikiykhe-

den, welke, zoo als elders zal
worden gemeld , veel in getale
zyn, wel onderwezen zyn, en de-
zelve net van buiten weten.

'/.ync benoeming heeft hy , zoo
flls de Doctor of Barbier van de
gantfche gemeente, ofindeszelfs
naam, van de oudfte Hottentot-
ten van het dorp of Krall. Dat
ampt is ook zoo weinig erilyk , als
genen , maar jfterft met hem te ge-
lyk uit ; dog vermids zy nog jong
daar toe können geraken , als zy
zich maar willen bevlytigen, om
de plegtighedcn te Ieren, en reeds
in het veertig of vyftigfte jaar, ge-
lyk de Doctors, daar toe bevor-
dert worden, zoo können zy ook
dit ampt, door dien zy doorgaans
een ouderdom van hondert jaren
bereiken, en dikwyls nog ouder
worden, gelyk zulks reeds in een
ander hoofdltuk gemeld is , lang
genoeg bedienen, en hunne wet-
ten en plegtigheden genoeg van
buiten leren.

De voornaamfte van dezelve Weikege-
zyn , dat hy op allerley wyze moet h^denm
verltaan, hoe hy zich in dit of dat ceremo-
geval by het Anders Maakeny dat n,en h.y

P ~ J j , vooral

is offeren gedragen moet; als me- verltaan
de dat hy de wys van de Exßefio moet-
Tefiiculi moet kundig zyn , waar
by een mansperzoon zich een van
zyne zaatballen moet laten uitfny-
den , eer hy derft trouwen ; en
vermids dit een zwaar punt is , zoo
is het hun werk ook het gat niet
alleen met daar toe dienlyk vet en
heilzame kruiden weder te vullen,
maar ook het zelve zonder naait
of draad, zoo als ook zonder zy-
de, oft geen anders wel tot naa-
jen gebruikt word , weder toe te
naajen en te genezen. Wyders
moet hy ook wel verltaan , wat by
hun trouwen en hoogtyden waar-
genomen word, en wat als dan
zyn werk is ; voorts moet hy by
de kraamvrouwen zyn ampt waar-
nemen, en eindelyk by de lyken
zyn dienlt verrichten.

Edoch Wie zoude alle deze gek-
ke gebruiken, zeden en plegtig-
Ppp 3 heden

+g6 BESCHRYVING

VAN DE

Wie anders

van dees
Gecftely-
ken bekle-
den kan.

Wat or.-
ti ent hun
beroep aan
te merken.

heden zoo ras achter elkander
können verhalen, aangezien die
zoo menigvuldig zyn en zich zoo
ver uitbreiden ; en in 't vervolg
van deze alle omftandig gehandelt
moet worden ; derhalvcn is ge-
noeg, dat ze hier maar worden
aangehaalt, op dat daar uit blvke,
wat een zodanige Hottcntotfche
Geeitelyke, zoo h\ anders dezen
naam voeren mag, by allerhande
voorvallen re verrichten heeft.

Gelyk echter voorheen ge/egt
is, dat de functie van een Docïor
ook anderen, ja zelfs oude wyven
mogen verrichten, zoo is het by-
na met dit Priellelyk-ampt gele-
gen, 't welk zoo wel een vremde-
ling uit een ander Krall daar toe
genomen, als ook een ieder, die
zich daar toe in Haat bevind, ver-
richten mag; doch echter met dit
onderfcheid, dat hierin genen de-
le een \vy f of iemand van het vrou-
welyk geflacht toe gelaten of ge-
bruikt word, maar het moet een
mansper/oon zyn , hy mag van
daan komen van waar hy wil.

Ontrent het beroepen van deze
beiden is niets zonderlyk te mel-
den ; het zeldzaamfte is dat zy ook
zelfs niet anders derven doen, ge-
lyk hier voren van den Kapitein
en van den Opperheer verhaalt is.
Derhalven belluit ik dat diergely-
kc luiden genoeg worden gevon-
den, maar niet veel geacht wor-
den ; zoo als de ondervinding
leert , dat men ze nog grote ach-
ting nog eer bew\ il, en veel min,
dawlic hunne wyven aangedaan,
of in hoger rang als de andere ge-
fielt word, zynde dezelve zoo
weinig geacht als de gemeenlle
der HottentOtfche wyven ; dezel-
ve zien 'er ook zoo fmerig, Irnul-
lig, vuil , en met een woord zoo
affchuuwelvk uit , als de anderen ,
gelyk in de volgende Hooftiluk-
kenzal aangetopnt worden.

I Het in gefchied haar ook geen
onrecht, maar de hooglle billyk-
b i 1 tchym zulks te vereiichen;
Want naardien men de wyven van

grote „

Hottenl

den regcrenden Heer en Kapitein,
niet groter acht en eer bewull,hoe
zou men dan haar een byzondere
eer können aandoen ? Ik fpreek
hier van de wyven in 't gemeen , en
van de achting, welke zy jegens
elkander genieten, en van een an-
der ontfangen zouden. Voor 't
overige weet ik zeer wel, dat de
mannen hunne vrouwen
liefde en achting toedragen, entend^
dat zy haar zoo lang zy leven met swai
geen vinger aanraken , or liaan , hunne
maar veel eer zyn zy bedacht, hoe vrouwe
zv dezelve zelfs midden in een ge-
vecht, en wanneer zy met de
grootfle verwoedheid op elkander
losgaan, geen leed zullen toevoe-
gen.

Derhalven hoeft een vrouw
maartufTchen twee partydige man-
nen te treden , en hen aan te fpre-
ken , zo zullen zy hunnen grol voor
die tyd laten varen , en gelegent-
heid afwachten , tot dat ze elkan-
der buiten de tegenwoordigheid
van de wyven , weder in het hair
können zitten. Wat my aanbe-
langt, ik geloof, dat zy deze
maxime van de Troglodyten heb-
ben, van welke Alexander Vo la-
teUns 1. 4. c. 1 1. en uit hem Zwin-
ger in Thcatr. Vit. Hum.p. 163 7. b.
aldus fchryft : Troglodytis tanta
aucJoritatis fuerc mulieres , ut in
conflict n bcllorum matrona inter-
curfu fito in f e fl as acies dbninae-
rent , adeoque quidem, ut ipfis iutcr-
cedentibus , praliari ducerent nc-
fas: Dat is: 'De Wyven waren by
de Troglodyten in zulke grote waar-
de en aanzien, dat spy zonder vrees
tuffchen twee flrydeude partyen en
legers derfden gaan , welke partyen
als dan ook ten reißen van eikande-
ren gingen, zulks, dat zy het een
fc ban de 7 e keu de n , het krakkeleu en
vechten langer voort te zetten, als
de vrouwen tuffchen beide gekomen
waren.

1 lier aan mogten zckerlyk vele
Vjin onze Landaard zich wel fpie-
gelen , welke hunne vrouwen
gantl'ehniet verfchonen, wanneer

zy

KAAP de GOEDE HOOP. +s7

zyeënwoord ten hellen fpreken,
om het kyven es flaan voor te ko-
men, maar de/ ehe dikwyls om de
geringde oorzaak zodanig kloppen,
dat zy in langen tyd niet in de te-
genwoordigheid van eerlyke men-
i'ehcn derven verlehyncn ; daar-
enboven /oude men nog veel an-
dere zedeleifen tot voordeel van
dit ZWak werktuig daar uit kön-
nen halen, daar men nochtans he-
dendaags van alle kanten van de
uaereld het tegendeel hoort; ¥.-
doch dit gaat alles uit ons voorge-
ftelt oogmerk, om dat in 't toeko-
mende zieh wel een beter gele-
gentheid daar toe opdoen zal.
Wat de Voor jegenswoordig moeten
>tten:ot- wy by ons voornemen blyven , en
als nog van beide de perzonen den
Doctor en den Gecrtelyken van de
Hottentotten zeggen, dat gelvk

Klinik i t r i *i r

tfengen. als de regerende Heer en de Heer
Kapitein niets voor hunne moeite
genieten, daar zy zich echter dik-
wyls in gevaar moeten (lellen, zoo
ontfangen dezen ook niets voor
hunne moeite, het zy dan, dat
men die voor een beloning wilde
rekenen, dat zy zomtyds een lam

tot een vereering bekomen , en dat
zy wanneer 'er gegaftereert word,
daar by komen; door dien echter
anderen zich ook by het laatlte la-
ten vinden, zoo kan men het eer-
llc ook niet wel eene beloning
noemen , om dat y.y elkander
meermalen vereeringen doen.

Men zoude nog vele zaken kön-
nen bybrengen, die van de Rege-
ring van het Land eigentlyk afhan-
gen, dog vermids zy hier niet uit-
voerlyk können worden gemeld ,
en dezelve daarenboven in 't ver-
volg beter zullen können worden
verhaalt, zullen wy dezelve voor-
bedachtelyk verby gaan, en tot
die tyd bewaren. Öndertuffchen
hope ik, dat de Lezer hier uit zoo
veel van de regering en Lands-be-
ftier der Hottentotten zal können
zien, als hy zal verlangen, en als
hy miffchien ook nooit by eenigen
Schry ver gevonden heeft ; Edoch
indien anderen het reeds mogten
hebben gefchreven, zoo is het zoo
veel te beter, en ziet gy te meer,
dat het geen ik uit lange ondervin-
ding meld, met anderen overeen
komt.

XXIX. HOOFT-

488 BESCHRYVING van de

XXIX. HOOFTSTUK.

Van den Godsdienft der Hottentotten 5 en hoe
zy dezelve verrigten , of den Schep-
per aller dingen eere bewyzen.

De Twyffel van zommigen of de Hottentotten wei eenen God eeren voorgeftelt. Antwoord
van een llottentot of er een God zy. Zy geluven allen {na des Schryvers gevoelen) in een
God. De ScJjryvér zoekt haar tot de kennis van God tejtrengen. Hy beeft baar in twee
Seelen verdeelt. Waar in hunne Godsdienß befiaat. Zy horen met verdriet van ftigtelyke
discour/en (preeken. Ziegcn^alg heeft van de Godsdienß der Hottentotten niets können ge-
waar wórden. Boeving erkent het donzen in de Manefchyn voor geen Godsdienß, dog de
Schryver al. Tacharts en Vogels mening van de Godsdienß der Hottentotten. De Maan
is de zigtbare God der Hottentotten Hoe zeldzaam zy aan dezelve hunne eer bewyzen.
Hoe zy het donzen hefluiten. Deyver der Hottentotten is zeer groot. Het donzen is by
der Joden Godsdienß in gebruik geweefi. Hier uit heflnit de Schryver dat de Hottentot-
ten van de Joden afkomftig zyn. Meer andere Natiën donzen ook by bunnen Gohdienft.
De Chrißenen in A'yffinie ook. Of de Hottentotten voor God vrezen. Gefprek van een
Hottentot met de llr. Boeving. Vaneen ' luttentot met den Schryver. Boeving zegt dat
zy in den Duivel geloven Antwoord der Hottentotten waarom zy den klynen Kapitein

weer als den Groten eenn en vreezen. De Schryver meent dat zy door de overlevering na-
richt hebben gekregen van den val der eerfle Ouders. Hoe zy de quade Kapitein eeren.
Zy ft ellen eenen goeden en quaden God. Eeren meer dan twee Goden , daar onder is zeke-
re Injecle. Dit heeft d Schryver zelve gezien. Wat eere zy dit Ongediert aandoen. Of-
feren aan het zelve en waarom. De Schryver meent dat zulks van de Joden afkomflig is.
Wat de Hottentotten doen als dit ongediert op een van ben gaat zitten Wat de Heilig vaa
den Os krygt. Wat als 9t zelve op een vroinvsperzoon gaat zitten. De Schryver is hier
zelve oog-getuige van geweeß. Hy verhaalt een geval ontrent dit ongedierte. Waarom
zy dit beesje niet willen laten vangen of doden. De Schryver heeft vergeefs gezogt
hen van deze domheid te genezen. De Hottentotten hebben eenige plaatzen die zy voor
Heilig honden. Hoe zy daar hunne aandacht verrichten. Jfat zy antwoorden als men
ben na de rede bier van vraagt. Wat de Hottentotten doen als zy door een water gaan
willen. De Schryver beeft de eigent lyke oorzaak niet können vernemen waarom zy dit
dum.

L

A.ult heb ik van de politique
Regering der Hottentotten
eenige korte edoch zekere naricht
gegeven, waar uit men genoeg-
zaam zien kan, dat die Natiën ook
niet zoo /eer flechthoofdig en
domzyn, dat zy niet /.ouden we-
ten, hoe zy in den gemenen om-
gang met eikanderen leven /ou-
den, nu val ik melden, hoe zy
hunnen Godsdienft \ errichten , en
aan den Schepper van alle dingen
e r bewyzen.

g£. Ik weet wel, dat 'er zommige
tl, i'ie als nog tu yflelen, öfde-

..'^ ze wilde Meidenen wel in eenen

Saarsi

God geloven, den zelven kennen
of eer aan doen. Gclyk Saar in
zyne vyftien jarige Ooit-ïndifche
Kr\gsdienilen/v?£. 157. fiqq. dui-
delyk zegt: Men kan niet weten , voelen.
wat bit mi e Religie is, maar 's ?nor-
gens voor het krieken van den dag >
komen zy by elkander en , en houden
zich by de handen en dan zen en
fc breeuwen ten hemel in hunne taalt
waar uit te vermoeden is , dat zy
van God echter nog eenige weten-
fchap hebben moeten. Welkewoor-
den, fchoon zy \ an God en Gods-
dienft. eenig vermoeden geven ,
echter zeer twyffelachtig zyn , te

meer

KAAP ni GOEDE HOOP. 489

meer om dat de gewoonte, die zy
zouden hebben , om alle morgen
l>\ elkai kleren te komen , vall'ch
is , aangezien zulks buiten hunne
Feeftdagen , gelyk in 't vervolg
. ai worden aangetoont , nooit ge-
fchied.

Op dezelve wys begint de Heer
Boe-ving in zyne curieufe naricht
en belehr) ving van de Hottentot-
ten fag. 6. te melden , wanneer
hy van de Religie der I lottcntot-
tcn fpreekt , fißw éft hoc nomine
uti, dat is: zoo men anders dezen
naam gebruiken mag; by deze ge-
legenheid fchict my het bewuft
Axioma te binnen , namelyk non
cutis nulla fuut pr.edicata, of an-
ders , van ecu zaak , die niet we-
zeudlyk is , kan ook niets gezegt
worden, vermids 'er eer gene Re-
ligie als eene onder hen gevonden
word. OndertuiTchen word hy
nevens de zoo even aangehaalden
Saar en de Heer Tater Tacbart in
zyne Siamfche Reis pag. 95-, 96.
wel haait van andere gedachten,
en zegt , dat 'er echter nog eenige
Ruder a zyn , waar uit af te nemen
is , dat zy eenen God erkennen en
aanbidden.

Ik zal hunne woorden hierplaat-
zen , om dat zy de zaak zekerder
maken , en alles zeer natuurlyk
vooritcllcn , fchryvende de ge-
melde Saar l. e. verder : Zy heb-
ben eens zelfs gezegt, wanneer zy
na hun geloof gevraagt wierden,
dat zy geloofden in den geen , die
Hemel, Aarde, Metren alles wat
op aarde is , gefchapen heeft.
K.vcn zoo fchryft T. Tacbart l. c.
byna ook : Deze natiën (de Hot-
tentotten) weten niets van de
Schepping der Wacreld , van de
Vcrlolling vanden Menfch , en
van het Geheimenis der Hoog-
Heilige Drie - Eenheid ; nochtans
bidden zy eenen God aan ; maar
de kennis, die zy daar van heb-
ben, is zeer duilter: De Heer
Boe-ving zegt op de aangehaalde
plaats wvders ; dog zyn eenige ge-
ringe Ruder a en tekens voorhan-
1. Veel.

den; /.y weten en geloven, ten
miniten de Moratiores, gelyk ik
/.dis van /.eer velen géhoort heb,
dat 'er een God is, die Hemel en
Aarde heelt gefchapen, die don-
deren en regenen laai , en voed-
zel, vellen, en diergelyken geeft.
Zoo dat ook van de/e Heidens
mag gemeld worden, het geen
'Paulus Rom. I. iy. jggt y fa 'er
een God is, is hen openbaar, want
God heelt het aan hen geopen-
baart.

Diergclyk antwoord heeft de
I 'rooit van Tanqncbar , de Heer
Bartholomens Ziegcnbalg van een
Hottentot bekomen , wanneer hy
hem die vraag voorgelegt heeft:
Of zy witten en geloofden, dat'er
een God was, waar op hy in dier-
voege diende, namelyk, Heer, Antwoord
die niet geloven wil , dat 'er een ^'ccnntot
God is , die wende maar zyne ogen of 'er een
na boven , na beneden en rondom Godiy-
zich, en wanneer hy als dan in
flaat daar toe is , zoo laat hy he-
nen gaan, en zeggen , dat 'er geen
God is. Welke verltandige reden-
voering zekerlyk menigen Chris-
ten zoude befchaamt können ma-
ken, om dat 'er veel onder dezel-
ven worden gevonden, die niet in
Haat zouden zyn , om zulk een
goed antwoord te geven. Bchal-
vcn dat 'er ook zyn , die niet al-
leen in hun hert zeggen Pfalm XI.
v. 1. daar is geen God, maar ook
opentlyk zulke rede uitflaan , en
met woorden bekennen.

Vermids het nu zeker en on-
loochenbaar is , dat alle Hotten-
totten in een God geloven, en
dat zy , fchoon zy hem zoo niet
noemen, ten miniten aan deszelfs
wezendlykhcid niet twyffelen ,
maar zulks uit de ordentlyke rege-
ring van alles , en andere Itukken
belluiten, het welk ik uit veelvul-
dige redenkavelingen met hen,
gewaar ben geworden , zoo kan
ik niet v.icn , waarom men deze
Heidens voor alle anderen Gaffers
noemen wil, temeer, om dat zy
de rechte betekening van dat
Q q t] woord ,

490 BES C.H RYViNG van de

woord , gelyk in een van mync
vorige Hootditukken uit Lu dolf
aangehaalt heb, in genen dele uit-
maken , en niet minder dan God-
\ uzakers zyn.

Ik beken zeer gaarn dat ik eer-
tyds in een brief, gedagtekent
den i?. January 1707 aan den
Wel- Eerwaar digen, zeer Geach-
ten en Hoog-geleerden Heer Ge-
orge Alexander Leopold , Bedie-
naar van Gods woord, by de
Kriitelyke Gemeente te Rcdwits,
myn byzondere Weldoender en
zeer waarde vriend van dezelven
heb gefchreven als of zy van God
niets willen; en my van deze
woorden bedient : Deze Secte
der Hottentotten kennen het
Weezen van God , zyne Almo-
gendheid , Alwetenheid , en al
wat men van God met recht zeg-
gen kan , in 't miniten niet. Zy
weten niet van de grond -regels
der natuurlyke kennille Gods.
Zy onderzoeken ook niet, het
geen hen tot jzulk een bronader
zoude können brengen. In tegen-
deel leven zy in hun uiterlyken
ommegang, en wel voornamei yk
in dit Ituk , als de domlte bees-
ten, welke op den aardbodem
gevonden worden.

Edoch de verdere woorden,
welke in dienzelven brief worden
gebruikt , geven genoegzaam te
kennen, dat zy getracht hebben,
my aan het dwalen te helpen, en
dat zy toenmaals ook gelukkighun
oogmerk hebben bereikt, om dat
ik my zelf in hunne twyüèlachtige
en wonderlyk door malkander
gehaspelde reden niet will te vin-
den ; daarenboven had ik ook ge-
ne gclcgcnthcid , om dieper on-
der hen te komen, en met de ge-
nen te fpreken , die of zeer zel-
den of nooit onder Krillencn
Komen. Aangezien by de toen-
malige Regering het aan de Eu-
ropeanen /eer zwaar verboden
was, onder hen te gaan , en zich
.iitL-n de grcnlVen der Colonien
u begeven; om oorzaken, welke

te wydlopig zyn, om hier geplaatft
te worden, maar die ter gelegener
tyd niet zullen worden verge-
ten.

Edoch vermids dit verbod met
het einde van de gemelde regering,
ook een einde kreeg, en nader-
hand onder wylen den Gouver-
neur Louis Van Affenburg aan een
iegelyk vry Itont , het land te on-
derzoeken, mids dat niets tegen
het belang van de Uhiftre Compa-
gnie, of de opentlyk verbode
handel bedreven wiexd , zoo ben
ik ook verfcheidemalen land-
waards in en midden onder hen
gereiil, alwaar ik zekerlyk wel
dra heb befpeurt , hoe fchandclyk
ik in myne vorige gedachten be-
drogen, en door de onder de
Kallenen zwervende Hottentot-
ten mifleid was ; door dien deze
of wel niet gaarn zien , dat men
ontrent hunne zeden engebruik-
ly kneden eenig onderzoek doe,
om dat zy den geen, die zulks
onderltaat, dan dit en dan dat wys
maken ; ook worden 'er eenige
onder de Kruienen gevonden,
die het gaarn zien, wanneer de
Hottentotten hunnen neven-
Chrillenen iets op den mouw bin-
den , en een leugen voor waarheid
verkopen.

Ik zal echter de toenmaals ge-
bruikte woorden hier verder in-
latlen, op dat de Lezer zoude
können zien, hoe dat het my ge-
gaan is: Ik ben, melde ik, dik-
wyls begerig gew eelt , aan hen
den weg door natuurlyke oor/a-
ken daar toe te bereiden, en hen
uit natuurlyke werken tol de ken-
nis van een Opperlle V\ eezen te
brengen, doordien ik hen dik-
\v\ls, met natuurlyke dingen uil
te leggen, de woorden uitgeperfl
heb , dat zy bekenden , dat het
niet anders konde zyn, of het
geen, 't welk alle dingen boven-
ordentlyk regeerde, aan allen het
leven geven moeit , enz. , dog
wanneer ik wat verder gaan wilde
en hen aanwees, hoe magtig,

krach-

KAAP Di GOEDE HOOP. +9 f

Hottentot-
hcbbcn ge-
zocht den
Schryvcrin
verwarring
te krengen.

Hyblyft
aar by dat
yin een
;od gelo-
en.

htig en wonderdadig «.lic Re-
geerder was , hoe hy moeit gc-
naamt en jgeëert worden, zoo was

de lull hy hen wel haafl over, om
my langer aan te horen. Zy ga-
ven my ten eerften tot antwoord,
dat zy veel te dom waren, om te

begrypen, 't geen ik aan hen zeg-
gen wilde ; zy willen niets van
God, en konden ook niets van
hem begrypen; Hottentotten wa-
ren dom , en mocflen ook dom
blyven ; anders hadden zy reeds
al lang door de Kruienen tot
God moeten bekeert zyn , wei-
ßer Godsdienfl: zy wel kundig wa-
ren, enz.

I ii alle deze en nog vele ande-
re met hen gepleegde onderhan-
delingen , ziet men zonneklaar,
dat zy gepoogt hebben, om my
in verwarring te brengen, omdat
zy bekennende, dat 'er een Wee-
zen was , dat alles regeerde, be-
weegde , leven gaf enz. , zulks
wederom ontkenden , en niets
daar van weten wilden. Zulks
heeft my aanleiding gegeven, om
ze allen met malkanderen in Ho-
pen of Seelen te verdelen, waar
van de eene gantfeh niet van God
willen, en de anderen echter
den zei ven kenden en bekenden.
Ondertullchcn is dit liever een
quaadaardigheid en hartnekkige
wederfpannighcid te noemen als
een Gods-verloochening , gclyk
zy ook daar na zelfs gaarn met
my toeftonden , wanneer ik aan
hen verhaalde, wat ik van av
ren ondervonden en gezien had,
waar op zy in gebroken neder-
duitfeh zeiden : 'Dititsmau ja
musku ff im , on s al te maal verra-
den, bat is : de T>nïtfchcrs of
Europeanen zyn ons al te fno%
zullen onzen gantfehen handel ver-
raden.

W vl het nu onfeilbaar gewis is,
dat alle Hottentotten in een God
geloven, kennen en bekennen,
aan vvien zy niet alleen het werk
van de Schepping toefchryven ,
maar ook toetlaan, dat hy nog al-
/. "Deel.

I les regeert , beweegt , aan allen
het leven geeft, en zulke eigen-
genfehappen heeft, die men zelfs
niet zoude können uitfpreken,
ZOO Zyn 'er nog echter vele vra-
gen overig, die verklaart moeten
worden, en die men noodzakclyk
weten moet, als men ontrent hun-
nen Godsdienfl: een gezond oordeel
ftryken wil ; en wel voornamelyk
dat men alvorens weet , hoe zy
dat Opperlte Weezen noemen?
Of zy het zelve zoo als wy , God
noemen , of aan hem een anderen
en eigenen naam geven ? Op de-
ze vraag heeft mvnes wetens nie-
mand beter geantwoord, als de
hier boven aangehaalde Heer
Boeving l. c. pag. 6 alwaar hy
zegt ; Vcrmids het Kapiteins-ampt
by hen de Opperße 11' aardigheid is,
(te weten van ieder dorp, maar
niet van ieder natie , gelyk hier
voren reeds aangewezen is ) zoo
noemen zy God in hunne taal Gou-
nia, den Groten Kapitein. (Voeg
daar by, dat zy de Maan als hun-
nen zichtbaren God alzoo noe-
men, en dat zy in tegendeel den
onzichtbaren God , als zy hem
recht beduiden , met de beid»
woorden Gonnia Tïcqvoa, dat is,
God aller Goden, befchryven ) die
een goed man is , welke hen geen
quaad doet , en voor wien zy der-
halven niets te vrezen hadden.

Blykt alzoo hier uit middag- Wathi«
klaar, dat zy eene Godheid ef-Mtca.
kennen , welke een natuurlyk
menfeh uit krachte van het licht
der natuur begrypen kan. Want-
r hy echter verder daar by
gt , dat eenige uit hun volk-
hem hadden gezien, en dat hy
( n zoo was gekleed alszy, zoo
beken ik /eer gaarn , dat zulks
nooit van iemand van hen heb ge-
hoort, lchoon ik veelvuldige door
elkander lopende vragen aan hen
gedaan heb. Edoch kan het wel
wezen, dat zy dit ook aan hem
hebben geze^t, en laat ik de waar-
heid daar van in zyne waardy of
onwaardy beruften ; terwyl ik on-
Qqq i der-

BE SCHRY VING vande

492

deftuflchen genoegzaam verze-
, dat zy een Goddelyk
Weezen nevens nog ecnige ande-
re neven-Qofien, of Idolïs erken-
. k in 't vervolg zalaangc-
to ! n.

Waarin Nadcmaal zy een Goddelyk

liarcGods- Tï, , j , , J

Weezen erkennen, gelyk nu o-
penbaär is; op wat wyzc eeren zy
het zelve en waar in beftaat haar

Godsdicnft dan? Op deze vraag

ftaat.

en onfmakelyk, en lachten eenïgen
zelfs my zeer fmadelyk uit.

Edoch als ik betracht, hoe kor- ScK
ten tyd de Heer Boeving zich al- hierbyi
hier heeft onthouden , en dat hy [^ ns
alzoo geen grote gelcgentheid kan
hebben gehad , met hen om te
gaan , zoo ben ik over die twyf-
felachtigheid niet verwondert.
Hy is nevens den Heer Grüudleru,
zyn Collega, verfcheidemalen by

kan ik ten ceritcn niet politief en , my geweeit, en wy hebben van

wel eer
aandoen.

ronduit antwoorden; ten dele om
dat de Heer Boeving l. c. nog in
twyffel trekt, ofzy hem wel ee-
nigc eer aandoen; deels om dat
de Heer Ziegenbalg l. c. niets daar
van heeft können achterhalen, en
deels ook, omdat de dienit van
dezen uit de natuur eenigermatcn
erkenden God zeer verfcheident-
lyk befchreven word ; zal derhal-
ven wel het raadzaamite zyn , om
deze hunne gedachten eerlt voor
teilel!en, en daar na te zeggen,
wat ik daar van bevonden, gezien
en waargenomen heb.
Boeving Wat het twyfielen van den Hr.
J \ot$oeving aanbelangt , hy geeft
zulks gelyls als volgt, met duide-
lyke woorden te kennen: Of dan
deze Heidenen den eenigermatcn
erkenden God eenige eer bewyzen ,
heb ik gautfeh niet können onder-
vinden van hen nog van ande-
ren. Ik heb wel, (zegt hy wy-
ders, en a;eeft daarnevens de gro-
te minachting te kennen, welke
zy laten blyken, wanneer men van
zulke zaken met hen fpreekt) als
ik hen voor f lelde, h zeer zy ver-
fehlt ld igt waren , Gounja eer aan
te doen, en voor zyn e weldaden te
danken , daar zy decs en genen , d/c
hen iets 1 ■> met diepe bui-
ging van bet l\f bedankten-, van ee-
\en tot autooord bekomen, dat zy
ook deden , dog wanneer ik
"■• vat wyze , waren zy
A ak ik echter, gelyk da-
>/•/, zoo lang ik aan de Kaap
//, gefehied is, van de
zaligmakende erkentenis Gods, zoo
s myue rede hen zeer verdrietig

die materie met elkandercn ge-
fproken; zynde zyn gantfehver-
blyf alhier maar van 1 of 3 weken
geweeit , in welken tyd men van
deze menfehen zeer weinig kan te
weten krygen , als met dewelke
hy alleenlyk in gebroken Hol-
Iandfch , en ook niet door zynen
Hofpcs, Franfch Vluchteling, ge-
naamt Jacques de Savoye, heeft
können ipreken. Doch ik geloof
van hem wel het verdriet, 't
welk zy over zyn difcours zullen
hebben gehad , om dat my zulks
ook oneindig dikwyls gebeurt is ,
gelyk zulks uit den hier voor aan-
gehaalden brief aan den Heer
Leopold, gedagtekent den 1$ Ja-
nuary 1707 genoegzaam blykt. Ik
heb toenmaals nog deze woorden
daar by gevoegt , dat ik niet had-
de geweten , hoe dat ik my in
gunlt zoude zetten , om maar van
zulke en diergelyke materiente
können handelen ; wanneer ik
hen , fchreef ik wyders , een fluk
tabak of een glas wyn , ook wel
een Hollands dubbeltje , 't welk
ontrent 5 Keizerlyke kruitzers
uitmaakt, beloofde, zoo konde
ik ze wel ik weet niet hoe ver,
met my lokken, dog zoo dra als
ik ze op een zekere plaats hadde
gebragt, en met hen zulke vragen
wilde behandelen , die my fche-
nen de belle gelcgentheid te ge-
\en, om op de erkentenis vanden
eenigen en waren God te komen,
en hen als onbemerkt te overrom-
pelen , zoo vielen zy ogenblikke-
1\ k dwars in de rede, en vraagden
wanneer ik aan hen betalen wilde,

't geen

KAAP de GOEDE HOQP. wi

ücgcnbalg
ccft van
e Horten-

iets kon-
en gewaar
orden.

Hoery
:szelfs
agen be-
»twoor-

:den.

't geen ik verfproken had? Wil-
de ik /e weder op een goeden
weg brengen , om door beloften
tot myn oogmerk te geraken j was
hun gedult in een ogenblik ver-
vlogen , zoo dat zy begonden te
knorren en zelfs ook wel weg te
lopen.

Hy gevolg is het de Heer Boe-
ving alleen niet , die over de on-
verduldigheid van deze blinde lui-
den hoeft te klagen; daar zyn er
buiten mv ook nog zeer veel, d ie het
zelve klaaglied zingen, De Heer
Ziegenbalg heeft wel het geluk ge-
had, dat h\ een Hottcntot aange-
troffen heeft , die hem gaarn en
\ rywillig ten antwoord heeft ge-
Haan ; dog behalven dat hy ten
laatite zeer koel antwoord kreeg ,
en hun verdriet befpeurde , zoo
heeft hy van hunnen Godsdienil
in 't minfte niet können gewaar
worden.

Derhalven hope ik, dat ik niet
qualyk zal doen, als ik de voorge-
melde vragen nevens het antwoord
zelf hier inlas , op dat de Lezer
zoude können zien hoe hy beant-
woord is: Namentlyk hy vraagde
of zy dezen God , welken zy ken-
den, ook dienden? waarop zy
antwoordeden , God heeft vry be-
tere dienaars als wy zyn. Wan-
neer hy verder vraagde of zy God
dan gantfeh gcene eer aandeden,
of zorg voor hare ziel droegen?
gaven zy ten antwoord , wy weten
van meer niet , dan dat wy het quaat
myden en het goede doen. \\ aar uit
licht is af te nemen , dat hy niet
dieper gegaan , maar op andere
vragen gevallen zyndc , om
langzamerhand tot zyn oogmerk
te krygen, hy ook niet heeft kön-
nen gewaar worden hoe zy God
dienden.

Vermids nu deze beide Heren,
dewelke ik alhier de eer heb ge-
had te fpreken , wanneer ze in 't
land reisden, en wel den laatften
in den jare 1706. en den eerilen in
den jare t 709 , den aard van In
nen Godsdienil niet I . ven of

hel ben können befchryven, /oo
zullen wy tot anderen overgaan,
om te zien hoe die dienlt dan \
fcheidentlyk befchreven word,
lyk hier voren gemeld is; dog 1
en alvorens ik verder ga, val ik dit
maar nog eens erinneren, dat gelyk
hier voren gezegt is, dat zy de
Maan voor den zichtbaren God
houden, zy van den on/iehibaren
gantfeh weinig weten ie zeggen ,
als 't geen hier voren reeds
haali , en alzo haar dienft opbel-
den k ziet. Waarin 1 •
ter bellaar , zullen wy onder /.oe-
ken.

Meergemelde Heer Boei-ine R

... ., . * noemt het

wil /. c. zelrs niet eens toeitaan,dat dan/,
het danzen in de Manefchvn eendCiU,ru'-

1 .. ,1 'i«een

zoort van godsdientt zy, wanneer GodsdTenft
hy zegt ; Het is bekent, dat eèntge
fan gedachten zyn*, als of' zy de
Maan eer aandeden ; dog fchoon by
des zelfs fc hein en vlytig ja zelfs
garf (che nachten geda d,^oo

willen zy echter in 't tninfi van gene
vereer ing weten, maar sseggen,
zy alleen lyk d in zen, om ziehte ver-
maken. Edoch lehoon de Hotten-
totten hem zulks zelf hebben inj -
prent, zoo als hunne gewoonte
ontrent de Europeanen altyd is,
iemand van een valfch begrip te^
doen zyn, H)o zal hy mv bezwaar-
lyk können doen geloven, dat dit
danzen geen godsdienftig werk
zy; ten dele om dat het </ el-

baar is, dat zy de Maan voor den
zichtbaren en onder hunnen vt r-
borgenen onzichtbaren God er-
kennen; ten dele, om dat zy dit
danzen precies alle nieuw-en vol-
le-maanen hervatten, hein.
genen zoo als het u il , en deels
ook, om dat zy tegen zulkentyd
zelfs zeggen, dat hun feeft ingaat, DeS^y-

. - " vet c rktnt

Derhalven is en bl\li dit danzen het daar
tegen die tyd een zoort van hun voor-
godsdienll.

T. 'Tachart gelooft op de boven p. Tachart«
aangehaalde plaats /w. <■>(•>., dat zv meD™8

, 6 r> I j t ' "::' haar

hunnen uod op 1 5 ze dien- God*d

den; dat zy om hem te eeren de
ichapen en koejen de keel affn
Qqq 3 den-

+9+ BESCHRYVING vande

den , en het vleefch en de melk
daar van in plaats van een ofFer-
hande daar bragten , om jegens
die Godheid hunne erkentenis te
bewyzen, welke aan hen volgens
hun geloof dan regen en dan
fchoon weer na hun nooddruft be-
zorgde; edoch fchoon ik gaarn
toefta dat zy op zekere ty den (laan,
en zulks als een ofFerhande aan-
merken , zoo zal het echter in 't
vervolg blyken, dat het deels de-
zen niet ter eere gefchied ; deels
ook, wanneer het al gefchied, en
als een Godsdicnit zal aangemerkt
worden, gelyk het ook is, zoo als
in een van myne volgende Hoofd-
Hukken zal worden aangetoont ,
zoo gefchied het echter maar op
zekere tyden, en altyd in byzon-
dere voorvallen.
Vogcisbe- De Heer J'ohan Wilhelm Vogel
vaV 'er verhandelt deze zaak veel nader,
als een van de anderen , maar
meld driederhande zaken , die
fchoon ze alle waarachtig zyn,
echter op een zekere wys moeten
norden verftaan , gelyk iri 't ver-
volg blyken zal. Hy zegt inzyne
tienjarige Ooit-ïndifchc Reis-be-
fchryving pag. 73. aldus: Van
God en zyne erkentenis weten zy,
de Hottentotten , . reinig of niets ;
maar men befpenrt ecmer , dat zy
eenc vencratie Jegens de Maan
hebben ; want als dezelve nieuw
is, komen zy by eikanderen , en
lieren en razen de gantfche nacht y
danzen in een kring en klappen
onder het danzen met de handen.
Zomtyds heeft men ze ook in duis-
tere en donkere gaten aangetroffen,
alwaar zy onder het klippen der
handen iets 'f>revetde , dat van geen
i'.nropeaan kon verßaan of geweten
worden, wat het was \ daar benc-
;/s (telden zy zich wonder hk aan,
de oogen jegens den hemel richten-
, en de een den anderen een
itt met een roden peen voor het
»hoofd ma 'a kende, V welk mi f-
fehlen een zoort van hiniGodsdienjt
■s.

Ik zeg nogmaals dat deze drie-

derlei zaken alle waarachtig zyn, c ,Watd
maar dat zy op een zekere wyzebcr va«
moeten worden verftaan ; Want wat zc#
het danzen aanbelangt, is zulks o-
ver gewis, zoo als myne eige lan-
ge ondervinding wel haaft hier na
aantonen zal ; rakende het aantref-
fen in de gaten of eerder op de heu-
vels, het is gewis dat zy aldaar een
zoort van Godsdienft verrichten ,
zoo als insgelyks zal aangewezen
worden ; wat echter het beteke-
nen met een roden Heen aangaat,
zoo is zulks ook een onlochen-
bare waarheid ; dit behoort ech-
ter niet onder de ftukken van
hun Godsdienft , maar wel onder
hunnen opfehik en zieraad , ge-
lyk in 't vervolg zal gezien worden.

Doordien wy nu alzoo door den
aangehaalden Heer Vogel aan de
voornaamfte flukken van dezen
Godsdienft der Hottentotten ge-
komen zyn , zoo zal ik myne eige
ondervinding daar nevens voegen,
en dezelve na myn oordeel geloof-
waardig genoeg voorftellen , als ik
alle omftandigheden bybreng , en
niets dat tot dit ftuk behoort, ver-
zuim, en daarentegen ook niets
uit eige verzinning daar by voeg,
wyl daar door de gantfche zamen-
hang van de zaak zoude bedur-
ven en de gehele Godsdienft als
een misgeboorte voorgeftelt wor-
den.

Dienvolgens zeg ik , dat zy de De Mlan
Maan als hunnen zichtbaren God dc '}c^*
eere aandoen , en godsdienftigaan- J|c Hottet
bidden, hebbende reeds hier voren t<
gezegt, dat zy de Maan met ócn
naam van den Groten Kapitein ver-
eeren, waar mede zy niets anders
verltaan, als dat onder dezen
zieht [>aren God de onzichtbare
moet verltaan , en te gelyk ook
aangeroepen worden. Daaren-
boven heb ik ook geftadig en
zoo vele jaren na elkandercn waar-
genomen, dat zy by de Nieuwe en
Volle Maan gantfche nachten dan-
en zingen, en zich ook met
fchrei uwen en l andgeklap ta-

mclyk ver laten horen.

Het

/'./.•

KAAP de GOEDE HOOP.

kx ield- Het is zeer raar en zeldzaam aan
te zien, wat bekken deze men-

jj^cr" fcheti daar by trekken ; dan leggen
z\ zich met het blote lichaam, 7.00
als/v altvd gewoon zyn te gaan,
op de aarde, en fchreeuwen en zin-
gen cenige onverslaanbare woor-
den luid keels ; dan liaan zy we-
derom op, en zien na de Maan
met hard fchreeuwen, en zingen
dan de woorden : Mut fehl Atze,
dat is, weeft gegïoet, óf we/hm;
Senihar e at zé, dat is , maak dat
tffy veel honing bekomen ; Chora-
quakahj' chori Ounqia\ dat is,
maak dat ons vee te ecten kryge
en veel melk geve.

loezyhet Ter zelvcr tyd klappen zy met

ukenbc ^e nan^en en danzen met eenen,
en herhalen deze en andere woor-
den ontalligdikwyls; ten laatften
belluiten zy den dans met het ge-
zang Ho Ho Ho Ho, 't welk ne-
vens het daar onder gemengt
handgeklap een fraai muficqis,
voor de genen , die het nooit
meer geh oor t hebben ; edoch kan
de Lezer van hun muficq daar van
geen recht denkbeeld hebben,
maar om dezelve hier net te be-
fchryvenlyd nog de tyd nog de
voorhebbende materie ; het zal
echter in 't vervolg gevoeglyk ge-
fchieden, en te gelyk van hun aar-
dig danzen een duidelyk bericht
gedaan worden.

Wanneer ze nu van fchreeuwen
en danzen moede zyn , zoo rech-
ten zy zich overend en zien na de
Maan en prevelen eenige onver-
slaanbare woorden ; klappen an-
dermaal in de handen; en llampen
van vreugde met de voeten , dat
het dreunt ; drajen en bewegen
daarbencvens het lyf, dan voor en
dan achter, zoo dat men niet kan
begrypen, w.u zv eigentlyk daar
mede zeggen willen; daar na be-
gijnen 7.x wederom hun Mut fehl
Atzé te zingen, en fchreeuwen
andermaal zoo Iterk , dat men de
ooren moet toehouden, als men
.,,* 'er ontrent is.

Lindelyk nu, wanneer zy an-
.enft

495

dermaal moede genoeg zyn, en
zich heefcher gefchreeuwt heb-
ben, en de voeten hen van danzen
zeer doen, gaan zy een weinig op
de aarde zitten, of op de hurken,
en ruft op de knien , en zingen an-
dermaal heel zachtjes, waar door,
om dat het niet Hemt, een recht
katten-muiiec] ondlaat, waarvoor
men de ooren moet toeftoppen.
Op diergelyke wys brengen zy de
gantfche nacht en den dag daar
aan volgende door, en verrichten
alzoo hunnen gewaanden Gods-
dienft, zonder dat iemand van hen
verlangt te eeten, of na huis te
gaan, om iets voor zich te ha-
len.

Wie zou dan nu wel können
loochenen, dat dit danzen, zin-
gen en fchreeuwen ten tyde van
de Nieuwe en Volle Maan geen
Godsdienfl zy? Wat my aanbe-
langt, ik ben gantfeh gewis ver-
zekert, en weet als een onfeilbare
waarheid, dat zy ten aanzien van
hunnen yver, welken zy befpeu-
ren laten, vele millioenen Krifte-
nen befchaamt maken , als welke,
fchoon zy niet alleen uit de natuur
weten, dat 'er een God is, en dat
men hem yverig, trouw, en op-
recht dienen moet, maar daaren-
boven uit het geopenbaarde
Woord tot genoegen lezen , ver-
Haan, begrypen, en in allepredi-
katien zoo als ook in alle andere
Kriftelyke byeenkomften horen
können, hoe hy gedient wil zyn,
en welken yver men daar toe aan-
wenden moet, echter zoo koel,
onverfchillig, traag en verdrietig
in het verrichten van dien dienlt
zyn , dat het niet alleen voor
God, maar ook voor deze blin-
de Heidenen een fchande is ,
weswegen ook t'eeniger tyd de
genen , die de wille des Heren
geweten, en niet gedaan hebben,
dubbelde Hagen zullen beko-
men.

Edoch waar raken mvne ge-
dachten andermaal henc? Niet te-
gengaande hier uit nog vele zede-

lefTen

+96 BESCHRYVING

V \NVDE

leiten te halen waren, waar in de
ze wilde Heidenen ons Chriitenen
befchamen, zoo wil ik echter de-
zelve liever aan den Lezer laten
opmerken, als my langer daar me-
de ophouden, te meer om dat 'er
nog tamelyk veel van dcrzelver
Godsdienft te melden overig is.
Dit zegge maar, datwyl gemelde
menfehen , gelyk uit alle hunne
handelingen blykt, een goed na-
tuurlyk verltand hebben, het een
fchande is, dat de Chriftenen hen,
welke dezelve winnen , en hen
van iets beters onderrechten wil-
len , met zoo zeer flechten exem-
pel voorgaan , en geen dag, geen
tyd en gelegentheid aanzien , al-
lerhande quaad voor hunne oogen
te plegen, en hen door hun quaad
exempel van de Chriitelyke Gods-
dienft aftelchrikken , daarzy
nochtans, zoo als in 't vervolg zal
worden gemeld, in het befhv.ilen
van quade en openbare daden, zoo !
vaardig recht doen, en niet lang
daar mede wachten, op dat het
quaad ge weert worde, en het zel-
ve gene diepe wortels fchieten

moge. • , j-

Wyl het nu zeker is , dat dit
danzen, zingen, en fchreeuwen
een zoort van Godsdienft onder
hen is , zoo kon men met recht
op de gedachten vallen en vra-
gen , of zy dezen Godsdienft al-
leen plegen, of dat 'er nog ande-
re natiën aangetroffen worden die
op gelyke wys hunnen Godsdienft
verrichten ; want het is buiten al-
len twyffel, en zoo wel door By-
belfche als waereldlyke Hiftonen
te bewyzen, dat het danzen een
oude en zoo wel een goede als
quade gewoonte zy, gelyk Lan-
ZÏus in zyne Tolyanthca en in Flo-
rilegid onder den naam van Salta-
tio tieiderzeids exempels genoeg
by brengt.
Hetdamei Dat het dan/en onder de Joden
«bydcr by het verrichten van hunnen
Godsnd,cna Godsdienft in gebruik is geweeil,
,n gcbru.k blykt uit verlcheide Schnkuur-
gcwccii. piaaucn, cn de voortreilelyke

Straasburgfche Godgeleerde. 7).
Scbafiïaan Smid 'm /.\nc\\Commc/it.
ad Lïbr. II. Samuelis , verklaart
over de woorden des Kap. VI. v.
14. En David danlte met alle
magt voor den l lere , en was om-
gord met een linnen lyfrok, veer
fraai, dat de wyven en maagden
by hoge feeltdagen en vreugde*
feeften gedanlt hebben , ten v. el-
ken einde hy het exempel van
Mirjam aanhaalt, welke na dat
Pharao nevens al zyn volk met ros
en wagen in 't Rode Meir ver-
dronken en gebleven was, een ke-
teltrommel in de hand genomen,
en met alle andere vrouwsperso-
nen , welke haar in dit ftuk volg-
den, in reien uitgetrokken was,
en op deze wyze God voor be-
weze genade en verleende by-
ftand een lof en danklied danzen-
de , en onder het geichal van ke-
teltrommels gezongen had Vïd.
Exod. XV. zo. feqq. Insgelyks
brengt hy ook by het exempel
van den Stam Benjamin, welke
uit de danzende dochters van Sïlo
weder wyven nemen en zoeken
moeiten op dat haar Stam niet
t'eenemaal te grond ging. Jud.XX.
19. xi. En eindelyk brengt hy by
het exempel der Ilraëlitilche vrou-
wen , die een triomf-lied voor
Saul en David danzende zongen ,
zeggende, Saul heeft dui/.cnd ge-
flagen , maar David tien dui-
zend.

Op gelyke wys hebben ook de
Baals-Prielters en de kinderen Is-
raels rondom het goude kalf ge-
danlt. Vtd. 1. Reg. XYIIÏ. Exod.
XXXII. 6. Ja dees gem. Godge-
leerde befluit ook uit I. Sap/. X.
en XIX., dat het danzen in de
fcholen der Propheten in de ge-
woonte geweeft is. Vïd. ennd. I.
c. uit welk alles onwederfprekelyk
volgt, dat het danzen by de Jo-
den en andere natiën niet alleen
rot vermaak cn allerhande onzon-
dige gewoontens gebruikt is, maar
dat zy zich ook daar van by ver-
richting van hun Godsdienft be-
dien'.

KAAP de GOEDE HOOP.

497

Andere
atien
men ook

I hun
'xlsdientt

dient hebben ; zulks de

weergaloze Heer Ludolf in zy-

ncn Commtm. ad Ihjfor. ALthiop.
■ >. nam. 62. daar voor
houd, dat David niet alleen al/00
gedanlt, of een nieuwe gewoonte
onder de Kinderen Israels inge-
voert lieert, maar nog velen met
hem , en dat zulks een aloude ge-
woonte onder hen geweeit is.

Vermids nu dit zoo is , gelyk
uit de aangehaalde fchriftuurplaat-
zen genoegzaam blykt, zoo doet
deze wyze van danzen by den
Godsdienlt, my weder gillen, dat
zy wegens verfcheidc oor/aken
van de joden fchynen afkomftigtc
7\n; want hier komt niet alleen
voor, te betrachten het waarne-
men van de Maan, maar ook het
bv hen gebruikelyk danzen ; 't
welkzy ook met de oudlte Joden
gemeen hebben, als die op zeke-
re feeftdagen in hunne Synagogen
opentlvk danften, zoo als uit hun
Duitfch Ceremonie-boek, te Am-
fierdam gedrukt , pag. 57. te zien
is ; alwaar zy ■> wanneer de gantfche
Wet gelezen en hun feeft deswe-
gen geviert wierd, 't welk ge-
meenlyk den t-i. September ge-
fchied , van den Voorlezer van de
Wet, die het Wet-boek om hoog
houden moet , alzoo fchry ven ,
en gaat rondom den Leflenaar en
danlt met het Wet-boek in den
arm.

OndertuiTchen zyn het mif-
fchien de Joden niet alleen, wel-
ke deze zoort van danzen by
hunnen Godsdienfl gebruiken, en
derhalven ook de Hottentotten
niet alleen uit hun volk oorfprong-
Ivk , maar daar zyn buiten twyf-
fel nog andere oude natiën in
Afrika geweeit, welke het danzen
bv hun Godsdienfl in gebruik ge-
had hebben ; aangezien de Heer
Ludolf in Hifior. Athiop. L. III.
c.6. wydlopig heeft bewezen, dat
de Abylliniichc Chriltencn ookby
de verrichting van hunGodsdienit
deze gewoonte gehad hebben ; en
houd hy /// comment. ad Hijfor.
I. T>eel.

Aithiop. p. 380. . het da

voor, dat dit een aloud gebruik
moet geweeit zyn. Hieruit kon
wel volgen, dat de Abyflrnifche
Chriftenen dat gebruik ook van
de oudlte Afrikaanlche Bewoners
aangenomen en behouden hebben,
uit welk geflacht de Hottentotten
als Heidenen nog overgebleven
zyn en dat gebruik nog hebben ,
fchoon zy door vele ongelukken
en vervolgingen können hebben
vergeten , welke liedjes daar by
zyn gezongen , en hoe het eigent-
l\k met het danzen gegaan
heeft.

W at hier van zy, het is zeker, DeKriftc-
dat de Chriftenen in Abyflinie neninA_
nog danzen", als zy Pfalmen en K"n
Liederen zingen, gelyk uit deookby
Tellens Libr.I. cap. 39. p. 96. &«
Lhrijtop. Fuhr er in zyne Rcisbe-
fchryving An. 1646 in Nurenberg
gedrukt. Jakob Wormfin in de
Reisbefchryving p. 221. Alvarez
c. 1 1. en wel voornamelyk uit den
aangehaalden Ludolf l. c. wydlo-
pig te zien is. Waar uit na myn
oordeel gevoeglyk kan worden
belloten , dat God ook geen mis-
hagen aan dezen dienft zoude
können hebben, indien hy maar
met een opregt gemoed verricht
word, en men maar enkel en al-
leen daar op let , dat men gene
huichclary of fchynheiügheid daar
onder laat lopen, maar alles wat
men doet, dat zulks met het gant-
fche hert tot God gefchiede: e-
doch wil ik niet verder daar van
oordelen, maar alles aan mynen
Lezer over laten, om daar van te
oordelen ; genoeg is 't , dat de
hier voor gem. Heer Scbafl. Smid
1. c.p. 308. Loc. i.een diergelyk
argument uit het danzen van lia-
vid getrokken heeft.

Ik begeef my liever weder, daar
ik hiervoren opgehouden heb, en
zegge, dat de Hottentotten be-
halven dezen dienft die met dan-
zen en zingen verricht word, nog
andere ceremoniën en gebruike-
lykheden hebben, die een zoort
Rrr van

498 BESCHRYVING van de

van Godsdienfl verbeelden , dog
dezelve hier in te mengen, en on-
der dat geen te zetten, dat ei-
gentlvk hun Sabaths-vieren betreft,
zoude te lang vallen, en ook de
voorhebbende materie in disorder
brengen. Derhalven oordeel ik
raadzaamft te zyn, dezelve by
volgende gelegentheid voor te Hel-
len, en als nu devrage, die men
zoude können voorleggen te be-
antwoorden , namelyk of deze
luiden, die toch ook een gemoed
hebben, en niet altyd doen, wat
rechtfehapen is, nooit van het
zelve heltredcn of verklaagt wor-
den? dat is, of/v voor den toorn,
gramfchap en ongenade van hun-
nen Groten Kapitein of God, niet
v re zen ?

Op deze vraag kan tot ant-
woord dienen, 't geen hier voren
reeds uit den Heer Boeving aan-
gehaalt is , namelyk dat zy zich
voor hem, wyl hyeen goed Man
is , die aan hen geen quaad doet ,
niet te duchten hebben. Ook
zal de Tranquebaarfche Prooft,
de Heer Ziegenbalg l. fnpra cit.
door zyne aan zekeren Hotten-
tot voorgelegde vragen de zaak
nader onderzoeken, en eenige
antwoord verfchaffen ; want hy
Gefprck gevraagt hebbende of 'er ook
Zondaars onder hen waren'? was
het antwoord gewcefr, Ja daar
zyn 'er zeker lyk vele met grote
zonden beladen. Hy verder v ra-
gende, van Wien de zonde quam?
antwoorde de Hottentot hoewel
uit een Chriften mond , van den
'Duivel, deze zondaars, zeidc hy
w uiers, komen in de bel, alwaar
het zeer heet is; daarentegen ko-
men de Vromen in den hen/el, al-
waar het ongemeen fchoon en aan-
genaam is. En hy eindelyk vra-
gende, waar /e dan na hun dood
ui' i hden te komen ? zoo zeidc hy,
dal l&éet de Baru/hertigc God, wy
ïveteri hel niet.

dii gefprek dunkt my,
dat i' haagde Hottentot wel

goed geantwoord heeft, maar niet

v?.n een
Hottentot
met den
Heer Boe-

ving.

Wat de
Schryver
hier van
oordeelt.

uit zyn of zyne Aanhangers mond,
weshalven de Heer Ziegenbalg
ook maar nageaapt en tot de zaak
niets by gebragt is; want dat zy
zouden bekennen , dat zy zon-
daars onder hen hebben , is een
hope , die men zich te vergeefs
maakt, ten zy men na zodanige
menfehen vraagt, die in opentlyke
grove laflers als echtbreuk, dief-
llal,enz. leven; welke zy echter
geen zondaars maar misdadigen
of anders noemen. Ik heb hen de
gemelde vraag of verfcheidema-
len voorgelegt,en gebeden op de-
zelve te antwoorden , dog niet an-
ders van hen können verkrygen,
als dat zy niet behoefden dezen
Groten Kapitein te vrezen , wyl
hy aan hen altyd goed en nooit
qnaad bewees\ dateer daarentegen
nog een ander Kapitein was, een
weinig geringer van vermogen ,
van den welken eenigen onder hen
hadden toveren geleert , die deed
aan hen nooit goed maar altyd
quaad, en dezen moeflen zy vrezen,
eeren en dienen. Mynes bedun-
kens is zulks de Duivel, fchoon ik
hem zoo niet heb horen noemen.
Want fchryft de meergemelde „ .

H-xt-rr r> • • Boevui

eer Miinonans Boeving in zyne meiddati

dikwyls aangehaalde Curieufe Be- e™°ü-
fchryving en naricht van de Hot-
tentotten ƒ . 7. met zeer duidelyk»
woorden aldus : Ten twede gelo-
ven zy, dat 'er een 'Duivel is, die
aan hen quaad doet, en voor wien
zy te vrezen hebben. Zy noemen
hem in hunne taal Titcqua ; ( 't welk
echter niet uitgefproken moet
worden , zoo als het daar Haat,
maar met een tongflag Touquoa)
iemand vertelde, dat eenigen onder
'hen denzelven hadden gezien , en
dat hy over het lyfhcel leclyk, ruig
en hairig was en voeten en een kop
als een paard had, en in" 't wit ge-
kleed was.

Dit laatfte voorgeven van den
Heer Boevin 9 heb ik nooit vin
hen gehoort , fchoon ik veel en
lange jaren met hen omgang gehad
heb. Dop; geloof ik zeer wel, dat

hem

KAAP de GOEDE HOOP. 499

hem zulks geduurcnde dcszelfs
kort verblyf van deze wonder-
baarlyke menfchen voor de waar-
heid verkoft is ; want als 'er iets
zekers aan was, 7,00 verbeeld ik
my, dat het ook wel door den een
of den andere voor myne ooren
zoude gekomen zyn ; ten miniten
zouden my die in het land zelfs
wonen niet bedrogen, of zulks
voor my verborgen gehouden
hebben, om dat ze in andere za-
ken heel openhertig waren, en
niet zyden dat niet met de waar-
heid overeenquam, indien ik het
recht gade floeg, te meer om dat
zv zich veel eerlyker ontrent een
Europeaan gedragen, als gene
die onder de Chriitenen zelfs wo-
nen.

Om echter weder op dezen
kleinen Kapitein te komen, moet
ik zeggen , dat wanneer men hen
vraagt , hoe het dan komt , dat
daar zy immers de menfehen, die
hen goed doen, eer aandeden en
dankten, zy niet veel meer den
Groten Kapitein eerden en dank-
ten, welke aan hen alles goed
deed? als den anderen kleinen,
welke aan hen toch maar quaad
deed ? zoo antwwoorden zy niet,
zoo als de Heer Boeving 1. c. p. 6.
ydenkk:?- wu" ' ^at zy zulks ook deden, maar
i«nKapi- zy verklaarden zich aldus : Zy
hten" kiften niet, waarom zy zulks de-
ïrotenee- den ; maar nochtans was aan hen
dreien. van humcn voorouders vertelt, dat
hunne gemelde voorouders zoo
fchrikkelyk tegen deze Groten Ka-
pitein hadden ge zondigt , dat hy
hen en hunne nakomelingen het hart
zoo zeer had verhart , dat zy hem
11 u niet meer recht kennen, en ook
niet meer eeren of dienen kon-
den.

DeSchry- Als ik nu dit antwoord verge-
ermeenc lyk , met het geen hiervoren in
cntott"n0t" hct X*V. Hoofdltuk van hunnen
andenvai oorfprong gezegt is , en die beide
eurde"fte met elkander vergelyk , zoo fchynt
oordeo- het andermaal, als of zy door de
anchtebe-S voorgewende overlevering van
omen den val der ccrlte ouders in 't Pa-

ebben. L cp^

radys nancht hebben ; /v zvn dan
afkomflig van de Joden, 't welk
zeer waarfchynlyk is , of van an-
dere Natiën of ook wel van velen
te gelyk ; het is maar vcrwonde-
renswaardig , dat deze Leere ,
fchoon door lange omwenteling
van tyd, zeer verduiitert, en door
vele bygelovige en zeldzame me-
ningen verbaltert nog zoo duide-
lyk en handtaltclyk zonder fchrift
of letters onder hen heeft können
voortgeplant worden.

Wanneer ik den Lezer echter
myne gedachten recht openhertig
zeggen zal, zoo komt het my
voor, als dat hunne Voorouders
moeten Joden geweelt zyn , aan
de welken vervult is, 't geen God
<Deut. XXVIII. 64 gedreigt heeft:
'De Heer zal u verßrojen , onder
alle Natiën, van het eene einde der
waereld tot het ander, en gy zult
aldaar andere Goden dienen, die
gy niet kent, nog uwe Vaders ,
Hout en Steenen. Conf. Efaise VI.
9. 10. Aft. XXVIII. zó. En deze
zyn of ten tyde der Babiloonfche
gevankenis in Egypten , en van
daar wanneer de Babiloniers in
Egypten gekomen zyn , weder
verder gevlucht, tot dat zy einde-
lyk aan de Kaap aangeland zyn:
Óf wel zyn dezelve ten tyde van
de Roomfche overvalling allen
wederom verltrooit, en hebben
zich weder van tyd tot tyd verga-
dert, en uit de aangebore natuur
der Joden tot vryheid , zich za-
men gerot , en het land zoo läng
door getrokken , tot dat zy ein-
dclyk een zekeren plaats gevon-
den hebben, alwaar zy zich met
hunne woningen ter neder laten
en verder uitbreiden konden.

Wanneer men eindelyk aan hen
vraagt waar mede zy dan dezen Hoezyden
Kapitein, die hen niet dan quaad quadenKa-
doed, eeren en dienen? zoo fchy- £"n"ö^re
nen zy de boven aangehaalde
woorden van T. Tachart l. c. ƒ>.
96. te bekrachtigen, door dien zy
zeggen, datzy zomtyds hem ter
eere een fchaap, zomtyds een vet-
Rrr x ten

soo B E S C H R Y V I N G van de

ïen os flaan, na dat zy können I
merken, dat hen een groot onge-
. boven het hoofd hangt. Het
vet, /eggen zy wyders, nemen
en 1'meren zich daar mede ; met
her vleeich onthalen zy elkande-
■ ï , eeten het op , en maak en
/ich, om dat deze boze Kapitein
verzoent is , onder elkander vro-
Ivk. De oorzaak, dat zy dit doen,
was, om dat het onder de Hot-
tentotten altyd zoo de manier en
in gebruik geweeit was. Edoch
dat" dit dieper wortels heeft, als
zy zich jegens de Europeanen wel
laten verluiden, en op die van hen
verrichte ofïerhande ziet , waar-
ontrent zy andermaal met de Jo-
den overeenkomen, zal in 't ver-
volg klaar getoont worden, wan-
neer van hun offeren als insgelyks
een ituk van hun Godsdienfl zal
gehandelt worden.'
centen Hier door dunkt my, blykt
cneenqua- klaar genoeg, dat zy twee Goden,
den God. eenen goeden en eenen quaden
God flellen ; waar van zy den ee-
nen maar met danzen en zingen ,
en den anderen , met ootmoed ,
vrees en eer dienen ; aan beide
echter te gelyk,zooals in't vervolg
klaarder zal aangewezen worden,
met offeren en vee liaan, enz. ten
dienlte liaan moeten. Waar door
de oude Manicbaen van gedach-
ten geworden zyn , ook eenen
quaden en goeden God te erken-
nen en te bekennen, zulks is niet
zoo wel uit hunne fchriften te
/icn, als dat het geloofwaardig is,
dat zy zulks uit de grondregels
der oude Heidenen moeten gezo-
gen hebben, en in de C'hriilelykc
Kerk hebben willen invoeren.
Èdo( h ik laat hier van een iegel) k
en in 't by zonder de Lezer zyne
vi ye gedachten, en laat hem alles
verder zelf overwegen.
Berentne« Ondertuffchen zal ik my maar

dan twee ■ , J

Goden , bcmoejen , den Lezer verder voor
daaronder te ik-I'cn, hoe deze Hottentotten

fekcic lü lil

fcde. de andeveHeidenen naapcn,en nog
meer als de/e twee Goden eer aan
doen , i'choon , zoo veel my bc-

wufl, tot nu niemand een woord
melding daar van gedaan heeft;
wordende namelyk in dit gevon-
den een zekere infecte of onge-
dierte byna zoo lang als een vin-
ger van een klein kind en ook zoo
dik, 't welk acht voeten en op het
hoofd twee hoorens nevens twee
vleugels heeft ; op den rug is het
groen, met rode en witte fpikke la-
tjes , aan welke infeéte zy eene
godheid toefchryven ; weshalven
zy, zoo dikwyis als zy het zien,
en wel voornamentlyk als het in
hunne Krall komt , en op den een
of den anderen gaat zitten, zoda-
nig een goddelyke eer aan doen.

Deze infecte hebbe ik lang niet
weten te noemen, om dat ik het
nooit gezien heb, en ook om dat
ik het nooit heb können geloven ,
dat zy zulke flechte dieren godlyk
zouden vereeren , fchoon ik daar
van dikwyis had horen fpreken;
tot dat eindelvk de voortreffelyke
Heer Joban JVilbelm de Greven-
broek , een man van byzondere
bequaamheid , verlland, en we-
tenfehap, die verfcheide voorna-
me Ambafladeurs , en eindelyk
hier ook de lllultre Compagnie als
Secretaris Politicq heeft gedient,
my door zyne Annotatien geleert
heeft, welke hy insgelyks geduren-
de zyn verbh f alhier van de Hot-
tentotten gemaakt heeft, dat deze
infecte namelyk eene zoort van
kevers was. Na dat ik echter zelf
het geluk gehad heb , het zelve
te zien, moet ik bekennen, dat
het wel niet na de Europeaanfehe
kevers of zoogenaamde Goude
Torren of Horentorens gelykt ', e-
doeh weet ik het zoo weinig an-
ders te noemen, als de gemelde
Heer de Grcvenbroek.

Zoo dra , zeg ik, als dit on-
gedierte in hunne Kralen komt,
van welkers uiterlyke gellalte en
mte op een andere tyd zal
w orden gemeld , zoo vereeren
zy het niet alleen, als hier voren
ge/egt is, hoewel dcGodsdienft
zoo lang niet duurt, en zy alleen-

lyk

,"./..'

lERBEWYS MR HOTTEKTOTTEX A W EEN SEKER IXSECTE.

w uu IrZf/

KAAP de GOEDE HOOP. 501

recren.

Offeren

11 het zel-
c.

Ivk ccnigc uuren met zingen en
toe ty dit il.in/en doorbrengen , maarzy be-
[^e ftrojen fièt ook met poejer van het
kruid, 't welk zy Buchu, en de Bo-
tanie* Spïraam noemen , waar van
op zyn plaats gehandelt is. Daar-
enboven word dit becltje niet al-
leen, maar ook de gantfche bin-
ne plaats van de Kraal daar mede
beftrdöit, wyl zy de vatte hope
hebben , dat het zelve wat goeds
met /ich brengt , of betekent.

En om hunne dankbaarheid je-
gens het zelze te bewyzen, voor
9e genade j van hen in hunne Kra-
le té bezoeken , Haan zy als een
Öfferhande twee vette fchapen ,
en noemen deze plegtigheid An-
ten maakum zooy 't welk zoo
veel betekent, als dat zy nu tot
andere menfehen gemaakt zyn ;
zich verbeeldende , dat door dit
doen hunne zonden vergeven zyn ,
of om /.ich van hunne woorden te
bedienen, zy zeggen, vjy geloven
dat &y voortaan altyd goeden geen
quaad meer doen zullen.

Zou dit nu wederom niet na der
Joden initellingen en offer ruiken?
Mynes oordeels is aan hen alleen-
lyk het liaan van het offer-dier by
gebleven, de wyze echter , hoe
en wanneer, en by welke gele-
gentheid een verzoen -offer ge-
schieden moet? door de lengte
der tyd verloren gegaan en in ver-
getenheid geraakt , te meer door
dien zy niet uit Joden alleen maar
uit velerhande natiën beftaan kön-
nen, uit dewelke de eene deze
en de ander gene zoort van Gods-
dienlt gewoon geweeft is , waar
door zy allen de rechte vergeten ,
en allcenlyk de fchil behouden
hebben ; en zich hebben verdaan,
om uit alle oude en verfcheide
gebruiklykheden eenerlei aan te
nemen, en dezelve te volgen.
Het zy hier mede hoe het wil,
o-ëcficuc wyders is echter gewis, dat wan-
oeen vau neer het gemeld ongedierte op ie-
ïiif"1 mand van hen in de Kraal komt
zitten , en op zyn lichaam ruit
zoekt, dezelve een onbedriegelyk

3e Schry-
:r meent
it zulks
ia de Jo-

Ml.lt -

)mßig is.

jWatiy
In als dit

en onfeilbaar heilig man zynmoet,
u "ien zekcrlyk alle zonden verge-
ven zyn ; want, zeggen zy, dit
beeltje heeft den man aangewe-
zen, dïe onder ons heilig is.
Derhalven (laan zy in zulk een ge-
val in plaats van de twee boven-
gemelde fchapen als een dank-of-
fer hunncvctlten os, dien zy on-
der den gantfche troup hebben.
Met deszelfs darmen en daar aan-
hangend vet , zoo als ook met het
net vcreeren en eieren zy dezen
Heilig, doordien zy hem het net
zoo warm om den hals hangen,
wanneer zy het alvorens met de
gemelde Bncbtt braaf gekruid , en
als een ftrik dicht in elkander ge-
draait hebben.

Dit net moet de aangeweze
Heilig aan den hals dragen , tot
dat 'er een (tukje meer aan is, het
(tinkt zoo veel het wil, oT wel,
tot dat dit beeftje andermaal in de
Kraal komt, en op iemand anders
gaat zitten, wanneer alle deze
plegtigheden op nieuw verricht
worden, en als dan is aan den eer-
den Heilig geoorlooft, zyn (tin-
kent net, 't welk hy nacht en dag
om den hals heeft moeten nebben
van zynen hals te doen, en met
het nog daar aan zynde vet zyn
Cros te fmeren, of anders zyn
lichaam zelf tebalzemen.

Daarentegen worden de dar-
men nevens het daar aan hangend
vet aan hem niet eer ter hand ge-
fielt, voor dat zyden drek alvo-
rens met de vingers daar uit ge-
drukt, de zelve gekeert en wel
gefpoelt hebben, van dewelke hy
zich eene maaltyd klaarmaakt , en
ze nuttigen mag. Zy allen liaan
op hunne wys den os , gclyk in 't
vervolg breder zal gemeld wor-
den; trekken hem de huid over het
hoofd af, en koken het vleefch ,
waar mede zy zich vrolyk maken,
zonder dat dees Heilig wyders ee-
nen beet daar van te eeten krygt*
Het nat is voor de wyven , 't welk
zy genieten , en zich nevens de
rhansperzonen vrolyk maken. Komt
Rrr 3 dit

502 BESCHRYVING

VAN DE

/

Wat men dit ongedierte echter op een

opeeï511" vrouws-perzoon zitten, zoo word

vrouw». Zy tot een Heilige verklaard , en

vomuk- de boven gemelde plechtigheden

ten. worden verricht ; dog met dit on-

derfcheid, dat de vrouwen het

vleelch nuttigen, en dat de mans-

perzonen daarentegen met het nat

moeten genoege nemen.

Wie zou in Europa können ge-
loven dat zulke ongereimdheden
in de waereld gevonden zoude
worden? ten zy men van anderen
will, dät zy nog wel Hechter Go-
den verkozen hebben, fchoon de
Dienaars juilt niet zoo morlïig en
fmerig waren. Ik zoude zekerlyk
zelf al een weinig befchroomt ge-
weeft zyn, aan diergelyke vertel-
lingen geloof te Haan , als ik niet
oog-getuige ge weeft was, en ver-
fcheide malen gelegentheid gehad
had om zulks te zien ; daar bene-
vens vind ik my fchier genood-
zaakt daar van eene gefchiedenis
te befchry ven , die klaar aan den
dag zal leggen, dat zy dit Beesje
of zelf niet mogen doden, of mo-
gen gedogen , dat van anderen ge-
dood word.
Geval on- Zeker Vry-Burger , genaamt
ÏTedimc Hendrik Muller, geboortig uit
" Duitfchland, heeft een Landgoed,
ontrent vyf of zes mylen van hier,
waar ontrent eenige Hottentotten
wonen, die eenig vee hebben,
hebbende aan dezelvcn de vryheid
gegeven hun vee nevens het zyne
op zyne in bezit hebbende lande-
ryen te wyden. Ter zelver tyd
hadden zy eens het geluk, gelyk
/y zich verbeelden, dat dit onge-
dierte of kever in hunne Krale
quam, en wanneer een zoon van
den ge melden Yry-burgcr, ge-
naamt Johannes MulkrA het zag,
zocht hy het te vangen, omdat
het zoo fraai van kouleur was, en
ook om beter achter hunne zotte
dingen te komen.

Wanneer de Hottentotten za-
gen dat hy het gevangen had , wa-
ren zy bezig om aan hem de be-
hoorlykc eer te bewyzen , en den

fchuldigen dienft af te leggen , en
zy begonden vervaarlyk te roepen,
Hachalze, Muatae, watmaakum
zoo ? dat is : Hoort eens, ky kt eens,
wat wil die daar doen ? De zoon
van den gemelden Vryman, wan-
neer hy dit hoorde , vraagde hen,
fchoon hy wel verltont, wat zy in
hunne taal tegens eikanderen fpra-
ken, wat zy met dit elendig .
fchreeuwen hebben of zeggen wil-
den ? waar op zy aan hem in ge-
broken Hollandieh te verftaan ga-
ven , dat hy bet niet doen moeß, en
dit beeßje , aan hen zoo zeer wel-
kom in hunne Kr aal, niet moeß van-

Wanneer zy echter zagen, en
uit zyne minen bemerkten, dat hy
daarom niet gaf, maar het beeftje
zelfs doden wilde, zeiden zy tot
hem, gy dit Bceß fangiim zoo, en
nu dood maa kum zoo , is dat braa,
wagtum ons altcmaal daar van loo-
pum zoo. Zou gy het Beeftje zoo
vangen , en nu zoo doden , is dat
wel gedaan, ziet zoo gy het doet,
lopen wy allen hene. Vermids hy
het Beeftje in de hand had, en
daar mede fpeelde, baden zy hem
ten laatften zeer inftandig , dat hy
het toch weder wilde laten vlie-
gen en niet doden, want zeiden
zy indien gy het dood, zoo zyn wy
allen ongelukkig.

Zoo dra hy aan hen beloofde ,
dat hy het beeftje zonder letzel
zoude laten vliegen en niet doden,
waren zy wederom zeer verge-
j noegt en wel te vrede; en als zy
zagen , dat hy zyn woord geftand
deed, deden zy aan het zelve de
gewoonlyke eer, en maakten zich
Van het geflacht fchaap, konnen-
de zy uit armoe geen twee liaan,
vrolyk ; aten allen, om dat het
op niemand van hen had gezeten,
en lieten niets daar van over tot
Jen volgenden morgen.

Miilchien zal de Lezer begerig ?yw»r;
zyn, om te weten , waarom zyieniet«
dat Beeftje niet willen gevangen, icniatai
veel minder gedood hebben-? dodcn.
Hier op zal ik dienen het geen van

de

KAAP dé GOEDE HOOP. 503

)e Schry
r heeft
5 te ver-

)eit om
n \.m
ie dom-
idaftc
ragen.

de Hottenrotten zelf heb können

vernemen ; nimelvk /.\ /.eggen ,
dat het aan hen ongeluk brengt
als het gevangen word , en als het
in hunne tegenwoordigheid Iter-
ven moet, zoo moeten zy allen
of hun vee door wilde dieren ver-
liezen, of zelf fierven, 't welk zy
door lange ondervinding genoeg-
zaam geleert hadden.

Dit alles wat van de vereering
van dezen kever is gezegt , is wel
een van de eenvoudigite en blind-
fte Hukken , die men aan de Hot-
tentotten bevinden kan, en echter
zyn zy daar op zoozeer gepikt,
dat zy liever wat anders zouden
willen doen dan deze godsdiensti-
ge initelling varen laten : En
fehoon men hen, gelyk ik dikwyls
gedaan heb, de ongereimdheid
van deze Afgodendienit blood uit
het licht der natuur, voorltelt,en
ze op een beter weg zoekt te
brengen, waar door zy met 'er tyd
tot de ware kennille Gods zouden
können geraken, is echter alles
vergeefs en zonder vrucht, of zoo
men zegt, moeite en kollen ver-
loren ; weshalven ik ook niet kan
zien, hoe de Tranquebaaarfche
Proolt , de Heer Ziegenbalg het
aanleggen wilde, om deze blinde
Heidenen met minder moeite,
achtervolgens zyn eige zeggen ,
vid. I. c. van zyne reisbefchry ving
p. 9. tot bekeren te krygen.

Nu zal ik met myne vertelling
voortvaren , en fehoon de Goden
der Hottentotten, voor zooveel
die tot nu in Europa hebbe kön-
nen te weten krygen mynes be-
dunkens , duidelyk genoeg afge-
fchildert , en ook van hunnen
Godsdienil een genoegzame be-
fchryving gevolgt heb, zoo zeg
ik echter, dat hier mede nog niet
ten einde hebbe können komen ,
voor zoo veel hunnen Godsdienil
betreft, maar dat 'er nog veel za-
ken ontbreken, die hier gemeld
moeten worden.

'Dienvolgens zal ik voor alle an-
deren verder aanwyzen, hoe zy

na myn oordeel, ook met zoda-
nige Chriitenen overeenkomen,
welke als zy maar horen, dat 'er
een mirakel of wonderwerk is ge-
lehied, of aan dees of genen wat
goeds gebeurt is, ten eerlten be-
dacht zyn , hoe z\ ter ecre van
zodanig een , een Kapel oprechten,
en de gene die daar verby gaan,
tot verrichting van hunne aan-
dacht daar in lokken zullen. On-
der tullchen hebben de Hotten-
totten zulke Kapellen of Tempels
niet , met menichen handen ge-
maakt , maar in hun gemoed zo-
danige plaat/en , welke zy daar-
om voor heilig houden , om dat
hunne Voorouders aldaar grote
weldaden genoten hebben.

Zodanige plaatzen zyn echter
gene donkere gaten , gelyk de
meergemelde Heer Vogel in zyne
Reisbefchryving ƒ. 73. met deze
woorden zegt : Zomtyds zegt hy,
heeft men ze ook wel in donkere bol-
len aangetroffen, alwaar zy onder
het klappen in de handen met den
mond iets prevelden , V welk echter
niemand van de Europeanen gewe-
ten heeft -y wat het was. Maar het
zyn liever woeite , vrye en zicht-
bare plaatzen , en de meelte heu-
vels, langs eenige rievieren , wel-
ke hier en daar in het land leg-
gen.

Door dien zy nu alles by over-
levering hebben, gelyk reeds dik-
wyls gemeld is , zoo houden zy
deze plaatzen voor zoo heilig, dat
zy nooit zulken woeiten oort of
heuvel zullen verby gaan , zonder
eenigen dienfl aan den Heilig te
bewyzen , die na hnnne mening
dien oort bewoont , en reeds aan
verfcheide van hen grote welda-
den bewezen heeft ; en wel voor-
namclyk danllen zy een weinig op
die plaats rondom , tervvyl zy ftil
zingen; zomtyds klappen zy daar-
enboven ook wel in de handen ,
of gaan op die plaats een weinig
zitten , hullen het hoofd met de
Cros en zingen een liedtje ; alles
echter na dat zy menen , dat de

Heilig

Hottentot-
ten hebben
eenige
plaatzen
ilic ze voo:
heilig hou-
den.

Hoezy
daar hunne

aandacht
verrichten.

504 BESCHRY VING vande

Heilig verdient , ofdatdetyd en
ntheid en ook veeltyds het i
n toelaat.

Als men hen vraagt , waarom
zv zulks doen, lachen zy 'er om,
als of" men het wel zelf 7.011de ra-
deri können ; en zy weten gene
andere rede by te brengen , als
reeds gemeld is. Wanneer men
echter inilantig verzoekt , om
meer onderrechting hier ontrent
te geven , zoo worden zy moeje-
Ivk, en zeggen niet anders , als \
dat zulks de manier der Hottentot-
ten is. Komt men eindelyk iemand
op friflche daad aan te treffen,
die een goede luim heeft , en aan
wien men , eer men fpreekt, een
pyp tabak of een glas Brandevvyn
geeft , als men het juiit by zich
heeft , zoo zeggen zy met vele
omllandigheden , wat aan hen of
aan hunne voorouders aldaar
goeds wedervaren is , en dat zy
deswegen tot dankbaarheid nog
altyd danken en zingen , ichoon
zy niet weten, wie het is, van wien
zy dat goeds ontfangen hadden.

'Zeker Hottentot , genaamt
Jtamma , dien ik op de gemelde
w\ s ontmoete, en met een pyp ta-
bak lokte, heeft my vertelt, dat
hy daarom op den heuvel danlte,
om dat hy des nachts daar eens ge-
flapen hebbende vaneen Leeuw,
die dicht by hem quam , niet op-
gevreten was, en welken Leeuw
hv des morgens, wanneer hy ont-
waakte naauwhks 20 fchreden
van hem nog had zien leggen; en
vermids hy zich verzekert hield, |
dat een Heilig daar mocil /yn
gevvcelt, die hem befchermt had,
zoo kon hy plichtshalve di<
daad niet vergeten. Welke rede
ik mv wel liet welgevallen, do'ti
wees hem met eenen op God, en
de befeherming /y ner Heiligen ;
maar na lange woordewiiTeling,
en als hy de p\p berookt had,
iprong hv op, en liep w eg, zeg-
Kafftme niet \ er (laan: 't
e el u ?gen wil, als ik
zulks niet verjtaan.

Zouden nu de Chriftenen niet Z(ff
andermaal door de Hottentotten §chryv«
befchaamt worden gemaakt, w el-
ke uit een blinden wer den onbe-
kenden God voor zynebeweze
weldaden danken, en die nooit
vergeten, daar eenChriften, die
nochtans wel weet, dat hy alles
goeds en volkome gaven van bo-
ven van den Vader des Lichts ont-
farigt, echter dezelve zoo haall en
fchandelyk vergeet, en naauwlyks
eens daar voor dankt. Edoch ik
zal zulks met ililzwygen verby w
gaan , en nog verder zeggen, dat Hottem
wanneer de Hottentotten door len do|
een diepe rivier zullen gaan, en «n wat
wel voornamelyk als ze lterk§aanwi
ftroomt, zy dat ook niet doen,
eer en alvorens zy zich met het
water befprengt , en hun voor-
hoofd met het zand of flyk van
den oever befmeert hebben.

De oorzaak daar van , zoude
na hunne mening deze zyn, dat
zydoor het befprengen, met wa-
ter, zich met een gezucht denzel-
ven aanbevelen , en bidden , dat
het zelve hen geen quaad toevoe-
gen mag. Het voorhoofd be-
ltryken zy met het zant of flyk van
den oever, om dat het hoofd
mag ligt worden , en altyd boven
en nooit onder het water komen;
om dat zy wel weten , dat alle le-
den onder het water zyn können,
maar het hoofd onder het zelve
niet bellaan kan. Ik heb wel gro-
te moeite gedaan , om een betere
oorzaak van hen te vernemen ,
maer te vergeefs , en derhalven
kan ik 'er ook gene betere mel-
den.

Daar zouden nog wel veel Huk- Reduin
ken overig zyn , die tot hunnen^11001
GodsdienÖ zouden können en
moeten getrokken worden , maar
ik zie , dat de gene, die daar van
reeds zyn ter ncdcrgeltelt, meer
tyd vereil'ehen om ze te lezen , als
ik my verbeeld had. Edoch ver-
mids ik bemerk , dat de materie
my altyd pnverziens en onder de
hand aangroeit , zoo moet ik voor

dit

KAAP Dil GOEDE HOOP. sos

ditmaal hier mede befluitcn , en
het overige tot een nadere gele-
gentheid ijuren ; den Lezer oa-
dertunchen verzekerende, dat 'er
nog fraaje materien zullen voor-

komen , waar van hy zeer weinig
zal hebben gelezen , fchoon hy
nog zoo veel Rcis-Befchryvingen
doorfnuftelt heeft.

XXX. HOOFTSTUK.

Van het offeren der Hottentotten , of (gelyk zy
het gewoon zynte noemen) van het an-
ders maken > als mede van de uitfny-
ding der Tefticuli.

Men kan eigenlyk niet zeggen wat door het Anders maken verflaan word. Aan alle mam.
perzonen word een Tclticulus uitgefneden. De Schryver verbaalt wanneer het zelve ge.
febied. Als mede op welke wyze. II "te en hoe men de Tcfticulus uit/neid. Wat
verder voor en na de operatie gefchied. Hoe de wonde weder toegenaait word. De Patien-
ten lyden zulks geduldig. Worden na de operatie met vet gefmeert en toet pis gewajfen.
Hoe de gantfebe operatie bcfloten word. Wat met het geflacht Schaap gedaan word. De
wyven krygen bet vet daar van , waar mede zy zich vrolyk maken. Wat zy op den vol-
genden dag doen. Welk een vereering de Oude Heer krygt. De Hottentotten ßreken
verfcbeidentlyk over de oorzaak en tyd dezer uit/nyding. Verfcheide meningen eenher

Schryver s daar van. Des Scbryvers mening. Ontdekt de ware oorzaak hier van. Waar.
om de Hottentottinnen geen onbefneden toelaten. Wat de Schryver hier uit befluit. De
Troglodyten hebben zig befneden. Wat van de Hottentottinnen is aan te merken. Wat
verder waar te nemen is -als de Hottentotten trouwen willen. Zy moeten zich tot een man
laten maken. Verjcheide plechtigheden worden verhaalt. Hottentotten flaan haar moeders.
Wat van het woord Kutfcire aan te merken zy. Hoe een beßbimpte wederom eerlyk ge-
maakt word. Waarom de gantfebe Kraal zomtyds anders maakt. Hier toe moet een niéuvt
buis gebouwt , een os geflogen en in vrolykbeid verteert worden. Of deze Ceremonie van
de Joden afkomßig is. Dronkenfchap is een fchadelyken laßer. Hottentotten moeten anders
maken alszy van woning veranderen. Ook als de f ch apen dol worden. Wat verder hier
ontrent aan te merken zy. Zy maken ook anders als zy hunne fch apen door den rook ja-
gen. Wat verder hier ontrent aanmerkens woardig zy. De oorzaak van dit hun doen.
Waar dat zulke gewoonte uit ontflaat. Om welke oorzaken meer de Hottentotten anders
maken.

DOor dien de Godsdienfl der
Hottentotten , of het geen
2.y eigentlyk daar onder reke-
nen , laatlt in een eenig Hoofd-
fluk niet heeft können worden gc-
bragt , alzoo die materie te wyd-
lopig was, en te veel tyd vereifch-
te , zoo hebbe in het einde van
het vorig Hoofdituk belooft , het
overige, zoo dra de gelegentheid
zich daar toe aanbieden zoude ,
daar nevens te voegen ; en ver-
mïds dezelve nu aan de hand
komt , zoo ben ik van voorne-
/. "Deel.

men , om het beloofde na te ko-
men, en te tonen, dat niet te ver-
geefs hebbe gezegt , dat 'er nog
verfcheide curieufe materien zou-
den voorvallen , welke niet zon-
der byzonder nadenken zouden
können gelezen worden.

Diensvolgens moet de Lezer en
als voor af weten, dat de Hotten-
totten alle deze en nog te verhan-
delende gebruikelyk heden met eigSyk,Q
den algemenen naam van Anders- niet zeggen
maken, dopen. ^ 'at zulks echter h«And£«
wil betekenen, kan men niet we- maken vu-

Sss

ten,

lhaD woi4

506 BESCHRYVING vande

ten , voor en aleer men ieder ma-
terie hoort vertellen, of de behan-
deling zelf bywoont , zoo als ik
gedaan heb, en als dan bcfluiten,
dat het dit of dat betekenen
moet.

Dit als voor af gezet, komt

gehaalde Deenfche Miïïionaris
Boeving in zyne curieufe Befchry- Boe
ving en naricht van de Hottentot- benc
ten Hemt insgelyks met deze bei-
I den overeen, wanneer hy zegt
i pag. 9. Aan ieder knaap vuord in de
j jeugd , de linker Tefliculus uitge-

voor alle anderen voor, dat zy Au- fneden enz. Ook is de Heer Johan v°&
der smaken, wanneer aan de mans- | JVilhelm Vogel van het zelve ge-"
perzonen een Tefliculus of bal uit j voelen, wanneer hy in zyne Tien-
het zakje gefneden word, 't welk jarige Ooit-Indifche Reize pag. 70

alle mansperzonen ondergaan

zegt

*De manspersonen laren zich

moeten. Ik heb eenige hondert \ in hunne jonge jaren een Tefliculus

van dezelven gevifiteert, en be
vonden , dat zy niet meer dan een
bal of Tefliculus alleen hebben.
Daarbenevens twyrlclt ook niet
een Schryver daar aan, die maar
iets van hun gefchreven heeft , al-
zoo men by allen, en in 't byzon-
der by de nieuwen , voor zoo veel
ik gelezen heb,, deze uitfnyding
zal aangetekent vinden.

Edoch wegen den tyd , wan-
neer zulks zoude gefchieden, en de
wyze hoe zulks volbragt word,
zoo als ook de oorzaak, waarom
dat gedaan word, is by de Rei-
zenden een zonderling verfchil,
en zegt de een zoo, en de ander
zoo; derhalven heb ik raadzaam
geoordeelt, de veranderlyke me-
ningen eerit kort na eikanderen
aan te halen, en daar na uitvoerlyk
te zeggen, wat ik bevonden heb,
wcrklyk en in der daad waar te
z\n, en veelmaals gehoort, ge-
zien , en in myn byzyn waar-
achtig erkent nebbe.

Wat den tyd aanbelangt, wan-
neer decs uitfnyding gefchieden
zoude: Saar meld in zyne \ yttien
jarige Oolt-Indifche krvgsdienltcn
pag. 15-7. dat het in de jeugd gc-
fenied, wanneer hy zegt; Zy ra-
pen hun Schaapvcl op , om te la-
ten kyken, hoe zy geflelt zyn, als
aan wicn in de kindsheid de linker
'. Tacharts Tefliculus uitgenomen word. 'P.
Tachart in zyne Siamfche Reize
pag. 102 is van dezelve mening,
Wanneet hy zegt : 'De mansperzo-
nen maken zich in de jeugd tot half
gefuedenen. En de veelmaals aan-

richt

be.11.hr.

uitfnydeu

Edoch wanneer zy het woord Ws
Jeugd voor het eerftc, derde, f*^
vierde, vyfdc of zesde jaar willen bei ich
nemen , zoo zullen zy van my ge- J^,
ne toeftemming krygen. Want
niet tegenftaande de kinderen
gantfeh naakt gaan, en niets voor
hunne fchamelheid hangen , om
dezelve te bedekken , zy mogen
jongens of meisjes zyn, of zoo als
de Hottentotten zeggen , een
Mannen-Boy of een Vrouwen-Boy
zoo weet ik my echter niet te be-
zinnen , dat ooit een kind van
zulke jaren heb gezien, 't welk
die operatie reeds uitgeltaan had,
fchoon ik zoo lang ik hier ben ge-
weeft dagelyks byna eenige hon-
dert van dezelven gezien en met
oplettenheid gade geflagen heb.

Wanneer zy het woord jeugd
voor het 8. of 9. jaar nemen, en wil-
len, dat de uitfnyding als dan eerit
gefchied, zoo zullen zy veel na-
der tot de zaak komen , en meer
toegevallen worden , alzoo ik
reeds overlang in een ander be-
richt aan den hiervoren gemelden
Hooggeleerden Heer Georg
Alexander Leopold, mynen Hoog-
waarden Weldoendcr , en zeer
geeerden Vriend gedagtekent
den 2. Maart 1708 van dezelve
mening geweelt ben , wanneer ik
gemeld heb, dat aan alle mansper-
zonen 8 of 9 jaren oud en ook wel
ouder, de linker Teiliculus uit-
gcfneden wierd.

Na dat ik echter, gclyk ik
voorheen gezegt heb, de gele-
gent-

KAAP de GOEDE HOOP. 507

Wanneer
:uitfny-
ig ge-
lied.

gentheid en vryheid bekomen heb
om my /.elven onder hen te bege-
ven, en zoowel de/.e als andere
behandelingen als van dichte by te
befrliomven, en dezelve by te
wonen, zoo heb ik waarlyk die
/.aak grondiger ondervonden , en
derhalven niet qualyk gedaan, dat
toenmaals daarnevens heb gevocgt
dat zulks ook wel gdchiede aan
zodanige die reeds ouder dan 9
jaren geworden zyn, hebbende
die operatie verfcheide malen zien
doen , aan de genen , die hunne
manlyke jaren volkomen bereikt
hadden, en zal genoeg zyn, een
exempel alleen aan te halen van
een Hottentot , welkers Hotten-
tottifchc naam my jegenswoordig
niet te binnc fehlet» dog die van
en onder de Chriltenen Jan ge-
naamt wierd , aan den welken zulks
eer 11 in het 18. of 19. jaar verricht
is, gelyk ik zelf gezien heb.

Hier uit volgt dan , dat deze
uitfnyding wel aan geen tyd be-
paalt is , maar dat die zoo wel aan
kinderen van 8 of 9 jaren dan aan
manlyke perzonen verricht word ;
dog a at zulks aan kinderen, wel-
ke het 8 of 9 jaar nog niet bereikt
hebben , nooit geichied. Wie
het echter doet , en op wat wys
het gefchied, zoo als ook hoede
gene genoemt word , die zich tot
die uitfnyding laat gebruiken,
weet ik niet , dat by een van de
Reizigers ooit gevonden, of in
hen gelezen heb, fchoon zy allen
te zamen , en in 't byzonder de
nieuwen , van deze uitfnyding ge-
wag maken.

Indien de Lezer echter aan my
verlof geeft, dat ik zulks doe, en
my als een ooggetuige, die daar
by geweelt is, en alles gezien
heeft, geloven wil, zoo maak ik
geen zwarigheid , de gantfche
zaak met alle deszelfs omttandig-
heden te befchryven ; want ik
weet wel , en hou my zelven ver-
zekert, dat het niet qualyk zal
worden geduid, als ik myzom-
tyds de zaak natuurlyk voorltel,

I. Deel.

en my van cene uitdrukking be-
dien, die niet al te hoflyk voorko-
men mögt ; al/00 vele omwegen,
te nemen, en fpreekwyzen te ge-
bruiken, die by de Wclfprckers
in zwang zyn, verd uitteren veel-
tyds ecne en voor al zulke onbe-
kende zaak meer, dan dat zy de-
zelve een licht byzetten zouden
Derhalvcn zal belt zyn, natuurly-
ke dingen natuurlyk voor te Hel-
len, achtervolgens het oud en be-
wult fpreekwoord : Naturalia
non fuut turpïa.

Met dit beding moet de Lezer
weten , dat zoo dikwyls als een
zodanige operatie gefchieden zal,
de gene , aan wien de Teßiculus
zal worden uitgefneden, van de
anderen en reeds gefneden Hot-
tentotten, om dat de kleine en
ongefnede Hottentotten gantfeh
niet by de operatie zyn mogen,
ruglings op de vlakke aarde ge-
legt , en aan hem de handen en
voeten uitgeftrekt , en ver van ei-
kanderen gefpannen worden , en
eindelyk met ttrikken van biezen,
of van diergelyk taai kruid ge-
maakt, gelyk de kuipers tot de
vaten gebruiken, valt word ge-
bonden , dat hy zich in die ge-
daante al zoo weinig kan bewegen
als een misdadiger die op het kruis
word gebonden, om gerabraakt
te worden.

Deze ttrikken maken zy alle
zelf, en wel zoo goed , tterk en
hecht , en ook zoo wel gedraait,
als een Lyndrajer in Europa die
zoude können maken , gelyk op
een anderen tyd zal gezegt wor-
den. Ondertuflchen eer en alvo-
rens de gene daar by komt , die
den Teßiculus uit nemen zal , ko-
men 'er anderen, ook wel de ge-
nen, die hem eerlt hebben gebon-
den , hem met de knien op beide
de armen en beide de voeten zit-
ten, om zich nog minder te kön-
nen bewegen ; een van allen gaat
op de borlt leggen, om hem ook
in die gelegde poltuur te houden,
en te beletten, dat hy het fnyden zie.

SSS 1 Wan-

Wie en
hoe men
de Tefticu-
lus fnyd.

BESCHRY V I NG van de

508

Wanneer dit alles gefchied is,
/oo komt de oude Hortentot ,
die de operatie doen zal en moet,
en als hy alvorens zyn daar toe be-
nodigt 'mes , 't welk geen fcheer-
mes of vlym , maar een gemeen
en tot eeten gebruikelyk brood-
mes is, opeen fteen wel geilepen
en fcherp gemaakt heeft, zoo
neemt hy dcn'Tefiiculus in de hand,
maakt een opening, ontrent an-
derhalf lid lang, en drukt den
Tejliculus daar uit, dien hy daar
na achter niet by de bloed of wa-
ter of andere vaten , maar aan het
end van denzelven door en af-
fnyd.
Hoeden- Deze Hqttentotfche Kapoen-
negeimmt neerder draagt een byzonderen
zdksdoet. naam , waar ontrent weder te e-
rinneren is, 't geen hier voren van
den Domme is gemeld , dat zy
hem den ouden Heer tituleren ,
wanneer hy een zodanige operatie
doet. Deze titul is in zulk een
grote achting , als onder de Joden
die van een beroemden Rabbyzyn
kan. Hy woont echter of by hen
in hun Dorp, of word uit een an-
dere Kraal gehaalt, en verzocht,
om die operatie te doen , fchoon
hy voor het overige even zoo fme-
rig en onwetend is als een van de
anderen, en verder ook gene pri-
vilegiën geniet.
Wat verder Zoo dra de operatie gefchieden
voor en na j d patient gebonden word,

de operatie ' ■ • i v '\

gefchied. zoo gaan eenige uit de Kraal, en
nemen een der vetfte fchapen van
hem of van zyn Vader , liaan hei
zelve op hunne manier , en niet
zoo als in Kuropa gefchied , geh k
op zyn tyd zal bericht worden.
Uit het zelve nemen zy, eer het
urht dood is, de darmen nevens
liet nei , en brengen het aan den
ouden Heer of Capoeneerder, die
van het warme vet, nadat h\ Bu-
c/ju en andere goede heilzame ge-
pulverifcerdc kruiden daar onder
gekneed en gemengt heeft, een
kogel maakt , ontrent zoo groot
als de Tejliculus gcweclt is, de-
welke hy in plaats van den uitge-

fneden Teftkulns in de openina
itcekt.

Wanneer nu dit warme en met
gemelde kruiden, die byzonder
heilzaam zyn moeten , wel door-
knede vet in plaats van denTeJficu-
lus geiloken is, zoo naait de oude
Heer zyne gemaakte en hier toe
benodigde wonde weder toe ;
echter niet , gelyk de Lezer zich
miiVchien verbeelden zoude, met
een naald met gaarn of zyde, al-
zoo zy diergelyke inilrumenten of
middelen niet hebben of gebrui-
ken, maar met een fpits gemaakt
en als een els geflcpen vogel-been,
't welk hare naald is , en met een
zenuw van een os , of gemeenly-
ker van een fchaap, die zy uit de
rug-graat halen , en als gaarn of
zyde van elkander fpliilen en daar
mede naajen.

Hoe zacht dit toenaajen in zyn
werk moet gaan , kan men zich
licht verbeelden , en hoe ras die
operatie gefchieden moet, kan
een iegelyk by zich zelve ook wel
overleggen ; ondertullchen is het
te verwonderen, dat de Patienten
daar by echter zeer geduldig zyn,
en ook niet eens zoo hard fehreeu-
wen, alzoozy weeten, dat na het
naajen aan hen de band weder af-
genomen en zy in zoo verre wed er
op vrye voeten geltelt worden, dat
zy zich van hunne lichamelyke
leden weder bedienen können.

Edoch wat kan de/e vryheid
hen veel helpen , om dat nog de
heilige pyn toelaat dat zy hene
gaan, nog ook de gantlche opera-
tie daar mede niet verricht is;
want /.o dra de llrikkcn hem afge-
nomen z\n , komt de oude Heer
\\ eder by den Patient, en fmcert
hem met het overige vet van de
nieren over het gantfche lichaam ,
zodanig dat hy lchier druipt; en
vermids hy gedurende het linea n
heen en weder beweegt , en ook
op den buik gelegt word, zoo is
licht te denken, dat de nieuwe pyn
in verre gevoeliger moet zyn, dan
de eertte.

Daar-

KAAP de GOEDE HOOP. 509

Daarenboven komt eindelyk de
gemelde oude Heer, neemt zyn
eige Mcuibrum virile in de hand,
en maakt den Patient over het
gantfehc lichaam met zyn water
nat, zodanig dat hy nu ook zyn
eige handen gebruiken , en zieh
met dit koilclvk Nardenwater als
afwailen, en zich w\n den in het
vét ingedrukt drek , r\ nigen moet
waar door hy dan met zvne korte
nagels als hooivorken over zyn be-
fmeerd lichaam halen en daar na
met de vlakke hand weder gelyk
itrvken moet.

En dit is als de laatfte zalving ,
welke hem eens voor al gegeven
word , aangezien zy verder niet
na hem kyken, of iets anders
tot zvne herllelling gebruiken,
maar hem laten leggen daar hy
legt; tot dat hy zich eindelyk op
handen en voeten , om dat hy
niet gaan kan, in een huis, 't
welk dicht byhemftaat, en voor
hem nieuw gebouwt is, kruipt,
alwaar hy nog wel twee of drie
dagen zeer zware pyn heeft. Na
verloop echter van dien tyd, recht
hy zich weder op , loopt einde-
l\k weder weg, en gaat overal
met zulke vaardigheid door het
veld , als hy te voren gedaan
heeft ; want hy weet uit de veel-
voudige ondervinding, dat de ge-
maakte wonde niet lang ongene-
zen blyven of hem eenige onge-
mak toebrengen kan.

Ik hebbc hier voren gezegt, dat
/y het niervet uit het geflachte
fchaap aan den ouden Heer bren-
gen, om een weinig daarvan in
de wonde te itcken, en met het
overige den Patient te fmeren.
Nu dient te weten, dat zy met
het fchaap zelf aldus leven : Na dat
het op haar manier, zoo als in 't
toekomende berichten zal , ge-
kookt is, maken zv zich onder
elkanderen daar mede vrolyk,
zonder dat zy een mondvol of iets
aan den Patient daar van geven,
die zich alleen met het aan hem
verfmeert vet voor ditmaal moet

vergenoegen, en heteeten aanky-
kcn.

Zelfs krygen de wyven niets
daar van, als welke nooit met de
mans te gelyk en als aan eene tafel,
fchoon zy gene hebben , eeten
mogen, maar /\ zyn wel te vre-
de, wanneer de mans haar het
nat daar van laten toekomen, ge-
Ivk ook altyd gefchied engebruik-
lyk is. Voor 't overige, maken
/v zich echter even zoo wel als de
mans, en als in eene Compagnie,
doch niet by eikanderen zittende,
vrolyk, danzen en fpringen , ro-
ken tabak of T)acha , en gelaten
zich over deze welgelukte uit-
fnyding zeer vrolyk , terwyl de ar-
me gefnedene zich naauwlyks van
pyn bewegen kan.

Wanneer zy den gantfehen dag Watzydeo
en het meelte gedeelte van den SgdSen.
nacht vrolyk geweeft zyn , zoo ko-
men de mans met het krieken van
den dag weder by eikanderen, en
beftrojen hun hoofd metBnchu>
als zy eerft eens gedanft en bin-
nens monds een gebed, 't welk
geen toekyker verftaan kan, ge-
prevelt hebben. Daar na fmeren
zy ook hun lichaam met het vet
dat van het gekookt fchaap van
gitteren overgebleven is, zodanig
dat zy blinken en dat het by war-
me zonnefchyn, van het Iyf druipt.

Op dat echter de oude Heer watdc
of uitfnyder den Patient, zacht oudeHecr
handele, en op het uitfnyden vereen?*
zelf beter pafle, en hem niet lang krygt.
plage, zoo krygt hy daar voor een
zekere beloning welke na de ryk-
dom van den Patient, of in een os,
als hy veel vee heeft, en rykis,
of anders als hy arm is, en niet
veel vermogen heeft , in een
fchaap bellaat; na welkers ont-
fangil hy zich of na zyn huis, als
hy in de Krale woont, of na zyn
eigen dorp met den os of fchaap
begeven kan, om dat de anderen
na den Patient zien, en alzoo zvne
hulp niet meer van noden hebben.

Dit is alzoo de waarachtige ge-

fchiedenis van alles, wat by dier-

Sss 3 ge-

5io BESCHRY

gelyk uitfnvden van den linker
Teflicnlits waargenomen word,
waar aan alzoo, wyl ik zelf ver-
fcheide malen daar by geilaan en
toegezien heb, in genen dele te
twyffelen is. Ik heb ook voor-
heen zeer velen uit nieuwsgierig-
heid bezichtigt en ze met een Huk
tabak of een dubbeltje zoo verre
gebragt, dat zy haar Kul Kroß
of velletje, 't welk zy voorliet
Membrut» -virile dragen weg de-
den, en aan my de volle yryheid
gaven, om te zien wat ik maar
wilde, en begeerde van hen te
weten.
De oor- De oorzaak waarom zy dit
1 1 ik en de joon , en wanneer het gefchieden
niikeauit- moet, word van hen zelven ver-
fnydinï fcheidentlyk gezegt ; derhalven is
dë°Hott«- het niet vreemd dat Reizigers de-
tottenver- zeive niet op eenerly wyze mel-
h-kcäange- den en uitleggen ; gelyk dan Saar
w«en. m ./vne vyftien jarige Oolt-Indi-
fchc Krygsdielten pag. 1 5 8 . ik weet
niet, of het voorbedachtelyk of
uit onwetenheid gefchied , zoo
wel van het lopen der Hottentot-
ten , en van andere eertyds gebrui-
kelyke zeden , zeer goede melding
doet, en echter gantfeh gene oor-
zaak daar nevens voegt, wanneer
hy fchryft : Anders können zy
zeer hard lopen , weshalven 'er ook
paarden van Batavia daar zyn ge-
bragt, om een Compagnie Ruiters
op te rechten, uit onze Zoldaten,
die daar aan de Kaap leggen, om
dat zy als Heidens gantfeh niet te
vertrouwen zyn , alzoo zy aller-
hande fchclmiiukken weten aan te
rechten.
verfche.de De Heer Vogel geeft echter ƒ *£.

meningen ?0 j rcjc . Qp Jat IV na hun-
een ïger ' j *^ ,. * . / ,

sciiryvers. ne mening vaardiger in het lopen
mogen zyn; gelyk zy dan, zegt
hy vvyders, zodanig in het lopen
geocffènt zyn , dat eenwel berede
kuiter werk genoeg heeft een
Hottentot te achterhalen. Van
dezelve mening is de Heer T. Ta-
chart in zyne Siamfche Reis , pag.
1 oi. alwaar hy zegt , dat dit uit-
'len veel hielp om de fnelheid

fity«

VING VAN DE

van het lopen te behouden en te
vermeerderen. Daarentegen heeft
de Heer Boeving van dit lopen
drie verfcheide redenen, waar on-
der de eene het uitfnyden van den
linker bal is , wanneer hy zegt :
gelyk de wyven heel traag in het
gaan zyn, zoo zyn de mans daar-
entegen van zoo grote vaardigheid,
dat zy fchier een paard gelyk in
het lopen zyn. Gaan zy over de
Itraat , te meer als zy iets dragen ,
zoo ziet men ze altoos op een draf
gaan, en ontitaat wel deze vaar-
digheid. 1 . Uit de lichte kleding,
x. DefeéhieensTefticuli, ofont-
brek van een bal. 3 . Door het
veel fmeren.

Nu is myn doen wel hier niet, Sc^a^
om de oorzaak van het fnel lo- hiervan
pen te onderzoeken , als welke oorikclt'
op zyn tyd wel onderzocht zal
worden. Edoch kan ik niet na-
laten te zeggen, dat ik bezwaarlyk
geloof, dat dit de hoofd-oorzaak
zoude zyn, dat de Hottentotten
zich tot half gefnedenen laten ma-
ken, fchoon ik zeer wel weet,
dat zy het zelf zeggen en voorge-
ven, ja ook zoo fnel te voet zyn*
dat zy dikmaals een Ruiter be-
fchaamt maken, en een Europe-
aanfche Hardloper niets tegen
hun lopen heeft, vermids zy in
de grootfte hitte, die hier vry
fterk en doordringende is, echter
onvermoeid lopen , en daar door
in 't minlle niet geincommodeert
worden.

De ware en hoofd zakelyke oor- Dewi
zaak echter fchynt my toe deze °°"£,
te zyn ; dat vermids zy ächtervol- uitfhyï
gens hunne wetten, niet by eene
1 lottentottin können of mogen
flapen , zoo lang zy twee Teßicu-
lus hebben , aangezien geen Hot-
tentottin een Hottentot by haar
derft laten flapen , zoo lang aan
hem de eene Teßiculus niet uitge-
fneden is, om dat zy, indienzulks
ontdekt wierd , voor een hoer
zoude gehouden , en ook wel zelfs
deswegen dood geflagen worden.

Derhalven gebeurt het

dikwyls,
voor-

KAAP de GOEDE HOOP. 511

Vaarom

tfotten-

inncn

nonbe-

iencn

aten.

voornamelyk by de armen , dat
zy met deze uitfnyding zoolang
wachten, Cöt dat zy hunne man-
nelyke jaren bereikt hebben, om
de kollen niet vergeefs te hebben
gedaan i als de jonge ondertuf-
fchen quam te Iterven.

Dat echter de wyven genen
' toelaten, ten zy hy maar eenen
bal heeft, heeft wederom zyne
oorzaken ; om dat zy naamlyk an-
ders vrezen, dat zy veel Tweelin-
gen zullen krygen , als dewelke
allen groot te brengen , aan haar
wederom maar op zekere condi-
tie vergunt is, gelyk zulks in een
volgend Hoofdituk nader aange-
wezen en uitgevoert zal worden ;
want zy zyn behalven dat met het
teellid zeer wel verzien, gelyk ik
zeer dikwyls gezien heb. Wan-
neer maar de eene Teflicultts onbe-
fchadigt blyft, zoude de natuur,
zoo zy zich verbeelden , niet meer
tot Tweelingen contribueren ,
waar van ik echter de w.are eigen-
fchap niet zeggen kan.

Hier uit moet na myne gedach-
ten onfeilbaar volgen, dat vermids
deze uitfnyding niet in de tedere
jeugd maar eerlt in het 8 . of 9 . jaar ,
merendeels echter in zulken ou-
derdom gefchied, als een jong
menfeh zyne manlyke jaren be-
komt , en in ftaat is , om een
vrouw wettig by te wonen , zy aan
geen zekere tyd gebonden zyn,
maar zich na de bequaamheid van
een mansperzoon reguleren, en
hyin ftaat geoordeelt word, om
te trouwen, 't welk dan eerfl in
het 18. of 19. jaar gefchieden kan.
Nochtans weet ik ook wel, dat dit
Climaat alhier gantfeh anders is
geaard, als dat van Europa , om
dat ik ook vrouwen heb gekent,
hier van Europeaenfche ouders
geboren , die reeds in het twaal f-
de jaar getrouwt , en in het der-
tiende een fchoon kind ter wac-
reld gebragt hebben ; 't welk in-
dien hec onder de Hottentotten
alzoo gehouden word , zoo is de
manlyke tyd haalt voorhanden.

Waar door zy tot deze dwaas- DcSdirr-
hcid gekomen zyn, om zich een verweet
Tefiiculus te laten uitfnyden , is SÜSÜ
niet wel te raden, te meer om dat ten tot h«
men niet weet , dat ooit eenig SfjJ"
volk in de waereld zulks heeft ge- Tefticnto
daan. Het is wel bekent , dat de ecr"ktiya
Joden zich laten befnyden; of nu
deze menfehen van de Joden af-
komltig en onder andere Natiën
geraakt zyn, die miilchien anders
zullen hebben gedaan , zy echter
hunne oude wyze van befnyden
vergeten, en in deszelfs plaats, den
Tefiiculus verkozen en daar uit ge-
nomen hebben , zoo wel uit vele
omitandigheden , die zy met de
Joden gemeen hebben , waar van
'er reeds eenige gefpecificeert zyn,
te geloven zyn , dog zal my hier-
ontrent aan het oordeel van mynen
Lezer onderwerpen

Zoo is het ook van de Troglo- DeTrogio-
dyten en Egiptiers bekent, dat zy fe***
zich hebben laten befnyden ; aan- befnedea.
gezien Joh. Bohemus h c. C. 6.p.
57. de legibus & moribus gentium
uit *Diodoro Siculo L. III. c. 3 2. het
volgende aanhaalt: Tudenda Tro-
glodytx omnes velut JEgyptii cir-
cumcidunt, hisdemptis, quos äca-
fu claudos appellant, dat is: Alle
Troglodyten befnyden hunne fchaam-
leden zoowelals de Egyptiers^ be-
halven dien , welke men wegen hun
val de Hinkende noemt. Hoe ech-
ter deze befnyding gedaan en aan
welken deel die voltrokken is,
blykt uit deze woorden in 't minft
niet ; derhalven is wel niet anders
te denken, of daar moeten in den
beginne ook veel Troglodyten on-
der de Hottentotten geweeit zyn ,
welke deze wys van befnyding of
uitfnyding onder hen voortge-
plant hebben ; en indien 'er al Jo-
den onder hen zyn geweeit, gelyk
ik uit bygebragte oorzaken het
t'eenemaal daar voor hou, zoo
hebben zy of hunne oude befny-
ding niet können voortplanten,
ten dele om dat zy met deze ge-
meenfehap gemaakt en zich tot be-
ter verdediging in een verbond in

gela-

5i2 B E S C H R Y V I N G van de

gelaten hebben, en deels ook, om
dat zy onder elkanderen zullen
getrouwt zyn , waar door dan
noodwendig die oude befnyding
heeft moeten uitfterven, en daar-
entegen deze uitfnyding ingevoert
is.
ïota-mot Edoch ik laat dezeze ftoffe my-
tinnen nen lezer en anderen verder over-
mcnisene' wegen; ondertuffchen zeg ik, dat
de Hottentottinnen eerder eene
befnyding of uitfnyding van noden
hadden als de mannen, om dat aan
deze iets word ontnomen , 't welk
zy niet miffen können, waartegen
aan gene een mismaaktheid en
ichandelyke lap zoude worden
weggefneden, welke haar tot nu
tot wanfchepzels maakt, daar zy
anders met andere wyven in Euro-
pa gelyk zouden gemaakt wor-
den.

Namelyk men vind een lang en
van gedaante als een dikke huid,
en aan de boven huid aangegroeit
Huk vel , 't welk over hare fchaam-
te afhangt, en dezelve als van na-
tuur bedekt; welk velby zommi-
ge hoe langer hoe groter groeit,
en dikwyls met de jaren toe-
neemt, dat het veeltyds onder het
boven Huk vel, 't welk zy KulU
Crofs noemen , uithangt , en een
afhangende riem gelykt.

Diergelyk heb niet alleen veel-
tyds gade geflagen , wyl zy my
zulks dikwyJs uit nieuwsgierig-
heid hebben laten kyken, 't welk
zy zeer gaarn voor een ftuk tabak
of een andere kleine vereering aan
een iegelyk doen; maar George
Andries Schlesivieger heeft het
reeds certyds aan haar bemerkt,
gelyk hy zulks in zyne Reisbe-
ichryving c. 4. p. 5- aanhaalt,
fchoon hy echter niet wiit , waar
voor hy het zonde houden, te we-
ten voor een ituk dat uit hare huid
geiheden was, of voor een natuur-
lyk vel.

Tbcvenotïus in zyne Orientaal-
fclieReisbefchryving'/Wt.II.f. 74-
p- 4V7. en anderen /.eggen wel dat
de Morinnen, Egyptiers , nevens

vele andere ook zoo gefchapen
zyn , dog dat die alle het zich lie-
ten uitfnyden en ook wel uitbran-
den , 't welk de gemelde Theveno*
tius voor eene fuperititie houd,
daar het echter uit nood , en om
een gebrek van de Natuur te ver-
helpen, gefchicden moet. Wat
my aanbelangt, ik geloof het gaarn,
om dat 'er niets zoo lelyk en af-
fchuwelyk wezen kan, als zulk een
mismaakt vrouwspersoon te zien ,
die, wanneer men de fmerigheid
van een Hottentottin nog daar by
voegt, zekerlyk een affchuuw aan
alle vrouwspersonen veroorzaken
moet.

Waar door zulks ontftaat , en
wat de oorzaak zy, kan ik niet
weten, nog heb ooit gelezen, dat
het by Europeaanfche vrouwen
ook zoude worden gevonden;
edoch ik verbeeld my, dat zooals
de menfehen, welke in en naaft
aan de Zona Torr ida wonen, van
aangezicht , verf, hair en andere
eigenfehappen van de Europeanen
en anderen, die ver van dat dis-
trict wonen, grotelyks onder-
fcheiden zyn , zoo können zy ook
in de andere delen van het lyf en
deszelfs eigenfehappen ver van de
overigen verfchillen. Voor 't o-
verige wil ik mynen Lezer en an-
deren den oorfpröng, en wat
verder daor by zoude te betrach-
ten zyn, laten onderzoeken.

Vermids rui de uitfnyding van
den linker ' 'culus zulk eén
hoogilnoo.' a] k en algemeen
werk is, buiten ! . welk men niet ?f£?

fnyding

kan of vermag te trouwen, zou vanden
het dan niet als een Huk van hun ™'™5
Codsdienll moeten worden aange- vanGo^
zien , achtervolg. i,s het welke 'z.y «*icnft«.
zich wettigen, en in den huwe-
l\ken Haai begeven mogen? te
meer om dal het flaan van een
fchaap, 't welk my als een offer-
hande toefchynt, daar by komt,
en 'er andere zaken gefchieden ,
die buiten een folemnele ceremo-
nie nooit voorvallen. Ik oordeel
dat dit uitfnyden van den Tefiïcn-

lus

KAAP dr GOEDE HOOP. 515

lus even y.ulk een hoogwerk is,
alsbydeJodendebefnyding»edoch
hier ontrent onderwerp ik my
wederom zeergaarn aan het oor-
deel van mynen I ,ezer.

wj-venkr ty mocrcn '/'C'1 echter niet al-
tene- leen een Teßiculus laten uitfny-

fcHottcn- (^'n ' als zy trouwen willen, maar
ionen zy moeten ook van de opvoeding
wüien'" v*n ^e moeder ontflagen worden,
en zich waardig maken, dat zy
het gezel fchap der mannen bezoe-
ken en met hen omgang hebben
mogen. Want gelyk zy de ge-
woonte hebben , de opyoeding
der kinderen de wyven alleen o-
ver te laten, zoo dat de man
daar mede niets te doen heeft, ten
n are dat de vrouw geflorven is ,
zoo hebben zy ook de manier ,
die van beiderlei geflacht aan de
vrouw over te laten , zoo lang als
de zoon nog niet tot een man ge-
maakt , of tot een man verklaart
is ; aangezien de dochters en alles
wat vrouwelyk is , vooral niet
mag in het gezelfchap der mannen
komen.
Moeten Ik zal den Lezer de zaak uit
m man h- ^cn gtond verhalen, en dan zelf
ten uiaken. laten oordelen, of deze gebruik-
lykheid ook eenige gemeenfehap
met de gebruiklykheden van an-
dere natiën heeft. Dienvolgens
zoo lang een zoon, hyzy groot
of klein, niet tot een man is ge-
maak t vmag hy niet alleen in het ge-
zelfchap van mannen niet komen,
maar hy mag zelfs niet eens met
zyn eigen vader eeten, aangezien
hy zich gefladig by de moeder
moet onthouden , en haar zoo
lang volgen en gehoorzamen , tot
dat hy Anders dat is, tot een man
gemaakt is. Daarenboven hebben
deze nog niet tot mannen gemaak-
te, grote en volwaflè perzonen,
verachtelyke namen, en worden
zy Kutßre of Melkbaarden, Mam-
mezuigers enz. genoemt.
Eerfte Wanneer hy zich tot een man
Piegtigheid wil ,.ucn maken, yoo krygthy

eerit van den oudflen in de Kraal
order dat hy buiten hunne kring,
/. T>eel.

dewyl allen nevens elkander in
een ronde cirkel zitten, en de
Oudfle in hei midden, die ten
eeiilen opilaatt hy is een gerne-
of ;de Kapitein zelf, op de hurken
/.al gaan zitten , dat is, dat h\ zal
gaan zitten, dat het lyf op de
knien ruit , en zyn achterfle de
aarde niet berykt, maar ruim drie
vingers hoog daar van af is , welk
hurken onder hen zeer gemeen en
als een dagelykfche manier is, zoo
dat zy het reeds van kindsgebeen-
tc gewoon zyn.

Wanneer de oudfle dit ziet , De and.
zoo fpreckt hy eenige woorden pleSTlëhcid
met de overige mannen, als of hy
hun confent inhaalde, om hem tot
man te verklaren. Na dat zy allen
zulks ecnpariglyk met Jo, jo\ dat
is> Ja> j&-> beantwoord hadden,
zoo gaat hy tot den jongen man ,
fpreekt een weinig met hem , en
maakt hem bekent hoe hy voor-
taan van de gehoorzaamheid , op-
volgc en dwang van zynen moeder
bevryd is, en zich niet meer in ha-
re gezelfchap derft lateh vinden ,
indien hy niet op nieuw Anders >
dat is , eerlyk en hunner gezel-
fchap waardig wil gemaakt wor-
den , maar zich voortaan by hen
en zynes gelyken houden moet,
en van nu af tonen dat hy een
man is.

Na geëindigde uitfpraak , welke Dedera*
de jong aangenome man met j'ó P^'sne^
beantwoord, gaat hy wat nader by
hem , neemt zyn Membrum virile
in de hand , en maakt hem met zyn
water zoo lang nat , als 'er een
droppel uitkomt; die water daar-
entegen ontfangt de jonge man
met vermaak, Wäfcht en wryft het
in, maakt ook verfcheide groeven
met de nagels in het op zyn lic-
haam klevend en met roed , itof
en drek gemengt vet, 't welk hy
daar na met de vlakke hand weder
tocflrykt, zoo dat men niet ziet,
waar voorheen zulke flrepen ge-
weefl zyn.

Kindclyk wanneer dit gefchied De vierte
is , zegt de oudfle uit de Kraal pi*P*i>«d
T 1 1 nog-

s,4 BESCHRYVING van de

Hoe de vo-
rige pleg-
ti^ht
befliXen
worden.

nogmaals tot bcfluit, en wenfeht
in den naam van alle tegen-
woordig zynde mannen met deze
woorden geluk; nameluk, 'tliam-
datiS, geluk daar toe. \Dida
. dat is, voorde makker oud.
, qua, dat is, teel veel kin-
deren, fkumï dat is , de baard kome
hooft voor den dag. Daar na is de
gantfche zaak gedaan , en hy nu
tot een man gemaakt. Edoch moet
men als in verby gaan aanmerken*
dat zy zich van deze drie eerfie
woorden ook bedienen , wanneer
7.y zien en horen , dat iemand uit
hun gezclfchap nielt , om hem
daar mede zoo veel te wenl'chen , |
als wanneer wy tot elkander on- |
der het nieten zeggen, God help.

Zoo dra nu alle deze plegtighe-
den verricht zyn , en hy tot een
man gemaakt is, word ten eertten
een vet fchaap van de zynen op
hunne wys geflacht, waar van het
vleefch nevens het ingewand ten
vuure gebracht, en deels gekookt
en deels gebraden word ; wanneer
het gereed is, zetten de oude
mannen nevens den jongen zich te
gelyk ten eeten ; dog zoo, dat de
ouden hunne portie eerit daar van
genuttigen , en den jongen zoo
lang laten toekyken; wanneer zy
echter hun genoegen hebben, la-
ten vv eindelyk ook toe , dat hy
in hunne tegenwoordigheid en
gezclfchap voor de eerftemaal fpy-
zen mag; 't welk hy in vervolg al*
tyd by hen en niet by de wyven
doen moet.

Aldus heeft de Lezer deze ma-
nier om mannen te maken ; ik laat
hem oordelen, of 'er een volk in
de wacrcld is, 't welk diergeh ke
gebruikelykheden heeft. Wat m\
aangaat, ik zal alleenlyk daarne-
vens voegen, dat /v door dit mid-
del aan de gehoorzaamheid van de
►eder zodanig worden onttrok-
ken, dat ook zelfs het vierde Ge-
ld daar ontrent noodlyd; heb-
bend i na deze plegtigheid vol-
kome \ rvhe-id te trouwen , wan-
neer zy u illen , maar het ftrekt

hen voortaan ook tot geen fchan-
de , maar in tegendeel tot een De Hot-
grote lof, welken lof de moeders n™nhun-
zelf hen geven en toeleggen , ne moe-
wanneer zy in dronkenfehap of uit
quaadheid en haat hunne moeder
wakker liaan , en met een blaauw
oog van zich jagen , en als dan
zeggen , ik fta niet meer onder
uwe tucht en difcipline.

In der daad zoo fchandelyk
zwaar en onverantwoordeivk dit
lalter zoo wel na geeltelyke als
waereldh ke rechten is , zo licht
ziet men het ook onder de Chri-
flenen door de vingers , waar
onder zoo wel als onder de Hot-
tentotten godloze knapen gevon-
den worden , die om recht en bil-
lykheid zoo weinig als om tucht
en eerbaarheid geven , en die ook
niet eens zoo lang können bewa-
ren , als deze wilde en blinde Hot-
tentotten doen, maar hunne ou-
ders , zoo wel vader als moeder,
't geen de Hottentotten echter
niet derven onderltaan, indien zy
niet de flxafTe des doods binnen
den tyd van twee uuren onder-
gaan willen , niet alleen dreigen te
liaan, terwyl zy nog in hun brode
zyn, maar dit ook werklyk doen,
fchoon zy beter weten als genen,
en welveritaan, weikc zware itraf-
fe van God daar op gezet is , wan-
neer hy zegt , wie Vader of Moe-
der flaat , die zal den dood lier-
ven .

Vcrmids ik hier voren van het
woord Kutfïrc gemeld , en daar
nevens gezegt hebbe , dat het een
zeer verachtelyk woord zy , waar
mede een oude Hottentot , d
reeds tot een man gemaakt is,
zich in genen dele mag laten be-
leggen , zoo zal ik den Lezer dit
nog melden, dat wanneer een ou-
de tegen een ander zich van dit
woord bedient , de gene , die daar
mede cerit gefcholden is , dat an-
deren het hebben gehoort, onwe-
deripreeklyk zoo lang uit hun ge-
zel 1'chap gefloten blyft , tot dat
hy eerft Anders maakt , dat is,

zich

KAAP de GOEDE HOOP. 515

Hoe een

weder ecr-

rruikt
word.

Wat van
het wyf
van den
eerlyk ge-
naakten
iian te mer-
ken is.

zich weder eerlyk maken laat;
want zy zien zeer1 veel op t en eer-
lvken naam , nog meet echter op
frnullen en vrolyk zyn.

Vérihids nu de gewoonte inge-
, dat tic befchimpte zich
eer niet weder in hun gezelfchap
vervoegen mag, voor dat hy zich
met een vet fchaap heeft geïegiti-
nteertj welken hy ten belle geven
moet, 700 bh ven zy ook ftyföp
hun Ihik liaan, en dulden hem of
gantfeh niet onder hen, of als hy
zich in hun gc/elfchap nederzet-
ten wil , lopen zy allen hene , en
talen hem alleen zitten, waar door
h\ dan eindelvk gedwongen word
te gehoorzamen, en een vet
fchaap te laten flaan , waar van hy
cehtcr gantfeh weinig van het
vleefch en alleen het vet en de
darmen bekomt , waar van hem
het cerile tot fmeren dient , 't
welk de anderen zelf verrichten,
en hem als op nieuw hunne gezel-
fchap waardig maken; het ander
echter Haat hem vry om nevens
het bloed te koken en te eeten ,
om dat zy met het vleefch van het
fchaap Itryken gaan, en het zelve
tot zyner eere verteren , en daar
na gezamentlyk zich de halve
nacht door vrolyk maken.

Zoo weinig echter als hy be-
komt , zoo weinig krygt deszelfs
vrouw ook , als welke nevens de
andere wyven zich met het nat
moet laten genoegen ; dog wan-
neer hy aan haar iets uit liefde van
zyn bloed, en daar in gefnede
darmen wil geven , zoo ftaat hem
zulks vry, ten ware dat men will,
dat zy de verandering hadde , als
in welken geval zulks niet geoor-
looft is, gelyk elders wvdlopiger
zal worden gemeld. Na dat dit
is gefchied, en hy zich op zulke
wyze weder eerlyk heeft laten
maken, zoo is hy weder zoo eer-
lyk als een ander, en derft zich
buiten andere toevallen , die in 't
toekomende volgen zullen, niet
lchuwen, om weder in hun gezel-
fchap te verfchynen.
I. 'Deel.

Als ik zomtyds myncgcdach
hier over den vrvcn loop gelaten ,
en in overweging genomen heb,
waar toch /niks by deze wilde
menfchen van daan komt, dat
zulk een onnut woord hen zoo
zeer licht beledigt, en den geen,
tegen wien het gezegtis, onbe-
qaam en haar gezelfchap onwaar-
dig maakt, tot dat hy zich door
een vet fchaap gelegitimeert heeft,
zoo is my hot tocgefchenen , dat
dit een univerfeel wezen door de
gantfche waereld zyn moet ; aan-
gezien geen gezelfchap , compa-
gnie of byeenkomft een be-
fchimpten lyden kan. Want het
is niet alleen bekent, dat een be-
fchimpt Cavallier veracht is, tot
dat hy deswegen fatisfactie heeft,
maar het is ook openbaar , dat
geen gezelfchap met zodanig een
gemaakt word , van wien iets ge-
zegt word, waar door zyn eerly-
lyke naam nood lyden kan , hy
maggeeftelykofwaereldlyk, van
een hoogen of laagen ftaat zyn,
zoo dat in dit ftuk de Chriftenen
niet anders als de Hottentotten,
en deze niet anders als de Krifte-
nen te werk gaan , zynde aJIeen-
lyk de wyze , om zich weder in
een goeden naam te ftellen , het
eenige teken van een wezendlyk
onderfcheid.

Zoo wel nu als dit Anders ma- Waarom
ken genaamt word ; zoo heet het Jjfjfjjjj^
ook Anders maken, wanneer de tyds anders
gantfche Kraal of dorp Gemeente maakt-
om eenige byzondere oorzaken
Anders en zich eenen vrolyken dag
maken willen ; diergelyke oorza-
ken können zyn , wanneer zy je-
gens hunne vyanden zyn gelukkig
geweelt, en als eenen Dankdag
vieren willen ; wanneer zy vele
wilde dieren , als Leeuwen , Ty-
gers, Rhenoceroffen , Olyphanten
en anderen gevelt hebben, die zoo
wel hen als hun vee hadden kön-
nen befchadigen ; wanneer eeni-
gen onder hen krank geweeft,en
herfielt zyn , en diergelyke meer,
welke ook zelfs onder de Chrifte-
Ttt : ~ nen

5i6 BESCHRYVING van de

nen dikwyls gelegentheid tot een
Dank en Biddag geven.

\\ anneer alzoo de gantfche
Kraal in zulke en diergelyke ge-
vallen wil Anders maken , zoo ge-
fchied het op de volgende wyze:
Zy zetten een huis midden in de
Kraal , die niet ftraat ofreiwys,
zoo als onze iteden of dorpen in
Europa , maar als een ronde cir-
kel gebouwt zyn, zoo als op een ■
andere plaats melden zal. Dit
huis, 't welk midden in den <
Kraal flaat, moet niet als van nieu-
we en nog nooit gebruikte mat-
ten, palen en vellen opgerecht
worden, waar mede men als een
nieuwe levensaard te kennen ge-
ven wil.

Zoo dra men begint dit huis te
bouwen, 't welk vroeg na de zon-
nen opgang gefchied , lopen de
wyven en jongens, die nog niet tot
mannen gemaakt zyn, hene , en
halen groene takken van allerhan-
de bomen, nevens vele lieflyke en
welriekende bloemen, waar mede
zy by hare te rugkomil het gant-
fche" huis , 't welk in 't midden
Haat, belleken, en alzoo tot een
rechte Loverhutte maken, zoo dat
men fchier niet anders van het
gantfche huis ziet, als groene bla-
den , met daar onder gemengde
veel vcrwige bloemen.
waneer Na het bouwen en eieren van
"?e- dit huis , nemen de mannen den
ihan zyVen vetften os , ook wel een vet rund
van i. x en ook wel derderhalf
jaar , by de horens , binden den
zei ven met hunne bieze-ltrikken ,
en werpen hem ter aarde, en zoo
dra dezelve op den rug legt , en
de 4 voeten ook met «rikken ter
dege uitgefpant, en in de aarde
valt gemaakt zyn, dat hy niet liaan
of fchade doen kan, zoo flachten
zy hem niet zoo als wy of onze
dagers in Europa doen, maar op
een b\ zondere en aan hen alleen
eige wyze» gdyk in 't toekomen-
de /.al worden aangewezen.
rnhct Zoo dra de os of het rund gefla-
gen is, 't welk echter zoo dra niet

gedaan is , wyl 't nog wel een half
uur leeft, eer het llerft, .zoo zet-
ten zy potten te vuur , maken
groeven in de aarde , waar in zy
een of meer Hukken zonder pan of
ander initrument braden können ;
wanneer dit alles klaar en het zie-
den en braden gecindigt is , zoo
gaan de mannen by eikanderen
zitten , en verteren het vleefch al-
leen , en geven aan de vrouwen
het nat en verders niets te verte-
ren , op dat zy zouden können
zeggen , dat zy ook iets daar van
genoten hebben.

Wanneer zy nu niet zoo fterk
van manfehap zyn , dat zy een vet-
ten os of kalf op eenmaal können
verteeren , zoo laten zy echter niet
gaarn iets tot den volgenden dag
over, maar gaan des avonds ook
wel in de nacht weder by eikande-
ren zitten, en verteeren het ove-
rige, of tenminflen zoo veel, dat
den volgenden dag zeer weinig o-
j verig is , terwyl ondertulTchen de
vrouwen zulks andermaal met
goede oogen moeten aanzien, en
haar nat, indien zy nog wat over
hebben , verder nuttigen ; edoch
wanneer zy niets overgelaten,
maar het zelve op eenmaal ingeno-
men hebben, Hoppen zy ondertuf-
fchen een pyp tabak , en maken
zich daarmede vrolyk; waar by
men moet weten, dat het licht kan
gefchieden, dat niets by haar over-
blyft , om dat de wyven een groter
menigte als de mannen uitmaken ,
niet alleen jegens de Polygamie of
Veelwyffchap, maar ook wegens
de kinderen, die zich by haar ont-
houden en met haar eeten moe-
ten.

Ondcrtuflchcn vergeet men tuf- wat by ie
fchen de maaltyd het vrolyk we- "Jjf^
/en al heel niet, maar zoo dra de ïykheidgc-
fpys een einde heeft , begint men P1^1
zich met de mufik te laten horen,
daarnevens ook het danzen , en
beide op zulke veranderlyke wy-
ze, dat men het dikwyls gaarn, en
zomtyds ook wederom niet gaarn
hoort , gclyk elders in een byzon-

der

Hoe de Hottentotten hunne Woningen veäandeken.

i*.i.>;<;W. & jr Jel

KAAP de GOEDE HOOP. 517

der Hoofdftuk, als God leven en
gezondheid verleent, uitvoerlykcr
zal melden; met /ulk vrolyk we-
zen, word byha de gantfche nacht
doorgebragt, zonder dat men zich
nog in bier nog in wvn , of in ec-
nigc andere flerkc dranken dron-
ken of zat zuipt.
Of deie Dit is alzoo de manier , als de
Sjr gantfche Krale anders maakt;
den af- /ouden zy niet mifTchien in ceni-
komftigü. ge delen van de Joden afkomilig
zyn,cn maar door verfcheide ver-
anderingen, van tyd tot tyd daar
by in gcllopcn , in zulken vorm
gegoten zyn ? Om dat fchier alle
gebruikclykheden met 'er tyd ver-
andert worden, zoo dat men dik-
wylsniet zoude zeggen, dat het
dezelve gebruikelykheid meer
was. Edoch ik zal den Lezer hier
van verder laten oordelen, en van
myne kant nog maar melden, dat
de vrolykheid my in verre beter
behaagt als die by ons Europea-
nen , daar men haaft nergens kan
vrolyk zyn , als men niet een bra-
ve roes drinkt, fchoon God het
dronken drinken zoo fterk en
veelvuldig in zyn H. Woord ver-
boden heeft, en de Dronkaards
zyn Xoningryk niet wil laten er-
ven. Zie I. Cor. VI. 10 en meer
andere plaatzen.
Dronken- ]_roe veej duixend. ongelukken

fchaptseen „ , , &. ,

fchadeiyk ontitaan niet door het dronken
wier. drinken , ja wel gantfche oorlo-
gen , gelyk daar van Erasmus
Franscifci in zynen Ooft en Weft-
Indifche Staats-en Luft-Garden
pag. ii 5" 5 feqq. vele voorbeelden
aanhaalt. JVz/tYvz noemt die Epifl. z 8 .
voluntariam infaniam, of een vry-
willige Raferny ; want zegt hy , Ex-
lende 'm p Utres dies illum ebrii ha-
bitum, nunquid de fttriofo dubita-
bis ? Nunc quoque non efi minor ,
fedbrevior, dat is-.: Hou met ww
dronken drinken eenige dagen aan,
zult gy dan wel anders gefchapen
zyn als een "Dolle , zy is zelfs wan-
neer ze maar eenen dag duurt, niet
anders ook niet minder , maar al-
leenlyk korter. De dronkenfehap,

zegt gemelde Francifcil.c.p.ixty.

eèn rechte draai -kolk in het
\v\de Men- van dc/.e waereld, die
God betert, menig levend fchip
tot in den afgrond van de Hel ge-
rukt heeft.

Men zoude nog wel vele ande- Zy moeten
re zedclcflcn hier uit bybrengen ft™"
können, maar ik zal die aan het van wo-
nadenken van den Lezer ovcrla- n"}s vcr"

... v- i . anderen.

ten. i\u js verder te weten, dat
de Hottentotten moeten Anders
maken, als zy met de gantfche
Kraal van een plaats opbreken , en
zich weder op een andere plaats
neerzetten. Vermids echter dit
verhuizen twee hoofdoorzaken
heeft, waar van de eerfteis, als
zy geen gras of water voor haar
vee, of levens onderhoud voor
hen zelven meer vinden; de t we-
de, wanneer iemand in de Kraal
geitorven, of anders om het leven
gekomen is, zoo zal ook wegens
de vericheidentlyke manieren van
dit Anders maken een twederhan-
de befchryving vereifcht worden;
waar van ik nu maar de eerftè
voornemens ben te melden , om
dat de andere zich beter by hare
begraafnis- ceremoniën zal' laten
verhalen.

Wanneer zy dienvolgens we- Eerfteooi;
gens gebrek aan voedzel of ande- j**™
re levensmiddelen van de eene trekkenen
plaats na de andere trekken , zoo AnJcrs
is verder niet daar by waar te ne- ""
men , dat zy , eer en alvorens
hunne huizen afgebroken , en op
laft-oflen nevens het huisraad ge-
pakt zyn, een vet fchaap nemen,
en het zelve als tot dankbaarheid
voor het genoten onderhoud , zoo
wel voor hunne perzonen als haar
overig grof en klein vee, flaan,
en daar na met eikanderen eeten,
en met het vet, het welk afge-
kookt en afgefchept word , hunne
lichamen en krotten wakker fine-
ren , en ook met Buehu, 't welk
eigcntlyk haar hairpoejer is, hun-
ne hoofden beftrojen.

Gelyk zy nu van dit fchaap aan

de wyven andermaal niets anders

Ttt 3 laten

Sis BESCHRYVING van de

Wat verder
by veran-
dering der
woningen
gefchied.

De Auteur
beveiligt
het bericht
van ecmne
vvers.

laten toekomen als het nat, zoo
doen de w wen zulks wederom,
als zy op de nieuwe plaats, daar zy
zich weder nederlaten , komen,
en na afgepakte en weder opge-
rechte huizen, 't welk binnen
den tvd van twee uuren gefchied
en volkomen gedaan is, ook een
vet fchaap als tot goeden welkomlt
Haan, het vleefch onder haar al-
leen verteeren, en aan de mans
ook niet anders als het nat daar
van laten genieten, waar na zy
zich ook nevens hunne krollen
braaf met het vet heimeren en ins-
gelyks met Buchu beftrojen.
Waar uit dan blykt , dat de wy-
ven aan de mans in 't minfte niet
willen toegeven , maar even zoo
gaarn fchoon en fmerig zyn als de
mans.

Op beide de plaatzen echter, te
weten , daar zy van daan trekken,
en daar zy zich wederom legeren,
word na gehouden maaltyd gc-
danft, en daar mede den meeflen
tyd van de nacht doorgebragt.
Van hunne manier van 'danzen zal
ik op een andere tyd bericht ge-
ven, om dat zulks veelvoudig en
op verfcheide wyzen gefchied;
insgelyk is haar mufik niet eener-
lei , zoo als insgelyks zal worden
gemeld.

Uit dit heen en weer trekken
bh; kt al zoo , dat Mercklïn in zy-
ne Oolt-lndifche Reisbefchryving
pag. 1103 de waarheid heeft ge-
fproken , als hy zegt : Dat de Hot-
tentotten niet altyd aan ftrand
zyn , maar dan hier en dan daar
aan te treilen. De Lezer kan nu
ook licht de woorden van den
Heer Vogel verltaan , die in zyne
Reisbefchryving pag 71 gemeld
worden : Wanneer de Hotten-
totten op een plaats al de fouragie
voor zich en haar vee hebben ge-
confumcert, trekken zy tropswys,
datis met de gantfche Kraal, met
eikanderen als een trop voort, tot
een anderen plaats, aluu.ir
lef \crfch voed /.cl voor haai-
en het \ce is, aantreffen, en

dienvolgens worden maar weinige
Hottentotten aan het voorge-
bergte der Goede Hoop gevon-
den.

Verder maken de Hottentotten gfjggf-
Anders, als hunne fchapen dol anders, ais
worden : Of zoo als zy het in ge- fj^a
broken Hollandfch noemen , als den.
zy veel Mal koppen bekomen. Dit
Anders maken gefchied op* de
volgende wysi zoo dra zy gewaar
worden , dat zulke dolle fchapen
onder hunne kudde zyn, wach-
ten zy, of 'er ook nog meer dol
worden ; en ziende , dat het ge-
tal van dezelve vermeerdert, die
aan dat quaad onderworpen zyn ,
dan wachten zy niet langer, maar
maken Anders ,dat is, zy offeren,
om de ziekte onder hunne fcha-
pen te doen ophouden , en daar
door geen meer verlies te ly-
den.

Dit offeren gefchied drie dagen Zulks ge-
achter eikanderen 5 waar op altyd Jagen aih-
een fchaap , 't welk niet dol is , terdkaiH
moet geflagen worden, en ishetdercn*
niet even veel , wie dat fchaap
Haat, of offert , maar hy moet al-
tyd een oud menfeh zyn , die
reeds voor lange jaren tot man ge-
maakt is, en huis gehouden heeft,
om dat een jonger daar toeTiiet
in flaat geoordeclt word ; deels
om dat hy nog zoo wys, voorzich-
tig, en veritandig niet is, als de
oude, en deels ook, om dat de
oude met het öfteren , als hy het
reeds verfcheidemalen gedaan
heeft , beter weet om te gaan ,
en dienvolgens een bequamer
fchaap weet uit te kippen, als de
jonge.

Wanneer het driedaagfche of- Wtttyna
fcr op gemelde wys volbragt is, \
zoo gaan de ouden na gefchiede
dagclykfche flachting, by clkan-
dcren , en verteren het vleefch ,
zonder dat zy of aan de jonge
mannen of de vrouwen en kinde-
ren eenen beet daar van geven »
maar zenden aan de jonge man-
nen de darmen nevens het bloed,
waar mede zy gailereeren mogen,

Ery-

/'./..'

■ rs isjj- <•/ .&/

V

KAAP de GOEDE HOOR 519

Hoe 77
daar by
danzcn.

Hoezyzig

1 Sc"
dragen.

Dit gebruik
ithynt van
de loden
afkomltig
te zyn.

kfygende de vrouwen andermaal

als het eenvoudignat ; en

vermids dit offeren drie dagen

lang duurt, 7.00 duurt by gevolg
dit traderen ook drie d;u>;en na ei-
kanderen, en houd niet op , tot
dat alles verteert is.

'Zingen en dan7.cn doen zy ook
wel gaarn daar by, maar niet op
7 ulke wvs , als by andere gailma-
len pleegt te gefchieden, maat-
word op dezelve wys gedaan, als
by aanroeping van de Maan reeds
bericht is. Zien zy nu , dat na
het offeren gene dolle fchapen
meer komen, 7.00 heeft het jui-
chen geen rinde, om dat zy alsdan
in genen dele twyftclen, of het of-
fer moet aan God aangenaam ge-
Weeft zvn. Dog houd de dolheid
niet op, zoo valt de fchuld of op
de geen, die dezelven geflagen
en uitgezocht hebben, of op de
fchapen, dat zy niet vet en fchoon
genoeg daar toe gewecil zyn , of
eindelyk is de wyde de fchuld,
en zyn zy daar door genoodzaakt
den plaats te verlaten, eenen an-
deren te zoeken, en op hier voor
verhaalde wys wederom Anders
te maken .

Dit gebruik fchynt niet öndui-
delyk op het offeren te doelen, 't
welk eertyds by de Joden in zwang
ge weeft is , fchoon zeer verdon-
kert, en met vele vreemde wetten
omgeven ; aangezien my niet be-
kent is , dat anders eenig volk
diergelyke plegtigheden heeft. Ik
zie ook niet, dat de Joden die ooit
in zulke waereldlyke voorvallen
gebruikt of aangenomen hebben.
Derhalven beflüit ik, dat dit An-
ders maken door de langheid van
tyd , en te zamenkomft van vele
Natiën ook moet bedurvcn en in
deze zotte gedaante gebragt zyn ;
Edoch weet de Lezer van de An-
tiquiteiten en gebruikelykheden
der Joden beter te oordelen als ik ,
en derhalvcn geef ik myne een-
voudige gedachten over aan des-
zelfs vrye berifping, en verwach-
te iets beter? van hem te vernemen.

I indelyk maken de Hottentoi
ten Anders, wanneef vy alle hun- tc» maken
ne fchapen door het vuur of den
rook jagen; 't w elk een der /.cid- ' <
zaamite plegtigheden is, d.e men ^ ^n<
van hen te zien krygt, en niet
heel dikw\ Is voorvalt. Ik zal die
den Lezer zoo eenvoudig, als ik
ze gezien heb , voordellen , 1
daar over deszelfs oordeel af-
wachten, of het niet na het laten
doorgaan of doorjagen der Hei-
denen, en der Ifraeliten, (die hen
daar in dikwyls hebben nagevolgt)
hunner kinderen door het vuur
gelykt, zoo als op velcplaatzen
van de H. Schrift te lezen is. Vid.
Lcv. XVIII. xr. Cap. XXI! 2.
T>eut. XII. if Cap. XVIII. 10.
2 . Reg. XVI. 3 • Cap. XVII. 1 7 Cap.
XXI. 6. Cap. XXIII. 10. 2. Tara-
lip. XXXIII. 6. <Pf. CVI. 37. Je-
rem. VII. 31. Cap. XX. 5-. (Jap.
XXX. 3 S- Ezech. XVI. 20. 36.

Wanneer dit doorjagen der De «
fchapen zal gefchieden, zoo moe- moeten a,-
ten de wyven voor alle dingen he- KodS
ne gaan, en alle koejen, die zy melken-
hebben, melken, en de melk by
malkander gieten, en ze aan de
mans brengen , die zich reeds te
voren , of ondertuffchen verga-
dert hebben. Zy nemen de melk
met byzondere ltemmigheid van
de wyven, en nadat zy deswegen
een weinig met elkander hebben
gefproken, drinken zy ze fchoon De mans
uit, zoo dat 'er zelfs niet een drop Jjêï™ de
overblyft.

Aan de vrouwen is niet alleen w td
uitdruklyk van de mans , maar by va^de
ook door een algemene toeftem- wyvcn ann

1 ~ te merken.

ming en byna tot een wet gewor-
dene gewoonte verboden , een
drop onder of na het melken te
verliezen, of zich te verilouten ,
een drop daar van te nemen , en
zelf te drinken, om dat anders de
gantfche zaak, die zy daar by be-
oogen, vruchteloos zyn zoude.

Zoo dra de melk uitgedronken
is, ftaandemansop, maken vuur schapen
onder den blaauwen Hemel entcnrool{
buiten hunne Kralen , 't welk zy f0dXT

daar

520 B E S C H R Y V I N G van de

daar na met groene takken bedek-
ken , zoo dat het een Herken damp
en rook veroorzaakt ; wanneer
daar na de fchapen en het ander
vee daar by komen , fcharen zy
zich aan beide zyden als in ryen ,
en laten een breden doorgang,
waar langs de fchapen met uitflui-
ting van het rund vee gemakkelyk
palieren können, en wyl zy niet
gaarn door den rook willen , en
voor den groten rook vervaart
zyn , zoo omzingelen zy dezelve
eindelyk, en jagen ze hoe langer
hoe nader daar by.

Wanneer zy nu eindelyk zoo
dicht aan den rook itaan , en als
een muur aan elkander gepakt
zyn , zoo nemen zy 'er maar een
en trekken het 'er over, of zoeken
het van zelfs daar door te dryven;
zoo dra dit 'er door is, en de an-
dere zien, dat zy achter den rook
weder by elkander können ko-
men, zoo volgen de anderen zeer
willig, en moeten de Hottentot-
ten zich aan weerskanten Hellen,
op dat 'er geen van dezelve verby
den rook iluipt , maar recht daar
door gaat, en over het daar onder
leggend vuur fpringt.

Na geëindigt doorjagen en als
alle fchapen daar over gefprongen
zyn, is het der moeite waardig om
het handgeklap , het tonen van
blydfehap en het fchreeuwend ge-
klap aan te horen, 't welk zy uit
louter vreugde deswegen bedry-
ven ; men zou zich fchier dood
verwonderen , over de aardige
luchtfprongen en koddige buite-
lingen, welke zy als dan maken.
In der daad het is niet wel uit te
drukken , wat voor zeldzame
drajingen, wendingen en keringen
zy met het lyf vertonen ; te meer
wanneer alles zoo gelukkig is af-
gelopen, dat 'er niet een verby gc-
llopen , of zich anders met de
vlucht gered heeft. Want in zulk
een geval zyn zy byna uitgelaten
van vreugde, om dat hun voorne-
men en oogmerk als dan onfeil-
baar gelukken moet.

Vraagt men hen , wat zy daar Watzy
mede voorhebben , en waarom *nUv°or-

, i , t r i den als mei

zy de geduldige ichapen, zoonadeoor-
jammerlyk door den rook jagen? ^at*do0ana.
zoo verzeker ik den Lezer , dat gen vraagt.
men ten eerllen tot antwoord zal
bekomen, ( dat zy nu Anders ge-
?naakt hebben, en als men daar me-
de niet te vrede wil zyn, maar nog
meer aanhoud , om de rechte oor-
zaak daar van te weten, zoo be-
ginnen zy eens dapper te lachen ,
en zeggen in gebroken Hol-
landfch , dat is Hottentots manie?' ,
die oud volk altyd zoo makum , en
daarom ons ook zoo makum.

My zelf, die zedert zoo lange
jaren onder hen, en by ruim dui-
zend bekent ben, zoo dat zy ook
dikwyls wegens eenige natuurly-
ke, maar voor hen onbegrypelyke
Magifche dingen voor my vrezen,
en zich verbeelden, dat ik een To-
venaar ben , is zulks menigmaal
gebeurt , en kan ik niet zeggen ,
meer als drie te hebben gekent ,
die uit een mond gefproken en
verzekert hebben , dat zulks de
oorzaak zy, welke ik zoo aan-
ftonds zal aanhalen , zullende eerlt
hier nevens voegen, dat de eene
zich liet voorflaan, dat by niet
wiß , iu aar om zyne Landsluiden Rede van
van een zaak , die niet te loochenen ^en Hot-

... teinot.

was, eene gebeimms maakten , en
de oorzaak daar van aan de T>uit-
fchers niet wilden openbaren , on-
dertuffchen wiß hy wel, dat zulks
aan de 'Duitfchers fchadeu nog
voordeel by brengen kou, en dat het
daarentegen aan de Hottentotten
ook geen nadeel doen kon.

Hier op zeidehymv, wanneer
wy op deze wyze Anders maken ,
zoo heeft het dcz,c betekenis, dat wy
vrezen , dat 'er wilde en verfcheu-
rctide dieren , in V by zonder wilde
honden , onder onze fchapen zullen
komen , en dezelve vernielen ; want
deze doen aan onze kudden meer
fchade, als een Leeuw ofeenTy-
ger , om dat een Leeuw met een al-
leen te vrede is , en ecu Tyger zeer
licht op de vlucht kan gebragt wor-
den,

KAAP Dil GOEDE HOOP. 521

ui uro- men aan hem w tor
/ wil behouden en daar mede u

delen laten, om dat hy anders wel
bloedgierh maar in zulkengen

/luk vleefih te 1 is,

waarentegen de il on den nog het

bloed uit zuigen, of het vleefih van
bet gewurgde ten eerßen vreeten ,
maar OUÏkr acne kudde komende al-
les wat leven heeft ver fi beuren en
/;/ V /'v zonder de fchapen , aan wel-
ke jsv den buik ophalen , op dat het
ingewand daar tut valt, en zy niet
meer voort können.

En op dat ons diergclyke niet zou-
de wedervaren , zoo laten wy onze
(c hap en door den rook gaan , op dat
de wilde Honden , wanneer zy zulks
aan hen bevinden , weg lopen , en
onze fchapen met vrede laten , gelyk
wy dan door lange ondervinding
hebben geleert , dat zulks altyd
heeft geholpen , en ze voor hunne
moordachtige tanden bewaart heeft.
Hoe wy zulks echter hebben bevon-
den , en hoc wy daar achtergekomen
zyn, zal ik u , zeide hy wyders , ius-
gelyks ontdekken. Onze Voorou-
ders hebbeu ons vertelt, dat het
voor vele Jiffis ( dat is, voor ve-
le tienmaal jaren ) by hen zoo ge-
bruiklyk geweeß is, en dat zy zich
by deze manier altyd wel bevonden
hebben. Eu nu denken wy , wyl
het aan hen goed gedaan heeft , zoo
willen wy ons ook daar van bedie-
nen, en wy bevinden, insgelyks,
dat bet ons geen nadeel doet.

Hier heeft de Lezer nu het be-
loop van de gantfche zaak , en hoe
zy Anders maken. Nu laat ik hem
zelf oordelen , of zulks niet wel
voornamentlyk na het gebruik der
Joden en van andere natiën gely-
ke ? MhTchien hebben zy de zaak
wel behouden , maar de rechte ei-
genfehap vergeten, zoo dat zy nu
in plaats van de kinderen hunne
fchapen nemen. Maar vermids ik
van dit doorgaan door het vuur ,
hoe het na den zin van den Bybel

\ erftaan moei worden , wegens
verfcheide uitlegging ntlyk

niets verfta, zoo zal ik ook niet
verder daarvan oordelen, zynde
' i jedachten, die ik by mv
/elven maak, dat het miflchien zoo
zoude können zyn.

I )aarenboven zyn 'er nog cenige uit wat
andere /oorten x\x\ Anders maken, vooi
«'elke deze menfchen in gebruik j
nebben, te Weten, wanneer een i
vrouw in de kraam komt ; wanneer maken-
iemand krank word, offterft;of
wanneer zy èen wild dier, 'tzy
een Leeuw of eenig ander dier ge-
dood hebben , want in zulke ge-
vallen moet altyd Anders gemaakt
worden. Edog wyl oirTdit alles
te verhalen, al te veel tyd /.oude
wegnemen, aam -zien teveel om-
ftandigheden daar by aängehaalt
zouden moeten worden, zoo heb
ik bell en raadzaamft geoordcelt,
dezelve zoo lang te bewaren, tot
dat deze drie Hoffen ieder in 't l
zonder voorkomen , op dat alsdan
in een moment de gantfche t'za-
menfchakeling gezien en daar na
een oordeel daar over uitgefpro-
ken worde.

Voor 't overige hope ik niet, Befluitv:.
dat deze materie van Anders maken dn Hooft:
of eigentlyk te fpreken, van offe- ftuL
ren, den Lezer mishagen zal, om
dat ik ze na de waarheid en met
genoegzame omftandigheden voor-
geltelt heb. En indien het niet na
pocchen zoude gelyken, zoo kon-
de ik wel zeggen, dat weinige
daar van gefchreven hebben. Dog
vermids ik dat vermoeden niet
van den Lezer heb, zoo bekom-
mer ik my niet wegens anderen,
aan wien miflchien dit Hoofdituk
zoude medegedeelt worden : En
zegge, dat wanneer zy my daar
van de eer misgunnen , zy zelf
können gaan, en met duizende
gevaren van hun leven zelf zulke,
en andere diergelyke dingen meer
onderzoeken können.

I. 'Deel.

Vvv

XXXI. HOOFT-

522 BESCHRYVING

VAN DE

XXXI. HOOFTSTÜK,

Van der Hottentotten Bygelovigheid , en van de

Toverkonft zoo als dezelve by hen in

fwang gaat, en hoc ligt zy iemand

voor een Tovenaar houden.

De Scbryver is van de Hottentotten voor een Tovenaar gehouden. Zal de grond van hunne

mening aangaande de Toverye afhandelen. OfZy eenen Opßanding uit den Doden geloven.
P.Tacbarts en Boevings mening daar ontrent. Tergeeffche bekering van een Hottentot.

Zy vrezen voor de wederkom/l der Overledenen. Trekken van de plaats iveg daar iemand
gefiorven is , en waarom. Wat zy van hunne Tovenaars geloven. I 'olgens eigene beken-
tenis aan den Scbryver. Zy vrezen niet zoo zeer voor een Lyk als de Heer Borging zegt.
Zy hebben geen regte narigt van de Toverkonfl. Wat zy Tovcry noemen. Wat voor een
Toverye de Scbryver eens voor eenige Hottentotten gedaan heeft. Hoe by een Hottentot by
de ne:'.s kreeg. Zy geloven dat hunne zieken betovert zyn. Hoe zy Anders maken als

iemand van ben krank -word. Wanneer zy medicynen gebruiken. Wat van den Tover-
DocTor aaa te merken zy. Byzondere ziekte van een Hottentot. Zyn Doffor kan hem
niet belpen. De zieke begeeft zig inflilte by een Europeaan. Deszelfs vrouw geeft hem
een hulpmiddel , ,t geen een goede uitwerking beeft. Hunne Tovenaars zyn niet minder

als de zulke. Zy zyn zeer bygelovig. Hunne Tovery betekent niet met al.

De Sciiry-
vcr i< van
de Hotten-
totten voor
een Tove-
naar ge
fcholden.

5mii I van

huoi
v.m
v af-

IclCD.

DE Lezer zal nog wel indach-
tig zyn , dat onlangs in my-
ne Hoofditukken heb gemeld, dat
de Hottentotten ook veel van to-
very en toveren zelf onder zich
fpreken,en daar door dikwyls van
iemand argwanen, dat hy of zyn
leven lang met zulke menfehen
omgang gehad heeft, ofwel an-
ders zelfs toyeren verftaat. Ik zelf
heb dien titel van hen ongelooflyk
dikwyls, en in myne tegenwoor-
digheid bekomen, en zulks alleen-
lyk, wyl ik zomtyds met natuur-
Ivke dingenalsTover-Lataernen ,
Brandglazen en andere diergely-
ke zaken voor den dag quam,
waar van zy de oor/aak niet be-
gr\ pen, nog raden of uitvinden
konden.

Doordien ik echter de eigent-
vaak, of de ware grond nog
niet heb aangetoont ', waar in zy
menen, dat de toverkunlt en hei
tfche toveren bellaat, en veel
min iets zakelyks daar van bericht
heb, zou zal de Lezer het faiet qua-

lyk nemen, dat ik tegenwoordig,
nademaal ik hunnen Godsdienit,
nevens het daar toe gehörig An-
ders maken afgehandelt heb , deze
materie onder handen neeme, en
zoo duidelyk als mogelyk , voor-
itelle, te meer om dat deze {toffe
eenige overeenkomlt met hunnen
Godsdienit heeft, en zy geloven,
dat de kleine Kapitein , dien zy
meer vrezen en eeren moeten, als
den Groten , aan hunne luiden
zelfs de toverkonft geleert en in-
gefcherpt heeft.

Edoch eer en alvorens ik w\-
ders iets van de toverkunlt zelf
meld, zal het niet ondienllig zyn,
de vragc te beantwoorden , ofzy
dan ook, om dat uit al hun doen
blykt , dat zy een God kennen en
met bidden vereeren, een eeuwi-
ge le\ en , of om eigentlyk te fpre- aan
ken, of zy ook een Opitanding der eeneóp-
lod en geloven? jTdïJen
Wel is waar, dat de Hottentot, geioven!U
die zich met den Proolt van Tran-
quebar den Heer Ziegoibalg in een

ge-

c

KAAP de GOEDE HOOP. 52*

gefprek inwikkelde, weleen ant-
woord heeft gegeven , d,u ter zake
we] dieni , ma« echtei /eer twyf-
i (achtig, !•• w eten, wanneer de
gemelde Heei Prooft hem vraag-
de j waar hy meende, dat zy allen
na dit leven zouden komen , in
den Hemel of in de Hel? de Hot-
tentoi aritwoordé , dat weet de
bmwhertige God-, v:y weten het
nieti maar hier u\[ blykt niet, dar
/\ een« oplUnding opentlyk be-
kennen, en ook niet, dat zy die
ronduit Loochenen ; maar hy trekt
het in twyffel , en laar het aan den
Grondgoeden God over: Onder-
tuilchen zou men hier uit eerder
i f, ne bekenning als een ontken-
ning beiluiten, wanneer hy niet
in de beide voorgaande vragen ,
hoe 't in de Hel en in den Hemel
gelchapenltont, ge /.egt had, dat
hy dit van de Chriltenen gehoört
engeleert had.
De mening De Heer CP. Tachart zegt in zy-
c'u,üriIa ne Siamfche Reize pag. 96. rond-
uit , dat zy na dir leven geen an-
der leven verwachten; en pag. 98.
voegt hy daar by, dat wyl zy aan
geen ander geloofden, zoo be-
moeiden zy zich maar, om dit te-
genwoordige fraai gcmakkelyk en
gerull door te brengen. Daaren-
boven fchvnt Vogel niet onduide-
lyk van die zelve gedachten te
v.vn, wanneer hy in zyne Tien ja-
rige Ooit-Indifche Reis-befchry-
s'mgpag. 77 zegt: T)e Hottentot-
ten is een volk, 'twelkgantfch niet
van eenige zeden of deugden houd,
■maar als bet domme vee leeft.
Wat de De Deenfehe Miilionaris , de

Heer 3oe- . , _ • r

»ing daar Heer Boevnig in zyne cuneuie
aanmeld. JJefchryving en naricht van de
Hortentotten , zegt pag. 7. Voor
't overige is het zeker, dat zy gene
epßanding der doden geloven, maar
vafielyk V daar voor houden , dat
zy met hun vee eenerlei uitgang
hebben. Wanneer ik eens, zegt hy
wyders, met iemand van hen van
de opßaudnig der doden f'prak,zeide
hy in gebroke Hollandjèb : Maar
hier dan niets; hoe kan dat vu e zen,
I. <DeeL

"xat een mal dood, wedt T levendig
werd?

Eindelyk brengt hy deaé Hifto-
rie by, en zegt : \ oor eenige jaren
is een Hottentot, die een Chiïlten
had gedood , van de Hollanders
gevangen genomen , en daar na
van de Hottentotren zelf, na dat
men hem door deHollandfche ge-
rechrsdienaars overgeleverr had ,
met knuppels dood geflagen.
vorens echter heeft de Predikant
aan de Kaap grote moei ie gedaan ,
om hem door een Tolk te bek.
ren , en aan hem onder anderen
de vreugde \ an hel eeuwige leven
laten voorilellen; waarop hy ge-
vraagt had , of "er ook Beißen, koe-
jen enfihapen in den Hemel waren?
zoo dat al het toefpreken niets op
hem vermögt. Tot nu gemelde
Heer Boeving.

My lull niet, de waarheid van
deze Hiltorie hier te onderzoe-
ken , anders zoude daar uit een
nieuw argument tegen zynen Col-
lega , den Tranquebaarfchen
Proolt, den Heer Ziegenbalg te
trekken zyn ; die voormaals de
bekering van deze Heidens voor
zulk een licht werk gehouden
heeft, 't welk echter uit deze ge-
fchiedenis niet af te nemen is5 om
dat hy, die reeds als met de dood
worfteide, nog van gene bekering
weten wilde. Dit is echter gewis
en onwederfprekelyk van de gant-
fche Hiilorie waarachtig, dat een
Hottentot, niet om moordery,
maar wegens dieftlal by de kop
gevat , en daar na aan zyne Lands-
luiden ter executie overgelevert ,
en met ftokken doodgeilagen is.
Of echter de toenmalige Predi-
kant alhier zulke moeite met hem
gehad heeft , weet ik niet, en ik
heb het liever te geloven , als te
onderzoeken.

Wat hier van zy , de woorden
van den ge melden Heer Boevmg
geven echter genoegzaam te ken-
nen, dat hy insgelyks ontkent,
dat de Hottentotten eene opitan-
ding der doden , en by gevolg
V v v 1 eer

Ven
bckci .
van ei
Hottenio

524 BESCHRY

eeneen« is leven geloven zouden,
"t geen in zoo verre onwederfpre-
kc!\ k waar is, om dat zy diergc-
lyke manier van fpreken niet heb-
ben. Maar of uit andere omltan-
digheden en by te brengene bc-
u'. (lukken niet' zoude können
worden aangetoont , dat zy de
raak niet loochenen , of zy zich
fchoon van de woorden , die by
de Chriilencn , en andere Hei-
dens gcbruiklyk zyn , niet be-
dienen, maar volkomen geloven,
ftaat te onderzoeken.

Want voor cerft is onweder-
fprekelvk waar, dat zy voor het
wederkomen der doden en over-
ledenen zeer bevreeit zyn , waar
door zy immers klaar aan den dag
leggen, dat zy niet vaitilellen,
dat hunne ziel te gelyk met het
lichaam dood is , of zoo als de
Heer Boeving zegt , dat zy en
hun vee eenerlei uitgang hebben ;
en bly ven zy , wegens deze vrees
na de dood van den eenen of den
anderen , ja zelfs na het afflerven
van een klein kind , niet op de
plaats, daar zulks voorgevallen is,
maar gaan met zak en pak heen ;
't welk de Heer Boeving ander-
maal zelf bekent , wanneer hy
loc . cit. zegt : fierft iemand r, zoo
blyven de anderen niet op de plaats
daar hy geftorven is , maar na dat
het lyk in de kroße ingevüikkclt , en
in een kuil gedompelt is , gaan zy
van daar, en ßaan hunne hutten el-
ders op.
wnrorn Dc7c vrees gaat zoo ver, dat
/• zelfs het huisje van den over-
j, led enen , waar in hy het leven
fum htcn. heeft geeindigt afbreken, met
7ich nemen, en elders weder op-
flaan, «ryl zy beducht zyn» dat
hy hen anders volgen /.oude, hen
om het huis plagen, en volkomen
daar uit jagen ; en daarenboven
ook wel andere fchadclykc dingen
in de Kraal aanrechten en hen e-
lendig bcnaauwcn. Om zulks ech-
I r voor te komen , en van hem
haar bcvryd te zyn , zoo laten
vn huis nevens al het geen nog

VING VAN DE

daar in mögt zyn , en aan den o-
verledenen mögt toebehoort heb-
ben, alleen liaan, op dat hy wan-
neer hy al wederkomt, zyn huis
weder betrekken en het zyne we-
der vinden zoude können , 't geen
hy nagelaten heeft.

Zou het nu niet een klaare blyk
zyn, dat zy een leven na dit, en
gevolglyk eene opilanding der do-
den geloven , of zy wel de fpreek-
w yzen niet in gebruik hebben, om
zulks met woorden uit te druk-
ken ? Maar zulks is de eenige
grond niet, waar uit ik tot beflui-
ten bewogen word , dat zy een
eeuwig leven, en daardoor eene
opilanding der doden geloven;
maar de Heer Boeving geeft my
op de aangehaalde plaats /dg. 7.
nog eene aan de hand, wanneer
hy even te voren gezegt heeft ,
dat zy ook aan een DuiVel gelo-
ven, zoo als ik eertyds reeds heb
gemeld; en daar op gaat hy
voort en zegt : Hier mag ook
plaats hebben , dat onder hen van
tovery ge f pro ken word , en zy el-
kandereu, in V by zonder oude ivy-
veu daar mede bcfcbuldigen, en wet
voornamentlyk, wanneer zy krim-
pingen en pyn in V ly f hebben ; ja
op dat zy voor het tover-volk en
andere fchadelyke toevallen te beter
zouden verzekert zyn , dragen zy
uit bygcloof een gebrand houtje So-
ye ( of beter en tot vermyding van
een aquivocatic) Suza genaamt ,
aan den hals, enz.

Nu zoude de Lezer müTchien
können zeggen , hoe kan de to-
vcrkunll een bewys verflrekken *
dat de Hottentotten een leven na
dit, en by gevolg eene opilanding
der doden geloven ? Edoch hv
gelieve maar een weinig geduld
te nemen , zoo zal hy zulks zelf
oordelen en verllaan können ;
want dat zy veel geloof aan tove-
ry liaan , zulks is t'ovcr bekent,
en zal ook in 't vervolg blyken,
wat zy van de toverkunll voor
eenvoudige dingen geloven. Hier
echter , zal ik om tot myn oog-
merk

KAAP de GOEDE HOOP.

merk te komen , maar zeggen,
dal zy onder elkandi ren liet daar
<>r houden, dat hunne Tove-
naars de levtndigen betoveren,
en de overledenen , als /y u cder-
komen , wegbannen können.
Wl, ;v Vennifls nu dit , volgens hun
inne voorgeven , /onder een vooraf*
gdowT" gegaiic korte reden voering met
de wederkomenden niet gefchie-
den kan, aangezien zy de oor/aak
weten willen ( welke zy van hun
ook gewaar vu orden ) waarom
zy wederkomen, zoo is ook lieht
té beiluiten « dat zy met de genen
fpreken, die na hunnen lichame-
lykcn dood nog in 't lichaam
zyn.

\Y anneer zydan niet als het vee
geftorven zvn, of eenerlei uitgang
hebben , maar nog levend zyn ,
zoo kan het immers niet anders
wc/en , of zy moeten een leven
na dit leven valtitellen; dat is, zy
moeten aan een eeuwig leven ge-
loven, fehoon zy zulks zoo niet
weten uit te drukken ; en vermids
het eeuwige leven een onaffchei-
delvkc zamenhang met de opitan-
ding der doden heeft , als waar
van men zich het een zonder het
ander niet voorftellen kan , zoo
moet ook noodwendig volgen, dat
zy aan eene opllandig der doden
geloven; 't zy dan , dat men wil-
de beweren , dat de ziel en niet
het lichaam tot het eeuwige leven
gefchapen was , 't welk echter
rechtdraads tegen het gezond
vernuft , en in 't byzonder tegen
deH. Schrift ftryd.

Alzoo ziet de Lezer , dat de
Hottentotten ook door de tover-
kunil können overreed worden ,
dat zy aan een eeuwig leven en
eene opltanding der doden gelo-
ven ; 't geen ik hen dikwyls voor-
gehouden , en daar in hunne be-
kentenis bekomen heb , met dit
onderfcheid, dat zy de woorden,
die wy gebruiken , niet bezeffen
können. En ontftaat zulks na myn
gering verltand , daardoor, om
dat zy gedurende haar leven wei-

5^5

nig tot achtcidenkcn gewoon
yyn ; en fehoon zy zulks al waren,
/ouden hunne meditatien echter
niet veel helpen, om dat yy gene
letten kennen , waar door zy hun-
ne gedachten op papier zouden
können brengen. Daarenboven
können zy van andere Heidens
niets leien , die even deze Hoofd-
Leer-flelUnge, waar in alle onze
hoop bcilaai , met ons bewaarhe-
den , om dat yy lezen of lehr) ven
können.

\ ermids zy dienvolgens aan ee-
ne opllanding der doden en te ge-
lyk een eeuwig leven geloven,
zoo dwaalt de Heer Boeving zeer
veel, wanneer hy loc.cit. fchryft,
dat zy ongemeen vrezen voor de
dood, zoo dat men een Hottentot
nictflimmers zoude können toewen-
fchen als de dood : Want indien
zulks zoo was, zoude geen Hot-
tentot het hert hebben , in het o-
pen veld buiten zyne Kraal,
gantfeh alleen , en daar hem de
nacht overvalt, zich zoo geruft tot
flapen te leggen, als of hy midden
in de Kraal, of op een wel verze-
kerde plaats lag, Ichoon hy weet,
dat 'er zeer vele Leeuwen , Ty-
gers, Wolvenen andere vleefch-
vreetende dieren genoeg in de
wilderniflen heen en weer lopen ,
en hy daar van zoude können
worden vernielt ; 't welk echter
dikwyls genoeg gefchied, en hem
zoo veel deert , als of hy t'huis
was. Ik heb vele van dezelven aan-
getroffen, die niet fchuuwden,
zelfs zonder geweer buiten de
Kraal te blyven , fehoon zy alvo-
rens willen , dat 'er roofdieren
zich daar ontrent onthielden;
waar uit blykt , dat zy zoo een
grote fchrik voor de dood heb-
bende , gelyk de Heer Boe-ving
meent , wel beter zorg voor zich
dragen zouden.

Zoo is ook als een fchandelyke
onwaarheid den Heer Boeving
aangedient , namelyk dat 'er geen
groter vloek onder de Hottentot-
ten zoude zyn , als dat d'een den

Zy vre-
zen niet zo
veel voor
een lyk als
de Heer
Boeving
zegt.

Een andere
dwaling
van den
Heer Boe-
ving.

vv 3

an-

BESCHRYVING van de

dood loewenfcht

526

anderen den
Wint als zy boos en toornig op
elkander zyn , houden zy zich
weinig op met wenfchen , maar
♦rächten ten eerden, om elkander
het leven te benemen ; of als dit
ai niet gefchied* elkander wakker
af te rollen * en zich alzoo op al-
lerhande wyze op hunne vyanden
te wreeken. En genomen , zy
wilden deze woorden, ikisoinjch
u den dood! als iets fchandelyks
aanmerken , wat zoude daar op
volgen ? zekerlyk niets. Het is
even als of een moeder tot haar
kind wilde zeggen , ik wenfehte
dat ge waart , daar de peper groeit!
"t welk daarom niet veroorzaakt,
dat het kind ten eerllen op die
plaats komt, of reeds daar is.
Honentot- Edoch Vat hou ik my lang met
ten hebben diergelyke beuzelingen op , alzoo
ES*" & van voorrierrien ben, om van
vandeto- de Toverkunil byzondere naricht
«*unft. te geven ? Behalven het geen)

't welk reeds voorheen daar van
gemeld is , en insgelyks maar in
een blote inbeelding., ofomei-
gentlykte fpreken, in zotte vöor-
gevingen beilaat , zoo is deze van
zeer weinig gewigt en waardig-
heid ; en verdient derhalven den
Europeaanfchen naam van Tover-
kunll gantfeh niet , maar mögt
eerder een gekke dolheid, ofwel
een zinloze benaming genoemt
worden. 11 zal echter en moet
dezen naam behouden, omdatzy
zelven gecnen anderen gebruiken,
op dat ik niet iets fchryf, 't welk
by anderen, die het miilchien ook
nevens my gezien hebben , daar
na wegens den naam cenige zwa-
righeid maken , en my van een
dtfalmg befchuldigcn mögt.

Hottentotten noemen dat geen
tovcry , 't wrelk hun verltand en
bequaamheid overtreft, fchoon
het nog /.oo natuurlyk is. Ik heb
reeds hier voren gezegt, dat zy my
/.eer llerk dezen naam hebben op-
gdegt, wanneer ik met een brand-
glas , of ander konllige machine
of zelfs rnet vloejende matericn

verynoe-

iets vertoonde , waar van zy de
oorzaak niet wiften te doorgron-
den; en komt my tot bewysjuift
deze hiltorie te binnen , die ik
eens onder hen fpeelde : Ik nam
een weinig Brandewyn, en goot
het in een thee-kopje , dezelve
ftak ik aan , en liet die branden ,
maar niet langer, tot dat hy byna
laauw was ; vraagde ik aan iemand
uit den hoop, of hy den branden-
den Brandewyn uitdrinken wilde ?
hy keek my aan, en riep de an-
deren, en vertelde wat ik gezegt
hadde, en zeide daar op, kerne
die vieur in de buik zuypeti ? en
wanneer ik ja geantwoord hadde,
en my omkeerde, en de Brande-
wyn ras uitblaasde, en daar na zoo
voort uitdronk , Honden zy ver-
zet , en willen niet hoe het in 't
werk ging.

Hier op keken zy my zeer flerk
aan, en vraagden, of ik het vuur
dan niet in 't ly f voelde ? en als ik
den mond op deed , en 'er geeri
vlam uitquam, waren zy nog meer
met verwondering ingenomen, en
fchreeuwden eenpariglyk s Die
man toverman , die man ja tover
makum zoo : Als ik hen verder
beduide, dat zy het zoo wel doen
konden als ik, wilden zy het ech-
ter niet geloven , maar zeiden :
Gy ons immers dood maakum , als
ons die Goeds zuipen. Daar op lie-
pen zy weg , en lieten my nevens
myne drie Tolken alleen Haan.

Met zulke en diergelyke gek- Sch^edrc
kernyen heb ik my niet alleen on- cenen
der hen bekent gemaakt , maar H°"enro'
ook een zulke vrees onder hen kreeg,
veroorzaakt, dat zy my niet meer
betrouwen wilden ; zodanig dat
wanneer ik eens maar een itukje
zwart Aloe-hout in de hand nam,
en tot iemand ging , die my ten
eerllen vraagde , wat ik doen
wilde? en wanneer ik hem zeide,
dat ik van voornemen was , om
hem met dit hout te betoveren ,
fprong hy ten eerllen op , preu-
telde , en fcholt my in zyO taal
wakker uit, 't welk ik hem ech-
ter

KAAP de GOEDE HOOP. 527

De Hot
tentotten

geloven
van 1

ïieken dat
hy beto-
vert is.

Hoezy
Anders
maken als
iemand
van hen
krank
word.

ter ongemerkt betaalt zette, en
hem Koctfirc noemde , \\ eshalven
hy 'Anders maken moeit , gclyk
ik in mynen vorigen gemeld
heb.

Niet alleen noemen de Hotten-
totten tovery 't geen hun veritand
overtreft, maar ook dat geen, 't
welk onverhoeds gcfchicd,fchoon
het ook zync natuurtyke oorzaken
heeft. Want 7,00 dra iemand
ziek word , daar men het minlt
van verwacht had, zeggen zy ten
eerften , dat die perzoon beto-
vert is, en onderzoeken niet,
waar uit die ziekte ontitaan is.
Dienvolgens eer zy nog eenige
Medicyn gebruiken , moeten zy
Anders maken, en vermids dit in
mynen vorigen voorbedachtelyk
tot nu gefpaart is, om dat de zaak
met de tovery eenige overeen-
komt heeft, zoo zal ik het hier
inlaiTen.

Dit Anders maken gefchied op
de volgende wys , als een man,
vrouw of kind onverziens ziek
word , zoo vraagt men ten eerlten
aan een der bekende Toveraars,
waar door hy zoude können beto-
vert zyn , en wie het zoude heb-
ben gedaan ? Vermids nu deze
niet wil fpreken , eer 'er Anders ge-
maakt is , neemt men een vet
fchaap, flaat het op hunne ge-
woonlyke wyze , en geeft het net
daaruit aan den Tovenaar. Deze
bekykt het, daar op draait hy 't in
malkander, na dat hy wat Bttchu
daar tufTchen geltrooit heeft , en
maakt 'er als een itrik van, welken
hy den Patient met deze woorden
om den hals hangt: Gy zult wel
beter worden 1 want het tover qped
is niet fterk.

Dit net moet de Patient, fchoon
hy den anderen dag weder ge-
zond word, dag en nacht om den
hals dragen , zoo lang als 'er een
itukje aan is , dat het vafthoud.
Van het vleefch echter van het ge-
flacht vee krygt hy niets , maar
de mans verteren het met cl kan-
deren, als 'er een man krank is,

of de uw en , als 'er een vrouw
krank is, zoo als de kinderen , als
'er een kind ziek is, en heeft de
Patient niet anders als het net daar
van te verwachten.

Word nu de Patient op dit An-
ders maken in eenige dagen niet
beter, zoo bedient men hem et rit
medecynen , en wel zulke, die
insgelyks van dezen Tovenaar ko-
men, die de kuur begonnen heeft,
diede kranke zoo lang moet bedie-
nen , tot dat hy gezond of dood
is, om dat geen ander hem in de
kuur nemen zal

Wanneer ook zelfs iemand lang
klaagt , en dog niet weet , wat
hem eigentlyk fcheelt, zoo zal hy
echter alvorens hy nog medicynen
gebruikt, zynen verkoren Doc-
tor , die allen gemeenlyk Tove-
naars daar by zyn , of ten miniten
daar voor gehouden worden, eerft
vragen, waar door het tovergoed
aan hem gekomen is ? Wanneer
deze hem antwoord , dat hy het
hem wel verdryven en maken wil,
dat hy ras weder gezond word ;
zoo geeft hy zich aan hem , en
laat hem zorgen ; kan hy echter
den zieken niet genezen , zoo is
in 't gemeen het einde, dat het to-
vergoed te lterk is ge weeft, en dat
hy het zoo weinig als een ander
wegdry ven en hem gezond maken
kan.

Ik heb 'er een gekent, genaamt
Knapkoek, die langen tyd over
het gantfche lichaam elendig uit-
geflagen was. Deze had zich ook
aan een Doftor en Tovenaar o ver-
gegeven, en de genezing van hem
verwacht ; maar vermids de toe-
ftand te flecht was, en hy over het
gantfche lichaam en zelfs in het
aangezicht als een Lazarus 'er uit-
zag, en die ziekte in hondert ja-
ren naauwelyks eens voorvalt , zoo
was alle moeite van dezen Docïor
of Toveraar vergeefs, en kon hy
dezen armen Hottentot nog door
kunit nog door tovery genezen ,
en hem in zync vorige gezondheid
herltellen.

Wan-

1 ■ zy
medicynen
gebruiken.

Wat van
denTovc--
Doctor aan
te merken.

Byzonder©
ziekte van
een Hot-
tentot.

52g BESCHRYVING van de

Deszel s

VJOUW

geeft hem

Wanneer hy nu hoe langer hoe
Qechter wierd, en hy zynen ge-

w -oonlvken vilch-vangit niet meer
en kon, zoo voegde hy zich
in ltilrc ten huize van een Europe-
u liehen Landboer, waar mede
hy voorheen dikwyls wegens de
\ ifTchery gehandelt en hem altyd
daar mede verzien had , wanneer
de anderen ook in 't geheel gene
komen konden. Als deze hem zag,
fchrikte hy, en verbeelde zich,
dat hy een aanitekende ziekte
had; liet hem echter, tot dat zy-
ne vrouw t'huis quam, aan de deur
wachten, welke hein vraagde,
hoe hy in die ltaat gekomen
was?

Na een kort verhaal , hoe zyn
ziekte begonnen had, en wat hy
daar voor had gebruikt, zeide zy
eindelyk tot hem, zy zoude hem
ccnmiddèi. een ander tovergoed geven , 't
welk beter en krachtiger zyn zou-
de, als dat hy van zynen Doctor
en Toveraar pntfangen had. Daar
op .bragi ■/) hem een (tukje blaau-
we Vitriool, en zeide, dat hy het
in fchoon water zoude leggen, en
na een half vierendeel uurs daar
weder uitnemen , en tot verder
gebruik bewaren ; daar na met het
water zich wallenen , en alle
plaatzen des lichaams, die ontlto-
ken waren, daar mede nat ma-
ken.
Vjj[kine Hier van liet zy hem ten eer-
middel, öen in haare, zoo als ook in myne
tegenwoordigheid de proef ne-
men; en wanneer hy zich daar
mede bellreek, begon de Vitriool
elendig te byten , waar over de
Hottentol erbarmlyk fchreeuvvde
en zeide: Ey Vrouw die'Tover-
goeds ja zoo bytum , ons ik ka me
niet verdragen. Vv aar over wy
niet weinig moeiten lachen, om
dar de werking daar, van aan ons
bekent was; hy wilt echter niet,
wat hy van pyn doen zoude, en
biggelden hem de zilte tranen
/\ne wangen; edoch ver-
droeg hy dit niet alleen, maar
vervolgens meermalen , om dat de

vrouw hem verzekerde, dat hy
daarvan genezen zoude.

Na verloop, van ontrent 14 da-
gen, quam deze Hottentot wreder,
en was niet alleen volkomen ge-
reinigt , maar bedankte de vrouw
op de allerheulte wyze, en zoo
goed als ik het ooit van een Hot-
tentot gehoort heb, en voegde
daar by en zeide : Vrouw , jou
'Tover goeds bra bytum , dat is 1 .
maar jou Tover goeds ook vjec:
zond makum, dit is ook waar.
Ons Tover mams , zeide hy ver-
der , käme niet helpen , maar die
T)uits Tovervrouwja bra , die ka-
me helpe.

Ik zoude diergelyke exempels
nog veel können aanhalen, welke
alle daar op uitkomen, datzy zeg-
gen , dat zy Toveraars onder hen
hebben ; daarentegen zy echter
zelfs niet weten , wat de betekenis
van dit woord is, veel min, hoe
een rechte Toveraar zyn en heten
moet. Dog ik oordeel het over-
tollig te zyn , om dat de Lezer
hier uit reeds genoeg kan zien,
hoe de Hottentotten voor Hexen-
meefters en Toveraars zyn moe-
ten, te meer daar hunne macht
zich nog over koejen of granen
of andere zaken, maar enkel over
de kranken uitltrekt. Derhalven
worden 'er ook gantfeh gene on-
der hen gevonden, die zich met
Duivelfche itukken behelpen , om
hunnen evennaaiten daar door
fchade toe te voegen, gelyk men
op alle plaatzen in Europa zulke
menfehen aantreft , en waar van
'er in vorige tyden zeer veel ver-
brand zyn.

Hier uit bemerk ik maar alleen
haare bygelovigheid , door welke
zy zich zeer gemeenlyk een zaak
laten voorltellen , als of zy tovery
was, die echter niets minder als
na de toverkunll gelykt. Zoo is
ook een teken van lichtgelovig-
heid , dat zy zich allerhande on-
waarheden laten wys maken , en
dezelve voor de zuivere waarheid
aannemen; was het hier tyd , ik

zcude

Hy dankt
naderhand
voor de
hulp.

T->eHot-
tentotfche
Tovenaars
zyn niets
minder als
Tovenaars

Zyn 2eei

bygelovig.

KAAP dr GOEDE HOOP. 529

zoude meer als duizend exempels
aanhalen ; maar om maar een ee-
nig zeer kort niet met myne
woorden, maar met die vanden
Heer Boeving, by te brengen :
Zoo heeft zich een zulk een
fpreukje voor de zuivere waarheid
laten vertellen , en zulks in een
land, daar de Jultitie zoo ilyf en
valt gchandhaaft word : Hy fchryft
/. c. p. 7.; het is my geloofwaardig
verhaalt, dat een Vryman, die
landwaards in woonde , eens uit
jok tot een Hottentot zeide, dat
hy een Hottentot geflacht ', en de
Hammen en vleefch in den rook ge-
hangen had ; V welk deze in ernfl
aannam , waar op de Hottentotten
alle van de plaats wegtrokken ,
waar door de Vryman veelfchade
leed, om dat hy van hen gene ar-
bcidsluiden meer bekomen konde.

Wanneer ik vermaak fchepte ,
om nog eenige andere daar by te
voegen, zoude ik nog ruim een
blad daar mede können volmaken;
edoch mag ik het geduld van den
Lezer niet misbruiken , maar al-
leenlyk zeggen , dat der Hotten-

totten tovcry een oude kladdery
is, en niets beduid ;ondcrtulIchen
hebbe ik aan den Lezer zoo veel
daar van willen mededelen , om
aan hem de gedachten te bene-
men, als dat 'er waren , en zodanige
Toveraars onder hen aangetroffen
zouden worden, als in andere lan-
den worden gevonden, aangezien
hy met genoegen hier uit kan
zien, dat het maar een louter
vergeefs geklap onder hen is, 't
welk nergens een grond of 1'chyn
van tovery aan wy zen kan.

De Lezer leve ondertufTchen „ .
vergenoegt en zy niet beducht, dit HoS
dat ik hem met Indifche tovery lhl! •
zal laftig vallen , welke in die zelve
landen veel meer in zwang gaat
als een Chriften paft. Voorname-
Iyk de ontuchtige wyven weten
zich van diergelyke natuurlyke
maar qualyk aangewende midde-
len te bedienen , die eerder na een
tovery dan na een natuurlyke
Artzeny gelyken, waar van ik
niets zeggen wil nog kan, om dat
het beter is, veel te weten als veel
te fpreken.

EINDE VAN HET EERSTE DEEL.

1. Dal.

Xxx

KORTE INHOUD

Van alle de Hooftftukken die in het Tvvedc
Deel van dit Werk zullen voorkomen.

I. HOOFTSTUK.

Van deTkchtighcden der Hottentotten by het Kiuder-bareu , en hunne
zeldzame manier van doen , als een vrouw Tweliugcn ter waereld
brengt.

II. Hooftftuk. Van de ^Plechtigheden der Hottentotten ontrent het
iiryen , trouwen en bruiloft houden.

III. Hooftftuk. Van de huishouding en opvoeding der kinderen , en hoe
de Hottentotten met elkander verkeren.

IV. Hooftftuk. Van de Veetucht der Hottentotten , en hoe zy't Vee
tot hun groot voordeel weten op te paffen , enz.

Vi Hooftftuk. Van de klederen der Hottentotten , en hoe die gemaakt
worden. Van hunne cieraden en tooizelen , enz.

VI. Hooftftuk. Van hunne gewone fpys en drank ; van hunne aardige
manieren van koken en braden.

VII. Hooftftuk. Befchryving van hunne Dorpen, Huizen en Huis-
cieraad.

VIII. Hooftftuk. Van de Ambagten en Handwerken der Hotten-
totten.

I X. Hooftftuk. Van de Koopmanfchap en Handel der Hottentotten
met elkander, en ook met vreemden.

X. Hooftftuk. Van hunne kunßen in' t zwemmen, werpen, vechten ,
viffc hen, jagen, rentten, enz.

XI. Hooftftuk. Van hunne deugden en ondeugden, en van hunne zon-
derlinge geneigt heid 'voor de rechtvaardigheid.

XII. Hooftftuk. Van hunne manieren en oorzaken van oorlogen, be-
fchryving van hunne wapenen , zoo ten oorlog als ter jagt.

XIII. Hooftftuk. Van hunne Verfpieders, en hoe hunne vyandeu daar
mede handelen ; van het Erfrecht ontrent de nagelatene goederen der
Hottentotten ; nevens een bericht van den ingewortelden haat tuffchen
de Slaven en Hottentotten.

XIV. Hooftftuk» Van de gewone ziekten der Hottentotten, endoor
welke middelen zy dezelve genezen.

XV. Hooftftuk. Van de Begravenis- ceremoniën der Hottentotten,
hunne zeldzame manieren in dezen.

XVI. Hooftftuk. Van de eerße Europeaan fche bezitters van de Kaap ,
van het ampt van Gouverneur van de Kaap, en van alle de Gouver-
neurs die van tyd tot tyd geregeert hebben.

XVII. Hooftftuk. Van de gehele Regering en van de acht Collegien
waar uit dezelve beßaat.

XVIII. Hooftftuk. Van de twee andere Collegien, genaamt Burger-
raad en Heemraadfchap , en van den Burger- Krygsraad.

XIX. Hooftftuk. Befchryving van de Veßing, Schanzen, Kerken,
Gaßhuizen en andere Gebouwen aan de Kaap.

XX. Hooftftuk. VatVt onderhoud der Forter effen, Bezctting,enz.

XXI. Hooftftuk. Van de inkomflen welke de Ooß-Indifche Maat-
fchappy van deze Kaap trekt.

XXII. Hooftftuk. Van.de zeden der Europeanen die hier wonen.
Hunne manieren 'm 't geven en ont fangen van bezoek en tegen-bezoek ,

Brui-

r.doften, Kinder-dopen, Begravenis, Opvoeding der kinderen.
Behandeling ontrent hunne faven ; gedrag ontrent vreemde aankome-

lütgen.

X X UI- Hooftltuk. Vittrekzeluit een brief van de Burgery aan de

Kaap , aan de Heren Bewindhebbers en aan de Regering op Batavia.
XXI V. Hooftltuk. Gedrag van den Gouverneur Adriaan van der

'Steil.

X X V. Hooftltuk. Vervolg van V zelve gedrag.

X X V I. Hooftltuk. Verhaal van negen per zonen, die de vlucht kozen
en na viermaal gedane citatie niet verfchenen.

XXVII. Hooftltuk. Van het vonnis van condemnatie door den Raad,
na zeer heftige woord-w ijfelingeu tegens deze negen perzonen uitge-
sproken, nevens verfcheide merkwaardige zaken.

X X V III. Hooftltuk. Vervolg van deze zaak tot de aankomß van een
fchip,mede brengende de afzetting van den Gouverneur.

XXIX. Hooftltuk. Van cenige merkwaardige zaken in het Kerke ly-
ke, gedrag van denTredikant Le Boucq, klagten tegen de Sekret a-
r'tffen Helot en Tutte.

XXX. Hooftltuk. Verhaal van het afzetten en weerom zenden van
den ^Predikant Le Boucq. Aankomß van den nieuwen Gouverneur
Louis van Affenburg aan de Kaap.

XXXI. Hooftltuk. Van 't geen 'er na de komfi van dien nieuwen Gou-
verneur is voorgevallen.

XXXII. Hooftltuk. Van verfcheide merkwaardige dingen, na de
aankomß van den Admiraal en Commiffaris Simons voorgevallen, zyn-
de vol van zeldzame gevallen en veranderingen.

XXXIII. Hooftltuk. Verhaal van het vertrek en f huis reis van den
Schryver.

N A A U K E U R I G E en UITVOERIG E

BESCHRYVING

\' A N

DE KAAP

GOEDE HOOP;

BEHELZENDE

Em zeer omfhndig Verhaal van den tegenvvoordigen toeftant van dat vermaarde

Gevvcit, des/el fs Gelegenheit, Haven, Sterkte, Regcrings-vorm,

Uitgeitrektheit, en onlangs ontdekte aanleggende Landen;

NEVENS

"deerde Befehryv'atg van bet Klimaat en Aart van dat Landfcbap; van deszelfs DIE REN, VI S-
SCUEN, VOGELEN, PLANTEN, KRUIDEN; mitsgaders verfcheide
WONDEREN der NATUUR, daar te Lande ontdekt j

Waar by nog komt, een zeer nette en uit eige ondervinding opgemaakte Bcfehryving

van den oorfprong der

HOTTENTOT TEN:

VERVATTENDE

Een merkwaardig Bericht van derzelver Tale , Godsdienft,Levenswyze, zeldzame Overleverin-
gen, Gewoonten, Maniere van Trouwen, Befnydenis, Opvoeding; als mede veele andere
kuriculè Waarnemingen aangaande de Zeden van die Natie; den toeftantvandieColonie
en Europeaanfche Inwoners : in gene andere Befchry ving van dit Gewed te vinden.

Alles ) ge duur ende een lang verblyfaan de gemelde Kaap , na vaar heit befchreven

DOOR

T ET E R K O L B E,

Meefter der vrye Konfien , door een voornaam Min iß er , met Brieven van voorfchry-
ving van viylen den IVel-Ed. Geflr. Heere NIKOLAES WITS EN, Burgcrmecfter der Stad
Amfterdam , tot het opmaken van deze , en ook Mathetnatifcbe en Sterrekonflige Obfervatien , na
de Kaap gezonden , en aldaar grxeeß Secretaris van Stellenbofch en Drakenßein ; tegen-
woordig Reclor van Ixt I äußre School te Ncuflad aan den Ayfch.

Met kuricufc, nieuwe en nodige Kaarten en vele Printverbeeldingen opgeheldert en verfielt.

TWEEDE DEEL.

TE AMSTERDAM,

ByBALTHAZAR L A K E M A N. m. d. cc. xxvii.

Met Privilegie.

KORTE INHOUD

Van alle de Hooftftukkcn die in dit Tvvedc Deel voor-
komen.

I. HOOFTSTU K.

Plechtigheden en Gebruiken der Hottentotten, welke zy by de Kraamvrouwen in acht nemen; en boe zy

te wat zy doen ) wannter een vrouw Tweelingen ter waereld brengt. Bladz. i

II. Hooit lluk. Plechtigheden en gebruikelykheden der Hottentotten , welke zy by hunne Fryagie,

Tra-. ■ Bruiloften in acht namen. i.j,

1 1 1. tuk. Van de Huysbouding en Kindertucht der 1 'Lttentottcn , alsook , hoe zy in de gemee-

ne Omgang tegen eikanderen zy». 2|

IV. Hooftltuk. Fan dir Hottentotten Fee-tucht; hoe zy bet oppaffen en bezorgen , zodanig dat zy

veel nut en groot voordeel daar van können hebbtn. j »

V . Hooft Huk. Van de Kleederen der Hottentotten, hoe ze gemaakt worden; als ook van hun Cie-
raat en opfehik, en waar in die beflaat. 4j

V I. Hooftltuk. Van de gewoonlyke Spys en Drank der Hottentotten, hoe zy dezelve bereiden, en ko-
■ : en braden. f-j

VII. Hooft Huk. Van der Hottentotten Huizen, Dorpen, en van baar gantfche Huysraad. 71

VIII. Hooftltuk. Van de Handwerk:n der Hottentotten, wake zy onwetend verßaan, en ook iverke-
lyk oeffenen. 7P

I X. Hooft (luk. Van de Nering en Hantering der Hottentotten, welken zy onder elkander en ook met
Vreemdelingen dryven. <??

X. Hooftltuk. Van de Kunflcn , welke de Hottentotten met regt können worden toegefchreven ; na-
me lyk van Zwemmen, IFerpen, Vechten, Vtjfchtn , Jagen, Lopen, enz. zoo als ook van baar mu-
fick , fingen , en danfen. 1 o t

XI. Hooftltuk. Van de algemeene deugden en ondeugden der Hottentotten, voornamentlyk van

: Liefde tot Gerechtigheid. 1 20

XII. Hooftltuk. Oorjaaken en manieren der Hottentotten , om Oorlog onder elkander te voeren,
als ook van hunne wapenen , welke zy in defen gelegentheydt , en op de Jagt gebruiken. 1 $8

XIII. Hooftltuk. Van de Ver/pieders der Hottentotten, hoe het gaat, als zy betrapt worden j
als ook h 1 \r Erfrecht, hoe 't gaat na de doot met de een of anderen fyn nalaating f chap , nevens een
bericht van den baat tujfchen de Slaven en Hottentotten. 146

XIV. Hooftltuk. Van de Ziehens der Hottentotten , en der zelver genezing. 1 j- 5
X V. Hooftltuk. Fan de Begrafenis- plechtigheden der Hottentotten, en haar zeit zaame gebruykelyk-

heden, daar omtrent. 1(54

XVI. Hooftltuk. Van de Eerße Chrißelycke be fitters, voornamentlyk van V opper ße Hoofd der Re-
geerir,g, als mede deszeifs Characler, en wie defe Volkplanting van tyd tot tyt geregeert heeft. 171

XVII. Hooftltuk. Op wat wyze 't gantfche Land van de Kaap de Goede Hoop door acht Collegien
gin geert wjrd. 187

XVIII. Hooftltuk. Van de t 'wit overige Collegien, van de Burger-en Heem-raden; envan de bur-

den. 2 o f

X 1 X. Hooftltuk. Van de publyke gebouwen, die aan de Kaap de Goede Hoop gevonden worden. 220

XX. Hooit 11 uk. Fände kofien, welke de Foertreffelyke Maatfchappy jaarlyks tot befolding der be-
zetting en tot veele andere boofdfakelykbeden dragen meet , om alles in een goeden flaat te houden. 27 1

XXI. Hooftltuk. Fan de lnkomften welke de Voortreffelyke Maatjehappy jaarlyks heeft, om hunne
hften weder goed te maken. 270

XXII. Hooftltuk. F 'at de bedienden der Voortreffelyke Maatfchappy boven hare wczentl)ke bezol-
ding ja.ii i;: ks van de Eui opeaanfebe Inwoonders genieten. 287

XX 1 1 1. Hooftltuk. Fan de Zeden en gel-ruiken, welke de Europeaanfche Inwoonders onder malkan-
der war, r nemen, als ten opzicht van haere befoeken, en tegen befoeken, Bruilof ten, Kinder dopen, Be-
grafenijjin , bare fcholen en kindertucht , en boe zy zich tegens hunne flaven en vreemdelingen , die
aan deze Kaap komen, houden. 300

XXIV. Hooftltuk. Uytttckfel van een brief d.r Burgers aan de Bewindbebberen der Ooß-Indifche
Maatfchappy in Holland, en aan de Hoge Indifche Redering te Batavia, waar in zy zware klagten
over den Heer Gouverneur Jl Wem Adriaan van der Steil doen. 3 27

XXV. Hooftltuk. Wanneer de Heer Gouverneur , IVdlem Adriaan van der Steil, vernam dat di
burgers ho» aangeklaegt badden, zoekt en vakrygt hy een valfche getuigenis van twee bondert en veer-
tig burgers -, laat eenigen in hechtenis fetten , en naauw bewaren ; anderen verf end hy na Batavia

en

m Holland; de Scheeps- raad word beroepen, om over deze rebellie te zitten, en geeft eindelyk tenaar\

digMamhfl uyt. 3 3"

XXVI Hooftftuk. Waar in bericht medegedeclt ivort , op w it wyze de Har Gouverneur tn zy;e

■ 'beid voortgevaren is , en nog vecle anderen gevangen genomen heef t , Waar van hy einigen op ccn

f chip fett in moefti om dat in de Vefting alle gevangtmjjen en wachthuizen reeds van zodaamge gcvsut-

gene opge propt w. ir en. J-r"»

XXV 11. Hooftituk. Handelt van negen aangeklaagden, die zich op de vlagt begeven hebben, en up

vier ediclale citatien niet voor 't Gerecht verfchynen, afgefchnkt door de flegte behandelingen van hunne

medemakkers. \^~

XXVIII. Hooftituk. Handelt van de hier voren gemelde 9. gevhgte perzonen, welke 't aangebode
vry- gelei niet willen vertrouwen, en derhalven na een hevige lwifl in den Raad, worden gevonniß %
voorts dat twee van dezelven naderhand gevat en op een /chip ge [et zyn; en einde Ijk, dat 'er een febtp
uyt Holland is aangekomen, dat den Heer Gouverneur eemge onfmakelyke brieven heeft medegebragt ,

. Iker inhoudt hy geheim gehouden h^eft. j 74

XXIX. Hooftftuk. Waar in de Schryver verhaalt, dat 'er nog een van de p gevluchte» door den
Vke-Landdroft betrapt en zeer qualyk gehandelt is; tot dat 'er ten ander /chip uyt Holland aanquam,
dat de afzetting van den Gouverneur medebragt , waar by 't affchrift van zodanigen brief onthouden
is. 384

XXX. Hooftftuk. Waarin vervolgens af gehandelt word: Na dat de Heer d'Abhng aangekomen
was t en ras de party van den Heer Gouverneur van der Stell omhelft had, duelleren iwce Enge Ij che
Kipiteins met elkander. De Prediker U Boucq verricht den Kerkendienfl , in de plaats van den o f gezet-
ten Kalden; zet tivee Ledenvan den Kei kenraadt af , waar over nieuwe gevaar lyke verfchillen ont-
ft aan , insgelyki wort over de beide Secret arijen Helot en Pouillet klagten afgevordert. 5 y 1

XXXI. Hooftftuk. Werd verhaalt, dat den Prediker Ie Boucq niet alleen zyn kofgeld nevens andere
Emolumenten wierden ingehouden , maar dat hy van de Kaap moeft vertrekken , tn bevel ontfing , na
Jndie te keren: mtdsgaders dat men de Huysvrouw van Henning Ha fing in hechtenis zet , »nur weder
op vrye voeten fielt; en eindelyk , dat de Nieuwe Gouverneur Louis vin dffenburg aan de Kaap is
aangekomen. 401

XXXII. Hooftftuk. Wat 'er na de komfl van den Nieuwen Heer Gouverneur is voorgevallen; word
by fommige gehaat ; de Schryver word by hem zwart gemaakt, en vele andere Merkwaardigheden
meer 4 1 4

XXXIII. Hooftftuk. Fan de Zaken, die na de komfl van den Heer Admiraal en CommiJJ'aris
Simons, tot op zyn vertrek zyn voorgevallen, nevens verfchtide andere byzonderheden. 4t j

X X X I V. Hooftftuk. Van al 't geen zedert het vertrek van den Commijfaris Simons tot dat van den
Schryver is voorgevallen, 't welk in zeldzame gevallen, wonderbare gijchiedenijfen en aanmerkms-
waardige veranderingen beftaat. 4jo

XXXV. Hooftftuk- Van des Schryver s reize van de Kaap de Goede Hoop na Europa, midsgaders
deszelfs byzonderheden, en aanhmft in Europa. 44 j

BE-

Pag. t

BESCHRYVING

VAN

DE KAAP

D E

GOEDE HOOP,

EERSTE HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten Plechtigheden en gebrui-
ken , welke zy by de Kraamvrouwen in acht
nemen 5 en in 't by zonder i hoe zy te werk
gaan en wat zy doen , wanneer een vrouw
f welingen ter waereld brengt.

£>e Hottentotten zyn zoflecbt niet als men ze ttitkryt. Plegen echter tenige gruwelen. Wat
'er aan te meden is wanneer een Hottentottin in de kraam komt. Wat voor een drank
de Hottentotten aan Kraamvrouwen tot verhaafling der verloffing geven. Dit middel is
van goed gebruik by ben. Wat zy doen wanneer 'er een dood kind ter waereld komt.
Wat als het levend is. Zy waffchen het eerflgebore kind met verfihe keedrek. Leggen
het dan »p de aarde op een Crofs in de lucht. Word naderhand met vet gezalft. Ein-
delyk met Buchu beflrooit. Wat by de geboorte van Twelingen voorvalt. Grote vreugd als
'er twee zoons geboren zyn. Als 'er twee dochters zyn , word doorgaans een daar vm

aan kant geholpen , en levendig begraven f of aan een boom gebonden i of ook wel maar op
het veld neergelegt. Hoede Sineezcn met hun kinders leven. Werpen in zommige

Provinciën de dochters in 't water. Wat bier van de oorzaak. Wat de Japnnezei.
met huri kinderen doen. Wat de Hottentotten doen als 'er een zoon en een docbtei
geboren word. Wat zy doen als een van de Twelingen dood is. Veranderen deswe-
gen hun woning en offeren. Wie het kind zyn naam geeft. Ontlenen hun naam van
de Beeflen. Wat zy met de Nageboorte doen. Warneer de man weer by zyn vrosr>
mag komen. Bcfluit van dit Hoofijluk.

ot- 'WÊÈS}'^ ^n00n ik u tot nu I merken , als dat zy Heidens zyn,

tentoucn Wif'^jMP de een en de ande- ! die van een zulke wilde natuur
K° f WM O (fef re materie hebbe ; gantfeh niet können worden ge-
aismenze M$ KJ Jgf toegezonden, wel- 1 acht, als men ze anders wel uit-

K*" VsÏIKSsI^ ke der Hottentot" gefchildert heeft. Zy worden in
^^^PÉ^ jcn (joen en iaten j <jer daad Ook zoo niet gevonden,
zeden en gebruiklykheden betreft, j als meniri 't gemeen van hen op-
zoo zal de Lezer echter niets an- gegeven heeft ; ondcrtullchen kan
ders daar uithebben können be- | ik " niet ontkennen * dat eenige
II. Deel. ' \ gru--

BESCHRYVING van de

eruwelvke zaken in hunne gebrui-
SSSy ken en zeden aangetroffen wor-
den van dewelke de natuur zeit
Krid een 'afkeer heeft ; waar uit dan
licht af te nemen is, dat zy in be-
trachting van die dingen, niet al-
leen erger als andere Heidens zyn ,

urook onraenfehlyker dan alle
andere natiën in de gantfche wae-
reld gewoon zyn te handelen.

Deze inleiding zal aan den Le-
zer zonder twyffel vreemd voor-
komen , om dat hy zich milTchicn
zal hebben verbeeld * en uit de
tot nu gegeve narichten" niet an-
ders heeft "können befluiten, dan
als of ik hen tot een Advokaat ver-
trekken wilde , en hen van alle
geladene fmaad en fchande vry
en los fpreken. Edoch wanneer
hy zich voorftelt, 't geen de plicht
van een Hiitorie-Schryver met
zich brengt, die niet toelaat, een
goede zaakquaad, en een quade
zaak goed te noemen; wanneer
de Lezer zich te binnen brengt ,
wat trouwe vrienden meeft in 't
oog hebben, te weten, dat d'een
den anderen niet met onwaarhe-
den doekt, maar gelyk Barclajus
in zyn Icone animorum zegt: Sc af-
karn , Scafham, Ficui», Ficum,
of ieder zaak by zynen rechten
naam noemen, voordellen enaan-
wyzen moet ; zoo zal de Lezer
ook licht de rekening können ma-
ken, dat ik niet van zins ben,
voor hem als een oprecht vriend,
de waarheid te verbergen, en een
zaak by te brengen , te verdedigen
en goed te noemen, die in den
hoogften graad zondig, doemlyk,
en by alle menfehen gehaat is, 't
zy dat ze Heidens, Turken, Jo-
den of Chriitcncn zyn.

Vraagt de Lezer my , wat zaak
de Hottentotten dan zoo zwart
maakt, dat ze zelfs uit het gezel-
fchap van alle menfehen moeten
worden gefloten ? zoo verzoek e
maar een weinig geduld te hebben
tot dat ik hunne gebruiken voor-
geileh heb, welke zy by dekraam-
vrouwen in acht nemen; vermids

de Lezer gedurende dit verhaal
: wel zal zien, dat daar by een zaak
gepleegt word , welke alle andere
menfehen niet alleen fchuuwen en
ernftig myden, en daarenboven in
alle oorden der waereld hoogft
itrafbaar is, maar welke ook de
wildile dieren nooit ondernemen
of werkitellig maken.

Het fchynt wel wat hard ge-
zegt te zyn , om dat bewull is ,
dat menig wild en onvernuftig
dier, by voorbeeld, een verken,
of Hond zyn eige 'jongen nog
vreet , nog vernielt. Dcrhalvt n
mögt de Lezer wel denken, dat
de Hottentotten zulks echter de-
den; edoch alsdan zouden ze nog
met andere Amerikaanfche Hei-
dens gelyk zyn , welke zulks met
hunne kinderen, zelfs ook oude
en volwaffene, voornamelyk hun-
ne ouders en vreemde gevangenen
insgelyks doen ; daar in tegendeel
de Hottentotten daar in nog on-
menfchelyker en erger te werk
gaan, om dat zy in zekere geval-
len de nieuw-gebore kinderen
niet verfchonen, maar dezehen
of levend begraven , of anders
weg werpen, lterven en verder-
ven laten, of aan de wilde vleefch-
vreetende dieren te verflinden ge-
ven.

Ik zal den Lezer de zaak op de
duidelyküe wyze vooritellen,
wanneer de voHtandige befchry-
ving van alle zeden en gebruiken,
welke by de Kraamvrouwen in
acht genomen worden, als nu me-
dedeelen ; urant by gelegcntheid
van dezelve zal ook dit quaad,
fchandel) k , zondig en doemlvk
gebruik mede voorvallen, Der-
halven gelieve de Lezer maar
naauw te letten op alle omltandig-
heden, die ik nu voorltel; ver-
mids 'er zommige zullen voorko-
men, die hem zullen doen lachen,
en andere daarentegen , in 't by-
zonder die van dezen kinder-
moord , zullen hen op 't hoog-
fte doen bedroeven , en voor al-
le deze wilde natiën een groo-

te

KAAP de GOEDE HOOP.

Witte
merken als
een Hot-
tentottm in
de kraam
komen zal.

De man
mag niet in
't huis van
de kraam-
vrouw
Wyven.

te afkecrigheid doen hebben.
\\ afmeer dienvolgens een Hot-
tentottin op'tlaatfl: gaat, zoo be-
vinden zich alcyd tweeen ook wel
drie wyven by haar, die haar ge-
zelfchap houden , enintyd van
kramen helpen 5 wanneer zy nu
ongcmakkelyk word, en den ar-
beid op 'c lyf krygt , zoo begeeft
een van deze wyven zich na de
vroedmoer, waar van 'er in ieder
Kraal maar een is, en die insgelyks
een Hottentottin is , en van de
wyven zelfs tot dat ampt verkozen
word, en roept haar, om de kra-
mende vrouw de behulpzame
hand te bieden.

Zoo dra deze komt, en in huis
van de Kraamvrouw gaat , moet
de man uit het huis, en derft zich
daar niet meer laten zien , zoo
lang zync vrouw in barensnood is;
komt hy echter , en vraagt na den
toeltand van de Kraamvrouw , zoo
is hy ten eeriten, als het iemand
van de andere mannen en wyven
gehoort heeft , ftrafbaar,enmoet
Anders maken; dat is, hy moet
na dat zyn vrouw van het kind
verlort is , een en ook wel twee
vette fchapèh laten (laan, en zich
daar door weder. legitimeren. Het
vleefch daar van behoort niet aan
de Kraamvrouw of de andere wy-
ven, maar de mannen gebruiken
het zelfs, en geven aan de wyven
alleen het nat daar van , gelyk
reeds by de andere flachteryen- of
Anders maken voorheen gemeld
is.

Wil nu de barmhertige God
een rafle en vrolyke verlofling
verlenen, zoo is zy nevens andere
wyven gelukkig. Wanneer daar-
entegen de ween lang aanhouden ,
en 'er echter geen verlolling op-
volgt, zoo is zy achtervolgens hun
gebruik genoodzaakt, een gantfeh
onnatuurlyken en by andere nati-
ën ongewoonlyken drank in te
nemen» die volgens hunne me-
ning en ondervinding de verlof-
ling verhaart , en aan de Kraam-
vrouw hulp verfchaft.
II. 'Deel.

Ie weten, zy nemen klem ge- Wat ty tot
1'neden tabak en koken dcnzclvcn J^JSS
koe-melk

in

wanneer

/y geen

melk van koejen hebben können, g^ïéï
zoo gebruiken zy fehaap-mclk.
Zoo dra zulks nu wakker te za-
men heeft gekookt, en in den ta-
bak fchier geen kracht meer is ,
zoo gieten z\ dit 'DecoBum over
in een ander vat door een roorter
gemaakt van Pint/en of van ande-
re kleine reisjes om den tabak van
de melk te fchciden of ten minMcn
voor het mcclle gedeelte. Wan-
neer het koud geworden is , ne-
men zy een weinig van deze ta-
baks-melk , en geven ze de pynK -
ke vrouw in. Ten dele om, uit-
hoofde van de ondervinding, die
zy daar van zeggen te hebben , in
den buik van de Kraamvrouw ar-
beid te verwekken, of de ween te
vermeerderen, en de fpoedige
verlofling te bevorderen; en ten
dele op dat de vrouw aan rterk
braken gerake , en het kind ter
zei ver tyd voortgedreven word.

Dit is zekerlyk al een koddige Dit middel
artzeny voor kramende vrouwen , zynlbyhc;
welke by de Hottentottinnen werking.
gantfeh gemeen is, en onfeilbare
werking doet ; of dezelven echtet
een Europeaanfche vrouw zoo
wel Hagen en even het zelven ef-
fecl: hebben zoude, laat ik daar ;
ten minrten weet ik niet, dat een
verlbndiger Medecyn dit ooit ge-
raden heeft. Ik twyffel 'er ook
hertelyk aan, of een vrouw als
diergelyk recept voorgefchreven ,
en voor haar klaar gemaakt wierd,
dat wel innemen zoude , en als
ze het gebruikte , of zy het le-
ven daar by niet infehieten zou-
de.

OndertulTchen moet men zich
echter verwonderen , hoe deze
menfehen, aan die gedachten ge-
raakt zyn, om diergelyke paarde-
artzeny ook aan de menfehen met
diergelyken goeden uitllag te ap-
plicercn ; daar echter bekent is,
dat zy voor de komlt van de Eu-
ropeanen niets van dit tabaks-
A x kruid

B E S C H R Y VI N G van de

kruid hebben geweten, veel min
het zelve in hun land ooit geplant
hebben. Ik hebbe van hen verno-
men, dat 7.y in vorige tyden, eer
7y den tabak leerden kennen, in
deszelfs plaats T>agga gebruikt
hebben, die echter in verre zulke
goede werking niet zoude hebben
gehad , als jegenswoordig van
den tabak bevonden en befpeurt
word.
watty Wanneer cindelyk na het gc-

doen als er i ., , . J r ° ,

f en dood bruikvan deze Artzeny, ot ook
w"ercki zon^er dezelve te gebruiken een
komt. levend of een dood kind ter wae-
reld komt ; zoo moet men zich
andermaal verwonderen , wat
voor gekke gebruiken zy daar by
hebben; want als het kind dood
ter waereld komt, zoo is 'er niet
alleen een ongemene droefheid by
de moeder en den vader, in 't by-
zonder, als het een zoon is, maar
zy nemen het ten eeiiten en be-
graven het na hunne wyze , zoo
als op zyn tyd zal gemeld worden ;
na de begravenis van het kind
moet de vader Anders maken, en
een en ook wel twee fchapen
flaan , gelyk voor heen gemeld is.
Daar na breekt de gantfche Kraal
op , en zoekt uit vrees voor dit
dood kind, dat het weerom mögt
komen , een andere woonplaats ,
gelyk in 't kort hier na, en voor-
namelyk echter in 't toekomende
nevens andere begraafnis-ceremo-
nien wydlopiger zal aangewezen
worden,
w« zy Indien het kind levend voor den
7yCenen Ie- dag komt , zoo wallen zy of baden
nidmTd het niet met eenig water , zeg-
gende, dat zulks fickurn of onge-
zond is; maar zy hebben een heel
andere en b\ zondere manier, het
zelve van zyne vuiligheid en met
zich gebragte onreinigheid te zui-
verend fchoon het naar onze in
Europa gebruikelyke wvzc eer-
der /.oude heeten, dat zy het vui-
ler maakten, als het van natuur is;
door dien zy in plaats van water,
ot \ i^cen men anders zoude kön-
nen nemen, om eerlt gebore kin-

bekumen.

deren te zuiveren , verfchen koe-
drek nemen, en waflen het over
en over daar mede af, zoo dat het
gantfche kind daar mede als gepar-
rumeert is, en zoo groen als gras
lykt.

Na deze eerfte reiniging leggen
zy dit arm kind niet op een ge-
maakt bed , of wel in een wieg ,
om het op te paffen en voor te zor-
gen, dat het niets overkomt;
want dat is , zeggen zy , hun ma-
nier niet , om dat zy zelfs niet een
lap linnen, een hand groot, mag-
tig zyn, veel min van een bed iets
weten , en nooit anders een wieg
als in huizen van Europeanen ge-
zien hebben ; maar zy leggen het
zoo vuil en onaantaftelyk als het is,
op een nieuw uitgefpreide en op
de aarde leggende Crofs> op dat
het aldaar van de wind en de hitte
van de Zon of van het vuur een
weinig opdroogt, en de gefineer-
de koemiit nevens de natuurlyke
vuiligheid weder van zelfs afvalt,
ofwel gemakkelyk, zonder het
kind te bezeeren,daar af kan wor-
den gewreven.

Terwyl echter het kind op ge- waar
melde wyze droog word, gaan de iezY ver-

„ j i ^ ° 3 der het kim

andere wyven heen, en nemen de fraeren.
dikke driehoekige en zachte bla-
den van de vygen der Hottentot-
ten, waar van 'er eertyds verfchei-
de zoorten gefpecificeert zyn , en
die men overal op het veld beko-
men kan. Deze pletteren zy een
weinig tuflehen twee (lenen, en
drukken daar na met hunne han-
den het nat daar uit, 't welk zy in
een pot vangen, en waden daar
op het weder gedroogt , en van
den koemiit gezuivert kind daar
mede, om dat zy geloven, dat dit
nat zeer veel helpt tot de leenigheid
en gezwindheid in 't lopen, 't welk
ik echter niet onderzoeken, maar
aan anderen overlaten wil.

Wanneer nu zulks ook aan het
kind gedaan is, en het andermaal
op de gemelde Croffe gelegen
heeft, om aan het zap tyd te ge-
ven , om in te trekken, zoo heb-
ben

me-

f 4~t w 4.

Op \vat wyze de Hottentotte deNfeuwgeboore Kestderetst Ham delen?

_ n,/,y, M

KAAP de GOEDE HOOP. 5

ben IJ wederom een andere wy-
vc, niet loa wel om te wallen,
als om te zalven. Zy brengen na-
me!) k een pot met gcimolte fchaap*
vet, die van de Kraamvrouw al-
toos ten dien einde moet worden
bewaart, en tot na hare verlofling
weggezet ; dog als zy geen lehaap-
vet hebben, nemen zy wel gefmol-
te boter, die zyzelf hebben ge-
maakt, en na dat het weder een
weinig warm en gefmolten is , fine-
ren zy het kind zodanig over z\ n
teer lichaam, dat zelfs niet de 00-
gen, veel min een ander lid daar
van verfchoonc is.

De oor/aak dezer zalving zeg-
gen zy, is niet, zoo als de Euro-
peanen wel zouden menen, en
miiVchicn zoo als my dunkt, niet
zonder grond geloven , dat zy te
(heller en leniger daar van zouden
worden , of ook daar door beter
zouden können lopen ; maar zy
geven voor, dat hetgefchied, op
dat de Zon hen in die tedere jaren
niet verbranden of zoo heftig (le-
ken en befchad igen zou; of het
nu in der daad daarom gefchied
zoo hou ik het echter daar voor,
dat de dikmaals herhalinge ook
zelfs, by gantfeh oude luiden, die
van de Duitfchers gegifte oorzaak
niet weg neemt, gelyk elders bre-
der zal worden aangetoont
Het kind Als het kind nu eindelyk deze
word ten zalving ondergaan heeft, en het
metBuchu andermaal een weinig op de ge-
gefmeert. melde Croffe gelegen heeft, op dat
het vet ook door de zweetgaten
zou indringen , zoo geven zy het
zelve bydeze geboort-ceremonien
eer het vet t'eenemaal opge-
droogd is, als het laatlle olyzel;
nemen het wederom op , en be-
(Irojen het over het gantfche lic-
haam met haren gewoonlyken
Buchu, 't weik als dan zeer licht
aan de befmeerde gantfeh tedere
huid blyft kleven.

Dit doen zy, volgens hun voor-
geven , op dat het kind fchoon
gemaakt en gereinigt worde, en
deels ook, op dat het door de

kracht van den ßreebu fterk werde,
en nevens de andere verhaalde
hulpmiddelen in 't leven worde
bchoudc. Of zulks door alle de-
ze zaken kan gefchieden, twyiïel
ik zeer; vermids ik wel weet ,
dat dit van God, den Lei en-Cic-
ver en Behouder afhangt) en dat
de gelteltheid van het kind moet
aangezien worden; dog vermids
ook geringe dingen veeltyds een
grote werking hebben, zoo mo-
gen andere dan van oordelen, en
deze zaak onderzoeken.

Dit alles gefchied by diergelvkc ^'"byde

, ° J , • 1 geboorte

geboorte, wanneer maar een kind °m Twee-
ter waereld gebragt word, waar >!"?<;" 8e"
uit de Lezer niet heeft können
zien , waar op myn klagen by de
inleiding doelt, om dat tot nu
niets is gefchied , waarom zoude
können worden gezegt, dat de
Hottentotten zoo zeer affchuwe-
lyk zyn , als ik in den beginne
gezegt hebbe; edog de Lezer
hebbe nog maar een weinig ge-
duld, en late zich de omftandig-
heden voordragen, die gade gefla-
gen worden , wanneer een vrouw
van tweelingen in de Kraam komt,
't welk zeer dikwyls en gemeen-
lvk gefchied , en zegge als dan ,
of ik hen onrecht gedaan , of te
veel van hen gezegt hebbe.

Wanneer ik de zaak recht dui-
delyk zal voordellen, zoo is 510-
dig, daar van drie Cafus ot geval-
len, te befchryven , om dat by ie-
der van dezelve wat byzonders
zal waar te nemen zyn; zynde
die gevallen als volgt: namelyk,
wat zy doen, als een vrouw twee
zoons te gelyk ter waereld brengt;
Hoe het gefchapen is, als een
vrouw van twee dochters te gelyk
■in de kraam komt: En eindelyk,
hoe zy zich houden, als een vrouw
te gelyk een zoon en een dochter
baart ï Op alle deze drie vragen
zal eet1 byzondere betrachting te
maken zyn, om dat daar in de ge-
melde befchuldiging en onnatuur-
iykheid beltaat.
Als nu twee zoons te gelvk ge-
A 3 boren

BESCHRYVING van de

Ken worden, zoo lyden zv gene
. n den bcven-gcmelde he-
gen, om dat zydezel-
Tn zoeken groot te bren-

ven UCK. (. I' /•>■ *-■ 6

n fc hoon de moeder niet in
Lat most worden gevonden,
óm lenmet deborftop te

brengen, om dat zy buiten t zog
de moeder het eerite hall jaar
inders bekomen, zoo bezor-
echter ten eerden een
die aan eenen zoon de

van

niets at
gen E$
Minne,

ils de
'J 'wclingen

doe!,

borit geven moet.

Voornamelyk is de vreugde in
dit geval, niet alleen by de vader
en de moeder, maar ook by alle
andere in de Kraal ongemeen
groot , en word zoo wel de vader
als een wakker man geroemt, wyl
hv twee zoons te gelyk heett kön-
nen fabriceren , als de vrouw
voor een treffelyke vrouw gehou-
den, dat zy twee zoons te gelyk
in haar ly f 'heeft können bergen,
en met het nodig onderhoud be-
zorgen. Om nu wel de vreugde
der ouders uit te drukken, en
zulks niet alleen by blote woor-
den te laten, zoo gaat de man, en
flaat als tot een dank-offer twee of
drie offen of {lieren , en maakt
daar mede Anders; verteert ook
met de gantfche Kraal , ouden en
jongen, mannen en wyven het
vleefch ; dog de kraamvrouw
moet voor ditmaal met het vet te
vrede zvn, en zich wakker ne-
vens haare twee zoons fmeren.

/mi vervolgens de twelingen
twee dochters, zoo gaat het heel
zoo niet in z\ n werk , en zal men
nu ten eedten zien, of zyniet
met recht van cene gruwzaam-
heid befchuldigt zyn ; want als
dan moet niet alleen ten eerilen
worden gezien , of de moeder
melk of zog genoeg heeft, om ze
beide op te brengen, maar men
moet ook zorg dragen, of de va-
der zoo ryk , en de moeder zoo
krachtig is, om ze beide in 't toe-
1 '■ ■ den nodigen onderhoud

•gen; indien beide deze
dingen komen te maiKjueren,zoo

is het zeker , en daar helpt geen
bidden, dat eene van dezelve
voort moet , en op een recht
fchandelyke wyze, zoo als ten
eerilen volgen zal, van kant ge-
holpen word.

Milt nu maar het eene, en in ^X^J'
't byzonder het zog van de moe- tcgefchic-
der , zoo kan het eindelyk nog den-
wel gefchieden, dat ze beide in
't leven blyven, voornamelyk als
ze beide fraai en levend van aard
zyn ; maar wanneer de eene lelyk
en zwak is , helpt andermaal geen
fchrik voor de koude, zy moet
maar uit het getal der levendigen
geholpen worden. Daarenboven
is de vreugde ook zoo groot niet,
als by twee zoons , en word ook
niet meer als een fchaap voer ie-
der dochter , en menigmaal ook,
als de vader niet ryk is, gantfeh
niets geflagen.

De manier , hoe zy deze arme
en onfchuldige aankomelingen in
de waereld , weder affchepen, is
te gruwelyk, en kan men be-
zwaarlyk woorden van zulken na-
druk vinden , die dees onmen-
fchelyken moord na verdienft en
waarde uitdrukken en beltraffen
können; door dien zy het arme
kind levend begraven ; niet dat
zy voorheen een ordentlyk graf
maken , en het daar in dompelen,
maar zy zoeken alleenlyk een ver-
vaardigde holte, waar in een Egel,
Wolf, Tyger of een ander wild
dier huis gehouden heeft ; in dat
gat Heken zy het , en werpen aar-
de daar over ; en om dat het niet
weder opgegraven of van de ge-
melde dieren zoude worden ge-
vreeten , leggen zy 'er een hoop
zware Henen op , en denken nog
wel, hoe goed zy hun levend
kind bezorgt hebben.

Verveelt hen de moeite, ver
te lopen , en lang na zulk een gat
te zoeken, zoo nemen zy hare
toevlucht tot den naaften en bes-
ten boom binden het daar op valt,
dat het niet vallen kan ; gaan als
dan hene , en laten het dood

fchreeu-

KAAP de GOEDE HOOP.

fchrccuwen, of van honger ftfci
ven; alwaar het ook moet \ er-
gaan* wanneer een Tyger, Lucht

of ander dier zieh niet daar over
erbarmt, en het daar af haalt en
verteert.

Is het cindelyk ook te veel
moeite, na een boom , die wat
dik en veel takken heeft, te zoe-
ken , zoo lopen zy maar een wei-
nig ver van de Kraal, en leggen '
het onfehuldige kind moedernaakt
op het open veld tuilchen de
ttruiken , en laten het aldaar fter-
ven, of van de wilde dieren ver-
teren ; en deze driederlei manie-
ren worden gewillvk altyd by zul-
kindcr-wegwerping in acht ge-
nomen , en eene verkozen , die
voor hen het gemakkelyklte is.

Zoude nu wel een zaak können
worden bedacht, die onmenfche-
lyker is, als deze? Zoude wel
iets een natie zwarter können
maken , als dit ? Waar is ooit een
natie gevonden , die in dit (luk
met onfehuldige kinderen flimmer
heeft gehandelt? Ik ken 'erzeker-
lyk buiten de Sinefen en Japane-
sen gene, om dat de menfehen-
vreeters in Amerika zelf een af-
fchuuw daar van hebben , zoo als
alle Reisbefchryvingen zulks mel-
den ; en of men fchoon tufTchen
onvernuftige dieren en hen een
vergelyking wilde maken , die
echter niet paft, zoo dunkt my,
dat zy dezelve daar in overtreffen,
en in verre onvernuftiger als gene
te werk gaan.

Vermids ik zoo even gezegt
hebbe, dat de Sinezen en Japane-
zen ook zoo met hunne kinderen
handelen , zoo Zal het niet qualyk
gedaan zyn , wanneer ik uit ande-
re Schryvers een klaar bewys van
myn voorgeven hier nevens voeg.
Ik vind het zelve in een kort be-
lloc de Si- ël"'P by Erastno Francisci in zynen
nezen met Gefchiedenis-Konil-en Zeden-
Ac" Spiegel* wanneer hy/>ag. 83 feqq.
ven. meld , dat de Sinefen in Noord-
Sina hunne kinderen tot gefnede-
nen maken i om dat 2y grote Heren

t water.

worden, en door 's Keizers gunfr,
tot de hoogde eerarnpten Komen
können. 1 lv meld odk , dat .
de/elven zonder onderfcheid vi
willig in flaverny Heken, en aan
anderen alsLeifeigenen verkopen,
't welk echter na het oordeel van
den gem. Francïsc i door de grote
menigte van het gemene volk
komt, 't welk zich niet anders als
met arbeiden en anderzins weet te
generen ; en ook wegens de droe-
vige dienftbaarheid onder de Sine-
fen ; en dat het eindclyk hier me-
de nog te bemantelen zoude zyn ,
omdat een ieder, zoo dra hy het
losgeld heeft , voor den zelven
prys, waar voor hy verkoft is,
zich weder vry kopen kan.

Edoch, zegt hy wyders , dit In *ommi-
laatite lalter, wil gantfeh gene verf Si«?
aannemen , maar behoud voor pemyde
Chriftelyke oogen zyne affchuwe- a°
lyk gruwzame geftalte, dat zy in
zommige Provintien de jonge kin-
deren , voornamelyk de arme
dochters, uit wantrouw der nee-
ring en opvoeding, in 't water
werpen , als de jonge katten of
honden; welke duivelfche wyze
ook tot meer als flechte en gerin-
ge menfehen zeer veel overgegaan
is ; alleen uit een zorgelyke vrees,
dat de nood hen daar na mögt
dwingen , hunne kinderen aan
onbekende menfehen te verko-
pen ; zoo dat ze liever moorde-
naars als verkopers, liever gruw-
zaam als ontrouw zyn.
Dat echter zulke gruuwzaamheid
hen niet gruuwzaam voorkomt,
maakt de dolende verbeelding
van hunne verhuizing der zielen
uit het eene lyf in het ander.
Want vermids zv menen, dat de
ziel wederom een ander lichaam
betrekke, na dat de eerfte woning
van zyn lichaam door de dood op-
gezegt is, zoo nemen zy hier door
gelegentheid , zulke vervloekte
gruuwzaamheid met den dekman-
tel van godvruchtigheid te bedek-
ken; door dien zy beweren, dat
hen door dit tydig verhuizen veel

göed$

g B E S C H R Y V I N G van de

goeds gefchied, om dat zy daar
door te eerder uit hunnen arm-
hertige en kommerlyken toefland
verlolt , en ras tot een gelukzali-
gen gebragt worden, waar door dit
kindermoorden niet in 't geheim,
maar zonder vrees en in 't aanzien
van alle menfchen gefchied. Vid.
Trigautius de expedit. Chrifl. op.
Sinas Lib.I. c. 9.
P^e7.enJ*" Even zoo onmenfchelyk ,
met hunne fchry ft de gemelde Francisci pag.
doen"6" %*% wyders, gaan de Japanezen
met hunne arme kinderen te
werk ; zy laten 'er een en twee le-
ven, en vermoorden de overigen.
Zy gaan het arme kind zoo lang
op den hals Haan, tot dat het ge-
wurgt is. Vele van hen wachten
zelfs zoo lang niet, tot dat het zaat
opgaat, of de vrucht levend het
licht fchept , maar dryven het
door medicamenten af, om dat zy
oordelen, dat twee kinderen ge-
noeg zyn, om hun geflacht voort
te zetten, of dat de dood voor de
kinderen nuttiger is, dan een arm
en behoeftig leven, wanneer zy
namelyk van hunne ouders gene
nalatenfchap te hopen hebben , of
het aan dezelve zwaar zoude val-
len, hen te onderhouden.

Tot nu gemelde Francisci.
Waar uit dan wel te zien is, dat
deze voor 't overige zeer verftan-
dige, bequame, konflige en wel
gecivilieerde twee natiën even
zoo barbarifch in dit (luk met
hunne kinderen leven, als de
Hottentotten ; en zy komen ook
fchier in de oorzaken , waarom
een zulke duivelfche kinder-
moord voorgenomen word, over-
een. Ik kan niet nalaten, een aar-
dig voorval, 't welk ik zelf gehad
hebbe, hier nevens te voegen; om
dat het zelve genoegzaam zal aan-
wyzen,dat zy hunne kinderen lie-
ver wegwerpen, en aan de wilde
dieren tot fpys gunnen , als dat zy
'er een behouden; of als het dood
is, aan een Chriften ter ontleding
of tot liefhebbery in kunit en na-
turalien kamers verkopen willen ;

waar in men diergelyke door huïp
van een zeker vocht voor het ver-
gaan pleeg te bevryden.

Een goed en voornaam vriend De Scha-
van Amfterdam had my gefchre-*ermeEB-
ven en verzocht, dat ik hem een doodkind
diergelyk weggeworpen, dood of y™dc
anders gefturven en dood ter SS?"
waereld gekomen kind in Spiritu komen.
Vini bewaren, en in een pot of
fles toe wilde zenden ; ik will
wel, dat hy in zyn Kabinet van na-
turalien reeds anderen uit Ameri-
ka, Africaen Afia hadde ontfan-
gen, die hy my eertyds wel ge-
toont had ; derhalven meende ik ,
hem hier in ook ten dienlle te zyn,
en van d een of d'ander Hottten-
tot een zulk kind te bekomen, en
aan hem volgens myne Commiilie
een aanzienlyke beloning daar
voor te geven , maar zoo dra zy
hadden gevraagt, wat ik daar me-
de doen wilde, en zy de rede van
my wiflen , gaven zy my ten eer-
iten tot antwoord , V Is veel beter,
dat ons kind die Tyger of Wolf op
vreet, als dat gy V zelve zult in
Spiritus bewaren , en ons daar me-
de betoveren.

Schoon ik aan hen nu verder Zyn ven
zeide , dat zulks myne intentie Jjjjjj
gantfeh niet was , zoo hielp echter
al myn praten niets, en konde zoo
veel niet inbrengen , dat zy my
geloofden; 't welk na myn oor-
deel nog duiderlyker te kennen
geeft , dat zy hunne levendige
kinderen zeer gaarn wegwerpen ,
en aan de wilde dieren ten prooi
laten. En in der waarheid, zoo
dikwyls als ik om dit wegwerpen
en moedwillig doden der kinde-
ren denk , zoo gril ik , om dat een
zulke gruuwzamedoodmy t'eene-
maal tegen de borll is, waar door
de ouders hunne eige kinderen
vrywillig, baldadig en gantfeh bar-
barifch om 't leven brengen.

Edoch vermids het zoo veel
niet op de zoontjes als de doch-
tertjes gemunt is , zoo blykt daar
uit gantfeh duidelyk, in welke
geringe achting dit geflacht by

hen

KAAP de GOEDE HOOP.

hen is ; hoc weinig werk zy van
een dochter maken , en hoc Hecht
zy voor de behoudenis van dezel-
ve bekommert zyn. Indien me-
nig opgéblaze, Hout en hovaardig
meisje b-y hen was, /oude zy zich
niet veel opwachting of vlyen van
hen beloven of verzekeren kön-
nen ; en als zy miflehien meer
dochters als zoons ter wacreld
bragt , zoude het ook wel zeer
licht met haar leven können ge-
daan zvn.

De Europeanen hebben ver-
fcheidc van deze weggeworpe
dochters nog levend gevonden ;
dezelve gemoeds- halve met zich
na huis genomen , en groot ge-
bragt , en dezelve in Europeaan-
fche kleding ter fchool gezonden,
menende , dezelve door langzaam-
heid van tyd te winnen; en tot
het Chriflen geloof te brengen;
dog deze moeite was vergeefs en
vruchteloos , om dat zy wel haait
na bereikte jaren , wanneer zy
weder eenigen dienfl aan hun had-
den können bewyzen, hene lie-
pen , en zich daar na wederom in
Hottentots-Croflen zien lieten,
en daarenboven het geen zy in der
jeugd van het Chriltendom geleert
hadden in den windfloegen, en
wederom leefden als de anderen.
Watxy Edoch waar blyft de derde
zoonln"11 vraaS > wanneer een zoon en een
een doch- dochter te gelyk geboren worden?

wordb°ren °*e an(^ere hadden my door de ve-
lerhande toevallen , die daar by
moeten worden gade geflagen,
verfcheide gedachten doen heb-
ben ; welke indien ik ze op papier
had willen brengen , nog een lan-
ge tyd vereifcht zoude hebben eer
en alvorens men om deze zoude
hebben gedacht, derhalven heb ik
die maar laten zakken, en begeef
my tot de tegenwoordige, en ant-
woorde in 't kort , dat met de
dochter ontwyfTelbaar op dezelve
wys geleeft word, die menhier-
voren by twee dochters in acht
genomen heeft ; wordende dezel-
ve uit den weg geruimt, wanneer
IL 'Deel.

de vader niet ryk , en de moeder
niet genoeg/aam in Haat is , aan
haar zonder lchade voor haar zoon
de borll te geven.

Alle zoons blyven zekerlyk in 't
leven , het mag gaan hoe het wil:
over het leven der dochters moet
eerit geraadflaagt worden , en
wanneer 'er alle de benodigde
middelen niet zyn, zoo geld de
verkiezing van de andere vrou-
wen, welke aan de gene, welke
zy voor de fchoonile en gezond-
He houden , het leven geven, en
aan de andere ontzeggen. Daar-
enboven hebben de zoons het
voorrecht, dat hun ter eere twee
of drie oflen of Hieren worden
geflagen en geoftert, gelyk hier-
voren reeds gemeld is. De oor-
zaak is, om dat zy een zoon veel
hoger fchatten, als een dochter;
dat echter by de geboorte van een
dochter maar een fchaap en me-
nigmaal niet met al geoftert word,
gefchied , om dat zy zelfs zeggen;
het is maar een dochter en geen
zoon , het welk dit geflacht an-
dermaal tot zeer weinig reputatie
itrekt.

Het is verwonderingswaardig, Wat de
dat nademaalzy zulkenfchrikheb- lchvf^x

i , J , van dezen

ben voor het wederkomen der kinder-
doden, zy voor de levend begra- 'no°rdnos

c j denkt.

ve , or anders weggeworpe en

moedwillig verwaarloosde kinde-
ren niet vrezen , daar zy echter
duizendmaal meer rede hebben
om benaauwt te wezen; niet al-
leen om dat het gemoed haar on-
twyfTelbaar zegï , dat zy qualyk
gedaan en een baldadigen moord
begaan hebben, maar ook om dat
hen het wezen en dikwyls vrien-
dclyk lachen van zulke moedwil-
lig verwaarloosde kinderen zeer
veel zoo wel by dag als by nacht in
flaap voorkomen, en het knagen
van het gemoed vermeerderen
moet; edoch hetfchynt, dat zy
in dit Huk zodanig verltaald en
verhart zyn , dat zy dezen ge-
moedsfteek niet gewaar worden.
Wanneer een van deze Twe-
B lin-

lo BESCHRYVINGvande

wir »ante ]jngen dood ter waereld komt, en

nu-rhen als , & .

ccnkind her ander nog leert , 7.00 is de
van de vreugde zoo groot niet , dan
dood ter wanneer ze beide in t leven wa-
waerdd rcn > fchoon daar na het eene
echter van kant moet , en in het
woelte veld begraven of wegge-
worpen word , als het geen twee
zoons zyn, zoo als even hiervoren
gezegt is ; want zy begraven wel
op hunne wvze het dode, en be-
houden het levendige , maar zy
moeten ten eedten wegens de
voorgemelde benaauvvtheid we-
der opbreken , en een andere
Woonplaats zoeken ; niet dat zy
ver gaan, als 'er gras, water, en
andere levensmiddelen voor hen
en voor haar vee genoeg te vin-
den is, maar zy zyn voor dit klein
kind genoeg buiten vrees, wan-
neer zy maar een halve of een
quartier uurs ver weggetrokken
zyn.

Edoch eer en alvorens zy op-
breken, flaan zy voor het nog in
't leven zynde kind andermaal als
tot een olterhande na proportie
van het geflacht, een fchaap, als
het een dochter, of een of x offen
of liieren, wanneer het een zoon
Met het vleefch maken zy zich
vrolyk en onthalen eikanderen ;
en zulks , om dat het eene nog in
't leven is, en groot gebragt , en
als het een zoon is , erfgenaam
van des vaders nalatenfchap mag
worden ; dog met dit onderfcheid
dat hy de oudlte zyn moet, zynde
anders genoodzaakt, een knecht
van zyne ouder broeders te
zyn.

Tot nu hebbc ikalzoo, mynes

bedunkens, duidclyk en uitvocr-

lyk aangetoont , hoe het by de

kraamvrouwen kort na de verlof-

(ing toegaat , en hoe met hunne

Kinderen gelccft word : welke als

in 't lövetl worden behouden,

met koe-milt, zap van vygc-bla-

röB , vet of boter worden inge-

zegent efi als over den gelukkigen

■mg in hun leven verwelkomt :

Nu val de Lezer miilchien wel be-

gerig zyn , om te weten , hoe het
al verder gaat ; wie het kind den
naam geeft , en hoe met de nage-
boorte geleeft word , wat zy met
het afgelopen bloed doen , en
waar zy het laten , en diergelyke
dingen meer, welke by deze ge-
legentheid worden waargeno-
men.

Wanneer de Lezer het my ,
als ongetrouwt zynde , niet qua-
lyk gelieft te nemen , zoo als ik
hope, dat hy niet doen zal, om
dat hy wel kan denken , dat ik
ook na deze en andere zaken ge-
vraagt heb , zoo zal ik zulks den
Lezer niet alleen openhartig ver-
halen , maar ook eenige andere
vragen duidelyk beantwoorden ;
die insgelyks hier behoren, of ten
miniten tot deze materie können
getrokken worden.

Wat dienvolgens de benaming , Wie aa»
aanbelangt , het is de plicht van gehore"*
de moeder , indien ze in ftaat is , kind dea
om zulks te doen , en door de na- niamseeft
ween , welke de hiervoren be-
fchreve tabaks-drank veroorzaakt,
niet geincommodeert word , in
welken geval , te weten als de
kraamvrouw te zwak is , word
de naam van den vader gegeven.
Men moet aanmerken , dat zy
zulke namen niet voeren, die on-
der ons of ook by Heidens ge-
bruiklyk zyn, maar zy doen hier
in als deTroglodyten, waarvan
cDiodorus Statins Lib. IV. cap. 9.
en uit hem Zwinger in Tbeatr.
Vit. Hnm.p. 681. zoo als ook Jo-
hattiics Bohcmus L. I. c. 6. p. 56.
de lWorib. Leg. £»> Rit ib. Gentium
fchrvft : "Parattum nomina minimè Watzy aan
wiponunt filiis, fid tattri, ar iet is, hen vout
ovts ; Kv hos quidem patres, has Vcn.
mat res appellant, quoniamab bis,
non a parentibus qnotidianus pr<£-
beatnr cibus : dat is , zy geven op
geuerly ivyze aan de kinderen den
naam van buutte ouders, maar die
van reu os , bol: of fchaap ; en zom-
migcn noemen geiten hunne vaders,
t ii deze bare moeders , om dat ze
van dezen en niet van hunne ou-
ders

KAAP dr GOEDE HOOP.

ii

dcrs hun 'r vocJzcl heb-

ben.

Dal zulks zoo is, kan ik door
\ eelvoudige ondervinding aanto-
nen , al/.oo ik vele van hen ge-
kent hebbe, daar onder een Ka-
pitein, die ll.icqua , 't welk in
hunflfi taal paard betekent, gehe-
ten. Anderen hebben den naam
\.\n ( ïatHMan , ofLeeuw; ande-
ren Aan GiTëudta of Schaap , en
anderen die van G"uaiha,OÏ Ezel;
edoch wie zoude alle deze beelti-
aalfche namen in zyne geheuge-
nis können houden , en zelf niet
in een heelt verandert worden ?
Genoeg dat ik exempels aanhalen
en daar door bewyzen kan, dat zy
zulke becltige namen hebben.

Zoude dit nu wederom niet tot
een i'cwvs ilrekken, dat zy uit de
aloude Afrikaanfche natiën Ham-
men, dog zoo, dat zy in den be-
ginne niet ecne natie alleen uitge-
maakt hebben ; ik laat zulks aan
het oordeel van den Lezer , en
zal ondertuiVchen de andere vraag
onder handen nemen, en zeggen
hoe het met de nageboorte toe-
gaat. Deze nu, zoo dra ze van
de kraamvrouw afgehaalt is, doen
met de na- 2Y met m d een of d ander pot ,
geboorte en werpen ze in 't water , zoo als
op veel plaatzen onder onze
Vroedvrouwen de manier is , maar
zy binden dezelve in elkander, ma-
ken een gat in de aarde , en be-
graven dezelve.

Wanneer men hen vraagt, waar
om zy ze niet liever in 't water
werpen , om van de vifTchen ge-
geten te können worden, zoo ant-
woorden zy ; dat dezelve in 't wa-
ter Sïckv.m of ongezond is, om dat
het kan gevonden worden, eer de
vifTchen daar by komen ; dat zy
de nageboorte derhalven begra-
ven, op dat hunne Toveraars die
niet zouden magtig worden , en
daar mede de Kraamvrouw en het
kind fchade toebrengen ; en in ge-
nen dele daarom, gelyk ik in den
beginne gezegt hebbe , dat zy
vreesden, dat de mans daarover
II. T>eeL

mogten komen , en daar na ge-
houden zyn, Ander, te maken,
maar op d u het uit het gezicht van
alle menfehen gerake en verrot-
ie

Het geen ook ilaande de ver- Watzy
lodingen na dezelve aan bloed en mcthct Pf-
änder vochi van de Kraamvrouw Koen.
komt, vergaderen zy op een oude
< ''"il , waar op namelyk in den

'i'ine de Kraamvrouw legt, en
zoo lang als nog eenig bloed van
haar komt, daarop blyft en bly-
ven moet ; wanneer echter deze
que! weder geflopt is ; en de
Kraamvrouw weder opltaan kan,
zoo drajen zy dezen Croffook in
elkander , en begraven dezelve ,
op dat hunne Toveraars insgelyks
geen quaad daar mede zouden
können doen.

Ik heb tot nu op de vragen van
den Lezer kort geantwoord, en
op alles de eenvoudige waarheid
gezegt. Dat ik daar na gevraagc
heb, is niet gefchied uit nieuws-
gierigheid of gyle luit, want wie
zoude met zulke fmerige Hinken-
de menfehen in een onbetamelyke
nadere kennis zich können inla-
ten, alzoozyeen oprecht middel
tegen de liefde zyn ; maar ik heb
het alleenlyk gedaan , om te we-
ten , wat zy in diergelyke toeval-
len doen. Derhalven z-al de Le-
zer niet qualyk nemen, dat ik nog
meer, 't welk ik daarenboven ben
te weten gekomen , daar by voeg,
en daarnevens zeggen , dat ver-
midsikzoodik\v)lsin diergelyke
gelegenthcden ben geweeit ', ik
ook na al het andere naamv ge-
vraagt, en alles met opmerkzaam-
heid aangetekent heb.

Voor eerft heb ik ge vraagt, hoe
zy het ontrent de navelltreng
maakten , en hoe zy den navel
konden inhouden, alzoo geen
kind gebakert word ? waar op zy
ten ecriten op myn aangezicht
wezen, en daar door te kennen
gaven , dat ik wel konde zien, dat
zy dezelve met een zenuwe af-
bonden, en dat het kind daar door
B z geen

12

BESCHRYVING

VAN DE

men.

geen ongemak konde lyden; en
dat zy voor 't overige in plaats van
een linnen of wollen doek , zoo als
de Europeanen gebruiken , een
brede lere riem nemen, en het
kind daar mede omgorden, om
den navet in te houden.

Dit gefchied alles in der waar-
heid zoo, en moet men zich over j
deze eenvoudige inventie wel zoo
zeer niet verwonderen , als wel
dat fchoon zy gene kinderen ba-
keren, genen met kromme be-
nen, of andere gebrekkelykc le-
den gevonden worden, gelyk
reeds op een andere plaats gemeld
is.
w «meer Wanneer ik daar na ook gaarn
de man wilde weten of' er ook iets byzon-
^n vrouw ders aan te merken was, als de
derft ko- man weder by zyn vrouw quam ,
en haar wettiglyk derfde bywo-
nen ? zoo hebben zy my van beide
geflachten geantwoord , dat in 't
byzonder dit waar te nemen was ;
dat, gelyk de man niet buiten de
hoogite . nood , en wanneer hy
word geroepen , zoo als in den be-
ginnen reeds is gemeld, by de
Kraamvrouw derft zyn, hy zich
ook niet mögt by haar vervoegen,
nog met haar hun gewoonlyke
kolt of eeten nuttigen, zoolang
de vloed by haar duurt ; alzoo de
andere mans hem zoo onrein en
haar gezelfchap onwaardig ver-
klaren zouden, als de vrouw zelf
onrein was, en hy zich uit het ge-
zelfchap van alle menfehen zoude
moeten houden. Wilde hy echter
itaande de Kraam tot haar komen,
en in het huis uit en ingaan , zoo
was hy t'eenemaal onrein, en
wierd in dat geval met een zeker
woord gebrandmerkt , van welk
woord men my de uitlegging in een
andere taal niet geven, en ik het
Hottentotfche woord gantfeh niet
fchry ven konde ; dog zoo veel ik
hebbe vernomen, quam de gant-
fche zaak daar op aan, dat hy door
een vetten os weder moeit gelegi-
timcert, en van de bcfchuldiging
bevryd worden.

Al dit liaan en Anders maken
der Hottentotten, 't welk in de-
ze gevallen by Kraamvrouwen en
by de geboorte van kinderen
waargenomen word , fchynt my
niet anders toe, als dat het zelve
zynen oorfprong heeft van de
Reiniging der Joden , waar van
Lev. XII. gewag gemaakt word ;
doch zoo, dat die wet niet zuiver
en eenvoudig maar met tamelyke
grove byvoegzels nagekomen
word. Daarenboven fchynt het ,
als of het zeden en gebruikelykhe-
den van andere oude Afrikaanfche
natiën zyn, welke insgelyks uit ve-
lerhande by elkander geraapt zyn ,
en een Confufum Chaos of een ver-
ward begin gelyken ; edoch laat
ik myne gedachten gaarn aan den
Lezer tot verdere overdenking ;
en is het de moeite waardig, zoo
können zy uit oude gefchriften
verder nagefpeurt worden , en
zyn ze ydel, zoo mogen zy als zo-
danige verworpen blyven.

Voor 't overige is zeker , dat Hoede
wanneer de man, na dat de vloed ^0au'wen
heeft opgehouden , en de reini- "ch reini-
ging, die in het affchuren van de 8en*
koemiit, en op nieuw befmeren
met vet en bcitrojen met Buchu ,
beftaat, gefchied is, weder tot de
vrouw komen mag , hy zich ins-
gelyks alvorens met vet befmeert
en met Buchu beltrooit. Daar na
wanneer hy in huis komt , zoo
rookt hy T>acha of T>agga , het
welk een en het zelve is ; hy
fpreekt daarenboven niet een
woord met z\ n Lief, eer en alvo-
rens de damp van de T)ticha hem
in 't hoofd is gekomen , en hy
fchier dronken of dol daar van
word. Zoo dra hy dit gewaar
word , begint hy met zyne huis-
vrouw te fpreken, welke hy {taan-
de de Kraam niet heeft gezien
en vraagt na allerhande nieuws;
waar door hy , om dat hy aan-
houd met 'Dacha te roken , hoe
langs hoe doller , en dien-
volgens praatachriger word, tot
dat hy eindelyk moe is , en

de

KAAP de GOEDE HOOP. 13

de eerfte nacht weder in huis
flaapt.

Dil /yn nu alzoo alle de gc-
bruiklykhcden , en plechtige by-
zonderheden, welke by de Kraam-
vrouwen worden waargenomen ;
nu /oude ik nog wel können daar
hyvocgen, hoc zy den Concubitin,/
verrichten, namelyk indien ik het
geen ik zelfs uit den mond van
beide geflachten vernomen heb,
mag geloven, en welke van de ge-
woonte Van andere Natiën en
fchier van alle andere menfehen
zeer ver afwykt; doch ik wil dit
liever o verdaan j om aan geile, en
ontuchtige menfehen geen Hof tot
kitteling, en onbehoorlyke na-
bood (ing te verfchatf'en.
DcSdirv Ondcrtuflchen zal ik nog maar
daar by voegen, dat de Heer Boe-
ving in zVne curieufe naricht en
befchry ving der Hottentotten/»^.
9. t/ r/m. 4 de bovengemelde weg-
werping van dochters gantfeh
twyffelachtig en verward meld,
waar uit niemand licht begrip kry-
gen zal. Wanneer hy echter daav

klaart eea
paflagie
van den
Heer Boe-
ving.

by voegt, dat als eene Hottcntot-
tin ex concubttu cum chr'ißtano een
kind ter waereld brengt, het zel-
ve van de genen, die diep in 't
land wonen, en voor de Hollan-
ders niet hebben te vrezen , ge-
dood word, zeg ik dut zulks niet
doorgaans gefchied, alzoo ik vcr-
fcheide diergelyke kinderen in
het land heb aangetroffen , daar-
onder wel voornamelvk een Jon-
getje, die /.ynen Kuropeaanfchen
vader j dien ik zeer welkende,
zoo wel geleek als twee droppels
water, het welk zy niet alleen in
't leven gelaten , maar ongemeen
bemint hebben , en heeft de Voogd
meer werk van dat Jongetje als
van zyne eige kinderen gemaakt.

Voorts kan ik den Lezer van ^jjjy
de gebruiklykheden , welke tot nu ftnk.
verhaalt heb , verfekeren , dat ik
van meert alle ooggetuige geweeil
ben, en dezelve gehoort en by-
gewoont heb. Weshalven hy
aan dezelven geruft mag geloof
ilaan.

B 3

II. HOOFT-

14

BESCHRYVING van de

IL HOOFTSTUK,

Van de Plechtigheden en gebruiklykheden der

Hottentotten, welke by hunne Vryagie,

Trouwing en Bruiloft worden in acht

genomen.

Luiheid der Hottentotten. Wat zy by bun vrolykbeden drinken. Hoe de Hottentotten vryen.
F^Hottentot dir trouwen v>Ü moet zyn -ader zulks vragen. Tnsgelyks de l ryfler.
BeacchelyL-flryden om het Jawoord. Toeßel tot de Bruüoft 7 rouw-Ceremomen beflaat
iXhevüTei van Bruid en Bruigom , door den Pnefter. Eehtbreuk word door de Hotten-
A A d rettraft Zy vwen meer dan eene vrouw trouwen. De Echt kan by
totten "** wJden Maar niet *als 'er kinderen zyn. Onderzoek of de Bruid aan den
Zukom een darm om den hals hangt by 't trouwen. Word wederlegt. Be/cbryving des
Bruiloft s tflfd Hoe lang de Bruil ft duurt In welken graad van bloedverwandjcbap de
Hottentotten met malkander mogen trouwen. Bhedfchande word by hen met de dood ge-
flrafi. Hoe 't met het Humvlyks goedgelegen is. Wat Huuwlyks-goed de Dochters
krygen. Bcjluit van dit Hooftfluk.

L

Ezer ik twyffel niet, of ik heb
_j u in mynen vorigen de gek-
ke en dikwyls doemlyke zeden
welke de Hottentotten by Kraam-
vrouwen en nieuwgebore kinde-
ren waarnemen, duidelyk en tot
genoegen voorgeftelt, en daar by
zult gy zeer wel hebben gezien ,
dat het in diergelyke gelegenthe-
den zoo weinig aan vreten en zui-
pen ontbreekt, als elders in Eu-
DerHot- Wanneer hare luiheid zoo

SS" veel maar toeliet, om de fpys
rechtmatig klaar te maken, en
daarenboven het land te bouwen ,
en van het zelve Koorn, enWyn,
en dienvolgens ook Bier van de
Garft te hebben en te brouwen,
wat zy in Schoon hen dces en gene fterke
hunne vro- banken ontbreekt , en zy zich
SÄT met water, of als de nood daar op
aankomt , met melk behelpen
moeten , maken zy zich echter
hier mede gelyk ook met hunnen
Hinkenden T>acha of met hunnen
Bufihbafcb, welken zy uit <Dacha
en uit Tabak , van elk even veel
bcryden, zoo vrolyk , en nog vro-
lyker , als de Europeanen met

hunne befte fpyzen en dranken ;
daar zy echter, zoo als gehoor t is,
grote reden hebben, om zich te
bedroeven, en zorge te dragen,
dat de gruuwzame en fchandelyke
kindermoord voortaan afgefchaft,
en in een loffelyke optrekking
verandert mögt worden.

Vermids men echter daar toe
weinig hoop heeft , aangezien die
zondige gewoonte al te diepe
wortels heeft gefchoten, en zoo
licht niet uit te roejen is, zoo zal
beft zyn , dat ik den Lezer van
zulke verdrietige en tegen de
borft ftotende materie tot een be-
ter, aangenamer en vrolyker lei-
de, welke in verre na zoo be-
droeft niet in de ooren klinken ,
of zulk een hatelyk brandmerk in
het gemoed achterlaten zal,
fchoon dezelve u even zoo zeld-
zaam, en miilchien in eenige de-
len zeldzamer als de vorige zal
voorkomen.

Het geen dit eigentlyk is, zal Hoc het o;
ik uten eerften zeggen, namelyk ^""^"^
dat ik u uit de Kraamkamer op een
deftige, vrolvke en beziens-waar-

dige

KAAP de GOEDE HOOP. 15

Hocxy

ryen.

Die trou-
wen wil ,
moet 7.ulks
aan xyn
vader vra-
gen.

dige bruiloft brengen zal, alwaar
gy wel even zoo weinig luil zult
hebben, om \an de fpys te nutti-
gen, als in de Kraamkamer, dog
de wonderbare gcbruikl\ kheden
en eenvoudige plechtigheden zul-
len u beter vermaken, als of gv op
de voornaamlte bruiloft aan tafel
zat, endcoogen, maag, en 't ge-
moed , ja alle zinnen verzadigen
en vergenoegen kont ; niet om
dat u van een aangename en licfly-
ke mufyk zal worden verhaalt, en
dat voor 't overige alles zoo net in
de plooi is; maar om dat diergc-
Iv ke zaken by gene Natie onder de
Zon gezien worden , nog ergens
iets diergelyksbySchryvcrste vin-
den zy.

Om tot de zaak zelf te komen,
en u met veel omwegen niet op te
houden , zoo moet ik eerlt de wy-
ze van vryen melden ; om dat mis-
fchien menig Chriflen, die echter
meent zeer veritandig en wys te
doen, en niets onbetaamlyks voor
heeft, in dit ihik zelf zal befchaamt
worden gemaakt, terwyl hy deze
manier voor zeer wonderbaar aan-
merkt, die echter gantfeh vernuf-
tig is, en in alle delen verdient in
acht genomen te worden, en die
van hen ook onfeilbaar moet wor-
den waargenomen, om dat anders
de gantfche voorhebbende verbin-
tenis en daarop volgende huwelyk
van gener waarde is, nog in eeni-
ge aanmerking genomen word.

Wanneer een jongman of een
Weduwnaar van voornemen is,
om te trouwen , en een jonge
dochter of een Weduwe te ne-
men, zoo is het hem niet geoor-
looft , om die dochter of wedu-
we eerit te vragen, of zy wel met
hem trouwen of zyn vrouw zyn
wil; en daar na hunne ouders, of
na derzelver dood hare naakte
vrienden daar van verklaring te
doen, maar hy is voor alle dingen
verplicht, aan zyn eigen vader zy-
ne mening te ontdekken , die ne-
vens hem gaat, en de vader van de
in 't oog hebbende Bruid , of in

zyn< plaats deszelfs haafte vrien-
den daar over fpreekt.

Deze wet word zoo ftipt onderzoo ook dt

hen nagekomen, dat 'er in 't minlt Vryöet.
niet tegen gezegt word, vermids
n dochter zich zonder kennis
tier ouders in een huwel\ks-con-
traet begeven mag, en daar uit
blykt , dat by hen gantfeh geen
heimelyke huwehken zyn, die
onder de Chnilenen meer als te
veel worden gevonden, gelyk de
dagelykfche ondervinding leert ;
en derhalven de Chriftenen in dit
Huk zonder tegenfpraak van hen
befchaamt gemaakt worden, be-
halven dat nog andere roemwaar-
dige zaken daar uit vloejen, wel-
ke de Chriltenen insgelyks niet
veel eer aandoen.

Eer en ahorens echter om de a"°^iet
dochter aanzoek word gedaan, en gefchkd,
de vader zyn gedachten zegt , zoo
gaat de toekomende Bruidegom
hene, en onthaalt wederzy ds ou-
ders met T)acba, en rookt zelf
ook. Wanneer nu de vader van
den Vryer befpeurt, dat het hoofd
door het roken een weinig begint
licht te worden, zoo zegt hyaan
zyn toekomende zoons vader, de
rede van zyn en zyns zoons komir,
en vraagt na behoren , om de
dochter. Deze lpreekt een wei-
nig in hunne tegenwoordigheid
met zyne vrouw, en geeft hem of
de relolutie, dat hy zyne dochter
hebben zal, of Haat zulks af, om
dat zy zekerlyk als dan reeds aan
een ander belooft is, die nog niet
tot een man is gemaakt, en der-
halven tot na die aclie wachten
moet.

Krygcn de vader en zoon op
die wys den zak, zoo gaan zy ten
eeriten hene , en zoekt de zoon
op de zelve wyze en met dezelve
omltandigheden een andere uit.
Dog bekomen zy een gunilig ant-
woord, en word de dochter door
de ouders aan hem tocgezegt, na-
mclvk dat zy zeggen, Neemt ze,
im ßaan het toe, en zyn daar mede
•Sr/ te vrede; zoo heeft de Vryer

eerit

l:>

BESCHRYVINGvande

cent verlof, met zyne vryfter te
fpreken, en om haar te vragen, of
/..■ /.in in hem heeft?
.viv- Is liet antwoord hier ook na
wenfeh, zoo is het huwelyk in al-
fa-Voor j. Ie delen wel ; zoo niet , moeten
yv heide eerit daar om vechten,
en gefchied zulks den volgenden
nacht , en vechten zy als om de
bovehand; niet dat zy tegen el-
kander op ftaan en malkander met
Haan of floten te beledigen, zyn-
dc die manier by hen zeer gehaat ;
maar zy gaan beide leggen, en ny-
pen elkander zoo veel als zy kön-
nen, in 't achterllc, tot dat ein-
delyk de vryfter moe is, en 't aan
haar Vrver gewonnen geeft , en
alzoo neemt de gantfche vryery
een einde.
Tocfidtot Wanneer de Bruid niet in de
de Bruiloft. Craal van den Bruidegom woont ,
zoo gaat hy nevens zyn vader den
volgenden dag na huis; dog be-
vind zy zich in zyne Craal of dorp,'
zoo jaagt hy maar des morgens
vroeg uit de kudde vee , een,
twee of drie vette offen, na dat
hy ryk is ; dezelve neemt hy in
beide de gevallen met zich, be-
geeft zich nevens zyn vader en
andere bloedv denden daar mede
op weg, en gaat weder na het huis
of dorp, daar zy woont, alwaar
ten eerlten ook na hunne aan-
komft, de ouders en vrienden van
de Bruid zich laten vinden , en
tot de aanltaande bruiloft den no-
digen toeltel maken.

Nimelyk zv flaan de met zich
gebragte offen van de Bruidegom
na hunne wyzc , en fchikken zich
op hunne manier op, met zich te
fineren met het verfchc offen- vet,
en te bcllroojcn met mcergemcl-
den Rucbu. De vrouwen, die in
het oppronken altyd iets voor uit
moeten hebben , zyn daar mede
nog niet te vrede, maar moeten
daar en boven ook hun aangezicht
- blarikëttctt-, niet met eenige kolt-
barc vérw of water , gelyk vele
\ rouwsperzonen in Europa doen ,
en'als dan zich verbeelden onge-

meen mooi en fraai te zyn , maar
z\ zoeken hun blanketzel in 't o-
penveld, en vinden dezelve aan
rode iteentjes , of liever aan rood
aarde , waar mede zy niet zoo zeer
het gantfche aangezicht over wry-
ven , maar allcenlvk ronde vlak-
jes op het voorhoofd , de wangen
en de kin maken, wanneer zy me-
nen, dat in fchoonheid haar nie-
mand overtreft , daar zy zich ech-
ter llimmer toetakelen , als de
crglte en lelykfte toveres voorge-
ftelt of gefchildert zoude können
worden.

Na dat dit alles is gefchied, gaan
byderzyds ouders en andere
bïoedvrienden en goede beken-
den by elkander zitten ; dog zoo ,
dat de mans alleen en de vrouwen
alleen ieder een ronden kring ver-
tonen ; zittende de Bruidegom
in 't midden van den kring der
mans en de Bruid in die der vrou-
wen , welke alle als bruilofts gas-
ten de aanltaande trouwing willen
zien en by wonen; dezelve word
ook ten eerften voltrokken , hoe
wel niet door den Priefter van
den Bruidegom , ten zy de Bruid
insgelyks in zyn dorp of Kraal
woont, maar door den Priefter
van de Bruid, die naamlyk in de«nPn
Bruid hare Kraal dit ampt bef*e™
dient; want of fchoon die uit des richt
Bruidegoms Kraal, zich onder de
bruilofts galten mögt bevinden,
zoo heeft hy echter geen recht ,
zich in dit dorp of Kraal dit ampt
äan te matigen , maar word niet
anders aangemerkt als een ander
Hottcntot of bruiloftsgaft ; doch
vermids van dat ampt weinig te
hopen is, of overfchiet, zoo laat
hy het zelve gaarn aan den ande-
ren over , terwyl hy allcenlyk als
ooggetuige verftrekt.

Wil de Lezer weten, hoe die
trouwing gefchied , en de cere-
moniën verricht worden, zoo zal
ik ze verhalen, mids dat gy zulks
niet cjualyk gelieft te nemen,
want de zaak met omwegen uit te
drukken , en verbloemde fpreek-

wyzen

Wat voor
Prieller
trou-
wing ver-

HUWELYKS PLE&TIGHEIT DER HOTTENTOTTEN.

-„■•■» .

De Bruide-
gom cn de
Bruid wor-
den bepift.

Deze pleg
tigheid
word drie
maaien
herhaalt.

KAAP de GOEDE HOOP. 17

>m en de Bruid de in den be-
gin gemaakte groeven weder toc-
llryken en on/.i cht baar maken ; en
eindelvk herhaalt hy de/c plech-
tigheid ten derden en laatllc male,
en veroorzaakt daardoor, dat de
Bruidegom nevens zyne Bruid nog
al bezig zyn , om de voorheen ge-
maakte groeven , nog beter toe te
itryken, op dat men nergens aan
zyn lyf zoude können tien, waar
een groet" of krabbel gewceflis.

De woorden welke hy tot hen
beide zeide, en telkens herhaalde,
heb ik in hunne taal onmogelyk
können fchryven of nagaan , om
dat ze al te ras achter eikanderen
uitgefproken wierden, en daaren-
boven ook zeer veel en wonder-
bare flagen met de tong daar on-
der wierden gemaakt en uitge-
drukt. De inhoud echter van de-
zelve zoude, zoo als myn Tolk
en ook anderen zyden zyn ; dat
hy hem met zyn huwelyk veel ge-
luk , heil en zegen wenfehte ; als
mede dat hy tegen het naaflko-
mende jaar met een zoon mag
worden verheugt, en tonen, dat
hy een man is, tot kinder teelen
niet onbequaam , dat die zoon
mag groot worden , op dat hy
daar na, zyn vader oud zynde,
de nodige levensmiddelen voor
hem befchikken , en een goede
Jager en dapper man worden mo-
ge-

Hier heeft de Lezer nu de vol-
ftandige trouwings-plechtigheden,
welke onheufch genoeg zyn, en
met die van gene natie in de gant-
fche waereld overeenkomen. Der-
halven weet ik niet , waar van
daan zy dezelve zouden hebben
können nemen of ontlenen; want
alle andere gebruiklykheden, die
tot nu zyn verhaalt, hebben zich
nog eenigermate op dejoodfche
gegrond, en van dezelve hunnen
oorfprong gezocht , of zy zyn zui-
ver en louter met die van de oude
Troglodvten overeengekomen ;
deze echter kan nog met de ge-
bruiklvkheden der Joden, nog
C mer

wyzen te gebruiken , zoude wel
niet qnalvk gedaan /vn; dog ver -
njids 'er gefproken word van
plechtigheden, die builen dat
vreemd /vn, en die, zoo veel my
bcwuit is, van 'alle andere natiën
t'eenemaal afwyken , zoo ben ik
beducht, dat ze niet duidelyk ge-
noeg zouden worden verhaalt , in-
dien ik my zoude moeten dwin-
gen , om anders te fpreken , als de
natuur van de zaak vereifcht en
hebben wil.

Zoo dra dienvolgens de geene,
die de macht heeft, om de plech-
tigheid van de trouwing te ver-
richten , inden kring der mans
komt, vind hy reeds den Bruide-
gom in 't midden op zyne hurken
zitten, gelyk dan ook de Bruid
in den anderen kring der wyven
in het zelve poftuur verfchynt.
Deze Prieilcr vraagt den Bruide-
gom niet , of hy de Bruid tot
zyn vrouw wil nemen , zoo als
ook niet de Bruid of zy den Brui-
degom tot haar man wil hebben ,
maar hy houd zich verzekert, dat
deze vergadering ten dien einde
belegt , en hy deswegen ontboden
is. Zoo dra hy dienvolgens tot
den Bruidegom komt , trekt hy
de zoogenaamde Kukrofs , of
dekzel van voor de fchamelheid
weg , neemt zyn mannelyk Lid
in de hand , en onder eenige wei-
nige woorden, die hy in Hotten-
totfche tale tot hem zegt , bepift
hy hem S. V. ; welk koftbaar wa-
ter de Bruidegom zeer begerig
opvangt, en zodanig in zyne nieuw
belmeerde huid wryft , dat hy
v.m voren langs hetgantfche lic-
haam met zyn tedere-gefchaafde
nagels- louter groeven maakt.
Dit zelve verricht de gemelde
Hottentot ook, zoo dra hy in den
kring der vrouwen komt, die met
dit llinkent water al zoo zeer als
de Bruidegom opgefchikt is.

Dit gedaan zynde , begeeft hy

zich weder tot den Bruidegom,

en daar na tot de Bruid, en doet

telkens het /.el ve, waar opdeBrui-

II. 'Deel.

18

BESCHRYVING van de

met die der Troglodyten overeen
worden gebragt ; van welke Alex-
ander Velutellus L. I. c. ^.achtcr-
volgens het bericht vtaiZwingeras
in Theatro Vit. Hum. pag. 4370. a.
deze gantfche fchandelyke zaak
fchryft.- Apud Troglodytas , foemi-
nns vir is desponfatas primis nocJi-
bus cognati affines que producunt , il-
lasque promiscuis adulteriis pate-
> e fi'anut ; pofiea perpetua pudici-
tia adfiripta fever ijfimis poenis,vel
minima conjcclatione, (1 deiiquif-
fent, co'èrcebantur. Dat is, Êy de
Troglodyten laten de Bekenden en
naafte Vrienden van de verloofde
vrouwsper zonen, dezelve de eerfle
nacht boeleren met wien zy willen;
daar na moeten zy beloven , het 0-
verige van haar leven kuifch te
zyn , en worden zy, indien men haar
in V rninfl verdacht houd, zeer
ßrengelyk gefiraft, als of ze het
quaad begaan hadden, en daar door-
in toom gehouden.

De Hottentotten hebben echter
dit hatelyk gebruik in generhande
wyze , en doen niet als de Trog-
lodyten , die na het getuigenis
van den gemelden Alexander Ve-
lutellus Libr. IV. c. 1. , gelyk
zulks Zwingerus 1. c. pag. 3617. a.
aanhaalt ; een echtbreuk met de
vrouw van den Tiran of Heer ge-
pleegd , met een lam können boe-
ten. Daar by de Hottentotten
dit verbreken , het mag worden
begaan met welke vrouw het wil ,
voor een hoofd-misdaad word ge-
Bvhen bouwen, die zonder aanzien van
worü >! perzoon en zonder verder proce-
mttd«euk deren tcn eeriten met de dood ge-
doodge- ilraft word, gelyk zulks ook T.
'T uchart in zyne 'Siamfche Reis pag.
>/). met de volgende woorden
get 1 ligt : Echtbreuk en duffial zyn
by hm grove laß er s en worden altyd
met het leven betaalt.

Indien deze fchandelyke mis-
daad zoo zwaar by ons Chriftcnen
wienl gelhaft , hoe veel zouden
alle Gerechtshoven en Overheden
ie doen hebben? Hoe veel zouden
den weg na de andere waereld

■

zoeken, en hier van kant moeten
geholpen worden ? wat zouden
de Gerechtsdienaars druk werk
hebben , en de Scherprechter al
menfehen bekomen , om te do-
den? Men hoort immers van alle
kanten , dat fchier niet eene Ge-
meente daar van zuiver is. Waar-
lyk in dit ltuk overtreffen ons de-
ze Barbarilche menfehen zeer
veel, om dat zy geen onderfcheid
maken , hunnen eigen Kapitein of
Overlten , wanneer hy van deze
misdaad kan worden overtuigt, te
vatten ; en aan hem een kort pro-
ces te maken ; om dat zy wel we-
ten , dat deze wet geen aanzien
van perzoon dulden kan.

Zy behoeven ook te minder ge- z? ra°g«n
legenthcid daar toe te zoeken,^*1™
om dat aan hen de Toligamie of vrouw
Veelwyffchap geoorlooft of toe- hebbca-
geftaan is, gelyk als de Heer Boe-
ving in zyne curieufe Befchryving
en Naricht van de Hottenttotten
pag. 9. num. 3 daar van fchryft,
als hy zegt : de Toligamie is onder
hen toegelaten, zoo dat iemand zoo
vetl vrouwen mag nemen, als hy
onderhouden kan ; maar vermids
de meefien arm zyn , zoo zyn maar
de gene , die veel vee hebben $ en
alzoo de rykße , Toligamie. Waar
by men dient aan te merken, dat
de Armen ook vecltyds meer dan
eene Vrouw hebben ; fchoon dit
niet zoo gemeen is , als by de
Ryken.

De Heer P. Tachart fchryft p.Tacha. .
wat duidelyker van deze Poliga- h-'richt

1 , , D , hiervan.

mie , en toont ook, hoe veel
wyven een ontrent heeft, wanneer
hy loc. cit. pag. 96. zegt; Een ie-
gi'/yk man heeft wel de vryheid*
zoo veel wyven te nemen, als hy
onderhouden kan, doch word 'er on-
der de Rykeu geen gevonden , die
meer dan drie wyven heeft. De
Heer Vo^cl echter verhaalt in zy-
ne Oolt-dndifche tien-jarige Reis-
befchryving pag. 74. nog een an-
der gebruik, het welk wel waar-
dig is , dat het wat duidelyker
verklaart worde, meldende: 1>e

To-

KAAP Di GOEDE HOOP. 19

'Potygantfc beeft h hen plaats, en
mag eeH man ii\v vrouw , wanneer
hem niet behaagt , weder van
zich /loten.

I il de ondervinding, die men
daaf van bekomen heeft , is de
zaak aldtis gelegen: Ken manen

0 vrouw maken u cl met elkan-
der een huwclvks-contract , en
beloven elkander getrouw te zyn ;
hier in word ook /.eer /el den ge-
zondigt, wegens de bovengemel-
de ftraffe des doods | wanneer het
echter gebeurde, dat de man met
de vrouw, of de vrouw met den
man niet kond e over weg komen,
zoo hebben zv beide macht , om
van elkander te lopen en te ichei-
den, wanneer zy willen, en kan
de man de vrouw verboten, of
ook de vrouw vrywillig van hem
weglopen en gaan waar zy wil,
mids dat zy elders niet mag trou-
wen, om dat 'er moord en dood-
flag uit onitaat. Daarentegen
blyft de man in vryheid , om we-
der een andere vrouw te nemen,
als hy maar de voorheen befchre-
ve omstandigheden in acht neemt,
en by zoo menige vrouw als hy
trouwt of huwelykt dezelve her-
haalt.

Daarentegen moet dit ook wor-
den in acht genomen , dat dit
niet kan gefchieden , dan als zy
nog gene kinderen in 't leven heb-
ben ; want als 'er kinderen en
voornamelyk zoons voorhanden
zyn, zoo gaat het zoo niet in zvn
werk , om dat de oudrte zoon al-
tyd erfgenaam van des vaders na-
latenfchap is, gelyk ik elders be-
richten zal. Daarenboven is het
tegen de achting en aanzien van
den man, zich met de kindertucht
en wel voornamelyk met de doch-
ters te bemoejen , gelyk insgelyks
elders zal worden aangetoont. In
zulk geval is hy wel genoodzaakt
zyne vrouw te behouden: Daar-
entegen zyn hem daar in ook niet
de handen gebonden, een ande-
re vrouw daar nevens te nemen ,
en zich dezelve op de bovenge-
II. 'Deel.

te l.uen toevoegen.
Derhalven komen al/oodc Hot-
tentotten mei de Troglodyten an-
dermaal niet overeen, welke /on-
der onderfelu id \ rouwen en kin-
d< ren gemeen hadden ; gelyk
'fhod. Sit ui hs l.ibr. J 1 1 . rap. 3. en
uit hem Zwinger ns in ThedtroVtt.
Human, pag. 88z. zulks van hen
met de/e woorden gelooft: Trbfr Sj^J*
lodytte fiudifer omnem vitam Joh- ïyndcwy-
gentes , nxores filiosqne omnes dom- «nenkio-
munes haben t , excepto Tyranno, tZln^'
cjiti unicam tenet, beßiis (im des ,nt
qui neque voluptatis neqiie dolores
iillum , nifi naturalem fenfum per-
cipiaut, neqv.e tnrp'ts , ne'juc ho-
ne Jli dïterimen normt. Dar is :
De altyd naakt lopende 'Troglodytcn
hebben hunne fyyven en kinderen
gemeen , behalven de Heer , die
maar een eenige heeft ; derhalven
zyn zy met de onvernuftige beeßen
gelyk , als welke geen ander begrip
of indruk zoo welvanpyn als van
welluß gewaar worden, als de na-
tuur hen aanwyft, en die geen ken-
nis hebben of eenig onder fcheid we-
ten tuffchen fchande of eer.

Edoch hoe kom ik zoo ver-
dwaalt, dat niet weder tot myne
voorhebbende materie geraken en
verder verhalen kan , hoe het na
de trouwing al toegaat , zynde
hetnoodzakelyk gewccit, dat de-
ze zaak aangehaalt wierd, om te
verzekerder te zyn, dat myne on-
dervinding niet valfch was: On-
dertuflfchen word 'er nog iets by
den Heer Vogel in zyne tien-jari-
gc Oolt-Indiiche Reisbcfchrwing
pag. 74. gevonden , dat met alle
voorgaande zoo als ook met de
volgende omltandighcden en
plechtigheden niet overeenkomt,
weshalven zulks ook moet worden
verklaart , eer en alvorens ik
voortgaan kan.

Hy gebruikt naamlyk op de Benchtof
aangehaalde plaats deze woorden : de Bruid
Wanneer zy trouwen , zoo geeft 2>ande

r> ■ 1 1 ii 1 Bruigom

I de Brutd aan den Bruidegom in een fchaap-
I plaats van een trouwring een darm jcrn™ ,™
van een vet (chaap of 'een rund om hangt wofd
C x den we*,d*

zo B E S C H R Y V I N G van de

denhals, den welken hy moet dra-
gen , tot dat hy verrot is, en van
zyn hals valt ; 'Daar henevens
moet de vryfter een lid van haar
pink laten afnemen , en het zelve
aan den man tot teken van haar ge-
trouwheid geven. Op deze woor-
den kan ik den Heer Vogel niet
anders antwoorden , dan dat by
de bruiloften der Hottentotten ,
welke ik het geluk heb gehad,
om te zien, nooit hebbe können
merken , dat de Bruidegom een
os of fchaap-darm om den hals
had , of van de Bruid ontfing.
Ja ik derf daarenboven zeggen,
'dat nooit een Hottentot by welke
gelegentheid ook , met darmen
om den hals heb zien gaan, zoo
dat de vertelling van den Heer
Vogel in dit ituk de proef der waar-
heid niet houden kan.

Ik weet zeer wel , en heb het
ook reeds hier voren aangehaalt ,
dat zy een fchaapnet om den hals
dragen ; edoch vermids dit ge-
bruik niet by de bruiloften voor-
valt, ten zy iemand het reeds voor
dezelve gedragen heeft , zoo is
het hier ook niet de plaats , daar
van wydlopig te handelen , zul-
lende het echter op zyn tyd niet
vergeten worden: Ook is my niet
onbewult, dat vele wyven een en
ook wel meer leden aan den klei-
nen en volgende vingers te weinig
hebben , die zy zekerlyk zullen
moeten laten afnemen ; dat ech-
ter zulks by bruiloften zoude moe-
ten gefchieden , en het afgenome
lid aan den Bruidegom tot een te-
ken van getrouwheid aangeboden
worden , is andermaal zonder ee-
nigen grond , en itryd tegen alle
ondervinding.

Wanneer de tyd het toeliet ,
en het de eigentlyke plaats was,
daar dit lid-afnemen behoorde,
zoude ik behalven den Heer Vo-
gels mening nog drie byzonderc
voordellen , welke alle van erva-
re Reizigers bekent gemaakt zyn;
waar uit wel een of twee wat waar-
achtige in zich bevatten , welke

echter dezelve zyn, kan een onef-
varen niet weten. Dog vermids
de gantfche zaak elders behoort,
zoo zal ik zoolang wachten, tot
dat wy die materie onder handen
bekomen , welke als dan den gant-
fchen zamenhang van de zaak aan-
wyzen zal.

Ondertuffchen begeef ik my tot piechtighe-
myn afgebroken verhaal , om ver- If1 na de

j J ° ' » i Trouw.

der aan te wyzen , wat er al na
de trouwring gefchied. Edoch
moet ik den Lezer alvorens erin-
neren , dat hier boven gezegt heb-
be, dat voor de copulatie drie vet-
te offen , indien de Bruidegom
ryk is, geflagenzyn; en dat de
aanwezende bruiloft sgaftcn lullig
bezig waren, om zich met het
verfche Nier-en Darm- vet te fme-
ren,terwyl zy ook reeds het bloed
nevens de uitgefpoelde darmen en
penzen onder elkander gekookt,
en noch voor de trouwring als
een ontbyt gegeten hebben.

Het vleefch is warm zynde, Hoeh«»
van de beenderen gedaan , en in v!" dege-
potten bewaart ; en gaat het nu flasc o(re&
aan het koken en braden; en^akf^
toont elk een buiten den Bruide- word,
gom en de Bruid zich even bezig,
om het eeten te vuur te brengen ,
om na den middag of tegen den
avond gegeten te können worden.
Alles word in verfch water zonder
zout gekookt, en het gebraad in
een kuil die zy in de aarde hebben
gemaakt, gezet, op dat het op een
daar in gelegden fïeen, waar op
vuur ontitoken is, te ilerker zou-
de können braden. Edoch alvo-
rens dat het vleefch nog daar op
word gelegt, komt een ander en
veegt de afch met een wis gras
weg; daar op word het vleefch
daar in gelegt, en met een andere
fteen gedekt, om van de affchen
bevryd te zyn ; want zoo dra het
vleefch op de gemelde wyze daar
in legt, maken zy weder een vuur
daar boven op en rondom , op dat
het te rafTer zoude können braden
en gereed gemaakt worden.

Zoo dra de gemelde traktemen-
ten

KAAP Di, GOEDE HOOP.

21

Hoede tenen koket/els klaar zyn, zoo
Bruiiofts legeren zv zich alle, en k-hikken

tafelder ,Q. , 111,

Hottcntot- zich tot demaaltyd; als dan '/.mi
tcngeitdt ^e ^c f c/cr M-Ch ovcr (|c buitege-

mene pracht en opfehik verwon-
deren, en rechten lult hekomen,
om met hen te fpyzen, /ynde de
tafel de blote aarde; de /ervcttcn
hunne fmerige crollen ; de potten
blinken op deze gereed gemaakte
tafel in plaats van de ichoonllc
tinne fchotcls; hunne /.warte en
vuile Croffen gebruiken zy in
plaats van de fchoonfte borden; de
lepels '/yn van paarlemoer of an-
dere zeefchelpen /onder ftcel ; en
die geen mes hebben, gebruiken
de vingers en de tanden in derzel-
ver plaats, zoo dat het rondom ,
waar men maar hene kykt , zeer
fmakelyk in zyn werk gaat.

Daar zyn twee zulke tafels, te
weten een voor de mans en een
voor de vrouwen; edoch is het
den Bruidegom voor ditmaal ge-
oorlooft , om aan de Bruids tafel
te zitten , en aan dezelve te fpy-
zen, aangezien anders nooit mans
en vrouwen onder elkander eeten;
maar op dat de mannelyke achting
in deze gelegentheid ook niet ge-
krenkt werde, zoo mag de Brui-
degom niet met de Bruid uit een
pot eeten, maar word voor hem
een byzondere pot gekookt, waar
uit hy alleen eeten moet, zonder
iets van het eeten der wyven te
mogen aannemen ; daarenboven
ontfangt hy zyn fluk gebraad al-
leen , en heeft alzoo met de wyven
niets gemeen, dan dat hy onder
haar en naait zyne Bruid zit.

Wanneer zy gegeten hebben,,
en 'er nog wat overfchiet , zoo
ireu word het nevens de beenderen
van het geflagen vee bewaart tot
den anderen dag , daar het dan
weder even zoo trefifelyk in zyn
werk gaat , en word daar mede
zoo lang voort gevaren, tot dat al-
les verteert is. Na de maaltyd
komt het defert, het welk in T>a-
cha beltaat, wanneer een ieder
weder gaat zitten, en van dit wei-

Hoe lang
de gafte-

rnikend goed zooveel rookt, als
hy gelieft , doch houden zy de/e
order, dat zy niet alle te gelvk
hunne pypen Hoppen en aanfte-
ken, om dat 'er anders geen vro-
lyk gefprek wezen zoude; maar
een alleen zyne pyp geflopt en een
haal twee of drie gedaan hebben-
de , 200 geeft hy ze aan den geen,
die aan de rechter hand naait hem
zit, en deze weder aan den vol-
genden, tot dat ze eindelyk weder
aan den ecrlten komt, die ze ge-
flopt heeft.

Na deze fleekt een ander , die w
geflopt heeft, dezelve aan, en aanSer-
doet op dezelve wyze als de eer- kcn-
fle gedaan heeft ; en zy roken zoo
lang, tot dat het hoofd gantfeh
licht en als dol word ; 't welk niet
lang werk heeft, om dat zy den
rook niet ten eerften uitblazen,
maar doorflikken, en daar na als
zy hoeflen moeten , met opge-
fpalkte kaken den zelven op een-
maal, als uit een geopende kachel
uitfloten. Als dan is het zeer ver-
makelyk te horen, hoe dat zy
fnappen en praten , zoo dat men
de gantiche nacht niet eens zyn
eige woorden horen, veel min
flapen kan, als men 'er ontrent
is.

Zoo als de mans doen, zoo
doen de wyven ook, en vermeer-
deren den Echo niet weinig, tot
dat zy eindelyk al te zamen ver-
moeit en van Dacha roken dron-
ken, des morgens na hunne hut-
ten of huizen gaan, en wat leggen
ronken ; wanneer de Bruidegom
voor de cerftemaal by zyne Bruid
mag flapen. Zoo dra het weder-
om dag , en de Dacha-rook een
weinig vervlogen is , begeven zy
zich andermaal ter been, en tot het
koken , en doen zulks zoo lang
als de bruiloft duurt, te weten,
zoo lang als 'er eeten is.

Verwonderenswaardig is het , BydeBmi-
dat deze menfehen, die anders by loftword
hare vrolykheden zoo veel van gennog0"
zingen en danzen houden, by ßedanft-
hunne bruiloften echter niet een
C 3 lied

22

BESCHRYVING van de

zig aan eikanderen uithuwelyken
mogen

lied /Jngen, of cenig initrument
gebruiken , waar na zy zouden
können danzen , alzoo men nooit
zal zien, .dat by een Hottentot-
fche bruiloft word gedanil, of an-
ders een vrolykheid gebruikt, dan
die zy zieh met roken en praten
aandoen. Ik heb dikwyls gele-
gentheid gevocht , om haar te vra-
gen , waarom zy zulks doen ,
maar hebbe nooit de grondige
oorzaak daar van können te w e-
tcn komen , om dat zy my altyd
met de oude en verdrietelyke
woorden affetten , namclvk, dat
de Hottentotten niet anders ge-
woon waren te doen; ondertui-
fchen verbeelde ik my, dat 'er een
zekere oorzaak moet achter fchui-
len, welke zy aap geen Europeaan
willen bekent maken.

Hier mede zoude ik den Lezer

Wanneer dienvolgens
twee Zuiters kinderen of ook de
gene, die in den derden graad el-
kander beftaan , met eikanderen
trouwen wilden , zoo is hen zulks
nooit toegelaten, en kan daar in
ganifch niet worden gedispen-
1 1. De oorzaak is volgens hun
zeggen , om dat het te na in bloed
is, en zulks by de traditie, welke
zy van hunne Voorouders hadden
ontfangen , uitdruklyk verboden
Was, Derhalven waren zodanige
menfehen, die elkander zoo na in
den bloede beitaan, genoodzaakt,
te myden, van elkander met ver-
liefde oogen aan te zien, tenware
zy gevaar wilden lopen, het leven
te verliezen, aangezien zy zulke
huwelyken in genen dele dulden
of veritaan willen, maar tegen de

wel in 't kort alle de gebruiklyk- Overtreders vaardig recht oeffe
heden , die by een Hottentotfche '

bruiloft voorvallen , verhaalt en
voorgeilelt hebben, dog miiïchien
mögt gy denken, dat deze ge-
bruiklykheden maar te verdaan
waren , by bruiloften van vryers
en vrvlters, en dat Vr nog wel iets
kondc worden in acht genomen ,
als een Weduwnaar met een vrv-
itcr,of een weduwe met een vryer
trouwde; edoch hier op dient, dat
ik certyds ook van diezelve mening
ben geweeft, en vaftelyk geloof-
de, dat 'er in zodahige gevallen
eenige verandering zoude zyn ; na
dat ik my echter niet alleen zeer
naauwkeurig daar ontrent heb la-
ten onderrechten, maar ook in het
het Cochoquas of Koopmans land
een bruiloft hebbe gezien, alwaar
een Weduwnaar met een \ ryfter
trouwde, zop is myn twyflfel ver-
dwenen, en heb ik waargenomen,
dat 'er in alle deze plegtige gc-
bruiklykhcden gene verandering

gnad vu Ondcrtuflchen kan ik deze ma-

;v<-;r" terie noo- niet belluiten, maar

dcHooen- moet daar nevens xw\ de graden

,n hunne bloed vcnvantichap

mogen" melden , en tonen , hoe na zy
trouwen.

Indien 'er iemand word gevon- Bloed-
den , die met zyne eige kinderen (^.|jdbe
bloedfchande begaan heeft, voor hen met de
dien is gene genade te hopen, ^ge"
maar hy mag wel denken, dat de
dood niet ver van hem is ; want
zoo dra een zodanige misdadiger
aangeklaagt en overtuigt is, of
zich zomtyds zelf met een dron-
ken of met wyn of Dacha benevel-
den kop, beklapt, zoo word de
raad over hem gehouden , en hy
ten dien einde in 't midden van
het rondom llaand Gerecht ge-
fielt , op dat hy na gefchiede
overtuiging of vrywillige beken-
tenis ten eeriten den loon zyner
werken ontfange en 't met den
dood betale.

Men ziet alzoo aan deze men-
fehen, dat zy wel weten , het goed
en het quaad te onderfcheiden, en
genoeg in ftaat zyn, recht en
gerechtigheid zelfs zonder Advo-
caaten , Rechters, of befchreve
wetten, te handhaven; 't geen
waarlyk in Haat is, om alle de ge-
ne te befchamen, die aan de o-
pentlyke rechtbanken zitten, en
zig menigmaal laten omkopen, om

't recht

KAAP de GOEDE HOOP.

't recht te verdrajen. Daar deze
blinde Heidens n \% perzoon ver-
fchoncn, of in \ minfte deernis

met hem hebben, maar na bevind
van /aken ten ecrltcn recht laten
wedervaren: het welk helaas! in
«.Ie Ewppeaanfche Getechthoven
dikwyiszeer lang duurt, voórna-
mclyk nis men wei [ , dat 'er geld
is, en de nodige kollen van de
Juititie wel können worden be-
taalt.
w„ v,., Edoch dit zyn andermaal gc-
lu.iriiuuw- dachten, die niet tot de /aak bc-
._ horen, könnende een ieder licht
zodanige aanmerkingen maken ;
derhalvcn zal ik nog maar iets
daarnevens voegen van het huwc-
l\ks-;rocd van de/e jonge luiden,
en als dan de materie eindigen.
Hier boven is reeds gemeld, en
het zal ook op een andere plaats
wydlopigcr worden gemeld, dat
de oudlte zoon de ecnige erfge-
naam van de nalatenfehap van zyn
vader is; wanneer alzoo dezelve
in 't leven van zyn vader komt te
trouwen, zookrygt hv niets, als
het geen de Vader hem geven wil;
en hy moet ook te vrede Zyn , als
de vader hem niets geeft, en
wachten tot dat de vader dood is.

Wanneer een jonger broeder
trouwdt , zoo heeft hy nog als dan
nog na de dood van zyn vader iets
te hopen, maar moet te vrede
zyn , wanneer de vader by zyn le-
ven, of na deszelfs dood zyn oud-
fle broeder , hem een paar fcha-
pen of kalvers uit genade, en
gcensdeels uit eenige verplichting
vereeren wil, moetende voor het
overige zorg dragen , dat hy te
recht komt , zynde daarenboven
verplicht, om een knecht van zyn
ouder broeder te zyn en te bly-
ven , zoo lang dezelve leeft. Sterft
hy echter, zonder een zoon na te
laten, zoo is hy erfgenaam van zyn
broeder, en niet verplicht, aan ie-

I mand iets d i.:r van I

Vermids nu niemand als de
oudfte /oon van den vadef erfl .
huwelyks-goed ontfirogt, ten ,
hy hem uit goeden wil iets geven
oFvereerenwiljZookan men lic ht
Hau maken, waar op de do< I
te rekenen heelt, aangezien voor
haar niets oyerfchiet nog by het
leven van haar vader nog na des-
zelfs dood ; derhalvcn moet z\ te
vrede zyn, wanneer zy een koe
of een paar fchapen ten hu\vcl\k
krygr, welke de man, dien ,
trouwt , ook wederom geven
moet , als zy zonder kinderen
komt te fterven ; blyft echter een
dochter na en geen zoon, zoo
heeft die haar moeders bewys, als
haar vader na haar moeders dood
wederom mögt komen te trou-
wen, of reeds meer dan eene
vrouw had.

Uit dit fondament is het, dat
geen Hottentot in zyn huwelyken
na rykdom zien kan ; en dat het
gemaklyk kan gebeuren , dat een
gemene vryfler voornamelyk als
zy een weinig mooi en wel ge-
maakt is , de vrouw van een groot
Kapitein , ja zelfs de vrouw van
den Heer van de gantfche natie
word, om dat van de eene vryfler
zoo veel te verwachten is, als van
de andere, en nooit een erfnis op
een vrouw valt.

Dit is het geen het welk ik nog Bdiuitvar,
hier nevens heb willen voegen ; ik ditH"
twyffcl niet, of de Lezer zal hier M
uit hebben gezien, hoe het by de
Hottentotfche bruiloften toegaat,
en dat dezelve veel aangenamer
zyn te zien, als zich by de Kraam-
vrouwen lang te onthouden, en
den doemclyken kindermoord
aan te horen ; ondcrtuilchen moeit
ik die zoo duidelyk verhalen ab
nu de bruiloften, waar by in der
daad gene omflandigheden ver-
zwegen of uitgelaten zyn.

III. HOOFT-

24 BESCHRYVING van de

III. HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten Huishouding en Kinder-
tucht , zoo als ook , hoe zy in den geine-
nen omgang tegen elkander zyn.

Hoe man en vrouw na de Bruiloft leven. Zy hebben na hunne wyze een ordentelyke huis-
houding. De mans hebben niet te zorgen als voor viffihen en jagen. De ivyven zoeken
wortels om te eeten. Op wat wyze zy die uitgraven. Zoeken ook hout om te branden.
Zy mogen met de mans niet eeten. De Hottentotten zyn heel gaftvry. De vrouw mag
buiten des mans kennis niets nemen nog verkopen. Waarom zy het regt van Eerflgeboorte
onderhouden. In hoe verre zy voor de opvoeding van hunne kinders zorgen. Wondere
manier van de borfl aan de kinders te geven. Wat de moeder onder bet zuigen doet De
Zoons flaan zomwylen vader en moeder. Waar in de kinders der Hottentotten worden
mderregt. Künftige handwerkzels der Hottentotten. Können in een korten tyd hunne
kinders een handwerk leren. Hoe zy in den gentenen ommegang met elkander zyn. De
Schryver weder legt een val [che beßhuldiging der Hottentotten. Zy zyn niet hoerachtig.
Zyn zeer mildadig. Niet diefachtig. Zyn zomtyds wat wraakgierig.

LEzer, naardien ik ulaatflde
gebruiklykheden , welke de
Hottentotten by hunne bruiloften
waarnemen, omftandig en zonder
eenig byvoegzel van onwaarheden,
en ook zonder veel omwegen heb
voorgeftelt, zoo zal het niet on-
dienftig zyn , om verder aan te to-
nen, hoe zy het al in haar huis-
houden maken, zoo als ook hoe
zy het met de kindertucht ftellen,
als zy een of meer kinderen heb-
ben, en eindelyk ook hoe zy in
den gemenen omgang met elkan-
der leven.

Dit zyn zulke drie (tukken ,
die men noodzakelyk weten moet,
als men van haar gantfehen leven
en innerlyken toeitand uit den
grond oordelen wil ; derhalven
zal het den Lezer hope ik , niet
tegen de borfl zyn, als ik hem
daar van een omitandige naricht
geef, en daarnevens andermaal
aanwys,dat 'er of fchoon veel din-
gen onder hen voorvallen, die een
gecivilifeert volk niet wel betamen,
( venwei op verre na zulke grou-
welyke en fchandelyke daden on-
der hen niet voorvallen, als men

doorgaans van hen gelooft , en o-
pentlyk in fchriften van hen vertelt
heeft.

Om zonder verdere omwegen
ten eerflen tot de zaak over te
gaan, en het eerfte ftuk onder
handen te nemen , zoo zal ik zeg-
gen , dat na de bruiloft, wanneer
man en vrouw in hun eigen wo-
ning gekomen zyn, een vreemde-
ling niet licht zal können zien, dat
het twee getrouwde luiden zyn,
aangezien 'haar huishouding zoo
niet is, als by ons of by anderena- Hoede
tien het gebruik is , alwaar men manende
wel haait kan zien en weten , wel- StaS
ke man en vrouw by eikanderen leven.
zyn. De oorzaak van dit onder-
fcheid is , om dat zy deels niet le-
ven , zoo als man en vrouw met
elkander leven , te weten , om
dat zy niet met elkander gaan,
naad elkander zitten of leggen,
en ook niet met elkander eeten;
deels ook om dat ze elkander zoo
vricndelyk niet aanfpreken, toe-
lachen, of verlieft aanzien, als an-
ders diergelyke perzonen plegen
te doen • in alle welke zaken het
na het uiterlyke , zoo koel en on-
ver-

KAAP dê GOEDE HOOP.

Zy hebben
na hunne
wyzecen
ordentelyk
huishou-
den.

De man
heeft niet
te doen als
viflehen en
jagen.

vcrfchillig toegaat, dat men dik-
wyls zoo men /.egt, niet vreet,
wie Kok of Bottelier is, of wie te
zamen een paar uitmaken.

Wanneer men echter hunne ze-
den en gebruikh khcden een wei-
nig onderzogt, en doorgeinutli.lt
heeft, vind men wel haait, dat'er
fchoon het na het uiterlyke zoo
koel en mismaakt lykt, echter een
regelmatige huishouding na hunne
w\ s by hen gevoert word ; en dat
zoo wel man als vrouw ja ook als
'er meer vrouwen in huiszyn, ieder
zyn eigen werk te doen heeft ; en
dat de een den anderen zyn werk
buiten de hoogite noodzakelyk-
heid niet zal op zich nemen , of
Hechts daar na omkeiken.

Dit zal duidelyker blyken , wan-
neer ik van het werk, . 't welk den
man alleen te doen ftaat, eerft een
verhaal doe ; daar na de bezighe-
den der vrouwen onder handen
neem, en ten laatflen zeg, wat zy
met eikanderen in 't gemeen doen
moeten.

Het is gewis , dat de man de
luifle dagen in de waereld heeft,
zoo lang hy voor zich zelven en
by zyn vrouw leeft ; want hy zorgt
voor niets, en kan ook voor het
huishouden zeer weinig dienft
doen. Te vifTchen, als hy naby
ftrand of aan de zeekant woont,
is een van zyn zwaarlte werk , dat
hy doen moet ; waar in de meefte
ook zoo wel zyn geoeffent , dat zy
menigen Europeaanfchen VhTcher
de loef affteken ; fchoon de Heer
Vogel'm zyne Tien-jarige Ooft-In-
difche Reisbefchryving/. 71. hen
nageeft , dat zy het viiïchen
gantfeh niet verftaan, wanneer hy
zegt: zy weten nog van zajen,
planten of vißchen. Hoe en op
wat wys zy het echter maken , dat
zy vis vangen , zal op een andere
plaats worden gezegt.

Behalven het vifch vangen is
verder zyn ampt , zoo wel alleen
als in gezelfchap ( voornamelyk
als de gantfche Kraal gaat, en gro-
te dieren, als Olifanten, Rheno-
II. "Deel.

feroflbn, öand-dieren en ander«,
diergehke vangen wil ) op de j
te gaan en te zoek en, dat hy een
fteenbok of ander klein dier be-
halven hazen en eenige andere,
welke zy niet ceten, met zyn ge-
n eer dood, op dat hy iets na huis
brengc, en zyne familie nevens
hem wat te ceten hebbc. Kn bui-
ten deze twee hoofdftukken, zal
hy zich verder met zyn huishou-
den weinig bemoejen , maar hy
Iaat God en zyne vrouw daar voor
zorgen.

Als deze mode ook onder de
Europeanen kónde worden inge-
voert, zoo acht ik, dat de meelte
mans die zeer gaarn zouden in-
volgen , en geweldig in haar fchik
zyn , dat zy van de zware en kom-
merlyke huis-zorg ontheft konden
bly ven. Wanneer zy daarentegen
ook altyd als de Hottentotten zou-
den leven, en zich met wortels en
een drenk waters verzadigen,
zoude het hen ook niet wel aan-
itaan , van den aangenamen wyn
of bier berooft te zyn, daar ech-
ter deze fchoon reeds is gemeld,
even zoo vergenoegt, lullig en vro-
lyk zyn, als gene met hunne ftarke
en het hoofd nevens het bloed ver-
hittende en dronken -makende
dranken.

Van de mans keer ik my nü tot Dewyven'
de wyven , en zal den Lezer ook ™crkt™.
zeggen, wat hun voornaamite *
werk is. Zy zyn verplicht, om
alle de wortels, welke zy in plaats
van brood eeten, te zoeken, uit
te graven , en daar na te koken.
Het zoeken valt wel gemaklyk,
om dat zy het lof en bladeren van
dezelve zeer wel kennen , maar
vermids zy dezelve niet gewoon
zyn uit te graven, dan na dat zy
ryp zyn en het zaat reeds hebben
laten vallen , op dat 'er weer an-
dere können groejen, zoo is het
ook noodzakelyk, dat zy de tyd
waarnemen, dat dezelve tot hun-
ne volkome rypheid gekomen
zyn.

Daar zyn verfcheide zoorten
D van

26 BESCHRYVING vande

Hoe en
met welk
v.erktuig.

Watzy
met de
wortels
doen.

van deze wortels , gelyk in het
volgende Hoofdituk zal worden
aangetoont. Het Werktuig waar
mede zy dezelve uitgraven , is niet
een fchop of een fpa , gelyk de
Europeanen gebruiken , want
zulks is voor hen te ongemaklyk te
behandelen , maar zy bedienen
zich van een ronden Itok van Olyf-
hout, die niet alleen fterk maar
ook braaf taai is , van voren fpits
gemaakt, om in de aarde te kön-
nen Heken, en de wortels uit te
graven; of zy laten door hunne
mans,of wel meeft door Chriitenen,
waar voor zv wederom arbeiden ,
te weten, wallenen en ander vrou-
wen werk doen, een rond eizer,
ontrent drie voet lang, en van vo-
ren fpits, daar toe maken, waar
mede zy de aarde rondom de wor-
tels of bollen los fteken, en ze
daar na uittrekken , en met zich na
huis nemen.

Zoo dra zy een deel van die
wortels hebben gevonden, waar
van zy ontrent dien dag te eeten
hebben, latende God voor den
volgenden morgen zorgen , zoo
gaan zy na het water , warfen de-
zelve fchoon af, gaan als dan na
huis, en koken ze. Doch de vrouw
moet niet alleen deze wortels zoe-
ken , maar ook andere eetbare
waren , als Amandelen, Arums-
wortels met het zaat, welke zy
insgelyks koken moet ; maar ver-
mids dit zonder hout niet kan ge-
fchieden, zoo moet zy ook op
haar rug zoo veel hout halen, als
zy daar toe nodig heeft , en daar-
enboven zoo veel als zy by kout
en regenachtig weer branden.

Dit is nu haar dagelyks werk ,
en heeft de vrouw daar door veel
meer zorg als de man, die zelden
en maar als het hem behaagt, op de
jagt of uit viflehen gaat ; waar van
hy echter doorgaans zoo veel t'huis
brengt, dat zyne gantfche huishou-
ding cenige dagen daar aan genoeg
zoude hebben te eeten , indien 'er
niet ecnige gaften quamen, die het
hielpen verteren; Ondertuflchen

heeft hy zulks ook te verwachten
als zy iets gejaagt of gevangen heb-
ben ; maar de vermeende voorraad
raakt daar door wel haaft op, en
heeft de vrouw daarenboven de
moeite , om het hout by elkander
te halen, het welk nodig is, om
dit eeten klaar te maken en te ko-
ken.

Vermids ik nu in mynen vorigen °e wyvei
hebbe gezegt, dat de Bruidegom J^
onder de wyven aan tafel zit ; zoo mogen niei
zoude de Lezer miffchien denken, ™^™e
dat de wyven altyd by de mans za-
ten, en met elkander aten ; maar
fchoon van de wyven al het beno-
digt hout tot koken, zoo als ook
her water moet worden gehaalt,
en de wyven ook alles moeten ko-
ken , zoo is 't hen evenwel niet
geoorlooft om by hunne, veel min
by andere mans te zitten, a!s het
welk op 't hooglte tegen de ach-
ting van de mans zoude ftryden ;
zy moet daarentegen den pot met
het gekookt of gebrade eeten aan
de mans overgeven, en hen daar
van laten nemen , zoo veel zy ee-
ten willen ; als deze haar deel daar
uit hebben genomen , zoo word
de pot aan haar en aan de andere
wyven weder ter hand gefielt,
om het geen daar in gelaten is ,
in een byzondere kring te eeten ;
ten zy de vrouw ten eerlten al het
eeten in twee byzondere potten
klaar gemaakt , en in ieder even
veel gedaan had; dat alzoo de
mans hun pot alleen, en de wyven
den haren ook in 't byzonder had-
den.

Hier uit blykt dienvolgens klaar
dat de wyven, fchoon zy niet
hoeven te warfen, te bakken, te
fpinnen, te naajen, veel min te
lappen, echter aan een groter lad
en zorg zyn onderworpen , als de
mans. Het zoude de Europeaan-
fche mans ook wel behagen , wan-
neer dit gebruik op hen konde
overgebragt en onder heninge-
voert worden ; maar Wanneer zy
niet alleen zulken flechten kolt
voor lief nemen, maar ook van de

genade

KAAP dé GOEDE HOOP.

»fgunftdcr wyvcn m<-
ten leven, /oude hen zulks ander-
maal wel haalt verdrieten ; en hen
ik verzekert, dat menige vrouw,
ten yy '/v haar uiterfte beft deed,
om den man te vergenoegen, meer
quade woorden en Hagen heko-
men , als ze jegensuoordig he-
komt; daar het nu aan zulke boos-
aardige mans evenwel niet ont-
hreekt, die de huwelvks beloofde
trouw aan hunne wyven met Ha-
gen nakomen en betaalt zetten.
Manen Edoch is nog overig, om van

vrouw .. ,. r i 11

ente die dingen te ipreken, welke man
en vrouw met elkander verrichten

vooreen r\ t i « . ,

„gen moeten. Under dezelven is wel
voornamelyk, dat zy beide om
een eigen huis moeten bekommert
/vn, als zy niet op de genade van
andere luiden leven, of ter her-
berg trekken willen ; maar dit ge-
fchied zeer zelden, fchoon dik-
w\ Is ruim ro of n perzonen ineen
hut alleen flapen; want dit zvn
geen menfehen, die in hun dorp
of Kraal wonen, maar vreemde-
lingen , die uit andere dorpen zyn
gekomen , en verzoeken , by hen
den nacht over te blyven ; waar
aan zy niet alleen herberg of huis-
veftïng, maar ook het geen zy aan
eetwaren in haar huis hebben ge-
H"r|aft- ven , zonder dat zy daar voor iets
hoeven te betalen, ten ware zy
weder by hen quamen , het zelve
zoude te verwachten hebben.

Zoeken zy echter in een ander
huis te blyven, zoo gefchied het
niet langer, als tot dat het hare
gereed is; het welk in den tyd
van twee uren kan worden opge-
recht , als de materialen namelvk
fparren en matten bv elkander ge-
bragt ,-en vervaardigt zyn, waar
mede zy op 't langfte 8 dagen
werk hebben, konnende na die
tyd hun eigen huis betrekken ; hoe
echter dezelve, zoo als ook gant-
fche dorpen zyn gebouwt , daar
van zal hier na in een bvzonder
Hoofdltuk behorige naricht wor-
den gegeven.

Daar nevens moeten 7V beide
//. 'Deel.

Voor het vee zorg dragen, op dat
'er niets van verloren of verni

worde ; in ï by/onder moeten
des nachts waken , op dat geen
wik! vcrflindcnt dier daar onder
kome , Ichade veroorzake, ceni-
ge doodbyte, ofwel met een of
meer. doorga; zoo als het dikwyls

fchied, dat een zodanige vier-
voetige roofvogel des nacht in
hunne Kralen of dorpen fluipt, en
eer zyn daar op verdacht zyn,
met den buit doorgaan ; derhalven
hebben zy ook een liftigc manier,
om te weten, als zulk een Diefin-
breekt; dog dit behoort hier niet,
maar zal in het volgende Hoofd-
ltuk worden verklaart.

Hoe veel de vrouw ook mag De vrouw
helpen, om het vee 's nachts te 'nas70ndeI

i ' * r 'laar mins

bewaren, zoo heeft zy echter weten
geen macht over het muitte dat 'er gj
is, te weten, om het na haar be- °Pcr
lieven te liaan ofte verkopen; zy
is veel eerder gehouden, om den
man altyd aan te ipreken, als zy
liaan wil. Met het verkopen heeft
zy t'eenemaal niets te doen , om
dat daar door des mans achting
zoude worden gekrenkt en ver-
zwakt ; en om dat zy daar bene-
vens niets toegebragt hebbende,
alzoo niets in eigendom bezit.
Daarenboven Haat het haar niet
eens vry om van dat gene iets
zonder zyn weten , te onttrekken,
het welk zy by gebragt heeft, om
dat na haar dood, als 'er gene kin-
deren zyn , de man aan hare ou-
ders of vrienden moet wederge-
ven, het welk zy ten huwelyk ge-
had heeft ; En zyn 'er kinderen ,
voornamelyk een zoon, zoo laat
de man evenwel niet toe, dat zy
wat neemt, om dat het dan heet,
dat men op het toenemen van de
familie , welke op den zoon be-
ruft, behoort te zien, en niet ma-
maken, dat hy verzwakt werde,
of in het onderfpit gcrake.

Deze voorzorg voor den op-
gang van de famiUc zoude zeker-
lyk menigen Europeaanfchen of
Chrilten Vader zoo wel voegen ,
D i als

Waarom
ie Hotten-
totten het
recht van
Eerftge-
boorte on-
derhouden.

BE SCHR Y VING van de

dog dat de moeder zoo lang de
kinderen klein en onmondig zyn
daar mede meer te doen heeft als
de vader; niet om dat het tegens
zyne authoriteit zoude zyn, maar
om dat zy niets als het geen zv uit
de borllen van de moeder halen ,
te eeten en te drinken bekomen.
Derhalven moeten de moeders
overal waar zy gaan , de kinderen
op den rug nemen , en met zich
dragen, ten ware zy gingen hout
halen, in welken geval de kinde-
ren op een ouden Crofs blyven
leggen, tot dat de moeder weder
t'huis komt, zonder dat de vader
of iemand anders daar na omziet.

Het is byzonder fraai te zien ,
hoe zy dezelve op den rug nemen;

Hoever
een Hot-
tentot zig
de lunder-
tucht aan-
neemt.

2%

als een Hottentot, want vele wor-
den'er gevonden, die maar voor
zich, en niet voor hunne kinderen j
zorgen, en maar een goed leven j
daar van nemen , het mag met de |
kinderen gaan , zoo als het wil ; j
daar toch in de Bybel word ge- I
zegt, dat de geenj die de zyne
niet verzorgt, het geloof verloo- \
chent heeft , en erger is , als een on-
gelovige, i. Tim, V. 8.

Nu zoude de Lezer miiïchien
zeggen, dat zy op deze vvys maar
den Eerflgeboren , en de andere
kinderen gantfeh niet verzorg-
den ; daar op dient, dat de wil hen
zoo zeer daar niet afhoud als wel
de ingevoerde wetten, uit hoofde
van de welke zv in alle gevallen
het recht van Eerftgeboorte moe-
ten nakomen, te weten voor zoo
veel het manlyk geflacht betreft ,
maar geensdeels het vrouwelyk,
gelyk hier voren reeds gemeld is ;
en indien deze wetten niet in den
weg waren , zoo zouden zy de an-
dere kinderen ook niet vergeten ,
daar in tegendeel by vele Europe-
tnen nog de Eerftgebore nog de
andere behoorlyk opgebragt of
verzorgt worden.

