wee
ed

Ee

NATUURKUNDIGE
VERHANDELINGEN
MAATSCHAPPIJ

DER

WETENSCHAPPEN

Te HAARLE M,

TWINTIGSTE DEEL.

«

„TE HAARLEM,
BIJ DE Wep. A. LOOSJES, Pz.

MDCCCXXXII

5, NAD br

Û ‚+ il #
Í Pr KEREN ri PG

AS NEED
NE

z8 Ea AS

Gn. iss en RNR
Nora, miei®

€ Te GALAMA Ss Oper Met. Fodiuns,: eee ee Bh

5. N. rucns, Verhandeling ter beantwoording der
vrage: Welke zijn de eigenschappen, waaraan
men eene goede onder water hard wordende ,
mortel of metselspecie kan herkennen? Welke
zijn deszelfs scheikundige bestanddeelen , en welke
is de scheikundige vereeniging, die er bij dit hard
worden tusschen deze bestanddeelen geboren wordt? » 173

‚Je H. F. WIGAND, Verhandeling ter beantwoording der
vrage: Welke is de zekerste en gemakkelijkste en
voordeeligste bereiding van de Emetine wit Ipe-
cacuanha en andere , dat bestanddeel bevattende,
planten? Wat heeft men tot dusverre waargeno-

men als kenmerk eener zuivere bereiding van dit
bestanddeel ? In welke evenredigheid staat het
braakverwekkend vermogen van het laatste tot

dat van de beste Ipecacuanha? Welke is de beste k
wijze, om hetzelve met veiligheid toe te dienen ? « 221

VERHANDELING:
VOR ALG B:

Sedert de ontdekking van het Todium (de kelpstof), is
dit merkwaardig lichaam op onderscheidene wijzen,
in= en uitwendig als geneesmiddel in zeer vele ziekten
en gebreken aangewend. Vele Genees- en Heelkundi-
gen hebben er uitmuntende uitwerkselen van waarge-
nomen ; andere Geneeskundigen hebben van het odium
geene uitwerking, b. v. tegen Struma ‚ waartegen deze
stof het meest is aanbevolen, ondervonden ; anderen
hebben op deszelfs onvoorzigtige toediening gevaarlijke
toevallen, ja den dood zelpen zien volgen, — De
Maatschappij vraagt « eene, op reden en ondervin-
« ding, zoo van den Schrijver zelven, als van ande-
« ren steunende, Verhandeling, waarin de genees=
« krachten van het lodium zoo naauwkeurig mogelijk
« worden bepaald, en de ziekten, zoo in- als uitwen-

_« dige, waarin het te pas komt, worden aangewezen.”

DOOR

Sn GALAMA,

Stads Doctor in de Genees- en Verloskunde te Sneek.
Aan welke in de Algemeene Jaarlijksche Vergadering van
de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen , te
Haarlem, den 19 Mei 1832, de Gouden Medaille
en eene premie van f 150 zijn toegewezen.

d

hi
ee

INLEIDING.

Oner de, in onzen leeftijd „ door de fcheikundigen ,
in zoo groot aantal bekend gemaakte enkelvoudige ftof-
fen der geneesmiddelen, heeft , teregt , de Jodine de al«
gemeene opmerkzaamheid tot zich getrokken 3 er is bij-
na geen nieuw middel, waarover in de laatfte tien jaren
in de geneeskundige tijdfchriften zoo veel. gefchreven is,
als juist over dit, het blaauwzuur en de kinaloogzou-
ten. Het Jodium heeft echter het lot van de meeste
‚nieuw uitgevondene geneesmiddelen niet kunnen ont-
gaan: fommigen hebben het met ijver gebruikt , deszelfs
heilvolle werkingen in zeer vele ziekten met geestdrift .
geprezen , ja meenen zelfs daarvan nimmer nadeelige
gevolgen te hebben waargenomen. Anderen daarentegen
hebben het met even veel ijver aangevallen , ontzeggen
aan hetzelve bijna alle geneeskracht en willen het, als
een gevaarlijk en fchadelijk middel, uit de intel, ver-

bannen. |
Een grondig, op daadzaken fteunend onderzoek om-
trent de waarde en het gebruik van dit nieuw ontdekte
middel, van welks werking en nut men tot hiertoe zùl-
ke tegenftrijdige VOED heeft medegedeeld, is daarom
A 2 ver.

KAD

verre van overtollig te achten, en de , door de met
roem bekende Hollandfche Maatfchappij uitgefchrevene
Prijsvraag:

„Eene, op reden en ondervinding, zoo van den
» fchrijver zelven als van anderen fteunende , Verhande-
„ling, waarin de geneeskrachten van het Jodium zoo
» haauwkeurig mogelijk bepaaid worden, en de ziekten „
» Zoo in- als uitwendige , waarin het Zodiuwm te pas komt,
»» worden aangewezen „” moet derhalve als hoogst nut-
tig en hoogst belangrijk worden befchouwd. (*)

Voor omftreeks tien jaren al het tegenftrijdige omtrent
gezegd middel lezende , befloot ik, alles wat voor- en
tegen het gebruik van hetzelve gefchreven mogt worden
op te teekenen, daaruit vervolgens een befluit op te ma- *
ken , en wanneer dit ten voordeele der Zodine mogt uit-
vallen, hetzelve aan eigene ervaring te toetfen, en het
een en ander vervolgens in eene Verhandeling ten alge
meenen nutte in het licht te geven. — Ik heb de ftem-
men voor- en tegen dit geneesmiddel gehuord , ik heb
mij vooral in het geheugen geprent, wat over het nadeel

j van

(*) Dat ook elders de Zodine als een hoogstbelangrijk geneesmid-
del erkend wordt, blijkt, doordien het Fransch Infticuut in hare
Vergadering van den 27 Junij 1831, aan den Heer couRrToIs voor de
ontdekking der kelpftof eene fom van 6ooo franken, aan den Heer
COINDET als dat middel het eerst tegen het kropgezwel te hebben
gebezigd en te hebben opgegeven, welk gebruik men daarvan zoude
kunnen maken tegen de klierziekte, 4000 fr. , — en aan den Heer
LugoL als proefondervindelijk aangetoond hebbende, welke handel-
wijze in dat geval behoorde gevolgd te worden en als daarvan ge-
lukkige gevolgen te hebben ondervonden, 6ooo fr. heeft toegewen
zen. Zie Algemeene Konst- en Letterbode, 1831; No. 39. bl, arr.

GND,

van dit middel is gefchreven ; dit aan eigen oordeel en
ervaring getoetst, en mij daardoor wel van overijlde ,
maâr niet van alle en niet van voorzigtige proeven laten
afhouden. A |

Na zes jaren, dat ik nu en dan dit geneesmiddel
voorfchrijf , is mij gebleken, dat men aan weêrszijden
de voor- en nadeelige werkingen van het Jodium. heeft
overdreven , en dat hetzelve , ter regter tijd en met voor=
zigtigheid gebruikt, tot de heilzaamfte geneesmiddelen
behoort.

Wanneer het waar ís (wat sTOLL en voceL verzeke-
ren) „ dat waarnemingen in de geneeskunde dikwijls her-
haald moeten worden, voor zij ten vasten grondflag ge-
legd kunnen worden, en dat, hoe meer geloofwaardige
Artfen van zeker geneesmiddel dezelfde werking zien en
prijzen , des te meer de waarheid der waarneming wint,
en men des te beter een goed refultaat kan opmaken,
dan zal ook mijne poging, om zoo veel mogelijk het
tegenftrijdige, dat omtrent het gebruik van dit middel
plaats heeft, op te losfen, de werkingen en genees
krachten van de Zodine en deszelfs bereidingen op het
Organisme, de ziekten en gebreken , waarin dit middel
nuttig is, de gunftige en ongunftige uitwerkfelen van
hetzelve , uit eigen ervaring en die van anderen te be-
palen , als eene proeve ter beantwoording van de boven-
vermelde vraág, niet voor geheel. overtollig behooren te
worden gehouden. ;

Daar eene naauwkeurige kennis van de bereidingswij-
zen der chemifche en pharmaceutifche praeparaten voor
den geneesheer van het hoogfte belang is, om daaruit
derzelver werkingen behoorlijk te- kunnen beoordeelen ,

A 3 daar

BAAN

daar er in onze taal nog zoo weinig over het Jodium
gefchreven is, niet ieder (vooral plattelands-) genees-
heer met de nieuwere fcheikunde bekend is en tijd en
gelegenheid heeft buitenlandfche werken te raadplegen,
zullen wij, offchoon dit een en ander niët volftrekt bij
de prijsvraag mogt zijn gevorderd , in het denkbeeld, dat
zulks niet als onnut zal worden geacht en zulks de
bruikbaarheid dezer Verhandeling zal verhoogen , handelen
in het | | |

Eerfte Hoofddeel, Over het Jodium, deszelfs ver-
bindingen, wijze van aanwending en gift (dosis); in het

Tweede Hoofddeel, Over de ziekten en gebreken, in
welke de kelpftof (het Jodium), zoo ‘wel in= als uitwen=
dig , als geneesmiddel is aangewend geworden; alsmede over
de gunftige en ongunftige toevallen , uitwerkfelen of ge-
volgen , welke de onderfcheidene genees- en heelkundigen
gedurende «en na ‘het gebruik van dit middel hebben
waargenomen ; en in het | Ab

Derde Hoofddeel. Welke zijn volgens rede en on=
dervinding zoo van den fchrijver zelven als van anderen
de geneeskrachten vanhet Zodium en welke zijn de in-
en uitwendige ziekten waarin dit middel te pas komt.

EERSTE HOOFDDEEL.

OVER HET IODIUM , DESZELFS VERBINDINGEN ‚ WIJZE
VAN AANWENDING EN GIFT (DOSIS.).

D. kelpftof , violetftof , Zodine (lödeum, Jodium,
lodicum , van woòys violet) , is eene eigenaardige zelfftan-
‘digheid, welke in den jare 1813, door courrois, eenen
fodafabrikant in Paris, in de moederloog van eenige
fodafoorten, is ontdekt geworden. Het eerst vond hij
dezelve in de kelp- en vareck-asch (soude de varéc),
die door verbranding van zeetangen (a/gae, vooral ja
cus vesiculosus) verkregen wordt.

Na courrors hield pavy zich met deszelfs nader on-

derzoek, ter bevestiging zijner nieuwe fcheikundige. the-
orie, bezig, en gaf het, wegens de fchoone blaauwe
violetkleurige dampen, den naam van Zodine, VAUQUE-

LIN, GAY LUSSAC»; JACQUIN, JOHN , GAULTHIER DE,

CLAUBRY ‚ FECHNER en velen andere hebben naderhand
deze ontdekking tot meerdere volkomenheid gebragt en
deze ‘ftof' nader leeren kennen.

Het Zodium komt in de natuur niet vrij voor, is ech=
ter in onderfcheidene natuurvoortbrengfels aanwezig. Be-
halve in de vermelde foda van vareck, vindt men de
Todine , volgens jonn in de roode koraal , volgens pavy
in de Fweus carthilagineus, F. membranaceus, F. rut=
bens, B. ses Ulva Pavonia en Uva linsa ; vol-

A 4 ETEN gens

CSP

gens FYFE , behalve in de genoemde, in de Fucus no=
dosus, F. serratus, F. palmatus, F. sacharinus,
vooral ook in de F, digitatus , Ulya wmbilicalis en
eenige Conferyae; volgens vAN RossEM in de Gorgonia
fabellum of zeewaaijer; volgens BALARD en CASSOLA
in onderfcheidene zeemollusken, Doris, Venus; Ostrea
in onderfcheidene polypen en zeegewasfen, als Gorgonia,
Zostera marina, Zostera oceanica, enz. ; vooral ook
in de moederloogen van de zoutfabrijken aan de Mid-
dellandfche Zee; volgens GÖBEL, STAUB, FYFE En KU-
ENZLI in de Spongiad marina ; VAUQUELIN ontdekte
het in de zilvermijnen in Zuid-Amerika, vooral in die
van Mexico; BAUHOF en KUENZLI meenen fporen van
de Zodine in den ftokvisch gevonden te hebben. Ff. HOLL
vond het in een infect , de Julus foetidissimus ; TROMMS-
porer meent het in onderfcheidene dieren gevonden te
hebben; GUALTHIER , SMITHSON , TENNANT, EGIDI en
vele anderen vonden het in verfchillende zoutachtige
bronnen, in het zeewater , de zwavelwateren , in de
minerale wateren van Sales, van Castelnuovo d’ Asti, As-
coli, Heilbron en in vele anderen; uit welk een en |
ander blijkt „dat de Zodine in-alle drie natuur-rijken is /
ontdekt geworden. (6)

Het

(5) Annales de Chemie et de Physique., Tom. XII. p. 405. Tom.
XL. p. 1e Bibliothèque universelle. Vol. XIV. p. 303. STAUB,
in GILBERT's Annalen der Physik 1820, Band V, f. 181. Band VI.
f. 249. JON, Chemifche Schriften. Band VI. f, 6o. BALARD, in
Je S. Ce SCHWEIGGER'’s Journal der Chemie und Phyfik. Band XIV.
Heft 3. Neues Journal. Band IL. f. 292. SCHWEIGGER's Jahrbuch.
Band XI. Eeft 1, Band XIII. Heft 4. STRATING, in Alg. Konst-
en Letterbode 1820. N°, 45, bl. 290. 1822. N°. 23 en 24, bl. 356,
373. VAN ROSSEM ald, 1821, N°. 44. bl. 247. 1822, N° 47. bl, 329.

Cas-

CRAEN

Het Zodium is kenbaar door de volgende eigenfchappen ;
het komt bij gewone temperatuur voor in de gedaante
van kleine potlood-blaauwe of grijsachtig glinfterende
plaatjes, en kleine’ octaëders. De reuk van deze ftof
komt met dien van de zoutftofhoudende zwavel of ook
wel chlorine overeen 3; dezelve fmaakt fcherp, wrang 3
is niet brandbaar; geleidt de electriciteit niet 3 kleurt de
huid zoo ook papier bruingeel, doch deze kleur is niet
onuitwischbaar en verdwijnt , naarmate de Zodine vervliegt.
Het verftoort de plantenkleuren zwak , en lost zich in
alcohol , ether en onderfcheidene zuren, alsmede in
vette oliën meer of minder op. Het eigendommelijke
hierbij is, dat het niet als zuur reageert. Verwarmd
wordende, fmelt de drooge Zodine bij 107° (op de hon-
derddeelige fchaal) , vervlugtigt onder de gedaante van
fchoone violette dampen, kookt bij 175° , en vormt
bij verkoeling weder gemelde plaatjes. Het fpecifiek ge-
wigt is == 4,946 bij 86,5° en dat der dampen = 8,695.
Mengt men de Zodine met water; dan laat deze zich
ook gemakkelijk met hetzelve verdampen ; ook in eene
drooge lucht verdampt zij allengskens, doch fpoediger
in eene vochtige. In koud water is flechts eene geringe’

t hoe-

CassoLA, Med. Chir. Zeitung 1824. II, £, 412. VAUQUELIN, in
TROMMSDORFF’s Journal der Pharmacie. Band XI. St. rt. Ibid.

_ Band Xil, Heft 1. Ibid. Band XIII. St. 1. Band XXIV. St. 2.
GOEBEL , in BUCHNER’s Repertorium für die Pharmacie. Band, XI.
Heft 2. Band XIV, Heft 2. f. 176, Heft 3. f. 476. A. MONTEN,
Observationes circa Todinum in Fuco vesiculoso, Lund. 1823. 4°.
KuenzLi, ber die Todine, Winterthur 1826. f. 11. Je Be FRIED-
REICH, Notizen über Bajern’s Büder und Heilquellen. Nürnb.
1827. 89°. O, SEILER, in HUFELAND’s Journal der Prakt. Heilkunde.

1827. Jan.
A5

C 10 )

hoeveelheid oplosbaar, wordende hetzelve geel roodach-
tig. Deze oplosfing wordt in het zonlicht en door de
warmte ontleed , vormende zich Zodine-waterftofzuur en
wordende zuurftof vrij. Eene kelpftof-oplosfing kleurt
eene oplosfing van ftijffel blaauw. De fteenkool , die
veel op dezelve gelijkt en waarmede men dezelve fom-
tijds vervalscht, is in water en alcohol onoplosbaar. (c)
Gewoonlijk bereidt men het Zodiwm uit de verbrande
planten, die ter verkrijging der foda gebezigd worden ,
door middel van warmte en zwavelzuur. In de moeder-
loogen der foda is het Jodium als Hydriodas Potasfae
aanwezig ; wanneer hierbij zwavelzuur wordt gevoegd ,
vereenigt zich de potasch met dezelve , en er wordt
zwavelzure potasch of foda; water, zwavelig zuur en
Jodium gevormd. Dit laatfte gaat door de warmte in
violetkleurige dâmpen, over , welke met eene geringe hoe-
veelheid ‘zwavelzuur in den recipient overgaan en in de-
| A zen

Ce} Volgens het gevoelen van bijna alle nieuwe Scheikundigen is
de Jodine eene enkelvoudige ftof, overeenkomende met de chlorine,
en, even als deze, gefchikt, om zich met de waterftof tot een eî-
gendommelijk zuur te verbinden; doch tevens ook met de zuurftof,
hoewel niet direkt, evenwel toch door middel van andere zelfftan-
digheden, verbindingen aan te gaan en een zuur van een’ bijzonde-
ren aard te vormen, Dit gevoelen is thans vrij algemeen, want
BERZELIUS zelf (die voorheen het Zodium voor eene hypothetisch
aangenomene ftof hield, en beweerde, dat hetzelve eigenlijk reeds
eene vereeniging van dit ligchaam met zuurftof [overoxyd van Zodi-
ne, fuperoxydum Iodicum] was), heeft zijne oude meening laten
varen, weshalve het overtollig kan geacht worden, daarover ver-
der te willen uitweiden. Zie BERZELIUS, Lehrbuch der Chemie, a,
d. Schwed. Dresd. 1823. 2 Aufl. 2 Band. Over de vervalfchingen
der Zodine zie men A. CHEVALIER, in VON FRORIEPS Motizen aus
dem Geb, der Natur und Heilk. N°. 288.

oP.
zen bij vermindering der warmte aanzetten en verdikken,
vervolgens met eene oplosfing van potasch afgewasfchen
en eindelijk overgehaald worden (4).

Deze enkelvoudige kelpftof gaat onderfcheidene verbin=
dingen aan, van welke wij kortelijk die, welke in de
praktifche geneeskunde in: gebruik zijn , zullen vermel-
den. |

De kelpftof vereenigt zich met zuurftof en vormt :

ïe, Kelpftofig zuur „ violeifbofig zuur, lodinig
zuur (aciduim iodosttm), dat door L. SEMENTINI te
Napels in 1824, het eerst is daargefteld geworden (€),
ambergeel van kleur ‚ zuur , zamentrekkend , brandend van
fmaak , oliedik , is, een’ eigen geur, gelijkende naar
dien van chlorinoxydgaz, heeft, op het water drijft,
de blaauwe plantenfappen zonder vernietiging aanhoudend
rood kleurt, zeer oplosbaar in water is, in de lucht
langzaam uitwafemt, en bij reta fpoedig ver=
vliegt.

Met zwavel vereenigd, worde dit zuur ontleed, ont-
_wikkelende zich violette dampen, doch zonder ontplof-
fing; bijna eveneens met phosphorus en potasch-me-

| taal

(d) Zie over de bereidingswijze der Zodine uit de Kelp-of Vareck-
asch, zoo als die in onderfcheidene landen plaats heeft. Jorn, in
GRAEFE Und VON WALTHERS Journal der GATEN uad Augen-
heilkunde, Band II, Heft 4.

(Ce) Men leze over dit acide iodeux: Lurcr SEMENTINI , in Biblio-
thègue wuniverselle, etc. Tom. XXV. Fevr. p. 115 suive 10 Jane
1854. Berliner Jahrb. für die Pharmâcie von G.H. STOLTZE,
XXVII Jahrg. 1 Abth. JonN’s Chemifche ‘Schriften t. a. pl. en
MEISSNER’s Chemie, Band II. f. 525-549. — Dat het echter geen
eigen züur is, maar een chloriode, leest men onder anderen in
GMELIN, Handbuch der Chemie, 3de druk, I. a51. c. IT. 1548.

ad

C 2)

taal, die dadelijk ontvlammen, Het vloeibare zwavelige
zuur ontleedt het kelpftofige zuur, terwijl de Zodine,
onder de gedaante van een bruin poeder, nedervalt. De
kolenftof fchijnt op dit züur niet te werken. Honderd
grein zuurs bevatten naar SEMENTINI 24 grein Jodine,
zonder het vermoedelijke verlies te rekenen. |

8°, Kelpfrofzuur , Violctflofzuur , lodinzuur (acie
dum tiodicum) , dat door cav Lussac in 1814 ontdekt
en door pavy het eerst zuiver daargefteld is , vertoont
zich als een vast wit ligchaam , van een’ onaangenamen ,
zamentrekkenden , zuren fmaak , zonder geur, het verwt
de plantenkleuren rood en vernietigt dezelve ; drooge lucht
heeft geenen invloed op hetzelve , maar het verloopt in
eene vochtige en lost zich gemakkelijk in water op. Het
is zwaarder dan zwavelzuur en bij 2oo® gaat het tot
lodium en zuurftof over. Met brandbare ligchamen
vormt het een gemakkelijk ontplofbaar mengfel; in den
vloeïbaren toeftand oxydeert het de meeste metalen. On-
volkomene zuren ontnemen aan “dit zuur de zuurftof;
met volkomene vormt het kristalachtige , vaste zelfftan- °
digheden. Met ammoniak vormt het een ontplofbaar
zout. De beftanddeelen zijn naar GAY LUsSAC: (f)
1 atom. kelpftofsse.. 1566,7 == 7558 Kelpftof damp... 1 vol,
5 —— zuurftofse.n. 50040 == 24,2 zuurftofgaz ……. 2,5VOl.

1 atom. kelpftofzuur 2066,7 == 100,0 koolftofzure damp 3,5 vol.
‘ De

(DD HENRY; Journal de Pharmacie 1822, Fevr. TROMMSDORFF’s
Neues Journal der Pharmacie, Leipz. 1822. St. T en 2. KNISPEL,
Diss. de Todio. Berolini 1822, BROUWER STARCK, Spec. med. inaug.
de Iodio, L. B. 1823. ORFILA, Élemens de Chemie. Tom. IL, p.
212. 239.

CAM)

De kelpftof wereenigt zich met de waterftof , waartoe
het de grootfte verwantfchap heeft en vormt:

Waterftofhoudend kelpflofzuur-gas (gas acidum hy-
driodicum) dat in 1814 door eay Lussac ontdekt is en
ter bereiding van de waterftof houdende kelpftofzure pot=
asch gebruikt wordt. Het is een ongekleurd gas zwaar-
der dan de lucht , zuur zamentrekkend van fmaak , blus.
fchende ‘brandende ligchamen uit, in de lucht witte dam-
pen van zich gevende en-zeer oplosbaar in water zijnde.
Met zuurftof in aanraking gebragt, wordt het donker-
bruin. Door de zoutftof , die zich met deszelfs waterftof
tot waterftof houdend zoutftofzuur verbindt en de kelp-
ftof affcheidt, wordt het ontleed. Het wordt bereid uit
kelpftof houdenden phosphor, kelpftof en water; het
water wordt ontleed , deszelfs zuurftof verbindt zich met
den phosphor tot phosphorzuur, terwijl deszelfs water -
ftof de kelpftof in waterftof houdend kelpftofzuur veran-
dert, hetwelk men boven kwik opvangt. (£)

Het vloeibare waterffofhoudend kelpflofzuur. of Hy-
driodine zuur (acidum hydriodicum), beftaat, even als
het voorgaande, uit eene oplosfing van eene vereeniging
van kelpftof en waterftof en heeft gefioegzaam dezelfde
eigenfchappen als het gas. Om hetzelve te bereiden,
wordt de Zoding in wijngeest opgelost , in deze oplos-
fing zwavel-waterftofgas geleid , de zwavel ploft neder ,
de Zodine verbindt zich met de waterftof , de vloeiftof
wordt vervolgens doorgezegen en warm gemaakt, om
het overtollige zwavel-waterftofgas en den wijngeest te
_ verdrijven, en alsdan blijft het Hydroiodine-zuur zuiver

over.
ern Zoo-
(2) ORrFiLA. t, a, pl.

6 A43 | Hen

Zoowel het kelpftofzuur als het waterftof houdend kelp-
ftofzuur verzadigt en vereenigt zich met alle grondftoffen
of metaal-oxyden , en vormt alsdan jodinzure en hydro-
iodinzure zouten, van welke de vereenigingen met pot-
asch , foda en ammonia de oplosbaarfte zijn. Zij wor-
den alle door de warmte ontleed, waardoor de zuurftof
of de waterftof worden uitgedreven, terwijl er een Io-
dureet overblijft. Ook worden zij ontleed door het
zwavelig zuur en waterftof houdend zwavelzuur (ydro-
genium fulfuratum), de zoutftof en het falpeterzuur,
welke zich met de zuurftof van het kelpftofzuur verbin-
den en de kelpftof vrij maken. Enkele fmelten op gloei-
jende kolen. Met metalen als kwikzilver, zilver , lood
vormt het waterftof houdend kelpftofzuur-gas Todureten.
Uit de falpeterzure zilveroplosfing ploft door Hydriodine
zuur een wit iodine zilver, en uit de oplosfing der bij-
tende fublimaat een rood iodine kwikzilver neder, De
bovengenoemde verbindingen zijn alle in water en ten
deele ook in alcohol oplosbaar. (A) - ä

| e

(4) Men vergelijke over de eigenfchappen, bereidingswijzen, ver-
bindingen en herkenningsmiddelen van het Zodium , GILBERT’s Anna-
Jen, Band VII, Ste 7e Med, Chir. Zeitung, 26 Erganzungsband,
f. 61. Moriror, Abhandl. über die lodine, Cöln 1824. 12°.
BRANDES Archiy. Band III. Heft 2, p. 163-204. Band V. p. 88e
u, f. w. BucHNER’s- Repertorium, Band XI. Heft 1. f, 34-43.
KNIspeL, Diss. cit, PrArr, System. des Mat. Med. 1824. Band
VII. f£, 387. Vooral ook het Lekrbuch der theoretifchen und prak-
tifchen Chemie von L, F. THENARD, 4te, vermehrte und verbesferte
Ausgabe von FECHNER in VI Band, Leipz. 1826,

CaNru vond in de urine, het fpeekfel, bloed en in de melk van
hen, die Jodium ingenomen hadden, hetzelve weder als hydriodinzure
verbinding , waaruit hij befluit, dat hetZodium uit de dierlijke zelf-
ftandigheden waterftof affcheidt. Rusrund KASPER's Kritisch Repert.
der Heilkunde, Band XXV. Heft. 3.

CMB)

De in de geneeskunde gebruikelijke bereidingen zijn:
19. De kelpflofzure potasch Clodas potasfae, kali
iodicum) , zij geeft teerlingvormige kristallen , fmeltende
in het vuur onder ontwikkeling van zuurftofgas. De-
zelve is oplosbaar in 13,5 deelen water van 14° , doch
niet in alcohol. Dit middel is als geneesmiddel tot dus
verre flechts zelden gebezigd. Zij beftaat uit 1 atome
potasch en 2 atomen iodinzuur of 22,2 potasch en 77,8
iodinzuur, en is eene verzadiging van het koolzure mid-
denzout met het iodinzuur. Ook heeft men eene jodas
potasfae ioduratum , waarbij de Iodine de overhand
heeft. De kelpftofzure foda komt bijna geheel met de
kelpftofzure potasch overeen.

a9. De kelpwaterftofzure potasch (Hydriodas potas-
Jae, kali hydriodicum), die men door oplosfen der
kelpítof in bijtende potaschloog verkrijgt, is eene vere
zadiging van het ‘koolzure middenzout met hydriodin-
zuur, beftaat bijna altijd uit ondoorzigtige of melk witte
kristallen, fmaakt in het eerst verfrisfchend , naderhand
echter wrang en fcherp. De kristallen, die tegen de
lucht beftand zijn en in de hitte vlugtig worden , losfen .
zich in 3 deel water en ook in alcohol op. De beftand-
deelen zijn 1 atom potasch en oe atomen kelp waterftof=
zuur of 28,68 potasch en 71,32 kelpwaterftofzuur. Ook
bezigt men nog het Aydriodas potasfae ioduratum, De
Hydriodas fodae wordt op dezelfde wijze bereid als de
Hydriodas potassae. @) |

3

(5) Over de Aydriodas potassae, die met uegt. pomatum de zoo

menigvuldig gebezigd wordende ungt, hydriodatis potassae (Cuugt. .

kali hydriodinicum) vormt, zie men HARLEsS Rhein. Westphäl.

Jahrbücher der Med, und Chir. Band VIll. St. 2. Rust’s Maga-
zin

C 16 )

3°. Zwavelkelpflof (Toduretum fulphuris) is eene ver-
menging van iode- en zwaveldampen, die, vereenigd
zijnde, eene vaste verbinding daarftellen, welke echter
niet altijd in dezelfde verhouding plaats heeft. Deze
zwaveliodide, Iodezwavel of lodinezwavel heeft eene
gele, grijsachtige of zwavelachtig grijze kleur , is kris-
talvormig , met ftralen , metaalachtig, glinfterend als zwa-
velfpiesglans , in water ten deele oplosbaar, dat goud-
geel gekleurd wordt , het maakt het lakmoespapier rood ,
is bij nagenoeg 6o° fimeltbaar, en in hoogere tempera-
tuur ontbindbaar, terwijl het in een Todureet overgaat.
Het verwt de huid geel als Todine en bezit eenen fcher-

pen fmaak. (4)
4°. Meer dan het voorgaande bezigt men de verbin=
ding der Iodine met zwavelfpiesglans. Zwaveljodfpies-
glans (Sulfojoduretum antimonit). Deze verbinding ge-
fchiedt, wanneer men drooge lodine met zwavelfpies-
glans bij eene zachte warmte fublimeert. Dit fublimaat
is glinfterend doorzigtig , hoogrood van kleur, prisma-
tisch, bijtend, onaangenaam van fmaak en reuk. Bij
fterke hitte wordt het ontbonden , zoo ook door water „
fal-

zin der gef. Heilk. Band XXIII, Heft. zt. f. 180185. BRANDES
Archiy, Band III. f. 381. Band IV, f, 305. Band XVI. f. 103,
Berliner Jahrbüch 1822, Band XXIV. 1824. Band XXVII. Abth. ze
£, 16. Geicer’s Magazin, Band IX. f, 143, 295 Band XIV. f, 15.
HänrE, Magazin, Band I, f, 303. Band IL, f. 174. BUCHNER’S
Repertorium. Band XIV. Heft 3. f. 409—424. FRORIEP's Notizen,
Band XXVIII, 1830. N°. 586. f. 219.

(f) BucuNer’s Grundrisf der Chemie. Band I. f. 225. V. L.
BRERA, Saggio clinico sull’ lodio e sulle differenti sue combîna-
zioni et praeparazioni farmaceutiche etc. Estratto del Prospetto
clinico dall’ Anno Scolastico, 182021. Padova 1822,

CME

falpeterzuur- en falpeterhoudend' zuur, zwavelzuur en
zoutzuur. De zwaveljodid-fpiesglans bevat: ‘zwavel-
kelpftof 76,8 fpiesglans 23,2.
zo, Het Jodium vereenigt zich tigtelijk met het zink
tot eene kleurlooze gemakkelijk fmeltbare ftof , die door
de warmte in fchoone vierzijdige naalden fublimeert en
in de lucht vloeibaar wordt. Het zink vormt met het
Iodine, even als-andere metalen en derzelver oxyden in
het algemeen, Zoduretum, Todas en Hydriodas zinct,
De praeparaten, welke gemeenliijjk geneeskundig worden
aangewend, zijn het Zodas zinci (Zincum lodeatum)(k)
en het Aydriodas oxydi zinci.
6°.- De koolftofiodine (Todinum carbonicum) , eene
verbinding der Iodine met koolftof, heeft eenen fterken aro-
matieken reuk , met faffraan overeenkomende, is in alco-
hol oplosbaar , en wordt door het water als een witgeel
bezinkfel- nedergeploft. Met water gedestilleerd, wordt
dezelve bij eene nog grootere hitte als die van kokend
water ontbonden. Boven het licht gehouden, ziet men
de: fchoone violetkleur der Iodine. In een glazen buis
verhit, fmelt het en wordt ontbonden, de Iodine vere
vliegt en de koolftof blijft terug. (2) B
29. Verbinding der Iodine met blaauwftof (Cyanure-
tum lodië, lodeyan der. Duitfchers). Deze verbinding
| en der
Ck) GMELIN, Handbuch der Chemie, Francf. a. M, 182r, p. 632
(4) Zie over de bereidingswijze en eigenfchappen van dit nog
zeer weinig gebezigd praeparaat SCANLON, in SCHWEIGGER’s Journal
der Chemie und Physik, Band XV. Heft 3. - GOEBEL, in BUCHNER’S
Repertorium, Band IX, Heft 15. Band XII. Heft 4. JOHN in GRAEFE

und VON WALTHER’s Journal, Band Il. Heft 1, £. Ó16, stanala e in
GERSON wad juLIuUs Magazin, Band IV, £, 110,

B

C 18)

der Iodine met blaauwftof heeft, seruLLAS , en vooral
C‚ Me. VAN DIJK, te Utrecht, ons leeren kennen en be-
reiden. Hetzelve is zonder- kleur, kristallifeert in lange
naalden , {maakt bijtend , ruikt ftekend , is fpecifiek zwaar-
der dan zwavelzuur, vervlugtigt boven het vuur en geeft
violetkleurige dampen, Het vernietigt blaauwe fappen en
kurkuma-papier „ lost zich in water, alcohol en zwavel-
zuur op, vooral in het laatfte , voorts in, aetherifche
oliën en terpentijnolie, … Het wordt door eene oplosfing
van bijtend. loogzout “ontbonden, en” beftaat „volgens
SERULLAS „ de verhouding van ‘het. Cyanuratum Todit in
roo deelen uit 82,8 lodine en 17,2 blaauwftof,

Dit middel is „ volgens sERULLAS en SCOUTETTEN ; zeer
prikkelend en vergiftigend „ fchijnt in het bijzonder ver-
nietigend te werken op de longen , het hart en de maag
‚en op het dierlijk organisme in verfchijnfelen en in doo-
delijke werkingen met die van de Blaauwftof overeen: te
komen,

Bij een konijn veroorzaakte één grein Cyanuretum Todië
convulfiën , verfnelde ademhaling, onrustige bewegingen,
hik en den dood, Bij de lijkopening verfpreidde "zich
een fterke reuk van blaauwftof, zon maag was zwart
gekleurd. |

Het ammonium werkt als tegengift. (m2)

n 8e,

Cm) Men- vergelijke hier de fraaije proeven door den Heer c. M.
VAN DIJK, Apotheker te Utrecht, over de bereidingswijze , eigen-
fchappen en werking van het Cyanuretum Todii, in den Recenfent ,
ook der Recenfenten, Deel VII, N°. ro, bl, 465—473, overgenomen
door Dr, j. H‚ SCHULTES, in BUCHNERS Repertorium. Band XXI.
Heft 2; f, 223241, SCHWEIGGER’s Journal, Band XIII. Heft 1.
1825. Recueil de memoires de Medicine, Chirurgie et Pharmacie.

Pa-

C 19 )

go, De vereeniging van het Zoditum met de kwik, een

geneesmiddel, dat vooral in zalven in Frankrijk dikwijls
gebezigd wordt, is tweederlei :
‘De eerfte vereeniging én minimo is het gêjodureerd
kwikzilver of protojoduretum hydrargyri. Het is groen-
achtig geel van kleur en poederachtig „ niet bijtend’,
wordt bij verwarming rood , wordt daärdoor opgeheven
en flaat in naaldjes aan, die geelachtig zijn ; water lost
hetzelve niet op, evenmin als de wijngeest, Het be-
ftaat uit gelijke atomen’ kwikzilver en kelpftof , of , vol-
gens THOMSON, uit 62 deelen kelpftof en zoo deelen
kwik. ‘

De tweede’ verbinding, waarin het Zodiunm in maximo
aanwezig is, is het tweede gejodureerd kwikzilver of
deutoioduretum hydrargyri. Het is fcharlaken cinnaber=
kleurig , wordende in het licht bruinachtig ; het {melt bij
eene matige warmte, bezit bijtende eigenfchappen, wordt
voorts opgeheven als naaldjes , die eerst geel, doch daar-
na rood zijn; wordt in water niet, maar in wijngeest
van 360 opgelost. De beftanddeeler zijn: 1 atome kwik
en 2 atomen kelpftof, volgens THOMSON 125 deelen kelp=
ftof en roo deelen kwik. (m2) Beide deze kwikverbin-
dingen moeten in goed geflotene glazen voor den invloed
van licht beveiligd worden. (%)

In _De-
Paris 1822, Tom. XII, Annales de Chemie et de Physique. 1824.
Tom. XXVII. Bulletin des Spiences par la Sociëté philomatique,
1824. Mars, p. 45, 46. Archives générales de Médicine, 1825. Troisième
année. Sept. FRORIEP’s Notizen, Band IX. N°, 13. f. 208. STARCK,
Diss. de Todio. f. 14.

(2) BUCHNER t, a. pe f. 235. STARCK Ì, C, Pp. 15. C. MULDER
noemt 55,32 kwik en 44,68 kelpftof. N

(a) PAILLARD toonde, dat men met de toediening van deze

Ba - kwik-

C 2 )

Deze zijn, de in de praktifche geneeskunde gebruikelij-
ke Iodine-bereidingen. De. overige verbindingen van het
kelpftofzuur en kelpwaterftofzuur,- zoo als met de am-
monia , kalk , zwaaraarde.„ magnefia , ftrontiaanaarde , met
het goud , zilver „ ijzer „ koper „ lood , cadmium, tellu-
rium „ de phosphor , enz. „ die alle minder oplosbaar
zijn en niet geneeskundig gebezigd worden, kunnen wij
hier ftilzwijgend voorbijgaan , en ons alsnu bij de wij-
zen van aanwending-en gift (dofis) bepalen. Vooraf zij
echter aangemerkt, dat men daaromtrent geene algemeen
geldende bepalingen kan maken , en dat dit een en ander naar
de ziekte , den leeftijd , het geflacht , de eigenaardige gefteld-
heid, het temperament „ de levenswijze , verfchillenden graad
van zwakte, gevoeligheid , prikkelbaarheid , meerdere of

mindere gewoonheid van den lijder aan het geneesmiddel,
5, de

_kwikbereidingen uiterst voorzigtig moet zijn, en gaf bij de aanwen-
ding van dit fterkwerkend middel zeer doelmatige voorfchriften aan
de hand; in MNowvelle Bibliothèque médicale, 1826. Dec. Fro-
RiEP’s Notizen, Band XVI. f. 348. PLANCHE Een SOUBERAN toonden
onlangs, dat Zodium en Mercur, dulcis onderling vermengd , elkan-
der ontleden, zoodat er bijtende fublimaat en dewtoioduretum hy-
drargyri ontftaat, welke men gemakkelijk aan hare roode kleur
herkent, Om eene zalf te bereiden, waarin die ontleding vermijd
wordt, geven genoemde Heeren het volgende:voorfchrift op: Ax«
ungiae 48 deelen, Jodium één deel, Mere, dulcis 15 deel,

Men vermenge eerst het vet met het Zodigm en voege er alsdan
de kwikbereiding bij; deze zalf neemt fpoedig eene rozenroode kleur
aan, doch verandert naderhand niet meer,

BourLAy nam waar, dat wanneer men zalf van Zodas potassae
laat inwrijven, en dan de ingewrevene plaats met een kwik-
pleister bedekt, er hevige pijnen in het aangedane deel ontftaan.
Zie Expériences sur action reciproqgue de Wlode et du proto-
chlorure de Mercure, Accidents, produits par un emplastre lo-
duré, Journal général de Médicine 1827, Fevr. p. 275-278.

CU)

de uit- of inwendige aanwending en vele andere omftan-
digheden gewijzigd behoort te worden.

In poeder of in het algemeen in zelfftandigheid heeft
men het Jodium naauwelijks of in het geheel niet tot
inwendig gebruik gebezigd; gewoonlijk wordt het echter
in wijngeest opgelost gegeven, welke oplosfingen tinctu-
ren genoemd worden. Men heeft daarvan onderfcheidene
voorfchriften , waarvan de volgende de gebruikelijkfte
zijn :° oe

| | Tinctura lodinae COINDET.

B) Zodinae purae gr. XLVIIL
“_Aleohol. vini (gr. 90) unc. 1.
Solve. D. in vitro bene clauso.

Met dit voorfchrift komt het door MAGENDIE gege-
vene overeen, doch hij bezigt daartoe zwakkeren wijn-
geest, Men moet deze tinctuur, die het krachtdadigst ,
maar ook het ligtst nadeelig op de fpijsverteringswerktui-
gen werkt, niet te lang vooruit bereiden , dewijl dezelve
fpoedig Zodium-kristallen fchiet; daarenboven ware er
nog te vreezen, dat het Zodium zich met een gedeelte
der waterftof in den alcohol vereenigde, en er op deze
wijze acidum hydriodicum in de tinctuur mogt ontftaan.
De gift der Zodine-tinctuur voor volwasfenen is drie-
maal daags 5—10 droppels ‚ in een half glas water, met
_fuiker, of met eene firoop; allengskens, na 8, 14 of
meer dagen, kan men de gift telkens tot 15—2o drop-
pels vermeerderen. Twintig droppels van deze tinctuur

bevatten ongeveer één grein Zodine, (o)

NARE Met
‚(o) Cornper in Bibliothègue universelle 1820. p. 190198.’ MA-
GENDIE, Voorfchriften ter bereiding, enz. bl. rog. BRERA, Sag-

B 3 gio

l

( 22 )

Met de Zodine heeft bijna niemand zoo vele proeven
genomen als MANsoN; hij deelt het voorfchrift tot eene
veel zwakkere bereiding mede:

Tinctura lodinae MANson.

B. lodinae drachm. 1.
Spir. vini rectif. (spee. Zrav. 0,916) UNC. II fB.
Solve terendo in vase vitreo.

In de hospitalen te Parijs maakt men, vooral in de
kinderpraktijk , veelvuldig gebruik van eene Zodine-firoop,
naar het volgende voorfchrift bereid: |

Syrupus Todinae MAGENDIE.

® _ Tincturae Todinae partes xx (dr. vr).
Syrupi commun. partes CCCX (unc. Xx).

M. ‚
De-

gio clinico sull’ Iodio etc, Padova 1822, CAsTER, in Archives

générales de Médicine 1823. Tom. II. Juillet. Morr en ELpIK’s
Praktisch Tijdfchrift. IV Jaarg. zt St. bl, 79. 4 St. bl. 341, De-

wijl het Jodium bij verfchillende perfonen verfchillende verfchijnfe-
len te weeg brengt, moet de gift naar de individualiteit van den lij-

der gewijzigd worden. Er zijns eenige menfchen, die het Zodéuan

zelfs niet in de kleinfte gift verdragen. Kortev en ook ik zag na
3, 4» 5 druppels bij zeer teedere geftellen benaauwdheid, braking ,
beving, enz. ontftaan. Sommigen hebben een’ fterken afkeer of
vooroordeel tegen het middel , anderen verdragen het flechts in zeer

kleine, giften van 5 of 6 droppels, en kan meh bij deze zelden
hooger dan tot 12 droppels klimmen. Vergelijk Dr, KOLLEY te

Breslau, in HORN’s Archiv fur Med, Erfahrung. 1823. Julij. Auge
f. 13, De Tinct. Jodinae verwekt in het algemeen fpoediger de

eigendommelijke toevallen van verzadiging, dan dit bij het gebruik

‚ van de Hydrodinzure zouten het geval is,

C 23 )

Deze: firoop bezit eene roodachtig gele kleur, eenen
fterken Jodine-reuk en bevat in ééne once drie greinen
lodine. (p) Aen |

Wanneer men, bij verflappingen der zenuwen , vaten of
fpieren, een zeer werkzaam opwekkend middel wil bezie
gen , gebruikt men de Zodine bevattende zwavelaether.

Naphta Hydriodica Macenpie.

Bl: | Aether. sulphur. (Naphta vitrioli) ar. Ie
lodinae purae gr. VI. — Solve,

Dertig droppels van deze verbinding bevatten één
grein Zodine. De lijders verdragen op eens, zelden groo-
tere giften dan van ro droppels. (4) |

Brera bedient zich dikwijls van de volgende Zodine-
pillen.

| Pillulae ex lodina BReERA.

B. _ Jodin puürisfim. gr. 8
Rob sambuc. |

Pulv. rad. liquirit. ana q. s. ad formand.
Pill. N°. 1. D.

»s Morgens en ’s avonds „ ook wel driemaal daags eene
pil te nemen. De lijders verdroegen niet meer dan an-
derhalf grein in 24 uren. (7)

De

„(p) BUCHNER’s Repertorium, Band XIII. Heft 2. f. 222,

Cq) Eene andere bereidingswijze van de Naphtaà hydriodica kan
nen vinden bij sERULLAsS, in Annales de Chemie. wg Mars, p.
323, GEIGER's Magazin. 1825. Febr. p« 148.

Cr) BRERA Ì, c‚ Morr en ELDIK’s Tijdf/chrift. t.à, pl. 1 St. bl, 79.
/ B 4

C 4 )

De Zodine=zalf wordt door onderfcheidene fchrijvers
_ verfchillend opgegeven , de meest gewone is: (s)

Unguentum lodini (BRANDES).

B. _ Zodinae pars 1.
Axungiae part. ó4.

Beide zelfftandigheden moeten langen tijd met elkander
gewreven worden; de zalf is bleek , rozenkleurig en ruikt
fterk naar Jodine, Het vet moet niet ranzig maar versch
zijn , anders volgt er ontleding. Men laat ’smorgens en
’s avonds één fcrupel tot E£ drachma inwrijven. Ook be.
zigt men op dezelfde wijze het (2):

Linimentum lodini (MANSON).

En

B. Liniment. sapon. comp. unc. 1.
Tinctura Todini dr. 1.
M.

De Hydriodas potasfae komt, wat hare werking be-
treft, met de zuivere Zodine overeen, en alhoewel het
een zeer vermogend middel is, tast hetzelve echter de
fpijsverteringswerktuigen minder fterk aan en moet als

zach=

(s) BRANDEs Archiv, Band XIII. Heft 2, f, 171, BUCHNER’s
Repertorium, Band XIII, Heft 2. f, 225. Je H. DIERBACH, die
„neuesten Entdeckungen in der Mat. Med, Heidelb, u. Leipz. 1828,
2 Abth. f. 557. Ik zelf heb veelal xvm gre Zodine op unc u 3
vet gebezigd. DE CASTER geeft voor Ungt. Jodinae, lodin. dr, 6.
Axung. unc. 1 B, Archives genbrales de Médicine 1823. Tom. II.
Juillet. RicutemR geeft één deel Jodium op 20 deelen vet. Die
spec. Therapie. Leipz. 1825. Band X, f, 205. ;

(4) Medical researches of the effects of Iodine, Lond, 1825.
FRORIEP’s Notizen, Band XII, fs 112,

C 25 )
zachter werkende befchouwd worden. Het. ís evenwel
kostbaarder en moeijelijker te bereiden.

De volgende voorfchriften zijn daarvan de meest ge-
bruikelijke : ()

Be Hydriodat. potasfae gr. XLVIIL
Aguae destillatae unc. 1.

Van deze /olutio hydriodatis potasfae , in welke ten
naastenbij 36 grein Zodine bevat zijn, bedient zich veelal
COINDET tot inwendig gebruik. De gift van deze berei-
ding, die minder nadeelig op het organisme, dan die
met alcohol werkt, komt met die der Zönct. Jodinae
overeen. Men fchrijve echter dit middel, dat fteeds met
fuikerwater of met eene firoop moet worden ingenomen,
niet in. te groote hoeveelheid “voor, dewijl het binnen
korten tijd lodekristallen {chiet,

NINABER, (y) meent, dat men in fommige gevallen
veilig de gift kan vermeerderen. Hij gaf vande tinctu=
ra hydriodatis potasfae iodurata in een geval telkens
35 droppels „ alvorens zich de goede uitwerking van her-
zelve openbaarde , en later heeft ‘hij die meermalen tot
6o en meer droppels driemaal daags, zonder het minfte
kwade gevolg , gegeven. Ook ik heb dit fomwijlen on-
dervonden, en MAGENDIE houdt zich overtuigd , dat de
gift van de /olwtio hydriodatis potasfae, zonder eenig
bezwaar tot drie drachmen kan gebragt worden. Deris-
ser verhaalt ons van eene dame, welke tegen /eirrhus
mammae van 3 grein, tot op 39 greinen Zodium in
de 24 uren, opklom; zoodat zij, in twee maanden tijds,

1019
(u) Journal de Pharmacie, 1821. Mars.
(yv) Morr en ELDIK’s Praktisch Tijdfchrift, X Jaarg. IV St. bl, 344.

B 5

|

C 2 )

1oig greinen gebruikte; zij nam, gedurende 8 dagen ,
dagelijks 3o greinen, alvorens er zich eenige teekenen
van verzadiging opdeden,

Niet altijd openbaart zich de werking zoo laat, want
hoewel het middel weken, zelfs maanden achtereenvol-
gend , kan worden gebruikt, zoo komen er ook gevallen
‘„voor , in welke wij genoodzaakt worden, reeds na ver-
loop van weinige dagen met deszelfs gebruik te moeten '
ophouden. Zoo verhaalt coïnperT van eenen man, die
den vijfden dag reeds de werking van het Jodium onder-
vond , hoewel hij niet meer dan driemaal daags ro drop-
pels van de folutio Aydriodatis potasfae genomen had.
Hieruit blijkt , dat bij verfchillende menfchen ook de ont-
vangbaarheid voor dit middel verfchillende is, en men
derhalve op alles acht moet geven , wat in ftaat zoude
kunnen zijn , om deszelfs goede werking te beletten , en
dat niet alleen bij de aanwending in aanmerking moet
worden genomen, de ouderdom, het temperament , het
geflacht en dergelijke meer, maar dat men ook zorg moet
dragen eerst de complicatiën met andere ziekten uit den
weg te ruimen. Ook komen er omftandigheden voor,
„waarin van dit middel volftrekt geen gebruik kan worden
gemaakt, zoo als nader zal blijken.

CoinpetT maakt veelvuldig gebruik van de oplosfing
der Zodine bevattende hydroiodinzure potasch , naar het
volgende voorfchrift : »

Liquor Todinae (coinper).

Be Hydriodat. potasfae gr. XXXvL.
lodinae gr. X.
Ag. destillat. unc. 1.

M. folwe terendo in vafe vitreo.
CoIN=

(a)

CoiNDET verzekert (en te regt), dat dit middel de maag
‘minder aantast en niet zoo fpoedig nadeelige werkingen
voortbrengt als de Zinct. Zodinae. Ook dit middel geeft
hij in den beginne tot 6—ro droppels in een half kopje
fuikerwater driemaal daags, langzamerhand opklimmende.

MANsoN, die deze oplosfing folutio hydriodatis po-
tasfae iodurata noemt, neemt ro drachm. gedestilleerd
water. Wordt in dit voorfchrift de Zodine weggelaten ,
dan. heeft men de oplosfing der Iodin-waterftofzure pot-
asch, volgens MAGENDIE, die even als de gewone
fodinestinctuur gegeven wordt.

Henry prijst vooral het volgende voorfchrift (w) :

Hydriodat. potasfac tap + &
lodinae gr. Vie

worden in een’ glazen mortier onderling gemengd. Het
mengfel is donkerrood en in water en wijngeest met eene

geelachtige kleur oplosbaar.
Gemeenlijk bezigt men tweederlei firopen , als:

Syrupus Hydriodatis Potasfae,

B. Syr. fimplicis unc. x. (320 partes.)
__Hydriodat. potasfae. gr. xvur (1 pars Zodat. potasfae).

Het zout wordt in eene kleine hoeveelheid water op-
gelost, en deze oplosfing bij de warm gemaakte firoop
gemengd. De firoop is doorfchijnend en ongekleurd.
Eene once firoop bevat drie greinen Hydriod. potasfae.
De tweede firoop met Iodinehoudende hydroiodinzure

potasch beftaat uit: | Aen ‘

Sy-

\

Cw) Journal de Pharmacie t, a. pl. DrerBACH t, a, pl.

ú CW ),
Syrupus Hydriodatis Potasf, lodur,

1. __Hydriod, loduret. potasfae gr. xvm (part. I).
Agquae destillatae. dr. 111 (part. 8).
Syr. fimplicis. unc. X. (part. 320).

Het zout wordt in het water opgelost en vervolgens met
de firoop vermengd. Deze firoop is-doorfchijnend , geel-
achtig en ruikt zacht naar Zodine. (x)

Bij lijders, die aan groote gevoeligheid der maag lij=
den en bij welke de -Zodine niet inwendig verdragen
wordt, bezigt men met veel voordeel het

Unguentum Hydriodat. Potasfae (MAGENDIE).

B. Hydriodat, potasf. (dre B) r pars.
Axungiae purae (unc. 1 B) 24 partes.
M. exacte. D. (9)

worden onder elkander gemengd. Wanneer het zout
eenigermate loogzoutig is, is de zalf wit; is het onzij-
dig, dan is het heldergeel en wordt in de lucht fteeds
donkerder. Met dit middel, dat ’s morgens en ’s avonds
ter grootte van eene hazelnoot in het gezwel ingewreven
wordt , verdeelde men fomwijlen kropgezwellen , die zich
tegen het inwendig gebruik van het Zodium verzetteden,
In hardnekkige gevallen kan men beide methoden met

| elk-

(4) Zie verder over de fcheikundige eigenfchappen en zamenftel-
ling dezer bereidingen: STARCK, Spec. med. inaug. de Iodio. L. B.
1823. p« 43. BUCHNER’s Repertorium, Band XIII. Heft a. f, 245.

(7) MANsON, die veelvuldige proeven met het Zodium nam, be-
zigde als Ungt. fodini: Hydriodatis potassae dr. B}, Adipis prae-
par. unc 1. BUCHNER's Repertorium, Band XIII, Heft 2, f, 222.
FrorseP’s Notizen, Band XII. f, 112.

C 29 )

elkander. vereenigen. Deze zalf verwt, even als het uagt.
gastro-hydriodatum (waarover nader), de huid. geel,
doch deze gele kleur verdwijnt wederom fpoedig.

Nog ‘geeft MAGENDIE in zijne bekende voorfchriften
het voorfchrift- tot eene zalf , beftaande uit lodinwater-
ftofzure potasch dr. . in gedestilleerd water unc. 1
__ Van deze oplosfing, die MAGENDIE , ten onregte, eene
zalf noemt, laat hij en anderen, ’s morgens en ’s avonds ,
inwrijvingen op het kropgezwel, of bij klierziekte op de
verftopte klieren maken, De gift is een halve drachme
tot iedere inwrijving.

Op dezelfde wijze bezigt men , volgens MAGENDIE »
‚MANSON en anderen , de Iodinehoudende, hydrojodinzure
potaschhoudende zalf:

Ungt. Hydriodat. lodur. Potasfae.

B. __ Hydriod, Iodur. patasfae dr. v. (eo part.)
Adipis purisfim. unc. X (320 part.)

Deze zalf wordt in de hospitalen te Parijs menigvul-
dige malen gebezigd. Ook neemt men , volgens een an-
der voorfchrift van CAVENTOU :.

pj. Hydriodatis awhile gr. XXX.
lodinae gr. X.
Adipis pur. unc. 1.

Deze zalf heeft eene donkere gele Pa. Een mengfel
van vet en oxyodinzure potasch geeft eene melkwitte
kleur, op welke de lucht geenen invloed heeft. (2)

| Jer.
(2) BRANDES, in zijn Archiv, Band III. Heft 2. f. 196. WAR-

DENS, Ibid, bl. 271, BUCHNER’s Repertorium. Band III. Heft 2,
f. 226,

( 30 j)

‘Ter verhoeding van het ranzig worden dezer zalven
moet men dezelve , volgens MARDER , niet met vet , maar
met zuivere ffearine bereiden. («)

Te Padua gaf men veelal aan eene oplosfing van 36
greinen hydriodinzure potasch in ééne once gedestilleerd
wâter tot inwendig gebruik den voorrang, waarbij: echter
fomwijlen nog zuivere Jodine gevoegd werd, Uitwendig
werd de volgende zalf van eo tot 3o greinen ingewreven.

Unguent. Gastro-hydriodatum.

B. Hydriodatis potasfae dr, 1.
lodinae fcrup. t.
Digere cum s. qe sweet gastrici vitulini per 94 horas
et cum axungia q. s. fiat unguentum. (b)

BrerA noemt deze zalf het zekerfte ; aangenaamfte en
werkzaamfte praeparaat des Zodium en laat °’s morgens en
’s avonds 1 fcrupel tot £ drachme inwrijven.

Offchoon deze zalven veel minder nadeelig op de fpijs-
verteringswerktuigen werken, dan het inwendig gebruik ,
zoo heeft echter de ondervinding geleerd, dat dezelve
evenwel , uit hoofde van hare werking op het vaat- en
zenuwftelfel, waarin zij, hoewel in mindere mate, met
het inwendig gebruik overeenkomen, met de noodige voor-
zigtigheid gebezigd moeten worden. Bij het inwendig
gebruik moet vooral de lijder dagelijks en naauwkeurig
worden gadegeflagen , want dikwijls werkt dit middel

reeds

(a) Harrrss Rhein. Westph. Jahrbücher, Band VIII. Heft. 2.
‚_f, 16e BUCHNER t. 2, pl. f, 228. BRANDES, in RUST Und KASPER'S
Kritisch Repertorium der Heilkunde, Band XXV. Heft 3,

C4) Med. Chir. Zeitung. 1825. Band 1. f. 310.

CL )
reeds zeer vroeg en hevig, brengt ontftekingspijn „ enz.
te weeg, waarvan COINDET een merkwaardig voorbeeld
aanhaalt. (c)

GAIRDNER prijst aan, om bij gevoelige geftellen de
Jodine niet in te wrijven, maar bij teedere huid flechts
aan te leggen , b. v. onder den okfel of tusfchen de dijen.
In zulke gevallen kan alsdan het cataplasma van RICH-
TER dienftig zijn: bij ééne once puly. fem. lini en drie
oncen havermeel voege men zes drachmen Zodine-tinctuur
met twee oncen water verdund, en er wordt alsdan nog
zoo veel water bijgedaan, als noodig is om het cata-
plasma de behoorlijke dikte te geven. Men moet het-
zelve echter wegens het vlugtig worden der Zodine niet
zeer fterk (niet boven 30° REAUMUR) verwärmen.

In hardnekkige gevallen, waar b. v. bij het kropge-
zwel de in- en uitwendige behandeling tevens niet hiel-
pen, nam men de proef met de uitwendige aanwending
der Zodine, in verbinding met het Voltaismus. (d)

Van de verbinding der Zodine met de kwik heeft men
de volgende voorfchriften: (e)

_Ungt. Protoiodureti Hydrareyri,

B. Protoiodureti hydrarg. fcrup. 1.
Axungiae recent. unc. 1 B.
M.

Cc) Bibliothèque universelle 1821. Fevr. f. 148.

(4) CASTER, in FRORIEP’s Notizen. Band VI, N°. rr. f. 174.
KUENzLi, öber die Todine. f, 57. Nouvelle Bibliothègwe médicale
1823, Oct. f„ 200. RICHTER, Spec. Therapie. Band X.f, 206. 207.

Cé) CASTER, in Archives géntrales de médicine 1823. Tom. 11.
Juillet.

C 32 )

M. Deze zalf wordt bij oude venerifche zweren aan-
bevolen.

Ungt. Deutoiodureti Hydrargyri.

B. Deutotodureti hydrarg. fcrup. 1.
_Axungiae recent, unc. 1 B.
M. Dewijl dit mengfel zeer fcherp is, moet men
flechts weinig daarvan, op plukfelwieken gefineerd, op
verouderde venerifche zweren leggen.

Tinct. Deutoiodureti Hydrargyri.

Be Alcohol vini de 364 unc. 1 @.
Deutoiodureti hydrarg. fcrup. r.

M. 26 droppels bevatten ten naastenbij £ grein deu-
toioduretum hydrargyri. De gift is 1o—i5—2o drop-
pels in /erophuleufe complicatie met de lues venerea.

Solutio deutoiodureti hydrargyri cum ath. fulphur.
Dezelfde verhouding als boven, doch men. neme, in
plaats der alcohol, de naptha vitrioli, Daar dit middel
fterker werkt dan het vorige, is ook de gift kleiner.

Pillulae Deutogodureti Hydrargyrî.

B. { Dewtoiodureti hydrarg. st. 1.
Rob sambuci
Puly. rad. liquirit, za q. Se
M. F. Pill, N°, vim.

’s Morgens en ’s avonds eene pil te nemen.

Pillulae Protoiodureti Hydrargyri.

Op dezelfde wijze als het vorige bereid, doch in
plaats van het deuto- neme men het proto-ioduretum

hydrargyrt.
Om

C:38)

Om eene verbinding van het Zodium en de zwavel daar
te ftellen neme men:

IT oduretum Sulphuris.

B. … Zodi puri gr. LXIV.
Pulv. Sulphur. depur. gr. XV.
Misce exvactisf.

De masfa wordt in een glazen retort , in een zandbad,
bij een matig vuur, zoolang warm gemaakt, totdat het
overtollige Jodium vervlogen is, als wanneer de Iode-:
zwavel in graauwe naaldvormige kristallen overblijft.

Ungt. lodureti ve nara

B. « Toduretì Sulphuris ferup. IVVIL
Axungiae unc. HIV.

M. (5).

Dr. Lugo, Geneesheer te Paris, welke van den
ro Aug. 1827 tot den 3r Dec. 1828 meer dan honderd
lijders met klierziekte door dit middel met-het beste ge-
volg behandeld heeft, de natuur tot gids nemende, is
op de gelukkige gedachte gekomen om het Zodium tot
inwendig gebruik in den vorm van mineraal-water aan te
wenden. Opdat echter het Zodium zich in gedestilleerd
water zoo veel te ligter oplosfen en hetzelve de maag
minder bezwaren zoude, voegt hij er eenig zeezout (het

zee
5) Dr. Lucor, bezigt in het ziekenhuis St. Louis te Pa-
rijs, een Ungt. loduretiì Sulphuris beftaande uit Zoduret, Sulph. 5

wigjes , Axungiae 96 wigtjes , of Zoduret. Sulph. 8wigtjes. Axungiae
144 wigjes. Révue médicale 1829. Mai, p. 282-284.

