= ==. 


k ~~ SS ET 
=~ = re 


STE TEE 


5 
jn 
af 
AN == 2 
dj PS 1 
LEN ed CE 
5 Bs ea 
Ns NS EMA a 
== 


All 


NOR 


Kami 


elan 
is 
Ns eels 
ei LS Mist 
VELDA 


ANN 
Pia sa 


NEDELAADSCH ALIKE ARLINE 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING 


Dr. W. EF. R. SURINGAR, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS 
EN Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


Oweede Sexe. 


le. DEEL. 


Met negentien platen. 


NIJMEGEN , 
BLOMHERT & TIMMERMAN. 
1874, 


VOORBERICHT. 


Het Nederlandsch Kruidkundig Archief, waarvan met dit deel 
eene nieuwe reeks geopend wordt, is opgevolgd aan het Tijd- 
schrift voor Natuurlijke Geschiedenis en Physiologie, dat door de 
Hoogleeraren J. van der Hoeven en W. H. de Vriese 
uitgegeven werd en waarvan twaalf deelen, gedurende de jaren 
1834—1845, het licht zagen. Op zijne beurt had dit tijdschrift, 
tegelijk met het Archief voor Natuur- en Scheikunde uitgegeven 
door den Hoogleeraar G. J. Mulder, de vroegere Bijdragen 
tot de Natuurkundige wetenschappen, onder redactie van de Hoog- 
leeraren H. C. Hall, W. Vrolik en G. J. Mulder ver- 
vangen. Uit een meer algemeen begin was aldus, door achter- 
eenvolgende beperking van het gebied, een bijzonder Nederlandsch 
orgaan voor de Kruidkunde ontstaan. Het was als zoodanig be- 
stemd voor opstellen over de onderscheidene deelen der kruid- 
kundige wetenschap, meer in het bijzonder aangaande de Flora — 
van Nederland en zijne overzeesche bezittingen. 

Door het op den voorgrond stellen van genoemde onderwer- 
pen, sloot zich het tijdschrift aan bij de weldra op te richten 
Vereeniging. voor de Flora van Nederland , die kort na haar ont- 
staan tot eene Vereeniging voor de Flora van Nederland en zijne 
overzeesche bezittingen werd uitgebreid. Van den beginne af, 
werden de verslagen der Vereeniging in het tijdschrift openbaar 
gemaakt ; de verdere stukken werden voor verreweg het grootst 
gedeelte door leden der Vereeniging geleverd, terwijl ook de 
Redactie voortdurend uit leden der Vereeniging bestond. 

De eerste redacteurs, Prof. W.H. de Vriese, Dr. F. Dozy 
en Dr. J. H. Molkenboer, behoorden mede onder de 


11 VOORBERICHT. 


oprichters der genoemde Vereeniging. Toen de beide laatstge- 
noemden haar door den dood ontvallen waren, noodigde de Hoog- 
leeraar de Vriese den Heer Knuttel te Amsterdam en 
den ondergeteekende uit om met hem de redactie voort te zet- 
ten. Eerstgenoemde moest zich later, wegens verandering in 
zijn werkkring, van deze taak terugtrekken, en niet lang 
daarna overleed de Hoogleeraar de Vriese aan eene ziek- 
te, die hem gedurende zijne reis in Oost-Indië had aange- 
tast. Op die wijze alleen overgebleven, verzocht ik den 
Hoogleeraar Cop te Deventer, Secretaris der Vereeniging, 
zich bij mij te willen voegen; hij voldeed daaraan bereidwil- 
lig, totdat eene noodlottige ziekte hem noodzaakte, zoowel van 
zijn Hoogleeraars-ambt als van andere werkzaamheden afstand 
te doen. 

Inmiddels had de uitgave van het tijdschrift, behalve met de 
moeilijkheden, uit deze gedurige verandering der redactie voort- 
gesproten, voortdurend met geldelijke bezwaren te kampen 
gehad. Ofschoon men in ons vaderland geenszins te klagen 
had over gemis aan belangstelling in de kruidkunde en beoefe- 
ning dezer wetenschap, was toch uit den aard der zaak het 
personeel, waaruit de inteekenaren op een aan oorspronkelijke 
onderzoekingen gewijd tijdschrift gevonden moest worden, te 
klein om aan het tijdschrift altijd een voldoend debiet, tot 
dekking der kosten, te verzekeren. Vandaar dat drukwerk en 
platen, kortom alles wat de uitvoering betrof, steeds ten zuinigste 
moest berekend worden, en dat de uitgave meermalen niet ge- 
schieden kon zonder geldelijke offers van den kant der redactie 
of van andere belangstellenden. Men getrocstte zich dit gaarne 
voor het behoud van het tijdschrift, waarop door de Neder- 
landsche kruidkundigen prijs gesteld werd, en waaromtrent 
het ook niet ontbrak aan blijken van belangstelling buiten de 
grenzen van ons vaderland. Maar het spreekt wel van zelf, 
dat in die omstandigheden niet kon gedacht worden aan uit- 
breiding en verbetering, hoe wenschelijk die ook in sommige 
opzichten geoordeeld werden. Plannen hiertoe moesten tot 
beter dagen worden uitgesteld. 

Die betere dagen braken aan, toen de meermalen genoemde 


VOORBERICHT. [II 


Vereeniging, haar werkkring uitbreidende, optrad als Nederland- 
sche botanische Vereeniging, en tevens besloot om de uitgave van 
het tijdschrift, als haar orgaan, geheel op zich te nemen. Ten- 
gevolge van bezuinigingen gedurende eene reeks van jaren en 
door eenige geldelijke ondersteuningen van zeer gewaardeerde 
zijde, waren de middelen daartoe, althans aanvankelijk, aanwezig. 
Voor het drukwerk werden een behagelijker formaat en doelma- 
tiger letter gekozen, en, wat vooral van belang was: ten opzichte 
van de bij de verhandelingen te voegen platen, kon een minder 
enge beperking worden aangenomen, dan waartoe men vroeger 
genoodzaakt was geweest. De redactie werd mij nu, van wege 
de Vereeniging, ook verder opgedragen, onder toevoeging van 
de Heeren: Prof. C. A.J. A. Oudemans en Th. H. A. J. 
Abeleven, als voorzitter en secretaris der Vereeniging, 
terwijl voor de nieuwe, hiermede geopende, serie van het tijd- 
schrift, aan den bestaanden titel: Nederlandsch Kruidkundig Ar- 
chief, werd toegevoegd: Verslagen en Mededeelingen van de Neder- 
landsche botanische Vereeniging, om het verband tusschen die 
Vereeniging en het tijdschrift duidelijk uit te drukken. 

Het Kruidkundig Archief, gelijk het thans verschijnt, zal, ge- 
lijk vroeger, bevatten de Verslagen van de vergaderingen der 
genoemde vereeniging, met de wetenschappelijke mededeelin- 
gen aldaar gedaan, en tot welker opneming de vergadering 
zal besluiten; voorts, onder goedkeuring der Redactie, zoodanige 
bijdragen tot de kennis van de flora van Nederland of tot eenig 
ander deel der botanische wetenschap, als haar tot dit doel 
zullen worden aangeboden; eindelijk is ook eenige ruimte be- 
schikbaar gesteld voor overzichten. der nieuwste botanische lit- 
teratuur. ; 

De Botanische Vereeniging heeft er, van hare oprichting af, 
naar gestreefd om, met vermijding van allen ophef of omslag, 
naar hare krachten iets goeds tot stand te brengen. Aanvanke- 
lijk stond de toetreding voor ieder open. Later heeft men be- 
grepen, toch in zooverre den gebruikelijken weg te moeten 
volgen, dat de leden werden benoemd; maar men is met die 
benoeming spaarzaam gebleven, zich bepalende tot hen, van wie 
werkelijk medewerking kon verwacht, worden, nog spaarzamer 


IV VOORBERICHT. 


in het benoemen van honoraire leden, d. 1. de zoodanigen, die, 
zonder zelven beoefenaren der kruidkunde te wezen, belangstelling 
toonen in het streven der Vereeniging, en de bereiking van haar doel 
door hunne jaarlijksche contributie willen ondersteunen. De Ver- 
eeniging schittert dus geenszins door een groot ledental, en evenmin 
door feestelijke bijeenkomsten. Hare eenvoudige vergaderingen 
worden gehouden nu eens te Leiden, in de stilte der zomer- 
vacantie, dan eens op eene andere plaats in ons vaderland, 
vaak in een afgelegen streek, maar waar het onderzoek van den 
plantengroei eenige vrucht belooft. Eene even bescheiden plaats 
nu, als de Botanische Vereeniging onder de wetenschappelijke 
Vereenigingen inneemt, wenscht men ook onder de tijdschrif- 
ten ingenomen te zien door het Kruidkundig Archief, welks 
geschiedenis zoo nauw met die der Vereeniging samengevloch- 
ten is, en waarvan de betrekking tot die Vereeniging thans 
nauwer dan ooit is toegehaald. Aangenaam zou het de redac- 
tie zijn, indien het tijdschrift, door den aard van zijn inhoud, 
den geest mocht blijven weerspiegelen van die mannen, welke 
onze voorgangers op dit gebied zijn geweest; gaarne roept zij 
bij hare pogingen daartoe de medewerking in van alle beoefe- 
naren der Kruidkunde in ons vaderland, ook van het jongere 
geslacht, dat als ’t ware geroepen is om de vele en groote 
openingen, die eenige jaren geleden, door het spoedig na elkander 
overlijden van eene reeks van degelijke beoefenaren dezer weten- 
schap, in de gelederen der Nederlansche botanici ontstaan zijn , 
naar vermogen te helpen aanvullen. 

Wat de stoffelijke zijde der uitgave betreft, nog het vol- 
gende, De omvang van het tijdschrift wordt niet vooraf bepaald, 
maar zal telkens afhangen van de voorhanden stof. Schrijvers 
van geplaatste bijdragen ontvangen daarvan 20 afzonderlijke 
afdrukken. De stukken van het Archief worden, naarmate 
zij uitkomen, aan de gewone, correspondeerende en honoraire , 
leden ten geschenke gezonden. Verder geschiedt de uitgave 
voor rekening der Vereeniging, terwijl de prijs van elk stuk 
naar het aantal vellen druks en de platen berekend wordt. 


LEIDEN, Noy. 1874, W. F. R. SURINGAR. 


INHOUD. 


Verslag van de twee en twintigste jaarvergadering van 
de Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 


Wirechtuden sen? Juli 1808. wer wepe zu ed et a ees 
Statuten van de Nederlandsche Botanische Vereeni- 
ging . By ie 
Nieuwe indigene algen . 
Nieuwe indigene phanerogamen. .... . 5 


Verslag van de drie en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische, Vereeniging, gehouden te 
CIC TCO ZEN yall ASOD ERMEE ENGE 


Nieuwe indigene musci en hepaticae .~. . 
Nieuwe parasitische alge ... . ° o Do 


De invloed der temperatuur op de levenaversehijncelen dor 
planten ; onderzoekingen van Dr. Hugode Vries, 

medegedeeld door N. W. P. Rauwenhoff . . 

Beredeneerde catalogus van de eerste twaalf afleveringen 
van het »Herbarium van Nederlandsche planten” ver- 


zameld en uitgegeven door C. A. J. A. Oudemans. 
Nieuwe indigene phanerogamen en cryptogamen , 


Pag. 


25 


50 
95 


VI INHOUD. 


Verslag van de vier en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
AlmelosdensSensJulisdiS1 ON name Be EN on 


Wijziging van Art. 14 der Statuten. . . .. 
Opgave van phanerogamen en cryptogamen gevon- 
den in ’t Beekbergerwoud en in Limburg 
Helianthemum guttatum Mill. en andere phanero- 
gamen op Texel, Terschelling en Vlieland ontdekt, 
Nieuwe indigene musci en hepaticae . Sono 
Eene merkwaardige monstrositeit van eene Fuch- 
sia-bloem beschreven door Dr. W. F. R. Surin- 
gar (Plaat I.) . ao 
Nieuwe indigene phanerogamen . , 
Bijdrage tot de kennis van het ontstaan der zoogenaamde 
terpeenharsen in de planten; Akademisch proefschrift 
van Dr. A. P. N. Franchimont (Plaat II). [Uit- 


Ge kSe MA Nee rie stare es ee 


Verslag van de vijf en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
Leiden den 18en Augustus 1871. 


Nieuwe groeiplaatsen van indigene phanerogamen. 

Over indigene Batrachia . . ROE 6 

Galium erectum Huds., G, elatum Thuill, en G. 
elongatum Presl . 

Rosa coronata Crép. ? 

Trifolium pratense ZL. var. roseum Ouds 

Mentha pyramidalis Lloyd . 

Ononis maritima Dum 


Tweeslachtige en oneigenlijk vrouwelijke bloemen 
bij Glechoma hederaceum oft eater ae ep 

Lijst van nieuw ontdekte champignons voor de Flora 
van Nederland (Plaat III, IV, Ven VI). . 

Nieuwe indigene Rubi 

Agrostis rubra. Z 


Phanerogamen en cryptogamen waargenomen te Almelo, 
in Albergen en in ’t Vriezeveen in Juli 1870 . . . 
Phanerogamen en cryptogamen waargenomen te Delden 
en in ’t Twikkelerbosch in Juli 1870 , , , 


° . ° 


pag. 


98 
101 


101 


105 
106 


409 
113 


INHOUD. 


Over de geographische. verspreiding van Stratiotes aloïdes 
wendoor HW mero die Vries: ten Keke 


Verslag van de zes en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
Hilversum den Sen Juli 4872. 2 . . . = . 


Bijdrage over Rumex Steinii en R. leptanthes en over 
vormen van Enodium coeruleum, Glyceria flui- 
tans en Trifolium minus door A. J. de Bruijn 
(Plaat VII) . 

Aanwinsten voor de Flora Br Mea, van Ned 
door Dr. C. M. van der Sande Lacoste 

Aanwinsten voor de Flora Mycologica van Neder- 
land door Dr. C. A. J. A. Oudemans. (Plaat 
VIII, IX, X, XI, XII en XIII. . 8 

Mededeeling aangaande eene vrucht, die jawendig 
zich half als citroen en half als sinaasappel voor- 


deed door Dr. C. A. J. A. Oudemans (plaat XIV). 


Planten waargenomen te Alkmaar, in ’t Alkmaar- 
sche bosch en te Bergen bij Alkmaar op den 20 
Augustus 1871, door Dr. W. F. R. Suringar 
en Tu. H. A. J. Abeleven 


Iets over het pappus der Compositae naar aanleiding eener 
monstrositeit van Hieracium umbellatum JL. door M. 
ID FF SU We saber Een EAD dE AE MEE an ARRA 


Verslag van de zeven en twintigste jaarvergadering der 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gohouden te 
Berg en Dal bij Nijmegen den 18 Juli 1873. . . . 


Planten waargenomen te Hilversum, Huissen en 
Blarieum. .. . Aon - 
Aanwinsten voor de Flora Boes van Nederland 
door Dr. G. M. van der Sande Lacoste. 
Aanwinsten voor de Flora Mycologica van Nederland 
door Dr. G. A.J. A. Oudemans (Plaat XVI). 
Bijdrage over een geval van torsie bij den stengel 
van Valeriana officinalis Z. door Dr. W. F. R. 
Suringar (Plaat XVII). - 
Bijdrage over een geval van Synanthie bij Orotan: 
che Galii Dub. door Dr. W. F.R. Surin gar 
(Plaat XVIII) 


Vil 


221 


268 


274 


274 


281 


304 
308 


312 


319 


330 


Vill INHOUD. 


pag. 

Onderzoekingen over de natuur der Lichenen door 
Dr. M. Treub (Plaat XIX) . wd) ee 
F. W. van Eeden. Lijst der planten die in de Neder- 


landsche Duinstreken gevonden zijn . . . . . . . 360 


BOTANISCHE VEREENIGING 


EEE OT tehnttenttetntd tented dee 


NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF. 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING, 


TWEEDE SERIE. 
Ie Deel, 1e Stuk. 


INHOUD. 


Verslag van de twee en twintigste jaarvergadering van 
de Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 


Wirecht den gen Juli 4868s 9-05 2° 3 2) 2 28 
Statuten van de Nederlandsche Botanische Vereeni- 
AS 5 og eg Fg oak CIE ack lta te me Af Ee 
Nieuwe indigene Elden EERE DO ee 
Nieuwe indigene phanerogamen . . 


Verslag van de drie en twintigste “camumnandlese van 
de Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden 
Femiement den 2en Juli 4869 Ae Son ne 


Nieuwe indigene musci en hepaticae . . 
Nieuwe parasitische alge . . 

De invloed der temperatuur op de lenende der 
planten ; onderzoekingen van Dr. Hugo de Vries, 
medegedeeld door N. W‚ P. Rauwenhoff . . . . . 

Beredeneerde catalogus van de eerste twaalf afleveringen 
van het »Herbarium van Nederlandsche planten” ver- 
zameld en uitgegeven door C. A. J. A. Oudemans. 

Nieuwe indigene phanerogamen en cryptogamen 

Verslag van de vier en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
Armelomdenmsens Jule 1S700 os a ne es 


Wijziging van Art, 14 der Statuten . 5a) 8 
Opgave van phanerogamen en cryptogamen gevon- 
den in ’t Beekbergerwoud en in Limburg . 
Helianthemum guttatum Mill, en andere phanero- 
gamen op Texel, Terschelling en Vlieland ontdekt, 
Nieuwe indigene musci en hepaticae ... . 


Pag. 


92. 
23, 


25. 


50. 
95. 


98. 
101, 


101, 


105. 
106. 


iI INHOUD. 


Eene merkwaardige monstrositeit van eene Fuch- 
sia-bloem beschreven door Dr. W. F. R. Surin- 
gar (met eene plaat). 

Nieuwe indigene phanerogamen 


Bijdrage tot de kennis van het ontstaan der weeen 
terpeenharsen in de planten; Akademisch proefschrift 


van Dr. Ro P. N. Franchimont (met eene plaat). [Uit- 
treksel] ~ 


+ 


109. 
413. 


41415) 


LIBRARY 
NEW YORK 
BOTANICAL 


VERSLAG carpeN 
VAN DE TWEE EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 
VAN DE 


VEREENIGING VOOR DE FLORA VAN NEDERLAND 
EN ZIJNE OVERZEESCHE BEZITTINGEN , 


THANS: 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
Gehouden te Utrecht den 3en Juli 1868. 


Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. C. A. J. A. Oudemans 
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator herbarii), 
DENIS GEE Rom bouts, Ac We Hartman, A. J. de 
Bruyn, J. van Rijn van Alkemade en Th. H. A. J. 
Abeleven (Secretaris). 

De vergadering wordt door den Voorzitter geopend ; de no- 
tulen van het verhandelde in de buitengewone en de gewone 
vergadering van den ger Augustus 1867 te Leiden gehouden, 
worden gelezen en goedgekeurd. 

Door den Secretaris wordt kennis gegeven, dat als leden van 
de Vereeniging hebben bedankt: den 11¢n December 1867, de 
Heer Dr. H. C. Dibbits te Amsterdam en den 25en Maart 
1868, de Heer C. van der Goes te ’s Gravenhage. 

Op voorstel van één der leden wordt besloten, dat, evenals 
vroeger, in de verslagen der jaarvergadering eene naam lijst 
van de leden zal opgenomen worden. 


GEWONE LEDEN 


Th. H. A. J. Abeleven, Nijmegen. 
Dr. E. B. Asscher, Amsterdam. 

Dr. J. M. van Bemmelen, Arnhem. 
A. J. de Bruijn, Utrecht. 

Dr. L. A. J. Burgersdijk , Deventer. 
Mr. L. H. Buse, Renkum. 

Dr. M. J. Cop, Deventer. 

Dr. J. Everwijn , Noordwijk. 

Dr. H. van Hall, Middelburg. 

A. W. Hartman, Utrecht. 

Dr. G. van Hennekeler, Amsterdam. 
S. Kniittel , Driebergen. 

Dr. P. H. Korthals, Maarssen. 

C. F. Kraepelien, Zeist. 

Dr. F. A. W. Miquel, Utrecht. 

Dr. C. A. J. A. Oudemans, Amsterdam. 
S. L. M. Popta, Zwolle. 
Dr. J. G. H. Rombouts, Amsterdam. 
J. van Rijn van Alkemade, Utrecht. 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste, Amsterdam. 
Dr. T. Sprée , Veenwouden. 

Dr. W. F. R. Suringar, Leiden. 

W. G. Top, Jzn., Kampen. 

A. Walraven, Hoek. 

Dr. H. Boursse Wils, Leiden. 


HONORAIRE LEDEN 


Mr. H. J. Koenen, Amsterdam. 

Mr. J. Kneppelhout , Oosterbeek. 

Dr. R. S. Tjaden Modderman, Groningen. 
Jhr. L. J. Quarles van Uffordt, Haarlem. 
Dr. E. van der Ven, Haarlem. 

G. Visser van Hazerswoude, Amsterdam. 


3 
DONATEURS: 


Directeuren van Teyler’s Stichting te Haarlem. 
D. de Haan, Jr., Haarlem. 

Mr. G. Heshuijzen, Haarlem. 

Bar". Mackay van Ophemert, ’s Hage. 

J. W. M. van de Pol, Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN: 


C. Babington , Cambridge. 

S. Lantzius Beninga, Göttingen. 
Dr. W. Bosch, Arnhem. 

Dr. P. Bleeker, ’s Gravenhage. 
E. Coemans, Gent. 
W. Darlington, West-Chester 
B. C. Dumortier , Doornik. 

‚Dr. E. M. Fries, Upsal. 

Asa Gray , Cambridge. 

A. le Jolis, Cherbourg. 

Dr. F. J. Kiitzing , Nordhausen. 
J. Lange , Kopenhagen. 

R. van Lansbergen , Curacao. 
R. Lenormand, Vire. 

Dr. E. Nolte, Kopenhagen. 

Dr. L. Rabenhorst, Dresden. 

L. G. Reichenbach, Dresden. 
Dr. W. P. Schimper, Straatsburg. 
W. Sonder , Hamburg. 

J. Ritter von Schöckinger Neudenberg , Weenen. 
E. Wenck, Zeist. 

Dr. Ph. Wirtgen , Coblentz. 


Aan de orde is de behandeling en vaststelling der statuten, 
tot wier wijziging in de vorige jaarvergadering het besluit 


4 


is genomen en waarvan de redactie was opgedragen aan de 
Heeren Oudemans en Suringar. 

_ Door den Voorzitter worden de ontworpen statuten voorgele- 
zen en daarna besloten ze artikelsgewijze te behandelen en 
vast te stellen. 

Door de Redactie wordt in verband met het aangenomen eerste 
artikel: »dat de Vereeniging zich ten doel stelt de bevordering 
der Botanie in haar geheelen omvang, meer in ’t bijzonder 
de kennis van de Flora van ons Vaderland?’ voorgesteld om den 
naam der Vereeniging te veranderen in »Nederlandsche Bota- 
nische Vereeniging,” ook omdat de kennis van de Flora onzer 
Overzeesche bezittingen thans buiten haar werkkring gelegen is. 

De Heer Rombouts wenschte wel, dat èn over de statuten, 
èn over den aan de Vereeniging te geven naam, ook de op de 
vergadering niet tegenwoordige leden gehoord werden,op grond 
dat in de ontworpen statuten nog al belangrijke veranderingen 
zijn voorgesteld en sommige leden tegen eene naamsverande- 
ring kunnen zijn. Hij doet dus het voorstel, de ontworpen — 
statuten te laten drukken , aan de leden ter beoordeeling te 
zenden en tot de vaststelling er van eene buitengewone verga- 
dering te beleggen in eene der laatste maanden van dit jaar. 

De overige leden kunnen zich met dit voorstel niet vereeni- 
gen, ten eerste , omdat tot eene herziening der statuten in de 
vergadering van den 9 Augustus 1867 besloten was, en eenige 
artikelen die gewijzigd of veranderd moeten worden, besproken 
waren en ten andere, omdat de behandeling tot herziening der 
statuten, volgens den oproepingsbrief, voor deze vergadering 
aan de orde is gesteld. 

Het voorstel wordt echter in stemming gebragt, en besloten, 
dat tot de vaststelling der statuten zal worden overgegaan en 
tevens dat de Vereeniging in ’t vervolg zal genoemd worden: 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 


Bij de behandeling van de laatste alinea van artikel 1: »Haar 
einddoel is het uitgeven van eene Flora van Nederland ,” wordt, 
na eene breedvoerige discussie, besloten : dat het materieel der 


5 


Vereeniging niet aan een bijzonder persoon, tot het op zijn 
naam uitgeven van eene Flora van Nederland mag verstrekt 
worden ; dat daarentegen de bouwstoffen der Vereeniging wel 
aan één, twee of meer leden tot de bewerking eener Flora van 
ons Vaderland mogen in gebruik gegeven worden, mits de 
uitgave dier Flora, als van wege de Nederlandsche Botanische 
Vereeniging plaats hebbe. 

Bij artikel 5, dat aan de leden de bevoegdheid toekent om 
candidaten voor het lidmaatschap der Vereeniging aan te be- 
velen, wordt als beginsel aangenomen, dat in den oproepings- 
brief tot de algemeene vergadering, achter den aanbevolen 
persoon, zal opgegeven worden , door wien hij is voorgesteld. 

De overige artikelen worden afzonderlijk zonder eenige be- 
langrijke diseussie aangenomen en vervolgens de statuten in hun 
geheel goedgekeurd. 

Door één der leden wordt gevraagd, of de leden, die niet 
op de vergadering tegenwoordig zijn, over de thans vastgestelde 
statuten gehoord zullen worden. Op grond van de in den aan- 
vang der discussiën opgegeven redenen, wordt deze vraag 
ontkennend beantwoord en besloten, dat de statuten zoo spoe- 
dig mogelijk gedrukt en aan alle leden verzonden zullen worden. 

De vastgestelde statuten zijn als volgt: 


HOOFDSTUK IL 


OVER HET DOEL DER VEREENIGING EN DE MIDDELEN 
TER BEREIKING DAARVAN. * 


Art. 1. De Nederlandsche Botanische Vereeniging stelt zich 
ten doel de bevordering der Botanie in haar geheelen omvang; 
meer in het bijzonder echter de kennis van de Flora van ons 
vaderland. Haar einddoel is: het uitgeven van eene Flora van 
Nederland. 

Art. 2. De Vereeniging is gevestigd te Leiden , alwaar hare 
verzamelingen bewaard worden. 

Art. 3. De middelen ter bereiking van het doel der Vereeni- 
ging zijn: 

a. het houden van eene jaarlijksche bijeenkomst ; 

b. het bijeenbrengen van een inlandsch herbarium ; 


6 


c. het bijeenbrengen van eene boekerij, waarin zooveel 
mogelijk alles opgenomen wordt, wat op de beoefening 
van de Botanie in ons vaderland betrekking heeft en 
voor de studie van onze Flora van belang is. 


HOOFDSTUK II. 
OVERDE LEDEN, 


Art. 4. De leden der Vereeniging zijn gewone, honoraire en 
correspondeerende. Buitendien kent de Vereeniging donateurs. 


1. Over de gewone leden. 


Art. 5. De gewone leden worden telken jare op de alge- 
meene vergadering, met volstrekte meerderheid van stemmen, 
gekozen uit eene lijst van Nederlanders , samengesteld uit de 
namen van hen, welke door de actuéle leden der Vereeniging 
als candidaten voor het lidmaatschap worden aanbevolen. — 
Opdat deze aanbeveling met regelmatigheid geschiede, zal elk 
lid daartoe telken jare, eene maand vóór de jaarvergadering , 
per circulaire worden uitgenoodigd. Veertien dagen vóór de- 
zelfde vergadering , ontvangt elk lid, met den oproepingsbrief, 
eene naamlijst van alle aanbevolen personen. 

Art. 6. Elk lid verbindt zich tot eene jaarlijksche contributie 
van f 5.—, per quitantie te innen ééne maand vóór de jaar- 
vergadering. 

Art. 7. De leden verbinden zich, het herbarium der Ver- 
eeniging, zooveel mogelijk ook door hunne unicae, aan te 
vullen. Het is wenschelijk , dat de etiquetten , bij de ingezon- 
dene planten gevoegd, behalve den naam dier planten, alle 
bijzonderheden vermelden , welke voor den beoefenaar der Ne- 
derlandsche flora belangrijk kunnen wezen; zoo o. a. de groei- 
plaats, den aard van het terrein, den datum der vondst, de 
meer of mindere zeldzaamheid, enz. 

Art. 8. Leden, die voor hun lidmaatschap wenschen te be- 
danken, moeten van dit hun voornemen, vóór of op 1° Mei, 
schriftelijk kennis geven aan den Secretaris. 


2. Over de honoraire leden. 


Art. 9. Honoraire leden zijn de zoodanigen , die met het doel 


nd | 


der Vereeniging instemmen , en dit willen ondersteunen zonder 
aan hare werkzaamheden deel te nemen; zij worden op gelijke 
wijze als de gewone leden benoemd. 

Art. 10. De honoraire leden verbinden zich tot eene jaar- 
lijksche contributie van ten minste f10.— Zij hebben het recht, 
de jaarvergaderingen bij te wonen en aan de discussiën deel te 
nemen. Bij stemming brengen zij eene adviseerende stem uit. 
De bepaling van art. 8 is ook op hen toepasselijk. 


3. Over de correspondeerende leden. 


Art. 11. Buitenlandschen botanici, vooral hun, die zich door 
het onderzoek van de naburige flora’s verdienstelijk hebben ge- 
maakt, of die de Vereeniging, ter bereiking van haar doel, 
behulpzaam zijn geweest, kan het correspondeerend lidmaatschap 
worden opgedragen. 

Art. 12. De correspondeerende leden worden, op voordracht 
van het bestuur, doch met niet minder dan drie vierde der 
stemmen, op de algemeene Vergadering benoemd. 

Art. 13. Zij storten geene contributie, hebben het recht de 
jaarvergaderingen bij te wonen en aan de werkzaamheden en 
discussiën deel te nemen , maar stemmen niet mede. 


HOOFDSTUK III. 
OVER HET BESTUUR. 


Art. 14. Het bestuur der Vereeniging bestaat uit een Presi- 
dent, een Secretaris-Penningmeester en een Conservator. Pre- 
sident en Secretaris-Penningmeester treden om het andere jaar 
beurtelings af, doch zijn terstond weder herkiesbaar. 


1. Over den President. 


Art. 15. De President leidt de vergaderingen der Vereeni- 
ging en is verplicht in elke jaarvergadering een verslag uit te 
brengen , waaruit blijkt wat door de Vereeniging in het afge- 
loopen jaar ter bereiking van haar doel is verricht , en bepaal- 
delijk, wat voor eene juiste en volledige kennis der Neder- 
landsche flora is gewonnen. 

Art. 16. Bij ontstentenis van’ den President, wordt de lei- 


8 


ding der vergaderingen door het oudst aanwezig lid in aren 
overgenomeu. | | 
2. Over den Secretaris-Penningmeester. 


Art. 17. De Secretaris-Penningmeester beheert de fondsen 
der Vereeniging, en doet daarvan in de jaarvergadering reke- 
ning en verantwoording. Tot zijne décharge zal zijne reke- 
ning door den President en een der leden, door de vergade- 
ring te benoemen, worden geteekend. 

Art. 18. Hij bewaart het archief der Vereeniging, legt daarin 
de jaarlijksche verslagen van den president en conservator, be- 
nevens de schriftelijke mededeelingen der leden neder, en zorgt 
dat het op elke jaarvergadering aanwezig zij. 

Art. 19. Hij houdt, in een daarvoor bestemd boek , notulen 
van al wat op de jaarvergadering verhandeld en besloten 
wordt, en teekent vooral zoo nauwkeurig mogelijk de monde- 
linge wetenschappelijke mededeelingen der leden op. Een kort 
verslag van het verhandelde wordt door hem zoo spoedig mo- 
gelijk aan een of meer nieuwsbladen en aan de leden toege- 
zonden, en een uitvoeriger voor de werken der Vereeniging 
gereed gemaakt. 

Art. 20. Hij zorgt voor een geschikt lokaal tot het houden 
der jaarvergaderingen ; herinnert den leden, eene maand vóór 
elke jaarvergadering, dat zij de gelegenheid hebben tot het 
voorstellen van nieuwe leden, en geeft veertien dagen vóór 
hetzelfde tijdstip aan alle gewone en honoraire leden kennis 
van den dag waarop en de plaats waar de vergadering zal 
plaats hebben, mitsgaders van het plan eener botanische ex- 
cursie en van de punten van beraadslaging. Hij voegt aan die 
oproeping eene lijst toe van de namen der personen, die als 
toekomstige leden zijn voorgesteld. 

Art. 21. Hij zorgt voor het innen der jaarlijksche contribu- 
tiën, en beschikt daarover per quitantie, eene maand vóór 
elke jaarvergadering. 

Art. 22. Behalve door middel van circulaires, maakt hij 
ook, door middel van de Haarlemmer Courant , de plaats waar, 
en den tijd waarop de jaarvergadering zal plaats hebben, veer- 
tien dagen van te voren aan de leden bekend. 


9 


3. Over den Conservator. 


Art. 23. De Conservator zorgt voor eene doelmatige bewa- 
ring van het herbarium en de boekerij der Vereeniging , en ont- 
vangt de planten en boekwerken, die door de leden aan de 
Vereeniging ten geschenke worden aangeboden. 

Art. 24. Hi brengt jaarlijks verslag uit nopens den toestand 
van de bezittingen der Vereeniging en van de geschenken en 
aankoopen , welke in den afgeloopen jaarkring aan zijne zor- 
gen werden toevertrouwd. — Eene maand vóór elke jaarver- 
gadering of vroeger doet hij den President, ten behoeve van 
zijn verslag, alle planten toekomen, welke sedert de vorige 
algemeene bijeenkomst in zijne handen werden gesteld. 

Art. 25. Hy is bevoegd, zoo daartegen geene ernstige , door 
het Bestuur te overwegen, bezwaren bestaan, aan botanici , 
die door geen titel aan de Vereeniging verbonden zijn, den 
toegang te verleenen tot de bezittingen der Vereeniging, en 
boeken, voor een bepaalden tijd en tegen recu, aan de leden 
uit te leenen. 

Aan leden, die zich voorgenomen hebben, een inlandsch ge- 
slacht of eene familie, voor de Vereeniging , monografisch te 
bewerken , kunnen planten uit het herbarium der Vereeniging , 
na machtiging: hetzij van de algemeene vergadering, of, tus- 
schentijds, van het bes-uur, worden uitgeleend. Genoemde 
leden zijn verplicht, die planten telkens vóór de jaarvergade- 
ring aan den Conservator terug te zenden. 


HOOFDSTUK IV. 
OVERDEJAARVERGADERING. 


Art. 26. Jaarlijks, op den eersten Vrijdag in Juli, worden 
de gewone en honoraire leden tot eene algemeene bijeenkomst op- 
geroepen. Die bijeenkomst heeft ten doel, door persoonlijke 
kennismaking en mededeeling van waarnemingen, het weten- 
schappelijk verkeer onder de beoefenaars der plantenkunde te 
bevorderen. 

Art. 27. Op elke jaarvergadering wordt de plaats voor de 
volgende bijeenkomst vastgesteld, Om het andere jaar echter 
is Leiden daartoe aangewezen. Het bestuur zorgt telken jare 

1 


10 


voor het plan van eene botanische excursie, waarvan de leden 

in hun oproepingsbrief kennis krijgen, en waaraan ieder die 

zulks verlangt, kan deelnemen. 

Art. 28. De leden teekenen vóór het openen der vergade- 
ring eene presentielijst. 

Art. 29. De orde der werkzaamheden in de algemeene ver- 
gadering is de volgende: 

1. Openen van de vergadering. 

Mededeelingen van den Secretaris. 

Punten van beschrijving. 

Bepaling van de plaats voor de volgende bijeenkomst. 

Voorstellen van huishoudelijken aard. 

Verslag van den President. 

Verslag van den Conservator. 

Rekening en verantwoording van den Penningmeester. 

Verhandelingen of mededeelingen van de leden : 

a. waartoe zij zich in de vorige vergadering verbonden 

hebben; 

b. over vrije onderwerpen. 

10. Discussiën naar aanleiding van het verhandelde of mede- 
gedeelde. 

11. Gelegenheid tot een ruilhandel van planten tusschen de 
leden onderling. 

12. Bepaling van de werkzaamheden, welke de leden voor 
de eerstvolgende jaarvergadering wenschen op zich te 
nemen. 

13. Resumptie der notulen. 

14, Sluiten van de vergadering. 


Sen OM 


Art. 30. Op buitengewone vergaderingen, met uitzondering 
van die bedoeld in art. 37, zal eene schriftelijke stemming aan 
de leden worden toegelaten. 

Art. 31. Op gewone vergaderingen beslist, met uitzondering 
van het geval bedoeld bij art. 12, de volstrekte meerderheid 
der aanwezige; op buitengewone de volstrekte meerderheid der 
uitgebrachte stemmen. 

Art. 32. Leden, die eene werkzaamheid op zich genomen 
hebben, doch verhinderd worden, de vergadering waarop zij 


11 


hun verslag zouden uitbrengen, bij te wonen, zijn verplicht , 
daarvan zoo tijdig mogelijk aan den Secretaris kennis te geven, 
en hunne verhandeling aan dezen te zenden. Schriftelijke me- 
dedeelingen van te grooten omvang worden aan den Secretaris 
overgegeven ter opneming in het verslag ; zij gaan vergezeld 
van eene korte uiteenzetting van haar hoofdzakelijken inhoud. 

Art. 33. Bij eene staking der stemmen beslist de President. 


HOOFDSTUK V. 
OVER HET HERBARIUM. 


Art. 34. Het Herbarium bestaat uit: 

1. Nederlandsche planten. 

2. Planten van naburige of andere Rijken, welke voor 
de studie der Nederlandsche flora belangrijk geacht 
kunnen worden. 

3. Afzonderlijke plantendeelen, uit een of ander opzicht 
belangrijk , of waarover mededeelingen gedaan zijn. 

Deze drie verzamelingen worden afzonderlijk bewaard. Om- 
trent het uitleenen van: planten raadplege men art. 25. 


HOOFDSTUK VL. 
OVERDEBOEKERIJ. 


Art. 35. De Boekerij bestaat voornamelijk uit Nederlandsche 
werken , op de Plantenkunde betrekkelijk , en werken, die voor 
de studie der Nederlandsche flora belangrijk zijn. Hare kern 
wordt gevormd uit geschenken der leden en door ruiling van 
de geschriften der Vereeniging tegen die van andere genoot- 
schappen, hoewel het Bestuur gemachtigd is, telken jare zoo- 
danige voorstellen te doen, als het noodig acht om die verza- 
meling ook op andere wijze uit te breiden. 

Omtrent het uitleenen van boeken raadplege men art. 25. 


HOOFDSTUK VII. 
SLOTBEPALINGEN. 


Art. 36. De verslagen der. Vergaderingen, met de daarbij 
behoorende verhandelingen en mededeelingen der leden, wor- 
den gepubliceerd in eene nieuwe serie van het Kruidkundig 


12 


Archief, onder den titel van: Nederlandsch Kruidkundig Ar- 
chief, Verslagen en Mededeelingen der Nederlandsche Botanische 
Vereeniging. — Alle leden (gewone , honoraire en correspondee- 
rende) hebben recht op een present-exemplaar van de werken 
der Vereeniging, die, na het tijdstip waarop zij lid geworden 
zijn, in het licht verschijnen. 

Art. 37. Als de Vereeniging ontbonden wordt, vervallen 
hare bezittingen aan het Rijk. 

Rechtens is de Vereeniging ontbonden, zoodra het aantal 
harer leden gedaald is tot vijf. 

In elk ander geval moet over een voorstel tot ontbinding 
beraadslaagd worden op eene opzettelijk daartoe uitgeschreven 
vergadering , en moet het besluit daartoe door ten minste drie 
vierde der op de vergadering tegenwoordige leden genomen 
worden. 


Door den Voorzitter wordt kennis gegeven, dat in deze ver- 
gadering weder geen rekening en verantwoording van ’t gel- 
delijk beheer der Vereeniging kan gedaan worden , omdat de 
waarn. Penningmeester niet tegenwoordig is en de daartoe be- 
trekking hebbende stukken niet ter vergadering heeft opgezon- 
den. 

Hij bericht verder, dat in den loop van ’t vereenigingsjaar 
1867/68 door den waarn. Penningmeester is beschikt over de 
contributie 1865/66, zoodat nu nog moeten ontvangen worden 
die over 1866/67 , 1867/68 en 1868/69 en in den loop van dit 
vereenigings-jaar over 1869/70. 

Over deze achterstallige contributién ontstaat eene vrij belang- 
rijke discussie; de Heer A. J. de Bruijn doet het voorstel om 
de contributie 1866/67 niet in te vorderen, omdat er in 1867, 
ten gevolge van de heerschende cholera, geene jaarvergade- 
ring heeft plaats gehad ; dit voorstel, in stemming gebracht, 
wordt aangenomen, en verder besloten, dat in der loop van 
dit vereenigingsjaar 1868/69 , door den tegenwoordigen Secre- 
taris-Penningmeester zal beschikt worden over de achterstallige 
contributiën 1867/68 en 1868/69. 


13 


De Conservator herbarii, Prof. W. F. R. Suringar geeft 
aan de leden kennis, dat hij met Dr. Boursse Wils 
reeds onderzoek heeft gedaan, om een ruim en geschikt 
lokaal te vinden tot bewaring van ’t Vereenigings-Herbarium , 
maar daarin tot zijn leedwezen nog niet heeft kunnen sla- 
gen. Hij meent evenwel met grond te mogen onderstellen, dat 
de Directeur van het Rijks-Herbarium wel bereid zoude zijn, 
onze verzamelingen in het Rijks-Herbarium te plaatsen, indien 
de Vereeniging dit verzocht. 

Hoewel de meeste leden niet voor eene verplaatsing van het 
Vereenigings-Herbarium naar het gebouw van ’t Rijks-Herbari- 
um zijn, zoo zouden zij hiertoe wel hunne toestemming willen 
geven, wanneer namelijk in dat gebouw een vrij lokaal werd 
aangewezen , waartoe de leden der Vereeniging. uitsluitend toe- 
gang hadden. 

Aan den Conservator wordt bij vernieuwing de behartiging 
dezer zaak opgedragen en verder besloten, dat, indien hij op eene 
andere plaats een geschikt lokaal mogt kunnen vinden, hij daar- 
voor jaarlijks kan beschikken over eene som van vijftig gulden. 

De Conservator geeft kennis, dat ’t hem tot heden aan tijd 
ontbroken heeft om een catalogus herbarii samen te stellen ; 
dat hij evenwel steeds bezig is, bijgestaan door een helper , 
om ’tHerbarium na te zien en in orde te brengen. 

Hierop wordt besloten , dat tot dit doel door den Conservator 
Jaarlijks zoo noodig, zal kunnen beschikt worden over eene 
som van honderd gulden. 


De Conservator Herbarii, Prof. W. F. R. Suringar, 
brengt het volgende verslag uit: 


M. H. 


Gedurende het afgeloopen vereenigingsjaar werden voor de 
bibliotheek van de Vereeniging ontvangen: 

door bemiddeling van de Smithsonian Institution: de Proceedings 
of the Academy of natural sciences of Philadelphia no. 1—5 


. 


14 


1865 ; door bemiddeling vanden heer Bondam: Wirtgen, 
Beiträge zur Flora der nördlichen Pfalz, 1866. Voorts van my 
zelven: W. F. R. Suringar, De kruidkunde in hare betrek- 
king tot de Maatschappij en de Hoogeschool ; Sur le développement 
des faisceaux chlorophylliques dans le Spyrogyra lineata , nou- 
velle espèce du Japon; Catalogus praecursorius Algarum Japoni- 
carum; Ein Wort über den Zellenbau der Sarcina ventriculi 
Goodsir. 