Wat helpt my echter dit oorde-
len, aangezien nog van de kinder-
tuchtmoet worden gemeld? der-
halven gelieve de Lezer zich te
binnen te brengen, dat ik hiervo-
ren hebbe gezegt, dat het tegen
het refpeót van den man ftryd,
zich met de opvoeding der kinde-
ren, voornamelyk die der doch-
ters te bemoejen; het welk niet
moet worden vcrltaan, dat de
man niet met al met de kinder-
tucht te doen zoude hebben , maar
dat hy /,ich met kleine onnozele
kinderen, zoo als ook met de vol-
waffe dochters niet veel bemoeit,
echter de opvoeding van dezelve
niet t'eenemaal uit de gedachten
zet, en voornamelyk voor de
zoons zorgt.

Dit zal klaarder blyken, als ik
/eg, dat de man en de vrouw bei-
de \ oor de opvoeding zorgen ,

Hoe de
Hottentot-
tinnen

hebbende niet dan een oude Crofs, hunne kin-
waar in ze dezelve binden, en zoo ge"," en de
vaft maken, dat ze niet vallen bont geven
können , op dezelve wyze als de
Heidens in Europa met hunne
kinderen leven, van dewelke men
niet anders als het blote hoofd
ziet , dat over de fchouders uit-
iteekt.Noch vermakelyker is het
te zien, als de kinderen beginnen
te huilen , en zy aan dezelve de
borit geven , aangezien zy dezel-
ve niet van den rug nemen en ze
aan de borit leggen, om dat zy die
moeite können fparen, maar zy
werpen de borit over de fchou-
ders , Heken den tepel in den
mond , en laten ze zuigen , zoo
lang als zy willen.

Ik zal de zaak met den Heer Vö+
gels woorden belt uitdrukken,
i welke hy in zyn Tien-jarige Ooit-
Indifche Reisbefchryving p. 74.
daar van gebruikt , wanneer hy
zegt : T)e i^yven dragen de kleine
SOiigende kinderen op den rug, en
werfen dezelve, als zy het icr lan-
gen,har e lange en hyna tot den navel
afhangende hor ft en , over de fchou-
ders toe, en fpyztgen haar. Uit
deze woorden kan de Lezer wel
haalt zien , wat deze voor bemin-
nenswaardige vrouwluiden moe-
ten zyn , die de Heidinnen nog
verre de loef afiteken ; niet om

dat

-•' />.-.-

Hoe de Hottentottimxn hunne xioteien dragen

en de boist geven.

'. J'huifs J*ui

KAAPdeGOFDE HOOP. 29

ein /v fchoner of beter met \ t
zyn gebalzemt, maar om dar zy
langer, en een krop gery kende
borften over het bovcnlyf hebben
hangen.

[Vrwyl het kind de borft heeft,
en de krachten van de moeder
/.uigt, 7.00 is het niet meer als re-
de, dat de moeder zich weder
laaft, en elders krachten zoekt;
daar toe is geen bequamcr, aan-
genamer en krachtiger middel als
een pvp tabak , welke zy geduren-
de het zuigen uitrookt, en daar
van het arme kind den rook door
den wind tocblaalt; daarenboven
als het kind een half jaar oud is ,
fteekt zy het zelve, zoo dra het
de borll laat vallen , de pvp in den
mond, en laat het de reftuitro-
kcn.
w«wn de Als de kinderen in Haat zyn , en
aankomen- lopen können, zoo volgen zv alle
ren temer- de moeder, en blyven zeer zelden
ken- by haar vader , ten zy het regen-
achtig wêcr is , en zy niet door
het gras of moeras können ko-
men ; ouder geworden zynde, vol-
gen de dochters altyd de moeder,
en helpen haar hout dragen ; maar
de wortels, welke zy nevens de
moeder uitgraven , brengen zy
heel zelden t'huis , door dien zy
dezelve of zelf eeten, of wanneer
zy dicht by Europeanen wonen ,
voor een ftukje tabak of een glas
wyn of brandewyn verkopen.

Met de zoons is het heel anders
gefchapen, vermids zy aan de
moeders niet langer hoeven on-
derdanig te zyn, als tot dat ze tot
mans gemaakt zyn , zoo als hier
voren reeds is gemeld. Van dien
tyd af moeten zy zelfs zorg dra-
den , dat zy niet meer met de moe-
der eeten , om dat zy in dat geval
Anders maken moeten ; daarente-
gen word aan hen niet verboden ,
en het ftrekt hen tot geen fchan-
de, als zy met vader en moeder
wakker krakkelen , en van woor-
den tot flagen komen , en hen een
Vug vol flagen geven.

Zoo groot een fchande als dit

onder gecil ilife< rdc natiën is, zoo
gemeen is het by hen, en ook on-
der fommh'c ('hnltenen , waar
van de exempels al te hateh/k en

lclyk zyn, om die hier aan te ha-
len ; deze onnatuurlvke manier
van doen heeft mv zoo zeer by de
Hottentotten tegen de bord ge-
floten, dat ik nooit een zoon, die
zyn moeder of vader had gefla-
gen , ongeftraft hebbe gelaten ,
maar /vn rug altyd ryklyk met
itok flagen gezalft heb.

Dienvolgens is hunne opvoc- Waai -nzy
ding en behorige tucht zeer;
flecht, en verdient den naam van
kindertucht gantfeh niet. Daar-
enboven worden zy ook , om dat
zy geen fchrift hebben , in niets
onderwezen, dan in het geen zy
van hunne ouders en andere oude
Hottentotten mondeling horen,
en met de handen namaken kön-
nen. Dit zyn echter dikwyls, aan-
gezien zy geen werktuig daar toe
gebruiken, zeer künftige dingen,
fchoon wy die maar voor eenvou-
dige handwerkzels aanzien ; na-
melyk zy leren dezelve hunne
Crosvellen bereiden , zonder dat
zy kalk of aluin of iets diergelyks
daar toe gebruiken. Zy leren de-
zelve fmeden, en alderhande wa-
pentuig maken, zonder dat zy een
hamer of blaasbalg of vyl of tange
daar toe nodig hebben. Zy wor-
den geleert, om in hunne CrofTen
te fnyden en 't weder toe te naa-
jen , dat zelfs een Bondwerker
daar over befchaamt zoude ftaan ,
zonder dat zy een fchaar , naaide
of vingerhoed , ja zelfs geen garen
of zyde hebben. Zy worden in
Pottebakken onderwezen , ma-
ken dezelve ook zoo goed als een
Pottebakker, daar zy echter bui-
ten den leem of aarde , nog draai-
fchyf,nog glazuur,nogeenig ander
inftrument daar toe nebben ; zy
können zoo ras en zoo goed flaan,
als een welgeleerde flager, zonder
eenig ander inftrument als een
mes daar toe te hebben.
Doch wie zoude alle deze kon-
D 3 ftige

30

BESCHRYVING

VAN DE

ftire handwcrlwels in zoo een kor-
ten tyd na eikanderen können ver-
halen, aangezien 'er nog veel an-
dere zvn? Daar zal zich wel een
andere 'gelegcntheid opdoen, om
dezelve na eikanderen uitvoerlyk
te befchryven, en te tonen, dat
zelfs deze uitvindingen genoeg te
kennen geven , dat zy niet minder
dan dom zyn , maar dat zy zich
tot allerhande wetenfehappen zou-
den können fchikken, indien zy
niet zoo overgegeve lui waren, of
indien 'er maar eenigzins kans was,
om hen uit die onvcrfchilligheid
te rukken.
KVnnen Hunne bovengemelde Leer-
hunne km- meefters en de dochters hare Leer-
konen tvd meefterinnen, helpen hen de on-
eenhanl' derhanden hebbende handwerk-
werk leren. zels ajty^ verrichten, en itaan hen
zoo lang by , tot dat zy ieder hand-
werk, waar toe zy luit hebben,
uit den grond veritaan, op dat zy
het in 't toekomende ook aan an-
deren zouden können leren. On-
dertuflehen is de leertyd of de ja-
ren , welke anders een leer-jonge
in Europa vaft itaan moet, by hen
zeer kort, en kan fchier een ïege-
lyk binnen den tyd van 4 weken ,
een handwerk zoo volkomen le-
ren, dat hy het vervolgens zoo
wel verilaat, als zyn Leermeeiter
of Baas.
H»nne Boven deze gemelde zaken
kmdmücht heeft de moeder met de dochters
en de vader met de zoons verder
niet te doen, en gebruiken alzoo
anders gene kindertucht ; ten wa-
re dat deze by het uithuwelyken
van den zoon ; en de moeder by
het trouwen van de dochter zich
nog eenige moeite quamen te ge-
ven, 't welk echter niet kan wor-
den vergeleken met 't geen, t
welk Chriften ouders in bet ver-
zorgen van hunne kinderen doen
moeten. Derhalvcn zegge ik an-
dermaal, dat de gantfche kinder-
tucht, ja al het geen de Hotten-
totiche ouders aan hunne kinde-
ren doen, niet te vergelyken is
mei bet geen Chriften ouders

met hunne kinderen uititaan moe-

ten.

Nu is nog over, dat ik zeg, »Jg;
hoe de Hottentotten in den gerne- nenSm-
nen ommegang tegen elkander ^ggjf
zyn ; want vermids zoo als bewuit tegen ei-a
is , aan hen dikwyls dingen wor- kanderzyn,
den toegefchreven, die tegen alle
eerlykheid en tegen de gantfche
menfehelyke zamenleving ftryden,
zoo dunkt my, dat 'er niets nood-
zakelykeris, dan dat men onder-
zoekt, of alle deze belchuldigin-
gen waarheid zyn , en of hunne
ommegang niet beter is , als men
doorgaans" gelooft heeft?

Een oud zeggen is 't, 't welk
my wel duizendmaal ter ooren is
gekomen, als of zy den wilden
dieren daar in gelyk waren , te we-
ten, dat zy zich voor niemand
fchuwden , als zy hunnen huwe-
lyks-plicht wilden waarnemen ,
maar dezelve in de tegenwoordig-
heid van elk een verrichteden.
Ik heb aan deze befchuldiging lang
geloof geflagen, en vermids ik de-
zelve aan de Kaap niet konde ge-
waar worden, heb ik gemeent,
dat zy zich voor de Europeanen
fchuuwden. Wanneer ik echter
landwaards in quam, meende ik,
dat ik diergelyke befchuldiging
wel zoude bewaarheid zien , maar
zodanige onmenfehelyke onderne-
ming deed zich nergens op. Der-
halven vraagde ik de waarheid van
deze befchuldiging , maar wierd
altoos met fchampere woorden af-
gewezen, en antwoorde onder an-
deren een Hottentot van cDama-
quas op die vraag: 'Die Volk, ja
denkum ons beeflen; ha.' ons zoo
makum als de Honde ? rs:at manier
is dat ? ons niet zoo, want het deu-
gum niet.

De overige woorden , die hy
my tocgraauwde, zal ik hier niet
aanhalen, om dat zy niet alleen
eenige moejelykheid te kennen ga-
ven , maar menig een ook niet wel,
in de ooren zouden klinken : wyl
zy die befchuldiging op de Euro-
peanen wilden leggen ; om dat zy

zoo

KAAP in GOEDE HOOP. 31

zoo als het fpreek woord /egt, me-
nen, cl.u men niemand acntCf de
kachel fcoekt, of men moet 'er
ecrlt zelf achter gezeten hebben.
Derhalven zuiverden zy zich mv-
nes bedunkens zeer wel van deze
befehttldiging, en gaven daar mede
te kennen, dat zy in dit Huk veel
redetyker waren, als men van hen
gelooft had ; gelyk ook de onder-
vinding leert.

Zoo valfch als deze opgelegde
befchuldiging is , zoo onwaar
word ook bevonden die, welke
men hen nageeft , namelyk, dat
zy haar gevoeg zonder fchaamtc ,
in de tegenwoordigheid van ande-
re menlchen , en op alle plaatzén
zonder onderfcheid doen. Want
is 'er een volk onder de Zon in dit
(tuk fchaamachtig , zoo zyn het
zekerlyk de Hottentotten , van
welke men diergelyke grove Huk-
ken nooit zal zien verrichten , aan-
gezien zy zelfs onder elkander zoo
befchaamt zyn , dat zy nog in hun-
ne huizen of daar buiten een wind
zullen laten ; en weet my te bin-
nen te brengen , dat zy dikwyls
een Hollandfchen Matroos over
diergelyke vuiligheid niet alleen
hebben uitgelacht , maar den rug-
ge vol flagen gegeven ; zoo dat
zy te onrecht worden befchul-
digt.
Zy zyn aan Dat zy ook niet hoerachtig zyn,

ï« om- zulks S^uigt de Heer Boeving 'loc.

gegeven, cit pag. 9. En vermids de echt-
breuk een kwaad by hen is , dat
met den dood word gcitraft , zoo
hoort men ook zoo veel van het
zelve niet ; en (trekken deze Huk-
ken onfeilbaar , om vele Chrilte-
nen op 't uiterfte befchaamt te ma-
ken, die zich nog door woorden,
nog door zware Itraffen der Hoge
Overheid daar van willen onthou-
den, maar in hunne boze en god-
loze bedryven voortgaan ; doch
wanneer men hen deed , zoo als
ik diergelyken deugniet heb zien
Ïtraffen, dien men een brandmerk
op het voorhoofd of op de wangen
gaf, zoo zou 'er miflchien meer

vrees onder te krygeh zyn ; doch
dit is een zaak, die buiten nv
is.

I loc goedaardig , barmhertig, v '
behulpzaam, en redefyi /v zyrijden.
daar van kan andermaal de Heer
7>. Tachart in zyne Siamfche Rei-
ze, />ag. 96 worden nagellagen ,
die mei korte woorden van hen
fchryft; dat zy meer liefde ', goed-
aardigheid en redelykhe'td bezitten?
als men doorgaans by de (.hrifhiicji
aantreft : en pag 100. zegt hy met
waarheid van hen; dat zy zitr
goedaardig en behulpzaam zyn , en
dat men uaawx'lyks zeggen kan, dat
iets voor zich zelven hebben.
Vereert men hen tets, dat ge deelt
kan worden , zoo geven zy aan den
eer f en van hunne medemakkers ,
d:e hen ontmoet , iets daar van ,
welke zy ten dien einde ook wel op-
zoeken , en behouden doorgaans van
het geen zy vereert hebben bekomen,
het kleinfie ßuk.

In der waarheid, ik heb my
d i k wy Is over die zaak verwondert,
en by my zei ven gedacht, hoe de-
ze Heidens deze treflfelyke deug-
den zoo gemaklyk oeffenen, daar
echter de Chriltenen, die fchier
dagelyks tot diergelyke liefde-
plichten uit Gods woord worden
aangezet, geen vonkje daar van
laten blyken, ten zy zy daar toe
genoodzaakt uierden; zonder dat
zy denken, dat die treffelyke
deugden aan de eerlte Chriltenen
! ook zoo zeer eigen geweelt zyn ;
en zullen ons deze Heidens der-
I halven, die zonder eenigen dwang
' maar louter uit de natuur, zulke
j werken doen, in den jonglten dag
1 niet weinig te fchande maken.

Vermids nu deze deugden on- 7-yngene
der hen worden gepleegt , zoo
vind men ook weinig dieven on-
der hen ; behalven onder de voor-
dees gemelde Bofchjes - Mannen,
die fchier een natie op haar zelven
uitmaken, en zich onder de re-
delyke Hottentotten niet derven
laten zien, gelyk hiervoren ge-
meld is. Dat zy niet diefachtig

zyn,

32

BE SCHR Y VING van de

zyn, betuigt andermaal de Heer
facbxrt 1. c. p. ioo. alwaar hy
/egt : Zy zyn trouw , en de Hol-
landers laten hen vry /// en uit hun-
ne huizen gaan, zonder dat zy vre-
;.' , dat zy zullen worden beßolcn.
Zulks verhaalt ook de Heer Boe-
ving 1. c. p. 9. wanneer hy zegt,
dat het zeker is, dat de Hotten-
totten niet diefachtig zyn, fchoon
zy veeltyds gelegentheid tot fielen
hadden , en dat de Hollanders der-
halven hen vry in en uit hunne hui-
zen lieten gaan.
Leven Wie zoude nu können twyffe-

JSdSS Ien ' dat deze menfchen niet wel
der. met elkander zouden leven, en in

hunne gezelfchappen geruit en ftil
tegen elkander zyn. Het was te
wenfehen, dat 'er onder de Chris-
tenen overal ook een diergelyke
overeenkomft en eendracht was ,
zoo zoude menig proces achter-
wege, en de Overheid van veel
moeite ontheft blyven. Edoch
hier van genoeg ! zullende zich
wel een gelegentheid opdoen, om
van alle deze dingen omftandiger
te fpreken. Ondertuflchen zal ik
maar zeggen, dat zy evenwel ook

niet t'eenemaal zonder gal or'
wraakgierigheid zyn; vermids zy
zich dikwyls uit particuliere wraak
op 't heftigile vervolgen, en niet
eer rullen, tot dat zy voldoening
verkregen hebben, zoo als insge-
lyks elders breder en met eenige
voorbeelden zal bewezen wor-
den.

En hiermede meen ik deze der-
de vraag ook genoegzaam beant-
woord te hebben; doch indien
'er nog iets mögt aan ontbreken ,
zoo verzoek ik den Lezer, geduld
te nemen, tot dat een andere ma-
terie daar toe gelegentheid geeft;
voor 't overige is mynes bedun-
kens hier verder niet nodig, dan
dat ik dit Hoofd ihik befluit en
daarnevens verzoeke, dat indien
ik in eenige aanmerkingen mögt
hebben geilruikelt, de feilen te
verbeteren', en aan de hiflorie zel-
ve niet te twyffelen, om dat ik
voor zoo veel ik weet, niets heb-
be gemeld , dan het geen met de
zuivere waarheid overeenkomt,
zoo verre de lange ondervinding
my dezelve heeft aan de hand ge-
geven.

IV. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 33

IV. H O O F T S T U K.

Van der Hottentotten Vee-tucht : hoc zy haar
Vee oppafTen en bezorgen , zodanig dat zy
veel nuttigheid en groot voordeel daar van
können hebben.

Vervolg van hunne bezorging over het Fee. Ieder Dorp of Kraal heeft maar een eenige

kudde. De arme Hottentotten dienen om loon. Zy hebben geen byzonderen Vee-hoeder.
Hoeden zelfs elk op zyn beurt. Hoe zy de jonge ftieren en oude bullen ßiyden. Zy
melken zoo niet als de Europeanen. Wat zy met de melk dom. Hoe de Hottentotten

boter maken. De mannen mogen geen fchapemelk drinken. Hoe zy fefibèpen. en het
Rundvee bewaren. Hoe zy het iveggelope Vee weir achterhalen. Hoe zy de jonpe
lammerea t en kalveren 's nachts bewaren. IVut bakkeley of Vecht- offen zyn. Deze

worden tot den oorlog afgericht. Wat de Hottentotten voor Draag-ojfen hebben. Waar
deze offen toe worden gebruikt. Wat zy met hun ziek Vee doen. De Europeaan febe
fchaaps-ziektens zyn hy de Hottentotten zeer zeldzaam. Hoe het ziek Vee gene/en

word. Hoe zy de wilde roofdieren vervolgen , en doden. Wat de Hottentotten met

hun Vee doen. Gebruiken al hun Vee niet om te Jlaan. Verkopen eenig Vee aan dn

Compagnie , eenig aan den Gouverneur , ook wel eenig aan de Europeanen. Verhandelen

het ook aan arme Hottentotten. Be/luit van dit Hooftßuk.

H

van

Ier voren heb ik van der
Hottentotten huishouding
eenige naricht gegeven , en daar
nevens van hunne kindertucht,
zoo als ook hoe zy met elkander
leven iets aangeroert ; nu zal het
niet onaangenaam zyn, wanneer
ik het nodige, waar van hunne
huishouding voor het grootfte ge-
deelte beftaat en onderhoud heeft,
verder daar by voeg, en daaren-
boven aantoon , op wat wys zy
n hunne hun vee , haar grootfte rykdom,
bezorging en meefte levens-onderhoud , op-

over t vee. rr 1

pallen en verzorgen , op dat zy
veel nuttigheid en groot voordeel
daar van können hebben.

Eertyds heb ik reeds van deze
zelve materie het een en 't ander
bericht , maar niet met die ora-
ftandigheden, zoo als het hier ge-
fchieden moet ; want de Lezer
zal zich noch wel können te bin-
nen brengen, dat ik my toenmaals
uitdruklyk heb voorgeltelt , van
der Hottentotten veetucht , en
alles wat daar toe hoorde, op een
andere tyd te fchryven. Ten de-

II. <Deel

Ie om dat 'er vele omftandighe-
den, die op die plaats niet te pas
quamen, hier noodzakelyk moe-
ten worden verhaalt, welke klaar
en oogenfchynlyk zullen doen
zien , het onderfcheid tulTchen
den veetucht der Europeanen en
die der Hottentotten; en ook om
dat toen de tyd het niet toeliet ,
en het ook de rechte plaats niet
was, daar die materie moeft ver-
haalt worden.

Wanneer ik hier nu der Hot-
tentotten veetucht en deszelfs ver-
zorging duidelyk zal voorltellen ,
zoo zullen 'er wel eenige zaken ,
die op gene plaats bericht en beide
natiën gemeen zyn, hier moeten
worden aangehaalt, doch men zal
door verdere omitandigheden wel
haalt zien , dat 'er een grote on-
derfcheid is. Derhalven zal de
Lezer niet cjualyk doen, dat hy
beide deze materien confronteert,
en het rechte onderfcheid naauw
in acht neemt , en als dan zult gy
met den eerllen opflagzien, dat
hier vry meer byzonderheden
E voor-

BESCHRYVING vande

heeft een
eenige

kudde.

3 +

voorkomen,dan die meri toenmaals

met recht heeft können bybren-
gen, te meer vermids men niet
het een met het ander heeft wil-
len vermengen, maar duldclyk en
onderfcheidentlyk naricht daar
van heeft willen- geven,
ieder dorp Om echter tot de zaak zelf te
komen , en niet te lange omwegen
te gebruiken, 7.00 is dicnlfigte
weten, dat by ieder Kraal of Dorp
maar een eenige trop van grof
vee , als offen koejen, en kalvers ,
is ; welke echter aan genen alleen,
als den Kapitein of anders aan
een Ryken toekomt, maar alle
de genen , die in de Kraal wonen,
hebben hunne portie daar in, 't zy
een grote of een kleine. De gene
die niets hebben, dienen den Ry-
ken als knechts voor een Huk vee;
of zy begeven zich uit de Kraal *
en verhuren zich by de Europea-
nen voor knechts, voor een vier-
dedeel, half of heel jaar , om daar
door met 'er tyd ook aan eenig
vee te geraken.

Zulks gaat echter by de Euro-
peanen veel beter , als by have eige
natie zelf; voornamelyk als zy een
weinig fpaarzaam zyn, en een
weinig bezuinigen willen. Want
hier bekomen en bedingen zy net
hunnen dagelykfehen tabak en
<Dacha met eenen; wanneer zy
nu den/elven fparen , tot dat zy
aftrekken , of anders , wanneer
aan hen een dubbeltje word ver-
eert, het zelve laten bewaren,
en als zy hene gaan, tabak daar
voor kopen, zoo können zy wel
haaft by hunne Landsluiden vee,
en daar door portie in de kudde
krygen, te meer, om dat de Eu-
ropeanen aan hen ook geen ander
loon, als rund-vee en fehapen

geven.
Op welke Op deze wys geraken de armen
kiyneet"oP die !\ an hun vader niets te erven
hebben gehad , ook aan vee ; en
onthouden zich daar na , als zy
eenige Hukken by elkander heb-
ben , gedurig by de Kraal. Ver-
mids nu door den jaarlykfehen

groot
v. orA

aangroei der jonge lammeren of
kalven, het getal wel haaft ver-
meerdert word , zoo is ook licht
te denken , dat hunne kleine trop,
te meer wyl zy niet veel flaan ,ge-
lyk een weinig hier na zal worden
aangetoont, zeer fchiclyk aan-
wailen en vergroten moet ;: en de
gantfche trop by gevolg jaarlyks
ruim de helft moet toenemen 5
doch wanneer dezelve hen te
groot fehynt, weten zv, gelyk
ook hier na zal worden gemeld ,
zich zeer wel en met genoegen
daar van te ontdaan.

In diergelyke omftandjgheid , ^nh£b|*ft
daar een iegelyk vee heeft, die zonderen
maar in de Kraal woont , is het vcehoed«
zeer vernuftig en wel gedaan j dat
zy genen byzonderen veehoedci
onderhouden, maar hetzelve by
elkander en in 't algemeen op de
wyde dryven , niet dat zy dagc-
lyks het zelve allen te gelyk hoe-
den , want zulks zoude met hare
luiheid niet overeenkomen, maar
zy zenden , namelyk , dagelyks
een , twee en ook wel drie man
daar mede uit, na dat de trop
groot of klein is, die het zoo als
onze Herders moeten hoeden en
oppaden. Zulk vee-hoeden ge-
fchied alzoo in de gantfche Kraal
by beurten, en is niemand daar
vanvry, hy is wie hy wil, vermids
iemand die niet zelf gaan wil ,• zy-
nen knecht, als hy 'er een heeft,
of iemand anders uit de Kraal in
zyn plaats zenden moet.

Wat hier van de Oden , koejen Wanhea
en kalvers is gezegt, moet Ook ^0he*„ee
van de fehapen verdaan worden, uiten'..
en in 't algemeen worden gezegt, dtT' '
dat als zy van 's morgens zeer
vroeg met het vee in 't veld zyn
geweed , en het overal gedreven
hebben, het zelve, 's avonds we-
der binnen jagen, en in de Kraal
di v ven, zonder dat die Herders
van den dag worden berispt, dat
zy het vee te laat uitgedreven* of
te vroeg met het zelve t'huis ge-
komen zyn; aangezien zy zelfs
hun netten tvd houden, met het

zelve

'

a.atldige mattier vjüs koejetst te mki.kex.
eis Boter te makets.

?4T

Hoe zy de Jonge Stieren en oude bullen snyden.

KAAP df. GOEDE HOOP. 35

aan te
merken.

zelve des morgens ten 6 of 7 uu-
re uit te dn ven, en des avonds
ten 5: of 6 uuren weder binnen te
jagen, op dat het melken zoo wel
's morgens als 's avonds by (.ho,
7.011de können gefchieden.
Wat van Hunne Bullen laten zy ook wel
fccBul-altyd onder de kudde lopen , zoo
Rammen als de Europeanen doen , maar zy
hebben 'er meer als een, omdat
zy ook meer koe jen hebben als ge-
nen. Daarentegen nemen de Eu-
ropeanen de rammen op een zeke-
ren tyd uit de kudde der oojen ,
maar de Hottentotten laten die
ook het gantfehc jaar daar onder ,
en bekomen derhalven jaarlyks
tweemaal een lam , welke de Eu-
ropeanen niet hebben willen, om
dat zy voorgeven, dat 'er niets
dat de moeite waardig is, van
voortkomt, daar ik echter onder
de Hottentotten geen onderfcheid
onder dezelve gezien heb. Der-
halven geloof ik, dat de Europea-
nen zulke goede zorge voor de-
Zelve niet willen dragen , of dat
zy niet weten, hoe zy op d'een
of d'ander tyd met dezelve moe-
ten omgaan , om dat zy anders
met de menigvuldigheid zoo wel
zouden zyn gedient , als de Hot-
tentotten

Wanneer zy jonge Kalven of

Lammeren bekomen, die van het

mannelyk geflacht zyn , zoo zyn

zy daar mede niet te wel gedient,

om dat zy nog melk nog jongen

daar van te verwachten hebben ;

derhalven hebben zy 'er altyd ee-

nen in ieder Dorp of Kraal, die

met het fnyden van deze dieren

weet om te gaan ; echter worden

zy niet gefneden als zy nog zeer

jong zyn, maar als ze ontrent een

jaar oud zyn; en dat op een by-

zondere wys ontrent de Varren

en wederom anders ontrent de

Rammen.

Moede Aan de jonge ftieren of oude

jongere- buuen ontnemen zy de ballen niet

de oude door de uitfnyding, als het welk te

foèdèn8'" gevaartyk fchynt ; maar zy wer-

worden. pen dezelven op de aarde, fpan-

' ncn de voeten van elkandcrcn,
binden ze valt, en Iteken de ho-
rens in de aarde, op dat zy geen
fchade /.ouden können doen, of
zich bewegen ; als dan komt de
Uitfnydcr en gebruikt in plaats
van een mes , een lenige taaje
riem van een olVc of hertchuid,
welke zy zelve maken en bereiden,
bind daar mede de ballen zoo
llerk af, dat 'er de minlte door-
loop van aderen of andere vaten
niet open blyft ; zoo dra dit toe-
trekken gefchied is, maken zy aan
dit arme dier de voeten weder
los , en laten het lopen waar het
wil, aangezien zy wel verzekert
zyn , dat hy geen quaad meer
doen zal , en dat de ballen op die
wyze afrotten moeten.

Zommigen fnyden de Rammen
als zy maar een halfjaar oud zyn ,
en anderen wat later ; of anderen
leven 'er ook wel mede, zoo als
met de oude Rammen geleeft
word ; namelyk zy leggen een
breden Heen op de aarde ; leggen
de ballen daar op , en binden ze
af als hier voren, doch laten de-
zelve daar mede nog niet vry ,
maar nemen een anderen ronden
fteen in de hand, en kloppen daar
mede de afgebohde ballen tot klei-
ne ftukjec, en laten ze alsdan we-
der hene lopen, wel wetende dat
die insgelyks moeten afrotten, en
dat de wonde van zelfs wel weder
genefen zal.

De wyven melken altyd de koe- Hoezyde
jen en oojen , en gemeenlyk op J°g™^
dezelve wys, als de Europeanen ken.
doen ) dog met dit onderfcheid ,
dat zy, gelyk 'eertyds reeds van
het Europeaner vee gemeld is,
nooit melk können bekomen , ten
zy zy alvorens het zuigende kalf
onder de koe zetten, en het een
weinig laten zuigen ; als echter dit
kalf verongelukt, verkogt ofge-
flagen is, zoo weten zy wel de
manier van de Europeanen, na-
melyk , dat zy de huid van dat
kalf op een ander leggen , en aldus
de melk daar uit krygen; doch
E 2 indien

36 BESCHRYVING

VAN DE

indien de huid ook weg is, zoo |
können zy geen melk meer van j
zodanige koe bekomen , als zy de
moeite niet nemen, om de koe,
als de achterfte voeten vakgebon-
den zyn, om het flaan te beletten,
achter in te blazen , daar het kalf
uitgekomen is; hebbende onder-
vonden , dat zy door dit middel
ook de melk bekomen können.
En dit is een werk, 't welk zoo
wel de mans, als de vrouwen zon-
der onderfcheid verrichten ; aan-
gezien ik het van beide heb zien
doen.

De melk gieten zy niet door
een zeef of doek, zoo als de Eu-
ropeanen, om dat zy geen doek
ryk zyn, maar zy bewaren dezelve
in den pot , daar ze in gemolken
is, daar mag zooveel vuiligheid van
hair of ander zins in zyn , als het wil ;
alszydorft hebben, drinken zy het
een met het ander ; en hebben zy
honger , zoo koken zy dezelve en
eten ze met hunne wortels. In-
dien zy dezelve niet nodig hebben,
zoo verkopen zy ze aan de Euro-
peanen, als 'er maar eenige on-
trent wonen, voor een {tukje ta-
bak; wonen de laatitgem. te ver,
zoo maken zy boter van de melk,
maar gantfeh anders als de Euro-
peanen.
de Zy hebben in plaats van een bo-
terkern een lere hairige zak , e-
venals eenRanzel, behalven dat
'er geen riem achter is, en dat de
hairen niet van buiten maar van
binnen zvn. In dezen ruwen fme-

J

rigen vuilen zak gieten zy de
melk ; houden van boven het ein-
de , na dat het met een riem toe-
gebonden is, nog valter toe, op
dat 'er niets kan uitlopen ; waar
na de man het een en de vrouw
het ander eind neemt, en de melk
daar in zoo lang fchudden , tot
dat hetidndelyk boter word; e-
ven als de Spykermakers doen, als
zy hunne vertinde fpykers in een
zak met zaagmollem heen en weer
fchudden, om ze blinkent te kry-
gtn.

boter ma
ken.

van
kan
ik,

Als de boter zich nu heeft ge-
zet, en van de melk gelcheiden
is, zoo nemen zy dezelve uit den
hairigen zak, doen ze in een leren
pot, en bewaren ze even zoo
zinnelyk , als zy 'er uitgekomen
is; zoo dat iemand de graagheid
tot de veriche boter vergaan zou-
de, als hy de allerhande verwen
vuiligheid en hair zag. Ik
met waarheid zeggen , dat
die geen verfche boter eet,
echter een zulke tegenheid daarin
heb gekregen , dat ik langen tyd,
na dat ik dat botermaken had ge-
zien , gelyk ik dan dikwyls daar
by geweeit ben , nooit van verfche
boter hebbe können horen fpre-
ken , zonder telkens fchier een
kouw over het gantfche lyf te kry-
gen.

Ondertufïchen worden 'er Eu-
ropeanen gevonden, welke, om •
dat de Hottentotten zelf geen bo-
ter eeten , maar die alleenlyk tot
fmeren. gebruiken , dezelve by va-
ten van hen kopen , en na zeer
moejelyke zuivering tot hun eeten
gebruiken; of aan anderen, die
niet weten , dat het boter van de
Hottentotten is, voor de hare ver-
kopen. Zy doen daar redelyk
voordeel mede , en we»pen zelfs
niet het mei boter vermengt en
uitgenomen tuig weg , maar bra-
den het uit, en gebruiken het tot
het eeten van hunne Haven en.fla-
vinnen ; welke onhebbelykheid
echter de Illuflre Compagnie of de
Gouverneur in haar naam by een
zeer fcherp patent verboden
heeft.

Wanneer de Hottentotten daar Wat 2y
na de boter daar uit genomen, en met de
bewaart, verfmeert, of verhan-151
delt hebben, zoo geven zy de kern-
melk aan de jonge Kalveren of
Lammeren ; zomtyds drinken zy
ze zelf ook wel , zonder dat zy
eens vies zyn , van een party hair
of andere vuiligheid , welke zy al
mede door het keelgat zenden;
zyndehicr mede te vrede, omdat
zulks , volgens hunne mening,

geen

doen.

j^le-w J7

Op wat wyze de Hottentotte de Schape en het Rundvee beware

T.C Phiift Mt

KAAP de GOEDE HOOP. 37

geen fchadc kan toebrengen, oi'yy
i; hoonzomtyds üek worden, waar

van z\ deoorzaakniel können na-
gaan, maar de fchuld telkens op
hunne Tovcraars leggen.

Kort hier voren nebbe ge/egt ,
dat zy de verlebe melk dikwyls
onder eikanderen uitdrinken.
Kelner dient men te weten , bet
grote onderfebcid, dat tullchen
koe en fchape-melk /.eer naauw m
acht genomen word ; want als zy
koe-melk hebben , dan mogen
mannen en wyven , jongen en ou-
den , groten en kleinen van dezel-
ve drinken ; maar is 'er fchaape-
melk, zoo is het aan het manne-
lyk geflacht niet geoorlooft, een
drop daar van te nuttigen , j
maar de wyven mogen zich alleen '
daar van bedienen. Derhalven
zalmen zeer dikwyls zien, als zy
aan de nabuurige Europeanen
melk te koop brengen, dat het
weinig koe-melk maar louter fcha-
pe-melk is.

Ik heb dikwyls getracht de oor-
zaak van dit gebruik van hen te
verftaan, en hen menig ftuk tabak
aangeboden , dat zy my hier van
zouden onderrechten;dochzulksis
altyd vruchteloos ge weeft, en ben
ik meelt daar over van hen uitge-
lachen. Zommigen, die nog wat
redelyker waren, zeiden; dat zy
zelfde oorzaak daar van niet Wif-
ten, maar dat zy van hunne voor-
' ouders altyd hadden gehoort , dat
de fchape-melk voor de mans onge-
zond , en derhalven aan de ze Iv en
verboden ivas> om daar van te e et en:
7)at zy dit gebruik navolgde// ,
fchoon zy niet konden zeggen , ivaar
in die ongezondheid beftont. Watmy
aanbelangt, ik zoude de oorzaak
wel gillen, maar bezwaarlyk met
waarheid zeggen können; der-
halven zal ik my daar mede niet
ophouden, maar de Lezer zelf
die laten navorfchen.

Hier voren is ook met een vin-
ger aangehaalt, dat de Hotten-
totfche Herders alle a/onden hun-
ne troppen t'huis brengen , en ze

bewaren, op dat de 1 , eeuwen,
Tygers , Luipaarden, Luchten,
Wolven, wilde ! londen, enz. de-
zelve niet mogen befchadigen;
derhalven zal het niet ondienftig
zyn, wanneer ik zeg, hoe zy de-
zelve bewaren, en 's nachts bezor-
gen ; want vermids vanden Eu-
ropeanen gezegt is, dat zv gene
gellotc of gedekte Hallen hebben,
zoo kan men licht denken , dat
men by deze noch minder een Hal
of iets diergclyks zal aantreffen;
en is defhalven hare bezorging
wel waardig, dat ik ze meld.

Alle hunne dorpen, gelvk op H.oc *? dc

, in,. ■ ichapen en

een andere tyd omftandtger zal het Rund-
worden gemeld , zyn rond ge- vec bcwa"

1 i 1 ' • > -ïi ren.

bouwt, zoo dat er in t midden,
een grote ope plaats is. Op deze
plaats dryven zy by nacht hunne
ichapen, op dat 'er zoo licht niet
iets bykomen zou; buiten om
fchikken zy de Kocjen , Offen en
.Runders, die als een befcherming
of waarborg voor haar en de fcha-
pen moeten verftrekken. Opdat
dezelve echter niet können lopen
waar zy willen, zoo maken zy
ftrikken van biezen, zoo als el-
ders zal worden gemeld, en met
dezelve binden zy altyd twee en

tWfe snn rlknndpr, 200 dat de

twee voorite en achterlte rechter
voeten met den ftrik vaftgemaakt
zyn , en dezelve of te gelyk lopen,
ofte gelyk ftil ftaan moeten.

Wanneer der echter eenig h"°^e.
beeft wegloopt, zoo hebben zy lopen vee
nevens andere middelen , die £*£" mJ
kort hier na volgen zullen , de
fnelheid hunner voeten , waar
door zy het zelve wel haait achter-
[ haaien; en befchryft deze manier,
de reeds dikwyls aangehaalde
Heer Vogel in zyne tienjarige
Ooft -Indifche Reisbefchryving
pag. 90. gantfeh kort en duidclyk,
wanneer hy zegt: Als een ftuk
Rund-of' Schaap-vee ontloopt , zyn
zy ten cerflen achter het zelve
heen , en --veten het vael ras te ach-
terhalen ; en grypén het by de ho-
rens ofby tic achterjlc poten , zoda-
E 3 vig

3S BESCHRYVING van de

nig dat het na hun believen moet
Jïïl ft eian. derhalven is het niet
nodig , dat zy, fchoon 'er rondom
hen wilde roof-en vleefch-vreten-
de dieren worden aangetroffen,
des nach:s by hun vee waken, ver-
mids zy wel haafl den naderenden
vyand door het geweld en het
vluchten van het Rund-vee kön-

nen bemerken en gewaar wor-
den,
jong/iam- ^°k hebben zy een aardige ma-
meren en nier, om hunne gantfeh jonge
nachtsSbe- Lammeren en Kalven , die zy niet
waren. mede buiten rondom het dorp
itellen , des nachts voor regen te
bewaren, op dat zy daar van niet
mogen fierven ; namelyk zy bou-
wen in dezen cirkel van de Kraal
een huis, 't welk van niemand
word bewoont, en in het zelve
bewaren zy hunne jonge Lamme-
ren voor regen , en ook op dat ze
in den trop niet worden dood ge-
perlt, of vertrapt, welk huis 's
nachts toegedaan word , zoo dat
de Lammeren daar niet können
uitkomen. Voor die deur zyn
eenige palen in de grond geilagen
waar aan zy de jonge kalven met
flrikken valt binden, om ook van
dezelve verzekert te zyn , dat ze
nier buiten tot hunne moeders lo-
pen, en onverziens tot buit der
wilde dieren worden , zoo dat zy
overal zorg dragen , dat zy hun
vee in zekerheid hebben.

Het overige middel, waar door
zy hun vee in zekerheid en in een
trop by elkander houden, moeten
hunne offen verfchaffen , waar
van zy zommige tot Draag-offen,
en anderen tot Bakkeley of vecht-
offen africhten. Van beide zal
bet verhaal niet onaangenaam zyn,
te meer om dat men het zelve
heel weinig by andere natiën
vind , en kan ik zeggen, dat deze
inventie niet minder als na dom-
heid gelykt.
Wat dc Wat de Bakkelei of Vecht-of-
d« fen aanbelangt ,zy hebben hunnen
oJTenzjo. na;im van den oorlog, alwaar men
\ echt , of zoo als de Hottentot-

ten zeggen, bakkeleit. Deze
dieren zyn de grootlte , fterklte
en moedigde offen van den gant-
fchen trop ; en vind men 'er in
ieder Kraal of Dorp doorgaans $
of 6, of ook wel, na dat 'er
veel vee is , meer ; welke allen
van de oude Hottentotten , wor-
den uitgezogt , afgericht en daar
na gebruikt , om op de weide het
ander vee by malkander te hou-
den , op dat het niet te ver ver-
ffrooit gerake , en van de wilde
dieren overvallen worde.

Daarenboven worden zy ook
geleert, om in hunne oorlogen,
die zy tegen elkander voeren
dienff te doen , en op de vyanden
in te dringen , hunne aanvoerders
den weg te banen , alles onder de
voet te lopen, en te verjagen,
welke hen tegenftand willen bie-
den. Zy hebben ongetwyffelt
deze wys van andere natiën ge-
leert , die zich van Olyfanten be-
dienen, en vermids zy deze niet
hebben können tam maken, zyn
zy geraden geworden , om de of-
fen in plaats van de Olyfanten te
gebruiken ; dat ook zeer wel ge-
lukt , en daar de genen , die de
meefte offen te velde brengen,
zeer veel voordeel van hebben.

Het is in 't open veld zeer ge-
vaarlyk, als een Europeaan by een oiren' "c
trop vee komt ; aangezien deze moet men
Bakkeley-oflen van den gantfehen zyn hoede
trop recht op den geen aanlopen, *y&-
die tot hen komt. Ik ben ook
verzekert , dat hy nood zoude
leiden , indien hy zich niet wift te
redden, of een Hottentot te be-
roepen , vermids zy zich niet laten
affchrikken door het werpen van
ffenen of iets anders , 't welk men
langs den weg vind , maar altyd
op den komenden man los lopen;
doch zoo dra deze een Hottentot
beroept , en die maar eens op den
vinger fluit , zoo blyven zy ten
eeriten (hl liaan, kyken den
vreemdeling llyf en onverander-
lyk aan , en verzetten verder geen
voet ; als tot by den Hottentot,

en

"i Hoe de Hottentotten de Draao- Ossen malen .*. en dezelve beha-,

O

, C. CÜ?£KfHUi feett .

KAAP de GOEDE HOOP.

Wat van
hare
Draag-of-

len a.ui te
merken.

en keren als dan wederom nahun
ne weide of overigen trop.

//)o hy geen Hottentot beri
pi n kan , zoo is ?.vn eenig hulp-
middel , dat hv zyn geweer Li
fchiet ,en v.c daar mede \ ei fehrikr,
en ie rug jaagt, op welke fchoot de
1 Iottentottcn /.elf voor den dag
komen , en hun vee te rug dn -
ven. Indien hy geen geweer by
zich heeft } en ten eerifen geen
boom of hoge klip kan beryken,
200 is hy genoeg in angH, en moet
afwachten, vrat v.c met hem doen
7.ullen. En of hare woede wel niet
zoo ver gaat, dat hy daar door ten
cerftcn om het leven word ge-
bragt. zoo loopt hy echter gevaar
dat hy met de fpitze en fcherpe
horens zodanig zal worden ge-
quetH, dat hy daar door een onge-
mak krygt , het welk eindelyk
zelfs de dood met zig kan flee-
pen.

Ik zelf heb dikwyls gevaar uit-
gcflaan , om door dczelven ge-
■ queH te worden , en heb my op
myn geweer moeten verlaten,
wanneer een Hottentot door het
gemeld fluiten den aanloop belet-
te , en my uit het gevaar redde.
Wanneer ik wel gezien , en ook
door vragen ondervonden hebbe ;
dat deze Bakkelei-offen alzoo
worden afgericht, dat zy den ou-
den een jong en nog onafgerichten
toevoegen , welke den ouden of
vry willig of door flagen navolgt,
en zich alzoo moet laten dwingen
om den ouden alles na te doen, en
denzelven te volgen. By nacht
echter binden zy altyd op de bo-
vengemelde wys een ouden en een
jongen aan elkander, en latenze
al 7 00 by elkander Haan.

Hunne Draag-Oflèn zyn ook
zeer groote Herke, en ongemene
zware dieren, welke insgelyks van
oude en ervarc Hottentotten uit-
gezocht worden. Wanneer zy
naauwclyks een of twee jaren oud
zyn , vangen zy dezelven , werpen
ze ter aarde, en binden ze< zoo
als hiervoren gezegt is, aan alle de

30

voeten ; daar na komt 'er een met
een mes, en rteckt een gat door
den boven muil, t Milchen de twee
ttensgaten. In dat gat Hecken 1
een as, ontrent cru duim dik, en
byrta anderhalve voel lang, die van

boven een wcakiak lu-eft, zoo
dat hy 'er niet weder uitvallen
kan.

Wanneer dit hout in het ge-
melde gat lleekt, können zy de of-
fen zeer licht dwingen, en tot al-
les africhten; want als zy niet Uil
Haan, of ontlopen willen, Heken
zyhet gemelde hout in de aarde,
en leren ze daar door HU Haan, om
dat het hen, indien zy trekken
willen, pyn doet; en als zy verder
dit hout in de band hebben * en
naall de oflen gaan , zoo moeten
zy wegens deze zelve oorzaak ge-
duldig volgen : En willen zy de-
zelven , als zy reeds eenig/.ins tam
gemaakt zyn, een lalt opladen,
zoo moeten zy, als het hout in de
aarde geitoken, of in de hand ge-
houden word , weder flil Haan , en
met hem laten handelen, zoo als
het de Hottentotten verflaan.

Dit laden is eigentlyk bet in-
zicht van deze Natiën , waar toe
zy deze offen gebruiken , en waar-
omme zy Draag-offen worden ge-
naamt ; aangezien zy van de eene
na de andere plaats trekken, zo-
danig een os het gantfche huis ne-
vens al het huisraad van een Hot-
tentot zoo alsook dikwyls, kran-
ken, die niet gaan können, waar
van 'er twee worden opgebonden,
dragen moet , ter plaatze , daar
men zich weder neder zetten wil.
Op de genen , die gene huizen
hebben te dragen, word een leger,
als een draag-Hoel van hout ge-
maakt , om ouden en uitgeleef-
deiij zoo als ook kranken en
zwakken daar mede te voeren.

Indien zy van voornemen zyn ,
om na een plaats te reizen, en ee-
nige tabak, brandewyn, tabaks-
pypen , kopere en glaze koralen te
handelen, zoo nemen zy zodanig
een os met zich , om het gehandel-
de

40

BESCHRYVING van de

de gemaklyk en zonder moeite
t'huis te krygen. Kortom in alle
gelegentheden , wanneer 'er wat
te dragen valt , zoo moet een
Draag-os de getrouwe metgezel
en hulp van een Hottentot zyn,
die voor hem den lait draagt , daar
hy ze hebben wil ; waar uit licht
is af te nemen, dat 'er meer Draag
als Bakkelei-ollen in een Kraal of
onder een trop vee moeten zyn ;
doch alles naar mate van het volk
en het getal van het vee , 't welk
in een Kraal aangetroffen word.

Tot nu heb ik alzoo den Lezer
van de oppaifing en behandeling
van hun vee dat geen verhaalt, 't
welk ik nodig oordeelde, en 't
geen men by andere natiën niet o-
veral vind. Jegenswoordig is nog
overig, om te zeggen, hoe zy het
met hun ziek vee Hellen , en hoe
zy met het zelve omgaan. Het
is echter merkwaardig, dat in ie-
der Kraal een man moet wonen ,
die kennis van de ziektens van het
vee heeft, op dat, indien 'er iets
ziek word, iemand by de hand is,
welke het zelve helpen kan.
zy houden Gelyk zy in alle hunne zaken
de ziekte geheim zyn , en aan de Europea-
nen niet gaarn veel ontdekken ,
zoo zyn zy ook voornamelyk op
hunne hoede , dat zy niet licht be-
kent maken , waar van haar vee
ziek is; te meer, vermids zy we-
ten , dat het vee van de Europea-
nen van hun vee aangewonnen, en
derhalven zonder twyffel aan ee-
nerlei ziektens onderworpen is ,
om dat het in een land woont , en
eenerlei voeder geniet. Derhal-
ven is 't my onmogelyk geweelt ,
hier van iets zekers te achterhalen;
en heb ik alleenlyk door de onder-
vinding zoo wel by de Europea-
nen als by de Hottentotten ge-
leert , dat zy in den winter door
den Herken regen by gebrek van
een bedekten ital zeer veel vee,
zoo wel van runderen als fchapen
verliezen.

Voor 't overige weet men in de-
ze gewellen niets van een zodanig

van hun
vee ge
heim

algemeen Iterven der fchapen, als
in Europa : Ook is men niet be-
kommert, dat een kudde derzel-
ver licht fchurft worden , of de
kuch bekomen zal, of anders on-
gezond zal worden ; zynde men
van alle deze ongelegentheden in
dit ge weil t'eenemaal vry ; 't welk
mynes oordeels veel komt, door
de gezonde weide en gematigde
lucht ; als waar door de fchapen
ook het gantfche jaar niet nodig
hebben, zoutte lekken, zonder
het welk die in Europa het niet
wel uithouden können.

Wanneer zy echter zieken on- Hoe het
der hunne troppen bekomen, zoo*iek vee
bedienen zy zich van de middelen , ^ord"*
welke hen van den gemelden vee-
Doftor voorgeflagen worden. De-
ze zyn uitwendig, het gewoonlyk
aderlaten , 't welk zy met een pun-
tig mes, of wel met een been van
een vogel of ander dier , op een
iteen, fpits geflepen, verrichten.
Inwendig bedienen zy zich van
wild Knoflook, zomtyds heel en
zomtyds gefloten ; of zy maken
'er een drank van , den welken zy
het vee in gieten.

My is ook bewuil , dat zy een
zeker fteen-harft hebben, waar van
reeds eertyds gemeld is, dewelke
zy het vee ingeven, als het niet
(tallen kan. Of dit echter het
geen is, waar van de Heer <P.
Tachart in zyne Siamfche Reisbe-
fchry ving pag. no verhaalt, dat
ze een wonderbaarlyke deugd
zoude bezitten , te weten, om
de vrouven tot het verloflen , en
de koejen , fchapen en geiten tot
het werpen, te helpen, kan ik
eigcntlyk niet zeggen ; ten min-
iten heb ik nooit daar van horen
fpreken , en weet ik ook niet,
wat zy meer in andere diergelyke
ziektens van het vee gebruiken.

Slaagt de aangewende moeite
en hulpmiddel by deze dieren
wel , zoo is 'er een grote vreug-
de, fchoon zy voor 't overige ge-
ne andere plechtigheden daar by
gebruiken: Komt het kranke vee

te

KAAP de GOEDE HOOP. +*

tc fterven, zoo is de fchade ech-
ter niet groot , om dat zy het
vlcefch van bet zelve niet weg-
werpen, of van de honden laten
vreeten , maar zich zelven daar
mede onthalen , en het als wild-
braad eeten , doch zoo dat de ei-
genaar niet alleen, maar de gant-
ïche Kraal portie daar van heeft ;
u elke manier zommigc Europea-
nen Ook hadden, voornameh k de
Gouverneur Simon vm der Stel/,
welke zyne (laven en darinnen
met diergelyke lekkere bceten
onthaalde , ichoon hem dit wei-
nig voordeel toebragt.

Wanneer der aan de andere
kant wilde dieren, als Leeuwen,
Tygers, Luipaarden, Luchten,
Wolven of wilde Honden onder
hun vee komen, en fchade ver-
oorzaken, zoo is 'er droefheid
genoeg ; en ondertuffchen kön-
nen zy het niet anders verhelpen,
of gene andere fatisfactie erlangen,
als dat zy de Dorpen en Kralen ,
die rondom haar leggen , laten
waarfchou wen , dat 'er roofdieren
ontrent zyn , en aan hen reeds
grote fchade veroorzaakt hebben.
Vermids deze nu het zelve lot te
wachten hebben , zyn zy liever
op hunne hoede, en zoeken het
zelve voor te komen. Derhalven
trekken zv nevens de Kraal , die
reeds fchade heeft geleden , uit ,
en bezetten het gantfche diftriet ,
om de gemelde verflindende die- '
ren , zoo zy 'er zich nog ontrent
onthouden , in 't net te krygen ,
en zich door hunnen dood te
wreeken.
Hoc zy de Diergelyke ftropingen gefchie-
Roofdic- den dikwyls, en zoo drazy mer-

m'endcJ ^en \ dat 'er ^h iets ontrent hun
den. diftriet heeft laten zien. Bekomen
zy den gemelden vyand , zoo is
'er geen dood wreed of gruwzaam
genoeg, om den zelven van kant
te helpen. Is hunne tocht ver-
geefs , zoo zyn zy echter wel ge-
moed , dat zy hun gantfeh diftriet
en nabuurfchap van zulke ongeno-
digde gaften bevryd hebben ; e-
II <Dee/,

doch zal hen niet licht ie;r, I
mag zyn wat het wil, ontkomen,
of het leven behouden.

Men zou nu können vragen, w**y
wat zy dan met al hun vee doen , ™«dooL
u aar van jaarlyks een grote menig-
te aangewonnen word , om dat nog
niet is gezegt , dat zy iel sdaar van
ftaaft. I lier op Zal ik teneerften
antwoorden, en daarnevens voe-
gen het geen , dat hier voren be-
looft is, om dat het juiit uu dezen
grond fpruit J \\ ant indien er
niet iets byzonders voorvalt , en
de hoogfte nood achtervolgen':
hunne gebruiklykhcden het vcr-
eifcht, zoo flaan zy zekerlyk niet,
maar bewaren al het aangewon-
nene tot een andere gelegent-
heid.

Dat zv by hunne bruiloften , Gebruiken
trouwingen , kindermalen , An- niet^m«
dersmaken, en by alle andere {l"n-
diergelyke gelcgentheden, welke
zy niet konhen ontgaan, flaan
moeten , daar van is hier voren
reeds een omftandig naricht gege-
ven: Dat zy echter by begrave-
niflen , jagten en andere omftan-
digheden moeten flaan, zulks
zal hier na genoegzaam wórden
aangetoont. Edoch al dit flaan is
op verre niet genoeg, om de vier-
de part van het geen zy jaarlyks
aanwinnen, van kant te helpen-,
aangezien 'er jaarlyks ecnige hon-
dert meer worden getcelt, als 'ei
voorheen ge weeft zyn.

Wanneer dienvolgens hun trop
zoo groot word, datzy zelf geen
raad daar mede weten , nog wei-
de genoeg voor den zelven hebben«;
zoo hebben zy dricderhande mid-
delen, om zich van hetzelve zoo
als zy menen , met nuttigheid en
voordcel , te ontdoen , en daar-
nevens nog vrienden te maken.
Namelyk wanneer de Illuftre
Compagnie om offen verlegen is,
om in hunne wagens te fpannen,
zoo zend dezelve een igen van ha-
re Dienaars aan de naafte Hotten-
totten, en vervolgens verder, en
laat dezelven kopen , en na huis
F dry-

42 B E S C H R Y V I N G van de

dryven. Derhalven geven zy
dan niet alleen offen , maar ook
hamels , en bedienen zich van de-
ze gelegentheid, voornamelyk ,om
zich van de vriendfehap van die
Compagnie te verzekeren, en te-
gen hunne vyanden befchut te
worden.

Als deze gelegentheid hen ont-
breekt, en de Illuftrc Compagnie
niets van noden heeft , lopen zy
zelf wel tot den regerenden Gou-
verneur , en vereeren hem ecni-
ge offen en hamels , vermids zy
wel weten, dat zy hier zoo wel
van zullen worden beloont als of
zy die vereering aan de Illuitre
Compagnie zelf gedaan hadden,
aangezien de laatite van myn tyd,
de Heer Louis vanAfenburgyte-
zelven daar na weder ten voordeel
van de gemelde Illuftre Compa-
gnie befteede en weg gaf.

Schiet 'er dan evenwel nog wat
over , zoo verkopen zy dezelven
aan de Europeanen ; en vermids
zulks in 't geheim gefchieden moet,
geven zy genoeg te verftaan, dat
zy wel zorg zullen dragen , dat ze
onder hun vee komen, dat het
niemand gewaar word ; edoch be-
i rouwen de Europeanen deze
knapen gantfeh weinig , voorna-
melyk als het om een grote trop
té doen is , en wyzen ze dikwyls

met blote woorden af; denken
zy echter, dat een klein getal
wel kan doorfchieten en verzwe-
gen blyven , zoo kopen zy dezel-
ven wel van haar.

Vermids 'er ook arme Hotten- $fë$&
totten genoeg onder hen zyn, die aandear-
niets hebben, dan het geen zy met StSS.
dienen verkrygen , zoo is dit haar
laatfte plaats, daar zy haar over-
vloed met voordeel können bren-
gen. Derhalvcn heb ik hier bo-
ven gemeld, dat een zodanige ar-
me Hottentot, als hy by de Eu-
ropeanen dient , en zuinig is,
voor zynen overgehouden tabak
vee kopen kan. En heeft hy
daarenboven eenig geld bekomen
en verdient, 't welk hy zoo wel
aan tabak als aan kopere Coralen
kan belleden, zoo is hy te eerder
klaar, en bekomt hy als dan zoo
veel vee daar voor, als hy wenfeht.
Op die wyze maken de ryke Hot-
tentotten hunne trop weder klein,
en hebben by een klein ongeluk
van wilde dieren of andere toe-
vallen genoeg te doen , om weder
zoo veel aan te winnen, als zy ge-
had hebben ; ondertuffchen ge-
ven zy het voordeel niet licht uit
de handen, namelyk , zy miffen
gene koejen of oojen , waar door
zy eindelyk weder in den vorigen
ltaat können komen.

V. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 4?

V. HOOFTSTUK.

Van de Klederen der Hottentotten , en hoc ze

gemaakt worden. Zoo als ook van hunne

Cicraad en opfehik , en waar in dezelve

beftaat.

/ >iit de kleding der Hottentotten. Ciradien der Hottentotten. Smeren zich allen met vet.
Wat zy voor hair hebben. Smeren het zelve met vet. Bedekken het hoofd in den

regentyd met een mutsje. Wat zy om den hals dragen. Zy bedekken het bovelyf met
bc fineerde fchaapsvellen , welke zy Crofi noemen. Waar toe zy die Cro/s buiten de
kleding gebruiken. Zy dragen aan de linker arm ringen van Olyfants tanden. Befcbryving
van de (tokken, welke zy in de rechterhand dragen. Waar toe de Rackum (lok dient.
Waar toe zy den Kirri gebruiken. Wat zoort van neusdoeken zy gebruiken. Waat
mede zy de fcbamelbeid bedekken. Van haar fiboencn. Opfehik der wyven. dragen
mutzen. Dragen de borfi en buik bloot , en aan den hals een zak. Wat de Hottentotten
voor bedden hebben. Vrouwen dragen ringen om Je bunten. Waarom zy die dragen.
Zy beßrojen het hoofd met Buchit. Hoe zy het hair met allerhande dingen opfehikken.
Wat zy om de hals , handen , en lyf dragen. Hebben graag kopere coralen. Mannen en
•wyven dragen oorcieraden. De mannen vlegten de bltafen van de gedode dieren in de
bairen. Wat de Namaquas voor een blik op het voorhoofd dragen. Hoe de vrouwen het
aangefigt opfmukken.

SChoon ik U tot nu toe zeer
veel van de Hottentotten ge-
meld ) en van de een en de ande-
re materie naricht heb gegeven,
zoo zult gy ze echter altyd naakt
en ongekleed befchouwt hebben,
en daar door tot die gedachten ge-
raakt zyn , dat deze in vele Huk-
ken wilde menfehen niets hadden ,
waar mede zy hunne naaktheid
bedekten, maar altoos naakt gin-
gen , en zich nog voor eikanderen
nog voor vreemdelingen fchaam-
den.

Edoch behalven dat in alle my~
nc voorgaande reeds van hunne
klederen melding gedaan is, zoo
zyn uwe gedachten echter niet
t'eenemaal mis of ongerymt, ver-
mids het geen , 't welk zy in plaats
van rechtfehape klederen gebrui-
ken , naauwelyks den naam van
klederen verdient ; niet om dat
het van geringe of Hechte Hoffe is
genomen , maar om dat het gant-
fche lichaam daar mede niet be-
II. 'Deel.

dekt word, maar allcenlyk het al-
lerminfte deel, en daar meelt aan
gelegen is.

Jegenswoordig heb ik befloten , vandekit
daar van naricht te geven , deels ?jn8 der

i > 11 i 1 i i c i Hottcntüt-

om dat zulks noodzakelyk Ichvnt, ten.
en ook om dat daar door een ver-
andering van ftofie* die nooit on-
aangenaam is , geboren word.
Want alle zaken , die van deze
Heidens moeten worden gezegt,
in eene natuurlyke order voor te
ftellen , zoo als zy behoorden te
volgen, zoude zeer pryslyk en wel
gedaan zyn, om dat de eene uit de
andere vloeit , of ten minften de
eene op de andere betrekking
heeft; edoch ik twyftèlniet, of
deze wyze zal den Lezer ook niet
onaangenaam zvn, nu alles onder
malkander word verhandelt , en
het een mengelmoes gclykt , wan-
neer ieder materie maar na zyn
behoren word verhaalt , en 'er
niets uitgelaten word , wat tot de-
zelve eigentlyk behoort.

F * Hier

44 BESCHRYVING vande

Hier over zal de Lezer hoop ik, I alle overige leden, zelfs de hairen
tot nu niet te klagen hebben ge- j op het hoofd met deze treffelyke
had, oni dat ik myn uiterfte bell | zalf balfemem

Geraden

hebbe gedaan , Om alles grondig
voor oogen te Hellen ; en vermids
ik voortaan ook zoo meen te
doen, zal alles zich te beter laten
rechtvaardigen ; te meer om dat
ik my in alle Hoofdftukken maar
van de naafte en belle materie be-
dient heb , welke my te binnen
gekomen is , waar uit de Lezer
wel afnemen kan, dat ik geen tyd
of gelegentheid vruchtlos hebbe
laten voorby gaan.

Om echter van de kleding der
Hottentotten duidelyk te fchry-
ven i zoo zal ik ook van hunne
Cieraden iets daar nevens moeten
voegen. Doch beide zal mynes
oordeels , beft können gefchieden,
als ik voor aflaat gaan dat geen, 't
welk zy, jong en oud, groot en
klein, ryk en arm gemeen hebben,
en in overeenkomen ; waar na in
't byzonder zal worden gezegt ,
welke klederen van den man wor-
den gedragen, en waar mede hy
zich opfehikt ; zoo als ook hoe de
vrouw sperzonen gekleed gaan, en
op wat wys zy zich fmukken,
want daar door zal een iegelyk
zeer licht een man van een vrouw,
en een vryfter van een vryer kön-
nen onderfcheiden.

Dienvolgens zeg ik, dat zy in
het fmeren met ichaap of ander
vet alleen overeenkomen; alzoo
dat zulks , gelyk voorheen is
aangewezen , een der eerfte eer-
tekensis, het welk aan een eerft-
geboren kind bewezen word, zelfs
200 dra het zelve het licht van de-
ze waereld befchouwt. Vermids
echter daar mede voort gevaren,
en de oude vuiligheid nooit afge-
warTen word, zoo is lichtte den-
ken, dat de drek met 'er tyd wel
zoo dik op hare huid moet zitten ,
als de dikte van de rug van een
mes ; te meer om dat zy geen
lid van het gantfche lichaam
fmeert laten, maar de oogen, 00-
ren, het gantfche aangezicht, en

Zy fmcren
vet.

vet.

De gemelde hairen zyn fchaap- Watzy
vacht of wol niet zeer ongelyk, en ^bcn''
worden deswegen Kaffers-hairen
genaamt , om dat zy in dit ftuk
met de andere zwarte natiën, als
die van Madagascar , Guinee,
Capo- Verde, en andere overeen-
komen , -en heb ik nooit een Hot-
tentot of Hottentottin met lange
hairen gezien, ten zy hyeenEu-
ropeaanfehen Vader had , fchoon
de Heer T. Tacbart in zyh Siam-
fclie Reize fag 109 een natie aan-
haalt, welke hy niet noemt, en
zoo als ik uit alle omftandigheden
gillen kan , de Attaquas zyn moet,
welke lange hairen hebben , die
over de fchouwders hangen ; waar
in hy zekerlyk van de genen , die
het hem hebben gezegt , misleid
is, vermids ik geen eenen onder
hen met lange hairen aangetroffen
heb.

Zy fmeren deze wollige hairen Smeren het
zoo dik met vet, dat het gantfche 7'
hoofd lykt , met een korft over-
dekt te zyn ; derhalven zyn zy ook
zoo dik in elkander gebakken , als
wol, alwaar de mift met klonters
inhangt, zoo dat men van de hai-
ren niets zien of bekennen kan.
Zy nemen tot die zalving niet al-
tyd ryn en zuiver vet , maar zy
wryven hunne fmerige handen
langs de ketels en pannen , insge-
lyks langs yzere potten , met wel-
ken roet of zwart zy het hair, het
aangezicht en het gantfche lic-
haam befmeren , en daar van de
zwarte verf bekomen, welke zy
uit de natuur niet hebben , gelyk
hier voren reeds is aangewezen ,
wanneer de oorzaak van dit fme-
ren ook gemeld is.

Daar zoude nog wel het een en
het ander van dit fmeren können
worden gezegt , doch ik beroep
my op myne voorgaande Hoofd-
ftukken, waar in hier en daar van
deze Hinkende vuiligheid melding
is gedaan, en derhah en is het niet

no-

/>.:■/ /'.,..

11

k'l.KDIN^ DER HOTTENTO'ITIA

C. Philips Jeltn .

KAAP Di: GOEDE HOOP. <s

nodig meer daar van te zeggen, of
het gezegde te herhalen. Qnder-
tuflehen is het zeker , dat zy hel
hoofd 7,00 fterk fineren; om tegen
de dralen van de Zon te beter ge-
wapent te zyn. Hoe ver echter
het overig fineren van het gant-
fche lichaam als een cieraad word
geacht , daar van zal hier na nog
met een woord worden gemeld.

Van dit algemeen ftuk, waar in
alle Hottentotten . en Hottentot-
tinnen elkander gclyk zyn, en het
geen hen in plaats van een hembd
verltrekt, gaa ik nu over, en be-
fchryf den man van het hoofd tot
de voeten. Doch niet in 't gemeen,
zoo hy ter jagt en ten oorlog gaat,
maar in zyn dagelyks gewaad;
want ot hy fchoon in den oorlog
of op de jagt niet anders gekleed
is , dan als nu zal worden gemeld ,
zoo heeft hy echter in die
gelegentheid andere dingen by
zich , die hy alle dagen niet met
zich voert ; derhalven zal het niet
onbillyk zyn, als men hem inzy-
ne rechte geftalte afbeelt.
Gaan De mannen en alles wat manne-
hoofds ^ is- gaan den gantfehen dag
blootshoofds inde Zon, zonder dat
zy hoeven te vrezen , dat de llra-
len door het dik gefmeerde hair
dringen zullen. In den winter of
in den zoogenaamden regentyd ,
wanneer de regen dikwyls tame-
lyk lang aanhoud, en de lucht,
voornamelyk voor een naakten
dc^yhet Hottentot, iets kouder is, bedek-
hoofdin ken zy het zelve met een muts,
tyd bedek" gemaakt van Lammer-of kat-vel ,
ken. met twee rijnen voorzien, waar
van de eene om het hoofd gaat, en
de ander onder de kin vaft ge-
maakt , en daar mede gebonden
word

De muts gelykt niet weinig na
een Europeaanfche Reis-muts ,
welke met beide daar aan hangen-
de lappen kan vaft gemaakt wor-
den ; behalven dat zy van buiten
niet ruig en met vet zeer dik be-
fmeert is. De meermaal aange-
haalde Heer Boeving maakt van

dezelve gewag in zvne curieufe
Naricht en Befchrj ving der Hot-
tentotten, wanneer hy p. 3. zegt:
Mannen en jongens gaan mee ft bloot s
hoofds\ Eenige weinigen heb ik ge-
zien? die Ier c mutzen op hadden ,
echter niet zoo als die -van de wy,
ven, weike van hoven /pits toe-
gaan.

Het zou hier niet qualyk voe-
gen, wanneer ik de uy/.e hoc zy
de vellen bereiden, wat wydlopi-
ger verklaarde, en daar nevens
aantoonde, dat T. Tachart in zj ne
Siamfche Reize pag. 97. gantfeh
mis is, als hy zegt: dat zy die vel-
len met vet en koemiit bereiden ,
aangezien zy niet alleen fchaap-
maar ook Tyger-en Tyger-bofch-
kat-vellcn konftig weten te berei-
den ; .maar vermids zulks te veel
omftandigheden vereifcht, en ik
daarenboven van zins ben, om de
handwerkzels der .Hottentotten
in een byzonder Hoofdfluk te
melden, zoo is het onnodig, hier
verder veel woorden daar van te
maken; en zal ik alleen nog zeg-
gen, dat wanneer 'er voortaan van
bereide vellen word gefproken,
en 'er verder niets uitgedrukt
word ,' als dan gene andere als
Schaapvellen moeten worden ver-
daan.

Het aangezicht en de hals is wat zy
gantfeh bloot ; mids dat 'er een ,0,V dAcn

il- , hals ars.-

gebonde riem rondom gaat, waar gen.
aan een fmerige lere zak of een
oudehandfehoen, daar de vingers
af gefneden zyn, vaft is, en op
de borft hangt Zulks is echter
gene fchede, zoo als de Heer
Boeving loc. fit. pag. 3. wil , waar
in zy haar mes, nevens de tabaks-
pyp, zoo als ook de tabak of
'Dacha , ook wel geld , als zy iets
van de Europeanen verdient heb-
ben, als mede een (tukje hout, aan
beide Zydcn gebrand, bewaren,
welk houtje tegen de tovery zou-
de dienen, en hetwelk bynaeen
vinger lang is Voor 't overige
hebben zy gene daflen of andere
Europeaanfche klederen, konnen-
F ? dr

46 B E S C H R Y V I N G van de

vellen.

noemen.

de zy ook niets om haar hals ver-
dragen.
Bedekken De fchouders en het gantfche
het boven- bovenlyf bedekken zy met aanel-
fme'erdegC" kander genaaide wel bereide .en
met fchaap-vet ter dege over en
over gefineerde fchaap- vellen,
waar aan van boven twee riemen
zyn , Waar mede zy dezelve als een
mantel onder den hals vaft binden.
De Rvken , voornamelyk de ge-
nen, die den tytel van Kapitein
hebben; dragen Tyger en ook
wel Tyger - bofch - kat - vellen , en
zommigen ook wel Das - vellen ;
Hoe iy die welk dekzel of kleding zy Crofs
noemen. Ik ben echter al weder-
om genoodzaakt te verzoeken
gedult te nemen, tot een ander
tyd, om te weten, hoe die vellen
aan elkander genaait worden , ver-
mids de tyd het hier niet tbelaat ,
om zulks uit voerlyk voor te {lel-
len.

OndertuflTchen moet deze Crofs
hen niet alleen in regen en wind ,
hitte en koude voor een kleed
verftrekken , maar zy gebruiken
dezelve ook in plaats van een bed,
waar op zy leggen , en waar me-
de zy zich toedekken ; ja na hun
dood moet die Crofs tot een kift
goed genoeg zyn ; om dat zy in
dezelve gerolt en gebonden wor-
den, gelyk op zyn tyd omftandi-
ger zal worden gemeld. By hun
leven hebben zy de gewoonte,
gelyk de Heer Boeving loc. eit.
pag. 3. zeer wel aanmerkt, dat zy
in den winter de wolle van binnen
op het lyf , en des zomers van bui-
ten dragen.

Zy zyn van boven breedt , zoo
dat de rug en de buik daar mede
bedekt word ; en van onderen lo-
pen zy wat fmalder, tot dat zy
een ovale rondte bekomen. De
lengte van de Grollen is gemeen-
lyk, voornamelyk van de genen,
die naby het Voorgebergte wonen
van de fchouwders tot onder de
knien ; maar de Attaqnas, welke
miflehien dezelve zyn, waar van
T. Tachart in zyne oiamfche Reis

< rots ge-
maakt is.

p ag. 1 09 meld , dragen die veel lan-
ger, felfs tot op de hielen.

Aan den linker arm even over a^dtn fin-
den elleboog dragen zy eenen of kerarm
meer, maar gemeenlyk drie elpen- oufants-an
bene ringen, van deOlyfants-tan- tanden.
den, die zy op de velden of in de
ftruiken of boflehadien vinden, of
anders van Oly finten, die zy dood
gejaagc of met pylen en Haflaga-
yen dood gefchoten hebben , zoo
als op een andere tyd omllandig
zal worden gemeld. Zy weten
de gemelde ringen zoo konltig ,
fraai en net te maken , dat men
zou geloven , dat een Elpenbeen-
Draajer in Europa die had ge-
maakt. Zy dragen dezelve niet
zoo zeer tot cieraad of uit ho-
vaardy, als wel om haaf tegen-
party , wanneer zy uit jok of ernlt
vechten , af te pareren, en niet
ten eerften op den arm te worden
geflagen ; als mede , om daar aan
vaft te maken haar kleine lere zak*
waar in zy haar vuurflag tot het
tabakroken , zoo als ook haar
brood , 't welk zy hier en daar
van de Europeaanfche inwoners
bekomen, of ook hare wortels die
zy in plaats van brood eeten,wy-
ders zee-mofTelen , zee-kreeften,
en alle andere mond-en reis-pro-
vifie, dragen.

De Heer Boeving maakt ook
wel gewag van deze Ringen , in
zyne curieufe Reis-Befchryving
en Naricht van de Hottentotten,
/. 3., maar zoo verward , dat een
onkundige daar uit wel zoude
können denken, dat zy gantfche
olyfants-tanden aan den arm droe-
gen ; daar benevens zegt hy niet*
of het de linker of de rechter
arm is; luidende zyne woorden
aldus: Eenige dragen om den arm
Ringen van Elpenbeen , Olyfants-
tanden, Koper en diergelykc za->
ken. Zulks is in alle delen niet
duidelyk genoeg , maar kan door
het geen ik hier voren daar van
heb gezegt, licht worden begre-
pen, om dat die Ringen niet van
gantfche olyfants-tanden of louter

ko-

KAAP de GOEDE HOOP. 4f

koper, m.w van die Hoffen, gc-

maakt zyü.

Befduy- In de rechterhand dragen

SSenn,de gemeenlyk twee Hokken, 'de ee-
' in nc in hunne taal Kirri, en de ander
/ A'./fv.yw-rtok genaamt. DeA'/r/v-

g^n- Hok is ontrent drie voeten lang,

en een duim dik, en de Rackum-
Hok is maar ruim een voet lang.
De Kirri is aan beide einden even
dik en gelyk, en de ander, is aan
liet eene end ipits gefneden , om
dat zy den zelven allcenlyk tot

Waar toe- WWPen gebruiken , aangezien zy

icRMdmm- daar mede zoo net weten te wcr-

ISdvE*" Pen ' J:U v>' in *° ryzefl naauwlyks
eens milieu zullen; derhalvcn kan

men aan dien Hok wel haaft zien,
wat een Hottentot in den zin
heeft , als hy den zelven met zich
neemt , vermids het alsdan zeker
is , dat hy of op de jagt gaat , of
dat hy zynen tegenparty zoekt te
keer te gaan.
Waarvan Beide deze (lokken, te weten
•enMor- de Kirri en Rac kum-ftok , zyn
enge- zoo zwaar als lood, en zoo taai,
hecht en Herk als yzer, en wrord
het hout, wan- van zy gemeenlyk
worden gemaakt , derhalven yzer-
hout genaamt. Zommigen ma-
ken dezelve ook van wilde Olyf-
bomen . die hier aan de rivieren
redelyk veel groejen, en in har-
digheid van het gemeld yzer-hout
weinig verfchclen.
Hoczy Wanneer zy zodanigen Hok
ïriden" willcn maken, befmeren zy den
zelven zoo dikwylsmet vet, tot
dat 'er niets meer in trekt, daar
na hangen zy hem in huis, tot dat
het vet t'eenemaal intrekt en
droog word, waar na dezelve niet
gebogen of veel min gebroken
kan worden ; en ben ik verzekert
dat een degen eerder zoude fprin-
gen, eer die Kirri of Racküm-
Hok aan Hukken zoude worden
gehouwen.
Waar toe Gelyk zy den Rackum-ftok tot
Jj?«e- xverPen gebruiken , zoo gebruiken
'ruiken, zy den Kirri-Wok tot vechten en
afweren , in plaats van een degen;
zoo als ik wel met vermaak en

verwondering hcb"bc gezien , hoe
handig en fraai zy nut dezen Kir-
ri-Èók de Holen o! houwen kön-
nen afkeren, wanneer 'er twee
uit jok of eriill vochten ; en ben ik
vcT/.ekert, dat de belle icherm-
mccHcr in Europa met een gelyk
geweer niets tegen hen zoude uit-
voeren, <>m dot zv nooit ftilbly-
ven Haan, maar gcltadig dan hier
dan daar fpringen, en echter el-
kander zeker weten te raken, en
daar benevens gantfeh aardige
buigingen en draijingen met het
lyf maken, alzoo dat 'er zelden
een Hag zeker is.

In de linker hand dragen zy Wat zy
daarenboven een kleinen Hok, ™°ursd«nk
waar aan een voflfe of wilde katte- hebben.
Haart vail gemaakt, of aan het
end daar mede overtrokken is ,
welke Haart hen in plaats van een
Neusdoek moet dienen , vegende
de neus met deze vofle Haart, als
zy verkout zyn , of ook wel het
aangezicht , als zy flerk zweeten,
en de oogen , als 'er Hof of zand
ingewaait is , zoo dat zy het zelve
gebruik daarvan maken, als de
Europeanen van een Neusdoek.
De Hok, waar aan deze Haart is
gedroogt, is ontrent een voet
lang; en als de Haart nat, of van
Hof en zand vuil is, draajen zy
hem zoo gezwind in hunne han-
den als de Schippers de zwabbers,
op dat de nattigheid en de Hof
daar uit valt ; zynde in hunne taal
Schjou genaamt.

Het gantfche boven-lyf en de Hoe «i
buik zyn t'eenemaal bloot, tot aan ^re Ä
de Schamelheid , welke zy met meihcid
een Huk je vel bedekken, het welk bedekkcP
rond gebogen en aan het end een
weinig toegenaait is. Het behoud
alzoo in deze form de lengte en
breedte, van ruim een mans hand;
dog zoo dat het jia den buik toe
een weinig breeder van elkander
Haat. Dit lapje vel word door-
gaans genomen van een Das of ook
wel van een wilde kat ; met dit on-
derfcheid ,• dat daar de hairert van
het vel, waar van de bovengemel-
de

48 BESCHRYVING

VAN DE

de mutzen zoo als ook de Crofs
worden gemaakt , binnen waards
worden gedragen, deze altyd van
buiten zyn. Aan dit lapje vel , t
welk Kiillcrofs genaamt word, zyn
twee riemen vailgemaakt , waar
mede het boven de heupen om het
lyf kan worden gebonden, en
hangen deze riemen net tulTchen
de twee billlen, tot onder het ort-
fivtitmfoßer'ms, daar de Secret w
gefchied.

Het gantfche onderlyf, te we-
ten , van de heupen tot aan de
voetzolen, is naakt en bloot, uit-
genomen van de genen , welke
zich onder de Chriflenen tot
Schaap-of Vee-herders laten ge-
bruiken, die lere flopkouzen dra-
gen, om hunne benen niet te be-
fchadigen, als zy in de woeite vel-
den en doorne hekken lopen
moeten. Eenigen van hen, zelfs
van de genen, die ver van de
Chriftenen wonen, en vee be-
zitten , gelyk dan haar gantfche
rykdom in vee beftaat * zoo als
hier voren is gemeld , of ook de
genen , die ver moeten reizen,
zoo als zeer dikwyls en om een
geringe oorzaak gefchied, maken
van oiTen-huiden , of van wilde
dieren- vellen, welke zy dood ge-
jaagt, of met pylen en Hajfagajen
gefchoten hebben (welke vellen
niet bereid zyn) fchoenen , die
maar uit een zool beftaan , en net de
grootte van hunne voeten hebben.
Van hau Die fchoenen, of liever zooien,
feboenen. 2yn n0g rujg f en worden de hai-
ren buitenwaards gedragen, zoo
dat zy door de aarde als afgeflepen
worden. Aan de hielen is een
riem , waar mede zy van achteren
worden vaftgebonden , en aan de
tonen is 'er ook een, die om den
voet gaat. En hebben deze zoo-
ien mynes oordeels een gelykheid
met eenige oude Romeinfche
zoortcn van fchoenen , of ook
met die, welke deCapucynen en
Franciskanen dragen, waar van
men den gantfehen bloten voet
kan zien, en daar van de fchoenen

door diergelvke riemen maar wor-
den valt gehouden.

Men vind 'erzomtyds wel, die
een paar oude kouzen of fchoenen
van den weg hebben opgeraapt ,
welke zy aantrekken, en ook wel
anderen , die van dees of genen
matroos een oude linne en met
pik en teer gefmeerde en byna
verflete doorluchtige broek tot
een vereering hebben bekomen,
welke zy aan hebben , edoch ver?
mids zulks zeer zelden gefchied ,
kan men dit niet aanhalen, als iets
't welk de gantfche natie eigen is ,
of als iets waar na dees en gene na-
tie leeft ; want de mannen verge-
noegen zich met de klederen of
vellen, welke reeds befchreven
zyn , waar mede men hen alle da-
gelyks ziet gaan; 't Geen zy daar
en boven in den oorlog of op de
jagt verder gebruiken , en met
zich nemen, zulks zal in de vol-
gende Hoofdflukken genoegzaam
worden gemeld , wanneer die daar
toe behorende {toffe zal worden
voorgeftelt.

OndertufTchen zal ik my tot de van d«i
vrouwen begeven, en haar in haar °pfchikder
dagelyks gewaad voordellen , als wyv<
welke nooit by eenige gelegent-
heid iets anders dragen , als waar-
mede men haar dagelyks ziet, te
meer om dat van de cieradien hier
na in 't byzonder zal worden ge-
handeld , en aangetoont , welke
de cieradien der mans en die der
vrouwen zyn.

De Heer Boeving loc. cit.pag. 4.
zegt van de wyven alleenlyk , dat
ze doorgaans een groter gefleep
van klederen hebben , als de mans,
't welk hoe waarachtig het is, de
dagclykfche ondervinding leert ;
en dat het by de Hottentottinnen
ook zoo is, zal de Lezer uit dit
volgend bericht können afne-
men. Dienvolgens , in plaats De Hot
dat de mans de bovengemelde tentottin-
Mutzen maar op een zekere tyd, ^"tanf
te Weten des winters , op het fche jaar
hoofd hebben, zoo ziet men de^norMut-
wyven daar mede dagelyks en

zon-

KAAP dl GOEDE HOOP. 49

vonder ondcrfeheid van weer op
het hoofd.

De zoo evcngemelde Heer ß
ving maakt op de aangehaalde
plaats een /eer nel en kenbaar on-
derfehcid tuffchen de mm /en der
mans en die der vrouwen , wan-
neer Iry /egt: Het hoofd der ssyven
is met een fpit sacht ige Lere muts ,
-van boven toe, bedekt, welke zoo
als alle hare kleding, vet en fhttfig
is. Dit is wel zeker , want de
Mutzen van de mans zyn van bo-
ven rond en effen, maar die der
vvyven zyn van boven fpits, en
hebben zoo als de Polen een punt
boven het hoofd uitlteken, welke
muts met een breede riem om het
hoofd vakgebonden word ; of zy
echter in niets anders in de kle-
ding van de mans onderfcheiden
zvn, dan in de Mutzen , zoo als
"Dapper in Afrika pag. 619. rtio.
ons wil wys maken, daar aan
tvvyffele ik zeer , en zal in 't ver-
volg ook klaar genoeg blyken,
dat 'er nog meer verfchil aan de-
zelve gevonden word.
i Wegens deze Mutzen, kan ie-'
mand , die hier maar een korten
,tyd voor anker legt , of maar ee-
nige dagen aan land komt, Om zich
te ververffchen , niet wel weten ,
of de wyven hair op het hoofd
hebben, -dan of ze het laten affche-
ren. Ook kan hy niet weten, of
het hair zoo wollig en fmerig is,
Wat van ais dat der mans ; edoch heeft de
haar hair. lange aanwezenheid my genoeg
geleert, dat zy daar in met de mans
gelyk zyn , en heb ik derhal-
ven het befmeren van het gantfche
lyfals een algemeen Ituk aange-
merkt.
Waarom Waarom zv echter liever fchaa-
Zy fduapc- pevet , als dat van andere die-
fineren ge- ren gebruiken, kan ik eigentlyk
bruiken. niet zeggen , dog dunkt my , ne-
vens vele andere inwoners en in-
boorlingen , de ware oorzaak deze
te zyn, dat zy liever fchaap-vet ge-
bruiken, om dat zy uit de onder-
vinding weten dat 'er niet alleen
jaarlyks meer van die dieren wor-
II Deel.

dcngellagcn, als van andere Lam-
me dieren, maar ook omdat de
fchapen, alszy wel worden op;1
paft, zoo als de Hottentotten,
achteryjolgens het bovengemeld
Bericht /eer w el daar mede weten
om re gaan , tweemalen des jaars
zonder de minlle verzwakking
lammeren werpen, 't welk andere
tamme dieren, uitgenomen de-
geiten, die zy niet hebben, ui hou-
den , niet doen ; en können zy
derhalven eerder dit vet bekomen,
als dat van andere dieren, zonder
dat zy zulks merkelyk aan hunne
kudde zien können. Daarenbo-
ven zyn de fchapen hier ook veel
vetter, als op andere plaat/en ; en
reeds certyds uit (P. Tachart. in
zyne Siamfche Reis p. 103. "Dap-
per, pag. 6 r 6. en Hcrport . pag. 1 5".
nevens nog vele andere ooggetui-
gen bewezen , dat een Haart van
een Hamel, die meelt vet is, zo.
% 5-. tot 30 pont weegt. Ten Iaat?
iten kolt het vet van de wilde die-
ren ook te veel moeite, en dikwyls
groot levensgevaar, 't welk als het
al niet tot het dorre vleefch word
gebruikt, echter te weinig is, voor
allen om zich daar mede te fine-
ren.

Zy dragen den hals en de bors-
ten nevens den gantfehen buik
t'eenemaal bloot, behalven dat zy
een vierkanten leren zak, een
goocheltafch of een voermans tafch
niet zeer ongelyk , met twee rie-
men om den hals valt binden, waar
in zy al het geen zy nodig hebben,
en tot haar lvfs-onderhoud dienen
kan , als brood of wortelen,
vleefch, vifch, moffelen , tabak,
tabaks-pypen , Dacha , vuurtuig,
enz. bewaren , en overal , waar
i zy gaan en liaan, met zich voe-
ren.

Deze zak hangt aan de gemelde
riemen van den hals af, zomtyds
op den rug, zomtyds op zy, zom-
tyds onder de Krols, zomtyds ook
bovenop den zelven, na dat de
omftandigheden zulks vereiffchen
en toelaten ; welke omltandighe-
G den

Hottentot-
tinnen dra-
gen de
borft, ea
den buik
bloot, en
aan den
hals een
zak.

Wat vet"
der van de-
zen zak te
merken.

50 BESCHRYVING van de

den een weinig aan te halen, niet
ondienllig zal zyn, om dat daar
uit zal blyken , dat de wy ven we-
gens dezen zak ook meer klede-
ren moeten gebruiken als de mans,
want als de zak op den rug hangt,
en onder den Krofs verborgen is,
zoo is niets zekerder, dan dat zy
in plaats van eenen , twee kroflen
dragen, en dat zy met den onder-
iten en kleinlten den rug bewaren,
dat de zak haar niet befchadigen
kan.

Hebben zy echter kleine kinde-
ren , die nog niet lopen können ,
zoo moet de zak wyken, en in
plaats van op den rug op zy han-
gen, aangezien als dan het kleine
kind door den gemelden kleinen
krofs op den rug vaft word gehou-
den , dat het niet vallen kan , om
dat 'er van boven nog een krofs o-
ver gaat, die van onderen rondom
word toegebonden, op dat het
kind voor wind en regen bewaart
blyft, en ziet men als dan van het
gantfche kind niet anders als het
hoofd , het welk over de fchouw-
ders uitlteekt, op dat de moeder
als het zuigen wil, de lange af-
hangende borften kan toewerpen
en ze het kind in den mond He-
ken, en haagt de zak als dan ook
op de krofs , dat hy van elk een
kan worden gezien.

Zomtyds gefchied het ook wel,
dat zy de onderfte krofs, voorna-
melyk als zy gene kleine kinderen
hebben, die nog niet lopen kön-
nen, uit pracht en hovaardy dra-
gen, gelyk dan de wyven door-
gaans hoogmoediger zyn , als de
mans; en willen zy als dan daar
mede tonen, dat zy rvk zyn, en
geen gebrek , nog aan klederen
nog aan mondkoft hebben. Voor
't overige, als 'er niet veel in den
zak is, dragen zy denzelven onder
de Krofs, om dat dezelve haar of
het kind niet veel kan bezwaren ,
maar als dezelve vol is, zoomoet
hy boven op de Krofs hangen, 't
zy ook wat 'er in is.
Met de bovenite Krofs bedek-

ken zy zoo als de mans, de
fchouwders en het gantfche bo-
venlyf, tot aan de knien, zoo ver
als de krofs rykt ; 't geen echter
niet word bedekt, laten zy bloot,
en zyn deswegen voor niemand
befchaamt, maar lachen nog wel ,
als 'er iemand na hare borften taft,
en vragen, Wat jou Hert denkum,
wat hy in zyn hert denkt, aange-
zien het haar zeer ongewoon
voorkomt , dat men van een zaak ,
welke men dagelyks en fchier alle
oogenblik voor oogen heeft, veel
werk maakt, en daar mede als met
een kind zoude willen fpelen; en
zyn zy derhalven in dit fluk heel
anders geaard, als menig vrouw-
volk in Europa, 't welk den win-
kel laat open liaan, om het oog
der mans daar heen te trekken
en tot een vermakelyke handtafting
te nodigen.

By nacht, wanneer zy alle de
Kroffenenden zak afleggen, ma-
ken zoo wel de mans als de wyven
van deze en andere Kroflen , die
ik nog zal befchryven, hare bed-
den op de blote aarde, en flapen
daar op zoo zacht en zoet, als een
ander in het zachtite veere-bed ,
dekkende zich met de anderen,
die zy onder niet nodig hebben ;
en als zy eindelyk fterven, zoo
worden zy in een van dezelve en
ook wel in twee met riemen ge-
bonden , en op hunne wys begra-
ven , zoo als hier na zal worden
gemeld.

Het onderlyf en wel het achter-
fte deel van het zelve bedekken zy
met een Krofs , nog wat kleinder ,
als de voorgemelde , welke ook
met twee riemen om de lenden
word valtgebonden , en tot aan
de knien hangt, en ook wel een
weinig lager. De fchamelheid be-
dekken zy met een Krofs, die
ruim driemaal zoo groot is, als die
van de mans, en welke ook als die
een byzonderen naam heeft, fa-
men gettelt uit het woord Krofs
en de benaming van 't fchaam-

Hottentin-
tinnen heb-
ben geen
fchaamte
voor nie-
mand.

Wat de
Hottentofr;
ten voor
bedden
hebben.

Hoe de
wyven
het achter-
fte bedek-
ken.

deel.

Het

KAAP de GOEDE HOOP. Sr

T Iet is aanmcrkcnswaardig, d.n
deze Krofs niet 7.00 nis de andere
ruig, maar gantfch kaal is, fchoon
v\ /.<><> wel als de andere met
fchaap-vet worden bereid , waar
\w\ de oor/aak /oude /\ n , om
dat /.e door de vochtigheid niet
zoude bcdervcn/t welk ik aan an-
deren Iaat oordelen.
Verdere Deze Krols word insgelyks met
.ms"™, twce riemen om de lenden vall
kieKrofs. gemaakt, en geniet daar benevens
de eer, dat ze met de riemen,
rondom word geboort , en tot
cieraad benaait, 't welk in plaats
van franjes is, die men in Europa
gebruikt.

Daarenboven worden ook van
de Ryken andere Kroifen gedra-
gen, welke insgelyks met franjes
omgeborduurt worden, dog hier
van zal onder de cieradien nogee-
nige melding moeten gefchieden ;
gelyk ik dan hier ook niet nodig
acht om het onderfcheid tuflehen
de ryke en de arme mans te herha-
len , om dat de ryke vrouwen
200 wel Krollen van Tyger-vellen
dragen, als de ryke mans, en de-
zelve daar benevens wakker met
vet balzemen , en met franjes om-
boorden, aangezien het karafter
van de vrouwen zoo wel als de
Europeanen, van de qualiteit van
den man fchynt afhanglyk te
zyn.

Alle vrouwsperzonen , die o-
ver de twaalf jaren oud zyn, be-
dekken hare benen van de knien
tot aan de enklauwen met rin-
gen , die van fchaapvellen worden
gemaakt ; r.an de meisjes worden
maar eenige weinige ringen van
biezen om de benen gedaan , tot
teeken, dat zy van het vrouwelyk
geflacht, en daar aan van kindsge-
beente te kennen zyn. De Atta-
quas-mxxt alleen is wel niet t'ee-
nemaal daar vanuit te zonderen,
maar kan ook niet onder de vo-
rige gerekent worden, dragende
zy zeer weinig diergelyke ringen
om de benen , bchalven de ge-
nen» die op de grenzen wonen,
IL "Deel.

en aan de naburige 1 [ottentotten

rhet hun land , palen.

Zy maken de/.e Ringen op
Ac volgende wyze: Zy branden
of fchroeien de wol of hei hair
af, om dat de Hottenfotfche
fchaöen geen Wol hebben 1 't zy
dat /y nooit een fchaap fcheren ,
en by gevolg de wol laten ontaar-
den , of dat zy uit de natuur ■
wol hebben; wanneer zy het hair
hebben afgefchroeit, fnyden zy
van de fchaaps en ook wel kalfs
vellen brede riemen, en rolJcn de-
ZelVe zodanig in elkander, dat de
ruige zyde t'eenemaal binne-
waards komt, en maken 'er op die
wys een ring van.

Zy maken deze ringen groot en
klein, niet alleen na de dikte van
hunne benen, maar ook naar ma-
te dat zy op de andere ringen leg-
gen moeten ; hebben ruim hun-
dert ringen aan ieder been, en
zomtyds wel drie of vier dik bo-
ven malkanderen. Zy zyn on-
trent zoo dik , als een kleine vin-
ger, en daar benevens zoo net en
konilig gebogen, en de beide ein-
den aan elkander gevoegt, dat
men geen begin of end daar aan
vinden kan.

Eenige en Wel de meefte Au-
theurs, die van de Hottentotten
iets hebben gemeld, hebben zich
nietontfien opentlyk te berichten,
dat deze ringen van fchaap of an-
dere darmen wierden gemaakt;
fchryvende vóornamelyk Saar in
zyne 15 jarige krygsdienften/^.
1 f 7 . hi er van a 1 d u s : Zy geh -ui ken
de darmen van de /ebapen , om hun-
ne benen daar mede te bewinden.
Op dezelve wyze zegt ook de
Heer Vogel in zyne Tien- jarige
Ooit-ïndifchc Kcis-befchry\ ing
pag. 73 hier van aldus: Zy winden
om hnnne benen vele darmen van
Rnnders of febapen , welke zoo
droog en bard worden , dat dezel-
ve in bet gaan , een tamelyk ge-
rammel of geraas veroorzaken.
Trapper in zynen Africa gaat pag.
6io. 6 ir. nog verder, en meld
G z dat

•;z

BESCHRYVINGvande

dat geen , 't welk met alle de on-
dervinding ftryd, door dien hy
zodanige ringen ook aan de mans
toevoegt, wanneer hy zegt: Ins-
getyks hebben de mannen en wyven
de benen vol gedroogde ringen van
darmen hangen, om voor het fle-
hen der doornen bevryd te zyn, en
om in het danzen een gerammel te
maken.

Edoch dat het een openbare on-
waarheid is, dat de mannen zo-
danige ringen om de benen dra-
gen, acht ik, van zelven reeds
bekent genoeg te zyn: Ten min-
den kan ik verzekeren, dat ik
nooit een mansperzoon met zoda-
nige ringen gezien heb, fchoonik
'er eenige duizend hebbe gezien.
En dat de ringen van de wyven
ook niet van darmen worden ge-
maakt, daar van kan ik den Le-
zer voor eerft een twyffelachtig
getuigenis aan !P. Tachart voor-
dellen, die in zyne Siamfche Reis
pag. ioo. aldus fchryft : Het
Vrouwvolk heeft bchalven het hier-
voren bejehreven gewaad, hunne
benen met vee-darmen of NB. met
lapjes vel, ten dien einde ge fne den,
bewonden.

Daar na kan ik zulks met een
ooggetuige beveiligen , welke den
vollen uitflag aan die zaak geven
zal , namelyk met den Heer Boe-
ving , die in zyne Curieufe Be-
fchryving en naricht der Hotten-
totten pag. 4. hier van op de vol-
gende wyze fchryft : T)e benen van
de knien waren omgaven , niet zoo
als zommigen fchryven , metfehaap-
darmen , maar met ringen , van in
elkander gerolde flnkjcs leer ge-
maakt, in zodanige menigte, dat
zy naauwlyks deswegens gaan kon-
den, en zulks tot groot ongemak
van de wyven ; en daar toe gewent
men meisjes van r. 2. 3. jaren met
ringen van Riet gemaakt.

Aldus ziet de Lezer zeer wel ,
dat de anderen grovelyk hebben
misgetait, en de zaak niet eens
onderzocht, maar de vertelling
\ oor de zuivere waarheid aange-

nomen hebben. Verder kan ik De Hot-
verzekeren, dat ik dikwyls heb ™°?£?
gezien , dat zy zelfs deze ringen ringen van
in tyd van hongersnood van de de benet1,
benen gerukt, en gegeten hebben.
Indien zulks nu darmen en wel zo-
danige geweeft waren die de ou-
de vuiligheid nog by zich hadden,
zouden die niet allengskens van
de benen gerot, of anders Hinken-
de zyn geworden , dat men ze on-
mogelyk zoude hebben können
eeten?

Edoch wat heeft de waarheid
een getuigenis van noden , door
dien zy genoegzaam van zelven
fpreekt? Een moedwillige en on-
verstandige dwarsdryver heeft
zeer haaft uit, en verdient den
naam niet van Muggezifter , om
dat de waarheid ontwyffelbaar
voor hem den uitflag geeft. Ik
zal liever de redenen aantonen,
waarom zy die ringen aan de be-
nen dragen ; en zyn dezelve ne-
vens de eerftgemelde, namelyk
dat zy haar onderhoud in tyd van
nood daar aan zoeken, deze twee
volgende.

Om dat zy veel door het wilde ^^
en woede veld lopen, en doornen nngen aan
en heggen moeten doorkruipen, Jagen!"
om wortelen , wilde Amandelen,
zoo als ook Hottentots-vygen ,
by de Botaniften met den naam
van Ficoides bekent, als hunne da-
gelykfche kolt te zoeken , en zou-
den zy zeer veel elend aan hunne
benen uitftaan, indien ze met die
ringen, welke haar in dit ituk den
zelven dicnil doen , als de lere ite-
veltjes aan de Europeanen , om
dat zy heel dik op elkander leg-
gen , en 'er geen doorn licht door-
keken kan, niet bedekt waren.
De twede oorzaaak, waar om zy
die dragen , is de hovaardy ; want
zy geloven, dat een Hottentottin,
hoe meer zy zodanige ringen om
de benen heeft , des te frajer , moo-
ier en ryker is , gelyk hier na zal
volgen.

Op dat ook deze ringen als wel- Hoezyde-
ke maar los om de benen leggen , ^avkec^

vaitig-

KAAP dl GOEDE HOOP. 5?

vuiligheid hebben en niet können
vallen, zoeken wy langs de ftraten

alle oude weggeworpe lorren In*
elkander , en vlediten dezelve om
de ondcrlte, waar door de ande-
ren zodanig worden valtge maakt ,
dal zy niet vallen können. Ande-
ren echter, die van de Chriilenen
ver af wonen, endiergelyke lofn-
pen niet hebben, nemen taaie bie-
zen» en binden ze daar mede aan
elkander, of ze bedienen zich van
een riem, en winden den eenen
aan den anderen 7.00 valt, dat ze
niet van elkander wvken of vallen
konnnen.

Uit deze befchrvving der Hot-
tentottinnen kan men licht oorde-
len, hoe lieflyk , aangenaam, en
fraai zodanig een vrouw aan een
Europeaan moet voorkomen, en
hoe veel moeite men doen zoude ,
om ze aan zvne zyde te krygen.
'/ckerlvk de geen, die denkt zy-
nen wil daar mede te doen, zoo
als 'er echter eilaas! nog worden
gevonden, voornamelyk onder de
genen, die diep in 't land en van
andere Chrillenen af wonen, moet
niet alleen een Onchriit, maar ook
van alle zinnen berooft zyn , om
dat de llank , nog de wanltallig-
heid , en veel min hare fmevige
omhelzing deszelfs begeerte af-
fchrikken kan. Ja ik kan niet be-
grypen , dat zodanig een zich kan
voorftellen beter te zyn , als zoda-
nig onmenfchlyk vrouwsperzoon
zelf.

Hier uit blykt ook genoegzaam,
hoe treflyk en koitbaar zoo wel de
mans, vrouwen, kinderen, als
huisgezin dagelyks gekleed gaan ,
en kan ik zeer licht de rekening
maken, dat de Lezer ook wel zal
können oordelen, dat hunne cie-
radien, waar mede zy zich dage-
lyks opfehikken, ook niet veel
flechter als hare kleding zyn kön-
nen ; 't zy dat men op de waarde
zelf van de zaak of alleenlyk op
den naam vanCieradien ziet ; maar
vermids dit Huk tot nu onaange-
haalt is gebleven, en echter tot de-

ze materie behoort, zoo men an-
derseen Hotieniot en Hottento
tin rechl w il leren kennen, zoo zal
hel m\ geoorlooft Zyn, myne be-
lolie, die ik in den beginne ge-
daaftbeb, na te komen, en hoop
ik dat dit, terwyl de I .e/er door
het doorbladeren, van andere ge-
inige dingen miilehien / \\
worden afgehouden , echter niet
verdrietiger zal z\ n geworden.

Ik ben echter andermaal ge-
noodzaakt, om wederom als voor-
heen te melden , waar in de man-
nen en wyven , ryken en ar-
men , groten en kleinen , met
elkander overeenkomen, zullen-
de daar na aantonen , welk cie-
raad aan de mans , en welk aan
de w wen alleen toekomt, of ei-
gen is.

Wat het eerlle aanbelangt, zy Het fmé-
komen allen hier in overeen , dat ,rcn is bV

• , ' r haar een

zy zich over en over met vet fme- ituk der
ren , zoo als hier voren reeds wyd- fcho0*-
lopiger gemeld is. Dient echter
aangemerkt te worden, dat zy
behalven de bovengemelde rede
ook de fchoonheid en den goeden
reuk daar by in 't oog hebben;
want hoe meer iemand over het
gantfche lyf en over alle de krollen
gefmeertis, hoe fchoner zodanig
een hen lvkt,en hoe meer het ver-
fche vet met ter tyd begint te Hin-
ken , hoe aangenamer die reuk in
hare neus is, en kan men ze om
zoo te fpreken verder ruiken, dan
als men ze met de ogen beryken
kan.

Daar na komen zy hier in ook Beftrooj«
allen overeen, dat zy het Itinkent m«Buchn.
hoofd met weiruikende B/tcbiibe-
Itroojen ; niet alleen , zoo als voor
dezenis gemeld, voor de gezond-
heid 't welk zelden gelchicd, of
uit devotie , gelyk in verlcheide
gevallen gebeurt, zoo als elders
insgelyks is aangewezen , maar
ook om dat zy zich met Buchtt
verbeelden fchoner en fraajer te
maken ; gelyk een Europeaan die
meent niet opgefchikt te zyn,
als het hoofd niet is gepoejert.
G 3 Doch

54 BESCHRYVINQ vande

het hair
hik-
ken.

zeit.

Doch de vrouwspersonen be-
ftroojen alleen het voorhoofd ,
om dat het overige onder de muts
komt en van niemand zoude kön-
nen worden gezien.

Verder komen zy alle hier in
overeen, dat zy kïater-gout of
kopere knoopjes, welke de Euro-
peanen verloren en zy gevonden
hebben, in hare fmerige hairen
knopen , welke zy alvorens zoo
glad lchuuren en blinkent maken,
dat men zich daar in zoude kön-
nen fpiegelen; niet alleen deze
kleinigheden maar ook fpiegelglas
en potpenningen maken zy op die
manier vaft, en pryken daar me-
de meer als een Staats -Dame met
een fnoer paarlen ; of als een
Heer met een goude kriel om den
hoed.
wat ry om Ten laatften hebben zy dezen
der\h:lls'- opfehik ook gemeen, dat zy om
den en om den hals, de handen, het lyr bo-
even de heupen glaze, dog liefil
kopere koralen, en indien zy die
niet hebben, ook wel kleine ron-
de fchalen van Struis-eieren dra-
gen. Zoo als dan mynes bedun-
kens , de woorden van den Heer
Tachart cenigzins daar hene zyn
te trekken , welke hy in zyne Si-
amfche Reis/v^, ioo. wel vande
wyven alleen, maar zeerduiiler,
meld, wanneer hy zegt: Haar op-
pronk beftaat alleenlyk in een ige
Roz^e kränzen, van Raffaques of
allerhande gecouleurde beentjes ge-
maakt , vsclke zy om den hals doen,
en in plaats van een cuitiunr ge-
bruiken , nevens een/ge dikke kope-
re ringen ( Cor alen heeft hy denk
ik, gemceut) aan de armen. Want
vermids zy uit de ondervinding
weten, dat de cicrfchalcn en de
glaze coralen zeer licht breken,
en by gevolg de kopere diun-
zaamll zyn, zoo beminnen zy de-
ze laatllc niet alleen meert, maar
/\ hebben onder dezelve nog een
byzondcre verkiezing, namelyk
dat zy de kleinen liefil om den
hals en de handen dragen , en met
de grootilen het lyf opfehikken.

Wat P

iiart
hier van
fchryft.

Daarenboven hoe groter die
coralen om de lenden zyn , hoe
fraajer dezelve hen voorkomen,
welke zorg zy echter voor de han-
den gantfeh niet hebben , als wel-
ke het de kleine en die niet heb-
bende, de glaze zeer wel können
doen , en hebben zy de gene helft
welke uit velerhande verwen be-
flaan , aangezien hoe gefchakeer-
der en bonter een fnoer is , en de
een verw buiten de andere uit-
lleekt, hoe liever zy die hebben,
en hoe meer zy daar voor geven.

Deze Coralen , voornamelvk z? ftaan

■, , j J Teer na cu-

de kopere , zyn een der voor- raien,
naamfte dingen, welke zy van de
Europeanen bedingen, als zy zich
als knechts by hen verhuuren , of
anders iets van gewicht, als koorn
maajen , voor hen verrichten. Ja
ik zou wel derven zeggen , dat
geen Chrillen inwoner alhier een
Hottentot of Hottentottin in zyn
dienftzou können bekomen, in-
dien hy dezelve niet alvorens gro-
te kopere of ook kleine coralen,
na dat zy die tot haar opfehik van
noden hebben, als den loon be-
looft ; waar by nog komt , dat zy
met een enkelde fnoer alleen om
den hals en lenden niet verge-
noegt zyn, maar die moeten overal
ruim 6 dubbeld zyn , dog zoo dat
die om den hals tot onder de bor-
lten können afhangen , daar de
andere maar net hoeven te pallen.
Hoe meer fnoeren Kralen zy om
den hals, handen en lenden heb-
ben, en hoe groter en gefcha-
keerder zy zyn , hoe fchoner en
n ker zy zich verbeelden.

Eindelyk hebben zoo wel de
mannen als de wyven oor-ciera-
dicn, hoe wel een ieder niet na oor-den-
hare geboorte of na haar Üaat , cn
maar na dat zy iets verdienen, vin-
den , of vereert bekomen ; waar
benevens gantfeh verkeert is , 't
geen de Heer Vogel in zyne Tien-
jarige Ooll-Indifche Rcisbefchry-
ving pag. 73 zegt; namelyk: Dat
zy de ooren met Kralen behangen,
aangezien man nooit Kralen aan

haar

Mannen
cn wyven
hebben

KAAP de GOEDE HOOP. 55

haar oorcn vinden zal ; en is hy
haar allen fchyn door de bovenge-
melde ■ hairlokkcn, waar aan aller-
hande Koperwerk, en daar onder
ook Kralen hangen, bedrogen, en
heeft daar door gemeent , dat al
dit tuig aan de ooien was val! ge-
maakt.

Boe-ving in zyne curieufe Be-
fchryving en Naricht van de Hot-
tentotten is j>ag. 3 en 4 een weinig
beter onderrecht, om dat hy de
zaak wel noemt, maar niet duide-
lyk genoeg, alzoohyzegt, dat de
mannen kleine ringen in de ooren
dragen , zonder dat hy verder aan-
toont, of het kopere of andere rin-
gen zyn. Voorts meld hy van de
vrouwen, dat zy in hare ooren
paarlen en kopere ringen dragen.
Zeker is het, dat zy zoo wel als
de andere Landaarden oor-ciera-
dien hebben , maar hoe en van
welke materie die zyn gemaakt ,
zulks is een vraag, waar op dient
geantwoord te worden.

Indien de Lezer my gelieft te
geloven, zoo kan ik hem verzeke-
ren , dat die oorringen meefl in
Europa worden gemaakt; en niet
anders zyn dan een geel kopere
door het vuur gehaalde draad, wel-
ken zy glad en blinkent maken , en
in de oren fteken, na dat zy met
een Vogelbeen of ander Hotten-
tottifch inftrument een gat in de
oren gemaakt hebben. Aan deze
ringen werden vervolgens nog
kralen nog paarlen gehangen, als
welke zy in 't geheel niet hebben ,
ja zelfs niet kennen, maar zy han-
gen aan dezelve of gepoleerde
Moffelen van Paarlemoer of een
ftukje daar van , die zy maken als
Paarlen. Met deze oor-cieradien
pralen en pronken zy al zoo veel
als iemand die de koitbaarite Dia-
manten in het fynfte goud gezet,
draagt , dog zyn deze cieradien
zoo weinig algemeen of doorgaan-
de, als die in Europa, maar alles
is maar voor de Liefhebbers, en
die zich wat byzonders daar van
verbeelden.

I 'dog genoeg van hunne alge- Nogcmig«
mene oieradien,waar mede ik ook nanchten
de meefte eindige. Een der by-^

zondere cieradien der mans is 1
bovengemelde neusdoek van een
volle of ander diere Haart, en oor-
deel ik dcrhalvcn onnodig, veel
daar van te herhalen ; dog een by-
zondcre en algemeen opfehik der
mans, waar in de wyven gantfeh
niet delen, is, dat zy de blaas van
de dieren, welke zy met hunnen
Rockiim-ftók of met hunne pylen
en hailagajen doden, op hun
hoofd in de hairen vlechten , en
zich daar door een byzondere eer,
roem , en achting voor anderen
verbeelden ; waar van zekerlyk
nog meer zal worden gemeld ,
wanneer van haar jagen in 't by-
zonder gehandelt word.

Een byzondere eer, welke aan WatdeN*
de kleine Namaquas alleen toe- maciuas
komt, is, dat de mannen van de- wTop'het
ze natie, net voor het voorhoofd V0°lrll0t>f<1
aan de hairen een ftuk blik , zeer dnsen'
fchoon gcpolyft en geilepen vaft-
maken, en als een halve Maan
recht in de hoogte dragen, aange-
zien ik ze heb gezien, wanneer ze
op zekeren tyd aan de Kaap wa-
ren, om aan den nieuwen Gou-
verneur, Louis van Affenburg,\\xm
compliment te maken. Zulks heeft
Heer Boeving uit mynen mond by
wyze van vertelling gehoort, wes-
halven hy den naam van de natie
niet heeft weten te noemen, en
heeft hy daar van pag. 4. het vol-
gende gemeld : Voor e enige maan-
den, zegt hy, zyn 'er vreemde Hot-
tentotten , die wel 100 mylcn
landvoaards in toonden , aan de
Kaap gezvecß, die beha lv en bet ge-
melde habiet , blinkende fchilden
voor het voorhoof d droegen . De tyd
van hare komit was den 17 No-
vember 1708, welken ik toen-
maals zonder mynen 'Diarium aan
den Heer Boeving niet konde zeg-
gen. Hoede

Daarentegen de vrouwsperzo- vrouws-
nen zonder onderfcheid die toch £«awge-
doorgaans altoos iets voor uit ■**! ,op"

moe-

56

BESCHRYVING van de

moeten hebben , gel vk reeds hier
voren van de si: -Wyve n on-

trent de ringen aan de benenis
, zoeken zich ook een eie-
rnd bv te zetten, en hare
befmeerde Aangezichten met een

zvn, wydbeens te gaan, zynde van
gevoelen , dat men deze onbe-
ta.imlykheid niet qualyk zal ne-
men. OndertuiYchen ben ik van
gevoelen, dat de Attaquas wyven
hier in verltandiger zyn , die niet

zoon van blanketzel op te lchik- alleen de wangeitalte myden,maar

door de weinige ringen aan de be
nen ook haar voordeel en gemak
gade liaan.

Dit is het geen, het welk ik den DeSchry
Lezer van deze materie ook
willen melden; twyffeie niet, ofnc
hv zal tot genoegen zien, hoe
fraai een Hottentot en Hottentot-

ken , daar in beftaande , dat zy
hunne reeds geparfumeerde aan-
gezichten , wanneer zy recht
fchoon willen zvn, ten overvloed
met rode verw beilryken ; zoda-
nig dat 'er boven de ogen twee
vlakken , op beide de wangen en
op de neus eene , en eindelyk op
de kin een vlak gemaakt word. tin in haar dagelyks gewaad, op-
Hoe fchoon echter alsdan zodani- lchik en cieraad is. Ben ik in my-
ge befmeerde Apentronie moet ne vertelling wat verdrietig ge-
wezen en wat voortrek men tot weeft, zoo verzoeke te bedenken,
zulke lelike weiruikende Tiamoï- , of het wel anders wezen kan, als
felle en rondom Hinkende 'Diana, \ men genen voorganger gehad
of eerder Venus hebben moet? ! heeft, en als men evenwel duide-
Zulks laat ik den Lezer oordelen, lyk zoekt te zyn. Ik heb genen
Wat mv aanbelandt, ik ben ver- Autheur gelezen of gezien, die de
zekert ' dat een diergeh ke Kim- zaak omftandig befchreven heeft ;

u„l verhefiuit
neD deie

fhe of Sirene my niet zou bekoren
of betoveren , ' fchoon het gant-
fche vrouwelyk geflacht uitgeftor-
ven was, maar dat haar lief lyk
wezen of gelaat, nevens haar aan

hoe wel my uit anderen haar aan-
haling kenbaar is geworden, dat
^Dapper het zoude gedaan hebben.
En fchoon ik een voornaam vriend
verfcheide malen hebbe aangefpro-

eenamen reuk en wel gekruide ken, om my die befchryving me
huid my zonder twyfel wel uit | de te delen, zoo heeft hy my die
haar net zouden houden.

Eindelyk zvn ook de bovenge-
melde en wydlopig genoeg be-
fchreve Ringen aan de benen nog
overig ; waar van dit alleen is te
melden, dat zy ook tot hovnardy
moeten dienen , fchoon zy in zich
zelvcn vuil en fmcrig genoeg zyn,

onder verfcheide voorwendzels
geweigert , derhalven moeft ik my
maar met myne aanmerkingen en
met het geen het welk ik hier en
daar konde achterhalen en op het
papier brengen , behelpen ; onder-
tullchen kan ik echter verzeke-
ren, dat ik achtervolgens myne

aangezien het vrouwelyk geflacht I langdurige en naauwkeurige op

dezelve niet alleen tot cieraad
draagt, maar ook lchoonheidshal-
ve, . en zich veel laat vooritaan ,
wanneer zy de benen braaf vol
zodanige ringen hebben ,
icbporj zy daar door gehouden

lettentheid van deze natiën nog
ter rechter nog ter linker ben
geweken, maar alleen het fpoor
der zuivere en eenvoudige waar-
heid hebbe gevolgt.

VI. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 57

VI. HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten gewoonlyke fpys en drank,
zoo als ook hoc zy dezelve bereiden,
koken en braden.

Van der Hottentotten gewoonlyke fpys en drank Tafel-Ceremonien. Zommige dingen

mogen de mant , en zommige de vuyven niet eeten. De mans mogen geen bazen
konynen nog fchape-melk eeten. Zuiver bloed en mollen mogen de wyven niet eet en. Wat
voor wortelen zy eeten. Luiheid der Hottentotten. Eeten de weggeworpe Veldfchoenen der
Europeanen. Wat Veldfchoenen zyn. De vrouw is de ordinaric Kok. Zy gebruiken
geen kruidery , nog zout Hoe haare potten gemaakt zyn. Haar lepels zyn -jan

Schildpadden of parlemoere fchelpen , van moffelen , en ook van offe hoornen. Waarom

mannen en vrouwen niet hy elkander eeten. Hun drank is water , en koemelk Hoe

de inwoonders van Congo vuur maken. Hoe de Hottentotten vuur maker. Zy eeten
de luizen. Der Hottentotten grootfle delicateffen is Tabak. Ginfengwortel van hen hoog
geacht. Houden veel vanPiyn enBiandewyn. Arak is ook een delicateffe by hen. Drinken
zig vol daar aan.

VErmids ik tot nu verfcheide
dingen , die tot de huis-
houding der Hottentotten beho-
ren voorgeftelt , en laatit ook hare
gewoonlyke kleding befchreven
heb, 200 ben ik jegenswoordig
van zins, om van hunne gewoon-
lyke kolt, fpys en drank insge-
lyks naricht te geven. Doch
lchoon ik den Lezer tot zodanig
aldagelykfchen maaltyd wilde no-
digen, zoo vrees ik, dat hv dat
verzoek zoude afllaan , of wan-
neer hy al nieuwsgierig was om
daar by te zyn, dat hy met een gro-
te tegenheid dezelve zoude zien,
en met een lege maag weder na
huis keren.

Derhalven oordeel ik beft , dat
ik aan hem maar de gantfche toe-
ltel harer tafel-ceremonienfchrift-
lyk overgeef, op dat wanneer 'er
al een tegenheid onder het lezen
mögt ontftaan, het gezicht ech-
ter van een al te groten indruk
bevryd blyve. Daarenboven ben
ik van voornemen, deze tegen-
heid, indien de tyd het toelaat,
nog in eenige manieren te ftillen,
door de voorltelling van zodanige
//. 'Deel.

Zy eeten
gemeenlyk

onderden

zaken , welke van deze menfehen
voornaamlykhoog gefchat en als
een delicatelTe gehouden wor-
den.

Het gantfche tafel-ceremonieel
zal zich Hecht opdoen , en gaat
het hier niet anders mede, als b'f ten He-
de natuur zelve het hebben wil;
zoo als zulks T. Tachart in zyne
Siamfche Reize/dg. ici. zeerwei
en gantfeh kort met deze woor-
den aanmerkt : Zy eeten, als zy
honger hebben , en houden daar in
geen anderen regel , als die ian de
nat nur. Waar uit dan ten eeriten
blykt, dat zy zich aan geen zeke-
ren tyd , veel min aan een zekere
plaats binden, wanneer, waar en.
hoe zy hare tafel zullen dekken
en houden. Ondertuilchen eeten
zy gemeenlyk, zelfs als zy t'huis
zyn, en het niet regent, of al te
veel ituift , onder den bloten He-
mel, zonder dat zy een fcherm
voor de hete zonneltralen gebrui-
ken, of vrezen, dat iemand hen
de brokken in den mond zal tel-
len.

Wat echter haar eeten is , en

hoe zy het zelve bereiden, zulks

H zal

58 B E S C H R Y V I N G van de

zal ik nu melden, om dat uit den
eerll aangehaalden T. Tachart loc.
ctt. pag. 96. niet al te duidelyk
blykt, wat zy gemeenlyk eeten ,
aangezien hy maar daar van zegt:
Hare gcu'oonlyke koft is de melk en
bet vleefch van hunne kudden^
izelke zy in grote menigte onder-
houden. En Merklin in zyne
Reisbefchry ving pag. 1089. voegt
daar by, dat zy in 't eeten zeer
morflig zyn. Derhalven oordeel
ik, niet qualyk te zullen doen,
indien ik van dit alles een weinig
omitandiger handele, en het een
van het ander onderfcheide , en
daar benevens haar keuken ge-
reedfehap aanhale.

Wat het eeten aanbelangt , zy
vinden weinig onderfcheid , in al
het geen eetbaar is ; edoch zyn 'er
eenige dingen , die zy gantich
niet mogen eeten ; en daarentegen
andere die alleen voor de mans
verboden zyn , en weder andere,
waar van de wyven zich moeten
onthouden. Zoo is door hare
reeds dikwyls aangehaalde Tradi-
tie aan hen allen verboden, ver-
kens-vleefch en vifch zonder
fchobben als Aal, enz. te eeten; en
vermids de Joden zich ook hier
van moeten onthouden, doet my
zulks weder giffen, dat zy van
dczelven afkomilig zyn , en niet
weten , dat zulks aan hunne Voor-
ouders in de wet verboden is.
Zie Levit.X. 7. 10.
De man- Aan het mannelyk geflacht al-
nen mogen leen is voornamelyk verboden,
fnCkony-cn Hazen of Konynen te eeten , of
nen, ook ooit fchaapemeik te drinken. Het
melk eeten. eerfte is tegen een Joods verbod ,
Levit. XI. 5*. 6. Waar echter het
laatfle van daan komt , weet ik
niet: Ik verbeeld my nochtans,
dat het een additie is van andere
Afrikaanfchc natiën , welke zich
met hen hebben vereenigt, en na-
maals onder hen gebleven, en
vervolgens een en hetzelve volk
geworden zyn ; gclyk ik dan ook
daar van daan leide, dat deze
tweederiei zaken , namelyk de

Zommige
dingen mo-
gen de
mans, en
zommige
de wyven
nieteten.

Hazen en Konynen, zoo als fcha-
pemelk aan de wyven niet verbo-
den zyn, dat zy dezelve vry eeten
en drinken mogen.

Daarentegen nebben de wyven
weder een byzonder verbod, en bkä^n
mogen niets van zuiver bloed, ook m°Uen
geen Mol, hyzy groot of klein, ™fendn<
eeten; zynde dit beide weder een eeten.
Joodiche Inzetting, en in hunne
Wet verboden. Zie Levit. III. 17.
Cap. VII. x6. Cap. XI. 30. Cap.
XVII. 10. Cap. XlX.ió.Tfeut.
XII. 16. Cap. XV. X?, Act. XV.
20. 19. Derhalven word ik ander-
maal in myn gillen geilerkt , en
geloof nu te meer , dat alle deze
overblyfzels maar door de ge-
woonheid van andere natiën zyn
bedorven , welke echter niet
t'eenemaal hebben können of mo-
gen verloren raken, op dat men
alleen daar uit zoude können af-
nemen , waar van daan dit volk
deszelfs oorfprong heeft.

Voor 't overige al het geen van
menfehen kan worden genoten,
dient hen ook tot fpys ; dog ver-
mids zy geen brood, maar wel
vleefch hebben , en 'er ook wild
genoeg te bekomen ïs , zoo ma-
ken zy onder zich zelven ook
weder een onderfcheid, dat de
mannen voor het vleefch, en de
wyven voor de wortelen of brood
zorgen moeten. En doordien de
mannen zeer ras ter been zyn , zoo
zoeken zy doorgaans wilde dieren
te vangen, waar aan zy een tyd
lang te eeten hebben. Daarenbo-
ven hebben zy menig afval van
hunne tamme kudden, waar van
zy wel niet flaan , buiten een by-
zondere omitandigheid , waar door
zy zulks moeten doen, zoo als
zulks hier voren is gemeld, maar
naardien 'er echter vele dieren of
uit zwakheid of door ziekte, of
ook wel door ouderdom Iterven ,
en zy diergelyke dode aazen niet
wegwerpen, zoo hebben zy ook
altyd vleefch te eeten, waar in de
Lezer, nog ik of geen Europeaan
finaak zoude vinden. Derhalven

komen

KAAP DK GOEDE HOOP.

59

komen zv in dit Huk nun de Tro-
glodyten overeen , van dewelke
Bobentus de Merib. Leg, förit.omn.
geut. I.ib. I. cap.é.pag. 5*6. aldus
(bhryft: Troglodyt.c pecora vetufta
ant in mor bos cddcntid, oerideut,
ex ff ite bis. per omne ■. tempus.

Dat is; 'D' Trogladyten flaan het
oude of reeds zieke t , veneren
zich altyd van bet zelve.

Zoo goed en gemaklyk als de
minnen op deze wyze daar van
komen , en het hunne bezorgen ,
200 moejelyk en verdrietig heb-
ben het daarentegen dewyven,
welke alle dag verfchc wortelen
moeten zoeken , op dat zy daar
van mede het leven behouden
können. Want de cene dag is zoo
fehoon niet als de andere , en mo-
gen zy nog wegens regen of' wind
veel min wegens de hete Itralen
der Zonnc t'huis blyven , maar
moeten zonder onderfcheid van
weer voort , om wortelen te zoe-
ken, tenware, dat de regen alte
flerk aanhield , en alle de dalen
vol water Honden, en dat zy maar
vergeefs zouden nat worden, en
derhalven noodzakelyk t'huis
moeiten blyven.
loeten Daarenboven is het ook niet e-
, dra- ven veel , welke wortels zy nemen,
Izonde maar moeten zulke hebben, waar
:eistc van zy verzekert zyn, dat ze hen
geen quaad zullen veroorzaken ;
aangezien 'er wortels worden ge-
vonden , die van buiten fehoon en
lieflyk 'eruitzien, welke dikwyls
de flechtlte zap in zich bevatten ,
en den genen die ze eet, grote
pyn veroorzaakt en ook wel
fchier in levens gevaar brengt.
Derhalven nemen zy byna gene
andere wortels, als zulke, welke
de ftekelzwynen en Bavianen vre-
ten , en zy in hunne taal wi noe-
men ; als mede zulke, welke wy
Ajuntjes of de Botanïci Sißnti-
chium heeten, welke laatfte ook
zeer wel te eeten zyn , en heb ik
dezelve menig hondertmalen ge-
5 "n Proeft.

rtvan Daar is ook een wilde vrucht ,
1 fpyt- //. Deel.

die van fnv.uk /on bitter is als gal,
en niet kan worden gegeten, t\.\n
na d>n ze een reis of tweein verleli
water braaf afgekookt, en d.m
weder in de Zon gelegl is , om te
drogen. Als de/e vrucht raauw
word gegeten, heelt ze niet alleen

huigen bitteren nnlmaak, dat
men die niet kan quy! worden,
lchoon men de mond honden maal
fpoelt, maar zy veroorzaakt in het
lyf ook afgi-yzelyke krimpingen,
.zoo dat men fchier in een erger
toeftand is, dan of men het kok k
had. Deze vrucht noemen z) ,
nevens alle de inwoners alhier w//-
de Amandelen , om dat ze op een
boom groeit, welke den Amande-
len boom niet weinig gelykt; en
word dezelve van de Botaniflen
insgelyks Afrikaanfche Amandel-
boom genaamt, zoo als voordezen
reeds gemeld is.

Schoon zy echter zoo velerhan- DerHot-
de wortelen en vruchten in het f^S."1
open veld vinden, en fchier alle
maanden een andere zoort hebben
können , zoo gebeurt het dikwyls,
voornamelyk als het regenachtig
weer is, of wanneer zy te lui zyn,
als welke ziekte haar zeer dikwyls
bekruipt, en zoo lang byblyft,
dat zy fchier hunne nagels eeten
moeten, om uit te gaan, dat zy
zelfs het lelykite tuig moeten ee-
ten. Hier onder behoren de rin-
gen , welke zy om de benen heb-
ben gedragen , waar van zy 'er
zomtyds een of twee van de benen
afrukken, welke zy tulfchen twee
Henen een weinig kloppen , en
vervolgens opvreten. Ik heb zelfs
kinderen van drie , vier of vyf
jaar gezien , die van de moeders
daar mede gefpyzigt wierden.

Ondertulïchen eeten /yin hon- Eeten de
gers nood niet alleen deze ringen, weCvcMVur
maar ook de veldfchoenen der Jfchoenen
Europeanen , welke zy zoo lang d
gedragen, en daar mede door dik
en dun zoo men zegt , gegaan
hebben , tot dat ze lek geworden
zyn , en tot niets meer goed , als
om weggeworpen te worden.
H 1 Deze

peaneo

6o BESCHRYVING van de

Deze fchoencn worden van de
Hottentotten en Hottentottinnen
opgeknapt. Namelyk 7.y nemen
dezelve met zich na huis , en ge-
bruiken ze in tyd van nood als de
bovengemelde ringen ; edoch met
dit onderfcheid, dat zy deze
veldfchoenen eerlt een weinig op
kolen werpen , om de hairen, die
daar aan zitten, af tefchroejen,
waar na zy dezelve ceten.

Wat veld- Om my wat duidelyker te doen
icn veritaan ; veldfchoenen zyn niet
anders dan een groot Huk van on-
bereide oflè, koe, elands of her-
te-huid ; welke huid terwyl ze
nog verfch en vochtig is, word
gefneden zoo groot, dat de gant-
fche voet daar mede rondom kan
worden bedekt of ingebakert;
vervolgens worden 'er rondom
gaten gemaakt, en een riem daar
door gehaalt om denzelven op al-
le plaatzen te können vail maken,
zoo dat men van den voet, die
alvorens met andere lappen of
lompen bewonden is, niets zien
kan, wyl die huid aan den voet
droogt.
Wórden Zodanige veldfchoenen , die

van de boe- ;Tmr ujt ccne /ö0\ a]ieen beftaan,

neknecMs aan dewelke onmiddelbaar hetbo-
gedragen, venleer valt is, worden hier zeer
veel gedragen van degenen, die
veel in 't veld moeten zyn , waar
van zy ook eigentlyk den naam
bekomen hebben. Dezelve zyn
voor hen zeer gemaklyk, omdat
zy, zoo als men licht denken kan,
zeer licht zyn, en ook weinig kos-
ten; aangezien een gantfche olie-
huid, als een Leerbereider die
wilde kopen, op het hooglt maar
een ryxdaalder zoude kollen,
daar ze in Europa ruim 3 of 4
ryxdaalder« zoude waardig zyn;
zoo als ik dan dikwyls heb ge/.icn
dat zy een Hcrte-huid niet gaarn
voor een halve daalder wilden aan-
nemen of voor een Elands-huid
naauwlyks anderhalven daalder
wilden geven.

Wanneer nu zodanige veld-
fchoenen , waar aan de hairen nog

zyn, onder de voeten zyn door-
gelopen , en van de Europeanen
weggeworpen, zoo zeg ik, wor-
den zy door de Hottentotten op-
gezocht, om haar in hongersnood
te dienen. Zulks is in genen de-
le een noodzaaklykheid, om (.\->t
zy zelve vee genoeg hebben , van
welkers vleefch zoo als ook van de
gekookte wortelen zy genoeg
zouden können leven; maar het is
meeft een luiheid en aangebore
onachtzaamheid , waar door zy
niet gaarn veel moeite doen, en de
ruwe winden ontzien.

Zodanige onverfchilligheid of
achteloosheid blykt openbaar daar
uit, dat zy zelfs van een fchaap of
os, welken zy in zekere omftan-
digheden eertyds gemeld, flaan
moeten, of die aan dees of gene
ziekte geftorven , of van ouder-
dom uitgeteert of verrekt zyn, an-
ders niets wegwerpen , dan den
drek in de darmen en in de pens,
zoo als ook de gal, de hoornen en
klaauwen , welke dingen zyn, die
een menfeh onmogelyk genieten
kan ; want na dat de vuiligheid
daar uit gedrukt en de darmen of
de pens gefpoeltzyn, zoofchrap-
pen zy dezelve verder niet , zoo
als de Europeanen doen, maar
brengen ze ten eerlten ten vuure,
en maken een aangenaam koftje
daar van. Waarlvk indien 'er bloed
en melk by is. gekookt , en men
haar morfligheid niet heeft gezien,
zoo is het geen onfmakelyk eeten,
gelyk ik zelf drkwyls geprobeert
heb, zoo als elders reeds gemeld
is.

Wanneer zy echter de blote
darmen of de pens alleen toeberei-
den, en op kolen leggen , om te
braden, zoo heb ik zoo weinig
trek gehad om daar van te eeten ,
als van de raauwe huid , die zy op
de kolen werpen, om de hairen te
fchroejen, en dezelve daar na te
braden, aangezien het overal zoo
haaitig toegaat, dat na dat ze de
hairen van de huid gefchroeit heb-
ben , zy dezelve zoo weinig als de

darmen

KAAP de GOEDE HOOP. a

darmen door en door laten bra-
den, of murf wórden, maar de-
zelve eeten, na dat ie maar een

weinig gcfchrompclt zyn, fchoon
de tanden nog zoo veel werk heb-
ben ; daar in tegendeel de darmen,
waar aan het vet nog is, als ze on-
der de melk en Moed worden ge-
fncden, die niet alleen mild ma-
ken, maar zy Jaren ze ook zoo ;
volkomen nirbraden en uitbakken,
als in Duitfchknd ontrent het \
bloed zoude können gefchieden.
In dit link komen zy andermaal
met de Troglodyten overeen,
waar van B o bc mus Lib. I. Cap. 6.
fag. $-6. de Morib. leg. &ritib. omn.
gentium aldus ichryft : Etcfiarum
tempore , quo maximi decidunt tm-
bres, faugnine tf> laHc immïxtïs
paulumque coclis , nutriuntur. Dat
is: In de hondsdagen, wanneer de
grootße plasregcus vallen , roereu
zy bloed en melk onder elkander, la-
ten het een weinig koken, en gene-
i-en zich daar van.

Uit het tot nu gemelde ziet de
Lezer zeer wel, hoe trcffelyk het
aan een Hottentotfche tafel moet
toegaan, en hoe vies en koltbaar
zy doorgaans leven ; hoewel zy
zulks niet behoefden te doen, in-
dien zy een andere manier van le-
ven wilden inflaan , en de oude
laten varen«, aangezien haar nog
dit nog dat zoude ontbreken, zoo
als zy dagelyks aan de Europea-
nen zien, maar déoude en als met
de borit gezoge gewoonte te laten
varen, valt haar niet alleen moeje-
lyk, maar ook zoo zwaar, dat zy
liever bv hare moriTigheid blyven ,
en het geen beter zoude zyn, ont-
beren.

Doeh dit is nog niet genoeg, ik
ben ook verplicht verder te be-
fchryven, wie deze fpyzen en hoe
men ze toebereid. Wat keuken-
tuig zy hebben, en welke order
aan de tafel zelf word gehouden ;
want dit zyn alle zaken, die men
nieuwsgierig is te weten, en die
men moet weten , als men van een
ding gronding oordelen wil, en

eer en alvorens men kan /< ggen ,
hoe de gantlehe tafel-cercmonien
beginnen en eindig

De ordtnaris kok, drédagetyl ven

enniel too al: | . k l>\ ron-

dere voorvallen is v fpyfl n

klaar maken, koken en braden
moet, is doorgaans de vronw , by
der/.elver afwe/enheid ook de
man, die 'er vlytig ts irt> voor dra-
gen moet, zodanig dat de fpj /en,
die koken zullen, niet te gaai-
worden , aangezien de mans ,
fchoon zj hondert jaren, en meer
oud waren, daar geen liefheb!)
Aan zyn; en de gene, die moeten
worden gebraden, van buiten niet
te hard verbrand worden, om dat
/y daar ook zeer tegen zyn.

Nu echter koken en braden zy Wortelen
zoo wel vlcefch als wortelen , en ^Se
naar dien reeds voor heen van het heeteaf-
vleefch is gemeld, hoe zulks ge- £
braden word, zoo oordeel ik on-
nodig, de zaak alhier te herhalen.
Edoch van de wortelen , die ge-
braden worden , is dit alleen aan te
merken, dat zy dezelve onder de
| affche begraven en daar in laten
braden, maar naauwlyks zodanig,
dat ze door en door gebraden mo-
gen worden genaamt, om dat de
tyd aan haar doorgaans te lang
valt, om na zodanig Ituk gebraad
te wachten, door dien zy denken,
dat het al zoo gezond is, als of het
door en door gebraden was.

Deze wys van aldus half gebra-
den vleefch, darmen en wortelen te
eeten , is zoo zeer vreemd en zeld-
zaam niet, alzoo de Engelfche na-
tie ook gaarn een ftuk gebraden
vleefch eet , daar het bloed nog
uitloopt. Dit onderfcheid is
echter at te groot tufl'chen de
Engelfchen en de Hottentotten ,
om dat gene alles gaarn zuiver
en rein zien, en deze niet eens
vies zyn , fchoon 'er al tame- '
lyk wat drek aan hangt; Derhal-
ven fchryft Merkïtn ook in zyne
R'isbefchrvving , pag. 1098. in
dit ftuk zeer wel, wanneer hy
zegt: Dat zy, na dat de darmen
H 3 op

62

BESCHRYVINGvande

op de voorgemelde wyze, (en
gantfeh niet , zoo als Merklift
meent) van den drek gezuivert
zyn , dezelve daar na op het vuur
leggen , en als zy nog niet half z\ n
gebraden, reeds met fmaak daar
van 1)\ ten , dat men een tegenheid
heeft, dat men het ziet.

Hottei W anneer zy iets koken, het zy

■-'' vleefeh, vifch, darmen, worte-

2of len, of wat het wil, zoo gelchied

kruid. jiet ait^ d zonder zout, peper of
ander kruid ; zy doen 'er ook geen
vet by , als het vleefeh zelf het
niet vet maakt. Daar benevens
doen zy ook niet alles onder el-
kander, zoo als de Europeanen,
en laten het by elkander koken,
maar ieder moet alleen worden
gekookt en alleen gegeten. Der-
halven ben ik van gevoelen, dat
de vuiligheid, zoo als 'Dapper
pag. 6z$. in Africa meent, niet
zoo zeer, als weihet niet kruiden
en de gantfehelyke onttrekking
van het zout by hen veroorzaakt ,
dat de fpyzen hen zoo wel beko-
men, en dat zy daar benevens z,oo
oud worden.

Want dat het kruid en menigte
van zout voor den menfeh niet ge-
zond zyn, zulks hebben reeds ve-
le Medecyns aangemerkt , en is
het ook merkwaardig, dat de
grote God zelf veeltyds aan de Jo-
den heeft verboden , iets van het
zout te gebruiken; ten dele om
haar lichaam daar mede een boete
op te leggen , en ook om hen van
vele ziektens te bevryden, welke
door de fcherpheid van het bloed
worden veroorzaakt.
DcSchry- Het is waar, dat het aan iemand
vermeent d|c gewoon is zout te eeten, zeer

pat men D , , ,

Tichioude vreemd zoude voorkomen, wan-

konnen ncer Jly 2Vnc dagclykfchc fpvS

wennen , J J i ■

zor, z >ndcr zout zoude moeten genie-

zoutteec- tcn ; cdoch wanneer men een
kind, zoo als het van de eerlte
geboorte word gewent, de pap
mdcr zout te eeten, zyne fpys
alt\d zonder zout klaar maakte,
en nooit daar toe wende, waar toe
v y reeds gewent zyn, zoo hou ik

my t'eenemaal verzekert, dat zo-
danig een kind of menfeh , zoo
wel als wy zoude leven , en mif-
fchien gezonder van gelteltheid
zyn als wy. Zulks blykt ,na myn
gevoelens, gantfeh klaar daar uit,
om dat de Hottentotten, die nooit
by de Europeanen komen , en van
hunne fpys genieten , veel gezon-
der en ouder zyn, en ook minder
van ziektens weten , als de genen,
die zich onder dezelven onthou-
den , en veel van hun eeten en
drinken nuttigen.

Het is onlochenbaar, dat zy de Hottentot
fpys der Europeanen gaarn eeten , p°ren"ecn
aangezien de genen, die of als W der
knechts by hen dienen , of maar n"nüpea~
op een zekeren tyd , te weten zoo
lang als het zaajen of de Oegft
duurt, zich by hen onthouden ,
even zoo gaarn gepeperde en ge-
zoute fpyzen eeten als de Haven;
dog is het aan de andere kant ook
waar, dat zy veel meer ziektens
en krankheden onderworpen zyn,
als de genen, die daar van nooit
genuttigt hebben, en derhalven
geencn onderfcheid in de fmaak
! gewaar geworden zyn.

Haar keuken - gereedfehap , ke^aennh*
waar in zy de fpyzen koken , en reedichap
wat zy verder van noden hebben ,
om dezelve te bereiden en te ge-
nieten, is ook wel beziens waar-
dig, vermids hunne levens wys niet
toelaat, zich met veel onnodig
tuig te beladen, om dat zy dik-
wyls van de eene plaats na de an-
der trekken, en alzoo zulken gro-
ten omflag niet wel met zich voe-
ren können : Ondertuflchen heb-
ben zy zoo veel , dat zy zich op
hunne wyze daar mede weten te
behelpen, en daar benevens zeer
vergenoegt können leven.

Zy hebben namelyk aarde pot- Van hu
tcn, welke zy zelf maken, en zoo pan^n"1
konitig, dat een Europeaanfche
Pottebakker met al zyn gereed-
fehap, zich deswegen niet hoefde
te fchamen ; daar deze echter geen
gereedfehap hebben, en niet an-
ders als aarde en hunne handen

gebrui-

KAAP de GOEDE HOOP. 63

gebruiken, zoo als ter zyner tyd
zal worden gemeld. De ponsen
komen met de onzen tamelyk o-
vercen , bchalvcn dat z\ zoo lang
niet zyn, en wat dieper grond
hebben. De potten echter zyn
ver beter en van een gantfeh an-
der maakzel, als de onze, en zal
ik ze derhalvcn hier een weinig
befchryven.

Alle hare potten, groot of klein
hebben boven een mauwen hals,
byna van wydtc van een middel-
matige ronde glasruid. De bodem
is insgelyks niet veel groter, maar
de buik na proportie veel wyder
en groter na denhals gcrekent,
als men ze gemeenlyk in Europa
vind of ziet , en komen dezelve
met de Urnen der oude Romei-
men, waar in zy de affche der o-
verlcdcnen bewaarden , in alle
omftandigheden , overeen , be-
halvcn dat zy boven onder den
rand twee kleine ooren hebben ,
waar door een riem word gehaalt,
om ze daar mede te dragen.

Deze potten worden los uit de
hand gemaakt , en nog van bin-
nen nog van buiten verglaaft ; zy
zyn echter als zy op haar manier
in 't vuur worden gebrand, zoo
fterk, dicht en hecht, dat men
ze niet dichter zoude können
wenfehen , aangezien 'er geen
een droppel water doorkomt ,
fchoon het nog zoo lang daar in
Haat. Daarenboven zal 'er ook
gene andere vloeibare materie, als
boter, oly, enz. ooit door dringen
of zich van buiten laten zien,
welke eigenfehap onze verglaasde
potten zeer zelden hebben.
ieder huis- Eene gantfche familie bezit zel-
EKSet ^en meer d"n ^rie diergelyke
meer dan potten ; waar van zy den eenen
tóepotten. geDru^en tot melk en water, om

daar uit te drinken; de ander
dient tot koken, en de derde,
om hare gekookte wortelen daar
in te bewaren. Behalven dit keu-
kentuig zal men tang, roofter of
ander vzer of aarde gereedfehap
aantreffen; ja zelf is het tafelgoed

ook /.eiT flecht,en beftaat alleen-
Ivk in hunne metten en lepels,
welke niellen zy zelve zoo goed
als een Meflemaker ;maken , en
aan het \< >uk r \ /.er een zodanige
lyne hardigheul u\ ten te geven,
dat het redelyk wel na het Itaal
gelykt, en een goede fnede be-
houd, zoo als ter zyner tyd zal
worden gemeld.

Zy maken de lepels ook zelf , vanhare
dog niet van vertint blik of ichoon lcPcl3-
hout , veel min van koper , zil-
ver of goud , maar zy bedienen
zich van een materie, die uit de
natuur reeds hol gemaakt, en daar
niet dan de rechte form aan van
noden is. Die materie vinden zy
aan de Land-Schildpadden , die
byna een halve voet groot zyn ;
het hovende fchild fnyden zy , dat
het de form van een lepel zonder
fteel bekomt, en poleren het op
een fteen , om het glad en fraai te
maken, en gebruiken het vervol-
gens als een lepel.

Is echter het fchildt te hard om
te fnyden , zoo zoeken zy langs
het flrand Paarlemoer -fchelpen,
en maken daar van lepels, die van
binnen en van buiten reeds blin-
kent zyn, en een paarl-couleur
van zich geven, zoo als zulks aan
de Paarlemoere moffelen eigen is.
Indien het hen ook niet gelieft
deze moeite te doen, of zy an~
ders met 'er haaft genen weten te
bekomen, zoo nemen zy maar een
gemene moffelfchelp , waar van
'er hele fchepen vol aan den oever
leggen , en alzoo niet raar of moei-
lyk te bekomen zyn. Met dezel-
ven eeten zy haar nat, ofwatzy
anders hebben , het geen zy tuf-
fchen de vingers niet houden kön-
nen.

Door dien zy echter allen niet
aan itrand wonen , of daar on*
trent komen; zoo weten zynog
een lepel temaken, zonder dat
zy 'er veel moeite of arbeid aan
hoeven te doen ; nemende maar
een weggeworpen hoorn van een
os, en weken denzelvenin warm

water,

64 BESCHRYVING van de

water, waar na zy den zelven ,200
als bekent is, können fnyden en
vormen zoo als zy willen; en alzoo
zy diergelyke hoorens genoeg on-
trent hunne Kralen en in het open
veld vinden, zoo behoeven zy
gene korten te doen, om aan een
lepel te komen.

Tafd-ce-r ^'cr mede weet de Lezer nu ,
remonied. hoe het in haar keuken geltelt is ;
gy weet ook, hoe ze koken en
braden ; daarbenevens hebt gy het
tafeltuig gezien, en is 'er derhal-
ven alleenlyk overig, om de tafel
zelf te zien , om te weten , hoe
het daar ook toegaat; aangezien
gy niet moet denken, dat 'er by de
voormaals gemelde zekere tyden ,
wanneer zy flaan en offeren moe-
ten , op den eenen tyd koftelyker
word gefpeift, als op den anderen,
maar daar worden in dit {tuk altyd
eenerlei gebruiklykheden en Ce-
remoniën waargenomen.
Waarom Wanneer zy dienvolgens aan ta-
mannenenfei gaan, zoo dient te worden in

vrouwen , ° .-v7 •« i

niet by ei- acht genomen, het geen ik reeds
kander ee- voormaals heb gemeldjdat namelyk
de mannen en de wyven nooit met
elkander of aan eene tafel eeten ;
zynde de oorzaak daar van, dat
zy altyd in gevaar zouden flaan ,
dat de een of de ander van de wy-
ven hare maandflonden zouden
hebben , waar door zy , achtervol-
gens hare traditie verontrynigt
zouden worden ; en indien het
t]uam uit te lekken, dat de man
met haar had gefpyft , fchoon hy
wilt, dat /.y hare maandflonden
had, zouden de andere mans hem
niet eerder weder in hun gezel-
ichap aannemen , dan na dat hy
zich andermaal tot een man had
laten maken.

Zou dit wederom niet een
Joodlche ceremonie wezen, die
maar door eenige andere omftan-
digheden verandert is? My dunkt
van ja , om dat Levit. XV. 19 fiqq.
byna even deze omftandighcden
beichreven,en als een Godlyk Jie-
1 cl aan het Joodfche volk voorge-
legt Würden, welke ook nog he-

ten.

densdaags onder de Joden in
zwang gaan, en onverbreeklyk
worden gehouden ; zoo dat zulks
andermaal een klaar blyk is, dat
de Hottentotten van de Joden 'af-
komftig zyn.

Dienvolgens gaan alle de man-
nen in een ronden kring alleen by
elkander zitten , en eeten met el-
kander ; zonder dat op den rang
of authoriteit van den Kapitein.
word gelet , als die wel met hen
eet, maar niets byzonder geniet,
't zy van opwachting of andere be-
leeftheid ; maar een iegelyk taft
zonder onderfcheid toe , en eet
van het gekookte en gebrade zoo
veel als hy lult ; blyvende het o-
verige liaan, en word of bewaart,
of van de wyven en kinderen ge-
geten.

Zoo als het aan de tafel van de
mannen toegaat , zoo gefchied het
ook aan die van de wyven , als
welker getal niet alleen groter is ,
wegens de veelwyfheid, maar
ook wegens de kinderen en mans-
perzonen, die nog niet tot mans
gemaakt zyn ; zoo dat fchoon zy
al een groter pot voor haar koken,
zy niet altyd genoeg hebben , en
het geen, het welk de mans over-
gelaten nebben , zeer wel te pas
komt, voornamelyk als de kinde-
ren ook haar genoegen zullen ee-
ten.

Tot een goeden beet, behoort
billyk ook een goeden dronk ; en
deze is nu of zuiver water of an-
ders koemelk, omdatzy van de
fchaape-melk zoo als hier voren is
gemeld, niets mogen genieten,
maar aan de wyven alleen overla-
ten moeten. Hier uit is af te ne-
men, dat zy in dit Huk van de
Troglodyten afgaan, van dewelke
Diodorus Siculus Lib. III. cap. 3 . al-
dus fchryft: Troglodyt* JEthiopesu-
titntnr potu idiota palliuri arboris
fiicco ; pot ent tor es vero ex quodam
flor e exprefl'o, qui eß deterritno
noflro mujio perfimilis. Dat is:
'De Moren , Troglodyten genaamt ,
gebruiken het flechte z>ap van den

Haag-

KAAP bfc GOEDE HOOP. 6$

Ilaagihorn om te trinken \ degene
echter., die vermögender zyn , 'ge-

bruiken het zap uit zekere uitge-
drukte bloem , 's.rlkc zap onze
(leeht/le moji zeer ieel gehkt. / "ui.
Zwing, in 'T heat. vit. hum. f>. 4 u .
Bohem. de Morïb. Legib. & Ritib.
omn. fjtnt. Lib. I. caf>. 6. pa?.

Dit is alzoo van een ordentlvke
maaltyd gezegt, wanneer zy t'huis
en in hunne Kralen zvn. Wan*
neer 7.y alleen wonen , en 'er maar
eenige weinige huizen zyn, dan
gaat het insgclyks zoo; ja zelfs is
'er geen onderfcheid, als man en
mouw by den eenen ot anderen
Europeaan in dienlt zyn. Als zy
echter op reis of onderwcge zyn,
zoo gaan de vrouwen evenwel
niet met de mans ; können ook
zoo ras niet 'voort , als de mans,
derhalven is 't niet nodig van der-
zclver alleen fpyzen gewag te ma-
ken ; gelyk dan ook de tractamen-
ten zoo niet volgen , of van hen
worden medegenomen; maar zy
moeten zich behelpen , met die
zy langs den weg vinden , en die
zoo goed klaar maken als zy kön-
nen.

Het eeniglte gemak is, dat zy
ten eerlten zonder itaal , vuur-
lteen of iets diergelyks vuur ma-
ken, en de gevonde wortelen en
al het andere klaar maken können,
zonder dat 'er een vreemd menfeh
de hand hoeft aan te liaan. Zulks
gefchied niet, zoo als T. Zuchclli
in zyn merkwaardige Millïe en
Rcisbefchryving na Congo in JE-
thiopien p. 344. van de Zwarten in
Congo fchryft, maar nog op een
andere manier, hoewel met die
niet zeer ongelyk; want hv ver-
haalt van de Zwarten, dat zy
niet door Itaal of vuur-fteen maar
op cen byzondere manier, die hy
nergens anders heeft gezien , vuur
maken.
Hoedein- \\ 'annccr zy langs den weg,
van fchryft hy, een vimr-lteen vinden
rar ma- zoo gaan zy daar by op de knien
leggen, nemen eenïtukie hout in
II. Deel.

de hand en werpen zand tuflehen
den fteen en het hout, waar op
zy hei /che zoo lang tegen elkan-
der wryven, totdat het hout be-
gint te branden, en daar mede
Heken zy allen hare tabakspypen
aan, en maken ook voorts vuur,
als zy niet verder behoeven te rei-
zen.

Maar de Hottentotten gebrui- Manier der
ken tot haar vuur-maken buiten Ho,£to1"
itaal of iets diergelyks, zelfs geen tout te
vuurlteen of /and , maar weten inaken-
zich nog een weinig beknopter te
behelpen, als zy maar een llukje
hout of dorren ftruik in 't veld
vinden , wryvende dit hout op een
ander hout, dat wat harder is, by
na zoo als ik van de Draajers wel
heb gezien , die als zy eenige
zwarte kringen tot cieraad willen
maken, zulks zoo lang doen, tot
dat het begint te roken, en con-
tinueeren daar mede, tot dat 'er
vlam komt, wanneer zy niet al-
leen hunne tabakspypen können
aanfteken , maar als zy flil blyven
en iets te koken hebben , valt het
niet zwaar , om voorts een ge-
noegzaam vuur te maken, om
hunne fpys te bereiden, zich by
nacht te warmen, en tegen de
wilde dieren te wapenen, name-
lyk als zy in den beginne maar een
weinig dor gras, of anders ge-
droogde Elephants of ander dier-
mirt daar aan leggen , en 'er
vervolgens hout by doen, zoo
hebben zy met ter haalt zoo
veel vuur als zy van noden heb-
ben.

Op zodanige wyze können zy Andere
zich in het woerte veld. behelpen , manicr"
als zy al geen vuurflag , zonder
het welk men ze zelden aantreft,
by zich hebben ; dog zy gebrui-
ken geen tondel van linnen of
diergelyks', en ook gene zwam of
zwavel , maar een Haal en een
vuurlteen , zoo als ook een zoort
van riet, het welk men als het dor
is, van elkander kan trekken en
pluizen als hennip, en als tondel
vuur vat, zoo dra 'er maarvon-
1 ken

66 BESCHRYVING vande

ken op komen, waar mede zy ook
voorts zoo een groot vuur können
maken, als zy willen. En alzoo
dit riet , het welk zy in plaats van
tondel gebruiken , overal in het
veld word gevonden, en als het
eenmaaal vuur gevat heeft , en
weder uitgedoort is, den brand
ten eerften 'er weder in te krygen
is, zoo hebben zy daar meer dienft
van , dan van tondel of zwam.

Maar waar raak ik al hene met
dat vuurmaken ? Ik moet den Le-
zer liever nog een DelicatefTe op-
diiTchen, eer en alvorens ik tot
de rechte Delicateflen overga.
Edoch vermids ze den Lezer even
zoo wel als my niet fmakelyk zal
voorkomen, zoo verzoeke, om
dezelve ten minfte als een waar-
achtig verhaal aan te merken, en
niet te denken , dat ik die voor
den dag heb gehaalt , om uwe te-
genheid te vermeerderen ; aange-
zien ik als een Voorfteller van de
zeden engebruiklykheden, wel-
ke onder de Hottentotten in
zwang gaan , deze als een gantfch
byzondere, en miflchien by geen
volk zoo doorgaans gebruikelyke
zaak onmogelyk met ftilzwygen
kan verby gaan.

Men weet , dat het in Europa
by menfchen, die geen verfcho-
ning hebben , of juiit niet al te
zinnelyk op haar lyf zyn , geen
nieuws is , dat zy koltgangers
hebben, of dat hunne klederen
met ongedierte bezet zyn, enzy
beftormt worden ; ik heb nu reeds
ook hier voren gemeld , dat de
Hottentotten het lichaam en de
klederen zoo als ook de Croilen
met vet befmeren ; dezelve in
plaats van een bed gebruiken, en
alzoo nacht en dag zonder eenige
verandering gebruiken. Daaren-
boven wanneer men bedenkt, hoe
warm het hier is , en wat alzoo
van het vet in het bont moet wor-
den gebroeit, zou het dan wel
wonder zyn, dat de Hottentotten
fchoon zy voor het grootlte ge-
deelte bloot en naakt lopen, ook

in hunne CrofTen luizen kregen ,
en 'er overvloedig hadden ?

Wanneer nu dit ongedierte,
voornamelyk by warme dagen ,
haar de huid fchier plat byt , en
door het menigvuldig gezogen
bloed zoo rond zyn geworden als
knikkers, en die koltgangers te
laftig worden , zoo gaan zy wel op
de volle llraat f taan, en kloppen
de Croilen uit met een ilokje, zo-
danig dat ze op de aarde rollen ;
edoch dit middel is niet genoeg,
om zich van deze gallen te ont-
llaan , om dat zoo dra 'er een an-
der weder gaat zitten , die uitge-
klopte luyzen zodanig een beftor-
men, en hy alzoo op eene reis ee-
nige honderden overerft, fchoon
hy 'er te voren niet een gehad
had.

Dcrhalven dunkt hen beter en Zyeet
voorzichtiger te zyn, deze beeft- dcluiien
jes , waar van zy zoo veel beeten
hebben moeten uitftaan , uit de
waereld te helpen, en als zuigers
van haar bloed en zweet op te
vreeten, om dat ze als dan geen
leed meer können doen ; gelyk zy
dan, wanneer men vraagt, waar-
om zy ze op eeten, uitdrukkelyk
antwoorden : T>ie goeds ons ja beï-
tum, en ons bloed op vre turn; waar
om ons die goeds niet weder beitum
en op vretum.

Ik heb 'er vele hondert zien, die
langs den weg, zoo wel aan de
Kaap zelfs als langs de grote we-
gen, en aan hare Kralen zaten, die
zich van deze hart omroerende
fpys zonder fchaamte bedienden',
om dat zy wel weten , dat nie-
mand in het land haar zal berispen;
om de vreemdelingen geven zy
niet, wyl zy dan hier en dan daar
wonen. In dit Huk komt T. Ta- watP.T
chart met my overeen , wanneer JÏÏchr)
hy in zyne Siamfche Reis pag. 99.
zegt: Zy maken een treffelyk ge-
recht uit bet ongedierte , 't welk in
de vellen , die zy dragen , aange-
fokt word; wy hebben het meerma-
len gezien , anders zouden wy het
onmogelyk hebben können geloven.

En

KAAP de GOEDE HOOP. 6?

En de Heer Boeving in zvnc cu-
fieufe Rcfchryving en Naricht der
Hottentotten, /egt hier van pag.
8. het volgende: Zommigen bren-
gen den tyd door, met bet vangen
van de Inyzen uit hunne vette Crof-
fèn; enterivyldczc jchier van on-
gedierte knelden , koßrde bet nier
veel moeite, om Makkers te vin-
den, welke de luyzen met de tan-
den aan fi ukken beet en, en ah dan
wegwierpen , en anderen , die z,e
zelfs opaten , zoo als ik met myne
ooqen , niet zonder walging gezien
heb.

Dit genoeg hier van , om dat de
materie al te onfmaaklyk is, en ik
geen luit heb, om ze verder uit te
halen. Genoeg is het , dat de Le-
zer de waarheid daar uit weet,
en geen oorzaak heeft, omverder
daar aan te twytfelen ; zullende nu
de Delicateflen , die zy werklyk
daar voor erkennen , in 't kort
melden ; namelyk , dat zy zeer
grote Liefhebbers van Tabak zyn,
en denzelven veel hoger achten ,
als men in Europa gewoon is te
doen. Ik heb niet alleen eertyds
gezegt, dat dit kruid, het welk
hen luftig en vrolyk maakt, hen
onder anderen heeft bewogen,
hun land aan de Ooft-Indifche
Compagnie te verkopen, gelyk
zulks SP. Tachart in zyne Siamfche
Reis pag. 90. getuigt; maar zulks
bekrachtigt ook de Heer Vogel in
zyne Tienjarige Ooit-Indifche
Reisbefchry ving pag. 71. wanneer
hy zegt : Zy zyn grote Liefhebbers
van Tabak , en flaan den Europea-
nen voor een klein ßukje een gaut-
Jchen dag ten dieufle.

Het is wonderlyk en echter
zeer gewis, dat wanneer een Eu-
ropeaan begerig is , onvervalfch-
ten tabak te kopen , en hy gaarn
wil weten, of hy goed is of niet ,
hy maar een pyp vol hoeft te ge-
ven aan eenige Hottentotten, die
by elkander zitten, en ze dezelven
laten uitroken , wanneer zy onfeil-
baar zullen zeggen , wat van den
tabak is, en zulks veel beter, als
IL "Deel.

een Europeaan doen kan. Ik »
heb my veelmaal van dit middel

bedient, en haar 1
kan ook verzeken n , dat ik my
nooit qualyk daar by heb bevon-
den, maaraltyd de waarheid bc-
fpeurt heb. Dcrhulven is dit ook
wederom een klaar bewvs, dat
wyl zy de deugd en eigenfehap
van den Tabak zoo wel kennen, zy
ook ongemeen grote Liefhebbers
daar van moeten zyn.

Hier uit blykt alzoo genoeg-
zaam , dat de Tabak een van ha-
re waard itc en voornaamite zaken
is, die zy niet können ontberen,
en waar voor zy graag arbeiden
willen, om dezelve te verdienen >
of zoo veel te winnen dat ze dezel-
ve können kopen. Gelyk zy dan
zoo dra ze met een Europeaan
eens zyn , om iets voor hen te
doen , alvorens Tabak , als een
zaak die haar liefit is , en die zy
niet ontberen können, bedingen.
Ja zy bedingen wel uitdruiklyk ha-
re dagelykfche of ten miniten
weekelykfchc portie van de ge-
nen, waar by zy zich by 't jaar ver-
huuren, en zoo dra dezelve aan
hen word geweigert, gaan zy uit
dendienit, en zeggen, dat ver-
mids de man aan hen geen Tabak
geeft, zy hem ook niet langer
können dienen.

Het ander ituk van hare groot- DeDacha
fte en beite Delicateflen is de eer- ^ec,",da
tyds reeds befchreve en tot nu voorde
veelmaals aangehaalde T>acha , "°trc
welk kruid haar aangenamer is, als
Zuiker, Amandeltaarten of ande-
re koftbare en lekkere beetjes voor
de Europeanen ; want als zy dit
kruid of alleen of met Tabak ge-
mengt roken, of, zoo als zy zel-
ve zeggen , Bufchbafch maken , zoo
denken zy om geen eeten of drin-
ken, en vcrluitigen zich daar me-
de , om dat zy uit de ondervin-
ding weten , dat het hoofd hen
daar van zoo licht, en zy zoo
praatachtig worden , als ofzyden
beften Spaanfchen of anderen koit-
baren wyn gedronken hadden.
I x En

f

BESCHRYVING van de

68

En juut ten dienzelvcn einde, [
zoo als ik reeds eertyds hebbe ge- j
meld, gebruiken zy dit kruid, als
/\ trouwen, of iemand zyne doch-
ter vragen willen, op dat zoo wel
de ouders als de bruidegom zelf
vrolyk worden, en eerder aan het
praten zou raken. Dit kruid is
ook het nagerecht by alle hunne
gaftmalen, Andersmaken, en ver-
dere openbare plechtigheden. Zy
verhuuren zich ook niet licht by
d'een of d'ander boer, ten zy hy
hem een zekere portie T>acba ne-
vens den Tabak belooft, ja zelfs
zoo veel als zy können roken.
Kort om T>acha én Tabak zyn de
aangenaamfte dingen, welke een
Europeaan hen kan voorzetten of
aanbieden.

Zoo aangenaam T>acha en Ta-
bak ook mogen zyn, zoo veel aan-
genamer is by hun echter de Kan-
7/rf-wortel , welke boven aan an-
dere koftbaarheden den prys be-
houd , om welken te krygen een
Hottentot zich niet zou ontzien ,
om voor een itukje 6 , 8 of i o my-
len ver te lopen, ofdengantfehen
dag zwaar werk te doen , om dat
zy menen , dat 'er een byzondere
kracht in lteekt, als men ze
kaauwt. De Heer CP. Tachart in
zyne Siamfche Reis p. 103. 104.
verhaalt, dat de Namaquas An.
I68^. aan de Hollanders, die door
dat Land reisden, onder anderen
deze wortel of kruid , genaamt
Kanna , tot een tcgenprefent had-
den gegeven; welke de gemelde
Tachart ook voor de Chinee-
Iche Ginffi'ug-\vone\ houd ; wan-
neer hyzegt: Na alle aanzien is
dezelve de beroemde wortel , van
de Chineefen Gwffeng genaamt ,
aangezien de Heer Claudius , die
ze m China heeft genten , verze-
kert , dat hy twee geivajfen daar
van aan de Kaap had gevonden ,
en heeft ook haar gejlalte , zoo
als ze eigent lyk is , uitgetekent ,
Welke de Heer Thevenot my on-
langs heeft laten zien. Zy gc-
bi 111 keu deze Kanna even zoo 0-

vervlocdig , ah de Indianen hun-
ne Arekv. en Betel.

V an deze Kanna of Chineefche w tE
Ginjfèng~WGtte\ geeft Erasmus m
Francisci in zyne Ooit-cn \V eil- jlscicvaJl
Indifche Staats en Luitgaarden p. Gng-wor-
717. uit Mart in ns Martinh Atlan- telD
te Sinico p. 35. der Landfchappen
^Peking , en uit Nieim'hoffs \)c-
fchryving der Hollandfchen Ge-
zandfehap aan den Keizer van ('ki-
na Cap. 15-. dit volgend Bericht :
l)\ de oude Hoofdltad des Land-
fchaps 'Peking vind men zeer fcho»
ne en door gantfeh China op 't
hoogit beroemde wortel, welke
van de Chineefen Ginßeng* maar
van de Inwoners van het eiland
Japon Riß genaamt word ; en
word dezelve van de Chineefen
Ginffeng genaamt na hare geitalte ,
om dat ze de geftalt van een
menfeh, (in de Chineefe Taal Gin
genaamt) die de benen ver van
malkander heeft, zeer aardig ge-
lykt.

Zy gelykt onze Europeaanfche Befchr
Mandragora of Alraun , behalven ^"| ™
dat zy veel kleinder is ; gelyk ik tel.
dan niet twyffel, of zy is een zoort
van de gemelde Mandragora , om
dat zy eenerly geitalte en werking
heeft. Wanneer deze wortel is
gedroogt, is zy geel van kouleur ;
zy heeft zeer dunne vezeltjes,
waar door zy het voedzel tot zich
trekt , en is rontom met zwarte
vlakjes gefprikkelt, die zoo klein
en net zyn , als of ze met een wel
gefnede pen gemaakt waren. Als
men ze kaauwt , is zy mal zoet ,
met een zoort van bitterheid ver-
mengt, die echter naauwlyks kan
worden geproeft.

Hare kracht en werking beftaat
voornamelyk hierin, dat zyde
levendmakende geelten geweldig
vermeerdert , als men maar het
twaalfde deel van een ons daar
van gebruikt. Zoo men echter een
weinig meer meent, Iterktze de
krachten der zwakken, en veroor-
zaakt een aangename warmte des
lichaams. Als de genen, die een

weinig

KAAP de GOEDE HOOP.

69

weinig heet van natuur vyn , de-
ze wortel gebruiken, .brengen /v
zich doorgaans in levensgevaar ,
om dat zy daar door te veel gers-
ten bekomen; maar voory.wakke
menfehen die door langdurige
ziekteos hunne krachte« hebben
verlorfin , is dezelve /eer hcil-
\m en dicnilig ; gelyk Z) dm
/omtyds zelfs aan de genen, die-
op 't uiterlle fchyncn te leggen ,
zooveel krarhten bvzet , dat zy
in lange gene andere medecynert
behoeven, en dikwyls daar door
tot vorige gezondheid geraken ;
waar door deze wortel zoo duur
is, dat een pond daar van met drie
pond zilver moet worden betaalt ;
tot nu voorgemelde Franciscï.

Ondcrtullchcn is tover gewis,
dat de Hottentotten onder alle
koltelykheden en delicatellen
niets hoger achten nis deze Kau-
,74-wortel van welke ik zelf eens
ren ftukje , een vinger lang heb
gehad, waar mede ik zoo veel
vrienden nebbe gemaakt, dat zy
nog langen tyd daar van onder el-
kander fprak en , en zeer in haar
fchik waren, als ik aan iemand,
die iets doen zoude, ontrent een
itukje een half lid van een vinger
lang, daar van mede deelde. Of
echter de Afrikaanfche zoo grote
kracht en deugd bezit, als de Chi-
neefchc, kan ik niet zeggen, om
dat van dezelve nooit iets heb
gezien, en by gevolg geen on-
dervinding daar van hebben
kan. OndertufTchen is 't genoeg
dat ik weet, hoede Hottentot-
ten daarmede in haar fchik z\n,
wyl zy gedurende het kaauwcn
van een klein ftukje ongemeen
lullig en vrolyk worden, zodanig
dat zy fchier niet weten , wat zy
van vreugde doen , en van welluit
als dronken fchynen.
Zy bonden Een byzonder (luk van hare
vedvan lekkernyen ik ook wyn, niet al-
leen de klare en zuivere, als wel-
ke by de Europeanen ook wel
herberg vind , maar de half fchone
en voornamelyk de gene, die

nog op de ui'' ■ , en als 1

dan me: de hef braaf onder el-
kander is gemengt, en zoo dik is
dat hv fehle r niet uit het glas kan
bpenj Deze wyn om dat hy
Ikoop is word van hen gekoft,
en zeer gaarn gedronken ; zonder
dat /\ vrezen j dat zy daar van
purgeren, of krimpingen in de
darmen krygen zullen. Dit on-
gemak moet te meer worden ver-
oorzaakt, als vy Tabak of 'Ducba
of ook Btifibbtifch van tabak en
'Dacba daar onder roken , en den
rook doorflikken, tot dat zy hem
op eenmaal als uit de mond van de
hel, die open gaat, uit laten ; aan-
gezien zy zich verbeelden , dat het
een trefïelyke werking van den
dikken wyn is, dat hy ten eerften
bevangt, en daarenboven wakker
purgeert.

Nog groter Liefhebbers zyn zy En •
1 an dèn\Vyn-Brandcivyn, welken brandew5n
men hier wegens de vele wyngc-
waflen overvloedig heeft, en des-
wegen van den Koorn-Brandewyn
gantfeh niet houd. De oorzaak
is, om dat hy deels niet zoo goed,
en ook even zoo duur zoude ko-
men te ftaan als de Brandewyn
zelf, en zulks wegen den eenmaal
gezetten prys van hetkoorn, zoo
als eertyds gemeld is. Van dézen.
Wyn-Brandewyn zyn zy zeer wel
verzekert, en weten het uit de
ondervinding, dat een klein kelk-
je of glaasjes meer kracht heeft,
als drie of 4 glaasjes wyn. Vermids
dezelve nu dikwyls liever aan hen
word gegeven, als goede wyn,
zoo nemen zy hem ook liever aan,
en zyn wel vergenoegt, als zy de
gehoopte werking maar in't hoofd
gewaar worden , hy mag voor 't
overige zyn als hy wil.

Zodanig is het ook met den A- a
rak, of den Indiaanfehen Brande- adicatêfë
wyn, die van RvÜ, Zccqual, A- byhen.
nys, enz. gediilillecrt word, en
niet alleen door gantfeh Indien,
maat ook voornamelyk hier by-
zonder in gebruik is. Deszeïfs
verdere befchryving is by Job.
I 3 -van

BE SC HR Y VING van de

Exempel
daar van.

70

van der Beer, en by Merktin in
zyn Journaal of Öolt-Indifche
Reisbeichry ving pag. 9 3 3 . te vin-
den, en vermids hy veel beter
koop is, als de Wyn-Brandcwyn,
kopen zy den zclven zeer over-
vloedig, en zuipen tot dat zy
f moor dronken, enzomtyds niet
in ltaat zyn, om hunne huizen te
vinden, maar van anderen moeten
t'huis gebragt worden.

Ik heb in den *jare 1708 een
klaar bewys gefien , dat zy veel
werk van Arak maken. Want als
de Commandeur van Ccilon, die
van Punta Gale vertrokken , en
onderwege overleden was, in een
gepikte doodkiit vol Arak , om
het lichaam te beter te conferve-
ren, alhier gebragt was, en men
dien funkenden Arak, wyl het
lichaam verkil! wierd , uitgoot, zoo
kwamen de Hottentotten daar op
af, en vongen den Arak in hunne
Croflen. Weliswaar, dat zy niet
willen , dat het lyk van den Com-
mandeur daar in gelegen had;
echter Honk de Arak zoo vuil, dat
geen menfeh die zou hebben wil-
len gebruiken; Niet te min ging
hun lief hebbery zoo ver, dat ze
voor dien tydt den flank niet rui-
kende, zigaan denzelven vol en
zat zopen, 't geen hun echter liegt
bekwam, wanneer zy t'huis ko-
mende deze {linkenden drank

weer uit braakten , en toen eerii
gewaar wierden den vuilen lugt ,
die ze hadr, welke zy zig in lang
ook niet konden kwyt maken ;
waar door zy een tyd lang geen
Arak meer wilde drinken.

Ik zou zeer gemaklyk nog ee- diet Ha-
nige van hare lekkernyen hier^.
können byvoegen , maar vermids
ik beducht ben , dat ik den Lezer
daar mede maar zoude laftig val-
len , te meer wyl het hoofdftuk
buiten dat reeds lang genoeg uit-
gedeyt is, en de zaken daarenbo-
ven van zeer gering gewicht zyn
zoo acht ik belt te zyn, als nu te
fluiten, en niets meer daar by te
voegen , op dat ik de tegenheid ,
welke gy reeds by hare maaltyden
heb befpeurt, en nu wederom
vermeerdert is, niet groter make,
en daar door veroorzake, datgy
in 't vervolg geen luit zoud heb-
ben om meer van de Hottentotten
te lezen.

OndertufTchen zullen hiermede
ook de onfmakelykfte materien
verby zyn, die van deze natiën
können en moeten worden ver-
haalt, zoo men anders van al haar
doen en laten gaarn het rechten
befcheid wil hebben. Derhalven
kan ik beloven, dat voortaan
diergelyke walging veroorzaken-
de dingen niet meer zullen voor-
komen.

VIL HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 71

VIL HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten Huizen, Dorpen, en
van haar gantfehc Huisraad.

Vaader Hottentotten huizen. Gelyken na een bakkers oven, Zyn noch van fleenen noch
van balken gebowxd. Zyn ook geen bollen. Der Hottentotten boirxmateriaalen. De
figuur van bun buizen is ovaalrondt. Het dak beflaat uit matten en buiden. De huizen
zyn van binnen ovaal , als vcrxulft 'yén niet boo*. De bedßeden zyn raten in de aarde. De
haardflede is een rond gat in "'t midden. Hunne buizen raken nooit in brandt, Hoe zv
hunne dorpen aanleggen. Worden rondt gebouivd. Hoe bet veevcord brxaart als^er

ivyiiig Hottentotten l>y malkander ivonen. De Dorpen zyn groter als Boevinj vooreeeft.

De grote Dorpen blyven n.et lang op een plaats. Be/luit van dit Hooftdeel.

V

L'.rmids de tot nu befchreve
Hottentotten zich in de
kleren geftoken hebben , en zich
zonder vrees mogen laten zien ;
vermids dezelven by haregewoon-
lyke en ordentlyke maaltyden toe-
gelaten hebben, dat men hare fpys
en drank en terzelver tyd hare
Delicateften heeft können waar-
nemen , zoo zullen zy ook zeer
gaarn toeftaan , dat met hunne
paleizen , huizen , dorpen en
gantfche huisraad , van naby zoo
wel van binnen als van buiten be-
ziet ; voornamelyk als men haar
verzekert , dat men niet begerig
zal.vallen, om iets met zich te ne-
men , zoo als hare gewoonte ook
is, dat zy niet licht iets aan ie-
mand ontvreemden.
)erHot- De Lezer zal echter met den
Sniy- eeriten opilag gewaar worden , dat
n na een deze hui/en en dorpen een zeer
kCn"s fchone , naauwe en nette over-
eenkomt hebben met hunne trac-
tamenten , delicateiren , en gant-
fche kleding ; weshalvcn zv ook
een zulke parade maken , dat men
dezelve, zoo als Boe-ving in zyne
curicufe Befchryving en Naricht
van de Hottentotten/^, -r. zegt,
zeer wel by een lemen Hakkers
oven gelyken kan, welke men in
Duitlchland midden in de dorpen
aantreft, maar gantlch niet byeen

hooiberg, zoo als de evengemel-
de Heer Boevitig l. c. ook meent,
om dat een middclmatigehooiberg
van boven fpits toeloopt en ook
veel hoger is , als een zodanig
gantfeh paleis.

Want deze huizen hebben gene 7ynno.
fondamenten of muuren van kalk vanftenen
of ftenen, zoo dat een Metzelaar l°Fin

Li . . . balken ge-

by hen zeer weinig werk zoude bouwt
vinden. Zy zyn ook niet van
zware uitgehouwe en dicht op el-
kander leggende bomen en balken
in elkander gevoegt , en vervol-
gens met mos of ander dun werk
van vlas bedekt , om den wind
daar buiten te houden, zoo dat
een Timmerman ook zeer flech-
ten rekening by haar zoude vin-
den ; hoewel de Heer Boeving in
zyne Tienjarige Ooft - Indifche
Reisdag. 71. zegt, datzy onder
anderen ook ftroo tot het maken
van hunne huizen gebruiken, zoo
zal men echter niet eenen halm
daar aan vinden, aangezien zy
daartegen zyn, om dat 'er voor
de komft der Hollanders geen
koorn gezaait ofgcoegft is, en by
gevolg ook geen ftroo in het land
is geweeft.

De cerft aangehaalde Heer Vo-
gel befchryft /. c. deze Hottentot-
iche hutten in eenige delen zeer
wel, behalvcn dat hy daar by van

ftroo

BESCHRYVING van de

72

flroo gewag maakt, het welk 'er
niet toe word gebruikt , 200 als
reeds gemeld is ; namelyk hy
zegt: Hare hutten, waar in zy
wonen, gorden uit riet of ßr 00 ge-
maakt, en geh ken na een bakoven.
In dezelve kruipen zy door een la-
ge deur , en flip en 'er wel 10 of 1 x
in een van zulke hutten. T.Ta-
chart is daarentegen door het
veelmaal aangehaalt Lateinfch
bericht gantfeh mifleid, namelyk
dat hy van de Sonquas natie voor-
geeft, dat zy hunne woningen
in hun eigen land onder de aarde
maken , en maar zomtyds zoo als
de anderen in huizen wonen, zoo
als zulks in zync Siamlche Reis
pag. 97. te lezen is ; aangezien
hoe veel natiën ik ook heb gezien,
ik zodanige hollen in klippen of
bergen niet aangetroffen heb , en
heeft my ook niemand , dien ik
'er na heb ge vraagt, van diergely-
ke gaten , eenig berigt können
doen ; zoo dat daar uit belluit ,
dat dit gantfche voorgeven van
de hollen een louter verdichtzel
zyn moet van zodanigen , die ver-
maak fcheppen, wanneer zy ce-
nen vreemdeling zoo wat op den
mouw weten te fpelden.

Hy is nog minder onderrecht,
wanneer hy pag. 102. voorgeeft ,
dat alle natiën in Jagers of Her-
ders verdeelt zyn , wyl zy allen dit
beide zeer wel verHaan ; wyders
zegt hy van de Jagers , dat zy in
hollen wonen , en van de jagt le-
ven ; en dat de Herders zich van
hunne kudden en melk-fpyzen
generen, en in hutten of huizen
wonen; van wicn hy ook deze
vertelling mag hebben , zoo is het
nochtans zeker, dat hy die hollen
nooit zelf heeft gezien, om dat
men in zync gantfche Rcisbe-
fchryving nergens zal vinden, dat
hy buiten de Kaap landwaards in
geweefl is ; daarenboven zal hem
ook niemand met waarheid een
zodanig hebben können aanwy-
zen, om dat de Bofchjcs -mannen
zelve gene zodanige hollen heb-

ben , fchoon zy van alle de ande-
ren afgezondert moeten leven,
zoo zy anders niet doodgeflagen
willen worden.

Zoo tail de Heer Boeving op de.
eerHgemelde plaats pag. 5. ook
niet alleen mis, als hy de lalt en
de moeite, om de huizen te bou-
wen , de wy ven alleen wil opleg-
gen , wanneer hy zegt : Ik heb
eens zodanigen paleis van een wyf,
aan welkers gefacht deze arbeid
toekomt, zien opbouwen. Maar hy
haalt ook meer materialen aan ,
dan zy ordentlyk gebruiken , als
hy wyders zegt : Een ige lange
fokken , wierden in 't rondt in de
aarde geftoken , en van boven tegen
elkander vafi gebonden, en daar na
met biezen dekken, fchclpen, gras,
ßenen en allerhande dier e-huiden be-
dekt. Want fchoon ik van dier-
gelyke huizen eenige duizend heb
gezien, is my echter nooit zoda-
nig huis, met gras bedekt, voor-
gekomen, veel min dat de dun-
ne Hokken Henen zouden hebben
können houden of dragen.

Wanneer ik aan den Lezer zal Do Hot
zeggen, wie en op
hunne huizen bouwen
ik zulks zonder eenige omwegen
met de volgende woorden doen ;
namelyk : De Bouw-materialen tot
een zodanig huis zyn Hokken, van
lengte en dikte als een Heel van
een hooi-gaffel, of langer als zy ze
krygen können ; deze Hokken
worden van de mannen afgefne-
den , en van hen en van de wy ven
na huis gebragt ; dog gaan zy al-
vorens langs de rivieren en bee-
ken biezen halen , die zy ook na
huis dragen en in de Zon leggen
om te drogen ; en zoo dra zy de-
ze materialen by de hand hebben ,
zorgen zy wyders voor niets, dat
tot opbouwing van hunne hutte
zoude nodig zyn.

Als de gemelde biezen een wei- m™ n

• nig zyn gedroogt , begint *J£33

vrouw matten daar van te vlcch- d& inhei

ten, die zelfs zoo dicht zyn, dat ^tn

'er niét een droppel water door hu«. *

kan,

\V1f WVC 7V tentotten

' " Ys LJ Bouw-ma-
ZOO Zal terialen.

^

f ZW At.? 7.?

» Hoem Hottentotten haak ihysfa boiwen.

i E Tkdipi dUüt

KAAP Dt GOEDE HOOP. 73

IIb IS o-

ial-rond

kan, en rondom dezelve legt zy
een zoom of rand zoo dik als een
kleine vinger; en wanneer zy 'er
zoo veel klaar heeft , als Vr tot
het bouwen van het huis nodig
zyn , zoo beginnen zy <>m den
huisliouvv met ernit en \ ver te den-
ken, zoo dat het gantfche huis in
een zeer korten tyd opgerecht en
gebouwt is , om dat man en
mouw, en niet de vrouw alleen ,
zoo als Boeving l. c. voorgeeft, ten
zy de man van de hand, op de
jagt, of in iemands dienlr. is, el-
kander de behulpzame hand bie-
den.
De figuur Het fondament echter, waar
op zy haar huis bouwen, is gelyk
reeds is gezegt , niet van Henen
gemetzelt , maar de blote aarde
zelve, zoo als ze van natuur is.
Op deze bouwen zy hunne hut-
ten, niet vierkantig, als de Euro-
peanen , en die Hottentotten
doen , die ontrent Terra de Natal
wonen , van dewelken ik door den
eertyds aangehaalde Kapitein
Theunis Gerbrandszoon van der
Schelling niet alleen gehoort,
maar ook in zyn Journaal of Dag-
regiiter gelezen heb , datzy hunne
huizen van leem vierkantig bou-
wen , en eene verdieping hoog
ophalen, maar zy verkiezen alte-
maal een eirondt bellek, op de
wyze van een bakoven , als welke
gelykenis met alle hunne hutten
of huizen belt overeenkomt, maar
niet als een hooiberg , zoo als
Boeving l. c. wil , of als tenten ,
als T. Tachart l. c.p. iox meld.

Deze ovaal-ronde figuur is over
het midden in zyn langtle Diame-
ter 14 voet lang, en in het ImalHe
ontrent 10 of 1 1 voet breedt, wel-
ke figuur zy rondom met voorge-
melde Hokken afiteken , dezelve
daar na overbuigen , en boven,
als zy te kort zyn , voornamelyk
voor en achter, om dat zulks in 't
midden zoo zeer niet nodig is,
met biezen-Hrikkken, aan elkan-
der binden , of anders als zy lang
genoeg zyn, beide de enden van
IL <Dcrl.

üen.

de Hokken in de aarde Heken ,
zodanig dal / van voren tot ach-
teren niet "meer *\\n <; van zoda-
nige bogen gebruiken , welke o-
verdwars of kruiflelings door
twee of drie diergelyke ovaalc-
bogen boven over gefloten wor-
den.

Wanneer vervolgens deze ovaal- Hetdakb*
rondte afgeitoken is , en de bo-1:Jtult
;': n gemaakt zyn, worden zy met JST
de bovengemelde matten bedekt ,
niet alleen dat de eene mat aan de
andere ltoot, maar ook dat de ee-
ne een weinig op de ander komt
te leggen, op dat het water daar
niet door zoude lopen. Indien zy
te weinig matten hebben, zoo
dekken zy het huis van boven met
onbereide huiden, om voor regen
en wind befchut te zyn ; op dezel-
ve leggen zy verder platte Henen ,
ontrent i of 3 pont zwaar,, op dat
de wind dezelve wegens hare
lichtheid niet zoude können weg-
wajen. Menigmalen ook leggen
zy, fchoon zy matten genoeg
hebben, op de zoo evengemelde
wyze vellen daarover, om dat zy
'er overvloedig hebben > om de he-
te zonne-Hralen nevens de regen
en wind te beter af te weeren.

Aldus is het gantfche huis
rondom toe, en heeft niet meer
dan eene opening, waar door zy
in en uit het huis komen , en te ge-
lyk een deur en een venlter is. De-
ze opening is ontrent 3 voet hoog
en i voet breedt, waar door nie-
mand, het zy een klein kind, o-
verend gaan kan, maar men moet
'er fchier , zoo als T. Tacbart
zegt , op handen en voeten uit en
in kruipen. Naafl deze opening
of deur hangt een vel, waar door
de deur, als de wind daar in waait,
niet alleen kan worden toege-
maakt, maar ook zodanig gc-
fchikt , dat de zy-winden niet
daar in blazen können ; daaren-
boven is het ook zeer gemaklyk ,
wanneer de wind Herk en aanhou-
dend is, de gantfche deur of ope-
ning te verbouwen , en van achte-

K

ren

74 BESCHRYVING van de

ren eene andere te maken, en 7.ich
alzoo van dit ongemak te bevin-
den.
De huizen Na proportie van deze deur, is
'™0. de hoogte binnen dit rond ver-
ik wuift huis of hut insgelyks geno-
^"men, aangezien men niet' wel,
fchoon men midden in het huis is,
recht ovcrend liaan kan , maar
men is genoodzaakt, om ten eer-
ilen te gaan zitten, of ten minllen
te hurken , als men niet plat op de
grond wil zitten, om van de krui-
pende luyzcn en vloojen niet te er-
ven. Dcrhalvcn zegt degemelde?*.
Tachart l. c.p. 101, dat de hoog-
te van binnen zoo Hecht is, dat
men onmogclyk overend daar in
ftaan kan ; en word deze hoogte
van zodanig een hut door den
Heer Boeving gefchat op drie el-
len , de omtrek op 16 ellen, en
de breedte op 4 en een halve e! ,
welke als zy van de korlte Diame-
ter word verltaan,met myne maat
tamelyk wel overeenkomt.

Hier voren heb ik reeds uit Vo-
gel l. c. p. 11. aangehaalt , dat in
zulk huis of hut wel 10. \i. en
meer perzonen können logeren ,
het welk ook zeker de waarheid
is. VA anneer 'P. Tachart zulks
echter van 4 tot 5 huishoudingen
wil veriuan , als hy /. c.p. 103.
fchryft : dat in een van zulke hut-
ten wel 4 tot f. huishoudingen
wonen , khoon de gantiche plaats
rondom niet meer dan 5- of 6 geo-
mctrilchc ichreden bevat, zoo is
zodanig voorgeven gantfeh onge-
grond, en houd de verf na de
proef der waarheid gantfeh niet,
aangezien elders reeds is ge/egt,
dat een ieder zich ten ccrlten van
een eigen huis verzorgt, en de
veelheid der menfehen maar van
de vreemdelingen moet worden
veriiaan.
Herhuis- lioehetnu van binnen in het
"civdJn hct huis gefchapen is, en wat men
daar in aantreft, dient nu, wyl
van de ftru&uur» grote des huis
of huis narielu gegeven is, ook te
worden aangewezen, om niet al-

leen van hare fchoonheid , galante
oplchik, maar ook van haar kort-
haar huisraad en meubilen kennis
te hebben. Vermids nu echter
van hunne fmuk en klederen
reeds genoeg is gemeld, endaar-
benevens elders ook is gezegt, dat
zy niet gaarn met veel onnodig
huisraad beladen zyn , zoo kan
men zich wel voorlïellen, dat men
niets zal vinden dan het geen zy
dagelyks van noden hebben.

Edoch op den grond van het Dcbedfte-
huis en alzoo in de aarde vind men teemde6*"
rondom en nevens de muur eeni- aïrde-
ge gaten, ontrent een halve voet
diep, die zeer gemakelyk moeten
zyn. Namelyk zy maken naar de
veelheid of getal van de perzoon
van hare familie, zodanige gaten
in de grond, dat ze hen voor bed-
ltedcn zouden verltrekken, waar
inzy, na dat zy zich alvorens in
hunne CrofTen hebben gewonden,
zoo wel en zacht flapen , als een
I' uropeaan in het belle veerebed.
\ oor de vreemdelingen vind men
'er zomtyds wel een , maar zy
moeten dezelve eerlt zelf maken ,
als zy gemaklyk leggen willen.

Behalven deze bedlleden heb-
ben zy het gemak, dat een iegelyk
alleen flaapt, en leggen gemeen-
lvk man en wyf recht tegen elkan-
der over, en de kinderen rondom,
zoo als men vulks zeer duidelyk
uit de grote en kleine gaten zien
kan, als men anders niet wilt,
waar de een en de ander 's nachts
zync flaapplaats had. Dienvolgens
geeft dit ook genoegzaam te ken-
nen, dat zy zich ontzien voor ha-
re kinderen , of voor anderen ,
wanneer zy hunne huwelyks
plicht onder elkander willen waar-
nemen, zoo dat men ze vergeels
en met onwaarheid voor brutaal ,
onbefchaamt, en ondeugend uit-

I geichreeuw t heeft.

Midden in het vertrek of hut is Dehiard-

! een rond gat , van byna dezelve nxAax^
diepte als de bcdltcdcn , het u elk 't midden.

1 hen voor eenhaardllede verflrekt;

! aangezien zy daar in een vuur ont-

tfeken ,

KAAP de GOEDE HOOP. 75

ftckcn, ea als dan rondom het
zelve gaan litten , op dat ouden

en jongen, grooie en kleinen /.ich
daarby zouden warmen, als liet
een weinig koud of regenachtig
w èer is. 'Zy können ook op dit
Vuur koken , en weten zich alzoo
wel daar mede te behelpen , als
eenander by zyne baarditede of
kachel, behalven dat het hier een
weinig meer rookt, als een Euro-
peaan gewoon is te verdragen ,
welke rook ook redelyk in de 0-
gen byt , als zy nat hout of dro-
ge koemift branden.

Van deze vuur en andere tot
bedffee dienende gaten fchryft 'P.
Tachart l. c.pag. 103. nog redelyk
wel, behalven dat hy de gaten te
diep maakt , wanneer hy zegt : Het
vuur brand in V midden , en de ver-
trekken zyn anders niet onder fchei-
den , als door gaten , twee voet
diep in de aarde gemaakt: Daaren-
tegen valt de Heer Boeving., om
zoo te fpreken , met de deur in 't
Boevjnshuis, en oordeelt tamelyk hard,
■viUng. als hy zegt : Van binnen hebben zy,
als het koud is, een vuur, rondom
het welk zy als de beeflen , ouden en
jongen , mannen en wyven , op de
aarde leggen. Even als of hy voor
heen niet had gezegt , dat zy op
de hurken gingen zitten, en als de
Duitfchers om hare kachel, of als
de Hollanders en Franfchen by
haren haardt zich warmden, het
welk immers by geen menfeh voor
een beeftachtigheid kan worden
gehouden.

Wyders zegt hy, ik mag wel
zeggen, als de beeßeji, want hare
honden, waar van 'er zomnugeu
welx of 3 hebben, zitten iusgelyks
in de ry, en hebben het zoo goed als
zy. Nu wildeik wel gaarn weten,
waar de Heer Boeving ooit heeft
gezien , dat de honden met hen in
de rye , en niet liever achter hen
en buiten de rye zaten ? Genomen
evenwel het was zoo, heeft hy
dan nooit gezien , dat voorname
Heren een goeden en trouwen
hond zeer hoog achten, en niet
27. Deel.

gaarn zien, dat aan hem een d
word gedaan r \\ eet liv niet , dat
'er in de vertrekken van de voor-
naamite I teren ook honden wor-
dengezien? Is'l hem onbewuit,
dat de teerite Juffertjes ook
fchootbondjes hebben, welke zy
niet alleen hy dag op haar fchoot
hebben, maar by nacht ook met
zich te bed nemen, en aan dezcl-
ven even zoo goede ruil plaats
vergunnen , als zy zelve genieten ?
Zoude hy dan uit dit alles, 't welk
ontrent de honden gefchied, be-
flüiten, dat zodanige Heer of Juf-
frouw becllachtig leefde , om dat
haar hond het zoo goed had als vv
zelve? Wat my aanbelangt , ik
zou my niet gaarn met myn oor-
deel zoo ver uitlaten , om dat ik
zoude vrezen, dat het al te ver
zoude gaan en te veel zoude ge-
zegt zyn.

De trouwheid , waakzaamheid Hottentót-
en redelykheid van een hond is by *en J^en
alle Natuuren Gefchiedenis-ken- noden?'""1
ners genoeg bekent. Wanneer
men dit nu gade Haat, en bedenkt,
hoe nodig deze dieren voor de
Hottentotten zyn , om dat haar
land vol wilde en verfcheurende
Leeuwen, Luipaarden, Tygers,
Luchten, Wolven en andere dier-
gelyke op roof uit zynde dieren
is, zoo kan men hen zekerlyk niet
qualyk duiden, dat zy genegent-
heid voor de honden hebben , te
meer, om dat aan dezelven de
nachtwacht bevolen is, en 'er
geen een in zodanige Hottentot-
fche hut aangetroffen word. Wie
zou dan daarom zeggen, dat de
Hottentotten als de beeilen rond-
om het vuur leggen , of als dezel-
ve leven ; veel meer oordeel ik ,
dat de Honden een zeer nood-
zaaklyk,ja zelfs het noodvaaklvk-
fte huisraad zyn , om dat dezelven
hunne Befchutters zyn tegen de
wilde dieren, en derhalven van
hen wel in waarde gehouden, en
aan dezelven ook gemak dient
verleent te worden.

Wel verdienen zy dit in aan-
K 1 zien

76 B E S C H R Y V I N G van de

zien van hunne uitcrlyke fchoon-
heid gantfeh niet, aangezien zy van
alle fraajigheid t'eenemaal berooft
zyn , en eerder na een vos als na
een hond gelvken ; hebbende een
fpitzen fmoel ,ltyle ooren , en een
zeer dunne en lange Haart , welke
zy naliepen ; voorts ruige zwart-
achtige en afchgraauwe haireri ,
alzoo dat wanneer ik zodanigen
hond zie , niets aangenaams ,
vriendelyks en beminnenswaar-
digs aan hem vinden kan , dog als
ik de nutte eigenfehappen, welke
zy met alle honden gemeen heb-
ben , gade fla , zoo verdienen zy
in alle delen even dezelve achting,
welke men voor een andere hond
hebben moet, om dat zyaande
Hottentotten even dezelve dien-
lten doen , die een Europeaan van
een hond te verwachten heeft, en
daarom veel van hem houd.
Der Hot- £)e Hottentotten houden der-
voomaam- halve zoo veel van dit huisraad ,
ftc huisraad dat zy het zelve ook in hunne hui-
zen laten komen. Het overige is
'er ook wel in ,maar is reeds meefl
hier voren befchreven, vermids
het zelve in niets anders dan in
hunne CroiTen, Pylen, Bogen,
Haflagayen, Kirris, Rackum-ltok-
ken en potten , of met een woord
in keuken-tuig beftaat; derhalven
oordeel ik nodeloos te zyn, hier
van iets meer aan te halen, te meer
om dat van hunne pylen en Hafla-
gayen hier na by hunne handwer-
ken nog iets zal moeten worden
gezegt.
Hunne Met reden moet men zich ver-
ken nooit" wonderen, dat daar zy, zoo als
inbrand, gemeld is , midden in deze lage
hutten, vuur ontiteken,en dezel-
ve maar alleen uit dunne Hokken,
bieze-matten en ruwe huiden be-
flaan, en daarenboven van bin-
nen Haflagayen , Pylen en Bogen,
zoo als ook hare overige Croflen
en andere lompen hangen, een
zodanige hut echter nooii inbrand
geraakt, of iets daar van zengt,
te meer om dal de Hokken, Haila-
gayen, Pylen, Croffen, en al het

andere met vet word befmeert,
en derhalven lichter vuur vat.

Ik heb deze zaak niet alleen
dikwyls nagedacht en my daar o-
ver verwondert, maar myne ver-
wondering wilde zich niet laten
vergenoegen, dan na dat ik aan
hen de rede had gevraagt, waar
by zulks toequam ; dog zy gaven
my gantfeh geen antwoord, maar
lachten my alleenlyk uit, als of zy
daar mede wilden te kennen ge-
ven, dat ik de rede zelf wel wille;
en wanneer ik hen van een ander
volk, namelyk van de bekende
Heidens zeide, dat zy insgelyks
deden, als zy by een boer in de
fchuur wierden gelaten, en een
vuur in dezelve ontllaken , alwaar
nog llroo nog hooi verbrandde,
fchoon het vuur nog zoo groot
was, wierden zy nog meer in hun-
ne mening gefterkt, en zeiden,
dat ik de rede alsdan zelf wel
will.

Derhalven is het my onmoge-
lyk geweeft , een enkeld woord
van hen te horen, en weet ook
tot nu niet , hoe zulks toegaat,
hoewel zeker is, dat zy van geen
wortel, welke de zoogenaamde
Heidens gemeenlyk uitgeven, en
tegen allerly vuur-rampen ver-
kopen, iets weten ; wat zy
echter anders gebruiken, is on-
bekent , om dat zy niets in de
aarde graven, of anders eenige
ceremoniën verrichten. My is
deswegens in gedachten gekomen
of zy gedurende het uitgraven
ook iets met woorden of andere
omilandigheden mogten waarne-
men , het welk zy aan geen Euro-
peaan willen bekent maken , hoe-
wel men daar van ook niets met
zekerheid kan melden.

Dit zy alzoo van der Hottentot-
ten huizen in 't byzonder genoeg
gezegt; twyffele niet, of de Lezer
zal daar uit hebben gezien, dat
ook in een gering en eenvoudig
gebouwt huis vergenoeging te
vinden is, en dat daar in Ruft en
Vergenoeging millchien beter

huis-

KAAP DK GOEDE HOOP. 77

huishouden en overecnltemmcn
können, dan dikwyls in een
groot paleis en tretlvk opgefchikt
vertrek. Men /al nooit in dezel-
ve gehyf horen , mtat wanneer
'er eenig verfchil tuilehcn man ot
vrouw, öftuffcheti anderen in en
uitgaanden ontllaat , y.oo word
zulks ten ecrllen onder den bloten
Hemel, in de tegenwoordigheid
van alle de aanwezenden afgedaan
en bvgclcgt; en wanneer zulks
by ons gefchicde, zoude de O-
verheid van vele onnutte klagten
verichoont blyven , de Advoka-
ten minder te doen hebben , en
de Rechtkamers van zulken be-
zwaarlyken en dikwyls verdrieti-
gen aanloop ontheft zyn.

Nu is nog overig, dat ik ook
achtervolgens myne beloften, iets
van hunne Dorpen, en het nodi-
ge van der zei ver ßou w-order
daar by voeg; want lieden en
veilingen hebben zy in 't geheel
niet, en lachen zelf de Europea-
nen deswegen uit. Deze bouwen
zy nu niet op de wyze der Euro-
peanen , of op die van de andere
natiën , noch maken cierlyke nette
en gemaklyke rechte llraten, zoo
na de lengte als by kruiswyze ;
maar zy houden hier in dezelve
bouw-order, welke zy by hunne
ilechte huizen of hutten waarne-
men.
Deidvc Zy bouwen namelyk hunne
»orden dorpen in de rondte, dat is huis

ondge- \_ . , ,

aan huis, niet na de rechte maar na
de kromme cirkel-linie , zoo dat
het een aan het ander fluit, en er
eindelyk in het midden een grote
ruime plaats over is, te weten, na
dat 'er veel huizen {laan. Ik heb
reeds eertyds gemeld , dat zy by
nacht hunne fchapen op deze
plaats dryven, en ze aldaar voor
de wilde dieren in zekerheid (lel-
len. Ook heb ik gezegt, dat zy
by nacht hunne oflen, koejenen
runderen daar rondom plaatzen ,
bindende altyd twee en twee aan
de achterfte rechter voeten met
een ltrik aan elkander valt.

Hoc ij
inne dor-
H aanleg
rn.

)OUWt.

Vermids nu ailkszoo is, en 'ik
het veelvoudig en in alle Kralen
op eenerlei wyze gezien heb, zoo
vervalt het \ en van den

f her / «:v/, hei welk hy in zyne
Tienjarige Uoil-lndifche Reisbe-
fehr\ VÏ&gfag. jx. bybrengt ,t'ce-
nemaal, zeggende aldaar: dat zy
by nacJ.it rondom bare hutten vuur
brandtn, op dat zy van de rs:ilde
dieren zouden bevryd zyn. Want
als zy in een dorp by elkander
wonen, zal men by nacht buiten
het vuur, het welk zy binnen in
de hutten of huizen hebben, ze-
kerlyk niet eenen vonk aantref-
fen; edoch indien 'er maar een,
twee of drie huizen alleen op het
land liaan, en alzoo genen cirkel
können maken , en daarenboven
weinig vee bezitten, zoo als door-
gaans gefchied, zoo zal men wei
een vuur buiten de huizen of hut-
ten aantreffen , hoewel nergens
anders dan voor den ingang van
het huis, om dat alle wilde dieren
een natuurlyke vrees voor het
vuur fchynen te hebben.

Wanneer het al gebeurt, dat'er Hoeh«
twee of drie alleen by elkander ycc wor<*

... * . 1 bewaart als

wonen , zoo als ik my erinner , by -er weinig
den Kapitein Knapkoek te hebben Hottemot-
gezien, en dezelven veel vee b^Stderwo;
zitten , zoo bedienen zy zich van &»•
geen nachtvuur om hunne hutten,
zelfs maken zy geen vuur voor den
ingang van het huis , maar zy dry-
ven het vee na by hunne huyzen ,
maken korte flruiken en takken
rondom het zelve , op dat het niet
maklyk zouden können weglopen,
en bewaren het op zodanige wys,
dat wanneer 'er een wild vernie-
lend dier komt, zy het vee kön-
nen byfpringen , en door hulp van
hunne honden den inbrekenden
vyandmet blaffen en fchreeuwen
een fchrik aanjagen en op de
vlucht dry ven, en het vee ne-
vens hen zelven voor fchade be-
hoeden.

De Heer Boeving bepaalt het ge-
tal der huizen , die een Dorp moe-
ten uitmaken, altenaauw, wan-
K 3 neer

68

BESCHRYVING van de

neer hy in zyhe curicufe Befchry-
vingen mricht der Hottentotten,
füg. 6 zegt: Vyftïen en meer dïer-
geïyke hutjes maken een T)oi-p uit,
"j:clke zy een Kraal noemen. Want
vermids hy zelf maar van de hut-
ten of huizen, welke de Hotten-
totten onder de Tafel en Leeu-
wenberg aan de Kaap hebben , ge-
wag maakt , zoo is licht te den-
ken , en my zeer wel bewuit, dat
hy nooit een rechtichape Hotten-
tots Dorp landwaards in gezien
heeft, als alwaar hy nooit gewceit
is.

Was hy in het land en onder
hen ge weeft, zoude hy wel Dor-
pen hebben gezien , waar in 't op
vvftien huizen niet aankomt. Hy
zoude 'er zeer weinig hebben aan-
getroffen , welker getal van huizen
kleiner waar; aangezien de mee-
fle dorpen in het land zeer groot
en volkryk zyn , alzoo dat het op
10 tot io huizen, die men tellen
kan, niet aankomt; want vermids
de omtrek zeer groot is, de bin-
nen fte plaats met veel fchapen is
gevult, en buiten om een groot
getal grof vee ltaat, zoo kan men
licht in het tellen een misilag heb-
ben , en niet wel zeggen , hoe veel
huizen aldaar aangetroffen wor-
den. Daarenboven blyft een zo-
De grote danige grote Kraal niet lang op
biyven'mct eene plaats , om dat zy uit gebrek
lang op cc- van levensmiddelen en weide,
zeer lichteen ongemak vind, waar
door ze opbreken moet , en tot
wegtrekken als genoodzaakt
word.

Dienvolgens kan men niet licht
een zeker getal huizen van een

nc plaats.

dorp noemen ; hoewel ik wel
derf zeggen, dat 'er weinig wor-
den gevonden , die niet meer hui-
zen en huishoudingen bevatten
dan vyftien, door dien het een
zeer klein dorp zoude zyn, in het
welk niet meer dan 80, 90 of 100
zielen, groot en klein woonden;
daar echter uit het voorgaande
reeds bekent is, dat een Hotten-
tot niet licht meer dan drie , vier
of op'thoogfte vyf kinderen heeft,
uit oorzaaken, die toenmaals by
hunnen kindermoord wydlopig
aangehaalt en aangewezen zyn.

Iets meer van hunne Dorpen DeSchr
hier by te voegen, zal nodeloos verbenui
zyn, om dat men hier uit genoeg- £emat
zaam kan afnemen, voornamelyk
wanneer het geen, het welk by
de Regerings-form en by de vee-
tucht daar van gezegt is, daar by
in acht genomen word, hoe het
j met dezelve moet gefchapen zyn.
Wat haar huisraad aanbelangt,
' waar van belooft hadde, ook te
. fchryven, hebbe ik reeds voor
heen gezegt , dat het zelve uit ve-
le van myne voorgaande Hoofd-
ftukken reeds bekent genoeg is ,
door dien hunne potten, pannen,
lepels, meffen, Kirri, Rackum-
itok , en wat diergelyke meer is ,
reeds tot genoegen zyn befchre-
ven. Wat echter hunne wapenen
betreft, van dezelve zal in een na-
volgend Hoofdihik genoegzaam
melding gefchieden.

Derhalven fluit ik daar mede ,
en vertrouwe, dat aan den Lezer
hier van ook een genoegzame na-
richt zal gegeven hebben.

VIII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 79

VIII. HOOFTSTUK.

Van der Hottentotten Handwerken , welke zy
onwetend verdaan , en ook wcrklyk

ocffencn.

Van der Hottentotten handwerken en Bontwerkers handwerk. Jloe de //ottentottai hun vel-
len bereiden. i'it de veilen leren de kinderen Crojjcn fiiyden , ennajm. Snyden hun

Croffèn zonder fchaar , en patroon. Wat zy voor een naaldt gebruiken. Najen met een
fnaar. Hoe zy die Jnaaren bereyden. Het Riemen-fnyders handwerk word van de Hot-
tentotten geoeffènt. Hoe zy die riemen bereyden. Zy behoeven voor de Europeaanfihe
riemen niet te wyken. Hetflagers handwerk oefenen de Hottentotten zo goed als in Eu.
ropa. Meißers valfeh berigt van het (laan der Hottentotten. 1 laare curtetifi ivyze , om
eenfibaap te ß aan. De /pieren worden na de ontleedkunde van de beenen ge (heden. Hoe
zulks gefihied. Hoe de Hottentotten de offen, koejen , en kalven flaan. Wat zy met de
beenen doen. Wat met de buidt. Zy verßaan eenig/ints bet Draajcrs-ambacbt. Maken
hun elpenbeene ringen met groote moeite. Deze zyn zeer cierlyk. Matten, en Manden
maken zy uit riet , biezen enz. Hoe zy bet Lyn-fpinders ambacht oefenen. Zy können

zeerflerke touwen maken. Het /naar maken is bun ook bekent. De Hottentotten ver-
flaan bet Potten bakken. Gebruiken geen draaifchyf. Wat zy voor aarde daar toe ne-
men. Hoe de potten zelf worden gewaakt. Hoe zy die bakken. Zy /meden uuk goed
geweer. Weten de mineralen te /melten. Hoe zy bet yzer fmelten. Smeden zondet
hamer.

MEermaal heb ik aan den
Lezer belooft , van de
Hottentotfche Handwerken ,
welke zy onwetend verftaan en
echter opentlyk oeffenen , omftan-
dige naricht te geven, dog we-
gens zekere omitandigheden heb
ik zulks tot nu niet können doen.
Vermids ik echter nu niet alleen
hare huizen en huishouden hebbe
voorgeflelt, maar ook hunne dor-
pen en gantfche zamenleving be-
ichreven heb, alzoo dat menje-
genswoordig op haar verder doen
en laten moet acht geen, zoomen
anders hunnen volltand igen le-
vens-wandel weten wil, zal 'er
derhalven niets nood/.akelyker
zyn , dan dit alvorens voor te Hel-
len , om dat alle andere menfche-
lyke handteringen en handelingen
daar van voortkomen en uitlprui-
ten.

Ik zal echter, hoop ik , niet
genoodzaakt zyn, hier in een net-
te order te houden, en het hand-

werk eedt moeten vooritellen, 't
welk den rang van een ander
zoude mogen pretenderen , aange-
zien die rang aan my onbeu uit
is ; en proteftecr ik deswe-
gen by den intrede van deze ma-
terie, op dat men zich niet zoude
verbeelden , dat ik daar toe ver-
plicht was, en zegge ronduit, dat
myne Befchryving der Hottentot-
fche Handwerken maar aldus zal
zyn gefchikt, dat van ieder, een
byzonder en genoegzaam naricht
volgen zal, dog maar op zodanige
wyze, als zy my vantydtottyd
uit de pen zullen vloeyen, zonder
dat de nodige rang derzelven zal
worden in acht genotuui.

En met c\it beding maak ik Bontwei.
den aanvang van het Bont wer- kershand-
kers-Handu erk, het welk zy vol- wcr>"
komen verdaan ; ten minilen we-
ten zy de lchapen , en andere ru-
we huiden, zoo wel te bereiden
en dezelve zoo net en cierlyk aan
elkander te naaien , en de nodi-
ge

so

BESCHRYVING

VAN DE

ge form te geven , als een Bond-
werker in Duitfchland of elders in
Europa zoude können doen. E-
doch gefchied zulks op een ma-
nier, welke aan een Bontwerker
niet alleen vreemd zoude voorko-
men, maar ik ben verzekert, dat
hy zal moeten bekennen, dat het
hem onmogelyk zoude zyn, zulks
met dezelve materialen en initru-
menten insgelyks te doen.
Hoede Namelyk zy bereiden hunne
Hottentot- veuen niet , wanneer zv droog
SeX* zyn, en het daar aan gekleeft vet
reiden. en an(jer onnodig tuig daar af ge-
fchaaft is, maar ten eerden, zoo
dra het van het Schaap, Vos, Ty-
ger of een ander dier gekomen is.
Tot deze bereiding gebruiken zy
verder nog kalk, aluin, of ande-
re materialen , waar van de Bont-
werkers zich bedienen; maar het
aanhangende vet is hen vooreerft
genoeg, om aan het vel een flerk-
te te geven , en de hairen voor
het uitvallen te bewaren, welk
vet zy zoo lang tuflTchen hare han-
den wry ven , tot dat het vloeibaar
word, enby gevolg in de hairen
en huid trekt, en dezelve fmedig,
taai en vaft maakt.

Wanneer dit vet verwerkt is ,
en de huid begint hard en ruw te
worden, eer en alvorens dezelve
bereid is, zoo nemen zy gefmol-
tcn fchaap-vet,en wry ven dezelve
op nieuw wederom zoo lang , tot
dat men andermaal niets meer van
het vet ziet , en zulks herhalen zy
zoo menigmaal, tot dat de huid
.week, taai en vait, en alzoo gaai-
word, het welk zy door het ge-
ttadig uitkloppen, en met hunnen
Kirris gewaar worden, wyl 'er
altyd twee zodanig eenvelvaft-
houden en uitkloppen, op dat de
in de hairen zittende drek ( welke
hairen hier de fchapen in plaats
van wol dragen) niet alleen niet
uitvalle , maar ook de hairen te
meer beveitige en Iterkc.

Ts nu een zodanig vel voor een
Europeaan bereid , zoo gebruiken
vy verder niets daar toe, om dat

het door het vele vet buiten dat
vuil, fmerig en zwart genoeg
word , maar echter de hairen al e-
ven zoo wel houd, als of 'een
Bondwerker of Leertouwer het
zelve bereid had, en zelfs zoo lang
als een vel van deze duurt. In-
dien zy het bereiden tot hun ge-
bruik, zoo nemen zy niet alleen
het gemelde vet daar toe , maar ook
op dat het op hunne wys een aan-
genamen reuk zal hebben, zoo ge-
bruiken zy verfchen koemift , wel-
ken zy na dat alvorens het eerfle vet,
het welk 'er reeds aankleeft , daar
in gewreven is , voor de twede
maal met gefmolten fchaap - vet
wakker inwry ven en fmeren , waar
na zy als de koemiil door de Zon
is gedroogt, dezelve weder uit-
kloppen, en het vel als dan weder-
om met het gemelde vet fmeren,
en zulks zoo lang by beurten, tot
dat het vel gaar geworden is.

Door deze algemene manier om
vellen te bereiden , worden hunne
Crofien, en alle andere vellen van
den beginne af, zwart, fmerig,
vuil en Hinkende , zodanig dat
zy vooreen Europeaan, voorna-
melyk eenen vreemdeling , zeer
lelyk ruiken, het welk T. Tachart
in zyne Siamfche Reis f ag. 97 met
deze korte woorden te kennen
geeft : Hare kleding is van flechte
hamel-vellen met de wol daar aan ,
welke met koe-dr ek en een zeker vet
bereid worden , waar door zy zich
voor de oogen en voor den neus on-
ver dr aaglyk maken.

Deze llank word door het ge-
ftadig fmeren van de gemelde
Croflèn nog meer vermeerdert ,
als zy reeds bereid zyn , en aan het
lyf gedragen worden. Daarenbo-
ven heeft het ecne vel meer vet
en arbeid van noden, als het ander,
aangezien een Leeuwe, of Tyger-
huid zoo als ook een andere zwa-
re huid ver meer arbeid, tyd en
vet benodigt heeft, als een fchaap
of hamel-vel; en is 't derhalu"
geen wonder, dat een zodanige
huid daar na ook meer flank van

zich

KAAP de GOEDE HOOP. gi

Uit deze
vellen leren
de kinde-
ren Croflen
fiiyden en
naajen.

zich geeft , als cen Schaap of" ha-
mel-vel, omdat dezelve uk de na-
tuur reeds een lelykereuk heeft ,
en daarenboven een lelykcr ont-
fangt.

Uit deze bereide vellen maken
zy hare mutzen en allerlei Croflen,
welker namen hier voren reeds by-
gebragt zyn. Daarenboven is el-
ders reeds, wanneer ik van de kin-
dertucht heb gefproken , gezegt ,
dat aan de kinderen word geleert,
de Croflen, mutzen, en andere
benodigde dingen uit de vellen te
fnyden, welke, als zy zulks kön-
nen , ook moeten leren, dezelve
te naajen.

Zy hebben echter gene fchaar
van noden , als zy iets fnyden wil-
len, als waar mede nog ouden nog
jongen weten om te gaan, maar zy
bedienen zich alleen van een ge-
ineen mes, waar mede zy alle
hunne dingen fnyden; zy hebben
daar benevens ook geen patroon ,
zoo als onze Kleermakers of Bont-
werkers gebruiken, die echter
daarenboven menigmaal een kleed
of iet anders bederven ; maar zy
geven met hun mes aan ieder Huk,
dat zy maken willen, hetbehoor-
lyk fatzoen, en dat zoo fraai en
net, dat menig wel geoeffende
kleermaker werk zoude hebben ,
zulks voor de vuiit insgelyks te
doen.

Wanneer de Hukken gefneden
zyn, zoo gaan zy zitten, omalies
ordentlyk aan elkander te naajen
en zulks zonder naald , draad, of
zyde, ja zelfs zonder vingerhoed;
maar zy doen het op een wyze ,
welke een Europeaanfche Kleer-
maker, Bontwerker, of wie het
ook zoude mogen zyn , onmoge-
lyk zal können raden. Want in
plaats van een naald bedienen zy
zich van een vogelbeen , 't welke
zy op een Heen zoo lang flypen ,
tot dat het zelve zoo fpits word
als een fchoenmakers els.

MUrtdeze naak, die geen oog
heeft , en waar in by gevolg geen
draad kan worden geitoken, tte-
II. "Deel.

ken zy door de twee Hukken,
welke aan elkander moeten wor-
den genaait, en trekken 'er daar
na in plaats van garen of zyde, ge-
itouwe zenuen van een os, koe
of fchaap, op de wyze, zoo als de
fnaren van een viool worden ge- Naaiea

met ecu

maakt, door, en naajen aldus de fnaar.
onder handen hebbende Hukken
aan elkander. Ik moet my echter
hier een weinig duidelyker ver-
klaren , als ik my wil doen ver-
Haan.

Wanneer zy een os, koe, kalf Hoczyd<?-
of fchaap liaan, trekken zy de ze- £^dreenn
nuen , die door den ruggegraad
lopen, daar uit, en fpouwen de-
zelve op de wyze van Viool-fna-
ren, en fpannen dezelve aan twee
Hokken uit, om in de zon te laten
drogen , waar na zy dezelve of
tot het afbinden van de telliculen
van een os, ofwel tot hare Rom-
mel-potten , maar meelt tot het
naajen van hare mutzen, Croflen
en andere klederen gebruiken.

Dit is dan haar garen, zyde,
kemel-hair of 't geen men anders
tot naajen zoude können gebrui-
ken , welke zy door het eerflge-
maakte gat Heken , en daar mede
zoo fraai en net hunne ruwe vel-
len naajen, als een Bontwerker
zoude können doen , aangezien
de naden niet alleen zeer gelyk lo-
pen, maar ook dicht en valt zyn,
dat men met rede zoude mogen
twyftelen, of een Bontwerker ,
Kleermaker of een ander, die met
naajen omgaan moet, zoo voor de
vuiit en alleen op het gezicht, wel
zulke gelyke Heken zou können
doen ; en zo hecht dat men nooit
een naad ontornt ziet , fchoon 'er
reets overal gaten in de vellen ge-
fleten zyn.

Mag alzoo niet wel worden ge-
zegt, dat zy het Bontwerkers am-
bacht wel verHaan ? aangezien
aan het bereiden der vellen niets
ontbreekt, als welke hunne hai-
ren behouden, zoo lang als 'er een
Huk aan is , en 'er aan het naajen
ook geen misflag befpeurt word.
L Wat

BESCHRY VING van de

82

Wat echter d'oorzaak is, dat de
naken nooit uitvallen, en of het
van het vet, of van de koemill,
of wel van beide nevens het gefta-
dig wry ven met de handen komt ?
zal ik anderen laten onderzoeken,
en ondertuffchen tot het befchry-
ven van een ander handwerk o-
vergaan.

Omdat ik van de genen, die
men"fny-e" met veUen omgaan, een begin ge-
ders- maakt heb, zoo zal ik 'er verder
by blyven, en ook aantonen, dat
xy Riemen-fnyders zyn, fchoon
zy hunne huiden nog door aiTche,
nog door aluin gaar maken , zoo
als die genen, welke dit Hand-
werk in Europa oeftenen. Georg.
Meißers in zynen Orientaalfch-In-
diaanfchen Konft-en Luit-Hove-
nier pag. 144. maakt wel gewag
van deze Riemen, gelyk zulks
Marperger in zyne Volftandigen
keukenen kelder Diftonaris , on-
der den titul: Hottentotten hunne
Maaltyden pag. 5-06. aanhaalt,
maar zulks gefchied zoo verward ,
dat een onkundige daar door niet
licht onderrecht zal worden, om
dat alles daar in als in een OliePo-
trigo onder elkander gemengt, en
voor gewoonlyk Hottentots kolt
opgedilt word.
Mdfters Es zal deraelfc eige woorden
Taiichbc- eerjt gebruiken, en als dan myne
ncht" gedachten daar nevens voegen.
Deszclfs worden luiden als volgt:
Zy(de Hottentotten) als zy een os
f aan, nemen zy de huid, en drogen
die , welke hen dienen moet , om
kleine en grote riemen daar uit te
fiiyden, -ju aar mede zy hare zaken
en huisraad te zamen binden. Zy
maken deze huiden fchier mee f tuf
fchen de handen gaar, met wry ven
en Moffel- kalk , en als zy groten
honger krygeu , zoo gebruiken zy
dezelve weder tot fpys , namclyk
zy fiiyden ze weder nun kleine (tuk-
jes, fchrocjen de haireu daar af,
werfen ze in 't vuur, en als ze ge-
fchrompelt zyn, nemen zy ze we-
der daar uit, en kloppen ze op de
Jlcucn zoo lang als zy willen , en

byten ze met hunne fl dalhar de tan-
den vervolgens klein, en fokken ze
door.

Voor eerft is het zeker, dat de Zyberei-
Hottentotten gene huid , die zy gedroogde
tot riemen of CrolTen of ook tot huiden.
andere zaken bereiden , en gaar
maken willen , bewaren en dro-
gen, maar dat de vellen, die daar
toe zullen dienen, ten eerften
worden bereid , te weten , terwyl
zy nog nat en vochtig vvn. Doch
andere, welke zy ophangen en
drogen, zoo als zu'ks veel ge-
fchied, worden nooit meer be-
reid, maar gebruikt, of om hun-
ne hutten te dekken , of anders
tot riemen te fnyden , welke zy
daar na in elkander rollen, en rin-
gen daar van maken , op dat de
vrouwen iets om hare benen zou-
den hebben ; of zy worden ook
tot zolen onder de voeten der
mans gebruikt , waar op zy eerft
langen tyd lopen , en daar na de-
zelve op eeten , gelyk zulks voor
heen reeds in een ander Hoofd-
ituk aangewezen is.

Voorts is ook gewis, dat de
huiden, waar van zy riemen ma-
ken en fnyden, voor heen reeds
alle hairen quyt zyn, eer en alvo-
rens zy tot riemen worden geme-
den. Hoe kan het dan mogelyk
wezen, dat deze riemen eerft op
het vuur moeten worden gewor-
pen, en gefchroeit, als men ze al
tot eeten gebruiken wilde, 't welk
echter nooit gefchied ? Ik geloof,
dat de Heer Meifler van de ringen
om de benen zal hebben gehoort ,
welke ook uit riemen beltaan ,7.00
als voor heen gemeld is, dat zy de-
zelve eeten , en daar na van alle
riemen insgelyks zal hebben ge-
oordeelt. Zulk giffen van my,
fchynt niet alleen uit de hairen te
Mvken, maar ook uit het kloppen
tuiVchen de Henen, welk beide van
de ringen om de benen, en in ge-
nen dele van de andere riemen te
verftaan is, aangezien aan de vet
gefmeerde riemen het kloppen
niet veel zoude helpen, het welk
1 ech-

KAAP de GOEDE HOOP. kj

echter aan de droge riemen om de
benen hoogft nodig is , nis men
dezelve rot fpvs gebruiken \vü.

Dog de zaak heeft geen verde-
re uitvoering van noden , aange-
zien van zelfs klaar genoeg is, dat
de bereide riemen niet tot fpvs
worden gebruikt , wyl zv al te
lui zyn , om daar na wederom an-
dere te maken. Het is genoeg ,
dat zy weten, riemen uit de hui-
den of vellen te fnyden. Wie
echter dezelve bereid , en met
welke inltrumenten de riemen
daar na worden gemeden, en wat
gebruik zy daar van maken, zulks
zal nu het noodzaaklykfte zyn te
verhalen, om dat de gemelde
Meißer, nevens alle anderen daar
geen gewag van gemaakt hebben ,
en hv ook in den korten tyd, wel-
ken hy met zyn fchip hier heeft
gelegen, dit niet heeft können
vernemen.
>c de rie- De gemelde Heer Meißer zegt ,
m van de dat deze vellen met wryven tuf-
morden fchen de handen en moflèl-kalk
reid. worden bereid; het welk in zoo
verre wel waar is , als men de mof-
fel-kalk daar aflaat, en in deszelfs
plaats befproeide hout-aflche
neemt ; te weten het gefchied op
deze manier : De huid welke tot
riemen gefchikt is, en aldus be-
reid zal worden , word op de aarde
uitgebreid , met de hairige zyde
boven, waar op zy de alTche ftroo-
jen, welke braaf met water voch-
tig gemaakt word ; daar na rollen
zy dezelve in malkander, en laten
ze Z4 uuren in de lucht leggen.
Wanneer zy dezelve ontrollen, en
zien, dat de hairen los zyn, pluk-
ken zy die daar uit, en anders
llroojen zy weder verfche afTche
daar over, bevochtigen ze we-
der, rollen dezelve andermaal iu
malkander, en laten ze nog 24
uuren leggen of zweeten.

Hier op plukken zy de hairen
daaruit, waar na zy beginnen de-
zelve met fterk en geftadig wry-
ven tuflehen de handen fmcdig en
taai te maken ; vermids het echter
II "Deel.

700 ras toiet g.ian wil, als met de
fchaap-vellen, /< 10 hebben zy ook
veel meer moeite, Ie hoon zy wel
driemaal zoo veel vet daar aan ge-
bruiken ; derhalven belleden zy
dagelyks wel twee uuren, om het
daar in te wryven; daarenbo-
ven gebruiken zy zeker zand , als
klei of leem-zand, en doen zeer
grote moeite, om de huid te be-
reiden, dat ze tot llcrke en taajen
riemen goed is, het welk hen ook
zoo wel gelukt, dat zyde taaifte
en belle riemen daar uit fnyden
können.

Zoo wel echter als een Riemen- Hoezege-
Snyder uit een gantfche huid een maakt iyn
langen riem weet te maken, even
zoo wel en ook zoo goed fnyden
zy uit eene huid een riem alleen ,
die vele voeten lang is. Deze hun-
ne riemen zyn ontrent twee vin-
gers breedt, gelyken niet weinig
na de Juk-riemen van de Duitfche
boeren, waar mede zy hunne of-
fen aan het juk valt maken, en ver-
volgens voor den wagen fpannen ;
dog met dit onderfcheid, dat de
Juk-riemen kort, en deze zeer
lang zyn ; echter zyn deze zooge-
lyk als gene, fchoon zy niet na de
Riemen-fnyders kunlt , of met
hunne inilrumenten gefneden*
maar voor de vuift gemaakt
zyn.

Haar gantfche gereedfehap , het Vvaar toe
welk zy tot dit handwerk van no- ze gebruikt
den hebben , beftaat behalven het (Vurdcn'
vet, dat tot het bereiden der hui-
den en fmeren der riemen be-
hoort , uit een gemeen mes al-
leen, waar mede zy zich in alle
gelegentheden bedienen. Met dit
mes fnyden zy zulke fraaje, gely-
ke en nette riemen, waar over
een Meeitcr in Europa zeker lyk
niet zoude hoeven befchaamt te
Haan ; en zulks niet op een tafel ,
zoo als wel de gewoonte is, maar
op de vlakke grond , behalven
dat zy de huid alvorens uitfpan-
nen , en alle enden met de voor-
gemelde fnaren of zenuen aan palen
valt binden.

L 2 Het

BESCHRYVING van de

S4

Het gebruik van deze riemen is
velerlei, en niet alleen zoo als de
bovengemelde Meijler voorgeeft,
om hunne goederen en huisraad
te binden , maar ook voorname-
Iyk, om hunne Draag-offen te
gorden , en als aan een ry - paard
den zadel, of het geen, dat daar
op word gepakt, valt te maken.
Want zoo dra als zy eenDraag-os
willen afvaardigen of laden, hou-
den zy hem by het eertyds gemeld
hout , 't welk in de boven-muil
tuflehen en onder de neusgaten
Iteekt, niet alleen vart, offteken
het hout in de aarde, waardoor
de os gedwongen word om Itil
te (taan , maar daar zyn ook altyd
twee Hottentotten by , die hem
met hulp van deze riemen de ver-
langde bagagie opleggen , terwyl
zy ieder een voet tegen den os zet-
ten, en den omgeflagen riem zoo
vall toehalen, dat men altyd de
ftrepen van denzelven in de huid
zien kan.

Na dat zy den riem zoo vart
hebben toegehaalt , laden zy hun
bagagie daar op , en dryven hem
vervolgens , werwaards zy willen.
Dit alles doen zy met twee van
zulke riemen, waar van de een
achter de borrt en de ander achter
den buik te zien is. Waar uit dan
/.eer licht is af te nemen, dat deze
Riemen ieder zeer lang moeten
zyn , om dat zy niet alleen dik-
wyls om het lichaam gaan, maar
ook nog zoo veel dingen daar me-
de worden \ alt gebonden, en zy
dikwyls een zitplaats daar mee
valthouden, waar op iemand die
niet wel te voet is, zitten en ge-
maklyk gedragen kan worden.

Waar blyven nu onze Europe-
aanfcheRiemefnydcrsjdie op haar
ambacht zoo veelpoeehen, daar
de Leertouwers en anderen de
huiden voor hen eerlt moeten be-
rt iden? zouden 't de Hottentot-
ten, die voor dom en dwaas wor-
den u'ugckrelen, in dit ïtuk van
hun niet winnen: te meer om dat

niet willen dulden, dat eenan-

der als een Lcertouwer ook dier-
gelvke huiden bereid , die tot hun
handwerk dienen. Zekerlyk een
Hottentot heeft dit alles zonder
Leermeeiter begrepen ; hy ge-
bruikt minder omllag, en fchier
gantfeh gene kotten, en maakt
echter zulk goed werk als zy, zon-
der dat hy hun gereedfehap ge-
bruikt, of het zelve kent. Had
hy het zelve, en wilt het zoo goed
te gebruiken als zy, hv zoude
hen zekerlyk in genen delen wy-
ken. Edoch zoude 'het onderfcheid
alleen beitaan , dat het leder van
de Leertouwers of ook van Bont-
werkers en allen de genen, wel-
kers ambacht het is , leder te be-
reiden, juiitzoo veel niet ftinkt,
als by de Hottentotten , fchoon
het in genen dele duurzamer be-
vonden word.

Het zal echter tyd zyn, dat ik Hetsiagen
ook van de Riemen aiïcheid neem ainbacht-
en my tot de Slagers begeef, als
welke aan hen nevens de Jagers
de vellen moeten befchikken. En
zal de Lezer niet verwondert we-
zen, als ik aantoon , dat de Hot-
tentotten dit ambacht veel beter
verrtaan, als onze Europeaanfche
Slagers, die echter niet alleen lan-
ge jaren daar over leren, maar
ook nog langer daar op reizen ,
om zich daar in bequamer te ma-
ken.

Dit voorgeven zal wel vreemd Zyovcr-
fchynen, en met de waarheid niet Europe*
overeen te komen, dog indien ik nendawin.
den Lezer derf verzoeken , zoo
gelieve hy zyne gedachten maar
een weinig in toom te houden , tot
dat hy myn waarachtig verhaal,
en het geen ik met myne ogen
dikwyls heb gezien, zal vernomen
hebben. Vind hy als dan, dat ik
van de zaak te hoog heb opgege-
ven, zoo beitrafie hy my maar
vrymocdig, en overtuige my van
het tegendeel ; doch kan hy dat
niet doen, waar van ik my vall
verzekert hou , zoo lyd ook met
geduld, dat ik de waarheid ophet
en niet verdien berifpt te worden.

Want

der Hottentotten manier van beesten te slagten

KAAP dr GOEDE HOOP. 85

Want 7.00 weinig als de Bont-
wcrkcrs en RJemcfnydcrs iets
vooruit hebben , zoo weinig en

nog minder /uilen de Slagers
en Vleefch-hoüwers derven on-
dertlaan , om /.ich te roemen,
dat zy by deze natiën meefters
zyn.
Iers Bovengemelde Meißer maakt
op dezelve plaats , zoo als gedach-
te Marperger in 7.\ nen keuken en
kelder Diaionaris pag. ^o^.feqq.
aanhaalt , van dit Ambacht gewag,
met deze volgende woorden :
IVannccr zy, ichrvü hy, na hun-
ne manier willen vee flaan, gefchied
bet met deze ceremoniën : Zy bin-
den de twee voorfle voeten -van den
os met lang «ras of riemen 'vafi\
terpen den zelvcn neder, en hou-
den hem vaß; fnyden hem levend
dm buik op ; nonen alle darmen en
bet in ge -jL- and daar uit , en als het
bloed in het lichaam is by elkander
gelopen , nemen zy moffelen of pot-
jl herven , en fcheppen het in de vel-
len of potten , het welk der wyven
haar beße deel is ; derhalven zetten
zy het op het vuur, laten het warm
ß remmen , en vreeten het zonder
zout of fmout op. Onder fußchen
zmi de mans zeer bezig , houwen
en fnyden het vleefch in de huid aan
ß ukken, de vetße en beße ßukken
worden in een pot op het vuur ge-
zet, zonder zout, het welk zy
gantfeh niet achten. Kort daar na,
na dat hy heeft gezegt dat de man-
nen alleen het vleefch eeten ,
fchryft hy : Hunne kleine kinderen,
jongetjes en meisjes, maken zich
ondertuffchen met het ingewand vro-
lyk ; en na dat zy het zelve hebben
omge keert, en den miß daar uit ge-
fchud, werpen zy de darmen op de
(ilfche op kool-vuur , en zoo dra zy
warm en maar half gebraden zyn ,
worden ze van hen met grote fmaak
door de tanden klein gemalen en in-
geßokt.
b« Schrv- Iets meer uit hem aan te halen ,
versremar- is hier onnodig, vermids het reeds
quesher hier voren is 'gefchied^ alwaar van
der Hottentotten gewoonlyke

f pyzen gcfchrcvcn v. , waar hene de
gantfche zaak is te trekken. Dit
echter heb ik maar aangehaalt, op
dat de Lezer zoude können zien
hoe aardig en net de gemelde •
1 leer Meißer de verdeling maakt,
als zy een os na hunne wy/c liaan.
Jammer is het dat zyn voorgeven
in alles met de waarheid niet' over-
een ltemt. Zvnde reeds elders
nangetoont, dat de wy ven geen
bloed alleen mogen eeten l het
welk de Heer Meißer echter
voorgeeft ; daarenboven is het
bekent, dat de wyven en kinde-
ren altyd met elkander eeten;
welke hy echter van elkander
fcheid, en aan de kinderen het
ingewand in 't byzonder opdifcht,
fchoon de darmen altyd onder het
bloed worden gemeden , en met
elkander, hoewel zonder zout,
zoo als elders gezegt is , ge-
kookt.

Ik kan uit zyn gantfche verhaal
zeer licht zien, dat hy nooit een
Hottentots gaitmaal gezien of by-
gewoont heeft, veel min, dat hy
ooit een os of een fchaap op haar
manier heeft zien flaan, want hy
zoude heel anders gefchreven, en
niet voorgegeven hebben , dat zy
het vleefch houwen, en diergely-
ke omltandigheden meer, welke
ik niet nodig oordcel , te weder-
leggen, om dat zy genoeg door
het volgend Bericht, het welk op
oog-getuigenis, en niet op het
zeggen van andere menfehen ge-
grond is , omgeftoten en weder-
legt worden.

Wanneer zy een fchaap flaan, Curieufc
gefchicd het op de volgende wys: wyso'"
De voorrte en achterite poten bin- "flaan"1
den zy twee aan twee aan elkan-
der , waar van een de voorite en
een ander de achterite valt houd ;
de derde fnyd onder aan den buik
een gat in de huid, het welk van
het borltbeen recht na achter toe
gaat, zoo dat men de darmen daar
in zieri kan ; deze maken zy lang-
zamer hand los, zoo dat zy met de
hand in het ly f können komen, en
L 3 het

BE SCHRY VING van de

86

het bloed , dat uit de kleine aderen
loopt roeren, op dat het niet
ftremt.

Wanneer eindelyk de darmen,
enz. van het ander ingewand, te
weten het hert, enz. zonder be-
ichadiging van het zelve los ge-
maakt zyn, nemen zy dezelve daar
uit, en gaat een twedc daar mede
na het water, fchut den milt daar
uiten keert ze om, wafcht ze in
het water lchoon af, en fpoelt ze
zoo lang, tot dat men van den
drek niets meer kan zien. Onder-
tulTchen is de geen, die het fehaap
heeft opgefneden, geftadig bezig,
het warme uitlopende bloed met
de hand te roeren, en draagt zor-
ge, dat hy de hert-ader niet door-
fnyd, waar door het fehaap byna
een vierendeel uurs in 't leven
blyft.

Als dan kan men de beweging
van het hert zeer net zien, zoo als
ook de trekkingen van de andere
delen, die nog in het lichaam zyn;
aangezien alles bloot legt. Eer en
alvorens het fehaap nog dood is,
leggen zy reeds eenige Hukken
van de pens op het vuur, die ten
eerften verteert worden. Wan-
neer het nu t'eenemaal dood is ,
zoo word het bloed niet met pot-
fcherven, zoo als de Heer Mei-
ßer meent, maar met de handen,
of ook met de lepels, hier voren
befchreven, daar uit in een pot gc-
fchept , en onder het zelve de dar-
men met het daar aan hangende
vet, nevens het overige van de
pens aan kleine ftukjes gefneden ,
en vervolgens met elkander op het
vuur gezet, om te laten koken of
braden.

Ik heb veelmaals van dicrgelyk
gebakken bloed, fchoon 'er geen
zout of kruid onder komt , uit
nieuwsgierigheid gegeten , kan
ook met waarheid zeggen, dat het
nog zoo onaangenaam niet fmaakt;
alleen moet men 'er niet by wezen,
als die fpyze klaar gemaakt word ,
om dat de trek om 'er van te ee-
ten , als dan zeer licht zoude over-

gaan. Daarenboven is dit ook een
vafte fpys der wyven en kinderen,
die zich op zekere tyden daar me-
de vergenoegen, en aan de mans
het vleefch alleen laten moeten;
dog is deze wet niet zoo alge-
meen, dat de wyven nooit iets van
het vleefch zoude krvgen, zoo als
by andere gelegentheid reeds is
gemeld.

Zoo dra het fehaap dood, en het Defpieiè
bloed uit het lichaam gefchept is , de°omi"c(
arbeiden die drie eerite mannen ^Ul?ftvan
aan het vacht, en doen zulks zoo argefnedc
ras en net, als de vermaardite Sla-
gers in Europa, en als zy die t'ee-
nemaal daar af hebben , zoo leggen
zy het op de aarde, en fnyden daar
op het fehaap aan itukken , maar
houwen of hakken niet, zoo als de
Heer Meißer voorgeeft. Zy fchei-
den vervolgens de fpieren zoo or-
dentlyk van de benen , dat geen
van dezelve gefchonden word,
maar in zyn natuurlyke geflalte en
grootte blyft, even als of zy de
ontleed-kunit in den grond ver-
itonden.

Na dat zy het vleefch aldus van
de benen hebben gefcheiden, we-
ten zy de benen ook zoo wel door
het treflen van de gewrichten, van
elkander te krygen , dat ze alle
onbefchadigt blyven , fnydende
het daar aan bevindend velletje
door, en trekken alzoo het blo-
te been daar uit ; zelfs weten
zy de ribben uit den ruggraad te
nemen, zonder dat zy een van
dezelve breken , of het miniten
vleefch, vel of dicrgelyk daar aan
laten ; ja den ruggraad ontleden zy
opdiewyze, en laten alle benen,
groot of klein , in haar geheel , en
nevens het vleefch leggen, waar
yan men dan zeer licht een Scele-
ton of geraamte zouden können
opzetten.

Wie zoude nu aan deze ornitan-
digheid der zaken twyflelen, of
de Hottentotten het Slagers-Am-
bacht verrtaan , daar zy zelfs goe-
de Anatomici zyn. 7.ekcrlyk een
Europeaanfche Slager zoude werk

genoeg

KAAP Di GOEDE HOOP. %?

genoeg hebben, qm insgelyks te
doen, ZOO h\ niet t ial zvn

mes daar by zoade moeten laten
(teken. Het eemgfte, het welk
mv mishaagt« is, dat zy het ar-
me vee 700 lang martilariferen,
eer het üerf't; Ondertuflbhen ver-
beeld ik my, dat zy dit nut daar
van hebben, dat zy daar door
können weten, hoe de inwendige
delen in des menfehen lichaam gc-
ltelt zyn, en wat hen fchcelt, als
zy aan 't een of 't ander deel pyn
hebben. Voor 't overige gaan zy
doorgaans zinlyk met alles te
werk , fchoon zy anders zeer fme-
rig en flordig zyn.

Hoe zy de ^°° a's y> ccn fchaap Haan , zoo
(Ten, koe- flaan zy ook een os, koe of kalf;

TOBüaan..d°g met c^1 onderfcheid, dat zy
de vier voeten met llrikkcn van-
gen , en d iergel vk dier op den
grond werpen. Zoo dra het legt,
zetten zy de horens zoo diep als zy
können, in de aarde, zoo dat het
den kop niet wegrukken kan. De
vier voeten fpannen zy uit , en
binden ze aan vier in de aarde ge-
llage palen , of zy houden ze zoo
valt in hunne handen, dat het zich
nog op de eene nog op de andere
zydc werpen kan, maar geduldig
op de bovengemelde wyze den
dood afwachten moet , dat by zulk
een dier nog langzamer gaat als by
een fchaap.
Watzy By de offen is nog aan te mer-

«adoen. ken, dat wanneer zy't een oft an-
der ituk willen braden, zv zulks
gemeenlyk van de achter quartie-
ren doen, en zomtyds wel twee
of drie musculen of fpieren aan el-
kander laten, op dat het ftuk ge-
braad te groter, en 'er nochtans
geen been in zou worden gevon-
den. Hoe zy het echter braden is
reeds elders gemeld , en is derhal-
ven niet nodig, het voorgaande te
herhalen.

Nu zoude men wel können vra-
gen, wat doen zy toch met de
naakte benen, en hoe leven zy
daar mede? waar op met korte
woorden dient, dat zy dezelve

aoo wel koken, als of /e nog in
het vleefch Haken, dog niet met
het vleefch te gelyk« maar vy ko-
ken ieder l>\ Z-Onder, en gelchied
zulks, om zich met het vet, het-«
welk daar uit kookt, en het welk
zv \an het nat lcheppen, en kout
laten worden, te fineren, wer-
pende voor het overige de benen,
waar aan terwaereld geen vleefch
hangt , voor de honden , om zich
daar mede vrolyk te maken.

Yermids 'er nu van het gantfche ßy7°nd««

, ,, °. nuttigheid

vee, dat geiugen word, nietvande
word weggeworpen , dan de milt, hu:d-
die in de darmen, pens, enz. is,
zoo als ook de benen, horens en
klaauwen, zoo dient van de huid
nog te worden gezegt, dat die van
een fchaap ten eerlten tot een
Crofs, en die van een os of koe tot
Riemen bereid word ; doch zo
dezelve niet groot en fraai genoeg
is tot een Crofs, zoo fnyden zy
Riemen daar van, tot ringen om
de voeten der wyven. Hebben
zy die niet van noden, en zyn ze
van pak-riemen ook nog genoeg
verzien , zoo moet de verfche
huid , om dat ze anders geen dienft
doen kan, en zy ze tot dekking
van hunne hutten niet nodig heb-
ben , ook worden gegeten; als
welke men by ftukken op het vuur
werpt, de hairen daar af fchroeit,
en als ze tamelyk in elkander ge-
fchrompelt is , met de tanden
klein maalt, en doorllokt.

Daar is reeds hier en daar en in z7 yerftaau
't byzonder by de kleding en cie- S^K^oi
radien der Hottentotten gewag AmUacht.
gemaakt, dat de mannen onmid-
delyk boven den elboog elpenbene
ringen dragen, welke zy zelf ma-
ken; der halven zoude men wel
können /eggen , dat zy het Draa-
jers-Ambacht insgelyks moeten
verltaan , om dat een Europeaan-
fche Draajer zich niet hoefde te
fchamen, als hy een zulken ring
draaide, zoo zuiver en net, als
deze; aangezien 'er niets aan de
rondte of gladdigheid en fraajig-
heid fcheelt, fchoon zy nog draai-
bank

BESCHRYVING

Maken
hunne El-
penbene
ringen met
grote
moeite.

Deteiyn
cierlyk en
net.

Matten en
Man len
maken 7.y
uit Rici ,
Biezen cm

88

bank nog cenig ander Drajers ge-
reedfehap hebben, nog weten te
gebruiken. Aan de andere kant,
vermids deze ringen niet worden
gedraait, maar los voor devuiit
met een mes worden gefneden en
vervolgens gefchraapt en glad ge-
maakt, zoo zoude men onrecht
doen , als men hen den naam van
Drajer wilde toe leggen.

Ondertuiïchen moet men zich
verwonderen over het geduld en
de langmoedigheid , waar mede
zy niet alleen de benodigde Huk-
ken van gantfche Olyphants- tan-
den arbeiden, fchoon zy daar toe
niet anders gebruiken als een mes ;
en als zy reeds drie of vier zulke
(lukken van den tand hebben ge-
werkt, welke (lukken ieder, na
den gantfehen arbeid en glad ma-
king een halve duim dik blyven,
zoo hebben zy'er het gat of de o-
pening nog niet in, 't welk eeril
weder gefneden of geboort moet
worden, op dat ze voegelyk over
den elboogen aan den arm können
worden gebragt, waar toe ander-
maal veel moeite vereifcht word.

Want aan het end van den tand,
daar hy van natuur hol is , können
zy deze (tukken niet nemen , om
dat hy aldaar te dun , en op verre
nx geen duim breed is , van welke
breedte echter alle deze ringen
zyn ; zy nemen derhalven de (luk-
ken, alwaar de holte bynaten ein-
de loopt, en boren of fnyden de
benodigde wydte of opening zoo
cierlyk en fraai , dat men zoude
zweren, dat de gantfche ring op
een draribank gemaakt was ,
fchoon hy nooit den zelven heeft
gezien. Tot het polercn en glad
maken gebruiken zy oók niet ais
haar mes, en fchrappen den zel-
ven daar mede zoo lang, tot dat hy
gclyk, rond en glad is, zoo dat
de eene op den anderen legt, zon-
der dat men de minlte ongclyk-
heid aan deze of genen zien of be-
fpeuren kan.

Ik /.al aan den Lezer overlaten,
met welken naam hy dezen arbeid

VAN DE

gelieft te dopen ; my ondertuf-
fchen te vreden (lellende, dat
ik denzelven hebbe aangetoont.
Daarentegen verllaan zy het Mat-
ten of Mandenmakers ambacht
zoo wel, als mhTchien iemand in
Europa, om dat zy daar toe Riet,
of biezen gebruiken , en daar van
zodanige dichte, (lerke en duurza-
me Matten maken, dat men rede
heeft zich te verwonderen. Ik
heb reeds van dezelve , daar van
de huizen wierd gemeld, wydlo-
pig gefproken, dog de wyze, hoe
zy die maken, niet gezegt, maar
die tot nu uitgeltelt, en zal het
derhalveu nodig zyn , zulks in kor-
te woorden te doen.

Mannen en wyven oeffenen dit
handwerk zonder onderfcheid,
dog maken de wyven meer mat-
ten als de mannen , om dat deze
zeer zelden t'huis blyven , maar of
het vee hoeden, als het haar beurt
is, of op de jagt gaan. Waar te-
gen de wyven altyd t'huis zitten,
en meer tyd hebben als de mans ;
derhalven gaan zy ook doorgaans
met elkander , en halen de mate-
rialen, namelyk Riet, Biezen, enz.
welke zy of met de wortels uit het
water rukken, of by den grond af-
fnyden, en na huis dragen, mids
dat de vrouw de grootfte party op
haar rug na huis brengt.

Wanneer nu de materialen by
de hand zyn, worden zy in de zon
gelegt, om wind droog te wor-
den ; en hebben de wyven tyd ,
gaan zy den t weden of derden dag
ten eerden aan het Matten maken;
hebben zy echter wat anders te
. doen, blyft het Riet of de Bie-
zen leggen tot dat zy beendroog
zyn. Als men ze dan wil gebrui-
ken, worden zy weder geweekt ,
en taai gemaakt , op dat ze onder
den arbeid niet komen te breken.
Het Matten maken eigentlyk ge-
fchied aldus, dat zy tot een zoom
als twee dunne gevlochte fnoeren
of (Irikken, en in 't midden nog
dunder, 5 of 6 in getale door
vlechten, weUke de andere Biezen,

enz.

i-" V,<-1 P.ui . 68

i.Hoe de Hottentotten Elpenbene rmocii maken. 2.3. Hoe :v de Matten maken
4. Hoe :v haare Touwen maken. £ II"«' zj liaar Potten maken

KAAP Di: GOEDE HOOP. 89

Dezelve
worJcn
iter dicht.

Zy können
teer (lerke
touwen
maken.

enz. moeten v.üllnmden, en wor-
den de ingevlochic Hielen op bei-
de enden en in het midden 7,00
dicht met de voeten aangedrongen
dat men naauwlyks daar door zien
kan.

Derhalven wanneer dezelve
daar na tot het dekken van hunne
huizen worden gebruikt, kan 'er
naauvvlyks een droppel water
door komen ; daarenboven als zy
lang daar op hebben gelegen, en
van de hete zon gantfeh verdroogt
zyn, trekken zy met den eerrten
kleinen regen weder ten eerrten
toe, zoo dat 'er andermaal geen
nat doordringen kan. Daaren-
boven hebben zy doorgaans een
goede voorraad, om indien 'er al
een verlieten is, een ander te kön-
nen gebruiken, om voor regen en
wind gedekt te zyn.

Vermids ik nu van de Matten
heb gefchreven , die van Biezen ,
enz. worden gemaakt, zoomoet
ik ook van de Strikken die uit even
dezelve materie worden vervaar-
digt , het nodige daar by doen, en
aantonen, dat de Hottentotten
dit handwerk insgelyks onwetend
verdaan, fchoon zy het gereed-
fchap van de Lynfpinders niet
kennen , nog touwen van hennip
als genen maken. Zy gebruiken
daar toe de Biezen , welke tot de
Mattengenomen worden, vlech-
ten daar van dunne flrengen ,draa-
jen dezelve wakker in hare han-
den , en maken op 't Iaatft heele
dikke touwen, die byna zoo dik
zyn als een arm van een kind.

Deze touwen zyn zoo flerk en
duurzaam, dat een paar van de
fterkfte offen dezelve niet kan aan
flukken trekken, en heeft men
reeds bevonden, dat zy al zoo
wel houden, als een van hennip
van dezelve dikte ; aangezien
verfcheide boeren alhier, een zo-
danigen van de Hottentotten rui-
len , als zy 'er genen van hennip
hebben, welken zy langen tyd
können gebruiken. Het is wel
waar , dat de Hottentotten dezel-
II. 'Deel.

ve zelden langer maken dan /
voeten, om dat zy ze maar tol
het vaftbinden van haar vee ge-
bruiken , zoo als voorheen reed',
is gemeld ; wanneer men ze ech-
ter langer wilde hebhen, zoude
het hen ook niet moejclyk vallen,
zodanig een te maken , om dat het
geen in 't klein gefchied, zeer
licht ook in de lengte en grootte
zoude können worden gedaan.

In 't begin van dit Hoofdiluk is
gezegt, dat zy de zenuwen of
fpan-aders van de dieren in plaats
van een draad gebruiken , en
daar mede naajen. Die zelve ze-
nuwen of fpan-aders worden van
hen nog by een andere gelegen t-
heid gebruikt, te weten", tot fna-
ren op hunne Muziekaale Inltru-
menten. Derhalven zoude men
ook mogen zeggen , dat zy kennis
van het fnaar-maken hebben ; en
zulks te meer, hoe zekerder het
is, dat zy ook de Darmen weten
te villen en fchoon te maken, als
zy uit dezelve fnaren op hare Gom
Gom maken willen.

Wat dit voor een Inftrument is, Hoezyde
zal ter zyner tyd gezegt worden. Snare«"»»-
Hier dient alleenlyk geweten te '
worden , dat 'er altyd twee elkan-
der helpen , als zy fnaren uit dar-
men maken willen , waar van ie-
der een end van den gevilden en
fchoon gemaakten darm in de
hand houd , en de een rechts en
de ander links zoo lang draait, tot
dat de gantfche darm de geilalte
van een fnaar bekomt ; welke ook
dik of dun word , naar mate dat
de darm groot of klein is, of dat
zy een fnaar tot een grovcn of fy-
nen toon van noden hebben.

De nieuwgemaakte fnaren fpan-
nen zy op het heetite van den dag
uit, om te eerder te drogen ; wan-
neer ze been-droog zyn, beftry-
ken zy dezelve met vet, en maken
ze fmedig, om zich beter te laten
ftellen. Dit herhalen zy verfchei-
demalen.tot dat de gantfche darm
of de gantfche fnaar door en door
taai is. Vervolgens nemen zy de
M uit-

90

BESCHRYVtNG van d:

uitgefpande fhaar van de paaltjes ,
waar mede zy gefpannen geweeüt
zyn, en bedienen zich daar van
als de gelegentheid zulks ver-
eifcht, niet alleen op Muzikaale
Inltrum'enten, maar ook lor het
fpannen van hunne bogen, waar
van zy hunne pylen fchieten.
van het Hier voren is ook reeds gewag
km hand- gemaakt van de potten , en derzel-
werk. ver form volkomen befchreven,
waar uit dan klaar genoeg blykt ,
dat zy insgelyksPottebakkers zyn.
Vermids echter toenmaals is ge-
zegt, dat de aard enwyze, hoc
zy dezelve maken , hier zoude
worden befchreven, zoo is nodig,
hier in myn woord te houden, en
omrtandig te zeggen, hoe het
daar mede toegaat.

Zoo als zy echter tot alle de
handwerken, die tot nu zyn aan-
gehaalt, en welke zy onwetend
verftaan en dryven, geen ander
gereedfehap dan hunne handen,
en zomtyds hun mes gebruikt heb-
ben, zoo zal men hier tot het
pottemaken ook geen gereedfehap
vinden , als alleenlyk hunne han-
den, welke zy tot het formeren
van de aarde gebruiken; weten-
de niets van een Draaifchyf en an-
dere voordelen, die zy nooit heb-
ben gezien , veel min dat zy daar
mede zouden können omgaan , en
dezelve na behoren weten te ge-
bruiken.

'Zy maken op de koop geen pot
maar een ieder is gehouden , om
zyne eigen potten zelf te maken.
Dienvolgens wanneer zy een pot
moeten maken, nemen zy niet
allerhande aarde, welke haarvoor-
komt, maar zy verkiezen door-
gaans die aarde daar toe , waar in
de Mieren hunne woningen heb-
ben, en welke door dezelve by
elkander gebragt is. Deze ne-
men zy bovenaf, tot dat ze met
de vlakte iran de aardegelykkomt,
kneden dezelve w el door elkan-
der, en breken de eieren van de
Mieren aan (hikken ; en kneden
die al mede onder de aarde , zoe-

kende onder den arbeid alle
lleentjes en andere fchadelyke
dingen daar uit.

Wanneer de aarde nu klaar ge-
maakt en gezuivert is , nemen zy
een Ituk van dezelve, naarmate
dat de pot groot of klein zal wor-
den, en leggen dezelve op een
platten en gladden iteen. Op de-
zen iteen maken zy den pot als op
een Draaifchyf, en vormen hem
door hunne handen, zoo als zy
hem hebben willen. Als de pot
het rechte fatzoen en de behoor-
lyke hoogte heeft, namelyk zoo
als dezelve hier voren is befchrc- .
ven, te weten, dat zy zeer wel
gelyken na de kruiken of Urnen,
waar in de ouden den afch der do-
den bewaarden, zoo befchaven
zy denzelven van buiten en van
binnen met hunne vingers, zoo
dat hy gelyk en recht, zonder
eenige bult is , ja zelfs zonder dat
hy op de eene plaats dikker is,
als op de ander.

Z-odanige pot, die op zulke wy- Hoezydi
ze gemaakt is, blyft een dag in de {JJJ*
lucht ftaan, om te drogen. Daar
na zetten zy denzelven in een gat
't welk zy in de aarde hebben ge-
maakt , wordende dezelve met de
bovengemelde zenuwen , fpan-
aders, of fnaren van den Iteen af-
gefneden. Vervolgens maken zy
rondom den pot en boven op een
tamelyk vuur , zoo dat hy wel
uitbranden en fchier vcritenen
moet. In dit gat laten zy hem ook
weder koud en al het vuur tot afch
worden, waar door als dan de vet-
tigheid, welke de Mier-eicrcn by
zich hebben , fmelt, en den pot de
hclft dichter maakt.

De verf, welke de pot bekomt, worder,

is pikzwart; welke verf zoo veel »eerdicht
. ' . , , j en duw

niet word veroorzaakt door deiaam.

vlam of door de rook, als wel zoo

als ik oordeel, door de \clte

Mier-eicrcn , waar door dezelve

ook dichteren duurzamer word.

Deze verf blyfi hem altyd by,

lehoon dezelve nog zoo word ge-

fehuurt, om dat do pot-icJierven

van

.'.,..' o

i Manier van Eysei- te (meiten . » . Hoe :v lul tol ^eliruvlo lec|uaai

_y. liet zelve olatl maken. P-y ■

- '/ ..-%,./ v.' .-.• ..-.-~J-

KAAP de GOEDE HOOP. 91

van binnen al zoo zwart /vn, als
van buiten, vaar door ik in mvn
vermoeden nog meer word ver-
merkt, dat die zwarte verf van de
vette Mier- eieren, en van niets
anders komt; voornamelyk fterkt
my dat nog hier in, om dat een zo-
danige pot nooit doorflaar , men
mag 'er ingieten wat men wil.

Waar is toch een Fottebakkcr
in Europa te vinden, die dit na
zoude können doen, te weten als
hy tot zyn handwerk niet anders
had dan de blote aarde, en verder
geen gereedfehap, of andere no-
dige materialen. Ik zou hertelyk
twyffelen, of men 'er wel eenen
zoude vinden. Wie zoude dan,
indien men alle deze en vele ande-
re reeds voormaals aangehaalde
zaken gade llaat, zoo ftout zyn,
om te zeggen , dat deze menfehen
dom zyn? Zekerlyk indien daar
van bewys gevordert wierdt, zoo
zoude zoo een in vele Hukken te
kort fchieten.

Edoch genoeg ook van de pot-
ten. Het zou jegenswoordig wel
tyd zyn, om ook aan te wyzen,
dat zy de Bad-en Barbier-kunft
verdaan; dog vermids ik van
voornemen ben in een byzonder
Hoofdftuk van de ziektens en
hulpmiddelen der Hottentotten
te fchryven, zoo zal het beft zyn,
die materie daar toe te fparen.
Het zelve moet ik ook van de Ja-
ger-kunft zeggen, welke by deze
niets geachte natiën zoo hoog is
geftegen, dat menig Europeaan-
iche Jager, als hy het zelve wild
zoude moeten vellen , in aanzien
van deze menfehen befchaamt
zoude ftaan, zullende hier van
ook vervolgens in 't byzonder
worden gefchreven, als hunne
manier van jagen zal worden voor-
geftelt.
Hottentot- Het eenige handwerk van het
ookGe- fmeden van wapens of geweer zal
wccr-fme- ik nog voordellen en aanwyzen,
dat de Hottentotten dat insgelyks
vertlaaan , fchoon zy nog blaas-
balk, nog hamer, nog tang, noe
IL <Deef.

den.

ambceld of iets diergelyks bezit-
ten. Het zal echter nodig zyn ,
de zaak uit den grond op te halen,
en daar by te voegen , dat zy ook
zelfs weten den yzer-fteen te
fmelten, en yzer daar uit tema-
kea, fchoon zy nooit een yzerc
hamer gezien, of van, iemand an-
ders de handeling daar van geleert
hebben.

De dikwyls aangehaalde Tater Wete"(i*
lacbart itcmt hier ontrent eeni- ie imeltcn.
germate met my overeen , wan-
neer hy in zyneSiamfcheReis pag.
1 1 o. zegt : Vele verßaan such ook
voortreffelyk op de Mineralen , wc -
ten dezelve te fmelten , en haar
rechte hoedanigheid te geven ; ma-
ken 'er echter niet veel werk van ,
miffchien om dat in hun Land een
grote menigte van Goud, Zilver-en
koper- Aderen worden gevonden.
Want dat zy de Mineralen kennen,
is buiten allen twyffel ; en dat zy
dezelve fmelten , daar van ben ik -
ooggetuige. Of echter de oorzaak
even dezelve zy, dat zy ze niet
hoog achten, zal ik met ftilzwygen
verby gaan ; ten minden weet ik,
dat ze om Goud en zilver niets ge-
ven. Zy maken nog wel wat
werk van koper, om dat het
braaf blinkt, als het glad gemaakt
is , maar dat zy het zoo veel niet
in waarde houden als yzer , ont-
ftaat,om dat zy het laatfte tot haar
geweer, en het koper maar tot
cieraad of fmuk weten te gebrui-
ken.

De veelheid of menigte van de-
ze metalen onthoud hen niet van
het fmelten, maar het gebrek van
het daartoe benodigt houd; en
ook om dat zy niet weten , wat
zy daar mede doen zullen; want
het is op verre na zoo fyn en
deugdzaam niet , als het Europe-
aanfeh, en zoude derhalven voor
een geringe prys moeten worden
verkoft. Daarenboven laat hare
aangebore luiheid niet toe , veel
droppels zweet daar mede te ver-
gieten, maar zy zyn wel verge-
noegt , wanneer zy 'maar zoo veel
M * fmel-

92

BESCHRYVING van de

fmelten , als zy tot haar gebruik
van noden hebhen.

Ver mi ds ik maar enkelyk heb
gezien hoe zy het yzer fmelten,
zoo kan ik van geen ander metaal
fpreken, ten ware dat menins-
gelyks van de overige wilde oor-
delen.
;t De manier nu , hoe zy het y-
zer uit den yzer-fteen fmelten,
bellaat in 't kort hier in: Zy gra-
ven een vierkant ook wel een rond
gat in de aarde, ontrent twee
Voeten diep, waar in zy een groot
vuur ontileken, om de aarde door
en door heet te maken , daar na
werpen zy zoo veel yzer - Henen
daar in , als zy willen , rondom
en boven de welke zy wederom
een zeer heftig vuur maken, zoo
dat door de iterke hitte die Heen
eindelyk fmelt en vloeibaar
word.

Om dit vloeibaar yzer af te tap-
pen , hebben zy nevens het eerite
nog een ander gat in de aarde ge-
maakt, het welk anderhalf voet
dieper is, en vermids uit den
fmelt-oven een goot na het ander
gat gaat , zoo loopt het vloeibaar
yzer daar langs in het zelve, en
word daar kout. Wanneer 'er
geen Hof meer loopt, ltoken zy
niet meer ; den volgenden dag
nemen zy hun gefmolten yzer,
flaan het met Henen aan Hukken,
en maken door hulp van het vuur
daar uit, wat zy willen, of van
noden hebben.

Dat zulks zoo is , getuigt de
Heer Vogel, welke in zyne Tien-
jarige OoH-lndifche Reisbefchry-
ving pag. 76. aldus fchryft: Van
een oud niets vaardig fink yzer
zielen zy zonder hamer of ander
inflrument net geweer te maken,
nemende een (tuk yzer zoo als zy
bet können krygeu ; zoeken een
ßeen , die zeer vafl en hard is ; of
deuzelven leggen zy het yzer , en
flaan het zoo lang met een andere
(leen, melken hen een hamer ver-
Jlrekkeu moet , tot dat zy het heb-
ben gi'bragt in die form, WOOT in

Smeden
dezelve

zy het hebben willen ; vervolgens
flypen zy het op een (ie en , en maken
het zoo glad, dat men zou menen ,
dat een goede cDuitfihe geii'ccr-
Smid het gemaakt had.

Schoon ik niet weet, of de ge-
melde Heer Vogel dit fmeden wel mêtzeer
ooit heeft gezien, hoewel hyhet v«ibe-
zelve zoo uitvoerlyk en duidelyk heid.
befchryft, zoo is het echter ge-
wis, dat hy den fpyker wel op
het hoofd heeft geflagen, en dat
ik 'er niet meer weet by te voegen,
dan dat zy op die wyze ook zeer
fubtile dingen maken, en wel zoo
fraai , dat ik geloof, dat het van
een Europeaanfchen Meelter niet
fraajer en netter zoude können
worden gemaakt. Want indien
men hare pylen en Haffagayen,
welke kort hier na zullen worden
'befchreven, aanziet, en daarne-
vens overweegt , dat zy nog ha-
mer, nog tang, nog vyl, of eenig
ander gereedfehap daar toe ge-
bruiken, moet men op'thoogH
verwondert wezen, en ten eer-
Hen van die gedachten , dat zy
dom of eenvoudig zouden zyn ,
veranderen , aangezien dit ge-
noegzame blyken van een treffe-
lyk en goed verHand zyn.

Het is echter tyd deze materie,
waar mede my lang genoeg hebbe
opgehouden, ook te lluiten, en
aan een iegelyk vrvheid te laten ,
van de Hottentotten te geloven,
het geen hem gelieft ; welke fchoon
zy uit de natuur gantfeh Hinkende
en lui zyn, echter nog iets goeds,
fraais en nets weten te maken, als
de nood hen daar toe dwingt.
Het is bewuH, dat zy het Boe-
ren-werk ook wel verftaan, en
alles zeer gemaklyk leren, 't geen
zy zien. En indien hunne aange-
bore luiheid niet inden weg was,
zouden zy zekerlyk den Europea-
nen niets fchuldig blyven , maar
allerhande vruchten , zoo goed als
zy, queken of aanwinnen, maar
door dezelve worden zy tegenge-
houden, en leven liever bekom-
mert en fchraal, als datzy veel

moeite

KAAP Dt GOEDE HOOP. 93

moeite doen , om een beter en ge- .
ruiter leven te lydcn.
Befluit van Ik hoop niet, dat dit Hoofdfl.uk
i loft- verdrietig zjd zvn gevallen, fchoon
het groter is uitgelopen, als ik
gemeent had; de zaken, daar in
vervat, konden niet korter wor-
den verhandelt ; daarenboven heb

ik veel /aken met ftilzwygen vcr-
by gegaan, om het gedult van den
Lezer niet te veel tergen, zullen-
de zieh miffchien in 't toekomen-
de een gelegentheid aanbieden,
om het onaangeraakte te mel-
den.

IX. HOOF.TSTUK.

Van der Hottentotten Nering en Hantering,

welken zy onder elkander en ook met

Vreemdelingen dryven.

I 'm der Hottentotten Xcring en Handtering De Schryver bewyß dat zy niet dom zyn. Der
Hottentotten koflbaarjle Koopmanfchap zyn Olyphants tanden. Hoe z) onder malkander

met l'ee handelen, f Vat zy voor waren verhandelen. Zy verhandelen hun geweer , als
zy dubhcld daar van voorzien zyn. Kanna en kralen zyn by hen gangbare koopmanfehap.
Insgelyks Tabak en Dacha. Hoe zy met de Europeanen handelen. De Autheur heeft
zelfs goed koop offen en fchapen gekogt. Wat zy liefjl voor hun Vee hebben. Geven veel
voor Tabak. Dienjlwilligheid der Hottentotten. Hun trouwigheid.

L

Aatft hebbe ik van de hand-
werken, welke de Hotten-
totten on weetend verltaan en dry-
ven , geloofwaardige Naricht ge-
geven, en twyffele niet, of dit Be-
rieht zal niet onaangenaam zyn ge-
weeft, te meer om dat daar uit
handtaftelyk blykt , dat de Hot-
tentotten te minder dom zyn, wyl
zy nooit van iemand eenige onder-
wys of aanleiding gehad hebben ,
maar dat zy alles uit haar zelven
hebben , en dat de dagelykfche
noodzaaklykheid hen zodanig
heeft aangezet , dat zy zich hoe
langs hoe becjuamer hebben ge-
maakt; zoo dat zy hedensdïiags
menigen-Handwerks-man van Eu-
ropa, ten minften zodanig een , die
niet veel acht op zyn werk flaat ,
zeer gemaklyk zouden befchaamt
maken.
Vermids echter dit Bericht
hSon voor af is gegaan , en het nu tyd
ten Nering js> dat men moet zien, of zy alle
t^™*' hunne manufacturen tot hun eigen
gebruik aanwenden , dan of zy de-

zelve ook aan anderen verkopen,
verhandelen , of op eenigerhande
wyze toekomen laten ; zoo zal het
den Lezer insgelyks niet onaange-
naam wezen, als deze Materie
een weinig dieper ingezien, en
uit den grond verklaart word , om
dat hare borgerlyken ommegang
daar door meer zal fchynen aan el-
kander geknoopt te worden, en
de een genoodzaakt word, aan
den anderen hier in de behulpza-
me hand te bieden ; of anders wan-
neer 'er al geene handtering onder
hen in zwang gaat , dat zy echter
niet können ontgaan, elkander op
; dees of gene wys dien ft te doen.
Wel is het waar , dat de goede-
ren, welke zy können verhande-
len , juift zoo veel niet zyn , en
dat die meeft in offen, koejen,
fchapen en andere kleinigheden
beftaan , aangezien zy nog goud
nog zilver kennen , nog uit de aar-
de graven , fchoon het nog zoo o-
vervlocdig in hun Land zoude
worden gevonden, zoo als men re-
M 3 de

94- BESCHRYVING van de

baarfte
koopman-
fchap /.yn

Oliphants-
tanden.

de heeft, om volkomentlyk te den-
Haai koft- ken. Het koitbaarfte , het welk
in hunnen handel zoude können
worden gezien, zyn buiten allen
twyffel de Olyphants-tanden, waar
van men 'er echter zeer weinig by
hen vind, en men derhalven zou-
de können denken, dat zy dezel-
ve aan de Inwoners van Monomota-
pa verhandelen, of wél aan de Por-
tugeezen, welke zich op Mozam-
bique en verder Landwaards in
langs de rivieren hebben nederge-
zet; gelvk dan de Hottentotten ,
die aan 'Terra de Nat al grenzen,
zeer goede kennis van hen hebben,
en ook met hen omgaan; waar uit
dan licht is te befluiten , dat de
genen, die dieper in het Land wo-
nen, insgelyks naricht van hen
hebben moeten ; te meer om dat
die van Monomotapa zelf handel
met de Portugeezen dry ven, en
bygevolg de landen van de Hot-
tentotten pafferen moeten , alzoo
dat beide die natiën ook by de
Hottentotten moeten bekent zyn.
Edoch het zy hier mede hoe het
wil ; het is zeker, dat 'er veel Oly-
phants-tanden in hun land zyn*
van welke dieren zy 'er ook veel
doden en eeten. Vermids 'er nu
zoo weinig Olyphants-tanden van
hen te koop gebragt , of aan de
Hollanders verhandelt worden,
zoo moet noodzaaklyk volgen, dat
zy dezen overvloed, welken zy
ganti'ch niet weten te gebruiken ,
bchalvcn dat zy armringen daar
van maken, waarvan 'er echter
zeer veel uit eenen tand können
worden gemaakt , aan anderen
moeten verhandelen, 't zy aan die
van Monomotapa of aan de Portu-
geezen. Ik weet my te erinneren ,
dat de voorheen gemeide Holland-
fche Scheep-Kapitein , Theiuns
Gerbrantszoon van der Schelling
in zynen dagregilter heeft aangc-
tekentj dat hy in Terra de Natal
by een gevluehten Engelfchman,
die daar woonde, een gantfehc
kamer vol behalven verfcheide an-
dere ftapels van zulke Olyphants-

tanden gevonden heeft, die hy van
de aangrenzende Monomotapenfirs
en naby gelege Hottentotten had
gekoft ; en welke hy daar na we-
der aan de Portugeezen, of aan de
vreemde fchepen, die daar ko-
men, verhandelt had , zoo als de
gemelde Kapitein zelf gezegt
heeft.

Dienvolgens is het zeker, dat
de Hottentotten insgelyks tot het
dryven van handel genegen zyn «
fchoon hunne waaren in zoo wei-
nig Hukken en zoor ten beliaan.
Beft echter zal zyn, wanneer ik
ten cerften een onderfcheid maak ,
enaanwys, met welke waaren zy
onder elkander handelen, en wel-
ke zy aan Vreemdelingen , 't zy
Portugeezen , Monomot apen fers of
Hollanders overlaten; zoo als ook
op wat wyze zy hunnen handel
dryven , en welke goederen zy
voor betaling ontfangen en aanne-
men. Want vermids zy geen werk
van geld of zilver maken, ook
geen geld kennen , zoo als reeds
veelmaals aangetoont is, zoo is het
dienftig, dat de zaken worden ge- '
noemt, welke zy hoog in waarde
houden , als het geld zelf.

Het is t'over bekent, dat zy aan
elkander oflèn , koejen, kalveren,
hamels en Oojcn verhandelen;
niet echter, dat de geen, die de-
zelve overgenomen heeft, daar
opzoekt te winnen, met dezelve
weder over te doen, want zulks ,
is aan hen niet licht toegelaten ;
maar liever, om dat de Handelaar,
die doorgaans een arme duivel is ,
aan vee gerake , en zich nevens zy-
nc vrouw en kinderen gemaklyk
generen mögt. Komende hier door
tot een begin van zyn verwachten-
de rykdom, welke allcenlyk in
veel vee beftaat, zoo als reeds
voorheen gemeld is. Wanneer hy
een tamelyk getal daar van mach-
tig is, kan hy of van de anderen
eenigc daar van overlaten, of de-
zelve aan de Hollanders tegen an- v
dere waaren ruilen. voor hun-

Vraagt nu de Lezer, of zy deze nc waa-ed

° - ,• verhandc-

oflen.in.

KAAP de GOEDE HOOP. 95

zyn

offen, koejcn, kalveren, fchapea,
enz. aan elkander vtereeren, of

Maar mede / v de/.cl ve betalen 3 zoo
dient tot antwoord , dat zy niet
veel houden van geven, fchoon z\
voor het overige 7.cer goedaardig
en hulprvk zyn ; maar dat de geen,
die iets van den anderen uil heb-
ben, met dingen moet voorzien
•/vn, welke den Verkoper aan-
ilian, en welke hy voor betaling
aanneemt. Deze dingen bcltaan
of uit Elpcnbeneof yvore Kingen,
lNlen, Hailagayen, Pyl-koker
en een Boog, welke t'eencmaal
uitgeavbeid zyn, wordende dezel-
ve niet aangenomen , als de Ver-
koper dezelve niet volkomen ge-
perfectioneert heeft.
Verbinde- Een Hottentot zal ook niet

freerals66" ncnC om vee ZVn gewccr miiien ,
ze dubbelt en het zelve aan een ander verhan-
delen , ten zy hy met dubbeld ge-
weer verzien is , om dat hv die
ftukken tot zyn eigen verdediging
nodig acht ; behalven dat hy daar-
mede op de jagt moet gaan, om 't
wild te vellen. Derhalven houden
zy hunne Pylen, Bogen, en Haf-
(agayen in zeer grote waarde, en
poleren ze zeer fchoon , zoo dat
een Europeaanfch zoldaat zeer ge-
voeglyk een voorbeeld aan hen ne-
men kan , hoe hy met zyn geweer
leven en het in itaat houden zal.
Ik heb grote moeite gedaan , om
diergelyk geweer van den Kapitein
Tegu te kopen, maar heb het nog
voor geld nog voor Tabak kön-
nen bekomen , fchoon hem zeer
veel daar voor wierd gebo-
den.
Kanna en Ontbreekt hen echter het ge-
bydeHot- weer of wil hy zich zelven niet be-
tentotten roven , zoo prefenteert hy Kanna
barelian- te ruilen , aangezien hy wel weet ,
delwaar. dat hy daar voor het gezochte vee
zal bekomen, ten zy de Verkoper
reeds van Kanna genoeg voorzien
was. En wanneer de Koopman-
fchap hiermede ook niet wil (la-
gen, zoo is zyne laatite toevlucht
tot de Europcaanfchc waren, wel-
ke hy met zeer veel moeite als een

huurling , 't zy Yce-hoedcr of
Koorn-taaaajer, m/. heeft verdient
Dezelve bellaan doorgaans in Ta-
bak, Dacha, koper en glazc kra-
len. Wanneer hy daar mede ver-
zien is, neemt hy zyncn weg we-
der na zyne Landsluiden, en ruilt
daar voor zoo veel vee als hy daar
mede bekomen kan.

Alle deze waren zyn by hen in 'nsgciykj
een tamelykc achting, en worden lacha™
lterk gezocht; zoo als ik met
waarheid kan zeggen , dat jaarh ks
eenige duizend pond Tabak van
hen werden gerookt, fchoon zv
dcnzelven mengen, en niet zuiver
gebruiken, om dat hy al te licht
is , en zy 'er niet dronken van kön-
nen worden. Om nu re eerder
dol te worden , en zich daar na ,
zoo als zy het noemen, vrolyker
re maken, mengen zy Hennip-
bladen, of nahare Taal, Dacha
daar onder, en maken Bufchbafch,
die meer in het hoofd werkt, en
hen lichter dronken of dol maakt.

Ondertuflchen behouden de
Kralen, voornamelyk de kopere
den prys voor allen. Deels om
dat zy zoo licht niet breken als de
glaze; deels ook om dat zy zich
zeer fchoon laten maken, en hoe
langer men .dezelve draagt, hoe
blinkender worden, zoo dat men
zich daar in zou können fpiegelen.
Als deze Kralen daarenboven ta-
melyk groot zyn, en by na de
grootte hebben van een Zuiker
ert, zoo zyn zy te aangenamer.
Zy geven voor dezelve zoo veel
vee , dat de Bezitter ze zeer gaarn
miflen en afltaan wit

Op zulke wys en met diergely- Zy können
ke waaren handelen zy onder el- SSoSd«
kander ; en zulks met zoo veel e k.md<
eerlykheid en oprechtheid , als
d'eene Koopman ontrent den an-
deren doen kan. Zy geven aan
elkander ook veel meer voor hun-
ne waaren, als aan de Europea-
nen; en kan een Rottentot voor
een pond Tabak of een fnoer kra-
len veel meer van zyncn even-
Hottcntot handelen ,als een Euro-
peaan

handelen.

9« BESCHRYVING van de

peaan doen kan. Zulks blykt
zonneklaar uit de handeling van
den Kapitein Claafen, die met een
zeer geringen provifie uitgezon-
den zynde, zoo veel weder t'huis
bragt , als wanneer hedendaags
een gantfch Corporaalfchap uit-
gaat, en maar grote kollen ver-
oorzaakt.

Wylzynu, zoo alsgezegt is,
onder elkander handelen, en met
weinig moeite aan een tamelyk
getal vee geraken können , zoo
blykt immers genoeg, dat het
geen, waar mede de Hottentotten
worden beticht, verzonnen is:
De meermaals aangehaalde Heer

vaifchfë y°&e* fchryft m zvn Tienjarige
ruht. Ooit-Indifche Reis pag. 70 uit een
quade onderrechting het volgen-
de van hen: Zomtyds plegen zy
ßroperyen landwaards in 11a depro-
vintie van Monomotapa en na de
Sardiui-Baay; beroven aldaar ha-
re naburen van offen , koe jen., fcha-
pen, welke zy daar na tot een ge-
ringen prys aan de Hollanders ver-
handelen.
Wederleg- Ik zegge , deze Befchuldiging
is vallch, voor zoo veel die de
Hottentotten in 't gemeen be-
treft; daar worden ook Rovers
onder hen aangetroffen , en deze
zyn de Bofchjes-Mannen , zoo als
voorheen reeds gezegt is , welke
zich alleen op. roven en Helen uit-
leggen, en zich daar mede gene-
ren, weshalven aan dezelve ook
allen ommegang met andere Kraal-
Hottentotten is ontzegt, behal-
ven dat zy ook worden doodgefla-
gen , waar men ze aantreft. Daar-
enboven is hier voren reeds aange-
wezen, dat eenige gewiffenloze
Europeanen zelf hen geplondert
en dezelve als kraajen dood ge-
fchoten hebben, en dat om zulks
tewreeken, het aan menigen on-
schuldigen zyn vee weder gekolt
heeft. De befchuldiging vanden
Heer Vogel kan ook niet doorgaan
ent dat de diefital eender fchande-
Ivkile ondeugden onder hen is ,
welke altyd met de dood word

£'r>S-

geflraft ; gelvk dit reeds voormaals
uit Tater Tachart in zyne Siam-
lcheReisp. 101. en uit den Heer
Boeving in zyne curieufe Befchry-
ving en naricht der Hottentotten
pag. 9. aangewezen is.

Daar benevens wie word de los-
heid van deze befchuldiging nieü
licht gewaar; vermids degemelde
Heer Vogel twee plaatzen noemt,
werwaards zy zouden Itropen,
leggende de eene plaats zeer ver
en ruim 100 mylen van de Euro-
peaanfche grenzen, en de ander
binnen dezelve ontrent 30 mylen
van het Voorgebergte. Om vee
van Monomotapa herwaards tedry-
ven , zoude wegens de menigvul-
dige (teile en hoge bergen en on-
waad baare wateren niet alleen
moejelyk vallen, maar het vee
zelf zoude onder weeg fchier van
honger moeten fterven. Van de
Saldanha of Sardinie-Bzay vee
herwaards te koop te brengen,
zoude met het contracl, door de
Illultre Compagnie met deze Vol-
keren aangegaan , IVryden; behal-
ven dat het zoude zyn tegen het
eigen belang van het Land, het
welk in geval van nood by de
naburige Hottentotten altyd vee
kan zoeken , en het gezochte
ook willig en zonder moeite be-
komt.

Derhalven is de Heer Vogel in dit on^^j
fluk zeer qualyk onderrecht , om voorgeven
dat zulks tegen alle ondervinding, vaen ^aar
ja zelf tegen het gezond vernuft dei.
Itryd ; en 't is hem niet beter in
dit ftuk gelukt als den Keur-Saxi-
fchenKonll, en Lult Tuinier, den
Heer Georg Meißer, welke in zy-
nen Oolt-Indifchen Konlt en Lult
Tuinier pap. 244. zoo als zulks
Heer Marperger in zynen keuken
en kelder DiÖionaris pag. 503.
aanhaalt, met dit valfch bericht
voor den dag komt: 'De Hotten-
totten, fchryft hy komen alle jaar
op een zekeren tyd uit het land aan
het Kaßeel, of op de plaats , daar de
Hollanders by de Kaap de Goede
Hoop wonen ; dryven grote kudden

vee

■

Ioe de Hottentotten hunne vellen hf.rxyden 2. Besmeembn nu met Vet jen Koe mest

LOPPEN DE ZELVE UYT 5" HOE ZYD1E AAN StTJKKENSNYDEN EN V HO E ZY DIE VfcLL ENte ZAMEN NAYEN

rrjt'i.i «f.

KAAP de GOEDE HOOP. 97

z:cc met zich, lereren zich met
grote hopen by dezelve , om dit hun
nee aait de Hollanders te verruilen,
V 'u.'elk baar groot (Ie rykdo'm is.
Het vee beflaat mteßin Rundvee,
Se haf én en Geiten , "Welke de meeße
onder hen heeft, is de fykßc.
dksword Ik wil niet ontkennen, dat het
■dcrlegt. VOor f o of (10 jaren 7.00 is gewceft,
om dat uit de eerite fchipvaart
der Hollanders bekent is, dat zy
hun vee van de Hottentotten aan
Itrand of aan de zeekant gehandelt
hebben. Na dat de Hollanders
echter hier een vaften voet gekre-
gen hebben, en 'er midlervvyl
vele oorlogen tufTchen beide ont-
ftaan zyn , welke zonder bloed
vergieten niet ten einde zyn ge-
bragt, zoo is 't licht te denken ,
dat de Hottentotten , te meer
daar de Colonie zich dagelyks in
beter itaat zette, en zelf machtig
in veewierd, niet moeds genoeg
zullen hebben gehad , uit te ko-
men , en vee te merkt te dryven.
Daarenboven hebben zy ook niet
aan het Kafteel können komen, om
dat de Ruiter-ftal aan de Zout-
vliet expres daarom is gebouwt,
om dat men toenmaals ook niet al
te veel ftaat op hen dorft maken.

Hedendaags zoude dit uitdry-
ven niets helpen, naardemaalde
Illuftre Compagnie den Handel
met de Hottentotten voor een ie-
der van de inwoners heeft open
geftelt, aangezien die reeds zelf
komen, en hen den overvloed
van hun vee afhandelen. Daar
van daan komt het, dat men he-
dendaags klaagt , dat men niets
meer zoo goed koop van de Hot-
tentotten kan hebben, als voor
dezen , fchoon het meefte vee van
de inwoners nog tegen den ouden
prys gekoft word, als het welk
een voorrecht is, dat de Illuftre
Compagnie aan de inwoners en
niet aan ieder vreemdeling ver-
gunt.

Schoon ik reeds eenige jaren
hier heb gewoont , hebbe ik nooit
een zodanige optocht van Hot-
II. "Deel.

petjes-vee
noemen

tentotteri met vee gezien, maar
wcl, dat zy jaarlyks eens of ten
hoogfteh tweemaal met eenige
weinige oflen en fchapen ait het
Land zyn gekomen, en dezelve
als Tapet/er-yee, of zoo als wy
zeggen, tot een vereering aan
den Gouverneur gebragt hebben.
De laat (te cjuamen in den jare
1708. na dat de nieuwe Gouver-
neur den Heer Louis van Affen-
burg was gearrivcert ; welke even
dezelve zyn, waar van de Heer
Boeving op aangehaalde plaats/^.
4 gewag maakt, wanneer hy zegt,
dat zy fchildcn voor het hoofd
droegen.

Behalven zulk een optocht van Houden
Hottentotten, zal men 'er be- 8^ tam-
zwaarlyk een anderen ja zelfs geen mcscytcn
een zien, welke tamme Geyten
byzich voeren; want fchoon de
Heer Meißer hen dezelve zoo als
de offen en fchapen toefchryft ,
zoo zal hy 'er echter zekcrlyk ge-
nen by de Hottentotten hebben
gezien, aangezien zy dit zoort
van vee genoeg in het woefte veld
vinden, en nooit tam houden.
Edoch Waar raak ik hene, naar-
demaal van de handeling met de
vreemdelingen nog moet worden
[ bericht?

1 Zy handelen met andere natiën Hoezy
byna op dezelve wys als met hun- met <*<-£*-

I ne eige, mids dat zy een tamelyk fficS
onderfcheid in den prys der din-
gen maken, welke zy in plaats van
gereed geld aannemen. In plaats
dat de eene Hottentot van den an-
deren i of 3 offen, 7 of 8 fchapen

l voof een pond Tabak kan krygen,
moet een Europeaan met eenen
os, 3 of 4 fchapen te vreden zyn;
zoo dat hy altyd maar half zoo
veel voor zyne Waar bekomt , als
een Hottentot. Hier by blyft
het niet , maar door dien zy we-
ten, dat de Europeanen altyd an-
dere goederen by zich hebben,
zoo moet hy ook nog altyd iets
toegeven, het mag wezen, wat
het wil.
De Hollanders noemen dezen
N ban-

98

BESCHRYVING van de

Europe
nen hebben
gehandelt.

handel Ruilen; anderen noemen
denzelven troqueren ; dezelve be-
Ihat allcenlyk in Ruilen ;. te we-
ten , om dezen handel te dry ven ,
heeft men niet eenen duid van no-
den , en kryg ik voor myne goe-
deren andere in de plaats. Ik heb
reeds hier voren, wanneer van het
lehandelvk troqueren het een en
't ander' wierd verhaalt , byge-
bragt , dat deze wyze van hande-
len , wanneer ze met eerlykheid
gepaart gaat , de alleropreehtlte
is, vermids men het geen, dat men
voor het zyne zal bekomen, voor
ogen'lKvit, en alzoo niet wel
kan worden bedrogen. Jegens-
woordig zal ik maar met kor-
te woorden aanwyzen , dat deze
handel nog hedendaags in zwang
gaat.
Hoezy Het is onnodig deswegen dege-
"«de tuigeniffen der ouden aan te ha-
pea- len , als die van Ivertfen Lib. IV.
c. 19. Ander Jon Lib. I. c. 4. Her-
port pag 13. Dapper p. 6z6. en an-
deren, om dat 'er nieuwen voor-
handen zyn, welke deze zaak ge-
noegzaam zullen bekrachtigen. Vth
gel alleen kan tot een bewys ver-
flrekken, en die zaak beflechten,
aangezien hy in zyne tienjarige
Oolt-Indifche Reis pag. 70- 7*J
aldus fchryft : Voor ruim 80. jaren,
wanneer de Hollanders nog geen
vaften voet aan de Kaap de Goede
Hoop hadden, en Cor ne lis Hout-
man, en daar na de Admiraal
Cornelis Mate lief met hunne fche-
pen daar eerß aanquumen , konden
zy voor ecu ßaaf-yzcr, 30 pond
zwaar , 9 fchapen ruilen ; voorts
voor een andere (laaf, in driefiuk-
ken gebroken, te tarnen ~ o pond
eigende, x vette offen en 3 fchapen,
en vjydcrs voor een fuymes, een
fchaap ; edoch jègenswQQrdig zyn
zy in de zin handel mat meer bc-
Jchaaft, en zy geven het vee met tot
zoo geringen prys ; des niet tegen-
gaande komt een f hoon fchaap, de
Waardy dejr-waare, welke oen aan
yzrr , kopere tingen en diergclyke
daar voor mor d gegeven , gerekeut ,

Een ander
bericht.

Des Au-

teurs goed

oop offen

niet boven een halve daalder te
f aan.

Diergelyk meld ook Merklin in
zyne Ooit-Indifchc Reisbefchry-
ving pag 11 14. Het vee, fchryft
hy , kopen zy goed koop voor koper-
draad tot Armringen , Tabak, en
diergclyke, zoo dat ecu groot fmk
Rund-vee maar een kop -ß uk koß.
Dienvolgens blykt dat, wanneer de
Hcev Vogel hier voren klaagt, hy
zulks maar heeft ontleent van
Dapper, of dat hy zulks zonder
rede doet, om dat een halve daal-
der zoo als hy fchryft , of een kop-
iluk, gelyk Merklin meld, voor
een os niet voor veel kan worden
gerekent.

Ik weet zeer wel uit de onder-
vinding, dat wanneer ik een pond
Tabak aan een Hottentot voor offikapdj
een os geef; een half pond voor kopen
een vetten hamel, en een vierde-
deel pond voor een vet lam, een
Tabaks -pyp of een fpits glaasje
met brandewyn daar onder gere-
kent, dat hy de koop zekerlyk
niet afflaan, maar wel aanhouden
zal. Wie zou dan in ftaat wezen
om een rekening te maken , dat
een pond Tabak en een Tabakspyp
of een glaasje brandewyn, te veel
voor een os zoude zyn? Het is
geen fprookje, dat ik hier vertel,
de dagelvkfche ondervinding heeft
het my nevens vele anderen ge-
leert.

Vermids'er echter meer waaren,
waar van in den beginne reeds ge-
nige melding is gedaan, van de
Hottentotten können worden ge-
handelt , zoo zal het niet ondien-
ïtig/yn, aan te tonen, waar me-
de een eerlyke Handelaar, die
onder hen zyn voordeel zoeken
wil, en dezelve om dat zy weinig
alhier te merkt brengen, bezoe-
ken wil , zich verzien , en welke
waaren hy moet met zich nemen,
om zyn oogmerk te bcryken;zyn-
dc alle Europeaanfche waaren zon-
der onderfcheid,aan hen niet even
aangenaam. Van de Indiaanfche
die maar dienen om het lichaam op

te

KAAP de GOEDE HOOP.

W

te fchikkcn , of den buik met lek-
kerny te vullen, of cindclyk die
tot pracht ofhovaardy ftrekken,
maken zv gantfeh geen werk, '/.on
dat het hoognodig is , des aan-
gaande een onderrcchtingmcdc te
delen.

F.cn ieder Handelaar, die om-
zichtig wil te werk gaan, Haat
niet alle waarert zonder ondcr-
lcheid in, maar voegt zich na zv-
nen ftand, en welke hy weder
aan den man kan brengen , en
doet gene op, die by hem blyven
bederven. Dit zoo zynde,moet
iemand, die onder de Hottentot-
ten met winrt wil handelen , al-
vorens een overdag by zich zel-
ven maken, of hy vee van hen
handelen wil, te weten offen,
koejen, kalveren, hamels of oo-
jen, want Gyten hebben zy niet,
gelyk ik reeds meermalen heb ge-
zegt , of fchoon de Heer Meißer
in zynen Ooft-Indifchen Kunit en
Luftgaarden p. X44- hen dezelve
toefchryft , en in zulken geval ,
zal voor zodanig een niet dienfti-
ger zyn, dan zich van Tabak,
Dachi,Tabaks-pypen, en kopere
Kralen te verzien , waar voor hy
altyd zoo veel vee kan ruilen, als
hy begeert.
wat men Is zodanig een van voornemen,
en voor om Olyfants-tanden van hen te
Inde" We- handelen, is het nodig, om zich
lenmoct. nevens den tabak, als de gang-
baarfte waar onder de Hottentot-
ten, van koper en wel voorname-
lyk glad koper te verzien, om
dat blinkent metaal daar voor te
bieden. Hier door worden zy
aangezet , om en wat aangenaams
voor den mond, en wat fraais, tot
cieraad van het lichaam te beko-
men. Als dan fcheiden zy zeer
gaarn van diergelyke tanden, en
zulks voor een geringen prys,
fchoon zy nog zoo zwaar wegen,
en heb ik 'er niet alleen een van
dezelve maar verfcheide gezien j
die hondert, hondert en twintig
pond, en meer wegen, waarvan
het pond niet meer dan zes of acht
II. Deel.

Kruitaers Duitfch geld gckofl had,
en die het pond weder tot jo,
en 45T Kruitzers verkoft zyn.

De geen die maar onder hen '
reift, om het L and te bezien, of,
de Naturalien , zoo Gcwallcn, Mi-
neralien, als Dieren, enz. te on- rciler
derzock«. n, behoeft niet beducht
ie wezen, dat hy van honger zal
fterven, fchoon hy gene eetwaren
met zich neemt', zullende aan
vlcefch geen gebrek hebben, zoo
lang zyn Tabak, Tabaks-pypen,
Dacha en Brandeuyn duurt. Is
hy genegen , om wild te eeten -
worden hen hazen, Rcc-bokkcn,
Steen-bokken en andere wilde
dieren in overvloed gebragt, zoo
hymaarWyn, Brandewyn, zoo
als ook glaze kralen of kleine fpie-
gels daar voor wil fpenderen.

Voor Boter, die wel eerft dient
gezuivert te worden, Struis en an-
dere vogels eijeren , zoo als ook
voor Melk, hoeft zodanig een
ook niet te zorgen, zoo lang hy
iets van de gemelde waaren by
zich heeft ; ja hy hoeft zelfs niet
verlegen te wezen , hoe hy op reis
onder dak zal komen, om dat ze
voor hem een gantfeh nieuw huis
voor een itukje Tabak bouwen ,
daarenboven hout in overvloed
brengen , om te koken en te war-
men, en by nacht voor de wilde
dieren zeker te zyn ; daarbenevens
brengen zy zoo veel lang gras , dat
hy daar op gemaklyk kan flapen i
als of hy op een bed lag.

Bevind hy zich landwaards in ,
en ver van 't llrand , zoo kan hy
behalven de bovengemelde levens
middelen, verfche en goede melk
bekomen, welke zy voor een pyp-
Tabak warm brengen. Is hv graag
na wat zoets, kan hy verzekert
wezen , dat zy hem voor dat zelve
prefent een gantfche zak met ho-
ning zullen ter hand {tellen, waar
van zy, achtervolgens het getuige-
nis van VP. Tacbart in zyne Siam-
fché Reis pag. <)i . op een zekeren
tyd , namelyk in het einde van den
drogen tyd , een tamelyke quan-
N x titeit

ioo B E S C H R Y V I N G van de

titeit uit de holle bomen en klip-
pen, werwaards de ibyen het dra-
gen, ïn/amelen, en waar van h\',
zoo als ik uit ondervinding weet ,
als hv het dikwyls probeert, ho-
ning-bier kan brouw en , 't welk ,
een weinig oud geworden 7.ynde ,
7.00 veel kracht heeft, als ilcchte
Mede.

Heeft hv eindelyk gebrek aan
brood , /.onder het welk hy het
vette vleelchniet kan genuttigen ,
zoo weten 'zy ook al wederom
raad ; wrant zy leveren niet alleen
mager vleefch van wilde Herten
of Bokken , maar zy verzorgen
hem ook van hare kollbare en
voedzame wortels, van de Hollan-
ders Ajuntjcs en van de Botanis-
ten Sifynricbïum genaamt. Komt
hv echter weder aan de zee, hoeft
hy wegens een goede maaltyd van
vifch niet te twyffelen, mids dat
hy ze zelf moet fchoon maken en
koken als hy ze eeten wil , wer-
dende dezelve hem voor andere
kleinigheden in overvloed ge-
bragt. Kortom men kan onder
hen reizen, waar men wil, zonder
voor hen bevreeft te zyn , mids dat
men hen eerll geen overlalt aan
doet , ja men kan verzekert wezen,
dat men ze in alle ilukken ten
dienften vinden zal.
Onderde Hier uit bh/kt, dat een Euro-
Hottentot- peaan , die landwaards in reiil, en
mën met vee ' Olhants-tanden , of andere
weinig geit eet waaien wil kopen of ruilen,
wmlldoen- voorzien moet zyn van Tabak ,
Dacha, Tabaks-pypen , koper en
glaze kralen, meltèn, eizer, klei-
ne ilukjes van rood en geel koper,
zoo als ook draad tot armringen ,
wyn en brande wyn, voorts van
een weinig meel, om zich zelvcn
te bezorgen, en andere diergdv-
ke kleinigheden, welke alle by ei-
kanderen gerekent geen zo gul-
dens zouden kollen , waar mede
hy zoo veel vee, Olyfantstanden,
druis en andere Vogel-eyjercn ,
wvders allerhande dierc-luiidcn ,
daar onder die van Leeuwen, Ty-
gers, wilde paaiden, K/cK, en/..

als mede allerhande levensmidde-
len, hier boven reeds gemeld, kau
ruilen, zo dat van die zo guldens
ruim xoo guldens können worden
gemaakt. Vermids dit voordeel
als nu den komenden man door de
neus word gedraait, en de Illuftre
Compagnie zulks voor haar alleen
houd, zoo menen zommigen, dat
de onfchuldige Hottentotten met
hunne waar in prys opgeilagen
zyn, daarzy echter alles na den
ouden prys bly ven verkopen , zoo
als aan de gemelde Illullre Compa-
gnie bell bekent is.

Een Koopman of ander Reizi- Die onder
ger, die van voornemen is, OfflJoiKlr
I eenigen tyd onder hen te bly ven , reizen,
en zyn voordeel of iets anders in 't j^Sen™
oog heeft, moet verder, en bo- lood voor-
ven alles van goed geweer, nevens llcnï'yn'
kruid en lood wel verzien zyn;
fchoon hy het niet zoo zeer van
noden heeft wegens de Hottten-
totten, als wel wegens de wilde
dieren , om dat het lichtlyk kan
gebeuren, dat zoodanig een by
nacht door de roofdieren kan wor-
den overvallen. Ik zoude met
weinig moeite verfcheide zeldza-
me exempels können aanhalen,
ten ware beducht was, dat zy te
lang zouden vallen , dog daar zal
op een andere plaats zich wel een
gelegentheid op doen, om ze te
pas te brengen.

Wat my aanbelangt, ik heb me-
nigen nacht onder hen in hunne
huisjes en Ook wel in 't open veld
doorgebragt; ik kan echter niets
dan alles goeds van hen zeggen ,
om dat ze voor een kleine erken-
telykheid alles bezorgden, wat ik
tot myne zekerheid van noden
had , en wanneer ik hen van de
wildedieren verwittigde, die mv
langs den weg ontmoet waren,
toonden zy zich op 't hooglt ver-
heugt , dat ik door dezelve niet
befchadigt was ; ja zy moedigden
my niet weinig aan, op myne
hoede te zyn, wanneer 'er h\
nacht al een mögt komen, en zy
gaven my allerhande middelen aan

de

frouwheit
an ^e7 e
neufchen.

Onbeken
de moet
men niet
vertrou-

vri'n.

KAAP du GOEDE HOOP. iot

empel van den voorgemclden Ka-
pitein Tbennis Gerbïémh van der
ScbeUin9Tio%'\x\\ leuge-

nis is, die, om dat ' goude

hoord om zyn Schippers muis
droeg, welke hen in de ogen vii
Wel haait hel \jsytti zoude hebben
moeten laten, ten ware hv dezet
1 e tan zich geworpen , en zé aan
hen teo preis gegeven had , waar
na hy by hen welkom was. Ook
ken ik een Stuurman, die als een
vreemdeling aanquam, en aan een
Hottentot een rol tabak van 2 >
pond te dragen gaf, in mening dat
hy dezelve na huis zoude brengen,
dog wanneer zy beide een weinig
van ftrand waren, vraagde de Hot-
tentot aan den Stuurman, of hy
wel kon lopen ? En wanneer hy
van ja antwoordde , pakte deze
zyn biezen, en zeide, loopt dan zoo
je kond. Waar op hy zynen weg
landwaards in nam, en den Stuur-
man liet nakyken, zonder twyflèl,
om dat hy hem niet kende, en niet
wifl waar hy hem weder zoude
vinden.

Wie dan onder hen bekent is,
heeft zekerlyk niets te vrezen ,
maar die vreemd is , mag in den
beginne wel een weinig op zyn
hoede zyn, en niet te veel op hen
vertrouwen, om dat onder deeer-
lyklte luiden toch dikwyls een be-
drieger gevonden word'. Van my-
nekant, ik heb geen rede van hen
quaad te fpreken , fchoon ik reeds
lange jaren onder hen heb ge-
woont. Ik zoude no'g wel veel In-
woners, ja de meefte vinden, die
nevens my insgelyks zouden ge-
tuigen, om dat een ieder veel
dienft voor een geringe beloning
van hen geniet.

Edoch genoeg van deze materie
uit vrees, dat dezelve te verdrie-
tig mögt vallen \ derhalven is 't
belt, dat ik dezelve fluit, eer my-
ne gedachten zich wederom ver-
der uitbreiden

de hand, hoc dat ik ze tot hulp
zoude können roepen, en verze-
kerden Diy van hunnen trouwen
lv (land.

MuTchien zoude men können \
vragen , hoc komt het , dat men
zulke menlchcn, die zoo veel
werk van Tabak, Brandewyn enz.
maken, zoo vertrouwen kan, te
meer om dat zy weten , dat men
diergclyke goederen overvloedig |
zich voert , als men onder hen j
reilt? hier op dient, dat iemand
welken zy kennen, of die maar \
bekende Hottentotten by zich !
heeft, zoo als ik altoos heb gehad, j
voor hen geen vrees ter waereld i
behoeft te hebben, om dat zy zoo '
als ik reeds heb gemeld, tot Helen j
en roven niet geneigt zyn. Daar-
benevens weten zy, dat na een be-
kenden Europeaan iterk gevorfcht
word, welkers verlies zy daar na
niet weinig moeten boeten, als zy
geen waarachtig befcheid van zyn
dood geven können.

Wanneer nu iemand met een
genoegzame voorraad van zulke
waarenbyhen komt, kan hy de-
zelve zoo zeker vertrouwen , en
ter bewaring geven, dan of hy de-
zelve in zyn eigen huis en onder
zyn opzicht opgeüoten hield,
vermids de Bewaarder, of dege-
ne, die de goederen heeft aange-
nomen, zich eerder zoude laten
doodflaan, dan dat hy zich het
minlte daar van zoude laten ont-
vreemden. Ik ben dikwyls ver-
wondert geweelt, wanneer ik de-
zen of genen iets toevertrouwde,
en onder belofte van een zekere
portie in bewaring gaf, dat ik het
na verloop van zomtyds 14 dagen,
3 of 4 weken zonder de minlte
lekkagie weder te rug ontfong.
- Edoch zeg ik , dat men met
hen moet bekent zyn, of dat men
ten minfte bekende Hottentotten
moet byzich hebben, want buiten
dat zou het zoo gemak lyk niet in
zyn werk gaan , om dat my het ex-

N

X. HOOFT-

io2 BESCHRYVINGvANDE

X. HOOFTSTUK.

Van de Kunden, welke de Hottentotten met
recht können worden toegefchreven ; name-
lyk van 't zwemmen , werpen , vechten , vif-
fchen, jagen, lopen, enz. zoo als ook van
hare Muziek , als mede van hun zingen en
danzen.

Van de
oeffenin-
gen des
lichjam;
by de Hot-
tentotten.

Fan de oeffeningen des lichaams by de Hottentotten. Fal/ch voorgegeven konßen der Hottentot-
ten wederlegt. Zyn zeer 'geoeffent inlopen. Werpkonfl verflaan zy ongemeen veel. Het
vechten verflaan zy meeflerlyk. Hare Jpeeltuigen. Gom Gom is by hen een aardig mu/t-
kaal inflrument. Hoe hare Rommelpot gemaakt is , en hoe zy daar op fpelen. Haar vo-
caal intifiek. Haar danzen. IVat zy voor dieren gewoon zyn te jagen. Hoe hun pyleir
gemaakt zyn. Dezelve worden met flangen gift beflreken. Schieten zeer net. Befchryving
van den boog , en py /koker. Haar HaJJagayen. Worden ook vergift. Hoe zy daar me-
de voerpen. H-'at by hun jagen aan te merken. Hoe z,y een groot dier vervolgen. Nog
een andere wys van jagen. Zy gebruiken hier toe diepe gaten, die zy in de aarde hebben
gemaakt. Een bewys aan dien, die een groot dier heeft gedood. Hy word van eenouden
Hottcntot bepifl. IVat hy te verwacht an heeft , die een Leeuw, Tyger enz. heeft gedood.
Mrat Omtrent deszelfs vrouw voorvalt. Hottentotten verflaan het vijfeben beter , als zom-
juigen menen. Hoe zy Roch vangen. Hoe zy vifcb met den angel vangen. Hottentotten
zyn goede zwemmers. Haar zwemmen overgrote Rievieren is merkwaardig. ÏVelke
plegtigheden zy verrichten, als zy uit bet Water komen. Bef uit van dit Hoofdfluk.

Vaifcb
',egc-
ve konltcn
dciHoiien-
i wc-
dcilr

OP de Handwerkzels en daar
uit fpruitenden handel , wel-
ke onlangs aangetoont heb, zul-
len niet ondienftig volgen, de
kunften, welke den Hottentotten
met recht worden toegefchreven,
als welke een rechte gefchiktheid
des lichaams aantonen, waar mede
zy als van kinds gebeente begaaft
zyn. Want hier ziet men van den
beginne af, dat ik ze van de vrye
konftenniet alleen, maar ook van
:ille andere af/,onderc, welke meer
van de Wél 'ing der ziele als des
lichaams ontdaan , en dat ik biood
en alleenlyk alhier zodanige ver-
ftaa, welke men in F.uropa Exer-
citui oflj fsoeffeningen zoude kön-
nen noemen.

Van Olao 'Dapper worden den
Hottentotten zulke aardige kon-
Hen toegefchreven, welke meer
na by gelovigheid, dan na de zui-

vere waarheid ruiken , indien 'er
een waar woord aan was ; want
volgens Erasmus Eranciscus, die
deszelfs woorden in zynen ver-
wonderenswaardigen o\ ertogt van
de Nedervvaereld pag. ^09. aan-
haalt, zoo fchryft hy daar van in
zynen Afrika pag. 616. op de vol-
gende wyze : Zy verbeelden zich
ze hen , dat zy den ) egeu en wind
können ophouden, 't welk zy pogen,
op deze wyze te doen : J Faune er zv
willen, dat het niet >hcc*k zal re-
genen , leggen zy ecu gloejendeJaoê
op een fpaantje , /// ecu kuiltje , ht :
welk zy in de aarde heb hen gemaakt,
en op die kool een handvol ha/r , V
ü'iik zy uit het hoofd hebben getrok-
ken. 'Dat hair beginnende teßin-
ken, maken zy het kuiltje met zand
toe, maken haar water daar op, en
lopen einde lyk met groot gejehreeuw
weder weg. Als zy begeren, dat de

wind

KAAP Dil GOEDE HOOP. 103

wind gaat leggen, zoo houden z,y
een van fmerigße villen op een lan-
gen Jlok hoog ui den windt zoo leng
tot dar het vel van de /lok ts ge-
waait , en als dan verbeelden z.y
zich gantßhelyk,dat de krackt van
de wmd op dit vel gebroken is.

Dat zouden zckerlvk, zeg ik,
al twee fraaije kunllcn zyn, wel-
ke indien zy waar waren, de der-
de zeer licht zouden können ma-
ken, namclyk om regen te krygen,
wanneer dezelve lang en byna den
gantfehen zomer achter bly ft, om
dat zy alsdan in plaats van den hef-
tigen Zuid-Ooiten wind den regen
wel benodigt hadden; zeker dit
zouw hun beter te pas komen als
den wind op te houden , en daar
door te grotere droogte te veroor-
zaken , waar door lof en gras
gantfchelyk verdort word, 't welk
anders door den zoelen wind nog
word gematigt. Zy komen hier
ontrent niet weinig met de lappen
overeen, waar van zulks insgelyks
voorgegeven wierd ; dog ik acht
dat zulks van hen zoo onzeker en
onwaar is, als van de Hottentot-
ten, van de welken ik nooit dier-
gelyks gehoort of gezien heb; en
kan het wel zyn , dat de gemelde
Dapper zulks heeft horen zeggen,
en dat hy het voor een zekere en
ontwyffelbare waarheid heeft aan-
genomen, om het qualyk te boek
llaande leven der Hottentotten
nog te zwarter re maken.

Het zy hier mede hoe het zy ,
het is zeker , dat de Hottentotten
van deze bygelovigheid vry zyn ,
en zouden zy , indien iemand een
diergelyke gekke vertelling deed,
niet alleen lullig daar over lachen,
maar ook valt geloven, dat de Eu-
ropeanen vry bygeloviger waren,
als zy gedacht hadden, wyl zy ie-
der fprookje voor een ongetwyf-
felde waarheid aannemen , zonder
te onderzoeken , of zulks wel op
gronden lleunt , of wel mogelyk
zoude können zyn ; want daar wy
ze als Afgodendienaars achten , en
zooveel opgeven van onzen Gods-

dienft, geloven wy echter, dat zy
in de Almogend heid Gods taften,
en regen en wind naar welgeval-
len maken können , 't welk echter
achtervolgen:, onze eige Leer en
vallltclling, aan de Almogendheid
Gods alleen toekomt, zoo alszy
mede openllyk bekennen, en hier
voren in het aantonen van hunnen
Godsdienll aangewezen is.

Met beter recht en vry meer '■
waarheid, moet men hen de kunit p™tclu"
van fnel lopen toeichry ven , als
waar in zy alle Europeaanfchc Lo-
pers, hoe bcquaam en geoellent,
overtrefTen en befchaamt maken,
aangezien zy achtervolgens het ge-
tuigenis van den Heer Vogel\\\
deszelfs tienjarige Ooll-Indifche
Rcisbefchryving pag. 70., daar in
zoo zeer geoeflent zvn , dat een
welbcrede Ruiter genoeg te doen
heeft, om een Hottcntot te ach-
terhalen. Ja ik derf wel zeggen,
dat geen Ruiter , fchoon hy het
belle paard onder zich hadt , het
tegen een Hottentot zal uithouden,
als hy zyn paard niet wil dood
ryden , daar echter een Hotten-
tot zoo weinig van vermoeitheid
zal klagen, als of hy Uil had geze-
ten, en ook wel aannemen, zulks
eenige dagen achter malkanderen
te doen, 't welk een ander Loper
gantfeh niet doen kan.

Ik mag geen meer getuigeniflen De
uit Saar Boeving, Tachart en an- zaak van
deren aanhalen, om dat my erin- pg"fne11
nere , dat zulks reeds voorheen
gefchied is; de oorzaak echter,
waarom zy zoo fnel können lo-
pen , is toenmaals niet bygebragt,
maar de verfcheide meningen,
welke men daar van by de Schry-
vers vind, zyn alleenlykaangehaalt
en gezegt, dat zy dezelve zelfs
twyffelachtig maken , om dat de
Hottentotten den eenen dit en den
anderen dat daar van wys maken,
en de rechte oorzaak verborgen
houden.

Dé mceflen zeggen wel dat het
komt door het uitfnvden van den
linker zaatbal; edoch fchoon het

eenig-

OOÏ-

BESCHRYVING van de

104

èenigzins daar toe mogte helpen ,
7,00 acht ik niet , dat zulks de
rechte en ware oorzaak is, 7.00 als
elders insgelyks aangetoont is. De
Heer Boeving geeft nevens deze,
twee andere oorzaken in zyne cu-
rieufe Befchryving en Naricht van
de Hottentotten, wanneer hypag.
5-. zegt: Deze fnelheid ontflaat
door het veel [meren en de lichte
kleding. En hoewel men niet kan
ontkennen , dat het Smeren daar
toe veel zoude können helpen,
zoo lykt zulks insgelyks nog de
rechte oorzaak niet te zyn,om dat
de wyven als dan ook fnel moe-
iten können lopen , welke in het
(meren , zoo als hier voren reeds
is gemeld, den mans niets toege-
ven, maar daar na al ruim zoo
fterk Hinken als de mans.

De lichte kleding vind vry

meerder indruk op myn gemoed ,

als een van de beide voorgaande

reden, om dat bekent is, dat

de Europeaanfche Lopers ook

gantfeh dunne en lichte klederen

dragen. Daarenboven is dit nog

wel het voornaamite , dat zy in

geen gewricht gebonden zyn,

maar dat alle hunne klederen los

om het lyf hangen, zoo als hier

voren befchreven is ; en als zy in

't lopen zyn , können zy ook heel

gcmaklyk de Crofs van den hals

nemen , en dezelve op een Hok op

fchouwder dragen, of om den arm

draajen, en worden alzoo door

niets ter waereld verhindert , het

welk de Europeaanfche Lopers

niet können doen.

Als ik nu by deze waarfchynly-
ke oorzaken voeg, dat zy van der
jeugd afin 't lopen worden geoef-
fent, en dat zy op de jagt zynde ,
het wild met lopen vervolgen, en
niet aflaten, tot dat zy het moe
gemaakt en gedood hebben; ook
in hunne oorlogen , welke zy te-
<rc-n elkander voeren, nooit Uil
ftaan,fchoon zy op elkander fchie-
teh, zoo dunkt my, dat ik de
rechte oorzaak, waar door zy zoo
fnel kunnen lopen, tamclyk na

Werpkonft

heb getroffen, en zal my niemand
licht van een miHatling of gant-
fchelvke onwaarheid können be-
fchuldigen.

Bchalven dit fnel lopen , kön-
nen zy ook zeer net met Henen ,
en korte Hokken, zoo als ook met
Hajfagajén en alle andere harde en
bequame dingen werpen ; zoo dat
de Heer Vogel in zyne tienjari-
ge Oofl-Indifche Reisbefchryving
pag. 76. hen reeds den lof heeft ge-
geven, dat het by hen niets nieuws
was , dat een Hottentot met een
Heen 100 fchreden ver een perk
van een gulden in den omtrek
konde raken : dit doen zy niet eens
of tweemaal, als of zy het maar
by geval raakten , maar tien malen
en meer achter malkanderen , zon-
der eene reis te miffen.

Het aanmerkelykfle by dit wer- zy fiaanby
pen voor een toekykeris, dat hy fretwerpea
onmogelyk kan begrypen , hoe JSïïSL
zodanig een Hottentot doelen of
raken kan, om dat hy geen ogen-
blik flil blyft Haan, maar in een
geltadige beweging is , lopende
dan voorwaard, dan achter waards,
dan ter zyde, en dravende dan ge-
bukt en dan weder overend ; heen
en weder, terwyl hy den Heen zoo
gezwind werpt, eer men zulks
voorziet , en raakt echter met alle
zyne grimaffen het voorgeflelde
perk zoo net, dat men moet zeg-
gen, dat de befle Schutter niet be-
ter het wit zoudevhebben können
raken.

Zy können niet alleen zoo net
werpen met Henen, maar ook met
hunne Kirri en R<ikknm-{\dk, zoo
als ook met hunne HafTagayen,
zoo dat hen niets kan voorkomen ,
waarmede zy deze kunH niet kön-
nen verrichten. Ik heb dikwyls
met verwondering gezien, als zy
uit ernH of jok na elkander wier-
pen , om dat zy altoos de plaats al-
waar de party geftaan had, of hem
/elven zekerlyk raakten, wanneer
hy zich niet door draajen en bui-
gen of lopen daar van bevryde.
Ook heb ik dikwyls gezien, dat

zy

'

KAAP dr GOEDE HOOP. 105

/v met hunnen RsJknm4tók een
l laas, U Steenbok, in een«
reis dood wierpen, 7.00 dat de (lok
of in 't lichaam bleef lleken , of
u ild op een andere wys
da. ir door gedood wierd.