®

( 4 )

zeezout is, zoo als bekend is, ook een antifcrophulo»
Sum) bij.

Deze Zodium-bevattende ni. vvaters zijn meer of
minder met Jodium bezwangerd, naarmate men dezelve
op eene gelijke hoeveelheid meer of minder werkzaam
verlangt. De hoeveelheid wordt gewoonlijk maandelijks
vermeerderd. Zij dragen de nommers 1. 2. 3. (£)

Be No, Te N°, Oe No, 3e
Aguaedestillatae libr. 1. libr. 1. _ libr. rt.
lodië Eos He gr. % Bt te

Chlorureti Sodii gr. Xi. gt. Xlle Sr. Xlle
Om de 24 uren te verbruiken,

Lueor begint altijd met No, 1, maakt zelden voor in
de tweede maand der behandeling gebruik van N°, 2,
en geeft niet aan alle lijders. N°, 3; nimmer heeft hij
noodig gehad deze laatfte gift te boven te gaan.

Tot uitwendig gebruik bedient hij zich van de vol-
gende oplosfingen, het zij om als infpuitingen bij pijp-
zweren „ het zij om als oogwaters aangewend te worden,

Solutio lodata.

. EN Ns CN Be Ne
Aquae destillatae MBE Ye DP te CME Le, 7
lodit gr. IL. gr. II, Sr. IV.

Tot inwrijving bij verhardingen , of tot verbinden het
van zweren, bedient hij zich van het
Un-

Cg) Revue mèdicale l. c. BUCHNER’s Repertorium, Band XXXV.
Heft 1, f. 8388, (Univers 10 Août, 1829.

CWD

Unguentum lodatum of Ungt. Hydriodat. lodurati.

B. Kk Ne, 1. No, 2, No. 3.
Axung. porcirecent. libr.rr. libr. zr. libr. zrr.
Todureti potassii unc.IY. unc. V. unc. Vv.
Todii dr.rv. dr.rv.scrup.II. dr. vescrup. Ie

Het is voldoende hiermede eenmaal‘daâgs in te wrij-
ven, of de zweren daarmede eenmaal in de 24 uren te
verbinden. Deze zalf wordt met zeer veel voordeel tot
infmeringen gebruikt om kliergezwellen en inzonderheid
kropgezwellen enz. op te losfen.

Naarmate van de kracht van werking , welke men doodir
heeft, gebruikt men een van deze drie woorfchriften.

Het ware gemakkelijk hier meerdere voorfchriften van
Todine-bereidingen op.te geven, dan de hier vermelde’,
verbonden met hetgene daaromtrent verder in. den. loop
dezer Verhandeling zal worden aangevoerd, zullen -vol-
doende gerekend kunnen worden.

C 2 TWEE-

Pe

_

Led
Ne

OVER DE ZIEKTEN EN GEBREKEN,) IN WELKE DE KELP-
STOF (HET ZODIUM) ZOO WEL IN- ALS UIT WENDIG ALS
GENEESMIDDEL IS AANGEWEND GEWORDEN ; ALSME-
DE OVER:DE GUNSTIGE EN ONGUNSTIGE TOE VAL-
LEN } UITWERKSELEN EN GEVOLGEN , WELKE
DE ONDERSCHEIDENE GENEES- EN HEELKUN-
DIGEN GEDURENDE EN NA HET GEBRUIK VAN
DIT MIDDEL HEBBEN WAARGENOMEN.

k Kremmen een Geneesheer te Genève, is de eerfte
die het: Zodium als geneesmiddel heeft aangewend , ons
de groote werkzaamheid wan dit middel tegen het krop-
gezwel (Struma) leerde kennen „ en die ons zijne waar-
nemingen in den jare’ 1820 bekend maakte. |
Eenige vroegere Geneesheeren waren reeds bij onder-.
vinding met ‘de werkzaamheid der zeetangen in ziekten
en gebreken van het kliergeftel bekend geweest en noemden
dezelve Quercus marina , terwijl de asch , waaruit men
thans de lodine bereidt door hen dethiops vegetabilis ge-
naamd werd. CornpeT vond deze dethiops in een ge-
neeskundig voorfchrift, door RUSSEL aanbevolen tegen
het kropgezwel, hetwelk hem, daar de gebrande fpons
en de asch van verfchillende zeeplanten in kropgezwel-
len, belette doorzwelging en /crophuleufe gebreken zich
meermalen nuttig: bewezen hadden, op het denkbeeld
bragt, of niet in deze nieuw ontdekte zelfftandigheid het
ge-

\

ES ON

gemeenfchappelijk werkzame beginfel dezer beide zee-
voortbrengfels gelegen ware; welk denkbeeld hem tevens
tot proefnemingen aanfpoorde , die met een gelukkig ge-
volg bekroond werden.

Coinper gebruikte dit middel, bij meer dan 150 lij-
ders en nam;-onder het gebruik der Zinctura îo-
dinae tegen het kropgezwel, de wolgende verfchijnfelen
waar: omftreeks 8 dagen na het begin der kuur, fchijnt
de opperhuid over het kropgezwel als minder gefpannen,
de krop zelve is weeker op het gevoel , zonder dat de-
zelve alsnog in omvang is afgenomen. De afzonderlijke
deelen der klier worden duidelijker zigtbaar , wijken van
elkanderen af , zijn minder hard, en nu eerst volgt al.
lengskens deszelfs vermindering. In enkele gevallen blijft
het celleweeffel over het verdreven kropgezwel eenigen
tijd losfer en deegachtig. Ook gebeurt het fomwijlen , dat
het kropgezwel niet volkomen verdwijnt , doch telkens
zoodanig vermindert, dat hetzelve zonder misvorming
of moeite gedragen wordt. In verre de meeste gevallen
verdwijnt hetzelve echter volkomen in eenen tijd van
6—10 weken „ bij het voortgezet gebruik van dit mid-
del, en wanneer in enkele gevallen deze gunftige werking
niet volgde , hield men zoodanige kropgezwellen voor
onware , of geloofde, dat bij dezelve reeds aanmerkelijke

organifche veranderingen plaats hadden (4).
| | Het
Ch) Cornper, in Bibliothèque universelle 1820. Juillet, p. 1go—
198, 1821. Mars, Avril, Mai et Septembre, Annales de Chemie et
de Physique 1821, Mars. HureELAND’s Journal 1820. Oct. f. gr ffgd,
1822. Januar. f. 2644. GILBERT’s Annalen 1820. Band LXIV. St. rt.
f. 227248. 1821. Band VII. St. 7. HARLkss, Neue Jahrbächer
der Medicin. Band III, St. 1. IV. St. 1. V. St. 1. f. rig. Aligem,
Med, Annalen 1821. f. 11531184. *

C 3

C 38 )

„Het. komt.-mij voor, zegt COINDET „ dat het Jodium
het „dierlijk ligchaam verzadigt, en wanneer dat gebeurd
is, dan ontwikkelen zich fomtijds de toevallen (waarover
nader) meer of min fpoedig op dezelfde wijze, als zulks
met het kwik het geval is. |

‚Nimmer echter ontftaan de toevallen zoo plotfeling „ of
de werking van het Jodium heeft zich reeds vroeger door
het zacht worden en verminderen van het kropgezwel ,
door den fnelleren pols of door andere eigendommelijke
verfchijnfelen geopenbaard. In dat geval is het voortge-
zet gebruik van hetzelve niët alleen overtollig ‚ maar ook
fchadelijk , en des te fchadelijker, naarmate het Jodium
het ligchaam meer verzadigt , zoodat men dan met des-
zelfs gebruik oogenblikkelijk 810 dagen lang moet op-
houden. … Op dit. gedeelte van zijne wijze van behande-
ling wil hij. vooral «oplettend gemaakt hebben. Werd de-
ze voorzigtigheid uit het oog verloren , dan nam coïN=
DET fteeds nadeelige toevallen waar, als b, v‚ eenen fnel-
leren pols, hartkloppingen , droogen hoest, flapeloos-
heid , (fchielijke vermagering, verlies van krachtens bij
anderen opzwelling van de beenen , bevingen, eene pijn-
lijke hardheid van het kropgezwel, dikwijls ook verklei-
ning van de borsten en eene merkwaardige en blijvende
vermeerdering van den eetlust. Behalve dat hij in zulke
gevallen het Zodiwm oogenblikkelijk ter zijde ftelde , liet
hij nog melk, vooral ezelinnemelk , voorts warme ba-
den , valeriana , kina, vast of vlug loogzout, praepa-
raten van het opium en andere krampftillende midde-
len, doch bij eene pijnlijke hardheid van het kropgezwel
bloedzuigers en weekmakende omflagen gebruiken. Deze
behandeling nam de toevallen fpoediger weg, dan hij

ver-

( 39 )

verwacht had, maar eenige lijders bleven toch langen tijd
mager , zwak en bleek.
_ Bij ontftekingachtige fpanning in het kropgezwel moet
men het middel in het geheel niet aanwenden, maar
flechts bij Jymphatieke kropgezwellen (#). Tevens vere
zekert COINDET , dat alle zijne ambtgenooten „die het
Jodium gebruikt hebben , hetzelve voor een krachtig ge-
neesmiedel bij het kropgezwel houden. Niet een der lij-
ders , die de voorfchriften naauwkeurig en regelmatig op-
volgde, befpeurde de nadeelige gevolgen , die men aan
het Zodium toefchrijft, in geenen aanmerkelijken graad;
en het bedroefde hem te vernemen , hetgeen aan 3 of 4
_menfchen, waarvan zich niet een aan zijnen raad had
toevertrouwd „ bij het gebruik daarvan was overgeko-
men (f). Hij vermeed het echter fteeds bij zwakke,
ziekelijke , teedere voorwerpen, gaf het alleen aan gezon-
den en hield met het gebruik op » zoodra zich flechts het
geringfte verontrustende verfchijnfel opdeed. De klagten
over de nadeelige werking op het geheele organismus door
het inwendig gebruik “van het Zodium te weeg gebragt,
hebben coimnperT naderhand op een doelmatig uitwendig
gebruik van dit middel doen denken en de hiervoren ver-
melde zalf doen aanwenden , waarbij hij echter dezelfde -
maatregelen van voorzigtigheid in het oog hield, als bij
het inwendig gebruik. Hij liet met de inwrijvingen op-
hou=
(é) Bibliothèque universelle, Fevr. 1821.
(f) Coinper noodigde de bijeengekomene medeleden der faculteit te
Genève openlijk uit, om uit vriendfchap tot hem, de ongelukkige
afgeloopene gevallen van een of meer zijner lijders bekend te maken s

doch niemand was zoo iets ter kennisfe gekomen, noch kon eenig
ongeiukkig. geval opgeven.

C4

dt

houden „” zoodra de werking op het kropgezwel duidelijk
werd; na verloop van 8 dagen begon hij er dan weder-
om mede, en deze uitwendige behandeling was van gee-
ne nadeelige gevolgen vergezeld, Bij elken lijder , dien
hij op deze wijze behandelde , hechtte hij, even als bij
het inwendig gebruik van het Jodium het grootfte ge-
wigt aan de plaatfelijke behandeling van het kropgezwel,
voor de inwrijving zoo wel als gedurende dezelve. Hij
liet derhalve bloedzuigers aanleggen , en fomtijds ‘ook
weekmakende fomentatiën gebruiken , die dikwijls de wer-
king van het Zodium fchenep te begunftigen. Er-kwa-
men hem gevallen voor, waarin het kropgezwel, in
plaats van zachter te worden , harder en pijnlijker werd;
alsdan namen eenige bloedzuigers de al te hevige prikke=
ling weg, die door het odium veroorzaakt was „ en de
genezing volgde, In andere gevallen deed het Zodium in
het geheel geene uitwerking , voordat er eenige bloede
zuigers waren aangelegd ‘en dan ging het fpoedig in al
le opzigten wel. -

Dr. IRMINGER , te Zurich, heeft zo lijders met dit
middel behandeld, en niet een, die zijne voorfchriften op-
volgde , heeft daarvan nadeelige werkingen befpeurd;
tweederden van ‘hen zijn van hun kropgezwel geheel be-
vrijd geworden , bij de overigen is het aanmerkelijk ver-
kleind, en flechts bij zeer weinigen heeft het middel in
het geheel geen voordeel gedaan (%).

De Italiaanfche Geneesheer rrNocLio (/) heeft het
lodium bij 16 lijders aan het kropgezwel aangewend en
bij

Cz) Bibliothèque universelle t. a. pl.

“ (4) Annali universali di Medicina 1821. Vol. XX. Allgemeine

Med. Annalen, 1821. L 556.

el

bij” de meesten met een goed gevolg. Hij bediende zich
meestal van de tinctuur , doch ook fomtijds van de op-
losfing van het Hydriodas potasfae en. van de zalf,
Slechts bij een meisje van 18 jaren kon hij het gebruik
van het Jodium niet voortzetten , omdat er hevige pijnen
in ‘het gezwel ontftonden, en bij een kind van rr jaren
moest dit middel ter zijde gefteld worden, omdat zich
de algemeene toevallen der nadeelige werkingen van het
Todium opdeden,- welke echter fpoedig verdwenen door
het genot van de zuivere buitenlucht, het gebruik van
melk. en het inwrijven. ván Oleum chamomeli in het
gezwel, |

Bij eene lijderes veroorzaakte het Zodium voor eenen
kórten tijd eene kwijling en in de meeste gevallen ver-
meerderde de affcheiding der urine.

CARMINATI (m2) verklaart, dat ‘het Jodium een zeer
werkzaam, middel tegen het kropgezwel is, doch dat
het, en vooral in Jtalië, met alle omzigtigheid moet
gebruikt worden „ omdat misfchien het klimaat , de op-
voeding en de individualiteit van het organismus ver-
oorzaken, dat, in weêrwil van alle voorzigtigheid, bij
het gebruik van hetzelve meermalen pijnen op de borst,
in de maag en den onderbuik en zenuwtoevallen ontftaan 3
bij het klierachtig kropgezwel behoorde daarom aan an-
dere middelen , zoo als aan het mwurias barytae en der-=
gelijke de voorkeur gegeven te worden.

Dr. DE CARRO, te Weenen, zegt (n) het | bij meer

| } ___dan

Cm) Allgemeine Med, Annalen. 1822. t. a. pl.

Cx) Bibliothèque wniverselle, 1821. Mai. p. 42. Sept. p. 62.

GiLBERT’s Annalen der Physik. v8ar. St. 7. fs 309. GERSON wnd
suLIUsS Magazin, Band II. f, 500. e

ME

C @ )

dan reo lijders in krop- en andere ziekten gegeven en
daarvan nimmer giftige werkingen gezien te hebben, Hij-
heeft flechts een paar malen na de eerfte giften krampen
in de maag waargenomen, die echter wederom. opgehou-
den waren, toen de gift verminderd of het praeparaat
veranderd werd. Hij ís van meening, dat de nadeelige
werkingen van het Zodium , niet eerst intreden, wanneer
het ligchaam met hetzelve eenigermate verzadigd is, maar
door deszelfs onmiddellijke werking op de maag ontftaan.

Dr. GIMELLE, te Paris (o), verkreeg de gelukkigfte
refultaten „ door een gelijktijdig gebruik van de Zizctura
iodië en het Ungt. iodië in het kropgezwel.

De Geheimraad GRAEFE , te Berlijn (p), over de aan-
wijzingen fprekende, volgens welke het Zodium tegen het
kropgezwel behoort gebruikt te worden , hecht met re-
den veel gewigt aan de wezenlijke verfcheidenheid der
kropgezwellen. Hij heeft. de Timetura Todit in 25 ge=
vallen gebezigd en wel in twee gevallen van /ruma in-
flammatoria, met nadeeligen uitflag: want onder het ge-
bruik van dit middel vermeerderde het gezwel en de pijn 3
hiij liet deze middelen weg „ zette alle 8—1o dagen bloed-
zuigers op de opgezwollene plaats, het gezwel liet hij
met empl. belladonnae bedekken , en gaf inwendig merc.
dulcis, met een weinig pulv. belladonnae. Bij deze

be

Co) Bulletin de la socilté medicale d'emulation de Paris 1821.
Août. p. 21. HARLEss Rh. Westph. Jahrbücher. Band VI. St. 2.
fs:go. Hij genas ook metde Hydriodas fodae het kropgezwel van
eenen hond; zoo als dit ook SCHNEIDER bij onderfcheidene dieren
heeft waargenomen. HARLEss Il, Cc, Band VIII. St, re f. 76.

(p) Journal der Chirurgie und Augenheilkunde. Band II. -Heft4.
HUFELAND’s Journal 1822. Junij. f, 98. |

GR)

behandeling hield in een geval binnen 4 , in een ander
binnen 6 weken het flepend, ontftekingachtig karakter
‚ dermate op, dat de fchildklier, zelfs bij eene fterke
drukking, niet meer pijnlijk was en het gezwel vermin-
derde, Hij wendde naderhand de Iodine op nieuw aan,
gaf de Tinctuur tot 2o druppels en na e maanden wa-
ren beide genezen. — In een ander geval heeft hij het
tegen flruma aneurismatica zonder eenig voordeel ge-
geven „ de Iodine werd niet verdragen , de kloppingen
vermeerderden bij het vier weken lang voortgezet gebruik,
deze waren fneller dan te voren „er ontftonden angst, on-
rust en beklemdheid. De lijder werd ongenezen ontfla-
gen. |
In de 22 overige gevallen bezigde hij het tegen enkel
lymphatieke „kropgezwellen met het beste gevolg, zonder
eenige aanmerkelijke bijwerking of fchadelijke nawerking
te hebben waargenomen.

Hij houdt, met HUFELAND het Jodium alleen in die
gevallen van kropgezwel heilzaam, welke onpijnlijk (zu-
mores frigidi) en vooral bij lymphatieke kropgezwellen ,
die. nog niet zeer groot ‚noch verouderd zijn; wanneer -
de kropgezwellen met “pijn en dus met verhoogde prik-
kelbaarheid. van ‚het, vaatgeftel „verbonden zijn, geneest
het Jodium niet, maar is het fchadelijk.

Bij. fcirrheufen krop kon hij geene werking befpeuren.

De waarnemingen van BAUP (9), te Nyon, komen
met de ervaring van COINDET overeen. Hij heeft de
Tinctura lodii bij zo lijders aan kropgezwellen gebruikt,

| waar-
_£4) Bibliothèque wniverselle. Tom. XVIIE, p. 304. HÄNLÉ,

Magazin, Band 1. {, 191, , HUFELAND’s Journal. 1823, Julij f,
5763,

Een

CM )

waarvan 28, zonder het minfte nadeel voor hunne ge-
zondheid, genezen werden , de agste, die een zeer aan-
merkelijk kropgezwel had, zelfs na het gebruik van 4

glazen van de tinctuur in het geheel geene werking be-

fpeurde , en de goste , een man van 40 jaren , reeds na
het gebruik van een derde gedeelte van de hoeveelheid
‚der Zinctuur , die anders gewoonlijk noodig is , wel bije
na geheel van zijn groot kropgezwel bevrijd werd, maar
ook door de verfchijnfelen van hetgebruik des Zodiums,
vermagering , koorts , veranderde gelaatskleur en door-_
loop , op eene verontrustende wijze aangetast -doch
fpoedig door eenen behoorlijken leefregel, opium , baden,
warme koemelk enz. herfteld werd. Hij ftelt de werking
van het Jodium met de werking van het kwik gelijk , en
beveelt bij deszelfs aanwending warme baden, rust,
melkfpijzen , vermijding van wijn, koffij en alle prikke-
lende middelen en dadelijke nalating van hetzelve , wan=
neer men de geringfte onpasfelijkheid befpeurt.

Baur heeft naderhand zich veelal van het uitwendig
gebruik van eene zalf uit 15 grein hydriodinzure potasch
en 6 drachmen vet , waarvan hij ’s morgens en ’s avonds
een ftuk ter grootte eener hazelnoot liet inwrijven , be=
diend. Hij bezigde deze zalf bij 16 lijders aan kropge-
zwellen , die gedeeltelijk met fcrophuleufe opzwellingen
der klieren behebt waren, met het beste gevolg, en bij
flechts een dezer lijders, die een hard ontftekingachtig
kropgezwel had en eene groote hoeveelheid van de zalf
inwreef , moest deze behandeling oogenblikkelijk worden
uitgeteld, omdat de lijder daarbij vermagerde , en andere
verfchijnfelen van een te rijkelijk gebruik -van het Jodium
kreeg (de door coïNpeT zoogenaamde lodineverzadiging

Sa-

C 45 )

Saturation jodigue ou affection conflitutionelle) ; hij ge-
nas evenwel volkomen bij het gebruik van opif. gr. 1.
‚puly. gummi-arab. ferup. 1. des avonds te nemen , en on-
der het drinken van 1o oncen koemelk met fuiker ’s morgens
en ’s avonds, benevens rust en vermijding van alle excó-
‘tantia- Hij verzekert tevens , dat eo greinen Jodium op
eene once alcohol (zijn gewoon voorfchrift) even zoo fpoe-
dig en zeker het kropgezwel genezen, als 48 greinen op
dezelfde hoeveelheid alcohol, \

Met deze waarnemingen komen overeen de belangrijke
mededeelingen van PERRET, MATTHEY > HALLIDAY ,
DZONDI, J. HOFFMANN, FICINUS, SEILER € HELLING 5
zij bevestigen niet alleen de werkzaamheid van dit nieuwe
geneesmiddel tegen het kropgezwel „ maar bewijzen ook
dat een doelmatig , niet onvoorzigtig gebruik van hetzel-
ve geene nadeelige gevolgen voor de gezondheid te weeg
brengt (a). HorFMANN gebruikte het Zodium vooral bij
‘kinderen, die aan het kropgezwel leden. Bij 6 kinderen,
van 9 tot rr jaren, gaf hij in den beginne driemaal daags
5 druppels van de Zönctura lodinae, en bij 4 anderen ,
van 13 tot 15 jaren , even zoo dikwijls 6 druppels , hij
klom van tijd tot tijd met de gift , zoo dat, na verloop
van 2 maanden, de eerfte tot 18 en de laatfte tot ao
druppels gebruikten. Bij 6 van deze 1o kinderen was de
uitflag zoo gewenscht , dat zij als genezen konden be-
| fchouwd

Cr) Zeitfchrift für Nature und Heilkunde, 1821, Heft 2e f. 24.

… Dr. G. A. MATTHEY leidt de nadeelige werkingen van het Jodium

van deszelfs eigenaardige prikkeling op de maag af en geeft derhalve
de voorkeur aan het uitwendig gebruik. Journal de Santé, Vol. IT,
Serie 2, p. 6, ‚Bibliothèque universelle, Mai 1821. p. 75: teln
med. Annalen, 18ar. f, 1585-1592

C 46 )

fchouwd worden; bij twee andere was het gezwel aan’.
merkelijk kleiner en bij één zachter gewordens bij één ,
een meisje, dat de kwaal reeds langer gehad had, was gec=
ne verandering te befpeuren. Vier weken later werden
de 4 ongenezenen met nog 6 andere weder aan dezelfde
behandeling onderworpen en bij meest allen waren „ na
vijf weken tijds, de beste „werkingen te befpeûren en
flechts bij twee zag men weinig nut van dit middel, Be-
halve dat HOFFMANN geen fpoor van nadeelige werking
op de gezondheid ontdekte, bleven ook alle verrigtingen
van het ligchaam in eene regelmatige werkzaamheid.

Bijna hiermede gelijk: zijn de waarnemingen van sEI-
LER (s). Deze gebruikte de Zinctura Iodië bij 16 kin
deren; ro ondervonden daarvan een uitmuntend gevolg,
zoo dat zij volkomen zijn genezen, de ride, die reeds
dikwijls de gebrande fpons gebruikt had, was ten deele
genezen, daar het kropgezwel der linkerzijde bijna ver-
dwenen, en dat der regterzijde weeker geworden was ,
bij de andere was het zachter geworden doch in om-
vang niet afgenomen.

Even als crAEFE maakte ook de Geheimraad Dr. For=
MEY „ te Berlijn, (die in Duitschland veel ter bekend-
wording van dit middel bijdroeg) op de verfcheidenheid
van het kropgezwel opmerkzaam. Hij onderfcheidt. met
BAUMÉS „ naar de verfchillende zitplaats van hetzelve,
twee foorten, namelijk , het kropgezwel van de fchild=
klier (#ruma thyreoidea) en dat van het celwijsweeffel
(fruma cellularis). Het kropgezwel van. het celwijs-
weeffel is losfer en zachter op het gevoel; eene -druk-
king op hetzelve is geheel onpijnlijk, en zelfs eene aan-

hou-
(s) Aldaar. 1822. Band II, Heft 2. f, 265271.

)

CMD

houdende drukking veroorzaakt geene ongemakken bij de
ademhaling, noch eenigen aandrang van bloed naar het
hoofd, welke beide ongemakken bij het kropgezwel van
de fchildklier nooit geheel uitblijven, en hetis bij dit laat-
fte , bij hetwelk, volgens FoRMEY „inwendige middelen „
en vooral het Zodiwm, eene weldadige werking uitoefe-
nen, terwijl het kropgezwel van het celwijsweeffel, bij
derzelver gebruik, in eenen onveranderden toeftand blijft (#);
dat ook door vele waarnemingen van anderen is beves-
tigd geworden, en dat dan ook de reden is , waarom
CoINDET, en anderen eenige gevallen voorkwamen , waar=
in het Zodiwm volftrekt geene werking deed.

Formrey behandelde, van den 5 Februari 18e1 tot
den 7 Februarij 1822 , wederom 15 lijders aan kropge-
zwel 5 van deze onttrokken zich 5, waaronder 2 die reeds
begonnen te beteren, aan de behandeling; 4 genazen ge-
heel , binnen den tijd van r2 tot 18 weken; oe, die het
middel 6 maanden lang gebruikten, befpeurden geene
verandering in het gezwel, (Formey hield deze gevallen |
voor kropgezwellen van het celwijsweeffel); één gebruik.
te het middel 8 maanden lang (met eene enkele tusfchen-
poozing van 8 dagen, gedurende welke hij aan eene zin-
kingkoorts leed) zonder het minfte nadeel en herftelde;
één heeft het Jodium , zonder rormery verder om raad
te vragen , een geheel jaar lang genomen, waarop eene
volkomene genezing van zijne kwaal gevolgd is , doch hij
heeft daarvoor een gevoel van doof heid in de armen en
eene beving in de handen gekregen , hetwelk rormey

aan

(4) Bemerküngen über den Kropf und Nachricht über ein dage-

gen entdecktes Mittel von Dr. 1. rormEY. 3 Aufl. Berl, 1822. 8°.

HUFELAND’s Journal 1820. Oct, f. 30. 18ar. Febr. f. 3r. 1822.
Junij. £. 82.

}

CE,

aan het langdurig gebruik van het Jodium toefchreef , en
waarvan hij hem fpoedig hoopte te genezen; twee waren
er toen nog in behandeling : de een had 5 maanden lang
de Tinctura lodit zonder gevolg gebruikt , doch federt
vier weken wreef hij het Ungt, Jodi in, en het gezwel
was federt begonnen te verminderen, de ander befpeur-
de, dat het kropgezwel zachter en kleiner werd.

Dr. GUNTHER, te Keulen, verhaalt, dat federt eeni-
gen tijd het Zodium aldaar dikwijls gebruikt wordt en
dat hij zelf het bij onderfcheidene lijders aan kropge-
zwellen met uitmuntend gevolg gebezigd heeft. Hij ge-
bruikte het gewoon. Uxgt. Aydriodatis. potasfae, ter
grootte van eene hazelnoot , des avonds ingewreven. Ge-
durende het gebruik van de zalf deden zich bij de lijders
flechts eens pijnlijkheid in het gezwel op, die echter, na
de inwrijvingen voor een paar dagen uitgefteld te hebben ,
weder verdwenen en niet weder keerden (u).

Dr. HEDRICH, bij Dresden, genas met het Jodium
een kropgezwel, dat reeds 15 à 16 jaren geduurd had, _
Er werden driemaal daags 6 druppels Zinct. Todii met
flijmig vocht en eene behoorlijke leefregel voorgefchreven ,
doch- de lijder nam flechts tweemaal daags 5 droppels.
Na verloop van vier weken was de eetlust een weinig
verminderd; het gebruik der Zinetuur werd nog 14 da-
gen. voortgezet en tevens tweemaal daags eene frictio
aromatico-fpirituofa in het voorfte gedeelte van den hals
gedaan, en op het einde der behandeling eenige giften
Elix. vicf.. Hofm. voorgefchreven (y).

Prof, HARLESS, te. Ae, de waarnemingen van Dr.

SCHNEI-
(u) Med. Chir, Zeitung. 1822, Augt. N°, Ót.

Cy) Morr en eLDIK’s Prakt, Tidfchrift. II Jaarg. III St. bl. 6,

C 49) d
SCHNEIDER, te Fwlda, mededeelende (w), berigt ook,
dat hij de Zinct. lodii bij 6 lijderesfen aan het kropge-
zwel met nut gebezigd heeft. ScHNEIDER zelf gebruik-
te bij afwisfeling: dan eens het Liguor Aydriodatis fodac
dan eens.de Zinctura lodii, tot genezing van het krop-
gezwel. « Binnen den tijd van 9 maanden behandelde hij
7o lijders, kinderen, meisjes, jongens en volwasfefien
van beiderlei geflacht. Van deze zo bleven er 5 onge-
nezen, ra beterden flechts en 37 herftelden geheel 5’ 15
waren er, toen hij zijn berigt mededeelde, nog onder be-
handeling,” van welke alleen bij één het middel niet
fcheen te werken , terwijl de overigen hoop hadden om
volkomen genezen te worden. Bij geenen zijner herftel-
den is het kropgezwel tot op dien tijd teruggekomen,
hetwelk bij het gebruik der Spongia niet zelden het ge-
. val was. Hij geeft de voorkeur aan de Tinct. lodinae,
en heeft daarvan en van het Ziguor. Aydrindatis lodin.
nooit het geringfte nadeel gezien , doch hij is ook zelden
of nooit boven 3 maal daags 10 druppen bij volwasfee
nen geklommen. _

Later berigt hij, dat het nut van het Zodium zich
dagelijks bij hem meer bevestigt en dat hij er bij voort-
during geene nadeelige gevolgen van waarneemt.

Ook Dr. KOLLEY , te Breslau , deelt eene reeks van
ziéktegefchiedenisfen mede ter bevestiging van de nut-
‘tigheid van het Zodium tegen het kropgezwel. „ Ik ge-
» voelde mij,” zegt Dr. KOLLEY , dadelijk na de be-
» kendmaking van het middel bewogen, om er zelf ge-
3 bruik

___(w) Rhein. Westph. Jahrbächer. VWV Band. 1. St. f. 41. 2. St.
f. 143.
D

Ì

C 50 )

„ bruik van te maken , vermits ilk aan een aanmerkelijk

2

kil
2
2
2
2

3

29

kropgezwel leed „ hetwelk reeds: 17 jaren geduurd had,
en waartegen alle ‘mogelijke , ook de geheim gehoudene
middelen, langen tijd in’groote hoeveelheid, vruchte-

loos gebruikt waren. Mijne ademhaling was zeer be-

lemmerd „ ik was buiten :ftaat veel en fchielijk te gaan,

het werd mij moeijelijk trappen en bergen te beklim-

men en lang eú overluid te fpreken. Tevens leed ik
âan menigvuldige en hevige congestiën naar het hoofd.

„ Zoo lang ik het Jodium gebruikte, nam ik het voor-

fchrift van coinprrT naauwkeurig in acht; zonder een
lastig verfchijnfel waar te nemen , nam ik’ de eerfte’ 14
dagen de voorgefchreven ‘gift (3 maal: daags ro drup-
pels); de tweede 14 dagen klom ik op 15 druppels en
vervolgens op 3o en 35. In de tweede 14 dagen be-

„gon de tijd, die ik wel het tijdperk van verzachting
» wilde noemen: ik ontwaarde de ‘lastige verfchijnfelen

van de vergrooting der klier, de ademhaling was zeer
moeijelijk , de {tem heesch, het gezwel onpijnlijk , de
congestiën hevig, de fmaak in den mond (zonder eeni-

» ge andere aanleidende’ oorzaak) onaangenaam, dé eet-_

lust een weinig verminderd, De ontlastingen vond ik
niet veranderd. Hierop verkleinde de klier en vers

» dween in een tijdsverloop van re weken, gedurende

2)

2

hetwelk ik mij onafgebroken van het Zodium bedien-
de, bijna geheel, flechts aan het onderfte regter ge-
deelte , alwaar zij wat hard op het gevoel was , ver-
dween zij niet’ volkomen. De ongemakken der adem-
haling zijn, voor zoo verre het met den vorm van
mijne borst overeenkomftig. is, verdwenen. Daaren-
boven móet ik aanmerken, dat ik geene vermeerderde

„ ont-

C 5D)

» Oontlastingen „zoo min door-den ftoelgang als de urine ,
„of de huid waarnam , flechts eenige dagen leed. ik. aan
diarrhee , toen ik 4o druppels pro. dofi genomen had:
Ook ontwaarde ik geene maagpijnen , flechts verlies
van eetlust en hoofdpijnen „ uit hoofde van menigvuls
dige congestiën „ evenmin eene’ vermeerderde geflachts:
» drift (x).”” —- Hij noemt dit alles zoo naauwkeurig
op „ omdat hij hier de werkingen aan zich: zelven-heeft
waargenomen. en de giften, die hij gebruikte , als /was-
mum” kunnen gebruikt worden, Alhoewel hij-12 weken
met het gebruik van dit middel voortging , kon ‘hij nog*
tans den door coïnpeT en: anderen befchrevenen- graad
van verzadiging niet befpeuren’, evenmin bemerkte hij
eenige vermagering. |

MANsoN ; een Engelsch Geneesheer , verzekert: van
116 perfonen aan kropgezwellen: 88- genezen en vaanro
eene merkelijke verligting. te hebben. toegebragt (9) Hij
geeft in de volgende tabel het'refultaat: zijner. behandes

%

ling op.
Mannelijke Zieken,
Genezen, _ Zeer gebeterd. Weggebleven. Onder behandeling.
10, I. 1 Je

Vrouwelijke Zieken.

Genezen, Zeer gebeterd. Onveranderd, Weggebleven: Onder
f behandeling,

66. Es rs 2 LO. 10,
| Vn
Cx) Horn’s Archiv für med, Erfahr. 1823. Juli. Augt. f. 8. ffde
Korver heeft het alleen ‘inwendig gebruikt; want de perfonen „die
bij het inwendig gebruik. onaangename toevallen kregen; verzette
den zich ook tegen de uitwendige aanwending. |
(9) ALEX. MANSON Medical researches of the effects of Iodine
in Bronchocele, Paralysis , Chorea, Scrofula , Fistula lacrymalis,
Deafners, Dysphagia, White Swelling and Distortions of. the
Spine. Nottingham 1825.
D 2

C 52 )

Van de, in deze tabel onder behandeling ftaande „aan-
_ gevoerde gevallen , genazen later rr volkomen (zie Jp-
_pendix). Dit refultaat fpreekt in ieder. geval zeer voor
de werkzaamheid van de Iodine in het kropgezwel , het-
welk in Mottingham eene endemifche. ziekte is. De
laatfte omftandigheid maakt het- waarfchijnlijk , dat de
hier bedoelde bronchocele tot de lymphatieke behoort;
dat ook door meerdere aanmerkingen des Schrijvers , in
zijne ziekte-gefchiedenisfen bevestigd wordt „ welke ech-
ter. niet zeer naauwkeurig zijn opgegeven. Behalve de
Iodine werden nog drastifche middelen gebezigd.

Ure prijst ter genezing van den krop „ vooral de inwrij-
ving eener zalf uit eene drachme Zodas zinci en-eene once
vet in het’‘gezwel aan , van welke eene drachme een- of
tweemaal daags met gelukkig gevolg zou worden gebe-
zigd (2); meest echter bezigde men daartoe het Ungt.
hydriodatis potasfac, het zij alleen of met het inwendig
gebruik der Zinctura lodinae verbonden, en zelfs bij
kropgezwellen met aanmerkelijke opzwellingen der hals=
klieren, /eirrheufe ‘halsverharding , kropgezwellen uit
ferophuleufe oorzäken, of in verbinding met fcrophuleufe
oogontftekingen, algemeene klierziekte, is het Zodium
met het grootfte nut aangewend geworden.

Het aantal waarnemingen over de nuttigheid van het
lodium tegen het kropgezwel, welke vooral in genees.
kundige tijdfchriften vermeld zijn geworden, is zeer
groot; het zal wel-overtollig zijn een volledig gefchied-
kundig verflag daarvan te leveren en het reeds vermelde
zal als voldoende befchouwd kunnen worden (4).

Hoe.
(2) MAGENDIE Voorfchriften, enz. bl. 112.
Ca) Hij, die echter zich door het bovenvermelde nog niet ten

v ol-

( 53 )

Hoe menigvuldig ook de“ waarnemingen” omtrent het
nut, van. het Jodium in f/ruma zijn, ontbreekt het ech-
ter niet aan waarmpsntegen van het tegendeel , zoo ver-

Ze-

d

volle van de nuttigheid van het Zodium in het kropgezwel mogt
hebben overtuigd, met al de Schrijvers, die het nut van het Zodium
in het kropgezwel door hunne waarnemingen geftaafd hebben , nader
bekend wil zijn, raadplege , behalve de reeds vermelde , de volgende
Schrijvers : Dr. HELLING in RusT’s Magazin f. d. gef. Heilk. Band
XI. f. 419. MASSALIEN Ibid, Band XIV, f, 379, die de Todine fteeds,
om den maag niet te bezwaren, met aromatica verbond. JAEGER
Ibid, Band XIV. f, ro6. Vocer Ibid, Band XIV. {, 156, die in een
geval een _plotfeling bruinworden der vooraf reeds gele huid waar-
nam. BARCHWITZ En MEISSNER Ibid. Band XIV, f, 380, Reiss en
PAULITZKI Ibid, Band XV. f, 137. EICHELBERG Een GAIRDNER Ibid,
Band XVII. f. 145, HENNING,die vele kropgezwellen door het Zodtuner
genas, welke alle andere bekende middelen weêrftand geboden had
den, en UrLRicH Ibid, Band XIX. f. 524. HUFELAND’s Journ. 1825,
fe 3. NreNstänr Ibid. 1821. f. 265, 268. HENNING Ibid. 1823. f. 91.
Hirscu Ibid, 1826. Jan, f. tors deze genas ook door het uitwendig
gebruik van het Zodium eene fcirrheufe halsverharding. C. HEDRICH
in HORN's Archiv. 1822. Band II, Sept. Oct. f, 276, « GiLBERT’s An-
_nalen. Band LXIV. St. II. Med. Chir. Zeitung. 25 Ergänzungse
band. {, 180. BROSsSERIO en GARBARINO in Ripertorio medico-chi-
rurgico per anno 1822. Torino. Jan.—Jun. DoupiN in Recueil de
memoires de medicine , chirurgie et pharmacie militaires1822. Vol.
XII. V. L. BRERA in Saggio clinico sull’ Iodio etc. Padova 1822.
Foperé in Journal Complementaire du Dict. des sc. med. Tom. XVII.
Pp: 4250. REYNAUD LA cRrosE Ibid. Tom. XIX. Pp. 210. 1824. Cah.
75e ZiNk Ibid. Cah. 67 en Cah. zo. Tom. XVIII. p. 215. ZINK
verhaalt tevens het geval eener kroplijder, die de Todine zonder den”
raad eens geneesheers in eene groote gift nam en ftierf. Men vond
de maag doorboord en de ingewanden ontftoken. P, FRAM Diss.
inaug. med, de Todii natura et usu medico. Dorpat 1823. 8°. KNis-
PEL Diss. cit. G. R. FUNK de Todino. Lipf. 1823. 8°. JorNson Me-
dico-chirurgical Review. Lond. 1823. RrcnHon Archives gènerales
de Medicine. Paris 1824. 2 année, Tom. IV.‘ E. BORLORR The Edin-
burgh medical and surgical journal 1824. N°. 79, H. Ss, ROOTS
D 3 N Me-

-

C 54 )

zekert „Dr, RuDorPH, te Cotthus, dat hem de genezing
van den krop-door Iodine niet gelukt is (3 Dr. HERMANN
vond de Iodine niet aan de verwachting beantwoorden-
des hij gaf het bij een aanmerkelijk kropgezwel binnen
14 dagen tot 2 drachmen en het hielp niets ; ook Dr,
HAUSLEUTNER „wendde „hetzelve „meermalen „doch „zon-
der bijzonder’ gevolgaanven hij gelooft’;dat-de Zönctura
Todinae de andere middelen tegen het kropgezwel niet
overtreft (c) 3 zoo ook. vond Dr. scHuLER dit middel
tegen … hetlymphatiek kropgezwel - geheel zonder „ wer-
king:(#). “Hetzelfde ondervond ook “Dr. BARCHEWIZ»
terwijl een afkookfel van de gebrande fpons den lijder her-
ftelde Ce). _C. 1. KLOSE befpeurde, dat de Iodine in 1o ge-
vallen. tegen het kropgezwel „ geenen: vermeerderden eetlust
en“ geflachtsdrift: en flechts in een enkel geval verligting te
weeg bragt (f). Casrrr befluit uit zijne tot 1823 ge-
dane waarnemingen , „dat hoe dikwijls ook dit middel

t ‚‚nute

Medico-chirurgical Transactions. Lond. 1824. Vol. XII, Part. Il. °
SCHNEIDER, HARLESS Rhein. Westph. Jahrb, 1824. 1 St. KUENZLI
Ueber die Todine,1826. f..40. Je FORTMAYER Diss. inaug. chemicoe
medica.de lIodio, Budae 1827, 82. Grus, CANELLA in Giornale di
chirurgia pratica, Anno 1825, Jul. CHARLES LICHTFIELD The London
medical „repository. Lond. 1825. Jan. ZIEGLER,.die 13 geheel ver-
ouderde, ten deele reeds 20 jaren oude kropgezwellen door het Zodium
genas „ onder het gebruik ‚van hetzelve febris Jenra, met fterke ver-
magering, echter duurzame genezing zag, en VOLLMER bij DIERBACH
die neuesten Enideckungen in der Mat. Med, 2 Abth. f, 562,
(4) Rust’s Magazin. Band XIII, f. 290, |
Cc) Ibid. Band XLV.,f. 379. | \
Cd) Ibid. Band XIV, f„170,
„(ed Ibid, Band XV. {,-137.
Cf) Beyträge. zur Klinik und Staatsarzneiwisfenfchaft,. Leipze
1823. f. 160,

C 55 )

nuttig. bevonden zij, «erook vele gevallen: van kropge=
zwellen voorkomen, waarin dit middel niets helpt (4).
Dr. NEUMANN, Geneesheer vin’ de Charité te Berlijn ,
heeft het Jodium, volgens het voorfchrift, bij eene vrouw
van 34 jaren gebruikt, doch wijf dagen na den aanvang
der behandeling ontftond er koorts met iijling en andere
verontrustende verfchijnfelen , terwijl het kropgezwel te
gelijker tijd zigtbaar kleiner werd. Na verloop van 14
dagen was zij echter zoo verre herfteld , dat zij, fchoon
nog zwak zijnde, het bed weder kon verlatén. Eenige
weken daarna werd de proef met het Jodium herhaald,
doch reeds op den derdén dag ontttond er op nieuw
koorts met dezelfde verfchijnfelen , maar in eenen min-
deren graad , zoodat NEUMANN ‘nà dien tijd den moed
niet verder had, eene nieuwe proef te wagen (%).

Dr. RöcHLiN oordeelt op de volgende wijze over het
Jodium : federt een half jaar had hij, volgens corïnper ,
de Tinctura lodinae onderfcheidene malen aangewend.
Zij werkte altijd tegen het kropgezwel, doet echter bij
verouderde en harde kropgezwellen niet die wonderen ,
welke men hier en daar aan dit middel heeft toegefchree

Ca) Nouvelle Bibliothèque medicale 1823. Oct. p. 200. Bed

(4) HUFELAND’s Journal 1822. Juli, f. 69, FoperÉ, die in het
Todium een fcherp bijtend gift ziet, wil hetzelve nooit, zelfs niet
bij het kropgezwel, hebben aangewend, Journ, complem. du Dict,
des Sc. Med: ‘Tom. XVII. Cah. 65. 1824. J- Le BARDOLEY , die in
eene tabel zo gevallen van met Zodine behandelde bronchocele op-
geeft, vond, dat dezelve in vele gevallen van-kropgezwel een zeer
uitmuntend middel, echter in het algemeen geen /pecificum te noe-
men is, Hospital facts and observations,‘ illustrative of the efi-
cacy of the new remedies , flrychnia, brucia , acetate-of morpkia,
reratria, iodine etc, Lond. 1830.

D 4

(56)

ven. Tevens is het een heroik middel, dat op het klier-
geftel werkt, In een geval zag hij daarvan verharding
der klieren van de okfelholte ‚ in andere gevallen groo-
te zwakte der fpijsvertcring , in een derde geval zuch-
tige zwelling van het geheele ligchaam ontftaan (é). Ook
Dr. corris zag van het gebruik de Iodine=tinctuur tegen
het kropgezwel geene fnellere werking, dan van de an-
dere bekende kropmiddelen (4) 3 en in de hospitalen te
Zurich meende men het Zodium fchadelijk bevonden te
hebben (£). k | pH tn
Prscrier beproefde het Jodium bij verfcheidene lijders
met kropgezwellen en wel in den vorm der tinctuur of
van het Mydriodas Potasfae , doch altijd vermengde hij
_ hetzelve met Subcarbonas Sodae, Hij befpeurde geen
verfchil in de fnelheid der genezing. In een enkel geval
bij de behandeling van een jong dienstmeisje beproefde
PESSCHIER de Tinctura Todinae alleen te gebruiken; hij
begon met ro druppels dagelijks en de gift werd iederen
dag met 2 druppels vermeerderd, zoodat de lijderes-na
verloop van 6 weken , twee theelepels vol innam. Maar
toen werd het kropgezwel hard , en er ontftond een zeer
lastig gevoel van worging aan den hals. Men hield
oogenblikkelijk met het gebruik van ‘het Zodium Op »
fchreef ontlastingmiddelen en vervolgens de foda met ge-
wenscht gevolg voor. Hij en HUFELAND zullen in het vervolg

het „ Zodiwm nooit wederom, ja zelfs de Spongia-tosta
| niet

() Rust’s Magazin ta. pl.

(f) Med. Chir. Zeitung 1821. f. 272.

C&) Verhandlungen der Medicinisch-Chirurgifchen Gefellfchaft
des Kantons Zurich. 1827. Abth, IV, — In de nieuwere tijden heeft
men, in plaats van het Jodium in den krop, foda, bromium en
chlorine beproefd, RouriN, Bulletin des Sc, Medic. 1829. Oct.
Formulaire de Magendie, 7 edit, Paris 1829.

CME)

niet meer inwendig voorfchrijven „ maar wel de Soda (D).
__Wat nu de aanwijzingen en tegenaanwijzingen van het
Jodium in het algemeen en van hetzelve in het kropge-
zwel in het bijzonder betreft , deze zullen wij , offchoon van
de kropziekte en het nut van dit middel in deze in ons
Vaderland zeldzame kwaal niet bij eigen ondervinding
kunnende fpreken, in het volgende hoofddeel uit de voors
‚ heen gemelde fchrijvers opmaken , en ons in dit-hoofddeel
alleen ‘bij de ziekten en gebreken , waarin het Jodium
gebezigd is , ophouden, en wel vooreerst bij het gebruik
van dit middel in fcrophulae of klierziekte.

Comnper heeft reeds het Zodium met goed gevolg ge-
bruikt, bii /erophulae zonder koorts, bij welke de ver-
ftopte klieren aan den hals niet pijnlijk waren. Hij gaf
in deze laatíte gevallen het middel in nog kleinere giften
en met dezelfde omzigtigheid , als bij het kropgezwel;
en met betrekking tot den bijzonderen toeftand van zwak-
te, die bij vele ferophuleufe lijders voorhanden is , ver-
mengde hij hetzelve met bittere middelen en eene aroma-
tieke fyroop. De genezing had op dezelfde wijze plaats
als bij het kropgezwel ; de gezwellen werden losfer , be- -
wegelijker , zachter en verdwenen. Doch er kwamen
CoINDET ook. gevallen voor, waarin hij bij deze /oro-
phulae , even als bij het kropgezwel in het geheel geene
werkingen , ‘goede. zoo min als kwade waarnam , zonder
dat hij den grond daarvan ontdekken kon. Daarentegen
werden hem ook andere gevallen bekend, waarin het
Jodium in fcrophuleufe ongefteldheden wan eenen anderen

| aard ,
(4) Zie Bibliothèque univerfelle 1824. Oct. p. 146. HUPELAND’s
Journal 1825. Febr. f. 97. 1826, Febr. f. 131. — Ook BIRD meent
het Zodium bij volfappige geftellen onwerkzaam te hebben gevonden.
HARLEss Rhein. Westphäl, Jahrbucher. Band X, St, 1. 1825.

D 5

OD,

aard, b, v.in de ophthalmia fcrophulofa , zeer werkzaam
was.

In de gezegde ferophulae gebruikte hij ook de inwrij-
vingen met hetzelfde gevolg, als de inwendig toegedien-
de oplosfing van het Zodium-zout (m).

Tegen /crophulae roemen Engelfche Geneesheeren eene
Fodinestinctuur, die uit 12 greinen dezer zelfftandigheid in
eene once wijngeest opgelost, bereid wordt. Men geeft
2030 druppels tweemaal daags in een glas gerstenat.
Dr. rarriDAy beweert, dat de fpecifieke werkingen van
het Zodium ‘tegen ferophuleufe gezwellen even zoo zeker
zijn , als die van het kwikzilver tegen de venusziekte (7).
Andere Engelfche en Franfche Geneesheeren prijzen zeer
als plaatfelijk middel tegen krop- em fcrophuleufe gezwel-
len eene uit to-greinen Jodium en eene once vet bereidde
zalf. Men wrijft: daarvan. iederen „avond seen ftuk ter
grootte eener noot in de aangedane deelen. in» (o)- Ook

„wordt

(a) „‚ Zou een middel,” vraagt COINDET, „, dat zoo krachtig op
het Systhema lymphaticum werkt, niet eene bij uitftek groote ge-
neeskracht bezitten, wanneer men deszelfs gebruik» bij. afwisfeling
met dat van het kwik beproefde, — of ook wanneer het Jodium
in eene onmiddellijke fcheikundige verbinding met het kwik in de
gedaante van een Joduretum hydrargyri of Hydriodas hydrargyri
in gevallen gebruikt werd, waarin de venusziekte met Scrophulae
verbonden is? — kan zulk eene” verbinding van Zodium:;met kwik,
niet het -werkzaamfte praeparaat,worden in zulke gevallen, waarin,
volgens ALIBERT, het venusgift van een der ouders de fcrophulae
bij hunne kinderen veroorzaakt?” — Journal univerfel des fcien-
ces medicales 1821. Avril. aad

Cx) Med. Chir. Pharmacopoe. p. 83. A HALLIDAY in The Lon-
don medical repository. Nol, XVI. N93» Med. „Chir. Zeitung
1823. Ip. 155:

(o) Med, Chir. Pharmacopoe. p.»197- Notice sur Padministra-
„ti-

C 59 )
wordt als een beproefd, middel het volgende als omflag
aanbevolen (#).

B. __Tinctura lodinae unc. f.
Puly. Sem. Lini unc 1.
Farina Ayena, unc. ml. ,
Ag. destillatae q. S.
Ut fiat cataplasma.

Dr. eimerLe liet inwendig eene Syrupus lodië of de
Tinctura lodië nemen, en uitwendig eene zalf van My-
driodas Potasfac, of eene andere uit 35 oncen was-zalf en
a drachmen Zinctura Todiî beftaande , gebruiken. Hij
vond dezelve bij /crophule en zelfs bij zeer verouderde
fcrophuleufe klieren , van eene buitengewone grootte , die
reeds tot ettering waren overgegaan, eu met opzwelling
van de lippen en het aangezigt, met beginfelen van te-
ringkoorts en met droogen hoest vergezeld gingen , na-
dat alle andere middelen te vergeefs beproefd waren „ zeer

nuttig (4).

Dr. KOLLEY „ die een aantal ziekte-gefchiedenisfen me-
dedeelt, die de buitengewone werkzaamheid van het Zo-
dium in fcrophulae en ferophuleufe uitflagziekte bevesti-
gen , en die de voorfchriften , die men bij de’ aanwending
van hetzelve heeft in acht te nemen , zeer naauwkeurig

heeft

tion de lode par frictionet de Papplication de ce remede dans
les fcrophules etc. Bibl. universelle 1821. Tom. XVIe pe 320.
(p) Med, Chir. Pharmacop. p. 19. Revue mèdicale 1824. Octe
en GEIGERS Magazin. Band II. p. 58.
Cq) Bulletin de la sociëtë mèdicale d'emulation. Paris 1821.
Aôut. p. 21.

C 60 )

heeft opgegeven, zegt, dat het onverfchillig is of zich de
Jcrophulae algemeen of plaatfelijk als fcrophuleuse oog--
ontftekingen , uitflagziekten , enz. voordoen.

»„ De verbinding van het Zodium en kwik bleek mij
‚ (zegt Korrey), in alle zeer ingewikkelde fcrophuleufe
kwalen, eene buitengemeene werkzaamheid te bezitten ,
vooral bij kinderen , die bij hunne ontwikkeling zeer ach-
ter gebleven waren, bij welke de huid flap en bleek , de
geestvermogens zeer weinig ontwikkeld, de buik opge-
zet, de ledematen gekromd, de klieren aan den hals
onder den okfel en van het darmfcheil gezwollen en ver-
hard waren ; 5 bij welke zich tevens eene aanhoudende
neiging tot eene waterachtige verettering opdeed , zonder.
dat de ontaarding der klieren, door den tragen voortgang
der /uppuratie, verbeterd werd; bij welke, op het ge-
bruik van uit- en inwendige middelen, eene fpoedige
fluiting, doch even zoo fpoedig wederom het openbreken
der wonden plaats had. Bij zulke kinderen zijn, dikwijls
verftoppingen voorhanden, die 4"en 8 dagen aanhouden
en waarbij eene geneigdheid plaats heeft tot ophoopingen
van flijm in de ademhalingswerktuigen en de geflachts-
deelen. In zulke gevallen, bleek mij het Zodium , afge-
wisfeld met calomel en tonica gebruikt, een beproefd
middel. De gezwellen verminderden in omvang, verdwe-
nen eindelijk, en de verettering der klieren hield op. De
verrigtingen der darmen werden meer geregeld , en het
uiterlijke. van den lijder verbeterde. Desgelijks moet “ik
deze verbindingen bij plaatfelijke fcrophuleufe kwalen prij-
zen, b. v. bij oogontftekingen, herpetifche uitflagziek-
ten, Zinea enz. Soortgelijke kwalen , die misfchien
reeds jaren lang beftaan hadden, en reeds lang voor ons

ge-

| C 61)

geneeslijk verklaard waren , zag ik bij het gebruik van
het Zodium verdwijnen en nooit wederkeeren.”

In deze laatfte gevallen verbond hij het Zodium met
het Aydrargyrum oxydulatum nigrum (merc. solub.
Hahnem.), het calomel, het /ulph. aur. antim. , doch

dat het Zodium altijd het hoofdmiddel bleef. Was
het te vreezen, dat het door een te lang voortgezet ge-
bruik nadeel doen „, of kwade toevallen veroorzaken zou,
dan werd het 8 of to dagen niet gegeven , en daarente-
gen werden de andere gezegde middelen, in zeer kleine
giften aangewend. De lijders, bij welke hij deze vere
bindingen bezigde, waren jaren lang in de behandeling van
zeer ervarene artfen geweest, die alle antifcrophuleufe
middelen vooraf hadden gebezigd (7).

Ook MAGENDIE verbond het Zodium met kwik en
meent van deze middelen goed gevolg te hebben gezien
bij fcrophuleufe aandoeningen , vooral bij die, welke met
Jyphilis gecompliceerd waren (s). Hij laat ao greinen Dew-
tojoduretum Hydrargyri in 1#oncen alcohol oplosfen , en
daarvan to—15—20 druppels in een glas gedestilleerd
water nemen ;.ook geeft hij dezelfde hoeveelheid van de=
ze bereiding in drie lood zwavel-aether opgelost in kleis
‘ne giften. Ook fchrijft hij hetzelve in pillen voor , van
welke ieder $ grein Iode-kwikzilver bevat, waarvan in
den beginne ’s morgens en ’s avonds twee, allengskens
echter vier genomen kunnen worden (4).
| | Dr.

(r) HorN’s Archiy. 1823. Juli—-Augt. f, 14.

Cs) Voorfchriften enz. bl. 1ra—1I15.

(z) De Engelfche Geneesheer PROUTET prijst cegen fcrophuleufe
oogontfteking een collyrium, dat uit 15 grein Todas Zinci, in 6 on-

cen gedestilleerd. water opgelost, wordt bereid, Med, Chir, Phar-
ma-

C 62 )

Dr. A« MOLL wendde dit nieuwe en doordringende mid
del een paar maal, met het. beste gevolg-aan, in den
vorm. der Brerafche tinctuur , in gevallen, waarin alge-
meene klierziekte den hardnekkigften tegenltand aan on=»
derfcheidene daarin aangeprezene middelen had geboden.
Hij zegt ook , dat de uiterfte omzigtigheid in de aanwen-
ding noodig is, vooral bij jonge lieden van een prikkel-
baar en tot bloedophoopingen in-edele deelen geneigd ge-
ftel, Een derzelve , eene 18jarige maagd , konde niet meer
dan twee druppels gmaal daags , gedurende den tijd van
3 tot 4 dagen achtereen nemen, zonder hoofdpijnen,
borstpijnen „ of zijde-wee te bekomen, welke bij de ter=
zijdeftelling der Zodine aldra wederom weken ; desniette-
min ging hij, met tusfchenpoozingen, gedurende drie
tot vier maanden , met de bij haar begonnen kuur voort
en flaagde eindelijk volkomen en boven verwachting (u).

In het Clinicum te Padua vond men ook het gebruik
van: het. Zedium zeer dienstig ter genezing: van /òrophu=
lac, fcrophuleufe cogontfteking ‚den aanleg tot phthifis
ferophulofa, ter verdeeling van verhardingen der klieren
en bij opzwelling der glandulae meftraïcae , uit fcro-
phuleufe ‚ rachttifche en fyphylitifche oorzaken ontftaan-
de (y). Dr. MARTINI, te Lubeck, genas, naar de me.

| 7 | kl _tho=
macopat. Pp. 46. Dit middel zal echter, naar mijne gedachten, met
voorzigtigheid gebezigd moeten worden, — De Engelfche Geneeshee-
ren fchrijven bij fcrophulae en tumor albus ook dikwijls een cata=
plasma fuci vesiculosi voor (die, zooals voorheen is aangemerkt ,
veel Zodium bevat). De verfche zeetang wordt, als, dezelve zal
worden gebezigd, gekneusd en in den vorm eener pap aangelegd.
Ie C. Pp. 25e |

Cu) Morr en ELDIK’s Prakt. Tijdfchrift t. as pl.

(») Med, Chir, Zeitung 1835. 1. f. 310e Saggio clinico'l. c.
BRE«

halnd

C 63 )

thode van COINDET , 4 lijders aan boosaardige gezwellen
aan den hals, en roemt tevens. de Zodine als een ffoma-
chicum ‚ dewijl de lijders in vleesch toenamen en beteren
eetlust kregen (we

Ook weipreEr: wendde, bij zeer verouderde en zeer
hardnekkige ‘ferophuleufe: gezwellen der. klieren aan den
hals, waarvan. eenige zelfs tot ontfteking en verettering
waren. overgegaan ,„ en welke langen tijd te vergeefs
“met andere middelen. waren behandeld. geworden , het
Todas Potasfae:met vet als inwrijving aan , waarop fpoe=
dig genezing volgde (4).

Wanneer bij kinderen het kropgezwel uit fcrophuleufe
oorzaken ontftaat, dan wordt inwendig de Zodine-tinc-
tuur alle 24 uren 2, 3, A tot 5 druppels gegeven, en
uitwendig in den omtrek van het gezwel aan den hals
de Hydriodas Potasfae, met axungia porci (5D met
drachmen 2, 3, 4 vet) dadelijks tweemaal ingewreven
en door joere-(y) hooggeprezen. Ook kan: men de

Tince

Brera wil het Zodium nuttig bevonden hebben bij opzwellingen der

onderkaaksklieren, als gevolg van fcrophuleus-fyphilitifche dys-.

crasie , bij fcrophuleufe dispofitie, bij neiging tot phthisis scrophu=
losa en ter verdeeling van gezwollen fcrophuleufe klieren.

(Cw) Rusr’'s Magazin. Band XIII. Heft r. f. 180185.

Cx) Ibid. Band XXVI. Heft rt. p. 170, : eh:

(y) Joere Handb. zum Erkennen und Heilen der Kinderkrank-
heiten. Leipz. 1826. p. 800, 826. Jorro (Materialien zu einer
Künst, Arzneymittellehre, u. f. we. 1824. Band TI. f. 473.) ver.
wicht’ van het Zodium* niet alleen ‘nut in kropgezwellen en klier-
ziekte, maar ‘ook in ziekten der buiksingewanden, bij zwakte van
het darmkanaal, bij onderbuiksverftoppingen, enz. , en in hetalge-
meen in alle die gevallen, waar het vegetative levensproces lijden-
de is, en daardoor tevens verminderde levenskracht veroorzaakt wordt.
Hij raadt voorzigtig met dit-middel te wezen; 2, 3, 6, 8 druppels
alle 24 of 48 uren zijn, volgens hem, de gewone gift.