Planten voor het Herbarium der Vereeniging werden dit- 
maal niet toegezonden; alleenlijk heb ik zelf met eenige stu- 
denten der Leidsche Hoogeschool in den loop der maand Mei 
eene excursie gemaakt naar den Helder tot het inzamelen van 
zeewieren, waarvan ik de eer heb hiernevens exemplaren voor 
het Herbarium aan te bieden. Het zij mij vergund, bij gebrek 
aan ander materiaal, hierover het een en ander kortelijk me- 
de te deelen. De Helder werd vroeger bezocht door den heer 
Broers, en door ons werden dan ook sommige soorten, reeds 
door hem aldaar verzameld , teruggevonden, o.a. Cystocloniwm 
purpurascens , Ghondrus crispus , Mastocarpus mamillosus, La- 
minaria saccharina en L. Phyllitis, bovendien echter soorten 
die tot nu toe niet als indigene Algen bekend waren. Al aan- 
stonds Hafgygia digitata Kg., nog slechts als aangespoeld vermeld, 
die met de genoemde Laminariae in groote hoeveelheid aan de 
steenen van den Helderschen dijk aangehecht, werd aangetroffen. 
Onder de Ectocarpiis nieuwe indigeen E. sphaerophorus Carm. 
waarvan kleine, maar vruchtdragende exemplaren parasitisch voor- 
kwamen op Polysiphonién en Cladophora rupestris; evenzoo 
Ectocarpus fasciculatus Harvey, tenzij men deze voor niet 
voldoende onderscheiden mocht houden van E. approximatus Kg., 
de vroegere E. fasciculatus van laatstgenoemden auteur. Onze 
voorwerpen komen in habitus meer met de beschrijving en af- 
beelding van E. approximatus Kg. overeen , maar hebben de 
bijna ongesteelde en korte, stompere vruchten van E. fascicula- 
tus Harvey, volgens de afb. v. Kützing tab. Phyc. Tab. L. 
Van Eetoearpus littoralis Ag., reeds vroeger als inlandsch bekend, 
werden de twee vormen gevonden, die afgebeeld zijn , elk af- 
zonderlijk, in Kg. tab. Phycol. Tab., 76, I,en Harvey, Phy- 


n 


15 

cologia brittannica , tegelijk met E. siliculosus, die volgens som- 
migen van E. littoralis specifiek niet verschillend is ; deze groei- 
plaats geeft dus eene uitmuntende gelegenheid om genoemde 
vormen , ook in betrekking tot elkander, te bestudeeren. Op 
Fuci groeide Phycophila fucorum (Roth.) Kg. door Harvey 
met de reeds als inlandsch bekende Ph. ferruginea vereenigd. 
Van het geslacht Cladophora werden, behalve Cl. Macallana en 
rupestris, reeds van vroeger bekend, twee nieuwe indigenae 
ontdekt, nl. Cladophora viridula Kg., en Cl. (Spongomorpha) 
arcta (Dillw.) Kg. Onder de Flo rideén waren nieuwe indigenae 
Gongroceras strictum Kg. en Polysisphonia urceolata. Het valt 
niet te betwijfelen, of een vernieuwd onderzoek van dat merk- 
waardig plekje onzer zeekust zal, behalve deze, nog meer an- 
dere aanwinsten voor onze Flora opleveren. Ook zijn enkele, 
reeds nu verzamelde soorten thans door mij niet vermeld , om- 
dat zij nog niet alle zoo nauwkeurig, als bij deze voorwerpen 
vereischt wordt, door mij zijn onderzocht. Ik heb echter ge- 
meend , deze voorloopige mededeeling niet te moeten achterhou- 
den, omdat zij wellicht sommige der leden zou kunnen opwek- 
ken, om die plaats, thans gemakkelijker dan vroeger toeganke- 
lijk, ook zelf te gaan bezoeken, en hunnerzijds onze waarne- 
mingen in dit opzicht uit te breiden. 


De Heer A. J. de Bruijn vertoonde exemplaren van Bro- 
mus erectus Huds. (Festuca montana S avi), tot nu toe alleen 
in Limburg gevonden, door hem in een hoog gelegen weiland 
bij Zutfen verzameld ; verder een niet bloeiend exemplaar van 
Asparagus, waarschijnlijk Asp. tenuifolius Lam. te Wassenaar 
onder kreupelhout gevonden. 


De Heer Prof. C. A. J. A. Oud e mans vermeldt als nieuwe 
indigenae Lepidiwm Draba L. door hem bij Amsterdam ont- 
dekt en Cynosurus echinatus L., door hem en Dr. v. d. San- 
de Lacoste insgelijks bij Amsterdam gevonden, en zegt van 
beiden exemplaren toe voor het Herbarium der vereeniging. 
Verder deelt hij mede, dat door den Heer van der Scheer 


16 


in het Heemserbosch bij Hardenberg bloeiende exemplaren zijn 
gevonden van de, in Amerika te huis behoorende Halesia te- 
traptera L. en door den Heer Dr.J. E. van der Trappen 
te Naaldwijk een nieuwe indigene fungus is ontdekt, Xylaria 


filiformis. 


Door den Heer Prof. W. F. R. Suringar worden nog ter 
tafel gebracht afbeeldingen van drie monstrositeiten, namelijk : 

19. Van een open vruchtbeginsel van Matthiola incana met 
prolificatie, waarin vooreerst het tusschenschot ontbreekt, en 
bovendien, in de prolificatie, overgangen tusschen vruchtbladen 
en meeldraden worden aangetroffen. 

2°, Afwijkingen van verschillenden aard bij de bladen van 
een Ulmus americana , en wel in de eerste plaats misvorming 
door splitsing, in sommige gevallen zoo ver gaande, dat in 
plaats van het enkele blad twee geheel afzonderlijke bladen, elk 
met hunne stipulae en okselknoppen naast elkander komen te 
staan; in de tweede plaats zoogenoemde afzondering aan den 
voet der schijf , waardoor één of meer kleine gesteelde blaadjes 
onder de bladschijf aan den bladsteel worden gezien. 

3°. Eene vergroening (van den kelk) van Anemone nemo- 
rosa L., in dit jaar door hem en den Heer Th. HAAS 
Abeleven te Poelgeest bij Leiden aangetroffen en waarbij 
het involucrum bij sommige verdubbeld, bij enkele verdriedub- 
beld was, met verlenging der as in ’t laatste geval tusschen 
den tweeden en derden krans. 

De volgende jaarvergadering zal gehouden worden te Leiden 
op Vrijdag den 2en Juli 1869. 

Verder niets meer aan de orde zijnde, wordt de vergadering 
door den Voorzitter gesloten. 


NAMENS DE NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING, 
de Secretaris , 


To. H. A. J. ABELEVEN, 


VERSLAG 
VAN DE DRIE EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 


VAN DE 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 


Gehouden te Leiden den 2en Juli 1869. 


Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. C. M. van der Sande 
Lacoste, Dr. W. F. R. Suringar (Conservator Herbarii), 
Dr. H. Boursse Wils en Th. H. A.J. Abeleven (Secre- 
taris). 

Bij afwezigheid van den Voorzitter, Dr. C. A. J. A. O ud e- 
mans, wordt de leiding der vergadering opgedragen aan den 
Heer Dr. H. Boursse Wils, die de leden welkom heet en de 
hoop uitdrukt, dat wat deze vergadering aan ledental mist, 
door belangrijkheid der te behandelen onderwerpen zal vergoed 
worden. 

Hierop worden de notulen van het verhandelde in de voor- 
gaande vergadering gelezen en goedgekeurd. 

De Secretaris geeft kennis: 

„dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen der 
vergadering zijn ingekomen van de Heeren Mr. L. H. Buse, 
Dr. C. A. J. A. Oudemans en C. F. Kraepelien. 

„dat den 22en December 1868 als lid der Vereeniging heeft 
bedankt de Heer J. van Rijn van Alkemade, den 20en 
April 1869 de Heer S. L. M. Popta en den 7en Februari 
1869 als donateur Bar”. Mackay van Ophemert; 


18 


Op den 1 Mei 1869 bedroeg het aantal gewone leden 23, 
honoraire leden 6, donateurs 5 en correspondeerende leden 22, 
te weten : 


GEWONE LEDEN. 


Th. H. A. J. Abeleven te Nijmegen , (1849). 

E. B. Asscher te Amsterdam, (1846). 

Dr. J. M. van Bemmelen te Arnhem, (1851). 
A. J. de Bruijn te Utrecht, (1845). 

Dr. L. A. J. Burgersdijk te Deventer, (1847). 
Mr. L. H. Buse te Renkum , (1845). 

Dr. M. J. Cop te Deventer, (1845). 

Dr. J. Everwijn te Noordwijk, (1847). 

Dr. H. van Hall te Middelburg , (1856). 

A. W. Hartman te Utrecht, (1849). 

H. C. van Hennekeler te Amsterdam, (1859). 
S. Knüttel te Amsterdam, (1857). 

Dr. P. W. Korthals te Maarssen, (1846). 

C. F. Kraepelien te Zeist, (1845). 

Dr. F. A. W. Miquel te Utrecht, (1850). 

Dr. C. A. J. A. Oudemans te Amsterdam, (1845). 
Dr. J. G. H. Rombouts te Amsterdam , (1846). 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste te Amsterdam , (1845). 
Dr. Th. Sprée te Veenwouden, (1862). 

Dr. W. F. R. Suringar te Leiden, (1851). 

W. G. Top, Iz. te Kampen, (1846). 

A. Walraven te Hoek, (1853). 

Dr. H. Boursse Wils te Leiden, (1845). 


HONORAIRE LEDEN. 


Mr. H. J. Koenen te Amsterdam. 

Mr. J. Kneppelhout te Oosterbeek. 

Dr. R. J. Tjaden Modderman te Groningen. 
Jhr. L. S. Quarles van Uffordt te Haarlem. 
Dr. E. van der Ven te Haarlem. 


19 
G. Visser van Hazerswoude te Amsterdam. 
DONATEURS. 


Directeuren van Teyler’s Stichting te Haarlem. 
D. de Haan , Jr. te Haarlem. 

Mr. G. Heshuijzen te Haarlem. 

‚J. W. M. van de Poll te Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN. 


C. Babington , Cambridge , (1851). 

S. Lantzius Beninga, Göttingen, (1851). 
Dr. H. Bosch, Arnhem , (1851). 

Dr. P. Bleeker, ’s Gravenhage , (1851). 
E. Coemans, Gent, (1859). 

W. Darlington, West-Chester, (1851). 
B. C. Dumortier, Doornik , (1848). 

Dr. E. M. Fries, Upsal , (1850). 

Asa Gray, Cambridge, (1851). 

A. le Jolis, Cherbourg, (1856). 

Dr. F. T. Kützing, Nordhausen, (1850). 
J. Lange , Kopenhagen , (1859). 

R. van Lansbergen, Curacao, (1851). 

R. Lenormand, Vire, (1850). 

Dr. E. Nolte, Kopenhagen, (1851). 

Dr. L. Rabenhorst, Dresden, (1850). 

L. G. Reichenbach, Dresden , (1850). 
Dr. W. P. Schimper, Straatsburg , (1850). 
W. Sonder, Hamburg, (1859). 

J. Ritter von Schöckinger Neudenberg , Weenen, (1862). 
E. Wenck , Zeist, (1847). 

Dr. Ph. Wirtgen , Coblentz , (1848). 


Door den Secretaris wordt inzage gegeven van ’t Archief 
der Vereeniging; hij bericht daaromtrent, dat hij de meest be- 
langrijke stukken onder eene rubriek heeft vereenigd, en de 


20 


lijsten van indigene planten, de binnen- en buitenlandsche 
correspondentie en de kwitantiën der Vereeniging met hare ver- 
antwoordingen in afzonderlijke portefeuille's heeft nedergelegd ; 
dat hij van een en ander een register heeft samengesteld, zoodat 
thans zeer gemakkelijk een overzicht van het archief kan ge- 
nomen worden. 


Wordt gelezen eene missive van Prof. Oude mans, waarin 
hij om dringende redenen, maar vooral ook om treurige huise- 
lijke omstandigheden, zijn ontslag neemt als Voorzitter der 
vereeniging. De leden betreuren dit zeer en wenschten wel, 
dat de Heer Oudemans op dat besluit terug kwam. Aan- 
gezien evenwel de Heer O. zijn uitdrukkelijk verlangen om als 
Voorzitter der vereeniging af te treden heeft medegedeeld, 
wordt als zoodanig gekozen de Heer Dr.C. M. van der Sande 
Lacoste, die echter, om reeds voor eenige jaren door 
hem opgegeven redenen, meent te moeten bedanken. Alsnu 
wordt hiertoe gekozen de Heer Dr. H. Boursse Wils, die 
met de keuze genoegen neemt, hoewel uit aanmerking van zijn 
drukke praktijk, verzoekt, dat deze betrekking hem niet voor 
te langen tijd worde opgedragen. 

Volgens art. 14 der statuten treedt dit jaar Th. H. A. J. 
A beleven als Secretaris-Penningmeester af ; hij wordt echter 
als zoodanig herkozen en neemt met de gedane benoeming 
genoegen. 

Volgens art. 17 der statuten doet Th. H. A.J.Abeleven 
als Penningmeester der Vereeniging rekening en verantwoording 
van zijn gehouden beheer over het vereenigingsjaar 1868/69. 
Die rekening wordt goedgekeurd en te zijner ontlasting door 
de Heeren Dr. H. Boursse Wils, Voorzitter en Dr. C. M. 
van der Sande Lacoste geteekend. 

Wordt besloten, dat in de maand December 1869 door den 
Penningmeester zal beschikt worden over de contributie van ’t 
vereenigingsjaar 1869/70. 

Door den Secretaris wordt kennis gegeven, dat hij bezig is 
om de achterstallige jaarverslagen der vereeniging voor de pers 


21 
gereed te maken; dat het jaarverslag 1862 ter perse is en dat hij 
hoopt de volgende in den loop van dit vereenigings-jaar te kun- 
nen uitgeven. 

Hierop wordt besloten, dat deze verslagen zullen uitgegeven 
worden als laatste stuk van ’t Nederlandsch Kruidkundig Ar- 
chief en dat. zij, met ’t verslag 1868 te beginnen , volgens art. 
36 der statuten in de nieuwe Serie van ’t Nederl. Kruidk. Ar- 
chief waarvan de redactie aan Prof. W.F. R. Suringar 
en Th. H. A. J. Abeleven wordt opgedragen , zullen opge- 
nomen worden. 

Aangezien de Heer Prof. C. A.J. A.-O u d e m an s door huise- 
lijke omstandigheden verhinderd is om de vergadering bij te 
wonen , zoo kan er geen verslag, volgens art. 15 der statuten 
gegeven worden. 


Door den Conservator herbarii, Prof. W.F.R.Suringar, 
wordt het volgende verslag uitgebracht. 


M. H. 


Sedert het laatste verslag zijn, behalve exemplaren van de 
Wieren , door mij zelven reeds in de vorige vergadering ter tafel 
gebracht, voor het herbarium der Vereeniging bijdragen ingekomen 
van de HH. de Bruijn en van der Sande Lacoste, 
waaronder: Rumex scutatus 8 hastifolius , van Zutfen en Rubus 
Sprengelii, van Apeldoorn, door den Heer de Bruijn verzameld; 
Cirsium acaule, van Kunraad in Limburg, door den Heer van 
der Sande Lacoste medegebracht. Meer uitgebreide aanwin- 
sten verkreeg de bibliotheek door geschenken van den Heer v. d. 
Sande Lacoste, die afl. 58—60 der Bryologia javanica zond; 
van den Heer Dumortier, die mededeelde de door hem uitgege- 
vene : Monographie des roses de la flore Belge, Etude agrostogra- 
phique, Monographie du genre Pulmonaria, Révision des 
Jungermanniacées, Analyse des familles des plantes, Bouquet 
du littoral belge, Les Scirpes triquètres et Note sur le stami- 
node des Scrophulaires aquatigues, sommige daarvan in meer- 
dere exemplaren, met het doel om die aan de leden der Vereeniging 
uit te deelen; Van de Kóön. Phys, Oekon. Ges. te Königsberg 


22 


„werd de achtste jaargang 1867, 1 en 2de afd. harer werken 
ontvangen , van de Smithsonian-Institution haar report 1866; van 
de Academy of natural sciences of Philadelphia hare Proceedings 
1867 ; voorts, van de Videnskabs- Selskab te Christiania hare 
verhandelingen van 1865, 1866, 1867 en Meteorologische waar- 
nemingen over 1863—66, enz. , zoodat te hopen is, dat wij 
weldra de belangstelling, aan de Vereeniging van verschillende 
zijden betoond , van onzen kant door geregelde toezending onzer 
verslagen zullen kunnen beantwoorden. 


De Heer Dr. C. M. van der Sande Lacoste levert 
eene belangrijke bijdrage van nieuwe indigene musci en he- 
paticae , waaruit blijkt dat door hem gevonden zijn: 

Phascwm curvicollum Hedw., te Valkenburg in Limburg ; 

Gymnostomum tenue Schrad. (Seligeria tristicha Prod. FI. 
Bat.), te Valkenburg in Limburg; 

Trichostomum flavo-virens Bruch. (Barbula inclinata Prod. FL. 
Bat.) , in de Hollandsche duinen ; 

Barbala cavifolia Schimp., te Schinnen in Limburg ; 

Webera cruda Schimp., te Schinnen, Puth en Beek in Lim- 
burg ; 

Bryum torquescens Br. & Sch. (non Prod. Fl. Bat.) ,. te Val- 
kenburg in Limburg ; ; 

Brywm pallescens Schleich., te Beek in Limburg ; 

Philonotis capillaris Lindb. (Mas), te Schinnen en Beek in 
Limburg ; 

Fontinalis gracilis Lindb., te Maartensdijk ;. 

Hypnum elegans Hook. , bi de Grebbe ; 

Hypnum Sommerfeltir Muni. Se Valkenburg in Limburg ; 

Mnium rostratum Schrad., te Valkenburg in Limburg ; 

Encalypta streptocarpa team (met vrucht), te Valkenburg 
in Limburg ; 

Targionia Micheli Corda, te Puth, Schinnen en Beek in 
Limburg. 

Sphaerocarpus Michelii Bell, te Schinnen in Limburg. 

Van deze planten worden door Dr. v. d. Sande exempla- 
ren voor het Herbarium toegezegd. 


23 


De Heer Abeleven vermeldt als nieuw voor de Flora van 
Nijmegen Polystichum cristatum Roth., door Prof. Oudemans 
en hem in ’t vorig jaar bij den Plasmolen achter Mook gevon- 
den , en Erodium pimpinellifolum Sibth., die volgens zijne waar- 
nemingen , zoo al niet in grootere, dan toch in gelijke hoe- 
veelheid als HE. eicutarium VHerit. om Nijmegen voorkomt. Aan 
de exx., om Nijmegen gevonden, heeft hij aan de bloemstelen 
en kelkslippen geen klierdragende haren waargenomen, wel de 
vlek op de beide bovenste of grootste bloembladeren. — Hij be- 
houdt zich voor, de exemplaren van ’t Vereenigings-Herbarium 
met de zijne te vergelijken en hierop in eene volgende Verga- 
dering terug te komen. 


Door den Heer Prof. W.F. R. Suringar wordt medegedeeld, 
dat hij eene nieuwe parasitische alge bij Leiden heeft ontdekt 
op Spirogyra quinina; zij behoort tevens tot een nieuw ge- 
slacht, en is door hem voorloopig Drepanothrix cingens ge- 
noemd. 

De Heer S. hoopt de plant nog met vrucht te vinden en zal 
dan van haar eene volledige beschrijving met afbeelding , tot 
opneming in een der jaarverslagen , inzenden. 


Prof. Suringar deelt verder mede, dat hij heeft opgemaakt 
eene lijst van inlandsche wieren, als begin van eene revisie 
van dit deel onzer Flora, en verder, dat ten behoeve van de 
statistiek in Nederland door hem opgaven zijn gedaan van de 
indigene planten, waarvan de phanerogamen en hoogere cryp- 
togamen zijn opgemaakt door den Heer Hugo de Vries, de 
mausci en hepaticae door Dr. van der Sande Lacoste,de 
fungi door Prof. Oudemans en de algae door hem zelven. 


De Heer Suringar bespreekt nog eene tricarpellaire vrucht 
van Lunaria biennis, welke monstreuse vorm, dit jaar door 
hem in den Hortus te Leiden aangetroffen, in afbeelding ver- 
toond wordt ; hij brengt nog ter tafel afbeeldingen van monstreuse 
vormen in de bloem van Fuchsia, waarin één kelkblad normaal 
is gebleven, en de drie overige tot den gewonen bladvorm zijn 
teruggegaan. 


24 


De Heer Abeleven deelt hierop mede, dat hij dit jaar eene 
Fuchsia-bloem verzameld heeft, waarvan drie kelkbladen normaal 
waren en het vierde voor de eene helft normaal was gebleven, voor 
de andere helft den gewonen bladvorm had aangenomen , terwijl 
de bloembladen in dubbelen getale, en, behalve het gewone getal 
meeldraden, enkele overgangsvormen van meeldraden tot bloem- 
bladen voorhanden waren. Bovendien heeft hij ook Fuchsia- 
bloemen gevonden met 2 tot den gewonen bladvorm teruggegane 
kelkbladen en andere met normale kelkbladen, 4 normale meel- 
draden en 4 lang gesteelde bloembladen, die aan de toppen een 
antheren-hokje droegen. 


Op verzoek van de aanwezige leden, deelt Prof. Suringar 
eenige bijzonderheden mede aangaande de Japansche wieren en 
daaruit vervaardigde voedingsmiddelen en andere producten, met 
welker determinatie en beschrijving hi zich in den laatsten 
tijd heeft bezig gehouden; met groote belangstelling werd deze. 
bijdrage, door voorwerpen in natura en anatomische teekenin- 
gen opgehelderd , aangehoord. 

Nadat besloten was, dat de volgende jaarvergadering zal ge- 
houden worden te Almelo, op Vrijdag den jen Juli 1870, 
wordt de vergadering door den Voorzitter gesloten. 


NAMENS DE NEDERL. BOTANISCHE VEREENIGING , 
de Secretaris , 
Th. H. A. J. ABELEVEN. 


1 


DE INVLOED DER TEMPERATUUR OP DE LEVENS- 
VERSCHIJNSELEN DER PLANTEN. 


ONDERZOEKINGEN VAN Dr. HUGO DE VRIES, 
MEDEGEDEELD DOOR 


N, W. P. RAUWENHOFF. 


De warmte, welke in staat is, om de deeltjes van een enkel- 
voudig lichaam verder van elkander te verwijderen, en daardoor 
de mate hunner aantrekking te veranderen ; de temperatuurs- 
veranderingen, welke veroorzaken dat ongelijksoortige stoffen 
chemisch zich vereenigen of uit hare verbindingen gescheiden 
worden — zij hebben ook grooten invloed op de levende natuur. 
Voor de levensfunctiën van dieren en planten is eene bepaalde 
temperatuur de onmisbare voorwaarde. Voor verschillende le- 
vende wezens is de hoeveelheid warmte, die vereischt wordt , 
niet even groot. In zoo algemeenen zin is deze waarheid lang 
bekend, en telken jare met het ontluiken der natuur kan men 
haar bevestigd zien. Doch om zich eenigermate eene voorstel- 
ling te kunnen vormen van den invloed der temperatuur op 
het leven der plant, is het niet voldoende, dat men de wer- 
king van een zekeren warmtegraad op het levensproces in zijn 
geheel onderzoeke. Men behoort dit proces als het ware te 
ontleden in zijne verschillende elementen. Voor elk der goed 
omschreven en nauwkeurig te herkennen gedeelten daarvan 


2 


26 


moet de afhankelijkheid der functie van de temperatuur onder- 
zocht worden. 

Vooreerst moet men de temperatuur der planten zelve kennen 
en weten, in hoeverre deze verhoogd of verminderd wordt door ge- 
leiding en uitstraling van warmte en door scheikundige processen, 
en welke veranderingen van volumen daarbij plaats hebben. 
Vervolgens dient men elk der processen, die te samen den 
groei van eenig deel der plantencel te weeg brengen, na te 
gaan in zijne afhankelijkheid van eene zekere temperatuur. Het- 
zelfde moet geschieden voor de bewegingen van het protoplasma, 
voor het groen worden van het chlorophyll, voor de vorming 
van zetmeel , de afscheiding van zuurstof , de ontwikkeling van 
koolzuur , de imbibitie, enz. Eerst wanneer dit alles voldoende 
bekend is, mag men hopen, dat de mechanische theorie der 
warmte , welke zoo schitterende resultaten heeft opgeleverd op 
anorganisch gebied, met vrucht zal kunnen toegepast worden 
op het levend organisme, en strekken zal tot eene juiste bepa- 
ling van diens arbeidsvermogen. 

Van dit alles zijn wij echter nog verre verwijderd. Het ge- 
noemde onderwerp heeft, minder dan het verdiende, de aan- 
dacht der physiologen bezig gehouden. Onze kennis daarvan is 
dientengevolge nog tamelijk onvolledig en gebrekkig. 

De Heer de Vries heeft daarom geene ondankbare taak 
ondernomen door voor zijn academisch proefschrift de onderzoe- 
kingen van vroegeren en lateren tijd over den invloed der tem- 
peratuur op de planten critisch samentestellen, en hier en 
daar door eigen onderzoekingen de leemten aan te vullen. Hij 
had hiertoe aanleiding gevonden door zijne beantwoording der in 
1868 door de faculteit van wis- en natuurkunde der Groning- 
sche hoogeschool uitgeschreven prijsvraag : »Quid notum est de 
actione caloris in plantarum radices” , welk antwoord met de 
uitgeloofde gouden medaille bekroond werd. 

Na een kort woord over de moeilijkheid om de temperatuur 
der planten, welke vrij in de lucht leven, uit die harer omgeving 
af te leiden, omdat beide voortdurend verschillen tengevolge 
van slechte warmte-geleiding , uitstraling en absorptie, warmte- 
verbruik bij verdamping, warmtevoortbrenging bij physische en 


chemische processen, bespreekt de schrijver — grootendeels de 
indeeling van Sachs volgende — 10. de hoogste en laagste tem- 
peratuurgrenzen van het plantenleven, 20. den invloed van de 
veranderingen der temperatuur, 30. de afhankelijkheid der 
afzonderlijke levensverschijnselen van de temperatuur, waarna 
hij 40. de resultaten van zijn onderzoek opmaakt. 

Vooral het 3e hoofdstuk wordt uitvoerig behandeld. Hij on- 
derscheidt aldaar physische verschijnselen, als: 
uitzetting, verdamping , imbibitie (afzonderlijk van den celwand 
en van het protoplasma), osmose en filtratie; ch emische 
versch ynselen, als: stofwisseling en assimilatie, en ge- 
mengde verschijnselen, als: ontkieming en verdere 
ontwikkeling. Te recht tracht hij langs dezen weg de studie 
van het levensproces tot die van meer eenvoudige verschijnselen 
terug te brengen. Hij heeft echter zijne drie categorien niet 
even scherp ingedeeld en even uitvoerig behandeld. Aan het 
onderzoek der physische verschijnselen is verreweg de grootste 
plaats en de meeste zorg gegeven, en de beide andere komen, 
in vergelijking hiermede, er minder gelukkig af. Mijns inziens was 
het wenschelijk geweest, om, even als tusschen imbibitie, os- 
mose en filtratie onderscheid gemaakt is, zoo ook bepaalde 
chemische processen, welke van algemeene beteekenis zijn voor 
de plant, afzonderlijk te behandelen , met name de vorming van 
chlorophyll , die van zetmeel (1), de ontwikkeling van zuurstof, 
van koolzuur , de absorptie dezer gassen, enz. 

Ten opzichte der derde afdeeling, die der gemengde ver- 
schijnselen, had ik, voor de ontkieming, de uitkomsten der 
physische en chemische processen gecombineerd en met de 
directe resultaten van kiemingsproeven vergeleken willen zien, 
Ook is in de bedoelde paragraaf de opgaaf der proeven van 
anderen niet volledig. Ten minste de belangrijke onderzoe- 
kingen van Edwards en Colin en die van Hoffmann 
over de kieming der schimmelsporen hadden wel vermeld mogen 


(1) Over den invloed der warmte op de vorming van zetmeel heeft 
Kraus in het onlangs verschenen 4e Heft van Pringsheim’s Jahrb. f. wiss. 
Bot. Bd. VII belangrijke proeven bekend gemaakt, welke bewijzen 
dat die afzonderlijke behandeling met vrucht geschieden kan. 


28 


worden. De laatste paragraaf eindelijk, over de verdere ont- 
wikkeling der plant, had ik achterwege gelaten op grond dat 
onze kennis nog onvoldoende is om hiervoor positieve resultaten 
te verkrijgen. Voorshands kan zij niet veel anders bevatten dan 
onvruchtbare algemeenheden, of eene opsomming van allerlei 
waarnemingen zonder onderlingen samenhang. 

Over het algemeen intusschen is de genoemde verhandeling 
— vooral wanneer men in het oog houdt, dat zij eene eerste 
proeve is van een jeugdig schrijver — helder en grondig be- 
werkt. De Heer de Vries heeft zich bovendien als een dege- 
lijk natuuronderzoeker doen kennen door een tal van eigen, goed 
genomen proeven, die aan zijn geschrift vooral waarde bijzet- 
ten en verdienen ook buiten het beperkt gebied eener dissertatie 
bekend te worden. Ik acht de meeste dezer proeven belangrijk 
genoeg om ze hier grootendeels met des schrijvers eigen woor- 
den te vermelden. 

Bij het onderzoek naar de hoogste temperatuurgrens van het 
plantenleven vond de Vries, dat zoowel Sachs als Schultze 
meenen, tengevolge van hunne proeven deze grens op 45°C. 
in water en 52° in lucht te mogen stellen. Hiertegen plei- 
lten echter de waarnemingen van wieren, welke in bronnen 
even, wier water warmer is dan 45°; waarnemingen, die te 
talrijk en te nauwkeurig zijn dan dat men aan de juistheid 
der uitkomst moge twijfelen. Tot oplossing dezer tegenspraak 
heeft de Vries de volgende proeven genomen: 

I. In potten gezaaide en krachtig groeiende planten werden 
in een verwarmingstoestel geplaatst, geheel naar het voorbeeld 
van den door Sachs (Handbuch der Experim. Physiol. p. 66) ge- 
bezigden toestel ingericht, doch die zonder de klok gebruikt 
werd. Een horizontaal scherm beveiligde den stengel en de bladen 
voor de opstijgende warme lucht; het liet twee thermometers 
door, waarvan de een de temperatuur der aarde in het mid- 
den, de ander die aan den rand van den pot aangaf. De 
temperatuur der aarde steeg steeds langzaam, werd dan ge- 
durende een half uur constant gehouden en daalde na afloop 
der proef eveneens langzaam. Waren de wortels door de verwar- 
ming gedood, dan was dit na eenige dagen aan het verlepte en 


99 
verdroogde voorkomen der bladen te bespeuren. Na 2—3 weken 


werden de planten steeds uit de potten genomen, om te zien 
of de wortels zelve dood waren. De uitkomsten waren deze: 


Enis sE 
cfs |See 
SOORTEN Joe Slax = GEVOLGEN. 
Zea Mais. 49,0° | 51,9° [Wortels na 14 dagen aan denrand 
van den pot dood, in het midden 
2e ex. 50,1 | 543 | Evenzoo. Wee 
3e ex. 52,2 Wortels na 4 weken geheel dood. 
Tropaeolum majus. | 50,5 | 53,8 ||Middelste wortels na 3 weken 
levend , buitenste dood. 
Qe ex. 52,0 | 54,6 ||Alle wortels na 3 weken dood. 
Brassica Napus. 47,9 | 50,4 Geen schade. 
2e ex. 52,8 53,2 |\Na14 dagen de geheele plant dood. 
Calendula officinalis.| 46,2 Geen schade. 
Qe ex. 50,3 | 53,2 |Na3 weken plant en wortels dood. 
3e ex. 51,5 Evenzoo. 
4e ex. 54,7 | 55,5 | Evenzoo. 
Cytisus Laburnum. | 45,9 | 47,7 Geen schade. 
2e ex. 48,0 | 51,2 ||Wortels na 2 weken grootendeels 
onbeschadigd. 
se ex. 51,0 | 514 ||Na 1 week geheel dood. 
de ex. 51,8 | 54,5 ||[Evenzoo. (dani 
Phaseolus vulgaris. | 50,0 | 56,4 ||Wortels slechts aan den rand 
2e ex. 51,5 | 52,5 ||Alle wortels na 3 weken dood. 
Lupinus luteus. 47,2 | 47,9 |\Geen schade. 
2e ex. 50,5 | 55,6 [Geen schade. 
se ex. 51,8 Na 2 weken plant en wortels dood. 
Cannabis sativa. 52,0 Na 1 week gestorven. 


De resultaten dezer proeven toonen , dat voor de wortels van 


30 


al deze Angiospermen de grens in niet met water verzadigde 
aarde omstreeks 50—52° ligt, evenals Sachs dit voor de sten- 
gels en bladen van door hem onderzochte soorten bevond. 

II. Zaadplanten van meest 2—3 maanden oud werden voor- 
zichtig uit de aarde genomen, daarna een half uur met hare 
wortels in water van bepaalde, constante temperatuur ge- 
houden, en weer in de vooraf goed toebereide aarde geplant 
en begoten. Allen groeiden, hetzij de wortels gedood waren 
of niet, na het verplanten frisch voort, of zoo zij slap hin- 
gen, werden zij door begieten weer stijf. De te veel ver- 
warmden hingen na eenige dagen weer slap en verdroogden , 
en bij het uit de aarde nemen was de wortel volkomen uitge- 
droogd. - De resultaten zijn in de beide volgende tabellen ver- 
vat, in welke O beteekent dat de verwarming geen schade- 
lijke gevolgen had, en + dat de dood der plant er op volgde. 


I. mn. 
45° |47,5° [50° 45,0-45,5°|46,5-47,0°|47,8-48,4° 
Petroselinum| 0 | + |-+ Phaseolus 0 + A a 
sativum. vulgaris. 
Campanula | 0} + [Brassica Na- 0 zin + 
latifolia. pus. : 
Aquilegia 0} + |+ | Calendula 0 ze + 
vulgaris. officinalis. 
Rosa sp. 0| + |+ | Tropeoium 0 + + 
| majus. 
Epilobium + 
montanum. ‘Zea Mais. af, fh 
Silene nocti- + 
flora. 


De grens ligt dus voor allen tusschen 45° en 47,5°. 


31 


If]. Jeugdige zaadplanten van Phaseolus haematocarpus , 
Polygonum Fagopyrum, Lupinus albus, Tropaeolum majus , 
Convolvulus tricolor, Cannabis sativa, Agrostemma Githago , 
Helianthus annuus, die in potten groeiden, werden gedurende een 
kwartier uur met haar stengels en bladen in water van 43,9 —44,1° 
gehouden, terwijl de wortels in de niet verwarmde aarde der 
potten zonder eenige mechanische beschadiging bleven Na de 
proef bleven zij leven zonder andere schade, dan dat van eenige 
de toppen der jonge bladen verdroogden. Een kwartier vertoe- 
vens in water van 45,3—45,8° doodde ze echter allen. Voor Zea 
Mais was deze grens tusschen 46,0° en 46,8°, voor Secale 
Cereale tusschen 46,5° en 48,5°. 

IV. Een plantje van Citrus Aurantium werd gedurende een 
half uur met zijn wortels in water van 46,5’ gehouden, en 
daarna weer in aarde geplant. Het vertoonde volstrekt geen 
nadeelige werking hiervan. Evenmin een exemplaar, waarvan de 
wortels een half uur in water van 47,8° bleven. Van een ander 
exemplaar, waarvan de wortels even lang in water van 50,0—50,5° 
gehouden werden, verwelkten na een paar dagen de bladen, 
en na eenige dagen was de geheele plant verdroogd. 

Twee exemplaren , wier stam en bladen gedurende een half 
uur in water van 47,6—48,1°, resp. 50,0—50,3°, gehouden 
werden, bleven zonder eenige schade leven, terwijl van een 
derde exemplaar, dat een half uur in water van 52,2—52,5° 
gehouden werd, de bladen en de stam na een paar dagen 
geheel verdroogd waren. Bij deze plant ligt de grens dus ten 1° 
hooger dan bij alle vroeger onderzochte, ten 2° voor den stam 
en de bladen hooger dan voor den wortel. 

V. Afgesneden bebladerde takken van Vinca minor, en af- 
gesneden wortelbladen van Iris sambucina, Iris florentina, An- 
thericum ramosum en Funkia japonica werden gedurende een 
kwartier in water van verschillende constante temperaturen ge- 
houden, daarna met hun onderste uiteinde in water geplaatst 
en zoolang waargenomen, totdat het onderscheid tusschen de 
door de verwarming gedooden en de niet beschadigden, door het 
uitdroogen der eersten en het frisch blijven der laatsten, volkomen 
duidelijk geworden was. (De waarnemingen werden, om allen 


32 


twijfel buiten te sluiten, 14 dagen lang voortgezet, gedurende 
welken tijd de als onbeschadigd opgegeven bladen frisch bleven.) 
Uit het groote aantal tot opzoeking der grens ondernomen proe- 
ven zijn er telkens twee of drie genoemd, die de grens in- 
sluiten. De opgegeven temperaturen zijn de minimum- en ma- 
ximum-temperatuur van het waterbad in elke proef. 

Vinca minor 45,1—46,2° geen schade; 47,2—47,8° enkele 
der jongste bladen worden bruin en verdroogen, de overige 
bladen blijven ongeschonden; 48,2—48,8° de jongste bladen 
bruin, oudere aan hun top bruin; 49,6—50,1° alle bladen 
bruin en uitdroogende. 

Tris sambucina 49,6—50,1° geen schade; 50,8—54,5° top 
flets, en over eene lengte van 5 cm. uitdroogende: 51,7—52,1° 
top tot halverwegen het blad uitdroogende, onderste deel van 
het blad frisch. 

Tris florentina 48,6—49,0° geen schade; 49,3—49,7° top tot 
3 cm. uitdroogende ; 50,8—51,5° blad geheel uitdroogende. 

Funkia japonica 47,8—48,2° geen schade ; 49,6—50,1° slap , 
verlept. 

Anthericum ramoswm 49,6—50,1° geen schade ; 50,8—51,5° 
de top verdroogt; 51,1—51,7° het geheele blad verdroogt. 

Bij Vinca minor ligt de grens dus voor jonge bladen lager 
dan voor oudere, bij het andere voor de toppen der bladen la- 
ger dan voor het overige gedeelte. Verder wisselt zij, al naar 
gelang der soort, tusschen 46° en 51° af. 

VL. Afgesneden bebladerde takken van Taxus baccata en 
Erica carnea, en afgesneden bladen van Saxifraga umbrosa, 
Hedera Helix en Salisburia adiantifolia werden gedurende tien 
minuten in water van verschillende temperaturen gehouden en 
verder als in V behandeld. De uitkomsten zijn vermeld in de 
onderstaande tabel, waarin 0 onbeschadigd, X gedeeltelijk ver- 
droogd , + geheel verdroogd beteekent. 


A 


33 


47°,9—48°,5 | 49°,8—50°,6 | 51°,5—52°,0 


Erica carnea. 0 


x x 
Saxifraga umbrosa. 0 at 
Hedera Helix. x ie 
Salisburia adiantifolia. 0 + 
‘Taxus baccata. 0 x 


VII. Muscineae. De verwarming geschiedde onder water en 
duurde telkens een half uur. De planten werden elk met een 
kluit aarde in het waterbad gebracht en behielden deze ook 
later. Opgaaf der proeven, temperaturen en teekens als in V 
en VI. 


0 x — 
Physcomitrium pyriforme. 45,5— 46,4 47,2—47,5 
Funaria hygrometrica. 39,9—40,2 49,7 — 43.4 
Dicranum scoparium. 49,7 —43,4 
Marchantia polymorpha. 43,7—44,9 | 45,5—46,4 
Lunularia vulgaris. 42,7 — 43,4 | 44,7—45,1 | 45,5—46,4 


De grenzen wijken dus bij deze planten zeer duidelijk van 
elkander af. 

VIII. Chlorophyllophycece. Duur van het verblijf in het warme 
water 10 minuten. Opgave als boven. 

Oedogonium sp. Temp. 41,0—42,2°, gedurende eenige dagen na 
de proef zonderen de planten in ’t zonlicht zuurstof af, na 4 da- 
gen is microscopisch geen verandering zichtbaar; 42,8—44,2° , 
zij zonderen geen zuurstof af, na 4 dagen is de inhoud der meeste 
cellen een weinig gecontraheerd. 

Spirogyra sp. 39,3—40,5°%, draden na 4 dagen onder ’t mi- 
eroscoop frisch; 41,0—42,2°, draden deels frisch, deels met ge- 
contraheerden inhoud, dood; 42,8—44,2°, draden alle dood. 


34 


Hydrodictyon utriculatum. 42,8—44,2°, zonderen eenige dagen 
rijkelijk zuurstof af; 45,0—46,0°, zonderen in ’t zonlicht geen 
zuurstof af; de microscoop doet geen verandering zien. 

Ook hier wijken de grenzen binnen de groep van elkander 
af. 

IX. Phycochromophycee. Als voren. Duur der verwarming 
voor Nostoc 10, voor de overige 30 minuten. 

Nostoe rufescens Ag. 29,9—30,2,, den volgenden dag nog ge- 
heel bruin, onveranderd; 35,2—36,0°, den volgenden dag ten 
deele bruin, ten deele ontkleurd, blauwachtig; 39,3—40,5°, 
evenzoo ; 41,0—42,2°, geheel ontkleurd. 

Oscillaria Froéhlichti Ktz. en O.anguina Bory. 42,7—423,4° , 
na de proef levendige beweging, na een paar dagen tegen den 
wand van het horlogeglaasje , waarin ze bewaard werden, uit- 
gekropen ; 47,7—45,1°, geen beweging en niet uitgekropen. 

Oscillaria chlorina Ktz. 42,7—43,4°, levendige beweging ge- 
durende eenige dagen; 44,7—45,1°, geen beweging. 

Spirulina Jenneri 42,7—43,4°, levendige beweging gedurende 
eenige dagen; 44,7—45,1°, geen beweging. 

De grens valt dus voor deze Oscillarineeën samen , doch ligt 
voor Nostoc lager. 

Uit deze onderzoekingen blijkt, dat de hoogste warmtegraad, 
dien planten in water verdragen kunnen, voor verschillende 
soorten zeer verschillend is. 

Hetzelfde is het geval, wanneer de planten in de lucht ver- 
keeren , zoo als eenige later genomen proeven (zie noot bl. 105) 
den schrijver geleerd hebben. Te recht leidt de Vries hieruit af, 
dat de bovengenoemdestelling van Sachs en Schultze daar- 
door weerlegd is, en dat alzoo de planten van warme bronnen ge- 
heel in den algemeenen regel treden. Dat voor dezelfde orga- 
nen op verschillenden ouderdom de grens eenigszins afwijkt, 
wordt door zijne proeven bevestigd, 


35 


Invloed van veranderingen van temperatuur. 


Bij het nemen van proeven over den invloed van temperatuur 
is men somwijlen genoodzaakt, de te onderzoeken planten binnen 
korte tijdruimten aan verschillende temperaturen bloot te stellen. 
Alvorens nu gerechtigd te zijn, uit de daarbij verkregen uit- 
komsten besluiten te trekken, moet men verzekerd zijn, dat de 
verandering van temperatuur zelve geen storende werking uit- 
oefent. Met andere woorden, dat het eindresultaat van de ver- 
andering der temperatuur geen andere toestand is, dan die 
welke als eene functie der nieuw ontstane temperatuur, ook 
na constante werking van deze, zou waargenomen worden. 