Dit net werpen heeft hen mif-
fchien gelegentheid gegeven , om
o peen verdediging bedacht te zyn,
en /ich in 't vechten en afweren te
oeflènen , welk beide zy ook
200 meciteiiyk verftaan , dat de
aangehaalde Heer Vogel I.e. fag.
76. zich niet heeft ontfien , van
hen het volgende te getuigen : Zy
weten zich , zegt hy, met lange
ßokkeu te def enderen , ja zy zyn
diitir w zoo geoeffent , dat zy een
(teen, welken men nahen werpt ,
\ftig met den (lok weten van haar

■ c/i te meren.
Dikwils ben ik aanfehouwer ge-
wed'., wanneer zy zich of uit ernft
of uit jok daar in oefTenden, en
derfik met waarheid zeggen, dat
het al zeer aangenaam om te zien
is. Want zy lopen van elkande-
ren en werpen malkanderen met
ftenen , Rac knm-üok of ook met
hunne lange Haffagayen. Wanneer
de party het geworpene ziet aan-
komen, gaat hy zelden van zyn
plaats af, ja zelfs bukt hy zich niet
als hy maar zynen Kirri in de hand
heeft, dat hy het zelve daar mede
kan afpareren. Vervolgens lopen
zy weder dicht by elkanderen, en
houden de gemelde Kirris in de
handen voor zich of boven het
hoofd, en doen daarmede zulke
aardige ftoten, dat men niet weet,
wat men van die aardige kunft zal
denken, entwyffelt of een Euro-
ropeaanlche fchermmeefter dit
wel beter zomv kla'aren als een
Hottentot, te meer als men ziet,
hoe konftig zy deze laatfte houw
en ftcek weien af te keren.

Ik hou my t'cenemaal verzekert,
dat wanneer een bequaam en wel
geoefFcnde fchermmeefter meteen
Hottentot zoude vechten, en dat
zy beide eencrlei geweer hadden,
de fchermmeefter of befchaamt
II. "Deel.

hene /oude moeten gaan , of ten
miniten dat hy niet veel op zyne
bequaamheid zoude hebben te
roemen; om (hu vf zoowel val-
fche quintcn en zv-fprongen we-
ten te maken als een iehermmees-
ter , en vry wat beter en \ aardi-
ger.

By den fchermmeefter zal zich de
Dansmeefter niet qualyk voegen,
welke kunft de Hottentotten ins-
gelyks oeftencn, dog haar dan/en
verfchilt zoo ver van het onze, als
Holland van Afrika legt ; des niet
tegenftaande zal ik het mede on-
der den rang van hunne kunften
ftellen ; maar wyl 'er niet wel
zonder mufiek kan worden ge-
danft, zal het niet ondienftig zyn,
de mufiek te laten vooraf gaan ,
waar na ik ook zal zeggen , de wy-
ze welke zy in 't danzen gebruiken,
en aantonen , dat dit danzen on-
derfcheiden is van het danzen, het
welk zy by hunnen Godsdienft
doen, zoo als eertyds reeds ge-
meld heb.

Wat haar mufiek aanbelangt, Vanha«
dezelve is niet wel in de Figuraal MuiieL
en Vocaal mufiek te verdelen , om
dat de eene buiten de andere zel-
den of nooit word gehoort. On-
dertuftchen zal het nodig zyn , de
nodige fpeeltuigen van deFiguraal-
Muziek eerft te befchry ven, wel-
ke met die van de Europeaanfche
zeer weinig overeenkomen. Een
van dezelve is ook by de Haven ge-
meen , en kan ik derhalven niet
wel zeggen, of dezen het van de
Hottentotten, of de Hottentotten
het van de flaven uit andere lan-
den ontleent hebben ; by beiden
van dezelven is het bekent met den
naam van Gom-Gom.

Deze Gom-Gom is een ronde Gom-Gom
Boog van valt taai houd als Olyf ist,y he"
of yzer-hout. Dezelve word met „iiuikaai
een middelmatige fnaar , byna als imtrument
de Second of A. op de Viool, be-
fpannen, welke fnaar zy zelven
van fchaapdarmen , of zenuwen
maken. Aan het eene end , daar
ze aan den Boog word vaftgebon-
O den.

ioö BESCHRYVING van de

cos-noot
den toon
maken.

den , maken zy een afgefneden en
gefplete pennefchacht valt, wel-
ken zy nevens de doorlopende
fnaar in den mond houden, op dat
het dreunen van de fnaar haar niet
zeer zou doen , en aan de fnaar
ook den ordentlyken klank niet
benomen worde, welken zy door
het inhalen en laten gaan van den
adem formeren. Wanneer zy een
Yolltemmige Gom-Gom willen ma-
ken, zoo als men ze ook eenvou-
dig , flecht en op de jegenswoor-
dig befchreve wys heeft, zoo ite-
ken zy aan het ander einde , eer
de fn&ar aan den boog gefpanncn
en gebonden word , een Cocos
of klapper-note fchaal , die door
gezaagt en van binnen ter dege
uitgeholt en van alle aanklevende
huidjes gezuivert is , welke als de
Rcfonans geven moet.
Hoe / y Van deze Cocos-noot word van
metdeCo- Doven maar een derde deel afge-
zaagt, het welk men hier weg-
werpt , of anders aan een (laaf
geeft, om daar uit te drinken.
Het overige en grootfte deel
maakt men op de gemelde wys
aan de fnaar valt, zodanig, dat de
gaten niet te diep benedewaards
moeten worden geboort, welke
daarenboven ook recht tegen el-
kander over moeten ftaan,opdat
de overige fchaal te beter aan den
boog kan fluiten. Om dat nu de
fchaal of klank van de fnaar daar
in als in een ronde holte weerltuit
en zich vermeerdert, zoo klinkt
het inll rumcnt niet alleen veel be-
ter, maar zy können ook door de
beweging van de gemelde Cocos-
fchelp allerhande tonen maken ,
welke men op een ander inftru-
ment, zoo eenvoudig als dit, zou-
de können practiferen.

Wanneer drie of vier G 'om-
Gommen van verfcheide fnaren by
clkanderen zyn, en de genen die
daar op fpclen , wel met eikande-
ren overeenftcmmen, zoo maakt
het een zachte en aangename mu-
ziek, waar van niemand door het
te hard geluid het hoofd zeer doet.

maar het gehoor lieflyk geftreelt
word ; en weet ik my te erinne-
ren, dat ik eens na het fpelen van
twee Hottentotten heb gektiftert,
die in een Itille nacht een zeer aan-
genaam nacht-muzick op hare
wvs te zamen maakten. Wanneer
echter bequamer als Hottentots
vingere daaraan quamen, en eens
de handeling terj dege daar van
hadden , zoude de lieflyk'heid ver
groter wezen , en dit fpeeltuig
zoude na verloop van tyd tot
meerder volkomenheid können
worden gebragt.

Behalven de Gom-Gom hebben Hoe hare
zy eenander Muzikaal-Initrument f™™1'
het welk een aarde pot is, van maakt >s «i
zodanigen vorm, als zy zei ven ma- d'°"0yp
ken , en elders befchreven is ; en <peien.
nemen zy daar toe een groten of
kleinen pot, zoo als zy willen.
Zy overtrekken denzelven met
een fchaapvel 't welk bereid is.
Zy binden het zelve met hunne
riemen of zenuwen zeer vaft en
ityf gefpannen daar over; daar
na fpelen alleenlyk de wyven ( en
nooit de mans ) daar op met hun-
ne vingers, en flaan daar op zoo
als in Braband en te Duringen in
Saxen op den Rommelpot gefpeelt
word, behalven dat dezelve hen
ook by hunne vrolykheden en
danzen voor een trom of ketel-
trom veritrekken moet, können- weiketo-
de op dezelve ook gene andere nenmea
tonen worden gemaakt , als op ^llen
een keteltrom , zoo als men uit de in-
volgende muzieknoten zien kan :

!JiI!ÉIÉfïüÉii

Wanneer zy dezen Rommelpot Haar vo-
gebruiken , en daar op fpelen , be- caaj-Mu"
dienen zy zich daar onder van
Vocaal-Muziek , en fchreewen al-
len te gelyk : Ho , Ho, Ho, Ho,
op de volgende wyze op Noten
I gefielt:

I iliüllifüpllimëflfil

Ho, Ho, Ho, Ho --- -

Dit

KAAP DK GOEDE HOOP. 107

Dit gefchreeuw duurt dikwyls
een viefdedeel uürs na mfllkanae-
ren, of zoiatydsf langer, nadat'er
liefhebbers /mi, die 'er onder dan-
zen. Dit gefchreeuw is voor
zich zelven /eer onaangenaam,

t< 11 had Qrder u, zich te la-

ten horertj en dal «.lic Natie, zoo
dfa zy net geluid van de gemelde
tnftfumeriten hoorden^ irop.wvzc
by hem waren gekomen, om hare
Muzikanten, die byna uit 30 per-

ten y.y de Rommelpot in bchorigê zónefl beltonden, insgelyks te la-
harmonie daar onder Word gella- ten horen, van deu eiken ieder

| 'i, en het gcfehroeuw in dier-
voegen word gefchikt, dat ét

tweede ecrlt begint, wanneer de
teilte reeds eens I/o heeft gezon-
gen, en de derde, als de twede
het ecrlte Ho heeft gecindigt, en
de vierde den derden in een bc-
hoorlvkc order volgt, wanner het
nog eenigzins na een overeen-
itcmmende Muziek gelykt: On-
dertullchen valt ze den toehoor-
ders ten laatltcn verdrietig, we-

fchier een byzonder inltrument
had. De gene, zegt Ir. v, \dcrs,
die in 't midden ltond , had een ze-
kere Kromhoorn, die zeer lang
en van een gedroogde olie-darm
gemaakt was ; de anderen hadden
pypen, en van Riet gemaakte Hui-
len van verfcheidc grootte, Zy
boren , zegt hy, hunne inllrumen-
ten , byna als wy , dog met dit on-
derfchcid, dat 'er maar een gat is,
't welk van het eene end tot het

gens den langen teem en het hard 1 ander gaat, en veel wyder is, als

gefchreeuw, om dat zy gene an-
dere wyze van zingen kennen.

Ik weet niet, dat zy behalven
deze twee Muzikaale Inttrumen-
ten ecnige andere by hunne vro-
p.Tach.uts lykheden gebruiken ; fchoon T.
Tacbart nog eenige andere uit het
aan hem ter hand geftelt Lateinfch
Bericht by brengt; zie in zyne Si-
nmfche Reis van de Namaquas
pag. 104. alwaar hy uit het gemeld

roem lc
Mmiek
der Hot-
tentotten

in fluiten en kleine pypen, welke
men doorgaans by onzent heeft.
Om dezelve te doen Itemmen , be-
dienen zy zich van een cirkel,
welke in 't midden een kleine ope-
ning heeft, die zy met een houtje
in 't Riet na voren en na achteren
fchuiven, na dat zy den toon wil-
len hebben. Zy houden hunne
inftrumenten in de eene hand , en
met de andere drukken zy hunne

Bericht fchryft, dat een Kapitein \ lippen daar aan, opdat de wind

aan de toenmaals uit gezonde Ver
fpieders de eer had gedaan, van
hen, verzelt van 5-0 mannen en
zoo veel vrouwen en vrylters te
bezoeken : De mannen , zegt hy
wyders, hadden ieder een fluit in
de hand van zeker Riet , zeer fraai
gemaakt , die een heel aangenaam
geluid van zich gaven ; wanneer

in de darm of 't Riet gaat. Deze
Muziek is gantlch niet künftig
maar eenvoudig ; hoewel dezelve
nog redelyk wel itemt. De gene
die als Cantor of Direéteur van
de Muziek is , laat alle zyne
Muzikanten de inltrumenten na
de naait hem leggende krom-
hoorn itellen , waar na hy hen

de Overite hen een teken gaf, be- het ituk geeft , 't welk zy fpelen
gönnen zy allen te zamen op hun- i zullen , terwyl hy met een langen

ne inltrumenten te fpelen, terwyl
de vrouwen en vrviters zongen en
in hunne handen klapten.
Eenander. *Pag. \o%.feqq. van de Siamfche
Reis, vertelt hy uit den mond of
uit het verhaal van den Gouver-
neur Simon van der Steil; name-
lyk: dat hy by een zeer volkryke
natie gekomen zynde , zyne
Trompetters en andere Muzikan-
II. Tteel.

Itok, die elk een zien kan, den
maat flaat.

Tot nu T. Tacbart , waar over Wedeiiegt
ik verwondert ben, dat hy zulk «ch"ivea.
eenvoudig en belachelyk Bericht
voor geloofwaardig aangenomen
heeft , daar hy anders een zeer om-
zichtig man geweclt is : Ondertuf-
fchen zal ik van deszelfs hier vo-
ren aangehaalt Bericht niets mel-
O z den,

log BESCHRYVING vantde

den, om dat zulks nogeenigen
fchyn van waarheid heeft, vermids
niemand kan twyffelen, dat men
uit een zoort van Riet, 't welk
mifTchien met Biezen of Spaanfch-
Riet zeer wel overeenkomt, en
waar uit de Wayers, of Zydewer-
kers de fpoelen maken, of de Mu-
zikanten ook hun Riet tot Schal-
meien en Houtbocn nemen, ms-
gelyks fraaje en wel uitgewerkte
fluiten zoude können maken, die
by voorbeeld , als Schalmeien zyn.
Maar dat men een darm zoude
können bereiden, om daar na een
Kromhoorn daar uit te maken,
heb ik nooit gehoort, nog by een
Auteur gelezen.

Genomen ook , dat zulks kon-
de gefchieden, hoewel het een
tamelyke dikke, wyde, en buiten
twyflfel een Darm van een Olyfant
of Rhenoceros moeft geweeft zyn
(om dat de opening zoo wyd op-
gegeven word) die 'er echter zoo
overvloedig niet te bekomen zyn;
zoo is, zonder van de veelheid der
ïnftrumenten te fpreken , welke
hier zoo verfcheidentlyk worden
opgegeven, dat ieder fchier een
byzonder inftrument moet gehad
hebben , dit echter een ongeloof-
waardige omftandigheid , dat door
toedoen van een cirkel Waar van
deze natiën gantfch niet weten,
en welke zy nooit , of ten minften
zeer zelden gezien hebben, een
ftemmend geluid zoude können te
weeg worden gebragt, met dezel-
ve in het gemaakt doorgaande gat
te fteken.

Verder is deze omftandigheid
7 eer ongeloofwaardig, dat zy de
üppen met de eene hand als aan
het mond-ftuk zouden drukken,
om den wind daar intekrygen;
even als of een bereide Darm door
het geftadig blazen niet vochtig
en by gevolg week zoude wor-
den , en met 'er tyd toevallen , en
alzo de doortocht voor alle wind
fluiten.

Eindelyk ftryd dit voorgeven
met de waarheid ; dat de Direc-

teur van de Muziek een Air om te
fpelen zoude voorleggen, om dat
ze behalven het hier voren aange-
haalde Ho, Ho, Ho, Ho, van geen
andere Motets weten; ten miniten
heb ik 'er geene andere gehoort ,
fchoon ik lange jaren onder hen
doorgebragt , en verfcheide natiën
bezocht heb.

Derhalven houde ik deze gant-
fche vertelling van den Heer van
der Steil \oov een loutere fabel, als
van wien ik reeds elders hebbe ge-
zegt, dat hy van een mug een O-
lyfant kon maken. En weet ik
niet, of T. Tachart zich hier in
niet heeft misgrepen, ten ware ik
zeggen wilde, dat hy geloof daar
aan had geflagen , ten gevalle van
den Heer van der Steil, en dat hy
had gepoogt, om anderen zulks
ook voor waarheid te doen aanne-
men, om dat de Heer van der
Steil het had verhaalt. Edoch
was deze Heer hem zoo wel be-
kent geweeft, als aan my, zoude
hy wel hebben geweten, dat alle
deszelfs vertellingen van een hoop
onwaarheden verzelt waren.

Maar waar wyden myne ge- Het
dachten ? ik moet immers als nog Scheeps-
van het gezang en geklank tot het HitSS
danzen te rug keren , het welk al- tenomby-
hier myn voornaamfte inzicht is "Aken
geweeft. Daar van fchryft de Heer «knie».
Vogel ter loops in zyne tienjarige
Ooft-Indifche Reis /<zg. 75-. te we-
ten , dat zy het aan fcheeps-
boord zonder inftrumenten moe-
ten doen, dat zy altyd moeten
danzen, als zy fcheep komen, en
dat men ze anders niet laat gaan ;
zulks zoude altyd gefchieden in
een kring, en onder geklap der
handen, en zingen. Hier by dient
echter te worden waargenomen ,
dat het Scheepvolk, het welk of
geen Hottentotten gezien , of
gantfch geen omgang met dezel-
ven gehad heeft , zulks niet zoo
zeer doet , om hen te zien danzen,
maar om daar door gelegentheid
te hebben, vanonder hetfpringen
en huppelen , voornamelyk als de

brande-

KAAP de GOEDE HOOP. 109

bfandewyn of Arak in liet hoofd
vit, het mannelyke Hl? t en d'uitge-
fneden Teßiculum f e zien, waar
roe aK dan jteer licht te geraken
is.
Aaadige <P. Tachart bcfohryfï het dan/en
^rn d< r Xamaquas een weinig Uityoer-
Iyker löc.ctf.fag. 104. op de vol-
rende wvs : 'Z)c' mennen en -n-y-
n da aften alzoo in 't rondt , de
mannenßoegen in de recht er handen
de wyven in de linker, zoo lang nis
een oud man , die in 't tn/ddeuftond,
met een (lok in den hand de maat
ßoeg, en hen daar door hielp de Ca-
dence recht te treffen. Yxipag. 109.
fchryft hy van de Hottentotten,
waar by de Gouverneur Van der
Steil is ge weeft: Haar dan zen be-
Jlaat in fp ringen en zekere bêwegtn*
$èn der voeten , terwyl zy op de
/■laats ft aan blyven. T)e vrouwen
l 11 vryßcrs beflaan een groten kring
rondom de "Danzers , en klappen al-
leeulyk met de handen en zomtyds
met de voeten , by de Cadence.
Niemand als de Muzikanten ver-
anderen onder het dan zen van
plaats, behalve n de Opziener van
het Muziek, die nooit fiil ftaat, om
de ßemmen en de maat te rege-
ren.
Wat verder Wanneer den Lezer vraagt,
darm?" wat ^ fraais daar by hebbe waar-
waar te nc- genomen, en ter zei ver tyd het
men is. gantfche danzen een weinig om-
ftandig en uitvoerlyk zoek te ho-
ren, gelieft hy te letten op deze
volgende aanmerkingen : Als den
Hottentotten iets aangenaams o-
verkomt, by vooorbeeld , als 'er
Sam Sam, of vrede onder hen
word gemaakt, of alszy anders
iets aangenaams horen, laten zy
hare vreugde door het danzen zien,
en gaat het zekerlyk zoo weinig
aandachtig toe, als by een boere
Kerk-wyding, fchoon deze by
hunne vrolykheden nog te eeten
of te drinken hebben, daar de
boeren in tegendeel zich dan ge-
meenlyk vol zuipen. Daarenboven
achtervolgen zy dit danzen den
gantfehen nacht, zonder eenige

fpys of (ierken drank te nuttigen,
terw \ 1 hunne buren door het vei
Vaarlyk fchrceuwcn zoo weinig
können flapen als zv /.elven.

\\ ant vermids ieder dans dik- . w«rom

, , . haardan-

wyls een uur duurt , en nooit zolang
meer dan ten hooglten twee paar duurt-
gehk danzen, zoo zoude een ie-
der geen beurt können krygen,
als het binnen drie of vier uuren
gedaan was. Derhalven nemen
zy een gantfche nacht, en knopen
zomtyds ook nog wel een ftuk van
den volgenden dag daar aan, en
halen alzoo haar hert ter dege met
danzen op ; zonder echter dat men
moet denken, dat zy moede wor-
den, want zoo dra de lange dans
aandees of geene bezwaarlyk valt,
gaat hy op zyne hurken zitten en
komt ten eerlten een ander in zyn
plaats, die zyn party neemt, enden
dans vervolgt.

De mannen zitten ordentlyk in
een ronde kring naart eikanderen
op de hurken, welkers omtrek
door de wyven word vergroot, op
dat dezelve voor de Danzers niet
te klein zoude vallen , en zy alzoo
te zamen eenen kreits uitmaken ,
waar in daar na de dans gefchied.
Zoo dra men op de Gom-Gom be-
gint te fpelen , zoo laten de wry-
ven den Rommelpot horen , ter-
wyl de andere wyven met hand-
geklap en alle te zamen met zingen
daar toe itemmen, waar op ten
eerften Liefhebbers opkomen ,
die den dans beginnen ; gelyk 'er
dan maar eene vrouw overend
hoeft te gaan ftaan, en met de
voeten te trentelen , zoo dat een
van de mans het rifTelen van de
ringen hoort, wanneer hy ook
opfpringt, en aan de Danfter een
Danzer verftrekt.

Vermids zy nu niet naaft elkan-
der ftaan, of elkander by de han-
den hebben, hetwelk nooit ge-
fchied, maar recht tegen elkan-
der over ftaan , byna als by een
Franfchen dans de manier is, zoo
hebben zy wel een half quartier
uurs van noden , eer zy de breed-
O 3 te

BESCHRYVING van de

iio

te van naauwlyks tien fchreden
by elkander danzen. Dikwyls ko-
men zy zelfs in 't geheel niet by
malkan'deren , maar nemen onder
het danzen een draai, enkeren
clkandercn den rug toe; en is het
voornaamfte en zeldzaamfte daar
by, dat de Danfter nooit de oogen
opllaat , maar altoos gebukt hup-
pelt, om te können zien, of de
voeten, die in de eenc reis nooit
een hair naamver als in de andere
reis moeten liaan, terdege wor-
den gezet.

Deze zelve Danfter mag ook
niet een Lid aan haar lichaam on-
beweegt laten, maar is gehouden
nevens de andere wyvente zingen,
in de handen te klappen, en ech-
ter geftadig te danzen. Wat zy
voor zeldzame krulfprongen
maakt, is uit het gemelde licht af
te nemen, te meer als men be-
denkt , hoe zwaar hunne benen
met de omhangende Ringen ge-
laden zyn, 't welke nochtans een
aangenaam geraas by het geltadig
ltampen verwekt. Want als zy
haar achterfte maar eenigzins be-
weegt, het welk immers altyd on-
der . het danzen moet gefchie-
den , zoo ruift en raafl het , als
of een opgetoomt paard zich
fchud.

Zoo dra het Muziek ophoud ,
heeft de dans een andere gedaan-
te; want als zy met de Gom-Gom
en de Rommelpot maar een ander
liedje opheffen , zoo maken de
wyven ten eeriten een toeftem-
mend geklap der handen daar on-
der , 't welk de Vocaliften met
hunne oude Ho , Ho , Ho , Ho,
helpen, en den dans op nieuw con-
tinueren. Het is wel aangenaam ,
cen tyd lang toetekyken, maar
valt zeer moeijelyk , haar ge-
fchrecuvv lang te horen. En kan
ik wel zeggen, dat een Vreemde-
ling, die het nooit heeft gezien,
wel een uur met plaizier daar me-
de zoude doorbrengen , dog die
meermalen daar by is geweeft, en
gaarn zyne ruft wil hebben, geeft

hen nog wel iets ten beften, dat
zy maar ftil zyn.

Hier ziet de Lezer alzoo, wat
van het danzen der Hottentotten,
en van hare Muziek te melden ge-
weeft is , en zal ik geen ongelyk
hebben gehad , wanneer ik zeide
dat hare manier van danzen zoo
ver van de onze verfcheelde , als
Holland van hare woonplaats
legt. Ondertuflchen is de bewe-
ging in beide fcxen te roemen,
waar in zy de Europeanen ver de
loef affteken, fchoon zy veel tyd
van noden hebben, om maar een
zeer kleine plaats af te danzen , om
dat alles in beweging is, wat aan
een Danzer of Danfter gezien
word ; en is voornamelyk het ka-
briool-makcn der mans zeer fraai
en zeldzaam om te zien, die hoe-
wel zy als gefpanne hoenders van
de plaats treden, echter niet al-
leen geftadig huppelen , maar met
de voetzolen tegen de billen flaan,
dat het klapt, zonder dat zy zich
zeer doen.

Edoch het zal eens tyd zyn , Van ds
dat ik den Lezer van den dans- HSttroot-
bodem afbreng, op dat hy daar in ten.
niet verlieve, of zig aan een zo-
danige aanlokkende Danfter ver-
ilingere. Derhalvcn ben ik van
mening om u op het open veld te
brengen, ten einde het geraas van
de Gom-Gom en van den Rom-
melpot, zoo als ook het geklap
der handen , en het verdrietig
fchrceuwen van Ho , Ho , Ho, Ho,
door de jagt u weder uit het hoofd
ga, en u gemoed door hetbe-
ichouwcn van haar künftig jagen ,
het welk waarlykwel waardig is,
gezien te worden , weder verquikt
en opgeheldert werde.

Vermids nu ieder Jager van ge- w.n ?y
weer moet voorzien zyn , voorna- voordic-
mentlyk hier, om dat er niet al- woon zyn
leen Hazen , Herten, Elandt- te jagen.
dieren, en ander fchadeloos wild
te vellen is, maar ook grimmende
Leeuwen, gruwzame Tygers,
Luchten, en Luipaarden, over-
grote Olyfanten en woedende

Rheno-

KAAP de GOEDE HOOP. m

Rhenocerofièn en verfcheide an-
dere, die bofTchen en velden''"
veilig makelij zoo zal het vooral
nodig zyn te /eggen, welk geweer
de Hottentotfche Jagers op zulke
gevaarlyke Jagt met zich nemen ;
te meer, wyl gezegt is, wanneer
hier voren hare gewoönlyke h
dingbefchreven wierd, dat zyóp
de jagt en in tyd van oorlog nog
iets meer met zich nemen , als ze
wel dagclyks by zich hebben.
Het is waar , ik heb dikwyls
' 'r haar geweer genoemt, en gezegt,
■•>?• dat het uit pylen en Hafagayeu
bellaat, vermids echter gene ver-
dere uitlegging daar van is gc-
lchicd , zoo zal het nodig zyn, om
dezelve jegenswoordig, als der-
/elver gebruik nu voorkomende ,
omltandigte bel'chryven, tenein-
de daar na , wanneer van de jagt
zelf word gefproken, gene belem-
mering moge tuilchen komen, en
de wapenen mogen bekent zyn ,
wanneer voortaan van hunne
krygs-kuniten zal worden ge-
meld .

T. Tachart befchryft in zyne Si-
amfche Reis-befchryving p. 109.
deze Hottentotfche Wapenen ,
waar van zy zich in den oorlog en
op de jagt bedienen , fchier niet
anders, dan dat hy ze maar enkel
noemt, wanneer hy zegt : Hunne
wapens zyn pylen en een Zagaye,
(Hafagaye) die eenigermate met
een lans overeenkomen. En de
Heer Boeving maakt het in zyne
curieufe Befchryving en Naricht
der Hottentotten/^. 8. nog wat
Hechter , wanneer hy maar een
zoort van dezelve noemt, zeggen-
de : Haar oorlogs-tnïg , 't welk in
een met gif befmeerden pyl beflaat ,
maken zy zelven ; in plaats dat hy
den Haffagay , indien hy 'er een
had gezien , waarlyk ook niet had
moeten vergeten.

Naardien nu uit deze en andere
Schryvers niet klaar blykt, hoe
hunne wapens gemaakt zyn , zoo
zal het myn plicht zyn om dezelve
na het leven af te fchetzen, te

meer, omdat wik! hei eenigeon-
derfcheid maakt tuflcheneenHot-

t''ntot in zyne dagelykfche kle-
ding, en tuflehen een Jager of
Zoldaat. Dienvolgens zyn de py- h

len gantleh vlak als een dun mes, 5Ötg'y"n.

puntig , maar als een halve
Maan, en op beide zyden mei \m\
binnewaards (taande weerhaken ,
byna als een ange! , die zoo fcherp
zyn als een pennemes of 1'eheer-
mes; zy zyn ontrent zoo groot,
als een doormidden gebroke Kei-
zers-grofche of een halve Bat/e.
Uit het midden loopt een hol ge-
boge rietje, byna twee duim lang,
waar door zy deze fcherpe yzerc
pyl aan een hout licht en hol riet,
het welk byna anderhalve voet
lang is, vaft maken, en met hun-
ne zenuwen en flagaders zeer i\yï
en valt binden. Alvorens zydeze
pylen gebruiken, worden zy over
en over met gif beitreken', het
welk zy uit het hoofd van ilangen
nemen , daar 't in een blaasje zit.
Voornamelyk nemen zy daar toe
de eertyds befchreve Cobras deCo-
pello, en laten het gif in de Zon
droog worden, om het onbefcha-
digt te können bewaren. Wan-
neer zy het daar na willen gebrui-
ken, wryven zy de gedroogde
giftblaasjes tuffchen harde itenen ,
en maken het met fpog tot een
zalf, waar mede zy vervolgens
al haar geweer beitryken, het welk
zy als dan braaf in de Zon dro-
gen.

Zy fchieten deze nu befchreve Metdeu!
pylen van een tfyfgefpannen yzer, prkn
olyf of ook wel doren - houte £^y
boog, zoo handig, fnel en gewis,
dat men zich op 't hooglt deswe-
gen moet verwonderen , en miflen
zy minder, voornamentlyk wan-
neer het niet te hard waait, als een
Schutter, die na het wit fchiet , en
veeltyds de fchyf niet eens raakt,
behalven dat de Schutter daaren-
boven doelt , en de Hottentot
ltil (laat , en naar oogenfehyn geen
gewiflen fchoot hebben kan. v d

Deze boog heeft aan beide ein- boogen

den pyikok«.

ïi2 B E S C H R Y V I N G van de

den tweeftarke kromme houte ha-
ken , op dat de ihaar, die van dar-
men of zenuwen word gemaakt ,
niet zou affchieten, en de boog te
ftyver zoude können gefpannen
worden. Dezelve komt in alle de-
len zeer wel overeen met een arm-
hor ft, behalven dat dezelve gro-
ter en veel lichter is. Om de py-
len te bewaren, bedienen zy zich
van een uitgeholt of uitgebrand
{luk hout , 't welk net zoo lang als
de pylen is; Zommigen maken
ook wel diergelyke kokers van
dikke OiTen, Elandts, Rhenofler
of Olyfants-huiden , en maken aan
dezelve tot hun gemak een brede
riem, welken zy over de fchouder
en onder den anderen arm op den
rug hangen , ten einde zy die daar
in ftekende pylen nevens den
boog , welke naaft dien koker
hangt, by de hand hebben.
Befchry- Hunne Hajffagayen zyn veel gro-

Haifad-er ter' om ^at zy dezelve niet tot
gayen, fchieten, maar tot werpen uit de
hand, als Lanfen, gebruiken. Het
eizerwerk loopt aan het end zeer
fpits toe, en is aan beide zyden
zeer fcherp en dun geflepen. De-
zelve gelykt zeer wel na het voor-
He deel van een Tartifane zoo wel
ontrent de lengte, breedte als dik-
te. Van achteren is een rond uit-
geholt gat , waar in zy een ftok,
ontrent 6 of 8 voet lang vaft {le-
ken. Het ander end van dezen
{lok loopt gantfch fpits toe, zoo
dat hy niet veel dikker is als een
afgebroke teentje, en komt beft o-
vereen met een ploegftaart, be-
halven dat dezelve zoo glad niet
is.

Gelyk zy al hun geweer, zoo
als eertyds is gemeld, maken, po-
leren, en llypen, zoo vergiftigen
zy het ook zelf, zoo als reeds van
de pylen gezegt is. De Hajfagayen
of Lanfen zyn daar van ook
gantfch niet uitgefondert, maar zy
worden te fterker vergiftigt, om
dat daar mede de meefte en
grootfte wilde dieren worden ge-
dood , en zelfs in den oorlog de

meefte kracht daar mede moet ge-
daan worden. OndertufTchen doe-
len zy met dezelve zoo weinig, als
met de pylen, fchoon de dunne
ftok op de minfte beweging wag-
gelt, en zy geen vaftigheid ter
waereld hebben, maar zy gaan
daar mede te werk als ontrent de
pylen, en verfchieten hem in de
hand dan voorwaards dan achter-
waard s , tot dat zy den zelve in
balans hebben, en daar mede te
beter treffen können.

Dit zyn behalven de Rackum-
ftok hunne wapens , welke zy zoo
wel in den oorlog als op de jagt
gebruiken , en waar mede zy zeer
net, konftig, handig, vaardig en
gezwint können omgaan. Wan-
neer men derhalven een Hotten-
tot daar mede in 't veld ontmoet ,
te weten, met den pylkoker op
den rug, en de Haffagay op den
fchouwder, zoo heeft men niet te
vragen, waar hy van daan komt,
wyl hy zekerlyk zal antwoorden ,
dat hy of op de jagt of in den oor-
log geweeft is. Nu zal het voeglyk
können gefchieden, dat wy met
hen op de jagt gaan, en ons nevens
hen daar mede verluftigen, om
dat het hier , zoo als reeds voor-
maals is gemeld , aan een iegelyk
vryftaat, dat vermaak te nemen,
wanneer, waar en hoe hy wil.

Zoo weinig echter als ik hier
voren by Boeving en Tachart van
hunne wapens heb aangetroffen,
zoo weinig zie ik ook van hunne
wys van jagen aangetekent. Want
Boeving zegt loc. cit.pag. 8 maar
alleenlyk, dat zy zomtyds ook
wilde Leeuwen , Oly fanten en an-
dere of hen hoogft fchadelyke of
nuttige dieren jagen, zonder ver-
der te melden, hoe zulk in zyn
werk gaat. T. Tachart maakt loc.
cit.pog. ioz. onder hen een on-
derfcheid en zegt, dat eenigen
van hen Herders zyn, en anderen
Jagers, dog dat zy zulks alleen
beide zeer wel verltaan ; het geen
hy wyders zegt , dat de Jagers in
hollen wonen , en van de jagt le-
ven ,

dek Hottentotten mvnieh om wii.de dieben te

VANGEN

—

« / Z.+tr**i mw ft r*-m

KAAP de GOEDE HOOP. m

\ vn , zulks is reeds certyds als on-
nodig aangemerkt.
In dit zelve boékpag. 9?. fpreekt

by wel wat omltandiger, en geeft
hen den lof, dat zy daar in zeer
vaardig zyn , dog men kan daar
uit niet afnemen, hoe het daar
mede toegaat , zynde dit zyne ei-
ge woorden: Hunne jagt , leiaar
in zy zeer vaardig zyn , ver fc haft
hen het meeße onderhoud. Zy do-
den Olyfanteiiy Rhenoceroflcn, E-
landt-dicren, waar van 'er een
fchrikkelykc menigte aan de Kaap
is. Uit welke woorden wel blykt,
dat de voorraad van allerhande
wild groot genoeg is , welke van
hen worden gedood, dog hoe
zulks gefchied , en wat voor merk-
waardige en zeldzame omilandig-
heden daar by waar te nemen zyn,
daar van maakt hy zoo weinig als
de anderen gewag.
Haar jagt is Dienvolgens zal ik de moeite
twederki. nemen, om den Lezer een duide-
lyk begrip daar van te doen heb-
ben ; ondertuflehen zal het voor
al nodig zyn, aan te merken, dat
de-ze jagt of algemeen is, wanneer
een gantfche Kraal te gelyk met el-
kander op de jagt gaat, of byzon-
der, wanneer dees of geene alleen
uitgaat , en maar een Ree-fteen-of
Bonte-Bok velt. Van deze laat-
fte wyze echter zal ik niet veel
hebben te zeggen, om dat 'er wei-
nig andere omftandigheden voor-
vallen, dan dat zy diergelyke klei-
ne dieren met hunne Rackum-
ftokken dood werpen , en de-
zelve niet eens een HaJJagay
waardig achten. Het gedode
dragen zy na huis, en verteeren
het ; maar de blaas vlechten zy in
hunne fmerige hairen , na dat zy
het water daar uit hebben laten
lopen, en laten die tot het laatite
{tukje daar in, tot een teken, dat
zy helden zyn , die zich op de jagt
verltaan , en voor geen wilde die-
ren vrezen.
Watby Wanneer echter de gantfche
grote jag- Kraal uittrekt, en als een gemene

teriToor- T . f . . M

▼alt Jagt voorneemt , zoo is het niet
II. 'Deel.

alleen vermaaklyk, om hen te
zien, maar ook /eer merkwaardig;
want zoo dra zy een wild dier
aantreden, dat groot genoeg is,
om hen allen te verzadigen» zoo
verdelen zy zieh , om het zelven aan
alle kanten den pas af te fnyden.
Daarna proluren zyecritom het
met hunne vergiftigde pylen fcha-
de toe te brengen , het welk ook
zeer wel aangaat wanneer de huid
niet te dik is, of het te hard waait.
Zien zy, dat de pylen niet door-
dringen en in het vleefch gaan ,
zoo als ontrent eenOIyfantofRhe-
noceros gemeenlyk gefchied, zoo
gebruiken zy hunne Hafagayen,
en werpen dezelve diep genoeg in
't lyf.

Het is niet onaangenaam te zien, Hoezycen
de verwondcrenswaardige fpron- gewond
gen welke zy maken, als een dier- JSJJJ"
gelyk gewond dier op hen aan- .
loopt, en poogt, om hen het leven
te benemen; want zy lopen zoo
lang gins en weer , ter zyde en
maken zoo veele draajingen , tot
dat zy weder tot clkanderen ko-
men, en hulp krygen, om het
dier nog een Hajfagay toe te fchie-
ten, waar door het gedwongen
word van genen af te laten, en de-
zen te vervolgen. Daar mede
vervolgen zy zoo lang , tot dat het
dier moede word, en tracht te
vluchten , het welk zy gaarn toela-
ten , om dat zy wel weten , dat het
gif het zelve wel haaft zal om het
leven brengen. Derhalven ver-
volgen zy het zelve maar van ver-
re, en zien waar hetyalt, opdat
de buit haar niet zoude ontgaan,
nogzy genoodzaakt zyn, om lang
daar na te zoeken.

Nog aangenamer is te zien* de
dolle fprongen, welke doorliet
gewond dier gemaakt word, en
te meer als het zelve den Hajfagay
in 't lyf voelt, en den langen ilok
ziet ; fpringende of in de lucht ,
om zich daar van los te maken , of
vallende op zy en wentelende zoo
lang, tot dat de Hok isafgebroken.
Wyl nu het zelve daar door gene
P ver-

114

BE SCH RY VING van de

verzachting gewaar word , maar
zich eerder afmat, en den Jager
tvd cn.gelcgenthcid geeft, om an-
dermaal een Hajfagay in 't lyf te
werpen, zoo word hetzelve niet
zoo zeer door het llerke jagen ,
't welk men niet onbillyk een par
force jagt zoude können noemen,
als wel door de heftige fprongen,
en wentelingen zoo lterk afgemat,
dat het maar gelegentheid zoekt,
om door te lopen, en zich de oo-
gen van zyne vyandcn te onttrek-
ken.

OndertuiTchen (laan zy zulks,
zoo als gemeld is, niet alleen
gaarn toe , maar zy vervolgen het
maar van verre , en weten wel ,
dat het gif zich wel haall door het
verhitte bloed verfpreiden, en het
doden zal. Is het een Olyfant dien
men aan zyne plat ronde voeten
zeer licht kan kennen, voorname-
lyk als het een weinig geregent
heeft en de aarde week is, zoo lo-
pen zy hem weinig na , maar zien
alleenlvk, werwaards hy zynen
loop heeft genomen, vermids zy
wel verzekert zyn , dat hy niet
verlopen zal.
Hoehet Van het wild, op deze manier
Sword met vergiftig geweer gedood, zou-
opgegeten. de een Europeaan geen grote lult
hebben , om te eeten , om dat hy
zoude denken, dat het gif in zyn
lyf ook dezelve werking zoude
doen ; maar een Hottentot acht
het niet, maar zegt uitdrukkelyk:
T)ïe Gift al gedaan dood, wie kan
hy meer wat Je h aden. Der halven
werpen zy van een gedood wild
anders niet weg, als het Ituk
vleefch, dat gezwollen, en waar
door de Hajfagay gegaan is; het
overige eeten zy even zoo graag
en met zoo groten lult, als of het
een tam en ordentlyk geflacht dier
was.
r.cn andere Op zulke wys doden zy Olyfan-
;nvan ten, Rhcnoceroflen , Elandt-die-
ren , Leeuwen en al 't ander grof
wild , het welk ik jegenswoordig
niet kan of wil noemen. Hier
ontrent zyn nog twee andere fraa-

jagen.

je en gewigtige omftandigheden,
welke ik kort hier na zal melden.
Nu zal ik alleenlyk zeggen , dat
zy Olyfanten , Rhenoceroffen ,
Elandt-dieren, en diergelyke nog
op een andere wys weten te van-
gen , waar van de Lezer mogelyk
nooit zal hebben gehoort, fchoon
in Duitfchland byna dezelve ma-
nier ontrent klein wild gebruikt
word.

Te weten, zy zien welken weg
de dieren in droog weer nemen ,
om te drinken ; want vermids het
als dan in het open veld aan water
ontbreekt, zoo gaan zy tropswv-
ze , de een achter den anderen na
de beken, en maken alzoo heel
fmalle wegen , welke na hen of
Olyfants of Elandts wegen genaamt
worden, fn dezen weg maken zy,
hoewel zonder fpa of houweel ,
een diep rond gat, byna 6 of 8
voet diep , en. 3 of 4 voet over
dwars breedt. In 't midden zet-
ten zy een dikken paal , die van
boven fpits toeloopt , zodanig dat
hy van onderen niet kan wyken ,
en met de punt van boven niet uit-
komt, maar met de aarde gelyk
is.

Wanneer dit alles klaar is , waar
toe zy niet lang tyd van noden
hebben, overdekken zy dit gat,
het welk zeer veel na een vos of
wolfs-kuilgelykt, met dunne tak-
ken van bomen en andere ftruiken
zodanig dat men de kuil gantfeh
niet kan zien. En op dat de wil-
de dieren, voornamelyk de Oly-
fanten, die zeer fno zyn , het be-
drogniet gewaar worden, en den
paal van onder de bladen der bo-
men of gras niet zouden zien, en
daar door afgefchrikt worden,
zoo Itroojen zy boven op deze
takken en verdere ftruiken, een
party zand , zoo dat de dierenniet
anders können weten , of zy gaan
hunnen oiden en bekenden
weg.

Wanneer zulk een dier den
weg langs komt , treed hy wegens
de zwaarte van het lichaam , zeer

licht

IM 114

KAAP de GOEDE HOOP. 115

Wat zy
doen on-
trent den

licht daar door en vah 'eralzoo in;
niet ten eeriten ioi np den grond,
waar door het den nek bn
maar het raakt of met den hals of
met de borll op de gemeldepunti-
ge paal, waar aan het /ich ïpiell.
neer het /ich gewond ziet,
en echter geen grond voelt , zoo
zoekt het zich te ontWoelen , dog
t< vergeï s, en moet gevangen
blyven. Indien zy den buid by
hunne komil dood vinden, word
de g uniche Kraal daar op onthaalt,
en keert niet na huis, dan nadat
alles verteert is. Is het dier nog
levend, zoo gaan zy boven op het
zelve zitten , en doden het met
het inflaan \ an den kop met zwa-
re ftencn, of zoo als dikwyls ge-
fchied , met het alitcken van de
hert-ader, of andere zenuwenen
fpan-aders in den nek , en komen
dan eerlt op de gemelde wyze,om
het zelve te verteren.

Is dit nu niet een liftige manier,
om grote zware dieren zonder
gevaar xm zyn leven te vangen.
Na myn gering verftand , ruikt de-
ze vinding wederom gantfeh niet
ra eenvoudigheid , maar na men- |
fchen , welke van God zoo wel
met natuurlyk veritand zyn begif-
tigt , als een Europeaan. Wie
weet , of deze vinding ook niet
plaats zoude vinden in Europa on-
trent andere dieren, ik zal niet zeg-
gen, Herten, als welke voorna-
me ftandts-perzonen zich alleen
toe-eigenen , ook niet wilde zwy-
nen , welke meeft ook tot ver-
maak van grote Heren vertrek-
ken, maar alleenlyk ontrent Bee-
ren, welke daar toe plomp en
zwaar genoeg zvn. Ook is de
\rage , ofdiergelyke groeven of
kuilen, waar van de menfehen
moeiten verwittigt zyn, niet be-
ter zyn zouden , dan een zooge-
naamde Bcere-vang. Dog hier
van moeten Jagers en Jagermees-
ters oordelen , my betaamt zulks
niet.

Ik zal liever de twee omftandig-
heden , waar van hier voren ge-
//. 'Deel.

maakt , daar by \ 'Cgen,
Ike by een i [ottentptiche jagt
waar te nemen zyn, en waar van
ik reeds ecnige melding Jieb ge-
maakt, wanneer van hun Anders-
maken gefchreven is. Wanneer
namelyk een Hottenfot éenwild
dier van eenige grootte als een
Olyfant, Rhenoceros, 1 landt en
diergelyk dood, zoomoet hy al-
tyd , als hy weder aan zyn huis en
in de Kraal komt, .Anders worden
gemaakt. Doch met dit onder-
lcheid, dat hy niets behoeft te ge-
ven om te (lachten, en de ande-
ren daar op te onthalen, zoo als
anders gebruiklyk is, maar ver-
mids hy zyn leven gewaagt , en
zulk een groot dier gedood heeft,
zoo is het Hacht-offer reeds ver-
richt, en hy moet de overige
plechtigheden maar ondergaan.

Dezelve beftaan hier in ; wan- Hyv.ord
neer hy , zoo als is gezegt , aan van""

, i , . , o f ' oude Hot-

zyn huis komt, is er een ordent- tentotbe-
lyke oude Hottentot bellek, wel- vm-
ke hem aanzegt, dat hy Anders
moet worden gemaakt. Zoo dra
hy onder den bloten hemel komt,
moet hy op een uitgefpreid matje
op de hurken gaan zitten, zoo als
hare gewoonlyke manier van zit-
ten is; dit geichied zynde, gaat
een oude Hottentot voor hem
liaan, en maakt hem met zyn wa-
ter van boven tot beneden zoo nat
als hy kan , terwyl hy eenige
woorden prevelt, welker beteke-
nis ik nooit te weten hebbe kön-
nen komen, veel min dezelve kön-
nen verftaan. Met dit water moet
hy zich wallchen , en vermids zy-
ne nagels tamelyk lang zyn, zoo
vryft hv het zelve zoo wel over
z\ n aangezicht , als over het gant-
fche lichaam , zodanig dat de ga-
len en ïtrepen met een half oog
können worden gezien.

Dit geichied zynde, word een Wat verder
pyp tabak of Dacha van alle om- ;]°rtdver-
zittende Hottentotten in vrolyk-
heid gerookt , dog de geen die
Anders moet worden gemaakt, en
zulk een heldendaad verricht heeft,
P i krygr

iiö BESCHRY VING vande

krygt van die pvp niet anders als
de' aflthe , welke de Hottentot , die
hem heeft bepift, in de huid vryft,
en hem daar mede als inwyd, en
helpt , om de gemaakte galen en
Il repen , onder, duizend aardige
grimdïen weder toe te ftryken,
waar door hy voor ditmaal volko-
men Anders gemaakt is , en onder
hen allen mét grote reputatie ver-
fehlen mag , om dat de blaas,
zoo als hier voren is gemeld , in
zyn hairen ten teken van dapper-
heid en heldenmoed praalt ; op
dezelve wys als of hy by de Ro-
meinen een Roomfch burger ge-
red had , en met een Laurier-
kroon om zyn hoofd pronkte.

De twede omltandigheid nog
merkwaardiger, is; als een Hot-
tentot een Leeuw , Tyger , Lui-
paard , of Lucht velt , en met zy-
nen Hail'agay het leven beneemt,
zoo verwekt hy niet alleen een
ongemene vreugde , wegens de
lekkere fpvs , als welke waarlyk
niet flecht of gering kan worden
genaamt , zoo als ik zelf dikwyls
heb ondervonden, envoorname-
lyk het Tyger-vleefch zoo gaarn
zoude willen eeten , als het beite
kalfs-vleefch, maar zyne vrouw,
indien hy 'er een heeft, moet ook
Anders gemaakt worden. Want
een diemelyke Heldendaad ach-
ten zy veel hoger , als of hy zich in
den oorlog nog zoo dapper had
gehouden ;" derhalven zy hem ook
als of hy vermoeid was, zoo veel
verwaardigen , dat hy weder een
weinig tot krachten komt.
wat on- De gantfche zaak beilvat hier in:
des- Als iemant een Leeuw , lyger,
ïSSüT enz. heeft gedood, het zy met de
Haffagaye of anders , is deszclls
\ rouw gehouden , drie dagen na
clkandcrcn, des morgens vroeg,
als het vee word uitgedreven, te
'gelyk met het zelve uit de Kraal
te gaan, en zy mag niet eerder
weder verfchynen, voor dat het
vee 's avonds na huis gedreven
word. 'Zoo lang zy zich uit de
Kraal b< v ind,magzy niets/tzywat

het zy, eeten, en heeft dienvol-
gens drie valt-dagen namalkande-
ren, waar op zy zich van alle fj>yg
tot aan den avond moet onthou-
den. Ja zelfs mag zy des avonds
niet zooveel eeten, als zy wel
zou luiten , maar zy moet met
weinig te vrede zyn, maar zoo
veel genuttigen dat zy het leven
kan houden.

Dit gefchied buiten twyffel, om De oor-
dat de vrouw niet geil zou wor- ^,kifur
den , en verlangen , om by haar tv
man te ilapen, moetende zich ook achns'
zoo wel als de man drie dagen
daar van onthouden, en derft
geen van beiden zelfs de minlten
blyk tonen , als of de een tot den
anderen luft had. Waarom zulks
echter gefchied, en dat dit zoo
ltrikt en naauwkeurig word nage-
komen, zulks hebbe niet können
vernemen. Ik denk echter, dat
het is, ofomdatdeman zoo veel
krachten verloren hebbende, door
het dooden van zulk een gruuw-
zaam dier , het derhalven nodig is,
dat hy tyd heeft , om nieuwe
krachten te krygen, of om dat hy
als Overwinnaar daar door van an-
deren moet worden onderfchei-
den, geeert en geprezen, en dat
de vrouw door haar kuifch leven
zich zulk een Held moet waardig
maken , of ook om dat zy als on-
rein word geacht, en zich alvo-
rens deugdzaam moet bewyzen ,
eer zy de eer mag hebben , om aan
zyne zyde te leggen.

Het zy wat het zy, zy moet
maar drie dagen na malkanderen
des morgens vroeg met het vee
het dorp of Kraal verlaten, en des
avonds weder met het zelve na
huis keren. Zy moet ook drie
gantfche dagen vallen, en zich van
de mannelvkc gemeenfehap ont-
houden. Na verloop van die drie
dagen, en dat de vrouw den laat-
Iten avond na huis wil keren,
üacht de man alvorens een vet
fchaap en ontfangt zyne vrouw
met vreugde, en onthaalt zyne
buuren daar mede trerTelyk, waar

v.\

.

HOE 2Y DK VIS SC HEK VANGEN

KAAP de GOEDE HOOP.

Hottentot-
ten k'
beter met
van-
gen om -
g.un , als
cenige
Schryvers
voorgeven

Hoeiy

Roch van
gen.

nahet hen heiden gcoorlooft Is,
om weder by elkander te flapen.
Dil /yn alzoo de twee m<
irdigé amftandigheden, freïke

by het jagen nog aan te merken
«raren. Buiten dezelve weet ik
jegenswoordig niets, dat by haar
vcr&andig en omzichtig jagen
/.oude merkwaardig zyn, en ben
ik verzekert, dat de Lezer zal
moeten toeflaan » dat veel Euro-
inen in dit iluk veel bloder zou-
den zyn, als deze wilde Hotten-
totten, om zulk een ongemeen
groot vericheurent wild dier aan
te tallen, daar echter genen met
vry beter geweer zyn voorzien ,
om ze te vellen* als dezen, die
maar met pylen, en Hallagaven te
velde trekken, en op de jagt
gaan.

Jegcnswoordig zal ik den Lezer
van het veld na het water te rug
leiden, alwaar gy ook nog iets by-
zonders van deze volken zult
zien. Want fchoon de Heer Vo-
rn zyne tienjarige Ooft-Indifchc
Rei^beichryving pag. 71 zegt, dat
niets van villchen weten;
fchoon de Heer Meißer in zyne
Ooft-Indiiche kun il en Luft Tui-
nier pag. 244. achtervolgens de
aanhaling van den Heer Marper-
gcr in zynen Keuken en kelder
Diclionaris pag. $06. poogt te be-
wvzen,dat zy geen Kennis zouden
hebben, om vifch te vangen, om
dat zy geen boten of fchuiten daar
toe hebben, daar by voegende,
dat zy aan den oever wonen, en
zeer armlyk leven, en zich maaj
van wortelen en dode walvillchen
generen, die door ftorm op het
land worden geworpen, ook zich
met de gemelde vifïchen treffelyk
vcrluiligen, zoo leert echter de
dagelyklche ondervinding, dat zy
ontrent het viichvangen zoo vaar-
dig en fyn zyn, en vaardiger als een
Europeaanfche Viiïcher zelf.

Ik heb dikwyls, wanneer ik
langs ftrandt wandelde, met ver-
genoegen en niet zonder verwon-
dering gezien, hoe aardig zy daar-

117

weten om te gaan, en hoe
liilig/ v een vifch weten te beknip-
pen. Want wanneer de tyd is, dat
de Roch in den haven komt, 't
welk gemeenlyk in de maanden
vanjuny, July en Augufly trops-
wy/.e gefchied, zoo lopen zy met
d'' \ lofcd , w aar door de/e vifcfl >
die plat en vlak is, na den oever
word gedreven, en van zelfs dcr-
waards zwemt, om verfeh \oed-
zcl te zoeken, tot over de knien
en zelfs tot aan den buik in 't wa-
ter, en voelen overal met de voe-
ten, waar diergelyk een plat-vifch
of Roch zich bevind , en als zy 'er
een onder de voeten hebben, hou-
den zy hem zoo lang vaft, tot dat
zy denzelven met een ftok, die
fpits gefneden is, hebben doorfto-
ken , en alzoo meefter worden
können.

Een alleen vangt dikwyls op
eenen dag zoo veel van deze vif-
fchen , dat hy lang daar van zoude
teeeten hebben, ten ware hy de-
zelve aan de Inwoners mededeel-
de, en voor geld, Tabak en an-
dere waren ruilde. Edoch houd
hy 'er altyd zoo veel voor zich , dat
hy nevens zyn huisgezin dien zel-
ven dag daar van leven kan. Zy
zyn daar in zoo vaardig, dat men
zich deswegen niet genoeg kan
verwonderen ; en ziec men door-
gaans, dat iemand zich zelden
vergeefs bukt, of met den ftok
fteekt. De viflehen , welke zy op
die manier hebben gevangen , han-
gen zy met een riem om het lyf ,
tot dat zy met hunne vangft te
vrede zyn, en na huis gaan.

Zommigen weten ook met het zy v.,ngen
vallen van het water op de klippen dc kliP-
cn in de hollen viflehen met de %™£
handen te vangen, welke met tanden.
hoog water dervvaards gedreven
worden , en tufïchen de uitgehol-
de klippen geworpen zyn. Ik heb
deze wys van villchen eertyds
reeds befchreven , en dezelve
Klip-vifch genaamt, en daarbene-
vens gezegt, dat dezelve onge-
meen lekker is. De Europeanen
P 3 zelf.

lis BESCHRYVING vande

zelf, gaan dikwyls met vleefch j ren in zee niet können horen, zoo
derwaarfls, en vangen diergelyke ! beginnen z\ vervaarlyk te fchreeu-
lekkerc^vülchen, welke zy daar | wen, en zoeken daar door de vii-
na gcmccnlyk braden of bakken ,
en met Atjar eeten ; zoo als de-
zelve in waarheid een aangename
vifch is, en hoeven de Hottentot-
ten niet te vrezen , dat zy een
van dezelve zullen overhouden ,
fchoon hunne vangit nog zoo

Hoety
vitch met
den angel
vangen.

lchen als te betoveren ; het welk
hen ook redelyk wel gelukt, en zy
op zulke wys zeer veel rode en
witte Steen-braallems , Hotten-
tots-vilTchen, en andere diergely-
ke grote zee- villchen vangen ; aan-
gezien de voormaals genaamde
groot is, aangezien zy die zoort Sincopas op zulke wys altyd een
zelf niet mogen eeten, wyl dezel- ongelooflyke menigte vifTchen
ve met geen fchobben bezet zyn. , heeft gevangen, welke hy dikwyls
Het fraaille is echter, van hen wegens hare zwaarte naauwlyks
met den angel te zien vifTchen; zy ' konde na huis dragen,
kopen deze angel of van de Euro- , Ik zal van andere, die werk van Zy verftaaoj
pcancn ofzy maken hen van een viilehen maken, niet eenjwoord vh*chnet-
krommen lpyker, zoo als eertyds reppen, omdat ik anders een gro- ten op
altyd hebben gedaan, dog zy ge- te menigte van zulke Hottentot-tcha'cn'
bruiken dezelve nu zeer zelden , fche Viflchers zoude moeten op-
om dat die van de Europeanen ge- | noemen ; ik zal alleenlyk daar by
maklvkerzyn. Zy binden den an- voegen, dat hier uit genoegzaam
gel aan een lang gefmeerde fnoer, blykt, dat men hen onrecht doet,

of die van darmen of zenuwen ge
maakt is; houden het eene end in
de hand , om dat zy geen hangel-
roede daar aan hebben, en werpen
den angel in 't water, na dat zy
een moffel daar aan hebben gefla-
gen.

Om zulks te doen, gaan zy ge-
meenlyk op een hoge klip, die
zich aan den oever bevind, en als
'er een boven uit het water fteekt,
die wat ver , en byna een musket-
fchoot van itrandt legt, begeven
zy zich d er waard s, en werpen al-
daar hunnen angel uit. Zoo. dra
dezelve in 't water legt, beginnen
zy met den mond te fluiten, en de
vifTchen als met een muziek te
vereeren, waar door dezelve ge-
lokt, en nahet zien van het aas,
aan den angel gebragt worden ,
waär aan zy een weinig knabbe-
len , en na dat zy de fmaak van het
aas weg hebben, het zelve nevens
den angel inflikken,en wegzwem-
men willen, waar door zy echter
valt blyven, zoo als genoegzaam
bekent is.

Indien het fluiten niet wil hel-
pen , en de villchen het door den
Herken wind en het rollen der ba-

w^anneer men voorgeeft , dat zy
niet können viilehen, en dat zy
zich alleenlyk van dode walvii-
fchen en wortelen onderhouden,
het welk echter zoo onwaar, als
dit zeker is, dat zy niet alleen op
de gemelde wyze weten vifch te
vangen , maar ook den Europea-
nen trouwe en nutte dieniten kön-
nen doen in het vifTchen met lange
en grote netten, aangezien een
Hottentot daar mede veel beter
weet om te gaan, als een Slaaf of
als menige Europeaan , als die den
fprong uit het water en in de
hoogte niet in acht neemt , als een
flerke en hoge baar achter hem
komt rollen, en hem nevens het
net omver ilaat.

MilTchien zoude de Lezer gaarn zyzyn
weten, hoe zy op de hier voor ge- socdc

«111» J { t CT zwemmers

melde klippen komen, die zoo liuet.
ver van den oever afleggen , om
dat de zee dieper is, als zy lang
zyn. Waar op dient, dat zy zulks
met zwemmen doen , als welke
kunft zy zoo goed en dikwyls be-
ter vcrllaan, als een Europeaan of
andere. Ik heb voor deze dikwyls
aangehaalt, dat zy altyd, wanneer
zy in het water gaan willen, '^icli

alvo-

KAAP de GOEDE HOOP. n9

dieper landwaards in te zyn, aan-

Hct

•iii-

idoor

to is
kwaar-

Welke
plechtighe-
den zy ver-
richten als
ly uit het
water ko-
men.

alvorens niet alleen met /and of
aarde hctlrekcn, maar ook huppel-
den en danilcn, als om te bidden,
en zich \.m God te bevelen ; dog
als y.v in 't water y.yn , en geen
grond meer voelen, zoo zwem-
men zy in diervoege,dat men niets
v.m hen ziet als de armen en het
hoofd.

Voornamentlyk is haar zwem-
men over een brede rivier merk-
waardig, om dat men niet anders
kan denken, of zy gaan op den
grond, daar zy echter geen grond
voelen können, terwyl zy hunne
CrolTen en gantfche bagagie in
malkandercn rollen, en alles op
het hoofd leggen. Dit houden zy
zoo ftyf en recht, dat men meent,
dat zy water-trappers zyn, om dat
'er niets van het hoofd valt. Zy
fteken de armen om hoog, en roe-
jen alzoo maar met de voeten;
welke beweging zy echter eigent-
lyk daar mede maken , heb ik
nooit gezien , en van hen ook niet
können vernemen, om dat zy
zulks niet anders als roejen weten
te noemen.

Zoo dra zy over den flroom ge-
zwommen of uit de zee gekomen
zyn , waflehen zy zich weder met
dat zelve water af, huppelen en
danzen als voorheen, gelyk als of
zy God voor zynen genadigen by-
(land dankten. Dit gefchied altyd,
zoo dikwyls als zy in het water
gaan of uit het zelve komen. Ik
heb dit dikwyls gezien, envoor-
namelyk eens naauw daar op ge-
let, wanneer ik eens over de Bot-
Rivier , waar van het water zeer
gevallen was , wilde reizen, om

gezien de I louentotten, welke
i bymy bevonden, allen de nu
verhaalde ceremoniën verrichte-
den, eer zy daar ingingen, en
als zy weder daar uit q_uamen,zoo
als ik reeds voor dezen gefchreven
heb.

Het zoude wel niet te onpas
zyn, wanneer ik hunne verdere
kunlten, als de Bad en Barbier-
kunft, zoo als ook de Allronomie,
Medecyn, Botanie, en Minera-
lurgie hier nog aanhaalde ; maar
behalven dat ik ten eeriten in den
beginne hebbe gezegt, dat ik hier
maar de gene zou melden, welke
in de beweging des lichaams bc-
Haan, zoo is dit Hoofdltuk reeds
redelyk languitgedeyt , en zal der-
halven beter zyn , dat ik eindige,
dan dat ik het geduld van den Le-
zer nog meer misbruik; daaren-
boven paiTen de nu gemelde kun-
lten veel beter op een andere ge-
legentheid, wanneer ik buiten dat
van de ziektens en hulpmiddelen
der Hottentotten zal fchryven.

Derhalven zal ik het hier by la- ße^uit van
ten beruften en my tot het flot JukHooft*
haaften, met vertrouwen, dat de
Lezer hier uit een recht begrip
zal hebben gekregen, wat ik on-
der het woord van Hottentotfche
kunften wil begrepen hebben.
Hy zal ook van haar Muziek en
Danzen een duidelyk bericht vin-
den, en alzoo daar uit können zien,
dat zy juilt zoo dom, eenvoudig,
gek en bygelovig niet zyn , als
men ze wel zou willen uitfchilde-
ren.

XI. HOOFT-

i2o BESCHRYVING van de

XI. HOOF TS TUK.

Van de algemene Deugden en Ondeugden der

Hottentotten , voornamentlyk van hare

liefde tot Gerechtigheid.

Deugden en ondeugden der Hottentotten. Maken veel Kriflenen befchaamt. De luiheid is een
hunner grootße gebreken. Hottentotten zyn tot dronkenfibop zeer genegen. Zyn overtre-
ders van bet vierde Gebod. Twifl en twedragt . moord en doodflag voord onder hen ook /re-
pleegt. Onder de Hottentotten heerfcht grote wraak. De Polygamie is by hen een gemene
zaak. Il at zy met oude zwakke menfehen doen. Zy bouwen voor ben op een woeße

plaats een huisje, geven ben weinig Jpys , en verlaten hen. Met hun deugden maken zy
veel Kriflenen befchaamt. Leven in grote vryheid. Zyn zeer vergenoegt in alles wat hen
ontmoet. [Vat reden zy bybrengen , waarom zy geen Kriflenen worden. Hun goedardig-
beid en hulprykbeid. Hyn getrouwheid en redelykheid. Zy houden baar woord zeer wel.
De Schryver weet maar een voorbeeld van een diefachtige» Hottentot. Houden veel van
recht en billykbeid. Kleine verfchillen worden door hun zelfs of door hunne wyven bygeleid.
Criminele zaken worden zonder tyd verzuim en aanzien van perzoon geflraft. Hoe eert
doodvonnis by ben voltrokken word. De misdadiger word eerlyk na zyn dood begra-
ven, enz.

De deug
den en on-
deugden
der Hot-
tentotten
maken
veel Kris-
tenen be-
icluamt.

ONlangs heb ik van de kun-
ften , of om beter te fpre-
ken , van de exercitien der Hot-
tentotten gefproken , welker om-
flandig verhaal den Lezer , hoop
ik, niet verdrietig zal zyn geval-
len ; jegenswoordig zal het niet
wanvoeglyk zyn, dat ik van hunne
deugden en ondeugden iets ver-
haal, op dat men daar uit zoude
können zien , dat men hen in
vele {tukken onrecht doet, als men
ze met vele fcheld woorden door-
ltrykt , en hen als onmenfehen af-
beeld, als die buiten de menfche-
lyke gedaante, niets menfehelyks
bezitten , daar tog in 't vervolg
zonnen-klaar zal blyken , dat zy
ons in vele ftukken befchaamt ma-
ken, en dingen onder en jegens cl-
kanderen uitvoeren , die geen een
van hondert duizend Kruienen
doen zoude , hoewel zy in hunne
ondeugden veel met de Krillenen
gemeen hebben , ja zelfs daar in
van eenigen overtroffen wor-
den.

Ik ben niet van voornemen, om
dit Hoofdliuk met hunne loftui-

tingen te beginnen , als of het zou-
de fchynen. dat ik van zins was,
om ze een iegelyk tot een voor-
beeld en Haaltje voor te Hellen.
Een ieder zal aan zich zelven ge-
noeg bevinden , dat hy zelfs tot
die volkomenheid nog niet is ge-
komen , welke die Heidens be-
zitten, en dagelyks laten blyken;
in tegendeel zal hy niet derven on-
derftaan , om hen hunne ondeug-
den te verwyten, omdat zyn le-
ven mhTchien, wanneer het zelve
van naby onderzocht wierd, niet
minder berifpelyk zoude zyn, als
haar leven.

Om echter tot de zaak te komen De Juiheid
en de omwegen te laten varen, is een van
zoo is de Luiheid , Traagheid of Jj"gresbr°0N
liefde tot den lediggang wel een ken.
der grootlte gebreken, welke men
in deze natiën zoude können ver-
foejen , want fchoon zy zien en
weten, dat men zonder arbeiden
niet wel leven kan ; fchoon de Eu-
ropeanen hen dagelyks een voor-
beeld verilrekken , en zy beken-
nen, dat derzelver arbeid en moei-
te rykelvk betaalt word ; ja fchoon

KAAP de GOEDE HOOP. 121

'/\', 7.00 als de Heer Roeving in
•/vnecurieufe Befchryvingcn Na-
richt van de Hotfcntotren pa?. 8
zeer wel fchryft , met oogen zien ,
hoe onze Hollanders ,zanjen, bou-
wen , planten , en de lchoonftc
vruchten van den arbeid hunner
handen plukken, zoo zyn zy wel
1 liefhebbers van ectcn en drinken,
van wyn 't zy dik of dun , klaar of
onklaar, oud, of jong, zuiver of
met hef gemengt , aangezien zy
dezen onfmakelyken wyn zoozeer
beminnen, als den helderen, en
den baard daar na likken, enden
droeflem ook wel met de vingers
uit de pot Itryken en inzwelgen ;
maar de verfoejelyke liefde tot de
ledig-gang laat niet toe, dat zv de
voetftappen der Hollanders navol-
gen , wyl zy liever elendig en arm
zyn, als werken.

Deze hunne traagheid is zoo
groot , dat zy dikwyls liever hon-
ger leiden, dan dat zy een voet
zouden verzetten, en weet ik uit
de ondervinding i dat een Hotten-
rot die geen honger heeft , geen
voetitap ten diende van een Eu-
ropeaan zal doen ; en als men hem
het waardfteenlieffte, als Tabak
ßrandewyn , en alles wat hy 't
meelt in eeren houd of bemint,
aanbood, en hy daar van zyn ge-
noegen had, te weten zöo veel,
dat hv voor eenen dag genoeg had
of dat hy zoo veel geld had , dat
hy het aangebodene zelf kan ko-
pen, zoo zoude hy zekerlyk niet
eens opftaan , of eens omkyken ,
maar zitten blyven, als of de zaak
hem niet aanging.

Indien men tot een zodanigen
luijen Hottentot wilde gaan , en
hem met een (tok in de hand de
befte woorden geven * om dit of
dat te doen, zoo zal hy de komft
van zodanig een, die hem alvo-
rens heeft toegeroepen , zekerlyk
niet afwachten, maar wel haai)
het hazenpad kiezen; ten delen,
uit vreze voor ftokflagen,fehoon
men de minfte gedachten daar toe
niet hadde, ook om dat hvbe-
II. "Deel.

ducht :-;, d.u rhen hem mogl o-
verhalen-i ,n van tyn eigeiinnig-
heid afbrengen , *t geen echter
een der grootfte en Iclykfte voor-
oordelen i., die van een menfch
können worden verwacht of ver-
moed.

Belooft men hen ook het loon Hoezy
vonr uitte geven, houd men zyn ^j,""*
woord, zoo is men wederom met men hen
hen bedrogen, want zoo dra zy JJ-J^St.
het zelve ontfangen hebben, gaan
zy voort, en zien na den Beloner
niet om, voor dat het hen gelegen
komt ; ja zy blyven ook wel
gantfeh weg, en myden een tyd
lang het huis , tot dat het verge-
ten is; Derhalven hebben de hier-
wonende Hollanders de gewoonte
a\\\ een Hottentot , hy zy wie hy
wil, niets te betalen, dan na dat
het bedongen loon verdient is,
om dat ze reeds dikwyls met die
knapen, geleert zyn, en wel we-
ten, dat de liefde tot den ledig-
gang hen allen daar toe vervoert.
Hier door behouden zv ook goe-
de vriendfehap tufïchen hen bei-
den , om dat de Hottentot na ge-
danen arbeid vatten ftaat kan ma-
ken op hetgeen hy verdient heeft,
en de Europeaan , zich onfeilbaar
op het gegeven woord des Hot-
tentots vertrouwen kan , en wel
zoo geruft , als of hy met zyns ge-
lyken te doen had , en mnTchien
beter.

Zouden diergelyke luiaards en
dagdieven niet onderde Kriitcnen
worden aangetroffen ,die Keverde
bitterfte armoede zouden leiden ,
als de handen aan den ploeg flaari,
om zich zelven en haar huisgezin
te voeden. Wat my aanbelangt ,
ik ben van gedachten , dat 'er God
betert ! van dat flach meer dan te
veel worden gevonden , en können
de jonge , Iterke en gezonde Be-
delaars in Duitfchland tot een le-
vend bewys verftrekken , welke
liever op de genade van andere
menfehen leven , dan zich tot ze-
kere handtering bequaam maken.
En zagen zy kans, om zoo gemak-

Q ïyk

122 BESCHRYVINGvande

lvk als dezen aan de kolt te gen-
ken, zoo ben ik wel verzekert,
dat hun getal wel haalt zoude aan-
groejen. Edoch goede en heilza-
me verordeneringen, die als nu
God dank, daar tegen in 't licht
komen, en door Opperlieden af-
gekondigt worden , können dit
quaad genoeg Ituiten , het welk
bv deze volken een louter onmo-
gelvkheid is.
„ 'T, Ondertullchen zoude dit ge-

/ v t vn tot ^

dronken- brek nog wel te dulden, of door
fchapzeer fe vingers te zienzyn, omdat
het zelve door andere roemwaar-
dige zeden weder in zommige de-
len word goedgemaakt, indien uit
dat gebrek maar zoo vele andere
niet ontltonden, en het zelve niet
dés duivels oorkuflen was , aan-
gezien daar uit ten eeriten voort-
komt de flempery en dronken-
fchap, aan welk gebrek deze men-
fchen zodanig overgegeven zvn,
dat zy geen maat daar in weten te
houden. En ben ik hier ontrent
valt overtuigt , dat, wanneer men
hen een vat met Brande wyn of met
anderen iterken drank vereerde ,
zy het zelve niet zouden verlaten,
rot dat de laatlte droppel daar uit
was, fchoon zy wüten , dat zy
daar by zouden dood blyyen-

Exempel ^ zouc^e weinig moeite hebben
een een menigte voorbeelden van zo-

lottcntot- danigen aan te halen, die zoo dron-
ken waren , dat zy als beerten langs
de weg moeiten blyven leggen,
dog een zal genoeg zyn, 't welk
my zelven in het huis van mynen
Waard , Valentin Klem/chmid,Qn
in de tegenwoordigheid van hem
en van zyn vrouw gebeurt is ; te
weten, de gemelde Klein fchmïd
haddc een Hottentottin, die da-
gelyks by hem uit en inging , en
als wafchvrouw diende; dezelve
plaagde my, als die toen vreemd
en onlangs ecrit aangekomen was,
overal waar zy my zag, dat ik
haar een glas wyn zoude geven ,
om Jat zy wilt, dat ik mv om be-
t^r koop, van een vaatje voorzien
had ; wyl ik haar niet konde quyt

worden, en over haar bedelen ver-
drietig wierd, zoo gaf ik haar op
een avond een Maat wyn , mids
dat zy denzelven zoude drinken,
en my voortaan ongeplaagt laten.

Dit beloofde zy, en dronk de
Maat wyn uit; dog vermids de
luit daar mede niet geltiltwas,
maar haar hert na meer jeukte,
quam zy wel ras weerom , en
vraagde, of ik haar niet meer
wilde geven? De waard lachte my
uit, en zeide, dat vermids ik nu
had begonnen , ik niet wel in ruft
zoude blyven , voor dat zy een
braven roes weg had , Het quam
my zoo. veel op den wyn niet aan ,
als wel om haar quyd te worden ;
derhalven gaf ik haar nog een
Maat , en gebood haar dezelve uit
te drinken; waar over zy lachte,
en als tot dankbaarheid eens voor
my danlte, waar door zy echter
te meer verhit wierd , en zich wel
haait zoo vol en zat bevond , dat
zy nog gaan of ftaan kon.

Hier op ging de- rechte onruft
eerft aan ; dan begon zy luidkeels
te lachen , dan wederom te hui-
len , kermen en lamenteren ; dan
keef zy tegen haar eige zelven , dan
weder tegen my, dat ik ze dron-
ken had gemaakt; en van alles
wat zy deed, wilt zy niets , het
welk duurde tot middernacht,
zodanig dat niemand in huis door
dat geichreeuw en geraas konde
flapen. De waard, die dat einde-
lyk begon te verdrieten , ging met
een ftok in de hand by haar , en
dreigde haar, dat hy ze braaf zou-
de rollen, enten huize uitjagen,
als zy niet wilde flapen , welke
dreigementen eindelyk ook zoo
veel vermogten, dat zyinllaap
geraakte, en niemand meer onge-
mak aan deed.

Wanneer zy den anderen mor-
gen ontwaakte , en men haar zei-
de , wat zy gedaan had , betuigde
zy, dat zy niets daar vanwift,
verzocht een ieder om vergiffenis,
en deed verder haar huiswerk,
hoewel niet zonder pyn in het

hoofd.

KAAP de GOEDE HOOP. 123

hoofd. Ondertuflchen heeft tj
my win die tyd afomgeenwyn
of iets andera moer aangesproken ;
waar viii dm klaar blykt, dat de
mannen en wj ven dat gebrek zo-
danig onderhevig zyn , dat 7.y lie-
ver het leven daar by zouden ln-
fchieten», als dat zv /ouden uit-
fcheiden , eer 7.v het geen men
hen heeft gegeven tot den laatitcn
droppel gezwolgen hebben.

Den Duitfehen word wel voor-
namch k den fchonen titel, dat 7,v
wakker können zuipen , van de
gecivilifeertlle Europeaanfche Na-
tien opgelegt, en zouden zv al/.oo
den Hottentotten hier in niet veel
wyken, als zy het alleen waren ,
die met dat gebrek befraet /vn.
Maar vermids ik diergelyke Lief-
hebbers onder andere Natiën ook
in grote menigte hebbe aange-
troffen; en een Hollander, Èn-
gellchman, Deen, Sweed, Mus-
coviter of een andere Europeaan,
een Duitfcher geen voetbreed
hier ontrent wykt , zoo weet ik
niet, of het alleen van de Duit-
lchers, en niet beter van alle an-
dere Natiën zoude enmoeftgezegt
worden, dat zy de dronkenfehap
beminnen, en bygevolg met de
Hottentotten hier in gelyk zyn ,
weshalven men dezen minder als
genen wegens dit gebrek beltraf-
fen kan.

Hottentot- Ed°ch ik Sa te Ver 5 de VC1*"

tcn/yno- achting en overtreding van het
vanh«0 " vierde Gebod bied aan dit gebrek
vierde Ge- ten eerften de hand, aangezien
bod- een Hottentot , zoo dra hy tot een
man is gemaakt, ten eerltenalle
moederlyke tucht en berisping
ontrukt is, zoo als voormaals is be-
richt. Vermids alzoo alle achting
jegens de Ouders daar door ins-
gelyks vervalt, zoo is 'er niets
lichter, dan dat zodanig een dron-
ke Wyshoofd zyne moeder deer-
lyk afrolt, te meer om dat hy nog
daar over geroemt en geprezen
word, het welk God echter zoo
nadruklyk heeft verboden , en
den eeuwigen vloek daar op heeft
IJ. "Deel.

I gezet, dit de Raven den geen,

welke /mi ouder flaai de oogen

/.uilen uitpikken. ( )ndert afTchen

/\ n veel Europeanen hi r van oêk

niet \rv , fel, 0011 zoo wel de Cod-

1 delyke wraak als een fcherp von-

, nis der waereldlyke Overheid op

1 hen paft, en naoruklyke ftrafte

I oeileni.

Uit de dronkenfehap ontltaat Twirten
verder niet alleen twilt en twee- twedngt,
dragt, 't welk onder de Hotten- [foodflag
rotten even zoo veelvoudig voor- »örfo»
valt, als onder de Europeanen, en ookgeoef-
zulks di kwyls over een zaak , die i
niet waardig is, dat men een
woord daar over verlieft, maar
daar uit ontltaat verder ook
moord en doodllag. Hoe ver de
Europeanen daar van vry zyn,
leert de dagelykfche ondervin-
ding! Ondertuflchen is dit als nu
onder de Hottentotten zoo ge-
meen niet meer, als het voor dezen
wel geweeit is, dog zulks niet zoo
zeer in opzicht van de Europea-
nen of van de flaven , als wel ten
opzicht van hen zelven , aangezien
zulks diep landwaards in zoude
moeten gefchieden, waar van men
geen tyding bekomt ; van de hier-
ontrent wonende Natiën hoort
men zulks niet meer.

Want voordezen heeft men wel •
het vermoeden, maar nooit de
valtc grond gehad , dat zy de Eu-
ropeanen, die fchipbreuk quamen
te leiden , en hun land te voet wil-
den doorreizen , zouden hebben
vermoord ; en heeft men zulks
belloten , om dat niemand weder
te recht is gekomen. Nu kan het
wel zyn, dat menig door hunne
handen moeten Iterven, die mif-
fchien wat blinkents aan hun lyf
hadden ; zoo als de meermaals ge- Ontmoe.
melde Kapitein TbennïsGcrbrant-x^^^
zoon van der Schelling my heeft gjg£
verhaalt, dat daar hy na verlies van
zyn galjoot by Bahia a la Goa, ge-
noodzaakt was , om over land na
de Kaap te reizen, een zekere Na-
tie hem in 't veld had aangetroffen,
welke getracht had , hem om het
Q z leven

124.

BESCHRYVING van de

leven te brengen, om dat hy een
goud boordzel om zyn Engelfche
Schippers muts had, welke hen in
d/oogen Hak, en welke zy gaarn
wilden hebben; zoo dra hy ech-
ter dezelve van zich geworpen en
hen had overgelaten , had niemand
verder luit getoont, om de hand
aan hem te leggen.
,Trd- Opzulke wyze,zegik, kan het
:£.i- we\ Zynj Jat menig door hunne
ioodflaan. handen gedood is; daar uit volgt
echter nog lang niet, dat zy allen
door de Hottentotten om het le-
ven zyn gebrachtem dat geen van
hen allen ooit weder te recht is
gekomen. Om van vele andere
ongemakken niet te fpreken, wel-
ke iemand op weg können gebeu-
ren , zoo worden 'er wilde dieren
genoeg gevonden, die iemand licht
den reit können geven, te meer ,
als men van alles, wat tot zyn be-
fcherming zoude können dienen,
ontbloot is. Daarenboven is ge-
noegzaam bekent , dat 'er vele
zware en onwaadbare rivieren
door het land Itromen, voor de-
welke men, ofililllaan of boven
den zelve omgaan, en zich in gro-
ter gevaar fteken moet. Eindelyk
is ook een jegelyk bekent, dat be-
halven deze rivieren, weinig bron-
nen of ander water in het vlakke
veld en woefte plaatzen te vinden
is, welke men met het grootfte
levensgevaar wegens de unlde die-
ren, "moet doorgaan. Wanneer
nu de dorfl komt , waar zal een zo-
danig afgematte en verfmacht man
heen ? hy moet zekerlyk van dorll
tterven; en kan men alzoo den
Hottentotten niet ten eerflen be-
tichten , dat zy deze hun land door
reizende Europeanen doodgefla-
gen hebben.

Tot bewys van myn voorgeven,
zou ik den eerß genoemde Kapi-
tein ThcunïsGerbranazoon van der
Scbdlïnn können aanhalen , welke
my heeft verhaalt , en zoo als ik
daar na in zyn eigen Journaal heb
gele /en, dat hy eer hy de gemel-
rmu,J had verloren, en daar na

wederom , eer hy tot den .voor-
maals genaamden Hottentotfchen
Kapitein C/aas was gekomen, ge-
vaar had gelopen , van doril te
fierven, dog ik denk onnodig te
zyn , een zeer wel bekende" en
fchier aan alle menfehen kundige
zaak te bevveizen, en met voor-
beelden te Haven; en zal liever
nog iets van de Haven daar by
voegen, en aantonen, dat de Hot-
tentotten ten opzicht van dczel-
ven ook worden befchuldigt, daar
zy echter op dezelve wyze kön-
nen omkomen als de Europeanen ,
te meer om dat zulke vluchtige en
weggelope ontrouwe menfchen
met minder voorraad voorzien
zyn als een Europeaan, daarenbo-
ven met het fchietgeweer , als zy
'talby zich hebben, zoo als zy
zich doorgaans wel daar mede
voorzien, alszylufltot weglopen
hebben, niet wel können omgaan;
andere omftandigheden verby te
gaan.

Wel is waar, dat zomtyds een Zyhebb«
gantfche party te gelykis weggelo- ordei ora
pen , waar van men niet tegen- te vangen
llaande alle navorfching geen enlKr"
woord meer heeft gehoort; zoo brengt*
als in den jare 1707 in de maand
van Odober elf te gelyk weglie-
pen, welke men tot nu niet weet,
waar zy gebleven zyn ; dat men
echter zoude zeggen, dat zy dooi-
de Hottentotten dood geflagen
zyn, zulks is wegens bovengemel-
de oorzaak niet wel mogelyk. Om
nu verdere onheilen voor te ko-
men, zoo heeft men aan de Hot-
tentotten macht gegeven, geenen
meer,hy zy alleen of in gezelfchap
van andere (laven zoo ver in het
land te laten pafferen, dezclven
ten eerllen te vangen , en gebon-
den herwaards te brengen , met
verzekering, dat de Eigenaar van
den Slaaf hen 3 Ryxdaalders voor
hare moeite zal betalen, zoo als
ook zonder tyd verzuim gc-
fchied, 't zy in geld of in wa-
ren.

Aldus ziet men , dat deze men-
fehen

KAAP du GOEDE HOOP. 125

fchen door goede en zachte mid-
delen, 7,ccr wel worden neder ge-
y.er , en dat :ille vermoede moor-
den en doodfl.igcn opdiergelyke
wyze worden voorgekomen ; het
was op 't hoogfl wcnfchclyk , dat
een dicrgelyk middel in Kuropa
konde worden gebruikt , om de
dieven, rovers en moordenaars
den pas af tefnyden, en hen met
zoo een geringen buit te vrede te
Hellen; helaas! hoe menig onge-
luk zoude daar door worden voor-
gekomen; edoch ik geloof niet ,
dat alle goede, heilzame en hoogft
pryswaardige verordineringen van
Opperlieden, welke deswegen ge-
maakt en afgekondigt zyn, of nog
mogtcn gemeen gemaakt worden,
hun effect zoo licht zullen hebben ,
als ik weet, dat de gemelde order
van den Gouverneur Louis van
Aflïnburg zaalr. by de Hottentot-
ten bekomt, van welkers nuttig-
heid men nog dagelyks heilzame
proeve heeft.
Zyn zeer Van den groten wrok, welke
wmkzug- /v op elkander hebben^ als de een
van den anderen beledigt is , heeft
de Heer Boeving in zyn curieufe
liefchryving en Naricht van de
Hottentotten pag. 8 getuigt, al-
waar hy te gelyk een zeldzaam
exempel bybrengt. Wat my aan-
belangt, ik zal verder niets daar
van zeggen, wyl het genoegzaam
blykt , uit het geen ik eertyds van
den Kapitein Claas en den Koop-
manfehen Kapitein gefchreven
heb, als die niet te vrede was, tot
dat hy zynen wand, den gemel-
den Kapitein Claas in ongeluk ge-
bragt , en wanneer hy weder uit
zyn arrell ontilagen was, zelfs om-
gebragt en doodgeflagen had. Het
was maar te wenfehen, dat deze
ondeugd onder de Kriftenen niet
zoo dik was gezaait, alwaar menig
een, wanneer hy derfde, zoo wel
zyn tegen party zoude doden, als
met dezen Kapitein Claas gefchied
is, ten zy de hoge Overheid zyn
bloed weder eifchte, en hem daar
door affchrikte en te rug hield.

Edoch wat zodanig een met de
daad niet kan doen, zulks doet hy
met zyn gelaat, woorden en ge-
dachten, en is alzoo in Godsoo-
gen zoo wel een doodflager, als
een die zync handen in zyncs
broeders bloed gewallen heeft.

De Heer Hoeving telt loc. cit. DePoly-
pag. v de Vcelwyvcry mede onder 6Sgp?
hare ondeugden, als waar voor de meen.
/eden en wetten der Kruienen het
niet onbillyk verklaren. Edoch
zegt hy, dat de ryken alleen Toli-
garniy of zodanigen zyn, die veel
wwen hebben, om dat de armen
wel genoodzaakt waren , om het
achterwege te laten. Ondertuf-
fchen als de Heer Boeving had ge-
weten, dat de wy ven 't meelt in 't
huishouden doen, en fchier den
man moeten generen , zoo als by
vele myner voorgaande Hoofd-
ftukken blykt, en daarenboven
het gebruik vernomen had, dat zy
elkander weder verlaten können,
als de humeuren niet wel overeen-
komen, en zy nog geen kinderen
hebben , zoo als insgelyks voor-
maals bericht is, zoo zou hy ze-
kerlyk de armen zoo weinig als de
ryken van de veelwyvery uitgeflo-
ten hebben.

Want ik zoude hem zeer veel
van dezelven können aanwyzen ,
die meer als eene vrouw hebben,
fchoon zy in vee als hun voor-
naamfte rykdom, dood arm zyn,
en verder niets bezitten dan vrouw
en kinderen , nevens hun ge-
weer en ander flacht huisraad.
Vermids deze Veelwyvery zich
echter niet verder uitftrekt, als op
twee of drie, zoo als eertyds de
Heer Tachart zulks in zyne Siam-
fche Reis pag. 96. heeft aange-
merkt, daar in tegendeel by ande-
re Oolt-Indifche, zelfs ook Afri-
kaanfche Natiën het by dit klein
getal niet blyft, zoo fchynt het
een quaad tezyn, dat zoo weinig
is uit te roejen , als de kanker zon-
der fnyden, kerven, en branden
te genezen is.

Van de ondeugd des fchandely-
Q 3 ken

126 B E S C H R Y V I N G van de

Wat 7y

reet de ou
de kranke
menfchen
doen.

ken en affchuwelyken kinder-
moord s heb ik voormaals reeds
omftandig gemeld, en zal derhal-
ven onnodig zyn, zulks weder te
verhalen, of nog meer daar by te
voegen. Tewenfchenwas het, dat
het daar by bleef, en dat de Hotten-
totten ontrent oude en afgeleefde
menfchen ook geen moordenaars
wierden ; waar van ik jegenswoor-
dig deze omftandighcden verhalen
zal. Als een oud man of oude
vrouw krank word, dragen zy
grote zorg voor hunne genezing,
als hun toeftand lyd, dat zy gaan
en over den wegkomen, de wy-
ven daarenboven hunne wortels
en hout zoeken en dragen kön-
nen; zelfs laden 2y dezelve nog
wel op Draag-offen, en laten ze
mede over land dragen, als zom-
tyds de gantiche Kraal opbreekt ,
en zich elders begeeft. .

Zyn dezelven echter zoo oud
en uitgeleeft , datzy niet meer
voort of hunne koll, zoo als zy
zeggen, zoeken of winnen kön-
nen, zoo heeft buiten alle krank-
heid , hunne barmhertigheid en
liefde tot hen een einde; dog flaan
zy dezelven niet zoo wel met han-
den, ftokken of ander móordaar-
d ig geweer dood, maar zy geven
hen op een andere wyze de reit,
die nog gruuwzamer en onmen-
fchelyker is, zoekende een woefle
plaats, alwaar weinig menfchen
komen, en maken aldaar na hun-
ne wys of een hutje, of als 'er veel
hout voor handen is, een groene
doorluchtige loverhut, en gaan
weder heen.

Wanneer zy t'huis komen, ma-
ken zy hun voornemen aan de
Kraal bekend , en de goedkeuring
verkregen hebbende , 't welk te
gemaklyker gaat, om dat zy de ou-
de onvermogende menfchen van
het hare moeten mede delen, la-
den zy den ouden man of vrouw
op een draag-os, en brengen hem
of haar, verzelt van de gantfche
Kraal, die met zak en pak volgt ,
weg, namelyk als zy alvorens ge-

flacht en Anders gemaakt, of om
eigentlyk te fpreken, den ouden
afgcleefden man het affcheidsrnaal
gegeven hebben. Zoo dra zy op
de plaats komen, daar de hutte
vervaardigt is, ontladen zy deze
moejelyke bagagie , en brengen
dezelve in haar toekomend woon-
huis, nemen aficheid, en trekken
na te ruglating van eenige weinige
fpyze, weg, het mag met den ver-
laten ouderdom naderhand gaan ,
zoo als het God gelieft.

Is 'er geen wild dier, het welk
de oude perzoon het leven ver-
kortten een maaltyd daarmede
houd , moet dezelve noodzakelyk,
na genuttigde kolt, van honger en
dorit il erven, om dat dezelve niet
in . Haat is, om wat anders te zoe-
ken, als't welk de rede is, dat de-
zelve daar gebragt is. Heeft ech-
ter een wild dier tydig deernis
met haar, dan heeft de elende
haail een einde, tenvyl de ande-
ren, die hem hebben verlaten,
zich aan haar gantfeh niet laten
gelegen zyn, en niet eens komen
ómkyken , *of zodanig een leeft of
dood is, maar laten het op zyn be-
loop, om dat zy wel weten, dat
een wild dier zynen honger daar
mede itillen zal.

En dit is het gene , dat de Heer Het ga«
Boeving in zyne cuiïeufe Befchry- ï^1t^,y"
ving en Naricht van de Hottentot- mei dew
ten pag. 9. twyfTclachtig voorltelt,, men>
als hy na den verhaalden en voor-
maals befchreven Kindermoord
voortgaat en zegt : Zommigen zou-
den ook oude Luiden met voordacht
van honger laten ßervev; aange-
zien niet zommigen maar allen het
in gebruik hebben, en geen on-
derfcheid tuflehen ryken en armen
maken ; gelyk dan een ryke , als
hy zyne rykdom niet meer kan
voorllaan, maar dezelve aan zy-
nen ouditenzoon moet overgeven,
zich insgelyks niet meer heeft te
getrooiten, als de arme, hetzy
dat de zoon een grondhertige liet-
de tot hem droeg, en hem wilde
onderhouden, zoo lang hy leefde,

't welk

KAAP de GOEDE HOOP. 12-

't welk échter y.ccr zelden ge-
ichied ; niet dit zv daar door voor
onmeniehrK k willen doorgaan,
maar /y \ erbccldcn zich als nog,
dat zy een hyzondcren dienft aan
/ulke oude afgeleefde menfehen
doen, wvl /v daar door uit al haar
kommer en elende geraken.

\ an waar zy deze fchandelvkc ,
7.ondige, affchuwclyke en gantfeh
doemlyke gewoonte hebben, kan
ik niet recht weten. Ondertuf-
fchen fchynt mv toe, dal 7,y die
van de Troglodyten hebben ont-
leent, als van welken niet alleen
dit,maarook veel gruuwzamer din-
gen gefchreven worden ; zie T>io-
dorus Siculns Ltb. III. (.ap. ;.en
uit hem Johannes Bobemus Lib. I.
ca f>. 6. de legibus , r/r /bus, ac mo-
ribus omnium geut tutu , pag 5-6.
fcq. alwaar hv /egt : Troglodyta" fe-
uio confetti, nee armenta feqni va-
lentes, guit ure bovis cauda ad/tric-
to vitam ßniunt. Qui mortem dif-
fert, licet nolentem eodem modo,
(admouitum tomen anted) vita pri-
vant; ibique habetur bcnefic'n loco.
Febricitantes item$ dut 'morbo iu-
iurabili correptos , fimüi adficiuut
morte. Maximum arbitrantur ma-
lor urn, ab eo vit am diligi, qui ne-
queat aliquid agere vita digunm.
Dat is: Als de Troglodyten oud zyn,
en hunne troupen vee niet meer kön-
nen volgen, worden zy by den hals
aan een oße-ßaart gebonden, en
moeten alzoo ß erven. 1) ie genen
die zulks niet goed-willig laten doen,
worden na vorige vermaninge te^en
haar zin op die zelve wys om het
leven gebragt , terwyl men zich als
nog laat voor (laan , dat zodanigen
eengrote weldaad gefihiede. tDie
de koorts of een ziekte hebben, die
ongeneesbaar geoor deelt word, moe-
ten dienzelvcn dood onderdaan,
zich verbeeldende , dat onder alle
quaden dit het grootße zy , dat zo-
danig een het leven zoude lief heb-
ben, die niets kan doen, waardoor
by zich het zelve waardig maakt.
Reflexie Als dit onder de Kruienen ge-
bruikelyk was, hoe veel bedorve

kinderen /ouden 'er worden ge-
vonden, die als de ouders gegoed
waren* zelf. niet /ouden wachten,
t<>i dat zv een hogen ouderdo;-
bereikt hadden, om hen den weg
na de andere waereld te wy/en ,
ten einde om in be/it \an de góé-
deren te komen, en hunne zondige
drillen den vnen toom te können
geven. MaarGod z\ dank! dat de
Kruienen het leven voor een gro-
ter weldaad erkennen als de Hot-
tentotten nevens de Troglodwen
menen, dat de dood zv, die Wel
een einde maakt van alle menfche-
lykc elende, dog die niet eerder
gezocht moet worden, tot du
de tyd en uur komt , welke God
beltemt heelt. Het is immers een
verfoejelyke en hoogiHtrafbare
cuvekiaad, dat een kind zyne ou-
ders ilaat , hoc meer moet het
Ural baar en docmlyk zyn, dat het
moordaardige handen aan dezel-
ven legt, en zich daarenboven ver-
beeld, dat den ouders daar door
een dicnllgefchicde, als of zy hen
het leven gegeven , en het hen ook
weder ontnemen konden, daar in
tegendeel de kinderen het leven
naait God van de ouders ontfan-
gen, en hen deswegen alle liefde,
trouwheid , gehoor/aamheid en
dienlhvilligheid verfchuldigt zyn.
Tot nu genoeg van de ondeug-
den der Hottentotten, \ue zou
willen onderltaan , om dezelve al-
le na elkandcrcn te verhalen, om
dat haar getal onuitfprckelyk is.
Zoo weinig men dezelve onder de
Kruienen kan opnoemen, zoo wei-
nig is het ook by de Hottentotten
mogelyk. Wie kan zeggen, hoe
dikwys hy feylt. Want wy feilen
allen menigvuldig. Yermids nu
ieder feyl een misdaad is, 700 be-
hoorden alle menichrn ook billyk
den waren God te ftneken en te
bidden ; I leer ven-eet 1 ons ook de
verborge feylen ; dat is , zulke
welke wy niet eens voor fe\ Ien en
bygevolg voor gene zonden en al-
zoo ook voor gene misdaden ach-
ten en aanzien.

Jegens-

128 BESCHRYVING vande

Van de
Deugden
der Hot-
tentozten.

Daar me-
de maken
zy vele
Kriftenen
befchaamt.

Jegenswoordig is het myn plicht
dat ik van de Deugden der Hot-
tentotten ook iets aanroer ; dog
vermids God de Heer alleen de
kenner der herten is, die in het
verborge en binnenfte zien kan ,
zoo moet ik maar van hen naar
het uiterlyke aanzien fpreken ; des
niet tegenitaande ben ik als voor
uit verzekert en by my overtuigt,
dat vele Kruienen zich in hun ge-
moed geraakt zullen voelen, als
zy de volkomenheid van een eer-
baare deugzäme wandel , niet in
zich befpeurenofgewaar worden,
welke men echter in een Hotten-
tot, ten minften voor zoo veel het
zich uiterlyk laat aanzien, dage-
lyks ziet uitblinken. Derhalven
moeten zy in alle delen befchaamt
voor hen ftaan , ook zich voor
knechts verklaren, die vermids zy
de wille des Heren geweten en
niet gedaan hebben , dubbelde
ftrafTe fchuldig zyn.

Want hoe veel van dezelven
zouden niet worden gevonden ,
die voor een gering en Hecht Lin-
zen-kookzel haar eerfl>geboorte ,
ik wil zeggen , voor een kleine
fchandelyke, zondige en doemly-
ke winft , hare vryheid verkopen,
hare leden ten flavendienit van
een vreemd Heer opofferen , en
meinedig zoo als ook trouwloos
aan hunnen eerden rechtmatigen
Heer worden zouden? Het welk
zoo wel in het geeftelyke als wae-
reldlyke alzoo bevonden word,
aangezien in het Geeftelyke niets
gemeners is, dan dat men vanden
Heer en Schepper aller dingen tot
het Schepzel zoo als ook tot
vleefchelyke luiten , luft der ogen,
en een hovaardig leven vervalt ,
zoo als Johannes in zynen Eerllen
Algemenen Zendtbrief Cap. II. v.
if. zegt , en aan die dingen zy-
nen dienll en kriftelyke vryheid
opoffert. De ondervinding doet
in waereldlyke zaken genoegzaam
zien, dat menig een wegens fchan-
dig gewin van zynen rechtmatigen
Heer en Overheid, waar onder

God en de Natuur hem heeft laten
geboren worden, afwykt ,en door
verraad en andere talloze fchelm-
ftukken van hem afgaat, ontrouw
word, en daar benevens zich en
zyn gantfeh vaderland in een
fchandelyke dienftbaarheid zet, of
ten minften zoekt te zetten.

Wat doet echter een Hotten- . Lever<
tot? Hy roemt, en zulks met het jjjjtfte
grootfte recht , op zyne natuurly- vryheid.
ke vryheid. Hy is niemand gaarn
onderdanig; lyd liever armoed en
gebrek , dan dat hy zich zoude
verkopen. En als de hoogfte nood
hem al dwingt, omdienftop een
zekere tyd byeen ander te nemen,
gefchied zulks altoos met dit be-
ding, dat zyne vryheid daar by
niet te kort gedaan worde, of
fchade moge lyden. Ik zal hunne
mening liever met woorden van
andere menfehen als met myne ei-
ge voorftellen , ten einde men te
meer daar uit moge erkennen, dat
het waar is het geen ik gezegt
heb.

Aldus fchyft de Heer Tachart in Getuige
zyne Siamfche Reis ƒ*£. %?.Als de ifXj|
Hottentotten de Hollanders werke- hier van.
lyk voor een weinig brood, Tabak
of ' Brandewyn dienen , zien zy de-
zelven echter voor flaven aan , die
hun land bouwen; en voor vcege
men Je hen , welke om voor den vyand
verzekert te zyn , zich in huizen
en veftingen ofjluiten ; daar on der -
tuffchen hunne Natie in alle zeker-
heid overal waar dezelve gelieft ;
midden in het veld en vlaktens zon-
der verachte moejclyken arbeid zich
legert. JLnpag. 101, haalt hy een
exempel aan van een jongen Hot>
tentot, welke door den toenma-
ligen Commandeur in zyn eigen
huis genomen was, en die zooveel
wil genoot, als men oordeelde,
hem dienftig te zyn ; wanneer hy
echter groot was geworden , had
hy hem zyn affcheid moeten ge-
ven , voorgevende dat hy zich
zoo een gedwongen leven niet
konde onderwerpen. De Hollan-
ders en andere diergelyke Natiën

waren

KAAP de GOEDE HOOP. 129

Wat Vogel
hier van
beticht.

waren (laven van den aardbodem,
en de Hottentotten Meefters en

lieren van de/.clvcn. Want zy
hoefden den hoed niet geiladig
onder den arm te houden, en
duizend andere gebruiklykheden
gade te liaan. Zy aten als /y hon-
ger hadden, en maakten hier on-
trent gene andere regel als die van
de Natuur.

Op gelyke wyze fchrvft ook Vo-

fr/in zyne tienjarige Oolt-Indifche
leisbefchryving pag. 71. Zy{de
Hottentotten ) /.egt hv, leven zon-
der zorg , en houden de Europea-
nen voor ßavetiy wyl zy het land
bouwen y en zich in fortrejßn en
huizen onthouden. Wat kan nu
heerlyker van een vryheid worden
gezegt, als dit, want ichoon de
klare woorden niet uitgedrukt
zyn , zoo is het reeds genoeg, en
een openbaar kenteken van een
gewenichte vryheid , als men
voor geen vyand beboeft beducht
te zyn, nog dat men moet vrezen,
dat hy ons llaafachtig of dienftbaar
zal maken. Zulks heeft de boven-
gemelde Heer Tachart reeds met
duidelyke woorden daar uit bello-
ten, wanneer hy loc. citpag. 98.
verder zegt: Door deze wys van
leven willen zy de menfehen aan-
tonen , dat zy Meelters van den
aardbodem zyn, en het gelukkig-
{te volk onder de Zon , om dat zy
het alleen zyn , die in vryheid en
ruft leven, als waar op zy, men-
fchelyker wyze gefproken, haar
grootfte gelukzaligheid itellen.

Is dit dan nu niet een recht ge-
lukkig volk, 't welk niet alleen
den roem op een zodanige vryheid
draagt, maar dezelve geftadig te-
gen een iegelyk tot nu verdedigt
heeft? Hebben zy de Hollanders
om die rede hare Alliantie niet
waardig geacht, om dat dezelven
zoo als zy geen andere Mogenheid
onderdanig zyn? Wat is anders de
oorzaak, dat zy de (laven zoo ha-
ten , en met grimmige oogen aan-
zien , dan wyl zy van alle dienlt-
baarheid vry zyn , en de flaven in
IL Veel.

eeuwigheid in onderdanigheid le-
ven, en alles na den wil en bevel
van een ander ven ichten moeten,
zoo als zulks in 't toekomende uit-
voeriyker zal worden aangetoont.
\\ aarlyk, wie zulks terdege in-
viel, moet het voor een wel ge-
lukkig volk erkennen, aangezien
zy hunnen vryen wil , wel] e hen
ingefchapenis, veel beter können
laten zien, dan anderen, die dier*
gelyken geluk niet genieten.

Op de/.e vryheid nu volgt een
andere treffelyke deugd , namelyk
de vergenoegzaamheid , achter-
volgefis dewelke zy met alles, 't
geen hen ontmoet, te vrede y.yn,
en na gene koltbaarhedcn, ryk-
dommen, en andere waercldlyke
fchatten, eeren of waardigheden
trachten, maar alles voor lief ne-
men, dat hen wedervaart, aange-
zien zy een valt vertrouwen heb-
ben , dat alles van hunnen Tiquoa
Gou na , of Heer der Heren komt.
Ik zal my andermaal van de woor-
den van een anderen en wel van
een gantfeh nieuwen Auteur be-
dienen, wyl dezelve als een Gees-
telyke van hoge waardigheden, ge-
leerdheid en aanzien, die onder
de Heidenen reeds vele jaren heeft
doorgebragt, de zaak als met le-
vendige verwen afgemaalt heeft.
Deze is deDeenfcheTranquebaar-
fche Prooll Barthnlomeus Ziegen-
balg, welke in de Naricht van zy-
ne reis uit Oolt-Indie na Europa,
in den jare 1715'. te Hal in Saxen
gedrukt, gantfeh merkwaardige
woorden hier van bybrengt.

Want na dat hy op zyne t'huis
reize hier gekomen was, en zich
met een onbekenden Hottentot in
een gefprek had ingelaten, waar
van ik reeds in het voorgaande
Hoofdlluk het een en 't ander heb
aangehaalt;en ten laatften op zyne
voorltelling tot antwoord beko-
komen had , dat zy hem tot hun-
nen Prielter wilden nemen; dog
hy wyders voorftelde , dat zy , als
7.y de Kriltelyke Godsdienlt om-
helsden, zuivere klederen dragen,
R en

Voordel«
line van
den Prooft
Ziegcnbalg
aan een
Hottentot.

I30

BESCHRY^ING van de

op,

en de befmeerde fchaape - man-
tels afleggen moeiten ; dat zy
daarenboven koniten en hand-
werkzcls moeiten leren, en in zo-
danige huizen wonen , waar in men
hen het woord Gods gevoeglyk
vooritellen , en het een en't ander
tot haar heil met hen verhandelen
zoude können, zoo gaf dees on-
bekende Hottentot hem een fraai
antwoord , het welk myns bedun-
kens niet ichoner en treffelyker
konde zyn,als men maar een voor-
uitzicht van tydelyke vergenoe-
ging heeft, zoo als deze Hotten-
tot zekcrlvk zal hebben gehad.
Want door dien zy de grondregels
van het Kriitendom niet weten,
zoo moet het bekent fpreekwoord
Ignoti nulla cupido , onbe kent maakt
onbemint, waar zyn.
Zynant- 'De Europeanen, zeide de Hot-
woorddanr tentot op de gedane vooritelling ,
zyn gekken ; zy' bouwen grote hui-
zen , fchoon hun lichaam maar een
kleine ruimte van noden heeft; van
binnen om den honger te flillen , en
van buiten om het lyfte kleden heb-
ben zy zeer veel van noden ; en om
dat niemand in zyn eigen land ver-
zadigt kan worden-, komen zy in dit
en andere landen, om de koß en kle-
ding , welke zy van noden hebbeu ,
te krygen ; terwyl wy daarentegen
nog geld nog eenige vreemde waren
van noden hebbenden ons zoo prach-
tig niet kledende en met geringe
fpys te vrede zyude, hoeven wy
zulke zwaren arbeid niet te ver-
richten, nog ons eenige moeijelyk-
heid op den hals te halen , zoo als
gy Europeanen doet.
waarom Wat kan heerlyker van deze
Krisen deugd worden gezegt ? en wel van
mogen een Heiden, die anders aan zoo
vele ondeugden overgegeven is ,
zoo als reeds is aangetoont. Ik
weet my zeer wel te binnen te
brengen, dat zy my 't doriten ver-
v\ yten , dat zy geen Kriitcnenmog-
ten worden, om dat geen een van
hen met het zyne te vrede was,
maar het altyd nog beter wilde
hebben, fchoon een iegelyk van

dezelven duizendmaal vergenoeg-
der konde zyn, alszy, alsdever-
foeijelyke buikzorg en het haken
na meer rykdom haar hert zoda-
nig niet hadden ingenomen , dat zy
zich nacht en dag daar mede pla-
gen, zoo fchrikkelyk daar om
woelen , en tot in het duiitere graf
beangiten moeiten, waar van zy
echter vry waren , en zich om
niets bekommerden, om dat het
tog zoo moeit gaan als de geen ,
die hemel en aarde gefchapen had,
het hebben wilde.

Hier in overtreffen zy alzoo dj^°-jMr'
veel duizend Kriltenen , die tog huipryk-
voofal hen met een goed exempel h;ld ondei

, j 11 i i Hottentot-

voorgaan , en hen door allerhande ten.
deugden tot het Kriitendom moe-
iten lokken; daar zy helaas! in
boosheid hen niet veel behoeven
tewyken, en ontrent de deugden
van hen zelven leren moeten ; zoo
als dan de vergenoeging ten eers-
ten de goedaardigheid en behulp-
zaamheid de hand bied, zodanig
dat zy hunnen behoeftigen naaiten
niet alleen met raad maar ook met
de daad byitaan , en hem helpen,
waar zy eenigzins können of voor
zoo veel in haar vermogen is.

Dit is niet alleen uit vele voor-
maals verhaalde verhandelingen te
zien, daar zy elkander zonder be-
loning dienit doen, maar het zelve
zal ook in 't toekomende uit ande-
re omitandighcden meerblyken.
Ik zal my jegenswoordigtotbewys
van deze itelling wederom van
vreemde woorden bedienen , en
wel voornamentlyk van den Heer
Tachart die in zync Siamfche
Reis pag. xoofeq. op de volgen-
de wys daar van fpreekt : T>e
Hottentotten zyn goedaardig en
hu/pryk ; hebbeu niets voor zich ;
vereert men hen ietSj dat ge deelt
kan worden , geven "zy hunne»
makker, die eerfl by hen komt , iets
daar van , ja zoeken den zelven
deswegen , en honden van het geen
zy hebben, het klein fle fluk voor
haar zelven. En pa<^. 96 heeft hy-
van hen gemeld , dat men meer

liefde

KAAP Dil GOEDE HOOP. 131

van

. tuC , goedaardigheid en redc-
Iykheid onder hen aantrof, als
men doorgaans by de Kruienen
vind.

Zou dit niet een heerlyke deugd
in hen zyn? te meer daar dezelve
op dagelykfche openbare exempel'.
geftaaft is. Men behoeft aan ee-
nen maar een pyp tabak te geven,
100 als ik w el duizendmaal gedaan
heb, men zal 7.ien, dat hyzc al-
leen niet zal roken. Zoo dra ie-
mand by hem komt , en naait
hem op de hurken gaat zitten, /al
hy ten eerften de pvp uit den
mond nemen, en aan den/elven
geven , en als deze ecnige trekken
gedaan heeft, geeft hy die aan
den eerden weer; komt 'er een
derde of vierde by , die krygen
mede de pyp, en dit gaat alzoo
i ond , tot dat ze uit is.
Bewys laai Ontrent brood of andere eet-
waren gaat het op dezelve wys , en
is my een merkwaardig exempel
van mcergemelden Kapiticn Tegu
bekent, die bymy quam, en over
honger klaagde, daar by voegen-
de, dat hy reeds in drie dagen
welke hy onder wegen geweefl
was , weinig of 'niets had genut-
tigt. Ik gaf hem zoo veel, als ik
meende, dat hy van noden had,
om zynen holle maag te vullen ;
hy ging °°k wakker aan het ee-
ten ; wanneer hy echter een van
zvne makkers verby zag gaan, die
niet na hem keek , riep hy hem
ten eerften , en verzocht hem ,
om met hem te eeten, waar toe
de ander zich ook niet lang liet
bidden. Ik zeide echter, dat ik
hem en niet den anderen te eeten
hadde gegeven; dat hy derhalven
zyn genoegen zoude eeten , en
het overige op zyne t'huis reis
fparen, dog de gemelde Kapitein
'Peg» antwoorden ten eerften daar
op: Dit is Hottentots manier, ik
mag niet alleen eeten , maar de an-
der man moet ook daar van f roeven,
Want als ik eenmaal by hem kom ,
deelt hy my weder mede, van het
gene hy heeft.
IL 'Deel

Het is alzoo zonder ondi rfi l.
by hen gebruiklyk; of/.y iemand
Kennen ol niet, delen zv hem iels
van het hunne mede, of laten hem
mede eeten. W aar blyven hier
de Kruienen, die hunnen behoef-
n naaften doorgaans niet veel
van hunnen groten overvloed laten
toekomen, maar alles tot den ou-
den d.ig, en tot het toekomend ge-
bruik fparen. Hei fchynt , als of
zy niet geloofden, dat (Jod hen
een veel ryker zegen zoude kön-
nen toevoegen , als zy den reeds
ont fangenen ter zyner eere ge-
bruikten. En is dit met recht ge-
zegt , aan Gods voorzienigheid
twyflelen waar in de Hottentot-
ten andermaal roem waardiger zyn^
om dat dczelven alles daar op la-
ten aankomen , en gantfeh niet
voor den volgenden dag zorgen.

Velen van de hier zynde Inwo-
ners zyn van gedachten , dat zy
goedaardig, hulpryk en mildtda-
dig zyn, ten einde om in de bor-
gerlyke zamenleving geruft te zyn ,
en dat de een den anderen niet
zoude doodilaan; dog tot ant-
woord dient, dat lchoon dit alleen
het doelwit was , en 'er voor 't o-
verige niets achterftak, zulks ech-
ter niet minder prysbaar is, dan
het buiten dat zoude zyn; want
wanneer men daar door twift,
tweedragt, dievery , moord en
doodflag, nevens vele andere dier-
gerlyke ondeugden , uit een bor-
lykc zamenleving kan roei jen, zoo
verdient het immers gade gefla-
gen te worden ; maar vermids de-
ze goedaardigheid zich niet alleen
tegen de armen maar ook tegen
derykenlaat zien, zoo is het im-
mers ontwyffelbaar te vermoeden ,
dat dezelve uit een gantfeh andere
grond voortkomt, en dieper wor-
tels moet hebben gefchoten.

Wanneer de veelmaals aange- Merkwaar-
haalde Kapitein Theunis <**r-^£
brantszoon van der Seht Hing in zy- ontrent
ne Landreis een Hottentot aan- e
trof, die van de Duitfchers of Eu-
ropeanen meer had horen fpre- tcntoï-
R i ken,

peaan en
een Hot-

132 BESCHRYVING van de

Hoe ij
hem ver-
zorgden.

ken, en hunne taal eenigzins will, j
vleide hy zich reeds het hoekje te j
boven te zyn, fchoon hy geen j
Hottcntot was , hoewel hy I
gantfch naakt ging , zynde door 1
de voormaals gemelde vyandelyke j
Hottentotten geplondert, en heb- |
bende zyne kleding daarenboven
door andere zeldzame gevallen
verloren ; want deze Hottentot
hragt hem na de Kraal, pafte hem
op en verzorgde hem, zoo veel in
zyn vermogen was ; en vermids hy
in de tyd van twee maanden niets
dan raäuwe moffelen had gegeten,
en water gedronken, waar door
de maag tamelyk was bedorven,
en de rode loop hem daarenboven
wakker aangetaft had, zoo moeft
niet alleen iemand na den Kapitein
Claas lopen , die daar om heen
handel dreef, om hem daar van
kennis te geven, maar hy wierd
ook van zodanige fpys verzorgt ,
als zy voor zyne toeftand dienitig
oordeelden , ten einde hy niet
zoude komen te fterven.

Vermids hy in de drie laatfte da-
gen gantfch niets en voorheen al-
leenlyk raauwe zee-moftelen ge-
nuttigt had, oordeelde deze Hot-
tentot, die hem in het veld eerft
had aangetroffen, dat het hem niet
dienftig zoude zyn, van ten eer-
ften gekookte fpys te eeten, uit
vreze, dat de maag daar door
gantfch zoude worden bedorven;
deswegen gaf hy hem een ftukje
raauw vleefch , ontrent een lood
zwaar, van een verfch geflachten
hamel, om te eeten; daar na kook-
te hy eenige ftukken, en halfgaar
zynde , liet hy hem het nat drin-
ke, om den maag weder een wei-
nig te verwarmen, en het raauwe
fchaap-vleefch te beter te doen
verteeren. Tegen den avond gaf
hy hem een (tukje vleefch , dat
maar half gekookt was , en liet
hem wederom van het nat, warm
gemaakt, drinken, om de maag
niet te overladen. Wanneer hy
den volgenden dag zag, dat de
Europeanen het konde verdragen,

gaf hy hem gaar gekookt vleefch»
hoewel alle twee uuren maar een
weinig, en genas hem weder zoo
ver, dat hy in ftaat was, om met
den meergemelden Kapitein Claas,
op welkers bevel hy ook Hotten-
tots Croffen ontfing, om zich te
dekken, na de Kaap te reizen, zoo
als voormaals reeds is gemeld.

Wie onder de Kriftenen zoude
een zodanige barmhertigheid, lief-
de , getrouwheid en goedaardig-
heid bewyzen jegens een menfeh ,
die van een vreemde landaard is ,
welken hy nooit heeft gezien, en
van wien hy geen voordeel weder
te wachten heeft. Och ! ik geloof,
dat 'er niet een Prieiter alleen , zoo
als 'er in het Evangelie ftaat, Luce
X. 31. feqq. maar wel duizend
Prielters en Leviten diergelyken
elendigen menfeh zouden voorby
gaan , en de eer gaarn aan een Sa-
maritaan laten, om hem te verbin-
den, op zyn dier te heften, hem
met zich na de herberg te nemen,
en voor hem te betalen, 't welk
waarlyk de grootfte fchande is, en
zullen deze Heidens ons op den
laatften dag deswegen niet weinig
befchaamt maken.

Verder is hunne getrouwheid Getrouw
en redelykheid ook geen geringe Scheid
deugd, waar in zy vele Kriftenen der Hot-
overtreftèn; het welk ten .dele tcnt0Ucn*
blykt uit het geen reeds is gemeld,
en ten dele ook kan worden afge-
nomen, om dat men op haar
woord zoo vaften ftaat kan ma-
ken, als of zy werklyk geld op
hand hadden ontfangen, aangezien
niemand iets belooft, het welk hy
niet doet. Ik heb reeds voormaals
gezegt, dat als iemand een ftukje
Tabak, een vinger lang, aanneemt,
en belooft dit of dat te doen, men
daar op zoo geruft kan wezen, als
of het beloofde nagekomen was ;
en is het zelfs als dan zekerder
voormy, omdat hy na den ont-
fangft van het loon, de zaakzeer
licht vergeet, of met voordacht
niet daar om denkt.

Hare redelykheid echter blinkt

hier

KAAP de GOEDE HOOP. 133

hier in uit, dat zy 't itelen, echt-
breken, en hoereren zodanig ha-
ten, dat men van deze euveldaden
ïeer zelden onder hen lioort, zoo
als reeds voormaals uit Beevings
curieufe Belchn ving en Naricnt
van de Hottentotten fag, y. zoo
als ook uit Tachart Siamiche reis
pa^. 100 bewezen is, dat hen de
Hollanders en alle de inwoners
hier ontrent zonder vrees in hun-
ne huizen laten gaan , om dat zy
zelfs niet Itelen. Daarenboven leert
de dagclykfche ervarendtheid, dat
men geen hoeren onder hun vind,
ten minllen zulke niet, die buiten
den echten (laat kinderen krygen,
het welk echter noodzakelyk
moeite geschieden, als 'er veel van \
dezelve waren. En ontrent de
echtbreuk is bekent, dat dezelve
zonder aanzien van perzoon met
de dood word geitraft, zoo als
kort hier na breder zal aangetoont
worden.

Een exempel is my maar bekent
van een diefachtigen Hottentot ,
die by een borger een linne
hembdrok of boritrok zonder ar-
men, met zilvere knopen geitolen
had. Men had geen vermoeden
op hem, om dat te voren nooit
iemand iets had geitolen , maar wel
opdenilaaf van den man, om dat
diergelyke menfehen gaarn lange
vingers hebben, en maar allerhande
gelegentheid zoeken om te itelen.
Edoch alvorens het tot een naauw
onderzoek ontrent den flaaf quam,
gebeurde het, dat de Hottentot den
Hembdrok met de zilvere knopen
wilde verkopen , maar de koper
hield denzelven in handen, en exa-
mineerde den Hottentot ter dege,
eer de koop was getroffen , om
dat hy wel wilt, dat die van zyn
kar niet gedropen was.

De dief gaf voor, dat hy den-
zelven van een Stuurman vereert
had gekregen , maar vermids 'er
toenmaals geen vreemde fchepen
op de rede lagen, wilt hy niemand
te noemen, derhalven liep hy met
achterlating van den hembdrok

De dief

weg, vonder hem te komen u eer-
om halen, waar uit men tent r-
ilen vermoede, dat het niet recht
daar mede mot II /.;, n , zoo als ook
haalt uitlekte , want nog dicnzcl-
ven avond klaagde de beltolcne
aan een zvner medeborgers over
de ontrouwheid van zynè Haven,
en dat /\ hem een hembdrok met
zilvere knopen hadden ontitolen,
waar op deze hem antwoordde ,
dat het wel kondc zyn, dat zy
mede onder de deken lagen , dog
dat zy miilchien alleen de dieven
niet waren, om dat hy den gcmcl-
den hembdrok door een Hotten-
tot te koop had zien dragen, die
ook als hy gevraagt wierd, van
wien hy dien hembdrok had , niet
wilt te zeggen, wie hen denzelven
had gegeven, maar weggelopen
was , en den hembdrok by zyn
buurman gelaten had.

Niemand was vrolyker als de
beltolene, dat hy zynen koltbaren '"Jj™
hemdrok weder kreeg; hy begaf natie na5e-
zich ten eeriten na het huis van v0lfcte'
den buurman , welke hem denzel-
ven ten eeriten weder ter hand
itelde ; en als hy t'huis quam, exa-
mineerde hy zyne flaven, en vond
ze allen onfchuldig. Edoch ver-
droot het den Hottentotten niet
weinig ,. wanneer dit ruchtbaar
wierd, dat zy haar credit door een
eenigen van hen , zouden verlie-
zen, weshalven zy na den dief
zochten , en denzelven gevanglyk
na de Kaap bragten, met verzoek,
dat hy deswegen Itrengelyk mögt
worden geitraft , en men geen
quaad vermoeden op hen mögt
hebben.

Wyl het geitolene reeds te En naar
recht was gekomen, wierd hy wel ^".J6
niet met de dood geitraft , maar geftiaffc
op de merkt aan de paal opentlyk
zodani g gegeeiTelt , dat menig een
liever den dood zoude hebben ge-
leden ; niet met roeden , of in der-
zelver plaats zoo als hier gebruik-
lyk is , met gefplete Spaanfche
rieten, maar men floeg hem, na
dat hy valt gebonde was , met een
Il 3 endje

i34 BESCHRYVING van de

endje dagg , een arm dik en on-
trent 3 of 4 voet lang, op de blo-
te billen , zoo lang tot dat ze
gantfeh gezwollen waren, en het
klare bloed uit het int cfiinum rec-
tum of Orïficïum pofteï'ms liep, en
li)- in flaauwte viel.

Zeer veel Hottentotten waren
ooggetuigen van deze Executie,
en Ichrecuwdcn in den beginne ,
dat hem recht gefchiede, en jouw-
den hem daarenboven uit, doch
wanneer hy zoo jammerlyk begon
te kermen , en de Fiskaal echter
nog al liet flaan, kregen zy deer-
nis met hem, en wyl zy vreesden,
dat haar bidden niet veel zoude
helpen, wachteden zy, tot dat hy
van de geerïelpaal weder los wras ,
als wanneer zy hem aanpakten, en
een weinig van de plaats bragten ;
dog ziende, dat hy niet konde
voortkomen, lagen zy hem op zy-
neCrofs, en droegen hem by de
vier flippen na een van haar huis-
jes , paften hem op en verzorgde
hem, tot dat hy weder gezond
was; ondertuffchen dulden zy
niet , dat hy weder in een huis
ging, maar hy moeft zich van de
Kaap weg begeven, als iemand die
van een plaats gebannen was.
Wat uit dit uit. dit voorbeeld blykt mynes

voorval te , , . * , J .

bcQmtcn is. bedunkens, genoegzaam, dat de
Hottentotten aarts-vyanden van
de diefltal zyn, om dat zy zelfs ee-
nen uit het midden van haar aan
andere volken ter behoorlyke
ftraffe overleveren. Men kan ook
hier uit zien, hoe veel zy van een
eerlyken naam houden, om dat
dit eigentlyk de bewegende oor-
zaak is ge weeft, dat zy den over-
treder zelf opgezocht en overge-
lcvert hebben. Wyders blykt hier
uit, dat zy bcminnaars van de bil-
lykhcid en de rechtmatigheid zyn,
aangezien zy niet können dulden,
dat aan iemand onrecht gefchiede.
En dit is juift het Huk, hetwelk
ik , (in ter zyde zetting van alle
andere roemwaardige deugden ,
welke verder van hen zouden
können worden geroemt, en die

nog zeer veel in getalle zvn ,
fchoon niet van zoo groot gewïgt ,
als de reeds gemelde en deze vol-
gende) voorgenomen heb, af te
handelen, en zal ik deswegen de-
zelve hier nevens voegen , en daar
mede de gantfche materie eindi-
gen.

Onder de namen van Recht of
Billykheid verfta ik echter hier
niet de Gerechtigheid , voor zoo
veel zy zich ook tot de rechtvaar-
digheid van den oorlog uitftrekt,'
en by gevolg het Krygs-recht ge-
naamt word, want daar van in 't
toekomende nog iets wydlopiger
zal moeten worden gehandelt ;
maar ik verfta alleenlyk daar door
het borgclyke Recht , zoo ten op-
zichte van het civile af het crimi-
nele, en mene het nodige daar van
by te brengen; op dat men zoude
können zien , dat deze volken
t'eenemaal niet zonder wet leven,
maar de gene, welke het gezond
vernuft zoo fchryft, gantfeh ftipt
en onvcrbrceklyk houden en daar
na leven.

Wat borgerlyke zaken en klei- K]yn
ne verfchillen aanbelangt , welke fchiiim
dikwyls ontftaan, dezelve worden ™*Z*
door de partyen zelf afgedaan; iclfofdoa
zulks gefchied of met woorden , verTbygê^
wanneer de een den anderen wat legt.
toegeeft, en zich door zyne party
recht zoekt te doen verttaan , of
anders met vuiften , dat de een
den anderen een paar blaauwe oo-
geneneen dikke neus geeft, en
zich als dan weder met hem ver-
zoent; waar na zy elkander we-
derom zoo veel vriendfehap toe-
dragen, als zy te voren gedaan
hebben; want met diergelyke ver-
fchillen bemoeit zich niemand,
dan alleen hunne wyven, welke
om moord en doodllag voor te
komen, zoo veel vermogen heb-
ben, dat 'er maar een of twee tuf-
fchen beide hoeven te komen, en
j de partyen toe te fpreken , als zy
willen hebben, dat 'er geen verde-
re verbittering zal inwortelen,
aangezien de grootfte ichande on-
der

/ne ver

KAAP de GOEDE HOOP. 135

der hen is , dat mannen in 'i byzj n
van vrouwen, tegen elkander k\-
ven.

Om dit maar als terloops aan te
roeren , zoo is dit een loilvke of
pryswaardige gewoonte , welke
men by weinig volken aantreft.
Ik hen zelfs dikwyls daar over
verwondert gcweelt, en gaat dit
zelfs zoo verre, dat 'er geen man
zal worden gevonden, welke zyne
vrouwen fchoon hy 'er drie heeft, I
een ilag zal geven , zoo lang als hy
leeft; buiten twyffel om dat zy j
wel weten, dat de flagen by dit |
geflacht van weinig nut zyn , of
dat zy 'er weinig eer by inleggen ;
maar als zy al geltadig in onlutt
zouden leven , vinden zy raadza-
mer van elkander te gaan, en te
doen als of zy elkander nooit ge-
kent hadden, het welk ook veel-
tyds gefchied, wanneer zy geen
kinderen met elkander gewonnen
hebben.

Van deze kleine verfchillen,ge-
kyf of krakkeel op diergelyke wy-
ze bygelegt, heeft geen menfeh
eenig voordeel of fchade te wach-
ten, maar anderen die zich daar
mede willen bemoejen, ftaan dik-
wyls van verre en lachen deze
Kampvechters wakker uit, zoo als
ik dikwils gezien heb, om dat zy
wel weten, dat zy elkander met
hunnen Kirrïs niet veel fchade
toebrengen , of met het werpen
veel uitrichten zullen, maar zich
wel haalt vergelyken, en als de
eerfte toorn over is nog wel eenige
uuren een pyp Tabak of Dacha tot
een teken des vergelyks, en gant-
fchelyke verzoening met elkander
roken.

Gelyk echter deze verfchillen
t'eenemaal zonder wetten of plei-
dooi, of zonder bemiddeling van
iemand anders dan hunne wyven
worden afgedaan , zoo gaat het in
criminele zaken veel zwaarder.
Zy lyden hier ontrent geen uitftel;
zien ookgantfeh niet na denttand,
rykdom, aanzien of iets diergelyks,
maar wie op een doodwaardige

misdaad betrapt en daarvan over-
tuig! word, die kan valt rekeni]
maken, dat hy hunne handen, als
hy eens gevat is, niet lieht /
ontlnappen, en veel min dat hy
het leven daar van brengen zal.

1')\ hen horen onder doodwaar-
dige of criminele zaken, niet al-
leen moord , en doodllag, zoo
als by ons in Europa ; maar de
echtbreuk word van hen ook daar
onder geitel t , welke na de Keur-
Saxifchc rechten ook een dood-
waardige misdaad is, dog alwaar
altyd moderatie gebruikt word.
De diefltal is ook zoo als by de
Europeanen een hoofd-misdaad ,
en eindelyk land-verraad nevens
nog andere diergelyke grote over-
tredingen, welke ik, om dat gene
exempels daar van onder hen ge-
zien heb, niet mag noemen; on-
dertuflehen zal ik ze maar by na-
me aantonen , en voor het overige
den Lezer laten oordelen, ofzy
recht of onrecht daaraan, doen en
behoren, dienvolgens onder deze
Claflis de bloedichande en de So-
domie.

Wanneer nu een diergelyke Hoe da:
misdadiger ontdekt en gevat word, SSg«
zet men hem niet lang gevangen, tcncerife»
en examineert hem, veel min geeft ^adndelt
men hem een Procureur of Advo-
kaat, als welken hier gantfeh on-
bekent zyn , maar men volgt hier
ontrent den eenvoudiglten en na-
tuurlyklten weg; namelyk, men
laat hem zelve zyne zaak verdedi-
gen, en als de belydenis nietten
eerften wil volgen, brengt men de
geenen voor hem , die tegen hem
hebben getuigt ; kan hy zich al*
dan tegen dezelven \ er ded igen,
en ten eerften aantonen dat hei
valfcheid is , het geen zy voorge-
ven, zoo is het leven hen ditmaal
gefchonken, en hy word weder
op vrye voeten geftelt, aangezien
men wel weet , en geruft is dat hy
niet weglopen zal, als zyn zaak

goedtis, nog iets hoeft te vre- Hoede
7pn ralfc&e

IL t rr , n aanklagers

Ondertullchen ruiten de Getui- geftraft

gen wo:dea

i3« BESCHRYVING

VAN DE

gen niet , die daar door befpot
zvn , maar vorfchen de zaak ver-
der na. Bevinden zy, dat hunne
befchuldiging valfch, en op blood
vermoeden gegrond geweeit is,
moeten zy den aangeklaagden een
zeker getal vee tot voldoening ge-
ven , en vergiffenis verzoeken.
Maar is hv fchuldig aan het geen ,
waar van hy beticht word, word
de misdaad hem op nieuw voor-
gehouden, en hem alles als voor-
heen voorgeftelt, op dat hy niet
zoude können zeggen, dat hy on-
verhoort geitraft worde , gelyk
men dan wel haalt kan horen; or
iemand een gerechte zaak heelt,
of niet Zoo dra hy overtuigt is,
of op de befchuldiging Uil zwy gt ,
en aldus als ja zegt , word het
dood-vonnis ten eerlten uitge-
fproken, en ook op itaande voet
zonder verder uitftel voltrok-

Hier ontrent gaat het aldus. De
Kapitein van de Kraal laat al zyn
volk te zamen komen, en doet de
misdadiger als van den beginne af,
als het proces aangaat en de ge-
tuigen /uilen gehoort worden,
midden in den van hen gemaak-
ten en gefloten kring brengen , op
dat een ieder de zaak zoude kön-
nen horen en naar billykheid daar
van oordelen ; wanneer hy over-
tuigt word , word hy niet weder
uit dien kring gelaten , maar hy
moet daar in blyven, en de Item-
men en het vonnis mede aanho-
ren, om ten eerlten te weten,
wat' met hem gedaan zal wor-
den. . . r
Wanneer het vonnis uitgelpro-

ken word , 't welk altyd zoo als
ook het gantfche proces onder
den bloten hemel gclchied, over-
wegen de omitanders de zaak
niet te lang , en vergunnen hem
verder weinig oogenblikken , om
•zieh tot den dood te bereiden. De
Kapitein, als wie het recht van le-
ven of dood heeft ( Jus vit* &
,nris ) fpringt hem ten eeritcn op
het lyf , en flaat hem het eerit met

zynen Kirris zodanig in den nek,
dat hy daar van ter aarde valt,
waar op alle de anderen onmid-
dclbaar volgen , en wel niet na
den rang en na de order , zoo als
de Heer Tachart in zyne Siam-
fche Ke'ispag. i o i. voor geeft, maar
in een volle onorder die namelyk
het eerlte en belt by hem kan ko-
men, om hem den relt te geven ;
ja zy kyken zelfs niet eens, of 'er
nog loven in is , maar zy rollen
zoo la, ig, totdat of de buik door
het veelvuldige bloed gezwollen*
of het gantfche hoofd verbryzelt
is.

Na dat hy aldus te recht is ge- Na den
fielt , nemen zy het dode lichaam ^eriyk*
en buigen het zoo als zy gewoon begraven.
zyn te doen, by malkander, en
binden het in zyne Crofs, die hy
in zyn leven heeft gedragen ; daar
na begraven zy den zelven nevens
al het geen hy in zyn leven by zich
heeft gehad , uitgenomen de Ko-
pere kralen en zyn geweer , wel-
ke aan deszelfs oudlte zoon wor-
den gegeven , en gefchied alzoo
nog aan het lyk nog aan de familie
verder geen ichande , maar zyn
de kinderen , die geen fchuld
aan des vaders misdaad hebben,
zoo goed geacht als voorheen ; en
het lichaam word zoo eerlyk be-
graven, als het lyk van een ander;
van welke begravenis-plechtighe-
den in 't toekomende omltandiger
zal worden gehandelt.

Hier uit blykt alzoo genoeg-
zaam , dat zy den eenvoudiglten
en meelt gegrondltcn weg gebrui-
ken; achtervolgens den welken
zich iemand wegens zyne befchul-
diging verdedigen kan , of dooi-
de mande vallen moet. Op die
wyze worden ook alle rechts-kos-
ten gefpaart , die by de Europea-
nen zoo in civile als criminele za-
ken dikwyls zeer hoog lopen , niet
alleen in aanzien van de rechtbank
zelve, maar ook ten opzicht van
de Advokaten en andere nodige
perzonen. Ja zomtyds kolt het
zeer veel, een zodanigen misda-
diger

KAAP de GOEDE HOOP. 137

word j t
by hen
zonder
aanzien
van per-
zoon ge-
oeffent.

diger in zyne gevangenis te on-
derhouden , zoo dat het rondom
kollen zyn , die ten laatften een
merkelyke fomma bedragen» wel-
ke echter alle door de vaardige
uitvoering der executie by de Hot-
tentotten voorgekomen wor-
den.

Ook blykt hier uit, dat het 'Jus
vit ét Ö> neeis volkomen by den Ka-
pitein der Kraal Hand grypt, hoe-
wel niet zonder betrekking van
andere omllanders , om dat hv
niet alleen het vonnis met gemeen
overleg moet laten , maar ook tot
uitvoering van het zelve de hand 't
eerile lenen moet, zoo als het by
de Ouden en voornamelyk by de
Joden gebruiklyk is gcweell. Zie
1 Reg. II. f. 6. 29. 34. XXI. 8 ft Y//j.
Exea. XXX11. 26. 29. Zie hier by
'D. I. B. Carpz,ovii medegedeelde
onderrichting van de Scherprech-
ters; in een lykpredikatie over
den Ecr/.amcn en Manhaftigen
Mcilter Criltopf Heintzcn , ge-
wezene Scherprechter der Stad
Leipzig , gedrukt te Leipzig by
Lanckil'eh Anno 1701 in 4.

Derhalven is dit niet een fchan-
de voor de Hottentotfche Kapi-
teins ; dat zy te gelyk het ampt van
Scherprechter moeten waarnemen
en de misdadigers met Hokken
dood flaan , zoo als de Heer Vogel
in zyne tienjarige Ooil-Indifche
Reisbefchryving pag. 72. en de
Wzzx'Tachart loc.cit.pag. tor. me-
nen , maar myns bedunkens
fchynt dit wederom een bewysre-
de te zyn , dat de Hottentotten
van de Joden afkomitig zyn.

Eindclyk ziet men ook hier uit
geen aanzien van perzoon,
veel min rykdom, eer en waardig-
heid by deze voor 't overige een-
voudige maar hier ontrent wyze
en verftandige menfehen plaats
vinden ; aangezien de ryke en gro-
te zoo weinig voorrecht heeft , als
de arme en behoeftige. De Kapi-
tein zelf, als hy van een misdaad
overtuigt word, gaat zoo weinig
vry als een ander, het welk im- 1
IL T)eel.

in- xs m alle delen met de wetten
der natuur overeen komt , uit.
»fde van de welke een iegelyk
verplicht is tot dat gene , waar
aan hy wil, dat een ander zich ver-
lieht zal houden.

Edoch ik raak te ver uit het
ipoor, om dat ik nog hier nevens
moet voegen j wat 'er gedaan
word ontrent den geen, die zich
wegens decs of gene misdaad /oek
maakt ? Zodanig een kan niet uit
het land lopen , als hy by anderen
niet voor een Spion of Vcrfpieder
wil aangezien wezen , en gedood
worden ; hy kan alzoo nergens
een zekere fchuilplaats vinden, als
by zyns gelyke, te weten by Ban-
dyten, Schelmen , Dieven en Ro-
vers, de bovengemelde Bofchjcs-
mannen, welke hem, om dat zy
daar door worden verllerkt, met
ope armen ontfangen,te meer om
dat zy ter zelver tyd bericht kry-
gen, waar eenige buid gemaakt
zoude können worden.

Deze Bofchjcs-mannen moeten
zich , zoo als voormaals reeds ge-
meld is, in de wilderniflen, tuf-
fchen de bergen onthouden, al-
waar men hen zoo licht niet kan
by komen. Derhalven flropen
zy dan hier dan daar , en voeren
by nacht het vee van hunne buu-
renweg, het welk zy in 'tgeberg-
tc jagen , aldaar flachten, en alzoo
eeten. Ik heb eens de eer gehad,
van drie zulke Bofchjes-mannen
by het warme bad bezocht te wor-
den , over dewelken myne andere
Hottentotten zich gaarn zouden
hebben ontfermt, als zy myne toe-
llemming hadden können krvgen,
of wel verzekert van myne hulp
en bvfland hadden können zyn;
dog ik gaf hen een Huk je tabak,
daar zy my om aanfpraken, voor
een haas, welken zy onder wege
hadden dood geworpen , en zy
niet eeten mogten.

In waarheid , men kan ze wel

haalt van de anderen onderfchei-

den, zyndc dezelven veel wilder,

trotzer, en onbeleefder als de an-

S deren s

i38 BESCHRYVING van de

deren, xod dat ik God dankte dat
zv ras weder licne gingen ; niet
om dat ik voor hen hoefde tevre-
den , maar wyl ik beducht was dat
'er anderen van de naaltgelege
Kralen mogten komen, en aldaar
een moord en doodflag plegen ;
aangezien niets zekerder is , dan
dat de Kraals-Hottentotten , waar
zy zulke Landlopers aantreffen, en
hen mcelter worden können , niet
veel woorden met hen wiiïclcn,
maar dezelven hoe eerder hoe lie-
ver om hals brengen ; en gefchied
zulks niet uit een moordluft of
gruuwzaamheid , maar om dat zy
zelven niet anders van dezelven
hebben te verwachten , en dat zy
daarenboven haar vee moeten zien

wegdry ven ; waaromme ook een
zulke doodflag, als hy ruchtbaar
word , op den dader niet word
verhaalt , maar hy daarentegen ge-
roemt en geprezen word.
En alzoo heb ik ook myne be-B^™*

. _ . i j j dit Hoütd«

lofte m aanzien der deugden en a.ak.
ondeugden der Hottentotten vol*
bragt, en daarenboven het geen,
het welk hare rechtspleging be-
langt, daarin gevoegt;ik twyffcl
niet, of de de Lezer /al daar uit
können zien, wat deHottentotten
voor menfehen zyn , en of zy in
vele ftukken de Kriftenen de loef
niet affteken, dog ik wil 'er niet
meer van fpreken , maar liever
dit Hoofdfluk afbreken.

XII. HOOFTSTUK.

Van de oorzaken en manier der Hottentotten y
om Oorlog onder elkander te voeren, zoo
als ook van hunne Wapenen, welke zy in de-
ze gelegentheid , als ook op de Jagt gebrui-
ken.

Van hun Oorlog voeren. Waar in der Hottentotten krygstoertifling beßaat. Zy treten van
geen aankondigen van oorlog. Verbinden zich ook dikivyls te zamen. De oorzaken des
krygs onder ben zyn driederly. De Compagnie moet doorgaans de Vrede'xeder maken. Hoe
zy bare onkofien vergoed. Alle de Hottentotfcbe natiën hebben gepoogt de Hollanders weder
te verjagen Dog is mißukt. Hottentotten houden in hun oorlog geen order. Hebben geen
Ofjxiers, als den Generaal. Wat zy met de gevangens doen. De Vrcdes Artikelen ivor$fn
ian hm flipt onderhouden.

O

, M dat ik laait van het rechts-
geding der Hottentotten ,
hoe de civiïe en criminele zaken
v. orden afgedaan , ten einde van
het Hoofdltuk gefchreven en het
nodige by gebragt hebbe , ben ik
van voornemen, om van toneel te
veranderen, en den Lezer van de
. , bewoonde plaaizcn na het vrye en

IV manier r

der Hot- wilde veld , van het üadnuis ten
tentenen oorlog te voeren , en aan te tonen
temvoeren? hot-' 'lCt daar toegaat, of op welke

manieren i) den kryg voeren, en
om welke oorzaken zy denzel ven
beginnen, nevens alle andere daar
toe behorende omltandighedcn
en merkwaardigheden.

Als een oorlog zal worden be-
gonnen , moeten by de Europea-
nen niet alleen de nodige wapenen
en verdere provifie van Ammuni-
tie verzorgt worden ; maar daar,
moeten ook benodigde manfehap
en de levensmiddelen, welke lot

der-

i: J.,l .

der Hottentotten Manier van Oorlogen.

\

waat in

bclljit.

KAAP de GOEDE HOOP. 139

gehouden hebben , wyl men gene
aantekeningen by hen vind , ZOö
is liet echter wel te vermoeden,
dat zy nooit anders hebben gedaan
als jegens« oordig, om dat zy ook
in andere hunne oude geWoontcns
niets hebben verandert, of denken
te veranderen, maar by hunne ou-
de mode blwen. En /.oud '
dan wel het eenigc Huk y.vn , waar
van zy waren afgegaan , /onder
dat de nood haar daar toe dwong,
ten ware men wilde 7.eggcn , dat
de Europeanen hen andere manie-
ren hadden doen gebruiken , om
dat zy in den beginne veleen lange
oorlogen met hengevoerthebben;
welke giïfing wel een fchyn maar
geene zekerheid geven kan

Zy weten
van geen
aankondi-
gen van
oorlog.

derzclver onderhoud vereifcht
worden, bv de hand zyn, opdat
v.y gedurende den oorlog niet van
honger /.ouden komen te llervcn,
of tot weglopen genoodzaakt wor-
den , te meer als de maandclvke
zoldy niet \olgenwïl. Dit alles
hebben de Hottentotten niet van
noden, om dat zy nog buskruid,
nog lood, veel min diergelyk
lehiet -geweer in gebruik hebben :
maar maakt een iegelyk t.) n eigen
geweer, het welk voormaals by
3e jagt reeds is befc breven, o f zeit",
of kan dit by anderen voor vee
ruilen. Zy hoeven ook geen volk
te laten werven, om dat eenieder
van hen zelf een zoldaat is, en te
velde moet, als de wand nadert.
De levensmiddelen zoo voor de
menlchen als voor de Bakkeley-
Oi Ven, welken zy met zich voeren
en voormaals reeds befchreven
zyn , worden genoeg in het open
veld gevonden, zoo dat ze gene
grote t oeruiting ten oorlog hoeven
te maken, te meer om dat zy van
geld of andere zoldy gantfeh niets
weten.

lnsgelyks is by de Europeanen
gebruiklyk, dat men elkander den
oorlog ordentlyk aankondigt, en
de rede daar van by een Manifeft
waereldkundig maakt. By de
Hottentotten , die lezen nog lchry-
ven können , en die zelfs gene
boekitaven hebben, komen dier-
gelyke Manifeilen niet te pas ,
maar de gantfche aankondiging
van oorlog beltaat iri een ernllige
dreyging,op welke het overvallen
ras volgt, aangezien zv hunne vy-
anden zelden zoo veel tyd laten ,
dat zy hun vee, haar eenige ryk-
dom, in zekerheid können bren-
gen ; maar zy nemen het met
zich en werpen het in een eeuwi-
ge gevangenis ; dat is, zy flachten
het t'huis ten eerilen , om hunne
vyanden te beletten, van zich we-
! der daar op te verhalen.

Hoewel men niet kan weten ,
welke manier van oorlogte voeren
zy voor de komlt der Europeanen
IL "Deel.

Hcuy hoe het zy, ondertuf- Jt"(f
fchen is het zeker, dat de oorlo- gecnee-
gen onder hen niet op eenerlei Hjjjf ™"
wys worden gevoert , maar ieder den 'oorlog
natie heeft altoos iets byzonders; te Vücrea
want twee en ook wel drie natiën
gaan zomtyds een verbond aan, en
zoeken alzoo met gemeen overleg
voordeel te behalen ; deze verbin-
tenillen grypen zomtyds ook maar
zoolang Hand, als de oorlog duurt;
zomtvds ook wel voor eeuwig en
voor altoos, namelyk na dat haar
wand altyd den meefter fpeelt,
op dezelve wys als de Europeaan-
fche Mogendheden zich gewoon
zyn te alliëeren , om een hoog-
mocdigen en op zyn geluk poc-
chenden vyand te wederftann.

Men heeft in vorige jaren nog Zy hebben
een onderfcheid aangemerkt, dat tyds "ok
echter van geen byzonder gevolg verboi
gewceft is, wanneer vele natiën
gelyk zich verbonden, om de Eu-
ropeanen weder uit het land te ja-
gen, 't welk ook de genen, dié
aan Monomotapa grenzen , hebben
getracht de Portugcefchcn te
doen; maar vermids men hunne
vergiftige pylen en Haflagayen
niet veel fchuuwdc, maar ze met
buskruiden lood het hazepaddeed
kiezen, hebben zy als nu gantfeh
andere maatregels genomen, en
zoeken liever vreedzaam met hen
Si te

ho B E S C H R Y V I N G van de

te leven, als gevaar te lopen, van
t'eenemaal uitgeroeit te worden.

Ondertuffehên dienen alle om-
ïb.ndigheden zeer wel in overwe-
ging "te worden genomen , als
men een recht begrip van hunne
oorlogen lubben wil. De voor-
naamitcis, dat men dient te we-
ten , of de oorlog tegen een
Hottentotfche natie gericht is, of !
dezelve alleen zy , dan of ze ook
Geallieerden hebbe, en hulp ge- ,
bruiken? Eindelyk welke oor/a-
ken zy hebben, een oorlog te be- J
ginnen? Want uit alle deze om-
itandighcden zal zoo wel de aan-
gehaalde verandering der Krygs-
manier als de duurzaamheid van
dezelve blyken, en terzelver tyd
openbaar worden, hoe zy vrede
maken, en door wiendie hedens-
daags meelt bemiddelt word.
Wat de oorzaken van hunne

De oorra- , . .

ken des oorlogen aanbelangt, men weet
krygszyn nedensdaags byna gene andere

voorname- , . P. i> ji •„ ,i„

ie- dan deze drie. De eerite is , als
derley. d'éeiie natie het vee van de ande-
re, wanneer dezelve het op hare
gewaande grenzen wyd , yveg-
dryft, en niet wedergeeft; 't zy
dat zy het zelve met geweld ha-
len , en daarenboven meer , als zy
in den beginne gehad hebben, met
zich nemen, uit welke wederzyd-
fehe rov.erycn ten laatiten niets
anders dan een oorlog ontitaan
kan. De t wc de oorzaak is, wan-
neer de eene natie de vrouwen
van de andere opvangt, en dezel-
ve by zich houd, welk ailront v.y
U ederom als een al te grote hoon
en lmaad met een oorlog moeten
boeten, om hunne wwen ter zel-
yer tyd weder te verlolVen. De
derde oorzaak is , als zy op de
voorgemelde grenzen elkanders
w\ de nemen, en beletten , dat
hunne buuren met haar vee daar
hiet komen können.

In dit laatlle is wel de voor-
ma mite oorzaak van alle hunne
oorlogetj, die zy zelven onder el-
kander voeren, daar ondertul-
1'ehen hunne grenzen, hoe ver el-

ke natie gaan mag, niet gemeten
of afgepaalt zyn. En fchoon zy
daar ook zelfs niet weyden, kön-
nen zy hunne buuren echter grote
lchade toebrengen, en beletten, dat
zy daar niet können komen , als
zy namelyk in droog weer het
dorre gras op verfcheide plaatzcn
te gelyk in brand tfeken , en alles
eenige uuren ver verbranden.
Aangezien zy daar door veroor-
zaken , dat hunne buuren, met
hun vee daar komende , lof nog
gras vinden , en bygevolg te rug
keren moeten. De twee andere
oorzaken gebeuren zoo zeer dik-
wyls niet, wyl het altyd meeiluit
vermetelheid geichied , dat zy de
wyven , van hunne nabuuren ne-
men , welke zy toch zelfs genoeg
hebben , en met voordacht twilt
zoeken, als zy elkander zonder
belediging het vee wegdryven,
om dat hunne grenzen zoo naauw
niet zyn afgelcheiden , en het op
drie of vier mylen niet aankomt.

\V anneer der nu een oorlog
tullchen twee naby gelege natiën
ontilaat, die gene Bondgenoten
hebben, grypen zy elkander wel
met ongemene kloekmoedigheid
aan , maken daar benevens een af-
gryzelyk veldgeichreeuw, zoo dat
men zoude denken, dat alle Fu-
rie?! los gebroken waren ; maar de-
ze dapperheid houd niet lang
Handt, aangezien die natie, welke
meelt van hare manfehap heeft
verloren, of van welke de meelle
liakkeley-oilen worden wcgge-
' dreven, wel haait het hazepad
kielt, en zich na hunne overige
kudden fpoed, dezelve in zeker-
I heid brengt, en daar op denvyand
de overwinning laat, welke ook,
wyl een zulke oorlog gemcenlyk
door een neerlaag of flacht gecin-
digt word, zoo lang y.egcnpralen-
de blyft, tot dat de onderleggen-
de party eenigen uit het midden
van haar aan de Illultre Compagnie
kan zenden, om haar nood voor
te dragen, en der zei ver byftand

en-Mediatie te verzoeken.

Zoo

KAAP bfc GOEDE HOOP. 14t

J?neuur0" Zoo dra de Regering alhier öf

n de Gouverneur narichi daar «van

bekomt, en de Gezanten de om-

»ederma- Handigheden ter dege hebben ver-

■ haalt j word ten eerden, voorna-

mentlyk als het oorlogs-vuur de
( Kolonien begint te naderen, order
gegeven , dat 'ereen party vryuilli-
1 s met hen rei /.en, om den vrede
te helpen bevorderen" , welke ook
word getrofFefij zoo dra de zegen-
pralende party de Europeanen ge-
waar word ; als wanneer aan een
iegelyk het z\ne weder word uit-
gekeert , en zodanige heilzame
bedingen worden gemaakt, die
met het belang van wederzyds
partven overeenkomen. Op dat
echter dé gemeldeCompagnie geen
kollen voor niet met al zoude be-
hoeven te doen, zoo worden zy
wel niet aangefproken, om dezel-
ve goed te doen, om dat zy behal-
ven het vee niets van waarde of
aanzien bezitten , maar aan de
Vrywilligcrs word bevolen, om
een goede party vee zoo wel by
de Itrydcnde party als andere na-
buurige natiën tegen gevvoonlyke
betaling te handelen, en aldus ha-
re gedane kollen eenigzins weder
te vergoeden.

By veraf- Wat de andere verafgelege na-

fènfnde tien Detreft> ZY hebben' dit ge-
flüanticn. wenfcht voordeel niet te verwach-
ten , ten minften zoo licht niet , om
dat de Illuitre Compagnie het
klein ile deel van hare koften niet
weder kan bekomen ; en vermids
zy van andere nabygelege vreem-
de natiën , als de 'Portugeefen en
de Monomotapanez,en ook geen
hulp te verwachten hebben , zoo
zyn zy zekcrlyk wel genoodzaakt,
om zich tegen hunne magtige en
hen befpringende nabuuren te wa-
penen, met elders by hunne aan-
grenzende Natiën hulpe te zoe-
ken, en zich met dezelve in een
verbond in te laten , om dat een
iegelyk uit het licht der natuur
wel weet, dat als de magtige den
zwakken t 'ondergebragt en zich
daar door nog iterker gemaakt

heeft, het eindelyk met hem ook
1 gaan zal, en hy van de/en
Gülzigaard insgel) kb /.al opgcilokt
worden.

Om dies wille hebben de Sufa-
quas en Odaquas u\' 'Vt/i/yuas rieh
met de kleine Namaqitas in eert
eeuwig verbond ingelaten, om de
magtige en volkryke Nattiaqudi
het hoofd te können bieden. I )ier-
gclyk hebben de 'Dunquas met de
"Dumaquas tegen de Gauros ge-
daan. De anderen, welken voor
een korten tyd, en maar zoo lang
als deze of gene oorlog duurt , m< i
anderen verbintenill'en hebben aan-
gegaan, na eikanderen op te noe-
men, zoude zooonmogelyk zyn,
als mogelyk is, alle verbintenillen,
welke dees of gene Mogendheden
tegen een derden gemaakt heb-
ben, met korte woorden te mel-
den , ,te meer om dat die zoo veel-
vuldig zyn , en zy dan met den
eenen dan met den anderen eene
lyn trekken.

Ontrent 5-0 jaren geleden, en AiieN»-
ten eerften na de bezit neming der j)1cen^'b"
Hollanders , wanneer alle natiën Hoiian-
zagen en bemerkten, dat dezelven de"we<i«

, ° . , , , willen ver-

hen te magtig zouden zyn , heb- jagen.

ben zy getracht, om gezamently-
ker hand den koop van het ver-
kette en als nu bezete land te bre-
ken, en hen te dwingen, om met
ledige handen weder af te trek-
ken. Of zulks echter uit eige be-
weging is gefchied , dan wel op
aanraden van een andere Europe-
aanfche Natie , welke millchien
zoude hebben gewenfcht, om zel-
ve daar van in bezit te zyn , zulks
zal ik anderen laten onderzoeken,
om dat het buiten myn geftelt is.
Ondcrtuffchen hebben zy niets
onverzocht gelaten, om dit haar
doelwit te bereiken , maar te ver-
geefs; want deze roemruchtige
Natie, welke op hare rechtmatige
zaak konde pocchen, en pralen,
gebruikte geen geweld, vrelke zy
niet van noden had , maar hare
wyzc voorzichtigheid , en bevond
zich daar in nooit bedrogen ; wes-
S 3 halven

BESCHRYVING van de

Men vreeft

dezelven

niet.

W»t de
Hcykoms
en Cham-
touers

een
gew i
in hunne

'4t.il
heb'.

142

halven ook ten laaiften allen , als
ay zagen j dat hunne krachten te
kort ichoten , eenpariglyk den
vreden verzochten, verkregen, en
denzelven nog ter dezer uure ge-
genieten.

De Chamtouers dreigden nog
wel, dat zv zouden komen, om
de Holländers uit het land te ja-
gen, zonder dat men weet, op wel-
kers aanhitzing. Dog dezen,
fchoon zy tot nu alle dag den aan-
val te gemoed zien , worden ge-
waar , dat men niet licht van drei-
gen lterft. Derhalven gebruiken
zy hare gewoonlyke voorzichtig-
heid, en zyn voor 't overige ge-
ruft, dat ook dezen, fchoon zy
zich op het nieuw met alle andere
natiën verbonden, niets zouden
uitvoeren ; want alle morgens, eer
de poort van de vefting word geo-
pent, moet de Sergeant, die de
wacht heeft, met zyn Corporaal-
fchap na het daar voor leggende
Ravelvn gaan, om te zien, of 'er
een vyand met vreemde fchepen
op de rede is, dan of 'er een ander
te land voor de poort legt, ten
einde de eeniglte iterke veiling,
welke de Hollanders in dit land
hebben, niet werde geopent,eer
en alvorens zy weten, hoe het 'er
gelegen is. Dit gefchied niet uit
cenige vrees voor de Hottentot-
ten , als welker armee , fchoon
tienmaal hondert duizend man
ilerk , door het loflen van de
rondom leggende Hukken zeer
licht zoude können worden ver-
laagt, maar uit een veritandigc
voorzorgc ontrent een vyand , die
te water zoude können komen,
en veriland met deze Volken
zoude können houden.

Het onderfcheid, waar van ik
hier boven heb gemeld, 't welke
by alle hunne oorlogen in acht
word genomen, en waar na de
gemene man zich wel voorname-
lvk heeft te fchikken, is met kor-
te woorden dit : Benige Natiën ,
daar onder de Hcykoms enCham-
touers , hebben de gewoonte , dat

zy met het vechten niet uitfehei-
den, zoo lang haar Generaal of
Aanvoerder op een fluit blaait;
aangezien zy geloven , dat het hun
plicht is, op deszelfs bevel te vech-
ten, fchoon zy voor haar oogen
zagen, dat de mcefte manfehap
viel en verloren ging; daarentegen
zyn zy van gevoelen , dat zy ver-
plicht zvn af te trekken , wanneer
hunne Generaal ophoud op de
fluit te blazen, en zich gereed te
tonen , om zyne order te volgen ,
zoo ras hy een teken tot den af-
trek geeft ; zelfs ook als dan*
wanneer hy niet raadzaam mögt
vinden , de vluchtende vyanden
ver na te zetten, of hen te ver-
volgen.

Andere, natiën daar onder de watdeNa-
kleine Namaquas met hunne Bond- ?JdqUuScn
genoten, de Sufaquas en Udiquas
hebben het gebruik, dat zy hun-
ne vyanden het hoofd bieden,
zoo lang zy niet zien, dat 'er veel
van hare eige manfehap vallen , of
ten minflen dat 'er meer op de zy-
de van hunne vyanden Bly ven als
op hare zyde , want zoo dra zy
het eerfte zien, namelyk dat 'er
meer van haaarvolk, als van de
vyanden ( de grote Namaquas )
bly ven, nemen zy de vlucht en
kiezen het hazepad; daarentegen
indien 'er meer van hunne vyan-
den op de plaats bly ven, als van
hen, laten zy den moed niet val-
len, maar zoeken dezelven, hoe-
wel met een hartnekkig gevecht ,
op de vlucht te dry ven, onder
voorwendzel dat de grote Nama-
quas hen evenwel plagen, en ont-
rullen zouden, fchoon zy Bondge-
noten waren , en hen dei halven
maar op het lyf zouden vallen om
hen t'eenemaal uit te roejenofte
verjagen.

Daar benevens worden 'er eeni- Gewoonte
ge anderen gevonden, die zoflo^nqu«
lang vechten, als haar Overlte-Ge- enGamo«.
neraal of Aanvoerder in 't leven
is ; en wanneer deze valt of dood
blyft, nemen zy allen te gelyk de
vlucht, en laten den vyand de

hielen

KAAP de GOEDE HOOP. 143

hielen zien. Op zulke wys doen
de Dunquas en Damaquas, al- /\
tegen de Gauros in oorlogzyn, wel-
ken heiden als haar Genenud op
dees of gecne zyde blyft, het ha-
zepad kiezen, en de volle vióïorie :
aan de vyanden overlaten. On- !
dertuflbhen is by alle verfcheide
natiën, die tot nu opgenoemt zyn,
dit nog roemwaardig, dat gene
party aan de andere wegens de
gefneuvelden eenige fmaad aan-
doet of anders barbarifch met de-
zelven handelt ; maar wanneer de
flach gclevert is, kan ieder party
komen, en hunne doden onge-
Itoort begraven ; het welk immers
by dit voor wild uitgefchildert
volk nog iets menfehelyks en ver-
nuftigs aantoont,
ty houden Deze oorlogen mogen worden
aoriown gevoert , tegen wien zy willen ; hoe
leen order, het met dezelve ook gelegen zy,
daar ontrent word gantfeh geen
order gehouden; nademaal zy in
geen rven en gelederen blyven
ftaan , als onze zoldaten moeten
doen; veel min mogen zy, als 'er
een valt, voorwaards gaan, ende
plaats van den gefneuvelden ver-
vullen , maar zy zyn in geftadige
beweging , en lopen , zoo als ik
voormaals by hunne jagt en andere
exercitien hebbe gezegt, dan hier,
dan daar, hebbende hunne pylen
en Haffagayen altoos in de hand ,
tot dat zy eenige kans zien, wan-
neer zy fchieten of werpen, ter-
wyl anderen de Bakkeley-oflen
gertadig heen en weer jagen, en
dezelven zoo dol maken, dat zy
meer menfehen met hare horens
vernielen en overhoop {toten, als
anders haar geweer fchade zoude
doen können.
Hebben En hoe zou het ordentlyker
geenoffi- können gaan, wyl'er geen order
Geneuaif onder hen zei ven is, hebbendege-
ne krygs-Ofliciers , zoo als andere
gecivileerde natiën, welken hun-
nen Generaal met raad en daad
byftaan; welken den misflag, die
hier en daar zoude können influi-
pen, verbeteren, op dat alzoo den

oorlog een prysvvaardig , nuttig,
en gewcnicht uiteinde erlangen
mag, maar hier komt het alleen
op den Generaal en Aanvoerder
aan; wanneer deze niet een ver-
Handig en ervare man is, en zich
lichtclyk over (laag laat werpen ,
is het wel haait mer hen gedaan,
en houden de partyen niet lang te-
gen elkander Hand. De Caflers,
welken aan Terra de Natal gren-
zen, hebben nog een byzonder
wapen, waar mede zy zich wel
weten te verdedigen, namelyk een
groot wapenfehild van harde en
dikke Rhcnoceros of Elandt-dier-
huiden , byna als die van de
oude Romeinen , Scyten en an-
dere volken , waar mede zy de
pylen en Haiïagayen vangen , en
derzelver gif gelukkig ontkomen
en ongekwetit blyven ; ondertuf-
fchen hebben zy daar door het on-
gemak, dat zy zoo wel niet kön-
nen lopen als anderen, veel min
hier of daar wenden, of vry uit
de oogen zien ; waar door 'er al-
zoo veel van hen op de plaats
blyven, als het tot een fcherp ge-
vecht komt als van anderen, om
dat zy zoo vaardig niet können
wenden als anderen, en derhalven
van achteren of van ter zyde een
pyl of Hallagaye in 't lyf krygen ,
eer zy het vermoeden.

De uitgang van alle deze oorlo- Deuit-
gen , 't zy dat dezelve tegen san§van
vreemde of tegen haar eige natiën ^""meT
gevoert worden , is en blyft altyd voordelig,
Hecht , en kan zich zelden de een
of de ander party van een byzon-
der voordeel beroemen. Want
hoewel zy den zelven tegen de
Hollanders 't minden können uit-
houden , om dat dezen in beter
order en met ander geweer op-
trekken, echter hebben dezen zoo
weinig voordeel , als de Hotten-
totten zelve, om dat zy hunne
onkollen met niets anders weten
goed temaken, dan met vee, 't
welk zy niet altyd van noden heb-
ben ; en genomen ook , dat zv het
gebruiken , kan het dier-bloed op

verre

144- B E S C H R Y V I N G van de

leven.

verre na de fchade van het vergo-
ten Kriiten-bloed niet opwegen.
Als zy den oorlog onder elkander
zelven voeren , moet de Illuitre
Compagnie doorgaans de Media-
teur zyn en den vrede maken, te
weten, als zy naby gelegen zvn,
aangezien het op 60 of 70 myien
niet aankomt; het welk echter an-
dermaal geen voordeel bybrengt,
om dat de gemelde Compagnie als
dan zoekt , hare onkoiten in het
gekofte en betaalde vee te vinden.
Zyn zy ver afgelegen, zoo dat zy
op die wyze niet können ter neder
gezet of verzoent worden, is het
mtxde°ï- nog hechter, en behoud ieder dat
vangenen hy heeft , alleenlyk dat zy gene
gevangenen nemen, maar dezel-
ven als vrygebore menfehen liever
den dood opofferen, dan dienft-
baar houden , of in een lange ge-
vankenis werpen.

OndertuiTchen zoo flecht de uit-
gang van den oorlog is, zoo loflyk
en pryswaardig is het begin , en
was het te wenfehen, dat alle
Krilte Mogendheden, ten oorlog
geneigt , desgelyks deden, als zy
dees of gene natie wilden op 't lyf
vallen; want de Hottentotten
zoeken geen redenen , of begin-
nen dezelve niet op dees of gene
voorwendzels , zoo als menig
Krifte Mogendheid wel gedaan
heeft, maar wanneer 'er gene of
weinig van de bovengemelde re-
denen zyn , en zy haar recht om
den oorlog aan te doen, op deze
rechtmatige en billyke oorzaken
niet können vcltigen , zoo zullen
zy zekerlyk tot denzelven niet uit-
buiten , maar hunne naburen in
der minne verzoeken, dat zy voor
het toekomende verdere redenen
vermyden,en de fchuld niet dage-
lyks groter maken, ten einde zy
niet zouden genoodzaakt zyn, om
hen den oorlog te verklaren; het
welk myns bedunkens wel ver-
dient , in deze wilde menfehen
geprezen te worden.

Ook is in hen pryswaardig en
van de ganiiche waereld te roemen

dat zy, als zy eens vrede gemaakt
hebben, en ontrent de conditien
overeengekomen zyn , dezelve
( fchoon ze niet fchriftelyk of
wydlopig uitgedrukt zyn , maar
alleenlyk in blote woorden beftaan,
welke echter dikwyls verdwynen
en vergeten worden , niet tegen-
ltaande dezelve een grote kracht
en werking op het gemoed van
den menfeh behoorden te hebben)
üyf en vaft in haar geheugenis be-
waren, hunne nakomelingen ver-
halen, en dezelven vermanen, om
die zoo wel na te komen , als of
ze met een hogen eed bekrachtigt
en fchriftelyk gemaakt waren ;
het welk zekerlyk van een natie
moet worden geroemt, die voor
't overige voor zoo brutaal en dom
uitgefchildert is.

Zouden nu, als men deze din-
gen by de blinde Heidens ziet ,
vele Mogendheden, die duizend-
maal wyzer, en verftandiger wil-
len zyn, als de domme Hotten-
totten, daar over niet fchaamrood
worden ? daar zy dikwyls de oor-
zaak van een oorlog, die aan vele
duizend menfehen het leven koft,
en lange jaren land en menfehen
bederft , als maar opzoeken , en
voor wettig willen laten doorgaan?
Daar vele duizenden, die haar
brood buiten den oorlog zouden
hebben können winnen, en hun-
nen Souvercin , waar onder zy
geboren zyn, merkelyke voorde-
len bybrengen, en ook zyn land
tegen alle vreemde aanvallen had-
den können verdedigen, tot een
onrechtmatigen oorlog gedwon-
gen worden ? Daar land en luiden
toe moeten contribueren, en des-
wegen tot zuchten en klagen ge-
bragt worden ? Waarlyk , my
dunkt, dat zulks een onverant-
woordelyke zaak is , waar mede
zy op den groten en algemenen
Gerechtsdag voor God bczwaar-
lyk tegen deze Heidens zullen bc-
lla.m können.

Menig een maakt vrede met
grote pracht, plechtigheden en

vele

KAAP de GOEDE HOOP. 145

vele kolkn ; beëedigt cleovereén-
gekomene , fchriftclvke wedcr-
zyds getekende 1 en uitgewiflèlde
artikelen van vrede, en heeft
werkelyk van die tyfl ai v\ ederom
tegen den genen den oorlog in den
Zin, waar mede hy vrede maakt ;
7.ockcnde met /ulken vrede niet
anders, dan zvnen vvand te ze-
kerder en gcruitcr te maken , en
hun te lozer re bedriegen ; en
zulks tot geen ander einde, dan
allecnlvk om aan zyne ftaat-ofre-
gecr-zucht genoegen te geven, of
om een handvol aarde, welke hem
nog eens bedekken zal, onder zy-
ne gehoorzaamheid te brengen;
dog om het geen hy heeft belooft
en bv ccde en by gefchrifte be-
krachtigt, denkt hy in gene dele;
maar volgt blindelings zyne hers-
fenfehimmen, en genomen befluit.
Zoude nu op dien groten gerechts-
dag Gods een zodanige blinde
Heide niet tegen hem opftaan, en
hem deswegen fchaamrood ma-
ken? Zoude hy, wanneer voor 't
overige zyn leven ook zoo gefcha-

pen is, zoo als licht is te vermoe-
den, met voor het aangezicht
Gods ter linker hand geweien, en
van zyne eeuwige vergenoeging
berooft werden? Wat m\ aanbe-
langt, ik geloof, dat zulks onfeilbaar
gefchieden zal, en wel voorna-
melyk om deze rede ; wyl de gene
die des Heren wil weet, en niet
doet, dubbelde ftrafle waardig
geacht word.

Edoch waar raken myne ge-
dachten heen? Dit was myn voor-
nemen gantich niet ; ondertuffchen
kan men licht zien, welke indruk-
zelen het menfchelyk gemoed
ontfangt , wanneer het den om-
gang van beter gemanierde volken
vergelykt met hen, diezooprys-
w aardig handelen , en echter voor
dom, onmenfchelyk , beeftachtig
en ik weet niet hoe affchuwelykte
boek ftaan. Beft zal zyn , dat ik
myne gedachten inbinde , en den
Lezer ook iets overlaat te betrach-
ten, en midlerwyl deze oorlogs-
ftoffe eindige.

II. "Deel.

XIII. HOOFT-

146 BESCHRYVING van de

XIII. HOOFTSTUK.

Van de Verfpieders der Hottentotten , hoe het
hen gaat, *als zy betrapt worden. Als mede
van net Erfrecht , hoe het na de dood van
den eenen of den anderen met de nalatenfchip
gefchapen is , en wyders een bericht van den
ingewortelden haat tuffchen de Slaven en Hot-
tentotten.

Van de Verfpieders der Hottentotten ,enz. De vluchtende krygen hy de Hottentotten nooit par-
don. Overlopers "worden even zoo flecht gehandelt. Na dat de Vrede is geßuten morden, zy
dood geflagen. De verfpieders moeten "'t felve lot ondergaan Het Erfrecht der Hottentot-
ten. Het vrouwelyk geflacht is hier van uitgefloten. Het huivelyksgoed der dochters.
De oiidfle zoon erft alles. De andere broeders moeten hem dienen. Ingewortelde haat tuf
fchen flaven en Hottentotten. Slaven zyn '? meefl Aßatifche. Hoe men aan de Kaap met
de kinderen der flaven handeld. De vieggelope flaven zyn febapedieven. De Hottentotten
zien al laichende de flaven flraffèn.

Van de
Verfpie-
ders.

Devluch
tende kry-
gen by de
Hottentot-
ten nooit
pardon.

WAnneer ik laatfr. van de
Hottentotten bericht gaf,
op wat wys zy oorlog voeren, was
ik wel van voornemen , iets daar
byte voegen, van zodanige men-
fchen , welke in Europa Verfpie-
ders , Overlopers , of vluchtelingen
genaamt worden ; dog vervolgens
is zulks weder uit myne gedachten
geraakt, en ben ik derhalven ge-
noodzaakt ,om het als nu te doen;
maar vermids deze materie be-
zvvaarlyk zoo groot zou komen uit
te lopen, als de Hoofdltukken tot
nu gedaan hebben , ben ik van
voornemen, om daar by te voegen
dat geen, het welk nodig is, om
ontrent haar erfrecht oferfvolging
geweten te worden ; waar na ook
iets van den ingewortelde haat
tuflehen de Hottentotten en fla-
ven zal gemeld, en het Hoofdftuk
aldus tot de gewoonlyke grootte
gebragt worden.

Wat de Vluchtelingen aanbe-
langt, ik heb reeds voorheen by
een andere gelegenthcid gezegt ,
dat de genen die wegens eenige

misdaad vluchten, nergens een
blyvende plaats vinden, als by de
Bofchjes-mannen of Rovers, wel-
ken echter allen by de anderen zoo
gehaat zyn , dat zy als vogelvry
geacht , en zonder vrees van ilraf-
fedoodgeflagen worden; weshal-
ven dan ook voor zodanigen ge-
vluchten nooit pardon te hopen is ,-
maar die eens van hen afvalt, en
zich by de vyanden van de gant-
fche natie , ja van alle natiën be-
geeft, die is en blyft voor eeuwig
te boek gezet , als zodanig een ,
die nooit derft wederkomen, ten
ware hy zyne bchoorlvke llraffe
goedwillig ondergaan wilde.

Met de Overlopers gaat het by- Overloper
na niet veel beter ; zoo lang on- fle°4dtCge-
trent, als de oorlog duurt, waar handelt,
in zy gewikkelt zyn, worden zy
wel gehandelt , door dien zy den
genen , tot wien zy zyn overgelo-
pen , zekerlyk een goeden en
nuttigen dienft können doen, door
het openbaren of verraden van
hunne vrees, Iterkte aan manfehap
en andere dingen, en voorname-

lvk

KAAP de GOEDE HOOP. h?

gen.

I'yk 't openbaren, wcrwaards zy
met haar vee gevlucht zyn. On-
dcrtullchen duurt dit goed ont-
haal niet langer dan na dat een
veldÜach gewonnen of verloren is,
vermids de genen, die de neder-
laag hebben gekregen, zich ten
echten met hun vee elders bege-
ven , ten einde de Overwinnaar ,
op die plaats, als die al verraden
was, niets zoude vinden, ende
overloper deswegen , als een be-
drieger , Land- verrader, enz. als
welke misdaad crimineel is, zoo
als ik voormaals hebbe aangetoont,
gehouden en gehandelt zoude
worden.
Na dat de 't Zy ook , dat het een weinig
genoten , langer duurt, en tot dat de vrede
Korden ïy volkomen gelloten is, echter heelt
doodgeua- je overi0per gcenen anderen loon

als de dood te verwachten , aan-
gezien de genen , van dewelken
hy gelopen is , onder andere vre-
des-artikels doorgaans begeeren,
dat de overlopers wederom in hun-
ne handen mogen worden geitelt;
welk verzoek aan hen zomtyds
zeer gaarn ook toegeltaan word ;
waar na het proces van zodanig
een in den tyd van twee uuren op-
gemaakt, en 't dood -vonnis uit-
gevoert word. Wanneer het al
gebeurt, dat de genen, die hem
bemint hebben , denzelven niet
willen overleveren , maar hem in
hunne befcherming houden , zoo
vertrouwen zy hem echter zelve
niet verder dan als zy hem zien ;
openbaren hem niets van hare ge-
heimniiTen , en houden hem zoo
flecht als mogelyk is. Begaat hy
het minrte en geraakt met iemand
in twiil , zoo als zeer licht ge-
i'chied , zoo komt het wel haaft
tot (laan, en wanneer hy triom-
pheert, krygtmen hem by de kop,
en geeft hem zynen rechten loon ;
niet om dat hy met dezen hand
gemeen ge weelt is, maar vermids
hy als een verrader van zyn eigen
volk niet te vertrouwen is , en mif-
fchien maar getracht heeft, om
wederom iets tot haar nadeel by
II Deel.

anderen te können aanbrengen om
lui) te verraden.

Op die zeH e wys leeft men ook f '^ e ''
meteen Verfpieder, als men hem moeten
in handen kan krygen, en tracht 1hAt*nl<Le-
nien niet eens zoo lang als met een gaan.
Overloper , maar men velt ten
ecrllen vonnis , en geeli hem den
relt; derhalven zal men ook vel-
den zien of horen, dat een Hot-
tentot zich tot een Verfpieder of
Overloper /.al laten gebruiken ,
doordien hv wel weet, dat de
dood de onfeilbare betaling en
rechtfehape loon van zyn doen
zyn zou. Ondcrtullchen laten zy
zich gaarn by de Hollanders in
zodanige gelegentheden gebrui-
ken, wyl zy verzekert zyn, dat
men hen alsdan niets derft doen ,
en dat ook de'Hollanders niemand
overleveren, als hy maar zelve
binnen de behoorlyke palen blyft,
en zich niet te ver onder hen
waagt, alwaar hy dan zekerlyk na
hun believen en na hunne lands-
wetten gedood zou worden.

Nu laat ik aan het oordeel van een De sd"y"
iegelyk, of het waar kan zy^hettegVecn""
geen T. Tachart in zyne Siamfche P»fiägevaB
Reis pag. 97 van de Sonquas duw.*"
Hottentotten fchryft , dat zy we-
gens hunne üerkte bequamer in
den wapenhandel zouden zyn , als
anderen, en deswegen zich by an-
dere natiën voor zoldaten laten
gebruiken , zoo dat 'er niet
eene natie zoude zyn , die ne-
vens hare lands- kinderen gene
Sonquas tot zoldaten hadde ; want
behalven dat zy daar door hunne
vryheid zouden verliezen, om dat
zy genoodzaakt zouden zyn, in
den oorlog te dienen, en onder
die Natie , waar toe zy eenmaal
waren overgegaan, voor altoos en
eeuwig te blyven, aangezien zy
zich in haar vaderland nimmer-
meer zouden derven laten zien,
zoo dra zy eens een natie in den
oorlog tegen haar of anderen ge-
dient hadden; zoo is dit daaren-
boven nog meer ltrydig, om dat
?y daar door hunne eige natie
T % zouden

/

M

14« B E S C H R Y V I N ö van de

zouden verzwakken, en hunne
vyanden het voordeel tot de over-
winning verfchaffen ; aangezien
hare natie beoorloogt wordende,
alle opeillchingen en avocatoria
vruchteloos zouden zyn, en zou-
de men hen liever in plaats van een
trouwen loon den kopinflaan,en
alzoo na de andere waereld zen-
den, indien hunne Landsgenoten
al toeitonden, het welk echter
nooit gefchied , dat zy weder
t'huis zouden mogen komen, of
anders zoude men hen als Verfpie-
ders of Verraders aanzien, en van
beide zyden naar het leven (taan.

Dusdanig is het voorgeven van
den Heer Tacbart de verkeertfle
zaak welke men kan bedenken,
maar moet men de dwaling niet
zoo zeer hem, maar den geen toe-
fchryven, welke dien inhetLa-
teinfch bericht begaan heeft , als
waar uit het getrokken is, zoo als
men tot nu zeer dikwyls gezien
heeft, dat hy door ditLateinfch
bericht veelvuldig mifleidis, wyl
hy zaken op de baan heeft ge-
bragt, die rechtdraads tegen de
waarheid en lange ondervinding
aanlopen.
Van het Dit is nu het geen ik nodig heb-
de? Hot- De geoordeelt , om van de Ver-
tentotten. fpieders, Overlopers en vluchten-
den, te melden. Vermids ik nu
daarenboven belooft heb, om ins-
gelyks van het Erfrecht der Hot-
tentotten gewag te maken , en
aan te tonen , hoe het na haar o-
verlyden ontrent de nalatenfchap
3<ut, zoo ben ik van voornemen
<m jegenswoordig myn woord te
houden , te meer om dat reeds is
aangewezen ,hoe het met het Civile
en Criminele recht gefchapen, en
ontrent het krygs-recht ook niets
verzwegen is.

Ik zal derhalven als voor uit
zeggen , dat het Erfrecht zich by
hen op generhande wvs /.oo als in
Europa op beide geflachten Itrekt,
•naar het raakt alleen het manne-
lyk geflacht, zynde het vrouwe-
lyk gantfchelyk en voor altoos

daar van uitgefloten. Het is
voormaals reeds aangemerkt, dat
geen Hottentot om rykdom een
vrouw kan nemen , om dat zy
fchoon de oudlte dochter, niets
ten huwelyk krygt dan hare kle-
deren, en een paar aarde potten ,
nevens drie often hooglten vier ^aunwhet
lammeren, als de vader, zoo hygQuJdM
nog leeft , of in deszelfs plaats de
broeders, haar dezelve vereeren
wil ; zynde zoo wel voor als na haar
vaders dood van de erfenis uitge-
floten, en heeft van vaders of
moeders goederen niets te hopen,
door dien haar moeder zelve niet
meer in huis heeft gebragt, dan als
zy jegenswoordig weder be-
komt.

Van alle de broeders erft we- De ou*
derom niemand dan de oudlte en eiVXs. *
eerflgebore , als die gantfchelyk en
onfeilbaar op de nalatenfchap van
zyn vader flaat maken kan , en kan
de vader, als hy op het doodbed
legt, reeds niets meer weggeven
of vervreemden, maar, wanneer
hy dat doen wil, moet zulks ge-
fchieden, als hy gezond is; want
als hy gedurende zyne krankheid
al iets aan dees of genen vereerde,
zoude het van geen nadruk zyn ,
ten ware de oudlte zoon zyne toe-
flemming gaf, wyl deze laatfte
bevoegt zoude zyn, om het ver-
eerde en vervreemde zonder zyne
bewilliging, als het zyne te naas-
ten, en zonder iemands tegen-
fpraak weder tot zich te nemen.

Nu zoude iemand vragen , als Zyn broc-
'er meer zoons als een zyn* watf^,"1^
de anderen dan doen ? moet de d
oudlte hen ook niets uitkeren?
Waar op dient, dat hv niet \ cr-
plicht is, om zulks te doen; wil
hy echter iets vereeren, mag hy
dat doen, hoewel zulks zeer zel-
den gefchied , zynde de andere
broeders doorgaans genoodzaakt ,
den oudltcn te dienen, en tot be-
houdenis van den verkregen ryk-
dom, hulpzaam tezyn, teneinde
het goed niet vermindere, maar
vermeerdere , en hare familie in

een

KAAP de GOEDE HOOP. I+*

een bloejenden toeitand behouden
worde. De lieer 'Tachart heeft
dit in zyne Siamfche Reis/><7^. 96.
uit het voorgemeld Lateinfch be-
richt op de volgende wys gantfeh
duidelyk uitgedrukt ; te weten :
'DeErfaêkmgi fchryfthv, komt
op den oud//cu zoon; en ten einde
zy hare magt en aanzien zouden
können behouden , zyn zy alleen
erfgenaam van hare vaders, en de
jonger broeders hebben uit de erfe-
nis niets , maar zyn verplicht , om
hunnen ottdßen broeder te dienen.

Deze dienitbaarheid valt deze
jonger broeders, als zvnde zy al-
len byzondere grote Voorftanders
enBeminnaars der vryheid, niet
weinig moeijelvk, en ondertuf-
fchen können zy daar van niet
ontllagen zyn ; maar dezelve word
dikwyls verzacht, als de oudlte
broeder, welke hen voor hurtne
dienstbaarheid lyfs-onderhoud be-
zorgen moet , of niet zeer lang
leeft j en zonder kinderen, voor-
namelyk zonder zonen Iterft, en
alzoo den volgenden de verkrege
erfenis nalaat, of anders als hy
zoo veel monden op te houden
heeft , en het hem te laftig valt ,
toeitaat , dat zy zich elders by de
Europeanen een zekeren tyd ver-
huuren, en by dezelven iets ver-
dienen, teneinde zy op die wys
ook aan eigen vee zouden komen
en op zich zelven beltaan kön-
nen.

Zulks doen zy ook Zeer gaarn ,
fchoon de dienltbaarheid der
Hollanders veel zwaarder is, dan
de gene* welke zy by hunnen
broeder verdragen moeten; heb-
bende zy niets anderste doen, als
het vee te hoeden, dikvvyls mede
op de jagt te gaan , en andere dier-
gelyke lichte dienllen waar te ne-
men, daarzy in tegendeel by de
Hollanders niet alleen tot het vee-
hoeden, maar ook tot allerhanden
huis-en boer-arbeid , als ploegen,
maaijen, enz., worden gebruikt,
welken arbeid, zy ook zoo ge-
maklyk leeren en zoo goed ver-

ftaan, als dikwyls de boer zelve.
Edoch fchoon vj indicnllzyn,
kan men niet beletten, dat zy ee-
nige dagen , na dat zy alvorcni
daar van kennis gegeven hebben ,
landwaards in lopen , ten einde
om het geen zy van haar loon heb-
ben gefpaart, als Tabak, Kralen,
enz., voor vee ie ruilen, of door
hare broeders te laten ruilen ; en
ook om te tonen, dat zy gene fl.\-
ven , maar vry gebore menfehen
zyn.

Uit al dit tot nu gemelde blykt
mynes bedunkens , genoegzaam ,
dat de eerllgeboorte zeer trefïely-
ke voorrechten heeft, en fchynt
my andermaal toe, dat zy van de
oude Joden afkomilig moeten
zyn , om dat de eerllgeboorte by
dezelven ook byzonder hoog in
achting was, en veel voorrechten
genoot, zoo als God zelve niet
alleen uitdrukkelyk zegt, Exod,
XIII. vf. ^. dat alle eerflgeboren
van menfehen en van beeflen hem
zyn, en dat ze derhalven hem
moeten worden geheiligt ; maar
men ziet ook uit het voorbeeld
van Ezau, dat de eerftgebore tref-
felyke voorrechten moet nebben
gehad , en waarfchynlyk ook de
goederen der ouders alleen moet
hebben geérft, om dat Jakob zoo
zeer na dezelve geitaan , en van
zynen wilden broeder zoo gemak-
lyk verkregen heeft , zonder twyf-
fel , om dat hy meer werk van de
jagt maakte, dan van het Uil en
geruft huis -leven. Zie Gene fis
XX V. 3 1 • feq. Conf. Gen. XXVII.
ló.feq. Hebreen XII. v.16.

Doch het zy hoe het zy, het is ïngewor-
zeker, dat de Hottentotten geene ^aSda
andere erfvolging hebben , dan flaven en
die reeds befchreven is, zoo dat h
ik hier niets meer zal by voegen,
maar my keren rot het geen , waar
toe myne verdere belofte my
roept ; te weten , ik ben van voor-
nemen, om nog iets te melden van
den haat , welke tull'chen de Hot-
tentotten en Haven dagelyks be-
fpeurt word, en daar mede dit
T 3 Hoofd-

ten.

i5o BESCHRYVING van de

Hoofdftuk te fluiten , 200 als ik
in 't besfin gezegt heb.

Eer en alvorens ik echter hier

Slaven ïyn 1-i~1 , .. . ,. ,i-

meeft alk van fpreek i zal het niet ondienitig
uit Afiika. . om van je Haven het een en
't ander aan te roeren, op dat men
door vergelyking van hunne le-
vens-wys met die der Hottentot-
ten te lichter zoude können be-
grypen , wat de rede is , dat zy
zoo verbittert op elkander zyn.
Haar vaderland is meercndeels
Afrika, zoo goed als dat der Hot-
tentotten, alleenlvk dat de ge-
boorte-landen een weinig ver van
elkander leggen, komende de
meeften wel van Madagascar , een
groot Afnkaanfch eiland tegen
Mofambique over; doch daar
worden 'er ook anderen zoo van
Capo Verde, Loanda , St. Taul,
Vita, Congo, en andere Afrikaan-
fche Koningryken en landen her-
waards gebragt.

Men vind nog anderen, die uit
^■ft- Afia en deszelfs verfcheide Ko-
men hier ningryken her waard s worden ge-
SdS hragt , namelyk de Javanen, Cey-
loncfcn, Ambohiefèn, Macaflaren,
Bandanefen, Ternataneu, Benga-
krs, Baljers, en veel anderen ;
maar om dat die zoo menigvuldig
niet zvn als de Afrikanen, en ook
niet eene fpraak en een vaderland
hebben als dezen, word niet veel
op dezelven ge'et ; fchoon ecnige
natiën, daar onder de Macalïaren
en Javanen zeer bedriegelyk zyn ,
en men zeer wel dient voor hen
op zyne hoede te zyn. Ondertuf-
fchen niet tcgenitaande ik hebbc
gezegt, dat zy niet eenerlei taal
hebben, zoo moet ik echter de
Portugeefche daar van uitzonde-
ren, om dat zy,zy komen vanwaar
zy komen, fchier allen dezelve ver-
ftaan en Ipreken , ten minften in
korten tyd van elkander leren.

7.00 velerlei natiën 'er onder de
flaven zyn , zoo velerhande ver-
fcheide gebruiken treft men on-
der hen aan, niet alleen, in uiter-
lyke zaken , maar ook in het geen
hunnen inboril aanbelangt. Wat

het uiterlyke betreft, de meeflen
waifchen zich daags dikwyls, zoo
als de Mahometanen , welker
Godsdienit velen van dezelven
aankleven. Zommigen eeten geen
fpek, als de Macallaren. Ande-
ren eeten gantfeh niets, dat leven
heeft ontfangen, als de Benga-
lers, en verfchillen alzoo hier in
zeer veel van elkander. Wat
hunne aard aangaat, het verfchil
is hier in zeer groot ; zynde eeni-
gen Hout en vermetel , als de
voorgemelde Javaners en Macaf-
faren ; anderen verradelyk en
fchelmachtig , als de Baljers en
Amboinefers, en anderen weder-
om vrekachtig en onkuifch, als
de Madagascars en alle andere A-
frikanen ; edoch wie zoude alle
die verfcheide zoorten na eikan-
deren können befchry ven, aange-
zien dezelve ontallyk zyn?

Alle deze menfehen fchynen
niet alleen in de verf van de Hot-
tentotten onderfcheiden , alzoo
genen meeft pikzwart zyn, eeni-
ge weinige Afiatiatifche natiën
uitgezondert , die echter bruin
zyn, zoo als voormaals gezegt is,
maar beftaat het onderfcheid
voornamelyk hier in, dat de Hot-
tentotten met een vry gemoed be-
gaaft zyn, daar de flaven in tegen-
deel een recht knechtelyken geeft
bezitten , achtervolgens den wel-
ken zy als van natuur tot knecht-
fchap gewyd en als daar toe ge-
fchikt zyn. Want zoo dra zy ge-
boren, en tot den arbeid bequaam
zyn, dryft men hen daar toe aan,
en laat hen in hun eigen vaderland
weinig ruft, het welk den genen
die hier geboren worden, echter
gantfeh niet gebeurt, voorname-
lyk als de llluftre Compagnie ovet
dezelven te gebieden heeft, nade-
maal aan hen vergunt word, om
hunne jongite jaren met fpelcn en
andere kindeilyke tydverdryven
door te brengen. De ïlluftre Com-
pagnie houd voor dezelven een
byzonderen Schoolmeelter en
Schoolmceftreflè, waar by de jon-
gens

KAAP uii GOEDE HOOP. 15t

gens en meisjes ieder In vomier,
biet alleen le/en maar ook. de
Chriftclykc godsdicnll leeren kön-
nen , alzoo zy alleen , zoo veel 'er
y\n, gedoopt worden. Ue Heer
Boeving meld in zyne curicufelic-
fchryving enNaricht van de Hot-
tentotten ƒ *£. i. dat 'er maar som-
migen gedoopt wierden, dog dit
voorgeven vind maar plaats, in
zoo verre hy daar mede niet de
Slaven der 111 altre Compagnie,
maar die der borgers wil veritaan
hebben, in welker opzicht het
waar is.
Dennen In den gemenen ommegang zyn
7.yn in den dezcn ver boven de Hottentotten

eenuncn .... . . ,

omgang te Hellen; dog niet om hare eer-
bovcudc lykhcid, als welke by de mceiten
ten te ach- maar zoo en zoo is , maar omdat
lcn- zy netter en zinnelyker zyn. In
plaats dat de Hottentotten zich
nooit waffchen, zoo doen dezen
het zoo veel te meer, en werden
daarenboven van hunne Heren
daar toe gewent, en als zy zulks
eens overflaan , met flokflagen
vermaant, om het een andermaal
indachtig te zyn. Ik zoude nog
ontallyk veel zoorten van dierge- j
lyken onderfcheid tufTchen beide ;
natiën können opnoemen, als het j
hier myn werk was, maar mif-
fchien zal op een andere tyd een
betere gelegentheid zich daar toe
aanbieden.

Ik heb dit maar aangehaalt, op
dat men zoude können zien het
onderfcheid tufTchen beide de
natiën, te weten de Hottentotten
en de Slaven, waar uit dien erfe-
lyken haat , waar van ik jegens-
woordig fchryven wil , zynen oor-
fprong neemt. Dezelven is als nu
zoo diep ingewortelt, dat hy wel
voor eeuwig duren zal, ten waren
'er een byzondere fchikking
quam, waar door beide die natiën
wederom vereenigt en verzoent
wierden.
Deomio- j)e gr0nd van dezen haat, ge-
iyn fchaap- loof ik , is , dat de Haven , die van
dieven, hunne Heren lopen, en zich in het
vrye veld begeven, doorgaans

goed geweer, nevens buskruid en
lood met zieh nemen; en dat /.y
niets te ecten hebbende, zich ze-
kerlyk op het Helen leggen, en
den Hottentotten van menigen
hamel beroven , tcrwyl zy den
vee-of fchaap-hoeder op het min-
Itc gerucht, het welk hy maakt,
dreigen dood tefchieten, en al-
zoo dwingen , dat hy moet gedo-
gen, dat zv ondertuiTchenmethet
genomen fetiaap hene gaan.

Ook is de plicht van deze flaven, Deriaven.
dat zy de Gerechts-dienaars of ï£cdncde
Caflfers,zooals men ze hier noemt, Hottenton
moeten byitaan en helpen , als een tcn vatten"
Hottentot aan de Kaap iets mis-
doet en zich daar na met de vlucht
falvercn wil ; want zy fnyden hem
ten eerllen den weg af, en belet-
ten hem , dat hy niet achter de
veiling komen kan, en zoo dra de
Gerechtsdienaars komen , vatten
zy hem by de kop , en brengen
hem gebonden na de gevankenis*
waar uit hy na verloop van een
nacht weder genomen, en äan een
geeiTel-paal met een dikken ftrik
of anders mer gefpouwe rieten op
den rug of op de billen' naar ver-
diente geifraft word.

Vermids nu deze en andere Dedienft«.
diergelyke dingen den Hottentot- ^aven
ten zeer fmertelyk valt, en hen in ftaatde
't hert zeer doet, terwyl zy geen Hottenlot-
leed aan de flaven derven doen , tegen,
zoo lang als zy t'huis blyven, zoo
heeft de voorgenomc wraak een
zulken onverzoenlyken haat ver-
wekt, dat het niet wel uit te
fpreken is. Daarenboven zyn zy
ook niet weinig moejelyk , dat
dezen hunne vryheid om geld ver-
i kopen , en andere volken als lyf-
eige knechts dienen , die dag nog
nacht ruit hebben , maar gefladig
een ander na de oogen moeten
kyken , en gehoorzaam zyn , en
als ezels den lad dragen, voor al
het welk zy dikwyls niets , dan
een rug vol (lagen en nevens het
dagelyks onderhoud hunne klede-
ren te Verwachten hebben.
Dienvolgens wanneer voor de-
zen

152 BESCHRYVING van de

zen een of meer diergelyke (la-
ven wegliepen, lieten de Hot-
tentotten dezelven ongemoeit,en
waren wel te vrede , als zy hen
maar niets quaads gedaan hadden;
wanneer zy echter ver genoeg wa-
ren, en hun geweer verloren had-
den, of dat het doorregen of an-
dere vochtigheid verroert en on-
bruikbaar geworden was, belette-
den zy dezelven , om te rug te ke-
ren, of wezen hen den weg nog
verder, of eindelyk als de wilde
dieren hen niet verfcheurden ,
bragten zy hen om het leven , en
wreekten zich alzoo na hunne
meening aan hen ; derhalven wyl
'er nooit een flaaf te rug is geko-
men , die zich maar wat diep
landwaards in begeven heeft,
heeft men uit dezen grond , en
niet zonder rede, het vermoeden
gehad , dat zy allen van de Hot-
tentotten doodgeflagen zyn, waar
van ik echter elders reeds andere
oorzaken hebbe bygebragt, en
aangewezen, dat zulks niet altyd
onfeilbaar volgt.

Hoe het hedendaags hier on-
trent gaat, en welke preiswaardi-

ge fchikking deswegen is gemaakt,
is elders insgelyks reeds aange-
toont. Ik zal alleenlyk hierby
voegen, dat de Hottentotten, als
een zodanige flaaf gehangen ofge-
rabraakt word , altyd daar by
{taan, en zich heimelyk daaro-
ver verheugen; ten dele wegens
de oude vyandfehap ,en deels wyl
zy zulke lichtvaardigheid niet
können lyden of dulden, maar die
gaarn zelve zeer flreng (trafTen ,
zoo als bericht is. Word 'er ein-
delyk ook maar een gegeeflelt,
welke manier by de (laven gantfeh
anders is , als by de Europeanen ,
zoo als ik by een andere gelegent-
heid verhalen zal, zoo (taan zydaar
by, en jouwen den fchreeuwenden
misdadiger wakker uit, om dat
zy wel weten , dat hy hen des-
wegen niets doen derft.

Hier zoude ik nog welverfchei-
de exempels van allerlei voorval-
len können bybrengen , maar wyl
het de moeite niet zoude waardig
zyn, om dat men die byna dage-
lyks heeft, zoo oordeel ikraad-
zaamft, dit Hoofdituk te flui-
ten.

XIV. HOOFT.

KAAP de GOEDE HOOP. 153

XIV. HOOFTSTUK.

Van de gewoonlykc Zicktcns der Hottentotten >

op wat vvys en door welk middel

zy dezelve genezen.

Van de ziekt ens der Hottentotten , en der ze/ver genezing. Waarom de Hottentotte» brede
neu fu hebben. Koppen, en fineren zyn algemene middelen by de Hottentotten. Wat zy
voor kennis van de kruiden hebben. Zyn Sternkundigen , als de boeren in Europa. Hot-
tentotfebe Barbiers. Haar manier van koppen te zetten. Haar manier van aderlaten. Zy
genezen ouk uiterlyke qualni. Hoe zy de wonden genezen. Hoe de verrekkingen. Hoe
zy ilc Wyven de leden der vingers afzetten. Welke de eigentlyke oorzaak van bet lid-afzct-
ten is. Dit lid afzetten wordt herbaalt zoo dikwi/s zy een ander man neemt. De Hotten-
totten verflaan ook bei hair fnyden. Zulks gefchied by grote hooft pyn. Gelyk ook by V af-
ßerven van Ouders en Nabeßaanden. Waar m de zy het hair affebcren. Hottentotten zyn
zelden krank. Nemen bet zap van Zlloe-bladcren in. Maken ook poejers en dranken van
andere kruiden. Hoe een Hottentot door Vitriool genezen. Proef of een Hottentot zal fier-
ven of niet. Deze proef word door een levendig gevild fchaap genomen. Bc fluit van dit
Hooßßuk.

HEt geen ik tot nu van het le-
ven , doen en laten der
Hottentotten op het papier ge-
bragt, en in Hoofdftukken vervat
hebbe , zal hoop ik , den Lezer
niet hebben mishaagt, fchoon hy
menig uur daar mede doorgebragt
zal hebben ; want ik maak ftaat ,
dat hy deswegen geen reden zal
hebben , om over tyd-verlies te
klagen; om dat onze affpraak in
den beginne geween1 is , om den
Lezer van deze onbekende vol-
ken , van dewelken wel velen iets,
maar /eer verward , valfchlyk en
verkeert ontdekt en gefchreven
hebben, een duidelyk en zeker
naricht toe te zenden; dog ver-
mids zulks niet konde gefchicden,
dan na dat my geoorlooft was ,
naauwe en onfeilbare zekerheid in
te nemen, en ik daarenboven al-
vorens andere zaken heb moeten
onderzoeken , van dewelke ik u
insgelyks naricht hebbe medege-
deelt, zoo heb ik deze itof met re-
de tot op het laatft moeten ver-
fchuiven en fparen.

Doordien ik echter veele, ja
wel de meelte zaken zelf met oo-
II. Deel.

gen heb gezien , welke ik tot nu
van deze natiën gemeld heb, zoo
zal hy hoop ik > aan derzelver
echtheid te minder twyffelen, te
meer indien hy weet , dat myn
verblyf alhier reeds lang genoeg
geweeit is; en vermids 'er nog
maar eenige (tukken aan deze
gantfehe beichryving der Hotten-
totten ontbreken, voor zoo veel
ik tot nu heb können gewaar
worden , zoo zal ik dezelve ook
hier nevens voegen, en daar mede
een einde van het gantfehe werk
maken ; niet twyffelende, of de
Lezer zal zich wel verledigen, om
deze ook door te lezen.

Terwyl ik echter dit fchryf,zoo
fchiet my iets te binnen , het
welk ik al lang had moeten verha-
len,ten ware de veelheid der Hof-
fen de oorzaak ware, dat ik het
tot nu vergeten heb. Ik heb na
melyk in een van myne eerde
Hoofdlhikken gezegt, dat de
Hottentotten doorgaans brede
ncufen hebben, welke echter van
natuur alzoo niet gcformeert wa-
ren , maar door een andere oor-
zaak aldus wierden. Ten einde
V

nu

154 BESCHRY VING vande

nu een zoo noodwendig ftuk Van van allerhande koftbare 2aken
de uiterlyke befchapenheid de2er tot geneesmiddelen medegedeelt,

Vande
ïiektens
der Hot-
tentotten.

natie niet met ftïlzwygen verby te
gaan, en myne belofte na te ko-
men, 2al ik het hier inlaiTen,
fchoon het by de volgende mate-
rie niet zoude mogen pallen;
dienvolgens gelieve de Lezer te
weten, dat een Hottentots kind ,
als het ter vvaereld komt , een
neus heeft als andere menfehen ,
maar wyl zy dezelve voor mis-
maakt houden, duwen zy het
neusbeen met de duimen aan
(tukken; zoo dra het kind gebo-
ren is, en veroorzaken alzoo, dat
de neus breed word ; en het heugt
my , dat ik 'er maar een heb ge-
zien, die, om dat hy een Euro-
peaanfehen vader had, ook de
neus zoo als zyn vader had be-
houden ; en is zulks miflehien ge-
fchied , om daar door de moeder
van een echtbreuk te overtuigen ,
doordien zy het kind hen niet ge-
lyk achteden, aangezien de moe-
der ook daar na niet meer gezien
is , en heb ik niet können gewaar
worden , welk end zy gehad
heeft.

Onder de zeldzaamheden, wel-
ke ik van de Hottentotten nog
moet afhandelen, en van voorne-
men ben, om in dit Hoofdltuk te
verhalen, zyn voornamelyk de
ziektens en de geneesmiddelen ,
zoo als dezelve onder deze volken
voorvallen, en genezen worden.
Wat my aanbelangt, my dunkt,
dat een gantfeh gewichtige en
fraaje materie is, welke my wel
grote moeite gekolt heeft, om te
onderzoeken, maar die deswegen
niet t 'onaangenamer is, om dat 'er
andermaal uit blykt, dat zy niet
dom of onverltandig te werk
gaan, maar wel toezien, hoe zy
een kranke zullen helpen, aange-
zien liet hen achtervolgens de be-
fchryving der drie Ryken en an-
dere zaken , nog aan heilzame
kruiden, nog aan andere hulpn ke
middelen ontbreekt ; maar heelt
God hen een groten overvloed

waar van zy er eenige ook zeer
verltandig weten te gebruiken.

De dikvvyls aangehaalde Heer Koppen en
Boeving zegt in zyne curieufe Be- ^^"„0*
fchryving en Naricht van de Hot- middelen.
tentotten: Voor de innerlyke en
uiterlyke quälen weten zy byna ge-
ne andere middelen , dan koppen en
fineren met vet ; edoch vermids
hy de wyze van koppen niet meld,
en niet daar by voegt,' door wien
het gedaan word , noch van hun-
ne ziektens eenig gewag maakt ,
zoo komt deszelfs voorgeven in
zoo verre met de waarheid over-
een, dat zy zich van dit middel
bedienen; doch hoop ik, dat hen
my zalgeoorlooftzyn, om dit te
.verklaren, en daarenboven aan te
wyzen , dat zy ingeval van inner-
lyke en uiterlyke ziektens of quä-
len , ook meer andere middelen
weten te gebruiken.

Want dat zy eenige kennis van Watiy^
de medicynen hebben , en als de nC°vÄ
boeren in Europa, hunne huis- kruiden
middelen weten te gebruiken,
wanneer hen of hunne buuren iets
fcheelt, blykt eenigzins uit het
getuigenis van T. 'Tacbart , het
welk hy in zyne Siamfche Reis /dg;
101. daar van geeft, alwaar hy
zegt : Geloofwaardige menfihen
hebben ons verzekert^ dat zy by
donkere nacht zelfs de Sitnplicïa of
geneeskruiden door het bloot aan-
roeren , en door den reuk weten te
onder fcheïden', enpag. no.fchryft
hy : Vermids 'er zeer veel zeldza-
me kruiden van allerhande zoort in
hunne velden en boßeben worden
gevonden , zyn zy allen te zamen
b v/^/yé/W/ijf ».Ondertuilchen is dit
nog duidelykeraf te nemen, door
dien zy deze kruiden, waar van
zv kennis hebben, ook met zeer
veel nut weten te gebruiken , zoo
als in 't vervolg zal worden aange-
toont.

Achtervolgens dit zelve getui-
genis van den Heer Tacbart loc.
cit.pag. 11 o. maken zy zeer veel

werk

hebben»

„"■ Mr

KAAP de GOEDE HOOP.

Werk van zekere Srccnmark , 't
welktuflchen de reten of fpleicn
van zekere klippen alleen gevon-
den word , en tamclyk hard en
donker van couleur is, hetwelk
zy, zoo als de gemelde Heer Ta-
chart zegt, ondervonden hebben,
van een wonderbare deugd te
/\ n ,en dat het voornamelyk goed
is , om den vrouwen tot het be-
vallen in de Kraam, en hunne koe-
jen, fchapen en geiten tot het
werpen te helpen. Wat my aan-
belangt, ik weet, dat dit hulp-
middel zeer dikwyls ontrent de
beeilen word gebruikt, dog by
de fchrecuwende vrouwen al-
leenlykin deuiterlte nood, wan-
neer alle andere middelen te kort
fchieten. Ik heb dit middel dik-
wyls gezien, en een Huk daar van
met my na huis genomen, en in
warm water laten fmelten , als
wanneer de grove Hoffe op den
bodem ging zitten, en het water
roodachtig wierd, maar daar ont-
itond zulken onverdraaglyken
Üank , dat ik genoodzaakt was ,
om het uit het veniter te wer-
pen.

De zoo evengemelde T. Ta-
chart fchryft hen loc . cït. pag. i o i .
ook verder de kennis van de Her-
ren toe , als hy zegt : Zy zouden
Ster kundigen zyn , en hebben ge-
loofwaardige perzonen ons verze-
kert , dat zy den Herne Is loop zeer
ivel verflaan. Edog wanneer ik
die genen voor Herrekundigen wil
houden , die ter naauwer nood uit
zekere Herren, als de boeren in
Europa, uit den CP lau 'flrum of 'Vr-
fa Major dat is, den zoogenaam-
den Hemel- wagen of groten Beer,
zoo als ook uit de Morgen en A-
vond Herren en andere meer, we-
ten te zeggen, hoe laat het ontrent
by nacht is, of anders als iemand
weet wanneer het Nieuwe of Volle
Maan word , zoo moet ik zeker-
lyk bekennen , dat de Hottentot-
ten Herrekundigen zyn. Onder-
tuflehen dunkt my , dat tot die
kennis vry wat meer word ver-
II. "Deel,

eifchtj ais dit, en tee, ik dienvol-
gens, dat zy die treHelykc weten-
fchap gantfeh nier bezitten, en dat
zy met meerder recht Mcdicyns,
Barbiers en kenners van baden en
kruiden genaamt können wor-
den.

Gelieft gy een bewys van myn Hol
voorgeven te hebben, zoo beroep {j**0»-
ik myop de ondervinding, en op
het geen ik zelf heb gezien. Om
van het minHc te beginnen, en
daar na van het meerder te ipre-
ken ; zy hebben Barbiers onder
zich , die zeer veel kennis heb-
ben, en zonder groten ornflag van
inHrumenten, ontrent de uiterly-
ke quälen en wonden, zoo als ook
met koppen , aderlaten en niet
minder met fcheeren , zeer wel
weten om te gaan. Ik heb dikwyls
gezien , dat iemand over pyn in de
maag, borH, of buik klagende,
zy ten eerflen niet met innerlyke
geneesmiddelen voor den dag
quamen, maar zich alvorens van
het koppen bedienden; het welk
zich op de volgende wyze toe-
droeg.

Hy zocht voor eerft een Offe of Manie!
koe-hoorn die 'er overal genoeg J^eiëu
in 't veld leggen , om dat men ze ten.
hier door gebrek van kammema-
kers en anderen , welken die ver-
arbeiden, tot niets gebruiken kan;
hy fneed vervolgens dien hoorn
van onder gelyk , en fchaafde de
fcherpe hoeken weg; hy Heep zyn
dagelyks mes op een Heen zoo
fcherp als hy kon , zuigde den
hoorn op de plaats, daar de zieke
pyn voelde, zoo vaH, dat dezelve
zoo Hyf daar op zat, als anders de
koppen doen, waar door het
vleefch nevens de huid doof en
ongevoelig wierd. De hoorn een
tyd land daar op gezeten hebben-
de, rukte hy daar weer af, en
deed met het geflepe mes eeni-
ge incden in de huid , ontrent
een duim breed lang, en zuig-
de vervolgens den hoorn we-
der daar op, die zoo lang moell
blyven zitten, tot dat ze vol
V x bloed

is« BESCHRYVING

VAN DE

Dit ver-
oorzaakt
grote pyn.

bloed was , en van zelf afviel.
Midlerwyl moet de Patient op
den rug blyven leggen, zonder
zich byna te bewegen, en de fei-
lte pyn uitftaan, vermids de vaft-
gezoge hoorn gedurende dien
tyd, het welk dikwyls twee uuren
en langer duurt, na dat de Patient
bloedryk is, of de fneden diep ge-
daan zyn, hoe langs hoe dieper
enden buik als te zamen zuigt,
zoo dat de arme lyder dikwyls van
pyn krimpt en zomtyds den hoorn
afrukt. Als de hoorn eens van zelfs
afvalt , en vol bloed gewceft is ,
word dezelve niet weder gezet,
maar men laat als dan den Patient
gaan, om te zien, of het gehol-
. pen heeft of niet; heeft dit kop-
pen de pyn nog niet weggenomen,
word hem een drank van kruiden
ingegeven ; vertrekt de pyn , en
laat zich op een andere plaats voe-
len , word hy met warm vet wak-
ker gefmeert ; en de pyn als dan
nog niet verdwenen zynde, word
hy andermaal op diezelve plaats
gekopt.

Is dit nu niet een recht aardige
manier van koppen, gefchiedende
zonder kop of yzer of iets anders,
v dat daar toe word vereifcht? en
is dezelve ook niet wyflelyk,
fchoon ze recht eenvoudig uitge-
vonden is? Edoch gelieft maar
een weinig geduld te nemen, gy
zult dat zelve insgelyks by 't ader-
laten gewaar worden, het welk
aldus gedaan word : Wanneer ie-
mand over benaauwdheid op de
bor ft klaagt, of anders meent, dat
hv te veel bloed heeft, zoo word
hem een aderlating geraden, als
buiten welke omltandigheden dat
Curicufc middel nooit gebruikt word. De

ädedaten3" Pätteo* ^aar toe gerefolveert zyn-
de, komt iemand, die de konit
vcrihat, en brengt even zoo veel
inilrumenten met zich als de ge-
ne, welke aan den anderen kop-
pen »e/et heeft , hebbende niets
by zich dan een riem en een mes.
riem gebruikt hy niet tot het
afbinden van den ader, om het

bloed te beter te doen lopen of
fpringen, maar om een band te
leggen, daar hy vermoed , dat het
bloed weder te rug zoude können
lopen.

De wetenfehap van de aders , en
den loop van het bloed , hebben zy
zekerlyk door haar fraaje wys van
flachten , voormaals befchreven,
verkregen, wyl zy myns bedun-
kens buiten dat flachten, niets
daar van weten können. Het zy
hoe het zy, het is zeker, dat hy
met zyn dagelyks mes, na dat de
punt zeer fcherp is geflepen , een
gat in de ader fnyd, en zoo veel
bloed daar uit laat lopen , als hy
oordeelt nodig te zyn. Vervol-
gens maakt hy het verband , dat
hy gelegt heeft weder los, en
itrykt het gat met vet toe, verbind
het met Saley of andere wilde
kruids-bladeren, en laat het alzioo
weder genezen , het welk ook
binnen twee dagen volkomen ge-
fchied is.

Uit deze en andere fneden , wel- Dwaling
ke door koppen zetten in de huid j^va*
worden gedaan , en die alle met
zuiver vet worden toegeftreken ,
oordelen alle Reizigers , voor zoo
veel ik befchryvingen van hen
hebbe gezien, dat zy zulks voorbe-
dachtelyk of om andere oorzaken
deden; dog ik kan verzekeren,
dat zy buiten deze beide geval-
len , en nog een derde, welke
ik ten eeriten verhalen zal ,
zoo licht geen gat in de hand la-
ten fnyden. Moet men nu niet
bekennen, dat dit een recht een-
voudige wys van koppen en ader-
laten is , welkers werking by
hen echter zoo heilzaam be-
vonden word ? Wat my betreft ,
my dunkt dat die wys gantfeh
niet met ons koppen zetten en
aderlaten overeenkomt, en dien-
volgens verwonderens waardig

is.

Zv weten niet alleen met het Zygene-

' 11 II ~ .,„rr i*-'f '>OK

koppen en aderlaten op zulke wys li;t..llykc
om te gaan , mar ook zoo als quaicn.
voorheen reeds is gezegt, ontrent

uiter-

KAAP de GOEDE HOOP. iS7

uiterlykc wonden en quetzuren ;
en /.oude het uitlhyden van den
zaatbal by de mansperzoncn , 700
als voormaals bericht is, tot ge-
hoegzame bewys können verftrek-
ken , als men anders geen bewys
meer had, dog daar aan fcheeli
het gantlch niet, en heb ik eens
iemand , die met een vergiftigde
pyl op den voet , even boven te
toon getroffen was, gevraagt, hoe
zy diergelyke wonden konden ge-
nezen, 7.00 dat de wonde niet al-
leen heelde, maar de gequellte ook
geen ongemak had van het gif, in
de bloedaders heerfchende, of be-
ducht moeit zyn , dat hy daar aan
(terven zoude.
Hoever- Dog deze gaf my teneerften een
'ccn omltandig bericht daar Van, zeg-
n gende , dat zy van het gedroogde
gencitn. llangen-gif, waar mede hunne py-
len vergiftigd zyn, een gedeelte
tuifchen twee Itenen klein wre-
ven , en met fpog tot een zalfje
maakten, waar na zy zich voor
op de borft ontrent de hartkuil
krabden , dat het bloed daar uit
quam; Itreken in de nieuwge-
maakte wonde van de gemelde
zalf, en namen het overige deel in,
en beletteden alzoo van buiten en
door het innemen van binnen, dat
het gif door het opltygen na het
hert werking kan doen , aangezien
het gif, van boven ingenomen,
de werking door den mond te rug
dreef, en alzoo 't een gif het ander
verjoeg.

Wat echter aanbelangde het ge-
nezen van de wonde, na dat de-
zelve ter dege gezuivert was, ge-
bruikten zy eenige heilzame krui-
den, daar onder haar Buchu en
'Dacba-bhderen-, welke zy daarin
llrooidenj waar na zy dezelve met
een ftukje huid of vel verbonden,
waar door hunne quetzuren, wel-
ke zy op die wyze kregen , altyd
gelukkig genezen wierden , zoo
dat iemand zelden langer dan drie
of vier weken met een verbonden
voet hoefde te gaan , mids dat hy
zich zelve niet verwaarloosde en

alle dag daar na zag; alzoo het in
tegendeel zeer dikwyls gebeurde,

dat iemand die de wonde verzuim-
de, langer tyd van noden had ,
eer die t'ecnmaal genezen was.

Van arm-en beenbreuken weten VcrrLtkkin-

• . l Li 1 ccn hoc

zy niets, hebben ook nooit een diegene-
exempel gehad, dat iemand dier- "■**
gelyk ohgeluk heeft gehad. By cn'
verrekkingen en andere diergely-
ke toevallen, bedienen zy zich
alleenlyk van fmeren en geltadig
heen en weer bewegen, waar d<
de leden eindelyk weder op hun-
ne rechte plaats en order komen ,
hoewel zy niet können lochen en,
dat die wys van genezen, voor-
namelyk als het fmeren een wei-
nig ftraf en ftyf gefchicd, zoo als
altyd gebruiklyk is, zeer pynlvk
is, te meer om dat zy door zulke
pyn genoodzaakt worden , het lic-
haam te fneller en heftiger te be-
wegen en te rukken.

Eindelyk is het ook een mees- Hoezyde
terftuk van hunne Barbiers, dat zy H™J
een lid van den kleinlten en dik- d'
wyls van meer vingers afzetten,
en wederom genezen, zonder de
overige leden te verltrammen, of
dat de huid optrekt en het blote
been daar uit Iteekt. Dit afzetten
gefchied andermaal zonder eenige
toeltel van inllrumenten , maar al
wederom met het mes, waar van
zy zich dagelyks bedienen ; fny-
dende met het zelve het lid af, na
dat de huid en zenuwen met een
fnaar valtgebonden is, waar na zy
door zeker middel van het zap van
Maltikboom-bladeren en andere
kruiden heel wel het bloed Item-
pen , en ook vervolgens de wonde
gelukkig genezen.

Ik weet my te erinneren , wan-
neer van dit afzetten gewag is ge-
maakt, dat ik hebbe belooft, dat
ik op deze plaats de oorzaken zou-
de zeggen, welke hen tot het mif-
fen van een lid beweegt, omdat
de gilUngen der Schry vers zoo veel
van elkander verfchillen. Ten
einde ik nu ook in dit Ituk niets
fchuldig blyve, zal ik myn woord
V 3 hou-

afzetten.

is« B E S C H R Y V I N G van de

houden, en de zaak uit den grond
onderzoeken. Edoch zulks zal
niet können gefchieden, zonder
de veelvuldige meningen der ge-
melde Schryvers aan te halen,
door dien men anders daar aan
zoude twyffelen , en denken kön-
nen, dat anderen het beter ge-
troffen hadden.
Boe, Van de twee meningen, welke

menmg de Heer Boeving in zyne curieufe
üiervan. ßefchryvmg en naricht van de

Hottentotten pag. 4. bybrengt ,
{trekt de eerite daar Tiene, dat de
wyven zulks zelve aan de kinderen
zonder onderfcheiddoen, en dat
zulks gefchied, ten einde zy niet
zouden komen te fterven. Def-
zelfs eige woorden luiden als volgt:
Kenigen hebben ßompe vingers ; de
oorzaak daar van zonde zyn ; als
'er een oftivee kinderen geftorven
zyn , byt de moeder het volgende
kind een lid af, nit bygelovigheid ,
dat dit alsdan zoo licht niet fier ven
zal.
van den Ondertuflchen als dit de oor-
Schryver 2aak Was , en de wyven zelve het
Iegt' deden , zouden zy niet altyd van
de pink beginnen , maar wel van
den t weden of derden vinger, na
dat 'er alvorens veel kinderen ge-
llorven waren. Daarenboven
moeft ook volgen, dat de wyven
niet alleen itompe vingers hadden,
maar de mansperzonen ook ; en
daar benevens zoude de huid niet
weder zoo glad toeheelen,zoo als
nu , zonder dat 'er een beentje uit
iteckt. Dienvolgens is deze oor-
zaak gantfeh verkeert en valfch ,
de Heer Boeving mag ze hebben
van wien hy wil, ïtrydende zelfs
tegen de ondervinding, om dat hy
geen een en man met itompe vin-
gers kan aanwyzen, 't welk op
zulke wys echter noodwendig
moeit gefchieden ; om dat het
kind, 't welk op de voorgaande
gefturve kinderen volgt, niet wel
altyd een dochter zyn kan. Daar-
enbpven is het , gemerkt demoe-
dcrlykc liefde tot hunne nieuwge-
bore kinderen , niet wel te gelo-

ven , dat zy een zodanige tiranriy
aan hunne tedere vrugt zouden
plegen ; ja dit bericht is verdicht
en van alle waarheid ontbloot, hy
mag daar mede gehult zyn van
wien hy wil.

De Hottentotten zelf zyn daar
toe bequaam genoeg, en hebben
geen Leermeclter van noden,
voornamelyk als zy een vreemde-
ling voorhebben. Want ik weet
uit de ondervinding te fpreken,
en het heugt my nog zeer wel ,
hoe zy my de twee eerite jaren dan
hier dan daar mee hebben zoeken
te bedriegen en voor de gek te
houden; en onder anderen heb-
ben zy my van dit lid afzetten niet
zoo zeer wys gemaakt, dat de
wyven zelf het afbeten, maar dat
het door de mannen, Barbiers of
zoo als men ze gelieft te noemen,
om die rede gefchiede , wyl het
een teken van adeldom of een
groot wapen was, en dat bygevolg
een vrouw hoe minder leden zy
aan haar vingers had, van zoo veel
hoger ftand was, en zoo veel gro-
ter wapen voerde.

Ik heb dit voorgeven zekerlyk
al langen tyd voor waarheid aan-
genomen, om dat ik niet beter
wilt, of ontdekken konde, en ik
niet na ging, wat daar by noodza-
kelyk had moeten gade geflagen
worden ; want op dusdanige wys
Itamde de Adeldom of een groot
wapen alleen van de wyven , en
hadden de mannen niets daar me-
de te doen , maar moeiten te vre-
de zyn , als zy een zulke adel) ke
Dame ten huwclyk kregen, van
welke zy niets zouden können
roemen , dan dat zy van adclvk
bloed was, om dat hare' vingers
het aanwezen. Daar benevens be-
dacht ik niet, dat 'er op die wys
maar adelyke Dames, en geen a-
delykc freulens waren; maar ik
geloofde bundeling het geen my
als wat nieuws op den mouw ge-
fpelt wierd ; fchoon ik zomtyds
zag, dat de armite bloed , die
geen drie i'chapcn ryk was, met

een

KAAP de GOEDE HOOP. 159

vogels
kring-

een zodanige adelykc Dame ge-
trouwt was. Ook kondc ik geen
Edelman vinden, vatl welken
zulke adelyke Dames ge teelt wa-
ren, hoewel zy voorgaven , dat
men ze aan de Tvger-( 'rollen
kondc kennen ;daarondertulfchen
de ganrfche Nawaquas-miic met
diergelykeCrolVen praalt, die al-
ias nevens eenige Kapiteins van
andere natiën allen Edelluiden zvn
moeiten.

OndertufTchcn merkte ikeinde-
lyk het bedrog, wanneer ik gele-
gentheid had en vryheid kreeg,
om een weinig dieper landwaards
in te komen , alwaar my gantfeh
wat anders wierd verhaalt, zoo als
kort hier na zal worden aange-
toont , zullende jegenswoordig
myn werk maken, om de vreem-
de gevoelens daar van verder te
onderzoeken, en derhalven dat
van den Heer Vogel op de baan
brengen, welke in zyne tienjari-
ge Ooil-Indifche Reisbefchryving
pa^. 74- voorgeeft , dat ieder
vryiter het moeit doen, als zy
trouwen wilde. Defzelfs eige
woorden daar van luiden aldus :
Als zy trouwen willen , geeft de
vryfter aan den vryer in plaats van
een trouwring een vetten fchapen,
of anderen darm om den hals , dien
hy draagt, tot dat by verrot is, en
van den hals valt; daar benevens
moet de vryfter van haar kleine
vinger een lid laten afzetten , en
het aan den man geven , ten teken
van hare trouw.
Word we- OndertulVchen zoo valfch het
deriegt. eerfte van den darm is, zoo als
voormaals reeds is aangetoont ,
zoo verkeert is ook het twede ,
namelyk het lid afzetten ; want
indien dit altyd by het trouwen
moeft gefchieden , zoude het niet
alleen een bedroefde bruiloft ma-
ken , om dat de Bruid die met
een gewonden vinger zoude moe-
ten bywonen , fchoon zy nog zul-
ke dolle en onlydelyke pyn had ;
maar daar uit zoude ook moeten
volgen , dat niet zommige maar

alle wyven , ■ wie zy vyn,

zulken dompen \ingcr zouden
hebben j 't welk andermaal tegen
de ondervinding is, om dat men
veel hondert wyven aantreft, die
alle de leden aan de vingers heb-
ben. Derhalven heelt ook de
Heer / 'ogel , die voor 't overige
/eer wel, fchoon kort, van hen
fchryft, hier in gedwaalt , ende
zaak niet wel onderzocht.

\ m deze drie meningen wykt inving*
de andere oorzaak van den Heer £"'**
Boeving, welke loc.cit.pag. •,-. te
vindenis , gantfeh af, en komt
de zaak wat nader , als hy zegt :
Zommige wyven zonden door het
afbyten van een lid van de pink, de
droefheid over de dood van hare
mans te kennen geven. Ik zeg , d at
hy de zaak wat nader komt,
fchoon hy die niet volkomen treft.
Het is zeker, dat het om de mans
gefchied , dog of het een teken is
van droefheid over het verlies van
haren beminden man, dan om
een andere oorzaak , zulks is te
onderzoeken.

Dat het niet uit droefheid ge- Wederkgt.
fchied , blykt, wyl zy door den
dood van haar man niets verlieft ,
dan den byflaap, dien zydikwyls
tog niet alleen heeft gehad , als hy
nog een of twee wyven nevens
haar heeft getrouwt. Ontrent de
nalatenfchap gaat de zoon haar
voor, en ontfangt die, als hy ze
anders kan beltieren , en zoo nier,
blyft de moeder als opper-voogdes
in 't bezit en bcltier, tot dat de
zoon in itaat is. Aan eeten en
drinken ontbreekt het haar echter
niet, vermids de zoon, of als 'er
geen is, de geen, welke de goe-
deren erft, verplicht is, om de
moeder te verzorgen. Dienvol-
gens moet dit lid-afzetten een an-
dere oorzaak, als die de Heer
Boeving by gebragt heeft, heb-
ben. Waar mede nu een vrouw
haar droefheid over het verlies
van haar man laat zien , zulks
zal in 't vervolg gemeld wor-
den , wanneer ik de begra-
fenis-

i6o B E S C H R Y V I N G van de

cc bdtc.

fenis plechtigheden zal befchry-
vcn.
Tacharts De dii:wYls aangehaalde ' T.
mening is Tachart heeft de belle en w aar-
achtiglte mening daar van , welke
met de ondervinding en grondige
waarheid meelt overeenkomt,
wanneer lvy in zynè Siamfche
Reis /^. ioa. de oorzaak van dit
lid afzetten met de volgende
woorden uitdrukt : Als een vrouw
baar eerflen man heeft verlöre;.',
moet zy een lid van den vinger, met
den klein fien beginnende , laten af -
fi/xden, z,oo dikwyls ah zy weder
trouwt. Aldus ziet de Lezer,
waarom dit lid afzetten gefchied ;
namelyk niet om de voorgemelde
oorzaak; maar om dat zy weder
trouwende, men een geweze we-
duwe van een jonge en in het eer-
fle huwelyk levende Hottentot-
fche vrouw ter dege en duidelyk
zoude können onderfcheiden.

Om de woorden van T. Ta-
ciarteeh weinig duidel yker te ver-
klaren ; de zaak beltaat hier in :
Wanneer een vrouw haren eeriten
man heeft verloren, en weder
trouwen wil, of een vryer krygt,
zoo is 't haar niet geoorlooft, den-
zelven tot haren man te nemen,
ten ware zy alvorens het voorite
lid van den kleintten vinger aan
de. linkerhand, heeft laten affny-
den ; by deze plechtigheid moet
zv Anders maken en flachten, ten
einde de andere wyf jes eens vro-
lyk zyn , en haar als wederom on-
der de jonge dochters tellen, wel-
ke wegens hare jeugd en fchoon-
heid nog wel een man waardig
xy. i Deze plechtigheid verricht ,
mag zy vry en onverhindert we-
der trouwen, om dat men aan
hare hand kan zien , dat zy voor
dezen reeds een man gehad

heeft.

Komtde7C man weder te lter-
ven, en is de weduwe van voorne-
men , om ten derdenmaal in den
huwelyken itaat te treden, moet
het voorite lid met dezelve om-
standigheden van den volgenden

De Schiy
ver \
haalt dit
wat om-
fiandiger.

vinger worden afgezet. Ja als het
tot een vierde huwelyk komt,
moet weder een lid van den vol-
genden vinger weg , en deze
plechtigheid word zoo ftyf en on-
verbreeklyk in acht genomen , dat
| 'er ter waereld geen exceptie tegen
in te brengen is , aangezien alle ,
zy zyn van hogen of lagen ftaat ,
rykofarm, het zelve lot moeten
ondergaan, en is haar hier ontrent
niet voorgefchreven, wanneer zv
het doen moeten, maar men laat
haar hier in zelve' na haar eige zin
handelen en te werk gaan.

Edoch genoeg van het leden- 7-yverftan
afzetten, alzoo de ware oorzaak hSïny-
nu ontdekt is. Hier uit blykt ge- dca.
noegzaam, dat 'er tamelyk bequa-
rae Barbiers onder hen moeten
zyn , om dat zy byna even dat zel-
ve veritaan , het welk onze geme-
ne Barbiers uitvoeren. Nu is nog
overig, om in 't kort te melden,
hoe zy zich op 't hair affcheren
veritaan ; Ondertuflchen moet men
niet denken , dat zy den baart la-
ten fcheren, zoo als de Europea-
nen in gebruik hebben, aangezien
die niet te lang en dik voorden
dag komt ; men ziet aan de kin
maar cenige wollige zwarte
hairen. Onder de neus laat zy
zich wat dikker zien, dog worcl
niet lang, maar krult als wol in el-
kander, en hoeft dcrhalven niet
gefchoren te worden ; ondertuf-
lchen worden de hoofd-hairen by
zekere omltandigheden dan half,
dan Itreekwys, nooit echter t'ee-
nemaal afgefchoren

De omltandigheden zyn met itywat
korte woorden de volgende. Ie- gcSüi
mand met overgrote hoofdp\ n ge-
plaagt, laat om ze te \erdryven,zich
het hair glad affcheren op de plaats,
daarhyde pynvoelt.Isdepyninhet
voorltc deel, word het voorhoofd
ver achterwaards van het hair
ontblood; lyd het halve hoofd , en
heeft hy alzoo een Hemicrania,
moet het halve hoofd glad gefcho-
ren, en overal lucht tot uitwaze-
men verfchaft worden, ten einde

de

KAAP dl: GOEDE HOOP. iói

zy zelfs zonder eenige benoodig-
de inftrumcnten Operatien kön-
nen doen, welke een Europeaan?

febe Barbier /onder die inftru-
mcnten niet licht na:ipcn /oude,
en geloof ik zekerlyk, wanneer zy
de minlte handgreep wiften, of
diergelyke inftrumcritcn gezien
hadden, ot' gebruiken konden,
dat zy een ervaren Barbier niet
veel zouden wyken, maar den een
ot den anderen dik\v\ls in zyne
kunlt zouden belchaamt maken.
\\ ie zou hen dan noch voor dom-
me menfehen houden?

Zoo weinig het hen echter aan
zodanige menfehen ontbreekt, die
uiterlyke wonden , ja ook inner-
lyke quälen met middelen, van
buiten gebruikt , weten te gene-
zen, zoo weinig ontbreekt het
hen ook aan zulken, die haar
werk maken, om ziektens te ge-
nezen, aangezien menige Hotten-
totfche Doftor, niet tegenftaande
hy zoo veel op . zyn konft niet
pocht; als een Arts óf kwakzalver,
ook zoo vele teftimonien niet kan
of wil laterr zien , ^echter velen
zoude befchaamt maken , als hy
met hen van zyne konft quam te
fpreken, die echter voorheen met
zulke hoogdravende pralende
woorden zich en zyne kunft he-
melhoog verheven, en menig on-
nozelen het geld daar door uit de
zak geklopt heeft.

Men kan niet lochenen, dat
men gene lang aanhoudende ziek-
tens onder hen zal aantreffen, niet
tegenftaande zy nog zoo flecht
leven, en hunnen maag met gerin-
ge kolt verzadigen en opvullen.
Wat my aanbelangt , ik geloof,
dat zulks door de deugdzaamheid
van de lucht en van de gantlche
luchtftreek komt, om dat voor-
maals insgelyks aan de Europeanen
is bevonden, dat zy ook van dier-
gelyke ziektens niet weten; ja
men weet ook zoo weinig onder
hen als de gemelde Europeanen,
vankoortzen, zy mogen genaamt
' zyn, hoc zy willen. Daarenbo-
X ven

de pyn wykc, ende Patient ruit
bekome. I let hair algdchoren ,
blyft de huid fmcrig en vet, maar
om de zwecigaten te eerder ie o-
penen, en de vettigheid weg te
nemen i beftroojenzy het gefcho-
ren deel dik met Buchu, denken-
de, dat het zelve tot het verdry-
ven van hoofdpyn niet weinig
helpt, 't welk ik echter daar Iaat;
ik wil liever geloven , dat die pyn
door vettigheid ontilaat, en door
de opening der zwectgaten veel
ver /.acht word.

\V yders wanneer iemand zyn
vader of moeder, zoo als ook een
anderen vriend en nabeftaanden
door den dood heeft verloren, en
uit armoede niet in ftaat is , een
fcha.ip of iets diergclyks te (lach-
ten en te otteren, zoo als in het
volgegde Hoofdltuk omftandig
zal worden gemeld , laat hy zich
ten teken van zyn rouw, en dat
hy over dees of genen dood be-
droeft is, de hairen ftreeps-rwys
van het hoofd fcheren, waar van
ieder ftreep byna twee duim
breedt is. Dit gefchied rondom
het hoofd, terwyl tuffchen de bei-
de afgefchore delen een ftreep
blyft, met hair bezet , die van de-
zelve breedte is.

Tot dit fcheren gebruiken zy
geen ander initrument, als haar
dagelyks mes, het welk zy zeer
fcherp geilepen hebben ; waar
mede zy de hairen zoo glad weten
af te fcheren , dat men zoude gelo-
ven , dat het met een fcheermes
gefchied was, zonder dat zy het
hoofd nat maken, of zich van zeep
bedienen; maar vermids het hair
buiten dat als wolle, en daarenbo-
ven met vet genoeg befmeert is ,
dat het als vuile fchaapvvol klont-
wyze in malkanderen kleeft ,
dunkt my, dat het daar door ge-
noeg gezeept, of klaar gemaakt is,
om glad afgefchoren te können
worden.
Zyzynal- Zodanige konftige Baardfchccr-
ieBarb'eis ^ers en ^"hiers hebben alzoo de
de Hottentotten onder zich, dat
II. T>cel.

i62 B ESC HRY VING van de

ven heb ik voormaats reeds ge-
zegt, dat verwonderenswaardig is,
dat fchoon zy van kindsgebeente
naakt gaan , en buiten de voor-
maals beichreve Croflen niets om
het lyf hebben, waar mede zy zich
voor regen en wind bedekken
können ; en zich daarbenevens
meeft in 't open veld onthouden ,
zoo als hare hutten of huizen ook
niet veel voor warmte können
helpen , zy echter weinig met ver-
koudheid gequelt zyn, waar me-
de een Europeaan zeer licht word
aangetait of overvallen.
Zy noe- Edoch dit alles ontheft hen niet
tófctens van alle ziektens, maar zy hebben
ais de Hoi- hunne ongemakken zoo wel, als
landcrs. ancjere menfchen ; dienvolgens
hoort men dikwyls , dat dees of
geen zieklyk is, velen daarbene-
vens door ziektens afgemat, lier-
ven. Hoe ondertuiTchen deze
ziektens moeten worden genaamt,
heb ik, als in de geneeskunde on-
ervaren , van hen niet können
vernemen. Ten delen om dat zy
zelve met de Duitfche benaming
niet können te recht komen, en
ook om dat ik hare differentien ,
welke zy in de benoeming van de-
zelve maken, niet begrypen, ver-
itaan of fchryven konde. Kortom
zy noemen de ziektens na den
aard van de Hollandfche koort-
zen , en geven geen verdere ken-
tekens van dees of gene ziekte, uit
vrees dat men achter de kracht
van hunne kruiden zoude komen,
of den fpot met hen dryven.
Haar Mc- Uit de ondervinding weet ik
decyneo. van \ien tc zeggen , dat zy de
kracht van de Aloë-bladeren zeer
veel kennen ; nademaal zy voor ie-
mand, die een bedorve maag
heeft , en dienvolgens over flech-
ten appetyt klaagt , ten eerften
een van zulke Aloë-bladeren ,
welke overvloedig in 't veld wor-
den gevonden, halen, en hem
eenige droppels van het zap in een
lepel vol met warm nat ingeven ,
ten einde hy wakker daar van aan
het purgeren gerake. Helpt het

in eene reis niet , wachten zy een
paar dagen , en geven hem ander-
maal zulke droppels in, en dit zoo
iterk, dat hy dikwyls twee of drie
dagendaar van afgaat, en aldus den
maag zuivert van al het geen den
zelven zoude können bezwaart
hebben.

Alle andere innerlyke ziektens,
welke zy,zoo als gezegt is, onder
denHollandfchen naam van koort-
zen begrypen, genezen zy door-
| gaans met zeer goed en gewenfcht
I efted, met geprepareerde poe-
j ders en dranken van wilde zaley-
1 bladeren, Buchn, wilde knoflook,
wilden fenkel, wilde vygen en
derzelver bladeren , nevens vele
andere voorheen befchreve krui-
den , welker compofitie zy onein-
dig veranderen, en op allerhande
wys klaar maken ; daar na denPa*-
tient ingeven , terwyl zy hem ver-
zekeren , dat het hem onfeilbaar
helpen zal.

Deze van hen gemaakte dran-
ken en poeders, geven zy den
zeldzamen en belachelyken naam
van Tover goed i als of zy de onpaf-
felykheid daar mede uit het lic-
haam wilden toveren en bannen.
Helpt het, zeggen zy, ^DieTo-
v er goeds ja braaf \ verheffen den
geen, welke dat goed heeft klaar
gemaakt, zeer hoog, enpryzen
hem overal. Doet het geen wer-
king, en word de zieke daar van
niet beter , zoo zeggen de Artzen
zelf tegen hunne Patienten , JVag-
tum , die Tovergoeds niet flerk ge-
noegd ons ja een ander inaknm, die
ja braaf flerk. Als of zy te ver-
fhall wilden geven , dat zy niet
hadden geweten , dat de natuur
van den Patient zoo ilerk was.

En met diergelyke woorden
bepraten zy den armen zieken al-
tyd tot het willig innemen, het
mag helpen of niet. Een exem-
pel is my bekent van een Hotten-
tot, genaamt Syncopas , die over
j zwakheid van alle leden en andere
inwendige ongemakken meer aan
, zulk een Doftor klaagde, welke
l hem

KAAP de GOEDE HOOP. ui

hem 7.ccr veel diergelyke dranken
en poeders klaarmaakte, en hem
ook altyd bewoog, dezelve in te
nemen. Dat Tovergoed heefi
ook géwenlchte werking gedaan,
en alles uit het lichaam gedreven,
zoo dat hy 'er niet veel beter uit-
zag, als een, die melaats was, of
de Spaanfche pokken had.

In zulken elendigen tociland
quam hy eens aan het huis, van
een hem welbekcnt Europeaan ,
alwaar ik my tcrzelver tyd ook
bevond , en toonde zieh maar van
verre, om dat een iegelyk een af-
fchuuw voor hem had , die hem
zag ; zyn aangezicht was met
fchurft hier en daar bezet, dat
menhem naauwlyks kende; over
het gantfehc lichaam was hy vol
zwecren en etterbuilen , zoo dat
hy een Lazarus zeer wel konde
vertonen. Wanneer hy een wei-
nig nader quam, en zich ter dege
liet bekyken, vraagde de vrouw
van den huize ten eerften, hoe hy
de pokken gekregen had; maar
hy verhaalde zynen toeftand zoo
duidclyk, dat het vermoede van
de Spaanfche pokken wel haart
ophield, en men groot mcdelyden
met hem had.

Daar op gaf de vrouw hem,

wylhy zeide, dat zyne Doctor

hem niet verder konden helpen,

een itukje Vitriool ,en zeide hem,

hoe hy het zoude gebruiken.

Wanneer hy echter voor de eer-

ftemaal zyn lichaam daar mede

wafchte , quam hy fpringen , en

zeide : l rrouw die Tovergoeds by-

tum als de 'Duizel, iaat makum

zoo? Wy lachten allen, en zeiden,

dat het tot zyne genezing llrekte ,

en vermaanden hem, verder daar

mede voor te gaan ; waar mede hy

vergenoegt hene ging, en binnen

14 dagen vry van alle fchurft, te

rug quam, en ook verder niets

quaads aan het lichaam gewaar

Proefof w^erc^ °f voelde,
een Hot- Alzoo 'er in de gantfche wae-

ftCTven of re^ ?een ^0(^or is te vinden , die
niet. alle ziektens genezen, en de kran-
II. Deel,

ken hunne gezondheid v e-

ven kan, zoo is 'er ook .«een on-
der de Hottentotten, inaar daar
ilerven 'erveel ondei bet gebrui-
ken van medicynen. Ondcrtuf»
Lchen hebben zommigen een gek ,
bygelovig en zondig middel be-
dacht, om te proberen, of zoda-
nig een, die óp het ziek bed legt,
weder opkomen , of aan de ziekte
ilerven zal. Yermids ik het zelf
niet heb gezien, zal ik het zoo
goed, als ik het van geloofwaar-
dige menfehen heb gehoort, den
I .e/.er mede delen.

Wanneer iemand krank is, en
de middelen gene goede werking
doen, maar de Patient v«vn dag tot
dag zwakker word , zoo bedienen
zy zich van het volgende middel ,
om te weten, of hy leven of der-
ven zal, namelyk, zy nemen een
fchaap, en trekken het levend de
huid af, zonder dat het een drop-
pel bloed daar by verlieft; de
huid afgetrokken, laten zy het
los, om te zien, of het weg loopt,
dan of het leggen blyft; loopt het
hecne, hebben zy de bygelovige
valte hoop , dat de Patient ook
weder daar van zal opkomen;
maar indien het leggen blyft, zoo
hebben zy ook geen moed meer ,
dat de Patient den dans ontfprin-
gen zal; geven hem ook wyders
niets, dan zyne gewoonlyke fpy-
ze, totdat hy eindelyk het leven
daar by infehiet.

Is dit niet een ongerymde dui- DeSchry-
yelfche manier om te weten, of^eh°aui
iemand leven of Ilerven zal ? voor god-
Veel beter is het, dat men zich do00es^nyt
aan de wille Gods overgeeft, en
hem als de Gever van het leven,
in zyn geheim raadsbefluit geen in-
breuk doet. Als tyd en uur voor-
handen is, zal hy ons wel verlof
fen, en uit deze bedroefde wac-
reld tot de geene brengen, alwaar
wv allen den Meerter met een ge-
leerde tong eenparig loven , en
van gene ziektens, fmert, veel
■ min van andere waereldfche zorg
I en benaauwtheid meer weten ,
X z maar

16+

BESCHRYVING vande

maar eeuwige vreugde, ruft en
vergenoeging genieten zullen.

Ik weet verder niets van de
ziektens en geneesmiddelen der
Hottentotten te melden ; onder-
tufTchen hoop ik, dat de Lezer
daar mede vergenoegt zal zyn, en
een zulke wetenfehap by de Hot-
tentotten niet zoude gezocht heb-
ben. Wat my belangt, ik kan ver-
zekeren, dat ik uit de ondervin-
ding fchryf, het geen van hunne
krankheden en geneesmiddelen
gemeld is, en zoude het my wei-
nig moeite kollen, om eenige ver-
dere voorbeelden by te brengen ,
als het noodzaaklyk was, of be-
ducht moeit zyn, dat de Lezer aan
myne woorden twyffelde, waar
toe gy my tot nu geen de minlte

rede hebt gegeven, om zulks te
vermoeden ; en weet ik daarente-
gen, en ik ben daar van overtuigt,
dat gelyk als ik de zaken zonder
byvoegzel hebbe gemeld, gy de-
zelve in hare eenvoudigheid ge-
kent, en de waarheid daar uit ge-
zien zult hebben.

Dienvolgens befluit ik dit J^j™»
Hoofd ftuk, met belofte, ommetftuk.0'
de naafte gelegentheid hunne be-
grafenis-plechtigheden te befchry-
ven , ten einde de Lezer , om dat
'er voor zoo veel my tot nu be-
wuft, of voor myne oogen en oo-
ren gekomen is, verder niet meer
overig is, ook by derzelver be-
grafenis zien moge, welke plech-
tigheden daar by verricht wor-
den.

XV. HOOFTSTUK.

Van de Begrafenis -plechtigheden der Hotten-
totten , welke omftandigheden en zeldzaame
gcbruiklykheden daar by waar te nemen
zyn.

fan de begrafenis- plechtigheden der Hottentotten. Als de patiënt beter wordt , wordt 'er ge-
offert. Als de patiënt flerf 't ontflaat ,er een afgryzelyk ge/ch reeuw. De Kapitein, of de
nageblevenen lutcn het graf maken. Het graf is doorgaans een gat in de aarde door wilde

dieren gemaakt. De overledene word in malkander gebogen , en in een Cros gebonden. Dt
tyd der begrafenis is 6 uuren na baar dood Het lyk word door een gemaakte agterdeur
ten huize uitgedragen. In het huis ■ an den overledenen mag niemant weer komen.

Hoe de begraving gefchied. De oudfle bepifl al de lyk-gelyders. Deßrooit hun verders tuet
afch. Waarom zulks gefchied. Waarom al dt huizen buiten het flerf huis worden

afgelnoken. I 'ertrek van .deze plaats, en andere manier van treuren. De Schryver bt~
fluit dit naricht van de Hottentotten.

De plechtigheden , welke de
Hottentotten by hunne
kraamvrouwen, bruiloften, en
verders in het gantfche gemene
leven by alle voorvallen en gelc-
gentheden verrichten, heb ik U
achtervolgens onze atïpraak van
(yd tol tvd Hoofdlhikswys dui-
dei\k, grondig en waarachtig, zoo
VQel in mvn vermogen is geweeit,

om dezelve na te vorfchen, gemeld;
gelyk ik ook deswegen menige
moejelyke, verdrietige en dikwyls
gevaarlyke reis heb gedaan; om
vafl alles oog-getuige te zyn, en
naauw te können onderzoeken.
Heeft de Lezer eenig genoegen
gehad , zoo kan hy van myne
kant verzekert zyn , dat my geen
moeite, verdriet en gevaar ipyt,

bv

KAAP dr GOEDE HOOP. i6s

'e Be
gr.'.t'cai";
der I ;
ten totten.

by nacht ofhy dag voorgevallen,
waar voor ik zekerlyk met alleen
verfcheidemalen te duchten heb
gehad, ma.tr waar in ik ook werk-
lvk geu 'cell ben , fchoon ik ze
niet gemeld of op de behoorlyke
plaatzen te pas gebragt heb. 't Is
my genoeg als ik myn voornemen
by U maarberykt, eneenig ver-
genoegen gegeven heb.

Wyl dit het geen is, 't welk ik
by deze Hottcntotfche befchry-
ving, belooft heb , in mvn laatltc
Hoofd Huk voor te Hellen, zoo zal
ik zoo als ik tot nu gedaan heb,
myne belofte nakomen, en den
Lezer \ an de gantfche ftaatzie, te
weten, van het iterfuur af, ja vroe-
ger, tot op het laatltcn oogenblik
en zoo lang de rouw duurt, die
zoo heel dra geen einde neemt ,
een grondig, duidelyk en waarach-
tig bericht geven , ten einde gy
daar van zoo goed moogt onder-
recht zyn, als of gy zelf daar by
geweelt was.

Wanneer dienvolgens de Hot-
tentotten zien en bemerken, dat
het met een kranke byna gedaan
is, en hy haait, affcheid nemen zal,
zoo geven de omltanders den Pa-
tient nog al hoop tot beterfchap ,
en troollen hem met den Doctor,
dat die krachtig tovergoed zal
brengen, waar door hy wel haalt
weder gezond zal worden , wer-
dende voor 't overipre van God
en deszelfs hulp nooit eenig gewag
gemaakt, en ook niet gezegt, dat
hy zich aan denzelven houden, op
hem hopen , en van hem genezing
van zyne ziekte wachten moet,
maar de Doctor alleen zal hem
helpen, en van de benaauwtheid
verf offen.

Anderen, die rondom hem zit-
ten, en hem willen zien Her ven ,
beginnen zodanig te fchrceuwen ,
huilen en kermen , dat men zou
denken , dat de kranke daar door
alleen moeit fterven; daar men
echter dikwyls ziet , dat zoo een
wanhopige zieke weder beter
word. Wanneer hy t'eenemaal

veder op de been geraakt, bh
hy na zyn vermogen, offen
fchapen als tot dankbaarheid vo<
zyne weder ver krege gezondheid
flachten en offeren. 1 )e uitdeling
en verteering van het geoftert vee
gefchied naar het oud gebruik,
en valt hétvleefch den mannen te
beur;, als 'er een man of zoon
ziek isgeweeft, en aan de wyven*
als 'er een vrouw of dochter de
dood ontinapt is,

Komt echter de krankeperzoon
te fterven , zoo begint het huilen ,
fchrecuwen en kermen ecrlt ter
dege , en zoude een Europeaan ,
als hy maar een half quartier uurs
daar by was, niet weten, waar
zyn hoofd te bergen , aangezien
dit onder elkander gemengt ge-
klag en geteem, niet alleen een
erbarmlyken echo in de ooien ver-
oorzaakt, maar het zelve word
ook door het in malkanderen
flaan en wringen der handen zo-
danig vermeerdert , dat men niet
weet, fpoedig genoeg te vluchten,
om van dezen gruwzamen weer-
klank bevryd te zyn , alzoo men
zulk een verbazend gefchreeuw
byna een uur ver horen kan.

Ondertuffchen laten zy het lyk ftN*h"af"
niet lang boven aarde, en zelfs krygt ieder
niet een half quartier uurs ftil leg- "atte
gen , maar zoo dra de adem weg
blyft, en men vermoed, dat de
ziel verhuiltis, zoo krygt ieder
wat te doen. Zommigen zoeken
een grafltede , en vervaardigen
het graf; zommigen binden het
lyk in de Crofs , en anderen moe-
ten tot Dragers verftrekken ; ja
de gantfche hoop, mannen en wy-
ven, jongen en ouden, kinderen
en alle de genen , die in de Kraal
zyn , moeten zich klaar maken ,
om de lykftaatzie by te wonen.

Dit punt zal de Lezer niet ter
dege können verHaan, tenware
de volgende aanmerkingen daar
bygevoegt wierden: Zoo dra de
kranke affcheid heeft genomen,
word aan alle Hottentotten in de
Kraal of van den Kapitein bevel
X 3 gege-

166 BESCHRYVING vande

Van het
Graf.

Deo
de W
malkander

gebogen
en in een
Crol

bond-.n.

gegeven, of de overgeblevenen
ver/aeken hen , oin voor den o-
verledcn een bequame begraaf-
plaats te zoeken, en het nodige
by de hand te brengen , ten ein-
de het lyk wel verborgen, en voor
de wilde dieren bewaart werde,
die anders op den reuk het zelve
zeer licht weder opgraven en ver-
fijnden.

Want vermids hare dorpen of
Kralen niet bettendig op een plaats
blvven, maar dan hier dan daar
verzet worden, daar zy namelyk
goede leeftocht voor zich en voor
haar vee vinden, is licht te ver-
moeden , dat zy geen gewille of
vafte begraaf-plaats of kerkhof
hebben, alwaar zy hare doden ter
aarde beftellen. Dienvolgens moe-
ten de oude en in 't land bert be-
kende menfehen op reis, om een
bcquamen plaats te zoeken; niet
dal zv een nieuw graf in de aarde
:n, 't 'welk al te veel moeite
zoude zyn, maar zy zoeken en-
kclvk een holte in de klippen, of
een breed gat, door eenig wild
dier in de aarde gemaakt, en laten
het lyk derwaards brengen.

Terwyl nu dezen uit zyn , en
het graf zoeken, word het lyk,
eer en alvorens het nog ltyf, koud
en ftram word, van het doodbed
afgenomen ; dog niet om het zel-
ve te waffchen, of te reinigen, of
om het klederen aan te trekken ,
als welk alles zy gedurende haar
leven niet hebben gedaan , zvvyge,
dat zy het na den dood doen zou-
den ; maar ten einde zy den over-
ig den als nog buigen en in elkander
voegen können, zoo als hare ma-
nier , van de doden in malkander
te buigen, vereifcht, en dezelve
gcmaklyk in hunne Crollen ge-
bonden können worden.

De zaak bevind zich aldus: Z,oo
dra de omltanders maar denken of
merken, dat de Patient den geeft
heeft gegeven, nemen zy de Crofs
welke hy in zyn leven gedragen
neeft ; leggen het lyk daar optui-
gen de beenen, dat de knien op

den buik en de ellebogen op de
knien, en de handen onder het
hoofd of by de wangen komen te
leggen, byna als ik my erinnere,
voor dezen in Anatomifche en an-
dere medecynfche boeken gezien
te hebben, dat de kinderen in 's
moeders lichaam leggen of zitten.
Wanneer hy aldus in elkander ge-
bogen op de Crofs legt, binden
zy hem met hunne voormaals bc-
fchreve ftrikken, of anders met
riemen in de gemelde Crofs, zo-
danig dat men van het gantlche
lichaam of lyk niets zien kan.

Is de overledene waarachtig
dood, is het goed voor hem zelve;
maar is hy niet gertorven, en legt
hy in een flaauwte, zoo als dik-
wyls gefchieden kan,en ook menig-
maal gefchiedds voor hem uit zul-
ke banden gene verloffing meer,
als hy in korten tyd niet weder tot
zich zelven komt , en over de 6
uuren in zodanige flaauwte blyft ;
hebbende zy de gewoonte, geerjt
lyk langer boven aarde te laten,
ten Avare , dat de zieke tegen den
avond of by nacht affcheid nam.
Ondertuffchen degenen, die des
morgens of des mieidags Itervcn ,
worden des avonds begraven ; die
genen , welke des avonds na de
eeuwigheid verhuizen , worden
by manefchyn die zelve nacht ter
aarde beitelt; die echter by nacht
den geelt geven, moeten met het
krieken van den dag ten grave be-
zorgt worden , zoo als ook de ge-
nen, welke by donkere maan te-
gen den avond komen te fter-
ven.

De Dragers worden andermaal wat™
door den Kapitein geordonneert , °e dragen
of van de nagelate vrienden ver- m"rkm.
zocht. Ondertuilchen hoe veel
zoude de Lezer wel denken, dat
er van noden waren? Het lyk is
niet lang, maar op de voorbe-
fchreve wys gantfeh kort in mal-
kander gevocgt. Het zelve heeft
geen doodkiit. Daarenboven is
het met klederen ook niet be-
zwaart, zynde enkelyk defmeri-

2'. .;'.■

KAAP de GOEDE HOOP. 167

geCrofsdaar om gewonden j ook

y.vn de riemen of llrikkcn niet
zwaar, en is alzoa enkelyk het
blote lichaam te dragen. Daarbc-
nevens vind men /.eer weinig dik-
ke menfehen onder hen, ichoon
zy wel in 't vleeich zjd ; derhal-
ven können 3 of 4 dragers, waal-
van zy 'er nooit meer gebruiken,
zodanig lyk zeer wel dragen,
ichoon het ook twee hondert pond
7. waar was, aangezien zy het lic-
haam onder de armen nemen, en
daar mede hene gaan, tot dat zy
bv de grafitedc komen.

Na dat zy alzoo het lyk op de
voorgemelde wys in zyneCrofs
gebonden-, en het daar in als in een
kilt wel bewaart hebben, komen
fle Dragers en brengen het niet
door de ordentlyke deur of den
algemenen uit en ingang van het
huis; maar vermids het gantfche
huis achtervolgens de voormalige
befchryving, maar in een enkeld
vertrek of woonplaats beftaat, en
buiten deze deur geen de minlte
opening of venfier heeft , maken
zy recht over den gewoonlyken
ingang, een gelyke grote opening,
nemen een daar over getrokke
matte weg , en dragen het lyk als
de achterdeur uit.

Ik heb dikmaals gevraagt , waar-
om zy dit deden? Waarom zy
den overledenen niet die zelve
deuï uitbragten, door dewelke
hy gedurende zyn leven uit en in-
gegaan was ? Edoch het antwoord
van de Heren Hottentotten was
altyd : Hottentotfch manier zoo.
OndertufTchen ik gis, datzy den
overleden niet ter rechter deure
uitbrengen , om dat hy als dan
verby ieder huis , dat in de Kraal
of dorp Haat , en over het plein
zoude moeten worden gedragen ,
op welk plein zoo als voormaals
aangewezen is , zy hunne fcha-
pen bewaren. Nu zynzy,gclyk
reeds dikwyls is gemeld , voor het
wederkomen der doden, yzelyk
benaauwt, en zoude hunne vrees
zekerlyk nog groter worden, als

het lyk verby hunne huizen ge-
bragt wierd.

Ondertuflchen terwyl ecnigen
van hen met hei binden en dragen
\an het lyk uit den huize he/ig
/.yn , zitten deanderen voorde
deur , in een ronden kring, zoo
als hare dagelvkfehe en ordently-
ke gewoonte is ; huilen, fchreeu-
wen, klagen, en Haan de handen
in malkanderen , roepende zon-
der ophouden Bof Bo! Bof het
welk in hunne taal zoo veel bete-
kent, als Vader! Vader! Vader!
De vrouwen, die in een anderen
kring afzonderlyk zitten, zoo als
voormaals is gemeld , wanneer ook
gezegt wierd, dat zy nooit of by
de mannen mogen zitten, doen
insgelyks , en maakt dit ge-
ichreeuw en geklap een zulken
weerklank dat men het zeer ver
horen en duidelyk verltaan kan.

Niemand van hen allen heeft in het hu«
meer het hert, om in het hnis van van, d,eno"

1 , 1 /•!, verleden«!

den overleden te gaan , of het zei- magnie-
ve aan te raken, uit vrees, dat mand
de geeft van den overleden zich m«£ *~' '
als nog in het zelve mogte ont-
houden , en hen een fchrik , indien
niet iets ergers , op den hals jagen.
Dit duurt niet alleen zoo lang als
het lyk boven aarde is, zoo als my
zelf is wys gemaakt, en ik ook in
een brief aan zyne Excellentie,
den Heer D. Johan George Pert-
fchen , Hoog-gravelyke Confifto-
, riaal Sur-Intendant enz. in Gera ,
! mynen zeer hogen Patroon , ge-
dagtekent den 11 Mey 1708 over-
gelchreven heb , maar niemand
waagt zich na die tyd meer , om
daar in te gaan; niemand heeft
ook de ltoutheid, om het in 't
vervolg aan te raken, aangezien
zy zulk huis ledig laten itaan, en
niemand op zich derft nemen , om
'er iets van te nemen, zoo als my
wanneer ik vryheid en gelegent-
heid kreeg, om onder hen te rei-
zen, duidelyk is voorgekomen ,
wyl ik zulke huisjes alleen hier en
daar aangetroffen , en ledig gevon-
den heb

Wan-

Lykftaat-

rie.

ió% BESCHRYVINGvande

Wanneer nu de tyd tot begra-- deren, en maken de zeldzaamfte

ven nadert, nemen de gemelde grimaßen en porturen, dat een

Dragers het lyk ; en brengen het toekyker eerder daar over lachen

na het graf; werdende van al het als.medelyden mee hebben moet.

t'Huis komende, gaan zv op
de voor aangeweze manier weder
voor het huis zitten, en zingen
wederom dezelve klaagliederen ;
namelyk zy lchreeuvvcn, huilen
en kermen erbarmlyk; flaari daar-
enboven de handen geweldig in
malkander, en roepen Bo.' Bo!
Bof Bororoïêc. en beklagen alzoo
den doden op 't heftiglte. Dit

volk in de Kraal, met huilen, ker-
men, klagen gevolgt, het welk
onder het in malkanderen flaan en
wringen der handen, luidkeels
Bo\ Bo\ enz., roept. Dit maakt
andermaal een verbaafend, en er-
barmlvken weerklank, zoo dat
men wel zoude wenfchen , ver
daar van af te zyn ; ten ware men
door hunne aardige grimailèn on-
der zulk rouwbeklag tot lachen I echter neemt hier mede nog geen
bewogen wierd , en men voor 't einde , maar dit jammeren duurt
overige begerig was, om hunne j menigmaal 3, 4 ja 7 of 8 dagen,
gebruiklykheden te zien. j na dat namelyk deszelfs vrienden

By het graf, het welk zoo als en buuren hem liefde toegedragen
begrTving" reeds is gezegt, of een holte inde j hebben. OndertuiVchen na dat
gcichied. kiippen of een gat in de aardeis, ; zy byna een uur van de begrafenis
door een itekel-zwyn, of eenig t'huis zyn gewcelt, onitaat by hen
ander wild dier gemaakt, komen- : allen een diep ftizwygen.
de, Heken zy het lyk daarin, De oudlte van de gantfche De oudfte
werpen op het zelve Mierenetten, ! Kraal of dorp ftaat op, gaat mid- dePiykge-
om te eerder door dezelve ver- den in de kring van de mannen en tyders.
teert te worden; daar na grote wyven, neemt het ilukjc vel, 't
Itenen en ten laatiten eenige grote welk zy over haar geboortslid
omgeval Ie bomen, als zy dezelve dragen, en dienvolgens Kul-Crofs
maar können krygen. Dit alles genaamtword, weg , en bepiit alT

Hoe de

gcichied, ten einde de wilde die-
ren het lyk niet weder voor defi
dag halen en wegliepen zouden.
Hoe zy ontrent kleine vveggewor-

len de in 't rond zittenden. Ik
Itont verbaalt, toen ik zulks voor
de eerltemaal zag, en was van
voornemen, om weg te gaan, uit

pe kinderen, zoo als ook met ou- vrees van nog groter onordcntly-

de afgeleefde menfehen te werk j heden te zien; dogmyne begeer-

gaan, zulks is reeds elders gemeld 1 te, om alles ter dege te weten ,

en derhalven niet nodig, alhier I belette my in myn voornemen ,

herhaalt te worden. zoo dat ik by hen bleef, en den

De overlede aldus begraven, Lgantfchen handel zag, tot dat zy

gaan zy in dezelve onorder , als j van elkander gingen

zy gekomen zyn , weder na huis;
dat is , lopende dan hier dan daar,
zoo vi 1 s ten trop vee onder mal-
kander loopt, en herhalen langs
den gantfehen weg haar vorig ge-
fchreeuw, met de daar onder ge-
mengde woorden van Bo , Bo,
Bororo, Rhodo atfihc ; en ik weet
/elf niet, welke barbarifche woor-
den /.y na eikanderen zeggen;
yonuvds roepen de naalte vrien-
den tien na.im van den overleden
honden en meermalen na malkan-

Daar na als zy met urin bevoch-
tigt waren , ging deze oude Hot-
tentot in het huis van den overle-
den, door de orclentlyken deur
in, en door de gemaakte achter-
deur weder uit; nam tan den
haard een handvol allche, en bc-
Ürooide daar mede de rondom
zittenden in beide kringen ; wel-
ke deze alTche nevens de urin met
hunne handen zoo diep in de
huit vreeven, dat men wegens
het vet, waar mede zy gewoon

zvn

►Sermonien NA J3E Be(;r \l I \issr\

KAAP de GOEDE HOOP. 1*59

zyn , altyd hunne lichamen te
fmcrcn, de ailchc niét meer zien
kon. Xommigen, na dat zy op-
geitaan en na hare Kraal gegaan
waren, 't welk al wederom onder
fchr eeuwen, roepen en jammeren
gefchicde, fineerden hunne armen,
lichaaam en bcenen met koe-
milt.
Waarom. Alle deze plechtigheden zyn
7.eer zeldzaam en raar; dienvol-
gens was ik zeer begerig, om ook
de oorzaken van dezelve te we-
ten ; welke ik na veel moeite ook
cindclyk gewaar geworden bcn,en
derhalven den Lezer alhier mede-
deelen wil. Het nat maken met
urin, zeggen zy, betekent zoo
veel, als of de oudite, die zulks
doet, alle anderen voor de laatlte
cerdienilen dankzeide, welke zy
den overleden bewezen hebben.
Wanneer ik echter vraagde, waar-
om hv zulks niet mondeling dede,
't welk immers betamelyker was,
dan dat hy zoo fchandelyk zyn
fchaamdeel voor allen, groot en
klein , jong en oud ontblote?
kreeg ik daar op geen ander ant-
woord, dan dat het een oude ge-
woonte was, welke geen Hotten-
tot het hert zoude hebben , te
veranderen , wanneer hy zyn le-
ven niet moe was ; waar mede ik
te vrede moeil zyn, wyl ik wift ,
dat zy dit gebruik nog by vele an-
dere en voormaals aangeweze ge-
legentheden hadden.

Het itroojen met affche , zeg-
gen zy verder, gefchiede om
twee redenen ; de eerite was, om
daar mede aan te tonen, dat de
dagelykfche ondervinding heeft
geleert , dat alle Hottentotten
llerven moeiten, welke na dat zy
cenigen tyd in de aarde gelegen
hadden , en weder opgegraven
wierden, niet dan afTche, beenen
en aarde waren ; dienvolgens wil-
den zy alle degenen, die tegen-
woordig waren , daar mede leren,
dat zy over den rykdom van haar
vee niet flout en opgeblazen moe-
den worden, maar indachtig zyn,
//. <Deeh

dat na de dood , een ieder even
en het zelve recht had , dat is ,
dat zy allen weder aarde en affche
wierden. De twede oorzaak was ,
dat de oude Hottentot alleen tnagt
daartoe had, en anders niemand,
vermids hy hen daar door als den
zegen , die een Hottentot , ach-
tervolgen'. i\ n Godsdicnft , toe-
quam, uit kracht van zyn ampt
medcdeeldc-

Hct is wel te denken, dat ik
tegen de/c twee oorzaken genoeg
had in te brengen ; onder anderen
vraagde ik hen of de eerite oor-
zaak niet van de Kruienen afkom-
itigwas, ende twede valfch, on-
gerymt en met hunnen Godsdienft
niet overeenkomende ; edog ik
kreeg niet anders tot myne vol-
doening, dan dat zulks altoos by
de Hottentotten alzoo gebruiklyk
geweeit was, en dat zy van de
Kruienen nooit diergelyks gezien
hadden; ten bewys oude luiden
hadden hen deze oorzaken in hun-
ne taal verhaalt, en konden zy
derhalven niets daar in verande-
ren. Waar mede ik my al weder-
om moeit te vrede houden, om
dat iets anders of meer van hen te
willen weten, een loutere onmo-
gelykheid was.

Ten laatilen, zeiden zy,dat het Waarom

fmeren met koemitt gefchiede, zy^,ch.
. j iii mct koe-

ten einde zy daar door altoos aan miftfme-

den overledenen zouden denken ; ren'
welke oorzaak ik ook voor waar-
heid moeit aannemen, om dat
zulks alleen die genen doen ,welke
zoo vcrbaalt, gelyk voor heen ge-
zegt is, huilen, kermen, en de
handen in malkander flaan, en
den naam van den overleden zoo
als ook de woorden Bororo ócc.
zoo menigmaal herhalen; ten te-
ken , dat zy den overleden in
zyn leven , byzonder bemint
hebben.

De gemelde plechtigheden ver-
richt, gaan zy uit elkander, en is
de lykftaatzie gedaan; een iegelyk
begeeft zich weder na zyn huis,ert
neemt zyn zaken waar, De näge-
Y latenen

BESCHRYVINGvande

Waarom al
de huizen

buiten het
fterfhuis
worden af-
gebroken.

Wat by het
offeren

aan te mer-
ken.

I70

latenen zoeken by den een of den
anderen zoo lang huisve(ting,tot
dat zy een nieuw huis gebouw t
hebben , vermids zy in het ilerf-
huis niet meer komen, om rede
die kort hier na zullen worden
gemeld.

OndertufTchen zyn daar mede
alle lyk-plechtigheden nog niet
geeindigt, maar dient geweten te
len, dat zy den dag na de
begrafenis alle huizen afbreken,
en met zak en pak wegtrekken.
Het huis , waar in de overlede
heeft geuoont , blyft alleen ftaan
en word zelfs niet van hen aange-
raakt, uit Mees, dat de overlede
weerom zal komen, en opzicht
over zyn huis, en het geenhy
daar in heeft gehad, nemen; en
hen wanneer zy het zelve met zich
nemen , en onder hunne andere
huizen plaatzen, wakker plagen,
benaauwen en quellen; zynde niet
wel uit te fpreken, hoe benaauwt
zy voor fpook zyn, en kan men
ze zeer licht verjagen, als men ze
maar wys maakt, dat het fpook
hier of daar regeert, de menfehen
quelt, en wat er diergelyk meer
is.

Eer en alvorens zy afbreken en
wegtrekken, moeten zy Anders-
maken, dat is, offeren offlachten,
naar dat zy ryk zyn, een of meer
oliën of ecnige fchapen. Het zel-
ve moeten zy ook doen op de
plaats, daar zy zich weder ter ne-
der zetten ; het welk de Heer
Boeving in zyne Cnrieufc Be-
fehl y\ ing en Naricht van de Hot-
tentotten pag. 9 met deze woor-
den uitdrukt : li'anneer iemand
onder hen fier ft, word zoowel op
de plaats, daar hy is gejiorvcn , als
op die, daar zy hunne hutten of>-
jlaan , een beefl 'geflacht en verteert.

De nagelate vrienden moeten
het vee geven, en het als ten offer
voor den overleden fpenderen,
ten einde de anderen wat te firiul-
Jen 111 een beloning voor hunne
üe bekomen. Daarenboven
moeten de naaile vrienden , zoo

veel als 'er byzondere huisgezin-
nen van zyn , de anderen ontha-
len, en zulks, ten einde eèn ieder
betuige , en openbaar doe blyken,
dat hy van de familie is, en rouw
drage.

Het vleefch word , naar ouder
gewoonte, door hen allen ver-
teert ; maar het net van het ge-
flachte, voornamelyk als het een
fchaap is, moet aan den oudften
zoon van den overleden , indien
hy een man is, worden gegeven j
dei!c gebruikt het niet tot eeten ,
maar hy itrooit het dik met Bu~
chu, draait het als een touw, en
bind het om zyn hals; waar aan
het blyven moet, zoo lang 'er een
itukje aan is, en van zelfs afvalt,
niet tegenltaande deltank, welke
hare fyne neus dagelyks daar van
opfnuyven moet.

Diergelyk moet by de andere
vrienden ontrent haar geflacht
vee ook worden waargenomen,
als welke door het omhangen van
zulk net insgelyks tonen, dat zy
rouw dragen , en in plaats van
zwarte floers gebruiken. Waar-
benevens merkwaardig is , dat
zulke netten zoo dra niet verrot-
ten of afvallen, fchoon dezelve
van de Zon zeer doorluchtig wor-
den, 't welk millchien door de
Buchu moet komen , die dik daar
in geltrook word, waar door zy
myns bedunkens ook zoo ilerk
niet Hinken, als zy anders wel
doen zouden.

Na dit flachten trekken zy ein- vertrek
delyk den anderen dag weg, en van icic
flaan haar leger op een ander an"eren*.
plaats neer, fchoon ze zoo ver van "''
de eerfle niet is, als 'er maar een
goede wvde is. En heb ik wel ge-
zien, dat zy dikwyls maar' een
halfuur van daar trokken. Alwaar
zy zich ter neder zetten, gaat men
om de bovengemelde oorzaak we-
der aan het (lachten. Doch de
vrienden , welke arm zyn , en niets
te flachten hebben, laten zoo als
ik in mynen vorigen bericht heb ,
het hair affchcren, zodanig dat

ze

KAAP de GOEDE HOOP. 171

ze boven op her hoofd kaal vvn,
en verder rondom het eantfche
hoofd fmallc kale Itreprn hebben ,
ten teken dat zy 700 wel bedroeft
zyn, als de anderen, die het het
om den hals hebben.

En aldus heb ik den Lezer ins-
gclyks deze gebruikelykhcden ,
welke by het begraven der doden
voorvallen, kort en zoo als ik
hoop, duidclyk, en voor al waar-
achtig voorgeitelt, waar uit gy
genoegzaam kondet afnemen, dat
deze eenvoudige menfehen veel
dwaze gewoontens hebben. E-
doch ik wil myn oordeel daarover
nietrtryken, maar het zelve hier
over den gantfehen handel en
wandel, en alle zeden en gebrui-
kelykheden der Hottentotten ,
aan u overlaten } my te vrede Hel-
lende, wanneer het vermaak mag
hebben , van u tot nu genoegen te
hebben gegeven.

Wanneer ik iets meer van hen
had können vernemen of gewaar
worden, zoude ik den Lezer het
zelve insgelyks hebben medege-
deelt, maar vermids my dat on-

mogelyk was, en niet wel gedaan
zoude zyn* om u met onwaarhe-
den, of met enkelvk gehoorde
zaken te misleiden , zoo oordeel
ik beter te zyn, om het by het
geen mync oogen byna alles ge-
zien hebben, of waar van ik oog-
getuige geweelt ben, te laten he-
ruiten, en aldus de gantfche Hot-
tentotlche levens-bcfchryving te
eindigen; edoch met beding, dat
ik iets meer van hen gewaar wor-
dende, zulks insgelyks naderhand
zal melden.

Vermids ik echter aan verdere
progreilen in deze materie twyf-
fele, aangezien ik reeds veel daar
aan te kolte gelegt hebbe, zoo ge-
loof ik, dat gy u met dit zult moe-
ten vergenoegen. Wat my aan-
belangt, ik vertrouw , dat gy my
uw verdere oplettentheid zult
waardig achten ; wanneer ik de
Europeaanfche Inwoners, nevens
hare gebruikelykheden, zoo als
ook haar wyze van leven, zal be-
fchryven, welkfluk van dit Afri-
kaanfche Voorgebergte als nog
ontbreekt.

IL T>eel.

XVI. HOOFT-

172

B E S C H R Y V I N G van de

XIV. HOOFTSTUK.

Van de eerfte Chriftelyke Bezitters van dit Voor-
gebergte , voornamentlyk van 't opperfte
Hoofd der Regering , als mede deszelfs Cha-
raóter, en wie deze Volkplanting van tyd tot
tyd geregeert heeft.

Van (te eerfle Cbrißelyke Bezitters, Regering &c. Van dit Voor-gebergte. Der Portugeezcri
eerfle poging om een -weg naar Ooß-Indie te vinden. Wie dit voornemen verder van ben
volvoert beeft. Dappere onderneming van Vasco de Gama. De Portugcezen komen aan de
Kaap de Goede Hoop. Hoe zy deze Kaap in H begin noemde. Zyn de eerfle ontdekkers
van Ooß-Indie. Wraak der Porttigeezen over de Hottentotten. Laten ben een kanon met
febroot geladen voorttrekken. Branden bet los. Geene Europeaanfibe Natie beeft het land
in bezit willen nemen. Hoe de Hollanders zich voor Hottentotten boededen. Jobannis
van Ribeek onderzoekt H eerfi de gefleltheid van H land aan de Kaap Vind bet vrucht-
baar. Word als Commandeur na de Kaap gezonden. Bouwt aldaar een Zieken-buis , en
Veßin». De Heer Bax word Gouverneur. Deszelfs opvolger de Heer Simon van der
Stell. Zynaßomß. Manier van leven. Oefend de geregtigbeid fleebt. Wat by lofe-
lyks beeft verriebt. Zyn zoon Willem Adriaan van der Steil is zyn opvolger. Deze ir
zyn Vader gelyk. Geraakt wegens zyn onkuisheid in een quaa'd gerucht. Verließ door
gieriobeid zyn achting. Word te mg ontboden. Slecht gedrag van den Heer d'AHing.
Uitßrkende verdienßen van de Heer van Affenburg nieuw Gouverneur. Il'ord vergeven.
Willem Helot volgt hem in de regering. Was daar niet bequaam toe.

IK hope, dat de Lezer zich nog
wel zal weten te binnen te
brengen, wat ik overlang reeds in
verfcheide Hoofditukken van 't
Land van de Kaap de Goede Hoop
in 't algemeen, deszelfs hoedanig-
heid en onvergelykelyke vrucht-
baarheid in 't byzonder, en wat men
verder van de eigenfehappen van
een land mögt verlangen te weten,
als mede van de voortreffelykheid
van de Luchtltreek alhier, mids-
gaders van de ongemene deugde-
lykheid van 't y.oet put-water, wy-
ders van de Rivieren -en Zoutpan-
nen , en eindclyk van meer ande-
re /.aken , dit land betreffende, ge-
fchreven heb.

Insgclykszultgy nog niet heb-
ben vergeten, wat ik verder by
deze I indbefchryving hebbe by-
gebr.v'i , aangezien ik af/.onderlyk
gcw.ig hebbe gemaakt, van de
volkplantingen , welke de Euro-

peanen , en voornamelyk de voor-
treffelyke OohVIndifche Neder-
landlche Maatfchappy in de lan-
den alhier aangelegt, vergroot, en
van tyd tot tyd uitgebreid heeft,
en hebbe ik de grenspalen van ie-
der aldus gezet, zoö als ze van de
gemelde voortreffelyke Maat-
fchappy aangewezen , verordi-
neert, en gefielt zyn ; en van ie-
der hare byzondere verdeling in
zekere kleiner diitrióten, in acht
genomen.

By deze verhandeling heb ik
my nog verder uitgelaten, en
zelf van de voornaamlte Landgoe-
deren gewag gemaakt, en zulks
niet alleen ten opzichte van hare
gelegentheid, maar ook ten op-
zichte van de ware benoeming,
zoo aan dezelve Hechts by de op-
rechting een byzondere naam ge-
geven was; want vele landen,
voornamelyk van de gene die in

den

KAAP de GOEDE HOOP. 17.4

den ecrilcn äanleg der (Kolonien
voor niet met al .i.m de Europea-
nen om te bebouwen gegeven
/vn, hebben geen eigcntlvkc naa-
men 'ont fangen, maar die der Be-
zitters behouden , welke echter
van tyd tot tyd door koop ot an-
dere omflandighedcn dikwils y.yn
verandert, zoo als de ondervin-
ding nog dagelyks leert. Om
diesvvüle hebhe ik de namen der
hedendaagfche Bezitters daar by-
gevoegt, fchoon zodanig Land-
goed voor 't overige ecnen naam
had of niet.

Deze befchryving van 't Land
en de daar in aangelegde Colonien
konde verder zoo naauw niet
worden bepaalt , dat ter zelver
tyd van de Overigheid der Euro-
pea.tnfche inwoners geen melding
gefehiede. Derhalven is toen
voornamelyk van de Recht en
Gafthuizen gewag gemaakt, en
iets, hoewel als maar ter loop, van
dezelve bericht , 't welk de Lezer
alles als nog in verfche geheuge-
nis hebben zal, of zoo hem 't een
of 't ander ontvallen was, zoo
kan hy t weder in myne voor-
gaande Hoofdftukken naflaan.

Naardien nu dit alles bericht is,
en ik daarenboven van de oude
natuurlyke en voor zoo veel als
men weet, eerfte inwoners, de
Hottentotten, een duidelyk waar-
achtig , en gelvk ikhoope, een
voldoenend naricht gegeven heb ;
zoo zal \ als nu de tyd zyn, om
het geen ik toenmaals, en in den
aanvang van dit werk belooft heb-
be, na te komen , en tegenwoor-
dig by te brenge ; daarenboven
ook, van 't geen in myne vorige
nog eenige verklaring van noden
had, om beter te worden vcr-
ttaan, eennader bericht medede-
lende.

Het eerfte betreft na myn ge-
heugenis, het vereifchte naricht,
hoc 't my van tyd tot tyd aan de
Kaap de Goede Hoop is gegaan ;
het laatfte , of nader bericht, 't
welk ik beloof mede te delen,

raakt het p;antfchc werk , al/o in
alle de voorgaande HoofdltukJ
geen genoegzaam bericht gegeven
is, van de ordentlykc Overheid,
welke de voortrctKlvke Maat-
iehappy over de/e volkplantigen
goedgevonden en by verderen
aanwas en vermeerdering dcrzel-
ven , bevolen heeft te heitellen ,
ten einde gcene verwarring in
deze nieuw aangelegde lieden
ontlta, waar uit men gewis en on-
feilbaar bclluitcn konde, hoe de-
ze Colonien cigentlyk geregcert
wierden; die /.ich nu overlang
noodzakelyk in vier byzondere
Colonien hebben moeten verde-
len.

Schoon ik nu eerft, zoo als ik
belooft heb, van mynen welitand
behoorde te handelen, zoo is my-
nes bedunkens echter beter, dat
ik den aanvang van de Lands-Re-
geringmaak, en 't geen my mögt
betreffen, hier en daar late invloe-
jen, of zoo lang uitftelle, tot dat
het tyd zal zyn om na alle wegge-
dane hinderpalen te fchryven, van
't geen gedurende myne aanwe-
zentheid reeds zeldzaams en zon-
derlings voorgevallen is of nog
voorvallen zal , aangezien de Le-
zer in deze gefchiedeniflen meer
vermaak zal fcheppen, dan of ik
hen een heel boek fchreef, 't welk
niets dan myne verrichtingen be-
helsde.

Edoch zoo ik de beftelling derO- Vm de
verheid en dcrzelver charafter in e"%
't byzonder en met opmerkzaam- SS*
heid voorltellen wil, zoo zal 't tcrs> Rese"
hoog noodzakelyk zyn, eenen A"*"
kleinen ftap te rug te doen , en Voorse-
vooreerlt te befchryven, op wat berßte'
wyze de voortreftelyke Maat-
fchappv aan 't bezit van dit land
gekomen is, en vervolgens te zien,
welke tot nu de Oppcrftc Regen-
ten daar van zyn gewceft, en als
dan zullen zich de andere Overhe-
den en daar uit gemaak te Collegicn
duidelyker laten voorilellen ; "dog
zoo, dat noodzakelyk zal zvn, de
vier Colonien ieder weder in 't by-
Y 3 zonder

174 B E S C H R Y V I N G van de

zonder onder handen te nemen, j
en hunne byzondere regering te I
befchryven, om dat fchier geene j
Colonie met de andere hier in iets
gemeen heeft of hebben wil.

Dienvolgens ziet de Lezer wat
de inhoud van eenige achtereen-
volgende Hoofdltukken zyn zal;
welke ik zoo veel te noodzakely-
ker acht , om dat men anders tot
die gedachten mögt komen, als
of dit Land zeer flecht geregeert,
of zelfs van de voortreffelyke
Maatfchappy niet geacht en al-
dus deszelfs ruft, vrede, en daar
uit volgende vergenoeging niet
gade gellagen wierd.

Ik ben ook reeds voor af verze-
kert, dat gy u diergelyke treffely-
ke en ordentlyke beitellingen , om
ieder in ruft, vrede en veiligheid
te houden, en zoo wel de tydely-
ke als eeuwige vergenoeging te
doen erlangen , niet zult hebben
voorgeftelt ; als de voortreffelyke
Maatfchappy na haar doordrin-
gent vcrftand en voortreffelyk be-
ftier, binnen zoo weinig jaren,
zelfs midden in dit Heidens en
woeft land heeft weten te maken,
en gelukkig tot nu toe doen ftand
grypen.

Ten einde ik echter tot myn
voornemen gerake, en de zaak
uit den grond ophaal, zoofchynt
het fchier, als of deze gelukkige
tyd eindelyk eens, en wel maar
eenige ioo jaren voor onze ge-
boorte , door een zeker toeval,
geboren was, waar van de Hei-
denfche Poëet Scneca Tragicus
reeds veel ioo jaren te voren, als
uit eenen voorzeggenden geeft
heeft geprofeteert , wanneer hy
aldus zingt:

Venient annïs feculaferis
Quïbus Oceanus ■vincula rerum
Laxet-, ö» ïngens pateat Tellus,
Typhisquc novos detegat orbes,
Ncc fit terrïs ultima Thule.

Want fchoon men uit de oude
gefchicdenillën , daar onder die

van Alexander de Grote wel will,
dat men met fchepen langs de
Afrikaanfche en andere oevers na
Afia , naderhand Ooft-Indie ge-
naamt, konde komen, zoo will,
men echter eigentlyk niet, hoe 't
in die landen en Koningryken
geftelt was , veel min welke Staat-
kunde en gemene bedryven daar
in zwang gingen ; en wyl men
voor dezen de eigenfehappen van
den Zeylfteen ook zoo wel niet
wift, als ze naderhand ontdekt
zyn , en wel voornamentlyk , dat
hy zich altyd en op alle plaatzen
na de beide Poli of Afpunten draai-
de, zoo dorft niemand zich zoo
ver met een fchip in zee begeven,
dat hy 't land uit het gezicht ver-
loor, maar men was genoodzaakt
om 't vafte land geftadig in 't oog
te houden.

Zulks heeft den Portugeezen ,
die luft kregen, omdeze landen te
zoeken, veel moeite, grote onge-
makken, en onuitfprekelyke ar-
beid gekoft ; want na dat zy de
Moren uit Spanje en Portugal ver-
dreven , en na 't vrymaken van
beide Koningryken, overdemid-
delandfche zee gejaagt hadden,
vervolgden zy deze vluchtelingen
onder de dappere aanvoering van
hunne Koninglyken Prins Al-
phonfus, nog verder; en vermids
zy door dit gelukkig toeval zeke-
re neiging befpeurden, nieuwe en
toenmaals onbekende landen t'on-
dekken , zoo geraakten zy einde-
lyk langs de Afrikaanfche oevers
zoo ver, dat zy zich de hope
maakten, om Ooft-Indie of Afie
nog eens t'eeniger tyd te vinden,
uit welke landen zoo veel kofte-
lykheden gebragt wierden.

En in waarheid deze hare hope
was niet vergeefs , om dat zy hoe
langs hoe verder geraakten,
fchoon alles met onuitfprekelyke
moeite verknocht was, om dat zy
van de winden , nog van den
ftroom, welke in zee befpeurt
word, geen kennis ter waereld
hadden; ja zy quamenzoo ver

dat

Der Portu-
gezen eer-
fte poging
om een
weg na
Ooft-Indie
te vinden.

Wie dit
voorne-
men ver-
der vol-
voert heeft

KAAP de GOEDE HOOP. i7j

dat y.y eindi lf& Guinea, of

de Atrikaanfcne Gout-kuft ont-
dekten. Deze goede en geluk!.
voortgang verdubbelde hunnen
moed* ep bragt te vvege, dat de
gemelde Prins eene vloot liet uit-
ruilen, die eens zoo il, rk w.v . ,
air, die van Guinea te rug quatb-
Deze gaf hylaft, om weder na
Guinea te /eilen, en te trachten,
verder zuidwaards op te llexcncn,
om eens eenenopen weg te vin-
den , langs dewelke men de lang
gevvenfehte Oolt-Indifche landen
mögt komen t'ontdekken.

Dit bevel wierd werkltellig ge-
maakt, en bragt te wege, dat
tnen van t\d tot tyd verder quam.
Dog doordien toen niemand wilt,
dat de wind langs de Afrikaanfche
itranden altyd zuidooft, en aldus
de genen die na 't zuiden voeren,
tegen waaide , als mede dat by de-
gemelde Gout -kuil een zodani-
ge heftige itroom ging , die zom-
tyds, j i meelt altyd de fchepen te-
genhouden, en in hunne vaart be-
letten kan, zoo verliep 'er zeker-
lyk \ cel tyd , eer en alvorens men
daar achter quam ; en de onkos-
ten wierden daardoor veel groter,
dan men zich den gehoopten
winlt konde voorltellen.

Men wierd derhalven in Portu-
gal voornemens , deze vaart op
Guinea en verder zuidwaards op,
te verpachten , met beding , dat
alle jaren eene zekere langte ver-
der ten zuiden moeit ontdekt, en
daar van , van tyd tot tyd aan den
Koning Johannes I. bericht en ver-
flag gedaan worden. En door
dit middel is 't ook zoo ver geko-
men , dat men, hoewel langzaam
en met flechten voortgang, zoo
ver heeft gevaren , dat 't Koning-
ryk Congo ontdekt wierd ; dog
vermids de winden hoe langer hoe
fterker en ongeituimiger bemerkt
wierden, zoo verdween fchier
wederom op nieuw alle hope, om
verder te geraken, en de Ooit-In-
difchc landen t'ontdekken.
ondcmc-re Dit alles konde echter den ge-

mcldcn Koning Johannis I. niet af- mingvaH
fchrikken , om /.\ ne toedachten te } y"'''c
veranderen , al'- welke in zyne be-
gönne en reeds zoo ver gebragte
ontdekkingen yvcrig voortvoer,
en bellend ig eetnge lehcpen, hoc-
u 1 1 met gantfeh geringen voort-
g, Uitzond , niet beVd van al-
le mogel) ke pogingen te doen ,om
verder te geraken ; derhalven
wierd ook eindelyk de zeer edel-
moedige , dappere, omzichtige,
verltandige Kdelman, Vasco de
Gama, van meergemelden Koning
tot Admiraal over eenige uit te
zendene fchepen aangeltelt , die
eindelyk door de altyd waajende
tegenwinden verdriet en afgemat
met eene meer als heldenmoed be-
floot, 't land uit 't gezicht te laten,
dieper in zee te iteken , en aldaar
te beproeven, of 't niet mogelyk
zoude zyn, verder te komen, en
eene vaart te zoeken, langs dewel-
ke een weg na Ooit- In die konde
gevonden worden. In dit befluit
konde hy zich naait Gods hulp op
niet anders dan enkelyk en alleen
op zyn Compas verlaten ,waar van
hy de hope had , dat wyl 't tot nu
altyd zyn getrouwe wegwyzer was
geweeit , 't hem midden in zee
ook niet verlegen zoude laten.

De andere Officieren zoo als DeP£rtu-
ook de matrozen , zochten dien 5,"n aan°~
dapperen held dit voornemen wel de KaaP dc
uit 't hoofd te praten, dog dat Hoop?
mögt niet helpen, Vasco de Gama
bleef by zyn befluit, en bragt het
zoo verre, dat zy eindelyk beloof-
den, om hem overal te volgen en
te gehoorzamen ; door welk flout-
moedig beltaan hy ook eindelyk
in 't jaar 1449. dit Voorgebergte
der Goede Hope met zyne vloot
in 't gezicht kreeg, 't welk zy toen
wegens de zware winden en ande-
re ongemakken , met den naam van
Capo de los totos Tormcntos dat is ,
Voorgebergte van allequellingen,
doopten , en eenig volk achter
dit Voorgebergte, en aldus eenig-
vins verder ten Ooiten, aan 't land
lieten gaan, welke plaats zy Rio

tin»

176

BESCHRYVING van de

d' Infante noemden. Zy namen
daar na verfch water in , en han-
delden van de wilde inwoners
fchapen en offen, na welke expedi-
tie zy weder na Portugal keerden.
Naauwelyks waren de fchepen
in Portugal aangekomen , of 'er
ontftont in 't hert van den Koning,
dien Vasco de Gama van alles ver-
flag had gedaan, een zodanig ver-
genoegen, dat hy zich verbeelde,
dat hy Ooft-Indie reeds had ge-
vonden, en wyl dit Voorgebergte
den toegang daar toe gaf, zo was
hy over de Hechte benoeming mis-
noegt, en zeide, dat 't niet Capo
de los totos Tormentos , of Voor-
gebergte van alle ongemakken,
maar Capo de bonne EJperance , dat
is , Voorgebergte der Goede
Hoop, genaamt zoude worden,
om dat men nu volkome hope had,
dat Ooft-Indie nog eens gevonden,
ontdekt, en met Portugal naauw
vereenigt zoude worden ; en hy be-
val ook zoo voort weder andere
fchepen uit te ruilen, en niet alleen
derwaards, maar ve*rder te zeilen.
Hoe ;t haar Deze Koning heeft zekerlyk de
eer en 't geluk gehad , dat onder
zyne regering Oooft-Indie nog
ontdekt is, hy heeft ook 't voor-
deel daar van gezien ; dog zyne
navolgers hebben eerft de rechte
vruchten daar van geplukt, na dat
zy te Goa een Viceroi hadden aan-
geftelt,die over alle Ooft-lndifche
veroverde Landen, Koningryken,
en Eilanden, nevens alle aldaar
voorvallenden onderhandelingen
't koninglyk woord voerde; de
eerfte is onder dezelve Franciscus
d'Ameida geweeft, die ook op
zyne te rug reize na Portugal aan
dit Voorgebergte der Goede
Hoop geankert, en verfch water
ingenomen heeft. Hy zelf Hapte
met elf van zyne onderhorige Ka-
piteins aan land , dog wierd ne-
vens de gemelde Kapiteins en
vele gemenen , om een paar
blinkende fchoe - gespen , wel-
ke zy aan de wilden weigerden,
om 't leven gebragt. Kort te vo-

Voorge-
bergte ge
gaan is.

ren was nog een ander Kapitein,
genaamt Johannis de Saldanha, die
alhier aan land Hapte, van deze
wilden vermoord , en legt in de
Saldanha Baay begraven, die van
dezen Kapitein den naam draagt.
De Baay zelf echter legt ontrent
36. mylen ten Noorden van dit
Voorgebergte.

Nu hebben de P0rtugee7.cn, Zynde
dien met recht de roem der eerfte 2^°"*"
ontdekking niet alleen van deze van Oo«.
Kaap de Goede Hoop, maar ook indu':-
van gantfeh Ooil-Indie , midsga-
ders van 't recht gebruik van 't
Compas of zeylfteen toekomt,
waar door de fcheepvaart niet
weinig verbetert is, altyd en zoo
dikwyls als zy fchepen na Ooft-In-
die hebben gezonden, dezen ha-
ven aangedaan , ten dele om zich
van verfch en en gezond water te
voorzien, diergelyk in gantfeh
Ooil-Indie niet is aan te treffen,
zoo als hier voren reeds uitvoerlyk
bericht is ; ten dele ook om op
nieuw goed fchaap en rundt-
vleefch in te nemen , 't welk toen-
maals van de Hottentotten om ee-
nen zeer geringen prys konde ge-
handelt worden ; dog nooit luft
gehad , de plaats in bezit te nemen,
of dezelve aan hunnen Koning on-
derdanig te maken , zonder twyf-
fel door de eerft verhaalde on-
menfchelyke wreedheid van deze
barbaren afgefchrikt , zoo als ook
door hare gantfeh onverftaanbare
taal, welke een Europeaan onmo-
gelyk leren kan, ten ware hy van
kindsgebeente af onder hen op-
gevoed was.

Derhalven hebben zy zich maar wnafc do-
op 't Robben-eiland onthouden, 't ^°nrt0up°cd;
welk voor den mond van den ha- Hottemot-
ven alhier legt, en aldaar zoo lang tea*
in gaten, in de aarde gemaakt,
huis gehouden , tot dat hunne va-
ten met verfch water gevult wa-
ren ; om zich echter over 't ver-
moorden van den eerften onder-
Koning Franciscus d' Amcida te
wreken, lieten zy een zwaar ftuk
kanon uit hunne fchepen aan land

bren-

KAAP DE GOEDE HOOP. i7?

brengen; vereerden de Hottcn-
lotten allerhande kleinigheden ,als
naalden, kopere gepolyite plaat-
, enz. en baden hen 't gemeld
kanon, dat metfehroot geladen was
met een touw , daar aan vafl ge-
maakt, na eene zekere plaats te
trekken, zoo als deze menfehen,
geen achterdenken hebbende, om
dat zy deszelfs gebruik niet ver-
ilondcn , en door de verhaalde
gefchenken aangemoedigt zynde,
ook deden, waar voor zy echter
meelt allen met de dood beloont
wierden. .

Want zoo dra als de Conftabel,
die met een brandende lont in de
hand, achter 't Huk volgde, zag,
dat zy in eene rechte lyn gingen,
en 't ttuk voort trokken, volbragt
hy zyne order , en (tak 't (tuk af ,
waar door zy meelt allen gequetft
of gedood wierden. Die nog met
't leven daar van quamen, namen
de vlugt, en verdubbelden door
ichrik hunne fchreden, om hun-
ne landsgenoten van dit droevig
geval kenniffe te geven i aan wien
zy hun gevaar niet yflyk genoeg
wüten voor te (tellen; en weten

(zy nog hedendaags daar van te
(preken, als zy zeggen, dat zy
door 't Tumdckum goeds , waar
door zy niet alleen zwaar gefchut
als kanons, enz. maar ook al 't
fchietgewcer der Europeanen
zonder onderfcheid veritaan ,
doodgefehoten zyn ; derhalven
vertrouwen zy ook niemand, die
met eenig fchietgeweer op hen
losgaat , fchoon 't fchertswyze ge-
fchied, en 't geweer niet eens ge-
laden is.
GeneEuro- De andere Europeaanfche Land-

Nauchccft aarc*en > a!s de Engelfchen , De-
t land in nen en Hollanders, die in ver-
beut wil- volg van tyd door den zoeten winlt,
' welke de Kroon Portugal jaarlyks
uit deze landen trok; ook lult
kregen, hunne fchepen derwaards
te zenden, en hunnen handel al-
daar te dryven, hebben insgelyks
weinig of gantfeh geene lult ge-
had, om deze plaats in bezit te ne-
II. Tieel.

men, om dat hen alle de voorvcr-
haalde en meer andere redenen,
voornamelyk echter, dat met de-
ze barbaren geen handel te dry-
ven , en hun land vol guure ber-
gen , en derhalven onvruchtbaar
was , tegenhielden. Dcrhalvcn
moeiten de Hollanders , welke
fchepen dezen haven altyd aande-
den, om zich van verfch water en
fchoon vlcefch te verzien, als zy
water halen, en deswegen op 't
land vernachten wilden , ronrom
hunne tenten , waar in zy (liepen ,
en hunne water-vaten bewaarden j
eenen wal maken , en kleine (tuk-
ken daar op planten, om voor den
aanval van deze wilde en fnode
menfehen in veiligheid te zyn.

Zy hebben ook altyd op zekere Onwich-
plaatzen, hedendaags in eene die- „?£ƒ",
pe watergragt verandert, in ttnè in'twaar-
blikke doos brieven achter gela- £SS^n
ten , en dezelve met eenen (teen velen,
gedekt, of daar onder verborgen ,
om daar door de na hen komende
fchepen te verwittigen, dat zy
daar geweeft waren; en op dat zy
deze verborge brieven met zich
nemen zouden, als zy na Holland
terugkeerden, ten einde de Heren
Bewindhebbers van de voortreffe-
lyke Maatfchappy in Holland van
hunnen toeftand bericht zouden
bekomen. Diergelyke (tenen heb-
ben zy altyd uit Holland met zich
gebragt, waar op de namen van 't
fchip, den Kapitein en andere ge-
qualifkeerde perzonen, als mede
van de overige Officiers met grote
Romeinfche letters, zoo als ook 't
! jaar getal en de dag van hun vér-
trek uitgehouwen waren ; en heb
ik 'er zelf nog een van gezien ,
waar van niet anders dan 't jaarge-
tal, 't welk gequetit was, man-
keerde, waar op met zeef duide-
lyke letters de naam van 't fchipi
| die van den Commanderenden
■ Kapitein, midsgaders die van ce-
' nen medevarende Fiskaal en ande-
re Opper-Officiers, zoo als ook
de dag van haar vertrek uit Hol-
i landen komtt aan deze Kaap uit-
' fj gehoit-

i78 BESCHRYVING van de

gehouwen waren ; ik heb ook al-
les afgefchreven , dog dit briefje
heb ik nevens verfcheide andere
aantekeningen verloren , zoo dat
ik my zulks niet meer weet te bin-
nen te brengen, om dat de fieen
weg gedaan is, anders zoude ik
alles gaarn van woord tot woord
mededeelen.

Johannes
van Ribcck
onder-
zoekt 't
eerft de ge-
fteltheid
van 't land
aan ds
Kaap.

der oordeelde, dat deze plaats aan
de Voortreffelyke Maatfchappy
tot 't ververfchen van haar volk,
kalefateren van hare befchadigde,.
fchepen,zeer bequaam zoude zyn;
derhalven befloot hy , om by zyne
komit in Holland aan zyne Princi-
palen, de Heren Bewindhebberen
dezer bloejende Maatfchappy daar

Op zulke wys hebben de Hol- ; van verflag te doen, met 'tpry-
landers van den jare ióoo af (als zenswaardig oogmerk, dat daar
om welken tyd zv begonnen heb- door de na Indie zeilende fc hepen

Vind het
land vrugt-
baar.

ben , de Ooit Indiiche landen te
bezoeken , en een Maatfchappy op
te rechten , welke eerft , die van
verre, naderhand echter, wan-
neer men zag, dat de handel ge-
lukkig voortging en opnam, de
Ooft-Indifche Maatfchappy ge-
naamt wierd, welken naam hy
ook als nog voert) tot in den jare
1 648 . op deze plaats geleeft. Om
dezen tyd heeft Johannes van Ri-
beek, die 't ampt van Oppermee-
it.er bekleedde, en in die qualiteit
uit Indie weder na Holland zeilde,
zich verftout, een weinig land-
waardsin, dog niet heel ver van
den haven en van de fchepen te
gaan, en te zien oft land, 't welk
van buiten gantfch onvruchtbaar,
fcheen, waarachtig vruchtbaar of
onvruchtbaar was.

Voor heen had zich niemand
verftout, om achter den Tafelberg
te gaan, wyl hem aan de eene kant
de Leeuwen , Tygers , Luipaar-
den, Wolven en andere grimmi-
ge en verfcheurende dieren eenen
ichrik aanjaagden, en men aan de
andere kant niet wilt, wat men
van de Hinkende, nortze, onver-
standige Hottentotten te ver-
wachten had. Dog deze Ribeek
waagde het vrvmoedig, en door-

een grote dienlt geichieden zou-
de.

Dit voorftel , dat de gemelde
Ribeek zoo voort na zyne komft
deed, wierd in den beginne wei-
nig geacht, wyl by deze bezitne-
ming niet dan grote en zware kos-
ten te duchten waren , en men
daarentegen gantfch geen hope
van voordeel had. Naderhand
echter de zaak een weinig na-
der in overweging genomen en
gade geflagen zynde , dat de
Zee-ploegers daar uit groot voor-
deel halen , en de gemaakte
kollen van de nieuw aangeleg-
de Colonie weder goed ge-
maakt konden worden , zoo
bragt men 't zoo verre , dat de
zaak aan de vergadering der Be-
windhebberen, ter onderzoek o-
vergelaten wierd. Deze hebben
eindelyk na rype overweging en
met algemeen goedvinden beflo-
ten, dezen voorllag werkftellig te
maken , en den gemelden Ribeek
als eerlle Voorlteller en onder-
zoeker des Lands met 't Charaéter
als Commandeur derwaards te
zenden. En wierden ten dien ein-
de in 't jaar 165-1. vier grote fche-
pen , met koren , tarwe , meel ,
vleefch, fpek en allerhande viftu-

fnuflelde de naaltc plaatzen achter . alien, als mede genoegzame drank.

den Tafelberg, alwaar hy zoo
voort de treffelykfte kruiden,
bloemen en andere gewallen aan-
trof, waar uit hy belloot, dat dit

zoo als ook met allerhande Boe-
ren gereedfehap , als wagens »ploe-
gen, enz. en eindelyk met veel
y.oldaten , handwerks-luiden, enz.

land, zulke treffelvke gewaden derwaards gezonden , welke allen
\ in /•..-! f /onder menfehelyke hulp onder 't gebied en opzicht van den
voortbrengende, zeer vruchtbaar meergemclden Ribeek ftonden,
moeit /yn, weshalvcn hy dan ver- hunne bevelen van hem ontfan-

gen,

KAAP de GOEDE HOOP. 179

gen , en aldus den ecrften aanvang
van deze als nu grote Colonie uu-
ken moeiten.

Landop Na.unveh ks was de nieuwe

SêCKMp!" Commandeur met zyne vloot en
overige.geielfohapin't jaar 165-2
hier aangekomen, of h\ nam vooral
ter herten een Ziekenhuis te bou-
wen , en cene iterke fefling aan te
leggen. j ten einde hy in 't eerlle
/yne kranken , afgematte en
gantfeh /.wakke reisgenoten ver-
zorgen, en 7.00 't mogelvk was,
tot vorige gezondheid helpen
konde, om dat hy wel voor uit
zag, dat 'er diergelyke /ieken en
van 't feheurbuik afgematte men-
fchen voortaan meer zouden aan-
landen, dien deze voorzorge tref-
felyk ie iLJc komen zoude ; de
\ eiling echter bouwde hv, om de
Barbaren en vreemde vyanden 't
hoofd te können bieden, en de
Goederen en Koopmanfchappen
der Voortrefielvke Maatfchappy
in veiligheid te Hellen,
fiouwdai- Met 't eerlle, te weten 't Zie-
daareen kenhuis, was hy ras vaardig , om
liekenhois. dat 't zelve hoogitnodig was , en
daarenboven met de Velling
gantfeh gene gclvkenis , en op
verre na zoo grote arbeid of zulke
dikke muren niet van noden had,
fchoon 't zeer wydlopig en zoo
llerk gebouwt is , dat 't nog he-
den dien dag Haat , behalven dat
van 't zelve een Pakhuis gemaakt
is, waar in de voortreffelvke
Maatfchappy alle Scheeps gereed-
fchap, als traan, touwerk en dier-
gelyke, bewaart, en daar achter
een Werf gemaakt is , waar op
kleine en grote fchepen gekalefa-
tert en afgefloten können wor-
den,
ook een Maar 't twede , namelyk de
Veiling. Veiling, vereilchte een vry lan-
ger tyd , meer moeite en arbeid ,
veel volk en goede bouw -mate-
rialen, welke laatite eerll gezocht
en van nieuw by de hand moeiten
gebragt worden. Des niet tegen-
gaande bouwde hy dezelve zeer
fchoon, ruimeniïerk, verzag ze
II. T>eel.

met vier fchone bolwerken, en
eene brede gragt ; vermids zy
nogtans voor zyne opvolgers te
klein fehcen , om /.00 vele pak-
huizen te bevatten, als men toen
van noden had , doordien ook by
aanwas der Colonie de Bezetting
groter mocll zyn ah in den be-
ginne, en u \ 1 cindelyk de/clve
de huizen der burgers aan de/e
Kaap te na quam, om dat 't getal
van dezelve jaarlyks toenam , en
nog dagclyks toeneemt , zoo
wierd ze afgebroken, en tot den
grond toe geflecht, zoo dat men
als nog uit deze grootte en fchoon-
heid van de oude afgebroke ves-
ting zien kan, zoo dikwyls als men
uit de tegenwoordige in de (lad
gaat, om dat men zulks midden
tuflehen beide op den weg gewaar
word;

Na dat hy deze beide hoogftno- WatRi-
dige gebouwen begonnen ,' en 't Jj^ISl
eerlle in cenen tamelyken (laat gedaan.
der volkomenheid gebragt , gaf
hy achtervolgens zyne initruétie ,
in Holland ontfangen,aan een van
zyne vier onderhorige Kapiteins
bevel, na Madagafcar te zeilen,
en aldaar zoo veel (laven van bei-
de Sexen te kopen, als hy bequa-
melyk voeren konde, om dezelven
aan de Kaap de Goede Hoop te
brengen, en tot handlangers tot
de aanilaande veilingbouw en ar-
beiders voor de nieuwe Volkplan-
ters te veritrekken.

Onder dezen wyzen omzichtige
verilandigen man , heeft dienvol-
gens deze vermaarde grote (lerke
volkplanting haren aanvang geno-
men , welke de voortreffelyke
Maatfchappy wel eenige tonnen
gouds heeft gekoll, eer ze opge-
recht is, aangezien zy alles op haar
eige kollen verfchaffen moed, dat
hier toe nodig was, dog haar zal
die kollen nooit berouwen, door
dien zy reeds vele jaren zoo veel
voordeel heeft genoten en nog ge-
niet, dat de beileede Hoofdzom-
me reeds lang weder bètaalt en
goed gemaakt is; wat nu voortaan
Z r daar

iso BESCHRYVING van de

daar van inkomt , kan niet anders
als voor zuivere winit gerekent
worden.

Het zal niet nodig zyn , om de
genen, welke hem in de regering
van deze Kaapfche Colonie or-
dentlyk hebben gevolgt, allen al-
hier op te noemen; om dat de
plaats van dit papier veel te klein
is, om ze allen te bevatten, zoo
men alle hunne verrichtingen na
elkander verhalen wilde ; dog de
laatite , die of voor korte jaren
geitorven, of deze Landsregering
onder een hoger titel , namelyk
al Gouverneur lange jaren in han-
den gehad hebben , können met
itilzwygen niet voorby wor-
den gegaan ; om dat 't land onder
dezelven veel verder uitgebreid
en onder de volkplanters verdeelt
is, en voor 't overige vele merk-
waardige zaken onder hen voor-
gevallen zyn.
Wat van De eerlte , van welken hier mel-
verneuT ding zal moeten gefchieden, is de
Bax te Gouverneur N. Bax , die in 't jaar
merken- 1670. dit ampt bekleed heeft; hy
was zeer kloekmoedig, wys,ver-
flandig, en omzichtig in zyne
verrichtingen ; dog een weinig
hard ontrent de genen , welke hy
te gebieden had , maar aan de an-
dere kant minnelyk jegens zoda-
nigen, die met zyne zinnelykheid
overeenquamen ; en is my dik-
wyls verhaalt, dat hy zich niet ge-
fchuuwt heeft, om een fterken ka-
rel , die zich verbeelde flerker
als hy te zyn , een wakkere oorvyg
te geven , met te zeggen, dat hy na
zyn character niet zien ,maar zich
vry ver weeren zoude ; en dat zoo
zulks gefchiede , en zodanig een
hem wakker afrolte, en een paar
blaauwe oogen gaf, hy zodanig
een niet alleen achting toedroeg,
maar voor deszelfs moeite be-
fchonk, en een wakker glas wyn
gaf.
^"e |ieeft Deze Gouverneur heeft de
herbouwt8 ccrilgemelde Veiling, door den
Commandeur van Riebeek ge-
bouwt, met goedvinden der He-

ren Bewindhebberen in Holland
geflecht, en de tegenwoordige
met 5 bolwerken weder opbou-
wen laten, fchoon deeerfte na 't
getuigenis van alle degenen, die
dezelve gezien, en ten dele ook
daar in gewoont hebben , veel be-
ter zoude geweeft zyn. Want hy
had aangeboden, deze laatfte bin-
nen den tyd van drie jaren te bou-
wen, waar toe echter nog volk
nog bouw-materialen genoeg by
de hand waren ; derhalven om dit
gebrek te verhelpen, en zyne be-
lofte te houden , heeft hy nog
burger nog boer veel min zoldaat
verfchoont; die zich maar onder
zyne oogen begaf, moeft zoo
voort arbeiden , en nevens hem de
hand aan 'twerkflaan, ten mins-
ten bouw-materialen helpen by-
brengen , waar door hy deze ves-
ting wel gebouwt heeft , dog de-
zelve is op verre na zoo goed,
fterk en vaft niet dan hy wel be-
looft had, of eene zodanige grens-
veiling, die als de fleutel van
gantfeh Ooft-Indie is, zyn moeft ;
deswegen hebben zyne opvolgers
voornamelyk dé Heren van der
Steil nog geftadig werk gehad,
om dit gebrek te vergoeden,
en nieuwe werken aangelegt,
aangezien de Heer Willem Adri-
aan van der Stell in den jare 1700.
terwyl ik daar was, nog een Fau-
febraje of lage wal rontom heeft
laten maken , zoo als ook een Ra-
velynvoor de poort van devefting,
zoo als hier na uitvoerlyk zal wor-
den gemeld.

Deze Gouverneur Bax heeft . N.°^f
verder de onwillige, hardnekkige vanden5
en wcderfpannige HottcntotfcneGouve ■-
«atic, Gunjemans genaamt, die tcgen dc
met anderen in oorlog gewikkelt Gunje-
waren , en daar door den Europea- m
nen veel fchade dceden, zodanig
in 't naauw gebragt , dat zy als nu
na dat hun vee weggenomen is,
geen lult meer hebben , verder iets
tegens den zin, kenniile of wil
der Europeanen t'ondernemen.
Ten einde hy echter altyd een wa-
* kent

KAAP dl GOEDE HOOP. m

kent oog op deze «rüde menfehen

konde hebben, liet hy in 'r y.oo
genaamde Hottentots- Holland ,
waar van voormaals uitvoerlyx is
gehandelt) eené vierkante fchans
van aarde opwerpen-j en dezelve
met gelehnt en manfehap voor- .
/.ien , ten einde men in I
van nood hunne ondernemingen
verydelen, en hen met den eerllen
aanvang tot reden zoude können
brengen.

Doordien echter achter den
Leeuwenberg en voornamelvk
aan de zoogenaamde Waterplas ,
een kleine haven was , waar in
men met Hoepen, of ten hoogden
met een boot tuflchen de klippen
inlopen, en volk aan land zetten
konde, zoo was hy daar in ook
voorzichtig , en benam aan de uit
Europa of elders komende vyan-
den de gelegentheid , van te lan-
den ; om dat hy aldaar eene kleine
vierkante fchans opwerpen , en de-
zelve met 6 Hukken kanon be-
planten liet; welke ook, wyl ze
zeer dicht bv de Hoofdvefting
was , uit dezelve te beter en met
groter voordeel konde worden
gelecondeert.
Deszeifs Na dat deze Gouverneur door
Opvoer de voortreffelyke Maatlchappy el-
simon van ders gezonden is , zoo quam in
der steil, deszelfs plaats de Hoogedele Heer
Simon van der Steil, dog niet zoo
voort met 't characler van Gouver-
neur , want dit heeft hy cerft lang
daar na bekomen, maar enkelyk
in qualityt van Commandeur, om
dat men wegens eenige zaken,
welke hy in 't jaar 1672. in den
oorlog tuflchen Vrankryk en Hol-
land zoude hebben verkeken, aan
zyne dapperheid, omzichtigheid
0H bequaamheid twyffelde. Hy
was een man , die zoo als men
mv hier verzekeren wil, en de
omftandigheden ook fchynen te
bekragtigen , met zyne afkomft
zeer gelyk leefde , want hy zoude
op 't eiland Mauritius, alwaar zyn
Vader voor de voortreffelyke
Maatfchappy in den kryg diende,

van eenezwarte heideniche Slavin,
byzitvan zyn\ ader, Maimoni
da Coßa genaamt , geboren /vn ,
tonder dat hy zelf wift, in welk
jaar hy 't licht van deze waereld
■\ gezien had.

Daarenboven heb ik /elf meer v
dan eens, zoo dikwyls als ik hem j^^S*
op zyn 1 .ai : I lonftantia gt

rraamt, waarvan hier voren insge-
lyks melding is gefchied, bezocht
heb, uit /uien eigen mond ge-
hoort, dat hy ruim vvf jai
oud was, toen hy gedoopt wierd.
Hy- moet aldus met deze yync
moedermelk voortreffelyke deug-
den ingezogen, naderhand van
zich zelven geleert, en eindelyk-
in zyn leven gcoeffent hebben , om
dat 't gemeen fpreekwoord by
hem tover waar wierd , namelyk
dat 't geen een goede barndenetel
worden wil , vroeg en tydig
brand ; want hy heeft niet alleen
onnuttige vrouwluiden , voorna-
melvk die van zwarte afkomft of
gantfeh zwart waren , tot in den
hogen ouderdom bemint , ge-
koeftert, voorgedaan , en alle
mogelyke dienden gedaan; maar
hy bezat ook voornamei) k deze
hoedanigheid, dat hy die, als een
geeftelyke Regent de anderen
met zyn voorbeeld voorgaan
moeft, niet veel van den uiterlv-
ken Chriitelyken Godsdienft en 't
Sacrament des Altaars, nog van 't
byzonder lezen van de H. Schrift
hield ; om dat hy liever in den
Turkfchen Alkoran of de Jood-
fche Gefchied-fehryver Jofephus,
of in de boeken van Henediétus de
Spinoza, die hy echter gantfeh
niet verftont, dan in de H. Bybel
las.

Vraagt de Lezer, hoe deze man
tot zulk gewigtig, aanzienlyk en
voordelig Ampt heeft können ge-
raken? zoo dient, dat hy in Hol-
lands fchaapsvel omgehangen en
de wolfshuid verborgen heeft, tot
dat hy gelegentheid kreeg, om die
vrv en onverhindert te laten zien.
't Schynt echter, dat tweee ftaat-
Z 3 kun-

BESCHRYVING van de

Wis niet
brquaem
■ r re-
geeren.

-
de
Schryvei
mei

geval.