(64)

Tinctura lodinae inwrijven en oere verkiest dit in die
gevallen , waar het inwrijven, uit hoofde der uitzetting
en weekheid van het kropgezwel fpoedig pijn veroorzaakt,
dewijl wijngeest fneller doordringt dan vet. Wanneer
rachitis met /crophlac gepaard gaat, of bij rachitis al-
leen , is ook de Zodine een uitmuntend middel. Het werkt
in rachitis vooral prikkelend op het darmkanaal , bevor-
dert den eetlust en de fpijsvertering en bewerkt goedaar-
dige en rijkelijke ontlastingen. Daar dit middel reeds in
geringe giften werkzaam en het voldoende is, wanneer
hetzelve in 24 uren eens gegeven wordt, zoo is de
tinctuur met /water verdund een middel, dat gemakkelijk
door-kinderen kan worden ingenomen. ef
Derisser bezigde in den beginne daags 15 druppels
van een tinctuur uit eene drachme Jodium op ro drach-
men wijngeest met anderhalf oncen flijm van Arabifche
gom, en even zoo veel anijswater in drie gedeelten.
Hij genas daarmede fcrophuleufe kinderen, klom zelfs
met de gift tot 75 druppels op en liet , bij een fcrophu-
leusch kind, in e maanden tijds ea2 grein Jodine gebrui-
ken (2)- gt
Dr. H. A. GOEDEN vond ook in vier gevallen van eenen
hoogen graad van ontwikkeling der klierziekte, bij lij-
ders van Ói2 jaren, dat dit geneesmiddel eene zeer
krachtige werkzaamheid op het klierftelfel uitoefent en
in
(2) The Edinburgh Medical and Surgical Journal 1824. Jan.
GRARFE und VON WALTHER’S Journal. Band VI. St. 3. p. 546. —
MAUNoIR bragt door de, Hydriodas potasfue gezweilen der klieren
onder den okfel tot verettering. Hij liet het middel zeer lang ge-

bruiken, waaruit echter geenerlei nadeel ontftond. Journal compl.
du Dict, des Sc, Med, Vol, XVIII, 1824. Cahe 67,

( 65 )

in ferophulae zeer nuttig was. Hij trekt uit zijne waar=
nemingen het refultaat: dat in de hoogere vormen en
graden van den fcorphuleufen aanleg, het Zodium van alle
geneesmiddelen het werkzaamfte en krachtigfte is , vooral
dan, wanneer eene hevige en aanhoudende hardnekkige
ontfteking van het oog de ontaarding en verwoesting van
dit teeder deel dreigt te weeg te brengen. De overige,
anders zoo werkzame, door jaren lange ondervinding be-
proefde antifcerophulofa fchijnen in dezen hoogen vorm
van klierziekte niets te helpen en niet doordringend ge-
noeg te zijn. In de lagere vormen en graden der klier-
ziekte , waarin het klierftelfel flechts gedeeltelijk „ en niet
in eenen grooteren omvang, door de dy/trafia ferophu=
Jofa aangetast is, heeft men het Jodium niet noodig,
hier kan men met de gezegde geneesmiddelen volftaan.
De fcrophuleu{e oogontfteking, met rijkelijke uitzweeting
van fcherpe , etterachtige Jympha „ de natachtige, voort=.
vretende, herpetifche uitflag, de lange, duur en hardnek-
‘kigheid der ziekte, de onwerkzaamheid der andere ge-
neesmiddelen , — deze zijn, volgens GorDEN, de kentee-

kenen ter aanwijzing van het gebruik des Zodiums (4).
Lucor., geneesheer bij het groot-hospitaal St. Louis
te Parijs, berigtte aan de Koninklijke Maatfchappij van
Wetenfchappen van Frankrijk, dat hij door het Zodium
van 1og fcrophuleufe zieken, die hij, gedurende 5 maan-
den, behandeld had , 66 genezen en 4 als volkomen on-
geneeslijk had ontflagen, dat er zich nog 39 onder. de
behandeling en grootendeels op den weg der genezing be-
Vvon-

(a) HUFELAND’s Journal 1825. Sept, fe 50. Mor en ELDIk’s
Praktisch Tidfchrift. V Jaarg. 3 St. bl. 250258,
E

(86)

vonden, Hij. vond: hèt Zodiuen- vooral, werkzaam in tu-
berculaferophulofa „ ophthalmiaferophulofa , ontlas-
ting van flijm uit de luchtwegen, gezitalia , en’in fcro-
phuleufe zweeren en abfesfen;- minder daarentegen in de
ferophuleufe beenziekten , offchoon hem twee gevallen
van genezen. #wmor albus voorgekomen waren. GUIBoURT
zegt, dat hij door Lucor: meer dan reo fcrophuleufe zie-
ken met Zodium heeft zien behandelen , waarvan niemand
kwade. toevallen geleden heeft, die men aan-dit Aeroi-
cum konde toefchrijven. Men zag zelfs , dat magere vrou-
wen door dit middel vet werden, terwijl integendeel vette
vermagerden. De eetlust; werd meest bij allen vermeer-
derd, en verbeterd, Hij maakte bij klierverhardingen ,
fcrophulae en chtonifche Zeucorrhea gebruik van Zodine
bevattende baden (4). ‘ |
Daar men als uit eenen mond de boede werking. van
het Zodium in fcrophulae hoort prijzen, zal het wel niet
noodig zijn van al de merkwaardige voorbeelden van ge-
nezing dezer ziekte door het Jodium te gewagen (c).
| WacHn-
(5) Journal de chemie médicale 1828. Dec. Journal des débats
1828. 19 Nov. Bulletin des sciences mêdicales. Paris 1829. Mars,
PUunivers 1829. 1o Août. BucnHNER's Repertorium, Band XXXI,
f. rar. Band XXXV. Heft I. f. 8388. Mémoire sur Vemploi de
F'lode dans les maladies scrophuleuses, lu à Académie royale
des sciences par J. Ge H. LUGOL, precedé-du rapport fait à U’ Acad,
Par SERRES, MAGENDIE Et DUMERIL, Paris 1829. 8%, Mémoire sur
Pemploi des bains jodurés dans les maladies serophuleuses, sui-
vi d'un tableau pour servir à l'administration des bains jodurés
selon tout les ages par LuGoL. Paris 1830, 8°, FRroRIEP’s Notizen
1830, Band XXIX. No. 631, f. 233. No. 581. f. 14T. NO. 573e fe 16e
No. 579. f. 105, alwaar ook de Académie royale te Parijs erkent,
dat het pe van SANCY, hetwelk veel Zodium bevat, een uitmun-
tend middel ter genezing van den krop is.

Ce) Dat het Zodium met nut in hardnekkige en verouderde klier-
ziek-

:

CM)
WACHTER alleen wil van het:gebruik, van het Zodium:
in eenige gevallen van klierziekte. bijna. geenerlei nut, ja

zelfs nadeel gezien hebben (d). Ser
| Dr.

ziekte is aangewend, blijkt ook uit de waarnemingen van GIMELLE,
PERRET , MATTHEY , DE CARRO in Bibliothèque universelle 1821.
Mai, Sept. GirBeRT’s Annalen der Phyfik 1821. St, 7. GERSON
und juLIUS Magazin. Band II. f. 500, HARLEss Jakrbäücher. Band
VI, St. 2, f. go, GiMELLE gebruikte het zelf bij beginnende febris
hectica met droogen hoest. GAIRDNER, die scrophulae, tubercula
Pulmonum en zelf eene kydrops ovarii door dit middel genas,
Rusr’s Magazin. Band XVII. St, I, £, 146, WeinreRrsbij etterende
klieren, Ibid, Band XIV. f. 107, JAEGER bij opzwelling der hals=
klieren, als gevolg van hevige met koorts vérbondene halsontfte-
king. Ibid, Band XIV. f. 106. HELLING, die te gelijk krop , fcrophu-
leùufe oogontfteking en algemeene fcrophuleufe conftitutie door het
Jodium genas, Ibid. Band XI, St, 2, f, 233. SCHMIDT , die het met
gelukkig gevolg bij alle tumores frigidi, vooral ook bij krop- en

“fcrophuleufe gezwellen , aanwendde, Ibid, Band XVI, f, 430, SUN-

DELIN in HORN’s Archiv. 1823. Nov. Dec. {, 389. GORDON in HUTEe
LAND’s Journal 1825. Sept. f. 50, HENNING, ïbid. f. 90, MANSON 3
die in ie door hem menigvuldig aangevoerde wealleh van klierziekte
en ferophuleufe oogontftekingen, tevens gelijktijdig. andere middelen
bezigde, waarbij echter de Iodine het hoofdmiddel bleef. Medical.
researches of the effects of lodine etc. Lond. 1825. GERSON und
jurius Magazin 1826. März. f. 363. HUrFrLAND’s Bibliothek der
Prakt, Heilkunde 1827. Jan. {f. 59. RAHN, die vooral het Zodas
potassae zeer werkzaam vond, Verh. der med,-chir. Gefellfchaft
der kanton Zurich in den Jahren 1826 und 1827. Zurich 1828, Heft
3. A. Le J. BAYLE, die niet alleen belangrijke waarnemingen van
het nut der Iodine in ferophulae, maar ook in andere ziekten me-
dedeelt, Bibliothèque de therapeutigue ou Recueil des memoires
originaux et des travaux anciens et modernes sur le traitement
des maladies et Vewmploi des medicamens. Paris 1828. Tom. Il.
NINABER in MOLL €en ELDIK’s Tijdfchrift. Jaarg. X. St. IV. bl, 369.
(4) STARCK Disse cit. Pp. 5, 57, 58. In het tweede deel,der
Melanges de chirurgie étrangere 1824 vindt men voorbeelden van
De 2 6 bui-

( 68 )

Dr. MUHRBECK te Demmen verhaalt , ter bevestiging
van de noodzakelijkheid, om ook bij het gebruik van het
lodium in ferophulae voorzigtig te zijn, het volgende geval:
B. M., een meisje van tg jaren, dat van kindsbeen af
door verhardingen van de klieren geplaagd werd ‚ doch
voor haren ouderdom groot en fterk was , maar nog niet
menftrueerde , kreeg tegen een oud hard kliergezwel aan
de linkerzijde van den hals , gelijk mede tegen eene on-
langs ontftane , onpijnlijke verharding in de nabijheid van
den tewpeläder regter borst de Zinctura lodinae. Zij
had dit middel dagelijks tot 3 of 4 maal genomen , was
met 10 druppels begonnen en ín den tijd van 3 weken tot
op 18 druppels pro doft.geklommen , toen er plotfeling
eene hevige honger en eene met menigvuldig tranen van
de oogen. verbondene leucophlegmati{che zwelling van de
oogleden, zonder aanmerkelijke roodheid van den oogap-
pel en vergezeld van eene verzwakking des ligchaams ont-
ftonden , waarop het gebruik van het Zodium ook dade-
lijk werd uitgefteld. Na verloop van 8 dagen waren de
gezegde toevallen , behalve het tranen der oogen verdwe-
nen en het meisje bevond zich weder volkomen wel, De
_ verharding in de borst was niet verminderd , doch die

aan den hals was tot op een klein en veel zachter gedeel.
te verdwenen (€).

Niet minder dan in /crophulae wordt het Jodium ge
roemd in onderfcheidene verhardingen, ja zelfs bij Jcire

rhus

buitengewone groote giften van het Zodium, die de lijders zonder

nadeel, maar ook zonder gevolg bij fcrophuleufe gezwellen ge

bruikten. BARDsLEY vondt, dat het Jodium in fcrophulae niets bo-

ven andere middelen vooruit had, Hospital facts and observations

etc. Lond. 1830.
(€) HUFELAND's Journal 1822, April, f, 63.

43

rhus en carcinoma. CoinperT meende reeds, dat het
Jodium in eenige ziekten van de baarmoeder nuttig zou
worden bevonden. Hij heeft het met goed gevolg ge-
‘bruikt bij de niet pijnlijke verftoppingen der lymphatieke
klieren in de borften der vrouwen na de verlosfing (f).

BENABEN genás door het inwendig zeer voorzigtig ge-
bruik van het Zodiwm eene verharding en atrophie in het
linker AZypochondrium bij een zevenjarig kind. Hij wendde
in het begin de Zodine-tinctuur driemaal daags 5 druppels
aan, fchreef eene doelmatig voedende diëet' voor „ klom
allengskens tot op 12 druppels op, en liet het middel
weg, zoodra er zich ligte koortsbewegingen opdeden. —
Tevens genas hij eene verharding in de borst, die het
kenmerk van een’ waren /eirruhs had, door het uitwendig
gebruik van eene zalf uit eene once vet en eene drachma
Hydriodas potasfae en het inwendig gebruik van Zodine-
tinctuur ‚ driemaal daags 6 druppels, in langzaam opklim-
mende giften. Uit hoofde der groote prikkelbaarheid van
den lijder verbond men daarmede het opium, dat blijk-
baar de genezende kracht-van het Zodium fcheen te ver-
/ hoogen ; want „ toen het opium eens weggelaten werd,
veroorzaakte het middel braking, en den geheelen dag
werd er eene toefnoering in de keel befpeurd. Binnen 6
weken was de lijder genezen (4).

Dr. BAYLE, die benevens de bovengenoemde van BENA=
BEN» nog drie andere waarnemingen over het gebruik van
‘het Zodium tegen gezwellen der borften mededeelt , na=

me-

Cf) Bibliothèque universelle 1820, Juillet. p. 196.
Cg) Révue médicale 1824. Oct. FromieP’s Notizen, Band IX,
No, 13. f. 208.

E 3

C 70 )

melijk een van hem, even als dat van BENABEN van
ferophuleufen oorfprong, een van GAIRDNER waar mis-
fchien reeds fcirrhus aanwezig was, en een van HILL,
waar” ‘eene’ kankerachtige zweer aan de borst zoodanig
door: het inwendig gebruik van het Zodium verbeterd
werd , dat’ men in minder vergevorderde gevallen eene
volledige genezing konde verwachten „vond ook , even als
BENABEN en GAÏRDNER ; ssir sn bij dit mid-
del (7). behe at |

“ScnmipT genas door het Zodium cene verharding der
bäarmoeder „die reeds lang geduurd had , en met hevie
ge pijnen verbonden was, hij verbond het ‘middef als in=-
fpuiting met een’ afkookfel der’ calendula (£). |
# 'MaUNòrr' gebruikte in een geval de Todine-inwrijvingen
bij eene verharding der linkerborst , waardoor echter niet
dèze 3 mâar wel een kropgezwel der règter zijde van den
hals verdeëld werd (4). |

W. MIELIGAN, in Londen, Henigdes met uitmuntend ge-
volg bij onderfcheidene belangrijke gevallen van opzwel-
ling (pAysconia) der milt en lever, de Zodine=tinctuur ,
„ Î ' ' Tog N na-

CH) Réyue médicale 1825. Tom. III. p. 169184. Ge. HILr fchreef
1 once vet en 1 drachma hydroiodinzure potasch voor. De zalf ver-
oorzaakte verligting, maar kon de lijderes niet genezen, offchoon
hij dit middel tevens inwendig liet gebruiken; alhoewel de lijderes
ftierf, beweert hij echter, dat men aan de werkzaamheden van dit
middel niet kan twijfelen en, het in dergelijke gevallen moet beproe-
ven , vooral wanneer de kwaal nog in het begin is. The Edinburgh
medical and surgical journal. April 1826, p. 282, Archives géne-
rales de médicine, Tom, XII. p. 292.

Ci) Rust's Magazin, Band XVI, f, 430,

(5) Journal compl, du Diet, des sc. Medic. 1824. Vol. XVII,
Cah, 67-

ys

CER)

nadat de calomel langen tijd vruchteloos gebezigd was.
Kinderen gaf hij ro—12. druppels in-6-oncen water en £
once firoop. ’s morgens. en. ’s avonds, bij volwasfenen

verfterkte hij de gift (£). |
Ook BAUP (7), GITTERMAN (42) HARLESS (2) en
NINABER (0), vonden. het Zodium zeer” nuttig bij
opzwellingen der. onderbuiksklieren, De laatfte heeft vier
gevallen van azrophie, vergrooting van milt- en darm-
fcheilsklieren , door inwrijvingen van Ungt. hydriodatis
potasfae en het inwendig gebruik der Zizetura hydrioda-
tis potasfae iodurata, 2 druppels driemaal daags en tot
6 opklimmende , - genezen. … Hij zegt het middel in deze

gevallen niet genoeg te kunnen aanbevelen.

_GUNTHER (p) ‚ HENNING (4), EUSEBE DE SALLE (7) en
anderen verdeelden door inwrijvingen eener zalf uit Zodine
en

Ck) The London medical repository and veview1827. New series
Tom 79. 1828, Febr. BUCHNER’s Repertorium. Band XXI. Hetft I,
f. zor. Med, chir. Zeitung 1829. IL. f, 407.

„C4) Bibliothèque universelle 1821, Dec. p. 305. >

(42) GERSON und juLius Magazin. Band IV. f. 108. HARLEss
Rhein. Westph. Jahrbäücher 1822, Band VI. St, 3, f, 251.

Cx) Rhein. Westph. Jahrbäücher, Band V, St. a f, 160, Band
VL. Ste 3. fe 200,

(Co) Morr en ELDIR’s Tjdfchrift. Jaarg. Xe. St, Iv. bl. 336. 367.
Wat het in bent zweren kan uitwerken, durft hij niet
bepalen,

(@) Jahrbücher der phiafvphischmediinifehen Gefelifchaft etc.
Band I. St. Ie

(4) HENNING in HUFELAND ’s Journal 1823. Band 57. St, 3e Sept.
íe 90.

Ki? ROND s Notizen., Band IX, Noe 13. fe 208,
E 4 |

1 (72)

en door het gelijktijdig inwendig gebruik van dit middel
onderfcheidene indurationes testiculorum (5).

Dr. w. HENNEMAN, te Schwerin, verhaalt (#£) een
merkwaardig geval van de werking des Zodiums tegen den
kanker der baarmoeder, die bij eene vrouw van 36 ja-
ren reeds tot-in het laatfte tijdperk gevorderd was, Men
voelde de baarmoeder, boven de fchaambeenderen „ even
als bij eene kraamvrouw in de eerfte dagen na de ver-
losfing , ook kon men dezelve zeer duidelijk door den
endeldarm ontdekken. In de zeer wernaauwde fcheede
drong de onderzoekende vinger -naauwelijks tot op de
helft in; de regterzijde van dezelve was kraakbeenachtig
verhard , de linker- en achterfte in eene fponsachtige
naar bloemkool gelijkende masfa ontaard, welke bij de
geringfte aanraking een’ ftroom van bloed ontlastte en het:
bereiken van den mond der baarmoeder verhinderde. Uit
de fcheede vloeide bijna aanhoudend een geelachtig water.
Er was eene aanhoudende drang tot waterloozing en de
ftoelontlasting volgde flechts om de 3 of 4 dagen. op

e fter-

Cs) Zie verder C. J. B, COMET, Bibliothèque medicale etc. 1829e
Juin. Juillet. Août. Sept. Octobre.— In 7he London medical repo-
sitory 1815: Febr. zijn reeds twee gevallen vermeld van testiculi,
die tot fcirrhus waren overgegaan, en die door het inwendig ge-
bruik van gebrande fpons en van kwik genezen werden. Men fchreef
alle avonden 5 greïnen voor van de pillulae ex hydrargyro en drie-
maal daags het volgende poeder: R. Spongiae ustae fcrup. 1 Nitri
depurat, gr. Xx. Pulye rad. sarsaparillae dr. 1e De gift van de
Spongia usta en van de Sarsaparille werd allengskens vermeerderd
en in den tijd van 6 weken waren de lijders genezen.

(2) HurrLAND’s Journal 1823. Febr. f. grt. Dec. fe 35-360
Zie ook de genezing eener baarmoeder-verharding door Iodine , in de
Med, Chir, Zeitung 1829. TI. f. 297

N OLD

fterke perfingen en veroorzaakte dan meestal wederom
eene bloeding. De pijnen waren onuitfprekelijk hevig.
Alle middelen waren reeds te vergeefs gebruikt. Dr. H.
nam nu eene proef met de Tinctura Todinae , B. Tinct.
odin. gr. va. Spir. vini rectificatisfimi. dr. 1 M.
’s Morgens en ’s avonds to druppels met eenen eetlepel
vol Agua cinamomi en Syr. cort. aur. Alle andere
middelen werden ter zijde gefteld , behalve eenige giften
van het opium, die niet te vermijden waren. De be-
terfchap was al fpoedig niet te miskennen, doch de lij-
deres ftierf aan het geleden verlies van vochten. Bij de
opening van het lijk vond men geen fpoor meer van de
kankerachtige ontaarding. |

Dr. HEUN , te Lübben, gebruikte tegen /Cirrhus utert
het Zodium in verbinding met ratanhia , kaneel- en opi-
“um-tinctuur ; het ongemak werd door deze middelen wel
niet weggenomen , doch de pijn en de onaangename reuk
aanmerkelijk verminderd (u). |

Dr. KLAPROTH, te Berlijn deelde ook eene waarne-
ming over de nuttigheid van het Zodium tegen /cirrhus
wierd mede, De lijderes had voorheen aan /erophulofis
geleden , was 25 jaren oud, laboreerde aan bloedvloeijin=
gen uit de baarmoeder, ongeregelde menftruatie, fluor
albus, branding en pijn in de fchaamftreek 5 zij had eene
takkige verharding van het orificium wuteri, gepaard met
veel hitte en groote gevoeligheid, Zij kreeg driemaal
daags 8 druppels Zinct, lodinae en uitwendig eene zalf
„op eene fpons gefmeerd, beftaande uit Ungt, digit.
Ungt. ciner., Extr. belladonae en Ol, hyosc. coct. Na-

Pi tate dat

(u) Rustr’s asana: Band XIII. f, 290.
E 5

AND

dat zij tot op 28 druppels pro dofs geklommen was „ ont-
ftonden bij herhaling flaauwten ; hevige opwellingen van
het bloed , hitte , flapeloosheid , en eene ongewone opge-
wektheid van het zenuwgeftel. Zij verminderde de gift 5
de fluor albus. werd echter fteeds goedaardiger en min-
der , de menftruatie geregelder , doch gering. Naderhand
weder tot 23 druppels pro dofi geklommen zijnde , ont-
ftonden weder de bovengenoemde verfchijnfelen „ waarbij
zich nog duizeling en naar barensweeën gelijkende kram-
pen ín den onderbuik voegden. De gift werd nu weder
verminderd. Duidelijk was bij het gebruik der Zinct.
lodinae „ hetwelk ín afwisfelende giften en met kleine
tusfchenpoozingen maanden lang werd voortgezet , de
hardheid der baarmoeder verminderd, en de menftruatie
geregelder en rijkelijker.

Naderhand was er bijna geene hardheid meer te voelen ,_
de pijnen verdwenen, de witte vloed had opgehouden
en voelde zich de lijderes voor het overige zeer wel (y).

Prof, ULLMANN, te Marburg , heeft het uitwendig
gebruik van het Mydriodas potasfae bij kankerachtige
zweren buitengemeen werkzaam bevonden, zelfs in ge-
vallen, waarin de middelen van COSME, BAUMANN en
ADAIR vruchteloos gebruikt waren: Eene halve drachme
Hydriod. potasfae op anderhalve once varkensreuzel , en
zelfs 18 grein Mydriod. potasfae op 6 drachmen vet,
heeft hij bij kanker aan de lip, den neus , de borst en
de baarmoeder (bij deze laatfte foort door infpuitingen)

bij

(y) HUFELAND’s Journal 1823. Band. 57. Dec. f. 87. HoRN’s

Archiv. 1823. Jul. Augt. f. zo. MorL en ELDIK’s Prakt. Tidfchr.
IV Jaarg. 1 St, bl. 75.

CUB)

bij /cirrhus van de prostata , die reeds eenmaal de punc-
tio’ vefieae noodzakelijk maakte, in het oogloopende be-
terfchap bewerkt (wp). Ook nuFELAND bewerkte , door
het aanhoudend gebruik der Jodinestinctuur, zelfs tot 28
druppels pro dof, de oplosfing van een? feirrhus der baar-
moeder, Dit middel veroorzaakte echter hevige zenuw=
toevallen en congestiën. |

Dr. H. VAN DEN BUSCH 3 te Bremen , gelooft omtrent
de aanwending van het Zodium tegen feirrhus te kunnen
vast{tellen :

1e. Dat het een middel is, dat bij fcérrAus opmerking
verdient , en waarvan men in het eerfte tijdperk der
kwaal. veel verwachten kan; o2&, dat ‘het een middel is,
dat ook in- gevallen van cancer apertus in fommige om.
ftandigheden verdient aangewend te worden (x).

Bijna in allerlei verhardingen en /cirrhus is dit middel
gebezigd: zoo deelt Ricorp eene belangrijke waarneming
mede , van eene knobbelachtige opzwelling der borst door
het gebruik van het ydriodas potasfae genezen (y).

Derpar verkleinde , door het inwrijven van eene Zodí-
ne bevattende zalf, ongemeen opgezwollene borsten.
Eene dertigjarige fyphilitifche vrouw kreeg zulke groote
borsten „ dat deze, wanneer de lijderes zat, op de dijen

rus-

(4): GRAEFE Wad. VON WALTHER’s Journal, Band IV. Heft a,
Hänte Magazin. Band Il, fe, 207, ‘MorL en ELDIK te A.…ple, -X
Jaarg. IV St. bl. 337. — Ook A, TnETFORT wil eene baarmoeder-
verharding door Todine, hebben genezen. . Zie Transactions of the
Association. of the. Fellows and, Licentiates of the Kings and
Queens college of Physicians of Ireland 1828. Vol. V. Part. 1.

Cx) HurELAND’s Journal 1825. Febr. f. 95. |

(7) Réyue médicale 1825. Nov. {+ 236. Overgenomen in MOLL en
ELDIK’s Praktisch Tijdfchrift,. IV Jaarg. 5 St. bl. 415-417.

(76)

rusteden en op den rug aan elkander gelegd konden wor-
den; daartegen werd dagelijks eene halve once Zodine-hou-
dende zalf, volgens het voorfchrift van MAGENDIE , in-
gewreven, waarop de borften aanmerkelijk in omvang
afnamen (2). Twee fcirrheufe klierverhardingen genazen,
volgens GALENZOWSKI, fpoedig op de ve en lo-
dine (4).

ErverT vond het Zodium bij kankerachtige ontaarding
der okfel- en borstklieren , van zoo een gunftig gevolg „
dat hij het ook bij fcrophuleufe longverhardingen aan-
prijst (£). Baurp legde bij eene vrouw „ die een carci=
noma cutaneum had, eene zalf van een drachme ydri-
odas potasfae op 2e oncen Ungt. pomatum aan. De
zalf werd verfterkt tot 1 dr. op 1 ons vet, de zweer
kreeg een beter aanzien en genas fpoedig (c). FriTz-
SCHE genas met de bij toeval inwendig gebezigde /olutio
iodinae, bij een meisje van 14 jaren een? feirrhus van
dé bovenlip en wangen, nadat er vruchteloos vele andere
bekende middelen gebezigd waren. De etterende plaatfen
liet hij ook uitwendig met gezegd middel bevochtigen (d).
‚Zelfs bij den feirrhus ventriculi der brandewijndrinkers,
bij opzwelling en verharding van het flijmvlies van den flok- _
darm en luchtpijp , en daaruit ontftane dysphagie en

doof

(2) MAGENDIE Journal de Physiol. experimentale, Paris 1825.
Tom V. pe 393, GERSON uad JULIUS eon März, April, 1826.
f. 366,

(Ca) GRAEFE und VON WALTHER: zo Soi dikt 182g. Band XIII, Heft 3.

(4) Med. Beobachtungen nebst Bemerkungen über einige befon-
dere Heilmethoden yon Wilt. ELVERT. Hildesheim 1827: 8°,

(c) GRAEFE u. £, w. Journal. Band VII. St. r.

(4) Dresdner Zeitfchrift für Natur- und Heilkunde, Band V.
Heft 1. f, or. |

De

' IR)

doof heid zou het Zodium dienftig zijn (e); En MAGENDIE
zou door het Jodium twee vrouwen , welke aan kanker-
achtige zweren der tong leden „en reeds eenen geruimen
tijd als ongeneeslijk in het hospitaal werden verpleegd,
hebben. genezen. Een dergelijk merkwaardig voorbeeld
van verharding der tong door Dr. ABEGG verhaald , zal
onze befchouwing van het nut des Zodiums in feirrhus
befluiten (f£): |

Een man van 39 jaren had eene fcirrheufe aandoening
van de tong- en onderkaaksklieren ; de tong was aanmer-
kelijk verdikt , ruw , door infnijdingen als in Lobuli ver-
deeld; het fpreken en doorzwelgen viel den lijder moei-
jelijk , er ontlastte zich aanhoudend een fcherp en bran-

dend vocht. Hier werd het Jodium op de volgende wij-
ze aangewend :

B. — Zînct. Todië. dr. 1.
— Cort. dur.
Ag. Menth. Pip. unc. u. B.
M. D. S. 4 tot 6 maál daags twee theelepels vol te nemen.

De verharde klieren werden met Ungwentum Todiî in-
gewreven. Na verloop van eenige dagen werd de vol-
gende mondfpoeling mede in aanwending gebragt.

». __Hydriodat. Potasfae dr. dg.
| Solve in
Ag. Ceras. Nigr. unc. Il.
Lig. Terr. Fol. Tart.
Mell. Rofar, aa. unc. B.

M. F. Collutorium.
De
(e) HorN’s Archiv für Med. Erfahrung 1829. 2 St.
(f) Morr en eLpiK’s Tdfchrift. Jaarg. .X. St. IV. bl, 336; 337

wr Lj

De hardheid en pijn verminderden aanmerkelijk, de
tong werd flap en beweegbaar , en de lijder kon, in de
vierde week genezen het hospitaal verlaten.

Niet alle proeven echter hebben in verharding en ftir-
rhus even gunftige gevolgen opgeleverd. CraRrus zegt ,
dat dit middel bij de aanwending en ziekten der baarmoe-
der zeer veel voorzigtigheid vereischt , en dat hetzelve
ligtelijk de vreesfelijkfte bloedftortingen kan veroorzaken
en de overgang van fcirrhus tot kanker kan bevorderen. —
GraEFE vond bij (cirrhus mammae geen baat bij de
lodine en de operatie moest worden bewerkftelligd (2).
Ook DErisseR zag bij fcirrhus mammae geenerlei nut
van het Jodium, offchoon ook de lijder binnen twee
maanden zro1g greinen van dit middel verbruikt had ,
waardoor onderfcheidene verontrustende toevallen veroor-
zaakt waren (4). W. TWiNiNe verklaart, de Zodine-
tinctuur in 6 gevallen van chronifche opzwelling der milt
gebruikt en zich daardoor overtuigd te hebben, dat het
in deze ziekte niets helpt (#). Eindelijk zag Dr. cor-
Lis zelfs bij getrouwde en bejaarde ongetrouwde vrou-
wen , bij het gebruik van het Jodium, eenen fnellen
overgang van Jcirrhus wtert in cancer apertus en ge-
vaarlijke bloedftortingen uit de baarmoeder. ontftaan De

Ook

(2) Journal für Chirurgie und Augenheilkunde, Band II. Heft4.
f. 232

(4) The Edinburgh medical and surgical Journal 1824. Jan.
GRAEFE und VON WALTHER’s Journal. Band VI. St, 3. f, 546»

Cé) Transactions of the medical and physical society of Cal.
cutta. Vol. III. p. 331. Samiml, auserl. Abhandl.f.pract. Aerzte.
Band XXXVII, Stuck 2. f, 239, |

(5) Med. Chir. Zeitung 1821. f. 272. Ook nam hij, na deszelfs

ge

C 48)

Ook. bij deleten der cijerftokken is het Zodium nuttig
bevonden; zoo zag Dr. RÖCHLIN, na het gebruik van
het Zodtum, bij eene gojarige ongehuwde dame eene in
het oog vallende werking op een’ verharden eijerftok. In
minder dan eene maand bragt de Zinctura Jodinae drie-
maal daags tot ío, 15, 20 druppels genomen; de ge-
heele kwaal, zonder bij- of nawerking „ zoodanig tot zwij-
gen , dat na verloop van 3 maanden geene der vorige be-
zwaren «teruggekeerd-waren. In een ander geval vermin=
derde de Zinct. lodinae eene verouderde verharding in de
borst aanmerkelijk (4).

Dr. sTARCK verhaalt een hem door Dr, SCHEIDLER
medegedeeld geval van verharding van het linker oyariug ,
hetweélk- door ‘het gebruikvan het Zodivm-genezen werd.
Eene 4ojarige vrouw leed’ aan drukking op- de blaas ,
moeijelijke waterloozing „zwelling in de nabijheid der
blaas, ter grootte van een … hoenderei en opzetting der
linkerzijde. - Het gezwel nam van tijd tot tijd toe , had
zich, na verloop van een jaar, tot aan den navel uitge-
ftrekt. « Zij menftrueerde wel, maar zeer « ongeregeld.
Eindelijk was de buik zoodanig door het gezwel opge-
zet, dat. zij hoog zwanger {cheen;-en zij een jaar later
zoo dik was geworden, dat het gaan en zitten zeer
moeijelijk was. Nog een jaar later leed zij aan menig-
vuldige bloedvloeijingen uit de. baarmoeder , de maand-
ftonden waren ongeregeld, de pisontlasting en ftoelgang

‘Zeer
gebruik , nadeelige werkingen op de ademhalingswerktuigen , droo-
gen hoest en met bloed vermengde fluimen waar. „, Ik zal mij wel
in acht nemen,’ zegt hij, „, bij mijne verdere proeven 20 en zelfs
30 druppels van de Tinct, iodii, pro dosi toe te dienen.” — Ook
BARDSLEY zag bij fcârrhus uteri et mammae van de lodine eer
lei nut.

Ck) Rust’s Mazzel Band XV. 5 137e

Kn)

zeer moeijelijk, Zij was zwak, kortademig, had tot
dus verre velerlei geneesmiddelen vergeefs gebruikt en
werd later door het in- en uitwendig gebruik van het
lodium genezen (J).
“Bij fungus haematodes der ovaria fchijnt de Zodine
twee malen, waar, geene ont{teking aanwezig was , nut-
tig geweest te zijn, doordien zij in het gezwel ontíte-
king te weeg bragt, en hetzelve in ettering deed over-
gaan, Eene vrouw van 3r jaren had finds 1& jaar een,
de geheele regterzijde van den onderbuik innemend, ge-
zwel, hetwelk zich tot boven den navel uitftrekte , en
waarvafi de fporen tot in het bekken te vervolgen wa-
ren3 het was hard, oneffen en fcheen vochtgolving te
doen vermoeden. Na twee maanden gebruik der Zodine
fcheen het gezwel allengskens weeker te worden, en
eindelijk ontftond fiddering, neêrflagtigheid , matheid en
teekenen van inwendige ettering.. Zij ontlastte vervol-
gens dagelijks, gedurende verfcheidene- weken , door het
rectum en de vagina „ zeer. ftinkende etterachtige ftof van
verfchillende confistentie, De lijderes genas na 5 weken
door de buitenlucht en kina, en het gezwel verdween. Na
eene volkomene gezondheid, gedurende anderhalf jaar
ontftond bij de liijderes, na eene haar toegebragte ver-
wonding in het regter Aypochondrium, een langdurig ge-
zwel boven den Poupartfchen band , uit hetwelk zich et-
ter en faeces ontlasteden , doch hetwelk naderhand: ge-
deeltelijk genas (m2). k
Eenige geneesheeren roemen ‘het odium als ftonden
af.
CI) STARCK Spec. med. inaug. L. B. 1823. p. Óte

(a) E‚ je SEYMOUR, Jllustrations of some of the principal
diseases of the ovaria etc. Lond, 1830, 89.

(SL)

afdrijvend middel. Cornper gebruikte dit middel reeds
als emmenagogum (0); 'V. L. BRERA wil het bij onder-
drukte ftondenvloed „ chlorofis , amenorrhea , fpaarzame en
pijnlijke menftruatie met opzwelling der beenen bijzonder
nuttig bevonden hebben. Bij Aaemophthifis, na onder-
drukte menftruatie en etterachtig flijmige fluimlozing , werd
de Jodinestinctuur, na vooraf aangelegde bloedzuigers
aangewend „waarna de koorts en het te voren plaats heb-
bend rijkelijk zweeten en de borstaandoening bedaarden , de
bloederige fluimlozing verdween, de etterachtig flijmie
ge fluimloozing verminderde en de onderdrukte menftru-
atie herftelde (p).

Prof. DZONDI ; SCHMIDT (4), WOLFF (7), onderfchei-
den Frankforter Geneesheeren (5), je SABLAIROLLES (4) »
LOCHER BALBER (w) en anderen vonden het Jodium nut-
tig in onderdrukten ftondenvloed en in alle gevallen , waar
het er op aankomt, het bloed meer naar de baarmoeder
te leiden. Zij betuigen, dat het gebruik van het Zodium
de bezwaren verwijderde, die de menftruatie plegen te
vergezellen, en dat de werkzaamheid van dit middel op
het baarmoederftelfel niet te ontkennen viel.

LOCHER BALBER nam echter, bij het inwendig gebruik
van het Zodiwm pijnlijkheid in de maag en vermagering
der lijderes waar (y). J. HOFMAN heeft het Zodium. bij

twee

(o) MAGENDIE Voorfchriften. bl. 100,

(p) BRERA Saggio clinico 1, c.

(4) Rusr’s Magazin. Band XV. £ 430.

(Cr) Ibid, Band XIII, f„ 290, | Cs) Ibid, Band XIII. f. 209,

C2) Journal général de Médicine, N°, 360, Oct. 1826. p. 316.

Cu) HECKER’s Literar. Annalen 1826. März {. 275—277.
(») Med. Chir. Zeitung 1825. 1. f, 310,

F

(82)

twee. méisjes „ bij: welke de menftruatie onderdrukt was,
beproefd , waarvan „de eene bijna geen, de andere die
tevens aan geelzucht leed „- daarvan. een goed gevolg ge-
had. heeft ‚en tevens van de geelzucht genezen is, For-
MEY heeft het. odium dikwijls als emmenagogum gebe-
zigd, het heeft echtet niet aan de verwachting’ voldaan
en FENOGLIo “bevond ;-dat het bij geen zijner-lijderesfen
als emmenagogum werkte. … Gorris zag bij meisjes , bij
welke het Jodium wegens belemmeringen in de menftru-
atie gegeven. werd , van 46 druppels Tinctura lodinac
tweemaal daags in een doelmatig vehikel gegeven , blijk-
baar de gewenschte werking op het baarmoederftelfel,
„maar tevens ook nadeelige werking op ‘de ademhalings-
werktuigen. „Reeds bij: deze geringe giften volgden bij
het. voortgezet gebruik van eenige wekenlang , drooge
hoest , ja zelfs met bloed gemengde /puta „ en alle zie-
ken, die cöris daarmede behandelde, begonnen, na ver-
loop. van zro==I4 dagen, over eene bijzondere pijn in
het bovenfte gedeelte der dije te klagen „ja zelfs zouden
er reeds voorbeelden van verlamming der onderfte lede=
maten, vooral ook wanneer het Zodium in groote giften
tegen onvermogen gegeven werd, zijn voorgekomen (w).
Toen crmeLLI bij zijne lijderesfen befpeurde dat onder
het gebruik van het Zodiwvm langdurige flijmvloeden,
waaraan eenige zijner lijderesfen leden, bij het gebruik
van

(ov) Ibid. 1822, IL. f. 272e Bij anomaliën der menftruatie, vooral
bij menses retentae, zal het Jodium alleen dan te pas komen, wan-
neer de vegetatie normaal, de bloedbereiding behoorlijk, en de
irritabiliteit in het algemeen en vooral in het voorttelingsftelfel

plaatfelijk gezonken mogt zijn. Zie RICHTER. Specielle Therapie.
Band X, f. 203.

C 83 )

van het Zodium tegen kropgezwellen, tevens verdwenen,
heeft hij opzettelijk hieromtrent proeven genomen , welke
bevestigden , dat dit geneesmiddel verouderde en hardnekkige
flijmvloeijingen , welkers oorzaak in eene plaatfelijke prike
keling beftaat en die in eenen flependen toeftand zijn over-
gegaan „ met een goed gevolg te keer gaat. — De kwade
toevallen, die uit eene te fterke werking van dit middel op
het flijmvlies „van de maag ont{taan , worden , volgens
hem ; hèt best door. zuurachtige: dranken verhoed (x). —
Ook Dr. mimeLÉ, te Pargs, had befpeurd, dat, gedu-
rende de aanwending. van het Jodium tegen het krop-
gezwel „ langdurige verouderde. witte vloed verdween;
hierdoor opmerkzaam geworden gaf hij het middel in het
bijzonder. tegen gemelde kwaal en vond vooral.de Syru-
pus Todinae ’s morgens en ’s avonds een once „ benevens’
inwrijvingen van eene drachme Ungt. lodii alle avonden,
zeer dienftig (9). |

G. A. GOEDEN levert twee betnbanike waarnemingen.
van eenen hardnekkigen reeds federt. 6 jaren tot gewoon-
te gewordenen witten vloed (fluor albus acris malignus)
welke insgelijks door dit middel genazen (2). Dergelij-
ke waarnemingen leverden Ook. MARTINI (&), KUENZ-
LI (B) en As RICHOND (c).« Deze. laatfte zette vooraf

B ce-

Cx) Harress Rhein. Westph. Jahrbücher. Band VI. St. 2. £, go.

(y) Med. Chir. Zeitung 1825. 1. f. 310,

(2) HurELAND’s Journal 1825. Sept. f. 50. MOLL en ELDIK’s
Tijdfchrift. Jaarg. V. St. 3. bl, 256-262,

(a) Rust’s Magazin. Band XXIII, Heft 1, f. rêo,

(5) Ueber die Todine. f. 56,

Ce) Archives générales de mêdicine. Páris 1824. ame année. Tom
IV. Zie ook MOLL en ELDIK, Jaarge X. St. 4. bl. 337.

F a

( 84 )

eenige bloedzuigers aan, fchreef een ftrenge diëet, het
gebruik van flijmige middelen en plaatfelijke baden voor,
welke ook gewis tot. de genezing zullen hebben bijge
dragen. |

Sommige fchrijvers hebben het Zodium in de tering
aangewend en daarvan heilzame gevolgen ondervonden.
Anderen willen door dit middel de tering hebben ver-
oorzaakt. Zoo wil BRERA, die het Zodium bij haemoph-
thifis ‚ welke met onderdrukten ftondenvloed afwisfelde en
met flijmig-etterachtige fluimlozing, dy/enterie en pijn
in de lever verbonden was, bij. tabes mefenterica in=
cipiens en bij blijkbare phthifis laryngea met voordeel |
hebben gebezigd (d). |

Tegen phthifis pituitofa bediende N. FoNTANA zich
met nut van de Syrupus hydriodatis potasfae ‚welke
beftond uit 8 gr. Aydriod. potasfae in eene genoegzame
hoeveelheid water opgelost en daarbij 5 oncen fuiker-fy=
roop gevoegd, Van deze fyroop liet hij ronce met a/-
theaefyroop verbinden en den lijder alle 4 uren eenen kleinen
lepel vol nemen; tevens werd eene zalf uit Zartar eme-
ticus ingewreven. De uitkomst was gewenscht , de
koorts vermeerderde in den beginne wel. eenigermate , ver-
_dween echter weldra, en de Gt werd allengskens her-
fteld (é).

BARON wil in de tering flechts in den beginne van dit

mid-

(4d) BRERA, Prospetto clinico etc, Padova 1822.

Ce) Bibliothèque médicale nationale et étrangère, Brux. 1825.
ZiNK in het Journal compl. du Dict. des Sc. Meld, Tom. XVIL. p.
20g=216, Tom, XVIII, ps 231-235. Allgem. Med. Annalen 1825.
Dec, f, 1683.

C 85 )

middel eenig nut hebben gezien, terwijl hij in een meer
gevorderd tijdperk nimmer daarvan eene goede uitwerking
heeft waargenomen (f). ,

Met de uitdampingen der zeegewasfen , voorals van de
Fucus veficulofus (die Todium bevatten) heeft LEANNEC
in de Charité te Parijs, onderfcheidene proeven geno-
men, die alle zeer gelukkig zijn uitgevallen ‘en die alle de
weldadige werking van dit middel bij longteering be-
vestigen. Men belegt den grond rondom de bedden der
zieken, met de verfche planten en laat hen een drank
van de gedroogde planten nemen, en bij verfcheidene in-
dividuën „bij welke de ziekte reeds verre gevorderd was,
was de uitkomst gelukkig (4).

BRETON wil daarentegen in longtering Zodine-dampen
heilzaam bevonden hebben (#4); Toer van het te fterk
gebruik der Zodine deze ziekte hebben zien ontftaan (£)
en GUNTHER wil hebben waargenomen „ dat de onvoor-
zigtige , zoowel in- als uitwendige aanwending van het
Jodium , den aanleg tot tering , vooral tot de knobbelige
longtering (phthifis tuberculofa) fterk ontwikkelt en den
lijder den dood te gemoet voert, Daar de Todine fterk
prikkelend op het vaatgeftel werkt, deszelfs gebruik fom-
wijlen zelfs febris hectica ten gevolge had, zoo fchijnt
deselve tot de zeer bedenkelijke , ligtelijk gevaarlijk wor-

den-

(f) Morr en erpik’s Tijdfchrift. Jaargang X. St. 4e bl. 336. A

Cg) Révue médicale, Juin 1825. GEIGER's Magazin 1825. Nov.
f. 201. y

Ch) Bulletin des Sciences Med. par M. DE FERMON, pub!iée par
FERRUSSAC. Paris 1828. FRoRIEP’s Notizen. Band XXIII, No. ge fe 143e

(&) Journal complem. du Dict. des Sc. Med. Paris 1825. Nov.
HoRN’s Archiv. 1824. Band II. f. 457462.

F 3

ci

dende, de verettering der-twbercula Pulmonum bevorde-
rende middelen te behooren, Alleen bij zeer torpide, on-
gevoelige , weinig prikkelbare , geheel koortsvrije voorwer-
pen „ bij. welke-geene uittering en volkomen. goede fpijs-
verteringstoeftand plaats heeft; zou dit middel met voor-
zigtigheid beproefd kunnen worden. Gimerrr (f) wil
de Zodine in fcrophuleufe longteering , zelfs bij begin-
nende febris hectica en drooge hoest, met veel nut heb-
ben gebezigd. -GAIRDNER (£) beveelt ook bij de pAhthi-
fis tubercùlofa de grootfte behoedzaamheid met dit mide
del aan. Hij twijfelt echter niet, of het zal in het eerfte
tijdperk dezer ziekte met veel nut gebezigd worden. Hij
zelf beproefde het bij zeer aanmerkelijke ontaardingen der
longen. In--enkele: gevallen werkte. het zeer voordeelig 3
in andere daarentegen fcheen. de Zodine blijkbaar de ziek-
te te vêrergeren. „Een jongman- van. eo jaren , die aan
hoest, pijn in de borst ;-met- bloed vermengde, etterach- —
tige ‘fluimlozing en gezwollen halsklieren leed, gaf hij
van ene oplosfing-van 3o grein Mydriodas potasfae in
eene once water dagelijks driemaal 1e druppels. Na twee
maanden was de zwelling aan den hals verdwenen, de
borstaandoening verminderd, na 15 dagen zelfs geheel
weggenomen , doch Jater leed hij aan eenen vernieuwden
aanval, die doodelijk fchijnt afgeloopen te zijn. In meer
dergelijke gevallen wil GAIRDNER de Zodine met uitfte-
kend

(5) GERsON und JuLrus Magazin. Band VI, f. 100. HARLEss
… Neue Jahrbücher, Band VI. St. 2. f. go,

Ck). Essay on the effects of’ Todine on the human constitution
etc. Lond, 1824. Samml. auserl. Abhe z. Gebr. für Pract. Aertze.
Band XXXI, f. 495

( 87 ) |

kend gevolg gegeven hebben; hij wil nogtans. niet bewe-
ren „ dat door de Zodine de opende: der twbercula.be-
werkftelligd is geworden. ke

Ook j. 1. -BARDSLEY: (/) heule de Todine bij. Lu=
bercula pulmonum en wendde dezelve in 15 gevallen van
beginnende tering aan. In 5 gevallen fcheen het mid-
den aanvankelijk. den. voortgang der ziekte te beletten „
doch deze beterfchap--was flechts- voorbijgaande “en de
Sertubercula hielden hun gewoon beloop. Hij-merkt aan ,
dat wij in „dergelijke gevallen van de werking van dit
middel. weinig. te verwachten hebben (m2). |

Tegen onderfcheidene wenerifche gebreken is ook het
Todiwm. vooral in verbinding met kwikmiddelen aangewend.
De voorheen opgegevene Ungt. proto-en-deuto-toduretum
hydrargyri , een weinig op plukfel gefineerd „ wordt door
MAGENDIE ter „genezing van. venouderde wencrdehe ZWE-
ren aangeprezen (%). | hete |
_ BENABEN liet bij aanmerkelijke ftricturen der ureira,
als gevolgen van flecht behandelde gonorrheag een drach=

me
D Hospital facts and observations. 1, Ce
(Can) HarLeEss Neue Jahrbücher der Med. und Chir. 1826. Band
XIL. St. 3. fe 161. Ook bij knobbels in de longen is het Zodium
gebezigd. Offchoon de werking van dit middel ter bevordering van
de abfortie der tubercula bijna niet in twijfel te trekken is, moet
men hetzelve echter met groote voorzigtigheid, met inachtneming
van den toeftand der fpijsverteringswerktuigen en van het zenuw-
_ftelfel, bezigen , dewijl hetzelve anders veel meer na- dan voordeel
zal aanbrengen, waarvan voorbeelden bij JAMES CLARCK The in-
fluence of climate in the prevention and cure of chronic diseases
etc. Lond, 1829. 8°, a edit, 1830, Die Einflufs der Klima’s auf
die Verhinderung und Heilung chronifcher Krankheiten. A. d. Engl.
Weimar 1839, 8°, HAsPER in HUFELAND's Biblioth. 1830. Augte fe 77.
‚(a) Voorfchriften enz. bl. 114.

F 4

4 ( 88 )

me Ziydriodas potasfae op 14 Oncen vet inwrijven, Er
vertoonde zich in het eerst uitflag, hij voegde nog een

weinig vet bij. de zalf , die tweemaal daags werd inge-

„wreven „ en de lijder genas. Tegen plotfelijk intredende
fnijding in de pisbuis werden bloedzuigers aangewend ,
en de inwrijvingen eenigen tijd nagelaten. Na 7o inwrij-
vingen vloeide de urine zonder moeite en de fonde drong
tot binnen de pisblaas. De penis werd beftendig met

hebben bij ont{teking der pisbuis de Zodine aanbevolen,
na vooraf plaatfelijke bloedontlastingen te hebben gebe=
zigd (p). — Schrijver dezes meent echter volkomen
grond te hebben te gelooven, dat dit middel eerst bij
de als gevolg eener chronifche ontfteking plaats grijpende
blennorrhea aanwendbaar blijft. 4

HENRY „ RICHON , GIMAL , DESRUELLES € EUSEBE DE -

SALLE hebben de Zodine-tinctuur van 3o—4o druppels
morgens en ’s avonds , in den druiper, nadat de ontfte-
kingstoevallen geweken waren en fommigen ook bij Lu=
bones vencrei als heilzaam geprezen. EUSEBE DE SALLE
verdeelde door het in- en uitwendig gebruik van het

Jodium onderfcheidene verhardingen van den linkerbal, welke
door velen reeds woor /arcocele gehouden werd. Ook

BRERA EN BIEHLER willen door het Zodium fyphilitifche aan-

doeningen , de laatfte vooral eene oude verharde bubo , die

door de krachtigfte uitwendige middelen niet tot verdeeling

wil-

(Co) Révue médicale 1824. Oct. FRoRIEP’s MNotizen. Band IX.
No. 13. f, 208,

(2) Archives générales de médicine1824. Mars. Rusr’s Kritisch
Repertorium, Band IL. Heft 3. f. 467.

flanel omwikkeld (o). Ook anderen, b. v. RICHON 3°“

C 89 )

wilde overgaan, door eene zalf uit Scrup. rv Hydriod,
sodae en Unc. 1m vet, hebben genezen (g).

NINABER houdt het Zodium voor nuttig in zweren,
die een carcinomateus aanzien hebben, doch wat hunnen
‚ aard aangaat, meer voor eene, door kwik gewijzigde
venerifche, dan wel voor eene carcinomateufe ulceratie -
te houden zijn. Hij befluit uit eigen ervaring , dat bij
Secundaire fyphilis, waar vroeger geene kwikmiddelen

-= waren aangewend , ook het Jodium niets voordeeligst heeft

uitgewerkt, doch dat daarentegen in die venerifche ziek.
ten , waarin vroeger meer of minder kwik is gebruikt
geworden , dit middel uitftekende dienften heeft bewezen.
Hij gelooft, dat het Zodium veel meer in pleudofyphilis
of in de zoogenaamde wes mercurialis van nut zal zijn,
dan wel tegen gewone venerifche ziekten (r js
Bierr „ die vele ondervinding omtrent het Zodium be-
zit 3 bedient zich in het hospitaal S%. Louis van eene
zalf, uit een deel Aydriodas Aydrarg. en 16 deelen vet
op linnen geftroken met veel voordeel bij /ecundaire fy-
philitifche - zweren, knobbels en uitwasfen van de op-
pervlakte des ligchaams. Dezelve veroorzaakt fpoedige
genezing, zonder leelijke likteekenen na te laten, en
werkt vooral gunstig ‚wanneer dezelve door het inwene
dig
Ca) Journal complement, etc. Tom, XIX. p. 193-—200. Archives
génér, 1824. Tom. IV. année 2, GRAEFE wad VON WALTHER’S
Journal, Band III, St. 2. f. 277, BRERA 1. c. en Bulletin de la
sociëté médicale d’émulation 1824. Nov.
Cr) Morr en eLpik’s Tijdfchrift, Jaargang NS ak 337 —
De hooge prijs van het Iodium, en vooral van de Hydriodas po-

tasfae, verdient bij de aanwending van dit nieuw middel, vooral bij
het uitwendig gebruik , in acht genomen te worden.

dn

C % )

dig gebruik. van het fublimaat onderfteund wordt.

__ Volgens pierr is de Hydriodas hydrargyri in hare
werking overeenftemmende met het fublimaat, zonder
zoo zeer verwoestend te werken op de, deelen , . waarme=
de het in aanraking komt. Bij venerifche zweren volgt
de genezing wel niet zoo fpoedig , doch zij gaat van de
randen naar het midden toe, vrij fhel voort; doch hier
pleegt dan eene kleinere of grootere oppervlakte langen
tijd de middelen te trotferen. “HeyFeLDER verklaart, dat
hij met een bijzonder voordeel de Hydriodas hydrargy=
ri, in een geval van erfelijke venusziekte (/yphilis con-
flitutionaire hereditaire) door BierTT zag aanwenden. —
In latere berigten prijst BiETT , vooral het volgende voor-
fchrift, tot uitwendig gebruik aan :

Deutgjodureti Hydrarg. gr. XV.

Axungiae unc. m. |

Esfentiae Bergamotti gr. XXI.
M. 5).

Dezelfde fchrijver heeft met de uitwendige aanwending
van het Jodium in het hospitaal St. Zowis onder-
fcheidene proeven in huidziekten genomen. Hij heeft in
de fchurft-inwrijvingen van Mydriodas Aydrargyri met
voordeel gebruikt. Het veroorzaakte eene hevige aan
pijn grenzende jeukte , welke nogtans afnam , naarmate
de genezing vooruit ging , die gemeenlijk binnen g dagen
volgde (#. Indien de pijn hevig wordt, raadt BietT’

| het

Cs) Allgem. Med. Annalen 1825. Juni, f. 825. HARLESS Rhein,
Westph. Jahrb. Band IX. St. 2.
(+) Ter aangeh. plaatfen.

C 9)
het gebruik der zalf eenige dagen uit te ftellen , en de-
zelve vervolgens weder op nieuw „ doch in, mindere hoe-
veelheid aan te wenden.

In nog vele andere huidziekten heeft Bier proeven
genomen met de uitwendige aanwending van het Zodure-
tum Sulphuris. …_Men vond hetzelve zeer nuttig in Pfo-
riafis diffufa, gyrata, guttata, inveterata (Dartre
Sfgameufe, lichenoïde et furfuracte. ALIBERT); Lepra
vulgaris. WILLAN. Herpes pustulofus (Acne indurata et
rofacea BIETT. Gutta rofed. ALIBERT) 3 PFavus (Por-
rigo favofus et lupina. BATEMAN) 3 Lichen agrius etc. (u)e
Daar gemeld middel onder de hevig werkende. behoort „
moet de Geneesheer bij de aanwending van hetzelve
hoogst voorzigtig zijn. Men gebruikt de zwavel-Zodure ,
in eenig vet, in verhouding van &s 4» & gedeelte.
Op de gezonde, huid aangewend verwekken deze Zodine
verbindingen hevige prikkeling , en het Deutoioduretum
veroorzaakt niet zelden diep indringende ontftekingen.
Men kon bij de aanwending der Zodine-zwavel zeer dui-
delijk waarnemen , dat diep, liggende verhardingen, zoo
wel in omvang als in hardheid verminderden , weeker en
breeder werden en verdwenen (y).

Ook anderen orn het lodium bij exanthemata wdn

| zi-

Cu) Zie Abrégé pratique des maladies de la peau par ALPHEE
CAZENAVE &t H‚ E‚ SCHEDEL €tC‚ Paris 1828. 8°, Practifche Dar-
flellung der Hautkrankheiten nach der geachtetften brt A ded 1
etc, Weimar 1829. 8°,

(y) Dat dit praeparaat het organisme hevig aantast , zie men ook
bij DIERBACH, das neueste aus der U, M. f. 771. La clinique
des hopitaux et de la ville. Paris 1827. Nov. FromieP’s Notizen.
Band XIX. Dec, f, 105, Band XXV. f. 249. |

C 2 )

nica beproefd en aangeraden. Door eene gelukkige uit-
komst aangefpoord , beproefde cimerrE hetzelve tegen
herpes , en het gelukte hem inderdaad, door inwendig
de Tinctura lodië , en uitwendig eene zalf van eene halve
tot eene heele drachme Zydriodas potasfae op. 2 oncen
varkensreuzel te: bezigen, onderfcheidene en zelfs verou-
derde gevallen van Aerpes, waarvan een reeds 18 jaren
geduurd had, deels te genezen , deels althans te vermin-
deren (w).
Daar het KorLEy voorkwam, dat het Jodium de asfi-
milatie veranderde , of liever eene groote opwekking in
het /ysthema lymphaticum te weeg bragt , geloofde hij
herzelve in chronifche huidziekten met nut te kunnen
aanwenden en het verfchafte hem in herpetifche uitflag-
ziekten buitengemeen veel voordeel,./ Herpeptifche uit-
flagziekten „ die zich te voren tegen het gebruik van
het kwik alleen , hardnekkig verzet hadden , genazen door
eene verbinding van het Zodium met de kwik. In alle
gevallen liet hij, gedurende het gebruik van het Zodium
wel voedzame, dierlijke fpijzen gebruiken, maar fchreef
toch eene geftrenge en naauwkeurig toegediende dieet
voor ; vooral bij zoodanigen, die aan herpes leden, als
welke met vermijding van wijn , brandewijn en zelfs van
bier aanhoudend hongerig moesten blijven, veel water
drinken en zich daarbij in eene matig warme lucht op-
hou-

Cw) GERSON und jurius Magazin. Band IL, £ 500. HARLEsS Rh.
Westph. Jahrbücher. Band VI. St. 2. f, go, Dr. JEFFREY te Livere
pool verzekert in the Lancet, dat hij de Zirnctura lodië in ver-
fchillende gevallen van Psoriasis, en in onderfcheidene foorten van
herpes met een bijna nimmer mislukkend gevolg heeft aangewend.
Hij begint met 2 druppels tweemaal daags en klimt tot 3o druppels
op. FRORIEP’s Notizen, Band XXXI[. No. rr.

C 93 )

houden; — Wanneer hij de giften van het middel ver-
meerderd had , beval hij inzonderheid onthouding in het
genot van fpijzen en dranken en matige beweging. Op
deze wijze zag hij bij meer dan eo lijders , van het ge-
bruik“-des Znodiums geene zoo zeer gevreesde werkingen ,
en zoo er al hinderlijke verfchijnfelen voorkwamen , dan
konden die fchielijk uit den weg geruimd worden (4).

NINABER daarentegen heeft het Zodium bij 8 lijders
aan Zinea capitis langen tijd gegeven, dan hij heeft er
weinig nut van- gezien. Hij meent, dat de aanwending
van dit middel dan alleen te pas komt, wanneer de Zinea
capitts uit fcrophuleufe oorzaken ont{taan is. Bij Aerpes
daarentegen heeft hij het een paar malen met nut gebe-
zigd (9). f
‚_Nattig vonden ook onderfcheidene geneesheeren de Zo-
dine bereidingen ter genezing van aandoeningen der ge-
wrichten. MAGENDIE genas daarmede eenige gevallen van
tumor albus, En DELISSER genas eene ferophuleufe zwel-
ling van het kniegewricht door vier weken lang tweemaal
daags een uur lang voortgezette inwrijvringen van een
fmeerfel uit 15 en na 9 dagen uit e drachmen Zodium in
wijngeest opgelost. Ter verhoeding van wederinttorting
liet hij nog eenigen tijd een pleister uit een half once
Todium op eene once gewone kleetpleister om de knie
dragen. |

Behalve eene, bij drukking op het ftrottenhoofd vermeer-

$ de-

(+) HorN’s Archiy. t. a. pl,

Cy) Morr en eLpig’s Tijdfchrift. Jaarg. X. St. 4. bl. 368. Ook .
BAUP €en LOCHER BALBER hebben het met vrucht in chronifche ex-
anthemata gebezigd. _ .

CM) |
derende pijn in den flokdarm en eene lastige droogheid
der tong, bragten deze inwrijvingen geene onaangename
werkingen te weeg (2).