Het is bekend, dat bevroren planten gedood worden indien 
zij snel ontdooien, ook dan, wanneer zij, bij langzame ver- 
hooging van den warmtegraad, in het leven gebleven zouden 
zijn. Reeds voor jaren heb ik vele voorbeelden daarvan samen- 
gebracht (Jaarboek der Kon. Maatsch. t. a. v. d. Tuinbouw, 1863 
en 1864.) en ook de Vries neemt in zijne § 7 een aantal daar- 
van op. Verder heeft Hofmeister aangetoond dat snelle 
verwarming of afkoeling stilstand der beweging van het proto- 
plasma kan ten gevolge hebben, ook dan wanneer dit bij lang- 
zame verwarming of afkoeling niet zou geschieden. 

Nu zou het mogelijk zijn, dat ook bij andere levensverschijnselen 
der planten iets dergelijks plaats had. Karsten heeft dit zelfs als 
eene algemeene stelling uitgesproken, welke in onderscheiden 
handboeken overgenomen, maar nooit proefondervindelijk be- 
wezen is. 

Ten einde hieromtrent zekerheid te verkrijgen, heeft de Vries 
van een aantal planten, bebladerde stengels en wortelbladen, ver- 
der wortels van in water gekweekte landplanten (Phaseolus vulga- 
ris, Agrostemma Githago, Secale Cereale), takken van slootplanten 
en wieren herhaaldelijk aan snelle afwisselingen van tempera- 
tuur onderworpen. Terwijl de temperatuur der lucht 19° was, 
werden zij gedurende 4 minuten in water van 43—44° ge- 
bracht, en daarna plotseling in door smeltend ijs op 03 gehou- 
den water geplaatst. Na 4 minuten hierin gebleven te zijn; 
werden zij weer plotseling in water van 43—44° gebracht, en 


| 


36 


deze geheele bewerking dan nog eens herhaald. De achter- 
eenvolgende veranderingen waren dus: 19—44°, 44—0°, 0—44°, 
44—0°, O—44°, 44—19°. Bij geene enkele der onder- 
zochte planten was, ook weken later , eenige schadelijke wer- 
king van die veranderingen te bespeuren. Allen groeiden re- 
gelmatig voort. 

De conclusie van de Vries is, dat de bewering van Ka r- 

sten onjuistis, en dat de temperatuursveranderingen, hoe groot 
en snel zij ook wezen mogen , zoo zij beneden de voor het leven 
der planten gevonden hoogste grens en boven het vriespunt 
blijven, rechtstreeks geen nadeelige werking op het leven der 
planten hebben. 
_ Uit deze proeven blijkt in elk geval, dat de planten gedurende 
korten tijd groote temperatuursveranderingen zonder schade 
kunnen verdragen. Of die verandering wel van 0—44° geweest 
is, met andere woorden, of de planten in 4 minuten tijds wel 
geheel de temperatuur van het water hebben aangenomen, kan 
misschien betwijfeld worden. . Wenschelijk ware het geweest, 
voor een paar der onderzochte planten de juistheid der onder- 
stelling door thermometer of thermo-electrische naald proefon- 
dervindelijk aan te toonen. 

Vermelding verdient hier ook nog de bevestiging en uitbrei- 
ding, door de Vries gegeven aan de uitkomst van Hof meis- 
ter ten opzichte der beweging van het protoplasma. Hij ge- 
bruikte voor zijne proef de wortelharen van Hydrocharis Morsus 
Ranae. Nadat van een wortelstuk , dat tusschen het voorwerp- 
glas en het daaraan geluteerde dekglas in water lag, een haar 
gemerkt en het snelle terugvinden van dit haar onder den mi- 
croscoop door eene bepaalde plaatsing van de slede der voor- 
werptafel |mogelijk gemaakt was, werd de snelheid der bewe- 
ging, bij de temperatuur van het vertrek, bepaald door waarne- 
ming van den tijd, welken dicht bij den wand van het proto- 
plasma liggende korreltjes noodig hadden, om ééne verdeeling 
van een oculair-micrometer bij 320malige vergrooting te door- 
loopen. 

Daarna werd het voorwerp, terwijl het tusschen de beide 
glazen bleef, in warm water gebracht en dicht bij den bol van 


37 


den thermometer gehouden, die de temperatuur van dit water 
aangaf. Na eenige minuten werd het voorwerpglas snel gedroogd 
en de snelheid der beweging wederom bepaald. Toen het praepa- 
raat de temperatuur van het vertrek had aangenomen, en de 
oorspronkelijke snelheid zich hersteld had, werd het andermaal 
verwarmd en deze bewerking nog eens herhaald. Zoo werd. 

4 mm. lengte door de korreltjes bij 21.7 doorloopen in 205 sec. 

en na verwarming tot 28°.2 doorloopen in 226 sec. 


» » » 33°.0 » » 240 » 
Bij een ander haar werd ; 
1 mm. bi 20°.8 » » 164 » 
Na verwarming tot 27°.1 > » 203 » 
» » » 34°.0 stond de beweging stil. 


Evenzoo bij een derde haar werd 
1 mm. bij 20°.8 doorloopen in 99 sec. 
Na verwarming tot 24.3 ) » 126 » 
» » » 33°.4 stond de beweging stil. 

Dus hoe grooter de verandering van temperatuur, des te 
aanzienlijker is, ceteris paribus, de vertraging der beweging. 
Hetzelfde had plaats bij dalende temperatuur. Haren , waarin 
bij 22°,0 de snelheid gemiddeld 4 mm. in 174” was, langzaam 
verwarmd tot 28°,4 (waarbij de snelheid van beweging toenam) 
en daarna snel afgekoeld tot 22°,0, vertoonden slechts eene 
snelheid van 1 mm. in de 198”; na langzame verwarming 
tot 40° en snelle afkoeling tot 22°,0, 4 mm. in 230/,; na 
eene verkoeling van 42°,5 tot 22°,0 stond de beweging stil. 


Proeven overimbibitie. 


Het zwaartepunt der verschillende onderzoekingen van den 
Heer de Vries ligt in zijne proeven over imbibitie. Hij heeft 
getracht proefondervindelijk uit te maken, in welke mate zoowel 
de absolute hoeveelheid van het geimbibeerde vocht als de snel- 
heid van imbibitie bij levende celwanden afhankelijk zijn van 
de temperatuur; een onderwerp, waarover tot heden geen op- 
zettelijke proeven bekend waren. Voor dit doel heeft hij op 


38 


scherpzinnige wijze gebruik gemaakt van de uitkomsten der proe- 
ven van Hofmeister omtrent spanningsverschillen in levende 
celmembranen. Daar de beschrijving dezer proeven niet wel voor 
uittreksel vatbaar is, laat ik den schrijver zelf spreken, en 
neem ik de hierop betrekking hebbende bladzijden uit zijn ge- 
schrift geheel over. 

In krachtig groeiende internodiën bezit het parenchym, zoo- 
als bekend is, het streven zich te verlengen, waarin het echter 
door de epidermis tegengehouden wordt. Deze verhouding heeft 
ten gevolge eene kromming van elke strook epidermis met paren- 
chym, die uit zulk een internodium geïsoleerd wordt, waarbij 
het parenchym zich aan de convexe zijde bevindt. Dit paren- 
chym is niet met water verzadigd, doch kan hiervan nog op- 
nemen , waardoor zijne lengte vergroot en dus de kromming der 
strook vermeerderd wordt. Niet zelden ziet men zulke strooken 
zich in water of zeer verdunde zoutoplossingen tot schroeflijnen 
inéén winden. De hoeveelheid water, die de epidermis zelve op- 
neemt, is zeer gering. Uit de onderzoekingen van Hof meister 
is gebleken!), dat de oorzaak van deze spanningsverandering 
alleen in de celwanden gelegen is, en dat de spanning van den 
celinhoud geen invloed op den vorm van het geheele weefsel 
heeft. De schroefwindingen der strooken zijn dus het gevolg 
van de water-imbibitie der celwanden van het parenchym en 
elke oorzaak, die deze imbibitie verandert, zal door een ver- 
andering in de schroefwindingen merkbaar worden. Deze me- 
thode van waarneming laat, om straks te vermelden redenen, 
geen absolute bepaling van de verlenging van het parenchym toe, 
doch kan daarentegen , waar dit gewenscht wordt, zeer kleine 
verschillen zichtbaar maken. De bijzonderheden der methode 
zijn verschillend naar gelang van de te beantwoorden vraag. 

Bij het onderzoek der vraag: of levende celwanden bij 
hooger temperatuur meer of minder water kunnen bevatten 
dan bij lager, stoot men op het bezwaar, dat het zeer moei- 
lijk, ja wellicht onmogelijk is, een levenden celwand zijn ma- 
ximum van watergehalte te doen opnemen. Als namelijk een 
weefsel in water van eene bepaalde temperatuur voor het oog 


1) Hofmeister, < Flora. 1861. p. 508. 


39 


opgehouden heeft water op te nemen, volgt daaruit nog niet 
dat het zooveel water bevat, als het bij die temperatuur bevat- 
ten kan; evenmin als eene zoutoplossing, die, in aanraking met 
het zout in vasten toestand, dit niet meer in merkbare hoe- 
veelheid opneemt, verzadigd mag heeten. Het onderzoek be- 
perkt zich dus tot celwanden, die zooveel water bevatten, als 
zij bij de aanwezige temperatuur kunnen opnemen. 

I. Een strook parenchym en epidermis uit een jong sten- 
gellid van Valeriana officinalis vormde gedurende 15 uur in 
water van 15° drie windingen, en veranderde daarna gedurende 
6 uur in water van 15° niet. In water van 43° wond zij zich 
in één uur zooveel verder, dat het vrije uiteinde (het andere 
was bevestigd) zich 3 mm. bewoog. Gedurende 12 uur in wa- 
ter van 15° verloor zij deze sterkere winding niet. 

Il. Een dergelijke strook had na 5 uur in water van 20° 
opgehouden zich te winden, vormde echter in water van 44° 
na 10 minuten nog een halve winding er by, doch ontwond 
zich in koud water niet weer. Hetzelfde nam ik ook bij andere 
strooken waar. 

II. Strooken epidermis en parenchym , geïsoleerd uit jonge 
stengeldeelen van: Taraxacum officinale, Oenanthe fistulosa, 
Silaus tenuifohus , Stachys setifera en Veronica Buxbaumii toon- 
den, na 12 uur in water van 20° gelegen te hebben, bij die 
temperatuur in 5 uur geen toename harer windingen. Een uur 
lang in water van 40° gehouden, namen zij allen duidelijk in 
winding toe , waarna zij in water van 20° den eenmaal verkre- 
gen vorm gedurende eenige uren behielden, en dus het opge- 
nomen water niet weer verloren. 

In al deze gevallen kunnen celwanden bij hooger temperatuur 
meer water opnemen dan bij lagere, doch verliezen het eenmaal 
opgenomene bij verkoeling niet weer. 

Voordat ik overga tot de beantwoording der vraag, hoe de 
snelheid , waarmede niet met water verzadigde celwanden water 
opnemen , van de temperatuur afhangt, is het noodig na te gaan 
hoe deze snelheid van de reeds opgenomene hoeveelheid vocht 
afhangt. Verder behoort onderzocht te worden, welke voor- 
waarden daarenboven aan de proeven gesteld moeten worden. 


40 


De snelheid, waarmede vocht geïmbibeerd wordt, is des te 
grooter, naarmate de afstand van den toestand van verzadiging 
grooter is. Dit kan eenvoudig geconstateerd worden, door het 
aantal windingen te bepalen van strooken epidermis en paren- 
chym vóór het brengen in water, en daarna b. v. om de 5 mi- 
nuten. Bij alle voor de volgende proeven gebruikte soorten 
vond ik de snelheid in het begin der proef het grootst, en 
daarna langzaam afnemende. Eenige proeven met jonge inter- 
nodién van Oenanthe fistulosa mogen als voorbeeld dienen: 

Uit stukken van 100 mm. lengte werden strooken van 1—2 
mm. breedte geïsoleerd. Zij wonden zich reeds onder het be- 
reiden. Het aantal dezer windingen werd opgeteekend, en na 
het brengen in water van 16° werd het aantal windingen om 
de 5 minuten in geheele en achtste deelen bepaald. De vol- 
gende tabel bevat de uitkomsten voor drie zoodanige strooken. 
De tweede regel bevat telkens de toename gedurende de laatste 
5 minuten. 


ee De ae ae Pan Pos) en |) us | 60 
IL 1—6 3) 7—59—340—0110—2]10—4/10—5/42—0 |49—2 
Diff. 57/16] 0—5| 0-2} 0—2| o—4] 0—A 10—0,7 
u een A nee on 
Diff. DA) Os) 0-8 OA OA 
TI 2—1 '6—7!s—o| 9—0| 9—640—240 2/414 1143 
Diff. = AA iy iy 0—4| 0—210 —1,710—0,7 


Niet altijd is echter het afnemen der verschillen zoo geheel 
regelmatig als in deze voorbeelden. 

Verdere omstandigheden , waarop bij deze proeven gelet moet 
worden, zijn de volgende: 1°. De breedte der strooken is van 


1) In deze en de volgende tabellen dezer paragraaf, geeft het voor 
het — teeken staande cijfer het aantal geheele windingen, het daar- 
achterstaande cijfer het aantal achtste deelen van windingen aan ; 
1—6 b. v., beteekent dus 18 omgang der schroeflijn. 


41 


invloed op het aantal windingen. Hoe breeder de strook, hoe 
geringer het aantal windingen, wanneer de strooken evenlang 
en uit hetzelfde internodium genomen zijn. Strooken voor ver- 
gelijkende proeven moeten dus even breed zijn. Tevens belet deze 
omstandigheid den absoluten verlengings-coëfficient van het pa- 
renchym uit eene mathematische berekening der schroeflijn af te 
leiden. 2°. Ook de ouderdom van het internodium heeft in- 
vloed, en wel zóó, dat, tenzij men al te jonge deelen ge- 
bruikt, het aantal windingen , ceteris paribus, des te kleiner is, 
naarmate het onderzochte stuk ouder is. Om deze omstandig- 
heid te elimineeren, moeten strooken voor vergelijkende proe- 
ven dus steeds uit hetzelfde internodium en op dezelfde hoogte 
genomen worden, iets waardoor men zeer in den omvang der 
proeven beperkt wordt, daar meestal slechts 3 of 4 zulke 
strooken uit één internodium verkregen kunnen worden, 3°. 
Om individueele verschillen te elimineeren is het verder wen- 
schelijk gemiddelden te gebruiken. In plaats van deze zal ik 
echter steeds de sommen opgeven, hetgeen even goed is, daar 
in elke reeks steeds het aantal en de lengte der gebruikte 
strooken voor de verschillende proeven met één plantensoort 
gelijk zijn. 

Ook in zoutoplossingen neemt het parenchym in lengte toe, 
doch des te minder, naarmate de oplossing meer geconcentreerd 
is. De volgende proef kan dit aantoonen. Vijf jonge interno- 
diën van Oenanthe fistulosa, alle op 100 mm. lengte afgesne- 
den, werden elk in vier even breede strooken gesplitst. Nadat 
de windingen vóór het brengen in zoutoplossing geteld waren, 
werd van elk internodium één strook in chloornatrium-oplos- 
sing van 0,25% gebracht. Evenzoo van elk één in NaCl.-op- 
lossing van 0,5%, één in NaCl. van 0,75% en één in NaCl. opl. 
van 1,0%. Na één uur en na twee uur werden de windingen ge- 
teld; hare sommen bevat de volgende tabel: (Temperatuur 


20°), 


0,25°/, 0,5°/, 0,75°/, 1,0°/, 

Vóór 4—-6 1 9 4—T 
Na 1 uur 8—6 7—0 4——4, | 4—3 
Na 2 uur 9—2 8—2 4—6 | 4—5 


Dus hoe hooger concentratie , hoe minder vocht de celwanden 
imbibeeren. Bij 5% en hooger vindt men een verlies van vocht 
en dus een ontwinden. 

Uit het voorgaande kunnen twee methoden afgeleid worden 
om den invloed der temperatuur op de snelheid, waarmede 
celwanden zich in water of zoutoplossingen imbibeeren , aan te 
toonen: 1°. men vergelijkt gelijke strooken uit hetzelfde inter- 
nodium, die bij verschillende temperaturen zich imbibeeren ; 
2°. men gebruikt slechts een strook, laat deze zich bij een be- 
paalde temperatuur imbibeeren en bepaalt na verloop van eenigen 
tijd de snelheid van het opnemen van water, dus b. v. de ver- 
lenging in een half uur. Dan brengt men de strook in water 
van hooger of lager temperatuur en ziet na een half uur of de 
snelheid grooter was dan in het voorgaande half uur. Is dit 
het geval, dan volgt hieruit, daar de snelheid bij gelijke tem- 
peratuur hoe langer hoe kleiner wordt, dat de snelheid bij de 
laatst gebruikte temperatuur grooter is, dan bij de eerst ge- 
bruikte. Beide methoden heb ik steeds gevolgd. 

I. Jonge stengeldeelen van Valeriana officinalis, genomen 
onder inflorescentiën, wier eerste bloemen zich juist geopend 
hadden , werden volgens beide methoden onderzocht. De resul- 
taten der proef bevat de volgende tabel; de inrichting was 
deze: Uit elk stengeldeel (I—V) werd een stuk van de opge- 
geven lengte in 3 of 4 strooken gesplitst, die elk even lang 
als het oorspronkelijke stuk waren; daaruit werden telkens de 
twee meest gelijke voor de proef uitgekozen. De eene strook (a) 
bleef één uur in water van 43°, daarna een half uur in wa- 
ter van 15°; de andere (b) één uur in water van 15°, daarna 
een half uur in water van 43°. Om het halve uur werd het 


43 


aantal van hare windingen in geheelen en achtste deelen op= 
geteekend. Kolom D—C bevat de verlenging in het tweede 
half uur, kolom E—D die in het derde half uur, dus na de 
verandering der temperatuur. 


TEMPERATUUR WINDINGEN NA: 
Nummer,\van hetjvan het Oorspr. 
eerste mee lengte. ||. yur) 4 uur42 uur. 
uur. uur. 
A Bell GD DE 
Ta. | 43° | 45° [28 mm.) 2—0| 2-4] 9-1 |0—A | 0—0 
EAB ZE 4-4] 42 | 1-4 |04 | 0-2 
eoa | 45 Ied e588] 68. [lo Oo 
DT zene noorse 043 
lime 43 | 15 175 7—4| 8-2 | s—4 ||0—6 | o—2 
pea ds | 430 (> 4—2| 5-0] 74 | 0-6 | 24 
Nees 6) 1501 160 OENE ZNA 
DE 43 44 1-4] 9-2 |0-0 |0—6 
woe 43 | 45- ‘|40 4—7| 22 2-2 | 031020 
Es ZEI 128) 26 | P20 Wo 20 O28 


Vergelijking van de in kolom C en D opgegeven getallen 
voor elke twee strooken van een zelfde internodium, toont aan, 
dat het aantal windingen, in gelijke tijden bereikt, bij 43° 
steeds hooger is dan bij 15°. Evenzoo toonen kolom D—C en 
E—D, dat de strooken a bijna allen bij 15° geen vocht meer 
opnamen, terwijl daarentegen in de strooken b, ten gevolge 
der grootere warmte, het opnemen van vocht in het laatste 
half uur aanmerkelijk sneller geschiedde. Het verschil tusschen 
de snelheid (na 1 uur liggen in water van 15°) bij 43° en die 
bij 15° is iets grooter, dan de hier opgegeven getallen aan- 
wijzen, daar, bij gelijkblijvende temperatuur, de snelheid bij 15° 


44 


in het derde half uur kleiner zou geweest zijn, dan in het 
tweede. 

Dus: hoe hooger temperatuur, hoe sneller de celwanden vocht 
opnemen. 

II. Voor een aantal andere soorten vond ik hetzelfde resul- 
taat. De volgens de eerste methode gewonnen uitkomsten bevat 
de volgende tabel, die de sommen der windingen voor telkens 
vijf 100 mm. lange strooken op dezelfde wijze als in I aan-- 
geeft. Uit elk gebruikt stengeldeel kwam één strook in het 
bij 40° onderzochte vijftal, één in dat voor 21°, één in dat voor 
Ac: 


TEMPERATUUR: || 40° |21° | 1° 


Taraxacum offi- 1—0/1—3 24 281 93—1,20—5 31—h 26—2 21—6 
cinale. | | 


| 
8—7 oats 


Stachys excelsa. | 1—5)1—5)1— 4 5-2 13—0 = 

Veronica Bux- || 0 | 0 | O | iet 17—216—2 18—1\17—7,16—7 
baumii. | | 

Althea offici- 0—50—30—3 oh 7,214—6 ee 21—3 
nalis. i | A | | 

Cirsium tube- | 3—0)1 21—2 12-7) | 141 
rosum. | bes i | 

Chenopodium | 156 id | [27—0/16— W—4 
Quinoa. | be | ie | 


Voor het onderzoek volgens de tweede methode werden de 
strooken, na een uur in water van 21° gelegen te hebben, in 
water van 40°, en andere, die een uur in water van 1° gele- 
gen hadden, in water van 21° gebracht. De cijfers der vol- 
gende tabel zijn eveneens sommen der windingen van vijf, elk 
100 mm. lange strooken. De beteekenis der kolommen is de- 
zelfde als in de tabel op de vorige bladzijde. 


45 


| 
TEMPERATUUR | WINDINGEN NA: 


| 


van het/van ner 
SOORTEN. laatste |\2 uur.|4 uur.|42 uur. 
eerste halve «|| 
uur. uur. 


A. B. C. |D. | E. ID-CJE-D. 


21° 40° bne 7 ||4—0 | 9—5 
21 40 |/21—6 
1 40 |\23—4 


Cirsium tuberosum. | 
23—0| 25—7 || 4—2 | 2—7 


26—2) 31—0 || 3—1 | 4—6 


Althea officinalis. 
Taraxacum officinale 


Stachys excelsa. 21 40 |143—0 


14—2) 46—6 || 1—2 | 2—4 
21 40 wrap 19—2||0—5 |1—3 
21 40 aes 34—0 | 3—3 | 3—5 


_ EE 


Veronica Buxbaumii. 


Chenopodium Quinoa 


Cirsium tuberosum. il 21 12747 17—0 | 2—0 |}2—1 
‘Althea, officinalis. 1 2 19113 243 || 22 [3—0 
Taraxacum officinale.| 1 21 pee 21—6) 26—0,|1—1 | 4—2 
Stachys excelsa. 4 21 87 10—1|12—0 || 1—2 |1—7 
Veronica Buxbaumii. 1 21 _116—216—7|17—7 || O—5 | 1—0 
Chenopodium Quinoal 1 21 = |/46 —0)21—4) WBA || 5—4 | 4-5 


Beide tabellen toonen zeer duidelijk , dat bij alle onderzochte 
soorten de snelheid van imbibitie des te grooter is, naarmate 
de temperatuur hooger is. 

UI. Vijf 100 mm. lange stukken van jonge internodiën van 
Oenanthe fistulosa werden elk in 4 gelijke strooken gesplitst. 
Nadat de onder het praepareeren aangenomen windingen geteld 
waren, werden zij in vier afdeelingen van 5 strooken verdeeld, 
zóó, dat elke afdeeling uit elk internodium één strook bevatte. 
Daarna kwam afdeeling a in een oplossing van chloornatrium 


46 


van 0,5% en 18—19° temp., bleef hier een uur en kwam 
toen in een gelijke oplossing van 40—41°; b kwam in NaCl. 
oplossing van 0,5% van 40—41° en na één uur in een der- 
gelijke oplossing van 18—19°; c bleef eerst een uur in water 
van 18—19°, daarna een half uur in water van 40—41°; d 
evenzoo, doch eerst bij 40— 41°, , daarna bij 18—19°. Om het 
halve uur werden de windingen geteld. 


NaCl-opl. v. 0,5%. WATER, 


Temperatuur van} 18—19° 40—41° 18—19° 40—44° 
het begin: 


Wind.| Diff.) Wind.| Diff. || Wind.| Diff. |Wind.| Diff. 


Vóór. 5--0} » Se 6—2 5—6 
Na + uur. 143—5|7—7| 20 —2/44—3 | 34—0)27—6] 35 —1|29—3 
Na 1 uur. 14—4,0—7)| 93—7| 3—5'|37—7| 3—7| 43—1] 7—8 


————- 


Na 42 uur (and.l17—3|2—7| 25—5) 1—6)| 43—4) 5—7]| 44—1] 1—0 
temperatuur). 


Deze tabel toont aan, 1°. dat zoowel in water, als in de 
zoutoplossing de snelheid bij hooger temperatuur grooter is; 
2°. dat, na één uur, de snelheid door verhooging van tempera- 
tuur in beide gevallen vergroot, door verlaging van temperatuur 
daarentegen verminderd wordt, 3°. dat bij gelijke temperatuur 
de snelheid in water grooter is dan in zoutoplossing. 

IV. Van jonge internodiën van Oenanthe fistulosa werden 
stukken van 100 mm. elk in 4 even breede strooken gesplitst, 
en telkens de drie onderling het meest gelijke dezer strooken 
voor de proef gebruikt. De geheele onderzoeking bestond uit 
drie reeksen, elk met drie afzonderlijke proeven. Voor elke 
reeks werden 6 internodiën gebruikt (voor die met KNO°: 5), 
voor elk dezer werd voor elke der drie proeven één strook be- 


47 


stemd. Van elke reeks werd de eerste proef bij 40°, de tweede 
bij 21°, de derde bij 1° genomen. In de eerste reeks werden 
de strooken gebracht in oplossingen van NagSQ, van 0,5%, 
in de tweede van NasC0Os van 0,5%, en in de derde van KNO; 
van 0,5%. De sommen der windingen van de volgens de eerste 
methode genomen proef bevat de volgende tabel: 


Vóór. Na 2 uur. Na 1 uur. 


Zoutopl. v. 0,5% : 


ZA VON Pa I Ae i dite te HO? | 240} 4° 


Na,SO,. 3—5 4—4' 4—0 17—5|14—3)12—0 | 20—3 |47—6/14—0 
Na,Co,. 4—3|4—6|4—7 17 —7|/13—6}42—0 | 19—6 |46—0/13—4 
KNO. 51|3—4|3—5 16 —615—715—2 


Voor het onderzoek volgens de tweede methode werden de 
strooken, na één uur in een zoutoplossing van 21° gelegen te 
hebben, in zoutoplossing van 40°, en andere, die één uur in 
een zoutoplossing van 1° gelegen hadden, in zoutoplossing van 
21° gebracht en na een half uur onderzocht. Elke strook bleef 
gedurende de geheele proef in oplossingen van hetzelfde zout. 


TEMPERATUUR: WINDINGEN NA: 


Zoutopl. van 0,5% :fvan het 


laatste ||, 
2 uur.jl uur.|42 5 
en halve |: UU ur./42 uur 
5 uur. 


A. B. C. D. E. |\D—C.j.E—D. 


| 
| fr, 


Na,CO,. a1° | 40° {13—6/16-—6| 18—3 | 22] 2-3 
Na,CO,. A a1 |42—0|13—4| 15—5 || 1—4| 91 
Na,SO,. 1 24 ||42—0]44—0] 17—7 || 2—0 | 3—7 


KNO. 4 | 21 472/007] 250 || 3-5] 4 


48 


Beide tabellen toonen, dat, onafhankelijk van den aard der 
gebruikte zoutoplossing, de imbibitie-snelheid met de tempera- 
tuur toeneemt. 

V. Van een internodium van Silaus tenuifolius werd een stuk 
van 100 mm. in vier strooken gesplitst. Van twee van deze, 
die gedurende 20 uur bij water van 20° verzadigd waren, had 
a 8—6 en b 8—0 windingen. Daarna bleef a gedurende 5 
minuten in een oplossing van 10% NaCl. van 40°, b in een 
dergelijke oplossing van 22°. Hierdoor ontwonden zij zich tot 4—4, 
resp. 4—7 windingen. Dus verloren de celwanden bij hooger 
temperatuur hun imbibitie-water sneller dan bij lager. 

VI. Op dezelfde wijze werden twee strooken uit een inter- 
nodium van Oenanthe fistulosa behandeld. Windingen vóór het 
brengen in zout: a 10—0, b 9—0. Na 1 minuut in de op- 
lossing van 40° resp. 22°: a 8—0, 6 7—7. Dus was de ont- 
winding bij hooger temperatuur weer sneller dan bij lager. 

VU. Drie, elk 90 mm. lange stukken van jonge inter- 
nodiën van Oenanthe fistulosa werden elk in vier strooken ge- 
splitst, en daarvan de twee meest gelijke gebruikt. Na het 
bereiden bleven zij een uur in water van 21°,2,. Daarna kwam 
uit elk stuk één strook in 2% NaCl-oplossing van 40° (a), 
en uit elk één strook in 2%NaCl.-oplossing van 21°,2 (b). Hierin 
ontwonden zij zich. Vóór het brengen in de zoutoplossing waren 
de sommen der windingen voor a 14—6, voor b 13—7. Na 
3 minuten a 7—3, b 11—0. Na 10 minuten a 7—0, b 6—7. 
Na 1 uur a 7—0, b 5—7. Dus vond de ontwinding bij 40° 
in het begin sneller plaats dan bij 21°,2, en bereikte ook spoe- 
diger haar maximum. 

De resultaten uit al deze proeven zijn dus de volgende: 

Celwanden bevatten (zoolang zij leven) in met water verza- 
digden toestand des te meer water, naarmate zij bij hooger 
temperatuur verzadigd zijn. 

Celwanden nemen water en zoutoplossingen (tot 1% en wel- 
licht een weinig hooger) des te sneller op , naarmate de tem- 
peratuur hooger is. 

Celwanden geven hun imbibitie-water aan wateronttrekkende 
middelen des te sneller af, naarmate de temperatuur hooger is. 


49 


Uit de twee laatste resultaten volgt verder onmiddellijk : 

Plaatselijke verstoringen van den evenwichtstoestand van het 
imbibitie-water in een systeem van celwanden worden des te 
sneller hersteld, naarmate de temperatuur hooger is. 

Overeenkomstig hiermede zullen hoogstwaarschijnlijk plaat- 
selijke verstoringen van den evenwichtstoestand der in de imbi- 
bitie-vloeistof opgeloste zouten bij hooger temperatuur sneller 
hersteld worden dan bij lager. 

In het algemeen neemt dus de snelheid van de imbibitie- 
stroomen in de planten met de temperatuur toe. 


BEREDENEERDE CATALOGUS 
VAN DE EERSTE TWAALF AFLEVERINGEN VAN HET 
»HERBARIUM VAN NEDERLANDSCHE PLANTEN” 


VERZAMELD EN UITGEGEVEN 


DOOR 


C.A J. A. OUDEMANS. 


Het „Herbarium van Nederlandsche planten’, sedert 1867 ge- 
regeld door mij uitgegeven, omvat Phanerogamen en Crypto- 
gamen, en bestaat uit afleveringen van 50 nummers. Op dit 
oogenblik zijn 11 van die afleveringen aan de inteekenaren (1) 
verzonden en ligt de 12e ter verzending gereed. Ik acht het 
oogenblik gekomen, van den inhoud dezer 12 afleveringen een 
overzicht te geven, en kies daartoe dezen vorm, die mij in 
staat stelt eenige aanteekeningen te maken, voor de beoefena- 


(1) De inteekenaren op mijn Herbarium, zijn: 1. ’s Rijks Herbari- 
um te Leiden, 2. het Athenaeum illustre te Amsterdam , 3. de Hoo- 
gere Burgerschool te Deventer, 4. de H. B. school te Tilburg, 5. de 
H. B.school te Rotterdam, 6. de H. B. school te Winterswijk, 7. de H. B. 
school te Harlingen, 8. de H. B. school te Roermond , 9. Physisch 
gezelschap te Leeuwarden, 10 de Heer Scholten te Amsterdam, 11. 
de Hoogeschool te Utrecht, 12. de Hooge school te Luik. — Eén 
exemplaar werd door mij ten geschenke gegeven aan de » Vereeniging 
voor de Flora van Nederland”, en een ander aan de »Société Royale 
de Botanique de Belgique”. 


51 


ren der Flora van ons vaderland wellicht niet van belang ont- 

bloot. 

Ik kan daartoe echter niet overgaan, zonder de namen te 
vermelden der Heeren Dr. C. M. van der Sande Lacoste 
alhier, F. W. van Eeden te Haarlem, Van der Scheer 
(vroeger te Hardenberg in Overijssel), R. Bondam te Har- 
derwijk, Dr. J. E. van der Trappen te Naaldwijk, Th. 
H. A. J. Abeleven te Nijmegen, die mij, evenals nog 
eenige andere, wier namen ik ter gelegener tijd vermelden 
zal, door toezending van planten , bij mijnen arbeid behulp- 
zaam zijn geweest. 

De nummers I—XII, achter de plantennamen geplaatst, 
wijzen de aflevering aan, waarin de planten werden uitgege- 
ven, en die van 1—600 de wijze, waarop zij elkander zijn 
opgevolgd. 

Ik richt mijn Catalogus in naar den Prodromus F lo- 
rae Batavae, en doe de familiën zooals in dat werk op 
elkander volgen. De geslachten en soorten vermeld ik gemaks- 
halve alphabetisch. Groeiplaatsen deel ik alleen mede, als ze 
nog niet in den Prodromus vermeld staan, of als het mij be- 
langrijk voorkomt, het nog bestaan van vroeger bekende vast 
‘te stellen. 

De voor onze Flora nieuwe planten zijn met een sterretje (*) 
geteekend. 


PHANEROGAMAE., 
DICOTYLEDONEAE. 


THALAMIFLORAE. 


Ranunculaceae. 


Anemone nemorosa L. (III. 139). Bosschen te Heemse 
bij Hardenberg (v. d. Scheer). 

Batrachium heterophyllum c. quinquelobum 
Prodr. Fl. Bat. (III. 144). In slooten bij Hardenberg (v. 
d. Scheer). 

Myosurus minimus L. (IX. 419). Aan kleiwallen om het 
dorp Beek in Limburg (Oudemans). De exemplaren bereik- 


52 


ten niet zelden eene hoogte van 22 centimeters, met inbegrip 
van de 7 centim. lange vruchtaren. — 

Ranunculus acris IL. (V. 223). Bij Heemse in Overijssel 
(v. d. Scheer). 

Ranunculus bulbosus L. (III 120). Omstreken van 
Haarlem (O ud em ans). 

Ranunculus Flammula L. (VI. 285.) Bij Heemse in 
Overijssel (v. d. Scheer). 

Ranunculus Lingua L. (IV. 178). Veen bij Hardenberg, 
achter ’t Holt (v. d. Scheer). 

Ranunculus repens L. (I. 47). Gewone vorm, van een 
weiland bij Heemse in Overijssel (v.d. Scheer); zandvorm, 
van de ooster-begraafplaats te Amsterdam (Oudemans). 
De laatste geleek veel op R. bulbosus, had dikwerf geene uit- 
loopers, en was zeer sterk behaard. — Hier zij, ook voor ’t ver- 
volg, meêgedeeld, dat de ooster-begraafplaats alhier opgehoogd 
werd met zand. uit de omstreken van Naarden afkomstig. 

Thalictrum flavum L. (XII. 596). Langs slooten op Fijen- 
oord met rijpe vruchten, 16 Aug. 1870 (Qudemans). De 
vruchten zijn roodbruin, ovaalrond, 2 millim. lang (het ge- 
droogde overblijfsel van den stempel niet medegerekend), 1%/, 
millim. in middellijn, niet volkomen zijdelings symmetriek , 
en van 8—11 meer of min uitpuilende , stompe, overlangs 
loopende ribben voorzien. 

Berberidaceae. 

Berberis vulgaris L. (V. 247). Omstreken van Haarlem 
(Oudemans). 

Papaveraceae. 

Papaver Argemone L. (VIII. 373). Op zanderig aard- 
appelland te Doorn (Oude mans). 

Papaver dubium L. (I. 89). 

Fumariaceae. 

Corydalis claviculata L. (Fu maria) DC.(VIII. 372). 
Bij Doorn, tusschen hakhout (O ud e mans). 

Corydalis lutea L. (Fumaria) DC. (UI. 116). St. Maar- 
tenskerk te Tiel; in Juli 1867 met rijpe vruchten verzameld 
door den heer G. Post, apotheker aldaar. 


53 


Corydalis solida L. (Fumaria bulbosa » solida) 
Sm. (XI. 532). Omstreken van Haarlem (F. W. van Ee den). 

*Fumaria capreolata L, (IX. 414). Deze voor ons va- 
derland nieuwe indigena vond ik voor het eerst op den 24en 
Juli 1869, op zanderig aardappelland bij Doorn. Zij draagt 
vrij groote geelwitte bloemen, en heeft duidelijk gekromde 
vruchtstelen. Jordan noemde haar F. pallidiflora, 
nadat hij exemplaren met donkerpurperen bloemen, door 
Linnaeus eveneens tot F. capreolata gebracht, als zelf- 
standige soort, onder den naam van F. speciosa van eerst- 
genoemde had afgescheiden. — Evenals de andere soorten van 
Fumaria, behoort ook deze als eene vreemdelinge aange- 
merkt te worden , die met zaaizaad van elders werd aangevoerd. 

*Fumaria densiflora DC. (XII. 567). Deze voor onze 
Flora eveneens nieuwe soort werd het eerst in 1867 waarge- 
nomen te Bolsward, door den Heer J. M. de Boer, apo- 
theker aldaar. Zij kwam niet, zooals in België, op vlasak- 
kers, maar op grasvelden te voorschijn , door genoemden 
heer uit zaaizaad aangelegd. Zij werd 3 jaren achtereen, tel- 
kens in een grooter aantal exemplaren, weergevonden en 
eindelijk voor mijn herbarium verzameld op 15 Juli 1869. 

F. densiflora DC. (F. micrantha Lag.) , ook in 
België gevonden, onderscheidt zich van F. of ficinalis, met 
welke zij de purperen bloemen gemeen heeft, door hare bijna 
cirkelronde (niet ei-lancetvormige) kelkbladen, die den voet der 
bloemkroon verre in breedte overtreffen; door langere (de 
bloemsteeltjes in lengte overtreffende) schutbladen, en rimpe- 
lige vruchtjes met twee zeer flauwe cirkelronde indrukselen aan 
weerszijden van den stijl, en een zeer diep cirkelrond indruk- 
sel aan den top van het zaad. 

In zijn derden bundel van »Notes sur quelques plantes 
rares ou critiques de la Belgique” 1863, sprak de Hr. Cr é- 
pin het gevoelen uit, dat F. densi flora, eene plant 
uit westelijk Europa, in het westen van Frankrijk waarge- 
nomen en vrij algemeen in Engeland verspreid, ook in Ne- 
derland wel zou worden gevonden. Die voorspelling is thans 
bewaarheid. 


54 


Cruciferae. 

Arabis hirsuta L. (Turritis) Scop. (I. 28). De Hr. 
Crépin beschouwt in zijn Manuel de la Flore de Belgique 
Arabis hirsuta L.en A. sagittata DC., die in onzen 
Prodromus als twee soorten aangeteekend staan, als eene 
enkele. Zonder te beoordeelen, of dit voorbeeld navolging 
verdient, wil ik echter doen opmerken, dat mijne exempla- 
ren, die geheel overeenkomen met wat gewoonlijk als het 
type van A. hirsuta wordt aangemerkt, gevonden zijn op 
heuvelachtigen zandgrond in de omstreken van Haarlem, eene 
standplaats, die in den Prodromus juist voor A. sagittata 
wordt aangegeven, terwijl opene grazige zandgronden aldaar 
als standplaats van A. hirsuta vermeld staan. 

Barbarea lyrata Gil. (Erysimum) Aschs. = B. 
vulgaris R. Br. (IX. 4241). Aan slootkanten bij Maastricht 
(Oudemans). 

Bunias orientalis L. (I. 30). Deze plant, die, zooals haar 
soortelijke naam te kennen geeft, uit het Oosten afkomstig 
is, heeft zich langzamerhand, van het oosten naar het wes- 
ten, over Europa verspreid. In oostelijk Europa komt zij vrij 
menigvuldig voor. 

De plant werd in 1853 het eerst in Nederland gevonden 
door Dr. C. M. van der Sande Lacoste (Verslag van 
de. 8e Vergadering der Vereeniging voor de Flora van Ne- 
derland enz. A° 41853) en wel langs het rasterwerk aan 
het Rijnspoorwegstation te Amsterdam. Sedert heeft zij zich 
daar tot in 1867 gehandhaafd, en werden mijne exemplaren 
dan ook nog van dezelfde groeiplaats verzameld. Na 1867 is 
het plekje, waar de plant zoo welig tierde (hoewel men er 
haar doorgaans in vollen bloei afmaaide, en het veel moeite 
inhad, den maaier te overreden enkele exemplaren tot het 
inzamelen van rijpe vruchten te laten staan) omgewoeld en 
van bestemming veranderd, en zij zelve daardoor zoo goed 
als uitgeroeid. Een enkel exemplaar is echter aan de ver- 
woesting ontsnapt, en kan in de toekomst misschien weer 
het uitgangspunt eener nieuwe verspreiding worden. 

Cardamine hirsuta. L. (I, 17). Bij Amsterdam. 


55 


Cheiranthus Cheiri L. (I. 10). Ruïne van Brederode 
boven Haarlem. 

Cochlearia anglica L.(I.14). Langs den Oosterdoksdijk 
te Amsterdam. — C. officinalis vond ik daar ter plaatse 
nooit. Uit het verschijnsel, dat vroeg in het voorjaar, uit een 
forschen, in den grond verborgen, overgebleven stengel nieu- 
we knoppen ontspruiten , die weldra in bebladerde en bloei- 
ende takken overgaan, leid ik af, dat C. anglica een 
overblijvend gewas is of kan worden. 

Diplotaxis muralis L. (Sisymbrium) DC. (1. 44). 
Aan den muur van het gebouw »Apollo” aan de Hooge Sluis te 
Amsterdam en op een verlaten stuk steenigen grond daarach- 
ter. — Na 1867 is de plant, door het slechten van voornoemd 
gebouw, en het bouwen van het Amstelhotel op de plaats 
waar het gestaan had, van de aangeduide plek verdwenen , 
hetgeen echter niet belet heeft, dat zij, een eind verder op de 
schans, op een stuk aangeplempten grond bij de kavallerie- 
kazerne, op nieuw is opgeslagen. 

Draba verna L. (VI. 286). Amsterdam, in het Vondelspark. 

Erysimum cheiranthoides L. (II. 70). Korenakkers 
bij Noordwijkerhout. 

Lepidiumcampestre L. (Thlaspi) R. Br. (VIII. 355). 
Langs het voetpad van het spoorwegstation te Beek (in Lim- 
burg) naar het dorp. 

*Lepidium Draba L. (I. 18). Deze plant werd in eenige 
honderden exemplaren voor het eerst door mij gevonden 
in Juli 4866 aan den Oosterdoksdijk te Amsterdam, aan den 
IJkant, halverwege Zeeburg (d.i. op de hoogte van den Paar- 
dehoek), op een in het water uitstekend stuk zilte klei. 
Enkele exemplaren vond ik ook verstrooid aan de landzijde 
des dijks. Ik heb de plant in 1867—69 ter zelfder plaatse 
nog weelderiger teruggevonden, doch werd in 1870, toen ik 
haar weder zocht, zeer teleurgesteld, daar men, juist op 
de plek waar zij was opgeslagen, met de afdamming van 
het IJ voor de nieuw geprojecteerde spoorwegwerken begon- 
nen was. Door de omwoeling van het terrein, waren nog 
slechts weinige exemplaren behouden gebleven. Enkele daar- 


56 


van dienden later voor de vervaardiging van eene plaat in 
de Flora Batava, welk werk thans onder de-redactie van 
den Heer F. W. van Eeden wordt uitgegeven. 

De onlangs overleden F. Holkema, wiens dissertatie 
over den Plantengroei der Nederlandsche Noordzee-eilanden 
steeds tot de klassieke werken over onze Flora zal blijven 
behooren, vond L. Draba in 1868 aan de kanten van sloo- 
ten, en in de greppels aan de zoogenoemde limietwegen van 
den Eijerlandschen polder op Texel, zeer menigvuldig, zoodat 
de vrees, dat de nauwelijks op onzen vaderlandschen bodem 
opgeslagen en zich sterk vermenigvuldigende plant van hare 
eerst waargenomene groeiplaats weder verdwijnen kan, zich 
niet behoeft te paren aan het denkbeeld, dat zij , indien dit 
gebeurt, tevens van de lijst der inlandsche gewassen zal be- 
hoeven geschrapt te worden. 