182

kundige redenen hem de behulp-
zame hand hebben geboden, waar
van de eerile was , dat zyn vader
v\ n leven op 't eiland van Ceylon
ten dienite van de voortreflelyke
Maatichappy gewaagt heeft , en 't
gevecht verloren hebbende, door
die van Ceylon onthoofd is, die
ook 't hoofd op een Haak ge-
zet , in triomf omgedragen heb-
ben, 't welk deze Heer, als een
kleinkind, dat zyn vader gevolgt
was, zelf gezien heeft, weshalven
hy nooit, zoo als hy zelf dikwyls
verhaalde , een Schaaps-Kalfs- Var-
kens of ander hoofd op zyne tafel
heeft gezien, veel min daar van ee-
lt n können. Derhalven heeft de
voortreffelyke Maatfchappy mo-
gelyk hare erkentelykheid willen-
de betonen dezen zoon uit een
Itaatkundig inzicht tot dit ampt
bevordert.

De twede was veel gewigtiger,
en wel de voornaamlte, om dat
namelyk deze Heer na zyne komft
in Holland aldaar aan een der
voornaamlte Familien , door een
huwelyk vermaagfehapt was; en
hier om fchynt hy ook tot deze
gewigtige bediening gekomen te
zyn, lchoon zyne deugdzame Ge-
malinne om d een en d'andere re-
den Hechten lult daar toe had, of
merken liet, dat deze bevordering
haar lief was; zy is derhalven niet
met hem gegaan, maar heeft hem
met alle hun kinderen laten ver-
trekken, waar door hy ook by
gevolg gelegentheid heeft beko-
men , om zyne vuile driften den
toom te vieren.

Ik ben niet van voornemen, om
nu verder vee! van deze Heer te
zeggen, om dat 'er wel gelegent-
heid zal komen, om meer van hem
te berichten; dit moet ik echter
zeggen, dat hy gene bequaamheid
genoeg bezat', om eene Veiling
dat belang, als mede eene
e grote Colonie te regeren.
( )m maar een Haaltje van zyne on-
kunde te verhalen ; wanneer
men een iterke Vloot zag aanko-

men, welke men vreesde, vyan-
delyke fchepen te zyn , zoo riep
hy alle borgers en inwoners van 't
land by malkander, liet ze met
hun volle geweer in de veiling
komen, en iloot ze aldaar nevens
de bezetting daar binnen, waar
door immers de wand* zoo 't een
wand was geweelt zoo als 't God
iy gedankt, niet was, gelyk men
naderhand hoorde, toen de fche-
pen in liepen en 't anker lieten val-
len, gelegentheid zoude hebben
bekomen , om zich van 't platte
land meeiter temaken, aldaar na
zyn behagen huis te houden,
iehattingen te eiffchen, de levens-
middelen af te fnyden, weg te ne-
men, en duizend andere dingen
te plegen , welke men uit de ves-
ting niet zoude hebben können
beletten ; ja de veiling zoude we-
gens gebrek aan levensmiddelen,
zelfs 't hoofd niet lang hebben
können bieden, maar ras in de
handen der vyanden gevallen zyn ;
aangezien de fchanzen, door zy-
ne voorzaten opgeworpen, in ee-
nenzeer flechten itaat waren, als
w elke hy nooit zocht t'onderhou-
den , veel min te verbeteren, maar
liet dezelve vervallen en te gron-
de gaan.

Het onbebouwde wilde woefte
land heeft hy onder de inwoners «<* '■■ 'B'
en nieuw aankomende boeren , "^ ■t!c"
voornamelyk echter onder d©iandheefl
Kraniche vluchtelingen uit hoofde scJu°
van zyne bevelen, uitgedeelt*
maar gantfeh ongeregelt en onge-
rymt, om dat 't niet in zekere
dorpen verdeelt is, maar 't itont
aan een ieder vry een Ituk land ie
verkiezen , dat hy wilde ; en als
liv iemand niet genegen was, zoo
gafhy hem zelf een ituk na zyn
believen, 't welk doorgaans ech-
ter niet veel goeds was. Daaren-
boven heeft hy de behoeftigen zel-
den daar mede bedacht, om hen
daar mede op de been te helpen ,
maar liever zodanige menlchen
eenen goeden brok toegeworpen ,
van welke hy wederom iets goeds

wift

Horhy

KAAP de GOEDE HOOP. iüs

u'ift te halen, of anders ecne cr-
kentenifTe te wachten had.

Alle zyne bevelen waren zeer
ftreng, en veelmaals gantfefi on-
gerymt; de gene die nog goed
zouden zyn , wierden met de
grootlte Itrengheid uitgevoert ,
voornamchk als 'r geldzaken wa-
ren; maar de dieven welke den
Itrop verdient, en zich zelfs aan
Compagnies goederen vergrepen
hadden , opende men de gevan-
genis, waar van de nog in 't leven
zynde oudeLanddroft, Johannes
Mulder, als Land-Rechter, ver-
fcheide (taaltjes kan verhalen, die
hem als klager gebeurt zyn , en
die ook de meefte borgers zeer
we! weten.

Het eenige, dat in hem pry-
zenswaardig is, is dat hy op alle
hoge bergen een wacht met een
ituk kanon verzien , gelegt heeft ,
ten einde daar door de borgers en
alle landluidcn zouden können ge-
waarfchouwt worden, zoo 'er een
vyand, 't zy van buiten of van bin-
nen quam, om als dan by malkan-
deren te komen, om denzelven 't
hoofd te bieden, tegen te ftaan,
en te rug te dryven. Eindelyk
heeft hy ook de borgery met een
eige Raads-Collegie begunftigt,
maar op zoo eene eenvoudige
dwaze wys , dat zy voor zich zel-
ven niets befluiten, maar enkelyk
als medeleden van den Raad van
Juftitie verfchynen mogen, zoo als
hier na zal worden aangehaalt ; de-
ze borgery heeft hy daarenboven
in zekere Compagnien verdeelt ,
Officiers uit 't midden van hen be-
noemt, en bevolen, dat dezelven
hen in de wapenen oeiïenen zul-
len. Zulks alles heeft hy binnen
den tyd van twintig jaren uitge-
voert, want zyne regering heeft
ontrent zoo lang geduurt , en is
hy eindelyk door zyn zoon, Wil-
lem Adriaan van der Steil afge-
e- loft.

Van dezen Gouverneur hebbe
ik reeds in myne vorige als van
den geen gefchreven, dien ik by

mvne komlt gevonden en aange-
troffen heb; op een ander tvd zal
zich beter gelegenthcid opdoen,
omeenigzins omltandigcrvan hem
te handelen en te fpreken ; jegens-
woordig zeg ik enkelyk, dat 't
oud fpreekwoord, dat de appel
niet \ er van den Ham valt , ecni-
germate lchynt waar te zyn, om
dat deze zyn vader meelt in alles
behalvcn in brutaliteit , gelyk
komt. Want indien hy altyd was
gebleven , zoo als hy in den aan-
vang van zyne regering was, zou-
de hy met den grootiten lof y.yn
leven alhier gelleten , en 't roer
van deze landsregering beftiert
hebben, of anders zoo hy al weder
na Holland had willen keren, zoo
zoude dit vertrek den borgers al-
hier zeer fmertelyk zyn gevallen ,
en hy zoude daarentegen in Hol-
land zeer wel ontfangen zyn, en
zvne voorgaande waardigheid van
fchepen gecontinueert hebben ,
welke waardigheid men hem by
zyn vertrek toezeide, zoo hy
t'eeniger tyd met eer en reputatie
weder mögt komen.
Door dien hy echter zyn oud

i i 1 » ,i • * wegens zy-

ongebonden leven , t welk in Am- nconkuis-
fterdam, als eene grote en zeer hcld '!n een
volkryke ftad , eer verborgen kon- ?ucht.ße*
de blyven als hier, weder begon ,
en hy hier den naam kreeg, dat
eene Venus-dochter hem volgde,
welke men hem in eene grote ge-
flote mande toezond, zoo ver-
loor hy zekerlyk zyne achting hier
door niet weinig, en begon men
heel anders van hen te praten.
Deze Nimf had wel een kort ver-
blyf alhier ; ten dele om dat 'er
aan die waar alhier geen gebrek is,
en hy reeds andere vriendinnen
aan zyne moer had ; en deels ook ,
om dat de voortreffelyke Maat-
fchappy bericht daar van bekomen
en bevolen had , om zulke contra-
bande goederen weder met zich
na Holland te brengen. Onder-
tufTchen is licht te begrypen, hoe
zyne gemalinne, die van de gant-
fche zaak bericht ontfing, zulks

behaagde,

Geraakt

BESCHRYVINGvande

I84

behaagde* en kan ik derhalven
zeer licht geloven, 't geen men
toen van haar gezegt en my ook
zeer dikwyls zerzekert heeft, dat
zy namelyk uit fpyt en hertzeer
en de quade bejegening van haar
gemaal, 't leven heeft willen be-
geven.

Ry deze gemelde ongebonden-
hei d quameene andere ondeugd,
welke hem voorts alle zyne ach-
. ting benam. Want na dat hy ta-
den. melyke middelen bymalkanderen
gebragt had, vervoerden dezelve
hem zoo ver, dat hy meer als gie-
rig wierd , en gaarn alles alleen
bezitten wilde, zoo als hier na
zonnen klaar zal worden aange-
toont; maar deze gierigheid bragt
hem zynen ondergang te weeg , om
dat hy met fchimp en fchande na

Verlieft
door gie-
righeid zyn
achting en
word te

den beginne geliet , als of hy de
borgers zeer genegen was, en
hen by den afgezetten Heer van
der Steil helpen wilde; dog zoo
dra de Heer van der Steil eenige
kogels uit goude itukken op hem
ichoot, zoo wierd hy ras de grote
woeden gewaar , en moeli der-
halven met dezen vrede ma-
ken, en jegens de borgers den
oorlog verklaren, zoo als ins-
gelyks hier na omitandiger vol-
gen zal.

Hier by bleef het niet, maar hy
zoude nog wel erger flukken, die
reeds in til waren, uitgevoert heb-
ben , ten ware hy door de onver-
wagte komit van den nieuwen
Gouverneur daar in belet was,
want wyl dezelve zoo lang ver-
toefde, zoo güte men, dat hy of

Slecht gw
drag van
den Heer

d'Abling,

Word dooi
de komft
van den
Gouver-
neur in zy-
ne gewei- '
denary ba*
let.

Holland keren, de regering aan | in Vrankryk gevangen zat, of an-
een ander overlaten en aldaar de i ders daar gebleven was, en dien-
beloofdcScheper.s-plaats ontberen ; volgens de volflage regering op

Wie tot op
dekomft
Tan ecnen
nieuwen
Gouver-
neur gere

moeit. Hy wierd in 't jaar 1699.
herwaards gezonden, en moeit in
't jaar 1707- zyne regering afitaan.
Door dien de Heer Corneliszoon
d'Abling, neef van dezen Gou-
verneur, die voor eenige jaren
om ecnig wanbedryf insgelyks van
Pallembang geremoveert, en je-
genswoordig echter wederom al-
hier in de plaats van den afgezet-
ten Opper-Koopman, Samuel El-
zevier, gekomen was , in deze
qualiteit aanquam , zoo is hy ech-
ter eerit in 't jaar 1708. tegen de
orders van de Bewindhebberen
dezer roemruchtige Maatfchappy
vertrokken, zoo als dit alles hier-
na uitvoerlyker zal worden be-
richt.

Door dien de nieuwe Gouver-

den gemelden Heer d'Abling bly
ven zoude.

Na dat hy nu hier door in zy-
ne meining bedrogen was, hielp
hy echter altyd 't een en 't ander
goeds beletten, en 't tegendeel
bevorderen; met inzicht, om den
nieuwen Gouverneur, die als nog
geen'e kennifle van deze regering
had, teblindhqkken, en den zel-
ven 't roer van de regering t'ont-
futzelen en 't zelf te itieren; dit
zyn voornemen gelukte hem ta-
melyk wel , om dat het om zeke-
re redenen, die ik niet gaarn
fchryf, met hem tamelyk verviel,
zoo dat hy eindelyk verder na In-
die als Extraordinaire Raad ge-
zonden wierd, na dat hy voorheen
't droevig gaflmaal had bvge-

Louis van Altenburg, nog | woont, by 't welk de Heer Simon
niet tegenwoordig was, en de re- van der Steil dezen Gouverneur,
gering echter aan ecnen anderen nevens eenige Scheeps-Kapiteinen
geeUrt8hecfr moeit worden overgegeven , zoo en andere Zee-Offieiers op zyn
kreeg zulks nevens 't transporte- I Landgoed, Conitantia genaamt,
ren en overgeven van alle Koop- J onder eenen dronk rode wyn,
maniehappen, en anderezaken, vergift toebragt, zoo als ik zulks
de Yoonrcflelyke Maatfchappy j met eenen authentiken brief van
rakende, de bovengemelde Heer den Oppcrmecfter en geweze Ei-
d'Abling in handen, welke zich in centiaat in de Mcdicyncn, Juitus

• Ben-

KAAP Di: GOEDE HOOP. 185

Benraat, bewyzenkan; behalven
dat de mcnfchen aan deze Kaap
zulks eenpariglyk getuigen, en ik
't zelf vcrfcheidemalcn uit dt i
mond van den Gouverneur ge hoort
heb.

Deze Hoog Edele Heer Gou-
verneur was een zeer voortrefte-
Ivk man, die zich onder anderen
door 't leren van vele talen en 't
doen van veel fchone reizen zeer
vermaart had gemaakt, die het
ook, wyl hy den oorlog van der
jeugd af haddegevolgt, zooverre
gebragt had , dat de Keizer Leo-
poldus I. hem in den voorgaanden
Turkfchen oorlog met groot
voordeel als deszelfs Admiraal
Generaal op den Donau en Gene-
raal Veld-Wachtmeefter te land
aangeftelt en tot 't einde van dien
oorlog gebruikt heeft. Vervol-
gens wierd hy den Heren Staten
Generaal der Vereenigde Neder-
landen voor eenigen tyd overgela-
ten, ten einde zyne Maj. hem we-
derom zoude können ontbieden,
als hy hem van noden had.

Naauwlyks had hy hier den 14.
January 1708. voet aan land ge-
zet , of hy kreeg kort daar op , na-
melyk den 8. April, als tot zyne
welkomft , den eerft gemelden
vergiftigden drank , waar tan hy
door de goede voorzorge en heil-
zame geneesmiddelen van den bo-
vengemeldenjuftus Ben raat in zoo
verre gelukkig genezen wierd, dat
hy wel op {taande voet den geeft
niet gaf, dog behielt echter zoo
veel gif by hem, dat hy langzamer
hand zyne krachten en op 't laatft
zyn geheele geheugen verloor , en
met niets dan met drinken konde
gelaaft worden. Alle zyne goe-
de ondernemingen zyn daar door
in duigen geraakt, en verdwenen;
en heeft de Heer d'Abling hem
daarenboven den klad aangewre-
ven , dat hy wegens fterk drinken
nergens toe konde gebruikt wor-
den, en alles leggen moert blyven,
zoo hy (d'Abling) niet tegenwoor-
dig was , deszelfs dieniten waar-
JI. T>eeL

nam, en alle. beftierde; terwyl
nogtans bekent is, dat hy voor 't
gif tot drinken nog tot andere bui-
tenfporighcden genegen was ; der-
halven acht ik, dat men de grond-
oorzaak eerft behoorde t'onder-
zoeken, wanneer men wel ras
zoude ontdekken, waar deze on-
deugden van daan quamen, gelyk
dan de burgers dit ook heel wel
merkten, en zynen dood zeer ter
herten namen, die in 't jaar 1711.
gevolgt is.

Ik hebmy dikwyls over de edel- zyne Edel-
moedigheid van dien Gouverneur ™0<;d|g-
verwondert, die fchoon hy wift,
dat men hem na 't leven ftont , zich
niet fchuuwde, zyne vyanden
gantfeh minnelyk, zonder eenige
blyk van wraak, t'ontfangen en te
fpreken, en zoude ik alhier een
ruim veld hebben , om zynen
roem en deugden op te tellen, ten
ware ik vreesde dat myne pen
daartoe te zwak was, en zy den
rechten prys niet behalen zoude
können, derhalven zal ik dezen
arbeid aan anderen overlaten, te
meer om dat ik licht nog wel gele-
gentheid zal hebben, en 'teen en
't ander van herh te berichten.

Na deszelfs dood is aan deszelfs P^ïï

r. ... . , lern Helot

geweze becretans, die, na dat de volgt hem
Heer Abling bevel onifing,om als indeR«-
Extraordinaris Raad van Indie, na smne'
Batavia te vertrekken, in deszelfs
plaats Opper-Koopman wierd ,
(die doorgaans den naam en titel
van Secunda perfona , of tvvede ftem
voert) de regering van dit land
door den Raad van Policy by pro-
viiie opgedragen. Hy was ge-
naamt Willem Helot; de toom
der regering pafte hem gantfeh
niet, wanthy had nooit iets ge-
leert, dan dat hy langs ftraat ge-
hoort had. By zyne komft wierd
hy tot eenCopyift gebruikt, en
verftont naauwlyks zoo veel, dat
hy een opftel zonder fpelfouten
kon in 't net fchryven. Wanneer
hy dit geleert en begrepen had ,
bevorderde de bovengemelde
i Heer Adriaan van der Steil hem
Aa in

186 B E S C H R Y V I N G van de

in de Kanfelery, en maakte hem
Secretaris Politik , of Staats-Secre-
taris, en daar op heeft hem 't geluk
gedient, dat hy met hulp van den ,
Advokaaat Everhard Schot , dien
hy in geldzaken een byzondere
dienlt bewezen, en tot betaling
van eene duiltere fchuld geholpen
had, tot die hoge trap van eer ge-
itegen, en over veel anderen ge-
itelt is, die tienmaal meer kennif-
fe en ondervinding in hunne pink
bezaten, dan hy in zyn heel lic-
haam had.

ZyneHo- Wanneer hy de regering aan-

vurdy. vaarde, kende hy zich vanho-
vaardy zelf niet ; hy was daaren-
boven zeer onbefchoft, en gaf
niemand, dien hy te gebieden
had, een goed woord, en hield
deze wyze van leven zoo lang, tot
dat hy door zyne Zantippe , ik
meen de weduwe van wylen den
Heer van Loon, nog meer daar
toe aangezet, tot volkome gekheid
verviel. Ik zoude zoo wel van an-
deren als van my zelven vele dwa-
ze voorbeelden können bybren-
gen, als ik 't der moeite waardig
achte , om tyd en papier daar me-
de te verquilten , en niet beducht
was, den Lezer daar mede te ver-
velen ; dog hier na zal zich wel ge-

legentheid opdoen, om 't een en
't ander met meer voegelykheid
aan te halen.

OndertuÜchen heeft men hier Wat voor

. ,. , . , een nieu-

reeds tyding, dat zyne verkeerde we Gou-
glorie haalt een einde nemen, en yerncur

nier ver—

hy onder eenen anderen Gouver- wacht
neur bukken zal ; want de fpraak word'
gaat hier, dat de Heer de Cha-
vonne, die by de Staten Generaal
in den kryg gedient heeft, her-
waards zal komen , om als Gouver-
neur eenigen tyd hier te blyven,
en alsdan 't voorig ampt weder te
bekleden. Door dien nu deszelfs
broeder voor dezen Kapitein van
deze bezetting geweeit is , en van
den Heer Simon van der Steil veel
fpyt en ongelyk heeft moeten ver-
dragen, zoo twyffelt men niet, of
hy zal zulks op eene billyke wyze
ten voordele van devoortreffelyke
Maatfchappy en tot trooft der ver-
drukte en benadeelde burgers
wreken, en de Stelliaanfchen geeil
waar mede de gemelde Heer He-
lot rykelyk begoten is, gantfehe-
lyk uitdryven , de tot nu geweze
oneenigheden der godlozen lul-
len, en alles zoo in ruit brengen,
dat niemand meer aan 't vorig on-
gelyk, fmaad, fchimp en vervol-
ging zal behoeven te denken.

XVII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. n7

XVII. HOOFTSTUK.

Op wat vvyze 't gantfchc Land van de Kaap de

Goede Hoop door acht Collegicn

geregcert word.

f 'an de Rtget'mg aan de Kaap de Goede Hoop. I 'an ivien de gror.d daar toe is gelegt. Uit
hoe veel Cullegien de regering in den beginne beßaan heeft. Naderhand -wierden noa twee
Collegien daar by gevoegt. i . Is de Raad van Policy. Eenige verandering hier in gemaakt.
Andermaal verandert door een nieuwe Fiskaal. IVat de Raads-pcrzoonen van dit Collecte
voor beloning hebben. 2. Raad van Juflitie. IVie in halszaken Beklager is. I 'an dit
College kan men apelleren na Dataria ofllulland. Wat voor perzoonen met gerechtelyke
verkoping der goederen te doen hebben. Het derde Collegie is de Raad van klyne zaaken.
Tot deze Raadsvergadering worden ook borger s verkoren. In dit Collegie worden maar ci-
viele zaaken , en die benede de 100 Ryksdaalders zyn, afgedaan. 4. Collegie is dat der bu-
welyks zaken. ,t l'yfde is dat der IVeesmeeflers. In dit Collegie zyn zoo veel bedienden
van de Compagnie , als borger s. Hoeveel Vendu- Meeflers daar zyn. "'t Zesde Collegie
is de Kerkenraad. I 'erdeelt denzelven in een algemenen , waar in zy allen te zamen ko-
men , en in een by zondere, die maar enkel een gemeente betreft. De bezolding der geeße-
lyken alhier. De minfle geeflelyken leiden aan de Kaep een vroom leven.

IN myn voorig Hoofdfluk heb
ik begonnen van de rege-
ring van deze Colonien te hande-
len, die door de Hollanders of
veel meer de voortreffelyke Ooft-
Indifche Maatfchappy opgerecht
zyn , en is in 't zelve van de Op-
perfte Regenten, of zoo als men
ze noemt, Heren Commandeurs
gewag gemaakt. Jegensvvoordig
ben ik van voornemen , om in de-
ze iloffe voort te varen, en te to-
nen, welke Raadsleden 'er verder
zyn, en welke Collegien uit de-
zelve geformeert worden , in ho-
pe, dat de Lezer dit bericht ook
niet qualyk nemen zal , en der
moeite waardig achten , dat
hy zyne oogen daar over laat gaan,
te meer om dat 'er anders vele za-
ken, die reeds hiervoren gefchrc-
ven zyn , of nog ftaan te volgen ,
heel duifter zouden fchyncn, zoo
dathy geen recht, klaar, duidelyk
en volkomen begrip daar van zou-
de können bekomen.

Na dat aldus, ten einde ik tot
de zaak kome, de Hollanders of
II. "Deel.

Van de Re-

liever in derzelvernaam deNeder-
landfche OohVIndifcheMaatfchap- gVrïngaan
py , de Kaap de Goede Hoop J0^pde
anno 1 (5 5-2. zoo als boven gemeld Hoop.
is, in bezit hadden genomen,
hebben zy hare zorge ook ten eer-
ften laten gaan, om aldaar eene
goede duurzame en zodanige rege-
ring aan te Hellen, die in vervolg
van tyd , wanneer de opgerechte
Colonie groter en tlorifanter
wierd, geene verandering, maar
eene verbetering zoude van noden
hebben. Ten dien einde gaven
zy den eerflen Commandeur, den
gemeiden H. van Riebeek , de no-
dige bevelen met zich , waar uit
hy konde zien , hoe en op wat
wyze de Heren Bevvindhebberen
der Voortreffelyke Maatfchappy
begeerden, dat alles gereguleert
wierd.

Nu heeft deze verllandige Heer vanwiea
wel alles mauw in acht genomen, dcßrond.
wat hem by deze inltruCtie bevo- gek-gt*"
len was , en de zaken aldus ge-
fchikt,dat toenmaals bv zulke klei-
ne , jonge en als nog zonder order
Aa 2 leven-

ig« B E S C H R Y V I N G van de

levende Gemeente geen fout was
te befpeuren , dog wyl hy op zoo
vele andere zware en gevvigtige
zaken , van groter belang zyne ge-
dachten te gelyk moeit laten gaan,
en de begönne bouw van' t Zieken-
huis , de Veiling, midsgaders vele
andere gevaarten, een menfch al-
leen vereifchten , waar door zyne
gedachten zeer veritrooit , en
met duizend dingen te gelyk be-
zig waren , zoo wierd de grond
van eene goede regering wel ge-
legt, maar de hertellingen bleven
niet zonder grote nadelige en ge-
vaarlyke gebreken, die na verloop
van tyd gevaarlyke dwalingen
zoude hebben veroorzaakt, ten
ware zulks door betere verordi-
neringen voorgekomen was; aan-
gezien de geenen, die de gelden
der wezen adminiftreren , nog
heden dien dag over 't flecht
bertier hunner Voorzaten , als
mede over 't verward boekhou-
den en vele andere gebreken kla-
gen.

Derhalven komt dezen Heer
van Riebeek de eere met recht
toe , dat hy tot deze Regering den
grond gelegt heeft ; men moet
echter ook bekennen, dat zyne
opvolgers, die na dat de gebou-
wen voltooit waren , waar in bei-
de menfchcn en goederen in vei-
ligheid konden zyn, meer tyd
hadden , hunne gedachten daar o-
ver te laten gaan, veel daar aan
gevonden hebben, te verbeteren,
en kan zulks worden geoordeelt,
van de geenen die de vryheid heb-
ben, de boeken van alle Collegien
van den beginne af, te doorfnuffe-
len.
uu hoe De Collegien echter, zoo voort
SendeRfr na ^e bezitneming van dit land en
germg in oprechting der Colonic aangeltelt,
nebeiiwn" zYn zcs in getale, en worden na
heeft. hunne verfcheidene verrichtingen
genaamt, i. de Raad van Polier ;
i. de Raad van Jullitic; 3. de
Raad van de kleine of krakcel-za-
ken ; 4. de Raad van de huwclyks-
zaken ; 5. de Weesheren; en 6.

de Confiltorie of de Kerken-
Raad.

Na verloop van tyd, wanneer
de borgery begon fterker en volk-
ryker te worden, als mede toen
de beide Colonien van Stellen-
bofch en Drakeniteen opgerecht
wierden , en voornamelvk door
de komlt der Franfche Vluchte-
lingen, tamelyk toenam, en de
palen van dag tot dag verder uit-
zetteden , zyn onder de regering
van den Gouverneur Simon van
der Steil , door den Commiffaris-
Generaal Adriaan van Rhede, die
de gantfche Ooft-Indifche Maat-
fchappy reprefenteerde, daar by
gevoegt,en na den fchyn tot voor-
deel der burgers opgerecht: ten
7de het Collegie der burgers en "'
Heemraden en eindelyk ten 8lte
't Collegie der burgerlyke Krygs-
raden, van welke acht Collegien
of Raadsvergaderingen als nu ge-
oorlooft zal zyn, iets uitvoeriger
en omftandiger te handelen, dan
tot nu gevoegelyk heeft können
gefchieden, fchoon van dezelve
zeer dikwyls gewag gemaakt
is.

Wat 't eerfte Collegie of Raad De Rnd
van Policy aanbelangt, dien men vm PoiiCir%
met recht den Staats-Raad konde
noemen, dezelve beftaat uit louter
bedienden der Voortreffelyke
Maatfchappy, en wel voorname-
lyk uit zodanigen, die boven an-
deren reeds een rang en karacter
en 't beftier over dees of geene
goederen der gemelde Maatfchap-
py hebben. Wanneer men nu de
Itaat-regels , in Holland gebruik-
lyk, of na 't privilegie, 't welk de
Heren Staten-Generaal der Ver-
eenigde Nederlanden aan deze
Maatfchappy verleent hebben, te
werk gaat, zou men bezwaarlyk
geloven, dat in dit Collegie ande-
ren dan Gereformeerde geloofs-
genoten aan te treffen waren ; wyl
'er echter niet altyd voor handen
zyn, die diérgelyke aanzientyke
waardigheden bekleden, maar ook
anderen aangetroffen worden, die

and e-

KAAP de GOEDE HOOP. is9

andere Religiën toegedaan z\n,or"
wel riaoiteeneChriftelyke Gelooft
belydenis gedaan hebben, en nog-

tans zodanige hoge bedieningen
waarnemen, en daarenboven de
Wyde diitantie tuflehen Holland
en de/e plaats daar by komt ,
waar door naauwelyks de voor-
treffelyke Maatfchappy, veel min
de Heren Staten Generaal eenige
narieht daar van bekomen , te meer
om dat 'er niemand is, die daar o-
ver klaagt, of zich tegen de ver-
kiezing aankant, zoo moet het zc-
feerlyk dikwyls anders gaan, dan
de voortretfelyke Maatfchappy
verhoopt , en de Heren Staten
Generaal verwachten.

By mync komtl alhier zaten Ge-
reformeerden, Lutheranen , ja zo-
danigen, die zelfs nog geene be-
lydenis van eenig geloof ter wae-
reld gedaan hadden, in dit opper-
fte Collegie , en zal ik, hoop ik,
niet kwalyk doen , wanneer ik
dezelven met namen noem ; om
een onvervalfcht kenteken te ge-
ven, wat de toen regeerende Heer
Gouverneur voor een goede
Chriften,en de Prediker voor een
eerlyke Geeftelyke geweeit is, die
ook beide te gelyk nevens ver»
fcheide andere Heren om deze
en andere redenen afgezet zyn ,
zoo als hier na omftandiger zal
worden gemeld.

Dienvolgens waren by mync
komll in dit Collegie, dataltyd
uit 9 perzoonen beftaan moet, de-
ze volgende Heren : de Edele
Heer Gouverneur Willem Adri-
aan van der Stell, die altyd 't
Hoofd en de Prefident is ; dien
volgde als Vice-prefident, de Op-
perkoopman en Hoofd- Adminis-
trateur in de Veiling, de Heer
Samuel Elzevier , die doorgaans
de twedc Perzoon word genaamt,
om dat hy in dat Collegie de twe-
de item heeft; hier op quam de
Fiskaal independent, de Hcerjo-
hannis Blefius, die onafhangelyk
word genaamt, om dat hy niet
van den Heer Gouverneur ver-

kozen word, nog bevelen van
den/elven ontfangt ; maar onmid-
delbaar van de voortfeffelyke
Maatfchappy zelf, en ook van

haar allein verkozen en aangcilclt
word. En de/e drie per/.onen
waren allen de Gereformeerde Re-
ligie toegedaan.

\ erder bekiëede de vierde
plaats de Hier OlofBerg, Kapi-
tein van de bezetting alhier, een
Swccd van geboorte, en b\ gevolg
een Lutheraan; devvfdewas de
Heer Adriaan van Rhede, Lui-
tenant in de Veiling , de Gerefor-
meerde Religie toegedaan. De
zesde plaats 'bekleedc de Heer
Willen Corfenaar, \\ inkelier of
Koopman in de velling, een goed
Chriflcn van de Gereformeerde
Religie; de zevende was de Heer
Willem van Putten, Onder-koop-
man en Pakhuis-meefter , die nog
geen belydenis van eenige Religie
gedaan had ; en de achtfte plaats
bckleede de Heer Jacobus Crufe ,
Curator ad Utes , Garnifoens-
Boekhouderen Onder-Koopman;
deze had met den Heer Helot, die
de negende Raad en Secretaris
van dit Collegie was, dezelve Reli-
gie van den Heer van Putten;
te weten zoo goed als de eerfte
drie Gcreformecrt waren , zoo
goed waren de laatite drie nog
neutraal en hadden zich nog voor
geene Religie ter wacreld ver-
klaart.

Na dat echter de Edele Heer m dit Col-
Gouverneur Willem Adriaan van lesie is na-
der Steil nevens de Heer Samuel Se^r-
Elzevier afgezet wierden, en an- andcrins
deren in hunne plaats quamen , gemaakt-
maakte het een kleine verandering
in dit Collegie , aangezien de E-
dele Heer Louis van Allenburg
als Gouverneur en onwederfpre-
kelyke Prefident, en de Heer Jan
Corneliszoon d'Abling als Vice-
Prelident daar in verfchenen; en
wanneer deze Iaatfte ook weder
weggezonden wierd , en bevel
omring , om als Extraordinaris
Raad van Indie na Batavia te gaan,
A a 3 wierd

190

BESCHRYVING van de

wierd de gemelde Heer Helot ,
die toen cerft zyne Geloofsbelyde-
nis by 't geeftelyk Confiltorie af-
leide, met 't ampt van Vice-prefi-
dent bekleed ; deze belydenis
deed hy niet zoo zeer, zoo als 't
fchynt, uit drift der Religie, als
wel uit een itaatkundig inzicht, om
dat hy meende, dat hy tot prefi-
dent over den gemelden Kerken-
raad zoude worden gekozen, om
dat de Vice-prefident van den
Raad van Policy zulks voor dezen
altyd geweeft was ; dog de nieuw
aangekomene, dog ras weder ver-
zondene Kapitein, Adolf Jan van
der Laan , een man van zonderlinge
beqaamheid , wierd hem hier in
voorgetrokken, en hymoeflvan
deze waardigheid zoo berooft bly-
ven , tot dat de gemelde Heer
van der Laan weder na Indie ge-
zonden wierd.
Andermaal Wanneer echter naderhandook
verandert ^e j-jecr Johannes Blefius , A-
nieuwen driaan van Rhede , en Willem
Fiskaal. Corfenaar quamen te overlyden,
viel 'er andermaal eene verande-
ring voor , en wierd de Heer
Willem van Putten, door den
CommhTaris en gewezenen ordi-
naris Raad van Indie, den Heer
Pieter Vos , by zyne terugkomft
tot Fiskaal aangeftelt; dog zoo
dat hy deze waardigheid weder
moeftiaten varen, zoo de Heren
Bewindhebbers van de voortref-
felyke Maatfchappy , eenen ande-
ren quamen te verkiezen, zoo als
ook gefchiede, aangezien de Heer
N. van Beaumond daar toe beroe-
pen en van Ceylon herwaards ge-
zonden is.

In de plaats van den Luitenant
van Rhede quam de Heer Cay
Jede Slotsboo, uit Jutland geboor-
tig, een Lutheraan, die Luite-
nant en Raad wierd ; de plaats van
den overleden Hr. Willem Corfe-
naar ontfing de Heer Jan Swclling-
n hel , Onder-koopman en Dispen-
fier , een I .utheraan , van Archan-
gel in Muscovie geboortig, een
man van grote hoedanigheden,

van

voornaam-

ongeveinsde oprechtheid en onbe-
driegelyke rechtvaardigheid ; die
ook deswegen veel heeft moeten
lyden, zoo als hier na blyken zal.

Eindelyk wanneer ook de plaats Pieterdc
van den Hr. Helot weder moeft JJey«
bezet zyn, verkoos de Heer Gou- ceOemT"
verneur van AfTenburg den Heer |le" Hr-
Pieter de Meyer daar toe, die
van Amfterdam van geboorte en
Lutherfch was ; hy was als Boek-
houder hier gekomen, en kort
daar na Onder-koopman geworden
en door zyne grote kenniile, door
't naarftig lezen van goede boeken
verkregen, tot dit ampt zeer be-
quaam, en groot beminnaar van
de gerechtigheid.

Dit Collegie is met alle recht 't Dit Cüll)>
eerfte in rang, om dat 't niet alleen gieis't
degantfche Maatfchappy maar ook j"t°c
zelfs de Hoog Mogende Heren
Staten Generaal der Vereenigde
Nederlanden reprefenteerr. Want
in dit Collegie worden niet alleen
alle zaken , den ftaat van dit land
betreffende , overwogen , maar
men neemt alhier ook zodanige
Befluiten , die 't waarachtig be-
lang der Voortreffelyke Maat-
fchappy raken , en in 't voortzet-
ten van haren handel alhier, ver-
meerderen van andere jaarlykfche
inkomften en getrouwe bezorging
van hunne fchepen , enz. be-
ftaan.

Men befluit hier in ook den
oorlog of vrede , welken men no-
dig acht, tegen de Hottentotten
te voeren. Of 't echter niet beter
was, dar nu en dan cenige der
voornaamfte borgers daar in wier-
den getrokken , die 't ware belang
der Colonie behertigden , waar aan
anders zeer weinig of gantfeh
niet gedacht word? laat ik ande-
ren, die meer kennilTc hebben
dan ik, oordelen; ten minden
fchynen daar uit eenige gevolgen
t ontdaan, die zich licht in 't ver-
volg van zelf zullen opdoen.

OndertufTchen voeren de
Raads-perzonen van dit Collegie
in hunne opfehriften den titel van

Edele

KAAP "E GOEDE HOOP. 191

Edele Groot Achtbare 1 Ieren ; ge-
nieten echter g.mtfch gene belo-
ning voor hart moeite , maar moe-
ten met hun ander tradament ,'t
welk een ieder van zyne afzondcr-
lyke bediening heeft, te vrede zyn.
Dog heeft de Edele Heer Gou-
verneur Louis van Ailènburg,om
deze Raden eenigermatc te ecren,
en van alle anderen t'onderfchei-
den, bevolen, dat een van hen de
poort uitgaande, de wacht voor
hem in 't geweer zoude komen ,
't welk ook nevens den titel de ee-
nige eere en loon is, dien zy voor
hare moeite genieten.

De ordi naris dag van hare ver-
gadering is altyd dingsdag, Wan-
neer zy van 9 tot 1 x uuren by mal-
kanderen zyn, en word alsdan ten
9 uure de klok boven de Poort
geluid, om den tyd van de zitting
aan een ieder daar mede bekent te
maken; op andere dagen komen
zy zelden by malkander , ten wa-
ren 'er fchepen op de Rede ten
anker leggen , die hunne brieven,
om na Holland of na Indie te ver-
trekken, of iets anders ten behoe-
ven van 't fchip verzoeken.

Eindelyk voert dit Collegie de
correspondentie met de Heren
Bewindhebberen der gehele voor-
treffelyke Maatfchappy, insgelyks
met hunne Hoog-Edelen van de
hoge Indifche Regering te Bata-
via, en den Heer Gouverneur
van 't eiland Ceylon, welker ant-
woord en bevelen alhier ook we-
derom ontfangen, opgebroken en
gelezen worden ; dog de Secreta-
ris van dit Collegie moet ze in de
andere Archiven inlyven , regis-
treren en bewaren , ten einde
men zich van dezelve by gelegent-
heid zoo voort bedienen en 't no-
dige vinden kan.
uit welke 't Twedc Collegie word de

penoncn n , _ n. . ° .

de Raad Kaad van Julhtie genaamt, om dat
FjJnftftie in 't zelve zoo wel over geld als
' halszaken recht gefproken word,
en beltaat wederom uit 9 perzo-
nen , welke meed denzelven zyn,
die den Raad van Policy uitma-

ken i Jakob Crufe alleen zit in dit
Collegie niet , om dat reeds al te
veel nabeltaande van hem daar in
zyn. De Heer Willem van Putten
heeft ook in dit Collegie gezeten,
dog wyl hy na de veikrcgenc
plaats van Fiskaal niet altyd als
Raad konde zitten , zoo quam de
vaanderig, Pieter Kiekfee , uit
Holland geboortig, in deszelfs
plaats, en na deszelfs dood, wan-
neer ook te gelyk de nieuwe Fis-
kaal independent, de gemelde
Heer van Beaumont arriveerde,
en de gemelde Heer van Putten
zyne demiflïe zocht , en na Bata-
via gezonden \vierd,ontfingen de-
ze beide plaatsen, de Heer Jan
de la Fontaine, Onder-Koopman
enPakhuis-meeiter,Gereformcert,
van Amiterdam van geboorte, en
Cornelis Barentzoon, Vaanderig,
Lutherfch, en uit Lyfland ge-
boortig.

In halszaken is of de Fiskaal in-
dependent of de Land-droft eif-
fcher, na dat de misdadiger in de
jurisdictie van den eenen of van
den anderen gevangen , endoor
den zelven Zelf of op zyne order
door zyne Dienaars in hechtenis
gezet word, zoo als reeds voor-
maals eenige melding daar van ge-
daan is. Zodanig een heeft als
dan in de Raadsvergadering geen
zitting, maar moet enkelyk af-
wachten, wat hem op zyn eifch
van den Raad toegeftaan word.

Zoo echter de misdadiger een
burger is, of een flaaf, aart een
burger toebehorende, als mede
zoo 'er over geldzaken tufTchen
burgers of tufTchen een burger en
een Dienaar van de Voortreffely-
ke Maatfchappy, verfchil ontftaat,
zoo als dikwyls gefchied, zoo
worden de drie regerende burger-
Raden of Burgermeelters mede
daar toe getrokken , onder voor-
wendzel, dat dezelven voor 't be-
lang van hunne medeburgers zorg
dragen en zien moeten , dat hen
geen onrecht gefchied. Hoe ech-
ter zulks van deze drie, die 't be-

neden-

Wie in

halszaken
Beklager &

In geldza-
ken wor-
den de
regeren
burger-
meelters
te raad ge-
nomen.

de 3

rende

192 BE S C H R Y V I N G van de

De Heer
Gouver-
neur ver-
kieft tot
deze

«elke hy
wil

nedenfte end van de tafel beflaan ,
gevoeglyk kan gefchieden? Wat
ook verder voor eene gelykheid
der flemmen aangetroffen word ,
als 'er reeds 9. perzonen geltemt
hebben , en 3 nog Hemmen moe-
ten , welker beide t'eenemaal van
malkander verfchilt ? kan een ie-
der by zich zelven afnemen ; wat
my belangt, ik wil myne gedach-
ten gaarn opfehorten , en anderen
laten oordelen , die bequamer
daar toe zyn.

Want dat de burgers in dit fluk
zeer flecht daar by {laan, en zien-
de blind moeten zyn, blykt, om

Raadsleden ^at a^es na ^en zin en wil van ^en

Heer Gouverneur gedaan moet
worden , zoo als hier na een klaar
bewys zal verftrekken, 't geen tuf-
fchen de burgers , welke de recht-
vaardigde zaak hadden, en der-
halven van devoortreffelykeMaat-
fchappy gerechtvaardigt wierden ,
en den Heer Willem Adriaan van
der Steil is voorgevallen ; daaren-
boven is zulks daar uit ook af te
nemen, dat wanneer een lid van
dezen Raad derft, het wel den
naam heeft, dat door den Raad
van Policy een ander moet verko-
zen worden, dog de Heer Gou-
verneur reprefenteert doorgaans
als dan in zyne eigene perzoon 't
gantfche Collegie politik , nomi-
neert, eligeert, en introduceert,
zelfs wanneer alle anderen daarte-
gen waren, den geen, welken hy
gaarn wil geëert hebben , en by
wien hy zyn grootlle belang vind ,
gelyk ik hier van hier na een zeer
aanmerkelyk voorbeeld aan den
Burgermeefter , Hendrik Bouman
tonen zal. Staat hem iemand ook
niet aan , die de zaak wat flerk
trekt en zynen eed betracht, of
deszelfs zin in alles niet volgt, zoo
laat hy zoo iemand t'huis,en geeft
hem gantfeh niet eens te kennen,
dat hy in den Raad nodig is , zoo
als ik met den Heer Nicolaas
üortman hier na zal tonen, ofhy
dreigt hem zelfs weg te zenden,
zoo als 't den Heer Johannis Swel-

lingrebel gebeurt is, gelyk in 't
vervolg zal worden gemeld ; niet
tegenilaande deze en veel andere
zaken rechtdraads tegen den zin
en d'uitdrukkelyke bevelen der
Heren Bewindhebbcren in Hol-
land ilryden.

Wanneer iemand voor dit Col- van di
legie, als de hoogile rechtbank Collegie
van deze plaats, zyne zaak ten ein- appelleren
de heeft gebragt, en zich in de
uitfpraak benadeelt acht, zoo ftaat
hem, zoo als billyk is, vry, om
zyne toevlucht tot een hoger
rechtbank te nemen, mids dat hy
voorheen 't appel binnen den
voorgefchreven tyd van tien da-
gen laat aantekenen, en de zom-
ma van 1 00 guldens namptifeert ,
welke zomma daar zoo lang be-
waart word, tot dat de zaak door
de hoger Rechtbank is uitgewezen,
en naderhand gegeven word van
den geen, die 't proces daar ook
verloren heeft.

Om te appelleren flaan voor de
partyen twee wegen open , te we-
ten aan den Raad van Juflitie te
Batavia, die alleen uit Rechtsge-
leerden beitaat, of immediaat in
Holland, waar van zy ook nader-
hand geen regres hebben, maar
moeten zich aan het in Holland
gewezen vonnis houden. Van
Batavia echter können zy de zaak
na Holland trekken; zoo dezel-
ve der moeite waardig is, en haar
geld zoo ver flrekt, dat zy in ftaat
zyn, om aldaar ook de kollen van
appel te dragen ; waarvan echter
mynes wetens nog geen voorbeeld
is, aangezien niemand licht zal
onderftaan,van een van deze twee
rechtbanken verder t'appelleren.

De Leden van dit Collegie ge- Wat dere
nieten behalven de eere zoo veel ?"?sle,d,e"

-. voor cene

voor hare moeite, als die van den beloning
Raad van Policy, want men noemt hL'bben-
hen Edelen , Achtbaren ; en
fchoon alle partyen in eene geld-
boete verwezen worden , ten
voordele van de Kamer, zoo wor-
den die gelden cnkelyk bewaart ,
om by halsllrallelyke executien

ten

KAAP de GOEDE HOOP. 193

ten dele aan den Fiskaal, ten dele
aan diu Secretaris en Dienaar, en
ten dele ook aan den Seherprec li-
ter, die een \ ry gelatene /.wart
der voortrcftclyke Maatfchappv
is, te worden betaalt. 't Geeft de
Kamer te kort komt, laat de voor-
trelielvke Maatfchappv uit hare
kas betalen ; daarentegen moet 't
geen 'er jaarlvks overfchiet, ins-
gelvks in de Kas worden ge-
fragt.

Wat voor Wanneer echter twee partyen
«cfe om lchuld zoo ver in rechten
. i;c vervolgen , dat de goederen van
den eenen by executie moeten
ren worden verkoft, om den anderen
n te betalen , zoo gefchied zulks na
aangeplakte briefjes en bekentge-
maakten dag in byzyn van de twee
Raden , die gedeputeert zyn ge-
weeft, om by den Secretaris te
zyn, wanneer hy eene ordent! v-
kc lyft van dezelve maakte ; en
deze twee Gecommitteerden ge-
nieten als dan voor hare moeite
dagelyks twee ryksdaalders ieder,
en vry onderhoud voor haar en
hunne paarden , zoo ze anders o-
ver land reizen.

De Secretaris , die niet alleen
de inventaris maakt, maar ook
die verkoping als Boekhouder by-
woont, midsgaders de gelden,
daar van komende , door den Ge-
rechtsdienaar, als de gewoonlyke
Afflager , laat ophalen , 'en van
hem ontfangt, en naderhand we-
der aan de gene betaalt, tot wel-
kers behoeve dezelve verkoft zyn,
is met de gemelde twee ryksdaal-
ders dagelyks niet te vrede, maar
moet ook voor de proces-koften
en fchry ven betaalt worden, wel-
ke kollen hy van de zomma af-
trekt, en aan den geen verrekent,
die de zaak verloren heeft.
Voordcel Hieruit blykt zonneklaar, dat

van den je Secretaris van dit Collegie ne-

Secretans , _ , ,. ö ,

en Ge- vens de Gerechtsdienaars met de
rechtsdie- befte buit gaan ftryken,als de goe-
deren by executie verkoft wor-
den ; men ziet ook , dat deze twee
met de eer alleen niet te vrede
IL "Deel.

naars.

/vn , maar dat geld by hem de
boodfehap is. Met deze beiden
zvnjtaandemvn verbij f alhier, dd
gfootfte verandering en zcldzaam-
ile dingen voorgevallen, waar van
ik hier een klein uittrekiel zal
mede deelen.

By myne komft was Abraham Wat 'er
Poulle Secretaris v.m dit Colle- jj£*J,
gic ; dezelve was als Mccftcr in bv de
dit land gekomen; vervolgens 5™A™
quam hem in 't hoofd, dat niet de theur is
pen meer geld, en gemakkclyker )c°a°rscval"
als met baard fchrappen te winnen
was; want zware en gevaarlyke
patiënten vertrouwde de Opper-
meeller hem niet, licht om dat hy
in die kunft niet ver gekomen
was; derhalven begaf hy zich aan
de pen , waar door hy ook in kor-
ten tyd zoo hoog fteeg, dat hy
eindclyk dit Collegie als Secreta-
ris wierd toegevoegt; dog des-
zelfs flecht gedrag, aangezien hy
zich zelfs met zyn zwager, den
bovengemelden Heer Helot niet
konde verftaan ; behalven dat hy
te Batavia wegens 't lafteren van
eerlyke menfehen, op de blote
knien God en de Juftitie om ver-
giffenis bidden, en zyne woorden
weder in den hals had moeten ha-
len en nog veel andere feilen, zoo
als hier na zal worden aangetoont,
hebben eïndelyk den Edelen Heer
Gouverneur Louis van Aftenburg,
dien hy wetten wilde voorfchry-
ven »bewogen, om hem weder na
Batavia te zenden.

Na deszelfs vertrek, wierd de wie hem
Heer Daniel Thiebault, een jong g^-
perzoon,met dit ampt begunltigt; heeft.
dezelve had zich gedurende zyne
aanwezenheid alhier aan de pen
begeven, dog had het voor dezen
nooit hoger können brengen, dan
tot Afliftent , waar na hy vervol-
gens eerfte Klerk en eindelvk Se-
cretaris van dit Collegie geworden
is ; waar toe hem echter zoo wel
niet zvne bequaamheid of wys be-
leid als wel zyne Lieffte heeft be-
vordert, die eene zuftcr van den
Heer Helot en vrouw van den ge-
Bb mei-

194- BESCHRYVING

VAN DE

melden Poullen was. Dezelve be-
zat redelyke middelen, dog had
't gebrek, dat zy zeer qualyk
fprak, en dat niemand haar konde
veritaan, ten ware hy haar gewoon
was.

Na dat hy aldus eene ryke
vrouw had gekregen, die goede
vrienden in de Regering had en
daar door tot dit aanzienlyk en
voordelig ampt was geraakt, ver-
gat hy door hovaardy , de behoor-
lyke achting voor zyne Meerde-
ren te hebben , en hunne bevelen
na te komen; en door dien hy
daarenboven op zyn zwager den
Heer Helot tamelyk iteunde, en
daarentegen den Heer Gouver-
neur van AfTenburg heel weinig
achtte, zoo gebeurde het, dat als
deze Heer eenige fchriften, in de-
zen Raad van Juititie verhandelt ,
en by gevolg onder zyne bewa-
ring, verzocht te zien, hy zich
onderltont dezelve te weigeren,
waar over deze Edele Heer zoo
toornig wierd, dat hy zyne Secre-
tary tot op nader order liet verze-
gelen, eenen anderen ad interim
aanltelde, en dezen beval, 't ampt
van Secretaris by de Kamer van
Juftitie waar te nemen.

Hier over wierd hy wel een
weinig buigzamer, voornamelyk
wanneer hy zag, dat 't den Gou-
verneur ernft was, die hem zyn
maand-ceel of ordonnantie t'huis
zond, uit hoofde van dewelke hy
met 't eerfte fchip na Batavia zou-
de vertrekken ; dog de Heer He-
lot liet niet na hem te ftyven, en
onder de hand den Heer Gouver-
neur te bevredigen , om dat hy
wel will , dat by hem licht pardon
te verkrvgen was ; kortom deze
Heer Thiebault behield deze zyne
bediening, en bragt daarenboven
het nevens de Heer Helot, zoo
verre, dat de geen, die den dienit
voor hem had waargenomen, ook
in zyne plaats de reis na Batavia
aannemen moeit.

\ oor 't overige (laat te merken,
dat de/c Secretaris dezelve magt

heeft, om Notariale fchriften op
te ilellen, als die van den Raad
vanPolicy, mids dat deze laatfte
alleen Schepen-KennhTen mag ver-
vaardigen. Wat aanbelangt de or-
dinaris zitting van dit Collegie, 't
zelve houd altyd hare vergadering
des donderdags, van negen tot
twaalf uuren; wanneer 'er echter
eene zaak voorvalt, die lyf en le-
ven of beroving van eer betreft,
zoo word dezelve doorgaans op
zaturdag volbragt of ter uitvoe-
ring gelegt, werdende de misda-
diger, 't leven verbeurt hebben-
de, donderdags de dood aange-
zegt.

Het derde Collegie, dat onder Watvan
dit is, word de Raad van de Klei- Jan Se
ne zaken genaamt,dat voor dezen *akenbc-
altyd afgezondert is geweeft van treft>
dat 't welk de zorg van de huwe-
lykszaken toevertrouwt is, fchoon
de leden van beide Collegien
meelt altyd een en dezelven wa-
ren; dog de Heer Jan Cornelis-
zoon d'Abling heeft {taande zyne
provifionele regering deze twee
Collegien in malkander gefmol-
ten, niet tegengaande een ieder
een gantfeh byzonder en zeer
verfchillig voorwerp heeft , en
wyl 't doel van deze beide Colle-
gien zeer ver van malkander af-
wykt, zoo vind ik raadzaam, om
alhier ieder Collegie in 't byzonder
voor te itellen.

Dit Collegie van de Kleine of üit wcIke
Krakkeel-zaken , is 't eerfte , waar dkToik-
in de burgers ook zitting hebben ; giebdfcur.
want 't zelve beftaat en uit die-
naars der Voortreffelyke Maat-
fchappy en uit burgers, te weten,
beiden een gelyk getal , en zitten
zy wifTelwys, dat namelyk op een
Dienaar van de gemelde Maat-
fchappy een burger volgt. De
Prelident van dit Collegie is altyd
een Lid van den Raad van Policy,
die amptshalve verplicht is, om
in den gcmeldcn Raad van alles
verflag te doen ; en de Vice-Pre-
iïdent is een van de Burger- R^ad
of Burgermeefters ; de overigen

zoo

KAAP de GOEDE HOOP. 19s

7.00 wel van de Mtetfchappy als

Burgcrvzvn zoo hoog nog niet in
rang, dat zv buiten deze t'on^tie
een afzonderlyk karacter hebben^
en zoo 'er al d'ecn ot' d 'ander on-
der is, die reeds eene byzondere
qualiteit heeft, 7.00 gefchied zulks
meer op eene toevallige wys, dat
de verkiezing juift op hem valt ,
dan dat 't eene noodzakelykheid
is.

Voor dezen was 't gebruik,
voornamelyk zoo lang als de Heer
van der Steil regeerde , dat geen
burger in deze Vergadering zit-
ting had, ten zy dezelve Burger-
meeiter gevveeit , en werkelyk
buiten de regering was, dog wan-
neer de Edele Heer Gouverneur
Louis van Altenburg gade floeg,
dat hier mede menig wakker be-
quaam burger voor 't hoofd ge-
ltoten, en buiten bediening gela-
ten wierd, die van geene zaak
kennille konde bekomen , en
daarbenevens in geen Collegie
met eenig nut gebruikt konde
worden, zoo heeft hy deze oude
gewoonte vernietigt en bevolen,
dat bequame burgers, die eenen
goeden naam hadden, verkozen
zouden worden , ten einde men
met 'er tyd een qucek-fchool kry-
gen, en mannen hebben mögt,
die de vereifchte hoedanigheden
bezaten, en in hoger Collegien
nuttelyk zouden können gebruikt
worden. Ten dien einde wierden
in 't jaar 1709. drie burgers ver-
kozen, daar onder een Burger-
meefter , hebbende de twee ande-
ren nog in geen Collegie zitting
gehad.

Alle twee jaren word de Prcfi-
dent nevens de meefte Leden van
dit Collegie verandert en verwif-
felt, dog zoo dat zommigen zoo
wel wegens de voortreffelyke
Maatfchappy als van de Burgers
daar in moeten blyven, die name-
lyk maar een jaar daar in zyn ge-
weeft, ten einde men den nieu-
wen zoude können onderrechten,
welke zaken nog voor de recht-
II. Deel.

bank hangen, en waar in dezelve
bellaan. In plaats van de gecnen,
die afgaan, verkieft dit Collegie
een dubbelt getal , en geeft de
nominatie op Nieuwjaar, wanneer
alle andere Collegien insgelyks
verandert worden , aan den 1 leer
Gouverneur en den gantfehen
Raad vanPolicy, om daar uit te
nemen, welke zy willen. \\ ant
geen Subaltern Collegie heeft de
vryheid, gclyk zulks ook billyk
is, na eigc behagen eenigtn aan te
nemen, en de ledige plaatzen te
vervullen, maar deze magt komt
met recht den Gouverneur en den
Raad van Policy alleen toe.

Deze Raadsvergadering beftaat
uit zeven perzonen, daar onder
altyd drie van de Voortreffelyke
Maatfchappv en drie van de bur-
gers; Deze voeren den titel van
Edelen Achtbaren, en genieten
boven dezelve niets voor hare
moeite ; welke eere men in open-
bare vergaderingen beft bemerkt,
waar in zy zoo voort na de Raden
vanjuftitie afgelezen en geplaatft
worden, en aldus voor alle andere
dienaars der meergemelde Maat-
fchappy en burgers den rang heb-
ben.

De Secretaris als de zevende DeSecre-
perzoon, is altyd een Dienaar van ^lsiscen
de Voortreffelyke Maatfchappy ; vuide
deze geniet niet alleen dezelve ee- J^;
re, maar maakt van de partyen,
waar aan 't hier nooit ontbreekt ,
veelgeld; dezelve is echter niet
bevoegt , om eenige notariale
fchriften te maken, zoo als een
Notaris of de beide Secretariflen
van de Policy en Juftitie, 't zy hy
zulks uit hoofde van eenige bedie-
ning, diergelyke de eerfte Schry-
vers-plaats der Secretary is, ver-
mag.

Criminele zaken worden hier
gantfeh niet gehoort, maar zoo
voort aan den Raad van Juftitie
gewezen ; dit Collegie mag ook
in civile zaken gene anderen af-
doen, dan die beneden hondert
I ryksdaaldcrs bedragen ; want de
B b x zaken

fchappy.

i96 BESCHRYVING van de

Men kan
hier van
aan den
Raad van

Juftitie ap-
pelleren.

Wat on-
trent 't
Collegie
van huw e-
!yks-zaken
te merken.

Wat ten
tyde van
den Schry-
ver voor
echtfehei-
dingen zyn
voorgeval-
len.

raken van groter belang heeft de
Raad van Juititie voor zich behou-
den. Hare Sententien en gerech-
telyke uitipraken moeten jaarlyks
afgefchreven en aan den Raad van
Policy overgegeven worden, wel-
ke dezelve verder nevens andere
fchriften na Holland zend.

Zoo de partyen met de uit-
fpraak van dit Collegie niet te vre-
de zyn, können zy binnen den
tyd van tien dagen aan den Raad
van Juititie appelleren, mids dat
zy by dit Collegie hondert ryks-
daalders namptiferen. Eindelyk
zit dit Collegie doorgaans alle 14
dagen eens, en is de belfernde dag
van hare vergadering altyd zater-
dag, van negen tot iz uuren.

By't Collegie, dat de huwe-
lyks-zaken waarneemt, iswyl't
uit dezelve leden beftaat,en door-
gaans op zaturdag zitdag houd,
ten ware jonge luiden verzoeken
eerder geholpen te worden , niet
anders, dan 't afzonderlyk doel-
wit te merken, uithoofde van 't
welk zy met geene verfchillen te
doen hebben , zoo ze niet huwe-
lykfche verlovingen, voorwaar-
den, enz. betreffen; waar aan 't
by eene zoo grote en in volk da-
gelyks toenemende Gemeente
niet ontbreekt ; aangezien 'er geen
paar kan worden getrouwt, ten
ware 't zich by dit Collegie heeft
aangegeven, en gebleken is, dat
Zulks is met toeitemming van bei-
derzvds ouders of naafte vrienden,
en een briefje aan den Predikant,
die ze trouwen zal, getoont heb-
ben, waar na 't den Predikant
eerft vry Haat, om zodanige per-
zonen zonder verdere navraging
af te lezen, en eindelyk te trou-
wen.

Zoo lang als ik my hier heb be-
vonden, weet ik maar twee paar,
die eene echtfeheiding verzocht
en verkregen hebben ; 't eerrte was
een Onder-koopman , met zy-
ne vrouw van Batavia hier ge-
komen, die verzocht, t'eenemaal
van zync vrouw te zyn gelchei-

den, en 't ook verkreeg, omdat
'er redenen genoeg waren ; dog
wyl zy zagen , dat 'er ook eene
fcheiding in de goederen zoude
worden gemaakt , verzochten zy
beide, om zich andermaal met
malkander te vereenigen , en
fchoon zy voorheen van voorne-
men waren, na Holland te ver-
trekken, keerden zy beide weder
na Batavia.

't Twede paar , waren beide 'l Twede
Europeanen, welker namen mygeval*
even zoo licht vallen zoude alhier
te piaatzen, als de vorigen, ten
ware ik die voorbedachtelyk ver-
zweeg, om de vrienden van den
man , die als nog te Straasburg le-
ven. Deze wyl zy zich gantfeh
niet konden verdaan , en 'er ge-
vaar was, dat de een den anderen
't leven zoude benemen , verzoch-
ten, om t'eenemaal van elkander
gefcheiden te zyn , dog wyl de re-
denen niet genoegzaam waren, en
men nog hope had, dat zy t'eeni-
ger tyd van zin zouden verande-
ren , te meer om dat zy reeds een
kind 't zamen hadden, zoo fchei-
de men hen enkelyk voor een tyd
van tafel en bed, om te zien, hoe
't verder met hen gaan zoude.

Vermids ik als nog met dit Eene in-
Collegie bezig ben , zoo zal men mam"«
niet qualyk duiden, dat ik de ma- <fcn Heer
nier voorltel, welke de Heren ,^"11 d0"
van der Steil hebben ingevoert, alstrentdc
jonge Luiden t'zamen trouwen Vcrloofde
willen , om dat hier uit 't naturel
van deze Heren eenigermate bly-
ken zal. Wanneer 'er waren, die
zich in den huwelyken Itaat wil-
den begeven , zoo moeft de brui-
degom, en zoo hy niet tweemaal
wilde gaan, met de bruid voor
den Edelen Heer Gouverneur
verfchynen, en deszelfs toeitem-
ming verzoeken ; verkreeg hy de-
zelve, gclyk ze mynes wetens
nooit is afgeflagen , zoo ontfing hy
van den Heer Gouverneur een
briefje, achtervolgens 't welk dit
Collegie, buiten dat van hem ver-
kozen , als op nieuw volmagr

kreeg.

in

KAAP de GOEDE HOOP. 197

kreeg, de gemelde pcrzoncn na
behoren te examineren , en hen in
hun voornemen niet hinderhk te
zyn.

Wanneer zy nu met de gemelde
order op den beilemden dag wil-
den verlehvnen , zoo moeiten bci-
derzyds ouders of na der zelver
dood, de naalte vrienden te gelyk
met den Bruidegom en Bruid zich
voor dit Collegie vertonen , al-
waar zy dan zoo als biüyk ,fcherp
Wierden geéxamineert, ten einde
men alle hinderpalen uit den weg
zoude können ruimen ; en zoo 'er
geene waren , gaf men dit geéx-
amineert paar andermaal een kor-
te order, waar by de Gecltelyke
bevel onttïng, om dat Paar 3 zon-
dagen na malkander af te lezen,
en de geboden niet gefchut wor-
dende , te trouwen, of dit ge-
fchiedende, de zaak zoo voort aan
haar bekent te maken , 't welk al-
les dan ordentelyk na malkande-
ren gefchieden moeit ; doch ik
weet niet , dat ooit een paar ver-
hindert, of de proclamatie ge-
fchut is.

Dit oud en door den Heer Si-
mon van der Steil ingevoert ge-
bruik is als nu zoo diep ingewor-
Itelt , dat 't zelve bezwaarlyk zal
worden afgefchaft, ten zy door
order van een hoger magt, aange-
zien alle hunne SuccerTeurs, 't
zelve tot op dezen dag behouden
hebben, terwyl nogtans dit Colle-
gie enkelyk aangeitelt is , ten
einde diergelyke gevallen door 't
zelve alleen onderzocht en afge-
daan zouden worden; ondertuf-
fchen Ichynt 't den Heer van der
Steil zoo zeer niet om 't onder-
zoek te doen te zyngeweelt, als
wel om gelegentheid te hebben ,
van de Bruid te zien en te kennen;
wyl de Bruidegom geen verlof
konde bekomen, ten ware hy de
Bruid vertoonde.
Vanwd-k Gegoede en gequaliriceerde
fcegoede luiden hebben 't gebruik, dat zy
fertonen. doorgaans de Heren van dit Col-
legie verzoeken, ten haren huize

te verlchyncn, om hen aldaar te
lammeren, en 't nodige tol 'i
trouwen te bezorgen* teneinde
zy niet gehouden zyn, langs Itraat
en tweemaal na de veiling te gaan;
vermids zy nu na 't examen treffe-
lyk onthaalt worden, eene veree-
ring van io. zo. of ook wel meer
ryksdaalders ont langen, zoo ne-
men zy deze moeite gaarn op zich;
en ltaat te merken, dat de Secreta-
ris van dit Collegie alsdan boven
de gemelde zomma x ryksdaalders
voor zynfehryven ontfangt, ter-
wyl men hem anders maar eenen
ryksdaalder en 't gantiche Colle-
gie niets behoeft te geven.

Van 't Collegie der Heren
Weesmee(tcrs,die men doorgaans
de Weeskamer noemt, heb ik
reeds boven aangemerkt j dat zy
over den flechten toeltand van
hunne boeken en 't geen daar toe
behoort , klagen ; weshalven zy
dan zonderlinge redenen moeten
hebben. Licht zal ik echter niet
dwalen, wanneer ik uit de vol-
gende gronden de redenendaar
van opmaak ; namelyk 't is bekent
dat 'er in den eerften aanvang van
deze Colonie zeer weinig burgers
zyn geweeft, die dezelve uitmaak-
ten 5 insgelyks is licht te geloven,
dat 'er weinig zullen zyn geweeft
die vele goederen bezeten, en
hunne kinderen na hun dood na-
gelaten hebben ; wanneer nu die
goederen van zulke Wezen, door
't delen nog minder zyn geworden,
zoo is licht te denken , te meer
zoo 't aan bequame menfehen
gemankeert heeft, dat die goede-
ren juiit zoo zorgvuldig niet be-
ftiert zyn ; en als 'er een miflag in
de rekening is, hoe klein ook, zal
men nooit net können boekhou-
den, tot dat dezelve verholpen
is.

Hier by komt nog , dat de Be-
dienden der VoortretfelykeMaat-
fchapy genoeg met hun eigene
ampten te doen gehad, en weinig
acht op de kleinigheden der We-
zen en 't verrekenen van hun klein
Bb 3 kapi-

i98 BESCHRYVING van de

De onder
de Voor-
treffelyke
Maat-
fchappy
itaande
kinderen
worden in
de nalaten-
fchap van
hunne ou-
ders niet
benadeelt.

kapitaal gelingen zullen hebben, te
meer doordien hen zal hebben
toegefchenen, dat zy daar van
weinig voordeel te verwachten en
gantfch geen nadeel te duchten
hadden ; de burgers echter , ne-
vens hen tot Weesheren aange-
ltelt, hebben of geen kenniiïe
van boekhouden gehad, oft zel-
ve is hen niet toevertrouwt.

Dit dunkt my nog duidelyker
te fchynen, om dat dienaars der
Yoortreffelyke Maatfchappy, als
zy fterven,en wettige erfgenamen
nalaten, ( hoewel 'er hier naauw-
lyks 10 worden gevonden , die
getrouwt zyn,en kinderen nalaten
können , en 'er in den aanvang
nog minder moeten geweeft zyn)
niet licht tot de Weeskamer ver-
vallen , of hare goederen aan de-
zelve laten komen, ten zy de na-
gelatenen weder trouwen willen ,
en de gene die van het eerfte bed
zyn, hare vaders of moeders be-
wys vooraf maken , by de Wees-
kamer aangeven moeften. In dit
geval behoud de vader of de
moeder 't gantfche vermogen wel
in handen , dog dezelve is ge-
noodzaakt, om niet alleen van de
daar van komende intereflen de
kinderen t'onderhouden, en te
laten leren, maar dezelve ook dit
bewys te geven , fchoon 'er geen
penning zoude overfchieten, aan-
gezien de Weesheren , zoo dra als
zy merken, dat zodanig huisgezin
in 't onderfpit geraakt, verplicht
zyn, zorg tedragen, dat de hen
toevertrouwde , en onder hunne
opzicht (taande Weeskinderen niet
worden benadeelt.

De bedienden echter van de
Voortreffelyke Maatfchappy , wel-
ke in Holland of elders rechtma-
tige erfgenamen nalaten, en hier
of elders komen t'overlyden , be-
horen gantfch niet tot de Weeska-
mer ; om dat zy hunnen byzonde-
ren Curator ad Utes hebben , die
verplicht is om diergelyke nalaten-
fchappen te bezorgen, de goede-
ren , in koopmanfehappen be-

ftaande , te verkopen , 't geld op
te halen, en in de Compagnies
kas te brengen ; ten einde de erf-
genamen de goederen van hun va-
der, zoon, broeder of vriend
krygen en weten mogen ,van wien,
zy dezelve met recht können ei-
fchen. Deze Curator ad lites ge-
niet daar voor 4 ten hondert, be-
halven zyne andere voordelen,
zoo als licht op eene andere tyd
verklaart en nader getoont zal
worden.

Schoon nu dit Collegie weinig
of gantfch niets met de Bedienden
der VoortrefFelyke Maatfchappy
te doen heeft, om dat 'er zeer
weinig Wezen van hen aangege-
ven en gevonden worden , zoo
hebben nogtans de burgers en de
boeren nog nooit de vryheid ge-
had , om eene eigene en van hen
alleen afhangende Weeskamer op
te rechten , niet tegenftaande zy
aangeboden hebben , alle jaren re-
kenfehap daar van te doen,of aan de
Voortreffelyke Maatfchappy , of
aan deWeeskamer in Holland; dog
daar is weinig hope , dat dit ver-
zoek aan hen zal worden toege-
ftaan , niet zoo zeer om dat zulks
de roemruchtige Maatfchappy
hunne voorrechten zoude können
benadelen, maar om dat voorna-
melyk de Secretaris van dit Colle-
gie , die altyd een Bediende van
die Maatfchappy is geweeft, be-
ducht is, dat zodanige lekkere
beet hem uit den mond genomen,
en aan de burgers zoude gegeven
worden , terwyl nogtans alles van
de burgers van daan komt.

E>n openbaar blyk van 't geen Hoe het
gezegt is, kan mynes bedunkens m«ilet,u-

£> o » ..■'., , bekende

zyn, om dat deze kamer in hare« •c/enge-'
boeken eenen titel voert, die den lle!t is-
naam draagt: Van de onbekende
IVezen. Deze onbekende Wezen
zyn geweeft zodanigen die van de
overledenen burgers moeften er-
ven, om dat de Curator ad lites
anders zich deze nalatcnfchap had
moeten aantrekken, daar van be-
richt aan de Voortreffelyke Maat-

fchapp)

KAAP de GOEDE HOOP. 199

fchappy lenden, en '1 geld inba-
re kas cellen. Doordien nu voor
dezen /.eer vele na Ooil-Indie v\n
gevaren, die hun reelu vaderland
nog hunnen rechten naam bekent
hebben gemaakt, zoo beeft zeker-
lyk de Weeskamer de wettige er-
ven niet können vinden , maar
de nalatenfchap onder den titel
der onbekende Wezen te boek
gefielt en tot nu behouden.

De mening van de gemelde Be-
dienden der VoortrerVelyke Maat-
fchappy, gaat voor zoo veel ik
heb vernomen, daar hene, dat
men om 't hooglte gezag in alles
te handhaven , de burgers zoo veel
niet moet inruimen , en was reeds
genoeg, dat men dczelven nevens
hen tot de adminiilratie der wees-
gelden toegelaten, en een Collegie
geformcert had , dat uit zoo veel
Bedienden der gemelde bloejende
Maatfchappy beilaat , als 'er bur-
gers in zyn en zyn mogen. Of
echter deze hare mening gegrond
is? en of de Voortreffelyke Maat-
fchappy eenig nadeel konde ly-
den , zoo de burgers alleen daar
over hadden te bevelen ? Zulks
laat ik anderen onderzoeken. On-
dertulTchen is my niet onbewull,
dat zeker Bediende van deze
Maatfchappy zeer dikwyls tegens
my heeft gezegt, dat 't billykwas,
dat de Weeskamer van de burgers
alleen , hoewel onder opzicht van
den Prefident van den Raad van
Policy wierd beftiert.
Dit Colie- 'r öetal der Weesheren beftaat
ge vod uit 6 perzonen , te weten , zoo als

mand1 e r SeZe£c 's' **** drie Bedienden van
de Voortreffelyke Maatfahappy en
uit drie burgers; waar van de
Prefident altyd zoo lang als ik
hier ben geweefl, en ook voor
my de Vice-Preiident van den
Raad van Policy of Opper-koop-
man der Velling ge weeft is, en is
mv geen voorbeeld bewuil, dat 't
ooit iemand anders waargenomen
heeft. De Vice-Preiident echter
die doorgaans een Burger-Raad
is, word nevens alle andere leden

van dit Collegie, alle twee jaren
verandert} en heeft dit zoo als
de voorgaande (Kollegien de magt,
om een dobbelt getal te benoemen.
De Raad van Policy echter, aan
de welke de/e benoemd, e perzo-
ncn moeten worden overgegeven,
neemt uit dit dubbelt getal, wel-
ke dezelve wil, die naderhand ont-
fangen en in de zitting toegelaten
moeten worden.

De Secretaris van dit Collegie, . Watde
als de zevende perzoon, is altyd äfS*
eenBediendevandevoortreffelvke ( ' -,c
Maatfchappy; hy heeft de quati- ™rit?£
teit als Boekhouder , en geniet de ™«.
gewoonlyke bczolding van een
Boekhouder, zonder dat hy ten
diende der Maatfchappy iets Ver-
richt ; hier mede is hy echter niet
vergenoegt, maar de Weeskamer
geeft hem daarenboven 18 gul-
dens ter maand , als haren Secreta-
ris, welke gelden echter, zoo als
my bericht is, de bekende Wezen
niet moeten ontberen, maar van
de intereffen der genen, die als
onbekenden te boek liaan , betaalt
worden.

Deze bediening is eene der pe-
makkelyklle en voordeliglle ; want
by dit Collegie, dat maaralle 14
dagen eens, te weten in 't begin
en in 't midden van ieder maand
vergadert, valt niet veel voor,
zonder dat de Secretaris, fchoon
de andere Leden enkelyke de blo-
te eer daar van genieten , met ee-
ne tamelyke buit hene gaat ; want
als welhebbende luiden aan dit
Voorgebergte of op 't platte land
fierven, en onmondige kinderen
nalaten , zoo worden de roeren-
de en onroerende goederen bin-
nen den tyd van 4 of 8 weken
door dezen Secretaris door biljet-
ten te koop geveilt, na dathy
namentlyk voorheen in bywezen
van twee Gedeputeerde Wees-
heren , welke nevens hem da-
gelyks twee Ryksdaalders en
goed ecten en drinken genie-
ten, eene ordentelyke inventa-
ris of lyil daar van gemaakt,

en

BESCHRYVING van de

obfetvc-
rea

200

s

en den verkoop-dag vaftgeftelt

heeft.

wst by de Op dien beftemden dag gaat of

fchapdér rY& nY met ^e geme^e twee Ge-
wezen te deputeerde Weesheren na 't fterf-
huis, en verkoopt de roerende
goederen , waar by de Bode zich
als Afflager ook vind , en ieder
koop fluit, terwyl de Secretaris
aan tafel zit, en de namen der
kopers , enz. aanfehryft ; en na
verloop van 6 weken, welke men
den kopers van roerende goederen
geeft, behandigt hy den Afflager
de namen van de kopers als mede
een briefje van hare fchulden, en
laat hem 't geld ophalen, 't welk
de Secretaris vervolgens in de
naafte vergadering verrekent , en
bevel van 't gantfche Collegie ver-
wacht, wat 'er mede gedaan zal
worden.

Deze moeite verricht hy , nog
de tweeGedeputeerdeWeesheren
voor niet met al niet, maar ieder
geniet dagelyks de bovengemelde
beloning, en de Afflager of Bode
half zoo veel, te weten, eenen
ryksdaalder daags: wyders ont-
fangt hy 4 ten hondert van de ge-
hele zomma, die daar van komt ,
en wyl hy ze ontfangen, ook we-
der betalen, en by gevolg in re-
kening brengen , en ordentlyk
boek daar van houden moet , zoo
geniet hy ieder reis een quart per
Cent ; daarenboven moet hy voor
't maken van de inventaris, 't
boekhouden by den afllag, en an-
dere moeite byzonder betaalt
worden, waar van de fomma groot
of klein word, na dat hy namelyk
veel of weinig papier heeft moeten
verfchryven.

Door dien nu diergelyke geval-
len jaarlyks niet eens, maar ver-
fcheidemalen gebeuren, zoo als
ik (taande myne aanwezenheid
heb waargenomen, zoo is licht af
te nemen, dat deze bediening
jaarlyks eene goede zomma moet
opbrengen, te meer als men gade
ilaat , dat deze gelden niet leggen
blyven, maar ten voordele der

Weezen tot een intereft van 6 ten
hondert , op een genoegzaam on-
derpand worden geleent , als
waar van hy wederom niet alleen
voor zyn fchry ven betaalt word ,
maar trekt ook een quart gulden
van hondert guldens.

Op zodanige wys worden de Hoe voor
goederen der welhebbende luiden dfng'de'r*"
ten behoeve van hunne Wezen be- "eiheb-

d. „ , bende we-

at zy niet vervreemt kon- 2en zorg

nen worden. Ten einde ook de gedragen
onmondige kinderen eene goede w
opvoeding zouden hebben, zoo ne-
men de naafle vrienden dezelven
of voor niet met al tot zich , waar
door haar kapitaal en intereflen
andermaal behouden blyven, of
de Weesheren dragen zelfzorg,
dat zy na behoren worden opge-
voed, hefteden dezelven by Chris-
telyke menfehen , tegen een zeker
geld , in de koft , en dragen zorg
dat zv zodanig opgetrokken wor-
den , dat zy naderhand beide God
en den menfehen van dienft kön-
nen zyn.

Ik hebbe dit voorbedachtelyk
van de Wezen van welhebbende
luiden gefchreven, om dat my
wel bewuft is , dat 't ontrent arme
Wezen gantfeh anders gaat ; want
deze worden van de Weeskamer
niet geacht; en draagt dezelve
geen zorg, dat zy Chriftelyk op-
getrokken worden, en dat hare ge-
ringe nalatenfchap bewaart word ,
tot dat zy mondig zyn , dog de
Secretaris behoorde of alle moeite
voor niet met al te doen, of dier-
gelyke nalatenfchap was naauw-
lyks toereikende om hem alleen te
betalen ; terwyl echter ook voor
dezen , zoo men de zaak na beho-
ren fchikken wilde, met geringe
koften, zoo als my toefchynt,een
Weeshuis konde gebouwt wor-
den.

Wanneer ook een van de Wees- Watverd«
kinderen van de cerfte Bank, voor ,\.c"syn-
't xefte jaar , namelyk eer dat zy deren ir
mondig zyn, trouwen wil, zoo
is 't zelve , gelyk billyk, ver-
: plicht, dit Collegie om verlof te
1 ver-

KAAP de GOEDE HOOP. 201

verzocken, 't welk ook, b) al-
dien de perzoon, waar mede zo-
danig weeskind zich in den huwe-
lykcn Mailt wenfeht te begeven,
van goed gedrag en in ftaat is, om
zyn kolt op eene eerlyke wyzc te
winnen, nooit word afgeflagen;
en dit Collegie geeft alsdan aan zo-
danig kind een verlof- briefje,
achtervolgens 't welk het de per-
miflie aan de Heren Commilla-
riiïen van de huwelykfchc zaken
bekent maakt; en zoo zy geen
briefje hebben, worden zy van de
gemelde Heren Comminariifen
zoo lang uitgeltelt, tot dat zy van
de Weeskamer nader bericht
hebben ontfangen.

Ik kan niet verby, om van den
voorgaanden Secretaris van dit
Collegie, Albert Koopman ge-
naamt, nog ietst'erinneren , als ik
alvorens Zal hebben gezegt, dat de
tot nu befchrevene Collegien hun-
ne vergadering allen in de veiling
houden, als welke ruim en groot
genoeg is, om hen te ontfangen,
hunne fchriften te bewaren , en
nog vele andere aanzienlyke wo-
ningen, midsgaders zoo vele pak-
huizen te bevatten.

De gemelde Albert Koopman ,
een zeer goed vriend van den
Heer Gouverneur Adriaan van
der Steil, als mede van den gewe-
zen Prefident van dit Collegie,
den Heer Samuel Elzevier, wift
zich in deze bediening van Secre-
taris zoo wel te zegenen , dat hy
met zyn ander ampt als zieken-
troofter, eene tarhelyke rykdom
by malkandereri bragt ; geen
menfeh hadde quade gedachten
van hem, maar een ieder geloof-
de, dat hy op zyrie zaken gepaft ,
en zoo wel door deze als de ande-
re bediening, veel gewonnen had,
dog wanneer men na zynen fchie-
lyken dood, de boeken van de
Weeskamer nazag , en dezelve
aan zynen Opvolger in eenen or-
dentlyken ftaat overgeven wilde,
ontdekte men, dat hy van de
meefte Weezen van zynen tydeens
II. 'Deel.

zoo veel genomen had, dan her»
rechtmatig tocquam.

Zoo dra de Wccsheren achter
dit openbaar bedrog qnamen, ga-
ven zv den Heer Gouverneur
kcnniiledaar van, die fchoon hy
ftreng met den overledenen en
begravenen hadde können hande-
len, zich echter maar van zachte
middelen bediende; hy beval de
Gedeputeerde Wccsheren , alles
zorgvuldiglyk door te zoeken, en
te zien, hoe veel ieder te kort
was gedaan , en vervolgens de
gantfche zomma aan hem over te
geven , welke zomma hy daar na
ten voordele der benadeelde
Weeskinderen door de Weduwe
liet betalen, tot Hechte reputatie
van den gemelden Koopman, en
grote fchande van de Wedu-
we.

By gelegentheid van den bo- Hier«
vengemeldcn Boden, die de goe- £lk^yIs
deren afflaat, ftaat te merken , B°elhuiS'
dat dezelve, Jan ChriftofTel Haas-
winkel genaamt, die by myne
komft Bode en te gelyk Afflaget
by alle Boelhuizen was, als welke
beide bedieningen tot nu altyd
met elkander verknocht geweeft,
en aan een perzoon alleen gege-
ven zyn , om zekere redenen afge-
zet, en Jan Kaaftok, met den Heef
d'Abling hier gekomen, in des-
zelfs plaats geftelt is; namelyk 't
gebeurden dat 'er vele verkopin-
gen op malkanderen quamen ; v5X-Veel
want fchoon 'er 4 byzondere Ven- meefters
du-meefters zyn, aangezien eeni- crzyn'
ge verkopingen, die men vry wil-
lige noemt, door den Secretaris
Politik gefchieden , terwyl de Se-
cretaris van de Juftitie boek houd,
wanneer de goederen by executie
verkoft worden; de Curator ad
Lites de goederen der overledene
Bedienden van de Voortreffelyke
Maatfchappy verkoopt, en 't geld
daar van in hare Kas brengt , zoo
als boven gemeld is 5 en eindelyk
ten vierde de goederen der Wezen
door den Secretaris van de Wees-
kamer tot geld gemaakt worden ,
^c 200

202

BESCHRYVING van de

zoo moet echter deze Bode alle
deze goederen alleen afflaan, waar
door hy ook een brave duiver kan
winnen.
"?mSrt" Naar dien nu zoo als gezegt is ,
zäi zoek. vele verkopingen zoo fchielyk op
elkander volgden, en deze gun-
fteling van den Heer d'Abling,
door wien hy tot dit ampt bevor-
dert was, dezelve niet alle beheer-
fchen oft geld niet ophalen kon-
de, om dat hem dan deze dan I
geene eene notitie terhand ftelde ,
en beval 't geld alomme in te ma-
nen, geraakte hy daar door in ee-
ne zodanige verwarring, dat hy
zelfvergat de genen, welke hem
reeds hadden betaalt, op zyn boek
door te doen ; en om credit te
houden , den eenen met 't geld
van den anderen betaalde, en
geld opnam, om voor andere goe-
de vrienden te betalen en van de
Executie te 'bevryen ,. 't welk
alles hem eindelyk , wanneer de
Heren Secretariflen op de beta-
ling van de achterftallen drongen ,
daar toe bragt , dat hy zich zoek
maakte, en zich aan den Water-
plas achter den Leeuwenberg
onthield,
word w«. Zyne fchulden beliepen ver-
bonden2 fcheide duizend guldens, en had
de Curator ad Lïtes alleen zo dui-
zend ryksdaalders te eiflehen , om
in de Compagnies Kas te worden
betaalt; hy zelf echter bezat niets,
en had nog huis nog eenige ände-
rt goederen van belangte verlie-
zen; verder had hy, 7.00 als men
zag en bemerkte , vele dingen ge-
koft en weder verkoft, zonder
dat men wift , of hem andere men-
i'chen fchuldig waren; derhalven
waren de Heren SecretarifTen met
deze zaak niet weinig verlegen,
en dankten God , dat hy door den
Heer van Blankenberg gevonden ,
en tot te rug keren bewogen
was.
Mem Hier op verzochten zy allen
neem; tyn den Heer Gouverneur van Aflcn-

perzoon en ,

goeJcrcn burg, dat er een arreft op zyne
in beiijg. perzoon en goederen mögt wor-

den gelegt, en verkregen ook zoo
veel, dat zyn huis dien zelven dag
metzoldaten bezet, enhyin ver-
zekering genomen wierd. Kort
daar na wierden alle kiften en
kallen verzegelt , en hy eindelyk
zelf, om de koften van de wacht
te fparen, in de vefting in hechte-
nis gezet, alwaar hy zoo naauw
bewaart wierd, dat niemand met
hem mögt fpreken, tenware in
byzyn van een of twee Secretaril-
ïen.

Men hoorde hem over alles dat
tot deze zaak betrekking had , en
men zocht met goedheid , uit die
zaak te komen ; hy gaf wel ge-
noegzaam belcheid , dog wanneer
men de genen ondervroeg, die de
zaak aanging, zoo vond men of 't
tegendeel of ten minden een hard-
nekkig ontkennen ; wyl echter op
zodanige wys geen rechten ftaat te
maken was, eh midlerwyl de an-
derezaken na zyne ontflaging niet
wachten konden, wierd een Vice-
Bode aangeftelt,. die de zaken
waarnam, die naderhand ook by
deszelfs ontflaging ordinaris Ge-
rechts-Bode by den Raad van Ju-
ititie bleef, en wierden hem de
van dit Collegie vallende profyten
onttrokken.

Eindelyk Wanneer men zag , Komt we-
dat de kotten dagelyks groter ^et-
wierden , en van hem niet meer te diening.
halen was, dan 't geen hy opgege-
ven had, zoo dacht men niet al-
leen om zyne ontflaging, maar
ook om zyne herftelling, ten ein-
de de Heren SecretarifTen t'eeni-
ger tyd aan 't geld , dat zy nog van
hem te eiflehen hadden, zouden
können komen; men zette hem
derhalven weder in zyne bedie-
ning, en onthield hem niets, dan
de profyten van den Raad van Ju-
flitie, welke de Vice en nu Ordi-
naris Bode van dat Collegie ge-
noot.

/.ommige ingezetenen gaven
wel voor, dat zy den $ode reeds
hadden betaalt, fchoon zy op zyn
boek nog open ftonden ; dog men

bevond

l' Pf f.' /»./.- 2<s

i.Xen Ivoopcr d( i Hottentotten. a.Hoe z\ m.t kaar Haalaoajèn werpen. 7!

J.Hoe :v OtWOOH ;%n Ie \ e olcii . P.i.' /.;<-.

KAAP di: GOEDE HOOP. 203

bevond, dat 't niet waar was, en
noodzaakte haar, om te betalen?
daarentegen waren Vt anderea ,
die wcrkelvk betaalt hadden, wel-
ker namen hy ook hadde verge-
ten, op y.yn boek door te fchraa-
pen; dr/in echter waren insge-
lyks genoodzaakt , om nog eens
te betalen, omdat zy geen cjui-
tantie van hem hadden, en 'er nie-
mand by was gcwecll, toen de
betaling gefchicd was ; edoch ik
acht, dat dit een vond van de He-
ren Verkopers is geweeil, die om
dat 't overfchot te groot was, te
lang na hunne gelden zouden heb-
ben moeten wachten.

Als nu is 't credit van dezen
Boden of Afllager zodanig ver-
vallen, dat niemad iets betaalt,
zonder ecne quitantie van den Se-
cretaris en hem zeit, waar door
de Heren Boelhuis-meeflers vry
groter moeite hebben gekregen ,
dan zy voor dezen gehad heb-
ben.
Vanden Na deze uitweiding en verhaal
K"kcn" van deze twee zeltzame gevallen,
begeef ik my weder tot de Colle-
gien zelf, en kom vervolgens tot
dat van den Kcrkcnraad alhier, 't
welk gevoeglyk in den algemenen
en bvzonderen kan verdeelt wor-
den, als men de zaak naauw wil
nemen. Ik noem den algemenen
Kerkenraad den geen, die uit alle
aanwezende Geeilelyken van 't
gantfche land, Ouderlingen, en
Diakenen beflaat, die niet alleen
over Kerkelyke maar ook geloofs-
zaken een oordeel velt, en eigent-
lyk befliit, hoe men zich in alle
geeflelyke zaken zonder onder-
fcheid gedragen zal.
Wat van Een zodanige algemene Ker-
SET" kenraad alhier in Afrika, beltaat
ken-raad uit drie Gereformeerde Geellely-
tc merken, j.^ alfo v>r 200- ved Kerken je-

genswoordig in dit land gebouwt
zvn , en over welke altyd een
Geeitelyke geltelt is; als mede uit
6. Ouderlingen , te weten, van
ieder Kerk x.,en eindelyk ix Dia-
kenen , die 't verzamelt geld alle
IL "Deel

weken of alle maanden onder de
armen uitdelen, en hen aldus van
't bedelen houden ; want men ver-
gadert hier niet alleen zoo veel ,
dat de Kerken, Predikants en
Schoolmeefters huizen daar mede
gebouwt en onderhouden wor-
den, maar men beileed dat geld
ook ten voordele van de ar-
men , en geeft een ieder na dat
hv behoeftig is, veel of weinig; 't
merfchot word voor diergel\ke
geltichten bewaart en op winit
uitgezet. Ten einde men echter
zoude können weten, wat in deze
of geene zitting is voorgevallen,
zoo word 'er een uit 't midden, 't
zy een Predikant of eenig ander
Lid verkozen , om 't protokol te
houden.

De byzondere Kerkenraad raakt Weikepcr*
ieder Gemeente, Kerfpel, of Co- ^onclnm

1„_:~ c j 1 1 r 1 n . den byion-

lome at/.ondcrlyk, en beftaat uit deren k«.
den Predikant, twee Ouderlingen kenraad
en 4 Diakenen van de Gemeente beh°ren*
ofColonie, in welke de wellland
der armen en diergelyke zaken in
overweging genomen worden.
De Preiident van zodanig en by-
zonderen Kerkenraad is altyd een
Bediende van de Voortreftèlyke
Maatfchappy , en om de zaak ei-
gentlyker voor te Hellen , hier aan
de Kaap de Goede Hoop is de
Prefident altyd een Lid van den
Raad van Policy,welk ampt door-
gaans, zoo als reeds voorheen is;
aangemerkt, de Opper-Koopman
in de Veiling bekleed ; de overige
Raads-heren bellaan de helft uit
Bedienden der Maatfchappy en
de wederhelft uit de burgery, en
wyl de Predikant insgelyks een
Bediende der roemruchtige Maat-
fchappy is, zoozyn'er 4 Bedien-
den, en 4 Burgers, die dezen af-
zonderlyken Kerkenraad alhier
uitmaken.

Aan Stellenbofch en Draken-
ileen, als twee Colonien, die van
deze Kaap eenigzins ver afgelegen
zyn, en weinig Bedienden der
VoortrerTelyke Maatfchappy om
zich hebben, bevinden zich in
Cc i dezen

204- B E S C H R Y V I N G van de

dezen Kerkenraad rriet meer als
twee vari de/elven, te weten de
Prediker en de Voorzinger ; al de
Overige Leden zyn boeren ; en
maken een getal van 6 perzonen
uit, welke hare vergadering door-
gaans of in des Predikers huis of
in de Kerk zelf houden ;zy komen
ook niet meer als eens ter maand
by malkandcren , en belluiten 't
geen tot wellland van de Kerk
word vereifcht.

Gelyk nu in dit afzonderlyk
Collegie altyd ook protokol ge-
houden word, zoo is de Ordina-
rie Prefident van 't zelve altyd de
Predikant van de Gemeente;
doch 's jaarlyks komt 'er eens,
wanneer namelyk de rekening zal
gedaan worden, een Lid van den
Raad van Policy , om deze reke-
ning te horen; en deze Raad van
Polïcv bekleed als dan de plaats
van Prefident , al is hy geen Op-
per-Koopman in de. veiling, en
doet in den gemelden Raad be-
hoor! vk verflag.
Debeioi- De Geeitelyken, zoo wel hier
gaïy. als door gantïch Ooil-lndie heb-
ken, ben van de Voortreftelyke Maat-
fchèp^y niet alleen ioo ofwel no
guldens ter maand, maar zy ge-
nieten daarenboven een fraai maan-
de! vks koitgeld, als mede fpece-
ryen, hout", boter, bier of wyn
en andere dingen, waar van zy
ruim leven können; daarentegen
hebben zy gecne voordelen van
dopen , begraven enz. te verwach-
ten; dog 'deze bezolding verdie-
nen zy zeer gemakkelyk, om dat
•zy maar eens ter week daar voor
behoeven te prediken, ten zy op
Kermis, Paafchen,Pinxteren , of
dat 't H. Avondmaal uitgedeelt

word.

In dit laatfte beftaat zekerlyk
hunne meclle arbeid, om dat zy
zulks niet alleen 14 dagen te voren
van den predik ftocl moeten be-
kent maken , maar zy moeten 3
dagen voor den beitemden dag
met pen Ouderling en Diaken na
de huizen gaan, en de Ledema-

ten daar toe verzoeken , verma-
nen, en eenig quaad ontdekken-
de , 't zelve beitraffen ; wyders
moeten zy vrydags voor den be-
ilemden zondag, waar op 't H.
Avondmaal uitgedeelt zal wor-
den, eene fcherpe Boetpredikinge
houden, en eindelyk dien zelven
zondag tweemaal prediken, wcik
alles echter, wyl 't alle twee maan-
den maar eens gefchied, tegen de
andere ruitdagen niets te achten
is.

Zoo gemaklyk als het echter de Grote
Heren Geeitelyken by eene zoo mociteei>

flecht

andere voordeel

redelvke bezolding en
voordelen hebben, zoo moejelyk derDUkc_
valt 't daarentegen den Diakenen;
want deze hebben onbetwiltbaar
4e meelte moeite , arbeid en ver-
driet op hunnen hals, om dat zy
de gelden inzamelen , dezelve
buiten de Kerk met goedvinden
van den gantfehen Kerkenraad,
onder de armen uitdelen, en ein-
dclvk verrekenen moeten ; daar-
enboven geniet geen van hen , zoo
als ook geen ander Kerkenraad,
iets voor a Ie zyne moeite, zoo als
de gemelde Geeitelyken midsga-
ders de Voorlezer of Ziekentroo-
iter , maar zy moeten zich met de
blote eere vergenoegen.

De goede dagen, welke de He-
ren Geeitelyken /dhier hebben ,
zyn onfeilbaar de redenen, dat de
minden zich wel gedragen, en als
Geeitelyken leven ; want de Heer
Petrus Kalde itont aan de Kaap
zelf, had de heerlykllc dagen, en
een trertelyk Landgoed, maar zyn
aanitotclyk leven veroorzaakte
wel ras, dat de inwoners over hem
aan de Voortreffelyke Maatfchap-
py klaagden, en te wcge bragten,
dat hy na Holland te rug ontboden
wierd. De Heer N. van der
Loon, prediker te Stellenboich ,
leefde wel heel anders, nogtans
heeft hy zich zo ver laten vervoe-
ren, dat hy zich op zyne te rug
reize van zyn Landgoed, met een
pennemes den hals heeft afgelnc-
den. Van den Heer Hcndcrik

Belk

KAAP dl: GOEDE HOOP. 20$

Belk /ai ik jegenswoordig niet
fptekea, om dat deic materie zoo

wel van den cerÜcn als van den

Iaat Hen elders /al worden uitge-

l ; en w al /.al ik van den 1 [eer

Kngelberlus Kranciseus Ie Bouq

.n, die van Batavia na Dra-

| een gezonden is, maar zvnen

weg onverrichter zake weder

derwaards heelt moeten nemen?

ik /.al dit om alhier alle tvydlop
heid ie muien, tot op cene ande-
re tyd f paren.

nn behoorde ik nog de ' ■■•''
twee overige ( lollefcie» daar by re im. °°
voegen, dog wyl ik v.ie, dat dit
1 loot'dltuk te ve.1 /oude uitd\cn,
700 zal ik hier mede afbreken, en
de twee andere in een b) /.onder
Hooldltuk verhandelen.

XVIII. HOOFTSTUK.

Waar in van de twee overige Collegien , name-
lyk van.de Burger- en Heem-radLn , en van
de Burger Krygs-raden gehandelt word.

Van de tvcee overige CoVegies. Van de Burger-raden , en Heemraaden. DeBiinrcr-raadtn
hebhen weinig vryheid. Het landvan de Stad en deze Colonie is volkryk. De Burger-rag.
den regeren tv:ee j.iar Wie '/ biirgergeld inzameld. Van H Collegie van Stellenbofcb ,cn
D> Deze Colonien hebben een Land-droß. Fnkomß/n der Wem-raaden. Ieder

lonie heeft een Watermolen. Wut die jaarlyks aan pacht doen. Wat de Com-
pagnie vicgen* de -xilik dieren voor een/c '.ikkiijg gewaakt beeft. Hoe ieders vermöge na
jvord. Van V Collegie van den Burger- krygsraad Vit hoe veel perjooncn die be-
ßaat. D.- Burgers alhier moeten' 's nachts waken. Wat rem de jaarlykfchc monßering of
ßiellrnbofcb te merken. De burgers van de Kaap moeten ook zumtyds optrekken om de
W ggelupe fluvcn ived:-r op te zoeken, als ook tegen de Hottentotten.

.

■

NTet alleen de belofte, in myn ' burgerlyke Collegjen geeft gantfeh
voorgaande ' Hoofd (luk ge- duidelyk te kennen , dat Je ge mei-
daan, maar de matierie Zelf, daar de Heer Simon van der Steil voor
in begonnen, verplichten my je- een verltandig, omzichtig cnfhvat-
genswoordig, dat bericht voortte
en verder te melden , hoe

Vervolg

van :c
voorgaan

zetten ,

't met de twee overige Collegien
ftavt, welke door den Heer Si-
mon en deszelfs zoon, den Heer
\\ i'lcm Adriaan van der Steil,
twee Gouverneurs, die elkander
alhier onmiddelbaar 7yn gevolgt,in
aanzien van de burgers opgerecht
zvn. Ik zal zulks echter zoo

kundig Gouverneur heeft willen
te boek itaan , wyl hv na 't uiter-
lyke de dagelyklche aanwas der
burgers zeer ter herten nam, en
derhalven zyne zorg liet gaan, dat
dezelvcn onder zyne regeringmet
eencafzonderlvkc en eigene recht-
bank verzien , geholpen en ver-
hcerlvkt wierden.

Zoo men echter de aard en

kort en duidelyk wcrkltellig ma- wyze van deze oprechtingby zich.
ken, alsmogclyk is, ten einde ik zelven betracht, en daar benevens
de klagte niet verder hoef te ho- j gade Haat, welke geringe en feiner
ren, dat ik de zaken met al te niet noemenswaardige voorrech-
veel omftandigheden verdrietig ten, de burgers daar by genieten,

maak.
Dit

zoo ontdekt men zoo voort, dat

oprechten van deze twee de horizont van deze zyne ge-

' C c i waande

206 BESCHRYVING van de

Ieder Col-
legieword

een eigene
Raad en
Overheid
tocgeftaan.

Dr Burger-
Raden aan
de Kaap.

waande ftaatkunde niet alleen
gantlch naauw, maar met veel
ongezonde nevels bezwalkt is;
aangezien die naauwlyks eene
Rechtbank of Overheid mag wor-
den genaamt, die nog in grote
nog in kleine en gantfeh geringe
zaken magt heeft, om iets te be-
fliflën.

Deszelfs Zoon, als verkoze op-
volger in de regering, de boven-
gemelde Heer Willem Adriaan
van der Steil, heeft wel als lang
gewezene en er vare fchepen van
de waereld bekende en alomme
hoogvermaarde ftad Amfterdam ,
door de veelvoudige ondervinding
beter geweten , dan hy het in 't
jaar 1699. alhier heeft gevonden ;
dog ik weet niet, of ik zal zeg-
gen, dat hy dezen mifllag uit in-
zicht voor zyn Vader niet heeft
willen verhelpen, dan of zulks
met zyn byzonder belang niet
heeft willen overeenkomen ; want
hy liet alles in den ouden ftand ,
en bedacht daarenboven andere
dingen, die met zyn hnmeur vol-
komen overeenquamen.

De gemelde Heer Simon van
der Steil heeft met zonderbare
toeftemming en goedkeuring van
den Commiflaris- Generaal, den
Heer Adriaan van Rhede, dog
niet volkomen na deszelfs wil en
mening, aan alle bovengemelde
Colonien afzonderlyk toegeflaan ,
dat voortaan ieder van dezelve
ecnen eigenen Raad en Overheid
zoude hebben ; en zoude die aan
de Kaap den titel voeren van Bur-
ger-Raden of Burgermeefters, en
die op 't land dien van Heem-ra-
den, welk woord ik niet anders
als door Schepenen of welgebore
mannen weet te verklaren ; een ie-
der moeit inde Colonie wonen,
daar hy tot Heem-raad verkozen
wierd, en door den Heer Gou-
verneur en deszelfs Raad beveiligt
worden.

De Burger-Raden alhier aan de
Kaap hadden hier mede gecnevry-
hcid, om een vrye Rechtbank te

fpannen, of eene afzonderlyke
vergadering te beleggen, om dat
aldaar de Raad van Jullitie en alle
andere voorbeschrevene Collegien
zaten, maar zy zouden in alle,
behalven in den Raad van Policy
worden ontfangen, in ieder van
dezelve een gewoonlyke Hem heb-
ben , en aldus als verhevene en ge-
ëerde mannen aangemerkt wor-
den; dog daarenboven met dit
beding, dat zy by geene andere
zaken zouden worden toegelaten,
als die de burgers onder elkander,
't zy procellën of iets anders , be-
troffen , in welke gevallen zy in
den Raad van Jullitie de laagfte
plaats bekleden en bygevolg de
laatfte ftera hebben zouaen ; in de
andere Collegien echter, die altyd
uit niet meer Bedienden der
Voortreffelyke Maatfchappy als
burgers bellaan, zoude geen on-
derfcheid waargenomen nog hen
gevergt worden, hene te gaan,
als 'er zaken de Bedienden der
Voortreffelyke Maatfchappy alleen
betreffende, gedebatteert wier-
den.

Wanneer 't echter gebeurde,
dat zy wegens d'een of dandere
zaak, de Maatfchappy alleen en
afzonderlyk rakende , nodig zou-
den oordelen , een byzondere
vergadering te beleggen , om die
zaak in overweging te nemen, en
middelen en wegen te vinden, om
dezelve te helpen , zoo zoude hen
zulks wel vry llaan,mids daar van
aan den Edelen Heer Gouverneur
verflag te doen, en zonder des-
zelfs approbatie niets werkftellig
te maken.

Dienvolgens hebben de Heren Hebben
Burger-Raden aan deze Kaap™ey'hn^
weinig voorrechten , om dat de
inwoners van deze gantfche Colo-
nie , die echter tamelyk groot is ,
zoo als ik voorhene reeds bericht
heb , meer in naam als in der daad
onder hare jurisdictie behoren ; 't
welk nog meer blykt , om dat zy
zelfs niet eens een afzonderlyk
Raadhuis hebben , maar hunne

ver-

KAAP Di G O E D E H O OP. 207

■iet lande»

t.ul vtn
le/.e Colo-
lic is volk-
yk.

vergaderingen in hunne eige hui-
ven houden moeten; uit welk ge-
brek van Keehthuis nok dat Ijuuir,
dit zv geen afzonderlvkc ge
kenis lubben, om de misdadiger
7.00 wel Europeanen als llaven in
te bewaren ; maar de eerlte iets
misdaan hebbende, worden door
den Fiskaal in hechtenis ge/et, en
door den Raad van J'iititiegeilrafï;
terwyl zy ontrent de llaven ge-
houden zyn, de misdaadt aan den
Fiskaal bekent temaken, enden-
zelvcn , als 't geen Hoofd-misdaad
is, te bidden, hen toe te laten,
om de/.clven door den Cipier in
hechtenis te laten zetten, en ver-
volgens door de Caffers of Beuls-
knecht te laten ilraffen; en dit
verzoek aan hen toegeitaan , heb-
ben zy de vryheid, om dezelven
lang of kort te laten zitten, als
mede llreng of zacht te ftraffen.

Zoo gering echter -als de juris-
dictie van de gemelde Burger-Ra-
den is, zoo volkryk en wel be-
bouwt is in tegendeel 't land , van
deze eigentlyk zoo genaamde Co-
lonievan de Kaap de Goede Hoop;
want men vind in dezelve niet al-
leen de voormaais gemelde Veiling
nevens de fchans aan den Water-
plas, maar de Stad voor zich /el-
ven is binnen den tyd van 60 jaren
reeds ruim tot 200 fraaje huizen
aangegroeit , waar in vele men-
fchen dagelyks uit en ingaan en
leven. Zoo men de pragtige en
hier en daar aan den Tafelberg
verftrooide Buiten-plaatzen wilde
daar onder rekenen , zoude 't ge-
tal merkelyk groter zyn ; die ook
luit heeft, om het land, onder
deze Colonie behorende, te door-
wandelen, zal zekerlykvele treffe-
lyke en wel aangelegde Landgoe-
deren en nog meer minder gebou-
wen aantreffen.

De inwoners alhier maken ook
een zeer duidelyk en merkwaardig
onderfcheid tuffchen de veiling en
de ilad , aangezien zy onder alle
Aften, bezegelde brieven, en an-
dere Hukken in de veiling opge-

Helt , 't zy dat dezelve aan de He-
ren Bewindhebbers der Voortref-
felykc Maatfchappy na Holland
of aän anderen gc/.onden worden,
tekenen ni't Kafieel van de Goede
//<?<?/,dat is: in de veilingdeGoe-
de Hoop; doch wanneer zy iets
diergelyks in de ftaduitgevaardigt
bebbet , tekenen zy cnkelvk 1
Cßba de Goede Hoop, dat is, inde
Stad of aan de Kaap de Goede
Hoop.

, Alle jaren zyn 'er drie van deze De Burger
Burger-Raden in de regering, rJ"icnr,!;..

,y , . ° o* geren twet

welke voornamelyk geeert wor- jaren.
den, om dat zy mede zitting in den
Raad van Juflitie hebben; de o-
verigen, welke nog leven, en geen
opzicht meer over de Colonie en
deszelfs jaarlykfche inkomften
hebben , worden doorgaans in an-
dere Collegien als Vice-Prefiden-
ten gebruikt , of ook wel teene-
maal t'huis gelaten. Gelyk echter
in alle andere minder Collegien
binnen den tyd van twee jaren ee-
ne verandering voorvalt, en de
ouden bedankt en nieuwen ver-
kozen worden, zoo duurt de rege-
ring van deze Burger-Raden ook
maar twee jaren ; dog zoo dat 'er
altyd een of twee nog een jaar
daar in blyven, om de nieuwen
van alles bericht te können geven,
van dewelke de oudile altyd Kaf-
fier is , die de gelden der Colonie
aan 't end van zyne regering aan
den Edelen Heer Gouverneur
verrekenen moet.

En zoo als alle andere mindere Hebben
en veranderlyke Collegien de vry- i$*dóc
heid hebben, om in plaats van de piaauen te
geenen, die afgaan, eene benoe- vervuUcn'
ming van een dubbelt getal te ma-
ken , zoo geven deze Burger-Ra-
den de nominatie om 't nieuw jaar
insgelyks aan den Edelen Heer
Gouverneur en den Raad van Ju-
ilitie in gefchrifte over , en dezen
nemen daar uit degenen, welke
zy tot deze bediening of bequaam
achten, of die hen om andere re-
denen behagen ; deze verkozenen
vaarden met 't nieuwe jaar de re-
gering

208 BESCHRYVING van de

gering aan , en nemen na gedane
aankondiging, hare plaatzen in
den Raad van JulUtie zoo voort 't
eerftemaal in.
Hebben Ik weet my echter niet meer dan
mo°cite rC eens te binnen te brengen , dat de
mets dan gemelde Raad, of liever de Heer
decere- Gouverneur de overgegeve no-
minatie der nieuwe Burger-Raden
t'eenemaal verworpen , eerten zo-
danigen verkozen heeft , die niet
op de nominatie ftont , zoo als
hier na omftandiger zal worden
gemeld ; dog weet ik zeer wel ,
dat by 't verkiezen van deze nieu-
we Raden juift niet op de veelheid
der ftemmen word gezien , maar
dat 'er dikwyls een uitgekipt
word, die maar eene enkelde (lern
heeft, aangezien de Heer Gou-
verneur enkelyk zegt , dat afzon-
derlyke , fchoon alle menfehen
onbe wufte redenen, hem daar toe
hebben bewogen.

Gelyk eindelyk de Raadsleden
in alle Collegien voor hunne
moeite geene andere bezolding
hebben, dan de blote eere en
rang , zoo is 't ook ontrent de
Burger-Raden , welke rang en
eer nogtans klein en gering genoeg
en met de moeite en tyd verzuim
niet te vergelyken is ; des niet te-
genftaande zyn de meeften , voor-
namelyk de lieve vrouwtjes zeer
daar mede in haar fchik, en zou-
den de laatfte liever eene wezent-
lyke ftaat dan de eere ontberen ,
als men haar de keure liet, terwyl
zy dezelve niet dan in openbare
vergaderingen, en byeenkomften
deelachtig können worden.
Dcondftc Kort voorheen heb ik gemeld,
And dat de oudite Burger-Raad Kaflïer
aüng. van de inkomften dezer Colonie
is, als mede rekening houd, de
gelden aan zyne Amptgcnoten
verantwoord , en voor zyn af-
fcheid uit de regering, een ftaat
van zynen ontfangft en uitgave aan
den Heer Gouverneur overgeven
moet ; dog doordien ik van de in-
komften zelf niet heb gemeld, zoo
zal ik my tegenswoordig ecnigzins

klaarder en duidelyker verklaren,
en den rechten grond ontdek-
ken.

Te weten, de bovengemelde
Heer Gouverneur Simon van der
Steil heeft deze Colonie , of in
deszelfs naam de Burger-Raden
toegelaten , niet ver van deze Kaap
in den naam van de Colonie eenen
molen op te rechten , ten voordele
van dezelve te laten beftieren , of
aan eenen Molenaar voor een ze-
keren tyd te verpachten ; dit laat-
fte is nu werkftellig gemaakt, en
heeft de Colonie of in deszelfs
naam de oudfte burger-Raad jaar-
lyks 1600 guldens aan pacht, mids
dat de Molenaar den molen in ee-
nen goeden ftaat houden, en alles
repareren moet, zoo de fchade
geen hondert guldens beloopt.

Wyders heeft dezelve in hare Wie 't
naam en brengt in kas 't ordentlyk geu,r|"ïa.
burger-geld, of de gelden, welke meit.
ieder burger fchuldigis te betalen.
Doordien zy zich zelf mogen tax-
eren, zoo bedraagt dezomma wel
niet veel , aangezien de rykften
niet meer dan n guldens, de mid-
delmatigen na proportie, ende
armftcn ten minfte 3 guldens jaar-
lyks betalen ; des niet tegenllaan-
de bedragen die gelden nog eene
zomma van 4000 guldens. Dit
burger-geld word doorgaans ge-
heven onder den naam van Leeu-
wen of Tyger-geld , wyl de ge-
woonlyke premie, welke door de
Voortreffelyke Maatfchappy op 't
doden en fchieten van Leeuwen,
Tygers en Wolven gezet is , van
der burgeren aandeel moet be-
taalt worden.

Niet alleen moet deze premie
van dit geld worden betaalt, maar
de gene , die de gemene wegen
repareert en maakt, waar over hy
gehouden is, met de Burger-Ra-
den eenen ordentlyken Contracl
te fluiten, ontfangt van dat geld
300 guldens; wyders worden van
dat geld de gemene gebouwen ,
wegen en lanen onderhouden.
De Secretaris van dit Collcgie en

deszelfs

KAAP de GOEDE HOOP. 209

dészeifs Bode ontfangen daar van
ook jaarlyks hunne bezoldingen',
zoo dat lchoon 'et tamelyk veel

inkomt, weinig in de K.is övef
blyft.

Het grootde voorrecht der
meergemelde Burger-Raden be-
ftaat hier in, dat zy zónder iemand
te vragen of kenille te geven tot
hunnen Secretaris en Boden uit de
burgers können nemen , dien zy
willen; die zelve trugt hebben zy
ook ontrent de Nachtwakers ; de-
ze laaiden echter worden niet zoo
als de Secretaris en Bode uit de
burgers-Kas betaalt , maar zy ha-
len hare bezolding alle maanden
op, of laten zulks voor een ltuk
geld door den gemelden Bode
doen , en moet ieder huis haar el-
ke reis een quart daalder geven ,
welke betaling dan tamelyk hoog
loopt , niet tegendaande dezelve
onder haar vieren moet gedeelt
worden.

En' dit is 't geen ik nodig heb
geacht, van de aangedelde Over-
heid der Colonie van de Kaap
zelf te melden , en denk ik , dat
de zaak ook duidelyk genoeg zal
voorgedragen zyn ; dog indien 'er
nog iets mögt vergeten zyn, zoo
zal ik 't by de volgende Colonien
Stellcnbolch en Drakendeen* als
welke zoo als gemeld is, insgelyks
met een eigen raads-Collegie
voorzien en begundigt zyn, by
voegen. Dog ontrent deze beide
Colonien acht ik niet nodig, ieder
in 't byzonder voor te (lellen , niet
zoo zeer, om dat ze voor dezen
reeds omitandig befchreven zyn ,
maar om dat ieder hare eigene
Heemraden heeft, die echter al-
len t' zamen maar eenCollegie uit-
maken , hoewel zeer wel te ver-
moeden is , dat zy zich met ter
tyd volkomen feperareren , en
twee byzonderc Collegicn forme-
ren , ook ieder hare zaken op zich
zelvcn verrichten zullen.

Het zal echter ras blyken , dat
aan ditCollegie der Heren Heem-
raden vry groter Voorrechten zyn
II. "Deel,

toegedaan, als aan de Burger-
Kaden van de Kaap zelf, lchoon
dezen ältyd den rang boven de an-
deren hebben; w.mt vermids y\
van 't hoogde gerecht van dit knul
ver afgelegen zyn, zoo als voor
dezen reeds gemeld is, zoo be-
| hoorden zv eene In zondere raads-
\ ergadering te hebben, om zaken
van weinig behing, en die niet
meer dan i f o guldens bedragen,
uit te wyzen.

Dit alles gefchied onder opzicht
van een Landdrod , die een Be-
diende van de Voortreftelvke
Maatfchappy is ; waar van den eer-
llcn, meergemelde Commiflaris-
Generaal van Rhcde aangcdelt,
en met eene fraaje inltructie ver-
zien heeft, welke ik niet alleen in
't origineel, maar ook in Copy da-
gelyks gezien en gelezen heb , zoo
lang als ik hier als Secretaris van
beide Colonien geweed ben.
Wanneer 'er echter partyen met
de uitfpraak niet voldaan zyn, zoö
mogen zy binnen eenen zekeren
tyd, nadatzy ioryksdaaldersaan
den Raad van Juditie hebben be-
taalt, aan dien Raad appelleren ;
en zoo partyen zich om eene zaak,
die meer dan 15-0 guldens be-
draagt, in een proces wilden inla-
ten , moeten zv ten eerden aan
den Raad van Juititie worden ge-
wezen.

Behalven deze treffelyke voor-
rechten, welke de Burger-Raden,
zoo als gehoort is, in genen dele
hebben, hebben zy deze, dat zy
alle zwarte flaven , die by hunne
Heren baldadigheden plegen, of
zelfs weglopen , aan een paal door
den gewoonlyken knecht van 't
gerecht na verdiende mogen laten
draffen, zonder dat zy iemand
daar van hoeven kennifle te ge-
ven; daarenboven is in 't dorp
Stellenbofch een fraai Rechthuis ,
waar in de Landdrod woont, en
waar in hare raadvergaderingen
gehouden worden, zoo als eer-
tyds reeds bericht is. Naad 't
Rechthuis is een gevankenis, waar
Dd m

2IÖ

BESCHRYVING

VAN DE

in alle gevangenen , zy mogen
zvn, wie 7V willen, bewaart kon-
nen'worden, tot dat zy of aan de
Knap of hier hunne ItrafTe ontian-
gcn,welk alles den Burger-Raden
aan de Kaap andermaal ontbreekt.
Johann« ' De kort voorheen gemelde
Muider Landdrolt is altvd Prehdent van
ffidroft. 't gecombineerde Collegie der
Heemraden van Stellenbofch en
Drakenlteen , buiten welkers ken-
niiTe in dit Collegie niets gefchie-
den kan nog mag. De eerfte, wel-
ke de Heer Commillaris-Generaal
van Rhede 7.elf heeft aangeltelt ,
is de H. Jan Mulder geweelt, een
man waar van met waarheid mag
worden gezegt, dat hy oprecht,
getrouw en zonder eigenbaat 't
waarachtig belang der Voortreffe-
lyke Maatfchappy als mede dat
der Colonien gezocht, bevordert,
en zyn ampt altyd getrouwlyk
verricht heeft; enfehoonhy niet
geleert was, zoo hoefde hy voor
weinig regenten, die geleert zyn
willen, tewyken.

Hier in behoef ik my maar op
ecdragWyS zyne bedieningen te beroepen,
aangezien hy 't ampt van Ouder-
ling verfcheidcmalen, en dat als
Landdrolt tweemalen met groten
lof en vergenoegen van alle men-
fchen waargenomen heeft ; zyne
andere wetenfehappen , waar in
?vn verltand uitmunt, zyne curi-
cufe fpeculatien en vele andere za-
ken meer, betuigen de werken
met ter daad, die op zyne hier
voor befchrevene Hofltede zyn ,
zoo dat men licht kan denken,
waarom hy twee verlcheidemalen
tot Landdrolt verkozen, en ook
tweemalen, namelyk eens van den
Heer Simon van der Steil, en eens
van den Heer Willem Helot op
eene liltige wyze vervolgt en lma-
delyk afgezet is.

Ik hebbe raadzaam geoordcelt,
de namen van alle de gewezene
Landdroiten op te noemen: Van
dezelvcn zyn 'er tot op myn ver-
trek acht geweelt, waar van zoo
als gezegt is, Jan Mulder de eerite

Zeldiaam
noodlot

was. Hem volgde in deze fonctie
CornelisPieterszoon Linnus; de
derde is geweelt Michiel Ditmar ;
de vierde, Pieter Robbertszoon,
die zich om zekere redenen zelf
afgedankt heeft, en als nog op zyn
Landgoed over Stellenbofch ont-
houd; de vyfde is geweelt Jan
Starrenberg, een zeer bequaam
man tot deze bediening, dog hy
heeft zich door zyne driften zoo
ver laten vervoeren, dat de Heren
Bewindhebbers der \ oortreftely-
ke Maatfchappy hem in 't jaar
1706. afgezet en na Holland ont-
boden hebben ; na dat reeds des-
zelfs Subltitut N. Montanus na
Ceylon was gezonden, om dat hy
de boeren niet wilde helpen ver-
volgen, quellen en vatten; hem
volgde Samuel Martinus de
Meurs, eenmenfehj die op eene^neetl

, , ' r . Matroos.

wonderbare wys gemetamorpno-
feert, en van een matroos, een
zoldaat , daar na een Landdien-
der, wyders fubltitut Landdrolt,
en eindelyk, na dat hy met de
zulter van den Heer Hendrik
Beek, prediker op Stellenbofch*
getrouwt was, Landdrolt gewor-
den is. Na deszelfs dood is we-
derom de eerite Jan Mulder daar
toe bevordert, dien de Heer He-
lot niet na zyn fmaak vond, en
derhalven weder afzette; de laat-
Iteis eindelyk geweelt, de eenige
en als nog zeer jonge zoon van
den overledenen Fiskaal Jan Ble-
fius, Dominicus Bielnis genaamt,
die dat ampt bezwaarlyk na beho-
ren zal können waarnemen , wyl
hy naauwlyks ix jaren oud en niet
geoeflent is.

Behalven de Landdrolt, die zoo Wan
als gemeld, altyd Prefident van \^ede° "
dit Collegie is, zitten verder 4^'tnerj"
StellenbolTche en 4 Drakenlteen- „",£,,.
fche Heemraden daar in , welke
allen burgers en inwoners van de-
ze Colonien zyn, en ook behalven
den gemelden Landdrolt en den
Secretaris, geene Bedienden der
Voortreifelyke Maatfchappy or-
dentlyk admitteren. De Oud lic

Stel-

KAAP de GOEDE HOOP. 21t

Stcllcnboffche Raad is altyd Vice- deszelfs Kas 160 guldens; daaren-
preiident van dit Collegie, welken boven heeft hy vele voordelen,
rang zy hebben , om dat zy de door 't dagvaarden van partyen ,
oudlte Colonie op 't platte land | en by ecne Commiffie insgelyks
uitmaken, en daarenboven 't daags i. ryksdaalder , waarvan

Rechtluiis in hun land hebben ; en
gelyk alle andere minder Colle-
gien alle twee jaren veru illelt
worden, zoo gaat het dit ook, en
behoud de Yice-Prelidcnt de/e
waardigheid niet langer als een
jaar, ten ware hy op nieuw verko-
zen wierd.

hy zeer wel leven en zelfs iets o-
verhouden kan , zoo hy eenigzins
wys op zyne zaken itelt.

Gelyk echter deze beide Colo-
nien ieder hare byzondcre Heem-
raden hebben , die zamen een Col-
legie van 8. perzonen uitmaken ,
waar van de Landdroll: de negen-

Alle 14. dagen houden zy be- : de en de Secretaris de tiende per-
ftendig op maandag haar ordinaris \ zoon is, die ook eenpariglyk 't be-
Rechtdag, wanneer zy doorgaans j lang der ingezetenen en den wei-
Aan 9 tot 1. uur en langer zitten , Hand van 't land behertigen, zoo

De bciol
ling van
len Bode

fan dit
Collegie.

na dat 'er veel zaken voorvallen ,
en worden alle partyen, waar van
'er dikwyls zeer veel zyn, niet al-
leen gehoort , en gevonnitl, welk
vonnis hen door den Secretaris
word voorgelezen, maar nader-
hand worden ook zodanige beflui-
ten genomen, die den welltand
der Colonien helpen bevorderen,
dog in genen delen tegen 't ware
belang der Voortreffelyke Maat-
fchappy ftryden.

De Heren Hcemraden genie-
ten, zoo als alle de andere Colle-
gicn, ook niets voor hunne moei-
te, als de blote eere, die tog je^
gens de grote moeite gantfeh niet
te vergelyken is, ten zy dezelve
door den Heer Preiident of den
Heer Gouverneur gecommitteert
worden, in welk geval de party,
die onrecht heeft, zoo wel ieder
Heemraad als den Secretaris da-
gelyks ^ ryksdaalders betalen
moet, en ontfangt deze laatlle
nog een ryksdaalder meer, om dat
hy 't geen de Heemraden gezien
en waar bevonden hebben , ten
papiere brengen, en nevens hen
tekenen moet.

Daarentegen trekt de Bode van
dit Collegie, die of een burger en
vryman, of een geleende Dienaar

hebben zy ook maar eene gemene
Kas , aangezien de gelden , die
aan deze Colonien door den H.
Gouverneur Simon van der Steil,
geoorlooft zyn te heffen, en hen
aldus van rechtswegen toekomen,
in byzyn van twee Gecommit-
teerde Heemraden uit 't gecombi-
neert Collegie en den Secretaris ,
die boekhouden moet, ontfangen
worden.

Zoo dra als deze gelden ontfan-
gen zyn, worden zy een Kaflïer
ter hand gefielt, die een Heem-
raad van de Stellenboffche Colo-
nie zyn en daar in wonen moet ,
om dat hy dezelve zoo voort moer
aannemen ; en dit alles doet hy
een jaar lang, zonder eenig voor-
dcel ; daarenboven moet hy alle
de genen betalen, die een brief-
je , van den Landdroft en twee
Heemraden getekent , tonen en
waar in gefpecificeert is, dat zy
iets voor de Colonie hebben ge-
wrocht ; hy moet ook deze brief-
jes bewaren, ten einde hy zich,
als Kas-rekening van hem geéifcht
word, daar mede zoude können
verantwoorden.

Die Kas-rekening moet de Kaf- DeKafliu
fier jaarlyks voor 't gantfche Colle- ,"£;#£■•
gie afleggen, en 't overfchot van mng doen;

der voortreffelyke Maatfchappy de penningen zynen opvolger o-
is, welkers gagie by de gemelde verleveren, ten einde dezelve zoo
Compagnie flil ftaat, zoo lang als voort by 't aanvaarden van zyn
hy in dezen dienft is, jaarlyks uit ampt in ilaat zy , de bovengemel-
II 'Deel. i Dd x de

2i2 B E S C H R Y V I N G van de

de nodige betalingen re doen ; dog
door dien de meefte Heemraden
weinig van 't opmaken van reke-
ningen weten, zoo is de Secreta-
ris amptshal ven verplicht, om de-
zelve in order te brengen, en twee
aflchriften daar van te maken, te
weten een rekening, om te wor-
den geregiftreert, eneene om ins-
gclyksgetekent,aan den HeerGou-
verneur overgegeven te worden.

De penningen echter, welke
de Colonien mogen heffen, wor-
den meelt van de paarden , offen,
koejerï,en fehapen 7amen gebragt,
zoo dat vaneen paard, os, koe,
enz. van ieder jaarlyks maar een
ftuyver, en van ieder reo fchapen
een gulde betaalt word ; door dien
nu echter de gantfche zomma
jaarlvks 3 a 4 duizend guldens be-
draagt, zoo is licht af te nemen,
dat 't hier aan 't gemelde vee niet
ontbreekt, maar dat 'er eene gro-
te menigte van 't zelve zyn moet.

Hchalven deze inkomften, wel-
ke in eene gemene kas gebragt
worden , heeft ieder Colonie ee-
ncn Watermolen, welken zy ver-
pachten of verhuuren; de laatfte
wyze is in den aanvang lang ge-
probeert , dog jegenswoordig wyl
men zag, dat de Colonien daar
van weinig voordeel hadden, t'ee-
nemaal afgeraakt , aangezien die
molens van jaar tot jaar door den
Landdroit en de Heren Heemra-
den aan zekere Molenaars, die
voor de pacht twee genoegzame
borgen moeten Hellen, worden
verpacht.
Wat (lad- Deze pachten bedragen jaarlyks
ve jaarlyks. van jc^cr rnolen ontrent re of

aan pacht >

doen. i'ioo guldens, welke ook net be-
taalt moeten worden , zoo dat ie-
der Colonie haar gezet aandeel
daar van bekomt ; want fchoon
ik hier boven ge/egt heb , dat de
Colonie van Stcllcnbofch de grote
of algemene Kas heeft , en de aan
hen gewezene arbeiders, zoo als
ook 't aandeel van 't Leeuwen en
Tygcrs-gcld betaalt, 700 is daar
door echter niet vcrltaan, dat de

Ider Colo-
nie heeft
eene wa-
termole ,
welke zy
verpacht.

Colonie van Drakenfteen gantfeh
geen geld ontfangt, geene eigene
kas heeft, en niets geniet, maar
zulks is enkelyk gefchied , om
een onderfcheid tuffchen de grote
en kleine kas te maken , waar van
de eerfte op Stellenbofch en de laat-
fte op Draken fteen is ; derhalven is
de Secretarisook gehouden, dezen
Kallier zyne kas- rekening op te
maken, 7.00 als reeds gemeld is,
en ontfangt deze Kallier afzonder-
lyk de pacht van den molen zyner
Colonie, welke hy ook verant-
woorden moet.

Van alle inkomften nu worden
de gemene gebouwen, als't Recht-
huis, 't Gcvangenhuis,enz. onder-
houden ; de molens verbetert, zoo
de reparatie over de 100 guldens
bedraagt ; de Gerechts-dienaars
jaarlyks 300 guldens betaalt, en
alle degenen, die arbeidsloon te
eiffchen hebben, te vrede geftelt;
daar van word ook 't aandeel van
't Leeuwen,Tyger of Wolven-geld
genomen , en de genen , die 't ver-
dient hebben, ter hand geftelt.

Ik vinde my genoodzaakt , om Watde
van dit laatfte eene kleine verkla- Comra-

, . ,v 1 • gnie we-

ring te geven , wyl men miffchien gensdc

de zaak anders niet verftaan zoude; wlldedic-

, , , ., , ren voor

derhalven zeg ik, dat zoo voort een fchik-
by de bezitneming van dit land,kinsse-
en oprechting der Colonie , in de- heeft,
zelve een befluit is genomen, om
de menigvuldige Leeuwen, Ty-
gers, en Wolven als hoogft nadeli-
ge dieren te keer te gaan ; ten ein-
de echter een ieder aangemocdigt
worde , om dezelve 't leven te
beroven , zoo heeft de voortreffe-
lvke Maatfchappy uit eene grote
edelmoedigheid een premie daar
op geftelt , waar van zy beloofde
de gerechte helft uit hare kas te
betalen, mids dat de huid, waar
aan de klaauwen en de kop bly ven
moeften , altyd aan den Heer
Gouverneur zelf getoont of aan
den Land-droft de plaats en tyd
gezegt moeften worden , waar en
wanneer dat dier gcvclt was, ten
einde de daders van 't zelve, ne-
vens

KAAP on. GOEDE HOOP. au

ver.s de Hceemraden en de huid,
als v-oo vele getuigen /ouden ken-
nen veritrekken, en alle bedrog
voorkomen.

Deze omzichtigheid wierd ge-
bruikt, om dat véle ingezetenen
zoo doorliepen warm , dat zy
diergclyke huiden \.\n de Hotten-
totten Voor een ftuk tabak ruil-
den ; dezelve naderhand , wyl ze
met pylen of rackum-ltokken ge-
dood waren, op de doorboorde
plaats met een kogel doorfchoten,
en dezelve alsdan aan den Heer
Gouverneur bragten, in hoopc
van de premie t'ontfangcn ; dog
zoo dra men dit bedrog merkte ,
heeft men bevolen , dat de kopen
de klaauwcn aan de huid moeiten
gelaten worden, welke de Hot-
tentotten doorgaans affnyden, en
nevens 't ander vleefch koken en
ecten.
Hoe hoog De premie bedraagt een fehoon
k premie ß^ ge\£^ na mate van de dieren
zelf; want die een Leeuw velt,
ontfangt 5-4 guldens, als hy de
huid brengt; voor 't doden van
een Tyger heeft men 30 guldens,
en voor een Wolf, 't zy een geme-
ne WolfofcenTyger-wolf 9 gul-
dens. Doordien nu jaarlvks een
tamclyk getal van deze dieren van
kant worden geholpen, zoomoe-
ten de VoortrefTclyke Maatfchap-
py en de Colonien'beide jaarlvks
cenc aanzienlvke zomma betalen ,
om de genen , die diergelvke
dieren omgebragt hebben, te vol-
doen.
Hoe ieders i Men zoude wel können vragen,

fermoren i /-> i • "

nagegaan °P wat wys de Coromen weten ,
word- hoe veel een ieder aan fchapen,
oflen, koejen, paarden, enz. be-
zit? Ik zal daar op zoo voort ant-
woorden , en de zaak uit den
grond verhalen. De voortrefTè-
lyke Maatfchappy heeft namelyk
de loffelyke gewoonte ingevoeft,
dat zy alle jaren tegen nieuw jaar
twee van hare Bedienden, door
den HcerGouverneur laat commit-
teren , welke niet alleen aan de
Kaap zelf, in bvzyn van twee

Borger-Raden , maar ook alommc
op 't platte land met den Land-
droll en twee Heemraden de
ronde doen , en van ieder in 't
In zonder opnemen , hoe veel kin-
deren , Haven, geneer, oilcn,
koejen, kak eren, varkens, paar-
den, fchapen, enz. hy bezit? hoc
veel koorn hy ge/aait heeft, en
weder denkt op te leggen ? als
mede hoc veel hv daar in 't koorn-
Magazvn van de voortrcflclyke
Maatfchappy zoude können leve-
ren? 't welk men hier een genera-
le opneming heet, en tegen 't nieu-
we-jaar verricht word , om dat om
dien tyd, zoo als reeds elders be-
richt is , 't koorn gedorfcht
word.

Wyl echter deze opneming,
voornamelyk op 't platte land , daar
de huizen zeer ver van malkande-
ren liaan , veel tyd zoude wegne-
men, zoo zy die vragen aan alle
huizen moeiten doen, zoo heeft
men goed gevonden, dat men aan
de Kaap de Bode van de Burger-
Raden en op 't land een diender
van den Land-droft, de menfehen
op den vaftgeftelden dag aan 't een
of 't ander bequaam boerenhuis
vooraf laat dagvaarden , ten einde
de Gecommitteerden daar na te
eerder zouden gedaan hebben ;
twee Burger-Raden, of de Land-
drolt en twee Hcemraden moeten
daar byzyn, om dat zyde men-
fehen en hun vermogen belt ken-
nen , en derhalven vele beletten,
dat zy nog de Voortreffelyke
Maatfchappy nog de Colonien be-
nadelen.

'r Geen nu ieder burger of boer
op deze vragen antwoord, fchry-
ven deze Heren Gecommitteer-
den ordentlyk op, en nemen 't
met zich na huis, alwaar zy hun
regifter in 't net fchrvven, en 't
den Gouverneur overgeven , die
het in den Raad van Policy ge-
toont hebbende, den Secretaris
van dat Collegie ter hand Helt,
met bevel , om een uittrekzel
daar van te maken, en 't aan 't
Dd 3 Col-

BESCHRYVING van d*

21+

CollegiederColonien, dat is, den
Land-droit en de Heren Heem-
raden te zenden , ten einde zy |
zouden weten, hoe veel zy van j
een ieder aan fchapen,oiTen, koe-
jen en paarden-geld te eiilchen
hebben. De gehele opneming kan ;
binnen den tyd van 14 dagen wor-
den verricht.

Wanneer ik Secretaris was, na-
melyk in den jare 171-2.. hebben
deze Gecommiteerden bevel be-
komen, om van de genen , welke
de Voortreffelyke Compagnie op
de been had geholpen, te verne-
men, wanneer zy 'de geleende
penningen weder betalen wilden;
en wyl de Land-droit reeds afzon-
derlyk order had, om de Heren
Gecommitteerden in deze zaak by
te ftaan, zoo wierd den genen, die
nog fc huldig waren , aangezegt,
jaarlyks iets af te leggen, tenein-
de de voortreffelyke Maatfchappy
eindelyk te vrede gefielt en zy
van manen bevryd zouden wor-
den.

Doordien nu de meefte zich be-
reid toonden , om van 't achter-
ftallig kapitaal dat een zomma van
45-000. guldens beliep, dat zelve
jaar nog iets te betalen , zoo
wierd zulks niet alleen aangete-
kent, maar de Land-droit gaf hen
ter zelver tyd te verdaan , dat hy
by 't contrarie geval genoodzaakt
zoude zyn, de llrengheid te ge-
bruiken, en de nalatigen met exe-
cutie te vervolgen ; dog daar over
zyn verder gene klagten gevallen,
en zal dit kapitaal binnen den tyd
van weinig jaren geheel afgelegt
zyn, zoo verder daar mede voort-
gevaren, en't belang van de Voor-
treffelyke Maatfchappy gezocht
word; daar zyn 'er wel eenige
weinigen, die reeds overledeen of
weggelopen zyn , waar aan de
Voortreffelyke Maatfchappy een
kleine fchade lyd, dog by anderen
kan ze geen nadeel lydcn, te meer
om dat zy zachte middelen ge-
bruikt, en niet alles gelykeifcht,
maar gaarn ziet, dat deze hare op-

getrokkene kinderen in eenen
goeden (laat blyven.

En hier mede is nu 't nodige ,vY?a,roni
van de Overheid der Colonien van nievan"
Stellenbofch en Drakenfteen ge- waveren
meld, die zoo als tot nu aange- omhefd
toont is, veel meer voorrechten heeft-
hebben, dan de Colonie van de
Kaap of de Burger-Raden zelf,
waar in de ftaatkunde van den
Heer Gouverneur Simon van der
Steil uitmunt. Dat echter de Co-
lonie van W averen , waar van
voor dezen ook gewag is gemaakt,
nog met gene Overheid verzien is,
maar nog onder Stellenbofch be-
hoort, is niet te verwonderen,
om dat zy nog zeer jong, enby-
gevolg niet heel veel bewoont is ;
ondertuffchen heeft zeker burger
genaamt N. Kutfchen , met toe-
llemming van den Heer Willem
Adriaan van der Steil, een molen
aldaar opgerecht, waar van hy zoo
lang als hy leefde, niets hoefde te
geven, fchoon hy voor velen maal-
de ; na deszelfs dood echter, wan-
neer de goederen verkoft wier-
den, is de koper daar van verplicht,
om zoo hy voor vreemden wilde
malen, jaarlyks 100 guldens in de
Drakeniteenfche kas te betalen ,
welke zomma de Kaflier aldaar ook
te verrekenen heeft.

Na dat nu aldus 't Collegie der Wat van t
burger-en heemraden befchreven ^Jjfjf
is, zoo is als nog overig dat van Burger-
den Burger-Krygsraad, 't welk JJjjg*
insgelyks in twee partyen verdeelt
is: te weten, de Colonie aan de
Kaap en die van Stellenbofch en
Drakcnlteen hebben ieder hunne
byzondere Officiers en Raden.
Doordien echter beiderlei krygs-
raden in weinig zaken van elkan-
der verfchelen, zoo vind ik raad-
zaam, om maar een Collegie te
befchryven, en hier en daar 't on-
der fcheid aan te merken, ten ein-
de ik niet genoodzaakt worde
eene zaak twee malen te mel-
den.

Dienvolgens heeft de dikwyls
gemelde Heer Gouverneur Simon

van

KAAP i>i GOEDE HOOP. 215

'ollegie
eftaat.

van der Stell de aanwafiende en
dagelyk? toenemende burgers »zoo
als ook de boeren op 't platte land
in zekere ( lompagnieh te voet eii
te paard verdeelt , dezelve \ aandc Is
en {landaarden gegeven, alsme-
de ieder Compagnie hare eigene
van hem verkorene Opper-Otli-
ciers toegevoegt , met magt en
gezag, om in lhydige ki \ gs/aken,
en als 'er eenige onwilligen of na-
latigen zouden zyn, cene verga-
dering te beleggen, en onder ee-
nen prefident, die altyd een ge -
qualiriceerdc Bediende der voor-
trcffelvke Maatfehappy en een
Lid van den Rad van Policy zyn
zoude , over dezelve oordeel te
vellen.
Uu hoc Deze krygsraad , waar van 't
dperzo- cene Collegie aan de Kaap, en 't
,,1 ander op Stellenbofch vergadert,
beftaat zoo wel hier als op Stellen-
bofeh en Drakenfteen uit 1 1 . per-
zonen, onder dewelken altyd de
prelident een bediende van de ge-
melde roemruchtige Maatfehappy
en alhier te gelyk Kapitein van de
bezetting is, en eeuwig blyft; op
Stellenbofch echter bekleed de re-
gerende Land-droit altyd de pre-
iidents plaats ; de overige Leden
zyn overal de 6 Opper-OrKciers
van de drie Compagnien , welke
zoo wel hier als op 't platte land
opgerecht zyn , en eindelyk de Se-
cretaris , die alhier een burger en
op Stellenbofch een Bediende der
gemelde Maatfehappy of die gene
is, die te gelyk 't Heemraads-
Collegie bedient, zoo als ook de
eerlle den Burger -raad affi-
fleert.
Hoepel- Onder deze gemelde Burgers-
kander v.oi- Officiers hebben verder de beide
ëen- Ritmeeikrs alhier en op Stellen-
bofch den rang, dat zy altyd Vi-
cc-prefident zyn, als zy eenen
krygsraad houden. De andere
Hoofdluidcn daarentegen zitten
na den ouderdom van hare ver-
kregene waardigheid, zonder op
eenige andere burgerlyke by-amp-
ten te letten; ontrent de Luite-

n/mts, Cornets* en V aandragen»
word dezelve order gehouden,
midsdat de ruit ery overal den rang
heeft; [vlerkwaardig is 't, dat de
Secretaris alhier van beide Colle-
gien zoo veel bezolding niet heeft«
dat hy fatfoenlyk leven kan, ten
ware hy andere amptcn daar by
heeft , waarentegen de Stellcn-
bollche en Drakenfteenfche ryke-
lyk beltaan kan.

De Bode van dit Collegie is op
beide plaatzen dezelve, welke de
Burger en Heemraden met eenen
dient , waar by dan de Bode van
den Burgerraad andermaal minder
voordelen heeft dan die van den
Heemraad ; want fchoon de leden
van dit Collegie even zoo weinig
bezolding hebben, als de Burger-
en Heemraden, zoo hebben zy
echter hunne Boden iets uit hun-
ne kas toegelegt, hoewel de Stel-
lenboßche veel meer als de Kaap-
fche;wyl zoowel deStellenboffche
Secretaris als de Bode uit deze
kas eene jaarlykfche vereering
ontfangen, die juiit niet te ver-
werpen, of gering te achten is,
zoo als kort hier na zal worden
gemeld.

Deze Krygsraad word niet ver- Dne
ändert, zoo als de voorgaande Krygsraad

r^ 11 i i„ word niet

Collegien , maar zoo lang als een verandert
Officier leeft, zoo lang heeft hy
zitting in den zelven ; en hoe ho-
ger hy klimt, hoe aanzienlyker
hy word , en hoe meerder hy bo-
ven anderen uitfteekt. Zoo ech-
ter een van dezelven komt te fter-
ven, verkieitdeze Krygsraad den
geen , die in rang onder zyne
Compagnie volgt, maar de ledige
plaats vervult hy met iemand uit
die Compagnie voor zoo verre,
als de Edele Heer Gouverneur
den zelven goedkeurt , en beveelt
de gantfche Compagnie voor te
Hellen.

In den jare 1706. echter is het
gebeurt , dat de toen regerende
Heer Gouverneur Willem Adri-
aan van der Steil, buiten weten
van dit Collegie, en goedkeuring

van

2i6 BESCHRYVING van de

van den Raad van Policy , de
mcelte Officiers bedankt en zoda-
nige aangeitek heeft, die nog den
Compagnien , nog iemand an-
ders behaagden , zoo als daar van
in 't vervolg wydlopiger zal wor-
den gehandelt.

Wanneer onder de Compagnien
iets voorvalt, dat of tegen de ge-
gevene orders ftryd, ofdatd'een
of d'ander uit nalatigheid of
moedwil iets bedryft, zoo heeft
deze Krygsraad de vrye magt, de
overtreder en moedwilligen met
geldboetens, dog niet met andere
militaire ftraffen te kaftyden. De-
ze boete is niet ten voordele van
de Krygsraden, zoo als men mif-
fchien denken zoude, maar dezel-
ve word aan de kaflier van de
krygsraad ter hand gefielt , die
dezelve verantwoorden moet. En
doordien dit eenelaltige bediening
zonder eenig voordeel is, zoo
heeft dezelve ook niemand gaarn
langer dan twee jaren willen waar-
nemen, ten ware hy op nieuw
daar toe verkozen wierd.

Van deze gemelde geldboetens
als de eenige bron en toevloed
der gantfche krygskas, worden
hooftzakelyk alle onkoiten betaalt,
welke de Krygsraad dragen moet,
en in nieuwe trommels, wagens
en paarden beftaan , als 'er met de
Hottentotten iets te doen is, of
weggelopene flaven weder inge-
haalt en opgezocht moeten wor-
den ; wanneer echter dit geld niet
toereikende is, zoo neemt men
zynen toevlucht tot de burger-kas
welke dan geven moet, 't geen'erte
kort komt, fchoonzy welweet,dat
zy niets weerom krygt. Dit ge-
fchied alhier veel meer als opStel-
lenbofch , waar van men echter
geene byzondere redenen kan ge-
ven, ten ware men wilde zeggen,
dat de Officiers alhier veel zach-
ter zyn, dan die op Stellenbofch.
Merkwaardig is daarenboven, dat
de Secretaris ende Bode, fchoon
zy van de partyen hunne beloning
ontfangen, als zy binnen itaan

moeten, nögtans uit deze Krygs-
kas jaarlyks eene vereering beko-
men , te weten de eerfte 138. gul-
den en de twede f 5. gulden, wel-
ke goedheid gantich niet te ver-
pruilen , maar met dank aan te
nemen en t'erkennen is.

Dat ik echter de Krygsraden al- De Bur-
hier van oogluiking befchuldige, gersalhl?r

£> o t d ' moeten $

daar toe geeft my aanleiding, om nachts w*.
dat ik weet , dat de burgers by ken-
nacht waken moeten , 't welke de
StellenbofTche enDrakenfleenfche
Compagnien niet behoeven te
doen , ten ware de Edele Heer
Gouverneur zich in hunne Colo-
nien bevind , 't welk echter zeer
zelden gefchied ; want doordien
zy alle avonden 't Woord by den
Heer Gouverneur moeten halen,
als mede een van deOpper-Offi-
ciers de wacht by nacht vifitereri
moet, en eindelyk de burgers al-
len zelf de wachten in perzoon
niet waarnemen , maar ze aan an-
deren voor 't gantfche jaar hefte-
den , deze echter niet altyd acht
geven, wanneer zy voor dees of
geen waken moeten , en dezelve
ook wel voorbedachtelyk over-
flaan, of wegens dronkenfehap
niet in ftaat zyn, om dezelve na
behoren waar te nemen , zo moes-
ten immers onbetwiltbaar meer
geld boeten betaalt worden, zoo
men niet eene dwaze zachtheid en
gantfehelyke ftilzwygentheid liet
"plaats vinden ; doordien my ech-
ter niet onbewuft is , dat de Op-
per-Officierszelve,niettcgenftaan-
de men hen 't Woord geven moet,
zeer zelden de moeite nemen, om
de gemelde wacht te viliteren,
zoo kan 't ook wel aan hare nala-
tigheid fchelen , en hy zoude
dwaas zyn, die zich zelven aan-
klaagde en in ftrafïe bragt.

Dat echter niet alle burgers ha- Watdc

re eigene wachten zelf waarne- b

r 1 • i • J van "c

men, gefchied niet, omdatzom- waCht

migen zich hoger achten, dan de allchllkt
anderen ; maar 't flccht bouwval-
lig wachthuis fchrikt velen af, ee-
ne gantfche nagt met lyf en levens

gevaar

KAAP de GOEDE HOOP. 217

gevaar daar in te blyven ; hier in
Zyn nog de burgers nog de krygs-
faden te befehuldigen , a!s welke
zeer gaarn een nieuw, groteren
gemakkelyker /ouden laten bou-
wen, ten ware zy 200 veel zwa-
righeden ontmoeten ontrent 't
leggen van 't fondament, hout,
kalk en andere bouw-materialen;
aangezien hier door de mcelle bal-
ei ad ighcden en aanltotelykheden,
door de huurlingen op de wacht
gepleegt, uit den weg geruimt en
voorgekomen zouden worden.
De Burgers \n den jare 1 708 . is by den Heer

arbeiden te <-» r~> / »

vergeefs, Gouverneur (jeneraal, Jan van
om een Hoorn , die om zekere redenen
'huis door de Heren Bewindhebbers
te heku- der Vooi'treflfelyke Maatfchappy
t'huis ontboden , en hier van Ba-
tavia als Gommiüaris aangeko-
men was, een verzoek gedaan, en
een ledig erf, den gewezenen
Heer Gouverneur Willem Adri-
aan van der Steil als nog toebeho-
rende, gefchonken, dog wyl de
gemelde Heer van Hoorn den aan-
hangers van den Heer van der Steil
2yne ooren te veel leende, welke
dit ledig erf, dat hy zich zelf ge-
ëigend, dog nu weder verlaten
had, waar door het de Voortref-
felyke Maatfchappy weder toebe-
hoorde, gaarn in een groot Ituk
geld verandert, of hoog aan den
man gebragt hadden , zoo baden
zy, dat hy zyrt eerilgegeven
woord, achtervolgens't Welkhy
als CommüTaris dit gemeld erf aan
de burgers tot een RaadenWacht-
huis vereert had, weder intrek-
ken en zeggen zoude , dat het den
burgers niet konde gegeven wor-
den, ten ware zy 1000 ryksdaal-
ders betaalden aan de genen , die
van den Heer van der Steil vol-
magt hadden, om het te verko-
pen.

Over deze onverwachte refolu-
tie, welke heel anders als de vo-
rige in de ooren der burgers klonk,
waren zy ten hoogften gevoelig,
aangezien zy de goedheid der
VoortrelTelvke Maatfchappy ter
II. Deel.

herten namen, en gade floegen ;
dat dezelve gewoon was, en tot
nu altyd pryswaardig gecontinu-
eerthad, alle landeryen, zelfs 60
morgen te gelyk aan een burger of
ander ingezetenen te vereeren |
behaWeh dat zy door den koop
van dit erf alleen hare kas uitgeput
zouden hebben, zonder te weten
waar zy geld tot de nodige bouw-
materialen , als mede voor de
handwerksluiden en Handlangers
van daan zouden halen , zoo ge-
raakte 't gantfche werk in duigen,
en moeten zy tot dezer uure, zich
met haar oud bouwvallig wacht-
huis behelpen , en derven als nog
om geen Raadhuis denken.

Alle jaren worden de drie Com- Watvaii
pagnien op den 1 f.Oftober , als gfïïSt
om welken tyd de dagen lang en nering op
j heet genoeg zyn , op Stellenbofch bScïlè
gemonftert, in by zyn van twee merken.
Gedeputeerden, welke de Raad
van Policy, of liever de Edele
Heer Gouverneur zend , en door-
gaans een of beide uit dat Collegie
verkiefl, om acht te geven, dat
alles ordentlyk en na behoren toe-
gaat.

Alhier aan de Kaap gefchied de Wanneet
monitering den 15-. November ^nh^ze
en aldus een maand later, op de- Kaapge-
zelve wys als ontrent de Compa- fchied-
gnien op Stellenbofch, waar van
'er insgelyks drie zyn. Het eenig
onderfcheid beltaat hier in, dat
niet zoo wel Gedeputeerden als
de Edele Heer Gouverneur zelf
met alle zyne Raden dezelve by-
woont, en over de burgers de re-
vu doet, zoo lang als ze in de wa-
penen zyn; wanneer zy echter
eens de monltering gepafTeert
hebben, ende Edele Heer Gou-
verneur zich wederom na zyne
Vefling begeven heeft, zoo word
de poort van dezelve achter hem
gefloten, en de bezetting ten de-
le op de walle gecommandeert, en
't overige gedeelte ontfangt be-
vel, om voor de woning van den
gemelden Heer Gouverneur te
liaan.

E e Midier-

2i8 ß E S C H R Y V I N G van de

Midlerwvl rukken de gemelde
drie Compagnien burgers voor de
Veiling, en aldaar na behore in
ryen en gelederen gefchaart zyn-
de , fchiet de Compagnie Ruiters
de eerlte falvo, welke met een
kanon-fchoot uit de velting be-
dankt word ; vervolgens doen de
twee andere Compagnien te voet
ieder na hunnen rang 't zelve, en
worden insgelyks met een kanon-
fchoot bedankt ; hier op doet de
ruitery zulks ten twedenmale,en
eindelyk ten derdenmale, welke
de twee Compagnien te voet vol-
gen , en worden zy elke reis met
een kanon-fchoot bedankt.

Zoo dra als deze drie Compa-
gnien weder aftrekken, worden
verfcheide Hukken in de veiling
gelofl, de poort weder geopent,
en is de gantfche monftering daar
medegeëindigt, behalven dat de
Edele Heer Gouverneur alle Op-
per-Officiers der 3- Compagnien
dien middag onthaalt, en beitelt ,
wat hy ten bellen der Compagnien
nodig acht. Staat aan te merken ,
dat de Voortreffelyke Maatfchap-
py eer en alvorens deze monite-
ring zal gefchieden, altyd zoo veel
vaatjes buskruid uit haar kruidma-
gazyn voor niet met al laat geven ,
als 'er Compagnien zyn, als mede
zoo veel vuurfteenen , dat een
ieder verfcheide van dezelve heeft.
Hoc t voor Voor dezen was bydezemon-
dezen met ftering nog eene loffelyke ge-
:" woonte, welke zoo wel ouden als
jongen aanzette, om zich in de
wapenen te oeffenen ; want wan-
neer de monftering gedaan was ,
fchotcn de ruiters en de zoldaten
na 't wit en na den papegaai, die op
een itaak ftond ; de ruiters die met
eenen vollen ren na 't wit moeiten
fchieten , hadden geen zeer vas-
ten fchoot , zoo dat zy zich
eerft ter dege moeiten oeffenen ,
zoo zy de premien hebben wilden,
en heb ik gezien, dat zommigen
in 't jaar 1705-., in welk jaar zulks
laatlt is gefchied, zoo geoeftent
waren, dat zy zelfs in den vollen

ring ge-
gaan is.

't Vermaak
van de
Ruiters.

ren hunnen weggeworpen hoed
weder opnamen * en nevens 't
paard zoo diep overhelden * dat
zy den gemeldeh hoed krygen, en
nogtansna'twit fchieten konden.

De twee andere Compagnien te 't Ver-
voet hadden eenen yzeren pape- ?aakr van
gaai , die met eene dikke yzere Compa-
pen zodanig valt op een itaak ßniente
itond , dat 'er veel fchoten gedaan
wierden , zonder dat hy zich be-
weegde, om dat zy op een zeke-
re wydte na denzelven fchieten
moeiten ; want fchoon zommigen
hem raakten, zoo ging de fchoot of
door de vleugels of door een an-
der lid van zyn hol lichaam, wei-
nigen troffen zyn hert, en nog
minder de pen of den fpyker,
daar hy mede valt gemaakt was ;
die dezelve raakte, en hem Van
boven neer fchoot , wierd van de
anderen als Koning gegroet; ont-
fingniet alleen de premie, welke
de Voortreffelyke Maatfchappy
daar op had gezet, maar ook alles
dat een ieder van de Compagnie
of een vreemdeling ingezet had,
welke laatfle voor ieder fchoot
eens zoo veel moeiten inzetten,
als iemand uit de Compagnie, zoo
zy anders toegelaten en des Ko-
nings eere genieten en zich 't ge-
luk deelachtig maken wilden.

Zoo dra nu iemand den pape- premie
gaai van den itaak had gefchoten, vo°rde
wierd hy als Koning van de Schut- dennpape-C
ters gegroet, en alle aanwezenden ?aaf af-
zoo wel Officiers als andere aan- lchlctcn-
zienlyke Bedienden der Voortref-
felyke Maatfchappy, en de Gou-
verneur zelf, zoo hy tegenwoor-
dig was, verzelden hem na zyn
huis , en gaven hem 't inge-
legde geld nevens de premie van
3oryksdaalders, welke de Voor-
treffelyke Maatfchappy uit hare
Kas liet geven. Ten einde echter
deze nieuwe Koning ' zyne mild-
heid ook zoude können tonen ,
zoo was hy gehouden, om alle de
genen, die hem t'huis hadden ge-
bragt, voor dit geld en de geno-
tene eere treffelyk t'onthalen , en

duur-

KAAP pk GOEDE HOOP. 219

Wie de
loffdvke
1 >me
fchaft

heeft.

Wanneer
He Burgers
buiten de
iron.termg
in 't ge-
weer moe-
ten ver-
fchynen.

duurden deze vrolykhcden door-
gaans drie dagen, na 't getal der
( lompagnien, welker Omciers el-
kander in'gclyks onthaalden, en
doorgaans den Heer Gouverneur
afzonderlyk daar by hadden, om
dat hy hen den eerften dag treffe -
lyk onthaalt had.

Gelyk echter deze loffelyke ge-
woonte van den H. Simon van der
Stell in zwang is gebragt, als die
wel wilt, dat hy geoeftende men-
fchen zoude hebben, zoo hy van
eenig vyand quam aangetart te
worden ; en de Voortreffelyke
Maatfchappy de gemelde 30 ryx-
daalders ook heeft gegeven, om
dat haar aan de behoudenis van
deze plaats zeer veel gelegen is ;
zoo is dezelve door zyn Zoon, en
Opvolger den H. Willem Adriaan
van der Stell, in den jare 1706.,
in welk jaar hy met de burgers o-
verhoop lag , zoo als hier na wyd-
lopiger zal worden gemeld, afge-
fchaft , waar van ik de redenen
niet volkomen weet ^ dog wel gif-
fen en hier fchry ven konde, zoo
ik my met giflingen ophield, of
voornemens was, den Lezer daar
mede laltig te vallen.

Ondertuffehen zeg ik nog maar
dit, dat de burgers aan de Kaap
buiten de monitering ook in 't ge-
weer moeten verfchynen , zoo
dikwyls als hier een nieuwe Gou-
verneur of CommifTaris aankomt,
welke laatlle magt heeft , dit kan-
toor en regering te vifiteren, goe-
de fchikkingen te maken, en an-
dere gewigtige zaken te verrich-
ten ; en weet ik , dat zulks voor
de eeritemaal by de komfl van
den Heer Gouverneur Louis van
AlTenburg is gefchied, die ook
zoo nieuwsgierig was , dat hy kort
daar na de StellenbofTche en Dra-
kenlleenfche drie Compagnien
herwaards liet komen , ten einde
hy, zoo als hy zelf pleeg te zeg-
gen, zyne kinderen tydig leer-
de kennen, 't welk echter geen
voor hem ooit heeft gedaan ,
Wyl zy zich enkelyk van tyd tot
II. 'Deel.

tyd aan dezelve bekent maa-
k 111

Insgclyks weet ik wel, dat dier-
gelykc buiten gewone optrekkin-
gen nog uieer zyn voorgevallen ;
voornamelyk wanneer de Heer
Gouverneur Generaal Jan vari
Hoorn, en 't volgende jaar, de
OrdinarisRaad vanlndie,de Heer
Pieter de Vos; beide als Com-
millarifïcn hier quamen , en heb
ik zelf in 't geweer moeten Ver-
fchynen, eer ik nog in dienft van
de VoortrefTelyke Maatfchappy
overging. Dog gelyk dit bui-
ten gewone gevallen zyn, die alle
jaren juift niet gebeuren, zoo is 't
ook eene zaak , die de burgers
aan de Kaap alleen, en gantfeh
niet de StellenbofTche en Draken-
fteenfche Compagnien betreft.

Nog zyn 'er buiten gewone ge-
vallen, wanneer van alle inwoners
eenigen gecommandeert worden,
om of eene party weggelopene Ha-
ven gewapenderhand op te zoe-
ken, en te rug te brengen , of ne-
vens eenige zoldaten van de be-
zetting te veld te trekken , en ee-
nen geduchten of reeds begonnen
oorlog met de naburige Hotten-
totten voor te komen, of ten ein-
de te brengen , waar van vele
voorbeelden aangehaalt zoude
können worden , zoo de nood
zulks vereifchte; dog in 't jaar
1711. toen ik Secretaris was , ont-
ftont 'er een blind gerucht, dat de
om de Honingbergen leggende
Hottentotfche natiën oorlog in
den zin hadden , en derhalven
wierden 50 zoldaten en 80 inwo-
ners met geweer en allerhande
noodwendigheden derwaard s ge-
zonden, omdezelven in toom te
houden, dog zy quamen zoo voort
te rug, en verzekerden 't tegen-
deel.

En hier mede hope ik, dat ik
van beide Collegien der Burger en
Heemraden, als mede van den
Burger-Krygsraad zoo veel zal
hebben gemeld, als de zaak zelf
vereifcht heeft.

E e 2 XIX. HOOFT-

De Burg«;
aan deKaap
moeten
ook buiten
gewoon
optrekken.

Moet de
weggelo-
pene Sla-
ven weder
opzoeken ,
en tegen de
Hottentot-
ten te veld
trekken.

Gefluit van
dit Hoofd-
ftuk.

22o BESCHRYVÏNG van de

XIX. HOOFTSTUK.

Van de Vefting , Vän de SchanfTen , van de Kerk^
Ziekenhuis , en andere gemene Gebouwen ,
die aan de Kaap de Goede Hoop worden ge-
vonden.

Van de Publique Gebouwen. Wat Vr tan de Stad, en haare flraten aan te merken zy.
Van de Brandmeeflcrs. De Compagnie geeft de plaatzen om te bouwen voor niet. Hoe de
oude Veßinq qcbouwt is geweefi. Waarom men een nieuwen gebouwt beefi. Deze is
•wegens qrote haafi flecht gebouwt. Heeft van buiten een fraai gezigt. Is rondom met
Pakhuizen , en Amuniüc-keldcrs voorzien. Namen der bolwerken. Waarom ''er ten

eerftc een Ziekenhuis gebouwt is. "'t Zelve wierd ras te klein. Men befluit een groter
te bouwen. Hoe "'t gebouwt is. Is met een gragt omcingelt. Befchry ving van de Kerk.
Wat voor menfchen op ,t Kerkhof begraven worden. Waar geringe perzonen begraven
worden. Van de Drakenßeenßhe Kerk. Waar de Predekant woont. De Predekant op
Stellenbofch heeft geen byzondere Woning. De Drakenßeenßhe ook niet. Wat de Compa-
gnie voor Lußhoven heeft aangelegt. Waar toe de laatfle aangelegt is. Grootte van deze
tuin. De twede is niet veel kleinder. De derde tuin aan de Kaap zelfs is de fiaaifle.
Is met allerhande gewaffen voorfien. School voor de flave meisjes. Gevankenis der flaven.
Van de paarde ft äl. Hoe de nieuwe is. Van V platte land, en deszelfs gebouwen. Van
de Schuur, Viffcbers-hok , Klapmutz, en Stoetery. Van ''t Rechthuis van Stellenbofch.
Van de drie Watermolens. Van de bruggen aan de Kaap.

SChoon ik in zommige van my-
ne voorgaande Hoofdftuk-
ken , waar in afzonderlyk de
Landsregering alhier na alle hare
Claflen en Collegien befchreven
zyn, eenigzins wydlopig ben ge-
weeit, zoo hoop ik nogtans, dat
zulks den Lezer niet verdrietig
zal zyn gevallen, om dat hy wel
ziet, dat de materien met alle ha-
re omltandigheden niet beknopter
verhandelt hebben können wor-
den ; en door dien ik nu van voor-
nemen ben , eene nieuwe dog in
zeker opzicht aan de vorige ver-
knochte materie onder handen te
nemen, zoo zal 't wederom niet
gevoeglyk können gefchieden, de
De Auteur publique gebouwen duidclyk te

wil van pu- j r , 1 D j

beichryven , zonder eenig/.ms
wydlopig te zyn, te meer daar de
omltandigheden zulks zullen vcr-
eifchen. Ik zal my zoo veel mo-
gel\k, de kortheid bevlytigen,
dog eer en alvorens ik tot de pu-

blique ge-
bouwen
ichryven

blique gebouwen zelf trede, zoo
dient te worden aangemerkt, zoo
als ik boven reeds gezegt hebbe,
dat 'er een onderfcheid tuflehen
de Vefting en de Stad de Goede
Hoop moet worden gemaakt > en
dat 't zelve uit de tekeningen der
bezegelde brieven beft te zien is ;
nu heb ik u van de Kaap de Goede
Hoop wel verfcheide berichten
gegeven, waar uit gy ten dele de
natuurlyke gefteltheid van 't land,
en ook de zeden der natuurlyke
inwoners hebt können vernemen ;
van de Europeaanfche inwoners
echter en hunne opgerechte ge-
meente-ftaat is nog veel achter ge-
bleven, 't welk reeds met de re-
gering begonnen heb te melden ,
en jegenswoordig nog aantonen
wil.

Vandeftad nu, welke eigent- wat van de
lvk niet tot deze materie behoort, Stad en h*.

•11 • A.. re Straten

ten ware men wilde zeggen, clat aantcmcr_
dczelve de rechte plaats was, wel- ken.

ke

& A AP de GOEDE HOOP. 22t

ke publique gehouwen in zich fluit,
(laat te merken; dat /.e tamelyk
wel aangelcgt, en tor nu toe met
groten wer en nadruk, en veel
fpoed opgebouwt is; want sedert
den jare 165-1. wanneer zy haaren
eerden aanvang genomen heeft, is
zy bijincn den tyd van 6o jarenzo-
danigaangegroeit, dat men als nu
ruim zoo. weigebouwde hui/en
telt; de draten zyn lynrecht, en
lopen van 't llrand langs 't Dal op,
tot aan den groten , en prachtigen
tuin der Voortreffèlyke Maat-
fchappy ; zy zyn 36 voeten
breedt, Ryniandiche Maat, en
verltrekken de fchepen, ten anker
leggende, een aangenaam gezicht,
om dat men uit zee kan zien , al
wat in alle Itraten voorvalt.
Hoede De huizen, welke wegens de
huizen ge- zware val en rukwinden niet ho-

gefchike" ëer ^An ^en often hoogden twee
iyn. verdiepingen opgehaalt können
worden, zoo als voor dezen reeds
omdandiger gefchreven heb, zyn
van buiten alle zeer fchoon wit ,
en van eenen tamelyken groten
omtrek , zoo dat men van binnen
verfcheide bequame, gemakkely-
ke en nette vertrekken heeft, en
achter 't huis eene ruime plaats,
waar op men alle nodige zaken
bewaren , en in den regentyd een
fraai keuken-tuintje hebben kan.
De Daken daarentegen zyn alle
van riet en fchelf, om dat men
wegens de zware winden geene
pannen gebruiken kan.
Waarom Om dié zelve droo-daken zyn
ken verbo- °°k de afdaken, welke voor de-
den zyn. zen tamelyk fterk in zwang gin-
gen , en zeer gemakkelyk waren,
op uitdrukkelyke order verboden,
niet alleen dat 'er geene meer zou-
den worden gebouwt, maar zelfs
dat de oude niet onderhouden
zouden worden , ten ware de ei-
genaar de muur 11 voet rynland-
fche maat , liet ophalen ; want de
muuren van deze afdaken waren
voor dezen naauwlyks 6. voeten
hoog, en aldus zeer licht den
brand onderworpen , die zelfs

dooreen brandende tabakspyp ont-
daan konde; derhalven word ook
den vreemdelingen of 't fcheeps-
volk , uit Holland of uit Indie ko-
mende, en dezen haven aandoen-
de, aangezegt, en door een ge-
drukt manifed,dat aan den groten
maft aangeplakt word , verboden,
dat niemand langs de draten tabak
roken zal, om dat men w el weet,
dat zy zoo wel als de Hottentot-
ten grote liefhebbers daar van zyn;
de genen, die betrapt worden,
worden zoo voort in hechtenis ge-
zet, en den anderen dag aan een
paal wakker gelaard, dat is, met
een endje touw , drie of vier voe-
ten lang, voor zyn achterde ge-
dagen, en na zyn fchip gezon-
den.

Ten einde echter de brand , die Van do
door nalatigheid ontdaan konde, Brand-
want van 't in daan van 't weer mcdkrs<
weet men hier niets , zoo ab
reeds voormaals bericht heb, zoo
veel mogelyk, zoude worden
voorgekomen, zyn 'er zekere
Brandmeeders benoemt, en van
den Heer Gouverneur bevedigt,
welke alle maanden verplicht zyn,
huis. zoeking te doen, en de genen,
welke.de lchoordenen niet fchoon
houden, of vegen laten, 'f zelve
1 of z malen in der minnen te be-
velen , als mede te letten , dat 'er
geene dwarshouten in de muur ge^
metzelt zyn, waar aan naderhand
gerookt vleefch of andere droge
fpys gehangen word; dog wan-
neer zy daar na niet willen luide-
ren , zoo is verder hare plicht,
den Heer Gouverneur en den
Fiskaal daar van kennide te geven,
ten einde deze moedwilligcn na
verdiende geitraft en tot 't fchoon
maken van hare fchoordenen ge-
noodzaakt worden.

Van alle deze huizen , buiten- ?uitm de

, , ,1 Hollanders

plaatzen, en andere zoo wel by- heeft gene
zondere als gemene gevaarten , ^i«,'^

, , , j n , in dit land

hebben nog de Portugeezen , als gebouwt.
de eerde , die in dit land bekent
zyn ge weed, nog de Engelfchen,
nog de Franfchen, nog de Denen
E e 3 een

BESCHRYVING van de

De Voor-
treffelyke
Maat-
fchappy
geeft de
plaatzen
om te bou-
wen voor
niet met al.

222

een Heen gelegt, maar alles wat
'er gebouwt is, heeft deze Colo-
nie den Hollanders te danken ;
welke wyl zyin de Steden en Dor-
pen van haar Vaderland grote
liefhebbers der fchoonheid , cie-
raad en nettigheid zyn , zoo heb-
ben zy ook hier van hare gewoon-
te niet willen afgaan , maar pogen
in alle delen te doen zien , dat zy
Hollanders, dat is, zinnelyke en
nette menfchen zyn.

Het is echter zeer aanmerke-
lyk, dat de VoortrefTelyke Maat-
fchappy , zoo als ik reeds voor-
maats bericht heb ; alle deze plaat-
zen , waar op men bouwen wil;
ja zelfs gantfche Hoffteden of
Landgoederen , waar op men
wyn, koorn, tarwe, en allerhan-
de andere vruchten winnen kan,
voor niet met al weg geeft , en
den bezitter daarenboven eenen
erfbrief daar van vervaardigen
laat, achtervolgens den welken hy
met de grond kan doen , wat hy
wil , waar van zy echter geen
voordeel heeft, dan dat zy by
verkoping van de vafte goederen ,
'tgrond-recht , dat is , als ze nog
nieuw zyn, den iode of iQfte,
en oud zynde,den 4ofle penning
geniet. Wanneer 't echter Lan-
deryen, als velden en wynbergen
zyn , zoo is zy met den ioden
penning te vrede , zodanig , dat
dezelve in den zak moet gelevert
worden , en aldus den Landman
vertrouwt , dat hy eerlyk hande-
len en haar niet bedriegen zal,
't welk echter, zoo 't Europe-
aanfch fpreekwoord waar was, dat
de befte boer een fchelm is,
gantfch niet te hopen zoude zyn.

Men zoude wel verkeerde ge-
dachten krygen als men gade flaat,
dat zy de voornaamfte voorwaar-
de, waar op hen zodanige erfbrief
verleend word , die tot haar eige-
nen beften ftrekt , zeer zelden na-
komen ; want dezelve behelft , dat
zy trachten zullen , eeken-bomen
aan te queken en groot te bren-
gen, waar in de Voortreffelyke

Maatfchappy in 't zoo genaamde
ronde bofchje voorgegaan is ; op
50 Hoffteden vind men echter
naauwlyks een enkelde eeken-
boom, 't welk eene grote nalatig-
heid fchynt te zyn ; dog mett ver-
andert wel ras van gedachten , als
men in tegendeel overweegt, dat
zy geen beqüamer, en in betaling
gereder Koopman können vinden,
als de gemelde roemruchtige
Maatfchappy, welke op den eens
bedungenen en vaftgeftelden prys
hunne goederen koopt , en na de
levering zoo voort betaalt. Wie
zoude nu zoo dwaas zyn, dat hy
dezen zynen Koopman, of liever
weldoender en befcherm-heer
zoude willen bedriegen? te meer
wanneer hy met zyne goedere«
buiten deszelfs weten , nergens
henekan.

Edog ik ga van myn voorne-
men te ver af; derhalven zal ik
my zonder eenige diergelyke om-
wegen tot de publique of gemene
Gebouwen begeven, en na de ftad
de Goede Hoop bezichtigt te heb-
ben, ook eens zien, hoe de ves-
ting van dien zelven naam, van
buiten en van binnen gemaakt is ,
en 't geen als nog van de voor-
maals gemelde fchanzen en andere
veftingwerken t'erinneren nodig
is.

De Heer Commandeur Jan van Hoe de
Ribeek, heeft zoo voort na zyne°udeV«-
komft alhier een fchone vierkante bouwris
vefting gebouwt , welke van bin- geweeit.
nen met vele woonhuizen voor
den Heer Commandeur en andere
hoge Bedienden der Voortreffe-
lyke Maatfchappy, als mede met
welaangelegde wachthuizen op de
4 bolwerken en andere noodza-
kelyke woningen, midsgaders met
tamelyke grote pakhuizen verzien
was , waar in men de velerhande
Koopmanfchappen en levensmid-
delen bewaren konde ; van buiten
echter aan de zeekant hadde de-
zelve eene fchone Water tang en
andere buitenwerken, die eenen
vyand moeite genoeg geven kon-
den,

KAAP de GOEDE HOOP. 223

den, die dezelve veroveren wil-
de; welke ook zoo men 't '/.eggen
van de inwoners mag geloven, de-
ze in Herkte en fraaiheid niet ge-
weken heeft.
Waarom Dog vermids de handel zoo

lioten6" vve^ met ^e mwoncrs > a's met
haft eva \ reemdeüngen , dagelyks toenam,
nieuwe te en clernalven de gemelde pakhui-

bouwen. ... . ^ ,'.

zen te klein wierden , welke men
wegens de naauwe plaats, die in
de vefling nog overig was, niet
konde vergroten ; en daarenbo-
ven wegens de goede fituatie en 't
groot belang van de plaats, de be-
zetting moeit worden verHerkt ,
ten einde dezelve met de inwo-
ners in Haat zoude zyn, om een
vyand 't hoofd te bieden , zoo
maakte men ten eerflen eenen o-
verflag, op wat wys men eene
gantlch nieuwe groter en ruimer
veiling bouwen zoude können ,
waar uit men ook de Zee befchie-
ten en den Haven bevryen kon-
de.

Hier toe hielpen zeer veel de
berichten van den Gouverneur
Bax, die zónder twyffel door 't
bouwen van deze veiling gezocht
heeft, zynen naam op de koften
van andere menfehen te vereeu-
wigen ; want hy Helde , zoo als
men my bericht heeft, de Yoor-
treffelyke Maatfchappy niet alleen
voor, dat de velling, door den
H. Commandeur van Ribeek ge-
bouwt, veel te naauw, op eene
zeer onbequame plaats en ter de-
fenfie van den haven gantlch niet
goed was, maar dat de kollen ,
welke men aan de vergroting en
verbetering van de gemelde ves-
ting zoude belleden , vergeefs
zouden zyn , en dat 't altyd een
bouwvallig werk bly ven zoude ;
om dat men uit dezelve den ha-
ven , en voornamelyk de plaats ,
daar de fchepen ten anker moes-
ten leggen , niet wel befchieten en
met nadruk verdedigen konde.

Hy floeg derhalven eindelyk
als 't belle middel voor, dat men
de eerile velling flechten , en ee-

ne nieuwe, ruime, grote en ttcr-
ke op eene bequamer plaats bou-
wen moeit, te meer om dat de
kolten van deie nieuwe niet veel
groter zouden lopen, dan 'er ver-
eifcht zouden worden, om de Ou-
de te vergroten ; en zoo men hem
't beitier daar over gaf, nam hy
aan, om dezelve binnen den tyd
van 3. jaren in zodanigen Haat te
brengen , dat men dezelve verde-
digen konde, mids dat hy alvo-
rens een fchip na Madagascar
zond , meer Haven handelde , en
dezelven als Handlangers gebruik-
te.

Zoo ongaarn echter als de Voor- B DcH«'
tretfelyke Maatfchappy fchynt tot om deÏÏ
eenig befluit te komen, in zaken ; vcop tc
die niet dan kollen na zich Hepen , Gouvér-*
en waar van geen voordeel te ho- neur natte
pen is , zoo gaarn verleende zy ionden*"
den gemeiden H. Bax niet alleen
gehoor, maar keurde deszelfs
voorilag na rype overweging
goed, en zond hem als Gouver-
neur met de nodige orders een
volle magt, om achtervolgens zy-
ne voorllelling eene nieuwe ves-
ting te bouwen, en na deszelfs
voltoojing, de oude tot den grond
toe teilechten, derwaards.

Hy heeft ook zyn woord ge-
houden , en deze jegenswoordige
binnen den tyd van 3 jaren ge-
bouwt . Of ze echter beter is, als
de vorige, daarvan kan ik niet
oordelen , om dat ik de oude en
eerlte niet gezien heb 5 doch zoo
men na de fondamenten zoude te
werk gaan, waar van men nog
eenige overblyfzels ziet , als men
uit de Had na de vefling gaat, zoo
is onbetwisbaar zeker, dat de he-
dendaagfche veel groter is, als de
vorige ; of ze echter fterker en
gelegener is , zulks vertrouw ik
niet met ja te beantwoorden, om
dat verfcheidene redenen my daar
van afhouden , welke ik hier niet

zal op noemen.

Dog zal ik enkelyk melden, dat Denieuwe

wyl de bouw zeer haaflig voortge- Veftingis

zet is, en men nog burger, nog J£,uwt.

boer,

224 BESCHRYVING van de

boer, veel min zoldaat, ja zelfs
geen vreemdeling, met de ïchepen
komende, en weder met de fche-
pen vertrekkende , verfchoont
heeft, zoo is dezelve binnen den
gemelden tyd van 3 jaren wel vol-
tooit, maar zoo flecht, dat men
zich billyk verwonderen moet,
aangezien men by 't aflchieten van
de Hukken kanons dikwyls be-
ducht is, dat 'er een brok van een
zeker bolwerk omver vallen, en
't daveren niet uithouden zal;
door dien de Klippen en {lenen
zoo flecht in malkander gevoegt
zyn, dat men, wyl 'er weinig
kalk en meefl leem of aarde toe
gebruikt is , op vele plaatzen een
flok zoo diep daar tuflehen in kan
lleken, als hy lang is.
Heeft van OndertuiTchen is 't zeker, dat
fnaige^" WY^ ^e muuren van deze veiling
zicht. tamelyk hoog en de fchildwachts-
huisjes, waar van 'er zeer veel
rontom {laan , van binnen en van
buiten fraai wit zyn , zulks een
zeer aangenaam gezicht maakt, en
voornamelyk den geenen lieflyk
in de oogen valt, die in en uit den
haven varen. Wyders kan men
niet ontkennen, dat wyl zy vry
groter als de vorige is, zy ook
veel meer ruimte bevat. En is
dwars door deze veiling eene dik-
ke muur opgehaak , welke gemak-
kelyk tot eene affcheiding zoude
können gebruikt worden, en zyn
jegenswoordig aan dezelve ruime
en treffelyke woningen van den
Edelen Heer Gouverneur en van
den Opper-Koopman van de ves-
ting aangebouwt, en konde ook
tot aan 't andere end nog eene
diergelyke woning gebouwt wor-
den, zoo 't nodig was.
is rondom Aan de muren van de bolwer-
ïufixenet» ken zvn rontom of beneden Pak-
Ammum- huizen en Ammunitie-kelders,en
\cm«nCrs DOven dezelve vertrekken te zien;
of men vind beneden fraaje werk-
plaatzcn voor de handwerkslie-
den, die in de veiling nodig ge-
acht worden, endaar boven hare
(kapkamers , gelyk dan alle aan-

zienlyke Bedienden derVoortref-
felyke Maatfchappy daar in ge-
huisveil können worden, zoo zy
willen , of geene familien hebben ;
dog zyn behalven de Cordegaarde
en weinig andere vertrekken, de
overige woonhuizen alle met plat-
te dakken verzien, zoo dat men
ze buiten de veiling niet zien
kan.

De Heer Gouverneur Willem Wanneer.
Adriaan van der Steil heeft in 't ^n dn"
jaar 1706. op bevel van den Heer deze Ves-
CommnTarisN. de Wilde, die als Sf £tbe"
Ordinaris Raad en Generaal over
de Troupen , die in Indie lagen , uit
Holland hier aangekomen , en de-
ze veiling naauw bezichtigde, be-
gonnen de gemelde miiilagen van
de Heer Gouverneur Bax begaan,
eeniger mate te verhelpen, heb-
bende voor de veiling een aardig
ravelyn opgeworpen , en rot aan
't end van zyne regering aan ee-
nen bedekten weg om de gantfche
veiling laten arbeiden, waar by
hy dan zelfden eerflen kruiwagen
vol aarde toevoerde , na dat de
andere aanwezende Heren hem
gevolgt hadden, de zoldaten ne-
vens de flaven aanmoedigde, om
't werk verder voort te zetten;
daarenboven liet hy hen boven 't
arbeidsloon eenen halven emmer
wyn uit de kelder van de Voor-
treffelyke Maatfchappy geven , en
denzelven op zyné gezondheid
drinken.

Dog deszelfs Nazaat, de Heer
Gouverneur Louis van Aiienburg
zette dezen arbeid niet voort,
maar liet alles, zoo als hy't vond
om dat hy oordeelde, dat de kos-
ten , reeds daar aan beileed , ver-
geefs waren ; want hy pleegde te
zeggen , zoo lang iemand meelter
van den oever is, zoo lang heeft
veiling ook geen nood ; by aldien
'er echter eene landing gefchied
was, zoo moeit men zich op de
velling alleen niet verlaten, maar
tragten, meeilcr van 't platteland
te blyven, en aldaar den vyand
den voorraad af te fnyden, zon-
der

KAAP de GOEDE HOOP. 22$

der den welken zy haalt genood-
zaakt vouden /yn, de veiling zelf
weder te verlaten, te meer om il.it
men uir Holland onfeilbaar hulp IC
verwachten had.
Namen der & zoude nog veel diergchke
böiwerkcn. redeneringen van dien Heer Gou-
verneur können by brengen, welke
de/c materie raakten , ten ware
dezelve te ver van myn voorne-
men afgingen ; derhalvcn 7.cg ik
liever , dat de/e veiling de Voor-
treffelyke Maatfchappy een zeer
groot kapitaal gekolt, en y bol-
werken heeft , waar van 't eenc ,
meelt na de Had toe, en bvna ten
Noord-wellen leggende, 'Bunrcn
genaamtis; de andere, die in or-
der volgen , heeten Leerdam,
Katzenelleboog, Oranje en Naß
flut.
Schamen Na dat deze velling gebouwt

Veftjns6 uas' nec^ zoo als ik reeds voor-
opgewor- maals bericht heb , de Heer Gou-
**"• verneur Simon Van der Steil ge-
toont, dat hy ook iets van den
kryg verflont, defchans aan den
zoo genaamden Waterplas achter
den Leeuwenberg, als mede de
gene, welke in Hottentots- Hol-
land gezien word, van aarde laten
opwerpen. Schoon nu 't eerlte
tot dekking en bevryding van 't
ftrand diende , en 't twede tegens
de Hottentotfche natie, Gunje-
mans genaamt , goeden dienlt
deed , zoo heeft zyn zoon en op-
volger in de regering, de Heer
Willem Adriaan van der Steil, de-
ze beide bolwerken t'eenemaal Ia-
ten vervallen , zoo dat de wacht-
huisjes, die daar by Honden, en
ik nog gezien heb , jegenswoor-
dig ook ingeltort zyn, zoo dat
men de overblyfzells naauwlyks
meer daar van ziet.

Dat zelve lot hebben ook de
achter de velling aangelegde wer-
ken gehad , die aan de zout-rivier
ontrent een uur van de veiling ge-
bouwt waren , en tot wachthuizen
en paardeital voor de ruitery
dienden, van welke alle men be-
halven den ruifterltal,die gemeen-
II. Veel.

lyk aan de uit Indie hier gebanne-
ne llandsper/.onen een gevankenis
verltrekt , hedendaags geene ovcr-
blyf/.elfs meer ziet, zoo dat en-
kelyk de namen daar van overge-
bleven zyn , hebbende dezelve,
zoo als ik voormaals gemeld heb,
Keer de Koe, de Kykuit en de Ru:-
tnfial geheten, in welke laatitc
ik by mync aankomlt , drie
Handsperzoncn aangetroffen heb ,
die van de hoge IndifcheRcgering
voor eenige jaren hier gebannen
waren, en na verloop van dientvd
met Hollandfche fchepen weder
derwaards gezonden zyn.

Van de veiling en alle deszelfs
werken keer ik my tot de andere
gemene gebouwen ; zonder my
echter aan eenige order te binden
of na den rang te voegen ; maar ik
zal dezelve alle na malkanderen
befchryven , zoo als zy my voor- Waafor l
komen. Onder dezelve vind men 'qS£x~
ook 't Zieken- huis , 't welk de Ziekenhui:
Voortreffèlyke Maatfchappy zoo scfaouwtij-
voort in den beginne zoo nodig
had, als de velling zelf, om dat
zy anders de op de fchepen zynde
kranken niet wel hadde können
oppaiTen, te meer om dat 'er dik-
wyls meteen fchip alleen xoo.,i$q
en meer te gelyk aangebragt wor-
den.

De Heer Commandeur Jan van
Ribeek had 'er reeds in den aan-
vang een laten bouwen , dat aan
het zee-ltrand ftont, en derhalven
zeer gelegen was, dog 't is daar
mede byna gegaan als met de ves-
ting, behalvcn dat 't niet t'eene-
maal afgebroken is, aangezien het
zeer ras te klein wierd, zodanig
dat men dikwyls , voomamelyk
als 'er verfcheide fchepen te gelvk
uit Holland aanquamen, niet will,
waar de met fcheurbuik en andere
ziektens behebte menfehen te huis-
vellen en te bezorgen.

Onder den Heer Gouverneur wordin
Simon van der Steil wierd derhal- ?en rak-
ven belloten , 't zelve in een pak- dc!t.Vcr'P'
huis te veranderen, om allerhande
fcheepsbehoef tigheden als touwen,
F f traan,

226

BESCHRY VING

VAN DE

groter te
bouwen.

traan ,esr. in te bergen , en de be- |
nodigde fchepen midsgaders de
ingezetenen te gerieven , 200 zy
een briefje, vanden Heer Gou-
verneur en den Opper-Koopman
in de veiling getekent , en van
den Kailier "gequitcert , tonen
können, zonder 't welk de Equi-
pagie-Meelter, die over dit pak-
huis geilelt, en doorgaans een
icheeps- Kapitein is , welkers fchip
altyd als Admiraal op rede leggen
blyft, en de vlag voert, niet ver-
mag iets te laten volgen, ten wa-
re hy het daar na zelf betalen en
daarenboven eene wakkere door-
haling zwelgen wilde.
Ten einde echter ook voor de
flu*«*" zieken zorg gedragen en dezelven
geholpen wierden, zoo wierd wy-
ders beiloten, om in plaats van 't
vorige, dat als nog onder den
naam van 't gemeld pakhuis ftaat,
een ander te bouwen , dat veel
ruimer , groter , pragtiger, aan-
zienlyker en gemakkelyker voor
de zieken zelf was. Hier toe
wierd de zeer fraaje, bequarae
gantfch aangename plaats, die te-
gen de Kerk over was, en tot ee-
nen tuin gebruikt wierd, om dat
men dezelve met een ander Huk
land genoeg wilt te vrede te Hel-
len. .

Deze plaats wierd te meer daar
toe genomen, om dat dezelve niet
alleen recht over de kerk lag,
maar ook onmiddclbaar aan den
groten, heerlyken , pragtigen en
met allerhande bloemen, bomen
en andere gewaflen opgefchikten
Tuin der Voortrefl'elyke Maat-
ichnppy, alwaar de zieken een aan-
genaam gezicht hebben konden ,
wanneer'zy 't bed weder een wei-
nig cjuamen te verlaten. Op deze
plaats nu, zeg ik, is 't nieuwe
Ziekenhuis zeer nctgebouwt, en
als een kruis opgehaalt ; de muuren
zvn tamelyk dik , en de lengte
midsgaders de breedte zeer aan-

zienlyk.

Want dat 't zelve tamelyk lang
moet zyn, blykt daar uit , om dat

op de langile zyde van de Boven-
poort, die op den gemelden tuin
der Yoortreffelyke Maatichappy
ziet, tot aan de Beneden-poort,
die na de ltad toegaat, ruim 100
zieken leggen können , terwyl
midlerwyl de Kruisgang, te we-
ten , van de grote Poort , die na de
Kerk toe , tot aan de Poort die op
den Leeuwenberg ziet, vry blyft,
en ook vry blyven moet, ten ein-
de men gemaklyk heen en weder
gaan , en de zieken bylpiïngen
kan.

Door dit vry blyven van den
Kruisgang, die de breedte uit-
maakt , verila ik niet, dat 'er
gantfch geen zieken mogen ge-
bragt worden, 't welk immers,
gemerkt de breedte , belachelyk
zoude zyn, maar ik wil zeggen,
dat deze Kruisgang ledig word ge-
laten , voor zodanigen , die arm
of beenen gebroken hebben, of
anders zeer gevaarlyk krank zyn,
zoo dat men alle oogenblik de
dood voor oogen ziet. Dezen De bedden
leggen niet naail malkander op gevaarlyk
houte bediteden , zoo als de ande- ^ankiyn.
ren , maar een ieder heeft zyn ei-
gen en daarenboven lage bedilee,
met een veere bed of watten ma-
tras, waar op hy zeer gemaklyk
rontom gaan en den kranken na
behoren bedienen kan.

De gemelde houte bedfteden .
waar op de gene leggen , die niet ^
zoo gevaarlyk en pynlyk zvn, vind vooriegrr-
men op beide zyden van de lange J^enheb'
muur, zodanig dat deze planken ,
die op dwarsbalken leggen , en
van onder geftut zyn, van de bo-
venite tot de benedenlte deur, als
een ituk aan malkander vaft ge-
maakt zyn. Daarenboven zyn zy
aan de muur ; daar 't hoofd komt
te leggen, eenigzins hoger als aan
't beneden-end daar de voeten rus-
ten. Doordien de zieken nu dicht
by malkaneer leggen, zoo is licht
te denken, dat 'er meer dan 100
perzonen op elke zyde legeren
können, fchoon men de bieden
kruisgang vry laat , en maar de

ge-

Wat de o-
vcrige
kranken

KAAP de GOEDE HOOP. 227

De vcnfters
van dit
Ziekenhuis

'tGantfche
GeSouw
toont zeer
fraai.

Woning
van den
Vader in't
Ziekenhuis

gevaarlyke kranken dcrwaards
brengt alwaar denoodvereuTchen-

de ook ruim -/.eilig at/.ondcrlyk
können verzorgt worden.

Aan beide zyden van de grote
poort, tegen over de keuken , en
wederom van achter, tegen den
Leeuwenberg,zyn 'er tamelyk gro-
te en ruim vier voet hoge ghv/.e
venfiers, die ook naar mate breedt
7\n. Aan ieder van dezelve,
waar van 'er voor en achter 48. en
aldus overal zoo wel voor als ach-
ter 14. 7.vn, vind men vier vleu-
gels , welke men als 't heet weer
is, ;ille opmaken kan, om de
lucht daar door te laten fpelen ;
daarenboven zyn deze venfters met
\ /ere Italien verzien, ten einde de
zieken cenigzins beter wordende,
by nacht niet vluchten , en door
onordentlyk leven 't quaad niet
erger zouden können maken.

Langs de voorbelchreveneplan-
ke leger lieden, welke aan beide
zyden opgerecht zyn, ziet men
ontrent drie voet van dezelve ve-
le vierkante pilaren , boven met
gellotene bogen, aan elkander ge-
voegt, ten einde op dezelve de
dwarsbalken leggen können, wel-
ke 't ganttche dak en den zolder
dragen moeten; deze pilaren zyn
zoo hoog en wit, als de muur, en
wyl dit gebouw van buiten ook
wit is , zoo maakt dit wydlopig
ziekenhuis een zeer fraai ge-
zicht.

Aan de 4 hoeken of vleugels
van 't kruis ziet men vier huisjes
met platte daken ; in 't eerrte van
dezelve ter linkerhand , by de
grote poort, houd de Vader van
t ziekenhuis zyn verblyf, alwaar
hy des noods , met een klein huis-
gezin gemaklyk zoude können
wonen ; want hv heeft niet alleen
eene aangename voorkamer, waar
uit hy de Kerke nevens den bo-
ven gcmelden Tuin der Voortref-
feMvcMaatfchappy zien kan, maar
ook achter dezelve eene zeer gro-
te keuken, waarin hy allerhande
II. Deel.

fpy/.en klaar kan laten maken ;
aangezien de Zwarten, welke in
't Ziekenhuis de kranken oppaßen
en dienen moeten , ten zyncn be-
vdeflun, en alles doen moeten,
dat hy gebied ; daarenboven moet
hy ook bezorgen, dat de kranken,
met fchcurbuik of andere /.ïektcns
behebt , in deze grote keuken met
droge kruiden geltooft worden,
zoo dikwyls als de Oppermcelter
van 't Ziekenhuis zulks geraden
vind. Daarenboven heeft hy ach-
ter de gemelde grote poort by den
ingang, nog een vertrek tot zyn
dienft, waar in hy zyne meubilen,
als mede koopmanfehappen , zoo
hy zich daar van bedienen wil, kan
bewaren.

Ter rechterhand van deze gro- woning
te poort heeft de gemelde Opper- van dcn
mcefter van dit Ziekenhuis die SffiL
doorgaans den naam van Doctor
voert, om dat hy by gebrek van
een geleert Arts zoo wel de in-
wendige als uitwendige gebreken
helen moet , zyne woning ; hy kan
insgelyks zeer vergenoegt daar in
leven, om dat hy behalven eene
grote vermakelyke voorkamer,
die insgelyks op de kerk, de ftad,
en een hoek van den haven ziet,
zyne werkplaats ook dicht by de
hand, en eene kamer daar naart
aan heeft, waar in hy zyne goede-
ren bewaren kan. Déze Opper-
meelter als hy tegenwoordig is,
heeft over allen die in Huis zyn,
den Vader zelf, te gebieden ; als
hy echter wegens zyne praktyk
onder de burgers, waar mede hy
jaarlyks een grote zomme kan
winnen, uit is, zoo heeft de Zie-
ken-vader 't oppergebied.

Aan de kant van 't Ziekenhuis, Vandea
die op den Leeuwenberg zit, is j^J™
'er andermaal ter linkerhand een "
huisje , waar in de Moeder van dat
Huis woont, die met de Zieken,
als alleen beftaande uit mansper-
zonen, anders niet te doen heeft,
dan dat zy de nodige victualiën,
die voor eene gehele maand te ge-
F f * lyk

moeder.

\

228 BESCHRYVING

VAN DE

Ivk worden gegeven, nevens ee-
nige andere kleinigheden , in ha-
re bewaring heeft, en dezelve da-
gelyks den Kok van 't Huis over-
geeft; zy heeft zoo veel huizing»
als de Öpper-Meefter en de Zie-
ken-Vader.

Voor dezen ftonden deze Le-
vensmiddelen niet volkomen on-
der eene Moeder, die in 't Huis
woonde, maar andere wakkere
vrouwen buiten 't Huis , hadden
te gelyk 't opzicht daar óver ; en
zoo 'er veel Zieken quamen, moe-
iten zy ter degen letten , dat de
fpyzen voor de Zieken zinnelyk
wierden klaar gemaakt , afzon-
derlvk als zy iets hadden gegeven,
om by vleeich te koken, en weet
ik heel wel, dat zulks by den kok
veel te weeg heeft gebragt ; dog
onder den Heer Willem Adriaan
van der Steil is deze gewoonte af-
geraakt , en de zorg daar van aan
deze vrouw alleen overgelaten.
Midlerwyl veritrekt tot zynen
eeuwigen lof, dat hy zelve dik-
wyls de moeite heeft genomen,
na 't Ziekenhuis te gaan , de Zie-
ken te bezoeken , hen moed te ge-
ven, en de fpys te proeven ,
en dat hy den Kok wakker he-
kelde , als 'er 't minfte aan fcheel-
de.
Waar de In 't huisje dat aan die zelve zy-
Kok woont de ter rechter hand itaat, woont
de Kok, die een fraai voorka-
mertje, een grote ruime keuken
en nog een kamertje tot zyn ge-
bruik heeft. Deze heeft het ze-
kerlyk van alle de genen, die zich
in 't Ziekenhuis bevinden , 't
quaadlte, en moet de meefte ar-
beid verrichten, want hy is ver-
plicht, om voor alle de Zieken ,
die in 't Huis zyn , al waren
'er zoo veel , dat 'er geen meer
in konden , alle dagen twee-
maal te koken, en moet de mid-
dag kortten i o uuren en 't avond
eeten ten 5- uuren na de middag ge-
reed hebben , ten einde de Kran-
ken daar na de artzenyen , hen
van den Oppcrmccftcr voorge-

fchreven , met meerder vrucht
zouden können gebruiken.

In plaats van potten, welke men
in andere keukens gebruikt, heeft
hy twee grote kopere ketels , en
verfcheide yzere potten, die wat
kleinder zyn , waar in hy voor alle
deze menfehen koken 'moet , en
wyl deze menfehen driemaal ter
week goed lchapenvleefch eeten ,
en ieder perzoon als dan een pond
voor zyne portie heeft, zoo is licht
te oordelen, dat deze ketel ge-
merkt 't water en rys,enz. dat daar
bykomt, zeer zwaar valt, om te
regeren, welk alles, en nog vele
andere zaken, genoeg te kennen
geven, dat deze Kok in dit Zie-
kenhuis onder alle gezonden, daar
inwonende, 't moejelyklte heeft.

De Slaven, welke de kranke Cewoon-
Europeaanen voornamelyk , en tyke»rH

1 -j • v * , • der Slaven

ook die van hunne eigene natiën int zie-
dienen en oppafTen moeten, heb- WW*
-ben het ook niet heel gemakke-
lyk , om dat zy dezelve zoo wel
by nagt als by dag dienen moeten j
dog om dat 'er doorgaans 8 of 10
zodanige oppaffers zyn , zoo valt
hen dien arbeid zoo zwaar niet ,
om dat zy malkander verpozen , en
voornamelyk des nachts hunne
ruft genieten.

Daarenboven beftaat de arbeid,
welke zy by de zieken verrichten
moeten, meelt hier in , dat zy hen
eenen frifïchen dronk water , als
mede hunne fpys brengen moeten,
als dezelven niet gaan können, en
by nacht ontbloot zynde, weder
dekken en bezorgen ; wyders dat
zy ziende, dat d'een ofd'ander
Kranke zeer zwak word, of op
ftervenlegt, zulks den Zieken-
vader bekent maken, omdat de-
zelve alles aantekenen en verant-
woorden moet, zoo als kort hief
na nog iets van deze verantwoor-
ding volgen zal, en cindelyk dat
de Slaven de overledenen na eene
andere plaats uit 't gezicht der le-
vend igen brengen.

Gelyk echter deze tot nu be-
Fchrevene vier lage huisjes Aan

buiten

KAAP de GOEDE HOOP. 229

buiten aan de vleugels van 't Zie-
kenhuis gebouwt zvn , zoo zvn
ook v.in liinnen in 't Ziekenhuis
nog verfeheidc kleine Kamertjes
gemaakt , die tot verfcheidene
nuttige dingen gebruikt worden ;
en z\ n van binnen op de zyde van
den kruisgang, die tegen den
Leeuwenberg uitloopt, twee dier«
geh ke vertrekken, waarvan dat
ter rechter hand ledig Haat, en cn-
kelyk gebruikt word, als 'er een
Patient is , dien een arm of een
been afgezaagt of afgenomen moet
worden ; de Patient word name-
lyk als dan in dat vertrek gebragt,
ten einde hy van alle andere zie-
ken afgezonden , alleen kan be-
dient en verzorgt worden ; en heb
ik in den jarc 1708 eene zodanige
operatie bygewoont , wanneer 'er
iemand zyne hand door een Ka-
nonfehoot jammerlyk gequeit, en
daarenboven de voorite armpyp
gebroken was , zoo dat de arm tot
boven den elleboog moeit worden
weggenomen.

Deze elendige lag in den be-
ginne onder de andere Zieken te
kermen ; wanneer hem echter ge-
'zegt wierd , dat hy zynen arm
20udc moeten milten , was hy
zoo voort daar toe bereid , en
wenfehte maar, dat hy reeds afge-
nomen was ; en toen men hem na
dit vertrek bragt, op een itocl
zette, en zynen gequetiten arm
ontblote, zeide hy niet anders,
dan dat de Oppermeeiter hem tog
niet lang zoude pvnigen ; Na dat
nu alles gereed was, en de gemel-
de Oppermeeiter de incifie ge-
daan, midsgaders den arm in drie
horten afgezaagt had , en men
reeds bezig was, om denzelven te
verbinden, vraagde deze rampza-
lige, of zvn arm nog niet af was?
Wyl de Oppermeeiter hem toen
den afgenomen arm toonde, en
hem een hartiterking gaf, zoo
zeide hy eindelyk, God zy ge-
dankt, dat ik de pyn doorgeltaan
heb, en was daar op goeds moeds;
't verband gelegt , wierd hy weder

na zyn bed gebragt, alwaar hyec-
nigc dagen daar na aan een ander
il gcllorvcn is.

't Ander Kamertje, dat op deze
zyde ter linker hand Haat , is voor
de Ondermeelters, die over 't
Ziekenhuis mede gcilelt zyn, om
in ie wonen; het is wel voor 1 of
3 menfehen tamelyk naauw, dog
aan d'andere kant zeer gemak kc-
lyk , om dat zy dicht by de Zieken
zyn. Daarenboven was by myne
komft de Oppermeeiter getrouwr,
en had zyn eigen huis, zoo dat hy
maar 's morgens en 's avonds de
Zieken quam bedienen , zoo dat
'er een in zyn huisje gaan konde ,
waar door de anderen meer ruim-
te kregen ; insgelyks is een van de
Ondermeelters getrouwt , en
woont buiten 't Ziekenhuis, 't
welk andermaal , fchoon de Op-
permeeiter hier in woont , voor
de andere goed is , en hen meer
ruimte verfehaft.

Op de zyde, die tegen den gro-
ten tuin der VoortrefFelyke Maat-
fchappy aankomt , is ter rechter-
hand wederom een zulk vertrek-
je, dog zonder venfters, 't welk
men tot een gevankenis gebruikt,
als 'er onder de Zieken Dron-
kaards of Revelaars of Dolle men-
fehen zyn, aangezien men dierge-
lyke menfehen , welke anderen
hunne ruft ftoren , zeer wel daar
in opfluiten, en na bevind van za-
ken of itraflen of elders in hechte-
nis brengen kan.

Eindelyk is 'er nog een Kamert-
je naait de woning van den Zie-
kenvader, dicht by deszelfs Keu-
ken , 't welk voornamelyk dient ,
om de genen, die met de Venus-
quaal behebt zyn, daar in na be-
horen te genezen ; 't welk ook ,
door dien 't beeitachtig bootsvolk
doorgaans een buitenfporig leven
lyd, fchier nooit ledig Itaat, en
gebeurt 't dikwyls dat dit vertrek
alleen niet groot genoeg is, om ze
allen te herbergen.

Ondertuilchen heeft de Voor-
trefTelyke Maatfchappv cene zeer
Ff 3 fraaie

Waarde
Ondcr-
Iten
lichoii

houden.

Waar de

Dronluart»

gebragt

worden.

Waar dit
genen gc-
bragt wor-
den die
metVenus-
ziekte be-
hebt zyn.

Loffeïykf
verzorging
dei Zwken,

230 BESCHRYVING van de

fraaje en treffelyke methode in dit
haar Ziekenhuis ingevoert, die
billyk ten hoogiten pryzenswaar-
dig 'is. Dezelve beftaat hier in ,
dat alle Zieken, die in dit Zieken-
huis komen, behalven die met
Venus-ziektens behebt zyn, de
eerfte 14. dagen alles vry hebben ,
zy mogen aan artzenyen en oppaf-
fing korten wat zy willen ; zoo zy
binnen dien tyd niet können ge-
nezen worden , zoo dat zy hunne
fchepen, waar mede zy hier ge-
komen zyn, moeten laten varen,
zoo verteren zy echter niet meer,
als ieder de helft van de gagie ,
welke hy ter maand trekt , hy is
wie hy is, en blyft de andere helft
altyd goed op zyne rekening.
Wat echter de Venus beminnende
Zieken aanbelangt, dezelve verte-
ren niet alleen hare halve maande-
lyke gagie, zoo voort als zy daar-
in komen , maar moeten daaren-
boven 10 ryksdaalders aan den
Oppermeefler betalen , die daar-
entegen de artzenyen aan de
Voortreffelyke Maatfchappy voor
een zeker Huk geld vergoeden
moet, en 't overig voor zich be-
houd.

Wyders is hier eene treffelyke
fchikking, dat niet alleen de Op-
permeefler zyne Artzenyen , en
de Zieken-moeder hare levens-
middelen verantwoorden moeten,
maar ook voornamelyk , dat de
Zieken-vader van al 't geen in 't
Huis voorvalt , boek moet hou-
den ; welk boekhouden hier in
beitaat, dat hy alle degenen, die
van dag tot dag in 't Zieken-huis
komen , en weder daar uit gaan ,
zodanig in zyn boek aantekent ,
dat de dag van de Maand daar by
gevonden word ; en zoo 'er ecni-
gen komen te fterven , moet hy
zulks insgelyks doen, en nog dien
zelven dag den Edelen HeerGou-
verneur en den Boekhouder van
de bezetting daar van kennis ge-
ven , ten einde deze zulks insge-
lyks in zyne boeken zoude können
fchryven.

geniet.

Daarenboven is hy gehouden, 7,^°^
om alle weken een uittrekzel van der te ver-
zyn regifter te maken, en zulks ^ten
den Edl. Heer Gouverneur ter
hand te Hellen, ten einde hy daar
uit zoude können zien , hoe veel
nieuwen daar in gekomen, alsme-
de hoe veel 'er van de oude uitge-
gaan, waar ze gebleven, en ein-
delyk hoe veel 'er overleden zyn.
Wyders moet hy melden , hoe veel
vleefch van dag tot dag voor de
zieken verbruikt is , en diergely-
ke dingen meer ; en eindelyk als
de algemene monftering , welke
door gantfeh Ooft-Indie op alle
Hollandfche fchepen en handel-
plaatzen op een zekeren dag ge-
fchieden moet , verby is, zoo
brengt zyn plicht mede , 't gant-
fche boek in 't net te fchryven , en
over te geven ; ten einden 'er geen
mifllag in eenige zaak begaan
werde.

Voor deze zyne moeite heeft Wathy
hy ook eenige voordelen te genie- d
ten, die fchoon ze gering enflecht
fchynen, echter in 't jaar eene ta-
melyke zomma bedragen ; want
hem is geoorlooft alles te houden,
dat de overledenen aan haar lyf
hebben gehad , eer ze gefturven
zyn , of al 't geen zy aan haar lyf
hebben , als zy komen te fterven ;
welke klederen , fchoon ze niet
koitbaar of zinnelyk zyn, veel geld
bedragen , om dat de burgers en
de boeren dezelve voor hare fla-
ven kopen ; daarenboven zyn 'et'
verfcheiden , die zilvere knopen
aan hare hembdrokken hebben ,
die ook geld waardig zyn ; en
weet ik uit den mond van den
Guarnizoens Boekhouder , dat 'er
eens een Kapitein in geftorven is ,
die goude knopen in zyn hembd en
aan zynhembdrok had, welke ook
aan den Zieken-vader vervielen.

Dog uit een geflotene kift van
een overledenen mag hy, zoo hy
cerlyk handelen wil, niets nemen;
en kan hy zulks ook niet wel
doen, om dat 'er altyd veel men-
fchen by hem zyn ; maar hy is ver-
plicht ,

KAAP de GOEDE HOOP.

plicht, om 7.00 voort na den dood
Van den overledenen, de killen in
't by/.yn der omltanders te Hui-
len, en de Hemels den (iiurni-
foens- Boekhouder terhaiul te Hel-
len, en op zyn verzoek de killen
nevens andere g< llotene waren,
welke de overledene bezeten
heeft , te laten volgen ; welke
daar na in 't byzyn van twee Com-
miilarilicn, welke de Edele Heer
Gouverneur benoemt , en hem
toevoegt, van alle die goederen
eenen inventaris maakt, dezelve
opentlyk verkoopt, en 't geld daar
van in de Kas der Voortreffelykc
Maatfchappy trekt, na dat hy al-
vorens daar af heeft getrokken , 't
geen hem voor lync moeite toe-
komt.

De Yoortreffelyke Maatfchap-
py heeft zich niet \ ergenoegt , om
ontrent de gezondheid van de
'Zieken heilzame fchikkingen te
maken, maar ook voor hare zielen
zorg gedragen ; want door dien zy
behalven den Prediker twee
Voorlezers onderhoud , die men
hier ook Zickentroolters noemt ,

231

zich bevind, en in welken fland
hy dient ; maar men kan ook on-
derrecht worden wanneer iemand
overleden, waar hy begraven is,
en wat hy bezeten heeft; 't welk
zckerlyk gcene geringe kenteke-
nen van ecne zonderlure liefde,
getrouwheid en oprechtheid zyn ;
te meer door dien men , als 't geld
inbare kas betaalt is, zulks ter al-
ler uure met winltontfangen kan,
zoo zy weet , dat men de wettige
erfgenaam is.

Dog ik hou my met diergelyke Waartoe
aanmerkelyke omftandieheden te dL",*:oldcr

1 ] 1 1 1 , gebruikt

lang op, en moet derhalven na dat word.
beneden alles doorfnuffelt is, ook
eens zien, wat 'er op zolder te
doen is. Alhier können des
noods, tamelykveel zieken gele-
gen en bedient worden, fchoon
de helft van 't Ziekenhuis nog
maar bezoldcrt is, waar aan ech-
ter niet anders fcheelt, dan dat
hier te weinig planken komen , om
dat 't anders reeds lang bezoldert
zoude geweert zyn ; Ondertuf-
lehen word 't onbezoldert gedeel-
te tot een pakhuis, alwaar men al-

zop heeft zy den eenen bevolen, lerhandé hout, als fparren, plan

de bezetting , en den anderen 't
Ziekenhuis waar te nemen, en al-
le avonden een gebed te doen 3
midsgaders dat de genen , die 't
Ziekenhuis bedient, ook buiten
dezen tyd de Zieken met trooitre-
denen by liaan zal ; en is hy daar-
enboven verplicht , om alle Zon-
dagen , terwyl zyn amptgenoot
den dienll in de Kerk waarneemt,
den Zieken een predikatie voor te
lezen, en voor en na dezelve met
hen te zingen en te bidden.

En waarlyk deze heerlyke en
treffelyke fchikkingen hebben my
zeer dikwyls doen geloven, dat
het deze roemruchtige Maatfchap-
pyniet qualyk kan gaan, om dat
zy zoo veel zorg voor hunne
onderdanen en voornamelyk
voor hare zieltogende Bedienden
draapr ; want men kan op deze wys
alle jaren niet alleen weten, of
dees en gcene nog leeft, waar hy

ken, balken, enz. bewaren kan,
"t welk echter mynes bedunkens 't
voortreffelyk en aanzienlyk Zie-
kenhuis , wegens de zware daar
op leggende lalt geen voordeel
toebrengen kan; wanneer 'er zoo
veel zieken niet zyn, dat men ze
behoeft op den zolder te leggen,
zoo dient dezelve tot een Maga-
zyn , om allerhande kruiden en
takken van Citroenen en' Laurier-
bomen te drogen, welke- daar na
om te Hoven, en als andere heil-
zame middelen gebruikt worden.

Zoo ik my buiten 't Ziekenhuis tzjekeo-
begeef, zoo zie ik, als ik onder huis is met
de poort ïta , dat ontrent 18 voe- ^geci°m"
ten van daar nog een poort opge-
metzeltis, die, zoo 'er maar een
deur van latten voor gemaakt was,
insgelyks en tot meer veiligheid
gefloten zoude können worden.
Eer men echter nog aan de uiter-
ite Poort komt , zoo ziet men , dat

rond-

BESCHRYVING vaüde

Infcriptic
van 't Zie-
kenhuis.

2J2

rondom dit Ziekenhuis eene bre-
de waterleiding gemaakt is , waar
in 't water , dat van de bergen
vloeit , door gragten te zamen
loopt i en door eenen val weder
komt in de gragten , welke voor
de voorfte burger - huizen na de
veiling toe gemaakt en met fchut-
fluizeh verzien zyn.

De Heer Gouverneur Willem
Adriaan van der Steil , als onder
welkers regering dit Ziekenhuis
voltooit is , heeft deze waterlei-
ding laten maken ; en de volgen-
de Heer Gouverneur , Louis van
Aflenburg heeft langs dezelve
rontom 't Ziekenhuis Amaquas-
bomen , om dat ze weelderig op-
fchieten, laten planten, zoo als
ook Keken-bomen op de binne-
plaats, welke de daar in wonende
menfehen maar voor keuken-tuin-
tjes gebruikten , welke bomen ,
als zy groot en fterk geworden
zyn , 't Ziekenhuis aangenaam be-
lommercn zuilen, om dat men als
dan van 't gemelde Huis niets zal
können zien, voor dat mengantfeh
dicht daar by is.

Boven de poort van dit heerlyk
en wydluftig Ziekenhuis heeft de
Heer T)anielHeinßus, toen hy in
denjare 1700 als gewezene Ordi-
naris Raad van Indie, alhier als
Commiflaris aanquam, en van hier
na huis vertrok , deze zeer zinry-
ke en geleerde Lateinfche Infcrip-
tie ter eeuwiger gedagtenifle laten
zetten :

Excipit Hofpitiofr aflos Morbisque
Viisque
Ha e 'Domus, & Me die am larga
m mißrat opem.
Belga tuum Nomen 'Populis fatale
dom an dis
Horreat £f> Leges Africa Terra
Tuas.

Na deze twee hoogftnodigeGe-

bojwen , aan welke de Colonie

wijl als de Zeevaarders zeer

De Auteur
berchryft
de nanft

Kerk. veel gelegen was, begeef ik myna
de Kerk , daar ik my jegenswoor-

/.DO

dig 't dichtft by bevind , en fchoon
uit 't voorgaande blykt , dat Stel-
lenbofch enDrakenfteen insgelyks
hare byzOndere Kerken hebben,
zoo acht ik niet qualyk te doen,
als ik van deze eerft 't nodige
ichryf , en daar na ook van de 2
andere zoo veel meld , als de zaak
vereifchen zal.

Eer en alvorens ik echterde Eer dat do
Kerke zelf befchryve, acht ikno- ^SS
dig, eene zwarigheid uit den weg isde Gods-
te ruimen, welke konde gemaakt ^fn'gn dc
worden , en daar in beitaat , dat verricht,
zommigen millchien zouden den-
ken, dat men voor dezen eer de-
ze Kerk gebouwtwas, ofgantfch
geen Godsdienft verricht, of den
tempel onder den bloten hemel
opgeflagen had , zoo als andere
volken, voornameiyk de Hotten-
totten, of de zoldaten in 't veld
gewoon zyn ; maar deze zwarig-
heid zal haaft vervallen, als ik daar
op antwoord., dat de eerfte inwo-
ners van dit land, uit Europa hier
gekomen, met de zoldaten nog
met de Hottentotten hier in
gelyk geleeft, en hunnen Gods-
dienft niet onder den bloten He-
mel , maar beftendig en zoo lang
in de vefting verricht hebben*
tot dat deze Kerk geboüwt
is.

Hier toe wierde in beide Ves-
tingen eene grote zaal gereed ge-
maakt, die voor de woning van
den Heer Gouverneur, als mede
voor de Raadkamer der beide
hoogfte Collegien gebouwt was.
In een hoek van de zelve had men
den predikftoel zodanig opge-
recht, dat alle menfehen , die
in de vergadering waren , den
predikant in 't gezicht hadden.
Ik ben zelf dikwyls in deze zaal
ge weeft, die in de jegenswoordi-
ge vefting daar toe diende, fchoon
by myne aankomft de Kanzel
reeds weggedaan, en de Gods-
dienft in deze Kerk verricht
wierd; het quam ook zeer wel,
dat voor de zaal en boven op de
trap aan den ingang akyd een van

de

KAAP de GOEDE HOOP. 233

de lyfwacht van den lulden Heer
Gouverneur op Schildwacht moeit
ftaan, om toe te zien, dat 'er ge-
durcndedcnGodsdienll huilen de
zaal geene onordcntlykheden ge-
pleegt wierden.
üe Heer ^a dat echter de burgery van
ßouver- dag tot dag lterkcr, en de /aal te

Sstdi" klcin wicrd • om 70° vc,e mcn_
len Tehen te bevatten, dreef eindelyk

Km«ï de nood de Heren Regenten van
wc Kerk. deze volkplanting, om op eene
Kerk bedacht te zyn, waar in de
Godsdienltaltyd konde waargeno-
men en verricht worden ; en kan
men niet ontkennen, dat de Heer
Gouverneur Simon van der Steil
gedurende 7.yne zeer lange rege-
ring zynen y ver voornamelyk des-
wegen getoont, en den grond tot
deze Kerk gelegt heeft; hoewel
zommigen voorgeven , dat zyn
begrip hier in met dat van zyn
Zoon niet overeen quam, en dat
deze als deszelfs opvolger, zeer
veel aan de fondamenten heeft la-
ten veranderen ; 't welk ik echter,
om dat ik 'er geene tekenen van
gezien hebbe, anderen laat onder-
zoeken. Ondertuilchen blykt ge-
noeg, dat zyn eerite liefde, y ver
en achting voor 't Goddelyk
Woord ras verdwenen is, om dat
door den bouw van zyne pragtige
Hofllede, Conftantia genaamt ,
die van de Kerk heeft moeten ftil
liaan.
Zyniodb ^vn gemelde Zoon, de Heer
heeft den Gouverneur Willem Adriaan van
der Steil heeft dezen Kerkbouw y-
.verig voortgezet, tot dat dezelve
voltooit was; zy is op dezelve
wys als 't Ziekenhuis gebouwt, te
weten, in de gedaante van een
kruis, en is 't zeer aangenaam,
twee zulke grote en tegen elkan-
der overitaande gebouwen te zien,
welker gebruik zoo heilzaam,
nuttelyk en hoogftnoodzakelyk
is.
wat voor Ten einde ik echter aantone,
menrehen hoe deze Kerk eigentlyk van bui-
hofbegra- ten en van binnen gemaakt is, zoo
ven wor- dient te weten , dat eene hoge en
II Tïeel.

bouw vol-
tooit.

Waar ge-

den.

dikke muur rondom dezelve is op-
gehaalt , welken ruime binne-
pb.it s een Kerkhof verllrekt, al^
waar men de doden begraaft ;
dog niet allen zonder onderfcheid,
maar cnkelyk de voornaamitc Re-
dienden der Voortrefl'clykc Maat*
fchappy, als mede de burgers en
hunne kinderen; zoo 'er echter
een vreemdeling met't een of 't an-
der fchip van de voortreffelyke
Maatfchappy hier komende iterft,
zonder dat hy in de bezetting
heeft gelegen, en op dit Kerkhof
wil begraven zyn, zoo kolt het
hem yo guldens; is het iemand
van een andere Europeaanfche na-
tie , zoo moet hy als een buiten-
lander eens zoo veel betalen.

De geringer Bedienden der ge-
melde roemruchtige Maatfchappy, ringe pa-
die hier komen te fierven , 't 2.\zwcnht'
dat ze in bezetting gelegen hebben S.
or niet, worden daar niet gelegt,
zoo zy de .5-0 guldens aan den
Diaken niet betalen können, maar
daar is een ander plaats tulTchen de
Stad en de Vefting na de kant van
den Tafelberg, alwaar zy nevens
de overledene flaven der gemelde
Maatfchappy en boeren begraven
worden. 'tOnderfcheid, 't welk
men onder de doden waarneemt,
is my niet zoo zeer vreemd voor-
gekomen, om dat zulks alomme
gebruikelyk is, dan wel dat men
na den dood geen onderfcheid tuf-
fchen Chriftenen en Heidenen
maakt, om dat men ze onder el-
kander begraalt , daar nogtans ter-
wyl een ieder leeft, een zeer groot
onderfcheid gemaakt word. Meert
is my echter vreemd voorgekomen
dat men deze begraaf-plaats tot nu
niet afgefloten, en met eene muur
of met bomen, dicht naaft malkan-
der geplant, omheint heeft, ten
einde 't vee belet zoude können
worden, over de Jyken te lopen ,
't welk jegenswoordig menigvul-
dig derwaards komt, en 't gras,
dat daar weelderig groeit, zonder

1 eenige hindernis eet.

j Op dit Kerkhof is dicht by de
GS deur.

2*4 B E S C H R Y V I N G van de

deur, die tegen over 't Ziekenhuis
Woning ftaat » een huisje, waar in de Kos-
jer" ter woont, 't Zelve is niet heel
hoog, maar ruim genoeg, om hem
met zyne familie te huisveften.
Midden op 't Kerkhof ltaat de ge-
melde Kerk , welke de gedaante
van een kruis heeft, behalven dat
de in malkander lopende kruismu-
ren zulke fcherpe hoeken niet ma-
ken, als die van 't Ziekenhuis;
maar dezelve fpringen uit, en ma-
ken nevens de andere t'zamen een
irregulier achtkant.

De muur van 't Kerkhof is on-
trent ioof n voet hoog, en de
Kerk veel hoger, zoo dat men ze
te meer om dat ze van buiten zeer
wit , en zindelyk onderhouden
word, uit den haven zeer onder-
fchydentlyk zien kan. Na de be-
nedenile zyde na 't ilrandtoe, is
een toorn van middelmatige hoog-
te , die op de fondamenten der
Kerkmuur gebouwt, en meteen
niet al te fpits rietdak, zoo als alle
andere huizen en de Kerk zelf,
verzien is. In den zelven hangen
twee middelmatige klokken, wel-
ke nooit, worden geluid , dan op
kerktyd.
Hoede Wanneer men door een der bei-
Kerk van de grote poorten, die op 't Kerk-
ten is. h()f en de Kerk recht tegen ^j.

kander over ftaan, in de Kerk
treed , zoo ziet men , dat de vloer
met ticheliteenen belegt is ; ront-
om de muur, behalven in 't Koor
zyn banken gemaakt, waar op de
mansperzonen hunne plaat/en
hebben ; in den buik van de Kerk
ftaan alleen fraje ftoelen van ebben
of ander koltbaar hout voor de
vrouwen, welke de Kolter telkens
na behoren moet fchikken, en laat
een ieder ftoel na kerktyd weder
t'huis brengen , ten einde om beter
bewaart te zyn.

Met dit fchikken enplaatzen
der vrouwe lloelen heeft de Kos-
ter zekerlyk eene grote moeite,
om dat hem dan deze dan genebe-
fchuldigt, dat hy haarltoel te ver
achter uit gezet, en haar fatfoen

gekreukt heeft , zoo dat hy heel
naauw moet letten, welke ftoelen
voorltaan moeten; menigmaal ont-
zien deze ftoutmoedige paauwen
zich niet, om in de kerk zelf daar
over te ky ven , of haar ftoel voor
eens anders te zetten, teneinde
zy in de kerk geen hair breed van
hare achting zoude mogen mifTen;
't welk zulk een algemeen en ver-
vaarlyk gebrek onder de vrouw-
tjes is, dat 't niet genoeg befchre-
ven veel min beklaagt kan wor-
den.

Doordien echter deze zeerfraa- De Kerk lp
je Kerk niet verwulftis, als waar wuift! "
toe men geene genoegzame pen-
ningen had, zoo als ook geene
balken, die lang, ftërk en duur-
zaam genoeg waren, zoo moed
men een ander middel uitvinden,
om een dak daar boven te maken;
derhalven wierd goed gevonden ,
om 4 dikke ronde pilaren op te
halen, om de balken daar op te
leggen, die 't gantfche dak dragen
moeiten ; zy zyn ook voor zich
zelven hechten fterk genoeg, om
een veel zwaarder dak als dit is,
te dragen ; nogtans vreeft men
dikwyls , dat de zware en heftige
Zuid-oofte wind, 't dak omver
halen en daar door groot ongeluk
veroorzaken zal , aangezien door
't vallen van de zware balken vele
menfehen gedood of elendig ge-
wond zouden worden.

Ten einde echter de Zuid-Oo- Hoe 't dik
fte wind zyne volle kragt aan 't issem»kc-
dak en de gantfche Kerk niet zou-
de können oeftenen, zoo verbeeld
ik my, dat men raadzaam geoor-
deelt heeft, 't dak niet al te hoog
en te fpits , maar van boven plat
te maken, ten einde men alle te
duchtene en bekende gevaren
zoude können voorkomen en my-
den ; men ziet derhalven boven op
't dak, dat aan de 4 kruishoeken
in malkander loopt, dat op de
plaats , daar 't anders opgehaalt
had moeten worden, een breed
vierkant plat dak gelegt is, met
eene houte galdery rontom, ten

einde

KAAP de GOEDE HOOP. 23$

einde men op 't zelve /.oude kön-
nen gaan 5 dog dc/c home galden
is door den wind al lang daar af
geflogen.
De voor- Rontom de vier gemelde pila-
w'tptaatien ren zyn 'erfraaje luniLe geltocltcns
tod« Kerk. gemaakt, waar in men langs drie
trappen en een deurtje gaan en den
Godsdienltby wonen kan. In een
win die gelloeltens ter rechter
hand, dichtlt by den Predikant,
heeft de Edele Heer Gouverneur
zyne gewoonlyke zitplaats; des-
zelfs Raads perzonen daar hier
voor van gefproken is, zitten recht
tegen hem over; en de twee be-
nedenlte Haan voor de Burger-
Raden en Krygs- Officiers open,
ten einde men dezen ook van de
anderen zoude können onderfchei-
den.

Als 'er gene fchepen op de Re-
de ten anker leggen, zoo zyn de-
ze 4 ftoelen doorgaans zeer Hecht
bezet, om dat 'er ten minften 6 of
8 perzoonen in ieder ftoel zitten
können ; doch wanneer 'er fchepen
in den haven leggen, voornamelyk
retourfchepen, zoo is de plaats
doorgaans te klein, om alle de
daar in plaats hebbende per-
zonen in te nemen , aangezien
zy als dan onder de andere bur-
gers zitten en wel te vrede zyn
als zy nog een goede zitplaats vin-
den können.

Achter deze pilaren en deze
Heren-ftoelen ziet men niet ver
daar van daan twee ryen ban-
ken , namelyk op ieder zy eene ,
waar in de Prediker , met den
Voorlezer , Ouderlingen en Dia-
kens zitten. TuiTchen deze doe-
len is eene grote verwulfde ope-
ning, als een poort, midden in
dewelke de kanzel gebouwt is;
dezelve is wel net , maar effen
zonder eenig fnywerk, zoo als an-
dere Gereformeerde kanzels en
donker-bruin geverft. Wanneer
't H. Avondmaal uitgedeelt word,
zoo ftaat voor dezelve eene tafel
in plaats van een Altaar, waar aan
de Communicanten zitten gaan, en
IL T>ecl.

't H. Avondmaal uit handen van
den Prediker omraag« tl.

In plaats van een doopilcen Haat
'er eene fchotel met water aan de
zy van den Itoel, daar de Prediker
zit, en als 'er kinderen gedoopt
/uilen worden, zoo komt hy van
ltoel, en doopt ze, en «iaat daar
na weder op itoel. Achter dezen
Itoel is een grote ledige plaats, die
een Choor verllrckt, eo ook /eer
wel daar voor paiferenkan.R--.nl om
de muur hangen cenigc Wapens
van de genen , die of hier in en-
kclyk begraven leggen , of hier
geregeert of andere hoge bedie-
ningen bekleed hebben; endaar
onder blinken voornamelyk uit de
twee graf-fchriften van de Heren
Gouverneurs Simon van der Steil
en Louis van Altenburg.

En dit is aldus de inwendige g$- w.iarom
daante der Kerk ; dog eer enalvo- ^^j_
rens ik my daar uit begeef , zop dertis.
moet ik zeggen, dat ze nog niet
bezoldert is; de rede daar van kan
zeer wel zyn, dat de planken,
welke alle uit Holland moeten ko-
men , of te fchaarsofde Kerk te
koltbaar vallen ; dog mynes be-
dunkens kan dezelve wel voorbe-
dachtelyk zoo lang onbezoldcrt
zyn gebleven , om dat men zoo
als boven gewag is gemaakt, voor
den wind beducht is geweeit,dat hy
alles omver zoude rukken , tot dat
men eindelyk zal hebben gezien ,
dat hy de Kerk geen fchade toe-
brengt, fchoon 't rictdak door-
boort wierd.

Zoo men deszelfs inwendige en Hctbou-
uitwendigc netheid betragt, en ga- ^nc^k
de flaat, dat 't bouwen van huizen heerr veel
hier zeer koltbaar valt, zoo is licht sdd gekort.
af te nemen, dat deze Kerk ook
een groot kapitaal moet hebben
gekoit; weshalven vele burgers
op den Heer Gouverneur Willem
Adriaan van der Steil misnoegt
waren, dat hy. 't ryk kapitaal der
Diakony aan dezelve verbouwt
had, daar 't nogtans cnkelyk ge-
geven was , om weder onder de
armen en behoeftigen te worden
Gg x nit-

236 BESCHRYVING

VAN DE

uit^edeelt ; en waren zy van ge-
voelen , dat de Voortrefïelyke
Maatfchappy achtervolgens 't ver-
kregen previlegie verplicht was,
om alomme op de pb.atzen daar
zy Colonien opgerecht hadden, uit
hare eigene kas Kerken en Scholen
te laten bouwen.

Gelyk ik my om dit laatfte
voorgeven nooit bekommert heb ;
aangezien ik wel weet, dat de
Voortreffelyke Maatfchappy van
hare kant niets laat ontbreken, dat
tot bevordering zoo wel van den
Godsdienft als tot welftand der in-
gezetenen ftrekt, zoo als deze Co-
lonie zelf al te vele kentekenen en
milde blyken gehad heeft , zoo
antwoord ik enkelyk op 't eerfte ,
dat 't voorgeven by den gemelden
Heer van der Steil goed is ge-
weeft, door dien hy om den bouw
gemakkelyker te maken , de no-
dige arbeids-luiden als metzelaars,
timmerluiden, fmids, enz. in naam
van de Bloejende Maatfchappy
heeft gelaft , om hand aan 't werk
te flaan, en daarenboven 't beno-
digt hout als balken, fparren,
planken , enz. belchikt; doch
heeft de bouw naderhand even zoo
veel en zoo als zommigen willen
nog meer gekoit, dan of dit alles
niet gefchied was.

\V ant men ontziet zich hier niet
te zeggen, dat hy zyn eigen be-
lang meelt daar by gezocht heeft;
en zegt men voornamelyk , dat
deze werkluiden eenen veel gro-
ter loon van de kerk moeften heb-
ben, dan /y voor heen gehad had-
den ; en dat de bouwmaterialen
zoo hoog in rekening gebragt wa-
ren, als men ze anders kopen kon-
de; en voegt men daar by,dat hy
deze Kerk veel hout had laten be-
talen , dat hy aan zyne Hofftcde,
VerregeUgen genaamt , liet ver-
timmeren.

Dog ik wil dit alles niet voor de
waarheid houden, en uitgeven.
fyfidlerwy! vou men op veld /.ame
gedachten vervallen, als men in
overweging neemt , dat na 't ver-

trek van den Heer Gouverneur
nog eene rekening voor den dag is
gekomen, welke de Diakony be-
talen zoude , om dat 'er hout op
ftont, dat tot de Kerk zoude ver-
bouwt zyn; dog wanneer men
zulks naauw onderzocht, en dege-
ne bevraagde, welke dier tyd
't beüier en 't opzicht over deze
bouw hadden , deze echter alle
eenpariglyk betuigden, dat dier-
gelyk hout nooit geeifcht, veel
min verbouwt was, zoo als men aan
de gantlche Kerk nog zien en
waarnemen konde, zoo is geene
betaling van de Kerk gevordert,
om dat men naderhand zeer dui-
delyk bevond , dat dit gemelde
hout aan zyne Hofftede, Verrege-
legen verbruikt was.

Kort voorheen heb ikberfcfefe, Sengei-1
dat deze Kerk van de arme-gelden den van
opgerecht en gebouwt is ; dezelve J^ïiJJ
waren op de volgende wys by groeit
rnalkan deren gebragt. Eenige
goedwillige en Chriftelyke herten
hadden van tyd tot tyd een kleine
legaat aan de armen-kas gemaakt ,
't welk de Ouderlingen op winft
hadden uitgedaan, ten einde het
met 'er tyd aangroejen , groter
worden en zich vermeerderen zou-
de ; daarenboven fchoot van 't
geld uit 't zakje nu en dan ietso-
ver, 't welk men aan de armen
niet behoefde te geven ; en door-
dien de begravenis-gelden, waar
van kort voor heen melding is ge-
daan , als mede de armbolVen ,
die zoo wel in de openbare kroe-
gen als in alle fchepen der Maat-
fchappy opgehangen waren , een
tamelyk kapitaal bedroegen , als 't
geld door de Diakens daar uit
genomen wierd ,zoo quam 'er met
'er tyd een aanzienlyk kapitaal by
malkander, 't welk men in den
beginne niet verwacht had.

Van dit geld nu, op zodanige 7,]lv)U
wys tot onderhoud der armen by g<
malkanderengcbragt, wasdeHr. ?01
Gouverneur verwittigt, om dat
voor hem niets verborgen blyven
mag ; hy had derhalven

wel

kan nog

bunnen
v.m de
Kerk
belt eed.

KAAP de GOEDE HOOP. 237

wel eenige moeite om de Ouder-
lingen en Diakenen te bewegen,
ten einde om de Kerk daar van te
laten bouwen ; dog vermids een
ieder gaarnevan zynë gunlt verze-
kert is , om dat hy in andere
Itukken iemand drukken of hel-
pen kan , 7.00 moeiten zy hem
eindelyk gehoorzamen , en in de-
zen bouw bewilligen ; en befloot
men nog meer , om deze gelden
daar toe te belleden, wyl niemand
rekening konde maken, dat die
bouw zoo veel kotten zoude , als
ze gekolt heeft.

Wanneer ik daarbenevens de
gemene roep andermaal zoude
wi'len of können geloven , zoo
zoude onfeilbaar blyken, dat de
Heer Gouverneur zyn eigen be-
lang daar bv gezocht had , aange-
zien hem zommigen ook befchul-
digen , dat hy zich met deze gel-
den had weten té verryken ; niet
zoo zeer direcl , als of hy van de-
ze gelden zelf gezakt had, maar
dat hy de Kerk alles duur aangere-
kent, en daarentegen van deze
Waren op dezelve rekening ge-
nomen, en in zynen bouw op
Verregelegen verbruikt had ; dog
ik neme diergelyke zeldzame za-
ken voor geen waarheid aan, om
Idat zommige menfehen zeer los in
't fpreken zyn, en denken, dat die
geen altyd een diefis, die eens
gctlolen heeft.
KWken-"e Ondertuflchen is het zeker , dat
bou'v heea deze Kerk , nevens de muur van
gekott. 't kerkhof en 't kleine huisje, waar
in de Kotter woont , een zomme
bedragen , waar over men ver-
baatt is , aangezien my voor de
waarheid is verhaalt, dat alle
bouw-onkotlen vry meer dan
30000 guldens hebben bedragen ,
't welk in der daad een treffelyk
kapitaal is, waar van iets degelyks
kan gebouwt worden,
wiede De eerfte Prediker, die in deze
«rftePre- j{er]c gepredikt, en in den begin-
' ze .ge- ne grote lot en ongemene gene-
wedt is. gentheid verkregen heeft, dog na-
derhand wegens onbetamelykhe-

den afgezet en t'huis ontboden is,
zoo als hier na wydlopigcr val
worden aangetoont, was Petrus
Kalde, van Wezel van geboorte.
Deze heeft boven beide voorge-
melde deuren eenige Lateinfche
verfen gemaakt, we ke ik wel af«
gefchreven, maar verloren heb ;
de eenige die ik nog bezit, Haat
boven de deur tegen over 't Zie-
kenhuis, en luid aldus:

JEgrotis folamen ego, feßisque Ie- ïnferiptie;
vamen \ kle

j-, Kerk.

bons que fukitiferos fit pp c dit ans

fluvios ;
Si modo late hos rivos afflièJus adi-

bit
Non tantum incolumis, fedfati-

atns erit.

Ontrent de Kerk van Stellenr Voorfbg
bofch ilaat enkelyk te merken , omtie
dat door dien de Colonie van tyd ten- m»-
tot tyd groter en llerker wierd , ken-
dezelve eindelyk te klein en te
naauw wierd , weshalven men dan
ook raadzaam oordeelde, om de-
zelve uit te leggen; door dien 'er
echter geen genoegzaam kapitaal
voor handen was, zoo was men op
een ander middel bedacht, dat
namelyk de Heren van der Steil
anderen met een goed voorbeeld
voorgaan, en eene vry willige gifte
tot dezen bouw doen zouden, zoo
als ook gefchiede.

Dit hoogll loffelyk voorbeeld
volgden niet alleen andere Be-
dienden der YoortrefTelyke Maat-
fchappy , maar ook de meeitc
burgers en boeren ; dog door dien
de bouw dan om deze, dan om
gene redenen, en wel voorname-
lyk uit gebrek van bouw-materia-
len vertoefde, heeft eindelyk de
Heer Gouverneur nevens eenige
andere hooge Bedienden der ge-
melde roemruchtige Maatfchap-
py , 't geen , zoo als men my ge-
zegt heefr , en de gemene fpraak
gaat, weder tot zich genomen ,
dat zy vrywilüg daar toe gegeven
Gg 3 had-

238 BESCHRYVING vandé

hadden; terwyl 't overige geld tot ! enkelyk zeggen , dat dit kapitaal,

den bouw gefchikt bleef

Zoo lang echter als deze Kerk
nos in hunnen itaat bleef, dacht
niemand meer Om de vergroting
Van dezelve , voornamelyk wan-
neer de Heer Henricus Beek van
Drakenitein hier quam, die we-
gens zyne onaangename wyze van

prediken weinig toehoorders had, toe verplicht te zyn, om dat de
aangezien hy dikwyls de gantfche twee voorgaande befchreven heb

dat ruim 4000 guldens beliep, den
toekomenden bouw zeer wel te
llade quam.

Van de Drakenfteenfche Kerk , Hoede

f-, i ir 1 Draken-

OI t gevaarte, dat voor een Kerk aeenichc-

veritrekt, wilde ik den Lezer lie- Kerkis.

ver gantfeh niet fchry ven , lchoon

dat ik tegenswoordig fchyne , daar

week aan de Kaap doorbragt, en
ecril zaterdag avond t'huis quam,

want dezelve lykt van buiten en
van binnen niets minder dan eene

en nogtans den volgenden dag, j Kerk, aangezien zy zeer klein,

hoewel genoegzaam flamelende,
predikte. Na dat echter de Kerk
in 't jaar ï'710. in de maand van
December in de aiTche gelegt
wierd , zoo als reeds voor dezen
bericht heb , en men niet zoo zeer
om de vergroting als om de her-
bouwing bekommert was , zoo
heeft men eerfl weder om de vry-
willige giften gedacht.

Dog wat gebeurt 'er? wanneer
men na dit kapitaal vraagde , wilt
niemand, waar 't gebleven was;
en wanneer eindelyk zeer fterk
daar na gezocht wierd, wilde men
zulks by den Kaffier van de Voor-
trefrelyke Maatfchappy zoeken;
dog nog deze nog deszelfs Voor-
zaat, veel min de Heer Helot als
Generaal Kaïlier, konden in hun-
ne boeken vinden, dat het in de
kas van de Voortreffelyke Maat-
fchappy gekomen of gebragt was ;
ten laatlten wierd het 'er echter
gevonden , zonder dat iemand
wilde weten, wie het daar in ge-
telt had.

Door dien nu 't vertrek van den
Heer van der Stell in den jare
1708. reeds voor de deur Itont ,
en men van dien tyd af na dit geld
gevraagt maar geen valt befcheid
bekomen had, zoo wierd ver-
fcheidentlyk daar van gefproken ;
en befchuldigden zommigen de-
zen, en anderen wederom eenen
anderen, dat hy 't zelve in handen
gehad , en den winlt daar van ge-
trokken had , dog door dien zulks
zonder grond is , zoo moet men

midsgaders zeer laag en daarenbo-
ven enkelyk van leem ontrent drie
of vier voet boven den grond op-
gehaaltis, op welke muur onmid-
delbaar 't dak ftaat; ik kan wel
met waarheid zeggen, dat zoo ee-
ne Colonie eene groter Kerk van
noden heeft, deze onfeilbaar den
rang voor alle andere hebben mag;
want wie de Franfche Vluchtelin-
gen kent , waar van de gantfche
Colonie fchier vol is, die weet
ook wel, dat dezel ven zeer kerk-
gezind zyn, fchoon zy dikwyls
twee , drie , vier en meer uuren
ver gaan moeten, als zy eenen aan-
genamen en goeden Prediker ho-
ren willen.

Ik zal ditmaal niets meer daar
van melden, omdat in 't vervolg
zich nog wel gelegentheid zal op-
doen, om iets meer daar van te ge-
wagen en te fchry ven. Midler-
wyl zal ik den Lezer op eene
vraag, die hy my zonder twyffel
zoud können voorleggen, als ik
hier Uil zweeg, voor af antwoor-
den, en aantonen, wat deze drie
Geeitelyken voor huizen en wo-
ningen hebben? Wat aanbelangt
de Prediker aan de Kaap de Goe-
de Hoop zelf, dien met alle recht
de eere en de rang toekomt, de-
zelve heeft voor deze in een huis
gewoont , dat de Voortreffelyke
Maatfchappy daar toe had laten
bouwen , en tegen de Kerk over
ltaat, alwaar als nog hedensdaags
een van de twee Ziekentroollers
woont, die niet alleen de Kerk of

't Zie-

KAAP de GOEDE HOOP. 239

't Ziekenhuis op de bovengemel-
de wys bedienen , maar ook
fchool houden moet, zoo als zync
Voorzaten altyd gedaan hebben ,
't w elk hem echter , wegens de
zucht voor den Handel , moejelyk
valt , te weinig opbrengt , en te
veel verdriet veroorzaakt.

Heden dien dag echter, nadat
een zeker Luitenant, welkers
naam my tegenwoordig niet te
binnen fchiet, een weinig verder
achter de Kerk een treffelyk huis
gebouwt had , 't welk wegens zyn
flecht gedrag en andere omltan-
digheden verbeurt verklaart is,
zoo is zulks van de Voortreffèly-
ke Maatfchappy aan dezen Predi-
ker ingeruimt, zoo dat hy aange-
namer en vermakelyker daar in
kan wonen, als de Heer Gouver-
neur in zyne veiling, aangezien
hy uit en in kan gaan, wanneer hy
wil, 't welk de Heer Gouverneur
door 't fluiten van de flotpoort
wegens gewigtige redenen niet
doen kan.
Waarom De Prediker op Stellenbofch ,
festei- a^s ^e twcde in rang, heeft als nog
geen afzonderlyk woonhuis van
de Voortreffelyke Maatfchappy ;
niet zoo wel om dat dezelve geen
huis wil laten bouwen, maar om
dat hare Bedienden zich altyd te-
gen de bevelen aankanten , welke
zy uit Holland ontfangen, en is
myniet onbewuft, dat 't ontrent
andere en zeer nuttelyke bevelen
insgelyks zeer lang duurt, eer zy
ter uitvoering gelegt worden ,
waar van reeds hier en daar eeni-
ge ftaaltjes aangehaalt zyn, en hier
na nog meer volgen zullen.

Ten einde nu alle wydlopigheid
en misnoegtheid gemyd worde ,
geeft de Colonie of de Landdroft
met de Heemraden in deszelfs
naam aan den Prediker, eene by-
zondere , aan de Colonie toebe-
horende woning, waar in hy zeer
vergenoegt leven kan; aangezien
dezelve met alleen in 't dorp zelf,
dicht by de Kerk ltaat, maar de-
zelve is ook tamelyk ruim , zoo

kerop

lenbofch

geen by-

londere

woning

heeft.

De Dra-

dat hyzvnc letter-oeffefttagen flil

voort /.tit en kan ; behalven dat
hy eenen tuin achter de zelve
heeft, die met eenen muur om-
heint is, waar in hy onder de bo-
men wandelen, en godvruchtige
gedachten hebben, of /ich met
den aangenamen zang der vogels
verlultigen kan.

Wanneer de Drakenlk< niche «
Colonie een diergelyk huis ge- rdw Predi-
bouwthad, dat zy ontberen kon- *«*»***
de , zoude zy in';gcM% hunnen eigen"
Prediker, die of eene woning huu- woning.
ren, of zelf bouwen moet, ver-
gunnen, daar in te wonen; dog
vermids hier deze gelegen theidt
niet is , moet hy zich behelpen ,
zoo goed als hy kan ? en is dit ge-
brek onder anderen mede de re-
de geweelt, waarom de Heer F.n-
gelbertus Franciscus Ie Bouq ,
voor deze Gemeente van Batavia
herwaards gekomen , niet der-
waards gegaan is , maar na vele ge-
ledene ongemakken , zoo als op
eenen anderen tyd zal worden ge-
meld , weder na Batavia heeft
moeten keren.

My is wel bewult , dat de ge-
wezene Heemraad op Stellen-
bofch , Jacobus van der Heyde ,
een ftuk land, hem toebehorende,
vry willig heeft afgeftaan, ten ein-
de een bequaam Paltoors , en
fchoolhuis, als mede een aangena-
me tuin voor den Paltoor en
Schoolmeefter of Ziekentroofter ,
daar op gebouwt en aangelegt
zoude worden ; dog niemand is 'er'
tot nu gevonden, die de kollen
tot dit hoog noodzakelyk en alge-
meen nuttelyk werk heeft willen
verltrekken ; en wyl men voor 't
overige geen middel kan uitvin-
den, om zulks werltellig tema-
ken, zoozaJ de Prediker van de-
ze gemeente zich licht nog lang
zonder eigene woning behelpen
moeten.

Na dat ik de Kerken voor oo- Vande
gen heb geitel t, begeef ik rnv Lufthover

1 j rry ■ c , ' der Voor-

I verder na de l innen, waar van er treffeiyke
I de Voortreftèlvke Maatfchappy w«t-

driefcharpy

J4o B E S C H R Y V I N G van

DE

-b.

drie aangelegt, en tot nu met
groot voordeel gebruikt heeft.
Zy zyn alle tamelyk groot en
fraai, en met pragtige grote hui-
zen tot vermaak van den Edelen
Heer Gouverneur , die zich van
tyd tot tyd derwaards begeeft,
verzien, als mede met een woon-
huis voor de Tuiniers , en eene
ruime loots voor de Haven. Een
van deze drie tuinen legt aan de
Kaap zelf; en eenachter den Leeu-
wenberg, ontrent een uur van de
Kaap , die 't ronde bofchje ge-
naamt word, en de derde een
halfuur verder, die wegens des-
zelfs nieuwe aanleg, 't nieuwe
Land gedoopt is.
waartoe Deze laatfte word voornamelyk
dehatfte tot niets anders gebruikt, dan tot
eiegt een moeS-tuin , om de fchepen
met kool, knollen, zalaat en ve-
le andere diergelyke keukenkrui-
den te verzien, als zynde ten dien
einde aangelegt, om dat de gene,
die aan de Kaap zelf legt, tot 't
befchikken van zoo veel kruiden ,
als de fch«pen van noden hebben ,
veel te klein is. Men vind ook
in dezen tuin eenige vreemde ge-
waiTen, welke de Heer Gouver-
neur Willem Adriaan van der
Steil daar in heeft laten planten,
als by voorbeeld de Koffyboom ,
de Ceylonfche plant Acmella, de
Piltacienboom , en vele andere,
die hier met itllzwygen worden
verby gegaan.

De grootte van dezen tuin o-
vertreft zoo niet alle, zekerlyk de
meeite , welke in Europa , en
voornamelyk in Duitfchland
worden aangetroffen ; want hy
beflaat on t reg 30 morgen land ,
waar op onfeilbaar eene grote
menigte tuin en boomvruchten
können groejen; gelyk dan des-
wegen 30 flaven en ilavinnen al-
daar gehouden worden, die onder
bevel van eenen ervaren tuinman
en opzicht van zekere Mandoren
bellcndig daarin arbeiden, fpitten,
lchoffcjlen , en onkruid uitroejen
moeten.

tuin.

De twede tuin, die zoo als bo- Van de
ven gemeld is , aan 't ronde bofch- *w'
je legt, en aldus genaamt word,
om dat de HeerGouverneur Simon
van der Steil aldaar een ftuk land
heeft laten bearbeiden, om ver-
fche akers op te zaajen; doordien
nu deze akers fchoon opgekomen
zyn, zoo dat 'er als nu veele gro-
te hoge eekenbomen {taan , zoo
is deze plaats, om dat dezelve by-
na rond is, 't Ronde bofchje ge-
naamt.

Deze tuin is niet veel kleinder
als de eerite, hebbende ook 30
morgen land in den omtrek; in
denzelven arbeiden ook zoo veel
flaven, als in den vorigen; mid-
den door denzelven gaat de ge-
meene weg, te weten als men van
de Kaap na Conltantia, de Steen-
bergen, de Hout-Baai, enz. gaan
wil. Aan beide zyden echter is
de tuin ten dele door eene diepe
gragt, die den gantfehen winter
ofregentyd vol water, en in den
zomer droog is, en ten dele door
eene dichte rey bomen bewaart,
zoo dat niemand van ter zyde
licht daar in komen en de vruch-
ten of bloemen fielen kan.

Aan den gemelden weg. ziet
men aan beide zyden eene grote
poort, waar door men in den
tuin gaan kan, en is de poort aan
de zyde van de Kaap in plaats van
een deur, met yzere traliën ver-
zien; zoo dat men niet licht daar
in kan komen; de poort welke
ter rechterhand ftaat, en tegen o-
ver d'eerfte legt, heeft over de
gragt een wachthuis voor zich
liaan, waar in de lyfwacht van den
Heer Gouverneur fchildwacht
houd , als hy zich in perzoon hier
bevind ; de overige ingang van de
poort word wel niet gefloten,
maar daar achter ftaat een treffe-
lyk luilhuis, waar in de gemelde
Heer Gouverneur dikwyls zyn
verblyf neemt, om dat dezelve
niet ver van de Kaap légt, en hy
de vrye weg in 't gezicht heeft ,
zoo dat hy fchier alles kan zien ,

wat

KAAP de GOEDE HOOP. 2+1

wat van de Kaap en na de Kaap
gevoert word.

Het gemelde huis heeft vele
gemak kelyke vertrekken , waar
in eenige van zyn gevolg ook lo-
geren können ; de tuinman heeft
daar insgelyks een vry vertrek ; en
daar is ook een f tal, waar in de
paarden van den Heer Gouver-
neur en anderen (taan können.
Ter zyde van dit huis Itaat nog
een laag huisje , waar in de boven-
gemelde lyfwagt zich kan ont-
houden , als de Heer Gouverneur
zich hier bevind ; buiten dezelve
echter können eenige flaven daar
in wonen , welke hunnen dage-
lykfchen arbeid in dezen tuin vin-
den.

Ten einde echter niemand in
den tuin zoude können komen,
fchoon hy reeds door den vryen
ingang en verby deze gebouwen
en de honden was , zoo is deze
gantfche plaats, waar op de huizen
gebouwt zyn , met eene dichte
doome hegge omheint, en aldus
ingefloten, dat 'er niet licht ie-
mand zoude door komen, nog
ook zoo veel tyd vinden zoude ,
om de vruchten te plukken, en
met zich te nemen ; om dat de ge-
melde flaven hier en daar in den
tuin , voornamelyk daar de vruch-
ten zyn, onder itro-hutten en met
eenen goeden hond verzien , by
nagt waken, en aldus de genen,
die quaad in 't zin hebben, afhou-
den können.
Beftaatuit Vermids nu deze tuin door den
tweedelen, bovengemelden weg als in twee
delen verdeelt word , zoo zal ik
tegens woord ig aantonen , wat in
ieder deel eigentlyk groeit. Wat
dienvolgens 't de el ter linkerhand
betreft , 't paalt aan 't bovengemeld
Rond-bofchje, alwaar het door
't klein beekje , dat van de Brou-
wery de fchuur en andere plaat-
zen vloeit, zoo van 't ander
bebouwt als onbebouwt land
afgefcheiden word , waar na het
zelve verder tot in de voormaals
befchrevene Zout-rivier loopt.
II. 'Deel.

Men vind wyders in dit deel,
dat zeer aardig in zekere grote en
kleine vakken verdeelt is , ver-
fcheidene zoorten van tuinvruch-
ten, diergelyke ook op 't nieuwe
land groejen ; daarenboven vind
men 'er velerhande liclll. 1\ ke bloe-
men en weiruikende kruiden »wel-
ke 't oog en de neus vervrolyken;
voorts aangename vruchtbomen,
alsvygen, citroenen , limoenen,
granaatappels, en vele andere bo-
men; en eindelyk zyn de lanen
met velerhande zoorten van Afri-
kaanfche en buitenlandfche bomen
bezet , welke eene zonderlinge
lieffclyke lommering maken.

Her twede deel ter rechterhand Hoe'ttwe-
komt aan den Wynberg van den £*£££
ouden Burger-meeiter N. Botma,
en llrekt tot aan de achterlte zyde
van den Tafelberg, alwaar het
wederom aan den Wynberg van
den burger N. Heufke grenlt;
aan de andere kant , jegens de
bovengemelde fchuur is een
groot ftuk woeft en onbebouwt
land , zoo dat de tuin aldaar nog
zeer veel vergroot konde wor-
den.

Dit deel is ook in vakken of per-
celen verdeelt, zoo dat men bene-
den zoo voort achter 't Lufthuis
eenige bloem-ftukken, en andere
vakken, met jonge fruitbomen
beplant, in 't gezicht krygt. De
lanen zyn insgelyks als 't eerlte
deel geplant, en tegens den wind
bewaart ; aan de zyde van dewel-
ke voornamelvk granaat-appelbo-
men Itaan , die tamelyk grote
vruchten dragen. De vakken zyn
meelt alle met uitgelezene wyn-
Itokken bezet, zoo dat men jaar-
lyks niet alleen eene grote menig-
te rode en witte wyn perlt, maar
zy zyn ook zeer verfcheiden van
fmaak , aangezien men Muskadel-
le, Rynfcheen Spaanfche wynen
heeft, welke alle zoo goed, lek-
ker en Iterk zyn, dat men geenen
beteren wyn zoude können wen-
fchen.

Om dies wille worden ook alle
H h jaren ,

242

BESCHRYVING vande

jaren, wanneer de wynoogft op
handen is, van den Edelen Heer
Gouverneur behalven de Kelder-
meeiter , twee Gedeputeerden
hervvaards gezonden, om op 't
fnyden der druiven te letten, ten
einde van dezen wyn niets verlo-
ren ga, maar alles in de kelder
der Voortreftelyke Maatfchappy
gelevert worde, aangezien de
moft dan ook niet lang aldaar ge-
laten , maar zoo voort in de kel-
der gedaan word, waar vande
Heer Gouverneur naderhand zy-
nen Tafelwvn, en andere Bedien-
den der gemelde Maatfchappy
hunne Deputaat-wynen, midsga-
ders, zoo 'er nog iets overig is,
de behoeftige fchepen hunne
nooddruft bekomen.
Hoe het by Of 'er echter met deze wynen
f«S?£- niet word gefmokkelt, fchoon
g»»t. men zoo veel mogelyk , acht daar
op geeft , wil ik liever anderen la-
ten onderzoeken, dan zulks zelf
aantonen ; genoeg dat deze drui-
venlezing en perzen ruim 14 dagen
duurt, in welken tyd men, voor-
namelyk met zoo veel volk, eene
tamelyke quantiteit, lezen en per-
zen kan. Zoo lang echter als
zulks duurt, hebben de Gedepu-
teerden en de keldermeefter wyn
genoeg om, te drinken, en wel
niet van de flechtlte zoort , waar
by zich doorgaans nog andere goe-
de vrienden laten vinden, welke
den Gedeputeerden den tyd hel-
pen verkorten.
Dc7.etuin Deze treffèlyke en zeer vrucht-
iseenieer frare tuin is eene zeer vermakely-

vermake- , , - , ,.

ïyke plaats, ke plaats voor menlcnen , die niet
gaarn dagelvks onder 't gedrang
van 't volk leven willen, om dat
dezelve niet heel ver van de Ves-
ting legt, On een aangenaam ge-
zicht over de vlaktens der Tyger-
v.ilei als mede op den Leeuwen en
Tafelberg heeft. Men heeft ook
eenen gemeenen weg voor de
poort, en kan alle uuren, ja alle
oogenbük , menlchen en wagens
verby zien gaan en ryden ; daar-
enboven zoo iemand gezelfchap

wil hebben , zoo kan hy 't zelve
zeer licht bekomen, aangezien
'er zeer vele buuren rontom wo-
nen, daar onder eerlyke oprechte
fraaje menfchen, behalven dat de
Kaap, zoo als gemeld dichte by
is.

Verder helpt ook niet weinig
tot vermaak van dezen tuin, dat
hy namelyk geftadig eene zuivere
en gezonde lucht deelachtig is;
want fchoon de Zuidooiïe wind
zich hier zoo goed van zyne heer-
fchappy bedient als op andere
plaatzen, gelyk voormaals reeds
bericht is, zoo maakt hy nogtans
de lucht te reiner , zuiverder en
klaarder , om dat hy de ongezon-
de delen verjaagt; daarentegen
kan de oniluimige Noordwefte
wind hier ook niet veel quaad
doen, om dat de ongezonde en
dikke delen der lucht, welke hy
met zich voert, niet leggen bly-
ven, maar on ver hindert voort
trekken. Daarenboven itinkt de
lucht ook gantfch niet, als geen
van deze afwiffelende winden
waait, zoo als doorgaans aan de
Kaap, aangezien deze tuin te ver
van de zee legt.

En wat zal ik van 't water zeg-
gen, dat van den Tafelberg loopt,
dezen tuin bevochtigt, en overal
hene geleid zoude können wor-
den , al wilde men 't boven 't huis
zelfs hebben? My dunkt beft te
doen, dat ik my beroep op* 't geen
ik reeds voor dezen van de waters
aan de Kaap in 't algemeen heb ge-
fchreven , wanneer de Lezer zelf
wel zal können afnemen, dat dit
water niet te verwerpen is, te
meer om dat 't van den hoogften
kruin van den Tafelberg vloeit.
Dienvolgens zeg ik van dezen
tuin , dat het hier aangenaam wo-
nen is, om dat men na eigen ver-
genoegen leven, de oogen wyden,
den maag met fmakelyke vruchten
en drank verzadigen , en aldus
overal verquikking vinden kan.

Voormaals heb ik reeds bericht,
1 dat de Edele Heer Gouverneur

Willem

KAAPdeGOF.DE HOOP. 243

Willem Adriaanvan der Steil mv
by myne komit die tuinhuis tor
nun verblyfen beftendige woning
aanbood , en de moeite nam, om
my met de koets derwaards te
brengen ; wanneer ik toen tot myn
voornemen eene bcquame plaats
hadde können vinden, alwaar my-
ne Aitronomifche initrumenten
\ eilig geweelt waren, of zoo 't
huis zelf daar toe bequaam had
können worden gemaakt , zoude
ik my zekerlvk op deze zeer vcr-
makelyke itille, met mynen aard
heel wel overeenkomende en tot
myne verrichtingen zeer bequame
plaats nedergezet hebben, enden
zelven voor alle andere verkoren
hebben ; dog door dien zulks niet
te vinden was , moeit ik myne
gedachten daar van aftrekken, en
eene andere plaats voor lief ne-
men ; ondertuilchen kan ik niet na-
laten, de genegentheid en genade
van den Heer Gouverneur te roe-
men, gelyk ik dezelve zoo lang
als ik leef, pryzen zal.
De derde De derde tuin , dien de Voor-
Kmp 'ei?' treffelyke Maatfchappy heeft laten
is de fraai- aanleggen, is zoo als reeds boven
ftc" gemeld is , aan de Kaap zelf; dezel-

ve is de kleinfte, maar de ver-
maar dite en fraailte ; want fchoon
hy maar 19 morgen land beflaat,
en aldus de anderen in grootte op
verre na niet gelyk komt, zoo
heeft hy echter verfcheide eigen-
fchappen , welke hem den rang
boven alle anderen te wege bren-
gen. Want men kan niet alleen
de vlag op den Leeuwenkop, als
mede die welke op den rug van
den gemelden berg geplant is,dui-
delyk zien, als dezelve op de
komitvaneenigefchepenopgeheiit
en een kanonfehoot deswegen ge-
daan word ; maar men kan ook de
rontom leggende bergen, zelfs
dieinHottentots-Holland,naauw-
keurig onderfcheiden ; en 't geen
't voornaamite , geneugelykite en
aangenaamiteis, men kan uit de-
zen tuin den gantfehen haven,
midsgaders alle daar in leggende
II. 'Deel.

fchepen itet net overzien, en aan
de vlaggen weten , van welke
Landaard em fchip is, en zoo 't
een Holland fch is, van welke ka-
mer het afgezonden is, of welke
het toebehoort.

In denzelven zyn verder fraaje ismet
en aangename wandelwegen, in tSSe*
dewelke men niet alleen voor de wandei-
zonnehitte en zwarenwind bevrvd JJJJSa
word , maar ook onverhindert
naait elkander kan gaan, zonder
1 dat men hoeft te vrezen, dat deze
i lanen voor drie of vier perzonen
; te fmal zyn. Langs dezelve voor-
; namelyk de benedenfte laan, ge-
heel met eeken bomen beplant, is
j zoo wel opwaards als beneden-
u aards een zeer aangenaan ge-
1 zicht ; en zoude dezelve, zoo ze
met beelden, ofdiergelyke tuin-
cieradien opgefchikt was, een
zulk weergaloos vergenoegen zoo
wel voor 't oog als voor 't gemoed
verfcharTen , als men elders op ee-
nige plaats zoude können heb-
ben.

Behalven deze aangename lanen
welke men in eenen zeer langen
tyd naauwlyks half zonder moede
te worden, doorwandelen kan,
vind men ook zeer liefelyke wa-
terleidingen, welke iemand door
haar {til ruiiTchen , tot opgetogen-
heid verrukken, en op zoo aardi-
ge betrachtingen vervoeren, dat
men zich fchier zelf vergeten
zoude , ten ware men door de ve-
lerhande onderwerpen daar van
afgetrokken, en van 't een op 't
ander gebragt wierd. Ik acht, dat
een Poëet de aangenaamite en
zoetluidenfte verfen zoude kön-
nen maken, als hy in zodanige lie-
felyke eenzaamheid zyne gedach-
ten gehoor gaf.

Dog dit alles is nog niets te ach-
ten , tegen de werking , die daar
uit voortkomt , want men brengt
door deze waterleiding zoo veel
te weeg, dat in den zomer of in
den drogen tyd, wanneer 't wei-
nig regent, de dorre aarde be-
fproeit, en by gevolg vruchtbaar
Hh x ge-

24+ BESCHRYVING van de

rum.

gemaakt word, terwyl men 't in
den winter of regentyd, wanneer
't overal vochtig en nat genoeg is,
afleiden, en beletten kan, dat
het in dezen tuin komt, welk
voordeel naauwlyks een tuin on-
der duizend heeft.
nceragtin Daarenboven treft men in 't
t midden midden van dezen tuin, eene op-
gemetzelde en met gebakke Henen
belegde diepe gragt , waar in men
zoo veel water kan laten lopen ,
als men wil. De Edele Heer
Gouverneur Simon van der Steil
heeft dezelve laten maken , om in
de hete zomer-dagen eene koele
en rondom met bomen bezette
plaats te hebben , alwaar hy zich
zoude können baden ; dog deszelfs
Zoon heeft geen werk van dezen
tuin gemaakt , om dat hy elders
zyn vermaak vinden konde , en
heeft hem derhalven niet eens van
de afgevallene bladeren der bo-
men, laten fchoon maken.

Dit alles geeft mynes bedunkens
van zelf te kennen, dat deze tuin
niet lynrecht legt , maar eenigzins
af hellende is, om dat 't water van
de bergen inden zelven loopt, en
overargebragt kan worden , daar
men het nodig oordeelt; temeer
wyl 't zelfs den gantfehen tuin
door, beneden in de gragt, rond-
om 't Ziekenhuis gemaakt , en
van daar verder tot in de Zee
vloeit. Wyders blykt , dat hy
voor gcenen anderen in eeniger-
hande delen behoeft te wyken ,
om dat in denzelven zoo wel in-
landfche als vreemde gewaden ge-
lukkig voortgebragt werden, zon-
der dat men behoeft buitenge-
wone moeite te doen , te meer
om dat deszelfs grootte zoo aan-
zienlyk is, als een andere tuin el-
ders hebben kan; en eindelyk wyl
zoo vele zeldzaamheden hem zelf
levend maken , voornamelyk door
dien zoo wel 't oog als de reuk,
midsgaders de fmaak zich daar in
vervrolvken können.

Ten einde ik echter dezen tuin
iets nader kome , en zyne inwen-

dig verdeling in lanen en byzon-
dere vakken , duidelyker voor-
itelle , zoo is nodig aan te merken, De helft

, j i van deien

dat men voor dezen begonnen tuin is met
heeft, eenen muur van iz voeteenmuur
hoog rondom denzelven op te ha- °
len , dog dezelve is maar tot op
de helft aan eene zyde voortge-
zet , zoo als dezelve nog te zien
is , beginnende over de Kerk , na
de kant van 't Ziekenhuis , en
ftrekkende van voren aan den hoek
langs de Kerk hene , alwaar ook
de loots , op deze muur voor de
Slaven gebouwt , eindigt, tot on-
trent half zoo lang als deze tuin
is , of tot aan den naaltgelegen
tuin van den burger Jacob van
Doornik , dien de burger Jacob
Vogel in bezit heeft gehad , zoo
lang als ik hier geweeit ben.

Daar deze muur eindigt, is ee-
ne gragt, zes voet breedt, ge-
maakt, die tot ten einde van den
tuin voortgaat, van waar dezelve
verder na den Leeuwenberg loopt ,
en zich weder benedenwaards tot
aan 't Ziekenhuis flrekt; waar
door de gantfche tuin byna
ingefloten , en voor de dief-
achtige handen van goddeloze
menfehen bevryd is ; te meer om
dat deze gragt met eene dichte,
en uit velerhande zoorten van bo-
men beflaande hegge bewaart is.
Men vind deze gragt zoo wel in
den zomer als in den winter vol
water, om dat 't water, vanden
Tafelberg komende, en den wa-
termolen van de Voortreffelyke
Maatfchappy omdryvende , daar
in loopt, en dezelve vult, van
waar 't deels in den tuin geleid
word, daar de grond vochtigheid
van noden heeft, en ten dele ook
langs eene andere gragt beneden
den tuin van den gemeiden Jakob
Vogel, nadeitad en van daar in
zee loopt.

Binnen dezen tuin zyn drie inïmid-
fraaje doorgaande en brede lanen , ^"f^-
die een trelfelyk gezicht maken ; lanen. '
I van welke de bencdcnile, die na
1 den Leeuwenberg loopt, de fraai-

fte

KAAP de GOEDE HOOP. 245

ftc is, ïoo als reeds voorheen ge-
zegt is; zy zyn met dichte hoogc
heggens zodanig bezet , dat men
voor regen , wind nog voor de hit-
te der Zon ne behoeft beducht te
zyn ; de bomen waar uit deze heg-
gens beftaan, zyn allerhande wel-
riekende bomen, als de Kamfer,
I aurier, Amaquas en vele andere
Afrikaanfche bomen , welke zoo
we! 't oog als de neus verquikken.
Aan deze heggen zyn allerhan-
de vrucht en andere hoge fchoone
bomen geplant, daar onder ci-
troen, limoen, eeken en andere
bomen, welke insgelyks de wan-
delaars door hunne aangename
fchaduwe voor de doordringende
ilralcn der Zonnc bewaren ; en
door dien 'er 3 of 4 perzonen naait
elkander gaan können , zoo is
licht te oordelen, dat deze lanen
tamelyk breedt moeten zyn ; heb-
bende dezelve een breedte van 18
voeten rynlandfche maat.

Daar zyn ook verfchèide ande-
re lanen, welke men ziet, als men
de grote poort by de loots der fla-
ven ingaat; door dien echter de^
zelve op verre na zoo breedt niet
zyn als de drie anderen, konnen-
de naauvvlyks twee menfehen
naart malkander daar door gaan ,
vvyl dezelve ontrent 5- voet be-
flaan ; behalven dat zy niet door-
gaande zyn, zoo als de eerfte,
maar door verfchèide dwars heg-
gens afgefneden of door afgezon-
derde velden verandert en ver-
bouwt worden, zoo acht ik niet
nodig, om van dezelve verder
melding te doen, te meer om dat
'er niets byzonders omtrent aan te
merken valt.
Dmtyn3 Zoo veel hoofd-lanen als 'er
lanen die in (j00r jen gantfehen tuin lopen,

loV" " "anSs we^e men de gantfche leng-
te gebruiken en zien kan; zoo
veel zyn 'er ook, die zich dwars
door den ruin in de breedte itrek-
ken ; onder dezelve vind men de
eerlte by 't vermakelyk tuinhuis,
welke men in de deur ftaande ,
doorzien , en de genen die aan de

andere zydc wandelen, zeer dui-
delyk onderfcheiden kan ; de
twede vind men een weinig hoger
op na de molen ; dezelve is van
deze drie de breedfté, aangezien
dezelve 14. voet breedt is; want
fchoon dezelve eene dubbelde
hegge van laurierbomen heeft,
zoo Haat nogtans een ry rozenbo-
men zoo ver van de hegge, dat
een menfeh zeer gcmakkelyk tuf-
fclicn beide wandelen kan, terw)l
een weg in 't midden open blyft ,
waar langs vier perzonen gevoeg-
lyk naait malkander gaan können.
De derde is boven aan 't end van
den tuin; welke de naauvvfte en
de flechtfte is, om dat op zommi-
ge plaatzen naauwlyks een menfeh
en daar ze op 't breedfté is, twee
menfehen naait malkander gaan
können.

De bloem en andere velden zyn Deze tuin
verfcheidentlyk, groteen kleine, is met al-
waar uit licht af te nemen is, dat gjï™^
'er nog vele tufïchen heggen moe- vemen.
ten zyn , welke dezelve affchei-
den; op zommige vakken vind
men niet anders als keukenkrui-
den, welke de Heer Gouverneur
en andere hoge Bedienden , of die
genuttigen, welken de Heer Gou-
verneur dezelve wil laten toeko-
men; 't geen echter overig blyft,
is voor de fchepen. In andere
vind men wederom anders niet
dan fraaje gewallen, bloemen en
bomen, zoo inlandfche als vreem-
de ; en wederom in andere al-
leen treffelyke gezonde aangena-
me vruchtbomen , die rykelyk
vrucht dragen, en wegens de
verfcheidene verwen een aange-
naam fchildery maken.

Ik wil my hier niet ophouden,
om eene fpecificatie te maken
waar door ik zoude können to-
nen , wat op ieder vak in 't byzon-
der groeit, om dat ik zulks my-
nes bedunkens reeds hier voore
heb gedaan , voornamelyk in de
befchry vinge van 't Regnum Vege-
tahile, of van de de bloemen,
kruiden, bomen en wortels. Ik
I Hh i zal

2+5 B E S C H R Y V I N G van de

zal enkelyk nog daar by voegen , ' gebragt heb, het zelve is maar 18

dat aan 't opperde end van den
Leeuwenberg, een groot Huk
land met Europeaanfche en Perfi-
aanfche rode en witte wynitokken
bezet is, waar van men echter,
om dat zeer vele daar van gefpyit
en nog meer geitolen worden,
zeer weinig wyn perlt, en in de
vaten brengt.

Daar deze tuin eindigt, legt
een Huk land , dat voor dezen ook
daar aan behoort heeft en met de-
zelve bomen en gewaflen geplant
geweelt is, dog door dien men
bevond , dat dit land niet al te
goed daar toe was, zoo is 't blyven
leggen en verlaten , waar uit na-
derhand de Heer Gouverneur Si

voet breedt, dog ruim 40 voet
diep of lang, en fpeelt de Zuid-
ootte wind vlak daar tegen , zoo
dat dikwyls door 't vervaarlyk
fchudden en dreunen de balken
kraken , en men alle oogenblik
beducht is , dat 't gantfche huis
omver zal gerukt worden.

Ik weet my nog zeer wel te
binnen te brengen , dat ik in den
beginne , wanneer ik dit tuinhuis
betrokken had , des nachts dik-
wyls uit 't bed gefprongen , en
onder de deur of op de trap , die
verwulfdwas, gefchuilt heb , om
dat niet anders kon denken , dan
dat 't huis door den wind omver
moeit worden gchaalt ; want de

mon van der Steil een wyde ge- ; balken kraakten dikwyls vervaar-
maakt heeft, waar op hy als een | lyk, en 't gantfche huis fchudde ;
groot liefhebber van melk altyd ' ik ben ook verzekert, dat dit huis

Breedte en
e van
bet huis.

twee koejen heeft laten grazen,
ten einde hy alle dag verfche melk
zoude können hebbeo.

Ik heb voor heen reeds van de
loots der flaven, als mede van de
molen en 't vermakelyk tuinhuis
gewag gemaakt, maar niet duide-
lyk gezegt, hoe deze gevaartens
gebouwt zyn. Door dien my ech-
ter door zonderbare gunit van
den Heer Gouverneur Willem
Ad riaan van Steil, en door de
lofièlyke aanpryzing der Voor-
treilclyke Maatfchappy , voorna-
melyk echter van de Kamer Am-
tterdam , eene woning in 't ge-
meld luinhuis aangewezen is, zoo
zal niemand qualyk duiden, dat
ik van dat, als 't middelite, een
weinig duidelyker en omltandiger
handele, dog zoo dat de andere
daar na ook niet zullen vergeten
worden.

Wat dienvolgens 't tuinhuis of
de woning betreft, welke ik door
/onderbare genade der Voortref-
felyke Maatfchappy, welke ik zoo
lang als ik leef, dankbaar daar
voor blyf , met groot vermaak ,
y.cH 'in myne grootlte wederwaar-
digheden bewoont heb en waar in
ik menige vermakelyke uur door-

onmogelyk zoude können blyven
ftaan , ten ware de dikke middel-
muur op beide zyden, waarin de
bovengemelde deur gemaakt is,
't zelve beichermde.

Eens was de Opper-Tuinman ,
Johannes Hertzog , tot 9 uuren
's avonds by my , wanneer 't ook
zoo vervaarlyk ftormde en kraak-
te. Hoe hy te moede was , ver-
klaarde hymymet volgend e woor-
den ; dat hy onmogelyk daar* in
zoude können wonen , al wilde
men hem 't huis fchenken , om dat
hy zyn leven niet een uur verze-
kert was , als deze wind begon
zyne kragt te tonen ; hy heeft
ook aan den Heer Gouverneur
vertoont, dat hy my in 't grootlte
gevaar Helde, om dat dit huis den
Zuid-ooiten wind onmogelyk lan-
ger konde tegenltaan. Den Heer
Gouverneur hoorde my hier over
omftandig , dog ik gaf tot ant-
woord , dat ik geen vrees meer
had, om dat ik 't fchudden en kra-
ken gewoon was.

In dit tuinhuis vind men een Hettuio.
breedt voorhuis, 't welk byna vier- huis van

1 1 j » 1 binnen.

kant is , en kan men door t zelve
zoo wel in als uit den tuin komen,
na dat men namelyk ter uiterite

of

KAAP de GOEDE HOOP. 2+7

of binnendeur ingaat. Ter beide

zyden van dit voorhuis is cc ik
groote fehone kamer , welker
\ loer roet vierkante tichel-fleneu
belegt is , waar in eene tafel don-
ker groen ge verft, met verfchei-
de Üoelcn gc-plaatit is. De trap
opgaande , vind men boven een
diergelyk voorhuis , en twee ka-
mers ter zyden , in een van de-
welke , namelyk ter rechterhand
ik gewoont heb, dog 700 , dal ik
in de andere akyd komen konde,
als de Edele Heer Gouverneur ot'
deszelfs Gemalinne niet daar in
waren.
n ecn vcr. In de kamer ter linkerhand ,
rekrtaan welke op de Had en haven vier,
:. liaan allerhande wilde dieren, met
en met hooi of itroo door den Opper-
trooopge- Tuinman f Johannes Hertzog op-
opgezet, die ze ook aan de liefheb-
bers voor een geringe erkentelyk-
heid zien laat. Hoven deze beide
vertrekken , is een fchone zolder,
waar op de gemelde Opper-Tuin-
man allerhande zaat bewaart, zoo
als ook gedroogde kruiden, en 't
tuin- gereed fchap. Vanonder tot
boven , daar de zolder begint , zyn
twee dikke middelmuuren opge-
haalt , welke 't Voorhuis en de
kamers onderfcheiden , en ook de
eenige (hitten van 't trcffelyk luft-
huis zyn, dat 't door den zwaren
Zuidoolten wind niet kan worden
omver gerukt.
Ruft dit Naafl dit huis aan de kant van
uisisecn den molen, itaat een grote keu-
euken. ken> met vele furnuiffen , een ta-
fel en lange bank , waar in alle fpy-
zen voor den Edelen Heer Gou-
verneur klaar gemaakt worden ,
wanneer hy zich in den tuin ver-
luftigt , en aldaar fpyft. Achter
dezelve vind men een klein vier-
kant gebouw, 't welk tot een hei-
mclyk gemak gefchikt is, zoo dat
'er in dezen tuin niets ontbreekt,
om zich te verluitigen.
Lootsder De Loots der Haven, waarvan
B»ven. gezegt is , dat ze tegen over de
Kerk itaat , is een wydluftig ge-
vaarte , langwerpig , zoo dat ze

tweemaal zoo lang als Breed is, in
vele woningen of kamertjes ver-
deell ; dezelve heeft twee ingan-
gen, te voeten een van de llraat,
tegen over de Kerk, en ecn door
de grote poort in den tuin ; ront-
om zyn inwendige gebouwen, van
buiten tamclvk hoog, op de wys
als de huizen alhier ; van binnen
echter zeef laag, yoo éii men met
de hand fchier aan 't dak kan ko-
men. In 't middet) Van deze ge-
bouwen is een grote vierkante
plaats , waar op de (laven vuur
maken, om hun eeten te koken,
hoewel zy dezelve ook tot andere
/aken gebruiken , zoo als reeds
elders gezegt is.

Wat aanbelangt de woningen,
dezelve zyn na de perzonen ge-
fchikt ; de Opper-Tuinman heeft
fraaie vertrekken , die op den tuin
zien ; de eene als men in deze
loots gaat , is aan de rechter en iets
kleinder , als de gene die ter lin-
kerhand is. De Onder-Tuinman
heeft een flechte woning boven
hem, onder 't dak, dog hebben
beide Tuinluiden de Keuken ge-
meen. Achter deze keuken is op
de vierkante plaats eene tamelyke
woning, voor den Opziender der
Slaven, als hy flechts zich daar in
onthouden wil.

Aan 't benedenfte end, recht 't Schooi
over de Kerk, is eene fraaie wo- ™ordc

c 1 » -in «»ven

ning, tot een School voor de IIa- meisjes,
ven meisjes gefchikt, naad 't zel-
ve is een vertrek , waar in de
voorraad derflaven, als haringen
of harders, zoute en droge vifch,
bewaart worden, dog kan men
uit 't zelve niet op de binnen-
plaats komen. De gantfche zyde
tegen over de Kerk , zoo als ook
de twede na 't Ziekenhuis, en de
derde, aan de kant van de Stad,
zyn met dubbelde bed planken
verzien, op dezelve wyze, zoo
als ontrent 't Ziekenhuis aange-
merkt is, gelyk mede de zolder,
ten einde de (laven en (lavinnen
zouden können rullen en (lapen.
Enkel vk (laat van de derde zyde,

die

2+s BESCHRYVING van de

die langs den tuin loopt, tewor- j zyne ruil onverhindert
den gemeld, dat van voren, daar
de keuken en vervolgens

nemen

Gevanke
(laven.

men in

in den tuin gaan wil, nog eene
woning is, tot 't fchool voor de
ïlavcn-jongens gebouwt.

Achter in den hoek, welke de
beide laatile zyden maken, die na
't Ziekenhuis en den tuin zien, is
eene plaats, waar in de genen, die
by nacht onrull verwekken, of
gcene orders willen gehoorzamen,
opgefloten en bewaart worden,
tot dat over hare wederfpannig-
heid een vonnis gevelt is. Zoo
zy niet aan 't leven geilraft wor-
den, worden zy aan een paal, die
midden op deze vierkante plaats
opgerecht word , gebonden , en
zoo llreng gegeeffelt , dat niet al-
leen 't bloed den rug afrolt, maar
dat hele ftukken vleefch daar uit
genomen worden , dog dit alles
gefchied , na mate dat zy misdaan
hebben, en moeten alle anderen
daar by liaan, die vermaant wor-
den, om zich aan zulk voorbeeld
te fpiegelen.

Van den molen, waar van ik
boven gemeld en gezegt heb , dat
door de Voortreffelyke Maat-
Jfchappy opgerecht is, Haat enke-
lyk te merken, dat 't water van
den Tafelberg vloejende, eenen
langen weg door buizen moet
worden geleid, eer en alvorens 't
den molen omdryft, dog wyl 't
rad geen water fchept, kan 't met
veel minder water gedwongen
worden , 't welk zeer goed voor
den Molenaar is , om dat de mo-
len anders in den zomer dikwyls
flil zoude moeten liaan.

Binnen den molen die van bui-
ten zeer onaanzienlyk is , vind
men behalven eene ruime plaats,
daar de koornzakken können leg-
gen , en daar de waag hangt, aan-
gezien de molenaar alhier alles by
't ge w igt ontfangt, en ook weder
overgeeft , eene bequame kamer ,
waar in de molenaar zyne goede-
ren beu aren , en by nagt of by
dag , zoo als 't hem gelegen komt,

kan.

Doordien ik my als nu dichte bv Wat van

ij j ^ l dePaarde-

bevmd , en gene andere gebou- ïhi te mer-
wen voor oogen geilelt heb , dan kcn-
die , welke de Voortreffelyke
Maatfchappy alleen aangaan , zoo
zal ik nu verder van den nieuwen
groten ruimen Paardeflal melden,
wanneer ik alvorens zal hebben
gezegt, dat de oude en eerlle die
ter zyde van 't tegenwoordige Zie-
kenhuis geilaan heeft, van ouder-
dom ingellort is , weshalven 't
hoogil noodzakelyk was , eenen
nieuwen te bouwen ; daar toe is
wel eene bequame plaats achterde
Velling , dicht onder den Tafel-
berg uitgezocht ; dog wanneer de-
zelve voltooit, maar niet genoeg
gedekt was , wierd dezelve kort
voor mynekomil, door den zwa-
ren Zuid-oollen wind omver ge-
rukt , zoo dat men genoodzaakt
was , eenen anderen op eene an-
dere plaats te bouwen.

Deze plaats wierd eindelyk Hoede
kort daar na met tamelyke fchade «»«uwe is.
en verlies der Voortreffelyke
Maatfchappy niet ver van den bo-
ven befchrevenen treffelyken en
vermakelyken tuin gevonden , al-
waar een ander Hal gebouwt is ;
hy is zeer groot, en ruim 15-0
voeten rynlandfche maat, in 't
vierkant, waar in niet alleen vele
fraaje wel beredene paarden liaan,
maar ook grote woningen en een
ruime hooi-zolder aan te treffen
zyn.

Op de voorlle zyde aan de kant
van den boven befchrevenen tref-
felyken tuin, is eene grote poort,
waar door alle wagens, koetzen,
paarden , en alles dat in deze Hal
wezen wil , gaan moeten ; deze
poort Haat recht in 't midden, en
heeft deze Hal fraaje woningen,
zoo wrel voor den Stalmeeller, als
anderen, die in den zei ven arbei-
den; om my beter te doen ver-
flaan, op de bcnedenlle hoek van
deze zyde, welke na de Had toe
is, heeft de Stalmeeller eene zeer

fraaje

KAAP de GOEDE HOOP. 249

franje grote woning, waar aan
nog eene fraaje kamer gebouw 1
is. Naait hem, een weinig hoger
op, na de gemelde grote poon, is
de woning van den zadelmaker,
welke wel een weinig Ueinder
maar tot zyne handtering groot
genoeg is.

Aan de andere zyde van de be-
fchrevene poort is een fraai ver-
trek voor den Onderltalmeeiter ,
en daar boven nog een diergelyk
vertrek, dat ter bewaring der za-
dels en overig paardetuig gebruikt
word. Eindelyk woont aan de
boven (Ie hoek de Koetzier in een
groot vertrek, die de Lyf koetzier
van den Heer Gouverneur ge-
naamt word, om dat hy hem al-
tyd moet ryden, zoo dikwyls als
hv zich hier of daar begeven wil.
Kn door dien nu alle deze wonin-
gen aan maar eene zyde van dit
gebouw zyn , behalven de grote
poort in 't midden, zoo is licht af
te nemen, dat de boven gemelde
lengte niet verdicht is.

Op de boven en beneden zyden,
welke eerfte 't gezicht op de Stad ,
en de laatfte 't gezicht op den Ta-
felberg heeft, zyn niet anders dan
bequame ftallingen aan te treffen ;
mids dat de Slaven , die op de
paarden pallen moeten, ook hun
verblyf daar in vinden. En wyl't
gantfche gebouw maar eene ver-
dieping hoog is, welkers muur
ontrent 16. voet uitmaakt, zoo
vind men op deszelfs zolder, zoo
ver 't namelyk tot nu heeft kön-
nen bezoldert worden, de nodige
voorraad voor de paarden, als
hooi en gerft, welke men hier in
plaats van haver gebruikt, zoo als
ik voor dezen reeds aangetoont
heb.

De vierde en achterfle zyde,

ie achter- die na de kant van den Wind of

ie onvol- Duivelsberg ftaat, is wel met een

de dient. dak voorzien , zoo dat men van

buiten zoude menen , dat deze

ook voltooit was , dog wanneer

men door de poort daar in gaat ,

ziet men zoo voort, dat de zaak

II. 'Deel.

zich gantlch anders bevind, aan-
gezien 'er ud puren zyn, waar
op 't dak rullen kan, maar de
binnenmuur ontbreekt nog, en i9
aldus die plaats nog open. Op de-
zelve worden de houtwaren, als
balken ,fparren , planken , en ander
hout , waar mede de Yoortrerle-
lyke Maatlchappy handel dryft,
bewaart, tot dat het aan den man
gebragt of verkoft kan worden.

Hier uit blykt nu genoegzaam ,
dat 'er in 't midde eene groote
vierkante plaats ledig blyft, wel-
ke ook tot niets anders kan wor-
den gebruikt, dan dat de ontlade-
ne wagens daar op liaan , en voor
de baldadigheid van 't bootsvolk,
midsgaders voor de moedwillige
lla\en bewaart können worden,
terwyl de Koets en andere Rytui-
gen van den Heer Gouverneur in
een Koetshuis voor den regen ber
vryd zyn.

Van de treffelyke gemene ge- Befchry-
bouwen , die aan de Kaap zelf pjaftHand
ftaan, begeef ik my jegens woor- *n deifeifs
dig na 't platte land , om aldaar te e ouw'
zien, welke zoor ten van diergely-
ke gebouwen men aldaar vind. Zy
zyn echter t' zamen van zeer
Hecht aanzien , en zal ik my by de-
zelve zoo lang niet hoeven op te
houden , te meer om dat zy meell
alle of tot veetucht, en nodige
gefpannen voor de wagens, of tot
den akkerbouw en nuttelyken
wasdom van 't graan, of eindelyk
tot beide gelvk aangelegt zvn.

Diergelyke is nu de bovenge- Vand«
melde Schuur, alwaar kleine huis-
jes en andere flechte gebouwen
gevonden wrorden, waar in de
wagenmeefter , en de wagen-
knechts, midsgaders de oiledry-
ver en andere Europeaanfche hier
toe beitelde menfehen, zoo als
ook eenige Haven wonen, welke
de eerite de behulpzame hand bie-
den moeten ; behalven de Schuur
vind men hier niets merkwaar-
digs, fchoon dezelve naauwlyks
een halfuur achter 't voorbefchre-
veRondboflchje legt.
i 1 i Daar-

Schui

2So BESCHRYVING vande

Van-t Daarentegen vind men in de
Viffcheu Tyacrbergen 't zoogenaamde Vif-
fchershok; dog aldaar is van den
boer, die daar op woont, een
fraai huis gezet ; welke boer jaar-
lyks veel land bebouwt, om aller-
hande koorn, voornamelyk tarw
te zaajen. Naall dit huis zyn nog
andere gebouwen, waar in 't vee
opgcfloten , en 't graan gedorfcht
word, en vind een zodanige boer,
dien de Heer Gouverneur 't op-
zicht over dit Villchershok toe-
vertrouwt, alle gemak, dat een
boer inDuitfchland zelfs voor veel
geld niet kan hebben ; ja hy kan
met zyn huisgezin ook rykelyk
daar van beftaan.
In de Klap- Van de Klapmuts is reeds voor-
nmtsword maajs gezeat, dat aldaar niets als

hooi voor OD'

de paarden hooi voor de paarden gemaakt
bereid. Word; derhalven is daar by niets
anders te erinneren, dan dat men
cenige kleine lage hutten aldaar
aantreft , waar in de genen wo-
nen , die in 't hooi arbeiden. Van
de Stoetery, door den Heer Gou-
verneur in 't land van Waveren
aangelegt , ftaat 't zelve aan te
merken, dat reeds ontrent de
fchuur gezegt is , aangezien men
daar ook niets, dan huisjes voor
de oppallèrs der paarden aantreft,
welke om dat de paarden alle dag
in de wey lopen, niet anders heb-
ben te verantwoorden, dan dat zy
de paarden by malkander houden ,
en weiden.

En wie wilde de overige flechte
gebouwen, welke de VoortrefYe-
lyke Maatlchappy tot veiligheid
der inwoners heeft laten oprech-
ten , alle befchryven? om dat men
in de Groene kloof, in deSaldan-
ha-Baai, en hier en daar diergely-
ke aantreft. Ik acht het even zoo
onnodig, als veel woorden te ma-
ken, van de genen, die ze ge-
bouwt, en naderhand of verlaten
of weggegeven hebben. Dierge-
lyke waren de Kuyl , welke je-
genswoordig de Kapitein Olof-
berg met de insgelyks verlatene
Faifante-Kraal bezit, als mede 't

vermaard Hottentots-Holland, *t
welk naderhand de Heer Gou-
verneur Willem Adriaan van der
Steil bebouwt heeft, dog op be-
vel der Voortreffèlyke Maatfchap-
py heeft moeten verlaten. Alhier
behoorde ook de Buifels-valei ,
welke naderhand aan den Heer
Nicolaas Oortman vereert is, en
nog vele andere.

Alle deze gebouwen heeft de
Voortretièlyke Maatlchappy hoog
nodig, zoo lang als zy hare eigene
gelpannen, wagens, handwerks-
lieden en diergelyke houd. Of zy
echter niet beter zoude doen, als
zy alle diergelyke beflommering
liet varen, en vreemde menichen
gebruikte, die voor geld of voor
een zeker jaarloon diergelyken ar-
beid verrichteden, zulks is eene
vraag , die om hier uit te voeren ,
myn werk niet is, fchoon ik wel
vertrouw, dat ik in ftaat zoude
zyn, om te tonen, dat zy jaarlyks
eene grote zomma daar mede
zoude fparen, aangezien zy je-
genswoordig (zo ik gis) tot dezen
gehelen omflag jaarlyks een Kapi-
taal van i oo duizend guldens van
noden heeft.

Ik weet my nog zeer wel te bin- 't Recht-
nen te brengen, dat ik van 'tjgjgj
Rechthuis van Stellenbofch reeds bofeh legt
voor dezen 't nodige bericht heb ; °apn^me
dog ftaat enkelyk te merken, dat-plaats,
de fondamenten van 't zelve , na
dat het in den jare 1710. afge-
brand is, genoeg te kennen ge-
ven, dat 't zeer wel gebouwt moet
zyn geweeft, gelyk het dan ook
op eene zeer vermakelyke aange-
name plaats legt, om 't welk 't
Stellenboflche beekwater rontom
loopt en als een eilandje maakt;
want 't legt rontom tullchen groe-
ne hoge bomen, en heeft van vo-
ren 't gezicht op 't Dorp, en van
achteren op de Velden. Een van
de bomen is 'er, die zyne dikke
takken zoo ver uitfpreid , dat men
een aangenaam zomer-huisje daar
op gemaakt heeft , waar op men
langs eene trap gaan, en zich voor
1 de

KAAP de GOEDE HOOP. 251

de hitte der zonne verbergen kan ;
in dit weesje können ruim 8 per-
zonen zitten.

Eindelyk is nog overig, van de
Watermeulens iets te gewagen,
welke de Colonien toebehoren.
Daar zyn 'er drie, te weten, zoo
veel als 'er wel aangelegde Coloni-
en zvn. Alle drie hebben zy een
frafti woonhuis voor den Mole-
naar, die dezelve pacht, met ver-
fcheide vertrekjes verzien. Zy
legt aan de Lysbeeks en daar na
aldus genaamde Zout-rivier ; de
Stellenboflche is aan die zelve ri-
vier opgerecht , en de Draken-
lteenfche vind men aan eenen
berg, alwaar 't rad door water,
langs buizen derwaards geleid,
omgedreven word.

Van de bruggen aan de Kaap Van de
zalikenkelyk gewag maken, tWlJjJJS?"
einde het niet zoude fchyncn, dat kaap.
ik dezelve voorbedacluelyk ver-
geten had. Zy zyn van zeer wei-
nig belang, en verdienen gantfeh
niet, dat men meer van dezelve
meld , dan dat ze van fteen opge-
metzelt zyn ; in de Colonien vind
men 'er ook niet veel, die beter
zyn, behalven de gene, die by
Adam Tas over de Stellenbollche
rivier gelegt is.

Eindelyk acht ik , dat deze (lof- Bei^'t v»i
fe insgelyks na behoren uitge- ^ "ooft"
voert is ; dog hoop niet , dat de
omltandigheden , welke byge-
bragtzyn, den Lezer zullen heb-
ben verveelt.

XX. HOOFTSTUK.

Van de koften, welke de VoortrefTelyke Maat-
fchappy jaarlyks tot bezolding der Bezetting
en tot vele andere hoofdzakelykheden dragen
moet , om alles in een goeden ftaat te hou-
den.

Waar de Compagnie V geld van daan krygt om de koflen te dragen. De koflc n zyn groter
ah de inkomßen. Hoe veel al de Bedienden der Compagnie 's jaarlyks van onderhoud kos.
ten. Onderfcheid tuffchen de geen die een Iransport , en die een Maad-ceel maken. , Hoe
wen weten kan hoe veel ieder op zyn transport fchuldig is , en hoe veel hy by de Compa-
gnie te goed hêefi. Onderfcheid tuffchen het Indifch en Hollandfch geld. De Compagnie
laat de nalatenfchap der overledenen aan hun erfgenamen volgen. Wanneer zig niemant op-
doet , vervalt de erfenis aan haar. Hoe men een knegt aanneemt uit de dienfl der Compa*
gnie. De gequalificeerde Bedienden hebben meer verval als hunne wezentlyke bezolding be-
draagt. Wat onkoßen de Compagnie aan hun fchepen alliier laat doen. Hoe lang dejche-
pen hier vertoeven. Wat by hun vertrek voorvalt. Hoe 't gaat met de geen , dien van de
('loot te rug blyven. Grote koflen tot V verzorgen der kranken in 't Ziekenhuis. Van de
Compagnies Slaven. De Compagnie doet gefchenken aan de Hottentotten. Somma van alle
jaarlykze onkoßen der Maatfchappy,

SChoon ik my by 't (lot van 't
vorig Hoofdfluk gevleit had ,
dat ik als nu alles had bygebragt,
dat de Regering aan de Kaap de
Goede Hoop aanbelangde , zoo
dunkt my nogtans dat de Lezer
JI. *Deel.

my zoude können vragen* ofna-
melyk de Voortreffelyke Maat- voomcff
fchappy, door dien zy zoo grote Miat-
koilen, ten dele tot onderhoud j3dPvan
van zoo veel Bedienden, zoldaten, daan krygt
matrozen en (laven, ten dele ook ol

Ii

ten te dra-

om ßen-

252 B E S C H R Y V I N G van de

om zoo grote en koilbare gebou- ,
wen op te halen, en in eenenbe- !
hoorlyken Haat te houden, dragen ;
moet, de daar toe nodige pennin-
gen uit hare eigene kas neemt, dan
of zy een ander fonds heeft , dat
de gemelde penningen opbrengt.

Hoewel nu deze vraag zeer
nauwkeurig is, en 't ware belang
der gemelde roemruchtige Maat-
lchappy tot eenen grond flag heeft,
zoo zal ik echter na waarheid, zoo
kort als mogclyk, daar op ant-
woorden, en hier door de geftelt-
heid van deze gantfche zaak aan-
tonen. Hier by echter itaat ei-
gentlyk te weten, wat de voor-
treftelyke Maatlchappy voor waar-
achtige en valte jaarlykfche in-
komften heeft, en welke koften
zy daarentegen jaarlyks dragen
moet, aangezien alsdan blyken
zal, hoe de zaak in der daad ge-
legen is, en wat daarvan verder
is vaft te Hellen.
De koden Van ^e boften nu , welke de
tyn groter Voortreftèlyke Maatfchappy nier
komften. gaarn' zoude dragen, zoo 'er niet
een zeker middel voörhahden
was, waar door zy of kragtig on-
derfchraagt, of volkomen bevryd
wierd , van dezelven te dragen ,
moet ik voor al eerft handelen,
ten einde niet iemand , die van de
grote inkomften bericht ontfangt,
op verkeerde gedachten gerake,
enmene, dat 'er van die inkom-
ften jaarlyks veel overfchiet, aan-
gezien men by 't flot van de gant-
fche rekening zal bevinden , dat
dezelve niet toereikende zyn, om
alle de koften goed te maken.

De Voortreftelyke Maatlchappy
heeft echter grote koften, om al-
• Ie hare Bedienden, welke hier
beftendig of ten minften voor ee-
nigen tyd in bezetting blyven, na
behoren t'onderhouden; om hen
hare beloofde en bedongene
maandelyke gagie en koftgeld,
midsgaders andere emolumenten
rykelyk te geven, en al 't geen na
te komen, wat haare accoordt
met zich brengt. Hier onder

worden billyk mede gerekent alle
handwerksluiden, en de genen,
die allerhande boerenwerk ver-
richten , waar voor zy wel geene
byzondere beloning genieten ,
maar echter veel geld koften , om
dat hen allerhande noodzakelyk
gereedfchap moet beichikt wor-
den.

Wyders moet 'er een overdag
worden gemaakt, van de koften
die vereifcht worden, als 'er fche-
pen mafteloos of reeloos hief ko-
men , of veel zieken aan boord
hebben, en deswegen hier lang
moeten leggen , en den gantfehen
tyd over met verfch vleefch en an-
dere levensmiddelen verzien wor-
den, ten einde men zien moge,
hoe veel 't kalefateren , verver-
fchen, en gantfchelyk verzorgen
van dezelve jaarlyks koft , en hoe
hoog zulks in rekening moet ge-
bragt worÜén.

Verder clienen ook de koften
niet vergeten te worden , die tot
koft en kleding voor 600 ilaven,
als mede tót hunne woning,, en
oppailing in geval van ziekte , zoo
als ook niet minder tot hare be-
grafenis gaan, waar toe voorna-
melyk' de kóftëh behoren, die zy
genoodzaakt is te doen, om an-
deren in derzel ver plaats te kopen,
en dezelven van Madagafcar her-
waards te laten brengen ; en ein-
delyk kan men niet verby gaan
de koften, die, fchoon ze gering
fchynen, op de komft en 't ver-
trek van vreemde Hottentotten
na tyds gelegentheid gedaan wor-
den, op dat men daar door te be-
ter de rekening van de gewone
uitgave vinden , en de zomma
met de hier navolgende inkomften
vergelyken kan.

Wat nu de bedienden der voor-
treftelykeMaatfchappy aanbelangt,
welke hier beftendig in dienft ge-
houden worden, men moet voor
al ter dege 't onderfcheid weten,
dat zy onder zich /elven gemaakt
hebben, en door gantfeh Ooft-In-
die gemeen is, om dat 'c zelve

meelt

KAAP de GOEDE HOOP. 252

■

meelt op de bezoldingen nier op
't waarachtig wezen der perzonen
gegrond is, want zy verdelen en
noemen zich zelfof gequaliliceer-
den of gemenen.

Gcqualiticeerden I k-dienden
worden genaamt de genen, die
eene byzonderc adminiltratie of
beitier over zekere zaken of goe-
deren hebben; onder welke be-
noeming ook begrepen zvn zoda- '
nigen, die wel niet altyd een by-
zonder belticr hebben , maar de
eeritcn in hun ampt behulpzaam
zyn, en hen met fchryven of
boekhouden ten dienlte itaan , en
worden deze laatite of Boekhou-
ders of Alliltenten en in't Düitfch,
Schrvvers of Kienken genvamt.

Gemenen zvn daarentegen de
genen, welke onder den algeme-
nen naam van zofdaten en matro-
zen begrepen worden , om dat zy
gemeen dagelyks werk verrichten
moöten ; uit welke beide , name-
lyk zóldaten en matrozen verder
de handwerkslüiden alsfmids ,wa-
genmakers , timmerluiden, met-
xelaars, enz. genomen worden1,
welke de werken der VoorlrenV
lyke Maatfchappy waarnerrten,
verrichtenen ophalen moeten; wy-
ders worden uit deze beide zoda-
nigen genomen, die in Haat zyn,
om allerhande boerenwerk te
doen , als hout hakken , achter
den ploeg gaan , met den Wägen
ryden, ofTen dryven, enz.

De Voortreffelyke Maatfchap-
py heeft altyd een groot getal ge-
menen alhier, die in bezetting leg-
gen, en alle voorgemelde werk
verrichten moeten; doorgaans is
dat getal ruim 600 koppen (terk ,
zonder te rekenen de genen , die
van de burgers en inwoners als
ßoeren-knechts gebruikt, en der-
halven uit dendienftder gemelde
roemruchtige Maatfchappy in
dienlt van de burgers of boeren o-
vergaan; dat is, fchoonzy in der
daad in dienlt der gemelde Maat-
fchappy bly ven , zoo dat zy in ge-
val van nood en op den cerften

wenk zoo \oort verfchvnen en
zoo er een wand is , de veiling
en 't Ürand helpen verdedigen , of
zoo 'er weinig volk, du g. /ond
en in Haat is, om de aankomende
fchepen verder na Indie te bren-
gen , de plaats der zieken en
overledenen vervullen moeten ,
zoo trekken zy echter niets van
de Voortreflelvke Maatfchappy ,
maar zy worden als afwe/enden
aangemerkt, en gerekent, zoo
lang als zy zich by de burgers en
boeren onthouden, 't welk door-
gaans voor een jaar toegeftaan
word, na welkers verloop op
nieuw verlof moet worden ge-
vraagt, ten ware men in handen
van den Fiskaal ofLand-droit ver-
vallen wilde? om dat de burger (.1
inwoner hen betalen moet, zoo
veel als zy met malkander over-
eengekomen zyn.

Van . alle deze loontrekkende Roeveel
Bedienden zal ik beknoptelyk 't aiieiiedien-
nodige bybrengen, ten einde men M«£r
zien kan, dat deVoortfeffelvke '«--happy
Maatfchappy een zeer groot Kapi- Ä*
taal moet uitfehieten. om dezelve houdk0^
te onderhouden. Ten einde iktcn'
echter van 't Opperfte Hoofd be-
ginne en tot op den minften ne-
derdale, zoo trekt:

De Edele Heer Gouver-
neur van de gemelde Bloe-
jende Maatfchappy, jaar-
lyks aan bezolding enkoit-
geld, in baar geld eene
aanzienlyke zomme van fl. 3 15- f

De Opperkoopman in
de Veiling , die Hoofd-
Adminiftrateur , als. mede
twede Item genaamtword;
zoo als ook de Fiskaal in-
dependent , die den titel
van derde item voert ; wy-
ders de Kapitein der bezet-
ting; midsgaders de drie
Predikers der Colonien en
de Equipagie-Meefter, ge-
nieten jaarlyks aan bezol-
ding en koit geld eetie

li 3 zommä

254 B E S C H R Y V I N G van de

lomma van fl. \6%j. io.,en
by gevolg ontfangen zy al-
le zeven zamen , eene
zomma van . • ƒ• "393

De Luitenant ont fangt
jaarlyks aan koftgeld en
bezolding . . fl- *°°5

De Vaandragers en de
andere onder Koopluiden,
welke te zamen een getal
van ii. perzonen uitma-
ken, hebben ieder aan
koltgeld en bezolding jaar-
lyks eene zomma van
fl. 708. en aldus alle twaalf
zamen . . fl- 8496

De Boekhouders en
Ziekentrooiiers, welke 1 3
perzonen uitmaken , ge-
nieten alle jaar ieder aan be-
zolding en koftgeld ƒ. 513
en aldus zamen fl- ^941

De Afliftenten of Kler-
ken , die io. per zonen
fterk zyn, genieten ieder
aan kollgeld en bezolding
jaarlyks fl. 35-4. en aldus
die twintig zamen fl. 4148

De Sergeanten , Mees-
ters der Hand werksluiden,
als mede de Opzieners o-
ver 't arbeidsvolk; welke
men allen Bazen noemt,
wyders eenige Onder-Of-
ficiers der kleine hier be-
hendig leggende fchepen ,
die zamen een getal van
il. perzonen uitmaken,
genieten meelt 't zelve
traftament als de Afliften-
ten , hoewel zommigen
iets meer , dog als zy allen
gelyk worden gerekent,
zoo ontfangen zy in een
jaar zamen. • fl- 77^8

Nu zal ik 't overig getal
der bezetting op sxjt- man
rekenen, en daar by vait-

Zomma
van alle de-
ze bezol-

dtngcn.

(tellen, dat zy allen een
gelyk traftament aan bezol-
ding en koftgeld trekken,
hoewel my niet onbewuft
is, dat eenigen iets meer,
en anderen wderom iets
minder hebben ; dog wan-
neer men 't een met 't an-
der rekend, zoo zal men
bevinden, dat ieder jaar-
lyks eene zomma van
fl. 141. bekomt ; dienvol-
gens hebben deze 5-14.
man zamen alle jaren fl. 73884

Zoo dat aldus de Be-
dienden der Voortreftely-
ke Maatfchappy , die aan
deze Kaap in . bezetting
leggen , en andere ver-
richtingen waarnemen , aan
geld jaarlyks ontfangen ee-
ne zomma van . ƒ.117011

Hier zoude men my wel kon- onder-
nen vragen, of dan dit geld zoo fcheidtuf-
voort betaalt moet worden , als tramp!«
het verdient is ? waar op duidelyk en een
moet worden geantwoord , zoo mm<lc:eel
men anders een recht begrip daar
van hebben wil ; dienvolgens zeg
ik, dat 'er een groot onderfcheid
is, tuflehen de geenen die een
transport gemaakt hebben , en
tuflehen die een maand-ceel heb-
ben, en eindelyk, die niets op ha-
re rekening hebben ; fchoon nie-
mand, hy heeft fchulden of niet,
jaarlyks meer als vier maanden van
zynen verdienden loon heffen, en
of aan baar geld, of aan goederen
ontfangen kan.

Want de genen, die een trans- Wateen
port gemaakt, dat is, fchulden transpon is.
nagelaten hebben, 't welk by de
genen, die voor 't eerltema al uit-
varen, niets nieuws is, om dat 't
meelt vreemdelingen zyn , die
geen geld met zich na Holland
brengen, en derhalven zoo lang
by d'een of d'ander Zielverkoper
in huis leggen en verteren moeten,
tot dat dezelve hen op 't een of 't
ander fchip helpt, welke genood-
zaakt

KAAP de GOEDE HOOP. 255

zaakt zvn , om hunne fchuldeif-
fchers te voldoen, eene obligatie
te laten maken, waar in zv belo-
ven, geen geld buiten de vier ge-
melde maanden van hare gagie
t'ontfangen,tot dat de fchuld t'ec-
nem.ul betaalt is; en dit briefje
word een transport genaamt, en
aldus te bock geltelt; waar Op al
het te goed hebbende geld inge-
houden, en den /.ielverkoper, of
een ander fchuldeiilchcr in Hol-
land ter hand geltelt word.

Diergelyke transporten zyn
doorgaans eens 700 groot , als de
fchuld zelf is, hoe wel echter ge-
meenlvk niet hoger dan 15*0 gul-
dens; 't welk gefchied , om dat
deze fchuldeiffcher, 't zy een /.iel-
verkoper, dat is, die de nood-
druftigen zoo lang met eeten en
drinken verziet, de/elven op 't
een of 't ander lchip helpt, en met
kleederen, tabak, genever, enz.
uirrult , of een ander groot ge-
vaar met dit geleent en verfchoten
Kapitaal loopt , en lang daar na
wachten moet; want hy kan dat
geld niet ontfangen, dan na dat
de ichuldenaar zulks verdient
heeft; komt hy midlerwyl te fter-
ven, zoo is zyn Kapitaal buiten
dat verloren , om dat hy van eenen
doden, die niets gehad en nagela-
tenheeft, niets eillchen of nemen
kan.

Doordien ook vele in Holland
wonende burgers en andere inge-
zetenen, die niet wel aan haar da-
gelyks brood komen, en door ge-
brek van genocgzaaam werk of
om andere redenen op eene eerlv-
ke wys niet leven können, zich
mede na Oolt-Indie begeven , en
echter vrouw en kinderen niet
gantfchelyk verlaten können, zoo
maken zy een maand-ceel , uit
hooide van de welke zy haar
vrouw en kinderen magt geven ,
om jaarlyks eene zekere zomma
van hare gagie te heften, en zich
daar van te generen.

Deze maand-ceelen worden ins-
gelyks in de fcheeps-boeken over-

gedragen , ten einde men zoo wel
op de Schepen, als aan de Kanto-
ren of Handclplaat/en,/ich daat
na richten en niet meer betalen
zoude, dan de verdiende loon
met de maand-ceel uitwylt; want
zoo dra als de fehepen 1.1.11 Ivks uit
Oolt-Indie komen, en de gemel-
de vrouwen vernomen hebben,
dat hunne mans nog in 't leven
zyn , zoo ontfangen zy 't geld, dat
hare mans haar op die maand-cee-
len gemaakt en toegewezen heb-
ben; en door dien dit alles met
toeltemming der VoortrefTelyke
Maatfchappy gefchied, zoo fcheelt
het ook nooit aan nette betaling,
zoo lang als de mannen in haren
dicnlt zyn; waar uit dan blykt,
dat 'er niet alleen een groot onder-
fchcid is tuflehen de gene, die
transporten, en die welke maand-
ceelen gemaakt hebben ; maar
ook, dat beide. zeer lang moeten
dienen, eer zy wat overhouden,
en voor zich zelf winnen kön-
nen.

Gelukkig zyn daarentegen de
genen, die zonder beilommering
van transport of maandceel een
tocht doen können; want fchoon
zy niet meer dan vier maanden
jaarlyks betaalt krygen, zoo als ik
kort voorheen gemeld heb, en 't
overige , dat zy verder verdient
hebben, nog langer moeften laten
ltaan, zoo verftrekt zulks alles tot
haar voordeel , en gaat daar by
niets verloren , aangezien zy ras
geld können bekomen, alszy't in
Indie gebruiken willen , of als zy
zelfs weder na Holland keren , om
dat de Voortreffelyke Maatfchap-
py niemand 't zyne onthoud , als
hy het eifcht of laat eilfchen.

Ten einde echter een ieder we-
te, hoe veel hy op zyn Transport
nog fchuldig is, of ook hoe veel
hy by de Voortreffèlyke Maat-
fchappy te goed heeft , zoo heeft
de Guarnifoens Boekhouder eens
vooral bevel, om alle de genen ,
die zich met hem in de bezetting
bevinden, na 't fluiten van de

jaar-

ä56 BESCHRYVING van de

jaarboeken, hunne rekening ter |
hand te Hellen, welke gemelde
rekening, zoo hy iets te eiflchen
heeft, van de Heeren Bewindheb-
beren der gemelde Maatfchappy
in Holland zoo voort aangenomen
en aan den genen betaalt word,
die dezelve nevens een volmagt
overgeeft , waar mede hy aan-
toont, dat hy bevel heeft, om de-
zelve t'ontfangen, 't zy onder wel-
ken naam 't zy ; deze geëilchte be-
taling gefchied daar op ook met
groot voordeel ,om dat hy in Hol-
land Hollandfch en aldaar gang-
baar geld ontfangt, terwyl hy in
tegendeel door gantfeh Ooit-Indie
ook wel Hollandfch, maar op een
lichten of verhoogden voet gezet
geld, voor lief moet nemen.
onder- 'c Onderfcheid tuffchen dit
fchei<i tuf- licht en zwaar of Hollandfch geld,
ind^ch^n is fchier 't zelve, dat tuffchen 't
Hollands Rynfche en Frankifche geld ge-
vonden word, aangezien ioo
Hollandfche guldens in Indie altyd
1x5-. Indifche guldens uitmaken, j
zoo dat men ^5• ten hondert wint,
als men zyne rekeningen in Hol-
land betalen laat, welke men hier
anders zoude moeten verliezen;
want zeftien Hollandfche of zwa-
re Huivers, maken in Indie twin-
tig lichte of eenen gulden. De
Voortreffelyke Maatfchappy heeft
echter dit onderfcheid met zeer
groot voordeel ingevoert, 't welk
zoo wel haar als den Bedienden te
{lade komt; haar, om dat zy 't geld
eenen zeer verren weg over zee
voeren, en groot gevaar uitftaan
moet, welk gevaar zoo groot is,
dat 't zelfs al 't gehoopt voordeel
op eenmaal als in een oogenblik
wegneemt ;en de Bedienden, om
dat zy daar door geport worden ,
haar geld te laten oplopen; tot
dat zy weder in Holland komen,
alwaar zy 't zelve altyd gereed
vinden,
verklaring Als een man de Voortreffelyke
van 't Maatfchappy vyf jaar dient, en
voorgaan- Xyn gd^ jn Indie ontfangen wil,
zoo word hem wel geene betaling

geweigert, dog uit 't voorgaande
blykt reeds genoeg , dat hy niet
meer aan zwaar geld ontfangt, dan
vier jaar belopen, en dat hy 't
vyfde jaar voor niet met al gedient
heeft ; dog zoo hy wacht, totdat
hy in Holland komt, zoo bekomt
hy zynen vollen loon ; midlerwyl
hebben beide wederom een voor-
deel , dat hen niet qualyk aanftaat;
want de Voortreffelyke Maat-
fchappy kan ondertuffchen met
dit geld zoo veel winnen, als 't
zware uitmaakt, waarentegen de
gene, die licht geld ontfangt, en
't wel befteed, insgelyks zoo veel
voordeel daar mede doen kan, als
of hy zwaar geld ontfangen had.

Des niet tegenftaande betaalt waarom
| deze Bloejende Maatfchappy He- d^m
1 ver in Holland als in Indie , zoo hare Be-
I als uit 't bovengemelde gevaar ter Jleevnedrem
j zee blykt; behalven dat zy als dan Holland
: ook niet van noden heeft , om J^J^0
1 zoo veel geld uit Holland na In-
die te zenden , en ziet zy dienvol-
gens gaarn, dat een gegoede na
Holland reift , en zyn vermogen
I in hare kas tegens een wiffelbrief
j telt , om de zomma in Holland te
I trekken, alwaar zy hem, wyl de
! wiffel op ryksdaalders gemaaakt
word, die in Indie maar 48 dui-
vers doen, zyn kapitaal met een
winft van vyf ten hondert weder
ter hand (lelt en betaalt ; en door
dit middel worden naar allen
fchyn hunne Bedienden ook in
groter trouwheid , liefde en op-
merkzaamheid jegens haar gehou-
den, om dat, als 'er eenige nala-
j tigheid of moedwil by haren dienft
j onderloopt , zy zoo als billyk,zeer
! veel moeite hebben, om hare be-
j taling te bekomen.

Gelyk nu al 't geen tot nu is
verhaalt, van de Voortreffelyke
Maatfchappy ten hoogllen pry-
zenswaarclig is, als welke daar
door niet alleen haar eigen voor-
deel, maar ook dat van hare Be-
dienden zoekt, zoo is voorname-
lyk niet genoeg in haar te roemen
dat zy de goederen der overlede-
nen

KAAP de GOEDE HOOP. 257

nen aan de rechte erfgenamen laat
toekomen; en weet ik /eer vele
voorbeelden, dat/y om de rechte
erfgenamen der overledenen te
weten , desselfs naam en gandche
•»nalatenichap in de couranten heelt
laten -zetten, en bekent maken,
dat dezelven met een getuigenis
van hunne Overheid, waaronder
zy wonen of geboren zyn , verzien,
by haar zullen hebben te verfchei-
nen, en dat zy hen, bevonden
hebbende, dat zy de naalte erf-
genamen zyn, de gantfche nala-
tenichap zullen ter hand Hellen en
overgeven.

Men zal er veel in Duitfchland
vinden, die reedsde proef daar van
gehad hebben , en ben ik verze-
kert , dat zy deze hoge gunlt niet
genoeg weten te roemen ; dezel-
ve zouden zonder tvvyffel meer in
getale zyn, ten zy onze eenvoudi-
ge Duitfchen zoo gek en dwaas
waren, dat zy zich onder eenen
verkeerden en valfchen naam lie-
ten aannemen ; want vele menen,
dat hunne vrienden , ouders en
anderen een fmet zoude worden
aangewreven, als men quam te
weten, dat zy na Ooft-Indie ge-
gaan waren; jazommigen hande-
len nog dwazer, doordien zy hun
vaderland verkeert opgeven.
Wat met Wanneer nu iemand, die den
±apdern naam en ** vaderland verkeert op-
nbcken- gegeven heeft, inlndiekomt, en

ünF d"n a,daar zyn 8eluk maakt , dat hy
rykelyk zoude können leven , als
hy weder by de zynen was , dog
kort daarna of aan land, of aan
boord llerft , zoo vervalt de nala-
tenfehap aan de Voortreffelyke
Maatfchappy, zoo hyin haardienlt
Iterft ; als hy echter niet in haar
dienft is, en een tyd lang als vry-
man of burger geleeft heeft, aan
de Weeskamer , want waar toch
zal men den rechten erfgenaam
vinden, daar de naam en 't vader-
land beide onbekent zyn?