_BENABEN deelt onderfcheidene gelukkige waarnemingen
met het Jodium mede ; vooral ook verdeelde hij door inwrij=
vingen eener Jodium=zalf een chronisch geworden gezwel
van het gewricht der hand , als gevolg eener verftuiking, —
hetwelk veel overeenkomst met een Zwmor albus had ,
en voor vele andere krachtige middelen niet had willen
wijken (a). |

Bayre verhaalt 25 door hem en anderen waargenomene
gevallen van genezing of verbetering wan Zwmor- albus
door. het in- en uitwendig gebruik der Zodinestinctuur
(met in het oog houding echter van vervulling van an-
dere aanwijzingen). — Al deze voorwerpen hadden. een
lymphatiek geftel en leden aan fcrophuleufe toevallen,
Van 25 haddeu ro de zitplaats in decknie , 6 in de voet
3 in de heup, 2 in den elleboog en 4 in een of meer
gewrichten. Zij kregen allen. dagelijks 25—z1oo druppels
lodine-tinctuur , en in zo gevallen werd of de tinctuur
of de zalf met Mydriodas potasfae ingewreven. Van de
o5 lijders werden 15 volkomen genezen; 6 aanmerkelijk
verbeterd en 4 bleven. ongenezen (4). Hij voegt er echter
bij, dat de zieken, die genezen zijn geworden „ geene

zeer groote gezwellen hadden , en deze nog geene zeer
groo-

Cz) The Edinburgh Medical and Surgical Journal Jan. 1824.
GRAEFE Und VON WALTHER’s Journal, Band VI. Heft 3. f. 546.

(a) FrorieP'’s Notizen. Band IX, No. 13. f, 208,

(4) Archives générales de médicine 1828. Revue médicale 1828,
Tom 1. p. 237248. 253-263. BUCHNER’s Repertorium f. de
Pharmacie, Band XXXV. Heft 1. f. 88.

e

CM)

groote openingen. vertoonden, noch aan eene atrophie
van het aangedane deel, noch aan eene algemeene uit-
tering van het ligehaam leden, en dat eene voor ieder
geval bepaalde aanwijzing tot. het gebruik van dit heroï-
fche middel tot dus verre nog niet kan gegeven worden.

Dr. weime genas bij eenen zevenjarigen knaap , een
na de mazelen aan de linkerknie ontftane fungus articu-
lorum door het in= en uitwendig gebruik van het Zodi-
um. De genezing duurde 13 weken (c). Maunorr heel- -
de door het Zodium een met tumor: albus der knie over-
eenkomend gezwel, tegen hetwelk men reeds de ampu=
tatie befloten had (d). Ook DESSAIGNE (€), REYNAUD
LA CROSE €En 'M. C. ZINK verdeelden door de aanwending
eener zalf uit Mydriodas potasfae, twmores albi der knie
en voet. „Men moest echter met dit middel lang aanhou-
den. Ook bezigden zij eene zalf uit £ dr. blaauwzuur
Jodium en Z once vet (f).. WertTzer zag ziekten der
gewrichten en beenderen, zelfs fomwijlen beenbederf ,
onder het gebruik van het Zodiwm genezen (g). MaAn-
SON “bezigde dit middel met voordeel bij St. Vitus-dans,
traanfistel , doof heid , gezwellen der buis van eusTACHIUS
en vooral ook in drie gevallen van het wit kniegezwel ,
alsmede in vrijwillig hinken en in ruggegraats-verdraaijin-
de | | | gen.
Cc) Rust's Magazin. Band XX. Heft 1. f. 187. « Med. Chir,
Zeitung 1829. III. f. 296.

Cd) Sammlung auferl. Abhandl. z. Gebr. f. Pr. Aertze. Band
XXXL. St, 3e f, 534

Ce) Révue médicale 1829. Febr.

(fd Journal compl. du Dict, des Sc. Med. 1824. Cahier zo et 75.

(2) Abhandlungen und Beobachtungen der Arztlichen Gefell-
Schaft zu Munfler, 1 Band, Münfter 1829. 89,

he)

( 96°)

gen (4). Barpsrey beproefde ook de Zodine in onder:
fcheidene gevallen van St. Vitus dans, zag echter flechts
in twee gevallen daarvan eene gunftige werking. Hij
merkte op, dat bij fommige meisjes; die de Zodine ge-
bruikten, de ftonden laat te voorfchijn kwamen , en vraagt
daarbij, of de Zodine dit zou- hebben veroorzaakt? Dat
de vrouwenborften onder het gebruik der Zodine foms
kleiner worden, heeft ook hij waargenomen (#). NINA-
BER Ondervond bij twmor albus, in een geval van het
middel veel „ doch in een ander geval geene werking,
zoodat hij gelooft, dat het niet zoo algemeen in deze
ziekte als nuttig moet worden aangeprezen, en deszelfs
aanwending dan te pas komt, wanneer dit gebrek uit
fcrophuleufe oorzaken ontftaan is (4).

Manson wil ook de Zodine met voordeel bij verlam.
mingen hebben aangewend, Zijne ziekte-gefchiedenisfen
zijn echter zeer onnaauwkeurig opgegeven. Bij een’ lijder
van 19 jaren had eene paralyfis paraplegica reeds 12
jaar geduurd, doch werd door purgeermiddelen , menig-
vuldige huidprikkels , fpiritueufe inwrijvingen en 7inct.
iodinae. gr. K=XXX (Zodinae. dr. 1. Spir. vin. rect. unc.

hi

II
(4) Eene meer naauwkeurige vermelding dezer met Iodine geluk-
kig behandelde gevallen van traanfistel, doofheid, dysphagie , wit-
te gezwellen, heupziekte, en krommingen der ruggegraat is over-
tollig. In de meeste gevallen duurde de genezing zoo lang en werd
deze tevens door zoo vele andere middelen onderfteund, dat het
onzeker is, of men dezelve of aan de Iodine of aan den tijd of aan
andere middelen moet toefchrijven. Medical researches of the ef-
fects of Iodine etc, Lond. 1825.
(Cé) Hospital facts and observations. 1. c.
Cf) Morr en ELpik’s Prakt. Tijdfchrift. Jaarg. X. St. 4e bl, 336.

Cn)

ix #.) driemaal daags , volgens de verzekering des fchrije
vers, binnen 3 maanden volkomen genezen, In een an-
der foortgelijk geval werden, behalve de genoemde mid-
delen , nog dampbaden aangewend. — Tien gevallen van
paralyfis hemiplegica werden, doch zeer langzaam , in
verbinding met drastifche afdrijvende middelen genezen, waar-
bij het echter in ieder geval zeer onzeker is of de Zodine groot
aandeel aan de genezing gehad heeft. Ook in de gevallen
van verlamming van enkele deelen was des fchrijvers be-
handeling zeer gelukkig, doch het aandeel dat de Zodine
daarbij doorgaans had , niet naauwkeurig te bepalen,

Dr. peLFiz en eenige anderen meenen dat eene zalf
uit Mydriodas potasfae met voordeel in de waterzucht
bij jonge lieden gebezigd zou kunnen worden (£). Prof.
SCHROEDER VAN DER KOLK (/) maakt op de díuretifche
werking der Zodine-tinctuur opmerkzaam „ die- hij fomwij-
Jen in de buikwaterzucht beproefde. Hij beveelt echter
bij deszelfs aanwending de grootfte voorzigtigheid aan ,
en zag in een geval, in hetwelk de lijder de voorge=
fchrevene gift onbedachtzaam overfchreden had, fpoedig
eene volledige blindheid en een aanhoudend onwillekeurig
lagchen ontftaans verfchijnfelen die eerst langzaam vere
dwenen. Hij vond , dat in gevallen van waterzucht ,
wanneer de pisloozing door geenerlei middel wilde vere
meerderen en de oorzaak hiervan’ noch in eenen plethoe

Tie
É (Ck) Quelgues considerations sur les proprietés médicales de la

pomade avec hydriodate de potasfe in MAGENDiIE Journal de AN
siologie explriment. Paris 1825. Oct. p. 293:

(1) Observationes anatomico-pathologieì et practici argumenti.
Fasc, I. Amft, 1826. p. 200.

G

E00)

rifchen toeftand, noch in ophooping van drekftoffen of
kramp gelegen ware, de Zodine de genezing te weeg
bragt , waarvan hij twee gevallen. verhaalt.

GAIRDNER (2) genas door de Zodine eene waterzucht
der eijerftokken en HOFMANN (%)» door ’s morgens en
's avonds een theelepel vol van een mengfel uit dr. £ ge-
wone Zode-tinctuur en E£ once pepermuntwater te geven ,
eene: algemeene. waterzucht, waartegen reeds de meest
krachtige middelen te vergeefs gebezigd waren „ binnen
drie weken, terwijl er eene fterke diuresis plaats had.
Ook BaRDSLEY vond de Zodine zeer werkzaam in die ge-
vallen van buikwaterzucht , die door opzwelling der le-
ver veroorzaakt worden. Hij deelt vijf. gevallen van dien
aard mede, welke alle het nut van dit middel fchijnen te
bewijzen. ABERCROMBIE fpreekt ook (in zijn uitmun-
tend werk: over de ziekten der-maag ‚ enz.) over de
werkzaamheid van inwrijvingen van de Zodine in chronifche
leverziekten en verhaalt daarvan belangrijke gevallen. Hij
gebruikte het echter in de door hem vermelde gevallen
niet alleen uit-, maar ook inwendig. «Wanneer de buik-
waterzucht van fleatomateuse gezwellen ín den buik ont-
ftaat, wil hij vooral dit middel hebben beproefd (o).

Insgelijks wordt de Zodine door w. BRADFIELD aange-
prezen in die gevallen van waterzucht, die hunnen oor-
fprong uit geftoorden bloedsomloop ontleenen , vooral in

| de

Cm) Esfay on the effects of lodine etc. Lond, 1824. Samml.
auferl, Abh. etc, Band XXXI. fs 539.

(a) Rusr's Magazin. Band XXII. f. 296.

Co) J. L. BARDSLEY, Zospital facts and observations etc. l. c.
Froriep’s Notizen 1829. fe 80, 1830, f. 138: G. A. RICHTER
Die specielle Therapie, Band XL. £,-730 ffgd.

C 99 )

de, buikwaterzucht door leververftopping of fleatomateufe
gezwellen in den onderbuik ontftaande, Hij gebruikte
veelal inwendig de Hydriodas potaslae dr. Zin ééne once
vocht, en uitwendig 2 fcrupels van hetzelve met ééne
once vet. Ook bezigde hij in de waterzucht, na ondere
fcheidene malen het water „zonder dat zulks. op de genes
zing eenigen gunftigen- invloed had, afgetapt en de bec-
nen « gefcarificeerd te hebben , 3 maal daags 8 druppels
Todinestinctuur ‘in seen: glas koud water „ liet gelijktijdig
een fmeerfel uit. unc. B Tinct. lodinae- met unc. m1
Linim. fapon. comp.-a of 3 maal daags: in de huid int
wrijven „ waarop na 2e maanden bijna- volledige. genezing
gevolgd was (p).
…… Ook wil men het Jodium tegen, het mannelijk onvermo-
gen ‘hebben gebezigd; COINDET zegt, dat het , zonder de
_ _pisloozing moetjelijker te maken, de geflachtsdrift op
eene in het oog vallende wijze: vermeerdert. » Volgens
_ ELARUS ‘echter is het gebruik. van het Jodium in. ge-
noemd gebrek gevaarlijk: en Gorris wil daar van: zelfs
eene. verlamming van de onderfte ledematen hebben waar-
genomen. |

SEILER nam waar, dat kinderen, gedurende het gee
„bruik van het Zodium wormen ontlasteden; dan , men
zou kunnen vragen of deze wormen door het gebruik
van dit middel zijn afgedreven.. Het ís echter mogelijk ,
‚ dat het Zodium wormen-afdrijvende krachten bezit, want
het prikkelt het fpijskanaal , heeft eenen bijzonderen reuk „
en is, volgens srauB,vook in de Fwcus helmintochors

tus aanwezig, die wormen-afdrijvende krachten bezit.

GE In
| Cp) The Lancet, a weekly Journal ‘of British and foreign
… medical literature, Lond, 1838. No. 303, p. 368.

G 2

( 100 )

In polypus narium is, voor zoo verre mij bekend is,
WACHTER de eenige, die het Zodium met goed gevolg
heeft aangewend, zoo als blijkt uit de door sTARCK
medegedeelde waarneming (4).

VALENTIN prijst het Jodium in de jicht aan ; GODIER
vond hetzelve onwerkzaam en GENDRIN heeft zeer be-
langrijke waarnemingen, over de heilzame werkingen der
Todine in de jicht gemaakt, vooral in de chronifche,
waar hij dit middel uitwendig ter verdeeling der artAri-
tifche gezwellen en inwendig in verbinding met oplos=
fende en ligt tonifche middelen aanwendt. - Ook wil hij
het bij contracturae arthriticae , ter verhoeding van den
jichtaanval en zelfs in de acute jicht, verbonden met
weekmakende middelen , met veel nut hebben gebezigd (7).

Wie zou kunnen denken , dat de prikkelende Iodine in
ontftekingachtige ziekten zou kunnen worden aangewend,
en echter verzekert GERHARD in Elberfeld , dat hij twee-
malen de, beginnende baarmoeder-ontfteking der kraam-
vrouwen daarmede bekort of verhoed heeft (2).

_Begrijpelijker is het, dat Dr. NEUMANN in Neufladtel
daarmede als uitwendig middel, de ontfteking der paro-
tis geneest, terwijl dit middel eene ligte pustuleufe Erup-
tie op de huid veroorzaakt , en op deze wijze afleidende
werkt. Evenwel kan misfchien ook de fpecifieke wer-
king van dit middel op de klieren mede ín aanmerking
komen. Zullen bij het gebruik der inwrijvingen van

Todine-tinctuur de oorkliergezwellen en de ontfteking ver-
deeld

(4) Spec. med. Înaug. de Todio. p. 58.

Cr) Revue médicale frangaise et Etrangère 1828. Tom t Avril,
Tom IV. p. 460 La globe. Paris 1828. Mars, GRAEFE wud VON
WALTHER’s Journal für Chir. und Augenheilk. 1828, Band Xl, St. 4.

( 101 )

deeld worden, dan moet evenwel de inwendige behande-
ling en de leefregel met de natuur der algemeene en plaat-
felijke. ziekte’ overeenftemmen. Vooral moet men voor
eene verplaatfing der ziekteftof naar de longen op zijne
hoede zijn , dewijl, zoo als bekend is, het aanhoudend
gebruik van het Zodium eene phlegmoneufe opzwelling
van dit klierachtig orgaan ten gevolge ‘heeft en daar-
door eene metastafis des te gemakkelijker mogelijk
wordt (5).

Dit waren de ziekten en gebreken, in welke de kelpftof
zoo wel in- als uitwendig als. geneesmiddel is aangewend
geworden. Men zal mij misfchien al te groote uitvóes

righeid werwijten3 dan bij nieuwe geneesmiddelen, die

zeer werkzaam bevonden worden, is het noodig, de be=
oordeeling van dezelve en de daaromtrent gemaakte erva»
ringen door eene volledige en getrouwe daarftelling van
het waargenomene gemakkelijker te maken. Dergelijke
onderwerpen zijn gemeenlijk in een ontelbare menigte
tijdfchriften verftrooid en fteeds gedeeltelik behandeld:
dezelve tot een geheel te vereenigen is derhalve, mijns
erachtens „ verre van als overtollig te befchouwen.

Cs) BucHNeR’s Repertorium, Band XXXI. Heft 1. 12e

G 3 DER-

DERDE HOOFDDEEL.

WELKE ZIJN, VOLGENS REDE EN ONDERVINDING , ZOO
VAN DEN SCHRIJVER ZELVEN ALS VAN ANDEREN, DE
GENEESKRACHTEN VAN HET IODIUM, EN WELKE
ZIJN DE IN- EN UITWENDIGE ZIEKTEN , WAARIN

DIT MIDDEL TE PA$ KOMT ?

AV as) men «ziet; dat een en hetzelfde middel in
een ‘en: „dezelfde ziekte door. fommigen- bijna onbepaald
aangeprezen „door: anderen als-een {cherp „ de fpijsver=
teringswerktuigen’ hevig aantastend geneesmiddel verwors=
pen wordt; wanneer. men de mehigvuldige. omftandighe-
den in aanmerking neemt , die op de werking van eenig
geneesmiddel invloed kunnen hebben; en overweegt,
dat de ligchaams- en zielstoeftand , eigenfchappen „ voor-
malige en tegenwoordige ziekten en derzelver behande-
lingswijzen , gewoonten , individualiteit of idiofyncrafie ,
diëet , leefwijze , verfchillende gift. en bereidingswijze
van het middel en velerlei andere dingen , op den toc-
ftand. van den lijder en de beoordeeling van het middel
werken , dan voorzeker zal men het niet gemakkelijk wa-
nen, de krachten van eenig nieuw geneesmiddel te bepa-
len. Genoemde omftandigheden maken het onmogelijk,

dat

( 103 j

dat eenig middel altijd en overal dezelfde uitwerking heb-
be. Er kan onimiddellijk of kort na het gebruik van het
middel eene verandering in den toeftand plaats hebben,
zonder dat het middel er de oorzaak van is. Dit kan
eene toevallige omftandigheid zijn , eene critifche bewe-
ging der natuur , eene nalating of verheffing der grape
die het beloop derzelve medebrengt , enz.

Om de geneeskrachten van eenig geneesmiddel en de
ziekten en gebreken waarin het te pas komt , uit te vor-
fchen en naauwkeurig te kunnen bepalen, moet men,
ten einde de werkingen van verfchillende oorzaken niet te
verwarren en dus hier aan het gegeven middel niet toe
te fchrijven , hetgeen de ziekte of bijoorzaken te weeg
brengen „ met de grootfte opmerkzaamheid alle daarbij in
aanmerking komende omftandigheden overwegen en voor-
al naauwkeurig acht geven op de veranderingen „ die het
vroeger of later na het innemen , zoowel op het zieke-
lijke organisme , als ook op het menfchelijk ligchaam in
den gezonden toeftand te weeg brengt. Men mag daar-
bij vooral niet vergeten „ dat er geene hindernisfen voor
handen mogen zijn, die de werkzaamheid van het middel
belemmeren. Hoemeer Artfen overigens onder dezelfde
omftandigheden van zeker middel dezelfde werkingen zien
en prijzen „ des te meer wint de waarheid der waarne-
ming.

„Ten einde de geneeskrachten van het fekiun nader ‘te lee-
rem kennen en juister te kunnen bepalen en te beoordeelen „
willen wij vooraf doen zien , welke de werkingen van het
Todium op het menfchelijk ligchaam in den gezonden toeftand
zijn, en de verfchijnfelen , welke de fchrijver en anderen ge=
durende en na het gebruik van hetzelve in onderfcheidene

zie-

(104)

ziekelijke toeftanden hebben waargenomen ‚ ten einde
vervolgens te kunnen opgeven, welke de aan- en tegen
aanwijzingen van dit middel zijn , en in welke ziekten en

gebreken hetzelve te pas komt. ha
Jorre (#) meent omtrent de werkingen van het
lodium op het menfchelijk ligchaam in den gezonden toe-
ftand het volgende te mogen opmaken: de Todine werkt
in de eerfte plaats prikkelend op het darmkanaal „ van den
mond tot den aars, doch prikkelt , naar het fchijnt de
wanden der darmen daardoor, dat zij derzelver (tem-
ming, als een zeer goedaardig , zeer geconcentreerd
fpeekfel en alvleeschfap , verandert (w). Van daar, dat
hetzelve bij gezonde perfonen eenen ziltigen {maak „ ver-
meerderde affcheiding des fpeekfels , vermeerderden dorst ,
verhoogden. eetlust, voelbaar verfterkte wormswijze be-
weging der darmen , winderigheid, ligte fnijding , enz.
te weeg brengt, Het prikkelt nogtans ook, krachtens
de-

(2) J. Ce G. JOERG Materialien zu einer kunstigen Arzneimit-
‚ tellehre u. £. w. Leipz. 1825. Band TI, f. 460. 473. ffgd. FRORIEP’s
Notizen 1825. Band IX, No, 10.

(u) De bepaling van de Todine als prikkelend op het darmkanaal
werkende , dringt geenzins in deszelfs wezen door, en de vergelij
king, dat zij deze werking uitoefent even zoo als de darmen door
een goedaardig, zeer geconcentreerd fpeekfel en pancreatisch fap
veranderd worden, fchijnt ongepast. De voorzigtigheid, tot welke
goere (1. c.) vermaant, kan niet genoeg aanbevolen worden ; doch
fchijnt zijne bekommering, dat dit middel aanmerkelijke woekerin=
gen der materie te weeg kan brengen, ongegrond te zijn. De
fnelle vermagering van het geheele ligchaam na deszelfs te over-
vloedig gebruik (GAIRDNER) en het verdwijnen der borsten toonen,
hoe verwijderd hetzelve daarvan is, om de vegetatie te begun=
ftigen.

A C 105 )

deze werking, de herfenen; veroorzaakt dofheid en
ftompe pijn in het hoofd. Het werkt vooral prikkelend
op het klierftelfel „ de klieren der mondholte , maag , le-
ver , op de alvleeschklier ; en vermeerdert in deze de affchei«
ding van vochten. Desgelijks vermeerdert zij den toe-
vloed des bloeds naar de luchtpijp en de longen en
verplaatst dezen in eenen ontftekingachtigen of wezenlijk
ontftokenen toeftand ; ja, zelfs fchijnt zich deze werking
tot het flijmvlies der rieusgaten uit te ftrekken „ van waar
door verdere werking (/ecundair) vermeerderde flijmaf-
fcheiding in de luchtpijps takken en den neus het gevolg
is. Bij een hoogen graad of langeren duur van derzelver
werking verhoogt zij, op gelijke wijze , de werkzaam-
heid der pis- en teeldeelen. De gewone giften der Iodi-
netinctuur zijn, volgens joERG,; 4; 6, 8 druppels alle
24 of 48 uren, met een weinig water vermengd.
Orria heeft het Zodium bij zichzelven , bij honden
en bij konijnen aangewend „ en befluit uit zijne proefne-
mingen, dat het Jodium tot. de bijtende vergiften be-
hoort „ en dat het, in kleine giften genomen „ prikkelend
en braakverwekkend werkt. — Bij dieren nam hij echter
fleeds te groote giften , om daaruit goede gevolgen te
kunnen afleiden. Hij zelf heeft zonder nadeel pro dosë
gr. II—Iv genomen; nadat hij echter 6 greinen gebezigd
had „ befpeurde hij hitte en toefnoering van den slokdarm ,
walging „ “braakachtigheid , fpeekfelvloed , buikpijn ; wel=
ke. verfchijnfelen echter na een verzachtend klisteer ge-
heel verdwenen (y).
HoFFMANN , FICINUS €n SEILER hebben ook de wer-
AA king
(y) ToxicoLoacrt weberfetzt von HERMBSTÄDT, II Theil, £, 288-204e

G 5

C 106 )

king van het Zodium op het gezond menfchelijk ligchaam na-
gefpoord , en befluiten „ dat hetzelve als een prikkelend mid
del te befchouwen is, en fomwijlen congestiën naar fommi-
ge organen te weeg brengt, vooral naar de longen en ge-
“flachtsdeelen. … Hetzelve werkt vooral op de va/a abf/or-
bentia , waardoor, de werkzaamheid der Jaatfte wordt
opgewekt en de verftoppingen der klieren worden weg-
genomen. Zeer blijkbaar waren, echter de werkingen van
het Zodium op de fchild- en borstklieren , in welke het=
zelve de zifws formativus vermindert en dus den om-
vang der klieren doet afnemen. Zij namen tevens waar,
‘dat de hond zonder nadeel eene gift van x en’xx gr.
kan nemen. In grootere giften veroorzaakte het Jodium
vergiftige verfchijnfelen en emeente van maag en inge-
wanden (w),

Ik zelf heb het eerst tot e gr, genomen, het. veroor.
zaakte eenige warmte in de maag en eenige verfnelling van
den pols 4 greinen verwekten maagpijn „ misfelijkheid „
angst ‚ droogen hoest en koortsachtige aandoening , welke
twee uren daarna bijna geheel verdwenen waren; ver-
fchijnfelen „ die bijna geheel overeenftemmen met die ,
welke bij deszelfs aanwending in den ziekelijken toeftand
overeenkomen , hetgeen uit de omftandigheid kan ver-
klaard* worden „ dat hetzelve “meest ‘bij lijders gebruikt
wordt, die in andere opzigten als gezonde menfchen te
befchouwen zijn.

MAGENDIE bragt eenige dieren een drachme Zönct,
lodië in de aderen, doch zonder eene zigtbare werking. _
Ook

(Cw) Zeitfchrift für Natur- und Heilkunde yon CARUS U. f, Wa
Band II, Heft 2. f, 230, 263-282,

C 107 )

Ook liet hij onderfcheidene «honden odium innemen,
zij braakten en leverden verder geene verfchijnfelen op.
Door het onfchadelijke wan deze. zelfftandigheid daartoe
aangefpoord , nam hij zelf een” koffijlepel Zönct. lodinae ,
waarop hij niets dan eenen onaangenamen fmaak befpeurde,
die vele uren aanhield , allengskens echter verloren ging.
Ook. zag hij een vierjarig kind, dat men bij vergisfing een?
koffijlepel vol bij verLeTieR bereide Todine-tinctuur had
laten nemen; de lippen en de tong waren geel gekleurd , voor
het overige volgden daarop geene nadeelige gevolgen (x).
Deze waarnemingen doen ons echter, als ftrijdende met
het door mij en anderen waargenomene , vermoeden „ dat
MAGENDIE zijne proeven met een flecht bereid middel

bewerkftelligd heeft.

De verfchijnfelen, die. de werking van dit vermogend
middel op de dierlijke huishouding te kennen geven , en
vooral bij menfchen, die zonder den bijftand des geneese
heers of in te groote hoeveelheid dit middel hebben in-
genomen zijn de volgende: |

De meest in het oog loopende werkitig van het u
is veelal op de fpijsverteringswerktuigen , en het brengt
daardoor. vermeerderden eetlust te weeg , welke eetlust
echter ziekelijk fchijnt te zijn, want er hebben veelal te-

vens

„Cx) Voorfchriften, enz. bl, tor, zoe. Een lijder van MANSON
nam uit verzinning eene geheele once van de tinctuur op eens, die
dadelijk door braking werd uitgeworpen, zonder verdere bezwaren
achter te laten. Eene andere vrouw, die 25 drachme F'inctura Todi-
nae genomen had, en daarvan hevige maagpijn en braking onder-
vond , werd door veel waterdrinken gered, Journal de chemie mé-
dieâtes de pharmacte et de toxicologie, Paris 1828, Partie cin-
quième,

C 108 )

vens vermagering en verlies van krachten plaats ; wijders
fchijnt deze eetlust niet vermeerderd te worden door de
werking van het fpijsverteringsttelfe), maar wel door de
eigendommelijke prikkeling van het Zodium cp de zenu-
wen van de maag. Voorts befpeurt men misfelijkheid ,
beflagen tong, maag- en buikpijnen , doorloop „ fomwij=
len hardnekkige verftopping, hardnekkige braking , die
zelfs, wanneer men met het gebruik van het Jodium
ophoudt, nog voortduurt en vooral na den eten zeer ligt
plaats vindt. — In het oog vallende is vooral de mager.
heid , welke dit middel veroorzaakt, en een ongeloofelijk

hoogen graad kan bereiken, |
Wanneer men deze werkingen van het Jodium op de
eerfte wegen befpeurt, of bijaldien zich flechts eenige
van deze toevallen vertoonen , moet het gebruik van het-
zelve dadelijk opgefchort worden, om hetzelve nader-
hand, naar gelang der omftandigheden , al of niet te her-
vatten 3 op dezelfde wijze, als men zulks bij het gebruik
van kwikmiddelen gewoon is te doen. Bij fommige voor-
werpen befpeurt men reeds na geringe giften grooten af-
keer tegen dit middel. In deze gevallen is het beter het
middel niet verder te reiken, dewijl men alsdan zeer
fpoedig verontrustende verfchijnfelen te wachten heeft, —
Wordt het middel alsdan echter langer voortgebruikt ,
dan tast hetzelve ligtelijk het zenuwftelfel aan, en er
ontftaan groote angst, duizeligheid, groote neêrflagtig=
heid-, vermoeidheid, zwaarte door de leden „ hoofdpijn ,
verflagenheid , matheid , moedeloosheid , onrust en andere
met hypochondrie overeenkomende zenuwachtige verfchijn-
felen. Verder krampen , moeijelijke ademhaling, verfnel-
de pols , hartklopping , drooge menigvuldige hoest, pijn=
. | lij=

C_ 109 )

lijke aandoening op de borst, flapeloosheid , krachteloos=
heid, verval van krachten , vermindering en zwakte van
het gezigt , hardhoorigheid , droomen „ tranen der oogen,
bedrieging van het gevoel, fomwijlen verhoogde gevoelig=
heid en ontftekingachtige congestiën, geprikkelde toe--
ftand van het vaatgeftel , vooral van de aderen , verfnel-
de pols, verwelking en vermindering van den omvang
der borften , waterzuchtige zwellingen „ vooral der bee-
nen , onmagt, trilling , beving, enz. Bijzondere opmer-
king zou vooral verdienen eene zwaarte en fiddering der
ledematen , vooral in de handen beginnende , vervolgens
tot de fpieren van den rug en der onderfte ledematen zich
uitftrekkende , als wanneer het gaan moeijelijk , waggelende
en onzeker , en de pols op het gevoel fnel , klein en
draadvormig is. | |

Deze fiddering vertoont PON öimwijlen reeds fpoedig
na het gebruik van het Zodium. Zoodra men deze ligte
„of beginnende fiddering gewaar wordt, moet men den
lijder zoo naauwkeurig mogelijk waarnemen, en , wanneer
de toevallen fchijnen tè vermeerderen, op ftaanden voet
‘het middel laten ftaan. Laat men bij de genoemde nog
andere verfchijnfelen komen , dan zullen deze ook nog na
het weglaten van het Zodium niet verdwijnen , zelfs we-
ken en maanden lang onafgebroken voortduren en flechts
zeer langzaam weder afnemen,
‚ Daar deze eerfte’ graad van werking op het zenuwge-
ftel ligt de opmerkzaamheid van den Arts ontfnapt, zoo
moet men deswege den lijder dikwijls aanfporen iets naar
het hoofd te brengen , waardoor men de geringfte graad
van fiddering en onftandvastigheid in de beweging der

handen zal ontdekken. Daarenboven moet men men voor-
4
| al

‚ getast (9).

C MO fl
al opmerkzaam-zijn op eene ligte beving der vingeren en
oogleden , en fomwijlen plaats grijpende peeshuppeling
aan handen en voeten. Overigens zouden door deze ze-

nuwtoevallen, die dikwijls met een’ zekeren graad van .
melancholie verbonden zijn, vooral vrouwen worden aan-

De bovengenoemde verfchijnfelen toonen den volledigen
invloed van het Zodium op het geftel aan , wanneer het
ook nu nog verder wordt voortgebruikt , brengt het-ein-
delijk den dood te weeg (2).

„ Volgens mijne ervaring ‘is bij een voorzigtig gebruik
van het Zodium deszelfs werking bijna onmerkbaar. ’ Bij
| on-

(9) Gorris Med. chir. Zeitung 1821. No. 43. Band II, f, 272.
CARMINATI in GERSON und JuLius Magazin. Band IV. f. 108.
Norpnor ‘in Allgem. med. Annalen 1821. fe 282, 1165. PERROT
Feuille du canton de Vaud, Lauf. 1821. No. 97. Esfays on the
effects of Iodine on the human conflitution by WILLIAn*GAIRDNER.
Lond, 1824. Samml. auferl, Abhandl, Band XXXI. Heft 3. f. 492.
NEUMANN in HUFELAND’s Journal 1821. Oct. f. 69, MUuHRBECckK,
Ibid 1822, April, f. 63, Ruporpn Med. chir. Zeitung 1825. Band
IL. f. 350. ZINK Observation pratique sur Vusage abusif de la
teinture d'Iodea Vintérieur. Journal compleme du Dict. des Sc.
Med. Tom. XVIIL. f, 126133. NINABER in MOLL en ELDIK’s Prak-
tisch Tidfchrift, Jaargang X, Stuk 4, bl. 339,

Cz) Scuuipr in HUFELAND’s Journal 1824. Febr. f, 124, Juni. f,
113. Rust's Magazin, Band XVI. Heft 1. f, rit. Med, chir. Zei-
tung 1829. Ille f, 463. Journal complèment du Dict. des Sciences
Medicales 1824. Avril, In twee gevallen werd blijkbaar het on-
voorzigtig gebruik van het Zodium doodelijk; in twee andere ge-
vallen veroorzaakte het verontrustende verfchijnfelen, En in een
nog ander geval, waar het Jodium zonder toezigt eens Geneesheers
gebruikt was, bragt het eenen langzamen dood, onder verfchijnfelen
van eenen algemeenen ontftekingachtigen toeftand, te weeg.

bn ann

onderfcheidene lijders. heb ik , gedurende het in- en uit-
wendig. gebruik van hetzelve, nu en dan vermeerderden
eetlust „ vermeerderde ligchaamswarmte „ verfnelden pols „
en ‚bij fterke giften van 25, 30 druppels pro doff misfe-
lijkheid „ hoofdpijn, maag- en buikpijn , braking en een
gevoel van zwakte waargenomen, Het werkte noch op
den ftoelgang ‚ noch op de pislozing ‚noch op het zweet.
De toevallen , die bij eene onvoorzigtige aanwending ple-
gen te ontftaan „, en vooral het zenuwgeftel aantasten ,
heb. ik niet kunnen befpeuren. Alle die toevallen, wel-
ke op eene al te groote gift.of een te lang voortgezet ge=
bruik ontftaan, kunnen , mijns. erachtens , gevoegelijk in
de zoodanige , welke onmiddellijk in de eerfte wegen plaats
grijpen, en in die, welke zich dan eerst openbaren ,
wanneer het middel in de vochten is pennen, onder-
fcheiden worden. |

Wanneer men het Zodium in kleine hoeveelheden geeft,
wekt het de fpijsverteringskrachten op en bevordert het
den. eetlust. Dit verfchijnfel ,„ benevens eene ongewone
levendigheid van den pols „ behooren tot de heilzame wer-
kingen van de Zodine. Wordt de pols echter menigvuldig
en fnel, ontftaar er een, gevoel van branding en hitte in
de keel, doen de oogholten zeer, wordt het aanzien
treurig , het tandvleesch ont{token en gezwollen , ont{taat
er hoofdpijn „ onrust „ flapeloosheid „ zwelling en pijnin -
het aangedane deel , vraatzucht , dan is het tijd met het
middel uit te fcheiden. Deze toeftand duurt nu eens lan-
ger dan korter, wordt het middel alsdan voortgebruikt 5
dan komt deszelfs werking met die der fcherpe vergiften
overeen, er ont{taan {nelle vermagering van het ligchaam,
hartklopping, ‘fiddering der ledematen en eindelijk de

dood.

CC U2 )

dood, Eene. omftandigheid, welke vooraf niet wel be«
paald kan worden en zoowel bij het uit- als inwendig
gebruik van het Zodium (bij het vitwendig gebruik echter
in veel minderen graad) wordt waargenomen , is, dat
hetzelve in zijne wijze van werken zeer veranderlijk is.
Somwijlen werd het langen tijd en in groote giften zon=
der nadeel genomen 3 niet zelden echter vertoonden zich
reeds na geringe giften nadeelige werkingen. : Dezelfde
giften deden fommige lijders fterk aan , terwijl zij op an-
deren geene werking hadden. Ook fchijnt het bij alle
menfchen niet op dezelfde wijze te werken 3 bij fommi=
gen wordt het bloedsomloopftelfel , bij anderen meer het
zenuwftelfel of opflorpingsftelfel aangedaan.

Daar men dit een en ander vooraf moeijelijk kan bepa-
‚Jen en dit middel voorzeker tot de fcherpe fterkwerkenden
behoort , hetzelve onvoorzigtig toegediend vooral de fpijs-
verteringswerktuigen aantast en aldus zeer nadeelige wer-
kingen kan te weeg brengen, vordert het gebruik van
het Zodium derhalve fteeds groote voorzigtigheid , in acht
neming der aanwijzingen en tegenaanwijzingen en der ver-
fchijnfelen „ die derzelver gebruik vergezellen , en zal het-
zelve nimmer dan onder toezigt van den Geneesheer moe-
ten worden aangewend. Gewis heeft het vroeger mis-
bruik van dit middel vooral ook tot de ongelukkige uit-
komften. en het verminderd vertrouwen van dit middel
bijgedragen. |

Men zorge derhalve het middel nimmer aan eenen lij-
der voor te fchrijven, welken men niet, bijaldien het
noodig is, dagelijks kan bezoeken, Men verfchuive dit
bezoek ook niet te lang, al was zulks uit hoofde van
het gebrek , waartegen het wordt aangewend , niet nood-

za.

C 113 )

zakelijk. Men fchrijve het in den beginne in geringe gif=
ten voor en geve vooral acht, of er zich ook eenige tee-
kenen of toevallen opdoen , zoo als er zich op het ge=
bruik van het Zodiwm fomwijlen vertoonen, en befchou-
we alsdan deze toevallen als teekenen van verzadiging,
en als. het oogenblik , waarop dit gebruik moet worden
geftaakt. „Men zij vooral voorzigtig met dit middel bij
jonge vrouwen. be |
Bij jonge meisjes geve men het niet dan in de hoogfte
_noodzakelijkheid „ dewijl het in ftaat is, om de borften te
doen verwelken. Indien het echter bij meisjes noodig
mogt zijn, dit middel te gebruiken , geve men de Hydri=
odas potasfae , waaromtrent zink en anderen ons verze-
keren ‚ nimmer eenige verwelking, zelfs geene verminde-
ring van den omvang der borsten te hebben waargenomen.
Uit de verfchijnfelen bovengenoemd „ door het Zodium
te weeg gebragt en uit de met hetzelve bewerkftelligde
genezingen kan men het befluit opmaken, dat het Zodium
zijne kracht uitoefent op het vaat- en zenuwftelfel en
dat dit middel vooral eene eigenaardige werking toont op
het /ysthema bymphaticum , hetzelve prikkelt, deszelfs
opflorpend vermogen bevordert (a). Het werkt vooral
kb door
Ca) Wanneer fommige fchrijvers hun best doen, de manier en
wijze te verklaren, hoedanig het een of ander geneesmiddel eigen-
lijk werkt, zal zulks veelal overtollig zijn, dewijl het ons niet
vergund is, een’ blik in het binnenfte der werkplaats van het leven-
de dierlijk organismus te werpen en gevolgelijk alle gegevene of

nog-te gevene verklaringen veel te mechanisch en ontoereikend zijn.
moeten. |

C. w. wurzer (in zijne Abhandlungen und Beobachtungen der
ärztlichen Gefellfchaft zu Munfter 1829. Band I. No. 17.), die een
warm verdediger van het Zodium is, en die toont, dat de Geneese

WE

C HA )
doof zijn opwekketid ett de opflorping bevorderend ver-
mogen , wdardoor hèt niet Zelden eene algemcerie of
ih plaat-

heeren. verkeerd handelen, door tot het gebruik der fpons terug te
keeren, dewijl zij hierdoor toonen, dat zij het Jodium niet kunnen
misfen, en ook bij het gebruik dér fpons onmogelijk kunnen we-
ten, hoeveel Zodium zij pro dofi reiken, dewijl de verhouding van
het Zodium in de verfchillende foorteh van fpons verfchilt , Wurzer;
die vele belangrijke ziektegefchiedenisfen mededeelt, in welke hij
het Zodium gebruikte, trekt kortelijk uit zijne waarnemingen de
volgende refultaten. omtrent de werkingen van dit middel: Het
fneest in het oog ‘vallende, werkt hetzelve op het fysthema Lym-
Phaticum en deszelfs klieren en wekt deszelfs opflorpend vermogen
op. In grootere giften werkt het ook vooral op het flagaderlijk
ftelfel en brengt verfnelden bloedsomloop en vermêerderden aandrang
naar de centraal organen des bloedsomloop te weeg. Op de binnen-
fte vlakte van de maag en van het darmkanaal werkt het even als
de minerale zuren. Alleen bij fterke en langdurige aanwending van
dit middel wordt het zenuwgeftel mede aangedaan (wat door hem
zelven nimmer is waargenomen). Door de vermeerderde werkzaam-
heid van de opflorpende vaten worden de, in het fysthema Iympha-
ticum voorhanden zijnde, ziekelijke ftoffen opgenomen; bij ver-
meerderde werking van dit middel ftrekt zich de verhoogde resorp=
tie op de klieren, het voorttelingsftelfel, beengeftel., enz. uit,
CoinperT en CARUS houden de. Iodine voor een krachtig op het
vaatgeftel werkend middel, Zij meenen, dat de werking van het-
zelve vooral berust op eene krachtige befpoediging der resorbtie,
en fchrijven ook hieraan de vermagering, die fomwijlen na deszelfs
gebruik volgt en ook de genezing van het kropgezwel toe, Ook
Dr. NEUMANN te Neuftädtel in Silefië betoogt, dat de voornaamfte
werking van het Zodium op het opflorpend vaatftelfel is, dat het
Todigm de werkzaamheid van dat ftelfel verhoogt en daardoor de
revorbtie vermeerdert; doch dat, wanneer het gebruik van hetzelve
langer voortgezet wordt, er ziekelijke twrgescentie in de aderen
en verhoogde werkzaamheid in het flagaderlijk ftelfel wordt voort-
gebragt. Wordt bij zwakte der vafa abforbentia verbonden met
verhoogde prikkelbaarheid, het Jodium in te fterke giften gebruikt,
of ook in geringe giften zoo lang in- en uitwendig voortgebruikt ,

C M5 )

plaatfelijke vermagering te weeg brengt. Eene zoodanige
plaatfelijke werking is de daardoor. veroorzaakte verklei-
ning en verdwijning van het kropgezwel, en deswege is
ook dit middel in andere ziekten, waar het er op, aan-=
komt de opflorping te vermeerderen , vooral ook bij ver-
ftoppingen van het kliergeftel zeer vermogend. Tevens
prikkelt het hevig op het vaatgeftel , brengt eene foort
van Zwrgescentie te weeg en doet ook het zenuwgeftel
ligtelijk onaangenaam aan.

Daar men, zelfs bij de grootfte behoedzaamheid , niet
altijd kan voorkomen , dat het Zodiwm nadeelige werkin-
gen te weeg brengt: zoo ontftaat natuurlijk de- vraag
hoe men de -menigvuldige , bedenkelijke en pijnlijke toe=
vallen moet behandelen, die fomwijlen door het Zodiums
te weeg gebragt worden ?

Daar wij hier in geene bijzonderheden mogen treden,
zullen wij ons tot het algemeene bepalen , vooraf aan-
merkende, dat zoodra men bij: het gebruik der Iodine
_ongunftige verfchijnfelen. mogt befpeuren, men het gee
bruik van hetzelve nalaten -en in. deszelfs plaats andere
doelmatige middelen moet aanwenden.

Wanneer er eene aanmerkelijke prikkeling van het flijm-

| vlies

tot dat er koortsachtige bewegingen ontftaan , dan wordt de zwakte
van het fysthema abforbens door overprikkeling vermeerderd en er
ontftaat waterzucht, Daaruit laat zich ook verklaren, waarom de
digitalis in zulke gevallen zoo weinig hulp aanbrengt. Rust’s
Magazin. Band XXI. Heft 2. f. 361. 369,

Eigene ervaring heeft mij overvloedig geleerd, dat het Zodium
voor het fysthema Iymphaticum een der krachtigfte prikkels is, en
dat alle ziekten, waarin dit middel nuttig bevonden wordt, in het-
zelfde ftelfel gehuisvest zijn. ‘

H 2

( 116 )

vlies van het darmkanaal, verbonden met eene groote
neêrflagtighéid , plaats heeft, dan fchijnt hier het opium
het krachtigfte geneesmiddel te zijn. Evenwel geve men
het niet eerder, dan nadat er eenige ontlastingen gevolgd
zijn, die men in alle gevallen door weekmakende kliste-
ren bevorderen kans Ook zijn hier cicuta en Ayoscya-
mus fomwijlen zeer dienftig. Dikwijls worden echter
alle inwendige middelen, zelfs de opiaten , dadelijk we-
der door braking ontlast. Alsdan moet men zich tot, in
het algemeen zeer nuttige, warme baden en krampftillende
inwrijvingen bepalen. In een dergelijk belangrijk geval
bleef alleen het acetas morphii binnen , werd alle £ uur
tot 5 grein gereikt, bragt groote verligting te weeg en
" fcheen zelfs alleen het leven te redden. In vele andere
gevallen van braking, door het Zodium veroorzaakt,
hielpen bilzenkruid en opium. GaAiRDNER verhaalt van
eene jonge jufvrouw, die door het onvoorzigtig voort-
gezet gebruik van het Jodium aangedaan werd door fter-
ke pijnen in de maag, angst en benaauwdheid, Daar op
deze toevallen niet gelet en het middel doorgebruikt
werd , vermagerde de lijderes , er ontftonden braking en
fterke buikpijn, bloederige diarrhea , krampen van al-”
lerlei aard, met kleinen, harden en zeer menigvuldigen
pols , bleek en ingevallen aangezigt. Lavementen met
opium werden aangewend, maar bragten weinig verlig-
ting te weeg; bedarende omflagen over de maag , baden
en eindelijk opium deden deze toevallen bedaren. De zie=
kelijke toeftand der liijderes bleef echter nog lang voortdu-
ren, doch werd door het aanhoudend gebruik van rijke-
lijke giften opium eindelijk overwonnen. Zij behield
evenwel eene zoodanige zwakte van de maag ‚ dat zij om=

trent

&

Caf’)

trent hare voedfelen altijd de grootfte, oplettendheid moest
gebruiken. Van het kropgezwel, waartegen zij dit mid-
del had gebruikt , bleef zij. bevrijd (4).

De meeste fchrijvers hebben, ten einde.de door het
onvoorzigtig gebruik van het Zodium aangedane lijders
te helpen , meer of minder baat bevonden bij algemeene
of plaatfelijke bloedontlastingen , algemeene en plaatfelijke
baden , melk „ vooral ezellinnemelk , emulfiën van Ara--
bifche gom , valeriaan, kina, vlug loogzout, krampftil-

“lende en verzachtende middelen, vooral opium „/pér. C.C.

fucc.s Extr. hyoscyamù en anderen, benevens rust en
ftrenge diëet. Zelfs’ bij verftoppingen geve men geene
inwendige ontlastmiddelen , want zij veroorzaken ligtelijk
eene te fterke niet gemakkelijk weder te {tillen prikkeling
van het darmkanaal, Bittere , zamentrekkende middelen ;
fteeds met opium verbonden , betoonen zich eerst. na
eenige verligting des toeftands nuttig. — Is het lijden
van het darmkanaal meer chronisch, of wordt het: dit
later, als wanneer de toeftand wel eenige overeenkomst
met de dyf/enterie heeft , althans onder aanhoudende per-

ingen er geene ontlastingen plaats hebben, en er een

dik ‘etterachtig flijm afgefcheiden wordt, dan fchijnt ook
hier het opium, evenwel tevens of bij afwisfeling met
zachte ontlastmiddelen het werkzaamst, Ook kan men
extr. nucis vomicac en aqua laurocerasi beproeven.

ARNE Wan-

(4) GAIRDNER in Samm], auserl, Abhaundl, Band XXXI. Heft 3.
f.-498. JonN houdt het Zodium woor een antiphlogisticum.
S. HAHNEMANN houdt het voor aatispasmodisch geneesmiddel en wil
het eenige malen als zoodanig hebben gebezigd. Die chronifthe
Krankheiten, ihre eigenthäömliche Natur und homoiopatifche Hei-
Jung. Dresd, und Leipz, 1828, 8°. 3 Theil,

H 3

( U8 )

Wanmeer ‘het mogt “gebeuren, dat gedurende het-ge-
bruik ‘van het Zodiwmp de krop- of kliergezwellen harder,
ontftoken en pijnlijker worden ‘én derzelver omvang vers
meerdeért „ alsdan” móet. men zich van het gebruik der
Iodine ‘onthouden “en legge bloedzuigers, verzachtende
pappen en verweekende ‘omflagen aan, Veroorzaakt het
middel verfnelden pols, is deze klein en draadvormig op
het gevoel, ontftaat er beving der wingeren „ oogleden,
dorst „ vermägering , doorloop „ verminderde eetlust, ver-
anderde. “gelaatskleur, ‘enz. , dan bezige men warme ba-
den , ezellinnemelk , verzachténdedranken en opium.

Ontftâan er nog aanmerkelijker verfchijnfelen’, als: -op-
zwelling en beving der beenen, hartklopping, pijn in
het gezwel, flapeloosheid, verdwijning der borften,
vraatzuclit ‚ neêrflagtigheid, krampen en andere verfchijn-
felen, dan zijn laauwwarme baden , walerian , ferpentaria ,
ammonia caustica , castoreum, lige corn CCrvi SUccte
nati, extr. nuúcis vomicae , belladonna „ag. Tau rocerasi,
opium en kina dienftig. Dikwijls blijven echter, in weêr=
wil van doelmatige middelen en na het ftaken van het
gebruik ‘der Todine , nog langen tijd magerheid „ zwakte
van ‘het fpiergeftel en bleekheid «des gelaats over, die
alsdan flechts zeer langzaam verdwijnen.

Tegen de zenuwtoevallen , en vooral tegen de pn
der fpieren , zullen „wel eigenlijke geneesmiddelen. weinig
baten, De beste dienften zullen nog het genot der vrije
lacht , ‘vlijtige beweging ‘in dezelwe, een “fpaarzame ,
ligte, ‘evenwel voedzame, maar niet prikkelende kost,
en. vooral het warme. bad verfchaffen. „Ook „bewijst (vol-
gens fommigen) het “blaauwzuurven deszelfs bereidingen
bij hartklopping, fiddering ‘en convulfiën goede dien-

en Iben

(‚448 3

ften (c). — Daarbij moet voor behoorlijke darmontlase
ting. gezorgd „ deze. ‚door. klisteren „en „in gevallen van
noodzakelijkheid, zelfs door inwendige geneesmiddelen
bevorderd. „worden, Als. tegengift „bezigt. men ftijffel, —
Voor het overige heeft eene meer: chronifche vergiftiging
door de Iodine blijkbare overeenkomst met de loodvergif-
tiging en „moet: ook op. dezelfde wijze behandeld wor-
den; — Gedurende ‘het gebruik van het Jodium late
men veel flijmige middelen gebruiken en eene voedende
melk-diëet houden , bevele echter matigheid. Het genot
van „fpecerijachtige fpijzen „veel wijn en geestrijke. dran-
ken. moeten. vermeden worden. Men prijze veel water
drinken, ‚en bij eene behoorlijke ligchaamsbeweging eene
eenigzins warme. gelijkmatige temperatuur, aan. Laat
men eene te voedzame en ‚te prikkelende, diëet houden,
vooral veel wijn drinken , dan-ontwikkelt „zich, gedurende
het sgebruik. ‚van het Jodium ligtelijk een „koortfige
toeftand ener ontftaan fomwijlen zelfs bloedingen. -Wan-
neer- „men. met „de «giften aanmerkelijk opklimt, zou het
zelf wel zeer doelmatig zijn „ eenen zeer geftrengen leefre-
gel, zelfs eene hongerkuur voor te fchrijven, Het is in
het „algemeen. zoo veel: te noodzakelijker, om in het
voorfchrijven „van den .leefregel.eenigzins {treng te zijn, daar —
_ bij het begin van het gebruik der Iodine, als gevolg van
de. fterke: prikkeling opde fpijsverteringswerktuigen „ de
eetlust fomwijlen buitengewoon. vermeerderd wordt. In
het algemeen kan men het.gebruik van. zucilaginosa niet
genoeg aanbevelen , dewijl daardoor veelal alle fchadelijke

| wer-
Ce) Med, chir. Zeitung 1825. I. {. 3204 KUENZLI, weber die
dodine. f. 36.

H4

C 12 )

werking van het Zodium op de maag verhinderd wordt.
Tegenaanwijzingen (contraindicationes) van het Zodium
in het algemeen zijn:

i°. Zeer gevoelige, hysterijche, hypochondrifche,.

zenuwachtige , prikkelbare gefrellen, en in het algemeen
teedere en zwakke perfonen,
Bij de zoodanigen doet de Zinct, vo dmias het zenuw-

geftel te hevig aan ensgeeft aanleiding tot onaangename -

toevallen , die fomwijlen zelfs, door kleine giften van
34 druppels veroorzaakt worden „ en die in hevige
kramptrekkingen kunnen overgaan. Zulke perfonen be-
fpeuren, na geringe giften van het Zodium , een alge-

meen gevoel van groote onrust, dat hun aanhoudend bij-

blijft, en van bewegelijkheid ín de ledematen , zoodat
zij dezelve naauwelijks kunnen ftil houden (d). Daar-
op volgt een gevoel van vermoeidheid en zwaarte in alle
leden, naderhand zwaarte en ingenomenheid van het
hoofd, hevige hoofdpijn , beving der ledematen , droef-
geestigheid, angst , kramp „ bleekheid van het aangezigt

weenen en’ fterke benaauwdheid op de borst. Men wordt

ook een’ geheel eigenaardigen tegenzin tegen dit genees-
middel gewaar. Deze verfchijnfelen zijn voor het overige
geheel verfchillende van diegene , welke het zoogenoemde
tijdperk van verzadiging vergezellen.

29, Perfonen, die geneigdheid tot ontfleking en tot
congestiën naar het hoofd, de borst of naar het eenof
ander gewigtig orgaan hebben.

__Menfchen , die een fterk , robust „ gefpierd , bloedrijk
en

(dq) Voorbeelden van dit een en ander verhalen scnMIDT en TEN-
STEDT in HUFELAND’s Journal 1824. Febr. f. 124, Rust's Maga-
zin. Band XVI. f, 53, 430.

renten ee ed

C 121 )

en welgevoed ligchaamsgeftel , een aandoenlijk vaatgeftel
en het uiterlijk voorkomen van een zoogenaamd zwart-
gallig temperament hebben, verdragen het Zodium niet
goed , althans niet zonder gelijktijdige aanwending van
afleidende middelen. De congestiën nemen bij hen toe ,
het hoofd wordt zeer ingenomen, er ontftaan hoofdpij-
‚nen, die den lijder zoo zeer kunnen kwellen , dat hij
geheel zinneloos wordt. Bij te vreezene of reeds ont-
ftane borstziekten moet het niet worden voorgefchreven „
dewijl het alsdan hoest en bloedfpuwing kan veroor-
zaken,

3°. Bj alle lijders, wier fpijsverteringswerktuigen
gebrekkig of niet volkomen gezond zijn, en, wanneer er
eene geneigdheid tot maagkramp en kolijk, en zwakte
met groote prikkelbaarheid der eerfte wegen voorhanden
is, moet men het Jodium met groote voorzigtigheid rei-
ken ; wanneer men niet eene volkomene verftoring der
fpijsverteringskrachten en de henige maagpijnen wil zien
_ontftaan.
„49. Alle koortsachtige en oetekingueh ik ziekten
verbieden gemeenlijk het gebruik van het Zodium , dezel-
ve mogen algemeen of plaatfeliijjk zijn. In het tijdperk
der geflachtsontwikkeling vordert dit middel vooral groo-
te voorzigtigheid.

5°. Hetzelfde geldt van de geneigdheid tot doorloop
van plaatfelijke gebreken der luchtwegen, van menfchen,
die tot active bloedvloeijingen , b. v. uit de baarmoeder ,
geneigd zijn, aanleg en voorbefchiktheid tot borstziekten,
uitterende ziekten , pAthifis trachealis , Muipkooriss ast-
matifche ziekten, enz. hebben.

Nadeelig is ook het Zodium bij plaatfelijke aauidoenin-

: H 5 gen

C 122 )

gen der longen , der maag, der lever en in het algemeen
bij alle ziekten der inwendige organen, die: geneigdheid
hebben om tot ettering over te gaân.

Alle uitterende en organifche ziekten, die de vernietie
ging van eenig deel dreigen , contraindiceren het gebruik
van het Jodium. Gedurende de zwangerheid «en men-
ftruatie moet men met de toediening van dit middel hoogst
voorzigtig zijn (€).

Het Jodium is daarentegen in het algemeen aange-
wezen :

1°, Bij lijders, die geene zeer prikkelbare zenuwen

hebben , van eene flappe leucophlegmatifche ligchaams-
| gefteldheid zijn , en bij welke geene verfchijnfelen eener
verhoogde /enfibiliteit (zoo als in hypochondrie en hys-
terie) te befpeuren zijn.

20, Wanneer er geene congestiën of active blosdephaös
pingen plaats hebben , noch het aderlijk ftelfel (plethora
venofa) de overhand heeft; zoo als bij Aaemorrhoîdes ,
haemophthifis, haemorrhagia uteri , enz.

_3°, Wanneer de fpijsverteringswerktuigen in goeden
toeftand zijn, en deze geenerlei geneigdheid tot zuur
hebben.

49. ‘Wanneer er noch Höör ‚ noch geneigdheid tot
doorloop, noch een of ander der bovengenoemde zieke-
„lijke omftandigheden ‘voorhanden zijn, de perfoon goed

gee

Ce) Reflexions et observations sur [emploi de Plode en mêdi-
cine. Journal complement. du Dict. des Sc. Med. Tom XVIL.
f. 307327. HORN’s Archiv. für med. Erf. 1823. Jul. Augt. f. 8.
Rusr’s Magazin. Band XXI. Heft 2, f, 361-369. Med. chir. Zei-
tung 1825. Band 1, £. 310. RicHTER Specielle Therapie. Band X.
f. 198. EE:

( 123 )

gevoed „ doch de maag met geene bana overladen
wordt,

Wil men het Zodiwm tegen het Kiehanstel met een
heilzaam gevolg geven, dan moet men vooraf onder-
zocht hebben :

1o, Dat de opzwelling zich iaderdaad in de fchild-
klier bevindt (?ruma lymphatica , thyreoïdea).

Men windt kropgezwellen, welke «in het geheel niet
de fchildklier , „maar flechts het “haar omgevend celle-
weeffel aantasten , en in deze fchijnt het Jodium niets te
helpen.

Voornamelijk werkzaam is het middel ven het meest
komt het te-pas bij de gewone lymphatieke endemifche
kropgezwellen, bij eenigermate in jaren gevorderde flap-
pe phlegmatieke voorwerpen, bij kropgezwellen , die
verders geene bezwaren „ als de opzwelling , hoogftens ,
eene eenigzins moeijelijke ademhaling en eene ligte aan-
drang van bloed naar het hoofd veroorzaken, die flap,
week „ ‘eerder eenigermate koud dan warm op het gevoel
zijn en er morfig uitzien. ki

20, Dat de fchildklier ín geene al te groote ontaarding
is overgegaan, ‘en dus niet feirrheus of carcinomateus
is, noch in hare zelfftandigheid fteenachtige vergroeijin-
gen of foortgelijke voortbrengfelen bevat.

30. Het kropgezwel moet niet zeer verouderd zijn.
49. Er moet geen befliste toeftand van cachexie, uit-
tering, verflijming of «ontbinding -der- vochten” plaats
hebben.

5%, Het gezwel mag zich niet in een ont{token „ pi
nelijken toeftand bevinden.

Het komt in alle gevallen hier veel op de gefteldheid

des

(124 )

des lijders aan, Somtijds. vertoont zich iets ontfteking-
achtigs of is het kropgezwel in eenen ontftekingachtigen
toefland, die zich te kennen geeft door fpanning, meer
of min hevige pijn en roodheid , toefnoering van den
hals , voorbijgaande moeijelijkheid in de ademhaling , enz.
Hier zoowel als in de flrwma aneurismatica werkt het
Jodium eerder nadeelig dan voordeelig, en moet -men
vooraf bloedontlastingen „ bloedzuigers, weekmakende
omflagen,- enz. aanwenden, en zich daardoor den weg
tot de Iodine banen, die alleen dan iets tegen het over-
blijvend gezwel kan uitvoeren (/). In het algemeen
verdragen harde en door de uitwendige bekleedfelen op
het gevoel gefpannene kropgezwellen van -hoogroode kleur
en aanmerkelijken warmtegraad zelden goed het gebruik
van het Jodium. Bijaldien er pijnen plaats hebben en
dus de irritabiliteit van het vaatgeftel vermeerderd is „zal
het veelal fchadelijk bevonden worden.

Somwijlen is er een zenuwachtige toeftand aanwezig,
dien men aan een toeknijpen van den hals, beklemdheid
en moeijelijke ademhaling erkent, hier zijn verzachtende
omflagen en krampftillende middelen vooraf dienftig. Som-
wijlen verhindert. ook een galachtige. toeftand het ge-
bruik van het Zodiwm, als wanneer men ontlastmiddelen
moet doen voorafgaan.

In eenige gevallen , vooral wanneer men de gift wat

groot

(f) GRAEFE und VON WALTHER’s Journal, Band II, Heft 4. f, 616.
Korrer in HORN’s Archiv, 1823. Jul. Augts f. 8. N. TH, MUILI-
‚ BACH der Kropf nach feine Urfache, Verhutung und Heilung 1822,
f. 50. A.G. HEDENUS, de glandula thyreoidea tam sana quam
morbosa, de struma etc. Lipz. 1822, f, 188297.

( 125 )

groot genomen had, begon gedurende het gebruik van
het Zodium het kropgezwel zeer fpoedig te verminderen.
Dit moet altijd opmerkzaamheid verwekken, want het
bewijst eenc te fterke werking. Gelijktijdig of fpoedig
daarna worden dan gemeenlijk ook de pols-en hartflag ver-
meerderd, de krachten zinken, vertoont zich algemeene
vermagering „ verkleining der borften , opzwelling en fide
dering der beenen, dikwijls aanmerkelijk vermeerderde
eetlust en pijn in het kropgezwel. Hier houde men da=
delijk met het gebruik van het Zodium op, gebruike te-
gen de genoemde toevallen melk, warme baden vale-
riaan „ zelfs opium, laurierkerswater en ammonia ligut=
da; legge op het pijnlijke kropgezwel weekmakende om-

flagen en applicere bloedzuigers. |
Heeft men het met eenen zoogenaamden aneurysmatin
fchen krop te doen, heeft de lijder ook nog tevens’ aan
‚het een of ander deel, b. v. de voeten, adergezwellen ,
‚dan fchijnt, volgens de ervaring van GAIRDNER en an
deren, eene kleine aderlating op den arm de werking
van het middel te befpoedigen en gemakkelijker te maken.
In het algemeen zal men zich ter verdeeling van het
kropgezwel alleen tot het uitwendig gebruik van het
Todium kunnen bepalen , waardoor dikwijls alleen de ge-
nezing gelukt. Men geloove echter niet, dat daardoor
alle nadeelen vermeden worden. De werking van het
Todium op het vaat- en zenuwgeftel, en zelfs de wer
king op de fpijsverteringswerktuigen houdt daardoor niet
„geheel en al op. Men zij derhalve bij het uitwendig ge-
bruik even voorzigtig als bij het inwendige , en bezige
bij voorkeur de Hydriodas potasfae (£).
, In

(2) Dat men ook bij de uitwendige aanwending van de Iodine de
noo-

C 126

In eenige weinige gevallen fchijnt echter toch het ge-_
lijktijdig of het inwendig gebruik van het Zodium vol-
ftrekt noodzakelijk.