Lepidium Draba is eene plant van Midden- en Zuid- 
Europa. In Engeland wordt zij schaars en in Denemarken in het 
geheel niet gevonden. Bentham zegt van haar in zijn 
»Handbook of the British Flora”: »Rare in Britain, and 
only as an introduced weed in a few English counties” 
Het is dus aan te nemen, dat ons vaderland de noordelijkste 
grens in de verspreiding der plant helpt uitmaken. 

Raphanus Raphanistrum L. (IV. 195). Op zandgrond 
bij Brugt in Overijssel (v. der Scheer). 

Senebiera Coronopus L. (Cochlearia) Poir (II. 
63). 

Sisymbrium Alliaria L. (Erysimum) Scop. (UI. 
129). Bloemendaal boven Haarlem. (O ud e mans). 

Sisymbrium officinale L.(Erysimum) Scop. (II. 
87). Om Amsterdam (Oude man s). 

Sisymbrium Thalianum L. (Arabis) J. Gay (1. 9). 
Op bosch- en zandgrond boven Haarlem (Ou de man s). 
Teesdalia nudicaulis L.(lberis)R. Br. (L 25). Den- 

nebosschen bij Oisterwijk in N. Brabant (Knuttel). 
Thlaspi arvense L. (XII. 552). 
Cistaceae. 
Helianthemum Chamaecistus Mill. (H. vulgare 


57 


Gaertn.) (IX. 449). Aan de helling van den St. Pietersberg 
bij Maastricht, 19 Mei 1869 (O ude ma ns). 


Violaceae. 


rola canina Ls 6. ericetorum Prodr. Fl. Bat. 
(III. 143). Bij Heemse in Overijssel (v. der Scheer). 

Valaoanina Le v7 leucorwm Prodr. EI Bat. 
(XH. 565). Onder hoog geboomte, op boschgrond , aan den 
Vogelenzang boven Haarlem (Oudemans). 

VMeotantricolor Lise. vulocaris,;Prodr FI. Bat. 
(III. 122). Ooster-begraafplaats te Amsterdam (Oudemans). 

Viola tricolor Lo Pp. hortensis Prodr. Fl. Bat: 
(III. 130). Als voren. (Oudemans). 

Viola tricolor L. 3. arvensis Prodr. Fl, Bat, 
(VI. 271). Op zanderige akkers bij Beek in Gelderland. (O u- 
de mans). 


Resedaceae. 
Reseda lutea L. (XII. 557). 
Droseraceae. 
Drosera anglica Hudson=D. longifoliaL. pp. et 
Prodr. Fl. Bat. (XI. 549). Nijkerkerveen (Th. Stolz). 
Drosera intermedia Hayne (XI. 548). Witte Veen 
bij Almelo (O ude mans). 
Polygalaceae. 
Polygala depressa Wend. (I. 26). Dennebosschen bij 
Oisterwijk in N. Brabant (Knuttel). 


Polygala vulgaris L. (IX. 405). Helling van den St. 
Pietersberg bij Maastricht (O ude mans). 


Caryophyllaceae. 
Alsineae. 

Alsine tenuifolia Wahlb. (X. 490). St. Pietersberg bij 
Maastricht (O ude m ans). 

Arenaria serpyllifolia L. (I. 93). Schans bij de 
Muiderpoort te Amsterdam , op zand uit de omstreken van 
Naarden , ter aanplemping gebruikt (Qudemans). 

4 


58 


Cerastium arvense L. (III, 125). Bij Hardenberg in Over- 
ijssel (v. der Scheer). 

Cerastium semidecandrum L. (L. 11). Schans bij de 
Muiderpoort te Amsterdam, op zand uit de omstreken van 
Naarden , ter aanplemping gebruikt (O ude mans). 

Cerastium vulgatum L. (C. triviale Lk.) (L. 37). 

Holosteum umbellatum L. (I. 16). Op den weg tus- 
schen Overveen en Bloemendaal , langs het rasterwerk van 
buitenplaatsen (Oude mans). 

Moehringiatrinervia Clairv. (III. 138). Onder hoog 
geboomte te Bloemendaal boven Haarlem (Oudemans). 

Spengula anvensis L. var. sativa = S pasa sawa 
Bönn (VI. 279). Op akkers bij Beek in Gelderland (O ud e- 
mans). 

Spergula arvensis L. var. vulgaris =Sp. vulga- 
ris Bénn. (VI. 280) Als voren. 

Spergulariacampestris All.(Arenaria)Aschs. 
= Arenaria rubra L. p. p. (VII. 312). Bij Heemse in 
Overijssel (v. der Scheer). 

Spergularia marginata DO.=Lepigonum mar- 
ginatum Koch (II. 99). 

Stellaria glauca With. (IIL. 108). In slooten te Drie- 
bergen (Oudemans). 

Stellaria Holostea L. (IV. 199). Aan slooten bij Har- 
denberg in Overijssel (v. d. Scheer). 

Stellaria media L. (Alsine) Vill. (VII. 341). Om 
Amsterdam (O u de man s). 


Sileneae. 


Silene conica L. (II. 64). Oosterbegraafplaats te Amster- 
dam. (Oudeman s). 


Linaceae. 
Radiola linoides Gm. (III. 109). 
Malvaceae. 


Malva sylvestris Lb. (XI. 535). 
Malva vulgaris Fr. (IL. 88). Amsterdam. (Qudemans). 


59 


Tiliaceae. 

*Tilia intermedia DC. (V. 234). Bij Hardenberg, Juni 
1868 (v. der Scheer). Deze soort, in den Prodr. FI. 
Bat. niet vermeld, onderscheidt zich van T. grandifolia 
Ehrh. door hare onbehaarde knoppen, hare aan den onder- 
kant (met uitzondering der nerven) onbehaarde volwassen 
bladen, en hare gevulde inflorescentie, en van T. parvifo- 
lia Ehrh. door hare sterk geribde vruchten. 

Hypericaceae. 

Helodes palustris Spach= Hypericum Elodes 
L. (V. 225). Tusschen Hardenberg en Loozen in Overijssel, op 
moerassigen veengrond (v. der Scheer). 

Hypericum humifusum L. (V. 202). Op zandgrond bij 
Beek in Gelderland (O ude mans). 

Hypericum perforatum L. (IX. 417). Op zandgrond te 
Doorn (O ude mans). 

f Geraniaceae. 

Erodium Cicutarium L. (II. 73). Station te Pietgrijzen- 
brug, op zandgrond (Qudemans). 

*Erodium pimpinellifolium Sibth. (L 20). Schans 
bij de Muiderpoort in Amsterdam, op van elders aangevoer- 
den zandgrond (Oudemans). 

Geranium molle L. (IL. 77). 

Geranium pusillum L. (IX. 401). Op zandgrond bij 

_ Doorn. 
Balsaminaceae. 

Impatiens Nolitangere L. (V. 241). 

Oxalidaceae. 

Oxalis Acetosella L. (III. 140). Bosch te Heemse in 
Overijssel (v. der Scheer). 

Oxalis stricta L. (IX. 416). Bij Doorn, op zanderige ak- 
kers (Oudemans). 


60 


GAL YCIFLORAE. 
Rhamnaceae. 


Rhamnus cathartica L. (VI. 294). Bij Hardenberg, in 
t Holt (van der Scheer). 


Papilionaceae. 


Colutea arborescens L. (IX. 450). St. Pietersberg bij 
Maastricht, 19 Mei 1869. Een rijk bloeiend exemplaar van 
dezen heester vond ik aan den voet des bergs, even binnen 
de grenspaal tusschen Nederlandsch en Belgisch grondgebied, 
aan onze zijde (Oudemans.) 

Genista pilosa L. (IV. 192). Zandduinen te Rheeze in 
Overijssel (v. der Scheer). 

Genista tinctoria L. (IV. 173). Op hooiland bij Brugt 
in Overijssel (v. der Scheer). 

Lathyrus Aphaca L. (IX. 408). Aan den voet van den 
St. Pietersberg bij Maastricht, dicht bij den grenspaal, tus- 
schen het gras langs het pad; Mei 1869 (O ude mans). 

Lathyrus palustris L. (VII. 330). Aan de landzijde van 
den Oosterdoksdijk te Amsterdam, tusschen riet, aan een 
waterplas (O ude mans). 

Lathyrus pratensis L. (IL. 68). Aan de Santpoort bo- 
ven Haarlem, op zandgrond tusschen kreupelhout. (O ud e- 
mans). 

Lathyrus sylvestris L. (VI 275). Langs den weg tus- 
schen Beek in Gelderland en Kleef, op Nederlandsch grond- 
gebied , tusschen de heesters, links van den weg. Aug. 1868 
met rijpe vruchten. 

Lotus corniculatus L. (I. 45). Ooster-begraafplaats te 
Amsterdam. (Oudemans). 

Lotus uliginosus Schrk. (VIII. 380). Bij Doorn op 
vochtigen boschgrond (O ude mans). 

Melilotus macrorhizus W. K. (Trifolium) P, = 
Melilotus officinalis W. (XII. 594). Aan de oevers 
der Maas op Fijenoord (Oudemans). 

Ornithopus perpusillus L. (IL. 56). Oosterbegraaf- 
plaats te Amsterdam. (Qudemans). 


61 


*Ornithopus sativus Brotero (VII. 304). Op akkers 
te Doorn (Oudemans). 

Trifolium arvense L. (III. 106). Oosterbegraafplaats te 
Amsterdam. (Oudemans) Verkeerdelijk opgegeven als 
T. pratense. 

Trifolium minus Relhan. (I. 38). Als voren. (O ud e- 
mans). Deze soort komt in den Prodromus voor als T. 
procumbens & minus Koch, en werd door Re l- 
han tot eene afzonderlijke soort verheven , omdat deze au- 
teur het kenmerk der ongeplooide bloemvleugels te gewich- 
tig vond , om daarop enkel eene verscheidenheid te bouwen. 
Het is mij uit een onderzoek van talrijke exemplaren uit ver- 
schillende oorden van ons vaderland gebleken, dat onze flo- 
risten dikwerf , door de kleinte der exemplaren verleid, voor 
T. procumbens #. minus hebben uitgegeven, wat, 
wegens de geplooide bloemvleugels, wel degelijk tot de var. 
majus behoorde. — Ik voeg hier bij, dat al wat in Ne- 
derland onder den naam van T. filiforme L. bijeenge- 
bracht is, geenszins op dien naam aanspraak heeft, maar on- 
der T. minus Relhan behoort gerangschikt te worden. 
Het ware T. filiforme L. is tot hiertoe in Nederland 
niet gevonden. 

Trifolium procumbens L. (II. 61). Als voren (O ud e- 
mans). 

Trifolium repens L. (IL. 78). Als voren. (O ude mans). 

Vicia angustifolia Roth. « segetalis Koch 
(II. 137). Oosterbegraafplaats te Amsterdam. (Oude mans). 

Vicia Cracca L. (VII. 368). Aan greppels te Doorn (O u- 
de mans). 

Vicia hirsuta L. (Ervum)Koch. (1. 39). Oosterbegraaf= 
plaats te Amsterdam. (Oude mans). 

Vicia sepium L. (VIII. 374). Aan slootkanten te Doorn. 
(Oudemans). 

Vicia tetrasperma L. (Ervum) Schreb. Oosterbe- 
graafplaats te Amsterdam. (Oudemans). 

Vicia villosa Roth (IL. 76). Als voren (O ude mans). 
Verkeerdelijk opgegeven als V. Cracca. 


62 


Rosaceae. 

Comarum palustre L. (II. 79). 

Fragaria vesca L. (I. 22). Langs den krommen Rijn tus- 
schen Odijk en Bunnik, op beschaduwd grasland. (Knuttel). 

Potentilla procumbens Sibth. (IX. 412). Langs droge 
slootkanten en randen van bouwlanden te Doorn, zeer alge- 
meen ; Juli 1869 (Qudemans). 

Potentilla sylvestris Necker =P. Tormentilla 
Schrank. = Tormentilla erecta L. (V. 205). Bij 
Beek in Gelderland, langs wegen en akkers (O ude man s). 

Potentilla verna L. (III. 121). 

*Rosa canina Lb. var. urbica Leman. (Ms 224): 
Langs de wegen bij Aane in Overijssel (v. der Scheer). 

Rosa pimpinellifolia DC. (II. 136). 

Rosa pomifera Herm. (V. 203). Tusschen kreupelhout 
langs den vijver op de buitenplaats »de Uilenput’” bij Beek 
in Gelderland, 1869. (Oudemans). 

Rubus fastigiatus Whe (X. 479). Boven Naarden, aan 
dijken, enz., op zandgrond (Oudemans). 

Rubus vulgaris Whe. (X. 478). Boven Naarden, tusschen 
hakhout en elders, op zandgrond (Ou de mans). 

Spiraea salicifolia L. (V. 230). Coevorden (v. der 
Scheer). 

Spiraea Ulmaria L. (IV. 175). Bij Heemse, in Overijssel, 
langs slooten (v. der Scheer). 

Sanguisorbaceae. 

Alchemilla arvensis L. (Aphanes)Sco p. (VIII. 353). 
Langs den spoorweg tusschen Beek in Limburg en Geulhem, 
1869 (O ude mans). 

Alchemilla vulgaris L. (IIL 133). Oosterbegraafplaats 
te Amsterdam. (O u de man s). 

*Poterium dictyocarpum Spach. = P.Sangui- 
sorba L. p. p. (IV. 172). Deze vorm, met een zeer weinig ver- 
heven adernet op de vruchtjes, werd van een anderen met 
diepere groefjes en meer vooruitspringende puntjes (Pot. mur - 
catum Spach) door Spach gescheiden. Beide vormen te 
zamen waren door Linnaeus onder den naam van P. S a n- 


63 


guisorba vereenigd. — Velzer duinen (Oudemans). 

Sanguisorba officinalis L. (V. 244) Op weilanden 

om Hardenberg en Heemse, 1868 (v. der Scheer). 
Pomaceae. 

Crataegus monogyna Jacq. (VL. 290). Tusschen Haar- 
lem en Bloemendaal, langs den weg (O ude mans). 

Sorbus Aucuparia L. (X. 494). Bij Doorn, op zanderige 
heuvels (Oudemans). 

Onagrariaceae. 

Circaea lutetiana L. (VI. 269). 

Epilobium hirsutum L. (XII. 592). 

Epilobium montanum L. (II. 92). 

Epilobium obscurum Schreb. (Chamaenerium 
Rchb. = Ep. virgatum Fr. p. p. (IX. 428). Langs 
slootkanten bij Doorn, 1869 (O u deman s). 

Epilobium palustreL. (V. 231). Langs ’t Almelosche 
kanaal bij Hardenberg, 1868 (v. der Scheer). 

Epilobium roseum Schreb. (II, 86). 

Oenothera muricata L. (XII. 566). Duinen achter Kraan- 
tje Lek, te Overveen boven Haarlem , 1870 (Oude mans). 

Haloragaceae. 

Myriophyllum verticillatum L. (IV. 153). Bij Har- 
denberg in Overijssel, in slooten, 1868 (v. der Scheer). 

*Myriophyllum verticillatum L. forma »foliis sub- 
mersis omnibus deficientibus” (IV. 183). Bij Hardenberg in 
een moeras, aan ’t veer bij ’t Holt, 1868 (v. der Scheer). 

Ceratophyllaceae. 

Ceratophyllum demersum L. (I. 46). In eene vaart 

bij Abcoude, 1867 (O ud emans). 
Lythrariaceae. 

Lythrum Salicaria L. (V. 213). Bij Hardenberg aan de 
Vecht, 1868 (v. der Scheer). 

Peplis Portula L. (II 112). In eene sloot te Drieber- 
gen. Verkeerdelijk opgegeven als Isnardia palustris. 

Cucurbitaceae. 

Bryonia dioica L. (III. 110). Aan de Santpoort boven 

Haarlem , 1868 (Oudemans). 


64 


Paronychiaceae. 
Herniaria glabra L. (V. 218). Aan de Vecht te Heemze 
in Overijssel, op vochtigen zandgrond, 1868 (v.der Scheer). 
Illecebrum verticillatum L. (V. 240). Tusschen Har- 
denberg en Coevorden, op vochtigen zandgrond, 1868 (v. 
der Scheer). 
Scleranthus annuus L, (IL. 66). 
Scleranthus perennis L. (II. 74). 
Crassulaceae. 
Sedum acre L. (IV. 165). Hardenberg , 1868 (v. der 
Scheer). 
Sedum purpurascens Koch (VI. 265). 
Saxifragaceae. 
Chrysosplenium alternifolium L. (IX. 403). Bosch 
te Geulhem in Limburg, 1869 (O ude man s). 

Saxifraga granulata L. (IX. 404). Op bouwland bij 
Beek in Limburg en Oud-Valkenburg, Mei 1869 (O ude man s). 

Soe PAA HeNGOaG tay lites Jb, (DA): 

Umbelliferae. 

Aethusa Cynapium L. (VII. 370). Op bouwland en 
langs hagen te Doorn, 1869 (Oudemans). 

Angelica sylvestris L. (XII. 587). Aan slooten op 
Fijenoord, 1870 (Oudemans). 

Anthriscus Scandix Scop. (Caucalis) Aschs = 
Nia ine WU lke@eyien Ss IB, (ls a1}, 

Heracleum Sphondylium L. (XII. 588). Aan den dijk 
op Fijenoord, 1870 (Ou deman s). 

Hydrocotyle vulgaris L. (V. 233). Bij Looze in Over- 
ijssel, langs beekjes op zandgrond, 1868 (v.der Scheer). 

Oenanthe fistulosa L. (IV. 166). Bij Hardenberg in 
Overijssel, langs slooten, 1868 (v. der Scheer). 

Pimpinella Saxifraga L. (IL. 90). Binnenweg tusschen 
Naarden en Huizen, langs den weg hier en daar in menigte, 
1864 (O ude mans). 

Pimpinella Saxifraga L.&.dissectifolia Koch. 
(II. 91). Met de voorgaande, ter zelfder plaatse, 1864 
(Oudemans). 


65 


Torilis nodosa L.(Tordylium) Gaertn. (I. 29). Oos- 

terdoksdijk te Arnsterdam, landzijde, 1867 (O u de mans). 
Cornaceae. 

Cornus sanguinea L. (VI. 274). In hagen, bij Beek in 

Gelderland , 1868 (O u d'e mans). 
Caprifoliaceae. 

Adoxa moschatellina. L. (I. 4). Aardenhout bij Haar- 
lem, 1867 (Oudemans). 

Viburnum Opulus L. (VI. 282). Bij Hardenberg, in ’t 
Holt, 1868 (v. der Scheer). 

Stellatae. 

Galium Aparine L. (XI. 526). Oosterdoksdijk te Amster- 
dam, 1870 (Qudemans). 

Galium Cruciata L. (Vaillantia) Scop. (VIII. 336). 
St. Pietersberg bij Maastricht, 1869 (O ude mans). 

Galium palustre L. (IX. 413). Bij Doorn, langs zande- 
rig bouwland aan slooten , 1869 (Oudemans). 

Galium sylvaticum L. (VII. 302). Beek in Gelderland, 
tusschen kreupelhout aan den weg naar Kleef, 1869 (O u- 
de mans). 

Galium uliginosum L. (XI. 546). Op dras hooiland 
op den weg tusschen Almelo en ’t witte Veen , 1870 (O u- 
de mans). 

Galium verum L. (XII. 553). 

Ik deel hier mede dat ik Galium elongatum Presl. 
te Doorn langs slootkanten gevonden heb in 1869. 

Sherardia arvensis L. (VII. 301). Beek in Gelderland, 

langs akkers, 1868 (O ude man s). 
Valerianaceae. 

Valerianella olitoria Poll. (IX. 410). Doorn, op 

roggevelden, 1869 (Oudemans). 
Dipsaceae. 

Succisa pratensis Mönch (IX. 424). Op dras weiland 

bij Woudenberg , 1869 (Oudemans). 
Compositae. 

Achillea Ptarmica L. (IV. 177). Bij Hardenberg in Over- 

ijssel, op veengrond, 1868 (v. der Scheer). 


66 


Antennaria dioica L. (Gnaphalium) Gaertn. (1. 
19). Op de heide bij Zeist en Driebergen, 1867 (Knuttel). 
De haren van het zaadpluis der vrouwelijke bloemen zijn 
naar onder met elkander verbonden , en vallen daardoor in 
eens en te zamen af. De dopvruchtjes zijn daarna met een 
opstaanden kraag getooid. 

Arnica montana L, (XII, 551). Bij Dalen, op veenachtige 
heivelden, 1868 (v. der Scheer). 


„Arm osemniss minima L. (Hy os ers) = As push 


Gaertn. (IL. 62). 

Aster brumalis N.E. (VI. 271). Omstreken van Harderwijk, 
1868. 

Deze Noord-Amerikaansche Aster komt, volgens de be- 
richten van den heer R. Bondam, die mij de exempla- 
ren toezond, vrij talrijk voor op een paar plekken bij Har- 
derwijk , tusschen hakhout, langs een wandelpad in de na- 
bijheid van het buitenverblijf Weijburg , grenzende aan de 
stadsweide. In de nabijheid van het bedoelde terrein bevindt 
zich geen ander water dan dat eener beek, die een eind 
weegs nagenoeg evenwijdig met het genoemde wandelpad loopt, 
en aan welker oevers de Aster zich ook schijnt te verspreiden. 

Aster Tripolium L. (II. 53). 

Bellis perennis L. (I. 44). 

Bidens cernuus L. (VI. 261). Bij Hardenberg in Over- 
ijssel, langs slooten, 1868 (v. der Scheer). 

*Budens tml pan bituiss Leva rem in om ANU e GAT 
582). In slooten op Fijenoord, 1870 (Oudemans). Eene 
verscheidenheid met onverdeelde bladen, maar voor het 
overige kloek van bouw, zoodat zij niet samenvalt met de 
var. minima van den Prodromus. 

Carduuscrispus L. (VII. 359). Doorn, tusschen hakhout, 
1869 (Oud e mans). 

Centaurea Cyanus L. (IV. 152). Bij Hardenberg op 
koornland, 1868 (v. der Scheer). 

Chrysanthemum segetum L. (V. 206). Op zanderige 
akkers bij Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Cirsium palustre L. (Carduus) Scop. (IV.200). Bij 


67 


Amsterdam, langs den Oosterdoksdijk (landzijde), tusschen 
riet, aan een water, 1868 (O ude mans). 

Crepis tectorum L. (IV. 154). Op koornland bij Harden- 
berg, 1868 (v. der Scheer). 

Crepis virens Vill. (VIII. 376). Te Doorn, op gazons van 
buitenplaatsen, 1869 (O ude man s). 

Doronicum Pardalianches L. (I. 2). Tusschen hak- 
hout op duingrond achter Bloemendaal, 1867 (O u de mans). 
Verkeerdelijk opgegeven als D. scorpioides W. 

Uit een nauwkeurig onderzoek van alle exemplaren van 
het geslacht Doronicum, in mijn eigen herbarium en 
dat der Nederlandsche Botanische Vereeniging aanwezig , is 
mij gebleken, dat zij zonder onderscheid tot D. Pa rd a- 
lianches L. behooren, waaruit voortvloeit dat D. scor- 
pioides uit onze Flora geschrapt moet worden. De aanleiding 
tot de vergissing is hierin te vinden, dat men de planten 
veelal afgebroken of onvolledig uitgegraven, en niet met den 
geheelen wortelstok verzameld heeft. Bij D. Pardalian- 
ches vindt men een knolvormigen wortelstok van de grootte 
eens knikkers, die echter een steelvormigen uitlooper voort- 
brengt, welks top op nieuw in dikte toeneemt , om daaruit 
den bebladerden stengel voor het loopende jaar voort te 
brengen. Twee of drie van die met elkander samenhangende 
dikten laten zich dikwerf met een weinig geduld ontblooten, 
zijnde de achterste dan steeds de oudste. D. scorpioides 
heeft de steelvormige uitloopers niet. — Al verder is de 
verwarring vermeerderd, doordien de wortelbladen van D. 
Pardalianches niet altijd een even duidelijken hart- 
vormigen voet hebben, en dan veel op »de folia basi rotun- 
data vel truncata vel obsolete cordata” van D. scorpioides 
gelijken. — Het komt mij voor, dat het onderzoek van den 
bloembodem, als men geen wortelstok tot zijne beschikking 
heeft, voor eene juiste diagnose onmisbaar en beslissend is, 
daar dat orgaan bij D. Pardalianches met korte fijne 
opstaande haartjes bezet is, bij D. scorpioides slechts 
enkele verspreide haren draagt,en bij D. plantagineum 
kaal is. 


68 


Erigeron canadensis L. (VI. 267). Op zandheuvels bij 
Beek in Gelderland , 1868 (O ud e man s). 

Filago minima L. (Gnaphalium) Fr. (U. 65). — 

Ik neem deze gelegenheid waar om mede te deelen, dat Fi- 
lago spathulata Presl., van welke de vondst in het Ver- 
slag der 7e algemeene vergadering der Vereeniging voor de Flora 
van Nederland (A° 1852) werd aangekondigd, bij ons tot hier- 
toe niet gevonden is, en dat de exemplaren, welke men 
daarvoor heeft aangezien , behooren tot Filago apicu- 
lata G. E Sm.(F. lutescens Jord). Eene vergelijking 
van de authentieke, door den Hr. Abele ven bij Nijmegen 
verzamelde, exemplaren, met die b. v. van Belgischen oor- 
sprong , laat in dit opzicht geen den minsten twijfel over. 

Galinsogea parviflora Cav. (IV. 168). Bouwland bij 
Harderwijk, 1868 (R. Bon dam). 

Deze Noord-Amerikaansche plant werd op aardappelland 
om Harderwijk in 1864 door den Heer Bondam ontdekt, 
en sedert jaarlijks in stijgende mate weergevonden. 

Gnaphalium sylvaticum L. (VII. 331). 

Gnaphalium uliginosum L. (VI. 278). Beek in Gelder- 
land, op akkers, 1868 (Oudemans) en Heemse in Overijssel 
1868 (v. der Scheer). — De medegedeelde exemplaren 
hadden gladde vruchten, zonder papillen. 

Hieracium caesium Fr. (IX. 422). Leemheuvels te Beek 
in Gelderland, 1868 (Oude mans). 

Hieracium tridentatum Fr. (IX. 423). Op zandgrond, 
tusschen hakhout, bij Doorn; 1869 (Oudemans). 

Hieracium umbellatum L. (V. 232). Langs zanderige 
wegen bij Hardenberg, in Overijssel, 1868 (v. der 
Scheer). 

Hypochoeris radicataL. (V. 245). Oosterbegraafplaats 
te Amsterdam , op zand uit de omstreken van Naarden, 1868 
(Oudemans). 

Verkeerdelijk opgegeven als Thrincia hirta. : 

Inula britannica L. (IV. 197). Aan de Vecht bij Brucht 
in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Lactuca muralis L.(Prenanthes) Less. (IX. 420. In 


69 


bosschen, tusschen hakhout, bij Doorn, 1869 (O u de mans), 
Lappa minor. DC. (XII. 581). Aan den dijk op Fijenoord, 
1870 (Oudemans). 
Lappa officinalis All. = L. major Gaertn. (XII. 
589). Aan den dijk op Fijenoord, 1870 (Oudemans). — 
Ik deel hier mede, dat ik in October 1863 aan den Oos- 
terdoksdijk te Amsterdam gevonden heb *Lappa inter- 
media Lange, welke hare hoofdjes, evenals L. minor 
in trossen draagt, maar bij welke die hoofdjes, evenals de 
dopvruchtjes , veel grooter zijn. 

Lapsana communis L. (VIII. 358.) Tusschen hakhout 
bij Doorn, 1869 (O ude mans). 

Matricariainodora L. = Chrysanthemum ino- 
dorum Prodr. (V. 216). Bij Hardenberg in Overijssel , 
op zanderige akkers, 1868 (v. der Scheer). 

Petasites officinalis Mönch, floribus femineis = Tus- 
silago hybrida L. (VII. 350). Op kleigrond bij Tiel, 1869. 

Pulicaria dysenterica. L. Inula) Gaertn. (XII. 
586). Op Fijenoord , langs slooten , en langs de Maas tusschen 
Rotterdam en ’t IJsselmondsche Veer, 1870 (O u de man s). 

Pulicaria vulgaris Gaertn (XI. 523). Bij Beek in 
Limburg, in de zoogenaamde leemkuil, 1869 (v. der San- 
de Lacoste). 

Senecio aquaticus Huds. (V. 219). Op weiland bij 
Heemse en Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Uitgegeven onder den verkeerden naam van S. Jacobaea. 

Senecio Fuchsii Gmel. (VI. 270). Op vochtigen bescha- 
duwden boschgrond bij Beek in Gelderland, 1868 (O ud e= 
mans). 

Senecio Jacobaea L. @ discoidea Koch (III. 115). 
Bij Bloemendaal en aan de Santpoort boven Haarlem, op 
grazige duinplekken , 1867 (Oudemans). 

Senecio saracenicus L. (XII. 590). Langs de Maas 
tusschen Rotterdam en ’t IJsselmondsche Veer, Aug. 1870. 
(Oudemans). 

Senecio sylvaticus L. (IX. 448). 

Senecio vulgaris L. (II. 98). 


70 


Solidago Virgaaurea L. (VI. 276). 
Sonchus arvensis L. (IV. 193). Bij menu 
- ijssel, op bouwland, 1868 (v. der Scheer). 
Tragopogon A (V. 246). 
Lobeliaceae. 
Lobelia Dortmanna L. (XII. 559). In heiplassen bij 
Almelo, 1870 (Oudemans). 
Campanulaceae. 
Jasione montana L. (IX. 411). Op zandgrond bij Doorn, 
1869 (Oudemans). 
Phyteuma nigrum Schm. (X. 554). Aan hagen bij 
Beulekamp onder Nijkerk, 1869 (Stolz). 
Specularia Speculum L. (Campanula) DC. (IX. 
409). Tusschen de Rogge bij Doorn, 1869 (Oudemans). 
Vacciniaceae. 
Vaccinium Vitis idaea L. (XII. 563). 
Ericaceae. 
Calluna vulgaris L. (Erica) Salisb. (VI. 299). 
Calluna vulgaris L.(Erica)Salishb., lusus floribus 
albis. Op heuvels bij Beek in Gelderland, 1868 (O u- 
demans). 
Erica Tetralix L. (XI. 536). Witteveen bij Almelo, 1870 
(Oudemans). 
Monotropaceae. 
Monotropa Hypopitys L. a glabra (IIL 111). 


COROLLIFLORAE. 
Asclepiadaceae. 


Asclepias Cornuti De. (XII. 564). Buitenplaats Linden- 
__ heuvel boven Haarlem, 1870 (F. W. van Eeden). 

Voor het eerst aldaar gevonden in 1866 door den Heer F. W. 
van Eeden, — In de »Archives Neerlandaises” T. I. 1866, 
vinden wij van de hand des Heeren van Eeden eenige 
aanteekeningen omtrent deze plant, waaruit blijkt, dat zij 
op vier plaatsen, en in zeer groote hoeveelheid, groeit op 
de landgoederen van den Heer D. Borski. De tuinman 
van genoemden Heer verzekert, dat de plant in de laatste 


71 


25 jaar aldaar niet gekweekt is geworden, wat het vermoe- 
den niet wegneemt, dat de gevondene exemplaren van ge- 
kweekte individuën afstammen. In elk geval vermenigvuldigt 
Asclepias Cornuti zich op de aangegeven plaatsen 
zeer sterk. Evenals Erigeron canadensis,Elodaea 
canadensis, Oenothera biennis, Galinsogea 
pacvitlora, Nicandra physaloides, Aster 
brumalis en nog eenige anderen, is A. Cornuti van 
Amerikaanschen oorsprong. 

Vincetoxicum album Mill. (Asclepias) Aschs. 
= Asclepias Vincetoxicum L. (IX. 407). St. 
Pietersberg bij Maastricht, 1869 (Oudemans). 

Gentianaceae. 

Cicendia filiformis L. (Gentiana)Delarbre (Xl. 
547). Op veengrond bij Almelo, 1870 (O u deman s). 
Gentiana Pneumonanthe L. (IV. 196). Op veengrond 
bij Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Convolvulaceae. 

Convolvulus arvensis L. (X. 491). Op aardappelland 
bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Boraginaceae. 
Lithospermum officinale L. (XII. 558). 
Lycopsis arvensis L. (IV. 176). Op zandgrond bij Brugt 

in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Myosotis caespitosa OC. H. S. (VII. 327). 

Myosotis hispida Schl, (f. 23). Op zandgrond, aan de 
Santpoort bij Haarlem, 1867 (Oude mans). 

Myosotis intermedia Lk. (IL. 74). 

Myosotis palustris With (XII. 595). Aan slooten op 
Fijenoord bij Rotterdam , 1870 (Oudemans). 

Myosotis sylvatica Hoftm. (X. 492). Bosch te Geul- 
hem, bij Beek in Limburg, 1869 (Oudeman ss). 

Myosotis versicolor Sm. (I. 24). Zanderige walletjes 
bij de Santpoort boven Haarlem, 1867 (Qudemans). 

/ Solanaceae. 

Solanum Dulcamara L. (II. 82). Schans te Amsterdam, 

1867 (Oudemans). 


72 


Solanum nigrum L. (V. 228). Bouwland bij Beek in Gel- 

derland , 1868 (O ude mans). 
Verbascaceae. 

Verbascum Thapsus L. = Verb. Thapsiforme 
Schrad. (III. 105). Op zandgrond, tusschen hakhout bij 
de Santpoort, boven Haarlem, 1868 (O ude mans). 

Scrophulariaceae. 

Antirrhinum Orontium L. (VI. 296). Op zanderig 
bouwland bij Beek in Gelderland, 1868 (Qudemans). 

Linaria vulgaris Mill. = Antirrhinum Lina- 
ria L. (IV. 164). Als voren. 

Scrophularia nodosa L. (VIII. 378). Op vochtigen 
zandgrond bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Veronicaagrestis L. (III. 114). 

Veronica Anagallis L. (II. 74). Aan slooten bij Abcoude, 
1867 (Oudemans). 

Veronica Chamaedrys L. (I. 24). Op grasperken te 
Driebergen, 1867 (Knutttel). 

Veronica hederaefolia L. (VII. 343). Op steigeraarde 
bij Amsterdam, 1869 (O ude man s). 

Veronica longifolia L. (V. 237). Aan de Vecht, bij 
Heemze in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Veronica montana L. (IX. 402). Bosch te Geulhem 
bij Beek in Limburg, op drasse plekken, 1869 (O ud e- 
mans). 

Veronica polita Fr. (IL. 69). Op steigeraarde bij Amster- 
dam, 1867 (Oudemans). 

Veronica serpyllifolia L. (III. 141). Op klei langs 
de Vecht bij Heemze in Overijssel, 1867 (v.der Sche er). 

Veronica triphylla L. (VII. 344). Costerbegraafplaats 
te Amsterdam, op zand uit de omstreken van Naarden, 1869 
(Oudemans). 

Orobanchaceae. 

OFrio braimicihyerc amsygo)preyalulearcreias 15-5 — Os .Gyanlaia Duby. 
(XI. 538). 

Rhinanthaceae, 

Euphrasia officinalis L. (II. 59). 


78 


Melampyrum pratense L. (IV. 179). In bosschen by 
Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Sc heer). 

Pedicularis palustris L. (II. 80). 

Rhinanthus Alectorolophus Poll. (VIII. 360). Op 
weiland bij Beek in Limburg, 1869 (O ude mans). 

Rhinanthus major Ehrh. (II. 67). 

Rhinanthus minor Ehrh. (VII. 357). Op weiland bij 
Maastricht en Beek in Limburg 1869 (Oudeman s). 

Labiatae. 

Ajuga reptans L. (III. 126). 

Ballota nigra L. = B. foetida Lam. (II. 58). Langs 
wegen bij Amsterdam, 1867 (Ou de mans). 

Galeobdolon luteum. Huds. (VII. 339). 

Gabeopsis: specvosa Mill; = G versicolor Curt. 
(VIII. 357). Bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Galeopsis Tetrahit L. (VIII. 378). Tusschen hakhout, 
op zandgrond bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Glechoma hederacea L. (III. 123). Onder laag ge- 
boomte te Bloemendaal boven Haarlem, 1868 (Oud em ans). 

Lamium album L. (III. 131). Oosterbegraafplaats te Am- 
sterdam, op zand uit de omstreken van Naarden, 1868 
(Oudemans). 

Lamiumamplexicaulé L. (VIII. 384) Op kleiachtige 
weilanden bij Tiel. 

Lamium purpureum L. (VII. 342). Bi Amsterdam 
langs de wegen, 1869 (Oudemans). 

Lycopus europaeus L. (XII. 583). Aan slooten op Fijen- 
oord, 1870 (Oudemans). 

Mentha aquatica L. (V. 217). Bij Amsterdam, op moe- 
rassige plaatsen, 1868 (Oudemans). 

Mentha arvensis L. (VII. 333). Op bouwland bij Beek 
in Gelderland, 1868 (O ude mans). 

Mentha sativa L. (V. 236). Aan de Vecht bij Heemze in 
Overijssel , 1868 (v. der Scheer). 

Mentha sylvestris L. (XII. 591). Langs de Maas tus- 
schen Rotterdam en ’t IJsselmondsche Veer, 1870 (O u- 


de mans). 
5 


74 


Scutellaria galericulata L. (XII. 593). Aan slooten 
op Fijenoord, 1870 (O ude mans). 

Scutellaria minor L. (VII. 325). Op veenachtige akkers 
bij Heumen, 1868 (Oudemans en Abeleven). 

Stachys arvensis L. (VIT. 303). Op leemige akkers bi 
Beek in Gelderland, 1868 (O ude mans). 

Stachys palustris L. (VIII. 364). Op bouwland te 
Doorn, 1869 (Oudemans). 

Teucrium Scorodonia L. (VI.: 266). Op zandige heu- 
vels bij Beek in Gelderland, 1868 (Oude mans). 

Thymus Serpyllum L. (VI. 277). 

Verbenaceae. 

Verbena officinalis L. (XII. 584). Langs de Maas 
tusschen Rotterdam en ’t IJsselmondsche Veer, 1870 (O u- 
de mans). 

Lentibulariaceae. 

Pinguicula vulsaris We (Ms 238). Op draseras 
land tusschen Hardenberg en Loozen in Overijssel, 1868 
(v. der Scheer). 

Primulaceae. 

Anagallis phoenicea Scop. = A. arvensis EL: 
p. p. (VII. 305). Op akkers bij Beek in Gelderland, 1868 
(Oudemans). é 

Glaux maritima L. (VII. 328). 

Hottonia palustris L. (VII. 318). In slooten bij Har- 
denberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Lysimachia Nummularia L. (IX. 406). In droge 
slooten bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Lysimachia vulgaris L. (VIII. 363). Langs slooten 
bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Primula grandiflora Lam. = P. acaulis Jacq. 
(i); 

Primula officinalis Jacq. (VIII. 383). Op hooiland 
bij Tiel 1869. 

Styraceae. 

*“Halesia tetraptera L. (V. 235). Heemzerbosch in Over- 

ijssel, 1868 (v. der Sche er), Noord-Amerikaansche hees- 


75 


ter, die in tuinen gekweekt wordt, en van daar uit ontvlucht 
kan wezen. 
Plumbaginaceae, 
Armeria elongata Hoffm. (III. 134). 
Statice Limonium L. (VI. 268). 
Plantaginaceae. 
Plantago lanceolata L. (XI. 533). 
Plantago maritima L. (III. 107). 


MONOCHLAMYDEAE. 


Chenopodiaceae. 


Chenopodium hybridum L. (IX. 418). Langs wegen 
bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

Chenopodium polyspermum L. var. acutifo- 
lium (VIII. 379). Op vochtigen zandgrond bij Doorn, 
1869 (Qudemans). 

Salicornia herbacea L. (VI. 262). 

Salsola Kali L. (I. 34). Strand tusschen Naarden en Hui- 
zen, 1864 (Oudemans). 

Suaeda maritima L. (Chenopodium) Dum. = 
Schoberia maritima C. A. M. (VIII. 367). 

Polygonaceae. 

Fagopyrum esculentum Monch = Polygonum 
Fagopyrum L. (VIII. 385). Op bouwland bij Doorn, 
1869 (Oudemans). 

Fagopyrumtataricum L.(Polygonum) Gaertn. 
(VII. 329). Als voren. 

Polygonum aviculare L. (IV. 180). Langs de wegen 
bij Heemze in Overijssel, 1868 (v. der Scheer), 

Polygonum Convolvulus L. (VII. 371). Langs zan- 
derige walletjes en op roggeakkers bij Doorn, 1869 (O u- 
de mans). 

Polygonum dumetorum L. (VIII. 361). Tusschen 
hakhout bij Doorn, 1869 (Oude mans). 

Polygonum Hydropiper L. (VI. 281). In slooten bi 
Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Polysonum lapathifolium Ait. = P, pallidum 


76 


«, vulgatum b. simplex Prodrom. FL. Bat. (V. 
214). Zanderige akkers bij Hardenberg in Overijssel, 1868 
(v. der Scheer). 

Polygonum minus Huds. (IX. 537). Op vochtig zand, 
bij Almelo, 1870 (O ud e mans). 

Polygonum mite Schrk. (XII. 585). Langs slooten op 
Fijenoord, 1870 (O ude mans). 

Polygonum Persicaria L. « agreste Meissner 
(Oi, Gals), Op zanderige akkers bij Hardenberg in Overijssel, 
1868 (v. der Scheer). 

 Rumex Acetosella L. (II. 54). Oosterbegraafplaats te 
Amsterdam, op zand uit de omstreken van Naarden , 1867 
(Oudemans). 

Rumex conglomeratus Murr. (VIII. 354). Langs 


slooten aan den omtrek van buitenplaatsen bij Doorn, 1869 
(Oudemans). 


Rumex crispus L. (XI. 534). 
Elaeagnaceae. 
Hippophaé rhamnoides L. (XII. 598). Duinen boven 
Haarlem, 1870 (Oudemans), 
Aristolochiaceae. 
Aristolochia Clematitis L. (IV. 155). 
Empetraceae. 

Empetrum nigrum L. (X. 480 en XI. 531). Op veen- 
achtigen heigrond bij de Ommerschans, 1870 (van Led- 
den Hulsebosch). 

Euphorbiaceae. 

Euphorbia Esula L. (III. 117). Op beschaduwden zand- 
grond aan de Santpoort boven Haarlem, 1867 (Oud e- 
mans). Uit de hier aangegeven groeiplaats zoude men, 
met den Prodromus in de hand, kunnen meenen, dat E. 
Cyparissias L. #. Esuloides bedoeld wordt, maar 
dit is geenszins het geval, zoodat de standplaats, van E. 


Esula in den Prodromus opgegeven, behoort uitge- 
breid te worden. 


Euphorbiaexigua L. (VII. 314). 