Zoo als ik kort voor heen heb
gemeld , ik weet my nog zeer wel
te binnen te brengen, dat de
IJ. 'Deel.

VoortrelVelvke Maatfchappy dik-
wyls haar bell gedaan , en den op-
; gegeven naam en vaderland van
den overledenen in de Couranten
heeft laten zetten, met belofte,
om de nalatenichap te laten volgen
aan de genen, die met genoegza-
me bewyzen zouden können aan-
tonen, dat zy de wettige erfge-
namen waren ; dog wyl niemand
gezocgzaam bew\ s konde bybren-
gen, zoo is de nalatenichap, zoo
als billyk en recht, aan de Voor-
tretïelyke Maatfchappy gebleven,
dewelke haar ook altyd van rechts
wegen toekomt, zoo dikwyls als
diergelyk geval gebeurt.

Zoo zeer echter als deVoortref-
felyke Maatfchappy voor de nala-
tenichap der overledenen en des-
zelfs rechtmatige bezitters zorg
draagt, zoo zeer neemt zy ook
ter herten, dat de gemaakte
Tranfporten betaalt worden ; want
wanneer zodanig een den Land-
bouw en alle ander boerenwerk
verftaat, zoo gebeurt het dikwyls,
dat hy d'een of d'ander burger of
boer helpt ; en door dien 't belang
van de Voortreffelyke Maatfchap-
py vereifcht, dat de Landbouw
bevordert word, zoo weigert zy
den geen zodanige knecht niet
licht, welke den zelven uit haren
in zynen eigenen dienlt nemen
wil , mids dat hy 't overfchot van
't gemaakt tranfport zoo voort in
hare kas betaalt, ten einde de toe-
komende knecht van deze fchuld
vry worde , en dezelve bv dezen
zynen nieuwen Heer weder ver-
diene.

Doordien zich wederom eene opw«
gelegentheid opdoet, om van dewy"eea
Bedienden der Maatfchappy te ïngïno-
fchryven , welke zich als boeren- men word«
knechts by de burgers of boeren
verhuren , 't welk hier te land , in
loning nemen , heet ; zoo zal 't
hoop ik, niet qualyk gedaan zvn ,
als ik met alle omftandigheden
meld , hoe dit overnemen van een
Knecht in zyn werk gaat.

Voor eerll na dat de Heer met
K k zynen

25g BESCHRYVING

zynen toekomenden knecht we- . den Edelen rïeei

VAN DE

De Secre-
taris moet
een fchrif-
telyk Con-
tract ma-
keu.

Gouverneur
verleent, moet de Heer ander-
maal tot den Secretaris gaan, en
of den knecht , als hy den Heer
Gouverneur daar van verwittigt
heeft, wederom in den dienll der*
Voortreffeiyke Maatfchappy bren-
gen , of anders als de Heer en de
knecht elkander aanftaan, den E-
delen Heer Gouverneur om ver-
dere ontflaging, en den Secretaris
om vernieuwing van 't contract
verzoeken, 't welk hem dan we-
der een quart daalder kolt. Doet
hy echter zulks niet, en behoud
nogtans den knecht in zynen
dienft, zoo is de Fiskaal of de
Land-droft zoo voort gereed , om
hem aan te klagen, en met %$
ryksdaalders te ftraffen, om dat
hy een Bediende der Voortreffe-
iyke Maatfchappy ophoud , zon-
der kennhTe van den Edelen Heer
Gouverneur.

Na dit omftandig bericht , zou-
de men wel wederom eene vraag
op de baan brengen können, wel-
ke ik niet gaarn beantwoorde: of
namelyk de gantfche bezetting,
welke ik voormaals gezegt hebbe,
600 man flerk te zyn, zich in de
Veiling onthoud ; of hoe ze anders
verdeelt is? dog moet ik hier op
antwoorden ; dat gelyk de Voor-
treffeiyke Maatfchappy hare Be-
dienden tot zeer verfcheidene
verrichtingen gebruikt , zoo als
boven gemeld is, en ook uit ande-
re Hoofdflukken blykt, dezelve
insgelyks niet allen en ten allen ty-
dein de Veiling geinquartiert kön-
nen worden.

Want wanneer alle zoldaten Waarom
in de Veiling leven en huishouden, nie,!/!ilc

, , ° 111 zoldaten in

en dezelve maar alleen bewaren de Veiling

gens'tmaandelykloon, dat altyd
groter moet zyn , dan hy by de
Voortreffeiyke Maatfchappy ver-
dient , om dat hy ook meer arbeid
doen moet, overeen gekomen is ,
zoo moet de Heer den Edelen
Heer Gouverneur, ofdiemidler-
wyl in deszelfs plaats 't gebied
voert , om de ontflaging van zoda-
nigen knecht verzoeken.

En de ontflaging van den Ede-
len Heer Gouverneur bekomen
hebbende, zoo is hy wyders ver-
plicht, om by den Guarnizoens-
boekhouder na de fchulden van
dien knecht, of deszelfs transport
te vragen , dien hy voor 't opflaan
der boeken, of 't maken van een
uittrekzel een vierde daalder be-
talen moet.

Met dit uittrekzel is hy gehou-
den na den Kaflier te gaan , en
tegen eene quittantie de achter-
flallige fchulden van den knecht te
betalen ; terwyl de knecht , een
zoldaat geweert zynde, zich tot
den Kapitein moet begeven, om
't geweer, uit Holland met zich
gebragt, over te geven, waaren-
tegen hy» ï.00 hy een matroos is
geweelt, zich tot den Equipagie-
meefler vervoegen moet, om den-
zelven hier van kenniffe te geven ,
en aan denzelven ter hand te Hel-
len , 't geen hy onder zyne bewa-
ring gehad heeft.

Hier op begeven de Heer en de
knecht zich beide tot den Secre-
taris politik, en laten door hem of
door den eerilen Klerk een om-
Handig Contrad vervaardigen ;
in dat Contract word onder an-
deren ook gemeld de tyd, hoe
lang de Edele Heer Gouverneur

zodanigen knecht ontflagen heeft; moeften, waar toe zouden dan al- J°nvnc™

1 Ie andere gebouwen dienen, die

voor welke moeite de Secretaris
een ryksdaalder geniet; waar uit
blykt, dat wyl 'er zeer veel dier-
gelyke knechts zyn , zulks voor
den Secretaris een fraai verval is ,
fchoon 't een der minilen is, die
hem veel geld in den zak jagen.
Na verloop van den tyd, door

buiten dezelve aangelegt, en tot
voorpoilen in 't land gemaakt zyn ;
en wie zoude dezelve bewaren?
want daar moet immers manfehap
zyn, die op 't Robben-eiland de
banditen bewaart; insgelyks moe-
ten zommigen den poll in den Sal-

danha-

KAAP Di GOEDE HOOP. 259

danha-Baay bc. lek ken, in opzicht
op dezelve hebben; anderen moe-
ten in de Groene kloof, anderen
in 't land van Waveren, en ande-
ren wederom in de Klapmuts,en/.
de wacht houden, zoo dat om
dieswille ja zelfs aan de Kaap, om
de ronde te doen , vele uit de Ves-
tinggezonden en over nacht, hoe-
wel by beurten, gelaten gorden.

Nooit heb ik de bezetting llcr-
kcr, en talryker gezien , dan ten
tyde van den Heer Gouverneur
Louis van Altenburg; want doof
dien de Heer reeds den oorlog
lange jaren gcvolgt had, zoo wilt
hy zeer wel, hoede bezetting in
eene velling beitelt en verdeelt
moeit zyn, terwylde Heer Gou-
verneur Willem Adriaan van der
Steil van de Krygskunit en tucht
geen kennis ter waereld had, en
beter wilt, de zoldaten tot zyn
byzonder belang te gebruiken,
dan dat hy dezelven in de Veiling
lui en ledig zoude gezien hebben ;
zoo als daar van hier na verfchei-
de Haaltjes zullen worden byge-
bragt.

Zoo Iterk echter : als de bezet-
ting onder den gemelden Heer
Gouverneur van Affenburg ge-
weelt is, zoo kan ik echter met
waarheid zeggen; dat dezelve
nooit meer dan uit ioo zoldaten
beltaan heeft; want fchoon de
handwerksluiden zich ook in de
Veiling bevinden, en een tamelyk
getal uitmaken, zoo doen zy ech-
ter geene zoldate dieniten , als 'er
geen vyand voor de poort is ; maar
oeftenen hun handwerk.
Wanneer Ik fpreek hier van de zoldaten,
degenen- fa beftendig in de Veiling gar-

le monlte- . . o f> f>

ring ge- mloen houden ; want anders weet

daan word. ^ wej^ (jat ji^ 'er nu en (jaa meer

, in gezien heb, voornamelyk op
den dag, wanneer de generale
monitering gehouden word, wel-
ke jaarlyks niet alleen aan deze
Kaap, maar door gantfeh Üoll-In-
die , daar de VoortrefFelyke
Maatfchappy te gebieden heeft ,
ja zelfs opjde fchepen in zee, den
II. ©*■/

laatlle Julv w rricht word; als
op welken dag zich een ieder of
in perzoon \ ertönen en verant-
u oorden moei , o| verplicht is, om
zulks door een van y.vne makkers
te laien doen; ten einde midler-
u > I de pollen niet ledig of zonder
volk gevonden zouden worden.

Desgclyke moeten ook de zol- Waarde
daten doen, die boeren arbeid matrozcn
verrichten, welker pollen in 'fwone*
voorgaande reeds aangewezen
zyn. Du de matrozen zich ins-
gelyks niet in de Veiling, maar in
't oude Ziekenhuis, oft fcheeps-
pakhuis onthouden , is ten dele uit
inynen vorigen, bekent, ten dele
leert de algemene ondervinding,
dat men niet licht zal zien, dat op
eene en dezelve plaats, behalven
op de frlicprn, zoldaten en ma-
trozen ie gel\k huishouden; om
dat zy elkander zoo gaarn zien, als
de itudenten de foldaten. Daar-
enboven houden de foldaten zich
altyd veel beter, en worden lich-
ter in aanzienlyke gezelfchappen
toegelaten, als de matrozen.

Edog waar geraken- myne ge-
dachten al bene? Ik hope, dat op
de my voorgelegde vrage na beho-
ren zal geantwoord zyn; derhal-
ven zal na deze noodzakelyke om-
llandighcden te hebben gemeld*
belt zyn, dat ik wederom keer tot
't geen, waar van ik hier voren af-
gegaan ben. Doordien ik nu van
de Voortreflelyke Maatfchappy
gehandelt, en van eenige buite-
kanzen gewach gemaakt, maar
niet uitgevoerig aangetoont heb;
zoo vereifcht als nu de noodza-
kelykheid, om dit iluk insgelyks
wat naauwer voor te flellen"

De Geimaliriceerde Bedienden Verval van
hebben wel de groötlte buiten- dcgeqoaK-
kanzen, als welke aan dees rfSSided
geene vervallen meer ontfangen,
als hare gantfche wezentlyke be-
zolding zelfs bedraagt, ondertuf-
fchen zyn de gemeenen ook niet
geheel en al daar van uitgeflo-
ten, om dat zy behalven hare be-
zolding en koïtgeld goed brood
Kk ? „n

260

BESCHRYVING van de

en andere kleinigheden ontfangen,
die hier niet können worden ge-
noemt. Ik zal hier maar in 't alge-
meen die voordelen noemen, wel-
ke zy van de Voortreffelvke Maat-
fchappy genieten, om dat de ge-
nen die zy buiten gewoon en van
de ingezetenen ontfangen , eene
byzondere plaats en duidelyke
vooritelling vereifchen.

Om by t Hoofd of den Heer
Gouverneur andermaal te begin-
nen, dezelve geniet behalven de
voorgemelde bezolding en kort-
geld alle maanden 15*00. pond
Ryft; 30. boffen witte Ryft, die
nog in deaaren ftaat; r. mudden
of 360. pond tarwe meel ; 4. fcha-
pen of verfch vleefch , waar by 't
echter ielden blyft, om dat de
verdoening te groot is ; 4. kannen
boom-oly, midsgaders zoo veel
azyn, als hy van noden heeft ; een
emmer inlandfche of Afrikaanfche
wyn; 8. kannen Brande wyn; 16.
kannen Sek; 10. kannen fterk
fcheep-bier of Bronfwyker mom;
%S- pond Boter; 15". pond was-
kaarzen; 10. pond gemene kaar-
zen ; zo. pond gezoute vleefch en
{pek , dat uit Holland komt ; %.
pond fpecery; 4. pond peper; alle
dagen een voer Brandhout, of
zoo veel als hy gebruikt ; vry pak-
huis, dat is alle goederen , welke
tot zyn lyf behoren, of voor niet
met al, of ten minften r $. percent
beter koop, als een ander dezelve
bekomen kan ; allerhande tuin-
vruchten , zonder onderfcheid ,
• voor niet met al; want dezelve
moeten hem op zyn bevel behan-
digt worden ; aangezien al 't geen
in den tuin der Voortreffelvke
Maatfchappy raar groeit , voor
hem alleen is; daarenboven heeft
hy zoo veel (laven enflavinnen,
nevens de nodige koften kleding
voor dezelve , als hy in zyn huis
van noden heeft.
AfTcheids- Men heeft my daarenboven
verzekert, dat hy voor 't affcheid-
maal, waar op alle Opper-Offi-
ciers, dat is, de Admiraal, Vice-

Rcioiir
vloot.

Admiraal, en de Schout" by nagt,
midsgaders alle andere Kapiteins,
Luitenants, Vaandragers, Opper-
en Onder-Koopluiden en Boek-
houders der fchepen verfchynen,
't welk hy alle jaren aan de Re-
tourvloot geeft , en in naam van
deVoortreffèlyke Maatfchappy ge-
ven moet, 5-00 guldens geniet,
fchoon dei gemelde Maatfchappy
de korten buiten dat betaalt ; als
mede dat hy eene dier gelyke zom-
ma te verwachten heeft , als hy
zich in dienft van de gemelde
Bloeiende Maatfchappy op de ree
begeeft , en een in nood zynde
Schip te hulp komt, en 't zelve red;
zoo als zulks ontrent 't Schip de
Zuiker-molen roemwaardig is ge-
fchied , 't welk de Heer Gouver-
neur Willem Adriaan van der Steil
van 't itranden bevryde.

Daar zouden ook nog zoo veel
andere kleinigheden zyn , die hier
niet genoemt worden , welke on-
der deze voordelen moeten wor-
den gerekent , die echter alle ook
eene tamelyke zomma bedragen ;
en zoo men deze nevens alle de
voorgenoemde oprekenen , en
voor een gantfeh jaar by malkan-
deren tellen wilde, zouden zy
aan geld , zelfs niet hoger gere-
kent , als ze hier verkoft worden,
zonder twyffel zoo veel belopen,
dat men daar uit zonneklaar zien
zoude, darde Heer Gouvernenr
ruim eens zoo veel aan buitekan-
zen geniet , als zyne jaarlykfche
bezolding en koitgeld beloopt.
Men zal derhalven niet te veel re-
kenen, als men zegt, dat deze
vervallen jaarlyks bedragen eene
zomma van - fl. 6ooo

En wie wilde de moeite
nemen , om de Emolu-
menten van alle andere ge-
qualificeerde Bedienden
ordentlyk na elkander op
te rekenen ; 't zal genoeg
zyn , dat ik alleenlyk zeg,
dat hare vervallen met de
bezolding en gantfche Be-
diening zeer naauw over-

een-

Jaarlykfche
voordelen
van den
Hr. Gou-
verneur.

Emolu-
menten
van alle ge-
aualifkeer-
de Bedien-
den.

KAAP de GOEDE HOOP. tet

eenkomen , en dat zy alle
met malkanderen eene
zomma genieten van fl. 50000

De gemene f14 man,
die behalven 't voorgemel-
de niets als 't brood genie-
ten, waar toe voor ieder z't
mudde van noden is , en
bygevolg jaarlyks 1310
mudden zamen, waarvan
ieder mudde alhier 't maal
en bakkers-loon daar by
gerekent , op fl. 9 te liaan
komt; ontfangen na dezen
overilag eene zomma van fl. 11 790

Dat derhalven alle Be-
dienden der Voortreffely-
ke Maatfchappy aan Emo-
lumenten genieten , eene
zomma van fl. 67790

Het zoude wel noodzakelyk
zyn , om de handwerksluiden
daar by te voegen , die fchoon ze
niets meer genieten , dan tot nu
gemeld is , de Voortreffelyke
Maatfchappy echter veel kollen
veroorzaken , zoo wel door 't be-
derven van haar gereedfehap » als
wegens andere omftandigheden,
welke ik hier liever verzwygen ,
dan wydlopigna malkanderen ver-
halen wil , om dat zich licht nog
wel gelegentheid zal opdoen, om
de vrage te verklaren , of name-
lyk de Voortreffelyke Maatfchap-
py niet beter zoude doen, dat zy
zich van hunne ingezetenen , die
alle materialen van haar moellen
kopen, waar mede zy reeds gro-
ten winft zoude können doen , liet
bedienen, dan van hare eigene
loontrekkende Bedienden?

Van 't onderhoud van zoo vele
grote gebouwen zal ik insgelyks
niet melden, om dat zulks door
hare eigene handwerksluiden en
ilaven gefchied,die ook de bouw-
materialen van haar ontfangen,
fchoon de zomma van alle deze
kotten tamelyk aangroeit, en jaar-
lyks een zeer groot Kapitaal uit-

maakt; en heb ik dikwyls met de
waarheid horen ver/.ekeren, dat
de paardellal alleen, dien ik in
mynen vorigen befchreven heb,
een zoo grote /.omina gekoit
heeft, dat men daar over verbaalt
Haat.

Na dat ik aldus de kollen opge- Deonko*
noemt heb, welke tot de Bedien- defchepen
den der Voortreffelyke Maat-8"n-
lchappy , in bezetting leggende ,
jaarlyks worden vereilcht , zoo is
nodig , dat ik ook om de fchepen
denk, welke van 't Kantoor alhier
niet veel minder en zelfs vry meer
op rekening zullen moeten nemen
als de eerlle; derhalven zal 't raad-
zaam zyn, iets duidelyker te gaan,
en eeril te handelen van zodanige,
die malt en reeloos alhier aanko-
men, en dan hoe 't is ontrent de
gene, die veel /.ieken hebben, en
eindelyk, welke verfche fpys hen
gegeven word.

De mail en reelozen worden al-
dus zoo voort met vaartuigen
voorzien , waar op veel volk is ,
om dat men niet kan weten, of
zich te gelyk niet vele zieken daar
op bevinden ; en komen aldus
beide hier in overeen, om dat men
ook de gene , die veel zieken op
hebben, met vaartuigen en volk
te hulp komen moet, wyl zy
door 't losbranden van een Huk
kanon hare nood even zoo wel te
kennen geven, als die welke hare
mallen verloren hebben. Zoo
dra dit volk nu met een vaartuig ,
't zy een galjoot of een ander klein
fchip het in nood zynde fchip ge-
nadert is, moet het in 't zelve o-
vergaan , en na deszelfs toeltand
vragen, waar na 't eene floep aan
den Edelen Heer Gouverneur
zend , om hem van alles kennilfe
te geven.

Hier op moet het dit in nood Hoc de in
zynde fchip op de rede en voor ^d. iyn"

ui- j u- delchepcn

anker helpen, t zy door binnen oP de Re-
llepen , dat is , door vallmaken de sehol~
van t zelve aan haar vaartuig, door den.
hulp van een touw, of boegzeren,
dat is, door andermaal vallmaken
Kk 3 van

262 BE SC HR Y VING van de

van 't zelve aan een iloep of boot ,
waar in 't verfch volk zit, en mét
roejen 't fchip op de rede brengt ,
of eindelyk alleenlyk door 't rege-
ren van hunne zeilen , in welk laat-
fte geval, 't volk tot hulp gezon-
den, wel 't gemakkelykite heeft,
dog 't is een onfeilbaar teken, dat
de meefle ziek leggen , of reeds o-
verleden zyn.

Zoo dra een zulk fchip op de
rede en voor anker gebragt is,
word 'er zoo voort gereedfchap
gemaakt , om alles te herltellen ;
om dat de fcheeps-timmerluiden
bevel ontfangen , nieuwe mallen
te maken , en te verhelpen , 't geen
verder aan Hukken mögt gebroken
zyn. De flaven en ilavinnen
moeten ten eerften de zieken, die
met de boot aan land gebragt wor-
den, afhalen, en ten dele op
hunnen rug, en ten dele op lichte
planken na 't Ziekenhuis dragen ,
alwaar zy zoo lang onder 't opzicht
van denOpper-meefter enZieken-
vader blyven, tot dat zy herftelt
zyn of fterven.

Ten einde echter ook de flaven
en flavinnen , die doorgaans lange
vingers hebben, als zy doodkran-
ken na't ziekenhuis dragen den zel-
ven niet zouden beroven, zoo
word voornamelyk als 'er veel zie-
ken zyn , langs den weg eene fter-
ke wacht gepolleert, om zorg te
dragen, dat de zieken niet bello-
len worden; 't welk anders zeer
licht gefchieden konde,om dat de
weg van 't llrand tot aan 't gemeld
Ziekenhuis zeer lang is , en altyd
vier flaven of flavinnen eenen op
't bed leggenden te gelyk dra-
gen.

Eér en alvorens deze zieken nog
van hun fchip gaan, of na 't Zie-
kenhuis gebragt worden , word
'er verfch vleefch en allerhande
keuken-kruiden, zoo als ook 't
geen 't zelve anders gebrek heeft
gevonden ; waar mede gecontinu-
cert word, zoo lang als het hier
ten anker legt ; aangezien ieder
fchip alle weken drie vleefch da-

gen heeft, waar op het zoo wel,
als op de andere dagen, en aldus
de gehele ;week door, behalven 't
gemeld verfch vleefch , ook aller-
hande keuken-kruiden ontfangt.

Terwyl 't fchip hier ten anker
legt, word 'er geftadig d'eene par-
ty na de andere van 't 'gezonde
volk aan land gelaten, om lucht
te fcheppen, terwyl de anderen
die in 't fchip gebleven of weder
te rug gekomen zyn, verfch water
halen, en alle andere fcheeps-ar-
beid verrichten moeten ; ten ein-
de by de voorhebbende reis* wel-
ke tyd alle dag nadert, aan geen
ding gebrek gevonden worde.

Komt echter een fchip wel ge- Hoelang
conditioneert , dat is , dat nog ge- J^vtr-611
brek aan maften , zeilen, levens- toeven,
middelen of gezond volk heeft, op
deze rede , en heeft bevel, om ver-
der na Ooft-Indie, of na Batavia,
of nä Ceylon te zeilen, aan welke
twee piaätzen alle fchepenuit Hol-
land geaddrefleert worden, als zy
niet onmiddelbaar bevel hebben,
om hier te blyven, zoo word 't
zelve fpoedig afgevaardigt ; aange-
zien het niet veel langer tyd, om
hier te blyven, nemen mag,
als ontrent 14. dagen, binnen wel-
ken tyd het water en alle nood-
wendigheden aan boord zyn moe-
ten ; dog zoo binnen dien tyd d'een
of d'andere ramp zich aan een maft
openbaart, of dat men aan de kiel
een lek vind , waar door 't water
indringt, en geflopt moet worden,
eer men weder in zee fteekt , zoo
kan de bovengemelde tyd zoo
naauw niet in acht genomen of be-
paalt wórden.

Minlt echter laten zich de re-
tourfchepen, die uit Indie komen
en dezen haven aandoen , aan ee-
nigen tyd binden , wanneer zy
verder na Holland zeilen zullen ;
want behalven dat zy oudbakken
volk hebben , zoo als de zeevaar-
ders gewoon zyn te zeggen, dat
is, zodanige menfehen, die reeds
lange jaren in Ooll-lndie geweeft
zyn , grote hitte uitgeftaan , en ve-
lerhande

KAAP de GOEDE HOOP. 203

lerhande water en lucht gezwolgen
hebben, en dei halven aldus mag-
teiooszyn, dat 't gantfche lichaam
niet dan eene loutere onge-
zondheid vertoont, welke nood-
yakelyk meer veiverHching van
noden hebben, als degenen, die
eerlt uit Holland hier aankomen ;
voo hebben zy ook bevel van de
Voortrerlelyke Maatfchappy , om
alhier by malkanderen te komen,
en in eene aanzienlyke vloot te
zamen van hier te zeilen.
Deaanko- Doordien 't nu zeker is, dat de-
chëpen ze lchepen zoo wel van Batavia
.uiUyion als Ceylon gezonden worden , al-

^n Ihiavu waar .^y nare jac)ing njet op een en

icr 11.1 cl- dezelve tyd ontfangen; behalven

va"ïten. dat z>" °f& niet eenerlei weg af re
leggen hebben, aangezien die van
ßatavia veel tyd doorbrengen, eer
ve door de ltraat Sunda zyn, waar-
entegen die van Ceylon zulke te-
genwinden niet onderworpen en
enkelyk öp de hoogte van Mauri-
tius groot gevaar uitftaan moeten |
zoo is 't ontwyrFelbaar dat deze
fchepen niet gelyk können aanko-
men, maar dat de eene altoos na de
andere wachten moet; en> komen
doorgaans die van Ceylon veel la*
ter als die van Batavia, in welken
tyd deze zich reeds van alles ver-
zien hebben, en enkelyk zoo lang
v\ achten, tot dat de andere insge-
lyks gereed zyn , om in zee te fte-
ken.

Dat zy echter alhier na elkander
wachten , en alle te gelyk van
hier na Holland zeilen moeten,
zulks is eene zaak, die hoog
noodzakelyk is; want aan den
Gouverneur alhier worden de ge-
botene en geheime bevelen gezon-
den, welke de gantfche retour-
vloot betreffen ; en mag hy ze
ook niet eer opbreken , voor dat
de Admiraal van deze vloot hier
gekomen is, in welkers byzyn hy
de zegels afneemt, enmetdenzel-
ven beraadflaagt. Vervolgens wor-
den ook de zoo genaamde Seyn-
brieven , of inÜructien voor ieder
fchip gemaakt, waar na zy zich
op hunne gantfche reis richten,

en alle Seynen van den Admiraal
gade flaan, en zorgvuldig nako-
men moeten.

Wyders is 't ook hoognoodza- Waarom
kelyk, om dat de VoortreHelyke^t
Maatfchappy in tyd van oorlog zeilt,
grote fchade lyden konde, als ie-
der alleen zeilde; en zoo men voor
geen vyand te vrezen heeft, zoo
moet echter de Retour-Vloot mex
malkander zeilen , om dat de ge-
melde Maatfchappy de t'huis ko-
mende fchepen eenige kruiffers te
gemoed zend , welke hen van al 't
geen in Europa voorvalt, bericht
brengen , als zy by hen komen ;
zulks moet echter onfeilbaar uit
dit fondament gefchieden, om dat
de Admiraal van de Retour-vloot
alleen eigentlyk weet, waar hy by
hen komen zal ; en deze hebben
diezelve order, zoo dat zy zeer
wel onderrecht zyn, waar zy na
dezelve wachten zullen. Eiiide-
lyk ftaat aan te merken, dat de
gemelde roemruchtige Maatfchap-
py voor 't afgemat volk, dat met
de fchepen komt, veel voorraad
van verfche fpys , boter , kaas , bier,
wyn, brandewyn en diergelyke te
gemoed zend , ten einde om zich
te ververfchen , en met meer kragc
na de Hollandfche wal te ifeve-
nen.

Hier uit blykt, dat het niet al-
leen hoog nodig is , deze aanzien-
lyke en ryk geladene Retour- vloot
met elkander te laten zeilen ; maar
ook dat dezelve, doordien ze niet
gelyk aankomt, als mede 't ver-
vaardigen van de gemelde Seyn-
brieven , en 't provianderen van
alle deze fchepen eene langer
tyd vereiffchen, zoo fpoedigniet
weder van hier zeilen kan, als an-
dere die na Indie ftevenen; aange-
i zien haar legtyd in den haven al-
hier, doorgaans acht ook wel tien
of twaalf weken duurt.

Vermakelyk en zeer geneuge-
lyk is haar vertrek uit dezen ha-
! ven te zien ; want men ziet iets
zeldzaams voor 't zelve , by 't zel-
ve en na 't zelve. Voor 't ver-
I trek en zoo lang als deze vloot

hier

264- B E S C H R Y V I N G van de

Hoe 't
volk voor
't vertrek

roepen
word.

hier legt, fchynt de gantfchc Kaap
eens zoo volkryk , als ze anders
is, aangezien de menigte door de
vlotelingen niet alleen word ver-
dubbelt, maar om die zelve tyd
vind men hier ook veel meer men-
fchen van 't platteland, als ooit,
om hare veld en boomvruchten,
als gele , witte en rode knollen,
appelen , queden , water-meloe-
nen en diergelyke duur aan den
man te brengen , en zich in tegen-
deel als uit de eerffe hand te ver-
zorgen, van 't geen deze uit In-
die met zich gebragt hebben , als
Thee,zuiker, ritzen, neteldoek,
enz . ; zoo dat de huizen alhier om
dien tyd alomme vol menfchen
zyn , en als eene kleine MifTe of
Jaarmerkt verbeelden , 't welk
zeer vermakelyk is te zien.

Wanneer de tyd van haar ver-
trek aannadert , zoo ziet men an-
icheep'gè- dermaal iets, dat men anders 't
gantfche jaar door niet gewaar
word ; want eenigen tyd voor de
gantfchelyke opbreking en kort
na 't affcheidmaal hoort men drie
dagen na elkander de trommel
door alle (traten roeren; waar by
ter zei ver tyd door denTrommel-
flager uitgeroepen word, dat een
ieder zich binnen den tyd van X4
uuren na zyn befcheiden fchip zal
hebben te begeven, ten einde hy
de fchepen niet late vertrekken ,
en alleen achter blyve, om dat de
Fiskaal hem na de monftering wel
zoude weten te vinden en te ilraf-
fen.

Eindelyk waait de laatfte drie
dagen eene blaauwe vlag van 't
Admiraals fchip,'t welk als de laat-
fle waarfchouwing, zoo wel voor
de gemeenen als de Officiers is ,
dat 't als nu tyd is, aan boord te
komen, en ten einde niemand
zoude können voorgeven, dat hy
dit waarfchouwings-teken niet ge-
zien had, zoo word alle morgen
in deze drie laatlte dagen, als de
vlaggc opgedoken word, een ka-
nonfehoot gedaan; dit zelve ge-
fchicd ook, als 't anker word ge-

licht, ten einde ieder Kapitein
dezelve in zynen rang oplichten
en in de voorgefchrevene order
zeilen kan. Waar op als dan , wan-
neer de gantfche vloot vertrekt, 't
kanonneren begint, om dat ieder
Schip met eenige kanon-fchoten
affcheid neemt, en ook uit de Ves-
ting met diergelyke bedankt en
eene gelukkige reize gevvenfcht
word.

Na 't vertrek van deze vloot
ziet het 'er aan de Kaap weder
gantfeh anders uit, als voor heen;
want men ziet zoo veel menfchen
niet meer, om dat 'er niet alleen
iooo man van de vloot minder al-
hier worden gevonden, maar door
dien ook de menfchen van 't plat-
te land, ja zelfs vele van de bur-
gers alhier, zich na hunne Land-
goederen begeven, en aldus deze
Kaap als gantfeh ledig laten. Het
gebeurt ook wel, dat de een of de
ander die de vloot heeft laten ver-
trekken , gevat en in hechtenis ge-
zet word; zodanig een valt den
Fiskaal onfeilbaar in handen, enHoe'tga«
word ftrengelyk geitraft, niet a1-metdege-
leen aan 't,lyf met eene geefleling, jjevloon"
maar ook in de beurs, aangezien «gbiy ven.
de Fiskaal zes maanden gagie be-
komt, en als hy daar toe verwe-
zen word, zoo is zyne woonplaats
zekerlyk op 't Robben-eiland by
andere Banditen , alwaar hy zoo
licht niet wegkomt, ten ware hy
rterft , of eene byzondere genade
erlangt.

Door dien nu , zoo als reeds ge-
meld, de Retour-fchepen hier op
elkander wachten , en zamen na
Holland moeten zeilen, en des-
wegen ook lang hier ilil leggen ,
terwyl in tegendeel andere uit
Holland komende en na Indie zei-
lende fchepen , op verre na zoo
lang niet vertoeven , zoo zal men
om eene gelykheid te treffen, en
daaruit de onkolten, welke alle
fchepen veroorzaken, te duidely-
ker en zekerder te weten, niet
qualyk doen, dat men alle, zoo
wel uit als t'huis varende fchepen,

eenen

KAAP de GOEDE HOOP. 265

eer.cn legtyd van vier weken aan I
deze Kaap geeft ; men zal oi)k te
minder feilen of den naam van
grootfpreker verdienen, als men
ieder fchip een onkoil-rekening
van 3 >oo gulden toelegt •
Watdc &n vermids ik ook verzekert
'«pen, ben, doordien de lange onder-
traan- vinding my zulks heeft geleert,
mende, dat er jaarlyks niet minder dan 50.
itenma- 7.oo uit als t'huisvarende fchepen,
n. waar van 'er geen een zonder gc-
9 igtige redenen verby mag zei-
len, alhier aanlanden, en zich ver-
verirchen moeten, zoo is licht de
rekening te maken, dat alle deze
fchepen in dezen haven aan de
Voortreßelyke Maatfchappy niet
minder dan 150000 gulden kollen
können.

YcleEngelfche, Deenfche, en
als 't vrede is, Franfche en Portu-
geefche fchepen doen dezen ha-
ven ook wel aan, en nemen verfch
water en allerhande levensmidde-
len, alsvleefch, brood, keuken-
kruiden, en andere noodwendig-
heden in, om dat zy tog in gantfeh
Ooft-Indie geen bequamer plaats
vinden können, alwaar 't water
beter en de levensmiddelen in
groter overvloed zyn ; dog door
dien zy met de Voortreffelyke
Maatfchappy niets gemeen heb-
ben, maar enkelyk als vrienden
en naburen aangemerkt worden ,
dien men in dit Huk niets weige-
ren kan, of mag, zoo kan men
van dezelve niet anders melden,
dan dat zy den inwoners jaarlyks
veel voordeel toebrengen.

Verder moeten onder deze on-
kollen alle de goederen worden
gerekent, welke aan de fchepen
verdaan worden, zy mogen wor-
den genaamt , zoo als zy willen ,
want 't zoude zwaar vallen, alles op
te noemen, dat de fchepen van
noden hebben ; wanneer men
ilcchts ter loops de goederen,
welke de Voortreffelvke Maat-
fchappy tot behoudenis en her-
ftelling van hunne befchadigde
fchepen uit Europa herwaards
II. Deel

moet zenden, als mallen, zeilen,
ankers , planken , delen , pik ,
teer, fpykers, en ander zoo wel
gemaakt als ongemaakt yzerwerk,
Smids-kolen , buskruid, lood,
kogels , granaten, Hukken gefchut,
faaphanen, pillolen, pekelvlcefch
enfpek, oly, boter en vele ande-
re dingen by zich nagaat, hoe
duur deze waren, cerzy hier ko-
men, en tot dat zy verbruikt wor-
den, haar komen te liaan , zoo
zal men zoo voort eene grote on-
koll rekening vinden , die hier
met ililzwygen verby gegaan
word, om dat geen fchip aan-
komt, dat niet 't een of 't ander
of meeft alles gebrek heeft.

'Zoo men nu nog rekent , 't geen
dezelve hier aan land in 't byzon-
der genieten, en op hare reize
met zich nemen, als meel, brood,
verfch vleefch, levendige fcha-
pen, van welke een fchip van
160. voet lang, 16. tot io., een
van 145. voet, 11. of 16., en een
van 130. voet 10. of n. fluks be-
komt , terwyl de kleine fchepen
ook wel eenige ontfangen, dog
derzelver getal blyft ongenoemt ,
om dat zy niet ordentlyk aan een
zeker getal fchynen gebonden te
zyn, voorts wyn, brandewyn of
arak, brandhout, midsgaders al-
lerhande veld en tuinvruchten,
zoo zal men de boven genoemde
zomma te eerder laten doorgaan.

Hier by Ib.at nog voornamelyk
te worden aangemerkt, dat de
Voort reffelyke Maatfchappy jaar-
lyks enkelyk voor verfch fchapen-
vleefch ,'t welk de fchepen , 't Zie-
kenhuis en eenige gequalificeerde
Bedienden bekomen, eene zom-
ma van 30000 guldens uitgeeft,
niet tegenilaande zy 't uit hoofde
van een contraft, met eenige bur-
gers alhier aangegaan , die ook
dieswegen gepriviligeerde Sla-
gers der Voortreflelyke Maat-
fchappy genaamt worden, veel
beter koop heeft, als een burger
of vreemdeling, aangezien zy voor
't pond niet meer dan z. lichte
L 1 ftui-

266 B E S C H R Y V I N G van de

ftuivers, welke in Holland ontrent
13. duiten uitmaken, betaalt, ter-
wyl zelfs een burger , % zware ftui-
vers, dat is, 16. duiten voor 't
pond geven moet. Ik weet wel ,
dat eens zeker burger aan de En-
gelfchen ,. die ook eene tamelyke
quanüteit vleefch van noden had-
den, zulks voor even dien zelven
prys heeft gelevert , waar voor 't
de Voortreffelyke Maatfchappy
heeft, dog 't geen hy daar aan
heeft gewonnen, zal juift zoo veel
niet zyn, fchoon hy aangenomen
had, niet alleen fchapevleefch ,
maar ook rundvleefch te leve-
ren , welk laatfte ook wegens de
grove fchonken zeer zwaar in 't
gewigt liep.

Ten einde echter de Voortref-
felyke Maatfchappy geen gevaar
zoude lopen , dat deze geprevili-
geerde Slagers flecht en mager
voor goed en vet vleefch mogten
leveren, zoo heeft zy niet alleen
beftendigeenen Boekhouder in 't
daar toe gebouwt ilachthuis wo-
nen , die op de deugdzaamheid
van 't vleefch acht geven en van al
't geleverde boekhouden moet,
en aldus als een Controlleur moet
aangemerkt worden; maar daar
zyn daarenboven twee gequalifi-
ceerde perzonen gevolmagtigt,
om alle dagen en wanneer zy ge-
lieven , in 't gemeld flachthuis
te gaan , 't geflachte vleefch te be-
zichtigen, en zorg tedragen, dat
'er geen ander dan kragtig vet
vleefch gelevert worde, aange-
zien dezelven magt hebben , om 't
geen de vereifchte hoedanigheden
niet heeft, weg te nemen, en den
flaven zonder betaling te geven,
om het te nuttigen.
Grote kos- Dog ik moet van de koften nog
ten met t m zeggen, welke deze roem-

vercorgen , . 06 ' .

derkran- nichtige Maatfchappy jaarlyks

Zjek"iuisdragen moet ; dienvolgens komen
de zieken, die met de fchepen
dikwyls in grote menigte aange-
bragt en de Meellers om te gene-
zen , overgegeven worden, aan
de gemelde Maatfchappy jaarlyks

nog een tamelyke zomma te ftaan;
want in 't treffelyke Ziekenhuis ,
zyn niet alleen 3. of 4. Meefters,
maar ook eenZiekenvader, eene
Ziekenmoeder , een Kok, en 8
of 10 flaven beitelt, welke allen
de Zieken oppaflèn en de behulp-
zame hand bieden moeten, waar
voor zy ook eene fchone jaarlyk-
fche bezolding genieten , zoo als
hier voren aangetoont is.

De zieken worden echter niet
alleen opgepaft , maar zy hebben
ook alle artzeny en de koft gedu-
rende den tyd van 14. dagen voor
niet met al ; welke echter binnen
dezen tyd niet genezen können
worden, maar genoodzaakt zyn,
langer te blyven, betalen voor
koft, artzeny en meefterloon niet
meer als de helft van hare maande-
lykegagie, zoo zy anders nog een
volle maand daar in blyven ; hoe-
wel ook de gemelde tyd van 14.
dagen zoo zeer naauw niet geno-
men word, aangezien zy door-
gaans niets betalen, als zy flechts
met 't zelve fchip weder können
vertrekken, waar mede zy geko-
men zyn , en 't welk om d'een of
d'ander rede iets langer heeft
moeten vertoeven.

Daarbenevens word ook alle . Watdc
dagen verfch en goedt fchape- voorTpys
vleefch, dat gantfeh anders en veel genieten.
beter van fmaak is, als 't Europe-
aanfche, voonamelyk 't Duitfche,
met Keuken-kruiden of ryft voor
dezelven gekookt , 't welk de art-
zenyen daar onder gerekent, die
meeft alle uit Holland gezonden
worden , andermaal eene grote
zomma bedraagt ; wil men einde-
lyk 't hout, dat hier zeer fchaars
valt, daar by voegen , waar van
men zeer veel wagenvragten tot 't
koken en ftoven of droog zweten
der zieken, die met fcheurbuik
behebt zyn, van noden heeft, zoo
word de rekening zoo veel te gro-
ter.

Hier uit is nu zeer licht af te
nemen , dat deze zieke-bedien-
den der Voortrefïe-lyke Maat-
fchappy,

KAAP de GOEDE HOOP. 207

Van des
Compa-
ïics Haven.

fchappy , tot welker behoef ook 't
koflbare Ziekenhuis , voor eed
zeer groot kapitaal gebouwt is,en
nog jaarlyks onderhouden word ,
allu jaren cene zeer grote zomma
kollen, en 't beloop van alle kos-
ten met malkandercn , niet veel
minder als 10000. guldens bedra-
gen zal.

Boven is ook gewag gemaakt,
dat de VoortrefVelyke Maatfchap-
pv grote koften doen moet om ha-
re Haven, waar van zy 'er hier
ruim 600. tot haar dagelyks ge-
bruik onderhoud , na behoren te
verzorgen. Ten einde men ech-
ter hier van een recht begrip zou-
de können hebben, zoo Haat voor
af te weten, dat deze Haven en fla-
vinnen meelt allen van Madagafcar
van geboorte zyn, en dat 'er wei-
nig uit deze Afrikaanfche Koning-
in ken en landen als Capo Verde ,
Guinea, Congo, Loando, St. Paul
en nog minder uit Afia of Ooit-In-
die gevonden worden, ten ware
d/een of d'ander fchheeps-Officier
eenigen met zich gebragt, en alhier
verkoft had.

Die van Madagafcar zyn aldus
alhier de talrykfte en de ge-
meenfte, die door een fchip ten
dien einde derwaards gezonden,
van den Koningen van 't gemeld
eiland , als mede van andere in-
woners gekoft, en met grote kos-
ten herwaards gebragt worden,
aangezien men niet alleen de kos-
ten van 't fchip rekenen moet,
maar ook de penningen , die voor
deze Haven gegeven worden , en
alsdan , de gantfche rekening op-
trekken.

De VoortrefFelyke Maatfchap-
py moet deze gekofte Haven, zoo
zy anders dienft van dezelven heb-
ben wil , van koft en kleding on-
derhouden en bezorgen ; en zoo
'er eenigen van dezelven krank
worden of een ongeluk bekomen,
zoo is zy verplicht , om dezelven
zoo veel mogelyk te laten gene-
zen, ten warezy 't Kapitaal, daar
aan te koften gelegt, verliezen
II. T>cel.

wilde; ja wanneer cencaanftckcn-
de ziekte onder hen befpeurt

word, zoo is zv te meer genood-
zaakt, om heu de bchulp/.ime
hand te bieden, ten einde /\ daal
van bevryd, haar arbeid fpocdig
verricht, en haar kapitaal buiten
gevaar gellelt worde.

'/oo men alle deze omftandig-
heden ter dege overweegt , zoo
blykt met den cerlten opflag, dat
dit getal Haven en (la vinnen
jaarlyks veel van onderhouden
koft; dog op 't eenvoudigfte ge-
nomen, en maar jaarlyks 50 gul-
dens voor ieder Haaf ge rekent,
hoewel fpys en drank , klederen
en medicamenten vry meer bedra-
gen; zoo koften echter de gemel-
de 600. Haven en flavinncn jaarlyks
30000. guldens t' zamen.

Doordien zy echter menfehen 7.ytyn
zyn als anderen, en derhalven ook "„Tonden
fterffelyk, zoo können zyzekerlyk worpen ai»
niet eeuwig leven, maar moeten aaderen'
eens den laatften tol aan de natuur
betalen ; dog ten opzicht van hare
levenswys , welke zeer morzig en
beeftachtigis, als men niet gefta-
dig met een ftok achter haar zit,
en haar anders doet leven, zyn zy
vele en voornamentlyk aanfteken-
de ziektens veel meer onderwor-
pen, als alle andere menfehen,
zoo als ik reeds voor dezen in een
van myne Hoofdftukken berichc
heb, en licht in 't toekomende nog
duidelyker fchryvenzal.

In den jare 1 7 1 1 . onftont onder
deze Haven eene zodanige aanfte-
kende ziekte, die ook in 't vol-
gende jaar duurde, waardoor ?eer
vele fchielyk op eene elendige wy-
ze weggefleept wierden ; en
fchoon men niets verzuimde, om
deze woedende ziekte te doen flui-
ten, zoo hielp zulks niet ; zoo
dat men eindelyk uit vreze , dat
die ziekte verder mögt verfpreid
worden, de Haven van de burgers
verbood, by dezelven te komen;
waar door deze ziekte binnen
de palen gehouden wierd , tot
dat zy na ontrent de helft weg-
L 1 2. gerukt

268 B E S C H R Y V I N G van de

gerukt te hebben , eindelyk op-
hield.
In de plaats Doordien nu deze oude en tot
vin de o- den arbeid bequame Haven ne-
moeCtcnncn vens eenige van hare kinderen
andeten fneuvelden, en de jonge kinderen
wordedneIt echter , waar van 't in hare voor-
maals befchrevene loots krielt, die
of van hen zelven zwart, of uit
vermenging van een Europeaan ,
geel of bruinachtig geboren wor-
den , tot den arbeid nog niet be-
quaamzyn, zoo is 'er immers geen
ander middel , dan dat 'er weder-
om een fchip uitgeruH en der-
waards gezonden word , om in de
plaats van de geHurvenen anderen
te kopen, enherwaardste brengen.
Om zulks echter zonder geld en
andere onkottan te doen, is eene
loutere onmogelykheid , want zoo
men 'er enkelyk ioo van noden
heeft, en voor ieder, dat is man-
nen en vrouwen door malkande-
ren, niet meer betaalt dan i<> gul-
dens, 't welk immers niet te veel
zoude zyn, om dat ik wel weet,
dat zy alhier tegen ioo. , iio.,
en meer ryksdaalders betaalt wor-
den, zoo bedraagt nogtans de zom-
ma 15-00 guldens, behalven dat
men nog niet verzekert is , of men
ze alle gezond of levend herwaards
zal brengen.

In de jaren 1705-. en 1706. is 't
fchip Ter Aa tweemaal na Mada-
gafcar gezonden, om Haven van
beide fexen te handelen ; het zel-
ve is ook gelukkig weder te rug
gekomen , en heeft altyd een ta-
melyk getal flaven enflavinnenmet
zich gebragt, dog zommigen zyn
daar van onder wege geltorven,
en zyn de Maatfchappy vele als
doden aangerekent, hoewel men
hier opentlyk zeide, dat de toen-
regerende Heer Gouverneur Wil-
lem Adriaanvan der Steil, dezelven
voor zich nam, voor de zynen ge-
' bruikte, en na zyn vertrek na
Holland, nevens zyne eigenen liet
verkopen; dog of de zaak ge-
grond is , laat ik anderen onder-
zoeken.

Ik wil hier ook niet eens aanha- HaarwJ
len of onderzoeken, hoeveel de nin§en
woningen van deze Haven aan te vanonder*
Voortreffelyke Maatfchappy kos- houden.
ten van bouwen en onderhouden,
welke ten dele hier, ten dele daar
hunnen aangewezen arbeid te ver-
richten, en by gevolg hunne wo-
ningen en verblvf hebben; d ienvol-
gens zal uit het tot nu gemelde ge-
noegzaam blyken, dat de Haven
en flavinnen, als men alles bymal-
kanderen rekent, duur genoeg te
Haan komen.

Enkelyk zal ik hier nog byvoe-
gen, dat de Voortreffelyke Maat-
ichapy nog eenige onkoiten dra-
gen en geld of goederen uitgeven
en beHeden moet, ten dele om de
ChriHenen of Europeanen , ten de- -. „

1 1 j 1 t 1 De Com-

le ook om de Hottentotten te be- pagniebe-
fchenken ; wat aanbelangt de Chris- ^c^a^
tenen, 't gefchenk, dat zy van de '" C"CIU
gemelde Maatfchappy genieten ,
fpruit uit eene vry willige en edel-
moedige toezegging , achtervol-
gens dewelke zy eene beloning;
belooft heeft , aan de genen , die
of een leeuw, of een tyger, of een-
wolf doden en fchieten. Hoe veel
echter deze beloning bedraagt? of
de gemelde Maatfchappy dezelve
alleen betaalt? zulks is reeds in my-
nen vorigen, en hier en daar ge-
meld en bygebragt.

De Hottentotten echter wor-
den nu en dan in naam van deze ook-.
Maatfchappy befchonken, tenein-
de zy goede en vriendelyke nabu-
ren en getrouwe bontgenoten,
welke eernaam hen toegclegtword,
weshalvcn zy ook tot geene Haven
können gemaakt of verkoft wor-
den, aan hen moge hebben, waar
mede zy in vrede handelen en tro-
queren können ; als ook , op dat zy
hunne onderdanen, of alle inwo-
ners alhier , geen nadeel zouden
doen zoo als zy voor dezen wel ge-
woon zyn geweell.

Zulke vereeringen en gefchen-
keft echter beHaan in louter klei-
nigheden , te weten, kopere en
gla/.e kralen, van allerhande kou-
leuren ;

De Hot-
tentotte«

KAAP de G O E D E HOOP. ic9

leuren; llukjes g< polvlt koper of
geel kopèi , die in de zon wakker

blinken, oud y/er, u \ n, hrande-
wyn , of arak «n tafaak, waarvan
y\ meer kennis hebben, als een
Europeaan^ en kan men hen hier
in /eer wel vertrouwen , dat als
zy den tabak goed heeten , en
. irn roken, geen Kuropeaan, hoe
t mi van tong en neus ook, anders
daar van oordelen tal ; en a'le de-
ze goederen, hoeweigering, zyn
hen veel aangenamer, dan baai-
geld, gelyk ik voor dezen reeds
omltandiger bericht heb.
,v beulen 2y betalen ook deze vereerin-
lonkos- genrykelyk, om dat zy of by een
^rJt bezoek, dat zy by den Heer Gou-
verneur door Gedeputeerde Kapi-
teins van deze of gene Natie laten
alleggen, of by eenc andere gele-
gen ilieid, wanneer zy onder elkan-
der in oorlog zyn , en de Voor-
treftelvke Maatfchappy om hare
bemiddeling verzoeken, verfc hei-
de grote oflen of vette fchapen met
zich brengen , en dezelve den Gou-
verneur onder den naam van Ta-
petjes of welkoms oiTen of fchapen
overgeven, waarentegen deze hen
de bovengemelde gefchenken in
plaats van een tegengefchenk laat
ter hand ltellen, waarmede zy dan
ook zoo vergenoegt te rug keren,
als of hen eene tonne gouds toege-
telt was.

De voorgaande Heren Gouver-
neurs hebben deze offen niet aan \
de gemelde Maatfchappy overge- j
geven > maar dezelve als hareeige-

ne aangenomen , en tol haar eij
voordeel gebruikt »niet tegerrßaan-
de de goederen, daar voorgege-
ven, de Maaik happy inrekening
gebragt wierden. Wanneer ech-
ter de I leer Louis van Allenburg
Gouverneur wierd, en even dier-
gelvke gefchenken van de Ama-
cpn . Hottentotten aanquamen,
heeft h\ /(./')() voort aan deVoor-
trelleh ke Maatfchappy overgege-
ven , om dat ze haar geld, zoo als
hy pleegde te zeggen, en hem
niets gckoil hadden!

Hoe Hecht en gering echter de-
ze gefchenken zouden mogen
fchynen, welke beide aan de Chris-
tenen en aan de Hottentotten, op
de bovengemelde wys, jaa'rlyks
gegeven worden, zoo bedragen zy
nogtans, alles by malkandercn ge-
rekent , eene zomma van ruim
2000 guldens, alle jaren.

Hier uit blykt aldus genoeg-
zaam , dat de Voortreftelyke
Maatfchappy , alle jaren ontrent
een Kapitaal van 400000 guldens
van noden heeft, om alle deze aan-
gehaalde kollen goed te maken;
en zoo men alles naauw wilde re-
kenen , zoo als een rechtfehape
Koopman doen moet, zoude de
fomma vry hoger lopen ; dog 't
mag hier bv blyven , en verzoek ik
enkelyk, dat de Lezer deze nood-
zakèlyke wydluftigheid niet qua-
Iyk zal duiden, om dat ik voorna-
mei yk getracht hebbe , in alle
flukken duidelyk te zyn<

LI

XXL HOOFT-

270 BESCHRYVING van de

XXI. HOOFTSTUK.

Van de Inkomften, welke de Voortreffelyke
Maatfchappy jaarlyks heeft , om hunne Kos-
ten eenigermate weder goed te maken.

Befhryving der Inkomften van de Compagnie. Waar in de Inkomften van de Maatfchappy
beflaan, Zy eifiht tienden van de l 'eldvrucbten. Als mede van brood en zaai-koom Hoe
veel de Maatfchappy omtrent jaarlyks aan tiende heeft. De drank en takak worden ook ver-
pacht. Hoe veel de pachten omtrent jaarlyks opbrengen. Mishandeling van een pachter.
De Compagnie beeft ook eenige ■winfl van de buizen , hoffleden , en andere goederen. De
Irrxoonders hebben groot verdriet by 't kopen van goederen. Wie dit beeft afgefihafi. Wat
de Compagnie op de koopman fchap wint. Wint ook op 't licht of Indifcb geldt. Winfl en
uitgaaf der Maatfchappy verfchelen niet veel. Heeft de Inwoonders veel verfeboten. Is
nog niet Ceenemaal betaalt. Wenfcb van den Scbryver.

Befchry-
ving der
inkomilcn
van de
Compa-
gnie.

OF fchoon in mynen vorigen
voorgenomen had, de voor-
geilelde vrage volkomen te beant-
woorden, en niet alleen van de
onkoflen, welke de Voortreffely-
ke Maatfchappy jaarlyks op zich
nemen moet, maar ook van de in-
komften , die dezelve jaarlyks
heeft, aldus te handelen, dat men
daar mede zoude können voldaan
zyn , zoo heb ik echter naderhand
bevonden , dat door dien de eerfte
materie te wydlopig viel , 't laatfte
ituk tot nu moeil worden uitge-
ltelt.

Wyl ik nu andermaal gelegent-
heidheb, om van dit laatfte, te
weten, van de inkomften melding
te doen, zoo oordeel ik, van myn
plicht te zyn , om myne belofte na
te komen, aangezien ik wel weet,
dat zoo lang als zulks niet is ge-
fchied, men van 't vorige geen
recht begrip hebben kan.

Ten einde ik tot de zaak zelf
trede; Haat aan te merken, dat
de Voortreffelyke Maatfchappy in
den beginne, wanneer de Colo-
nie nog tamelyk zwak en klein
w is, die winft, die toenmaals nog
waste zoeken, van den handel
alleen hebben moeit, om dat de
burgers alhier niet alleen vrye bur-

gers genaamt worden, maar ook
ten opzichte van andere Europe-
aanfche burgers of boeren, wer ke-
lyk zodanige zyn ; aangezien zy
fchier gantfeh niet betalen , dat
den naam van fchatting, belafting
of accyns hebben mag.

Na dat echter de Colonie met
ter tyd begon op te nemen, en
zeervolkryk te worden, zoo dat
men niet alleen treffelyke tuinen
aanleide , maar ook koren , tar-
we, garit en andere aard en peul-
vruchten, als mede grote en vele
vruchtdragende wynbergen ge-
zaait en geplant had, zoo is de
vryheid van de burgers en boeren
wel niet befnoeit ; maar de gemel-
de roemruchtige Maatfchappy
heeft met toeftemming van de He-
ren Staten Generaal, zich enkelyk
van eenige voorrechten bedient ,
welke zy van rechtswegen invoe-
ren en te gelyk by hare andere in
Oolt-Indie zynde Colonicn , ge-
bruiken koude.

Want men zag zeer wel, dat 't
bouwen van zoo grote en nodige
gevaarten , grote zommen ver-
cifchtcn ; men bevond ook , dat
de meergemelde Voortreffelyke
Maatfchappy een fterke bezetting
tot 't dekken van deze plaats en 't

bevry-

KAAP de GOEDE HOOP. 271

bevryden van de ingezetenen
voor 't Itropen der Hottentotten,
van noden had ; wanneer zy nu
zulks altyd op hare eigene beurs
zoude hebben moeten continue-
ren, zoude zulks den handel niet
aileen verzwakt hebben, maar zy
zoude zelfs genoodzaakt zyn ge-
weelt, deze aangename en gezon-
de plaats weder te verlaten.

Wien de l^°g door dien 'c openbaar was,
dat de Colonie haar geluk en
.'n gantiche gedaante eenig en alleen
de Voortreffelyke Maatfchappy,
als hare wettige Overheid , had te |
danken ; als die ieder ingezetenen
niet alleen 't land , welk hy bezat
en bouwde, voor niet met al ge- j
geven engefchonken had; maar
ook de gewonnene vruchten we- ?
derom van hen allen tegen eenen |
vallen prys koft , zoo als reeds
voormaals gemeld is; zoo was 't
immers in alle delen biüyk, en
quam met 't verkregen Oftroi van
de Staten Generaal volkomen o-
vereen, dat zy zich van eenige
voorrechten bediende, om tot 't
goedmaken van eenige kollen te
ilrekken , en dezelve eenigermate
te verlichten.

,T . , Ten einde ik dienvolgens 't kind

Vaar in de , , °

ikomftcu by zynen rechten naam noeme, en
•w,1™1 a"e g°U(i en zilver -bronnen op-
delve , die de inkomllen der
Vootreffelyke Maatfchappy uit-
maken, zoo ftaat te weten, dat
dezelve vele voordelen van de
jaarlyks inkomende tienden , pag-
ten der wynen, brandewynen,
bieren, en tabak, als mede van 't
grond-recht der verkofte vafte
goederen, voorts van den ryken
winfl, dien de handel geeft, en
eindelyk van de waarde van 't geld
geniet, zoo als 't hier in Indie
gangbaar is ; want uit dit alles zal
men duidelyk können zien, hoe
ver alle deze voordelen de boven-
gemelde onkollen goed maken ;
derhalven zal het hoog noodzake-
ryk zyn , van alle deze eenigzins
omllandiger te fchry ven ; ten ein-
de de ware toeftandt van de zaak

rhappy
eftaan.

te duidelyker voorgellelt wer
de.

Wat de tienden aanbelangt, De Maat-
Haat te weten, dat dezelve «'leen ®?m
van de veldvruchten, voorname- den va„ de
lyk echter van Taru e , rogge , ^dvrucb"
garit, midsgaders van de peul-"
vruchten tot nu geeiielu zytij en
zulks niet alleen , om dat de
gequahriceerde Bedienden der
\ oortrerlelyke Maatfchappy van
den beginne tot nu in den jare
1707. zelf alle t' zamen landgoede-
ren bezeten , waar van zy zoo wel,
als de andere inwoners deniaar-
lvklchen winïl, maar weinig of
lchier geene tienden gegeven heb-
ben; maar om dat de gemelde
Maatichappy zelfs geenen anderen
als den eeril aangehaalden heeft
willen hebben.

Om deze zaak eenigzins duide- w.edaar
lyker te verklaren, Haat aan tevanbcvryd
merken, dat de Bedienden der11"-
Voortreffelyke Maatfchappy gee-
ne tienden gegeven hebben; om
dat zy van de generale opneming
bevryd waren, achtervolgens de-
welke zy' hadden moeten aanto-
nen, hoe veel zy gezaait hadden ,
en hoe veel zy meenden te win-
nen, en in de Koorn-magazynen
der gemelde Maatfchappy te le-
veren; derhalven fchynt het ook,
dat hare landen niet als bebouwde
maar als woeite en brake zyn aan-
gemerkt, gelyk zulks nog duide-
lyker blykt, als men bedenkt, dat
zy hunne gewonnene vruchten
meeft of aan private perzonen
verkoften , of zoo 'er al iets op de
rechte plaats gebragt wierd, niet
optunnenmaaropden naam van
dees of geenen inwoner leverden,
en derhalven ook zodanigen of
van den tienden ontfloegen, of als
onbetaalt open lieten ; zoo als
daar van de Contra-deduclie, van
Jakob van der Heide en Adam
Tas , tegen den Heer Willem
Adriaan van der Steil, alomme ge-
noegzaam getuigenis geeft.

Het is ook een byzonder blyk
der goedheid, welke deze zeer

roem-

272 BESCHRYVING

roemruchtige Maatfchappy hunne

onderdanen bewyft, dat zy, zoo

als hier voren gemeld is, van niets

anders dan de veldvruchten , als

Tarwe, rogge en garil, den tien-
den eifcht; welke goedheid en e-

delmoedigheid nog meer uitmunt,

om dat zy van 't geen een ieder

jaarlyks om te zaajen en te bakken

van noden heeft, niets noemt, en

is haar eenig begeren, dat men in

't overige oprecht en eerlyk hier

in met haar handelen zal.

Na dat echter deze Maatfchappy

uit de boeken, jaarlyks overge-
zonden, miflchien zal hebben ge-
zien, dat de tienden van de bur-
gers wel na behoren opgetekent
waren, dog dat van de tienden
van hunne bedienden weinig of
fchier niets te vinden was, en al-
dus hier ontrent niet recht gehan-
delt wierd, zoo heeft dezelve,
voornamelyk wanneer de burgers
"t jaar 1706. over deze en ande

VAN DE

in

re onbülykheden klaagden, ze-

kerlyk redenen gehad, om in den
jare 1707. eene andere fchikking
te maken , en hunne Bedienden
alleen Koorn-Wyn-en Veehandel
te verbieden , als drie {lukken,
waar van de vrye inwoners zich
generen moeften; hebbende hen
ook verboden , om voortaan eeni-
ge de minite landgoederen of tui-
nen te bezitten , om dat zulks en-
kelyk tot verderf der Colonien
flrekte.

Hier over is een zodanige ltryd
en tweedragt ontltaan dat men
zulks bezwaarlyk geloven zal , als
ik het uit den grond bcfchryf; om
dat 't blaadje aldus gekeert is, dat
men in plaats van goede hermonie
en eenigheid, welke eert vds on-
der de Bedienden en burgers
bloeide, jegenswoordig niet dan
haai, nyd en vervolging ziet ; en
fchoon men alle middelen in 't
werk Helt , om de oudevriend-
fchap tuiïchen hen beide weder
aan te queken, zoo is fchier alle
hope vergeefs , aangezien tot nu
niemand in itaat is geweeft , om

dezen ouden wrok te benemen en
uit te roejen ; en zal bezwaarlyk
iemand worden gevonden , die
wederom een vertrouwe zal te
wege brengen; om dat de eene
party door 't verliezen van hunne
goederen , op alle middelen be-
dacht is, om de anderen te druk-
ken, en fmedenzy enkelyk aller-
hande dingen, waar door de in-
woners mogen bezwaart wor-
den,

Hier onder is ook in zoo verre De tienden
de belaiting van de tienden begre- ™°"e°nok
pen , dat de inwoners als nu ge- betaalt van
houden zyn , om dezelve van haar 'c bro?d ctl
brood en gezaaid-koorn insgelyks
te geven. Daar is ook reeds in
til geweeft, dat men den tienden
mede van de wynen ehTchen zou-
de ; dog dit laatfte hebben de aan-
gevers tot nu niet können ter uit-
voering brengen , nog de toeftem-
ming van de Heren Bewindhebbe-
ren können bekomen; als welke
debillykheid behertigen, en zon-
der twyffel achten dat , door dien
zy geenen tienden daar van ge-
eifcht hebben , wanneer hunne Be-
dienden de grootfte landgoederen
bezaten en jaarlyks veel wyn won-
nen ( aangezien de Heer Gouver-
neur Willem Adriaan van der Steil
alleen op Verregelegen , ruim
400000. wynftokken geplant had ,
zoo als ik hier na aantonen zal )
het onbillyk zoude zyn jegens-
woordig, nu zy die hebben moe-
ten verlaten , dit van dezelve te
vorderen.

Zoo echter de Voortreffelvke
Maatfchappy den tienden van 't
graan zoude moeten invorderen,
gelyk als het in Europa op de mee-
fte plaatzen gebruikelyk is; alwaar
het zelve van 't veld gehaalt en na
huis gebragt moet worden , zoo
zoude zy wegens de grote uitge-
ftrektheid der Colonien en ver van
malkander gelegene huizen zeer
weinig voordeel, ja zelfs grote
fchade te verwachten hebben ; aan-
gezien zy het zelve niet eerder als
in een vierdendeel jaar by mal-
kander

KAj\P de GOEDE HOOP. 273

kander zoude können brengen;
belulven dat de meefte korrelsuit-
vallen zouden ; om dai de hitte io

den ooglt zeer doordringende en
de weg heel ver is.
» En zoo zy den tienden aan een
pl'-ilt zeker en wclgegoed man wilde
rden. verpachten gelyk in Duitfchland
veelvoudig en jaarlyks gefchied,
7.oude men naauwlvks iemand aan-
treden, welke zich met dien lalt
zoude willlcn bezwaren; niet zoo
zeer wyl 't hem miffchicn aan no-
dige paarden en wagens zoude
ontbreken , maar wyl hy eene
moeite op zich nemen zoude,
diergelyke hy niet gewoon , veel
min in Haat was te volbrengen;
v ant de Colonien zyn te ver uit-
geitrekt , en zoude niemand den
tienden zelfs van een diltriri alleen
beheren können.

Derhalven is ieder inwoner
daarenboven verplicht, om den
tienden van 't veld te nemen , en
nevens zyn eigen graan na huis te
brengen, om het aldaar te dor-
fchen en fchoon te maken, wer-
dende wanneer hy zyn graan in 't
koorn magazyn der Voortreffely-
k e Maatfchappy levert, de tiende
mudde afgetrokken, en niet be-
taalt.

Ten einde echter de Voortref-
felyke Maatfchappy niet benadeelt
zoude können worden, zoo vraagt
men niet alleen een ieder na zyn
zaai-koorn en hoe veel hy ftaat
maakt weder daar van te beko-
men, als de algemeene opneming
gefchied ; maar een ieder moet
ook aantonen, hoe Iterk zyne huis-
houding van kinderen en flaven of
flavinnen is, waar uit dan zeer
licht een overflag kan gemaakt
worden, hoe veel brood hy jaar-
lyks van noden heeft ; daarenbo-
ven is de Voortreffelyke Maat-
fchappy de eenige Koopman , die
alle roggen, tarwe, en garlt inflaat,
koopt en in hare Magazynen be-
waart , tot dat het weder na Bata-
via kan gezonden worden ; wan-
neer nu ieder zyn graan gelevert

Ii ii ,en betaling lubben wil.zoo
word dr tienden gekort, en 't o-

veriee geld contant betaalt, zoo
dat hetonmogelvk is, hier ineen
bedrog te plegen of toe te la-
ten.

Licht zoude de Lezei u.im
weten , of men hier dan geen ha-
ver bouwt? om dat ik tot nu niet
een woord daar van gewag ge-
maakt heb. Staat te merken, dat
de/.elve zoo gaarnwalt, als 't an-
der graan, en voorde/en veelvul-
dig gezaait is, en veel voordeel be-
looft heeft; dog dat de onfuiimi-
ge Zuid-Ooite wind , welke dezen
oord zeer berucht en vreesach-
tig heeft gemaakt, de koorntjes,
n.uuwl)ks halfryptelkensdeaaren
uitgeflagen, en hier en daar over an-
dere koorn-landen verftrooit heeft,
alwaar ze weder opquamen, dog
den vorigen haver niet meer gele-
ken, maar heel verbaftert waren ;
en dat dezelve voor onkruid gel
houden, en gantfeh niet geacht
word, om dat hy't landonbequaam
maakt om ryn en zuiver koorn te
dragen.

Wanneer 't gebeurt, dat iemand
by de gemelde algemene opne-
ming zyne rekening qualyk maakt,
gelyk zulks zeer licht van de on-
ervarenen gefchiedenkan,enmeer
aangeeft, als hy daar na wint, zoo
helpt geene ontfchuldiging in 't
betalen van den tienden, om dat
men vaftftelt, dat niemand zoo
eenvoudig en dwaas zal zyn , van
meer op te geven, dan hy in der
daad meent te winnen ; doordien
men in tegendeel verzekert is, dat
een ieder minder opgeeft, alshy
werkelyk in zynen zak bekomt;
derhalven moet hy den tienden
daar van betalen, de zaak mag
wezen, zoo als ze wil.

Gelyk nu onder de middelen,
waar mede een inwoner alhier
zich voornamelyk generen mag,
de Landbouw 't hoofdzakelykite
is, dat hem opbeuren kan, zoo
dryven zy denzelven ook zeer
Iterk, en bouwen jaarlyks zeer
M m veel

274 B E S C H R Y V I N G v*n de

veel graan, om dat zy wel weten,
dat zy na delevering en afgetrok-
kene tienden, zoo voort haar geld
teffens uit de kas der Voortreftè-
lyke M.utichappy ontfangen ; en
ken ik vele van de belt gegoeden,
die jaarlyks 800 ja 1000. en meer
guldens op eenmaal voor haar ge-
levert graan ontfangen, waar me-
de zy dan weder iets anders be-
ginnen , en 't overfchot in de kas-
ten bewaren können ; te meer om
dat 'er nog zeer veel van den wyn
en vee-handel by komt, zoo dat
zy op die wys zeer ras können ryk
worden, zoo zy anders de pen-
nigen bezuinigen, en vergaderen
wiHen.
Watby't Dog eer en alvorens zy haar

-tTÖornTn 8e^ Uit ^e geme^e kas ontfangen
»chegeno- können , zoo (laat aan te merken ,
men word. jat gelyk zy voor de levering den
Dispenfier een allignatie, van den
Heer Gouverneur getekent, ter-
hand hebben geitelt, achtervol-
gens dewelke hy bevel ontfing,
om zoo veel mudden Tarwe, rog-
ge , of garft van een ieder in 't by-
zonder t'ontfangen , zoo moeten
zy ook na de levering eene qui-
tantie ehTchen, en dezelve weder-
om aan den Heer Gouverneur
brengen; ten einde hy daar uit
zoude können zien , dat de leve-
ring gefchied is; voorts zyn zy
gehouden , om van den Garnizoens
Boekhouder, die de namen van al-
le vrye ingezetenen in een afzon-
derlyk boek heeft, 't welk der-
halven't Vry-boek genaamt word,
een briefje te halen , om te bewy-
zen, dat zy aan de Voortreffelyke
Maatfchappy iets of niets fchuldig
zyn, en dit briefje, waar voor zy
elke reis een vierdendeel daler
moeten geven , brengen zy insge-
lyks aan den Heer Gouverneur,
die wanneer de leveraar fchuldig
is, iets daar van laat afhouden,
zoo als ik reeds voormaals be-
richt, en terzelver tyd angewezen
heb , waar deze fchulden van daan
komen.

Na dat alle deze omilandighe-

den voor afgegaan zyn, zoo geeft
de Heer Gouverneur hem einde-
lyk weder eene getekende alligna-
tie, waar in de levering, 't geen
de Kaflier aftrekken moet , zoo
de leveraar fchuldig is, of anders
de gehele fomma van 't geld ont-
houden is ; deze allignatie brengt
hy na den Heer Hootd-Admini-
itrateur en Opper-Koopman in de
Veiling, en laat dezelve van hem
ook tekenen, waar na hy de zelve
aan den Kaflier overgeeft, die
hem als dan zoo voort geld telt ,
of hem zegt, wanneer hy eens we-
der komen moet.

Uit alle deze omilandigheden
is gantich klaar te zien, hoe om-
zichtig en verilandig de V oortref-
felyke Maatlchappy weet te han-
delen, ten einde dezelve niet be-
drogen worde; hier uit blykt ook,
dat zy alle ongerechtigheid zoekt
voor te komen, den inwoners 't
hare, waar van zy voornamelyk
beilaan en leven moeten, met gro-
ten ernil en nadruk zeer wyilyk
toewyil, en in genen dele wil,
dat hen iemand te kort doe of be-
nadele ; aangezien zy uitdrukke-
lyk om deze redenen alle hunne
Bedienden verboden heeft, eenig
land te bezitten, of handel in
Koorn, wyn en vee te dry ven,
zoo als reeds gemeld is, en hier na
duidelyker blyken zal.

Door dien nu 't land reeds ta-
melyk ver uitgerekt, en na den
korten tyd, die tegenswoordig de
Colonien nog maar geltaan hebben,
zeer volkryk is, zoo moet 'er
reeds veel graan gebouwt worden,
om zoo veel volk 't gantfche jaar
door met brood te verzien ; ver-
midsook de ilaven, als mede de
bezetting en de komende en weg
zeilende fchepen van dit zelve
graan brood en meel genieten,
zoo is andermaal licht af te nemen,
dat 'er jaarlyks een groter quanti-
teit graan moet worden gewon-
nen , als men zich licht in den be-
ginne voorgeilelt had.

En zoo men nog verder gaat ,

en

Daar word
jaarlyks
veel graan
gebouwt.

KAAP de GOEDE HOOP. 275

en te gclyk gade (laai , dat 'er vele
Iaflen tarwe en rogge jaarlyks van
de hoge Indiiche Regering ge-
eifcht, en opkwefkelyk na Batavia,

als andere Koopwaren, gezonden
worden, zoo word men ook weder
gedwongen, ront uit te beken-
nen, dat niet alleen 't land voor
zich zelven vruchtbaar zy, maar
dat de inwoners hunnen landbouw
ook naaritig waarnemen ; wyl zy
zoo veel graan uit haar huishou-
ding miflen können.

Zoude men wel van een mifllag
können worden befchuldigt , zoo
men de dagelykfe verdoening aan
brood en meel, zoo wel van de
inwoners als van de bezetting,
jaarlyks op 16000. mudden reken-
de ? Wat my aanbelangt, ik twyf-
fel daar gantfeh niet aan ; om dat
behalven de bezetting, nog eeni-
ge duizend Hrydbare mannen, de
vrouwen, kinderen, en flaven,
welker getal nog vry groter is, niet
daar onder gerekent, in de wa-
penen verfchynen können, wan-
neer een vyand zoude pogen, hier
voet aan land te zetten, of enke-
lyk eene flroping te doen.

Insgelykszal men niet miiTen,
als men voor de af en aanvarende
fchepen , niet enkelyk van de
Voortreffelyke Maatfchappy al-
leen , maar ook van andere Euro-
peaanfche natiën , eenen overdag
by zich zelven maakt, en vafl Helt,
dat dezelve jaarlyks zoo mudden
van noden hebben. Wil men ein-
delyk de na Batavia gezondene
lallen ook tot mudden maken, zoo
zalinsgelyks blyken, dat zy niet
minder dan 1700. mudden uitma-
ken, waar by dan eindelyk nog
komt, dat 'er ruim 1000 mudden
in de aarde geworpen en gezaait
worden.
Hoeveel Door dien nu dit alles met de
de Maat- waarheid overeenkomt, zoo volgt
ontrent onfeilbaar, dat de Voortreffelyke
jaarlyks Maatfchappy jaarlyks ten miniten
den heeft. xooo. mudden aan tienden ont-
fangt, ieder mudde op 180. of
190. pond gerekent; en als men
II. 'Deel.

verder deze mudden na den bo-
vengemelden prys tot geld maakt,
zoo bedragen dezelve door mal-
kanderen ten minflen eene /om-
ma van 14000. guldens ; 't welk te
meerblykt, als men de pagt van
de meulens daar mee vergelykt ,
en gade flaat, dat ieder 15-. of
1600. guldens van pagt doet; want
hoe veel mudden moeien 'er wor-
den gemalen, eer de pagter iets
voor hem heeft, wyl men van ie-
der mudde maar 8. Huivers voor
malen betaalt ? Hoe veel moet hy
daarboven malen, om den meulen
in eenen goeden Haat te houden ;
wyl de voorwaarden van de pagt
behelzen, dat hy alles, dat onder
de 100 guldens is, op zyne koflen
herllellen moet? En waar van zal
hy dan verder leven, als 'er behal-
ven dit alles, niet iets voor hem
overfchoot ?

Ik zwyg dienvolgens hier van, Watvaa
en zegge verder niets, dan dat 'er £j S°*
nog drie byzondere meulens ten merke»
nadele der inkomflen der Coloni-
en gebouwt , en jegenswoordig ,
met eenigzins naauwer bepalin-
gen, door den Heer Gouverneur
Willem Adriaan van der Stell ; de
Heren Samuel Elzevier , en Jo-
hannes Blefius verkoft zyn, welke
alle zekerlyk ook tamelyk veel
graan malen, en 't voordeel daar
van in hare zak Heken, en daar-
benevens tot een openbaar bewys
verflrekken, dat myn eenvoudige
overflag, voor heen gedaan, waar-
achtig en gegrond is.

Dog de VoortrfTelyke Maat- De drank
fchappy trekt aan de Kaap decn^et»-
Goede Hoop deze inkomilen niet ^cn ook
alleen, als welke met de kort voor- verpagt.
heen gemelde onkoHen in geenen
dele in vergelyking komen ; maar
van dezelve is ook in gevoert ee-
ne pagt, op den drank en den ta-
bak, daar onder de Europeaanfche
en hier vallende koele wyncn; de
Europeaanfche en onze bieren ; de
Europeaanfche en onze brande-
wynen, als medeandere gedillileer-
de wateren en eindelyk de tabak ,
Mm 1 uit

276 BESCHRYVING van de

uit Virginie en elders hier gebragt,
gerckent worden.

Deze verpagting gefchied altyd
^e-'"in de Vefting, den laatlten dag van
ting ge- de maand van Augultv, op welken
fdued- dag ook alle de boeken der Voor-
treitèlyke Maatfchappy , waar in
haar gantfche itaat, winft en ver-
lies begrepen is , niet alleen hier,
maar door gantfch Oo!t-Indie ge-
floten, en met den aanvang van
den maand van September weder-
om nieuwe begonnen worden;
ten einde dezelve naderhand in 't
net gefchreven en met 't vertrek
van de Retour-vloot aan de Heren
Bewindhebberen van deze Bloe-
jende Maatfchappy in Holland ,
behoorlyk gezonden zouden kön-
nen worden.

Op uitdrukkelyk bevel der ge-
melde Maatfchappy is de Edele
Heer Gouverneur gewoon dezel-
ve met zyncn gantfchenPolitiquen
Raad by te wonen , als welke de
voorwaarden, waar op deze ver-
pagting gefchieden zal , te voren
in hare vergadering befluiten en
opftellen. Daar worden ook te
voren alomme biljetten aange-
plakt, waar in aan alle de genen,
die luftmogten hebben, om deze
pachten te aanvaarden, de dag
bekent gemaakt word ; waarom
deze Biljetten ook den titel van
Bekentmakingen voeren.
Hoede Op den gcmelden dag, en na 't
onfha'fit luiden van de klok, verfchynen
worden, meeft alle burgers en andere in-
woners, welke of denken te pag-
tcn, of een ander belang daar by
hebben , aan welke ook op koften
der gemelde Maatfchappy wyn ,
bier, brandewyn, en tabak ryke-
lyk uitgedcclt en te drinken aan-
geboden word ; om hen aan te
moedigen, om zich in d'een of
d'ander pagt in te laten, en met
eene halve roes de zwaarhoofdig-
heid, wegens den lalt, dien zy
ch op den hals halen, en 't gevaar,
dat zy lopen , te benemen.

Na dat nu de Secretaris van dit
hoog Collegie de pagt-conditen o-

verluid heeft gelezen, word den
Bode of Afflager 't ftryk geld toe-
getelt , 't welk doorgaans tien
ryksdaalders voor ieder portie be-
draagt, en daar op van denzelvcn
gevra'agt ,hoe veel 'er iemand voor
deze portie van de wyn of brande-
wyn pagt geven , of hoe hoog hy
dezelve aannemen wil? aangezien
beide om hier navolgende rede-
nen in 4 por tien verdeelt worden ;
noemt iemand eene zekere z om-
ma , zoo verbetert ras wederom
een ander 't bod , 't welk eindelvk
zoo hoog komt, dat niemand hilf
heeft, om 'er meer op te leggen;
en aan dezen namelyk die 't meelt
geboden heeft, moet de Bode of
Afflager 't llryk-geld geven , wan-
neer hy doorgaans zegt, vaarteer
■wel mede , waar van de ontfanger
hem ook wel i of % ryksdaalders
vereert.

Zoo dra deze 't llryk-geld ont-
fangen heeft , moet hy met twee
eerlyke mannen , welke de meer-
gemelde Maatfchappy, of in haar
naam de Heer Gouverneur en de
Raad van policy voor de pagt-gel-
den goed kennen, als de pagter
zelf in gebreke mögt blyven , zyn
naam onder de overluid gelezene
pagt -voorwaarden fchryven ; en
aldus gaat het met alle vier de por-
tien zoo wel van den wyn als bran-
dewyn-pagt.

Hier by echter blyft het nog
niet, maar wanneer alle vierde
portien op de gemelde wys ver-
paßt fchynen; zoo begint de ge-
melde Maatfchappy, of in naam
van dezelve de Edele Heer Gou-
verneur en defzelfs Raad op
nieuw ; zet ieder portie eenige
duizend guldens hoger, en laat
dezelve door den Bode afflaan,
om te zien of 'er niemand lult heeft
om iets meer daar voor te geven,
als de eerlte, die de plok-penning
ontfangen heeft.

Wanneer 'er gene liefhebbers XVatmi
zyn, die meer geven willen, als derawi-fcy1
de mceilbiedende reeds 't eerlte- ^
maal geboden heeft, zoo moet de-
zelve ,

KAAP de GOEDE HOOP. 277

zelve, om fchande en fpot voor te
komen, den eerilen pagl ten min-
Hen met eenige guldens verbete-
ren, of nis hy dunkt, horig ge-
noeg gekomen te zyn, zoolang
wachten, toe dat het op wn
eerlte bod weder gekomen is;
.en blyft hy als dan zekcrlvk de
pagt» v.m deze portie ,en wenfcht
hem elk geluk met deze aangegane
pagt.

In dit geval is verder onnodig,
de gelezene pagt-Condirien nog
eens te tekenen. Is 'er echter ie-
mand , die den eeritcn aannemer
als den meeltbiedenden , door
't roepen van 't woord Afyu, te
leur llelt , en iets meer voor ie-
der gedeelte van de pagt geeft,
1 behoud de eerlle wel /mi
geld ; maar word nevens zy-
ne twee burgers van zyne gete-
kende pagt-conditien ontflagen;
daarentegen word de twede, die
door 't woord Ahn , iets meer be-
looft heeft , als de rechte pagter
aangemerkt, en moet ook met
twee borgen de gemelde pagt-con-
ditien tekenen, en ter zelvertyd
alle drie hare perzonen en goede-
ren voor de pagt-gelden verpan-
den.
Voor dezen wanneer de pagt
fll"; " eerlt ingevoert wierd, waren 'er
by ieder Huk, dat is, byde wy-
nen en brandewynen , zoo veel
pagters, als de regerende Heer
Gouverneur en de Raad van Po-
lio v hebben wilden ; zy hadden
echter nooit tot meer lull, als tot
eenen alleen, die of de wyn of de
brandewyn in pagt nam , zoo als
nog hedendaags deEuropeaanfche
en andere bieren als mede de ta-
bak alhier ieder aan een byzonder
man verpagt worden , 't welk
zonder twyftèl nog aldus gefchied,
om dat geen van deze drie pagten
meer dan iooo guldens opbrengt;
dog de twee eerlte pagten fchynen
daarom aldus verdeelt te zyn, om
dat nevens 't belang der Voortref-
felyke Maatfchappv , ook haar ei-
gen behertigt wierd , 't welk an-

Voor de-

:n pagier
f ieder
ik.

dus licht nadeel had moeten ly-
deti.

Dog wat zeg ik van 't belang A"« moet
der Maatfchappv j om dat haar ei- "ooaref-
gen de bovenhand had, /oo als fciyke
blvken /al; want om zulks te be- J^Vppy
ter te bevorderen, wierd men van »erpagt
voornemen, den pagter \\m de wolJen'
wynen en brandewynen te \er-
pligtcn, om alle vpynen en bran-
dcuvnen, zoowel uit l'uropa als
Indie komende, of hier gewon-
nen wordende, van de Voortref-
felyke Maatfchappv te kopen, en
van geen particulier diergelyke
goederen in te liaan.

Dog onder den heerlvken naam
van de goedaardige Maatfch appy ,
wierd minlt om deszefs waarach-
tig en wezcntlyk belang gedacht ;
maar zy willen hier onder hare
rol zoo wel te fpelen , dat iemand,
die geen kennis daar van had , zich
daar over verwonderen moeit; en
behoeft men waarlyk niet te vra-
gen, van waar zy in zoo korten
tyd aan %oo grote en magtige ryk-
dom gekomen zyn.

Want fchoon de pagter van de Hoe tegen
wynen of brandewynen zeer wel £e p*s| se-
will, dat hy meer van hunne wy- word
nen en brandewynen als van de
Voortreffelyke Maatfchappy te-
gen een zeer hogen prys aanne-
men en daar na dezelve verkopen
moell, aangezien hy altyd voor
vier grote Rynfche vaten van de-
zen wyn 100 ryksdaalders betalen
moell, zoo konde een zodanige
echter den Paus niet in den ban
doen , maar moeit voor lief nemen
dat hem by gelegentheid toege-
Itaan wierd, om eenige vaten van
de inwoners voor 't halve geld te
kopen, en wederom uit te ily-
ten.

Hier by moell de pagter nog
zeer omzichtig te werk gaan , ten
einde het niemand gewaar wierd;
aangezien de Hedienden derVoor-
treftèlyke Maatfchappv , voorna-
melyk de Fiskaal independent ge-
noodzaakt zoude zyn geweelhom
de boete, door d« Maatfchappv
Mm 3 op

278 BESCHRYVING vande

op 't fmokkelen gezet ,te eilTchen ,

welke boete iooo guldens be-
draagt , derhalven moeit ook de
gemelde Fiskaal, zoo 't niet hei-
melyk gefchieden konde, kennis
daar van hebben, welke zich als
dan met de tiende part vergenoe-
gen liet, en in plaats van eeneof-
ferhande aannam, waar tegen hy
echter't belang der gemelde Maat-
fchappy, zoo 't anders daar in be-
flont, 'aan een zyde Itelde , en op
zich zelven meelt bedacht was.

Doordien echter dit fmokke-
len ook niet flagen wilde, of ten
miniten zoo Iterk niet konde ge-
dreven worden , om dat men na
den fchyn't belang der Maatfchap-
py behertigde, terwyl een ieder
voor zich zelven meelt zorgde ,
zoo moeit men zulken pagter die
den regerenden Heer Gouverneur
en zyne aanhangers zoo veel ge-
trouwe dienlten bewezen had, van
namelyk hare wynen en brande-
wynen onder den naam van de
VoortrefTelyke Maatfchappy aan-
genomen , en tot geld gemaakt te
hebben, ook wederom te gemoed
komen , en na 't eindigen van zyne
pagt , zoo hy niet inltaat was, of
zich maar geliet, dat hy de pen-
ningen niet opbrengen of betalen
konde, van een andermans leder
eenen wakkeren riem f nyden, die
hem zoo wel palte, als den Be-
dienden 't geld voor hare waar.
Men hoorde derhalven de klagten
van den pagter, onderzocht dezel-
ve, en wyl hy immers niet betalen
konde , en hy met vrouw en kin-
deren ook niet te ruïneren was,
liet men hem menigmaal xooo. gul-
dens en meer op zyne pagt vallen,
onder voorwentzel, dat de Voor-
trefTelyke Maatfchappy lichter dit
geld konde milten , dan zy of de
pagter , die beide een zware huis-
houding hadden.

Het zoude my niet zwaar val-
len , om de waarheid hiervan met
verfchcide voorbeelden te ftaven,
ten ware ik de wydlopigheid zocht
te m) den ; dog ten einde niemand

zoude denken , dat deze zaken
enkelyk verdicht waren, zoo 7 al
genoeg zyn , als ik den als nog in
leven zynde burger alhier , ge-
naamt Steven Vermey, ten tonele
doe verfchynen, die zodanigen
afflag van den Heer Gouverneur
Simon van der Steil bekomen
heeft, fchoon hy, volgens zyn
zeggen, 't geld reeds t'huis getelt
had , en deze afflag enkelyk eens
op de baan bragt.

En wat zal ik van 't fmokkelen Hoeiy
zeggen? Jakob Vogel alleen be- fmokkdcn-
wylt zulks genoegzaam , die van
de VoortrefTelyke Maatfchappy,
of 't geen waarachtiger is , op des-
zelfs naam van hare Bedienden zy-
ne wynen kopen en aannemen , en
dezelve naderhand wederom uit-
fchenken moeit. Doordien hy ze
echter beter koop van Jakob van
der Heide bekomen konde , ver-
fchafte hy hem eenen vryen pas,
om zoo veel wyn te leveren , als
hy konde ; mids dat zulks by nagt
gefchiede en de Fiskaal Indepen-
dent, JanBleiius, van ieder voe-
der loRyksdaalders ontling. Is
dat niet met recht 't belang der
VoortrefTelyke Maatfchappy ge-
zocht, zoozy anders eenig belang
daar by gehad heeft?

Dog wat heeft men in eene be- wieiuiks
kende en openbare zaak vele ge- °^kt
tuigen van noden ? De geweze-
ne Extraordinaris Raad van Indie,
de Heer Daniel Heinfius , een
Heer van zeer veel oordeel, dien
deze Regerings-vorm van buiten
en van binnen bekent was , heeft
deze fchandelyke maximes , waar
door de VoortrefTelyke Maat-
fchappy mifleid wierd, zeer wys-
lyk ontdekt, dezelve zeer vernuf-
tig gedempt, en tot groot verge-
noegen van de gemelde Maat-
fchappy verbetert.

Want wanneeer dezelve in 't
jaar 1700. als Admiraal van de Re-
tourvloot, van Batavia na Holland
zeilde,' en als CommilTaris alhier
aanquam, heeft hy na naauw on-
derzoek de bovenbeschrevene

mis-

KAAP de GOEDE HOOP.

misbruiken ondekt, en de/c ou-
de reeds ingewortelde gewoonte
t'cenemaal uiigcroei ten verandert
Staat aan te merken, dat het ee-
ne beftendige order der \ oortref-
felyke Maatfchappy is« dat geen
Raad van Indie alhier komende,
dereis mag voortzetten, voor hy
den Weiland ter dege onderzocht,
en 't bette van de gemelde Maat-J
Tchappy beitelt en bevordert heeft;
en worden hem de nodige Credit i-
va of volmagt ofte Batavia of in
Holland, nevens alle daar toedie-
nende orders mede gegeven en
verleent.
Schikking In plaats dat men voorheen maar
wc-ensdc eenen Wvn cn cenen brandewyn-
Stäkt. pagter hadde, heeft hy deze ma-
nier afgefchaft, en bevolen, dat
de/e beide pagtcn , ieder in vier
afzonderlyke percelen zouden
worden verdeelt , om van vier af-
zonderlyke burgers te worden ge-
pagt, zonder dat een alleen twee
of drie porden van een van deze
twe pagten te gelyk zoude mogen
pagten ; ten einde zodanig een
niet in Haat zoude zyn, om den
merkt na zyn eigen believen te
Hellen ; behalven dat zulks ook 't
belle middel was , om de onder-
nemingen der Bedienden van de
dikwyls gemelde Bloejende Maat-
fchappy te verydelen , en 't waar-
achtig belang der gemelde Maat-
fchappy en den welftand van hare
onderdanen te yveriger te bevor-
deren.

Wyders beval hy , dat, in
plaats dat de pagters tot nu hare
wynen en brandewynen van de
Voortreffelyke .Maatfchappy ge-
koft hadden , zy die voortaan
zouden mogen kopen van wien zy
wilden, als een heilzaam middel ,
waar door de burgerlyke handel ,
die onder anderen in deze vruch-
ten beltond, bloejen, en de Voor-
treffelyke Maatfchappy aan hare
pag^-penningen komen konden.

Dit alles verrichte deze wyzeen
voortreffelyke Heer Hcinfms ,
met uitdrukkelyk bevel, om zulks

279

zonder tyd verzuim werkitcllig te
maken, en ZOO dra hy in Holland
quam deed hy aan lync hoge He-
ren Principalen, de Heren Bc-
windhebberen der roemruchtige
Maatfchappy, van dit alles bc-
hoorlyk verilag,zoo by monde als
in gefchriftc.

Hier uit is licht af te nemen, Ju"*""
dat de gemelde Maatfchappy zich Bewind-
w el daar by heeft moeten bevin- hebbers
den , om dat deze fchikking van kc^rt.ec
den Heer Hcinfius zoo veel in-
gang by haar gevonden heeft, dat
zy dezelve niet alleen van tyd tot
tyd goedgekeurt, maar ook voor-
namclyk in den jare 1706 uitdruk-
kely bevolen heeft, dat het by de
fchikking van den meergcmelden
Heer Heinlius blyven, en die tot
nader order nagekomen zoude
worden, en zulks gefchiede, om
dat de Heer Gouverneur Willem
Adriaan van der Steil dezelve af-
fchaffen, en de oude weder in-
voeren wilde ; aangezien hy 't
jaar te voren, eenen generalen
pagter aangeftelt, en daar door
de inwoners alhier genoodzaakt
had , hier over aan de Heren Be-
windhebberen der Voortreffelyke
Maatfchappy te klagen.

Ik zal zonder twyffel op eene
andere tyd meer en beter gele-
gentheid vinden, deze willekeur-
lyke aanllelling van een generalen
pagter, nevens de daar uit ontlta-
ne onluften en verfchillen tuflehen
den gemelden Heer Gouverneur
Willem Adriaan van der Steil, en
de inwoners alhier, wydlopiger
voor te Hellen ; derhalven zal ik
my, door dien buiten dat nog
veel aan deze onder handen heb-
bende materie ontbreekt, niet ver-
der daar mede laten ophouden.

Vraagt my iemand , hoe veel
deze pagten jaarlyks voor de
Voortreffelyke Maatfchappy op-
brengen ; zoo kan ik kortelyk daar
opantwoorden, dat depagt-gelden
zoo wel van de wynen als brande-
wynen, zoo wel van de bieren, als
van den tabak doorgaans jaarlyks

70000

280 B E S C H R Y V I N G van de

70000 guldens aan zuiver geld .,
te weten, alle onkoften daar bui-
ten gerekent, bedragen; hebben-
de dezelve zedert de fchikking
\m den meergemelden Heer
Heinfius alle jaren wel meer maar
niet minder opgebragt.

Ik ben ook verzekert, dat 'er
zoo den pagters hare ingegane
pagt-conditien beter gehouden,
en dezelve van de hogeBedienden
der YoortrefFelyke Maatfchappy,
die ze ten voordele van hunne ho-
ge Heren Principalen met zodani-
gen ernit behoorden te handha-
ven als zy wel met woorden te
kennen geven, niet zelfs op eene
moedwillige wyze verwaarloolt
en overtreden wierden, meer
Liefhebbers gevonden zouden
worden, om te pagten, en by ge-
volg door 't opjagen van de pag-
ten , alle jaren meer geld in de kas
komen.

Na dat haar eerfte aanflag door
de gemelde verandering van den
Heer Heinfius tot niet geworden
was, en zy op de vorige wyze
niets meer van de pagt profiteren
konden, zoo hebben zy het over
eenen anderen boeg gewend , en
zien niet alleen gaarn door de vin-
geren, dat de pagt-conditien,
door hen zei ven opgeitelt, ten na-
dele van den pagter overtreden en
ter zyde gezet worden, maar zy
ftaan ook aanzommige toe, voor-
namelyk aan hare kennifl'en , en
die hen wederom eenigen dienit
doen können, allerhande gediile-
leerde wateren, zoo als ook wyn
en bier, by de kleine maat te ver-
kopen of uit te flyten, fchoon hen
niet onbewult is, dat zulks rechts-
draads tegen hare eigene gegeve-
ne en opgeilelde pagt-conditien
aanloopt.
Voorbeeld Een voorbeeld daar van heb ik
vaneen e- jn 't ;aar I707 beleeft, wanneer

mcefteren een van de vier Brandewyn-pag-
«n ptch- ters , genaamt Daniel Heuf ke , een
Hamburger van geboorte, als hy
zag, dat de Fquipagie-Mceiter ,
Johannes Brommert, vele grote

ter.

vaten met Indifche brandewyn of
Arak koft, en dezelve na zyne ge-
woonte door zyne lievelingen,
matrozen en andere wilde laten
uitzoetelen, tot hem ging, met
voornemen , zoo hy ter dege ach-
ter de zaak had können komen ,
den Fiskaal independent , Jan Ble-
fius, tydig eer de vaten nog in zyn
kelder gebragt waren , daar van
kenifle te geven, en ter zelver tyd
te verzoeken, dat hy en de drie
overige brandewyns- pagters by
hunne ingegane en met de Voor-
treffelyke Maatfchappy opgerech-
te pagt-conditien mogten worden
gchandhaaft , en de gemelde E-
quipagie-Meefter na behoren ge-
itraft.

Naauwlyks was deze Heuf ke in
't huis en kelder van den gemel-
den Brommert gekomen , of hy
wierd, fchoon 't reeds laat in de
nagt was, in den kelder gefloten,
tot dat alle de Arak vaten in ze-
kerheid gebragt waren , en na ver-
loop van eenige uuren, met eene
wakkere dragt flagen ter kelder-
deur uitgefchopt en aldus na huis
gezonden.

Zyne vrouw over 't lang bly ven
van haar man ongeruit , verhaalde
aan den Fiskaal independent, dat
haar man reeds over eenige uuren
na den gemelden Brommert ge-
gaan was, om over den gekoften
Arak met hem te fpreken , dog
wyl hy niet weder quam , zoo
verzocht zy den Heer Fiskaal,
om deze zaak t'onderzoeken , en
haar man , zoo hem iets quaads
was wedervaren , te bevryden ;
dog dezelve had daar gene ooren
na, maar hekelde de vrouw wak-
ker en zeide , dat zy hem by nagt
ongemoeit zoude laten.

Terwyl de vrouw nog fprak,
quam de man zelf, om aan den
Heer Fiskaal te klagen, over 't
geen hem van den gemelden
Brommert aangedaan was , met
verzoek , van tog by zyne pagt-
conditien te worden befchermt ;
dog hy quam voor een doofmans

deur,

KAAP de GOEDE HOOP. 281

exempels
heeft men
veel.

deur, en kreeg geen ander ant-
woord, dan de vrouw ontfangen
had, 't welk hem te meer lïnnu- ,
om dat hy meende, dat hy eene
rechtvaardige zaak had.

Kortom» hy had de fchade met
de Ilagen weg, en wierd daaren-
boven wakker uitgejouwt; ook
konde hy geene latisfadic van den
Fiskaal independent erlangen, om
dat men opentlyk geide, dat de
Fiskaal zelf' een gedeelte in den
Arak had; door zig zelfs te reg-
ten zoude hy zyne zaak niet alleen
hebben verllimmert, maar de Fis-
kaal zoude hem zekerlyk op 't lyf
gevallen , en wakker geitraft heb-
ben.

Deze en diergelyke exempels
zyn 'er tot nu veel voorgevallen ,
welke als ik ze alle opnoemen wil-
de, eene lange tyd en veel papier
vercillchen zouden ; mynes be-
dunkens is dit Haaltje alleen in
Haat, om te bewyzen, dat ver-
fcheide liefhebbers daar door
worden afgefchrikt ; en door dien
de pagt op zodanige wyze niet op-
gejaagt kan worden, zoo ftrekt
zulks noodzakelyk tot nadeel van
de Voortreffelyke Maatfchappy ,
't welk echter van niemand an-
ders, dan door hare eigene Be-
dienden veroorzaakt word.

Dog de Heer Heinfius heeft
door deze bovengemelde goede
nners en van de Voortreffelyke Maat-
en verko- fchappy goedgekeurde fchikking
den inwoners ook zeer groot
voordeel toegebragt ; om dat de-
zelven als nu vryheid hebben ,
hare wynen en brandewynen te
verkopen, aan zodanigen pagter
als zy willen ; dog in 't groot en
niet by de kleine maat ; om dat de
pagters alleen bevoegt zyn , om
hunne wynen en brandewynen uit
teflyten.

In geval echter, dat een fcheeps-
Kapiten of cenig ander Opper-Öf-
tïcier van een fchip, eenige vaten
van deze wynen of brandewynen
kopen en met zich op reis nemen
wil, zoo moet den Fiskaal daar
IL "Deel,

Op wat

ivyic de
inwoners

1
jen

van kenniile worden gegeven, om
! dat buiten deszells weten, niets
aan boord mag gebragt worden ;
aangezien 't ampt \m\ den gemcl-
den Fiskaal mede brengt, op zyne
hoede te zyn, dat 'er geene fmok-
kelary gcpleegt, of geene Contra-
bande goederen van de fchepen
aan land, of van land aan boord ge-
bragt u orden.

Doordien ook de Voortreffely- Können
ke Maatfchappy iaarlyks eenige JSSj**
wynen voor hare bezetting alhier teren.
en voor de af en aanvarende fche-
pen van noden heeft, koopt, en
dezelve als 't graan, tegen een
valtgeitelden prys , namclyk voor
twintig of vyf en twintig ryxdaal-
ders de legger, of een vat vier
emmers houdende, aanneemt en
ontfangt, welke prys zich altyd na
de deugdelykhcid en den ouder-
dom van den wyn rieht, zoo is
licht te denken, dat dit ook een
goed inkomen voor de inwoners
alhier is, en zeer veel tot hunnen
welitand (trekt , aangezien zy
hunnen veld en wynbouwzeer wel
daar van voortzetten en nog eene
tamelyke zomma , zoo zy 't bezui-
nigen, opleggen können.

Behalven de voordelen, welke
de Voortreffelyke Maatfchappy
van den tienden en de pagten ge-
niet, heb ikookgezegt, dat de-
zelve nog iets wint, als 'er huizen,
hofiteden of andere vafte goede-
ren verkoft worden, 't zy by open-
bare opveilinge , of onder de
hand ; waar van Haat te worden
aangemerkt , dat deze inkomlten
na de Hollandfche wyze of Here-
gelden, of des Heren gerechtig-
heid, of ook grondgelden genaamt
worden.

Dog deze gelden worden altyd
na den ouderdom van een huis ,
Hofitede of ander valt goed ge-
richt, en aldus driederhande trap-
pen waargenomen ; want doordien
dezelve eerft uit een woelt onbe-
bouwt land bearbeid en klaar ge-
maakt moeten worden, eer men
iets daar van genieten kan, 700 is
N n 't im-

BESCHRY V I NG vande

282

't immers in alle dele billyk, dat
men zich na den ouderdom richt;
aangezien een nieuw huis zoo ras
niet bouwvallig word , als wanneer
't reeds lange jaren geftaan heeft ,
en de grond , voor de eerftemaal
bearbeid , is zoo goed niet als
die reeds eenige jaren bebouwt ge-
weeft is, ten zy dezelve van na-
tuur onvruchtbaar en ten akker-
bouw of wynplantinge onbequaam
was , 't welk echter, daar men de
keuze heeft, niet licht te vermoe-
den is.

Wanneer derhalven een huis ,
hofitede of ander vaftgoed verkoft
word , dat nog geen tien jaren aan-
gelegt , of bearbeid geweeft is ,
zoo moet van 't zelve de tiende
penning van de gehele zomma, als
behoorlyk Heren-geld of grond-
recht in de Compagnies kas be-
taalt worden ; van vafte goederen
die meer dan tien, en nog geen
twintig jaren in wezen zyn geweeft
betaalt men den twintigftcn pen-
ning, en van die, boven de
twintig jaren, den veertigften
penning.

Wanneer echter de vafte goe-
deren niet verkoft worden, beta-
len zy gantfeh niet aan de Voor-
treffelyke Maatfchappy of aan ie-
mand anders, als alleen die aan de
Kaap, welke iets in de burger-
Caffa en aan de nachtwakers geven
moeten ; 't welk immers den in-
woners zeer aangenaam moet zyn,
voornamelyk als zy zich andere in
Europa wonende burgers en lands
inwoners voor oogen ftellen, wel-
ke dikwyls wegens de zware en
laftige oorlogen en om andere re-
denen zeer grote en vele fchattin-
gen opbrengen moeten; derhalven
kan men den inwoners alhier met
alle recht den titel toeleggen, dien
deVoortrerTclykeMaatfchappyhen
zelf geeft, als zy de/elven vrye
burgers, of vrye inwoners als me-
de vrymannen noemt.
Niemand Ten einde echter by dezerecht-
mtgkoop- matige en billvkc inkomften geen

cu erf-brie- r j c i i i-i-i

Ten ver. bedrog oi andere quaadaardigheid

gepleegt worde, zoo is door deze vaardig«
wyze en verftandige Maatfchappy aisdeSe-
eene zodanige fchikking gemaakt, '
dat haar niemand dan tot zyn
grootfte nadeel bedriegen kan ;
wantzy heeft niemand van alle ha-
re Bedienden magt gegeven , koop
en erf-brie ven te vervaardige n, ook
geen fchepen-kennilTen, zoo als
men ze hier noemt, dan den Se-
cretaris politik alleen, die eerft
van den Edelen Heer Gouverneur
bevel bekomt, eer hy de eerfte
twee met eigen hand ondertekent;
in 't laatfte geval echter worden
hem twee Raadsperzonen toege-
voegt, die gehouden zyn, om de
fchepen-kenniiïen nevens hem te
tekenen.

En wyl hier by de koper en ver-
koper beide de gerechte koopfom-
ma opgeven moeten , om in 't in-
ftrument te worden ingely ft, ten
ware zy naderhand in groot ver-
fchil geraken , en zig daar door
voor de Maatfchappy ftraf baar ma-
ken wilden, zoo is licht af te ne-
men, dat deze rechtvaardige Maat-
fchappy niet kan worden mifleid ,
maar dat het geen haar toekomt,
oprecht, zoo als billyk, moet be-
taalt worden.

Doordien nu diergelyke kopin- watzuiki
gen en verkopingen van huizen en i^ivki
andere vafte goederen fchier dage- °p rc"s '
lyks voorvallen, 't zy vry Willig of
gerechtelyk, zoo is lichtelyk af te
nemen, dat zoó men den tienden,
twintigften en veertigften penning
door malkanderen rekent, dezel-
ve ook al eenigzins helpen , de
voor opgenoemde kollen goed
maken ; aangezien men niet teveel
zoude rekenen, als men dezelve
jaarlyks op 3000. guldens ichat-
te.

De fchoonfte en rykfte oor- DeCom-
fprong van de goud en zilver-ri- P
vier , welke de Voortrefièlykc mlebt
Maatfchappy alhier heeft , is zon- winftvan
der tegenfpraak, zoo als licht is te denhai,dd-
; denken, de fterke handel alhier,
als welke zy alleen, als meefter en
, regent van 't gantfche land na ei-
gen

KAAP de GOEDE HOOP. 283

gen believen en welbehagen met
goeden voorfpoed dryft ; want zy
handelt in alle waren, welke -Eu-
ropa, Afia en Africa, ja zelfs A-
merica leveren, waar doorzyze-
kerlyk meer wint, als velen, ja
meelt alle andere, welke haar werk
daar van maken.

Sehoon zulks door flecht en een-
voudig zeggen, wel te geloven en
te begrypen was, zoo aeht ik ech-
ter noodzakelyk d'ecn of d 'andere
merkwaardigheid daar by te voe-
gen, om dat daar door zoo klaar
als de Zon aan den hemel blyken
zal , dat voo men alles na behoren |
behandelde, en niets dan 't waar- I
achtig belang der beroemde Maat-
fchappy ter herten nam , de aan-
gehaalde winlt vry groter zoude
zyn, dan zy tegenswooordig is,
of by deze omitandigheden wor-
den kan.
De inwo- Onder anderen hebben de inwo-
lershcb- ners t0t nu toe grote moeite in 't
!e"fr'iet°by kopen van goederen gehad ; want
t kopen zoo ecn inwoner van voornemen
fcrenT" was, om 't een of 't ander van de
Compagnie te kopen, zoo moeit
hy den Heer Gouverneur daarom
verzoeken en deszelfs toeftemming
verkregen hebbende, eene ordon-
nantie op 't negotie-kantoor laten
maken , en 't zelve door den Heer
Gouverneur en den Opper-Koop-
man, die deswegen den titel van
Opper- Adminiltrateur voert, laten
tekenen, en vervolgens 't geld,
dat die goederen bedroegen, be-
talen , aangezien dit alles op deze
ordonnantie Itont, moeit hy dezel-
ve als eene quitantie van den ge-
melden KafTier laten tekenen, en
eindelyk den Difpenfier of Pak-
huismeeiter om de betaalde goede-
ren verzoeken.

Quam het nu een van deze drie
Heren gelegen om den kooper te
helpen, zoo wierd hemdegekog-
te wraar gelevert; dog was een van
1 hun belet, met andere, fchoon
niet nood/.akelyke verrichtingen,
zoo moeit men wagten , tot dat
het gelegen quam; had zodanig
IL T>eel.

een goede luim, zoo ontfing men
wal goeds, anders moeit men voor
lief nemen, 't geen 'er gegeven
wierd, zonder een woord daar te-
gen te derven fpreken.

De voorgaande Gouverneurs Vanwicn

. j j j ° iji en waarom

hadden de/e wyze \.m handelen y.uiiuinge-
ingevoert, ten dele om de minder vom is.
Bedienden daar door eenen klei-
nen , maar dikwyls herhaalden
winlt in den zak te jagen ; om dat
ieder koopbriefje of ordonnantie
op 't negotie-kantoor moeit betaalt
worden ; ten dele om de achtbaar-
heid van den Gouverneur daar
door te kennen te geven, om dat
een ieder om de benodigde goede-
ren bidden en nevens de gerede
betaling goede woorden geven
moeit, ten dele ook om haar eigen
voordeel, om dat zy daar door "~
gclegentheid kregen, om hare by-
zondere goederen duurder , en
eerder als die van de Voortreffely-
ke Maatfchappy aan den man te
brengen.

De Extraordinäres Raad van In
die, en Commiflaris van dit Gou
vernement , de Heer Johannes van fchaft
Steeland, heeft deze liitige wyze
waar door de!Bedienden der Voor-
treffelyke Maatfchappy veel geld
by malkanderen fchraapten, als
iets dat tegen 't belang der Heren
Bewindhebberen , en andere parti-
cipanten van deze Compagnie aan-
liep, in den jare 171 3«, wanneer
hy als Admiraal van de Retour-
vloot alhier aanquam , en den toe-
Itand der zaken naaukeurig onder-
zogt, afgefchaft en verworpen,
waar na ook zyne fchikkingen ,
die zoo wel 't belang van zyne ho-
ge Principalen, als dat der In-
woonders beide raakte , zeer
fcherp bevolen wierden , op 't
fpoediglte werkltellig te maken ;
en doordien zulks met't byzonder
voordeel der Maatfchappy niet o-
vereen quam, zoo betuigden zy
weinig vreugde daar over, en be-
vorderden derhalven zyn vertrek
hoe eerder hoe liever , uit vreze ,
dat hare zaken by zyn verblyf nog
Nn x meer

Wie dit
weder
heeft afge-^

284 BESCHRYVINGvande

meer uitlekken, en in duigen ge-
raken zouden, fchoonhy niet'an-
ders dan de welftand der Compa-
gnie ter herten had.
' Wyders Haat aan te merken,
dat 'er ook een groot gebrek in
den handel is, door dien de Be-
dienden wel jaarlyks eene lyll van
de goederen , welke zy van noden
hebben, na Holland zenden, maar
zy ontbieden veeltyds flechte en
verkeerde goederen, die menig-
maal lang blvven leggen en beder-
ven. Vermids zulks echter een
zeer bequaam middel is, om haren
afzonderlyken handel te dry ven,
en de aan hen vervallene bedurve
goederen aan den man te können
brengen , zoo is licht af te nemen ,
dat zulks eene treffelyke goud-
myn voor haar is, die rykelyk
geeft. .

Waarom zy echter zulke ver-
keerde goederen ontbieden» en 't
voordeel van hunne Heren princi-
palen niet beter behartigen, daar
van fchynt de oorzaak te zyn , dat
zy daar door aan de inwoners wil-
len te kennen geven, dat van ha-
re gewaande authoriteit alles af-
hangt, en zy alles können ontbie-
den, wat zy gelieven, en nodig
achten ; want als de inwoners al-
les naar wenfch te koop konden
bekomen, zouden zy te hoog-
moedig worden, en niet meer na
hen vragen, zoo dat men aldus
noodzakelyk dit middel by de
hand vatten, en hen daar mede in
den toom houden moeit; fchoon
midlerwyl niet te loochenen is,
dat de Voortreffelyke Maatfchap-
py vry minder wint, dan zy anders
wel zoude doen, als men haar
waarachtig belang na behore be-
hergtigde.
Dcinwo- Na dat echter de inwoners den
EkS? u'eS na '* Noorden en Oorten, dat
geCoiie- is, na Holland en Bata\ ia geluk-
gicn- ] ;,, hebben gevonden, en hunne
'oor de hoge Collegien
zeer minzaam gehoon wn, zoo is
hare v ndelyki on ge-

n ücIou-

m

tere haat verandert, aangezien zy
voor oogen zagen, dat zulke en
diergelyke klagten , tot haar
grootfte nadeel Itrekken , en hun-
nen gantfchelyken ondergang by
de Heren Bewindhebberen der
Voortreffelyke Maatfchappy brou-
wen zouden.

Zulks is in den jare 1706. klaar- worden
lyk gebleken , wanneer de inwo- hare v°rigc
ners over den toen regerenden gehand-
Gouverneur, den Heer Willem haaft-
Adriaan van der Steil, en andere
hoge Bedienden der gemelde bloe-
jende Maatfchappy klaagden, en
daar op gunftig antwoord ontfin-
gen, waar door deze en diergely-
ke klagten niet alleen t'eenemaal
uit den weg geruimt, maar ook
de inwoners in hare tot nu ge-
kreukte vryheden op nieuw be-
veiligt wierden ; zoo als ik op ee-
ne andere tyd wydlopiger zal
moeten tonen , zoo anders de
zaak omftandig en duidelyk be-
kent zal gemaakt worden.

Midlerwyl voeg ik nog enkelyk
daar by, dat zedert dien tyd de
haar tuffchen beide partyen zulke
diepe wortels gefchoten heeft, dat
'er fchier geen middel te vinden
is, om dezelve eenigzins te ver-
zachten ; gelyk dan de Edele Heer
Gouverneur Louis van Affenburg
achtervolgens de bevelen van de
Voortreffelyke Maatfchappy vele
daar tegen werkftellig gemaakt,
maar niets anders uitgevoert
heeft, dan dat hy zyn eigen levens-
draad daar mede heeft afgeknipt ,
waar van ik niet zal vergeten, de
aard en wyze te melden.

Het is niet t'ontkennen, dat de- De Maat.
ze Edele Maatfchappy ook welf;'
gaarn Koopmanfchappen zend, die aan de
zoo voort na de aankomft tot geld JJj|f^
können worden gemaakt ; dog on '
moet ik tot haren byzonderen '"

dm 1 , gC1> '•) •'•

at zy zich aan de

welftand van hare onderdanen aan
deze Kaap de Goede Hoop lapt
gelegen zyn, en op allerhande W
tragt te bevorderen; hare Bedien-
den echter zyn van gantfeh and( l

gevoe-

KAAP de GOEDE HOOP. 285

: van

I
dienden in

den lundd.

Wat iy
met 't ver»
kopen
doen.

gevoelen; dezelve zoeken eerft
zu h /.elven, en dan hunne hoge
Principalen» zooveel mogelyk.te
verrykenj derhalven gaan i) de
goede intentie der ßloejcnde
Maatfchappy op allerlei wyze te-
gen, en nagten dezelve zoo veel
mogelyk te dwarsbomen» of t'ce-
nemaal te beletten.

Hier toe bedienen zy zich ook
onder anderen van dit middel; dat
zy van deze welgetrokkene goe-
deren eenige Hukken uitfehieten,
welke zy or als befchadigde of be-
durvene en derhalven onbruikba-
re en onlevcrbare waren op 't Kan-
roor laten affehryven; of als dit
niet lukken , of gevoegelyk ge-
fchicden kan, zoo laten zy op 't
een oft ander gebouw der Maat-
fchappy ordonnantien maken , als
of 't zelve bouwvallig was , en
door dces of geene goederen
moeit worden heritelt , waar van
dan insgelyks eene goede portie
tot haar byzonder voordeel Itrekt ,
zoo zy anders niet de befchadigde
en reeds afgefchrevene goederen
in plaats van de goede verbouwen,
en zoo veel goede voor zich be-
houden.

Wanneer nu naderhand iemand
zodanige goederen van noden
heeft, kan hy van deze afgefchre-
vene zonder eene ordonnantie
zoo veel bekomen , als hy van no-
den heeft , maar 't geld dat hy
daar voor geeft , moet hy in gee-
nen dele aan de Compagnie beta-
len, maar 't is genoeg, als 't maar
in dtii zak van den verkoper
komt, aangezien 'er geene ordon-
nantie is, en buiten den Koper en
Verkoper niemand iets daar van
weet. Het zoude my zeer licht
vallen, eenige Haaltjes daar van by
te brengen , zoo 't noodzakelyk
was, dog ik ga dezelve voorbe-
dachtelyk verby, omdat 'er zon-
der twyftel op eene andere tyd 't
een of 't ander voorkomen zal,
wanneer ik melding zal moeten
doen, van 't geen zedert myne aan-
wezenheid nu voorgevallen is.

Schoon de Y elyke„Watde

Maatlcnappy op deze en diei Pde

ke andere wys in haren handel KooPfc»n»

zeer ben;uk . 'nt zy wint.

nogtans veelgeld, en zonder alle
tegenfpraak meer , d u'g

Koopman in Europa. Want op
alle goederen, welke zy alh
verkoopt, wint dezelve 7f. ten
hondert, te weten , als zy uit Hol-
land gebragt worden, en die uit
Indie komen, 50 ten hondert, 'c
welk de inwoners ook zeer gaarn
geven , als zy maar naar behoren
können worden vooriicn.

Wanneer zulke waren en Koop-
manfehappen gevcilt en aan de
meettbiedende verkoft worden ,
zoo blyft het doorgaans by de ge-
woonlyk en ingevoerde winlt niet j
maar daar word veeltyds ruim een
Kapitaal op gewonnen.

Nu is zeker , dat de Voortref-
felyke Maatfchappy jaarlyks ruim
300000 guldens alhier verhandelt,
't welk echter, zoo men maar 7$
per cent door malkander rekent ,
115-000 guldens aan zuivere winft
bedraagt ; en byaldien nu 't fmok-
kelen van hare Bedienden belet
wierd , zoo als mynes bedunkens
licht gefchieden konde, zoude de
winft nog eenige duizend guldens
hoger lopen.

Eindelyk heb ik gezegt, dat de wtatook
Voortreftelyke Maatfchappy ook "„Vieh *
eenig voordeel op 't licht of In- 6«u-
difch geld heeft , 't welk van 't
Hollandfch zoo veel verfchcelt, als
't Keiferfche van 't Frankifche,
Brandenburgfche of Saxifehe.
'T zoude welfchynen, als of de
Maatfchappy meer nadeel dan
voordeel daar van had , om dat z\
hare Koopmanfchappen in Hol-
land voor zwaar geld inkoopt , en
hier tegen licht geld weder ver-
koopt ; dog ftaat aan te merken ,
dat alle goederen voorheen na de-
ze waarde gerekent , of op den
voet van 't Indifch geld gebragt,
en als dan met den voorgemelden
winft verkoft" worden.

Daarenboven zyn in den gant-
Nn 3 lchen

286

BESCHRYVING van de

fchcn handel, daar dezelve gedre-
ven word »geene guldens gangbaar,
maar alles moet met ryksdaalders
worden betaalt , zoo dat de voor-
treffel vke Maatfchappy ten opzich-
te van haar kopen en verkopen
geen nadeel lyden kan, zoo als zy
wel van hare Bedienden gewoon
is. In aanzien echter van de zolda-
ten, matrozen, en andere geme-
ne Bedienden, die ze hier met
licht geld betalen, zoo zy zulks
van noden hebben , wint zy iets ,
dogdatmagfehier geen naam heb- j
ben , aangezien het op de lange ja-
ren aankomt, die zodanig een ge- j
dient heeft, en hy na verloop van
vyf jaren, met vier jaren betaalt
word , om dat 't zware geld tegen
't lichte juilt zoo veel bedraaagt.

Uit het tot nu verhaalde blykt
genoegzaam, dat zoo men dit ver-
gehet met 't geen ik in mynen
vorigen gemeld heb, 't befluit daar
van beveiligt word ; dat namelyk,
als men de koften tegen den winit
overweegt zy elkander of gelyk
zyn , of ten minften niet veel van
malkander verfchelen zullen. Hier
uit is ook openbaar, dat de gemel-
de roemruchtige Maatfchappy niet
veel kollen uit haar eigene kas
behoeft te betalen , maar zich
weet, op een rechtmatige en bil-
lyke wyze , zich daar van te be-
vryden.

Heeft de Men ziet n°S Verdef ^ j °

inwoners weergaloze genegentheid van de-
vedver- ze VOorfpoedige Maatlchappy voor

fenolen. ^m haw no^ zoo onlangs opge_

rechte Colonien aan deze Kaap de
Goede Hoop, en de tedere liet-
de , waar mede zy derzelver was-
dom behertigt. Dezelve zal ech-
ter nog beter doorftralen , als ik
daar by voege en aantone , dat zy
in den aanvang de inwoners , en
voornamelvk zulke, die tot den
landbouw 'lull hadden , al 't nodi-
ge verfchoten , en /onder interelt
geleent, ja zoo lang in hare han-
den gelaten heeft , dat zy zelfs tot
op dezen dag nog niet t'cenemaal
weder betaalt is.

Want zonder te rekenen de
banqueroeten , welke eenigen ,
hoewel onfchuldig gemaakt heb-
ken, om dat de dood hen overval-
len heeft, eer zy nog in Haat wa-
ren om die fchuld af te leggen;
terwyl anderen de vlucht geno-
men, en door haar flecht huishou-
den en verquillen dezelven heb-
ben veroorzaakt; zoo zyn 'er nog
eenige inwoners, zoo als ik in 't
jaar 1711. en 17 13. uit de naam-
lyfl van alle fchuld enaars, welke ik
in bewaring heb gehad , gezien
heb, die aan de Voortreffelyke
Maatfchappy nog ruim 40000.
guldens fchuld ie zyn, welke zy
door zachte middelen , en zonder
; nadeel der fchuldenaars, zoekt in
i te trekken, om dat zy jaarlyks van
! ieder met een zeker gedeelte 't zy
' in geld of in vruchten, te vrede
| is.

Deze Welgezindheid kan men
ook zonneklaar vien, om dat zy
tot nu niet heeft willen gedogen,
dat de Colonien van Stellenbofch en
Drakenfteen hun enkeld rechthuis,
't welk , zoo als voormaals reeds
is gemeld , in 't dorp Stellenbofch
Haat, en in 't jaar 17 10. afgebrand
is, uit hare eigene kas alleen zou-
den bouwen, maar heeft tot het
bouwen en repareren behalven de
goedkope bouwmaterialen, hare
eigene arbeidsluiden geleent, en
aldus getoont , dat zy ook een ge-
deelte der onkolten wilde helpen
dragen ; zullende dezelve ook
tegenswoordig zonder twyffel na
den brand tot het wederoprech-
ten van 't zelve iets bybrengen , en
hare goedaardigheid op nieuw
doen blyken.

't Zy hoe 't zy, de tyd zal nog
wel geboren worden , dat de
roemruchtige Maatfchappy alle de-
ze verkeerde wegen van hunne
fchynheilige Bedienden ontdek-
ken zal , en mögt zy dan wel ge-
dwongen worden te geloven, dat
zoozy oprecht en trouw bedient ,
hare Koopmanfchappen en haar
waarachtig belang na behoren bc-

ftiert

KAAP dr GOEDE HOOP. 287

liiert en ter herten genomen wa-
ren , hare jaariykfche nevens alle
andere onkojlen, op 'l llabilcien
van de Colonien , en de nodi-
ge gebouwen gegaan, reeds over-
lang goed gemaakt /.ouden /mi,
en aai /.\ tegenswoordignieunqer
nodig zoude hebben, om alle jaren
eene tonne gouds in te brokke-
len.

Midlerwyl hoop ik zulks niet al-
ken van herten , maar vvcnfch '
daar benevens, fchoon 't minlte ;
belang voor my niet daar in fleckt,
dat eenige /.aken met ter tyd ver-
andert , en daarentegen andere in-
gevoert mogen worden , welke
zekerlyk aan deze Kdehnoedige
Maatfchappy veel meer opbren- !

gen rullen ; aangezien ik verzekert
ben , dal ii. !: n alles na behoren
behandelt word, de voortrcfièly-
ke Maatfchappy alle jaren veel
duitenden men winnen en /ich
byna van alle onkoftcn ontllaan
kan; 700 't mvn werk was, /ou-
de ik deze geheime methode niet
\ erzvi \ gen ; dog door dien ik niet
hoel te bluflchcn, daar 't m\m
niet brand, zoo ga ik zulks voor-
bedachtelyk met flilzwvgen ver-
by, en wenfeh niet meer, dan dat
de gantiehe zaak ten voordele der
gantfche Maatfchappy uitvallen ,
en door iemand , die bequamer is,
dan ik, meer dingen ontdekt en
aangetoont mogen worden.

XXII. HOOFTSTUK.

Van de voordelen, welke de Bedienden der
Voortrcffelyke Maatfchappy boven hare we-
zentlyke bezolding jaarlyks van de Europe-
aanfche Inwoners genieten.

Of de Bedienden der Voortrèfelyké Maatfchappy i-oordeel van de ftrxoners genieten. Wat
ty voor voordeden genieten. Als , eerflelyk van de openbare Infiruinenten. 11 al van de
'leflamenten aan te merken. Hier ivordflreng recht gep/ecgt. Voorval van een'tgé doven.
Snyden een anderen fluaf de kop af. Een Fiiropeaaufehe biegt veord van Iftn (hervallen.
IVorden in de Saldanba-baay van den fchüdveagt op een aardige iVyze gevangen eenomen.
Worden aan de Gouverneur en Fiskaal gebragt. Der zilver te recbt/lell/n^. Straf op "'t
hout fielen. De Vendu-meefier geniet jaarlyks veel van de Verkopingen. De J'nidu-mee-
fter van de Weeskamer heeft meer Voordeel. Van den doodgraver aan de Kaap. Van de
iukomften der boekhouders en ajjiflenten. Hoe de Chrirurgytis en banducdliediU haar

byzonder belang ten nadeele van de Compagnie behertigen.

NAauwlyks hadde ik de vori-
ge vragc verklaart en mynes
bedunkens duidclyk beantwoord,
of my quam weder eene andere
voor, die een antwoord van my
ciichtd, zoo ik ze anders een ant-
woord waardig wilde achten. Niet
tcgcnllaande ik echter niet gaarn
diergelyke netelachtige Hoffen be-
handelen, waar in ik noodzakclyk
van eenige perzonen gewag moet
maken, die my nog goed nog

quaad gedaan hebben , /oo moet
ik echter iets daar op zeegen, om
te tonen, dat my in dit Huk ook
niets onbekent of verborgen ge-
bleven is.

De vrage is van den volgenden
inhoud; te weten, dat door dien
de YoortrefTclyke Maatlehapp\
eenige byzondere voordelen van
de burgers en inwoners alhier ge-
niet, zoo als boven getoont en tot
genoegen gebleken Is, of dan ha-
re

Of de Be-
dienden
der Voor-
trerTelyke
Maat-
fchappy
voordeel
van de in-
woners
hebben.

288

BESCHRYVING van de

re Bedienden ook van dezelve
profiteren, en welke de bronnen
zyn, waar uit de gemelde winften
vloejen , of onder welken naam
dezelve bekent liaan? Hier op nu
vind ik my genoodzaakt, te ant-
woorden en te zeggen, dat de
voornaamfteen gequalirlceerdeBe-
dienden der gemelde Maatfchappy
zekerlyk grote, ja fcbier even zoo
wyd zich uitftrekkende voordelen
van de inwoners en burgers van
dit land trekken, als deze eerftge-
melde Maatfchappy zelf; want
zoo de Lezer myne voorgaande
Hoofditukken in verfche geheu-
genis heeft, of de moeite neemt,
om dezelve nog eens over te zien ,
zoo zalhy meelt alle benoemingen
daar in vinden.

Dog vermids toen myn voorne-
men niet was, om van deze alle
na behoren te handelen, of de
daar by voorvallende en gebruike-
lyke omftandigheden gade te
liaan, zoo vereifcht in alle delen
de noodzakelykheid , iets meer
daar van te gewagen en te fchry-
ven; mids echter, dat ik my nog
aan den rang of aanzien der per-
zonen, nog aan iets anders zal la-
ten binden ; maar het my genoeg
zal zyn, als ik de voorhebbende
zaken (lechts na elkander verhaal ,
zoo als zy my zullen voorkomen.

Met dit beding zeg ik nu, dat
de gequalificeerde Bedienden der
gemelde roemruchtige Maatfchap-
py , nevens hare AlTiftenten of
Schryvers, welke eigentlyk ook
onder de geqalificeerde perzonen
behoren , grote voordelen van de
inwoners genieten, ten dele door
't vervaardigen van zodanige in-
strumenten , (Schriften) welke
niemand als een Secretaris of No-
taris opltellen mag; ten dele ook
door openbare en byzondere ver-
kopingen; midsgaders door ge-
vallen, die met geldboetens ge-
ftraft worden; en eindelyk door
verbodene en {trafbare midde-
len.

Van de openbare inftr nten ,

urne

welke niemand dan een Secreta-
ris, die hier met eenen het ampt

van Notaris waarneemt, opltellen
mag, trekken voornamelyk de
twee hooglte SecretarilTen , te
weten die van den Raad van poli-
cy, en die van den Raad van Ju-
ftitie, zeer grote voordelen ; dog
de anderen zyn ook niet t'eene-
maal daar van uitgefloten , maar
trekken van de kleine, en huwe-
lyks-zaken ook eenig voordeel;
voornamelyk echter die, welke
den Land-droft en Heemraden
van de beide Colonien , Stellen-
bofch en Drakenlteen , als Secre-
taris toegevoegt word , als die
magt heeft, om alles, behalven
Schepen-kenniflen te vervaardi-
gen.

Alle openbare Schriften zyn
niet alleen onderfcheiden, om dat
zy van de Notar iflen verfcheide
benoemingen, na de verfcheident-
heid van hunnen inhoud dragen ;
maar ook, om dat de Secretaris
zommige of alleen met twee ge-
tuigen vervaardigen kan, of dat
hy gehouden is, dezelve in byzyn
van twee leden van den hogen
Raad, in plaats van andere getui-
gen, die doorgaans zyne Klerken
zyn, op te (tellen.

De eerfte worden genaamtObli-
gatien, Contraéten, Getuigenis-
fchriften, Procuratien , Volmag-
ten »Teitamen ten , Codicillen , Hu-
welykfche voorwaarden, enz. De
andere dragen den naam vanSche-
pen-kennilïèn en juramenten. Van
beide heeft de Secretaris altyd een
ryxdaalder voor zyne moeite; dog
van de teftamenten, als waar toe
meer arbeid en oplettenhcid ver-
eifcht word, geniet hy vry meer,
na dat hy zulks of in zyn huis of
op de Secretary vervaardigt, of
dat hy verzocht word , die in 't
een ot 't ander huis temaken.

Want indien hy verzocht word,
een tcltament in zyn huis of op de „enten "
Secretary te maken, zoo komt aan te
hem twee ryxdaalders toe; doch mcrkcn-
komt hy aan huis van den Tellant,

zoo

VVjt van

KAAP dr GOEDE HOOP. 289

ï.00 moet hy 3 of 4 ryxdaalders.

hebben, na dat hv ver £.\m moet;
indien !i\ een of ook wel meer tl.i-
gen moet uitbl] ven , /.00 ontfangt
hy mcern.i mate van /vn verlet ;
want zoo hy eenen dag opgehou-
den word, zoo kan hy met alle
recht, uit hoo'de van zyne in-
HrucHe, 6. ryksdaalders eiflchen;
moet hy nog langer blyven , zoo
Hvgt de prys van ieder dag 2. ryx-
daalders hoger, behalvcn dat voor
zyn paard ten miniten nog een
nxdaalder moet betaalt wor-
den.

Hier uit ziet men aldus , dat
menig teftament zeer hoog in geld
komt, 't welk echter de inwoners
alhier niet achten, zoo 't flechts
opgeftelt word , dat 'er na 't ope-
nen van 't zelve geen verfchil over
ontitaat, 't welk zeer dikwyls ge-
fchied, als een onkundige onder-
Haat, iets op 't papier te zetten,
dat na een teilament gelykt, zon-
der dat 't de behoorlyke form of
alle des/el fs leden heeft.

By alle deze initrumenten en o-
penbare Hukken worden twee ge-
tuigen vereifcht, waar onder die,
welke uit den hogen Raad daar toe
gedeputeert worden, niet alleen
billyk den rang genieten, maar
ook voor hare moeite ieder eenen
halven ryxdaalder ontfangen, ter-
wyl de AlfiHenten of andere men-
fchen, voor 't tekenen van een in-
Hrument als getuigen , niet meer
dan 4 Hollandfche Huivers heb-
ben , ten ware zy zulks voor niet
met al , of zoo als in mynen tyd op
Stellenbofch gefchiede , ten voor-
dele van de armen doen.
Pryswiar- Te weten , de Land-drofl en de
digc at- Heemraaden hebben een fraaje en
Heemra" heilzame fchikking onder zichzel-
denenden vcn en ujt eigene beweging ge-

Landdroft. ,. ° . j ti

maakt, acntervolgcns de welke
een ieder , die in de Raadsverga-
dering te laat quam, eenen halven
ryxdaalder, en die afwezend bleef
zonder 't Collegie daar van kennis
gegeven te hebben, of gene ge-
wigtige of geloofwaardige omltan-
II. <Ded.

digheden aantonen konde, eenen
ryxdaalder in een armbofeh , die
in de raadkamer hing, en waar
van de fleutelsdoor «hl Prediker
Bekken aan de Diakenen ter hand
/ouden worden geilek , Heken
moet.

Doordien ik nu toenmaals 't
nmpt van Secretaris by hen waar-
nam , en aldus de/c heilzame
fchikking ten papiere bragt , zoo
wierd my opgelegt, eenen arm-
bofeh te befchikken, en dezelve
in de raadkamer boven de tafel te
laten ophangen; daar benevens
moeit ik op de nalatige en afwe-
zende acht geven, ten einde de
armen, ten welker behoeve die
fchikking gemaakt Was, niet be-
nadeelt wierden; gclyk ik zulks
ook yverig nagekomen ben ; heb-
bende van al 't geen 'er inquam,
behoorlyke aantekening gehou-
den , en dezelve nevens alle ande-
re papieren, aan mynen opvolger,
den godlozen Mahieu, ter hand
geltelt.

Onder deze verzamelde gelden, Degetui-
waren ook vele zoogenaamde ge- Smvlol*
tuigenis-gelden , welke de genen, de armen
die over 't een of 't ander initru- sefdukt-
ment als getuigen Honden, en 't
ondertekenden , niet aannemen
wilden, maar 't insgelvks aan de
armen vereerden , welke dan ook
zoo voort in haarbyzyn, of door
den Gerechtsbode, of van henzel-
ven in den armbofeh geitoken en
van my aangetekent wierden.
Doch watnamynentyd isgefchied,
en hoe de gemelde Mahieu zulks
nagekomen is , weet ik niet. Dit
echter is my niet onbewufl, dat
ik tot 't maken van deze fchikking
zeer veel geholpen heb , en ver-
beelde ik my , hier mede niet qua-
lyk maar wel gedaan te hebben ;
om dat ik niet myn eigen voordcel,
maar dat der armen behertigt
heb.

OndcrtuHchen ziet men uit 't

voorgaande, dat, doordien fchier

dagelyks diergelyke initrumenten

vervaardigt worden , de Bedien-

Ü o den

29o BESCHRYVING

den der Voort reff trlyk e Maat-
fchapp\ een groot voordeel daar
van genieten, te meer , wvl nie-
mand als een Secretaris dezelve
vervaardigen , en als 't wezen kan
een bediende der gemelde Maat-
fchappy getuigen kan.
v- t,,:i Onder deze openbare Secreta-
ïiaat-fchriften behoren ook billyk
de proceften, welke of mondelyk
of fchriftelvk gevoert worden.
Van de mondelyke is hier niets an-
ders te melden, dan dat de Secre-
taris en Gerechtsbode haar ordent-
lvk Salaris voor 't dagvaarden, rol-
le ren , of infehryven, en 't voe-
ren van 't protokol , bekomen ; op

te merken,

VAN DE

hem uitgefproken, waarbyhyte
gelyk in alle koften verwezen
word. Verfchynt hy echter, en
heeft hy zulks enkelyk gedaan ,
om zyne party op kollen te jagen ,
zoo handelt men na rechten, en
moet de klager zomtyds nog wel
de kollen betalen ; alles namelyk
na vereifch van zaken.

De Gerechtsbode vind daar by voordelen
insgelyks zyn voordeel, aangezien vanden
hy voor ieder dagvaarding eene bo^de.
fchclling , en voor 't oppaßen voor
de Raadkamer , wederom zoo veel
geniet, en zulks altyd ont fangt ,
zoo dikwyls als hy eene party dag-
vaarden moet ; 't welk wyl 'er al-

, zoo als daar na van alle tyd tamelyk veel partyen zyn ,vry
pioceïfen in 't algemeen zal gezegt meer dan zyne wezendlyke bezol

worden.

ding opbrengt, zoo dat hy zeer

Van de
fchriftely-

kc procel-
fen.

Van de fchriftelyke procefTen vergenoegt daar van leven kan ,

echter Haat te weten, dat dezelve
niet alleen langzamer , maar ook
moejelyker , verdrietiger , en koft-
baarder vallen; want men moet
den Secretaris niet alleen voor
zyne moeite betalen, maar ook
beducht zyn, dat men door de
Raadkamer in een zekere ftraflè
zal verwezen worden, zoo 't pro-
ces qu.ilyk uitvalt.

Wat aanbelangt de Secretaris,
dezelve ontfangt voor 't rolleren,

fchoon hy memgen zwaren weg
gaan of ryden moet.

Deftraffe, welke men aan den
Raad van Jullitie betalen moet,
zoo 't proces door die kamer uit-
gewezen word, is na de geftelt-
heid van de zaak gericht ; zy komt
echter in geenen dele ten behoe-
ve van de Raadsleden, welke, zoo
als boven gemeld is , voor hare
moeite anders niet dan de blote
eer genieten ; maar dezelve wor-

ofzettenvan de partyen op de rol, ! den altyd verzamelt, en door den

eene fchclling; voor 't houden van
't protokol, of zoo als men hier
zegt , de notulen, een ryxdaalder,
enzulks zoo dikwyls , als de zaak
dient, tot dat dezelve uitgewezen
is. Wanneer nu de eene of de
andere party op de cvrile dagvaar-
ding niet verfchynt , zoo ontfangt
de ^Secretaris twee 1'chellingen,
voor zyne Kon-Comparitie ; ver-
fchynt hy ten twedenmale niet,
zoo moet hy den Secretaris vier
lchellingen betalen , en als hy voor
de derde maal uitblyft , worden
acht fchellingcn of een ryxdaalder
op zyne rekening gezet. Na deze
drie dagvaardingen word hy nog
eens ex fuper abunduuti , ten ovtr-
vloede gecireert, en alsdan niet
gehoorzamende, 't vonnis over

Secretaris van dat Collegie bewaart,
ten einde de nodige penningen
voor handen zyn zouden , als 'er
criminele en hoofdvonniflen ter
uitvoering gebragt moeten wor-
den; aangezien die Raad alle g,e-
rechtelyke koften daar van betaalt
en niets van de Voortreffelyke
Maatfchappy daar toe ontfangt,
ten ware men geld te kort quam;
in welk geval zy het verfehlet, tot
dat de Raadkamer weder in ftaat
is , om 't weder in de Compagnies
kas te brengen.

Hier word, zoo als ook door Hier word.
gantfeh Indie, veel ftrenger recht "'^"-'^
geoeflènt, dan ergens in Kuropa j8^66*1,
en zulks niet zoo wegens de Euro-
peanen, als welke buiten dat wel
weten, welke feiten door 't Ge-
recht

KAAP de GOEDFHOOP. 29 1

recht moeten gellrafi worden, en
zich derhalven voor dezelve my-
den können; maar wegens de Ua-
ven en andere uWoners,dienins-
gelyks niet onbewullis, dat /.y 'i
met 't leven betalen moeten, als /v
't verbeuren; in.ur eene vreugde
hebben, als zy eenen Europeaan
nadeel toedoen, of win 'i leven be»
roven können; door dien nu vele
mcnlchen onder hen aangetroffen
worden, die lehoon zy weien, en
dikwyls gezien hebben, dat zy
den pynlykiten dood fterven moe-
ten, nogtans in hare boosaardig-
heid volharden, en niets yveriger
ter herten nemen, dan de Euro-
peanen te benadelen, zoo vereifcht
de nood/.akelykheid , om dit
quaad voor te komen, en de Chris-
tenen in veiligheid te bewaren,
van hen door fchrikkelyke pyn en
zware Itraffe in toom te hou-
den.
Hartnek- Ik zoude hier zeer veel voor-
ghcid der heelden können aanhalen, van de
genen die gerabraakt , verbrand ,
opgehangen, gcgeeflclt, gebrand-
merkt, enz. zyn ; dog ik acht zulks
niet alleen nodeloos, maar de
veelheid van dezelve fchrikt my
meelt af, de vrezelyke voortel-
ling daar van te doen ; om dat de
booswigten de feilte pyn uitltaan ,
zonder ach of wach te zeggen, tot
de grootltc verwondering deraan-
fchouwers.
Geval van Hier zal ik enkelyk by voegen,
•enige fla- dat eenige Haven en flavinnen eens
zamen gerot, en gevlugt waren,
met voornemen, om 't land af te
lopen, te fielen en te moorden,
en een eigen koningryk , in 't zel-
ve op te rechten; ten dien einde
hadden zy eenen Koning opge-
worpen, en denzclven eene Ko-
ninginne tocgevoegt, die insge-
hks eene zwartin was, en haar
kind, ontrent een halfjaar oud,
met zich nam , en op den rug
droeg. Zy hadden zich alvorens
met geweer verzien van hunne
Heren geltolen, om zich daarme-
de te verdedigen, of tot haar on-
II. Titel.

vc;.

derhoud wild te fchietert, als zy

anders niets zouden können beko-
men.

\\ anneer r. zich nu met dal
voornemen op de vlucht begc\ n
hadden, trollen i\ di< n tclven
dag eene anderen flaaf, die de
fchapen van zyn Heer \\ \de, in 't
veld aan, en fneden hem zoo voort
't hoofd af, om dat hy hen «een
fchaap wilde laten volgen; u.iar
na zy de belle uit c\cn nop (lacht-
een, en daar mee in de bergen
weken, en by nacht 't vleelch
kookten.

En door dien dit vermoorden
van den Schaapherder groot ge-
rucht maakte, begaven zy zich van
daar, en trokken dieper land-
waard in, alwaar zy zich op de be-
gönne wys met roven en Itelen
geneerden; eindelvk quamen zy
in de groene Kloof, alwaar altyd
veel fchapen vet gewyd en voor
de Voortreftelyke Maatfchappy
geflagt worden; by dezelve was
een Europeaan, van Hamburg ge-
boortig, welke op dezelve acht
geven, en zyne onderhebbende
flaven gebieden moeit, zoo als hy
raadzaam oordeelde.

Deze ging dikwyls, om te zien,
of de fchapen van zyn Heer en
Meefter die Henning Hu fing ge-
naamt en insgelyks een Hambur-
ger van geboorte was, door de
Haven gewyd wierden, en ook of
'er zich wilde beeilen in dien llreek
onthielden; en om dieswille had
hy altyd een fnaphaan by zich , ten
einde zoo hy iets quam te ontdek-
ken, hy zoo voort vuur geven
konde.

Terwyl hy derwaards ging ,
fprongen deze moordadige dieven
uiteen bofchje, omcingelden hem,
en namen hem zyne fnaphaan af,
waar op zy hem op 't lyf vielen, en
dreigden te vermoorden , wan-
neer hy nu zag, dat hy niet levend
uit hunne handen zoude komen ,
| zoo bad hy zeer beweeglyk , om
| hem maar zoo veel tyd te vergun-
nen, dat hy God zyne ziele door
O o r een

292 B E S C H R Y V I N G van de

een aandachtig gebed konde beve-
len, 't welk zy hem dan eindelyk
ook toeftonden, mids dat hy het
wat kort maken en hen niet telang
ophouden zoude.

Hier op viel hy op de knien,
hefte zyne handen en oogenop ten
Hemel, en riep tot God om ver-
gitïenifte van zyne zonden, en ge-
nadige opneming van zyne ziele.
Hy had daar mede eenen zeer kor-
ten tyd doorgebragt, wanneer zy
hem vraagden, of hy nog niet ge-
daan had, en wyl hy geen ant-
woord gaf, maar in zyn gebed
volharde , ftieten zy hem om
ver, vermoorden hem, fneden
hem den buik op, hingen 't inge-
wand op de itruiken, en namen de
vlugt.

Geen menfch wift, waar deze
knecht gebleven was; zyn Heer
liet hem door de Hottentotten
opzoeken, die hem eindelyk dus
onmenfchelyk gehandelt, en des-
zelfs ingewand een weinig ter zy-
de uitgebreid vonden, 't welk zy
den bovengemelden Huling be-
kent maakten, en een ieder in on-
zekerheid lieten, wie de moorde-
naar mögt ge weeft zyn ; tot dat
de moordenaars zelf eindelyk aan
de poft, welke de Voortreffelyke
Maatfchappy in de Saldanha-baay
beftelt heeft, zich lieten zien.

Hier wilde God hunne moord-
aardige ondernemingen niet ver-
der gedogen ; aldaar leggen door-
gaans twee man, welker pligt is,
om op de derwaards vervallene
fchcpcn acht te geven en aan den
Heer Gouverneur daar van ver-
jlagtedoen. Doordien een van
deze twee na de Kaap was gegaan,
zoo quamen deze flaven met mal-
kanderen overeen, om denzelven
by nagt te vermoorden.

Na dat zy hem wys gemaakt
hadden, dat haar Heer hen hier
of daar gezonden en bevolen had,
't een of 't ander te doen , zoo
huisvelte hy hen zeer gaavn, zon-
der ecnig quaad te vermoeden,
om dat zv geweer en een klein

kind by zich hadden. Dog wan-
neer hy zich met een jong meisje
gemeen maakte , verhaalde het
zelve hem alles wat 'er gebeurt
was , en wat zy van voornemen
waren , met hem te doen.

Hoe dees goede zoldaat te moe-
de was, zal een ieder zich beter ver-
beelden, dan ik met korte woor-
den befchryven kan; dog na dat
hy dit meisje gebeden had, te
zwygen , en haar grote beloften
gedaan had , riep hy den eenen na
den anderen in zyn vertrek, en
bond dezelven zoo vaft met tou-
wen, dat zy hunne handen niet
gebruiken konden.

De gantfehe nagt moeft hy wa-
ken, uit vrees, dat de een den an-
deren losmaken en zy hem t' za-
men 't leven benemen zouden ;
gelyk zy dan ook in der daad be-
zig waren, en hem zekerlyk ver-
moord zouden hebben , ten zy hy
op zyne hoede ge weeft, en daar
door alles voorgekomen was; na
dat hy ze echter weder vaft ge-
maakt had , knoopte hy hen , eer
de dag aanbrak, aan elkander, en
bragt ze na de Kaap, alwaar hy ze
den Gouverneur en Fiskaal inde-
pendent overgaf, en na gedane
voorfpraak voor 't jong meisje,
die hem van alles bericht gegeven,
en zyn leven gered had, weder na
zynen poft keerde.

Men onderzocht naderhand de penelw
zaak wat naauwer, en door dien [fc[,echt
dezelve met 't verhaalde in alle de-
le overeen quam, zoo wierd haar
vonnis ten eerften uitgewezen,
waar by vier mannen levend gera-
braakt zouden worden , zonder
den genadcnflag t'ontfangen; de
gewaande Koninginne zoude aan
een paal gewürgt worden , terwyl
de anderen met de ftrop om den
hals onder de galg ftaan, en ver-
volgens met gefpletene Hokken
gegeeflelt en voor 't voorhoofd ge-
brandmerkt zouden worden.

Wie dit recht heeft gezien,
moeft bekennen , dat hy geenc
verftökter menfehen gezien had ;

want

KAAP de GOEDE HOOP. 293

want zy allen ontfingen hunne i
ftrarlè, /onder ach of wag tè zeg-
gen ; ja wanneer men de gera-
braakte levend van 't kruis nam, en
twee aan twee naaft elkander op 't
rad hond , verzochten zy allcen-
l\k te drinken, 't welk hen ook
gegeven wierd, tot dat /.\ ten drie
uuren na den middag den geelt ga-
ven ; waar na zy weder van 't rad
geworpen , en nevens de geworg-
de Koninginne, die door 't breken
van de koord, van den paal viel,
en aldus tweemalen geworgt
wierd, langs alle de ftraten van de
ftad na de Leeuweftaart gcfleept
en aldaar weder op 't rad gezet
wierden. De anderen, die gegecf-
felt en gebrandmerkt waren, wier-
den hunne Heren weder t'huis ge-
zonden.

Voor dezen moeften de inwo-
ners, als'ereen flaaf of flavin op
diefltal of moordery betrapt
wierd, niet alleen zulken flaaf of
flavin, die hen veel geld gekoft
had , door den fcherprechter ver-
liezen , maar zy waren daarenbo-
ven genoodzaakt, de koften van 't
recht, welke doorgaans eene gro-
te zomma bedroegen, te betalen;
door dien men echter naderhand
heeft waargenomen, dat daar door
niet zoo wel de flaaf of flavin ge-
ftraft wierd, als welke dikwyls uit
ongeduld dingen pleegden, waar
door zy't leven verbeurden, om
cnkelyk van de flaverny verloft te
worden , zoo heeft men deze ge-
woonte verandert, en een ander
fonds bedacht , die in ftaat was ,
om die koften op te brengen, en
goed te maken.

't Meefte geld voor den Fiskaal
independent en den Land-droft,
een van welke beide aanklager is,
en de gevangenen in rechten ver-
volgt; dog hebben de Secretaris
en mindere gerechtsdienaars 'er
ook iets van ; de Fiskaal inde-
pendent of de Land-droft trekt
achtervolgens de gemaakte wet-
ten van de vorige Gouverneurs,
5-., 10., ij., 15-. en ook wel

5-0. r laalders, na dat 't geval
is.

Ik yil maar 't een of 't andci
voorbeeld aanhalen, om een be-
grip daar \.\n te doen hebben ;
wanneer een inwoner, ZOO als ik
voormaals omltandig bericht heb,
een Bediende van de VoortrefTè-'
lyke Maatfchappy in lening neemt
of huurt, en dc/.eK en na 't eindigen
van 't Contraót, niet weder in den
dienft der gemelde Maatfchappy
brengt, of zyn Contract laat ver-
nieuwen, zoo valt hem of de Fis-
kaal independent of de Land-droft
op 't lyf, en beilaat hem in een
boete van 15". ryxdaalders, welke
hyinzynen vak ltcekt.

Zoo een inwoner zynen flaaf of straffe op'»
ftavin uitzend, om hout te .halen, houtftclen'
't welk aan deze Kaap fchaars en
zeer duur is, aangezien men voor
eenen wagen knuppel-hout of dik-
ke takken twee en ook wel drie
ryxdaalders geven moet, zoo ver-
valt dezelve in een boete van 5-.
ryxdaalders. Dog befchadigt hy
eeken of andere geplante bomen,
zoo word zulks onderzocht, en de
dader voor een boomfchender ge-
houden, die gegeefTelt behoort
te worden, ten ware de F.iflcher
liever geld nam, en deze fchand-
vlek met 100 en meer ryxdaalders
liet afkopen.

En wie wilde deze finantien al-
le opnoemen, die enkelyk bedacht
zyn , om de gequalifïceerde Be-
dienden der Maatfchappy 't geld
van de burgers en inwoners in den
zak te jagen, terwyl zy zelfveel-
tyds flrafbaarder zyn, zoo als uit
mynen vorigen blykt. Het was te
wenfehen, dat eenieder, 't yy
Bedienden of inwoner , te vrede
was, met 't geen God en deze
roemruchtige Maatfchappy hem
toegelegt had, zoo als haar eige
wenfeh is ; zoo zoude 't niet no-
dig zyn, den eenen of den ande-
ren verdrietig te vallen.

Van deze openbare fchrifren ver- Van de
vroeg ik my als nu tot de private p
of afzonderlyke , welke den Be-fchrifte,w
O o 3 dien-

BE SCHRYVING van de

29+

dienden der VoortrefFelyke Maat-
fchappy insgelyks gr ore, ja de
meelte voordelen opbrengen ; de-
ye zvn onder den naam vanAutti-
enof Venditien en Ordonnantien
of Koopbrieven bekenr, van wel-
ke alle voormaals reeds iets in 't
algemeen is gezegt; tegenswoor-
dig echter zal afzonderlyk wor-
den gemeld , dat deze verkopin-
gen of vrywillige of gedwongene
zyn.

Vrywillige verkopingen wor-
khu.cndcr den de zulke genaamt , die met
vrywillige verlof van den Edl: Heer Gou-
cvkopm- verncur door een Vendu-meeiter
die te gelyk Secretaris van den
Raad van Policy is, gehouden
worden, tenverfoek van dees of
geenen Tnwoonder ; welke ver-
kopingen altyd te voren met aan-
geplakte biljetten worden bekent
gemaakt. De gelden , die van
de goederen gemaakt worden by
diergelyke verkopingen , worden
6 Weeken na den verkoopdag
door den Bode opgehaalt, en by
den Vendu-meefter gebragt, die
de zelven aan den verkoper met
behoorlyke rekening ter hand
itelt.

Diergelyke vrywillige verko-
pingen vallen in een jaar zeer veel
voor, en heeft deze Boelhuismee-
itcr ten gevallen van de ingezete-
nen , welke 't een of 't ander over-
tollig huisraad of andere kleinig-
heden verkopen willen , nog vier
buitengevvoonlyke in zyn huis
vaitgeitelt , waar op een ieder
iets te koop brengen kan; wor-
dende namelyk alle vierendeel
jaars met toertemming van den E-*
delen HecrGouverneur eene zulke
verkoping voor zyn deur gehou-
den, na dat voorheen eene nette
lylt van alle goederen gemaakt, en
de namen van de eigenaars daar by
gevoegt zyn.

Ycrmids nu deze Vendu-mcc-
fter, zoo als ook alle andere, ge-
lyk in vervolg' blyken zal, 4. ten
honden voor zyne moeite, be-
komt, welk alles hy ook zoo voort

na 't gemaakt geld aftrekt , zoo
als ook de bezolding van den Af-
ilager, die een ten hondert , be-
j halven iets voor 't aanplakken van
de biljetten geniet, zoo is licht af
te nemen, dat door dien dierge-
lyke vrywillige verkopingen dik-
wyls veel geld bedragen , hy
noodzakelyk jaarlyks eenige dui-
zenden daar mede moet winnen ,
welke winlt hy billyk behoud, zoo
lang als hy dit ampt bedient. Hier
uit is verder te zien, dat de Affla-
ger ook wel zyne rekening daar by
vind.

Gedwongene Verkopingen acht }Ve]ke se-

., , e 11 d wongene

ik , können gevoeglyk genoemt verkopin-
worden, de gene welke of uit vre- *jc"weor"
ze gefchieden dat de goederen , Mamt.
langer leggende, bederven zou-
den , of dat zy niet wel en ten
voordele der belang hebbende
worden waargenomen , en hoe
eer hoe liever tot geld gemaakt
moeten worden ; aangezien 't
geld beter en met meer winii uit-
gezet kan worden, dan dat men
de goederen onder de bewaring
van anderen laat , en daarenboven
gehouden is, geld voor hare moei-
te en opzicht te geven.

Diergelyke Verkopingen houd
zomtyds de Voortreffelyke Maat-
fchappy, of in deszelfs naam de
Opper-Koopman in de Veiling, als
'er namelyk befchadigde en van 't
zeewater bedurvene goederen (de
fpeceryen uitgezondert, als welke
men na de uitlading zoo voort ver-
brand) gebragt worden, die t'ee-
nemaal bederven zouden, en der-
halven, als zy een weinig fchoon
gemaakt zyn, aan do meeltbieden-
de verkoft moeten worden , eer
zy t'eenemaal weg zyn , fchoon
nog zoo weinig van dezelve ge-
maakt word.

Deze Verkoper, de bovenge- Watde
melde eerlte Koopman in de Ves- verk°Pcr
ting, zoo als ook de Aiïlager of de m0eite
Bode, hebben niets voor harehccft-
moeite, niet tegengaande zy alles
doen moeten; dat by alle andere
Verkopingen waargenomen word;

en

leafter,

fchoóri't niet.bcllendig namalkan-
deren vooortgaat, worden deze
Weesheren op de kollen der Wee-
zen treilèlvk onthaalt Is daaren-
boven 'i llcrfhuis, daar verko-
ping zal worden gehouden, aan

KAAP De GOEDE HOOP. 295

en zulks, wylzj vandeVoortref- andere ichriften, afisoflderlyk be-
felyke Maatfchappy bezolding taalt worden ; daarbenevens genfet
trekken, en in deszelfs dienlt In zoo Wel als de Weesmeefters
zyn. 1 I taalders,

Voordeel Daarentegen ftaat 'er de Vendur die daarenboven rfcis, ioó

meefter veel beter In , die de dikwyls als zy de inventari ,'i
Weeskamer bedient, en te gelyk koop-prötokol,ofanderefchri I
deszelfs Secretaris is; want de/el- tekenen, een halve ryxdaalder
\ laat ïich niet gaam zulken vet- voor hare moeite ontfangen.
ten brok onrutzelen, ten zy hem /. >o lang als dit maken van een
de pas door een kragtig teftamiot Kil en verkopen duurt, 't welk
reineden is, waar in hem ook de dikü yls ruim r.|. dagen vcrcileht,
Heren Weesmeefters getrouw
helpen, en zoo veel mogelyk voor-
liaan ; niet cnkelyk om 't voordeel
der Wezen te bevorderen, als 't
welk onder anderen ook daar in
beilaat, dat de roerende en onroe-
rende goederen tot geld gemaakt, de Kaap zelf niet, maar in een van
en tot dat zy meerder jarig of ge- de voormaals betehrevene Colo-
t rouwt zyn, op winit uitgedaan nien zoo word op de kollen der
word] teneinde zy daar van op- Weezen een wagen met 4. paarden
gebragt en de hoofdzomma ver- gehuurt, waar mede deze Heren
groot zoude können worden; af en aan ryden.
maar ook om haar eigen voordeel, , Wanneer nu dit alles gefchied ,
ten einde om den zwaren lall van en 't geld door den Afilager of Bo-
de zorg eenigzins te verzoeten, en de, die ook zoo veel daar van ge-
mede een veeg uit de pan te heb- niet, als hy by den boven befchre-
ben. venen Vendu-meeller, den Secre-

Opsrme Want dat ik dit laatfte van hen tarisvande policygehad heeft, op-
sveeskin- fe^ryf» Wyft my de lange onder- gehaalt,enaanden Vendu-meefter
irordwei- vinding; aangezien zy op Wezen, en Secretaris ter hand geilelt is, zoo
»ig gelet. wejke wemig of niets van hunne trekt deze alle kollen van 't kapi-
ouders hebben , gantlch geene taal af, en geeft het nevens zyne
acht liaan, en niet letten, hoe zy fchriften, aan de Heren Wees-
opgetrokken worden , of wat zy meeilers , waar mede hy zich ver-
leren; terwyl in tegendeel de ge- antwoorden kan, dat hy oprecht
nen, die ryk zyn en veel geérft en eerlyk gehandelt heeft. Deze
hebben, zoo voort door de Wees- nemen vervolgens de hoofdzomma
kamer opgefnapt, derzelvergoe- en lenen die aan dees en gene te-
deren opgefchreven,aan de meelt- gen een winil van 6 ten hondert,
biedenden verkoft en de gelden ten einde daar door de gcledene
op de bovengemelde wyze behan- I fchade vergoed worde , en de
dek worden. , Weezen Chriltelyk en na behoren

Deze Yendu-meclter geniet können worden opgetrokken,
voor't verkopen van alle goederen ; Doordien nu jaarlyks vele ryke
aan W ezen toebehorende, zoo veel
als de eerltgemelde , te weten, 4
ten hondert; daarenboven moet

menfehen ilerven, welker Wezen
aan de weeskamer vervallen, zoo
is licht af te nemen, dat deze Ven-

hy vooor 't maken van de 1) il der du-meeller veel geld winnen moet,
goederen, 't Melk in byzyn van zonder te rekenen zynevalle be-
twee gedeputeerde Weesmeefters zolding, en 't geen hy daarenbo-
gefchied, als mede voor 't houden ven van de Yoortreflelyke Maat-
van 't verkoop-protokol en voor : fchappy geniet; en weet ik, dat

in

296 B E S C H R Y V I N G van de

in 't jaar 171V. een zeker inwoner
op Stellenbofch itierf, welkers
goederen tagtigduizend guldens
'l\ droegen, die door den Vendu-
meefter alle verkoft zyn, dog hoe
veel hy daaar van in zyn zak heeft
gelloken , zal ik hier met ililzwy-
gen verby gaan.

Voor dezen had de Curator ad
Lites en Garnifoens-Boekhouder
ook een fchoon inkomen; omdat
hy de goederen van de genen, die
op zee gellurven waren, alsVen-
du-mcefter verkoft , en 't zelve
voor zyne moeite ontfing, als de
andere Vendu-meefters; dog in
den jare 1710. heeft hy dat voor-
deel verloren, wanneer hy be-
fchuldigtwierd, dat hymet dier-
gelyke goederen niet oprecht had
gehandelt. Of hy echter voor zyn
perzoon , of anderen fchuld
daar van hadden, wil ik niet on-
derzoeken , om dat het zaken zyn
die buiten myn bedek gaan.

Wat my aanbelangt, ik acht,
dat men hem zoo licht niet van
bedrog kan beichuldigen; omdat
hy de goederen van de fcheeps-
Boekhouders onder een inventaris
moell aannemen , die goedgekeurt
en van eenige fcheeps-Officiers ge-
tekent waren. De gene die in dit
Ziekenhuis of aan land flierven ,
hadden hunne kiften en andere
goederen buiten zyne magt, wel-
ke hy niet anders dan verzegelt
ontfing en alle in 't byzyn van
twee Gecommitteerden opende,
eene nette lyft daar van maakte, en
vervolgens in haar byzyn opentlyk
verkoft ; hoe en wanneer hy niet
oprecht daar mede zoude hebben
gehandelt, zulks is eene zaak,
welke ik niet weet, of begrypen
kan.

Het zy , hoe 't zy, 't is genoeg
dai ik dikwyls van de daar by (taan-
de fchceps-Kapiteins en andere Of-
ficiers gchoort heb, dat zy op zo-
danige u vs hunne goederen-wel al-
tyd wilden laten verkopen, om dat
zy wel zagen, dat 'er geen bedrog
onder gcipcclt u ierd ; zoo dat ik

niet kan begrypen, op wat wyze
hy in dien naam geraakt is; ge-
noeg is 't , dat hy daar door jaar-
lyks 3000. guldens komt te verlie-
zen,

Doordien ik tegenswoordig van DQoad"rj!
de overledenen fpreek , zoo vind versaan de
ik raadzaam , om ook iets van den KaaP*
Doodgraver te melden , die ook
een Bediende van de VoortrefFe-
lyke Maatlchappy is, en wel niet
een zoldaat of een matroos, dien
dit ftuk brood zeer wel te ftade
zoude komen ; maar by myne aan-
komrt heeft het ampt van Doodgra-
ver bedient, Cai Jefle Slotsboo ,
Garnizoens-vaanderig, dog dezel-
Luitenant wordende, wierd de
weduwe van wylen den prediker
op Stellenbofch, Hercules van
Loon, tegenswoordige huisvrouw
van den Heer Willem Helot, daar
mede begiftigt , na welkers her-
trouwen zy 't voor haar kleinzoon
Willem van Loon, verzocht, die
't nog bedient.

Een zodanige Doodgraver heeft
weinig moeite, om dat hy als een
Bediende der gemelde Maatfchap-
py, maar een of tvveeflaven van
dezelve bevel behoeft te geven, 't
graf te maken , en wyders te be-
zorgen ; 't welk zy hem dan ook
nooit weigeren können, zoo zy
anders een goed woord van hem
ontfangen willen. OndertufTchen
is 't geen daar voor betaalt word,
voor hem , re weten , voor een
kinder graf, als mede voor een
flave of flavinnne graf, groot of
klein, een halve daalder, 't welk
jaarlyks veel opbrengt.

Eindelyk kom ik aan de ge-vandfge-
dwongene verkopingen, welke «iwonge
gene andere zyn , dan die gerech- Vl
tclyk gefchieden , als iemand zyne
fchulden Tiiet goedwillig betalen
wil of kan, ten einde om de
fchuldeilFchers te vrede te ftellen.
Want als men geene gclegentheid
heeft , om aan zyn geld te komen,
zoo is men zekerlyk genoodzaakt
de Overheid tot hulp te roepen,
waar door de onwilligen gecon-

dem-

gen.

KAAP de GOEDE HOOP. 297

demneert, en de Crediteur! be-
taalt worden , behaWen dal de Ge*
rechtsdienaaus ook een goed
voordeel daar van hebben«

De Secretaris v.m Juiiitie be-
geeft zich nevens twee Gecota-

miueerden van dien Raadenden
Bode na 't huis \au tien verw e/e-
nen, en maken eene lyll van alle
goederen, die daar in /yn, welke
lyll van hen zoo voort getckent
word; wyders doen fcy aan 't
gantfche Collegic verflag , en ont-
rangen ter zelver tyd bevel , de-
zelve na gedane bekentmaking, te
verkopen. Hier van is de Secre-
taris Vendu-meeiter,doorde twee
bovengemelde Gecommitteerden
geailitteert. De Bode is alsdan Af-
llager, die van de kopers daar na
ook 't geld ophaaalt, en aan den
Secretaris ter hand Helt , en met
de gemelde Heren Gecommit-
teerden en de Gerechts-Bode ge-
niet, 't geen de Gecommitteerde
Weesmeeiters en hunne Afflager
dagelyks ontfangen.
Vafte goc- De vafte goederen worden by
iOTbyX- opveilinge verkoft, zoo als hier
veilingen voren wydlopiger verhaalt is ; dog
►•erkott. ßaat aan te merk;en t dat Dy ane

verkopingen, die op 't land ge-
fchieden, de Lief hebbbers «met
eeten en drinken verzien, en zom-
migen ook voor niet met al ge-
huisvelt worden ; tcrwyl by de
genen, die aan de Kaap voorvallen
de kopers enkelyk met een glas
wyn en een pyp tabak onthaalt
worden, ten einde de Kopers
door den wyn aangemoedigt,wat
rykelyker in 't bieden zyn zou-
den.

Zes weken na den verkoopdag,
brengt de Afflager of Bode aan
een ieder, die lolle goederen ge-
koft heeft, zyne rekening, of een
uittrekzel uit 't verkoop-protokol,
welke rekeningde koper zoo voort
betalen moet ; waar na de Bode
dezelve in naam van den Vcndu-
meefter quitteert.

Deze wyze van 't geld op te ha-
len is eerft in den jare 1 7 1 o. op-
II. <Deet.

gekomen, nadai Johannis Kecs-
Hok, een Brabander van geboor-
te, diegroven mrflag begaan had,
w eiken ik voor deze n gent«

heid van eene andere dwaze zaak
verhaalt heb, en ik derhalven 1
lchoon dezelve insgelyks hier ge-
voegelyk ingelail konde worden,
nodeloos acht te herhalen ; ik
zal enkelyk daarby voegen, dat
K>o hy /\ne toenmaals gemaakte
lchulden betaalt, en de Heer He-
lot hem niet onderlleunt had, hy
niet lang aan de/e zyne bediening
gebleven zoude zyn.

Ik konde nog wel iets van den
gemeiden Heer Helot zelf daar by
Voegen , hoe dezelve zich name-
lyk gedurende zyn vendu-mces-
terfchap gedragen heeft, wanneer
hy met 't geld dat hy van eene
vrywillige verkoping had gemaakt
eene lchuld betaalde, waar voor
de verkoper borg gebleven was ,
terwyl de fchuldenaar in leven en
zelfs niet eens gerechtelyk aange-
fproken, veel min uitgewonnen,
en nog minder tot betalen verwe-
zen was; en doordien hy daaren-
boven den verkoper van de gant-
fche venditie geene rekeningdoen
wilde , zoo vervolgde hem deze
in rechten; dog doordien men
hem by 't gerecht heel veel bcgun-
ïligde , is hy door eene confulta-
tie van twee Rechtsgeleerden in
Holland zoo ver onderlleunt, dat
de eer van den gemelden Heer
Helot zekerlyk eene grote krak
zoude hebben bekomen , ten ware
de vrees dezen inwoner , die zich
nu te Amllerdam bevind , zoo ver
gebragt had, dat hy genoodzaakt
wierd, de hand op den mond te
leggen , aangezien men hem
dreigde, fchandelyk te handelen,
als hy de zaak verder voortzet-
te.

Ik wil my echter hier in niet v»n de in-
verder inlaten, om dat de zaak DC-- *ow£en,

oer IJociC'

ven dat t'overbekent is, zoo dat houders en
ik my van de Vendu-mcellers tot Affiitenten.
de Boekhouders en Klerken be-
geef, welke insgelyks iets uit de
Pp beurs

BESCHRYVING van de

298

beurs van de inwoners trekken.
Want voor ieder ordonnantie of
koop-leverings en toonbrief je , 't
welk zy voor de inwoners ver-
vaardigen, die iets van de Voor-
treffelyke Maatfchappy kopen, of
aan dezelve leveren , midsgaders
van dezelve lenen wilden , moeit
men hen eenen fchelling betalen ,
't zy dat zodanig briefje veel of
weinig bedroeg.

Ik heb welgezegt, dat deExtra-
ordinaris Raad enCommillarisvan
dit Gouvernement, de Heer Jo-
hannis van Steeland , alle deze
onbehoorlyke manieren van han-
delen op 't kantoor afgefchaft
heeft ; dog zy gaan als nog op 't
Soldy-kantoor en op de Secretary
in zwang, alwaar men zelfs voor
een klein uittrekzel uit de Auétie-
protokollen, en de Vryboeken ,
midsgaders uit andere fchriften,
een fchelling betalen en daarenbo-
ven dank zeggen moet ; fchoon 't
maar een uittrekzel van drie re-
gels was.

Dit zyn nog rechtmatige voor-
delen, welke de Bedienden der
Voortreftelyke Maatfchappy van
de inwoners alhier trekken. Had
ik lult wydlopig te zyn, en de
onrechtmatige behoorlyk voor
oogen te ftellen , welke zy niet zoo
wel van de inwoners als van hunne
Nutritores of voedilerheren zelf
fchrapen, zoo zoude zoo veel bla-
deren naauwelyks genoeg zyn , als
de rechtmatige tot nu beflagen
hebben ; te meer om dat ze in zo-
danige menigte zyn, en zoo ve-
lerhande buizen en kanalen heb-
ben, dat 't naauwelyks geloofwaar-
dig kan worden voorgeltelt.

Ik heb reeds voormaals van ee-
nigen melding gedaan, engezegt
dat zy de Koopmanschappen van
de \ oortrefFelyke Maatfchappy of
als onbequame, bedurvene, be-
fchadigde en niet leverbare goede-
ren laten alfchryven, of voorge-
ven, dat dit of dat gebouw van de
Yoortrerfdyke Maatfchappy moet
worden herlklt ; dog ikh eb toen

niet gemeld , dat daar door niet
allen, maar voornamelyk eenigen
van de genen moeten worden ver-
Itaan, die byzondere opzicht van
diergelyke goederen hebben.

De zaak zal licht te begrypen ,
en myne mening zeer ras te ver-
liaan zyn, als ik van zoo vele maar
't een of 't ander Haaltje bybreng,
die gedurende myne aanwe/ent-
heid zyn voorgevallen. Ten tyde
wanneer de Heer Willem van
Putten Pakhuismeefter was, is 't
meer dan eens gebeurt, dat dezel-
ve fmits kolen voor zyne eige re-
kening verkoft, welke de \ oor-
trefFelyke Maatfchappy niet meer
te verkopen had, of ten miniten
aan eenen enkelden Vry-fmid zoo
veel niet wilde geven, dan hy ver-
zocht ; om dat zy altyd , zoo als
billyk, voor hare eigene Smeden
eenen goeden voorraad behouden,
die zich zoo lang daar mede behel-
pen moeft, tot dat 'er wederom
andere uit Holland aanquamen.

Hier mede ging het op de vol-
gende wys toe : Wanneer een
zeker Smid , dien hy meelt be-
trouwde , van den Edelen Heer
Gouverneur een Ordonnantie had,
dat hem een halve hoed kolen, en
yzer na proportie door den Pak-
huis-meeiter zoude gegeven wor-
den, en hy dezelve na de betaling
aan den Kaliier vertoonde, en de
gemelde kolen en y/er verzogt ,
zoo gaf de gemelde Heer Van Put-
ten hem niet alleen zoo veel van
deze Hoffen , als hy reeds betaalt
had , maar liet hem dikwyls zelfs
eens zoo veel daar van toekomen ;
mids dat hy geen menfeh iets daar
van zeide, en hem in 't byzonder
daar voor betaalde.

Wie nu weet, dat ieder Pak-
huis-meelter de hem toebetröuw-
de goederen hy de maat en 't ge-
wigt ontfangt , en met even dien
zelve maat en geu igt weder uit-
meten of uiwegen en verrekenen
moet, die kan by zich /elven de
rekening maken , op wat wys de-
ze Pakhuis-meelter aan zoo veel

fteen

KAAP Di GOEDE HOOP. 299

ftecn of Smids kolen, enyzer na

proportie- gekomen is.

I lier op heeft ook die zelve
\ ry-Srrrid, genatmi Jan Jakob
Kouter man, een beëdigde betui-
ging gedaan , welke in een Boek,

door /ommige Inwoners alhier op
uitgegevene korte Deduftie van
den Gouverneur Wille m Adriaan
van der Steil , met den druk ge-
meen gemaakt , onder den Titel
van Contra-Oeduclie, of Grondi-
ge Vertoning van de valsheid der
uitgekomene Deduclie, pag. ïif.
ïtól te vinden is ; waar in hy dit
hoven verhaalde nog eenige ande-
re Hukken met eede bekragtigi
heeft.

Ik beroep my voorbedachte
op de gemelde Contra-Deductie ,
ten dele om alle wydlopigheid te
myden ; ten dele ook , om dat
men in dezelve meer andere dier-
gelyke fraaje Hukken aantreft, die
genoegzaam te kennen geven ,
met welken yver eenige van de-
ze Bedienden 't belang van hunne
hoge Heren Principalen beherti-
gen ; want ik ben gantfeh niet van
voornemen , om van den Hoofd-
Adminiftrateur, Jan Corneliszoon
d'Abling , den Heer Jan Brom-
mert, Equipagie-meefter, enden
Lieutenant Caie JeiTe Slotsboo
veel woorden te maken; of dezel-
ve hier ten tonele te doenverfchy-
nen.
Hoe de Alhier behoren ook eenige Chi-
Chirurgyns rurgyns, en fchier ook alle hand-
ln hand- werksluiden der Voortreffelyke
knhaar" Maatfchappy , welke met arbei-
byzonder den veel geld van de inwoners
herteen!" winnen, ter wyl deze goedaardige

en langmdedige Maatfchappj d

materialen daar toe befchikken
moei ; ja /.ommige ('hirurgvns ge-
bruiken de in banden hebbende
\n/enyen niet alleen óm de zieken
alhier zonder onderfcheid te gene-
zen, ma^ar verkopen ze aan \ reetn
de landaarden, gclyk ik weet, dat
zulks door den Oppermeefter \.
('aruieh, iseefohied, 't welk ten

hoogllen Urat'baar is.
By deze Hoofd-rivieren , waai

mede deze gequaliriccerde bedien-
den haren grond zoo wel weten te
bevogtigen, zoude men liehtelvk
andere by- rivieren können voe-
gen, die van minder gewigt zyn;
dog ik ben een vyand van wydlo-
pigheid, en acht ik ze niet waar-
dig, dat ik ze eens met namen
noem, aangezien hier uit reeds ge-
noegzaam blykt, dat de Bedien-
den van deze roemruchtige Maat-
fchappy haar voordeel by de Inwo-
ners zeer wel weten te maken.

Alleenlyk was te wenfehen, dat
byde dezen, zoo wel de Bedien-
den als de andere Inwoners , een-
dragtig met elkander leefden, en
de een den anderen niet veraebte-
lyk handelde ; nog de ecrflen o-
pentlyk voorgaven, dat zy aan de
Voortreffelyke Maatfchappy aan-
genamer zyn dan de laatften, of,
zoo als men hier dikwyls hoort
zeggen, dat de Bedienden der
Voortreffelyke Maatfchappy hare
echte kinderen zyn , en de inwo-
ners hare onechte; terwyl nogtans
deze Voortreffelyke Maatfchappy
voor de eene zoo wel als de andere
oprechte , t rouwhei tige en vader-
lyke zorge draagt»

II. "Deel.

Pp

XXIII. HOOFT-

300 BESCHRYVING van de

XXIII. HOOFTSTUK.

Van de Zeden en Gebruiken , welke de Furo-
pcaanfche Inwoners onder malkander waarne-
men , en wel voornamelyk. i. Ten opzicht
van hare bezoeken en tegenbezoeken. 2. Hun-
ne bruiloften. 3. Haar kinder-dopen. 4 Ha-
re begrafeniffèn. 5. Hare fcholen en kinder-
tucht. 6. Hoe zy zich jegens hunne flaven , en
7. jegens de vreemdelingen, die aan deze Kaap
komen, houden.

Dtfckryver wil in V algemeen van de Kaapfcbe Colonien fpreken. Wegens den rang der Eu-
ropeanen. IVat omtrent de vifleten by voorname perzoonen aan te merken. I ourmalige
wyze van bezoeken der Europeanen. Door den Gouverneur afgejebaft. Dezelve beeft zy-
ne dagelykjebe byeenkomfien zelfs gebad. Word wegens vrouw sperzonen verdacht gehou-
den. Van de huwelyks-plegtigbeden. Wat voor de eerfle proclamatie gefibied. Hoe de va-
di r van de bruid de gaflen onthaald. Deze vrolykheid word tot de derde proclomatie ver-
volgt. Wat voor plegtigheden na den trouw waargenomen worden Aanmerking omtrent
de ongetroude vrouwsperzonen. Van de plegtigheden by V kinderdopen gebruikelyk. Van
de lykflaatzien. Op wat wyzedeweduw, of weduwnaar weder mogen trouwen. Van
de mecjle ouders word de kindertuebt verfuimt De algemecne Jcboolen zyn flegt gefielt.
De fcboolmeeflers konden veel geld winnen. Maandelykfche inkomßvan een Jcboolmee fier. Hoe
de vreemdelingen van de inwoonders genaamt worden. Waarom de vreeitidelingen meer moe-
ten betalen. Van de flaven der vrye inwoonders. Wat by bet dopen der flaven kinders aan
te merken. Slaven worden hard geßraft. Een voorbeeld daar van. Hoe men de flaven
handelen moet. Einde van dit Huofdfiuk.

Van de
Ka.'.pchc
Col"
in "t alge-
meen.

NA dat ik van deze Regerings-
vorm en alle deszelfs ap-en
dependentie uitvoerlyk en duide-
lyk gehandelt heb, zoo is 'ttyd,
dat ik de gezamentlyke Colonien
in 't algemeen ook onderhanden
neem ; want doordien van derzcl-
ver verdeling en ganrfche fchik-
king omllandig gemeld is, zoo
vind ik my genoopt , om van de
plegtigheden en zeden, onder hen
gebruiklyk, insgelyks gewag te
maken.

Ik weet my nog zeer wel te bin-
nen te brengen, dat bieren daar
iets daar van ingelait is, dog be-
halven dat zulks geene aan een
fchakeling heeft , maar op eene
toevallige wy/.e bygebragt is, zoo

weet ik echter niet, dat ik van
hunne bezoeken en tegenbezoe-
ken, van hare gebruiken by 't
dopen van kinderen, bruiloften,
begrafeniffèn , kindertugt , en
fcholen ; veel min hoe zy met
hunne flaven en ilavinncn leven,
en dezelve handelen, eenig be-
richt mede gedeelt heb, derhalven
acht ik my verplicht ; daar van
ook melding te doen, ten einde
niets ontbreke aan 't geen tot een
voldoenend bericht vercifcht
w ord.

Dienvolgens ftaat te merken, weger»
dat 't Ceremonieel wegens den den ™g

... , r t t J- aei Euro-

rang alhier, en door gantlcn Jnciie 1>c.,

veel ftipter nagekomen word, als

in Kuropa ; aangezieu niemand,

den

iuro-

dllCII.

KAAP de GOEDE HOOP. 301

den anderen val w\ken, als/.\n
rang hem de bovenhand geefi ; de
wyrjes zyn voornamelyk in dit

Ihik oplettende, en ten eerllenop
haar paardje, ^'s zy zien, datce-
ne andere aan 't hogerend zit, die
200 hoog in rang niet is, als zy;
en heb ik reeds voormaals bericht,
dat de Kolter de groodte moeite
van de waereld heelt, om allede
Itoelen na haren rang te fehikken,
en dat hy hier op zelfs meer moet
pallen, als op 't luiden van de klok,
ten ware hv een fchamper vcrwyt
van de gekreukte vrouwtjes in de
kerk /elf wilde horen.
fan de vi- Wat echter eigentlyk de viliten
'Smtme of bezoeken aanbelangt, in dczel-
crioncii, ve is een zonderbaai onderfcheid
te merken, 't welk daar inbeftaat,
of men zyns gelyke, of eenen die
hoger is, of een ander bezoeken
wil ; wil men iemand bezoeken die
hoger is, dan men zelf is, zoo
zoude 't voor de grootfle onbe-
leeftheid geacht worden, als men
hem niet voorheen liet vragen, of
men hem ook geen belet zoude
doen, als men hem quam opwag-
ten ; want hier door hoort men
niet alleen, of men aangenaam is,
en of 't gelegen komt , maar de
geen dien men bezoeken wil,
heeft alsdan tyd , om alles een wei-
nig op te ruimen , en toeitel te ma-
ken, ten einde geene verwarring
nog eenig gebrek aan dit of dat
bevonden worde.
/an de vi- Niet veel anders is het gelegen
iten by als men zyns gelyke bezoeken wil,
vant men bedient zich van die-
zelve methode, namelyk men laat
ook vragen of het gelegen zal ko-
men, dog is hier in 't onderfcheid
dat men de gene die hoger zyn ,
eerft eenige uuren, na dat men
heeft laten vragen, en zyns gelyke
zoo voort als men 't antwoord be-
komen heeft , gaat zien.

Daarentegen zoo men iemand
wil bezoeken, die minder is, zoo
heeft men alle deze omitandighe-
den niet van noden, maar men gaat
ongevraagt , 't geen ook een bur-

.cn

ontrent dea anderen, en een
boer jegens zyns gelyk waar-
neemt.

Hy alle deze vifiten ofbezoeken w,r ver.
ZOO als ook l>\ de C'ontra-\ iliten ii' urby
of tegenbezoeken Haat verder tetcn,crken-
merken, dat zoo voort als men by
malkanderen komt , een kopje
thee gedronken, en eenige inge-
'• gde noten, nagelen en diergely-
kë voorgezel worden; of ook
wel een p\ p tabak gerookt word ;
Waar na men een glas wyn drinkt,
en een boterham met gerookt
vlccfch,cnz. eet.

Kortom, daar is niets zoo koft-
baar , lekker en aangenaam in huis,
dat by zodanig bezoek niet voor
den dag komt , waar onder dan
niet alleen de Indifche vruchten te
rekenen zyn, maar Europa en ons
lief Duitfchland levert ook iets, dat
boven alles lekker gehouden word,
te weten haringen, kaas, ham-
men en gerookt vleefch ; dog 't
geen meelt gezocht word , en de
de kroon fpant , is 't Zerbfter bier,
de Bronswykfche mom , 't Deen-
fche en Lubekfche bier, 't zeer
fterk Engelfch bier, Aal genaamt,
en de Hollandfche bieren.

Uit alle deze omüandigheden
kan men nog niet oordelen , of 't
bezoek aangenaam geweeft zy of
niet, aangezien men dikwyls uit
ftaatkundige inzichten de gene ,
die men niet wel mag zetten, op
de gemelde wyze zeer vriendelyk
onthaalt, en tot laat in den avond
ophoud ; wanneer echter de Heer
van 't huis zelf vermaak in 't be-
zoek heeft, en 't zelve hem aange-
naam is, zoo verzoekt hy nog
meer vrienden , om den tyd t'aan-
genamer door te brengen.

Heeft deze zyn vrouw by zich , De tyd
zoo worden de anderen insgelyks wordd*af

zeer ver-

verzocht om dezelven met zich te makdvk
brengen, ten einde om malkander düorsc-
den tyd te verkorten. Is men ™g'
moede van praten, en wil men
niet geltadig roken en drinken,
zoo begint men een i'pcl, dat de
mannen en vrouwen byde bywo-
Pp 3 nen,

De Gou-
verneur
liecft iync

302 BESCHRY

nen ; word men ook moede van
litten, 200 verlulligt men zich
mot iets anders, en brengt men al-
dus den tyd zeer heugelyk door;
aangezien 't geen oogenblik aan
lek kernven en derzelver verande-
ring ontbreekt , tot dat eindelyk
de Zon 't hoofd neer duikt, en ie-
der tot ruilen port , wanneer 't
als dan ook aan geene dankzeg-
gingen en plichtplegingen ont-
breekt.

Voor dezen , eer de onrull tuf-
fchen den Heer Gouverneur Wil-
lem Adriaan van der Steil en eeni-
ge voorname ingezetenen alhier
begonnen is, zoo als ik by myne
aankomll nog gezien heb, zoo be-
fpeurde men eene weergaloze een-
dracht onder alle Europeanen ,
zonder onderfcheid , zoo dat zelfs
zommige op 't land gezelfchappen
maakten , en elkander by beurten
gingen bezoeken , zoo dat zy al-
tyd willen , waar zy hunnen tyd
aangenaam zouden doorbrengen.

Schoon nu dikwyls flerk wierd
gedronken, zoo als licht is te den-
ken , zoo heeft men echter nooit
gehoor t, dat zy een complot ge-
ïmeed of een toeleg tegen deze
Regering gemaakt zouden hebben,
zoo als de gemelde Heer Gouver-
neur Van der Steil hen naderhand
wel heeft willen te lalle leggen ;
maar was haar inzicht enkel en al-
leen, om den knoop van vriend-
fchap en eendrachtigheid onder el-
kander valler toe te halen, 't welk
mynes bedunkens nietquaadis,
maar te wenfehen was , dat in alle
Gemeinte-Üaten zodanige liefde
en vcrtrouwclvkheid te vinden
mögt zyn, ja dat met 't doorbre-
ken van 't tweedracht-vuur deze
onderlinge liefde en belecftheid
niet geblufcht was, zoo zouden de
gemoederen zonder twyffel be-
daarder zyn, en deze Overheid
zoude zoo veel moeite niet behoe-
ven te doen , om dezelve onder
eene muts te brengen.

De Heer Gouverneur zelfheeft
voor dezen zyne gezelfchappen

VING VAN DE

gehad, welke hy alle avonden, na dageiyk-
de zaken gedaan te hebben, ging j^om-
bezoeken , waar op hy meeil tot ft™ zelf
zeer laat in de nagt , tegen de or-gehad"
ders van zyne Heren Principalen ,
bleef, om dat de poort van de
Velling al tyd open blvven moeil.
Wanneer nu de inwoners zoo
muitzuchtig en oproerig waren ,
als hy ze wel uitfchildert, zouden
zy dikwyls gelcgentheid hebben
gehad om hem op weg op te paf-
fen, en zodanig te groeten, dat
hy 't uitgaan op eenen anderen tyd
wel zoude hebben vergeten , te
meer om dat hy doorgaans maar 2.
man by zich had, en veeltyds hc-
ne ging , zonder dat het iemand
will.

Dit gezelfchap bezocht hy al- Hadaiic
tyd in een en 't zelve huis , en J^|nma^.
moeilen als dan de gene, die hv by f<&cu.
zich wilde hebben , eerll ontbo-
den worden ; aangezien hy een ie-
der zyn gezelfchap niet waardig
achte; en konden zelfs degene,
welke hy liet ontbieden , geen
{laat maken, dat zy alle dagen by
hem zouden zyn , alzoo hy zeer
gaarne verandering van gezelfchap
had, waar door ook niemand zoo
licht konde weten , wat daags te
voren voorgevallen was, en waar
mede zy hunnen tyd doorgebragt
hadden.

De Heer Gouverneur echter Hoede
bragt meefl zynen tyd door met"lceftety<l
fpelen op de kaart , of in 't hord , blagt86"
mids dat midlerwyl een goed glas wi«4
wyn gedronken en een pyp tabak
gerookt wierd ; en moefl de geen,
die 't een of 't ander fpel verloor ,
zeker Huk geld onder den kande-
laar leggen, 't welk den waard
voor betaling verllrekte , en altyd
zoo veel bedroeg, dat hy geen re-
den had om te klagen.

Doordien nu wegens de veel-w.n

ver-

heid der menfehen, een ieder niet der daar by
aan 't fpelen konde komen, of'
men geen trek tot fpelen had, zoo
bragt men den tyd door met pra-
ten; en wanneer men 't minfl ver-
moede , floop de Heer Gouver-
neur

KAAP de GOEDE HOOP. 303

neur in een ander vertrek, alwaar
hy den tvd met 't vrouwentimmer
van 't huis doorbragt ; en vermids
dit fchier alle dagen gefchiede, en
hy 't zelve dikwyls nazvupragti-
ge Buitenplaats br.igt, en menig-
malen drie of vier w eken bv zich
hield, terwyl zyne gemalinne in
de Veiling bleef, zoo begon men
zeer qualyk daar van tefpreken,
en hield men hem en dit vrouwen-
timmer verdaeht, als of deze ge-
meenzaamheid verder ging, dan
de wellevendheid en eerlyke kuis-
heid, die hy zyne gemalinne fchul-
dig was het wel toeliet.

Het zy echter hoe het zy , het
is zeker , dat de gemelde Heer
Gouverneur zich door dit alles
daar van niet liet afhouden ; maar
dat hy hier in voortging, tot dat
hv eindelyk na Holland wierd te
rug ontboden; hy quam ook in
geen ander huis, om gezelfchap
by hem te hebben , maar hield 't
zelve alhier bertendig, zonder zich
aan 't praten der menfehentekreu-
• nen, waar door hy te wege bragt,
dat de menfehen het voor eene ou-
de vaderlyke gewoonte aanzagen,
en enkclyk tegen hunne boezem-
vrienden zeiden , wat hunne ge-
dachten daar van waren.
Zvn suc- ^yn SuccefTeur geraakte kort
dfcur na zyne komfl aan de Kaap de
Isopd? Goe^e Hoop in dienselven reuk,
raat. fchoon hy niet op gelyke wyze op
eene beiiendige plaats zyne veran-
dering en tydverdryf zocht, maar
dan dees dan geen inwoner be-
zocht, en den Huisheer vryheid
liet, om in zyn gezelfchap te ver-
zoeken wien hy wilde, als 'er maar
zoo veel perzonen waren , dat hy
een Omberfpel of in 't Verkeer-
bord fpelen konde.

Dit gerucht wierd veroorzaakt,
om dat hy zeker Vrouwentimmer,
fchoon niet heel fraai , maar van
zeer goede opvoeding en aardig,
heel wel mögt zien , dezelve ook
dikwyls nevens andere inwoners
Zondags avonds in de Veiling ter
maaltyd onthaalde , en daar na we-

der t'huis liet brengen, aangezien
h\ /eer gaftvry was, en van 't geen
in zyn vermogen was , gaarn me-
dedeelde* en daarentegen gene
geficheriken aannam, ten zy cuen-
de waren, waar op hv den Ver-
eerder tegelyk ten ceten verzocht,
en die vereer ing nevens andere
fpys wederom liet voorzetten.

Of nu dit gerucht waarachtig of
valfch was, zulks kan ik voor de
valleen onfeilbare waarheid niet
zeggen; en acht ik, dat hem hier
in is te kort gedaan ; niet alleen,
wyl hy met ander Vrouwentim-
mer, dat hy in dit of dat huis aan-
trof, op gelyke wys onverfchillig
omging, en 't zelve aan zvne tafel
verzocht, maar doordien hy tot
haar huwelyk , dat met een onder-
Koopman getroffen wierd , als
Gouverneurzyne toeftemming gaf,
zonder haar meer gunil als aan an-
dere ooit te bewyzen.

Hoewel ik my ook deswegen word door
niet veel bekommert heb, om dat »yncvyani
my tover bewufl was , dat zyne fpereid.r"
vyanden , welke hy zeer vele in
eengantfeh korten tyd bequam,op
niets meer uit waren, dan om zy-
nen goeden naam was 't mogelyk
een fmet aan te wryven, ten einde
hy niet alleen hier , daar hy hen te
veel op de handen zag, maar ook
in Holland by zyne Hoge Heren
Principalen gehaat en verdagt
mögt worden ; en weet men, dat
zy hem zelfs in andere Hukken, die
niet al te fraai klinken, hebben
zoeken te laileren, ten einde ha-
re fcheinheilgheid zegenpralen
zoude, en hy verdrukt worde,
zoo als daar van ter zyner tyd be-
hoorlyke naricht volgen zal.

Ondërtuffchen blykt hier uitge-
noegzaam , dat de Heren Gouver-
neurs zelf, Beminnaars van ver-
trouwelyke byeenkomllen zyn,
die ook niet altyd gefcheiden zyn ,
zonder dat 'er door den eenen of
den anderen' eenige miflag of bui-
tenfpongheid zal gepleegt zvn;
weshalven ook 't gevolg , dat de
Heer Gouverneur" Willem Adri-

aan

BESCHRYVING van de

304.

aan van der Steil uit de byeenkom-
flen der boeren wilde trekken,
zeer qualyk gegrond was, 200 als
de Heren Bewindhebbers in Hol-
land ook erkent, en hen daar van
vry gefproken hebben. Mynes
bedunkens echter, zoude 't alge-
meen fpreekwoord daar door belt
können worden bewaarheid, 't
welk aldus luid :

Van de
Huwelyks
plechtighe-
den.

Re^is ad exemplum
ponitur orbis.

totus com-

De ver-
loofden
moeten
zich aan de
Overheid
aangeven.

Zoo als de Heer is , zoo is de
knecht. Derhalven is 't niet te
verwonderen, als men in vorige
tyden van diergelyke gezelfchap-
pen gehoort heeft, die nu fchier
uitgeltorven zyn.

Dog ik heb tot nu lang genoeg
van de bezoeken en tegenbezoe-
ken gehandelt , en eenige dingen
daar tuflehen gevoegt, die van de-
ze niet ver afwyken ; het zal der-
halven tyd zyn, den voet verder
te zetten, en de plegtigheden
voor te (lellen, welke by bruilof-
ten onder de inwoners aan de
Kaap de Goede Hoop gebruikelyk
zyn. Voor al flaat te merken, dat
zy van de zeden van onze Duitfche
of andere Europeaanfche volken
tamelyk afwyken, zoo als 't ver-
volg zelf zal aanwyzen.

Voormaals heb ik ter gelegent-
heid van 't Collegie , waar voor de
huwelyks-zaken afgedaan worden,
reeds gemeld, 't geen op de hu-
vvelyks-beloften volgt, en aldus
voor de bruiloft voor af gaat, waar
uit men zeer duidelyk zien kon ,
dat de geen , die zich in den hu-
welyken ftaat meent te begeven,
zich niet behoeft zoo voort by de
Heren Geeitelyken aan te geven,
maar dat de waereldfche Overheid
/.ich dit regale of voorrecht van
kennis neminge voor zich behou-
den heeft, en dat dezelve de zaak
na behoren onderzocht hebbende,
de \erloofdcn aan de Gceltchk-
heid /end, en haar beveelt, om
de/.elven zonder verdere omllan-

digheden drie zondagen na m al-
kanderen af te roepen, en vervol-
gens de plegtigheid van 't trou-
wen te verrichten.

Dit gebruik gaat ook in Hol- waardit
land in zwang, en is zonder twyf- gebruik
fel van daar herwaards gebragt , ™oj£™
aangezien men in Amlterdam op
het zeer pragtig en door de gehele
waereld vermaard Stadhuis eene
byzondere Kamer aantreft, welke
dit opfehrift heeft: Van huwelyk-
fche zaken ; en zyn daar toe byzon-
dere Heren verkozen, welke alles
doen , dat anders by ons in
Duitlchland een ordentlyk Confi-
itorie verricht. Ik wil van andere
gebruiken, aldaar ook gemeen,
tegenswoordig niets zeggen, om
dat zy hier tot myn voornemen
niet dienen, fchoon ze zeer zeld-
zaam zyn , en niet licht op eene
andere plaats zullen gezien wor-
den.

Wanneer nu aldus een verlooft Watvan'c
paar voor dit Collegie alhier ver- jj"0dm w
fchenenen ondervraagt is, zoo be- maken,
geven zy zich tot den Prediker,
die hen aflezen en trouwen moet ,
en geven hem 't briefje , dat zy
van dit Collegie hebben ontfan-
gen , en daar op worden zy den
naalten Zondag voor de eeritemaal
afgeroepen. Naauwlyks is zulks
gefchied, of by de meefte, aange-
zien zommige ook wel de moeite
fchuwen , begint 't geluk wen-
fchen , vrolyk zyn , eeten , drin-
ken en danzen, 't welk zoo lang
duurt, tot dat de drie proclama-
tien ordentlyk na malkander ver-
by zyn, en de rechte bruiloft ha-
ren aanvang neemt.

Ik moet my hier over eenigzins
duiderlyker verklaren, ten einde
de Lezer myne mening en de
waarachtige toeiland van de gant-
fche zaak eigentlyker verltaan
moge, om dat deze wyze by on-
zent t'eenemaal onbekent is. Eer
en alvorens een paar voor 't eerlte
! afgeroepen word , moet onder de
menfehen bekent gemaakt wor-
den, dat de ouders van de bruid,

en

KAAP de GOEDE HOOP. 305

en niet, zoo als by ons, de Brui-
degom of zyne Ouders , geen be-
zoek zullen houden , maar eene
ordentclyke bruiloft, waar op de
gallen /.uilen genodigt worden ; en
zoo zulks gefchied, blyft een ie-
der t'huis, en wenfcht de jonge
luiden geluk, als hy de eer heeft
hen te zien, of iets by hen te ver-
richten.
Hoede Gefchied dit niet, zoo is 't ze-
aitenont- ]cer> dat zelfs dien namiddag, na
iMtwor- ^at ?y V00J. ^e eer^emaai afge-
roepen zyn, vele goede vrienden,
voornamelyk jonge luiden ten hui-
ze van de Kruid, alwaar zy onfeil-
baar den Bruidegom aantreffen,
hare* gelukwenfching wegens de
eerlte afroeping afleggen, en tot
laat in den nagt blyven ; den tyd
met eeten en drinken, danzenen
fpringen,en allerhande andere ver-
makelykheden doorbrengen , en
zich eindelyk ontrent midnagt na
huis en te bed begeven.

De Vader van de bruid moet
zich aldus ter dege verzien , en
van alles eenen groten voorraad
hebben ; want fchoon hy wel aan
wyn geen gebrek zoude können
leiden , om dat hy denzelven of
zelf plant en bouwt, of denzelven
van een ieder redelyks koop be-
komen kan ; zoo moet 'er ook een
goede teug Europeaanfch bier ,
als mede hammen, allerhande ge-
rookte woril , zalm , enz. in
voorraad zyn, ten einde men ee-
ne lange tafel aanrechten, en den
gaden velerhande goede aangena-
. me koude fpys voorzetten kan.
Nog de Heer van 't huis nog ie-
mand anders dient deze gallen
voor; ten zy 'er vele jongmans
waren, die de moeite nemen, om
't.Vrouwentimmer te dienen en
op te pallen , en haar 't een en 't
ander op een bord aan te bieden ,
want voorleggen kan ik niet zeg-
gen, om dat niemand aan de tafel,
maar een ieder op lloelcn langs de
muur gefchaart zit, een bord met
èen zervet neemt, en 't geen hy
hebben wil, eifcht.
II. Tfeel

De rnansperzonen gaan aan de-
ze tafel (1 vin , en friyden 't geen
hen gelieft, mids dn zy de Juf-
frouwen, welke zy hebben aange-
nomen op te pallen, alvorens
van alles bezorgt hebben ; wan-
neer nu niemand meer gelieft te
eeten, word deze tafel weder af-
genomen, en weg gedaan, ten
einde een icgelyk plaats zoude
hebben, om na believen te d.in-
zen en te fpringen, of op eenige
andere wys de lever te fchudden.

Gelyk nu deze vrolykheid den
eerllen proclamatiedag begint, en
tot laat in den nagt duurt, zoo
word dezelve niet alleen de eerlle
week alle dagen vervolgt , behal-
ven dat de meelte zaterdaags t'huis
blyven, maar zelfs tot de derde
proclamatie; gedurende welken
tyd zich niet alleen de genen laten
vinden, welke verzogt of ver-
maagfehapt zyn, maar ook alle de
genen, die in goede vriendfehap
met de verloofden geleeft hebben,
of wegens hunnen rang daar toe
bevoegt zyn; en dit is de rede,
dat men meeft alle avonden flaan-
de dezen tyd van afroeping, 50.
en meer menfehen by malkande-
ren ziet, die zich met zoo een
goed hert vrolyk maken, als of zy
daar toe verzogt en gebeden wa-
ren.

Wanneer eindelyk de derde af- Wanne«
roeping gefchied is, en deze veer- £$?£%
tien dagen in louter vrolykheid huwefyk
doorgebragt zyn , zoo gefchied S*
dien namiddag de plegtigheid van
den trouw, wanneer de Bruid en
de Bruidegom alleen in den Kerk
gaan, zonder dat zy van iemand
worden verzelt; zomtyds ziet men
een paar jonge dogters, zynde de
Speelnoots van de Bruid , welke
haar beltroojen , dat is met ver-
cierde Maagdepalm en allerhande
lieflèlyke bloemen, uitgelei doen
en inhalen; wanneer zv de Bruid
en de Bruidegom eenige huizen
ver te gemoed gaan en hen den-
zelve in 't aangezichten over 't Ivf
itroojen, tot dat haar mandje,
Q q «rooi-

BESCHRY VING

306

ftrooimandtje genaamt , ledig is ,

en zy t' zamen weder in huis zyn.

. aldus hier niets van
bruid-leiders , bruid-Juffers , of
bruid-wyven , zoo als by ons in
Duitfehland op vele plaatzen ge-
bruikelyk is ; en zoo de Bruide-
gom en de Bruid al een jongman
een vryiter verkiezen, om dier-
ly.ke plaats te bekleden, zoo zyn
'er echter nooit twee , maar van

VAN DE

aangerecht , waar aan de aanwc-
zenden ordentlyk gaan zitten en
als dan de rechte bruilofts-maaltyd
houden, wanneer het aan aller-
hande koitbare wyn, oppailïng,"
voordieningen gencugelyke praat-
jes niet ontbreekt , zoo lang als
men over tafel zit.

Na de maaltyd word 'er gedanit, N»dc
waar by de Muzikanten van den ™"j-edr
Heer Gouverneur, welke over s£i>Blt-

beide fexen maar eene perzoon, tafel ook gefpeelt hebben, zoo
die als dan den naam van fpeel- men den Heer Gouverneur daar-
noots voeren, 't Ampt en de om verzocht heeft, zich wederom
plicht van deze is , dat zy de Bruid laten horen ; of men behelpt zich
en den Bruidegom oppaflèn , en '

vervolgens na bed verzeilen, waar
achter zulke ongerymtheden
niet voorvallen, als die by ons in
Duitichland voor fraai doorgaan,
daar men namelyk de Bruidegom
by zvne Bruid niet wil laten gaan,
ten zy hy alvorens iets belooft ;
wanneer nu de perzoon , welke de
Bruidegom daar toe verkieit, met
hem in de flaapkamer komt, zoo
moethy hem ontkleden, en zyn
nagtgewaad aandoen , terwyl de

met de muziek, welke de (laven
geleert hebben , op allerhande
fpeeltuig zeer lieflyk te maken, en
den Bruidegom of zelf toebeho-
ren , of van andere gehuurt wor-
den. Dit danzen duurt doorgaans
tot na midnagt, en word met een
goed gefprek en een glas wyn on-
derhouden en aangemocdigt.

Wanneer nu de Bruid en de
Bruidegom op de gemelde wys,
te bed gebragt zyn , en een ieder
zich insgelyks tot ruft begeven

Vryrter ontrent de Bruid het zelve ! heeft, zoo ziet men den volgen

doet.

Zoo dra dit gefchied is, en van
de Bruid en Bruidegom de een-
zaamheid gezogt word, begeven
zich deze beide Speelnoots, en
tenige vrouwen, die verlof had-

den dag 't huis wederom krielen
van allerhande menfehen, om ge-
luk te komen wenfehen ; daar is
ook geen onderfcheid tuflehen dit
en 't vorig bezoek, behalven dat
als nu warme fpys opgedifchtenop

den, inde flaapkamer te komen, de bovengemelde wys voorgedient
uit de kamer, en gunnen de jong- word, waar by dan andermaal de
getrouwden de zoete ruit; terwyl jongmans de meefte moeite vin-

' voor

•en

I

«lcn.

deze zich nog een tydlang met de
andere bruiloftsgaften vrolyk ma-
ken, en eindelyk affcheid nemen,
en insgelyks 't bed zoeken.

.enswoordig echter moet ik

den, en niet eer om hen zelven
derven denken, dan na dat 'tge-
zamentlyk Vrouwentimmer na be-
horen bezorgt is.

Na de maaltyd, wanneer de ta-

eencn itap te rug doen, en verder fel afgenomen en uit 't vertrek ge-
verbalen de plegtigheden , die daan is, begint de Bruidegom met

na den trouw waargenomen wor-
den. Dien/elven dag vind men
niemand in 't bruiloftshuis, om
de nieuwgetrouwden geluk te
wenfehen, dan de naalle vrien-
den, en andere door den Bruide-
gom of Bruid verzoO ; daar word
eene ordentlyke tafel gedekt, en
de keurlykfle warme fpys

zyne Bruid drie ryen alleen te dan-
zen ; naderhand geeft hy dezelve
aan iemand anders over, door-
ns echter aan zyncn Speelnoot,
en haalt daarentegen hare Speel-
noot op, tot dat eindelyk, zoo 'er
niet op zyn fYanfch gedanft word,
vele andere volgen. De flaven en
üavinnen, die oppafien moeten,

prefen-

KAAPdeGOEDE HOOP. 807

prefcntercn midlerwyl allerhande
vochten om te ververfchen* als
thee , kofFj , chokolaat , aman-
del melk, wyn, bier,enz. en drinkt
ieder wal hy w il.
L'.n op zulke wys word de avond
mei allerhande vroly kneden, (daar
onder aemtyds ook masqueraden)
en 't grootlle gedeelte van den
nagt doorgebragt, totdat einde*
lyk een ieder zich wederom tot
ruit begeeft, wanneer hy dan ter
degc uitgeüapen hebbende» zync
7.aken wederom na behoren kan
waarnemen , aangezien niemand
den tierden dag na de trouw ing
komt, ten zy hy uitdrukkelyk was
\eryogt.
w.nneet Hier mede heeft aldus de brui-

;:t lot't een einde, welke de ouders
iae jij- j 11

van de bruid ruim 14. dagen heb-
ben moeten uithouden, waar by
ook anders geene omftandigheden
t'erinneren zyn, dan dat ik nog
eenige tegenwerpzeis moet beant-
woorden , welke my zouden kön-
nen gedaan worden ; en onder an-
deren dunkt my, dat ik reeds ge-
vraagt word, of dan, zoo alles
eenen zoo langen tyd zoo over-
vloedig voorgedient word, de ge-
ne welke de geluk wenfehingen
zoo duur betalen moet , van de
geene die dagelyks deel aan dat
vermaak en de bruiloft hebben,
niet weder iets daar voor ont-
fangt? aangezien alomme gebrui-
kelykis, dat men voor de geno-
tene eer eene Vercering doet, en
zich daar mede als legitimeert.

Op deze vraag is zekerlyk tot
nu niets gezegt, ja niet gedagt ;
derhalven vereifchte de billyk-
heid, omftandig daar op te ant-
woorden , ten ware ik zulks
gantfeh kort , en met een enkeld
woord doen konde ; want 't eenig
woord Neen zal in myne plaats
genoeg antwoorden, en duidelyk
te kennen geven, dat alle de gee-
nen, die hare gelukwenfchingen
bydeeerile, twede en derde af-
ding afleggen, en derhalven
ïfelyk onthaalt worden, geene
IL <Deel.

vereering doen, nog geven, dan
dal zy, nevens de genen, die de
bruiloft zelf hebben bygewoont,
hare dankzegging in woorden af-
leggen, en zoo Ismen zegt, den
mond vegen.

De rede daar van dunkt my te
zyn, om dat zulks zoo voort in
den aanvang, wanneer de Colo-
nien opgetfecht wierden, aldus in-
gevoert wierd, aangezien 't toen
aan niets ontbrak, en de Heren
Regenten zelf gaarn op zulke be-
zoeken waren; en doordien nu
ook nog hedendaags de galtvry-
heid onder hen floreert , dog niet
dat zy een vreemdeling voor niet
met al te eeten en te drinken zou-
den geven, als aan welke zy de
rekening zeer wel weten te maken;
maar als de inwoners onder mal-
kander zelf handelen of iets te
verrichten hebben, in welk geval
het op een goed tractement niet
aankomt, zoo acht ik, dat deze
manier uit even dezen grond ge-
bleven is, om de inwoners op
diergelyke bezoeken allerhande
vermaak aan te doen , en t'ontha-
len , ten einde de oude liefde aan-1
gequeekt , en de afgebrokene
vriendfehap op nieuw opgerecht
worde.

Daarenboven achten de inwo-
ners ook 't geen zy aan zich zel-
ven hebben , of redelyks koops
bekomen können, niet veel, en
zien zy 'er niet na, of inzodann
gen tyd eenige vaten wyn uitge-
dronken of verfcheide fluks fcha-
pen, offen of kalveren verteert
worden, om dat zy deze goederen
alle in overvloed hebben, en 't
wildbraad enkelyk voor de moei-
te bekomen können, en aldus
maarHollandfche en Indifche goe-
deren hoeven te kopen, welke
wederom ten opzicht van hare
treffelyke jaarlykfche inkomften
weinig geacht worden ; dat dien-
volgens de gantfche zaak op eene
loutere eer uitkomt , dat zy dier-
gelyke gaften genoegen geven
können; te meer wyl zy Haat
Qq x können

NV -van de
v : ven
tte
nemen.

308 B E S C H R Y V I N G van de

können maken, dat zy diergelyke
van andere weder te genieten

hebben.

Men zoude wyders können

Aanmer-
king on-
trent de
ongetrou-
dc vrouws-
personen.

vragen, of dan dit gebruik zoo
gemeen was, dat 't by weduwen,
als zy ten twedenmale komen te
trouwen , ook plaats vond? Ik
antwoord, dat hier in gantfeh
geen onderfcheid is , te meer als
een van beide nooit getrouwt is
ge weeft; en word 'er ook niet op
gelet , lchoon de bruidegom be-
ïehuldigt word , dat hy reeds ver-
ioheide onwettige kinderen heeft ,
zoo hy Hechts maar niet daar van
kan worden overtuigt, aangezien
de bruid zich dan op eene fraaje
wys laat verluiden, dat zy zoda-
nige befchuldiging niet hoog acht,
om dat 'er niet veel aangelegen
zoude zyn, als de zaak zelfs waar
was, wyl zy daar door zoude ver-
zekert zyn, dat hy 'er goed voor
is.

Ontrent de vrouwelyke kunne
gaat het zoo gemakkelyk niet ;
ten delen om dat door de geboor-
te van een onwettig kind blykt,
dat zy noodzakelyk een of meer
mans by haar gehad heeft ; ten de-
len ook, om dat 't niet even veel
is, waar mede zy gemeenfehap
gehad heeft; want behalven de
Europeanen vind men ook zwar-
te flaven en morzige Hottentotten;
by aldien zy zich nu met een van
deze beide gemeen gemaakt had,
zoude zy zich in alle delen onge-
lukkig hebben gemaakt , daar zy
als het een Europeaan is ligt ver-
fchoont, en uitgetrouwt zoude
worden, als 'er geen andere hin-
derpalen in de weeg zyn.

Schoon ik niet beleeft heb, dat
Europeanen gemeenfehap met mal-
kander hebben gepleegt, zonder
malkander te trouwen als de vry-
iler zwanger wierd, zoo is my
echter een voorbeeld bekent, dat
de Heer Gouverneur Willem A-
d liaan van der Steil lange jaren
door de vingeren gezien , en bei-
de perzoonen in/.\n dienll gehad

heeft, eer hy ze dwong te trou-
wen, fchoon de onechte kinderen
dagelyks voor zyne oogen zweef-
den ; hy zoude dezelve ook in zul-
ken Hand langer gelaten hebben ,
ten zy andere omftandigheden
hem genoodzaakt hadden , een
einde van dit zondig leven te ma-
ken , en hen in hechtenis te zet-
ten.

Dog ik wil my hier mede niet Behendig-
ophouden, maar zeg enkelyk, dat Vróuweèn
zy weder op vry e voeten zyn ge om hare _
Helt, zonder dat zy met malkan- ^bedek-
der getrouwt zyn ; wat de rede *en.
daar van mag zyn geweeft, wil ik
niet onderzoeken , genoeg dat de-
ze twee ongetrouwde geliefd ens
vele vinden, die haar gelyk zyn;
te meer wyl zommige zelfs zwarte '
kinderen ter waereld brengen, die
met Europeanen getrouwt zyn,
dien zy naderhand diets maken,
dat zy van dees of geenen Hot-
tentot of flaaf, waar na 't kind
volkomen gelykt, verfchrikt zyn,
en dat 't arm fchepzel daar van dat
teken heeft.

En hoe kan 't ook anders zyn,
doordien hare geilheid onverza-
delyk is, en haar welluftig le-
ven haar tot alle onkuisheid lokt.
ïk heb reeds voormaals , wanneer
ik van de ziektens doorgaans alhier
aan de Kaap in zwang, fchreef, een
en andere aanmerking gemaakt,
zoo dat het derhalven vergeeffche
moeite zoude zyn, wanneer ik die
materie nog eens wilde voordra-
gen. Daar zal ook hier na, wan-
neer ik van de flaven en flavinnen
bericht zal geven , nog 't een en 't
ander bericht worden, dat deze
zaak een genoegzaam licht geven,
en myne vooritelling niet weinig
verklaren zal.

Ik zal derhalven beft doen , dat
ik enkelyk zeg, dat de gemene
en van kinds gebeente af gewone
levenswys den in de borit leggende
tondel, by alle doorgaans inden
brand zet. Om alhier niet verder
te gaan, dan myn voornemen my
toelaat, en van de Europeaanfche

vrou-

KAAP de GOEDE HOOP. 309

vrouwen alleen melding te doen ; 't
is zeker) dat dezelve van kinds ge-
beente af door lh\ innen of Hot-
tentotten worden opgepalt, waar
van /\ weinig goeds können leren
omdat haar leven niet na de Chris-
telyke regels en deugdclyke zeden
geichocit is. Wanneer zy lopen
können , en een weinig tot jaren
komen , zoo moet weder een
diergelyke perzoon tot haren
dicnititaan; de lyd aankomende,
dat men ze aan 't arbeiden, en le-
ren /.oude zetten, heeft de luiheid
zulke diepe wortels gefchoten, dat
zy liever by de thee en korVy zit-
ten, dan eenigen arbeid doen.
Eindelyk volgt uit dezen lediggang
die met allerhande lnoeperyen ge-
ftyft en aangequeekt word, niets J
anders, dan dat by de aannade-
rende huuwbare jaren dees of gcene j
verbodene tvdkorting gezocht ,
en 't eeren kransje in den wind ge-
flagen word.
Van de Dog genoeg hier van. Ik zal
echtjghe- nu verder de plegtigheden voor-
ndcr-do- ftellen , welke by 't kinderdopen
gebruikelykzyn, zynde insgelyks
in de meeite Hukken van die van
Duitfchland onderfcheiden ; dog
zal 't niet nodig zyn te. verhalen,
't geen gedurende de zwanger-
heid of by 't bevallen van een
vrouw in de kraam voorvalt, door
dien ik my weet te binnen te bren-
gen , dat zulks reeds by eene an-
dere gelegentheid gefchied is;
voornamelyk echter is onder an-
deren toen ook aangemerkt, dat
de vrouwen alhier zulke zware
ween niet hebben , als die in Eu-
ropa, en verfcheide andere din-
gen, die ter zake dienden , en
merkwaardig waren.

Wanneer een kind ter waereld !
komt, 't zy dat het ilerk en ge- ,
zond, of teder en zwak is, zoo
word met de doop geen haait ge-
maakt , of een jagd-doop,of nood- j
doop , zoo als men in Duitfchland j
zegt , voorgenomen, maar men
wagt tot den volgenden zondag ;
om dat 'er in de week niet gepre- !

:nge-
uikelyk.

dikt en geen kind buiten de Kerk
gedoopt word, gelyk dan dit ge-
bruik by de meeile Gereformeer-
den, welke Godsdicnlt als vande
Hollanders afhangkelyk*ook hier
ingevoert is, doorgaans waarge-
nomen word, en ook met hunne
grondregels overeenkomt.

Zomtyds gebeurt het ook wel,
dat de inwoners, voornamelyk de
genen, die diep landwaards in en
aldus ver van de Kerk wonen,
hunne kinderen naauwlyks na ver-
loop van een maand en nog langer
laten dopen; niet zoo zeer, om
dat zy geen Prediker hebben , maar
wvl zy menigmalen door de hoge
Rivieren en Ikken die in den re-
gentyd doorgaans overlopen , en
gantiche vlakten onder water zet-
ten, te rug gehouden worden, dat
zy met zulk een klein kind eenert
zoo verren weg niet wel komen ,
en zonder gevaar reizen können ;
menigmaal is hare hardnekkigheid
en onkunde ook wel fchuld daar
aan, dat zy moedwillig zoo lang
wagten, met 't kind te laten do-
pen.

Menigwerf is 't ook wel dezomtydsis
fchuld van den Prediker, dat een Jj?™6"
kind langer als 8 dagen na den fchuld dat
doop heeft moeten wagten ; dog de Do°p
niet zoo zeer, wyl hy krank lag, wcfrd/'
en den dienfr. niet konde verrich-
ten, maar wyl hy of in een goed
gezelfchap was, dat hem van de
Kerken verrichtingvan denGods-
dienit afhield, en de Ouders
noodzaakte, met haar ongedoopt
kind weder na huis te keren , en
nog 8. dagen te wagten ; of dat de
Prediker zich op zyne landgoede-
ren bevond , die eenigzins ver
van de Kerk lagen en waar op hy
nu eji dan eenige weken na mal-
kandèren doorbragt,en den dienft
midlerwyl door een voorlezer liet
verrichten, te meer als de Edele
Heer Gouverneur zich ook buiten
de Veiling onthield.

Midlerwyl viel 'er in de Kerk

voor wat 'er wilde, alle Afluspafto-

rales of geeitelyke verrichtingen

Qq 3 moes-

BESCHRYVING van de

310

moeiten wagten, tot dat hy 't bui-
tenleven moede was, en zich we-
der tot zyne Kerk en Gemeente
vervoegde. En is dit onder an-
deren ook eene klagte gevveeil,
welke de inwoners van de Voor-
treflelyke Maatlchappy gedaan,
met onwraakbare getuigen geitaaft
en met den druk gemeen gemaakt
hebben; waar over deze roem-
rugtige Maatfchappy dan ook be-
wogen is geworden, dezen Geef-
telyken zoo voort en eer nog de
gemelde bewyzen voor den dag
quamen,af te zetten, en na Hol-
land t'ontbieden, om dat zy reeds
genoegzaam berigt van zyn aanito-
telyk leven bekomen had, en by
zich zelf overtuigt was. Op eene
andere tyd zal men ook beter ge-
legentheid hebben, om van dezen
huurling nog 't een en 't ander te
verhalen, dat zynen wandel dui-
delyker aan den dag leggen zal.
Van 't ver- Doordien echter achtervolgens
de Gcvaan ^e a'gemene kerkelyke fchikking
ders.e geene doop verricht kan worden ,
ten zy 'er iemand is., die in naam
van 't kind antwoord, en zegt,
hoe 't gedoopt zal worden, en 't
geen verder van 't kind gevraagt
word, met ja of neen beantwoord,
zoo moet alhier ook de Vader van
't kind iemand verkiezen, die dit
gewigtig werk op zich nemen, en
in plaats van 't kind antwoorden
en beloven wil en moet ; dog is de
wyze van iemand tot Gevader te
verzoeken van de onze inDuitfch-
land zeer onderfchciden; derhal-
ven zal 't der moeke waardig zyn,
om dezelve met weinig woorden
voor te Hellen.

Wanneer aldus de Vader van 't
Kind een of meer Gevaders wil
verzoeken , hoe wel men hier
doorgaans maar een Gevader
neemt , zoo moet hy afwagten ,
dat de verzogte perzoon zulks
aanneemt of afflaat, aangezien het
hier geen wet is, dat men 't doen
moet, maar een ieder heeft de
vryheid , om hier in te doen, wat
hy wil; midi dat hy eenigc rede-

nen weet by te brengen, waar
door hy zulks gevoeglyk doen
kan; by voorbeeld, dat hy van
voornemen is, dien dag hier of
daar te gaan ; als mede dat hy 't
verzegt heeft, kinderen ten dope
te herten, om dat hy of ongeluk-
kig daar mede is , of dat alle kin-
deren geiturven zyn, waar over
hy als Gevader geitaan heeft, enz.
Hier door gebeurt het wel, dat
meenige Vader , voornamelyk als
hy arm is, of dat op 7yn leven iets
te zeggen valt, wel twee of meer
perzonen aanfpreekt , die hem
zulks arilaan ; en zoo hy al iemand
heeft gevonden , die zich over 't
kind ontfermt, en 't werk van
Chriitelyke liefde op zich neemt ,
zoo loopt hy wederom gevaar, of
de Prediker denzelven wel zal
toelaten, aangezien dezelve niet
allemenlchen kent, die op 't land
wonen, ofals vreemdelingen met
de fchepen aanlanden , en hier ee-
nigen tyd bly ven ; veel min weet
welke Religie dezelve toegedaan
is.

Is nu de Gevaderde Catholyke (DeGe^

t> i. . . , , J.t der mag

Keiigie toegedaan, en bekent zulks nietcaho-.
voor den Geeitelyken, eer 't kind ]^n-
gedoopt is , of is als zodanig bekent ,
zoo keurt de Prediker hem niet
goed, om dat hy, zoo als zy zeggen,
door zynen blinden religie yver ,
niet beloven kan , 't kind, zoo va-
der en moeder quamen te iterven ,
in de Religie, waar in 't gedoopt
is, op te brengen, en vericheide
andere redenen meer.

Is de Gevader Luterfch, zoo Den Lu-
word hy toegelaten; zoo als my Ss"*
zelf gebeurt is, wanneer ik in den oodoóft,
järe 1711. tot Gevader verzoet
wierd, en de Prediker den vader
van 't kind vraagde, van welke Re-
ligie ik was, en ten antwoord be-
komen hebbende, dat hy niet be-
ter will, dan dat ik Luiherfch
was, de Prediker daarop hernam,
dat hy dan niets op my te zeggen
had; by aldien ik echter Catholyk
was geweelt, zoude hy my niet
toegelaten hebben.

Deze

KAAP m: GOEDE HOOT. 311

bekindc- Deze twee gewigtige gronden,
knook »amelyk dat men een gevadcr-
vci /.».,- fchap mag afflaan, en dat elk een
&ge-a" alsGevader niet toegelaten word ,
ioopt. zyn zonder twyilel de hoofdrede*
nen, waarom menige Vader geen
gevader verzoekt, maar zyn kind
of den naailcn zondag door een
flavinaa de Kerk laat dragen, en
zelf daar over itaat, of als 't Kind
Itcrk is, en men gcene levensge-
vaar te duchten heeft, zoo lang
t'huis houd , tot dat zyn vrouw
weder uitgaan kan , wanneer zy
het nevens hem ten dope heft, en
heb ik verfcheide exempels ge-
zien, dat de vader en de moeder
haar eigen kind ter dope gehouden,
en te gelvk als gevaders daar over
gellaan hebhen.
Ammer- Of dit wel of cjualyk gedaan zy,
to. en of 't zonder ergernis der Kerk
gefchieden kan , zulks is eene
zaak, die ik den Heren Godge-
leerden ter befliffinge overlaat;
genoeg is 't, dat de zaken hier al-
dus gefchied zyn , en zonder twyf-
fel voortaan nog meer voorvallen
zullen; wyderslaatik aan 't oor-
deel van de Heren Geeftelyken ,
of 't recht en Chriitelyk zy, een
gevaderfchap af te ilaan ; terwyl ik
my vergenoegen laat, dat ik weet,
dat zulks menigwerf alhier ge-
fchied.

Licht zoude de Lezer denken,
als of 't veel geven de gevader-
fchappen fchaars maakte , en daar
door menig een tegengehouden
wierd ,'t zelve aan te nemen ; dog
ik zal u haalt uit den droom hel-
pen, en de gantfehe zaak naakt en
klaar vooritellen. Wanneer 't veel
geven al in 't gebruik was, zoo is
immers uit myne vorige Hoofd-
llukken reeds bekent , dat de
inwoners op een dozvn ryxdaal-
ders niet zien, om dat zv wel we-
ten, waar door zy dezeive weder
winnen zullen; en als een geva-
derfchap zelfs eens zoo veel koite,
zoo als 't echter niet doet, gelvk
men zoo voort horen zal, zoude
men dit wel by ons in Duitfchland

voor cene wettige rede aannemen,
als iemand zich ritont 't Zelve

af te liaan.

ayolgens is 't veel geven
daar van dp fchüld niet, maar de
vryheid, waar door men eene
/.aak ongeltraft doen of laten mag;
aangezien een gevaderfchap geen
duit nog aan tien vader van 't kind,
nog aan de gevaders kolt ; want
bchalven'tgeen dat aan de Vroed-
vrouw gegeven word, 't welk ze>
kerlyk vry meer bedraagt , dan in
Duitfchland gcbruikelyk is; wyl
zv van de vermogenden door-
gaans tien ryxdaalders en van de
andere na proportie ontiangt, en
de vader van 't kind alleen betalen
moet, kolt een kinderdoop niets.

Vraagt de Lezer verder, hoc
zulks wezen kan? ik antwoord,
dat de Geeitclyke, die 't kind
doopt , nog van den Vader nog
van den Gevader iets voor zyne
moeite bekomt; maar zyn ampt
brengt mede, om zulks, zoo als
ook alle andere Geeflelyke ver-
richtingen voor niet met al te
doen, aangezien hy buiten dat van
de Voortreilelvke Maatfchappy
met eene ryke bezolding verzien
is , en daarenboven trefïeiyke
voordelen geniet, gelyk voor-
maals aangetoont is; de Gevader
is ook niet gehouden, om 't kind
iets te vereeren , dog gebeurt 't
wel, dat de Gevaders 't kind, als
't tot jaren komt, eene kleine ver-
eering doen, hoewel de meeiten
zulks vergeten.

By aldien 't kind mögt komen
te iterven, zoo is de Gevader an-
dermaal niet gehouden, om iets
tot de begrafenis te geven , ten zy
de ouders arm waren, of hy uit
eigene beweging de kollen van de
begrafenis op zich nemen wilde.
Wyders is hier niet gebruikelyk ,
dat men in de zes weken iets aan
de Kraamvrouw zend, zoo als in
Duifchland gefchied, of dat men
by 't dopen van 't kind, een Huk
geld op 't Kraambed legt, ten ein-
de zy zeil iets na haar eigen beha-
gen

3i2 BESCHRYVING van de

een daar voor zoude mogen kopen,
maaralle deze omitandigheden ko-
men hier niet te pas, en koft der-
halven 't gevaderfchap niet met al.
De Vader Zoo wel als de Gevader zonder
- onkoltcn daar van komt, en met
anders te verrichten heeft, dan
dat hy in naam van 't kind ant-
woord en belofte doet, zoo wel
komt ook de vader van 't kind
zonder onkoilen daar van ; aange-
zien hy na 't betalen van de Vroed-
vrouw van alles vry is, en men
hier van geen kindermaal of doop-
maal weet; want eer men in de
Kerk gaat, zet de vader van 't kind
wel een glas wyn en een weinig
brood voor , waar van men zoo
veel eeten en drinken kan, als
men gelieft , gelyk ook na den
Doop gefchied ; dog als men zich
daar by niet verder ophouden wil ,
om dat men brood en wyn overal
hebben kan, zoo neemt men af-
fcheid en gaat na huis.

Midlervvyl laat hy nu en dan
wel na de kraamvrouw en 't kind
vragen, dog behoeft geen koften
ter waereld te doen. Zulks ge-
fchied ook niet by den Kerkgang,
als waar van de Gevader zelfs dik-
Wyls niet eens weet, aangezien de
kraamvrouw denzelven doet, als
zv gelieft, en hare gezondheid het
toelaat. Derhalven is 't hier ten
opzichte van pillegiften en veree-
ringen heel licht Gevader te zyn ;
dog wie zyne gedachten verder
laat gaan , en meer omitandighe-
den betragt , dien zal 't buiten dat
zwaar genoeg vallen, voorname-
lyk als men gade flaat, dat 't kind
niet altyd den naam vanden Geva-
der ontfangt, en de kinderen by
zommige ouders zeer flecht opge-
voed enter fchole gehouden wor-
den, zoo als in vervolg zal worden
aangetoont.

Jegenswoordig zal ik my van
lykfta^- de Kinderdopen en dcr/.clver
plegtigheden begeven tot dcLyk-
ftaatzien en hare omitandigheden,
welke insgelyks van de onze zeer
ved onderfcheiden zyui niet al-

i:cn.

leen om dat Chriüenen en Heide-
nen alhier wonen , die by gevolg
ongelyke plegtigheden moeten
hebben; maar ook wegens andere
omitandigheden, die tegenswoor-
dig volgen zullen, wyl ik my on-
dertuffchen ook beroep , op 't
geen ik voormaals in 't algemeen
daar van gemeld heb , wanneer ik
van de Kerkhoven handelde.

De Lykitaatzien zyn aan en voor
zich zelven zoo als op alle plaat-
zen, alhier ook onderfcheiden, na
den rang van den geen, die begra-
ven zal worden; want indien de-
zelve grote ampten en waardighe-
den bekleed heeft, zoo is de itaat-
zie veel pragtiger als by iemand,
die in zulke hoedanigheid niet ge-
leeft heeft. Is hy een burger ge-
ween1, of heeft hy zyn leven in
den oorlog gefleten, zoo ziet men
wederom een onderfcheid in die
itaatzie, zoo dat by ieder Hand an-
dere lykitaatzien gebruikt wor-
den; zoo men anders wil te ken-
nen geven , van welken itand of
rang de overledene geweeit is.

Zoo lang als ik hier ben ge- Hoede
weeft, heb ik zeer vele gemene , Heer,Cora"
en ook eenige van aanzien, ja van wdters
den eerfte rang zien begraven , bcsravcn
waar by de plegtigheden niet al- '
tyd overeengekomen zyn. Want
wanneer de Heer N. Welters, ge-
weze Commandeur van PuntaGa-
le, een Haven en Velling op Cey-
lon, in den jare 1708. tuil'chen 't
gemeld eiland en deze Kaap quam
te overlyden, en in een eike ge-
pikte kill, door Arak voor ver-
rotting bewaart, den %y. Februa-
ry hier aan land gebragt en den
29. van diezelve maand begraven
wierd, was de lykllaatzie heel an-
ders, dan ik ze alhier ooit voor-
heen gezien had.

Voor 't Iyk namelyk gingen
twee Compagnien zoldaten , waar
van de eerlte hele pieken lleepten,
waar aan lamfers gebonden wa-
ren, teruyl de andere de ihapha-
nen verkeert op fchouwdcr droe-
gen. De Vaanderig van de bezet-
ting»

KAAP de GOEDE HOOP. 313

lier, die werkclyk Regent van 't
land is, in acht genomen; want b
halven alle voorverhaalde plegtig-
heden nam men waar, d;it op den

■ van /.yne begrafenis, de vlag-

van de Vefting, die anders de
inkomende fchepen getoorit word,
halver wege opgehaalt , en aldaar
met een knoop vaftge maakt, en
ter/elver tyd een iluk kanon los-
gefchoten wierd, tot een waar-
fhouwing voor den Admiraal en
de andere fchepen, die op de re-
de ten anker lagen, om de vfoggen
insgelyks halver wege op te halen,
en een Kanonfehoot te doen.

Verder zag men des namid-
dags, wanneer "t lyk uit de Veiling
quam, dat 'er een paard, met
zwart laken bedekt , voor 't lyk
wierd geleid , welk laken , dat
langs de aarde fleepte, voor den
geen was, die 't paard leide; alle
de genen, die 't lyk droegen of
verzelden , hadden eenen lamfer ,
die langs de aarde fleepte, en wyl
die (loet zoo groot was, dat 't eer-
fte paar in de Kerk was, tcrwyl 't
laatile paar zich nog in de Veiling
bevond , zoo is licht af te nemen,
dat zulks aanzienlyk en pragtig
moet geweeft zyn ; te meer om dat
onder 't gaan alle minuten een
Kanonfehoot gedaan wierd, tot
dat eindelyk de dri efalvös voor-
by waren, die niet alleen behoor-
lyk bedankt wierden, maar na de-
zelve wierden alle de itukken ka-
non van de Veiling en die van alle
fchepen drie malen los gebrand ,
en aldus deze openbare plegtighe-
den gecindigt.

't Wapen en alle andere ridder-
lyke tekenen wierden naderhand
by een net graflchrift in de Kerk
opgehangen, de graflleden ver-
wuift, en wel bewaart, en alles in
acht genomen , dat by 't begraven
van een zulk Standsperzoon dient
gade gellagen te worden; vveshal-
vcn ik ook wel verzekeren kan ,
dat als men de begrafenis-koiten
alle rekenen wilde, dezelve cene
grote zomma zouden bedragen.
R r Vo$

ting, Caie Jefle Slotsboo, leide
dezelven, en in 't midden hadde

ieder Compagnie een tromtnelfla-
ger , welke trommel mei een
zwart doek overtrokken was, om

den klank ie verdoven ; achter de-
ze twee Compagnien volgde een
Luitenant, die 't wapen van dèn
overledenen droeg; de/e wierd
gevolgt door twee Vaandrings,
waar van de cene des Comman-
deurs Hok, en de twede deszelfs
degen en handichocnen in zyne
handen had.

Eindelyk quam 't lyk zelf, dat
van zellien matrozen gedragen
wierd, naait dew eiken zellien on-
der-Koopluiden of Boekhouders
en zes icheeps- Kapiteins gingen,
om den itoct te vergroten. Hier
op volgde ten laatilen de gantfehc
proceJlie, zoo als ze door den
Bidder afgelezen was. By 't be-
graven fchotcn de zoldaten drie
falvós, die altyd met een kanon-
fehoot uit de Veiling bedankt
wierden ; en wanneer de proceilie
weder na 't iterfhuis keerde, deed
de Veiling nog elfikanon-fchoten,
welke 't fchip, waar mede de o-
verledene gekomen was, met der-
tien fchoten bedankte.
Wanneer ook kort daar op de
en Heer garmzoens Luitenant, Adnaan
anRhcdc van Rhede, quam te overlyden ,
zag men in zoo verre een verande-
ring in de lykltaatzie, dat, om
een onderfcheid tullchen eenen
Commandeur , als eenen vreem-
deling en welverdienden Miniiler
en eenen Luitenant van de Veiling
te maken, de Salvós wel bedankt,
maar verder geen fchoot meer ge-
daan wierd, zooai&by den vori-
gen gclchied was.
DcLykiia- Daarentegen wanneer eenigen
^ievan den tyj jaar na Jje Heer Gouverneur,

rerneur Louis van AlVenburg, als Regent
Louis van van dit ]anj quam tcovcrlvden,
en hem na verloop van een hall
jaardcOud-Gonvcrneur, de Heer
Simon van der Steil volgde, wierd
ook wederom een onderfcheid tuf-
fchen een vreemdeling en eenOiïi-
//. 'Deel.

Van de ge
• Lyfc

314 BESCHRYVING vande

Dos; dit zyn gene gewoonlyke j befielt is, 7.00 gaan die' van debe-
lykft atzien ; aangezien alorcime gravenis door de kerk, alwaar zy
boven dat bekent is, dat by zol- een ftü Vader Onze bidden, weder

na 't fterfhuïs , en na aldaar een
glas wyn te hebben gedronken,
verder na huis.

Hier uit is aldus zeer licht af te Niemand
nemen, dat de lykftaatzicn mditf"^1'*

daten en Oppcr-Officiers, krygs
gebruiken moeten in acht geno-
men worden, en by burgers bur-
gerlyke gewoontens; derhalven zal
ik mv ook niet langer daar mede

ophouden, maar de algemeene j opzicht zeer veel van de onze ver- bidder
gebruikelvkheden en pïegtighe- | fchillen , en ziet men buiten de

den na malkander voordellen,
welke genoegzaam aantonen zul-
len, dat de Europcaanlche lyk-
ffaatziën zeer veel van deze ver-
fchelen.

En voornamelyk is dit in ons
Duitfchland en meeft in alle Eu-
ropeaanfche Koningryken , landen
en provintien t'over bekent, dat
zoo wel voor als onder de begrafe-
nis de klokken geluid worden,
waar uit men niet alleen kan ho-
ren , of 'er een lykpredikatie zal
gehouden worden , maar ook of
de overledene van rang is gewceft
of niet ; hier echter mag begraven
worden, wie wil, een vreemde-
ling of een inwoner , een Gou-

verneur of een boer , men hoort putatie in uiterlyke zaken achten ;
nooit een klok luiden; maar alle derhalven moet een zodanige bid-

voorgemclde pragtige begrafenif-
ien van een Gouverneur of een
ander voornaam Bediende, nie-
mand voor 't lyk gaan, dan de
Bidder alleen ; die met een fchoo-
ne ruiker van allerhande witte
bloemen en bladeren van Laurier
en cypres in de hand , en eene
lange hangende lamfer verfchynt,
als hy de name der genodigden op-
gelezen, en een ieder na zynen
rang geplaatft heeft. Ik heb reeds
voormaals gewag daar van ge-
maakt, en roer het wederom maar
als met eenen vinger aan, ten einde
men moge zien , hoe veel de in-
woners aan deze plegtigheden ge-
legen is , en hoe hoog zy hare re-

overledenen worden zonder de
ze plegtigheid in ftilte begra-
ven.

Aldus is dit gebruik alhier ook
onbekent, dat nogtans in Europa
zeer gemeen is, dat namelyk de
Scholieren zich procefRe-wyze,
met hunne Leermeefters en de
Geeftelyken uit de kerk na 't fterf-
huis begeven, aldaar een geeftelyk
lied zingen, zoo als ook daar na
onder 't gaan , en tot dat 't lyk be-
graven is ; deze Scholieren en
Geeitclyken gaan voor 't lyk , ter-
wyl de verwandten, buren, en
andere , ter begravenis verzocht ,
't zelve volgen ; hier in tegendeel
/.iet men gene Scholieren of Gccs-
ttlvken voor 't lyk gaaan , en daar
word ook niet voor 't huis, nog
onder 't gaan, of in de kerk ge-
zongen of cene lykpredikatie ge-
houden , maar alles word in tfilte
verricht; en als 't lyk ter aarde

der ook ter dege op zyne hoede
zyn , dat hy in 't aflezen en plaat-
zen van zoo vele perzonen niet
verdwale, ten ware hy zynampt
verliezen wilde.

Daarenboven ftaat te merken ,
dat 'er nooit eenige vrouwen of
vryftersmede ter begravenis gaan;
want men ziet nooit iemand an-
ders , dan mansperzonen , die 't
lyk volgen. Wanneer 'er onge-
trouwde perzonen begraven wor-
den , zoo neemt men nooit ge-
trouwde mans om te dragen , maar
jongmans, die 't lyk in 't graf
hebbende laten zakken , een wei-
nig aarde daar over doen, ende
rcil aan den doodgraver overla-
ten.

Men neemt niet zoo als by ons
in Duitfchland enkelyk 6. of 8.lni'cn,ioor.
dragers, als 't lyk licht, en heel g^ns

t 1 11 1 t c 1 ■ —....„neemt.

dicht by de begraafplaats is; maai
doorgans 14. of 16., welke 't

Ivk

Hoe veal

KAAP de GOEDE HOOP. 315

lyk op de baar gezet, en 't dood-
kleed] zynde eea groot /wart la-
Ken , mei va de franjes luvet , daar
over geldiikt hebbende, 't zelve
gelvkerhand opnemen , en na 't
graf dragen; dog zoo, dat z\ de
baar eenige huizen ver in de han-
den dragen , en weder nederzet-
ten , tot dat de begravenis af-
gelezen , en in order volgen
kan.
Andere Aan alle de/e dragers word ie-
der een paar zwarte handfehoenen
dragat C en ee" l^nge zyde lamfer gegeven,
zoo dra als zy in 't iterfhuis zyn ;
aldaar gaan zy in een byzonder
vertrek , en men onthaalt hen op
brood en wyn; en als 't tyd is, om
't lyk tot ruit te brengen, komt de
Bidder hen waarfchomven. *Eer
zy uit 't iterfhuis gaan, prefen-
teert de meid aan ieder drager een
ruiker, zoo als de Bidder heeft,
als mede een Citroen of Oranje-
appel ; 't lyk ter aarde beitelt zyn-
de , worden de dragers weder als
voorheen op brood en wyn ont-
haalden vervolgens geeft deBidder
hen een ftuk geld , 't welk zy voor
hare moeite onder malkander de-
len können, en aldus keert een ie-
der weder na huis.

't Gemelde geld beftaat door-
gaans in enkelde daalders, en be-
draagt, als de overledene een wei-
nig gegoed is, meelt zoo veel, dat
ieder drager %. of 3. ryxdaalders
heeft, behalven de handfehoenen
en de lamfer. Verveelt het de ge-
ne die de begravenis-kolten moet
dragen niet , om dezelve den
gantfehen avond tot laat in de nagt
in zyn huis of in dat vxn zyn buur-
man te hebben , die hem dan op
zyne kotten deftig laat onthalen,
zoo kan hy dit geld in zyn zak
houden , en de dragers met eene
goede maaltyd afvaardigen , welke
hem op verre zoo hoog niet komt
te It-aan, als 't gemelde geld.
Doordien de meelte echter eene
eer daar in fcheppen , dat zy by
't begraven van vrouw , of deze
van haren man , en beide van ha-
II. 'Deel.

re kinderen, verwandten, en na-
beftaanden veel kollen doen, zoo
gefchied zulks heel zelden ,cn zoo
't al gebeurt, zoo ltryd het tegen
de eer en '1 lat (oen.

Dienvolgens wyl men daaren- w
boven eenzeker Ituk geld aan de ^J™
Diakens voor de grafltede, en begrafenis
andere koiten meer, zoo als ooklopcn'
voor w\n en brood veel betalen
moet, zoo is licht af te nemen,
dat eene gemene burgerlyke be-
grafenis zelfs heel veel koft ; en
ben ik verzekert , dat in Duitfeh-
land zoo veel niet word vereifcht
tot eene Adelyke begrafenis , als
hier tot eeneboere; om dat hier
daarenboven de Lamfers betaalt
en de zwarte mantels befchikt
moeten worden.

't Eenige dat een burger of boer
zoude fchynen te gemoed te ko-
men, is mynes bedunkens, dat
hy zoo veel geld niet van noden
heeft, om zyne flaven en flavin-
nen in den rouw te iteken ; dog 't
geen hy hier ontrent wint, verheil
hy aan de andere kant weder bub-
belt; want zoo wel de dragers als
de grafltede en alle andere kos-
ten , lopen hier veel hoger in 't
geld, als in Duitfchland, om dat
de meelte waren , tot de begrave-
nis nodig, uit Holland moeten
worden gebragt, welke wyl men
ze eerlt uit de twedeof derde hand
bekomen kan, zekerlyk eens zoo
veel koiten als in Duitfchland ; zoo
dat hier by geen voordeel tervvae-
reld is, men mag 't rekenen, zoo
als men wil.

Zodanige rouwklederen zyn Hoede
niet als in Duitfchland by de man- l°'dW V0,"J

j m«ii bragt word.

nen zwart, en by de vrouwen of
wit of insgelyks zwart; maar bei-
derlei geflagt gaat , als 't eene die-
pe rouw is, gantfeh zwart, zoo
dat men aan den man geen wit
dan de das, en aan de vrouwen
geheel niet anders, dan zwarte
klederen, hals neusdoek , lobben
enz. ziet ; waarenbovcn de zwarte
kap hen zoo diep in 't aangezicht
hangt, dat men van 't zelve niets
rlrz kan

316 BESCHRYVING van de

Op wat
■wyic de
weduwe of
weduwe-
naat weder
mogen
trouwen.

■ men
dek:
ren vnn 'r
ecrllcbcil
re vpede:i
ftelt

kan zien. Zoo dra echter deze '
diepe rouw gecindigt is, die een
half jaar duurt, en mannen en
vrouwen weder witte nevens de
zwarte klederen aantrekken , zoo
is 't een teken , dat de rouvy 't o-
verige halfjaar ook in zodanig ge-
waad zal worden uitgedragen, ten
zv de weduwe of de weduwenaar
weder lult kregen om te trou-
wen, in welk geval de rouwklede-
ren wel ras aan den fpyker gehan-
gen , en vreugde klederen aange-
trokken worden.

Belt echter is 't, dat zodanige
weduwen of weduwenaars in geen
twede huwclyk mogen treden,
ten zy ze hunne kinderen van 't
eerfte bed, haar vaders of moeders
bewys gedaan hebben ; dat is, de-
zelve worden door de Heren
Wcesmeefters verplicht, om ha-
ren itaat onder eede op te geven,
of eene ordentlyke lyit daar van te
laten maken, waar na vervolgens
door de gemelde Weeskamer de
vaderlyke of moederlyke erfpor-
tie ten behoeve van 't kind of
kinderen aangetekent , en de
hoofdzomma in handen van den
vader of moeder gelaten word ,
ten einde de onmondigen van den
Vfus fruftus 't vrucht gebruik of
lyftogtopgebragt, en 't kapitaal in
zyn geheel gelaten worde, ten wa-
re men zag, dat 't huishouden ten
achteren teerde; want zoo dra
zulks befpeurt , en den Weesmee-
fters aangetoont word , 't zy dat
zulks door de naafte vrienden van
't kind gefchied of door anderen,
zoo talten zy volgens hunnen
plicht den boedel aan, doen 't
kindgedeelte op winft uit, opdat,
zno 't huishouden al aan de lager
wal geraakte, 't kind of de kinde-
ren ook niet alles verliezen zou-
den, waar mede zy met der tyd
in ftaat zouden zyn, om zelf iets te
beginnen.

Menig vader of moeder, by
middelen zvnde, maken niet gaarn
een nette ltaat van hunne goede-
ren, waar door de kinderen van

't eerfte bed niet zouden te kort
komen, maar eer zy hun gantich
vermogen laten befchryven, zoo
maken zy den kinderen van 't eer-
fte bed liever zoo veel, en laten
zulks onder eede door de Wees-
kamer aanfehryven, dat een ie-
der daar mede kan te vrede zyn ;
en laat men gaarn gefchieden, dat
de kinderen van 't eerlte bed,juill
niet altyd de gerechte helft van 't
vermogen voor af bewezen word,
niet twyffelende , of de kinderen
zullen by de dood van den nog in
leven zynde vader of moeder niet
te koft gedaan worden.

Wanneer echter in tegendeel
een man of vrouw, van welk laat-
ite geflagt hier wel voornamelyk
dit volgende is aan te merken , tot
een twede huwelyk treden wil,
zoo wacht zy niet , tot dat haar
iemand ten huwelyk verzoekt, te
meer als haar vermogen zoo groot
niet is, dat een ander daar op
zoude verlieven , en hope maken
können, om met der tyd door
hulp van deze goederen hoger te
komen , en zich eerlyk te gene-
ren ; maar zy bewyft hare kinde-
ren van 't eerfte bed zoo veel, daü
zy zelf niets overhoud ; 't welk
deHerenWeesmeefterszeer gaarn
toeftaan , aangezien zy wel weten
dat door dit middel de een of de
ander in 't net en zy tot een twe-
de huwelyk zal gebragt wor-
den.

Hier van zoude ik verfcheide
Haaltjes können bybrengen , zoo
zulks nodig was, en de namen van
zulke vrouwsperzonen niet ver-
dagt gemaakt wierden ; dog hare
behendigheid en liftigheid is door
de gantfche waereld t'over be-
kent , zoo dat ik deze moeite wel
fparen kan.

Ondertuftchen is uit het tot nu Hoede
aangetoonde genoeg/.aam af te ne- wuct!ka-n
men , dat de ouders by haar leven mervoor
en na derzelver dood de Weeska-
mer, 't voordeel der kinderen zoo
veel mogelyk , ter herten hebben,
aangezien zy beide ten minften na

'tui-

de kinde-
ren »oigen.

KAAP de GOEDE HOOP. m

't uiteihke aanzien, win eehecle-
zclve intentie /\n, om namelyk
dcr/clver hoofdzomma te vergro-
ten , ten einde zv hare eigene
huishouding beginnen en hunne
erfgenamen ook iets degelyks
zouden nalaten können. In al-
le delen was te Wenfcheh , dat
de geeitelyke voor/.orge met de
lichamelykc overeenquam , en
nietzoo zeer in den wind gellagen
en verwaarlooit uïerd.

Want fchoon de ouders niet al-
lemaal \ an eene Hechte kindertugi
te befchuldigen zyn, om dat eeni-
ge een zeer fraai leven leiden, 7.00
zyn echter de minltcn daar van uit
te zonderen; want in plaats dat
zy van hare kinderen, nog teer en
I Mig veel werk maken, en de ui-
terlyke cerlykheid met de moe-
dermelk inprenten zouden, op dat
daarna het gebouwvan ware God-
zaligheid , daar op bequaam zoude
gezet worden , zoo laten zy deze
ganffche zorg van den beginne af
aan de llavinnen , of Hottentot-
tinnen over, en zyn wel in haar
fchik, als de kinderen maar geen
ongeluk krvgen.
Hoede Men overdenke flechts by zich
opvoe-" zeken, wat eene zodanige Aja, of
ie ver- kindermeid, voor goed by zulke
jrdcn°. JonSe fpruiten doen kan ; die een
heidens leven leid, aan wellulten
en alle zondige driften overgege-
ven is, en onkuifche , onnutteen
dwaze taal met haars gelyke, in 't
byzyn van 't kind, uitilaat ; en op
niet anders uit is, dan 't kind haar
toevertrouwt van eetcn'en drin-
ken te verzien, en 't zelve aller-
hande vermaak aan te doen ; ten
einde het Hechts vrolyk zyn en zy
bevryd van kyven blyven mogen ;
fchoon de grond van waarachtige
Godvruchtigheid verwildert en
verwaarlooit word ; dit is immers
eene zaak, die ten hoogllen te be-
klagen is, en by alle rechtlchape
Chriltenen afgekeurt word.
/aar zulks Wanneer nu fchoon de ouders
aax. zelf de kinderen met een goed
voorbeeld voorgaan, en hen den

weg tonen, dien v.e wandelen
moeten, roo kan erihtéf de eens
111 vlam geraakte tondel zoo ras
niet geblufcht worden, als llr
dende tegen 'i algemeen (preek-
woord, '(welk duidelyk zegt: A
tenetit a/ljitcscrrc wultuw iß. Dat
is: ''fon^^vlrot oud feiveten. /oo
lang het aldus onder 't opzicht vm
eene zodanige Aja is, loopt het
gevaar, in den grond \ eru aarloolt
te wordt 11, ie meer als 't tot de ja-
ren \\m onderlcheidinge komt.

Het is niet te loochenen, dat
eene zodanige Aja bequaam genoeg
is, met kinderen om te gaan, en
dezelve na behoren op te pallen ;
men kan ook niet ontkennen, dat
dezelve goede fpraakmeelterellen
zvn, om 't kind de moedertaal, of
ten miniten de Portugcefche taal,
die door gantfeh Oolt-Indie ge-
meen is , en als de hoofdtaai in de-
ze landen aangemerkt word , als
met de moedermelk te doen inzui-
gen ; dog by alle deze bequaam-
heden ontbreekt mynes bedun-
kens 't hoofdzakelyklte, datbyde
opvoeding der kinderen 't voor-
naamfte moet zyn.

Want behalven dat zy zelf zeer
elendig en gebroken Duitfch of
om beter te zeggen, Hollandfch
fpreken , en niet in Itaat zyn , om
dezelve aan 't kind te leren, wes-
halven ook de kinderen alhier in
den beginne zeer barmhertig
Duitfch fpreken ,byna als de Fran-
fchen, welke de Duitfche tale le-
ren; zoo is 'er nog eene grote
zwarigheid in den weg, welke be-
let, dat de kinderen tot de waar-
achtige Godvruchtigheid niet kön-
nen gebragt worden, welke nog-
tans 't meelt behoorde te worden
ingeprent; aangezien zy zelf een
Heidens leven lyden , en naauw-
lyks by naame weten, wat Godza-
ligheid is of niet.

En fchoon vele uit vreze voor
de itrallè, fchuwcn iets onbeta-
melvks in't byzyn van andere men-
te fpreken of te doen* zoo is zo-
danige vrees echter maar llaafach-
Rr 3 tig.

3,g BESCHRYVING

VAN DE

De alge-
mene
fcholen
zvn flechf
g'dtelt.

tig, die enkelyk getoont word, om
de itrarTe t'ontgaan. Want als zy
alleen zyn, endiergelyke onnoze-
le kinderen by zich hebben, zoo
word die vrees licht verbannen,
wyl zy verzekert zyn dat de kin-
deren haar niet können verraden,
fchoon ze nog zoo veel zien of ho-
ren.

Derhalven ontbreekt het aan ee-
ne goede kindertugt zeer veel, te
meer als de ouders zelf, zoo als by
velen gefchied, niet veel acht
daar op flaan , en enkelyk te vrede
zvn, als de kinderen ïlechts niet
veel fchreeuwen of onruft veroor-
zaken , fchoon 't voor 't overige
mag gaan, zoo als 't gaat; en by
aldien zy t' huis maar zoo veel le-
ren, dat zy 't Vader Onze, 't alge-
meen Chriltelyk Geloof, de Gebe-
den voor en na den eeten, en ee-
nigc fpreukjes op rym opzeggen
können, zoo is 't by velen al ge-
noeg; zonder zorg te dragen, dat
zy in haren Godsdienit ter dege
onderwezen worden.

Zoo Hecht als het nu ontrent de
Kindertuchtis, zoo flecht en nog
Hechter is het met de algemene
icholcn gelegen, en zulks niet
door nalatigheid van de Voortref-
felyke Maatfchappy, of ook niet
ten opzicht van de ouders, als of
die 'er geen geld aan zoude willen
hangen , maar uit luiheid en traag-
heid van de genen die opentlyk
daar toe beitelt zyn, en van de ge-
melde ßloejende Maatfchappy on-
der anderen ook om deswille eene
aanzienlyke en ryke bezolding ge-
nieten.

Want alle aan land zynde en de
Kerken bedienende Ziekentroos-
ters, Voorlezers of Voorzingers,
zoo als ze ook zoude mogen wor-
den genaamt, hebben van de ge-
melde Maatfchappy bevel , om
wyl de gantfche week door tog in
de Kerk niets te doen valt, de kin-
deren der inwoners in lezen,
ichry ven , cyferen , en in de gron-
den van haar Chriilendom t'onder-
wyzen; dog hoc Hecht en nalatig

zy deze pligt waarnemen, zulks
leert de dagelvkfche ondervin-
ding, en zoude het nodeloos zyn
daar van bewyzen by te brengen.
En by aldien 'er al iemand is , die
begint fchool te houden , zoo
duurt die yver nogtans niet lang,
om dat zy zich liever op den han-
del leggen , en daar mede gerufter
aan veel geld geraken , als door 't
verdrietig fchool houden; of zy
nemen enkelyk de genen, die
haar belydenis leren, en ten H.
Avondmaal gaan willen.

Door dien echter de hoogde
nood vcreifcht, dat de kinderen
onderwezen worden , en niet
gantfchelyk zonder tugt opgroe-
jen, zoo zyn 'er altyd nog eenige
in de bezetting , welke de hand
aan den ploeg liaan, en de kinde-
ren leren. Zodanigen bevinden
zich ook zeer wel daar by en ver-
dienen een fchoon fluk geld ; aan-
gezien 'er geen inwoner is, die
niet alle maanden voor zyn kind ,
dat eerit leert lezen , een vierden-
deel daalder, en als 't fchryven of
cyferen leert, eens zoo veel geven
zoude. Door dien 'er nu zeer
vele kinderen zyn en de Leermee-
ilers heel fchaars, zoo is licht te
denken, dat zodanig een dikwyls
beter daar van leven kan, als me-
nig Dorp-paap in Duitfchland.

Ik heb twee van dezelven ge- Maande
kent, die my dikwyls in oprecht- jf1^"1*
heid betuigt hebben , dat zy door- van den
gaans 30 ryxdaalders eer meer als Schn°]-

D . , J 111, mcelter.

minder ter maand hadden ; voor-
namelvk echter heeft my wylen
Gerhard Rembkes, die de reken-
komit in den grond veritont, zeer
dikwyls verhaalt, dat hy menig-
uerf 50. ryxksdaalders ter maand
had ; zoude dit nu niet eene goe-
de bezolding voor een School-
meester zyn? Welkeen hoe veel
Geeltelykcn in Duitfchland kön-
nen zich beroemen, dat zy het zoo
hoog brengen ? Word aldus
de onderwyzing niet vry beter
betaalt , als op eenige andere
plaats, alwaar men vry meer we-
ten-

KAAP cfe GOEDE HOOP. 319

tenfchappen verhandelen, en den
kinderen met grote moeite in-
prenten moet3
^f' Was de fchöölhouding alhier
I bellek, yon ;ils in Europa.» 200
zoudemert met der tyd zien; dat
uit de/c kinderen de vermaardite
mannen /.ouden voortkomen, om
dat God hen met een goed na-
tuurlvk vernuft en oordcel begaaft
heeft, waar in zy zekerlyk de
I 'uropcanen ver overtreffen ; dog
zoo lang zulks zoo blvft, en de
waereldfche Overheid gcenc ande-
re fehikking maakt, zoo is 'et-
Hechte hope , dat men geleerde
menfehen onder dezclven aantref-
fen 7.il; ten ware, zoo als reeds
verfcheidemalen gefchied is, dat
diergelyke kinderen na Europa*
gezonden, en aldaar beter onder-
wezen wierden , gelyk men aan
den Heer Gouverneur Generaal
op Batavia, Adriaan van Ribeek
een levend voorbeeld hebben kan.

Edog genoeg daar van. Het
is tyd , dat ik insgelyks van de
vreemdelingen, hier aankomende
meld, en zeg, hoede inwoners
zich jegens dezelve houden. On-
der 't woord inwoners echter wor-
den gene andere vcrltaan, dan de
genen, die uit Europa hier geko-
men, en als nog in bezetting leg-
gen, of als vry-mannen zich met
ter woon neergezet hebben en van
den veltbouw, wynlezing en vee-
tugt. leven; waar door aldus te
kennen word gegeven, dat hier
van de Hottentotten of van de
flaven niet word gefproken , als
welke enkelyk op eene indirecte
wys in aanmerking komen.

Deze Europeaanfche inwoners
hebben, zoo als reeds voordezen
erinneertis, de gewoonte, dat zy
om een onderfcheid te maken, alle
aankomende vreemdelingen twee
b\ zondere namen geven; dopen-
de de genen, welke direct uit Hol-
land komen, 't zy dat zy meer-
malen hier geweckt zyn, of niet ,
met den Maleifchen naam van Ba-
ren ; en die uit Indie wederkeren,

met dien van Orlammen; de re-
de echter, en w ai deze namen be-
tekenen, zal ik Kier niet b\ voe-
gen, om dat ik zulks reeds vuor-
maals gedaan heb.

Zoo dra dienvolgens een fchip, ^,^7, ' "

met Baren of Orlammen hier aan- worden

minnelyl
on t tangen.

komt, want /onder fchip heeft (mi
men tot nu geen voorbeeld, dat
eenige vreemdeling hier aangeko-
men,en 't Afrikaanfche land door-
getrokken is , zoo word 't volk
van de inwoners blvmocdig en
minnclyk ontfangen, van den een
of den anderen gehuisveit, na ie-
ders itand en hoedanigheid ont-
haalt, en met de nodige bedden
en ander gerak na begeren ver-
zien.

Wanneer 'er ook onder deze
aankomelingen eenige zich bevin-
den, die ten aanzien van hare hoe-
danigheid en ryke middelen fchu-
wen, in 't Ziekenhuis der Yoor-
treffelyke Maatfchappy te gaan,
zoo zy anders van die Maatfchap-
py af hangen, en liever by d'een of
d' ander burgers huisveften wil-
len om zich aldaar te laten gene-
zen, zoo zyn 'er zeer veel, welke
zodanige vreemdelingen , 't zy
met fcheurbuik of eenige andere
ziekte behebt , zeer gaarn huis-
veilen , de behulpzame hand bie-
den, en niets verzuimen, dat tot
bevordering van de gezondheid
ltrekken kan.

Indien een zodanige zieke
vreemdeling niet van de Voor-
treffelyke Maatfchappy afhangt,
maar van eenige andere Europe-
aanfche Landaard , zoo is deszelfs
komll insgelyk aangenaam , en
worden de zieken mede na hunne
qualiteit en middelen opgenomen
en bezorgt; dog zoo 'er veel van
zodanige vreemde zieken zyn,
zoo is de Kapitein van 't fchip ge-
noodzaakt, om een en ook wel
twee huizen te huuren, zyne zie-
ken daar in te leggen, met nodige
levensmiddelen te bezorgen, men-
fehen te beltellen, om ze op te
pallen , en aldaar te laten genezen.

Dog

320 BESCHRYVING vande

Onder-
fcheid der
i by
huisvefting

Dog door dien 'er onder veel
rieken , nu en dan ook wel een
keimt te tierven, zooishy verder
verplicht, om denz elven na zyncn
ftaat te laten begraven, 't welk
echter niet kan gelchieden, zon-
der den Heer Gouverneur zulks
bekent gemaakt en hem om ver-
lof verzogt te hebben; daarenbo-
ven moet hy voor alles eens 700
veel betalen, als een Hollander,
en aldus flnrzwygende te kennen
geven, dat hv een vreemdeling is,
en aan alles geen deel heeft, waar
toe de Yoortrefïelyke Maatfchap-
pv met de van haar r.nngelegde
Colonien, magt en recht heefr.

Niet alleen echter lopen de be-
grafenis-koften by een vreemde-
JinjT hoger, dan by een inwoner
reem" of Bediende der Voortreftelyke
delingen. ]\-fa.ltfc]iappy . maar de inwoners
zelf maken een groot onderfcheid
tullchen een vreemdeling, die in
dien ft der gemelde Maatfchappy
is, en aan land overnagt, en der-
halven met goed eeten en drinken,
als mede een goed bed verzien
moet worden, welken zy door-
gaans een rvxksdaalder voor eene
nagt aanrekenen, terwyl iemand,
die in dicnll van eene vreemde
landaard leeft, en dezen haven
aan doet, om zich van verfch wa-
ter, brandhout, en allerhande le-
vensmiddelen te verzien , of 't
fchip te kielhalen of te kalefate-
ren , alle 1 4. uuren fchicr eens zoo
veel betalen moet.

Dit onderfcheid fchynt den
oorfprong daar van daan te heb-
ben, om dat vreemdelingen zel-
d< 1 /onder veel Koopmanfchap-
pen aanlanden, welke zy zoeken
daar aan den man te brengen ; zoo
dat7V dikwvls met cent percent
niet te vrede zyn, maar hunne
goederen zeer hoog houden , 't
iemand, die de Maatfchap-
•nt , ZOO gevoeglyk niet doen
kan , ten ware hy gevaar wilde lo-
pen, van den Fiskaal independent
te worden overvallen. Door dien
nu de inu onets zien, dit zy hun-

Wa

he'alen
mucten.

ne goederen overloven, en van
hunnen eifch niet veel willen laten
vallen, zoo achten zynietonrede-
lyk te doen, wanneer zy hunne
huizen en levensmiddelen ook
veel hoger houden, dan zy dezel-
ve aan de Hollanders aanrekenen ;
ten einde niet te veel geld van hen
wcggefleept maar wederom een
groot gedeelte aan land verteert
worde.

En op deze wyze laten de inwo-
ners zich hare vriendelykheid en
willige huisvefting van alle vreem-
delingen duur genoeg betalen;
aangezien 't immers wel betaalt
mag heten , als ik van ieder galt da-
gelyks een ryksdaalder ontfang;
en als 'er verfcheide in een huis
by malkanderen zyn, zoo is licht
af te nemen, dat een zodanige
Waard zeerveel daar mede winnen
moet; en weet ik my nog zeer
wel te binnen te brengen , dat een
zeker vriend tegens my heeft ge-
zegt, dat hy in een jaar ruim dui-
zend ryksdaalders met logeren o-
vergehouden had; te meer wyl
dat jaar behalven de Hollandfche
retour - vloot , vele Engelfche
fchepen aangekomen waren, die
lang ten anker gelegen, en in 't
huis van dezen vriend , die de En-
gelfche tale kundig was , veel
geld verteert, en rykelyk geleeft
hadden.

Deze wyze van geld te winnen vvord?«
kan nog eenigzins doorgaan , om wei gehuis-
dat een vreemdeling daar voor
deftig onthaalt, en zeer wel be-
dient word; aangezien een zoda-
nige Waard voornamelyk zorge
moet dragen, dat zyne gallen geen
gebrek hebben aan goede oppaf-
ling , vriendelyke bejegening,
keurlyke fpys, lekkere wyn, en
't geen zy anders van noden heb-
ben ; waarontrent men hen ook
geen maat voorfchryft, ten zy 't
ruwe matrozen waren, welke
men hare portie aan wyn op tafel
zet, en laat betalen, 't geen zy
daar boven drinken.

Wanneer echter 't geld verteert

is, •

KAAP Di GOEDE HOOP. 321

is, eer de reis voortgaat, en een
zodanige vreemdeling met de
febeepskenken niet te vrede i«, of
zich aan boord begeven wil, en
derhalven /ync by zich hebbende
goederen aanfpreken moet , zoo
gaat het hier aan de Kaap, zoo als
fchier op alle andere plaatsen;
want niemand wil ganrn veel winit
geven, maar zoekt alles zoo goed
koop te hebben als hy kan; om
dieswille doet een zodanige zich
zelf 't grootlte nadeel; aangezien
hy dikwyls naauwlyks daar voor
ontfangt , 't geen de goederen j
hem zelf gekoit hebben; ja 't ge- j
beurt dikwyls genoeg, dat hem
zulks niet eens daar voor geboden >
w ord.

l\n w\ 1 'er zeer vele verq uilten -
de menfehen op de fchepen zyn,
voornamelyk onder de matrozen ,
die zich door den lekkeren wyn
alhier, 't aangenaam fchapevleefch
en liefelyke keukenkruiden, ne-
vens allerhande keurlyke boom en
tuinvrugten zoo lang laten beko-
ren, tot dat zy niets meer overig
hebben, en gedwongen zyn , ha-
re fchepen te zoeken , en met le-
dige handen van 't land affcheid te
nemen, zoo is licht te befluiten,
dat de goederen van deze men- |
fchen in grote menigte te koop
gedragen worden, en derhalven
veel beter koop te bekomen zyn,
dan dat ze op hunne waarde ge-
houden wierden.

Menig een, dien 't berouw te
laat aankomt, ftort zich in vry
groter ongeluk, dan de tot nu
verhaalde vcrquilting na zich
fleept , om dat hy zomtyds voor-
neemt, om zyn overig geld in lou-
ter vermakclykheid door te bren-
gen ; dog uit deze vrolykheid ont-
ftaaj doorgaans op 't laatiltwiit,
te meer als 't hoofd door veel wyn
op hol en 't bloed verhit is, waar
door dan menig een wakker afge-
rolt, ofdodelyk gequetft word ;
hier op word zodanig een dan ze-
kcrlvk in hechtenis gezet , en van
't feit overtuigt, met roeden of
II. Ttal.

met dunne in twee gcfpouvve
fpaanüche Hokjes deerlyk gegcef-
felt, en ti rloedc voor ee-

nige jaren gebannen*

Mier van zoude ik verfchcide v"i<iefl»-
voorbeelden können aanhalen, ten vry/fn-
i\ zulks nodeloos, en 't leven der woond«rs.
zeevaarders t'ovet bekent fl as. Ik
wil liever 't laatlte ituk uitvoeren,
dat ik in den beginne belooft heb,
en van de ilaven bybrengen , 't
geen nog van de/elven mögt t'e-
rinneren zyn ; voor al echter itaat
hier te merken, dat mync mening
niet in 't algemeen van alle Haven
te veritaan zy; aangezien ik my
nog zeer wel weet te binnen te
brengen , dat ik van de flaven der
Voortreftèlyke Maatfchappy reeds
voormaals hier en daar 't nodig be-
riolit gegeven heb, maar ik zal
hier voornamelyk van de flaven •

der inwoners handelen, en tonen,
hoe dezelven zich tegen hunne
Heren en Mcelters, of derzelver
vrouwen en kinderen gedragen,
en onder elkander zelf le-
ven.

Gelyk nu de Voortreffelyke
Maatfchappy hare flaven en flavin-
nen, van vreemde plaatzen hier
ge-bragt, zeer gaarn door den H.
Doop ter ChriftelykeReligie inlyfr,
als zy de gronden van dezelve ge-
leert hebben , en bevolen heeft de
kinderen, welke hier geboren wor-
den,allezonder onderfcheid te do-
pen, en naderhand in haar fchool't
Chriitendom uit den grond als me-
de lezen enfehryven te leren; zoo
is zulks daarentegen onder de bur-
gers en overige inwoners van 't
land eene rare zaak, dat zy ie-
mand, die hier gekomen en niet
gedoopt is, laten dopen ; niet zoo
zeer , om de kollen te fpa#en ,
want deze zyn 'er niet of ten min-
den zeer gering, maar om dat
hen als Chriltenen bedenkelyk
voorkomt, om andere Chriltenen
tot flaven te hebben.

Of echter deze fchynrede den
iteek houden , en tot eene ge-
noegzame ontfchuldiging ver-
Ss Itrek-

322 B E S C H R Y V I N G van de

ftrekken kan , zulks zal ik aan an-
dere ter beiliilinge overlaten; my
komt de zaak verdagt voor ; ten
dele om dat op vele plaatzen zoo
wel in Duitfchland, als in Bohe-
me, en anderen Koningryken van
Europa, niets niemvs is , dat
Chriitenen andere Chriitenen tot
ilaven hebben, en dezelven ten
aanzien van 't lichamelyke fchier
op dezelve wyze handelen, als ze
hier gehouden worden ; ten dele
ook om dat zy geene zwarigheid
maken , de genen, die van andere
gedoopt zyn , en of de Gerefor-
meerde, Lutherfche ofCatholyke
Godsdienft omhelit hebben , te ko-
pen, en als Haven te gebruiken.
Daarenboven is door gantfch
Ooit-Indie gemeen , dat de Zen-
delingen alle de genen die van de
Heidenen, Mahometanen en an-
deren tot hen komen, of als Haven
onder hen leven , na eene korte
onderwyzing ter H. Doop toela-
ten ; 't geen nu deze met goed ge-
winnen doen, en zonder hinder-
nis der lyfeigenfchap verrichten
können, zoude zulks hen alleen
verboden zyn?

Derhalven is zulks mynes be-
dunkens eene naakte ontfchuldi-
ging, die niet genoegzaam is, om
hen te verfchonen, en geloof ik
veelmeer, dat gelyk de liefde en
de yver ten Chriltendom onder
hen gantfch flaauw en verkoud is,
zy ook gene drift hebben, om de
Haven tot de Chriftelyke Religie
te doen overkomen ; licht uit vre-
ze, dat zy door deze, zoo zy
den weg ter waarachtige Godza-
ligheid geleert hadden, befchaamt
en voor de gantfche waereld tot
een fpot gemaakt zouden worden,
daar zy nogtans zoo ver niet be-
hoeven te gaan , om dat de blinde
Hottentotten, gelyk uit vele van
myne vorige Hoofdftukken blykt,
hen in vele (lukken overtreffen ,
en van een beter overtuigen.

Dog het kan ook wel zyn, dat
de liefdeloosheid van verfcheide
van hunne Geeftelyken fchuld

daar aan is , aangezien hare wer-
ken dikwyls met hunne woorden
niet 'overeenquamen ; dog gelyk
deze voor zich zelven geene on-
fchuldiging by God vinden , maar
met dubbelde Hagen zullen ge-
ilraft worden , zoo können de in-
woners zich ook niet op 't aanfto-
telyk leven der Geeftelyken be-
roepen , om dat zy wel weten , dat
hen genoegzaam is gezegt , dat
goed is , en God van hem
eifcht.

Ik verwonder my echter over
deze fteegheid der inwoners van
de Kaap de Goede Hoop, waar
door zy zoo wel de grote en ge-
kofte , als naderhand van deze in
hare huizen gewönne en gebore
Haven kinderen, van den H. Doop
afhouden, te meer wyl zy zien,
dat de Voortreffelyke Maatfchap-
py hen hier in met een goed voor-
beeld voorgaat ; want deze belet
de grote en volvvaiTene menfehen
hier in gantfch niet , en de kleine
kinderen heeft zy uitdrukkelyk
bevolen, dezelven allen zonder
onderfcheid te dopen, ten zy de
vader van een zodanig kind een
Europeaan of een Haaf zelf zy.

Ten dien einde moeten de moe-
ders van de gemelde kinderen zich
akyd by den prediker van de plaats
aangeven, en 't ongedoopte kind
met zich op den arm brengen, of
zoo als doorgaans gefchied , door
eene andere flavin laten dragen,
wanneer de Prediker vraagt, waar
de moeder van 't gemelde kind
van daan is, en hoe 't zelve zal
genaamt worden; midsgaders wie
de vader van 't kind is ; zoo 't nu
zwart of geel van kouleur is, na
den aard van de aangetoonde ou-
ders, zoo is 'er verder geen onder-
zoek van noden, om dat de appel
niet ver van den Ham valt ; is ech-
ter 't kind meer wit als geel, en
de moeder pikzwart, zoo is't een
vaft teken, dat het een Europeaan-
fche vader moet hebben gehad ;
wie echter dezelve is , kan de pre-
diker niet anders vernemen , dan

dat

De Maat-
fchappy
gaat de in-
woners
met een
goed voor-
beeld voor.

Wat by het
dopen der
(laven kin-
deren aan
te merken.

KAAP DK GOEDE HOOP. 325

dat de moeder of de flavin , die 't
kind op den arm heeft, tot ant-
woord geeft : Ik en weet bet niet,
vader allang weg, vader allang
na "Holland, toe.

Of echter dit antwoord altyd te
g iloven» eb de vader niet dikwyls
voor handen is; zulks kan men
niet wel raden. Ten miniten is
wel te denken , dat de /.e vrouws-
rzoqnen dikwyls zelf niet weten,
wie de rechte vader is. Dog 't
zy hoe 't zy, 't kind word om
dieswille niet ongedoopt gelaten,
en heeft altyd een gee]ualificeert
perzoon uit den Raad tot gevader,
welke ook als de Geeilelykc na
de predikatie 't formulier van den
Doop leeft , en vraagt of N. N.
wil gedoopt zyn , beltcndig tot
antwoord geeft: Ja in dei: naam
'van de Voortreffelyke Maatfchappy;
waar mede deze gevaders dan te
kennen wil geven, dat hy de
plaats der gemelde Maatfchappy
bekleed, haar bevel voltrekt, en
niet in zyn naam , maar in dien
van de roemrugtige Maatfchappy
antwoord.
Aiic ion- Door dien nu diergelyke flaven-
'•"""" kinderen jaarlyks zeer vele ge-
doopt worden, zoo dat 'er fchier
niet eene Zondag voor by gaat,
waar op 'er niet twee, drie en
meer gedoopt worden, zoo ver-
ltrekt immers zulks den inwoners
een troffel) k voorbeeld, om ins-
gclyks te doen, en voor 't geeite-
Iyk welzyn van hunne flaven en
flavinnen zoo wel te zorgen, als
zy verplicht zyn, om zulks voor 't
lichamelyk te doen , zoo zy anders
goede en gezonde ilaven behou-
den, en lange jaren van dezelven
dienft hebben willen.

Want vele van deze inwoners,
als zy zien , dat hare arbeid yverig
en na behoren verricht word,
zoeken dezelve ook cenige ver-
quikking te geven; dezelve be-
ftaai echter niet in dronken
drinken , onordentlyk nagtbra-
ken, of plegen van buitenfporig-
heid,maar degeenendie vreemde-
II. tfeel

fchier ge-
doopt.

lingen huisveUen, laten hen 't
drinkgeld behouden, om daar van
boven hunne gewoonlyke kleding
welke hunne Meeilers hen geven
moeten, zondags-kledeeen tema-
ken, of die penningen andeis tot
haar voordeel ie gebruiken.

Want fchoon deze menfehen tenige iu-
fchynen de armbertigile en elen- I^vcenr"
diglte fchepzels te y.yn , die van baargeld
een anders wenk afhangen , zoo J°thovMr"
lleekt echter in de meellen eene
ongclofclykc hovaardy ; zoo dat
zy een weinig opgedaan , zich zcl-
ven niet kennen, en niet wel kön-
nen lyden, dat men hen deswegen
belacht of befpot.

Vele echter fchoon zy nog zoo
veel geld bekomen, zoo dat zy
niet alleen klederen daar van ma-
ken, maar ook ander voordeel
daar mede zouden können doen,
geraken door 't aanporren van an-
deren, aan 't fpelen, vreten en
zuipen, en brengen aldus haar
geld op eene fehandelyke wys
door; fchoon zy wel weten , dat hen
zulks door den beuls knecht deer-
lyk zal worden ingepepert.

Daar van zyn my zeer vele
voorbeelden bekent , en acht ik
onnodig, deswegen wydlopig te
zyn; dog van alle deze zal ik 'er
maar een met korte woorden aan-
halen, van een hardnekkige flaaf,
die door goede en zachte midde-
len gantfeh niet te regeren , nog
van zyne ontaardheid" af te bren-
gen was* Deze wyl hy nog door 7oorbe

j i 1 r'. daar

goede woorden nog door harde
dreigementen tot andere gedach-
ten konde worden gebragt, wierd
cindelyk van zyn meelter den ge-
rechtsdienaars met kennilVe van
den Fiskaal independent overge-
geven, van dezelven buiten 't ge-
vankenis ontkleed , en in eenen
Poolfchen bok gefpannen; nadat
zy hem verder 't achterfte ont-
bloot, en eenen ilok door de te
/.amen gebundene handen en be-
nen gelloken hadden, zoo dat hy
op eene zyde zoo lang moeil blv-
ven leggen, als hen geliefde, zoo
Ss z na-

: van.

324 BESCHRY

namen zv hare van gefpletene I
tpaanfche ftokjes t' zamen gebun-
dene roeden, en geeffelden hem,
tot dat 't bloed tappelings daar uit
liep ,'r vleefch zeer hoog opliep, en
zoo zwart als een kool was.

Vervolgens droogden zy hem
af; dat is,zy wreven in de verfche
wonden water met peper en zout
gemengt, en 'leiden hem op de an-
dere zyde , waar door dan , om
dat 'er niets dan louter zandt voor-
handen was, waar ophy lag, ta-
melyk veel fyn zandt in de won-
den gevreeven wierd; wanneer 't
gezonde gedeelte boven leyde,
geeffelden zy hem weder zoo hef-
tig, dat de eene zyde als de ande-
re was , welke zy insgelyks met 't
zelve water afdroogden ; eindelyk
dorfchten zy ook wakker opzynen
rug, maakten hem los, en gaven
hem zynen meefter weder, die in
3 of 4 weken geen dienfl ter wae-
reld van hem kond e hebben , om
dat 't murwe vleefch rotte , en
met (tukken daar uit viel , en de
verdere fchade met vitriool-water
moeit wor den' voorgekomen.

Diergelyke Itrafte is onder hen
zeer gemeen, en is 't fchier eene
noodzakelykheid, dat men hen op
zodanige fcherpe wyze in den
toom houd, en eene vrees injaagt,
zoo als daar van kort hier na nog
iets zal moeten gezegt worden.
Jegenswoordig zal ik nog iets van
de genen bybrengen, die op 't
land by de boeren wonen, en to-
nen , dat dezelven zoo wel als de
eerilen de drinkpenningen voor
haar laten , en op geen ftuiver
zien, als zy befpeuren, dat de-
zelve wel bcileed word.
De beeren Want als de/e zien, dat zy trou-

,' ■ ii !"m~ we en naarftige Haven hebben , ge-
• ven zy hen een zeker ftuk land , 't
welk zy bearbeiden en bezaajen,
en de vruchten daar van aan ande-
i), zelfs aan de fchepen verko-
} ui können; hier toe mogen zy
de milt van hunne Mecltcrs ge-
bruiken, welke hen daarenboven
't zaai-zaai geeft en i \ d verleent ,

VING VAN DE

om haren eigen veldbouw waar te
nemen. En wanneer de vruchten
ryp zyn, en zy geenen koopman
daar toe weten, zoo helpen hun-
ne Meefters hen dezelve aan den
man brengen en verkopen.

Hier van trekken zy in 't jaar
rykelyk zoo veel als een knecht of
een meid in Duitfchland verdie-
nen kan ; 't welk als zy het na be-
horen aanleggen , den meefter
aanmoedigt, om hen nog meer
vervallen te geven , onder ande-
ren , dat zy hen voor ieder ree of
fteenbok, als mede voor andere
wildedieren, die in de tuinen en
wynbergen lopen, en aldaar grote
fchade doen, een zeker ftuk geld
geven , als zy dezelve vangen ; en
wyl 'er zeer veel diergelyke dieren
in 't veld lopen, zoo is licht te
denken, dat 'er ook veel door de
flaven gevangen worden, waar
voor zy dan ook de beloofde pre-
mie bekomen.

Daar behoort echter een byzon-
der beleid, om zodanige trouwe
en willige flaven binnen de palen
te houden, en hen den toom niet
te ver te laten fchieten ; want door
veel geld geraken zy of aan 't fpe-
len of aan 't zuipen, of zy bren-
gen het geld met d'een ofd'andere
flaven in hoerery door; zulks
moet tydig voorgekomen wer-
den , zoo men anders van hare ge-
trouwheid en naarltigheid verder
wil verzekert zyn , en vermyden ,
dat zy achteruitflaan, of by nacht
uit lopen, en hunne driften den
vollen toom geven.
Ten dien einde draagt ieder De flaven

r , , , ° , word een«

Landman zorg, dat hy zoo t ge- nJVin toe-
voeglyk gefchieden kan , een zul- gevoegt.
ken goeden flaaf eene insgelyks
willige flavin toevoegt, ten einde
dezelve van 't uitlopen en 't fpeel
en zuip-gezelfchap afgehouden
werde ; met dezen maakt hy een
beding, om hem 't nodige te ver-
fc haffen , en de gewonnene kinde-
ren als een vader te helpen op-
brengen ; en aldus leeft hy met
haar in eenen ongehuwelykten

itaat,

KAAP de GOEDE HOOP. 325

ftaat , dog niet voor dar zyn mee-
fter daar in toeitcmt. Door dien
nu de vrouw en daar na de kinde-
ren hem veel geld van onderhou-
den kollen , 7.00 word hy daar
door afgehouden , zyh geld te
verquiften1) hoewel niet 7.00 /.eer
uit vreze voor zyhe vrouw , als
wel voor zyn raeéftér.
of zodanig Licht mögt men vragen , of dan
doorgaan zulks alhier doorgaan mag? ik
kan- antwoord in alle delen ; want zulks
is niet alleen onder de flaven
en flavinnen alhier, maar door
gantfeh Oolt-Indie in gebruik, en
word ftüzwvgcnde goedgekeurt
of door de vingeren gezien, door
dien men anders geen middel
weet, om deze geile menfehen in
toom te houden , als welke aan de
wellulten heftig overgegeven zyn ;
behalven dat men daar door zoo
veel flaven niet behoeft te kopen ,
om dat hunne kinderen ook fla-
ven zyn, en eeuwig blyven moe-
ten, ten ware de meefter dezelve
om byzondere redenen in vryheid
ftellen, en ter zei ver tyd 100 ryx-
daalders aan de Diakony betalen
wil , ten einde zy oud en buiten
ftaat, haar (tuk brood van dezelve
mogen hebben.

Behalven dit middel , waar door
men goede flaven behouden kan,
is ook hoognodig, haar aangebo-
ren en van haar vaderland mede
gebragt naturel of inborft t'onder-
zoeken en te peilen ; want zom-
migen zyn dom en zeer vermetel;
eenigen hartnekkig en woelt; an-
deren beeftachtig en eigenzinnig ;
en wederom anderen goedaardig
en licht met woorden te regeren ;
derhalven is 'er verftand van no-
den, om zoo velerhande zinnen en
werktuigen na zyn gevallen te
(tellen en werkzaam te doen zyn ;
temeer wylikvvcet, dat zommi-
ge inwoners twintig, dertig, veer-
tig, en meer flaven bezitten, en
tot hunnen veldbouw en veehoe-
ders gebruiken.

Hoe men yoor al i« noodzakelyk, dat
met de flu- -i r 1 • 1 1

vcr.hande- men een naauw onderlcheid ondel-
len moei.

deze^ven maakt , en ' ien die
fteeg zyn, hard In den toom houd,
ten ware men gevaar wilde lopen,
zvii leven 1 -zen; want men

1 leuK zeer veel varJrHeelderV,
dat zodanig- boosWigten hunnen
neu meefter om 't leven ge-
bragt , en op de afgryzelykfte wy-
Ze vermoord hebben { dog die wil-
lig doen, 't geen hen bevolen
word, zodanigen moet men met
zagtheid handelen , en dezclvcn
niet onwillig maken ; om dat zulks
van een quaad gevolg is , en veel
onheil na zich fleept.

Voornamelyk moet men zorg
dragen, dat zy geen gebrek aan le-
vensmiddelen hebben; want die
hunnen zwaren arbeid met honger
zoude willen belonen , en niet zoo
veel geven, als zy eetcn können,
kan valten Haat maken, dat zy de-
ze buikftraffe met de vlugt wreken
zullen, op een tyd wanneer men
hen 't meelt van noden heeft , en
hare arbeid 't noodzakelykfle is;
waarvan de meefter anders niet dan
koften, of ook wel een gantfehe-
lyk uitblyven te verwachten heeft;
want als zy van zelf wederkomen,
zoo is hy gelukkig, 't welk echter
van hondert reizen niet eens ge-
fchied ; worden zy van iemand an-
ders gevangen en weder by hem
gebragt , zoo moet hy een zoda-
nigen aanbrenger 3 ryksdaalders
voor zyne moeite geven , wilhy
zodanige vlugtelingen door de ge-
rechtsdienaars opentlyk of heime-
lyk laten Itraflen , zoo koft hem
zulks weder zooveel; is hy van
voornemen, om dezelven aan te
klagen, en ze een yzere hoorn op
't hoofd of boejen ?m de benen te
laten maken, zoo kolt hem zulks
weder een hand vol geld, zoo dat
hy niet anders dan koiten daar \.\n
heeft.

Blyven zy geheel weg , en ko-
men niet weder, 700 dat zy of van
de wilde dieren vcrilondcn,ofvan
de Hottentotten dood geflasren
worden , als welke zich met de Ha-
ven gantfeh niet verftaan können,
S s 3 gclyk

326 BESCHRYVING van de

gelyk reeds elders gezegt is, zoo
is 't nadeel vry groter , om dät de
meefter daar door 't geheel kapi-
taal, dat hy beitecd heeft, om
de/.elven te kopen, verliert; be-
halven dat hy weder anderen ko-
pen moet ; gelyk zodanigen over
gekomen is , welker Haven wegge-
lopen waren, en zodanige gruuw-
zame moorden gepleegt had-
den.

Het zoude niet zwaar vallen ,
om nog vry meer van deze flaven-
regering by te brengen, en 't zelve
met genoegzame voorbeelden te
Itaven ; dog wyl ik beducht ben,
dat 'er reeds genoeg van gehandelt
is, en het geduld van den Lezer te
veel zoude worden getergt , zoo
zal ik hier van afbreken , en niets
meer daar by voegen, dan dat
men hen als zy zelfs Chriftenen
zyn, hare vryheid laat, en niet
noodzaakt, om in de Kerk te gaan
als zy zelfs daar geen luft toe heb-
ben ; door dien nu de meeften ver
van de kerk wonen, zoo gebeurt
't naauwelyks eens in 't jaar , dat
men hen daar in ziet ; te meer wyl
zy den Zondag belleden, om haar
eigen ftuk land te bearbeiden, en
te beplanten.

geen e

En hier mede hope ik, dat ik 't
boven aan dit Hoofdftuk
belooft is, na behoren zal hebben
gemeld, ik geloof ook niet, dat
als nu nodig zal zyn , om iets meer
hier van te berichten, dan 't geen
ik reeds over lang toegezegt en
belooft heb ; want ik hebbe de ei-
genfehappen van 't land, na alle
drie ryken der natuur nevens vele
fraaje aanmerkingen mede gedeelt;
ontrent de oude inwoners de Hot-
tentotten ben ik insgelyks niets
fchuldig gebleven, en van de Eu-
ropeaanfche Volkplantingen en
derzelver Regering , midsgaders
alle andere zaken, daar op betrek-
king hebbende heb ik ook tot nu
omltandig gehandelt.

Dienvolgens is niets overig, dan
dat ik melde , 't geen gedurende
myne aanwezenheid aan deze Kaap
de Goede Hoop , zoo wel in 't
geeftelyke als waereldlyke voorge-
vallen is ; en wyl ik zulks reeds o-
verlang belooft heb, zoo zal de
Lezer uit de volgende Hoofdftuk-
ken genoegzaam zien, dat ik my
van deze fchuld ook zoek vry te
maken.

XXIV. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 327

XXIV. HOOFTSTUK.

Behclft een Uittrckzcl van een Brief der Burgers
aan de Bewindhebbcrcn der Ooft-Indiiche
Maatfchappy in Holland , en aan de Hoge
Indifche Regering te Batavia, waar in zy
zware klagten over den Heer Gouverneur >
Willem Adiïaan van der Stell 3 doen.

Dè Selryvcr verhaalt -.vat gedurende zyn verblyf aan de Kaap voorgevallen is. Begin vak
de oncenigbeid tuffchen de burgers , en de Regeering. De Gouverneur zet eenige burgers ir.
I: ca'.' t ans Klagten der burgers am de Compagnie. Beßaan uit 38 artikels. Het cerße
is een inlyd'ng. 2. Is een klr.gtc over den groten landbotnu van de Gouverneur. 2. Klagt
>r ! f byzondere vee-plaatzen. 4. Over de vrye handel met de Hottentotten, f. Aanflo-
tftj/k leven van Domine Ka/den. 6. Dat de Gouverneur meefl buiten is. 7. l'ee-'i'yden

verboden. 8. Klag! over den ouden Gouverneur. 9. Over Francais van der Steil. 10.
'1 'wee oud-burgemecflers ufgerofl. 1 1 . Klagt over den ouden Gouverneur en zyn zoons. 1 2.
Siegte verkoping van 't l.oulveerk. 13. Verbod der boffchen. 14. Voorbeeld van Cathrina
Wtsmat, 1 f. Wynhandel verboden. 16 Verbod om iets aan vreemde febepen te leveren.
1-. B jcren ged-xongen om hout na zyn buiteplaat s te voeren. 18. Moeten riet voor lern
zonder loon voeren. 19. Verkoopt zyn kevrn aan de bakkers. zo. Levert koorn aan de
Compagnie tot een bpoge prys. 21. Klagt over de hofßede van den Heer Elzevier. 22.
Verbod van 'f viffeben in de vijeh-hoek. 23. De zelfde klagt over Francis van der Steil.
2,4. Wollige fchapen gchaalt , en niet betaalt. Z$. IVeggelope flaven door hem aangehouden.
2.6. Ge/ehcnkcn genomen voor landeryen. ij. Beviys van V vorige. 28. Wyqert den
burgers knegts. 29. Oude ordonnantie , dat de bedienden der Compagnie geen land moge»
hebben. 30. Klagt over dm afflag der huizen en landeryen. 31. Over den gcneralen pag-
tcr. 32- Smeêkfibrtp van dezen pagter. 33. Over de 4 gepreveligeerdc pagters. 34.
Dit kon cpftand vervoekken. 35-. dood van Monkéfus. 36. Ongeluk van Corfenaar . 37.
Korte herhaling der vorige klagten. 38. Bede om gunfiige verandering.

N

A dat ik u tot nu zoo wel de
geiteldheid der Volkplan-
tingen, door de Nederlandfche
Ooit-Indifche Maatfchappy, ze-
dert den jare 165-2., aan de Kaap
de Goede Hoop opgerecht , als de
eigeniehappen van 't land zelf my-
nes bedunkens duidelyk en ci-
gentlylv , en zoo als de natuur van
Je zaak vcreifchte,cenigzins wyd-
lopig voorgeltelt heb , zoo fchynt
het als nu ivd te zyn, ook eens om
myne belofte te denken, die ik
in den beginne van dit werk ge-
daan heb, en u geloofwaardig,
onpartydig en genoegzaam bericht
te geven, van 't geen gedurende
myne aanwezenheid aan de Kaap
voorgevallen is.

Doordien echter de tyd lang is,
dien ik meelt aldaar doorgebragt
heb, en in dezelve zeer vele
merkwaardige zaken voorgevallen
zyn , zoo vereifcht de noodzake-
lykheid, zoo voort in den be-
ginne te zeggen , dat 't niet mo-
gclyk is, om alles in een Hoofd-
ltuk te bevatten , aangezien zoo
wel van 't gecllelyke als van 't
waereldlyke zal moeten gemeld
worden ; dog om van deze alle of
van ieder in 't byzondcr te hande-
len, zoo als in den beginne myne
mening is gew eelt , is niet wel
doenlyk; om dat daar door de
aancenfchakcling of de draad van
de zaak gebroken, ende order,
zoo als alles op elkander gevolgt

328 BESCHR Y VING van de

is, verward zoude worden; der-
halven heb ik raadzaam geacht, de
nette order van den tyd te volgen,
en alles te berichten , zoo als 't na
malkanderen voorgevallen is; ten
einde de Lezer een beter begrip
zoo wel van de zaken als de rege-
ringswys bekome, en daar door
zien moge, hoe wel en hoe flecht
deze gewigtige volkplanting nu en
dan, zelfs tegen den zin van de
Heren Bewindhebberen, met Re-
genten verzien, en als aan de woe-
de der magtige en deze Voortref-
felyke Maatfchappy benydende
i vanden overgegeven geweeil is,
als die geen ander inzicht hadden ,
dan deze vermaarde Kaap, als de
belle ververfchings-haven voor
gantfeh Indien, die voor de zee-
vaarders 't gelegenste is, de ge-
melde Maatfchappy uit de handen
te wringen, en dezelve naderhand
zoo niet t'eenemal uit 't bezit te
zetten , echter van 't befte voor-
deel te beroven.
Begin Boven heb ik reeds gewag ge-
van onee- maakt, dat voor myne komft ee-
tuifchen de ne vonk van grote haat en gevaarly-
burgm en ke vervolgingen, tuflehen de Rege-
ring, ring en de burgers onder de aflche
fmeulde, en dat dezelve by myne
aanwezenheid in een volle vlam
is doorgebroken ; aangezien de
burgery, die zich op hare van de
Voortreffelyke Maatfchappy ver-
leende voorrechten vefte, de ge-
wcldadige benadeling van deze
Regering niet wel dulden konde;
veel min gedogen, dat zy van alle
voordelen berooft , tot de uiterfte
armoede gebragt worden en de
fnoodfte verdrukking zouden
De bur- moeten ondergaan.
klagen Zy hebben in den beginne des-
i wegen aan den Ldelen Heer
•- Gouverneur, Willem Adriaan van
der Steil, als Hoofd, en (lichter
v.-ir •... van alle misnocgthcid, zelf ge-
klaagt, hare nood voor oogen ge-
fielt, en gebeden, met hen na
recht en billykheid te handelen;
flog /y quattieh hier by eenen Re-
hnbcnt7i,i\\Q hen hardelyk antwoor-

de, zoo als doorgaans zyne ge-
woonte was, en geenzins eene ver-
andering beloofde, maar in zyn
voornemen voortging , en alles ,
zoo wel dat 't land opbragt, als
dat de vrye handel gaf, in zyn neft
zocht te liepen, waar toe hy ech-
ter geen recht ter waereld had ;
want hy was gewoon te zeggen :
Willen zy my leren, hoe ik regeren
zal? Hier over wierden de ge-
moederen, zoo als licht is af te
nemen , nog meer verbuttert;
derhalven befloten zy, den gemel-
den Heer van der Steil zoo wel by
de hoge Indifche Regering te Ba-
tavia, als by de Heren Bewind-
hebberen in Holland zelf aan te
klagen. Ten dien einde fchreven
zy na de gemelde oorden» en Fel-
den hunne klagte op eene beweeg-
lyke wyze voor; van Batavia ech-
ter ontfingen zy geen antwoord,
om dat deze Heren zich met de-
ze hen onbekende zaak niet kon-
den of wilden bemoejen ; daarente-
gen zonden deze de gemelde klag-
ten aan de hoge Heren Principa-
len,deBewindhebbereninHoMand.

Door dien nu de broeder van
den Heer Gouverveur toenmaals
een medelid van deze hoge Indi-
fche Regering was, zynde daar na
Gouverneur op Amboina gewor-
den , zoo konden hem deze klag-
ten en de perzonen, welke dezel-
ve getekent hadden, niet onbe-
kent blyven; derhalven gaf hy zy-
nen broeder aan de Kaap daar van
bericht, die zulks zeer hoog nam,
en nog voor 't vertrek van de Re-
tourvloot in 't jaar 1 706. met 't ge-
vangen nemen, in hechtenis zet-
ten der burgers, en andere won-
derlyke proceduren een begin
maakte; waar door hy echter de
misnoegtheid niet wegnam, maar
oly in 't vuur wierp.

Eer ik van meer vyandlykheden
gewag maak, vind ik raadzaam,
om den Lezer een uittrekzel van
't gemelide klaagfehrift mede te
delen, om een beter begrip van
de gehele zaak te doen hebben;

ik

De Gou-
verneur
doet de
burgers in
hechtenis
letten.

De Schry-
vcr wil
een uit-
trekzel vxn
de klagten
der burgers
mededelen.

KAAP Dra GOEDE HOOP. 329

ik zoude 't gantfche fchrift van
woord tot woordeer wel Inlafl
ten ware hei zélve te wydlopig
was, end: ie hele bladen bello
het zelve was van ?z. der voor-
naamlte burgers getekent.
Dekiag- HetbeheHl 38 artikels, welke
de I leer Gouverneur alle fchrifte-
ÄSuit lvk heeft beantwoord, hebbende
i) nc verd< digingdaarenbovenmel
*els- den druk gemeen gemaakt; dog

op ecne andere WVZe, meelt met
verdichte of valfchc, of ook met
gedwongene bewyzen, 7.00 als uit
ï) lic boven gewaagde Deductie, en
daar op van de burgers in 't licht
g -gevene Contra-Deductie wydlo-
pig te zien is. De gemelde 38.
artikels ! -J/en, in 't kort 't vol-
Het eerüc gende : Het ccrltc bchellt enkelyk
nfnlï.un- t-cne inleiding, dat zy door de
tie. noodgedwongen' zyn , hare recht-

vaardige klagten, in den fchoot
der Hoog-Fdele Heren ßewind-
hebberen uit te fchudden ; om dat
zv alhier door ecne trotze en on-
rechtvaardige overheerfching, van
den gemclden Heer Gouverneur
niet alleen zeer hard verdrukt ,
maar erger als Haven gehandelt
wierden ; het welk , door dien zy
vry geborene menfehen en ondcr-
dincii van haar Hoog Mögenden
waren , haar eens zoo fmertclyk
voorkwam.

„ , In 't twede artikel befchuldigen

Hetz. I 1 1 1 n

fpreektvan zv den zclven, dat : hv 1 1 uuren ooit-

den groten ^Vds , achter de Stad en Veiling,

landbouw. . ,, >

een zeer pragug groot en wydlur-
tig landgoed, binnen den tydvan
6 jaren uit de wildernis had doen
0pry7.cn, welk landgoed byna een
fteedje geleek ; dat hv daarenbo-
ven dtéper landwaards in , 60 uu-
ren van daar, een ftreck land be-
zat, waar op ruim 5-0 Afiikaanfche
boeren konden wonen , die op 't
allerdtbhtftc een half uur van mal-
kander woonden, behalven dafhy
nog 60 morgen bezat, en nog b'e-
bouwdtr; dat hy wydëts ruim 800
ftuks rundvee had, (hoewel 'er
naderhand 17.00 bevonden zyn)
en ruim 1 0000. fchapen ; (dog na-
//. 'Deel.

d( 1 hand zyn 'er 1 o. geuit ; )
du ' r ruim 6 . ( lompagnies Be-
dienden, die keil en loon van de
Edele Compagnie genoten, aller-
hande handu erksluid( n waren, en
dn 'er ook tl ig< Ij ks meer dan k. o
( !ompagnies (laven arbeiden, over
welke allen de ( 'ompagnies-Tuin-
man 't bevel voerde, fchoon hy
voorzync3o guldens, welke hv
ter maand had, anders niets deed;
dat de Compagnies Smidsen Wa-
genmakers ook alles van't Compa-
gnies } /er moeiten maken, 't geen
de gemelde Heer Gouverneur tot
zynen landbouw van noden had,
om dat hyjaarlyks niet alleen ecne
grote menigte koorn /aaide, maar
ook weikclyk ruim 40000Q.
vruchtdragende wynltokkcn ge-
plant had, welker vruchten hy te-
genswoordig genoot, en met 't
een zoo wel als met 't ander , de
burgers plaagde en aldus allen han-
del aan zich trok.

Het III. artikel behelft ei- "g 3*
gentlyk cene nadere verklaring w'gvan "
van 't gemelde ftuk lands van 60 »s byTon*
uuren; want zy zeggen hier, dat pSien!'
hy in deze ftreek lands, over de
Hottentots-Hollands bergen gele-
gen, vyftien vceplaatzen aange-
legt had, alwaar hy zyn voorge-
meld vee door Compagnies Be-
dienden wyden en bewaren liet ;
over welke alle wederom een Chi-
rurgyn, die zo gulden ter maand
by de Compagnie genoot, 't op-
zicht had.

In 't I V. artikel word de Het 4.
Heer Gouverneur befchuldigt,dat denVr"1

yen

hy de herftelling van den vryen handel met
handel met de Hottentotten ruim Motten,
een vierdendeel jaars ver/wegen,
en midlerwyl voor 7.ich zei ven, zy-
nen broeder 1'rancois van der Steil
den Prediker, Petrus Kalden en
andere groten, veel vee van dczel-
ven gehandelt en kort voor de
afkondiging, ecnige burgers met
kruid en lood uitgezonden had,
. om met geweld en goede woorden
vee voor hem te handelen ; waar
door hy dan in zoo korten tyd ee-
Tt ne

33o BESCHRYVING van de

Het j. val

't a.inllote

ne zoo overgrote menigte vee be- |
komen had; dog dit was nog niet
genoeg geweelt ;.hy had deze vry-
i 'kort daar na op zyn eigen
hondje weder verboden, en mid-
lenvvl den gcmelden tuinman Jan
Hertog weder derwaards gezon-
den om voor hem te handelen ,
waar by 't dan gebleven was , tot
dat de vrve handel, ten voordele
der burgers , door de Yoortreffe-
lyke Maatlchappy wederom was
geopent.

Het V. artikel befchtyft 't
leven leven en den wandel van den
Tdike" vo°rgemelden Prediker , Petrus
pietetkal- Kalden, en zulks op eene zoo ei-
den. gentlyke natuurlyke wys, dat men
't zelve niet beter zoude können
vooritellen; want hy word niet al-
leen als een der grootlte Land-
boeren voorgertelt, die zich meert
met zyne landgoederen bemoeit,
en dikwyls 14. dagen en langer
daar op zyn vermaak neemt, en
midlerwyl door den V oorlezer des
zondags dendienit kat waarnemen;
maar daar word ook van hem ge-
7,egt, dat hy zich zeer weinig om
den Godsdienll bekommerde, om
dat hy gedurende zyne afwezen-
heid niet eens na de Kerk omzag ,
ja dat hy pleegde te zeggen, wat
zal ik f lm is doen , als de Edele Heer
Gouverneur , en de Heer Samuel
Elzevier, buiten zyn? terwyl hy
nogtans de grootlle dryverwas ge-
wedt, dat deze zoo kortbare Kerk
voor eene zeer grote zomma geld
uil de Diakonics-kasgebouwt was;
men voegt daar by , dat 'er men-
fchen gekomen waren , om hare
kinderen te laten dopen, en ande-
ren , die drie malen na malkande-
ren afgeroepen zynde, de plegtig-
;Heid van den Trouw wilden la-
ten verrichten, onverrichter zake
hadden moeten hene gaan , om
dat di ■ Pivdiker op zyn landgoed
mi ■ 'uiers ihn; hy de leden
fqrmeerdeGemeeptedik-
■■ Ouderling én Dia-
kc'ni ofdóoir cen'/ickentrooiter,
j.1 die wat ver woonden , door den

Korter of zelfs door een Hotten-
tot tot 't H. Avondmaaal had laten
nodigen, 't welk echter zonder
eenigen tegenfpraak zyne eïge
plicht was ; en dat hy eindelyk nog
meer onbetamelyke rtukken ge-
pleegt had, als by voorbeeld, dat
hy een kind by eene flavin had, enz.
welke zy echter met ftilzwygen
verby gaan, ten einde de zaak niet
te lang vallen zoude.

Het VI. artikel raakt weder den Het*-
Heer Gouverneur zelf, van wien dc^c'ou-1
als nu geklaagt word, dat hy van vemeur
zyn Landgoed , genaamt Verre ge- "» z^,
legen, zyn dagelyks werk maakte, landgoed
en den dienlt der Edele Maat- onthoud-
fchappy gantlchelyk verwaarloos-
de; doordien hy dikwyls z. 3. 4.
5-. 6. en meer weken na malkande-
ren zich aldaar onthield, zonder
na de Vefting of zyne verrichtin-
1 gen om te zien ; dat hy de bur-
gers, die om 't een oft ander by
hem quamen , met een zeer quaad
; befcheid afwees, en hebben wil-
i de, dat zy zouden wachten, tot
| dat hy weder t'huis quam, als zyn-
I de aldaar, om zyn vermaak te ne-
] men ; zoo dat hy niet begeerde,
dat hem iemand daar in quam fto-
ren.
In 't VII. artikel befchuldigen , , H« '■

j t t r-> i -Tl klaagt over

zy den Heer Gouverneur, dat hy verbodene
den burgers de vrye weyden voor vecwey-
haar vee verbood, met bedreigin-
ge , om de genen, die hem met
haar vee te na quamen, armen en
benen aan rtukken te laten liaan;
waar door te weeg gebragt wierd ,
dat- geen veehoeder met zyne trop
daar ontrent weyden wilde; om
dat zy altyd verjaagt en vervolgt
wierden.

Het VIII. artikel raakt zynen g**
vader, den ouden Hr. Gouverneur ouden Hr.
Simon van der Steil, over vvien Gouvcr-
gcklaagt word, dat hy met zyrter
buren op dezelve wys handelde,
als zyn Edele by 't VII. artikel
befchuldigt is, om dat de gemelde
! [eer Simon van der Steil zyne
buren zoo veel plaagde als hy
kon.

In 't

new.

KAAP de GOEDE HOOP. 331

Het 9.
et Steil.

. . t 10.
nek) , dat

oud-bur-
;ermees-

ofl IOU-

lenzyn.

Het 11.

egt, dat
e vader en
. 100ns
ualyk
.uisgehou-
cn heb-
en.

In 't IX. befcfauldigen
Heer Franpois van der Steil,

broeder van denHr. (Gouverneur,
dat hy Zyne butjren insgelyks op
de onredelykfte wys plaagde, m

zich op den 1 !r. ( Gouverneur ver-
latende , *oo veel quaad deed »als
de haal ennyd hem ingaven; dat
hy een '/eer gevaarlyk inltrument,
ja de pelt aan de Kaap was ; dat hy
vermaak fchepte, om de burgers
te plagen, en 't voor een mcelter-
Ituk hield, om iemand te bedrie-
gen, dat hy de burgers allen be-
derven zoude, als 't Hechts in zy-
ne magt was.

Het X. artikel verftrekt een be-
wvs van 't vorige, werdende daar
in een Haaltje van wraakzucht en
gierigheid verhaalt, hier in be-
iiaande: Dat namclvk de gemelde
1 'rancois van der Steil eenen bur-
ger verzocht had, om twee oude
Burgermeeiters, diegegoed waren,
en haar vermogen aan den Heer
Gouverneur niet wilden overge-
ven, wakker af te rollen, voor-
gevende , dat hy hem en den Hr.
Gouverneur daar door eenen gro-
ten dienit doen, en hen beide
zeer verplichten zoude. Want
deze beide waren in des Gouver-
neurs ongenade geraakt, omdat
ze hunne goederen niet wilden ten
beiten geven ; en de Heer Gou-
verneur had zynen broeder daar-
om tot deze fchandelyke daad ge-
bruikt, om dat hy wilt, dat hy
wel meer diergelyke itukjes ge-
pleegt, en daarenboven daar op
gepogt had.

Het XI. artikel behellt enke-
lyk eene korte herhaling van 't 7.
8. 9. en 10. artikel, waar by de
Edele Hr. Gouverneur, zvn va-
der, de oude Hr. Gouverneur en
zyn broeder, Francois van der
Steil, als Souvereine Heren aan-
gemerkt worden, die meenden,
dat hen alles vryitont, en dat 't
gantlche land aan hen toequam ;
om dat zy niet anders te werk wa-
ren gegaan , en de inwoners niet
anders gehandelt hadden, dan als
IL 'Deel.

x Dnafbangdykc Heren waren*

ja /elis nu en dan erger ; fpeli

de aldus overal den gehad'

l, . ' > dal /v /..»ml- 1 c. ■ del
alle burgers uit 't land /ouden n<

ben gejaagd zoo 'i Rechts in hun-
ne m liaan had.

I let XII. raakt wederom voorna- Het 12.
melj I. den 1 leer ( i'ouven cur /elf, jjJXvS
want hy word hefchuldigt, dat hy koningvan
met 't Hollands houtwerk, na de^;v
Kaap gezonden, zeer Hecht ge-
leeft had, hebbende 't belte voor
zich zelven laten uitzoeken , en
weinig geld daar voor betaalt, ter-
wyl de burgers het Hechte voor
lief nemen, en duurder als 't bes-
te betalen moeiten ; aldus was 't
ook met de duigen gegaan, welke
daarenboven enkelyk onder de
gunltelingen waren uitgedeelt.

Het XIII. fpreekt weder van Het 13.
den Heer Gouverneur zelf; te we- S «n 1
ten , de burgers klagen , dat hy hen vc,hod d«
den toegang tot de wouden en boffchcn-
bollenen zodanig had afgefneden,
dat zy nog timmerhout , nog zo-
danig hout konden bekomen, dat
zy tot de wagens, ploegen, en an-
der boeren gereedfehap van no-
den hadden ; terwyl hy voor zich
alleen ,en niet voor de Maatfchap-
py , dagelyks 't belte en bequaam-
Ite daar uit liet hakken, en totzyn
voordeel verbruiken, onder voor-
wentzel , dat hy den burgers daar
toe verlof zoude geven , als hy
met bouwen en timmeren gedaan
had.

Het XIV. verhaalt een v.ooj>. ^JiJ*
beeld, hier inbeltaande, dat na- een voor-
melyk de Heer Gouverneur van !*e!d van

J j /-< 1 • Catl.arma

eene arme weduwe , Catharma Wismar.
Wismar genaamt,die in een bofch
eenig hout had laten hakken, dat
naauwlyks drieryksdaalders waard
was, door den Land-droit de or-
dinaris boete van vyf'tig ryksdaal-
ders had willen laten afperfen,
voorgevende dat men op eene
zodanige wyze een fchrik onder
de burgers brengen moeit. ktogJóv«

In 't XV. word de Edele Heer dcn verbo-
Gouverneur befchuldigt, dat hy neandeT"
T t 2 om

BESCHRYVING van die

Het ió.
>preektvan
een verbod
om iets san
vreemde
fchepen te
leveren.

Het 17.

, dat
.>cren
timmer-
1 out na
Vrrreicltgen

vn
vue

332

om zyn eigen belang aan de bur-
gers den vrven wyimandel ver-
bood ; want hy had hen het vry
brengen van hunne wvnen van
hare buitenplaatzen aan de Kaap
verboden en belet ;hy had jaarlyks
ruim vier hondert vaten vvyn,
\ oor ecnen zeer flechten prys,als
voor drie, vier of vy f ryks daalders
't vat van de boeren gekoft en af-
geknevelt , welken wyn hy nader-
hand in de Compagnies kelder
door een Compagnies Bediende
had laten fmeren en fchoonmaken,
waar na hy ze weder tegen een
/.eer hogen prys, namelyk 't vat
voor acht en dertig ryksdaalders
ruin de Hollandfche, Engelfche,
Deenfche fchepen , enz. verhandelt
en verkoft had.

Het XVI. befchuldigt den
Heer Gouverneur , dat hy den
burgers had verboden , om eeni-
ge ververfching,'tzy wyn,vleefch
of keuken-kruiden aan de Engel-
fche en Deenfche fchepen te leve-
ren, en dat hy om zulks voor te
komen, een korporaal met eenige
zoldaten , aan itrand gepoiteert
had , waar door aldus den men-
fchen 't brood uit den mond ge-
nomen wierd ; om dat zy hunne
waaien niet konden aan den man
brengen; tervvyl hy aan de Offi-
ciers van 4e gemelde fchepen zei-
de, dat zoo zy eenige verver-
fching hebben wilden, zy dezelve
van hem konden bekomen.

In 't XVII. word de Heer Gou-
verneur befchuldigt, dat hy den
burgers of boeren, die koorn in 't
Compagnies magazvn leverden, en
met 't zelve dikwyls eenen verren
en moejelyken wcgquamen, den
ordinaris prys , te weten, acht en
een halve gulden voor de mudde
wel had laten betalen, wanneer
namelyk de tienden daaraf getrok-
ken, en zy aan de Edele Compa-
gnie niets fchüldig waren ; dog
' bevel had gegeven, dat zy
na huisrydende, wederomzware
;ten van allerhande timmerhout
■t.a zyne 1 lol'iledc met dezelve os-

fen en wagens als een Herend ienfl,
brengen moeiten ; zonder dat zy
daar voor betaalt wierden, waar
door menige os de hals gebroken
was.

Het XVIII. behelft, fchier even Het 18.
dezelve klagte; want de burgers ver'mlt ,

j • i S vcrder.dat

zeggen daar in, dat zy voor den zv rieten«.
Heer Gouverneur riet en andere vo"r n'et
bouw-materialen hadden moeten den moe-~
voeren, zonder dat zy zelfs eens ten voe"
daar voor bedankt wierden ; dat r'
zy door den Land droit met den
StellenbofTchen Bode , dikwyls
met harde dreigementen, van hen
namelyk den voet dwars te zetten,
enz. daar toe gekomman deert
waren; fchoon men will , dat 't
arme menfehen waren, die maar
eenen wagen en een gefpan offen
bezaten, waar mede zy hun on-
derhoud zoeken moeiten.

In 't XIX. artikel word de Heer Het r9-
Gouverneur befchuldigt, dat hy g0"^ *"
zyn koorn doorgaans aan de Bak- ko0|n =»an
kers verkoft, welke hem tien , Jcrkoftf"
twaalf ja vyftien guldens voor de
mudde geven moeiten , waar door
hy den behoorlyken tienden aan
de Voortreffelyke Maatfchappy
ontvlugte, en aldus niets gaf; en
dat hy daarenboven de Bakkers
dwong, om 't zelve voor dien
prys aan te nemen, ten ware zy in
zyne ongenade vervallen, en ge-
vaar lopen wilden , van gantiche-
lyk geruïneert te worden.