Somwijlen begint het kropgezwel eerst langzamerhand
te verdwijnen, nadat men met het gebruik van het mide
del reeds eenige weken heeft opgehouden. De genezing
is echter niet altijd radikaal , en bij eenige individuën „
bij welke het kropgezwel. volkomen fcheen verdwenen. te
zijn, kwam hetzelve , nadat men het gebruik van het
middel had nagelaten , na korteren of langeren tijd , terug.
Bij ieder eenigzins aanmerkelijk kropgezwel moet overi-
gens de kuur ten minfte 6 of 8 weken worden voorte
gezet.

Vestigt men op het tot dus verre gezegde zijne op-
merkzaamheid , dan zal men, blijkens de ervaring , zel-
den in zijne verwachting bedrogen worden, en'zal het
Todium , met inachtneming van de opgegevene aan- en
tegenaanwijzingen een zeer nuttig middel in het kropge-
zwel worden bevonden. en zal men van deszelfs aanwen-
ding flechts zeer zelden onaangename werkingen waar-
nemen. {

Menigvuldige waarnemingen hebben de groote nuttig-
heid van het odium in de klierziekte en in kliergezwel-
len overtuigend getoond. Ook ik heb dit middel , voor-
al uitwendig , als Ungt. Aydriod, potasfae , evenwel ook
dikwijls verbonden met het inwendig gebruik van geringe
giften der Zinctura lodinae volgens cornper , of van

bit-
noodige voorzigtigheid moet in acht nemen, zie men bij GUNTHER

in Med.-chir. Zeitung 1822. No. br. A. RICHON in Archives gé-
nérales de médicine, Année 2. Tom IV. Paris 1824.

mt

C 127 )

tere middelen, meer dan oo malen in ferophulofis aan-
gewend, en daarvan genoegzaam altijd eene heilzame

uitwerking, in deze fomwijlen moeijelijk te genezene

ziekte gezien. Ik zou van dit middel meermalen gunfti-

ge gevolgen hebben waargenomen , had ik hetzelve fteeds

in het begin mijner behandeling aangewend ; dan ik heb
het Zodium zelden willen bezigen, dan nadat ik de
meest geprezene. middelen, en ook veelal de levertraan,
een der werkzaamfte middelen, vooral in de. zoogenaam-
de verborgene klierziekte, eenigen tijd te vergeefs gebe-
zigd had, Wij zullen, ter betere beoordeeling van de
werkzaamheid der lodine in deze ziekte, hier. eenigen der
voornaamfte ziektegefchiedenisfen mededeelen.

I. Bij je je. VAN DER Psee-ZOON» 7 jaren oud, werd
mijne hulp ingeroepen wegens koorts en eene dikte in
de lies „ welke de buren voor eene breuk hielden. Bij
het onderzoek bleek, dat de lies met eenige als hazel-
nooten groote, harde, vastzittende klieren bezet was.
Ook aan den hals en opgezetten buik waren de gezwol-
lene en verharde klieren in grooter getale te ontdekken.
Zijne moeder verhaalde , als kind zelve veel aan klieren
geleden te hebben, en dat haar zoon van de vroegfte
jeugd af aan veel aan zuur, ftechte fpijsvertering , onge=
regelde ontlasting , vochtige ooren en aan uitflagziekte ,
die nog op het hoofd aanwezig was „ geleden, en eerst
laat loopen en fpreken geleerd had. Men had om den
klierziekigen toeftand en de uitflag nu en dan geneesmid-
delen gebruikt , dan daarbij weinig baat gevonden. — Ik

vond het harig gedeelte van het hoofd bezet met vele

kleine etterende zweertjes, die van tijd tot tijd korsten
vormden en afvielen , doch telkens op nieuw terug kwa-
hanne men.

( 128 )

men. Het kind had koorts, hoofd en buikpijn , misfe=
lijkheid , verloren eetlust, wit beflagen tong , trage ont-
lasting , enz. — Het kreeg eerst ontlastende en oplosfen-
de , later ligte en fterkere bittere middelen , waardoor de
koorts en gastrifche verfchijnfelen verdwenen, de eetlust
fterk terugkwam, en alleen de fcrophuleufe toeftand
overbleef, Het gebruikte nu 5 weken lang baryt en
laurierkerswater „ /uiph. aurat. antim., herba digit.»
herba jaceae en opwekkende middelen. Daar alles wei-
nig hielp, om de klieren te verdrijven, zelfs een derzelve
in de lies in ontfteking en verettering was overgegaan ,
wilden de ouders de behandeling ftaken. Ik fchetste hun
het gevaarlijke der ziekte voor de gevolgen , en haalde
hen over, daags tweemalen 3 druppels Zinet. lodinae
CoinperT, met fuiker en water , aan het kind te geven,
alle twee dagen met één druppel te klimmen , en den uit-
flag en harde klieren ’s morgens en ’savonds met eene
zalf uit grein xvur lodine en unc, 11 9 reuzel te beftrij-
ken of in te fmeeren. Ik beval tevens nogmaals zinde-
lijkheid , beweging in de vrije lucht, goed voedfel , voor-
al veel flijmigen melkkost, en fpoorde hen aan, mij bij
de minfte onpastfelijkheid van het kind te roepen,

Na 26 dagen, in welken tijd ik het kind evenwel nu
en dan gezien had, en het nu daags go druppels innam
en de zalf tot dr. @ Iodine op unc. r @ reuzel was ver-
fterkt, waren de klieren aan den hals en in de lies los
en bewegelijk, kleiner en veel minder in getal, het
uiterlijk aanzien van het kind verbeterd, de buik veel
minder opgezet, en flechts bij eene tamelijk fterke druk-
king waren er nog verharde darmfcheilsklieren waar te
nemen. De uitflag op het hoofd was in omvang vere

min-

C 129 5

minderd, — Daar de beterfchap zeer zigtbaar, de pols:
verfneld,' de eetlust vermeerderd was, liet ik met de
giften niet verder klimmen.

Nog 3 weken later waren de klieren zacht en naau-

welijks voelbaar. De uitflag op het hoofd was droog en
beftond uit eenige weinige zweertjes. Van de werking
van het Zodium,fcheen overigens niets nadeeligs te zijn
befpeurd. Het uitwendig gebruik werd nog een paar
weken voortgezet en mijne hulp is vervolgens niet verder °
gevraagd.
… . Het zoontje van de Wed. me Sasss, 4% jaren
ouds had door morfigheid, bedorvene lucht, vochtige
woning „ verkeerd voedfel en veel zitten , de Engelfche
ziekte gekregen, welke zich kenmerkte door bleekheid,
magerheid, flappe, geelachtige, gerimpelde huid, met
verharde klieren bezetten buik „ opzwelling van de uitein=
den der beenderen, flappe ledematen, groot hoofd,
kromme beenen en ruggegraat. — Door het genot van
‚de vrije lucht, doelmatige diëet en door de levertraan
werd het in zoo verre herfteld, dat. het flechts eene ge-
ringe kromming van de ruggegraat en een ee op=
gekrompen been overhield,

Ruim een jaar later , weder bij hetzelve geroepen ,
‚vond ik het kind federt eenige weken fukkelende aan eenen
uitflag , welke zich over het harig gedeelte van het
hoofd, langs de ooren, over de wangen en bovenlip
uitftrekte,- op het hoofd uit talrijke. diepe zweertjes, in
het aangezigt uit kleinere of grootere puistjes beftond’,
welke etter of Zympha opleverden. De buik was opge-
zet, hier en daar met naar Aerpes gelijkend uitflag be-
zet, de lever. fcheen eenigzins verhard en men voelde

Ï hier

( 130 )

hier en daar verharde. darmfcheilsklieren. … Overigens wa=
ren «er geene ziekelijke verfchijnfelen.

De moeder mij dringend verzoekende, dat ik iets an-
ders dan de levertraan, en iets, dat niet dikwijls behoef-
de ingenomen te worden „zou voorfchrijven, verordende
ik eene doelmatige diëet-en de Zinct. lodinae COINDET
driemaal daags 3 druppels met gortwater. ledere 4 da-
gen liet ik.de gift telkens met één druppel vermeerde-
ren, tot dat-het driemaal daags ro druppels nam. “Toen
het kind dit middel 4 weken gebruikt had , kon ik er
nog geene nadeelige werking van befpeuren , integendeel
ftrekte de uitfläg zich minder ver uit en vormde minder
korsten, de uitflag op den buik was verdwenen; men
voelde echter nog verharde klieren 5 de eetlust fcheen
vermeerderd, de verrigtingen van het darmkanaal overi=
gens geregeld, de huid vochtiger, het uiterlijk aanzien
_gunftiger, — De tinctuur werd driemaal daags tot 1o
druppels. voortgebruikt en het Ungé hydriod. potasfae
daags eens ter grootte eener hazelnoot in den buik ingee
__wreven, en de uit(lag, door middel van een penfeel , met
de zalf beftreken. |

Vijf weken later zag het kinder weder zeer goed uit
en de verharding en uitflag was genoegzaam verdwenen5
de tinctuur werd echter nog een paar weken tot op de
helft voortgebruikt. — De toeftand van de ruggegraat
en van het been bleven genoegzaam onveranderd; zijn
echter (naar ik gehoord heb) later fchier door de natuur
verbeterd. bro

II. Het zoontje van A. S.……. „ 3 jaren oud , had zijne
moeder kort na deszelfs geboorte verloren , was door
vreemden met melk, meelfpijzen , aardappels, enz, opge-

voed ,

C 131 )

voed, dikwijls ziekelijk en federt eenigen tijd onder bee
handeling van andere geneesheeren geweest, zonder. dat
het echter veel beterde. Het kind had een proportioneel
te groot hoofd, nog eenigzins openftaande fontanellen ,
diepliggende oogen , verwijde «pupil, vooruitftekende
kin, dikke lippen, verharde klieren aan den. hals en nek,
bedorven tanden, ftinkenden adem, wit flijmig: beflagen
tong „ opgezetten, harden buik, trek naar brood , trage
ontlasting „ drooge ‘huid , flappe , zwak gevoede lede=
maten „ hier en daar naar fchurft gelijkend ales geene
merkbare koorts. |

Ik fchreef het eene behoorlijke diëet voor-en behan-
delde het. bijna” 8 weken met re/olventia „ roborantia,
murias barytae , agua laurocerafi , eìkelkoffij en lever=
traan (welke laatfte echter. niet geregeld gebezigd werd) 5
dan, daar deze middelen weinige beterfchap-aanbragten „
behalve dat het flijmige geweken was , en deze. middelen
ook misfchien door anderen reeds waren aangewend, liet
ik ’smorgens en ’savonds een ftukje ter grootte eener
hazelnoot wan het Ungt. Aydriod. potasfae van MAGEN-
DIE in den buik inwrijven , tevens gaf ik inwendig eene
Inf. cal. arom. et flor. arnicae met fel, tauri en
fuiker. | ‘

‘Twaalf dagen later was de toeftand niet verergerd,
het kind fcheen iets beter gevoed, de eetlust was ver=
minderd, Ik verfterkte de zalf: a} Hydriod. potasfae
dr.'B. Arung. recent. unc. 1, gaf daags tevens 2 drup-
pels Tinct. Jodinae CcoINDeT met fuikerwater, en liet
alle twee dagen met eenen druppel opklimmen,

Drie weken later waren de klieren aan den hals en

nek, die ook federt, 14- dagen daags eens renden
Ï 2 wa-

C 1355

waren „ bewegelijker en zachter (hoewel zij in het eerst
fchenen grooter te worden), de buik minder gefpannen ,
dunner en flanker , het hoofd fcheen kleiner, het uiter-
lijk aanzien beter ,de uitflag was genoegzaam verdwe-
nen, Daar het kind den vorigen dag gebraakt had , en nu
nog misfelijk fcheen , liet ik met het uitwendig gebruik
voortvaren, de inwendige middelen eenige dagen (taan,
raadde behoorlijken leefregel, vermijding van prikkelende
middelen en het gebruik van warme koemelk aan. —
Vervolgens fchreef ik flechts tweemaal daags 4 druppels
der tinctuur voor, overigens niets dan goede diëet en
beweging aanradende. |

Achttien dagen later was het kind vleeziger geworden,
de klieren aan den ‘hals waren niet meer te befpeuren ,
de buik was zacht, de huid losfer, Het kind zag er
nog oudmannig uit, fcheen overigens gezond. Eene
dag was, in plaats der tinctuur, eenige /yr, rAei ge-
bruikt. — Daar men met het kind van huis wilde , moest
men het medicineren ftaken.

Ik heb het eenige maanden later aan wormen behan-
deld; van de klierziekte was toen weinig meer te be-
merken en het kind was voordeelig gegroeid.

IV. G. N. Besse Eenigst dochtertje, 6 jaren oud,
zeer vlug en gevoelig van geftel, groot van geftalte , met
blond haar, blaauwe, vurige oogen, korten, tengeren
hals , hoogroode wangen „ blanke, fijne huid , was door
mij nu en dan behandeld aan verkoudheden , ooglidont-
fteking en diarrhoea. Hare môeder was eene cachectifche ,
als kind en meisje aan klierziekte , nu veelal aan fluor
albus lijdende vrouw... Twee haar vroeger geborene kin-
deren waren aan atrophie overleden,

Uit

( 133 )

Uit logeren zijnde, was dit meisje elders ziek gewor-
den en aldaar 3 weken onder behandeling eens heelmees-
ters geweest; naar huis vervoerd zijnde , werd ik door
ziekte 3 weken verhinderd haar te komen zien, in wel-
ken tijd de ouders de tegenftrijdigfte. huismiddelen hadden
aangewend. — Toen ik haar vervolgens zag , leverde zij
de volgende verfchijnfelen op: aan den hals en den nek.
vond ik de lidteekens van klierziekige zweren en geheele
ftrengen van erwten, groote, verharde, vastzittende klie-
ren, de keel was ont{token…, de ondertongs- en onder-
kaaks-klieren zeer gezwollen en pijnlijk, de. adem ftin-
kend, de tong met een taai flijm bezet; het aangezigt ,
vooral de bovenlip , zuchtig gezwollen. Zij klaagde over
‚ vermoeidheid , leelijken fmaak , moeijelijke doorzwelging 3
de buik was hard, opgezet, oneffen op het gevoel, de
ledematen flap en vermagerd, uitflag aan de beenen, de
ontlasting traag, de urine troebel, melkachtig; zij lag
te bed, was heet «en koortfig. —= Bloedzuigers , pap-
pen , oplosfende en ontlastende middelen namen de koorts ,
ontftekingachtige en gastrifche verfchijnfelen weg. Het
gebruikte toen ligte en fterkere bittere middelen met
rheum, en , daar het deze niet meer wilde nemen, agua
laurocerafi, baryt, digitalis, vinum flibnatum met
Spaanfchen wijn en fuiker,

Door deze middelen, die eenige weken gebezigd wer-
den , de ontwikkelde klierziekte niet kunnende ten onder
brengen, liet ik de Mydriodas potasfae gr. Xx met 2
encen vet, ’smorgens en. ’savonds in den buik inwrij-
ven „ vooraf telkens het kind met laauw water en bran-
„dewijn latende wasfchen; 14 dagen later , toen er van
de zalf geene nadeelige werking befpeurd was en de toe-

ene 13 ne hand

C 134 )

ftand eenigzins verbeterd fcheen, werd de zalf tot go
greïn (4 weken later zelfs tot op drachm. 1.) verfterkt 5
en twêemaal. daags 5 druppels Tinct. Todinae COINDET
gegeven, om de twee dagen met e druppels geklommen,
zoodat het eindelijk 6o druppels daags gebruikte , zonder
dat daarvan, behalve eene grootere levendigheid in den
pols ven vermeerderde eetlust, eenige nadeelige werking
befpeurd werd.
„Het kind was, na in het geheel 17 weken de Todine
gebruikt te-hebben, genoegzaam herfteld; de klierziekige
aanleg. was wel niet weggenomen, maar van de opge-
zette klieren was weinig meer te befpeuren. Daar de,
door mij voorgefchrevene , diëet vrij naauwkeurig was op-
gevolgd; had ik flechts tweemalen noodig het middel 3
à 4 dagen na te laten, eens wegens gevatte koude en
eens wegens. eene ligte maagoverlading ; de eerfte werd
door. behoorlijken leefregel , de laatfte door een refolvens
en vasten te keer gegaan. Alleen door de ouders nu en
dan de ziekte van hunne vroeg geftorvene kinderen
en de gevolgen, die veelal de ontwikkelde klierziekte
naar zich fleept , te herinneren , vermogt ik voor te ko-
men, dat de behandeling niet reeds veel vroeger geftaakt
werd (#).

V.

Ci) Wij wenschten zeer, dat wij dit altijd vermogten. — Hoe
vele chronifche ziekten, die nu nimmer genezen worden, zouden
genezen kunnen worden, bijaldien men fteeds zoo veel vertrouwen
aan den lijder konde inboezemen, dat hij zich, wat leefwijze en
langdurigheid der behandeling betreft, geheel aan de voorfchriften
van den Geneesheer onderwierp. Te velen hebben hiertoe te weinig
geduld, loopen fteeds van den een op den ander, bijaldien zij niet
binnen 2, 3, 4 weken herfteld zijn. y |

C 185 )

V. Het driejarig dochtertje van-P. DE j……… had voorr
heen veel aan zuur, ontvelling, ontfteking en. verettering
der oogleden,” ongeregelde ontlasting, enz. geleden, het
had de tanden laat gekregen , dezelve waren fpoedig be«
dorven. geworden en gedeeltelijk weder uitgevallen, — Ik
werd bij hetzelve gehaald, wit hoofde van ftijfheid,
pijnlijkheid en zwelling aan den hals en. flijmachtige groe-
ne diarrhaea met ontlasting van wormen. … Het kind had
eenen. habitus ferophulofus, leed aan eene ontf{teking van
de klieren en huid aan den hals en nek , aan verharde
darmfcheilsklieren, atonie en zwakte der buiksingewan-
den en flijmophooping. Ik liet aan den-hals-drie bloed-
zuigers zetten, pappen, ontlastende , oplosfende en ver-
volgens bittere middelen gebruiken.

Tien dagen later waren de klieren aan den hals open»
gebroken. en vormden eene paarschroode zweer, met
harde , ongelijke randen, die eerst eene dikke, witte ,
met bloedftrepen vermengde etter , later eene waterachti-
ge, fcherpe ichor opleverde, — Vier ‘weken. lang behan-
delde men nu het kind uitwendig met zalven. Ungt.
nutritum, Ungt. praec. rubrum, zamentrekkende af-
kookfels-, wrijvingen met geestrijke middelen , inwendig
met „zachte en fterkere opwekkende bittere middelen.
Daar echter , offchoon de eetlust goed was en het kind
er vleeziger uitzag, de klierziekige toeftand flechts zeer
langzaam verbeterde , de zweer niet wilde genezen en er
tevens aan de beenen een herpetisch uitflag ont{taan was ,
liet ik de zweer met Ungt. Aydriod. potasfae verbin-
den „de beenen en den buik daarmede infineren , en gaf ik
inwendig de Zinctura dodinae, °s morgens en ’s avonds
3 druppels met fuiker en water, en drong nogmaals ftipt

4 op

C 136 5

op goeden leefregel aan. — De zalf en tinctuur werd
langzamerhand verfterkt en vermeerderd, de eerfte tot
‚dr. zr op unc. 1, de laatfte telkens tot op 9 druppels,
als wanneer er niet hooger geklommen werd, dewijl er
buikpijn, misfelijkheid en braking ontftond, die door het
vierdaags gebruik van ag. menthae met amara tegen-
gegaan werd. Vijf weken later was de uitflag verdwe-
nen, de zweer genoegzaam genezen, het kind vlugger
en vetter , de voorheen verharde klieren los en naauwe-
lijks voelbaar. Ik heb hen met het uitwendig. gebruik
doen voortvaren en door vertrek naar elders het kind

niet wedergezien.
VL. Het nichtje van s. T. V. -De Nasse 12 jaren
oud , had federt haar 9&£ jaar, toen zij aan de heer-
fchende volksziekte (1826) gelegen had , aan dikken buik,
door welken men duidelijk de opgezette verharde lever en
de opgezwollene darmfcheilsklieren kon voelen, benevens
veelal aan derdendaagfcheen dubbelde derdendaagfche koorts,
geelzucht, fluor albus, gezwollen beenen , ongeregelden
eetlust en ontlasting geleden ; waartegen door bevoegden
en onbevoegden allerhande , mij veelal onbekend gebleve-
ne, middelen, gebezigd waren. Zij had hare ouders in
1826 verloren, en wist mij alleen te zeggen , dat zij in
hare jeugd dikwijls ziek was geweest. Zij bezat een
fchrander voorkomen , tengere, blanke huid en eene vrij
_ groote mate van eigenzinnigheid en gevoeligheid. Ik be-
handelde haar 3 à 4 weken lang met doelmatige diëct ,
oplosfende „ bittere en verfterkende middelen , vooral ook
met de /ulphas chinini. Hierdoor werden de koorts,
geelzucht en gezwollen beenen verdreven , de eetlust werd
goed en de krachten en het uiterlijk aanzien veel beter.
Zij

CM)

Zij leed nu nog aan verharding van de lever , opgezette ,
harde klieren in den buik, de lies en hier en daar aan de
beenen en aan flijmvloed uit de genitalia’, die foms zoo
fcherp was, dat de pudenda daardoor ontvelden. — Na-
dat zij nog eenigen tijd oplosfende , bittere en zamentrek—
kende middelen , alsmede ro oncen levertraan , waartegen
zij zich vervolgens verzette , gebezigd had , werd de in-.
wendige behandeling geftaakt en dagelijks in den buik en
in de beenen een ftuk ter grootte van eenen knikker in- «
gewreven van eene zalf uit Hydriodas potasfae dr. B en
Axung. recent, unc. 1. Deze zalf werd later langzamer-
hand verfterkt tot op dr. 1, en tevens daags 12 druppels
Tinctura lodinae gegeven, met dat gevolg, dat, na het
aanwenden van vijf drachmen Mydriodas potasfae uitwen-
dig en van eene once Zinct. lodinae inwendig „ de lij=
deres als genoegzaam herfteld kon worden befchouwd.
Gedurende de rr à ro weken, binnen welke deze mid
delen verbruikt waren „ heb ik geenerlei nadeelige wer-
kingen van het Zodium kunnen waarnemen. De eetlust
bleef fteeds geregeld en het uiterlijk aanzien was aanmer-
kelijk verbeterd, de buik geheel zacht. Weinige maan-
den daarna is dit meisje reeds begonnen te menffrueren,
VII. Het zoontje van a. Se... 3% jaar oud, had
zijne moeder, weinige maanden na zijne geboorte,
aan de tering verloren „ was vervolgens door eene oner-
varene vrouw met meelpappen „ later met aardappelen ,
roggebrood, boonen , enz. opgevoed, dikwijls fukke=
lende geweest, had veel aan díarrhoea A flijm en maden
‘geleden en was tot op mijne komst door onderfcheidene
Geneesheeren behandeld. Ik vond een zeer lastig , ma-
ger, lang kind met vooruitpuilend voorhoofd , bleek,
5 vaal

( 1565)

vaal gezigt, diepliggende , matte oogen, fpits vooruitfte.
kende neus en kin, in alles een’ grijsaard gelijk, Het had
fterken trek naar boterhammen en meelfpijzen , de tong
rood , aan den mageren hals , verharde, als erwten groo=
te klieren , de buik hard en opgezet , de ledematen zeer
vermagerd eenigzins gekromd , het kon flechts met moei-
te aan de hand loopen. Het harig gedeelte van het hoofd
was hier en daar met puistjes en de dorre huid hier en
‘daar met eenen fchurftachtigen uitflag bezet. Er was
fchier eene volkomene atrophia infantum aanwezig en ik
befchouwde het kind als genoegzaam onherftelbaar , te
meer daar \men het eigenzinnige kind moeijelijk medicijnen
konde inkrijgen. |
Ik bepaalde mij daarom tot het aandringen op groote
zindelijkheid , menigvuldige ,‚ herhaalde wasfchingen met
azijn en rum ‚ doelmatig voedfel , vooral het gebruik van
dojers van eijeren , hoenderfoep , gort, rijst „enz. ,
naar de krachten berekende beweging in de vrije lucht ,
en fchreef tevens een weinig Extr. cort. peruy. murias
barytae ag. laurocerafi en Tinct. dig. purp., voor. Acht
dagen later berigtte men mij, dat het iets beter was , en
verzocht om hetzelfde drankje, dat vervolgens nog on=
derfcheidene malen herhaald werd.

Zeven weken later werd ik bij het kind aangeroepen ,
en vond „ dat hetzelve er minder vermagerd , minder oud-
mannig uitzag, het vleesch minder flap om de beenen
hing, de buik niet zoo gefpannen en de krachten eenig=
zins vermeerderd fchenen. Daar de vader eene andere,
betere huishoudfter en eene ruimere woning gekregen had,
vatte ik meer hoop op herftel , ried het ftipt opvolgen

der bovengenoemde diëtetifche middelen aan , en liet tevens
| het

C 139 )

het Ungt. Aydriod. potasfae fcrup. 1 op unc. 1 B, en
later bij opklimming tot op dr. 1 in den buik inwrijven,
Twee maanden lang, gedurende welke ik het kind om
de 3 4» 5 dagen zag , werden deze voorfchriften vrij
naauwkeurig opgevolgd , het had nu ook federteene maand
Inf. flor. arnicae met Extr. cort. peruy. , ag. laurocer
en Zinct. digit. inwendig gebruikt, met dat gelukkig ge-
volg , dat, nadat bij het kind nagenoeg eene once Hy-
driodas potasfac ingewreven. was, het door de huisge-
nooten als genezen befchouwd werd, offchoon dan ook
het eigenaardig oudmannig aanzien en de betasting des
buiks, die, hoewel veel minder: gefpannen en week , ech-
ter nog vele loszittende, zachte klieren deed voelen, en
de flappe. fpieren te kennen gaven „ dat de klierziekige
toeftand niet ten volle geweken was. Overigens waren
de uitflag en andere ziekelijke verfchijnfelen genoegzaam
verdwenen, het kind was fpeelziek, konde vrij goed
loopen en de Zodine had geene de minfte nadeelige wer
king veroorzaakt.

VIII. H Ms.……, een blond meisje van 13 jaren, uit
eene fcrophuleufe „ ziekelijke, bejaarde moeder , vroeg mij-
ne hulp wegens eenige pijn , opzwelling der tonfillae en
daardoor veroorzaakte moeijelijke doorzwelging. Zij had
daaraan dikwijls geleden , daarvoor veel gedaan , doch
het gebrek kwam telkens terug. — Ik vernam „ dat zij
in, hare jeugd de gewone kinderziekten gehad had, vooral
veel aan klieren en allerlei chronifche uitflagziekten op
het hoofd, aangezigt, ledematen , enz. geleden had, Ik
vond de keel gezwollen ; de klieren aan den hals (alwaar
eenige leelijke lidteekens van klierziekige zweren te zien
waren) de onderkaak en in den mond zeer verhard en

ver-

C MO )

vergroot „ de lippen dik , gezwollen , het flikken moeije-
lijk, de ftem veranderd , met ligten droogen hoest „ de adem
ftinkend , de tong gezwollen , flijmig beflagen ; de tanden
bedorven , het tandvleesch rood , ligt bloedend , het meis-
je overigens groot van gewas, blank tenger van huid,
tamelijk gevoed. Zij had trage ontlasting , geene koorts,
de buik was weinig opgezet.

Ik liet eenige bloedzuigers zetten „ pappen , later vette wol
om de keel leggen en fchreef laxantia en refolventia en
verzachtende mondfpoelingen voor ; waardoor de gezwollen
toeftand der keel wel eenigzins verminderde, de doorzwelging
beterde en de gastrifche verfchijnfelen weken , doch ove-
_ rigens de klieren genoegzaam even hard en groot bleven,
Zij gebruikte nog a, 3 weken re/olventia en amara ex-
citantia, benevens poeders uit mwrias barytae , Ahyoscy=
amus en digitalis, had eerst een veficatorium in den
nek , later een fontanel op den arm. De hoest was nu
opgehouden, er was flijmvloed uit de gezitalia bijgeko-
men ; overigens was alles genoegzaam als voren.

Ik liet de fontanel etteren, daags tweemaal den hals
met een ftuk ter grootte eener notemuskaat inwrijven. van
eene zalf uit Hydriod. potasfae ferup. 1 en Avung. porci
unc. mr (later zelf tot dr, 1 op unc. 1) en gaf de Zinct,
lodinae ’s morgens en ’savends 6 druppels (tot 3o ein-
delijk opklimmende). Zeven weken later was de hardheid
en zwelling der onderkaaks- en ondertongs-klieren geheel
geweken , de ftem meer natuurlijk , de doorzwelging ge«
heel vrij , aan den hals en in de lies waren nog opgezet=
te, bewegelijke klieren te befpeuren , de flwor albus was
verminderd. Vier weken later werd de lijderes als gene-
zen befchouwd. Eenige dagen was tusfchen beïden door
| af-

F.

( Ml )

‚afwezigheid van het meisje de behandeling geftaakt ge-
weest. De Jodine-bereidingen hebben in dit geval gee-
nerleie nadeelige werkingen doen waarnemen. Vier à vijf
weken later is het meisje geregeld begonnen te menftru-
ceren, |

IX. Het zoontje van J. B. Daesseere 9 3 jaren oud,
uit gezonde ouders geboren , groeide de eerste 9 maanden
zeer voorfpoedig op, werd toen uit hoofde van zwan-
gerfchap der moeder gefpeend en al fpoedig gewend alles
te eten, wat men hetzelve voorzette „ als brood „ aard
appelen „ erwten, boonen „ enz. 3 $ jaar oud zijnde, kreeg
het de mazelen , van welke het fpoedig herftelde , een
half jaar later den kinkhoest, die insgelijks na ro Àà ra
weken genas. Later fukkelde het aan ontfteking der oog-

leden , waartegen de ouders, op aanraden van vrienden ,
eerst fchoon water, later Ungt. nutritum en ag. Gou-
lardi bezigden , waardoor ook deze verdween. Tevens
vernam ik , dat het kind federt oe, 3 maanden, nu eens
zeer gulzig, dan weder bijna niets at, uitflag op het
hoofd had gekregen en nu aan vele , dunne’, (lijmige foms
groene , met onverteerde fpijzen vermengde ontlastingen
met buikpijn leed, en eenige malen de koorts had gehad,
waardoor het zeer verzwakte , zoodat zij deswege onge-
rust mij hadden laten roepen. Het kind had gezwollen
oogleden en lippen, talrijke tamelijk diepe zweertjes op
het hoofd, ontvellingen rondom de ooren, als erwten
groote verharde klieren aan den nek en de onderkaak ,
opgezwollen buik en bewegelijke eenigzins vergroote en
ontftokene liesklieren. De tong was rood, de huid dor
en flap en het kind vermagerd. kà

Eigenzinnig zijnde, wilde het fteeds verkeerd voedfel

| en

C M2 )

en genoegzaam geene medicijnen hebben , de ouders wil=
den geen geweld gebruiken, Er werden echter met moei-
te 4 drankjes met mweilaginofd, Extr, cort. peruvss
aqua cinamomi en eenige greinen chinine binnen gekre-
gen „ waardoor de ontlasting geregelder werd en de koorts
ophield, Daar nu het kind geene medicijnen wilde inne-
men , werd het hoofd , de hals en buik ’s avonds inge-
fmeerd met Hydriod. potasfae dr. B in Eéne once vet,
’s morgens het kind met eene fterke zeepoplosfing gewas=
fchen , op zindelijkheid „ goed voedfel en beweging aan-
gedrongen. | |

Binnen vier weken had het kind een veel gunftiger aan-
zien , zag. er vleeziger en gezonder uit, had goeden eet-
lust, _ Een paar weken later wilden de ouders de infimcm
ringen. flaken. De uitflag. op het hoofd was nog niet
geheel verdwenen, de haren van het hoofd en de huid
waren zeer geel geworden (zoo als dit bij het uitwendig
gebruik der Zodine-bereidingen veelal plaats heeft en fom-
mige lijders verontrust, doch naderhand van zelve ver-
dwijnt). In dit geval was de klierziekige toeftand zeer
verbeterd „ echter niet geheel verdwenen „ dewijl men ‚met
het gebruik. der middelen (zoo als helaas te dikwerf ge-
beurt) te vroeg had opgehouden.

X. Het kind van j. Eese , een meisje van 4 jaren ;
welker moeder een’ erfelijken aanleg tot tering had en-
door - mij een- en andermaal aan pijn in de zij, bloederi-
ge fluimlozing, hoest , flwor. albus „ enz. behandeld was,
had finds twee jaren eerie opzetting der klieren van het
darmfcheil en uitflag op het hoofd. Het was een blond,
voordeelig kind, met teedere huid, zeer doorfchijnende
aderen, verwijde pupil, flijmachtig beflagen tong, ftin-

ken-

C MB 5)

kenden “adem, misfelijkheid … geringen eetlust „ fomwijlen
buikpijn , ongeregelde ontlasting, nu en dan met maden
(ascarides) vergezeld, fomwijlen. koorts, In den vroe-
geren. leeftijd had het aan ontvelling aan den hals , onder
de. armen en aan de billen , aan zuur , winderigheid en
doorloop geleden. Het hoofd was hier en daar bezet
met kleine puistjes , die een /ereus vocht opleverden en
korften vormden , die wel van tijd tot tijd afvielen , doch
telkens op nieuw terugkwamen.

Door ontlastende , oplosfende en bittere middelen wer-

den de gastrifche en koortsachtige verfchijnfelen wegge-
‘nomen , het hoofd werd met Uxngt. praec. rubr, beftreken
en na 14 dagen de behandeling door de ouders geftaakt,
Drie wekén later vernam ik, dat het kind, na häre
ziekte, fterk gegeten , en veelal trek naar aardappels , brood
en meelfpijzen had, en dat er nu ook achter de ooren,
op de wangen, bij den neus , rondom de kin en den mond
en ook hier en daar op de. armen kleinere en grootere
puistjes ontftaan waren.
„Ik fchreef hetzelve , behalve doelmatige diëet, agua
_Jauroceraofì met murias barytae, eikelkoffij » naderhand
digit. pürps, antimonialia herba jaceae voor, doch drie
weken later was de toeftand nog niet veel verbeterd. Ik
liet: nu” eene Jnfufio flor. arnicae en ’s morgens en
savonds 3 druppels Zinct, Jodinae met fuikerwater -ge-
bruiken. … ij lr

Twee dagen later vernam ik „ dat het kind grooten af-
keer tegen de Zodine betoönde; het was afgemat , misfe-
lijk „ had tweemalen gebraakt , de tong was droog , het
had buikpijn, de huid was heet, de pols verfneld,

Ik liet de geneesmiddelen ftaan , en gaf eene Emulfio
amysd.

( 144 )

amygd. duke. met fyr. diacodit , waarop de nadeelige
werkingen fpoedig bedaarden. ‘Nu werd de arnica weder
voortgebruikt en de uitflag hier en daar , eerst eens , na-«
derhand tweemaal daags , met het Ungt. hydriod. potas=
fae befmeerd en de buik ingewreven, waardoor geene na-
deelige ‘werkingen ontftonden, en binnen vijf weken de
klierziekige verfchijnfelen , behalve der nog eenigzins op-
gezetten buik en verfcheidene zweertjes op het hoofd , ver=
dwenen waren.

Dit zijn de voornaamfte, door mij waargenomene , met
de Zodine-bereidingen behandelde gevallen van klierziekte.
Ik zou uit mijne aanteekeningen ook nog de andere. ge-
vallen hebben kunnen affchrijven , dan reken zulks over-
tollig , daar dezelve of genoegzaam met de bovenvermel-
den overeenkomen , of gedeeltelijk onvolledig zijn , door-
dien de ouders hunne kinderen (zoo als bij chronifche
ziekten, vooral bij kinderen maar al te dikwijls gebeurt)
te vroeg aan de behandeling onttrokken. Anderen zijn
door het niet geregeld in acht nemen der voorfchriften ,
door bijkomende omftandigheden of door den hoogen graad
der ziekte overleden. | f

Wanneer ik het door mij omtrent het gebruik der Zo-
dine-bereidingen in de klierziekte waargenomene met de
ervaring van anderen vergelijk, vermeen ik met grond
het volgende vast te kunnen ftellen :

Daar dit middel in het teeder prikkelbaar geftel der
kinderen ligtelijk voor de. fpijsverteringswerktuigen nadee-
lig werkt, de werking van het Zodium op enkele indi-
viduën zeer verfchillend is , hetgeen men vooraf niet kan
bepalen, en „ daar dit middel foms in geringe giften reeds
verontrustende verfchijnfelen veroorzaakt, moet men dit

mid-

( M5 )

middel met groote voorzigtigheid bij kinderen gebruiken. -
Bij eenige onvoorzigtigheid zou men gevaar loopen aan-
doeningen van. het flijmvlies der. maag „ braking , hik,
krachteloosheid , ja den dood te veroorzaken.
__In de lagere vormen en graden der klierziekte , waarin

het klierftelfel flechts gedeeltelijk , en niet in eenen groo-
ten omvang door de dyscrafia fcrophulofa is aangetast ,
heeft men het odium niet noodig , en kan men metde
anders gebruikelijke minder hevig werkende middelen vol-
ftaan. jef

Indien men met het Zodium Iymphatieke klieren wil
verdeelen , moeten deze volkomen onpijnlijk , en uit eene
plaatfelijke of algemeene gatonie van het fysthema vafo-
rum lymphaticorum ontftaan zijn , zoo-als dit fomwijlen
bij flijmvloeden , chronifche uitflagziekte en cAlorofis het
geval is. Slechts de volkomen onpijnlijke , een chro-
nisch beloop hebbende, gemeenlijk met geene neiging
tot koortfige bewegingen verbondene /crophulae, vooral
wanneer deze zich door fterke opzwelling der -halsklieren
en der glandulae meferaïcae te kennen geven „ veroor=
loven het hoogst voorzigtig gebruik van het Jodium ;
dat men in deze gevallen bij voorkeur uitwendig gee
bruike. Bhar |

Het middel helpt zoo veel te eerder, naarmate. de lij-
der jeugdiger , uit gezonder ouders geboren, de woning
en het voedfel doelmatiger is, de zindelijkheid en: de
zuivere lucht meer worden in acht genomen. Bij kinde-
ren is het vooral noodig , dat zij zindelijk „ bij eene ge-
ftrenge diëet, en zoo veel mogelijk in eene gelijkmatige —
_ temperatuur gehouden worden. Blijven zij altijd in de
kamer , dan moeten zij tot fpelen of tot eene bezigheid
KS aan-

C M6 )

aangezet worden „ waarbij zij ligchamelijke beweging ma-
ken. «Bij zeer prikkelbare „ zwakkelijke, “tot -diarrheën
geneigde kinderen sof bij-eenen' aanleg tot een waterhoofd,
moet men het gebruik vanhet Jodöum wt pahirds Zoo
niet geheel vermijden.
_— Bij bejaarde lijders ; die een’ aangeboren aanleg tot klier

ziekte hebben, “bij lijders; die.zich veelvuldig “blootftel-
len aan “allerlei fchadelijkheden „ bij verhardingen veret=
tering van fommige klieren, b.v. der elandula mefe-
raicae, alwaar de ziekte meer de inwendige deelen aan-
tast, wanneer eene hevige en aanhoudende, hardnekkige
ontfteking van het oog, de ontaarding en verwoesting
van dit teeder deel dreigt te weeg te brengen, (bij pan-
nus , plerygium , fistula lacrymalis „lymphatieke gezwel=
len der ledematen „ “phagadaenifche zweren , onderfchei-
_dene ferophuleufe uitflagziekten (achores, fayus;, tineh,
etc.), in één woord, in de hoogere graden ‘en vormen
van den fcrophuleufen aanleg en bij hoogen graad van
torpiditeit „zijn de gewone , anders zoo werkzame, door
jaren lange ondervinding beproefde antiferophulofa on-
werkzaam en niet doordringend genoeg, en hier is het
Todittm van alle geneesmiddelen het werkzaamfte en krach-
tigfte. De fcrophuleufe oogontfteking met rijkelijke uit-
zweeting van fcherpe „ etterachtige 1ympha , de natachtige
voortvretende herpetifche uitflag „de lange dúur en hard-
nekkigheid der ziekte, de onwerkzaamheid der andere ge-
neesmiddelen — dit zijn de kenteekenen ter aanwijzing
van het gebruik des Zodiums,

Er moet echter bij het gebruik van ; het Indium in
ferophulae geene febris hectica of phthifis, geene uïtge-
teerde toeftand, en zelfs geene geneigdheid daartoe voor-

hàn-

/

CMI

handen zijn , omdat deze door gemeld „middel ontwikkeld
wordt. |

Bij den ergften graad van klierziekte-, als wanneer de
beenderen week en‚buigzaam , door de. zwaarte van het
ligchaam krommen, de. beenhoofden vergrooten , ‚de tan-
den door-beenbederf aangedaan „ de-rugwervelen verplaatst
zijn en de ruggegraat allerhande, wangeftalten heeft aange=
nomen (en dus de klierziekte. in rachitis is overgegaan),
in gevallen, waar. de. beenderen ‚en gewrichten. pijnlijk ,
waterzuchtig.„ ontftoken „ door anchylofis ‚ fponsachtige

__uitwasfen., beenbederf Juxatio Jpontanea „ enz. zijn aan-

gedaan, het hoofd ftijf of, verdraaid is, de beenderen van
hetzelve week, de fontanellen wijd. open, het voor-en
achterhoofd fterk. uitpuilende „de oogen diep in de 00g-
holte liggende zijn „de kinderen een eigenaardig. oudman-
nig aanzien hebben, de beenderen fchier alleen door de

huid bedekt zijn en het kind op het uiterlijk aanzien: als

uit een’ dikken buik en zwaar hoofd alleen fchijnt te: bee
ftaan „bij fterke, verettering der darmfcheilsklieren , bij
tabes meferaica, bij verlamming, fluipkoorts , enz. zal
de JZodine wel in fommige gevallen. nog aangewezen ‚en
nuttig kunnen. zijn „ doch. fteeds met de allergrootfte voor-
zigtigheid gebezigd en daarbij de anders gebruikelijke ge-

neeswijze. niet geheel verzuimd moeten worden „doch in

de meeste gevallen den dood niet kunnen verhoeden.

In den bovengenoemden. torpiden. toeftand zijn ‚in
fcrophulae de gewone middelen: Extr. tarax. fapo-
nariae. , cort. aurant., cascartllae, gentianade, tincte
rhei. aguofa , antimonialia, en vele andere middelen,
niet meer voldoende, om eene krachtige fpijsvertering. en
eene „goede. chijlmaking te weeg te brengen. Hier heeft

K 2 men

(148 )

men vooral: zulke middelen noodig, welke de darmen
zoowel tot vermeerderde peristaltifche beweging aanzet-
ten, als ook de binnenfte wanden der darmen tot rijke-
lijke affcheidingen prikkelen, en daartoe verdienen vooral
Arnica en lodine, Deze geneesmiddelen, die men met
de reeds genoemde bittere extracten, of bij eenen hoogen
graad van zwakte met osfengal kan vermengen , moeten
echter niet in al te groote giften worden voorgefchreven.
De Zodine-tinctuur (uit 48 gr. Zodine en 1 once Spir.
vin. rectif. bereid) werkt niet alleen zeer krachtig, miaar
ook langen tijd, en moet in /crophulae in 24 uren bij
kinderen flechts een- of tweemalen tot 2, 3, 4, 5 drup-
pels, met fuikerwater vermengd , in den beginne gegeven
worden. Doch, daar dit middel lang nawerkt , ís het
weinig gefchikt ter verbinding met andere middelen , die
men menigvuldiger malen kan innemen. Men moet de
Todine vooral niet in te groote en in te dikwijls her=
haalde giften reiken , opdat dezelve het darmkanaal niet
overprikkele, en hetzelve daardoor nog meer verzwakt
worde, Zal het echter beterfchap bewerken „dan moet
het ook in genoegzaam werkzame hoeveelheid gereikt
worden. Dit vooraf te bepalen, valt vooral den Arts
juist in ferophulae hoogst moeijelijk, ja wordt hem fom-
wijlen onmogelijk , dewijl de /enfibiliteit van het darm-
kanaal zeer verfchillend kan zijn en dit laatfte nu eens
ligter. dan fpoediger reageert of door prikkeling wordt
aangedaan. Eerst wanneer men het omtrent het Zodium
in het algemeen en omtrent /erophulae in het bijzonder
door ons gezegde in acht neemt, zal men dit middel

met zeer veel nut kunnen gebruiken.
Ook in de Engelfche ziekte, die zoo zeer overeen-
komt

149 )

komt. met de klierziekte „ en gewis ook haren zetel in
het /ystema lymphaticum heeft, heb ik, in onderfcheide-
ne gevallen , het middel daar nuttig bevonden, waar an-
dere middelen eenigen tijd genoegzaam zonder nut gebe-
zigd waren. Wij zullen daarvan eenige waarnemingen
vermelden.

1. Het dochtertje van Pp. v. T..., nog geene a jaren
oud, was door hare moeder (eene zwakke, bejaarde,
veel aan flwor albus en haemorrhagie geleden hebbende
vrouw) 1# jaar gezoogd. Toen deze door ziekte het
zogen moest taken, werd het kind eenige weken lang
aan de zorg eener oude werkfter toevertrouwd , die door
gebrekkige oppasfing en ondoelmatig voedfel het kind aan
het kwijnen bragt , waartegen men mijne hulp inriep. —
Ik vernam tevens, dat het kind in het eerfte jaar aan
oogontfteking, aan ontvellingen „ zuur en ongeregelde ont=
lastingen en later, 14 jaar oud, aan de mazelen geleden
had; dat de eerfte door koud water, zindelijkheid en
magnefia met venkelwater en, maankopfijroop , de maze=
len door verzachtende middelen genezen waren. Het
kind had een proportioneel te groot hoofd, dat het nu
op deze, dan op gene zijde liet hangen, breed vooruit-
ftekend voorhoofd , klein aangezigt, zag er bleek en
vermagerd uit, de buik was opgezet, eenigzins. hard, de
tanden gedeeltelijk bedorven, de tong wit beflagen , de
ontlastingen zuurachtig groen; het kind kon voor 4 jaar
nog al tamelijk ftaan en langs den wand loopen, wilde
dit nu flechts zelden en met moeite , wilde nu liever be=
ftendig zitten; de gewrichten van de voorhand, elleboog ,
knie en voorvoet waren veel dikker dan gewoonlijk, het dije-
been en het fcheenbeen binnenwaarts gekromd, geene koorts.

K 3 Er

C 150 )

Er werden zindelijkheid, naat -dekrâchten berekende
beweging, vermijding van * zuurachtige‘ven van planten-
kost , matigheid’ in “eten en drinken en-doelmatige was-
fehingen , aangeraden, en een Juf. cal. arom. met
rheum., magnefia en fyr. cort. aur. en daarna nog on-
derfcheidene ligte en fterke tonica voorgefchreven , waar=
door het kind na 5 weken er beter begon uit te zien en
de fpijsvertering geregeld was. |

Daar naar den” zin “der: oùders * de genezing niet ge-
noegzaam vorderde en het kind de bittere middelen be-
gon te weigeren, beproefde ik de -geftoorde reproductie
door uitwendige middelen te herftellen en gaf eene zalf
uit ‘Bydriod. potasfae ferup. t. met Axung. porci unc.
TB. tweemaal daags; ter grootte eener hazelnoot , in.
den buik en in de gewrichten ingewreven. — Zestien
dagen later werd de zalf tot op dr. B vermeerderd.
„Toen het deze middelen’ nagenoeg 6’ weken gebruikt
had , was de buik vrij flank, het uitzigt beter, het kind
hield het hoofd meestal regt op, begon weder te ftaan
en fpeelziek te worden. ‘Elf weken later feheen ‘het kind
genezen , de inwrijvingen (die nu tot gr. XLvimr op één
once vet gebruikt werden) werden’ geftaakt, De fpieren
fchenen nog wel eenigzins verflapt , «het ‘dije- en fcheen-
been gebogen, en ‘het gewricht van de voorhand ‘en
voorvoet eenigzins/ opgezet „dan het kind “bevond zich
overigens wel en kon vrij goed alleen gaan.

De zalf heeft geenerlei-zigtbare nadeelige’ werking “ge-
had, — Het kind zag er 3 jaar later, toen ik het éen
wormmiddel voorfchreef , volkomen wel uit.

IL Hi Hú. Daas. door mij als minne” aâfibevolen bij
het kind van den Heer m., vroeg “mijnen raad. bij haar

ei-

C tek \

eigen zoontje, “T4 jaar oud, dat zij voor omtrent een
half. jaar gefpeend en elders uitbefteed had, en nu finds
geruimen tijd aan vermagering , opgezetten buik, krom-
ming der beenen en doorloop leed. — Het kind, dat aan
de moederborst gezond was en voordeelig opgroeide , zag
er nu bleek, flets en oudmannig uit, het had reeds kun-
nen ftaan , doch deed dit nu genoegzaam niet meer, kon
zich naauwelijks zittende overeind’ hoùden , was zeer
verdrietig, legde het hoofd fteêds op zijde , of op den
vooruitftekenden fchouder, de regterbovenbuikftreek. was
zeer zigtbaar opgezwollen en het bekken naar die zijde
overhellende, de ruggegraat links zijdwaarts uitwijkende 8
de uiteinden der beenderen dikker dan gewoonlijk , vooral
aan het handgewricht, het eene dijebeën gekromd, de
voetzool. binnenwaarts gekeerd, het been verkort. Het
was kortademig, nu en dan koortfig, had flijmig befla-
gen tong, ftinkenden adem ; bedorvene tandjes.

“Door tusfchenkomst van den Heer m., werd het kind,
op mijnen raad, uit de lage, vochtige woning in eene
gezondere verplaatst „ en aldaar, in plaats van met taaije
meelfpijzen , aardappelen’, enz. , met meer doelmatig voed-
fel opgevoed. Het gebruikte eerst sAeum met vinum
flibiatum , later inf. cal. arom. , flor. chamom. , cort.
aurant., extr. cent. min. cascar., lig. terrace fol,
tartari , enz. , waardoor de eetlust en Ontlastingen ge-
regeld , ‘de krachten vermeerderden ende koorts weggeno-
men werd. | | }

Daar ín 4 weken tijds de genezing overigens weinig
gevorderd fcheen en het kind de bittere middelen niet
geregeld kon innemen, beval ik inwrijvingen van Uzgt,
hydriod. potasfae ‘savonds en wasfchingen ’s morgens
K 4 | van

C 152 5)

van 1 deel brandewijn en a deelen wijnazijn. |

Drie weken later „ toen de beterfchap „ behalve dat de
buik. veel minder opgezet was, nog van weinig belang
was, liet ik tevens ’s morgens en ’savonds 3 druppels
Tinct. iodinae met gortwater gebruiken, klom om de 2
dagen met één druppel, zoodat het 4 weken later 20
druppels innam, als wanneer wegens vrees voor al te
fterken. eetlust, niet hooger geklommen werd. De zalf
was allengs van gr. xv tot ferup. 11 op één once vet …
verfterkt.

In deze hoeveelheid werden deze middelen nog genoeg-
zaam eo maanden lang, zonder eenige nadeelige werking ,
gebruikt 3 integendeel was nu het uiterlijk aanzien ver- —
beterd „het kind begon, hoewel eenigzins kwalijk en
met behulp van een doelmatig beugeltje , te loopen, het
was niet meer kortademig en weder zeer fpeelziek ; in
één woord, het kon, behalve eenige nablijvende krom=
ming van «het been en eenige flapheid van het fpiergee
ftel, als herfteld befchouwd worden. |

III. Het zoontje van j. B. W...., 6 jaren oud, van
eenen asthmatifchen vader en cachectifche, aan den drank
verflaafde , moeder, had voorheen van tijd tot tijd onder
geneeskundige behandeling geweest, uit hoofde van zuur,
loop , uitflag „ keelontfteking , dikken buik , wormen ,
mazelen en kinkhoest, —- Het had eene volkomene Aa=
bitus fcrophulofus, bleeke kleur , mager aangezigt „ groot
hoofd , lange hals, flappe fpieren , het was overigens
tamelijk gevoed, vrij groot en fchrander. Uit hoofde
van kromming der onderfte ledematen , was de gang, in
weêrwil van doelmatige beugels om dezelve, onzeker en
vermoeijend. Ik wond de uiteinden der beenderen en de

reg-

( 153 )

regterzijde van den buik meer dan gewoonlijk opgezet en
de ruggegraat eenigzins achterwaarts uitwijkende , den eet-
lust en fpijsvertering goed.

Ik ried den ouders het gebruik der levertraan aan , die
ook verfcheidene weken achtereen , met fuiker, honig of
fijroop werd ingenomen, waardoor het kind zigtbaar
vaster op den gang was geworden en in uiterlijk aanzien
en krachten had toegenomen. De ouders verkozen het
nu verder aan de natuur over te laten. Ongeveer 2 maan-
den later werd mijne hulp op nieuw gevraagd , dewijl het
kind weder veel zwakker en trager, het beengeftel wee-
ker en de opzetting van den buik erger geworden was,
tevens veel zuurachtig zweette en flijmig troebele urine
loosde , hetgeen aan gevatte koude werd toegefchreven.

Ik prees op nieuw de levertraan aan, dan daar de ou-
ders hier weinig zin in hadden, liet ik den buik en de
ledematen beurtelings met rum en water wasfchen en
met Ungt. Aydriod. potasfae inwrijven , en, benevens
doelmatige diëet, tweemaal daags 6 druppels Zinct.
fodinae gebruiken; klom later met deze middelen op
(de tinctuur zelfs tot 40 druppels daags), zonder daar-
van. eenig nadeel te bemerken. Na tien weken , toen
vervolgens alleen nog het uitwendig gebruik werd aange-
raden , was de buik flank en het been- en fpiergeftel ge=
noegzaam fterk , de rachitifche verfchijnfelen waren „ be-
halve eene geringe wangeftalte van het eene been en van
de ruggegraat , verdwenen.

Het thans 8jarige kind levert nu genoegzaam geene
fporen van rachitis meer op ; de habitus férophulofus is
echter ook nu nog niet te miskennen,

IV. ‘Het dochtertje van w. H..e..«. , uit eenen gezon--

K 5 den

C 154 )

den vader, doch eene zwakke , nu en dan ziekelijke , in
hare jeugd aan klierziekte of rachitis (welk laatfte mij,
bij de verlosfing, die fteeds met de tang bewerkftelligd
wordt „ het waarfchijnlijkst voorkomt), geleden hebbende
moeder geboren, was in haar eerfte levensjaar. zeer ver-
drietig geweest, had weel aan fpruw , zuur , braking ,
__ftuipen „ ongeregelde ontlasting, enz. gefukkeld ‚ waarte=
gen zij vooral magnefia, /yr. pap. alòi , ag. foenic.
{yr violar. borax en fyrs rhei gebezigd hadden. Het
kind was vroeg van de moederborst geriomen en vervol-
gens met allerlei voedfel opgevoed, ‘had, nu anderhalf
jaar zijnde, toen het onder mijne behandeling kwam , een
vrij groot hoofd, met nog openftaande fontanellen „ klein
vermagerd gezigt, verwijde pupillen, flechts 4 kleine
gezonde tandjes , bleeke flappe fpieren , opgezetten buik „
het kon met veel moeite ftaan, de uiteinden der been-
deren , vooral aan de voorhand, den elleboog , de knie
en den voorvoet waren dikker dan gewoonlijk , het dije- „
fcheen en kuitbeen eenigzins gekromd. Het kind at veel 5
was vermagerd, had wit beflagen tong , trage ontlasting ,
was nu bij guur weder in de lucht geweest en had de
koorts gekregen.

Doer rheum met oplosfende extracten ontlâstte het veel
flijm »en haden ; door ligte tonica en doelmatige diëet
week de koorts. Door ziekte verhinderd, zag ik nu het
kind in geene zes weken. Ik fchreef het echter in dien
tusfchentijd, naar de krachten berekende beweging, meer
dierlijken als plantaardigen kost, wasfchingen met zeewa-
ter, later met rum en water en inwendig amara aro-
matica , antimonialia, murias barytae met ag. lau-
“rocerafi voor.

Toen

C 155 )

Toen ik het kind wederzag , was het blijkbaar ge«
groeid „ at minder gulzig , had geregelde ontlasting , drie
nieuwe tandjes, beproefde nu en dan, offchoon zeer
kwalijk, evnigzins te loopen. De zwakte en traagheid
van het fpiergeftel, de opgezette buik, het eigenaardig
aanzien en de andere rachitifche verfchijnfelen waren nog
zeer weinig verbeterd, Ik liet het derhalve nu inwendig
de inf. flor. arnicae met amara aromatica en uitwen-
dig inwrijvingen in den buik en in de gewrichten gebrui-
ken van Mydriod. potasfae ferup. 1m op 1 Once vet.

De inwrijvingen werden 5 weken lang vrij geregeld,
het innemen zeer ongeregeld voortgezet. De buik was
nu flanker, het kind veel minder lastig, betoonde lust
tot fpelen „ wilde beter ftaan en zelfs aan de hand voor
eene korte poos loopen. ‘Er was geenerlei nadeelige wer-
king: van de Jodine dwalende de eetlust fcheen vermin-
derd. |

‚De uitwendige behandeling werd voortgesbt ‚ de in=
wendige door bouillon , goed gegist bier, wijn en wa-
ter; eijerdojers , enz. vervangen en de zalf, van tijd tot
tijd, met eenige greinen tot op 4 fcrupels verfterkt. Zes
à zeven: weken ‘later (in welken tijd het kind wegens
verkoudheid voor 4 à 5 dagen andere middelen gebruik-
te) fcheen “hét beengeftel veel fteviger, het kind kon ,
hoewel nog’ wankelend „vrij goed alleen gaan ‚ de uitein-
den der’ beenderen waren ‘minder dik, de buik geheel
flank , de fpieren, hoewel nog vermagerd en flap , waren
in omvang toegenomen, het kind was overigèns gezond.
„Zindelijkheid , gezonde lucht, beweging, doelmatig
voedfel , menigvuldig wasfchen met laauw water en zeep,
benevens «het nog onderfcheidene weken voortgezet ge-

bruik

C 156 )

bruik van de Iodine-zalf (die geene nadeelige verfchijnfee
len veroorzaakte) hebben het kind volkomen genezen.

Een jaar later had het echter nog een eigenaardig aan-
zien en waren nog niet alle fporen van vroegere rachitis
verdwenen.

Ik zoude hier nog onderfcheidene andere gevallen van
door de lodine genezene rachitis, vooral van /crophulae
met. rachitis gecompliceerd, kunnemmopgeven. Mijne
drukke armen-praktijk levert mij daartoe fchier dagelijks
voorwerpen op. Ik zou echter daardoor deze Verhandee
ling al te uitvoerig maken en genoegzaam herhalen „ wat
in de hier vermelde waarnemingen reeds te vinden is.
In de armen-praktijk ben ik in het genezen der klier-
ziekte, en vooral ook der rachitis, op verre na niet
altijd zoo gelukkig geweest als in de burger-praktijk. Dit
evenwel zal niemand bevreemden, die weet, met welke
zwarigheden men in het genezen van de ziekten der be-
hoeftige klasfe te kampen heeft, en hoe moeijelijk het is
dezelve fteeds van doelmatig voedfel , zindelijkheid , vrije „
gezonde . lucht, goede verzorging, luchtige woning ,
kleeding, enz. te voorzien , omftandigheden „ die bij de
genezing van genoemde ziekten fchier onontbeerlijk. zijn.
Ook kan men bij de armen zelden de geneesmiddelen
ftipt en langdurig genoeg doen voortgebruiken,

Wij zullen derhalve liever het refultaat dier waarne=
mingen omtrent de nuttigheid van dit middel in de ra-
chitis wachten op te maken:

Het Jodium zal in de Engelfche ziekte zoo veel te
te nuttiger bevonden worden, naarmate de ziekte minder
lang geduurd heeft , er mindere kromming van den tronk ,
ruggegraat „ der ledematen, misvorming van het bekken,

zeer

C 157 )

zeer verouderde verftoppingen en verhardingen der buiks-
ingewanden plaats hebben.

Bij ontftekingen van het een of ander deel, bij aan-
merkelijke ex/udatie , waterzucht, uitterende , met fterk
zweeten verbondene koorts, asthma; hoest, verlam-
ming, krachteloosheid , colliquative _bloedvloeijingen
convulfiën , beenbederf , /pina-ventofa , paedarthrocace
zal het veelal meer na- dan voordeelig bevonden worden.
Bij reeds aanwezige febris hectica is de genezing hoogst
moeijelijk, zoo niet onmogelijk. Bij ontfteking van de.
beenderen en de omliggende deelen, b. v. de rugge-
graat, gebruike men het Zodium niet, maar bezige men
antiphlogistica , plaatfelijke bloedsontlastingen en _ vefi=
cantia , horizontale ligging, fontanellen aan den rug en
het gloeijend ijzer van rusT. Hoe verder zich de ont-
fteking verfpreidt, des te moeijelijker is de genezing;
want alsdan ontftaan beenbederf , verettering, azchylofis ,
enz.; ook hier is het cauterium nog nuttig. Bij fterke
verkrommingen en wangeftalten komen tevens mechani«
fche middelen te pas.

De Iodine zal echter fteeds ook hier des te nuttiger
bevonden worden, naarmate men daarbij de anders. ge-
bruikelijke middelen niet geheel verzuimt, de oorzaken,
indien. deze nog mogten beftaan , wegneemt , zindelijk-
heid , den voorheen opgegeven leefregel, gezond voedfel,
vrije, zuivere lucht en gepaste beweging in acht neme „
en -daarmede zoo veel mogelijk baden „ vooral ook was-.
fchingen met (pirituofa aromatica, warmen azijn, in-
wrijvingen van vlugtige middelen , enz. verbindt. Naar-
mate men deze middelen doelmatiger met de Iodine paart,
zal ook. de ziekte fpoediger verdwijnen ; doch ook hier

be.