77 


Euphorbia Helioscopia L. (V. 227). Op bouwland bij 
Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Euphorbia Peplus L. (II. 113) Op steigeraarde bij Am- 
sterdam, 1868 (Oud e ma ns)en op bouwland bij Hardenberg 
in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Mercurialis annua L. (VII. 332). Op akkers bij Beek 
in Gelderland, 1868 (O ude man s). 
Mercurialis perennis L. (VIII. 352). In het bosch te 
Geulhem bij Beek in Limburg, 1869 (Oudemans). 
Urticaceae. 
Urtica urens L. (VIII. 362). Op bouwland te Doorn, 1870 
(Oudemans). 
Cupuliferae. 
Corylus Avellana L. (VI. 273). 
Fagus sylvatica L. (VII. 309). 
Quercus Robur L.=Q. pedunculata Ehr h. (VI. 273). 
Salicaceae. ; 
Salix alba L. (VIII. 382). Langs de wegen bij Hardenberg 
in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Salix Caprea L. (XII. 562). Duinen boven Haarlem , 1870 
(Oudemans). 
Salix cinerea L. (V. 226). Op zand- en veengrond bij 
Hardenberg en Heemze in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Salix repens L. var. lejocarpa Koch. (III. 127) 
Haarlemmerduinen , 1868 (Oudemans). 
Betulaceae. 
Alnus glutinosa L. (Betula) Gaertn. (VII. 315). Bij 
Amsterdam, 1869 (O u deman s). 
Betula alba L. 8. populifolia Spach. (III. 124) 
Haarlemmerduinen, 1867 (Oude mans). 
Myricaceae. 
Myrica Gale L, (VII. 348). Bij Heumen, 1868 (O ude- 
mansen Abeleven). 
Coniferae. 
Juniperus communis L. (IV. 182). Rheezer zanddui- 
nen, 1868 (v. der Scheer). 


78 


MONOCOTYLEAE. 


Hydrocharidaceae. 

Elodaea canadensis Rich (XII. 599). Op Fijenoord 

in slooten, 1870 (Oudemans). 
Alismaceae. 

Alisma ranunculoides L, (V. 229). In slooten bij 

Loozen in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Butomaceae. 

Butomus umbellatus L. (IV. 194). Aan de Vecht bij 

Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 
Juncaginaceae. 

Triglochin maritimum Fr. (IL. 100). 

Triglochin palustre L. (IV. 174). Bij Hardenberg op 
moerasgrond, 1868 (v. der Scheer). 

Zosteraceae. 

Zostera marina L. (VII. 346). 

Typhaceae. 

Typha angustifolia L. (I. 72). Bij Abcoude, 1867 
(Oudemans). 

Araceae. 

Acorus Calamus L. (II. 85). Bij Abcoude, 1867 (Ou- 
demans). 

Onselnt dae AC 

Listera ovata L.(Ophrys) R. Br. (IV.151). Duinpan- 
nen boven Haarlem, 1868 (Qudemans). 

Orchis latifolia L. (VI. 292). Vochtig weiland bij Har- 
denberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Orchis maculata L. (XII. 561). Op drassen heigrond 
bij Almelo, 1870 (Qudemans). 

Orchis militaris L. (VIII. 354). St. Pietersberg bij 
Maastricht, 1868 (Qudemans). 

Platanthera bifolia L.(Orchis) Rchb. (V. 220). Op 
vochtigen zandgrond op het Gramsbergerveld bij Hardenberg 
in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Amaryllidaceae. 

Galanthus nivalis L. (VII. 338). 


79 


Asparagaceae. 

Convallaria majalis L. (V. 222). Op boschgrond bij 
Hardenberg, 1868 (v. der Scheer). 

Majanthemum bifolium L.(Convallaria) F.W.S. 
(VII. 320). Heemzer bosch, 1868 (v. der Scheer). 

Paris quadrifolia L. (VIII. 365). Bosch te Geulhem 
bij Beek in Limburg , 1869 (O ud em an s). 

Polygonatum multiflorum L. (Convallaria) All. 
(VII. 322). Heemzerbosch in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Polygonatum officinale All. = Convallaria 
Polygonatum L. (VI. 283). 

Liliaceae. 

Allium ursinum L. (VIII. 356). Bosch te Geulhem, bij 
Beek in Limburg, 1869 (Oudeman s). 

Allium vineale L (IL, 118). 

Endymion non scriptus L. (Hyacinthus) Gke. 
(VII. 321). Berkenrode boven Haarlem, 1868 (van Eeden). 

Muscaribotryoides L. (Hyacinthus) DC. (VII. 340). 
Singels te Hoorn, 1868 (Hoolwerff). 

Narthecium ossifragum L. (Anthericum) Huds. 
(XI. 539). Op veenachtigen heigrond bij Almelo, 1870 (O u- 
demans). 

Ornithogalum nutans UL. (VIII. 381). Singels te 
Hoorn, 1868 (Hoolwerff), 

Ornithogalum umbellatum L. (VI. 291). Tusschen 
hakhout bij Overveen, op zanderigen boschgrond, 1868 
(Oudemans). 

Juncaceae.. 

Juncus bufonius L. (IV. 158). Bij Hardenberg, op voch- 
tigen zandgrond, 1868 (v. der Scheer). 

Juncus compressus Jacq. (II. 84). Bij Amsterdam, op _ 
drassen grond, 1867 (Oude mans). 

Juncus filiformis L. (XII. 555). Bij Almelo, op 
vochtige plaatsen op de heide, tusschen Sphagnum, 1870 
(O ude man s). 

Juncus squarrosus L. (IV. 156). Bij Hardenberg, op 
vochtigen zandgrond , 1868 (v. der Schee r). 


80 


Juncus supinus Möneh. Op vochtigen zandgrond bij 
Hardenberg, 1868 (v. der Scheer). 

Juncus sylvaticus Reich. Aan eene waterplas bij 
den plasmolen achter Mook op een dras stuk grasland, 1869 
(Oudemans en Abele ven). 

Juncus Tenageia L. fil. Op vochtigen zandgrond bij 
Hardenberg, 1868 (v. der Sc heer). 

Luzula campestris L. (Juncus) DC. (II. 135). Op 
zanderige heuvels bij de Sandpoort, boven Haarlem, 1867 
(Oudemans). 

Luzula multiflora Ehrh. G@uncu's) Ley (NLS) 
Op drogen veengrond op ’t Gramsbergerveld bij Hardenberg 
in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 


Cy pie warcserare. 


Carex arenaria L. (VI. 293). Rheezer duinen in Over- 
ijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Carex distans L. (VII. 319). Op hooiland, bij Harden- 
berg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Carex Goudenoughii Gay=C. vulgaris Fr. (VI. 
316). Bij Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Carex Oederi Ehrh. (V. 239). Tusschen Hardenberg en 
Loozen, in Overijssel, op vochtigen zandgrond, 1868 (v. der 
Scheer). Verkeerdelijk opgegeven als C. flava. 

Carex panicea L. (VII. 317). Op vochtigen zandgrond, 
bij Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Carex Pseudocyperus L. (IL. 96). Bij Noordwijker- 
hout, aan slootkanten, 1867 (Oude mans). 

Carex remota L. (VIII. 369). Bij Doorn, langs bescha- 
duwde slootkanten, 1869 (O ude mans). : 

Carex sylvatica Hudson (X. 493). St. Pietersberg 
bij Maastricht, 1869 (Oudemans en van der Sande 
Lacoste). 

Carex vesicaria L. (XII. 556). Bij Almelo, langs sloo- 
ten, 1870 (Oude mans). 


Gramineae, 


* Aira caryophyllea L. var. multiculmis = A. 


81 


multieulmis Dumort. (I. 95). Bij Noordwijkerhout, 
op zandgrond, 1867 (Oudemans). 

Agrostis canina L. (IV. 171). Op zandgrond, bij Har- 
denberg in Overijssel, 1868 (vy. der Scheer), 

Agrostis vulgaris With. (IX. 427). Op begraasden 
zandgrond, bij Doorn, 1869 (O ud e mans). 

Alopecurus geniculatus L. (IL. 12). 

Ammophila arenaria L. (Arundo) Lk. = Psam- 
ma arenaria R. S. (IV. 181). Rheezer duinen in Overijs= 
sel, 1868 (v. der Scheer). 

Anthoxanthum odoratum L. (III. 128). 

*Anthoxanthum Puelii Lecog et Lamotte (XI. 
550). Voor het eerst in Nederland gevonden op eene ex- 
cursie, na den afloop van de algemeene vergadering der 
Nederl. botanische Vereeniging in 1870, door de Heeren 
Suringar, van der Sande Lacoste, Abeleven 
en mij zelven, in Juli 1870. De plant groeide in menigte 
tusschen de Rogge, op den weg tusschen Almelo en het 
Witte Veen, en werd later ook te Delden als algemeen 
voorkomend onkruid gevonden. 

A. Puelii Lec et Lam. verschilt van A. odoratum 
doordien zij eenjarig is; onvruchtbare bloemen heeft, die 
de vruchtbare tweemaal in lengte overtreffen, en aan de 
onderste onvruchtbare bloem eene kafnaald doet zien, die 
het bovenste kelkkafje voor 1/, in lengte overtreft. 

Apera Spica venti L. (Agrostis) P. B. (IX. 426). 
Op zandgrond tusschen de Rogge, bij Doorn, 1869 (O ud e- 
mans). 

Arrhenatherum elatius L. (Avena) M. K. (VI. 287). 
Bij Amsterdam, langs de wegen, 1868 (O ud em an s). 

Briza media L. (II. 94). Duinvallei bij Overveen, op zan- 
derigen grasgrond , 1867 (Oudemans). 

Bromus mollis L. (III. 128). 

Bromus sterilis L. (IV. 198). Langs den weg tusschen 
Hardenberg en Brugt in Overijssel, 1868 (v. der Scheer) 

Bromus tectorum L. (L. 42). Schans te Amsterdam, op 
zand uit de omstreken van Naarden, 1867 (Oudeman s). 


82 


Catabrosa aquatica L. (Aéra) P. B. =Glyceria 
aquatica Prodr. (VI. 289). Op balken in het water aan 
de Weteringschans te Amsterdam, 1869 (van der Sande 
Lacoste). 

Corynephorus canescens L. (Aéra) P.B. (IV. 170). 

*Cynosurus echinatus L. (I. 43). Bij Amsterdam, 
langs een met coaks-gruis hard gemaakt pad, 1867 (Oud e- 
mans en vy. der Sande Lacoste). Eene plant uit 
het zuiden en westen van Frankrijk , die, bij toeval opge- 
slagen, zich waarschijnlijk wel niet verder verspreiden zal, 
ook omdat de plaats waar zij gevonden werd veeleer tot hare 
uitroeiing zou kunnen bijdragen. 

Dactylis glomerata L. (XI. 527). Bloemendaalsche 
bosch bij Haarlem, 1870 (O ude mans). 

Danthonia decumbens Ll. (Mest u cia): Dich 
odia decumbens P. B. (XI. 545). Op veengrond bij 
Almelo, 1870 (Oudemans). 

Deschampsia flexuosa L. (Aéra) Gris. (IX. 425). 
Op zandgrond bij Doorn, 1869 (O ude man s). 

Digitaria linearis Krocker (Panicum) sin 
Panicum glabrum Gaud. (I. 33). 

Festuca gigantea L. (Bromus) Vill. (V. 242). 

Glyceria distans L. (Poa) Wahlb. (IL. 48). 

Glyceria fluitans L. (Festuca) R. Br. (VI. 288). 

Glyceria procumbens Curt. (Poa) Sm. = Scle- 
rochloa procumbens Prodr. Fl. Bat. (1. 49). 

Holcus mollis L. (IX. 415). Op zandgrond tusschen hak- 
hout bij Doorn, 1869 (O ude mans). 

Lolium perenne L. (I. 83). 

Melica uniflora Retz. (X. 495). St. Pietersberg bij 
Maastricht, 1869 (Oudemans). 

Milium effusum L. (XI. 528). Bloemendaalsche bosch , 
1870 (Oudemans). 

Molinia coerulea L. (Aëra) Mönch (V. 204). Op 
leemheuvels bij Beek in Gelderland, 1868 (Oudemans). 

Oplismenus Crus Galli L.(Panicum) Kth. (L. 32.) 
Op zanderig bouwland bij Naarden, 1864 (Oudemans). 


83 


Phleum arenarium L. (I. 27). Op de schans te Am- 
sterdam, op zand uit de omstreken van Naarden, 1867 (O u- 
de mans). 

Phleum pratense L.f nodosum Prodr. Fl. Bat. 
Bloemendaalsche Bosch, 1870 (O ude mans). 

Phragmites vulgaris Lam. (Arundo)=Phragm. 
communis Fr. (XII. 579). Langs de Maas bij Rotterdam, 
1870 (Oudemans). 

Poaannua Lb. ([.415). 

Poa pratensis L. (IV. 169). 

Setaria glauca L. (Panicum) P. B. (I. 35). 

Setaria viridis L. (Panicum) P. B. (L. 36). Beiden 
bij Naarden, op zanderig bouwland, 1864 (O u de m ans). 


CRYPTOGAMAE. 


Lycopodiaceae. 

Lycopodium inundatum L. (VII. 347). Bij Hardenberg 
in Overijssel, aan het Almelosche kanaal, 1868 (v. der 
Scheer). 

Equisetaceae. 

Equisetum limosum L. a. Linnaeanum Döll 
(VII. 310). Bij Hardenberg in Overijssel, 1868 (v. der 
Scheer. 

Equisetum palustre L. (VII. 313). Als voren. 

Equisetum sylvaticum L. var. pyramidale Mil- 
de. Ubbergen in Gelderland, op vochtigen zandgrond (A be- 

even). 

Equisetum Telmateja Ehrh. (VI. 295). Bij den 
Plasmolen bij Mook , op veengrond, 1869 (Oudemans en 
Abeleven). 

B NKCRENSt 

Asplenium Filix femina L. (Poly podium) Bernh. 
(VI. 263). 

Blechnum Spicant L. (Osmunda) Roth. (VI. 297). 

Osmundaregalis L. (IV. 184). Bij Brught in Overijssel, 
1868 (v. der Scheer). 


84 


Polypodium vulgare L. (VII. 306). Tusschen hakhout, 
bij Heemse in Overijssel, 1868 (v. der Scheer). 

Polystichum cristatum L.(Polypodium) Roth. 
(VII. 324). Aan een waterplas bij den Plasmolen achter 
Mook, 1869 (Oudemans en Abele ven). 

Polystichum Filix mas. L. (Polypodium) Roth. 
(VI. 264). 

Polystichum spinulosum Retz. (Polypodium) 
DC. var. dilatatum Koch. (VII. 334). Bij den plas- 
molen achter Mook aan eene waterplas, 1869 (Oudemans 
en Abeleven). 

Polystichum ThelypterisL.(Polypodium) Roth 
(VII. 324). Aan eene waterplas bij den plasmolen achter 
Mook, 1869 (Oudemans en A beleven). 

Pteris aquilina L. (V. 204). 

Musci. 

Atrichum tenellum Rohl. (Catharinea) B.S. (XI. 
511.) Hondsberg bij Oisterwijk, 1865 (v. der Sande 
Lacoste). 

Bla mbju layla ewepaelta B ir mid SNES 12) 

Barbula marginata B. S. (V. 249). 

Barbula subulata L. (Bryum) Brid. (XI. 540). Aan 
een vochtigen muur te Meerssen in Limburg, 1868 (v. der 
Sande Lacoste). 

Brachythecium rutabulum B. S. (X. 498). 

Brachythecium salebrosum Hoffm. (XT 505): 
Bij Achttienhoven op Wilgestammen, 1866 (van der Sa n- 
de Lacoste). 

Bryum uliginosum B.S. (XII. 578). Aan beekjes bij 
Epe, 1864. (v. der Sande Lacoste). 

Ceratodon purpureus L. (Mnium) Brid. (VIII. 387). 

Cinclidium stygium Sw. (XI. 515). Veenen te Acht- 
tienhoven, 1865 (v. der Sande Lacoste). Met vrucht. 

Climacium dendroides Brid. (Neckera) W. M. 
(XI. 502). Op de buitenplaats Elswoud boven Haarlem, 1870 
(van Eeden). Met rijpe vrucht. 

Dicranum scoparium Hed w. (III. 150). 


85 


Bicaly pia streptocarpa Hedw. (XE 500) Op 
krijttuf bij Oud-Valkenburg; in Limburg, 1869 (v. der 
Sande Lacoste). 

Encalypta vulgaris Hedw. (XI. 510). Als voren. 

Funaria hygrometrica Hedw. (VII. 337). 

Grimmia apocarpa L. (Bryum) Hedw. (XI. 521). 
Op steenen bij Beek in Limburg, 1869 (Oud em ans). 

Hy pnum cupressiforme L. (X. 499). 

Hypnum elodes Spruce (XI. 519). Veen te Achttienho- 
ven (v. der Sande Lacoste). 

Hypnum giganteum Sch. (XI. 503). Nijkerker Veen 
(Stolz) en Leimuiden, 1865 (v. der Sande Lacoste). 

Hypnum scorpioides Dill. (XII. 597). Veen bij Acht- 
tienhoven , 1843 (v. der Sande Lacoste). 

Leptobryum pyriforme L. (Mnium) Sch. (XI. 513). 
Aschbelt te Leiden, 1845 (O ude man s) en muren bij Meers- 
sen in Limburg, 1868 (v. der Sande Lacoste). 

Leucobryum glaucum L. (Bryum) Sch. (X 497). 
Met rijpe vrucht. Bosch te Putten, 1868 (Knuttel). 

Mniumeuspidatum Hedw. (X. 463). 

Mnium Hornum L. (XII. 577). 

Mnium serratum Schrad. (Bryum) Brid. (XI 508). 
Bij Schinnen in Limburg, 1868 (v.der Sande Lacoste). 

Mnium undulatum Hedw. (XI. 504). 

Orthotrichum affine Schrad. (III. 149). 

Orthotrichum Lyellii H. T. (XI. 522). Met rijpe vrucht 
aan boomstammen bij Doorn, 1869 (Oud e mans). 

Polytrichum commune L. (I. 97). 

Polytrichum formosum Hedw. #.pallidisetum 
prem. (il. 55). 

Polytrichum juniperinum Hedw. (II. 52). 

Polytrichum piliferum Schreb. (II. 104). 

Pottia Heimii Hedw. (Gymnostomum) Br. (XI. 
507). Bij Amsterdam, op klei tusschen gras, 1870 (Oud e- 
mans). 

Rhynchostegium confertum Dicks. (Hypnum) 
B. S. (X. 500). 


86 


Scleropodium caespitosum Wilson (Hypnum) 
Schmpr. (XI. 519). Aan oude Wilgen bij Utrecht en Am= 
sterdam, 1870 (Oudemans env.der SandeLacoste). 

Sphagnum teres Aengstr. (XI. 520). Wanneperveen, 
1864 (v. der Sande Lacoste). 

Splachnum ampullaceum L. (XI. 506). Gorteler 
veen bij Epe, 1864 (v.der Sande Lacoste). 

Tetraphis pellucida Hedw. (I. 50) Park achter ’t 
Loo, 1854. (Oudemans). 

Ulota Bruchii Brid. (XI. 524). Op Beuken te Doorn, 
1869 (Oudemans). 

Ulota crispa Hedw. (Orthotrichum) Schpr. (XI. 
517). Op Beuken te Beek in Gelderland, 1868 (O u de mans). 


HEPATICAE. 


Fegatella conica Cda. mas. (X. 464). Vochtige muren 
bij Beek in Limburg, 1869 (Oudemans en v. der San- 
de Lacoste). 

Lophocolea heterophylla N.E. (XII. 568). Op basch- 
grond op de buitenplaats Lindenheuvel boven Haarlem, 1870 
(Oudemans). 

Lophocolea minor N.E. (XI. 514). Schinnen in Limburg, 
1868 (v. der Sande Lacoste). 

Reboulia hemisphaerica Raddi (VI. 300). Aan een 
aarden wal bij Schinnen in Limburg, 1868 (v. der Sande 
Lacoste). 

Targionia Michelii Cda. (V. 248). Aan aarden walletjes 
bij Schinnen en Beek in Limburg, 1868 (Van der Sande 
Lacoste). 


FUNGI. 


Hymenomycetes. 

Agaricus (Lepiota) Friesii Lasch (III. 119). Rotter- 
dam, in de nieuwe plantagie, en in menigte op de buiten- . 
plaats van den Hr. Madry op den ouden dijk op grasperken, 
1868 (Oudemans). 


87 


Agaricus (Lepiota) procerus Scop. (VIL 345). Op 
weiland bij Doorn, 1869 (Oudemans). 

“Agaricus (Mycena) supinus Fr. (X. 496). Op Ypen- 
stammen te Amsterdam, 1869 (Oudemans). 

Clavaria rugosa Bull. (XII. 600), ;Haarlemmerduin , 
1870 (Oudemans). 

Clavaria stricta P. (IX. 435). Bij Haarlem, 1869 (van 
Eeden). 

Corticium quercinum Fr. (X. 451). Op takken van 
Castanea vesca in den Hortus te Amsterdam, 1870 (Oude- 
mans). 

Daedalea unicolor Fr. (X. 461). Op rottend hout te 
Amsterdam, 1870 (Oude mans). 

Lenzites variegata Fr. (X. 477). Op Berken te Doorn, 
1869 (Oude mans). 

Merulius pulverulentus Fr. (X. 465). Op oude plan- 
tentobben te Amsterdam, 1870 (Oude mans). 

Stereum hirsutum W. (X. 468). 

Stereum purpureum P. (X. 469). 

Stereum spadiceum Fr. (X. 467). Op oude stammen 
in de volieres van Natura Artis Magistra te Amsterdam. 

Thelephora laciniata P. (X. 470). 

Gasteromycetes. 

Bovista plumbea P. (IX. 433). Op weiland bij Doorn, 
1869 (Oudemans). 

Crucibulum vulgare Tul. = Cyathus Crucibu- 
lum. Ho ffm. (IX. 445). Bij Doorn op rottende houtspaan- 
ders langs de wegen, 1869 (O ude mans). 

Cyathus striatus Hoffm. (IX. 447). Met de vorige. 

Cyathus vernicosus Tul. =Cyathus Olla.P. (IX. 
446). Met de beide vorigen. 

Hydnangium carneum Wallr. (VIII. 388). Op hei- 
aarde in potten in den Hortus te Amsterdam, 1870 (O udemans). 

“Lycoperdon aestivale Bon. (IX. 439). Op zandgrond 
bij Doorn, 1869 (Oudeman s). 

“Lycoperdon depressum Bon. (IX. 437). Op weiland 
bij Doorn, 1869 (Oudemans.) 


88 


Lycoperdon gemmatum var. perlatum Fr. (IX. 
438). Op zandgrond bij Doorn, 1863 (O ude mans). 

Lycoperdon pyriforme Fr. (IX. 436). Op weiland bij 

_ Doorn, 1869 (Oudemans). 

Ustilaginei. 

Ustilago typhoides B. Br. (XII. 576). Op Phragmites 
communis aan de boorden der Maas tusschen Rotterdam en 
tIJsselmondsche veer, 1870. (O ud e man s). 

Wired inien: 

Aecidium Convallariae Schum. (IV. 162). Op Poly- 
gonatum officinale, boven Haarlem ; 1868 (Oude mans). 

Aecidium Senecionis Desmaz. =Aec. compost 
tarum Mart. forma Senecionis Jacobaeae (IV. 
161). Op Senecio Jacobaea in de duinen bij Haarlem, 1868 
(Oudemans). Misschien de Fungus hymeniiferus van 
Puccinia Senecionis Lib. 

Ceratitium cornutum Rbh. forma Sorbi Aucu- 
pariae (VI. 257) Naaldwijk, 1869 (v. der Trappen). 

Ceratitium laceratum Rbh. forma Mespili (VI. 
259). Als de vorige. 

Ceratitium laceratum Rbh. forma Oxyacanthi 
(VI. 258) Als de vorige. 

Coleosporium Senecionis Fr. = Col. Composi- 
tarum Lév. forma Senecionis (III. 145). Op Senecio 
vulgaris Amsterdam, 1867 (Oudemans). 

Coleosporium Rhinanthacearum Fr. (IX. 444 en 
VI. 256). Op Euphrasia officinalis (Beek, 1868) en Melampy- 
rum pratense (Doorn, 1869). Oudemans. 

Coleosporium Symphyti Fr. = Uredo Symphyti 
DC. (V. 211). Op S. officinale; Amsterdam 1868 (O udemans). 

Coleosporium Tussilaginis- Lév. = Col. Com- 
positarum forma Tussilaginis Lév. (VL 256) Beek, 
1868 (Oudemans). Op T. Farfara. 

Cronartium Paeoniae Tul. (IV.187). Op Pioenbladen; 
Naaldwijk, 1868 (v. der Trappen). 

Melampsora Euphorbiae Tul. I Fungus stylospo- 
riferus (= Uredo Euphorbiae P.) etIl F. teleutorporiferus 


89 


(= Rhytisma Euphorbia Schub.) (VI. 253). Op 
Euphorbia Peplus te Beek, in Gelderland, 1868 (O ud e man s). 

Melampsora salicina Léy. I Fung. stylosporiferus (= 
Uredo epitaea Kze) (IX. 443) Beek in Gelderland, 
1868 (Oudemans). Op een onbekenden Wilg. 

Phragmidium asperum Tul. I. Fung. stylosporiferus 
(=Uredo Ruborum DC. p.p.) et II. F. teleutosporiferus 
(= Phragmidium asperum Wallr.) (VIII. 396). 
Op Rubus vulgaris, bij Naarden, 1864 (Oudemans). 

Phragmidium obtusum Tull. Fung. stylosporiferus(= 
Uredo Potentillarum DC.) (VIII. 393). Bij Doorn, 
op Potentilla argentea, 1869 (Oude mans). 

Phragmidium Rosarum Fuc kel. Il, Fungus stylospo- 
riferus (= Uredo Rosae P.) et II F. teleutosporiferus (= 
Phragmidium Rosarum Rabh.) (VIII. 397). = 
Phragmidium incrassatum Tul. forma Rosarum. - 

Podisoma fuscum Oersted. I. Fungus hymeniiferus 
(= Roestelia cancellata Reb.) (V. 212). Op Pere- 
bladen te Gemert, 1868 (v. der Willigen); II. F. teleu- 
tosporiferus (= Podisoma Sabinae Fr.) (III. 101). 
Op Juniperus Sabina in den Hortus te Amsterdam, 1868 
(Oudemans). 

Puccinia Adoxae Tul. III. Fungus teleutosporiferus (= 
Puccinia Adoxae DC.) (I. 6). Aardenhout bij Haar- 
lem, op Adoxa Moschatellina, 1867 (Oude mans). 

Puccinia arundinacea Tul. I. Fungus stylosporiferus 
(= Uredo arundinacea Houel) et Il. F. teleutospo- 
riferus(= Puccinia arundinacea Hedw,) (VIII. 400). 
Op Phragmites communis te Doorn, 1868 (O ude mans). 

Puccinia Caricis Fuck. I. Fungus stylosporiferus (= 
Uredo Pseudocyperi Rabh. =Uredocaricina 
Schleich = U oblongata Grev. Scott crypt. Flora 
tab. XII) (VIII. 386), Op de bladen van Carex Pseudocy- 
perus te Doorn, 1869 (Oude mans). 

*Puccinia Chondrillae Fuck. II. Fungus stylospori- 
ferus (= Uredo flosculosorum A. §.) et III. F. teleu- 
tosporiferus (= Puccinia Chondrillae Corda) (IX. 

6 


90 


444). Op Lactuca muralis te Doorn, 1869 (Oudemans). 
*Puccinia Lapsanae Fuck. II. Fungus stylosporiferus 
et II. F. teleutosporiferus (= Puccinia Lapsanae 
Fuck.) (X. 488). Op Lapsana communis te Doorn, 1869 
(Oudemans). 

*Puccinia Moehringiae Fuck. II. Fungus teleutospo- 
riferus (= Puccinia Arenariae serpyllifoliae 
DC). Op Moehringa trinervia, bij Haarlem, 1867 (Oudeman s). 

Puccinia obtegens Tul. II. Fungus stylosporiferus (= 
Uredo suaveolens P.) et IV. F. teleutosporiferus (III. 
146). Op Cirsium arvense, te Amsterdam, 1868 (Oudemans). 

Puccinia Polygonorum Fuck. I Fungus stylosporife- 
rus (= Uredo Polygonorum DC.) et II F. teleuto- 
sporiferus (= Puccinia Polygoni Convolvuli 
DC.) (VL 260). Op Polygonum amphibium ; bij Amsterdam, 
1869 (Oudemans). 

Puccinia Straminis de Bary. IL. Fungus stylosporiferus 
(= Uredo Rubigo vera DC.) (VI. 254). Op Holcus 
lanatus, bij Amsterdam, 1869 (O ude mans). 

Puccinia Violarum Fuck. II. Fungus stylosporiferus 
(=Uredo Violarum DC.) (If. 51). Haarlemmerduin, 1867 
(Oude mans). 

Uromyces Fabae de Bary (Ann. Sc. nat. Sér. IV. T. XX). 
I. Fungus stylosporiferus (= Uredo Fabae DC.) (L 5) et IL. 
F. teleutosporiferus (XI. 541). — Op Vicia Faba, Rotter- 
dam 1868, en Doorn , 1869 (Oudemans). No. 1 mede- 
gedeeld onder den ouderen naam van U ro m yces appen- 
diculatus Tul. forma Fabae. 

Uromyces Geranii Oudemans. I. Fungus stylosporife- 
rus et II F. teleutosporiferus (XII. 575). Op gekweekte Ge- 
raniums in een tuin bij de Santpoort, 1870 (Qudemans). 

Uromyces Phaseolorum de Bary. (Ann. Sc. nat. Sér. 
IV. T. XX). I. Fungus stylosporiferus(= Caeoma rufum 
Bon. in Rabh. Fung. Eur. No. 194) (I. 8) ; II. F. hymeniiferus 
(= Aecidium Phaseolorum Wallr.) (X. 459); Ill. 
F. teleutosporiferus (= Caeoma apiculorum Bon. in 
Rabh. Fungi Eur. No. 193 = Uredo appendiculata 


91 


auct.) (I. 7 en I. 8). Minder juist werden I. 7 en 8 Ur om. 
appendiculatus Tul. geheeten. 
| Peronosporei. 

Cystopus candidus Lév. (XI. 509). Op Capsella Bursa 
pastoris. 

Cystopus spinulosus de Bary (III. 148). Op Cirsium 
arvense. 

Peronospora infestans Mont. (IX. 440). Op Solanum 
tuberosum. ; 

Peronospora nivea Unger forma Pastinacae. 
Op Pastinaca sativa. Doorn, 1869 (Oudemans), 

Payee my onmuy centers fen 1s plot ace. 

Calocladia Ehrenbergii Fuck. Fungus ascophorus 
(= Calocl. Ehrenb. Lévy.) (VII. 335). Op Lonicera 
tatarica, Rotterdam, 1869 (O ude mans). 

Calocladia Berberidis Fuck. Fungus ascophorus (= 
Calocl. Berb. Lév) (VIII. 390). 

Erysiphe communis Fuck. forma Rumicis. Fungus 
ascophorus (= Er. comm. I. Lév.) (VIII. 398). Op Rumex 
Acetosella. Naarden, 1864 (O ud e mans). 

Erysiphe communis Fuck. forma Polygoni. Fun- 
gus ascophorus (= Er. comm. IJ. Lév.) (VIII. 399). Op 
Pol. aviculare , Doorn 1869 (Oude mans). 

Erysiphe lamprocarpa Fuck. forma Plantaginis. 
Fungus conidiophorus et F. ascophorus (= E. lampro- 
carpa Lév.). Op Plantago maritima en Pl. major. (V. 207 
en 208). 

Erysiphe Martii Fuck. forma Heraclei. Fungus 
conidiophorus et F. ascophorus (= E. Marti Lév.) (V. 
209). Amsterdam op Heracl. Sphond., 1868 (Oudemans). 

Erysiphe Martii Fuck. forma Pisi. Fungus ascopho- 
rus (= E. Pisi DC.) (III. 103). Naarden, 1864 (Oud e- 
mans). 

Erysiphe Montagnei Fuck. forma Lappae. Fungus 
ascophorus (= E. Montagnei Lév.) (IV. 189). 

Erysiphe tortilis Fuck. Fungus ascophorus (= E. 
Bomba ins: Liev.) (ile 102). 


92 


*Podosphaera Kunzei Fuck. forma Vaccinii Myr- 
tilli. Fungus ascophorus (= P. Kunzei Lév. = Ery- 
siphe myrtillina Fr. (VI. 251). Beek in Gelderland , 
1868 (Oud e man s). 

Uncinula bicornis Fuck. Fungusascophorus (=Une. 
bicornis Lévy. (VIII. 391). Op Acer campestris. Doorn, 
1869 (Oudemans). 

Pyrenomycetes Sphaeriacei. 

Cryptospora salicella Fuck. Fungus conidiophorus 
© Discella carbonacea BBr) (X 486050 
Wilgetakjes te Amsterdam, 1870 (O ude mans). 

Epichloë typhina Tul=Typhodium Graminis 
L k. (IV. 160). Op grasscheuten te Doorn, 1869 (Oude- 
mans), 

“Nectria chrysitis Wallr (Sph.) Kickx (X. 474). 
Op rottend hout, Amsterdam, 1870 (Oudemans). 

Nectria cinnabarina Fr. (X.-474). 

Nectria coccinea Fr. (X. 472). 

Nectria Oudemansii West. (X. 473). 

*Sphaerella Rumicis Fuck. II, Fungus ascophorus = 
Sphaeria Rumicis Desm. (XII. 574). Op Rumex ob- 
tusifolius ; bij Haarlem, 1870 (Oudemans). 

“Sphaerella maculaeformis Fuck. I. Fungus sper- 
mogonium (= Septoria castaneaecola Desm.) (VI. 
252). Op Castanea vesca te Beek in Gelderland, 1868 
(Oudemans). 

Sphaeria Angelicae Fuck. Fungus sper mogonium (= 
Phoma, com pila mata Diens A piors erken 
complanata Berk.) (X 484). Op doode Umbelliferen- 
stengels te Amsterdam , 1870 Oudemans). 

*Xylaria filiformis A. S. (Sphaeria) Fr. (IV. 163.) 
Op takjes te Naaldwijk, 1868 (v. der Trappen) en op 
Dennenaalden te Doörn, 1869 (Oude mans). 

*Xylaria longipes Nitschke (XII. 573). Op rottend 
hout te Amsterdam, 1869 (Oude mans). 

Xylaria polymorpha Tul. = Sph. pol. P, (XII. 
572). Op rottend hout te Amsterdam, 1869 (O u deman s). 


93 


Discomycetes. 

Bispora monilifera Fuck. Fungus conidiophorus = 
Bispora monilioides Corda (VIIL 392). Op rottend 
hout te Doorn, 1869 (O ude man s). 

Bulgaria inquinans Fuck. Fungus ascophorus = B. 
inquinans Fr. (X. 462). Amsterdam, op gevelde Eiken, 
1870 (Oudemans). 

Leucoloma rutilans Fr. (Peziza) Fuck. Haarlem- 
merduinen, 1870 (Oudemans). 

Lophodermium Pinastri Schrad. (Hysterium) 
Chev. (XI. 518). Doorn, 1869 (Oudemans). 

Morchella esculenta P. (XI. 542). Amsterdam, 1869 
(Hart.) 

Gtudea onotica P. (Peziza) Fuck. (UI 567). By 
Haarlem, op beschaduwden boschgrond, 1870 (van Eeden.) 

Peziza cyathoidea Bull. (IV. 190). Naaldwijk (v. d. 
Trappen). 

*Pyronema melalomum A.S. (Peziza) Fuck. (XII. 
568). Op klei te Rotterdam, 1870 (Oud e mans). 

*Pyronema omphalodes Bull. (Peziza) Fuck. 
(VII. 336). Op klei bij Amsterdam, 1868 (O u de man s). 

Rhytismaacerinum Tul. (V. 210). 

Hyphomycetes. 

*Cylindrosporium concentricum Grev. (X. 458). 
Verkeerdelijk opgegeven als Oidium fusisporioides 
Fr. forma Labiatarum. Op Glechoma hederacea, bij 
Naaldwijk en boven Haarlem, 1869 en 1870 (v. d. Tra p- 
pen en Oudemans). 

*Cylindrosporium majus Unger (IX. 434). Ver- 
keerdelijk opgegeven als Oidium fusisporioides Fr. 
forma Lapsanae Des m. 

Ramularia Violae Fuck. (IV. 191). Verkeerdelijk op- 
gegeven als Oidium fusisporioides Fr. forma Violae. 
Op bladen van Viola. Naaldwijk, 1868 v. der Trappen. 

Coniotheciumamentacearum Cda, (XI. 525). Op 
Wilgetakjes, te Amsterdam, 1870 (O ude man s). 

Cladosporium dendriticum Wallr, (II. 60). Op 


94 


bladen van Pomaceeën. Amsterdam, 1867 (Oudeman s). 

Trichothecium roseum Lk. (XII. 580.) 

Phy llostictei. 

Phoma samararum Desm. (X. 485). 

Septoria Rosae (III. 147). Driebergen, 1868 (Oude mans). 

Septoria Aegopodii Desm. (IX. 442). Doorn, 1869 
(Oudemans). 

*Septoria Elaeagni Desm. (X. 460). Naaldwijk, 1868 
(v. der Trappen). 

Septoria Chelidonii Desm. (VIII. 394). Doorn, 1869 
(Oudemans). 

Steganosporium cellulosum Cda. (VIII. 389). 
Amsterdam, 1869 (Oudemans). 


LICHENES. 


Anaptychia ciliaris K orb. (IV. 186). 

Cladonia cornucopioides Korb. (X. 475). 

Cladonia pyxidata Korb. (X. 476). 

Cladoniarangiferina Hoffm, « vulgaris Sch. 
(IX. 430). 

Cladonia rangiferina Hoffm. 2. sylvatica Fr. 
(IX. 431). 

Cladoniarangiferina Hoffm. var. alpestris Sch. 
(IX. 432). Ommerschans, 1870 (Hulsebosch). 

Imbricaria Acetabulum (Neck.) DC. (IV. 185). 

Lecanorasubfusca (L.) Korb. (X. 453). 

Lecidella enteroleuca Ach. (X. 454). 

Parmelia stellaris L. (V. 250). 

Parmelia stellaris y.adscendens Körb. (X. 487), 

Peltigera canina L. (IX. 429). 

Peltigera polydactyla Hoffm. (X. 455). 

Physcia parietina Korb. (X. 483). 

Psoromacrassum Korb. (X. 489). St. Pietersberg bij 


95 


Maastricht, 1869 (Oudemans env. der Sande La- 
coste). 
Ramalina fraxinea a. ampliata Schaer. (X. 481). 
Ramalina fraxinea &. fastigiata Schaer. (X. 482). 


ALGAE. 


Mastocarpus mamillosus Kg. (X. 466). 

Phormidium vulgare Kg. (X. 452). 

Prasiolacrispa (Lightf.) K g. (X. 456). 

Ulothrix parietina (Vauch.) Kg. l. tenuior Rabh, 
= Hormidium delicatulum Ke. (X. 455). 


RECAPITULATIE. 


De soorten of verscheidenheden , waarvan tot hiertoe in ge- 
schriften over onze Flora geene melding gemaakt werd, en 
die thans voor het eerst als in Nederlarid gevonden door mij 
zijn opgeteekend , zijn: 

Fumaria capreolata L. 

Fumaria densiflora DC. 

Lepidium Draba L. (4) 

Tiliaintermedia DC. 

Erodium pimpinellifolium Sibth. 

Ornithopus sativus Brotero. 

hos cantina ds vat urbica — Rosa urbica 

Léman. 
Poterium dictyocarpum Spach (2). 


(4) Lepidium Draba werd wel reeds door Holkema in 
zijne dissertatie genoemd , maar door mij toch 21/, jaar vroeger ge- 
vonden en uitgegeven. 

(2) Waarschijnlijk zal wel al wat in onze herbaria onder den naam 
van Pot. Sanguisorba berust, tot P. dictyocarpum be- 
hooren. Maar in de onzekerheid, waarin ik dienaangaande verkeer, 
kon ik bij laatstgenoemde soort wel een sterretje plaatsen. 


96 


Myriophyllum verticillatum L. foliis submersis 

deficientibus , ergo: forma terrestris. 

Galium elongatum Presl. 

Bidens tripartitus L. var. minor Auct. 

Lappa intermedia Lange. 

Halesia tetraptera L. 

AéracaryophyllealL.var. multiculmis=Aéra 

multiculmis Dum. 

Anthoxanthum Puelii Lecog et Lam. 

Cynosurus echinatus L. 

Agaricus supinus Fr. 

Lycoperdon aestivale Bon. 

Lycoperdon depressum Bon. 

Puccinia Chondrillae Fuck. 

Puccinia Lapsanae Fuck. 

Uromyces Geranii Oudemans. 

Peronospora nivea Unger (op Lapsana communis). 

Podosphaera Kunzei Fuck. (op Vaccinium Myrtillus). 

Nectriachrysitis Kickx. 

Sphaerella Rumicis Fuck. 

Sphaerella maculaeformis Fuck. (f. spermog. = 

Septoria castaneaecola Desm.) 

Xylaria filiformis Fr. 

Xylarialongipes Nitzschke. 

Pyronema melalomum Fuck. (Peziza m.A.S.) 

Pyronema omphalodes Fuck. (Peziza o. Bull.) 

Cylindrosporium concentricum Grey. 

Cylindrosporium majus Unger. 

Ramularia Violae Fuck. 

Septoria Elaeagni Des m. 

Te zamen 35 nummers. 

Daarentegen werden 3 soorten, nl. Trifolium fili- 
forme L., Doronicum scorpioides W. en Filago 
spathulata Presl., als onjuist bepaald, uit de rij onzer 
indigenae geschrapt. 

De 12 afleveringen van mijn Herbarium bevatten 600 num- 
mers, waaronder 417 Phanerogamen en 183 Cryptogamen. Van 


97 


de laatsten behooren 1 tot de Lycopodiaceeén, 4 tot de Equise- 
taceeén, 9 tot de Varens, 39 tot de Musci, 5 tot de Hepaticae, 
104 tot de Fungi, 17 tot de Lichenen, en 4 tot de Algen. 

De familién, waarvan alle inlandsche soorten werden uit- 
gegeven, zijn de Berberidaceae , Lythrariaceae , Cucurbitaceae, 
Lobeliaceae , Asclepiadaceae , Verbenaceae , Elaeagnaceae, Em- 
petraceae, Myricaceae en de Butomaceae. 

Ik hoop mijne onderneming, die veel inspanning vereischt, 
met de medewerking van allen, wien de Flora van ons vader- 
land ter harte gaat, verder voort te zetten. 


VERSLAG 
VAN DE VIER EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 
VAN DE 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
Gehouden te Almelo den Ssten Juli 1870. 


Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. W. F.R. Suringar (Con- 
servator Herbarii), Dr. C. M. van der Sande Lacoste, 
Dr. C. A. J. A. Oudemans en Th. H. A. J. Abeleven 
(Secretaris). 

Bij afwezigheid van den Voorzitter, Dr. H. Boursse Wils, 
wordt het praesidium waargenomen door den Heer Oudemans, 
die de vergadering met een korte toespraak opent. 

De notulen van het verhandelde in de gewone vergadering 
van den 2en Juli 1869, worden gelezen en goedgekeurd. 

De Secretaris geeft kennis: 

»dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen der 
vergadering zijn ingekomen van de Heeren Dr. L. A. J. Bur- 
gersdyk, OC. F. Kraepelien en het correspondeerend 
lid, den Heer E. Wenck; 

»dat de achterstallige verslagen van de 17e tot de 21e jaar- 
vergadering, alsmede die van de 22e en 23e jaarvergade- 
ring (1868 en 1869) aan de gewone en honoraire leden en 
aan de donateurs zijn verzonden ; 

yen dat op den 30en Juni Il. het aantal leden was als volgt : 


99 
GEWONE LEDEN. 


Th. H. A. J. Abeleven te Nijmegen, (1849). 

Dr. E. B. Asscher te Amsterdam, (1846). 

Dr. J. M. van Bemmelen te Arnhem, (1851). 

A. J. de Bruijn te Utrecht, (1845). 

Dr. L. A. J. Burgersdijk te Deventer, (1847). 
Mr. L. H. Buse te Renkum, (1845). 

Dr. M. J. Cop te Deventer, (1845). 

Dr. J. Everwijn te Noordwijk , (1847). 

Dr. H. van Hall te Middelburg, (1856). 

A. W. Hartman te Utrecht, (1849). 

Dr. H. C. van Hennekeler te Middelburg, (1859). 
S. Kniittel te Amsterdam, (1857). 