Het XX. beklaagt den Heer Het 10.
Gouverneur op eene nadrukkely- hy^öo"
kc wys, dat hy namelyk zyn eigen tegen een
belang boven dat van de Voortrcf- |3eprys
felyke Maatfchappy gezogt had ; Compagnie
om dat hy wetende , dat in 't jaar ^vcrc
1705-. weinig Koorn alhier geval-
len was, en de Maatfchappy ge-
brek daar aan had, 't geen, dat
hy aan de Bakkers nog niet had
verkoft, onder den naam van drie
verfcheide burgers aan dezelve ge-
levert had; mids twaalf of vyftien
guldens voor ieder mudde beta-
lende ; terwyl een zeker burger
die negentig mudden leverde,
niet meer dan de ordinaris prys

van

KAAP de GOEDE HOOP. 333

Het 11.

laagt over

Ir. Elix-
ier.

Het il.

neld van 't
rerbodvan
t vifichen
n den
fifchhoek.

Het 13.
legt dit
zelve van
Francais
van der
Steil.

van acht en ecu halve gulden voor
'tzyneontfangenhad, en daaren-
boven de tienden daar af getrok-
ken was; fchoon zulks ontrent de
anderen niet was gefchied.

1 Iet X\l. raakt niet ZOO /.eer
den Heer Gouverneur als den
lieer Samuel Elzevier, eeriten
Koopman en Tu eden Perzoon ;
want alhier word geklaagt , dat hy
insgelyks eene zeer grote wydluf-
tige Buitenplaats bezat) naait de-
welke de Edele Maatlehappy zelf
nog eene plaats heeft, welke zy
tot hooi en gras-land gebruikt.
Op dit landgoed /aaide de Heer
Elzevier jaarlyks veel Koorn, en
won overvloedig wyn , en hield
daarenboven aldaar zeer veel vee;
deze buitenplaa.s had de 1 leer El-
zevier van den ouden Heer Simon
van der Steil bekomen, fchoon
dezelve kort voor heen twee boe-
ren, aan welke hy aldaar landeryen
had gegeven , weder van daar ge-
jaagt had ; onder voorwentzel,
dat zy te dicht by de Compagnies
poit lagen.

Het XXII. fpreekt wederom
van den Heer Gouverneur, en
word daar in geklaagt, dat hy zy-
ne byzondere villchery hield, en
aldaar een huis gebouwt had, te
weten, in Hottentots-Holland,
in de zoogenaamde Vifch-hoek
ontrent drie of vier uuren van zy-
ne pragtige woning Verregekgen-,
daar by voegende, dat hy aldaar
een floep met een quartiermeelter
en cenige matrozen, die van de
Edele Maatlehappy betaalt wier-
den , hield , die echter dagelyks
niet anders deden, dan voor de
flaven van den Heer Gouverneur
te viilchen ; terwyl de burgers
daar van daan gsjaagt wierden;
aangezien de genen, die zich on-
derbonden aldaar te vilfchen , op
eene erbarmelyke wys afgeroil
wierden.

Het XXIIÏ. klaagt over des
Gouverneurs broeder, den Heer
Franeois van der Steil, en meld,
dat hy niet ver van de vifchplaats

vanden 1 leer Gouverneur} in de
zoo genaamde Baai! . 'clyks

voorzicheene viflchery

had, alwaar de burgers ook niet
dorden vilfchen ; zoo dat het zich
liet aanzien, als of deze 1 Ieren de
'/ee- wateren als in erfpagt hou-
den, en menig arm raenfch daar
door van honger wilden laten om-
komen.

HetXXIV. betreft weder den, H,ct,M

Hr, ,. . r , , handelt van

eer Lrouverneur, die belchul- uoihgc

digt word, dat hy op den naam !?hape°/

.. J \T ,i- I , i » , r , die met be-

van de Voortreilelyke Maatfchap- taalt iyn.
py , ontrent vierhundert iluks
wollige fchapen van de burgers
had laten halen, onder voorwent-
zel, dat hy bevel had , de wolle
daar van na Holland te zenden,
en dat voor ieder ituk vier gul-
dens zoude betaalt worden; dog
dat niemand van de burgers tot nu
eenige betaling ontfangen had ,
maar dat een van hen, die geld
eifchte, met eene wakkere lading
fcheldwoorden en dreigementen
van den Heer Gouverneur afge-
vaardigt*was.

Hat XXV. befchuldigt den £«£■
Heer Gouverneur, als een Over- richt van
treder van zyne eigene wetten ; de we§se-
om dat daar in geklaaagt word, a0angehou-
dat hy de flaven , van de burgers dene fla-
weggelopen , op zyne Buiten-plaats vcn'
Verregelegen aangehouden en in
zyn dienlt gebruikt had; fchoon
door hem en zyne Voorzaten op
een boete van 15 ryksdaalders
verboden was, zodanige flaven
t'ontfangen of huisveiling te ge-
ven : Ondertufïchen had de Ede-
le Heer Gouverneur het gedaan,
om zich meelter van dezelven te
maken , en ze vereert te beko-
men, of ze voor een gantfeh ge-
ringen prys te kopen.

By 't XXVI. word de wy/e aan- He ia.
getoont, welke de Heer GouveN ?XT
neur zoude hebben gehouden, alsvin se-
hy een Ituk land aan dees of gee- [Sve-
nen ingezetenen Op bevel Van de venclande-
Edele Maatfchappy voor niet met ryen'
alhadbehorentegeven;wantalhicr
word gezegt, dat hy gefchenken
Tt 3 had

334 B E S C H R Y V I N G van de

i

Het 18.
regt, dat
de burgers
geenen
knecht van
hem ver-
krygen
kouiijn.

'

tenoroen, van de genen,

de landeryen wilden gemeten

, behalven dat die men-

fchen wederom niet met ledige

handen hadden mogen verichy-

. als zv naderhand quamen,
om hunnen erfbrief te halen.

Het X X V 1 1. verhaalt een voor-
beeld ten bc vvvs van 't vorige, dat
namelyk de Heer Gouverneur een
ftuk luid aan zeker burger vereert
had, dog dat dezelve het niet
had können gemeten krygen,voor
dat hy ten offer gekomen was;
dat dezelve ten gevallen van den
Heer Gouverneur daarenboven
dertig leggers of hondert en twin-
tig Rhvniche vaten (emmers) van
den belten wyn, tegen 5 ryksdaal-
ders '1 vat,aan hem verkofthad;dog
dathyom betaling gekomen, de
huid vol fcheldwoorden in plaats
van geld bekomen had , behalven
dat hy hem 't land weder ontno-
men en aan iemand anders , die
reeds voor dezen vogelvry geweell:
was, vereert had.

Het XX VII 1. befchuldigt den
Heer Gouverneur , dat als de bur-
gers eenen goeden knecht moe-
iten hebben, die den landbouw
verilont, hy hen geweigert had,
denzelven uit den dienft der
Maatfchappy in lening over te ne-
men, om dat hy dezelve tot zynen

i deren dienlt van noden had ;
daarenboven had hy zodanige
knechts, als hy ze affchaffen wil-
de, zoo voort na Batavia of Cey-
lon gezonden, ten einde dezelven,

yne geheimeniilen wetende ,
by niemand anders dienen zouden;
dog zulks had hy voornamelyk

urnen, om de burgers wak-
ker te plagen.

't XXIX. brengen de bur-
gers de Edele Heren Bewindheb-

n weder te binnen eene order,

die in den jare 1668. den 26. A-

pril afgekondigt, en v.cdert den

van den Heer Gouverneur

, lot dat de Heren van der

aan de regering gekomen

/mi, onverbreekelyk gehouden,

naderhand echter als een oud
kleed achter de bank geworpen en
met voeten getreden is ; deze or-
der verbood alle Bedienden der
Maatfchappy zoo wel hoge als la-
ge, eenig land te bezitten, direft
of indirect ; als medeeenigen han-
del met Koorn, wyn of vee te
dry ven ; na dat echter de gemelde
Heren van der Steil 't roer van de
Regering geftuurt hebben , was
deze order niet alleen in vergetel-
heid geraakt , maar zy hadden an-
dere gequalificeerde Bedienden
der Edele Maatfchappy van de
belle landeryen verzien, ten na-
dele en verwaarlozing der Compa-
gnies zaken, en ten bederf en on-
dergang der burgers.

Het XXX. geeft aan de Voor- Het v-
treffèlyke Maatfchappy zeer wee- SjJ) ddeenr
moedig te kennen den elendigen hu^en en
toeltand der Colonie, daar in be- landcr>'en-
itaande, dat de huizen en landery-
en der burgers fchier de helft on-
der de waarde worden verkoft;
om dat de vrye handel geftremt, en
den ingezetenen niet alleen door
den Heer Gouverneur betwift,
maar volflagen geweigert en ver-
boden is; terwyl nogtans een
land nooit heeft können bloejen of
opnemen, waar in de handel is af-
gebroken geweeft. Door dien nu
de Diakony en Weeskamer zeer
veel op diergelyke hypotheken
verfchoten hadden , zoo zouden
zy met der tyd veel te kort ko-
men , aangezien reeds veel huis-
houdingen gevonden wierden , die .
zelfs de intreften na behoren niet
können opbrengen.

Het XXXI. klaagt over de,,Het3''

,1 ° 1 i¥ klaagt over

nieuwe wyze , welke de Heerden Gene-
Gouverneur tegens de oude fchik-ralenPa6"
kingen van den Heer Daniel Hein- e
iius, die in den jare 1699. als
Commiflaris uit Indie quam, en
na Holland ging, en boven de daar
op gevolgde goedkeuring der
Voortxeflelyke Maatfchappy, de
Pagt der Kaapfche wynen betref-
fende,heeft ingevoert ; en zegt, dat
de Heer Gouverneur om zyn by-

zonder

K A AP of GOEDE HOOP. 335

Het 3

handelt
van 't
fmcek'

dezen Pau
ter.

tonder h eerien gcneralcn

Pagrer téjgeh den w il der gemeen-
te had laren opkomen, terwyl Vr
n altyd vier geweer! waren;
cl.i.tr toe /ckcren Johtnries
Pfcrfrcrhad genomen, die den i
Maart t'67^. als een dief gefcha-
vot teert en gebannen was, 7.00 t\Ai \
uit 't bygevoegd vonnis bewezen;
en zulks enkelvk, om dat hv de
wynen van den Heer Gouverneur
en zvn Vader alryd '/.eer duur gc-
koft , en ten eeriltn betaalt had.

P»v 'tXXXU. blyven de bur-
gers by dcze/.clvc materie , en
tonen, dat deze generale pag-
fchriftvan rer, Jan Pfeiffer, kort nadat hy

A/*i*r\ Pi(t_ 1*11 i

de pagt had aangenomen, op den
raa ^ en bevel van den Heer Gnu-
v neur, door een zeker perzoon
een fmeekfehrift had laten opdcl-
len, 't welk de Heer Gouverneur
overzien , en in 't net gefchreven
zvn Je, in den Raad geprefenteert
hatf, waar by hy verzocht, dathy
in zvne zoo /.waar aangegane wyn-
pagt , die 39100. guldens beliep,
op 'r kragtiglte mögt gehandhaaft
worden ; dat niemand zonder ver-
lofvan den Heer Gouverneur een
Carrabas, dat is, een fles van tien,
twaalf of vyftien pinten, kelder,
hou lende twintig of vyfentwintig
pinten , of een half vat zelfs niet
aan een fchceps-vriend verkopen
of vc.rc.ercn zoude ; dat de Schout
met zvne dienaars in alle burgers
huizen zoude mogen gaan en vifi-
teren, of 'er ook onderde hand
vvyn verkoft wierd ; dat geen bur-
ger zonder uitdrukkelyk verlof
van den Heer Gouverneur zyne
wynen aan de Kaap zoude mogen
brengen , ten zy dat dezelze van
den pagter generaal waren; en
eindelyk dat de oude plakkaten
en mandaten, voor de komft van
den Heer Heinfiufe afgekondigt,
mogten worden hernieuwt; der-
halveri bidden zy, dat de Voor-
treil' 'vke Maat fc happy op zulke
onrechtmatige verzoeken regard
nemen en zorge dragen wille, dat
daar door de gantiche Colonie,

Het 34.
zegt , waar
om 'er een
opltand
ontftaan

welke haar 2 - 1 ■ ld gekoft

had, niet te gronde gaan moge.

Het X \ X 1 1 1. ra*kt de vier Het 33.
geprevfligeerde il.uhtcrs ; en word 4"®?!?
daar in vertoont, dat de 1. dele 1 nli-
Hccr Gouverneur niet alleen had F^^eri
getragt, den koorn en wynhan-
del aan zich te trekken, maar dat
hy 't derde iluk, namehk den
veehandel , ook niet vergeten had.
Want zy klagen, dat deze vier
door den Gouverneur geprevili-
geerde Slachters magt hadden, om
alles en voor de Maatfchappy en
voor de burgers alleen te flachten,
terwyl aan de burgers op een boe-
te van 5" o ryksdaalders, voorde
eerilemaal , 1 00 ryksdaalders voor
de twedemaal, en de derdemaal
op lyfs-itrafte verboden was, ee-
nig vleefch te verkopen.

Het XXXIV. vertoont , dat
als deze regering nog langer be-
itaan zoude, en 'er geene hope
tot verandering was, het te duch- itöndc
ten ftont , dat het tot een opfland
zoude uitberft en ; om dat zodanige
nooit gehoorde verdrukkingen in
(laat waren , om een wys menfeh
tot wanhope te brengen.

Het XXXV. verftrekt een gee]tetbe3f-
voorbeeld , waar mede de kla- ncht van
gers pogen te bewyzen, dat Hen- ^ d°°d
drik Monkerus, geweze Kaflier, Heer
een wys en veritandig man, door M°nkerus.
harde verdrukkingen en geitadige
mishandelingen tot zodanige wan-
hope gebragt was , dat hy zich met
een piftool doodgefchoten had ;
terwyl dit droevig toeval den
Heer Gouverneur van alle men-
fchen aan de Kaap opentlyk verwe-
ten was.

Het XXXVI. vertoont ver-
der, dat ook degewezene Win
keiier en Secretaris vandejulli
tie, Willem CorfTenaar, een vroom
deugdzaam eerlyk man, zeer veel
fmaad , hoon en fpot onfchuldig
van den Heer Gouverneur had
moeten lyden, hebbende hem on-
der anderen om een beuzeling,
eens in byzvn van zeer veel men-
fchen , wakker over den hekel ge-
haalt ;

Het 36.
verhaalt 't
ongeluk
vanden
H. Corffe-
naar.

336 BE SCH RY VING van de

• Het 38.
bid om
gimftige
verande-
ring.

haalt, en gedreigt, om hen af te
zetten, en hem daarenboven met
een fnaphaan op fchouwder , op
fchildwacht ge7et,'t welk de gemel-
de Corflcnaar zodanig ter herten
had getrokkcn,dathy daar over niet
alleen lang 't bed had moeten hou-
den, maar had ook 't gezichten
met 't zelve zyn Secretaris-ampt
verloren.

Het XXXVII. vertoont in 't
kort, 't geen in de voorgaande
wvdlopig geklaagt is, enbefluit;
dat doordien de Heer Gouverneur
deze Volkplanting in alle delen be-
nvd, benadeelt, uitzuigt, voor 't
't bederf bloot fielt, en zyne
grondregel is en hy doorgaans
pleegt te zeggen , dat eene bedurve
gemeente licht te regeren is, hy
noodwendig voor een geefiel van
't land moeit gehouden worden.

Het XXXVIII. maakt einde-
lyk'tflot, dat de burgers nog wel
vry meer zaken zouden hebben
können voordellen , ten ware zy
beducht waren ge weeft, daar me-
de de Voortreffelyke Maatfchap-
py moejelyk te vallen; ondertuf-
fchen vertrouwden zy , dat dezel-
ve hier uit wel konde begrypen ,
dat de hoogde nood hen tot deze
klagten angezet had , hopende, dat
zy na hare hoge wysheid aan hen
bvftand bieden , en de vervallene
zaken, heritellen zoude.

Dit zyn dienvolgens de zoo kort
als mogelyk, te zamen getrokke-

ne klagten , welke de burgers aan
de Kaap tegen den Heer Gouver-
neur opgeltelt, en ter behoorlyke
plaatzen overgegeven hebben;
welke of zy waar of valfch zyn,
myn werk niet is , om te onder-
zoeken ; op 't laatil zal men ech-
ter zien, hoe de zaken afgelopen
zyn , en wie van beide partyen het
proces gewonnen heeft.

Midlerwyl zoude ik den Lezer
wel van 't verder beloop der za-
ken, hier iets mede delen, om
dat 't jaar en dagen geleden heeft,
eer men uit Holland weder bericht
hebben konde, en 'er midlerwyl
vele aanmerkelyke , gevaarlyke ,
gruwzame en ongehoorde dingen
tuifchen beide partyen voorgeval-
len zyn , welke om hier met ftil-
zwygen verby te gaan , my geen-
zins zoude paffen, ten ware ik
voor partydig wilde aangezien zyn;
dog ik vrees, uw geduld buiten dat
reeds te veel misbruikt te hebben,
en uwe misnoegtheid te vermeer-
deren, zoo ik u tegenswoordig
nog meer laflig quam te vallen.

Derhalven bid ik deze wydluf-
tigheid niet qualyk te duiden, en
de voorgaande befchuldigings-ar-
tikels ter dege in de gedachten te
houden , om dat ze in 't volgende
zeer dikwyls zullen worden aange-
roert ; en kan de Lezer verzekert
zyn , dat ik niets van 't geen 'er
voorgevallen, en aamerkelyk is,
vergeten zal.

XXV. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 337

XXV. HOOFTSTUK.

Wanneer de Heer Gouverneur, Willem Adri-
aan van der Steil , vernam 5 dat de burgers
hem aangeklaagt hadden , zoekt en verkrygt
hy een valfche Getuigenis van twee hondert
en veertig burgers 5 laat cenigen in hechtenis
zetten , en naauvv bewaren j anderen verzend
hy na Batavia en Holland ; de fcheeps-Raad
word beroepen , om over deze rebellie te zit-
ten , en geeft eindelyk een aardig Manifeft
uit.

De Heer

Gouver-
neur bid al-
le burgers.,
om een m
getuigenis.

/ 'erdrr hertelt van de proccduuren. De Gouverneur bul alle burgers om een getuigenis.

Jl\>rd van zommige getckent. Zcltzaam geval met Gillis Sollier. Als mede met Jan
Hendrik l 'oogt. Inbond van deze attefiatie. De Gouverneur vorfebt na den opfleller en
Ondertekenaars. Adam I as raakt deswege verdagt. Word in hechtenis gezet. Jacob
van der Heide ivord insgcïyks gezogt. Jan Rotterdam moet na Batavia vertrekken. Waar-
om zulks gefibied. Komt V volgende jaar vjcder. De Gouverneur geeft een zeldzaam
vian'tfefl uit. Uhtrekzel daar van.

BY myn voorgaande heb ik u
niet alleen de redenen en een
uittreksel van de klagten, door
de burgers over den Heer Gou-
verneur en andere voorname Be-
dienden der Maatfchappy, zoo
kort als mogelyk mcdegedeelt ,
maar terzelver tyd belooft, om u
't verder beloop van deze zaken ,
en hoe dezelve eindelyk uitgeval-
len zyn, te laten toekomen; dog
wyl 'er velerhande en langdradige
zaken zyn, zoo zal ik wederom
fragten , om dezelve zoo beknopt,
als cenigzins doenlyk zal zyn, te
verhandelen , met verzoek , dat
zoo d'ecn of d'andere zaak wydlo-
piger mögt vallen , als gy of ik
verwagt hebben, zulks niet qua-
Iyk te duiden, maar te denken,
dat de natuur van de zaak het niet
anders heeft willen toelaten.

De bewufte klagten nu , welke
de Hei r Gouverneur op de voor-
gemelde wvs te weten kreeg, ver-
II. 'Deel.

oorzaakten by hem eene zodanige
ongeruilheid, dat hy uit wraak-
zucht geen oogenblik liet voorby
gaan, om na den Opfteller van de-
zelve te zoeken. Hy ging na
lange overweginge , daar ontrent
in den beginne zeer omzichtig te
werk; liet door den gerechtsbode,
Chriitoffel Hafenwinkel , alle bur-
gers aan de Kaap wonende , tot
zich ontbieden, en vraagde hen,
of zy een gefchrift door den Se-
cretaris Willem Helot opgeftelt,
wilden tekenen , en daar door te
kennen geven, dat hy een eerlyk
man was.

Vele van de burgers, die niet
willen , waarom de Heer Gou-
verneur zulks fchriftelyk van hen
eifchte, veel min begrypen kon-
den , tot wat einde hy hen had Ia-
ten ontbieden, quam zulks in den
beginne zeer vreemd voor ; voor-
namclyk wanneer zy zagen, dat
zy tegen zyne gewoonte heel min-
V v nelyk

BESCHRYVING van de

338

pelyk van hem ont fangen, met

wv'n, bieren tabak treftelyk ont-
haalt, en in zoo grote menigte te
gelyk by malkander geroepen
wierden ; derhalven kan menig

men ; hy liet derhalven die woor-
den nog eens voorlezen, en wan-
neer het tot een tekenen quam,
zeide hy tot den Gouverneur: E~
dele Heer, door dien my gene re-

een niet begrypen, wat geheim bellen bekent zyn, en ik verzekert

daar achter itak, en waren zy be- ben, datier ge enen in 't land zyn ,

ducht, dat deze tekening van gro- zoo kan ik dit papier ook niet teke-

ter belang zoude zyn, dan dat zy nen. Wanneer hy hene gaan

enkelyk zoude dienen , om hem wilde , ging de Heer Governeur

voor een eerlyk man te verklaren, inde deur itaan , leide de beide

zoo als zyn verzoek was. Daar waren handen op zyne fchouwders, en

'er ook veel, die fchoon de Secre- , zeide: Mon fleur Sollier, wilt gy

taris hen 't gantfche opitel, dat zy , dan niet tekenen, dat ik een eerlyk
betuigen zouden, zoo ras als mo

gelvk voor las
meellcrs aankeken ,
Hendrik Bouwman
Donker, enz. en by

hunne Burger-
daar onder
, Hendrik
zich zelven
overleiden , dat zoo hunne Offi-
ciers hen voorgingen, zy ook
hunne namen licht daar onder
konden zetten; derhalven teken-
de de een na den ander, en meen-
den heel wel gedaan te hebben,
dat zy hunne Burgermeeiter ge-
volgt hadden.

Daarentegen waren 'er ande-
ren, die de woorden van den
Heer Gouverneur niet veel ver-
trouwden, maar 't opftel duidely-
ker wilden gelezen hebben ; der-
halven beval hy zynen Secretaris ,
den gemeiden Helot, 't zelve an-
dermaal, en zoo dikwyls als 'er

man ben? Deze eenoude vos, die
voor een gat niet te vangen was,
ziende, dat 'er zoo vele Burger-
meerilers en Officiers op itoelen
zaten, en een pyp tabak rookten,
dacht, zoo ik van neen zeg, zoo
ben ik een gevangen man , der-
halven zeide hy van Ja; daar op
nam hy een fchoon vel papier, te-
kende zynen naam, en ging hene,
fchoon de Gouverneur hem ver-
zocht te zitten, en een pyp tabak
te roken ; voorgevende , dat hy En-
gelfchen aan zyn huis had, waar
mede zyne vrouw niet fpreken
konde ; de Gouverneur deed hem
uitgelei tot aan de trap, daar door-
gaans de wagt van zyn Hof ftaat ,
en zeide in 't affcheid nemen :
Monfieur Sollier, ik verzoek u,

dat gytog aan niemand zegt, dat
nieuwe burgers quamen , die 't nog gy dit gedaan hebt. .
niet gehoort hadden, duidelyker j Dit is een zeltzaam geval, dog Nogzeir-
te lezen ; dog deze las altyd zoo den Lezer zal nog zeltzaamer h*" metjao
ras, dat de tiende part niet wilt, voorkomen, 't geen ik ter gele- Hendrik
wat hem voorgelezen was , veel ; gentheid van deze tekening, on- °°st"
min begrepen had, wat hy teke- der zoo vele andere , tegenswoor-
nen zoude. | dig zal mededelen. Jan Hendrik

Zeker redelyk en oprecht man, Voogt, van Hamburg van ge-
boorte, aan de gantfche Kaap voor
een nathals bekent , en die beter
verltand had om bier of vvyn uit te

'I ''sam

Rcvjin.ct genaamt Gillis Sollier , Franfch
vlugteling, merkende, dat 't ver-
zoek van den Heer Gouverneur,
ten min (ten zoo als 't fcheen , niet
nagekomen wierd, lette een wei-
nig naauwer op den inhoud, als
de anderen licht gedaan hadden;
liet de Secretaris i'cenemaal uitle-
zen ; nam eenige uitdrukzelen
waar, die hem niet alleen onge-
ryuMi maar gantfeh zot voorqua-

proeven, dan diergelyke gewigti-
ge fchriften t'onderzoeken , wilde
geenzins zynen naam tekenen, ten
ware de Heer Gouverneur hem al-
vorens een goed glas bier liet
fchenken, want bier is hier veel
meer en hoger geacht, als wyn ;
wanneer nu de Heer Gouverneur

hernam,

KAAP de GOEDE HOOP. 339

De Land-

Stellen-
bofeh en
l i . cn-
fteen tot

iwin
gen.

hernam, dat hv dronken en pabe-

<]u.um zoude /vu , om '/'■ nen
naam te zeilen, riep liy luids
keek; Edele Heer, bier t/wet 'er
:/ , of ik ctt teken niet ; en
wanneer hy een\ lullig gedronken
had, vatte hy de pen op, en deed
't geen hem verzocht was.

Wyl ik tegenwoordig van dep
Landdroit, Jan Storenberg moet
fpreken, zoo moet ik /.eggen, dat
hy een man is gcwcelt , die met
hogen en lagen zeer wel will om !
te gaan: Dog wyl hy /.ich van de
eigenbaat en blinden yver 7.00 ver
liet overheerichen , dat hy zich
zclvcn vergat, en de wraakzucht
vafl zyn Principaal opvolgde, zoo
veranderde hy zodanig, dat hy op
'tlaatö genoodzaakt was, vrouw-
en kinderen te verlaten, en zynen
dicnllaan een ander af te liaan.

Tcrwyl nu 't bovengemelde aan
de Kaap zelf voorviel , reisde de
gemelde Landdroit na de Coloni-
en Stellenbofeh en Drakenftcen ,
verzelt van een esquadron dra-
gonders , om de genen , die 't
klaagfchrift getekent mogten heb-
ben , een fchrik aan te jagen ; dog
hy.yoer, gelyk zyn Principaal, de
Heer Gouverneur, die meer fchan-
de dan eer daar by 'behaalt heeft ;
want vele van de aanklagers van
den Heer Gouverneur venenenen
nel voor hem, en hoorden 't fraai
geiuigcnis-fchrift , door den ge-
melden Helot opgeflelt ; dog wan-
neer 't op een tekenen quam , was 'er
niemand, die zynen naam daar on-
der zetten wilde,en wyl de deur met
cene wacht bezet was, zoo fpron-
gen zy ten vcniler uit, en lieten
den Landdroit met zyne zoldaten
hen nakyken.
Word van Anderen , die wel 't klaagfchrift
yeic geie- niet getekent hadden , maar den
inborll van den Heer Gouverneur
kenden, en wel willen, dat van
hem met ledige handen niette ver-
krygen was, fclioon hy uitdruk-
keïyk bevel van de Heren Bc-
w indhebbcren had , weigerden
echter deze attellai ie te tekenen,
IL 'Devl.

kent.

onder voorwent/cl, dat dezelve ve-
le batelyke uu drukz.eli.-n en loutere
verdichtzelen behelsde, welke z\ ,
zou als i.\ zeiden, onmogclyk met
een gf»ed geu illen bewaarheden
kunden. In de genen, die ze ahe-
kenden , w aren zodanigen, die
nog eer, nog oprechtheid bezaten,
daar onder vele, die gegcellelt of
gebrandmerkt , ol ten minllcn uit
lndie hcrw aards op 't Robben-ei-
land gebannen, en door zonder-
bare gunll van den Heer Gouver-
neur, of door 'zynen vader, gc-
pardonneem, en deze vryc volk-
planting, als leden ingelyft wa-
ren.

Ik acht niet ondienitig te zyn, inhoud van
dezefchone atteltatie den Lezer £. *""'
mede te delen, te meer, omdat
de eerwaardige Prediker, Hcnri-
cus Beek het der moeite wel waar-
dig geacht heeft , om ze in de
Franlche tale over te zetten , ten de-
le om zich daar door in de gunit
van den Heer Gouverneur in te
wikkelen, en ten dele, om zyne
gemeente op Drakenileen, welke
meeit uit Franfche vlugtelingen
beilont, aan te moedigen, dezel-
ve te tekenen , en daar door alle
voorgebragte klagten te vernieti-
gen ; deze atteltatie luid van
woord tot woord , als volgt:

Hy ondergefchrevene inwoners
onder de juris ditiie en corresponden-
tie der Heren Staten Generaal der
Vereenigde Nederlanden, en der
Edele Hoog-Agthare Heren Be-
wiudhebberen der generale geprevi-
ligecrde Compagnie der Indien en
der Nederlanden , midsgaders den
Edelen Heer IVillem Adriaan van
der Steil, extraordinaire Raad,
wegens de gemelde Maatfehappy en
Gouverneur aan de Kaap 3u bonne
Efperance, Burgers en inwoners
in V diflrift -van de Kaap, alsook
op Stellenbofeh enT)rakenßeen, en
zoo verder op V platte land.

ll'y gezamentlyk att e lieren op

i-ci'^-ock -van den Heer van der

Steil, Gouverneur van de Kaap;

V v 1 na

BESCHRYVING van de

340

na dit c:v -voor de naarheid ver- \
jiaan hebben, ' t welk ook de Edele
Hi er wet grote ontfleltenis verno-

■: heeft, dat tegen alle -vermoe-
den , verfchcide boosaardige qua-
l\k gezinde in-toners en onrufl-
)üihters , tot deze grote uitzin-
.nigheid z\u vervallen, dat zy door
eerroven de en quaadaardige brie-
ven, VL'dke zv in flilte hebben ve-
ten rondte zenden, 't gedragen de
prrzt'uswaard/ge regering van den
Heer van der Steil, als mede de
eer en reputatie, midsgaders 'tge-
za« van den Edelen Heer, onzen
Gouverneur^ by onze Meeflers,
zoo als op Batavia by de hoge Re-
dering van Indie hebben getragt te
'kreuken en een vlak aan wryven ;
zoo verklaren en erkennen wy hem
als een man van groot refpect en
deugd, die in zyu doen en regering,
midsgaders dagelykfchen ommegang
en alle andere gevallen, een levend
voorbeeld 'der befcheidenheid en y-
ver voor den algemenen dienfl ver-
ßrekt; Chrißelyk, godvruchtig en
licht te bewegen zy, om iemand ter
gehoor teflaan, als mede zacht en
goedaardig zy ; dat de voorgemelde
Heer Gouverneur gedurende zyne
aauwezenheid , zich in zyne rege-
ring heeft getoout, als eene ópper-
hoofdelyke perzoon , van eeiien
vrcedelievenden aard, oprecht en
getronvj , zoo viel int geen onze He-
ren en Meeflers aanbelangt , als V
geen de wel ft and van een ieder be-
treft , om dat hy na de billykheid
recht gefproken , eerlyke menfehen
bcfchcrvit, en de quaaddoenders ge-

> aft heeft ; en voor V overige alle

woners behulpzaam geweceß is ,
doordien ecu ieder, die 't verdien-
de, zyu geluk na zyu verdrag kon-
de maken, zoo veel in hem was, en
de dienß der Compagnie zulks toc-
', zoo als ecu Bediende altyd te
dot :i betaamt. Hy heeft overal lan-
dvryvn uil ge deelt , daar V vrced-
za<im en gcrnakkclyk te wonen was;

. • bedenki'lykc zorg gedragen voet-
haar koor u , iiyncuvcc, teneinde
zy d kehte aan de Compagnie leve-

ren en verkopen konden, zoo veel
als dezelve van tyd tot tyd van no-
den heeft : Als mede voor alle aan-
komende en paffereude fcheeps-
vr ie 11 den alles op zich genomen ,
waar mede zy zich ververffchen en
verquikken konden , en hen ook we-
der na hun welbehagen laten ontla-
den.

Ten laatßen , dat de gantfche tyd
van zyne regering geene order of
vet voor den dag gekomen, ofaf-
ge kond igt is, die met de wetten van
den laude ßrydig zoude zyu ge-
wee ß; maar dat by in tegendeel zo-
danige gegeven heeft, die ten voor-
dele en welzyn der Compagnie, en
een ieder in 7 by zonder ßrekkeny
gelyk dan de vermeerdering der
wetten en dcrzelver continuatie op
eene %oede adminißratie of regering
gegrond zyn. Ten oir kunde dezes
hebben wy niet alleen alles ouder-
fclrreven , maar zyn daarenboven
bereid, een ieder in V by zon der,
als eerlyke menfehen en getrouwe
onderdanen , zulks met eede te be-
veßigen, als't zoude nodig zyn , en
wy daarom verzocht worden , om
dat wy ons aan de waarheid houden
en trachten , onzen Gouveueur en
des zelfs gezag te verdedigen. Ac-
tum aan de Kaap du bonne Efpe-
rahce den 18. Febr: anno 1706.

Deze treffelyke en gewigtige D«e atte-
atteftatie hebben niet alleen ver- JS Ä
fcheide Burgermeefiers aan devemeur
Kaap, Stcllenbofch en Draken- nict vcd'
Heen, maar ook vele inwoners,
midsgaders de bovengemelde ban-
diten , flaven, gegeeffelden , ge-
brandmerkten en gebannenen ge-
tekent, welke na 't voorgeven van
den Heer Gouverneur, t'zamen
een getal van twee hondert en
veertig perzonen uitmaakten ; hoe
wel vele naderhand, wanneer zy
achter 't geheim van de zaak qua-
men, opentlyk bekenden , datzy
milleid waren ; ja fchoon de Heer
Gouverneur zelf deze treffelyke
atteflatie , met alle ondergefchre-
vene namen in handen had , zoo

zag

KAAP dl GOEDE HOOP. 341

2*g hy nogranswel, dat hem 3ïc
weinig te ltade /.oude komen , zoo
als uit 't vervolg blvken zal.

/o-» my, als een onpartydige
geoorloofr was, om cenige aan- I
merkingen daar over te maken,
7.00 /.oude my niet /waar vallen ,
om de nietigheid van de/e atteila-
tie aan den dag te leggen; en /.oo
ik daarenboven ver/ckert was, dat
de I .e/cr/odanige uitweiding nut
qualyk /.oude duiden, zoude ik
deze moeite met temeer vreugde
op my nemen; dog door dien wy
nog lang niet aan 't end van ons
verhaal zyn, en ik buiten dat
voor uwe ongeduldigheid beducht
moet /vu , zoo dwingt my de
nood/akelvkheid zelf, deze ge-
dachten te laten varen, en betere
gJcgcntheid af te wachten, wel-
ke zich ook ras opdoen zal, waar
by ik ongemerkt myne gedachten
zal können uiten.
De Gou- ündtTtuflehen echter , was, zoo
rorfcht na als ik reeds ge/egt heb het hert
den op- van dcn Heer Gouverneur daar

[teller en .

onderteke- mede nog niet in ruit gebragt;
naars. maar nn (}at ]1V t}e7e getuigenis be-
komen had , was hy bedacht , op
wat wy/.e hy den Opfteller en de
tekenaars van dit klaagfehrift beft
zoude ontdekken ; daar toe had
hy echter weinig moei te van noden,
om dat reeds cenige geweigert
hadden, de gemelde atteftatie te
tekenen ; daarenboven was de
Land-droll nog onlangs een bur-
ger of vryman geweeit ; had der-
halven veel met hen verkeert, en
wilt uit den ommegang wel te gif-
fen , hoe de gemoederen jegens
den Heer Gonvcrneur gezint wa-
ren.
Adam Tas En wanneer deze dienvolgens
deswegen gevraagt wierd, antwoordc hy,
vcr'dagt. dat hy niemand van de inwoners
kende, die een nette hand fehreef,
en een fraai opftel maken konde,
als de burger, Diakenen geweze
Vaah'deYig van de burgcry , Adam
Tas, en dat hy van gedachten
was, dat /oo de I Teer Gouverneur
de waarheid van de zaak weten

Word in

wilde, de/e by de kop gevat, en
papieren onderzocht
moeiten worden.

De relolutie was by den Heer „^J-,"
Gouverneur ras genomen; want gcict.
de 1 .anddroll en yyne drie Ge-
cothmitteerden , de Schipper en
Kquipagie- Meeiler, Jan Brom-
mer t, de Pakhuis-mceller, Wil-
lem van Putten , en de Burgcr-
mecllcr, Hendrik Bonman, w ier-
den hoewel buiten kennifle van
den Raad van policy of van de Ju-
ftitie, in de koets van den Heer
Gouverneur, omringt van de or-
dinaris Land-dienaars en eenige
gewapende zoldaten, na Stellen-
bofch ten huize van den gemelden
Tas gebragt, daar zy den x8. Febr.
1706. ten 6. uuren 's morgens aan-
quamen ; alwaar zy nog twee
StellenbofTchc Burgermeefters,ins-
gelyks zonder weten der hoge
Overheid, enden Secretaris met
zich namen, en den gemelden
Tas van zyne vrouw uit 't bed
lichteden, de lefTenaar van de Ta-
fel namen, alle overige kiften en
kaften gerechtelyk verzegelden,
en aldus hene reden.

Hier mede waren zy nog niet co^m^"
te vrede, maar zy doorfnuffelden teerden vi-
nog verfcheide andere huizen op '"««en ook
Stellenbofch , onder anderen die zen.
van meert alle Burgermeefters, als
Pieter van der Beyl, Ferdinand
Appel , dat van de weduwe El-
bertfe, en andere, tot dat zy ein-
delyk met 't vallen van den avond
weder na de Kaap reden ; terwyl
de gemelde Tas, dienze met zol-
daten vooruit hadden gezonden ,
reeds aldaar aangekomen was, en
door zoldaten met blote degens
bewaart wierd ; de Gecommitteer-
den namen echter den weg niet
direct na 't Kafteel, fchoon zy den
Gouverneur voor alle anderen
verflag hadden behoren te doen,
maar na den bovengemelden
Brommcrt, alwaar zy zich ver-
verfchten, de verzegelden lefTenaar
openden , en de papieren door-
fnuffelden, en wyl de Landdroit
Vv 3 lan-

34-2 BESCHRY

langen tyd voorheen , met den
meergemelden Tas brieven gewif-
: , efl hem vele zaken toever-
trouwt had, de fchriften, die in
hunne kraam niet te pas quamen,
daar uitnamen, of zelfs uit de boe-
ken fcheurden, offneden, hunne
haan fehoon maakten, en zich tot
den Heer Gouverneur begaven;
die van vreugde met dit alles te
vrede was, en naderhand ook
niets daar van heeft laten merken,
maar voldaan was, dat hy in de
lcficnaar een affchrift van 't bo-
vengemelde klaagfchrift vond,
i als ook ecne hit van de na-
men, die'tzelve getekenthadden,of
nog wilden onderfchryven, welke
hv reeds by /ich zelvèn voorgeno-
men had, te vuur en te zwaard te
verdelgen, zo zyne kragten zich
zoo verre hadden geilrekt.

Vanmerkclyk is de blinde yver
van der e Heren Gecommitteer-
den, welke zich gantlchclyk ver-
beeldeden, dat zy.'t als nu gewon-
nen hadden. Want wanneer dit
hv den gemelden Tas gebeurde,
waren 'er j ui lt twee vrienden, die
met de Hollandfche Retouriche-
penuitlndie gekomen waren, by
hem, die beide 't ampt van Zie-
kentroófter op de fchepén waar-
namen, te weten, Jan Roggeveen,
en Juriaan van der Maas; een van
.dezelve had de Rode loop, en
was, om' Zich te laten genezen,
tot zyncn. vriend 'Tas gereift ; wan-
neer dezen gerucht hoorden,
itonden zy beide op, quamen in
de flaapkamcr van den gemelden
Tas, en vonden den Landdroit en
de Gecommitteerden daar in.
V, sftinéer' de gemelde rode loop
ivhkr ongelegenrheid ver-
oorznakte, gaf hy zulks te ken-
nen, en verzocht, uit de Kamer
te in aan; dog zulks wierd

hem , in zeiden de He-

fen ( ''-oTiirnttecrdcn hem, dat
hy met verlof, 'in zync hand
fch.... en den drek ten veniter
11, of zync dingen in ZVri
k doen, en dezelve uil wallen

VING VAN DE

kon de. Wie moet niet over zulke
hoffelyke Heren lachen?

Hier konde nog welaangehaalt JakoWsn
worden, dat de Landdroit nog ie- J^fjjf
mand anders, die den Heer Gou- gelyks ge-
verbeur geweldig in 't oog liep, te 10g:-
weten, zekeren Jakob van der
Heide, die op Stelienbofch ge-
woont had , en nu aan 't ronde
Bofchje woonde , zocht in 't net
te krygen; deze had op Stelien-
bofch een treflelyk landgoed, en
beklede aldaar 't ampt van Burger-
meelter , zoo dat de Landdroit
hem aanzcide, dat hy zelf in den
Raad op Stelienbofch zoude heb-
ben te verfchynen, om dat 'er za-
ken van groot gewigt itonden
verhandelt te worden. Deze niet
ongenegen, om zyn ampt waar te
nemen, en terzetver tyd zynen
vriend Tas en anderen te fpreken,
was van voornemen , om der-
waards te reizen, en 't bovenge-
melde Klaagfchrift, nevens eeni-
ge nodige Documenten aan Tas
te brengen; dog hy wierd door 't
een of 't ander geval daar in ver-
hindert, en by gevolg deze papie-
j ren, die na Holland afgevaardigt
1 zouden en moeiten worden, be-
houden, welke anders zonder
, twyffel ook in de handen van den
Heer Gouverneur geraakt, en na-
derhand nooit te voorfchyn zou-
den gekomen zyn.

Edog wie wil alle deze wille- Niemand
Avasjes aanmerken ? ik moet ver- j°rlb,y
; fcheide diergelyke dingen met ten. c
ïtilzwygen verby gaan, ten einde
ik niet te wydlopig worde , en
daar door verdrietig valle. Ik
ben veel meer gedwongen, om te-
gehswoordig enkelyk te zeggen,
dat niemand , zelfs zyne eige vrouw
niet, met Tas mögt fpreken, want
de zoldaten, die met blote degens
by en voor hem Honden, hadden
uitdrukkelyk bevel, om zulks te
beletten, ja zelfs zyn ceten en
drinken te doorfnuficlen , om te
zien, of 'ér geene brieven in wa-
ren , waar uit hy konde zien, hoe
't op 't land itont, of wat de Gou-
verneur

KAAP de GOEDE HOOP. 343

Jan Rot
terdam
moet na
Batavia
vertrek-
ken.

Waar-
om zulks
gelchicd i

verneur en de Landdroit in den
zin hadden.

Deze zeer ftrenge behandelin-
gen gingen de Bkedepligtigen van
Tas zop /.eer ler herten , dat zy
by een fmeckfehrift, dooi- een en
twintig liurgernv.eiters, Officiers
en burgers gctekent,op eenc wee-
moedige \v\ s verzochten, om den
gemelden Tas onder genoegzame
borgtogt , al zou ze zelfs meer dan
hondert dui/.end guldens bedra-
gen, t 'ontdaan, ten einde hy zich
in rechten zoude können verant-
woorden ; dog dit alles was water
in zee gebragt, omdat men 't be-
dryfvan Tas, voor een Crimen la-
ße Majeßatis of hoogverraad
'd, zoo als hier na duidelyker
1)1 \ ken zal.

Eer en alvorens nog dit Smeek-
fchrift overgegeven wierd, quam
df«n Klagers een nieuw onweder
'over; want zy vernamen, dat de
oud-Burgermeeiter , Jan Rotter-
dam, een man van 70. jaren, zeer
zwaar en gebrekkelyk, die zom-
tyds opllopping van water had , of
't zelve op andere tyden niet hou-
den kon, bevel had bekomen, om
zich binnen den tyd van 14. uuren
na de haven te begeven, en met 't
fchip de Herftclde Leewja genaamt,
na Batavia te zeilen, om zich, zoo
als de woorden der Ordonnantie
luiden , aldaar voor de Hoog
Edele , Groot-Achtbare , hoge
Indifche Regering ontrent alle zo-
danige zaken te verantwoorden ,
als hy tegen zyne eer, eed en
plicht, tegens de hoge Overheid
aan de Kaap , verfcheidemalen
gepleegt had.

Vraagt nu de Lezer na de za-
ken , welke deze oude gryze man
zoude gepleegt hebben? ik zal u
de oprechte waarheid verhalen ;
dienvolgens Haat te merken, dat
de Heer Gouverneur dezen ouden
man met zich uit Holland heeft
gebragt, om zich in zaken van ge-
wigt , van zynen raad te bedienen ;
wanneer nu deze gryzaart hem zy-
ne gedachten openbaarde, was 't

den Heer Gouverneur niet nltyd
na den /in, \oornamclyk a!s 't
met v\n by /.onder belang niet o-
vereenquami Wyders Haat te
merken, dat deezeonde man lan-
ge jaren in des Gouverneurs huis
gewoont heeft , en aldaar van
fpys en drank verzorgt is, dog niet
voor niet met al , maar voor y.yn
geld, 't welk hy den Heer Gou-
verneur nevens eenige 100 fcha-
pen op lyfrenten heeft moeten ge-
ven, om dat hy anders gecne obli-
gatie krygen kondc. Door dien
echter zoo als 't ichynt, de dood
dezen gryzaart te lang verfchoon-
de , zoo was de Heer Gouverneur
op middelen bedacht, om van
hem ontflagen te worden , fliet
hem dienvolgens eerft uit zyn
huis, en liet hem op zyne eigc rie-
men dry ven. Wyl hy nu onder
de genen gevonden wierd , die o-
ver den Heer Gouverneur aan de
Heren Bewindhebbers in Hol-
land , en aan de hoge Indifche Re-
gering op Batavia geklaagt had-
den, zoo aarzelde hy geenzins,
om zich van deze gelegentheid te
bedienen, en deszelfs verzamelt
geld teffens op te ilokken; der-
halven zond men hem deze or-
donnantie, met bevel aan den Ka-
pitein van 't fchip, om hem in de
Conftabels kamer te logeren.

Deze zyn nu de waarachtige (luk-
ken, welke deze oude oprechte
man tegens zyne eer, eed en pligt
gepleegt, en daardoor tegens de
hoge Overheid aan de Kaap , ge-
zondigt zoude hebben. Ik moet
echter nog een {taaltje daar by
voegen, om te tonen, dat al 't
geen ik zeg, met de loutere waar-
heid overeenkomt. Het is eene
gewoonte in gantfeh Oolt-Indie ,
dat alle menfehen, als de Heren
Gouverneurs inde Kerk komen,
opryzen, en hen zeer onderdanig
groeten. Nu was deze gryzaart
eens in de Kerk, wanneer de
Heer Gouverneur daar in quam,
dog konde wegens zyn voorge-
meld ongemak, zynde eenzoort

van

344

BESCHRYVING van de

van Stranguria ofontloping van 't
water, niet opltaan of moeit ter-
zeker tyd de Kerk verlaten , 't
welk echter in gecnen dele van
hem konde worden gevergt , om
dat hv derwaards was gegaan, om
de prediking^ van 't Goddelyk
woord te horen. Ondertuilchen
boog hy zich zeer laag, en groete
den Meer Gouverneur zoo eerbie- J
dig als hy konde. Hier mede ech-
ter was hy niet te vrede, maar was
geweldig verltoort ; zond hem
den anderen dag twee Commifla-
riffen, om hem te vragen, waar
om hy niet opgeilaan was? De
gryzaart hernam, dat de Heer
Gouverneur na den bekenden weg
vraagde, om dat hy wel will, welk
ongemak hy in zyn huis gekregen
had. De Gouverneur dit ant-
woord bekomen , zond hem eene
diergelyke ordonnantie t'huis, en
beval, dat hy na Batavia vertrek-
ken , en zich by de hoge Indifche
Regering aldaar, over zaken ver-
antwoorden zoude, die hy jegens
zyne eere, eed en pligt had ge-
pleegt.

Vele van de genen, die des
Gouverneurs befte vrienden wa-
ren , raaden dit wegzenden als on-
redelyk af, en bragten het zoo
verre, dat die order toen weder
Hyge- ingetrokken wierd. Wanneer ech-
ter de Gouverneur kort daar na
d« Gou- langs ftraat ging, en deze oude
Tcmeurs eer]yke man wederom door zwak-
heid niet konde opryzen , maar
hem zittende, zeer eerbiedig groe-
te ( want de burgers aan de Kaap
zyn gewoon , zoo wel voor de
middag, als zy door de daken der
huizen tegen de Zon befchermt
können worden, als des namiddags
als de grootile hitte eenigzins o-
ver is, voor de huizen op ltoelen
by malkander te zitten , en een
pyp tabak te roken, als de Zuid-
Oofte wind niet te ilerk waait, en
k wel een glas wyn te drinken)
nam hv zulks wederom ongemeen
ijual\ k ; want hy zeide tegens den
• die met hem ging, dat hem

dit niet anders voorgekomen was,
dan als of hem iemand een fnee in
't aangezicht gegeven had ; der-
halven was 'er ook geen pardon
meer voor hem te hopen ; te meer
om dat hy onder de genen getelt
wierd, die 't bovengemeld klaag-
schrift getekent hadden.

Al 't bidden en fmeken was te- . °e.Fls-

,. c -\ i Kaal dringt

genswoordig vergeefs; de oude op zyn
Rotterdam moeit achtervolgens vertrek-
dit bevel weg, en na Batavia ver-
trekken. Doordien de Heer Gou-
verneur, zoo als boven reeds is
gemeld, hem echter nog geene o-
bligatie van zyn kapitaal gegeven
had , en tegenswoordig ook nog
zeer ongaarn daar toe quam , zoo
verliepen de voorgefchrevene 24.
uuren verfcheidemalen , eer hy
zich na den haven begaf ; dog zoo
dra als hy die op den voet van een
lyfrent, bekomen had, want hy
wilde hem anders geene obligatie
geven , konde hy geen uititel meer
krygen, fchoon hy den Fiskaal in-
dependent daar om aanfprak ; maar
mögt nog maar eene nagt aan land
ilapen , om den volgenden dag in
de Kerk te gaan, en de laatlte pre-
dikatie aan de Kaap te horen, aan-
gezien de Fiskaal hem liet weten,
dat zoo hy zich niet aan boord be-
gaf, hy genoodzaakt zoude zyn,
om hem met Gerechsdienaars der-
waards te laten brengen.

En hier mede was aldus alle ho- Komt 't
pe verloren ; zoo dat hy om geen .^^."der
fchande af te wachten ; nog dien en de Hr.'
zelven avond 't land verliet, en de Gouvcr-

rt _ j 1 l neurmoet

Heer Gouverneur deed hopen , hem 7.vne
dat hy, wyl zyne perzoon tot ee- j^j^*
ne zodanige lange moejelyke reize talen.
veel te zwak was, het wederko-
men vergeten , en de Gouverneur
erfgenaam van 't voorgemeld Ka-
pitaal worden zoude. Dog Gods
gedachten waren heel anders, en
zyne kragt in dezen ouden gebrek-
kigen man zoo magtig, dat hy
hem niet alleen een jaar daar na
weder gezond aan de Kaap bragt,
maar deze gryzaart had ook bevel
van de hoge Indifche Regering by

zich ,

KAAP de GOEDE HOOP. 34s

zich , achtervolgcns liet welke
hem geen menfcE iets meer in den
weg dorll leggen ; de Meer Gou-
verneur echter, die toen van ver-
zoenen fprak, was genoodzaakt,
om hem zyne renten, die jaarlyks
eene zomma van 300 guldens be-
droegen, zoo lang als hy leefde ,
te betalen, of zoo hy nog langer
als tien jaren ejuam te leven, een
getal van 400 goede mocderfclu-
pen weder uit te keren.
Wat 'er Naauwlyks wasditTrcurfpelmet
vourvTci. ^en ouden Rotterdam geeindigt,
of 'er verfchencn weder andere
perzonen ten tonele, die tot een
nieuw aanleiding gaven ; want
tot nu is niemand van de 63 teke-
naars van 't 'klaagfehrift op de
fchouwburg geweelt , als de oude
Rotterdam en Tas ; de anderen
echter, fchoon ze ir iterk, ver-
zochten, om den gemelden Tas,
onder eene genoegzame borgtogt
t'ontflaan, zyn nog allen met vre-
de gelaten, zonder twyffcl , om
dat den Gouverneur de handen ge-
bonden waren, of door de op de
Rede leggende Retourvloot, die
den 4. Febr. 1706. aanquam, ee-
nigzins in zyn voornemen verhin-
dert wierd.
De Gou- Ten einde echter om deze hin-
verneur derpalen uit den weg te ruimen,
fcidmm ^CC ^y door zynen Secretaris, den
manifcft meergemelden Helot, een Mani-
feit op Hellen, om 't zelve aan de
Kapiteins en Officiers van de vloot
mondeling te communiceren.
Wanneer hy dezelven deswegen
tot zich ontbood, waren 'er zeer
velen, die niet verfchenen, om
dat zy verwittigt waren, dat 'et-
een grote oneenigheid tuilchen
den Heer Gouverneur en de bur-
gers ontftaan was, en zich ver-
schoonden met te zeggen, datzy
van zaken, welke hen in den
grond niet bekent waren, niet
konden oordelen.

Wanneer dit buiten zyne ver-
wachting uitviel, fprak hy met
den Commandeur, Vice- Com-
mandeur en Schout-by-Nagt af-
77. <Deet.

zonderlyk, en verzocht, dit Ma-
nuell in den generalen raad te ra-
tificeren en te tekenen, Welke raad

uil dcnKaapfchen Riad van Policy
en den gantfehen Scheepsraad be-
ilaan /oude , om dat hy llaat
maakte, dat de andere Kapiteins
deze drie Vlagvoerdcrs ras volgen
zouden, en geen lid van den Kaap-
fchen Raad zwarigheid zoude ma-
ken, om zynen naam te tekenen.

Dog de Gouverneur bevond De Schout«
hier ontrent ook , dat hy zyne re- w^/J,^
kening buiten den waard gemaakt beieefde-
had; de Schout-by-Nagt, Willem fäl™*'
Elshoek, zeide den Gouverneur
ronduit, dat hy wel geene raads-
vergadering breken, nog uit de-
zelve blyven wilde, dog dat hy in
zaken van zoo grote aangelegen-
heid niets konde doen of tekenen,
dan in de volle gecombineerde
Raadsvergadering. Deze onver-
wachte relolutie en verftandig ant-
woord hadde de Heer Gouverneur
niet verwacht , dog de zelve ver-
! oorzaakte zoo veel , dat hy,
j die te gelyk den Scheeps-raad
! benoemt had, die uit 13 per-
I zonen bellont , antwoorde : Als
dan zoudet gy my te fterk zyn, om
dat onze politique raadsvergade-
ring maar uit 8 perzonen beftaat , en
opdiewysheb ik u niet van noden.

Wanneer het nu eindelyk tot de UimeM
raadsvergadering quam, waar in ""^^
eenige Kapiteins zich lieten vinden, nifeft.
zoo wierd door den Heer Gouver-
neur voorgeilagen en in omvraag
gelegt, of 't niet raadzaam zoude
zyn, dat men in zulk gewricht
van zaken eene Manifeft liet uit-
gaan , waar by alle oproer, opitand
en onrult geflremt en verboden
wierd ? Het antwoord was eenpa-
riglyk, dat zulks nooit qualyk ge-
daan was; het reeds gereed leg-
gende Manifeir. wierd aldus gete-
kent , en eer de laatlte man nog uit
't Kafteel was, onder 't luiden van
de klok op de gewoonlyke plaats
afgelezen, en vervolgens op alle
hoeken van de Üraten aangeplakt,
waar onder ltont : Op orderen be-
X x vel

346 BESCHRYVING

VAN DE

van 't ge-
melde Ma-
nifeft.

vel van den Heer Gouverneur en
den breden Scheepsraad , dat is,
den gantfehen Scheeps en Kaap-
fchenraad van policy; fchoon op
de Kaapfche Secretary enkelyk
flaatjop bevel van den Heer Gou-
> erneur en den Raad.

De Lezer zal andermaal niet
qualyk duiden, dat ik een klein
uittrekzel van 't gemelde Manifeft
mededele; te meer door dien de
Heer Gouverneur zelf het zoo
waardig heeft geacht, dat hy het
als eene ontydige geboorte, uit
zyne Deductie gelaten heeft; daar
't nogtans toenmaal zoo veel heeft
te weeg gebragt, dat alles zich na
't zelve fchikken moert. Dit plak-
kaat was van den volgenden in-
houd : Na dat de Heer Gouver-
neur in den beginne geklaagt had,
dat hy met ongelofelyke droefheid
en groot ongenoegen had verno-
men, dat vele quaadaardige en
qualyk gezinde inwoners aan de
Kaap en op 't land tot deze uiter-
fte goddeloosheid v ervallen waren,
dat zy eene affchuwelyke conjura-
tie of zamenzwering tegens hare
Overheid gefmeed haddden, en
met eerrovende lafterfchriften , ( 't
bovengemelde klaagfehrift) 't gou-
vernement doorgetrokken waren,
om 't zelve door anderen te laten
tekenen, welke zy of met geweld
gedwongen, of daar toe bepraat
hadden; ja als nog bezig waren,
om meer anderen aan hunne moer
te krygen, en van den weg der
deugd af te brengen , en in hunne
fchadelyke voornemens in te wik-
kelen ; zoo dat zy als nu fterk ge-
worden zynde, zulks haar doen
niet anders dan voor eene openba-
re muitery , verwekking vaneenen
openbaren opftand , en verachting
van hunne rechtmatige Overheid
konde worden aangezien, waar
door en land en menfehen vernielt
Wierden : Zoo had de Heer Gou-
v meur , midsgaders de' Heer
( Commandeur en verdere brede
fcheepsraad der tegenwoordige re-
tourvloor, welkers oordcel hy gc-

eifcht had , om den welftand van
dit gouvernement te bevorderen ,
de argemene veiligheid , door de
gemelde quaadaardige oproerige
menfehen reeds tamelyk geftoort ,
teconferveren, en tot handhaving
der gerechtigheid goedgevonden ,
als genoodzaakt zynde, om tegens
dit groot quaad en de onheilen,
welke daar uit ontftaan konden,
tydig te waken ; en om dezelve te
dempen, de middelen te gebrui-
ken, welke hem van den Hemel
en zyne Heren en Meefters aan de
hand gegeven zyn. Derhalven
wierden alle inwoners , die onder
zyne regering itonden , op 't
fcherpile verboden en geinterdi-
ceert , zoo als hy zulks hier mede
deed , van zich in eenig complot,
confpiratie of zamenzwering, die
reeds door voorgemelde qualyk-
gezinde inwoners gefmeed was, in
te laten , hunnen heillozen raad op
te volgen, of eenige quaadaardige
lafterlyke fchriften te tekenen ; by
ff raffe, van daar over als onge-
hoorzame rebellen , na bevind van
zaken geftraft te worden ; de ge-
nen die bevonden zouden worden,
daar toe aanleiding gegeven , ande-
ren aangezet en overgehaalt te
hebben, zouden zonder aanzien
van perzoon als oproermakers en
veriloorders der algemene ruft aan
lyf en leven, anderen ten voor-
beelde, geitraft worden; weshal-
ven ook de Heer Fiskaal indepen-
dent en de Landdroit geauthori-
feert en gelait wierden, om des-
wegen exacte informatien te beleg-
gen , en alle de genen , die ver-
dacht mogtenzyn,aan deze fchan-
daleuze confpiratie deel te hebben,
zoo dramogelyk, in hechtenis te
zetten en te vatten. Doordien
echter te denken was, dat vele van
deze inwoners door toedoen en
oprokking van andere qualykge-
zinden, die belhamers en opgevers
van dit heilloos en laiterlyk werk
zyn , miileid en gedebaucheert
waren , en als nu berouw hebben ,
of bekomen zullen, zoo wierden

alle

KAAP de GOEDE HOOP. 3+7

alle zodanige hier mede uitdruk-
kelykgewaarfchouwt, om zich des-
wegen in '1 kort en tydig by de ho-
ge Overheid aldaar aan te geven ,
en cene oprecht berouw en leed-
wezen te betonen ; zoo zy echter
in hare quaadaardigheid volharden,
zouden zy als andere ongehoor-
z.imcn zonder connivcring of aan-
zien der perzoon gel traft worden.
Affum den 4. Naart 1 706. Willem
Adriaan van der Steil.

Alhier heeft de. Lezer nu den
inhoud van dit trerïelyk plakkaat,
't welk ik aan uw oordeel overlaat;
wat my aanbelangt , ik beken
gaarn, dat ik niet weet, hoe dat
de Heer Gouverneur tot diergely-
ke zeldzame gedachten vervallen
is, om dat het na niets minder
dan na eenen opltand rook ; men
konde veel meer zeggen , dat de
gantiche Colonie zich in twee par-
tyen verdeelt had ; waar van de
eene goed van der Steils en de an-
dere goed Burgers was , gelyk
zulks duidelyk genoeg uit de
uitgetrokkene klaag-fchriften en
atteftatie van twee hondert en
veertig burgers blykt. Ik hope,

dat de I ,c/.cr niet qualyk zal dui-
den, dat ik ontrent den Fiskaal
independent, Jan Blefius, eene
aanmerking maak, en zegge, dat
toen hy dit plakkaat heeft horen
lezen en het zelve daar na zelf ge-
tekent heeft, hy zckerlvk blind,
doof en ftom moet geweelt zyn;
want hy heeft zyn eigen caraftcr,
dal hem van de Heren Bewind-
lu bbcren gegeven , en zoo duur
aanbevolen was, gantfchelyk ver-
geten; om dat hy zich a!s een
Stadsrechter met een Dorprcch-
ter gelyk heeft laten fchatten ; ter-
wyl hy lang voorheen van hoger
magt, eenen zodanigen cara&er
bekomen had, dat hy zelfden Heer
Gouverneur, als hy niet recht han-
delde, voornameiyk iets tegen de
Voortreftclyke Maatfchappy on-
dernam, actioneren , en na be-
vind van zaken ter ftraffe trekken
konde. Heeft de Heer Gouver-
neur nu dit van den Fiskaal inde-
pendent können verkrygen , zoo
laat ik u bedenken, hoe veel moei-
te hy gevonden zal hebben, om
dit zyn oogmerk by de andere
Raadsleden te beryken ?

//. 'Deel.

X>

x 1

XXVI. HOOFT-

3+8

BESCHRYVING van de

XXVI. HOOFTSTUK.

Waar in bericht medegedeelt word, op wat
wyze de Heer Gouverneur in zyne ftreng-
heid voortgevaren is, en nog vele anderen
gevangen genomen heeft, waar van hy eeni-
ge op een fchip zetten moeft , om dat in de
Vefting alle gevangcnifTen en wachthuizen
reeds van zodanige gevangenen opgepropt
waren.

I 'ervoig vun de zaak wegens het klaag fchrift . Geen Secretaris mag iets voor de geen , du^t
Klaag fibrifi getekent badden, opfiellen.Weßel Pretorias viord in arrefi genomen. Elias K'ma
word gearreficert. Worden voeder op vrye voeten gefielt. Jacob van der Heyde word voor dem
Landdrofl gedagvaart. Word geexamineert en eindelyk gearreficert. Word in een donker gut
gezet. Henning Hufing verzoekt uit naam van allen , dat Vr twee van hen naar
Holland mogen gejonden -worden. I 'an der Heyde blyft in ,t donker gat vergeten. Fier
gaan der naar Holland, V geen den Gouverneur berouwd. I 'an der Heyde word in ';
ßimfle gat by een moordemaar gezet. Klaas Meyboom word ook in hegtenis gezet , maar
ras weder onlflagen. Jacob Cloet en Klaas Wefthuizen komen op 'f fibip ter Aa. Wil-
lem van Zeyls berouw over zyne tekening voor den Heer Gouverneur. De Landdrofl wil
H. Tas aan V leven. I 'an der Heyde word op een bolwerk gezet. Jacob van Savoye
moet na hem in ,t gat. Pieter Meycr word '«• ook in gezet. Jacobus Louw word 'm de
JJoofdwagt gezet. Zit jaar en dag , omdat hy des Gouverneurs zin niet wil dom. Ger-
rit Remkes moet na '/ Robben eilandt. Zeldzaam geval van Jan Ernfi Jering. IVori
van den Vaandrig Slotsboo, en den Gouverneur afgerofl. Heer Swellingrebel is ongeluk*
kig by al deze proccduren. De vrouwen verzoeken on ontßaging van hunne mans , maar te
vergeefs. Cloet en van der Wefthuizen worden eindelyk ontfiagen. Van der Heyde komt
wegens onpajjèlykhcid ook weder in vrybeid. Andere Proccduren in Holland niet gebruik-
lyk.

Vervolg
van de
zaak
pens
klaag-

ÏN mynen vorigen heb ik begon-
nen, ukennifïe te geven, van
wc- 't geen op 't aangehaalt klaagfehrift
voorgevallen is , en welke won-
derbare werking 't zelve gehad
heeft, toen de Heer Gouverneur
't affchrift daar van uit de IcfTc-
naar van den als nog gevangenen
Tas in handen kreeg. Door dien
ik echter van myn pligt reken, 't
verder beloop insgelyks te fchry-
ven en te melden, zoo hope ik,
dat gy niet qualyk zult duiden,
wanneer ik u tcgensvvoordig we-
der diergelyke onfmakelyke kolt
ODdiJi li.

Dóg| ik weet, dat gy niet altyd

op uitgezochte en keurlyke fpys burgers
gefielt zyt, maar zomtyds oók e"ngrote
wel een gemeen boeren gerecht oneenig-
voor lief neemt ; derhalven zeg ik, hci<L
dat 'er na dat dit Manifelt afgele-
zen, aangeplakt, en alomme be-
kent gemaakt was, eene grote on-
eenigheid onder de gemoederen
ontllont; om dat de een den an-
deren niet meer dorft vertrouwen,
zoo dat zelfs de genen, die voor
heen de befte vrienden waren ge-
weell, tegenswoordig niet meer
by malkanderen quamen ; want
de Heer Gouverneur was nu door
de overgezondene getuigenis van
twee hondert en veertig burgers

geityft

KAAP Di: GOEDE HOOP. 349

gcilyft; (ierhalven v. endedc hv al-
le moeit« aan, om hen in plicht
te honden ; gevende en verlenen-
de hen al 't geen zv Hechts vcr-
zochtety of hebben uilden; terwyl
degenen, die 't Klaagfchrift had-
den getekent , te vuur en te
'/.waard vervolgt wierden.

Het is my zelf toenmaals ge-
beurt, dat een zeker vriend, die
my voor heen verfcheidcmalen
had verzocht, om hem te bezoe-
ken , over mync komtt zodanig
verlegen was, dat hy niet will,
hoe dat hy weder ras genoeg van
my ontfiagen zoude worden;
want hy had voorheen zeer grote
fmaad en beichimping van den
Heer Gouverneur moeten ver-
kroppen, en was van gedachten,
dat door dien ik tot nu altyd ec-
iwn witten voet by den Heer Gou-
verneur had gehad , ik enkelyk
tot zynent gekomen was, om te
weten , wat 'er in zyn huis om-
ging. Na dat hy my had verzocht
te zitten, beval hy een van zyne
Haven, om tabak en wyn te bren-
gen, en aldus zaten wy twee uu-
ren by malkanderen, zonder van
dees of gene materie te fpreken ,
en keken elkander als Itomme
beelden aan , om dat 'er geen an-
der woord uitquam, als rookt nog
eenpyp, drinkt nog een glaasje,
't welk my op 't laatft geweldig be-
gon te ver velen, endeed refolvc-
ren om heen te gaan.

Dichzelven avond verhaalde ik
't nog aan den zwager van dien
eerlyken man, welke mynen om-
megaang van den beginne af will ,
en deze bragt zoo veel te wege,
dat ik op eenen anderen tyd, wan-
neer ik eens wederquam, aan-
fpraak genoeg vond, en niet al-
leen by hem, maar by alle ande-
ren in goed crediet quam.

De Heer Gouverneur ftelde
om zyn oogmerk te beter te bery-
ken , kort daar op cene nagtwagt
aan, die uit een Sergeant, Corpo-
raal en zeftien zoldaten beltont, die
alle nagt ronde doen moeiten, met

beveV, om langs alle (baten te
gaan, en te beletten, datier twee
of drie perzonen by malkanderen
(tonden te praten, 't zv met goe-
de woorden, of met geweld ; ten
einde geen toeleg gefmeed wierd,
om 't Kautel t 'overrompelen, of
tebeftormen. Hy /elf, als hy na DeHe«
gewoonte, 's avonds uitging, en GüUVCr-

.1 ,1 H7-11 br>.& neur vet-

den Mcelter Willem van Damme dubbelt

bezocht, die zeer fraaje dochters z/nlyf"
had, waar mede hy het, zoo als wagt'
hy doorgaans befchuldigt wierd,
hield , had eene lyfwagt van vier
man met een Sergeant en Corpo-
raal by zich, daar hy nogtans voor-
heen altyd maar twee man ge-
bruikt had ; zoo zeer omzichtig ge-
liet hy zich , om zyn uitgegeven
plakkaat een groter gewigt by te
zetten; terwyl hy nogtans, als hy
eenig gevaar gehad had , wel dui-
zend en duizend maal aangetaft ,
gevangengenomen, of zelfs, zoo
als 't den Heer Gouverneur van
Suriname voor dezen gegaan is,
vermoord had können worden.

Hy liet verder voor zich vele
bewys-itukkenopitellen, om zich
te rechtvaardigen, en de tekenaars
van 't Klaagfchrift te condemne-
ren, te hangen en te rabraken;
eieren in de pan, was zyn gewone-
lyke zinfpreuk , dan komen 'er
gene quade kuikens van. Daar-
entegen had geen Secretaris , die
by gebrek van Notariffen te gelyk
dat ampt waarnemen, het hert,
iets voor de gemelde tekenaars
van 't Klaagfchrift te papieren te
brengen, zynde hen zulks zeer
ftrengelyk verboden ; waar door
dan de ouders tegen de kinderen ,
de kinderen tegen de ouders,
d'eene broeder tegen den ande-
ren, d'eene buur tegen den ande-
ren zo opgemaakt, opgezet, en
verbittert wierd , dat het 'er ze-
kerlyk droevig genoeg begon uit
te zien.

Van dit myn voorgeven zal ik Weflei
den Lezer zoo voort een levend ^SS'
itaaltje bybrengen, waar uit gystrreftgc-
zien zult, dat alles de klare waar- nomcn-
Xx 3 heid

35o BESCHRY

heid is-, dat ik u verhaal. Weilcl
Pretoria? , Burgermeeiter van
Stellenbofch , alwaar^ hy ook
woont , quam aan de Kaap, toen
"t plakkaat afgekondigt was, met

i/.icht, om van 't voorgevallene
de zuivere en onvervalfchte w aar-
heid te vorfchen. Deze quam
met een van zyne medeburgers ,
genaamt Jacob Louw , die 't
klaagfehrirt nevens hem getekent
had, uit 't huis van Henning Hu-
ling, Burgermeeiter aan de Kaap,
en op cene zekere hoek komende,
daar 't meergemelde plakkaat aan-
geplakt was , bleven zy beide
liaan, en lazen het. De Land-
drolt , Stiefzoon van den gemei-
den Pretorius, quam daar juifl
voorby, en na dat hy een van zy-
ne dienaars na de Velling gezon-
den had , ging by den ïxirger
aan de Kaap, genaamt Valcntyn
Kleinfeld , om te zien , of zyne
/.akpiltolen wel geladen waren ,
dog vermids hy bevond, dat 'er
geene Kogels op waren, zoo ver-
zocht hy den gemeiden Kleinfeld
om Kogels, en deze hem eenige
gegeven hebbende, zette hy ze
zoo voort daar op. Midlerwyl
quamen de gemelde Pretorius en
Louw daar voorby, ende Land-
drolt hen ziende, riep hy Preto-
rius, om een paar woorden met
hem te fpreken. Deze bleef al-
leen liaan , en de Landdrolt iets
tegen hem gezegt hebbende , qua-
men eenige gewapende zoldaten
met zyne afgezondenen. Dienaar
uit 't Karteel, die den Landdrolt
gewenkt hebbende, den gemelden
Pretorius op 't lyf vielen, gevan-
gen namen, en in de Veiling brag- j
ten.

ïs dat niet eene verbittering tuf- j
fchen ouders en kinderen ge- j
maakt ? Is dat niet eene fchande j
voor den Fiskaal independent, die
in zyne jurisdictie gedogen moeit,
dat een Dorprechter, hemzogr-
ladig benadeelde , zyne uit
Holland ontiangene magtltremde,
/vne jurisdictie violeerde, en hem

VING VAN DE

voor al de waereld befchaamt
maakte ? Dog dit is maar een be-
gin der ontfangene authoriteit ;
daar zal zich zoo voort gelegcnt-
heid opdoen, om u nog meer
voorbeelden voor oogen te Hel-
len.

Naauwlyks waren er drie da-
gen verby, wanneer de Fiskaal in-
dependent zien en horen moert, dat
hem door den geauthorifeerden
Landdrolt op nieuw inbreuk ge-
daan wierd. Want Elias Kina,
Boekhouder op 't Zoldys-Kan-
toor, wierd op uitdrukkelyk be-
vel van den Heer Gouverneur en
klagte van den Landdrolt in hech-
tenis gezet, om dat in de lefTenaar
van Tas eenige brieven van hem
gevonden w ierden, van de welke
hy rekehfehap zoude geven. De
HeerFiskaal independent zag zulks
wederom door de vingeren, en
was ziende blind , en horende
doof. Men bragt dezen Kina in
den beginne by den eerltgemeldcn
Pretorius op 't bolwerk Buuren ;
dog men liet hen niet lang by mal-
kanderen, uit vreze, dat zy hei-
melyk met elkander zouden con-
certeren; men gaf elk een byzon-
der vertrek, en liet ieder onder
de bewaring van twee man met
blote degens. Eindelyk na dat 7e
veelmaalen ondervraagt waren ,
Itelde men hen weder op vrye
voeten; te weten, den gemelden
Kina, na dat hy zes weken gevan-
gen had gezeten ; wanneer men
hem zeidc, dat hy zynen dienlt
wederom waarnemen en gaan
konde , waar hy wilde. YVellel
Pretorius moeit, om ontflagen te
worden, een atteitatie geven, dat
hy niet gevangen genomen , maar
vrywillig verlchenen was, en be-
kent had ; 't welk echter achter-
volgens 't boven verhaalde valfch
is, en weten alle de burgers aan de
Kaap, dat hy door den Landdrolt
van tlraat opgeligt engevangen ge-
zet is, fchoon de Gecommitteerde
Kaden van de Jultitie zulks door
hunne ondertekening hebben zoe-
ken

Elias Ki-
ord
insgelyka
gearre-
lteert.

Worden

op VI VC

voet e

fielt.

KAAP de GOEDE HOOP. 351

ken te bewaarheden, 7.00 als hy
deze zaak en veel andere tn zyne
atteftatic van den 2.8. February
i-t 1. ook heeft pogen te doen, en
7.elfs den 26. Maart in 1. deswe-
gen cenen eed afgelcgt heeft,
jakob Eer en alvorens deze twee gc-
j£"^r vangenen op vryc voeten gcllelt
wordvour wierden, trof de beurt reeds we-
den Land- der een ander, die des Gouver-
dagvairt. neurs naat, en ontitoken toren
voelen, uitflaan , en gedogen
moeit; want den 8. Maart 1706.
wierd door den Landdrofl: Jan
Starrenberg geciteert, en na ver-
loop van vier uuren ten twedenma-
le verhoort en ongemoeit gelaten,
Jakob van der Heide , Burger-
meelter, Ouderlingen Luitenant
van de burgcry op Stellenbofch.
Den volgenden dag wrilde men
hem weder hebben, maardeszelfs
overfelle tandpyn , belette hem ,
op de eerlle dagvaarding van den
Bode , ChrillofTel Hazenwinkel ,
te verfchynen ; dog wanneer de
Bode voor de twede reis quam
zeggen, dat de Landdrofl hem
liet weten, dat zoo hy niet wilde
komen, hy andere middelen zou-
de moeten in 't werk Hellen , be-
gaf hy zich met die dolle pyn na 't
huis van den Landdrofl: , en aldaar
ruim drie uuren vertoeft hebben-
de, wierd hy in de verhoorkamer
geroepen , alwaar hy ecnige Ge-
committeerden, daar onder eenen
Roomfchen Burgermeeller, Wil-
lem Heems genaamt , en den
Landdrofl: vond, die hem zeide,
dat hy op eenige vraagpunten,
welke hem voorgehouden zouden
worden , kort en bondig antwoor-
den zoude, zoo als ook gefchied
is. Dog dit antwoord was niet na
den zin van den Landdrofl:, aan-
gezien de gemelde van der Heyde
zich liet verluiden, dat hy niet
voor Gecommitteerden, maar en-
kelyk voor hem geroepen was, en
dat deze Gecommitteerden in de-
ze zaak alle zyne partyen en byge-
volg zyne Rechters niet waren;
verzocht derhalven , dat hy na

I iollandmogt worden gezonden,
alwaar hv yoor Zyne wettige O-
verheid van alles taal en antwoord
geven zoude.

Over dil antwoord was de VVord
Landdrofl: zeer misnoegt, llont necnen"
van zyn ftoelop, en vraagde den c'ndelyk
Gouverneur, die achter de deurf"Crt!"
llont, en alles hoorde , om dat
dezelve maar ontrent twaalf fchre-
i\vn van de tafel was, waar aan de
Gecommitteerden zaten , wat hy
in deze zaak doen zoude, en zoo
voort wederkerende , zag hy 'er
zeer gram uit, en zeide tegens den
gemeiden van der Heide, dat hy
zonder verder tcgenfpreken op de
voorgelegde vragen zoude ant-
woorden , of dat men wilt , wat
men met hem van der Heide te
doen had. Op deze norze beje-
gening verweet de gemelde van
der Heide hem hoe lelyk hy met
Adam Tas en zyn leflenaar gehan-
delt had ; dat in denzelven de
flukken lagen, waar mede de teke-
naars zich hadden können ver-
dedigen ; en dat hy nu, nadat
ze daar van berooft waren , goed
te praten had ; waar door de Land-
drofl: andermaal ftom gemaakt,
wederom tot den Heer Gouver-
neur om nader bevel ging; waar
na hy andermaal kort antwoord
eifchte ; dog van der Heide eifch-
te de leflenaar en 't geen daar in
geweefl: was, en beloofde als dan
op alles te zullen antwoorden;
waar op de Landdrofl: weder by
den Gouverneur geweefl zynde ,
van der Heide aan de zolda-
ten ter bewaringe overgegeven
wierd.

Schoon nu de meergemelde van
der Heyde den Heer Gouverneur,
door den Burgermeeller Heems
liet verzoeken, om wegens felle
tandpyn uit de Veiling gelaten, en
by een burger onder burgtogt ge-
arrefleert te mogen worden, zoo
was zulks vergeefs; ja men wei-
gerde hem, dat de Secretaris,
Abram Poulle, zulks mede zou-
de regulieren, aangezien de Land-
drofl

Geraakt
met W.
van Putten
in woor-
den.

352 BESCHRY

droit hem van der Heyde tot ant-
woord gaf, dat zy zyn gefnap met
van noden hadden ; daar by voegen- i
de , men zal u eenc andere plaats
u \zcu, waar mede men zyne ge-
vangenis te kennen gaf. Eindelvk
wierd wegens de woorden, die j
van der Heide zich voor die
Rechtbank had laten ontvallen,
door de Heren Gecommitteerden
een attedatie,ten behoeve vanden
Heer Gouverneur, en tot latte
van Van der Heide vervaar-
digt.

Den anderen dag wierd deze
gevangene weder gehoort, en na
den Opdcller van 't klaagfehrift
gevraagt ; dog wyl hy antvvoorde,
dat hy dcuzelven niet kon , en zich
ook niet verplicht achte* denzelven
te noemen , om dat hem zyn burger-
recht ontnomen wierd, en de Land-
drofi niet anders liet opfihryven ,
dan V geen hem in zyne kraam te
pas quam , zoo zeide Willem van
Putten , een der Gecommitteer-
den , Schoft , Schurk , gyfpot met
den Edelen Achtbaren Raad van
Jnßitie ! Gy gaat flechts zoo wat
heen en weer wandelen ; Wyders
floeg hy met de eene hand op de
borft, en met de andere hand aan
de pruik , en lliet daar by deze
woorden uit : Karel! gy zult ßaan,
en ik wil zitten; waar op de ge-
vangene antwoorde : Myu Heer
•van 'Putten , V is heden uw beurt,
dat gy moogt zitten, en datikfla,
dog de tyd zal zekerlyk geboren
worden, dat ik zitten ma? , cugy
zult moeten flaan. Had ik zulke
on leide lyke tandpyn niet, ik zoude
niet heen en weer wandelen , maar
gaarn ßaan ; der halven ge (chic d
zulks niet , om met den Edelen
/Ichtb. Raad van 'Jnßitie den (pot
te dryven.

Midlcrwyl (tont de Landdrolt
andermaal op, en vraagde den
Heer Gouverneur, wat hy met
hem doen zoude.' kort daar na
<]inm hy weerom, en zeide, nu
zal ik u vogel wel anders zetten,
Lom: gaal tuetwy, gy heb/ hier te-

ton-

kergatge

-■.

VING VANDE

geuswoordig niets te doen. Hy gaf
hem daar op aan eenige zoldaten
over , en liet hem met blote de-
gens weder in de kamer, daarhy
te voren gevangen gezeten had,
bewaren, en kort daar na in 't
donkere gat, dat nog Zon of
Maan befchynen kan, brengen.
Wanneer hy dcrwaards ging , had
hy wel 't geluk ,den Commandeur
der Retour-vloot , den Heer de
Witt te zien , dog door dien zyn
geleitsman,de Landdrolt nictheb-
i ben wilde , dat hy met hem lprak,
, maar hem gebood voort te gaan,
\ zoo zeide hy, dat hem dit wel qua-
; lyk opbreken koude ; waar op de
| Landdrolt antvvoorde: Gaat maar
l hene , dit hebt gy by provifie al
| weg. De Heren Gecommitteer-
den moeiten weder eene fchrifte-
lyke atteftatie vervaardigen , dat
de gevangene gezegt had : Ti at
zal God wreken; ik zeg 'tu, ge-
denkt 'er my vry by.

De Heer Gouverneur deed de
Raad van Policy vergaderen, om
te deliberen , of men 't verzoek
van de muitzuchtige Burgermees-
ters , 't welk zy in den voorgaan-
den breden fcheepsraad hadden
gedaan , zoude toedaan? Want
Henning Hufing had met toeltem-
ming van de anderen verzocht,
dat doordien de zaken in 't klaag-
fehrift vervat, aan de Kaap niet af-
gedaan konden worden, aangezien
zy en als Rechters en als partyen
te gelyk, daar van niet konden
oordelen, aan hem mögt worden
toegedaan, dat twee van hen met
de Retour-vloot na Holland ver-
trokken, en voor de Heren Be-
windhebberen , aldaar zoo wel
voor zich zelven als voor alle an-
dere tekenaars van 't klaagfehrift
zich te verantwoorden.

Dit verzoek wierd toen afgcfla-
gen,om dat de Heer Gouverneur
het niet raadzaam vond, en de
Landdrolt oordeelde, dat hem
eene vette Duif ontvliegen zoude;
dog tegensuoordig fcheen het
dat 'er andere maatregels moeiten

geno-

Henning
Huling
verzoekt in
naam van
allen , dat
'er twee
van hen na
Holland
mogen
gezonden
worden.

Vier
zullen 'er
derwaardj
gaan , wel-
ke de

voornaam?
fte geacht
worden.

KAAP de GOEDE HOOP. 3$*

genomen worden , om dat men
zich vleide i dat wanneer eenlge
belhamels weggezonden waren,

mèn met de anderen ie lichter
Zoude klaar worden. Om dies-
wille wierdin dezeraadsvergade-^
ring [gevonden, dat de Heet

^vernein' <.\vn zogenaamden
[ ïoofd tekenaar Henning 1 kuing,
die voor dezen deszelfs befte

vriend gewfeefl was, nevens nog
vier anderen, namelyk Pietervafl
der Beyl , Ferdinandus Appel,
beide Qnd - Bnrgermeeftèrs op

Sicüenboleh , voorts Jan van der
Meerland, Luitenant van de bur-
gen', en den hardnekkigen Ou-
derling, Burgcrmccller en Luite-
nant op Stellenbofeh , Jakob van
der Heyde met de cerrte gele-
genthcid /.oude afïehcpen, gelyk
dan de Heer Gouverneur zulks
zelfden 3 1. Maart 1706. met zeer
veel nadruk aan deVoortreffelyke
Maatfchappy heeft gefchreven.
van det \\ ic /oude nu wel geloven,
Wf ft in 't tVat de Heer Gouverneur zelf eene
donker gat jgjfe aan zyne hoge Principalen,
de Heren Bewindhebberen der
YoortrerVelyke Maatfchappy be-
richten, en dezelve niet doen zou-
de? Wie zoude zich verbeelden,
dat hv de üoutheid zoude hebben
cenen in den Raad en door den
Raad, in 't by/.vn van den geaut-
horifeerden Fiskaal independent ,
die deze reiblutie heeft helpen te-
kenen , gelargcerden en tot 't weg-
zenden gefeligeerden, in 't don-
ker gat te laten zitten? nogtans
heeft de Heer van der Steil het ge-
daan, en den gevangenen van der
Heyde dimmer gehandelt , als
voorheen. Want na dat hy de
vier andere tekenaars van 't klaag-
fchrift had bevolen, zich op 't
fpocdiglte gereed te maken, om
zich binnen den tyd van driemaal
vier en twintig uuren aan boord
win de aangewezene fchepen te
begeven, zoo dacht hy nog niet
eens om van der Heyde, maar liet
hem vvftien dagen en nagten on-
gehoort zitten ;ini>ge!\l;s dacht de
IL "Deel.

I iskaal independent nie'. om
genomi h« en van hem pek !
refoturie, veel min om tynén b.ll-
brief, maar bleef in 't geheel oh-

gevot !';:, zonder i\.\[ hj leite , of
zulks met zyn hoog en gew
ampt.eer en goede naam overeen-
quam.

Nä dat nu de bovengemelde vier DL'ar' 'crcn

, , in \ ooit,

mannen aan boord gegaan waren, waarover
en hunne vrouwenen kindereöj £ Hcet
nevensartjreenzybe/.atcn, achter,
gelaten haddcn(wantfchoonzy nog |*r°uw
zulke wclgcgoedc menfehen waren '
en veel geld en goed hadden , wa-
ren zy echter hier door gedwon-
gen, 't huishouden aan een roelli-
genfpykerte hangen, en 't zelve
aan zwarte .liege en beerachtige
flaven over te geven ) lehten het
nogtans, fchoon hy kort voor heen
aan de Schippers bevolen had, deze
muitzuchtigen ter dege te bewa-
ren , en in de Contlabels kamer te
j zetten, en aldaar te traceren, dat
hy als nu , door dien vrouw en
kinderen niet komen , en met tra-
\ nen in de oogen vergiffenis voor
hunne mans en vaders verzoeken
wilden , begon berouw te hebben;
om dat hy aan Henning Huling
eene goede melk-koe verloor, als
van wien hy alty-d ryke prefenten
ontfangen en zich daarenboven ge-
vleit had , dat hy t'eeniger tyd des-
zelfs erfgenaam zoude zyn , om
dat 'er gene kinderen waren; heb-
bende hy in by zyn van Willem
Heems tegens de vrouw gezegt:
Moeder Hu fing ^ vsat t&itt gy met
zoo groten omflag na uiv mans dood
doen ? Als ik u tien duizend gul-
dens in Holland befchikt e, zoo als
ikdoormjne vrienden doen kan , zoo
kondetgy fat zoen lyk en nel daarvan
leven , de re ft zal ik v:el bezorgen.

't Berouw van den Heer Gou- h>- zeilt de

verneur lekte nog meer uit, wan- T10** na,

. „ °. .,1 dog lun de-

neer de Retour-vloor onder tdon- zelve mee

deren van 't gefchut den haven ver- 1:ilu1-"''-

liet; want toenmaals begaf hy zich

in een Galjoot, met voornemen,

om de vloot te achterhalen ; en zoo

hem zulks gelukt was , had hy de

ty 'he-

354 B E S C H R Y V I N G van de

bewutle vier mannen zckerlyk we-
der daaruit gelicht, zoo 't anders
de reipectivc Schippers hadden I
willen toeitaan, als die nu met hem !
nijts meer te doen hadden; maar ;
hunnen Commandeur gehoorza-
men moeiten. Dog hy wierd in
zyn voornemen belet , om dat de j
vloot met een zeer gunitigc Zuid-
ooile wind iterk voort zeilde, en
hy dezelve met zyne galjoot niet
inhalen konde, fchoon hy dezelve
tot verby 't Robben-eiland nazet-
tc, waar op hy ook vernagten
moeit, om dat de fterke dooritaan-
de Zuid-oolte wind hem belette,
in de Talelbaai te landen.
Handelt Men zoude gedacht hebben, dat
uk'v.iiicicde Heer Gouverneur alle verde-
»lootnog re proceduren zoude hebben ge-
!im:r"r' Haakt , om dat hy alles aan de He-
ren Bewindhebberen in Holland
overgegeven , en deswegen de
voorgenoemde burgers weggezon-
den had, tot dat hy nader ant-
woord had bekomen ; dog de ge-
nen die zich met die hope vleiden,
vonden zich zekerlyk bedrogen;
want de vloot was naauwlyks weg,
wanneer de inhoud van detvvyffel-
achtige periode zich duidelyk
toonde, welke hy den 3 1 . Maart
1706. aan de Voortreftelyke ver-
gadering der Heren Bewindhebbe-
ren gefchreven had , aangezien hy
aldaar voorgeeft: Dat fchoon hy
dit middel, namelyk 't wegzenden
der voorgemelde vier Burgermee-
ilers had gebruikt, om alles weder
in ruit en vrede te brengen , zoo
lchcen het hem echter toe, dat 'er
nog eenige quaadaardigeachterge-
blevcn waren , die in hunne hard-
nekkigheid volharden, en vele ge-
moederen verbaltercn zouden, dat
!v, derhalven licht zoude genood-
zaakt zvn, zwaarder proceduren
tegen de oproermakers te gebrui-
ken, zoo zy van hunne iteegheid
niet wilden aflaten.
mand En dit maakte hv ook zoo voort
joffem* WPrkfteUig ontrent van der Hey-
■1 de, dien hv vergeten had weg te
' zenden en die als nog in 't donkere

gat zat. Want fchoon hy hem , na
dat hy vyftien dagen , zoo als reeds
gemeld is, aldaar had gezeten,
weder liet verhoren , zoo had hy
hem echter voor heen door den
Cipier 't vuurflag en licht laten
ontnemen , om dat hy in geenen
dele raadzaam achte, dat een zo-
danige zware gevangene 't licht ge-
nieten of verlof hebben zoude, een
pyp tabak te roken ; daarenboven
mögt zyn barbier niet by hem ko-
men , om hem te fcheren ; en als
de Cipier hem eeten bragt , zoo
moeit hy met een fnap of twee ge-
daan hebben, om dat de Gouver-
neur niet gedoogde, dat de deur
van die donkere gevankenis lang
open bleef, ja zyne vrouw en kin-
deren en andere vrienden mogten
hem niet eens zien of fpreken , ge-
lyk dan zyn oudite zoon Andreas
van der Heide, met vele tranen
wegging, om dat hy zyn vader
niet mögt fpreken.

Wanneer hy nu ter verhoor ^Xaten
zelf quam, wierd hem door Abra- verhoort
ham Poulle, Secretaris van den
Raad van Juititie, in naam en be-
vel van den Landdroft gevraagt,
of hy de perzoonen, die tegen den
Heer Gouverneur hadden ge-
fchreven , nog niet geliefde te noe-
men? Hy vraagde de Landdroil
en de Heren Gecommitteerden,
of hem geoorlooft was, een vraag
met een vraag te beantwoorden ?
Als niemand daar op antwoord, zoo
zeide hy , het oude fpreekwoord
blyft dan waar, qu't tacet, confen-
tire videtttr , dat is: die zwygt,
bewilligt ; daar op vraagde hy den
Landdrolt, wie hem de magt had
gegeven, dat hy hem vyftien gant-
fche dagen en nagten in zulk een
donkere gevankenis had laten zit-
ten ? om dat zulks immers volko-
men tegen zyn eer, ampten pligt
Itreed ; de Landdrolt hernam : dat
hy niet fchuldig was, hem redenen
hier van te geven ; en dat hy op de
voorgelegde vragen kort en dui-
delyk zoude antwoorden, of dat
hy hem zoo voort nog dimmer lo-
geren

KAAP de GOEDE HOOP.

geren /.oude ; daar byvoegende,
\vy weten nog een beter middel,
om uw vogel te leren zingen: Van
der Heyde zeide: In Gods name !
Al'tq'uaad, dat gy mv aandoet,
Ztl ik niet 7.ocken te wreken , maar
God] die in den hemel is, val het
voor my doen ; en die zal u in den
jonglten dag na uwe werken wel
ionen. Door dien de/e taal niet
na den zin van den Landdrolt
was, zoo gaf hy hem aan den Ci-
pier over, met bevel, om hem
vader in de donkere gevankenis
te brengen.

Naamvlvks echter had hy een
uur daar in gezeten , wanneer de
Cipier met eenige zoldaten en
hapicharen weder c]uam, en hem
uit naam van den Landdrolt bevel
bragt, zich in de lelvkite gevan-
kenis te begeven , waar uit nooit
iemand ongel'chonden gekomen
was. Van der Heyde gehoor-
zaamde zeer gewillig; hy vond in
't zelve een zwart, die wegens
brandluchten en moorden daar in
was gezet, waar mede hy zich als
nu moeit laten gelyk itellen ; en
noemde hy hem, uit vreze van
door hem te worden vermoord ,
zyn Confrater of makker; deelde
hem van zyn eeten en drinken me-
de, en geraakte met hem zoo ver
in kennhTe, dat hy hem de tien ge-
boden , 't geloof en 't Onze Vader
leerde.
Mnfaoo Terwyl de gemelde van der
word oo!T Heyde dus elendiglyk opgefloten
in hechte- was, viel 't lot ook op Klaas Mey-
SuSns' D°om , burger en bakker aan de
weder Kaap , die wegens 't tekenen van 't
ontüagen. Klaagfchrift, voor eenige dagen
een Kamertje in de Veiling huur-
den, en de huishouding aan de
vrouw overlaten moeit. Deze
( «liter, die door 't voorbeeld van (
anderen, in dit tegenwoordig ge- j
w richt van /.aken had geleert,
goed en ujiaad te verkiezen, volg-
de de voetitappen van bovenge-
melde Weiiel Pretorias na; ver- j
klaarde zyne tekening voor nul , '
nietig, krachteloos, ja eerroven-
II. "Deel.

35S

de en leugenachtig, en gaf een an-
der getuigenis aan den Heer (,'ou-
verneur, waar Op hy dan ook we-
der op vi ye voeten gefielt en in
dcs/.clfs gun 11 gebleven is.

Anderen daarentegen, die den Mob
gemeiden Meyboorftwel in de ge-wS™
vankenis volgen moeiten, maardcrWcft-
hunne tekening van 't Klaagfchrift SS?.1?
niet zoo voort voor leugenachtig fchip Ter
wilden verklaren, wierden eenig-Al>
zins harder gehandelt, en zoo
lang met dreigementen overval-
len, tot dat zy gedwongen wier-
den, om zulks te doen; onder
deze zoort mogen met recht gere-
kent worden , Jakob Cloer, en
Claas van der Wefthuizen, waar
van de eerite door den Landdroft
uit de herberg gchaalt is ; want
deze beide wierden op 't kleine
fchip, 't Huis Ter Aa genaamt, 't
welk hier ten anker lag, gezet,
met bedreiginge, dat zy met 't
zelve, zoodra'tuitgeruflwas,als
banditien na 't eiland Mauritius ,
dat achter Madagascar legt , waar-
over de Heer Gouverneur ook te
gebieden heeft , zouden worden
gezonden; ten ware zy tot inkeer
komen en doen wilden, 't geen
Claas Meyboom gedaan had; waar
door zy eindelyk bewogen wier-
den, 't getekent Klaagfchrift voor
een godloos eerrovend laiter-
fchrift te verklaren ; hebben ook 't
eiland Mauritius niet gezien, ge-
lyk zulks zoo wel de Deduftie van
den Heer Gouverneur , als de
Contra Deduótie van de burgers
overvloedig aantoont, en met ver-
fcheide getuigen itaaft.

Op deze wys zyn nog vele ande-
ren van de genen, die 't Klr.ag-
fchrift getekent hadden, vervaart
gemaakt, en door dreigementen o-
vergehaalt, hunne eerite tekening
te verwerpen, en voor leugenachtig
te verklaren; onder dezelven wa-
ren Pierre Roileau, Burgcrmee-
iter van Drakenflcen ; Chriftiaan
Wcynoch, Jan Jakob Conterman,
Burgermeefiers van Stellenboich;
Steven Vermey, Jakob Pleunes en
* y. a meer

356 BESCHRY

meer anderen; 't welk zekerlyk
zoo gemakkelyk niet zoude ge-
fchied zyn , ten ware de Heer
Gouverneur en Rechter en party
tegclykgeweett was; gelyk dan
een onzvdige getuige, die in 't jaar
17CÓ. met de Retour-vloot hier
geu eelt, en voor Boekhouder op 't
lehip Snydorp na huis gevarenis,ge-
naamt Leonard Kaafenbrood,voor
Burgermeclters en Regenten der
ftad Amilerdam met eed e heeft
verklaart, dat de gemelde Ver-
mcy hem had geklaagt , dat hy
een zeker fchrift, aan de Heren
van de kamer van Zeventienen in
Holland gericht , door hem en an-
dere medeburgers getekent, op
bedreiginge van den Heer Gou-
verneur, dathy hem in hechtenis
wilde laten zetten, had moeten
herroepen, en een getuigenis ten
behoeve van den Heer Gouver-
neur geven, enkelyk ten einde zy-
ne vrouw en kinderen niet verlo-
ren gaan, en hy niet na Mauritius
in ballingfchap zoude gezonden
worden.
Willem £n wje wilde alle de genen op-
berouw noemen, die zich door mishande-
overzyne üngen en zware dreigementen
voorden hebben laten verlyden en affchrik-
HeerGou- ^en ? Genoeg is 't dat men weet ,

verncur. , . , ? • • 1

dat niemand het uit eigene bewe-
ging gedaan heeft. Men zie
ilechts, hoe liltig Willem van der
Zeil daar toe is gebragt, aangezien
men hem met zware bedreigingen
voorhield , dat de voorheen reeds
gedane attcltatie der twee hondert
en veertig burgers niets anders be-
trof, dan dat de Heer Gouver-
neur een eerlyk man was, op wien
men niets will te zeggen ; men zie
flechts aan de andere kant ook,
hoc ras hy berouw over deze mis-
leiding had; want den 19. Febru-
ary 1706. heelt hy ten behoeve
van denHeerGouverneur getuigt,
en den 14. van diezclve maand
had hy reeds rouwkoop daar
\an.

Door dien nu alle gevangenen
zoo licht over te halen waren, uit-

V I N Cl VAN DE

genomen, de gemelde Adam Tas»
en Jakob van der Heyde ; als wel-
ke liever alle pyningen wilden uit-
itaan , dan tegen hun gemoedt ,
goeden naam en tot nu verkrege-
ne reputatie handelen; zoo was
Henricus Beek , Prediker van
Stellenbofch , als welkers Ouder-
ling van der Heyde was, van ge-
dachten, dat men om hem tot an-
dere gedachten te brengen , in den
Raad moeit befluiten , hem op
water en brood te zetten, en hem
geene andere fpys te laten toeko-
men.

Dit zoude nog wel können paf-
feren, en ben ik verzekert, dat
men van der Heyde daar mede
niet zoude hebben gedwongen;
zoo men echter 't vonnis van den
Heer Elzevier werkltellig had ge-
maakt, zoude zulks millbhien een
weinig meer indruk op den ge-
melden van der Heyde gemaakt ,
en hem tot andere gedachten' ge-
bragt hebben; want wanneer de
Gouverneur hem in byzyn van
den Zoldaat, Pieter Pennemes,
van Arnhem van geboorte , vraag-
de : wat hy van de zaken der bur-
gers al hoorde, zoude hy, zoo
als de gemelde Pennemes aan van
der Heyde in de donkere gevan-
kenis heeft verhaalt, hebben ge-
zegt: Heer Gouverneur, zoo wy
Jakob van der Heyde, en Adam
Tas hare rechterhand laten afhou-
wcn, en ze als dan aan de galg
hangen, zoo zullen wy ras over
alle de anderen meefter worden ;
dog de Gouverneur vond zulks
niet raadzaam , en antwoorde , men
moet de zaak nog een weinig in-
zien.

Midlerwyl had de Landdroft: DeL«nd-
het geweldig druk, om 't dood droit w,i
vonnis van den gemelden Tas op {^5.Mn
temaken, en ontbrak hem niets,
dan de genoegzame bewyzen, dat
hy aan de misdaad van gequeflte
Majefteit', rebellie, oproer, enz.
fchuldig was; dog door dien men
daar geen kans toe zag, tapte de
Heer Gouverneur uit een ander

vaatje,

KAAP de GOEDE HOOP.

vaatje, cn/eide tegens de vrouw
v.in meer'gemdden van der H \-
de, als /v hem vraagde: Waarom
hy haar man zoo onchrillelyk han-
delde, en hy een Haat', moorde-
naar en brandltichtcr gevangen
■/euer Denkt gy, dat ik uw man
onchrillelyk handel? uw man is
7.00 hardnekkig en quaadaardig ,
dat ik hem, om de waarheid daar
uit te perzen, wel op de pynbank
brengen kan ; waar op de vrouw
antwoordc, dat haar wel bevvutt
was, dat haar man buiten de waar-
heid niet gaan /oude.
»der Zoo donker en gcvaarlyk ech-
wordo? ter als het voor den meergemelden
ecobol- van der Heyde heeft uitgezien,
nu 8° zoo helder begint hettegenswoor-
digop te klaren; want na dat hy
twaalf dagen en nagten in dat don-
ker itinkent gat by den bovenge-
mcldcn Slaaf, brandltichter en
moordenaar had huisgehouden ,
quam 'er eindelyk bevel, dat hy
weder verhoort zoude worden.
Door dien nV echter reeds zoo ve-
le tormenten uitgeitaan had , dat
hem buiten de pynbank gene
zwaarder aangedaan konden wor-
den, zoo gaf hy eindelyk op de
voorgelegde vragen , zodanig ant-
woord , dat den Landdroft en zy-
ne Gecommitteerden genoegen
gaf, maar evenwel niet tegen de
waarheid ltreed , of 't getekende
Klaag- fchrift vernietigde; waar
door hy ook zoo veel te wege
bragt, dat hy niet alleen dien mid-
dag by den Luitenant van Rhede
mogteeten, maar in plaats van na
dat donker vuil gat te worden ge-
bragt, op 't bolwerk Leerdam nog
eenigen tvd in arreit bleef,
jakob Schoon deze yzelyke gevanke-
vanSavove njs bv Van der Heyde Hechte wer-

moet na . . - , . ,

hemin't king had gedaan ,^ zy quam even-
s«- wel den Heer Gouverneur zoo
aangenaam , lieffelvk en tot fcyh
voornemen zoo dienitig voor, dat
hy 't niet lang ledig laten wilde.
Hier toe quam hem eene bequame
perzoon aan de hand , te weten,
jakobus de- Savoje , geweze Bur-

357

germcclter op Drakenftcen, die
tegenswoordig met ter woon aan
de Kaap gekomen was; dien hy,
/onder op yyne >\r) u hairen, aan-
gezien hy ruim zeventig laren oud
was, te letten, daar in liet wer-
pen, en niet weder op vrye voe-
len Helde, voor dat hy dood krank
was, en de/,e yzelyke tormenten
niet langer verdragen kon; dog
I dit is de gewoonte van den Heer
Gouverneur altyd geweelt, dat
hy van de gryze hairen niet veel
werk heeft gemaakt ; want zynen
eigen vader, Simon van der Steil,
heelt hy alle driejaren naauwelyks
eens bezocht, fchoon hy zich maar
drie uuren van Conllantia ont-
hield.

Na dat nu de ziekte dezen gry- Piet«
zaard verloil had , quam de beurt *5P0
aan deszelfs lchoonzoon,want de- ook w ge*
ze, genaamt Pieter Meyer, uit zct-
Dauphiné geboortig, moeit on-
middelbaar na hem in dit vuil itin-
kent neit kruipen ; na dat hy alvo-
rens vier dagen op een bolwerk
van de Veiling huis gehouden had.
Hy was wegens de vervolgingen
int Vrankryk gevlugt, en meende
hier in Afrika buiten allegewe-
tensdwang te leven ,maar de Heer
Gouverneur wilt zoo wel als de Ko-
ning van Vrankryk dragonders te
zenden, die 't alle inwoners bang
genoeg konden maken ; ja hy wilt
lelyke gevankenill'en genoeg te
vinden, om hen tot het herroepen
van 't Klaagfchrift, en getuigen
in zyn voordeel te dwingen. Dog
de ongehoopte ziekte verlofte den.
gemelden Pieter de Meyer insge-
lyks uit dit morzig ltinkentgat, na
dat hy zeven dagen daar in gezeten
had.

Door dien nu deze yzelyke, jacobuS
donkere, naarc gevankenis de ge- Louw
hoopte werking niet deed , maarZ?d"ldc
de gevangenen of hardnekkig of wacht ge-
dood krank maakte, zoo wilde"1'
de Heer Gouverneur ook hieron-
trent geene vergeeffche moeite
doen. Wanneer dienvolgens de
beurt aan den burger Jakobus
Yy 3 Louw

358

BESCHRYVING vande

Louw quam, die aan 't Ronde
bbichje woonde , zoo wierd hy eer-
iteh k in de Hoofdwacht onder de
poort \an de Yeiting, en nader-
hand op een zeker bolwerk be-
waart , /.onder dat zyne vrouw zelfs
toen hy ziek lag,by hem mögt ko-
men.

De Landdroft leide hem de bo-
ven aangehaalde atteitatiedertwee
hondert en veertig burgers dik-
wylsvoor, om ze hem te doen te-
kenen, en zyn eerft ondergefchre-
vcn kl.ugfchrift voor eerrovende,
leugenachtig en laiterlyk te ver-
klaren, met belofte, dat hy alsdan
weder op vrye voeten zoude wor-
den geftelt, waar ontrent hy zelfs
geen zwarigheid maakte, omdat
deze burger alhier geboren was,
en nooit elders gereiithad, dog
de Landdroit vond zich in zyne
mening bedrogen , om dat deze
burger valt by zich befloten had,
niets te tekenen , dat tegen 't
klaagfehrift zoude aanlopen ; om
deze redenen moert hy ook jaar
en dag gevangen blyven, en zy-
ne huishouding, vrouw en kinde-
ren laten dry ven en zeilen.
De Gou- Wanneer dit middel krachte-

mtUhemloos was' nam de Heer Gouver-
«n^uk neur hemeen zeker ituk land , aan
hBft*h " ^en soogenaamden Paardenbefg
Ezyne gelegen , 't welk van zyne moeder
broeder. met kenniflc van den Heer Gou-
verneur lange jaren gebruikt , be-
bouwt en beplant was , af, en gaf
het aan haar oudite zoon genaamt
Pieter Louw, die de voorheen
reeds gemelde atteilatie der twee
hondert en veertig burgers mede
getekent had, en derhalven eene
belonig hebben moeit, 't Welk
waarlyl met regt mag heten, moe-
ders tegen kinderen, kinderen te-
gen moeders, en broeders tegen
broeders oprokkenen.

Dog dit ook konde den gemel-
den Jakobus Louw tot gene ande-
re gedachten brengen, aangezien
h\ u cl w iil , dat hy daar door zy-
ne vaak niet verbeteren zoude, om
dar 't geen eens weggegeven was,

Tem

niet weder ingetrokken konde
worden. Insgelyks was hy verze-
kert, dat de Heer Gouverneur
hem en zyne moeder 't Ronde
bofchje niet afnemen, en aan ie-
mand anders weggeven konde;
daarenboven konde hem na de
komlt van een ander Gouverneur
nog wel een ander ituk land wor-
den gegeven , om dat 't land tog
groot genoeg was, en 'er nog niet
te veel waren, dien het voeden
konde.

En in zulken verwarden toe-
ftand fcheen alles 'tonderfte boven
te gaan , aangezien 'er niemand
van de Bediendeu der Compagnie
was, die zyne handen niet vol had,
ondertullchen meende niemand
zyn belang beter daar by waar te
nemen , als de Heer Gouverneur
en de Landdroit; want de Ge-
committeerde Raden van de Juiti-
tie waren wel dagelyks bezig met
examineren en interrogeren, ter-
wyl zy altyd op hare tafel hadden
tabak, wyn , brandewyn, Hol-
landfchbier, Sek, enz. zoo dat zy
zoo wel voor als na 't ondervragen
eens drinken en den Keizer, zoo
als men zegt , voor de betaling
konden laten zorgen; dog buiten
dat , de Landdroit uitgezondert ,
zouden zy weinig voor hunne
moeite gehad hebben, fchoon hen
de honing altyd om den mond ge-
fmeert wierd, dat zy namelyk al-
le door den Heer Gouverneur
tot hoger waardigheden en voor-
deliger ampten zouden worden
bevordert. De Landdroit alleea
hoopte , 'door 't dicteren der itraf-
fe zyn beurs te maken.

De zoldaten hadden met 't be-
waren der gevangenen genoeg te
doen; daarenboven wierden hun-
ne poften fchier dagelyks veran-
dert , en zy zelfs menigmalen om
eene beuzeling na Batavia of Cey-
lon gezonden, gelyk dan eens
fchier de gantfche bezetting door
, nieuwe zoldaten verandert is,
\ oor welk alles zy niet anders gc-
j noten , dan knorren en morren ,

graau-

KAAP dé GOEDE HOOP. 359

graan wen en lruauwen van hunne
Officiers , die hen altyd verdacht
hielden, dat zy zoldatenhetmet
de gevangenen of andere burgers

hielden ; i'choon zy de orders zoo
llipt als mogclyk , naquamen<

En op zulke wys wierd ook met
Gerrit Remkcs gehandelt, die wel

zoldaat was in den dienit der Voor-
treffelyke Maatfchappy < maar

reeds lange jaren by den bovenge-
mclden Henning Hufing voor
Klerk gedient had; want dezcont-
fing eensklaps bevel, den dienit van
den gemelden Henning Hufing te
verlaten, en zich na 'tkalteelte
begeven. Wanneer hy echter ver-
fcheen, zoo ontfing hy nader be-
vel , om zich na 't R >bben-eiland
te begeven , en aldaar by banditcn
zynen dienit als zoldaat waar te
nemen , en heeft hy aldaar jaar en
dag moeten huishouden.

De Sergeant Jan Ernft Jering,
die voor dezen de lyfwagt vanden
Heer Gouverneur gecommandeert
had , en deze plaats had moeten
neerleggen, om dat hy verdacht
gehouden wierd , dat hy met den
gevangenen Adam Tas ondereene
deken lag, eens de hoofd wagt
onder de poort van de Veiling voor
den Sergeant Doutterftad waarne-
mende , en hem twee mannen,
die by den Landdroll voor Land-
dienders dienen wilden, overge-
geven zynde ,met bevel, dezelven
niet uit de Veiling te laten, voor
dat zy van den Kapitein Olof berg
hare nodige montuur ontfangen
hadden; liet een van dezelve die
uitgaan wilde, weder te rug roe-
pen, waar op 't ander volk hem
verweet, dat hy een Landdiender
geworden was , en hem voor een
fchelm en verrader fchold; deze
nieuwe Landdiender ging aan den
Landdroll zeggen , dat de Ser-
geant van de Hoofdwagt hem had
gefcholden, en de Landdroll gaf
daar van kennis aan den Heer
Gouverneur.

Wat gebeurt 'er r De Gouver-
neur laat den gemelden Sergeant

door een Haaf roepen ; en wan-
neer hy in de Raadkamer quam,
vond hy bclulvcn den I leer Gou-
verneur, den Landdroll en den
Yaanderig, Caje Jede Slotsboo;
hier op word de gemelde Land-
diender ook geroepen, en ge-
vraagt, of deze Sergeant hem uit-
gcfcholdcn had, die van ja ant-
woord. De Gouverneur fchold
den Sergeant daar op voor een
beeil uit, zonder hem Hechts te
horen fpreken, en gaf aan den ge-
melden Slotsboo bevel , om hem ,
zonder dat zyne wacht nog om
was, en hem zyn degen en Hok
afgenomen waren, met zyn rot-
ting wakker afte roffen.

Hier op heeft de gemelde Slots-
boo hem zoo lang geflagen, tot
dat hy gantfeh moede was, terwyl
de Heer Gouverneur in de deur
llont, en hem met de hand na den
gemelden Slotsboo toeiliet , en
zeide: Neen Beeßy bet is nog niet
genoeg., gy moet nog meer hebben.
Wanneer hy echter zag, dat de
gemelde Slotsboo niet meer flaan
konde, nam hy deszelfs rotting,
en zeide : Ik zie wel, dat gy niet
meer kondet flaan , geefmy uw rot-
ting , ik zal zien, of ik niet beter
kan flaan. Hier op heeft de Heer
Gouverneur hem nog dapper af-
geroft, en alle flagen meelt op de
borft en op den rechten arm ge-
palt; tot dat hy eindelyk eenen
deerlyken flag op de borft kreeg,
zoo dat hy voor over viel, en al-
dus ter deure uitquam.

Wat dunkt de Lezer van dier-
gelyke proceduren? Hoe meent
gy, dat 't aan de Kaap gegaan zou-
dehebben, wanneer de magtige
Koningvan Vrankryk, die toen-
maals met Holland en hare Bont-
genoten in vyandfehap leefde, om
dezen tyd gekomen was , om 't
t'overrompelen? zekerlykby zoo
Hechte krygskunde zou 't 'er Hecht
genoeg uitgezien hebben. Want
men heeft nooit gehoort, dat een
gemeen zoldaat in volle geweer
op zyn poll itaande, afgeroft is;

wat

Word
van den
Vaandcrig
Slotsboo
enden
Gouver-
neur afge-
roft.

Raifon-
nementen
daar over.

BESCHRYVING van de

360

w 1 zal men dan denken van een
Officier , die over de gantfche
11 jgt te gebieden heek?

Dog God heeft toenmaals hert en
n van dezen Sergeant geregeert,
I hy geen van heide, of zelfs al-
■ wee doódgeftoken heeft ; want
anders zou het 'er zekerlyk nog
rwarder uitgezien hebben; en
was hy in zulke treurige en droef-
géefttge gedachten geweefl , zoo
als ik" hem naderhand op 't bol-
werk Buuren dikwyls gezien heb, j
wanneer hy de onïydelyktte pyn
moeft uitilaan ,om dat zyn lichaam
gantfeh blaauw was, en hy den !
vechten arm fchicr niet bewegen
konde, ik vreze, dat in die haa- j
ftigheid iets anders zoude gefchied
zyn, 't welk hem ook uit hoofde
van alle krvgs-artikels niet qualyk
zoude hebben können worden ge-
duid.
He« Doch om den Lezer niet langer
£?£ te vervelen, zal ik kortelyk nog
gelukkig maar zeggen en kan 't ook met
,bey ptcc-" waarheid doen, dat onder alle Ra-
duren, den van de Juftkie niemand meel-
is te beklagen, dan de Heer Jan
Swcllingrebel, een man, die den
weg van recht en gerechtigheid
nooit verlaten heeft, of van dcnzel-
ven afgeweken is, die van alle
gunlten., welke de Heer Gouver-
neur mildelyk uitgedeelt heeft,
niet eene heeft mogen genieten ;
om dat dezclvchcm nooit ineenige
Goitfmiflte', deze proccduren be-
tredende, heeft mogen gebruiken,
maar hem veel eer in den weg isge-
wecll; om dat hy recht altyd recht,
en onrecht altyd onrecht noemde,
en derhalvcn liever de haat van zy-
nc Gebieders onderworpen zyn ,
dan de gerechtigheid in 't minit te
kort doen wilde; waar toe ook zy-
he getrouwe huisvrouw , khoon
fciek en over haar mans ongeluk be-
droeft, hem altvd eenen helden-
moed in 't l\Hprak,cnvcide: Dat
I i<"!Vuihaar,uogomharekinde-
1 vrezen, den reehtvaar-

d: ■ té (laan, al zo uw zy m< t

haar k ra k \\ :haam en kleine kin-

derenmet hem vervolgt, ja wegge-
zonden worden ; en deze aanmoe-
diging bragt ook zoo veel te we-
gc, dat de Gouverneur hem eens
over nalatigheid van zyn pligt be-
rispende, hy niet vreesde , om
zich aan alle gevaren bloot te Hel-
len , en de onwaarheid van deze
belchuldiging ten fpot en fchande
van zyne vervolgers klaar aan te
toonen.

Tot nu had de Heer Gouver- wenev^?n
ncur alle middelen in 't werk ge-*oekenom
Helt, om de onwilligen te dwin- °™ hunne
gen , maar weinig uitgevoert ; nu m
echter, wyl alle kamers, fchepfeni™"«!,
gaten en andere plaatzen met ge-
j vangenen bezet waren , die allen
! hardnekkig by hare eerlle teke-
■ ning van 't klaagfehrift bleven, en
! de Landdrolt nog meer citeren
1 wilde , die zonder twyftel de ge-
I vankenib niet zouden ontihapt zyn,
| en de vrouwen der reeds gevan-
! genen by een fmeekfehift de ont-
I ilaging van hunne mannen ver-
fcheidemalen verzocht hadden, en
zulks nu wederom met nadruk de-
den ; ( want zy verzochten als nu
den t-7 Mey 1706. den Heer Gou-
verneur en den gantlchen Raad
van Juititie, om hunne mannen
kort recht te laten gefehicden , of
hen onder genoegzame borgtogt
t'ontllaan) icheen de zaak een an-
dere keer te nemen, niet zoo zeer
om de vrouwen te begunltigen,als
welke de Heer Gouverneur daar
mede afwees, dat de zaak den
Raad van Jultitic niet raakte,* en
dat hy haar niet konde helpen, om
dat hy ze aan den Landdroit over-
gegeven had, deze wederom op
zyne zaligheid betuigde, dat hy
nicts daar in doen konde, maar^dat
ze van den Heer Gouverneur af-
hing; maar om andere dringende
reden, die 't gantfche Compas,ik
wil zeggen, des Gouverneurs ge-»
moed', zin en verftänd deden ver-i ,

draien. ;!er

Want'tfchiP, 't Huis Ter Aa,
't welk op bevel der \ oortrefrely- de .
Maatfchappy over Mauritius na >/ ;• "!>lllj

Madagal- '

KAAP de GOEDE HOOP. 361

Van der
Heide

koiit ook
weder in

vryneid.

Dit ge-

chied op
ene by-
oaderc
vys.

Madagascaf moeit zeilen., lag nu
zeilrede. De twee gevangenen
echter, die daar op waren, te we-
ren Jakob Cloet en Klaas van der
WeÜhui/cn, konden /onder een
gerechtelyk vonnis nictderwaards
gebannen worden ; derhalven
moeiten de/.elve wel worden ont-
flagen , om dat 'er geenc plaats
meer in de Veiling ledig was; dog
•zulks gefchiede niet zoo loshene;
maar zy moeiten berouw en leed-
wezen betuigen over hare teke-
ning van 't klaagfchrift , en borg
ftëllèn,dat zy gedagvaart worden-
de, ten alle tyde zouden verfchy-
nen.

Met de andere gevangenen ging
het zekcrlvk nog zoo gemakkelyk
niet; dog jakob van der Heide,
die na zoo /ware uitgeltane tor-
menten aan de rode loop bedlege-
rig u ierd , en cene gantfche maand
zoo heftig daar van aangetait was,
dat Willem ten Damme, Lyf-arts
van den Gouverneur, eindelyk
wierd genoodzaakt te zeggen, dat
deze dekte, uit veel ongemak,
verdriet en droefheid ontltaan,
genoegzaam in itaat was, om den
gemeiden van der Heyde in 't graf
te fiepen; daar by voegende, dat
hy niet langer in arreft konde wor-
den gehouden , om dat de Heer
Gouverneur het bezwaarlyk zou-
de können verantwoorden, als de
gemelde van der Heyde in de ge-
vankenis quam te fterven ; derhal-
ven moeit zoo wel de Landdroft
als de vrouw van den gevangenen,
dien de Lyf-arts zelf riep, in de
Vciting verfchvnen.

Nu is uit alle omstandigheden,
die tot nu na malkanderen ver-
haalt zyn , klaar, dat deze van der
Heide crimineel gehandelt is ; de
Lezer zal derhalven zonder twyf-
fel nieuwsgierig zyn om te weten,
op wat wyze deze criminele ge-
vangene op vrye voeten geltelt is.
DeLanddroltquam alleen, zonder
Gecommitteerden uit den Raad
van Jullitie, by den meergemel-
den van der Heyde ; maakte hem
II. 'Deel.

zyne ont llaging bekent, zonder te
■fin, dat zulks op hev> lvanden
I k-er Gouverneur gefchiede, of
iets wart hem teentenen, dan en-
kelykdathy en zyne vrouw, die
'er tegenwoordig w;t,, hunne per-
zonen en goederen gerechtelyk
zouden verpanden; dat hy gedag-
vaart werdende, ten allen tyde
zoude verfchyncn.

En daar mede was deze gevan- De Land-
gene, die op den hals gezeten had, dm« licht
ontflagen; dog de/.c manier moet ^asA^e
den Lezer niet vreemd voorko- gels a£
men, om dat ons hier bewuft is ,
dat Adam Tas ook in byzyn van
vele Gecommitteerden in arreft is
genomen, en deszelfs kilten en
kallen door den Stellcnboffchen
Secretaris gerechtelyk verzegelt
zyn, welke verzegeling zoo (traf in
zyn werk ging , dat aan zyne
vrouw en kinderen zelfs geene
verfchoning van hembden of tatcl-
goed gelaten wierd. Wanneer zy
nu iets van noden had,moeft zy ha-
re buuren daar om aanfpreken, en
zich op zodanige vvys ruim drie
maanden behelpen. Eens quam
de Landdroft gantfeh alleen zon-
der Gecommitteerden of Secreta-
ris in haar huis; ontzegelde in zy-
ne eenzaamheid alle kiiten en kas-
ten, en na dat hy na andere pa-
pieren gevraagt maar niet geopent
hadde, gaf hy haar volle magt, om
al 't geen verzegelt was geweeft,
weder te gebruiken , als voor-
heen.

Is dit nu wederom niet eene
fraaje wyze van rechtsplegingen?
Waarlyk de Heer Gouverneur,
die eenige jaren in de wyd-ver-
maarde Stad Amsterdam Schepen
is geweeft, zal deze wyze daar niet
gezien hebben. Het is derhalven
te verwonderen, dat daar hy zeven
jaren Gouverneur aan de Kaap is
geweelt, en eene zoo grote Colo-
nie heeft te regeren gehad , hy de
Amtterdamfctie methode niet ge-
bruikt en zich daar door buiten
calangc gehouden heeft ; dog ik
wil dit aan 't oordeel van den Le-
Z z zer

BESCHRYVÏNG van de

362

zcr overlaten, en my verzekert
houden, dat wyl ik ditmaal deze
itoiVe niet kan afhandelen , u de
volgende gefchiedenifien even zoo

weinig vervelen zullen te lezen, als
zy my vervelen, om dezelve te
fchryven.

XXVII. HOOFTSTUK.

Handelt van negen aangeklaagden, die zich op
de vlugt begeven hebben , en op vier ediótale
citatien niet voor 't Gerecht verfchynen, afge-
fchrikt door de flechte behandelingen van hun-
ne medemakkers.

De gedaagden verfebynen op de citatie niet. De viee-landdroß word met zoldaten gezonden om
ben gevangen te nemen De Gouverneur wil ben andermaal door een plakkaat onder 'f luiden
van de klok laten dagen. Ten dien einde word 'er een Manifeß gelezen en alomme aangeplakt.
Jnboud van dit Manifeß. De gedaagden verfebynen niet. Geven een fmcekfibrifi over.
Dit word in de rechte banden geleverd. Zy worden weder by edicl gedagvaart. Zulks ver-
oorzaakt twedragt in den Raad. Swellingrebel wil zyn flem niet 'geven zonder te weten
wat zy gedaan hebben. Oortman is van V zelfde gevoelen. Bouwman ßaat bet toe. Den
LamUWoll word het fmeekfebrifi der vlugtelingen over gegeven. Dezelven verfebynen op
de derde citatie ook niet. Worden ten vierdemaale gedagvaart. Olof Berg wil een vry gelei
foor ben hebben. Inbond van de vierde edifiale Citatie. Aanmerking over deze drie ver-
gaderingen 7 egen Oortman word een attefiatie gefmeed. Van der Hey de word op nieuw
verdagt gehouden. Ontfangt bevel na Holland te vertrekken, 'f Welk ras weder word in-
getrokken. Onder wat voorwendzel dit gefebied.

Vervolg *\ /TEt vermaak zal ik U 't ver-
voorgaan- lYjL volg van de zaken, welke
de vcihaai. inden jare 1706. aan de Kaap de
Groede Hoope zyn voorgevallen,
mededelen ; en of fchoon het
f( hier niet als droevige gevallen
zyn, twyfcl ik echter niet , wyl
zy cenen zodanigen uitflag hebben
gehad , waar mede de inwoners al-
hier te vrede gefielt zyn , of gy
zult dezelve zoo wel als de vorige
mtt een vricndelyk oog ontfan-
gen, en met genoegen doorblade-
ren.

Mvncn laatften heb ik met.de
ontflaging van den meergemelden
van der Hev.de, en de afligting
der zegels der gerechtelyk verze-
gelde Kiften en Kallen van Adam
Tas beiloten. Nu moet ik den
I A der verhalen, hoe hel

mei de overige gegaan is« die 't

boven aangehaalde Klaagfchrift ge-
tekent, en den grimmigen toorn
van den Gouverneur nog niet ge-
voelt of geproeft hebben; deze
Iticten zich aan de harde behande-
lingen van den Heer Gouverneur
ontrent de gevangenen, en wilden
derhalven den bitteren drank van
de Hinkende gevangenis niet gaarn
fmaken, of zich in de handen van
hunne vyanden vrywillig overge-
ven; fchoon zy, zoo als de naam
was , op order van den Raad van
policy door den Gerechtsbode ge-
dagvaart wierden , om voor den
Landdrolt en zyne Gecommit-
teerden uit den Raad van Juftitie
te verfchyncn ; bcflotcn zy na ry-
pc overweging, de vlugt te ne-
men, ten einde zy niet in zufke
gevaarlyke gcvankcnifTeh hare ge-
zondheid of ook wel zelfs haar le-
ven,

KAAP de GOEDE HOOP. 363

ven, zoo wol voor 't gemene helt,
arts ten dienfte der Vbortreffelyke
Maatfchappy daal t>y /ouden in-
icliieten, \ erzekert , dat de Voor-
treffelyke Maatfchappy daar in de
nodige verziening doen /oude.

Depr^dien echter dit befluit den
I 1. er Gouverneur zeer fmertelyk
voorquam, en hy nevens deLand-
droft voorgenomen had , de/e
vlugtelingen, het kofte wat het
kol pe, in handen te bekomen, en
bygevolg onder zyne magt en voe-
ten te brengen ; zoo gaf de Land-
drost op bevel van den voorgemel-
den Raad van policy (hoewel nie-
mand zeggen kan, of dat bevel
van den gantfehen Raad, of Hechts
vancenige uit den zelven, welk
laatllczcer waarfchynlyk is, gete-
kent is, ) aan den gerechtsbode,
Chriitoft'el Hafewinkel andermaal
order, deze menfehen voor de
laat ik' maal te dagvaarden, en de-
zelvcn ernftiglyk te vermanen, dat
zy voor hem en zyne bygevoegde
Gecommitteerden uit den Raad
van Ju'ititie verfchynen, en van ha-
re tekening rekenfehap geven
zouden ; dog deze dagvaarding
was ook vergeefs, aangezien de
gemelde Bode weder onverrichter
zake t'huis quam, en verilag deed,
dat hy niemand van hen allen
t'huis gevonden had.

Derhalven wierd de Vice-Land-
drolt , genaamt Janus Adrianus
Montanus, een bequaam en ge-
leert man , die den Landdroft
wierd toegevoegt, om dat hy zich
nietaltyd op 't land dorft wagen,
en daarenboven aan de Kaap zelf
met 't uitvoeren van de bevelen
van den Heer Gouverneur , ge-
vangen nemen en ondervragen der
burgers en 't verrichten van ande-
re nodige zaken genoeg te doen
had, meteenige zoldaten te voet
en te paard, in 't geheel \6. of xo.
man, behalven zyne gewoonlyke
Land-dijnders afgevaardigt, om
deze vlugtelingen overal, daar zy
hen ücchts zouden können byko-
men, te vatten, te vangen en te
IL Deel.

arrelkren 5 ten einde men hen daar
na ie bequamer aan de Kaap bren-
gen , in donkere gevangeniil'en
werpen, en ze als de anderen pla-
gen /oude kunnen.

De/e \ 'ioc- Landdroft nam in Hoeiiy

j 1 • .• , /ich hier in

den beginne z.yn pligt zoo veel draagt,
waar, als mogelyk was; wanneer
hy eehter naderhand, zoo als hy
my zelf heeft verhaalt, den crimi-
nelen cifeh van den Landdroft
Starrcnburg, tegen Tas te lezen
kreeg , en merkte , dat 't hem o-
vcral aan genoegzame bewyzen
ontbrak, en bygevolg niets dan
kinderfpel daar in zag, zoo ilocg
hy als een verltandig man, gade,
dat door dien men den meerge-
melden Tas reeds zoo lang in ar-
reit gehouden, en hem zoo dik-
wyls ondervraagt nad , zonder
hem tot dezer uure iets crimineels
te laften te können leggen , het met
de anderen ook aldus zoude ge-
legenzyn, voornamelyk door dien
Tas en van der Heyde voor de bel-
hamels opgegeven wierden. Gelyk
hy derhalven voorheen alles door-
fnuffelt, en alle huizen en we-
gen bezet had, zoo ging hy nu by
hen, en at en dronk met hen, en
liet het met 't arrefteren en gevan-
gen nemen gaan zoo als 't wilde;
't welk oorzaak was, dat hy ook
fchielyk na de Kaap gedagvaart,
en op 't fpoedigfte met een fchip
na Ceylon gezonden wierd.

Naardien nu de Heer Gouver- DcGoi>
neur zag, dat met al dit woelen en w™™
woeden, razen en tieren by deze Vermaal
menfehen niets uit te voeren was ; lndasen-
en zy zich evenwel , fchoon de
Vice - Landdroft weggezonden
was, in hunne huizen niet veilig
konden achten, maar genoodzaakt
waren, dag en nagt in de wilder-
nifïen, enboflehen, gaten en fpe-
lonken , onder ftruiken , en den
bloten hemel , in koude, hitte,
regen en wind , dan op de bergen,
dan in de valeien, by adders en
Hangen , en by de verflindende
wilde dieren des aardryks,lyf-ber-
ging te zoeken, zoo wierd hy ne-
Zz x vens

an-

364 BESCHRYVING van de

vfi&sden Landdroil van voorne-
men , om deze hardnekkigen en

wederfpannclingen, by de Edelen
Achtb. Raad van policy, uithoof- j
de van 't reeds vooheen toegezon- j
den plakkaat, by dienzelven Raad,
den 4. Maart gearreÜeert , als op-
roermakcrs aan te klagen, met
verzoek, om dezelven publiek en
plegtiglvk by plakkaate en luiden
der klokken in te dagen.

Op deze wyze heeft nu de Heer
Gouverneur, of liever de Land-
Manifcfl droit, want de Heer Gouverneur
OTaiommc wilde daar voor niet te boek lkan,
aangeplakt voorgevende , dat hy zyne zaken
aan den Landdroft overgegeven
had, deze zaak den Edelen Acht-
baren Raad van policy in de han-
den gefpeelt, waar van hy, fchoon
hy de Hoofdparty was, evenwel
Preiident bleef; die ook op 't ver-
zoek van den Landdroft zeer naau-
we achting daar op nam ; hoewel
dezelve niets anders dan hare Non
Comparitie of weigering zich te
verantwoorden , aantoonde , en
den 3. Juny 1706. na 't luiden der
klok, dit volgende Manifeft afle-
zen, en naderhand alomme liet
aanplakken.

inhoud ]JTy jrilkm Adriaan van der
Steil , Extraordinaris Raad van
In die, Gouverneur wegens de Ne-
derlandfche Verecnigde geprevili-
geerde Ooß-Iudifihe Maatfchappy
aan Capo du bonne Esperance of
de Kaap de Goede Hoope , als mede
vaift eiland Mauritius en den aan-
klevc van dien, en de Raad, doen
te weten :

Nadcmaal ons voor eeuigeu tyd
bekent is geworden , dat ceni^c qua-
lyk gezinde en oproer/ge inwoners
va deze Colon ie, hun werk hebben
gemaakt, buiten op 't platte land
te zwerven, om vele boeren, die
aldaar wonen , tot V tekenen van
zekere Liiicrfchr'ijteu te geus de ho-
ge Overheid alhier over te halen
e% te bepraten ; Hy echter in erva-
ring gekomen zyn, dat V groot f/e
gedeelte onfchuïdtg daar toe gebrast

is, zoo hebben wy by ons plakkaat
van den vierden Maart 1706. goed
gevonden , niet alleen alle goede in-
gezetenen daar voor te waarfchou-
wen , en cenige der voornaam ße
Voorflanders na V Vaderland ( Hol-
land) te zenden, maar ook de ge-
nen , die tot 't tekenen van dit ecr-
rovent laß erft hri ft verleid zyn,
bekent te maken , dat zy zich by de
hoge Overheid alhier deswegen aan-
geven zouden ; om na bevind van
hunne onfihnld vergiffenis f erlan-
gen.

Naadien 'er echter nog een i ir en
worden gevonden, die deze zachte
middelen in den wind ßaau , en
licht door de vermetelße lnßrumen-
teu van dit werk aangemoedigt en
gefiyfiy in hare ßeegheid volharden,
ook reeds door den Landdroß, no-
mine Officii , verfcheidcmalen ge-
dagvaart, midsgaders voor den
Gerechtsbode van deze Veßing, uit
bevel der Regering alhier , aange-
maant zyn, om in deze Veßing te
verfchynen ; dezelven nogtans ter
verachting van de Jußitie by hunne
ongehoor zaamheid volharden ; Zoo
hebben wy op verzoek van den
Landdroß, om ons recht en gezag,
hem toevertrouwt , te handhaven ,
nodig geoor deelt , de per zonen Mär-
ten van Staden , Guiliam du Toit ,
Franfois du Toit , Hercules du
'Pre, Cor ne lis van Nieukerk, Ja-
cobus van Brakel, Willem van
Re tl, Jan Elbertz., en Klaas El-
bert z. by editl en openbaar luiden
der klok in te dagen , zoo als wy by
dezen doen, om binnen den tyd van
8. dagen voor den Edelen Achtb.
Raad van Jußitie, of de Gecom-
, mitteerden uit denzelven, in dit
Kaßeel te verfihynen, om op alle
vragen, welke de bovengemelde
\ Officier hen zal voorleggen, te ant-
woorden ; byßraffe, dat by nalatig-
heid tegens hen a/s nalatige en we-
der/paunige onderdanen zal worden
gehandelt; zoo als bevonden zal
| worden, naar rechten te behoren.
Gegeven in de Veßing du bonne
I Esperance den 3. Juny 1706. JVas

gete-

KAAP b* GOEDE HOOP.

getckcnt, \V. A. van der Steil.
Tér* zyAefttné: Op her cl van den

} '.delen Heer Gouverneur vu den
Raad. W.Hclot.

De ge-
er Ich ■/-
icnniet.

Nu kondedu Manifeft, 't welk
ZO i wel in de Tvgervalei, als aan
Stdlehbófèh , Draken(teen,en an-
dere gew oonlyke plaat /en aange-
plakt wierd , den vlugtelingen niet
verborgen blyven ; want fchoon
zv von- hare perzoncn niet te
voorfehyn quamen, zoo waren 'er
evenwel vrouwen, kinderen en
flaven voor handen , die hen zulks
genoeg konden bekent maken,
zoo 't andere menfehen al niet ge-
daan hadden ; dog wanneer zy
hoorden , dat de /,aak by de derde
citatie van den Raad van poliey in
de handen van den Raad vanjuiti-
tie gefpeelt was, alwaar de Fiskaal
independent wel "zitting nemen,
maar niet verfchynen zoude , 700
wierden zy nog fteger, en ver-
wachteden niet veel goeds van den
Heer Gouverneur.
Geven Zy hielden zich deswegen nog
eenfmeek- af\fezent; en quamen onder mal-
Ter, l k ander overeen , een fmeekfehrift
aan den Heer Gouverneur, den
Edelen Achtbaren Raad van Jufti-
tie en den Landdroft te prefente-
ren ; in 't zelve noemden zy zich
getrouwe onderdanen van deOoft-
ïndifchc Maatfchappy der Veree-
nigde Nederlanden; en zeiden, dat
zy met de graotfte verwondering,
ja verbaaftheid hadden vernomen,
dat zv den 3. Juny by openbaar lui-
den der klok, door een befchrei-
enswaardig afgekondigt en alom-
me aangeplakt Dekreet, geroepen
waren; om voor hen in 't gerecht
te verfchynen , en op alle de
Magen te antwoorden, die hen
door den Officier zouden worden
voorgelegt ; en zy zulks niet doen-
de , dat men tegens hen als onge-
hoorzamen en wederfpannelingen
zoude te werk gaan. Naardien
7.y zich echter aan gene nalatigheid
van haar plicht, zoo wel ontrent
den Heer Gouverneur en den E-

365

delen Raad van Juflitie, als ook
wagens de hoge Indilelie Rege-
ring, veel min tegens de Edele
(.'mot- Achtbare I kien Bcwind-
1 bbcren in't Vaderland, fchuldig
ln\o!uk-n , nog; minder om dier-
gclykc fehande eU fchandvlck had-
tien gedacht, als hen opgedron-
gen en aangewreven wierd , om
dat zy goed en bloed , lyfen leven
voor de Voortrcllelykc Maatfchap-
py en 't gemene belt, wilden op-
offeren , en nogtans zien moeften,
dat hare medebroeders die in de
vefting gevangen zaten , de cene
hier de andere daar in vuile don-
kere gaten geworpen, en zy alle
frifch flerk en gezond daar in ge-
komen, 5-. van dezelven krank en
zwak , allen echter aan 't lichaam
en eenigen aan 't verfland ge-
krenkt, daar uit gegaan of gedra-
gen waren ; en zy voor zulke en
diergelyke onchriltelyke behande-
ling een fchrik hadden, zoo wilden
zy vooor God en de gantfche wae-
reld , in alle demoed , zoo als
gehoorzame onderdanen paft, aan
nare Edele Achtbaren hier mede
betuigen, dat zy wegens hare on-
fchuld nooit op dwaalwegen ge-
raakt, en van voornemen waren,
om zich zoo vermetel niet in lyfs,
levens en gezondheids gevaar te
(lorren ; maar midlerwyl met het
grootfte geduld af te wagten, wat
hare medebroeders zoo wel in Hol-
land als op Batavia tot hun aller
wrelzyn uitge voert zouden hebben,
enz.

Dit fmeekfehrift hadden zy den ptfineek-
7. Juny 1706. in zodanige or- word in de
der getekent , zoo als hunne na- r/chrehïn-
men boven reeds uitgedrukt ftaan. vc«. C
Van de gemelde vlugtelingen is in
waarheid zeer aanmerkelyk , dat
3. van dezelven Hollanders , 3.
Franfchenen 3. Afrikanen waren;
aanmerkelyker echter was 't , dat
'er reeds een Hollander , een
Franfchman en een Afrikaan was
overleden ; dog 't aanmerkelykfte
was, dat zy niet wiften,door wien
zy 't fmeekfehrift zouden laten o-
Zz 3 ver-

366 BESCHRYVING

VAN DE

ten .

■ by e«
-
vjjrt.

oon.?akt
tweed ragt
in den
KiaL

vergeven , om dat niemand van
ben dorft wagen, 't zelve der-
waards te brengen, uit vreze van
te worden in hechtenis gezet; des
niet tegenftaande quam 't zelve e-
venwel in de rechte handen, waar
van my de eigentlyke manier on-
bewuit'is, ondertuilchen weetik
zeer wel, dat de voorgeichreve
8. dagen verlopen en niemand ver-
lehenen is.

Doordien nu in deze twede zit-
ting, welke den 10. July gehouden
wierd, ook niemand verfcheen ,
en de Landdroft dezelven weder
aanklaagde, zoo hadden gaarn ec-
nige Raadsleden gezien , dat 'er
maar een te voorfchyn was geko-
men, om van de zaak, waar van
zy voorgaven, geene andere ken-
niile te hebben, dan dat zy niet
verfchenen waren, nader onder-
recht te worden, op dat zy zich in
haar Hemmen niet mogten abufe-
ren ; doordien zulks echter niet
gefchiede, zoo moeften zy den
aanklager geloven in alles wat hy
zcide, die nogtans zyne verdichte
bczwaarniften niet dorft of mögt
zeggen, veel min bewyzen konde ;
ondertufTchen moeften zy hem de
Non Comparatie te goed laten ko-
men, en een twede ediclale cita-
tie zien ; fchoon zy uit den cifch
van den Landdrolt niet konden
bcgrypen , wat de gedaagden mis-
daan hadden, veel min waarom
zy in den beginne geroepen wa-
ren.

Ik kan en wil my niet wydlopig
inlaten om den Lezer de zeldza-
me debatten uitvoerlyk te be-
fchryven, welke in deze zitting
voorgevallen zyn. Ik vind my e-
vcnwcl genoodzaakt, om iets daar
\ atl te gewagen ; ten einde gy zou-
det zien , op welke wonderbare
wys deze twede edidale citatie
te wege gebragt en uitgewerkt is.
De Heer Gouverneur, die alhier
Prciident, Hoofdparty en dood-
vyand tcgclykwas, leide niet al-
leen ii van dcnLanddroft in
omvraag , maar was ook te gel) k

de eerfte, die deszelfs eifeh als bil—
lyk en rechtmatig toeftont. Hy
wierd onmiddelbaar gevolgt door
den Heer Elzevier , den Heer O-
lof Berg, Kapitein van de bezet-
ting, en den Heer Adriaan van
Rhede, Luitenant ; wanneer de
zaak echter aan den Heer Jan
Swellingrebel quam , vond dezel-
ve voor de eerftcmaal tegenkan-
ting.

Want deze oordeelde, dat wyl
hy van de gantlche zaak nog niet
onderrechtwas, de hoogfte nood-
zakelykheid vcreifchte , dat hem
de misdaden der gedaagden klaar
aangetoont moeften worden, voor
uit ziende, dat het bederf en on-
dergang der gantfche Coloniedaar
van afhing, en dat deze menfehen
tog niet zouden verfchynen, om
dat hare makkers , die vrywillig
gecompareert waren, in donkere
Hinkende gevankeniflen waren ge-
worpen, of op de bolwerken van
de Vefting in hechtenis gehouden
wierden ; derhalven zeide hy , dat
God hem bewaren zoude, iemand
te oordelen, zonder alvorens te
weten , waar in deszelfs misdaad be-
ftont.

De Heer Gouverneur hernam,
dat zulks alles ter zyner tyd door
den Landdroft gefchieden zoude ;
om dat 't tegenswoordig nog op
geen vonniften aanquam ; dog de
Heer Swellingrebel antwoorder
Dat doordien dit eene ediclale
citatie en by gevolg crimineel en
fchandelyk was, de zaak den Rech-
ter klaar moeft fchynen, eer en al-
vorens hy iemand daar over ver-
mögt aan te taften, wanneer hy
zoo wel als de anderen, die tot nu
dagelyks by 't ondervragen der ge-
gevangenen gebruikt waren, en
derhalven overvloedig moeften
weten, hoe 't met de zaak gele-
gen was , genoegzame kenniiTe
en bericht daar van had , zoo zou-
de hy niet in gebreke blyven ,
den eifch aan den Landdroft toe
te ftaan ; dog dat hy zulks te-
genswoordig onmogelyk doen

konde,

Swellingre-
bel wilzy-
ne flem
niet geven,
ten ware
men liem
zegt, wat
zy geu.tan
hebben.

De Goa-
verueur
zoekt hem
over te ha-
len.

KAAP Di: GOEDE HOOP. 367

Swellingrebel ten Protokolle te
twengen, en voer daar op met
't inhalen der andere Hemmen

konde, om dat hy niets daar van

wilt.
Na dat nnde Secretaris Abraham

Poulle hier over gevraagi was ,en
de lieer Gouverneur zich geliet,
als 01 hy niet geweten had, dat de
1 leer SweHingrebel , de 1 leer Kl-
, m\ de Kapitein Berg, en de
Burgermeester Nicolaas Oortman,
niet gebruikt waren, voerde hy hem
te gemoed , dat zy alle te -/.amen
niet konden worden gebruikt; dog
dat de /e bovengemelde Heren,
geene zwarigheid maakten , den
eifch aan den Landdroil toe te
itaan,fchoon y.y ook niet over de-
ze zaak aezeten hadden.

Dog de Heer Swellingrebel gaf
nogmaals tot antwoord : Dat door
dien hy geene kennilVe van de zaak
had, hy den eifch aan den Land-
drolt niet konde toeitaan;te meer
wvl hv gezien had, dat de gemel-
de Landdroil eenigeft op vrye ftraat
crimineel aangetafl, en anderen
uit 't bed geligt, en anderen, die
gedagvaart waren, in donkere ge-
vankeniilen geworpen , en op de
bolwerken der Veiling in hechte-
nis gezet had-, waar van 'er zom-
migen op vrye voeten waren ge-
itelt, zonder dat men iets van hun-
ne misdaden gehoort of gezien
had ; weshalven hy den eifch van
den Landdroil niet konde toe-
Itaan.

Over dit twiiten wierd de Heer
Gouverneur eindelyk misnoegt;
en beval den Landdrofl zeer ver-
itoort, te zeggen, wat de gedaag-
den gedaan hadden; waar op hy
hen dan met weinig woorden te
lallen leide ; dat zy tegen de hoge
Overheid alhier eerrovende en fa-
mculc lalterfehriften opgeilelt en
getekent hadden; de Heer Swel-
lingrebel antwoorde : Dat 't met
zeggen niet genoeg was, maar dat
men 't gezcide klaar en duidelyk
moell bewyzen. Kortom, door
dien de Heer Gouverneur be-
merkte, dat de Landdroil zoude
te kort fehieten , beval hy den Se-
cretaris, 't advys van den Heer

voort.

Nu was 'er niemand m^er, die
zwarigheid maakte, den eifch aan
di :i I -and«! rolt toe te liaan, dan de
Burgermeelter Nicolaas Oortman
alleen, die insgelyks verzocht te
weten, wat de gedaagden misdaan
hadden? Wie de Beklager en eif-
fcherwas, en wie den Landdroil
deze grote magt gegeven had ^.ul-
ke proeeduren te beginnen; de
Gouverneur gaf aan denzclven
fchier 't zelve antwoord, dat hy
aan den Heer Swellingrebel gege-
ven had, en beval den Secretaris,
'r advys van dezen Burgermeelter
insgelyks te regiltreren.

Vermids echter de andere Hem-
men allen den eifch aan den Land-
droil toeilonden , zoo wierd by
gevolg door derzelver meerder-
heid beiloten, de gevlugten door
eene twede edictale citatie te roe-
pen, en dezelven onder *t luiden
der klok plegtiglyk af te kondigen
en alomme aan te plakken.

Deze 8 dagen gingen nu weder
verby, zonder dat iemand van de
gedaagden verfcheen, derhalven
wanneer de Raad van Juilitie ter
rechter tyd vergadert was, en de
Heer Gouverneur niet verfcheen,
onder voorwentfel, dat hy ver-
dacht wierd gehouden, zoo hoor-
de de Heer Samuel Elzevier, als
Vice-Prefident , de klagte van den
Landdroil, en leide dezelve in
omvraag; verfcheide Heren Hon-
den den eifch aan den Landdroil
toe, dat in eene derde edi&ale ci-
tatie en genot der Non Comparitie
bellont. De Heer Swellingrebel
echter bleef by zyne vorige refolu-
tie, tot dat hy van de misdaad der
gedaagden beter onderrecht was,
en derhalven ook nader bericht
van den Heer Elzevier verlangde,
maar geen ander ontfing, dan hem
voor 8 dagen gegeven was ; wes-
halven hy ook by zyn vorig advys
bertendig bleef.

Desge-

' man
wil ook
niet Hem-
men.

De ge-
vlugten
worden
evenwel
ten ander-
male ge-
dagvaart.

Swelling-
rebel wil
de derde
ediftale ci-
tatie ook
niet toe-;
flaan.

368 B E S C H R Y V I N G van de

'tzehege
vi>e'.:n ;
worc raa
Brommert
qualyk be-
jegent.

Zegt de
redenen.

N Oort- Desgelyks deed ook de Burger-
* rpeefter, Nicólaas Oortman, die
fchoon de andere voor hem zitten-
de Raden 't verzoek van den
Landdrott billykten , diezelve
vrage deed , welke hy over 8 da-
gen gedaan had; de Equipagie-
Meciter, Jan Brommert, voerde
hem daar op te gemoed, wat hem
daar aan gelegen was, wat de vlug-
telingen gedaan hadden? waar op
de gemelde Oortman hernam, dat
hem zeer veel daar aan gelegen
was ; deze eehter , zoo als meed
alle zeeluiden gewoon zyn, ant-
woorde hem redelyk plomp en
buffelachtig: Dat weten wy ook
wel, want gy zyt zelf een der
voornaam He van de aangeklaag-
den en belhamels ; gy zyt ook ge-
roepen, om ze te horen, te weten
de gevangenen , en gy hebt niet
willen komen.

Op dit grof, onfmakelyk en
boerfch antwoord, vertoonde de
Heer Oortman de andere Raden,
dat hy zonder redenen zoo min-
achtig gehandelt wierd , om dat
hy met eede konde verklaren, nog
part of deel te hebben, aan 't geen
de gedaagden en hare makkers ge-
daan hadden; daar hy voegende:
dat hy voor de burgery eenen eed
had moeten afleggen, om dezelve
in alle Hukken voor te ftaan, zoo
als hy ook met goed en bloed doen
zoude, zoo 't noodzakelyk was;
vervolgens herhaalde hy zyn vorig
verzoek, en voegde daar by, dat
hy in 't contrarie geval gedwon-
gen zoude zyn, om by zyn vorig
advys te blyven; aangezien hy op
zul ken lollen grond, door de kla-
ger niets bewees , van 't geen hy de
aangeklaagden te lallen leide, niet
konde leyden, dat aan zoo vele
burgers een openbaare fchandaal
aangedaan wierd.

Dog wat cjuamcn hier de rede-
nen van de Heren Svvellingrebcl
en Oortman te itade? waarlyk
niet,. Men flocg alles in den
wind; Hond den Landdroit alles
toe; dagvaarde de afvvezenden

Bouimn
flaa het
echter tue.

ten derdenmale by edifte, op de
plegtigfte wyze ; en lette men
veel meer op 't inbrengen van den
Burgermeelter Hendrik Bouman,
die te kennen gaf: Dat hy zyne
toeltemming noodzakelyk daar
toe moeit geven , om dat de ge-
daagden, door den Raad van Ju-
ititie ontboden, onwillig en onge-
hoorzaam waren ; dat menfehen,
zoo als hy en zyns gelyke op den
weg konden worden aangeranit;
waar door men als dan niet alleen
groot gevaar te duchten had, maar
dat zulks ook van een droevig ge-
volg zoude können zyn.

Naardien nu de Landcjroft we-
der inden Raad moeit verfchynen,
en men hem zeide , 't geen 'er be-
floten was, gaf men hem terzelver
tyd 't bovengemeld Smeekfchrift
over, 't welk de vlugtelingen den
7. Juny getekent, en door veler-
hande omwegen eindelyk in deze
vergadering gebragt hadden ; wan-
neer na 't lezen van 't zelve de
Heer Elzevier den Heer van Put-
ten vraagde , of dit fmeekfehrift
ook eenige verandering in haar ge-
nomen befluit maakte, antwoor-
de dezelve, in geenen dele , maar
men moet 't aan den Officier over-
geven, ten einde hy dezelven zou-
de können aftioneren , by aldien hy
iets onbetamelyks daar in vond.

Zoo weinig echter als deze 9 fchz^evner"
gedaagden 't eerfte of twedemaald^derTe01*
zyn verfchenen, zoo weinig en dtalieook

1 ■ , & niet.

nog minder waren zy van voorne-
men, om zulks by deze derde e-
dictale citatie te doen; want zy
geloofden, dat haar vertoog, in 't
bovengemeld fmeekfehrift ge-
daan, zoo veel zoude uitwerken,
dat men hen eindelyk verfchonen
en de zaak iußatu quo laten zou-
de, tot dat 'er nader bericht uit
Holland of uit Indie zoude geko-
men zyn ; dog zy maakten ver-
keerde rekening, en 't wraakgie-
rig gemoed van den Heer Gou-
verneur, 't welk door dagelyks
aanhitzen der nydige bloedzuigers
in volle vlam gezet wierd, konde

zoo

KAAP de GOEDE HOOP. 369

worden ten

\ 'UHU-

IC gc.las-
vaan.

Oloflierg
wil «n
yry gelei
voor hen
hebben.

Oortmati?
bedcnkely
ke rede.

700 weinig ftil blyven, als de geld-
gierige beurs van den I .anddroft.

Want op den 27. Juny 1706.
quamen de Raden van de Ju Mui e
v. eder by malkander, en vernamen
van den Landdroit, dat zy ander-
maal nog niet verfchenen waren ;
derhalven verzocht hy de derde
Non comparitie te genieterren ee-
ne vierde edictale eitatie ex ßtper
abundant i , (ten overvloede) toe
te ltaan; waar by hen alle excep-
tie n, benenden, enz. waar mede
zy '/.ich eenigermaten in rechten
zouden können of mogen behel-
pen , als naar rechten , zouden mo-
gen benomen worden.

Deze cifch van den Landdroit,
welke door den Heer Elzevier aan
de Raden voorgedragen wierd,
gaf den Heer Kapitein OlofJBerg
gelegcntheid te zeggen : dat , door
dien hy zekerlyk geloofde, dat de
gedaagden op zodanige wys nooit
verfchynen zouden, 't beter was,
dat men hen voor een zekeren
tyd , een vry gelei verleende, zoo
als in zodanige gevallen in Duitfch-
land gebruikelyk was ; daar by
voegende, dat zoo dit gefchiede,
hv niet twyftelde of zy zouden
zich komen verantwoorden; en
zich midlerwyl na den Heer Elze-
vier toekerende, om deszelfs ad-
vvs te weten; zoo antwoorde de-
ze hier op : de zaak moet haren
voortgang hebben, weshalven de
Heer Kapitein ook zeide: Fint!
laat ze dan voortgaan.

Na zodanige woordewifTeling
ftont de Burgermeelter Nicolaas
Oortman op, en verzocht den
Heer Elzevier, om te mogen fpre-
ken , eer de Hemmen voortgang
hadden. Hier op drong hy zeer
iterk aan, om te mogen weten,
waar die magt van daan quam, dat
de Landdroit Aanklager was ;
daarenboven vraagde hy, of de
Heer Fiskaal independent niet
meer leefde, dan of 'er gantfeh
geen Fiskaal meer was? aangezien
zvnes bedunkens zaken van op-
lland en oproer den Heer Fiskaal
II. <Dee£

independent , en niet een Dorp-
rechter of Landdroit raakten ; om
dat de magt van den I .anddrolt
zich 20Ó ver niet konde ftrekken,
en hy aan de Kaap gantfeh gene
Jurisdictie had. I'indelyk maakte
hy 't flot van zyne rede aldus:
Wanneer de Landdroit zich zulke
algemene /aken aanmatigde, die
buiten zyne Jurisdictie gingen, en
waar toe hy in genen dele gerech-
tigt was, zoo moeit alles daar ne-
der leggen, 't geen hy tot nu ge-
daan had , om dat deze Dorp-
rechter zich niet in Itaat bevond,
om de fchade en 't bederf van zoo
vele huisgezinnen met goed en
bloed te boeten , veel min de
fchande te verantwoorden, welke
hy deze menfehen aangedaan had.

In plaats dat deze redevoering
van den gemelden Oortman meer
anderen uit den dut zoude hebben
geholpen, zoo fchrikte dezelve
hen veel meer af , om hen toe te
vallen, niet zoo zeer alsof ze in
zich zelf onredelyk en onbillyk ge-
weeft was, maar om dat de Heer
Willem van Putten, die 't woord
voor den Heer Elzevier opnam, en
in deze dingen overal den gebra-
den haan fpeelde, hem zeer ver-
achtelyk handelde ; want fchoon.
de gemelde Heer Oortman niet
van hem van Putten, maar van
den Heer Elzevier verlof had ver-
zocht, om zyne zaken voor te
dragen, zoo zeide nogtans deze
yzer en kolen handelaar; ( zoo
noem ik hem met de gantfche ge-
meente aan de Kaap , om dat hy als
Pakhuismeefter vele vragten (teen-
kolen , en verfcheide hondert
pond yzer verkoft heeft, waar van
't geld niet in de Compagnies kas,
maar in zynen zak gevlogen is )
het is onder geene Itoelen en ban-
ken geltoken; de Fiskaal en de
Landdroit zyn beide by een open-
baar plakkaat , dat alomme aange-
plakt is gewcelt, door den Raad
van Policydaar toe gcauthorifeert,
zulks kan u niet onbewuft zyn.

Nu was dit wel waar , maar de
Aaa Heer

370 BESCHRY

Heer Oortman wilde hier mede |
enkelyk de dwaasheid van den
Raad van Policy te kennen geven,
en de andere Heren Raden praead-
^ erreren , dat dezelve den Fiskaal
independent met een Dorprechter
gelyk gefielt, en hem geauthori-
feert had, daar hy nogtans van de
Heren Bevvindhebberen genoeg-
zaam geauthorifeert is en magt
heeft, alle rechtshandelingen van
wat natuur en tegens wien dezelve
zouden mogen zyn, aan te talten
en uit te voeren ; derhalven ant-
woorde hy den Heer van Putten,
dat hy niet konde geloven , dat de
Heer Fiskaal door den Raad van
policy geauthorifeert was; door
dien echter de Heer van Putten
nog niet konde of wilde begrypen
waar de Heer Oortman hene wil-
de, zoo liet hy door den Secreta-
ris 't plakkaat-boek brengen, en
toonde hem , dat de Fiskaal inde-
pendent door den Raad van poli-
cy geauthorifeert was, om alle
perzonen , verdacht van opftand
of rebellie, te vervolgen en te vat-
ten. Hier op zeide de Heer Oort-
man , dat hy dat niet had geweten,
en dat men hem zulks voorheen
had moeten zeggen of bekent ma-
ken.
yftd,Ä Doordien de Heer van Putten

ddykdoor

van Putten by deze woorden merkte, dat zy-
fchandeiyk ne onkundigheid en die der ande-
maakt re Heren Raden van de policy
zoo duidelyk ,nadrukkelyk, naakt
en bloot voor ogen gefielt was ,
waar op hy bezwaarlyk met be-
fcheidenheid hadde können ant-
woorden, zoo begon zyn bloed in
zyne aderen te koken , zyn mond
vuur en vlam te fpuuwen, en zyne
andere, leden van dolligheid te ra-
zen; want hy floeg met de hand
op de tafel, dat 't klapte , en ftiet
déze uitzinnige en calumnieufe
woorden uit : Sacrament ! Heer
Oortman , Burgermecitcr , Heer
Advokaat , moet ik u cerft zeggen
dat dit of dat in den Raad van Po-
licy voorgevallen is ; daar is 't plak-
kaat , dat aangeplakt is ; was ik

VING VAN DE

Fiskaal, ik zoude u hier over ca-
längeren en actioneren.

Hier heeft nu de Lezer 't hoog-
wys verltand en 't vernuftig ant-
woord van den Heer van Putten ;
dog itaat aan te merken , dat de
Heer Oortman hem heel Zacht-
zinnig antwoorde: Het is goed,
Heer van Putten dat gy 't niet zyt;
waar op de Heer van Putten ver-
der uitvoer : Gy zyt een vervloek-
te leugenaar; zyt gy een Advo-
kaat, gy moogt de Duivel wezen ;
gy zyt niet bequaam of waardig,
dat gy alhier zitting hebt ; want gy
belet ons altyd in onze rechtmati-
ge proceduren, die wy, als wy
hier zitten, zoo wel als gy, na
rechte houden können.

Aldus ziet de Lezer, dat deze
Heer van Putten een vernuftig
man is, die zich wonder wel weet
te verantwoorden. Zeker is 't,
dat hy geen gebrek aan ondervin-
ding had, maar 't is te beklagen,
dat hy alle zyne kennifTe ten qua-
de beftede; derhalven heeft de
Heer Oortman, die hier als Bur-
germeefter zyn beft voor de bur-
gers deed, enkelyk geantwoord:
Ik zal wel zorg dragen, voortaan in
zulke raadsvergaderingen te ko-
men, om van zulke en andere
diergelyke affronten bevrydte bly-
ven.

Midlerwyl quam de Heer Elze- Sweiiing-
vier tuflehen beide, en maakte een rbey Je*md
einde van dezen hevigen twift. De HcerEiic-
ftemmen gingen ten behoeve van ftj^e6cn~
den Landdroft voort, tot dat het
aan den Heer Swellingrebel quam,
als die andermaal van den Heer
Prefident Elzevier verzocht, de
redenen te mogen weten, waarom
deze 9. menfehen by edicle gedag-
vaart wierden. De Heer Elzevier
gaf hem tot antwoord.dat de Land-
droft die genoegzaam zoude zeg-
gen , als ze verfchenen waren;
daar by voegende: Denkt gy, dat
gy alleen weet , wat recht is ; de
Heer Swellingrebel hernam:
gantfeh niet , dog doordien ik dit
Collegie zoo lange jaren byge-

woont

KAAP de GOEDE HOOP. 371

woont heb , 7.00 weet ik uit de
ondervinding , dat de Heer Of-
ficier, lis hy iemand by edicte wil
laten indagen, alvorens gehouden
is, de mis laden der gedaagden in
den Raad over te geven, en dezel-
ve duidelyk aan te tonen; ten ein-
de de Raad /oude können zien, of
zyne citatie rechtmatig zy , of
niet.

Daarenboven kan ik niet begry-
pen, waarom de Landdrolt by den
Raad verlof en authorifatie ver-'
zoekt, om deze 9. menfehen by
edicte te citeren , nademaal hy
achtervolgens 't plakkaat genoeg-
zame rhagt heeft, om alle de ge-
nen, die verdacht zyn , te vatten,
zoo als zulks reeds uit verfcheide-
ne gevallen blvkt,en waereldkun-
dig is; zoo dat hy deze ook wel
konde in hechtenis nemen, zonder
dat 'er eene ediétale citatie van
noden was ; daar by voegende: de
Land droit isOfficier,die moet zórg
dragen, dat hy ze in handen be-
komt; en dit zyn de redenen, waar-
om ik 't verzoek niet kan goed-
keuren, en zal ik ook by dit ge-
voelen blyven, tot dat de waar-
heid van de zaak nader aan den
dag gelegt word.
word door Naauwelyks had de HeerSwel-
v™ l^tten lingrebel zyne rede geéindigt of
tentoon de Heer van Putten quam weder
geitcit. tevoorfchyn, en wierp hem deze
fpitsvindige lchimpelyke woorden
toe: Wel Monfieur Johannes Swel-
lingrebel , Dispenfier, moet ik u
ook zeggen , wat wy in den Raad
van policy befloten hebben ? Ik
zeg , 't zyn onverdragelyke woor-
den, om dat de Heer S wel lingre-
bel lange jaren Lid van deze beide
Collegien geweelt is , eer de Heer
van Putten , die toenmaals zoldaat
was, kon hopen, dat hy ineen
van dezelve komen zoude; de
Heer Gouverneur had een byzon-
der inzicht, dat hy hem daar uit
zette, en alleen in dat van Jultitie
liet blvven. Zouden nu een eer-
lyk man diergelyke bittere woor-
den niet verdrieten, die lang te
II. 'Deel.

voren heeft geweten, wat in zulk
Collegie voorvaltèn daar in af ge-
handelt word , eer een ander daar
in de oogen heeft mogen opllaan?
Dog dat is byden Heer van Putten
niets vreemds, die zyn werk
maakt , om iemand te verbluften
zoo hy zyn oogmerk in der minne
niet bereyken kan.

Edog waar verval ikhene? ik Jj?1™^"
zegge liever, dat deze vierde e- cdidtiicci-
dictale citatie ex fuper abundant 'iutic-
eindclyk ook door de meerderheid
van Hemmen doorgedrongen en
te weeg gebragt wierd , en konde
ik 't aangeplakt ediét den Lezer
ook wel mededelen, zoo 't der
moeite waardig was ; de korte
inhoud echter van 't zelve luid als
volgt : ^Doordien de Landboeren op
Stellenbofch en Drakenßeen , als
mede in de Tygerbergen tonende ,
te weten, Francois du Toit, Wil-
lem du Toit, Hercules du Pré;
Willem van Zeyl, Claas Elbertz,
Cornelis van Nieuwkerk ; Jakobus
van Brake! , en Maarten van Sta-
den > den 1 8 . Juny voor de derde-
maal ingeluid en geroepen zyn, om
binnen den tyd van 8 . dagen in deze
Veßing voor den Heer Gouverneur
en den Raad van Jußitie in per-
zoon te verfchynen, ten einde de
eerfte en twede Non comparitie te
purgeren , en op de vragen te ant-
woorden , welke de Landdroß, Jo-
hannes Starrenburg hen rakende,
oproer ige Laßer fchrift en , tegen de
hoge Overheid alhier get e kent zou-
. de voorleggen , dog den gerne Iden dag
niet te voorfchyn gekomen zyn,
maar zich zelven gantfih hardnek-
kig en obßinaat tegens alle zachte
middelen verbergen , zoo dat de
Landdroß, op den dag wanneer men
de zaak afhandelen zoude, nomine
officii ( amptshalve) hare anderma-
lige Non comparitie vertoont , en
der halven beßoten heeft , dat hem te-
gen allen mögt e worden vergunt ,
wegens de derde Non comparitie ee-
ne vierde cdicfale citatie ex fuper
abundanti ( ten overvloede ) uit
te vaardigen ; zoo heeft de Heer
Aaa i Gou-

VAN DE

372 BESCHRYVING

meur ende Raadvanjufiitic en ten toongeitelt worden, zoo als

den Lauddrofi alles gedecreteert en

■• ; en nepen zy aldus bier

mede de bovengcmelde'pcrzonen ex

faper abundanö ten vierdemak by

. ii door openbaar luiden van

lok, 07,i nog binnen den tydvan
8. dagen in per zoon in dezeVefling
ie verfchynen , en de drie. voorgaan-
de Non comp 'dritten voor den Edelen
Achtbaren Raad van 'Jnflitie te
pxrgexeèi ofte verantwoorden , op
verbeurte van alle exccpüen, bene-
ficie)! enx. vsaar van zy zich anders
in- rechten zouden können bc die zun
en behelpen , zoo als ook van alle

•rhke procedure n als naar rech-
Actum in de Veitingdu bon-
ne l-'.fpcrance, den 27-Juny *7o6.
W.A. Van der Stell.

Ainmer-
gen o-
•rer deze

Hier uit ziet men nu , wat 't ver-
toog van deze menfehen heeft ge-
drie verga- holpen , fchoon 't zelvenogzoo
-:- rechtmatig fcheen; ja de Lezer
zal hier uit zelfs zien, hoe zacht-
moedig, goedaardig en rechtlie-
\ end de Heer Gouverneur was ,
zoo als de 140. burgers van hem
getuigt hebben ; dog gy zult niet
qualyk duiden, dat ik deze drie
raadsvergaderingen wat omitandi-
gerheb befchreven, alsikander-
fints gewoon ben; want de nood-
zakelykheid heeft het aldus ver-
eifcht, zoo als uit de volgende ge-
vallen klaar zal blyken.

Onder deze is met alle gevoege-
lykheid en recht te tellen, de niet
verdere beroeping van den boven-
gcmelden Heer Öortman in deze
of de volgende raadsvergaderin-
gen. Want om dat hy den Heer
(Gouverneur en zyne quade deflei-
ncn all \ d dwarsboomde, en zynen
eed betrachte, waar by hy ver-
bonden was ,om den wclitand van
v\ne medeburgers voor veel moge-
lvk, te helpen bevorderen, en hy,
on) dat de Landdrolt geene beu v-
zen had , in de voorgaande cdicia-
le citaiien , veel min in hare con-
deoinnüe wi'ligde, zoo moeit hy
1. e allein aldus gehitcrt,gehoont ! bequamcr

wy aangewezen hebben , dat de
Heer van Putten gedaan heeft ;
maar de Secretaris , Abraham
Poulle moeit ook eene atteitatie
opitellen, die door alle de Heren,
behatoen den Heer Swellingrebcl,
getekent wierd , waar in getuigt
u 'ierd , dat deze Heer Oortman
in deze verzameling buiten order
oprocrig en zoo overluid gefpro-
ken had, dat men alle zyne woor-
den niet alleen voor de Raadkamer
maar door de gantfche Veiting dui-
delyk had können veiilaan, waar
by nog zeer vele andere harder
uitdrukzelen quamen,die om hier
te verhalen, te wydlopig zyn.

Daar na zweefde ookjakob van HJj" d
der Heyde, waar van hier boven word op
veel gewag is gemaakt, den Heer J™'™'

en houden.

Tegen
Oortman

cene
■n citatie

geimecd.

Gouverneur zeer in den zin
wierd hy verdacht gehouden, als
of hy de 9. perzonen, tegens de
welke reeds 4. edicten uitgevaar-
digt waren , met raad en daad by-
itont , om de gemelde ediclen in
den wind te flaan ; hoewel zulks
niets dan ydele, nietige en onbe-
wyflyke gelingen waren. De Heer
Gouverneur zocht derhalven mid-
del en raad , om van hem te wor-
den ontflagen , en hen dezen
moedwilligen raadgever t'onttrek-
ken; door, de generale Miilive,
den 31. Maart 1706. aan de Voor-
treftelyke Maatfchappy gezonden ,
ontdekte hy ecnen weg, om dit
zyn voornemen werkitellig te ma-
ken ; om dat daar in van zyne o-
verzending na Holland , duidelyk
en als de voornaamite belhamel
van 't Complot, gemeld word

Nu had de Heer Gouverneur be°d^
toenmaals niet in den zin, om hem ^fond te
weg te zenden ; want hy wilde kcn-
hem eerit in het donker en Hin-
kend gat wakker plagen , en tot
de dood toe pynigen. Doch nu
wanneer de bcite tyd, om na Hol-
land te zeilen, verlopen, en hy
buiten dat nog niet tot gezondheid
heritelt was , fcheen het hem veel
om van hem niet al-
leen

KAAP de GOEDE HOOP. 373

leen hier, maar ook in Holland
ontflagente worden,- om dal Vr
hope w as, dat hv op deze moeije-

lyke en gevaarfyke i zoude ko'-
men te iten en. I )erhalven bcfloot
li' d n i v- Juny 1 7 6. nevens w-
!. ; van polic) , om hem /.\ n
t'huis te ze/iden, uii
ho hv met \ ee-

j R.etour-l< nip Niewwèurg, met
ne ramflieria Holland
zeilen zoude, om aldaar, als hv
het geliefde , / \ ne geu .umie klag-
ten aan Je Edele Heren Bewind-
hebberen te Joen.
rib \)o \ hoe ras was Je refolutie
\ .111 Jen' I leer Gouverneur hier on-
getrak n rtvm o >k wondert r \ zy Jat ie-
mand horfi dit weg/en Jen afgera-
den , oT dät hv /.ich voorgeltek
heeft , dat van der HeyJe in Hol-
land komende, hy hem licht zou-
Je moeten volgen, als hy op ont-
(10 Jen wierJ , om rekenfehap te
geven; of Jat hy wel t'eenemaal
van zvn ampt zoude worden afge-
zet ; als med» Jat hy daar eenen
gevaarh ken wand «an hem zönJe
hebben; wyl hy hem hier, daar
hy 't zwaar J in handen haJ, niet
kon Je temmen ; zoo dat hy 't daar
minder Joen zou können, en maar
veel erger vervolger, aan hen heb-
ben , Jan alhier.

Onder wat *"*>' net ncm derhalven door den
voorwend- Heer Fiskaal independent in Jen

Siêdl gC T'00^ £cvc" cn raden, dat hy byeen
Smeelvfehrift aan Jen Heer Gou-
verneur en Jen Raad van policy
zou Je verzoeken , Jat doordien de
helfe tyJ reeds verftreken wras , en
hv zich wegens onpalTelykheïd
niet in ilaat bevond, na Holland te
V^ertrekKen, des /.el fs vertrek zoo
niet geheel en al, ten miniten tot
op Je toekomende retour-vloot
rad !en uitgeltelt.

Dé 1 leer Fiskaal independent
dt :n voorllag zeer nadruk-

ke'.vk, en bid hem om Gods wil-
le, aan Je Kaap te b'.yven, en niet
na Holland te vertrekken; hy wil-
hem borg voor alle fchande
Uyven, welke hy vreesde, dat

5>
II

menzynen vriend en makker, \-
Jaui las /.'HiJe aandoen; Jaar by
\oegenJe, dat de I leer Gouver-
neur hem zelf gebeden haJ, deze
ititelling aan hem vin Jer I le\-
Je te Joen, met verzekering, dat
zoo by zulks JeeJ , deszdlfi ver-
zoek ten eerllen zou Je worJen
■ liaan.
DeJ ,ea hier uit, wat voor

moeite Je T leer Gouverneur heelt
aangewen 1, om een van zvne on-
derdanen te \ eri'ehrikken, 'en ook
wederom ie vrede te Hellen. Van
Jer 1 1, j Je , Jie y.ieh einJelyk be-
wvgen liet, hoewel hy liever na
Holland gegaan was, behaal Je Jen
piys, en Je Heer Gouverneur
lehimp en fchande ; want wanneer
hy dit fmeekfehrift overgaf, wierd
hem zoo voort op de kant dit vol-
gende tot antwoord gegeven: „
„ De Suppliant word uit besonde-
re genade van zyn vertrek, 't
welk met 't hier leggende fchip
„ Nieuwburg na Holland gefchie-
,, den zoude, wegens zyne voor-
,, gegevene onpailelykheid dit
„ maal yry gefproken ; dog word
,, hem bevolen , met een der toe-
,, komende retourfchepen 't vol-
gende jaar na Holland te varen ,
om .redenen, in de hem reeds
t'huis gezondene order vermeld.
In de Vcflïng du bommc Efperance
den % 3 . J/uiy 1 706. onder itont :
Op bevel van den Edelen Heer
Gouverneur en den Raad Willem
„ Helot , Raad en Secretaris.

Hier uit blykc aldus zonneklaar
wat voor kromme. {treken en we-
gen de Heer Gouverneur heeft
moeten wandelen , om Hechts
in itaat te blvven, tot dat zy-
ne volflage removering aanquam;
we Ikc, gelyk hy ze van der Heyde
had geJreigt, hem naderhand zelf
betrof, zoo als uit 't vervolg van
de/.e materie blyken zal; wyl ik
die ook ditmaal niet kan ten einde
brengen, nog de hiltorie met de
9. perzonen, waar van ik in dit
I bofdfluk gehandelt heb, afhan-
delen kan.

Aaa 3 XXVIII. HOOFT-

>,

?J

"

11

■>■>

374 BESCHRYVING van de

XXVIII. HO OF TS TUK.

Handelt van de hiervoren gemelde 9. gevlugte
perzoncn, welke 't aangebode Vrygelei niet
willen vertrouwen y en derhalven na een hevi-
gen twift in den Raad, worden gevonnift;
voorts dat twee van dezelven naderhand gevat
en op een (chip gezet zyn; en eindelyk, dat
'er een fchip uit Holland is aangekomen , dat
den Heer Gouverneur eenige onfmakelyke brie-
ven heeft medegebragt 3 welker inhoud hy ge-
heim gehouden heeft.

Vervolg van de voorige materïen. Men zoekt de negen gedaagden door ten vrygely in handen
te kryen. Zulks willen twee burgers door een briefte wege brergen. Inhoud van dezen
hief. Deze brief word aan Gillis Sollier gerecommandeerd Deze fchryft zelfs aan du
Toit. Inhoud van dezen brief. Hoe liflig de voorige brief overgefonden is. Du Toit wil
na de Kaap reiden. Verandert van befluit. De gevlugten verfchynen niet. Haar vonnis
word gemaakt. Aanmerking daar over. Om dat van Putten uitblyft willen de anderen
nietftemmen. De eerfle en twede vergaderingen febeyden vrugteloos. De Gouverneur is
hierover misnoegt. Hy laat den Raadt weder vergaderen. Bottmans eenvoudig oordeel.
Inhoud van V vonnis der negen gevlugten. De executie niet uitgevoert. De negen gecon-
demneerden geven aan den Fiskaal independent een fineek fchrifi over. Die daar over verfioort
is. De Landdroß vervolgt hen nog fiber p. Klaagt van der Heyde op nieuw hy den Gouver-
neur aan. De Prediker Beek helpt niet wytiig daar toe. Tas word nauwer bewaard, en
mag zyn overlede kind niet helpen begraven. Van Brakel, en du Pré worden gevangen na
de Kaap gehragt. Worden op "'t fchip ter Aa gezet. Zeldzaam geval met Etienne Niel.
Ontfnapt de gevangenis ten twedemaal . Het fchip Pieter en Paul brengen aan den Gouver'
neurflegte tyding. De brieven der burgers worden in twy fel getrokken. De Heer Elze-
vier acht de zelven verdigt. Helot wil de houders dier brieven in 't gat laten zetten.

Vervolg TT Et (lot van myn vorig Hoofd- \ der 3. voorgaanderaadvergaderin-

gen op ; want nademaal de 9 . perzo-
nen, by edi&e ingedaagt, niette
voorfchyn quamen, zoo gebruikte
men in plaats van den ruwen Noor-
den wind , die 't Kaapfche fchip
geweldig flingerde, en deszelfs on-
dergang dreigde, eene zachte
We(te-be weging, en wierd men
van voornemen, om deze 9. per-
zonen door een vrygelei in 't net
te brengen, op den voet, zoo als
de Kapitein Olof Berg het in een
der voorgaande raadsvergaderin-
gen had voorgeflagen.

Dog

van de

■

H

Ituk heb ik met de order
matencn. vvegens 't wegzenden van den
mecrgemelden van der Heide, en
de daar op verzogte ontflagingge-
maakt; nu is het nodig, om de
andere gevallen , zoo kort als mo-
gelyk ook na malkander te verha-
len, om ten einde van deze lang-
dradige en verdrietige materie te
mogen komen.

Vi dat nu de zaak van Van der

.11 yde op de voorheen befchreve

-■ inWj wederom was afgedaan , zoo

ném te j^.j zjch voort een erger gevolg

KAAP dm GOEDE HOOP. 375

ESA" D,°s dit vrv ßdci wierd nict on-

gers door der 't luiden \ an dé klok , zoo als
JeClw"nbcricf mcn voorheen de andere /aken
brengen. gedaan had , afgekondigt ; maar
twee burgers boden /ich enkcl\ k
aan, om voor de fchade en nadeel
der Non comparanten borg te blv-
vcn, als zy /.ouden verfehynen;
deze waren de Heren Elzevier,
Qpper-Koopman van de Veiling,
en de Burgermeeitcr Hendrik
Bouman, welke hen hare borgtogt
enkel) k door eencn brief, aan
Francois du Toit gericht, te ken-
nen gaven. Doordien dezelve aan-
merkcU k is, zoo heb ik nodig ge-
oordeek , om den/elven aan den
Lezer mede te delen ; hy luid als
volgt.

Capo du Bmne Efper ante tden 30. Juny ijo6.

Zeer waarde Vriend, Francois

DL' TOIT,

inhoud 'Doordien het u niet behaagt heeft

rief!"01 my °P mynen Iaatße;t te antwoor-
den, en gy u in per zoon alhier niet
hebt laten vinden , zoo kan ik niet
nalaten , om u by dezen te verzoe-
ken, om tog met de anderen inge-
daagden te verfehynen , dat als nu
de laatfle citatie onder zware drei-
gementen af ge kondigt is; want ik
ben verzekert, dat V bederf en on-
dergang van allen op handen is, zon
gy u verder hardnekkig toont-, ik
kan ook niet zien, wat gy nevens
de anderen vrienden voor voordelen
van zodanig gedrag te verwachten
hebt ; ik heb hier over met den Heer
Elzevier langgefproken, en hy was
met my van gevoelen, dat de vrees
van te worden mishandelt, 11 allen
van hier hield; dog om alle hinder-
palen uit den weg te ruimen , zoo
bied de Heer Elzevier zich nevens
my tot borgen aan , dat u en alle an-
deren, zoo gy flechts binnen den
voorgefchreven tyd gocdwillig ver-
fchynt, en op V geen ugevraagt zal
worden, behoor lyk antwoord, geen
't min (ie affront zal worden aange-
daan. Gy moogt dit aan de andere
vrienden bekent maken , en wel oj>

Uwe horde zyny dat gy deze laatße

a. ui bieding u/et laat ontfnappen ;
want ik kan nu in deze zaak niet
meer doen; hope ook niet, dat ?nen
my na deze verwyten of'vovrwcrpen
zal, dat ik uw allen voordeel niet
zoude hebben gezocht. Ik verwacht
hier op binnen den tyd van t. dagen-
antwoord, of 11 zelf'; en verblyve
tityd , V we Dicnjh/illigc vriend
en 'Dienaar.

H E N I) R 7 K B O UM A N.

Deze borgtogt was zekerlyk wat Onzeker-
groots, zoo men Hechts op dezel- Se bS -
ve had können vaft gaan; want was top! °rg*
't den beide Heren Borgen zoo y-
verig om der welihnd van deze 9.
vlugtelingen te doen geweeft , zy
zouden zekerlyk niet zoo licht in
hare citatie hebben ingewilligt,
voornamelyk doordien zy niet kon-
den zeggen , dat iets ten hare lade
door den Landdroft als Aanklager
bewezen was ; vermids zy echter •
voorheen alles hadden toegedaan,
wie wilde dan op deze borgtogt
vertrouwen. Uit het gedrag van
beide deze Heren Borgen uit 't
voorgaande verhaal , zonder by-
voegzels, oprecht ,redelyk, trouw
en eerlyk aangehaalt en befchreven ,
is t'overbekent, dat zy niet ont-
zien hebben , zaken te doen, die
tegen haar beter weten en geweten
aanliepen. Onder anderen wan-
neer de Heer Bouman van WeiTel
Pretorius wift , dat hy op vrye
ftraat gevat , en met ge wapende
zoldaten na de Veitinggebragt was,
nogtans zynen naam onder zyne
ged wongene atteltatie zette, waar
in hy bekennen moet, dat hy vry-
willig verfchencn is.

En wie wilde alle bedryven van De" bricf
deze beide Heren zoo kort verha- gÏss"™
len? het is bekent, dat deze 9. B« gere-
vlugtelingen deze borgtogt zelfj£2£"
niet te veel hebben vertrouwt,«
waar toe hen echter dit volgend!?-
geval aanleiding gaf: De gemelde
Heer Bouman, of liever deszelfs
dochters man, genaamt Johannes

Blan-

• commao-

376 B E S C H R Y V I N G van de

Bla : • nherg, die opiteller van den j
Brief was, liet hem zynen buurman,
een lranlchman , Gillis Sollier j
gcnaamr,/ien, las hem eenigerei- j
zen voor, en bad hem , dat door- '

o hy met /yne Landsgenoten,
daar onder 1'rancois du Toit, belt
bekent was , en dagelyks gelegent-
luid had, om met hem te fpreken,
dènzelven aan du Toit te zenden.
De^e echter weigerde zulks ver-
fcheidemalen, onder voorwentzel,
dat hv zich met zulke gewigtige
zaken niet bemoeide , en dat hy
of zvn lchoonvader beter gelegent-
lich had, om zodanigen impor-
tanten brief te beitellen.

Eindel\ k nam hy den brief na
veel aanhouden aan ; gat.denzel-
Toit. ven aan eenen jongen h ranichman,
die te paard op Drakenfteen by
hem was gekomen, om hem te he-
itellen ; en verzocht hem, om
dènzelven aan niemand anders,
dan aan du Toit zelf ter hand te
, (tellen. Ten einde echter de ge-
' melde du Toit van 't voornemen,
dat door dezen brief gezocht
wierd , mögt wojden verwittigt,
als mede hoe ver de beloofde
borgtogt van deze beide Heren
zich ftrekte , zoo fchreef hy zelf
in zyn moedertaal een brief aan du
Toit ; waar in hy hem door een
exempel, dat hy zelf bygewoont
hid, te kennen gaf, wat zyne
mening was, en wat hy du Toit te
doen had. De briefis al te fraai ,
dat ik u den/elven niet zoude me-
dedeelen, en luid aldus:

Monsieur,

lnh Weeft nevens uwc Familie van

bnet?"™ herren gegroet. My is hier een
bruf getoont , e» driemalen na mal-
kander voorgelezen , met verzoek ,
om u dènzelven te zenden, 't welk
ik echter zoo veel mogetyk , van de
^J and heb. n, verzekert , dat

b\ buiten tny genoegzaam zoude be-
fielt v:or den. T)e inhoud van d<.n
zelven is , dat Mr. Elzevier en.Mr.
Boumtn daar voor in (laan , dat u

en itv: e makkers geen leed wederva-
ren zal.

"'Dit is eene kittelachtige zaak,
die ter degen moet worden gade ge-
fiagen. Ik weet my t 'erinneren ,
dat terwyl ik den Koning van

I 'rankryk diende, en te Charlemont
in bezetting lag, alle trommel/la-
gers van ons regiment wegliepen,
en ik nevens 4 Kapiteins en andere
Officiers gecommandeert wierd, hen
na te zetten , zoo als wy ook tot
aan de /lad Namen deden , alwaar
wy ons in een boerenhuis verfi holen.

II 'v waren daar naauwlyks een uur
ft il, of onze trommelftagers klopten
aan de deur , welke ons ziende, den
degen trokken, en andere van hen
wegliefen-, wy echter na dat wy
een van de genen, die den degen
hadden getrokken , dodelyk hadden
gequetft , vervolgden de anderen.
Onder V lopen riep een van de Ka-
piteins, Kinderen ! Komt weder-
om, men zal u geen leed doen; als
de trommelftagers dit hoorden ,
vraagden zy , of hen op des Kapi-
teins woord geen leed wedervaren
zoudel de Kapitein hernam, neen
kinderen! op des Kapiteins woord
zal ugeen leed gefc bieden ; daar op
q namen de 8. trommelftagers weder t
leiden hun geweer neder, en gaven
zich als gevangenen over ; weder
in' 't huis komende, bonden wy hen
met touwen , en bragtcn ze na Char-
lemont. 'De Krygsraad den volgen-
den dag vergadert , om te overleg-
gen, wat men met hen doen zoude,
wierden zy gevonnift , dat hen
neus en oor en af ge fne den, en leliën
op de wangen zouden gebrand wor-
den, en dat zy vervolgens voor
ecuwig op de galeien zouden roe-
jen. Wanneer nu deze rampzali-
gen onder des Bculs handen waren ,
riepen zy : Kapiteins gy hebt ons
bedrogen', gy hebt ons belooft, dat
ons geen leed gefchieden zoude-, dog
zy ontfingen tot antwoord'. Gy
z)t r.u allen in de handen des Ko-
ni ugs, wy können u geeue genade
btwyzen.

Aldus kondet gy verzekert we-
zen,

KAAP de GOEDE HOOP. 377

Hoc lis-
tig de vo-
rige brief
ovcrge-
londcn is.

Du Toit
wil na de
Kaap rei-
den.

Dege-

vlugten

verichynen

niet.

z-en, Moufieur, dat u , alssyaen
de Kaap komt, V zelve lot l>e ft bo-
ren is. Beroep e^y u op uwe bor-
den , men zal u antwoorden \ Gy
z\t tegenswoordig in de banden van
den Gouverneur, wy können n niet
helpen. 'Derhalven rade ik u, dat
(jjy h verbe/yt, en ave makkers
waarfihouwt) dat zv 'msgelyks
doen.

Ctipo du bonnc Ejpcrance den :o. Juny 1 706.
Gillis Sollier.

De gemelde Sollier gaf dezen
brief insgelyks aan den jongen
Franfehman, op de volgende wys:
hy nam hem in zyne kamer , maak-
te een van zyne broekzakken le-
dig, keerde hem om, en naaide
dezen brief daar in ; wanneer hy
die van den Heer Bouman daar
boven tegen aan ftak, ten einde
als deze jonge menfeh onder wege
mögt geviliteert worden , men
niet zynen brief maar dien van den
Heer Bouman zoude vinden. Na
deze goede hertelling reed de jon-

fe Franfchman , verzelt van een
„ands-diender van de Kaap na Dra-
keniteen, aan welken hy ook den
brief van den Heer Bouman over-
gaf, om aan du Toit te behandi-
gen ; waar na hy van hem fcheide
en de eerfle na du Toit en de an-
der na zyn vaders huis reed.

Zoo dra Francois du Toit den
brief vanden Heer Bouman gele-
zen had, liet hy den anderen mor-
gen vroeg zyn paard zadelen, om
zyne makkers daar van kennifle te
geven , ten einde naderhand te
zamen na de Kaap te ryden en te
verfchynen. Dog wanneer hy
meende, te paard te fly gen, quam
de jonge Franfchmam en bragt
hem den brief van Sollier, en den-
zeiven gelezen hebbende , veran-
derde hy wel ras van bcfluit, en
had geen lult ter waercld meer,
om na de Kaap te ryden.

OndertulTchen wachteden de
Heer Gouverneur en de Land-
droll met fmerten , wat de
II. 'Deel.

gedaagden doen zouden , welke

erfchenen waren, zond
iwyllel een diergelyk onthaal ab
de trómmelflagers, ten minften
(ene zware gevangenis, te ver-
wachten zouden hebben gehad.
Zy Helden ten dien einde de raads-
dagen voor cenigen tyd uit, om
tyd te geven, elkander te waar-
Ichoüwejl en naderhand hier te-
komen. Wanneer zy echter za-
gen, dat alle de/e aanbiedingen
vergeefs waren, en deze 9. men-
fchen deze geveinsde genade niet
aannemen wilden, bcflotcn zy,
wederom eene raadsvergadering
te beleggen, om den eifch van den
Landdrolt te horen en dcnzelvcn
in overweging te nemen.

Schoon hen geen ander misdaad Haar
konde worden te latten gelegt of ™0nrnd'g«-
aangetoont, dan dat zy niet wa- maakt.
ren verfchenen, om redenen, in
't bovengemelde vertoog gemeld,
zoo beftont echter haar vonnis in
't kort hier in : Dat Francois du
Toit , Jan Elbertz. , Claas Elbertz. ,
Hercules du Pré, en Willem van
Reyl, als geweze Officiers, hun-
ne degens op de gemene recht-
plaats door denfeherprechter voor
de voeten zouden aan flukken
worden gebroken ; zy alle 9 voor
eeuwig uit 't Gouvernement na
Mauritius of andere eilanden ge-
bannen, en aldaar 10 jaren lang
ad opus publicum , (landdienften)
doen zouden, zonder loon t'ont-
fangen ; daarenboven zouden hun-
ne goederen verbeurt zyn , die
tot betaling der koften of tot een
ander einde gebruikt zouden wor-
den.

Hoe klinkt den Lezer deze
eifch in de oor en? dezelve is my
dwaas en pnfmäkelyk genoeg
voorgekomen ; want wat kon
dwazer worden bedacht, dan ie-
mand van alle eer te beroven, door
den Scherprechter te infameren,
de goederen verbeurt te verkla-
ren, en uit 't land te bannen , van
wicn men geene misdaad , zelfs de
geringlte niet bewyzen kan? Wat
Bbb kan

BESCHRYVING

378

kan van een Rechter onnozeler
bedacht worden, dan iemand uit
't Gouvernement te bannen, en te
gclyk eenen z'odanigen oord aan
te bewyzen, die onder 't Gouver-
nement behoort, zoo als van 't ei-
land bekent is.

Dog wat raakt my dat? ik ben
geen Berisper , ik verhaal enke-
lyfc, hoe de zaken toenmaals voor-
gevallen zyn; waar by ftaat te
merken , dat de Heer Gouver-
neur niet in den Raad verfcheen ,

VAN DE

advys van den Heer Swellingrebel
overeen gekomen was, en tegens-
vvoordig op den eifch van den
Landdroft als mede op 't geen de
andere Heren daar van hadden
gezegt, naauw gelet en bevonden
had, dat de gemelde Heer Swel-
lingrebel zich bezwaart vond, om
den eifch te tekenen ; om dat hy
in alle voorgaande raadsvergade-
ringen van een contrarie lenti-
ment en advys geweeit was. Der-
halven bleef hy niet alleen by't ad-
dog de zaken evenwel zoo wift te I vysvan den Heer Swellingrebel

fchikken , dat ze gaan moeflen ,
zoo als hy ze hebben wilde, en
700 als het de uitgang leren zal.
Want men liet den Heer Oort-
manst'huiSi en gaf hem niet eens
kenniffe, dat op dien dag de Raad
vergaderen zoude; en de Heer
van Putten, die in alle voorgaande
zittingen 't grootfte woord had
gevoert ; en als een orakel aange-
merkt was, veinsde zich nu onpaf-
felyk , en wilde niet komen. Zon-
der twyffel, om dat 't hem niet
veel beter als Judas Ifchariot ging,
die berouw had, toen hy zag, dat
zyn meelter veroordeeld was, en
zeide: Ik heb ge zondigt, dat ik
onfi huldig bloed verraden heb.
;lt Wat helpt hem echter dat? De
a andere Raden, te weten, de Ka-
pitein Berg, de Luitenant Rhe-
de, ende Burgermceiter Heems
zagen als nu zoo wel als hy, dat
het op een Moet zoude aankomen;
en door dien hy uit hoofde van
zyne gegevene itemmen niet wel
aarzelen konde , ook altyd de
voornaamfte Dry ver geweeft was,
en als nu door eene geveinsde on-
paflelykheid zocht dit onweder
t 'ontgaan, zoo wilden de gemelde
Heren hunne Hemmen niet geven,
ten zy de gemelde Heer van Put-
ten tegenwoordig was, of onpaf-
nde, zyne Item fchriftelyk
in de vergadering vond.

By deze zwarigheid bleef het
niet: de Heer Heems wilde den
Landdroft den eifch niet tbeftaan ,
oindiuhy voorheen altyd met 't

mts: .

• i de
cn

men.

maar voegde daar by , dat de Heer
van Putten, en zyn Confrater,
de Heer Burgermeeiter Oort-
mans, ook tegenwoordig moeden
zyn.

En hier mede liep aldus deze
raadsvergadering vruchteloos ten
einde; om dat de eene hierin,
de andere daar in zwarigheid
maakten; de Landdroft, dien al-
les tot nu voor de wind gegaan
had, bleef in fiispenfo , (uitgeftelt)
en wilt niet, of de eifch hem zou-
de worden toegeltaan of niet. On-
dertuiïchen wierd den 9. Augufty
over deze zaak wederom . eene
raadsvergadering gelegt , en de
eifch andermaal in overweging ge-
nomen, quamen alle de vorige
hinderpalen wederom in den
weg, en beletteden, dat 'er eene
finale en eenparige decifie (uitwy-
zinge) volgde.

Den Gouverneur , die zich in
des Compagnies tuinhuis bevond,
alwaar ik toenmaals woonde, hier
van verwittigt , hoorde ik wel
vloeken , razen en met voeten
ftampen ; dog waarom hy zulks
deed, wilt ik niet; dan na dat ik uit-
ging, wanneer ik hoorde , hoe het
met deze zaak was, en waarom
de Gouverneur zich zoo misnoegt
uit 't tuinhuis na de Veiting bege-
ven had.

Na zyne komft aldaar, gaf hy
700 voort bevel, dat de Heren
Raden dien namiddag wederom
by malkanderen komen, cn de
zaak, fchoon niet met eenparig-
heid

De eerftc
en twede
vergaderin-
gen fchei -
den vruch-
teloos.

Hierover
word de
Gouver-
neur ge-
weldig
misnoegt.

KAAP de GOEDE HOOP. 379

beid van Hemmen, tot een finaal
befluit brengen /.ouden.
Boumins Schoon de Heer BurFcrmceller

:envothli" ,, , .. ,r' .

»otdccL Bouman de Hemmen der anderen
voor hem zittende Raden gehoort ,
en goedgekeurt nog verworpen
had, oordeelde hv voor zieh zel-
vcn: Dat de gedaagden, welke
cenige bedieningen bekleden, daar
van zouden ontzet, en vervolgens
onbequaam verklaart worden, om
eenig poliüque of militair ampt in
dit Gouvernement waar tenemen;
en dat men ieder van dezelven in
eene boete van twee hondert ryx-
daalders zoude bellaan, de hel ft ten
behoeve van den Officier, die de
calange gedaan had , en de weder-
helft ten voordele van de Raadka-
mer ; en dat zy eindelyk de kollen
van 't proces zouden betalen , wel-
ke de Edele achtbare Raad van Ju-
ititie zoude taxeren en modere-
ren.
Sweiüngre- Daarentegen was de Hr. Burger-
bei en " meefter Heems , die zich weder
""«n7" onder de vleugels van den Heer
»nder «c- S wellingrebel verfchool, van een
»oden. gantfch ander gevoelen ; want
hy bekragtis;de en beveiligde 't ad-
vys van den gemelden Heer, 't
welk hier in bellont: dat, doordien
uit de Hukken der aangeklaagden
niet genoeg /.aam bleek, dat zy ee-
nigen Tumult, oproep, conlpira-
tie of zamen/.wcringe verwekt of
gefmeed hadden, welke de aankla-
ger hen echter te lallen leide, zoo
oordeelde hy, dat denzelven niet
zoude gehoort of zyne zaak verder
aangenomen worden ; en dat der-
halven den aanklager zvnen eifch
ontzegt , en de gedaagden in de
kollen moeden verwezen worden.
Hy voegde daar by dat 'er reeds
vier van de voornaamile belhamels
na Holland waren gezonden, die
voor de 9 gedaagden alhier,envoor
zich zelven hy de VoortrefFelyke
Maatfchappv hunne verantwoor-
ding doen moctlen, weshalven het
billyk was, dat deze proceduren aan
die voortreflelyke vergadering
wierden gewezen , of overgelaten.
II. Deel.

Sohoon nu de Heer Swellingre- Peviuch-
bel en Willem Heems nog zoo vc- tcll"'cn
Ie onverwerpelyke en onweder- «nddyk
fprekclyke redenen voortbragten,hurvon"
zoo wierden dezelve evenwel niet'"
geacht ; maar door de meerder-
heid van Hemmen een heel ander
vonnis geilreken ; dit vonnis, dat
eerll den i<;- Augully wierd gete-
kent, behelsde in fubllantie:,, DatinhouJvan
„ de 9. gedaagden by openbare 'lvonnis-
„ fententie, die op de gewoonlv-
„ ke plaats zoude afgelezen , van
„ hunne cerampten "zouden afge-
„ zet, en onbequaam verklaart
„ worden, om ooit cenige politi-
„ que of militaire bedieningen te
„ bekleden; voorts dat zy voor 5.
„ jaren op 't eiland Mauritius ge-
„ bannen zouden worden, om al-
„ daar haar levens onderhoud te
„ zoeken, wyders dat eenieder
„ van hen in een boete van 200.
„ rvxdaalders zoude worden ge-
„ Hagen, de helft ten voordele
„ van den aanklager , en weder-
„ helft ten voordele van de Raad-
„ kamer, en eindelyk, datzyde
„ kollen en mifen vande Juilitie
„ zouden betalen.

En op zodanige wys is eindelyk
't proces van deze 9. vlugtelingen
ten einde gelopen ; de executie
echter van de fententie bleef ach-
terwege, en is ook nooit ter uit-
voering gebragt ; fchoon drie van
hen nog in hechtenis gezet zyn ,
zoo als in 't vervolg zal worden ge-
meld. Ondertuflchen liet de Gou-
verneur andere Officiers in de
plaats van de afgezetten aanftellen;
waar van de Heer BurgermeeHer
en Luitenant te paard, Abraham
Diemer niet geheel en al vry mögt
zyn ; fchoon hy de zwager was van
den Fiskaal independent, en men
hem derhalven niet zocht, of in
hechtenis zette. \\;ant doordien
hy 't klaagfehrift insgelyk had ge-
tekent, had de Gouverneur hem
reeds in April laten verbieden, de
burgerwacht waar te nemen, als de
beurt aan hem quam.
Na dar nu aldus de fententie te-
Bbb 1 gen

BESCHRY VING

Dc<7 Ge-

: n-
n eet den
geven »an
den I

. .-n-
dent een
lVnec -

38O

gen deze 9 vlugtelingen wasuitge-
lproken, wilden zv nogtans niets
onbezocht laren , dat tot hare ver-
lichting, trooft en- ruft eeniger ma-
te /oiidc können Ih-ekken; maar
zv w ierpen hun laatften anker uit,

VAN DE

eene verandering mede bragten;
gelyk genoegzaam blykt uit een
brief van den Landdroil aan den
Heer Gouverneur , waar in hy
melde : dat hv hen zekerlyk tot aan
de 24. Rivieren, (een ver afge-
i verzochten den Heer Johannes ! legen landlchap, wegens de vele
Blefms, Fiskaal independent, door beekenen rivieren aldus genaamt,
een fmeekfehrift zeer deemoedig , welke dezelve belproejen, zoo als
om tog eens de oogen te openen , voormaals reeds gemeld is ) alwaar
cnachtcrvolgenszynenpligt,voor ; hy vallelyk geloofde, dat zy zich
behoudenis van 't erbarmlyk onthielden, zoude hebben ver-
flingerent en tcgenswoordig in 't volgt, ten ware zyne paard en, zyn
gr ootlle gevaar zyndeichip van de- volk en hy zelf door llaap en ver-
ze Colonien , zorg te dragen , en | moeithcid overvallen en afgemat ,

De Fiskaal
neemt dat
lec: ijua-
Iyk.

cn hy daarenboven genoodzaakt
gewecil was, op Stellenbofch recht-
clag te houden ; om dat van der
Heyde aldaar zyne rekening van
de krygskas doen moeil.

In dezen brief liet hy zich verder Van der
zeer nadrukkelyk verluiden, dat JSby
de gemelde van der Heyde nog e- den Gou-
ven hardnekkig bleef , enfehreef^

niet alleen den Landdroil maar den
Gouverneur zelf en zyne aanhan-
gers, naar inhoud van zynen lail-
ferief of inftruftie onder de oogen
te zien, om alle verdere onheilen
en gevaren voor te komen, en hun-
ne geweldenaryen te beletten.

Edog gelyk zy met haar fmeek-
fchrift , aan den Heer Gouver-

neur , de Edelen Achtb. Raad van i hy: Deze oproerige en fchelmfche klaagt,
]uititie en den Landdroil overge- fchofc lpreekt de anderen allen

nog een hart in 't lyf ; want naauw-

erneut
aange-

geven,achter 't net hebben gevifcht,
zoo als boven gemeld is , zoo klop-
ten zy hier ook tot haar onherilel-
baar nadeel en onuitfprekelyke
droefheid aan een doof mans deur;
om dat zy niet alleen een trots , maar
ook verdrietig antwoord ontfin-
gen , en aldus van voren, van ach-

lyks drie dagen verlopen, dorft de-
ze fchelm tegens den Heer predi-
ker Beek en Dirk Boetze zeggen:
Henning Hufing en de andere
vrienden leggen nu reeds, 'zooals
ik gis, in Texel, om weder her -
waards te komen. Het was beter

ierenen ter zyde gedrukt wierden; geweeft, fchreef hy verder , dat
want de Heer Fiskaal independent deze oproerige enruilelozefchurk

liet aan den brenger van dat fmeek-
fchrift ten antwoord geven , dat
hv zich tegens alle de genen, die
voortaan met dieTgelyke fmeek-
11 hviften voor den dag zouden ko-
men, gevoelig zoude tonen; om
dat hy wel wilt, wat metzodani-
gen te doen was.

En hier mede was aan deze ar-
me menfehen alle troolt benomen
en alle hulp afgefneden. 7.y moe-
iten derhal ven.met geduld afwach-
ten , wat hen van elders voor

weggezonden was, om dat dierge-
gelyke flag van volk tog nergens
goed toe is; en word hy overal,
voornamelyk by Jan Hendrik
Conterman, als een Heilig ge-
eert.

Deze brief van den Landdroft Wühem
wrocht by den Heer Gouverneur ^lcvät*
zoo vee! , dat hy beiloot , om den ten.
gemeiden van der Heyde ander-
maal by de kop te laten vatten ;
want hy gaf aan den Landdroil be-
vel, om van de perzonen, aan wien

trooitclvke cn verblvdende tydin- ', van der Heyde zulks zoude heb-
gen /ouden overkomen ; want het hen gezegt, hier van eenebeèe-

lict zieh aanzien, dat men hier tot
geen itilftand zoude komen, voor

digde attellatie te ligten ; want
zcide hy, diergelyke redeneringen

dat de fchepen uit Holland oi Indie ' fmaken zeer veel na oproer en rc-

Kllie;

KAAP DK GOEDE HOOP. 381

bellie; en fcullefl wy verder in o-
vervveging nemen , of 'r niet raad-
zaam Was, om hem weder té Vat-
ten en in hechtenis te zetten.

Dat echter de Prediker Reek
zynen Ouderling, den gemelden
van der Heyde, by den Landdroll
700 zeeï zwart gemaakt i en hem
dit géopenbaart had , daar toe had-
de hy na /vne verbeelding , ge-
noegzame redenen ; om dat hy van
geloofde, en opentfyk zeide: Dat
Henning Huling en de anderen
zonder hoofd te rug zouden wor-
den gezonden ; 't welk niet zoo
wel uit eene onkundigheid van de
zaak, ais wel uit cenen haattegens
de tekenaars van 't klaagfehrift
voortqinm. Want hy had de at-
tcltatie der 140. burgers, ten ge-
vallen van den Heer Gouverneur,
uit de Hollandfche in de Franfche
tale overgezet , en daar door niets
anders dan hare verltrikking ge-
zocht, te meer wyl zyn fchoonva-
der, de Heer Elzevier ook daar
in aangetafl: , en wegens zynen
landbouw aangeklaagt wierd.

Eindelyk haatte hy zyne Dra-
kenfteenfche Gemeente ook voor-
namclyk daar om ; om dat de Ou-
derlingen en Diakenen van die kerk
hem vraagden, waarom hy 't H.
Avondmaal onder hen uitdeelde,
en zelf 't niet genoot? Wanthy
nam dit niet alleen zeer qualyk ,
maar antwoorde: dat hy van een
vrouw geexcommuniceert was.
Wanneer deze echter hernamen,
dat hy alsdan ook geen magt had,
of waardig was, 't H. Avondmaal
uit te delen, ten zy hy weder ge-
abfolveert en van deze excommu-
nicatie ontheft was, zoo trok hy
/\ne pruik van verwoedheid dan
op dces dan op geene zvde , en
fprak geen enkcld woord ; 't welk
zvn inborit en recht Theologifch
gemoed genoegzaam te kennen
geeft ; zoo dat de burgers in plaats j
van eene beëdigde attcltatie in ee-
ne Contra Deductie (Tegenvcr-
toogï hem voorqouden, dat het
aan alle menfehen bekent is. Ik

moet bekennen, dat de zaak my
zoo wel Ixwuit is, dat ik geen
moeite ter wacreld zoude hebben,
de gantfrh'.- gefchiedenis tenpapie-
re te breng( n ;ten w are ik beducht
was, eenigen haat daar mede op
den hals te halen«

Aldus bl\ kt hier uitgenocezaam T^word
hoe elendig men deze onfclmldige bevaart er.
menfehen , die hunne klagten aan ,mag 7Yn

h, , , c , kind niet

tinne Heren principalen , deheipcnbe-

VoortrefFelykc Maatfchappy heb- g^ven.
ben willen doen, alomme heeft ver-
volgt. Men ziet ook daar uit,
hoe fchadelyk de Heer Gouver-
neur en de Landdroll, fchoon zy
Hemel en Aarde bewogen hebben,
in hunne rekening bedrogen zyn;
aangezien alle quellingen , welke
men deze menfehen aandeed, ver-
geefs waren; en fchoon aan de ge-
vangenen geweigert wierd iemand
van hunne naalte vrienden en ver-
wanten te fpreken, en dezelven
naauwer bewaard wierden, zoo
was zulks evenwel vruchteloos.
Wanneer Adam Tas , welkers
zoontje Johannes in 't vuur geval-
len was, en zich zoo deerlyk ge-
brant had, dat hy daar aan quam
tellerven, verzoent, onder borg-
togt te worden ontflagen, om 't
zelve te helpen ter aarde beltellen ,
zoo wierd hem zulks op eene on-
menfchelyke wys afgeflagen ; des
niet tegenltaande was hy niet te be-
wegen, om na des Gouverneurs
pypen te danzen ; maar verdroeg
dit alles met een weergaloos ge-
dult, op hope, dat de zaken haalt
eenen anderen keer nemen zou-
den; fchoon hy als een misdadi-
ger van gequelle Majelteit aange-
zien en vervolgt wierd, en nu
ruim een jaar gevangen gezeten
had.

Dog gelukte hen eindelyk nog van Bra~
deze ltreek , dat op den vierden keien du
February 1 707. met 't krieken van dengewa-
den dag, de Landdroll, verzelt gen na de
van Gecommitteerden uit den E- ^"gtge~
delen Achtb. Raad van Jullitie, te
weten, den Vaanderig CajeJelTe
Slotsboo en den Burgermee! ter
Bbb 3 Hen-

382 BESCHRY

Hendrik Donker , nevens eenige
gewapende zoldaten enLanddien-
ders den burger, Jakobus van
Brakel, die bezig was , Koorn en
Tarwe voor zyn huis fchoon te
maken , midsgaders den Burger-
meclter van Drakeniteen, die den
nagt te voren zynen vriend van
Brakel , was komen bezoeken,
verraite en gevangen na de Kaap
bragten. De Landdrolt doorfnuf-
felde 't gantfche huis van VanBra-
kel, ftak eenige fchriften, door
van Brakel opgeitelt, die op de ta-
fel lagen, in zyn zak; floeg een
groot ledig vat den bodem in, on-
der voorwentzel , dat 'er meer
fchriften in verborgen waren;
liet vervolgens beide gevangenen
te paard ftygen, en zond aldus van
Brakel, welkers vrouw grof zwan-
ger was, en daarenboven een
krankheid op te paffen had, nevens
den gemelden Du Pré, welkers
vrouw hier van niets wift, gevan-
gen na de Kaap ; en wanneer zy
vertrokken, zcide een van de He-
ren Gecommitteerden op eene
fchimpelyke wyze ; Daar gaan de
eerlyke luiden hene !
De ?e- Zoo dra als deze beide gevan-
mSop genen aan de Kaap aangekomen
•t fchip Waren , wierden zy den volgenden
3tt£" dag op 't fchip 't Huis Ter Aa ge-
naamt, 't welk in den haven ten
anker lag, gebragt; door dien
echter de vrouw van den gemel-
den van Brakel niet wift, wat men
ma haar man, waar over 't von-
nis reeds uitgefproken was, voor
had , en of de Heer Gouverneur
die fententie ten ecriten zoude la-
ten voltrekken, zoo was zy niet
alleen in de uiterfte verlegcntheid,
maar zy reed zoo voort met haar
kind, dat dodelyk krank was , na
de Kaap. Zy was echter naauw-
l\ks aldaar aangekomen, cf dit
kind ltierf, te weten, eer de va-
der nog na 't fchip gebragt wierd ,
over welke tyding hv /.eer onthel-
de, en vejrzocht, de vryheid te
hebben, om'i zelve te begraven, 't
w Jk hem echter geweigert wierd.

VING VAN DE

Aanmerkelyk is 't van dezen van
Brakel, welkers familie toen uit
vier perzonen beitont , dat zy alle
met malkanderen niet meer dan
vyf en vyftig of zeilig jaren uitma-
kende, binnen den tyd van een
jaar , behalven een dochtertje,
zyn geiturven ; want zoo dra hy
zoo onverziens gevat wierd, moeit
't zoontje, drie jaren oud, den
laatiten tol aan de natuur betalen ;
de moeder had zod anigen fchrik
gezet , dat zy van een dood kind
in de kraam quam, en zy ontrent
vierentwintig uuren , na dat zy
verlolt wab, den geeit gaf; tcrwyl
de vader van Brake) een halfjaar
daarna, zyne huisvrouw en kin-
deren volgde, en maar een doch-
tertje, vyf of zes jaren oud, na-
liet, 't welk aan de Kaap als de
vruchten van'rjammerlyk woeden
van den Heer Gouverneur en den
Landdroil wierd aangezien.

Dog zoo aanmerkelyk 't geval
van Brakel is, zoo aanmerkelyk en
aanmerkelyker is de getrouwheid
en liefde der gevangenen tegens
eenen anderen, die wel niet inge-
luid en gevonnift, maar ook zeer
vervolgt en nagefpeurt wierd. De-
ze was genaamt Étienne Niel, en
bevond zich juiftten huize van Van
Brakel , wanneer de Landdroft
quam ; lag naait du Pbc te bed, en
Hiep nog , als de Heren Gecom-
mitteerden den gemelden du Pi é
van zyne zyde uit 't bed lichtten;
want wanneer de gemelde Heren
hem na zyn naam vraagden, en hy
antwoorde, dat hy Jean Lazaret
genaamt was , zoo gaven zy te
kennen, dat hy maar geruit kon-
de blyven leggen, dat zy met hem
niet te doen hadden.

Aldus is deze Etienne Niel,
fchoon buiten de 9 gecondem-
neerden na niemand meer ge-
vraagt en gezocht is , als na hem,
niet alleen dit maal den dans ont-
iprongen , maar ook kort daar na
nog eens ; wanneer hy met ofTen
en wagen aan de Kaap was geko-
men, en weder na huis ryden w il-

dej

Zeld-
zaam ge-
val met

Hticnae
Niel.

Or.r-
fnapt tic
gevangc

nisten

■
nul«.

KAAP de GOEDE HOOP. 3*3

Het fdüp
Picter crt
Paulbrcn-
jen dea
jouver-
icurflcgte
lyding.

de; want hv was toen ook ver-
klikt, en had de fchildwagt by
de Veiling bevel , niemand ongc-
vraagt veVbv te laten rvden , |n
l'.ticnne Niel aan te houden. Wan-
neer hy nu van den Schild wagt
wierd gevraagt, wie hy was, zei-
de hy : Jan Stottclfc, en toonde
i.T/clver tva een pypéddos, wel-
ke hv kon voorheen had gevon-
den , waar op de gemelde naam
gemeden was; wanneer de Schild-
wagt-zulks hoorde en zag, zeide
hv: Rv voort "Donders Kare l, wyt
hebben met joti-jj niet te doen.

Hieruit blykt aldus zeer wel,
hoe naarilig men dezen Etienne
Niel heeft opgezocht , insgelyks
blykt daar uit duidelyk, hoe ver
de Goddelyke Voorzienigheid
voor hem gezorgt heeft, en hoe
wonderbaarlyk hy bewaart is;
men had ook van alle anderen al-
dus behoren te hopen , ten ware
de vyrige yver van den Heer Gou-
verneur zyn gemoed overweldigt
en hem t'eenemaal verblind had;
want wanneer 't fchip Pieter en
Paul den 10. Febr. 1707. aanquam,
bragt 't zelve hem niet alleen vaite
tvding, dat hy afgezet was, om
dat de Kapitein van 't zelve, ge-
naamt Jan Hendrik de Wilde, be-
vel had , om hem deze brieven, 't
welk anders nooit gefchied , in
byzvn van zyn Boekhouder en
Öpper-Stuurman ter hand te (tel-
len; enden oord,, 't ge/elfchap,
en dentyd in acht te nemen, en
daar van in Holland verflag te
doen; maar andere particulieren,
met 't zelve gekomen, hadden
ook zekere tyding, dat hy nevens
nog eenige andere Heren t'huis

ontboden wierd, om rékenfehap
van '/yn gedrag te geven. Dog
dit alles koude niets hy hein hel-
pen ; om dat hy de/e tvding ilii
hield, en aan niemand bekent
maakte.

Door dien nu /yn omerander- fvbne-
lyk gemoed aan de andere Heren £„"*"
ook eenen moed gaf, zoo wierd wordenin
van de brieven der partieuli« :r n
vcrfchcidenilyk gefproken ; on-
dertuflehen had de Burgcrmceiler
Oortmans \an zyn broeder Adam
Oortman te Ämlterdam , zeker
ber'icht ontfangen , dat de Heer
Louis van Allenburg was aange-
Itelt tot Gouverneur in plaats van
den Heer Willem Adriaan van
der Steil , en de Heer Jean Corne-
lis d'Abling tot Opper-Koopman ,
in plaats van den Heer Elzevier«
De Heer Gouverneur wilde dezen
brief gaarn hebben, maar de Heer
Oortmans zond hem enkelyk een
uittrekzel daar van, voor zoo ver*
re dezelve hem raakte ; en door
dien de Heer Gouverneur zich ge-
liet,als of hy van deze ge vvigtige ty-
ding niets gehoort of ontfangen
had, zoo oordeelde de Hr. Elzevier,
dat deze brief verdicht was, en dat
men niet qualyk zoude doen, den
gemelden Heer Oortmans in
hechtenis te zetten; de Heer He-
lot boosaardiger en erger, was
zelfs van gevoelen, dat de Heer
Gouverneur den gemelden Oort-
mans om zulke leugentydingen ia
't donker ftinkent gat zoude laten
werpen. Hoe zeker echter deze
tyding is geweelt, en hoe zuur de
waarheid hen allen gevallen is, zal
ik hier na melden.

XXIX. HOOFT-

384 B E S C H R Y V I N G van de

XXIX. HOOFTSTUK.

Mi/aar in de Schryver verhaalt , dat 'er nog een
van de 9. gevlugten door den Vice-Landdroft
betrapt en zeer qualyk gehandelt is > tot dat
'er een ander fchip uit Holland aanquam , dat
de afzetting van den Gouverneur medebragt ;
waar by 't affchrift van zodanigen brief ont-
houden is.

De Gouverneur vaart in zyn wreedheid voort. De burgers worden op cPontfangene brieven
geruft De l 'ue-Landdroft vat du Toit op een barbanjebe wyze De Gouverneur word
hovaardig en trots. Jan Rotterdam komt weder van Batavia. De Retourvloot word ty-
dig afgevaardigt. *t Schip Kattendyk eifcht dm Heer Gouverneur en anderen na Hollandt
op. De gevangenen worden op vrye voeten geflelt. Inhoud van den brief van de Compa-
gnie. I 'alt (mertelylc voor den Gouverneur. Deze bevelen worden niet uitgevoert. Wat
uit deze nalatigheid volgt.

De Gou-
verneur
in
1

wreedheid
voort.

De bur-
cr

HEt flot van myn vorig
Hoofdltuk heb ik gemaakt
met deaankomit van 't fchip Pie-
ter en Paul, en daarbenevens be-
richt, waarom zoo verfcheident-
lyk van de medegebragte bevelen
geoordeelt vvierd ; nu itaat verder
te melden, wat daar op voorge-
vallen is , en hoe de zaak volko-
mentlyk ten einde is gelopen.

Men /oude immers hebben ge-
dacht, dat de Gouverneur op 't
bekomen van deze tydingen, tot
inkeer zoude zyn gekomen, en
de vervolgingen hebben geitaakt,
fchoon dezelve van geen vervolg
geweeft waren ; te meer om dat by
't overgeven der Compagnies brie-
ven, de Opper- ïtuurman, tegen
alle gewoonte , tegenwoordig
moeit zyn, 't welk alleen hem een
zeker teken verftrekte, dat 'er
achteritak; dog niets was als
nog in Haat, om hem tot betere
chten te brengen; maar hy
wierd van quaad, erger, zonder
zich nog door 'l een nog door 't
antler te laten vermurwen.

\\ ani door dien hy deontfan-

gene bevelen te rug hield, en nie- deontfan-
mand iets daar van liet zien, zoo ^n geruft.'
wierden de brieven der burgers
ook in den wind geilagen , en
voor leugens aangezien ; daarenbo-
ven fchepte hy en zyne aanhangers
wederom zoo veel moed, dat zy
op nieuw alle vlyt aanwenden, om
de rampzalige tekenaars van 't
Klaagfchrift , voornamelyk de 9.
verwezenen in hun geweld te be-
komen , te meer wanneer zy be-
merkten , dat deze eenig geloof
aan deze uitgestrooide verande-
ring floegen , en daar door gerus-
ter wierden , en zich t'huis ont-
hielden; in hope, dat zy als nu
geen gevaar meer 1 ouden lopen.

Onder anderen trof 't lot den DeVice-
meergemelden Willem du Toit, J^gS
Ouderlingen Burgermeeiter van amdu Toit
Stcllenbofch j de Vice-Landdrolt, 2£Sfcht
verzelt van 6 gewapende mans be- wys.
zette deszelfs huis in den nacht
tuflehen den 3. en 4. Maart 1707.;
klopte aan de deur, en üocg ver-
volgens twee deuren aanitukken;
zoo dat dezelvcn op de aarde vie-
len ; hy iloeg ook 't flot van een

van

KAAP de GOEDE HOOP. 385

van dezelve af, om den daar in
krank leggende du Toit te verraf-
fen, te vatten en te vangen. Na
dat zy de deuren aan Itukken had-
den geflagen, quamen zv allen in
huis; zochten, vloekten y/.clyk,
dreigden geweldig , en fcholdéfl
erbarmelyk. Zy llocgen de vrouw
van du Toit bont en paars, fchol-
den haar voor een donderfche
hex , en dreigden haar met een
rotting 't hoofd in te flaan, zoo
zy niet zoo voort licht ontftak.
Dit alles gefchiede, vvyl haar man*
die door langwylige ongemakken
afgemat, en zeer krank aan den
fteen lag, het zeer duidelyk kon-
de horen. Wanneer zy hem von-
den, moeft hy opltaan, zich kle-
den , en zoo voort met hen na
Stellenbofch gaan. Met 't krieken
van den dag bragten zy hem van
daar gevangelyk na de Kaap ; al-
waar hy op 't bolwerk Oranje
wierd gezet, om aldaar den uit-
flag af te wagten ; derhalven ge-
lukte den Vice- Land droft de aan-
ilag nu veel beter, als de nacht
tullchen den i. en x. Feb. 1706. ;
want toenmaals bezette hy 't huis
van dezen du Toit , met 1 4 gewa-
pende mannen, zonder echter den
vogel te vangen, dien hy zocht.
De Gou- Wanneer nu de Heer Gouver-
▼emcur neur a]dus wederom 5". gevange-
o°crho- nenhad, daar onder drie, waar
vaardigen 0ver 't vonnis reeds was uitgefpro-
ken , wierd hy nevens zyne aan-
hangers op nieuw trots , hoog-
moedig en verwaant; weigerde
hen andermaal 't bezoek van hun-
ne vrouwen, kinderen en bloed-
verwandten, en liet hen aldus in
dien bedroefden itaat zitten ; wel-
ke zoo veel te fmertelyker viel,
hoe minder zy iets van hare huis-
houdingen vernamen , nog de
vrouwen met hun raad byitaan
konden; aangezien hunne Haven
zelf de ooren begonnen op te {le-
ken, en te leven, als of zy Prin-
fen van den bloede waren, wel
wetende , dat hunne meefters hen
niet konden of mogten bevelen ;
II. 'Deel.

trots.

Jan Rot-
den komt wc-

om dat zv /elf zoo langen tyd in
d'erglte gevangenis moeiten zit-
ten , zonder te weten , wanneer
zy ontflagen zouden worden.

De Retour-vloot, welke in 't,
jaar 1 707. onder 't gebied van
Commandeur Jan de ßoer hier'^""
was gekomen , lag reeds in den
haven ten anker, en had den ou-
den gryfe bol, ik meen, den oud
Burgermcefter Jan Rotterdam,
over een jaar na Indie gezonden ,
weder aan boord ; dog dit voorte-
ken zelfs konde den Heer Gouver-
neur niet bewegen , de gevange-
nen eenigzins zachter te behande-
len, of aan de vrouwen verlof te
geven, om hunne mannen te be-
zoeken ? want fehoon de gemelde
Heer Rotterdam menigmalen ver-
haalde, dat de hoge Indifche Re-
gering op Batavia, den fpot met
de dwaze grillen en wonderbaar-
lyke herzenfehimmen van den
Heer Gouverneur gedreven, hem
zelfs niet eens ontrent al 't geen
hem te lafle gelegt was , gehoort ,
veel min hard behandelt, maar zyn
verzoek in alle delen toegcflaan
had, zoo vermurwde zulks even
zoo weinig het hert van den Heer
Gouverneur , als 't weemoedig
fmekender vrouwen, om hunne
mannen te fpreken , of hen op
vrye voeten te ftellen , of hen
kort recht te doen.

Indien hy de bevelen, welke
hem door 't fchip Pieter en Paul
waren toegezonden , niet te rug
had gehouden, zoo was zyn pligt vaardlsr-
geweeft, als nu met deze vloot
weg te zeilen; dog als nu maakte
men alle mogelykefpoed, om de-
zelve van den hals quyt te wor-
den ; eer en alvorens nog een an-
der fchip uit Holland mögt aanko-
men, dat nader en verdrietiger
bevelen mede bragt. Ten dien
einde gaf men aan de Officiers 't
gevvoonlyk aflcheidsmaal, en be-
vorderde haar vertrek zoo veel Kattëndyk
mogelyk. e'fchtden

TC V, n , n Heer Gou-

De Heer Gouverneur befloot venu-uren

eenen Raad te beleggen ; dog hy ai

De Re-
tour-vloot
word ty-
dig afge-

't Schip

Ccg

ver

Holland
•op.

586 BESCHRY

veranderde wel haalt van gedach-
ten ; om dat 't fchip Kattendyk te
dicht voor de deur was en den 16.
April 1 707. in den haven inliep , 't
welk hem, den Heer Elzevier,
den prediker Petrus Kalden, den
Landdrolt, Johannes Starrenburg,
en den broeder van den Heer
Gouverneur , Francais van der
Steil 't aficheid bragt, hen haar
vertrek nadrükkelyk aankondig-
de, enden gevangenen en ande-
ren tot nu vervolgden, geplaag-
den en gepeinigden eenen onuit-
fprekelyke vreugde veroorzaakte.
Want wanneer de Schipper van 't
zelve den 1 7 dezer aan land quam ,
wierd de Edele Achtbare Raad
van policy vergadert ; de goed-
gunflige brieven der Voortreffe-
lyke Maatfchappy gelezen , en de
gevangenen zoo voort door den
Fiskaal independent den Heer
Johannes Bleiius, op vrye voeten
geitelt.

Vermids nu deze brief der Voor-
trefFelyke Maatfchappy een ge-
wenfcht einde van deze gantfche
zaak heeft gemaakt , zoo kan ik
niet nalaten , om den zelven alhier
niet by wyze van uittrekzel , maar
in zyn geheel van woord tot woord
in te laflen , en ben ik verze-
kert, dat de Lezer zulks niet qua-
lyk zal duiden ; om dat alle om-
standigheden, tot nu getrouwlyk
en uitvoerlyk bericht, my daar toe !
aanzetten ; de titel en de inhoud
van den zelven is als volgt:

den brief.

)3

■>>

inhoud van Aan den Gouverneur en den Raad
aan de Kaap du bonne Efperan-
cc of den , of diegenen , welke al-
daar om dezen tyd 't gebied voert
of voer en.

„ Erentveftc , wyze , voorzie-
nige , zeer diskrete met de Re-
tourvloot beltaande uit r f. fche-
pen, den 17. July laatitleden in
I (Tel aangekomen, is, ons uwe
brief, gedagtekent den 31.
Maart laatitleden, wel gewor-
den ; uit den welken ons onder
anderen zeer onaangenaam is

VING VAN de

,, voorgekomen, de overgrote on-
„ ruit en oneenigheid tullcheneen
„ groot gedeelte der Coloniers en
„ de Kaapfche Regering ontltaan ,
„ met welke klagten en der/.eiver
„ wederlegging een grote hoop pa-
„ pier verfchreven is; onze be-
„ raadüagingen zyn opgehouden ,
„ en ons is zeer veel moeite ver-
„ oorzaakt, waar op wy tegen s-
„ woordig niets anders willen zeg-
„ gen, dan dat wy zoo wel van de
„ een als de andere zyde , ver-
„ wachten, dat ons zulke en dier-
„ gelyke verdrietige materien,
„ voortaan niet meer zullen voor-
„ komen ; maar dat een ieder zich
, met 't geen hem van rechts we-
„ gen en na billykheid toekomt ,
„ laat vergenoegen, en aldus ge-
,, ruften wel te vrede leven, mids-
„ gaders buiten klagten blyven
„ zal.

„ x. Wyders hebben wy, om de
„ gemene ruit in deze Colonie te
„ handhaven , en om meer andere
„ goede inzichten goedgevonden
„ en gewilt , zoo als wy mids de-
„ zen goedvinden en willen, dat
„ van daar herwaards zullen wor-
„ den gezonden, de Gouverneur
„ Willem Adriaan van der Steil ,
„ de twede perzoon, Samuel El-
„ zevier, de Prediker , Petrus
„ Kalden , en de Landdrolt, Jo-
., hannis Starrenberg , waar by zy
„ hunne qualiteit enbezolding be-
„ houden ; dog zonder gezag of
„ gebied zyn zullen. Zoo 't mo-
„ gelyk is, zoo willen wy, dat 't
„ met de naaltkomende Retour-
„ fchepen gefchied , die in den ja-
„ re 1707. hier ver wagt worden,
„ mids dat zy alvorens van de
„ Compagnies effeclen en goede-
„ ren behoorlyk transport en over-
>, gave doen ; voor zoo verre na-
„ melyk een ieders fonttie betreft
„ in de handen van hare afloilèrs,
„ namelyk aan den Edelen Louis
„ van Altenburg, die voor dezen
„ den Keizer in militaire ampren
„ gedient heeft, en Johannes Cor-
„ nelis d'Abling, gewcze Oppcr-
„ hoofd op Palembang of Pa! i in-
ba m,

KAAP de GOEDE HOOP. n?

11

„ ham , van welke wy den eerllen
„ tot Gouverneur in plaats van den
„ voorgemelden Willem Adriaan
„ van der Stell en den laatlten tol
„ (wede perzoon in plaats van den
voorgemelden Elzevier hebben
aangeitelt, welke ook in 't kort
van hier zullen vertrekken, om
deze ampten te bekleden; en die
gy bygevolg by hare verfchy-
ning en komit aan de Kaap, daar
voor zult hebben t'erkennen en
aan te zien, midsgaders in de
voorgemelde ampten te invalle-
ren , zoo als gebruikelyk is, en
de orders daar van luiden.
„ 3. By aldien 't echter mögt ge-
beuren , dat de voorgemelde
nieuw aangeftelde Gouverneur
en twede Per zoon of een van
dezelven zoo tydig of met den
ontfanglt, dezes , by u nog niet
mögt aangekomen zyn , zoo be-
„ geren wy, dat 't gemeld trans-
,', port , zoo als reeds gemeld is,
gefchiede aan den Fiskaal Blefi-
us en de andere Leden van den
Kaapfchen Raad, welke wymid-
lerwyl allen t'zarrien, de rege-
ring en 't beitier der zaken
mids dezen , zoo lang aanbeve-
len, tot dat de voorgemelde van
AiTenburg en d'Abling, of een
van beide by u verfchenen zyn ;
en zullen zy midlerwyl alles uit-
„ voeren, 't geen zoo wel genera-
„ liter des Compagnies dienlt be-
„ treft , als 't geen reeds in 't by-
„ zonder daar van gezegt is , en in
„ 't vervolg nog nader zal aange-
wezen worden ; op den naam
en onder den titel van den Raad
van Policy des Kaapfche Gou-
vernements. De predikdienir. in
de Veiling, die door de te rug-
roeping van Petrus Kalden niet
kan worden waargenomen , be-
velen wy,dat door de Predikers
Beek en Ie Boucq by beurte zal
worden verricht, tot dat u een
ander in deszelfs plaats zal wor-

M

il

5>
»I

n
»j

a

3'

33
»J

*

5'

33

H

5'
33
33
f'
J3
3'

i)
33
J3
»>

„ den toegezonden , zoo als in 't
„ kort gefchieden zal.

„ 4. Wy bevelen, dat den Vry-

II. 'Deel.

11
1 1
j 1
»>
>,
>>
>i
ii
>>
»>
»

>>

33
33
33
13
33
•3
>3
>>
33
53
33
33
3»
>>
33
'J
'3
33

>>
»3

33
'3
33
33
33
')
33
'3
1>
3'
3»
33
3»
33
33
3'
33
'3

burgeren Colonicr, FrancoiS
van der Steil, aangezegt en be-
volen /al worden , dat hy als
ondicnllig in deze ( 'olonie,zich
met de eerlle bc<]uame gelegent-
heid, \m daar en verder uit des
Compagnies diltricr en grenzen,
uit hoofde der previltgien, haar
toekomende, zal hebben te be-
geven , en afwezent te hou-
den.

»» 5". Wat aanbelangt 't land in
Hottentots- Holland, dat 400.
morgen groot is, ende ordina-
ris Raad en CommiiTaris, Wou-
ter Valkenier in den jare 1700.
aan den Gouverneur Willem A-
driaan van der Steil, gefchonken
heeft, zoo als daar van in uwen
laatilen brief van den 31. Maart
laatftleden gemeld word, door-
dien wy daar van nooit op eene
ordentelyke wyze kennifle ge-
had hebben, veel min onze
goedkeuring daar over gezocht
is, 't welk echter wel was b'illyk
ge weeft, zoo bevelen wy, dat
vermids zulks buiten onze order
en buiten ons weten weggege-
ven is, 't zelve aan de Compa-
gnie met al 't geen daar op ge-
plant en gebouwt is, zal worden
gereititueert.

„6. Dogwatbetreftdehuizenen
gevaarten, te weten, 't Boeren-
huis, de Stallingen, 't Slaven-
huis, en zoo als zy meer mogen
genaamt worden, die daar op
gebouwt zyn ; gy kondet daar
over met den gewezenen Gou-
verneur Willem Adriaan van der
Steil zoeken t'accorderen ; om
dezelve by Taxatie voor een ze-
kere prys voor de Compagnie
aan te nemen ; zoo gy echter
met den gemelden Gouverneur
niet kondet eens worden, zoo
vergunnen wy hem , dat hy den
voorgemelden bouw afbreken
en voor zich behouden, of op
eene andere wys voordeel daar
mede doen mag , zoo als hy zal
geraden vinden. Staat echter
aan te merken , dat voor de
Ccc x Com-

388 BESCHRYVINGvande

„ Compagnie op de bovengemel-
,, de wys niets mag worden aan-
„ genomen, dan de Stalling, 't
„ Slavenhuis en diergelyke nutte-
,, lykc en dienftelykc gevaarten,
,, dog in geenen dele deszelfs
groot Woonhuis/t welk wy be-
,, velen, dat hy het moet laten af-
„ breken en Hechten ; om dat ons
„ diergelyke gebouwen , welke
„ van Oftentatie zyn , en van de
„ Bedienden van de Compagnie
,, meer tot pragt als nodig ge-
„ bruik worden opgerecht, zoo
,, wel hier aan de Kaap als elders
„ inlndic, altoos zeer geërgert
,, en tegen gewceft zyn ; 't welk
,, als eene generale remarque en
,, order voor de genen, die'taan-
,, gaat, als hier bygevoegt en aan-
j, gehaalt word.

„ 7. De voorgemelde 400. mor-
11 gen land, die men op de nu ge-
„ melde wys weder aan de Com-
,, pagnie heeft gebragt , moeten in
„ x. 3. of meer percelen worden
„ verdeelt , zoo als zulks beft en
,, gevoegelykft kangefchieden,en
„ als dan in 't openbaar aan de
„ meeftbiedende verkoft worden.
„ 8.Wy ftellen deze verdeling
u voor, om dat onze intentie en
,, mening is, dat geen Colonier
,, zoo veel land of goederen alleen
>, bezitten zal; dog deze materie
, , v al hier onder nog nader wor-
,, den verhandelt.

„ 9. Doordien veel van 't land
„ word gezegt, dat de oude Gou-
,, verneur, Simon van der Steil be-
,, zit , zoo mogtèn wy wel eens
,, geinformeert zyn, hoe 't daar
11 mede is? als mede vanwien,
,, opwatwyze, en om welken
j, tyd hy aan den eigendom van
,, deze goederen gekomen is? 't
„ welk gy by den gemelden ouden
,, Gouverneur vernemen en ons de
„ vekcre narichl daar van toe-
» lclny\ en zult.

,> 1 . I)c Vrvmannen, genaamt
. Henning I luiing, l'ieier van
,, der lic\l, en Fcrd'mandus Ap-
pel , van u om voorgegeveite

•■•>

5'

1'

)>

rebellie en zamenzwering, naar
luid van uwen brief van den 3 1.
Maart laatttleden,herwaards ge-
zonden, hebben wy naar naauw-
keurig onderzoek van al 't geen
gy over deze {toffe bygebragt
hebt , en 't geen verder aanmer-
kenswaardig was , niet können
befpeuren of bevinden , dat aan
de voorgemelde misdaad fchuL-
dig zyn ; zoo als ook niet de o-
verige tekenaars van denbewus-
iten klaagbrief of vertoog over
en van wegen harde behandelin-
, gen van denGouverneur,Willem
Adriaan van der Steil en eenige
Leden van den Kaapfchen Raad;
midsgaders de genen , die om
deze redenen verzonden, of in
gevangenillen geworpen zyn.
Weshalven wy begeren en beve-
len , dat alle tegenswoordig ge-
melde menfehen , die alhier ge-
„ noemt zyn, of hier toe getrok-
„ ken können worden, op den ont-
„ fangit dezes bevryd , en koften-
loos uit hunne gevangenis ont-
flagen zullen worden ; daaren-
boven zal 't ook aan alle de ver-
zondenen geoorlooft zyn , zoo
zy het verlangen en verzoeken
met de Compagnies fchepen bui-
ten hare fchade en koften , na
de Kaap getranfporteert en ge-
voert te worden.
„ii. Den genen,van wien de fcha-
pen door den Gouverneur zyn
ontnomen , onder voorwentzel
van wollig vee, en om de wolle
daar van voor de Compagnie te
fcheren, zoo als de voorgemel-
de Kaapfche brief en voorname-
lyk 't bewufte fmeekfehrift der
Coloniers ,als mede 't antwoord
van den Gouverneur Willem A-
driaanvan der Steil daar op meld,
dat zy daar voor eenige vergoe-
ding genoten hebben ; begeren
wy , doordien hy zulks buiten
ons uitdrukkelyk bevel heeft ge-
daan, behalven dat het eene har-
de en ongewone manier van
doen en ftrydig met alle goede
maatregels is, dat de gemelde

„ Gou-

11

>■>

■»

't

■>'

»

KAAP de GOEDE HOOP. 389

„ Gouverneur het uit zvnen ei-
j, genen zak ,tcgm vier guKïèn 'i
„ ihik vergoeden en betalen zal ,
„ mids dit 7.v behoórlyk be i
,, aantonen, hoe veel fchapen hen
,, opde voorgemelde vvys ontno-
,, men /\ n.

,, 11. Den bedienden dcrCom-
„ pagnie aan de Kaap, van den
,, grootlten tot den klein Acn, die
,, tegenswoordig ecnig land he-
il ritten, bevelen wy , zich daar
„ van t'ontdoen, 't zy by verkoop
„ of op ectiige andere wys , zoo
,, als zy het namelyk zelf zullen
,, goedvinden, by «raffe van ver-
,, beurtverklaringe tegen de over-
j, treders, en dit ter navolginge
j, der vorige bevelen, daartegen
,, gemaakt; voornamelyk echter
„ uit hoofde van de aanfehryving
„ van deze vergadering in dato
„ den 16. April 1668. Daar zal
,, ook voortaan geen land aan ee-
„ ni^en Bedienden der Compa-
,, gnie in eigendom, huur of an-
„ dere wyze g:gunt, of op eeni-
,, ge andere wyze van hem beze-
,, ten worden. Wyders zal hy
„ ook geenen handel met Koorn ,
„ veeofwyn, zoo wel voor zich
,, zelven als door anderen dryven,
,, direct of indirect ; maar zy zullen
„ zich met hunne bezolding te vre-
„ de houden, en de voorrechten,
„ welke de vrye Coloniers heb-
„ ben, niet benadelen, als de ee-
,, nige middelen , waar van zy
„ moeten leven.

>, 13.De Wynpacht,waar in nu
„ endan, en ook nog onlangs, we-
,, derom eenige verandering is
„ gemaakt , zal voortaan in vier
,, percelen gefchieden , op dezel-
,, vewyze, zoo als in den jare
„ 1699. door den Commiffaris
„ Daniel Heinfius isgereguleert,
,, waar by het ook voor eerlt en
,, tot op onze verdere order al-
,, dus blyven zoJ.

,, 14. Wat het vee flachten en 't
,, verkopen of leveren van vleefch
,, aanbelangt ; wy hebben in on-
,, zen brief van den i8.0ctober

„ des verleden jaars reeds eenige
,, verandering bevolerj, vnoiü.i-
,, mclvk echter zoo veel 't laatlle
,, pfdé levering betreft, endoor
,,, dien wy mid!< r\v\l onze ge-
,, daehicn verder daar over lub-
j, ben laten g.'.an, zoo hebben w,
,, goed gevonden, 't flachten en
,, verkopen van vee , aan alle en
„ een iegelyk Colonier, open en
„ vry te laten; tcrwyl zulks zoo
„ als reeds voorheen gemeld is ,
,. aan de liediehden der Compa-
,, gnie verboden is en blyft, be-
,, halven aan de ichepen derCom-
„ pagnie, waar van zoo voort na-
,, der zal worden gefproken, en
,, zal zodanige Licentie , of vry-
,, heid van flachten met primo
,, January 1708. een aanvang ne-
„ men.

„ 1 f. Wyders hebben wy goed ge-
„ vonden, de levering van vleefch
„ aan de Compagnies paiïerende
,, en repafTerende Ichepen weder-
>, om aan zekere perzonen te
,, gunnen, en zulks voor eenen
,, tyd van drie achtereen volgen-
„ de jaren, te rekenen van den 1.
,, January 1708.; zoo dat voor
,, een pond rund of fchaap-
,, vleefch 1; duivers of 13. duiten
„ licht geld betaalt zal worden,
,» en zy daarenboven gehouden
,, zullen zyn, om zoo veel fchaa-
>, pe-huiden aan de Compagnie en
>» deszelfs fchepen te leveren, als
>, zy van noden zullen hebben ,
,» dog zonder betaling ; ten wel-
,, ken einde en op voorgemelde
t» conditie, achtervolgens 't by
>> leggend Contract, wy de eene
» helft der voorgemelde levering
»j van vleefch aan den ouden
>> reeds bovengemelden Burger-
>, meeller Henning Hufling heb-
» ben toegeltaan. De andere helft
» der gemelde levering is aan u
„ gelaten, om dezelve op gelyke
,, conditien en tyd aan 1. ^. of
„ meer Vrymannen te gunnen,
„ zoo als gy raadzaamitzult oor-
„ delen ; onze mening echter is ,
„ dat de gemelde aannemers voor
Ccc 3 „ zyn

390 B E S C H R Y V I N G van de

1 j d aandeel , dog op gelyke tyd of
in eene maand moet geichieden;
ten ware zy zich daar in onder
elkander verbonden ; en zal van
Compagnies wegen ter dege
moeten worden gelet, dat 'er
geen ander dangoedenbequaam
vleefch gelevert worde , op ze-
kere ftraffe , die gy zelf zult
goedvinden , daar tegen te ita-
tueren ; en zal de gemelde Hu-
fing , zoo dra hy aan de Kaap
komt, en om den tyd, hiervo-
ren gemeld , tot de gemelde le-
vering worden toegelaten.

16. Ontrent het uitgeven van
landeryen aan deze of gene Vry-
mannen, is onze wil, dat be-
hoorlyk zal worden gade gefla-
gen , dat aan een niet te veel
land te gelyk gegeven of hem
zoo veel toegevoegt werde , als
hy reeds bezit, en dat men zou-
de können rekenen, dat van zo-
danig land x. 3- of meer Colo-
niers zouden können beflaan.
Onze intentie is , dat vele Co-
loniers eerlyk leven en beflaan
mogen , of hun levens onder-
houd winnen können , zonder
dat 't nodig is , dat dees of geen
zoo veel landeryen of goederen
meer bezit als de anderen. Hoe
nader de gelykheid onder dezel-
ven op eene bequame wyze zal
te treffen zyn , hoe aangenamer
ons zulks zyn zal; van welk al-
les u gezamentlyk en uwe goede
overweging , de directie en uit-
voering op 't ernitigite hier me-
de gerecommandeert en aanbe-
volen word. Hier mede beve-
len wy u in Godes befcherming,
en blyven na onze groetenis.

U WK Golde Vrienden,

T)c Gecommitteerden Beiz-nidhebbe-
ren uit de refpettive kamers der
generale Neder landfche geprevi-
ligcerde Oofl-ludifche Compagnie
1 /■?■ 'vergadering vanZeventieneny
m Atnfttriam en uit dezelve

Aiuflcrdaro Jen 30. Oétober 1706.

j>

3>
5»
>>
)>
5»
>'
>>
V
)»
»

»

3>
J>

•»
}>
5>
?)
3J
3»
J>
?>
J»

»

■>■>
5>
•>■>
•>1
3>
•>
J)
f»
11
3>
3>
It
3>
»1
M
■>■>
•I

mert

verneur

teer.

Hier mede hebt gy Lezer, nuDc!nhoud
't lied, dat de Vbortreffelyke bnè/lme"
Maatichappy te Amfterdam zoda- <kn Gou
nig heeft laten opheffen , dat de l'
Heer Gouverneur alhier en zyne
aanhangers daar van zuizebolden,
als een dronkaard , die op zyne
voeten niet itaan kan; het lmerte
hem zeer, dat hy zien moeit, dat
zyne gevangenen over hem zege-
praalden; en dat hy uit deze zoe-
te en aangename luchtllreek,
( ik gebruik zyne eigene woorden )
weg moeit , alwaar hy kaal en
naakt gekomen was, en 't als nu
ryk en wel gegoed verlaten moeit,
en aldus de gelegentheid verloor ,
zich op zyne vyanden te wreken.

Hoe meent gy echter wel, Le-
zer, dat deze treffelyke en naden-
kelyke bevelen werkitellig ge-
maakt en ter uitvoering gelegt
zyn ? Helaas ! de Voortreftèlyke
Maatfchappy gaf wel goede en
heilzame bevelen; dog vermids
zy met 't belang der Bedienden
ftreden , zoo wierden zy ook zeer
laat, of om uit de borit te fperken,
gantfeh niet uitgevoert. Om den
Lezer niet langer op te houden,
en een klein bewys van myn voor-
geven aan te tonen, en 't overige
hier na te fparen, om dat daar van
tog nog dikwyls zal moeten wor-
den gemeld ; itaat te merken, dat
de Fiskaal independent, die voor
al \point d'honneur van zyne hoge
Heren Principalen had behoren in
acht te nemen , en geen perzoon
aan te zien, tot ongeluk der bur-
gers in eenen diepen flaap lag, zoo
dat dit bevel hem ook de oogen
niet opende ; aangezien hy niets
deed, dan dat hy de gevangenen
op vrye voeten itelde ; terwyl hy 't
gouvernement , hem nevens den
Edelen Achtbaren Raad van poli-
cy, zoo dierbaar aanbevolen, in
de handen van den Heer Gouver-
neur liet.

Had hy het echter zoo voort o-
vergenomen, en den Heer Gouver-
neur volgens order met de toen-
maals gereed leggende retour-
vloot ,

KAAP de GOEDE HOOP. 391

vloot, zoo wel als de andere na
Holland geroepene Heren, weg-
gezonden, vele zaken zouden ze-

kerlyk niet zyn gefchied , die hier
na zullen worden bericht.

XXX. HO O F TS TUK.

Waar in vervolgens afgehandelt word : Na dat
de Heer d'Abling aangekomen was , en ras
de party van den Heer Gouverneur van der
Steil omhclft had , duelleren twee Engelfche
Kapiteins met elkander. De Prediker lc Boucq
verricht den Kerkendienft 3 in de plaats van
den afgezetten Kalden ; zet twee Leden van
den Kerkenraad af , waar over nieuwe gevaar-
lyke vcrfchillen ontftaan , insgelyks word o-
ver de beide SecretarifTen Helot en Poulle
klagten afgevoert.

De Landdroß Stanenberg moet met deze Vloot weg. Blefius verbied d-.n prediker Kalden
den Kerkendienfl. De burgers krygen weinig verligting. Waar zulks van daan komt.
Gefprek van den Scbryver met den piskial Independent. Blyde aankomfl van den Heer
d^Abling. Onderfoekt de gemoederen. Maakt met den Gouverneur vriendfihap. Ontdekt
den zelve alle geheimen der burgers. Neemt V Gouverne?nent over. Plegtigbedcn daar
by gebruikt. Twee Engelfche Kapiteins vechten in duel. Van der Beyl en Appel komen
te rug, en roemen den nieuwen Gouverneur. <P /ibling poogt tweedragt onder de burgers
te zajen Kalden heeft nieuwe maar flegte Leden van den Kerkenraatl verkozen. Le
Boucq wil ze opentlyk in de Kerk afzetten. Kalden fteekt zig in deze zaak. Le Boucq
zet Poulle en Overkolfler opentlyk af. Daar door ontflaat een ontfleldheid in de gemoede-
ren. Le Boucq word by cPAbling deswegen aangeklaagt. Word de predikßoel verboden.
Hier over verdelen zig de burgers in twee partyen. Poulle en Helot worden aangeklaagt ,
om dat zy als Vendumeeßers geen reekening hebben willen doen. Na den opfleller hier van
word gezogt. Dien zy een Calumnie willen aanwryven. Eiffchen een boete van 200
Ryks daalders. Het vonnis word niet uitgevoert. Jacob van Brakel flerfi,

HEt verfchil, indenjare 1705. j is, heb ik wel in 't flot van myn
aan deKaapdubonne Efpe- laatfte Hoofdftuk aangeroert, en
rance tuflehen den Gouverneur en | belooft mede te delen ; dog ik
vele der voornaamfte burgers [acht, dat gy niet gaarn zoudet
voorgevallen,heb ik u ineenigevan .zien, dat ik zoo wydlopig was,
myne vorige wydlopiger voorge- ; als ik in de voorgaande geweell
dragen, als ik my zelven verbeeld 'ben; om dat dit vervolg meeft
had ; dog aldus , dat tegen de verdrietige zaken behelzen zal ;
waarheid geen enkeld woord ge- 't zoude my ook zelfs onmogelyk
meld is; zoo als zulks uit de ori- zyn, 't zelve zoo uitvoerlyk te be-
ginele Hukken, hier en daar inge- richten; om dat men na dien tyd
lalt, blykt. Het vervolg echter, gene bewys-ftukken heeft können
hoe 't namelyk na dien tyd gegaan bekomen , wyl men zorg moeit

dra-

BESCHRYVING van de

392

cWen, du men zich ergens in ver-
grepe nog te veel in 't oog he-

IV.

' »nd- Voor al echter heb ik in mynen
: vorigen gewag gemaakt dat de
moet met fiskaal independent, de Meer
'- Blefius na den ontfangtt van 't me-
degedeelt Refcript , gedagtekent
\m Amfterdam den 30. Oft.
1706., niets anders heeft werk-
flellig gemaakt, dan dat hy de ge-
vangenen op vrye voeten geitelt
heeft ; het is licht af te nemen , hoe
verheugt deze daar over geweeft
zyn ; om dat 'er eenigen reeds o-
vér jaar en dag als de grootfte mis-
dadigers hadden gevangen geze-
ten. Zy hadden zich derhalven
niet alleen van herten verblyd,
God gelooft , en voor genadige
verloffing uit de hand van hunne
vervolgers gedankt ; maar zy lie-
ten ook den Heer Gouverneur ,
welkers Charaéter als nu een einde
nemen zoude, enden Landdroft,
die 't zoenoffer zyn, en met deze
vloot op bevel van den Heer Gou-
verneur, en andere te rug geroe-
penen, vertrekken moeft, t'eene-
maal met vrede en ongemoeit;
fchoon zy de grootfte redenen
hadden, zich op hem te wreken ,
en hem zoo weinig te verfchonen,
als hy hen ongeplaagt gelaten
had.

weDHe"ren" Na dat ecnter aan de uitvoering
worden der verdere bevelen nog door den
tenv?"" Fiskaal Independent, den Heer
wach"" Johannes Blefius , nog door den
Kdelen Achtbaren Raad van poli-
cy wierd gedacht, en by gevolg
de toom van de regering in han-
den van den Heer Gouverneur
bleef, zoo konden zekerlyk de
mishandelde burgers niets uitvoe-
ren; maar moeiten te vrede zyn,
dat de aangename uur haalt zoude
komen, waar in de nieuwe Gou-
verneur de Heer van Altenburg,
en de Heer Johannes Cornelis
d'Abling aanlanden, en de zaak
naar behoren aanvatten zouden,
ia» Dog door dien daar toe nog
. zoo dra gene hope was ; om dat

KerK.

zy nog niet van Amlterdam af- den Ker-
fcheid genomen hadden, en dekcndcnlt
vloot nog hier lag , welke ten
miniten iets moeft te rug brengen,
dat uitgevoert was , zoo liet de
Fiskaal independent den Predi-
ker Petrus Kalden, den 14. April,
zynde toenmaals Paaflchen, ver-
bieden, den Predikltoel voortaan
te beklimmen ; om dat de Yoor-
treffelyke Maatfchappy ernftiglvk
begeert en verlangt had, dat hy
zich na Holland begeven en aldaar
aanhoren zoude, wat met hem
verder af te handelen was. Daar-
entegen liet hy de beide Predikers
Beek en Ie Boucq aanzeggen,
om den Kerkdienft aan de Kaap by
beurte, naar luid van 't Refcript,
te verrichten, zoo als ook de Pre-
diker Ie Boucq op Paafchdag den
aanvang daar mede maakte.

Hoe deze tyding in de ooren starren-
van den gemelden Heer Kalden hers ver-
heeft geklonkeu, is licht af te ne-"0"
men. Ik kan den Lezer verzeke- komtl vaa
ren, dat de Landdroft, wanneer J« Hekk?
de beide gevolmagtigden der te-
kenaars van 't fmeekfehrift, Jakob
van der Heide en Adam Tas by
hem quamen, en den leflenaar
van den gemelden Tas , dien hy
denx8. Febr. 1706. uit zyn huis
had genomen, met al 't geen daar
in was geweeft , weder eifchten ,
zodanig verilagen en ontftelt was,
alsofhy eene beroertheid gekre-
gen had, zoo dat hy hen niet an-
ders konde antwoorden, dan dat
hy na 't afleggen van zyn ampt, al-
les in handen van den Heer Gou-
verneur geitelt had , en dat hy
zich gereed maakte, om met 't
fchip, 't welk hem aangewezen
was, na Holland te vertrekken.

Zoo onmcnfchelyk hy Voor- Gaat on-
heen met hen had gehandelt, wan- i1f"dl1na

, 1 Holland.

neer zy onder zyne gehoorzaam-
heid en geweld waren, zoo be-
droeft zag hy ze nu aan, wanneer
de verdiende loon zyne werken
volgde ; Ondertuifchen moeiten
zy onverrichter zake heene gaan,
en den Lelfenaar nog eenigen tyd

ont-

KAAP de GOEDE HOOP. 393

ontberen; \v I r £irig met de
ganrfche retour-* \-

pril 1707. onder zeil, en verliet

den haven efl 't gantfeh : l;ind,
waardoor dan de 9. gecon dem-
neerde burgers ook van de boe-
te van i r\ ksd ont-
heft \* 1, aangezien de Voor-
rrellclykc Maatfchappy hén reeds
daarvan vry gofpfoken had.

Na 't vertrek van de Retour-
vloot achte de Fiskaal indepen-
dent gantich nodeloos, ontrent
liet bovengemeld Rcfeript iets
meer rer uitvoering te leggen ;
aangezien hv wel wilt, dat daar
van 700 ras geen tvd ing in Holland
komen konde; maar hv liet de
Itraf van regering in handen van
den afge/ctten Gouverneur, 't welk
den gedrukten burgers te fmerte-
Ivker viel; om dar zy zelfs den
voorgemelden lellenaar niet uit
/'.nc handen wringen konden;
maar 7ich nog zoo ftil houden
moeften als voorheen ; behalven'
dat hem de handen gebonden wa-
ren, en hy hen nier Iri hechtenis
konde zetten , als voorheen.

En in dezen bedroefden toe-
ftand moeiten z\ blyven, tot dat
eindelyk de Heer Johannes Cor-
nelis d'Abling aanquam, 't welk
als de Fiskaal independent en de
Raad van policy 't Gouvernement
op zich genomen hadden , gantich
onnodig zoude zyn geweeit ; want
hier door zoude de Heer Gouver-
neur niet alleen buiten itaat zyn
geftelt , om iemand fchade te
doen , maar ook genoodzaakt
zyn, met deze vloot, ten minften
niet 't laatfte fchip, 't welk altyd
wat later van Batavia met nieuwe
Thee en andere Kollbare waren
afgevaardigt en na Holland gezon-
den word, te vertrekken, en de
Kaap te verlaten ; ten minften
zoude niemand meer voor hem
hebben behoeven te vrezen.

Aanmerkelyk is 't gefprek, ?t

welke ik voor myne perzoon met

FiskaaUn- ^en lokaal independent heb ge-

dependent. houden , wanneer wv langs itrand

II. TDecL

't vermaak van de* wandeling na-
men, en de a inkomende febepen
zagen inlopen; want wanneer hy

'■■ . ■ \ : op 't

hoogltbedi"

ke-oudet goede vrienden, als den
Heer ( rouvern'eur Van der Si
en ilen 1 leer I- l/rvier, de

andere ah I leren ai lel,

nemenen met andere onbeken
nieuw e Ifqhap maken moeit,

zoo gaf ik tot antwoord , dat ik
dat wel gaarn gein..!.!.:, en zulks
hem niet zonder redenen bekom-
mernis veroorzaakte; dog dat hy
redenen had, /ieli gelukkig te
achten, dat de beurt aan hem ook
niet was gekomen; nadcmaal hy
in zyn «mpt zoo nalatig en flape-
rig geweeit was; dat hy daaren-
boven licht had können bcgrypen,
dat de Yoortrdïelyke Maatlchap-
py om een enkeld Gouverneur,
eene zulke gewigtige Colonie,
met zoo vele en zu ai e kollen zoo
vergebragt, niet zoude laten te
gronde gaan; door. dien zy 10.
Gouverneurs in plaats van eenen
reeds zoo wel gezetenen burger
konde bekomen, en diergelyke
zaken meer, welke hy alle toe-
ftont, en bekende, dat hy niet
zoo ver gedacht , of de zaak zo-
danig ingezien had.

De komft van den voorgemel- Biyde
den Heer d'Abling viel in den 6. ™k™ft
Mey 1707., in gezelfchap van 5. Heerd'A-
andere fchepen, met hem uitge- h]inè-
lopen. Wie kan zich echter de
vreugde verbeelden , die daar over
befpeurt wierd ? Waarlyk dezel-
ve was onuitfprekelyk; ten dele
om dat daar door den Gouverneur
de regering ontnomen wierd , en
ook om dat men hoopte, dat de
Heer d'Abling gelyk met gelyk
zoude vergelden.

Want wanneer hv eenigc jaren
geleden , door de Hoog-Edele
ïndiiche Regering te Batavia, op
eenigc misllagen , zoo als men
zegt, en valt gelooft, betrapt
wierd, zoo zette zy hem niet al-
leen van zyn hoog ampt, als Op-
Ddd' per-

BESCHRYVING van de

4 van
denG iu-
rern cur

qua

■ngen.

D'Abling
onder-
zoekt de
gemoede-
ren.

39+

perhoofd van 't eiland Palimbam
at', welk eiland onder anderen
veel Peper geeft, en deswegen
door de Voortreffelyke Maat-
fchappy in bezit gehouden word ;
maar zond hem ook met ofzonder
toeltemming der gemelde Compa-
gnie, na Holland, om zich aldaar
te verantwoorden.

Wanneer hy nu in zodanigen
toeftand aan de Kaap de Goede
Hoop quam, en den Heer Gou-
verneur als zynen neef aanfprak ,
wierd hy niet alleen zeer Hecht
on t fangen ; maar ookfehier gantfeh
niet geacht; om dat hy zich zyne
vriendfehap onwaardig had ge-
maakt, wvl de Hoge Indifche Re-
gering te Batavia redenen had ge-
had, om hem af te zetten, en weg
te zenden. Derhalven is licht te
denken , dat deze behandeling
dien Heer geweldig gefpeten en
quVyk genomen heeft , zoo als hy
zulks ook tegenswoordig by zyne
komft alhier zeer ras heeft getoont;
om dat hy fcheen de ergfte vyand
van den Heer Gouverneur te
zyn.

Na dat hy ook eenige dagen hier
geweeft was, en een iegelyk vrien-
delyk en hoflyk had bejegent, had
men zodanig vertrouwen van de-
zen Heer, dat men niet anders
verwachte , dan dat hy een ieder
recht doen, en den Heer Gouver-
neur weder op 't ergfte verach-
ten , verlaten en honen zoude ; hier
toe gaf hy te meer hope, om dat
hy zich in allerhande gezelfchap-
pen bevond, alwaar verfcheident-
lyk , goed en quaad van den Heer
Gouverneur gefproken wierd , en
aldus ongemerkt de gemoederen
der burgers op eene zeer voor-
zichtige wys polfte.

Kort daar na echter, wanneer
hy nu volkomen wilt, op wat wy-
ne zaken , die door 't bewuit
ft 'ten en wegzenden , tamelyk
len achteren waren geraakt, we-
derom zouden können worden
Relt, en hoe hy aan geld en
' /oude komen, veranderde

hy van zadel, en wierd uit eenen
vervolger van den Heer Gouver-
neur, deszelfs befte en vertrouw-
ite vriend, en uit eenen hartvriend
der burgers, een volflagen vyand
van dezelven ; aangezien hy aan
den Heer Gouverneur bekent
maakte, al 't geen de burgers van
hem hadden gezegt, en zich daar
door zoo diep in deszelfs vriend-
fehap inwikkelde, dat hy van hem,
zoo als men toen opentlyk zeide ,
eene elpenbene doos met 5000.
Dukaten vereert kreeg.

Hier van wift men in den be-
ginne niets, en men zoude ook
nooit daar achter z^ gekomen,
ten ware hy zich zelven verraden
had ; want daar hy voorheen om
dezelve reden , welke nu den Heer
Gouverneur raakte, zoo zeer ge-
haat was , en zich als nu geliet , als
of hy met dezelve munt wilde be-
talen , zoo konde hy onfeilbaar al-
les ontdekken ; wanneer daaren-
boven zyne zwakke zieltogende
kas in de hoogde nood was, zoo
zag hy heel licht , op wat wyze hy
dezelve nieuwe krachten zoude
können byzetten ; hy bediende
zich derhalven van den Mazarin-
fchen regel :

'DïJJimida fitnula , quoties occaßo

pOfiity

Moribus £ê> moremtemporibttsque
gere,

En geliet zich anders , als hy was,
en gaf ook goede woorden , tot
dat hy zyn ilag had waargenomen;
en wanneer hy zynen geldhonger
eenigermaten had geftilt, verklaar-
de hy zich eenen openbaren vyand
van de genen , welker vriend hy
te voren gefchenen had.

Dit befpeurde men echter eerft, vvy(t ïc
wanneer eenige mishandelde bur- kaal af
gers tot hem quamen,hem om by-
ftand aanfpraken ; en verzochten,
hen aan haar recht te helpen, ach-
tervolgens 't welk de Heer Gou-
verneur naar luid van 't Refcripl
der Voortreiïèlyke Maatfchappy

gehou-

KAAP de GOEDE HOOP. 395

gehouden was, hunne ontnomene
fchapen te betalen ; want hy g*F
hen met zeef droge woorden tot
antwoord , dat hy in deze zaak
niets doen konde of wilde, en dat
zy moeiten wachten , tot dat de
nieuwe Gouverneur aanc]uam, die
miilchien hier ontrent andere en
nadere bevelen zoude met zich
brengen.
Vermd Anderen daarentegen , die over
moefin andere behandelingen van den
cm «zei- Heef Gouverneur klaagden, ert
voldoening eifchten, verleende hy
nog minder gehoor ; maar zeide
in een vol gezelfchap, daaronder
anderen hier van gefproken wierd:
Zy zullen hem immers niet feene-
7>iaal V vel over de oor en willen ha-
len-, 't welk immers duidelyk ge-
noeg te kennen gaf, wat hy in zyn
fchild voerde, en welkers vriend-
fchap hem dierbaarlt was.

Hier door leerden de burgers
andermaal , hoe weinig zy met de-
zen Heer d'Abling geholpen wa-
ren, en hoe dat alle hunne zaken
weer moeiten wagten , tot dat de
nieuwe Heer Gouverneur aan de
Kaap gekomen was, waar toe men
echter nog voor eerfl: geen hope
had ;om dat hy lang na den gemel-
den Heer d'Abling uitgelopen was.
Zy hielden zich derhalven ftil, en
maakten hier en daar zonder on-
derfcheid , en zonder te denken
om de voorigeftribbeling, goede
gezelfchappen , aten en dronken
met elkander, zoo als zy voor de-
zen gewoon waren ; en quamen
onder eikanderen overeen, nooit
van eenige partyfehappen of van
den ouden wrok te fpreken ; om
dat daar door alles weder verraden
en de twedragt groter zoude zyn
geworden , als ze voor dezen ge-
weelt was.
Ncen)t -t En hier door liet het zich aan-
gnhtfcrne- zien, als of alles weder in ruft en
me« over. vre(je Was g0Dragtj weshalven de
Heer d'Abling ook eindelyk ge-
raden vond, 't ampt van den Heer
Gouverneur, Willem van der Steil
af te eilTchen , en 't zelve zelf te
II. <Deel.

bekleden, tot dat de nieuwe Gou-
verneur zoude aangekomen zyn \
zulks gefchicde den 3. Juny 1707.
wanneer niet alleen de bezetting,
maar ook de gantfche burgery by
malkanderen geroepen was, en de
Heer d'Abling in byzyn van den
Raad van Policy voorgeftelt
wierd.

De plegtigheden , die daar by picgtigiie-
in acht wierden genomen, zyn de £cn dMI
volgende : De Edele Achtbare Jufë.
Raad van Policy vergaderde , de
Gouverneur leide daar in zyn ampt
neder , en droeg het aan deszelfs
opvolger op ; vervolgens traden
zy na buiten aan de trap , en ran-
geerden zich aldaar; beneden aan
dezelve (tonden in eenen kring in
parade de zoldaten , 2oö als ook de
burgers rontom dezelven ; daar op
wierd de trommel geroert , waar
na de oude Heer Gouverneur ee-
ne korte redenvoering deed, en
met weinig omftandigheden zeide,
dat hy zyn ampt als nu neergelegt,
en aan dezen Heer als zyn Succef-
feur overgegeven had ; wyders
dankte hy eén ieder voor getoon-
de gehoorzaamheid , en vraagde
eindelyk , of zy ook genegen wa-
ren, de Heren Staten Generaal,
e« de Nederlandfche Ooft-Indi-
fche Compagnie , midsgaders de-
zen Heer zynen Opvolger, die van
de gemelde Compagnie daar toe
aangeftelt , en ten dien einde her-
waards gezonden was , hou en ge-
trouw te zyn? Zoo dra nu daarop
een algemeen Ja volgde, zoo
wierd de oude Gouverneur van de
Magiflraat voor de getrouwe zorg
gedankt, en de nieuwe over 't aan-
vaarden van dit hoog en gewigtig
ampt geluk gewenfcht ; midsgaders
van de bezetting eene driedubbel-
de Salvo gefchoten , en eindelyk
't grof gefchut omdeVefting drie-
malen los gebrand ; en daar mede
was deze plegtigheid geéindigt»
Staat aan te merken , dat de fche-
pen, inden haven leggende, hun
kanon ook losbranden, toen men
't in de Velting geloil had,

Ddd x Ik

T*;e En«
geüche Ka-
piteins
▼echten
Iyfomlyf.

De psrty-
en komen
ongeftraft.
daar van.

BESCHRYVING van de

Wanneer midlerwyl de in den Y*n der
jare 1706. na Holland gezondene ïpy^nko.
burgers , Pieter van der Beyl en men te
Ferdinandus Appel, den 14. Juny ru§-
1707. met 'c fchip Arion, gezond
en frifch hier weder te rugqua-
men, welke niet alleen de vader-
lyke liefde der Heren in Holland
jegens de hare beweenden , en de
gantfche Colonie treffelyk prezen,
maar ook de minnelykheid , ge-
trouwheid en oprechtheid vanden
nieuwen Heer Gouverneur op 't.
hoogfte roemden, zoo wierd daar
door zoo wel de laatit opgerechte-
vriendfchap onder de burgers als
beveiligt, en na 't uur verlangt ,
om den gemelden nieuwen Heer
Gouverneur in perzoon te zien ,
te groeten ,en te complimenteren;
daarentegen verminderde 't ver-
trouwen, dat men op den Heer
d'Abling had geftelt, niet uTeinig,
en. wierd hy daar door genood-
zaakt, op allerhande middelen be-
dacht te zyn; ten einde om zyne
ftreng voor de komit van denzel-
ven„ vaft te maken.

Doordien echter op de tegens-
\yoordig gemelde wys de ge moe- poogt
deren der burgers hoe langs hoe 0^cr af
meer overeenüemden, en hem burgers te
niet pafte, of onkruid daar tuflohen "aJcn*
te ,zaajen, of hy niet zag, dat hy
zyn. oogmerk daar door gevoege-
lyk bereiken konde, zoo verkoos
hy eenen gantfch anderen weg, en
zeilde met gantfch vreemde en
onbekende winden ; onder deze
wel gelukkige maar hatelyke en
gantfch onbetamelyke maxime;
ten einde om ten minften eenige
burgers op zyne zyde te behouden,
en door dezelven nog veel meer
aan zyne fnoer te brengen ; waar
van de zaak zelf voor my de waar-
heid fpreken zal.

Te weten, de gewezene Predi- Petrus Ka;-
ker, Petrus Kalden, die zoo als Jcnu^ft
boven in 't klaagfchrift onder 't 5-. maarfleeh-
artikel te zien is, om zyn quaad "„'^JJ
ge Regent,'tzyneinftilteinsgelyks gedrag, is afgezet, had kort voor Kerken-
had getrokken , waar van echter de komft van 't Refcript der Voor- ™^faVfr

treffelyke Maatfchappy eenige

nieuwe

396

Ik wil hier de redenen niet on-
derzoeken, waar om de Heer
d'Abling met 't overnemen van t
gouvernement zoo lang heek ge-
wagt; om dat dezelve reeds ten
dele uit 't boven verhaalde blyken,
en ten dele nog tvel geheim kön-
nen geweeit zyn ; ten einde hy te
beter achter alles komen, en zyne
kans wakker waarnemen konde.
Ik wil derhalven Hechts enkelyk
aanhalen, dat den 7. Juny, te we-
ten vier dagen na dat hy de rege-
ring op zich genomen had, twee
Engelfche Kapiteins de ftoutheid
hebben gebruikt , in den groten
Tuin der VoortrerTelyke Maat-
fchappy, alwaar ik toenmaals
woonde, een twee gevegt te hou-
den,; wam- van de eene op eene
recht fehelmachtige wyze den an-
deren, van wien hy reeds over-
wonnen en van zynen degen be-
rooft was, na weder bekomenen
degen en gegevenen handklap
en verklaring, dathy volkomene
fatisfaftie genoten, en hem voor
zyn leven te danken had, van ach-
teren in 't dik van zyn been even
onderde heup, zodanig griefde,
dat . hy op de? plaats ter neder
viel, en geen voet verzetjen kon-
de.

Schoon de Fiskaal independent .
den dader , die zich op zyn fchip
falveerde, terwylde gequetftena
huis gedragen en verbonden wierd,
door brieven liet dagvaarden, om
zich te komen verantwoorden, zoo
was zulks alles vruchteloos ; om dat
zy zich op de immuniteit van den
Koning van Groot-Brittannie ver-
1 iet. En doordien het niet wel
konde gefchieden ,den gequetften
alleen te ftraiTen, zonder partyen
over en weder te hebhen gehoort,
zoo wierd eindelyk de zaak in der
minne by gelegt, wanneer de Fis-
kaal independent 't beite en de Ju-
ilitic niets daar van genoot; ten wa-
re de Heer d'Abling, als toenmali

geene zekerheid voorhanden is.

d'Abling

KAAP de GOEDE HOOP. 397

Beck en Ie
Boücq ver-
ftaan zich,
wegens 't
verrichten
van den
Godsdienlt.

Le Boucq
wil met de
Leden van
den Ker-
kenraad
niet in 't ■
Collegic
7.itteiu

nieuwe leden van den Kerkenraad
verk(v/cn , welker wandel met
/yn gedrag niet qualyk ovcrecn-
quam; de/elven waren de Ouder-
ling en Secretaris van de Juftitie
Abraham Poulle , en de Diaken,
Johannes Overholfter. Van den
ecrtlen was bekent dat hy gedu-
rende den tyd van zyne aanwe-
y.cntheid te Batavia vele onbeta-
melyke Hukken gepleegt had,
.waar over hy eindelykaangeklaagt
en ge (tra ft was ; zoo dat hy we-
gens liegen en laiterenopentlykop
/\ne knien met bloten hoofde God
en de Juftitie om vergiffenis heeft
moeten bidden , en een zekere
geld boete betalen. De twede,
te weten , de gemelde Overholfter
was Roomfch-Catholyk geweeit,
en had nu onlangs eerft de Gere-
formeerde Godsdienft omhelft ; en
daarenboven- lange jaren in onkuis-
heid geleeft , en by eene flavin ,
die in zyn huis woonde, z. of 3.
kinderen geteek.

Wanneer nu den gemelden
Heer , Petrus Kalden , 't Prediken
zoo als voorheen reeds is gemeld',
verboden wierd , en de beide pre-
dikers , Beek en le Boucq bevel
omringen , om 't zelve by beurte
te verrichten, de eerftgemelde
echter buiten dat op Stellenbofch
en Draken fteen genoeg te doen
had , en hem daarenboven het
heen en weer reizen , om dat hy
op Stellenbofch woonde, zeer las-
tig viel , zoo quamen zy met mal-
kandeven overeen, dat le Boucq
denGodsdienftaan de Kaap alleen,
en Beek denzelven op Stellenbofch
en Drakenfteen verrichten zoude,
't welk echter, zoo als in 't vervolg
zalblyken, niet lang duurde.

Terwyl echter le Boucq den
kerkendienlt aan de Kaap alleen
waarnam , zoo wierd hy gewaar,
dat het met de verkiezing der
nieuwe Leden niet na behoren ge-
gaan was; daarenboven vernam hy
van geloofwaardige menfehen, en
de ondervinding leerde het hem
ook genoegzaam , dat de beide le-

den van den Kerkenraad , Poulle
en Overholfter , de vercifchte
hoedanigheden niet hadden; der-
halven weigerde hy, met hen in
den Kerkenraad te zitten ; zeide
hen zulks ronduit in 't aangezicht,
en verzocht, zelf tot inkeer te
komen , en daar af te ftaan ; ten
einde verder geen ergernis by de
gemeente ontltont , en de zaak
verder uitlekte.

Deze echter, welke op hunne
verkiezing fteunden , zeiden le
Boucq op eene zeer vermetele
wyze, dat zy zulks niet doen
konden nog wilden ; klaagden
daar op aan den Heer d'Abling,
met verzoek, om hen tegen de-
zen Predikant , onlangs eerft van
Batavia gekomen , de behulpza-
me hand te bieden; en wyl dit
water op zynen molen fcheen te
zyn, zoo antwoorde hy hen min-
nelyk, en beloofde hen als Com-
miflaris Politiek van dezen Ker-
kenraad , allen byftand , zonder
le Boucq in 't minfte daar van te
verwittigen.

Ondertuflchen duurde dit ver-
fchil eenigen tyd , en le Boucq be-
floot eindelyk , dezelven opent-
lyk van den Predikftoel te degra-
deren en af te zetten,als zy hunne
ampten niet vrywillig wilden
neerleggen; om dat hy in genen
delen konde geraden vinden, om
langer met hen te zitten; dog in
plaats van na deszelfs raad te lui-
fteren , waren zy nog meer ge-
fterkt, en hadden de ftontheid,
om le Boucq uit te tarden.

Doordien nu deze gantfehezaak
van den afgezetten Prediker Kal-
den van daan quam , als onder
wien zy tot deze bedieningen ver-
kozen, en andere eerlyke mannen
ver by gegaan waren , zoo mengde
dezelve zich ook in 't fpul, en om
zich wegens de klagten op 't vyfde
artikel van 't fmeekfehrift te pur-
geren, toonde hy x atteftatien,
welke deze nieuwe Kerkenraad
hem verleent had , waar in onder
anderen wierd geroemt , dat hy
Ddd 3 7eer

d'Abling
belooft hen

hulp.

Le Boucq
wil ze op-
pentlyk in
de Kerk

alzetten.

Petrus Kal-
den fteekt
zich in de-
ze zaak.

BESCHRYVING van de

59S

•zeer werig was geweeft in 't ver-
kond :gcn van 't 'woord Gods; dat
hv de jeugd ter Cathegifatie had
aangehouden, en in zvrte letter-
orfiVningen zoo niarftigwas ge-
weefl , dat hy zelf zyne gezond-
heid daar door had benadeelt; dat
;vn wandel zedig, trooltelyk en
godvruchtig was geweeft, en dier-
gelyke loftuitingen meer ; en wor-
den deze atteilatien door den Heer
van der Stell in zyne Deduftie in-
geläft , en uit eige beweging, bui-
ten weten van den gemelden
Leeraar , bekrachtigt ; buiten
twvftel uit dankbaarheid, omdat
hy de i o Geboden, die anders al-
le Zondagen voorde predikinge
worden gelezen, heeft verboden
te lezen, als de Heer Gouverneur
in de kerk was; om deszelfs ge-
moed niet t'ontruften, zoo als de
burgers in haar Contra -cDeduftle
( Tegen-vertoog ) door eene be-
ëedigde atteftatie genoegzaam be-
wezen en aangetoont hebben.

Voorts verliet hy zich op dezen
waereldlyken arm, en poogde
verder daar uit te bewyzen , dat
deze Leden van den Kerkenraad
gantfeh rechtmatig verkozen wa-
ren; dat de Heer Ie Boucq dezel-
ven by gevolg niet afzetten kon-
de, maar gehouden was, dezel-
ven in zynen Kerkenraad te gedo-
gen , en met hen in denzelvcn te
zitten ; welke echter niet alleen de
zaak zelf tegenfpraken, maar een
ander Diaken, genaamt Jan Lau-
rens , van Bremen van geboorte ,
beweerde opentlyk , dat uit deze
Atteftatien van den Kerkenraad
niets konde volgen , om dat ze
zelfs op gene loffelyke en betame-
lyke wys verkregen waren ; dat
hy zelf had geweigert, dezelve te
tekenen ; dog dat hy zulks enke-
lvk had gedaan , op belofte van
den gemelden Kalden, dat hy on-
der zynen naam met eigene hand
wilde byvoegen , waar mede hy
zich ontfchuldigt had ; namelyk
dat hyeerft onlangs tot dit ampt
was gekomen, en by gevolg niet

will, of de Heer Kalden dat ge-
tuigenis verdiende ; welke belofte
de Heer Kalden echter niet was
nagekomen , alzoo hy enkelyk
daar by had gevoegt, dat hy on-
langs eerft beroepen was.

En op deze wys wierd het ver-
fchil hoe langs hoe heftiger, en hei-
melyk van tyd tot tyd meer men-
fchen daar in gewikkelt ; desniet-
tegenftaande befpeurde men on-
der de burgers nog geene veran-
dering in de nieuw gelegde vriend-
fchap, alzoo men den 26. Juny,
wanneer de Heer Rumpf met de
oudfte dochter van den Fiskaal in-
dependent, den Heer, Blefius,en
de Heer Jakob Crufe den 14. July
met deszelfs t wede dochter trouw-
den, eene zodanige eendragt der
gemoederen befpeurde , dat men
beide bruiloften met 't grootfte
vermaak bywoonde ; ja de Heer
d'Ablingbetuigde,alseenbruilofts-
gaft, niet onduidelyk zyn verge-
noegen, wanneer hv zich Het ver-
luiden : Dat hy nooit had können
denken, dat menfehen, die zoo
lang in vyandfchap,haat,nyd,twift
en twed ragt hadden geleeft, zoo
dra weder onder eenen hoed te
brengen waren.

De Heer Ie Boncq echter, diejftj33
zich op zyue goede zaak verliet, was en Over-
nog door harde woorden nog door JJwkk
dreigementen van zyn voornemen
af te brengen, maar ziende, dat
zyne zachte middelen vruchteloos
waren, befloot de twee Kerkenbe-
dienden Poulle en Overholfter
door exemplare Kerkentucht tot
gehoorzaamheid te dwingen ; ten
dien einde las hy den x8. Augufty
1707. na de predikatie van den
Kanzel, dat hy van hunnen leven
en wandel onderrecht was, dat de-
zelve niet wierden bevonden , zoo
als de Apoftels van eenen Ouder-
ling en Diaken eifchten ; dat der-
halven wylgene heimelyke verma-
ningen helpen of ftandgrypen wil-
den , hy genoodzaakt was gewor-
den , hen fcherper aan te taften ,
en als onbequamen tot zodanige o-

penba-

KAAP de GOEDE HOOP. 399

penbare gewigtige eer en Kerk-
ampten, af te vetten ; gelvk hy dan
hier mede hen voor God en zync
gemeente beval zich van den dien t\
van dezelve t'onthouden , en hun
belt te doen ; om door eenen hei-
ligen en godzaligen wandel voor-
taan dien tinet at ie whTchen.

Wat zulks voor een ontllelthcid
in de Kerk veroorzaakte, is niet
wel uit te drukken. Ken iegelyk
toehoorder llont verhaalt over de
nieuwigheid en itoutmoedigheid
van den Prediker. Een iegelyk
leende hem wel 't oor ; maar een
ieder keurde dit zyn beltaan niet
goed. Een ieder kittelde zich
wel met de nieuwe Kerktugt in
vorige jaren gantfeh vergeten, en
achter ftoelen en banken gewur-
pen; maar niemand wilde die
gaarn over zich zelven laten gaan ;
kortom de band van eendragt
fcheen wederom gebroken te zyn,
zonder hope , van zoo lichtelyk
weder herltelt te können worden.
LeBoucq Na geeindigden Godsdienftging
daling '* fpul eerlt recht aan ; de twee af-
desuegen gezette Kerk-Raden namen hun-
jJ2j£ nen toevlugt tot den Heer d'Ab-
ling; vertoonden de ontlteltheid
daar door in de Kerk ontilaan, en
fmeckten om byltand ; dezelven
wierden onderfchraagt, door den
Heer Helot , zwager van den
meergemelden Poulle , die den
Heer d'Abling te kennen gaf, dat
hy nevens zynegantfehemaagfehap
daar door op 't hoogit beledigt , en
ten toon geitelt was ; dat Ie Boucq
gene rechtmatige redenen tot zo-
danige proceduren had gehad ;
maar dat hy uit louter misgunning
deze zaken opgeraapt had, die an-
ders lang vergeten en afgedaan
zouden zvn geweell; daar by voe-
gende, dat door dien de Raad van
Juftitie te gelyk door den verwor-
pen Secretaris Poulle was gepro-
ftitueert,enhy alsCommilTaris po-
litiek van den Kerkenraad hier in
niet gekent was, hy tog de goed-
heid geliefde te hebben, de fchan-
de, hoon, en fmaad te wieken ,

en de wieken van den Prediker Ie
Boucq te fnuiken.
Wat gebeurt 'er? de Heer d'A- word de

LU j • 1.11 111 Prcdikftoel

büng,die dit alles enkelyk van ee- vaboden.
ne kant gehoor! had, gaf zoo voort
bevel, dat dengemelden hl eer Ie
Boucq, welke dien namiddagwe-
der zoude prediken, en gereed
Itont , om na de Kerk te gaan , en
zyn ampt als Leeraar op den Kan-
vel waar te nemen, uit zyneh
naam en van zynentwegen zoude
worden aangezegt, zich t'onthou-
den, dien namiddag den Kanzel
te betreden, ten dele wyl nictc
dan onruil daar uit ontftaan zoude,
en ten dele om alle ongerymthe-
den voor te komen ; waar op Le
Boucq t'huis bleef, en den Gods-
dienlt op bevel van den Heer
d'Abling, door eenen Voorlezer
liet verrichten.

Hier over ontitont nu een open- Hierov«
baar gemor onder de burgers , £"£"„
welke niet allen uiden , waarom iich in
de Prekiker le Boucq zynendienft jweene par'
niet waarnam. De vyanden ech-ty
ter van denzelven en de aanhangers
van de afgezette Kerken-bedien-
den hadden daar over eene onge-
mene vreugde, en verbeelden
zich , dat zy het tegen le Boucq
reeds hadden gewonnen; daaren-
tegen waren deszelfs vrienden,
welke wiften, dat hy rechtmatige,
billyke en wettige redenen gehad
had , deze beide af te zetten , op
't uiterfte bedroeft, en zagen wel
voor uit , dat het op nieuw tot ee-
ne gevaarlyke tweedragt zoude
uitbarlten.

Dezelve is ook ras gevolgt, en
zoo ver uitgebreid , dat men bil-
lyk had te duchten, dat dezelaat-
Ite oneenigheid erger zoude zyn,
als die van den jare 1706.; alzoo de
beide afgezette Kerk-Raden,
midsgaders de afgezette Prediker
Kalden, enkelyk hun werk maak-
ten , om menfehen op hunne zyde
te winnen, welke dan dit dan dat
onder eede zouden verklaren, 't
geen le Boucq in 't een of 't ander
gezelfchap zich zoude hebben la-
ten

4oo BESCHRYVÏNG van de

ten ontvallen ; daarentegen bleef
hy nevens zyne vrienden binnen de
palen der zedigheid, en liet zyne
party zoo veel tieren en razen,als
dvond.
Pon Onder anderen was 'er een van

"nomaden Kerkenraad , die even zoo
v einig lult had, als de Heer Ie
J£L"nßC' Boucq , om met den meergemel-
den Poulle in den Raad te zitten.
Deze nam zieh de zaak van een
arm man, dien de gemelde Poulle
en Helot als Yendumeellei s had-
den gedient,uitmcdogentheid aan,
mi gaf ten vynen behoeve een
fmeekfehrifl over aan den Edelen
Achtbaren Raad van Juilitie, in-
houdende, dat de twee gemelde
Heren by 't verkopen der goede-
ren van dezen armen man , zich
niet als Yendumeefters hadden la-
ten gebruiken ; maar dat zy van
dèszelfs gelden na hun believen
hadden gedifponeert; dat zy onder
anderen buiten zyn weten einige
van zyne fchulden betaalt en hem
de quitantien in plaats van geld
ter hand geitelt hadden.

Deze zaak, fchoon dezelve niet
al tegoed en rechtvaardig was,al-
zoo deze man alles had verkoft,
om alie zyne fchulden te betalen ,
zoude nog wel door den beugel
mogen ; ten ware anderen ook om
geld (quamen, en de arme man,
hoewel hy wilt, dat de Heren He-
lot en Poulle nog meer gelden van
hem in handen hadden, waar van
niets weten, of de rekening ef-
fenen wilden , van dezelve met
goede woorden binnen jaar en dag
niet verkrygen konde , en de
fchuldeilTchcrsdebehoorlykeinte-
relTen van hunne gelden eifchten,
en hy genooddwangt wierd , den
bovengemclden Kerkenraad vol-
magt te verlenen, om deze zaak
voor hemby den Edelen Achtba-
ren Raad van Juilitie uit te voe-
ren.

Deze, zoo als reeds is gemeld,

liet zich de nood vari dézen armen

man t r h< rten gaan ; gaf alles den

delen Achtbaren Raad van Juili-

tie te kennen, en bad orn rechte \-
tigen byltand ten voordele van de-
zen armen man, als welkers ver-
zoek en elendige tocltand niet al-
leen met de billykheid overeen-
auam,maar ook vanGodeencryke
\ ergelding , -en genoegzame belo-
ning te verwachten had.

Naauwlvks had men in den ge- Naden
melden Edelen Achtbaren Raad ™JJ*£
lW\\ inhoud van 't fmeekfciirift vraagt. .
veritaan , en een weinig daar over
geraadpleegt, of men merkte zoo
voort, dat de wagen een en ver-
keerden weg iniloeg, om dat men
niet zoo zeer met 't feit verlegen
was, als wel op wat wvze men den
oplteller van 't zelve zoude ont-
dekken ; om dat men oorbaarvond
een, man , die onderltaan had , twee
zulke grote Heren aan te talten en
te berifpen, ten voorbeelde van
anderen te ltraftèn. Want 't ant-
woord, dat op 't gemelde fmeek-
fchrift viel, was zoo wel van den
Heer Helot, als van den Heer
Poulle, ieder namelyk in 't byzon-
der , dat men den Schry ver van 't
zelve aantonen, en hem in eene
boete betlaan zoude.

Door dit onwettig antwoord, Degene
wierd de meer gemelde Kerken- c^ ^"e
raad , zodanig in 't naauw gebragt, voortiet-
alzoo niemand meer een letter [roo'itèioos
voor haar op 't papier dorlt bren- gelaten.
gen , dat zy niet will , hoe zyzich
uit deze zaak belt zoude können
redden. By de Geeitelyke Over-
heid, was geene hulp, om dat de-
zelve na de pypen van den Heer
d'Abling moeit danzen, te meer
om dat men Ie Boucq 't prediken
verboden had j waereldlyke per-
zonen wilden zich ook niet gaarn
in de zaak wikkelen, omdat zy
hunne bevelen uit den mond van
den Heer d'Abling ontfangen
moeiten, en van hem afhingen,
zoo dat dezelve trooiteloos gelaten
wierd, en niet will, werw aards hy
zich keren of wenden zoude.

Eindelyk wanneer hy van alle DcSchty-
menfehen verlaten wierd, befloot ^»rVóc
hy op den raad van den Heer Ie verzocht

Boucq ,

KAAP de GOEDE HOOP. 401

Roucq, en andere goede vrien-
den, welke ik om gewigtige re-
denen niet mag noemen, om my
als een oneenzydig menfeh om hei
verdedigen van zyne rechtvaar di^e
zaak te verzoeken, 't welk ik hem
ook zoo veel te minder kondc at-
flaan, wyl de onrechtmatige be-
dryven der bovengemelde 1 leren
mv t'over bewuft waren.

Want zy hadden zich , om de-
zaak van den Heer van der Steil,
verleden jaar voorgevallen, niet
alleen alommezeer brutaal getoont;
wanneer zy uit waren, om getui-
geniilen van onSchuldige menfehen
te verdraajen, of dezelve met ge-
weld af te perzen , maar zieh
ook niet gefchuwt , in volle gezel-
schappen de genen, welke hunne
zeldzame grillen afkeurden, en
iets tot nadeel van den Heer van
der Steil zeiden, te dreigen met
zabels het hoofd in te kloven.

In de boven aangehaalde Con-
tra-Deductie, door de beide ge-
volmagtigden Jakob van der Hey-
dc, en Adam Tas in 't licht gege-
ven , en aan de Heren Bewind-
hebberen opgedragen , vind men
ontallig veel diergelyke fchone
Hukken, die beter een deugeniet,
als een Secretaris paffen ; voorna-
melyk ftaat aan te merken , 't geen
tuflehen Helot en Oortmans voor-
gevallen is, welke laatlle, wyl hy
eenen brief van zynèn broeder uit
Holland had ontfangen , waar in
de afzetting van den Heer van der
Steil duidelyk en omitandig gemeld
wierd , van den meergemelden
Helot waardig is geacht om ter
oorzake van zodanige heilloze las-
terfchriften, alzoo de Heer van
der Steil daar van nog niets weten
wilde, in d' erglte gevangenis ge-
worpen te worden.

En wie zoude de moeite willen
nemen, om meer andere diergely-
ke onbetamelyke Hukken op te
halen? of hare zeldzame en weder
waardige vriendfehap wydlopig te
befchry ven? daar zy en hare vrou-
wen, die nogtans'zuiters waren,
II. Veel.

elkander veelmaalszelfsde mutzen
wakker verzet teden. 1 let is be-
kent, dat z\ elkander dikwyls in
een vierdendeel jaars niet t
vriendeiyk woord hebben toege-
sproken; maar elkanders Schande
en quaadaardig keltaan op 't erglte
hebben uitgeSchildert. 1 let zal
genoeg z\n, als ik van deze zaak
&eg,dat na dat hen op hun Repliek
wierd geantwoord, dat /\ name-
lyk hier niet als Secretariilen maar
als \ endumeeltcrs aangeklaagt
waren, en niet anders als zodani-
gen konden worden aangemerkt,
zy niet eens 't onderScheid , dat
men alhier moeft maken , konden
begrypen; aangezien zy meenden,
dat doordien beide fradkaia van
een en 't zelve voorwerp konden
worden gezegt, zy ook onfeilbaar
vereenigt moeiten zyn , en 't een
zonder 't ander niet konde wor-
den aangeklaagt.

Als hen zulk Dupliek door den Ä ™
gemelden Kerkenraad voorgelcgt,
en 't affchrift in 't gerecht geex-
hibeert wierd, {tonden zy niet al-
leen verbaait,maar ook beichaamtj
derhalven verlieten zy in hun ant-
woord andermaal de zaak , en zog-
ten enkelyk den Schryver of op-
Iteller daar van te weten, onder
voorwent? el dat dezelve aan eene
injurie fchuldig was, om dat hy
beide pradicata van eenfabjecfo ß~
mulïê femper niet concederen wil-
de; ja de meer gemelde Kerken-
raad wierd eene boete van ico.
ryksdaalders opgelegt, ten behoe-
ve van de armen, als mede verwe-
zen , om op haar blote knien en
bloots hoofds God en de Juftitie
om vergiffenis te bidden; dog
dorften deze Sententie niet ter uit-
voering leggen, om dat zyvoor
de komlt vanden nieuwen Gou-
verneur vreesden, en beducht wra-
ren, dat hy hen als een veritandig
man , die in alle zaken geoeffent
was, en in de Keizerlyke erflan-
den reeds een Gouvernement had
gehad, dat groter en gewigtiger
als dit aan de Kaap was , tegen val-
Eee len,

402 BESCHRYVING van de

len en den verwezenen op vrye
voeten Hellen zoude.

Ondertuffchen quam Jakobus
van Brake! , waar van voorheen
reeds melding is gefchied, in de-
7 en jare, te weten den zi.Q&ober
te overlyden; en vermids by deS-

brak cl

zelfs dood nog eene byzondere
omftandigheid is te merken, wel-
ke deze materie raakt, zoo word
ik genoodzaakt , dit maal te eindi-
gen, met verzekering, dat ik u
't overige in 't volgende Hooftiiuk
zal mededelen.

XXXI. HOOF TS TUK.

Waar in de Schryver verhaalt , dat den Prediker
Ie Boucq niet alleen zyn koftgeld nevens an-
dere Emolumenten wierden ingehouden , maar
dat hy van de Kaap moeft vertrekken, en be-
vel ontfing , na lndie te keren ; midsgaders
dat men de huisvrouw van Henning Huiing
in hechtenis zet , maar weder op vrye voeten
ftelt i en eindelyk , dat de nieuwe Gouverneur
Louis van Aflenburg aan de Kaap is aange-
komen.

Redenen van nieuwe verbittering. Le Boucq fireekt heel vry opeen befbek. (t> Alling komt
,er achter. Houd zyn koftgeld in. De Vice-landdroft roft een Jchoenmakcr op Stellenbofcb
wakker of. Le Boucq raakt in nieuwe verdrietelykbeden De vrouw van Hu fing word on-
dervraagt , en in baar buis gearrefteert. Van loons weduw houd llufings vrouw valfche
dingen voor, die le Boucq zoude hebben gefp rok en. Uußngs vrouw word in de Vefting
gearrefteert. Word niet /waarder gevangenis gedreigt. Voor den Raad ondervraagt. Zal
een eedt zweren Davenraad word verboden Jchool te houden. Poulle belet Jan Lauwrens
van Bremen een eedt te zweeren. <P ' Abling wil by een patent dat van der Steil d'ontnome
Jchaapcn zal betalen. Le Boucq moet V predikers huis verlaten Drakcnfteen wil le
Boucq als hun eigen prediker hebben. Verklaart waarom zy Beek niet willen hebben. De
Schryver word van den lieer van der Stell bezogt. Le Boucq kry^t bevel om na Batavia
te gaan. Drakenfteen zend twee gedeputeerden aan den Raad. Aardig gebcdsformulier van
de Heer Beek. De Heer Gouverneur komt met de vloot. Komt aan land. De Jchepen
en Veft.ng lojjcn hun kanon, en de fildaten hun fnapbauen.

Redenen
Tan nicu-
v e ■■
tering.

MYn vorig Hoofdfluk heb ik
gefloten met de dood van
Jakobus van Brakel , engemeld,
dat eenige byzonderheden daar by
voorgevallen waren , welke deze
tot nu befchrevene materie niet al-
leen voornamdyk betreffen maar
dezelve aldus verergeren , dat
men van de liefde , getrouwheid,
tldfchap en oprechtheid, wel-
ke de burgers op nieuw onder el-

kander hadden opgerecht, niets
meer zag, en dat haat en nyd we-
derom zodanig de overhand had-
den gekregen , dat men redenen
had, voor eene nieuwe vervolging,
verjaging, verwociling en gant-
fchelyke verdelging van deze Co-
lonie beducht te zyn.

Om my duidelyker te verklaren UitVoeriyJc
en de zaak in een helderen dag te befdue-
liellen, zoo moet ik de gantfche vcn-

zaak

KAAP dl GOEDE HOOP.

/aak achtervolgens myne belofte,
met alle de omllandigheden, wel-
ke dezelve hebben verzeil uit-
voerlyk berichten; waar ontrent
echter cenen netten tyd-ordef te
volgen, veel: beter zal zyn, dan
dat nun 't laatfte eerften 't eerfte
laattt zoude willen melden; om
dat zulks tegen de fchikking wcl-
ke wy tot nu hebben gehouden
ftryden /oude.
yanBrafcel Wanneer dienvolgens Jakobvan
Brakel by zyne zufier Maria; die
met den burger aan 't ronde Bofch-
je, Jakob Louw, getrouwt is, op
't uiterlte lag, vvcrwaards hy was
geteilt, om zyne vrienden te be-
zoeken , zoo bezocht hem onder
anderen ook zyh zwager, Jakob
Louw en zyne huisvrouw, welke
reeds een gezelichap van buren en
goede vrienden aldaar aantroffen,
zoo als ook den Prediker Engel-
bertus Francifcus de Ie Boucq,
welke den zieltogenden met gees-
telyken trooften een aandachtig
gebed byftand deed.

Als men ten n.uure, zynde
de gewoonlyke tyd alhier dat men
't middagmaal houd, zich aan ta-
fel begaf, wierd 'er van allerhan-
de zaken gefproken ; onder an-
deren ook van den Heer d'Abling,
en deszelfs regering, voorname-
lyk echter van 't Refcript dei-
Voor treffelyk e Maatfchappy van
den 3 o. Oef. 1706., achtervolgens
't welk aan alle Bedienden der
Compagnie verbodenis, landgoe-
deren te kopen, of dezelve direct
of indirect onder zich te houden,
en dat deze nieuwe Regent geen
bedenken nam, om daartegen te
handelen, alzoo hy dicht by de
Kaap een klein zeer voordelig
landgoed gekoft, een nieuw huis
daar op gebouwt , een nieuwe
gragt daar om gemaakt, midsga-
ders veel vee derwaards gevoert,
en de weide aan andere burgers
ontnomen had. En eindclyk door
dien zulks rechtdraads tegen de
intentie en uitdrukkelyke bevelen
der \ 'oortreflèlyke Maatfchappy
//. T>ecl.

403

ilrccd, zoo wierd verfchydentlyk
daar van gefproken.

Men verviel in 't gefprek nog
dieper, en overleide, of men
/ulk«; niet gevoeglyk beletten, of
de Compagnie op nieuw bekent
maken konde ? Doordien echter
veel daar over gefproken wierd,
/onder dat men tot een befluit
quam, zoo nam de gemelde Pre-
diker Le Boucq 't woord, en zei-
de onder anderen , dat de Heer
d'Abling hem hard vervolgde, en
om de afgezette Kerkenraden e-
lendig plaagde. Hy deed zulks
in byzyn van allen, waar onder ik
my ook bevond, en zulks in na-
drukkel\ke en harde bewoordin-
gen, fchoon men hem raade, om-
zichtig te zyn, en zyne gedachten
niet aan elk een t'openbaren. Ja-
kob Louw en zyne huisvronw wa-
ren voornamelyk by de anderen
verdacht, als welke het voor de-
zen niet alleen met den Heer van
der Steil gehouden, en daar door
een ituk land bekomen hadden, 't
welk de moeder van Louw had
toebehoort, maar ook tegens-
woordig nog by de Regering in
grote gunit Honden , en haar
voordeel daar by zochten en von-
den.

Doordien de gemelde Prediker d'Abling
deze waarfchouwing in den wind Sach-
floeg,en op zyne gewaande recht- ter.
vaardige zaak freunde , zoo moefl;
hy ook naderhand tot zyn leedwe-
zen de werking daar van voelen ;
want weinig dagen daar na wilt. de
Heer d'Abling niet alleen al'tgeen
'er voorgevallen was, maar zelfs
driemaal meer, aangezien hy van
dezen Louw en zyne huisvrouw
eene atteitatie nam, dezelve aan
den Raad toonde, en daardoor
gelegentheid had, om zoo welde
burgers, als voornamentlyk den
gemelden Prediker beter in 't
naauw te brengen.

Ontrent de burgers wilde het Houd *
zich zoo voort niet fchikken , om vjK»
dat hy wel wift , dat hy , zoo als Prediker
boven is gemeld, tegen de nieuw- m"
Eee x fte

40+ BESCHRYVING van de

Lm
roit een
Schoen-
Baker op

Stcllcn-
bolch wak-
ker af.

lic bevelen gehandelt , dezelve
overtreden en veracht had ; der-
halven moeit hy wachten, totdat
Vr eene heter gelegentheid zich
opdeed. Ten opzichte van den

jiker Ie Boucq had hy als nu ,
dat hv gezocht had , fchoon de

. van de andere kant ook on-
derzocht had behoren te worden;
tlren ontnam hv hem zoo
I z\ n Ivhoorlyk koltgeld, ne-
gens andere emolumenten, ruim
io. rvxdaalders ter maand waar-
dig, ui was dit als 't twede bediyf

van 't Treurfpel, dat met dezen I ke doordien ze merkwaardig is,
Prediker gelpeelt wierd. ik noodzakelyk verhalen moet.

Tot 't tulVchen-ipel gaf de Vi- ; De Heer Ie Boucq had achtervol

hem , anderen ten voorbeelde,
Itrengelyk te ItrafTen , zonder dat
men de zaak verder onderzocht,
of gade floeg, 't geen eenige bur-
gers in een fmeeklchift , ten zynen
behoeve , hadden ingebragt ; ech-
ter werkten zy zoo veel uit, dat
hy eindelyk losgelaten wierd, na
dat hy den Vice-Landdroll te vre-
de gettelt, en de kollen betaalt
had.

Na dit tuffchenfpel, viel ten op- r,^tB°ucq
zicht van den Heer Ie Boucq, we- nieuwe
der eene zeltzame zaak voor, wel- .T^'f6"

lykheden.

makcr
'. in

/L-nis

ce.-Landdroit zeer fchone gele-
gentheid ; van denzelven itaat te
merken , dat men z.edert 't vertrek
van den Landdroit Johannes Srar-
renberg, nog genen anderen ge-
maakt, maar zich met deze Sub-
stitut, Martinus de Meurs , om
vele redenen beholpen had.

Deze weinig geld hebbende , of
zich verbeeldende, dat een iege-
lyk hem voor niet met al ten dienlt
moeit itaan , kreeg verfchil met
een lchoenmaker op Stellenbolch,
om dat dezelve een paar fchoenen
voor hem gelapt had , en den 17.
Oct. 1707. om de betaling aan-
fprak. Doordien hv hem echter
hiel betalen wilde ofkonde, zoo

gens zyn ampt in den beginne van
de maand van December dezes
jaars, voorgenomen, Juffrouw
Maria Lindenhovia , huisvrouw
van Henning huling, te bezoeken,
welkers man uit Holland nog niet
te rug gekomen was , maar eerft
met den nieuwen Gouverneur ver-
wacht wierd; aldaar vond hy Juf-
frouw Maria Engelbregt, wedu-
we van wylen den Heer van Loon,
Prediker op Stellenbofch, en als
nu getrouwt met den Heer Wil-
lem Helot.

W anneer zy nu eenigen tyd by
malkanderen geweeit waren , en
van allerhande zaken zoo geelte-
lyke als waereldlyke gefproken

quam het van woorden tot Hagen; hadden, quam men ook op den

00 de \ ice-Landdroit zynen Heer d'Abling, over welkers qua-

l'paanlchen hengit gebruikte, de de handeling de Heer Ie Boucq

oenmaker zynen arbeidsloon zoude hebben geklaagt; fchoon

op den rug toetelde , en hem men geen ander bewys had, dan

tot en blaauw floeg. 't geen eene enkelde perzoon daar

Doordienhvechterzulkezwaar- ; van had opgegeven; want deze

wigiige betaling heel qualvk nam, drie gemelde perzonen waren niet

en »ig wakker met fchcldwoorden alleen gantlch alleen, maar de

\ cru eerde, zoo wierd hy niet al- vrouw van HufTing ging dan hier

U-en in hechtenis genomen, maar dan daar, om hare huishouding

moeit /elf:, gevankel) k na de Kaap waar te nemen, of om dit of dat

v. andden , zynde door den Land-
droit aangekïaagt, dat hy hem op
trau aangepakt en in zyn ampt
ndert had , \ wel!; ook zoo

te befchikken om hare galten t'ont-
halen.

Des niet tegenltaande gefchie- De vrouw
de het, dat den Heer d'Abling J^ÏS

ierd genomen-, dat hy ee- binnen een korten tyd alles over- onder-
dag. n in de\ eiling moeit ge- gebragt wierd, 't geen in dit be- vr"gt
vangen bh ven; ja men dreigde zoek voorgevallen was; weshal-

ven

KAAP dr GOEDE HOOP. 405

ven de vrouw v.m I Iulling, als
ior den gemelden I leer d'A-
bling daar over ter rede gclleh ,
en om de waarheid van de zaak
gevraagl wierd, zulks als cene
veritaiulige, wyzeen omzichtige
vrouw, zocht van haar hals te
fchuiven, met te zeggen , dat zy
niets daar \ an wift, om dat zy we-
gens haaren weggezonden man,
van allen troolt, hulp en byitand
berooft was, en ty m haar huis
zoo veel te bezorgen had , dat zy
onmogclyk haar hoofd kon bre-
ken, met zaken, welke haar niet
raakten.

Deze onfehuldiging mögt haar
niets helpen , aangezien haar,
zoo dra zy weder t'huis quam,
door den Wodc van 't Gerecht, in
naam en op bevel van den Heer
d'Abling, aangezegt en bevolen
wierd, niet uit haar huis te gaan,
voor dat zy de waarheid van de
zaak bekent had, te weten, 't
geen de Heer Ie Boucq tot nadeel
van den Heer d'Abling had ge-
zegt. Dit gefchiede den i $ . Okto-
ber.

Midlerwyl Ie Boucq van dit al-

huis ge »r-

reltcoi

Le Boucq

g«egt,uit les onbewuft , verzocht by een
•t huis te fmeekfchriit van den 4. January
nekken. ,7o8van(ien Raad van Policy,

de redenen te mogen weten , waar
om zyn Koitgeld ingehouden
wierd ; dog in plaats dat zyn ver-
zoek wierd toegeitaan, ontting hy
den 6. daar aan volgende van dien-
zelven Raad bevel, uit 't predi-
kershuis, waar in hy tot nu had
ge woont , te trekken, op voor-
wentzel, dat de nieuw verwacht
wordende Prediker daar in zoude
komen , en dat 't alvorens een
weinig moell gerepareert wor-
den; terwyl zy zoo weinig om
den nieuwen Prediker , als om
den nieuwen Gouverneur dach-
ten; aangezien zy aan de kornit
van dezen laatften gantfeh begon-
nen te twyrlelen , en zekerlyk ge-
loofden, dat hy of met 't fchip
gebleven, of door de Franfche
Kapers genomen was.

Terwyl dit met den lieer U ,. £™we,
Bouci] voorviel, ontting dr vrou
van Hulling bevel, inde Vefting "*
te komen; en wanneer zy daar v . vii-
verl'cheen, quam de bo\cngemcl- JjJ^or.
de weduwe van Van Loon haar
onderde oogen, hield haar met
verzonne woorden voor, 't geen
ten nadeel van den Heer d'Abling
door Le Boucq /oude gezegt
zyn; voornamclyk dat hy zich
zoude hebben laten verluiden, dat
hy alle bezwaarnillen, welke hy
tegen den Heer d'Abling had, aan
de Coniiltoirc in Holland wilde
fchryven, en wyl hy wilt, dat
hfy als een weeskind van de Hoog
Mogende Heren Staten Generaal
opgenomen was, de zaak zich
haait zoude fchikken, en dat al-
dus de Heer d'Abling hem ruinc-
ren moeit, of dat hy het hem doen
zoude.

De vrouw van Huffing bleef op De vrouw
hare vorige woorden, en zeide, vfanHuf-
dat zy niets daar van wilt, fchoon öndèr-01
haar zulks met alle omitandighe- vr«st-
den herhaalt en ernltig voorge-
Itelt wierd, en zy voegde daar-
by, datzy bereid was, om zulks
ten allen tyde met eede te verkla-
ren ; dog de blakende yver be-
lette den Heer d'Abling, daar
geloof aan te flaan ; derhalven
hield hy ze in de Veiling gevan-
gen, gaf haar een eigen vertrek,
alwaar zy haar verblyf nemen
moeit, tot dat zy tot andere ge-
dachten komen , en na zynen zin
praten zoude.

Naauwlyks hadden de burgers ,nlmrhui3
hier van bericht bekomen, of zygeanes-
quamen met malkanderen over-tccrt-
een , deze vrouw te redden , wel-
kers man nog niet t'huis gekomen
was; zulks dat nu haar wyd uit-
geftrekte huishouding op de Ha-
ven berufte. Dcrhalven prefen-
teerdenzyden 3. January 1708.
een requeit aan den Edelen Acht-
baren Raad van policy , inhou-
dende verzoek, dat dezelve on-
der genoegzame borgtogt mögt
worden ontflagen ; dog door dien
Eee 3 de

406 B E S C H R Y V I N G van de

de waarheid niet altyd plaats
vind, zoo wierd dit verzoek ook
inden wind geilagen, en daaren-
tegen op nadrukkelyke weer-
wraak gedacht; zoo als de Fis-
1. -.ui independent tegens zekeren
burger) genaamt Steven Vermey,
dit fmeekfehrift mede had ge-
tekent , niet duiller aldus te ver-
ftaan gaf: Meent dan van der
Hcyde, dat hy dat zoo mag doen?
neen zekerlyk niet , de Raad zal
om dit fmeekfehrift gerechtigheid
oeffenen,en de tekenaars wel we-
ten te vinden.
t Hoe benaauvvt echter de bur-
gers over deze onverwachte re-
. i'.mS fohitie van den Raad van policy
wierden, en hoe zeer zy na den
Nieuwen Gouverneur wachten,
is met geen pen te befchryven;
door dien door 't eerfte haar be-
derf andermaal voor de deur
llont, en door 't twede, hunne
volkomene verlofling gehoopt
wierd. Zy wierden ook den an-
deren dag nog meer verlegen ,
wanneer zy hoorden, dat de
vrouw van Hulling door den ge-
rechtsbode, Johannes Kaailok op
bevel van den Heer d'Abling aan-
gezegt was, de waarheid te be-
kennen, of dat ze in zwaarder ge-
vangenis /oude worden gezet.

Daarenboven wierd zy den 5".
van dié zelve maand voor den
vraagt. Raad van Juilitie geroepen, al-
waar zy ontrent al 't geen de we-
duwe van Van Loon gezegt had,
fcherp ondervraagt wierd, en wyl
zy by hare vorige woorden bleef,
dat zy de zaak niet geheel en al
had können horen, om dat zy
dikwvls opgedaan en uit het ver-
trek gewccll was, en aldus niet
Ronde bewaarheden , 't geen de
vrouw van Van Loon gefproken
had, om dat zy zich niet wilt t'er-
inncren, iets diergelyks van den
Heer Ie Böucq te hebben gehoort,
Z,qp ver/m ht zy , dat men haar
n n en andere dingen

efd ii' 1 ionen.

Dog dit verzoek vond weinig

ingang by den Heer d'Abling;
om dat hy rontuit aan de meerge-
melde vrouw HulTingbekende,dat
de/e getuigenis zvne eer raakte ,
en dat zy derhalven, wyl zy niets
in zyn voordeel toeilaan en be-
kennen wilde, eenen eed zoude
moeten zweren ,dat zy niets meer
van de zaak wiftjbehalvcn dat zy
zich reeds lang voorheen daar toe
had verklaart, antwoorde zy held-
haftig, dat fchoon deze getuigenis
zyne eer betrof, de eed, dien zy
bereid was, af te leggen, veelge-
wigiiger was, om dat dezelve ha-
re ziel raakte, en zy liever de
zwaarite pyn wilde uitftaan, dan
eenen eed zweren , die tegen haar
beter weten aanliep.

Hier op wierd haar de eed ccl^°rd
voorgelezen, en daar by 't nodig- door den
ite erinnert. Wanneer hy ech- y"'^"
ter zag, dat zy bellendig bleef, let.
en denzelven afleggen zoude, be-
val hy den Secretaris van de Jufli-
tie, op te houden , eer hy den-
zelven t'eenemaal gelezen had; en
de gantfche Raad nevens de Heer
d'Abling Helden haar daarop op
vrye voeten, na dat zy ruim 14.
dagen in de Veiling gezeten
had.

Ondertuflchen zyn 'er vele an- ra^Sd
dere zaken voorgevallen , welke verboden
ik van voornemen ben , beknopt {£}°££
mede te delen. Onder anderen
Haat voornamelyk aan te merken ;
dat zekere Pieter Davenraad, een
bequaam geleert man, door den
Heer Gouverneur tot Zieken-
trooiler of \ oorlezer in de Kerk
was bevordert, om dat hy des-
zelfs kinderen lange jaren had on-
derwezen; dathy na deszelfs af-
zetting buiten de Veiling een
School, waar toe hy zeer bequaam
was, had opgerecht, waar in hy
de kinderen in lezen, fchryven,
en rekenen, als mede in de gron-
den van den Godsdienft, en die
zulks begeerde, in de Lateiniche
talc onderwees ; zo dat hy niet al-
le en vele kinderen had, maar ook
verfcheiden, welke hy byzonder

onder-

KAAP de GOEDE HOOP. 4o?

onderrechte ; wanneer nu 't getal
te groot was, ende kinderen van
den Heer d'Abling niet byzonder
onderwezen konden worden, ver-
bood de gemelde Heer om t«>i
zyn oogmerk te geraken, hem de
kinderen üuitldi te leren , wel
wetende, dat 't latein hen tog aan
de Kaap weinig of niet te pas
quam.

Onder dit voor\vcnt7.cI, wierd
die goede man, zoo als hy my /el-
ven meermalen heeft verhaalt,
zeer veel gcdwarsboomt, om dat
vele burger-kinderen, 7.00 dra zy
zulks hoorden , t'ecnemaal weg-
bleven, en aldus voor de kinde-
ren van den Heer d'Abling plaats
maakten ; dog hier by bleef het
niet, de gemelde Heer beval
hem, om weder in de Velling,
daar hy voor dezen gewoont had ,
te gaan wonen, zynen dienfl by
de bezetting door 't doen van 't
avond-gebed getrouwlyk waar te
nemen, en by dag de kinderen
der Bedienden van de Maatfchap-
py t'onderwyzen, wTaar door de
meefte burgers genoodzaakt wier-
den, eenen anderen Leermeeiler
voor hunne kindeten te zoeken.
Mcntwyf- Dit zoude ook zekerlyk zyn
feit .un de aefchied, ten ware dees eerlyke
denGou- man uit helde tot de kinderen, en
om zyn eigen voordeel de zaak op
de lange bank geichoven had, in
hope, dat door de komil van den
Heer Gouverneur alle zaken eene
andere gedaante bekomen zou-
den, en 't gezag van den gemel-
den Heer d'Abling eenigermate
zoude worden bepaalt, als welke
zich reeds nevens andere grote en
voorname Bedienden der Maat-
fchappy liet verluiden dat het eene
onmogelykheid was, dat hy (de
Gouverneur) na zoo een lang
uitblyven aan de Kaap komen
konde; aangezien zy wel willen,
dat hy reeds 7. maanden in zee
was geweelt , en dat derhalven
deze zyne late komil vergeefs ge-
hoopt wierd.
Gelyk echter de uitgang heeft

verneur.

getoont, dat de hope van den
Schoolmeefter niet vergeefs is ge-
weelt , zoo zal 't ook zonneklaar
blyken, dat de anderen zich elen-
dig bedrogen hebben gevonden,
fchoon zy zich een tyd lang met
de zoete hope hulden geiticclt,
dat hy te Duynkerken of te St.
Malo van de Franfchen opgebragt
zonde zyn geweeft, of dat hy zoo
wel als de gantfche onder hem
llaande vloot een ongeluk op zee
zoude hebben bekomen, zynde
niet een fchip, met hem uitgelo-
pen, als nog te voorfchyn geko-
men, zonder dat men konde bc-
grypen , waar zy zich allen ont-
hielden.