C 158 )

bezige men de Iodine niet, ten zij men vooraf andere
middelen te vergeefs gebezigd hebbe,

Vooral komt de lodine te pas , bij de complicatie der
rachitis met fcrophulae, doch moet men, in deze ge=
vallen, den moed niet te fpoedig opgeven „ dewijl men
bij een aanhoudend voorzigtig gebruik van het Jodium ,
bij afwisfeling of tevens met andere middelen gegeven ;,
zelfs daar nog onverwachte gunftige werking zien zal,
waar men de genezing « bijna onmogelijk waande. Bij
complicatie met ontftekingen , die bij de rachitis zoo
ligt in ex/wdatie overgaan, is het Zodium fchadelijk,
Vooral ook is het Jodium nog dienftig bij beenverwee-
king, bij kinderen, uit venerifche en jichtige ouders ge.
_ boren. «Wanneer echter de kinderen morfig gehouden,
flecht opgepast in vochtige, ongezonde woningen , met
flecht voedfel opgevoed worden , komt vooral volharding
en verbinding of afwisfeling met andere doelmatige mid-
delen te pas, en moet men ook hier, hetgeen wij in het
algemeen ‘omtrent de aan= en tegenaanwijzingen gezegd
hebben, niet uit het oog verliezen. -

In ziekten der eijerftokken heb ik geene gelegenheid
gehad de Iodine te bezigen; uitde gelukkige waarne-
mingen van RÖCHLIN ,„ SCHNEIDER EN SEYMOUR, en uit
de groote overeenkomst; die «er beftaat. tusfchen het
maakfel der fchiidklier en der eijerftokken , meen ik ech-
ter het befluit te mogen opmaken , dat men dit-middel,
met inachtneming wan de voorheen opgegeveneaan= en
tegenaanwijzingen. bij genoemde gebreken en bij Aydrops
Jaccatus behoort te beproeven,

‚ In verhardingen is, blijkens hetgeen wij daaromtrent
in het vorige: Hoofddeel gezien. hebben „ het Jodium me- -
nig-

(159 )

nigvuldige malen, en veelal met-gelukkig gevolg , aange-
wend. - Ik-zelf heb hetzelve eenige malen bij verhardin-
gen der. buiksingewanden „ vergrooting der milt en darm-
fcheilsklieren „ als gevolgen van de ziekte van 182628,
of van hardnekkige derdendaagfche koortfen aangewend ,
en wel in den vorm van het Ungt. Aydriod. potasfae ,
’smorgens en ’savonds ter grootte eener hazelnoot inge-
wreven. Ik heb er echter niet dat gevolg van befpeurd ,
hetwelk. anderen’ daarvan gezien hebben. Hoewel ik het
middel. fteeds met het. gebruik van oplosfende middelen
paardeen de zalf van tijd tot tijd verfterkte , liepen ech-
ter de «meeste „gevallen ongunftig af, en van de 11 zijn
flechte 3 volkomen. genezen. |

Deze 3 herftelde lijders , die allen ín hunne jeugd aan
ferspsdiai of. rachitis: gefukkeld ‘hadden , en ten dee-
le er nog klierziekig uitzagen „ leden aan onderbuikzwel-
ling „ hetzij door opgezette milt ontftaan, of wel het
gevolg: van verharde -darmfcheils-” of” onderbuiksklieren.
Allen gebruikten tevens onderfcheidene inwendige midde-
len , zoodat het te betwijfelen is, of de lijders door de-
ze’ of door de inwrijvingen der Iodine-zalf herfteld zijn
geworden , weshalve wij die gevallen niet uitvoeriger be-
hoeven te vermelden.
_ In twee gevallen van verharding der parotis bij fcro-
phuleufe geftellen , heb ik het Zodium met vrucht uit=
wendig gebruikt.

De eerfte, eene ferophuleufe dienstmeid, leed federt
weken aan een omfchreven, onregelmatig , bewegelijk,
niet zeer hard noch pijnlijk gezwel, tusfchen den op-
klimmenden tak van de onderkaak en tusfchen het mam-
wijze uitfteekfel, het oor was door hetzelve opgeheven,

de

}

C 160 )

de onderkaaksklieren waren opgezet. — Zij had daartee
gen Ungt. en Empl, mercuriale, Empl, cicutac, pap-
pen, enz. gebezigd , doch werd eerst door het 4 weken
lang uitwendig gebruik van dr. 1 Zydriodas potasfae op
1 once vet, zonder dat dit middel eenige nadeelige -uit-
werking had, genezen.

De tweede, eene naaifter, welke voorheen veel aan
klierziekte, vrijsterziekte en fluor albus geleden had,
fukkelde federt 3 à 4 weken aan eene tegennatuurlijke,
niet zeer pijnlijke, langwerpig ronde verharding der oor-
klier. Ik behandelde haar eerst met in= en uitwendige
oplosfende middelen, later, daar er vermoeden van vene=
rifche aandoening was , met mercurialia, antimonialia ,
houtdranken en kwikpleisters ; dan daar na 3 weken de-
ze middelen nog weinig fchenen te helpen, liet ik alleen
het Ungt. Aydriod. potasfae dr. 1 op unc. 1 inwrijven,
waarop echter den vijfden dag duizeligheid, misfclijk-
heid, hoofdpijn en pijn in het aangedane deel ontfton-
den. Er werden eenige bloedzuigers gezet en eenige
mucilaginofa gebezigd. Vier dagen later werd de zalf,
de helft verzwakt, weder op nieuw aangewend, 14 da-
gen later tot 2 ferupels , en nog 12 dagen later tot dr, z
verlterkt, waarop echter de bovengenoemde nadeelige
verfchijnfelen „ benevens toefnoering der keel, op nieuw
te voorfchijn kwamen, het gezwel echter veel kleiner
en zachter geworden was. De zalf werd a dagen weg=
gelaten en nu vervolgens tot dr. } op één once vet ge-

bruikt, waardoor. patiente binnen nog 3 weken als her- _

fteld kon worden befchouwd. (4) -
In

NN

(5) TAN verzekert Cin het Medicinifches conversationsblatt,
von

C “161 9) En

In twee gevallen van onzuivere, in den omtrek voort-
knagende, hardnekkige, f{ponsachtige of kankerachtige
zweren der benedenlip, waarbij de zelfftandigheid der
lip gedeeltelijk ontaard was, heb ik de bovengenoemde
zalf langen tijd doen inwrijven. Dezelve fcheen wel eens
eenigen tijd te helpen; doch vermogt de zweren niet te
genezen. Ook andere middelen hielpen niets, alleen de
uitfnijding had vervolgens een gewenscht gevolg.

Bij eene lijderes aan “cancer apertus mammae, die
reeds jaren lang te vergeefs met allerhande middelen be-
handeld was, hielp ook het uit- en inwendig gebruik
van de Todine genoegzaam niets. , Het middel veroorzaak-
te nu ‘en dan pijn in de borst, misfelijkheid en braking.

Later heb ik bij dezelfde lijderes het Zodium op nieuw
langen «tijd en in onderfcheidenen vorm toegediend, dan
ik’ heb van deszelfs gebruik nu geheel moeten afzien ,
dewijl de lijderes verklaarde, dat er telkens na het ge-
bruik der fodine bloedftorting uit de baarmoeder ont{tond.
Bij onderzoek is mij gebleken, dat zij tevens aan kanker
der baarmoeder lijdt, die, daar zij dit gebrek.in den be-
ginne verborgen heeft gehouden, reeds ‘eenen hoogen
graad bereikt had, alvorens zij daartegen onze hulp heeft

| in-
Y0 HOHENBAUM 4d JAHN. 1830, Erfter Jahrgang.) door. inwrijving
eener zalf uit 2 Oncen Ungt. hydrarg en 3 drachmen Zodine, ge.
zwellen ter grootte van hoofden te hebben verdeeld. Zij waren
waarfchijnlijk van ontaardingen der ovaria ontftaan en vulden finds
7 jaren bijna de geheele holte van den onderbuik en waren reeds
met braking en febris hectica vergezeld, — KRIMER betuigt (t. a.
pl.) de Tinct, Jodinae bij verharding der glandulae meseraïcae van
een 2zjarig meisje, met gelijktijdige inwrijving eener zalf uit Hydri-
odas potasfae met allergunftigst gevolg te hebben gebezigd,

L

( 162 )

ingeroepen, Door de-onderhoudende geneeswijze : leidt
de lijderes thans een; vrij, dragelijk leven.

Offchoon, deze, „gevallen niet voldoende zijn, om raed
uiteen zuiver refultaat te kunnen. opmaken, geloof ik
echter „‚dat in gevallen van, verhardingen, vooral van
ferophuleufen aard ; dit middel zeer nuttig kan zijn „en
dat het ook in het eerfte tijdperk van /eirrhus verdient
aangewend te worden, „De in het oog wallende werking
van . het. Jodium. ‚op. de borstklier, doet bij verharding
van dezelve veel van, dit middel verwachten. Hoe blijk.
baarder echter de verhardingen van eenen wezenlijk /eir-
rheufen aard zijn, des te eerder heeft men, als gevolg
“der fterke prikkeling van het Jodium, daardoor vermeer-
dering van, het gezwel, zelfs. overgang in carcinoma te
duchten. Hier is derhalve de grootfte voorzigtigheid aan
te bevelen. Veiliger kan men hetzelve geven bij de volko-
men onpijnlijke opzwelling, der, borften „die. fomwijlen ‚na
het kraambed achterblijft. … Bij. foirrhus wteri fchijnt
dit middel, blijkens de ervaring „ „vooral. groote voorzig-
tigheid te vereifchen „ daar het ligt den overgang in car-
cinoma veroorzaakt,

Wanneer de borstklier of andere deelen groote ontaar=
dingen of vergroeijingen hebben ondergaan, er reeds eene
gedeeltelijke ontaarding der vochten, teringachtige , cachec-
tifche- toeftand aanwezig is, zal dit middel veelal nâdee- -
lig worden bevonden. Ook zal het bij pijnlijken , ont-
ftekingachtigen toeftand vooraf de aanwending van, andere
middelen vereifchen.

„Men wende-in het algemeen in de bovengenoemde ge-
vallen het Zodium nimmer aan „ dan nadat men de an-
ders gebruikelijke middelen te vergeefs. beproefd heeft. ij

_ ne-

C 163 3

neme = bij *deszelfs > aanwending “alle! die: voorzigtigheidse'
maatregelen „ ‘diëet ;renz.- in vacht: die:wij menen reeds:
hebben opgegeven.

„Offchoon ‘ik het Jodium nimmer als" vemmenagogum
heb. voorgefchreven” en ‘bij onderdrukte -ftondenvloed en
gebrekkige »-menftruatie bijna altijd mijn doel bereik,
door « eene “doelmatige -diëet en leefregel en eene-naar de
oorzaken”gerigte behandeling; “zoo” hebk’ mij echter „bij
fommigelijderesfen ;'"die ik aan.ândere gebreken: met het
Todium behandelde ‚genoegzaam kunnen overtuigen dat
dit middel:-de werkzaamheid der baarmoeder vermeerdert
en ligtelijk bloedftorting uit dezelve weroorzaakt, en.
vooral “gedurende de menftruatie “en zwangerheid „met
groote behoedzaamheid “moet worden'gebezigd, Immers: -
bij eenige mijner ‘lijderesfen- werd gedurende het ‚gebruik:
van - het: Zodium-de menftruatie zoo-rijkelijk „dat zij -ge=
heel ‘het voorkomeneener bloedftorting <had.„ en-door het.
nalaten: van dit middelen ‘door doelmatige diëet.en leefe
regel ven ‘geneesmiddelen beperkt: moest worden.» Bij-an«,
deren “bij vwelke «de menfes. geregeld: om ‚de vier weken. -
plaats. hadden; kwamen dezelve: onder het gebruik «van.
het Zodium ‘telkens veel vroeger en rijkelijker,. Deme-
nigvuldigheid van denpols, die men: gemeenlijk gedurende
het gebruik van-dit middel ‘waarneemt , ‘bewijst ook reeds.
deszelfs- werking op het vaatgeftel, „Mijne ondervinding
doet- mij: befluiten , “dat „ "daar ‘het Jodium op de ge,
flachtsdeelen “en vooral fterk op. de baarmoeder, werkt „
en als behoorende tot :de emsmenagoga.flimulantia, zeer,
_voorzigtig als ftondenafdrijvend middel moet: worden toe.
gediend en“ dat het alleen bij verminderde, /enfibiliteit- en
denn 5 in #orpides phlegmatifche geftellen… met,

ek 2 in-

C 164 )

inachtneming. van al het voorheen gezegde, te pas kan.
komen , en dat vooral hier eene: doelmatige diëet en leef-
regel moet worden in acht genomen.

“„Bij- phlegmatifche trage perfonen, bij den kn ge-
zwollen „ oedemateufen „ fponsachtigen. habitus „bij zul-
ken, die in hunne vroegere kindfche jaren aanmerkelijk
aan /vrophulae leden, neemt men fomwijlen eenen fluor
albus waar, die gemeenlijk tusfchen het 40 en softe jaar -
des levens zich ontwikkelt, zijne zitplaats voornamelijk
in den onderbuik heeft en in eenen. zwartgalligen toe-.
ftand, verftoppingen in den onderbuik , opzwellingen en
verhardingen van de klieren van het gastrifche ftelfel, in,
de poortader en derzelver. aanverwante deelen fchijnt te
beftaan. In deze foort van fluor albus komt, benevens
het aanhoudend, gebruik van’ zeepachtige extracten, terra
foliata tartari met extr. chelidonii, tarax., gramin,
dulcamar., rad rhei, zouten, enz. de Iodine te pds , en
worden daarvan door de fchrijvers zeer „geloofwaardige
voorbeelden vermeld. In vele andere gevallen werden
_ tevens zoo ‘vele andere middelen gebezigd, dat men niet
altijd zeker durft beflisfen „ of de res deze of
aan gene is toe te fchrijven. |

Bij eene mijner lijderesfen aan tumor albus verdween,
onder het gebruik. van het Zodivm , een fcherpe witte.
vloed. In andere gevallen heb ík het niet. gebezigd en
ook in deze ziekte zal men fteeds naauwkeurig op de.
voorheen gemelde ‘tegenaanwijzingen. en diëet acht moe-
ten geven, zal men niet onder het gebruik des lodiums
nadeelige werkingen zien ontftaan. |

„Even veel voorzorgen zal gewis dit middel vereifchen Ke
wanneer men hetzelve op het voetfpoor der voorheen

ge

C 165 j

gemelde fchrijvers- bij teringachtige lijders wil aanwenden,
Beter: zal het: zijn, ‘het Zodium bij alle gebreken der
luchtwegen, aanleg of voorbefchiktheid.tot uitterende
ziekten, bij alle ziekten der inwendige organen, die. ge=
neigdheid hebben, om tot. @ttering over tegaan, nim-
mer te: beproeven en zich liever op de anders gebruike-
lijke middelen te verlaten.” Bij eene jonge vrouw } die
aan phthifis ferophulofa langen ‘tijd door mij; met anti
phlogistica , antifcrophulofa „’ enze behandeld was , liet
ik, na vooraf eenige bloedzuigers op de borst gezet te
hebben, eene zalf uit gr, xvm Hydriod. potasfae ent
once vet inwrijven. Reeds 2 dagen nadat er ’s morgens
en ‘savonds een ftuk ter grootte eener hazelnoot was
ingewreven , vermeerderde de hoest, er ontftond pijnlijk-
heid in de klieren en toefnoering van den hals, verfnelde
pols en hoofdpijn; toevallen „- die mij ‘fpoedig: het‘ ge=
bruik van dit middel deden ftaken. (%)

Offchoon ik het middel-onlangs in eenige venerifche
gebreken beproefd heb, kan ik” daaromtrent nog geen
ftellig refultaat opgeven. Wanneer men echter het daar-
omtrent „door onderfcheidene fchrijvers medegereelde nae
gaat, ziet men, dat velen de Todine als proto- of deuto=

| He: io.

(%) Onlangs heeft men vooral de aanwending der Iodine in de
tering en andere ziekten ‚ in den vorm van damp door inademing
aangeraden, Zie J. MURRAY A. diss. on the influence of heat and
humiditys with practical observation on the inhalation of Todine
und various Yapours in consumption, catarrh, croup,‚ asthma
and other diseafes. Lond, 1830, 8°., — CH. SCUDAMORE Cafes île
dustrative of the remarkable eficacy and perfect safety of cer-
bain medical agents in the form of vapour by inhalation especial-

ly Todîne, Chlorine and Hydroeyanic acid „in pulmonary comfumps
tion and other morbid flates of the Lungs. Lond. 1830. 89.

L 3

C 166 )

foduretum , Hydrargyrì hebben; aangewend ;.dat er in
vele gevallen vooraf, kwikmiddelen gebezigd waren, en
men. „dus daaromtrent in ‘het onzekere „blijft, of, de kwik
of Todine- de fyphilis heeft genezen. In vele andere ‚ge=
vallen van /yphilis,zijn wel buwbones door, dit middel ver-
dreven „dan, blijft. het onzeker of de «dyscrafia venerea

__ geheel. te ondergebragt en vernietigd: is. „Hoewel vele

fchrijvers. verzekeren „dat de-Todine in. venerifche- ziekten
hulprijk. was „. gelooven. wij echter.; volgens onze.erva-
ring „ dat wezenlijke bwbones venerei alleen grondig door
kwikmiddelen. kunnen genezen „worden. - Immers, bij ve=
len „der genoemde. lijders kwamen de toevallen na eeni=
gen tijd,terng ; „bij anderen -was-het twijfelachtig of zij
genezen waren.

_ Alleen tegen klierachtige verhardingen, maar niet tegen
fyphilitifèhe dyscrafie zalde lodine, heilzaam. bevonden
worden. (7)

„Bij ferophuleufe lijders „en. bij diegenen, dl uit, /Cro=
Pea sar ouders geboren zijn „ hebben dikwijls verfchillen-
de foorten, van. uitflag plaats „ die zich. nu eens tot het harig
gedeelte van het. hoofd, dan eens tot den tronk , ledema=
ten en aangezigt „dan. weder, tot. beiden bepalen, fomwij-
len vindt men het harig gedeelte van het hoofd bezet
met kleine blaasjes of kleine jeukende zweertjes , welke
openbreken, en eene etterachtige Jympha of een lijmig,
flinkend „ de. haren. aaneenklevend … vocht uitftorten ; dat
fchielijk in -zachte , - vochtige , langzamerhand vast-wor-
dende korsten overgaat. Somtijds ook zijn de gaten der

‚ope

KO} Men vergelijke NINABER in MOLL en ELDIR'S Tidfchrift.
“Jaarg. X, St. 4e bl, 337.

C 1% 3

openingen. grooter, gelijk, aan honigraten. Somtijds be-
ftaat het uit vele naast elkander ftaande puisten, die een,
lijmerig , vocht - uitzweeten „ dat als witachtige, groote,
harde „ dikke , fchubachtige korsten, het harig gedeelte
van het hoofd bezet. In andere gevallen. vindt men
roode, zeer jeukende plekken, rondom bezet met kleine
blaasjes , of er ontftaan zeer kleine, ineengedrongene ,
fterk jeukende. blaasjes, nu op de eene, dan op meer
plaatfen van het ligchaam , het aangezigt, zelfs niet uit-
gezonderd. De huid is rood, zwelt enigermate , en
jeukt zeer , vooral des nachts.

Hetzij deze uitflag zich als-achores, favus ‚ tincea of
herpes. vertoont, in, alle deze gevallen, die fomwijlen
zeer. moeijelijk te genezen zijn, is , blijkens mijne erva-
ring „ de Iodine van het hoogfte nut. In vele verouder-
de gevallen zal men echter miet het uitwendig het inwen-
dig gebruik moeten paren en vooral op diëet en leefwijze
moeten letten. In 3 (van de 7) gevallen van #zea hielp
ook de Iodine, in- en. uitwendig gebruikt, bijna niets.
Het waren ‘jongens van dezelfde ouders, die insgelijks ,
althans de vader, aan herpes en Zwues venerea langen tijd
geleden hadden. Ik houd. het met NINABER en anderen
daarvoor, dat het Jodium alleen dan voordeelig is in
uit(lagziekten, wanneer deze uit /erophuleufe oorzaken
ontítaan zijn. |

Hetzelfde ís op de twmor albus der knie. toepasfelijk.
Dit gebrek, dat wanneer het in den beginne verzuimd
is, fomwijlen zeer hardnekkig en moeijelijk te genezen
is, zal, wanneer de ontaarding van het gewricht niet
aanmerkelijk en het gebrek geheel en al chronisch en
onpijnlijk is en bij ferophuleufe voorwerpen voorkomt 4

L 4 _ge-

( 168 )

gemeenlijk door het aanhoudend gebruik van het Zodium
genezen worden. orla
Ik zelf zag in een dial dat vooraf door herhaald
aanzetten van bloedzuigers en antiphlogistica behandeld
_ was „ reeds langer dan een jaar geduurd had, en waarbij
kwikinwrijvingen, blaartrekkende sen afleidende middelen
te vergeefs beproefd waren, eene gewenschte uitwerking -
van de inwrijving van het Ungt, Aydriodat. potasfae
‘en het inwendig gebruik der Tinctura iodinae coINDET:
Het was bij een overigens gezond “orjarig meisje, dat
voorheen tot aan het tijdperk der puberteit aan /crophu-
lae geleden had. Eene fluor albus, waaraan zij tevens
had geleden, was onder het gebruik van dit middel ver-
dwenen. In een ander geval, waar meer rheumatifche
ontfteking en een val op het kniegewricht de aanleidende
oorzaken waren , fcheen de Todine in het eerst heilzaam ,
en de harde zeer uitgebreide zwelling van het kniege-
awricht te verminderen, dan na het uitwendig gebruik
der zalf gedurende 5 weken en der Iodine-tinctuur 3 we-
ken, was alles bijna nog in, denzelfden toeftand en ont-
trok zich de ongeduldige lijderes aan mijne behandeling.
Het komt mij voor, dat men bij dit gebrek , wanneer
andere middelen te vergeefs gebezigd zijn en er geene
ontftekingachtige toeftand aanwezig is, dit middel nader
behoort te beproeven. (In tumor albus, uit /Crophtte
leufe, arthritifche of rAeumatifche oorzaken zal men
ook veel nut bij de levertraan vinden). |
Wat de Iodine in waterzucht vermag, is tot dus ver-
re nog niet met zekerheid te beflisfen. Het fchijnt vol
gens waarnemingen van geloofwaardige geneesheeren nut-
tig te zijn. Bij een’ man van 40 jaren, die, ten gevolge
| van

C 169 ))
van derdendaagfche koorts , verhardingen en verftoppin-
gen der buiksingewanden, aan waterzucht leed „ en eenige
weken doôr mij vruchteloos behandeld was , liet ik het
Ungt. hydriod. potasfae. °smorgens en ’savonds inwrije
ven „ dan al fpoedig moest ik het middel , daar het be-
naauwdheid en braking verwekte, nalaten. Toen: ik het
__ gebruik daarna liet hervatten, had. het middel hetzelfde
gevolg. Bij eene vrouw van 32 jaren, die „ ten gevolge
van bloedverlies ‘en aamborftigheid , aan waterzucht leed,
en door bittere „ verfterkende’ ijzermiddelen , wijn , enz.
geen beterfchap “vond „kreeg, daar zij niets anders meer
wilde innemen, ’s morgens en ’savonds 1o druppels
Todine-tinctuur; op de eerfte gift volgde reeds geweldige
braking , zij kreeg toen 6 druppels, vervolgens 3 drup-
pels , die dezelfde. uitwerking hadden, zoodat zij ook dit
middel niet verder wilde gebruiken.

=De Iodine’ vereischt gewis in de waterzucht groote
behoedzaamheid, behoort alleen bij een weinig prikkel-
baren „- atonifchen toeftand en tevens bij goede fpijsverte-
ring gebezigd te worden 5 juist daarom zal dezelve bij de
borstwaterzucht zelden te pas komen. » Evenwel. verdient
dezelve in enkele zeer flepende gevallen , vooral nadat
men op eene andere” wijze het water ontlast heeft, bee
proefd te worden, om, ware het mogelijk , daardoor
organifche gebreken, overblijffels van vroegere ontftekin-
gen, op te losfen , dewijl juist dit middel deszelfs voor-
naamfte oplosfende krachten op de borstingewanden fahijnt
uit te oefenen.

De wormafdrijvende kracht van het Zodium is mij tot
dus verre niet gebleken, Ook is het, mijns erachtens,
geen middel, dat als zoodanig behoort voorgefchreven te
worden, L 5 Of

C 170 y

Of de Todine in de chronifche jicht wezenlijk nuttig
is; kanvik „als dit middel nimmer in-die ziekte-gebezigd
hebbende, niet ‘beflisfen. … Dewijl echter de arthritis ha-
_ren”zetel voornamelijk in het /ysthema.Iymphaticum fchijnt —
te: hebben, bij a#tAritis dikwijls eene. zachte zwelling
ontftaat „ die tot verharding overgaat „het Zodium blijk-
baar “op ‘het /ysthema glandularum’ en -lymphaticum
werkt, hetzelve prikkelt, deszelfs werking verhoogt en
deszelfs opflorpend vermogen « bevordert „ zoo komt het
mij ’ niet: onwaarfchijnlijk voor, dat dit oplosfend middel
in fommige ‘gevallen van ‘arthritis chronicá;, atonica
nuttig kan zijn „ en nader “verdient ‘beproefd te worden.

Wat eindelijk het nut der Iodine-bereidingen. bij doof=
heid, verlamming, Sts' Vitus-dans; ‘traanfistel ; krommin- |
gen der ruggegraat , vrijwillig ‘hinken , mannelijk onver-
mogen „ neuspolijp en-andere ziekten en gebreken, aan-
gaat , waarin het middel door eenige fchrijvers is aange-
raden, daaromtrent kan ik, vals „hebbende: de- werking
daarvan niet” onderzocht, &priort niets. beflisfen. Daar
evenwel’ deszelfs werking: in’ gemelde ziekten. en gebre-
ken nuttig “zou kunnen zijn, kan-men het ín hopelooze
gevallen op eene voorzigtige wijze beproeven. „Alles
komt in de geneeskunde op ervaring aan, en offchoon
men ook alreede langen tijd de praktijk moge hebben uit-
geoefend , zoo heeft ‘men echter fteeds- te weinig onder-
vinding , om (vooral omtrent nieuwe. geneesmiddelen)
alles: te beflisfen.

Wanneer wij ten flotte het verhandelde te, zamen trek-
ken „blijkt: dat de Iodine voor een fpecifiek middel in
flruma” thyreoïdea moet gehouden worden ;-dat hetzelve

in “de hoogere “graden „der klierziekte „in de: Engelfche
pe „ziek-

Cu)

ziekte, bij fommige gebreken der ovaria, bij onderfchei-
dene verhardingen, bij witten vloed , bij tumor albus.
bij verfchillende uitflagziekten , vooral wanneer zij met
dyscrafia fcrophulofa in verband ftaan, wegens hare
oplosfende en het /ysthema Jymphaticum prikkelende
werkingen, voortreffelijke dienften betoont; dat bij dit
middel nog.veel nieuw is, en het ook nog in vele an-
dere ziekten en gebreken van het /ysthema Jymphaticum
‚en glandulofwm nader verdient beproefd te worden; dat
offchoon het, in geringe giften gegeven, gemeenlijk geen
nadeel te weeg brengt, de fpijsvertering veelal eerder be-
vordert dan ftoort, de /ecretiën en excretiën noch ver-
„meerdert noch vermindert , het echter als ligtelijk de fpijs-
verteringswerktuigen , het zenuw- en vaatgeftel nadeelig
aantastende , vooral ligt congestiën naar het hoofd , de
borst en baarmoeder en andere fchadelijke werkingen ver-
oorzakende , fteeds met alle mogelijke omzigtigheid moet
worden gebezigd, en dus ook vooral op dit middel van
toepasfing is , het gezegde van BOERHAVE :

« At prudenter a prudente medico, si
« methodum nescis, abstine £°

en

5,

£

EE En

VERHANDELING

TER BEANTWOORDING DER

[ MOEN AG ES

a Welke zijn de eigenschappen, waaraan men eene
« goede onder water hard wordende, mortel of met=-
« selspecie kan herkennen? Welke zijn deszelfs schein
« kundige bestanddeelen, en welke is de scheikundige
« vereeniging, die er bij dit hard worden tusschen
« deze bestanddeelen geboren wordt 2”

DOOR

GORE N FUCHS:

Professor der Mineralogie te Munchen.

Aan welke in de Algemeene Jaarlijksche Vergadering van
de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen , te
Haarlem, den 19 Mei 1832, de Gouden Medaille -
is toegewezen. _—

Ve br: y
ele

H. woord Cement-wordt niet-altijd in dezelfde betee=
kenis-;opgevat «nu eens. verftaat men daaronder de ftof ,
die mert kalk» den in „het water. hard wordenden mortel
(Gaydraulifchen. of -watermortel) daarftelt 3 dan eens be-
doelt „men: daarmede dezen mortel zelven. In deze laat=
fte „beteekenis: is „dit woord “waarfchijnlijk ‘in de onderha-
vige. prijsvraag. bedoeld 3 ‚doch ik zal -het- hier, doorgaans
in de eerfte beteekenis gebruiken, sen derhalve onder Ce-
menten al die. zelfftandigheden verftaan ; die -gefchikt zijn
om , met kalk , eene in het water hard wordende ftof:te
vormen „welke. altijd behoort «te. worden onderfcheiden
van datgeen, wat dezelve heeft daargefteld, … Daar even-
wel. het, Cement. flechts betrekking tot deze foort- van
mortel heeft „ flechts daardoor. als zoodanig wordt beftem=
peld.en erkend „ zoo volgt hieruit van zelfs, dat. de Zy»
draulifche mortel het hoofdonderwerp moet uitmaken van
datgeen , wat hier zal worden behandeld.
‚ Het eerfte , wat in aanmerking “moet komen, is de
wijze „ waarop het hardworden des Aydraulifchen mortels
plaats grijpt. Offchoon hieromtrent reeds. zeer vele proef-
nemingen zijn in het werk. gefteld , zoo werd deze zaak
echter tot hiertoe.nog niet behoorlijk in het licht gezet,
| / en

( 176 )

en er heerfchen op dit punt verfchillende gevoelens. Som-
mige zijn van meening , dat het hardworden flechts een
gevolg der zamenhangs kracht is. Anderen gelooven , dat
het op eene fcheikundige aantrekking berust , doch zet-
ten dit niet behoorlijk uiteen , en toonen niet duidelijk aan,
welke zelfftandigheden daarbij voornamelijk werkzaam zijn ,
welke de omftandigheden zijn, onder welke zij fcheikun-
dig op elkander werken , en geven in het algemeen te ver=
ftaan , dat hun het wezenlijke , van hetgeen er eigenlijk
plaats heeft , nog verborgen is, Somtijds wordt daar op
zulk eene wijze van gefproken , dat men bijna gelooven
zou ‚ dat er een eigenaardig hydraulisch beginfel beftaat.

In het vervolg zal men, zoo ik vertrouw „ voldoende
_ bewijzen vinden, dat het hardworden van den hydrau-
lifchen mortel, wat het wezenlijke aangaat , op eene |
Jfeheikundige verbinding der kiezelaarde en des kalks,
die zich op den natten weg langzamerhand vormt;
berust, en dat er bijgevolg geen Cement zonder kiezel-
aarde beftaan kan, | |

Eer ik de bewijzen voor deze ftelling aanvoer , moet
ik- eenige der voornaamfte, deels reeds lang bekende,
deels door mij ontdekte eigenfchappen der kiezelaarde doen
opmerken „ waarop men wel behoort acht te geven „ wan-
neer men de verhouding van deze aarde en hare verbin-
dingen met kalk op den natten weg behoorlijk wil be-
oordeelen.

De kiezelaarde fpeelt in hare verbindingen de rol van
een zuur, én deze worden Silicaten genoemd. Met de
grondftoffen ba/en) vereenigt zij zich in verfchillende
quantitative verhoudingen , en zij heeft eene fterke neiging,
om zich mét meer dan eene grondftof te gelijk te verbin-

den.

(Ar)

den. Het aantal wan filicaten is derhalve zeêr groot 3
“men kan hier volftrekt geene grenzen bepalen, en er be=
ftaat geen zoo vast verzadigings punt als bij andere lig=
chamen.. De meeste bekende filicaten zijn ook zoodanig
zamengefteld, dat, onder gunftige omftandigheden , nog
grond{toffen , in grooter of kleinef hoeveelheid , daars
mede in verbinding komen kunnen,

Van de meeste filicaten maakt de kleiaarde een wezeris
lijk beftanddeel uit, en; offchoon deze aarde tot de
zwakfte grondftoffen behoort, zoo (telt zij nogtans met
de _kiezelaarde onderfcheidene verbindingen daar ‚ die
moeijelijk vanééngefcheiden kunnen worden, gelijk ons
onder andere de Andalufit. Disthen, en onder{cheidene
foorten van klei bewijzen. Bijzonder opmerkelijk is het,
dat geen kleiaarde-filicaat in loogzout kan wóötrden opge=
dost ‚ daar toch ieder van deze beide aarden op zich zel=
‘ve daarin oplosbaar is. Voegt men derhalve beide oplos-
fingen bijeen , zoo fcheiden zij zich weder , met elkana
der vereenigd , onder. de gedaante van eene flijmige zelfs
ftandigheid 4 af ‚en er blijft in het vocht bijna niets
meer. over, wanneer niet de eene of de andere in té
groote hoeveelheid voorhanden was. Dit nederploflel is
evenwel niet, gelijk cuyroN morvrau meende; flechts
eene verbinding van kiezel- en kleiaarde , maar bevat ,
zoo als ik reeds bij eene andere gelegenheid gezegd heb,
eene aanmerkelijke hoeveelheid loogzout fcheikundig ges
bonden, en komt dikwijls de Jeucits met opzigt tot
deszelfs fcheikundige zamenftelling , zeer nabij. Wanneer
een kleiaarde-filicaat, b. wv. porfeleinaarde, aanhoudend
met kaliloog wordt gekookt, zoo neemt het insgelijks
veel loogzout in zich op en verbindt zich feheikundig

M daar-

C 178

daarmede. Het heeft in het algemeen het aanzien „ als
maakte de kleiaarde „ als het ware, een’ band. uit, waar-
door in de meeste gevallen de overige grondftoffen (de
bitteraarde alleen uitgezonderd) krachtiger met de kiezel=
aarde vereenigd worden , dan zij zich op zich zelve met
haar verbinden. Daar de kleiaarde , onder zekere omftan=
digheden, zich ook als een zwak zuur verhoudt en als
het ware een amphotherisch ligchaam is, zoo kan men,
ten minfte. in vele gevallen, het kleiaarde-filicaat als
een dubbeldzuur (Doppelsäure) befchouwen, dat een
krachtiger zuur is, dan ieder van deze aarden op zich

zelve. - é

Wat betreft de orde. van. verwantfchap , in welke de
grondftoffen met betrekking tot de kleiaarde ftaan , ‘zoo
kan men in dit opzigt niets befluiten uit de orde, welke
de meeste grondftoffen , in betrekking tot de andere zu-
ren befchouwd , in acht nemen; want men kan het bijna
als uitgemaakt aannemen, dat b. v. de kalk den voor-
rang heeft boven de loogzouten , en de bitteraarde bo-
ven den kalk, in de verwantfchap tot de kiezelaarde, —
Over het geheel heeft deze aarde eene van de meeste an-
dere ligchamen zeer verfchillende fcheikundige verhou-
ding; het meest in het oogloopende evenwel is, dat dit
zwakke zuur, uit vele van deszelfs verbindingen , door
de fterkfte zuren niet kan worden afgefcheiden. De grond
hiervan kan in niets anders gelegen zijn, dan in den
verfchillenden zamenhang, voor welken de kiezelaarde
vatbaar is, en dien zij in onderfcheidene graden op hare
verbindingen overdraagt, zoodat fommige derzelve van
de zuren in het geheel niet , andere zwak en eenige fterk
aangegrepen worden ‚ ja fommige daardoor zelfs volko-

men

€ 19 J

men ontleed kunnen worden ; waarbij wederot het vers
fchil plaats grijpt, dat de kiezelaarde zich uit fommige
in de gedaante van poeder of flijm , uit andere als eene
ftijve gelei affcheidt, nadat zij vooraf zelve in de op-
losfing was overgegaan. /

Zoodanige filicaten , welke , zonder nadere bewerking ,
met zuren geene gelei vormen, worden in dezen toeftand
gebragt , wanneer zij met een tegen vuur beftand looge
zout of met zwaaraarde behoorlijk gegloeid of gefmolten
worden. Door deze bewerking, die men zeer gevoe
gelijk ontbinding van den. zamenhang (auffchliesfen)
noemt , wordt een gedeelte der opgenoemde , den zamens
hang ontbindende ftoffen (auffchliesfungsmittel) met
het filicaat, of veeleer met de kleiaarde des filicaats
in verbinding gebragt, en een nieuw product gevormd,
waarbij tevens haar zamenhang zoo verzwakt wordt,
dat het geheel, namelijk de kiezelaarde met de aanwezi
ge grondftoffen, in de daartoe gefchikte zuren wordt ope
gelost, en , bijaldien het vocht miet «te zeer verdund is,
eene ftijve en trillende veldfpaath vormt. Hetzelfde , wat de
fcheikundigen , om gegronde redenen , gewoonlijk flechts
met de opgenoemde , den zamenhang ontbindende ftofe
fen tracht te bereiken , kan men ook door andere gronde
ftoffen verkrijgen; in het bijzonder is daartoe de kalk
gefchikt, waardoor de zamenhang der deeltjes van de
filicaten , bij eenen behoorlijken graad van hitte , even zoo
goed ontbonden (aufgefchlosfern) worden als door de
loogzouten en de baryta, zoodat zij dan insgelijks met
zuren eene gelei vormen. … Op dezelfde wijze werkt ook
het gjzeroxyde en de bitteraarde, en wanneer ook at
daardoor niet alle filicaten in dien toeftand worden ge-

M a bragt „

KAD Hea
bragt, dat zij met zuren eene gelei vormen „ zoo wordt
de. zamenhang der kiezelaarde nogtans zoo verzwakt, dat
zij dan gemakkelijk door zuren kunnen ontleed worden.

_ Men behoeft niet volftrekt aan alle filicaten iets bij te
voegen, om derzelver zamenhang te Verminderen : ik
heb reeds voor vele jaren de ontdekking gedaan , dat on-
derfcheidene , welke juist van de zuren maar zwak of in
het geheel niet werden aangedaan , door gloeijen of fmel=
ten, zoodanig veranderd worden, dat zij vervolgens
met zuren. eene witmuntende gelei vormen en doôr de-=
zelve volkomen ontleed worden. Daartoe behooren b.v.
de zoifit , pistazit (Epidot.), vefwvian, de edele en ge-
meene granaat, de préhnit, enz. - Vele andere , zoo als
de glimmer, de hoornblende, de turmalin , onderfchei-
dene foorten van klei, enz. , worden, wel is waar , door
het gloeijen , in de zuren niet oplosbaar , maar nogtans
veel fterker door dezelve aangetast en voor het grootfte
gedeelte ontleed.

De zamenhang der kiezelaarde in de filicaten wordt
derhalve ook door het gloegen, of fmelten , op. zich
zelf verzwakt; en even gelijk in dien toelftand de zuren.
gemakkelijker op dezelve werken, zoo moeten zij ook
voor andere fcheikundige agentia toegankelijker wor-
den. (*) Dit is, met betrekking tot den hydraulifchen
mortel, van groot gewigt. - }

‚Nog veel belangrijker evenwel is het, dat de kalk „
langs den natten weg , op zeer vele filicaten , vooral

op

C°) Men zou welligt ook kunnen aannemen, dat de kiezelaarde

in het vuur eene dergelijke verandering ondergaat, als het phos-
phorzuur, hetgeen in pyrophosphorzuur wordt veranderds

C ret)

op de gegloeide en op onderfcheidene gefimoltene, bijnä
op dezelfde wijze werkt , als langs den droogen weg,
Dit volgt ontégenzeggelijk daaruit, dat zulke filicaten ,
_ welke op zich zelve met zuren geene gelei vormen , wan-
neer zij ‚ met kalk gemengd , langen tijd achtereen in het
water liggen, hierop metäzuren eene even zoo uitmun-
tende gelei vormen, alsof zij met kalk in het vuur wa»
ren, behandeld geweest. Daarin is het bewijs gelegen
voor mijne te voren opgegevene ftelling 3. op deze wer=
king , die ik, uit hoofde van hare gelijkheid aan de ce-
mentvorming langs den droogen weg, natte cementvor-
ming noemen wil, berust het Aardworden van den hy-
draulifchen iv vl

Uit het hardworden kan men derhalve ook omgekeerd
tot de wederzijdfche fcheikundige werking van den kalk en
der filicaten befluiten: beiden toch ftaan in eene noodza-
kelijke betrekking , gelijk oorzaak en uitwerking.

Wanneer een filicaat „ reeds voor dat het aan de natte
cementvorming met kalk is onderworpen geworden „ met
zuren eene gelei vormt, zoo kan men dan alleen uit het
hardworden: der masfà opmaken, dat daarin eene fchei-
kundige werking plaats heeftz hetgeen ook volkomen
voldoende is, dewijl bij de overige filicaten het hard-
worden met kalk en het geleiworden met zuren fteeds te
gelijk plaats heeft. Om intusfchen in dit opzigt vol-
ftrekt geen twijfel over te laten , zoo zal ik in het vere
volg toch nog eene andere, voor de fcheikundige wer-
king van den kalk op de kiezelaarde «en de filicaten , langs
den natten weg, pleitende daadzaak aanvoeren,

In het algemeen zal ik nog: onderfcheidene punten, mét,
betrekking tot deze zaak , in een helderder licht plaatfen ,
M 3 __wane

C 182 )

wanneer ik van de bijzondere proeven zal fpreken „ die
ik hieromtrent heb in het werk gefteld. Vooraf moet ik
nog een engander in het algemeen daaromtrent aanmer-
ken. ;

Om de proefnemingen te doen gelukken, is voor alle
dingen noodig , dat de- filicaten of cementen tot een fijn
poeder worden gewreven, Op grof poeder , hetgeen aan
den kalk te weinig punten van aanraking aanbiedt , werkt
dêze flechts ten uiterfte langzaam en zwak , zoodat men |
ligt op het vermoeden zou kunnen geraken , dat er in
het geheel geene werking plaats had. Om deze reden
heb ik, ten einde volkomen zeker te gaan , de meeste
ftoffen voor deze proeven door wasfchen tot het allere
fijnfte poeder gemaakt. Hierbij verkreeg ik het voordeel ,
dat ik bijna altijd , na verloop van weinige dagen , reeds
zien kon, of er een gunftige dan wel een ongunttige
uitkomst te verwachten was. Om de bewerking te bes
fpoedigen, ftelde ik ook fomtijds de met kalk goed vers
mengde en in het water gedompelde proeven aan eene
zachte digestieswarmte bloot,

Tot 4 of 5 deelen cement werd meestal genomen één
deel kalk, in den droogen toeftand gewogen. Deze
moet. volkomen gebluscht zijn, indien men wil, dat het
cement dadelijk onder water zal hard worden,

Tot het bereiden der proef wordt flechts zoo veel was
ter genomen, dat zij een tamelijk ftijf deeg uitmaakt ,
hetgeen met een ftamper of met de hand goed dooreen»
gewerkt moet worden, Indien er te veel water is bijge=
komen , zoo moet men het overtollige „ door middel van
eene opflorpende {tof , weder trachten op te ruimen , en
daarbij de masfa goed ineendrukken ; want hoe nader de

| | dee-

( 183 1}
‘deelen tot elkander gebragt worden, des te fpoediger et
krachtiger werken zij op elkander.

Wanneer men dit alles in acht neemt, zoo is het in
de meeste gevallen niet noodig , de masfa in eenen pot in
te drukken, maar men kan haar zoodanige gedaante ge-
ven afs men verlangt, en haar vrij in het water neder= |
leggen. Zelden is mij eene proef uiteengevallen , al had
ik ook met een zeer langzaam aantrekkend cement te
doen. k

Na verloop van eene maand is de werking gewoonlijk
reeds zoo ver gevorderd , dat de masfa eene aanmerkelijs
ke ftevigheid heeft verkregen en met zoutzuur eene gelei
maakt, waarbij men evenwel niet mag verwachten „ dat
alles ín het zuur zal worden opgelost. Om de gelei
dadelijk te verkrijgen, moet men de masfa tot poeder
maken, met matig verdund zoutzuur overgieten „ eenige
minuten , onder aanhoudend omroeren , zacht verwarmen
en dan in een’ open pot eenigen tijd {til laten ftaan. Zij
vertoont zich dikwijls eerst op den tweeden of derden
dag , zoodat men den pot kan omkeeren , onder dat er
iets uitloopt. |

De minfte natuurlijke filicaten zijn, met uitzondering
van eenige vulkanifche voortbrengfels , van zulk een
aard, dat de kalk, zonder eenige verdere bewerking ,
langs den natten weg daarop werken kan 5 zij moeten
bijna alle door het vuur, en eenige zelfs tegelijk met
een ‘Weinig kalk van hunnen te flerken zamenhang be-
roofd worden , wil men tot een’ goeden uitflag geraken,
Bij eenige is een zacht gloeijen reeds tot het oogmerk
voldoende; doch andere moeten zeer fterk gegloeid, en
vele zelfs gefmolten worden. Een’ fterken gloed vond ik

M 4 bije

C 184 5

bijna nimmer madeelig; doch men behoort-dien evenwel
nooit aan te wenden, wanneer dit niet volftrekt noodza=
kelijk is, dewijl de ligchamen daardoor te hard worden
en dan flechts met moeite tot een fijn poeder kunnen
worden gemaakt, Voor het overige is het volftrekt.on-
verfchillig, of deze ligchamen met of zonder bloatftelling
aan de lucht gegloeid worden, indien men dezelve vere
volgens. maar altijd tot een fijn poeder maakt. Sommiíi-
gen hebben, wel is waar , beweerd , dat dit een wezen=
lijk verfchil daarftelt, en dat de onder blootftelling aan
de lucht gegloeide cementen veel beter zijn, dan die,
welke bij het gloeijen van de buitenlucht waren afgefla-
ten geweest; doch zij hebben dezelve, in het eerlte ge=
val , zonder twijfel flechts zwakker gegloeid, dan in het
ander geval, en niet de noodige zorg befteed aan het
fijn wrijven der fterk gegloeide, Het zorgvuldigst moer
ten de gefmoltene of verglaasde ligchamen gewreven wore
den5 zij trekken ook dan in het algemeen met kalk maar
langzaam aan, doch geven zeer dikwijls veel hardere
producten dan de overige niet gefimoltene. . Op deze
werking heeft ook, zonder den zamenhang der kiezelaarde
in aanmerking te nemeu, de fcheikundige zamenftelling
der filicaten- een? grooten invloed, en het kamt veel op
de hoeveelheid en hoedanigheid der grondftoffen aan, met
welke de kiezelaarde verbonden is. Ik moest om deze
reden aan mijne proefnemingen eene groote uitgebreïdheid
geven „, en daarbij in het bijzonder op zulke ‘ftoffen mijs
ne aandacht vestigen , die het menigvuldigst als beftand»
deelen van die ligchamen voorkomen, welke gewoonlijk
als cementen voor den hydraulifchen ‘mortel worden ge-
bruikt, Ook mogt ik niet over ‘het hoofd zien, dat de

kalk

hd

/

{ Í85’)

kalk. niet zelden met vreemde zelfftandigheden vermengd
is, waardoor insgelijks de uitkomften gewijzigd kunnen
worden, |

Ik ga nu de proefnemingen opgeven, die het dus-
verre gezegde bevestigen, en daarover, zoo ik meen,
nog meer licht verfpreiden zullen, | :

Daar de Kiezelaarde en de kalk de beide hoofdfaktoa
ren van den Aydraulifchen mortel zijn, zoo is het in

AN

de allereerfte plaats van belang, de onderlinge verhou-

ding dezer beide ligchamen, langs den natten weg, te
leeren kennen. Datgeen , wat ik reeds vroeger van den
zamenhang der kiezelaarde gezegd heb , wordt hier op
eene in het oogloopende wijze bevestigd , en het blijkt
duidelijk , dat de /cheikundig bereide kiezelaarde , zoo
als men die bij het ontleden der filicaten , of door ne
derploffing uit het kiezelloog door fal-ammoníak , vers

krijgt, zeer onderfcheiden is van die des zuiveren quarz.

of bergkristals, al is deze ook door wrijven en was-
{chen tot het fijne poeder gemaakt. (*) Op dit poeder -
toch heeft de kalk niet de minfte werking , terwijl zij
zich met de genoemde kiezelaarde tot een. zeer vast pro=
duct verbindt „ hetgeen met zoutzuur eene uitmuntende
gelei vormt, Men verkrijgt hetzelve, wanneer men z

„deel kalk en 2 deelen kiezelaarde goed te zamen mengt

en

C*) Het onderfcheid tusfchen de fcheikundig bereide kiezelaarde
en het quarz-poeder blijkt ook daaruit, dat de eerstgenoemde, na
het gloeijen, fpoedig 18—2o procent water uit de lucht aantrekt,
maar het quarz-poeder in. het geheel geen. water opneeints voorts,
dat de eerfte reeds bij de gewone temperatuur in loogzout wordt
opgelost, het andere vooraf daarmede gefimolten moet worden,

dee M 5

C 186 )

en de masfa 4 of 5 weken laug in water laat liggen.

In het oogloopend is het verfchil tusfchen de quarz
en de opa/, die niets anders is dan kiezelaarde met ‘een
weinig water, doch eenen veel geringeren zamenhang be-
bezit dan de quarz, en uit dien hoofde reeds bij eene
gewone temperatuur grootendeels in kaliloog wordt op=
gelost. Hij trekt, wel is waar, met kalk langzamer
‚ water aan, doch geeft eindelijk een merkelijk vaster pro-
duct, dat insgelijks de eigenfchap bezit van eene gelei
te vormen. }

Daar de quarz alleen, uit hoofde van zijn’ zamenhang’,
langs den natten weg, zoo zeer aan den kalk tegenftand
biedt, zoo kan men het verlangde product daardoor ver-
krijgen , dat men ‚den zamenhang van de quarz vooraf
met een weinig kalk in het vuur vermindert , en eerst
vervolgens , terwijl men er nog een weinig kalk bij=
voegt, in het water behandelt. Op deze wijze verkreeg
ik ook werkelijk een der beste producten , waaraan wei=
nig andere gelijk geworden zijn. Ik heb tot dat einde
3 deelen fijn quarzpoeder met £ deel kalk vermengd , en
aan de vlam eener zoo fterke hitte blootgefteld, dat de
deelen begonnen zaam te druipen en verglaasd te wor
den. Deze masfa werd wederom zeer fijn gewreven en
met kalk, in de verhouding van 6:1, vermengd en on=
der water gebragt. Offchoon zij in den beginne maar
langzaam vast werd, zoo was zij toch, na verloop van
5 maanden, zoo hard geworden, dat zij bijna gelijk
ftond met marmer. Eene andere proefneming , waarbij
de masfaà niet aan een’ zoo hoogen graad van hitte was
blootgefteld geweest, zoodat de deelen flechts zwak te

zamen bakten, heeft mij op verre na geene zoo goede
uits

( tér)

uitkomst opgeleverd; want de proef was , nadat zij 5
maanden lang in het water gelegen had, naauwelijks
merkbaar harder dan gyps (albast).

De door kalk in zamenhang verminderde quarz zou
derhalve een zeer goed cement kunnen opleveren ter
vervaardiging van allerlei voorwerpen van kunst en weel-
de: want deze masfa is wit, zeer vast, en houdt zich
goed in de lucht, hetgeen niet het geval is met die js
welke de fcheikundig bereide kiezelaarde oplevert.

__Men zou welligt bij de quarz een weinig meer kalk
kunnen voegen , dan ik opgegeven heb ; maar men moet
zich toch/zeer in acht nemen, eene zekere maat niet te
overfchrijden, dewijl de kiezelaarde, wanneer zij voor
de natte cementvorming reeds te veel kalk opgenomen
heeft, daarna met deze in het water niet meer goed
bindt. Dit bewees mij op eene zeer in het oogloopende
wijze de wollastonit (tafel/path) , die uit 2 declen kies
‚ zelaarde en 1 deel kalk beftaat. (*) Dit filicaat, welks
kiezelaarde reeds vooraf zoodanig gewijzigd is, dat het
met zuren eene gelei vormt, bindt met kalk , langs den
natten weg, in het geheel niet, Indien het gefmolten
wordt, waardoor de eigenfchap , om eene gelci te vore
men, bij hetzelve nog meer verhoogd wordt, zoo vere
houdt het zich aanmerkelijk beter , doch levert evenwel
geen goed product op. De kiezelaarde fchijnt derhalve,
langs den natten weg, niet gemakkelijk meer kalk te
willen opnemen, dan in de wollastonit daarmede verbon
den is.

Tets anders is het , wanneer een gedeelte van den kalk door

klei

(*) Van honderd deelen: kiezelaarde 52, kalk 48,

C 188 )

kleiaarde vervangen wordt; er kan dan zelfs naar evens

redigheid minder kiezelaarde voorhanden zijn , zonder
dat de ftof ophoudt voor cement te dieuen, Een bewijs
hiervoor levert ons onder anderen de prehnit op. Deze
bevat in roo deelen, 44 kiezelaarde , 27,2 kalk, 24,5
kleiaarde, en 4,3 water, en is derhalve bijna een onzij+
dig filicaat. De zuren wederftaat hij hardnekkig ; doch ,
is hij fterk gegloeid of gefmolten geworden, zoo wordt
hij volkomen in zoutzuur opgelost eù vormt éene gelei,
Met loogzout wordt hij dan’ in het water zeer hard ,
terwijl hem deze eigen{chap bijna geheel ontbreekt , wan=
neer hij niet vooraf door het vuur is gegaan.

Wanneer de verhouding van de kiezelaarde grooter is
dan in de prehnít, en haar zamenhang een zeker punt

niet te boven gaat, zoo valt de uitkomst nog gunftiger
uit „gelijk mij dit de Desmin (flilbit) bewees , die ook
in den ongebranden ftaat een goed cement oplevert.
De feldfpath zou, uit aanmerking van zijne fcheikun-
dige zamenftelling „ tot de beste cementen moeten behoo-
ren indien hij niet een zoo fterk zamenhangend lig-
chaam was (*)3 doch nu ftaat hij, in dit opzigt, op
den laagtten trap. Dat evenwel de kalk niet zonder alle
uitwerking op hem is , zag ik daaruit, dat hij daarmede
toch, binnen den tijd van 1o maanden, bijna de hard-

heid van gyps had aangenomen, en met zoutzuur eene

gelei vormde, hetgeen mij inderdaad zeer verraste. Wan-
neer hij gefmolten wordt, bindt hij veel fpoediger en
fterker met kalk en kan tot de cementen van middelbare

| deugd-

(*) Hij wordt zelfs van het zwavelzuur, bij kokende hitte, niet
merkbaar aangedaan,

mie

C 189 j

r

deugdzaamheid gerekend worden. Wilde men hem nog
meer verbeteren „ Zoo zou men hem, even als de quarz,
met een weinig kalk in het vuur moeten gloeijen,

Bijna even als met den gefmotlten feldfpath , zoo is
het ook met den pekfleen en puimfleen gelegen , en daar
de laatstgenoemde zich des, te werkzamer toont, hoe
fijner hij gewreven wordt , zoo wordt hierdoor van zelfs
het gevoelen wederlegd van hen, die de porofiteit der
cementen „als voornamelijk werkzaam bij het hardworden
van den hydraulifchen mortel befehouwen. |

Het gemeene glás overtreft de zoo evengenoemde lig.
Chamen nog een weinig in deugdzaamheid; het trekt,
wel is. waar , langzaam- aan, doch levert op het laatst
een product op, dat het marmer in hardheid bijna even-
aart. … Daar nogtans het glas , noch ten opzigte van den
zamenhang ‚ noch van fcheikundige zamenttelling altijd
gelijk is, zoo wilik hiermede niet beweren, dat elke
foort dezelfde uitkomst zal opleveted; die ik verkre-

gen heb, |
_‚ Daar de kleiaarde dfjns van alle die ligchamen , welke
in de bouwkunst ‘als cementen gebruikt worden , een
wezenlijk beltanddeel uitmaakt, zoo moest ik op haar
mijne bijzondere aandacht vestigen. Dat zij, zonder na«
deel, in eene aanmerkelijke hoeveelheid kan voorhanden
zijn, is reeds voorheen aangetoond geworden ; maar et
moest nog onderzocht wofden , of ook de zuivere klein
“aarde met den kalk, langs den natten weg „ zich fchieta
kundig verbindt en daarmede hard wordt, en hoe het
met de filicaten gefteld is, waarin zij in eene zeer groote
hoeveelheid „ of meerder dan de kiezelaarde , wordt aan-
getroffen.

‚De

C 190 )

De suivere kleiaarde verbindt zich , langs den natters
weg, met de loogzouten ,: die tegen het vuur beftand
zijn; hetgeen volkomen. regt geeft om te befluiten , dat
zij dezelfde verhouding tot den kalk moet hebben. Tot
nog toe evenwel is mij dit nog niet aldus gebleken; men
kan althans , ingevolge mijne ondervinding tot nu toe;
met deze aarde en den kalk geen: product daarftellen „ dat
in het water bard wordt.

Van de weinige filicaten , die meer kleiaarde dan kies
zelaarde bevatten , koos ik voor mijne proefnemingen de
Disthène (cyanit), die uit 1 deel kiezelaarde en 2 deelen
kleiaarde beftaat. Het onder water geplaatfte mengfel
van. deze delfftof en kalk vond. ik, na verloop van 4
maanden , nog even zacht als het in het begin was; ik
gaf daarom, na verloop. van dezen tijd, de hoop op ;
‘em met dit ligchaam een hardwordend product te ver=
krijgen. Daar evenwel deszelfs zamenhang ook de oors
zaak. van zijn wederitand tegen den kalk , langs den nat-
ten weg, zijn kon, zoo nam ik het befluit, hetzelve
met een weinig kalk in het vuur te behandelen , en dan
weder aan de natte cementvorming te onderwerpen. Op
5 deelen disthen nam ik r deel kalk en liet een zeer
fterk’ en aanhoudend vuur daarop werken.: De masfa
kwam tezamengebakken en zeer hard uit het vuur, en
kon flechts met moeite tot een fijn poeder gewreven wors
den. Vijf deelen van dit poeder leverden nu met 1 deel
kalk , onder water, een product van middelmatige hard=
heid op. Hieruit volgt, dat de overmaat van kleiaarde
voor de natte cementvorming veeleer eenigzins nadeelig
dan voordeelig is. Overigens komt buitendien deze ver=
houding der kiezel- en kleiaarde ten uiterfte zeldzaam

| | voor s

C 1 )

voor; en in alle ligchamen, die tot cementen gebruikt
worden , heeft de kiezelaarde meer of min de bovenhand.
„Hiertoe behooren ‘voornamelijk de klei, de tras, de
pouzzolane , enz. 5 waaromtrent ik het een en ander
moet opmerken.

De onder den naam van Klei begrepene deifftoffelijke
zelfftandigheden zijn, gelijk bekend is, van zeer onder-
fcheidene fcheikundige zamenftelling. Kiezel- en kleiaarde
zijn de fteeds daarin voorhanden zijnde beftanddeelen , en
wel in verfchillende onderlinge hoeveelheden ; doch zóó
. evenwel, dat, zoo ver mij bekend is, nooit meer klei-
aarde dan kiezelaarde aanwezig is. De hoeveelheid der
laatstgenoemde gaat die der eerfte dikwijls zoo ver te bo=
ven, dat de klei flechts als een fijn, met een weinig
kleiaarde vermengd, quarz-poeder kan worden aange=
merkt. Zij ís nooit geheel vrij van ijzeroxyde en voert
‘niet zelden koolzuren kalk , koolzuur ijzeroxydule, enz,
met zich. Derhalve kan ook niet elke foort even gee
fchikt voor den hydraulifchen mortel zijn 3 mij is even.
wel nog geene voorgekomen , die daartoe ongefchikt was
of niet door behoorlijke behandeling in een bruikbaar
cement herfchapen had kunnen worden. Bijna alle kli
moet tot dit einde meer of minder fterk , menige zelfs
tot het begin van verglazing toe, geglocid worden „ en
bij die, welke in groote overmaat kiezelaarde bevat en
als het ware vergruisde quarz is, moet men tevens een
weinig kalk bijvoegen,’ om haren zamenhang te vermin-
deren. |
Het zou te wijdloopig worden en van geenerlei nut.
wezen , wilde ik van alle de proefnemingen melding ma-
ken, die ik met onderfcheidene foorten van klei heb in

het

(TR)

het werk gefteld; ik breng daarom Slechts de volgende
twee als voorbeelden bij: ak
‘Eene porfeleinaarde (porfeleinklei), welker beftand-
deelen alleen kiezels ‘en kleiaarde waren , in de verhou-
ding van r4:1r, leverde, zacht gegloeid zijnde, een
voortreffelijk cement op, en de daarmede gemaakte hy-
draulifche mortel vormde met zoutzuur eene uitmuntende
gelei. In ongebranden ftaat werd zij met kalk, in lan-
gen tijd, flechts een weinig- hard, doeh verkreeg de eigen=
fchap om met zuren eene gelei te vormen.