- Dr. P. W. Korthals te Maarssen , (1846). 

C. F. Kraepelien te Zeist, (1845). 

Dr. F. A. W. Miquel te Utrecht, (1850). 

Dr. C. A. J. A. Oudemans te Amsterdam, (1845). 
Dr. J. G. H. Rombouts te Amsterdam, (1846). 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste te Amsterdam , (1845). 
Dr. Th. Sprée te Veenwouden, (1862). 

Dr. W. F. R. Suringar te Leiden, (1851). 

W. G. Top Iz. te Kampen, (1846). 

A. Walraven te Hoek, (1853). 

Dr. H. Boursse Wils te Leiden, (1845). 


HONORAIRE LEDEN. 


Mr. H. J. Koenen te Amsterdam. 

Mr. J. Kneppelhout te Oosterbeek. 4 

Dr. R. S. Tjaden Modderman te Groningen. 
Jhr. L. S. Quarles van Ufford te Haarlem. 
Dr. E. van der Ven te Haarlem. 

G. Visser van Hazerswoude te Amsterdam. 


DONATEURS. 


Directeuren van Teyler’s Stichting te Haarlem. 


100 


D. de Haan, Jr. te Haarlem. 
Mr. G. Heshuijzen te Haarlem. 
J. W. M. van de Poll te Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN. 


C. Babington, Cambridge, (1851). 

S. Lantzius Beninga, Göttingen, (1851). 
Dr. H. Bosch, Arnhem, (1851). 

Dr. P. Bleeker, ’s Gravenhage, (1851). 
E. Coemans, Gent, (1859). 

W. Darlington, West-Chester, (1851). 
B. C. Dumortier, Doornik, (1848). 

Dr. E. M. Fries, Upsal , (1850). 

Asa Gray, Cambridge, (1851). 

A. le Jolis, Cherbourg, (1856). 

Dr. F. T. Kiitzing , Nordhausen , (1850). 
J. Lange, Kopenhagen, (1859). 

R. van Lansbergen , Curacao, (1851). 
R. Lenormand, Vire, (1850). 

Dr. E. Nolte, Kopenhagen , (1851). 

Dr. L. Rabenhorst, Dresden, (1850). 
L. G. Reichenbach , Dresden , (1850). 
Dr. W. P. Schimper, Straatsburg, (1850). 
W. Sonder, Hamburg, (1859). 

J. Ritter von Schéckinger Neudenberg, Weenen, (1862). 
E. Wenck, Zeist, (1847). 

Dr. Ph. Wirtgen , Coblentz, (1848). 


Wordt overgegaan tot de benoeming van een Voorzitter der 
Vereeniging, in plaats van den Heer Dr.H. Boursse Wils, 
die verzocht had, niet weder tot Voorzitter te worden inge- 
kozen, en wordt met inachtneming van art. 14 der Statuten 
hiertoe benoemd de Heer Dr. C. A.J. A. Oudemans, die 
met de gedane keuze genoegen neemt. 

Door een der leden wordt voorgesteld om de tweede alinea 
van art. 14 der Statuten in dier voege te wijzigen, dat Pre- 


101. 


sident en Secretaris-Penningmeester niet om het andere jaar, 
maar om de drie jaar beurtelings zullen aftre- 
den. Na eenige discussie wordt hiertoe besloten , zoodat art. 
14, in het vervolg zal gelezen worden : 


Art. 14. 


Het bestuur der Vereeniging bestaat uit een President, een 
Secretaris-Penningmeester en een Conservator. President en 
Secretaris-Penningmeester treden om de drie jaar beurtelings 
af, doch zijn terstond herkiesbaar. 


Door den Heer Oudemans wordt voorgelezen het door den 
President der Vereeniging. den Heer Dr.H, Boursse Wils, 
ter vergadering ingezonden Verslag over het Vereenigingsjaar 
1869 —1870 van den volgenden inhoud : 

Geachte Medeleden ! 
Volgens artikel 15 onzer Statuten geroepen, verslag uit te 
brengen over hetgeen in het afgeloopen jaar is verricht, ter 
bereiking van het doel onzer Vereeniging, sta ik gereed hier- 
aan te voldeen. 

Van Prof. Suringar is eene plantenbezending ingekomen, 
bevattende exemplaren van gewassen, aangetroffen op eene 
excursie in het Beekbergerwoud. dat thans gesloopt wordt. 
Gij zult u met mij herinneren , dat ruim dertig jaren geleden de 
Heer Dr. J. Wtte waal! en later Dr. J.H. Molkenboer 
de aandacht der kruidkundigen op die plaats vestigden en den 
uitslag hunner onderzoekingen bekend maakten in het Tijd- 
schrift voor Natuurlijke Geschiedenis en Pliysiologie, uitgege- 
ven door Prof. J. v. d. Hoeven, en W. H. de Vriese (deel 3.). 
Vele opgaven uit dien tijd zijn door den Heer Suringar beves- 
tigd geworden, ofschoon de tijd van het jaar waarop de laatste 
onderzoekingen zijn geschied eene andere was; Wttewaall 
deed dit tochtje in het voorjaar; Suringar bezocht het Beek- 
bergerwoud in het najaar. — Merkwaardig voor onze Flora is het 
bezit van Cyperus fuscus en Spiranthes antum- 
nalis, de eerste ook door Wttewaall vermeld; verder 


102 


Geum rivale, Cardamine amara, Viola Rivi- 
niana, Rhamnus Frangula, Circaea lutetiana, 
Chrysosplenium oppositifolium, Valeriana 
dioica, Hieracium Auricula, Menyanthes tri- 
foliata, Pedicularis palustris, Pinguicula 
vulgaris, Mayanthemum bifolium, Polysti- 
chum Thelypteris, enz. Deze verzameling reken ik eene 
belangrijke bijdrage voor onze Flora en ons Herbarium. Eene 
tweede plantenbezending ontving de Vereeniging van den Heer 
Dr. C. M. vander Sande Lacoste, verzameld in de 
provincie Limburg en bevattende, behalve de bijdragen voor de 
cryptogamische flora, eenige phanerogamen, waarvan ik er 
eenige wilvermelden als: Pulicaria vulgaris Gaertn, 
Oxalis corniculata L. Inula Conyza. D.C, Che- 
nopodium murale en Vulvaria L., Colehicum 
autumnale L., twee Carices, Polypodium Ro- 
bertianum Hoffm. en Asplenium Adianthum 
nigrum L. Eene belangrijke verzameling voor dit gedeelte 
onzer Flora. 

Van den Heer Dr. C. A. J. A. Oudemans te Amsterdam 
ontving de Vereeniging ten geschenke het door hem uitgegeven 
Herbarium van Nederlandsche planten in 10 
Afleveringen. Ieder onzer, met dit Herbarium bekend, zal 
gaarne toestemmen, dat het met zorg en naauwkeurigheid is 
verzameld en uitgegeven, en het ter vergelijking en bestu- 
deering onzer inlandsche Flora een belangrijk en hoogst nuttig 
hulpmiddel mag genoemd worden. 

Nog heb ik te vermelden dat de Hoogleeraar W. F. R. S u- 
ringar in het begin dezes jaars heeft uitgegeven: heteerste 
gedeelte eener Handleiding tot het bepalen van 
de in Nederland wild groeiende planten voor 
schoolgebruik en botanische wandelingen, in aansluiting aan 
den Prodromus Florae Batavae en de verslagen der Nederland- 
sche Botanische Vereeniging. — Zooals de titel aanduidt, is dit 
eene onmisbare handleiding voor aanvangende kruidkundigen. 
Het zelfstandig en wetenschappelijk bewerkt boekje zal hoop 
ik niemand afschrikken om het te gebruiken; voor de hoogere 


103 


burgerscholen is, het ‚bij. uitnemendheid geschikt; de daarbij 
gevolgde analytische methode is zoo gemakkelijk dat niemand, 
wien het wezenlijk ernst is, kennis met onze plantenvegetatie 
te maken, het ter zijde zal leggen, omdat het te moeijelijk is 
in het gebruik; moge het den lust voor onze inlandsche flora 
bij menigeen doen ontwaken; met verlangen worden daarom 
de vier overige stukjes, waarmede deze Handleiding compleet 
en voor botanische wandelingen bruikbaar zijn zal te gemoet 
gezien ; dit eerste gedeelte bevat, behalve de algemeene tabel, 
nog slechts enkele plantenfamiliën, doch de wijze van bewerking 
en inrichting is hieruit volkomen te beoordeelen en te waar- 
deeren. 

Alvorens dit verslag te eindigen, reken ik mij verplicht ute 
wijzen op den ijver van onzen Secretaris; sedert onze vorige 
bijeenkomst, zijn de Verslagen van de sints jaren gehoudene 
vergaderingen eindelijk in het licht verschenen: van de 17de 
tot de 21ste, in het vierde stuk van het vijfde deel van 
het Nederlandsch Kruidkundig Archief ; het verslag der beide 
laatste vergaderingen verscheen in de vorige week afzonderlijk. 
Thans is dus weder eene schrede gedaan om het verlorene of 
althans uitgestelde in te halen; moge dit een goed voorteeken 
zijn voor de werkzaamheden in deze vergadering, en mogen onze 
gezamenlijke pogingen bevorderlijk zijn aan de belangen onzer 
Nederlandsche. botanische Vereeniging. 


Door den Conservator Herbarii, den heer Suringar, wordt 
volgens Art. 24 der Statuten Verslag uitgebracht nopens den 
toestand en de bezittingen der Vereeniging, enz.; hieruit blijkt, 
dat gedurende het afgeloopen Vereenigingsjaar voor het herbarium 
ontvangen werden : 
do. Van Dr. C. M. van der Sande Lacoste eenige zeld- 

zame indigenae uit Limburg ; 

20. Van Prof. C. A. J. A. Oudemans een exemplaar van 
het door hem uitgegeven Herbarium van Nederlandsche plan- 
ten, Afl. 1—10, en 

30. eenige planten uit het Beekbergerwoud , door Dr. W. F. 


104 


R. Suringar in het najaar van 1869 aldaar verzameld. 
Voor de bibliotheek werd ontvangen: 

do. Van Prof. C. A. J. A. Oudemans, de volgende door 
hem uitgegeven geschriften : 


d. 
b. 


20. 


Eerste beginselen der Plantenkunde , 1868 ; 

Remarques sur le genre Leptonychia deVordre des 
Tiliacées, suivies d’une description du Leptony- 
chia glabra Turcz. 1865; 

Alsodeiarum quae in Herbario Lugduno-Batavo as- 
servantur illustrationes et descriptiones, 1865 ; 

Matériaux pour la flore Mycologique dela Neer- 
lande. 1867; 

Bijdrage tot de kennis van de morphologische en anato- 
nische structuur van de vrucht en het zaad des Kam- 
ferbooms van Sumatra (Dryobalanops 
Camphora Colebr.) 1855; 

Rapport betreffende de Elodea Canadensis. 1868; 
Poging om Cycas inermis Lour. haren rang als 
soort te doen herwinnen. 1867 ; 

Nog een enkel woord over Cycas inermis Lour., 
1868 ; 

Annotationes criticae in Cupuliferas nonnullas Ja- 
vanicas. 1865; 

Discours , prononcé lors de l'ouverture du Congrès scien- 
tifique, liée a l'exposition internationale d’horticulture 
a Amsterdam, au mois d’Avril 1865. 


Van Dr. C. M. van der Sande Lacoste, de door 


hem uitgegeven Bryologia javanica, fasc. 61, 62 
en 63. 


30. 


Van de Kön. Phys. oekon. Gesellschaft zu 


Königsberg, hare Schriften 1868, IX en 1869, X. 


40, 


a. 


b. 


€. 


Van de Videnskabs Selskabi Christiania: 


Meteorologische waarnemingen over 1867; 

A. Blytt, Om vegetationsforholdene. ved Sogneforden 
1869 ; 

H.L. Sorensen, Beretning om en botanisk Reise i, 
Omegnen af Faenumdsen og i-Trysil. 1867; 


4105. 


d. Forhandlinger 1868. 

50. Van de literary and philosophical society of Manchester : 
Memoirs 3. II]. — Id. Proceedings 5—7. (Met verzoek van 
toezending van onze geschriften). 

60. Van de Smithonian Institution: Report 1867, 
1868 ; id: Departm. of agricultury report. 1867. 

7o, Van Dr. W. F. R. Suringar, de navolgende geschrif- 
ten van zijne hand: 

a. Algae japonicae Musei botanici Lugduno-Batavi , 
uitgegeven door de Hollandsche Maatschappij van Weten- 
schappen te Haarlem, met 25 platen in kleurendruk, 1870; 

6. Argostemma coenosciadicum, een nieuwe 
soort uit Ned. Indië, 1869 ; 

c. Oratio de necessitudine botanicam inter et humanam 
societatem et disciplinas academicas. 


Volgens art. 17 der Statuten wordt door den Secretaris-Pen- 
ningmeester Th. H. A. J. Abele ven, rekening en verantwoording 
gedaan van zijn gehouden beheer over het Vereenigingsjaar 
1869/70 ; die rekening wordt goedgekeurd en tot zijn décharge 
geteekend door den President Dr. C. A. J. A. Oudemans 
en Dr. C. M. van der Sande Lacoste. 


Door den Heer Dr. C. M. vander Sande Lacoste 
wordt medegedeeld, dat door den Heer F. Holkema, (inde 
maand Juni ll. door een plotselingen dood aan de wetenschap 
ontrukt) op ’t eiland Vlieland (en ook op Terschelling) is ge- 
vonden Helianthemum guttatum Mill, eene plant, 
die na de Gorter op dat eiland niet meer was waargenomen. 
Hij brengt een exemplaar dezer plant, door den Heer H. hem 
medegedeeld, ter tafel, zoodat deze soort hierdoor te recht hare 
in den Prodromus aangewezen plaats sub N. 122 blijft behouden. 
Deze mededeeling geeft aan Th. H. A. J. Abele ven aan- 
leiding om een schrijven van Prof. H. C. van Hall ter 

I 


106 


tafel te brengen, waaruit blijkt, dat door den Heer F. Holkema, 
op onze Noordzee-eilanden, onder anderen nog de volgende 
nieuwe of zeldzame indigenae zijn gevonden (1). 

Cochlearia lenensis D.C.?, op Ameland; 

Lepidium Draba L., veel op Texel; 

Torilis nodosa Gaertn., veel op de eilanden ; 

Vaccinium macrocarpon Ait.! op Terschelling (eene 
nieuwe soort voor Europa, die waarschijnlijk uit van Amerika 
ingevoerde bessen [cranberries] verwilderd is); 

Halimus pedunculatus Wallr., op Terschelling; 

Malaxis paludosa Sw., op Texel; 

Juncus balticus, Willd., op Vlieland; 

Juncus pygmaeus Thuill., op Vlieland, Terschelling, 
enz. ; 

Juncus triandrus Gouan., op Terschelling ; 

Schoenus rufus Schrad., op Texel en Ameland; 

Psamma baltica R. S., veel op de eilanden; 

Pilularia globulifera L., op Terschelling. 

Naar aanleiding van deze mededeeling wordt het wenschelijke 
besproken, de Herbaria van overleden Nederlandsche botanisten, 
hetzij door aankoop of door schenking in ’t bezit der Vereeni- 
gingen te doen overgaan, opdat de bouwstoffen voor de bewer- 
king eener Flora van ons Vaderland daardoor bewaard zouden’ 
blijven. | 


De Heer Dr. C. M. van der Sande Lacoste brengt 
nog ter tafel een aantal Musci en Hepaticae van nieuwe 
groeiplaatsen, en vruchtdragende exemplaren van andere, die 
in ons land nog slechts steriel gevonden waren en bovendien 
eenige nieuwe indigenae; uit deze zeer belangrijke bijdrage 
blijkt dat door hem gevonden zijn (2): 

* Fissidens pusillus Wils. Te Geulhem in Limburg. 


(1) De verhandeling van den Heer Holkema: over de Flora onzer 
Noordzee-eilanden zal door de zorg van den Hoogl. H. C. van 
Hall eerstdaags in het licht verschijnen. 

(2) De met * geteekende zijn nieuwe indigenae. 


107 


* Fissidens decipiens de Notar. Op kalkrotsen 
op den Pietersberg, te Valkenburg en Geulhem in Limburg. 

* Barbula vinealis Brid. Aan aarden wallen (op 
Löss) te Schinnen, Beek, enz., in Limburg, zonder vrucht. 

* Grimmiaconferta Funck. Op kalkrots te Geul- 
hem en te Keutenberg bij Schin op Geul in Limburg. 

* Orthotrichum saxatile Wood. Op Kalksteen 
te Keutenberg bij Schin op Geul in Limburg. 

* Bryum fallax Milde. Aan de oevers van de Geul 
te Geulhem in Limburg. 

* Bryum turbinatum Schwaegr. (non Prod). 
Op hoogten tusschen Elslo en Bunde in Limburg, langs 
bronnen en beekjes. 

* Mnium rostratum Schrad. (met vrucht) te Span- 
beek in Limburg. 

* Mnium serratum Brid. (met vrucht), in een 
hollen weg bij Valkenburg in Limburg. 

* Fontinalis laxa Milde. Te Dordrecht en Zwijn- 
drecht aan den rivieroever. 

Neckera crispa Hedw. Met vrucht te Geulhem 
in Limburg. 

* Brachythecium glareosum B.&S. Met vrucht, 
op tufkrijt te Geulhem in Limburg. 

* Hypnum resupinatum Wils. Aan boomstammen 
in het Haagsche bosch. 

Hypnum molluscum Hedw. Met vrucht te Geul- 
hem in Limburg. 

* Sphagnum Girgensohnii Russow. Veenen te 
Achttienhoven. 

Reboulia hemisphaerica Raddi. Te Elslo in 
Limburg tusschen Lunularia vulgaris. 

* Fegatella conica Corda. Met vrucht, op vochtige 
gronden te Snijdenberg en Spanbeek te Limburg. 

Van deze voorwerpen worden exemplaren voor ’t Vereenigings- 

herbarium toegezegd. 

Verder deelt hij mede dat het hem uit authentieke exemplaren 

is gebleken, dat de in de vorige vergadering ter tafel gebrachte 


108 


Fontinalis gracilis Lindb. een slanke vorm 
is van Fontinalis antipyretica L. 

Verder geeft hij in eene zeer belangrijke bijdrage een over- 
zicht, met voorwerpen opgehelderd , van de soorten, die volgens 
de nieuwere onderzoekingen vervat zijn onder de Hypna 
onzer Flora, en als H. aduncum, fluitans, serpens 
en tenellum in den Prodromus zijn opgenomen ; de resultaten 
van zijne waarnemingen zijn de volgende (1): 

Hypnumintermedium Lindb. (H. aduncum 
y ambiguum Prod.): te Achttienhoven; v.d. SS. Lac. 
Hypnum Sendtneri Schimp. '(H. aduncum 
Prodr.): Lek bij Vianen, Veenendaal, Ede, v.d. 'S. Lac. 


* Hypnum vernicosum Lindb.: Achttienhoven, 
v.d. S. Lac. ; 

* Hypnum Kneiffii B, & S.: Moerassige weilanden 
te Amsterdam, v. d. S. Lac. 

* 


Hypnum exannulatum Guemb.: Sypenberg bij 

Velp, v. d. S. Lac. 

* Eurynchium tenellum B. & S. (Hypnum 

tenellum, Prod. ex parte.) : Pietersberg bij Maastricht 

en te Beemelen, v. d. S. Lac. 

Amblystegium radicale B. & S.! (Hypnum 

serpens & radicale, Prod.ex parte): Aan rottend 

hout van den papiermolen te Beekhuizen bij Velp: v. d. 

S. Lac. 

* Amblystegium Kochii B. & S. (Hypnum 
serpens &-radicale, Prod. ex parte: Moerasgrond 
te Heerjansdam, v. d. S. Lac. 

* Amblystegium Juratzkanum Schpr.: Aan 
een vochtigen keisteen te Hassenberg bij Beek in Limburg, 
Wo dS AC 

* Plagiothecium Roeseanum Br. & Sch.: In 

’t Diependal te Spanbeek in Limburg, v. d. S. Lac. 


(1) De met * geteekende zijn nieuwe indigenae. 


a 
Re 


109 


De. Secretaris Th. H. A, J. Abeleven deelt aan de verga- 
dering mede, dat hij een begin heeft gemaakt met zijne onder- 
zoekingen over de indigene Scrophularia’s; dat ’t hem 
echter gebleken is, dat dit onderzoek, aan versche exemplaren 
moet plaats. hebben, waarom hij- den leden verzoekt, hem 
versche bloeiende exemplaren te willen overzenden. 


De Heer W. F. R. Suringar levert, in aansluiting van 
tgeen op de vorige vergadering besproken werd eene be= 
schrijving van eene merkwaardige monstrositeit van 
eene Fuchsia-bloem, en zegt daaromtrent t volgende: 


sot 


M. H. 


-In de vorige vergadering werden monstrositeiten van F uch- 
sia-bloemen ter sprake gebracht, en uwe belangstelling in 
dergelijke verschijnselen, die zoo veel tot de juiste kennis van 
de morphologie der plantendeelen hebben bijgedragen, doet mij 
verwachten , dat ook de mededeeling van.eene monstrositeit 
dierzelfde bloem, welke ik in dit voorjaar gelegenheid had waar 
te: nemen , niet onwelkom zal zijn. Fig, 1 van nevensgaande 
afbeelding (Pl. I.) stelt haar voor van ter zijde, fig. 2. van 
boven en nadat de verschillende organen, -om ze alle in hun 
onderlingen stand duidelijk te kunnen zien, opzettelijk zijn 
uitgespreid, fig. 3. in doorsnede. Gelijk men ziet, wordt de 
buitenste krans (a), dus die der kelkbladen, die anders buis- 
vormig vergroeid en gekleurd zijn, vertegenwoordigd door vier 
gesteelde groene bladen, zeer na gelijk aan de stengelbladen 
derzelfde plant. De tweede krans, dus die der bloembladen, 
anders op de kelkbuis ingeplant, wordt gevormd door vier vrije 
spatelvormige bladen, die van boven groen zijn, en waarvan 
drie (b, b’, b/’”) ook door hun getanden rand tot den gewonen 
bladvorm naderen. De -daarop volgende krans, dus die der 
buitenste meeldraden, bestaat hier uit drie spatelvormige bloem- 
bladachtige deelen (c, ce”, c//), kleiner dan. de vorige en een 
half. bloembladachtig uitgegroeide meeldraad (cf). De vierde 
krans, dus die der binnenste meeldraden, is bijna onveranderd 


110 


gebleven; alleenlijk is één van deze deelen (d’), gelegen naast 
het half getransformeerde lid (c/) van den vorigen krans, even- 
als dit zelf half bloembladachtig, en bovendien tot meer dan 
halver hoogte met het bloemblad 6’, aan de andere zijde, veree- 
nigd; twee der overige, normaal ontwikkelde meeldraden (d, 
d’, zie fig. 3.) staan een eindweegs boven de andere bloem- 
deelen, op verschillende hoogte ingeplant op het vruchtbegin- 
sel. Dit laatste is sterk verlengd en bestaat uit een hooger, 
meer aangezwollen gedeelte , dat, uitgenomen de vergroeiing 
met de zoo even genoemde meeldraden, geheel vrij binnen de 
overige bloemdeelen staat, en een onderstandig gebleven, smal- 
ler gedeelte, dat naar beneden dun uitloopt. Van buiten zijn 
over dit gedeelte vier overlangsche sleuven zichtbaar, die naar 
boven tusschen de steelen der kelkbladen uitkomen; van het 
vrije, bovenstandig gedeelte is de oppervlakte hier en daar 
klierig-knobbelig, vermoedelijk door de overblijfsels van den 
honig-afscheidenden discus. In zijn geheel is het vruchtbegin- 
sel vierhokkig, met normaal gevormde eitjes, terwijl stempel 
en stijl geen verandering vertoonen. 

Wanneer wij de hier beschreven monstrositeit vergelijken 
met de normale Fuchsia-bloem , met haar onderstandig vrucht- 
beginsel, haar gekleurde kelkbuis, die zich een eindweegs bo- 
ven het vruchtbeginsel uitstrekt, en de op de keel van den kelk 
ingeplante bloembladen en meeldraden, dan is het duidelijk , 
dat wij hier te doen hebben met een geval van zoogenoemde 
teruggaande metamorphose, waardoor de drie buitenste kransen 
elk een trap in hunne ontwikkeling zijn achtergebleven, ge- 
paard met vrijwording van de in de normale bloem met elk= 
ander vergroeide deelen. Die vrijwording scheen aanvankelijk 
nog meer volkomen dan zij in werkelijkheid is. Want de eerste 
indruk dien de monstreuse bloem gaf, was deze, dat aan het 
uiteinde van een bloemsteel, de veranderde kelkbladen en ver= 
dere organen om een geheel vrij en bovenstandig vruchtbegin- 
sel geschaard stonden. Eerst bij nader onderzoek, uitgelokt 
door de overlangsche sleuven op den schijnbaren bloemsteel, 
bleek, dat de holten van het vruchtbeginsel zich daarbinnen 
nog tot vrij dicht nabij den voet zelven vervolgen lieten. Als 


111 


van zelf rijst hierbij de vraag, of de onderhavige monstrositeit 
steun geeft aan de voorstelling, volgens welke het vruchtbegin- 
sel, in de normale Fuchsiabloem , onderstandig geworden is 
door vergroeiing met den kelk , door het intermediair van den 
‘discus, dan wel aan die meening, volgens welke het onder- 
standig vruchtbeginsel in alle gevallen wordt gevormd door de 
komvormige uitgroeiing van het geheele receptaculum, op welks 
rand dan de bloembladen en meeldraden ingeplant worden ge- 
dacht. Ten aanzien hiervan moet worden opgemerkt, dat ook 
volgens de laatste zienswijze het half of geheel bovenstandig 
worden van een normaal onderstandig vruchtbeginsel wel kan 
worden verklaard, door nl. in de monstrositeiten, waarbij zulks 
is waargenomen, bij de overige veranderingen , ook een achter- 
blijven van de komvormige uitgroeiing van het receptaculum 
te onderstellen. Voor de eerste zienswijze pleiten hier echter 
twee omstandigheden, namelijk vooreerst de sleuven in den 
schijnbaren bloemsteel, die juist met de grenzen van de kelk- 
bladen overeenkomen, en ten tweede de omstandigheid , dat 
twee der binnenste meeldraden, geheel afgezonderd van de 
overige bloemdeelen, op het vrije gedeelte van het vruchtbe- 
ginsel staan ingeplant. Im overeenstemming hiermede zijn ook 
gevallen van zeer partiële metamorphose en isolering, gelijk 
die welke op dezelfde plaat in fig. 2 en 7 zijn afgebeeld. Het 
eerste geval kwam voor aan dezelfde plant, die ook de sterk 
monstreuse bloem van fig. 1, 3 en 4 had opgeleverd. De 
bloem vertoont drie kelkbladen, met een der bloembladen ver- 
groeid tot een gekleurde buis, die op de gewone wijze boven 
het vruchtbeginsel staat, maar het vierde kelkblad, van de 
vergroeiing uitgesloten, staat afzonderlijk, in den vorm van 
een gewoon gesteeld blad, tegen den voet van het vruchtbeginsel. 
Het tweede geval, aan eene andere Fuchsia ontleend, is 
in fig. 5—9 voorgesteld ; daar is, behalve een kelkblad (a fig. 7) 
ook nog een paar meeldraden van de vergroeiing uitgesloten 
en onderstandig geworden, terwijl de andere deelen onder- 
ling op de gewone wijze vergroeid en bovenstandig zijn. Hier- 
over in het bijzonder nog eene opmerking. De helmdraden 
van dat paar meeldraden zijn onderling halverwege vergroeid. 


112 

Zij zouden, vrij staande, met het kelkblad alterneeren, en 
moeten bijgevolg, indien zij oorspronkelijk meeldraden zijn, 
tot den binnensten krans van deze deelen behooren. Werke- 
lijk ontbreken daarvan ook twee. In fig. 8 ziet men de vier 
buitenste meeldraden (c) normaal ontwikkeld, de binnenste 
waren tot twee onvruchtbare draden (d, d’) teruggebracht, 
Daar intusschen in deze bloem ook slechts twee bloembla- 
den voorkomen, en deze beide half in meeldraden zijn ver- 
anderd (fig. 6), kan het ook zijn, dat het onderstandig 
meeldradenpaar eigenlijk als een paar geheel in meeldraden 
veranderde bloembladen moet worden aangemerkt, zoodat dan 
feitelijk twee bloembladen tegelijk met het eene kelkblad van 
de vergroeïing uitgesloten, en twee van de binnenste meeldra- 
den geheel geaborteerd zouden zijn. Ik acht deze opvatting 
de meest waarschijnlijke. De twee ledige plaatsen in den krans 
der bloembladen alterneeren met het bedoelde kelkblad, zoodat 
de relatieve stand der deelen tegen deze opvatting geen be- 
zwaar oplevert; integendeel maakt de onmiddellijke nabijheid 
der twee kransen meer aannemelijk, dat twee bloembladen, dan 
dat twee der binnenste meeldraden het lot van een der kelk- 
bladen zullen deelen, terwijl aan den anderen kant de abortus 
van twee dier meeldraden in harmonie is met den reeds gedeelte- 
lijken abortus der twee andere, en niet den abortus die ook in 
den stamper heeft plaats gehad. Het vruchtbeginsel is name- 
lijk tweehokkig en de stempel tweelobbig. 

De morphologische vragen, waartoe de thans beschouwde 
monstrositeit aanleiding geven, zijn met het hier medegedeelde 
niet uitgeput, en zeker zal de waarneming van nog meer der- 
gelijke gevallen tot nadere opheldering kunnen bijdragen. Niet 
onwaarschijnlijk is het, dat daartoe gelegenheid zal bestaan ; 
volgens mededeeling van den bloemist, die mij de thans be- 
schreven voorwerpen mededeelde, komen dergelijke monstreuse 
afwijkingen bij voorkeur voor in de eerste bloemen, die de 
Fuchsias, vroeg in het voorjaar, nog in de bakken voort- 
brengen, terwijl dan verder, gedurende den zomer, normale 
bloemen worden voortgebracht. Hieruit zou men opmaken, dat 
de omstandigheden waaronder de plant in cultuurtoestand ge- 


113 


plaatst is, op het verschijnsel een directen invloed uitoefenen, 
wat zeker, indien het bevestigd werd, aan de zaak een nieuw 
belang zou bijzetten. 


VERKLARING DER PLAAT I. 


Monstreuse bloem van Fuchsia van ter zijde. 

Dezelfde van boven na uitspreiding der deelen. 

Dezelfde in doorsnede. 

Tweede monstreuse bloem van dezelfde plant. 

5—9. Monstreuse bloem van eene andere plant, fig. 5: van 
boven (vergroot), 7: van ter zijde gezien; 6: bloemblad (ver- 
groot), 8: meeldraden en stijl (vergroot), 9: stempel, (sterker 
vergroot). 

Overal wijst a aan den krans der kelkbladen, b dien der bloem- 

bladen, e dien der buitenste meeldraden, d dien der bin- 

nenste meeldraden, e den stamper. 


Ee 


De Heer C. A. J. A. Oudemans vermeldt dat als nieuwe 
indigenae zijn waargenomen : 

Fumaria capreolata L. in aardappelland te Doorn, 
door hem zelven; 

Fumaria densiflora D.C. op grasland te Bolsward , 
door den Heer J. M. de Boer, en 

Salvinia natans Willd. in de Stadsgrachten te Zwolle 
door den Heer van Tuinen, leeraar aan de H. Burger- 
school aldaar. 


Op voorstel van een der leden, wordt besloten, de verdere 
handelingen der vergadering tot het avonduur uit te stellen en 
thans eene excursie in de omstreken van Almelo te maken. 

Behalve eenige minder algemeen voorkomende, werd op deze 
excursie eene nieuwe indigene graminee ontdekt en wel A n- 
thoxanthum Puelii Lecog et Lamotte in koorn- 


114 


velden te Albergen, gemeente Tubbergen (alsmede in rogge- 
velden te Delden). 

De vergadering werd des avonds weder geopend en door den 
Heer W. F.R. Suringar gesproken over de waarnemingen, 
waarop in de laatste tijden weder de aandacht gevestigd was , 
aangaande den invloed van de entloot op de moederplant; hij 
vertoont de afbeelding van een exemplaar van Abutilon 
venosum, door den hortulanus aan den kruidtuin te Leiden 
veredeld met de bonte Abutilon Thompsoni,en waar- 
aan .zich , overeenkomstig de door Morren en anderen gedane 
waarnemingen, boven en onder de entplaats uit de groene 
moederplant takken met bonte bladen hebben ont- 
wikkeld. 

Door genoemden Heer S. werden nog ter tafel gebracht de 
vruchten van de Japansche dadel Diospyros 
Kaki). 

Door den Heer Oudemans wordt voor de volgende 
Vergadering eene nieuwe lijst van indigene Fungi toe- 
gezegd en verder bepaald, dat door de Heeren Oud emans, 
van der Sande Lacoste, Suringar en Abeleven 
den volgenden dag eene botanische excursie zal gedaan worden 
naar het Vriezeveen. De drie laatstgenoemde Heeren 
zullen daarna het onderzoek voortzetten in de omstreken van 
Delden en ’t Twikkeler bosch. 

Nadat voor het volgende jaar, volgens de statuten, als ver- 
gaderplaats Leiden was aangewezen, werd de vergadering ge- 
sloten , nadat vooraf door den Voorzitter de leden dank was 
gezegd voor hunne belangrijke mededeelingen en hij het door 
de Vereeniging uit te geven Archief in hunne belangstelling 
had aanbevolen. 


NAMENS DE NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING , 
de Secretaris, 


Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN HET ONTSTAAN 
DER ZOOGENAAMDE TERPEENHARSEN IN DE PLANTEN, 
ACADEMISCH PROEFSCHRIFT 
VAN 
Dre Agee NE Rh ASN CHT MeO N ES 
Leiden, 1871. 


UITTREKSEL. 


Het aantal der bekende en onbekende harsen, die in de 
planten aangetroffen worden, is buitengewoon groot; het aan- 
tal der harsachtige stoffen, die bij verschillende chemische 
bewerkingen ontstaan , neemt onophoudelijk toe, maar gewoon- 


lijk wordt op deze stoffen weinig acht geslagen , daar men ~ 


ze, òf ongeschikt, of niet belangrijk genoeg, oordeelt voor 
een meer ingrijpend chemisch onderzoek. Zij schijnen over- 
gangen te vormen tusschen bepaalde reeksen van verbindingen 
en zijn hierom wel degelijk van belang, te meer nog daar 
het niet onwaarschijnlijk is, dat zij door tamelijk eenvoudige 
chemische bewerkingen om te zetten zijn in bekende verbin- 
dingen. 

Eene goede definitie van het begrip hars is nimmer gegeven 
en is van een chemisch standpunt onmogelijk. Daar evenwel 
een groot gedeelte der zoogenaamde aetherische oliën mengsels 
zijn, welke chemisch met die waaruit vele harsen bestaan 
overeenkomen, acht ik het ’t beste, de dun vloeibare dezer 


116 


mengsels: aetherische oliën, de vaste: harsen en de in con- 
sistentie daartusschen liggende: balsems te noemen. 

Daar Hlasiwetz zich in de laatste jaren veel met de zoo- 
genaamde gomharsen heeft bezig gehouden en de terpeenharsen 
(eigenlijke harsen), die voor zijne methode van onderzoek on- 
geschikt waren, buiten beschouwing liet, zoo koos ik voorna- 
melijk deze tot onderwerp mijner bijdrage. 

Een van de eerste wegen, om tot de kennis van hunne 
betrekking tot andere lichamen te geraken, is: te weten 
waaruit zij ontstaan en hoe. Deze processen moeten in 
de levende plant worden nagegaan. 

In de meeste chemische leerboeken is de theorie van Heldt 
opgenomen, volgens welke deze groep van harsen ontstaat uit 
terpenen , door oxydatie, met of zonder gelijktijdig verlies van 
waterstof , of opname van water. Uit de onderzoekingen der 
plantenphysiologen evenwel vloeiden andere theorieën omtrent 
het ontstaan voort en ook deze dienden mij bij mijn onderzoek 
tot richtsnoer , b. v. ontstaan uit cellulose volgens Karsten 
en Wigand, uit amylum, uit looizuren enz. 

De verschillende , tot herkenning van hars in plantendeelen, 
opgegeven reacties voldeden mij niet en daarom maakte ik 
gebruik van de, door Un verdorben opgegeven, eigenschap 
der terpeenharsen, van eene groene koperverbinding te kunnen 
vormen. De plantendeelen werden, gedurende eenige, meest 
. vijf à zes, dagen, in eene verzadigde oplossing van azijnzuur- 
koper in water geplaatst en daarna met gedestilleerd water 
uitgewasschen. Bij de doorsneden, welke er nu van werden 
gemaakt, was de hars, onder den mikroskoop, zelfs bij de 
sterkste vergrooting , duidelijk waar te nemen aan de meer of 
min smaragdgroene kleur. Na eenige oefening, zou men met 
dit reagens ook nog andere stoffen kunnen aantoonen als looi- 
zuren en glucose; de eersten vormen er eene bruine verbinding 
meê, de laatste schijnt er metallisch koper uit af te scheiden. 
Looizuren evenwel werden beter aangetoond door azijnzuur- 
ijzer, waarmede de plantendeelen op dezelfde wijze, als voor 
het azijnzuur-koper is opgegeven, werden behandeld. Tot 
opsporing van glucosiden diende mij de purperviolette verkleu- 


TAT 


ring met geconcentreerd zwavelzuur. Proeven om, in de cel- 
len, vooral in de epitheliumcellen der kanalen, aetherische 
olie (terpeen?) aan te wijzen, met azijnzuur anilin, waaruit 
deze eene roode kleurstof vormt, voldeden slechts gedeeltelijk. 

De voornaamste zaken, waarop ik bij mijn onderzoek had 
te letten, waren: Je het ontstaan en het grooter worden der 
kanalen, omdat dáár, waar geene verdwijning of vervloeiing 
van cellen is waar te nemen, niet wel van een ontstaan der 
hars uit cellulose spraak kan zijn; 2e den inhoud der epithe- 
liumcellen in vergelijking met dien der kanalen en der verderop 
gelegen cellen, alsook van die, welke vóór de vorming van 
het kanaal aanwezig zijn. Eindelijk de al of niet doordring- 
baarheid van den met water doortrokken celwand voor in water 
onoplosbare stoffen. 

Ten einde omtrent dit laatste punt zekerheid te verkrijgen 
herhaalde ik de bekende proeven van Hofmeister en vond 
zijne uitkomsten bevestigd. Een uitvoerig onderzoek van Pinus 
Laricio bevestigde hetgeen reeds vroeger door anderen is 
waargenomen n. |. dat de kanalen in de schors hier gevormd 
worden door uiteenwijking van vier cellen , die uit ééne moe- 
dercel door deeling ontstaan zijn. Deze moedercel bevat een 
ondoorzichtig plasma; verder is er in de jonge knop vóór de 
vorming der kanalen geen amylum aanwezig maar wel looizuur 
dat ik zelfs in de knopschubben aantrof. De epitheliumcellen 
der gevormde kanalen bevatten steeds eiwitachtige stoffen, soms 
sporen van looizuur, nimmer eigenlijke hars, noch amylum. 
De daarop volgende kringen van cellen bevatten looizuur in op- 
gelosten vorm en de nog verder verwijderde, looizuur als bollen, 
die uit de celkernen schijnen ontstaan te zijn. In vele schors- 
en voornamelijk in vele cambiumcellen bevindt zich een gluco- 
sid, dat door geconcentreerd zwavelzuur purperviolet gekleurd 
wordt, vermoedelijk Coniferin. Aan de buitenzijde van het 
cambium en aan de binnenzijde van den bast , bevonden zich vele 
boven elkander geplaatste cellen, met quadratische prismata 
van zuringzuur-calcium gevuld. De vorming der kanalen in het 
hout en in de bladen komt met die van de schors (behoudens 
eenige kleine afwijkingen) althans in de hoofdzaak overeen. 


118 


Vele houtvezels waren met hars gevuld evenals de hofstippels. 
De kleur, die de hars uit het hout met azijnzuur-koper aan- 
neemt is eenigszins anders dan van die uit de schors; ook kris- 
talliseeren beiden niet even spoedig onder den invloed van water. 

De bijgevoegde plaat geeft eenigermate weêr hoe het zich 
onder den miskroskoop voordoet. Fig. 1 geeft de dwarse door= 
snede, waarin een schorskanaal met hars gevuld, de binnenste 
(epithelium) cellen zijn ongekleurd terwijl de daaropvolgende 
looizuur bevattende eene bruine kleur hebben aangenomen; 
verder een kanaal in het hout hetwelk met de mergstralen, die 
looizuur bevatten in verbinding staat, ook hier is geen hars 
in de epitheliumcellen , ook ziet men de kristallen van zuring- 
zuur-calcium, welke nog beter te zien zijn in fig. 2 de over- 
langsche doorsnede; terwijl fig. 3 voorstelt hoe het kanaal zich 
voordoet aan den voet eener eenjarige loot; hier is het kanaal 
geheel of bijna geheel gesloten, doordien de epitheliumcellen, 
die in den regel zeer klein zijn, uitgegroeid zijn tot groote 
wigvormige cellen. 

Uit mijne waarnemingen bleek mij derhalve 1e dat de ka- 
nalen hier niet door vervloeiing van cellen ontstaan noch groo- 
ter worden; 2e dat de hars, als zoodanig , alleen in lucht be- 
vattende ruimten, houtvezels of kanalen voorkomt; 3e dat de 
hars uit de schors niet identisch is met die uit het hout en de 
bladen en 4e dat als men let op de verdeeling van het glu- 
cosid, het looizuur, de hars en de verdere stoffen, men zeer 
hgtelijk tot het besluit kan komen, dat er omzetting van dit 
glucosid in looizuur, onder afscheiding van zuringzuur plaats 
vindt en dat dit looizuur onder den invloed van de eiwitachtige 
stoffen, in de epitheliumcellen voorhanden, eene stof levert, 
die in staat is door de inwerking der lucht hars en terpentijn= 
olie te vormen; men zou deze stof gevoegelijk een retinogeen 
kunnen noemen. 

Vergelijkenderwijze werden nu nog de volgende planten in 
oogenschouw genomen: Pinus sylvestris, Pinus Pu- 
milio, Pinus canariensis, Pinus Cembra, waar 
ik niets kon vinden, dat geleek naar de afbeelding , door 
Unger gegeven in zijne Anat. u. Phys. d. Pfl.s. 205. Abies 


119 


sibirica, A. pectinata, Larix europaea, Cedrus 
libanotica, Araucaria Cunninghami, Araucaria 
imbricata; in de beide laatste bevond zich in de kanalen nog 
eene, zoowel in water als in alkohol onoplosbare stof, vermoe- 
delijk plantenslijm. Dammaraaustralis en Dammara 
Brownii; de in deze laatste voorkomende hars vormt niet, 
zooals bij de andere Coniferen, eene homogene massa, maar ver- 
toonde zich onder den miskroskoop, als vele kleine korrels, 
drijvende in een vocht. Deze korrels werden door jodium geel- 
achtig, door azijnzuur-koper slechts flauw groen gekleurd. Zij 
waren geheel in aether, niet in alkohol oplosbaar. Junipe- 
rus communis, Thuja articulata, Cupressus 
macrocarpa, Taxus baccata, Cycasrevoluta 
waar in den bladsteel wel hars voorhanden is in vele vaten (1) 
maar daarentegen eene soort van slijm in de kanalen werd 
aangetroffen. Pistacia Terebinthus, Rhus Toxi- 
codendron, Rhus vernicifera; Hedera Helix, 
de inhoud der kanalen werd bij de laatste plant ook niet door 
azijnzuur-koper gekleurd. De wortelstokken van Angelica 
Archangelica, Peucedanum officinale en O p o- 
ponax Chironium; de inhoud werd ook hier niet door 
azijnzuur koper gekleurd, wel die van sommige vaten; ook 
bij hen vond ik evenals in de vorige planten veel looizuur. 
Laurus camphora, die geene kanalen, maar wel groote 
cellen met kamfer gevuld bevat. De kamfer werd niet gekleurd, 
maar wel eene hars, die zich in sommige vaten bevond. 