Men zag wel, dat zy verge-
noegt, en op 't hoogfl verheugt
waren, niet tegenilaande tot de
grootile fchade van hunne Heren
Principalen; aangezien een ie-
der, die in Ooit-Indie gewecfl is,
zeer wel weet, dat de Voortref-
felyke Maatfchappy liever een ryk
geladen retourfchip verlieft, dan
een, dat eerll na Ooft-Indie word
gezonden, om dat op de uitgaan-
de fchepen vele Contanten nevens
andere goederen zyn, die daar
eeril wind geven moeten. Zy
konden ook hare vreugde naauvv-
lyks verbergen, maar lieten zich,
zoo dikwyls als men van de komil
van den Heer Gouverneur fprak,
verluiden, dat alle deze hope y-
del was , om dat hy als nu wel uit-
blyven zoude , en wanneer hy al
mögt komen , zoude geen ander
middel voor hem overig zyn , dan
dat hy met een flerke Zuid-Óofte
wind quam, 't welk echter recht-
draads tégen alle waarheid is, om
dat deze wind eene aflandige wind
is, die de fchepen diep in zee
werpt, zoo als reeds elders ge-
meld is. Wat dit voor praatjes
zyn, laat ik de Lezer zelf oorde-
len.

Kortom, de Heer d'Abling, d'Abling
dien deze vertoeving en lange uit- f^™^
blvving zeer wel te ilade quam , Gouver-
om dat hy zich midlerwyl in een

goeden

ncur.

408

BESCHRYVING van de

goeden flaat Hellen, en zyne za- f
ken naar wenfeh uitvoeren kon- |
de; verheelde zich, dat hy reeds
Gouverneur was, en zonder twyf-
blyven zoude, zoo als uit al
zyn Joen en laten even zoo dui-
delyk als uit deszelf's woorden af
te nemen was; want de titel van
Gouverneur behaagde hem onge-
meen wel ; en alle Ordonnan-
tien, uit hoofde van dewelke
men iets uit de Compagnies
pakhuizen en/, kopen wil, moe-
iten niet ecnvoudiglvk, zoo als
voor dezen gefchied was , gete-
kent zyn : de Heer Adminißrateur
laat volgen; maar hy beval, daar
By te voegen , en voor altoos in
acht te nemen : 'De Heer Hoofd-
Adminißräteur laat dit of dat vol-
gen of verkopen.

Door dien de Heer d'Abling
met zulke hoogvliegende gedach-
ten zwanger .ging, en alomme
gaarn als Gouverneur gegroet en
geacht was, zoo is licht te den-
ken,'dat hy niets zal hebben ver-
zuimt om zich in dit gewaand ge-
zag hoe langs hoe meer te veilen.
De bovengemelde fchriften van
den Kerkenraad tegen de Heren
Helot en Poulle , den 5. Jan. o-
vergegeven, moeiten worden ver-
worpen, om dat de oplteller des-
zelfs naam niet daar onder had ge-
zet; dog de rechte oorzaak was,
om dat zy niet in Haat waren, om
daar op te antwoorden; en wilt
'Vuile de zaak zoo wel te draajen,
dat de gantfche Raad zich dezelve
aantrok, en den Kerkenraad an-
deren ten voorbeelde Üraffen v\ il-
de. De Heer Le Boucq, die ge-
gift wierd, oplteller van deze
fchriften te zyn, moeit nog ver-
der gewaar worden , dat het by 't
afnemen van 't Kollgeld en andere
emolumenten niet blyven konde;
men liet hem den 4. Jan. door den
Gerechtsbode aanzeggen, dat hy
't Prcdikershuis ruimen zoude;
1 n 1 ;nde het voor den anderen
prediker Ichoon gemaakt zoude
können worden, zoo als Le Boucq

ook deed, na dat hy alvorens den
6. dezer by gefchrifte daar tegen
in den vollen Raad geproteileert
had.

Midlerwyl ontftont 'er een hef- Daar ont-
tigeitormuit 't Zuid-üoften, die£geeen
drie dagen duurde, en kan ik met il°™.
waarheid zeggen, dat ik 'er nooit
een zwaarder aan land beleeft heb;
de fchepen die in den haven ten
anker lagen, wierden zeer ver van
't land gedreven ; 't huis waar in
ik toenmaals woonde , was in ge-
vaar, om alle oogenblik om ver
gerukt te worden ; de balken en
't gantfche dak kraakten yzelyk,
en ik wierd genoodzaakt om in cien
nacht milchen den 7. en 8. Jan. de
1 'ucht te nemen, en my onder 't
verwulfzel, dat de trap maakte,
te falveren. Dog quam het God
dank nog tot geen ongeluk, om
dat alle huizen onbefchadigt {taan
bleven, fchoon de glazen tamelyk
veel leden, door 't menigvuldig
zant, met kleine {teentjes gemengt
dat daar tegen floeg, ende genen,
die langs ltraat gingen fchier blind
maakte, en met blaauwen vlakken
in 't aangezicht tekende.

Deze {torm gaf mynes bedun-
kens, nietonduidelyk te kennen,
hoe zeer het reeds een geruimen
tyd aan de Kaap gebuldert had,
wanneer men echter gade Haat,
dat 't onweder van de burgerlvke
zaken eenen aanvang heeft geno-
men , en tegens woord ig in 't gees-
telyke woed , zoo Haat te duch-
ten, dat in den {laat van Overheid
ook wel eenen yzelyken fl.orm
zoude können ontitaan; ten zy de
nieuwe Gouverneur een ander
man was, dan de algemene ge-
ruchten van hem lopen ; want op
't verzoek van den Heer le Boucq
was de Diaken, Jan Laurens, van
Bremen van geboorte, bereid ee-
ne na de waarheid opgeftelde atte-
itatie met eede te bekrachtigen ;
w aar bv h\' op eene nadrukkelyke
wys meende aan te tonen , hoe
het met de verkiezing van de He-
ren Poulle en Overholiter in den

gcmcl-

KAAP de GOEDE HOOP. <.ö<>

gcmcldcn Kerkenraad , was afge-
lopen ; waar door bygevolg de
zaak van den Heer Ie lioucij ten
miniten gerechtvaardigt zoude
zyn geworden, en een ieder /.ou-
de hebhen können zien, dathy de
I eide gemelde Meren niet buiten
redenen afgezet lud ; maar de
Heer Poul'e belette dezen eed,
om dat het geen water op zynen
molen was, daar hy nogtans de
gerechtigheid als Secretaris van de
Juftitie, haren loop had behoren te
laten.
id'Atoing Dit gefchiede den 1 1. Januar y,
pateS"11 Schoon de Heer d'Abling tot nu
d« van der Weinig tot voordeel der burgers
omnome- had uitgevoert, behalven dat hy

nc fciupen den weg van de Veiling tot aan de
zal beulen. eerftc ^.ug na de foj toe f had la.

ten beitraten , om eenen ichonen
weg te hebben, als hy uitgaan wil-
de , heeft hy nogtans den ix. Ja-
nuary een artikel van 't Refcript
ter uitvoering gebragt, 't welk de
VoortrefYelyke Maatfchappy aan

den Gerechtsbode, op bevel van
den Edelen Achtbaren Raad van
Policy andermaal aangezegt wierd,
't Predikers-huis, waar in hy tot

nu gewoonthad, te ruimen, om
voor den verwacht wordende Pre-
diker te worden klaar gemaakt.

Tot nu had het Kerken wezenD«*«-
aan de Kaap een flecht aanzien rfeqH1-
wannecr echter de Drakenlteen- bonnen ei«
fche gemeente de oogen ook begon E?JJ?
te openen, en over hunnen Pre- ben.
diker den Heer Heek klaagde, en
voorgaf, zy denzelven niet langer
hebben konde of wilde, om dat
hy beweerde, van eene vrouw
geéxcommuniceert te zyn, en om
hunnen Prediker den Heer Ie
Boucq, van Batavia aan haar ge-
zonden, verzocht, wierd de ver-
warring nog vry groter ; vecle van
die gemeente lieten hare nieuwe
geborene kinderen dikwyls drie
maanden ongedoopt leggen, om
dat zy die plegtigheid door den
Heer Beek niet wilden laten ver-

de Kaapfche Regering had laten af- richten, en wachten, tot dat zy
gaan, en by openbare plakkaten gelegentheid hadden , na de Kaap

Le Boucq
ontfangt
bevel, 't
huis te
tuimen.

bekent gemaakt, dat de genen,
welke aan den Gouverneur , Wil-
lem Adriaan van der Steil, wolli-
ge fchapen hadden geleent, zich
by denzelven aanmelden, en be-
taling eiflehen zoude, mids dat
zulks zoude gefchieden binnen ee-
nen zekeren tyd, na verloop van
den welken, hem niemand meer '
deswegen zoude vermogen aan te
fpreken; dog vele hebben geen
geld w illen eilïchen , enkelyk
om 't getal niet te groot te maken;
de meeile hebben zich echter niet
gefchuwt , haar geld te zoeken,
fchoon zy zelf niets daar van in
haar zak (taken , maar het zoo
voort weder aan de armen uitdeel-
den, enkelyk om zich op den
Gouverneur te wreken, en hem
't ingeflokt geld weder uit den zak
te jagen.

Deze weldaad van den Heer
d'Abling ontrent de burgers , wierd
gewroken op den Heer le Boucq,
aangezien hem den 1 3 . dezes door
II. "Deel.

terei/.en, en dezelven door den
Heer le Boucq te laten dopen ; en
is onder anderen Pieter Bekker
den 15-. dezes ,met zyn kind ten
dien einde ruim 40. uuren her-
waards gereiit ; daar en boven wil-
den zy 't H. Avondmaal in gee-
nen dele uit zyne handen ontfan-
gen, tot dat hy zich gepurgeert
had , maar befloten liever, te
wachten, tot dat zy beter gele-
gentheid hadden, en zulks deden
niet alleen de Drakenfteenfche in-
woners, maar ook zelfs de meeite
van Stellenbofch.

Dit verzoek wierd echter in
den wind geflagen, fchoon het
verfcheidemalen herhaalt, wierd;
en men zeide opentlyk , dat de
gene, die 't derde fmeekfehrift
had overgegeven, met zware drei-
gementen te rug gezonden was;
de Edele Achtbare Raad van Po-
licy zoude ook zelfs ten behoeve
van den Heer Beek aan de Dra-
j kenfteenfche gemeente hebben ge-
Fff fchre-

4io BESCHRY

fchreven , zonder twyffel , om dat
de gemelde gemeente de redenen
in gefchrifte aan den Heer Beek
gezonden, en zich opentlyk voor
den Heer Ie Boucq verklaart
had.
De Schry- Midlerwyl had ik den 17- Janua-
rerwari f„ de eere, ten 6. uuren 's mor-

van den . , , ^

Heer van gens, vanden Heer Gouverneur
:!i van der Steil te worden be/ocht ;
onder het wandelen in den neer-
Iyken Tuin der Voortreffelyke
Maatfchappy klaagde hy, dat ik
hem aldientyd, dat het verfchil
met de burgers had geduurt, wei-
nig of niet had bezocht, en hy al-
dus, wyl ik dagelyks by de bur-
gers, zyne vyanden gegaan was,
en vertrouwelyk met hen had ge-
handelt, niet wift, wat hy van
my denken zoude ; aangezien ik
my bezwaarlyk op zodanige wys
onzydig had können houden, zoo
als ik altyd by hem voorgegeven
had; daar byvoegende, dat hy
het altyd wel met myhad gemeent,
en niet gedacht had , dat ik zyne
party zoude verlaten hebben.

Op alle deze bezwaamhTen ant-
woorde ik in 't kort op de volgen-
de wys: Dat ik hem niet altyd, en
zoo dikwyls als voorheen , had
bezocht , "was niet gefchied , om
dat ik zyne party verlaten had ;
aangezien ik wel wift, hoe veel
grote weldaden ik van hem geno-
ten had , en hoe verplicht myne
onderdanige dankbaarheid was ;
. dat ik echter myne opwachting
zoo dikwyls niet had gemaakt ,
daar van was de rede, dat ik uit de
omftandigheden wel had können
afnemen, dat hem zulks niet aan-
genaam geweeft was; dat ik daar-
enboven niet had können raden ,
wanneer myn bezoek hem niet
/.oude ongelegen komen ; wat
echter de Edele Heer Gouverneur
van my zoude denken , ik had
daar van reeds een zeker {taaltje
gegeven, alzoo ik aan den Heer
Nicolaas Witzen, Burgermeefter
van Amtlerdam, zodanig had ge-
b re ven , dat de Edele Heer

VING VAN DE

Gouverneur zelf tegens my had
moeten bekennen, dat ik eerlyk
gehandelt had; en zoo nog meer
diergelyks van my begeert wierd,
zoo ontbrak het aan niets dan aan
deszelfs bevelen; en zoude daar
uit verder blyken, dat ik myniet
alleen van den beginne tot nu toe,
ten opzicht van deze zaak, onzy-
dig had gehouden , maar dat ik
zulks voortaan insgelyks doen
zoude ; aangezien de zaak myniet
raakte, en ook niet gaarn had,
dat iemand in myn byzyn daar van
fprak; 't welk de rede was, dat
de burgers en de Heer Gouver-
neur my beide verdacht hielden,
't welk echter onmogelyk was,
ten ware ik eene nette onzydigheid
hadde waargenomen ; dat hy der-
halven verkeerde gedachten had ,
dat ik van hem afgevallen was ;
om dat ik my altyd binnen zoda-
nige palen hadde gehouden, door
dewelke ik wel getracht hadde,
achter de zaak en deszelfs geftelt-
heid te komen, maar was op zo-
danige wys meeft in myn voorne-
men belet geweeft.

En met dit gering antwoord
fcheen de Heer Gouverneur zeer
wel vergenoegt te zyn ; zeide ook
deswegen verder niets tegen my ,
maar beklaagde enkelyk, dat hy
door de boeren, aldus noemde hy
in 't algemeen alle de genen , die
't bewuft klaagfehrift hadden ge-
tekent, buiten ftaat was gefielt,
om my en andere eerlyke luiden
te können dienen; voornamelyk
echter fmerte hem , dat ik hem op
zyn landgoed, Verregelegen , al-
waar hy geweeft was, toen ik my
te paard in gezelfchap van Jakob
vanderHeyde, Ferdinandus Ap-
pel, en W efTel Pretorius had be-
vonden, niet aangefproken had;
daar byvoegende , dat zoo wy al-
len hem hadden komen bezoeken
ik na zyn voorgeven, zoude heb-
ben gezien , hoe minnelyk hy zy-
ne volflage vyanden zelf zoude
hebben ont fangen.

Ik bedankte hem voor zyne ge-
negent-

KAAP dr GOEDE HOOP. +11

negenthcid en genade, welke ik
reeds by Zöo vele andere gevallen
befpéurt had, en zeide, dat ik,
ZOO ik geweten had , dar liv daar
was geweeft, '/.onder twyllcl my-
nc bchoorlyke opwagting zoude
hebben gemaakt, en alleen zoude
gekomen zyn, by aldien mvne
reisgenoten niet hadden willen met
my gaan, waar aan ik echter niet
twyftelde; daar by voegende, dat
deze reis enkelyk uit nieuwsgie-
righeid was gefchied, om zyn |
trcffèlyk en wyd uitgeltrekt land- |
goed, waar op ik nooit geweell
was, te zien, zoo dat ik hoopte
dat hy my hier ontrent wel ge-
liefde te verichonen ; wyders gaf
ik te kennen, dat ik achte, dat ik
dit verlchil heel anders zoude heb-
ben behandelt, dan zyne gunlte-
linsJjen hem aangeraden hadden;
dog om alles alhier wydlopig te
verhalen , oordeel ik nodeloos te
te zyn , en is gonoeg, dat ik den
Heer Gouverneur in zoo verre
in myn gevoelen heb overgehaalt ,
dat hy tegens my zeide: Dit heb
ik reeds weg, en dit hebben my
de boeren gebakken.
LcBoutq Den volgenden dag vernam ik
vcifom'na niet alleen, dat den Heer Ie Boucq
Bitavutc van den Edelen Achtbaren Raad
van Policy zyne ordonnantie was
t'huis gezonden, achtervolgens
dewelke hy met vrouw , en kind,
(laven en met al zyn ander huisraad,
met 't eerfte lchip na Batavia zou-
de keren; maar insgelyks dat de-
zelve behelsde eene fuspenfie van
prediken, en verrichten van zyn
ampt , tot dat hy of van de hoge
Indifche Regering te Batavia ge-
abiol veert, of van de Heren Be-
windhebberen in Holland nader
order zoude ontfangen hebben,
waar aan echter zeer getwyffelt
wierd; ten dele om dat 't bericht
van den gemelden Raad meer in-
gang zoude vinden dan de flechte
woorden van dezen prediker ; ten
dele ook, om dat zyne oplopent-
heid alomme bekent was, enhy
beter zoude dienen tot een Over-
II. <Deel.

gaan

ften in den Oorlog, dan tot een
Geeftelyken op den Predikftoel!
Dog wat voerde de Edele Acht-fteJJ

bare Raad \.\n Poliev anders daai :
mede uit, dan dal z) de Draken- ^r
fteenfche gemeente nog meer ont- r
ruftet want deze wilde deh Heer
Beek niet horen of dulden, eer en
alvorens hv zich van zyne gewaan-
de excommunicatie gepurgeert
had , nog van de pretenlie van den
Heer Ie Boucq afltappcn, onder
voorwentzel, dat hy niet voor de
Kaap, maar op uitdrukkelyk be-
vel van de hoge Indifche Rege-
ring, voor haar gezonden was, en
dat hy aan de Kaap enkelyk den
dienft had verricht, tot dat 'er een
ander Prediker zoude aangeko-
men zyn. Derhalven quamen op
bevel vanden Raad van Policy,
den zo. January 1708. twee Ge-
deputeerden van den Raad van die
Colonie, waar mede ik zelf ge-
fproken en verftaan heb, dat zy
voor den Heer d'Abling moeiten
komen, welke hen voorgehouden
had, eene eenigheid tuilchen hen
en den Heer Beek te treffen, waar
toe zy echter om de gemelde re-
denen niet konden verftaan ; ten
zy hy van zyne excommunicatie
gepurgeert was.

De gemelde Heer d'Abling , ^',Abljng
meende deze Gedeputeerden o- ]e Boucq,
verte halen, met voor te geven, ™%J*l~
dat de Heer Ie Boucq niet zoo "
zeer een Leeraar van 't volk was,
maar wel een Warhoofd, die en-
kelyk zyn werk maakte , om de
gemoederen tegen eikanderen op
te zetten , en in onklaar water te
vhTchen; daar by voegende, dat
dit de rede was, dat hy van den
Edelen Achtbaren Raad van poli-
cy niet alleen bevel had bekomen ,
met de eerfte gelegentheid na Ba-
tavia te zeilen , maar dat hy ook
van zyn ampt ontzet was, tot dat
hy tot zelf erkenteniflb quam;
dog deze hernamen, dat zy bui-
ten 't geen de Heer d'Abling te-
gens hen zeide, nooit iets dierge-
lyks gehoort hadden, dat Ie Boucq
t't'ï' 1 aan

fchdyk.

412 B E S C H R Y V I N G van de

aan zulke en velenfchuldig maken
konde; datzy zulks niet konden
geloven, tot dat zy nader ltaalt-
jes daar van hadden, en verzoch-
ten midlerwyl, dat de Heer d'A-
bliag haar verzoek geliefde toe te
liaan, of dat zy genoodzaakt zou-
den zyn, deswegen aan de Voor-
trerielyke Maatichappy na Hol-
land te fchryven en hare zaken
voor te dragen , 't welk echter
den Heer d'Abling niet behaagde;
om dat hy hen verbood, zulks in
't werk te Hellen.
Aardig N0g ecn nieuwe rede van mis-
muiier Sn noegtheid tegen den Heer Beek,
den Hr. welke niet alleen de Drakenlteen-
fche ofStellenboilche, maar ook
de Kaapfche Gemeente betrof, gaf
hy zelf, wanneer hy den ix. de-
zes na de Predikatie, in 't formu-
lier van 't gewoone Kerkgebed
lafte: Dat tog God den goeden
nieuwen Heer Gouverneur , zoo
hy nog in 't leven was, geliefde
in zynen en onzen gewenfchten
haven te brengen; welke woor-
den vele menfchen zeer aanilote-
lyk voorquamen , aangezien hy
zulks nooit voorheen gedaan had ,
en ook ten opzichte van zyn
fchoonvader den Heer Elzevier ,
geen redenen had, om zodanige
bede te doen, als die reeds te rug
ontboden, maar tot nu verfchoont
was, en na de komit van den ge-
melden Heer Gouverneur zoo
wel zyn paspoort had te wachten,
als de Heer d'Abling nevens de E-
dele Achtbare Raad van policy
den Heer Ie Boucq, zyn amptge-
noot , de zyne t'huis gezonden
had.
De Heer Schoon echter dit gebed nog
neTkomt zoo fchynheilig van den Pediker
met de Beek mag verzonnnen en gebruikt
zyn, men, kan niet twyffelen, dat
'er vele vrome herten zullen ge-
weeft zyn , welke God om gena-
dige toeftemming van 't geen zy
hem hadden verzocht, aangefpro-
ken hebben; aangezien den vol-
genden dag, te wetenden 13. Ja-
nuary 6. Kanonfchoten van den

leeuwenkop gehoort wierden,
welke den inwoners een onwe-
derfprekelyk teken waren, dat 'er
even zoo veel fchepen voor den
haven gezien wierden; dog wift
men nog niet, of het Hollandiche,
of vreemde, of ook wel vyande-
lyke Franfche waren ; daarenbo-
ven konde men in zodanige wyd-
te van 10. of 11. mylen, niet be-
kennen , of de Gouverneur daar
by was, 't welk men aan den win-
pel zien moeit., die nevens eene
vlag boven van den mail waajen
moeit; wanneer echter de gemel-
de fchepen tegen den avond na-
der quamen, wierd een iegelyk ,
die langs den oever ging, gewaar,
dat het de lang verwachte Heer
Gouverneur met de Hollandfche
vloot was.

Welke vreugde deze komft on- v^m-
der de burgers verwekte , laat zaakt
zich lichter verbeelden, dan door lH'u¥le??

, , , /- 1 droefheid.

myne zwakke pen befchryven;
wat dezelve daarentegen voor ee-
ne droefheid veroorzaakte; on-
der de genen , die het tot nu zoo
wel met den afgezetten Heer
Gouverneuren zyne aanhangers,
als met den Heer d'Abling hadden
gehouden , is niet wel uit te druk-
ken; te meer om dat de eerfte als
nu zeer wel will, dat zyn ryk hier
nu niet lang meer zoude duren,
en de twede duidelyk zag , dat
zyne tot nu gebruikte authoriteit
fchipbreuk zoude lyden , ten wa-
re men de vervallene zaken met
andere hulpmiddelen en konilgre-
pen te hulp quam ; want men be-
fpeurde meer als te veel, dat zy
gaarn zouden hebben gezien, dat
Louis van AiTenburg nooit te
voorfchyn was gekomen , ten
minden niet aan de Kaap aange-
land had; dog moell men tegens-
woordig door een zuren appel by-
ten en 't vofTenvel omhangen, zoo
men anders niet als ongehoorza-
me tcgens de bevelen der Voortref-
felyke Maatfchappy had willen te
boek liaan , of den haat van de Heer
van Allènburg op den hals halen.

Door

KAAP de GOEDE HOOP. 4t*

Een zwak«
kc wind
hou 1 de
fchepen

van de rede

tf'.

d'Abling
Co n pli-
menteert
den ■

wen Heer
Gom
neuropde
rede.

De Gou

verneur
komt
aan land.

Door dien de wind voor deze
fchepen niet zoo zeer tegen liep,
als wel te zwak was, om te nog
dezen dag in den haven te bren-
gen, en 't maar een koeltje uit 't
Noord wellen waaide, en zy daar-
entegen den heftigen Zuid -Oos-
ten wind , die om dezen tyd
woed, niet al te veel dorlten ver-
trouwen, zoo bragten zy dezen
nagt met laveren door, in hope,
den volgenden dag eenen gunlli-
ger wind te bekomen; dog hoe-
wel die wind niet meer opilak,
zoo quamen evenwel dienzelven
dag, te weten den 14. dezes, nog
5". fchepen op de rede ten anker ,
welke tegen den avond de Gene-
rale Frede, waar op de Edele
Heer Gouverneur zich bevond,
gelukkig volgde.

Zoo dra as alle fchepen hunne
ankers in den haven hadden laten
vallen, liet de Heer d'Abling met
eenige Leden van den Raad van
policy zich met een floep aan
boord van de Generale Vrede
brengen, om den Gouverneur te
verwellekomen, en over zyne
komil geluk te wenfehen ; desge-
lyks deed ik ook met den na Hol-
land verzondenen Burgermeefter
teStellenbofch, Ferdinandus Ap-
pel, en den burger aan de Kaap,
Stephanus Vermey , ten 10. uuren
's avonds, en wierden wy van den
Heer Gouverneur zeer genadig
ontfangen, en na 't drinken van
eenige glazen wyn, zeer miine-
lyk gedemitteert ; wanneer wy
ook 't geluk hadden, den nieu-
wen Heer Prediker d'Ailly en den
verzondenen, maar nu weder te
rug gekomenen Burgermeefter,
Henning Huiïing , te fpreken,
welke beide wy van al 't geen ze-
dert de landing van den Heer d'A-
bling voorgevallen en' reeds ver-
haalt is, eenige opening deden.

Schoon nu deze Edele Heer
Gouverneur nog dezen avond aan
land had können flappen, en in
de Vefting als zyne relidentie fla-
pen , zoo wilde hy echter nog de-

ze nagt liever in 't fchip en op 't
water blyven , en zyne intrede
tot den volgende*! dag uitftellen;
tot een klaar en onwederfpreke-

lyk teken, dat door dien hy by
denKeizi r'i ampl van Admiraal-
Generall op dun Donau-llroom ,

zoo lang bekleed, en /ich voor-
heen ook op de Middelandfche
zee als een held getoont had, het
hem even veel was, of hy in de
\ cfting, of aan boord, op 't land
of op zee (liep. Den volgenden
dag echter, yynde den 15-. dezes ,
quamen de Heer d'Abling en de
Heer Johannes Blefius denzelven
ten 10 uuren voor de middag, in
naam van den Edelen Achtbaren
Raad van policy afhalen , en na
de Veiling verzeilen; terwyl de
burgers en de bezetting langs den
weg aan weerskanten gefchaart
ftonden,ten einde hy door 't volk,
dat van alle kanten toevloeide,
onverhindert zoude können palie-
ren; daar ilond ook eene koets
gereed, waar van hy zich bedien-
de, en daar mede na de Vefting
reed.

Wanneer hy aan land flapte,
liet zich 't donderend gefchut van
zyn fchip horen, en overal , daar
hy verby een fchip voer, wierden
de flukken kanon los gebrand.
Zoo dra hy onder de poort van
de Veiling quam, wierd 't kanon
rontom dezelve gelofl, en wan-
neer hy daar in was, fchoten de in
order itaande zoldaten eene falvo,
welken wederom een ftuk ant-
woordene voor de Vefting flaan-
de burgers gaven insgelyks vuur,
en wierden ook met een Kanon-
fchoot bedankt. Wanneer zulks
driemalen op dezelve wys van de
zoldaten en burgers gefchied was,
wierden de flukken Kanon ront-
om de Vefting andermaal losge-
brand , welke de fchepen na mal-
kanderen antwoorden ; en wan-
neer zulks ook driemalen herhaalt
was, wierden alle Officiers zoo
wel die van de zoldaten als van de
burgers ter handkus toegelaten,
Fff 3 en

Defche-
pen en Ves-
ting loflen
hare iïuk-
ken kanon,
en de bur-
gers en zol-
daten hun-
ne lnapha»
nen.

4i4 BESCHRYVING vande

en vervolgens de gantfche pleg-
tigheid met eene treffelyke maal-
tyd befloten, waar by zich ook de

gantfche Raad en andere gequali-
ticeerde Bedienden der Compa-
gnie bevonden.

XXXII. HOOFTSTUK.

Wat 'er na de komft van den nieuwen Heer
Gouverneur is voorgevallen j word by zom-
mige gehaat 5 de Schryver word by hem
zwart gemaakt ; en vele andere merkwaardig-
heden meer.

Bericht wat ''er na de komfi van den Hr. Gouverneur van Affenburg is voorgevallen. De
Heer van Affenburg word zeer gela/lert. Niemand heeft tot hem een vrye toegang dan
(PAbling. De Schryver by den Gouverneur zwart gemaakt. Van der Steil moet na Hol-
land ryfen. 4 Retourfchepen komen hier van Batavia. Dat Poulle op Batavia God en de
Juflitie om vergiffenis heeft moeten bidden word nader bekrugtigt. Met -wat voor omflan-
digheden de Gouverneur de regering over neemt. Van der Steil moet Rotterdam betalen.
De Schryver word in naam van anderen aan beide Heeren van der Steil gezonden. De
Schout by Nacht komt met den Fiskaal van de Retourvloot in de Haven , en neven den zei-
ven des Schryvers oude Vrindt IVilbelmi. De Vice- Admiraal Gerlachword by zyne aan-
landing van niemand ontfangen. Pieter Peil pleegt een Jcbandelyke daadt.

Uit mynen vorigen zult gy
hebben gezien, hoe won-
reTcoraft"a derlyk de zaken, voornamelyk 't
v»n den Kerkenwezen , door malkanderen
JSneur°u" gelopen hebben ; hoe aardig men
vin Aden- dezelve den Raad van Juftitie in
vocfrje- de hand gefpeelt heeft; hoe wak-
vaiicn. ker men daar mede te werk ge-
gaan is , tot dat men den geen , die
de waarheid verdedigde, de hand
op den mond deed leggen ; en hoe
verkeert men aldus in alle zaken
gehandelt heeft , daar men de Ge-
meente in plaats van dezelve in
ruft en vrede te {lellen, tegen ei-
kanderen ophitfte, en tragte de-
zelve tot eene onbetamelyke ver-
volging of zelfs tot wanhope te
brengen. Nu is myn voornemen,
om den Lezer verder te berichten,
wat 'er na de komft van den Heer
Gouverneur van Afïènburg is
voorgevallen, niet twyffelende, of
gy zult wel willen weten, op wat
v. v^e hy de zaken behandelt
heeft.

Gelyk echter al 't geen ik den
Lezer tot nu hebbe verhaak, en
na de komft van 't boven medege-
deelt Refcript der Voortreifelyke
Maatfchappy . voorgevallen is , en-
kel vervolgingen zy n gew eeft , dien
den Fiskaal independent moeten
worden toegeichreven ; om dat hy
het expreflen bevel in 't zelve ont-
houden ter zyde gezet, 't Gouver-
nenjent niet overgenomen , nog
den Heer van der Steil na Holland
gezonden had ; zoo zullen ook
deze volgende niet minder van 't
zelve flag zyn, en dienzelven oor-
fprong hebben; dog met dit on-
derfcheid , dat ik hier niet alleen
Geeftelyke of Kerkelyke zaken
maar ook ftaatkundige Konftgre-
pen aan den dag zal brengen, die
meer beklagenswaardig zyn , dan
dat men dezelve zoude willen
goedkeuren.

Ik ben niet van voornemen, om
my wydlopig in een geklag in te
laten, om dat de zaak zelf gefchrei

genoeg

KAAP de GOEDE HOOP. 415

genoeg en cene talloze menigte
tranen verwekken zal by de genen,
die den dapperen , wyzcn en ver-
maarden Heer van Ailenbnrg ken-
nen. Ik zegge enkelyk als voor-
af, dat men de verzen , welke de
gewezene Juftitie-Raad te Bata-
via , de Heer Overbcck , wan-
neer hy na Indie ging, of van daar
te rug quam , op den toenmaligen
Heer Gouverneur en zyne geda-
ne vraag gemaakt heeft, met allen
recht ook op dezen toegepalt kon-
den worden. De gemelde ver-
zen luiden , als volgt :

't Hoofd van het Hoofd de Goede

Hoop,
Vond alle dingen over hoop ;
Hy vroeg , wat raad ik hem daar

in kon geven ?
Ik zei , Myn Heer, V is een vuil

neßy
Gedult te hebben is hier befl ,
fffyl gy gedwongen zyt op goede

Hoop te leven.

Want 't blykt immers uit het
vorigen genoegzaam, dat de toe-
ftand aan de Raap de goede Hope
zoo verwart, wonderlyk en zelt-
zaam was, dat men fchier niet
meer will, wie de K.ok of zyn
maat was ; wien zoude het dien-
volgens vreemd dunken , dat de-
ze Heer Gouverneur zich niet zoo
voort in de zaken heeft können
fchikken ; wien zoude het vreemd
voorkomen , dat hy om achter de
rechte geileltheid van de zaak te
komen, in den beginne langzaam
in zyne verrichtingen is geweeell?
en wie zoude hem voor onverftan-
dig willen te boek Hellen, fchoon
hy zich in zodanigen verwarden
toeftand van zaken hier of daar
verfall heeft.
De Heer Ik weet zeer wei, datzommi-
van Affen- gen, voornamelyk de aanhangers
xeefgcias- van den Heer d'Abling hem voor
H«i eenen Dronkaard, liefhebber van
de Sexe, en een trage uitvoerder
van zaken uitmaakten ; my is ook
niet onbewuil, dat naderhand zy-

ne eigene huis en tafelgenoten,
die hy uit Holland, alszoldaten
met zich had genomen, meelt van
hem afgevallen zyn, na dat hy ze
tot voordelige en aanzienlyke
ampten bevordert had ; dog my
is ook zeer wel bekent, dat niet
zoo zeer de ondeugden die men
hem te lall lyde , en welke zelfs in
Holland verfpryd waren omzyncn
roemwaardigen naam , vorige tref-
felyke verrichtingen en trouwe
dienllen te bezwalken, en zyne
met zoo veel blped geverwfde
Laurieren t'ontnemcn ert te be-
morfen , hier van d'oorzaak wa-
ren ; als wel zyne oprechte liefde
ter gerechtigheid , en onvervalfch-
te trouwheid voor 't waar belang
der VoortrefFelyke Maatfchappy;
aangezien hy niet dulden wilde,
dat iemand de Compagnie eenige
vaten Arak ontllal, en vervol-
gens weder onder eenen vreem-
den naam aan dezelve verkoft; of
dat een ander 't overgezonden
houtwerk , als planken , balken,
fparren , enz. uitzocht , en 't onbe-
quame liet affchryven , onder
voorwentzel, van aan de kopers
niet dan goede waren te leveren ;
terwyl zodanige Voorllanders der
burgers doorgaans 't beft voor hen
zelf behielden , en of zelf ver-
bruikten, of voor goed geld ver-
koften.

En wie wilde alle de manieren Niemand
opnoemen, waar door de Voor-hem toe-
treffelyke Maatfchappy voor dezen satl8 • <**»
benadeelt is? Zekerlyk dit isded'Ablu*
rede ge weeft, dat men hem zulke
fchone eertitels gaf; wanneer men
nugade flaat,hoebehendigdeHeer
d'Abling by deszelfs aankomft, zy-
ne rol heeft weten te fpelen, zoo
zal het niemand vreemd toefchy-
nen, wanneer aangetoont word,
waarom de Heer Gouverneur zoo
langzaam in 't afdoen van zaken
geweeft is ; want niemand konde
by den Heer Gouverneur komen,
om hem alleen te fpreken , om
dat de Heer d'Abling zich altyd
by hem bevond, en hem van 't

een

4i6 BESCHRYVING van de

een en van 't ander verflag deed ;
en daar benevens voorgaf, dat hy
als een oude Bediende der Compa-
gnie, die de Oolt-Indifche waereld
ramelyk had doorwandelt, en wel
wift, hoe aldaar 't roer van de re-
gering moert behandelt worden ,
den Heer Gouverneur getrouwe-
lyk wilde byftaan, en de op 1 em
leggende lalt helpen dragen ; daar-
enboven ontbrak het hem ook niet
aan welfprekentheid , en aan een
goed oordeel , 't we'k als het wel
beiteed ge weeft, en 't hert met
den mond overeengekomen was,
zeer veel tot zyn eigen wehtand
en tot roem van den Gouverneur
zoude hebben toegebragt; en ein-
delyk wilt hy alle zaken een fraaje
glimp te geven , en na zynen zin
te draajen; aangezien hy zyne
gunitelingen op eene zeer minne-
lyke wys wilt voor te dragen, ter-
wyl hy de genen, die by hem in 't
oog liepen, zodanig verkleinde ,
lafterde en verdacht maakte, dat
vfreuS0cJ1dry" men niet licht konde raden, waar
by den de haat van den Heer Gonverneur
rorwut van daan quam. Een levent
gcmwkt. exempel heb ik aan my zelven ge-
had, älzoo ik by den Heer Gou-
verneur zoo zwart ben gemaakt ,
dat 'hy een langen tyd een pik op
my had. Wanneer 't echter ge-
beurde, dat 'er een zaak voorviel,
waar by ik my moeft laten gebrui-
ken, merkte hy zeer ras, dat my
onrecht gefchied was; gaf ook
zulks mondeling te kennen , en
veranderde naderhand zynen haat
in eene oprechte liefde.

Dog dit alles zy flechts als ter
loop aangeroert; ik zal weder tot
myne vorige fchryfwyze treden,
en den Lezer berichten, wat 'er
van tyd tot tyd voorgevallen is;
waar by dan voornamelyk ftaat te
merken, dat de eerite vier dagen
alleen met vifites doorgebr.igt
wierden ; ten dele om den Heer
Gouverneur van zyne lange reize
van 9. maanden te laten uitruilen;
en ten dele , om zyne onverwach-
te en gantlchelyk niet gedachte

komft te begunitigen. Doordien
ook te gelyk met hem de nieuwe
Prediker , die in de plaats van den
afgezetten Pieter Kalden quam, als
mede de na Holland gezondene
Burgermeelter, Henning Huffing,
aanlanden , begaven zeer vele ,
daar onder ik ook, zich by hen,
om hen te verwellekomen.

Merkwaardig echter is voorna-
melyk, dat de Heer d'Ablingdie
te voren den Heer Ie Boucq 700
dikwyls had laten aanzeggen , dat
hy 't predikershuis zoude ruimen,
nu gantfchelyk Üil zweeg, en zelfs
niet liet merken , dat 'er iets dier-
gelyks voorgevallen was; merk-
waardiger echter is mynes bedun-
kens, dat hy niet op nieuw daar
op bleef Itaan, dat hy daar uit
trekken moeit, om dat de nieuwe
Prediker tegenswoordig was, en
eene woning van noden had ; ja
dat hy dènzelven daarentegen in
zyn huis nam, en hem zoo lang
van alles verzag , tot dat de ge-
! melde woning ledig was, 't welk
de nieuwe Heer Prediker zelf aan
den Heer Ie Boucq verzocht, en
ook dien zelven dag,namelyk den
x8. January verkreeg, in welken
tvd de Heer d'Abling den nieuwen
Prediker zodanig hadde ingeno-
men, dat 't vertoog van den Heer
Ie Boucq geen plaats by hen vond;
aangezien hy nog met de eerite re-
tourvloot over de zaak van Ie
Boucq aan den Kerkenraad van
Amlterdam dermate heeft gefchre-
ven, dat de Heer Ie Boucq in 't
[ ongelyk gefielt wierd.

Dien zelven dag, te weten den
j 2.8. January bezocht de Heer Gou-
I verneur met den Heer d'Abling,
| zonder twvffel , op deszelfs aanra-
den , de Heer van der Steil, waar
by , zoo als het zeggen was, voor-
geltelt zoude zyn, dat niet alleen,
alle deszelfs goederen confiscabel
waren, maar dat hy zich als nu
ook moeit gereed maken , om ach-
tervolgens 't bevel der Voortrefte-
lyke Maatfchappy, met de ver-
wacht wordende retour-vloot na

Hot-

KAAP de GOEDE HOOP. 417

Holland te /.dien. De gerechts-
bode echter, Johannes Kaallok ,
een guntleling van den Hëerd'A-
bling, liet zich tegens eenige nieu-
we aankomclingen , huisgenoten
van den Heer Gouver i cur, ver-
luiden, dat alles nu wel zoude
gaan, als de Heer Gouverneur
flechft met den Heer d'Abiing
kon over weg komen ; welke
woorden van vele /eer verfchei-
dentlyk uitgclegt enverltaan wier-
den.
Van der Vermids nu de tvd aanquam,
Hoiand" dat de Oolt-ïndifchc Ketour-
teucn. vloot, of zoo als men hier zegt,
de Orlammen verwacht wierden ;
(Haat aan te merken, dat 't Ma-
leif:h woord Orlam , zoo veel
wi' zeggen, als iemand, die meer
in 't land is geweefl, terwyl dat
van Gram Ban zoo veel heet, als
iemand , die eerll uit Holland
komt) zoo vond zekerlyk 't zeg-
gen van den Heer Gouverneur by
velen ingang, hoewel men nog
aan de waarheid twyrTelde; en
merkten zy aa 1, dat gelyk de He-
mel gcene twee Z -»nnen, de Kaap
de Goede Hope ook geene i. of
3.Gouverneu s dulden kon.Zom-
migen wierden ook daar in be-
kragtigt, om dat het geluk wilde,
dat den }o. van diezelve maand 4.
feSjST Ooft-Indiiche Retour fchepen in-
komen al- Hepen, welke de Opper-Koopman
Baum. vari 't Hoofd-Kantoor en Veiling
Batavia , de Heer Louis Gerlach ,
als Admiraal geboden had; die
een man van zonderbare lieftaliig-
heid was, welkers verdienden de
hoge Indilche Regering dikwyls
met een Gouverneurs-plaats heeft
willen belonen, welke hy echter
heel beleefdelyk van de hand ge-
wezen heeft ; en van de gemelde
hoge Wifche Regering bevel had,
deze Raourvloot als Admiraal
t'huis te brengen, by aldien de
Gouverneur van Ceylon, de Heer
Cornelisjansz. Simons, niet zou-
de aanlanden, welke Gouverneur
eerlt onlangs in Holland tot ordi-
naris-Raad van de meergemelde !
IL 'Deel.

Indilche Regering benoemt was»
en men derhalven niet will, of hy
na Holland te rug keren, of na
Batavia gaan zoude, om dit hoog
ampt aldaar te bekleden ; dog zoo
hy na huis vertrok, zoude hy \ i-
ee- admiraal zyn en blyven.

De vreugde over de komfl der Or'jm-
4. fchepen, was by de inwoners hoo«ge-
on gemeen groot ; om dat zy vafte a<h ', ,
hope hadden, dat de andere Ba-
tavifche fchepen, die door iiorm
van malkandercn waren afgeraakt,
ook niet lang zouden uitblyven;
daarenboven houden zy dezen
Orlammen-tyd jaarlyks voor een
halve Mille óf jaar merkt, aange-
zien hare huizen daar door met
vele vreemdelingen opgepropt
worden, die rykelyk geld verte-
ren, eu den overvloed der veld-
en tuin-vruchten als mede 't vlcefch
helpen gebruiken ; behalven dat
al 't nodige van Thee, Porcelein ,
Chitzen, Zuiker, Zydc, Damas-
ten, enz. door de matronen te
koop gebragt word; gelyk dan
toenmaals alle de goederen, van
de genen die onder wege geflur-
ven waren, door den Guarni-
foens-Boekhouder , die ook te
gelyk Curator ad lïtes is , by open-
bare opveilinge aan de burgers
verkoft wierden. Zelfs verkopen
nu en dan eenige Schippers, Boek-
houders, Stuurluiden en anderen
van haren medegebragten voor-
raad , 't geen , dat zy vrezen , dat
de VoortrefTelvke ^ 1aatfchappy in
Holland hen niet zal laten volgen,
zoo dat om dezen tyd alles goed
koop is, als men Hechts een wei-
nig moeite doet, en geld door
geld zoekt te winnen.
Daarentegen maakten de Scheeps- Baij»^
timmerluiden van 't fchip, ge- ^8nh.ctld
naamt de Generale Vrede, zich fcheepioik
deze vreugde weinig deelachtig , {J^^f
om dat zy het meer met den drank de word
hielden, en den 31. dezes in haar ecllraft«
fchip, wakker befchonken , ver-
fchil met malkander kregen, en
de eé\i den anderen met een mes
quelle;hebbende de ondertimmer-
G g g man

418 BESCHRY

man den oppertimmerman van ach-
teren onder 't fchouwderblad een
fteek toegebragt, waar over zy
beidein hechtenis gezet, en ver-
volgens door de dienaars van 't ge-
recht zwaar gegeeffelt wierden.

By deze gelegentheid van zoo
vele vreemdelingen , kreeg een
'van mvne belle vrienden , genaamt
Valentyn Kleinfeld, zyn huis ook
wakker vol, die wanneer ik hem
quam bezoeken, van de Kaapfche
zaken begon te fpreken, en als wy
onder anderen van den Secretaris
Poulle fpraken, viel ons zekere
Batavifche Juffrouw , huisvrouw
van den Heer Pool, die eenige
jaren aldaar Wyn koper geweeit
was, in de rede, en zeide, dat
zy den gemelden Poulle wel ken-
de; dat hy te Batavia Barbier ge-
weeit was, en zeer flecht geleeft
had; en dat hy onder anderen
verfcheide menfchen gelauert heb-
bende, by den Raad van Juttitie
van gemeld Batavia deswegen aan-
geklaagt en door dezelve behal-
ven in een geldboete, verweven
was, om geknielt met bloten hoof-
de God en de Jullitie om vergiffe-
nis te bidden; daar by voegende,
dat hy te Batavia in een flecht
blaadje (tont, en dat hy daar nooit
in den Kerkenraad zoude geko-
men zyn, enz. Dog dit betuigde
deze vrouw niet alleen vrywillig
en ongevraagt, maar ook alle an-
deren, die van Batavia gekomen
waren, bekras;tigdenhet,zoo dat
my dunkt, dat men aan de waar-
heid niet meer twyffelen kan.

De Vice- Admiraal , de Heer
Gerlach, gaf daar van nevens zy-
ne huisvrouw en fchoonmoeder
insgelyks een onpartydige getui-
genis , welke laatfte daarenboven
lchertswyze van de Kaap de Goe-
de Hope zeide, dat behalven ve-
le quade menfchen, alhier 3. pla-
gen aan te treffen waren, namelyk
vliegen , vloojen en de Wind ; waar
in hy ook niet dwaalde, zoo als
ik heel wydlopig zoude koinen
aantonen, ten ware 't der moeite

VING VAN DE

l niet waardig en ik beducht was,
dat de Lever daar in niet veel
fmaak vinden zoude.

Ik fpoede my liever tot den eer- . Metw*i
iten February, als op welken dagihndi^j&j
de Heer Gouverneur zyn ajnpr -^e.n dc
eerit recht aanvaard heeft? door heur der»)
dien hy door den Heer d'Ab!ingge;ns°-
in 't by/yn van den Edelen Acht- mcef heeft,
baren Raad van poliey en andere
hoge Bedienden der Compagnie,
aan de burgers en zoldaten , die te
zamen geroepen waren, voorge-
llelt wierd. De omilandigheden,
daar by voorgevallen, zyn dezel-
ve, welke by de overneming van
de regering van den Heer d'A-
bling bygebragt zyn ; want van de
Veiling wierden $5. en van de
fchepen 30. (tukken kanon losge-
brand ; dog ftaat aan te merken,
dat de Heer d'Abling by deze
voorltelling eene korte redenvoe-
ring aan 't volk deed , en dat de
gantiche y/ere leuning van de
trap, waarop de Heer Gouver-
neur zich nevens zvne Raadsp'r-
zonen bevond , met laurierrak-
ken, rosmaryn, en allerhande
fraje bloemen bevlochten was;
voorts dat deszelfs hoofd met ee-
nen roden en witten hemel voor
de Zon was bedekt, waarboven
een Kroon van rosmaryn en lau-
rierbladen hing, in 't midden van
dewelke de naam van den Heer
Gouverneur L. V. A., op eene ta-
fel gefchreven , te lezen was ;
daarenboven ontfingen de bur-
gers, die na gedane hulde buiten
in 't geweer moeiten liaan , bevel,
in de Veiling te trekken, tenein-
de zy hem allen zouden zien;
en eindelyk na dat dit alles binnen
den tyd van twee uuren was ver-
richt, wierden de Officiers van
de burgers en van de bezetting,
nevens de Raadsheren en andere
hoge Bedienden der Compagnie
door den Heer Gouverneur tref-
felyk ter maaltyd onthaalt.

Even na deze voordclling
wierdt door den Vice-Landdroll,
Samuel Martinus de Meurs, een

Franfch-

KAAP dr GOEDE HOOP. 419

Franfchman, die op Drakeniteen
woonde, op een wagen herwaards
gezonden) om dal een (laaf hem
met een mes dodel) k gequetft t n
zich rhet de vlugt gefalveert h
den volgenden dag begaf lig de
\'i :e-Landdro(l zelve bv den
He r Gouverneur, om daar van
behoorlyk verflag te doen , en
klaagde ter zelver tyd over eenige
andere ingezetenen (Ier Colonien
van Stellenbofch en Drakenfteen;
dog de Heer Gouverneur nam
zulks niet alleen heel qualyk, maar
zeide ook in 't h\ /\ n van den
Heer Ie Boucq, die zich om zv-
nc eigene /.aken aldaar bevond;
dat hy niet gaarn zag, dat hv altvd
over de ingezetenen klaagde, om
dat dezelven zyne liefde kinderen
waren, \\ a ir over God en de He-
ren van 't Vaderland hem tot Vader
gezet hadden; 't welk dezen Vi-
ce-Landdroll bewoog, elders na
hulp om te zien ; wyl hy wel
merkte, dat de voordelen, welke
hv van boetens moeit hebben,
heel dun zouden gezaait zyn, en
weinig vruchi dragen zouden.
'Device- De Lezer, hoop ik, zal niet
word bs- Qualyk duiden, als ik u dezen
fchrcfen. Vice- Land drofl: een weinig dui-
delykér befchryf, aangezien gy
daar uit tot genoegen zult können
zien , wat hy voor een knaap ge-
weeltis, en hoe ver zyn bedryf
zich geftrekt heeft. Hy was in
Holland anders genaamt als hier ,
te weten , Samuel Martini, en
wierd wegens flecht leven gevan-
gen op 't fchip gebragt, waar me-
de hy hier gekomen is; zyn ampt
op 't fchip was matroos; in den ja-
re 1706., wanneer hy aanquam,
verzocht hy den Heer Olor-ßerg,
Kapitein der bezetting, zeer in-
pandig, om hem voor zoldaat aan
te nemen, ten einde hy van 't
handwerk van matroos , 't welk
hy of niet vcrilont, of hem niet
behaagde, zoude ontflagen wor-
den ; na dat 't nu alhier eene zeer
donkere tyd was, zoo als uit my-
nen vorigen blykt, begaf hy zich
II. 'Deel.

in dicnll van den Landdrofl Star-
renberg, en wier ' een I .and.lien-
dcr? kon daar na wanneer de vo-
• Vicc-I ,and droit, Janus Vdri-
anus Montanus uitgediem had, en
na Ceylon vertrekken moeit,,
wierd hy op de vporfpraak van
tien gemelden I .anddroit Stai ren-
berg, Vice-Landdrolt, en wan-
neer ook deze op bevel der Heren
Bewindhebbers na I rolland moell
wandelen, bleef hy dit ampt onder
den titel van provifionclcn Land-
droll verrichten. In die waardig-
heid bleef hy lang, binnen welken
tyd hy ook met de dogrer van den
burger en diaken , Willem Jagt,
is getrouwt, hoewel hy dezelve
naderhand trouwloos verlaren
heeft; aangezien de zullcr van den
Stellenboilchen Prediker , H n-
drikBeek, hem beter bekoorde,
in hope, dat hy door hare vrien-
den , meer bevordert zoude kön-
nen worden; gelyk hy dan ook,
zoo dra hy zich van de eerlte ont-
flagen en met deze getrouwt was,
door den Heer Gouverneur en
den volgenden Commifïaris , om
flechts van de vrienden ontflagen
te worden, tot abfolute Landdrofï
aangellelt is, en de qualiteit van
Vaanderig daar by bekomen heeft.

Het zoude my zeer licht vallen, De Schry-
om van 't leven en wandel van de- *er ^^
zen Landdroit vry meer te berich- van der
ten, b iiten 't geen reeds in eeniee crdI eI?

P r 1 • , • 1 Samuel

van myne vorige gefchied is ;dogEi/.evier
ik zal alles befparen, tot dat het bci0Cht-
te pas komen zal. Tegenswoordig
zal ik enkelyk zeggen, datikden
3. dezer de eer had, van den Heer
Willem Adriaan van der Steil en
den Heer Samuel Elzevier bezocht
te worden, wanneer hy niet alleen
zyne fraajigheden. die hy my ge-
leent had, daar onder eene tover-
lantaarn en en;ge vcrrekykers,om
dat hy na Holland gaan moeit,
weder eifchte, welke ik hem ook
zoo voort t'huis zond; maar ook
over de wifielvalligheid der tvden
klaagde, midsgaders eenige voor-
beelden bybragt , en zich daar me-
Ggg z de

420 BE SC HR Y VING van de

de troofle ; ik verbeelde my, dat
hy onder 't roken van een pyp ta-
bak , wat meer uit zoude zyn ge-
komen, dog te vergeefs; onder-
tuflchen zocht ik hem in zynen te-
genlpoed te trooften, en bragt an-
dere voorbeelden by, dat Minis-
ters verdrukt geweeit waren, dog
die naderhand hunne onfchuld in
den dag geftelt hebbende, vervol-
gens weder hoger en heerlyker in
't licht quamen, en hunnen roem
daar door vergrootten ; daar by
voegende, dat ik 't zelve van hem
ook hoopte te beleven.

Wat verder de volgende dagen
voorgevallen is, acht ik onnodig
met veel omftandighcden te verha-
len , om dat zulks van weinig ge-
wigt is; want wat belang heeft
tog de Lezer, dat ik verhaalde,
dat Henning Hufling en zyne mak-
kers den 4. dezer, achtervolgens 't
boven medegedeelt Refcript der
Voortreffelyke Maatfchappy van
den 30. Oftober 1706. tot 'tgepri-
viligeert flachten voor de gemelde
Maatfchappy en hare fchepen by
plakkaat aangeftelt en daar door
't bovengemeld mandement van
den Heer van der Steil vernietigt
is? Wat voordeel heeft tog de
Lezer, alsikzeide, dat de Heer
Gouverneur van AfTenburg den
Vice- Admiraal, den Heer Louïs
Gerlach onthaalt, en dat deze ge-
klaagt heeft, dat men hem niet,
zoo als de gewoonte anders is by
zyne komft had ontfangen,en dat
de Gouverneur zich ontfchuldio;-
de , met te zeggen dat hy zulks
niet geweten had , dat hy anders 't
ceremonieel wel zoude in acht ge-
nomen en Gedeputeerden gezon-
den hebben, om hem te verwel-
lekomen; zulke en diergelyke
kleinigheden zyn mynes bedun-
kens veel beter ongeroert gelaten,
dan van dezelve met vele woor-
den gewag te maken. Dat ech-
ter de Heer van der Stell gewei-
gert heeft, den ouden Heer Rot-
it -rdam te betalen, ten ware hy
door den Rechter daar toe ge-

dwongen wierd, zulks fchryf ik
daarom, omdat van deze materie
reeds hier voore gemeld is ; dat hy
zyn gantfeh kapitaal in handen had,
met voornemen , om niets daar
van uit te keren ; voornamelyk
echter wyl de Heer Gouverneur
van AfTenburg den 7. dezes tot
den gemelden Rotterdam zeide,
dat hy hem , als hy daar over
klaagde, door den Raad van Ju-
ftitie wel dwingen zoude, zoo als
ook isgefchied, en kort hier na
volgen zal.

Ik zoude ook nodeloos achten ,
den Lezer te verwittigen, dat ik
my op verzoek van den gemelden
Hufïïng en van andere goede
vrienden hebbe laten bewegen,
den 9. dezes nevens den Heer
Kleinfeld, tot den Heer Willem
Adriaan van der Steil te gaan, en
hem een papier, waar op een
fchuld van 60000. guldens ftont,
te behandigen, en deszelfs ant-
woord te horen , en daar vanver-
flag te doen; ten ware gy myn
Itilzwygen niet even zoo quaad
mögt duiden, dan de Heer van
der Steil deed, wanneer hy my den
8. Maart met den Heer Elzevier,
zyn broeder den Heer Francois
van der Steil , en den Kapitein Jo-
han du Verfeyn bezocht ; want hy
wierp my voor, dat ik de onzy-
digheid heel flecht had waargeno-
men , die ik evenwel belooft had
altyd te houden ; alzoo ik my van
zyne vyanden tegen hem en zynen
broeder, nevens den gemelden
Heer Kleinfeld had laten gebruiken
en nog deed ; aangezien ik met een
boer den n. dezes by den laatften
ook was ge weeft, om dat zy een
verfchil hadden, en de gemelde
boer, genaamt Hendrik Roten-
burg, niets van den Heer Simon
van der Steil konde verkrygen,
en hy hem zeide, dat hy hem voor
den Rechter zoude roepen, als hy
iets van hem te ciilchen had, om
dat 'er zoo wel voor hem, als voor
den gemelden boer recht was ; ver-
mids ik echter enkelyk by hem

was

KAAP

n E

GOEDE HOOP.

was gegaan, ten einde een ieder
juitl niet /.oude te weten krygen ,
wat 'er voor een verfchil tuiichen
hem en den gemelden I luling u as,
en met den gantfehen handel niet
te doen hul , en 'i my niet fchelcn
konde hoe 't daar m -de ging; zoo
hadden \vy t geluk, dat hy ons
voornemen eer prees dan laakte;
welk oordeel ik ook van den Le-
zer verwacht ; en geh k 't ant-
woord van den Heer van der Steil
was, toen ik hem 't papier ter
hand (lelde: Ik hoor en ik zie, zoo
hope ik insgelyks van u, dat gy
dit horen en zien, en ook een ge-
lyk vonnis daar over vellen zult.

Wat behagen z >ud gy ook kön-
nen fcheppen in 't lezen van een
partj particuliere iaken^welke on-
der anderen een burger, genaamt
Elers, met den gemelden Francois
van der Steil gehad , en deswegen
den Heer Gouverneur verzocht
heeft , ten einde hem de acten van
de Secretary mogten worden ge-
zonden , welke hy in de vorige re-
gering niet had mogen bekomen;
als mede wanneer ik 't uitdrukke-
lyk bevel aan den Secretaris <Poul-
le daar byvoegende , inhoudende
dat hy hem dezelve zonder tyd
verzuim zoude ter hand Hellen ;
irrt byvoeging, dat hy niet wilde
dulden , dat iemand ongelyk ge-
daan wicrd,of dat door den Rech-
ter een vonnis zoude worden ge-
velt, dat niet oprecht , gerech-
tigheid en billykheid gegrond was. ,
Wat zoude de Lezer voor voor- |
deel daar van hebben als ik u ver-
haalde, dat de Heer Ie Boucq we-
gens 't bovengemeld verichilmet
Poullc den 9. dezes voor den Raad
vanjullitie heeft moeten verlchy-
nen , daar de zaak nog niet uitge-
wezen is? Even zoo weinig voor-
deel zoud gy daar uit können ha-
len , als ik u opdiichte , dat de
Heer Gouverneur , als hy over
tafel zat , en zynen gewezen Ka-
pitein, Gerrit Gerritz. Boon by
zich had, waar tnede hy hier ge- .
komen was, eenen burger , die

42 1

hem eene reedi van hem geteken-
de ordonnantie toonde, achter-
vol 'welke hy in 't Com
gnies Koorn magazyn verrat
eruA ten te brengen, en :hr,
dat hy dezelve andermaal tekenen
/.oude, om dat de I leer d'Abling
bonen daar by gevoegt had, wei-
gerde, om zulks te doen; onder
voorwentzel ,dat hy wel wilt, hoe
men met de ordonnantien leven
moeit; dog wyl hy 't voordcel van
den burger daar onder merkte,
ten welkers behoefte hy alles doen
wilde, 't geen niet tegen zynen
pligt aanliep, zoo tekende hy de-
zelve nog eens, midsdat de Heer
d'Abling op zyne hoede zoude
zyn, dat hy voortaan niets dierge-
lyks meer buiten zyn weten deed.

Alle deze kleinigheden en nog DeSchouc
v^el meer andere gaa ik dtenvol- konuÄ
gens voorbedachtelyk verby; endcnF,s!^
berichte den Lezer, dat den rsrSrJfet
February de gewezene Comman- «" denha-
deur.van de Batavifche Rede die ven'
nu van de hoge Indifche Rege-
ring over deze Retourvloot aan-
gellelt was tot Schout by-Nagt, N.
Langeman, een man van zonder-
linge ondervinding en bequaam-
heid, nevens den Fiskaal van de-
zelve vloot, de Heer N. N. Raven,
geweze Opper- Koopman te Bata-
via , met 't fchip Dank ervliet, ge-
voert by Kapitein Langerwee,
aangeland is, 't welk na 't doen van
7. fchoten , met 5-. fchoten van de
Yelting bedankt is. Met 't zelve
fchip is ook gekomen, de Heer
Frederik Wilhelmi , die voor de-
zen met my te Nurenberg geftu-
deert heeft, naderhand op d'uni-
verfiteiten geweeft, en eindelvk
in den jare 1706. na Indic gevaren,
uit Aiia weder te rug gekomen is,
en heeft my nevens andere Offi-
ciers bezocht.

Kort daar op is ook 't fchip ^<j Vicc-
Kiefhoek, alhier in den haven m-Gerfach
gelopen, 'twelk den Yice-Admi- «ordby
raal of ook Admiraal, den Heerfa^gT*
Louis Gcrlach aan boord had , niemand
een man, welke de Indifche Re- omuilscn-
Ggg 3 gering,

BESCHRY VING

rrPeil
pleegt ee-
ïie fchan-
delyke
daad.

422

gering, zoo als gemeld is, dik-
wyls tot Gouverneur heeft willen
\ erheffen, 't welk hy echter altyd
heeft afgefïagep; weshalven ook
deszelfs fchip behalven de vlag, de
wimpel van den groten malt liet
n , na 't begroeten van de
Veiling en 't bedanken van dezel-
ve, 't welk door eenige kanon-
fchöten gefchiede, Hapte de Heer
Gerlach aan land, alwaar hy nie-
mand dan den Heer Ie Boucq vond,
die hem verweilekomde, 't welk
echter altyd gebruikelyk is, ten
welken huize hy ook met zyne
gantfche familie zyn verblyf nam.
Eer nog de andere fchepen aan-
quamen, is 'er een zeldzaam ge-
val met mynen buurman en lands-
genoot, genaamt Pieter Peil, ge-
beurt, 't welk ik den Lezer ook
berichten moet. DegemeldePeil
hadde eerll onlangs de dochter
van Pierre Noail, Franfch vlugte-
ling getrouwt, dewelke wyl ze
fraai en jong was, en hy daarente-
gen oud en afgeleeft, zoo wierd
hy op haar jaloers <, en plaagde

VAN DE

haar zoo lang, tot dat zy eindelyk
uit vreze voor de dood, waarme-
de hy haar dreigde, zynen beften
vriend en mynen landsgenoot, ge-
naamt N. Hertel, betichte, hoe-
wel onfchuldig, dat hy gemeen-
fchap met haar had ; wanneer de-
ze Peil zulks hoorde, liep hyop
ltaande voet met een bloten degen
na dezen landsman en doorreeg
hem , waar na hy zoo voort gevat
en in hechtenis gezet wierd, waar
uit hy ook niet geraakte , voor dat
de gegriefde Hertel herfielt was,
en hy eene tamelyke geldboete
betaalt had.

Ik had wel gemeent, dat in dit
Hoofdltuk het vertrek van de
Retourvloot ook zoude hebben
können melden , dog doordien de
fchepen nog van Ceylon nog van
Batavia alle hier zyn, en geduren-
de haar verblyf alhier veel zaken
zyn voorgevallen, zoo werde ik
genoodzaakt, deze materien, tot
op de naafte gelegentheid te fpa-
ren.

XXXIII. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. +2J

XXXIIL HOOFTSTUK.

Van de zaken , die na de komft van den H<cr
Admiraal en Commillaris Simons, rot on z vu
vertrek zvn voorgevallen , nevens vcrlcheidc
andere byzonderheden.

Ds Admi-
raal en
CommilTa-
ris Simons
komt bin-
nen.

De Admiraal en Cmmiffar'ts Simons komt binnen, 't Lyk van de Commandeur Weider s word
aan land gebragt. Lykflatievan den lieer II 'elders. Simons Word als Cotnmißaris voor-
gefield I 'an der Steil ontfangt andermaal bevel, om zig tot. zyn vertrek gererdt te maken.
De Jt hu ld eiffchers vallen hem op *tlyf. Van der Hey de en 'las bekomen ■ tegen

hem. L ittrekzel van deze volmagt. Tas en van der I eyde hot/den vetgeefi om reflitutie
van eer aan. Simon van der Steil houd een galimnl. Qvade argwaan van ditgaßmaef.
dachte van tvjee bar'iers daar van. I erjihil onder de vloot -voerders. Tuffchen Langajdam
tn Blefitis. Van der Ileyde en Taskrygen reflitutie vrn eer. d Admiral en andere Heeren
be even zich aan boordt. Zeldzame trowwing ■ Van der SteJs goederen Worden verkogt.

't Lyk van
den Com-
mandeur
Welders
word aan
land ^e-
bragr.

Doordien ik u laatft heb be-
iooit, te melden, 't geen 'er
j r n Ie 't verblyf van de re-
tÖtirvloot alhier, is voorgevallen,
200 wil ik hier mede myn woord
geltand doen, en u fchoon 't u nog
200 wohderjyk in de ooren mögt
klinken, alles oprecht, en zonder
nadeel aan de waarheid te doen ,
berichten.

Dienvolgens Maat te merken,
dat de Gouverneur van Ceylon,
en gewezene Raad van Indie, de
Heer Cornelis Jan Simonz. den
13- February met eenige Ceylon-
fche retourfchepen,als Commifla-
risvan deze Kaap, en Admiraal van
de retourvloot alhier aanquam,
dog dat hy wegens den zwaren
Zuid wellen wind eerlt den volgen-
den dag met zyne by zich hebben-
de fchepen op de rede 't anker
liet vallen, en den 25-. onder 't
losbranden van vele {tukken aan
land ging , alwaar hy de burgers
in de wapenen vond , en zich al-
dus na de Veiling begaf.

Met deze Ceylonlche fchepen
is ook de gewezene en onder we-
ge overledene Commandeur van
Galen ( zynde eene hoofd-veiling

op Ceylon , met eenen treffclykcn
haven, waar in meelt alle/chepcn
ten anker komen , en voor de
meelle winden veilig leggen ) de
1 Heer N. Welders, dien men in zy-
ne dqodkilt met Vrak begoten, en
! tot nu .daar in bewaart had, den
j 27. Febr. aan land gehragt; door
dien hy echter /eer vele goede-
ren en kpitbaarlïeden by zich had,
wierd deszelfs begraven is eerftden
29. van diezelve maand met de
grootile pragt en gevolg zoo wel
van alle zee-Officiers als ook van
vele burgers volbragt ; teneinde
midlerwyl van zyne gantfche nala-
tenfehapeene nette 1) 11 opgemaakt
en zyne erfgenamen altyd reken-
fchap gegeven zoude können wor-
den ; ondertullchen heeft men
den Garnifoens- Roekhouder en
Curator ad Utes, den Heer Jakob
Crufe beticht, als of hy niet trouw
had gehandelt, hoewel ik wel
weet, dat hy niet zoo zeer, als
wel miilchien anderen met deze
nalatenfchap qualyk geleeft heb-
ben.

Ik zal, hope ik, niet qualyk Lykrtati§
doen, dat ik den Lever, wyl ik y?ndenr ,
boven heb gemeld, dat deze Heer ^"s.

Com-

424 BESCHRYVING van de

Commandeur met grote pragt ter j
aarde beitelt is, de daar by voor- |
geva lene plegtighenen eenigzins
uitvoerlykcr belchryf ? Dienvol-
gens itaat te merken, dat de
vaanderigCajeJefle Slotsboo voor
af ging;, dien een Compagnie sol-
daten van de bezetting volgde ,
welke allen met 1'nnphancn verzien
waren; vervolgens quam eene
Compagnie, met hele pieken,
zwart geverwt ; beide Compag-
nien waren met hunne ordentlyke
trommelflagers verzien , welker
trommels met zwart laken over-
trokken waren, om den klank te
verdoven; achter de piekeniers
volgde de Luitenant, die 't wapen
van den overledenen droeg ; en
dezen twee vaandragers , de een
met den Commandeurs ftaf,en de
ander met den bloten degen ; daar
op volgde 't lyk, 't welk van 16.
matrozen gedragen, en van i<5.
Onder-Roopluiden verzelt wierd ;
eindelyk zag men de gantfehepro-
ceflie, waar by zich niet alleen de
Heren Vlagmannen en de Heer
Gouverneur, maar ook alle ande-
re hoge Officiers van de vloot en
Heren van deze Kaap, mitsgaders
zeer vele burgers bevonden. Alle
minuten wierd 'er een itukgefchut
afbrand, tot dat 't lyk ter aarde
beitelt was; vervolgens fchoten de
zoldaten drie falvös en wierden
telkens van de Velling met een ka-
nonichoot bedankt ; eindelyk
wierden van de Veiling nog elf
ftukken losgebrand, en deze ftaat-
zie befloten.
Simons T3jcn welven dag wierd voor de

als o

Commifla- middag de gewezene Gouverneur
n^voorge- Simons, opentlyk als Com miliaris
van den Gouverneur en Raad er-
kent, en aan 't volk voorgellelt.
De plegtigheden komen meelt o-
vereen, met de gene die by de
voorftelling van den Heer Gou-
verneur van Aflenburg in acht ge-
nomen zyn ; enkelyk Itaat te
merken, dat na 't lezen van zyne
Commune, welke hy van de ho-
ge Indifche Regering te Batavia

had ontlangen, geene Hukken gc-
loit zyn; dog dat 'er eenige tyd
daar na, wanneer hy in den ha-
ven insgelyks a!s CommifTaris
wierd verklaart, van 11 . fchepen,
die op de rede lagen , 165. kanon-
fchoten gedaan zyn.

Dog ik moet my nu van zulke va^e^r'
byzonderheden een weinig ont- sicii ont-
houden, om dat 'er voor 't ver- ?ngtanr
trek van de retourvloot, nog vele bevel, oni
gewigtige zaken voorgevallen zyn, *id|tot_
die b\ gebragt moeten v\ orden , ten trek gereed
ware ik den draad van de gelchie- tcmaken«
denis breken wilde; onder ande-
ren heeft de Heer van der Steil
met alle zyne vri.nden zyn bell
gedaan, het daar hene te brengen,
dat hy alhier op zyn landgoed Ver-*
rege/ege/i, mögt bl)ven; dog te
vergeefs, om dat de tegenwoor-
dige Regering tegen het uitdruk-
kelyk bevel der Voortrcfïelyke
Maatfchappy niet handelen wilde;
en dezelve hem door twee Gede-
puteerden liet aanzeggen, dat hy
de moeite zoude gelieve te nemen,
om met vrouw en kinderen, zoo
wel als de anderen ontbodenen,
met deze vloot na Holland te ver-
trekken; waar toe hy zich dan
eindelyk ook gereed maakte.

Dog eer en alvorens hy zich aan S^cfi?*'
boord heeft können begeren, heb- vallen ha^
ben hem de genen, die nog geld0?'*1^-
van hem moeiten hebben , wak-
ker geplaagt , om het voor zyn
vertrek van hem te bekomen ; en
moeil hy genoegzame borg Hel-
len, dat de oude Rotterdan jaar-
lyks zyne bedungene gelden, en
na verloop van eenen zekeren tyd,
de hem toegedane moederfcha-
pen verzekert was. De genen die
voor de wollige fchapen hadden te
eiflehen , heeft hy door van der
Heyde haar geld gezonden , en
denzelven gebeden, dat hy hem
tog niet verder vervolgen zou-
de.

Dog de gemelde van der Hey- u^1^"

de konde de aangedane fmaad zoo T«bek».

weinig vergeten, als Tas of eenn^n™!-
1 • ij u„ magt, te-

van de vorige vervolgden; nygcnhcm<

heelt

KAAP de GOEDE HOOP. +;5

heeft derhalven hy de Regering
aangehouden; dat door dien zy-
ne overige medegenoten hem en
T.is volmagt wilden geven , om
gerechtelyk tegen <.\vn Heer van
der Steil te werk te gaan, tot dat
7.y voldoening /.ouden hebben b
komen, de Heer Gouverneur
mogte gelieven, dat zyn geheim
Secretaris Willem Helot dezelve
oplteldc, en van de anderen liet
tekenen.

Door dien nu de Heer Gouver-
neur van Aflenburg bevond, dat
dit verzoek billyk was, zoo gaf hy
Helot bevel, om zulks zoo voort ,
hoewel tot zyn groottte fpyt,
werkftellig te maken.
Uittrek. Ik zoude den Lezer deze vol-
^dc" magt wel können mededelen, ten
magc ware ik beducht was, du zy u te
lang en te verdrietig zoude vallen.
Het zal genoeg zyn, dat ik u een
nittrekzel daar van geef, 't welk
hier in beftaat ; dat de twee gemel-
de burgers alhier van hunne me-
devervolgden volmagt bekomen;
om K>0 wel hier aan de Kaap, als
in Holland of ook wel elders in 't
gebied der Heren Staten Gene-
raal der Vereenigde Provintien ,
in perzoon of do^r gefubititueer-
den voor alle Rechtbanken te age-
ren ; hare zaken en zwevende
verfchillen tegen den Heer van
der Steil en eenige anderen , of
ook tegen een ieder te defende-
ren ; lïtent te contelleren ; repli-
ceren ; dupliceren; allerlei be-
wvs-ftukken te produceren, in
rechten te concluderen ; cum ple-
no, pofte ftate, (met volkome magt)
eenen of ook meer perzonen ad li-
teste fubltitueren ; der Conltitu-
anten welzyn te behertigen, en
haar recht te bevorderen; met
belofte, dat zy alles voor goed en
wettig zullen houden, 't geen zy
Tas en van der Heyde, of der-
zelver gefubltitueerden , in der
Conftituanten naam gedaan heb-
ben, of nog doen /uilen, enz.
uitwe k- Deze volmagt heeft ten eerften

rel daar . , ,

van. een groot opzien gemaakt; de
IL 7)eel

volle Raad alhier zelf quam dezel-
ve zeer vreemd voor, en de Iris-
kaal independent , de Heer Hle-
fius kon ze voornamei vK ../ins
£ weigen; en zeide hy in myn In
zvn, tegens een van zync goede
vrienden, dar deze volmagt hem
zeer gevaarlyk voorquam; aange-
zien dezelve zeer fchadelyke ge-
volgen zoude können na zich lie-
pen. Ondcrtullchen heeft zich lang
gene gelegenthcid willen aanbie-
den, waarby deze gevolmagtigden
cenig voordeel behalen konden ;
tot dat eindclyk de Heer van der
Steil zyne Dedu&ie in Holland liet
drukken , om zich van alles te zui-
veren ; dog hoe deze defenfie mee
de waarheid beftonr, bebben deze
twee gevolmagtigden in hare kort
daar opuitgekomene Contra De-
ductie een ieder klaar voor oogen
gefielt, waar op ik my kortheids-
halve beroep.

Zoo dra Tas en van der Heyde
de volmagt hadden bekomen,
fmeekte zy den CommifTäris Si-
mons onderdanig om reliitutie
van hare ontroofde eer; om dat
de Voortreflelyke vergadering de
Heren Zeventienen in Holland,
uit hoofde van hunnen brief van
den 30. Ocï:. 1706., zulks zelf
hadden bevolen; dog deze Heer
Commiiraris gaf haar quaad be-
fcheid, en liet haar bedroeft hene
gaan, en handelde aldus met hen
niet beter , dan eenige dagen
voorheen met zynen Vice-Admi-
raal en Schout-bynagt ; waar van
hy den eerifen op deszelfs voor-
rtel , dat de Retour-vloot achter-
volgens het bevel uit Holland en
Indie, den r. April onder zeil
gaan, en haren weg na Holland
bevorderen moeft , waar toe hy
als Admiraal tydig bchoorlvke
tocftel moeil maken, zeer qualyk
bejegende, en haar fchriftelyk
proteit , tegen zvn vertoeven
gedaan , verachte ; zonder te
letten , dat de Voortreffelyke
Maatfchappy daar door zeer
groot nadeel quam te leiden.

H h h Daar

426 BESCHRYVING

VAN DE

A

tieregen

•

;n:et
Beert

Simon
van der
Steil houd
een gaft-
tnaaï.

ïr;waa;i
gallmaal.

Daar was aldus van dezen Heer
Commiilaris niet veel te verkry-
gen, ten ware zulks met zyn ei-
gen belang overeenquam ; om
dies wille wierden ook de meerge-
melde Tas, Jakob Louw en eeni-
ge anderen niet gehoort, wanneer
zy een fchriftelyke getuigenis van
zich wilden laten vervaardigen,
om de overgrote valsheid van den
Secretaris Abraham Poulle aan
den dag te brengen, en met eede
te itavcn; want deze' menfehen
wierden afgewezen , en men ge-
doogde niet, dat de valsheid van
den gemelden Poulle aan den dag
quam ; daarentegen konde men
den Oppertuinman, Jan Hertog
heel ras van^ynen dienfl: ontflaan ,
om dat hy den Heer van der Steil
op zyn Verregelegen beter dienlt
doen konde, dan dat hy in dienlt
van de Voortreffelyke Maatfchap-
py gebleven was ; terwyl de tref-
felyke tuin alhier fchier gantfeh
verzuimt wierd.

Eer nog de Retourvloot aldus
dezen haven verlaten konde,
wierd de Heer Commiflaris en
Admiraal Simons, nevens vele an-
dere voorname Heren , door den
ouden Heer Gouverneur Simon
van der Steil op Conftantia ter
maaltyd verzocht, welk beleeft
verzoek deze ook aannam, en
zich nevens zyne gemalin, in ge-
zelfchap van den Heer Gouver-
neur van AfTenburg, den Heer
d'Abling en zyne huisvrouw, den
Heer Gouverneur Willem Adri-
aan van der Steil en zyne gemalin
enoudfte dochter, den 8. April,
' zynde de eer fte Paafchdag , der-
waards begaf; dezelven wierden
te paard ge volgt door den Schip-
per, Jan Duverfeyn, en den Op-
permeeitcr, Adriaan Smid, wel-
ke zich allen aldaar wakker vro-
lyk maakten, en tot laat in den a-
vondonpailelyk en qualyk geitclt,"
hier weder te rug quamen.

1 )oor dien zy zich nu allen bui-
ten den lieer van der Steil en den
Heer d'Abling zeer Hecht bevon-

den, en onder yzelyk braken on-
gemene pyn hadden, zoo dat zy
in 't aangezicht en op de handen
gantfeh blaauw waren , zoo wierd
van dit galtmaal alhier verfchei-
dentlyk gelproken; te meer om
dat de gemelde Oppermeelter
Smid zelf bekende, dat hemen
alle anderen, die t'huis komende
overgeven moeiten, onder den
roden wyn vergift was ingelchon-
ken.

Wat my aanbelangt , ik kan
daar van niet oordelen ; om dat ik
niet daarby bengeweelt, en geen
van die Heren in dezen toeltand
gezien heb ; ondertulTchen is 'my
niet onbewull, dat alle inwoners
alhier den ouden Heer van der
Steil opentlyk hebben befchuldigt,
dat hy gif onder den wyh had ge-
mengt; 't' welk hy dan ook zelf
tegen den Oppermeelter Juftus
Benraad, achtervolgens zynen ei-
genen brief van den 17. April
1708. , dien hy aan een van zynen
vrienden in Holland gefchreven
heeft, zoude hebben gezegt.

Ik zoude den Lezer deszelfs öwSchrg
brief wel van woord tot woord dachten
können mededelen, ten ware ikdaarvain
beducht was, om u met dierge-
lykc zaken laüig te vallen, of aan
't geen anderen da:.r van fchryven,
en oordelen, deel nemen wilde;
maar wyl ik zulks ongaarn doe,
en niemand iets te lalten leg, 't
welk niet een iegelyk zonne klaar
in de oogen fchynt, zoo fchort ik
myn oordeel op, en laat een ieder
vry, daar van te geloven en te
denken, dat hem waar toefchynt.

OndertulTchen zag ik enkelyk, J"^
dat het zich laat aanzien, als of vloot- c
aan de Kaap alhier alles in onee- voerders.
nigheid leven moet, en weinig of
niets in vrede uitgevoert kan wor-
den; want alle myne Hoofdltuk-
ken zyn fchier vol van verfehillen,
die tuilchen de inwoners, ja zelfs
onder de Overheid gerezen zyn ;
nu hceiiehte de twiltgod weder
elders, en wierp den appel onder
de Vloot- voerders; aangezien de

Vice-

KAAP de GOEDE HOOP.

Tuflchcn
La

da 11
Bk-üus.

427

dat haar Edelen Hoog Achtbaren*
onder anderen met zet r veel tegen-
zin hadden gezien y de overgr

'en en
den, tuffèhenet (teder

///;. r en de Kaapfche Re-

ing ontßaan; en wyl zy ten dien
einde wH uitdrukkelyk betuigen*
dat gemelden ha Ten //oog

Achtbaren zoo welaan de ceue als
van de andere zyde > rh.cn,

nam, datzul s revaarlyke gevol- da voortaan zulke en,dierge-

gen zoude hebben können na zich lyke verdrietige materien niet mo-

llepen ; ten ware de gemelde gen voorkomen; i/mar dat een teder

CommhTaris tot inkeer gekomen

was, en zyne millag bekent had.
Niet minder onfltont kort daar

na over 't losbranden van eenige

Hukken ka ^on , tufTchen den

Yicc - Admiraal Gerlach ,
S :hout-by-N 1 I . ' nd <m , en

de Fiskaal van de \ o i R ' en,
zich t , admiraal en Com-

milTaris Simoti en, en kl

1 , dat hy alles huiten hare ken-
I e deed , (
zo ; tlbhe retourvl

vei tot nadeel der 1 ïeren I

w indhebbei s Ik l u agten ; 't welk
de I ïeei Commüraris /oo qualyk

zich viet V geen hem na recht en
billy kheid toekomt , te vrede houdef
ten einde 'verder geene klagten zou-
den vallen , zoo hebben wy acht er-
volgen s de voorgemelde orders en
Schout-by-Nagt Langendam, en waarneming van 't geen welgemel-
den Fiskaal Blefius een verfchil , 't de hare Edelen Hoog Achtbaren
Welk insgelyks grote verdrietig- verder hebben willen disponeren,
heden hadden können veroprza- zoo wel wegens de weggezondene
ken, ten zy eenige goede vrien- als gevangen gezetene ''inwoners,
den tufTchen beide gekomen \va- om redenen, wyl men voorgaf, als
ren, en 't verfchil in zyn eerite ofzy eenen opßand en zamenzwe-
beginzel gefmoort hadden; daar- rin^ gefmeed hadden, dezelven
enboven was 'er in den Raad al- weder volkomen herjlellen willen*
hier ook niet weinig te doen, al- gelyk dezelven uit hoofde van de-
zoo van der Heyde en Tas niet zen op eenmaal in hare voriqe re-
nalieten, op de reftitutie van hare , putatie en eer herfielt, en by ge-
eer te dringen , 't welk echter van j volg even aldus verklaart worden,
den eenen dag tot den anderen \ als zy voor dezen ge we eß zyn; te
wierd verfchoven, tot dat zulks ) weten bequaam en verkiezelyk tot

eindelykden 18. April befloten,
en den 19. daar op afgekondigt
wierd.
ÄS«? Ik zal, hope ik, niet qualyk
doen, dat ik t ganuche plakkaat
mededeel , om dat ik toch meelt

alle burger lyke ampten en waardig-
heden. 'Der hal ven verbieden wy
op 't ßrengße allen, en een ie gelyk,
wie 't zoude mogen zyn , de voorge-
melde vrye inwoners wegen s'tvoor-
maals gepaffeerde op eenigerhande
alle openbare ftukken hjer in ge- | wy ze te blameren en te molefteren,

lalt heb ; 't zelve luid als volgt

Jl'y Louis van Affenbur^, Gou-
verneur in naam van de in de ver-
eenigde Nederlanden gepriviligeer-
de Ooß-Indifche Compagnie , aan
de Kaap de Goede Hoop, als mede
van 't eiland Mauritius, enz. en
de Raad doen te weten. Na dem aal
■■ 't den brief der Voort re ff e lyke
radering der Heren Zeventie-
nen , gcdagtekent den 30. Off
1706

op poene, van na bevind van zaken
te worden geßraft. Actum in de
Veßing de Goede Hoop, den 18. A-
pril\70%., Hr as ge te kent.

L. V. Assenburo.

Zoo dra als deze reditutie ge- De Admi-
fchied was, liet het zich aanzien, «rean-
dat de Heer van der Steil , die dc-r He-
als nu de zege aan de inwoners o- r<

ven zich

verlaten moeit, zoo weinig lult aan boord,
had , om langer alhier aan land te
tlurrlyk. hebben gezien, 1 blyven» als de Heer Admiraal en

II. Deel.

Hhh z

Com»

42S

BESCHRYVING van de

Commiffaris Simons , die eindelyk
na vele aanmaningen van de Heren
G erlach en Langenman de oogen
opende, en 't belang van zyne
hoge Heren Principalen beter ter
herten nam ; derhalven begaf hy
zich den 20. April aan boord , ge-
volgt wordende door den Heer
\\ iilem Adriaan van der Stell, den
Heer Samuel Elzevier, den afge-
zetten Prediker , Petrus Kalden,
en eindelyk den uit de landen der
Voortreffelyke Maatfchappy ge-
bannen Francois van der Steil ; en
maakte men alommc toeltel, om
met den eerilen goeden wind de-
ze Kaap te verlaten, en de kielen
na Europa te wenden.
Naont- Doordien echter de generale
bneven brieven aan de Heren Bewind heb-
beren in Holland, laat gereed wa-

wmd con- . ,1° 1

trade, en ren, aangezien dezelve eerit ten
werpt ce- q uuren 's avonds aan ieder fchip

nen doden ' . . . . , r

«p. wierden gebragt, en den volgen-

den dag een heftige Noordwefte
wind ontitont, zoo moeiten zy
hunne ankers wel laten leggen, en
't uitlopen vergeten, alzoo de Zee
zeer onituimig was, en een lvk op-
wierp, 't welk 's morgens aan
Ürand gevonden wierd. Vele
zeevaarders waren van gedachten,
dat dit lyk een matroos was, die
op 't fchip de Haak, om Sodomi-
tifche zonden gevangen gezeten
hebbende, zich zei ven had los ge-
maakt, en om zwaarder ItrarFe
t'ontgaan, over boord gefprongen
was. Doordien hem echter nie-
mand ter dege kende , en nog
goed nog quaad van hem gezegt
konde worden, liet het Gerecht
hem eerlyk begraven,
De Gou- Den volgenden dag, wanneer 't
vuaopdc we^r enigzins bedaarder wierd,
«de. liep 't galjoot de Merairiits, in
den haven, en na dat de brieven
gelezen waren, begaf de Heer
Gouverneur zich op de rede, zoo
ik acht, om met de Heren Vloot-
voerders andermaal te confereren,
en voornamclyk van de aangeko-
mene brieven naricht te geven;
en ook om vau alle weggaande en

na Holland zeilende Zeehelden
affchcid te nemen; gelyk hy dan
als een wei-ervaren Neptunis-zoon
grote liefde voor d c/elven had,
en gaarn met hen omging.

Om dit laatftë te bewyzeri, valt t"{"','1'l!

my eene aardige hiiloiïe in, welke een Kapi-
tein '
taalt

fchoon op eenen anderen tyd lt

voorgevallen , hier zeer wel te lta
de komt, om 't gemelde genoeg-
zaam geloof by te zetten. Zeker
Kapitein, dien ik om zekere re-
denen niet wil noemen , had de-
zen Heer Gouverneur op zyn
fchip verzocht, om met hem ee-
nige Hollandfche fpys, welke
men hier niet wel hebben kan, te
confumeren. Daar komende,
wierd hy van de/en Kapitein ach-
tervolgens vyne belofte treftelyk
onthaalt, en liet dezclze onder 't
drinken het kanon wakker horen ,
ja na dat de Gouverneur affcheid
had genomen, wierd 't gefchud
nog lang afgebrand ; zoo dat de
Heer Gouverneur genoodzaakt
was, een of twee kogels boven o-
ver zyn fchip te laten vliegen ; ten
einde hy daar door mögt worden
bewogen , in te houden , en na
de opgezette wacht niet verder te
fchieten, zoo als ook gefchie-
de.

Den volgenden dag wanneer de
Kapitein aan land quam , wierd hy
niet alleen van den Fiskaal daar o-
ver aangefproken, maar hydorffc
ook niet wel voor den Heer Gou-
verneur verfchynen. Dog ziende,
dat 'er door een zuuren appel
moeit1 worden gebeten , veritoute
hy zich, en bleef voor 't vertrek
van den Heer Gouverneur ftaan ;
zoo dra de deur opgemaakt wierd,
wierp hy zynen hoed in 't vertrek
met deze woorden : zoo gy aange-
naam zyt, ben ik ook aangenaam;
waar over de Heer Gouverneur
begon te lachen, en zeide, wat
zal ik met u beginnen, treed maar
binnen; koopt 200 ved buskruid,
als gy verfchoten hebt , de overi-
ge ftraffè z,al u worden gefchonken;
waar uit dan klaar genoeg b'.

dat

KAAP Di. GOEDE HOOP. 429

Zclt7.»am

ver,:

Stuntman

dat hv de zeevaarders niet o
negen is geweeft.

Ëdog ik geraak te ver van
weg, om dat ik nog niet cor
gezegt, dat de Opper-Stuurman

van 1 gal- van 't galjoot Yleivuriu'. wilt te (
{£!"' verhalen, dat hv den 18. l-ehnu- '
ry door (torra gedwongen u
w rft, van twee BataviTcfre rche-
pen at' te zeilen ;en dat hv den u. j
van die zelve maand brandhout,
eene fcheeps-fafêl , timmermans
gereed Ie hap en/., had /den drvven;
zoo dat hv beducht wa. dat 't j
groot ile van die twee fchepen aan
(rukken gellagcn /.ou zyn ; ja ik
heb o )k tot nu met ftilzwygen
verby gegaan, dat de retour- vloot
den 13.de/er, onder zeil geraakt
is, en dezen haven verlaten heeft.
Zeidiame ^ w' ^en Lezer voortaan met
trouwing diergeh kc beuzelingen niet meer
ophouden , om dat ze anders nog
wel 10. Hoofdltukken beilaan
zouden ; want wat vermaak zoud
gv hebben , wanneer ik verhaalde
dat de Heer Prediker Beek eenen
Franfchman trouwende, hem 't
Formu'ier niet verder voorlas, dan
tot dat zy elkander de hand geven
moeiten, en niets anders daar by
voegde, dan dat hy zeide : gaat
nu hene, gy zyt verbonden. Wat
zoude de Le^er voor voordeel
daar van hebben > dat ik zeide,

dat het den i j. Mey zoo fterkhad
rit , dal '( r drie lykèn uit
hunne graven gelpoelt wierd

Ik acht echter aaamerkenswaar-
dig, dal def. gevolma tigdei i
den 1 leer van der Steil , te wet n m-
de f -leren Willem Ten Dam ,
Hendrik Donker, Hendrik Bou-
man, Michiel Leg, en Jan Her-
tog, naauwlvks drie w eken nades-
zelfs vertrek een begin hebben ge-
maakt, eenige väriZyne roerende
goederen, als (laven en flavlnnen
oflen, wagens, ploegen, zeer ve-
le bereide herts-huiden , fchilde-
ryen, (toelen, bedden, en ander
huisraad te verkopen, waar van /y
veel geld gemaakt, enovergezon-
den hebben ; lehoon zy nu vyf da-
gen met verkopen bezig z\ n ge-
weett, zoo is echter van 't geen
hv achtergelaten heeft, 't klein de
gedeelte verkof t ; aangezien 'er
nog zeer vele verkopingen van zv-
ne goederen naderhand aangeltclt
zvn ; akoo hy ruim i f o. (laven en
(la vinnen, xoooo fchapen, iiooo
(tuks rundvee, eene menigte paar-
den en ezels heeft hier gelaten,
die alle een fcho in kapitaal uit
maakten , fchoon hy van zyn prag-
tig Verre ge Ie ge 11 na zyn vertrek
Jüift zoo veel voordeel niet mag
getrokken hebben.

JJhh

XXXIV. KOOrT-

430 B E S C H R Y V I N G van de

XXXIV. HOOFTSTUK.

Van al 't geen zedert het vertrek van den Com-
miliaris Simons tot dat van den ichryver is
voorgevallen , 't welk in zeldzame gevallen ,
wonderbare gefchiedeniiïen, en aanmerkens-
waardige veranderingen beftaat.

Bericht der voornaam/Ie zaken. Een buffel-os word in zee gejaagt. Word gexelt. Jan
yfmprecbt word van een Olyfant dood getrapt Le Bovcq word weder na Batavia gezon-
den. Jan Laurens van Bremen reiß na olland Poulle word na Batavia gefunden. Twes
ßavenßaan htm meefler dood H 'orden <-rra raakt De Retour-vloot komt onder Jan van
Hoorn aan Beveelt een Jchans aan de Waterpl r te lot/wen. Le Meurs word Land-droß.
Roekeloze aan/lag van cenige flaven en ßavirmen. Lopen weg , en ftiyden een Scboap-boeder
den bals af. Vermoorden een Duit f eher Worden gevat en na verdienfle geflraft. De Fis-
kaal Blrfius (Ier ft. Van Putten word Fiskaal. eP Ahling gaat aU Raad van Indie na Ba-
t via Helot komt in zyn plaats. Stetlmuo(ch brand af lTan Beaumont word Fiskaal
Independent. Van P-tten gaat na Batavia Mahieu en 'I bihault gearreßeert. Thihault word
geparlunneert F en ßaaf fnyd eerfl eenflavin, en daar na zit; zelf den bals af. Een

hrindß'gter word levendig verbrand. De Gouverneur van Affenhurg ßerft De oude

Gouverneur Simon van der Stell ßerft. Haar beider lykflaatzie. Vergeeffche vrees voor
F tmfche fehepen. Be febryver word blind. Word van lielot vervolgt De Lvnd-drofl
Mulder legt zyn dienß neer. De Scbryver word afgezet. De febryver moet na Holland
vertrekken.

Bericht van
de voor-

CiAmlle.
tikeji.

D

oordien ik als nu van voor-
nemen ben, delaatite hand
aan alle myne verhalen en hiitori-
fche berichten van de aan deze
Kaap voorgevallene zaken, te
leggen, zoo moet ik noodzakelyk
van de meefte byzonderheden ftil-
zwygen, en my alleenlyk met de
voornaamfte zaken bezig houden,
om dat dezelve, als ik ze uitvoer-
lyk verhaal, onfeilbaar genoeg-
zame ftoffe uitleveren zullen, om
den Lezer myn laatite bericht me-
de te delen.

De Lezer zal echter niet q ua-
lyk duiden , als ik my aan
geen netten tydorder bind, wam
wanneer ik dit doen en myne aan-
tekeningen doorlopen wilde, zou-
de ik dikwyls genoopt worden,
vele by-zaken intelallen, welke
ik voorgenomen heb, hier uit te
laten; derhalven acht ikraadzaamfl:
deze nieuwsgierigheid te laten va-

ren, en maarby 't hoofdwerk en
't geen u te weten, 't noodzakelyk-
ftelchynt, te blyven.

Onder zulke zeldzaamheden re-^JJf*
ken ik billyk mede; dat een buf- «ie zee gc-.
fel-os die zich voor deze aan dejaagt'
bevvulle W aterplas onthield , van
eenige jonge burgers met fchietge-
weer vervolgt wi'erd; en dat de-
zelve door 't veel fchieten, en
voornamelyk door een rood vefr.
van een van zyne vervolgers hef-
tig boos gemaakt 7ynde, en ech-
ter niet ontfnappen konnende,
om dat hy van hen alommeomringt
was, in 'Zee fprong, om zich met
't overzwemmen van den haven te
falvercn, welke haven tenminiten
drie mylcn breed was.

Deve wanneer hy reeds een uur
ver had gezwommen, en dicht
b\ 't fchip Grin menllein , 't welk
ten anker lag, quam, wierd uit 't
zelve met een kogel gevelt, en

met

KAAP de GOEDE HOOP 43t

De Schry
ver be-
krast igt
cc .1 v.m

vo-
rige be-
lichten.

Jan Armp-
recht word
van een
Olvt'ant
doo ge-
' ttapt.

met touwen in 'i lalt, al-

waar hyQpbevel van denl Ir.Gou-
vernenr van Aflenl topten

en verteert wierd; de huid <

ter , waar aan d
horens gelaten n , wierd

der to igenaait , en i
daar zyn reeds \ kodie-

ren i als een Leeuw en eene
Leeuwin', een Rhinoceros, e« n
oudeentweejongeZee-ko 'jen,een
Elanddier, verfcheide wilde bi
ken en herten , midsgaders ver-
fcheide zeehonderr, op zulke wvs
in een zeker vertrek van 't tuinhuis
der VoortrefFelyke Maatfchappy
aldus opgezet ; en können de
vreemdelingen dezelve voor een
gering geld voor den Opzetter,
zien.

Van deze en diergelyke dieren
heb ik reeds in een arzonderlyk
Hoofdiluk uitvoerlyk gehandelt,
en ter zelver tyd gemeld, dat zoo
wel deze Buffel-oilen, als de Rhi-
noceroilen en Olvfanten, heel ver
zwemmen en haar leven daar door
falveren können; dienvolgens heb
ik dit exempel enkelyk alsech
klaar bewys van 't voormaals ver-
haalde, willen bybrengen, ten
einde de Lezer geen redenen zou-
de können hebben, om myvan
eenige leugens of onwaarheden te
b ti :hten ; te meer als gy daar by
g*de Qaat, dat ik gemeld heb, dat
deze dieren vele centners zwaar
zyn.

Om diezelve redenen moet ik
u nog iets van eenen Olyfant ver-
halen , als ftrekkende insgelyks
tot een bewys van 't voorverhaal-
de. Jan Armprecht, die opzicht
had over de Haven, welke in de
groene kloven de fchapen van den
meergemclden Henning Huffing
hoeden, fchoot eens op eenen O-
lyfant , die ongemene fchone gro-
te tanden had ; dog' de fchoot
miffende, quam de Olyfant op
hem af, floeg de tromp op zyn lyf,
nam hem op, en wierp hem met
eene grote kragt tegen den grond
aan, waar na hy met zyne brede

voeten zon lai
hoofd trapte, tol

• •
louter kleine Hu
/oo doorluchtig was , dat men 'er
doo I ■ tien kon.

! «weder den dr tad \ m myn '
voorgaande verhaal te volgen,,

ion de 1 leer Ie Boucq c
tyd, na dat hv gefüspendéert w as, '

nen y.yne bezolding , k<
en alle overige emolumenten in-
hield, ruil gehad had, zoo heeft
hv eindelyk, niet tegenilaan
Drakenlleenfche nte, wel-

kers Prediker hy acht« r volgens
de order van de hoge R. te

Batavia, zyn zoude, ver! le-
malen heeft verzocht , dat hy haar
mögt worden toegezonden , bevel
bekomen , met zyne familie en o-
verige bagagienaBata\ ia te zeilen,
z*ich aldaar voor de hoge Indifche
Redering te verantwoorden , en
verder af te wachten , wat hem
zoude worden bevolen.

Hier over zegepraalden zyne janLau-
vyanden, en zoude de Heer K. 1- £ns van

, .... . Bremen

den voornamelyk nier over in zyn reut na
fchik zyn geweeit,ten zy hy reeds Hollan<L
vertrokken was; dog de anderen
hadden weinig reden zig te beroe-
men; om dat Helot en Poulle le-
gen den voormaals genaamdenjan
Lourens van Bremen , niets te
berde konde brengen, om hem de
toegelegde ftrafte te doen onder-
gaan, fchoon zy zich verbeelden,
dal' hv als nu van /ynen helper,
aandryver en oprdkkehaar ontrooft
was; maarzy moeden met goede
oogen aanzien, dat de Heer Gou-
verneur hem verlof gaf, om na
Holland te reizen, alwaar hy ook
als nog met zyne huisvrouw en
een zoontje leeli .

Midlerwyl feheen het nu alhier PouUe
een weinig vreedzamer te worden, Bami"'
fchoon de onrultige hoofden , gezonden,
voornamelyk die met den Heer
d'Abling eene lyn trokken, niet
zoo licht onder eenen hoed te
brengen waren ; want de voorge-
melde Poulle wilde zich ook on-
der-

432 BESCHRYVING van de

ven liaan
hunnen
meefter
dood.

derßaan, den Heer Gouverneur
zyne fchuldige gehoorzaamheid
t 'onttrekken , en hem hier en daar
verdrietelykheden te veroorza-
ken ; dog om dit quaad voor te
komen, en de tvveedragt niet op
nieuw wortelen te laten fchietcn,
vond deze Edele Heer Gouver-
neur geraden, om den gemelden
Poullc met zyne familie na Batavia
te zenden, 7.00 als hy ook met de
eerde gelegentheid de reis der-
waards aannam , alwaar hy zynen
heftigen wand, den Heer Ie
Boucq weder aantrof ; fchoon de
Heer d'Abling zeer indandigvoor
hem fprak, en geen gedachten
had, dat hy dien zei ven weg zoude
moeten wandelen, zoo als kort
hier na zal worden gezegt.

Ondertuflchen hebben twee (la-
ven zich verftout , om hunnen
Meeder , zynde de boer aan «'t
Yiffchers-hok, op zyne landreis
na 't zwarte land, te vermoorden,
en aan zyne vrouw te zeggen , dat
zy niet wiften waar hy, toen hy
van haar af was gegaan, gebleven
was; tot dat de vrouw eindelyk
Europeanen en Hottentotten uit-
zond, om haar man te zoeken,
welkehem dan ook in een bofleha-
die ontdekten, en bevonden dat
hem 't hoofd ingeflagen was; waar
na zy hem met zich namen , om
ter aarde te worden befielt.

Wanneer zulks aan 't Gerecht
aangedient wierd, Het de Fiskaal
independent de twee gemelde (la-
ven by de kop vatten , en vernam
van hen , dat zy dit verfoejelyk be-
fluit reeds hadden genomen, eer
ze met hem van huis gegaan wa-
ren ; dat de grootfte van hen bei-
de hem den eerden dag met een
dok in den nek had toegebragt ,
waar van hy ter aarde was geval-
len, waar na zy hem beide dood-
geflagen hadden; op welke bely-
denis haar doodvonnis ook ras
volgde , waar by zy verwezen
wierden , om beide levend te
worden gerabraakt, en dat de ge-
ne, die den eerden (lag had gege-

De Re-

Worden

jciabraakt.

ven , alvorens de rechte hand zou-
de worden afgekapt, zoo alsook
den derden dag gefchiede.

Midlerwyl naderde weder detoUr-vio
tyd, dat de Retourvloot komen komton-
moefl , welke dan ook kort daar Hoom ™
na onder den Gouverneur-Gene- aan- •
raal, Jan van Hoorn, als Admi-
raal en Commifiaris van dit Gou-
vernement aanlande ; in het inlo-
pen had een matroos , die bezig
was, een (luk kanon te laden, 't
ongeluk, door 't afgaan van 't ge-
melde (luk, eer het volkomen ge-
ladenwas, de rechte hand te ver-
liezen ; wanneer men hem nader-
hand na 't ziekenhuis bragt, be-
vond men, dat de voorde pypen
ook vermorzelt waren, en dat de
arm boven den elleboog moed:
worden afgezet, zoo als ook in
myn byzyn, door den voormaals
genoemden Benraad , gelukkig ge-
fchiede ; hoewel de patiënt eeni-
ge dagen daar na dierf.

Ik zal den Lezer niet andermaal
verhalen, welke plegtigheden,by
dekomd van den Admiraal, zoo
wel op de Rede, als in de Vefling,
midsgaders by zyne voordelling
als Commiffaris in achtgenomen
zyn ; om dat dezelve met de voor-
maals verhaalde in alle dezen o-
vereenkomen. Dog daat aan te
merken, dat de gemelde Admi-
raal kort na zyne aankomft alles
bezichtigt, en de volvoering van
de door den Heer Willem Adri-
aanvandcr Stell in 't jaar 1705.
aangelegde , en nog niet volbragte
Foflebray of borllwering , onno-
dig geacht heeft ; om dat men oor-
deelde , dat 'er gene gragt zoude
können worden omgegraven ,
welke de opzwellende zee niet
ras weder zoude ruineren; 't Ra-
velin echter, dat voor de poort
van de Veding lag, en dezelve
bedekte, behaagde hem zeer wel;
weshalve hy bevel gaf, dat 't zel-
ve zoude worden onderhouden.

Vervolgens nam hy de moeite,
om nevens den Heer Gouverneur
van Adènburg, de voormaals ge-
naamde

KAAP de GOEDE HOOP. 433

naamde Waterplas te bezichtigen ; hen verandert , deszelfs voorbeeld

werwaards eene /.ware veldflang ge volgt i en niet zoo fchrokkig

gebragt, en zoo wel daar 1 als op 't ge weeft zyn; te meer um d.n hy

Robben-eiland , alwaar Insgelyks na zyn komfl in 1 [olland nog maar

een diergelyk Huk geplani w een half jaar geleeft heeft , en /.y-

gelvk losgefchotcn, en door een ne fchatten aan anderen heeft

galjoot geobferveert wierd , hoe moeten overlaten.

ver de kogels droegen , en of men Ten einde echter de Lezer niet J^'* '
niet door eene aangelegde fchans zoude denken, dal ik hem hier «erging,
en daarop geplante Hukken aan in ongclykdoc, 7.00 zal ik deze
de vyandelyke (fchepen 't inlopen waarheid zoo voort met een voor-
beletten, of ten miniten /.waar beeld Haven. Zeker burger al-
maken konde; en door diende hier, zond hem uit zyncn tuin ee-
zaak na wenlch bevonden wierd, ne tamelyke party Oranje-appèls,
zoo wierd belloten , hoewel op nevens eenigc andere boomvruch-
goedkeuring der Heren Bewind- ten, tot een vereering; wanneer
'hebberen in Holland, aldaar eene deszelfs meid dat prefent overgaf,
fchans te bouwen; dog waarom en de Gemalinne van den Admi-
zulks tot nu niet is gefchied , is my raal over de Keurlykheid van die

onbewult.

De Gou- OndertufTchen weet ik zeer
wel, dat hy van den Heer Gou-
verneur niet veel werk maakte, 't

verneur
ftaatby
hem in

flecht «e- zy fat |iy <joor fen Heer d'Abling

vruchten verwondert was, talte
hy eindelyk in zyn zak , haalde een
dubbeltje uit, draaide het eenige
reizen om, en gaf het aan de meid
met deze woorden: Bewaart het

ingenomen was, als welke altyd wel, want Jan van Hoorn heeft
ecnen heimelyken wrok op hem het u gegeven ; daar fteekt veel ze-

had, of denzelven zocht te ver-
kleinen; omdathy zich verbeel-
de, dat hem daar door den pas
was afgefneden , om ooit tot dit
gouvernement te geraken; ofwel
't welk ik liever geloof, wyl hy te
fraai na zyn zin leefde, en niet
zocht te fchrapen, 't welke met

gen in, en zoo dikwylsals gy het
aanziet , kont gy om my den-
ken.

7,yne overige verrichtingen zyn De Menu
niet zonderling geweelt ; dat hy ^Land-
den Vice-LanddroH tot abfolute droit.
Landdroll heeft gemaakt, is naau-
welyks noemenswaardig; want

zvnen imborll gantfeh niet over- deze, die zoo als gemeld is, als

eenquam; want hy draaide een
dubbeltje wel i<; maal om , eer
hy het uitgaf, en fpaarde aldus tot
zvnen groten rykdom, zoo men
zeide van 10. millioencn , nog
meer ; daar hy nogtans in zyn ho-
ge ouderdom, hebbende reeds 60.
jaren bereikt, zich zelven wat te
goed had behoren te doen, en
zich van zyne overgrote rykdom
na behoren te verquikken. Wan-
neer hy Admiraal ook gade gefla-
gen had, dat de gemelde Heer
Gouverneur van Aflenburg nog
vrouw of kinderen had, en reeds
een aanzienlyk Kapitaal in Hol-
land bezat, en aldus gene rede

matroos, hier is gekomen, nader-
hand als zoldaat gedient heeft,
voorts tot fubftitut Landdroll en
eindelyk zelfs tot Landdroll be-
vordert is, heeft Zich nergens mee
beroemt gemaakt, dan dat hy ten
tyde van den Heer van der Steil ,
de inwoners wakker heeft helpen
plagen, dezelve op 't gruwzaamitc
gehandelt, en zich eindelyk in de
gunlt van de Groten gewikkelt;
door dat hy met de zuiler van den
Prediker Beek getrouwt was, op
welkers verzoek hy tot dit aan-
zienlyk en voordelig ampt geraakt
is.

Na 't vertrek van deze Vloot

Roekeio-

nen om te fparen had, zoo zoude bleven de landszaken in hare ou- *e aanfli.s
hy licht zyn quaad gevoelen heb- den Haat; eenigen tvd daar na isütvencn
II. "Deel. I Iii 'cr flaviDr.cn,

43* BESCHRY

'er een zeer droevig en beklagelyk
geval door een party weggelope
flaven en flavinnen gebeurt, 't
welk ik der moeite wel waardig
acht, dat ik den Lezer de gantfche
gefchiedenis omftandiger verhaal,
dan ik reeds in een van myne vori-
ge Hoofdilukken gedaan heb. Ee-
nige flaven en flavinnen van ver-
fcheide burgers maakten eenen
aanflag, om geweer van hunne
meefters te fielen , en de vlugt te
nemen, om daar door hare ver-
löre vryheid weerom te bekomen;
zy waren onder malkanderen ook
overeengekomen, dat 'er een van
hen Koning en eene Koninginne
zoude zyn, met magt, om aller-
hande bedieningen onder hen als
vrye luiden , te begeven.

Aldus 't hazenpad gekozen, en
achter den Duivelsberg gekomen,
zagen zy eenen Schaaphoeder,
vanden Burgermeefter , Cornelis
Botma ; den welken zy wilden
dwingen, eenige hamels zonder
geld te laten volgen ; door dien hy
zich echter daartegen kante , en
't belang van zyn Meefter na beho-
ren behertigde, fneden zy hem
den hals af en lieten hem in zyn
bloed leggen ; vervolgens dode-
den zy ook eenige hamels, en na-
men in een dal achter den Tafel-
berg, welk dal met bomen bedekt
was, de vlucht; alwaar zy hunne
hamels kookten, en zich vrolyk
maakten.

Den anderen morgen, met het
krieken van den dag floegen zy
hunne tenten op , en trokken die-
per landwaards in ; terwyl hunne
Meefters niet wiften, waar deze
baldadige landlopers gebleven wa-
ren , en twyffelden , of zy mif-
fchien de 5. flaven van den Heer
Keldermeefter, Jakob de Wets,
verlede jaar weggelopen , waren
gcvolgt. Deze vlugt wierd aan
den Fiskaal independent ook be-
kent gemaakt ; dog deze wift ook
niet , waar hy ze zoude laten zoe-
ken; ondertuffchen deeden deze
vermetele vlugtelingen niet dan

VING VAN DE

fielen en moorden, tot dat zy ein-
delyk in den Groenen Kloof, nog
een groter fchelmfhik uitvoer-
den.

Wanneer zy , zoo als gemeld is ,
in den Groenen Kloof quamen,
ontmoeten zy eenen Duitfcher,
van Hamburg van geboorte, die
't vermaak van de jagt nam ; en
wyl zy hem van verre zagen aan-
komen , verborgen zy zich achter
ftruwellen, tot dat hy dicht by
hen was, wanneer zy hem allen
teffens, op 't lyf vielen, en 't ge-
weer afnamen, met deze woor-
den : Wat wilt gy doen ? gy moet
ßerven ; wilt gy bidden , zoo maakt
het kort , wy hebben niet lang tyd;
daar op verzocht deze Duitfcher,
dat zy hem maar een weinig tyd
mogten vergunnen, om zyn ziel in
Gods befcherming te bevelen, zoo
als zy ook deden ; dog wyl hy in
zyn gebed aanhield , en hen de
tyd te lang viel, zeiden zy tegen
hem: Maakt, dat gy ons niet op-
houd, wy können zoo lang niet
wachten. Ondertuffchen lieten zy
hem op zyn lang fmeken nog een
Vader onze bidden, waar na zy
hem 't hoofd infloegen, en als zy
zagen, dat hy dood was, fneden
zy hem den buik op , namen 't in-
gewand daar uit, en hingen de
darmen over de ftruiken, en lie-
ten hem aldus leggen.

Wie heeft ooit van eenyzelyker Korte aan-;
gruwelftuk gehoort ? wie heeft JjJJjfj •.
ooit gelezen, dat een moordenaar
eenen rampzaligen aldus heeft ge-
handelt? geen beeft pleegt tegens
zyns gelyke eene zodanige gruw-
zaamheid, veel min kan zulks met
een menfeh beftaan. Dog de maat
van hare zonden zal nu ras vol
worden ; vermids zy zich van hier
begeven en eenen diergelyken of
nog wel afgryzelyker moord in
denzin hadden, dien God echter
belet heeft.

Haar aanflag was, zich na de
Saldanha-Baay te begeven , om
dat zy hadden gehoort , dat 'er
maar een man dien poft der Voor-

treffelvkc

KAAP dl GOEDE HOOP. 455

treffèlyke Maatfchappj bewaarde,
en op de aankomende fete .

achting gaf, en dat de èn&
elders kt wierden. Tegen

den avond quamen zy aan dat
huïSj onder voorwent zei, dat /\
van hunne Principalen uit .
den waren, om geweer na Kunne
vccplaatzcn ie brengen. Deze een-
voud' ' ofde zulks, ie meer,
omdat hy kleine kinderen by Men
zag; ondertuflehen vernam hy
vaneene (lavinne, die hy terzyde
in een ander vertrek had gebragt,
hunnen goddelozen aanflag, te
treten, om hem dézen nagt te ver-
moorden, als mede dat /a reeds
de twee verhaalde moorden had-
den gepleegt, en bad hem, dat
hy tog ter dege op zyne hoede
zoude zyn ; en na dat hy haar had
verboden om aan iemand iets daar
van te zeggen, liet hy ze gaan, en
riep den eenen na den anderen in
zyne Kamer, alwaar hy hen zoo
voort de handen op den rug bond,
met bedreiginge, dat hy de gee-
ne, die den mond opende, om te
fchreeu ven , zoo voort door den
Kop zoude lchieten ; en hy bleef
den gantfehen nacht by hen, om
te beletten, dat de een den ande-
ren los maakte; zoo dra de dag
begon aan te breken, bond hy ze
allen met een touw aan malkande-
ren, en dreef ze aldus voor /ich, de
llavin alleen liet hv vry gaan, tot
dat hy ze aan de Kaap zelf bragt.
Worden Zoo dra zy daar quamen, wier-

SamdTcn-*30 2V in een donker gat ge wor-
fle gciiraft. pen ; kort daar na naauwkeurig
ondervraagt, en alles beleden heb-
bende , op de volgende wys ge-
vonniih dat vyf van henlevend zou-
den worden gerabraakt, daar on-
der hare Koning en hoofdmoorde-
naar, die alvorens met gloejende
tangen zoude genepen worden ;
wyders dat zy allen levend van 't
kruis genomen , op een rad gezet,
en aldaar zoo lang met fpys en
drank verzien zouden worden, tot
dat zy van zelfden geelt gaven,
voorts dat de Koninginne aan een
II. 'Deel.

I gewürgt /.oude U»o en, en
dat alle d met Ui

0 n den hal ., de i ÖCiHi • i

»u Ie 1 a inzi< n, en ver-
volgens lire n. ilclicnop
't voorhoofd rkt wor-
n.

en alvorensdit vonnis wi
voltrokken, \ geen»

die de/e mid

gebragt had, no m-

Itandigvdacde behöü liter varizTii
teven', menende de ilavinne , d
in aanflag had geopen*
1 1, van de tb alle mOgt w
\ èi Ichoont ; dog wat redenen fnétl
heeft gehad , om zulks i iet
1 doen, hebbe ik nooit können ont-
dekken; zy moeit nevens de an-
deren gelyke llrarle üitftaari, en
quam niemand vrv , als een kind
! van 8. jaren,. lat de vader ged won?
! gen had, nv de te' gaan, en <
; dochtertje van een halfjaar, dat
I de zoo genaamde Koninginne met
zich op haar rug genomen had.

Wanneer ik de executie za<;, De Schry-
' ilont ik verfielt, over de hard-'
j nekkigheid van deze boosvvigren ; .

want daar anders iemand de felle
i pyn van 't breken van zyne leden
i voelt, zoo als by 't rab'rakcn ge-
! fchied, zoo heb ik overal waar-
genomen, dat zodanige ratnpzali-
i gen erbarmelyk lchreeuwen; dog-
hier hoorde ik by geen eenen flag
een enkelt woord, zelfs, niet, O
Wee! en wanneer men ze van 't
kruis nam, en levend langs eene
ladder ophaalde, en twee aan
twee , met den rug tegen elkander
op een rad zette, en ze met een
touw om haar Ivf daar op valt ■
bond, maakten zv wederom geen
gerucht ter waereld , en verzoch-
ten enkelyk waterom te drinken,
roependeinde Portugcelclie tale:
' Ago, por bebe, 't welk hen niet
alleen gegeven wierd \ maar men
bood hen ook wyn en allerhande
fpys aan , waar toe zy echter geen
trek hadden.

Dien namiddag ten \. uuren ga-
ven zy den geelt, en wierden door

1 ïii % de

Aanmer-
king op 't
vorige

«TAblings
vermetel-
heid.

436 BE'SCHRY

de beulsknechts van de raden af-]
gefloten, naderhand twee aan
twee aan malkanderen gebonden,
en door drie beulsknechts door al-
le Hiaten buiten na 't gerecht ge-
fleept, en aldaar weder op raden
gezet. De Koningin Itont toen ze
gewürgt zoude worden, op een
itoeltje, en wanneer menhet weg
trok, viel zy voor over, omdat
de Itrop aan (tukken brak; dog
door dien zy zoo voort weder de
oogen opende , en na de lucht
(hakte,' wierd zy op bevel van
den Rechter andermaal gewürgt ,
en vervolgens met haar gemaal,
den gemelden Koning gefleept,en
tegen hem over aan de galg gehän-
gt , • . .-'" " ',

Is dat niet een treurig en droe-
vig voorbeeld, dat een menfehe-
lyk hert, 't welks flechts een wei-
nig nadenken heeft, zodanig kan
doen yzen, dat het met dierge-
lyke booswigten onmogelyk me-
delvden hebben kan? Ik verzeker
u, Lezer , dat ik eene grilling o-
ver myn gantfeh lichaam voel, zoo
dikwyls als ik daar om denk, om
dat ik vele zelfs zwaarder executi-
tien heb gezien , dog gene , daar
de misdadigers zoo verftokt ge-
weelt zyn. Wie nu een weinig
gevoelig is, zal zekerlyk deze ver-
metelheid niet alleen vervloeken,
maar ook eene zodanige hardnek-
kigheid doemen.

Het is echter nu ook wel tyd ,
dat ik achtervolgensmyne belofte,
boven gedaan, weder om den
Heer d'Abling denk , die onver-
wacht gelegentheid gaf, dat de
Heer Gouverneur met zyn gedrag
niet heel wel te vrede konde zyn,
aangezien hy , zoo als men hier
opentlyk zeide, voorgaf, dat hy
twee leggers met Arak van een
burger gekoft , en in de Compa-
gnies kelder gebragt had, welke
bter reeds daar in zouden ge-
Weeft zyn; wanneer de Gouver-
neur achter de zaak was gekomen,
zoude hy hem wakker doorgehaalt
hebben, zoo als ook bleek; om

VING VAN DE

dat hy iiem hoe langs hoe minder
genegentheid toonde , en eenige
reizen niet in den Raad riep, of
de vergadering deswegen eenigen
tyd uititelde.

Midlerwyl is de Fiskaal inde- De fi<>-
pendent, de Heer Johannes Ble- ^
fius alhier komen te pverlydjeaVdsadfeiof.
aan wien de burgers , zoo zy hem
anders niets te danken hebben,
den roem moeten geven , dat hy
door zyn wys beleid by den Raad
van juititic te wege heeft gebragt,
datgcenburger,welkersflaafofila-
vin den dood verdient heelt,voort-
aan iets aan den gemelden Raad
hoeft te betalen ; terwyl een bur-
ger voor dezen niet alleen zynen
üaaf of ilav in verloor, maar daaren-
boven ioo. ryksdaalders aan kos-
ten betalen moeit.

Hy wierd zoo veel te meer be- van Pat-
klaagt, hoe Hechter hen zyn Suc- |5n w?ld
cefleur aanltont , dien de Heer
Gouverneur van Ailenburg ad in-
terim aanltelde, tot dat deze of
door de Heren Bewindhebberen
in Holland beveiligt , of een an-
der herwaards gezonden zoude
worden. Deze was de Heer \Y il-
lem van Putten, die zich voor-
maals voor de gantfche burgery
als een gruwzame weerhaan had
getoont, zoo als voor dezen reeds
bericht is. Wanneer hy nu 't
zwaard zelfs in handen kreeg ,
vreesde een ieder , na mate dat
hy reeds Haaltjes van zyne wreed-
heid gevoelt had ; gelyk hy dan
zoo voort in den beginne den bur-
gers op 't itrengite liet verbieden,
hout te halen , 1'choon zy het niet
ontberen, en 't voor geld niet al-
tyd bekomen konden.

Men hoopte, dat de Admiraal DeVos
van de Retour- vloot en Commif-^.1^"'
faris van dit gouvernement, de
Heer Pieter de Vos, geweze or-
dinaris Raad van Indic , eene ver-
andering daar in zoude gemaakt
hebben; dog dezen had de goed-
heid, aan van Putten daarenboven
te beloven, in Holland te weeg te
brengen, dat hy Fiskaal bleef; 't

welk

KAAP de GOEDE HOOP +&

d'AMing

Ra.i 1 van
. na
Dai.un.

Helot
komt in de
p .irs van
den Heer
d'Abling.

Stcllen-
bolch
brand af.

welk bv de inwoners eene tarn
ke ontlteltenis veroorzaakte , wel-
ke echter naderhand v over-
ging, zoo als kon hier na zal '
den <>• hoort.

Want kort daar na ontfïng men
hier brieven, mettyding, dm de
1 1 -ten Bewindhebbcrcn den I leer
d' Vbling tor extraordinaris Raad
van Indie benoemt hadden, en be-
volen, na Batavia te vertrekken i
't welk den inwoners alhier geen
kleinen trooit verwekte. Hy
ging echter ras de palen der be-
lcheidcnheid te buiten, om dat hy
Op 't fchïpj waar mede hy ver-
trekken zoude, eene vlag van den
groten malt waajen liet, en een
ttuk kanon liet losbranden, wan-
neer dezelve opegheifcht wierd ,
't welk echter den Heer Gouver-
neur tot een affront zoude hebben
geltrekt, zoo hy zulks niet belet
had , aangezien de Heer d'Abling
niet zeggen konde, dat hy reeds
extraordinaris Raad van ïndiewas;
om dat hy nog gene zitting geno-
men had; behalven dat de plaats
en woning der Raden te Batavia
was, en hy aldus den rang aan
den Heer Gouverneur laten moeit
tot dit hy vertrok.

'Zoo dra de Heer d'Abling dit
bevel ontfangen had, moert hy de
goederen en Koopmanschappen
der YoortretTelyke Maatfchappy,
welke hy tot nu onder zyne be-
waring had gehad, aan zynen Suc-
ceffeur, den Heer Helot over-
geven ; deze , die zich in zulk
een gewigtig ampt niet wilt te ma-
tigen , wierd nevens zyne huis-
vrouw onverdragelyk hovaardig
en vermetel; zelfs zoo verre, dat
hy de fchu'dige gehoorzaamheid
aan den Heer Gouverneur wei-
gerde, en zeer onbetamelyke din-
gen deed ; zoo dat de Heer Gou-
verneur nevens de gantfche Raad
van Policy genoodzaakt was, hem
eenigen tyd uit de vergadering te
laten , om hem daar door tot be-
tere gedachten te brengen.

Om dezen zelven tyd, of ei-

■itlvk in den oogft, die hierin
December invalt, is 'er een !
droeft geval gebeurt, waarvan

, ik voordezen reeds cenigc n -
die • lan heb, 'i '.vi ' r in

beftaal ; De toenmalige I ,arvd droit,
Samuel Martinus de Mcurs had
doorzyn flaafvuurin zyn vertrek
| laren brengen, om een pyp tabak
te roken ; doof dien nu de Zuid-
I oolte wind heftig waaide, de deur
van de binnenplaats open Jtont ,cn
de (laaf na 't vuur niet keek, zoo
waaide de wind eenige vonken te-
gen 't dak aan, welke 't zelve om
. dat alle daken van riet zyn, zoo
| voort in den brand zetteden, zoo
, dat binnen den tyd vantwecuuren
't rechthuis, waar in de brand ont-
1 ftönt, de kerk, en 't grootlte ge-
; deelte van 't dorp in de afïchc gc-
i legt was. Staat aan te merken,
I dat het tegen overftaande predi-
! kers huis nevens de gantfche ry
huizen onbefchadigt is gebleven,
■ daar zy nogtans met den minfl.cn
j wind 't grootlte gevaar zouden ge-
| leden hebben , en dat het huis van
den Secretaris en Ziekentrooftcr
Jan Mahieu , onfeilbaar aan de
! vlam opgeoriert zoude zyn ge-
weelt; ten ware de genen, welke
I hy tot ter dood vervolgt heeft, den
brand hadden helpen blulTchen.

Gelyk echter God gewoon is , 1%%'*
na (lecht weder en gevaarlyke Fiskaal in-
ïtormwinden , zyne Genade-zon te dcrcnd-nt-
laten fchynen, aldus liet hy ook
den inwoners alhier op hunne vo-
rige benaauwtheid eene ftraal van
troolt zien ; om dat zy vernamen,
dat de Heren Bewindhebbercn
den Heer van Beaumont, fchoon-
zoon van wylen den Heer. Blehus,
tot Fiskaal independent aangeitelt
hadden ; en fchoon hy zich tot nu
op Ceylon had onthouden , zoo
verhaafte hy zyne overkomft,
waar mede hy de burgers allen ver-
heugde , 't geen den Heer van
Putten op 't uiterfte fmerte , die
ook kort nadeszelfs komftzyne
bediening van Onder-Koopmaii en
Pakhuismeelter ncerleide , en daar
Iii 3 op

43S BE SCHRY VÏNG van de

Vi
len
den Land-
droft en
denHr.
:ttcn
ten
gevai -
ncn.

Tl

op zyne demiilïe na Batavia ver-

k.reè'g" , , ij

Eer hy nog vertrok, en aldus

voor de kornit van den Heer van
Beaumont, ilièrf de Landdroft,
Samuel Martini de Meurs, wel-
ker plaats de Heer Gouverneur
van AlFenburg aan den gewezen
Landdroit, Jan Mulder, opdroeg.

t dezen geraakte de Heer van
Puiten in een heftig verfchil , waar
van ik reeds overlang melding heb
gedaan , en derhalven nodeloos
aclit, 't zelve te herhalen ; de re-
de echter, van 't verfchil, welke
ik voormaals niet hebbe gemeld ,
was een gevangene, dien de Heer
van Putten gaarri in rechten ver-
volgt had ; om dat hy als noggeen
gelegentheid had gehad, om ie-
mand na de andere -waereld te
zenden; dog vermids de Land-
droit zich in zyn ampt niet wilde
laten benadelen, zoo wierd door
eenen anderen misdadiger die in
hechtenis gezet wierd. , dit verfchil
by gelegt, dien hy door den Itrop
het leven benemen konde , ter-
wyl de Landdroft den zynen ook
zyn recht toekomen liet.

Naauwelyks hadde deze nieuwe
Landdroft zyn ampt aanvaard, of
daar quamen yzelyke klagten over
den Secretaris Mahieu, onder an-
deren ; dat hy faÜlteiten gepleegt,
met diefilallen te' doen gehad en
nog veel andere oribetamelyke
{tukken bedreven had ; door dien
de Heer van Altenburg die klag-
ten dagelyks moeit horen, zoo
zag hy zich eindelyk genoodzaakt,
dezen Mahieu te fuspenderen, en
alle zyne papieren te laten verze-
gelen; dit quam den menfehen
niet vreemd voor, om dat Daniel
Thibault, Secretaris van den Raad
van Juftitie kort voorheen , over
eenigen misflag, tegen den Heer
Gouverneur begaan, 't zelve nood-
lot gehad had. '

hoort deze laatfte bevel on t-
fïng, na ßataviä te vertrekken,
zoo is echter den Heer Gouver-

.r door de voorfpraak van zeer

vele Heeren bewogen geworden ,
om hem in zyn ampt te herftellen.
Mahieu echter , welkers kerfltok
hoe langs hoe groter wierd , moeit
voor lief nemen, dat hy gefuspen-
deert bleef, en zyne plaats aan my
ad interim vertrouwt wierd, ge-
lyk ik dan den zx. Oct. 1711. den
eed deswegen heb afgelegt, en
Maandag daar aan volgende, in
den Raad verfchenen, en de pa-
pieren na 't aflichten van de ze-
gels, in byzvn van den gemelden
Mahieu overgenomen heb.

Ik wil niet zeggen, hoe verward
ik deze papieren vond , ten einde
rnen my niet van eenige pailie ver-
denke; als mede geen gewag ma-
ken, van de grove miftlagen, wel-
ke hy heeft begaan, in 't fcheuren
van veel bladen uit de Protokol-
len, 't welk zelfs in geenKoop-
mans-boek gedoogt, veel min als
geloofwaardig aangenomen word;
ten einde niemand zoude können
zeggen, dat ik hem tot een Fal-
faris maakte ; dog zal my niemand,
qualyk duiden, wanneer ik zeg,
dat hy nog by zyne vrienden nog
by zyne vyanden gezien was, om
dat elk een zyn gedrag kende, en
niemand hem vertrouwde. De
Heer Helot zoude onfeilbaar ook
zoo veel werk niet van hem ge-
maakt, en getracht hebben, my
om hem te vervolgen ; ten ware
hy iets ten gevalle van zyne bed-
genoot had moeten doen ; als die
hem om zeker, maar hier met
ftilzwygen verby te gane redenen ,
voorftaan moeit.

Terwyl ik echter dit ampt be- vaJ^
kleedde, vielen 'er zeer zeldzame naaf.
zaken voor, waar van ik 'er maar
eenige mededelen zal; want de-
zelve alle te verhalen, zoude te
wydlopig en te verdrietig vallen ;
van moordaardige flaven heb ik
reeds een gruwzaam exempel ver-
haalt; dog tegenswoordig zal ik
met korte woorden zeggen, dat
een flaaf van den Heer Pieter van
derBeyleene flavin, welke zyne
byflaapwas, eninsgelyks aan den

gemel-

KAAP de GOEDE HOOP. 439

gemeiden van der Reyl toebe-
hoorde, uit minncnyd, als of zy
't ook met anderen hield, in den
tuin den hals affneed, welke ik
nevens twee andere gerechtsper-
zonen en een Meetter nebbe moe-
ten befchouwen, en bevelen, dat
ze begraven wierd. De ilaaf of
dader wierd zoo voort deswegen
verdacht gehouden, en in hechte-
nis gezet, enfehoon men hem o-
veral betarte, en alles waar mede
hy zich belchadigen kon wegnam ,
zoo merkte men evenwel niet, dat
hy ondereenen ouden lap, dienhy
op zynen rok had genaait, een
fcheermes verburgen had, waar
mede hy zich zelven den derden
dag van zyne ge vanken is den hals
affneed ,om zwaarder ftrafte t'ont-
gaan.
Een Een ander , dien de Heer El-

KJïh" zevier heeft laten verkopen, ver-
ïevendver- floute zich uit wraakzucht, 't huis
van zynen gewezenen Heer op
Elzenburg in den brand te Heken ;
door dien hy echter door de Ha-
ven, die 't huis bewaarden, ver-
fcheidemalen in zyn voornemen
belet, eneindelyk door dezelven
gevat, en herwaards na Stellen-
bofeh gebragt wierd, zoo liet de
Landdroit Mulder hem na de
Kaap brengen, en maakte hem na
vry willige bekentenis zyn proces,
welkers flot was, dat hy met een
keten om 't lichaam aan een paal
zoude valtgemaakt, en hout ront-
om hem gelegt, en aldus levend
verbrand of gebraden werden.

Nooit had ik können denken,
dat eenmenfeh, dien de vlam ge-
ftadig in de oogen en in 't aange-
zicht fpeelt, zoo lang konde le-
ven, als deze deed ; Want hy liep
niet alleen lang rontom den paal ,
en weerde de vlam van zich af,
maar hy beweegde heel lang ar-
men en beenen, en riep overluid
O T)eos mio pay! O God myn Va-
der! en leefde aldus ruim een
quartier uurs in 't vuur. Waar uit
dan licht is af te nemen, dat, wyl
zyn lichaam niet verbrand maar

gebraden is, zulks een zeer pyne-
lyke en erbarnvlykc dood moet
zyn, waar mede fchier geene zoort
van dood kan vergeleken wor-
den.

Maar genoeg van zulke be- DcGo1
droefde exempels , welke quaad- 'aSen
aardige Haven fchier dagelyks ver- burjj «erft
(trekken; een veel dieper wonde
heeft de dood van den Gouver-
neur den Heer Louis van Atfen-
buvg niet alleen in myn hert, maar
ook in dat van alle andere inwo-
ners veroorzaakt; want als ik be-
denk, wat voor een dapper, vvys
en verrtandig Heer hy is geweeit;
wanneer ik ovcrwege , welke
heldhaftige daden hy tegen den
erfvyand der Chriitenen , den
Turk, in dienll van den Keizer
heeft uitgevoert ; byaldien ik ga-
de fla, met welke weergaloze
dapperheid hy eens 't eiland Cy-
prus dwars, doorgezet, en den
aanflag der Turken verydek
heeft ; zoo ik my te binnen breng,
met welken heldenmoed hy op
deze reis uit Holland na deze lan-
den , de Portugezen te Brazil
heeft te keer gegaan, en indien ik
eindelyk nadenk, hoe wel ge-
moed, welgedaan, en gezond hy
hier is aangekomen, zoo kan ik
niet en geen inwoner nevens my
met een goed gewilTen anders
oordelen, dan dat deze gezonde
luchtftreek hem niet wel heeft ge-
flagen , of dat roekeloze menfehen
hem een quaad hebben toege«
bragt, waardoor hy zyne geheu-
genis quyt geraakt is en langzamer
hand zyne kragten heeft verloren,
en wy eindelyk 't droevig noodlot
hebben moeten ondergaan , van
hem voor eeuwig te derven.

Ik zoude mynen Lezer tegens- De 0VL<*
woordig de lykHaatzie van een nSoc
Gouverneur wel befchry ven ; dog van der
gy zult hope ik, niet qualyk tkri- SteUfterfi
den , dat ik alvorens zeg, dat niet
lang daar na de oude Heer Gou -
verneur Simon van der Steil, ten
huize van Jan Pfeiffer , Pachter
der wynen en brandewynen , is o-

verle-

BESCHRYVING van de

Lyldhat-
lic van
beide Gou-
rerneurs.

4+0

verleden. Wie deze Heer van
der Steil isgeweefl? wathyin 't
Vaderland heeft bedient ? hoe lang
en op welke wyze hy het roer van
de regering alhier heeft beftiert?
van welken inborft hy geweeft is ?
en hoe hy in den gemenen omme-
gang is geweeft? acht ik onnodig,

Helot met veel omftandigheden
wierd verhaalt, en hy wel wiil,
hoe veel de Voortreffelyke Maat-
fchappy aan deze plaats gelegen
was, zoo maakte hy alle nodige
toeftel, om den vyand t'ontfan-
gen; ten dien einde ontbood hy
van 't land eenige manfchap, en

alhier wydlopig te befchryven; ftelde zich in zodanigen ltaat, dat
ten dele om dat de Lezer daar uit hy geruft konde zyn, dat hy aan
geen vrucht zoude können halen, den vyand 't hoofd zoude können

en ook door dien Jak ob van der
Heyde , en Adam Tas zulks fchier
op alle bladen van haar tegenver-
toog gedaan hebben, waar op ik
my kortheidshalve beroep.

bieden, zonder echter 't land van
volk t'ontbloten. Dog wanneer
men de zaak wat naauwer onder-
zocht, waren 't louter herzen-
fchimmen , de vrees nevens de

De lykftaatzien van den Heer ; toeftel vergeefs, en de dapperheid

Vergeef-
fchc vrees
voorde
Franfche
fchepen.

van der Steil en den Heer van Af-
fenburg zyn beide meeft eenerlei
geweeft ; behalven dat by den
Heer van Affenburg alle de bur-
gers 't lyk met lange rouwmantels
en hangende lamfers hebben ge-
volgt. Voor 't overige waren by
beide deze ftaatzien, een paard ,
meteen rouwkleed, en de trom-
mels op een en dezelze wyze met
2wart laken overtrokken ; wyders
waren de wapendragers eenerlei ,
de militie van een gelyk getal, en
eindelyk wierden by beide begra-
feniffen even veel Kanonfchoten
gedaan , en hare graffchriften in de
Kerk waren elkander niet onge-
lyk ; en beftont het eenigfte onder-
fcheid in de droefheid ; wie een
recht begrip van deze lykftaatzie
hebben wil, overweeg flechts de
plechtigheden, die by 't begraven
van grote Heren in Europa wor-
den in acht genomen , zoo zal hy
te lichter een net begrip hier van
hebben können.

Kort na de dood van den Heer
van Affenburg, wanneer de Heer
Helot het roer van de regering
in de hand nam , ontftont 'er een
gerucht, als of 'er drie Franfche
Kapers voor dezen haven krui-
ften , en zich gelieten , als of zy
eenc landing doen, en deze Kaap
pionderen of zelfs aan den Koning
van Vrankryk onderdanig maken
wilden. Vermids zulks den Heer

van den Heer Helot quam niet te
ftade.

Drie dagen voorheen had ik 't
ongeluk dat God my in den nagt
tuftchen den z6. en 1.7. April van
't gezicht zodanig beroofde , dat
ik wel fchryven, maar zeer be-
zwaarlyk lezen konde , fchoon
de letters nog zoo groot en duide-
lyk gefchreven of gedrukt waren;
en fchoon ik my een draad van
paardehaar door den nek liet trek-
ken, een fiftel liet fnyden, een
fpaanfche vliege-pleifter en ver-
fcheide andere middelen gebruik-
te, zoo wierd zulks tot myn over*-
grote droefheid, hoe langs hoe
erger.

Midlerwyl, doordien ik fchry-
ven kon, zoo kon ik myne fonftie
nog waarnemen ; voornamelyk
wyl 'er niets buiten gewoonlyk
voorviel ; en fchoon 't gantfche
Stellenbofïche en Drakenfteenfche
Raads-Collegie van de Weduwe
Elberts by haar laatfle wil tot exe-
cuteurs was benoemt, 't welk ook
aangenomen wierd, zooverfchaf-
te my zulks echter weinig moei-
te, om dat't meefte reeds opgete-
kentwas, eer dit ongeluk my o-
verquam; en eindelyk fchoon 'er
een gerucht ontftont, dat de Hot-
tentotten aan de dieplt landwaards
in gelegene Europeanen , te we-
ten aan de Honingbergen, haar
vee afnemen, dezelve van hare

woon-

De Schry-
ver word
blind.

KAAP de GOEDE HOOP. ++!

Hdüt ver

Vülgt.

woonplaatzen verjagen, en ver-
volgens de Europeanen, wyl het
in den drogen tyd, dxt is in de
maand van November was, vor-
der te rug jagen wilden, en des-
wegen een tamelyke manfehap,
met veel bagagic en levensmid-
delen verzien , gecommandeert
wierd, om hen af te weren, zoo
had ik evenwel daar by niet veel
te Verrichten j zoude ook vergeefs
zyn geweeft, om dat aan de gant-
fche zaak geen waar woord was.
van Wanneer de Heer Helot zulks
vernam, zoo achte hy zulks wa-
ter op zynen molen te zyn ; om
dat hy tot nü geene gelegentheid
had gehad, den afgezetten Ma-
hieu te helpen; des niet tegen-
ilaande dorft hy my niet wel aan
boord klampen, om dat hy wel
wilt, dat 'er gedurende myne be-
diening vele brieven zoo wel aan
den Heer Gouverneur en Raad,
als aan de Wees-Kamer, waarvan
hy Prefident was , afgegaan wa-
ren , waar tegen niemand iets wift
in te brengen ; derhalven moeft
hy de zaak gantfeh anders aantas-
ten , en eerft den Landdrolt , Jan
Mulder t'onderbrengen, eer en
alvorens hy my aan 't ly f komen en
Mahieu helpen konde.

Om echter dezen wakkeren
man, die'tampt van een Opper-
Direeteur driemaal beter verftont,
als Helot, van zvnen dienft t'ont-
zetten, en een ander daar toe te
bevorderen , die hem door zyne
voorname vriendfehap gewigtige
dienften doen konde , gebruikte
hy allerhande liften en lägen ; door
dien hy echter gene rechtmatige
redenen vinden konde , zoo nam
men zyn toevlugt tot beuzelingen,
om enkelvk zyn oogmerk te be-
reiken ; gelyk dan de Heer Helot
onder anderen eene billyke oor-
zaak om hem af te zetten geachte
te zyn, dat Mulder acht dagen
aan ftrand met vifTchen doorge-
bragt, en daar door de Compa-
gnies en Colonies zaken verzuimt
had; zonder te denken, dat hy
IL T>ecl.

De Land-
doft Mul-
der legt
7.ynen

neer.

zelf dikwyls langer afvve/ent was
geweeft; fchoon de Compagnie
pen op hem wachten, en ha-
re depêches van hem hebben moe-
iten. Dog wanneer de gemelde
I .inddroft Mulder gade flocg, dat
hy gene kinderen had, en aldus
met zyne huisvrouw in ruft leven
k>n, zoo leide hy eindelvk zynen
dienft neder, 't welk 't geen was ,
dat Helot zocht.

Kon daar op wierd Dominicus Dc SchrT

Dir t\ t ver word

nlelius, jonglte zoon van den ge- afgezet,
wezen Fiskaal independent en
zwager van den tegenwoordigen,
tot Landdroft anngcftelt, in de
plaats van den Heer Mulder; met
bevel, om van my in byzyn van
een der twee Raadsleden , en niet
van den gantfehen Raad, de pa-
pieren van de Secretary te eif-
fchen, en dezelve aan den gewe-
zenen Secretaris Mahieu met eene
behoorlyke lyft over te geven.
Hoewel ik nu tegen zulke on-
rechtmatige behandelingen had
können protefteren , om dat de
lichtvaardige en eerloze Mahieu
geen inventaris nagelaten had,
veellicht uit vreze, dat men ach-
ter zyne bedriegelyke grepen ko-
men zoude ; als mede door dien
deze gewigtige fchriften my niet in
't byzyn van Gecommitteerden ,
maar yan;den vollen Raad overge-
geven waren , zoo heb ik my e-
venwèl liever aan de driften van
den Heer Helot willen onderwer-
pen 'i en de fchriften den Secretary
aan -den niets deugenden, gantfeh
onwaardigen Ziekentroofter of
Voorlezer en na zyn waereldlyk
ampt, pligtvergetenden , protokol
verminkenden en vleienden Ma-
hieu, in de tegenwoordigheid van
den nieuwen Landdroft Blefius,
en by zich hebbende Gecommit-
teerden overgegeven ; doordien
ik wel wilt, dat de Heer Helot in
zyne ondernemingen voor dezen
niet alleen hardnekkig was geweeft,
maar dat hy ook tegenswoordig,
daar hy den toom van de regering
volkomen in zyne handen had,ee-
Kkk nen

4+2 BESCHRYVINGvan de

i en vry groter vyand zoude ver-
ftrekken, als men niet blindelings
Gehoorzaamde.

^ Na dat ik my hier toe willig
toonde, en myne Secretale papie-
ren op den voorgefchrevenen voet
overgegeven had , moeite niet al-
leen Blefius en zyne Gecommit-
teerden bekennen , dat ik myne
fonctie ordentlyk had waargeno-
men, maar de gemelde Mahieu
itont verbaaft, en betuigde inby-
zyn van hen allen dat hy alle deze
ichriftcn nooit in zodanige order
gehad had, daar by voegende, dat
hv voortaan ook zoo zoude doen.
Wanneer hy ook de Protokollen
doorlas, bekende hy tegens my
vryvvillig, dat 't hem onmogelyk
was, dezelve zoo kort, bondig en
zinryk te houden ; liet daar op een
paar Heffen roden wyn halen, en
dronk dezelve onder veel vorfchen
en vraagen ontrent eene beknop-
te fchryfwys, met my uit.
Door dezen nieuwen Landdroft
den Heer" Blefius, ontfing ik na de overgave
Heiot te- van deze fchriften bevel, dat ik
schryver. my zoo voort na de Kaap begeven,
en den Heer Helot opwachten
zoude; dog ik bleef nog 8 dagen
op Stellenbofch, eer ik derwaards
Isde. Wanneer ik na 't groeten
van eenige vrienden in de Ves-
ting gekomen was, en mynepligt-
plegingc aan den Heer Helot ab-
gelegt had, fchrikte hy zodanig,
dat hy my naauwelyks konde .ant-
woorden , veellicht uit vreze ,dat
ik tegen zyne gemaakte verande-
ring veel zoude hebben weten in
te brengen; wanneer hy echter
hoorde, dat ik enkelyk na zyne
bevelen vraagde , herhaalde hy zich
een weinig, fchepte moed , en
zeide: Blyft hier , dat ik u hebben

kan, als ik u laat roepen, daar by
voegende, ik moet bekennen , dat
gy grote bequaamheid bezit, en
is niets meer te beklagen,, dan dat
gy u door uwe gewaande vrien-
den hebt laten opmaken ; gaat
maar heene,ik zal u wel laten roe-
pen, als ik u van noden heb.

Ik wilde my verantwoorden ,
maar hy ging hene, zonder my te
horen. Ik moeft derhalven zulks
voor lief nemen, en wierd door
moeijelykheid zodanig met de
vliegende jigt behebt, dat ik
naauvvlyks in myn vertrek gaan
kon ; wanneer ik eindelyk na 't
gebruik van eenige artzenyen en
trouwe hulp van eenen hoogduit-
fchen barbier eenigzins beter
wierd , zond de Heer Helot, zon-
der my verder gehoort, gezien of
gefproken te hebben, my bevel,
om met 't fchip, 't Raadhuis van
EnkhitizeU) na Holland te ver-
trekken , mids dat ik met den Ka-
pitein eeten zou ; dog kon hy my
al geen groter quaad toevoegen,
dan dat ik zonder bezolding moeft
na huis wandelen.

En hier mede heeft aldus deLe- De s*ry
zer al 't geen ik aan deze Kaap on-^Ho?
dervonden en waargenomen heb ; land ver-
als mede hoe 't my aldaar dikwylstrekken'
wel en dikwyls qualyk heeft ge-
gaan, ja hoe 't my op 't laatft t'ee-
nemaal tegen gelopen heeft. Wat
echter de fchuld daar aan is, wil
ik liever onder vier oogen verha-
len, dan 't zelve met den druk ge-
meen maken; voor 't overige is
nu niets meer overig, dan dat ik
den Lezer een kort maar waar-
achtig bericht mededeel, van 't
geen 'er op myne t'huis reize
voorgevallen is.

XXXV. HOOFT-

KAAP de GOEDE HOOP. 44?

XXXV. HO O F TS TUK.

Van des Schryvcrs rcizc van de Kaap de Goede
Hoop na Europa , midsgaders des zelfs by zon-
derheden , en aankomft in Europa.

De Scbryvtr begieß zig am boord- Wórd aldaar hoflyk on t fangen. De l 'loot vertrekt.
Zei/d in drie dagen ruim joo. viylen. Ziet *t eiland Afcenfion, Pajfeert de Linie. Kroos
op zee dryvende. De Schryver gelooft niet dat dit op klippen groeit. V Gevoelen van
Happeüus bevefiigt. Onverdragelyke bette. Experiment niet het kroos. Ongemeens
Kalmte alkier. ' Zware miß. Zoet water boe uit zee te Jcbeppen. Drie Engel/ehe (che-
pen geven berigt van de l 'rede. Nader ber'tgt van een Deens fchip. Zy komen byde '
jers. Zeilen na buis. Kort verhaal van des Schryver s land-reis na RajLul.

De Schry-
ver begeeft
7.1 ch z.\\\
boord.

Word al-
daar hof-
lyk ont-

tangen.

NA dat de Heer Helot my op
de bovengemelde wys had
ontflagen, zoo volgde ikzyn be-
vel zeer gaarn, om dat ik tog niets
goeds van hem had te verwachten,
als die de genen, welke door den
Heer van Mènburg waren bevor-
dert , gantich niet mögt metten ;
dog fmerte my zeer, dat ik geen
tyd overig had, om deels myne
uitllaaande gelden op te halen, en
deels ook om 't geen te kopen,
dat men tot eene zoo lange reis
van noden h eeft ; ondertuirchen
waren 'er nog verfcheide van my-
ne goede vrienden , voornamelyk
de meergemelde van der Heyde ,
die my tamelyk wel uitruften ; ik
begaf my derhalven , na dat ik af-
fcheid had genomen , te blymoedi-
ger aan boord van 't fchip , dat my
aangewezen was.

Myn Schipper, genaamt Simon
Rykfe , van Enkhuizen van ge-
boorte, ontfing my nevens alle an-
dere Opper-Officiers van 't fchip
zeer vriendelyk, logeerde my ach-
tervolgens de fchriftelyke order,
die ik van den Heer Helot metmy
bragt, in de Cajuit, en handelde
my zeer beleefdelyk, waar in hem
ook alle andere Officiers volgden,
't welk my deed hopen , dat ik de-
ze reis fchoon onpafïdykenfchoon
ik over tafel zittende, door 't zwak
II. T)eel.

gezicht , de fpyzen naauwelyks
kon onderfcheiden , onder Goi
genadigen bylland, gelukkig ten
einde brengen zoude. Myne wei-
nige bagagte wièrd zeer wel be-
waart, en had ik gantfeh geen re-
de, om over deze verwilVeling te
klagen, om dat als nu verzekert
was, dat ik voor de fchadelyke la-
gen en gevaarlyke vervolgingen
myner vyanden, voornamelyk van
die van den Heer Helot bevryd
zoude zyn.

Den 9. April 171 3. begunftigdc De Retour-
ons een Zuid-oofte wind , waar „°^ vcr"
mede wy den haven uitzeilen, en
de kielen na Europa wenden kon-
den , waar toe dan zoo voort ge-
reedfehap gemaakt, en door een
kanonfehoot van 't Admiraalsfchip
bevel gegeven wierd ; zoo dra de
ankers binnen gchaalt waren , en
men de Veiling met vele Hukken
bedankt had, vaarden wy onze
reis in Gods name aan ; liepen uit
den haven ; zeilden 't Robben-ei-
land verby, en geraakten van ie.
uuren 's morgens tot 5-. uuren na
' de middag zoo diep in zee, dat wy
! de Veiling , ja zelfs de hoogile
fpitzen der bergen uit 't gezicht
verloren hadden ; en bragt deze
wind ons in den rechten Zuid-ooit
paflaat, waar mede wy eenen zeer
verren weg, zonder 't minlte ge-
Kkk z vaar,

BESCHRY

.

444

vaar, of verzetten der zeilen, heb-
ben afgelegt , zoo als hier na zal
worden gemeld.

In drie dagen waren wv ruim
ie. mylenvandeKaap, en had-
den aldus zeer goeden voortgang
in onze vaart; dit vernamen \vy
niet alleen uit den mond der Stuur-
luiden, maar uit de door haar ge-
nomene Polus-hoogte bleek het
ook; jade vogels, welke ons tot
nu hadden verzelt, hadden aficheid
van ons genomen, tot een klaar
bewys , dat vvy reeds heel ver van
land moeften zyn; daarenboven
liet zich ook geen Zeehond meer
zien, waar van 'er echter by en
ontrent de Kaap zoo veel zyn, dat
fchoon 'er jaarlyks zeer veel dood-
gcflagen worden om traan te bran-
den, men nooit heeft können mer-
ken, dat 't getal vermindert is.
De Trombas quamen ook niet meer
te voorfchyn , fchoon de zeegrond
by hopen daar mede beplant en als
bezaait is, welk alles rechte teke-
nen waren , dat wy de Kaap reeds
een ver end achter ons moeiten
hebben.

Den tweden Mev waren wy niet
ver meer van 't eiland Afcenlion,
weshalven onze Admiraal door 't
lollen van een ituk kanon, en 't
geven van een zeyn , ons fchip
beval , kondfehap van 't zelve te
halen, en onze overige fchepen
daar van verflag te doen; aange-
zien den retourfchepen als zy 't
eiland van St. Helena niet zoo dicht
verby zeilen, dat zy 't zien kön-
nen,' aan dit zeer veel gelegen is;
om dat zy alsdan vallen (laat kön-
nen maken, waar zy in zee zyn,
haar bellek en afpafling hunner
kaarten daar door vailer tezet-
ten. Doordien wy nu naauwelyks
maar 6. mylen van dat eiland wa-
i ;i , hadden vvy niet veel moeite
dat bevel uit te voeren, aangezien
wv 't nog dien zelven dag in 't ge-
zicht kregen, endoor 't losbran-
den van een ftuk den Admiraal ne-
ms alle de andere fchepen daar
van kennis gaven.

Und Atten-
tion.

VING VAN DE

Het fpeet onsfeheepvolk gewei- Niemand
dig, dat zy geen verlof hadden , ^^
om allüer aan land te ftappen, daar ftappen.
zy naauwelyks z meilen van 't ei-
land waren, voornamelyk om dat
'er zoo veel vifch te vangen was ,
waar van zy gaarn eenen goeden
voorraad opgedaan zouden heb-
ben, zoo als ook van de grote
fchildpaddcn , welke aldaar in zoo
grote menigte gevonden worden,
dat men zelden langs den oever
gaat, zonder dat men 'ér verfchei-
de ziet ; na welkers aangenaam en
gezond vleefch zy even /oo graag
waren, als na hare lieffelyke eie-
ren, die men overal in 't zand aan-
treft, en dezelve zoo wel als ande-
re eieren genuttigen kan. Dog
doordien zulks uitdrukkelyk ver-
boden was , en niemand voet aan
land zetten dorlt, zoo zeilden wy
in Gods name voort , en naderden
hoe langs hoe meer de Linie , al-
waar het andermaal tamclyk heet
wierd; zodanig dat ons bootsvolk
hare klederen uittrekken moeften,
en zich dikwyls. in 't hembd met
zwemmen verluitigden.

Doordien nu de Zuid-oofte wind de Lillcc*
nog geftadig onze zeilen deed
zwellen , ons fchip een goede vaart
maakte, en 't bootsvolk weinig ar-
beid verfchafte ; zoo gaven zy zich
zelven arbeid, fpeeldennuen dan
een Comedie, en hielden zich al-
dus in beftendige beweging, ten
einde om de fcheur buik, waar aan
de zeevaarders zeer onderwor-
pen zyn, t'ontgaan; tot dat wy
eindelyk den 19. Mey deLiniege-
paffeert waren , en ons uit 't Zui-
der gedeelte der waereld, weder
in 't Noordelyk gedeelte bevon-
den, waar uit ik nu zoo lange ja-
ren geweeft was , en deszelfs
Noord-fter nevens alle andere
Noord-fterren niet gezien had,
waar over ik van herten verheugt
was, God voorzyne genade dank-
te en om verderen byftand y verig
bad.

Zoo dra wy over de Linie wa- K'ygen
ren, en de Europeaanfche landen lykcwul-

nader- den.

KAAP de GOEDE HOOP. 44-5

DesSchiy-
versfchip

ontfsngr.
nevens een
ander, be-
vel, op
kondlchap
uittega.in.

naderden, was de vorige Zuid-
Ooile wind ons niet »eer zoo
gunilig; maar wy befpeur<k» ï
dat zyne heerfchappj afnam, en
de onbeftendige winden in i
zei n ; geh k dan de

lord-Weite, dan de Zuid-w
te wind onze vaart tamelyk belet-
te, zoo dat wy in ein cünaal, zyn-
de 14. uuren, heel weinig vorder-
:i ; behalven dat wy nu en dan
door een Travad-wind met een
plas -regen verzclt , overvallen
wierden, 't geen ons bootsvolk
Ld genoeg verfchafte.
Den ai. Mey ontfmgen wy an-
dermaal nevens 't fchip Korffoot,
bevel, om vooruitte zeilen; ten
dele om de twee fchepen BentoelJ
en Reineßein, welke in de nacht
van de vloot waren afgeraakt , te
zoeken, en ook om eenigenog
niet al te wel bekende klippen te
kondfehappen , en daar van de
gantfche vloot te verwittigen; ge-
lyk wy dan dat bevel zoo voort
naquamen, en ons voor uit bega-
ven , om zoo wel beide afgedwaal-
de fchepen op te zoeken , als na
de gemelde klippen om te zien ; en
waren wy zoo gelukkig van beide
oogmerken den 2.3. Mey ten 3.
uuren nademiddag te bereiken.

Zoo dra de wachter boven in
den maft riep, dat hy eene barnig
zag, dat is, dat de zee fchuimde,
't welk als 'er gene Klippen ver-
borgen zvn , niet gefchied, zoo
zond de Schipper zoo voort een
Stuurman na boven, om de rech-
te plaats te zien; en zoo dra deze
het aldus had bevonden, wierd 'er
een Kanonfchoot gedaan , en een
zeker teken aan den mail opgefto-
ken, waar aan zoo wel de Admi-
raal als alle andere fchepen Icon-
den zien, waar voor zy op hunne
hoede moeiten zyn. Vele van de
onze begonnen wel te twviïelen ,
als of 'er gene werkelykc Klippen
lagen, om dat zy wilden bewe-
ren , geene hoge zee of barning
gezien te hebben; dog dienzelven
dag wierd dat vcrichil wel ras by-

gelegt , om dat de Admiraal ins-
gelyks twee Hukken losbrande,
1 1 allerhande tekens, om iedei
fchip afzonderlyk te waarfchou-
wen , opflak, en daar mede te
kennen gaf, dat hy zelf daar aan
niet twyffelde.

Den volgenden dag deed de
Admiraal andermaal een Kanon-
fchoot, en liet eene afzonderlyke
vlag waajen ; waar door hy aan al-
le Kapiteins te kennen gaf, dat zy
zich aan zvn fchip vervoegen, en
aldaar wegens deze Klippen den
fcheepsraad bywonen zoudon;
waar op dan een ieder zich zoo
voort met zyne floep derwaards
begaf; en wierd zoo als myn Ka-
pitein my verhaalde, in dien Raad
befloten, dat deze gemelde Klip-
pen cenpariglyk van alle Kapiteins
bevonden waren op 11 graden 32.
minuten Noorder-polus hoogte,
en op 344. graden 30. minuten
lengte.

Dien zelvcn dag heeft een klein Een En-
Engelfch fchip vele Hukken losge- gelfch K*'
brand, en de vlag van den groten word over
mart maar half opgehaalt, en van £°ord ee~
voreneen knoop daar in gelegt,
waarmede het aan alle fchepen
kennis heeft gegeven, dat de Ka-
pitein van 't zelve gelturven was,
en als nu met alle gewoonlyke
plegtigheden over boord gezet
wierd. Dit Engelfch fchip is ne-
vens nog eenige andere van die
natie gelyk met ons van de Kaap
de Goede Hoop gezeik ; en gaf
derhalven te kennen, dat het de
orders van onzen Admiraal refpec-
teerde , en niets buiten deszelfs
kenniffe wilde doen.

Den eerften Juny hadden wy Kroos dryft
het geluk, cenig Kroos, van ta- opzec-
melyke grootte te zien; waar uit
bleek, dat wy in de Kroos-zee, by
de Portugezen Mar do Sargaßö
genaamt, waren ; de vermaarde
Heer Happelius fchryft in zynen
Muudus msrabilis Tripartitus ,
'Pars prima, Lïbcr tcrims, Caput
VI. f Ag. 1 4 5-. dat deze Kroos-zee ,
of Mar do Sargaj/ö, niet ver van 't
Kkk 3 Afri-

446 BESCHRYVING

VAN DE

Afrikaanfch zoo genaamt groen
Voorhoofd begint , en zich 20.
graden Noorder breedte, tot 24.
graden Zuider-breedte uititrekt.
Welke Schryver hem dit aan de
hand heeft gegeven , meld hy niet,
en of hem zulks de ondervinding
geleert heeft kan ik niet betogen,
ten miniten heb ik van de Kaap de
Goede Hoop tot op den eerrten
Juny niets daar van ontdekt, 't
welk echter, zoo dezelve zich tot
24 graden Zuider-breedte uit-
ltrekte, mynes bedunkens, had-
de moeten gefchieden ; alzoo on-
ze Cours meeil Zuid-ooil was,
achtervolgens dewelke wy de
zee-engte tuflehen America dwars
door gefneden hebben.

Vele van myne Reisgenoten
hebben my willen wys maken,
als of dit Kroos op Klippen groei-
de; dog ik heb veel moeite, van
zulks tegeloven, omdat 'er niet
licht klippen worden gevonden,
die op zee dryven. Ik ben door
de ondervinding naderhand ook
ik myne ongelovigheid gefterkt,
wanneer ik een groot gedeelte
van dit Waterkers of Kroos liet
opviffchen , om terzelver tyd
meer andere eigenfehappen t'er-
varen. Want ik heb geen fteent-
je, ja geen zand daar aan gevon-
den, en ben daar door verzekert
geworden , dat het niet op klippen
groeide, te meer, om dat de
grond van de zee aldaar onpeil-
baar is.
mronfiT ^it *s ecnter waar, 't geen de
mcm'hct' Heer Happelius op de aangehaal-
jg? de plaats verder fchry ft: „"Hier,
peiius. „ zegt hy, fchynt de zee gantfeh
„ groen; zulks ontilaat echter
,, niet door 't zeewater, maar van
„ een Kruid, dat kleine blaadjes
„ heeft, door de Hollanders des-
„ wegen waterkers genaamt. De-
„ ze bladeren en hare wortels zyn
,, zodanig in malkanderen ge-
j, kronkelt , dat men naauwlyks
„ 't water daar door zien kan, ja
„ de u t\ aarders zien deze plaats,
„ (zoo als 't ons ook is gebeurt)

il

van verre voor een grasryk ei-
land aan; de vaart word daar
door tamelyk vertraagt , en
können zy zonder eenen Her-
ken wind niet wel daar door
komen. Daar groejen kleine
bezien aan dit Kroos, welke
„ echter geen fmaak hebben, en
„ van binnen hol zyn; waar dat
„ gewas van daan komt, kan men
„ niet weten, om dat 't land ta-
„ melyk ver daar van daan is.

Tot nu Happelius , dien ik in . E?" ' H°];

ït nuk geloven moer, om dat de fkierfterft,

ondervinding my dierffelvks ge-euTord?"

. ■ . r Ti 1 ° ,3 & verboord

leert heelt. Ik vervolg echter my- gezet.
nen weg door deze Kroos-zee, en
berichte den Lezer, dat dienzel-
ven eerllen Juny een Hollandfch
ichip des morgens zeer vroeg e-
ven als 't Engellch fchip een Ka-
nonfehoot deed, en de vlag hal-
ver iren ge liet waajen, en zulks
zoowel van den groten mart, als
van den vlagge-ltok ; waar uit wy
zoo voort atnamen,uat 'er iemand
moeÜ gelturven zyn, die tot den
Scheepsraad behoorde, alzoo de-
ze plegtigheid 't eigentlyk onder-
fcheid tuilchen deze en de geine-
nen maakt; welke giffing ons na-
derhand een Ituk kanon, dat ten
5. uuren nademiddag losgebrand,
wyl hy om dienzelven tyd over
boord gezet wierd, bekrachtig-
de.

Kort daar na zyn wy in onze nrtmdeoi
vaart zoo ver gevordert, dat wy ^onnlhit-
de Zon recht boven ons hoofd te onver-'
Haan hadden; 't welk wy niet al- tlu6elyk'
leen afnamen, wyl onze lichamen
des middags geenefchaduw maak-
ten, maar ook door dien onze
Stuurluiden de Zon met haar
graadboog en andere initrumen-
ten niet Ichicten konden. Hoe
heet het als dan is, en hoe fmach-
tig men word, wil ik ditmaal niet
wydlopig verhalen ; om dat ik
reeds overlang , wanneer ik 't
ecrrtemaal deze waereldllreekpaf-
feerde , daar van uitvocrlyk ge-
fchreven heb; genoeg wanneer ik
tcgenswoordig daar by voeg, dat

wy

KAAP de GOEDE HOOP. +47

wy 't zeil, boven ons hoofd ge-
fpant, niet nat genoeg konden
maken, dat het niet zoo voort
weder droog was.
JS& Na dat wy reeds den z~. graad

ment met . . , , ' , 'o

>order-brcedte, en den 345*.
graad lengte berykl hadden, quam
andermaal een eilandje vän 't bo-
vengemelde Kroos na ons toe.
Wanneer wy daar bv waren, por-
de my de nieuwsgierigheid, om
nog een experiment met 't zélve
te doen ; ik liet andermaal cene
goede party ophalen , waar in ik
heel kleine kreéftjes , ontrent als
cene grote- vlieg, aantrof; ik d
dezelve in Spiritus vim rcclifica-
tusy (geelt van wyn , tweemaal
ovcrgegelmlt ) en hing eene ta-
melyke quantiteit van 't Kroos op,
om te zien, of 't cene zoort van
Kóraleri-bomen was ; en wanneer
't droog was, zag ik ; dat 't zwart
wierd, befloot daar uit, dat het
met de Koralen-bomen weinig of
niets overeenquam.
me"f" Ondertußchen hadden wy in
Kalmte in dezen ftreek eene ongewone

deic ftreek. Tr i ,, * , •

Kalmte, welke ons zodanig tegen-
hield,dat wy binnen den tvd van 14.
uuren naanwlyks 5". of 6. meilen
vorderden. Alle zeevaarders wa-
ren hier over verwondert , en
zeiden allen, zulks nooit bevon-
den te hebben , fchoon 'er ver-
fehcidemalenen in verfcheide ty-
den van 't jaar gepaiTeert hadden;
wcshalven ook, hoewel, God zy
gedankt, vergeefs voor cenen ver-
vaarjykèn Itorm gevreefl wierd.

Dit echter, dat anders in dezen
tyd van 't jaar meermalen gebeurt,
heeft zich kort daar na bevonden ;
dat 'er namelyk een zware mift is
gevallen, welke ons zodanig 't
gezicht benam, dat geen fchip het
ander, fchoon nog zoo dicht by,
zien kon. En door dien deze ne-
vel ruim een maand aanhield, en
men niet wilt, of de oorlog nog
duurde, dan of de vrede reeds
was getroffen , zoo waren alle
fchepen genoodzaakt, een (tuk
kanon af te fchieten ; ten einde

I om niet van malkanderen af te ra-
ken, en elkander in geval van
nood te helpen.

Door dien ik kort voorheen
van de grote kalmte gewag ge-Zeete

; maakt,cnopden I er-Schc|

dag van verfcheide, daar ond 1
mynerj Kapitein, géhoort had,
dat men zoet water uit de dii ;
di r zee, die echter zeer brak is,
bekomen konde, als men een fles,
met kork geflopt, meteen diep-
loot in zee liet zakken en eenigen
tyd, als 't fchip niet al te veel vaard
had, nallcepte; zoo was ik bege-
rig, na de waarheid fe vorleben ;
dog behalven dat mvn Kapitein my
hierin belette, en niemand myde
behulpzame hand bieden wilde,
zoo moeit ik cnkelvk geloven, dat
de Kapitein zeide, dat hv voorde-
zen op Galas by den Ëquipagie-
meelter Koning water had gedron-
ken, dat de gemelde Koning op
zodanige wys uit de zee gehaalt
had.

Midlerwyl ging zelfs in de DrieEn-
zwaarfte milt onze fchipvaart ge- f/hepen
lukkig voort, zoo dat wy Holland geven be-
hoe langs hoe meer naderden ; en de vridc.
hadden daarenboven het geluk,
dat 'er den 4. Juny drie Engelfche

; fchepen , eeril uit Engeland ver-
trokken, om na Virginie te zei-
len, in onze Vloot quamen; wel-
ke onzen Admiraal berichteden,
dat de vrede met Vrankryk ge-
troffen was, en in 't kort afgekon-
digt zoude worden. Welke ty-
ding eene algemene blydfehap
verwekte, om dat men als nu ho-
pe had , van gene vvandelyke
fchepen aangetalt te worden; dog
doordien men wilt, dat men de
Engelfchen niet altyd vertrouwen

[ konde , en eenige Hollandfche
Oorlogfchepen op eene zekere
hoogte na ons zouden wachten,
om ons na Holland te geleiden ,
zoo hielden wy ons zoo lang by
malkanderen, tot dat wy by de- ~Ec"
zelve quamen. fchip geeft

Naderhand echter quam een ^ ■
Deenfch fchip dwars door onze de vrede.

vloot

De Re-
tour-1'che-
pen komen
by de Cüii-
vojcrs.

Und-

44$ BESCHRY

vloot zeilen, zonder den Admiraal
de gewoonlyke achting te beto-
nen, of eenig Huk van't behoorlyk

emonieel in acht nemen; door
het nu nog een fchoot doen,
of eenige andere reverentie maken
wilde, Vierden zoo voort twee
fchepen door onzen Admiraal ge-
commandeert, 't welk gefchiede
door 't losbrande.n van een Huk
kanon en 't optieken van een te-
ken, om dit fchip den pas zoo
lang af te inyden, tot dat de Ka-
pitein van 't zelve by onzen Admi-
raal aanboord geweeit was, en
zich verantwoord had. Door den
zelven ontfingen wy nader bericht,
dat de vrede gefloten was, ende
Kapitein van 't gemeld Deenfch
fchip wierd daarop in der minne
gedemitteert.

Eindelyk quamen wy in 't mid-
den van de maand van Augufly by
de voorgemelde Kruizers of Hol-
landfcheOorlogfchepen, waar o-
ver eene algemene vreugde onder
't losbranden van vele Hukken ka-
non befpeurt wierd. Al 't volk
had te meer daar na verlangt, om
dat 'er te gelyk nieuwe verver-
lching van uyn, bier, brandewyn ,
vleefch, brood, boter, kaas, enz.
aangebragt, en onder al het volk
leek wierd. Zy quamen bo-
ven Fero, op di. graden Noor der
breedte by ons, en convojeerden
ons, deels na Hollland en deels
na Zeeland ; gelyk dan ons fchip,
gènaamt 't Raadhuis van Enkhui-

, in 't Ylic inliep, alwaar twee
Gecommitteerde Heren Bewind-
hebbcren by ons quamen , ons
voor onze trouwe dienften be-
dankten, en ons van onzen eed
ontflocgen ; daar op begaven wy
in eenen byzonderen lichter,
om dat \vv met het gemene volk
niet wilden varen ; zeilden na
1 larlingen, en wydersna Enkhui-
zen; en quamen den i^.Augus-
: , God zy dank , gelukkig te

ader dam.

I 1 >c 't my te Amflerdam , ge-
durende myn verblyf aldaar is ge-

V I N G VAN DE

gaan ; hoe my God by eenen tref-,"
felyken Oogmeefier heeft gebragt,
door welkers byfland ik de eerlte
verlichting aan myn gezicht heb
gevoelt , en zonder twyffel vol-
komen herflelt zoude zyn , ten wa-
re 't duur pleifler my had doen
vertrekken; hoe ik van Amfler-
dam na Utrecht , en door 't Gel-
derfche en Kleeffche na Keulen aan
den Ryn ; van daar over Bon en
andere aan den Ryn leggende He-
den , na Ments, en verder na
Frankfort aan den Mayn ; voorts
over Darmflad , na Heidelberg en
Durlach, midsgaders na Baden,
en eindelyk na Raflad , by zyne'
Excellentie, den Geheimen Raad
en Lyfarts, ChriHiaan Lodewyk
Gökkel , gekomen ben ; hoe ik by
denzelven alle liefde en hulp ge-
noten heb, waar voor God hem en
de zyne ook alle goed zal laten
toekomen ; hoe ik verder met des-
zelfs zoon, die uit Engeland by
my is gekomen, en my 't adres aan
zyn vader, hoewel ik den zelven
te voren kende , verfchafte, de ves-
tingen langs den Ryn , als Stras-
burg, Kehl, Philipsburg bezich-
tigt heb, zulks acht ik der moeite
niet waardig, om daar van veel
woorden te maken.

Midlervvyl heb ik zeer hoge enDesSchry-
gewigtige redenen, om God voorging" '
zyne genadige befcherming enaanGod-
byiland, my op deze lange verre
reize zoo vaderlyk bewezen, uit
't dicpfle van myn hert, op 't de-
moediglte dank te zeggen ; aange-
zien ik voorde goedheid, welke
hy my in alle oorden heeft getoont,
niet na behoren danken kan. Zy-
ne barmhertigheid heeft my op al-
le plaatzen befchermt, en zoo
kragtig bewaart , dat beide men-
fchen nog dieren, florm nog on-
weer, gevaar nog ziekte my heb-
ben können befchadigen, bezeren,
of verkleinen. Myne ziele looft
dcrhalven den Here, en dankt uit
alle kragten en na alle vermogen,
voor zyne goedertierenheiddiefde,
trouwe en barmhertigheid. Myne

ziele

KAAP de GOEDE HOOP.

7.iele pryltden I [ere , dat hy na-
gezond heen en weder over zee
heeft willen brengen, en dankt hem
voor zyne magtige befcherming,
en getrouw en bynand. Myne zie-
le verheugt /ich in den Here, dat
hy my onder wilde mcnlchen en I
dieren met zyne kragtige befcher-
ming der H. Engelen heeft om-
ringt, en voor alle onheil en fcha-
de, die my van hen toegebragt
hadde können worden, kragtda-
dig heeft willen behouden. Ja
ziele verblyde u in den Here, dat
hy u tot hier toe heeft willen
brengen. Gelyk hy echter uw
zeer magtig fchild , uwe Hoorn
desheils, uwe llerke Burgtin al-
le nood en aanvechting, kruis, c-
lende< vervolgingenen gevaren is
ge weert, zoo zal hy u ook zeker-

aiie de be-
richten.

4+9

Ivk niet verlaten ; maar u telkens
200 kragtdadig trpóften, dat gy
altyd zult uitroepen : Love den
Here myne ziele, en vergeet niet
het goede, dat hy o gedaan heeft.
Amen ! Hellelu-jah ! Amen !

Hier uit ziet aldus de Lezer, Bd
dat dit 't laatfte bericht is, dat ik
u van myne reize geven zal ; wan-
neer gy alle myne Hoofdltukken
doorbladert zult hebben , zoo
uvyffel ik niet, of gy zult over-
tuigt zyn, dat ik u van 't land der
Kaap de Goede Hoop en deszelfs
inwoners niets heb verzwegen;
dog by aldien iemand my niet dui-
delyk mögt verltaan , of ik niet
verltaanbaar genoeg gefchreven
mögt hebben, zoo zal ik hem, by
my komende, mondeling alle no-
dige onderrechting geven.

E Y N D E.

IL "Deel

LU

REGISTER,

REGISTER,

Vervattende volkomentlyk alle ^Materien en Zaken, de-
welke in deze twee deelen te vinden zyn.

N B. De cerfle Cyfiers betekenen i. en z. Deel, de twede de Pagina, en de letters a. en b. i. en 2. Colom.

AAlen, mogen de Hottentotten niet eeten
5 2. f8. a.

Aangezicht der Hottentotten , is ernfthaftig

1. 4H- b.
Aanklager (valfche) hoc die geftraft word 2.

1 36. a.
Aankomftder vreemde fchepen,hoe bekent gc-
marke word *• °3- b.

.jndiging des Oorlog^ by de Hottentot-
ten, wu.ir in beftaat ' z- li9- *■
Aanftekende Ziektens zyn voor dezen aan de
Kaap onder de Europe'anen niet bekent ge-
weeft i- 3*>4- b-
_ graficeren onder de Compagnies Haven

ibid.
. zyn een gevolg van hun manier van leven

1. zsf- a.
Aanvang van de OoftindiicheCompagnie 1 .f s>.b.
Aapen , worden aan de Kaap niet gevonden

1. lof. a.
Aarde, is van verfcheide zoort aan de Kaap

1. 271. b.
— - van 't warme Badt is zwart 1. 337. b.
— — — kan tot Turf gebruikt worden ibid.

. der Zoutpannen is graauw ï. 348. £.

■ voert [ubtik wortelen by zich ibid.
Aard-bezien , groejen heel groot aan de Kaap

1. 317. a.

Aard- varkens, worden befchreven 1. \<j6. 1.

— — leeven 't meeft van mieren ibid.

- hebben goed vleefch ibid.

Aard-vloojen, doen grote fchaade aan de ge-
waden i- 162. b

— — tegen deze weetende inwoonders mid-
del I. zrt3- a.

Aard-vuur, wy ft Erts aan. 1. 277. b.

Abies Europaa, of Denneboom, groeit in de
Compagnies tuin. 1. ju. a.

d,Ablingy komt aan de Kaap aan 2. 393. b.

. word met vreugde ontvangen ibid.

. waar hy ge weeft was ibid.

... word wegens zync afzetting van Van
der Stel flecht' ontvangen 2. 35)4. a

. ondertaftde gemoederen der borgers ibid.

■ maakt nieuwe vriendfehap met den Gou-
verneur, waarom 2. 394. £.

■ ontdekt de geheimen der borgers aan den
Gouverneur ibid.

■ Wyft de borgers , die hem iets komen

verzoeken, van de hand ibid.

» brengt zync geheimen in een gezclfchap

zeit' aan den dag 2. 3yf . a.

m neemt het Gouvernement van Van der

Sr cl over ibid.

p icgcert tot de komft des nieuwen Gou-

vcrncuis ibid.

d'Abling fielt zich vermeetel aan 2. 396. b.

- zoekt de eenigheid der borgers te brec-
hen ibid.

- ■ ■• mainteneert Poulle, Overholfter,Schuts
en Wulf, tegen Do. Ie Boucq 2 307.

1 Le Boucq word by hem aangcklaagt

2. 390. a.
m van hem word van zommigen verfchei-

dentlyk gefproken by van Brakcl 2. 403. a.
1 van zyn nieuw gekochte Hofftede word

gefproken 2.403.^.

. hem word alles weder orergezegt ibid.

I houd het koftgeld van den Predikant le
Boucq in 2. 404 a.

■ verbeeld zich aardige dingen van den
nieuwen Gouverneur 2. 407. b.

■ ftelt zich aan als of hy Gouverneur was

2. 408. a.

— — zoekt zich, zoo veel doenlyk is3 te

mainteneeren ibid.

■ laat een koitewcg buiten de Vefting be-
ftraaten 2.40p. a

II gebied door een Mandaat , dat Van der
Stel de wollige fchapen betaalen moet ibid.

1 befchuldigt Le Boucq ongegrond z.

411. b.

1 1 ■ complimenteert den nieuwen Gouver-
neur op de Reede 2. 41 3. a.

i,i 1 .1. doet zyn beft, om by hem alles te ver-
moogen 2. 41 f. £.

— — wil den Gouverneur zyn laft helpen dra-
gen 2. 416. a.

■ weet de gene, die hem behaagen, wel
te recommandeeren ibid.

. neemt den nieuwen Predikant in zyn

huis 2. 41 6. b.

■ 1 word door den Gouverneur in zyn voor-

nemen belet 2. 184. b.

. heeft aardige (trecken , eer hy de Regee-

ring overgeeft ibid.

doet een quade daad 2.43ö.<?.

1 gaat als Raad van Indie naar Batavia

2. 437. a.
Aboador. zie vliegende Vifch.
Abrolhosy gevaarlykc klippen op de Kult van
Brazil 1. 38. a.

■ deSchryver pafleert dezelve gclukkig-
lyk ibid.

■ waar door aan 't Scheepsvolk Spaan-
fche wyn word gegeven, als mede ecnDank-
dag gehouden ibid.

Abfyntbium Africanum r. i$f. a.

Abutilon Africanum r. 28f. a.

Abyflïnifche Chriftenen danflen ook onder 't
oeftenen van hunne Godsdienft 1 . 4^7. b.
Acacia Americana 1 . 3 1 1 ■ b.

Ace-

REGISTER.

Acttofa, hortenßs

■ i Pirkt ccn berg op Ceylon l. 177
Adel der Hottentotten, aan de afgezette leden

der vingers te kennen 2. 1 f 8. b.

Adelaar, of Arend, word gezegt hec vfeefeh

der doode dieren tot op 't geraamte toe te

ecten I -07. b.

— — word ;nn de Kaap Strontvogel of Strunt-

jager genaame

— heelt ccn fcherp gezicht , cn ccn fc!
pc renk

— — dcszclfs kouleur r. 108. a.

Adcrlaatcn onder de Linie is nict altyd noodza-
kelyk 1. 36". a.

— — der Hottentotten is heel curieus 2. ij6.a.
— — waar zy 't gat mede in de ader maken

ibid. b.

■ waar zy de ad er mede verbinden ibid.
Admiraal, na wienk bevel zieh alle fchepcn moe-
ten fchikken 1. Ijü.a.

/Equator^ of de Linie, word van den Schry-
\ er gepafleert 1 . 30. a.

— — — of dezelve ccn iireck van iSomylen
breed is 1. 52. a.

/I'v . ;, ingevallen op een tyd van ccn
zeldzame Lb en Vloed 1. 3 f 9. b.

■ kan door den Authcur nict geobfer-
yeert worden i. 360. a.

Afdaken, onderde 12 voetboog, mogen nict
gereparcert of opgebouwr worden z. 221. a.
Afd rooien der flaven, wat betekent 2. 323. b-
Affodil wortel 1.280. B.

Afloop van 't warme water is zeer diep 1 . 3 $6\ b.
Africa , is geen onbewoond Land 1 . 46p. b.

•— bevat grote Woltenycn ibid.

Africaanfche Boomen, zyn mecfl onvruchtbaar

1. iff. b.

— zy dragen vruchten die geen Europeaan
kan ceten 1. iftf. a.

_— Honden, derzelver gellalte \.\%o.b.

— Kocjcn, zyn moejclyk om te melken 1.

142. b.

Afflager, heefc byelke verkoping zyn valt
voordeel z. 193. a.

»■ daar gaat een voort, om dat hy zyn re-

kening nict kan goedmaaken 2. 202. a.

Aflnydcn der Veldvruchten, moet gezwind
gefchieden 1. 138 b.

Afzetten van een lid t aan de vinger, is geen
plechtigheid die de vrouwen by 't trouwen
waarnecmen.gclykzommigemeenen 2.zo.<z.
» hoe zy de Wyvcn de leden der vin-

gers afzetten 2. 1 j-7. b.

jfja., een oppaftcr of voed fier der kinderen 2.

217. *.

• zy vcrwaarloozen de kindertucht ibid.

m pallen de kinderen wel op ibid.

.— — leeren hen flecht duitfeh fprecken ibid.

y können hen van de beginzelen der

Godsdicnfl niets leeren ibid.

■ zyn ongcrcgelt in 't afweczen haarer
Meellereflen ibid.

Akker, wanneer dezelve bearbeidi woid 1.

134. b.

. • bcploegen, hoc 't zelve gefchiedt 1.

13 t. b

• gefchied met oflen 1. iJJ.a

■ wanneer dit gefchiedt r. 13c.
Akkerbouw, is 't belle middel waai mede zich

de inwoonders geneeren 2. 273. b.

werd fterk voortgezet 2. 174. a.

Ahlcmoides Africana % hier vun zyn 'er f foor-
ten 1. z!-7.

Algcmccnc Kerkenraadt, beflaat uit Prcdikau-
, Ouderlingen en Piakenen 2. 203. a.

— — 't Protokol word van een uit hen gehou-
den ibid. b

• ia uitdceler van 't gecollecteerde geld

ibid.

Alikruiken, zyn goed om te ceten 1. 220. a.

Alliantie , tuflehen de Hollanders cn Hotten-
tottcn |. 4rti. £.

Allium Africanum \, z8r. a%

—— — fativum & bortenfe 1 . 311. b.

d'Almyd.i ( Franciscui ) word nevens veel andere
door de Hottentotten doodgeflagen 1. fy.a.

2. \j£. b.

— — - zyn aanmcrkelyk zeggen 1 . f p. a.

Alnus rotundifvlia j . ? 1 1 . £#

Aloë Africana ^ hier van zyn veel zoorten aan-
getekene i.iSf.ßf.

■■ Americam , 1 . 3 1 1 . 6.

■ het zap uit de bladen is den Hottentot-
ten wel bekend. z. 161. a.
• ■ 't zelve word by hen op veelderley wy-
ze ingenomen jbid.

Althéa Africana \. 2,87; £#

' Indka \. ju. b.

Amandel-boom fchiet ras op 1. ifó.a. 1.287.*.

■ ' ■ worden zonder zaad voortgeplanc r.

If6\ a.

• draagen aangenaame vruchten ibtd.b.
Amaquas-boom , word befchreven 1. 307. b.

■ fchiet ras op m^
Amazone, een lchip, dat 1 3. maanden onder

wege geweelt is , cn weinig zieken en doo-

den had. 1. j^ £.

Ambra de Gris , vak op 'c Eiland Mauritius.

i.zyi.b.

■ word van de zee opgeworpen. ibid.
Ammunitie , of kruit cn loot , moet yder by

zich hebben die onder de Hottentotten rei-
zen wil. z. io0.£.

Ampt van een Kajuit-wachter. i. zy. 0.

Amfel, of Meerl, deszelfs verfcheide foorten.

1. 208. £.

Amfterdam,word van den Schryvcr bezichtigt.

Amygdalus Africana , des zelfs 2 zoorten. 1 . 287. b.
' de vruchten daar van , fchoon zeer

bitter , worden van de Hottentotten gege-
ten, tbid.
AiMmoJpc, mos Africana , des zelfs 3 zoorten

1. 1*7. b.
Lil z Anan.1?,

REGISTER.

j ix a.

ibid. b.
'ibid.
ibid.

chIs.

■ . des zelfs 5 zoorten.

, . hoc dezelve gegeten word.

, . word ook ingeleide.

-lfs voortplanting is aardig.

, , een Hottentotiche fpreckwyze

I.fOjV*.

ft vcelJciley betekenis. I. f 06. a.
betekent het uitlhyden van een der tcjii-

ibid.
. betekent eenen tot een Man maken.

i.fij.a.

_ 0f tot een Man maken , beftaat in eeni-

pc zeldzame Ceremoniën. ibid.

b _ jeze picgtighcden worden befchreven.

ibid.
, na de verrichting word een vet Schaap

geflacht en opgegeten. i( f 14. a.

m hier door leggen zy de moederlyke ge-
hoorzaamheid af. t 'bid.
--- moet ook gedaan worden van iemand die
"datiert is , om weder eerlyk te worden.

i.fif.a.
__.- - word ook door een ganfehc Kraal ver-
richt, en waarom? ibid. 5.

. i'chynt van de Joodenherkomfligtezyn.

I. f17. a. 2.12 h.
— — gefchicd ook als zy van woning veran-
deren. i.fi7-h.
.— beftaat in 't flachten van een vet fchiap

Md

— flachten ook op de plaats daar ze hun
nieuwe wooning oprechten I. fiS. a.

— gefchiedt ook als 'er fchaapen dol worden

ibid. b.

— is ook te zeggen de fchaapen door 't vuur
te jaagen l- fl9- o.

— — gelchiedt als iemand van hen ziek word

1. f27 a.

— moet gefchieden als een Man in't huis van
een kramende vrouw blyfe 2. 3. a.

— moet de Man doen, als zyn Vrouw van
cen dood kind bevalt 2. 4. a.

. . moet een Man doen , als zyn Vrouw van

twee zoons bevalt 2. 6. a.

. . als mede, als 'er een zoon en een dochter

word geboren 2. 9. a.

— moet een man doen, als hy met de Kraam-
vrouw eet, of by haar komt 2. 12. a.

— moeten de Hottentotten, als zy een groot
: gevelt lubben 2. izy. b.

— — wat daar by voorvalt ibid.

— de Overwinnaar word van cen oudt Hot-
tentot bepifl ibid.

— — hy moet de bla.s van 't gevelde dier in
1 hair vlechten en dragen 2. 116. a.

— Man en Vrouw moeten beide anders
maaken , als de Man een Leeuw of Tyger go
veldt heeft ibid.

— — omtrent de Vrouw vallen dan wondcrly-
kc -iingeii voor ibid.

—— de Man mi 1 cen fchaap flachten, en zy-
oe vrienden onthaalcn ibid. b,

— - moet de Vrouw doen, als zy een twee-
de Man trouwt 2. ióo. a.

_— moet cen patiënt doen , als hy weer ge-
zond word 2. i6f. b.

— — moeten de Hottentotten doen , als zy van
cen plaats opbrecken 2. 170. a.

— — als mede op de nieuwe plaats daar zy zich
weer neerzetten ibid.

Ander fon, zyne befchryving van de Hottentot-
fche Natie 1. 45:$. a.

Anker, in de haven van de Kaap de Goede
Hoop geworpen 1.47 5.

Anker- grondt by St.Jago vergeefs gezocht

1. 14. b.
St. Antoni , een Eilandt van Capo Verde , van

den Auteur gezien en befchreven 1. 1 3. B.
Antwoord der Hottentotten, op de vrage:

waarom zy den kleinen Kapitein meer eere

bewyzen, als den grooten 1. 409. a.

Apium horten fe 1. 3 1 2. b.

Apocynum Africanum, 8 zoorten 1. 2b' 8. a.

Appel (Ferdinand) is eigenaar van 't warme

Badt aan de Kaap 1. 1x7. b. 1. 339. a.

— is van voorneemen om aldaar een huis te
laaten bouwen ibid.

— komt uit Hollandt te rug, en roemt het
gedrag van den nieuwen Gouverneur 2.

396. h.
Appelboom, Indiaanfche 1. 318.«.

Appelboomen van alderhande zoorten 1. \\9.a.
Aprikooze-boomen 1. 1J7. a.

>• ■ draagen veel en groote vruchten, die

zeer aangenaam van fmaak zyn ibid.

Arak, is een groote lekkerny voor de Hotten-
totten 2. tfp. b.
— — een klaar voorbeeld hier van 2. 70. a.
Arbeid, die een Boer aan de Kaap alle maan-
den te verrichten heeft 1. ijf. a.
■ aan de Wynbergen aan de Kaap , word
met minder moeite verricht als in Europa

I. ifo. a.
Arend flenen (valfche) hoe dezelve zyn 1 . 276". a.
Argyrodentros Africana I. 28p. a.

Arm, aan de linker, boven den elleboog, dra-
gen de Hottentotten ringen 2. 87. b,
— van een Matroos in 't Zieken-huis afge-
zet 2. 229. a.
Arm- büße, tot wat einde die op yder lchip
hangt 1. 26. b.
Arme Hottentotten wcyden het vee 2. 34. a.
■ ■•, . verhuuren zich aan de Eu-
ropeaanen ibid.
Armen- bezorgers, hebben veel moeite, en ge-
nieten geen loon 2. 204. b.
Armen-geld, hoe van tyd tot tyd aangegroeic

2. 236. b.
. word tot het bouwen van een Kerk

aangcleidt ibid.

. hier mede zoude van der Stel zich ver-

rykt hebben. ibid.

Artikelen van 't Klaagfchrift over van der Stel

zyn 38. in 't getal *. 3x9- *•

Arti-

REGISTER.

ibid.
1.313 a.
1.289.*.

1.289*-

Artitiokken 1. 5 1 f . a.

Artzen) , bekomt den Schryvcr zeer llechc r.

10. I.

. der lerende Vrouwen, om de verlof*

ling voort tc 7.citcn 2. 3. b.

— die de Hottentotten ;un 't zieke vee
geevcii 2. 40. *.

/ /ffricafhw, waarvan 3 zoorcen i.ißS.i.

— des zelfs wortel is zeer Icherp , en op de
tong bycende ibid.

— — word van de Hottentotten gekookt, cn
tot fpyze gebruikt ibid.

Arur.do Satbariß 1. 31 2. £.

A clepias Africana, waar van 3 zoorten i.i8j o.
ragus Africanus

. bortenfii five fativus

Afphudclus Afritanui

Afpis. Zie Oog- of Schict-Slangen

Afplenium Africanum

Ajjtnburg {Louis van) aan zync komft word ge-
twyfclt 2.407.«.

— Komr eindelyk mer de Vloot 2. 412. a.
m zync komft veroorzaakt vreugde en

d:o fhei i z. 412 *.

■ word zeer leclykuitgckrer.cn, waarom?

2. 41 f- a

■ bezocke vander Stel 2. 4 16 b.
1 neemt het Gouvernement over, met

welke piegtigheden ? 2. 418. *.

. beftraft den Vice-Landdroft, waarom?

i-4'9. a
m heeft uitftekende qualiteiten enverdien-

ften 2. iSf. rt.2.439.^.

— 1 word door vergift onbequaam gemaakt,
om zyn ampt wel waar tc nemen 2. ïSf.a.

■ word door zyne vyanden als een dron-
kaart geladen ibid.

„ , dit gif doet hem de dood ibid. b.

2. 43P- *•

. zyne Lykftaatzie z. 3 1 ^. 2. 44.0. a.

Affiftenten , hebben cenig voordeel uit de bor-

gers. 2. 297. B

Aft er Africanus ) 10 zoortcn 1. 289. b

Aßeroplatii-csrpos Africana 1. 290. a

Aftragalus Africanus ibid.

Afironomia, verhandelt de Auteur, by den Heer

van Krofick 1 . 2. a

Attajuas- Natie , eigenfehap van haar Land

1.469. b

. — heeft gebrek aan Water 1. 470. b

— heeft e<fn aardige manier om zich te-
gen haare vyanden tc verweeren. ibid.
Atteflatie cifcht de Heer Van der Stel van de In-
woonders 2. 337. b.
— ■ veelc willen dit niet onderteikenen 2. 338.«
_— eenige onderfchryen het, waarom? ;'£/'J.
_— de:zclfs inhoud van woord tot woord 2.

?JP" *•

— dit helpt den Heer Van der Stel niet veel

2. 340. b.
Autlie, of boelhuis, word hier dikwils gehou-
den 2. 201. *.
II. Deel.

— ~ gclchicdcn vry willig of gedwongen z.

,. . . lrJ\- <i-

die buiten op 't Lmd gefchieden,daar by

krygen de kopers ceten en drink; n, en huis-
vcltïng 2. is,;. a.

Auatuiarti of Vendumccflers zyn 'er vier 2.

. , , zot *.

— — hebben een AriQager onder zicE ibid.
Avondmaal, verfchaft 'c mceftc werk voor de
Itclyke in OolHndic 2.204.^7,

Autbtur , geleg intheid en oogmerk tot de reize
na de Kaap ( r a

— — gaat in dienft van den Heer VanKrofik

ibid.

— reilt naar Holland \.i.a

fpreckt met de Ncurcnbcrgfchc Matbe-

matlcl 1.4. Cl

— — vertrekt uit Duifchland ibid.

— — neemt affcheid met een lied. ibid.

— — fpreckt met de Luncnburgfche Matbe-

mati" ibid: b

— reilt voor de tweedemaal naar Holland

ibid.
— — z;t zyn reis voort ibid.

— komt weder te Amfterdam ibid.
— - Vaart voor de eerftemanl op Zee ibid.
— — houdt het voor een fchande weder naar

huis te keeren 1. j-. *

— — verzoekt aan de Bewind hebbers der Ooft-
Indiiche Compagnie , om naar de Kaap me-
de genomen te worden. 1. 6. a
•— — betaalt zyn koltgcld, en tranfport ibid. £
— «■) heeft goede recommandatie 1.6. b
«■— « pafTeert zyn tyd nuttelyk te Amfterdam

ibid.
— — moet veel geld betaalen ibid.

— — gaat fcheep, en vaart naar Texel i.y.B

— • lteekt uit Texel in Zee 1.8. a
— • word door koude en Melancholie ziek

1. 10. a

— zyne ziekte neemt toe 1 . 1 1 . a

— krygt de alledaagfche Koorts ibid. 5
— - word weder gezond ibid.

maakt vriendlchap met de Scheeps- Offi-
cieren, ata

— — komt in de Zona terrida 1. 13. a

— loopt groot gevaar by St.Jago 1. 14. b
— — wil de Stadt St. Jago bezien , dog word

hem afgeraden 1 . \8. a,

— wederlegt een gewigtige tegenwerping,
wegens de langzame reis onder den AZfuaUr.

1. Z9. b

— ziet een vreemd Schip i'/Aö. a

— maakt zich gereed tot de komft aan de
Kaap i-43*

— word door zwaare ftorm uit zyn bede
gefmeten. 1 . 44. ^

— — ftapt aan land 1.49.«

—— gaat by den Gouverneur. ibid. 6

—~ word zeer wel ontfangen ibid.

— de Gouverneur verleent hem veel vry-
heid 1 . j-o. a

M m m Autheur

REGISTER.

Jutbeur brengt zyne goederen aan Land i . f i . b ]

komt Tn ongenade by den Gouverneur

i. yr. h

. mydt alle gezelfchappen i. r*. b

]Un geen geld op zyn Wiflclbnef be-
komen, i V>%a

- krygt een eramer vol W yn van den Uou-
verneur vereert. lb'd- h

_ w0rd by den Gouverneur gelaltert.

1.5-4.«
m— befchouwt het Land 1.71. b

, - is in levens- gevaar. I. 8p. h

- Word Secretaris van Steïlenbofch en Dra-
kenßcen i.i>z.a

_ geeft de Meyer aan de handt, om zeker

Huk lands te verzoeken. I. 103.«

«-— brengt zyn tyd met veel genoegen op
Stellenbofch door 1.106.«

— de Gouverneur zoekt hem wat wys te
maken I'. nf. £

— -. word van wilde Olyfanten verfchrikt.

I. 128. «

m- — heeft het geluk gehadt van drie jaaren in

de Compagnies Tuyn te wonen i.ifj.a

— beziet het Prinfen • kafteel van binnen.

I. I60. h

— — word door den Zuid-Ooften wind uit

zyn bedt gejaagt. I. 36$" . h

— maakt een Teftament Toor een Vrouw,
die in baarens nood is. 1. 387. b

— zoekt vrugteloos de Hottentotfche Taal
te leeren 1. 41p. «

m— befchryft de verfcheide Hottentotfche

Natiën. 1.4^6. b

— • heeft in zyn voorgaande een fout begaan

I 400. a
— — verbetert zich zelfs. ibid.

— zoekt de Hottentotten tot de kennifle
Gods te brengen. ibid.

— — word by eenige verdacht wegens de on-
eenigheid tuflehen den Gouverneur en de bor-
gen, z. 34p. «

— - word van den Heer van dir Stel bezogt,
en befchuldigt 2. 410. a.

•—— verantwoordt zich daar op 2. ibid.

— word hem qualyk genomen dat hy den
Gouverneur op Verregelegen niet had aange-
fproken ibid. b.

— verfchoont zich beleeefdclyk i.+n.a.

— verwelkomt den Heer van Jjfenburg op
dercede 2.413.«.

— word van van der Stel en Elzevier be-

kocht 2. 41p. b.

— vind groote mifflagen in Mahieu z.

438. b.

— word blind z. 440. b.

— kan evenwel zyn dienft waarnemen ibid.

— word van Uelot vervolgt 2. 441. «.

— w°rJ afgezet ibid. b.

— word ziek en vertrekt naar Ilollandt 2.

44t. b

— begeeft zich aan boord 2. 443. «•

word aldaaar hoflyk ontfangen ibid.
. zeilt met de Retour-vloot in ruim 3 da-

gen over de hondert mylen 2. 444. «

— ziet het Eilandt S. Afcenßon ibid.
_— niemand mag daar aan land ftappca

ibid. b

— pafleert de Linie ibid.
• krygt om de Noord veranderlyke win-
den ibid.

— — zyn fchip krygt order, nevens een ander,
op kondfehap uit te gaan 2. 4tf.<*

1 is gelukkig, en geeft naricht door

een Canon- fchoot ibid.

—— ziet kroos op 't water dry ven ibid. 6

— bevindt de zon recht boven 't hooft on-
verdraaglyk z. 446. b

— ongemeene flilte in deze ftreek 2.447.0
— — loopt met het fchip in 't Vlie in 2.448.«
— • gaat met andere Officieren op een lich-
ter ibid.

•— • vertrekt over Harlingen naarEnkhuilen,
en komt ce Amilerdam aan ibid.

— verhaalt kortelyk zyne reis over land naar
huis ibid. b

•— zync dankzegging aan Godt ibid.

Authoriteit van een Scheeps- Kapitein i.n.a

B.

Baarende Vrouwen hebben wyven by zich 2.

x.a
Baay Falzo, waarom zogenaamt? 1. pr. a

1. 37f. b

— of zy met recht zo mag genaamt worden

ibid.

i— heeft in 't midden een groote klip i.py.«
— . hier op leggen de zee- vogels haare eyeren

ibid.

—mm word onderzocht of de grondt kiipachtig

is ibid.

wmmmx \% zeer vifchryk omtrent de zand-valley

1. pf. b

— — als mede daar de Stellenboflche en Hot-

tentotfch-HollanfcheRivieren in zee Horten

ibid.

— de tydt op welke de vangit alhier goed is

1. 96. a

m—m is 't aldcrvifchrykfte onder de Hanglip.

ibid.
«— • bewys van deszelfs vifchrykheid ibid.
•— — de Zuid-Ooftc wind waeit aldaar fterk

1. 37f: i

— is doorkruift, en de grond zonder klip-
pen bevonden ibid.

— daar in heeft een Schip lang gelegen ibid.
_ de Kapitein van dit Schip heeft een goede

getuigenis van deze haven gegeven ibid.
Baby lonlche Toren, een Berg I. up. «
■ Oorzaak dezer bcnaaming ibid.

Bach.

REGISTER.

Bachftcltzen, of Quikftaartcn, van verfchcidcn
aart I. iop. a

B:iJc ( warm ) aan den zwarten berg is cen bc-
wys, dat aldaar Erts gevonden word i.

280. b

— behoort aan Rrdinand yfppel . 1. 330. a

■ is nuttig voor 't gebruik ibid.

— • prikkelt by 't ceritc gebruik , als of men

met naalden gedoken word 1. $40. b

— — • heeft een zeldzaame werking ibid.

Baden (warme) zyn aan de Kaap te vinden

I. rtj. b

— in de Colonie van JFavacn 1. lij. a
Bad-groeven, zyn veel in 't getal 1. 337. a
— — d'eene is warmer als d'andcre ibiJ.
— — oorzaak hier van ibid.
Bakkcley- Offen der Hottentotten worden bc-

ichreven 2. }8 a

m—m worden tot den oorlog gebruikt ibid. b
- — voor deze OfTen moet men wel op zyn

hoede zyn ibid.

doen in den Oorlog groote fchade 2.

14}. a

Ballen , een van die moet zich een Hottentot

haten uitfnyden 1. f 06. a

— worden oude en jonge bullen afgebonden

2. zT . a

Bamboes-riet , geeft goede Atiar 1.513.0

Bangen boek, een gevaarlykc Oordt 1. 117.«

Barben , of Puit-aal, word alleen in de Berg-
rivier gevangen I. 229. a

_-_ zyn hier zo goed niet als in Europa ibid. h

Barbiers, ftaan de flaaven der Compagnie in
hunne ziekte by 1. 307. a

m—m woi denookonderde Hottentotten gevon-
den ï.iff.b

Baßlicum, breedbladig , gevlakt of kroes 1.

321.;

Baviaanen , worden veel aan de Kaap gevonden

i.i6f a

wmmm hebben een lange flaart ibid.

mmm. können over end gaan, gelyk een menfeh

ibid. b

— — zyn fcherp van tanden ibid.

■ — ■ worden van de honden vervolgt ibid.

m— haare pooten komen met de handen en voe-
ten der menlchen wel overeen ibid.

•— de Wyfjes koomen in veel dingen met de
vrouwen over een 1.166. a

m— hebben fcherpe klauwen ibid.

mmm. zyn van achteren kaal , blocdverwig ge
kleurt, als of ze gevilt waren ibid.

— — draagen de pudenda bloot ibid.

m—m worden van de Hottentotten voor men-
lchen gehouden ibid.

mmm. kermen en fchreyen ei barmelyk als men ze
wil dooden 1. 167. b

m-m. eetcn geen rauwe vifch noch rauw vleefch

1.166. b

— — fteelen 't gebraden vleefch uit de kas /'&'</.

— eeten allerhande boomvruchten en drui-
ven 1. 167. £

— — (lellen een fchildwacht uit als ze ftcclcn
willen ibid.

— — belleden de tuynen ibid.

— — dooden de fchildwacht als hy niet wel
oppaft i. 168. a

— — verftrekken zomtyds voor ketting-hon-
den ibid.

zyn heel geil tbtd.

flcclen een llaave kindt 1. 169. a

Bax, cerfte Gouverneur, zyne qualitciten en ci-

genfehappen. 1. 180. a

— — heeft de veiling weder laten opbouwen

ibid. b.
— — heeft ze in drie jiarcn in volkomen Haat

willen brengen ibid.

— word als Gouverneur gefchikt om zul-
ken velling te bouwen ibid.

— — heeft ze opgebouwt ibid.

Bayle ( Johannes ) llerft 1.29. a

Beaumout) word Fiskaal independent 2. 190. a

2- 437. b
Bed-deke op 't fchip hoe gemaakt 1. 13. b
Bedden, maaken de Hottentotten van hunne

kroflen 2. 46" a 2. f o. I

Bedeflondcn op 't fchip 1.2.6 a

— worden zeer flipt gehouden ibid. 5

— — — die zulks uit achteloosheid verfui-

men, worden met flagen derwaards gedreven

ibid.
Bedienden, koflen de Compagnie jaarlyks veel

geld z.ifi.b

— der Compagnie, hoe zy onderfcheiden
worden z. zjz. b

Bedrog by 't dooden der wilde dieren, hoe be-
let word? 2.113.4

Bcdlleden der Hotttentotten, zyn eenige ga-
ten in hunne huifen z. -^, 5

— in dezelve flaapt elk alleen ibid.
Beek ( Henricus ) oordeelt dat men van der Hey-

dt te water en te brood moeft zetten , om
hem murf te maaken 2. Xf6.b

mmm. helpc hem zwart maaken by den Gouver-
neur 2.380.$

— — geeft voor door cen vrouw geexcommu-
niceert te zyn 2. 381.0

m— vergelykt zich met Le Boucq , wegens 't
waarneemen van den Kerken - dicnfl z.

— — de Inwoonders van Drakenftcin willen
hunne kinderen van hem niet laaten doopen

2.409.3
J— - de Inwoonders van Stellenbofch en Dra-
kenftein willen van hem het H. Avondmaal
niet ontvangen ibid.

mmm. Hy gebruikt een aardig Gebeds-Formu-
lier voor den Gouverneur 2.412. a

Beeken, welke de voornaamfte zyn in'tMod-
dergatfeh Diftrict j, ^4. a

• loopen daar dikwils over ibid.

. hebben geen bruggen ibid.

• die Hechts in de winter loopen, worden
in de zomer brak 1. zfi. b

Mmm 2 Beenen.

REGISTER.

Becncn , kooken de Hottentotten b) zonder z.

bj. 0

met dat vet (meeren zy zich ibid. b

Begravcnis- Ceremoniën der gener die op't fchip

Iicrven l.tt.a

Bebtmotb , of het de Zce-koe zy l.zoi.6

1 van Hottentotten is den Mooriaan ge-

fchuurc o'*?*''

Belccfthci J , door den Heer Van der Stel aan
den Schry ver beweezen 1 . 49. £

Bc. ma, 4 zooi ten 1. 200. 0

Bclooning,voor een gedoode Leeuw i.ioó.b
Benaaming der Berg-Rivier 1 . 116.«

Bemtyh word gevangen en opgegeten i.zS.a.

1. ziy. h
Beplanting der Colonie word bevordert , hoe?

I. 72. 0

Bereiding der vellen, hier omtrent doolt P.Ta-

cbart 2. 4f-b

■ ■ des Lands tot Tuinen en Wynbergen

i.i$z.b
___ van de Wynen 1. ifi.a

Bereidzcl des Wyns , wat het zy ibid.

Berg ( Olof) flaat voor een Vrygeleide aan de
Vluchtelingen toe te ftaan 2.369.0

Berg, een door konft gemaakt, op de Buiten-
plaats van Mulder 1 . 1 1 8. 0
Bergen , zyn 'er veel aan de Kaap de Goede
Hoop . i.ót.b

- zyn daar zeer vruchtbaar ibid.
. van der zelver kruinen vliet geftadig wa-
ter ibid.

■ zyn een kenteken van de Kaap i.6$.b

■ in Hottcntotfch-Holland • 1.94.. b
,^__ in 't Stellenbolch Diftricl I. 104.^
. van Afrika koomen in veel deelen met de

Fichtelberg over een 1.274. f

■ ruuwe, kaale en onvruchtbaare bergen
hebben doorgaans Mineraal-erts in zich 1.

278. 0

• welker fpitzen noordwaards en de voe-
ten zuidwaards ftaan, hebben doorgaans Zil-
ver-erts 1. 27p. 0

" onvruchtbaare glimmende bergen bren-

gen Erts voort ibid.

- wanneer dezelve met fneeuw of hagel

bedekt zyn 1.246.0. 1.368.0

Bergachtig, is 't land van Afrika 1. 368. b
Bcrg-duivcn, zyn overvloedig aan de Kaap 1.

223.0
Berg-ganflcn.hoe derzelvcrgefteltheid 1.212.0
Bcig-Rivier, zyn bcnaaming en oorfprong 1.

116. a
' hnd wel een brug noodig 1. izo. b

■ loopt ïchierjover ibid.

• i iv:vaarlyk.tcpaflcercn ibid.

- waar hy heen loopt. ibid.
Berg wa kers, wooncn aan de Kaap niet 1.

271. 0

zyn daar zeer koflbaar tbid.

hebben op Sumatra gearbeidt ibid.

Bjuj.'.iK'-n, worden niet voortgezet ibid.

. wegens gebrek aan Mynwerkers

en Heut ibid.

m van zilver- Erts op verfcheide plaatzen

1.177 0

Bericht , waarachtig, van de Hottentotten tè

krygen, heeft de Schry ver veel onderzoekeus

gekort i-4ff^

Bclchimpte, moet anders maahn ,om weerecr-

lyk te worden 1 . f 1 f . 0

— moet llachtcn, en geniet zelfs niet van
't vleefch ibid.

— word zelfs onder Chriftenen niet geacht,
als hy geen Satufaclie vordert ibid. b

Befnyding, is by de Egyptenaaren en 'I ïoglo-
dyten in 't gebruik geweeft 1. yi\. I,

■ ■ ■ hier van fchynt de uitfnyding der Hot-
tentotten herkomftig ibid.

Beta rubra £j? 0/^0 1 . 313.,'«

Bewys der genegentheidj welke de Compagnie
voor de Kaaplche Colonie heeft. 2.186.0

■van der Beyl^ komt uit Hollandt te rug , en
roemt het gedrag van den Gouverneur 2.

306. b

Bezoek by Grooten, zyns gelyken en minde-
ren, is in ecnigeomitandighcdenverfchillend
aan de Kaap z.^oi.a

Bezolding, maandelykfche , der Geeftelyken in
Ooftindie 2.. 204.0

Bezwarings-Artykelen 38, geeven de Borgers
tegen Van der Stel in, by de Heeren Be-
windhebbers z. $zs>.a

Byen, vind men veel aan de Kaap 1. 260.0

' 1 bye-korven vind men 'er weinig ibid.

— ncftelen in de fteenklippen en holle boo-
men ; ibid.

■ uit dezelve loopt de hooning ibid. b
• "zyn verfcheide zoorten ibid.
Byen-vreeter 1. 116. b
Bier, hoe de Hollanders op 't fchip bewaaren

■ eenige vaten worden zuur , andere loo-
pen uit 1.34.0

■ ' oorzaak daar van tbid.

■ moet in Indie in eene reis afgetapt, en
op bouteilles gedaan worden ibid. b

■ - van Honing aan de Honingbergen 1.

I2f. 0

■ 't Afrikaanfche is zo goed niet als 't Eu-
ropifche 1.404.0

■ oorzaak hier van 1. 40 ƒ.0
.!■■■'■ Europifche bieren zyn zeer fterk ibid.

■ zyn zeer duur ibid.
Billykhcid, beminnen de Hottentotten 2.

134. b
Bizam- katten , haar vel ruikt na Muscus 1.

181. b
> is onzeker of zy Muscus by zich heb-

ben of niet 1. 183.0

Byzonderc Kerkcnraad , beftaat uit Dienaars
der Compagnie en Borgers 2. 20$. £

— ' ■ Deszelfs Prsefidcnt is altyd een Lid uit
den Raad ibid.

Byzon-

REGISTER.

Byzondcrc Kcrkcnraadt, in Stcllcnbofch cn
Drakcnitcin, beeft iets byzonders /■': /.

■ daar in vcrfchjnt allccnjaarlyksccn lidc
uit den Raadt i. 2,04 a

Blaafcn der wilde dieren, vlccht.cn de man-, in
hunne lui ren 2. ff. b

Blauwe Berg, waarom 7.00 genaamt 1. 78. a
" heeft weinig water ibid.i

- dog veel wilde dieren ibid

Blauwe katten , geeven goed bontwerk 1

1S1. b
Blauwe Vlag, wacit van het Admiraals l< hip,
wanneer en waarom 2. 164. t

Blauw-vogcl (Caruleus) hoe die 'er uit ziet 1

20ri. h

Blefius (Jan) bouwt Simons Valley 1. iifcl- l>
.. is gedwongen dit Landgoed te verlaa

ten 1 . 1 1 p 9

■ verbied den Prediker Kalden te predi
ken 2. jpi b

■ mainteneert zyn recht niet 2. 347. b
— — derft 2. 456. b

■ ii rocmens waardig, waarin ibid.
lileßus (/' ) word Land droit 2.441.^
Blikzcm en Hagel naby de Kaap de Goede Hoop

1. 45. b
Blinde Slang, heeft kleine zwakke oogen. 1.

2^4. a
m 1 . is gemakkelyk te dooden ibid. b

Blinde Vliegen

1. 261. a

Bloeden uit de neus, zeer flerk aan de Kaap

1 . 406. b

■■' ■ ■ hier van twee zeldzaame voorbeelden

ibid.y?^.

Bloedt der Kraamvrouwen , wat de Hotten-
totten daar met doen 2. 11. b

■ " ■ van de Rhinoceros, is een goed medi-
cament 1. jpj. b

■■ en darmen kooken de Hottentotten on-

dei malkander i.zo.b. 2.ti6.a

• zulks heeft de Schry ver geproeft 2.86.«

Bioedt , zuiver , mogen de Hottentottinnen
niet eeten 2. f8. b

Bbcdfchande, word met de dood geftraft 2.

22. b

Blocdvrienden mogen by de Hottentotten met
maikander niet trouwen ibid.

Blocd-vlocdt der Vrouwen , geeft veel onge-
mak 1. 386. b

Bloed- zuiger i.iyp.a.

Bloemen, donkere, en klein fyn gras, gec
ven te kennen dat in zulke Bergen Ens ver-
borgen is 1 . 277. b.

■ by 't Warme Badt, haare gefteltheid

1.238.*

■ geeven te kennen dat 'er Mineraal-Erts
is ibid.

Bloem- kool, walt overlvoedig I. ifj. b. 1.

312. £

1 word ing< zouten en verzonden ibid.

Bode cn aftliger maakt zich zoek, om dat zyn

rekening niet kan goedmaaken 2. 202. a

11. Deel.

van Stcllcnbofch en Drakenflcin word

o 't Collegie der Heemraaden betaalt. 2.

21 1. a

• heeft diarenboven noch veel voordee-

lcn ibid. b

■ der Burgcp-nudca heeft minder voor*
di al 2. 2if.£

■ des Krygs-raads ontvangt loon van de
Officier« 2 1 1 c> a

Bodem der Zoutpanncn, is vet cn lymig 1.

348 *
Boeg7.cercn, hoe zulks gefchied 2. 25. b

Boeken, geeft de Compagnie mede, en welke?

1. 26. tt

— — van de Compagnies handel worden gc-

flooten a. 1J5. a

Boekhouders, zyn Notariflen op 't fchip, en

mauken de Teltamcntcn der itervenden 1 .

22 b
— — vcikoopen de nagelatene goederen. 1.

23. a

1 ■ die van des Schryvers fchip zoekt vcr-

geeffche hulp by don Kapitein 1. 44. a

■ zync cordate relbluüc ibid.
Boekhouders aan de Kaap, hebben ecnig voor-
dcel van de borgers 1 2y7. b

Boekftaaven der Hottentotten zyn onderschei-
den 1. 421. a
■1 1 ■ eenige können niet gefchreeven noch
uitgedrukt worden ibid.
Boeren aan de Kaap , zyn ryk 1 . 77. b
wat zy maandclyks te verrichten heb-
ben 1. 1 34. b
Bogaart (Jdriaan) zyn lof 1 . 4p. a
m ■ . moet den Schry ver by den Gouverneur
brengen ibid.
Bokjes, byzondere zoort in Guinea 1. ip8. a
Bokken {blauwe) zyn zeer groot 1. 16p. b
— — hebben blauwe hairen ibid
«— als zy gedood zyn, verheft het hair zyn
blauwe kouleur ibid.
— — hebban een lange baard ibid.
. — — worden verder befchreeven ibid.

— koomen niet over 't gebergte van Hot-
tentotfeh Holland \. 170. a

mm—i Bonte, worden befchreeven ibid.

-. daar van ontmoet de Schryver een
groote menigte by't zwarte water 1.336.4
„ zy ftellen zich op een ry ibid.

.. zy worden verftrooit ibid.

, met witte en geelc vlakken , hebben

goed vlcefch 1. 468. &

m—m. tamme 1. iop. a

. zyn niet groot ibid. b

m ftinken niet ibid.

m werpen tweemaal 's jaars ibid.

Boogen, die de Hottentotten tot geweer die-
nen , hoe gemaakt zyn z-ili.b
Boomen, op St.Jago l.Zt.a

— in Africa, zyn meelt onvruchtbaar i.iff.b
— — draagen vruchten , die geen Europeaan

cc te 11 kan t.Iftf.j

Nnn Boomen,

REGISTER.

Boomen, die uit Europa cn Afia derwaards ge-
bragt worden , grocjcn wcl i • i f 6 ,»

m f draaien overvloedig vruchten tbtd.

m der zclver cultuur is licht tbid.

Amandel-boomen fchieten ras op tbtd.
" Guyavos, hier van is de vrucht zeer

aangenaam '• »fft *
° langzaam opwaflende, met blceke bla-
deren, zyn een bewys van Mineraal-Erts i.

178. b
_ onvruchtbaarc wyzen aan dat 'er Erts is

ibid.
_ by 't warme Bad , gelykende na de Wil-

gen L 1. H*-«

Boome-fchenders ftraf, een voorbeeld 1. 1 10. b
Boom-ilangen, haar benaaming 1. xyi. b

- byten den genen die onder de boom gaat

ibid.

- vluchten na de beet 1. 25-4. a

. . zyn gemakkelyk te dooden ibid.

_ worden in gekamferde brandewyn be-
waart ibid.

__ - van haar vet kan een licht gemaakt wor-
den , dat de aanfehouwers zeer vermaakt tbid.
Boonen, Afrikaanfche 1. 300. a

, van alderhande zoort engroote 1. 316. a
Boontjes- Kraal, is een Vee-poft of winterweide
ge weeft i. J3f- a

— noch een andere hier dicht by ibid. b
Boot van 't fchip de Ham gekapt , waarom 1 . 9. a
Bootsgezellen , hun brecken de voeten op van

't zee-water te St.Jago ivm. b

m—~ houden de wacht op den Leeuwenberg

— moeten van elk aankomend fchip kond-
fchap geeven dooreen Kanonl'choot en 't op-
hyflen van een Vlag ibid.

— woonen buiten de Vefting %. 2fo. b
Borgen, twee bieden zich aan om de p vluchte-
lingen op een vry geleide na de Kaap te lokken

2. 37f. a

Borftcn,quadc, zyn gemeen onder de Vrouwen

aan de Kaap I. 350. b

— — dcrzelvcr verfcheidetoeiland ibid.

— cen Imidt (Greft) genaamt , vindt een
pleylter uit tegens deze quaal 1. 391.«

— hoc de Hottentottinnen die aan de Kinde-
ren gecven 2.28. b 2. f o. a

— Vogels bericht hier van 2.28.^
—— draagen de Hottentottinnen bloot z.49.0

— die haar by de borftcn voelt lagchen zy uit

IfO.b
Bofch-duiven 1.223. a

Bofch-heuvel , een fchoonc Wyn-cn Vrucht-
tuin 1.74. b
■ iscen zeervruchtbaareoort ibid.
Boichjci- minnen, wat voor Volk het is 1. 4J-3 b

I.479.«
• tegens deze trekken de Heykoms te velde

ibid.

• worden zonder aanzien van perfoonen

gedood HM.

- by deze zoeken de vluchtige Hottentot-

ten fchuilplaats 2137.*

■ deSchryver is van hun bezocht gewor-

den ibid.

hunne gedaante en eigenfehappen tbid.

Boflchen op de Tafelberg

1.8

■L.a

Boter enZuikerworddenSchryverby zyn warm
bier geweigert \.\\ a

Boter, maken de Hottentotten , hoe het daar
mede toegaat 2.36. <t

— — word ilecht bewaart ibid.

■ veroorzaakt walging ibid.*
— — eenige Europeaanen koopen hen die bo-
ter af, en doen daar koopmar.fchap mede ibid.

■ de Hottentotten gebruiken die om te
fmeeren ibid.

■ zy drinken de Kernmelk daarvan ibid.
ßotrivier en de Rivier zonder end zyn dikwils

gevaarlyk tepafleeren 1.334 {

Bottatas , zyn twedcrley 1 . 1 f 4. b

■ de roode zyn de befte ibid.

■ zyn heel groot en verzadigende idid.
1 • gekookt en gebraden zyn ze lekker 1 . 1 f f . a

■ hoe dezelve voortgeplant worden ibid.
» hebben verfcheide naamen 1.313.«

Bottelary, wat het voor een Diftrict is 1. io8.a

■■1 geeft al het hooy ibid.

■ hoe die Diftrict legt ibid.

■ ■ heeft weinig water, cn gebrek aan hout

1 . 1 1 o. a
Ie Boucqen Beek accordeeren met malkander we-
gens het waarneemen van den Kerkelykcn
Dienft 2. 307.«

— wil met de nieuw verkorc leden in den
Kerkenraadt niet zitten ibid.

m— wil deze leden opentlyk van de Predikftoel
afzetten ibid.*

— zet Poulle en Overholfter opentlyk af

2.398*
— — word daar over by d'Abling aangcklaagt

2. 399. a
— — word de Predikftoel verboden ibid. *

— raakt op nieuws in moeilykheid 2.404*

— bezoekt de Vrouw van Hufling ibid.
—— vind daar noch een andere Vrcuw tbid.
——> fpreekt ten lafte van d'Abling, dat hem

weer gezegt word ibid.

— — word aangezegt uit des Predikers huis te

vertrekken z.^of.a

_— word andermaal door denGcrechts-bode

aangezegt, daaruit te gaan 2.409-''

— : — krygt bevel naar Batavia te vertrekken

2.411.«
— - moet zulks wcrkftcllig maaken 2. 431.*
Bóving (Joh. Georg) zyn bericht van de Hot-

tentotfehe Spraak 1.414.*

— naricht of de Hottentotten cenige eer aan
Godt bewyzen J • 4^P- «

— houd het danflen voor de Maan voor geen
Godsdienft by hen 1.493.*

— dczcMccning is valfeh ibid.
.— zyne dwaaling, omtrent hunne vreeze

voor

REGISTER.

• I l. f zf i

Bonman ('Ja* Hendrik) zyn Vrouw word gc-

fchoIdcD i.ro". £

1 daar uit ontflaat een gcfchil ibid.

— — 'c welk bcflilt word door cen Vort

— — hy dood cen Tygcr met zyn mes i

i ST. a
— — Aardig Sentiment i. 3^8. b

Bouccillcs met wyn cn bicr, hoc die bcwa.it i

moeten worden i. $f. a

ßraaden van vleefeh by de Hottentotten z.

zo. b
m van wortelen, hoc by hen toegaat. 11

6l. b
Braakmiddel, doet geen dienft aan den Schty-

ver I. il. a

Braja ( Porto du ) de Gouverneur geeft aan de

Hollanders cen lyfwacht i. i<5. a

• word noch eens van de Hollanders be

zocht i. iy. a

ran Br ktl ( Jakob ) word by zyn Zuftcr krank,

cn door andere bezocht z.-pr.a

— word gevangen na de Kaap gebragt 2.

381. b

— zyn kind ilerft cer hy noch op 't fchip
komt 2. 38z. a

— mag 't zelve niet helpen begraaven ibid.

van zyne Familie blyft binnen 't jaar nie-
mand over, als een eenig Dochtertje ibid.£

Brak water in de Moflclbank 1. 80. b

•— — in de Tygerbergen 1. 81. a

— by Ribeeks Kalteel \.\tt.l
•—— moeten veel menfehen nevens hun vee ge-
bruiken i.ifi.B

Brak en zout worden de beeken, als ze nietal-
tyd loopen ibid.

Brakke grondt, waar te vinden 1 . 3 f 2. b

Brand, ontftaat nooit in de huizen der Hotten-
totten, waarom? z.jé.a

Brandmcellcrs, moeten na de fchoorftecnenkoo-
men zien, of ze geveegt zyn z.zzi.b

Brandewyn , word aan 't Scheepsvolk zom-
tyds gegeven, als ze zich vrolyk maaken

I. IX. b

— en wyn, der zelvcr maatig gebruik is no-
dip by de cuurvan't warme Badt 1. 33p. b

— • van wyn beminnen de Hottentotten bo-
ven maate 2. 6y. b

— moogen de Inwoonders by een halve em-
mer verkoopen 2. 281. a

Brand- Hang, zie Dorit- verwekkende (lang.

BrafiliC) derwaarts zeilen deOorlogfchepen uit
Porto du Brajj 1. 16. a

Braßca alba , rubra , capitata , floriger a 1 .

313 h

Breedte van 't Voorgebergte van de Kaap Goede
Hoop 1. 6y. b

Brieven, wierden voor dezen aan de Kaap on-
der cen Steen verborgen \-fs.b 2. 177. £

— — der Borgers die de afzetting van den
Gouverneur mede brengen , worden in twy-

fe! getrokken 2. 38 3. h

—— worden van Klzcvicrvoor verdicht gehou-
den ibid.

— Helot wil de houders der zelvcr in de ge-
vangenis zetten ibid.

— de Borgcis worden op die brieven geruft

2 384. £

dcrCoinpagnie, vervattende des Gouver-
neurs cn änderen t'huis roeping 1, 386. b

Bronnen, op St. Jago is 'er een die zeer goed
is 1, xi. a

— — zommigezyn l>nk i.ßi.f. i.i-'7.i>

— - aan den Leeuwenberg l.Kf.a

—— kocmen van den Tafelberg afitroomen

1.80.Ä

—— aan Ribctks Kuftccl veroorzaaken cen

gcfchil 1. 113. a

— liefelyke by 't Printten Kafteel 1 .161 a
— — op en aan de Bergen zyn tekenen van

Mineraal- Erts 1. 279. f,

— der Bergen geeven ryklyk water 1.

328. a.
— — die' in de Dalen ontfpringen , gecven

weinig water ibid.

—— hebben in de winter weinig, en in de

zomer zeer veel vaneen zoute lmaak 1 3 f \.B

— by Miros-Caflel I# ^07. f,
Broodt, gebrek daar van aan de Honing-bergen

1. 1 Zf . a

— geeft geen tiende 1. 14z. a
Brouwery aan de Tafelberg 1 . 7«-. a.
Bruggen, zyn 'er gebrek in 't Moddergatfch

Diitrift 1. 104. o

«— over de StcllenbofTche Rivier is cen

flechte 1.107.«

__ een betere daar dicht by ibid.

— . noch een tuflehen Weimoed en Mcerluft

ibid. b.
— . is nu ingevallen ibid.

— mankecren over de Berg- rivier i; xzi.a

konden gemakkelyk daar over geflagen

worden ibid.

.— mankceren in 't Land der Damaquas 1 .

Bruidegom, fpreckt eerll met zyn Vryfler, na
dat de ouders haar toeftemming gegeven
hebben z. 16. a

•— • klugtige flrydt tuflehen bruidegom en
bruidt, als de bruidt het ja-woordc niet gee-
ven wil ibid.

— — brengt oden aan 'c huis van de bruid ibid.

m— cn Bruid, worden by 't trouwen drie-
maal bepift z. 17. a

— de Pricfter wenfeht den Bruidegom en
Bruid geluk ibid. b.

— eet uit een byzondere pot 2. xi. a
— — mag by de Bruid aan tafcl zitten ibid.
Bruid, haar ouders moeten de bruiloft geeven

2. 30f . a

— en Bruidegom worden opgepaft en na
bed geleid door een jongman cn jonge doch-
ter z.ioó.a

Nnn x Bruid,

REGISTER.

Bruid, baar cuJcrs moeten 14- dagen Je vrien-
den trafteeren *■ J°7-Ä
Bruiloften der Hottentotten zyn luftig en zeld-

2. 16. 0

Bruilofts opfehik der Mannen en Vrouwen by

de Hottentotten *f«tf-#

, gaden zitten in twee ronde cirkels ïbid b

- Tafel, hocgeftclc is x.ü Q

Bruilofts-Ceremonien zyn overal eencrley by

de H'.ittentotteu 2.22.0

_ der Inwoondcrs aan de Kaap 2 304. 0

daar by word niemand voorgedient als de

Vrouwen' 2.307.0

„ - de mansperfoonen eeten ftaandc na hun

believen ibid. h

welke plegtigheden na den trouwdag ge-

fchieden 2.306.0

— daar by word gedanft ibid. b

^— gelchenken worden aan de getrouwde
niet gegeven, waarom? 2,3°7

_ — — 1 worden ook aan weduwen , die
weder trouwen! niet gegeven 2.308 a

Bruine iood-aarde, word aan de Kaap gevon-
den I.272J
—■• 1 word van de Schilders gebruikt ibid.
Bruinvifch, word befchreven 1.230.0
. zyn gulzig en groot ibid.
Bryon'u Africana , 2 zoorten 1.290.^
Bucbu, ofSpir<ea9 gebruiken de Hottentotten
tot hair- poeder 1.302.0 2. f 2. £
daar mede worden de eerllgeboore kin-

2. f. 0

1. 171. 0

ibid.*

ibid.

ibid.

ibid.

ibid.

1.172.«

ibid.

en uit

deren beftrooit
Buffels , worden befchreven
■ derzelver grootte

— ■ ■ koleur
— . . hoorens

— zyn gevaarlyke dieren

— können wel zwemmen I
— — een voorbeeld daar van

— daar word 'er een in Zee gejaagt ,
een fchip doodgefchoten: ibid. 2.430.*

Buik, draagen de Hottentott innen bloot 2.40. b
Bul.'en, laatcn de Hottentotten altyd onderde

kudde loopen z.^f.a

Bult, hebben de Oilcn noch Koeijen aan de

Kaap niet 1. 143.0

Buren, een Bolwerk, word tot cen Obfervato-

^elchikt

f 1.0

Burgers aan de Kaap , waarom die Vryborgers
genaam t worden ? 2.270.0. 2.282.0

— klaagen hun nood vruchteloos aan den
Gouverneur W. A. van der Stel 2-328.0

>— klaagen over hem te Batavia, en in Hol-
land ibid. I

• worden van den Gouverneur om een ge-
tuig- . ms -.er/.ogt 2. 337. b

zulks komt vcclc vreemd voor ibid.

eenige willen bet optici langzaam gelee-

-"' 2.338.0

— . . n indevoorrmamften zullen naar Hol-
I ?ertrels 2.31-2.*

Burgers , de zelve vertrekken, 't welk den Gou-
verneur ras berouwt 2. 3f ?.*

— aan de Kaap word toegelaaten met de
Hottentotten te handelen I'4fJ» *

wmmm v. ommige maaken te zaamen een Maat-
lchappy , om Vee van de Hottentotten te han-
delen ibid.

— worden flecht van de Hottentotten ont-
fangen 1.450.0

— wat hier van de oorzaak zy ibid.
— - hebben flecht met de Hottentotten ge-

leeft ibid.

— wie deze waren? ibid.

— hebben weinig winft daar by ibid. L
— — verbieden hunne flaaven den omgang met

tlaaven van de Compagnie, waarom ? 1. 397.0

_ zommige ont fangen brieven, waar in van
des Gouverneurs afzetting gemeld word, die
intwyfel worden getrokken. 1. 383.*

— — worden door den inhoud van deze brieven
• zekerder 2.384.0

— — krygen na 't vertrek der Retourvlooc wei-
nig verlichting 2>3£>3 a

— « oorzaak hier van ibid.

— maken onder malkander op nieuws goe-
de vriendfehap 2. 39f.0

— — vriendfehap word niet gefleurt . waarom ?

2.398.*

■— verdeden zich wegens de afzetting van

Poulle en Overholfter in twee partyen 2.

}99 b
Burger geld, wat naam het draagt? 2.208*

— waar het toe aangeleit word ibid.
Burgermeefters, zitten in den Raad van Julli-

tie, wanneer? 2. 191.*

— — eligeert de Gouverneur alleen 2.192.0

— roept en laat te huis , wien hy wil ibid.
Burger- Raadcn , wat die zyn 2. 20Ö 0
— — mogen alleenlyk conditioncele belluiten

neemen 2. 206. h

— worden alle twee jaar verandert z.zoj.è

— de oudfle houd rekening van de inkom-
ften der Colonie ibid.

— moet daar van rekening by den Gouver-
neur doen tbid.

— — hebben de vryheid om een nominatie te
maaken ibid'

_— worden gekoren door den Gouverneur
en Raad ibid.

— de Gouverneur kieft ook wel de geen,
die niet op de nominatie ftaan 2. 208.0

_ ontfangen geen andere loon als de eer

ibid.

— daar hunne Vrouwtjes wel mede in haar
fchik zyn ibid.

— ontfangen jaarlyks de pagt van de molcH

ibid b

— verzamelen het burger-geld ibid B
— — bctaalcn uit hun kas den Onderhouder

der gemecne wegen, Secretaris, en Boden

ibid.

— hebben vryheid tot hun Secretaris en Bo-

den

REGISTER.

den aan tc ftcllcn, wien zy willen 2.209. a

— als mede om Nacht-wakers asntc ftellcn

ibid.
Burgcry aan de Kiap, moct by naclu Wttken

t. r irt. Z-

— is daar in nalaatig , waarom? ibul.
~— — moec in'tgcwtcr verleb) ni.n, wanneer?

2. 21p. a

— moet Je wcggclopc (laavcn weer haaien

ibid. b

— moet tegen de Hottentotten tc vdd tu. -
ken

Bujchlafib der Hottentotten, waar uit die l> -
ftaad *< 14. «

C.

Caapfchc Colonic, welke dezelve is 1.78 £
■ word door een toeval vergroot ibid.

1 wac voor een Hottentotfche Natie dit

Land voor de aankom ft der Hollanders be-
woont heefe 1.4Ö1.Ä
— — Hun Land en vryheid hebben de oude
inwoonders ongaarne verloren ibid.
- Veiling laat een vlag waajen, wanneer ?

I. 84. a

' Wateren zyn vierderley, omtrent de

koleur en fmaak I. 87. a

m als mede omtrent de hitte en koude 1.

88. a

» zyn zeer gezond ibid.

, fchaaden de zieken niet ibid. b

, worden bemind van de Koningvan De-

nemarken ibid.

— — Wynkrygtdoorde tyd een Seck- fmaak

I. xfl. a

,. Winden zyn voor zommige fchepen

nadeelig, voor andere voordeelig 1.363.«

' hier op letten de Hollanders ibid.£

■ ■ heeft noch niemand recht onderzocht

ibid.
., omtrent de zelve zyn drie hoofd om-

ftandigheden waar te neemen ibid.

— zyn aan land zeer ongeftuimig i.$6f.b

_____ zyn in open zee veel llilder ibid.

. uit het Zuid-Ooften waajen zy fterk

en lang 1. 366. 6

•— — de eigenfehap van deze Wind vorfcht

de Autheur na 1. 380. a

■ ■ Wolken ziet de Schryver voor de eer-
Üe maal 1. 43. «

Cabeljau , zyngeftaltc en eigenfehappen 1 . 230. a

m heeft goed vicefch ibid.

Caffers , of men de Hottentotten zo noemen

mag? 1. 417 a

■ 1 en Hottentotten zyn onderfcheiden volk

ibid. b
m cn Mooren zyn onderfcheiden ibid.

■ hunne onderfcheidenheid van de Hot-
tentotten 1.478. .z

//. Deel.

■ zyn geen I [otteiitottea, volgen, lier ge-
tuigenis van Jjidolf 1, 418. a

■ bouwen huizen 1 . ^78. <i

■ brouwen bier van Mji tbid.
— — dryven koopmanfebap, met wie ibid.L
— — onder dezelve onthouden zich ecu En-
gelsman, en een Hollander tbid.

• die by l'ar.i de Natal wooncn , v<

fchildcn 2. 14}. b

Caffratiai of men 't land der Hottentotten zo
mag noemen 1.417.4

JuUtifive Caltba Africana , Afrikaanfche
Goudblocm I.zoo. b

Camülen, Hinkende Afiicaanfchc I.zpt. £

muia Africana, daar van zyn hier 8 zoor-
ten 1. if)0. b

I.JIJ.i
tbid,
1.314.«
i.ipt.a
1.314.«

Campbcr, de befte komt van Birnto
Campbtr-boom , groeit fnel op

-» heeft week hout

Camphorata Africana
! Canella Ceylonica
Canis Carebarias. . Zie Vifch-hond.
Canna- wortel , een Afnkuanfch gewas 1.308.^

1 « ' '■ de Hottentotten houden 'er veel van

ilid.
Cannabis Sativi rjf Erratica 1.114.0

Capo de Bonne Ejperance , word voor de be-
quaamfte Oord gehouden , om Aftronomi-
ichc Obfirvatien te doen 1. 1. a

■— •—■ des zelfs nabyheid word uit cenige voor-
tekens qualyk afgenoomen 1 . 46. b
-— —• word eindelyk ontdekt r. 47.«
— - die 't eerft land ziet ,krygt een praemie ibid.
— -—» diepte in de Haven ibid.
— — wanneer, en van wien ontdekt, en waar-
om dus genoemt 1. ƒ8. a. 1. 3<5t. h.

2. 17Ö. b
— — • decden de Portugeezen niet aan, waarom

i.r8.£. \.\-j6 b
■»— — wanneer de Hollanders ingekregen heb-
ben 1. 60. a
-— wie aanleiding tot het verkrygen gege-
ven heeft j}jjt
— — - desz.lfs bemagtiging word befloten , en
gelukkig uitgevoert ibid.

— is zeer volkryk , en met veel bergen
voorzien 1. 62.. t

— — is zeer vruchtbaar , cn heeft overvloed
van zout 1. <j-# a

heeft warme Baden , die van goede uit-
werking zyn ibid. b

— — heeft in 't algemeen maar twee Winden

ibid.

—— legt ender 't Zuider gedeelte van de Zo-
na Turida 1 . 66. b. feq.

— — deszelfs latitudo word vaftgeftelt ibid. feq.

— — deszelfs longittido word uitvoeriglyk be-
fchi even , cn eindelyk vaftgeftelt tbid. feq.

— — de afwyking der Zeilftccn aan de Kaap
alhier bcfchrcvcn 1. 68. b

— word van allerhande landaard bewoont

1. 70. i
O o o Capo

REGISTER.

ibid.
i.zpi.0
1.314.0
1.31z. a
1.314.0

ibid.

Capt de Borne Efptrance, eene taal is daar 't ge-
meende , V 7l-a
een Vreemdeling dient cene taal te leeren,

welke? ihidT
grootte van de Colome 1. 71. i

, jS ccn van de vruchtbaarflc en gezegendfte

l.ir. •• li°- a
heefe drie algemecne plaagen 1. zóz. 0

. aldaar moeten de Retour-fchepcn in de

de Moujfon aanlanden 1. 369. 0

"- aldaar moeten alle Hollandfche iehepen
aankomen ibid. b

■-, alhier is het den Portugeefen in den be-
ginne ikcht gegaan z. 176. 0

. . aldaar heeft de Compagnie zeer fchoone

tuynen z. Z39. b

m . is voor het vertrek van de Retour- vloot

zeer volkryk z. Z64. a

__ na het vertrek derzelve is het 'er flil

ibid. b
Capoverdifcbe Eilanden 1.13.0

— haar oude en nieuwe benaaming ibid. b
— — hoe veel die zyn
Carlamine Africana
Carduus benediclus, is heel heilzaam
Carduus ßraßhanus
Carybpbyllus bortenßs
Coßia Cinnamomea
Caitan je- boomen, groejen heelgroot enfehoon

1.15-8.0 1.314.^
— — haar fchiduwe is zeer aangenaam ibid.
•— draagen jaarlyks een groote menigte

vruchten ibid.

— - haar Vruchten zyn al zo goed , als de Eu-

ropcaanfchc ibid.

— dog bly ven zo lang niet goed ibid.
Caflama Syhe/lris ibid.
Catalogus derHottentotfche woorden heeft Lu-
dolf niet heel net 1.419.0-

- — word verbetert mcdegedeelt ibid. feq.
nium Africanum minus , waar van 4 zoor-
ten i.zpi.0
. majus ibid.
Cc/a Vulgaris of gemcene Ajuin 1 . 3 1 4. /5
Ccraflus of gehoornde ining 1.466. b
Cerafus varü gentris , Kcrllcboomcn van ver-
I 'e heide zoort I. 314. b
Ceremoniën, waar opeen man weder by zyn
vrouw mag koomen z. iz. a
tonien by de bruiloften der Hottentotten
zyn klugtig en zeldzaam z.ir.a

zyn overal > en by alle gevallen cenerley

z. zz.0
— — der Europcaanen aan de Kaap z. 30$-. 0

■ by het kindcr-doopen der Europeaanen

a n de Kaap z. 30p.«

■ by Vi uten, en Contravifitcn der Euro*

incn z. 301.0

— — bj het begraaven der lyken onder de

Europeaanen. z.\\t.a

.— by de Rouw waar te necmen z.

jif. b

i

— . by het overnemen van 't Gouvernement

— — by het voordellen van een Commiflaris

1.4*4 a
Ccylonfchc Olyfanten worden van de andere

gegroet -"■ l'TM

— — zyn de leerziamde en tarnde ibid.

«— ■ mwoonders houden hun Land vcor het

Paradys. ibid.

— — » gelooven dat Adam daar zelfs begraven

legt ibid.

— — Roofen 1.313. 3

Charophillum JdtivuM) zaad-dragende kervel 1.

iif.a
Cbakuppen, vreemde, worden aan ccn ichip

ontrangen, wie ze waren? i.iz.0

Chameleon, de Schryver heeft 'er een gehadt

i.iyt.b
— — ■ verandert zyn koleur ibid.

— — » is niet heel groot ibid.

— — eet muggen en vliegen ibid.

— — is hobbelig en ruw van huid 1.173.0

— is langzaam van gang ibid.
— ■ zy zitten graag op de takken der boomen

ibid.
Cbamtoucrs Natie , heeft een vrugtbaar Land

1.476.5
■1 heeft water en wild genoeg ibid.

■ heeft veel viich in hunne Rivieren ibid.
— — heeft veel hout, en onder anderen A-

pricofe en Eike boomen 1.477.«

■ vervolgt de Europeaanen in een bofch

ibid.
— — verhandelt aan de Europeaanen veel vee

ibid.
— — — aardige rede van hun Kapitein ibid. £
1 is een dapper volk ibid l>

— — hun Voorgeeven ibid.

— — — hun manier van kryg te voeren z. 14z. a
de Cbavonne, zou den Gouverneur van Aflen-
burg opgevolgt hebben 1. 186.0

Cheirantbos Africana 1.191. 5

Cbiragra, is aan de Kaap onbekend 1-40 f. z
Cbirigriquas- Natie woont in de Baay St. Heleen

1.446.0

■ hun Land word van de Olyphants- ri-
vier bevochtigt ibid.

Chirurgyn (Opper) moet de zieken op 't lchip
van alles bezorgen i.zz.a

Cbomgra of Gonagra is aan de Kaap onbekene

1.40 ƒ.0

Chriftcncn, worden van de Hottentotten over
hunne onvergenoegtheid befchuldigt z.

130.0

•— — • worden in 't (luk van Godsdienft dooi-
de Hottentotten befchaarot i.^Qf.b

— — gecven een quaad voorbeeld aan de Hot-
tentotten ibid.

— — worden door de Hottentotten in 't Huk
van onpartydige vonniflen befchaamt tzz.b

— worden in zommigc gevallen door de
Compagnie befchonken z.i68.£

Chride-

REGISTER.

Chi iftelykc Religie, daartoe zyn de Hottm-
cotten niet wel te. brengen 29...'

Cbryfantbemum d/rien-mm, wam- van twee
ten 1 . 291 l

ChryfaHtbemê'üUi Oflcofpogon Afrlcaottm. tbid.

Ctur Jluivum , zaad «dragende Erwten 1.

— - Africaanfche. Zie dßrukffix.

C1e1a.uk , Hellen de Hottentotten in 't bclmcc-
ren 2. f% "

~— in 't hiir te pocjeren met Bucbu

—— in 'c vlechten Van alderhandc dingen in

hunne hairen 2. f4. a

«— in 't draagen van glnz~ of kopere koraa

len, of van eijer-lchaalcn om den hals, de

handen enz. ibid.

■ in Oorcieradien ibid. b
— — der Mannen is een neusdoekvan een vol-
le ftaart 2. ff. b

— — • zyn blaazcn van wilde dieren

tbid.

— by de Nat,.aq> as is een half-rond Ituk
blik voor 't voorhoofd ibid.

•— — der Vrouwen is, dat zy haar aangezicht
met 100de \ ei \ve belli) ken 2. f6. a

mm— 1 zyn ringen om haai e voeten ibid.

Ctnar.i bortinfii ibid.

Clnmmomum , of Kancelboom I 3 1 4. a

Ciflus humilis Africanus I. 291 b

Citroen-boomen Iji9.^

Clans, een Hottentotfeh Kapitein, is zeer ge-
trouw en yverig in de Compagnies dienftge-
weelt 1. 430.^

■ doet veel goed aan een Europeaan t .

439 a

_ handelt met zyne lands- luiden voor re-

kening der Compagnie 1 4f6. b

» krygt tot zyne verzekering eenHocten-

totfche lyfwachc 1. 4 ƒ7. a

— voert zyn handeling getrouw en tot
groot voordeel uit ibid.

• verkrygt daardoor by ieder groot credit

ibid.

• zyne dienfl: is aangenaam aan de Com-
pagnie ibid.

■ fc'ygt flechte dank voor zyn getrouwen
dienft ' ibid. b

' word verdacht gehouden ibid.

— — zyn vrouw word hem dpor een Hot-

tentot onthouden ibid.

■ word door een Hottentots' Kapitein by
de bedienden der Compagnie veracht ibid.

— — zy zoeken hem door lilt ten val te bren-
gen ibid.

• • word door Europcaancn vyandlyk op

't lyf gevallen »• 4f8 a

'. dcizelfs aanfpraak aan de Hollanders

ibid b

■ ■ ■« word gebonden by den Gouverneur ge-

bragt ibid.

' ■ word op het Robbcn-Eiland gebannen

ibid.

■ waar over de Compagnie misnoegt ij

ge wedt ,/„,/.

■ kiygt /yn vryheid ,enccnigc/ynei goc-
deren \ 1 erom 1. 4fr>. a

word eindelyk door zyn ouden Wand

doodgeflagen tbid.

Clewnits bederacea Indien, Indiaanlche klim j.

Cloct ( Jacob ) word op het (chip (er yfa in ar-

rclt gezet 2. 5J-J-. b

■ ■ word fchielyk weer los gclaaten 2.

351. a
Cnicus Sy'.-veflris 1. 314.0

Cobra de Capcllo, is een zeer vergiftige flang 1 .

iff b

■ word gezegt een (leen indekopte heb-
l)cn ibid.

Cocos, Je Cchaalen van deze nootcn gebruiken
de Hottentotten tot haar Gim-gom 2.

iOf. b

1 1 " door de zelve wecten zy alle tooncn te
m laken 2. to<S. a

Coeruku: , of Blauw- vogel, word bclchreven

I.108J

Colhgte ("een) maaken Stellcnbolch en Drakcn-
rtcin te zamen uit z. 209. a

— van Policy, is het hoogfte aan de Kaap

*• 190. b

— — van den Raad aan Stcllcnbofch , maakt
een ordonantie ten voordeel van de armen

2. 28p. a

— — • deze ordonantie word door hunnen Se-
cretaris werkftellig gemaakt ibid. b

— van Huwelyks zaaken , by het zelve moe-
ten de verloofden zich eerft aangceven , eer
de geboden gaan, of zy trouwen können z.

304. a
•— geeft aan de verloofden een briefje, waar
by de Predikant geauthorizcert word, om
de geboden af te lezen, en naderhand te trou-
wen z. 304. b

— van Juftitic , word in een zekere zaak tot
hulp geroepen z. 400. m

— • onderzoekt na den opfteller van een
fmeekfehrift, en laat de/pecies facli onaange-
roert jbid.j

Collegien der ganfche Rcgcering aan de Kaap
zyn in 't geheel acht in getal 2. 18S a

Colonie aan de Kaap op te rechten word beflo-
ten 1.61.5. i.+ÓL.b

— word zeer veel in korten tyd vergroot

1.61.5

— deszelfs benaaming en verdeeling ibid.
— — had in den beginne van alles gebrek 1 .

61. a

— word fchielyk geholpen ibid.
•— is thans rcdelyk groot 1. 71. a
— — word noch vergroot ibid. b
mmm Caapjche , welke eigcntlyk alzo genaamt

word 1. 78.-5

— — Stellcnliojfcbe , welke deze naam draagt.

1. 91. b
Ooo 2 Colo-

REGISTER.

Olonie, Dr.ikenßeinfcbe , welke dus genaamt

™* ,- • llSl

. Wavet 'cht, waar die is. I. iiö. «

__ iot aller dezer oprcchurg heert de Lom-

pagoie de nodige kollen geg-ven 2. 17p *

__— cenydcr, behalven deWaverfche, heeft

haar eitlen Magiifraat. 2. 106. a

, die van de Kaap heefc noch Raad- huis

noch gevangenis. z.zoó.b

- is volk yk en wel bebouwt. z zoj.a
(Jolom, op den Leeuwenberg, heeft een aar-
dige Infcriptie. 1. 161. £
Co/;*/?.* Jfricam, daar van zyn 4 zoorten.

1 . 2p i . b

Coma a rca Africana , daar van zyn 8 zoorten

aangetekent. ibid

Commandeur der Soldaaten was haaft in ten

itorm verdronken. I. 4T- a

m- — • hy word geredt, en lacht zelfs om dit

voorval ibid. b

rn-m wie de eerite aan de Kaap is geweeft 1.

60 b
Commijfaris Generaal, wie 't geweeft zy 1.

113. a
m— Van Hoera houd de Bedekte Weg om de
Vefting voor onnut z.^}zb

_~ beveelt een fchans aan de Waterplas te
bouwen 2.433.«

— houd niet veel van den Gouverneur ,
waarom? ibid.

p—m doet een fchoone vereering van een dub
bekje aan een meid ibid. b.

CommiJJarïffen (twee) verrichten jaarlyks de ge-
nerale opneming 1. 141. a
m fchryven by de opneming alle antwoor-
den der burger^ op 1.115..?
1 gee . en hun dagregifter aan den Gouver-
neur over ibid
. ... - w;;ar van een uittrekzel aan den Land-
drofl en Heemraaden gezonden word, waar-
om? z. 114. a
m vorderen betaaling der oude achterftal-
lcn van de Compagnie ibid.
•—— — waar van zy jaarlyks zekere portie in-
vorderen 2. 214.«
Compignie, geeft boeken mede op reis i.z6a

— Ooilindifche, haar aanvang, en haar
cerflc Capitaal 1 f9 b

—— hoe zy zich in den beginne aan de Kaap
beholpen heeft ibid.

— zoekt de opgang der Caapfchc Colonie
voorr te Zetten 1. 71. b

— hoc veel vlecfch zy jaarlyks aan de Kaap
gebruikt I. 131. b

. — • kuopt al het kooien 1. 14t. a. 2

273. a

• koopt het vee van de Hottentotten »,■

41. b

maakt vrede tuiïehcn de Hottentotten

z. (4I. b

— maakt haar onkoftcn weer goed, op war
se ? ibid.

— haareerfte, en tegenwoordige naam 2.

178. a

— haar zorge voor een goede regeering aan
de Kaap z.i^j.b

— — geeft al het Lind voor niet weg 2.212.0
— . geeft een Lrf- brief daar van ibid.

— — heeft buiten 't genot der tiende, geen

voordeel van vafte goederen ibid

— — geeft in 't Zicken-huis aan de zieken 14.

dag n lang alles voor niet 2230.0

— — - geeft de zelve , ,als de ziekte langer

duurt, alles voor een halve maand zoldy ibid.
— — geeft niets voor niet aan de genen , die

Venus-ziektens hebben - ibid.

—— draagt zorge om een yder kennis te gee-

wie'er geltorvcn is ibid 5

•— doec bekentmaking van de nalatenlchap

der overledenen z. 251. a

—— heeft een c nderfeheid ingevoert tuflehen

Hollandfch en üoltindifch geld 2.2r6.<*
— heeft geen fchade, fchoon dezelve haare

B --dienden met zwaar geld betaalt ibid.

«— betaalt liever in Holland als in Indie,

waarom? ibid. b

— ziet graag dat iemand zyn geld tegen een
wiiTel geeft, waarom? ibid.

— laat de nalatenfchap van haar overledene
dienaars goedwillig aan de rechte ^rfgenaa-
men volgen. ibid.

— kan by veel Duitfchers hier omtrent
haar oogmerk niet bereiken , waarom ? 2.

2J-7. a

..mm de nalatenfchap der verftorvenen vervalt

aan haar, wanneer, en waarom? ibid.

— draagt ook zórg dat de gemaakte tranf-
porten betaalt worden ibid. ^

— • voert eenige voorrechten aan de Kaap in

i. 270. h

——> konde zelfs alleen de onkoften aan de

Kaap niet dragen 2. 271. a

— — aan haar hebben de Inwoonders van de

Kaap hun opkomft, en ganfche welvaart te

danken. ibid.

— heeft aan haar bedienden alle landbouw
verboden, waarom? 2. 272. a

p— verftaat niet , dat haar bedienden eigen

land bezitten , waarom ? ibid.

— . heeft aan rmr bedienden alle kooren-

wyn- en vee- handel verboden ibid.

—— duld geen onrechtvaardigheid 1. 274 b
_-. kan in 't koopen en verkoopen der vafte

goederen niet bedrogen worden 2. 282 b
— — draag: zorg voor den welftand hunner

onderdaanen • 2. 284. b

— haar winft op Hollandfche en Indilche
koopmanfehappen, hoe groot? %. z8f. b

— heeft voordeel op 't lichte geld , hoe
veel ? ibid.

— — geeft klaar bewys van haar gencgentheid
tegen de Caaplthe Colonie. 2. 286. a

•—— zulks bewyzen haar onbetaalde fchulden,
die ze in 't vciïchot geweeft is ibid.

heeft

REGISTER,

p*m hccfc tot reparatie en herbouwing van 't
Stcllcnboflchc Raadhuis veel gegeven ibid. b

Compas , deszelfs eigcnlchap van altyd Noor-
den en Zuiden te wyzen, is voor dezen on-
bekent gewed! i. 175". b

» dit ontdekt en maakt Vafco de Ga»..i

wcrkltcllig ibid.

Comperft , wat het zy i . 23. b

Con/ianttiiy cen fchoone Buitcplaats, heeft cen

fchoori cn vermakelyk uitzicht |. 7f. b

. is niet voordeclig ibid.

Contract , 't geen een Heer met een knegt aan-
gaat, moet door den Secretaris gcfchrcvcn
worden z.tfS.a

Conyza Africana , daar 6. zoortcn van bcfchrcc-
ven worden I. 202

CoobfcrvAtcr , daar toe kieft de Schryver Rettjch

1. 18. b

■ is naderhand Nicolaus van IVillicb
geweelr, 1. 19. a

Cor aal- boomen wallen in zee by de Kaap 1.

— — zyn van diicdcrlcyzoort ibid.

■ . ■ roode heeft de Schryver veel op zyn
kantoor gehadt ibid.

_, worden buiten 't water hard ibid.

. hoe haar koleur toevalliglyk verbleekt

ibid

Cot -aal- klippen , zyn groot op de Molukfche Ei-
landen 1.357. £

», roode , vind men in de Roode Zee

ibid.

Coraaleri van koper en glas dragen de Hottentot-
ten voor cieraad 2. f4 a

m m zy houden veel van de groote ibid. ^

■ ■ ■ zyn by hen een gangbaare koopman-
fchap l>9f- b

m worden heel wel tegen vee verhandelt

ibid.
Corona Itnpcrialis , Lelie of Keizers -Kroon 1.

31p. a

Corfenaar (IHllem) bloed vervaarlyk uit zyn

neus • 1.406.^

■ waar door hy blind word ibid.
• ■ llerft in dezen toeftand 1.407.«
Coiylus fativa, of Hazelaars i.$if.a
Cot u/a Afri:an.i I . 292. b
Cotylcdon Africanum, daar van zyn f. zoorten

ibid.

Cours zetten de Ooflindifchc fchepen dit maal

niet door her Kanaal, waarom? 1. 9. b

■ moet dikwils verandert worden 1.41.

43- 4f
Crall. zie Kraal.

Crimimele misdaaden ftraffen de Hottentotten

zonder genade 2. ijj-. a

m ui welke onder deze gcrekent worden

ibid b

Cri/la Pavonis I. jij-, a

Crojfen zie Krojfen.

Cruze (Jacobus) moeit den Schryver veel dienfr.

doen , op *t bevel des Gouverneurs Van der

11. Deel.

Stel 1.5-1.3

Cucumis , fl os paßonis , Partie- bloem 1 . 3 1 r . £
■ vulgaris, gemene Komkommers , zyn
aan de Kaap gezond ibid.

Cucurbita, Kau woorden ibid.

Cupreffus, Cyprc fle boom 1 . 3 1 j- . b

Curator ad lues , heeft fchooncinkomftcn gehad

r. ii,6.a
Cuur van 't warme Bad is goed, gclyk de voor-
beelden bc wyzen 1. 341 .
— — van 't zieke vee is aardig 2. 40. b
< '■', uius /cgetum, & horUnfis 1. 31 6. a
Cytifus Africanus , waar van drie zoorten 1 .203. 4
1 yfrven/is , of witte klaver 1.316.0
Cysjes, zyn de Europeaanfche gclyk 1.224.«

D.

Dacha of Dagga , plegen de Hottentotten in
plaats van Tabak te gebruiken 2. 14.0

"■ rooken zy op een Bruiloft na den cc-

te" 2.21.«

1 daar van flokken zy de rook in , en bla-
zen die op eenmaal weer uit ibid. ^

■ maakt hen dronken 2. 69. b
— — — onder Tabaksbladen gemengt , maakt

Bufchbafch 2. 14 a

• is cen gangbaare Koopmanfchap onder

de Hottentotten t.9f-b

Daftylus of Dadelboom 1 . 3 2 1 . b

Daken aan 't voorgebergte, zyn van riet ge-
maakt 2.221.0
Dal achter 't Leeuwenhoofd is vruchtbaar 1.

84. b
heeft genoeg water ibid.

is een gemeene Vee-weyde i.8f. a
achter den Leeuwenberg is gras ibid.
word niet bebouwt , waarom ? ibid.
Dalen, welriekende, heeft de Schryver dik-
wils doorgekruift 1 . 30p. a
— — aangenaame en vruchtbaare tuflehen de
Bergen 1-347.*
— — waar in men zout vind ibid
Damaquas-Nmie , bezit een vruchtbaar Land

i-47f-*
— heeft gebrek aan Hout ibid.

■ heeft zout genoeg in haar Land ibid.
1 ' heeft water genoeg ibid.

■ heeft geen bruggen over de Rivieren

ibid.

' haar manier om tegen de Gauros te

vechten z. 143. ^

Damp, zwavelachtige, kan de oorzaak van de

Zuid-Oofte wind aan de Kaap niet zyn 1.

380.*

Dankzegging, word aan Godt gedaan na een

zwaare donder 1.31.0

Dansmeelter t.iof.b

Danflen tegen de Maan , is by de Hottentotten

een ftuk van hunne Godsdienlt 1 . 494 b

Ppp Daniïen

REGISTER.

Danflen, is ook by de Joodcn in g*n«kjc-

_ 11° ' is ook by andere Natiën gcbruikelyk
bvdcnGodsdienft '-4»7-«

Danflên , zulks doen noch hedendaags de A-

byffinifchc Chriftenen ****•

• by Jen Godsdienft kan 't Godc mee

mishaagen,als 't met een oprecht gemoed

gefehlt . lbld/ h

b doen de Hottentotten by verandering

hunner wooningen i.jti8.«

, dog niet by hunne Bruiloften 2.21.«

DaiuTen, laat het Scheepsvolk de Hottentot-

ten, waarom

I.108.*

hoe het by hen gefchiedt 2. 109.0

. duurt menigmaal de ganfche nacht

door ibid- b

L - gerchiedt in een ronde kring van Mans
en vrouwen J°'d.

_ Zy haten niet een lidt onbewogen on-

der 't dauflen i "°.<*

, der Hottenrotten is zeer aangenaam

voor vreemde te zien ibid,

- komt met der Europeaanen manier in
't minft niet overeen ibid. b

Dappers bericht van de fpraak der Hottentot-
ten 1.414.«
.. verkeert verhaal van de Hottentotten

i-4f4-Ä

Darmen, half gebraden , en alleenlyk den drek

daar uit gedrukt, eeten de Hottentotten niet

1.440.«
«— < fpoelen zy uit in fchoon water ibid. b
— braaden dezelve ibid.

, of fnyden ze onder 't bloed , en bakken

dezelve zo te gelyk ibid.

_ van deze fpys heeft deSchryver zelf me-
de gegeten ibid.
_— dragen de Hottentotten niet om denhals

1.442.«
~— laaten zy ruim half braaden 2.61.0

Dafien , können beter Murmeldieren genaamt
worden 1.173.0

Datura, feu Stramnia Indica 1. 316. a

Davet.raad ( Petrus ) word verboden fchool te
houden i' 4°°; b

. moet in de vefting woonen,en de kin-

deren aldaar onderwyzen z. 407. a

Dauw op de Bergen , is een bewys dat 'er Erts
in is verborgen l.zjj.b

■ van den Tygcrberg verquikt al 't gewas

1. 160.«

Declmatiü Magnetes t of afwyking van de Zeil-

fteenof Compas, is verlcheidentlyk aan de

k ;np I. r>8. b

■ word bepaalt I. <Jp. 0
J '.uilch Tc Ii i p word aangehouden , 't welk ty-

ding »an \ i< de medebrengt z. 447- b

Deticai . Hottentotten is Tabak de voor-

alle 2. 07. a

■ 1 I) ba ibid. b
1 ii" is inzonderheid Katina z. 68. a

__- is ook dikke en met hef of moer ver-
mengde zuure wyn 2.69.«

— is Wyn-brandewyn ibid. b
_— als mede de Arak ibid. .
Detinquanten , hoe de Hottentotten met dezel-
ve leeven 2. 1 35". feq.

m. hoe 't vonnis des doods voltrokken

word 2. I 36. b

— — — . worden na hun dood eerlyk begraven

ibid.
Denemarken (Koning van) houd veel van 't

Kaaplche water 1. 88. h

Denneboom , groeit aan de Kaap beter als in

Duitichland 1. JU. a

■ 1 ii wall in de Compagnies tuin ibid.

Deugden der Hottentotten , zyn groot 2.

118. a
, ■ veele Chriftenen worden van hen be-

fchaamt gemaakt ibid.

Deugdzaam, zyn de Hottentotten 2.31.*
Diaz ( Bartbolomeus ) heeft de Kaap de Goede

Hoop eerft ontdekt 1. j-8. a

m 1 heeft ze niet durven aandoen ibid.

m noemt ze Capo des totosTormentos ibid.

Diefachtige Hottentot, heeft de Schryver maar

een gelcent 2. 135. a

Dtemtr (Abraham ) word de wacht verboden

2. 370. b
Dienaars der Compagnie aan de Kaap , koften

jaarlyks een groote fomme gelds 2. 2j- 1 .b

■m können jaarlyks niet meer als 4. maanden

zoldy ontvangen 2. 2f4*

•— . zyn gelukkig als zy geen maand ceel

of transport hebben 2. 2r r. b

_ können alle jaaren weeten of hun trans-
port betaalt is ibid.

— als ook hoe veel zy by de Compagnie te
goed hebben ibid.

_— können met licht geld zo veel doen als
met zwaar 2. Zf6. a

wm—m laaten waaren uit Holland koomen die
niet gemakkelyk afgaan, waarom? 2284«

_— voeren bedrog uit met Koopmans goe-
deren 2. 28 f.«

__ handelen bedrieglyk met het verkoopen

ibid.

— of zy iets van de inwoonders genieten

2.28S.0
— • hebben groot voordeel , waar dooi ?

ibid.
Dienft, daar in begeeft zich deSchryver by den
Baron van Kro fik 1. r. b

Dicnllbaarheid, onderwerpen zich de Hotten-
totten graag by hun oudften Broeder 2.

148. b

— — als ook by de Europeaanen 2.149.0

— — hierom haaten de Hottentotten de llaa-

ven ibid b.

Dicnftwilligheid der Hottentotten tegens den

Schryver z. ioo. h

Dieren, wilde, doen groote fchade onder 'c

Vee, dat echter niet veel geacht word 1. 144..«

Dieren,

REGISTER.

Dieren, gewonde, manken aardige figuren by
dcjagt z. i i 3. a

Dieven, vind men onder de Hottentotten heel
7.cldcn t. Jl. b

Dimiffie, moet een knegt van den Gouverneur
hebben , eer liy zich verhuuren kan 2.

ir8. «

Dipfas. Zie Dorft- verwekkende Slang.

Diptam, Afrikaanfche , a zoorten t.301.«

DiJIiicl, ecrlle, in de Drakenfteinlche Colonie

1. lip b
— — is wel van water voorzien I. i i6.it

— heeft veel landgoederen en Meyeryen

Md.
— • is ftcenachtig, dog evenwel vruchtbaar

jbid. b

Dochters , worden by de Hottentotten niet

veel geacht z. 9. «. feq.

"— " wegge worpene zyn dik wils van de Ku-

ropcaancii gevonden ibid.

— moogen buiten weetcn van haare Ouders
geen huwelyks contract aangaan z. if.b

— krygen geen huwelyks- goed z. 23 b

2. 1 48 . ^
— — . blyven altyd by de Moeders 2.29«
— — helpen haar hout drangen en wortelen

graavcn ibid.

— zo 'er Tweelingen geboren worden,
word een van dezelve weggedaan 1.6. a

— word or levendig begraven ibid. b
■— of aan een boom gebonden tot dat ze

fterft ibid.

— of word tuflehen de ftruiken geworpen

2.7.«
Doctoren, vind men niet aan de Kaap die er-
varen zyn 1. 389.«

■ der Hottentotten, trekken geen voor-
deel 1.487.«

■ ■ onder de Hottentotten, worden voor
Tovenaars gehouden i.fLj.b

• als zy de zieken niet helpen können,

waar zy zich mede vcrontfchuldigen ibid.

■ der Hottentotten befchaamen meni-
gen Arts of kwalzalvcr z.lói.b

Djlphyn, dc^zclfs vleefch is goed om te eeten

1.14J
. daar van zyn verfch:ide zoorten 1.

zjo./^.
., -. de gemeene is heel groot 1.231.«

., ■ laat zich in zee zien en vangen ibid.

m de lever en tong is 't lekkerfte ibid.

. de andere hcetch Dorados ibid.

Dom, zyn de Hottentotten in vergclyking van

gecivilifcerde Natiën 1.^37.^

.. zyn zy anderzins niet, wyl zy veel

Taaien fpoedig leeren können 1.438.«

■ bewys hier van uit P. Tacbart van de
Namaquas- Hottentotten 1.439. a

Donder, ihat in des Schryvers fchip 1.31.«

. doet echter geen lchade als aan zeil en

wand ibid.

■ waar voor Godt gedankt word ibid.

Donder, befchadigt het zaad niet aan de Kaap

' 137*

1 word 'er zelden gehoort ibid. 1.

346. h
■ is zonder gevaar 1 . 346. b

Dood toewenfehen, of de grootftc vloek on-
derde Hottentotten is I. fi<5. «
Doode, hoe- op de fchepen begraven worden

i.z^.afej.
— — worden in een Compcrjc genaait ibid.

Doodo, worden by de Hottentotten tot mal-
kander gebogen , en in een Cros gebonden

2 I66*.«

—— worden niet door de voor-deur uitge-
dragen 2.1 67.«

— — oorzaak hier van ibid.

— — voor der z her wederkoomen zyn de
Hottentotten zeer bev reeft 1 . f14. «

Doodflag, is by de Hottentotten door een
cenig verbod afgefchaft i.n^.a. feq.

Dood vonnis, op wat wyze 't by de Hotten-
totten voltrokken word 1. 1 36.«

Doods-vrecze, is by de Hottentotten klein 1.

ftf.i

Dood Hottentofch kind zoekc deSchryvirte
bekoömcn 2. 8. b

— — dog word op een flechte wyze beant-
woord ibid.

Dood kind," word door een gemaakte Tabaks-
drank uit 's Moeders lyf gedreven 1.387.«

— — veroorzaakt groote droefheid by de Va-
der en Moeder z. 4. «

— doer de ganfche Kraal daarom verhui-
zen ibid.

•— waar door de Vader moet anders maaken

tbid.
Doodgraaver, wie 't is aan de Kaap z.196.5

— laat de graven door flaaven maaken ibtd.
.— . heefc goed voordeel daar af ibid.
Doopen der vreemdelingen onder de Linie is

afgefchaft . 1.36.«

Doorn-appel, Indifche 1.3 16.«

Dorados , een zoort van een Dolphyn , hoe die

'er uitziet 1.131.«

«— hoe dezelve fmaakt ibid.

— — gedachten van Erasmus Francisci daar o-

ver ibid. h

Dorpen, hoe de Hottentotten dezelve bouwen

z. 77. «
— — worden van Boeving te klein bepaalt

ïb.d. b

— zyn landwaarts in groot genoeg 2.78.«

— zyn vry volkryk ibid. b
Dorfchen, moet een boer aan de Kaap doen,

wanneer? i.ijf.«

^— gefchied by de Hottentotten op een aar-
dige manier 1. 140.«

— word door paarden of oflen verricht

ibid.

— is zeer voordeelig op deze wyze ibid. b
— — daar toe worden maar twee menichen

vere .cht ikdm

Pp p z Dörfchen

REGISTER.

Dorfchen, daar by gaat veel verloren, 't welk
cvenv.-cl noch te nutte komt i. 141.

Dorfch vloeren , afgeflote, hebben de Hot-
tentotten niet 1.140.«

_ zy maaken die onder den bloten hemel

3 ibid.

Dorft- verwekkende Slang, haar benaaming 1.

—— . haar vergift is doodelyk ibid.

.— vooi beeld daar van ibid.

— — de lydcr word aardig geneezen 1 . ify. a

— — zy zyn onder de Ifraëliten geweeft ibid.

Dragers der lyken, gebruiken de Hottentot-
ten maar drie of vier 2. 166".

^— by de Chriftenen worden 'er meer ge-
bruikt als in Duitfchland i.^r^.b

■m worden voor hunne moeite wel beloond

2.$lf.«

Drukenftein en Stellenbofch maaken een Colle-
gic uit 2. iop.4

— hebben een kas z.zu.b
— — zenden twee Gedeputeerden aan den

Raad, waarom? 2.41 1.£
Drakenfreinfchc L olonie gedicht 1 . 1 1 1 . b
_— word ras bewoond 1.112.0
_— de oorz wit van h .ar naam is twyfelach-
tig I.IIJ.
__- waar van de rechte naam komt ibid.
■ word gezegt eerft door 80 Familien be-
woont te zyn geweeft 1.114.0
_— hoe ver van de Kaap gelegen ibid. ■
.— haare grenfTen ibid.
mmLm ■— — bergen ibiJJ

- word in vier Di ftrióten verdeelt ibid.
— — is zeer groot i.iif.a
. heeft geen Raadhuis voor zich ibid.

heeft een Kerk ibid.

— maakt een Raadsvergadering met Stellen-
bofch uit ibid. b

— . de in- en uitwendige befchryving van
haarc Kerk , 1. 1 19. b

Dcakenfteinfcbe Gemeente , wil haar eigen
Predikant hebben die aan haar afgezonden is

2.40p b

* verklaart zich waarom zyi?<>f£niet heb-

ben wil ibid

Dranken der Hottentotten by hunne vrolyk-
heden 2.14.0

— voor zieken maaken zy van verfcheide
kruiden 2. 161. b

Dril'Vt/cb, hoc dezelve 'er uitziet 1. ifo.b

— — w Jid van de Duitfchcrs Krampvifch gc-

nocmt ibid.

- 1 Keft geen kop 1. 2fi. a

v/orden echter herflens in hem gevonden

ibid.
- byzoodere eigcnlchappen van deze vilch

ibid.

. ab hy nnngcroert word , veroorzaakt hy

benauwde hartklopping en pyn in de leden

ibid.
. die pyn duurt dikwils een halfuur ibid.

_- • andere viflehen komen hem niet re na

ibid. b
«_• zyn de karpers niet gelyk ibid. h

DroelTem van Kriltal, is een bewys van Metaal-
Erts 1.277.(1

— zwart van kouleur , die rykelyk over de
aarde legt by 't warme bad , is een teken van
Erts ibid.

Dronkenfchap , daar zyn de Hottentotten zeer
toe geneegen 2. 122. a

•— • waar van een voorbeeld aan een vrouw

ibid.

«— • daar aan zyn de meefte Europifche Na-
ticn, en voornamentlyk de Duitlchers, o-
vergegeven 2. 12$. a

•— . veroorzaakt veel ongelukken ibid b

Drofchelen, daar van zyn vcrlcheide zoorten

1 . 20p b

Druiven, wanneer die afgefneden en geperft
worden x.x^.a

— worden verdrongen of niet tydig 1.

147. a

mmmm vroege, geeven flechte wyn ï.ifx.b

Drukking or yc fftVg van de Lucht kan de

Kaapkhe Zuid-ooltc wina niet veroorzaa-

ken 1. $Ko. b

Duelletren , doen twee Engelfche Kapiteins

2. $96.a

■ zy koomen ongeftraft daar van ibid.
Duikelaars, zyn verfcheide zoorten aan de Kaap

1.223.«
n leeven alle van viflehen ibid.

m haar vleefch is niet eetbaar van wegens

de traanige fmaak ibid.

D-iiker-bok , waarom zo genaamt word 1 . 202. a
1 zyne geftalte ibid.

■ , 1 zyn vleefch gebraden zynde , is goed

van fmaak ibid. b

Duitlchand , de Schryver vertrekt van daar

1.4.«
Duivel , word van de Hottentotten gevreeft

i.qyS.b
_- hoe zy hem in hunne fpraak noemen ibid.
m—m zommige geeven voor hem gezien te heb-
ben ibid.
— — des Schry vers meening daar over ibid.
Duivels berg , waarom alzo genaamt word

1. 86.«

— word ook de Wind-berg genaamt , waar-
om ? ibid.

— is zo breed en hoog niet als de andere ber-

ibid.

formeert nevens de andere het Tafel-dal

ibid.ó
— — geeft een goed en aangenaam Prefpeä

ibid.
— — heeft goede weyden voor het Vee ibid.
— — achter dezelve is goed Land , dog word
door de wind onvruchtbaar gemaakt ibid.
Duiven, tamme, zyn niet overvloedig aan de
Kaap i.m.b

Duizendbeencn, hoc die'er uitzien 1. 267. b

— hebben

gen

REGISTER.

— — hebben geen oogen , maar zacken de weg
met haare hoorens ibid.

m— zyn zeer vergiftig 'bid.

mm— haare Hecken worden door (langen- fteen,
of door gebradc uyen gcncczcn i. irtN.,/

Dttnquas - Natie , bezit een vruchtbaar Land i .

47J- a
— — . heeft verfch water en veel Wild tbid.
■— op wat wyze zy tegen de Cauros vechten

1.14?«
DwaalingdcsSchryvers, dienhy zelf corrigeert

i. 4i-o «
mm— oorzaak daar van ibid.

E.

Ebbe en vloed, zevenmaal achter malkander in
den tyd van twee uuren i . 3 f S./ej.

— zcldzaamc omftandigheden daar by i .

3 f !>.ƒ'?.

Echium Africanum , i zoorten i . zp } . a

Echtbreuk, word by de Hottentotten met de

dood gcitraft 2. 18.«

— daar omtrent befchaamen zy vcele Chri-
ftenen z. 31.«

Echte luiden by de Hottentotten, fchynen

geen pair te zyn z. Z4. h

m—mm hebben een ordentlyke huishouding z.

Zf . a
mfmmm elk weet zyn werk ibid.

Echt-fcheiding, is onder de Hottentotten ge-

oorlofc z. ip.«

— — is niet geoorloft , als 'er kinderen zyn

ibid.
mmmm onder de Europeaanen , daar van weet

de Schryver maar twee vooibeelden z. 195.«
Edel-gelteente, is hier noch niet gevonden

Li76.fi
Edelman ( Portugeefch ) komt aan des Schry-

vers fchip 1. 16. a

• • • is zeer beleeft en gaflyry , word ook

derhalven een prelent gedaan ibid. b

Edvlto^ wat voor een vogel het is • Lz09.fi

L waarom altyd edolio roept 1. zio.«

Eenden, wilde zyn 'er verfcheide zoorten aan

de Kaap 1. 110.fi

worden veel gefchoten en verkocht

ibid.
Ecnd-ftoter, een roofvogel 1.108.«

Eere Gods by de Hottentotten 1.4p!.«

Eerlyk, word een befchimptc gemaakt, hoe?

i.fif.a
Eerlyke naam, beminnen de Hottentotten ibid.
Eeritgcboren zoon , is by de Hottentotten

erfgenaam van zyn Vader z. 13.fi z.z8.«
Eerft-geboorte , is een groot voorrecht by de

Hottentotten z. 14p b

■ is een bewys dat de Hottentotten van

de Jooden afltammen ibid.

Ecrfte üpftel van de Hottentotten heeft de
//. Dal.

T Schryver verloren L4fr.fi

Lcten, doen de mannen en vrouwen by de

Hotrciuotten nooit met malkander ï.iti.b

' Ectens tyd aan boort, 's morgens, 's middag:

en 's avonds H4.fi

\ Egclllal.kcn , worden by hoopen uitgeworpen

i 1 zjo fi

1 Eigendom van 60 morgen lands word aan ydcr

uirgedeelc 1. rti.fi

Eigcnlchappen, byzonderc, der Tygcrbcigcn

1. ifp.fi
. van 't Zee- water 1. 5 j-7 b

Eikcboomcn, gemecne 1.31?.«

■ plant de Compagnie 1. 1 10 b

Eilanden ean Capo verde ontdekt 1. i^.ab

Ex.viQi*t, wat voor een wind het zy 1. 364.«

hoc in de Latynlchc en buitfche taal

genaamt word ibid.

— ■— — is in volle zee anders als aan de Kaap

i-37P.fi
" wacit in zee maar een half uur, dog

de Zuid-oolte wind zeer lang ibid.

Elanddiercn aan de Kaap, komen met de Eu-

ropeaanfchc niet overeen Li7z.fi

• worden befchreven met alle hunne
eigenfehappen tftf.

— — worden op een liftige manier gevangen

L174. «
Ekvatio Poli van St. Jago 1 . z 1. fi

Elft, een vifch, deszelfs gedaante ï.zji.a

• zyne beenaaming n,jjm
Elichryfum Africanum, 17 zoorten i.ipj.
Elleboogen, daaraan dragen de Hottentotten

clpenbeene ringen 1.46 a

Elpenbeene ringen, draagen de Hottentotten

aan de linker arm, waarom? i/,id.

Eliboek (IVillem) weigert als Schout by Nacht

een Manifeit buiten den Raad te tekenen

z-34f.fi
Elzcnboom, Europeaanfche, L311.fi

Elzenburg Lio8.fi

— aldaar heeft de Compagnie een wagt ge-
houden LI Op.«

— word aan den Heer Elzevier gegeven

ibid.

— daar is een Watermolen ibid. b
Elzevier, geeft raad om de burgers te onder-
drukken 1-116. è

Emmerlingen i.no.«

Emolumenten t trekken de gequalificeerdc Be-
dienden z. Zfp.fi
■ beloopen jaarlyks een groote fomma

z. itfo.fi

Endivre 1.318.4

Endting der Boomen, word aan de Kaap met

vrucht gedaan Lif6.fi

Engclfche Compagnie laat hunne fchepen in

de maanden Juny en July buiten nood deze

Kaap niet aandoen, waarom? 1. 370. «

— — Kapitein fterft op 't fchip z_44f.fi

— — word met de gewoon lyke plcgtigheden

over boord gezet ibid.

Qflq — twee

R E G I

1. $96. a
ibid.

_ twee Kapiteins duelheren

koomen ongeftraft vry

_ ; fchepen gecven nancht van V rede z.

447.3
Eneelfchman, leeft onder de Cafters in Terra

I,Nü , »-47«-*

- bezit ganfche kamers vol Olyfants-tan-

den, en zvJe Damaften ibid.

Ephemer um éfricamm 1.193.0

*us van Rotterdam, een ftecn by wyze van

een ihndbceld i.iói.a

Erfbrief, by zondere Clauful wegens bet Hout

I. I 10.«

Erfbrieven , derzelvcr voornaamfte conditie
komt niemand na z.zzi.a

— — mag niemand als de Secretaris Politiek
vervaardigen z. 281. 3

Erfrecht der Hottentotten, gaat alleen de
Mans aan z. 148 a

— raakt alleen den oudftcn zoon ibid. 3
Erica Africana , heeft 11 zoorren 1.294.«
Ernflhaftig gelaat hebben de Hottentotten 1 .

444J
Erts, vind men aan de Kaap 1.170.3

— word by 't warme Badr gevonden 1 .

177. «3

— word gekent door een zwavel-damp */;/>/.

— word aangewezen door verzengt lang
gras op 't gebergte ibid.

— waar van de onderaarfche vuuren kente-
kens zyn 1.177.3

*— waar van Ryp en Dauw kentekens zyn

ibid.

— als mede de reeten en fpleeten der ber-
gen ibid.

Erwten, zyn dricderley i.zif.a

Eß. is oorzaak van de dood eenes Reizigers

Lifz.a
Evcnymus Africanus 1 . 21*4. b

Luropeaanen, verkoopen het vleefch duur 1.

•4<M
— — worden door de aanftekendc ziekte der

Qaaven weggerukt 1.397.3

— worden door een quaade zoort van kin-
eierpokjes aangetaft ibid.

— — by deze können de Hottentotten beter
wat winnen als by hunne landsluiden z. 34«

Luropcaanfche Vrouwen, zyn verlieft aan de
Kaap 1.590.«

Executie over misdadigen, hoc by de Hotten-
totten voltrokken word z. 1 ><5 a

— van goederen by executie verkocht ,
genieten de Gecommitteerden hun voordeel

x 193 a

- — de Secretaris en Gerichtsbode gaan met

de belle- buit ftryken ibid.

—— des vonnis der 9 vluchtelingen blyft (lec-

1.379. 3

1 , zyn aan de Kaap niet veel I.'ii $ 3

't Bier gedaan , <>!■ 't ielvc daar

luden word, als men 't over

1.35.3

STER.

— van Water-fchildpadden zyn goed 1 .

Ezels op St. Jago, haar natuur 1. 1}>.3

_— zyn voor dezen aan de Kaap niet ge-
weeft, maar daar na toe gebragt 1. 174.3
m—m koomen met de Europeaanlche over een

ibid.
_- Wilde. Zie Zeccra.

F.

Faba leguminofa, Boonen van alderhande zoort

I. 3 1(5. il

Fabago Africana , Afrikaanfch Wondkruid 1.

204. 3

Fademlein, wat voor een Vogel 1. m. a

Faifanten, zyn 'er veel aan de Kaap 1. zu. a

■ worden op een liftige manier gevan-

gen ibid.

Fatzo Bay, is aan weerzyden met bergen om-
ringt 1. 94. 3
■ oorfproug van deze naam 1. pr\ a

teldhofs ( Frederik ) bericht van een leeuw, die
een fchildwacht ombragt 1. 46 f. 3

Ferula Africana 1. 194. 3

Ficoides Africana . Africaanfche Vygeboom , hier
van zyn 36. zoorten aangetekend r. zof.fea.

Ficus communis Indica 1. 316. b

— — - Americana ihid.

I 'ilicula Africana , Afrikaaanfche Varen, z zoor-
Tcn 1. 294. 3

Filix Africana , 3 . zoorten ibid.

Fisk?-il provi/toned, Willem van Putte», is niet
vrede-lievend 1. 79. 3

Fiskaal independent, Jan Blefïus, vergeet zyn
Charafter z. z^j. 3

— — hy ontvangt een fmeekfehrift van de 9.
vluchtelingen en veroordeelde 2. 380. a

— — neemt zulks euvel op ibid.

— — voert het bevel der Compagnie niet uit

z. 390. 3

■— — laat het gouvernement in handen des
Gouverneurs ibid.

— veroorzaakt daar door veel onheil ibid.

feq.

— verbied Petrus Kalden niet meer te pre-
diken z. 39t. 3

— - houdt met den Schryver een nadenkelyk

g Iprek z. 393. a

Flamingos , een vogel , word befchreven 1 .

zif. 3

— deszelfs vleefch is fmakclyk en gezond

1. zi6- a

Fluos Albus, of de witte vloedt, een gemeene

plaag onder de vrouwen aan de Kaap \.

408. 3
Foeniculum Africanum, Afrikaanfche Venkel 1 .

294 b
— — vulgare Germanicum 1. 317. a

Fokkcmalt op des Schryvers fchip door den

donder

REGISTER.

donder aan ff ukken geflagen i. 31. a

Fragariay of roode Aardbczien 1. 517. <♦
hrununlum lndieum Saracenicum , Indiaanfch

Turkich Koorcn 1. 317. <*

Frutex jlfricanus, 1. 194,. I

•— sEtbiopicus 1. 2yf. *

Fulli M.igri 1. 317. a

, Emvanne ibul. b

1 ,^w brnncbo il-id.

■ Sappates ibid. 1

/•«/)• Pavan 1 . 3 1 f . 0 ;
flW FusgO) cen Eiland, hccfcecn vuur-uitwer-

pende Berg 1 . 1 3 . £

— g<--cn D-

G.

Galtga jifricma I. zpj". <*

Grt/f», een Hoofdvefting op Ceylon z. 4Z3. a
Git/ui, ( rafco de ) is 'c eerll in Africa aange-
l nd 1. y8. £

Ganzen) wilde, zyn dricderley zoort i.zn.i»

■ tamme , worden niet veel geacht

ibid.
Garen der Hottentotten, zyn gefpouwc zenu-
wen van offen of fchapen 2. 81. b
.« »i ■ hier mede naajen zy zeer wel ibid.
Garnaalen, een zoort van kleine kreeften I.

234 a
•— — hebben geenfehaaren tf/'«\

■ ■ haar vleelch is heel goed ^/rf.

■ ' zyn zeer fmakelyk by een glaasje ibid.
Garnizoen, of zich 't zelve alleenlyk in de ves-
ting onthoud z. zy8. b

■ * 1 word op verfcheide poften verdeelt

ibid.

■ is ten tyde des Gouverneurs van Affen«
burg het fferkfte geweeft z. zrp. a

x is nooit fterkcr in de vefting als zoo.

Man ibid.

Garnizoens Boekhouder aan de Kaap is ecrlyk

1. 23, a
■1 verkoopt het goed der verftorvenen z.

231. a
m 1 . brengt het geld in Compagnies kas

ibid.
m ii 1 ' 1 heeft voor dezen goed voordeel gehad

z. zo6. a

. word wegens gepleegde/ra«ßV«befchul-

digt /£/V/.

Garven , hoe die gemaakt en gebonden worden,

1. 139. a
Gaff maaien, worden dikwils gehouden 1.

404. a
Gaftvry, zyn de Hottentotten 2. 27. a

Gaten in de huizen der Hottentotten, dienen
tot bedffeden 2. 74. b

Gaten in de aarde gemaakt, dienen de Hotten-
totten tot het vangen van wilde dieren z. 1 14 b
— worden op den weg der dieren gemaakt

ibid.

vind men onder de Hottcntot-
i.4fjvf

Gauros Natie I. 476. a

— — daar van oordeelt Tachsrt qualyk

— heeft een vruchtbaar land ibid.
gebrek van water en hout Und.

veel wild ibid.

— is volkryk Un4.
Gebouwen , publyke , heeft de Compagnie

noodig zoo lang als zy dezen omffagaanhoud

2. ZfO. b

1 koffen de Compagnie veel van oprich-
ten en onderhouden z. 161. a
Gebrek van Vrouwspcrfooncn aan de Kaap t.

61. cl

— - dit word uit Holland vervult ibid.

, ■ van Wynvaten 1. ifi. b

m van Hout en Bcrgwerkcrs , verh.ndcrc

den arbeid der Bcrgffoftcn I. iji.a

Gebrek van 'Zouc ,word in Africa nictbclpcurc

1. 34+. a
— » aan Water hebben de Suffdquas I.

4Ä4. b

— aan Voedzel en levensmiddelen, dwingt
de Hottentotten menigmaal lot verhuizen 1.

f'7- *

Gebreken der Hottentotten , daar van zyn de
grootfle de luyheid en morffighcid z. izo. b

Gebrekkei yke,
ten niet

Gecommitteerde Raaden, hebben by de onder-
vraging der gevangene Borgers braaf te drin-
ken z. 3f8. b

Gedachten , goede , des Schry vers van den Heer
van der Stel I. yz. a

L 001 zaak daar van ibid.

Gedeputeerden van de Weeskamer, watzy da-
gelyksvoor hunne moeite genieten 2.200.«

Gceftelyke, een Portugecfche, komt aan 't
fchip des Schry vers 1.16". a

•— — by de Hottentotten, is by yder Kral een

1.485.4

mmmm hunne aanftelling, als mede die der Bar-
biers, gefchiedc door de ganfehc Kral

ibid. b

— hunne verrichtingen ibid.

— moet by de Hottentotten een Man zyn

L486.0

Geeftelyken aan de Kaap, hunne maandelyk-
fche bczolding 2.204.;:;

. hun werk en beroep ibid.

— — hebben de meeffe moeite by 't uitdeden
van 't H. Avondmaal ibid. b

— — de minfte ieyden aan deKaop een vroom
lecven ibid.

Gehoornde Slangen, of die aan de Kaap te vin-
den zyn Lzy7.ii

—— » de Schryver heeft een hoorn daar van
gezien ibid.

Gehoorzaamheid jegens de Moeder, raakt met
het ander i maken uit i.fx^.a

Geilheid der vrouwen , is zeer groot 2.3öS.**

Geiten, tamme , hebben de Hottentotten niet

z.S7 b
Qa, q 2 waarom

REGISTER.

. waarom de Schryver geen gewag er van

maakt u . „ '•»/■«

Gckyf, word aanftonds by de Hottentotten

onder den blaauwen hemel afgedaan 2. 77. a
, moet de Schryver veel uitgccven \.y.a

, hoe veel de Schryver mede nam ibid.

lim de Schryver voor zyn Wïflelbrief

met krygen lf$"

, van Stellenbofch en Drakenftein, waar

ttitfpruit? 2.212*

Gerft» zomer en winter i.^S.a

— word ryp, wanneer.' 1.135-. 5

Gelchenken, vry willig, worden tot vergroo-

ring der Stellenbollche Kerk gegeven 2.

237. b
worden van eenige te rug genomen ibid.
worden na den brand by een gezocht 2.

x}8. a
— niemand weet waar dat g;eld gebleven is

ibid.

J.it een Bediende der Compagnie tegoed Gefchenken, hoe veel die jaarlyks aan de Oo.n-

i e ft, word in Holland prompt betaalt 2.

2f6.£

, , der Weezen , word op intreft gezet 2.

L9ï-b
, , van alle Verkopingen moet betaalt war

den, hoe en wanneer? 2 2y, a

. word op een aardige manier 11 geza-

melt , wanneer dit eerit begonnen heef; r ibid.
Geld-boete van den Krygsraad , word aan den

Kallier overgelevert 2. 116 a
word tot beltelling van nodig Krygstuig

gebruikt ibid.

*" werd ook gebruikt om den Secretaris

«1 Bode een vereering te geeven ibid.

Gelegentheid , en oogmei k des Autheurs tot

zyn Reis i.i.a

Gelukwcnfching, by 't trouwen der Hotten-
totten z.iy.b
Gemeene Bedienden der Compagnie, wie die

zyn? 2.25-3. 0

_— zulke zyn 'er zeer veel aan de Kaap ibid.
Gemeener bootsgezellen en Ibldaaten L.ykftaat-

y.ie I.23.«

Genegentheid der Compagnie jegens de Caap-

fchc Colonie, blykt uit veel bewys-ftukken

2.285. <3

Generale Opneeming, wat die is ? z.zl^-feq.
— — word gemakkelyk gemaakt , waar door

m.lll.b

— — gefchiedt door twee Gecommitteerden

ibid. »

Generale Vrede, word tuflehen de Hollanders

en Hottentotten gemaakt 1.462.^

Monllcring, wat die \<\

z.ifp.a

wanneer gedaan word ? ibid.

Genifta Africana, waar van 20 zoortcn 1 2^5.

Gequalificecrdc Bedienden der Compagnie,

wat die zyn? 2. zr 3.«

' bieeken de Conditien der Pagten zoo

wel heimelyk als opcntlyk 2.280 a

— — profneeicn veel van de Inwoondcrs ,

waarmede? L.L^.b.feq.

Gei intuin Jtïkanum, waar van 22 zoorten i.

t.m9f 6

cbtigheid der Hottentotten ziet geen pcr-

inen aan i.^yj.b

1 heeft Simon van der Stel Hecht geocf-

2i8j.a
Kb, Vicc-Admiraal van de Retour- vloot,
rd by zyn aankomit va» niemand vcrwel-

iö.i b

komt

z.^n.b

pagnie koften 2.

Gelprek met den Landdroft Starrenbcr^
aanleiding om den Schryver te laiteren 1.

ff. a

— — van een Hottentot met den Heer Ziegen-
balg !. 498.*

— van den Schryver met den Fiskaal inde
jjtrêdtnt Blclïus 2. 393. <z

Geltalte der Hottentotten word befchreven 1 .

44f • fii-
Getrouwde. Zie Echte luiden.

Getuigen, worden 'er twee vereifcht by alleo-

penbaare inltrumenten en geichiifien. 1.

26p a

—— genieten iets voor hunne moeite thid,

fcheriken 't dikwilsaan den armen ibia B

G ;vaar , uitgeltaan by St. Jago 1 . 14. ó

— — ■ waaruit hen God wonderlyk helpt 1.

if. a

Gevader verzoeken , is aanmcrkelyk aan de

Kaap 2.310.«

— • kan het Peetfchap aanneemen ot afflaan

ibid.

mm— moet ook na de zin van den Predikant

zyn ibid. b

— — als hy Roomfch is, word hy niet toege-

laaten ibid.

— Lutherfch word hy aangenomen ibid.
—— ftaat de Vader dikwils zelfs by 't doopen

van zyn kind 2. 31 i.a

— — geeft niets aan den Predikant ibid.£

— — behoeft ook de onkolten der begravcnis,
als 't kind lterft, niet te betaakn ibid.

m— geelt niets aan de Kraamvrouw in de
luiermand ibid.

mm— te zyn is licht aan de Kaap, ten opzicht
der onkoften, dog zwaar ten opzicht van an-
dere omftandigheden 1.312.«
Gevader- of Peetfchap , of iemand kan afflaan

2. 310.

_— . daar van zyn veele zelfs de oorzaak ibid.

Gevangen, worden van Brakel en du Pré op 't

fchip ter Aa gezet 2.381 a

Gevangene Hottentotten worden gedood 2.

144. a.

Gevangenis in 't Ziekenhuis voor onruliige

mentenen 2. 229. b

Gewaflcn op St. Jago 1. 21. a

Geweer , houden de Hottentotten heel net 2.

S>f. a,
— — verkoopen zy niet als zy 'er nictdubbeld

van

REGISTER.

van voorzien zyn ibid.

•— — moet ii en hebben als men onder hen rei-
zen wil z- ioo. 3

— — van welk zy zich op de jngt bedienen

2. 1 1 1 . n

— — • P. Tachart en ßövings bericht daai

•— — deszelfs gellelthcid word uitvoerig I

Ich teven ibul. b

Üeweer-imids, zyn de Hottentotten z.<j\.a
— — verltaan ook het yzer te Imcltcn ihid. b
Gewin der Compagnie op de Koopmanfchap,

h >e te vergrooten?

z8f.3

en onkoitcn der Compagnie fch celen
niet veel 2.286.4

Gewoonte, is der Hottentotten tweede Na-
tuur ' z.ói.a
Gczantfchap aan den nieuwen Gouverneur door
de Namafuas Natie afgezonden 1.468 b
Gczelfch.ip, heelt van der Stel gehouden,
wanneer, waar, en met wie? 2 7,01.
Gezond, is 't Caapfehe Water 1.88.4

• Scheepsvolk, word by beurten aan kind

gelaaten 2. 262. 3

Gibiizen, verfcheide zoorten i.ti2 3

Gieren, zyn van verfcheide zoorren 1.21z. 3

Gift, met wat zoort de Hottentotten hunne

pylen vergiftigen i 1 1 1.3

— moet door. gift zyne werking benomen
worden z. ïfj.a

Gilblirigen i.zio.4

Gillis «W/rcr, heeft een zeldzaam voorval by

den Heer van der Stel 2.338.«

GuijJ'engy of die der Hottentotten Kanna zy?

2.68.4
■— daar van de befchryving van hrasmus

Franchci ibid. b

Giflingcn van de nabyheid des Lands worden

veele gemaakt by 't Scheepsvolk 1. 368. Jeq.
Glafen tot Perjpecltven koopt de Schryver 1.

f.3
Globuhr'ia Africana 1 . Z07. a

Godi, hoe in de Hottentotfche taal genaamt

word 1. 41z. b 1. 401. b

— — of de Hottentotten daar aan gelooven

I.488. feq.

— Saars en Bóvings mening daar van ibid.
— — ctren de Hottentotten enigermate, na de

mening van anderen 1.48^.«

— dat 'er een Godt is , betuigt zeker Hot-
tot zeer verllandig ibid. b

-^~ zeggen eenige Hottentotten, dat zy ge-
zien hebben 1.40.1 .j

— In ie hem de Hottentotten eeren 1.40z.*
. — • meenen de Hottentotten te eeren, a!s zy

tegen 't fchyncn der Maan danllen 1.493.3

— zigtbaare, is de Maan by de Hottentot-
ten ibid.

— of zy hem vreezen , Bovings en Ziegen-
balg' gedagten daar van 1.498.03

— wit aan den Sehryvcr daar op geant-
woord word ibid. b

il. Deel.

Godsdicnfl der Hottentotten, hoc die van
zommige bcü breven word '^yj-

. » des Schiyvcrs bciicht en ondervinding

hier v:iii ibid. b

verrichten de Hottentotten met danflen

ibid.

Godsdicnd hebben de Joodcn voor dezen met

il.iiillen ven iclit 1. 496.«

daar by danfTcn ook andere Natiën 1 .

497- *
— — zulks doen ook de Abyflincrs ibid. 3

deze dienft met danllen kan Godt niet

mishaagert ibia.

Godsdicnil pleegen de Chiiflcncn voer dezen
in een zral van de Veiling aan de Kaap te
ocffenen z. 23z 3

daar altyd een Schildwagt voor itond,

om alle onordentclykhcden te weeren z.

— konde daar niet langer in geplcegt wor-
den, waarom? ibid.

Goederen der overledenen worden bewaart, en
verko x 1. »3. 4

— by Executie verkocht, daar van genieten
de Gecommitteerden hun loon 1. 193.4

— — van vreemdelingen, worden hier in o-
vervloed te koop g<:bragt z. 3Z1. 4

Goedaardig en behulpzaam zyn de Hottentot-
ten, 't welk uit P. Tachart bewezen word

2. 130. b.

— byzonder in 't mededelen van 't een oft
ander 2. 131. a

— • zy befchaamen daar mede de Chrillenen

ibid. i
dit word van zommigen als een doelwit
burgerlyke gezelfchappen aangezien

ibid.
— — antwoord hier op , neffens een merk-
waardig voorbeeld 2 132.*
— — befchaamen nochmaals alle Chrillenen

ibid. b

Gom- Gom, een Mulikaal Inftrument, waar uit

het beltaat? z. iof.3

— deszelfs fatzoen word duidelyk befchre-
ven ibid.

.— geeft een fchoon geluit 2. 106. 4

— kan door de tyd verbetert worden ibid. b
Goud- aderen, zyn aan de Kaap 1, z8i.4
Goud-blad, Afnkaanfch, daar van zyn S zoor-
ten aangetckent r zpi. 3

Goud-boom, Indiaanfche |. 318. .

Goud-erts, vind men zoo wel als Vermillioen
in de Steenbergen 1. 270. 3

Goud-kcfers, een zekere zoort is by d8 Hot-
tentotten zeer geacht 1. 264. a

Goud-vifch, hoe die 'eruitziet, en waarom
zo genaamt word? 1. Z33. 3

— heeft fcherpe en fpitfe tanden ibid.
m — - word allecnlyk in de winter gevangen

ibid.

— . heeft heel goed en gezond vleefch ibid.

Gouverneur in Porto du Brajat (chikt de Hol-

R r r landers

der

REGISTER.

landers een wacht toe I. 16. &

— . -word voor de laatfte maal bezogt i .

ip. a
—— van de Kaap, Willem Adriaan van der

Stel, heefe tyding van des Schryvers aankomft

». A9- <*
.— geeft audiëntie aan den Schryver ibid. b
— geeft aan den Schryver een ftille, c2n-

zaame, en vermakelyke woonplaats i. j-o. a
__— goede gedachten van hem , en oorzaak

daar van. l. ft.~ a

- verandert, en haat den Schryver ibid. b
_— doet niets ten zynen befte i. ƒ3. a

- vereert hera een emmer wyn, waarom?

ibid. b
_- . zyn haat word grooter 1. 5-4. a

— — ontfchuldigt zich van 'de ongerechtig-
heid, die den Hottentotten word aangedaan

1. 460. b
— - is echter oorzaak van al dit onheil 1.

4Ö1. a
— — krygt loon na werken ibid.

— • doet groote fchade ibid.

de voorige Gouverneurs hielden al de ver-
eeringen der Hottentotten voor zich z. z6p.

Gouverneur van AJfenburg^ heeft zulke vereeringen
in Compagnies kas gebragt ibid. b

•— van der Stel had zyn gezelfchap van
vrienden, daar hy mede vrolyk was z. 30t.«

— liet zich dikwils 's avonds laat by hen
vinden ibid.b

^— liet alle dag andere luiden by zich nodi-
gen ibid.

— . bragt met hen zyn tyd aardig door ibid.

— — bevond zich dikwyls by vrouwen, en
quam daar door in opfpraak 1. 30$. a

•— liet zich hier niet van afhouden ibid.

— zyn Opvolger komt onfchuldig in 't zel-
ve vermoeden ibid.

— is het Vrouwentimmer niet ongenegen

ibid.

— dog houd zich onverfchillig by het zel-
ve ibid. b

— zyne vyanden hebben hem in een quaad
gerucht willen brengen ibid.

— hebben alle van aangenaame gezclfchap-
pen gehouden ibid.

— — van dir Stel, laat een zeldzaam Mandaat
uitgaan, en wil het in den vollen Raad goed
gekeurt hebben z. 545". a

— verdubbelt zyn Lyfwacht z. 340.^

zeilt de Vloot na , dog kan ze niet in-
naaien zW}-&

"— heeft een zeld/.aamc rede tegen van der
Hey. les vrouw 2. 3f7.«

— - wil de onwilligcn nochmaals voor het
Gerecht daagen Z.l6$.b

— — word zeer verftoort om twee vruchte-
lo< ze Raadsvergaderingen z. 378. £

— houd inde namiddag Raadsvergadering

mi.

wil van der Hcyde op nieuw haten ar

refteeren z. 380^

— vaart na het aankoomen van 't Schip
Pieter en Paul in zyn wreedheid voort z.

384.«

— word door de gevangenis der 3 gevon-

nisden trots. z. 38)-.«

— — laat zich door de wederkomft van den

ouden Rotterdam niet beweegen ibid. ^

— vaardigt de Retour-vloot tydelyk af,
waarom ? ibid.

"— word door het fchip Kattendyk, nevens
eenige anderen, naar Holland ontboden 2.

386.«
— - is daar over heel bedroeft z. 390 b

— Van jfffenburgf aan dezes aankomft word
getwyfelt z. 407. a

— — over zyn achterblyven vallen raare rede-
neeringen ibid.

— — komt met zyn Vloot aan , en ftapt aan
land 241 3.«

— hier op word van de Vefting en al de
fchepen het kanon, en van de burgery de
fnaphaanen geloft ibid. b

— -• vaart op de reede z.428.,3

— — word van een Kapitein getracteert ibid. b

— vergeeft hem zyn' fout op een aardige
wyze ibid.

Gouvernement , neemt d'Abling van van der Stel
over z. 3pj\ a

Graaden, of trappen van Bloedverwantschap ,
worden by de Hottentotten zeer wel in acht
genomen z.zz i

Graf van een geftorven Hottentot , laat de Ka-
pitein of de naafte vrienden klaar maaken

2.165.«

p>m is doorgaans een kuil van een wild dier

ibid.

Gragt aan den Leeuwenberg 1 . 8 ƒ . h

Gramen vulgare Hollandicum 1 . 3 1 7 . b

Granaat-appelboom, de kern van de vrucht is
lekker i.ifj.b

— — de buitenfte fchil der vrucht is goed
voor de roode loop ibid.

•— draagt groote vruchten 1.320.«

— is van twederley zoort ibid.
Gras , klein en geel , is een bewys van Erts in

de bergen 1 . Z77. 6

wm-m het oude verbranden zy, op dat het jon-
ge weder uitfpruite 1.463 £
Gras-groene Kefers, waar zy zich ophouc'.n

I.Zf

Gras-mus, een bekende Vogel i.zr f.

Gras- velden in de Bottelary 1.10

Greft (Matthys) vind een pleifter uit voor
quaade borften ï.iyi.a

— zyn konft is met hem geftorven ibid. b
Greuninger, hoe die is? t.ztz.a
Grimpe (Joh. Georg) legt een Brug, en geniet

daar voor eenige vryheid 1. 107.

Grocfftccncn aan de Kaap dienen tot fonda-
ment der gebouwen 1. Z7f. *
■ zyn ook goede Kalkftcncn ibid.

Groen „

REGISTER.

Gfoen, is 't Zee- water by Capo Vu-de i . 3 f> ■ •'
Groene Kloof, heeft goed Wey-l.ind, en be-
hoort) aan do Compagnie i . 131../
. heeft feboone Zoutpanncn ibid.
Cirocnc Specht, zingt niet veel i.ito.L
Grond aan de Kaap, is brak 1. jrz b
Grondaarde van 't warme Badti is zwart I.

... . 1 deze kan tot Turf-aardc gebruikt wor-
den ibid.

. der Zoutpannen, hoe die is 1.348.«

Grootte der Hollandfchc Colonic aan de Kaap

i.yi.b

Grof ularia nih* a & alba , roode en witte Aal-
bezie-boomen 1.3 18.«

Grotte op de Buitenplaats van Job. Mulder 1.

118.«

Grouwziam en wild, zyn de Hottentotten niet

1.444.*

Grouwzaame moord pleegen cenige flaavcn en
Üavinncn z.ipi.feg.

* 1 die daar over geftraft worden z.iyi.b

Grundclingcn, zyn aan de Kaap zeer klein 1.

.. ■ ■ worden met een doek gevangen, en
zyn niei goed om te ceten ibid.

Gryt-bokkcn, worden befchreven, en reden
gegeven waarom zy zo genaamt zyn 1. ijo.b

Guyana Indica five Guajabo > 1. 318.0

Guajav os-boom > draagt aangenaame vruchten

1 . 1 f 9 a

Gunjcmans- Natie , waar die voor de aankomft
der Hollanders gewoont heeft \.q6i.b

■ heeft haar Land aan de Hollanders ver-
kocht ibid.

■ ■ heeft naderhand getracht haar oude
vryheid weder re krygen ibid.

■ 1 ■ oorlogt deswegen met de Hollanders

1.462.0

■ .1 vernieuwt het gefloten Koop- Contract
met de Hollanders ibid.

. hoe ver haar Land zich uitftrekt ibid.b

H.

Haay, een vifch by del Majê gezien, gedood

en gegeten I. 14. a

m word voor diergelyk gehouden als den

eet Jonas ingellokt heeft ibid.

A_— j Zie hier meer van op Vifch-hond.

Haancn, zyn zo overvloedig dat menig Soldaat

moede word die te eeten 1 ■ 2.11. i>

Haafen , zyn driederley foort aan de Kaap 1 .

180. a
m moogen de Hottentotten niet eeten 1.

5-8.0

Haat , draagt de Heer van der Stel den Schry-

vcr toe i.fi.b

1 dezelve neemt hoc langer hoe meer toe

l.f4. a

- ■ ■ dei 1 {ottentotten tegen de (laavcn z.

149. b
— — is in plaats der vorige vritndfehap ont-
1'aan tulli hui de bedienden en borgers z

Z84. b
Haazclaars 1. 31J-.0

IL.rtuntbusJfricanuiy Afnkaanfchc Tulpc 1.

2.97 «
HagcdifTcn f groene) zyn aangenaame en vuen-

dclyke dieren 1 . z,0c f,

Hagel en fneeuw» daar mede zyn de kruinen

der bergen bedekt, waarom? 1. ^rt. a

- ■ valt niet op de aarde en in

de vallcycn aan de Kaap tbid. b

H.iir-pocjer der Hotttcntoten 1. 303.0

Hair poejeren de Hottentotten 2. f 3. b

— — in 't zelve vlechten zy aldcrhande wis-

jewasjes 2. r4. a

••m • befmecren zoo wel de wyven als de

Mans 2. 4P. a

— fnyden , zulks verflaan en oefenen de
Hottentotten 2. ^o. h

gefchiedt by groote hoofdpyn

ibid.
by 't derven van OuJers en
bloedverwanten 2. iöi. 0

■ der Hottentotten is kort en lykt na
fchape wol z. 44. h

Hairen, vallen den Schry ver geheeel uit 1.

4z. 0

Hair-fl:-^'. Zie Cobra de Capello.
Halia. 1 1 <t$ , of Zee-arcnd , aafl fterk op de vifch

1. 108. 0

Hals. fnydt zich een Predikant op Stellenbofch

af 1. 108. 0

— draagen de Hottentottinnen bloot 2.

4P- h

— — ■ de Hottentotten kopere en

glaze koraalen om 2. ^4. a

Hamt eenfehip, welkers boot afgekapt wierd

1. p. 0

Hamels, kan men lichtelyk van de Hottentot-
ten handelen 1. 140. 0

» Jonge> zyn by de Hottentotten niet

veel geacht 2. if.a

• worden gemeden , op wat wyzei ibid.
Hamfter , komt met de Europeaanfchc koren-
varkentjes overeen 1. 187. b

Handel met de Hottentotten, word den inge-
zetenen verboden 1 . 4j-<5. b

■ word aan een Hottentot opgedragen
om met zyne landsluiden te doen ibid.

■ ■ verricht deze Hottentot getrouw,

en tot groot voordeel *ï. 4^7.0

■ hem word deswegen een lyfwachr.
toegevoegt ibtd.

• word op nieuw met de Hottentotten
verboden 1. 47-$). a

— — word met de Hottentotten weder be-
gonnen ibid.

« word aan de burgers ook toege-

daan , na dat de bedienden der Compagnie
Rrr 2 j_van

REGISTER.

van te vooren hun voordeel daar mede had-
de:, gedaan %M-
b Word veel gedreven met de Hotten-

,,„„ 2. ioo. a

totten . , ,

^ was voor dezen het eenige voordeel

der Compagnie aan de Kaap V7'' *

, eccft noch het meelt aan de Kaap z.

- 6 282. b
lt nadeelige manier van Handel is door

de vorige Gouverneurs ingevoert 2. 28$. a
. jtz" is weder a'geraakt , waarom?

ibid.

Handcl-Boekcn van de Compagnie worden ge-
llsten, wanneer? *• *-76- a

Handelaars, ofRuilers, gaan met de Hotten-
totten ondeugend te werk 1 . 460 a

j plunderen geheelc Kraaien, en neemen

't vee weg #**■

. die zulks gedaan hebben , worden ge-

noemt ibid.ftq.

. doen weinig profyt met hun ondeugd

ibid. b

. worden in 't Bofch der Chirigriquas

aangetaft en befchadigt 1. 4Ö6 ^

Handen, om dezelve draagen de Hottentotten
koraalen z- f4 a

Hand- molens aan de 24 Rivieren I. 1*4. a

Handl'chocn, een oude, hangen zy aan een
riem om den hals z 4f- b

, waar toe de Hottentotten die gebrui-

ken ihid-

Handuerks-luiden, koften de Cmpag.-ie jaar-

lyks heel veel i. »fi- b

, zyn altoos in de Vefting 2. 259. a

. moeten van de foldaaten onderfcheiden

warden *bid.

— of die voordeelig zyn aan de Compa-
gnie ot niet z.tóia

H~nglip, een fluk der Hottentotfch-Holland-
fche Bergen i.oj\ 0

Haidir, eenzoortvan Haringen, hoe zy ge-
vangen word I.2Jf.rt

■ ■ ■ word 'er veel gevonden ibid.
lJardfteenen, worden gebruikt tot vloeren en

trappen i.iói.a

Haringen-, hebben kleine kroppen 1.234. £

Harmonie tuflehen de burgers en bedienden der

Tipagnie vermindert z.zji.a

IliJJ.igaycn der Hottentotten, hoe die gemaakt

zyn z.nz.a

■ worden van hen vergiftigt ibid
• daar mede können zy net werpen

ibid. b
Haver ,*word aan de Kaap niet gezaait 1. 1 j6.

a z.zjT,.b

— — — valt uit, en word wild ibid.

Havikken, zyn fchadelyke vogels \.z\\.b

Heemraad, wat die zy z.zoó.a

nraaden van Stellcnbofch en Drakenftein ,

.'.en cen Collegie uit 2. 209.0

■ ■ lubben meer vryheden, als de Borger-
raaden ann de Kaap ibid.

m 1 1 moogen zaaken,die onder de iro gul-
dens zyn , afdoen ibid.i

. hebben den Landdroft tot hun Preli-

dent ibid.

■ — van hen kan men aan den Raad van
Ju Hit ie appelkercn ibid.

• • moogen zwarte flaaven geeflelcn ibid.

. m — hebben een eigen Gcrecrrsplaats ibiè,

■ hebben een fchoon Raadhuis in Stel-
lenbofch ibid.

m.. houden aldaar altyd hunne Raadsver-

gaderingen ibid.

■ hebben een groote gevangenis ibid.
— — beftaan altyd uit 4 van btellenbofch ,

en 4 van Drakenftein 2.210 b
de oudtfte van hen is altyd Vice-prefi-

dent z.zii.a

— — worden alle twee jaar verwiffelt ibid.
' houden alle 1 4. dagen Raadsvergade-

nng ibid.

— hebben een Secretaris, die een Bedien-
de van de Compagie is ibid.

■ trekken geen loon, als by CommiiTïen

ibid.

■ hfbben een eigen Bode ibid.

■ deze heeft fchoone inkom ften, waar
uit die Ipruiten ? ibid. b

Heilige, voor zodanig eeren de Hottentotten de
Kevers t.foo.i/iq.

Heilige , moet een net om den hals draagen,
hoelang? ( ifoi.b

— 1 bekomt van 't gellachte Vee gt.cn
vleefch, maar alleen de darmen tbid.

m ■ de wyven zyn in alleomftandigheden

niet de Mannen gelyk i.foi a

■ ■< andere Wyven, die niet heilig zyn,
krygen 't Vleefch, en zy de darmen tbid.

Heinjius ( Daniel ) ontdekt veel misbruiken 2.

278. 6

— — heeft een goede order omtrent het ver-
pachten ingevoert 2. 279. a

■— doet aan de Bewindhebbers verflag van
alle zyne verrichtingen Und. b

.— deszelfs fchikkingen belaft de Compagnie
dat zonder eenige veranderingen nagekomen
worden ibid.