Eene zeer vette en tegen het vuur beftand zijnde klei,
waarin kiezel- en kleiaarde , ongeveer in de verhouding
== 211, benevens cen weinig ijzeroxyde aanwezig wa-
ten, werd door een zacht gloeijen in een cement van
groote deugdzaamheid herfchapen , hetgeen een’ hydraulis
fchen mortel opleverde , waarin men, na verloop van 5
weken , flechts met moeite. met de nagels ligte indruke |
ken kon maken: Deze mortel aal insgelijks met zu=
ren ‘eene gelei,’ )

Het fchaadde deze klei ook miet, wanneer zij zeer
fterk gebrand werd. |

Eene foort van klei, die veel ijzeroxyde bevatte , en
eene gele kleur had ‚ moest gegloeid -worden „ tot dat zij
begon fintel te worden (werfchlacken), om het vere
mogen te verkrijgen van met-kalk in het water te bin
den. Hierop zal ik naderhand weder terugkomen:

De tras en de pouzzolane zijn reeds lang als goede
cementen bekend en federt onheugelijke tijden met voors
deel tot het metfelen: onder water’ gebruikt geworden.
Tot dit einde heeft men dezelve -dikwijls naar ftreken
vervoerd , die ver van de plaats , waar. zij oorfpronkelijk

te

C 193 )

te huis behooren , verwijderd zijn, daar men van gevoe=
len was, dat in die ftreken niets dergelijks te vinden
was. Men heeft dezelve, als het ware, voor uit de
aarde. opgekomene wonderdingen aangezien, en zich, ik
weet niet welke, zonderlinge voorftellingen van haren
inwendigen aard gemaakt. Thans, nu wij weten „ waar-
uit deze ligchamen beftaan, nu wij van de wijzigingen ,
die de filicaten , tot welke zij behooren , in het vuur
ondergaan „ kennis hebben, en ons niets meer verborgen
is, wat bij het hardworden van den „hydraaliichen mor-
tel plaats heeft, hebben deze natuurlijke producten van
het vuur ook niets raadfelachtigs meer voor ons, en wij
zijn in (taat, dezelve volkomen door andere ligchamen te
vervangen. Daar zij, even als de kleijën , waarmede zij
in het algemeen vele overeenkomst hebben, eene onder
fcheidene fcheikundige zamenftelling bezitten, en niet op
alle een even fterk vuur gewerkt heeft , zoo kunnen zij
ook niet alle volkomen dezelfde verhouding tot den kalk
hebben. Diegene, welke langen tijd aan den invloed
van wind en weder blootgefteld waren , konden ook we=
der eene achterwaartfche verandering ondergaan , en de
aan haar door het onderaardfche, vuur medegedeelde eigen-
fchap voor een gedeelte weder verloren hebben ; deze
zullen uit dien hoofde ook , door het gloeijen , als ce-=
menten veel verbeterd kunnen worden. Ik heb niet na-
gelaten, ook met deze ligchamen proeven in het werk te
ftellen „die mij datgeen bevestigd hebben, wat federt
| lang van hen bekend is; en daar ik mij omtrent hetgeen
bij het hardworden plaats heeft, reeds genoegzaam vers
klaard heb , zoo vind ik het onnoodig „ si hier aen

op te houden. heikel
N | Ik

{194 J

_ Ik heb tot dus ver alleen van de hoofdzakelijke weke
zame beftanddeelen bij deze bewerking gefproken, en gqlle
andere dingen, die daarbij nog in het fpel komen , niet
in aanmerking genomen; thans moeten, om niet onvol
ledig te zijn , ook deze behandeld worden. Hiertoe be-
hooren iijzeroxyde, bitteraarde , loogzouten , koolftof-
zuur, zwavelzuur en kristallifatiewater.

Over het gzeroxyde, als werkzaam beftanddeel bij den
hydraulifchen mortel, is zeer verfchillend geoordeeld gee
worden. Sommigen hebben het als de conditio sine
gua non befchouWd } anderen hebben het als onverfchillig
of zelfs als nadeelig aangezien. De waarheid ligt in het
midden, zoo als ik meen te kunnen bewijzen. Geen
der ijzerverzuurfels — het oxydule, het oxyde en oxyde
oxydule — werkt, langs den natten weg , fcheikundig
op de kiezelaarde of den kalk, zoo als ik mij hiervan ,
door opzettelijk. daartoe ingerigte proefnemingen , over«
tuigd heb. Langs den droogen weg, verbindt zich evens
wel de kiezelaarde daarmede , en wordt daardoor zoo in
zamenhang verminderd, dat zij met zuren eene gelei
vormt; en in dezen toeftand heb ik haar ook in onders
fcheidene ijzer-fintels Ceifen/chlacken) aangetroffen. Zoo
bevindt zij zich insgelijks in de Jieyrit, namelijk ín

zamenhang verminderd door iijzer-oxydule, doch ook
voor een gedeelte door kalk. In den edelen granaat
Calmandin) bewerkt het iijzeroxyde, benevens een gen
deelte ‘kleiaarde , dat hij, na op zich zelven gefmolten te
zijn, in zoutzuur volkomen opgelost wordt en daarmede
eene gelei vormt, hetgeen in den gemeenen groenen
granaat de kalk insgelijks bewerkt. Hieruit — wanneer
men tevens het boven reeds gezegde in aanmerking
neemt —

C 195 3

neemt — kan’ men gemakkelijk. opmaken , welk eene rol
het iijzeroxyde in de cement fpeelt , en welk een? invloed
het op den hydraulifchen mortel hebben kan. Het ver=
mindert namelijk den zamenhang der deeltjes van de kie»
‚ zelaarde, even als andere grondftoffen, of houdt haar,
om mij zoo uit te drukken, open „ zoodat zij voor den
kalk, langs den natten weg, toegankelijk wordt. Het
mag evenwel eene zekere maat niet te boven gaan, en
niet in zoo groote hoeveelheid voorhanden zijn, als b.v.
in de Ziëvrit, die uit ge,o kiezelaarde, ‘56,5 ijzeroxy=
dule en 11,3 kalk bellaat. Dit filicaat levert , ook als
het gefmolten wordt, geen goed cement op. Hetzelfde
geldt van de 4zer-fcorien, die zeer veel ijzeroxyde bee
vatten. — Doch diegene , waarin de kiezelaarde de overe
hand heeft, zijn zeer goede cementen „ vooral , wanneer
zij weinig of geen kalk in. zich bevatten. . Hierbij moet
ik herinneren, dat de kiezelaarde zich altijd liever met
twee of meer grondftoffen verbindt, dan met eene , en
liever nog van eene andere iets opneemt, dan van diege
nen , met welke zij reeds verbonden en tot op een zeker
punt verzadigd is, Het is uit dien hoofde niet onver»
fchillie , of in het cement met eene bepaalde hoeveelheid
kiezelaarde eene zekere hoeveelheid: kalk, of, in plaats
van deze, een gelijkftaand aandeel ijzeroxyde verbonden
is. In het eerfte geval zal de verbinding een minder
goed cement opleveren dan in het tweede; waarbij men
nogtans de verhouding der hoeveelheid. wel behoort in
aanmerking te nemen. Wanneer men. b. v. voor den kalk
van den wollastonit ijzeroxyde in de plaats ftelde, zoo
zou het een goed cement opleveren. |
Wanneer ijzeroxyde en kleiaarde tegelijk. vor.
Na Na zijn

C 196 )

en in zoodanige hoeveelheid, dat de kiezelaarde het overs
wigt over beide blijft behouden, zoo is het mengfel
fteeds gefchikt, om, bij eene behoorlijke behandeling ,
een goed cement op te leveren. Dit bewezen mij onder-
fcheidene veel ijzer bevattende kleifoorten en opzettelijk
vervaardigde mengfels van tegen het vuur beftande klei
en iijzeroxyde, die, behoorlijk gebrand, en met kalk
aangelengd , bijna zonder uitzondering , een’ hydraulifchen
mortel opleverden , die niets te wenfchen overliet. — Met
betrekking tot de iijzerbevwattende klei moet ik nog op=
merken , dat het iijzeroxyde voor het grootfte gedeelte
niet fcheikundig gebonden , maar er alleen bijgemengd is „
meestal als een geel hydraat of ook menigmaal als kool«
ftofzuur-oxydule, Wordt eene dusdanige klei niet zoo
fterk gebrand, dat niet ten minfte een gedeelte van het
ijijzeroxyde met de kiezelaarde in fcheikundige verbinding
gebragt wordt, zoo levert zij zelden een goed cement
op en kan menigmaal volftrekt niet als zoodanig worden
gebruikt. Dit heeft vooral dan plaats, wanneer er wei-
nig kleiaarde en zeer veel kiezelaarde voorhanden is, zoo
als dit juist bij de veel ijzerbevattende kleifoorten bijna
altijd het geval is. Zoodanige kleiën moeten dikwijls
gegloeid worden, tot dat zij beginnen glasachtig te wors
den, zullen zij goed met kalk in het water binden,
Daarbij wordt hare kleur in graauw veranderd, of, wan-
neer zij veel iijzer bevatten , in bruin of zwart veran=
derd, terwijt het iijzeroxyde zich fcheikundig met de
kiezelaarde verbindt en deze voor den kalk toegankelijk
maakt. Indien dit geene plaats heeft, zoo weigert mees
nige iijjzerbevattende klei hare dienst als cement, en men
kan ligt op de gedachten komen, dat het ijzeroxyde

E daar-

C 197

daarvan de fchuld heeft, hetwelk nogtans voorzeker in
dit geval ten hoogfte onfchuldig is.

De meeste bouwkundigen prijzen het poeder van tig-
. chelfteenen, die gewoonlijk uit veel ijzerbevattende klei
gemaakt worden, als een uitmuntend cement. Ik heb
gevonden „ dat het menigmaal zeer goed, maar ook dik-
wijls geheel verwerpelijk is, vooral wanneer het van
flecht gebrande tigchels afkomftig is, en dat deze zelfde
tigchels , fterker gebrand of gefmolten zijnde „ fteeds een
bruikbaar cement opleveren.

Het befluit nu uit alles, wat betreffende het ijzere
oxyde is gezegd , is: dat hetzelve voor de natte cement=
vorming nadeelig is, wanneer het het in te groote hoe-
veelheid in het cement aanwezig is, maar daarentegen in
de meeste gevallen voordeelig , wanneer het in eene ge=
ringere hoeveelheid voorhanden is; en dat het geheel on-
verfchillig is, wanneer het flechts een bijgemengd deel
van den cement uitmaakt, of , wat op hetzelfde uit-
komt , wanneer het met den kalk bij het mengfel gevoegd
wordt. Hetzelfde geldt ook met betrekking tot het
manganoxyde. /

Om de werking der Bitteraarde bij de natte cement=
vorming behoorlijk te beoordeelen , moet men vooraf we=
ten, dat deze aarde eene fterke verwantfchap tot de kie-
zelaarde heeft, en hoogstwaarfchijnlijk zelfs eene fter=
kere, dan de kalk , dat zij ook van de kleiaarde fterk
wordt aangetrokken ,‚ en met deze en de kiezelaarde zeer
innige en moeielijk te verftorene verbindingen vormt5
hetgeen alles uit de fcheïkunde en delfftofkunde genoeg-
zaam bekend is. Zij laat zich ook , onder de vereischte

omftandigheden, langs den natten weg, met de kiezel-
| N 3 | aarde

C 198 j

darde in verbinding brengen. Hier ontftaat derhalve dà
tweeledige vraag: hoe verhoudt zich de kalk tot de
bitteraarde-bevattende filicaten, en hoe de bitteraarde bee
vattende kalk tot de filicaten in het algemeen ?

„De bitteraarde bevattende filicaten werzetteden zich op
het allerhardnekkigfte tegen den kalk, langs den natten
weg, en de fijnfte poeders van diopfid , tremolit , talk
en fpehfleen verkregen met dezelve , in het water , niet
den minften zamenhang, noch vóór noch ná de gloeijing.
Hieruit maakte ik het befluit op, dat de kalk daarom op
deze ligchamen geene werking kon uitoefenen, omdat
de bitteraarde met de kiezelaarde te na verwant en te
innig verbonden was. Ondertusfchen gaf ik evenwel de
hoop niet op „ dezen band, om mij zoo uit te drukken,
door een hevig vuur losfer te maken , en op deze wijze
aan den kalk toegang te verfchaffen. Dit gelukte mij ook
werkelijk met den /pekfleen, dien ik aan de vlam van:
eene zoo fterke hitte blootftelde , als ik flechts in ftaat
was voort te brengen. Hij werd nu gefchikt tot een:
goed cement; hetgeen des te merkwaardiger is , daar hij
door het branden zulk een’ graad van hardheid had ver:
kregen, dat hij, met het ftaal, levendige vonken gaf. (*)
Ook de gefimoltene tremolit, die behalve bitteraarde ook’
kalk bevat, bleek mij geheel flecht te zijn. Eene mer-
kelijk betere uitkomst heeft de gefimoltene Aoornblende

op=

C*) Hardheid en fcheikundige zamenhang houden niet altijd gelij»
ken gang, en moeten derhalve goed onderfcheiden worden, Ik heb
ftukken van oude glas-fintels gezien, die bijna zoo hard waren als
vuurfteen, en evenwel aan de zuren, zelfs aan de plantaardige , Bnr
tegenftand boden, - Heet TiS )

opgeleverd. Nogtans verdienen, in geen geval „ de fili-,
caten‚ die veel bitteraarde bevatten, als cementen vele
aanbeveling, daar men dezelve altijd moeijelijk zal kun=

nen bewerken, | |
Uit hoofde van dezen tegenftand der bitteraarde bevat-

tende filicaten tegen den kalk , kon men vooraf vermo@-
den, dat, wanneer de bitteraarde aan de filicaten werd
tegenovergefteld „ gelijk dit plaats heeft , wanneer voor
cementvorming bitteraarde bevattende kalk gebruikt
wordt, de uitkomften nog beter zullen zijn, dan met
zuiveren kalk; en dit bevestigden mij ook talrijke proe-
ven , die ik met gebranden dolomit heb in het werk ge-
fteld. (*) De meeste proeven werden fpoediger vast, en
vele kregen eene meerdere hardheid dan met kalk ; en
zelfs eenige ongebrande klei , namelijk de porfeleinklei „
kreeg, na langer tijd, eene niet onbeduidende hardheid.
Ook op het glas en den ongebranden feldfpath- werkte de

gebrande dolomiet veel fterker dan de kalk. Maar de
\ bite
‘

(*) Bij het bitteraarde- en kalk-carbonaat (dolomit bitterkalk}
voegt zich ook dikwijls mangan- en ijzeroxydule-carbonaat — meer”
of min, en dit mengfel wordt door de delfftofkundigen bruinfpatk
genoemd. Dit gefteente was het zonder twijfel, dat BERGMANN
voor den hydraulifchen mortel heeft aanbevolen, Doch zonder ceo
ment kan men evenwel/geen zoodanigen mortel daarftellen, maar
wel een’ zeer goeden gewonen mortel, zoo als dien ook de zuivere
dolomit oplevert, wanneer hij, door fterk branden, volkomen van
zijn koolftofzuur is beroofd geworden, Hij wordt dan, bijna even
zoo. goed als de zuivere kalk , met water gebluscht, ten in een even
zoo fijne en vette brij als deze, veranderd, Diegene derhalve, welke
meenen, dat de bitteraarde den kalk mager maakt, of zelfs wel de
plaats der klei bij den hydraulifchen mortel vervangen kan, hebben

rn ks ongelijk,
N 4

C 200 )
Be
bitteraarde bevattende filicaten boden aan denzelven een”
even hardnekkigen tegenftand als aan de laatstgenoemde.
Die filièaten , welke een loogzeut, kali , foda of lithion
bevatten , ‘vertoonen, behalve dat zij, wanneer zij be-
hoorlijk in zamenhang verminderd zijn, in het algemeen
goede cementen opleveren, nog eene bijzondere, zeer
aanmerkelijke eigenfchap bij de natte cementatie. Wanneer
namelijk zoodanig ‘filicaat aan deze bewerking onderwor-
pen wordt, zoe wordt een niet onaanzienlijk gedeelte
des loogzouts door den kalk allengs afgefcheiden en gaat
in het water over. De gebrande dolomiet vertoont zich
daarbij nog veel werkzamer, dan de zuivere kalk. Deze,
in vele opzigten belangrijke, daadzaak levert ook nog
een ontegenzeggelijk bewijs op, dat de kalk het vermo=
gen bezit, langs den natten weg, fcheikundig op de
filicaten te werken. Het loogzout komt niet in de eerfte
dagen, maar altijd eerst na eenige weken te voorfchijn.
In ’t begin vormt zich , even als bij elke andere proef,
op de oppervlakte des waters, kalkroom. Indien men
dezen , na verloop van eenigen tijd, wegneemt, of in het
vocht naar beneden drukt, zoo vertoont hij zich niet we=
der , en het vocht blijft evenwel fteeds alcalisch reageren ;
hetgeen tot een zeker bewijs verftrekt, dat het water
reeds een weinig loogzout opgenomen heeft , waarmede
zich de kalk in het water niet verdraagt, Het loogzout
in het water’ neemt vervolgens fteeds meer en meer
toe en doet zich ook zeer duidelijk door den fmaak „
en door troebelheid van het kalkwater, kennen. Hoe
ver dit evenwel gaat, en of al het loogzout, op
deze wijze, uit de filicaten kan worden afgefchei-
den, heb ik nog niet onderzocht. Zooveel is nog-
tans

C 201)

tans zeker, dat alle, die een loogzout bevatten „ het
moge veel of weinig zijn, een gedeelte daarvan laten va-
ren; en op deze wijze heb ik ih menige klei de tegene
woordigheid van een loogzout ontdekt, waarin ik het’
voorheen zelfs niet vermoed had; ook in den pekffeen en
‘puimfleen „die maar 2—3 procent kali of foda bevatten ,
kon, men het, op deze wijze, duidelijk waarnemen; doch
er verliepen bijna 3 maanden , eer het bemerkt kon wor-
den. De gefmoltene feldspath liet het insgelijks maar
zeer langzaam los; veel fpoediger en in grooter hoeveel-
heid ontwikkelde het zich uit den Zeucit, en bijzonder
uit den eralzim en natrolith, die men ook, in den -
ongebranden toeftand, als cementen zou kunnen gebruie
ken , indien zij niet zoo zeldzaam voorkwamen. De ge
fmoltene Zithion-glimmer, die ook met den kalk goed
bindt, gaf tevens kali en lithion van zich.

Men kan aan de loogzouten geen onmiddellijken invloed
op het hard worden van den water-mortel toefchrijven ,
dewijl zij zich niet fcheikundig met de kalk verbinden 3
daar zij nogtans de kiezelaarde in een’ zekeren weinig
zamenhangenden. toeftand bevatten en hun plaats langza=
merhand aan den kalk inruimen , zoo zou hunne tegene
woordigheid in zoo verre als voordeelig kunnen worden
aangemerkt. did |

Bij de beftanddeelen van den hydraulifchen mortel voegt
‘zich ook fomtijds het zwavelzuur , terwijl het, of reeds
met kalk vereenigd , of met andere grondftoffen-kleiaarde ,
ijzer-oxyde, enz. verbonden, daarbij komt , zoo als dit
b. v. het geval is, indien men geroosten a/winfteen als
cement gebruikt. Er wordt alsdan in allen gevalle gijps
gevormd, zoo deze niet reeds te voren aanwezig was „

| N 5 en

C “202 * J

deze bevordert zeer het aantrekken def masfa, -Dit- heeft
Ook plaats, indien men tot het aanlengen (anmachen)
derzelve , in plaats van water, eene. verdunde oplosfing
van. ijzervitriool gebruikt; en ik meende te voren „ dat
men dit altijd met groot voordeel doen kon, Doch nas
dérhand heb ik mij overtuigd, dat men daar geene winst
bij heeft, daar ik bevond, dat de hydraulifche mortel
door: dit middel zelden eene aanmerkelijke hardheid ver=
krijgt, en meestal in het vervoig weêr los wordt.

„Als werkzame middelen bij het hard worden van den
hydraulifchen mortel , komt ook nog bet water en het
koolflofzuur in. aanmerking, Het water is in de eerfte
plaats de vloeiftof , in welke hetzelve plaats heeft; wordt
het uit den weg geruimd , en dringt de lucht tusfchen de
deelen der masfa, zoo grijpt er een ftilftand plaats. Het
water deelt ook aan de deelen een’ zekeren graad van.
weekheid mede, waardoor eenigermate de toeftand van
vloeibaarheid vervangen wordt, in welken anders gewoon=
lijk flechts de fcheikundige werking plaats grijpt. Aan-
vankelijk onttrekt het altijd aan de masfa een weinig kalk
en er ontítaat kalkwater en kalkroom3 en dit duurt des
te langer, hoe zwakker en langzamer de kalk en het
cement op elkander werken. Zoodanige masfen vallen
ook menigmaal in het water geheel uiteen , hetgeen ligt
op het vermoeden kan brengen, dat men met een Krach-
teloos cement te doen heeft, al is dit ook wezenlijk van
goede hoedanigheid. Dit heeft het meest plaats bij vere
glaasde cementen, die fteeds langzaam vast worden,
vooral wanneer zij niet tot een zeer fijn poeder zijn ge=

maakt, en er te veel kalk bij dezelve is gevoegd gewor=
: dens

(7203)

dert. Het water dringt in dit geval , door den kalk aan-
getrokken, in de masfa in, verändert den kalk in een?
dunnen brij, en brengt hem buiten de aantrekkings-fpheer
der deelen van het cement, en zoo kan de fcheikundige
werking in het geheel niet beginnen. Dit heeft nog des
te eerder plaats, indien de kalk nog niet volkomen ge-
bluscht was. |
‚Terwijl de kalk zich met het cement verbindt , wordt
ook een gedeelte van het water in den vasten ftaat ge
bragt, en er heeft, als het ware , eene zeolithaardige
zamenftelling plaats; en derhalve maakt het water als,
kristallifatie-water ook een beftanddeel van den hydrau-
lifchen ‘mortel uit. Men kan zich gemakkelijk hiervan.
overtuigen , wanneer men een? ouden hydraulifchen mor
tel, nadat hij goed is uitgedroogd „in eene retorte tot
gloeijens toe verhit; er komt hierbij fteeds eene niet on-
beduidende hoeveelheid water te voorfchijn. De hoe=
veelheid van het kristallifatie-water is verfchillende , naar
de verfchillende fcheikundige zamentftelling van den mor-
tel , maar hangt ook voor een gedeelte van deszelfs digt-
heid , zoowel als van de digtheid en zamenhang van het.
cement af. De met verglaasde cementen bereide mortel=
_foorten , die de digtfte en zwaarfte zijn , bevatten in het
algemeen het minfte kristallifatie=water.
Daar de kalk zich nooit zeer fpoedig met de cementen
vereenigt , zoo vindt zij ook gemakkelijk gelegenheid
koolflofzuur aan te trekken; hetgeen vooral dan plaats
heeft , wanneer het water dikwijls verwisfeld wordt. Er
voegt zich derhalve bij het filicaat ook kalk-carbonaat ,
welk laatstgenoemde dikwijls tamelijk diep in het bin=
nenfte der masfa indringt, vooral indien zij maar zeer
[ lang=

_ €204 )

langzaam vast wordt, Het buîtenfte gedeelte verkrijgt
daardoor binnen’ korter’ tijd eene meerdere vastheid dan
het binnenfte; hetgeen het voordeel oplevert, dat het
water niet verder verftorend op het binnenfte werken
kan , en kalk en cement aldaar hunne wederzijdfeche werk-
zaamheid rustig voortzetten kunnen. Neemt men na eeni-
gen tijd, na 6 of 8 maanden, de buitenfte korst weg ,
en brengt men vervolgens de masfa weder in het water ,
zoo ontftaat er gewoonlijk op nieuw kalkwater, ten bee
wijze , dat er nog vrije kalk voorhanden en de werking
nog niet geëindigd is.

Het koolftofzuur kan ook vernielend op den hydrauli-
fchen mortel werken, en wel voornamelijk dan , wanneer
men daartoe een zeer los cement genomen heeft, waar
mede zelden een zeer zamenhangend product gevormd
wordt; zoo als dit b. v. het geval is, indien men zeer
fijne en losfe, fcheikundig bereide kiezelaarde als cement
gebruikt. Het koolftofzuur maakt zich allengs van den
kalk meester en de kiezelaarde wordt afgezonderd, en
op deze wijze de zamenhang geheel opgeheven — zoo
als dit met de onder den naam van laumontit bekende
delfftof plaats heeft, wanneer zij aan de lucht wordt
blootgefteld. Ook bij den hydraulifchen mortel heeft
deze ontleding gewoonlijk. in de lucht plaats ; weshalve
men ook daartoe vaste cementen moet kiezen, indien hij
met ter tijd aan de lucht moet worden blootgefteld.

Ik meen nu genoegzaam mijn gevoelen te kennen te
hebben gegeven over datgeen , wat bij het hardworden
van den ‘hydraulifchen mortel plaats heeft, en hetgeen
daarop meer of minder invloed heeft, Er is daaruit ge-

bleken, dat alleen zulke ligchamen voor cementen die=
| Zie nen ,

C 205 )

nen, die eene aanmerkelijke hoeveelheid kiezelaarde bevate
ten, terwijl zij voor het overige van zeer verfchillende
hoedanigheid kunnen zijn. (*) - Indien men bij gevolg
eenig ligchaam voor cement gebruiken wil, zoo moet
men in de eerfte plaats overtuigd zijn, dat het tot de
filicaten behoort. Uitwendige of natuurlijke kenteekenen
kan men ín het algemeen daarvoor niet opgeven, dewijl
filicaten van zeer uiteenloopende hoedanigheid als cemen-
ten kunnen dienen. Men moet juist de afzonder!iijjke fili=
caten kennen , en weten , welke hunne verhouding tot den
kalk , langs den natten weg, iss en wanneer men met
een mengfel te doen heeft, zoo zal men deszelfs verhou-
ding tamelijk juist, volgens zijne beftanddeelen , kunnen
beoordeelen. De. bafalt b. v. is gewoonlijk een fijn
mengfel van augit, van eene foort van feldípath en van
magneetijzerfteen, Hieruit kan men opmaken, dat hij
eerst dan een goed cement kan opleveren , wanneer hij
vooraf aan eene fterke hitte blootgefteld en het ijzer-
Oxyde met de beide andere deelen des mengfels in eene

fcheikundige verbinding gebragt geworden is.
Uit dien hoofde meen ik aan deze zaak ook daardoor
eenige dienst te hebben bewezen, dat ik de verhouding
' ‚van

(*) Behalve de reeds opgenoemde lígchamen kan voor cement
gebruikt worden onderfcheiden afval in fabrijken en in de huishous
ding, zoo als: gebrokene en door te hard branden tot het gewoon
gebruik onnut gewordene tigchelfteenen , fcherven van glas en potte-
bakkerswerk , asch van fteenkolen, van turf, uicgeloogde asch
van hout, enz. Hierbij moet men evenwel altijd onder het oog
houden, dat dergelijke zelfftandigheden , die-denzelfden naam dras
gen, zeer dikwijls niet van dezelfde hoedanigheid zijn, en daarom
miet altijd van dezelfde dienst kunnen wezen,

(: 206 y

van onderfcheidene filicaten tot de kalk heb doën. kene
nen; en ik behoef niet te vreezen voor berisping , dat
ik voor mijne proefnemingen. ook de zoodanige heb uit-
gekozen , die maar fpaarzaam in de Natuur voorkomen,
Dit was noodzakelijk om de theorie te ftaven , en de
omftandigheden te leeren kennen, die dezelve wijzigen,
Zijn de deelen , waaruit een ligchaam is zamengefteld ,
altijd dezelfde en in dezelfde evenredigheid voorhanden
en is deszelfs- verhouding eenmaal uitgemaakt, zoo weet
men ook, dat de uitkomst der bewerking telkens de=
zelfde is, indien de omftandigheden dezelfde zijn. An=
ders is het gefteld met die ligchamen , wier beftanddeelen
zonder vaste bepaling of onveranderlijke evenredigheid
zijn zamengevoegd. Deze moeten , zoo men weten wil, j
of zij als cementen. kunnen worden gebruikt, fteeds on=
derzocht, en onder verfchillende omftandigheden ‚ vóór
en ná het gloeien en fmelten , aan de cementvorming
worden onderworpen, gelijk ik dit boven reeds heb aan-
gemerkt. Hierbij moet ik nog eenmaal herinneren , dat
men zich toch de moeite moet getroosten, de ligchamen
zoo fijn als mogelijk te wrijven , vooral de gefmoltene.
Wil men een weinig fpoediger tot zijn doel geraken,
zoo ftelle men de proeven aan eenen warmtegraad van
3o—4oe R. bloot. Wanneer zij eenmaal hebben aange
trokken, zoo kan men dezelve ook nog fterker verwar=
men „ en daardoor der cementvorming nog meer befpoes
‚ digen. |

Volgens den Heer vicar , fcheïden krachtige cementen
uit het kalkwater den kalk af en florpen dezen in; ik heb
dit alleen bij de fcheikundig bereide kiezelaarde bevestigd
gevonden , en vooral dan , wanneer ik mij van haar in
den geleiachtigen toeftand bediende. Het

CC 907 °) |

Het is altijd zeer voordeelig, wanneêr men dé fcheí-
kundige zamenftelling van het ligchaam weet, waarmede
men te doen heeft; doch ik zou te ver van mijn onder-
„werp afdwalen, als ik van let onderzoek , daartoe be-
trekkelijk , fpreken wilde, Ik kan evenwel niet nalaten ,
eene gemakkelijke en eenvoudige manier op te geven , om
het gehalte aan bitteraarde te ontdekken , daar het voor-
namelijk de bitteraarde bevattende filicaten zijn, die het
‘hardnekkigst aan de werking van den kalk tegenttand bieden,
en het uit dien hoofde, wanneer men een ligchaam voor
zich heeft, dat hardnekkig tegenftand biedt „ van belang
is te-weten , of het bitteraarde bevat, om hetzelve , in-
dien dit het geval is, op de vereischte wijze te kunnen
behandelen. Het bitteraarde bevattend filicaat wordt tot
een fijn poeder gemaakt , één deel daarvan met 6 deelen
zure zwavelzure potasch goed vermengd en in eenen ruí-
„men platina-kroes 1—1% uur lang, bij matig vuur, vloei=
“baar gehouden, tot dat zich geene zwavelzure dampen
meer ontwikkelen. De gefimoltene masfa wordt met eene
ruime hoeveelheid kokend water behandeld en gefiltreerd,
In de oplosfing bevindt zich alle de biteraarde (fomtijds
ook een weinig ijzeroxyde) en zij kan daaruit met koolftof=
zure potasch., bij eene hitte van het kookpunt, neêrge=
ploft worden.

Ik moet nu nog van een ligchaam fpreken „ dat dik-
wijls gefchikt is voor den Aydraulifchen mortel; dit is
de mergel, die ook van fommigen Aydraulifche zalk
genoemd wordt.

De mergel is een mengfel van koolftofzuren kalk en
klei, doch hij bevat ook meermalen kleine kwarzkorrels „
PEEN; koolftofzuur , iijzeroxijdule, enz, „ en is
bij-

/

C 208 )

bijna nooit geheel vrij van koolftofzure bitteraarde. Hij is „
om nu niet te fpreken van de meer zeldzaam daarin voor-
komende zelfftandigheden , zeer verfchillend ten opzigte
van de hoeveelheid van klei, daarin bevat als in de natuur-
en fcheikundige hoedanigheid dezer ftof, De hoeveelheid
klei ontdekt men , wanneer men den kalk met verdund
zoutzuur uittrekt, het overblijffel , hetgeen de klei is „
goed afwascht, en, nadat het naauwkeurig gedroogd of
een weinig gegloeid is gewordea , deszelf. gewigt onder-=
zoekt. Het weinige, dat zich van kleiaarde en ijzer-
oxyde fomtijds in zoutzuur oplost, komt hier niet in _
aanmerking. De klei van den mergel , boe het met haar
ook moge gefteld zijn, bevat nogtans, volgens mijne on=
dervinding , altijd zoo veel kiezelaarde „ dat hij voor ce-
ment dienen, kan; menigmaal beftaat hij zelfs bijna uit
niets dan uit fijn kwarzpoeder, zoodat cement en kalk
hier reeds te zamen voor handen zijn. Wordt de mergel
gebrand , zoo verbindt zich de kalk voor een gedeelte
met de klei , en, wordt hij naderhand, met zoutzuur be-
handeld, zoo vormt hij eerte gelei. Bij een fterk vuur
verglaast hij meer of min gemakkelijk.

De hoedanigheid van den gebranden mergel en de wijze
hoe hij zich in het water verhoudt, kan zeer verfchillend
zijn ; dit wordt gewijzigd naar de onderf{cheidene hoeveel-
heid klei, naar de verfchillende evenredigheden der hoe-
wêelheid kiezel- en kleiaarde in de klei, en naar dat de
klei grover of fijner, meer of minder zamenhangend ,
meer of minder innig, met den koolftofzuren kalk ver=
mengd is. Grooten invloed heeft daarop de graad en
langdurigheid der hitte, aan welke de mergel bij het

branden wordt blootgefteld. Dezelfde mergel kan, uit
aan-

(209

danmerking hiervan, zeer verfchillende uitkomften oplee
veren , daar zich meer of minder kalk, langs den droo=
gen weg, met de klei fcheikundig verbindt, de kalk zijn
koolftofzuur geheel of maar voor een gedeelte verliest ,
en er zich een bafisch koolflofzure kalk-zout vormt,
hetgeen ook de eigenfchap bezit, om op zich zelve in
het water eene zekere vastheid aan te nemen. Dat ook
andere zelfftandigheden — ijzeroxyde, bitteraarde , enz. —
den uitflag merkelijk kunnen veranderen , bijaldien zij in
eene aanzienlijke hoeveelheid in den mergel voorhanden
zijn, preekt van zelf,

Uit al het aangevoerde blijkt het, dat er betrekkelijk
de deugdzaamheid en gefchiktheid van den mergel voor
den hydraulifchen mortel in het algemeen weinig kan be=
… paald worden, en dat men geen’ algemeenen regel kan
vastftellen , hoe hij, tot dit oogmerk , in het vuur, be=
hoort behandeld te worden. … Men moet zich fteeds met
de foort, die voorhanden is , door onderfcheidene proefs
nemingen bekend maken; waarbij het altijd van belang
is, te weten, wat hij bevat, en in welke verhouding
de onderfcheidene zelfftandigheden daarin ongeveer tot
elkandef ftaan. Ik wil daaromtrent nog flechts een en
ander kortelijk aanftippen.

Indien. de mergel maar 18-20 procent klei hevilt. en
zoo gebrand wordt, dat hij al of bijna al zijn koolftof-
zuur verliest, zoo blijft er fteeds zoo veel vrije kalk
over; dat hij met water. goed gebluscht wordt. Hij
maakt evenwel op verre na geen’ zoo zachten en rijkelijken
brij, als de zuivere (vette) kalk, en wordt op zich
zelve tamelijk hard onder water. Men kan daar ook
nog een weinig cement bijvoegen , eu ik vond ; dat hét

O hard

C 210 )

hardworden in dit geval bijna altijd beter plaats had,
Eene bijvoeging van cement heeft zij bijzonder dan noo-
dig , wanneer het gehalte aan klei minder is, of wan.
neer het maar zoogenaamde magere kalk is. Neemt
het gehalte aan klei toe tot 25 of 30 procent, zoo
wordt hij met water maar min of meer warm, fplijt
vanéén, en valt flechts in ftukken uit elkander, zoodat
hij tot poeder moet worden gemaakt , zoo men hem
voor mortel gebruiken wil. Hij trekt dan dikwijls zeer
fpoedig en fterk aan, en levert een zeer goed product op.
Stijgt de hoeveelheid klei tot op 4o procent en daarbo-
ven, en wordt hij. fterk en aanhoudend gebrand, zoo
neemt de klei bijna al den kalk naar zich, en hij wordt
flechts dan min of meer goed onder water, wanneer er
een weinig kalk bijgevoegd wordt. Door dezelve matig
en. niet te lang aaneen te branden, hebben dergelijke
mergelfoorten mij dikwijls producten opgeleverd, die,
__nadat zij tot poeder gemaakt en met water aangelengd
waren geworden, op zich zelve zeer goed hard werden
en een’ voortreffelijken hydraulifchen mortel gaven. Bij-
zonder was mij eene foort opmerkelijk, die 33 procent
zeer grove klei’ bevatte , en waarin zich ook kleine
glimmerfchilfers vertoonden. Op een fpoedig vuur kor-
ten tijd gebrand zijnde, werd hij voor het grootfte ge=
deelte tamelijk goed met water gebluscht en leverde op
zich zelven een? goeden hydraulifehen mortel op , dewijt
zich, uit hoofde van den korten duur der branding,
maar weinig kalk metde grove klei vereenigen kon.
Sterker en langer gebrand zijnde „ zoodat hij begon glas-
aardig. te worden kon hij niet meer als cement gebruikt
worden „ daar hij flechts met kalk weder een’ goeden mor-
tel

CAL).

tel “maakte. … Deze, zoowel als menig andere, met mere
gel bereide , mortel zette potasch in het water af , ten
bewijze , dat de klei van den mergel menigmaal dit loog-
zout „ fomtijds misfchien ook foda bevat. De hydraulifche
mortel uit mergel wordt doorgaans zeer vast, en houdt
zich altijd zeer goed, wanneer bij, na in het water hard
geworden te zijn, aan de lucht wordt blootgefteld ; wes-
halve hij bijzonder verdient in aanmerking te worden ge=
nomen. | | | |

Bij gebrek van mergel, kan men zich ook , door klei
en kalk of krijt onderéén.te mengen en dit mengfel be-
hoorlijk te branden (kunstmatigen mergel) , een’ zeer goc=
den hydraulifchen mortel aanfchaffen , gelijk dit door de
Heeren jonN en vicarT het eerst is aangetoond gewor=
den (*). De Heer vicar prijst deze handelwijze fterk
| aan ,

C*) De Franfche Hoofd-Ingenieur vicarT heeft in het algemeen
zeer vele leerrijke proeven betrekkelijk den mortel in het werk ge=
fteld, en daaromtrent. zeer belangrijke ontdekkingen gedaan, die
hem een’ grooten naam hebben verworven, welken hij ook te regt
verdient, Doch het is hem niet gelukt, eene theorie omtrent het
hardworden van den mortel daar te ftellen , welke gefchikt kon zijns
“Óm den, overigens door hem met zoo veel voorfpoed bewandelden;
weg te verlichten, Wij moeten ons derhalve niet verwonderen, zoo
wij hem menigmaal op dwaalwegen aantreffen, Ik heb, met deze
aanmerking, het oogmerk niet, de verdienften van den Heer VICAT;,
dien naauwelijks iemand hooger achten kan , dan ik , te-verkleinen,
maar ik zeg dit alleen, om de onbedachte verklaringen te beante
woorden van de zoodanigen, die beweren, dat, met betrekking tot
dit onderwerp, reeds voor lang alles door den Heer vicar is uitge-
put geworden, en dat er niets meer te ontdekken is overgebleven;
volgens welk gevoelen derhalve mijn arbeid geheel overtollig zou
zijd, daar ik niets nieuws meer voor den dag kon brengen. Dit
zal voorzeker de Heer vicar zelf niet beweren, dic in zijn laatfte

O2 werke

'

2 )

en er wordt „in Frankrijk, volgens zijne opgave , zeer
veel hydraulifche mortel, op deze wijze, in het groot
bereid. Hiertegen laat zich -niets-inbrengen 3 het is even-
‘wel misfchien: alleen dan noodzakelijk, op deze wijze’ te
handelen ,„ wanteer -de voorhanden zijnde klei, op zich
zelve gebrand , geen goed cement oplevert, maar vooraf „
door middel van kalk, in het vuur moet worden voor=
bereid. |
De, op welk eene wijze dan ook daargeftelde , mortel
verdráagt ook’ eene tamelijk ruime bijvoeging van zand
(kalk-, kwarz- of feldfpath-zand) „ waarbij mén niet alleen
het voordeel heeft , dat ‘de hydraulifche masfa veel verder
ftrekte, maar ook, dat zij veel beter tegen de vorst ber
ftand is, hetgeen in het geheel niet moet worden uit het
oog verloren. In geene der proeven ‚die ik met zand ver=
mengd heb, (ik heb voornamelijk het kalkzand daartoe
gefchikt gevonden). kwamen fcheuren , als ik die in het
water liet bevriezen, terwijl onderfcheidene andere „ bij
welke geen zand was bijgemengd. geworden , in verfpil-
lende rigtingen fpleten. |
Hiermede eindig ik deze Verhandeling , terwijl ik meen
ne , de voorgeftelde Prijsvraag , naàr haar ganlchen om»
vang en inhoud beantwoord, en mijne in. het begin
voorgedragene ftelling genoegzaam bewezen te hebben.
Ik zou niet in flaat geweest zijn, dit in den korten
tijd
werk: Resumd sur les mortiers et ciments calcaires, hf À 13,
zegt: ‚, Nous pensons avec M. GIRARD; qu’il est impossible de
‚, méconnaitre une action chimique dans la solidification des ciments;
„, mais nous pensons aussi, que la question, qui a pour objet de

„ determiner comment et entre quels principes s’opère particuliere.
» ment cette combinaison, est encore à résoudre,””

( 18.5)

tijd, binnen welken mij deze Prijsvraag is bekend gewor=
den, te volbrengen 4 Zoo ik mij niet reeds te voren met
dit „onderwerp had bezig gehouden ;. waaromtrent ik ook
reeds, in het afgeloopen jaar, het een en ander door
den druk heb bekend gemaakt. Dit was welligt nog
niet ter kennis der Maatfchappij gekomen. Ik voe-
re dit daarom aan, om voor mij het regt van eigen-
dom in dit opzigt te doen gelden, bijaldien misfchien een
ander , met eene dergelijke bewerking van dit onderwerp ,
naar den prijs dong, dien ik tracht te verkrijgen, en
waaraan ik eene zeer groote waarde hecht.

_Gefchreven den aten December 1830.

RD hAcGi

Onder de beftanddeelen dier ftoffen „welke als cemen-
ten gebruikt worden, vindt men meermalen ook zitan=
oxyde, en ik heb dit zelfs in een” mergel aangetroffen.
Ik meende uit dien hoofde ook de verhouding van dit
metaaloxyde tot den kalk en eenige filicaten , langs den
natten weg, te moeten onderzoeken, om niets beproefd
te laten, wat eenigen invloed op de bewerking der ce=
mentvorming- (cementations-process), uitoefenen of der-
zelver uitkomften wijzigen kan. Daar het titanoryde
meer de eigenfchappen van,een zuur dan van eene gronde
ftof bezit, en in de titanit (titane filiceo-calcaire) met
kalk en kiezelaarde een: product van aanmerkelijken za
menhang daarftelt , zoo was het wel vooruit te zien, dat

O 3 | het

CC DIA D

het zoowel met kalk alleen , als ook met kalk en filicâten
‘vaste producten zou opleveren; hetgeen ook door de
daarmede in * werk geftelde proeven volkomen bevestigd
‘werd. Deze begon ik daarmede, dat ik een mengfel van
6 deelen titanoxyde met 2 deelen kalk een weinig gloeide
en vervolgens daar nog 1 deel kalk ‘bijvoegde en aan de
natte cementvorming onderwierp. Na verloop van 6 we=
ken had deze masfa zulk eene vastheid gekregen, dat
men flechts met moeite , met den nagel, daar een’ indruk
in kon maken, Naderhand werd zij nog een weinig
harder. | | eld

De proef, die ik vervolgens met mengfels van kalk
en onderfcheidene klei-foorten, waar een weinig titanoxyde
bijgevoegd werd en in het werk {telde , leverden alle goe
de uitkomften op 3 en dit oxyde fchéen vooral dáár werk-
zaam te zijn, waar flechts weinig kleiaarde voorhanden
was, die overigens fteeds als ‘het werkzaamfte bijkomen=
de beftanddeel der cementen moet, worden aangemerkt,
Hieruit volgt: dat de aanwezigheid van het titan-oxyde
in de cementen niet alleen niet nadeelig is, maar in mee
nig geval zelfs zeer voordeelig zijn kan,

Men heeft het gevoelen voorgedragen, dat de klei en
andere filicaten , wanneer daarmede kalk , langs den droo
gen weg, is verbonden geworden , in. het water daardoor
hard worden, dat zij kristallifatie=water opnemen, Doch
dit gevoelen wordt daardoor wederlegd dat geen der na-
tuurlijke water-bevattende filicaten — de zoogenaamde
scoRthèn — ria het heir id zijn kristallifatie-water

Wee

( 215 5

weder opneemt, en nog minder onder: water hard ‘wordt.
Hiervan overtuigde ik mij door onderfcheidene proeven,
die ik met deze delfltoffen heb in ’t werk gefteld. Het
is waar, dat elke verharde water-mortel fcheikundig ges
bonden water bevat, doch dit wordt van denzelven altijd
flechts te gelijk , met den kalk gedurende de cementvor=
ming (cämentations-process) opgenomen, waarin alleen
het hardworden zijn’ grond heeft. Overigens zou het,
bij dit gevoelen , onverklaard blijven , waarom op zich
zelve (zonder kalk) gebrande klei met kalk in het water
hard wordt — ‘waarom zij (even als ook andere filicas
ten) vervolgens met zuren eene gelei vormt — waarom,
gedurende het hardworden, de in de cementen voorhanden
zijnde loogzouten voor een gedeelte worden vrij gemaakt —
waarom de met kalk , of andere grondftoffen , tot op een’
zeker punt, verzadigde kiezelaarde , met kalk, onder wa-
ter, nog maar zwak, of in het geheel niet , vast wordt,
enz. en |

Een’ zeer voordeeligen invloed op het hardworden van
den hydraulifchen mortel, zoowel met betrekking tot den
tijd, als den graad, heeft de drukking. Bij overigens
volkomen dezelfde omftandigheden, blijft die masfa, op
welke geene drukking wordt uitoefend „ fteeds verre ach-
ter ftaan bij die welke gedrukt wordt. Een in het oog-
loopend verfchil kan men ook reeds dan bemerken , wan=
neer de masfa , vóór dat zij in het water wordt gebragt ,
maar eenige dagen in een vochtigen toeftand onder eene
pers gelegen heeft. Door dit middel kan men ook met
cementen , die anders niet zeer vast worden , goede uit-

O 4 | kome

C 216 )

komften verkrijgen. Deze omftandigheid komt zeer in
aanmerking wanneer er muren met hydraulifchen- mortel
worden opgebouwd „ waarbij deze door den last der met»
felfteenen zamengedrukt en tot een? aanmerkelijken graad
van hardheid gebragt wordt, al is hij ook niet van de
beste hoedanigheid, Zelfs eene zeer zwakke drukking
vermeerdert dé vastheid reeds aanmerkelijk , hetgeen ik
daaruit opmake, dat alle mijne, vrij in het water liggen-
de , proeven aan het onderfte gedeelte harder worden dan
aan het bovenfte,. De met gebranden dolomiet bereide
watermortel verkrijgt, door ‘het drukken , eene buitenge-
meene hardheid, zoodat men daaruit zeer goede fteenen
zou kunnen vervaardigen,

‚In mijne verhandeling heb ik, in het voorbijgaan „
melding gemaakt van den bafisch koolflofzuren kalk, waar:
over ik het voor noodig houde nog een weinig uitvoeris.
ger te fpreken. Wanneer de kalkfteen in eene matige
hitte —_ zoodat hij rood gloeit — gebrand wordt, ver=
liest hij maar omtrent de helft van zijn koolftofzuur , en
omgekeerd „ wanneer de bijtende kalk tusfchen kolen een.
tijdlang zachtjes gegloeid wordt, zoo neemt hij nagenoeg
half zoo veel koolftofzuur op, âls noodig is, om het.
onzijdig koolftofzure kalkzout te vormen. Op deze of.
gene wijze wordt derhalve dit bafisch zout gevormd,
Wordt dit tot poeder gemaakt en met water aangelengd,
zoo wordt het bijna even zoo vast als gebrande gyps ,
daar er eene eigenaardige verbinding van kalk-hydraat en
koolftofzuure kalk „gevormd wordt. Indien dit bafisch.
zout zich in eene hydraulifche masfa bevindt, zoo als,

| dit

C 72177)

dit bij zwak gebranden mergel zeer dikwijls het geval is’,
dan brengt het te weeg, dat deze fpoedig vast wordt ,
veel fpoediger dan hij anders gewoon is. In dit geval
moet men twee zaken wel onderfcheiden „ de eerfte zoo
evengenoemde ‚en daaropvolgende, namelijk de filicaat-
vorming of cementvorming „ waarbij de kalk van het hy-
draat zich allengs met de kiezelaarde vereenigt, en waar-
bij. eerst de eigenlijke hydraulifche mortel ontítaat, in
welken het voorhanden zijnde kalkzout wordt ingefloten.
De Heer vrcar heeft beweerd , dat de kalk, die in de
lucht tot poeder geworden is , hydraulifche eigenfchappen
bezit ; doch de proeven , die ik daarmede heb in het werk
gefteld, hebben mij het tegendeel bewezen , waarover
men zich ook niet verwonderen kan , naar men weet,
wat bij het tot poeder vallen van den kalk plaats
heeft, en hoe zij fcheikundig is zamengefteld, wan-
neer zij langen tijd, op eene drooge plaats, aan de lucht -
is blootgefteld geweest. De kalk trekt namelijk uit de
lucht water en koolftofzuur tegelijk aan, hetgeen in, het
begin tamelijk fpoedig plaats heeft, maar vervolgens
fteeds vermindert, tot dat dit eindelijk ophoudt. ‘Onder
zoekt men hem ín dezen ftaat, zoo vindt men, dat hij
is zamengefteld uit kalk-hydraat en kalk-carbonaat, het-
geen, in eene drooge lucht, geene verdere verandering
ondergaat. Dat dit ligchaam met water niet meer vast
worden kan, fchijnt mij even zoo gemakkelijk te begrij-
pen , als het duidelijk is , dat de gebrande gyps zijn ver=
mogen, om hard’ te worden, moet verloren hebben ,
wanneer hij uit de lucht zijn kristallifatie-wa ter weêr

heeft aangetrokken. /
Ik moet hier nog doen merke dat men het za-
Os men-

(218 |
menbakken van ligchamen, die tot poeder gemaakt zijn,
onder water, waarbij het geheel flechts door toenadering
en aanhechten (adhefion) der deelen eene zekere vastheid
bekomt ,. zoo. als dit b. v. bij het &rijt het geval is ,
niet moet verwisfelen met het eigenlijke vastworden;
waarbij de deelen door onderlinge vereeniging (cohefion)
te zamen gemengd blijven. Dit fchijnt de Heer vicarT
in het algemeen niet behoorlijk in acht genomen en on-
derfcheiden te hebben. /

VER-

VERHANDELING

TER BEANTWOORDING DER

VNA GBS

« Welke is de zekerste en gemakkelijkste en woordeelig=
« ste bereiding van de Emetine wit Ipecacuanha en
andere , dat bestanddeel bevattende , planten? Wat
heeft men tot dusverre waargenomen als kenmerk
eener zuivere bereiding van dit bestanddeel? In
welke evenredigheid staat het braakverwekkend ver-
mogen van het laatste tot dat wan de beste Ipeca-
cuanha?, Welke is de beste nies, om hetzelve met
veiligheid toe te dienen 2” |

R OR R OR OR RR

_DOOR

LHF.. WIGAND,

te Freysa, in Kur- Hessen.

Aan welke in de Algemeene Jaarlijksche Vergadering van
de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen , te
Haarlem, den 19 Mei 1832, de Gouden Medaille
is toegewezen.

D. ontdekking van die zelfftandigheden „ welke men als
het wezenlijk. werkzaam beginfel der planten , waarin zij
bevat zijn, ‘heeft. erkend, was eene onfchatbare winst
voor de Geneeskunde; de ontdekking namelijk der alca-
loïden uit het plantenrijk. Derzelver gebruik in de Ges
neeskunde geeft aan den Arts het voordeel , van. onaf=
hankelijk te zijn van de hoedanigheid der droogerijen „
met zekerheid de giften te kunnen bepalen , en , daar zij «
in eene zeer kleine hoeveelheid werkzaam zijn, dezelve
in een’ meer gefchikten en } veelvuldig gewijzigden vorm
te kunnen toedienen.

Men heeft, wel is waar , door ondervindingen aan het
ziekbed bewezen „ dat deze zelfftandigheden niet in alle
gevallen datgene uitwerken, wat hare natuurlijke verbin=
dingen ‘of de deelen der plant, waaruit zij getrokken
zijn „ zelve vermogen; dat namelijk de Zmetine niet het
aan de Jpecahuanha, in doorloopen , vloeijingen uitde
baarmoeder, met maagpijnen , enz. „ eigenaardig vermo=
gen bezit, om het darmkanaal, met hetgeen daartoe be-
hoort, te verfterken; ook de krampftillende eigenfchap
van het Zpecacttanha-poeder mist de Bmetine. Verlangt
men. daarentegen flechts de braakverwekkende kracht der
Ipecacuanha , zoo vindt men die in de Zmetine, en de
Geneesheer kan zich van deze zelfftandigheid met te groo-
ter voordeel bedienen, daar zij, in eene bepaalde hoe-
veelheid genomen zijnde, fteeds hetzelfde vermogen be=
zit, at het gebruik van den wortel met eenige onzeker=
w heid

( 222 )

heìd verzeld.is, die daaruit ontf{taat , dat deels onder.
fcheidene, vaak veel minder krachtige wortelen , ‘die men
flechts moeijelijk van de echte onderfcheiden kan , voor
deze worden in de plaats gefteld of daaronder vermengd,
deels zelfs de oorfpronkelijk goede en echte, door ouder-
dom of flechte bewaring , van hoedanigheid verandert, en
een gedeelte van zijn vermogen verliest,

Uit aanmerking dezer opgenoemde voordeelen , maakte
men tot hiertoe in de Geneeskunde fomwijlen gebruik van
de Emetine , doch alleen van de onzuivere, zoo als zij
in den beginne, voor dat PrLLETIER. de zuivere ont=
dekte, werd bereid, Daar evenwel zoodanige Emetine ;
naar gelang der onderfcheidene bereidingswijze „zelfs naar
den verfchillenden graad van fterkte des gebruikten wijn=
geests, en dergelijke,’ van onderfcheidene hoedanigheid
moet uitvallen en derhalve ook in hare uitwerking onge-
lijk moet zijn, zoo wordt daarbij het oogmerk van meer
dere zekerheid blijkbaar flechts onvolkomen bereikt , en
de Geneesheer kan zich alleen dan met gerustheid van
dit middel bedienen, wanneer het in deszelfs meestmoge=
lijke zuiverheid is daargefteld. |

Hoe nù de zuivere EZmetine op de zekerfte , gemak-
kelijkfte en voordeeligfte wijze, uit onderfcheïidene wor=
telen kan worden bereid, — hoe hare zuiverheid erkend „
— hoe groot hare kracht zij met betrekking tot die der
zuivere Ipecacuanha, — en in welken vorm zij het voege
zaamst kan worden gebruikt — dit alles heb ik zoo vols
ledig mogelijk trachten na te vorfchen, en neem de vrij-
heid de volgende beantwoording dier vragen aan de
Maatfchappij aan te bieden. |

_ EER-

EERSTE AFDEELING.
Bereiding der zuivere Emetine,

Door de nafporingen, die, PELLETIER ; BUCHOLZ 3
BUCHNER , FLARHOFF , VAUQUELIN en anderen, betrek-
kelijk de foorten. van Jpecacuanha hebben in het werk
gefteld, en die deels de fcheikundige ontleding des wor-
tels ten doel hadden, deels flechts de affcheiding der
Emetine, weten wij, dat, behalve de met een plant-
aardig zuur verbondene braakverwekkende zelfftandigheid „
nog ftijffel, gom, fuiker, extractive kleurftof , was ;
harst, olie en houtvezels, de naaste beftanddeelen der
Jpecacuanha uitmaken. Om de eerstgenoemde, braake
verwekkende, zelfltandigheid afgefcheiden van de overis
ge daar te ftellen, floegen DUMAS eN PELLETIER (Jz-
nales de Chimie et de Physique , T. XXIV , p. 163.)
den volgenden weg in. Zij trokken den wortel met alco-
hol af, behandelden het aftrekfel met gebrande magnefia
in overmaat, wiesfchen het nederploffel met koud water
uit, droogden hetzelve en trokken met alcohol de Eme
tine daaruit. Om deze witter te maken , werd zij vere
volgens nog in een waterachtig zuur opgelost, met kool
gedigereerd, weder met magnefia neêrgeploft en door
alcohol uitgetrokken. |
_ Een ander voorfchrift geeft GricerR (in zijn Mandb.
der Pharmacie, 1 Th. ete Aufl. f. 7oo.) De Zpeca-
cuanha wordt namelijk met het water afgetrokken , het
dto! | af=

C 24 5)

aftrekfel tot droogwordens toe uitgedampt, met wijngeest
gedigereerd, en het gefiltreerd geestrijk aftrekfel door
destillatie en uitdamping tot droogte gebragt , vervolgens
weêr in water’ opgelost, de kleurdeelen met azijnzuur-
loodoxyde neêr geploft, het gefiltereerde met hydrothion-
zuur behandeld , op nieuw gefiltreerd , met zuivere mag=
nefia in overmaat gedigereerd. Het met zeer koud water
gewasfen onoplosbaar gedeelte wordt gedroogd , met wijn-
geest afgetrokken , het aftrekfel uitgedampt, met een wa-
terachtig zuur opgelost, de oplosfing met gezuiverde
dierlijke kool behandeld, gefiltreerd , het gefiltreerde met
vlug loogzout of potasch neêrgeploft, het neêrploffel.
gewasíchen en gedroogd. | |

Nädat ik voorloopig volgens beïde methoden gewerkt ,
en mij overtuigd had, dat die van GEIGER“, zoowel uit
hoofde van de ruimere hoeveelheid, die zij oplevert „als
ook van de meer gemakkelijke zuivering, de voorkeur
verdient , onderzocht ik in de eertte plaats , of het beter
ware, de ipecacuanha met water, of met wijngeest af
te trekken.

Vier oncen ipecacuanha werden tot een grof poeder
geftampt, en zoo dikwijls met heet water behandeld, tot
dat hetzelve noch fmaak, noch kleur , meer aannam,
Het bij elkander gevoegde vocht had, door het opgeno-
men ftijffel, eene flijmachtige hoedanigheid 5 na eenige
rust zakte evenwel het ftijffel geheel en al op den grond
en kon door een filtrum worden afgezonderd, waarna
het vocht niet meer flijmig was. Het overige van den
wortel werd vervolgens met wijngeest, die 5o procent
alcohol bevatte, gedigereerd. Hetgeen -dêze , na de uit=

MRE achterliet, bedroeg ‘maar weinige -greïnen-en be=
ftond

C 2% )

ftond uit niets dan hars , zonder bijvoeging van Emetine®

daar azijnzuur niets daarvan oploste, — Eveneens werd f

de op het filtrum verzamelde’ ftijffel met wijngeest be-
handeld, zonder iets aan dezen af te geven.

Vervolgens werd nu ook eene zekere hoeveelheid Jpe-

cactanha-poeder met wijngeest, die 80 prócent alcohol
hevatte, gedigereerd, en ‘werd deze zoo dikwijls ver=
verscht , tot dat hij volftrekt niets meer in zich opnam.
Op dezelfde wijze werd er gehandeld met een’ flappen
wijngeest , die eo procent alcohol bevatte. De afgetrok-
kene overblijffels van de JZpecacuanha-wortels werden

daarna, onder bijvoeging van azijnzuur, met water

uitgekookt; bij het koud geworden en gefiltreerd vocht
werd magnefia gevoegd, hetzelve door: uitdamping ge=
concentreerd , vervolgens, na de -bekoeling , het over=
blijvend vocht van het onopgeloste afgezonderd , en dit

laatfte met alcohol behandeld, Doch men kon noch in

de proef met fterkeren, noch in die met flapperen wijn=
geest , eenige hoeveelheid ZEmetine ontdekken. —

De Jpecacuanha was bijgevolg zoowel door het wa-
ter „ als door den wijngeest , volkomen uitgetrokken ge=
worden, zoodat het in dit opzigt onverfchillig is , welk
dezer beide wachten men tot het aftrekken der Zpeca=
cuanhà gebruikt. Het onderfcheid tusfchen het waterig
aftrekfel en het geestrijk beftaat daarin, dat het eerstge=
noemde de geheele hoeveelheid fuiker en gummi van de
wortel in zich bevat; daar evenwel ook de wijngeest eef
gedeelte daarvan oplost, zoo levert het, bij de verdere
bewerking, geen voordeel op , wanneer her aftrekfel met
“wijngeest is vervaardigd; daarenboven is het blijkbaar
goedkooper zich van het water te bedienen, zoowel bij

Pp de

a

én,
ee:

C 2% )

de bewerking van”kleinere als. van grootere- hoeveelheden,

dewijl, al verkrijgt men. ook, door de destillatie „ den
wijngeest. grootendeels terug, er toch. telke: reize- eenig
verlies plaats. heeft, en men ook het verlies van tijd

„moet in rekening brengen.

Behandelt men. nw het waterig aftrekfel , of wel het
geestrijk , — nadat van hetzelve de wijngeest is afgedes=

tilleerd of uitgedampt, en het hierdoor opgeleverd ex-

tract door oplosfing in water en filtreren van was en
hars is bevrijd geworden, — met, magnefia, om de
Emetine van het zuur af te fcheiden, waarmede zij
verbonden was, of ploft. men. hetzelve door vlug loog-_
zout of potasch. neder, zoo valt het in verbinding met
kleurftot neder; gebruikt men potasch of vlug loogzout
om neder te ploffen , zoo is het nederploffel maar wein
nig, het grootfte gedeelte der Zmetine blijft tegelijk
met de extractive kleurftof , door zich deze toe te cige=
menen. (mittelst Ancignung), in het vocht opgelost, het-
geen bij de magnefia het geval niet is. Door vooraf met
azijnzuurlood neder te ploffen , wordt, wel is waar, het —
doel het gemakkelijkst bereikt, waarin juist het vermelde

voordeel der methode van cricen beftaat; daar er even-

wel, bij het gebruik van het lood, door gebrek aan
voorzigtigheid , gemakkelijk eene voor de gezondheid na- -
deelige. verontreiniging plaats kan hebben, zoo is het
verkiesfelijk op eene “andere wijze deze zuivering te be-

„werkftelligen. — Ik heb de verfchillende. middelen, die

hiertoe gefchikt kunnen zijn, onderzocht, en laat de
daarmede in het werk geftelde proeven hier volgen.
Tot dit einde werd de Ipecacuanha met flappen wijngeest
afgetrokken, de tinctuur tot de dikte van honig uitge«
bo dampt,

( 27 )

dampt, het overblijvend gedeelte in water opgelost en
gefiltreerd, en deze oplosfing vervolgens ik de hate
meldene wijze verder behandeld. *
_… Koolflofzure kalk, met welken, in de eerfte plaats
eene proef werd genomen , en eveneens de zuivere kalk,
als hydraat gebruikt, bleken tot dit einde onbruikbaar te
zijn. Werd het zich bovenop bevindende vocht, bijna
tot droogwordens toe, uitgedampt , vervolgens weêr wa-
ter daarbij gevoegd , gefiltreerd , en de kalk met een wei-
nig water uitgetrokken, zoo bleef zij ongekleurd ach-
ter, maar ook zonder dat er Zmetine met haar bezon-
ken was.