Nog vele andere planten als: Aloë spicata, Mamil- 
laria Wildiana, Dracaena Draco, Aspidium 
filix mas, Diospyros Virginiana,, Pittospo- 
rum Tobira, werden vergeleken, maar met het reagens 
werd bij de in hen aanwezige hars geene kleuring waargeno- 


(1) Dit voorkomen van hars in vaten nam ik ook bij vele andere 
planten waar b. v. bij Bauhinia pubescens, Blanksia inte- 
grifolia, Laurus camphora en de wortelstokken van Umbelli- 
ferae. 


120 


men, evenmin bij den Jalappewortel uit den handel en 
de door Betula alba afgezonderd wordende Betulin. 

In vele gevallen b.v. bij Rhus, Peucedanam, Dio s- 
pyros, ontstonden in sommige cellen, door het azijnzuur- 
koper , roode of violette kleuren, zoodat het niet onwaarschijn- 
lijk is, dat men dit reagens ook nog ter aanwijzing van andere 
stoffen zal kunnen bezigen. 

Voor eene vorming van hars uit amylum heb ik nergens 
duidelijke bewijzen gevonden; wel zag ik amylumkorrels met 
looizuur doortrokken en daarop gelijkende korrels, die gedeel- 
telijk in alkohol oplosbaar waren maar deze werden door het 
reagens niet gekleurd. De planten, die ik hiervoor nog uit- 
sluitend bezigde waren Ulmus campestris, Fagus 
sylvatica en Banksia integrifolia. 

Voor eene vorming uit cellulose, na voorafgaande verdikking 
der celwanden, heb ik evenmin overtuigende bewijzen gevonden, 
zoo min bij een stukje hout van Podocarpus santali- 
nus als bij een oudere stam van Abies pectinata en 
eenige indische harsen; deze laatste hielden gedesorganiseerde 
plantendeelen omsloten, maar de desorganisatie bleek veroor- 
zaakt te worden door Fungi. 

Deze waarnemingen te samen genomen leerden mij dus 1e 
dat de regelmatige kanalen, wier ontstaan ik kon nagaan, 
steeds gevormd werden door uiteenwijking van cellen en niet 
door vervloeiing , zóódat, voor de daarin onmiddelijk optredende 
hars, het ontstaan uit cellulose onmogelijk is; 2e dat bij de 
verdere ontwikkeling dier kanalen, in eenige planten , cellen , 
door vervloeiing schenen te verdwijnen, maar dat er dan tevens 
in de kanalen eene stof voorhanden was, die door hare onop- 
losbaarheid , zoowel in water, als in alkohol, en aether, niet 
voor hars, maar voor plantenslijm gehouden moet worden; dat 
deze door vervloeiing uit cellulose ontstaat, is wel waarschijnlijk 
daar beide stoffen eene overeenkomstige samenstelling schijnen 
te bezitten en een dergelijke overgang in de planten meer 
plaats heeft; 3e dat steeds looizuren , of althans stoffen , die 
eene looizuurreactie vertoonden, werden aangetroffen in die 
planten , welke hars afscheidden, terwijl de plaats waar zij 


494 


voorkomen, het waarschijnlijk maakt, dat deze twee stoffen 
(hars en looizuur) met elkander in nauw verband staan; 4e dat 
de harsen, als zoodanig, in bijna alle door mij onderzochte 
planten , uitsluitend voorkwamen in lucht bevattende ruimten 
_ of organen (vaten); waaruit volgt, dat de hars aldáár gevormd 
wordt, door de inwerking der lucht. 

Deze uitkomsten bevestigen dus de gevolgtrekkingen , afge- 
leid uit het onderzoek op Pinus Laricio, en ik kom der- 
halve tot het besluit, dat de harsen (althans de terpeenharsen) 
dáár, waar zij normaal voorkomen , haar ontstaan niet te dan- 
ken hebben aan desorganisatie van cellulose of omzetting van 
amylum, maar door de inwerking der lucht gevormd worden 
uit eene stof, die geboren wordt bi de splitsing van lichamen, 
die evenals de meeste looizuren, tot de klasse der glucosiden 
behooren, Het is waarschijnlijk, dat vele der zoogenaamde 
aetherische oliën b.v. die van Citrus Aurantium, welke 
plant ook veel looizuur bevat, op dezelfde wijze ontstaan. 

Deze gevolgtrekkingen komen overeen met vele bekende fei- 
ten, b.v.: bij de splitsing van vele glucosiden ontstaan aethe- 
rische oliën of harsen b.v. bj Saponin, Senegin, Cy- 
clamin, Smilacin, Convallarin, enz. Senn gluco- 
siden kunnen gesplitst worden door eiwitachtige hchamen b.v. 
Amygdalin, Aesculin, Salicin, Galnotenlooi- 
zuur door Emulsin. En wat meer bepaaldelijk de in de 
Coniferen voorkomende glucosiden aangaat, voor Pinipi- 
erin wordt dit door Kawalier, voor Coniferin door 
Kubel opgegeven. 

Tusschen de formules, welke deze onderzoekers voor de 
beide laatste stoffen gegeven hebben bestaat een zeker verband; 
zoodat, als men in aanmerking neemt, dat het coniferin voor- 
komt in cambium en schors, het pinipicrin in schors 
en naalden, en tevens let op het voorkomen van zuringzuur, 
zeer waarschijnlijk het volgende proces moet plaats hebben. 

Cor Haa O12 + 3 Ho O = Coa Hao Ou + Cy Hy Os 


coniferin pinipicrin | zuringzuur. 
Coo Haze O11 + 2 Hz O = Cio Hig O + 2 (Co Haa Oo) 
glucose, 


199 


In een waterig afkooksel van Elemi en ook van Dammat 
vond ik eene stof, die zich als een dergelijk glucosid gedroeg ; 
bij de laatste evenwel in uiterste geringe hoeveelheid, 


VERKLARING DER PLAAT II. 


Fig. 4 dwarse doorsnede eener loot van Pinus Laricio. 
Fig. 2 overlangsche doorsnede van dezelfde. 
Fig. 3 dwarse doorsnede aan den voet der loot. 
Alle behandeld met acetas cupricus 
rm. mergstralen. 
cambium. 
harskanaal der schors. 
harskanalen in het hout. 
harsvoerende houtcellen. 
hars in het kanaal A. 
epitheliumcellen. | 
looizuurhoudende cellen. 
kristalhoudende cellen. 


poses © [bei 


0) 


a uringa Ze 


(Ved. ke. doeh Ser. 2, Z) DE 


f rde LEED, 


Kruidk. Archief Ser. 2 1 tl 


quaqed 
Sees is 
Keje 


JO SOUL 
CEO IL 
sence suna 
HL 


ene Se 
Deenen onee 
ne 
Sou sa saussse=eesseessen 
SSS SS = SS 
OEP) 
emme. 


; 


ies 
He 
GORE 


KE] OD 
semeeu 
IAR LL 


7 


KE Ce 4 
: ee Jo Os 
ace ECE eA OGM LE le CEA Gd COL CHROOT. 


——— 


| Mederlandih Kruivtundig, Archie. 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


DER 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING 


ONDER REDACTIE VAN 


_ Dr. W. F. R. SURINGAR, Dr. C. A. J, A. OUDEMANS 
EN To. H, A. J. ABELEVEN. 


Gweede Serie. 


i Deel. — 2% Stuk, 


Met vier platen. 


TE NIJMEGEN, 
BĲ ADOLF BLOMHERT. 
1872. 


tees 
Ce 


NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF. 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


DER 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING, 


TWEEDE SERIE. 
Ie Deel. 2e Stuk. 


at 


INHOUD. 


Verslag van de vijf en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
Heiden enmiS eum Aueustust HET ANU laa ange on) 

Nieuwe groeiplaatsen van indigene phanerogamen . 

Over indigene Batrachia , 

Galium erectum Huds., G. elatum Thuill. en G. 
elongatum Presl. . 

Rosa coronata Crép.? . 

Trifolium pratense L, var. roseum Ouds, 

Mentha pyramidalis Lloyd . 

Ononis maritima Dum, . . ........ 

Tweeslachtige en oneigenlijk vrouwelijke bloemen 
bij Glechoma hederaceum. Tea Nast : 

Lijst van nieuw ontdekte champignons voor de Lille 
van Nederland . 

Nieuwe indigene Rubi, . . . ...... 


Agrostis rubra. L. EEN OA 
Phanerogamen en cryptogamen waargenomen te Almelo, 
in Albergen en in ’t Vriezeveen in Juli 1870. . . . 


Phanerogamen en cryptogamen waargenomen te Delden 


Sumit bwkkelenbosche inn Ilie S00. a cays 
Over de geographische verspreiding van Stratiotes aloïdes 
eecoorreusonde: Vinves sne 5. oon fe) veh a) un coe 


)- * 
Pag. 


VERSLAG 
VAN DE VIJF EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 


VAN DE 
NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
‘ LIBRARY 
Gehouden te Leiden den 18den Augustus 1871. NEW YORK 
BOTANICAL 
GARDEN 


Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. C. A. J. A. Oudemans 
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator Herbarii), 
firetebounsse Wils, A. J. de Bruin en Th, H. A.J. 
A beleven (Secretaris). 

De vergadering wordt door den Voorzitter geopend , die met 
een enkel woord de redenen ontvouwt, waarom deze vergade- 
ring niet op den bepaalden tijd is uitgeschreven. 

De notulen van het verhandelde in de gewone vergadering van 
den 8en Juli 1870, te Almelo gehouden , worden gelezen en 
goedgekeurd. 

Door den Secretaris wordt kennis gegeven : 

»dat de Heer Dr. J. G. H. Rombouts per missive kennis 
gegeven heeft, dat hij tot zijn leedwezen deze vergadering nict 
kan bijwonen ; 

»dat door overlijden de Vereeniging het verlies te betreuren 
heeft van drie verdienstelijke leden : de Heeren C.F. Kraepe- 
lien, Apotheker te Zeist, Dr.F. A. W. Miquel, Hoogleer- 
aar te Utrecht en Th. Sprée, Med. doet. te Veenwouden, 
benevens van drie correspondeerende leden: de Heeren Dr. S. 

8 


124 


Lantzius Beninga, te Göttingen, E. Coemans, te 
Gent en Dr. Ph. Wirtgen, te Coblenz; 

»dat op den 17en October 1870 voor ’t lidmaatschap heeft be- 
dankt de Heer Dr. M. I. Cop, te Deventer en op den 10en 
November 1870, het honorair lid, de Heer Dr. R. S. Tjaden 
Modderman, te Groningen; 

»en dat op den 30en Juni Il. het aantal leden was als volgt. 


GEWONE LEDEN. 


Th. H. A. J. Abeleven te Nijmegen, (1849). 
Dr. EK. B. Asscher te Amsterdam , (1846). 
Dr. J. M. van Bemmelen te Arnhem, (1851). 


A. J. de Bruijn te Utrecht, (1845). 

Dr. L. A. J. Burgersdijk te Deventer, (1847). 
Mr. L. H. Buse te Renkum, (1845). 

Dr. J. Everwijn te Noordwijk , (1847). 

Dr. H. van Hall te Middelburg, (1856). 

A. W. Hartman te Utrecht, (1849). 

Dr. H. C. van Hennekeler te Middelburg, (1859). 
S. Kniittel te Amsterdam , (1857). 

Dr. P. W. Korthals te Maarssen , (1846). 

Dr. C. A. J. A. Oudemans te Amsterdam, (1845). 
Dr. J. G. H. Rombouts te Amsterdam, (1846). 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste te Amsterdam , (1845). 
Dr. W. F. R. Suringar te Leiden, (1851). 

W. G. Top Iz. te Kampen , (1846). 

Walraven te Houtenisse , (1853). 

r. H. Boursse Wils te Leiden, (1845). 


HONORAIRE LEDEN. 


Mr. H. J. Koenen te Amsterdam. 

Mr. J. Kneppelhout te Oosterbeek. 

Jhr. L. S. Quarles van Ufford te Haarlem. 
Dr. EK. van der Ven te Haarlem. 

G. Visser van Hazerswoude te Amsterdam. 


125 


DONATEURS. 


Directeuren van Teijler’s Stichting te Haarlem. 
D. de Haan, Jr. te Haarlem. 

Mr. G. Heshuijzen te Haarlem. 

J. W. M. van de Poll te Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN. 


C. Babington, Cambridge, (1854). 

Dr. H. Bosch, Arnhem, (1851). 

Dr. P. Bleeker, ’s Gravenhage, (1851). 
W. Darlington , West-Chester , (1851). 

B. C. Dumortier, Doornik, (1848). 

Dr. E. M. Fries, Upsal, (4850). 

Asa Gray, Cambridge, (1851). 

A. le Jolis, Cherbourg , (1856). 

Dr. C. T. Kützing, Nordhausen, (1850). 
J. Lange, Kopenhagen , (1859). 

R. van Lansbergen , Curacao, (1851). 

R. Lenormand, Vire, (1850). 

Dr. E. Nolte, Kopenhagen, (1851). 

Dr. L. Rabenhorst, Dresden, (1850). 

L. G. Reichenbach, Dresden, (1850). 

Dr. W. P. Schimper, Straatsburg, (1850). 
W. Sonder, Hamburg, (1859). 

J. Ritter von Schöckinger Neudenberg , Weenen, (1862). 
E. Wenck, Zeist, (1847). 


Door den Heer Suringar, Conservator herbarii, wordt aan 
de vergadering medegedeeld , dat hij, sedert hij tot Directeur 
van ’s Rijks-Herbarium is benoemd, den vroeger uitgedrukten 
wensch der Vereeniging , om voor haar Herbarium eene blij- 
vende plaats te verkrijgen bij de collectién der Hoogeschool 
of van het Rijk, opnieuw indachtig is geweest, en voorloopig 
het vertrouwen kan uitspreken, dat, indien de Vereeniging het 
verzoek tot Z. E. den Minister van Binnenlandsche Zaken richt, 


126 


om ‘t Herbarium der Vereeniging in het gebouw van ’s Rijks- 
Herbarium die plaats te verzekeren , zoodanig verzoek zal toe- 
gestaan worden; voorts heeft hij voor de plaatsing van het her- 
barium der Vereeniging een afzonderlijk lokaal op het oog, dat, 
eenigszins verwijderd van de hoofdlokalen van het Rijks-Herba- 
rium en op zich zeif toegankelijk , wat ruimte, licht en droogte 
betreft, voor het doel der Vereeniging in alle opzichten ge- 
schikt zou zijn. Door de vergadering wordt den Conservator- 
herbarii dank gezegd , voor de door hem ten deze betoonde be- 
langstelling in de verzamelingen der Vereeniging en het Be- 
stuur gemachtigd, uit naam der Vereeniging, zich aan den 
Minister te adresseeren en verder deze zaak te regelen en tot 
uitvoering te brengen. 

Wanneer op boven gemeld verzoek, door de Vereeniging aan 
Z. E. den Minister van B. Z. te doen, goedgunstig wordt be- 
schikt, stelt de Heer Suringar voor om tot ’t plaatsen van ons 
Herbarium kasten te doen vervaardigen en aan den Amanuensis 
in ’s Rijks-herbarium benevens aan den Custos in bovengenoemde 
inrichting eene billijke belooning te geven voor de werkzaamhe- 
den, die zij, in hun vrijen tijd, voortaan aan het Herbarium 
der Vereeniging zullen hebben te verrichten. Deze drie voor- 
stellen worden met algemeene stemmen aangenomen. 


Het derde punt van beschrijving , het voorstel van het Bestuur 
namelijk , om de leeraren in de Plantenkunde aan de Hoogere 
Burgerscholen bij circulaire uit te noodigen, om, door inzames 
ling van voorwerpen uit den omtrek hunner woonplaats, tot 
bereiking van het doel der Vereeniging omtrent de Flora van 
ons vaderland te willen medewerken , wordt algemeen goedge- 
keurd. Aan het Bestuur wordt de uitvoering ten deze opge- 
dragen , en tevens besloten , dat aan elken leeraar , die zich met 
bovengenoemde inzameling zou willen belasten, een exemplaar 
van den Prodromus Flora Batavae, Vol. 1, ten gebruike zal 
verstrekt worden. 


Door het Bestuur wordt kennis gegeven, dat aan het voor- 


127 


stel, bij circulaire van den 6en October 1870 aan de leden ge- 
daan,om ‘tHerbarium van indigene planten van 
den Hoogleeraar H. C. van Hall te Groningen, voor de som 
van vijfhonderd gulden aan te koopen, geen gevolg is gegeven, 
omdat enkele leden tegen den aankoop gestemd waren. ’t Wen- 
schelijke evenwel dat ’t Herbarium van van Hall in 
’ bezit kome der Vereeniging, wordt door de tegenwoordige leden 
algemeen toegestemd, en dit geeft Prof. Suringar aanleiding 
om mede te deelen, dat hij over den aankoop er van in nadere 
correspondentie met Professor van Hall is getreden en eenige 
familién ter inzage heeft ontvangen, die hij bij deze ter tafel 
brengt; hij bericht verder, dat Prof. van Hall ’t herbarium 
op gunstiger voorwaarden dan de aanvankelijk gestelde aan de Ver- 
eeniging zou willen afstaan, en vraagt of er geen middel zou 
kunnen gevonden worden, om, bij gelegenheid van ’t vijf en 
twintigjarig bestaan der Vereeniging, dit 
document onzer Nederlandsche flora in eigen- 
dom aan onze Vereeniging te doen overgaan. Aangezien de 
kas der Vereeniging niet toereikend is, tot den aankoop 
over te gaan, wordt op voorstel van den Secretaris besloten, 
zich te wenden tot HH. Directeuren van Teyler’s Stichting 
te Haarlem; ’t is toch bekend, dat deze Stichting steeds hare 
fondsen beschikbaar heeft, wanneer ’t er op aankomt, we- 
tenschappelijke documenten voor ondergang te behoeden; wel 
is waar zal zulks met deze verzameling niet het geval zijn, maar 
zij kan in particuliere handen overgaan en om die reden voor 
de Vereeniging niet ten alle tide toegankelijk wezen; hij doet 
dus het voorstel: om te trachten deze som van Teyler’s Stich- 
ting te verkrijgen, die reeds door eene niet onbelangrijke jaar- 
lijksche bijdrage van hare belangstelling in onze Vereeniging 
blijken geeft. Dit voorstel wordt met algemeene goedkeuring 
aangenomen en aan het Bestuur de uitvoering van dit besluit 
opgedragen. Bij deze gelegenheid wordt tevens ter sprake ge- 
bracht het herbarium van wijlen Dr. Th. Sprée, en ‘t wen- 
schelijke hetoogd, dat ook dit herbarium, hetwelk , wat de 
cryptogamen aangaat, niet van belang ontbloot is, in handen 
der Vereeniging mocht overgaan. De heer Dr. Boursse Wils 


128 


verklaart zich bereid om aangaande dit Herbarium de noodige 
inlichtingen in te winnen. 


Door den President, Prof. C. A. J.A. Oudemans, wordt, 
volgens art. 15 der statuten, het volgende verslag uitgebracht: 


MM. HH.! 

Het is met een gemengd gevoel van vreugde en weemoed , 
dat ik op het punt sta, u verslag te doen van wat in het 
afgeloopen jaar door de leden onzer Vereeniging voor de kennis 
onzer vaderlandsche flora gedaan is; van vreugde , omdat deze 
bijeenkomst er van getuigt, dat de band, in 1845 gelegd , 
niettegenstaande de vele lotwisselingen onzer Vereeniging, niet 
verbroken is geworden , en ons nog steeds het verlangen bezielt, 
de plantenwereld van den vaderlandschen bodem nader te leeren 
kennen , en onze krachten te blijven inspannen om de bouwstoffen 
vooreene 9Flura Neerlandiae” te verzamelen ; maar ook 
van weemoed , omdat niet alleen de voornaamste oprichters 
onzer Vereeniging, maar met hen vele steunpilaren van ons 
streven door den onverbiddelijken dood uit ons midden werden 
weggerukt. — Het is niet Mijne Heeren, om een treurig 
waas over deze bijeenkomst te brengen, dat ik mij in het 
verledene terugdenk en ook uwe gedachten heenleid naar wat 
een vierde gedeelte eener eeuw en minder achter ons ligt ; 
maar in mij, en zoo zal het ook bij u zonder twijfel wezen, 
spreekt een gevoel van dankbaarheid , dat zich niet smoren , 
niet onderdrukken laat — een gevoel van dankbaarheid jegens 
de mannen, die , niettegenstaande de vele beslommeringen van 
een practisch-medischen loopbaan, toch nog kracht en moed 
genoeg hadden, eene Vereeniging in het leven te roepen, van 
welker bestaan zij zich zonder twijfel zeer veel goeds voor de 
studie onzer flora voorstelden , maar waarvan zij toch ook zeer 
goed wisten , dat, althans in de eerste jaren, de leiding, de 
organisatie, het bestuur, aan hunne handen zou worden toe= 
vertrouwd. Wie het weet, wat het zegt, de geneeskunde 
practisch uit te oefenen; hoeveel ziels- en lichaamskracht er 
vereischt wordt, op dat gebied met vrucht te arbeiden ; hoeveel 


129 


van de beste uren van elken dag, en van elken dag opnieuw, 
vereischt worden om aan zijne verplichtingen jegens de lijdende 
menschheid te voldoen; welk eene zelfopoffering in het begrip 
»medicus” ligt opgesloten — die moet eerbied hebben voor 
mannen, die, zooals van den Bosch, Dozy, Molken- 
boer, van der Sande Lacoste en Boursse Wils, 
toch nog tijd konden vinden, den plantengroei van ons vader- 
land tot een gezet onderwerp van studie te maken niet 
alleen, maar de stichters. te worden eener Vereeniging , 
welker bestaan zij noodig achtten om eenmaal het doel te 
bereiken, waartoe zij wisten en gevoelden, dat individueele 
krachten te kort schoten. 

Van de zoo even genoemde stichters onzer Vereeniging 
was, het is u bekend, van den Bosch de primus inter 
pares, zooals ook daaruit bleek, dat hij reeds op de eerste 
bijeenkomst tot onzen Voorzitter gekozen werd ; maar zijne ne- 
venstanders stonden hem krachtig ter zijde, en vooral Mol- 
kenboer verdient nog altijd onze dankbare hulde, voor den 
tact en de voortvarendheid , waarmede hij, nevens de weten- 
schappelijke, ook de stoffelijke belangen der Vereeniging wist 
te behartigen. Levendig kan ik mij voorstellen, hoe onze ge- 
liefde dooden, hoe èn van den Bosch, én Molkenboer, 
èn Dozy, allen zoo kort na elkander ontslapen, zich zouden 
gevoelen , welke zelfvoldoening zij gesmaakt, in welk eene op- 
geruimde stemming zij verkeerd zouden hebben, indien het hun 
gegund ware geweest, hier mede aan te zitten, en de vruch- 
ten van een 25jarigen arbeid te overzien! Maar, in de kracht 
van den mannelijken leeftijd werd hun lichaam gesloopt, en 
moest de Maatschappij, moest ook onze Vereeniging het ver- 
lies betreuren van een driemanschap , waaraan èn gene èn deze, 
veel, zeer veel te danken heeft gehad. 

Leggen wij op dezen dag, Mijne Heeren, in onze gedachte, 
een krans van Immortellen op hunne graven neder! Erkennen 
wij het hier nog eenmaal openlijk, wat wij reeds zoo dikwerf 
in stilte tot ons zelven hebben gezegd: onze Vereeniging heeft 
in van den Bosch, in Molkenboer en Dozy, drie 
harer voortreffelijkste leden, harer bestuurders , harer oprichters 


130 


verloren; maar, wat door hen tot stand werd geracht , zalb 
door ons bewaard worden; hun ideaal zullen wij trachten te 
verwezenlijken ; hunne liefde voor de wetenschap , voor de ken- 
nis onzer flora in het bijzonder, zullen wij op onze jongeren 
trachten over te brengen ; en is dan ook eenmaal voor ons het 
uur van scheiden geslagen — geen nood; ook onze nalaten- 
schap zal dan zeker door anderen aanvaard, en de trouw, 
waarmede wij zijn werkzaam gebleven, ook door hen worden 
betoond. 

Vergunt het mij, na het herdenken van drie der oprichters 
onzer Vereeniging, die niet meer zijn, de twee overgeblevenen, 
Dr. H. Boursse Wils, dien wij het genoegen mogen 
hebben, hier in ons midden te zien, en Dr. C. M. van der 
Sande Lacoste, ook uit uw naam, geluk te wenschen met 
het voorrecht, dat zij dezen dag hebben mogen zien aanbre- 
ken, en voegen wij daarbij den wensch, dat zij voor hunne 
betrekkingen , voor de Maatschappij en voor onze Vereeniging 
nog lang gespaard en met ons mogen werkzaam blijven in het 
belang der studie die wij voorstaan, en waarvan de kennis 
onzer flora het middelpunt uitmaakt. — 

Overgaande tot mijn verslag, meld ik u, dat er in het af- 
geloopen jaar zijn ingekomen: 

4°, eene kleine verzameling planten , door Dr. van der 
Sande Lacoste in Limburg verzameld; 

9°, eene verzameling van 500 à 600 soorten , ook voor het 
meerendeel in Limburg verzameld, door Dr. H. de Vries; 

3°. eene verzameling van planten , door eenige leden onzer 

Vereeniging (de HH. van der Sande Lacoste, Su- 

ringar, Abeleven en Oudemans) uit de omstre- 

ken van Almelo bijeengebracht, na den afloop der jaar- 

vergadering in 1870; 

40, de 11e tot en met de 14e aflevering van het Herbarium 
van Nederlandsche Planten, uitgegeven door mij zelven. 
Vergunt mij dat ik u eenige bijzonderheden omtrent voor- 

noemde verzamelingen mededeel. 

1. De bijdrage van den Hr. van der Sande Lacoste 
bevatte Oxalis corniculata L., door den Hr, Dumou- 


131 


lin in zijn Guide genoemd , doch uit Limburg in ons Herbarium 
nog niet aanwezig; Pulicaria vulgaris Gaertn. en 
Inula Conyza DC., waarvan ook de laatste uit Limburg 
nog in onze verzameling ontbrak; Chenopodium murale 
L.en Vulvaria L., Carex digitata L.en praecox 
Jacq. en Colchicum autumnale L. (van den St. Pie- 
tersberg), alle, volgens den Prodromus, eveneens nog niet 
uit Limburg in ons Herbarium vertegenwoordigd, en eindelijk 
Asplenium Adianthum nigrum L. en Polypo- 
dium Robertianum Hoffm. Bovendien bevatte de ver- 
Zameling, in niet bloeienden staat, eene soort van Aconitum, 
van Astragalus,van Ononis,en eene Caryophyllacee, tot 
welker zekere bepaling ik niet ben kunnen geraken, en die ik 
ook niet heb durven identificeeren met de soorten, van die ge- 
slachten door Dumoulin opgegeven. Hieruit laat zich de 
wenschelijkheid afleiden, dat genoemde soorten in een later 
jaargetijde nog eenmaal ter plaatse worden opgespoord. 

Bij het naslaan van den »Guide” van Dumoulin trof het 
mij, dat daarin wel van Carex digitata L., doch niet van 
C. ornithopoda Willd. als bewoonster der Gronsveldsche 
bosschen gewag wordt gemaakt, daar laatstgenoemde soort in de 
addenda van den Prodromus, blz. 343, toch als te dier plaatse 
door den Hr. Franquin et gevonden,staat opgeteekend. Indien 
de Heeren Dumoulin en Franquinet hunne planten 
beiden goed bepaald hebben , zou de »Guide” van den eersten 
derhalve aanvulling en verbetering behoeven. — In elk geval 
wordt door de vondst van den Heer van der Sande La- 
corte eene leemte in ons Herbarium aangevuld. 

2. De verzameling van den Hr. H. de Vries bestond wel voor- 
namelijk uit planten uit Limburg, maar bevatte toch ook vele uit 
andere provinciën van ons vaderland. Dikwerf vond ik er dezelfde 
soort van twee of meer groeiplaatsen in bijeengebracht, Ik 
laat de lijst, door den Hr. de Vries aan zijne bezending 
toegevoegd , hier volgen, omdat zij louter groeiplaatsen bevat, 
nog niet in den Prodromus opgenomen, en zal daarna de aan- 
dacht vestigen op wat mij eene bijzondere vermelding waardig 
schijnt : 


132 


Clematis Vitalba L. werd gevonden in het plantsoen 
te Utrecht, en hare var. #. in den Aardenhout. 

Thalictrum flavum L. werd van 17 zeer uiteenloo- 
pende groeiplaatsen , maar in onvolkomene exemplaren verza- 
meld, zoodat de twijfel, die omtrent de juiste bepaling van 
sommige specimina kon oprijzen, niet is op te heffen. 

Thalictrum flexuosum Bernh. vond de inzender 
bij ’s Gravenhage. 

Anemone nemorosa L. by Haarlem en Valkenburg, 
in Limburg (*). 

Anemone ranunculoides L.in den Haarlemmerhout. 

Myosurus minimus L. werd aan de Santpoort gevonden. 

Eenige Batrachia, welker bepaling hier en daar eene 
revisie behoeft, vond ik uit verschillende streken. 

Ranunculus Lingua L. werd verzameld bij Sneek, 
Zwolle , Giethoorn , Loosduinen, Rolde. 

Ranunculus Flammula L.£#. bij Wijk aan Zee en 
bij ’s Gravenhage. 

Ranunculus Flammula L.y.bij Haarlem en Giethoorn. 

Ranunculus auricomus L. op Elswout by Haarlem, 
en bij Valkenburg. 

Ranunculus bulbosus L. bij Haarlem en Valkenburg. 

Ranunculus Philonotis Retz. op verschillende plaat- 
sen in Limburg, bij Wateringen en de Santpoort. 

Ficariaranunculoides Roth. 

Caltha palustris i: 

Aquilegia vulgaris L. alle drie bij Valkenburg. 

Aconitum Napellus L,, by Dalfsen. 

Papaver Argemone L., bij Gronsveld en Valkenburg. 

Papaver Rhoeas L. 7., bij Meerssen en Waalsdorp. 

Papaver somniferum L., bi Kolderveen en Val- 
kenburg. 

Glaucium luteum, Scop., in 1866 in de Sandvoort- 
sche duinen door den Heer y. Eeden gevonden en beschre- 
ven, van dezelfde groeiplaats. 


(>) In ’t vervolg wordt steeds Valkenburg in Limburg bedoeld. 


133 


Chelidonium majus L., bi Valkenburg. 

Corydalis solida Sm., bi Waalsdorp en Velzen 
(Meerssen). 

Corydalis claviculata L., bij Zwolle, Loosduinen, 
Assen, de Wijk, Hoogeveen, Haren, Groningen, Vilsteren, Rolde. 

Fumaria officinalis L., bij Oud-Valkenburg ‚ Bre- 
deroode , Weert. 

Nasturtium officinale R. Br., bij den Haag. 

Nasturtium amphibium R. Br., bij Haren. 

Barbarea vulgaris R. Br., bij Kollum. 

Barbarea praecox R. Br., by Oud-Valkenburg. 

Arabis hirsuta, Scop., door den Hr. de Vries naar 
ik meen ten onrechte A. sagittata geheeten, bij Valken- 
burg en den Haag. 

Sisymbrium Thalianum Gd., bij Vijlen. 

Erysimum Cheiranthoides L., bi Steenwijk. 

Sinapis arvensis L., bi Ane. 

Sinapis alba L., bij Valkenburg. 

Thlaspi arvense L., by Kollum. 

Camelina sativa Gir TiZey Diy mad andle en Valkealbone 

Camelina sativa #. bij Haarlem en Haren (L.). 

Teesdalianudicaulis R. Br., in Gaasterland. 

Lepidiumcampestre R. Br., bij Wijlre. 

Lepidium ruderale L., in Gaasterland en bij Spaarn- 
dam. 

Senebiera Coronopus Poir., bij Leeuwarden. 

Raphanus Raphanistrum L., fl. albis bij Oud- 
Valkenburg. 

Viola palustris L., op Tessel en bij Hattem. 

Viola sylvatica Fries, bij Valkenburg en Eelde. 

Viola canina L. £. by de Wijk. 

Nowa treo lor Ge is; bip Ane: 

Reseda Luteola L., bij Zwol en Oud-Valkenburg. 

Drosera rotundifolia L., op Tessel, bij Hoogeveen 
en in Gaasterland. 

Drosera intermedia Hayne, op dezelfde plaatsen 
en bij Vilsteren. 


134 


Parnassia palustris L., op Ameland. 

Polygala vulgaris L. £., bij Hoogeveen en op den 
St. Pietersberg. 

Polygala depressa Wender., bij Vijlen. 

Dianthus deltoides L., en 

Saponaria officinalis L., by Vilsteren. 

Silene inflata L., bi Wijlre. 

Silene noctiflora L., in den Aardenhout en bij Was-- 
senaar. 

Silene noctiflora forma minima, bi Holwerd. 

Lychnis Flos cuculi L., bij Hooghalen en Vaals. 

Sagina apetala L., bij Geulhem en Vijlen. 

Sagina ciliata Fr., Waalsdorp en op Eyerland. 

Sagina nodosa E. Meyer, bij Haren en Hattem. 

Lepigonum rubrum Wahlb., in Gaasterland, bi 
Gieten, Simpelfeld en Hattem. 

Lepigonum marginatum D., bij Dokkum en aan 
de Lemmer. 

Halianthus Peploides Fr., bij Westkapelle. 

Arenariaserpyllifolia L., bij Oud-Valkenburg. 

Alsine tenuifolia Wahlb., bi Valkenburg 

Holosteum umbellatum L., op Groenendaal bij 
Haarlem. 

Stellaria graminea L., bij Waalsdorp, Gronsveld 
en Vaals. 

Stellaria uliginosa Murr., bij Vaals en Hoogeveen. 

Cerastium glomeratum Th., bij Vaals. 

Cerastium pumilum Curt., bij Waalsdorp. 

Cerastium arvenseL., (petalis quadrifidis) 
bij Valkenburg. 

Linum catharticum L., bij Oud-Valkenburg en 
Hattem. 

Radiola linoides Gmel., bij Vilsteren. 

Althaea officinalis L., bij Groede. 

Hypericum pulchrum L.. bij Valkenburg. 

Hypericum humifusum L., bij Kerkrade. 

Oxalis Acetosella L., bij Vilsteren en Houthemerberg. 


135 


Acer campestre L., bij Geulhem. 

Impatiens Noli tangere L., bij Kerkrade en Giet- 
hoorn. 

Geranium dissectum L., bij Meerssen. 

Evonymus europaeus L., by Valkenburg. 

Ulex europaeus L., aan de Waterleiding bij Haarlem. 

Sarothamnus vulgaris Wimm., in Gaasterland. 

Genista pilosa L., in Gaasterland en bij Meerssen. 

Genista tinctoria L., bij Vilsteren en Amstenrade. 

Genista anglica L., bi Meerssen, Hengelo , Hooge- 
veen en Noordlaren. 

Ononis spinosa L., bij Rijswijk en 

Ononis spinosa, florib. albis, aan de Steeg. 

Medicago falcata L., bij Zwol. 

Medicago denticulata Willd., bij St. Lavante. 

Melilotus officinalis Willd., bi Zwol en Oud- 
Valkenburg. 

Trifolium pratense L. spica prolifera, bij 
Meppel. 

Trifolium striatum L., bij Beverwijk en Haarlem- 
merhout. 

Trifolium fragiferum L., bij Holwerd, Lemmer en 
Hoek v. Holland. 

Trifolium repensL., spica elongata, bij Haren. 

Trifolium repensL., s pica prolifera, bij Dok- 
kum en Zwol. 

Trifolium incarnatum L., bij Gronsveld, 

Trifolium hybridum L., bij Zwol en Meppel. 

Vicia sativa L., bij Cronbeek. 

Ervumtetraspermum L., by Oud-Valkenburg. 

Lathyrus palustris L., bij Eikenduinen. 

Lathyrus pratensis L., bij Valkenburg. 

Orobus tuberosus L., bij Meerssen en Gronsveld. 

Prunus spinosa, L., bij Noordlaren, Hooghalen en 
Houthemerberg. 

Prunus aviumL., in het Haagsche bosch en bij Valken- 
burg. 


136 


Spiraea salicifolia L., bij Giethoorn en Nijeveen. 

Rubus Idaeus L., bij Voerendaal. 

Fragaria vesca L., bij de Wijk en Valkenburg, 

Fragariaelatior Ehrh., op den St. Pietersberg. 

Comarum palustre L., bij Tessel en Dokkum. 

Potentilla Tormentilla Sibth. 2, bi Tessel en 
Wassenaar. 

Rosa cinnamomea L., bi Velzen. 

Rosa pomifera Herm., bi Valkenburg. 

Rosa rubiginosa, L., bij de Wijk. 

Alchemilla vulgaris L., in het Vijlinderbosch. 

Alchemilla arvensis Scop., bij Voerendaal, Bree- 
saap en Valkenburg. 

Sanguisorba officinalis L., bij Dalfsen. | 

Poterium Sanguisorba L., bij Valkenburg. 

Mespilus germanica L., bij Meerssen. 

Epilobiumangustifolium L., bij Vilsteren, Oud- 
Valkenburg, Hattem en Zwaagwesteinde. 

Epilobium hirsutum L., by Oud-Valkenburg. 

Epilobium palustre L. #. bi Rolde en Tessel. 

Myriophyllum verticillatum L., bij Dokkum en 
Loosduinen. 

Hippuris vulgaris L., by Foudgum. 

Caliiztrieing 2 bij Waterhuizen. 

Peplis Portula L., bij Hoogeveen en Tessel. 

Corrigiola littoralis L., by Gieten en Zuidwolde. 

Herniaria glabra L., bi Vilsteren. 

Illecebrum verticillatum L., bij Hoogeveen en 
Vilsteren. 

Sedum 2 bij Valkenburg. 

Sedum album L., bij Valkenburg. 

Sedum reflexum L., bij Breda en Dalfsen. 

Scleranthus annuus L., bij Harich. 

Ribes Grossularia L., bi Valkenburg. 

Ribes alpinum L., bij Vilsteren. 

Ribes nigrum L., in het Haagschebosch en bij Oud- 


Valkenburg. 


foley 


Ribes rubrum L., bij Breesaap. 

Saxifraga tridactylites L., bij Valkenburg. 

Saxifraga granulata L., bij Valkenburg. 

Hydrocotyle vulgaris L., bij Vilsteren. 

Sanicula europaea L., op den St. Pietersberg. 

Cicuta virosa L., by Rijswijk, Dokkum, Sneek en 
’s Gravenhage. 

Helosciadium inundatum Koch, op Tessel, Wie- 
ringen en bij Groningen. 

Pimpinella magna L., bij Loosduinen. 

Oenanthe Lachenalii G mel, op Tessel, Hoek v. 
Holland. 

Peucedanum Chabraei Rb., bi Zwol. 

Thysselinum palustre Hoffm., bij Zwol en Mur- 
merwoude. 

Pastinaca sativa L., bij Wylgaard, Holwerd en Wijk 
aan Zee. 

Heracleum Sphondylium L. involucellis fo- 
liiferis bij Leiden. 

Torilis nodosa Grtn., op Tessel en Noord-Beveland. 

Scandix Pecten Veneris L., bij Houthemerberg. 

Anthriscus Cerefolium Hoff m., op den St. Pieters- 
berg. 

Chaerophyllum temulum L., by Houthemerberg. 

Cornus sanguinea L., bi Valkenburg. 

Adoxa Moschatellina L., bij Valkenburg en in 
den Aardenhout. 

Sambucus Ebulus L., bi Valkenburg. 

Sherardia arvensis L., by Houthemerberg. 

Asperula odorata L., bij Vaals. 

Galium Cruciata Scop., bij Zwol en St. Pietersberg. 

Galium ? bij Meerssen. 

Galium sylvestre Poll. +, bij Wijlre en Valkenburg. 

Galium saxatile L., bij Helde, Sneekermeer en Hoo- 
geveen. 

Valeriana dioica L., bij Vogelenzang. 

Valerianella olitoria Mnch., bij Wijlre. 


138 


Valerianella dentata Poll. «, bij Simpelfeld, 

Knautia arvensis Coult., op den St. Pietersberg. 

Succisa pratensis L., bij Waalsdorp, Gaasterland en 
Vilsteren. 

Eupatorium cannabinum L., bij Oud-Valkenburg. 

Aster salignus Willd., bij Sondel. 

Bellis perennis L. capit. prolif., bij Wassenaar. 

Erigeron acris L., bij Waalsdorp. 

Pulicaria vulgaris Grtn., bij Gaasterland. 

Inula Conyza DC, bij Oud-Valkenburg. 

Inula Britannica L., bij Vilsteren (Gulpen). 

Filago germanica L., bij Meerssen, op Tessel, bij 
Kerkrade en ’s Gravesande. 

Filago arvensis L., bij Gaasterland. 

Gnaphalium sylvaticum L., bij Breesaap, Harich 
en Oud-Valkenburg. 

Gnaphalium luteo-album L., op Tessel, in het 
Ravelsbosch en bij Scheveningen. 

Gnaphalium dioicum L., in het Vijlinderbosch. 

Artemisia Absinthium L., bij Gaasterland en Gieten. 

Artemisia maritima L. & aan de Lemmer. 

Tanacetum vulgare L., bij Dalfsen en Hooghalen. 

Achillea Ptarmica L., bij ’s Gravenhage en Weert. 

Anthemis Cotula L., bi Wijtgaard, Hooghalen en 
Meerssen. 

Ain tihenns War vem sis. hse bij Gieten , Holwerd , Noot- 
dorp en op den St. Pietersberg. 

Chrysanthemum Parthenium Pers., bij Vaals. 

Chrysanthemum inodorumL.#.?aan de Lemmer. 

Chrysanthemum segetum L., by Dokkum. 

Chrysanthemum ? forma minima by Holwerd. 

Cineraria palustris L., bij Delft en Tessel. 

Senecio viscosus L., by Zandvoort. 

Senecio erucifolius L., bij Wassenaar en Haarlem. 

Senecio Jacobaea L. #. bij Overveen. 

Senecio aquaticus Huds., bij Valkenburg. 

Senecio paludosus L., by Zwol. 


139 


Cirsium oleraceum Scop., bij Vaals, Voerendaal 
(Gulpen). 

Cirsium anglicum Link, op Ameland en bij Zwaag- 
westeinde. 

Serratula tinctoria L., bij Groningen. 

Centaurea nigra L., bij Valkenburg. 

Centaurea Cyanus L., bij Harich; flor. roseis 
bij Voerendaal. 

Centaurea Calcitrapa L., bij Holwerd. 

Arnoseris pusilla Grtn., bij Harich en Hoogeveen. 

Hypochoeris glabra L., op Tessel en bij Scheveningen. 

Lactuca Scariola L., bij Maastricht, H. Jacques. 

Lactuca muralis Mey., bi Breda en op Elswout. 

Crepis virens Vill. prolifera, bij Haarlem. 

Crepis paludosa Mnch., bij Kerkrade en in het Ravelsbosch. 

Sonchus..... ? forma minima, bij Zwol. 

Hieracium Auricula L., bij Vijlen, Wijlre, in het 
Ravelsbosch en bij Vilsteren. 

Hieracium vulgatum Fr., by Breda. 

Hieracium murorum Poll., bij Valkenburg. 

Hieracium strictum Fr., bi Breda. 

Hieracium tridentatum Fr., bij Steenwijk, Hattem 
en Vilsteren. 

Xanthium spinosum L., bij Katwijk. (St. Pieter, H. 
Jacques.) 

Jasione montana L. flor. roseis, bij Dalfsen en 
Haarlem. : 

Phyteuma nigrum Schm., bij Gronsveld en Vaals. 