Hclbok zou Drakenftein geheten hebben 1.

ut. a

— des Schryvers gedachten daar over ibid.
Helder, aldaar word een Soldaaat begraven 1.

9. a

Helot (ll-llbem) word ad interim Opperhoofd

aan de Kaap 2. i8f. b

•— — was by zyn aankomft pas in ftaat voor

een Copi'ift ibid.

«— — wierd ras daar na Secretaris Politicq z.

ïiSó". a
— — wierd vorder Opperkoopman 2. i8r. b

— wicrd«cindelyk van den Raad tot Opper-
hoofd verkoren ibid.

— — word hier door hoogmoedig t. iSo.a
— — mögt door den nieuwen Gouverneur

wel

REGISTER.

wel wat hai delbaarder worden ibid. I

— — zyn Opvolger in 'i Secretariaat is /
de Mq t :. ijio. /

— zyn quaade handelingen, toen hy Ven
dumtcllci was, worden verhaalt 2. 400 a

— — leeft het opftelvaneenGetuigfchrifi heel
ras 1 5 j8. a

— is vereecfi beduche voor Franfche lelie-
pen 2 4,o. (»

_— heeft een aardig Discours met den Schi \-
ver 1. 4}i. a

Hemdrok, door een Hottcntot geilolen 2,

153. a

. die word daarom door zync landsluiden

gehaat, en van den Fiskaal gel tuft ibid. b

Hcnflingen of Vlasvinken , zingen lehoon 1.

Z12. b

haar vlcefch, gebraden zyndc, is deli-
caat ibid.

Hengelen, vcritaan de Hottentoren zeer wel

z. 118 d
— — zy vai ; ii veel vifch met den hengel

ibid

• zy kryg n de bengels van de Europeaanen

ibid
Hennen, tam a-e, eet mcenig foldaat in Indien
tegen 1. lil b

Hcnnip, tamme en wilde, word van de Hot-
tentotten gezaait 1. 314. a
■ daar van mengen de Hottentotten de bla-
den onder de Tabak« 't welk zy P ue. pasnoc-
men ibid.
Herten, zyn gelykdeEuropeaanfchs, behalven
de kroonen 1. 180. a
Herten kroonen , hoe die geformcert zyn

ibid b

Hfrtog ( 'Jan ) bekomt en verkoopt zyn land

aan Wnh. Adr. van der Stel 1. pp. a

— — word voor een jaar van zyn dienlt ont-

flagen 2. 42Ó. a

Hen -zwammen, vind men vecle lang-- den

weg naar Conjtantia 1. 278. b

Hupendes- Eilanden , hoe die heden genaamt

worden 1 . 1 3 . b

Heffaquas Natie , is door P.Tacharts heclflecht

in zy. Landkaart geplaatft 1. 472. a

— — I>.z.t veel Vee, handelt daar mede,en.is

volkryk ibid.

— vecle dienen de Europeaanen voor knegts

ibid. b

— — is vredelievend, en mydt de vreemde

weiden ibid.

— — laat zich evenwel niet onderdrukken

ibid.
— — vervolgt hunne overwinning niet 1.

47$ • *

— raakt over hoop met de Gunjemaus ibid.
•— — v. urd door de Hollandfchc gcrechts-die-

naars verjaagt, en door 't lollen van een Huk

gefchut verltrooit ibid b

— — haar Land is heel vruchtbaar, heeft hout,

water en wüd genoeg ibid.Jea.

. II. Di tl.

ban ( )u 'rn 1 leer of Opptfr- regent heeft

de Schi tien 1. 4

, g eft een Hottentoi
een 001 1. ui. J

— — bekomt een aardig antwoord daar op

ibid.

galt een (luk land tot een Predikant«

woning en fchooj z. tyj b

■ dit luid legi noch woell, waarom ? ibid.

hy word nagefpeurt 2. jyi .*

word voor den Land droil ge-citeert /£/'</.

— — word 111 au eil gehouden ibid b

verzoekt vergeeft om in een burger- huis

gcureüeei t te moogrn blyi en ibid.

vervalt in een heilige Wooidenltryd mee

//'. van Putt.n L. iri. a

— — w rd uit de Raadt kamer in een duiiterc
kelder gebragt i£jj. 2

blyft in die donkere keider lang zitten

2. jf j a

— — mag daar zelfs geen licht hebben, tabak

'en, noch zig laaien fchecren 2. 3/4. b

— — mag niemand Ipreeken ibid.

word na verloop van 1 r dagen verhoort,

en weder na dit gat gibiagc ibid.

- wird daar van daan in 't flimfte gat ge-
zet,daar reeds een brandiliehier en mooulcnaar
"tcn 2. jff. a

- word uit deze duiftere gevangenis gelaten,
en op cen Bol wei k gezet 2. 3J-7. a

r takt wegens ziekte op een aardige ma-
nier weder vry 2. j5,. a

— — valt op nieuw in argwaan 2. 372- j,

- krygt order, om naar Holland te trekken

z. 373. a
—— word ras weder te rug gehouden ibid. b

- geeft cen Smeekfchrift over, en ver-
krygt gunftig gehoor ibid.

Van der Htyde en Tas, krygen volmagt om te-
gen den Heer Van der Stel te ageeren z.

424. b feq.

- houden vergeeefs om reparatie van eer
aan 42f. b

He) koms- Natie , haar land is niet heel vrucht-
baar i.477-*

- heek water genoeg, en veel wilde die-
ren 1. 478. a

— — • maakt Vrede met de Hollanders ibid.
— . verzoekt gefchenken ibid.

— . trekt tegen de Bolchjes- mannen te velde

1. 47p. b

- heeft een aardige manier van kryg voeren

2 14z.

Hindernden, die dcPonugeezen belet hebben

in 't ontdekken van Ooitindien 2-174 *

Hinghnêgby ccrllc moeder der Hottentotten 1.

422. a
Hitland, moet de Schryver voorby zeilen 1.

9- b

Hictc onder de Linie is onverdiaagelyk 1. 27. £
— — onder de Zona toni la is veivaarlyk \.

328. a
Sss Hoek

REGISTER.

Hot k aller plnagcn »• &l a

, .01 d Boumans vrouw gelchol-

Hotten, k.ygen zo licht gccn Man, waarom

en z- 3ob- a

re kinderen , hinderen niemand aan een ge-
lukkig huwelyk . lbld-
reiy, gaat onder de Hottentotten niet in

*wai g 2- \l: a

Hofltcde, wanneer verkocht word is 'er dne-
deriey onderfcheid waar te neemen z. 282 a
die noch geen 10 jaaren geftaan heb-
bin, betaalen , hoe veel? ibid.
■ die noch gecn 20 jaar oud zyn , hoe
;1 ? , ibid.
die langer als 20 jaar in weezen zyn
geweeft", hoeveel? ibid.
Holland , daar heen word de Schry ver gezon-
den 1. 3. «
-- derwaarts reilt hy andermaal 1. f. a
Hollanders , hoe zy zich in den beginne op de
Kaap in zekerheid geilelt hebben 1 . f o b
_—. handelen met de Hottentotten over een
Huk Land \:6o.b

koopen een ltuk land van de Hottentot-

1 . 6 1 • a 1. 461.fr
gaan vriendelyk om met de Hottentotten

1. iOi a
worden van de Hottentotten tot hulp

veel

ten

geroepen ,

als zy oorlogen

ibid.

— Afrikaan (che , der zelver geflalte ibid.

— wilde, worden befchrevén i.i8i.t;

— als zy menfehen ontmoeten , doen zy
hen geen quaad ibid. 6

Honden, hebben de Hottentotten noodig 2

7T-i

— — der Hottentotten zyn niet fraai, maar

zeer waakzaam 2.76.0

Honing, brengen de Byen tuflehen de Steen-

roizen 1.260.,;

— loopt bygroote hitte langs dezelve ibid. b
. — ■ zotken eri haaien de Hottentotten van

daar ibid.

— is verf. heiden ibid.
Honing-bergen, hunne benaaming i.n^.3
— — drank dier Inwoonders i.izy.a

— der zelver bewoonders eeten vleefch toe
vlcefch , by gebult van brood ibid.

— — zy bouwen geen kooien ibid.

— zy branden de milt in plaats van hout

ibid.

Honing bier, is goed ibid.

■ 't zelve brouwen de Europeaanen 1.

47 r -a
Honing-dauw is fchadelyk 1. 1 yj.a

Honing- vreter, een vogel i.zió.B

Hootd, beimeeren de Hottentotten heel fterk

-■ daar op draagen de Hottentottinnen

mutzen z. 48. 3

de onkunde der Hollandfche Spraak doet Hoofd- pyn, is onder de Zona torrida heel groot

hen geen nadeel in hun handel ' 1.417. £ \

— — leggen tot hun vet zekering eenige nieu-
we werken aan 1.462.^

— ftryden met de Gunjemans- Natie om het
verkochte land 'ibid.

— — vernieuwen met deze Natie hun eensge-

flote Contract ibid.

— . maaken met hen een algemeene Vrede,

en worden Geallieerden tbkt. b

— breiden zich uit , en leggen Colonien
aan ibid.

— — hebben alles aan de Kaap gebouwt wat

'er Maat z.ziz./eq. \

HollandfcheSpraak behaagt den Schry ver i.ji.b
Hollandfch geld vcrfcheelt van het Indifeh ,

hoeveel? z. zjó.a

1 1 ulighcid op 't Robben- Liland 1. töi.b

fhtfteitttr {Georg. Andr.) zyn bericht van de

Hottcntoclchc Spraak 1 . 414. a

llommers, zyn Zce-krccften, en overvloedig

aan de Kaap I. 2$8.£

— •- zyn zeer groot,cn hebben grootc fchaaren

ibid.
• h bben hard vleefch, en zyn zwaar om te

verteeren 1. 25p a

de (lanrt is mals en aangenaam ibid.

ecngchcele kan iiiein ;iid ojieeten ibid.

lm 1 '. n kil als men 'er Kerrie af maakt

ibid.
! tonden, i) n 'et driederley zoort aan de Kaap

1 1 80 b

1.41.4

■ geneezen de Hottentotten met het hair

aficheeren 2. 160. a

Hoofd (het Stellenboflèhe) daar op was eer-
tyds een Veldftukje en een Vlaggeftok ge-
plant I.P3-5
Hooi, groeit overvloedig in de Bottelary 1.

toS.a
Hoorn van ecnRhinoceros,duld geen gift 1.191a
• van een Os , word gebruikt om te

koppen z.iff.b

Il-rdcum vernttm & bybernum, Zomer- en win-
ter-Gerit i.$i8.#
Hottentot , krygt een oorvyg, en zegt daar op
iets aanmerkelyks i.ui.b feg.
— — of dit cen cige of toenaam zy? i.^if.B

— Tacbarts, Mercklini en Dappers mening

r over ibid.

— : — . deze Schry vers worden wcderlegt, en

u.ngctoont, dat het cen Nationale naam zy

i.^ió.a

• , vorder bewys daar van ibid.feq.

Hottentotten en Caffers zyn onderfcheiden

1. 417.

Hottentotten Brockqua 13 c. wat die betekent,

en vvr.ar het van daan komt 1.416".«

lluttentutten , verdaan veel Portugcefcn l-f<J.a

— — • worden hier over dood gelchoten ibid.

2. 176. h

— met hen traftcei en de Hollanders, en

1. pen cen (luk land van hen I. 61. a

— moeten

REGISTER.

. mocun dieper landwaarts in trekken r.

i/t. i . iii.
— — hebben met de Compagnie geoorlo

i. öt. b
— — bun by zondere lof i. nj, i

. houden hun woord ibid.

— — zoek n honing , en verkopen die t . ï ie. a

— — zyn giede koom-majers, en verdien n

daar mede dikwils goede loon i. i;,.. a

— woiden door anderen dikwils van hun-
ne baafen afgetroont

— — kennen in den beginne de Wynftok mee

i. 146. a
— — achten geen Mineraal hooger als het V/.er

1.18z a

— twee belchuldigcn malkander over die-
very 1. ïi4 .b

•— deze willen malkander aantallen, dog dit
word niet g< leden ibid

— — bezoek n den Schryver aan 't warme
Bad 1. 340. a

•— — eifleh :n Tabak en brandewyn voor een
haas, die zy mede gebragt hadden ibid.

— gebruiken geen zout tot hun fpyfe 1.

344. a
— — zyn geen Cajj<.rs, ge'yk zulks uit Ludolf

bewezen word ' 1 418. a

— — . hun oorfprong is onzeker 1 41p. a

•— » hebben veel zaaken m-t de Jooden en

Troglodytcn gemeen 1. 410

— fchyncn van de Jooden, en oude Afri-
kaan Ji- volkeren 001 fprongkclvk 1.411. a

— — hun oorfprong word door anderen be
kragt igt ibid.

— hun eigen voorgeven wegens hunnen
oorfprong ibid. b

— — roemen op een oude Traditie ibid.

— - weeten echter niets van de Goddelyke
Openbaring ibid.

. hunne 'Traditie meld de aankomft , oor-

fprong, en benaaming van hunne eerlce Uu-
ders 1. 41t. a

— — waar van daan hunne eerde Ouders zou-
den gekomen zyn ibid.

___ hun oorfprong komt vanallerley Volke-
ren en Natiën 1. 423. a

waar onder ook Jooden moeten geweeit

zyn ibid.

. wegens hunTaal zyn dricderley meningen

ibiu. b

— hun Taal wil de Schryver leeren 1 .

— hun Taal kan men niet gevoeglyk, noch
duidelyk verklaaren ibid feq.

— hun Taal kan niet wel met letters uit-
gedrukt wórden ibid. b

— - hun Taal kan men tot geen regelen van

de Lcttcrkonft brengen ibid.

— — können bfizwaarlyk bekeert worden

:. fzj. b
— - daar van 2. aanmerkelyke voorbeelden

1. 426. b. 1. f23. b

1 1 ittentotten im 1.438./'; 1 ..

— — keren heel kelyk allcrlcy taaien 1.

■*&■ a

redenecren verftandig van den Veldbouw

1. 4>8, b

lyn zeer getrouw, een voorbeeld daar

van 1. 4jp, a

werken niet graag voor hen zelfs 1.

440. a

zyn in hun ceten vuil en morfïig ibid.

- teten geen halfgebrade darmen ibid.

- hoc zy de darmen bereiden en kooken

ibid. b

- worden oudt , en zyn gezond, voorbeeld
daar van 1. 441. a

— — belmecien zich zelfs, benevens hunne
vellen, over al met vet ibid. b 1. 44t. b.

hebben een afkeer van oud en (linkend

Vet 1. 441. b

- draagen geen darmen om den hals 1 .

44z. a
— — können Incl loopen 1.443. £ 1 .j-io«
— - waai e oorzaak hier van ibid.

— ^ zyn niet gruwzaam en wild 1. 444.4
•■ hunncuiterlykegeitalte 1.445-.«

— — zyn niet gcbrekkclyk ibid. b

■ zyn niet zwart 1.446. £

- zyn niet wit 1.448.0
1 hierin begaat P.Tackart eendwaling

ibid.

hun koleur is Caflanje- bruin ibid. b

^___ hunne oorlogen onder malkander leg-
gen de Hollanders by i.4fo.<«

- of zy een algemcenc Regecrings-wyze
hebbe« 1. 45-2

■ ■ waarom zy Salthani - mannen , en
Kochoqua genoemt worden ibid b

- zyn geen verdreve Banditen ibid.

■ zyn eerlyk en befcheiden ibid.
■■ vele van hen worden door de Hande-
laars vermoort 1 . 460. a

— — — en gehccle Kraaien uitgeplundcrt ibid.
— — — wie hunne vervolgers geweefl zyn ib./eq.

• brengen aan de Hollanders aanilonts
tyding van de aankomft der vreemde fchepen

1.46z. £
• houden geen vafte woonplaats 1.463.^

1 .J-17.J
— — neemen het vee der Europeaanen weg

1 • 467. a

of zy een algemeen Regent hebben

1.481./^.

- zyn gehoorzaam en ongehoorzaam 1.

- zyn goede Jagers 1.484.3

. zyn ook Geneeskundige ibid. b

' zyn geen Carlers 1 . 48p. b

worden qualyk van den Autheur be-

fchi even 1 . 4^,0. a

■ ■ • - zoeken don Autheur te misleiden ibid.

• heeft de Schryver voornamelyk in twee
Scctcn verdei h 1.491.«

!>" - — wor-

REGISTER.

. enhet _ty£«w over den Godsdienft

rase I-49M

: heeft de Schryver dikwils onder-

ibid.

gee-en cen aardig antwoordt op de

vraage van Godt i-4!-3^

"verrichten hun Godsdienft metdaiiilen

regen de Maan ibid. b

— hoc dikwils zy zulks doen ibid.

i biddende Maan aan, en houden dezel-

ve voor den zichibaaren Godc i.ty^.b

zingen en danffen 24 uuren lang tegen

de nieuwe en volle Maan 1. 494 b

— ■-- nuaken aardige grimaflen daaronder,

en prevelen eenige woorden i.^of.a

b-fluiten hun godsdienftigen dansi

waarmede? ibid.

befthaamen hier in door hunnen yver

de Chriftenen ibid. h

■ worden door de quaade voorbeelden van

den ChnltelykenGodsdienltafgefchrikt ibid.

lehynen van de Jooden at te flammen |

1.497 a 1.50».« |
■ greven een aardig antwoord op de vraag,

waarom zy den kleinen Kapitein meereeren,

als den grootea 1.49p.« |
hebben door een Traditie kennifle van

den val der eerfte Ouders ibid.

____ onder hunne Voorouderszynookjooden

g Wccll ibid. b

flellen een quaaden en een goeden Godc

1 foo.a

. houden ook zeker Infeft in eere tbid.b

- laaten zich van deze eerbewyzing niet

afmaanen l.roï.a

— — hebben eenige plaatzen , diejzy voor

heilig houden ibid. b

____ — vreezen zeer voor de dooden 1. f 24«. ^

_____ veranderen hun woonplaats als iemand

geitorven is ibid.

— eene word van een uitwendige quaal
door ten Europeaanlchc Vrouw geneezen

l.ftj.bjtq.
> zyn geen Tovenaars i.fz8.^

hoe zy hunne nieuw-geboore kinderen

banden £• 4«

— trekken weg, als 'er een dood kind ter
waereld komt 2. 4. a 2. 10. a

— genieten Hecht huwelyks-goed 2. 2$. a
— — können niet om lykdom trouwen ibid b

— flachten op zekere tyden I.4P4 <7-
— - of zy Godt vreezen 1.498.4
— — > offeren voor de dolle lchapcn 1. J19. u

gcloovcn een eeuw ig Leven en Opltandin-

I.f24. b

wecten hunne gedachten daar omtrent

niet wel uit ie drukken ibid.

__— . _j n zeer gaftvry 2. 27. a

_— kunnen in konen tyd een huis bouwen

ibid.

1 rorg voor het welzyn hunner

1 2.28.«

gc

Hottentotten laaten zich aan de Kindemigr
weinig gelegen leggen ihü.

- zorgen voornamelyk alleen voor d^*
zoonen 2 zg.a

• hun kinder-tugt is heel liegt ibid. b

.. • keren hunne kinderen aldei hinde

handwcik zonder ecnig Inltrumenc ibid.

I konden in allerhande Wetenfchappen
geocfent worden , als zy niet zo luy waren

2. 30 a
. können hunne kinderen in korten tyd

een handwerk leeren ibid.

— — worden in veel zaaken onrechtmatig

beichuldigt tbid.b

II . ■ eenige dezer bcfchuldigingen wcder-
derlegt de Schryver ibid.

— — zyn niet hoerachtig 2. }i.„

zyn heel goedaardig en behulpzaam

ibid l

— — können meer by de Europeaanen, als

by hun cige landsluiden verdienen 2 yt,a

flachten niet buiten noodzaakelykheid

2.41.5
— —> verkoopen hun vee aan de Compagnie

ibid.
— — vereeren dikwils iet aan de Compagnie

2.42.«

-— hebben geen lang hair 2.44.5

— — befmeeren het met vet en roet ibid.

— — bedekken het hoofd niet, als wanneer

het regent t.^f.a

- dragen altyd een Ki>fi en Rackum-iiok
by zich *-47-<*

— — - können met de Rackum-iiok net wer-

ibid.
kounen met de Kirri aardig vechten

ibid.
gaan met het onderlyf heel naakt 2.

48.«
bcdryven zo veel ondeugd niet , als

2.24.«

koomen alle daar in over een, dat zy

zich befmeeren 2. 44 a

— — (meeren al de leden, en waffchen zich

nooit met water ibid.

draagen Crojfen om de fchouders 2.

46. a
— * draagen kopere ringen om de handen

ibid. b

- hoe zy hunne fchoenen maaken,enwie
dezelve draagen 2.48.0

draagen geen koufen ibid.b

- eeten onder den bloten hemel, als het
de natuur vercifcht 2,f7-^

- moogen geen varkens vleefch, noch
viflehen zonder lebubben eeten 2. f8. a

lehynen van de Jooden af te flammen

ibid. 1.64.0

eeten het verlemde vee , gclyk de

'Iroglodyten 2. 60. B

— — hun fpyze is het gcuorvc vee, en uit-
gespoelde darmen ibid.

— kooken

pen

men zegt

REGISTER.

- kooken bloedt , darmen, en melk on-
der malkander, gelyk de Troglodyten i-

rti a
. kooken alles zonder zout , kruid , i n

vcc t.rti a

kooken alle fpyzc l>\ zonder ibid.

— — - worden heel oudt ibid
zyn veel ongezonder als zy van de (pyze

dir Europeaanen eeten ibid h

— gebruiken aaide potten ibid.

■ weecen op een aaidigc wyzc vuur te
rrwaken i.C).b

— — - zyn heel luizig i.fif. *
ceten ook de luizen ibid.b

- houden ongemeen veel van Tabak i.

6j.a
—— — weten den Tabak heel wel te proeven

ibid.

■ houden veel van Ca«/7T-- wortel 1.68. a
— — - houden veel van troebele wyn , daar

de hef in zit 2 69 a

■ hunne huizen hebben het formaat van
cen bak oven. 2.71.0

.. maar zvn geen holen 2.7 ,a

. verdeelt Tacbarl, dog verkcerdelyk, in

Jagers eu Herdei s 2. 72 a

«_- hunne huizen zyn niet van gras en ftée

nen gebouwt ibid. b

. worden van man en vrouw uit dunne

(lokken en biezen opgezet ibid.

. zyn ras gemaakt, en ovaal-rond 2.

7J.«

__. om hunne huizen te bou\ven,rteekcn zy

ovaal- ronde boogen in de grond ibid.

— — - hunne huizen worden met matten, en

vellen bedekt ibid. b

——- hebben een kleinen ingang ibid.

— — - zyn niet hoog ibid.

- inde zelve können veel menfehen, maar

geen famihen, logeeren z-74-a

. hebben nodig honden van doen z.

7f.b
. hun huisraad, waar in dat beftaat ? 2.

yó.a
1 hebben nooit gekyf binnen 's huis 2.

77. o

m verflaan het Bont werkers ambagt heel

wel 2. 7^. b

■ ■ bereiden hunne vellen, met vet daar in

te wryven 2. 80. a

■ onderzoeken met uitkloppen , of de vel -
len al gaar zyn ibid.

■ neemen ook verfehc koemirt: om de
vellen te bereiden ibid. b

■ hunne veile Hinken zeer ibid.
m fnyden en naajen hunne Croßen zelfs 2.

8: .a

■ gebruiken geen naald, garen of zyde
daar toe ibid.

■ naajen hunne Crojfen met fnaaren ibid. b
• naajen dezelve zuiver, net, en vzftibid.
» verltaan het riemen fnyders ambagr 2.

//. Deel. 82.

Pr <•

1 hoc zy de huiden, daar zy riemen uit

fnyden, bereiden 2.85.^

hunne riemen zyn ZO ;.;oed, ab die

nen ' l.b

zyn goede Vlcefch- houwen z.Kt.£

hoi /'. een (chaap flachten z.üf.b

fnyden het vlei van de bcenen

af, en breken geen eenig been 2 B6.A

- marcelen Let veeerbarmlyk langr. 87. <z
— — hoe zy een os flachten ibid.

fnyden hunne elpcnbeenc ringen aaidig

2 ÜH.a
t.83.^
goede

rfó/. b
Z..QO *

Z. e 1 <I

— — Zyn Matte en mande- makers
11 zyn Lynfpindcrs, en ni_

touwcn
1 können fnaaren maaken

■ ■ zyn goede Pottebakkers
— — — zyn Baders en Baibiers
— — zyn goede Jagers

■ zyn Geweer-frftids, en weten het yzer
te fmelten ibid ab

— — maaken hunne Wapenen zelfs 2 91. 1
— —- - verftaän zich den Landbouw heel wel

ibid.
——• zyn te luy om het veld te bouwen ibid.
-— hebben niets als vee te verhandelen 2.

PJ- b

— — hun koftclykftc waaren zyn olyfants
tanden 2, 9^. a

——— verhandelen deze, aan wie? ibid.

" wat zy onder malkander zelfs verhande-

len ibid.b

— — waar mede zy onder malkander de waa-
ren betaalen L.pf.a

- verhandelen hun geweer, als zy het
dubbeld hebben ibid.

houden hun geweer heel fchoon ibid.

verhandelen hun vee voor Cannay Koraa-

len, en Tabak ibid. ah

handelen onder malkander zeer eerlyk

ibid.b

— — worden van Vogel onbillyk befchuldigt

2. 96 a
— — worden door Meißer valfeh betigt ibid. b

handelen met de Europeaanen veelfcher-

per, als me: hun eigen volk 2.07.0

- hoe zy voormaals, en noch heden ten

dage met de Europeaanen handelen

ibid.b feq.

____ aan hen zyn alle waaren niet even aan-
genaam i.p8.£

, om onder hen "te reizen moet men met

ggweer voorzien zyn 2. 100. b

— dragen zorg voor bekenden, en voor

hunne goederen 2. 101.4

hebben voor onbekenden weinig ach.

ting. en bednegen de z?lve ibid.

worden van Oiaus Dapper twee kunften

toegefchreven i# r0z.

„ daar van word door den Schryv-i het

tegendeel aangetoont 2. ioj. a

Ttt —kon-

REGISTER.

. , können zeer fncl loopen Jbid..b

■ k hier van word van den Scbry-

vu voorgcftelt lhl\

nen heel net werpen

m rimaflen onder het wef-

pen, en evenwel het wit **ft*.

können mee hun Rackumiïok een dier in

cene reis dood werpen *. loJ\f

n v.;:i natuure wel vechten ibid.

Mufiek ibid. b

oeffenen de Mufiek zo wel figuraliter als

*«</.
waarom zy by de matroofen aan fcheep

z. 108. £

op wat wyze zy danflen z. 109. a

danflên dikwils een ganfche nacht, waar-
om? ibid. I

hun wyze van danflen word uitvoerig

befcheeven ibid.feq.

. . wat voor geweer zy op de jagt gebrui-
ken z- ui- *

hoe hun geweer gemaakt is ibid. b

hoe zy hun geweer vergiftigen ilid

können heel net met hunne pylen fchie-

ibïd.
hoc hunne ILxJfagayen gemaakt zyn z.

ui. a
dr zelve vergiftigen zy
met dezelve können zy net

ten

ilid
werpen

ibid. b

ganfche

113. a

ilid. t

ibid.

—— gaan of alleen, of met een
Kraal op de jagt \

- hoe zy het wild dooden
—— vervolgen het gekwetlte wild

eeten het wild, dat door 't vergift ge-

ftorven is i. 114. 0

maaken gaten in de aarde, om wilde

dieren daar in te vangen ibid. b

die zulke groote dieren vellen, moeten

anders maak n z. iif.b

die renTyger , Leeuw enz doodt »moet

te gelyk met zyn wyf anders maaken z. 1 16. a

of zy geen viflehen können vanjen z.

117. a

vangen op een aardige wyze de Roch

ibid.

zyn in dit viflehen zecr geoeftent ibid. b

vangen zeer veel klip- viich z.wjb

weten met den hengel heel wel om te

g a z. 118. a

' liten en roepen de viflehen ibid.

weten ook wel met netten te vifTchen

ibid. b
können wel zwemmen ibid.

beft ry ken zich met zand, eer zy door

1 rivier g an z. 119a

danflen en zingen als zy weer uit het wa-
ter zyn gekomen ibid.
n heel luy, en beminnen het ledig
in z.no.b
' aibi iden noch verrichten niets voor Eu-
ropeaanen, un zy de honger hen dwingt z.

ui. a

loopen weg, op dat zy tot den dienfl

niet moogen overgehaalt worden ibid. b

• loopen weg , als men hen geldt van te-
voren geeft ibid.

zyn zeer tot dronkenfehap geneigt 3..

Ul.a

een vorrbeeld daar van, dat den Schiy.

ver wedervaren is ilid.

zyn greote overtreders van 't 4de Ge-

bodt z. 113. a

zyn kweftieus, dronkaarts , en moordda-

di

g

ilid. b

worden befchuldigt de Europeaanen ver-
moort en opgegeten te hebben ibid.

worden door een voorval van een fchip-

per ontichuldigt ibid.

worden door andere redenen ontfchul-

digt z. 114. a

hun onfc hulde kan met veel voorbeelden

bewezen worden ibtd. 5

-i— hebben order om alle flaaven te vangen

en op te brengen z. xz^.b

— — krygen daar voor zekere beloning ibid.

— — zyn wraakgierig z.izf.a

— zyn Po/yga/nij of hebben veel wyyen

ibid. b
— — zyn moordenaars van hunne kinderen z.

12.6. a

— — vermoorden ook oude luiden ibid.

— — bouwen voor oude luiden een hutje inde

Wildernis ibid.

— koomen hier in met de Troglodyten over
een z. xzj. a

— - hunne ondeugden en die der Chriflenen,
zyn niet wel t' zamen te Hellen ibid. 3

— — zyn recht vrye menfehen, en zoeken dit
ook te behouden z. iz8.5

— — bewys daar van uit P. Tachart ilid.

m— lagchen de Europeaanen uit , om dat zy
zich in Veilingen optluiten ibid.

— zyn, wat hun vryheid aangaat , geluk-
kig z.izf.a

— — leiden een gelukkige manier van leeven

ibid.
— — • bewys hier van uit -Z.iegcn/-alg ibib.b

— — zyn goedaardig en behulpzaam z. 1 zo.b

■ des Schryvcrs cigc ondervinding hiervan

z. 131. a
— — zyn trouwe en redelyke menfehen z.

13z. i

— die geflolcn htbbcn , heeft de Schryver
maar eenen gekent z.iix,.*

• zyn groote vyanden van dievery ibid. b

— zyn liefhebbers van recht en billykheid

„Vi*1

— leggen kleine vcrfchillcn zelfs ot door

hunne wV'Cii by ibid.

— (laan geen vrouw, maar vcrlaatcn dezel-
ve liever z. ijf. a

— — • itraffen crimineele zaaaken aanftonds

en zonder aanzien des perzoons ibid.

— — ilraffen alle misdadigers ten eerftcn met

doodilaan,

REGISTER.

dood Haan, op wat v ■■ " z. 1 j

hunne misdadigers worden eerlyk be-
graven ibid.b/c/.

— by hen zyn geen onkollcn van /
noch Exetutit iiid.

bv hen heeft tic Kapitein het recht van

leven en dood i. llf. a

— de Kapitein g'ek de misdadigers den
eerden Q g iiid.

— fchynt.ii deswegen wederom van de I
den at komflig iiid.

— — - zyo geen a nzienders des perzoons iiid.

— als /.\ \ i ichten , moeten zy zich by de
Bofchjes- mannen ophouden ibid. b

hunne krygstocrullingcn zynhcel gei ing

i ijp. rf

— hun onrlogs- aankondiging bcllaat in be-
dreigingen, en een voort daar op volgenden
aanval - ibid.

— hebben g en eeöerlcy wyze om te oor-
logen ibid. b

.— zommlge Natiën verbinden zich aomtyds
te zame e andere ■ iiid

— h bben e ns te vergeefs een verbond
tegen de Europeaanen gemaakt ibii.

■ i hebben di iedcrley oorziaken om een oor-
log te beginnen z 14*1 n
w— de ver afgelegene Natiën verbinden zich
te zimen tegen hunne vyariden z. 141.(3

— (temmen alle te zamen ckh de Holländers
wedei te verjasgen ibid.

w—m houden geen order in hunnen kryg z.

143. a
—— hebben geen Officiers als alleen den Ge-
neraal iiid.

— hor zv met de gevangens leeven 2. 144 a
_— houdende Vrede onveibrcckelyk z. ibid.i
_— by hen hebben de vluchtende nooit Par-
don te hoopen 1. \^.<ï.a

_~ dooden de overloopers van andere Natiën

ibid. i
— — dooden de Verfpieders of Spions 1 i-,jb

— dienen de Hollanders gaarne tegen hunne
landsluiden , waarom? ibid.

— hun Erf- recht gaat alleen den oudften
Zoon aan 1. i^S

— — hunne Dochters krygen een Hecht huwe-
lyks goed ibid. b

— — hunne overige Zooncn moeten hunnen
oudften bmeder dienen ƒ/,. ••/.

— veele verhuuren zich bydcEuropeaaren

z. 14p.«

. . moet rrrn menigmaal cenige dagen na

huis laaten gaan ibïd.i

_ geven aan de licrftgeboorte eenbyzonder

voorrecht ibid.

. dr ragen een ingeworteldcn haat regen de

Slaaven ibid.

_— en flaaven zyn heel verfcheiden van hu-
meur z. f fO.tf

_— en flaaven zyn in den gemeenen omgang
verfchillende z.ifi a

— u- v li n hanne Schaapen van
lopene 11 men afg( fiolen

worden door de flaaven opgevangen , en

raft d: i

h 1 iten de flaaven wegens hunne dienflbaar-

heid

1 hebben de wcggclopcnc flaaven weder

den wezen 1 or dood geflagen 1 ifi**

— - zyn vrolykc toekykci . enge-

ftraft worden. ;/■■

— — • lub')cn breede nur/.vn , waarom f z.

'f> t>

wmmwM hun algcmccnc geneesmiddelen zyn kop-

P n ' n fmceren z- 1 j-4 b

— hebben tamclvkc kennis van de Krtliden

ibid.

— — gebruiken een zoort van fteen-maik in

hunne Geneeskuh Ie »waar voor? z.i^f.a

verdaan den Hemels- loop, gelykdeEu-

ropeaanfche boeren. iiid.

— — hebben Baders en Baibiers onder hen

ibid.i

hunne Baders lubben een aardige manier

van koppen ibid.

— • hebben een aardige manier van aderlaatcn

, z. if<5 a

— - geneezen uitwendige gebreken ibid.i

— — geneezen de verrekkingen der leden 2.

— — ■» zettende Wyven een lid af z.ifj.i
— — verdaan het hair-fnyden z. i6o.i

— — zy ihyden het hair af in hoofdpyn z.

160. i

— doen dit ook by het overlyden van hunne
ouders, en andere bloedverwanten 1. 161. a

— zyn kondige Barbiers z. 161 a
-^ hebben Doctoren onder zich, die meni-

gen Kwakzalver belchaamen ibid i

— wo' den zelden ziek, al leven zy noch zo
flechc ibid.

— • noemen alle ziektens gelyk de Europeaa-
nen 2.16z. a
— — necmen zap van Aloe bladeren in ibid.

— maaken poejers en dranken uit wilde krui-
den ibid. t

— — hunne geneesmiddelen noemen zy lover-
goed ibid.

— — beproeven op een doemlyke manier, of
een Zieke zal opkoomen of lterven 2. 162. i

— — vertrooften hunne zieken niet met Godc

z. \6f. a

— wyzen hun zieken alleen op den Doctor

ibid.

— moeten offeren , als zy beter worden

ibid. i

— fchreyen crbarmelyk als iemant fterft ibid.

— krygen al te maal iets te doen , als'er ie-
mant iterfe ibid.

— . de oude moeten een grafftede zoeken

l i6(ï. a

— — buigen ócn pellorvenen in malkander,

en binden hem in een Cros ibid.

ïtn — be-

REGISTER.

begiaavcn hunne dooden ten eerften na

hunafrterven ibid- b

gebruiken weinig dragers tbtd.

_ draagen hunne dooden achter ten huize

uit , L. *" ,ö7- «

- Jc vermoedclykc ooiz.iak hier van ma.

, maaken ecen yffi lyk gefcbreeuw in deze

genthtid ibid * |

-J- koomen niet meer in des geftorvenen '.

huis, maar laaten het flaan Und.

_ voh'cnalle het lvkmet huilen en kermen

2.168.«
_— begraavcn hunne dooden op een aardige

manier U/id.

- nx de begravenis gaan zy niet in order na

huis ibid.

. , . i ■ ontltaat een diep ftil-

zwygen ibid. b

' de oud (te bepifl alle de lykgeleiders ihtd.

. - hy btltrooit hier op hunne lighaamen

met afch ibid.

— zy befmeeren zich vordei s met koe- meft

2. l6p. a
^— de om zaak van 't bepifTen ibid.

•_- ■ van 't belttroojen met afch

ibid.

— ■■ van 't befmeeren met koe-di ek

ibid. b

— breeken ?lle huizen af , en trekken met
zak en pak weg 1.170..«

•—— laaten 't huis des overledenen a'leenitaan

ibid.

•— draagen een fchaaps-net om den hals, als

zy in den iouw zyn ibid b

— zulke netten verrotren n;et fchielyk ibid.

— worden door den Gouverneur Bax in 't
naauw gebragt i 180 i

— kollen de Compagnie j larlyks zeer veel

i.if i.b

— — worden van de Compagnie befchonken ,

waarom? z ló.S b

— — waar in diegefchenken beftaan ibid. feq,

— — bciaalcn dezi gclchenken rykelyk 2.

zóy. a
Hottentottinnen, draapen goede zorg voor de
aan haar toevertrouwde kinderen 1. 439. b
■ ■ moogen geen man toelaaten die twee

tcflicuis heeft 1. j- 1 i.a

— — haare fchamelhei 1 is meteen lap vel be-
dekt l.rii.a

- zodanige heeft de Schry ver veelmaal ge-
''ii ibid.

— — zu ks zou ook by andere Natiën gevon-
den worden Uid.

des Schryvers gedachten van dit vel

ibid. b
" ■ fcy ?yn affchuwelyker als de Heidinnen

z. 18. b

hebben lange borden 1. 2.<> a

2 in de Moeder flaan,

mannen gemaakt zyn ibid.

■■ • ■ dr .it kindei tn op de iügi. jo.«

■ draagen ringen aan de voeten>en e:.;cn
die 2. yi. b

■1 ' - wnarom zy deze ringen aan de beenen

draagen im

••• zyn een remedie tegens de liefde 2.

f6. a

— moeten 3 dagen uirgaan en vatten,
wanneer, en waarom 2 ii<5.

'■ haare Mannen moeten een fchaap
flachten en trafteeren ibid b

Hottentotfche Spraak, heeft de Schryver wil-
len leeren i.jib

■ Woorden, volgens een Catalogus aan-
getekend 1 ^Aij. feq.

■ Natiën, hebben boosaardige menfehen
' onder z;ch . 1 479.«
Hottentotfche Kapiteins, zyn aan een Opper-
hoofd onderworpen 1.482.

. Opperhoofd, zu!k eenen heeft de

bchryver gezien tb.d b

■ dieigelyken heeft elke Natu* ibid.
Hottentotfche Ajuintjes, hier van zyn 8 zoor-
ten 1. joi a

»■ worden zeer veel genuuigt ib tl b

— ■ zyn zeer aangenaam van Imaak ibid.
Hottentotlch Broodt , is de wortel van drum

1 i(S8.£

Hottentotfche Vygen, hier van zyn $6 zooiten

gefpecificeert 1. 30J-. feq.

— ha..re benaaming 1.307.5
. - ' i. worden zelfs van de Europeaanen ge-
geten tbtd.

— te veel gegeten zynde , veroorza aken
de roode loop ibid.

Hottentotfche Viffchen , der zelver benaaming

1.185.4
zyn twederley z~orten ibid.

leeven meelt van rnift. en zee-gras '

ibid. b
worden met de hengel gevangen

ibid.

zyn goed koop ibid.

Hotte ntotf. h-Holland, de weg daar heen is

zeer aangenaam 1 . 94.

— — van waar 't zyn naam heeft I.p8.«

ii heeft een hoogéberg in 't midden ib. b

-■ deflelfs Bezitter, wie? it/id. feq.

, is 't grootlte, welgele£;enfteen vrucht-

barrfte Dillrift der Stcllenbofiche Colonie

1. pp b

1 ■ 1 ■ ■ moeit Will. Adr. van' der Stel laaten

vaaren ibid.

. is vruchtbaar, en heeft fchoon land

ibid.

■ het groorfte huis heeft Van der Stel

op zyn eige kolten moeten af breeken 1.

100. b

• » het Land word geconfisqueert ibid,

. word verdeelt ibid.

• daar konden no :h veel raenfi hen woq-

nen • ibid.

. .- in dit Diftrift was voor dezen een

v icr-

REGISTER.

vierkante Seh ins ibid.

. — •• is vol wilde Dieren, ge weeft i.ioi.Z>

— heeft oök veel -Hout gehad ibid.
^— heeft 3 Rivieren met goed water 1.102
— — in deze Rivieren is mee als Zee-Vifch

1. io}. a

Hottcntufi li Hollandfche Bergen, zyn hoogej
als de Tafelberg 1 i>+.b

— — worden met wolken bedekt] en zyn een
kenteken van de lang aanhoudende Zuid* ( •
W in I 1 yj-.tf

Hout om te timmeren ontbreekt aan de Kaap

1 .2.-1 .,(

— - moet met grootc koftcn daar gebragt wor-
den tbid.

. — 1» is 'er zeer duur tbid.

— het gebrek daar van is oorzaak dat 'er
geen Bergwerken bearbeid worden aan de
Kaap ibid.

•— — om te bouwen en te branden is genoeg in

Hottentotlch Holland geweelt i.ioi.£

— — ontbreekt de Sufiquas 1.464.«

•— — — ook de Bottclary i.no.rt

— — ■ de Namaquas \.<\6j.b

— ■ — — de Damaquas i.qjf.b

Hout-ß. ay, waarom zo genaamt? 1.76.«

Hout- Hoek, een Berg i.u$.a

— zyn blinkeotheid betekent Erts in de Ber-
gen 1. 27p.«

— — hier omtrent ontmoeten den Schryver 6
■wilde Olyfanten i.z$f.<?

Hout- wurm, zit veel in 't krcupclbofch 1 . irt8. b

ihuteniquai Natie , heeft een vruchtbaar Land

1.476 b

•— • heeft fchoone boomen en dichte wouden

ibid.

— — hier in hebben zy deRuildcrs gelokt, en
veel ichade tocgebragt ibid.

— . heeft veel Vee en wilde Dieren ibid.

Huiden der dieren, zyn goed koop aan de Kaap

z.óo.a

t— die tot riemen en krotten toebereid zyn,
eeten de Hottentotten niet meer i.\Sl.B

.— Meißers valfch bericht daar van, en waar
zulks van daan komt ibid.

. — . Ine de Hottentotten dezelve tot riemen
bereiden 2.83.0

_ van Schaapen en Offen, waar toe zy die
gebruiken i.Sy.b

Huidt van de Rhinoceros> is een goed genees-
middel 1.191. a

— — een (luk daar van bcdekc de fchamelheid
per Hotten: o tinnen l.fil.a

Huis, als een Paleis , moet afgebroken worden
in Hottentotlch Holland 1. 100. b

Huis. een nieuw word 'er in't midden van een
Hottcntotfche Kraal gezec 1.516 a

•— word met allerley bloemen en groene rak-
ken verciert ibid.

•— van een overledene brecken de Hottcn-
rottcn af 1. ƒ 14. a

—— een nieuw können de Hottentotten in
II. Va!.

korten tyd timmeren t.tj.0

—— van een overleden Ilottcntotwor

niemand meci bewoont 2. •<-.

_— aan 't ronde Bofchjejf gcmakkelyk, en
venu i bouwt 2.241.«

^— by deszeltl verkooping is dricderhande

2.282.4
. — . dat n 11 li geen tien jaar geftaan heeft, rn
n tienden penning bc ra. den ibid.

— dar noch geen 10 jaar gcilaanhu I

den twintigllcn peni tbid.

_— dat over de zo jaar oud is , de vccrti^flc
peoning ibrl.

Huizen der Hottentotten, gelyken na cen bik-
kers oven z.71 a

— — . zyn zonder llecncn en balken geb mwc

tbid b

— — zyn kleine holen 1.-2 a

— — zyn niet met gras en ftxenen bedekt

ibid. b

•— worden door man en vrouw van ft kken
gebouwt ibid.

—— zyn ovaal- rond 2. 7*, a

— — en worden met matten en vellen b i kt

ibid. b

— — hebben een kleine inging, en zyn zelfs
laag tbid.

— raaken by hen nooit inde brand 2.76.*

— in de zclvf ontftaat nooit twiftof gekyf

1 7j.a
Huizen aan 't Voorgebergte zyn net en tot ge-
mak gebouwt 2.211.0
■— » zyn om de val-cn rukwinden maar een of
twee verdiepingen hoog gebouwt ibid.
Huishouding, ordentelyke, hebben de Hot-
tentotten 1.24. a
Huisraad der Hottentotten, waar in beftaat 2.

76. a
Huis-flangen, haar beet is niet fchadelyk 1.

.ifó. b

~— kruipen by de menfehen in 't bedt , een

Haaltje daar van tbid.

— zeker zoort draagt een kroon op de kop

t.ifj.a
Huislook , Afrikaanfch i.;oi.£

Hurken, wat het zy by de Hottentotten ? 1 f 1 y b
Hufing (Henning) verzoekt dat twee borgers naar
Holland gezonden worden 1. $fz..b

— — zyn vrouw word van eenigc bekende be-
zocht 2.404.^
— — zy word van d'Abling wegens de Discour-
fen ondervraagt ibid.
— — zy word dieshalven in haar huis gearre-
fteert 2.40f.<a
— — zy moet in de Vefting koomen , alwaar
de Weduwe -can Loon haar vallche zaaken
voorhoudt tbid b

— word daar pearrefteert ibid.

— de borgers verzoeken haare ontilaging
onder borgtogt ibid.

— zy word met zwaarder gevangenis ge-

2 +06. a

dreigt

Vvv

zy

REGISTER.

zv word voor den Raad ondervraagt 2.

405. a

- / . . ui Je een eed zweeren ibid. b

y. 11 J door d'Abling daar in belee ibid.

word in vryheid gtftelc Und.

Uuv.-c 5 goed der Hottentotten, waar in be-

Z.ZX, b

Huwelyks pligt , ofde Hottentotten in'copen-
b.ur verrichten 2 30. b

— — dit word tcgengefproken ibid. Jcq.

— — kan van niemand gezien worden, als ge-
trouwde malkander carejfeeren 2. 74. £
Huwclyks-zaaken (Collegie van) belïaatuitzo
veel leden, als dat van Kleine Zaaken 2.

il>6. a
— — zit om de 14 dagen op zaturdag ibid.
— — zonder haar kennifle kan geen Paar ge-
trouwt worden ibid.

• word by gegoede luiden dik wils in hunne

hu'zen verzocht, om zich daar telaaten aan-
tekenen 2. 197 a
_— als wanneer 't zelve getracteert word

ibid. b
— — en een goede belooning ontvangt ibid.
Hy icintbm Jfricanus 1 . 297. b

albus

\ió.a

J-

Inwoonders 't zelve
1.364 b

Jaar , hoe de Caapfch

verdeden

Jaar-gctyden, derzelver gewigtige verandering

aan de Kaap 1. $44. b

Jacob Evert fen , een roode Vifch i.zjp. a

■■■1 ■ heeft wit , gezond en aangenaam vleefch

ibid.
— — zyn twederley zoort ibid.

■ deizelver onderfcheid ibid.

ibid b
Africana , Afrikuanfch St. Jakobs-

l.l9j.bfiq.
i-Zf.a

Jacobs i

kruid, i7zoortcn
Jagers , goede , zyn de Hottentotten
St. Jago , een liiiand van Capo Vt>rde , ontdekt en

bele hieven 1. 14 a

■ hoe 'ver 't van del Fuogo afgelegen is,
word bctwüt ibid.

— — — des Schry vers fchip kan daar niet aan-

koomen ibid.

— — de Stadt op 't Eiland hoe groot die is

ibid. b
• cenige zetten voet aan land 1. 16. a

•• Levensmiddelen zyn'er goed koop 1.

»8. a

■ ■ de Schryvcr wil de Stadt bezien , dog

word hem afgeraden ibid

- ■ blyft'cr niet lang ibid. b

■ d Hollanders bezoeken den Gouver-

e Gemalin noch voor hun vcr-

I. lp. a

di /\.>j-hoogtc aldaar ibid. b

. de grootte van het Eiland l.zi. a

. welke Vruchten en gewaden daar gioe-

jen ibid.

. het Water word'er Hinkende , en groe-

jen wormen in 1. 32p. %

Jagt, beminnen de Hottentotten 1-484.«
_— daar toe gaan zy uit , of gezamentiyk,

of alleen ibid. 2. 1 13. a

— wat by een groote Jagt voorvalt 2. 1 13.

feq.

— daar van hebben Böting en Tacbart niec
uitvoeriglyk gelproken 2. 1 12. 5

Jakhalfen, zyn eigenclyk Kruis- vollen 1.^,03.«
1 zouden volgens Ludolf het dier Tbos

zyn ibid. B

Jantje <van der Gouiv y een Hottcntot, leert veel
fpraaken T-4j8. a

— — — redeneert zeer wel van de Landbouw

ibid. b
Japanneczen onmenfehelyke gruwzaamheid
omtrent hunne Kinderen 28 a

Ja/minum Atricanum , 2 zoorten 1.298. a

Ja/min Delmm 1.317.«

Javaaniche Varkens, worden befchreven 1. iptf.«
Ichrititmon. ZieMu^shondc
Iehring (JanErn/i) word van den Gouverneur
en den Vaandrig, onafgeloft en in volle ge-
weer zynde, afgerolr. i-5fi> ■&
Jigt, word verdreven door roode Katte- vellen

1. 182 b

wmm» is aan beide geflachten gemeen aan de

Kaap 1.412. h

— « heeft de Schry ver ook gekregen 1.4 13.«

Iltis, een zoort van Wezeltjes i.zox.b

Indiaanfch Geld differeirt van 't Hollandfchc,

hoe veel? z.2f(5. a

Indiaanfche PrinfTen gevangenhuis 1 . 73<3

Ingewanden,\velke de Hottentotten eeteni. 440-

Inkomflen der Heemraaden van Stellenbofch

en Drakenllein, waar die uit voortkoomen z.

21 \.b

■ 1 1 koomeri uit het Vee-geld z.zxt.a

. van elke Watermolen ibid.

■ waar toe zy aangewend t worden ibid. 5

■ der Compagnie aan de Kaap 2.270.«
. waar uit die Jpruiien , en wat naam

zy voeren 2.271.«

Inoogllings-tyd derVcldvruchten 1. 139.«
Infcriptie op den rug van den Leeuwenberg re

zien i.iói.£

— van 't Ziekenhuis aan de Kaap 2.232«

— boven de deur van de Kei k 2.237.^
Jnjecl, aan't welke de Hottentotten eer bewy-

zen i.joo.b./ef.

> deszelfs befchryving ibid.

inlpanning der Oflên aan de Kaap , hoe gefchiedt

1.133 ■*

Initrumcnicn ( A (tronomifchc ) worden induplo
door den Schry ver bedelt 1. 3. b

— worden door Daniel Deutz betaal tibid.
lnlLiumentcn (openbaare) brengen den Secre-
taris veel op 2.288. b feq.

— * der-

REGISTER

— dei zei ver menigvuldige vervaardiging geelt
vci l voi irdcel 2. ii>o. a

Jrmbus jairjiiy Lnu1 i 318.4

Inv - j van de Kaap , hebben veel Ichaapcn

en oflen 1. 145.^

• ' KIen de 100de loop i.yjiï.a

— — oorzaak daar van 1.401.4

— — — 1. , en (cheurbuik ibid. b

— kunnen met het verkoopen van hunne
wynen vee! voordeel oocn 2.2.81.«

— — 1. Li igen hun noodt aan de hooge (,'ollc-
gien 2 2.X y (i

m — worden in hun vorige vryheid gchand-
haafc ibid b

mmmmm moellen voor dezen de onkoltcn van 't
e ueht over hunne ter dood vei wezene llaa-
vcii zelfs betaalen £-*yj fl

^— hebbi n voor dezen heel gemeenzaam mal-
kander bezocht 2. yoi.a

— — /\n hie 1 in door den Gouverneur W. Adr.
n do S el verhindert 2. 502. a

— — aan de Kaap» wie daar door verdaan
-1 n 2. 3 iy a

—— noemen de nieuwe aankomelir.geii uit
1 loiland, Baren ibid.

— — noemen de uit Indic komende Grimmen

ibid. b

— — ontfangen de Vreemdelingen heel wel

ibid.

■— ncemen de zieke Vreemdelingen gaarne in

ibid.

m neemen van Vreemdelingen voor her-

bergin / alle dag de helft mccr> als van Hol-
landers waarom? 2. $20. 4

- können veel geld met logeeren winnen

ibid. I

— — ont haaien de Vreemdelingen wel ibid.

- laaien hunne flaaven-kinders nietdoopen,

waarom ? 2. 321.^

— — hunne vcrontfchuldiging is niet recht-
matig ibid.

— — hunne vcrontfchuldiging is van dcGees-
telyken berkomftig 1 ^22. a

— -* • klaagen hun nood vergeefs aandenGou-
verneur 2.328.4

— klaagen hem dieshalven in Holland en op
Batavia aan ibid. b

" eenige worden gecitcert , houden zjeh

cchier uk vrees voor gevangenis abfent 2.

36: .a

. . . verfehvnen op de volgende Citatien ook
niet 2. 363 a

— . vcrleln ncnop het afgekondigde piaccaat
ook niet 2. 3óf.a

gec.en hun nood in een fmeeklchrift te

kennen ibid.
verwachten met fmerte den nieuwen

Gouverneur 2. 392.4

Inzouten , daar toe deugt het Kaapfche zout

niet 1. jfo.£

yobannes T. Koning van Portugaal , geeft het

Voorgebergte van de Kaap de Goede Hoop |

dezen na 1, , -

I . , daal de uilen me Je by malkandei

ncn worden, hoc 'er uit ziet 1. 134 /

JoMS, Vin welken vilchhyingellokt is 1.237 ,i

1 . 244 b
Jooden, met deze koomen de Hottentotten o-

vereen 1.410.4

zyn zonder twy fel der Hottentotten Voor-

011 Iers ge wee II j.400.^

eenige giflingen daar over ibid.

zyn na alle gedachten nochmaabder Hot-
tentotten Voorouders gewceft i.pi .^

, hen is menigmaal van Godt verboden

•ut te gebruiken, waarom? z.f.i.u

Joode- llecncn 1.27Ó.4

Joofltvberg, deszelfi benaaraing i.ioH.b

-** ■ heeft (bboone Landeryen ibid.

Irlitzen, zyn bekende viflehen i.i+o.a

Juniperus vulgaris, gemeene Genevciboom 1.

318.4
— — zy zyn noch raar aan de K :ip ibid.

Juflitie, werd op 't (ehip gehouden 1.27.4

Jtt/iitte-RaaÓ , is 't tweede Collcgie 2.1014

beftaat uit p Perloonen ibid.

— — — de Leden daar van zyn meeft dezelve,

die den Raad van Politie unmaaken ibid.

daar by is in Cnmineele of hals-zaaken

de Fiskaal of Land- droit aanklager ibid. b

daar in worden ook drie Bui germcefters

getrokken, wanneer en waarom ? ibid.

is de hoogtte Rechtbank aan de Kaap

i-ipz.5

■ van deze kan men appelleer en > waar? ibid.

■ de Leden daar van trekken voor hunne

moeite geen belooning als de Lere ifod.

* zit in 't gemeen op donderdag 1. 104.^

zit op zaturdag, als 'er Executie gedaan

word iüjm

K.

beilag genomen

Kaaßok (Jan) Afllager by alle Boelhuifen 1.

loi.b

• maakc zich zoek door verwaarloozing
vanzynampt 2.202.4

. moet aan den Curator ad Ittes veele dui-

zenden betaalen© ibid.

word weder te rug gezonden ibid.

zyn Perfoon en goederen worden in
genomen dul. a b

* hem word een AdjunEl toegevoegt ibid. b
• zynent wegen worden zommige ge-
noodzaakt tweemaal te betaalen 2 203.«

zyn Credit is t'ecncmaal verloren ibid.

Kaauw, word niet veel geacht 1.213. ^

■ waar dezelve zich onthouJt ibid.

■ wat haar kolt is ïbii.

kan n>en licht leeren klappen iïid.

Kajium is , of Indiaan fi he Goudboom 1318 a
Kazfebeiyringyccn gewas van Madagafcar 1 3 1 8.4

Vvv 2 Ka-

REGISTER.

Kajuit-wachters ampt op't Schip, l.lf. b

Kakkerlakken , können by dag niet zien i .

z6j. b
. Zyn gcvaarlyke vyanden van lin-
nen ïbid-
u) zyn Landgoed word befchre-
ven i.iof.a

— ■ hoc hy daar aan g. komen is ibid. b

_ licm word verboden niet meer te pre-

diken z.^z. h

■ heeft nieuwe maar flechte leden van
den Kerkenraad verkoren z. ^96. b

— — mengt zich in de zaak der Diakenen ,
tegen Ie ßcueq 2.397. £

- brengt 2 Attejlalien voor den dag, die

hem vanden Kerkenraad verleent waren ibid.

■ had dezelve op geen loflyke wyze ver-
teil 1. 598. h

Kalecutfche Haanen en Hennen , zyn bekend

i.zop. a i.ziz.b
Kalk , word uit oefier- en moflelichulpen gebrand

1. 219. a
Kalk-Baay, waar die legt, en wie 'er de bezit-
ter af is ? 1.76 a
Ka'k-lteenen, worden aan de Kaap gevonden

1.177. a

Kalven des mannelyken geflachts hebben de

Hottentotten niet gaarne 2. jy . a

■ jonge , bewaaren zy voor ongeluk , hoe?

1. 38. a

mcecen alvorens zuigen eer de Koeyen

melk geeven

1. 141. b

Kamma , een Hottentot , geeft een kenteken

vaneen heilige plaats I-f°4- a

Kanaal of vaart van de Tafelbaay tot aan de Baay

:?,wil Simon van der Stel laaten maaken

1.73 ^

»___ is vergceffchc moeite 1.74.«

K nary-vogels , zyn vcelderhande zoorten aan

dj Kaap 1.209J

Kandel-gras , gelykt wel na Spurrie 1. 137.0

Kaneel, heeft onderfchcide naamen 1.314.«

- deszelfs Boom word befchreven ibid.

Kanu i- wond , is der Hottentotten byzondere

lekkerny 2.68. a

— wad aan de Kaap ihid.

. daar heeft de Schryver zich veel goede

Viicnden met gemaakt 2.6p. a

m. is onder de Hottentotten een gangbaare

ipmanfchap i-Pf. &

ein, heeft grootc achting op het fchip

f.n.d

. des zelfs Lykftaatzie 1.23 £

inen , tv ! 'gelfche, duelleercn en

ider ftraf vry 2 396. a

pitcinen der Hottentotten, moeten alsOvcr-

ltcns of Landvoogden aangemerkt worden

1.481.*

■ of zy de hoogfle Ovci ighcid zyn 1 .

482.«
zyn een Oppcrhcer onderworpen ibid.

■ I unne onderlcheiding van de Oppcr-

heeren 1.483. £

welke Ceremoniën by hunne aanitel-

ling voorvallen ibid.

1 moeten by hunne aanflelling flachten

ibid.
■ genieten niets van hunne Onderdaanen

1.487.«

Kapoenen 1.209. <*

Karpers , zyn tamely k klein aan de Kaap 1 . 240. a

Kaffier van denLand-droften Hcemraaden is al-

tyd de oudfte van deStellenboliche Raad 2.

21 1. b
1 '"— van de Compagnie betaalt het kooien 2.

274. b
Katten, zyn. tamme of wilde i.itiz a

1 1 wilde , waar onder blaauwe , graauwe,
roode >bid. b

■M .i Tyger-bofchkatten, zyn de grootftc
van alle ibid.

Kattendyk ('t Schip) brengt order aan den Gou-
verneur en andere, om naar Holland te ver-
trekken 2. }8j- . b
Kauwoorden, verfcheide zoorten 1. 31 f.*
■ worden van 't fcheepsvolk gegcetcn

ibid.
Keel, quaade , is heel gemeen aan de Kaap 1.

413 a

. daar tegen is een middel tbid.

Keer de Koe , een Schans van hout en aarde aan

deZout-Rivier i.jz.k z.zif.b

— — hier vsn word byna niets meer gezien

l.72.b

Keer- weder, een Berg , waarom zo genaamt?

1. 102. a
T~ grenft aan de Drakenfteinfche Colonie 1.

114. a
Kegel- flakken , worden niet gegeeten 1 . 240. b
" derzelver hoorentjes zyn zeer fraai ibid.

Keizers- kroon of Lelie 1. 319.0

Keizers-Rivier , waarom alzo genaamt word

1. 89. b

waar heen die loopt ibid.

Kenniflc Gods , zoekt de Schryver de Hotten-
totten te leeren 1 . 4^0. b feq.

Kenteken datmennabyde Kaap dcgoedcHoop
is 1.4t. £ ï.^ó.a

Kentekens der boek-letters of boekltaaven , die
in de Hottentotfche fpraak eensklaps moeten
uitgefproken worden v. 421. a

Kerken in Africa zyn'cr drie 2.2jz. b

Kerk j aan de Kaap is'er een ijjid.

daar van heeft Simon van der Stelden grond

gelegt 2.2330

door wicn zy voltooit is ibid.

is meteen dikke muur omringt ibid.

• ■ ■ heeft een Kerkhof om zich ibid. b

deszelfs uitterlyke figuur is achtkantig

2.134'«

____ muur is vry hoog ibid.

heeft een toorenvan middelmatige hoog-
te

de vloer van binnen is mctTichclfleencn

bc-

REGISTER.

bclcidt ibid.

heeft fraayc lloclcn ibid.

— — is niet vcrwulft ibid. b

• heeft 4 pylaarcn die 'tdak draagenj ibid.

— . een 'plajc dak, waarom? ibid.

— is vol van menfehen als'cr ichepen in de
haven leggen t 23 f.»

— — licet": ecn nette Prcdikftocl ibid.

— — rondtom de muur hangen Wapens, ook

7*y n 'c r G ra 1 1 c h i i f t c n ibid. b

—■ — is n^ch onbczoldcrt I ibid.

— heeft zeer veel geld gekort ibid.
•— . isvan 't geld der Diakony gebouwt ibid.
• heeft een Infiriptie boven de deur, tegen

over 't Ziekenhuis o i.i^j.b

Kerk van Stdlenbofcb , zoude vergroot worden

ibid.

•— wegens gebrek van geld word hier toe
een fonds bedacht ibid.

•— daar toe geevcn vecle een vrywillige gif-
te ibid.

— — word vergecten om te vergrootcn z.

Z38. a

•— . na de afbranding word ecrlt weer aan 't
gegevene gedacht ibid.

Ke k van Drakenflein y in-en uitwendig befchre-
vcn 1. 1 ip. b

• . lykt nict minder als een Kerk z. 238. b

Kerkhof aan de Kaap , wie daar op begraven
mag worden zijj.^

»— • op 't zelve worden ook vreemde begra-
ven jfrid.

m— mm hier op is een huisje daar de Korter woont

z.Z34.,ï

Kerkhof, hebben ook de Slaaven en gemeene
bdienden der Compagnie z zjj. b

. der Slaaven en gemeenen is met geen

muur afgefchut . ibid.

Kerken-raad, een Lidt van dezelve neemt zich
de zaak eenes armen mans aan 1. 400. a

_— - die een fmeekfehrift ten zynen behoeve
overgeeft ibid.

_— word troolleloos gehaten ibid. b

^_« (preekt den Schryver aan om deze zaak
te verdedigen z. 401.0

. wat daar oorzaak toe g«geven had ibid.

_— op het Rcplicq van dit Lidt hebben Poulle
en Helot nict können antwoorden ibid. b

— — dit Lidt willen Poulle en Helot dat exem-
plaarlyk zal geftraft worden z.408. a

Kerkenraads Collegie kan gevoeglyk in den al-
gemcenen en byzonderen verdeelt worden z.

xoj.a

Kernmelk, gecven de Hottentotten aan de jon-
ge Kalven of Lammeren z. $<5. b

— — drinken zy ook wel zelfs ibid.

Kern-of Stecnbyters , zyn dè Europeaanfche
gelyk 1. Z14. a

Kerfil-boomen van alderhande zoort 1. 314. b

Kervel die zaad draagt 1. 31 f. a

Ketels- quartier , wat het zy aan Schceps-boord

'1.24. b
II. Deel.

Ketmia Africana , daar van zyn 6 zoortcn. r.

1*8. b

Kevers, hier van /yn vccldcrlcy zoortcn. i.

Zrt}. i

1 maaken een verdrietig gezang 1.264 a

— — wanneer ze zich laaten zien 1 ibid.

- onthouden zich op de Elzen - boomen.

■ l.b
ver, een byzondcre zoort , die de Hot!
totten ccitn i.j

— — deszelfs geftalte ibid.

— - gelyktnictna de Lun.pcaanfchc ton

ibid.

- op wat manier de Hottentotten die ecten

ibid. b ftq.
— — hunne dankbaarheid jegens de zelve j.

f01- *

- word met offeren ge- eert ibid.

toont cenen heiligen aan ibid. b

— — — ook een heilige Vrouw aan i.foz a
willen de Hottentotten met vangen laa-
ten um a h

brengt hen ongeluk als 'tfgedoodt word

Keuken in den Tuin aan de Kaap is groot en

fehoon 2.247. a

Keuken-vruchten, wanneer gezaait werden 1.

— . — worden verplant ibid.

— — worden zeer aangenaam van fmaak ibid. b
Keuken-gereedfchap der Hottentotten, waarin
beftaat z.ói.b.feq.

Keur-boom, word befchreven 1. 307. b

draagt vrucht 1.30S. a

heeft goed Hout ibid.

Kikvorfchen , können niet leevcm in alle wate-
ren ,. ,8j. a

Kina (Elias) word in arreit gezet z. tfob

Kind, dood, veroorzaakt by de Hottentotten

groote droefheid aan de Vader en Moeder.

z. 4. a

■""-" word aanftonts begraven ibid.

Kind, levend , wafl'chen zymet verfchekoe-

drek ibid. a.b

'eggen zy zo vuil en ongereinigt

op een Kros ibid. B

word met zachte vyge bladen ge-

fmcert, waarom? ibid.

naderhand ook met gcfmolten

fchaapvet of boter z. r. a

. — . oorzaak van dit fmeeren ibid.

■ word ten laat ften met Buchu be-

ilrooit ibid.

~~— of 't zelve door de kragt van deze

dingen in 't leeven kan bly ven ibid. h

Kinderen , zyn overvloedig aan de Kaap 1.6 l.b

z. 300. a

wat hier van de oorzaak zy 1. 390. a

krygen hier geen pap ibid. B

groejen zeer vonrfpoedig 1 30z. «

worden gevaarlyk krank als zy tanden

krygen ibid.

X x x mm krygen

REGISTER.

_ kryen na de tanden dikwils een beroerte
; ° ibid.

__- zyn de vruchten niet ongezond en fcha-

delvk «• W b

__ . aan de Hottentottinnen toevertrouwt,

worden door haar wel in acht genomen i.

439. £
, zwakke of fterkc , worden Zondag na

Je geboorte gedoopt £• 3°^- a
v-orden dikwils eerfl: een maand nade. ge-
boorte gedoopt, waarom ? ibid h
hebben door des Predikers fchu d d* a

doop niet können ontvaogen ibid.

. moeften , te gelyk met alle andere k,i-

kelyke verrichtingen , wichten ibid. feq.
, hebben een gocu nutuurlyk verltand z

3I5>- '
Kinderen der Hottentotten, worden flecht in

acht genomen. 1-44f- ^

— ex concubitu cum Chrijtiano voortgcteelt ,

of die gedoodt worden 2. 1 3 £

. hec tegendeel word door voorbeelden

beweczen ibid.

, kleine, voor zulke moeten de Moeders

zorgen z.zS.b

blyven altyd by de Moeder 2. ip. a

ken

— — draagen de Hottentottinnen op de rug 2

JO.£

Kinderdoop der Europeaanen , Plechtigheden
daar by voorvallende 2.}oy *

Kinds Vader heefc weinig of geen onkolkn by
den doop zynes kinds 2.311«

Kinder- pokjes, worden aan de Kaap weinig
geacht 1. 392 a

— het kenteken der zelver is hoofdpyn 1 .

395*

— zyn op Batavia gevaarlyk ibid

— Melcb Leydikkers getuigenis daar van ibid,
Kinder- lucht, is by de Hottentotten zeer

flecht z.2.vb

is by die der Europeaanen niet te vcr-

n 2. y. a

word van de mcelle Ouder^ verwaar-

>it 2.317.0

Kindei-ziektens , zvn niet gevaarlyk aan de

K.inp 1 3<_>i b

ltok, draagen de Hottentotten 111 de hand

*, 47 a

— waai zvdie vanmaaken en bereiden ibid.

— — — geeft het Yz.r in hardighcid niet veel

toe ibid.

— — - gebruiken zy tot vechten en afweeren

ibid.
gfchrift der Borgers tegen den Heer van

2. 119 a

• > dit hebben vccle wederroepen, uit izc

van 1 nis i. Hf.b.Jcq.

Ktander. /.ie K-ircn worm.

pmut , heefe flechte gebouwen 2. zfo.a

— — levert veel hooi ibid.

Klaver, witte 1. ^ 16. a

dei j (ouentotten zyn gering, en be-

dekken 't weinigfte gedeelte des lichaam*: 2.

43- »
Kley of leem-aarde der Zoutpanncn 1 . 348. a

Klim, Indiaan(che 1.315-.«

Klip (groote) in de Baay Falzo i.9!$.a

Kippen onder water by Braz.il , Abrolbos ge-
raamt I. 37. b Jtq.
— — zyn zeer gevaarlyk te pafféeren 1.38.«
Kli} kouzen, een zoorc van groote Zee-mofle-
len 1. 240. a

— hebben vafl en zwaar vleefch, dog goed
van (maak ibid.

— — van haare fchulpen word kalk gebrande

ibid.
Klip-vifichen,0waarom zy zo genaamt worden

1.241.3

— hoe zy 'er uic zien ibid.
— — zyn een halve voet lang HU.
— — hebben lekker en mals vleefch ibid.

— — vangen en verkoopen de Hottentotten
z er veel 2. 117. b

moogen zy zelve niet eeten 2. 1 iS. a

Klok, is 'er op ydcr Schip een 1 . 24. a

— word by vcele gelegentheden geluide

ibid.
Klokken, worden aan de Kaap by begravenif-

fen niet geluidt 2. 314. a

Klokskens, Afrikaanfche, hier van zyn 8.zpor-

ten 1. zpo. b

Kloof, opzulkecne heeft de Schryvereengan-

fche nacht moeten blyven 1. 334.-1

— tuflchen den Tafel- en Windberg , word
befchreven 1. 376. b

Knupkoek , een Hottentot , word door eeu Eu-
ropeaanlche Vrouw van een ongewoone ziek-
te goneezen 1 . f17. b. feq.

Knegten by de boeren moeten hunne transpor-
tendoor hunne nieuwe Heeren betaalen laaten

2. 2f7. b

— die in loning genomen worden, moeten
cerfl hunne dimtjjle van den Gouverneur heb-
ben ivib.fiq.

Knoflook, Afrikaanfche 1. 2S'f. a

— Europeaanlche 1. 3(1 b
Knoilooks-kraal, daar moeft de Schryvcr 24.

uuren wacliten 1. 334. b

Knorhaanen, een zoort van klip-viflehen \.

471. b
Knorhaan en knorhen,- een zoort van wilde

hoenders 1. 213. a

— - zyn andere vogels hinderlyk ibid.

Kocbaquas- Natie, is niet zeer voJcryk 1.4(11.«
— — waar zy hun vcrblyf hebben ibid.

— — onder hen hebben zich de Europeaanen

al vall geftelt ibid.

— hebben noch 't meelïe van hun Land in
't bezit ibid.

— by hen worden de belle zoutpannen ge-
vonden

aldaar is een wacht geftelt ibid,

— hebben gebrek aan zoet water ibid.
Koe-bei g, waar die legt 1. -8. a

— - is

REGISTER.

— — is ij vruchtbaar niet als de Tygcr-bug

— — heeft gebrek aan goed watCT ibid.

Koejco-, laaten haare melk niet licht feineren

I. t ;i.
— — moeten ccrlt de reuk van haark.df lieh-

ben, ak zy melk zullen geeven ibid.

— — moeten by'i melken de acluciilc vuatu

gebonden worden i. 14; .<

— — hebben geen bult ibid.

— — . zyn 'er zeer overvloedig aan de Kaap

Koc-dixk, neemen de Hottentotten nm nicu-
geborene kinderen met af te waffirhen 2.

4 *
Koe-melk, moogen mannen en vrouwen dun-
ken 1. 37. a
Kctfire , daar voor fchclt dcSchryver cen Hot-
tentot uic 1. f27. a
— — die daarom moet anders m dil.
KofFy, is cen middel tegen de dronkenfehap i.

404. b
Kok in 't Ziekenhuis, hcefc een goede wooning

Z. 2.2.8.4

« ■ hecfr zeer veel werk te doen tbid.

1 kookt alles in kopere ketels ibid. b

Koning \an Denemarken, houdt veel van 't

Caapichc water 1.88. b

r.ing van de Schutters , is hy die de Pape-

gaay afïchier, 2. zi8. b

— krygc nevens al 't ingeleide geld nodieen
premie . tbid.

— — moet de Officiers traäeeren ibid.

Konings vifch, is keurlyk van lmaak 1. 471 b

Konkommers, gemecne, zyn aan de Kaap o-
ver loedig 1. if^.a

K "' onthouden zich meed op 't Taxen-

t. i8j. b

^— moogen de Hottentotten niet ecten 2.

r8. a

Kooken, doen ordentelyk by de Hottentotten
d.: Wyven 2. 61. b

Kool, van aldci hinde zoort, groeit zeer over-
vloedig aan de Kaap 1 . 1 ƒ 3 - b

— is aangenaam en mals van fma. k ibid.
— • de witte fluitkool valt zeer groot, en

zyn 'er die ruim 40. ponden zwaar zyn 1.

3'J- l>
Koo^-bricf, word in fchyn gemaakt i.yo. a

Koop brieven, mag niemand als de Secretaris

Politicq vervaardigen 2,.z8i.£

Koóp-.Contraclj tufkhen de Hollanders en de

Guhjemans vernieuwt ' 1. 452. a

Koop en Verkoop van vaw Goc!eren, brengt

de Compagnie jaarlyks veel op zi&i.b

Kooptnanfchappen , gelden veel meer by publy-

ke verkopingen als anders t. 285-. b

— — worden aan de Knp alle by ryksda ilders

verkocht 2. 28.5. a

— der Hottentotten , welke die zyn 2.

P4- feq.
-Koopm.xn (Atöert) verrvkt zich als Secretaris

van de Weeskamer op ccn^flechte wvze 2.

ïoi. a

• • Weduwe moet rtflitutie doen.

tbid. b
Koofmam-A' itii , legt ooft waarts 1.470. £

■ de huiopcaancn hebben 'er zich reeds
neergezet tbid.

— — — » de geftelthei 1 van haar Land, en heeft

it en zoet w. 1 . 47 1. a

koorts, de alkdaagfi he, krvgt de Schryvcr 1.

ir. b

Koortz n . ! etc, dolle en mclancholykc, ont-

der de I.inie 1. iH. a

■ w 'i- en alle andere Zicktcns genaamt
aan de K tap 1. 41 $. b

' rkoude zyn aan de Kaap onbekent 1.

rrti. b
Koperbcrgcn, houden rykclyk koper in zich

1.2-9 b. 1. iHi.b
•• -. : zyn zeer hoog 1.281.^

. können ook wel goud in zich houden

ibid.

Koper, fmclt door de hcete Zonncftraalen uit

de bergen ibid.

— weecen de Hottentotten te fmelten en te
gieten ibid.

Kopere Ringen, draagen de Hottentotten om
de armen en handen z./t'>.b

Kopere Cc hoengespen , cen paar , koftcn vcele het
leeven ifo.«

Koppen, is een algemeene remedie by de Hot-
tentotten 2. 1 5-4. b

• ■ veroorzaakt groote pyn , en hoc 't ge-

fchied 2. 1 5f . b. Jeq.

Koraal-boomcn. Zie Coraal-boornen.

Koraal- klippen. Zie Coraal- klippen.

Koraalcn. Zie Coraalcn.

Koren, bouwen de Inwoonders aan de 24 Ri-
vieren niet 1. izj\ a

— — deszelfs leverantie aan de Compagnie ge-
fchicd, wanneer? i.ijf.rt

— — word gezaait, wanneer? ibid.

■ ryp en tydig ibid. b

treeden de paarden veel beter uit als de

olTen i. 140. b

— aardige manier van 't zelve te zuiveren r.

141. a

— gaat veel verloren, dog word niet geacht
om Jat het te nutte komt ibid. a. b

. moet zo veel gelcvert worden als ydcr

aangeeft 2. 173. b

— word jaarlyks zeer veel gebouwt 2.

274. b
___— 1 zeer veel geconfumcert 2.

tjf. a

— de aafgaande en aankomende khepen
necmen ook veel weg il;:.

Koren, Indiaanleh Turkfch l.^XJ.a

K u en brood enZaai-korcn gecven geen tiende

1. 142a
Koren- hoopen of m veen , heg^n onder den blo-
ten hemel . 1. \yj.a
X x x 2 — wor-

REGISTER.

. worden toegedekt ibid. b

Koren- maajers, zyn de Hottentotten 1.13p.«
Koren-fchuuren, heeft men 'er niet nod.g i.

139. b

Korcn-varkent jes , fioe zy 'er uitzien i . 1 87. b
_ hoe zy gevangen worden ibid.

Koren- wormen, anders Klanders genaamt 1.

2t» 8. b

„ <jcen groote fchade aan 't koren ibid.

— — h.'.are geftalte word befchieven ii'td,
, zvn nict licht te verjaagen of uit te roe-

jen *biä-

Korenbloem, verfcheide zoorten 1.316.4
Koftgeld en Transport betaalt de Schryver 1.

6. b
Koud water aan de Kaap , welke? 1. 88. 0

— is het water in Hottcntotfch Holland 1 .

101. 0

— word het aan de Kaap , wanneer ? 1 .

34 j-. b. feq.
•— de oorzaak hier van 1. 346.4

Koude, moet de Schryver veel uitftaan i.y.b
— — is by Hitland zeer groot i.io.a

■— • maakt den Schryver ziek ibid.

— waarom tegen 't Zuiden geacht word fel-
ler te zyn als tegen 't Noorden 1.44. £

Kouleur van 't Zee -water onder deZonaTorrida

1. 1 3. a
» ■ van "t Caapfche water 1.87.0

■ is wit, helder, en gezond . ibid.

■ » is roodachtig ibid. 1.330.Ä

■ is zwart 1 . 87, * 1 . 3 3 1 . 0
. 1 is verfcheiden 1. 331.0
■■■ derzelver oorfprong .ibid.
■i is gezond om te drinken, als hetfehoon

is ibid. h

■ der aarde in de zoutpanncn 1.348.^
■ van 't regenwater verandert ibid.

.. der wölke des Tafelbergs, welke die

zy I-377-*

■ der Hottentotten of die zwart zy 1.

446. b
< dat wederlcgt word 1. 447. 0

• of die wit zy? ibid.

■ P. Tacbart is daar in bedroogen ibid.
— — is Caltanje-bruin , of liever Koffy-ko-

leur 1.448.Ä

■ de zwarte kouleur der Hottentotten
waar die van daan komt , dewyl ze uit de
natuur zo niet is 2. 44. b

Koufcn , draagen de Hottentotten niet 2. 48. £
Kraajcn, worden zelden tot fpy ze gebruikt 1.

114. 0

Kraal, cen gehcele, maakt anders , wanneer en

op wat wyze 1. f if. I

• bouwt cen nieuw huis in 't midden, en
vu dat het met bloemen 1. ƒ 16. 0

— — flacht cen Os ibid.

• 't vlccfch hier van ceten dcmannen,en
de vrouwen liet nat ibid.b

— laat niets overig tot den morgen, en
maaki zich vrolyk fatf.

- blyft niet lang aan eencnoord geplaitft

2. 68. 0

Kraaien of Dorpen, zyn weinig onder de Suf-
faquas te vinden 1. 464. a

Kraamvrouwen aan de Kaap , baaren niet alle
met groote fmerten 1. 386. I

— — verloflén gemeenlyk in korten tyd ibid.

m. van trillen en beeven, en andere ziek-

tens weeten zy niet af ibid.

m een eenige heeft een zwaaien arbeid ge-

had 1.387.0

■ word door een afdryvend middel geredt

ibid.

■ een zeer jong zynde verbeeldt zich te
zullen Üerven, en niaakt een Teftament

ibid. b
n een eenige is in de kraam geftorven 1.

388. b
« verlaaten heel fpoedig hetbed 1.38p«

. - gaan gaarne ras wederom uit ibid.

— — — doen Ich ielyk haar Kerg- gang ibid b
Kraanvogels, zyn 'er overvloedig aan de Kaap

1.214.0
— — zyn zeer groot ibid.

— — bebben Hecht vleel'ch ibid.b

Krabben, worden befchreven I. 241. a

1 ■ ■ zyn zeer goed ibid.

Krakkeel- zaaken. Zie Raad van kleine Zaa-

ken.
Kreeften, kleine,
groote.

Zie Garnaalen.
Zie Hommers.

Kreupel-hout, deszelfs geftalte 1.308.0

•— • de Barbiers maaken v*an de fchors een

poeder tegens de roode loop ibid. 1.400.5
•— . de Leertouwers gebruiken de fchors ook

om 't leer te bereiden
Kroos, ziet de Schryvei in Zee aiyven 2.

Hf- h
— — zoude op klippen groejen %. 446. a
— — 't gevoelen van Happelius word door den

Schryver beveiligt ibid.

— — de Schryver doet een experiment daar

mede 2. 447. 0

Krop« ganzen 1 . 212.0

■ haare kroppen dienen tot Tabaks- zak-

ken ibid.

Krop-falade 1. 318. b

Krojfeny befmeerde

totten.

, draagen de ryke Hptten-

1.44*. i

•> van Schaape- en Tygervellen hangen
de Hottentotten om de fchouders 2. 4^. 0
. hoe ze d'cen en d'ander draagen ibid.

■ dienet k voor bedden , en tot
cen kift ibid. 2. f o. 0
— — hoe de wyven het achtergedecltc des
lyfs daar mede bedekken 2. fo. b

■ daar mede bedekken zy ook haare
fchamelheid 1. f tt.a t. fo.b
■ haar grootte en onderfcheidt 2. f 1. 0

deze Kroflen zyn niet ruig en hairig

gelyk de andere, waarom

ibid.
worden met franje omzet ibid.

Kroflen,

REGISTER.

Kroflen, kleine, draagcn de wyven dikwils nie

hov i tl v

. w »rd n wegens de luizen met (lokken

uitgeklopt 2. 66. b

. ■ — daar toe bereiden de I [ottentotten de
vel 2. 8o. a

. — - Hinken zeer, inzonderheid de Leeuwe-
;er-en ai Hen i.Mo b

. fnyden de Hottentotten , en maaken

ze zelfs i. 8 ï. a

. worden zonder naald , gaaren of zyde

te zamen genaait ibid.

■ worden met een (haar of pees genant

ibid. b

Krotcndil, Afrikaanfchc, of ftinkende Kamil-
len i. 202. h

Kruiden , verdaan de Hottentotten tamcly k wel ,
en wecten ze onk te gebruiken i. i f4 b

Kruid-baden voor de Scheurbuik 1. 402. b

Kruinen der Bergen, zyn met fnceuw of hagel

bedekt , wanneer?

346.

can

fen

der

pagpie

a
Kruisbloem , Afnkaanfche , f zoorten 1 ;oo b
Kruis en Munt, is aan de Kaap zj kr.gtig als in
Europa 1.210 b

Kryg voeren de Hottentotten tegen de Euro-
inen 1. 01. b

Kiygs-lill der slttaqtias 1. 470. a

Krygsraad der Borgers , word in twee partyen
verdeelt 2. 254. b

verfchcelt in weinig zaaken van el-

ilid.
is van Simon van do Stel aangeftelt 2.

21 f. a
heeft magt om de onwillige te ftraf-

ibid,
JcPrefidcnt is een bediende derCom-

ibid.
beftaat uit i7Perfooncn ibid.

■ word niet verandert 2. 21 f, b
. ftraft nllcenlyk inde beurs 2. 2.16. b
Kudde Vee, iiby yderDorp of Kraal maareen

2. 34. a

■ ■ komt alle de inwoonders tezamen toe,
en word van de armen gewcidt ibid.

1 op wat wyze dezelve vergroot word

ibid.

Knik, een treffelyk Landgoed I i.co. b

Kuilen, diepe ronde , daar in vangen de Hot-
tentotten grootc wilde dieren 2. 1 14. b

Kullcrofs , daar mede bedekken de Hottentotten
hunne fchamelhe id 2.48.«

■ hangt aan twee riemen ibid.
m met welke 't boven de heupen valt ge-
bonden word ibid.

Kutjchines, een Madagafcars gewas 1.318 b
Kyk-uit) aan de Zout -Rivier, een buitenwerk

2. Ztf.b

L.

Latluc* vulgaris , Krnp- ialade , enz.
Lamia. Zie Vifch-hond
II. Deel.

1.318. h

Lammeren , werpen de Schaapen tweern:-.

1. 14} a 2

vaaren ' ntottci

t.

b

een
Land, word van 't fchip S andhor fi o

— 't zelve word voor frwidat en .
houden 1. 4 . /%

— word op 't zien van nieuwe (] 1 cr-

dcr bet wilt il-d.

de Schryver gelooft dat het d : Eil inden
van Maria d'jfgojia en M
weeft ibi

~— ■ ' heeft een Zuikcrhocd en

Byenkorf gelvk gezien ,'. b

Lands nabyheid können de Zec-varcndc uit ve-
le tekenen bcllinten j. ^ü b. fco.

Land, een iluk, koopen de Hollanders van de
Hottentotten \ 6\.a

— een ander Stuk van Terra du Nat .' koö-
pen de Hollanders " 1 61. b

— aan een yder word 60 morgen om te be-
bouwen gefchonken 1 6;. 5

1 aan de Kaap is bergachtig 1 61. b

—————— is zeer vruchtbaar 1 63 a

— waar in de Hollanders Colonien hebben,
bezichtigt de Schryver 1 -n.B

— — word hoe langs hoe meer aang-, bouwt 1.

74.0

— een (tuk van 1 20 morgen word aan Jan
Hertog gegeven 1.99 a

— — 't zelve verkoopt ny aan van der Stel ibid.

— - P. de Meycr verzoekt een ïtuk land op

aanraaden dei S^hrvvers 1. 103.«

— word tot Wynbergcn en Tuinen be-
reidt 1. 132.5

— aan de Kaap is brak 1.37-2. 5

hebben de Hottentotten verkocht om

Tabak te hebben 2. Gl .a

— heeft Simon van der Stel onder de In-
woon Jcrs verdeelt 2. 1S2 b

Land-bouw, eerde,. wanneer aan de Kaap be-
gonnen is i.ói.a

Land-bouw, wanneer aan de Kaap zyn aan-
vang neemt i.iif.a

Land bemeltcn of bedongen, wanneer dit ge-
fchiedt lllS a

— beploegen, wanneer gefchiedt i'id.

— wanneer de Veldvruchtcn moeten afge-
fneden worden ibid. b

—— vruchten zyn vry van tiende, behalven
't koren 1. 142.«

Land-bouw, brengt de Inwoonders aan de
Kaap 't meefte op 2. 272.5. feq.

Land droit , word Johannes Stórrenberg 1 . ^4. a

— daar mede wenlchen de Borgers hem ge-
luk tbtd.

— de ecrlle,doorwien aangcltelt is i.jy.a

2. zoo a

• — — vangt cenigc moctwilüge Mi-

troofen 1. jy.a feq.

— — dezelve echaf peeren . b

Vyy — zy

REG

worden met yver wederom

I S T E R.

nage-
ibid.

zy

vorfch:

— de Fiskaal raakt in twifl met den Land-

droft «-«O;*

- dit word van den Raad van Politie bcfliit

ibid.
— — de gevangene worden geexecuteert i-

bid. h
dreigt de nalatige in 't betaalen met exe-
cutie Ï.Z14.«

— Jan StorenbcrgAtZQ wil de menfehen pp 't
land noodzaaken, het getuigenis-fchrift ten
behoeve van Van der Stellt tekenen 2.114.^

— wil Adam Tas zyn dood- vonnis maaken

z. ]f6.b

ontzegelt alles in zyn huis wederom alleen

i.$6i.5

' ■ vervolgt de o vluchtelingen fcherpelyk

z. 380.*

— verklaagt Van da Heide op nieuws by den
Gouverneur ibid.

Landdroften, worden alle gefpecificeert , van
den aanvang tot op des Schryvers vertrek z.

ZlO.

Landgoed van Jan Mulder , deszelfs voortreffe-

lykheid 1.117.5

— — deszdfs vermakelyke Tuin ibid.

■ ruiflehende bron-water ibid.

konftige Vyvcr ibid.

vermakelyk Lufthuisje 1 . 1 1 8.«

konftige Berg en aangenaame

Grotte ibid.

> van JVillemvan Zeyl, deszelfs ßtuatie 1.

119. £
1 van Petrus Kalden , zynde wel gelegen en

profytelyk I. iof. a

Landgoederen in de Tygerbergen , zyn profy-
telyk I. 76. b
. in 't Stellenboflche Diftrict, zyn ver-
makelyk 1. tor.«

• zyn aldaar ook voordeelig ibid. b

hngs de Stellenboflche Rivier zyn tref-

klyk ibid.

• in 't eerfte Drakenftcinfchc Diftrift 1.

Hf. b

of zy malkander te na leggen 1 . 1 io\ a

Landen is 't in de Haven du Braye bezwaarlyk,

waarom ? l. 2.1. a

Landing zoude bezwaarlyk voor een vreemde

vyand aan de Kaap te doen Zyn 1. 45-0. b

Land -fchildpaddcn, worden bclchrcven 1. lyf.b

Lange Peper 1. $13. a

Lang- tong, een Vogel 1. 2.17. a

Lap vel, bedekt der Hottcntottinncn fcha-

melheid 1. ei», a

1 ' 'o of breedte van 't Voorgebergte van

de ' il, 6f.b

vcrfchcidc gevoelens daar omtrent 'ibid.

wmd net bepaalt 166a

ly ivicr, weke 1. loz. b

beeft em goeden oort om te viflehen 1.

103. a

van Bremen, vertrekt naar
1.431*

Laurens ( Jan )
Holland

Laurus Africana^ Afrikaanfchc Laurierboom,
z zoorten 1. 2y8. £

— — nobilis five Indica, Indiaanfche Laurier-
boom 1. 3 ,8. b

Laurifolia Africana , word zwarte Paft ge-
naamt 1. 1538. b

Leem of kley- aarde der Zoutpannen 1 . 348.«

. is vet en dicht ibid.

Leeuw, is de Koning onder de wilde dieren

1. 183.5

— — zyne voortrcffelyke eigenfehappen ibid.

- ■ ■ ■ knokken of beenen zyn digt en
majjif 1. 184. a

■-— *— dienen tot vuurftenen ibid.

doodt alles met cenen flag ibid.

• ilaat een foldaat op defchildwachtdood

ibid. b

- dood een Os en gaat met hem voort ibid.
— . _ geeft gewifie tekens zyner grimmigheid

ibid.

— word op een zonderlinge manier door-
fchoten 1. 105

■ twee menfehen worden wonderbaarlyk

geredc i. ïSf. a

— — word op een menfeh leggende doodge-
fchoten ibid.

— — kan iemand te paard zittende niet ont-
wyken ibii.

■— — kan verjaagt worden , hoe en wanneer?

ibid.

— — kan by nacht gekent worden ibid. b
— — brengt een fchildwacht om i.^6f.a

1 zyne nabyheid brengen de offen en j aar-
den aan den dag ilid.

• draagt den foldaat weg,en brengt hem in

zekerheid ibid.

— daar van een fchriftelyk bericht, dat aan
den Schry ver mede gedeelt is ibid.b

—— dit dier word door de Hottentotten ge-
dood 1. 4f)ó. a,

Leeuwen, de Schryver is 'er é van elf [bezocht
geworden 1. iz8. b

Leeuwen üogen fchynen by nacht als twee
lichten 1. i8f.5

— — vlcefch is redelyk goed om te eetcn ibid.

Leeuwenberg, deszelfs ßtuatie i.8j.«

— — waarom alzo genaamt word ibid.

■ — . daar word een Leeuw doodgefchoten

ibid.

—~ daar op is een wacht-huisjc en een wacht

ibid. b

— — oorzaak hier van ibid.

— — daar op word een ftuk gefchut losgc-
brandt, en een vlag opgeftoken, als 'er een
fchip aankomt ibid.

— achter dezelve is een fchoonc vlakte 1 . 84.5
— — daar is ook een fchans gewceft 1. 8f. a
Leeuwen-hoofd, van 't zelve word een (luie

kanon gcloit, als 'er een fchip gezien word

1.47.5
Lecu-

REGISTER

Lecuwcnkkcn of Lerchen, zyn aan de Kaap

niet overvloedig i. 214 b

Lelie of Keizers- kroon i. Jip. a

Lengte van de Kaap de goede Hoop, word <>n-

derfcheidentlyk bepaalt i.66.a ftq.

— — word b' paalt i.6X.<

-— de nuttigheid daar van ibttl.

Lei/mms paennis sl/ricanus j. 2</y. a

Lepelaar, een Vogel, vreet flangen enz. i.

ii4- £

■ zyn vlccfch word niet gegeten i.tif.a

Lepels der Hottentotten ,waar die van gemaakt

worden l. 6j 6

Leucvium Africanum-, Afrikaanfche Stokviolie-

ren, 3 zoorten 1 29p. .;

Leven, ten ecuwig, geloovcn de Hottentotten

I. f24. b
■— — zy bekennen zulks aan den Schryver 1.

rif.*
Levens- gevaar, daar in is de Schryver 1. 89 b
Levens- manier der flaavcn, word bcfchieven 1.

JPf a

Leveraar der graancn , moet bewyzen dat hy

iets ot niet aan de Compagnie l'chuldig is

1. 174. a
. ontvangt zyne betaling by den Kaiïier

ibid. h

Levering van 't koren aan de Compagnie ge-

fehiedt, wanneer? 1 ijf,<»

Leviitban, of met de Rhinoccros daar voor kan

gehouden worden 1. 192. b

Lu hrgelovigheid der Hottentotten 1. f28. b

■ een voorbeeld daar af 1. $19.(1

Li is- afzetting by de Bruiloften, gefchiedt niet

van de Hottentotfche wyven 2. 10. a

-— — aan de vingers , gefchiedt by de Hotten-

tottinnen 2. 1 f8. a

— — Buevings rcdeneering daar van word we-

dalcgt ibid.

— — of 't een teken van Adel is ibid. b

' dit word w.-. erlege ibid.

— — Vogtis mening w>rd we lerlegt z.ifp.a

' Boevmgs andere meening word wederlcgt

ibid. b

. P. Tacbarts meening is de befte z 160. *

. . dit word door den schryver opgcheldert

ibid.

gefchiedt telkens op nieuw als zy weder

trouwen ibid. a b

Lier-vifch I. 471. b

Lilio-Narctjfus Africsnus, Afrikaanfche Narcif-
fe 1. 299. a

Lilium five Corona, imperi.üis 1. 3 1 9. 0

Limoenen en Sinas-Appelen, waar de befte zyn

1. 157. b
Limoen-boom, zoete en zuure 1. 319. i

Linie pafTeeert de Schryver 1. 30. a

m— of die 180 mylcn breed geacht word 1,

31. a

.— _ of daar een roodachrige fchadelyke regen

valt ibid.

— of de luizen daar fterven ibid. 6

Lin/r, Afrikaanfche Lombaarfchc, 4 zoortcn

1. ipi. b

Lin/ -Ui- ICO, zyn vji verfcbeidc koulcurcn

I. zy6. a
Lof der Hott« ntotten 1, m.b

J.vwhu { J'. I > inciicus) begsat een onlioflyk-
ln 1 1 op des Schryver« fenip 1 . i6.bfeq.

— is een Moor van 11 aaven afkomftig 1.

i7.a
— - word Pauoor van de Parochie in Porto
du Br iyi, waarom? ibid.

— — danll op een aardige manier ibid.

— — onthaalt den Schryver met andere Offi-
cieren zeei wel ibid. b

— 7.) iie Bibliotheek ibid.
~— — ib in der d lad duik!) aar en zeer mild ibid.

— toont den Schryver vcele gewaden en
cigenlchappcn van dit hilandt ibid.

Longitudo van de Kaap. Zie Lengte.
Lood-eiti, word aan de Kaap gevonden 1.

1-0. b

Loon die de Hottentotfche Doctors en Gee-

ftelyken ontvangen 1.487.4

— des ouden Heers by de uitfnyding van
een ïejlicul 1 . ^09. b

— - den Hottentotten voor uit gegeven,

maakt ze vly tig en willig z.izi.b

— •— des Raads van Politie en deszelfs leden

2 191. a
in Looning manen , wat betekent z.zfi.a

— . de wyzc op welke zulks gefchiedt *.

Loopcn, konnende Hottentotten zeer fnel 2 .

— daar van worden verfcheide
aangeroert

— of 't van het fmeeren komt

— dit word wcderfproken

— waare ookzaak daar van
Loots-mannetjcs ,

\0\.b

oorzaaken

ibtd.

1-44?
ibid. b
ibid. feq.

waarom zo genoemt ?

141. b
" dcrzclver geftaltc ibid.

•m verbaten den Hay als hy gevangen is

tbid. a
m zy worden zelden gevangen ibid.

Lotus Africana , 2 zoorten 1 . ipo. a

Louw (Jacobus) word eerftelyk in de hoofdwacht
gezet z.-tfj.b.feq.

_ __ zit naderhand jaar endagop een bolwerk,
dewylhy des Gouverneurs zin niet wilde doen

:. 3f8. a

• deze neemt hem een fluk land af , en

geeft het zyn broeder ibid.

—— verandert echter daarom niet van gedach-
ten tbid.
Lucht , of die onder de Linie zo ongezond is
dat'cr de luizen van fterven 1. 32. b

aan de Kaap, is des 'Zomers helder en zui-
ver 1. 34f. i

is gezond en zeer heet ibid.

is in de winter zwaar en betrokken tbid.

hindert de Zonne te zien ibid.

V y y 2 ~ is

REGISTER.

— • is zeer ongezond i. 54<5. «

zuivei e, verhindert veele ziektens i . 40 r. «

Luchten aan de Kaap , koomen met de Euro-

peaanfche over een 1.187. «

- vindt men ook in Duitfchland ibid.
Luchten van roodeWyn, gefchiedt met mus-

kate nooten 1. ifo. b

Ludulfs meening van de Hottentotfche Spraak

1.428.7*«.

. van de Af rikaanfche Regeering

1.481. b

Luipaarden of Pantherdieren, zyn twederley

zoorten 1. 186. «

» zyn van de Tygers onderfcheiden ibid.

— — zyn groote vyanden van de menfehen

ibid.

■ doen veel fchade onder de fermpen

ibid. b
< worden doodgefchoten ibid.

1 vleefch is zeer gezond ibid.

Luizen, of die onder de Linie degens de on-
gezonde lucht fterven 1.51. h

■ hebben de Europeaanen aän de Kaap niet

1.Z64.&

» -■ — de Hottentotten zo veel te

meer ibid. 2. 66. b

■ - vreeten de Hottentotten op 1. 264. £

2. 06. b
» kloppen zy met flokken uit hunne

Kroflèn i. 66. b

- Tacbart en Boevings getuigenis hier van

ibid. feq.
Luneburgfcbe Mathematici , worden van den

Schryver bezocht 1. 4. £

Luy, zyn de Hottentotten om voor zich zelfs

te arbeiden 1.440.«. 2. fp.b. 2. 121

Luyheid en ledigheid is der Hottentotten groot-

ile gebrek 2 . 1 20. b

• is ook wel by ecnige Chriftenen te vin-
den z. izi. b

Lyclmis Africana, Afrikaanfchejenette 1. 2j>o.«
Lycium'JEihïopïcum ibid. b

Lyf, om 't zelve draagen de Hottentotten ko-
pere of glaze Koraalen z. f4. a
Lyfwacht bekoomen de Hollanders in Porto du
Braya I. 16. «
Lykftaatz'cn der Europeaanen aan de Kaap. 2.

1,12. d

. worden na den ftaat des overledenen ge-

richt ibid. b

. vanden Commandeur Treiters, ibid.feq.

2.42.4.4

• van den Gouverneur van ylffmburg 2.

513. 2.440.«

• van den Gouverneur Simon van der Stel

ibid.

. gemecne, aan de Kaap 2.314.«

I en kuiten veel van bcgraavcn z.iif.b

1 der /< Iver onkuitcn moeten vreemde

dubbeld betaalen 2.320. a

Lyk-biddcr of Aanfprcckcr , gaat alleen voor

'tL\k i-5'4- i

Lyk- drangers, gebruiken de Hottentotten niet
veele 2. 16 j. a

Lynfpinders handwerk, verftaan JcHottentot-
ten « 2.8p. a

Lyilers, of Wyn-trofchel» \.zz\.b

■ zingen lieflyk ibid.

■ 1 worden geichoten, om datzyde drui-
ven vernielen ibid.

1 ■ haar vleefch word in waarde gehouden

ibid.

M.

Maag- ziektens aan de Kaap , zyn licht te her-

flellen 1. 413. a

Maan zoude het gras doen beweegenenkraaken

1. 1 12. b
Maan, is der Hottentotten zichtbaare Godt 1.

4^4 q

m hoe zeldzaam zy die vereeren 1.40$".«

11 als ze nieuw en vol word , zingen en

danfTen zy 24 uuren na malkander tlid.

Maand- ceel , maaken zommige Bedienden van

de Compagnie 2 2f f . «

■ ■ ■ wat het zy, en hoe gemaakt word

ibid.

■■ worden correEl betaak ibid. b

Maandelyke Reiniging is voorfpoedig aan de

Kaap 1.400. a

Maartfe Violen 1. 324. h

■ haar reuk is doordringender als in Eu-
ropa 1. 325*. «

Madagascarfche Slaaven , zyn de talryklte aan

de Kaap 2. 2Ó7. a

Madelieven, Afiikaanfche, 4. zoorten i.2po.«

Magneets-afwyking is aan de Kaap different 1.

68. h

■ word bepaalt en vaftgeflelt ibid. feq.

Mabieuj word zyn Secretary gelloteu 2.

438. a

■ blyft gefufpendeert ibid. h
' word weder aangeflelt 2. 441. £

■ 11 ■ verwondert zich over de goede order
van des Schryvcrs Schriften 2. 442. a

Major ana vulgaris 1 . 3 1 9. a

Malagas , een zeldzaame Watervogel I. 21 f.
». weet behendig devifïchcn te knappen

ibid. b
Malladi Sujptm , een gewas 1 . 3 1 7. «

Malva jifricana , Afiikaanfche Stok-roos 1.

2yp. b

Malus domeßiea, Appelboomcn van verfcheide
zoorten 1.31p.«

__— Cidonia., Quee- appelen

Citria, of Citroen-boom

ibid. 'o

— Limonia^ zuure en zoete Limoen-boom

ibid.

— jirantia Indica &V. zeer groote Indifche
Oranje-boom, Pompelmus genaamt 132 .«

Lufitanicay Sinaas Appelen ibid.

Punica

REGISTER.

— — Punica fixe Granate , Granaat appelboom

ibid.
Man, tot zulk cenen moeten de jonge Hot-

teotoiten eerft gemaakt worden i. f iya

— — zulks word by hen am/tri maaken gc-

noemt 9id.

— — w\ i : en manier van »hinnen m-.iaken, bc-

ßaat in eeoige zeldzaame Ceremoniën ibid.fia.

na 't gedaane werk word de jonge man

geluk gewenfehe i. f 14.4

Manen wjjfj febynen geen paar uit te maa-
ken 1.14.1

■ moeten te zamen voor een buis

zorgen 2.27.0

______ moeten beide voor het Vee

zorg draagert ibid. al

Mannen, hebben byna voor niets te zorgen 1.

if.a

— zvn goede VüTchers ibid.

moeten op dcjngt gaan ibid b

— — hebben in Europa vry wat meer te bc

zorgen ihid.

—— en Wyven, cetcn nooit met malkander

z.zó.b

— ecten 't eeift, het overige blyft voor de

wyven

ibid.

— hchben zulken grooten laft en zorg niet
op zich als de Wyven ibid.

— hebben over al 't Vee te beveclcn 2. 27. b

hoe zy dagelyks gcklcedt gaan 2 4f.tf

— gaan bloots h 1 ibid.

dog als 't regent bedekken zy het ibid.

_-» moogen geen Haaien > Konynen en Var-
kens cetcn 2. yü.a

»_— moogen der Kraamvrouwen fpyzc niet
aanraaken z.iz.a

~—> moogen de Wyven niet carej/eeren zo
lang de vloed duurt ibid.

__— moeren voor het vlccfch zorgen 2. f 8.b

— en Wyven ecten nooit mee malkander,
•waarom? 2.64 a

eetcn zonder een ige acht op den rang te

geeven ibid. b

Manier van ceten der Hottentotten, is overal
cenerley z.ói.a

Manireft word aangcflagen, waar by alle op-
ro.r enz. vei boden word 2. z+f.B/eq.

■ 1 ii hier van word een uittrekzcl gepubli-
ceert 2. $40.

Manifeft word afgelezen en aangeplakt, waar

by de onwillige voor 't Gerecht gedaagt

worden z. ^04.

Mantels, vette en befmeerde, draagen alleen

de ryke Hottentotten i.^yb.Jeg.

Marmalade uit Qucc- peeren gemaakt 1 . i\$.b

Marmer, word Hardltcen genaamt ï.zjf.b

Mxrtinus Bebain , is de waarc vinder van de

Nieuwe Waereld 1.41 8. ^

■ B( wys daar van ibid.
Al.ri.rn Syriacum vel Crcticum, is goed voor

hoofdpyn i.zzob

Mafelen , worden aan de Kaap geheel niet ec-
II. Deel. 6

acht i.$S't.»

der zclver kenteken is hoofdpyn 1.

19
• zyn op H itavia gevaarlyk
Mali, de gioow , van deï Sduyvus fchip
krygt een breuk I.If.J

in de fokke- mail flaat de donder 1.31.0

— — dezelve word afgenomen en een wang

daar tegen gemaakt tb.d.J»

Maftcloozc ichepen worden fpocdig gcrepa-

icert z.z6i.b

Mali wicht, zytl ampt 124 b

Materit, vette, vlout uit de Bergen 1.273.*»
—— is geenjooden-pik ibid.

—— is geen Napbta ibid.

— fchyntcen zoortvanStcen-oly tezyn tbid.

— vcrllrckt tot geneezing der wonden

ibid.
— — word van de Hottentotten het Vee in-
gegeven ibid.
Mathematici in Neurenberg , hoc genaamt
worden 1.4.«
Matroos, eet vi flehen , opblazcrs genaamt 1.

tiB.i

■ dit koll hem het lecven ibid.

Matroofcn verdienen een prefent> als zy 'c

Voorgebeigtc ontdekken I. JóP-^

— — of boocsgi zeilen woonen altyd buiten de

Vefting 2.2fp.£

Matten, maaken de Hottentotten 2.88 b

— — de meefte maaken de wyven ibid.

— hoe zy dezelve maaken ibid.

— worden tot daken der huizen gebruikt

2.8^.0
Mauritius , het Eiland, levert Ambra de Grtsen

Tnpei uit I. *7J-^

MayS) een zoort van koren 1 . 3 17. a

Mebbien, zyn een zoort van Brakken of fpeur-

honden i.iSi.a

— doen den menfehen geen quaad ibid. b

— maaken jagt op alle wilde dieren ibid.

— deelcn van hun roof den menfehen mede

ibid. bfeq.

— zyn byzondere vyanden van de fchaapen

1.182.0

Medicamenten , krvgen de zieke op 't fchip

voor niet I« 22. 0

Medicyn-mceftcrs, welke aan de Kaap zvn 1.

3 ' 88. b

hebben de Hottentotten onder hen 1.

484. b

. dcrzelver wetenfehap en behandeling

tbtd.
-, ■■ zulke worden ook uit andere Krallen ge-
haalt ibid.
— — hoe zy hunne geneesmiddelen bereiden

1. 48 f. a

— laatcn niemand by dcrzelver pneparata
toe ibid.

zyn gelukkig in 't cureeren ibid.

wcetcn aardige voorwendzels te maaken,

als de middelen geen tffett doen ibiJ.

'Lzz Mee!-

REGISTER.

Mccldouw, is fchudelyk voor het koren i.

iJ7- *

befchadigt den Wynllok I.H7-*

Mecningen van driederley Schryvers over de

Hottcntotfchc Spraak I-4i3 *

) fet >;:<J! een Landgoed I. 107. a

Mcer.zvryr.cn, een Vifch Dolfyn-vifch genaamt

1. 230. b
Meeuwen of Meuben, haar verfcheide zoorten

1. zif. b

hebben goede veeren iüd.

lekkere eyeren I. zi6. a

Meezen, vcelderley zoorten i.zió.a

Mclancholy, helpt toe des Schryvers ziekte 1.

io. b

:ntbus Africanus, 3 zoorten i.2qj>.£

Metiffa b r ten fis odore Citri I. 3i0' b

Melken, gefchiedt op een aardige manier by de

Hottentotten 1. 14t- b 2. zf. b

Melk drinken de Hottentotten, als zy defcha-

pen door 'tvuurjaagen I. fij/- b

—— daar van krygen de wyven niets ibid.

■ i. . 1 mag geen droppel verloren gaan

ibid.
— — wat zy daar verder mede doen z. 36. a
Melk-Plant, Afrikaanfche 1. 300. b

Melo HifpanicttS) fpaanfche Meloenen 1.320.^
Meloenen, groejen voortreffelyk aan de Kaap

1. if4- a
Menfchen-vrccters, zyn de Hottentotten niet

I.444J
Mentha, bortenßs crispa, Kruisen Munt I. 310. b
Mergel, legt tulTchen de Berglleenen 1.274.«
Merklint Bericht van de Hottentotfche Spraak

I. 424. a
Mespilus Germanica 1. 320 b

MelTen, weeten de Hottentotten zelve te maa-
ken 2. 63. b

Meybooms ( Hendrik ) vrouw fchelt de vrouw van
JH. Bouman voor een hoer 1. f6. b

— — zy word deswegen verklaagt ibid.

• gelb aft I. fj. a

— de uitvoering van de (traf ibid.
Meiboom (Klaas ) word in hechtenis gezet, maar

ras weder omllagen 2. 3 f f. a

Meyer ( Pieur de ) bloed dikwils uit neus en

mond I. 407. a

word in een donkti gatj gezet, dog door

cenc ziekte daar uit vcrlolt 2. 3 fj. b

Meyeryen op Drakcnfiein 1. iif. b

— — of ze eikmdcr te na leggen i.nö. a
Mezereon, Afrikianfchc, 11 zoorten 1.303.^
Middel, wnar door de Hottentotfche Spraak
zoude können geleert worden 1. 418. b

• dit zocke de Schryvcr te vergeefs
jtig te worden 1. 41p. a

•• waar de Compagnie 't geld van daan

krygt, om de kollen goed te makken aao de

K 1 ip z. zfi.b. fer/.

Middel- winden, uhge/ondert Zuid- Ooft en

Well, insgely ki Zuid- Weil, waa-

nict aan de Kup 1. 345.1a

Mieren, zyn van vierderley zoort 1. zj-p b

■ zyn 'er ook die vleugels hebben en cu-

rieus zyn ibid.

Mineraalen zyn aan de Kaap 1. 270. b

.- worden onderzocht 1.276.Z» fcq,

MineraalWater is het warme Bad, waarom?

1. 337. a
Miros Caftel in 't Land der Chirigriqaas . .

467. b
» daar by is een fchoone Bron ibid.

m heeft byzondere zeldzaamheden ibid.

Misdaaden,«'/7»/»eefe, ftraffen de Hottentotten
zonder uicltel en aanzien van Perzoonen 2.

— welke zodanige zyn ifad.
Mifpelboom, Duitfche, aart zeer welaan de

Kaap 1.320e

Milt, zwaare, natte, koude en dikke , na by
de Kaap ( i.^.b feq.

■— zwaare, is oorzaak dat veel buskruit
verfchoten word 2.447.«

Mill word verbrand aan de 24 Rievieren 1.

\Zf. b

Milt-bakken, heeft men aan de Kaap niet no-
dig i.ifj.«

Moddergat, waarom alzo genaamt word 1.

103. b

Moddergatfch Diftri£t, delTelfs grenflen ibid.

— _. heeft fchoone Landgoederen ibid.

7— water genoeg ibid.

— is zeer vruchtbaar ibid.
— — • de Beekjes hebben noch geen naamen 1.

104 a

— — ' ' loopen dikwils over tbid.

— — - — — hebben geen bruggen ibid.

Moeders, moeten de kinderen een bewys doen,
eeize weer trouwen moogen z.zió.b

— — bewyzen haare kinders zeer veel, om ie-
mand in 't net te krygen ibid.

Moeders , by de Hottentotten, moeten voor
de kleine kinderen zorgen 2. 28. b

— hoe zy de kinderen op de rug draagen,en
de borlt gecven ibid.

Moedwil en baldadigheid van 't Scheepsvolk

van de GeneraleVrede word geftraft 2.417.^

Moerbczien-boom met een zwarte vrucht 1.

321. a
MoeyelykeBerg, waarom alzo genaamt word

1.114J

Molen der Compagnie , binnen dezelve is ten

bequaame Kamer 2.2|8.a

— dezelve komt van den Tafel- berg ibid.
' het water moet door buizen geleid wor-
den ibid.

Molen der Caapfchc Burgers word jaarlyks
verpacht l-7f-a z.zoS.b

— in Hottentotfch Holland is nadeelig r.

102. h

— — op Azenburg t.iop.b

— op Dr.iLenJhi» \.i\f.b
— — in de Simons- Pa/ley 1.118.^

— van

REGISTER.

»— van btcllcnbofch , des zelfs inkomflcn

2. uti
— — van Drakcnflein, des zelfs inkonillcn

ibid.
Molefteenen i. 275-. b

Mollen , zyn twederley nun de Kaap i . 1 87. £
— — hoc zy gevangen worden ibid.

- — mageen Hottentottin niet eeten i.r8.£
Mondelykc Proceflen brengen den Secretaris en
Gcrcc lus-bode veel voordeel aan z.zyo.a
Mondkoit, wat en hoc veel een ieder dagelyks
op 't fchip krygt I. »f . a

Monitoring, gclchicd jaarlyks aan Stcllenbofch

2. 117.^

— aan dj Kaap ibid.
m— gcfchiedt alhier met cenige omltandig-

heden ibid.

— daar by fchictcn de Compagnicn drie
Salvos 1.118 a

— daar toe geeft de Compagnie kruit en
vuurfteenen ibid.

— hoe zu voor dezen gedaan is geworden

ibid

Moord, kan by de Chriftcncn niet zo licht als
by de Hottentotten belet en verboden wor-
den z.iZf.a

Moorddadigheid van eenige weggelopene llaa-
ven word nadrukkelyk geftrafc z.zgz.b

Mooren en Gaffers, hoc zy van malkander on-
derscheiden zyn 1.417.7^.

»— en Hottentotten, of die van malkander
onderlcheiden zyn ibid.

Moorfche flaaf blaali op een Zee- trompet, en

befeKa.imt andere i.ifö.^

:;en Lands, hoe groot ? i.itf.b

Morlhg, zyn de Hottentotten by uitftek 1.

440. a

— zulks fpruit uit hunne luyhcid tbid.
Morin fruclu nigra i.lZl.a
Moffelen, vindt men genoeg in zoet water aan

de Kaap, waar? i.z^.b

Moffel -krabben, worden niet gegeten 1.241.
— — kreeiten ibid.

Mofieibinks- Rivier , waarom zo genaamt

word? i.yS.b

m — - hoe die beftaat i.So.b

■ loopt niet het ganfche jaar door ibid.

— heeft in de zomer brak water ibid.

. loopt een kromme en lange weg i.fti.a

Moffen, verfebcide zoorten 1.2,10«

ten, zyn overal bekent 1.2.66 a

Moujfon, de goede en quaade, wanneer elk aan

de Kaap begint 1. $64. £

— by de goede Mouß'on hebben de Schceps-
luiden niet zonderling! te vreezen ibid.

— - by de quaade Mevffen is 't gevaar groo-
tcr 1. jóy. a

— in de goede Moujfun moeten de Retour-
fchepen aan de Kaap koon:en 1. j6p. a

Muggen , zyn veel erger op Batavia als aan de

Kaap \.z6\.b

— — doen aldaar de ecrlt aankomende vreem-

delingen grooten ovcrlaft

wat hier van de oorzaak zy ' Jeq.

worden aan de Kaap van de wind weg.

gedreven 1.262.0

Muggen- vreet er 1.2.16b

Muilezels, worden aan de Kaap niet veel ge-
bruikt i.i8».£
Muis-hond, zync geltaltc tbid.
—— waar mede hy zieh geneert tbid.
— word gctwyfelt of hy niet cen zoort
van cen \\ 1 z k|c is ibid.
Muizen, zyn vccldcrlcy zoort aan de Knap 1.

ïSj.a
Mulder (Jan) Landdroft, zyne Qualitäten 1.

i iy.b z.2io.<*

— legt een trefft lyke Buitenplaats aan 1.

1 17. b

— de^zels Gebouw, Wynbcrgen en Tuin

ibid.
1 — konftige Vyvcr ibid.

j — vermakelyk Luflhuisje 1. 118. a

konlbgc Berg ibid.

hy is twee. naai Landdroft 2. 210. a

— zyn wys gedrag ibid.

— word om zyne goede hoedanigheden
vervolgt ibid.

— — legt zyn dienft neder 2441.«

Mutier (Johannes) vangt een Kever, dien de Hot-
tentotten goddelyke eer aandoen 1. ƒ02. a

wil het dooden ibid. b

\ word dieshalven van hen gedreigt, en ge-

, beden zulks niet te doen ibid.

\ Munchs (6>org*)Wiflelbrief word den Schryver

niet betaalt 1. f ta

: Murmeldicr, word aan de Kaap Das genoemt,

dog verkeerdelyk 1 . 1 Sp. a

— — heeft goed vlecfch ibid.

— . een flaavenkind vangt 'er veele op een

hftige wyzc Hid.

Mufiek, word op de fchepen dikwils gehoort

1. ij. a

— der Hottentotten is van die der Euro-
peaancn onderfchciden 2 lOf.b

— kan niet wel in vocale enfigurak verdeelt
worden ,bid.

Mufikaale inflrumenten der Hottentotten ibid.

een wo. - m genaamt ibid.

Muskate Nooten worden tot bcreidzel by roo-

de Wyn gebruikt 1. iro. £

Muskei jaat- katten. Zie Biz,am- katten
Mutzen, draagen de Hottentotten als 't regent

_— waar die van gemaakt 7.yn ibid.

— zyn van die der wyven onderfcheiden ;'£/</ /
— - draagen de wy ven het ganfche jaar door

z 48. £

— — worden met twee riemen op 'c hoofd valt

gemaakt z. 4P. a

Myrtus Jfricana, AfrikaanfcheMyrt heboom 1.

Z99- b

communis Italica , Italiaanfche Myrthc-

boom i.iti.s

Z zz 1 Naai-

REGISTER.

N.

Naalden, gebruiken de Hottentotten niet om

hunne Croffin te naajen *• 81. a

Naam van 't Ooft- indifch Schip, daar de Schry-

ver met na de Kaap gevaren is l. 8. b

— — der Hottentotten is onzeker i.^ifh

. - is Nationaal 1.416.0

Nuame GoJs , kan in de Hottentotfche Spraak

niet uicgel'proken woiden I- 4tZ- "

hoe zy die noemen 1 . 40 1 • 3

Naamen van de eeritc Ouders der Hottentotten

1. 4.12.. a

können niet uitgefproken worden ibid. 3

worden] de kinderen van de moeder or

vader gegeven 2.. 10. h

zyn doorgaans van wilde dieren genomen

ibtd.

voorbeelden daar van 2. II. «

Nabyheid des Lands, daar van .maakc her

Scheepsvolk veelegifllngen 1.368. b

Nacht-bloemen, ruikende Aftikaanfche . . 20Ö
Nacht-uilen, worden befchrevcn 1.224. b
■ 1 ii verjaagen de muizen ibid.

Nacht wakers, worden van de Borgers betaalt

2.20p. a
Nachtcgaalen, zyn aan de Kaap niet 1.212.3
Nageboorte, komt doorgaans met het Kind te

gel) k voor den dag 1.386. 3

. hoe de Hottentotten daar mede om-

fpringen 2. 11. a

• waarom zy die begraaven ibid.

Nalatenfchap der Weefen word verkocht , en

't geld in kas gebragt 2. 200. 0

— der veritói vcik'i word wel bezorgt, en
den Errgenaancn ter hand geftelt 1.25.«

— van onbekende blyft aan de Compagnie,
wanneer? i-zf7-

Nalatigheid van 't Scheepsvolk in 't waarnee-

men van zeldzaame gevallen en haare oor-

i.en J-}7f-«

NamafuaSj draagen een iluk blik voor 't voor-
hoofd iffb

■ "■ ' hun manier van kryg te voeren 2.

142.3
N.imaquas, groote en kleine 1.467»

" P. Tacbarts gevoelen van hen tbid.

•• hun Land heeft gebrek van water en

hout ibid. b

' veel wilde dieren , 1.468.«

■ met die beide vechten de Trocqueerders

ibtd.

— bedienen zich daar by van een krygs-
lift ibid.

1 de Huilers moeten hen 't veld laaten,

en niet verlies te rug koeren ibid. b

'ii lui een gezamfchsp aan den

nieuwen Gouverneur 1.460.0

inz i, witte en geclc raapen 1. jü.o

Narcijfus jffrtcanits, Afrikaanfche Narcifie. 1.
zoorten tr,<j. b

■ albus, witte Narciflc 1. jrt.o

Naricht heeft airede de Gouverneur aan de
Kaap van des Schryvers komft 1.40. a

Nafchaje, Afrikaanfche, 2 zoorten 1.302.3

Naflurttum Indium y of Indiaanfche Waterkers

1. 321.0

Nat, krygen/deHotrentotfche Wyven , wan-
neer? I ƒ00. £

Natiën , uit veele Afrikaanfche beftaan de Hot-
tentotten 1. 4*$. a

Navelkruid, Afrikaanfche, f zoorten 1.20t. b

Navel, word by de Hottentotten met eea lee-*
re riem ingehouden 2.12.«

Navelftreng, binden de Hottentotten met een
zenuwe af 2. 1 1 . 3

Na- ween , hebben de Kraamvrouwen zelden
aan de Kaap 1. 588. b

NcrösKafteel 1.161. 0

Net van een Schaap of Os word een Hotten-
tot om den hals gedaan, waarom? i.foi.b

— moet het altyd om denhals draagen, hoe
lang ? ibid.

— — word een zieken om den hals gedaan 1 .

727. a

— — moeten de Hottentotten om den hals draa-
gen, alszy in den rouw zyn 2. 170. b

Neurenburglche Mathematici , worden van den
Schryver bezocht. 1.4.0

Neusdoek, gebruiken de Hottentotten van een
Dafle- of wilde Katte-ftaart 2 47. a

Neufen, breede, hebben de Hottentotten niet
uitdenaart 1.444. £. 2.174.0

Neushoorn. Zie Rhinoccros.

Niel ( Etienne) bejegent een zeldzaam geval 2.

382.3

— — ontfnapt de gevangenis ten twedemaal

ibid.

Niefen, wat de Hottentotten in dat geval
malkander toewenfehen 1.^14 a

Nieuw Land , een Tuin tot keukenkruiden
voor de Schepen i-7f-0 2240.0

«— heeft ook vreemde gewafien 1. 140.0

— deszelfs groote beflaat omtrent 30 mor-
gen land ibid.

Nieuwe Maan met duifternis, ten tyde van de

ongemeene Ebbe en Vlocdt 1 . 361.0

Nieuwe Waereld, wie daar van de Vinder is? 1.

4'i8.3
Nöh , Vader der Hottentotten i . 412. o

Noord-kaper, ziet de Schryver de eerftcmaal

1. 12.0
Noord-kapers, zyn aan de Kaap
■ twee daar van door den

naauwkeurig bezichtigt
— — hunne geilaltc enz

1.243.3

Schryver

1. 144.0

Md.

in diergelykeene heeft Jonas niet gc-

iteken ibid. 3

Noord- Wcftc Wind, jaagt de wolken aan de

K ,ap te zanicn I. 3^8.0

« maakt dat men geen land kan zien ibid.

— brengt

REGISTER.

— — brengt regen en fneeuw ibid.

— waaic zo fterk als de Zuid-Ooflc , cn
duurt alzo lang ibid. b

■— — • bevochtigt cn maakt alles vruchtbaar I.

7,-jo.b
*— veroorzaakt een dikke, onreine cn on-
gezonde lue hr 1.37!.«
Noord- Weite Winden aan de Kaap, wanneer
die w.iaycn 1. 1 b 1. 34f.a
Noorwegen, cen diep in zce (pringi ndc hock i.

~6.a 1.04.Ä
— . Bezitter daar van 1.76.4

Nuttigheid der Winden aan 't Voorgebergte

1 64.«

— van den Landbouw by de Compagnie

1. 1+1.4
Nux Juglaus ßve regia vulgaris , Okkcrnotc boom

I. \zi.b

o.

Obfervatie van den Schryvcr over de Maan
wydloopig befchreven i.fö.ftq.

■ ovcr't Zout en deszelfc natuur encigen-
fchappen , aan den Schryver door een vriend
mede gedcelt >• Jf ?•ƒ*?•

■ over de Ebbe en Vloed, die in z uuren
zevenmaal verandert is 1. 3 f8. feq.

■ byzondere om Handigheden daar by 1.

3fP. b feq.

■ ■ hier door worden alle deoorzaaken niet

: klaart 1. 361. b

Qbfrvat rum, daar toe word het Bolwerk Bu-

1 verkoren I. fi.a

Objlfttlic der ilonden, is zeldzaam by de vrou-
wen aan de Kaap 1 . 40 d. a
Oculeeren en Enten , gelukt wel aan de Kaap 1 .

If6\ b

Oc'jiiium lat i foliant maculatum, velcrispttm, ge-

v lakte of kroefe Bafilicum i.^n.b

Odiquas- Natie , waar die zich ophoud 1 . 464. b

■ heeft met de Sujfaquas een eeuwig ver-
bond tegen de Chirigriquas gemaakt ibid.

Oefiers , moeten met vallend water gezocht

worden 1.229. <a

» haare in- cn uitwendige gedaante ibid.

■ van de fehulpcn word kalk gebrand,
gelyg ook van die der moflclcn ibid.

Oficren, doen de Hottentotten wegens een
Kever t.foi.a

— of twee Schaapen of een Os ibid.
m— wegens dolle Schaapen 1.5-18.^

— zulks duurt 3 dagen ibid.
—— hoe zy zich na de geneezing der fchaapen

gedraagen 1. pp. a

»— als de geneczing kwalyk flaagr, weetcn

zy een voorwendzel ibid.

•— dit Jchync van de Jooden herkomilig

ibid.
b— n* moeten de Hottentotten, eer zy wegens
//. Deel.

cen dood lind wegtrekken 2. i0. „

Officianten by de Hottentotten trekken geen

loon 1. 487. a

Officier, ccnHollandfch, flcrft, en word over

boord g' /.et 2. 446. b

eieren cn ui 't volk maaken zich vrolyk op

't fcfcip 1. 12. a

1 ■ ■■ van de Krygraad der Borgers, hun rang

z. Hf a
— — dei Retour- vloot, begecven zich aan

boord 2.427.0 ja{.

Ojevaars-bek , Afrikaanfche , 12 zoorten 1.

Ipf.b feq.

Oker- geel is de flym in 't Warme Bidt 1 . 3 57.^
Okkcrnootcboom, gemcene 1.321.^

O k a Jlfricana, Afrikaanfche Oly f boom 1.

i-V'J b

— fativa 1. j2i b
Oly-flakkcn, derzelver bcnaaming i.ijq.b
— • worden niet gegeten 1 ijf.a
— — de hoorntjes dienen rot lief hebbery Und»
Olyfanten, wilde, vcrlchrikkcn den Schrver

i . 1 28 a 1 . 3 3 f . a
— — worden wydloopig befchreven i ; 715.

b q.
—— de Ceylonfche worden van andere ge-
groet '• '77 a
— — zyn aan de Kaap grooter als op Ceylon

ibid.
— ■• hebben aan de ftaart lange dikke hairen

ibid. b
— -> worden om hunne zwaare en groote tan-
den van de Europeaanen gefchoten ibid.

— de wyfjes zyn niet zo groot als de man-
netjes 1.178«

— worden gezegt haar Menflrua te heb-
ben , en omjrent het byflaapen flhaamach-
tig te zyn tb:d.

«— na de. ontvangenis draagen zy twee jaa-
ren ibid.

— — mift word voor Tabak gebruikt 1.17p.«
— — zyn in groote menigte op Ceylon ibid,
m—m haar Vyand is de Rhiuoceros i.ipi.£

— de tanden verhandelen de Hottentotten
aan de Portugetzen en Monovtot apen/en z.

S>4*

-—— wat een Europeaan daar 't beft tegen
verruilen kan z.ioo.a

worden van de Hottentotten met ver-
giftige pylen dood gefchoten z.w^.h

Olyfant , treedt Joh. drrtifrecbt , die hem
doorfchicr.cn wilde, dood z. 431.«

Oly fants Rivier 1 . 466. a

Olyfboom, Afiikaanfche i.zop.£

• tamme 1.311.Ä

Onachtzaamheid van 't Scheepsvolk in 't waar-
neemen van zcldzumc gevaljcn en derzelver
oorzaaken i.^jf.a

Onager. Zie Zecora.

Onbekende Europeaanen worden van de Hot-
tentotten lich'clyk bedrogen z.ioi.a

• ■ Slang, word belchrcvcn ï.zfó.a

A a a a — zyne

R E G 1

.— zyra cigenfchappen zyn onbckent
1 ibid. b

Onbillykheid , gruwzaame , door de Hande-
laars den Hottentotten aangedaan 1.460.«

Onderhoud word den Schryver belooft i.z.b

Onderlvf is by de Hottentotten ganfch bloot
J 2.48.«

OnJermeeflcrs in 't Ziekenhuis hebben hun
byzondere wooning z.ziy.b

Onderlcheid der Tuinen i.iyz.bfeq.

. der Wateren aan de Kaap 1. 327.^

. onder de Travad- Winden der Zee, en

de Kaapfche Zuid-Ooite Wind i.ij9-bfeq.

_— tuflehen de Stade en de Veiling van de
Kaap z.zoj.b

Oneenigheid tuflehen den Gouverneur en de
Borgers is lang verborgen gebleven 2.328.«

■ der gemoederen , ontitaat onder de

Burgers, waarom?

2. 348./*?.

Ongeluk , daar voor worden de Schepen door

den Admiraal aan de Kaap gewaarfchouwt

1378.«
Ongemak, ontftaat by de geplante Wynltok-

ken 1.146.^

Ongctrouwt hebben een paar lang te zamen

gclecfc, en opentlyk kinderen geteclt z.

308.
Ongezoute Levensmiddelen bederven dikwils

op Zee l-fya

Onkoften der Compagnie overtreffen de in-

komftcn aan de Kaap i.Zfl.a

— — die op de afgaande en aankomende fche-

pen vallen 2.26f.«

— — wat daar al onder gerekent word ibid.
i— • worden vermeerdert, waar door? ibid. b
•— hoe veel de Compagnie jaarlyks aan de

Kaap uitgeeven moet z.zóp.b

— — en voordeden der Compagnie aan de

Kaap verfcheelen niet veel 2. z86. «

— der geftraftcSlaaven hebben de Inwoon-
ders zelve moeten bctaalen z. 293.«

— — by Bcgraveniflèn aan de Kaap z.^if.b

Onkruidt, word uitgeroeit, wanneer 1. 13 f. a

Onkunde der Hottentotfche Spraak doet geen
nadeel aan den Handel 1.427. £

Onreinighcdcn des Lighaams worden door 't
Zee- water uitgejaagt 1. 332.^

Oubytcn, doen de Hottentotten voor het
trouwen z.zo.b

Onifliging, moet een knegt van den Gouver-
neur hebben ccr'hy zich verhuuren kan 2.

2f8. «

Ontrouwigheid der Compagnie-bediend en , kan
noch wel aan den dag koomen z.z$6b

Onwaarheden , hebben de eerfte Scheepslui-

den anderen op de mouw gefpclt 1 . 374 b

yn of zeere oogen , is een gemcene

in de Kaap 1.409.^

.— is in de zomer erger als anders 1. 410. a

— de patiënten können 't licht niet verdraa-

ibid.
— — tref: ook kleine kinderen ibid.

STER

_ daar tegen is geen zeker middel bekend

ibid. b

. een voornaam vriend ontdekt den Sehr} -

ver een middel ibtd.

Oogen-flang. Zie Schiet-flang.

Oogft-tyd aan de Kaap, is in December 1.

rjf. b
Oogft is jaarlyks overvloedig 1. 138. «

— moet ichielyk waargenomen worden

ibid. b
Oorlog, voeren de Hottottentotten tegen de
Europeaanen 1. 02. b

Oorlogs fraparatien der Hottentotten zyn ge-
ring 2. 130. *
— — aankondiging waar in byhenbeftaat*^/'«'.
— ■ — — ■ is by hen altyd dezelve gèweell

ibid. b

— noodige omftandigheden by hunne Oor-
logen te betrachten 2. 140. «

.. I.» drie oorzaaken daar van ibid.

■ word met eenc Batailie geeindigt ibid. b

■ word doorgaans door de Compagnie ge-

fcheiden z- 141. «

— zy houden geen order in hunne oorlo-
gen 2. 143. a

— — zonder gewichtige oorzaak [oorlogen zy
niet 2. 144. a

Oorringen, draagen de Mannen en wy ven by
de Hottentotten 2. yy. a

__ daar van komt Boeving de waarheid zeer
na ibid.

_ — zyn niet algemeen ibid.

Oorfprong der StellenbolTche Rivier 1. 107.«

der Berg-Rivier 1. iif. b feq .

— van 't Kaapfche water is Jtwedeiley 1.

3*7- è
___ der Hottentotten is onzeker 1.41p.«

___ zy fchynen van de Jooden en oude Afri-
kaanlche Volkeren herkomitig 1. 421. a.

1423«
____ word van andere en hen zelfs bekragtigt

ibtd.
Oortman ( Nicolaas ) wil in den Raad niet (tem-
men, waarom? 2. 367. b
•— — word van Brommert qualyk bejegent 2.

368. a

— zyn bedenkclyke rede in den Raad 2.

36p. *
— . word daar over van van Putten verach-

tclyk gehandelt

2. 370. a

word niet meer in den Raad geroepen

2 372. a
— — tegen hem word een vei klaaring ge-
maakt ibid. b
Oorzaak van de Kaapfche Zuid-oofte Wfrrd,
volgens Cartefius 1. 37p.

— dewaare, welke [I*. 38t. a

— der dwaaling des Schryvers 1.490«

— waarom de Hottentotten den kleinen
Kapitein meer eeren als den grooten 1.49p.«

— — der uitlnyding des Tejiicttls is onzeker 1.

f06. *
— daar

REGISTER.

— daar van zyn veelc gevoelens i. po. i
. de waare ontdekt de Schryver i. fii.

. van 'c ar.'.Un maakcn en 't dooi jaagen der

fchaapen door 't vuur i. fio.

. waardin de Hottentotten de eerftgebo-

rene kinderen mei fchaape vet (meeren 2.4.

, waarom de Wy ven ringen aan de voeten

draagen z.fi.b

, zyn drie, waarom de Hottentotten een

kryg aanvangen 2. 140. a

. welke van die de hoofd zakelykfte 'isibid,

Ootlindiche Compagnie haar aanvang 1 . f o. b

. hoe zy zich in den beginne aan de Kaap

heeft geveftigt tbiJ.

hoc de Colonie aangclegt is \.6i.b

Opftindien hebben de Portugeezen het eer ft op-
gezocht t 174.^

. zy vervolgen hun voorncemen ltandvas-

tig ft. i7f.

. — ■ om het verder te ontdekken worden zy
klcinmocdig 2. ij6. b

— — is onder Johannes de I. ontdekt gewor-
den ibid.
Opblazcr, een vifch , waarom alzo genaamt 1 .

218. 1

, is niet goed om te ceten ibid. b

is byna als een fpeenverken als hy gc-

droogt ij ibid.

. is van iemand gegeten die 'er van geftor-

ven is ibid.

Openbaaring, Goddelyke,is den Hottentotten

onbekent 1. 421. b

Opneeming [generale) hoe genaamt word 1.

141. b

Opperhcer der Hottentotten, heeft flechte

voorrechten > en noch minder inkoomen 1 .

482. b
—_ hun onderfcheid van de Kapiteins 1.

481. J
Opper-meciter, moet op 't fchip voor de zie-
ken in alle dingen zorgen 1. 22. a
Oppcrmccfters wooning aan de Kaap 2. 227. b
m ,. hy moet de Medicamenten verantwoor-
den 2. 230. a
Oprechtigheid der Hottentotten in 't nakoo -
men van hunne Allianticn 1. 4j-o. a
Opfchik der Hottcntotlchc Mannen en vrou-
wen op hoogtvden 1. i(5. a
Öpftanding 'der dooden of zy van de Hotten-
totten gelooft word i.fiz.b
. — 1_ daar van geert een Hottcntot een twy-
felachiig antwoord t.rij.i

^ » \ ei Icheide gevoelens daar over Md,

__ word van hun geloofc, dewyl zy nellen

laj de doodefi wcderkoömen 1 • 524- a

— — geloovcn die iudireel 1 . fif . a

Updéllers", van 't Klangfehrift tracht
lieer van der Stel te ontdekken 2. 341.1

daar toe «dl hem Sturi eufarg helpen om

!■•■-.:

't na te voiTch'én

ibid.

— Adem Tas word daar van verdachtgehou-
den .

ngen van de moer, zyn de Vrouwen aan
de Kaap veel onderworpen 1. 40S.Z

— vorbei . .1 van
— . een aardig voorbeeld in Duitfchland 1.

4op. b
( ipvoedm.' , 1 i veeltyds Ichuld van de boosheid

in verdorvenheid der kinderen 2.3

Opvullen van de \V vu , gelelied zelden u.n de

Kaap I. if 1. a

Oranje boom , 7.ccr grootc Indifche 1 310.1

Oranje- huizen, /.vu met nodig aan de Kaap 1.

Order, generale 9 der Compagnie wegens de
CummiJJie* 2. 279 a

Oreojolutum Africanum 1 . 299. b

Or lammen t wat dat zyn? 2.417.1

Orlammen- tyd is hoog geacht en profytclyk

tb id. b
Ornithogalum Africanum , Veld- ajuin, 3 zoor-
ten 1. 29 v b
Often, hoc veel 'er voor een ploeg gefpanncn
worden 1. 133 1
— — hoe zy te zamen gejokt worden ibid.
— • treeden het koren uit 1. 140.^
— worden van de Hottentotten goed koop
verhandelt 1. 14$. £
-^ hoc de Hottcntoitcn die flachten 2.

87. a
Ofie- Oog , wat voor een wolk het zy i . 37 3. 1
Oßfraga , Been- of Steen-breeker , rooft Schild-
padden i. 208.4
Oud worden de Hottentotten , waarom ? 2.

6t.ee
Oude luiden, met deze leeven de Hottentotten
op een grouwzame wyze 2. itf.a.fcq.

. worden of van wilde dieren opgevre-

ten, of moeten van honger ftervcn ibid.h
i gaat men den ryken als met den armen

ibid.
Ouderdom by de Hottentotten, hoc hoog die
fteigert 1.441.1

Oudbakken volk wat beduidt 2. lóz.- h

Ouders, cerfte, der Hottentotten koomen van
Godt 1.422.Ä

■ als de Hottentotten die flaan , worden
zy met de dood geltraft 1 . f 1 4. %

. vreugde over de geboorte van twee

zoons is ongemeen groot 2. 6.a

— — — moeten gekent worden , als de kinde-
ren zich in den huwelyken ftaat willen be-
geeven i. if.i

. zonder hun weetcn mag geen dochter

zich verloóven ibid. b

- by de Europeaanen, moeten allerhande
Delkateßen by een bruiloft opdoen 2. 307" . a
— bezorgen het belang der kinderen in
tyJelyke goederen 2. 3 16. 1

i verzuimen meeftcndccls de opvoeding

der kinderen 2. 317.1

Ou.lt Heer fnydt den Teflicul uit , en welke be-
loning hy daar voor krygt 1. f09. i

moet

het Anders
Aaaa 2

maakcn

verrichten ,
wan-

H

REGISTER.

waaneer de fchapen dol worden i . f 1 8. B
Oudtte zoon by de Hottentotten, is erfgenaam

van alle nalatenfchap zynes Vaders z. i^S.B
. zyne Broeders moeten hem dienen ibid.

_ Tacharts Getuigenis daar van 2.149.«

Overeeißer, word opcntlyk afgezet 1.398.0
. dit is oorzaak van grooteoneenigheid

1.399.«
Overlopers worden by de Hottentotten na den

oorlog gedoodt *• *47'a

Overvloede van Vee is aan de Kaap 1. 143. £

. van Wynbergen en Wyn 1. 147.

Oxjs bulbefa Jftïcana, 3 zoorten 1.300.«

P.

Paarden, zyn op St. Jago niet te vinden 1. 18.£
zyn uit Perfte aan de Kaap gebragt 1.

73- a
••• zeer overvloedig aan de Kaap ibid. b

I. IP3- i

.. ___»___ 'er zeer goedkoop 1. 73. b

-, worden niet tot den Landbouw gebruikt

1. 133.0
- treeden het koren uit I. 140. «

met deze gaat het beter als met offen ,

waarom? ibid. h

' hoe zy zich gedraagen , als zy de reuk

van een roof-dier krygen 1. 103« «

Paarden, wilde, worden niet tam gemaakt 1.

193. B
Paarde-berg, zyne benaaming I. 108.«

1— is de hoogfte in dit Diltrict ibid. B

Paarde vieefch eeten de Leeuwen zeer gaarne

1. i8f. a

Paarde- voeder, is groen gras en gerft 1. 193. b

Paarde ftal der Compagnie, ftort door den

wind in z.täfi.b

— — de nieuwe, is zeer groot en vierkantig

ibid.
— — heeft een ruime Hooi-zolder ibid.

ibid.

veel wooningen

, beneden ftaan de ontlade Wagens enz.

2.249.^
Paard kefers I. 263. b

Paarel-Berg, deszelfs benaaming 1.120.«

— deszelfs fteenen zyn goede Molen- ftee-
iv n ibid.

Paarcl- Moffelen 1.246.*

Paarel-1"! kken hebben aan de Kaap geen paar-

lcn in zich ibid.

— — hoc zy zuiver gemaakt worden ibid.

— van zulke heeft 'er de Schry ver zeer fraa-
jc gehad 'bid.

— - zyn niet licht te vangen ibid.

Paarcl- viffchen, onder deze rekenen zommigc

de Paarel-flakkcn ibid.

Paailcn, vindt men zelden in de Moffelen I.

276. b
Paauwen, zyn genoeg aan de Kaap 1. 218.0

— der zelver vieefch is zeer hard ibid. t
Paauwe-ftaart, is een ftruik ï. Jif .«
Pacht-Conditien van de Molen aan de Kaap 2..

208. h
worden opentlyk afgelezen *,
27f. bfeq.
worden heymclyk en opent-
lyk overtreden 2.278. 2.280.«
. ■ in . . een exempel daar van in Da-
niel Heufke ibid.
Pacht-geld van Wyn, Brandewyn, Bier en
Tabak, bedraagt jaarlyks hoe veel ? 2. 279. b

feq.

— — — zoude hooger fteigeren, zo de
Conditien geobferveert wierden 2. 28x3. «

— • — — van de Kaapfche Molen , hoe veel ?

2.2C8.£

Pachters worden by Verpachting getracteert,

hoe ? 2. 276. a

Pachter is de meeft biedende ibid B

•— moet twee borgen hebben ibid.

.1 nevens zyne borgen de Pacht-Con-

ditien onderfchryven ibid.

mmmm blyft by den afllag de gene die myn roept

2.277.«
•— • hadden de vorige Gouverneurs maar een

tot yder Pacht ibid.

Pachters, moeften alles van de Compagnie koo-

pen ibid. B

■ krygen dikwils afflag, waarom ? 2.

278.«

■ een voorbeeld daar van ibid. L

■ moogen hunne wyncn duur of goedkoop
van een yder koopen 2. 279. «

Padden , zy n 'er weinig aan de Kaap 1.193.«
Pagger, een byzondere zoort van vifch 1.

24f. «

— — 1 waarom zo genaamt word ibid.

-— — is gevaarlyk te vangen ibid.

'~— heeft goed vieefch ibid.

— — zyn fteek is gevaarlyk ibid.

1 voorbeeld daar van aan een viflcher

ibid. b

Palamit- Rivier 1.471.«

■ zyn oorfprong ibid.
. Viffchen ibid. b

Paling, een zoort van aal, waar gevonden word

I.I03.« I.24f.£

"•"*• houdt zich gaarne in zoet water op ibid.
Palma datlyüfera , Dadelboom 1 . 3 z 1 . £

Pantherdieren. Zie Luipaaaden.
Papaver bortenfe , Mankoop 1. 322. «

Paradys zoude op Ceylon geweefl: zyn 1. 177.«
Particuliere Molens zyn nadeelig voor 't belang
der Compagnie z.zjf.i

— zyn een bewys dat de confumptie aan
iie Kaap ltcrk is ibid.

P 'aße-b\ocm , Ah ikaanfchc 1 . 3 1 f . B

— — » draagt een vrucht die goed om te eeten
is ibid.

Paflinaca fativa i.ztz.a

• • word van de Zeeluiden gegeten ibid.

Patien-

■

REGISTER.

Patienten, worden op't (chip verbonden i.zi.b

P.tiicntcn, worden by de Hottentotten gekopt,

hoc? 1. iff.l

~— moeten daar na een drank inneemen t.

i f 6 a
— — moeten zieh met waim vet laatcn fmet-
ren ibid.

m eindelyk weder gekopt worden ibid.

—— worden allcenlyk op hunnen Ans, en
niet tot Godt gcwcizen z i^r '

— — als 2.y geneezen worden , moeten zy of-
feren ibid. b
■— • als zy derven, maaken de andere cen ys-
ltlyk mnbaar ibid.
Patrouille, word door ran der Stel aangedck ,
om 's nachts ronde te doen z. J4J>.<*
Patryzen, zyn over /loedig aan de Kaap i.

ti&.J
•—— zyn vin0verfeheide koulcur en grootte

ibid.
— — hebben delicaat vleefch i.zip.a

PatfcbOUf wat voor een gewas het is i 317.^
Pecreboom, tamme, van aldcrley zoortcn 1.

Pcgu, ccnHottentot, draagt klederen i.qtó.b
— — leert kezen en bidden ibid.

•— reid naar Indie 1.427.0

~— na zyn wederkomd aan de Kaap, loopt
hy weg tot de zyne ibid.

— voert een aardige rede tot den Gouver-
neur ibid.

«— word Kapitein van zyne Natie ihid.

—— de Schryvcr zoekt hem tot beteregedach-
ten te brengen , dog te vergeefs ibid.

•— — , bezit een groote menigte Vee 1.463.^
Peil (Pieter) pleegt een fchandelyke daad 2.

422. a
Pekt Settangan, een Boom i.xiy b

— deszelfs bloemen ruiken licffelyk ibid.
Pelikaan» pikt zyne bord niet open 1.214.^

■ ■ geneert zich met (langen en moffelen

1. 2if. a
Pcnnemes , daar mede fnyd zich een Predikant

den hals af 1. 108. £

Pens, laaten de Hottentotten naauwlyks half

braaden z.60. b

Peper, Indiaanfche 1. i'ii.b

.— heele, gebruiken de flaaven voor cen

quaade mang 1.41^ b

Pcpcrwortel 1. 313 \b

Pepo Indicus reticulatus , groote Indifche Pepoen

1. 322.0

■ word in 't breeds befchreven ibid.
Perfiaanfche Schaapen , hebben dikke (taarten

i.i^l b
Perfic.i Malus fruäu albo , item fanguineo , Peizi-
kc-boom van twee zoortcn E. 322. b

, de Perziken zyn zeer overvloedig aan

de kaap ibid.

. . 1 donkerroode zyn zeer aange-

naam van imaak 1. ify. B

Per/pecliv-ghzen koopt de Schryvcr 1 . y. b
Il Deel.

i}f. a
20O. a

ibid.
312. A

ibid.
y.z>.a

ibid.

I .:i; n • in de "Wyn aan de Kmp, wanneer

gcicliic»!r
Peitilentie-wortelj Afrikaanfcbc
Pet . r.anus

Pecerfctie, word ras ftoJcfcig
Pelrofelmum birttnft
Pbalangium /ffrUaiMIÊ
I 'bafeolus Aft icanus
Pbafis prima ac novißima I.v.mt, door den Schry-
vcr geobferveert en befchreven 1. 38. Jtq'
Pieter r n Pauly cen Ichip, brengt den Gouver-
neur flechte tyding 1. 383.4
Pimpernootcn, .Afnkaanfchc 1.303.«
Pimptnc/la Africana Saxifraga 1. zoo.b
Pinguinen, cen zeldzame zoort van Watervogels

1.217.Ä
*"■* *■ worden wydlopig befchreven ibid.

• " • hebben groote en delicate eyeren 1.

218. a

■ ' - haar naderen by de fchepen beduidt on-
weer ibid.

Pinus Jyheflris , wilde Pynboom 1. 321. b

Piper Indicuniy Indiaanfche Peper ibid.

Piquet- Bergen, hunne bcnaaming I.i2f.£

— — waar ze leggen ibid.

■ worden meelt van Hottentotten bewoont

ibid.
Pifang, wat voor een vrucht het is
"" ~ " hoe ze groeit

■ heeft zeer groote bladeren
Pisce- Bambus, een zoort van Vifch
Piflacia Indica, Piltacie-boom
Plaagen aan de Kaap, hoeveel?

1. ir8.J

ibid.

ibid.

1.471.*

1.323.«

I. z6z. a

2. 418. a

Plaats tot obferv eere n , door den Gouverneur den

Schryver voorgeflagen i.ro b

•' ■ word niet bequaam geoordeelt ibid.

• • ■ daar toe word het Bolwerk Buren be-

quaamft geoordeelt i.fi.a

Plaatzen , hebben de Hottentotten die zy voor

heilig houden 1. f03. b

• zulke zyn meed heuvels langs de Rie-
vieren ibid.

- hoe zy daar hunne aandacht verrichten

ibid.
" ■ wat reden zy daar van geeven i.ro4.«
■ zulks beveiligt cen Hottentot ibid.

Plakkaat tegen de onwillige, om voor 't Ge-
richt te verlchynen 2. 364.'
■ cen vierde Ediäale Citatie tegens de
vluchtige 2. 37i.£
Plant, die delicate Vygen draagt i.ir8.£
— — heeft zeer groote bladeren ibid.
Pleider voor quade borden , door een Smid
uitgevonden 1.191.0-
immm deszelfs kouleur ibid.
Ploeg, hoc deszelfs gedalte is aan de Kaap 1.

133. a
— — hoe veel Oden daar voor gefpannen wor-
den ibid.
— - hoe veel menfehen by elke ploeg moeten
zyn ibid. h
Bbbb Ptda-

*

REGISTER.

Pcdatra , is aan de Kaap onbekcnt i . 4°f • *
Poeiers om in te netincn, maaken de Hotten-
totten uit wilde kruiden 2. 162. b
Potlen of plaüen, in dewelke zout groeit, wor-
den befchreven l'.ffl'i
._- in dezelve zyn geen eige wellen ibid. b
Poconia f. vre pleno rubro Minore l.^zi.b
Pcepbatus, wat voor een dier het is 1. 194.«
. een gcfchilderde heeft de Schryver

gezien '*'"•

Pokken, Spaanfche, worden door 't warme

Badt geneezen 1. 541.0

, worden door de quik ook gecureert

1. 406. a

Polygala Africana, Kruisbloem, f zoorten 1.

303. b

Polygamie of Veel-wyvery, is by de Hottentot-
ten geoorlofc *• ' °- "

., ƒ>. Tacbarts bericht hier van ibid.

- Boeving en Vogels gedachten ibid.

- word van zommige den Hottentotten als

een lafter toegerekent 2. 1 Zf. b

,- ■' zyn ook meeft alle Afiatifche en Afri«
kaanfche Natiën aan fchuldig ibid.

Polypodium Africanum I« 300. £

Pompelmut _ 1.310.«

Pompoenen worden aan de Kaap niet als van
{haven gegeten 1.153.*-

. worden ook van 't fcheepsvolk genut-

tige ibid.

Porcelein-Salaad \.\j4.a

— by Schaape-vleefch en Konynen is zeer
gezond ibid. b

Portie aan raondkoft , hoe veel yder dagelyks

aan boord krygt i.Zf.a

Portugeefche Oorlog- Schepen leggen in de

Haven du Braya i.if.b

— — de Officiers koopen van 't Schip de Unio

hun nooddruft ibid.

Por cugeezen, hebben in de Haven van de Kaap

nooit geankert I.f8.b

— zyn aan 't Robben-Eiland gebleven ibid.
— — alwaar noch een Spelonk is die na hen

ge noemt is ib'td.

— worden veele van de Hottentotten
doodgeflagen i.fp.«

— — wreeken zich op een byzondere wyze op
hen ibid.

— hoc zy de Kaap in den aanvang genocmt
hebben 1.361.^

— hebben grootc moeite gehad een weg na
Ooftindicn te vinden 1.174.^

— — i hoe zy zulks in 't werk eeftelt hebben

* ibid.

— — beginnen klcinmocdig te worden z.

—f— verpachten de Vaart na 't Zuiden ibid.

zyn de eerfte vinders van Oollindien 2.

176. b

—— hun eerfte Onderkoning word door de

Hottentotten vuilagcn 1.176. a

— — . wraak der Portugcczen hier over ibid. b

— brengen een zwaar ftuk kanon [aan land

ilid.

— — laaten 't zelve op een zeker teken af-

fchieten 2.177.3

Portuhca Africana of Porcelein 1. 300. i

Poften van Riebeeks-Kafteel, waar toe? 1.

rzi.j
Pot-aarde, van verfcheide zoorten 1. 172.«
Potten der Hottentotten z.ót.b

— — koomen met de Urna der oude Romei-
nen overeen 2.63.«

— worden niet verglaaft ibid.
— — daar van heeft yder huisgezin ongeveer

drie ibid.

— — maaken de Hottentotten zonder draay-

fchyven 2.90.«

— . maaken zy alleenlyk met hunne handen

ibid.

— branden zy konftiglyk ibid. 3

— zyn pikzwart en zeer dicht ibid.
Poulle, word Secretaris van de Juftitie-Raad 2.

I9$b
—— • konde zich met niemand wel verdraagen

tbid.

— — moefl op Batavia Godt en de Juftitie om

vergifFenis bidden ibid. 2. 41 8 «

— — word weder daar na toe gezonden 2.

103. £ 2.43z.«
_. word opentlyk afgezet 2. 398. b

—m is oorzaak van groote oneenigheid 2.

%99-b
— - word om andere redenen aangeklaagt 2.

400. «

— heeft als Vendumeefter geen rekening
willen doen aan een arm man ibid.

•— belet Jan Laurens een cedt te zweeren

2.400.4

— - Attefiatie tegens hem word niet gepaf-

feert 2.416.«

du Pré y word gevangen na de Kaap gebragc

2.381. £

Predikant aan de Kaap, woont in een plai-

fierig huis 2.23p.«

— — • die op Stellenbofch woont in een huis

van de Colonie ibid.

— ^- die op Drakenftein kan geen huis van

de Colonie, en ook niet te huur krygen

ibid.b

— kan 'er een bekoomen op een ftuk Land,
dat zeker borger daar toe vereert heeft ibid.

_ __ ontvangt niets van 't doopen van een
kind ziii.b

— — gaat niet ter begravenis 2.314.«

— — onderzoekt de flavinnen , als die een
kind ten doop brengen > wie de Vader zy ,
eer hy 't doopt 2. 312. b

Prcdikants Huis, vind men een aan de Kaap 2.

138. b

" ■■ ■■ word thans van een Ziekctroofter be-
woont ibid.

Premie by de Compagnie gcftclt op 't dooden
van wilde dieren z.ziz.b

— wie

REGISTER.

- wie zulks betaalen nioct ibid.

. hoc veel van yder dier z.i!) 4

Prefident des Kcikcniaads word niet ƒƒ<:/«/, matt
'ja.n der Laan , waarom? 2. too.rt

■ i ige Slang. Zie Dorft-vci wek-
kende Slang i. Xf4. £

Pretorias {JVtJftl) word op ilraat in rrreft gc-
nometi t.jfo.«

. moet van zyne loslaating een atte/latie

geeven ibid. b

Priefter van des Bruids Kraal verricht by de
Hottentotten het trouwen l. 16 l

Primus Mcriii.inus of eerlle Middags kring , is
verfcheiden 1.64. b feq.

m , waar zulks v an dann komt ibid.

Prins Mauriis Quartier, wat daar door betekent
word t.14.^

Pnnlen Kaftccl, wat het is I. 160. a

■ heeft een gruwz rame groote holte ibid.

, .— khvnt van menfehen gemaakt te zyn

ibid. b

Proccfltn, mondclyke, brengen den Secretaris
en Gerichts- bode veel voordeel aan 2. i>o.«

— — — ichriftelyke , brengen de Raadkamer
ra Secretaris veel op ibid.

Proces-order der Hottentotten met een misda-
diger »-^r^

—— hoe hy geexamineert word tbid.

Prociamatien of Geboden, met de eerde begint
de vrolykheid lullig aan te gaan , en duurt
tot het Trouwen 2.304. £

— - ol' by 't eerde gebod word het geluk-
wenfehen voorgekomen, en een ordentelykc
Bruiloft belooft ibid. feq.

Profecy van Seneca word vervult 2. 174.«

Projfeä van den Schapen-berg is heerlyk 1.

«?8. b
Provood op 't fchip , roept ten tydc der ver-
binding, hoc? 1.12. i
Prunus, Pruime-boom, van verfeheide zoortcn

1. 523. a
Pfeudo-dicl.imnus ylfricanus , 2. zoorten 1.

JOI. a
Pulver-of kruitkamer, was byna door den don-
der in bnnd geraakt I. 31. a
Pumn ( 11 'iliem van ) krygt verfchil met den
Land- droit t. 80. a

— verkoopt yzer en fmids-koolen ten zy-
nen voordeel 2. 258. £

— het bewys daar van is in een boek ge-
drukt z.zp'j.b

«— word -Fiskaal ad intirim i.^h.b

. — — word door de Vos in dit ampt gelax.cn

ibid.
_ bekomt 7.vne dimiße naar Batavia 2.

4j 8 a

Pylcn, vergiftigen de Hottentotten 2. m.b
_— wat voor gif zy daar toe gebruiken ibid.
■— . zy können zeer net daar met fchicren

ibid.

Pylkokcrs, hoe de Hottentotten die maakencn
draagen 2. i\i. a

Pynboom, wilde

X.^lX.b

1 . v

Q:

Qn;.kza1vcr<; worden van Hottentotfchc Artzen
befchaamt *. 161. b

Qtiartcls, worden weinig aan de Kaap gevan
gen, waarom? I. »14. a

— -— dienen om de verandenng van

te heren kennen
Qucc-ippelen 1

— — worden zeer groot aan de Kaap
— worden ingelcgt en doorzuikert
Qutrctu -vu/gans, gemeene Eikeboom
Quynende ziektens zyn aan de Kaap niet

3^4

t wcdci

ibid.

310 a

ibidb

tbid.

I 313.4

I.

I

R.

Raads-Collegie van Stellenbofcb en ürakenßein is
een 1. iif.b

Raadt van Politie is 't hoogfte Gericht aan de
Kaap 2. 188. a

— — bedaat uit loutere gequalificecrde Be-
dienden der Compagnie ibid.

•— — — uit alderhande Geloofsgenooten

au,

— — zulks word door aanwyzing der Perzoo-
nen beweezen t. 1 8p.

— in dit Collegie word een verandering ge-
maakt ibid. b

— — ontdaat nochmaalseene verandering door
den nieuwen Fiskaal 1. 190.0

— de leden van dit Collegie hebben geen be-
looning 2. ipi. *

— — hunne Vergadering is des dingsdags tbid.

___ vergadert zelden extraordinair ibid.

voert correspondentie met de Heeren Be-
windhebbers in Holland, insgelyks met de
hoogc Regeering te Batavia en Ceylon ibid.

Raadc van kleine en krakkeel-zaaken, bedaar

uit even zoo veel Bedienden der Compagnie

als Borgers 2. ly^.b

- deszelfs Prefident is een Lidt van den

Raadt van Politie ibid.

__— in den zelven können ook gemeene bor-
gers koomen 2. ipf. a

. . word om de 2 jaaren voor 't grootfle ge-
deelte verandert tind.

i bedaat uit 7. Perzoonen ibid.b

— . geniet niets als de eere ibid.

van den zelven kan men aan den Raad

van Jullitie appelleeren 2. i$,ó.<»

Raads-ledcn worden of niet in de Vergadering
geroepen, of blyven moedwillig abfent ,
waarom? 2.378.«

■ "1 de prefer.te willen niet (temmen, de-
Bbbb 2 wyl

REGISTER.

\¥\1 Van Patten abfcnt is ibid.

« m willen niet ftemmen , om dat Oortmans

abfent is r ibid. b

Raadhuis zoeken de Borgers aan de Kaap te be-

koomen, dog te vergeefs 1.117.«

. van Stcllenbofch legt op cèn aangenaa-

me plaats *■ zfo. b

Raapen > witte en geele i.*n.«

Jlickum- &ok,word byde Hottentotten gebruikt

om te werpen t- 47. a

- draagen zy in de rechterhand ibid.
1 1 waar van ze gemaakt worden (te/.

■ zyn zo hard als yzer ('te/.

. gebruiken de Hottentotten zo wel ter

jagt als tot den oorlog ibid.

Rammen, laaten de Hottentotten altyd onder

de Schaapen loopen 1. Jf • a

—— oude en jonge, hoc zy dezelve caflreeren

ibid.
Rang , word door ganfeh Ooftindien zeer

naau w geobferveert z . 3 00 . 5

— — daar op zyn de Vrouwen zonderling ge-
fielt 1.301.«
Ranunculus J/ticanus, Afrikaanfche Boterbloem

1. 301. a
Rapbams niger , zwarte Peperwortel \ . 3 1 3 . 5
■ rujiicanus » gemeene Peperwortel ibid.
Rapuntium Africanum 1 . 30 1 . a

Ratelmuis, word befchreven 1. 188.«

— ^— waar zy zich ophoudt ibid.

Raven, zyn aan de Kaap van verfcheide kouleu-

ren I.n8.5

« leeren te praaten ibid.

Recht word aan de Kaap en in ganfeh Indië

ftrengelyk geoefent i.zyo.b.feq.

•— — daar van kan de Schryver veel voorbeelden

bybrengen z.xpi.a

— een Exempel word aangehaalt ibid. feq.
Recht-lievende luiden zyn de Hottentotten 1.

Mf

Recommandatie des Schryvers aan den Kapitein

van 't Schip, en aan den Gouverneur 1.6. h
Redelykheid , is een deugd der Hottentotten

1.131.2
■ kentekenen daar van zyn kleinigheden

d i e m en h en gce ft ibid.

» is oorzaak dat zy een affchrik hebben

van Hoeiery en Echtbreuk 1. 133.4

Reebok 1. 154, 5

Recten en Spieeten inde Bergen > is een bewys

van Erts 1.277.5

Regeering der Colonien , is noch niet duidelyk

befchreven 1. 173. 5

Regcciings-laft was den Heer Simonvander Stel

te zwaar 1.181. a

• bewys daar van uit zeker geval ibid. h
Regeering bekomt de Heer d ' Abling z. 184. a

• om een goede is de Compagnie aan de
k nap bekommert l. 1 87. b

aan de Kaap is noch onvolkomen z.

188. a

— 't welk uit oude en nieuwe Boeken van

alle Collcgien kan gezien worden ibid.

■ 1 1 ' van de Kaap beftaat uit Collegien ibid.

feq.
Regen, brengt de materie van 't Zout voort 1.

J4& b

■ hoe meer die valt , te meer Zout heeft
men te verwachten 1 . 34p. a

> is 't Vee ichadclyk, en doet menigen

Schaap , enz. fterven 1.144.0 2.40. a

1 rosachtige , die fchadelyk zou zyn , of

onder deLinie valt 1.31.5

■ " — ongemeene zwaare , dry ft het Koren
van 't Veld weg 1. 139.5

— — zulks geeft aanleiding tot dekking van
de Korenmyten ibid.

Regenwater word Hinkend onder de Linie, en
baartwormen 1.3z. 5

■ 't zelve word 't Scheepsvolk verboden
om veel te drinken i.^.a 1.41. b

— — — verlieft de eerfte fraaak , en word brak

1. 348J
' word niet ftinkend noch vuil ibid.

■ — — naderhand dik, en word tot zout

1.349.0

— — word tot zout als het op de oppervlakte

der aarde ftil ftaat 1.33z.«

■ zo ook te Guatahjara 1.344.5
. doet fchade, en maakt plaflen 1.8 f. b
Regen- tyd aan de Kaap, wat zy 1. $64.5
— — wanneer die begint en eindigt ibid.
m— hoe hetdan gefchapen is 1.367.«
— — als dan is de lucht betrokken en geeft don-
kere wolken ibid'

— — is zeer ongezond , en veroorzaakt hoofd»

pyn 1. 371.5

Regen- wurmen zyn den Europeaanfche gelyk

1.168. a
p— ■ worden befchreven ibid.

Regenachtig weder duurt lang I. 346. 5

■ ■ is van ongelyke nadruk ibid.

Regenten aan de Kaap , worden by name ge-
meldt , onder dewelke het Land uitgedcelt
en: de Colonie vergroot is geworden 1. 180.

feq.
Regenten der Hottentotten', hebben geen in-

komftcn 1. 433. a

— — moeten een ordentelyke Capitulatie maa-

ken ibid.

— hun onderfcheid van de Kapiteins ibid. b
— — hunne aanftellings - ceremoniën ibid.

— moeten een os or twee fchaapen flachten
en alle hunne Kapiteins tracteeren ibid

Reiniging der Hottentotten waar in beftaat z.

11. 5
Reis naar Ooftindien is des winters gcvaarlyk

1. f- a
— — 1 door 't land der Sujfaquas is bezwaarlyk

1. 464. a

Relatie , nette, van de gefteltheid des Lands,

heeft de Schryver verloren 1 . 46 1 .

Religie- Diipititen, zyn op 't Schip verboden %.

z6. 5
Remkti

REGISTER

Remies (Gerrit) moet naar 'c Robben-Eiland
vertuk'. n t.jjp.a

Re/peët van ccn Scheeps- Kapitein is grooc I.

i 1. a

Reflitutie van Eer word aan^ 'an der Heide cnTas
gcgi -ui 2. 427.«

■ ' ' i ilii geCchicd door ccn openbaar Plak-
k kat ibtd.

Ritvur- Schepen leggen lang aan de Kaap , waar-
om? i. 2Ó2

— '■ moeten lang na malkander wachten,
waaio; '? 2. i6j. a

— — moeten met malkander zeil gaan ,

waarom? Und, b

— — — der zclvcr volk word gewaarichouwt aan

boord te gaan 2. 2<<4. a

— — koomen vier aan de Kaap i 4'7'<*

■ wat by die vertrek .un te merken is

ibid.
Retour -Vloot word tydclyk afgevaardigt i.

38r *

. heefc den Gouverneur tot nu toe van

:re zaaken wederhouten 2.344.^ fil-

■ 1 ■ koomt onder Jan van Hoorn aan 2.

472. b

■ vci trekt onder Jan van Steeland 2..

44j. b
— koomt by de Kruiffcrs 2 448. £

Ro k, of by de Tygers en Pantherdieren aan-
genaam zy 1.202.^ feq.
Reu, eb, een Soldaat, fpringt onverhoeds over
boord 1. 28. <z
•—— xju des Scbryvers Coobfervator gewceft
zyn ibid. b
Van Rhetde (Baron) Cotnmijaris generaal, itelt
den eerden Landdroft aan 1.7p.«
« geeft hem zyne Inßrutlie ibid.
« ' ■ ' zyne CommiJJie 1.113.«

■ itelt twee Collcgicn uit de Borgery
aan 2. 188. b

fan Rbeede (Adriäan) Lieutenant , zyne Lyk-

ftaatzie 2. 315.«

RbinocetMi word zeer different befchreven 1.

18p. b
~— word befchreven zo als hy 'eruitziet ibid.

ßq.
— — heeft een hoorn op de neus 1. it/O.a

— gebruikt die, waartoe? tbid.

— heeft ook een kleine hoorn die hem hin-
der! yk is ibid.

— — heefc ccn fcherpe reuk ibid. b

— — acht geen wederftand ibid.

• . heeft kleine oogen ibid.

—— kan fnel loopen 1. iqi. a

~— heeft kleine ooren en korte voeten ibid.

• kan do roode koleur niet verdragen ibid.

, woede tegen levenlooze en bezielde

ichcpzcLn ibid.

*— * doodt den menfeh, met het vlcelch tot

de becnen v/eg te likk.n ibid.

— — vreet harde di fielen, heide, enz. ibid
— — is een vyand derOlytuuten ibid. b

. II. D.d.

— — beeft ccn Hem byna van een Verken ibid.

zy :i kom ft word gekent , v/aar aan ? ibid.

■— — beeft grof vleeich r.iot. «

.— — zyn huid , hoorn en bloedt zyn goede

geneesmiddelen ibid.

— — zyn hoorn duldt geen vergif ibid.

— — • or hy niet voor Je Leviathan te houden

zy ibtd b

Rbmgceros boffchen offfruil.cn wy zen Erts inde

'7-n aan 1.278 £

Ricinus Africanus , AfricaanCche Wonderbooin

1. pi.«
Ricbeek [Jan van) onderzoekt het Land aan de

K iap i.óo.a 2

""^— oordcelt't zelve zeer vruchtbaar te zyn

ibid.
— — — geeft zulks Bcwindhcbb-vcn te kennen

ibtd.

■1. word beflotcn dicnoort in bezit tence-

men tbid.

hy word als Commandeur weer. der-
waarts gezonden . i.óo.b

— — — handelt metdc Hottentotten ibid.

■ ■ ■» koopt een ftuk Land van hen 1.61a

— — bouwt een Veilingen ccn Ziekenhuis

tbid. 2. 170.*»

" laat flaaven van Madagascar brengen .

waarom ? 1. 17p. b

- '■ - legt de grond van de Caapfche Rege-
ring volgens ontvangene voorfchrift 2. 187. b

- ' word door veel tuflehenkoomende zaa-
ken verhindert alles na behooren uic te voe-
ren z. 188. a

R:ebeeh-K%fet\, een Berg 1. 122. b

— — heeft vruchtbaar land ibid

• • • ■ brak en flecht,water ibid.

— — heeft een Bron, daar verichil over is 1.

123. a

daar by wierd een poft met foldaatenge-

ftelt . ibid. b

— — als ook een ftuk gefchut ibid.

• de Wacht is naderhand weggenomen

ibtd.
Riem om den hals , daar een zak aan hangt 2.

4r- h

Riemen- fnyders handwerk verftaan de Hotten-
totten 2. Si. é
Riemen eeten de Hottentotten niet ibid.b
_—. Meißen bericht daar van is valfch ibid.a

, ■ waar zulks van daan komt ibid. b

— — zy fnyden ten ganfehe huidt tot een

riem - 1. 8j. b

__ word tot de Draag-oflcn gcb.uikt 2.

84. a
Riet , gebruikende Hottentotten in plaats van
tondel |z. n"$\ b

Rimpelig of de Hottentotten in 't gezicht uit-
zien 1. 44f. a
Ringen fnyden de Hottentotten zelve 2. 88. a

gebruiken d;iar niet toe als een mes ibid.

van Elpenbeen draagen zy aan de linker

arm %. 46. b

Cc cc — 001 zaak

REGISTER.

>_ oorzaak daar van ibid.

Ringen draagen alle Hottentottinnen aan; de

v0eten *■• f1- a

_ hoe en waar van zy die maaken ibid. b

, hebben zy 'er dikwils meer als hondert

aan een voet ibid.
_ zyn niet van darmen gemaakt ibid.
Saar , Vogd en Dapper word in dezen

wederlcgc ibid-

draagen de mannen niet aan de voeten

z. f t. a
, neemen zy by noodt van de voeten en

t eten die ibid.b
waarom de Wyven die draagen ibid.

dienen haar voor kouden ibid.

— hoe zy dezelve vaft maaken 2. f 3. a

draagen zy ook tot cieraad z. f6. a

Rivieren in Hottentotfch- Holland zyn'er drie

i. 102. a

— • — der zelver oorfprong ibid.
*, de eerde word door een Canaal geleidt

ibid.

i de twee andere vlieten achter de Scha-

penberg , en zyn onbenoemt ibid. b. Jeq.

Rivier aan Stelienbofch, hoe genaamt word i.

106. b
Rivier zonder end , is menigmaal bezwaarlyk
te pafleeren i. 3J4 b

■ daar was byna iemand verdronken ge-
weeft 1. j ij. a
Rivier, zullen de Hottentotten niet pafleeren,
voor al eer zy zich met deszelfs water be-
fprengen, enz. t.fo+.b

— oorzaak daar van
Robben of Zee-honden

doodgeflagen 1 . 147. B

— • geevcn zeer goede Traan ibid.

v— — hunne geftalte word befchreven ibid

— houden zich des zomers in 't water op

ibid.
— - fcheuren de netten aan flukken als zy ge-
vangen worden 1.248.«
~— houden zich 's winters op de klippen

ibid.

— zyn van achteren lam ibid.
— — können echter gezwind loopen ibid.
•— van de huid worden Tabaks-dooien enz.

gemaakt ibid.

Robben-Eiland, daar zyn de Portugeezcn aan-

gevaaren i.fS.b z.ijó.6

•—■ fpelonk der Portugeczen daar op 1.

f8. b

van daar word een ftuk gefchut geloft ,

als een (chip aankomt I-47-^

— en een Vlag opgedoken 1.84.^
Roch, word van de Hottentotten liftig gevan-
gen 1. 246. b z. 117. h

— — word befchreven 1. 246. b

- zynceyerenkan men in 't »yf zien leggen

1. 247. a
— — zyn vlccfch is hard, en zwaar te vertee-
ren %itd.

ibid.
, worden in menigte

— de Hottentotten zyn heel vaardig om ze
te vangen 2. 11 y. b

Roejen byde Klip omtrent St. Jago is vergeefs

i- 14. i
Rogge word tyd ig, wanneer? 1. i$f. h

Rommelpot , hoe gemaakt is z.iod.b

■ daar op fpeelen de Hottentotten ibid.
Rond-Bofchje, een Luftplaats t. jf» a
i——» waarom ajzo genaamt is 2. 240. b
— • heeft een zeer groote tuin ibid.
~—~ midden door is een ftraat ibid.
— — is rondom met boomen bezet ibid.
.— — heeft aan beide zyden een groote poort

ibid.
— — ^— een wachthuis ibid.

— — .— een treffelyk Lufthuis ibid.

— — ■ is voor dieven wel bewaart z.zqi.a

— beftaat in twee deelen ibid.
— — 't gedeelte ter linker zyde ftoot aan'tEi-

ke-bofchje ibid.

— daar in ftaan veel in en uitheemfche ge-
waden ibid. b

■— — 't gedeelte ter rechter zyde is met uit-
gelezene wynftokken euz. bezet ibid.

— is zeer vruchtbaar en vermakelyk ibid.
-—• heeft altyd een zeer gezonde lucht 2.

242. b
— — heeft zuiver en gezond water ib:d.

Rood-aarde is aan de Kaap 1 . 272. a

— daar mede befchilderen de Hottentotten
hunne tronien ibid.

Rood kryt aan de Kaap ibid. 5

Roodhalzen , Roodborsjes , Roodbaartjes ,

Roodftaartjcs, zyn alle kleine vogeltjes , en o-

vervloedig aan de Kaap 1. 21p. a

— hebben delicaat vleefch ibid.
Roode Zand-berg is tamelyk hoog 1. 126. b

■ is moejelyk over te koomen ibid.

■ ■ ■ van wegens het hout en de
klippen ibid.

Roodbond, een zec-krankheid 1. 2p. a

Roode loop, daar tegen is een remedie in Ooft-

indien I. 157. b 1. 308. a

— — overvalt de Caapfche inwoonders zelden

1. 198. a
tmmm plaagt de gene die 'er eerft met fchepen

aankomen ibid.

— waar uit ontiïaat ibid.

— duurt dikwils lang met groote pyn ibid.b

— word gecureerc door gei te melk met
Thee warm gedronken \. 19p. a

_— als ook door rype rode druiven ibid.

— *- door deze twee middelen zyn 'er veclc

geholpen ibid.b.

— — word door een klifteer van Opium crudum

gecureert 1. 400. a

— — als mede door de fchors van kreupelhout

ibid. b
Roode en witte Biete 1. ji 5. ./

— hier mede worden de fchepen voorzien

ibid.
Roode Katten , welker vellen zeer goed voor

d«

REGISTER.

de Jicht zyn i. i8z.£

Roofdieren , worden dikwfls van gmlche dor- ,

pen gejaagt en vervolge 1.41.0

Ronken van Dacba gefchiedt in de rondte 2.

tl. h

-. 1 daar by dokken de Hottentotten de rook

in ibid.

Ho/a Sinenfis , Sinccfche Roozcn 1 . 3 1 1 . I>

_— 1 cenlifolia, dubbelde Roozcn 1. 323. b

Rofachtige Regen of onder de Linie valt 1. i

32. b

m — Wateren ontfpringen niet bovenop de

ki uincn der bei gen i.jjo. b.
vlieten niet zo fncl als andere ibid. ,

■ looien niet over UecnencnKezcl ibid. \

■ neeincn roodcaard dcelcn aan zich ibid
• zyn gezond om te drinken 1.331.0

mariiuu bortenfis, tamme Rofmaryn i.jij^ i

■ word in 't Ziekenhuis tot baden v.c-
'01 dikt 1. 324 a

Rotten , zyn aan de Kaap gcbr.igt geworden

1. 1 94 i
Rot t triam (Jan) moet naar Batavia vertrekken

■ waarom zulks gefchiedt ibid.
» had reeds tevoren om even zulken ge-
ringen ooi zaak een pafpoort gekregen z. $44.0

■ ■ - vak op nieuw by den Gou\ erneur in on-

genade ibid.

•— — de Fiskaal dringt hem aan om te vertrek-
ken ibid. b

■1 - komt 't volgende jaar weder, en moet
hem de Gouverneur zyn jaarlykfche renten
betaalen ibid.

1 komt met de Retour Vloot van Batavia

gtz~>nd wcJeraan de Kaap z. 38f. b

Rouw , hoe du aan de Kaap volbragt word z.

Rouw klederen zyn 'er zeer koftbaar ibid.

- ?vn in den diepen rouw geheel zwart tbid,

m worden na een half jaar verlicht z 316.*

Ruilen of trosqueiren , wat het zy 2. <j8. «

Ruilers, gaan met de Hottentotten fc handel) k
tewerk x.äfio.a

■— plunderen ganfche Dorpen , en ncemen
't Vee weg ibid.

■ deze worden genoemt ibid. a. b

. hebben llccht voordeel van hunne onge-
rechtigheid 1.480.Ä
" hadden gcmakkelyk tot in Monomotapa
können indringen 1.480.«
Ruiter- ftal aan de Zout- Rivier 1.73 . a
. — - tot wat einde a'zo genaamt is tbid.
. hoe die voor dezen gefielt isgewceftibid.
__ is thans een gevangenhuis ibid. b
Ruiters, leggen am RiebeeksKzßxcl x.ii^.b
— — hebben ecu ftuk Gefchutby zich ibid.
— — der zefver wacht word ingetrokken tbid.
Ruitciy ocftVnt zich na 't Wit te (chieten 2.

2t8. a
Rundvee word by nacht rond torn de Schaapen

— - 20 'er een ontloopt j die wei ten zv wel
haalt in t< Ina I en ' tbid.

Ru| zen 1 bederven het Kon n

'37 *

nen

bederven en vermeien Erwten en Boo-

1 - 1 38. *

7.yn zeer fchadclyk voor den \\

1.147.'

— — zyn in kolcur en grootte onderfch

l.ióf. a

— lyden een aardige verandering ibid.a. b
. won!' [yk zomervogeltjes ibii.b
Ruta bortenfis, Wynruit z->14- <*
Ryp , wylt Erts in de Bergen aan i . 277. b

S.

Sabiita , Zcvcnboom z. 324.0

Stcbfenburg, een fchoon Landgoed 1 <?o. b

Sadeur , zyn bericht vanden oorlprong der G»/-
fers 1. 41 v- a

Salamander, zyn geflalte 1 . 1 r 4 ^

ziet 'er yffelyk uit ibid.

heeft een wit Zip byna als melk by zich

ibid.
—— word by zommigc Mohk genaamt ibid.
—— word in 't vuur verteert 1. ij>y.«

—— zulks heeft deSchryvermeermaalen gezien

ibid.
Saldanha Bnay , waarom zo genaamt ? 1 . 1 14.Ä
Sake, Afrikaanfche , z zoorten 1. 301. a

Salix jlfricana^ Afrikaanfche Weede
Salpeter heeft het zout veel by zich
Salvia Africanai Salie, 1 zoorten

1.301
l.ffl.

1. 301.

1.524.

324.

geplaatü, hoc:

»•37.'

Satnbucus vulgaris , gemcene Vlier

Samfatn maaken, wat het zy 1.464.^

Sandborßy een Ooftindifch fchip , komt weder
by de Unie 1. iy.b

— ~ geeft des Schryvers Schip een teken i .

40. b

— — fchiet een kanon af, en ziet land ibid.

—— dat word voor Trinitat en Ajcenfion ge-
houden 1.41.0

hier over word getwift als men eenigc

nieuwe Ipitzeii zag ibid.

- de Schryver houd het voor de Eilanden
van Maria jlgofla en Martin Vaz ibid.

— — de Kapitein van dit Schip komt by ons
aan boord 1.42. b

Sargaffo , een riet 1 . 3 j- 6. a

Savoye (Jacobus de) word in 't donkere gat ge-
zet 2. 3^7.

— — komt 'er niet weer uit eer hy dood-
krank was ibid. b

Sidbioja Africana^ 2 zoorten 1.301.«?

Schaapen, hebben de Inwoonders aan de Kaap
overvloedig 1. '43 b

worden van de Hottentotten goedkoop

ingebandelt ib.d.

Cccc z — fchurfde

REGISTER.

— fchurfde, worden ten ecrften van kant
gemaakt I. '44$

■ zkke cn geftorvene, worden aan de'fla-

vcn om te ecten gegeven ibid

~— van den Heer Oorttnans worden in deftal
door Luipaarden gedoodt i. 186. b

— — - hoe veel ieder ichip aan de Kaap leven-
dig op reis krygt 2. 2f»j\ b

— — vleefch , verfch , hoe veel de Compagnie
jaarlyks aan de Kaap kolt ibid.

-— is 't gliche jaar goed , en beter

als in Luropa I. \\\.b

kiygcn geen zout te likken aan de Kaap

i.tft.6

Scfmren , llich:cn de Hottentotten }by deuit-

(nyding van een Teßicul I. f 08 a

— — hoc zy dezelve liaan x Kf.6

— — dolle, voor de zulke offeren de Hotten-

totten, waarom?

i.fi8.5

deze offcihnnde duurt drie dagen ibid.

■ hoe de Hottentotten zich daar by aan-

llellen ibid.

. wat oorzaak zy voorwenden als de Scha-
pen niet gencezen worden 1. f ip. a

— jaagen zy d ,or 't vuur ibid b

— des Sehy cis gedachten daaf van ibid.

— wat voor ceremoniën zy daar by he ben

tbid. feq.

— 't welk als 't gelukkig uitvalt , zyn zy
vrolyk i.fio.«

~— krygen jaarlyks tweemaal lammeren 1 .

14$. a Z.Jf.fl

— — worden in de binneplaats der Krall 's

nachts bewaart 2. 37.^

— worden in Afïica zelden ziek 2. 40.
Schaape darmen, drängende Hottentotten niet

om den hals 2. 20. a

Schaape melk drinken alleen de Wyven 2.

37. a

— de 001 zaak hier van word vergeefs gezocht

ibid.

—— moogen de mannen niet eeten z.fii.a

Schaape vet , wa'.rom de Hottentotten tot fmee-

V uiken 2.49. a

• gebruiken de flaavcn in plaats van boter

1.143.$

— is niet frr.eeracrnig gelyk in Europa

ibid.
Schaape Haarten zyn heel dik en zwaar 1. 143.^

z.^.b
ren ïvorden orcr Zee gejaagt 1 een fprcckwy-
ze van 1 fchcepsvolk 1. 378. ^

Scbaapenbcrg in Hottcntotfch Holland l.S>8.b
■ \ ...ir-im zn genaamt word ibid.

— — heeft een fchoon Profpecl tbid.

't er Winden a in 't Voorgebergte 1.

63. b

gel hied niet aan het zaad door het weer

1.157.*

— — ondci t \ cc door
Seh fier. > il op 'tl'

wilde dieren word

1. 144- <?

I.2J- b

Schanfen hebben de Hollanders in den aanvang
aan de Kaap moeten opwerpen 1. j-p. b

Schans aan de Zout- Rivier, Keer de Koe ge-
naamt 1. 71. b

■ , - waarom die opgeworpen is 1. 73. a

achter den Leeuwenberg vervalt i.8p.»

, in Hottentotfch- Holland 1. 100. b

. deszelfs oorzaak en nuttigheid 1.101. a

, . is nu vervallen ibid.

- een vierkante in Hottentotfch-Holland

aan de Waterplas 2. 181. a

deze is door IV. Adr. van der Stel ver-
betert 2. 214. b

Scharlaken -kruid, Afrikaaniche, 2 zooiten 1.

301. b
Scheeps-Kapitcin heeft groot ontzag aan boord

i. 11. a

■ Mufiek by vrolykhcid is geoorlooft 1.

13. a
— — Trompetter, zyne verrichtingen i.n.b
•—* 'I ydkortingen zyn verfcheidenc x.iz.b
— — ^ Zieken, hoe die opgepaft. worden i.zz.h
—— • Teliamenten worden iliptelyk nageko-
men ibid. b
Scheeps- wacht, hoc dikwils afgeloft word, en
op wat wyze ? 1. 24. b

— Spyzeis menigerley 1. Zf. a
— — • — — zeven zyn 'er altyd aan een bak

ibid.

— — Bakmeefter, wat het is 1. zj\ a

— — Jultitie word gehouden 1. 27. a

— — — daar over ontitaat verfchil ibid. b

-—— onderfcheid ten aaanzien van zeilen en

gezond volk te houden 1. 2f.

Scheepvaart der oude Volkeren was flecht ge-

ltek 2. 174. b

Schepen, Ooftindifche, loopen uit met den

Schryver ■ 1. 8. b

* worden door ftorm verftrooit 1. vb

•— * hebben een vierkante Steen by zich ge-
had, waarom? i.fy.b
• . aankomende aan de Kaap worden ontvan-
gen 1 . 84. a

— ^- worden onderfchciden ibid.

- hebben by de goede Moujfon niet zonder-
lings te vreezen 1 . 3ó\f b

—— können by dezelve niet wel in de haven
koomen i.^öf. «

— — - können by de quade Moujfon niet wel 't
land zien 1. i6<f, a

m—mm durven dan niet licht ineen haven loopen

ibid.

moeten inde goede Moujfon aan de Kaap

aankoomen 1.36p.«

uit Holland koomendc, leggen niet lang

aan de Kaap ibid. b

naar Holland moetende leggen zeer lang

1. 370. a

Engelfche, moogen inde maanden juny

en July niet'licht de Kaap aandoen ibid.

- in dezelve is 't onder warmer als boven,

waarom :

1.31p«
— kollen

REGISTER.

— koflcn de Compagnie veel aan de Kaap

z. ifi b z. z6i.b
.— — Maft- cn rcddcloofc worden met vaartui-
gen cn volk voomen ibid.

— di'J in nood zyn, worden op de Reede
gefloept , of geboeglcvu ibid.

— die voor ankci , krygen's weeks
driemaal yerfch vleefch en groente jl.zói.

— — die in goeden Haat aankomen , worden
fpoodig fiecxpediccri •'. b

Scheeps •< ' " moogen ganfehe vaten Biet

Wvn of Brandewyn aan hun Schip brengen,
hoc? 2.i8i

Scheeps- raad word wegens »ekere Klippente
samengeroepen i.44f.£

Schccpsvo;k word drie dagen na malkander ge-
waarfchouwi , om aan boord tegaana. 154.VZ

■ die abjent blyven, worden gcllraft ibid. b
. necmen het Caapfcbe water in vaten

mede 1. 318. b

- hebben op hun cerfte reis vele onwaar-

heden uitgeftrooit 1. 574. b

. zyn nalatig in acht te geven op winden

weer 1. 37f. a

■ willen ook noch ten huidigen dage
niets onderzoeken ibid-

. hebben dikwils een zaak een verkeerde

ibid b
Hottentotten danflen, waar-

naam gegeven
— laaten de

om? x. 108. b

Schip , een vreemd, word ontdekt 1. 46. a

, een Hollands Ooftindifch, is in gevaar

van te verongelukken I. 370.

, van den Admiraal waarfchout de andere

voor ongeluk 1. 378 a

m—— ter Aa haalt iliaven van Madagaskar 1.

266. a

-■ Piiter en Puil brengt den Gouverneur

van der Stel Hechte tyding 1. 383. a

Scheurbuik ontftaat onder de Linie r tS a

___ daar van worden de Kaaplche inwoon -
ders niet aangetaft 1.40 t b

_ de vreemdelingnn zyn 'er te meer mede

behebt ibid.

-— hoe zy daarvan genezen worden 1.40t a

.1 daar voor is de forcelcm-Salaad een

goed geenccsmiddel 1 . 1 f 4. b

Schiet-gewecr, daar voor hebben de Hotten-
totten een fchrik 1. fy. b

Schiet- Hangen, hoc die 'er uitzien i.ifi. a

__ hunne eigenfehappen tbtd.

. ,, vergiftige beet moet men vermy-

den ibid. b

Schddpadden ( grootc water- ) hebben goed
vleefch en delicate eycren 1. ij>j\ a

Schildpadden zyn driederley ibid.

■ ■ hebben groote fchilden die cierlyk en
fraai zyn ibid

». ■ de fchilden zyn zo hard dat een ge-
lade vrachtwagen dezelve geen fchade kan
doen ibid.

n- r - t ( Land- ) worden befebreren ibid.b
IL Deel.

— — de huisjes of fchilden gebruiken d»

Hottentotten ibid.

■ hebben de Gieren tot vyanden ibid.

• de /.e neemen ze op en laaten ze van

een hoogte vallen ibid.

Schildwacht boven in de mail, wat zyn werk
is (■ 24. b

word dooreen Leeuw omgebragt 1. $6f.a

Ired. Feldbafs bericht daar van aan den

Schryver i^td. b

Schildwachten ftcllcn de Baviaancn alszy P.cclcn
willen 1. 167. b

Schimpen laat zich een Hottcntot niet vaneen
ander 1. 47 a

Scbjou word dc;ftok genaamt , daar de Hot-
tentotten hun ncusdoek aan vaft hebben z.

47 *
Schlobbcn, een zoort van wilde Eendvogels 1.

110 b

Schoengespen, een paar,koft vcelPortugccztn

't leeven ifi> «

Schoenen , draagen eenige Hottentotten z.

^,8 a
— — hoc en waar van ze gemaakt zyn ibid.
•— iworden niet twee nemen valtgebonden

ib.d.
•*— zyn omtrent gelyk de oude Romeiniche

tbtd,

— — zyn die der Capucynen en Franciskaa-

nen niet ongelyk ibid.

SchontrloO) een Ooftindifch Schip, loopt uit

de haven du Braya^ daar de Unie inloopt 1.

"f-*

Scholieren gaan niet voor de lyken ter bcgra-

venis 2.314.«

Schooien > algemene ,zyn aan de Kaap flechc

geftelt 2. $18.4

— zouden de Zieke troofters waarneemen

ibid.
Schoolmceftcrs können aan de Kaap veel geld
verdienen ibid.

— — brengen 't 'smaands vry hoog ibid.b
— — onderwyzen op'thoogft niet als leezen,
ichryven en rekenen ibid.

Schorpioenen^ zyn 'er zeer veel aan de Kaap

1.1(56. i
—— leggen onder fteenen ibid.

— worden befchrevcn ibid.
— — worden ook in fchepen gevonden ibid.
—— zyn een goed tegengift ibid.
Schout by Nacht en de "Fiskaal der Retour-

vloot koomen in de haven 1.411 • b

Schreiber (Ifaac) Garnizoens Vaandrig, tracht
den Vee-handel aan zich te trekken i.4f8.<*
— — . verkrygt eindelyk dien handel 1.4^0.0
Schriftelyke Proceffen , brengen de Raadka-
mer en den Secretaris veel op 2. Z9i*
Schroefllakkcn , zyn twederley 1.2.0 «
\ haare hoorntjes zyn ongemeen fr.ai

ibid.

Schuld-eiflchers plaagen van der Stel om geid

en Cautie *-4*4 '

Dddd Schuld-

REGISTER.

Schuld-vordering heeft de Compagnie noch

aan de Inwoonders van de Kaap wegens t

•hotene z.to6.

Schuur van de Compagnie voor wagens en Vee

i.7f.a

, - is een tlccht gebouw 2.24o.£

Schuren zyn aan de Kaap nier. te vinden, zyn

ook niet nodig i.i}P:*

Schwaben of kakkerlakken zyn overvloedig in

Indien l.Z67>f

, „ worden by dag niet gezien tbid.

, zvn ook veel inde Ichepen ibid.

— _— zyn zeer fchadelyk voor 't Linnen ibid.
Sulla Jfricana , Zee Ajuin i . 30 1 . £

Sclarei Jfricana, Schai laken- kruid, z zoor-
ten 1.501.*
Secak bybernum ßve majus , groote Rogge of

Wi.'.tcr-korcn 1.3x4.«

Secretaris word deSchryver by den Baron van

Kroßck l. 1. B

. word de Schryver van Stellenbofch

'en Drakcnitein 1.92.«

Secretaris van de Raad van Juftitie , heeft van

goederen by executie verkocht zyn voordeelt.

iqj. a
. van Kleine Zaaken, is een Bediende

vin de Compagnie x. ïpf.3

— — deze mag geen Notariale Adens maa-

ken 'Bid.

., van de Weeskamer, word van de

Compagnie en van die Kamer betaalt 2. 199.B

■ heeft fchooncvoordeelen ibid.
— — — heeft jaarlyks veele Verkoopingen

iBid.

. trekt alle onkoften af z. I9f • B

1 word by zyne bediening in korte jaa-

ren ryk iBid. feq.

Secretaris van de Burger - Raad , word uit de
Burger- kas betaalt z.2op.«

Secrcuris van de Heemraaden, is een Bediende
der Compagnie Z zio.B

Secretaris heeft van Notariale en andere Schrif-
ten groot voordeel 2. 288.^

■ gclyk ook van ProcefTen 2.200.«
Sccrctans, geen, durft iets vooreen Borger,

maar wel voor den Gouverneur Van der Stel

vervaardigen 2. 349.^

Seelen der Hottentotten fielt de Schryver te

vergeefs 1.401.0

Sedum Africanum, Huislook , f. zoorten 1.

301. b

Sek-fmaak, krygt de Kaapfche Wyn i.ijz.a

:a zyn Protlcy word vervult 2.174.0

au s/fricanus , Boom-kruiswortel 1.3 \.b

■ HoxiLirm jljricanupi) Afrikaanfch Yzeihout

I.IOI.J

Simons (Com' lis Jan) A imiraal en Commilïa-

1 is l.nnmt binnen 2.413.«

Valley, waarom alzo genaamt i.ii8.£

Sin len, waar de befte zyn aan de Kaap

i.ij7.£
— (arden /ccr wel aan de Kaap 1.320.^

Siwzen, hoe zy met hunne kinderen letven 2,

7.«

— — verkoopen dezelve

— werpen dezelve in 't water

— oorzaak daar van
Sineefche Roozen , worden befchreven

gen

ibid. b

ibid.

ibtd.

I.311.

B.feq.

Sifynricbium , 8 zoorten 1.302.«

Slaaven, hun levens-manier word befchreven

»• W-feq.

hun wooning ibid.a

— — hebben fchoolen voor hunne kinderen

ibid.
T" woonen alle by malkander in een ver-
trek ibid. B
— — hebben aardige bed (leden ibid.
— — draagen 't gantfche jaar cencrley kleding

ibid.

verzuipen en verquanfelen dezelve 1 .

396.0
T gebruiken ze tot bedden ibid.

— flaapen des zomers op de aarde ibid.
— — eeten meeft: raauwe fpys ibid. B
— — drinken meeft koud water ibid.

— — ook wyn , als zy die können kry-

ibid.
zich dol en vol daar aan iBid.

— — zyn heel zorgeloos ibid.

— — verderven zich met 's morgens nüchteren

zeer veel koud water te drinken ibid.

—— meften veel verkens 1.397.0

— — veroorzaaken daar door een ongezonde

lucht ibid.

— — haaien zich een aanftekende ziekte op.

den hals ibid.

Slaaven, koften de Compagnie zeer veel 2.

267.0
-— moet de Compagnie van alle nooddruft

bezorgen ibid.

— — • hoe veel zy de Compagnie jaarlyks kos-
ten * ibid. B
— — zyn veele ziektens onderworpen ibid.
— — — aan een aanftekende ziekte geftor-

ven ibid.

—— moeten andere in plaats van de geftorvc-

ne gehandelt worden 2. 268, o

— zoude veele veralieneert zyn geworden

ibtd.

Slaaven , loopen veele weg , en begaan groote

moorddadigheden z.z^i./eq. 2434. o

— deze worden zwaar gellraft en geexecu-
teert z.tyi.B. z.föf.a

Slaaven der vrye Inwoonders, hoe zy zich ge-
draagen z.^n.B

— kinderen vandeze, welke den H.üoop
ontvangen ibid.

•— — waarom niet alle gedoopt worden

iBid.
Slaaven kinderen der Compagnie, worden alle

gedoopt ibid.

—— — de Moeders worden gevraagt wie

de Vader is 2. 312.J

mm mt heb-

REGISTER.

•— — — hebben altyd cen gcqualificccrt
l'crzosn uit den Raad tot gevader z. 323 <<

•— - — — worden fehler alle Zondagen ge-
doopt ibid.

Slaavcn der Borgers, als zc \lytig zyn, word
veel voordeel ge-gunt ibid.

m verquillcn hun geid tot hovaardy ibid. b

■ jaagen hun geld door de I;eel ibid.

■ ■ 1 . hardnekkigheid van een flaaf word gc-

ftraft

... waarom zy zo hard moeten gehandelt
worden 2. 324. «

Slaavcn > genieten by de boeren ook cenig voor-
deel z. 114,

•— krygen een fluk geld als zy wilde dieren
vangen ibid. b

— — moeten in cen gedurige toom gehouden
worden ibid.

— — de zulke word een gewillige ilavin toe-
gevoegt tos een wyf ibid.

^— lee.cn alzo iu cen ongehuwde Haat

ibid.

— zulks word door ganfeh Ooflindiendoor
de vingers gezien 2.327- a

mmmm dc kinderen, zyn weder ilaaven ibid.

— — hun Naturel moet men na..uw ondeiz -te-
ken ibid.

^— moet men goed houden als ze goed zyn

ibid. b

•— moeten met genoeg ceten en drinken ge-
houden worden ibid.

— • loopen weg als ze dat niet krygen ibid.

.— hun wcgloopcn veroorzaakt kollen 2.

32.Ó. a

•m moet men niet dwingen ter Kerke te gaan

ibid.

m— cetcn liever vifch en ryft,als brood en
vlecfch 1. 06. a

Slaavcn, twee, flaan hun Mecfler moedwillig
dood 2. 431. a

— • ■ deze worden gerabraakt ibid.
Slaaf fnydt cene flaavin in den tuin den hals af

2. 439. b
*— fnyd zieh zelven in de gevangenis den
hals af 2. 440. a

—- — cen ander wil brand fliehten > dog word
zelf levend verbrand ibid.

Slaavcn, vluchtige, worden van de Hotten-
totten opgevangen en weerom gebrage 2.

124. b
Slaavcn, zyn meelt uit Africa 2. iro. a

2.167. a

■ worden van de Hottentotten eeuwig
gehaat z. ifo. a

— — uic Jfia zyn niet veel aan de Kaap

ibid.
» zyn different van humci r ibtd.

■ hunne kinderen worden van de Com-
pagnie op School bellek ibid. b

laat de Compagnie doopen

z. tfl. a

zynzinnelykcrals dcHottcucottcn ibid.

«— daar uit ortllaat hun eeuwige haat ibii.

— — ontlopeoe, £aan met cen gcltolcn Schaap
voort ibid. b

— — li' Ipen de vluchtige Hottentotten vangen

ibid.

— — worden van de Hottentotten wegens hun-
ne dienftbaarheid gehaat tbid.

Slaavcn in 't 'Ziekenhuis hebben veel te doen 2.

116*. b

— moeten dc Zieken nppaflcn, en 's nachts
waaken ibid.

— — hun I.oots is een flccht Gebouw z. 247. a

— — daar in wooncn ook 3 Tuiniersend- O^-
ziender der Slaavcn ibid. b

~— ■ is een fchool voor flaaven jon-

gens en meisjes :. fij.

— — daar by is cen gevangenis en gccüel-paal

z. 248. a

Slavinnen zyn zeer geil aan dc Kaap 1 . 389. b

■ vervaardigen zich cen Minncdrank 1.

300. a
Slachten, moeten de Oppcrhecrcn en Kapi-
teins der Hottentotten by hunne aanflcllmg

1 . 48 3 . b (eq.

" gefchiedt op zekere tyden by de Hot-

tencotten 1.403. £/^.

■ doen de Hottentotten den kleinen Ka-
pitein ter cere |. 49p. b/eq.

— — doen de wyven by 't opbreeken en ne-

dei flaan van haar wooning i.fiS.a

• ■ doen de Hottentotten niet als in nood

2.41.5

■ daar toe gebruiken zy al hun jaarlyks
aangewonnen Vee niec ibid.

— — Meißers valfch bericht hier van z.Sf.a
Slagers , welke gepriviligeerde genaamt wor-
den z.zóf.b

— by hen word alle dagen 'c vleefch ge-
fchouwt z, z66.it

Slagers ambacht verflaan de Hottentotten 2.

84. b

— Meifiers valfch bericht hier van 1. Sf.a

— des Schryvers aanmerkingen hier over

ibid. feq.
Slakken, kleine, groejen in kool enz. i.zóó.a
Slangen, zyn in grooce menigte aan de Kaap

1. ZfO.feq.

— zyn twederley, Land-en Water- Slangen

tbtd.

— Aspis , Oog -of Schiet- Slangen. Zie
Schiet- Slangen

— . Boonv Hangen. Zie Boom- flangen.

blinde. Zie Blinde Slang.

Preßer of vuurigc Slang. Zie Dorft-

vcrwekkende Slang.

Hair- Hangen. Zie Cobra de Cape Ho.

• naamlooze, worden befchrevcn I.ifö.

— — ■ derzelver eigenfehappen zyn onbekene

ibid.b
Zie Huis- flangen.
Zie Gehoornde slangen.
Slangen, een kleine zoorc l.zfj.i

Dddd 2 — 'der

Huis- flangen.
gehoornde.

REGISTER.

Slangenhoord.

— dcrzclver cyercn zyn qualyk 20 groot |

als een erwt ibid- !

Afrikaanfch , z zoorten 1.

Slang-fteencn der Tlräfnimn l.ifó.a

zyn probaat tegen gift ibid.

een Exfrr-.mcnt daar tegen ibid.

Sleepen der Schepen op de reede, hoe ge-

fchiedt z.iói.b

SIcmpeiy en Dronkenfcrnp beminnen de Hot-
tencoiten in de hoogftc graad 2. 12.1 a

- een exempel daar van aan een Hotten-
tottin . **
Slym in 'c warme badt gebruiken de Schdders
tot verf 1-3*7^
Slypfteenen, worden aan den oever der Zee

gevonden ï- i7f "

_ zyn donker-bruin of blaauw zwart ibid.

m— zyn zeer goed tot het ilypen van meiren

enz. ' * *7Ö-*

Smaak van 't Caapfche Water , het eene is zoet

en blyft alzo 1.87.^

—— 't andere word zoutachtig ibid.

— - andere zyn uit de natuur zoutachtig ibid.

van 't reeen- water verandert, wanneer?

1.348.*

Smeeren, doen zich de Hottentotten met vet

1.44I.J

., daar van zyn verfcheide meeningen

1.44:.

. dit veroorzaakt een afkerige {tank 1.

44 ya

m is een algemeen middel by de Hot-

tentotten z.if^.b

.,, is by de Hottentotten ook een ftuk

van fchoonheid 1-f3'^

Smeekfchrift des Schryvers aan de Bewind-
hebbers der Compagnie i.G.a

i. ■ door de gedaagden ondertekent, en

in de rechte handen geleveit z. i6^.a

■ 't zelve word den Landdroft overge-

geven 2.368,5

mm word van de p vluchtige na hunne

Sententie den Fiskaal overgegeven z. 380.0

Smids zyn de Hottentotten z.pi.a

— — - hoe zy hun geweer maaken zonder no-
dig gereedfehap ibid.a

zy verdaan het yzer te fmeltcn ibid. b

zy fmeken niet meer als zy tot hun ge-
bruik nondig hebben ibii. b jeq.

' op wat wyzc zy 't Yzer fmeken z. pz.«

Smienten > een zoort van wilde eenden 1.

zio. h
Smokkelen gefchiedt hcimclyk zeer kerk z.

z78.
. daar van is de Fiskaal menigmaal onder-
richt • ibid b

l'.xcmpcl door Jakob Vogel beweezen

ibid.
_ hoc door den Heer Heinfius ontdekt i9

ibid.

— die zelve verhindert heeft door verande-

ring van de Pacht Conditien 2. 27p.

Snaaren können de Hottentotten maaken 1. 8p. b

manken zy van zenuwen en darmen ibid.

daar toe helpen twee elkander ihd.

- laaten zy in de zon beandroog worden

ibid.

__ droog zynde beftryken zy ze met vet, en

maaken ze Imedig ibid.

____ gebruiken zy tot hunne Muzyk-Inftru-

menten, en tot het fpannen der boogen z.

50. a
Sneden in de huidt , waarom die gemaakt wor-
den z. iy6. a
Sneeuw op de toppen der Bergen 1. 1 17.«
Snippen, verfcheide zoorten I.np «
Snoeken worden, in zoete wateren niet gevon-

1. Z38. a

Zie verder op Zee-fnoeken

Solinum Alricamint , Afnkaanlche Nafchaje, 2
— zoorten t. 30z. b

Soldaat, Heinrich JVeisman> kerft en Word 0-
ver boord gezet 1. zi. h

Soldaatcn worden dikwils verv/iflek, of weg-
gezonden z.3f8.£
Sollier ( Gillis ) bejegent een zeldzaam geval
met den Heer van der Stel z. 338. d
■ aan hem word een brief bellek, be«
grypende een vry geleide z. 37fr. d
. fchi y ft zelf aan du Toit ibid.
m liftige aanfiag met deze brief te be-
ftellen z. 377. a
Sonquas- Natie, geneert zich met den kryg t.

474. a

— —- doen zulks uit nood ibid.

— — hebben een flecht land ibid. h

— haaien honing uit de bergen ibid.

Sonjas -Trifft , is ecu paffhge uit hun gebied In

een ander 1. 47 f. a

Spaanfche Meloenen worden Spaanfch Spek ge-

naamt 1. 310. 5

Spanfche pokken, worden door 't warme badt

gecureert 1. 341- h

___ worden door quik geneezen i.jf>6.a

Speelnooten wat by een Bruiloft zyn aan de

Kaap z. 3 of», a

Speuke-boom, Afrikaanfche I. zp8. b

Spieringen, worden befchreven 1.2.48. £

.. zyn goed om te eeten 1 . 249. *

Spinacbiafe nijfe non fpinofo & fpinofo, Spinagie

1.314a
Spinnekoppen, zyn van verfcheide zoorten ï.

166. h

■ ■ zyn niet alle vergiftig ibid.

• de kleinlte zyn zeer gevaarlyk 1 . Z67.«

.. voorbeeld van een zwarte Slaaf die van

de keek kerft ibid.

1 ■ • van een jongeling die naaulyks

gered twierd ibid.

" — dooden ook veel Vee ibid. jeq.

Spions worden van de Hottentotten gedoodt 2.

147. 1
Spira a dfricana , 3 zoorten 1.303.4

Splee-

REGISTER.

Splcetcn in de bergen wyzen Erts aan i. 277. £
Spook , devreeze daar voor iscen bewys dat de

Hottentotten cen opftanding der dooden gc-

loovcn «•fi4- <*

Spranken. Zie Taaien.
Spraak der Hottentotten, driederley Schryvers

hunne meeningen daar van 1.413. /r^ .

1 is zwaar te leeren '-4£f

— — de Schryver wil ze leeren ibid. a

~— door wat middel zy zoude kennen geleert

worden 1.418. b

Spieeuwen, doen veel fchadc aaudcWyndrui-

ven 1. ito. b

Springbronnen en Fonteinen waren aan de Kaap

licht ie maaken 1. joy. b

Sprinkhaancn zyn verderffclyk voor den Wyn-

itck 1. 148. b. I.ltfj. b

' ■ ■ zyn van verfcheide zoortcn
— w-r 'en befchreven

2.203.(1

ibid. a b

I. 13Ó b

ibid.

ibid.
1.137.«

Spurrie, cen fchadclyk onkruidt

- word befchreven
-■■ ■ is niet uit te rocjen

- ziet 'er uit als Kandelgras
Sj \ zen der Hottentotten zyn van andere niet al

te duidelyk befchreven geworden 2. fj. b

" zommige moogen de Mannen > zommi-

ge de Wyven, andere wederom zy alle niet

eeten 2. f8. a

— — is ook ziek en geftorven Vee 2. 60. b

- kooken de Hottentotten zonder zout ,
kruid en vet z.61. a

Staal- imaak heeft het Water aaa't warme Badt

1. 337.*
Staarten van Schaapen zyn groot en zwaar 1 .

143. b
., , . van wildedieren gebruiken de Hotten-
totten voor neusdocken 2. 47. b
Stadt van de Kaap de Goede Hoop is tamelyk
wel aangelegt 2. 220. b (eq,
^— hoert fchoone brrede flraaten 2.221.0

haare huizen zyn wel g'.bouwt ibid.

Standbe» id,.£>rtjMMjgenaamt, van (teen 1. 16 1.4
Standsperzoonen bcgrav eniflen kollen veel geld

aan de Kaap 2. 313. b

Stank, gjuvvzame, ontltaat van't Zee-gras,als

de Zuid-ooile wind niet waaic r. 371.$

Stapbikdendron slfucanum, Afrikaanfche Pim-

pernoot 1.303.«

Starrenberg (Johannes) laftert den Schryver by

Van der Stel 1. f4. a

- ' " word Landdroft ibid.

■ word van deBorgers geluk gewenfcht ib.

- ' ■■ zyne loffelyke Quaïiteiten ibid. a b

■ j verandert uit hovaardy ibid. b

■ zyne flechte hoedanigheden 2. 330.0

■ wil de menfehen dwingen om een ge-
tuigenis te tekenen ibid.

—• moet met de Vloot naar Holland ver-

trekken 2. 302. a

" ■ ■ is verfchrikt over de komft van Tas en
Fan der Heide, doe zy hem den leflenaar we-
der afeifchten ibid. b
II. Detl.

• gaat onder zeil naar Holland Wik,
Steen, ren uitgehouwe vierkante, had yder

fchip by zich, tot wit einde ? 1. rp b

Stecncn, zyn verfcheide zooi ten aan de Kaap

1.174.*

gcmccnc, zyn van eengroot ondeilcheid

ilid.

— van de Tafelen andere bergen zyn zeer
hard Mi.

— leggen by ryen als een muur op malkan-
der gettapelt ibid.

— van zulke is de ganfche Veiling gebouwt

ibid. b

— — gebrokene dienen tot fondamenten der

huizen 1. 17 y. a

— dienen ook tot Kalkflccncn ibid.
Stecncn van ongeraeene zwaarte, zyn cen ken-
teken van Eres ( . 177. a

— — blinkende naby 't warme Badt , een teken

van Erts i. 338. £

Steenkoolen zyn aan de Kaap 1. 272. b

— — zyn zo goed als de fcngelfche of Duitfchc

ibid.
Steen bergen i, 76 a

— achter dezelve is veeel warer 1 . po. a
— • daar is een fchoone Steengroef i.pt.a

, — houden Vermillioen en Goud- erts in zich

1. 27p b

Steen-groef aan de Steenbergen ontdekt 1.91.B

— — is naby Conßantia 1 . 161. a

— — de<zclfs Iteenen zyn goed omKamersmede

te bevloeren ibid.

— zulke heeft van der Stel op Conßantia ge-
daan ibid.

Steeu-mark of mergel legt tuflehen de Bergen

1 . 274. a
• gebruiken de Hottentotten als een

heilzaame remedie Z. iff.a

Steenbokken, worden befchreven 1. 197-b
•• hoe ze gevangen worden 1. ip8.<2

Steenbreker , Otfifraga genaamt , een Vogel ,

neemt Schildpadden op 1. 208. d

■ ■ laat dezelve van in de lucht vallen, en

nuttigt ze tot fpys ibid.

Steen-brazems, zyn van verfcheide zoorten

I. 24p. a
— — worden befchreven ibid.

— — • zyn zeer lekker ibid. b

zyn van verfcheide grootte ibid.

— worden niet by 't gewicht verkoche

ibid.

in azyn, peper en zout gelegt zyn ze

zeer goed ' ibid.

— — gceven goede Labberdaan i.2fo. a
Stcen-Üly vloeit uit de bergen I. 273. a

» is goed tot genezing der wonden ibid.

■- word van de Hottentotten 't vee inge-

geven ibid.

Steen-fmerte heeft niemand aan de Kaap 1.

404. b

— dat ongemak brengt een Meisje mede ter
waercld 1. 40 f. i

Ecee Steen-

REGISTER.

Stecn-harft helpt het Vee tot Hallen en werpen

2. 40. £
zoude ook voor de Vrouwen dienftig

Sreénvaren, Afrikaanlche I. 109. b

i-vaikens, hebben zeer fpitzc en grootc
.els 1.197.*

__— worden na hunne eigenfehappen be-

fchreven tbid-

— — lubben goed vleefch tbtd. B

, hoe zy gedoodt worden ibid.

Van der Stel (dimon) wil den Schryver wat op
de mouw fpeldén i- liz- a

— — zockt zieh by den Commiflaris genei aal
aangenaam te maaken i« * 1 5- a

Van dtr Stel (Sim») Opvolger van den Heer
Bax, heeft eerft het Charakter van Comman-
deur *" 181.«

—— is in Holland eerft in dienft ge weeft

ibid.

,_ - is op 't Eiland Mauritius geboren ibid.

m— zyn Moeder was een zwarte Heidenfche
Slavin, Maimonica da Coßa genaamt ibid. h

. . Zy was zyn's Vaders Byzit ibid.

- zyn levens-manier hoe geweeft is tbid.

_ is ter oorzaak van zyn's Vaders trouwe

dienflxn tot die Ampt gekomen z.iSi.a

— daar toe heeft ook zyn huwelyk gehol-
pen ibld-

—— was niet in ftaat om te regeeren ibid.

— heeft zulks door een zeker geval getoont

ibid. Jeq.
«— heeft het Land onder de Inwoonders op

een flechte manier uitgedeelt ibid. B

— - heeft de Gerechtigheid flecht gehand-

haafc 2.183.«

— wat hy lofifelyk uitgevoert heeft ibid.

— heeft voor een verftandig Staatsman wil-
len aangezien zyn z.zof.b

— — bevind zich ondertuflehen daar toe on-

bcquaai ibid. feq.

— — legt den grond tot een nieuwe Kerk 2.

233. a

— onthaalt veel voorname luiden opConfian-
tu z. 42,0. a

~— Talt deswegen in argwaan ibid. a b

— gedachten hier over van twee Opper-
meesters ibid. b

— fterft 2.459.^
— - zyne Lykftaatzie 2.440.«
tan dtr Stel ( Il'ilkm Aäriaan) Gouverneur van

de Kaap, verlangt den Schryver te zien 1.

49 •«

— doet den Schryver goede gedachten van

'ben ï.fi.a

— — tak daar v ibid.

1 haat op den Schryver ibid.l

• ui- rt hem een emmer wyn, waarom?

i.fg.l

— ' 1 hti jen ■ ;ierig 1.96.

word Hot tcntotfcb- Holland afgenomen

l.pp.J

_—• bezit een z;cr groote menigte Vee i„

100.4

— — laat zyn Vee door de dienaars en flaaven
van de Compagnie hoeden en bewaaren ibid.

m— » fuccedeert zyn Vader Simon van da- Stelt.

183.«

— — is in den aanvang goed geweefr. , en re-
geert loffelyk ibid. B

— — is fchielyk verandert, en gaat zyn's Va-
ders gangen, uitgenomen de brutaliteit ibid.

— — raakt wegens zyne 'onkuisheid in een
quaad gerucht ibid.

—~ > verlieft door gierigheid al zyn achting

'2. I84. .<

■— — « word naar Holland ontboden ibid.

— — voert een aardige manier in omtrent 'de
verloofden 2. 196. £ fcq.

— — heeft deRegeerings-mifftagen nitrt wil-
len verbeteren z.zoó.a

- bezoekt de kranke dikwiis in 't Zi ken-
huis z.zzó.a

— — proeft daar de Ipys of ze wel geprepa-
reert word ibid.

— — heeft de Kerk aan de Kaap van armen-
geld laatcn bouwen *>*?f b

— — word dieswegen van de borgers gel. akt

2. Z36.«

- vindt zyn rekening daar wel by ibd.

dit blykt cerft na zyn vertrek ild.ab

——• g?eft de Borgers een hard antwoord 2.

328 «

doet dezelve in hechtenis zetten ibid.B

bidt alle burgers om een getuigenis te

tekenen 2-337»

zulks wil Gillis Sollier niet onderichry-
ven, waarom? i-?^.

"— insgelyks Jan Hendr. Voogt , zo hem
geen bier geichonken wierd ibid. b

—— vorfcht na den Opfteller en onderteke-

naars \\\\ 't Klaaeichrift

2.341.«

— — zeilt de Vloot na, maar kan ze niet in-
naaien z 3j3 B

— — handelt na 't vertrek van de Vloot noch
flimmer 2 3f4«

moet naar Holland vertrekken 2.417.«

— — heeft den Schryver bezocht 1.410- b

heeft den ouden Rotterdam moeten be-

taalcn 2.420 B

— — tot hem en zynen Broeder word de
Schryver uit naam van andere afgevaardigt

ibid.B

' neemt hem zulks qualyk tot dat de

Schryver zich verdedigt 2.411 ,<*

- ontvangt andermaal bevel om te ver-
trekken z..^z+.b

— — word van zyne fehuldeiflchers om geld

en borg geplaagt Ai l.

— — laat na zyn vertrek zyn goederen vekoo-

pen 2.419 &

Stcllcnboflchc Colonie , word bcfchrcvcn 1.

O', a
• haar bcnaaming tbid.

— — oor-

REGISTER.

■ oorfprong
ia welk Land zy is geflieht
haare Grenzen

verdeeling

ibid.

ibid.

I.PJ l

i.pz.i

2.457.^ ibid.

Sccllcnbofch, een dorp
■ brandt geheel af

. word weder opgebouwt

iHcllcnboiTLhc Hoofd , daar op is een Veldltuk-
je, en een Vlaggcitok geplant geweclt i.

9$ b
- zulks is 'er nu geen van beiden meer i .

94. s
Stcllenboflchc Dillrict 1. 104 b

•— — deszelfs grootte ibid.

' •—~~ grenzen ibid.

-^ — ■ heeft vcrmakelyke Landsdouwen 1.

iof.a
Land-

ibid.
ibid.b

' — ~" fchoonc en vruchtbaarc

goederen

— trcffelykc Hofllcden

Stellenboflehe Bergen, waarom zo genaanu

worden 1. 104 b

• zvn hoog, wild en dor ibid.

neei

worden met een wolk bedekt.

wan-
ibid.

loj.a
ibid.
ibid.
ibid.

ibid.b

— -— zyn vruchtbaar van hout , kruiden en

bloemen i.ioy.d

StellenbolTche Rivier, hoe genaamt word 1.

\06.b

— neemt andere beeken met zich

— ■ - zyn oorfprong

! ' VifTchen

_ heeft een ilechte Brug

w—m die van Adam las i« beter

— — noch een tuflehen Welmoed en Mecrluß

ibid.

Stellcnbofch en Drakenftein maaken een Col-

legie uit 2.209.0

— hebben ook eene kas z.iu.è
Steng van 's Schryvers fchip door den donder

aan (lukken gellagen 1. 3 1. a

— word afgenomen en gerepareert ibid.
Sterrekonfr, verftaan de Hottentotten als de

boeren in Europa z.iff.a

m— il rekt zich niet wydt uit by hen ibid.
Sterre-kruid, -Afrikaanlch» 10 zoortea 1.289 b
Stieren, jonge, hoe die gemeden worden 2.

Stilte by de Linie vcdubbelt de hitte i.zy.b

— by een extraordinaire Ebbe en Vloedt 1 .

360.*

•— eene ganfeh ongemecne , ontmoet de
Schryver, waar? 2.447.4

Stinken! word hec water onder de Linie, en
teelt wormen 1. $z.3

■— word 't Kaapfche Water niet in de va-
ten t . 328. ^

Stinkbinkfcm of Bunzum., een dier, word bc-
fchrevcn 1. 1 yb' a

—— is zo groot als een miJdelmatigc hond

mi.

■~— verdryft zyne vervolgers met zyn ilank

ibidb

Slink-hout, deszelfs bcnaaming \,\

geeft cierlyk Huisraad

■ word ook tot geneesmiddelen ge-

blinkt ibid.

Stoetery in 't Land vin Waveren beeft flechte
huisjes voor de Paarde- hoeden 2. ipa

Stok- 1007.cn , Afrikaaniche i.iyp.b

Stok- violieren, Afrikaanfche, * .• >rtcn 1.

*t>9 a

•• witte, purpcre en gcclc, grocjen in

de Compagnies tuin x.^xya

Stompneuzen, een zoort van Stccnbrnzems 1.

2fc. a

hoc zy 'er uit zien ibid.

zyn zeer 1 ibid.

hebben aangenaam vleefch ibid.

Storm, zwaaje, in Texel i.ü.a

verftrooit de Oftindifche fchepen 1 . y. b

word dooi Zee zwaluwen ie kennen ge-
geven 1 30. £

van drie dagen is zwaar en gcvaarlyk

gewceft i..ii .b

de aldeizwuarfle tot noch toe, waarom

I-44-«

1 deze veroorzaakt groote fehadc en onge-
mak op 't fchip ibid ab

werpt den Schryver uit het bedt

ibid. b

'- — — ' had byna den Commandeur der

foldaaten doen verdrinken i.qf.a

1 een zwaai e, aan de Kaap 2.408. b

Straffe der gener die zich niet op hunne Sche-
pen laaten vinden 2 264- b

' der Bloedfchandc by de Hottentotten is

de dood 2. 22. b

van Echtbreuk is by hen ook de dood 2.

18.«

Straf- gelden of boetens, koomen by de Raad

van Juflitie deszelfs leden niet toe 2.290.^

Stramonia feu Datura lndica 1 . 3 1 6 a

deze boomen zyn om reden uiigcroeic

ibid.
Strandloper, een Vogel, word zelden gedoodt

l.tio.b feq.
Streep, witte, achter den Tafel -berg 1.381.Ä
1 in' 1 deze verzamelt zich tot wolken ibid.
. de achteiiïe wolken ilooten de voor-

He voort 1« 382. a

1 de voortgedrevene veroorzaaken een
gruwzaamc wind ibid.

— — deze worden in hunne bewceging te-
gengehouden ibid.

■ oefïenen groot geweld als zy hunne
vryheid weder bekoomen ibid.

■ de dubbelde bewecging houd ze tuf-
fchen de bergen gevangen ibid

— — in de Iiany Falze krygen zy vryheid met

hun geweld uit te rauzen ibid.

Srikken maaken de Hottentotten zelve 2. 8e-. <*

. maaken zy telden lang ibid.

Strontvogels of Suontjagers, cen zoort vanA-

renden l. 207. b

Ecec 2 Struis-

REGISTER

Struisvogels, zvn genoeg aan de Kaap !•*";ƒ
,-— hebben zwarte en witte veeren tbtd.

komncn licht tam gemaakt worden ibid.

hoc zv brood bedelen *M«

i Qaan met de voeten lterk achter uit ibid.

. heb' n kleine koppen ibid. a b

h te eyeren zyn goed om teee-

• ibid. b

broejen hunne eyeren zelfs uit ibid.

laatcn hunne eyeren, als ze aangeroert
leggen *bid.

zwelgen fteen en yzer op i. ZZi.a

können dat echter niet verteeren ibid.

können nier vliegen ibid.

ibid.

ten

zyn ■

, lüopcn zeer fnel

zvn bwlchaamc als men ze achterhaalt

; ibid. b
Strydt tuflehen eenige Hottentotfchc Natiën
word door de Compagnie geflecht 1.^64. b
tuiïchen Bruid en Bruidegom om 't ja-
woord is kluchtig i- 16. «
i tuflehen de Borgers en bedienden der
Compagnie is onverzoenlyk z.zji.a
Strykgeldword aan den mèeitbiedende gegeven

Z. 176. b
Stuipen krygen de Kinderen aan de Kaap 1.

301. a

, wat hier van de oorzaak zy ibid.

Stuk kanon word afgoitoken van 't Leeuwen-
hoofd, en ook een van 't Robben-Eiland, als
'er een fchip aankomt 1. 47. b

Sueeeße der Oppcrhceren en Kapiteins by de
Hottentotten, hoe gelchikt is 1.483. <*

Sujfaquas- Natie, waar dezelve woont 1. 464. rt
- is niet al te volkryk ibid.

— - heeft gebrek van Water , en weinig Vee

ibid.

- is zeer verftrooit ibid.
■ in haar Land is 't bezwaarlyk te reizen

ibid.

— hoc dit Land gefchapen is ibid.
• heeft gebrek aan hout ibid.

. heeft bcquaam Land tot Koren-vruch-

ten ibid. b

., 01 k zouden daar goede Waterputten

können gegravt n worden ibid.

lingrebel (Jan) is door zyne groote eerlyk-

1 eid ongelukkig z. 300. a

, wil zyn Item niet gecven zonder te

wecten wat van de zaak zy z. 2,66. b

— — vind by Elzevier tegenftand z. 370. £

... ■■ word door fan Punt» ook ten toon ge-
llelt 1.371.«

■■ en Heems hun ver.ltandig oordcel z.

37p. a

Sytcopas, een Hottentot, ziet 'er erbarmelyk
ui 1. 161. b jeq.

• v rJ van ctn quaadc ziekte verdacht

houden 1. i6j. a

■ — — door cen Vrouw genezen ibid.

T.

Taaien aan de Kaap, zyn onderfcheidentlyke

1.70.^

1 welke de gemeende zyn ibid.

.. . . welke de Vreemdelingen de nodigde
zyn 1.7 t.«

Tabak rooken de Hottentottinnen onder 't zui-
gen der kinderen . Z.lp.tf

"~~~ daar worden de kleine kinderen ook toe
gewendt ibid.

— beminnen de Hottentotten ongemeen z.

67/ a
— — daar voor hebben zy hun landt verbocht

ibid.

~""— ' weeten ze zeer wel te proeven of ze

goed is ibid.

— — « bedingen die van de Europeaanen toe

ibid. b
•— — is by de Hottentotten een gangbaare
handelwaar z. $,ƒ. b

— — mag over ftraat niet gerookt worde:.,
wegens de ltroo-dakea z zzi.b

Tabak en*pypen is heerlyke knap voor de Hot-
tentotten r 34.- a

— daar voor kan men vleefch genoeg be-
koomen ibid.

Tabak word gebruikt om een Kraamvrouw in
't leeven te behouden 1. 387. a

— — » daar van word een drank gemaakt ibid.

Tabaks-drank , is een remedie voor de Hotten-
tottinncn die in barens-nood zyn 1. 3. b

— dient om de vrucht voort te zetten

ibid.
P.Tachart) zyn verkeert bericht onwetend be-
gaan 1. 111«
•— - zyn bericht van de Hottentotfche Natiën

i.4f.|.5

— is qualyk onderricht geworden ibid.
— — waar zyn dwaaling van daan komt 1.

4ff- »

dwaalt in zyne Landkaart 1.4.69a

zyn meening van der Hottentotten Gods-

dienlt 1.48p. a

* verkeert bericht van der Hottentot-

ten Muliek 1. 107. a

— — befchryft het danfTen der Ntmaquas uit-
voeriglyk z. iop.0

— begaat cen dwaaling wegens de Smquas

Z.147.J
Tafelberg, word van des Schryvcrs fchip ge-
zien i.tj.a
— — daar van loopt een beekje in de zout-ri-
vier x'7S-b
— — waar dezelve legt 1 . 8 1 . £
— — gclykt boven wel een Tafel ibid.

— zyne hoogte ibid.

— heek boven op heerlyke Bronnen ibid.

— fchynt ganfeh dor en onvruchtbaar van

onderen

REGISTER.

onderen aan te zien ibid.

— aan dezelve zoude iets glinfterend g<
zyn Und,

— — fchynt van boven tot ooderon in 't mid-
den gclplctcn 1.81.«
— — dit komt van 't afltromcndc water ibid.
— — heeft veel boomen ibid.

— — i een '/ilvcrmyn ibid. 6

. boven op wallen veel bloemen ibid.

— — word van een witte wolk bedekt, wan-
neer ? ibtd.
— . deszelfs Wateren i.S'y.d
Tafel by een Hottentotfchc Bruiloft hoc gc-
llclt is z.n.a
Tafelgocd der Hottentotten, welke? z.fii.a
Talingen 1.210. b
TaviariiCKS fruticofa , boomachtige Tamarinde

i. 324. rz
Tamboer op een fchip, wat zyn werk is i.

iz. a
Tamme Bokken zyn overvloedig aan de Kaap

i. \6<j.a
Tanatetmn jtfricamm , Wormkruid, z zoorten

f. 303. d

Tanden der jonge kinderen aan de Kaap z\ n

gevaarlyk 1.302 a

Tape/jes-V ee, wat het is 2.07 b

gezaait , wanneer

word tydig
1.13c.

Tarwe word
wanneer?

-"-- moet fchiclyk gemaait worden, waar
om ? ibid. b

Tas (Adam) by zyn Landgoed is een goede
Brug i.ioy.b

'■ hy is verdacht de Opftcller van 't klaag-
schrift te zyn 2.341.0

•—" word van den Landdroft op een gewei
digé wyze gevangen gezet ibid b

—~— zyn Lellënaar word by Brommert geo-
pent tbid.

by hem zyn vreemde die door de Ge-
committeerden qualyk worden bejegent 2.

342. a

by hem word niemand toegelaten , en

zyn ecten zelfs doorzocht ibid.h

•— word op een fmcckfchnft en aangebode-
ne borgtocht niet uit zyn arrcit ontilagen 2.

34?-«

"-~~" word naauwer bewaart > en hem gewei-
gert zyn zoon te helpen begraavcn 2. 38 1 . h

—— en van dir ILyde bekoomen volmacht te-
gen van der Stel 2.414.^

*— Effect daar van z.^ty.bfea.

Tauchers. Zie Duikelaars.

Tegelbakkery aan den Leeuwenberg 1.8c. £

Tegelltecn aaide 1.272.«

Teken met Ichieten , en oplteckcn van een
Vlag, word van 't Stellenboflche hoofd ge-
geven, wanneer? 1.9Z.È

Tellen, doen de Hottentotten tot tien 1.435".

Tel- woorden de- ilottrnrottcn ibid.

Tent, is nodig by 't gebruik des warmen Bads

1.33p.*
//. Deel

Tora de Natal koopen de Hollanders 1.61. b

' aldaar woonen de Cnffers 1.4- 1

Teftamenten der ftervenden op't fchip, wor»
den vervaardigt en ter uitvocringc gcltclt r.

21.*
Tcflamcnt, laateen kraamvrouw maaken 1.

}»7. i
Tcflamcntcn brengen den Secretaris veel f>cld

op z.tHs.b/ej,

■ moeten bondig gemaakt worden z.

z8p. a

Teflicul moet zich yder Hottcntot een laaten
uitlhyden eer hy trouwen mag 1 4KC . i

1. foó. a

— moeten zich de Hottcntotcn laaten uit-
fnyden i.- 5015. a,

— — de oorzaak daar van is ongewis tbid.

— — • zou in de jeugd gclchicdcn ibid.

— dit word wcdei legt il iJ h
—— de Schryver oordeelt dat het met het 9

of 10 jaar gachiedt ibid.

— word dikwils in de mannclykc jaaren
eerft uitgefnedcn 1 j-07. a i.fii.4

— hoe deze uitlnydingivolbragt word 1.

f07. b
— — • dezelve gefchiedt met een broodmes 1.

co8 a
— — de wonde word aardig opgcvult en toe-

genaait ibid.

— - •— geneefl: fchiclyk 1. f op. a

— — na de operatie fmeertn zich de mans mee

vet . ibid. h

m—m deze uitfnyding is onzeker van waar ze

haar oorfprong heefe 1. 5-11. 5

— of de zelve een zoort van Godsdienft is

i.c 12. £
Tetragnocarpos Africana , 2 zoorten 1.303.*»
Thee, een remedie voor de Dronkenfchap j.

404. b

Theunis Gtrbrants van der Schelling, geniet veel

goeds van een Hottentot 1. 43p. a.

Tbibault ( Daniel) word Secretaris vandejulH-

tie- Raad, waar door? 2. 19$. b

■ was door zyne hoogmoed haalt lchie-
lyk gevallen ibid.

1 zyne Secretary laat de [Gouverneur van

Affinburg verzegelen 1. 194.^1

■ ondcrtulTchcn word een ander ad interim
in zyn plaats geltelt ibid.

— — word gepardonneert, en in zyn ampt

herfielt 2. 438. a.

Tholen, of kaauwcn, worden niet veel geacht

i.ixx.i
— — onthouden zich op ftccnklippen ibid.
—— loeven van wilde amandelen en akers

ibid.

— men zoude ze können leeren fpreeken

tbid.

Thos, een wild Dier , zoude een jakhal of

kruis-vos zyn • 1.203,

— daar van zyn twee vcrfchillendc meenin-
gen ibid. b

Ff f f Iby*

REGISTER.

Tkymelaa Jfrieaua, Afrikaanfche Mezereon,
i! zoortcn 1.3O}.*

Tien Je der Veldvruchten is voor de Compa-
gnie I.141.* 1.171.«

word haar voor de deur van 't Magazyn

gebrast 1.141.*

hier in kan niemand de Compagnie licht

bedriegen f bid.

is van brood en Z3ay- koren niet gegeven

geworden 'bid.

— — waar van gegeven moeft worden 2.

272 a

hebben de Bediende der Compagnie niet

gegeven , waarom ? ibid.

■ moet nu ook van brood en zaay-koren

gegeven worden ibid. b

' zoude ook van Wyn gegeven worden

ib'.d

' als van t veld moede gehaalt worden,

zoude 't fchade zyn ibid.

■ kan niet verpacht worden, waarom? 2.

273.«

■"— word den leverancier van 't Koren van
de betna'ing afgetrokken ibid. b

—— ~ moet zo veel gelevert worden als yder
opgegeven heeft ibid.

Tiende, hoe veel de Compagnie jaarlyks om-
trent heeft i.zjf.a

Xithymalus Afrtcanus, Afrikaanfche Wolfsmelk,
f zoorten 1. 304.«

Toeftel tot een Hottentotfche Bruiloft z. 16. a

Toetsftecnen vindt men aan den oever der Zee

i.zjfb

Du Toit (Franfois) wil naar de Kaap ryden,
dog \eranucrt ras van btfluit 2. 377 a

Du Toit ( Gaul. am ) word door den Vice-Land-
droÜ op een barbarifche wyze gevangen z.

lH-b
Tondel der Hottentotten z.óy.b

Tonyn word gevangen , en aan 't fcheepsvolk

gegeven 1. 14. b

Tonyncn worden aan de Kaap gevangen 1.

zro. b

- b- minnen de vrye Zee ibid.
Toppen , wat het zy by de Wyngaardeniers 1 .

ifo. a
Toren van de Kaapfche Kerk heeft twee klokken

I. 234. a
Tm ede Zie Dril- vifch
Tortelduiven zyn overvloedig aan de Kaap 1.

223. a

hebben goed vleefth ibid.

Tovenaai , daar voor is de Schryver van de

I lol tefitotttn gcfcholden, waarom ? t.ftt«
TbvenAars der Hottentotten zyn niet minder

I. f28. b

To n, daar mede vcrontfchuldigen zich de

H( icntotfche Artzi n 1. ^%^.a

" nd . lottentotten hunne Mc-

imcntcn 2. i<5i. I

' van neemt een Hotccntot, 't geen

; g<-IukL %bid. fij.

Toverkonft gelooven de Hottentotten voor ze-
ker I. fif. a

dit is een kenteken dat zy eene Oplfan-

ding der dooden gelooven ibid.

der Hottentotten is geen noemenswaard

1. fz6. a
heeft de Schryver eens na hunne mee?

ning onder hen gepleegt ibid. b

Transport en koftgeld betaalt de Schryver 1.

6. b
Transport maaken zommigc dienaars van de

Compagnie it2f4 b

, wat het zy en hoe genaamt word ibid.

. is in 't gemeen noch eens zoo gr >ot als

de ichuld zelf is 2. 2, f. a

— — die een transport gemaakt heeft, moet

lang dienen eer hy wat overwint ibid.b
word dikwils eer betaalt als verdient is,

waardoor? 2. zyj. b

Transport moet iemand eerlt betaalen die een

krxgt hebben wil 2. ij-8. a

Travud-vj ïndtn in de Zona tcnida zyn gemeen

1. 30. b
— — zyn meed altyd veranderlyk 1 . 3f . 5
— — twee zyn gevaarlyk geweelt \.^\.a
ctn Matroos breekt daar door zyn fleuiel-

been ibid.

Trocqueerders. Zie Ruilers
Trommelflager op 't lchip, wat zyne verrich-
ting is 1. 11. a
Trompetter op 't fchip, wat zyn werk xsibid h
TropicusCapricorni is deSchry ver gepaücert 1 . 4 1 .£
Trouwe der Hottentotten 1. iii. f
___» is een van hunne deugden 2. i?t b
Trouwen mag een Wcduwenaar of Weduwe

weder, wanneer ? 2. 316. a

Trouwing by de Hottentotten, word d >or de

Priefter uit de Bruids kraal of dorp verricht

z.i6b

zeldzame Ceremoniën daar by ibid.

_ van jonge luiden onder de Ch riitencn

gefchiedt zondags 2. 30J-. b

_™ omftandigheden daar by voorvallende

Und.
__ op een zeldzaame wyze , waar van -een

voorbeeld 2 429. a

Tuinen, wanneer aangelegt zyn aan de Kaap

I. 61. a
Tuin-vruchren fteelen de Baviaanen 1. 167. b

, Salaad is van veelderhande zoort 1 . 3 1 S . b

, Kruiflcmunt i.zzo.b

een huis in 's Compagnies Tuin vergunt

j-o. a
246. Cl

ibid b
Wind
245. b

de Gouverneur aan den Schryver
die daar in gewoont heeft 2,

— desixlfs langte en breedte

— Haat zeer voor de Zuid-oofle
bloot 2

— word door de zelve fchrikkeiyk' ge
Ichudt ibid.

— in her zelve komt de Oppertuinman den
Schryver bezoeken ibid.

— die oordeelt dat het huis den Zuid-Oos-

ten

REGISTER.

ten wind niet lang zou kunnen wederftaan

ibid.

— — heeft boven en beneden een groot voor-
huis ibid.

— — heefe boven en beneden t fchoonc ka-
rn' i 2. z.47. a

_— heeft in een van de kamers veel opgezet-
te beeilen ibid.

Tuinen, derzelver onderfcheid en afdccling 1.

ift.b jcq.

—— zyn 'er 3 aan de Kaap voor de Compagnie

aangclcgt 1. 140.«

—— Zyn alle met fchoonc huizen voorzien

ibid.

— een legi 'er aan de Kaap, d'andcrc aan 't
Ronde B >!chje, en de derde is genaamt hec
Nieuw Land ibid.

T'j;n aan de K tap is de befte 2. ttf-a

— ■ heef: een wydt uitzicht ibid
- — heeft plaizierige Wandelpaden ibid. b

heeft Ichoone Waterleidingen ibid.

' kan met derzelver water befprocit wor-
den ibtd.

— — heeft een gemetzclde Vyvcr, die met
boomen omzet is z. 244. a

— — legt wat fchuins ibid.

•— — brengt zo wel inlandfchc als vreciiide
Gewaden voort ibid.

— is half met een hooge muur omringt.

ibid h
— — is met een brede gragt omcingelt ibtd.
— — deszelfs Alites zyn met welriekende boo-
men beplant ibid ((q.

— in de slilces zyn fchoonc Vruchtboomcn

x.24y. a
- — ■ heeft noch veel zy paden ibid.

— heeft 5 hoofd-paden, die door den Tuin
loopen tbid.

_ heeft veel groote en kleine Perken, waar
in allerhande gewaflen geplant ftaan ibtd. b

— — brengt heerlyke witte , en roode Drui-
ven voort x. 246 a

— — over de zelve legt een (luk Wey- land iuid.

Tuinier moeit aan den ' chryver het gebruik der
Tuin- vruchten tocLaten i.ro. a

Tuin-fluipers 1 nq. a

Tuiipa, of Tulpen , zyn niet veel aan de Kaap

1.314. b

Tulp* sffucana, |. ïyj. m

— deze Tulp gclykt de Europeaanfche Tu-
berozen ibtd. b

ttdpifern arbor Jfricana 1 . 304. a

Tuil-aarde is aan de Kaap zoo goed als ergens

anders 1.272.^ \.\\j.b

Tweede Rivier, welke die is 1. 102. b

Tweelingen moogen detHottcntotten niet groot

maaken 2. y. b

m zo 't zoonen zyn, worden in 't leven

gelaatcn z. 6. a

». deze veroorzaaken groote vreugde ibtd.

« van dochters word cene weggedaan

ibtd. fi<i .

— — van een zoon en cen dochter, daarvan
moet de dochter voort ///,/.

Ttvyffthnttonden , welke die zyn , en waarom
30 genaamt worden 1. 37z,. a

'I'ydt van erten op 'c fcliip 1. 24. /

— — hoe lang de uit Holland kdBmende, ui
de naar 1 [olland vertrekkende fchepen aandc
Kaap moogen leggen 1. jr;?. b

— — drooge, is aan de Kaap vry gezonder als

de regentydt 1 37 1.

eloozen, Afrikaanfche 1.294.4

Tydkoi tingen \m\ 't fchecpsvolk aan boord zyn
verfcheide 1.12.J

Tygcrbcigen, waarom alzo genaamt w

1. y.a

— — zyn zeer vruchtbaar tbid.

— — • zyn overal bekent ibtd.

—— daar op en tullchen leggen 22Hoflleden

tb:,.'.

— — deze hebben geen eigen naam ibid. b

— hebben een grooten omtrek 1.7b'..;
— — derzelver b) zondere eigenfchappen 1.

ifi». i
— — worden van cen vruchtbaare dauw be-
vochtigt i.irto.a

— de Compagnie heeft daar een Vee- poft
opgericht u76.a

-— in dit dal kan 't Vee geweidt worden
_ , ibid.

1 vger-bofchkatten i.iSi.b

— — hunne vellen zyn gevlakt als die van een

Tyg«-T ibid.

— — zyn zo groot als cen Vos ibid.

Tyger-valley is onvruchtbaar 1. 90. ä

Tyger,word meteen mes gedoodt r. \§6.a!eq.

— vleefch is zeer goed i.zoz.b
Tygers in America zyn ganfeh zwart 1 . 202. b

— en Pantherdieren , of die een aangenaame
reuk hebben ibid,

Tyger-wolf, word verkecrdelyk ïhos genaamt

1. 204.«

— word befchreven tbid.b
— — onthoudt zich in diepe gaten en tteen-

kloven ibid.

— — loert zeer op de Schaapen ibid.

heelt andere roofdieren tot vyanden ibid.

vreet de bedolvene lyken der Hottentot-
ten op 1.20 f. a

__ word voor de Avond -wolf gehouden

ibid.

V.

Vaartuigen , of die te vaaren verboden word,

als de Zuid- Oolte Wind waait 1. 378. a

Vader, durven de Hottentotten niet flaan 1.

f'4- b
— . moet eerft om verlof gevraagt worden,

als een zyncr Kinderen trouwen wil 2.

• if. a

Ff ff 2 — be-

REGISTER.

1.49p. a

1.304. a

i.zzf.a

1. *P4.£

I. 300. b

i.$66.a

; bewilligt ofdes Bruidegoms verzoek,

of llir.: hem af .*£*•*

Vader van de Bruid, moet aan deKaapdeBrui-

• galten trafteeren *• 305> a

. ßaat wils alleen als Gevader by den

doop v - Kind 1.311.«

_- c; -s doen mag *^-

, moet de Kinderen van 't eerftc bedt een

bewvs doen , eer hy veer trouwen mag 2.

zi6. a
Val der eerftc Ouderen , daarvan hebben de

Hottentotten door overlevering naricht be

komen

:.ma Africana, 3 zoorten
Valken , zvn verfcheide zoorten
Varen, Afrikaanfche, 5 zoorten
— — Afrikaanfche Boom-vaaren
Veremus begaat onwetend een misflag
Varkens worden in menigte door deSlaavenge-

mcfl I.3J7/

mm— . vcroorzaaken een ongezonde lucht ibid.
___ daar van zyn veelderley zoorten aan de

Kaap 1. IQ(5. a I

— — de Europeaanfchc zyn bekent ibid.

. dcjavaanfche worden befchreven ibid. ,

— deze hebben hard fpek ibia.

— het vlcelch kan gerookt worden ibid. I
r— wilde zyn 'er niet veel aan de Kaap

ibid. 1
w— Aardvarkens. Zie Aardvarkens
Varkens vleefch moogen de Hottentotten niet I

ceten 2. f8. a

X 'i/co de Gama begint een dappere onderneeming

Z.17S-B

— — Verlaat zich alleen op zyn Compas ibid.
— — vind veel wedcrüandby dezyne ibid.

— komt eindelyk aan 'c Voorgebergte ibid.

— geeft 't zelve de naam van Capo de les to-
tos Tor ment os ibid.

Vaten met wyn of bier moeten op eenmaal at-
getapt , en in bouteilles bewaart worden 1.

34. b

•— manqueeren aan de Kaap, en zyn zeer
duur . 1, 151. b

— om met water te vullen, worden fchoon
gemaakt 1.318.^

— worden gevult ibid.
Vafte goederen worden by opvcilinge verkocht

2. zpj.a
l 'iquas manier van kryg te voeren 2. 141. £
Vechten, doen de Hottentotten met hunne

Kiiri-llokkcn 2. 47. a

Vccht-konit verftaan de Hottentotten uit de

natuur z.iof.a

'■ daar in gecven zy de Europeaanfche

Schcrmmccflers niet toe ibid.

Vccht-oflcn der Hottentotten worden befchrc-

vc" 2. 38. a

—— > tot den kryg geocffent ibid. b

— • dienen om de vyanden onder de voet te

loopen Hid.

— •/.) n den Europcaancn gevaarlyk ibid.

— de Schryver is 'er van in gevaar geweeft

1. 37. «
Vee word van de Hottentotten gehandelt 1.

73.«

— bezit de Heer Fan der Stel zeer veel r.

103. a
—— daar toe zoekt hy een goede Weyde

ibid.
— ■ is aan dcKaap in ovcrvloedt 1. 143. 5

— lydt ichade van wilde dieren 1 . 1 44. a

— word 's nachts aardig van de Hottentot-
ten bewaart 2. 37. a

_— - gebruiken de Hottentotten niet veel om
te flachten 2. 41. £

— — verkoopen de Hottentotten aan de Com-
pagnie ibid.

«— fehenken de Hottentotten den Gouver-
neur 2. 4t. a

— bieden zy den Europeaanen te koop aan

ibid.
wmmm word ook aan andere arme Hottentot-
ten verhandelt ibid. h

— is by de Hottentotten niet duur in te han-
delen 2. p8 d

— — daar van fchryft de Antheur uit ervaren-
heid ibid. b
Vee-Arts woont 'er in elke Kraal een 2. ^o.a
Vee-kudde van Oflen , Kocjen , enz. heeft yder
Dorp maar een 2. $4.0
. vermeerdert zich ras by de Hottentot-
ten ihii.
Vee- hoeder hebben de Hottentotten geen by-
zondere tbid h
.. wanneer zy 't Vee uit en indryveri

ibid.
Vee- Weyde is in de Tyger- Valley goed 1.

yo. J>

- voor het Vee is zeer goed 1 130. b

1 1 is des zomers en winters onderfcheiderl

»•3f3-«

Vel aan de huid vaft gegroeit , bedekt de icha-

mclheid der Hottentottinnen i.fiz. a

Veile- bereiding, daar omtrent is P. Tachart 'm

zyn meening geheel mis z.^.t

Vellen , bereiden de Hottentotten zelve 2.

80. a
■1 met fchaapvet te befmeeren , en dan uit

uit te kloppen ibid. h

— — . zy gebruiken ook verfche koe-meft daar

toe ibid.

■ flinken zeer ibid.
Veld-ajuyn , Afrikaanfche, 3 zoorten 1.

2pp. b feq.

Veld- vruchten, moeten afgefneden worden,

wanneer 1. 1 3 j". b

— — — Zyn vry van Tiende, bchalven 't koren

1. 14.J. ■'.
Veld-fchoenen der Europeaanen zoeken de Hot-
tentotten , en ceten ze op 2. f p. B

■ worden befchreven 2. 60. a
' worden heel veel aan de Kaap gedra-
gen ibid.

1— wor-

REGISTER.

m— ■ worden van de Hottentotten uit luy-
heid gegeten ibid. b

Venkel, Afrikaanfche 1.294.^

m gi mecne i. ;

Vtnui ziektens moeten de Patiencen op 't fchip
betaalen i n.q

■— zoo ook in't Ziekenhuis aan de Kaap t.

230. a

— deze hebben een byzonJcr kamertje z.

ZiQ. b

indering van het water onder de Zoru •fa-
i, waar van daan komt 1.328.^

i i der Jaar- gay den aan de Kaap 1.244. £

Vcrbondt of Alliantie der Hollanders en Hot-
tentotten, is niet in gefchrifte vervan . 448 b

^— word onvcrbrekclyk gehouden ibid.

— — is of-cn de fen ft f 1.449. £

— — maaken de Hottentotten onder malkan-
der tegens een derde, op vcrfchcidc wyzen

1. 141 .b

Verbranding van 't gras met zekere omftandig-
heden 1 .46 }.^

Vcrdecltheid ontftaat onder de borgers over 't
afzetten van Poulle en Overhulflir 2. 399. b

Verdoi de boomen liaan op de bergen na Con-
flantia I. 178. b

Vergenoegt h cid is een der fchoonfte deugden
der Hottentotten 1128.

Vergiftigde wonden > hoe de Hottentotten ge-
neezen t.l f J.a

Verkochte goederen van Weezen worden in
kis gebragt, wanneer? z. zoo.

\ opingen van vafte goederen brengen de
Compagnie op, hoe veel? z.zSz.£

•> van waaien veroorzaaken misnoegen

by de inwoondersi waarom? 2.283.;?

m gedwongene, welke die zyn 1. 294.^

. .■ zodanige heeft de Compagnie zomwy-
lcn ibtd.

m daar van heeft de Afilager geen voor-

deel ibid.

Veikoutheid is aan de Kaap een algemcene
plaag 1.411.^

• treft voornamelyk ook de kleine kin-

deren ibid.

. ■ krygen de gene die van kleding veran-
deren ibid.

■ zo ook die in de morgen-en avond-

lucht gaan i.4iz.fl

. itrygen de Hottentotten zelden ibid.

Verlof om mede naar de Kaap te reizen ver-
zoekt en verkrygt de Schryvcr i.}.a

Verloofde moeten zich eerft by de Ovcrigheid
aangeeven z. 304.«

Vermillioen-Erts word in de bergen gevonden

I.27p.£

Vermogen van een iegelyk Inwoonder word
door Gecommitteerden onderzocht, waar-
om? z.z\\.a

Verpachting gefchiedt van Drank en Tabak ,
waarom? zzjy.b

— — word van den Gouverneur en Raad
//. Deel.

opcntlyk bvgewoont
— — vrord van te voren

bekent gemakt

■ d;ur mede word voorzieli!1:1 gehandelt

ibid. b
• word in dag geleidt ibtd.

— gelukt den ( I cur wel 2. 277.«

■ ■ I geaéminilteert 1 b
• hcLiï de Heer Htinfiui verandert en

verbetert z.z-l.bfcq.

Verplanting der Wynftokkcn is nuttig [. 147. «

Verplantihgs-tyd van toin-en keuken vruchten,
wanneei ? 1. ir 3.0

Verre-gelegen ^ een Landgoed, waarom alzo gc-
naamt is 1. 99. b

Verrekkingen, hoc by de Hottentotten gence-
/.cn worden z. 1 {-7. b

Vcrfchil wegens cen Bron aan Ricbccks kallccl

1. 113.«

— . ontftaat onder de Vloot- voerders 2. 426". £

— — • tulTchcn Lar.gendam en ßlcßus

1.427.«

Verfchot, eengroot, doet de Compagnie aan
de Kaapfchc lnwoondcrs i.tfz.«

Verfpieders worden by de Hottentotten ge-
doodt 2. 147.5

Verftorvene , voor derzelver wederkomft vree-
zen de Hottentotten zeer 1. f 24.5
- Hottentotten worden aardig in mal-
kander gebogen en begraven z. 166. a

Vertrek des Schryvers uit Texel 1.8.«

— « der Retour- Vloot, wat daar by voorvalt

z.i6\.a

Vervaardiging der Secretariale Infirumenten
brengt den Secretaris veel voordeel aan 2.

290.«

Verveifching, krygt het volk der Retour- (chc-
pen door de kruiiiers z. z6y.S

Verzoek om een Hottentotfche dochter doet
des Bruidegoms Vader z. 15*.

Veiling, deeerfte, bouwt van Riebeck aan de
Kiap i. 61. 4

— waar deszelfs water van daan komt 1.

8c..«
— — dezelve is door den Gouverneur Bax we-
der opgebouwt gewceft z. 180.
— — word door zyne opvolgers verbetert 2.

iSo.t

— hoc dezelve aangelegt isgeweeftz.2z;.£
— — de eerlle word gedocht, en een grotere

gebouwt 2.224.«

•— . of de eerlle of de tegenwoordige beter

is 2.224.«

■— is van buiten fchoon en aangenaam om

aan te zien ibid.

— is rondtom met pakhuifen en Ammunitie-
kclders voorzien ibid.

— in dezelve wooncn de handwerksluidcn

ibid.

— — heeft JF. A. van der Stel door een rave-

lyn en bedekte weg verilcrkt ibid. b

—■ — heeft L. van Jffinbtirg niet verder ge-

Gggg tracht

REGISTER.

tracht te verbeteren , waarom ? ibid.

_, heeft f Bohveiken, hoe die genaamt

Vet der Scrmpen word voor boter gebruikt

1. 145-5

— daar met f;neeren zich de Hottentotten,
al fl nkt het 1.441.*

__ '1 zJ. e mengen zy ook wel met roet 2.

44*

— — v.m fchaapen waarom zy liever tot (mee-
ren gebruiken, als ander 2.4p.«

/ '.: btfo», of Melkweg, wat de Scheeps-
vaarders daar van zeggen i.$6. ajeq.

r. '..11, is Uesbchry vers Scheep:,- Kapi-

tein i.ir.£

J^*- Landdroft Montan» s word met foldaaten
heen guJiikt, om de onwillige gevangen te
□eeroea z.i6$.a

~— hoe hy zich hier in draagt ibid.b

—— word daarom weggezonden Und.

fi«-Landdroft Mart. de Meun rolt een fchoen-
maker op Stcllenbotch af _ 2.404.4

brengt denzelven in hechtenis ibid.

—— word befchreven wie hy geweeft is 2.

41p.«
Victualiën , ongezoute , bederven op Zee 1.

Jf *

Vierentwintig Ri.ieren , waarom dat Land
alzo genaamt word I.124. «

— '1 zelve is fteik bevolkt, en geeeft vet
Vee ibid.

""~~~ ■ is zeer vrurhtbaar ibid.

—~ de Inwoonden hebben daar kleine hand-

molens ibid.

— ua-r zyn flechte gebouwen ibid. b
Vierh ckigc Afrikaanfche Vrucht, 2 zoorten

1.303.4
Uilen Zie Nicht Uilen.
Vinder der Nieuwe Wereld wie geweeft is 1.

418. £
Vinken, zyn veeldcrlcy zoorten i.iz^.a

•~~~ de fïaaifte zoort van die word befchre-
ven . ibid.
Viola Marti*) Miartfchc Violen 1.324.^
\ iolettenjvan alderhande kouleuren i. 314. a
Vütym, word tot wyn bereiden gebruikt 1.

ifi.«

Vi ch in Hottentotfch- Holland is alleen Zee-

viich 1. 103. a

— _ in de Stellcnboflche Rivier is zee-vifch

1. 107. a
. znndcr fchobbcn moogen de Hottentot-
ten me: eeten 2. fg. a

. of de Hottentotten die niet vangen kon-

2. 1 17. a
\ rn is vci boden geweeft 1.96. b
\ chers lilt by de Land- Valley 1.90.4
Viflc ' wordvar! • r gedoken 1. 24f- b
— r ;i daar door in yioot gevaar ibid.
• — v Ier gcóez:n ibid.
\ iüchers, bequame ayn de Hottentotten 2.

27. a

Viflchers-hoek is een vrugtbare oordt 2. 25-0. *
— — heeft een bequame woning ihd.

Viil'chery trekt de Heer -van der Stel aan zich

Vifch huis onder de Hanglip ibid,

'wmm* tu flehen de Stellenboflchc en Hot ten -

tots-Hollandfche Rivieren
— — . aan de Kalk-baay
Vifch-hond, hoe die is
— — . kan een menfeh inflokken

— heeft geen fchubben
— — zyn zwaarte is aanmerkelyk
— — is gevaarlyk te vangen
— -• is van twederley zoort
— — • zyne benaaming

— de twede zoort hoe die 'er uit ziet

ibid. h

ibid.

l.llf.a

ibid.b

ibid.

ibid.

'ibid.

ibid.

ibid.

ibid.

feq.
236.4

ibid.

— heeft een grote muil
— — heeft een kromme ftaart
— — heeft boven en onder drie ryen fch.rpe

ipuGge tanden ibid.

— — vreet gaarn menfche-vlcefch ibid.

— — in hem zyn heele menfche beenen ge-
vonden ibid.

mmmm deszelfs vlcefch word aardig toebereide

ibid.b

wm—m daarvan heeft de Schry ver gegeten ibid.

•» in diergelyken heeft buiten ïwyffel Jonas
gezeten 1.237.«

Vilchryk is de B^ay Fafep i.pf.6

«M inzonderheid in de vifch-hoek i.pó.a

Vifiten by voornaame Perzoonen durft men zon-
der voor af te laaten vraagen niet verrichten

2.301.4

— by zyns gelyken gefchieden met een wei-
nig ondericheid ibid.

_ by gemeene zyn deze omftandigheden
niet nodig ibid.

— by dezelve valt een kort discours voor>
naderhand heeft men wat goeds te eeten en
te drinken ibid. b

_ __ wat daar by voorvalt als ze aangenaam
zyn ibid.

___ wat men ten einde daar van moet in acht
neemen 2. 302. 4

_ worden veelvuldig by den nieuwen Gou-

verneur , den nieuwen Predikant , en by H.
Huffing afgclegt 2. 416.

Fit is Idtea Africana, 2 zoortcn 1. 304.^

_ __ vim/era, vruchtdragende Wynftok 1.324 b
Uitgang des oorlogs by de Hottentotten 2.

143.*
Uitgezette Wachten zyn ingetrokken , wan-
neer? 1.461.^
Uitlnyden, moet zich yder Hottentot een Tes-
tieul laaten 1 . f 06. a

1 ■ de tyd daar van is niet bepaalt 1.

ro7. et

■ daar by vallen aardige omftandigheden

voor ibid.

Uitlhyder van deteßieul, wat loon hy ontvangt

i.j-op.^
Uit-

REGISTER,

Uitfnyding van den teßicul gefchkdt meteen
. brood- mes i.fc8.<i

1 zulkl lyden de Patienten geduli

ibid b

■ de wonde word aardiglyk gevuk, toc-
genaait en guu zen ibid.

i de l'a:iuit zyn lyf word met pis nat ge-

lakt i fon.a

— — de gemaakte wonde gencelt fchielyk

ibid.

■ daar by worden fehaapen geflieht

■ wie iets van 't vlccfch krygt ibid.

■ — de oorfprong daar van is onzeker i.

fiz. b

- ■■ — is ten z ort van Godsdicnil by hen

ibid.
Uittreeden cn fchoonmanken van't koren , gc-

l hicdi op een ;:.irüi»e minier 1. 141.0

Viag oj' het Leeuwen-hoofd 1.83 £

— — word om de Rctvur ichepen 'sjaarlyks

verandert 1 . 84. a

— tot wat einde ibid.
•— op'i Robben- Eifand ibid. b
Vlaggeltok op 't Sttllenboflchc Hoofd i.yi.b

■ ■ word daar niet meer op gevonden

ibid.
Vleermuizen zyn 'er overvloedig aan de Kaap

1 ii een ongemeene groote ibid.

Vleclch , hoe veel de Compagnie jaarlyks ge-

b uikt i.i}i.b

•— waar het riefte te koop is ibid.

; van Schaapen is heel goed 1. 143.3

, v. ikoopen de Ëuropeaanen duur 1. 144.0

. van gjitor'. e beeilen eeten de flaaven

ibid. b
Vleeefch word aardig bereidt by een Hottcn-
totfche Bruiloft z.zo.b

Vleefchho: wers ambagt verftaan de Hotten-
totten wel 2.84.3.
— — hier van oordeelt Meißer heel flecht 2.

8;. a
Vliegen vindt men hier van verfcheide zoortcn

i.zóo.b
— — tegen dezelve moet men zich voorzien

1 zói.a
•— groene , een zoort van fpaanfche mug-
gen thul.
— • dienen om blasren te trekken ibid. b
Vliegende Viflchen worden zeer vervolgt 1.

17,1. b
—— worden ras vermoeit van 't vliegen ibid.
— — können niet lang buiten 't water blyven

ibid.
<—~ zyn veclderhandc zoorten 1.133.«

— — hebben een tamelyk pndcifcheid tbid.
— — worden ook zee- zwaluwen genaamt tbid.
— hebben lekker vleefch ibid.b

'den alleen binnen de Tropici gevon-

m.

den

Vlier , gem

I. 314. a

Vlot Ebbe in z uuren zevenmaal veran-

dert 1 3)-i».A

byzondcre omftanjighcden daar by ibt

b

Vloojcn, vindt men veel aan de Kaap x.ifii.a

— — zyn 't mci.il by 't vee te vinden ibid.b

' ■ an worden de Hottentotten zeer

gcplaagt ibid.

- moeten daarom hun woning dikwils
veranderen ibid.

een andere zoort

deze houden zich in ftinkende poelen,
en wateren op

zyn zeer nadcclig voor de menlchcn ilid.

Vloot van den Heer Gouverneur van Afkn-

burg komt aan, en veroorzaakt veel vreugd,

en droefheid 1 .411. 3

Vluchtelingen , Franfche , gaan naarflig ter

kerke t.l^S.b

Vluchtende Hottentotten moeten by dcBolch-

jes mannen lyf berging zoeken z 1 j7.3

krygen by de Hottentotten nooit pat don

z. 146.
Vluchtige Inwoondcrs , die niet voor 't Ge-
recht willen verfchynen> geeven een fmeek-
fchnft over 2. rff.a

*■—" hier overeen curieufe aanmerking ibid.b
worden voor de ccrftemaal by tdicl ge-
citeert 2. 366.4

" worden andermaal geciteert 2. 367. b

——- worden voor de derderoanl geciteert t.

368 b
"T" verfchynen hier op ook niet ibid.

*— worden voor de Vierdemaal ex fuperabtm-

danti geciteert 2.371.3

—~" verfchynen evenwel niet ibid.

Vluchtige zoekt men door een Vrygeley-brief

in handen te krygen 2-374-

' dit zoeken twee borgers door een byge-

voegde brief te weeg te brengen 2. 3 7 ƒ.0
-~-~ blyven na lang toeven e\ enwel weg 2.

. 377-

verzoeken na gegane Sententie den

Heer Fiskaal hunne zaak aan te ncemen 2.

380 a

— — worden door den Land-droft noch
fcherp vervolgt ibid.b

Vluchtige Slaaven zouden door de Hottentot-
ten doodgefhgen zyn 2. 124.3

de Unie , een OltindiU.h Schip, loopt in de
haven du Br.ïy.i , waarom ? 1 . 1 f . 3

Voeten breckeo de Bootsgezellen op St.Jago
van 't Zeewater open i.zi.3

Voetvolk offent zich met den Papegaai af te
fchieten 2. 21 8. b

die hem afTchiet is Koning ibid.

Vogel been;, fpits, gebruiken ue Hottentotten

in plaats van een naald 2.81.0

Vogth meening van de Hottentotfche Spraak

1.418.*

~~ ~ " bericht van't gras verbranden 1.465.^

' ■ van dei Hottentotten Godsdienffc

Gggg i en

REGISTER

-n danficn tegen de Maan i • 494. a

=_ . wegens de Schaapc darmen is

verkeert 1.19h

Volmaaktheid der Allronomie is 't oogmerk van

desS^hrvicrs Reize na de Kaap i.l.B

Vol zuil en, doenzich de Hottentotten nietby

hunne vrolvkhedcn 1.717.8

Vonnis word regens de p Vluchtige gemaakt,

waar in beftaan heeft 2. 577-^
een ander word tegens hen geit reken 2

i7i>- b
Voogt (Jan Hendrik) wil den Gouverneur niet

te wille zyn *■ 338 b

Voorgebergte van de Goede Hoop. Zie Lapo

de bunne E per. mee.
Voorrecht word aan Grimpe toegeltaan voor dat

hy een brug gemaakt had 1.107.^

Voorrechten voert de Compagnie eenige in aan

de Kaap 1. no.b

Vo rfl ig van den Heer Baron van Kro/ick neemt

de Scbryver aan i 2 b

Vooortplanung der Boomen zonder zaad 1.

ifrt
. op wir wvze zu ks gefchiedt ibïd b

r. van welke Boomen de proef daar van

g nomen is ibid.

Voorzichtig cid der Hollanders by 't openen

van de poort der Veiling 1. 141 a

>■ t, van den Gouverneur Rax teg n de

Hottentotten en Luropeaanen 2. 180.

- der Compagnie blykt uitdebeibenng
van 't Voorgebergte z. 1 74. a

Voorzorg draagen de Hottentotten voor Kun
ne kinderen * 2. 27. h

\ hen. Zie Kikvorfchen

Vollen aan de Kaap, worden Jakhalzen ge-
noemt 1. £0} a

•— koomen met de KiuisvolTen over een tbid

Vrede, algemeene, maaken de Hollanders met
de Hottentotten 1. 462. b

— maaken de Hollanders
ftrydigc Hoitentotlche Natiën 1

— , by 't fluiten dcizelve laat de Compagnie
te gelyk Vee van de Hottentotten handelen

ib,d.

— — eer ze getroffen wierd, word een Euro-
peaan met een vergiftige pyl gefchoten ibid.

__ maaken alle Hoitentotlche Natiën met
de Hollanders 2. 142 a

■— — dit Verbond beftaat alleen in woorden 2.

fc_— word echter gctrouwclyk nagekomen

en gehouden ibid.

ndc Bok, heeft noch geen naam 1. 170. b

■ word bclchreven ibid. feq.

1 heeft heel goed vlcefch ibid.

Vreemde Schepen brengen de lnwoonders aan

de Kia;i veel voordeed aan 2. 2Öj-.

ndclmgcn, welke taaien voor hen de no-

digilc /. :• aan 1.71.«

. bi engen de Scheurbuik mede aan de

ap 1.401.^

tuflehen eenijre

O

464 b

fterven daar dikwils af ibid.

zulks leert de ervarenheid I.4O2. «

moeten dag lyks voor huisvefting enz.

eens zo veel betaalen als een Holllander 2.520.«
■ om wat reden zulks gefchiedt tb/d.

moeten de begravenis-onkolten dubbcld

betaalen 2. 320. b

___ worden van de lnwoonders wel ontvan-
gen, en getraóteert 2.320.«

u. hunne goederen worden in menigte aan

de Kaap te koop gedragen z. ju. «

die hunne goederen moeten verkoopen«

doen 'er lchade by 2 31 . «

Vreze voor de dood is by de Hottentotten ge-
ring . 1 yTf b

— — voor levend-begravene of weggeworpe«
ne kinderen word by hen niet ge.,cht 2.

o. 5

Vriendfchap der Borgers word niet verbroken

i.^S.b

• word over de afzetting van Poulle en

Uvtrbelfter verdeelt 2. joy.£

Vroedvrouwen, ervarene, koomen uit Holland
na de Kaap 1. 38p.«

-'" ' de Knapfche weeten dikwils weinig

dienft te doen ibid.

■ hebben de Hottentotten ook 2. 3.«

— als deze koomt, moet de man wyken

ibid.

Vroege Druiven zyn goed om te ectcn i;

if2 b

-1 ■■ . om wyn van te parffen zyn ze niet
goed ibid.

Vrolyke dag op 't Schip I. n.a

Vrolyk maakt zi h een ganfche Kraal by \ an-
den maaken 2. 1 1 y.b

dit gelchiedt als zy gelukkig geweeft

zyn tegens huniu \yanden ibid.

— — of als zy veele wilde dieren gevelt heb-
ben ibid.

of als de zieke weder gezond geworden

zyn ibid.

Vrol.ykheid op 't fchip hoe gemaakt word 1.

ij.«

Vrouwen, Europeaanfche, barren aan de Kaap
heel gemakkclyk 1.380. 4

— — hebben aan de Kaap niet veel te ver-
richten 1.38p. b

doen vroeg haar kerkgang ibid.

- zyn zeer verlieft 1.390.«

lyden groote pyn aan de borften ibid.b

by haar is de ongeregeltheid der Hon-
den een zeldzaame plaag 1.408.«

trouwen vroeg 1.350.«

"~~~" kyven dikwils in de Kerk om den rang

2.234.

haar byzondere lift om haare onkuisheid

te bedekken 2.308.^

"■"— bidden te vergeefs om de ontflaging van
haarc Mans 2. 360. b

gaan nooit mede ter bcgravcnis 2.314.^

Vrouwspcrzoon.cn, hoe veel met den Schry-

vev

\

\

REGISTER.

ver uitgevaren . 1. 1 1 ><

— — zyn in den aanvang aan de Kaap gebrek

gcv. I.öl.fl

— worden uit Holland daar na toe gez- ui-
den /£.'(/. tf b

Vrouwclyk Geflacht is by de I lottcntottcn in

icn z.80

. . Zie vorder op Wyvcn

Vruchten op ó'/.'/ 1. zt. ^

— — Kaap vroeg ryp l.öj.a

— wallen aldcrhandc aan de Kaap ;'^/V/.

1.13c-.*
■— motten ra^ van 't veld gchar.lt worden 1.

138.J

— w innecr die ingebragt worden 1.130.0
— - draagen de Wjnbergcn ras 1. \^<j b
Vruchten der gc'eiuc boomen zyn heel aange-
naam I. I y6.£

— zyn niet ongezond aan de Kaap 1 .

VA l
— — moet men echter matig gebruiken, op

dat ze niet te veel winden \eroorz;ken ibid.

*—— welke viuchten hier door vcrlhan wor-
den ibid.

— — waarom de Kaapfchc gezond zyn 1.

—— verwekken by de Inwoonders van de

Kaap «een roode loop 1.401.«

. arheid des Lands aan de Kaap verlchatt

vtcl bezigheid i.6o.a

■ der menfehen aldaar i.6i.b

— des L mds aan de Kaap is groot in bloe-
men, planten en boomen i.öj.a

■ 01 k \ an vreemde Gewaiïcn ibid-
1 Lands vergoedt den arbeid 1.7z.
Vrye Borg is, waarom de Kaaplche genaamt

worden i.ijo.a

Vryery der Hottentotten dient vcele Chrifte-
nen tot befchaming 2. iy. a

^— word door een aardige flryd geeindigt 2.

16. a

Vryheid, groote, geeft de Heer Van der Stel
in den aanvang aan denSchryver i.fo. a

— — krjgen de Bogers orn met de Hotten-
totten te handelen I-4ÏS>- b

■— — hunne oude, z eken de Gunjemam tever-
geefs weder te krygen i.^ti.b

— — beminnen de Hottentotten in de hoog-
flc graad z. iz8.£

Vrywillige Verkopingen, wat diezynz. 204 a

~— zulke .vallen jaarlyks zeer veel voor ibid.

— — waar by de Vcndumecltcr en bode groot
voordeel trekken ibid.

Vuur , daar door jasgen de Hottentotten de
fchaapen i.cip*

— 1 ■ de oorzaak daar van verhaalt een Hot-
tentot ain den Schryvcr 1 yio. b feq.

m— des Schiy"crs meening daar van i.czi.<*
Vuar, op war. wyze die van Congt maakenz.

6f.a feq.
~— hoe de Hottenrotten manken ibid. h
m—m hebben de Hottentotten midden in hun-
II. Desl.

1 nc liir 2. ~c. a

— — zy zitten om 't zelve in 't rond

— of de I [otcentotten by nacht om hunne
huizen hebben 2.-7 y

/ i | Is meening word wcdcrlegc ibid.

• — hebben ook zomin ige niet om hunne

huizen ibid.

urftecnen leveren de lctmvc- knokken genoeg

uit 1.^84. a

Vuurllccncn worden overvloedig langs de we-
gen gevonden 1. zjrt. a

Vuur uitwerpende Berg op del Fuogo 1. 1 1. h

V nden, uithecnifcbc, können aan de K
nictv.' ,waaarom? i.^fi.b (cq.

—— tegen u theemfchc en binncnlandlchcgc-
gebruikc defHeer J /.orq 2.183.^

Vyandlyke fchepen worden ge vreeft, dog zyn
Hollandtchc |, io.<$

Vyfde Gcbodt ovcrtrccdcn de Hottentotten 2.

hier in volgen hen veele Europeaanen

»a ibid.

Vygcn , verfcheide meningen daar omtrent 1.

ix8. b

des Schryvers gedachten daarvan 1. \<;<j.a

— — verfcheide zoortcn 1.116. 5

■ Amcnkaanfche md.

__ Afrikaanfche, daar van zyn }<J zoortcn

aangetekent |.i0f< fij.

W.

Waaren die men aan de Hottentotten 't beft
verhandelen kan 2.99. b

• voor welke men levensmiddelen van
hen kan bekoomen z. 100.«

Wacht en ronde op 't fchip, tot wat einde r.

—— ' boven in de maft, zyn werk ibid.

— — op den Leeuwenberg, tot wat einde r.

83.*
— — in de groene Kloof, tot wat einde 1.

13z. a

— moeten de borgers aan de Kaap 's nachts
waarneemen 1.116.&

•— — word flechc verricht ïbii.

— neemen zy niet alle in perzoon waar;£/i.
Wachthuis zacken de borgers te vergeef, te

verkrygen z.zij.a

— — daar toe had Jan van Hoorn hen een

plaats willen geeven ibid.

— — hebben zy noch het oude ten huidigen

dage i^d.

Wachtels worden weinig gevangen 1.224.0

• dienen om 'c weer te ontdekken ibid.
Wagenmakers Valley, deszelfs benaaming r.

121 a

— 's noch onlangs van de Hottentotten
lx woont ibid.

Wapcn-fmids zyn de Hottentotten t.»i.a
Hhhh Wapen-

REGISTER.

Wapen-ocßening gefchiedt na de monftering

2.218.«
W.'.rcn-oeffening gefchiedt na de monftering

2. 218. a
mm . Uoen de Ruiters, met fchicten na de

fehyf ihid-

,__ doet het Voetvolk ook , met na de

papegaay te fchieten ihd.h

, word van Simon van der Stel ingeftelt

2.21p.«
— . _ is van W. Adr. van der Stel afgelchaft

ibid.
Warm Bier word den Schryver geweigert 1.

11.0
Warme Baden zyn 'er twee aan de Kaap 1.

63.0
_» het cene is te heet 1.127.0

— — het andere is zeer goed , waar het legt

ibid. b

- de Schryver heeft het by ondervinding

ibid.

m— aldaar woonen Hottentotten ibid.

—— *t zelve heeft Ferdinand Appel in eigen-
dom gekregen ibid. i.itf.b

■— — die van een nabyftaand huisje groot
voordeel trekt 1. $$ƒ.£

— — de Schryver word daar van Leeuwen be-
zocht 1.128.6

"~~- daar by word Erts-drocflem gevonden

1.277.«

m~~ " 't welk een teken is dat 'er Erts in de
Bergenis 1.280.6"

■ — hoc ver 't zelve van de Kaap aflegt

,. . n »-«r*

^~~ vliet uit een Berg 1.356.«
deszelfs water is op d'eene plaats war-
mer als op d'andere 1.337.0
op 't water dryfr een vettigheid ibid.

' is voordcelig te gebruiken 1.338.0

het water is helder en klaar 1. 337. h

heeft een ftaal-fmaak x ibid.

is goed om te kooken 1.338.0

tot Koffy en Thee ibid.

is verdci ffelyk voor 't Linnegoed ibid.

om daar te koomen is een wagen noo-

dig, waarom? i-3JS><*

— — is zeer heet, en fteekt in den aanvang
als naalden 1.340.6

■ men kan 'er niet lang in blyven, waar-
om ? iJ,id.
Warme Wateren aan de Kaap, welke die zyn

1.88.0
Warmer is 't onder in 't Schip als boven 1.

32P.0

elien, daar mede können de Hottentot-

tinncn wel omgaan 1.459.6

■ doen /,)' veel voor de Europcaanen

ibid.
— — — doen zieh de Hottentotten nooit

2.44.0

eft een byzondcre kouleur

'" ■- • 1. 1 3 a

goed

op St. Jago is uit de daar zynde bronnen
3 li-i.a

— onder de Linie word Hinkende, en baart
wormen i-ti.b

— — hoe veel een iegclyk op 't Schip in 24
uuren te drinken krygt 1. $3.^

Waters aan de Kaap, zyn vcelderley zoortcn.

1.87.«

— - zyn van kouleur wit , rood , zwart ibid.

— — zommige zyn zoet van fmaak> en wor-
den brak ibid. h

— — - zyn uit den aart zoutachtig ibid.

— eenige zyn ganfeh koud, en blyven zo

1.88.0
— — •— — heel heet en warm ibid.

— zyn gezond ibfd.
•— worden niet licht vuil of ftinkend ibid. h
— — welke van den Tafelberg afloopen 1.

89. a
— - in de Kaapfchc Vefting ibid.

— — in Hottentotlch-Holland is zeer goed en
koud 1.102.«

— — in de Bottelary is zeer weinig 1. 1 10.0
— — op Drakenltein , waar van daan zo me-
nigvuldig is i.iiö.«
— — aan Riebeeks Kafteel is weinig en brak

I.U2.£

verderft wegens de grootc hitte in 'c

ScmP 1.329.6

't Kaapfche Water is beter als alle an-
dere ibid. h

— derzelver driederley onderfcheid aan de
Kaap 1.327.*

— — die van de bergen afloopen, zyn goed
en gezond 1.328.0

— die in de dalen ontfpringen zyn zo goed
ni« 1.327.*

— — worden den zieken om te drinken gege-
ven , welke? 1.328.0

— in de vaten bewaart, blyft zeer goed en
word niet (linkend ibid.

houdt zich op zee goed , welk ? ibid. b

word van gezonde Europcaanen weinig

gedronken 1.331.6

word van de Slaaven koud gedronken

_ ibid.

~~-~ 't zelve is hen niet ongezond ibid.

wat van de zoete Wateren aan te merken

1S 1332.0

— — zoutachtig, dryft alle onreinighcid uic

het lichaam ibid. b

• waar die roering by 't gebruik deszelfs

van daan komt md.

— — word met de Europeaanfche Zuurbipn-

ncn vergeleken ibid.

zoutachtig word ras rtinkend ibid.

' wat daar de oorzaak van zy 1.353.«

oorfprong van 't zoete water 1. 3 $-2.0

daar aan hebben de Suffaqaas gebrek 1 .

4<">4. 0

zoet water zoude uit de diepte der Zee

können gelchcpt worden 2. 44 , . b

Water-

REGISTER.

ting

water

Watcr-gefchicdcniflcn, daar van word bericht

g i.jz- i

Water- Kreken i.zrp.«

Kct

— — Muiy.cn zyn zcldzum r.in de Kaap ibid.

Water* molens | die aan de Colonie bthooren,

zyn 'er drie z.zri.4

Water- Schildpadden , hoe die 'er uitzien i.

ipf. 4

— G inzen, derzelvtr geftalte l.zn.£

— Hoenders, zyn niet goed om teeeten i.

113 b

— — Slangen, zyn 'er vcrlchcidc zoortcn aan
de Kaap i. ifo 4

Water-meloenen | Indiaanfche 1.311.4

•— • zzn zeer goed voor den dorft ibid.

~— zyn niet quaad voor Zieken die aan de
Koorts leggen ibid.

Water-kers, Indiaanfche 1.311.4

verfebe Colonie, haare benaaming enoprich-

I . I 2.6 • 4

hoe ver van de Kaap aflegt ibid.

haare grenzen ibid.

is, vruchtbaar ibid. b

heeft nich weinig Inwoonders 1. 117.«
't Land h.bbcn de Inwoonders te leen

ibid.
heeft geen Rechtbank noch Kerk ibid.

overvloed van goed en gezond

ibid.'

warme Baden tbid. feq.

m 1 dc Moolcn aldaar betaa't een zekere

fom aan den Kaifier van Drakenitein 1.114.^

Weduwen haar liitigheid als zy wederom

trauwen willen * $i6.b

Weede, Afrikaanfche I. 301. a

Weegluizen zyn 'er veel aan de Kiap 1.164. ^

■ houden zich veel in 't houtwerk op

ibid.
— « worden door oly- verf met quik ge-
mengt verdreven i.i(5f. a
Ween duuren by de Kaapfche Vrouwen niet
lang 1. 386. b
Weer doet het zaad aan de Kaap fchade 1.

137 b
Weerlichtcn word aan de Kaap niet gevieeit

ibid.
Weesmceftcrcn- Collcgie bevindt milTligen in
hunne rekening , waar van daan? z. 197. b
• bezorgt vl\tig de Weezen der Compa-

gnie-bedienden, en hunne goederen z. lyü.a
— — heert met de Wetzen, die op reis iter-
ven niet te doen, waarom? ibid.

•— -* een zodanige mag de borgery voor zich
niet oprichten ibid. b

' heeft onbekende Weezen ibid.

' bellaat uit even zo veel Compagnie- be-
dienden als burgers z. ipp. a

. word altó twee jaaren verandert ibid.

- n ert nieuwe , dog de Ra-d van Po-
lin ze ibid. b
— — • e,. Secretaris is altyd een bediende van

de Compagnie Htf

' deputeert twee v.m hunne leden by
ven' itenfehappen ibid.

' ' »rg voor de opvoeding van 1

goede \ ' z. 100. b

> /.ich niet met de arme Wei

tbid.
' geeft de Weezen verlof om te trouwen

• fe1»
houdt hnnnc vergidering in de Veiling

1. toi. a
hun Secretaris Albirt Koopnun ven.
zich onrecht vaardiglyk ibid.

— — zyn bedrog v. lekt ibid.

— — doet zyne Weduwe reflitutie gecven ibid. b
— — dc Vendu nccitcr heeft van dez: verko-
pingen goed voordeel ibid.
Wegnaar Hottentotfch - Holland is twederley

i.P4- <t

— — is zeer aangenaam tbid.

— — na 't warme Bad , een van die is zeer gc-

vaarlyk liH-b

— welke dc befte daar na toe is

— — deze word uitvoerig belehre ven 1.334.4
Wegen, gemecne, worden uit de borgcr-kas

gerepareert en betaalt z. zo8.b

Weg Hakjes zyn in groote menigte aan dc Kaap

1.166. 4
1 ■ worden tot geneesmiddelen gebruikt

ibid. b
IVehman ( Heinrich ) een Soldaat , fterft en word

over boord gezet i.zi. b

l) "cijjhifi 'cider Wèyber, deszelfs byzondere cigen-

fchap 1. 183.4

Welden, Commandeur, fterfe op reis, en word

aan de Kaap aan land gebragt z. 413.

— zyne Lykftaatzie 1. 311. £ z. ^zyb feq.
Weimoed) een fchoon en vruchtbaar Landgoed

1. lof. b
Wenfching des doods of de grootftc vloek by

de Hottentotten zy 1. j-Zf. b feq.

Werking van 't warme Badt is zeldzaam en

fpoedig 1. 341. 4

Werpen können de Hottentotten zeer net met

hunne Hokken, itecnen enz. z. 104 b

Wervelwind , zodanig een gelykt dc Zuid-Oo-

fte Land- wind aan dc Kaap 1. 378.4

Wespen zyn overvloedig aan de Kaap 1.ZÓ8.4

— zyn de Iviropeaanfche gelyk ibid.
IVeflhuizcn ( C/aas ) word op 't fchip ter sfa in

arrefl gezet z. 5 j-j-, b

— word na eenige tyd weder ontilagen z.

361. a
Weyde , dc befte is des zomers voor 't Vee, waar?

1. f 3t. 4
— — des winters is de bede, waar? Hf}. 4

— deze veranderen de Hottentotten dikwils

1.463 b
Wezeltjes, zyn aan de Kaap 1.Z03. b

Wddc pieren doen veel ichade onder 't Vee. 1.

144. 4

— een premie is gettclt voorde gene die ze

H hhh z dooden

REGISTER.

ke?

dood n 2.212. b

— — word bedrog daar bygcplecgt 2.213. a

I ie Amandelen ceren de Hottentotten 2. j-o- b

deze moeten zyeeilt lult/g kooken /'&</.

(mgaard. I.2C0.4

Wilde Ezel. Zie Z«wv*.

Cinz.cn, zynvan driederlcy zoort aan de

K \.z\\.b

_ — vlccfch is lekker i.2f2.«

. Kitten, zyn zeer veel aan de Kaap l.

182. b
- Paarden i.ip3-£

. Zwynen zyn niet veel aan de Kaap 1.

ipó a
U' helm. ( Frederic) komt uit Afie te rug aan de
Ka.ip, en bezoekt den Schry ver 2.421. b
vtnWMcb {Nicolaus) word des Schryvers Coob-
attr ï.ip.a

W nd-berg. Zie Duivels berg
Wind, contrary, verhindert des Schryvers ver-
dek ui: Teflel 1 j.b
Winden aan de Kaap , zyn fchadelyk voor de
Vruchten 1.Ö4.«
— — zyn goed voorde gezondheid ibid.
m— achter den Leeuwenberg zyn fchadelyk

1 85. a
des zomers en winters aan de Kaap , wel-

1. }4f. a

— — onder het Water, of die iets tot de Ebbe
en Vloed hebben toegebragt i.iói.b

•— aan de Kaap , welke aan de Schepen voor-
deelig of fchadelyk zyn 1. 36J.«

•— weeten de Hollanders naauw in acht te
neemen ibid. b

,__ zyn noch van niemand ter degen onder-
zocht * ibid.
— — veroorzaaken dikwils veel rampen 1.

i6f.b
1 die uit den Zuid ooften hebben den Sthry-
veT dikwils uit hetbedgejaagt ibtd.
— — deze waait zeer fterk en lang 1. 166. b
dwirgt de menfehen hunne deu-
ren en vrnfters toe te houden '-J6/- a

■ doet de Schepen inde haven geen

Jerlinge fch.ide icid.

— — ' ' is van de Travad- winden onder-

fcheiden ibid.

r— — —-* doet veel tot een gezonde luchi 1.

371. a

—— — — ontftaat uit de wolk van den Tafel-

bcig 1.376. a

' uit dcnZuid-ooften komt terftond inden

aanvang uit de wolk 1.377.^

waait zolang als de wolkjtoevloed heeft

ibtd.

Winden (bcflotene] dcslighaams , ecnalgcmeene

in de Kaap 1. 41 1.0

— — v ir uit die-ontdaan ihid.

hulpmiddel daar tegen ibid. b

oopmanfchappi n byopveilmge ver-
lik wils meer als een Kapitaal z.ztif.b
I indien is gevaarlyk i.j.«

Winter- Tarwe aan de Kaap

Koren of groote Rogge

1.5*4.3

ibid. a

Winter-winden zyn zeer fterk als ze waajen 1 .

Wifl'elbrief word den Schry ver niet betaalt 1.

Tv a
Wit Kryt is aan de Kaap 1.272.^

— — word tot het witten der huizen ge-
bruikt ibid.

Wis Lynwaad word door 't warme Badwater.be-
dorvcn 1. 3,8.0

Witte wateren aan de Kaap , zyn helder, klaar
en dun 1. 330 a

— — — vlieten van de bergen af, en loopen over
kezclfteenen ibid.

— — — daar van gaat niets op de grond zitten,
en zyn gezond ibid.

" hebben geen reuk , en worden niet (lin-

kend in de vaten ibid. b

Witte Vloed is een gemeene Krankheid aan de
Kaap i.4o8 b

Witx,m (Nicohas) doet den Schry ver grooten
dienft - 1.5-. b

. heeft voortreffelyke Qualiteiten 1. 6. b

— — zyn Relaas van de Hottentotfche Spraak

1.428. a

Wolfsmclk, Afrikaanfche , f zoorten 1 . 304. a

Wolk, zwarte, ziet de Schry ver voor de eerfte-
maal inde Melkweg 1. 36. b

1 deszelfs figuur, grootte en andere eigen-

fchappen 1 . 37. a,

— — gedachten van 't Scheepsvolk daar van

ibid.

Wolk die den Tafelberg bedekt, waar na inden
aanvang gelykt 1.373.4

mmmm des Schryvers gedachten daar van 1.

374- *

— van den Leeuwenberg is geen onfeilbaar
kenteken van de Noord- Welle wind ibid. b

—— van den Tafelberg is zo klein niet als de
eerfte Scheepvaarders voorgegeven hebben

ibid.
mmmm deszelfs geftalte word befchreven 1.

ijG.b

— bedekt zo wel de Wind als de Tafelberg

ibtd.

— — ziet 'er anders uit als zy water by zich

voert 1.37 -j.b

— neemt niet af al is 't dat haare zichtbaare
deelen weggaan ibid.

— — haare weggaande deelen zien aan de klip-
pen bleek-graauw uit ibid.

zo lang zy toevloed heeft , houdt de wind

aan ibtd.

~~~" word dun en doorfchynend, zodra de
toevloed ophoudt ibid.

Wolken, uit dewelke een wind fchynt voort te
koomen, zyn twederley i-}7p-b

zien 'er ia de open Zee pik zwart uit

tbid.

op den Tafelberg, zien 'er wit of licht-

giaauw uit ibtJ.

—• uit

REGISTER.

uit deze beide fchynt zo wel de Travad-

wir.d in de Zee, als dcZuid-Oollc Wind aan
de Kaap ie ont liaan Md. feq.

• op den Tafelberg hoe gctccli worden 1.

J81. a
uic 'dezelve ontfpringc de Zuid-Ooitc

Wind,

h •'.'

tbtd.

zonder dezelve kan de Wind niet zyn

ibid. b

' deze veroorzaakt een witte ftreep ibid.

"T""" zwarte aan 't Leeuwen- hoofd bewyzen

g'-gevcne oorzaak 1 $82 b

Wolven zyn twederley zoortcn aan Je Kaap 1 .

504. a

' gemecne of Europcaanfche ibid.

" Tygcr- wolven. Zie TygT-wolvcn.

Wonden , opene , by fchcurbuik, maaken de

cuur zwaar 1 .401 a

Woadkruidt, Afiikmnfch, 1, 24*4. f

derboom 1 Afrikaanfche 1 . 50 1 . a

Woning veranderen de Hottentotten om twee

o"iz--.iken 1. f17.3

Wormen groejen in 't zoet water onder de Li-

riio 1. 21 b

— —~ van b\ zondere geitukc houden zich in't

w 'ter op l.ifS.a

■ deze zoeken haar voedzcl in zee ibid.

— — - worden zelden gezien ibid.
m-— een zoort van roode woimen> die groo-

tcr zyn als een duizend- been ibid b

m— deze bertlen als men 'er op fpuwt ibid.

— gcevcn een elendige ftaok van zich ibid.
Wormkruid, Afiiluanlch, 2 zoortcn 1 . 305. «
Wortel van Arum is zeer icherp 1.28». b
—— word be'rhreven tbid.
■— — ■ van de Hottentotten gegeten ibid.
Wortelen moeten de Hottentotlche Wyven

zoeken i.tf.b

m— zoeken zy eerft als het zaad afgevallen is

ibid.
•— ~ graaven zy met een ftok of een yzer uit

l.iti.a

mm wafTchen en ko ;ken dezelve ibid.

» moeten alle g^cd en gezond zyn die de

Hottentotten eetcn 2. f9.0

— braaden zy onder de afch z.ói.b
Woud in 't Cbiriyiftuu Land is vol wilde die-
ren 1. 4<S5. b

Wraak der Portugeezen aan de Hottentotten

I. ft), a

m—m • op wat wyze zy die van hun genomen

hebben 2. 176. b feq.

Wraakgierig zyn de Hottentotten 2. 12. £ 2.

125. a

— zyn ook vcclc Chri (lenen ibid.
Wratienkruid, Afnkaanfch 1.304.*
Wyn die naar Indien zal gevoert worden, moet

oud en goed zyn 1. 34. &

m—m word den Schryver een emmer van de

Caapfchc vereert ï-J"$-^

— is vry van tiende 1.142.3
—— groeit aan de Kaap overvloedig 1. 147. b

II. Dal.

— — v.-o;,| Ichiely': ovcrgcflokcn t.ifo. f

— Word Ücrk op de moer ti,.j
— — hoc te bereidt word l.ifi.a
— — word »eldeo opgevulc ibid.
—— moet alle jaaren meed uitgedronken

vci kocht worden ib,d b

- — - de oude neemt ecnSek-fmaak ant'.iet.ê
— — goede drinken de rcizigcis en iceva

ders gaarne ,/nd.

— — van vroege druiven word tot aZyn ibid l
— - met hef gemengt is den Hottenmticn
een ddicaiejfe 1 (>u b

Wyn van 't ronde Bofchje is zeer delicaat 2.241 b
■— — tot deszJfs inoogfling worden twee Ge-
deputeerden gezonden 2242«
— - word in de Compagnies kelder gcbr.igt,
en vetbruikt ibid.

— hoe 't by die druive- lezing toegaat tbid.
Wyn moogen de Inwoondcrs by halve emmers

vcikoopen i.x'tii a

Wyn-brandewyn drinken de Hottentotten
gaarne 2 r5y £

Wyn en Brandewyn, matig gebruikt, is nodig
by de cuur van 't warme Badt 1 ■])<). b

Wyn-cn bier- huteilks moeten gcvult en be-
waart worden, hoe? Mf*

Wyn en Br oud ^ een Landgoed, waarom zo'ge-
naaratjis i-7r<»

Wyn Bouw is in deft aanvang flechc geweell

i.l^ó.S

■■ » vcreifcht 20 veel moeite en arbeid
nier als in Europa ' i.ifo.4

Wynbergcn worderi .bemiil, omgefpit en ge-
le hoffelt, wannéér'? i.ijj-, *

■ zyn door de Europeaanen geplant ge-
worden 1.146".

— — zyn 'er zeer veel aan de Kaap 1. 147. £
Wyn-vaten, daar van is gebrek aan de Kaap

1. if 1.5

WynOogft word aan de Kaap gehouden,

wanneer? 1. i$f.a

— ' ■ ■ is doorgaans ryk en o vervloedig t. i$o.a

W>n-moft hoe bewaart word ibid. b

Wynttokkcn zyn den Hottentotten onbekend

geweell 1.146.«

— — • worden in den aanvang geplant en

geiukken wel ibid. h

■ de geplante lyden groot ongemak *'£/<ƒ.

» worden door verplanting verbetert 1.

147- «

■ worden voortaan op de manier als ir»
Europa geplant ibid.

■ * lyden ongemak van de meeldouw ,
iprinkhaanen en rupzeo ibid. 6

— — gclyk ook van de Zuiger, en van de
ilerke Zuid- Oofte wind i.i^S.a 1.1 y.«

— — — bckoomen haar zap met de andere
planten en boomen ibid. b

> ■ nieuw- geplante , bckoomen ras, en

draagen lpoedig vruchten ibid.

WynÜok i.j 4£

Wyndruiven doen geen fchade aan de gezond-
liii heid,

REGISTER.

heid, waarom? 1.594.«

Wvntfofchcis zyn aan de Kaap 1. 223.fi

_J zmgen 'lieflyk ibid.

_ worden in menigte gefchoten ibtd.

\\' ntuitj tamme 1.324 ^

Vyven , oude, geneezen by de Hottentotten
zomryds de zieken L484.fi

"\\'y en der Hottentotten hebben geen rang
onder malkander 1.486 a

m können den ftrydt by de Hottentotten

eindigen ibid.b

. worden van hen nooit geflagen ibid.

_ bekoomen het nat , waarom ? 1 . f09 b

j • krygen by 't anders maaken niets als het
nat i.jif.a

m— durven onder 't melken geen droppel daar
vannecmenofverloorcnlaaten gaan 1. ƒ 19b
Wycn en Mannen moogen niet met malkan-
der eeten 1. 2.1. a i.ict.q

.- rooken na de maaltyd Dacba 2.21.

_ fchynen geen paar met malkander uit

te maaken 2. 24.fi

Wy ven der Hottentotten moeten wortelen zoe

ken i.fy.«

t moeten Amandelen, ^«»M-wortelen ,

en 't zaad zoeken l ft.6*

alle dagen Hout haaien ibid.

de Mannen eerft zad laaten

eet en , het overige kiygen zy ibid. b

, zvn grorer lalt en zorg onderworpen

a]s de Mans ibid.

p, « moeten nevens haarc Mans s' nachts

zorg voor 't Vee draagen at. 27 b

. durven niets zonder, verlof van haare Mans

doen . s ibid.

_ draagen't gantfche jaar door mutzen z 48 . b

l belmeeren haare hairen 1 2.-40 fl

__ haar Characler hangt van dat der Mans af

t.fi.a
. eeten alleen zonder cenige rang in acht

te nemen 2.64'

-—, van 11 jaarenen daar boven hebben rin-
gen aan haare voeten z. f2.fi
, blankettcn ook haare aangezichten 2. ƒ 6 «
1 zyn een remedie tegens de liefde tbid.
Wyf en Man by de Hottentotten moeten teza-
men voor een huis zorg dragen 1. ty.a
Wyf van een Hottentot moet drie dagen uit-
gaan en vallen, als de man een Leeuw of Ty-
ger gcdoodt heelt 2. 1 16.
___ de 001 zaaak hier van is t wyffelachtig ibid. b

Ys, is aan de Kaap weinig of niet 1. 1i6.fi

1. 34<S. «

"~— word niet dik, en fmelt ten cerlten we-
der ibid.
Yzcr-Erts, is aan de Kaap 1.279.7e?.

wecten de Hottentotten te fmelten 1.

280.fi
Yzer-hout, Afrikaanfch L30i.fi

_ _ it zeer hard als 't gedroogt is 1.30z.«
_ is ook zeer zwaar, cd zinkt als yzer ibid.

Zaad word in de aarde geworpen, wanneer? T.

moet niet heel dik gez aait worden ibid 5

Za«d, welke dieren, vogels en wormen aan 'c

zelve lchadelyk zyn 1 . 1 37 a

_ word van den blixem of weerlicht niet

befchadigt ibid. h

. hoe veel 't jaarlyks wederom uitlevert 1.

«38. a
laaA verandert én verwildert aan de Kaap 1 .

'f5 <*

— moet alle drie jaaren op nieuw uit Euro-
pa koomen ibid.

Zaai koren geeft geen tiende 1. 141 a

Zaai-iyd der keuken vruchten 1. ij" 3. a

Zaajen geLhiedt aan de Kap, wanneer * 1 . 1 3 f . a
—— moet niet dik gelehieden ibid.,b

—— kan men alle vruchten niet tbid.

—— doen de Europeaanen de Wynftokken r.

146.*

Zak van leer draagen de Hottentotten om den

hals 2 4r.fi

— waartoe zy die gebruiken tbid.

— draagen de Hottentotten ook om den hals

2-4p.fi

— wat daar verder van aan te merken is ibid.
Zimen- jokking der Offen aan de Kaap 1. 13j.fi
Zand verzamelt zich voor de uitvloejing van de

Keizers Rivier i.pö. a

—-- warm gemaakt , word tot bereiding des
Wyns gebruikt i.ifi.s

Zand- Valley maakt de Keizers- Rivier I.80
-^— word geópent, hoe? j ibid.

Zandknypers, worden befchreven 1.247.«

Zap bekoomen de Wynftokken met andere boo-
men en planten 1 . 14JJT 'S
Zeara , mag geen Ezel genaamt worden f . 174.fi

— word na zyne eigenfeh ippen befchrcveU

I. I7f. *

— kan niet tam gemaakt worden ibid. b
— — is een recht Koninglyk prefent 1. 17Ö. d
Zee- Arend, (Haliacetus) aaif zeer op de Vif-

fchen 1.208.4

Zee- Duiven zyn in menigte aan dejKaap 1.223. a
Zee Egelflakken, worden befchreven L23p.fi
— . können rauw en gekookt worden gege-
ten \.ml\0 0.

— — hebben eyeren ïbid.

Zee hond, is een kenteken van de nabyheid van

de Kaap 1.46. 4

■ daar van zyn 'er zeel veel daar omtrent

ibid.
" hunne vellen of huiden worden töjj

Tabaks-doozen gebruikt ibid.b

Zee-honden. Zie Robben.
Zee-Lecuw, in de Tafelbaai gezien 1.241.(1
— — tot hem durft niemand naderen ibid.
— • word gefchoten iouf.

— • zyne geftaltc word befchreven ibid. b

— • geeft

REGISTER.

Reeft veci traan
is zeer groot

Zee Koe, is een Ambbiiibn 1

i zoekt hiar zekerheid iu 't v, it< r i

- komt uit het v Uc en vtcet

>
l

ibid.

«.. heeft een (terke reuk

- wotdvan Lra\,r.H> Fraflcifci Koevifch fchaamt

.
»- aan welk deel van 'r lyf dit dier l.an doodge-

fthoten worden i

■ « heeft gded vlecfch en fpek 1.2 \,a
■ de Schry ver heelt van 't vlecfch gegeten i . 335-- 4«

y.ce-Olfcn, of 'er die zyn
Zee Paard, een Worm

• word befchreven

Zee Kreeften, '/e Hommer«.

Zee Kraaien zyn beter als de Land-Kraajen. 1. 214. «

m der zelver vlecfch is goed ibid.

de veeren zyn goed tot rtoelkuffens ./■/<'.

Zee Zwaluwen, beduiden zwaare ftörm 1 . 30. b. j . xio.b

■ - ■ ma'g niemand van't Scheepsvolk leed doen 1 220.^
Zee Sterren, worden in menigte van de Zee opgewor-
pen 1 . 243. a

^—Zonnen , worden van de Liefhebbers bewaart ibid.

■ deze zynbeideovervlocdigaandeOevcrs ibid.

Zee Spritzen, zyn aan de Klippen vaftgegroeit ibia.

- geeven altyd water van zich ibid.

- ■ 't is onzeker of 'er leven in is ibid.
Zee longen , haare gertalte 1.25-0. «
. worden befchreven ibid.
m hebben 't belle vieefch onder de Viffchen ibid.

■ 't zelve dient tot verquikking der zieken ibid.

■ verlterkt de maag ibid.b
Zeefnoeken zyn 'er genoeg 3an de Kaap 1. 23S. 0
— — zyn goed om te eeten ibid.
"Zee Varken , is een ongemeen groote en ongefchikte

Vifch 1.243 a

» word befchreven ibid. b

* heeft Weinig vieefch, maar meert fpek ibid.

m word hier door Zeevarken genaamt ibid.

1 ■ is van binnen als een Varken geformeert;7>/'i.
»■ zoude wel 200 pond aan fpek uitleveren ibid.

Z e Vloo, hoe 'er uit ziet J.ifj.b

• - plaagt de VüTchen met fteeken 1.25:8.«

Zee Luis, hoe 'er uit ziet ibid.

■ blyft onder water ann de Viflchen hangen ibid.
~ zuigt dezdvegeheel uit tot dat ze dood zyn ibid.

Zee-Ajun 1.301.^

Zee Venkel, maakt het Zeewater groen 1.35-7.^
Zeekoe- Valley word befchreven 1 97.«

■ waarom zo genaamt word ibid.
is groot ibid. b

■ de Zee kan van d»ar niet gezien worden ibid.
— — — daar in nertelen de vogels ibid.

— isvifchryk, waardoor? ibid.

' wie dezelve bezit 1.08. a

Zee-Trompet, een riet in Zee gegroeit 1. 35-6.«

— daar op blaart een Slaaf veel wel , en befchaatnt

de andere Trompetters ibid.b

Zee Water aan de Kaap ziet 'er groen uit , waar van ?

1.356.«
~-- deszeks koulenr in de Zona törrida 1. 13.*»

—■ ■ eigenfehappen 1.35-7.^

■ werpt een dooden op 1.428 a
■■ Riiïltig daar over ibid.
Zeilemaker op 't fchip naait de doode 'mcenCc»ipcrfe

Z:den moet men dikwils te rug onder deL'nie,
waarom? 1.36.«

Zevenboom, groeit menigvuldig 1.324 a

" moet zorg gedragen worden dat geilt ontuch-

tige Vrouwluidrii daar niet bv koomen. ibid.

van Zeil {Uil cm) heetteen treffclyk Landgoed 1.119.^
— — 't zelve is zeer wel gelegen voorden handel mi.

— — heeft fchielyk berouw van't ondertekenen van

venu i»s u,cf 2. ,'

Ziegt*&éljribctli tviitid« 11 utentotfcne Spraak 1.424^

■ heefi van de tiouentotfche tjoJsJicnil niets

können gewaar worden 1 ^93. «

hoe vyne yin de Hottentotten ge i.iane vraa-

ird v n
rd de Schry ver i.io.a

• zync if< ' 111.«

'e. hoc aan bocird .«ipgepall wordefl 1..

bntroofter, wa'tzj ibid.

icntroofterj aan deK-»if> zouden IchuolhouJen 2.

■
— — zvn luy en na'

Ziekte, !<■ , wat ly 1. 29.«

Zieken is 'i niet fcha I 1

word'. rtl{epgeord*>nnejÉrJi.J2Ü^i

Zieke ribérnen de' HóltenYói'tèn' betoverde i-s~' •
— — moeten een ut p.m den hals drangen

— — moeten een een igen Arts gebrui i'.-.d.ó

- zyn de Hottentbtten niet veel, iiictfegctillaanJe
zy noch zo Hecht leevm 2. idi.b

— — of hy llerven 7. tl of niet , dit probceren de liot-

letitbttett , hoi? v. a'i mede? i-'63

— — Wprd van Godt niets tegen hem gefproken 2. 1 65-.«

Ziektens, quynende, zvn'er aan de Kaap niet 1.394.6

aanltekende , zyn onder de Europeaanen on-

bekent tbii.

• ■ dcrSlaaven, tart de Europeaanen ook

• ■ - - der Slaaven neemt onder de El
peaanen een andere eigenfehap »an .-.' £.

• • van 't Vee houden de Hottentotten geheim 2.

40. a

' hoe zy 't zelve geneezen ibid.b

Zfeke korten de Compagnie jaarlyks zeer veel aan de
Kaap z.Kjz.S

— — der. aan kermende Schepen worden in 't Zeken-
huis gebragt 2. 262.«

- hebben een Vracht by zich als zy daar heen ge-
bracht worden, waarom? ibid.

— - kotten de Compagnie veel in't Ziekenhuis 2.266.«
•— — wat voor fpyze v.y genieten in.l.b

— — hoe veel zy de Compagnie jaarlyks koften 2.267.«
-— neemen de Inwoon :ers gaarne in huis 2- 319. b
~— - voor dezelve moetende Kapiteins dikwils een
huis huuren. ibid.

Ziekenhuis , door vm Rïcbtek gebouwt. 2. 179.«

— ■ — ■ waarom in den aanvang gebouwt is 2.22y.£
Ziekenhuis word een grooter en gemakkelyker ge-
bouwt 1.226.«

■ wordt verder wydlopig befchreven 1. 227.«

■ ' om 't zelve zyn veel boomen geplant 1.232.«

- — de waterleiding heeft vander Su-Il laaten maa-
ken ib$d.

- — aan 't zelve heeft Ueinßus een fraaje Infcriptie
laaten zetten ib,d.

• op de zolder können ook veel zieke leggen r.

231. £

Zieken-Vader heeft een fraaje wooning aan de linker

zyde van den ingang 1.227.«

moet van alles accuraat boek houden 1.230.^

— - moet alle 8 dagen den Gouverneur een es:r.icï

van alles overgeeven ibid.

Zieken- Moeder woont aan de linker zyde tegen den

Leeuwenberg over 1.227^

-■■ moet alle levensmiddelen verantwoorden 1.

230.«
Ziekentroofter in 't Ziekenhuis, wat zyn werk is. r.

231 «

Zielverkoper, wat het zy? 2 .25-4 b

Zil vermyn op Drakeultein 1 ■ 1 1 ei. b

Zilver-Bergwerken zyn aan de Kaap op verfchHJe

oorden 1.277.« I-i79- z^o

li il » Kilver-

REGISTER.

Zilver Boom, Afrikamfche l\ %ï
daar , an zyn omtrent Conß.tntia zeer veele tbid.

htt hout is nergens toe goed als tot brandhout

tbid.

er-ViTch, desze'fs grootte h.M?'t

heelt t;oed vleefch »*»«; b

Zingen, doen de Hottentotten niet op de Brunotten

2 21 O

Zo rner- Vogels, vliegen even zo bont onder malkan-
der als derupzen " . * •*??■ƒ
. derzeiver verfcheide verandering is met te

teilen ,

Z ner-W vlen voor het Vee 1.13Q.*

Zomer Win len«n de Kaap , welke *' 34/-f

zwi zeer onftuimig ">'*■

Zona ■ ilTcert de Schryver I"*1**

— aldaar regent het weinig 1.41a
lydt het Kaap.che Water eemge veran

dering , ■•!»*■'

• de hitte is daar onverdraaglyk «««•

— 1.1 deszelfs Zuidelyke gedeelte ontftaan veel
Tot-J W:nJen 1f\

Zondag, hoe op 't Schv geviert word 1 26. *

Z>.n fcclrpsbyde«rr«flr«V»-7rf EbbeenVloed 1. 360.*
Z 0-1 , de c-rltbeborene is ertgenaam van zyn Vaders

nalaten!' aa3 * »*,'*

Zo. men by de Hottentotten, durven hunne Moeders

dun, als zy tot een Man gemaakt zyn 1J14 '

2 29 a

. - Tweelingen, worden in 't leven behouden , en
door een M nne b ?orgt *. 6. «

— worden nooit weggeworpen i- 9- b
rr voor hunne opvoeding dtaagen de \ aders ten

dele zorg . *■ l8-*

— kruien by de Hottentotten in vier wetken een
hnndwvk leeren 2.29. b

2 rfulird, een Landgoed I. i'8- a

Z 'Ut is aan de Kaap overvloedig 1,63. £ i-*73-*
»-_ heett met het Europeaanfche geen overeenkomft

1*341.6
— — h -e het in Europa gemaakt word 1-343- a
— — word uit zuiver regenwater aan de Kaap ge-
maakt 'bid.
■— — Ludolfs meening hier van ibid.
•_— dit word in tvvyffel getrokken ibid. b

— gebruiken i Hottentotten ganfeh nier 2.62.«
— — gebrek is in Africa niet '•344"
- uit regenwater gemaakt, daar van gewaagt

Erat*xus i-rancijó tbid. b

m vind men in deValleyen 1.347.*

. kr yyt het Vee aan de Kaap niet te likken 1.3^2.^

» t r" iemand zonder't zeUeleeven kan 2.62 a

— — word in de maad Dtctvber weggehaalt 1.3JO.«
— - elk haalt zo veel hy van nooden heeft ibid.

■ mi de Compagnie heeft 'er flecht voordeel by ibid.
— — hoe 't er uitzit t ibid.
— — het Kaapf.he is niet goed tot inzouten ibid. b
.— — heeft Salpeter by zich 1. 35-1.«
Zout Rivier -• 73. *
. . is verlegt geworden tbid

■ von door eenCanaal indeBaay Falzogeleidt
worden ibid

m word verdorven door 't zand 1. 74 «

— oude en nieuwe ibid.
- il mei vre' Welzand aangevult ibid.

- de-v 1 is zeer wel bebouwt ibid.Je/j.
• — — bcnaaining l.8t.«

Zoutpannen in de groene Kloof 1. 131. b feq

Zoutpar.nen worden b.lchteven 1. 347./}

- zyn van 't Zee- watet bevrydt 'Ind.

. zyn'er veele, en hier endaar verftrooit ibid.

_____ derzeiver grond is niet zandig 1.348*

.. hebben geen eige bronaders 1. 349.6

_ debeuVzynbydeÄtr/^Htf/te vinden 1.463.«

. — .- zyn ook in 't Land der Dunaquas 1.475-. £

Zuiger, eenhfifi, befchadigt denWynltok 1.148 a

-. vreet de knoppen op tbid.

'i. is niet veel van de knoppen teondcrfcht.aeu

idtd.

■ 11 is ee:ft onlangs bekent geworden ibid. h

——■——- kan ten Wyullok iu't kort bederven 'i l.

'■ moet 's morgens vroeg daar uit gezot v t-

bid.

w ar zyn oorfprong van daan is 1. 149. a

OoIleWind duurt lang als hy koud waait : ,78.^

houd des daags en ues nachts op gtwiiit ty-

den op te waajen

waait onfei'baar lang als de tegen 't Ooftea

gelegene bergen met een witte wolk bedekt zya

1-379*

■ ■ Cartefit meening van de Wind komt niet niet

te pas tbid.

■ is van andere Landen en de Kaap merke-
lyk onderfcheiden tbid b

«" wanneer aan de Kjap waait 1. 3.^

flaat de haver uit 1. 136 b

befc'adigtdeWynftok 1.149«

■ 1 is zeer onftuimig 1. 3^5- «
' wait zeer fteik en lang 1.^06 b

■■ fiwmgt de met.fchen de deuren en venfters

toe tehouden 1. 367. «

droogt alles op en maakt de aarde dor 1370.^

—-—-—— geett een hel 'ere en gezonoc lucht 1 371.«»

- ontllaat ui> de Woik van de Talel en Dui-
vels en Windbergeu 1.37 >. b

- e genfehappen, of hy lang of kort waaien
za' , worden befchreven 1. 378.

Zuid Welle Wind is zeer aangenaam als hy waait

1 34f* '
Zuiker Molen, een Hollandfch fchip, is aan de Kaap
in gevaar van te ltranden x.yjo.b

Zuiker-net is op S.Jago in overvloed I. 21.«

word befchreven i.^H.b

Zuiver bloed moo,-<en de Hottentotten niet eeten 2.58 b
Zuring groeit ßerk aan de Kaap 1.311.^

Zwaluwen zyndn'eïer'ty aan deKaap 1.219.^

Zwaluwe Worte1, Afrikaanfche, 3 zoorten 1. 2S9 b
Zwarte Berg, houot Erts in zich 1.27b.«

■ naar is een warm Badt 1. 336 «

Zwarte byzondere Wolk der Melk- weg 1 . 36 i»

Zwarte Paft, Afpkaanfche 1.290.^

Zwavel-damp, is een teken van Erts 1177.

Zwavelacht'ge Damp, kan de oorzaak van de Zuid-
Oofte Wnd aan de Kap niet zyn 1. 3Ü0. b

Zweet des warmen Bads verzwakt niet 1. 339.

Zweet Badt voor de Scheurbuik 1.402.-*

Zwemmen, können de Hottentotten voortretfelvk 2.

11S*
"1 ' hun zwemmen over een brede Rivier is merk-
waardig * 119.«
Zy.ie (teeken of Pleuris , is een gemeene ziekte «an de
Kaap 1.406. «
. ft erft echter njenian J daar af -ibid.

l

EINDE.

AJ

7'yr7