Eene betere uitkomst liet zich van de kleiaarde ver-
wachten, uit hoofde van hare bekende eigenfchap , om
vele kleurftoffen te binden. Zij werd in een? versch
neêrgeploften , nog vochtigen, toeftand met het vocht
gekookt. Om evenwel zoo veel mogelijk hieraan zijne
kleur te benemen, werd er eene groote menigte aarde
vereischt „ en evenwel had het vocht nog eene bruinach-
tige kleur, De kleiaarde werd uitgeperst, met alcohol
vermengd, hiermede heet gemdakt, en op het filtrum
‚gebragt. Hetgeen hier doorliep , was helder wijnkleurig ,
en leverde, na de uitdamping , eene bruine Emetine op,
en wel maar een klein gedeeltes het grootfte deel van
deze was nog in het van de kleiaarde afgezonderd vocht
bevat en werd daaruit, doór magnefia en alcohol , insge-
lijks nog bruin van kleur , afgefcheiden.

Hetzelfde had plaats, wanneer eene oplosfing van
aluin, en, in eene andere proef , azijnzure klets
aarde met het vocht vermengd , en bij de eerstgenoem-
de door koolftofzuren kalk „ bij de laatfte door. koolftof=

zure potasch ralen werd.
ES Om

C 28 )

Om de van HERMANN bij de china-alcaloïden inhet
werk geftelde handelwijze, om de kleurftoffen door
zoutzuur-tinoxydule af te fcheiden , ook op de Emetine
te beproeven, werd bij een gedeelte van het pecacuanha.
aftrekfel , nadat hetzelve met zoutzuur was zuur ge-
maakt , eene tinoplosfing gevoegd, tot zoo lang , dat het
daardoor niet verder van zijne kleur beroofd werd; dit
had trouwens maar in een’ geringen graad plaats , het
nederploffel was bruinachtig-geel. Nadat dit van het
vocht was afgezonderd, werd hierbij eene oplosfing van
zwavelzure potasch gevoegd , tot dat vermoedelijk al het
tin was neêrgeploft. Het gefiltreerde bleek roodachtig-gele
vocht werd op nieuw troebel en liet een geelachtig be-
zinkfel vallen; het werd daarvan afgezonderd, tot de
dikte van de firoop uitgedampt, met alcohol overgoten ,
en „ nadat het bezonken was, gefiltreerd en uitgedampt ,
vervolgens het geconcentreerde vocht met gebrande mag-
nefia gedigereerd, koud geworden zijnde, gefiltreerd , het
bezinkfel met een weinig water uitgewasfchen , en met
alcohol gedigereerd. Deze liet, na het uitdampen , een
weinig Emetine van eene geelachtig-bruine kleur achter.

Behalve dat dezelfde aanmerking, die bij het gebruik
van het lood gemaakt worden kan, ook op deze metho-
de toepasfelijk is, zoo heeft zij ook nog dit ongerijf ,
dat er bij de preecipitatie van het tin tevens zwavelzuur
wordt neêrgeploft, en daar men hierdoor verhinderd
wordt te zien, of er nog tin op den bodem valt, zoo
moet men de zwavelzure potasch in overmaat daarbij
voegen, waardoor dan het nederploffel zeer veel wordt.
Beter zoude het zijn hydrothionzuur te laten’ door-

ftroomen.
Voorts

( 229 °)

‚ Voorts werd beproefd, of een aftrekfel van galnoten
kon worden gebruikt, om de Emetine van de kleurende
Stoffen af te fcheiden. Daar het nederploffel,’ hetwelk bij
de vermenging van een. Zpecacuanha-aftrekfel met een
aftrekfel van galnoten ontf(taat, en zoowel de Emetine
als de extractifftof bevat, in alcohol volkomen wordt
opgelost, daar bij gevolg door dit menftruum zonder an-
dere. middelen de affcheïding der extractifftof niet be=
werkt kan worden, zoo werd, gelijk BerzeLIus heeft
voorgeflagen , de geestrijke oplosfing met azijnzuurlood
neêrgeploft, het van het nederploffel afgegoten vocht
door middel. van’ zwavelzuur van lood bevrijd, het over=
matig zuur door koolftofzure potasch onzijdig gemaakt
en uitgedampt. Offchoon het geestrijk vocht te voren
volkomen ‘zonder kleur was, zoo was nu het overblijffel
toch bruin, en nadat door een weinig water de azijnzure
potasch weg genomen was, kon daaruit, door middel
van wijngeest, flechts een {poor van zeer bruiie Zme-
“tine verkregen. worden.
. Een voortreffelijk hulpmiddel ter affeheiding van fom-
mige plantaardige ftoffen hebben wij door de ontdekking
van “ROBINET- verkregen, welke daarin beftaat, dat de
waterachtige oplosfing van de” zoutzure foda „ de zwa:
velzure bitteraarde en andere zouten, uit de plantaardige
beftanddeelen flechts zekere ftoffen , zoo als fuiker „gom,
zouten, oplost, en de overige, vooral de gekleurde ,
achterlaat „ of dat de genoemde zouten ih een plantaardig
aftrekfel tot verzadiging toe opgelost, eenige der reeds
opgeloste ftoffen daaruit weêr kunnen nederploffen. Roe
BINET heeft met een. goed gevolg van deze ontdekking bij
de bereiding van het morplrium gebruik gemaakt, en die
F4 in,

Pedal

€ 230»)

in aanmerking nemende, hoopte ik die ook met nut te
kunnen: aanwenden bij de bereiding der Zmetine, Tot
dit einde werd een gedeelte van het Zpecacuanha-aftreke
fel. met keukenzout verzadigd , waarop hetzelve dadelijk
zeer troebel werd toen het mengfel heet werd getndakt ;
vereenigden Zich de neêrgeplofte deelen tot eene donker=
bruine naar teer gelijkende masfa, die, bij het uitdam»
pen, tot dat zich kristallen van zout affcheidden , nog
vermeerderde 3. het vocht verloor daarbij zeer aan fterkte
van kleur, -was firoopächtig. én kleverig, en fmaakte
zoutachtig=zoet er maar weinig bitterachtig. Het werd;
een weinig verdund, met gebrande magnefia behandeld ,
en deze daarop met alcohol gedigereerd , welke evenwel
bij het uitdampen geene Emsctine achterliets —- Ook het
van de magnefia afgefiltreerde. vocht, nadat het geheel
uitgedampt en met alcohol afgetrokken werd, lèverde
geene ZEmetine op. De alcohol had , behalve een weis
„nig zout, alleen fuiker en kleurftof opgenomen. Een zeer
geringe {poor werd daar van, wel is waar ‚ gevonden, nadat
dit geestrijk vocht geheel was uitgedampt, het overblijf
fel op nieuw met fterken alcohol afgetrokken en vervols
gens uitgedampt werd; maar dit was zoo weinig van
beteekenis, dat het niet verdiende ín aanmerking te kos
mens ——- men moest bij gevolg de ZEmetine in de

door ‘keukenzout afgefcheidetie teerachtige masfà zoeken.
Deze masfa is donkerbruin, warm zijnde, taai en
kleverig, koud wordende, wordt zij hard en brokkes
lig. Wanneer zij uit het firoopachtig vocht, waar«
in zij ontftaan is, uitgenomen is, en met} zoutwater
afgewreven wordt, deelt zij hieraan een eigenaardigen
Catlasartigen) glans mede, zoo als dit bij de zeep het ge»
val

C 231 )

val is 3 met zuiver water. afgewasfchen , wordt zij. daars,
entegen.…, na. de verwijdering van het zout, week , gelijk
een. balfem, en- wordt, bij eene grootêre hoeveelheid
water, allengs tot een “bruin vocht opgelost; terwijl
hierbij evenwel een bruin poeder wordt afgefcheiden.
Het \van dit poeder afgezonderde vocht gaf aan het lak
moespapier «eene‚roode kleur en fmaakte zeer bitter,
Door de behandeling met magnefia en wijngeest leverde
het eene, ‘wel is waar, nog onzuivere bruine Zmetine;
doch die door de wederoplosfing in zwak azijnzuur en
daaropvolgende behandeling met dierlijke kool, vervol /
gens met magnefia, enz. „ wit en zuiver verkregen werd.

Het. ftraks genoemde bruine poeder, dat van de be-
wuste ‘harsachtige masfà, bij de oplosfing in water,
overblijft; geeft , met azijnzuur of eenig ander zuur be-
handeld zijnde , nog eenige blijken van aanwezige Zme-
tine ; alcohol lost vervolgens eene Kleine hoeveelheid
hars daaruit op, en het overige is alleen in loogzoùuten
oplosbaar , en geeft zich als zoogenaamde geoxydeerde
extractifltof te kennen, id

Het keukenzout bewerkt derhalve in het Ipecacuanha-
aftrekfel , wel is waar, geene affcheiding der kleurftof
van de Lmetine, maar deszelfs gebruik is desniettegen-
ftaande zeer nuttig ‚ dewijl daardoor de geheele hoeveelheid
van Zmetine tot eene kleinere masfa bijeengebragt , en
de fuiker en een gedeelte der extractifftof gemakkelijk

daar van afgefcheiden worden kan.

In de plaats van keukenzout gebruikte ik ‘bij eene an=
dere portie de zwavelzure bitteraarde ; «en verkreeg daar-
van eene dergelijke uitwerking als van het eerfte.

Wordt. de door keukenzout afgefcheidene ‘harsachtige

P 4 j mas=

C 232 )

masfa in water, waarbij eenig azijnzuur is gevoegd , op-
gelost, het gefiltreerde vocht met azijnzwurlood neêr=
geploft, het afgewasfchen en in het water verdeelde ne-
derploffel door hydrothionzuur ontleed, en het vocht
vervolgens uitgedampt, zoo levert dit een bruin extract
op van een’ niet zeer bitteren {maak , hetwelk, in water
opgelost zijnde, een weinig geoxydeerde extractifftof ,
onder de gedaante van een bruin poeder, laat vallen.
De, offchoon maar zwakke, bittere fimaak leidde tot het
vermoeden, dat er nog eenige Emetine in fchuilde ; in-
tusfchen werd dit niet bevestigd, toen de oplosfing van
het genoemde extract, ter affcheiding van de Zmetine,
op de gewone wijze met magnefia , enz, behandeld werd.
De magnefia had zich alleen van een weinig kleurftof
meester gemaakt, en deelde aan den wijngeest niets me-
de, Een gedeelte der oplosfing wan het extract, van
eene halve once Zpeeacuanha afkomstig , werd door. mij
opgedronken „ maar veroorzaakte niet de minfte misfelijk-
heid of eenige gewaarwording hoegenaamd,

Men mag derhalve veilig aannemen, dat datgeen , wat
uit de oplosfing der harsachtige masfa door rmiddel van
lóod wordt nedergeploft , niets anders dan krachtelooze
extractive kleurftof is. Maar wordt nu het azijnzuur.
lood, hetwelk de Zmetine bevat, door hydrothionzuur
of zwavelzuur van lood bevrijd, en door magnefia of
ammonia de Zmetine neêrgeploft, zoo vertoont zij zich
nog niet zonder kleur , maar heeft nog eene nadere zuis
vering noodig.

Uit het tot dusver gezegde volgt, dat alle de opgege-
vene reagentia niet ín ftaat zijn, de lastige begeleidfter
der Emetine, de kleurftof , daar volkomen van af te

zon.

(MD
zonderen; dit vermag maar alleen de dierlijke kool.
Men moet zich intusfchen wel wachten dezelve niet in
overmaat aan te wenden, daar er anders verlies aan Zme-=
Zine plaats heeft. De kool ontneemt namelijk aan de
oplosfing niet alleen kleurftof , maar ook Zmetine,. Om
de mate van dit vermogen der kool te leeren kennen ,
werd eene waterachtige oplosfing. van de zuivere Eme-=
tine, die o,or grammen van dezelve bevatte, met ge-
zuiverde dierlijke kool gefchud en van deze zoo lang
daarbij gevoegd , tot dat de bittere {maak geheel verdwe-
nen was, en galnotentinctuur geene troebelheid meer
veroorzaakte, Er waren 0.463 grammen kool noodig ,
‘Om aan het vocht alle Zmetine te ontnemen. Dezelfde
uitwerking had de kool, wanneer bij de oplosfing van
Emetine vooraf azijnzuur in overmaat was gevoegd ge=
worden , en eveneens bij het gebruik van zwavelzuur. Is
de Emetine in alcohol opgelost, zoo is er eene grootere
hoeveelheid kool noodig, om aan dezen eene gelijke hoes
veelheid te ontrooven, als aan het water.
‚Nog verdient te worden. herinnerd, dat, behalve de
kool, ook het versch bereide zwavelzuurlood (Schwe-
felbley) een fterk ontkleurend vermogen bezit. Het is
daarom niet onverfchillig, of men, bij de nederploffing
door azijnzuurlood,: het in overmaat aanwezige lood
door zwavelzuur of door hydrothionzuur verwijdert.
Het gebruik van het laatstgenoemde is, wel is waar,
een weinig moeijelijker, doch men heeft naderhand des
te minder kool noodig, om het vocht helder te maken ,
en heeft derhalve ook minder verlies.
De opgegevene proeven en waarnemingen hebben mij
| Pos tot

{ 4 } g

tot uitkomst opgeleverd, dat de affcheiding en zuivering
der Emetine. het gemakkelijkst en met het meeste voors
deel daardoor kan worden verkregen , dat men door mids
del van keukenzout eerst de fuiker, de gom en de (kijf
felgom afzondert, vervolgens de afgefcheidene verbinding
van Emetine , kleurftof en zuur door, eene loodoplosfing,
ontleedt „en eindelijk de kleur, door middel van kool,

volkomen wegneemt. —- Men gaat het best op ‚de vol»

gende wijze te werk ;

„De tot een grof poeder gelftampte Ipecacuanha
wait met zesmalen deszelfs gewigt aan water, onder.
een aanhoudend omroeren, zachtjes gekookt, en dit
wordt met versch water nog tweemalen , of in het alge-
meen zoo dikwijls herhaald, tot dat het laatfte afkookfel
zonder kleur en {maak is, De gezamenlijke afkookfels

worden nu bijeengevoegd en blijven 94 uren lang , in
eene toegedekte pan , ftil ftaan „ waardoor het ftijffel„ met,

violetachtig-bruine kleurftof beladen, op den bodem zakt.

Vervolgens filtreert men het ‚vocht door een wollen lap

{melt in hetzelve op 1 pond (== 16 oncen) van de wor-

tel 4 oncen keukenzout, en dampt ‘het vocht in eene ko=
peren of tinnen pan zoo ver uit, dat een groot gedeelte.
van het, zout weder is bezonken, Hierbij fcheidt zich
de ruwe Zmetine geheel uit de oplosfing af, en vers,
toont zich deels onder de gedaante van poeder, deels,

onder die van eene kruimelige harsachtige masfa. Ver«

volgens wordt het vocht weder zoo lang met koud wa-

ter aangelengd, tot dat de zoutkristallen. weder zijn op=

gelost, en daarna op een met zout water doorweekt lin»,

nen filtrum (bij kleinere hoeveelheden op een Gltram van

papier) gegoten. Nadat het vocht is doorgeloopen ,
| wordt

|

( 235 )

wordt het op het filtrum achtergeblevene met een weinig
zout. water aangelengd, weêr op het filtrum gebragt ,
en, na het dóordroppelen wan het vocht; goed uitges
„Hierop wordt deze ruwe Mmetine in een’ porfeleinen
mortier gewreven, en een vierde uur lang met water ,
waarbij -een weinig zwavelzuur gevoegd is, gekookt ;
door - Duitsch drukpapier gefiltreerd „ het niet opgeloste
gedeelte andermaal met zuur gemaakt water gekookt en
dit laatíte insgelijks gefiltreerd. De beide afkookfels wors
den nu, bijeengevoegd zijnde, door eene oplosfing van
loodfuiker nedergeploft, en wel zoodanig, dat er van
deze een weinig “in overmaat wordt bijgevoegd. Nadat
het vocht helder geworden is, wordt het gefiltreerd , en
door hetzelve zoo lang ‘hydrothionzuurgas heengeleid ,
tot. dat, bij het omfchudden van het vocht, de reuk
eene overmaat van hetzelve te kennen geeft. Het van
het zwavellood (Schwefelbleyy afgezonderd vocht wordt
vervolgens een weinig uitgedampt en met gezuiverde dier=
lijke kool ‘gefchud , waarvan men langzamerhand flechts
juist zoo veel daar bijvoegt „, als noodig ís, om de kleur
weg te. nemen, waarbij evenwel het vocht nog eenen
geelachtigen tint zal behouden. Nu wordt , nadat de kool
door het filtrum is afgezonderd, door middel van vlug
loogzout , (amoniak) eene nederploffel bewerkt, en wel
in den beginne flechts zoo veel van hetzelve bij het vocht
gevoegd, dat het loogzout een weinig de overhand heeft „
en er eene matige troebelheid is ontftaan. Dit eerfte ne-
derploffel , dat bij het droogen bruinachtig wordt, moet
vooraf , door het filtrum, worden afgezonderd , en eerst
hierna voegt men-er nog zoo lang vlug loogzout bij,

la st

C 36 j

tot dat er niets meer wordt nedergeploft; men verzamelt
dan. het witte nederploffel op een filtrum , wascht het
met ‘koud water uit „ en droogt hetzelve.”” ò

Op deze wijze verkreeg ik uit een pond of 16 oncen
van den wortel eenmaal 75 greïnen, een andermaal bij
_ volkomen gelijke behandeling, doch waarbij de wortel
van een’ ander koopman afkomftig was, en ouder fcheen’
te zijn, flechts 64 greinen zuivere Emetine, waaruit
men zien kan, hoezeer het op de hoedanigheid des wor=
tels aankomt.

Het vocht, waaruit de Zmetine was nedergeploft
levert, nadat het overmatige loogzout door middel van
een zuur verzadigd is, eù nadat het geconcentreerd is
geworden, bij eene nieuwe nederploffing , nog een wei-
nig Emetine op; doch daar deze weder gekleurd is , zoo
fcheide ik haar door keukenzout’ volkomen daaruit af,
en beware dezelve, te gelijk met het eerst verkregene
bruinachtige- nederploffel, voor eene volgende bereiding
van Emetine. gur

Deze handelwijze laat, ten opzigte van hare gemakke-
lijkheid en voordeel ,- wel niet veel te wenfchen over,
Ook behoeft men , bij eene naauwkeurige behandeling ,
zoo als gemakkelijk te begrijpen is, geene vrees voor
verontreiniging met lood te hebben 5 «daar intusfchen der-
gelijk werk dikwijls door zulke perfonen wordt verrigt ,
die niet altijd de grootfte zorgvuldigheid ín acht nemen ,
zoo zou het toch ligt kunnen gebeuren , dat het lood
niet volkomen , vóór de nederploffing der Emetine, werd -
afgefcheiden , en zich alzoo een gedeelte daarvan met
deze vermengde, Uit dien hoofde houde ik het voor
doelmatig, nog het voorfchrift van cenè andere wijze van

be-

(“287 )

bereiding mede te deelen, die ik naast de vorige voor de
beste houde, en waarbij geene bijmenging van metaal
‚plaats hebben kan. Zij beftaat in het volgende:

» Men gaat met het aftrekken des wortels en het af-
fcheiden der ruwe Zmetine, door middel van keuken-
zout, geheel volgens de vorige handelwijze te werk, en
dost dezelve ook even eens als in zwavelzuurwater op;
Maar nu wordt het zuur door krijt onzijdig gemaakt en
gebrande magnefia daar bijgevoegd. Eene halve once van
deze is voor 16 oncen van den in bewerking zijnde wortel
voldoende, Dit mengfel wordt, onder aanhoudend om-
roeren „ tot droogwordens toe uitgedampt, het overblij=
vende fijn gewreven en met alcohol afgetrokken , de alco-
hol gedestilleerd, en de overblijvende nog gekleurde Zmee
tine met een weinig koud water uitgewasfchen, in ver-
dund- azijnzuur opgelost, door gezuiverde beenderenkool
van hare kleur beroofd , en door vlug loogzout , gelijk
bij de vorige behandeling is opgegeven, eerst gedeelte-
lijk, maar na de afzondering van het eeríte nederploffel
volkomen ‚ gepraecipiteerd”” Deze wijze van behande-
ling levert eenige weinige greinen minder op dan de
eerstgenoemde.

Het bovenftaande heeft vooral betrekking tot de echte
Jpecacuanha, die van de Callicocca Ipecacuanha
afkomftig is. Het was mijn voornemen, dezen arbeid
__nu ook tot de andere foorten uit te ftrekken, maar
het gelukte mij niet, van de meeste derzelve de noodige
hoeveelheid uit eenige droogisterij te bekomen ; alleen de
witte, (Jpecacuanha alba) amylacea van de Richardia
Jcabra L, CRichardfonia Jcabra MARTI) kon ik mij

aan-

C 238 )

aanfchaffen, én moest mij derhalve”vergenoegch , alleen
met deze vergelijkende proeven in het werk te ftellen.
De uitkomst derzelve was, dat de beide opgegevene wij=
zen van behandeling ter verkrijging der Zmetine ook bij
deze witte Zpecacuanha van toepasfing zijn. Zes oncen
des wortels leverden mij bij de eerfte 9£ greinen, bij de
Jaatfte 9 greïnen zuivere BEmetine op , gemiddeld derhalve
het pond 24% greinen, behalve hetgeen in de moeder=
loog nog overbleef. Daar de overige onechte Zpecacuanha=
wortels dezelfde beftanddeelen bevatten, als de wortel
van Callicocca, doch alleen in eene andere onderlinge
evenredigheid, zoo mag men verwachten , dat , wanneer
het noodig ware zich van eene derzelve, ter bereiding
der Emetine,te bedienen, men geene verandering in de
wijze van bereiding zou behoeven daar te ftellen.

TWEEDE AFDEELING.
Kenteekenen. van de zuiverheid der Emetine,

De volgens de eene of de andere wijze bereide zuivere
Emetine, en wel eveneens die uit de bruine als die uit
de witte Ipecacwanha , bezit de volgende eigenfchappen.

Zij heeft de gedaante van een poeder, van eene witte
kleur, die evenwel niet Aneeuwwit, maar geelachtig wit
‚js. In de lucht, en meer nog, wanneer zij aan het licht
is blootgefteld, wordt zij geel, heeft een’ bitteren fmaak
en fmelt bij een” warmtegraad van 6o® rraum. Wordt
de poedervormige Zmetine in’ een’ platinalepel, of in

‘eene ”

(“239 »)

‘eene glazenbuis, boven de vlam van wijngeest heet ges
smaakt, zoo” vloeit zij aanvankelijk tot een helder bleek
barnfteengeel klompje ineen, bij toenemende hitte vloeit
zij weder uiteen en zet zich aan de zijwanden in de
hoogte , wordt langzamerhand donkerder van kleur, geeft
een? balfemachtig riekenden reuk van zich, en laat cene
kool achter, die na een weinig gloeijens verdwijnt , zoo-=
«dat. de lepe} blank overblijft. Indien zij nog kleurende
deelen bevatte, zoo: gaat zij tot kool over, zonder
vooraf. uiteen te zijn gevloeid, en blaast zich ook
wel op. | 4 |
… Hare oplosbaarheid in water is gering; zij heeft daare
van , bij 15° R., 555 deelen noodig. Ik ontdekte dit
door een weinig Wmetine met gedestilleerd water fijn af
te wrijven, en nadat het mengfel 6 uren lang, onder
een herhaald omfchudden, geftaan had, hetzelve te fil
treeren , vervolgens eene zekere hoeveelheid van deze
oplosfing uit te dampen, en hetgeen overbleef af te we-
gen. —= De oplosbaarheid wordt door azijnzure ammo
nia zeer bevorderd op de volgende wijze. Van eene,
door het eenige uren lang voortgezette fchudden der poe=
dervormige … Emetine met water verkregene, verzadigde
oplosfing van dezelve , die door het daarin nog onopge-
loste Emetine-poeder eem melkachtig aanzien ‘had, wer-
den. gelijke hoeveelheden in twee gelijke cylindervormige —
glazen. gedaan , en bij het eene eene gelijke hoeveelheid
van volkomen onzijdige azijnzure ammonia, bij het an-
dere even zoo veel gedestilleerd water gevoegd. Terwijl
het laatfte nog altijd. melkachtig: bleef, werd het eerfte
in een oogenblik helder. — Daarentegen wordt de op-
losbaarheid, der. Emetine. door zoutzure foda , zwavel=

zu=-

C 40 j)

zure foda , zwavelzure bitteraarde en dergelijke, vermin=
derd, terwijl door het bijvoegen van zoodanige zouten
eene oplosfing van: EZmetine troebel wordt gemaakt.

‚In wijngeest laat de Zmetine zich gemakkelijk oplos-
fen, Zuivere aether heeft geene bemerkbare uitwerking
op dezelve, Aetherifche olieën losfen haar (met moeite)
op , met behulp der hitte. Vette olieën doen dit in de
warmte. Met harfen laat zij zich zamenfmelten, en
door zuren daaruit weder affcheiden.

De oplosfing in water en die in wijngeest reageren op
het gekleurde papier, vooral op het rhabarber- en rood
gemaakt lakmodespapier „alkalisch. Door eene herhaalde
oplosfing in water of wijngeest, en daaropvolgende uit=
damping, wordt zij tot eene geelbruine zelfftandigheid
ontleed. |

Loogzouten losfen de ZEmetine alleen op , wanneer er
te gelijk extractive kleurftof aanwezig is. —= Geconcen-
treerd zwavelzuur werkt bij een’ gewonen warmtegraad
niet op haars een weinig gewarmd zijnde, lost het de
Emetine op, en bij eene vermeerderde hitte, als het
zuur begint te verdampen, wordt het koolachtig zwart.
Geconcentreerd falpeterzuur lost haar op tot een don-
ker bruingeel vocht, en na het verdampen van het zuur
blijft eene roodachtig bruine mas{a over. Zelfs verdund
falpeterzuur. ontleedt de Emetine bij een’ middelbaren
warmtegraad, terwijl het haar in eene roodachtiggele
fmerige masfa herfchept„ die dan naderhand wordt op-
gelost |

In verdund zwavelzuur „zoutzuur, azijnzuur , wijne
fteenzuur ‚ zuringzuur, wordt zij gemakkelijk opgelost.
Zij maakt deze zuren volkomen onzijdig, en vormt daar-
me-

Pd

(ML)

„mede, bij het uitdampen, masfa’s , die naâr gom gelij
ken. Eene kriställifatie heb ik bij geene dezer oplosfin=
„gen kunnen bemerken. De azijnzure. Zmetine, aan de
lucht blootgefteld zijnde, wordt vochtig.

Een galnotenaftrekfel en het galnotenzuur brengen ín
de oplosfingen der ZEmetine een nederploffel te weeg , en
zijn zeer gevoelige reagentia daarvoor. « Eene once ge-
destilleerd water (== 29,805. grammen) werd met 7 drop=
pels der bovengemelde waterachtige ZEmetine=oplosfing
vermengd, die o,000435 Emetine bevatten , en vervol-
gens galnotentinctuur daarbij gedroppeld , waarop het
mengfel oogenblikkelijk een melkachtig aanzien verkreeg.
Bij 5 droppels , die derhalve o,o00323 grammen Emetine
bevatten, bekwam het vocht, wanneer er galnotentinc-
“tuur bij werd gedroppeld, eerst na verloop van een
vierde uurs, een zwak melkachtig aanzien. De Zmetine
werd’ derhalve, in het laatfte geval, nog kenbaar ge-
maakt , als zij in eene ge6e1rveudige hoeveelheid water
was opgelost. Werden daarentegen, vóór de galnoten-
tinctuur , eenige droppels azijnzuur daar bijgevoegd, zoo
ontftond het melkachtig aanzien (das opalifiren) eerst bij
8 druppels der Emetine-oplosfing; bij 7 droppels had
zulks in het geheel geene plaats.” Doch wanneer de
Emetine door de galnotentinctuur eenmaal was neder-
geploft , zoo werd het vocht door azijnzuur niet weder
helder. Eene bijvoeging van vlug loogzout bij de door -
galnotentinctuur troebel gemaakte Zmetine-oplosfing maak-
te het vocht terftond helder , doch bragt eene bruinach=
tige of op die van wijn gelijkende kleur te weeg , naar,
mate van de hoeveelheid des bijgevoegden galnotenaftrek-
sfels, en wel even zoo als met dit laatstgenoemde alleen,
B Q | „ Het

( 42 )

Het door galnoten ontftane nederploffel is in alcohol op=
Josbaar.

De oplosfing van braakwijnfteen bewerkt in de oplos-
fing der zuivere en der azijnzure Emetine geen neder-
ploffel; ook. wordt de Zmetine-oplosfing niet nederge-
‚ploft door zwavelzuur ijzeroxyde , falpeterzuur-k wikzilver=
-OXydule ‚, noch door zoutzuur-tinoxydule. Door bafisch
-azijnzuurlood wordt zij tamelijk fterk nedergeploft, ook,
‚doch zwakker, door eene -oplosfing van loodfuiker
„wordt er vooraf azijnzuur bijgevoegd , dan ploft de lood-
‘fuiker niets neder. Het Zodium brengt in de oplosfing
van de Zmetine en hare zouten eene bruinroode troebel-
heid te weeg.

‚Ik heb het voor doelmatig gehouden , de voornaamfte
eigenfchappen , zoo als die gedeeltelijk door anderen reeds
zijn opgegeven, in overeenftemming met mijne eigene
„waarnemingen, hier bij te brengen , om daaruit nu de
„meest wezenlijke kenmerken te kunnen afleiden , op welke
het bij de beoordeeling van de zuiverheid dezer ftof
hoofdzakelijk aankomt. De Emetine moet namelijk , zoo
‚zij voor volkomen zuiver zal worden erkend , de vol-
gende eigenfchappen bezitten :

Hare kleur moet wit zijn , flechts met eenen ligten geel-
achtige tint; is zij geel, zoo geeft dit te kennen, dat
zij niet behoorlijk tegen de lucht en het licht is. bewaard
geworden 5 is zij bruinachtig , zoo is zij niet volkomen
van de kleurftof beyrijd. — Zij moet , boven de vlam
van wijngeest in een’ platinalepel heet gemaakt zijnde,
reeds bij eene zwakke werking der vlam tot een
bleekgeel helder vocht verfmelten, dat bij het koud
worden zich tot eene even zoo gekleurde ongelijke

hars-

(8)

harsachtige masfá verhardt; daarentegen: bij dene voort
durende hitte aan de zijden des lepels wijd uiteen vloëi.
jend ; onder het verfpreiden van eenen aangenaam ric=
kenden rook , zwart wordt „, em eene kool vormt, die in
de gloedhitte geheel verdwijnt, zonder een fpoor van asch
na te laten. Is de Emetine niet volkomen van kléur.
_ftof gezuiverd, zoo fimelt zij ook wel, doch blijft op
den bodem des lepels, em wordt, terwijl zij in kool
wordt herfchapen „ meer of minder opgeblazen. Zoo er
ha het verbranden der kool ook maar het minfte achtere
blijft, zoo bewijst dit de vermenging met een zout, eene
aarde of een metaal, hetgeen men dan gemakkelijk nade?
onderzoeken kan.
‚Zij moet voorts gemakkelijk en volkomen in alcohol
worden opgelost; eú daarmede geen donker vocht mas
ken. Eindelijk moet zij ook door verdunde zuren (fal-

…_ peterzuur en galnotenzuur uitgenomen) gemakkelijk ops

gelost worden, daar zij, in het tegenovergefteld geval ;
met eene, harsachtige ftof vermengd kan zijn.

DERDE AFDEELING.

Verhouding van het braakverwekkend verm ogen der
Emetine tot dat der echte Ipecacuanha. A

{ ' : d À
“Slechts weinige proeven betrekkelijk de kracht van: de
werking der zwivere Emetine zijn tot hiertoe bekend
geworden, daar men in de geneeskundige praktijk zich
meest alleen vam de onzuivere „ zoogenaamd geneeskun-
Q 2 di=

Wrs:

( 244 5)

dige , bediende ; de weinige berigten nogtans „ die men
heeft, leveren eene tamelijk verfchillende uitkomst ops
‘zoodat het noodig is, dit onderwerp naauwkeurig te on=
derzoeken, voor dat eene zoo fterkwerkende zelfftandig-
heid als geneesmiddel kan worden ingevoerd.

Volgens GreiceR is reeds & grein voldoende, om bra-
king te verwekken; in giften van 2 tot 4 grein kan zij
doodelijk werken. Volgens MAGENDIE is haar vermogen
driemaal zoo fterk ‚als die der onzuivere Zmetine. Cuo=
MEL gaf aan een’ zieke 14 grein van eene Zmetine, die
PELLETIER bereid had , om braking te verwekken. —=
Onder dusdanige omftandigheden befloot ik, eerst hare
uitwerking op mij zelven waar te nemen , en ftelde tot
dat einde de volgende proeven in het werk , waarbij ik
met de kleinfte giften een’ aanvang’ maakte,

ifle Proeve. Ik wreef 2 grein (Nürnberger med. gew.)
zuivere Emetine, uit de Callicocca bereidt, met 160
grein fuiker af, verdeelde dezelve in 32 deelen , zoodat
ieder poeder. #%- grein bevatte , en nam, met eene tus=
fchenruimte van eo minuten, telkens een poeder. Na
het eerfte befpeurde ik niets, na het tweede werd ik
misfelijk , en zonder dat ik het derde behoefde te ne-
men „ volgde er braking.

ode Proeye., Eenige dagen naderhand loste ik o grein
van dezelfde Emetine, door middel van even zoo veel
wijnfteenzuur met 160 grein fuiker, in zoo veel water
op, dat het geheel 4 omncen bedroeg. Van dit vocht
nam ik eene drachme, die derhalve weder + grein Zme-
zine bevatte, en na verloop. van eo minuten eene gelijke
hoeveelheid. Reeds na de eerfte befpeurde ik een weinig
misfelijkheid „ na de tweede moest ik eenmaal fterk bra-

ken „
ef

{ARE

ken, en gevoelde fpoedig daarop op nieuw eenige misfes:
lijkheid ik nam derhalve een weinig kamillethee, die
evenwel geene nieuwe braking te weeg bragt. Na ver=
joop van eenige uren had ík een’ dunnen ftoelgang.
„3de Proeve, … Eenige dagen daarna nam ik op nieuw
van de Emetine uit de witte Ipecacuanha, in denzelfm
den vorm, als bij de vorige proeve, en gebruikte ook”
daarvan tweemalen #% grein, waarop éénmaal braking
volgde.

‚Uit deze proeven bleek het, dat de uitwerking fpoedi-
ger volgt, wanneer de Zmetine vooraf in een zuur op-
gelost is. Daar ik nu ook ten opzigte van de hoegroot- |
heid der gift eenigermate een rigtfhoer had, zoo beproef-
de ik nu verder de uitwerking op andere perfonen. |

Jade Proeve. Aan eene vrouw, van 38 jaren, bij
welke vroeger 25 grein Zpecacuanha-poeder reeds eene.
genoegzame … braking hadden te weeg gebragt, gaf ik.
van de voor de tweede proef bereide oplosfing eo drach-.
men (== +2 grein Zmetine) op eens. Na verloop van’
25 minuten volgde braking , die peen na een? korten tus=
fchentijd nog eenmaal eten

„sde Proeve. Aan een man, van 52 jaren, die aan
eene gastrisch-rheumatifche koorts lag, gaf ik van de-
zelfde oplosfing 3 drachmen, derhalve & grein ZEmetine.
Na verloop van ruim een vierde uurs vertoonde zich de
uitwerking, en terwijl hij van tijd tot tijd cen weinig
kamillethee nam, volgde er drie malen eene rijkelijke
braking.

6de Proeve. Een fterke man, van 40 jaren , bij wien
kort te voren een braakmiddel uit 3o grein Zpecacuanha
en. I rein braakwijnfteen maar matig gewerkt had, kreeg

rd Q 3 nu

Cc246 )

nu f grein Emetine in den opgegeven vorm. Na cen’
vierde uurs volgde driemalen braking, en vervolgens
dunne ftoelgang. |

7de Proeve, Aan een Gjarig kind , van een gezond
geftel, werd wan dezelfde, voor de tweede proef ge-
bruikte, oplosfing eene hoeveelheid, die & grein bee
vatte, ingegeven; daar hierop, na een half uur, nog
geene werking volgde, zoo werd aan hetzelve nog de
helft daarenboven gegeven , en nu braakte het tweemalen.
.8fte Proef. Aan eene vrouw , van 24 jaren „ werden
# grein Emetine gegeven, die uit de witte Zpecacuanha
bereid en even als in de worige proeven opgelost was.
De uitwerking beftond in eene driemalen herhaalde bras
king , die na een klein half uur begon.
Uit deze, wel niet talrijke , maar echter met zorgvul-
digheid in het werk geftelde , proeven , geloof ik te
kunnen opmaken, dat men aan een volwasfen mensch ,
naarmate zijner jaren en gefteldheid, eene hoeveelheid
van #% tot 4 grein Nurnb. med. gew. (zz o,q1164 1.
tot 0,015522.. grammen) Emetine geven moet, om eene
uitwerking , gelijk die van 24 tot ge grein der echte en
goed bewaarde Zpecaeuanha, te verkrijgen ; en dat voor
kinderen bij voorb. van 6 jaren eene gift van „3 grein
(== 0,005820.. grammen) voldoende zal zijn. Ook blijkt
daaruit, dat de uit de witte Jpecacuanha verkregene
Emetine dezelfde kracht bezit als die uit de bruine,

_ VIER-

C UT )
VIERDE AFDEELING.

De zekerfte wijze van aanwending der Emetine.

Bij het-voorfchrijven van dit geneesmiddel moet men
vooral op twee zaken acht geven, |
„Vooreerst , dat het den zieke opgelost of althans in
een’ ligt oplosbaren ftaat worde toegediend , dewijl het
alsdan in het algemeen fpoediger zal kunnen werken , en
de Geneesheer met meerdere zekerheid op het gevolg zal
kunnen rekenen, dan wanneer het op zich zelve in de
gedaante van poeder , of met water vermengd, in de
maag gebragt wordt; en

Ten tweede, dat het, uit hoofde der zoo geringe gift
in welke “het «op zich zelve gegeven mag worden , ter
vermeerdering der hoeveelheid , in eene zekere verbinding
“worde voorgefchreven, die in de apotheken in voorraad
kan aanwezig zijn, opdat de apotheker niet zeer kleine
hoeveelheden behoeve af te wegen , waardoor gemakkelijk
eene: mindere naauwkeurigheid in de gift kan veroorzaakt
worden.
‚ Aan beide deze vereischten wordt voldaan , wanneer
uit de Zmetine , door middel van een zuur, eene zout=
achtige verbinding - wordt daargefteld „ en deze vervol=
gens, naarmate de Geneesheer het middel in een’ droogen
of vloeibaren flat verlangt toe te dienen, in het eerfte
geval naauwkeurig met fuiker wordt vermengd, of in
het laatfte geval in eenen wijn, dien men goed bewaren
kan, wordt opgelost. Doch hiertoe behoort men een
zuur te verkiezen, dat geene vloeibare of vochtig wor=
dende zelfftandigheid met de Emetine vormt, ook al

RE | wordt

( 48

wordt hetzelve in overmaat bij deze gevoegd ; weshalve
daartoe het wijnfteenzuur het meest gefchikt is.

Ik heb gevonden, dat de beide volgende mengfels in
alle opzigten aan het doel beantwoorden , en maak daar-
om. geene zwarigheid, dezelve ter algemeene invoering
voor te ftellen. 6 jv

A. De drooge vorm. SACCHARETUM EMETINI TAR-
TARICI. Men losfe. 1 deel zuivere. Emetine en 1 deel
wijnfteenzuur in ro deelen wijngeest op „ giete deze op-
losfing op 158 deelen zeer fijne geraffineerde /uiker ,
drooge deze vervolgens bij eene zachte warmte, wrijve
haar tot poeder, en beware haar in eene goed geflotenen
flesch. Tien deelen gewigts hiervan bevatten + gewigts
Emetine.

je De vlocibare vorm. SOLUTIO VINOSA EMETINI
TARTARICI … Men dosfe. 1 deel zuivere ZEmetine en 1
deel wijnfteenzuur in 958 deelen Malaga-wijn (Vinum
Malacenfe) op, en beware deze oplosfing , wel geflo-
ten, op eene koele enaan het zonnelicht niet blootge-
ftelde plaats. Zestig deelen gewigts daarvan bevatten +
gewigts ZEmetine. |

Van deze bereidingen moet derhalve de Geneesheer , i
wanneer hij b.v. & grein Zmetine verlangt , 3o grein
der eerfte, of 3 drachmen der laatfte, enz. voorfchrijven.

BIJ-

BIJVOEGSEL

TOT DE VERHANDELING OVER DE EMETINE.

nd # ha

L

Elsa, gedurende het bewerken mijner verhandeling
over de ZEmetine, tot welke ik hier een aanhangfel le-

ver, alle mijne aanvragen naar onechte Jpecacuanha-

foorten tot aan de inzending van mijn gefchrift vruchte=
Joos waren geweest, zeo zette ik evenwel mijne pogin=
gen hiertoe ook nog naderhand voort, zoowel bij hande-
laars in droogerijen, als bij wetenfchappelijke vrienden 3
en op deze wijze is het mij dan ook. gelukt, nog in
het bezit van onderfcheidene onechte” braakwortelen te
geraken. Ik heb hierbij de overtuiging bekomen, hoe
hoogst zelden in den tegenwoordigen tijd, ten minfte in
Duitschland, andere dan de echte bruine braakwortel
wordt aangetroffen, hetgeen tot eer van den ge in

droogerijen verftrekt.
Eene partij Zpecacuanha-wortel, die bij eenen hande-

Jaar in. droogerijen als onbruikbaar was blijven liggen „

leverde mij hoofdzakelijk een en ander op, dat tot mijn
oogmerk dienftig was. Dit beftond uit een mengfel der
echte Zpecacuanha met de zwarte, Ipecac. flriata nigra

(van Pfychotria emetica). Ook vond ik daaronder eene

kleine hoeveelheid van witte houtachtige Ipecacuanhas

Ed an alba lignofa (van Solea Ipccacuanha).
Q5 Daar-

( 0 )

Daarenboven „verkreeg ik door de welwillendheid van
een° vriend eene kleine hoeveelheid van eene in Hamburg
voorgekomen zijnde Zpecacuanha alba , die in Bucuners
Repertorium f. d. Pharmacie, Band 22, Tab. 1. Fig.
II. 19, 13: afgebeeld is, ” |

Eindelijk vond. ik nog onder een’ voorraad bruine Ipe«
cacuanha enkele brokken van eenen wortel, die met geen
der onderfcheïdene befchrevene en afgebeelde braakworte=,
len, en ook met geen der, ‘door MARTIUS in Erlangen
mij medegedeelde „ verzameling van monfters bevindende
exemplaren overeenkomt. … Hij gelijkt in gedaante. en
grootte op de gewone Jpecacuanha, maar heeft niet
zulke fterke verhevene ringen (#st zicht fo flark hökerig
geringelt) als“deze , de. ringen zijn verder van elkander
verwijderd , en minder verheven, en loopen niet zoo ver
om den wortel om. « Hij is helder roodachtig bruin , de
fijne opperhuid is op onderfcheidene plaatfen. losgeraakt „
en aan de binnenzijde faffraankleurig. Door dit laatfte
kenteeken is de wortel hoofdzakelijk kenbaar, De bast
is maar dun, de houtachtige pit daarentegen naar even-
redigheid dik en daarbij bruinachtig wit. Deszelfs fmaak
is fterk. walgelijk en niet zeer bitter,

Alle de hier genoemde foorten van koaikenonel dien-
den mij tot nader onderzoek , of de van mij opgegevene
handelwijze ter daarftelling der. Emetine, in het alge-.
meen bij alle wortels , die Emetine bevatten, bij voor-.
keur is aan te wenden. | |

„De Zpecacuanha flriata nigra. (van Pfychotria Eme
tica) bezat ik in eene toereikende hoeveelheid , om, zoo»
wel volgens de beide door mij opgegevene handelwijzen ,

als volgens die. van GEIGER, de Zmetine daar uit te
treke-

(CWI )

ken. Tot elke kon ík 93 oncen gebruiken. Bij eïke der
genoemde handelwijzen verhield de wortel zich op gelijke
wijze en leverde zij, wat het wezenlijke aangaat , dezelfde
verfchijnfelen op (uitgenomen wat betreft de hoeveelheid
der verkregene Emetine), als bij de bruine Ipecacuanha 5
zoodat mijne methoden ook hier bleken goed te zijn, De
opgeleverde Emetine bedroeg, volgens mijne eerfte men
thode, 4% grein, volgens de tweede 4 grein, en volgens
die van GEIGER 34 grein.

‚Van de Jpeeacuanha alba lignofa (wan Solea Ipeca-
cuanha) had ik ‘flechts twee oncen ter mijner befchik-
king. Om deze niet te zeer te verdeelen , en daardoor
de uitkomst onzekerder te maken , behandelde ik dezelve
maar op tweeërlei wijze, de eerfte helft volgens mijne
eerfte methode, de andere volgens die van cricer. De
ekrstgenoemde leverde mij 13 wisi de laatíte $ grein
minder , op.

Van die witte Ipecacuanha , welke in Hamburg on-
der dezen naam was voorgekomen, en waarvan de af-
beelding zoo even ís aangehaald, konde ik „ tot mijne
fpijt, niet meer dan maar twee drachmen gebruiken.
Hoezeer het bij zulke kleine hoeveelheden „ in onderzoe
kingen van dezen aard, onvermijdelijk is iets te verlie
zen, zoo gelukte het mij evenwel, bij het opvolgen mij-
ner eerfte handelwijze, ten naastenbij £ grein. Zmetine
uit dezen wortel af te fcheiden,

De weinige ftukken van den naamloozen wortel , dien
ik uit echte Zpecacuanha had uitgezocht, en boven be.
fchreven heb, laten , ‘wel is waar , alleen een microche-
misch onderzoek toes doch, niet geheel vreemd in het
behandélen van zulke kleine hoeveelheden, bij feheikun-

dige

(125%: Jr

dige bewerkingen, vervolgde ik. met dezelve den gang”
mijner meergemelde eerfte wijze 'van behandeling, en
verkreeg eindelijk inderdaad een fpoor van eene zelfftan-
digheid , aan welke men de vwoornaamfte natuurkundige.
eigenfchappen der Emetine nog erkennen kon.

„De gunftige uitkomst van dit nader onderzoek ftrekt „-
zoo ik meene, tot een voldoend bewijs, dat de door mij
opgegevene handelwijze ter bereiding der ZEmetine bij
alle wortelen, die Zmetine bevatten, niet alleen kan
worden in het werk gefteld „, zonder dat het noodig zij „
bij de eene of de andere eene verandering te makens
maar ook, dat zij boven de voorheen gevolgde handel- 4
wijze de voorkeur verdient „ dewijl in die gevallen , waar
in. beide vergeleken werden, de verkregene. hoeveelheid.
Emetine telkens bij de mijne grooter was. (a

„Ik woeg nu nog hierbij „ dat ik ook den federt harten
tijd bekend gewordenen Cainca=wortel onderzocht heb,
dewijl BRANDES opgaf , daarin: eene met de Zmetene
vele overeenkomst hebbende zelfftandigheid te hebben
ontdekt. Zie zijn Archiy der Apotheker Vereins.

XXVIE. 137. en XXXIV. e19. Doch dit heeft mij niet
_ mogen gelukken , noch door middel der behandeling, die
ik voor de Specacuanha en de aan haar verwandte wor=:

telen heb opgegeven, noch ook door de proeven van: -

BRANDES zelven te herhalen; zoodat ik vermoede , dat
deze achtingswaardige Scheikundige welligt zich bedrogen.”
heeft, zoo als dit reeds zoo dikwijle het geval geweest
is met opzigt tot zelfftandigheden , die met alcaloïden
eenige overeenkomst hadden,
Even-

C 253

„Evenmin kan ik het aanwezen dier op ZEmetine gelij-
kende zelfftandigheid , welke BULLAN (Journ. de Phar-
mac. X. 23.) in de Viola odorata ontdekt wil hebben,
bevestigen , nadat ik de onderfcheidene deelen van deze
plant reeds voor langen tijd, en met betrekking tot mijn
tegenwoordig oogmerk ook nu weder aan eene verfchil= …
lend gewijzigde behandeling onderworpen heb.

IL.

Bij het in mijne verhandeling opgegeven voorfchrift
ter bereiding der Zmetine, heb ik verzuimd eene ver-
gelijking te maken tusfchen de evenredige hoeveelheid
„Emetine, volgens mijhe methode verkregen, en die,
welke andere behandelingen opleverden.
| Blijkens de opgave van het dagboek mijner werkzaam-
heden, heeft dezelfde foort van bruine Zpecacuanha, uit
welke ik , volgens mijne eerfte methode, 75, greinen zui-
vere Emetine verkreeg, bij het in het werk (tellen der
behandelingswijze van GEIGER, flechts 62 grein opgele-
verd, en volgens de methode‘ van vauqurLiN was het
bedrag zelfs maar 57 grein. |

Uit de witte Jpecacuanha van de Richardfonia fcan
bra, verkreeg ik van 6 oncen, volgens mijne methodes
gt grein, volgens GEIGER 75, volgens VAUQUELIN 6
grein. | Seen Di |

AN ld HL

Nrer aanvulliug wan dat gedeelte mijner Verhandeling,
‚hetwelk over. de verhouding van het braakverwekkend
vermogen der Zmetine tot dat van den echten Zrecacu-
, anhâ=

anha-wortel handelt, moet ik nog de ophelderende óm- _
ftandigheden opgeven , die de aldaar befchrevene proeve
vergezelden. Nadat ik dit zoo aanftonds zal gedaan
hebben, zal ik daar nog eene tweede reeks van genees=
kundige proeven bijvoegen „ die onlangs zijn genomen,
waaronder zich ook eene bevindt betrekkelijk de Emesine
uit de zwarte Zpecacuanha, |

De drie eerfle proeven, die mijn’ eigen perfoon be-
troffen, had ik maar alleen in het werk gefteld , om eene
vingerwijzing te bekomen omtrent de hoeveelheid, die
hen ongeveer van de ZEmetine noodig had. Ik was ten
tijde dezer proefnemingen volmaakt gezond, en nam het
middel telkens °s morgens, als ik nog niets anders ge«
‚ bruikt had, dan twee uren te voren twee koppen flappe
koflij. De gevoeligheid mijner maag was niet buitengee
woon, noch te veel, noch te weinig. Daar ik toenmaals
verzuimd had, te onderzoeken, welke hoeveelheid Zpe-
cacuanha bij mij dezelfde uitwerking zou hebben , als
eene zekere gift der Zmetine, zoo ftelde ik dit vóór
eenigen tijd in het werk. Mijne gezondheid, met name
de gefteldheid mijner maag » was in geenerlei opzigt ver=
anderd, maar bevond zich nog juist zoo als voorheen.
De toenmalige proeven hadden mij tot uitkomst opgele-
verd, dat # grein Emetine de kracht van 24 greïn Zpe-
cacuanha bezaten, derhalve # grein die van 8 grein.
Ik nam derhalve onder dezelfde omftandigheden , namelijk
op denzelfden tijd van den dag als te voren de Zme-
tine, 8 grein poeder bruine Zpecacuanha van dezelfde
foort, als waaruit de Zmetine bereid was. Na verloop
van so minuten hadden deze nog geene werking gedaan;

zoodat ik eene tweede gift nam. Deze veroorzaakte mise
fe=

( :255 °)

“felijkheid, doch eerst- na ruim een vierde uurs kwam het
“tot eene enkele braking, waarop de werking geëindigd
„was. Ik befluit hieruit tot de juistheid der opgegevene
„verhouding van de werke der. EZmetine tot die van den
wortel,

Wat aangaat de 4de Proef. Ook deze vrouw’ was
gezond, en gebruikte beide middelen, de Zpecacuanha
en. de Mmetine, alleen opdat ik derzelver werking zou
kunnen vergelijken, De werktuigen der fpijsvertering wa-
ten evenwel bij haar fteeds in. een’ toeftand van ligte op-
“‘wekbaarheid , zij leed fomtijds aan maagkramp , doch niet
ten. tijde van deze proefnemingen. De 25 grein Zpeca-
cuanha hadden viermalen braking te weeg gebragt, en
derhalve , in overeenftemming met de vorige waarneming ,
fterker gewerkt dan naderhand &# grein Mmetine.

Betreffende de 5de Proef. De hier vermelde zieke,
‘een man, die meermalen aan catarrhale en rheumatifche
ongefteldheden , gepaard met ongeregelde fpijsvertering,
onderhevig was , had zich zijne ziekte daardoor op den
‘hals gehaald, dat hij zich, verhit zijnde, aan koud en
vochtig weder had blootgefteld, en reeds onpasfelijk zijn=
de, een? te rijkelijken maaltijd had genomen. De ziekte.
verfchijnfelen beftonden in loomheid, een gevoel van
zwakte, trekken in de. armen en beenen , hoofdpijn, be-
{lagen tong, afkeer van fpijs, een weinig misfelijkheid.,
„meestal een gevoel van koude, en tegen den avond van
_drooge hitte. De koorts was aan het klimmen, maar

niet hevig, Het was de tweede dag, van het begin der
ziekte af, toen het braakmiddel gegeven werd; andere
geneesmiddelen waren nog’ niet gebruikr.

Betreffende de. 6de Proef. Deze man leed aan eenen

lang-

( 256
langdurigen flijmhoest , door eene gebrekkige fpijsvertering
veroorzaakt. Koorts was niet aanwezig. Tusfchen het
gebruik van beide braakmiddelen waren 8 dagen verloo-
pen, en in dezen tijd waren geene andere eam nnet
len gebruikt geworden,

Wat aangaat de 7de Proef. Deze werd bij een’ vol-
maakt gezonden knaap, bij wien volftrekt geen ziekelijke
‚_toeftand plaats had, alleen «om eene proef te nemen , in

het werk gefteld.

Betreffende de 8f/te Proef. Hier jn een door erger-
nis veroorzaakte gastrifche toefltand plaats, met een ge-
voel van drukking in de maagftreek , misfelijkheid „ hoofd=
pijn, beflagen tong , zwaarte in de ledematen. |

Verdere proeyen met de Emetine. ä

In alle de volgende proeven werd de. Emetine met
wijnfteenzuur en fuiker vermengd (als Saccharetum Eme-
tini tartarici) gegeven , en wel van de gde tot de 13de;
die uit de bruine, en in de rade, die uit de zwarte
-Jpecacuanha, |
ode Proef Gele het. Eene vrouw, van 56 jaren,
van een gezond ligchaamsgeftel en fanguinisch-cholerisch
temperament „, geneigd tot drift, voorheen reeds meer-
malen aan eene te rijkelijke galafzondering , en nu
twee zomers geleden vaan eene hevige galkoorts, be-
handeld, thans federt meer dân 8 dagen onpasfelijk , en
‘als oorzaak opgevende het gebruik van vet ganzevleesch
met kastanjes, klaagde over eene algemeene matheid,
gebrek aan eetlust, menigvuldige oprispingen, neiging
tot ver Bb met herhaalde werkelijke brakingen van een

bits

C 38E Y

bitter. vocht , hoofdpijn en aanhoudende duizeligheid , een’
bitteren fmaak, tragen ftoelgang en donkere , brandende
urine; de tong had een geel, vuilachtig beflag ; koorts
was niet aanwezig. — Er werd 4 grein Wmetine gege-
ven , waarop, binnen een vierde uurs, een zeer gemak-
kelijk braken volgde, dat zich viermalen herhaalde , zon=
der eenige daarop volgende werking op den ftoelgang.

rode Proef. Slijmkoorts met doorloop. —- Eene
vrouw, van omtrent 5o jaren, fanguinisch-phlegmatisch
temperament en een fterk geftel, met een welgevoed en
volfappig ligchaam, leed , zonder dat men eene bijzon-
‚ dere gelegenheid gevende oorzaak kon ontdekken , federt
ongeveer drie dagen, aan de volgende ziekteverfchijnfe.
len: matheid , hoofdpijn , duizeligheid , gevoel van druk-
king en pijn in de maagftreek , gebrek aan eetlust „ fla-
peloosheid, flijmachtigen doorloop , een zeer dik, wit-
achtig beflag op de tong, en tegen den avond koorts. —
$ Grein Emetine, op eenmaal genomen, bragt, na ver-
loop van naauwelijks ro minuten , een gemakkelijk bra-
ken te weeg, dat zieh met korte tus{chenpoozen vierma-
len herhaalde. A ;

ride Proef. Gastrifche koorts. — Een jong man,
van 23 jaren , en een zeer fterk geftel, voorheen altijd
gezond, na het herhaald gebruik van vet vleesch federt
twee dagen ziek, met eene algemeene loomheid en
zwaarte in alle de ledematen , hoofdpijn , duizeligheid , een
gevoel van drukking in de maag, gebrek aan eetlust „ her-
haalde brakingen, eenigzins beflagene tong, en koorts ; —
nam & grein Emetine, en, toen dit na verloop van een
vierde uurs zonder uitwerking was gebleven , Ho8 #5

grein , waarop eenmaal braking volgde.
R | rade

C 258 )

rade Proef. - Slijmkoorts. — Een knaap, van 54 ja-
„ren, en een zeer (terk geftel , maar neiging hebbende tot
verflijming der. maag — waarfchijnlijk ten gevolge van
eene voorafgaande overlading der maag, en verkoeling ,
door zich moedwillig te ontkleeden , bij een verhit lig-
chaam — federt den nacht aan een gevoel van drukking
in de maagftreek, gebrek aan eetlust, misfelijkheid , op-=
rispingen , hoofdpijn , duizeligheid en koorts; de tong
was wit beflagen, en de ftoelgang federt meer dan 24
uren verftopt. — Er werd „3 grein Emetine gegeven ,
waarop, na ongeveer ro minuten, het eerfte braken
zonder vele moeite volgde, dat zich binnen een klein
vierde uurs nog driemalen herhaalde en de ontlasting van
eene groote menigte flijm bewerkte. « Er volgde geen

ftoelgang op. RE.
13de Proef. Gastrisch-catarrhale koorts. —- Een
bleek „ gezond , zeer levendig , meisje , van 13 jaar , fe-
„dert twee dagen ziek, ten gevolge van verkouding en
flecht -voedfel , leverde de volgende ziekteverfchijnfelen
op: lusteloosheid, verdrietelijkheid , gebrek aan eetlust ,
veel dorst, herhaald hoesten met reuteling van flijm in
de luchtpijp , doch zonder dezelve op te geven, eene
met veel witte flijm beflagene, vochtige, tong, trage
ftoelgang „ ’s avonds koorts met groote onrustigheid, —-
4 Grein Emetine met een’ eetlepel vol kamillethee , be-
werkte, na verloop van een vierde uurs , éénmaal bra-=
king van flijm. Eene na een half uur ten tweedemale
gegevene … gelijke ‘hoeveelheid had- bijna oogenblikkelijk

tweemalen een zeer fterk braken ten gevolge,

14de Proef. Galkoorts. —, Eene vrouw , van 24 ja-
ren , fanguinisch temperament , teeder ligchaamsgeftel en
prik-

( 259

prikkelbare zenuwen, federt drie weken voor de ‘eerfte-
maal kraamvrouw, tot. hiertoe gezond geweest zijnde ,
werd op ‘den vorigen dag van eene hevige koude over-
vallen , waarop eene fterke hitte volgde3 zij klaagde over
aanhoudende hitte, benaauwdheid , moêheid , hoofdpijn ;
duizeligheid, gebrek aan eetlust, dorst en een’ bitteren
fmaak , vergezeld met herhaalde oprispingen. De warmte-
graad der huid was verhoogd, de pols fnel , week ,
eenigzins vol, het aangezigt rood , de tong met een los
witgeelachtig beflag en vochtig; federt twee dagen had
de ftoelgang ontbroken. Als oorzaak der ziekte werd
deels een herhaalde hevige ergernis, deels overlading der
maag met gebakken koeken, opgegeven. — Men gaf
van de Emetine uit de Pfychotria emetica eerst „3 grein;
en als deze gift zonder uitwerking bleef, na verloop van
een vierde uurs nog # grein, waarop, binnen weinige
minuten, driemalen een rijkelijk braken volgde, zonder
dat het van ftoelgang gevolgd werd.

Om nu te khnnen opmaken, welke de verhouding is
van het braakverwekkend vermogen der Emetine tot dat
van den Zpecacuanha-wortel , fchijnt het mij noodeloos ,
ook bijzondere gevallen, waarin de laatstgenoemde ge-
bruikt is , aan te halen; ik beroep mij veeleer -op de
dagelijkfche ondervinding der Geneesheeren , volgens wel-
ke bij volwasfene perfonen (in gewone gevallen) eene
gift van eo tot 25 grein hoodig is, om eenige malen
braken te verwekken, Daar nu in alle de door mij be-
fchrevene proeven de Emetine in eene gift van „@ tot &
grein insgelijks de verlangde uitwerking te weeg bragt,

Z00

( 260 )

zoo meene ik der waarheid niet te kort te doen, wan.
neer ik aanneem, dat # grein Mmetine gelijk ftaat met
8 grein echten bruinen Zpecacuanha-wortel.

Doch er volgt voorts ook uit die proef , waarin Eme-
tine uit de zwarte Zpecacuanha , zoo als ook uit drie
vroeger in het werk geftelde, waarin Emetine uit de
witten meelachtigen braakwortel , gegeven werd , buiten
eenigen twijfel: dat de zuivere Emetine, zij moge be-
reid zijn uit den wortel der Callicocca Ipecacuanha, der
Richardfonia fcabra of van de Pfychotria emetica, als
volkomen van dezelfde kracht moet worden aangemerkt.

Ik eindig met den wensch, dat mijn geringe arbeid
eenigermate daartoe moge bijdragen , dat een zoo voor-
treffelijk geneesmiddel, als ons de nieuwere Scheikunde
in de Emetine heeft opgeleverd, fpoedig meer algemeen
bekend, en in de Geneeskunde opgenomen moge wor-

den. ld N