Campanula rotundifolia L., bij Zandvoort en op 
den St. Pietersberg; fl. alb. bij Haren. 

Campanula Trachelium L., bij Valkenburg. 

Campanula latifolia L., in het Haagsche bosch. 

Campanula patula L., bij Valkenburg en op den 
St. Pietersberg. 

Campanula RapunculusL., bij Breda en Valkenburg. 

Campanula Persicifolia L., op den St. Pietersberg, 


H. Jacques. 
9 


140 


Campanula..... ? Oosterbeek ; ? Valkenburg ;? Darthui- 
zerberg. 

Specularia Speculum DC., bij Valkenburg. 

Specularia hybrida DC., bij Oud-Valkenburg, 

Vaccinium Myrtillus L., bij Meerssen. 

Vaccinium Vitis Idaea L., in het Asserbosch. 

Vaccinium Oxycoccos L., bij Hoogeveen, Noordlaren, 
Eelde en Gieten. 

Andromeda polifolia L., bij Hoogeveen, Noordlaren 
en Eelde. 

Calluna vulgaris Salisb., op Elswout, bij ’s Graven- 
hage, Wassenaar, Gieten; flor. alb. bij Houthemerberg. 

Erica Tetralix L., op Lindenheuvel b. Haarlem; Vil- 
steren (fl. al bis). 

Pyrola minor L., bij Vaals. 

Monotropa hypopitys L., bi Valkenburg, Waals- 
dorp en Wassenaar. 

Ilex Aquifolium L., bij Houthemerberg. 

Vinca minor L., bij Valkenburg, Hattem en Vaals. 

Menyanthes trifoliata L., bi Wijlre en Dokkum. 

Gentiana Amarella L., bij Valkenburg. 

Erythraea Centaurium Pers., bij Eelde, Ameland, 
Hoek v. Holland. 

Erythraea pulchella Fr., bij Meerssen, H. Jacques. 

Asclepias Cornuti DC., bij Haarlem. 

Convolvulus Soldanella L., bij Zandvoort. 

Cuscuta Europaea L., bi Kerkrade. 

Cuscuta Epithymum L., bij Breesaap, Valkenburg, 
Eikenduinen en Zuidlaren. 

Borago officinalis L., bij Leeuwarden. 

Lycopsis arvensis L., bij Gaasterland. 

Lithospermum officinale L., bij Valkenburg. 

Lithospermum arvense L., bij Valkenburg en 
Scheveningen. 

Myosotis palustris With. «., bij Oud-Valkenburg. 

Myosotis strigulosa Rchb.? bij Vaals en Wijlre. 

Myosotis caespitosa Schlz. «., bij Kollum. 


141 


Hyoscyamus niger L., bij Amby. 

Datura Stramonium L., in den Aardenhout. 

Verbascum Schraderi Mey., bij Oud-Valkenburg. 

Verbascum Thapsiforme Schr., op den St. Pie- 
tersberg. 

Verbascum Lychnitis L., op den St. Pietersberg , 
H. Jacques. 

Verbascum nigrum L., bij Gorkum. 

Serophularia Balbisii Horn., bij Gronsveld. 

Digitalis purpurea L., bij Voerendaal. 

Linaria minor L., bij Hattem en Valkenburg. 

Veronica scutellata L., op Tessel, bij Loosduinen 
en Vogelenzang. 

Veronica Beccabunga L., bi Valkenburg. 

Veronica prostrata L., bij Zwol. 

Veronica Serpyllifolia L., bij Valkenburg. 

Veronica triphyllos L., bij Breesaap. 

Veronica polita Fr., bij Gronsveld. 

Veronica Buxbaumii Ten., bi Rijswijk en Gronsveld, 

Veronica Chamaedrys L. #. Lamiifolia, bi 
‘Scheveningen. 

Orobanche Rapum Thuill., bij Voerendaal. 

Orobanche minor Sutt., bij Westkappelle. 

O. Galii, bi Haarlem. 

Melampyrum arvense L., bij Oud-Valkenburg. 

Rhinanthus minor Ehrh., bi Castricum. 

Pedicularis sylvatica L., bij Vaals en Meerssen. 

Mentha sylvestris L. a. A., bij Bloemendaal. 

Mentha arvensis L. «., bij Hooghalen , Houthemer- 
‘erg; £. Doorn. 

NEE NG Ha se. <3) ?, bij Overveen. 

Lycopus europaeus L., bij Sneekermeer, Asserbosch 
«en Haarlem, 

Salvia pratensis L., bij Gorkum. 

Origanum vulgare L., bij Houthemerberg. 

Clinopodium vulgare L., bij Houthemerberg. 

Thymus Serpyllum L. &., bij Rolde. 


142 


Lamium amplexicaule L., bij Valkenburg. 

Lamium incisum Willd., bij Annen. 

Lamium maculatum L., bij Voerendaal. 

Galeobdolon luteum Hds., op den St. Pietersberg. 

Galeopsis Tetrahit L., bij Beverwijk en Wassenaar. 

Stachys palustris L.? bij Kerkrade. 

Stachys arvensis L., bij Vaals, Dalfsen en Maastricht. 

Stachys sylvatica L.? by Breda. 

Marrubium vulgare L., by Weert. 

Leonurus Cardiaca L., bi Kerkrade en Heerle. 

Ajugareptans L., bij Valkenburg. 

Teucrium Scorodonia L., bi Houthemerberg. 

Utricularia vulgaris L., bij Kollum en Waterhuizen. 

Utricularia minor L., bij Noordlaren; ? Tessel. 

Lysimachia thyrsifloraL., op Tessel en bij Dokkum. 

Lysimachia Nummularia L., bij Oud-Valkenburg. 

Lysimachia nemorum L., bij Wijlre. 

Anagallis tenella L., op Tessel. 

Centunculus minimus L., op Tessel. 

Primula officinalis Jcq., bij Valkenburg en op den 
St. Pietersberg. 

Samolus Valerandi L., bij Dokkum. 

Glaux maritima L., bij Holwerd en op Ameland. 

Statice elongata Hoffm., in Gaasterland en aan 
de Lemmer. 

Statice Armeria L., op Tessel. 

Plantago Coronopus L., bij Loosduinen. 

Plantago media L., bij Valkenburg. 

Amarantus Blitum L., bij Haarlem. 

Amarantus retroflexus L., bij St. Pieter, H. Jac- 
ques. é 

Schroberia maritima C.A.M., aan de Lemmer. 

Salicornia radicans Sm., aan de Lemmer. 

Chenopodium hybridum L., by Groningen. 

Chenopodium murale L., bij Vogelenzang. 

Chenopodium polyspermum L., bi Weert. 

Chenopodium Vulvaria L., bij Maastricht, H. Jacques. 


143 


Blitum capitatum L., bij Overveen. 
Blitum Bonus Henricus C. A. M., bij Voerendaal en Berg. 
Blitum glaucum Koch, by St. Pieter, H. Jacques. 
Atriplex latifolia, salina Koch, aan de Lemmer. 
Atriplex littoralis L., aan de Lemmer. 
Atriplex rosea L., bij Katwijk. 
Rumex palustris Sm., bij Wijtgaard. 
Rumex maximus? bij ’s Gravenhage; ? bij Gorkum. 
Rumex Hydrolopathum Huds, bij Wassenaar. 
Rumex maritimus L., op Ameland. 
Polygonum Bistorta L., in het Ravelsbosch. 
Polygonum aviculare L. 4, bij Leiden. 
Aristolochia Clematitis L., bij Elsevonk en Wijk 
aan Zee. 
Daphne Mezereum L., bij Valkenburg. 
Empetrum nigrum L., bij Gieten en Hoogeveen. 
Euphorbia Esula L., bij Beverwijk. 
Euphorbia exigua L., bij Valkenburg. 
Mercurialis annua L., by Tilburg en Valkenburg. 
Cannabis sativa L., bij Valkenburg. 
Carpinus Betulus L., bi Berg. 
Betula alba L., bij Loosduinen. 
M yrica Gale L., bij Vilsteren en Dokkum. 
Juniperus communis L., by Wijk aan Zee. 
Alisma natans L., bij Assen en Eelde. 
-Alisma ranunculoides L., bij Haren, de Lemmer en 
Zwaagwesteinde. 
-Triglochin maritimum L., te Liede bij Haarlem 
en te Sneek. 
Triglochin palustre L., bij Sneek. 
Potamogeton natans L., te Heerle. 
Potamogeton oblongus Viv., bij Breda. 
Potamogeton rufescens Schrd., bij Waterhuizen, 
Hoogeveen en Assen. 
Potamogeton Hornemanni Mey., op Tessel. 
Potamogeton gramineus L. £, op Tessel en bij 
Waterhuizen. 


144 


Potamogeton lucens L., bij Hardegarijp. 

Potamogeton compressus L.? bij de Lemmer. 

Potamogeton obtusifolius M.K.?, bij Meppel en 
Waterhuizen. 

Potamogeton pusillus L. «op Tessel en bij Dokkum. 

Zannichellia pedicellata Fr. op Tessel, bij Leiden, 
Spaarndam , den Haag. 

Zostera 2, op Tessel. 

Sparganium simplex Hds., bij Hoogeveen. 

Sparganium natans L., bij Dokkum en Leeuwarden. 

Arum italicum Mill., by Haarlem. 

Arum maculatum L., by Valkenburg. 

Calla palustris L., bij Kolderveen. 

Acorus Calamus L., by Sneek. 

Orchis fusca Jeq., bij Oud-Valkenburg. 

Orchis Morio L., by Valkenburg en op den St. Pietersberg. 

Orchis militaris L., bi Valkenburg. 

Orchis mascula L., bij Valkenburg. 

Orchis maculata L., bij Vaals en Wijlre. 

Orchis incarnata L., opTessel, bij Vogelenzang en 
Castricum. 

Coeloglossum viride Hrtim., bij Valkenburg. 

Platanthera bifolia Rich., bij Oud-Valkenburg. 

Platantherachlorantha Cust., bij Gronsveld, 

Ophrys muscifera Hds., op den St. Pietersberg. 

Epipactis microphylla Ehrh., opdenSt. Pieters- 
berg, H. Jacques. 

Spiranthes autumnalis Rich., op den St. Pieters- 
berg, H. Jacques. 

Sturmia Loeselii Rchb., op Tessel. 

Paris quadrifolia L., bij Meerssen en Gronsveld, 

Convallaria multiflora L., bij Valkenburg. 

Convallaria majalis L., by Valkenburg. 

Majanthemum bifolium DC., bij Breda. 

Ornithogalum umbellatum L., bij Geulen. 

Allium oleraceum L., bij Oud-Valkenburg. 

Juncus conglomeratus L., bij Vogelenzang. 


145 


Juncus oblusiflorus Ehrh., by Spaarndam. 

Juncus lamprocarpus Ehrh.,? bij Kerkraden, ? bij 
Scheveningen. 

Juncus squarrosus L., bij Hoogeveen en Gaasterland. 

Juncus....? bi Groningen. 

Luzula pilosa W., bij Valkenburg. 

Luzula multiflora Lej., bij Haren, Gaasterland en 
Oud-Valkenburg. 

Cladium Mariscus R. Br., bij Hardegarijp. 

Rhynchospora alba Vahl., bij Hoogeveen en Vil- 
steren. 

Rhynchospora fusca R. et S., bij Vilsteren. 

Heleocharis acicularis R.Br.? bij Zwaagwesteinde. 

Scirpus pauciflorus Light f., bij Waalsdorp en Hoek 
van Holland. ; 

Scirpus fluitans L., bij Groningen en Dokkum. 

Scirpus setaceus L., bij Waalsdorp, Loosduinen en 
Vaals. 

Scirpus lacustris L.?uop Tessel. 

Scirpus Rothii Hoppe., Hoek van Holland. 

Scirpus sylvaticus L., bij Slavante en Rolde. 

Scirpus compressus Pers., bij Beverwijk. 

Eriophorum vaginatum L., bij Eelde. 

Carex disticha Hds., bij Wijlre. 

Carex muricata L., bi Valkenburg. 

Carex remota L., bij Vaals en Valkenburg. 

Carex leporina L., bij Vaals en Castricum. 

Carex vulgaris Fries., te Schalkwijk bij Haarlem, en 
op Tessel. 

Carex trinervis Degl., op Walcheren en Hoek van 
Holland. 

Carex montana L. by Valkenburg. 

Carex panicea L., bi Rolden en Geulem. 

Carex glauca Scop., bij Valkenburg. 

Carex pallescens L., bij Vaals. 

Carex flava L., bij Voerendaal. 

Carex mucronata All.?, bij Valkenburg. 


146 


Carex praecox Schreb., bij Vaals. 

Carex curvula All.? bi Valkenburg;?? folia non 
setacea. 

Carex distans L., bij Vlissingen. 

Carex sylvatica Hds., bij Valkenburg en Vaals. 

Carex Pseudo-Cyperus L., bi Rolde. 

Carex ampullacea Good., bij Vaals en Wijlre. 

Carex....? Ameland; ? Wijlre; ? Ameland C.Oederi? 

Panicum glabrum Gaud., bi Zandvoort. 

Panicum Crus Galli L., bij Dalfsen. 

Setaria viridis Beauv., in Gaasterland. 

Hierochloa odorata Whlbg., bij Waalsdorp. 

Anthoxanthum odoratum L. bij Meppel. 

Alopecurus agrestis L., bij Valkenburg en Houthe- 
merberg. 

Spartina stricta Roth., op Noord-Beveland. 

Agrostis stolonifera L. £., bij Groningen. 

Agrostis stolonifera L. 6, bij Haarlem en op 
Ameland. 

Agrostis canina, L., bij Zuidwolde. 

Calamagrostis lanceolata Roth., bij Haarlem 
en Houthemerberg. 

Calamagrostis Epigeios Roth., in Gaasterland. 

Milium effusum L., bi Assen. 

Aira caespitosa L. #., bij Amstenrade. 

Aira flexuosa L., bij Geulhem. 

Avena strigosa Schreb., bij ’s Hertogenbosch. 

Avena fatua L., bij Valkenburg. 

Avena pubescens L., bi Valkenburg. 

Avena flavescens L., bij Amby. 

Triodia decumbens P.B., bij Waalsdorp , Vogelen- 
zang en Breesaap. 

Melica uniflora Retz., bij Valkenburg. 

Poa compressa L., bij Haarlem. 

Poa fertilis Host., bij Meppel en in het Haagsche bosch. 

Poa pratensis L., in het Haagsche bosch; 7. Valken- 
burg ; &. Valkenburg. 


147 


Festuca Myurus Ehrh., op Eierland. 

Festuca sciuroides Roth., op Tessel en Walcheren. 

Festuca duriuscula L. ¢., bij Voerendaal. 

Festuca loliacea Huds., bij Valkenburg, Leiden, 
den Haag en Dokkum 

Bromus sterilis L., bij Oud-Valkenburg; ? Ibidem. 

Brachypodium sylvaticum R.S., bij Valkenburg. 

Brachypodium pinnatum P.B., bij Wijlre, Meerssen. 

Bromus racemosus L.?, bij Wijlre; ? Kerkrade. 

Triticum caninum Schreb., bij Oud-Valkenburg. 

Loliumtemulentum L., bij Gronsveld en Valkenburg. 

Nardus stricta L., bij Meerssen. 

Lycopodium clavatum L., bij Meerssen. 

Brotrychium Lunaria Swtz., bij Vogelenzang en 
Castricum. 

Ophioglossum vulgatum L., bij Oud-Valkenburg. 

Polystichum Thelypteris Roth., by Nootdorp. 

Cystopteris fragilis Bernh., bij Vaals en Valken- 
burg. 

Asplenium Trichomanes i ‚ in Heee en 


Een enkel woord over sommige der hier opgesomde planten 
moge hier volgen: F 

Aconitum Napellus L. Volgens den Heer de Vries 
zelven, is het niet onmogelijk, dat de gevondene exemplaren 
uit de nabuurschap ontvlucht waren. Deze onderstelling is met 
het oog op al wat wij van de verspreiding dier plant weten, 
zeer aannemelijk. Zij (de plant) behoort evenwel in het oog 
gehouden te worden, opdat later moge blijken of zij zieh ook 
verder vermenigvuldigd heeft. 

Glaucium luteum Scop. werd het eerst door den 
Heer F. W. van Eeden in eene schrale duinvlakte bij Zand- 
voort, in het jaar 1866, gevonden. Zij kon daar niet door 
ontvluchting gekomen zijn. Zooals dat ook in Belgié het geval 
geweest is, schijnt zij dus van zelf langs het strand te zijn 
opgeslagen , wat in zooverre geene verwondering wekken kan, 


148 


als juist de zeekust hare natuurlijke standplaats uitmaakt. Wij 
zullen echter moeten afwachten of de plant zich bij ons staande 
houdt, daar zij op de plek, waar zij vroeger door Coemans 
gevonden werd in België, in de laatste tien jaar niet is weêrgezien. 

Arabis sagittata D.C. Deze plant wordt door Crépin 
in zijn Manuel voor synoniem gehouden met A. hirsuta 
Scop., terwijl beide in onzen Prodromus afzonderlijk vermeld 
staan. Daarlatende of Crépin’s opvatting juist is, moet ik 
echter bekennen, dat het mij voorkomt, dat de exemplaren 
van den Heer de Vries, althans volgens de beschrijvingen in 
Koch’s Synopsis, veeleer tot A. hirsuta behooren. Ik zelf 
heb in onze duinen nooit iets anders dan laatstgenoemde soort 
gevonden. 

Cerastium pumilum Curt. — De plant, als C. 
tetrandrum? door den Heer de Vries ingezonden, en 
van de duinen bij Waalsdorp afkomstig, houd ik op grond van 
de droog-vliezige , doorschijnende , kelkranden en het voorover- 
knikkende van sommige bloemen, voor C. pumilum Curt. 
(= C. glutinosum Fr.). Niettemin verdient deze vondst 
eene bijzondere vermelding , omdat genoemde soort tot hiertoe 
enkel van de Zeeuwsche duinen bekend was. Nu daarvan eene 
tweede groeiplaats wordt opgegeven , kan dit tot meerdere op- 
merkzaamheid bij het botaniseeren in onze zeeduinen aanleiding 
geven, en zal het misschien later blijken, dat de plant bij ons 
algemeener is dan men tot hiertoe vermoed had. 

Saginaciliata Fr. De door den Heer de Vries on- 
der den naam van S. stricta Fr. ingezondene en van de 
vlakte van Waalsdorp en Eierland op Tessel afkomstige plant 
is zonder eenigen twijfel Sagina ciliata Fr., en derhalve 
eene nieuwe indigena. Zij is van S. stricta onderscheiden 
door hare in een duidelijk naaldje eindigende, gewimperde 
bladen; hare scherp gespitste, met de punt naar binnen ge- 
kromde buitenste kelkbladen; en hare kort na den bloei min 
of meer haakvormig omgebogen bloemstelen. — Bij ons te lande 
schijnt de plant vooral den zeekant te zoeken, wat in andere 
landen niet zoo bepaald het geval schijnt te wezen, daar b.v. 
-Koch, Crépin, Grenier en Godron, Wirtgen, 


149 


haar meer als aan eenvoudig zanderige streken of aan zanderig 
bouwland eigen beschrijven. — Holkema maakt in zijne 
dissertatie wél van S. stricta (in den Eierlandschen polder), 
maar niet van S. ciliata gewag , weshalve het niet onbe- 
langrijk zou zijn in zijn Herbarium (thans in het bezit van den 
Heer K. van Tuinen, Leeraar aan de H. Burgerschool te 
Zwolle) na te gaan, of ook hem geene exemplaren van S. 
ciliata zijn voorgekomen. 

Galium sylvestre Poll. bij Wijlre en Valkenburg in 
Limburg gevonden, vult eene tot hiertoe bestaande gaping in 
ons Herbarium aan ; immers was ons hare aanwezigheid op den 
St. Pietersberg en op den- berg van Meerssen wel reeds bekend 
uit den Guide van Dumoulin, maar werd zij, voor zoover 
mij bekend is, niet aan onze Vereeniging toegezonden. Zij 
bloeit wit, heeft lage, half neérliggende , gladde stengels, 
éénnervige bladen, vruchtjes met eene fijn-korrelige opper- 
vlakte, en wordt van G. saxatile voornamelijk onderschei- 
den door hare naar onder omgebogen bladranden , hare 6—8- 
(niet 4—6-)tallige bladerkransen , tamelijk losse bloempluimen, 
zeer fijne korreltjes aan de oppervlakte der vruchten en hare 
veel mindere neiging om zoden te vormen. — Het is eene plant, 
die een rotsigen, drogen, bodem noodig heeft om te tieren, 
weshalve het ons niet verwonderen kan, dat zij tot heden niet 
in andere provinciën onzes vaderlands gevonden werd. 

Aslepias Cornuti DC., van de buitenplaats Linden- 
heuvel boven Haarlem, werd aldaar in 1866 het eerst gevon- 
den door den Heer F. W. van Eeden; de vondst werd be- 
kend gemaakt en nader toegelicht in de »Archives Neerlan- 
daises’’ Deel I. Uit het daar medegedeelde , vernemen wij, dat 
de plant op vier plaatsen, en in zeer groote hoeveelheid , op 
de landgoederen van den Heer D. Bors ki groeit, en dat de 
tuinman van genoemden Heer verzekert, dat de plant aldaar 
in de laatste 25 jaar niet gekweekt werd. Waarschijnlijk is 
het echter, ‘dat zulks vroeger wel heeft plaats gehad, en dat 
het uitbotten van nieuwe spruiten een zeer geruimen tijd door 
onbekende oorzaken werd tegengehouden. Met het oog op de 
kracht, waarmede de plant zich op de hierboven bedoelde 


150 


plaatsen vermenigvuldigt, schijnt er geen bezwaar te bestaan, 
haar als bij ons geacclimatiseerd te beschouwen. 

De planten van de inzending des Heeren de Vries tot 
hiertoe besproken, verdienden cene afzonderlijke vermelding, 
omdat zij in den Prodromus nog niet vermeld werden. — 
Aangaande sommige van de overige daar wel in te vinden, 
vermeld ik om hare zeldzaamheid , in verband met nog onbe- 
kende groeiplaatsen, de volgende: 

Clematis Vitalba van het plantsoen te Utrecht en den 
Aardenhout, Trifolium striatum van de Beverwijk en 
den Haarlemmerhout, Trifolium hy bridum van bij Zwol 
en Meppel, Trifolium incarnatum van bij Gronsfeld , 
Spiraea Salicifolia van bij Giethoorn en Nyeveen, Rosa 
cinnamomea van bij Velzen, Rosa pomifera van by Val- 
kenburg (L.), Rosa rubiginosa vanaan de Wijk, Corri- 
giola littoralis van bij Gieden en Zuidwolde, Peuceda- 
rum Chabraei van bij Zwol, Cirsium oleraceum van 
te Voerendaal, Serratula tinctoria van bij Groningen, V e- 
ronica prostrata van bij Zwolle, V. Bux baumii van bij 
Rijswijk en Gronsfeld, Clinopodium vulgare van op den 
Houthemerberg , La mium incisum van bij Aane, Atriplex 
roseavanbi Katwijk, Potamogeton Hornemannivan 
op Tessel, Arum italicum van bij Haarlem, Coeloglossum 
viride van bij Valkenburg (L.), Platanthera bifolia van bij 
Valkenburg (L.), Platanthera chlorantha van bij Valken- 
burg (L), Sturmia Loeselii van op Tessel, Scirpus 
Rothii van aan den Hoek van Holland, Carex montana 
van bij Valkenburg(L.), Carex pallescens van bij Vaals, Carex 
fla va van bij Voerendaal, Festuca loliacea van bij Valken- 
burg (L.), Leiden, den Haag, Dokkum, Brachypodium 
sylvaticum en pinnatum beide van uit Limburg. Twijfel- 
achtig zijn mij gebleven een paar Carices, onder de namen 
van Carex mucronata en curvula ingezonden. 

Carex brevicollis heb ik voor C. praecox, eene 
twijfelachtige Agrostis voor A.canina, Poa nemo- 
ralis & van Haarlem voor P. compressa, Bromus 
gigantea voor Bromus sterilis gehouden. 


151 


De verzameling planten, door eenige leden der Vereeniging 
op een tochtje naar het Witte Veen en in de omstreken van 
Almelo bijeengebracht, is wel niet groot, maar bevat toch 
enkele soorten, der vermelding dubbel waard. Daartoe behoort 
Anthoxanthum Puelii Lecoq et Lam., bij Almelo, 
op Roggeakkers en bij Delden zelfs als onkruid tusschen straat- 
steenen en in den tuin van een logement aangetroffen. Ik 
heb deze plant onder n® 550 in mijn Herbarium uitgege- 
ven, en kan ten haren opzichte verder naar mijnen berede- 
neerden Catalogus, in de Tweede Serie van het Nederlandsche 
Kruidk. Archief, Deel I p. 54, verwijzen; Omphalodes 
verna van het Twickeler-bosch, Juncus tenuis van bij Del- 
den, Juncus filiformis vande heide bij Almelo en van bij 
Delden, Phyteuma spicatum van bij Delden, Lobelia 
Dortmanna van heipoelen bij Almelo, Aira uliginosa 
van bij Delden, en eindelijk Fumaria media Lois, 
eveneens bij Delden verzameld. Laatstgenoemde plant is, even- 
als Anthoxanthum Puelii, nieuw voor onze flora, hoe- 
wel het niet twijfelachtig is, dat beiden van elders met zaai- 
zaad zijn ingevoerd. 


Wat eindelijk mijn Herbarium van Nederl. Planten betreft , 
hiervan heb ik der Vereeniging in het afgeloopen jaar de af- 
leveringen 11, 12, 13 en {4toegezonden. Al de merkwaardige, 
bij Almelo verzamelde svorten komen daarin voor, en daaren- 
boven in de 13e aflevering Mentha pyramidalis Lloyd 
(Gren. Godr. Fl. de France, II, 652), die ik zoo aanstonds aan 
de vergadering hoop voor te leggen; Alyssum calyci- 
num, in menigte door Dr. de Witt Hamer te Delft 
verzameld op het kerkhof aldaar, opgehoogd uit zand van 
Scheveningen; en Helianthemum guttatum, door 
Holkema op Vlieland verzameld, en mij uit zijn Herbarivm 
welwillend afgestaan door den tegenwoordigen bezitter daarvan 
den Heer K. van Tuinen, Leeraar aan de H. Burgerschool 
te Zwolle. — Ook vele fungi, tot hiertoe niet in ons vader- 
land gevonden , komen in die afleveringen voor, doch daar- 


152 


over hoop ik heden eene afzonderlijke mededeeling te doen. 


Eindelijk, Mijne Heeren! rust de plicht op mij om U te 
herinneren , dat wij in den afgeloopen jaarkring drie onzer leden 
door den dood verloren hebben, nl.: den Hoogleeraar F. A. W. 
Miquel, Dr. T. Sprée en den heer C.F. Kraepelien. 

Ofschoon Miquel onze vergaderingen geene enkele maal 
bijwoonde, en de richting zijner studie hem niet toeliet voor 
onze Vereeniging werkzaam te wezen in den geest, zooals dat 
door onze Statuten is of was voorgeschreven, zoo stelde hij 
evenwel belang in hetgeen in ons midden verricht werd, zooals 
o. a. blijken kan uit de correspondentie in der tijd met den 
overledene gevoerd over het verplaatsen van ons Herbarium 
naar de lokalen van ’s Rijks Herbarium te Leiden. — Het kan 
niet van mij gevergd worden, hier ook slechts een kort le- 
wensbericht van Miquel te geven. De bouwstoffen daartoe 
ontbreken mij, en het is mij bekend dat door eene bevoegde 
hand aan de opstelling van zulk een bericht gewerkt wordt 
voor de Koninkl. Akademie van Wetenschappen. Alleen vermelde 
ik hier, wat u trouwens allen bekend is, dat Miquel’s dood 
voor de studie der Plantenkunde in ’t algemeen en voor die 
der flora van Azië in het bijzonder een groot verlies mag 
heeten , en dat ons vaderland in hem zoo te zeggen den laat- 
sten, althans den voornaamsten vertegenwoordiger verloren 
heeft eener richting, die zich ten hoogste aan planten-syste- 
matiek, in verband met planten-geographie, liet gelegen liggen. 

Dr. T. Sprée, woonachtig te Veenwouden, is U bekend 
uit de mededeelingen van mycologischen aard, door hem eenige 
jaren geleden ter publicatie aan onze Vereeniging aangeboden. 
ik heb het genoegen niet gehad hem persoonlijk te kennen, 
maar betreur met U zijn verlies voor onze Vereeniging en voor 
ons vaderland. De kampioenen voor het gebied onzer flora 
zijn niet talrijk, en wanneer dan nog zulke degelijke waar- 
nemers als Sp rée daaraan ontvallen, dan kan het niet anders of 
een gevoel van leegte moet zich van ons meester maken en 
een weemoedigen blik doen richten naar de opengevallen plaats. 

Kraepelien, van de oprichting onzer Vereeniging 


153 


haar medelid, was haar met hart en ziel toegedaan, en menig 
onzer herinnert zich met welgevallen den reeds bejaarden, 
maar met nog jeugdig vuur voor de plantenwereld en onze 
vaderlandsche flora bezielden man, die herhaaldelijk opkwam 
om onze jaarvergaderingen bij te wonen, en wiens hartelijk- 
heid, opgeruimdheid en eenvoudigheid ieder onzer voor hem 
innam. Door het inzenden van planten voor ons Herbarium ; 
de hulpvaardigheid waarmeê hij een ieder, wien de flora van 
Nederland ter harte ging in alle opzichten bijstond als men 
zich tot hem wendde; de ongeëvenaarde goedhartigheid en 
gulheid, waarmeê hij de leden der Vereeniging bejegende , 
als onze jaarvergaderingen te Zeist gehouden werden; door 
dit alles heeft Kraepelien zich jegens onze Vereeniging 
verdienstelijk gemaakt, en ik twijfel er niet aan of bij u allen, 
die hem gekend hebt, zal, evenals bij mij, zijn beeld in aan- 
gename herinnering blijven. 

Ten slotte moet ik nog vermelden, dat door overlijden drie 
correspondeerende leden ons zijn ontvallen: de Heeren Dr. S. 
Lantzius Beninga te Göttingen, E. Coemans te 
Gent en Dr. Ph. Wirtgen te Coblenz, en eindig ik met 
u mijn dank te betuigen voor de welwillendheid waarmede gij 
dit verslag hebt aangehoord, en hoop dat onze vergadering 
rijk moge wezen aan mededeelingen en gedachtenwisselingen. 


De Conservator-herbarii, Prof. W. F.R.Surin gar, brengt 
ten gevolge Art. 24 der Statuten verslag uit nopens den toe- 
stand van de bezittingen der Vereeniging en van de geschen- 
ken en aankoopen ; het is van den volgenden inhoud: 


M. H. 


Bij het verslag over den toestand en de aanwinsten van het 
Herbarium onzer Vereeniging over het afgeloopen jaar zou mij 
niets aangenamer zijn, dan van groote aanwinsten , als gevolg 
van krachtige medewerking van vele leden tot ons gemeenschap- 
pelijk doel, te kunnen gewagen. Intusschen is dit slechts in 
zekere mate het geval; de aanwinsten zijn namelijk wel belang- 


154 


rijk , maar slechts van weinige personen afkomstig. In de eerste 
plaats moet ik de planten vermelden, bijeengebracht op onze 
gemeenschappelijke excursie na de vorige jaarvergadering in de 
omstreken van Almelo en Delden. Wat wij daar verkregen , 
staat-aan diegenen uwer, die de excursie bijwoonden, nog leven- 
dig voor den geest, en hebt gij allen zoo even van onzen ge- 
achten Voorzitter vernomen, zoodat het noodeloos zijn zou, 
daarop in bijzonderheden terug te komen. Vervolgens ontving 
de Vereeniging, als vervolg op vroegere zendingen, de in dit 
jaar verschenen afleveringen van het door den heer Oudemans 
uitgegeven Herbarium van Nederlandsche Planten. 
Kindelijk van den Heer Dr. H. de Vries, tot dusverre door geen 
titel aan de Vereeniging verbonden, opnieuw eene uitgebreide 
collectie indigene planten, waarvan de lijst in ’t verslag van den 
Voorzitter is opgenomen, en die al weder van zijn ijver en belang- 
stelling getuigenis aflegt. Van sommige planten, op de laatste 
vergaderingen als nieuwe indigenen vermeld, zijn exemplaren 
voor het herbarium toegezegd. Wenschelijk is het, dat exem- 
plaren van alle worden medegedeeld , daar toch eens voor al op 
goede gronden het beginsel is aangenomen , om geene opgaven 
van indigeniteit voor zeker aan te nemen, zoolang zij niet door 
autopsie van in het gemeenschappelijk herbarium gedeponeerde 
exemplaren zijn gewaarborgd. f 

De toestand van het Herbarium mag voldoende worden ge- 
noemd. Het grootste gedeelte daarvan is in den loop van dit jaar 
aan eene algemeene revisie onderworpen geweest, en op dit oogen- 
blik bevindt zich daarin geen van die vijanden uit de insecten- 
wereld , welke collectiën als de onze voortdurend met ondergang 
bedreigen. Intusschen is voortdurende zorg noodig en worden 
telkens weder de gasbaden in de zwavelkoolstofkist toegepast , 
terwijl van den maatregel om de nieuw ingekomen planten een 
paar jaar quarantaine te doen houden, voordat zij in de collectie 
worden overgebracht, de beste uitkomsten worden verkregen. 
Ware dit van den aanvang gedaan, het zou ons menig verlies 
en zeer veel moeite bespaard hebben. 

Voor de bibliotheek ontving de Vereeniging : 
van de Smithonian Institution: 


155 


Report of the commissioner of agriculture for the year 1869. 

van de Academyof Natural Sciences of Phila- 
delphia: 

Proceedings 1870. 
van Z. Excell. d. Gouverneur v. Neêrlands Indië: 

Plan van het paleis en ’s lands plantentuin te Buitenzorg. 
en eindelijk een blijk van belangstelling van ons correspondeerend 
lid Dr. Sonder te Hamburg, door de toezending van: 

Abhandlungen aus dem Gebiete der Naturwissenschaften 
herausgegeben von dem Naturwissenschaftlichen Vereine zu 
Hamburg. V. 2. c. tab. 9. 1871, waarin eene verhandeling van 
den toezender over Australische wieren, 


Volgens Art. 17 der Statuten wordt door den Secretaris- 
Penningmeester Th. H. A. J. Abeleven, rekening en ver- 
antwoording gedaan van zijn gehouden beheer over het vereeni- 
gingsjaar 1870/71 ; die rekening wordt goedgekeurd en tot zijn 
décharge geteekend door de Heeren Dr. C. A. J. A. Oude- 
mans en Dr. H. Boursse Wils. Hierna wordt besloten , 
dat over de contributie 1871/72 door den Penningmeester zal 
beschikt worden in den loop der maand September, en dat in ’t ver- 
vole, naar aanleiding van Art. 21 der Statuten, de jaarlijksche con- 
tributie, eene maand vóór elke jaarvergadering zal geïnd worden. 


Door den Secretaris Th. H. A. J. A beleven worden ter - 
tafel gebracht lijsten van phanerogamen en cry p- 
togamen, door de HH. Dr. C. M. van der Sande La- 
Sooner Pro We BE. ke S uint Profs NONA oy. vA 
Oudemans en Th. H. A. J. Abeleven ten vorige jare 
op de excursie te Almelo, in Albergen (gemeente Tubbergen), 
in ’t Vriezeveen, te Delden en in ’t Twikkelerbosch ingeza- 


meld of waargenomen; deze lijsten zullen als bijlagen in ’t 


Verslag van deze jaarvergaderiug worden opgenomen. 

De Conservator-herbarii Prof. Suringar geeft nog inzage 
van eenige nieuw indigene algen, vooral Desmidiaceae, 
op dezelfde excursie te Almelo en Delden verzameld en zegt hiervan 
eene bijdrage te zullen bewerken voor ’t Kruidkundig Archief. 


10 


156 


De Heer Prof. C. A. J. A, Oudemans bespreekt en ver- 
toont eenige zeldzame of twijfelachtige Phanerogamen. 

Vooreerst brengt hij eene verzameling Batrachia ter 
tafel, en daaronder, als voor ons vaderland nog onbekende 
vormen: B. penicillatum Dum., B. penicillatum 
Dum. var. submersum Oud., B, hololeucum Gke. 
var. terrestre Gr. Godr., en B. Baudoti Godr. 
var. submersum Dum. De eerste werd in 1857 door den 
Heer Knuttel in slooten van het Drieberger bosch en in 1866 
in eene verbinding van twee vennen aan den Hondsberg bij 
Oisterwijk; de tweede door denzelfden in 1866 in het riviertje 
de Aa bĳ Princenhagen; de derde door denzeifden in 1866 
langs beeken in het Zeister bosch; de vierde door den spreker 
zelven in zilte slooten rondom de vestingwerken van Naarden 
aan de zijde der Meent (gemeenteweide) gevonden. 

B. penicillatum Dum. vindt men beschreven bij Bo- 
reau (Fl. du Centre de la Fr. II. p. 11)en bij Dumortier 
in de Bulletins de la Soc. Royale de Botanique 
de Belgique, deel 3, p. 216.- De voorgelegde exempla- 
ren kwamen in allen opzichte met die beschrijvingen overeen, 
en troffen het oog terstond door’hunne lange bladslippen, die, 
uit het water getogen, tot penseelen van 6—7 centim. samen- 
vielen. De Nederlandsche exemplaren uit het riviertje de Aa 
deden echter geene drijvende bladen zien, weshalve de toe- 
voeging van var. submersum, zooals die ook aan andere 
ondergedoken vormen van ongelijkbladige Batrachia gege- 
ven is geworden, voor hen niet ongepast scheen. De bloemen 
van B. penicillatum zijn groot, d. i. komen in middellijn 
met die van B. heterophyllum overeen. 

Het verschil tusschen ondergedokene en op vasten bodem 
opgeslagen exemplaren van B. hololeucumisnietzoo groot 
als dat tusschen dergelijke vormen van B. heterophyl- 
lum. Bij B. heterophyllum var. terrestre toch zijn 
de drijvende bladen niet meer aanwezig ; bij B. hololeucum 
var. terrestre daarentegen wél. Het viel echter niet te 
ontkennen, dat laatstgenoemde vorm vleeziger draadvormige 
bladen had, en dat de daarvan gevonden exemplaren zeer klein 


Tayi 


waren, ja zelfs, in vergelijking met de ondergedokene, zich 


als dwergen voordeden. 
B. Baudoti var. submersum werd 


in de onmiddellijke 


nabijheid van den ongelijkbladigen vorm gevonden, en kwam daar- 
mede dan ook — op de drijvende bladen na — volmaakt overeen. 

Spreker meende dat de volgende tabel, ter bepaling onzer 
thans bekende soorten en verscheidenheden of vormen van 
Batrachium, misschien eenigen dienst zoude kunnen bewijzen. 


A. Alle bladen niervormig, gelobd. . . « … … « 


B. Alle bladen in draadvormige slippen verdeeld, on- 
dergedoken. 
qd. Bloembodem onbehaard. .. . 


D. Bloembodem hebaard. 
1. De bladslippen van alle bladen vallen samen 
als men ze uit het water ligt . . . . « .» 


2. De hladslippen (althans die der hoogere bla- 
den) blijven, na uit het water geligt te zijn, 
uitgespreid. 


+ De helmknoppen bereiken ter nauwernood 
den top van den kogel van stampers. . 


+r De helmknoppen steken ver boven den 
kogel van stampers uit. 
*  Bladslippen kort (1 centim.), stijf, 
kopergroen; bloemstelen driemaal 
zoo lang als de bladen . 


** Bladslippen lang (2 centim. en 
meer), draadvormig, buigzaam, 
sapgroen. 

1. Meeldraden p. m. 12; vrucht- 
jes 15—30; bloemen middel- 
matig . 


B. hederaceum L. 
(Ranunculus) E‚ M. 


B. fluitans Lam, 
(Ranunculus) W i mm, 


B. penicillatum 


- Boreau (Ranuncu- 


lus) Dum. var. sub- 
mersum Oud. 


B. Baudoti Godr. 
(Ranunculus) v. d. 
Bosch. var. sub- 
mersum Dum. 


B. divaricatum 
Schrk. (Ranuncu- 
lus) Wimm. 


B. trichophyllum 
Chaix. (4) (Ranun- 
culus) v. d. Bosch. 


(1) Juister B. pauci stamineum, omdat Tausch haar het 
eerst onder dien soortsnaam , hoewel onder ’t geslacht Ranuncu- 


lus, beschreven heeft. 


158 


2. Meeldraden talrijk; vrucht- 
jes 50 of meer; bloemen SEEN 
groot. . ..... . . B. heterophyllum 
Wigs. var. sub- 
mersum. 
Cc. Alleen de lagere, ondergedokene bladen zijn in draad- 
vormige slippen verdeeld; de hoogere, drijvende, 
daarentegen gevuld , heel of half cickelrond, niervor- 
mig, enz., meer of minder diep ingesneden of in 
blaadjes van den 2en rang verdeeld. 
a. Kroonbladen geheel wit, zonder gelen nagel . . B.hololeucumGke. 
(Ranunculus) Lloyd. 
NB. Hiervan een landvorm met vleeziger Lid 
lijnvormige slippen (= var. terrestre). 
b. Kroonbladen met een gelen nagel. 
1. De helmknoppen bereiken ter nauwernood den 


top van den kogel van stampers. . . . . B. Baudoti Godr. 
(Ranunculus) y. d. 
Bosch. 


2. De helmknoppen steken ver boven den kogel 
van stampers uit. 

§ De ondergedoken bladen vallen buiten 

het water tot lange donkergroene pensee- 


ONEENS vt oa sore 0 co se ls DONE at umer 
Boreau (Ranuncu- 
lus) Dum. 


SS De ondergedoken bladen vallen buiten 
het water niet samen. 
+ De drijvende bladen zijn eenvoudig 
gelobd of gespleten ; zijn ze gedeeld 
of handvormig, dan zijn de slippen 
of blaadjes naar onder meer of min 
afgerond, zoodat de zuivere wigvorm 
er niet aan wordt waargenomen. 
Bloemen groot . . . .. … … . B. heterophyllum 
Wigg. (1) 
Van deze soort kent men de volgende verscheidenheden : 
1. peltatum, met hartvormig-cirkelronde , tot op of 
over de helft van den straal ingesneden (drijvende) 
bladen. 

2. quinguelobum, met eirond-niervormige, stomp- 
vijflobbige bladen. 

3. truncatum, niet half cirkelronde en dus aan hun 
voet als afgehakte, naar voren 5-lobbige bladen. 
Deze verscheidenheid wordt door sommige auteurs 
als soort beschreven. 

4, terrestre, met zodevormenden houw en geene 
andere dan draadvormige slippen. 


(1) Juister B. aquatile E. M., omdat zij reeds door Linnaeus 
als Ranunculus aquatilis onderscheiden werd. 


159 


5. submersum, met niet anders dan ondergedokene, 
in draadvormige slippen verdeelde bladen. 
+7 De drijvende bladen zijn diep inge- 
sneden, gedeeld of handvormig, en 
de slippen of blaadjes zuiver wig- 
vormig, d. i. met een scherp toe- 


loopenden voet. Bloemen klein... B. Petiveri Koch. 
(Ranunculus) v. d. 
Bosch. 


Spreker wijst eindelijk op het verschil dat er tusschen de 
meeste floristen en Wirtgen, in zijne onlangs uitgekomen 
Flora: der preussischen Rheinlande 1870, blz. 
29 en 30, bestaat ten opzichte van de beschrijving der wijze, 


„waarop de ondergedoken bladen van B. trichophyllum 
zich gedragen als zij uit het water worden getogen. Overal 


leest men dat zij onder die omstandigheden uitgespreid blijven ; 
Wirtgen alleen schrijft dat zij zich dan »pinselförmig zu- 
sammenlegen”. Deze uiteenwijkende verklaringen laten zich 
echter verzoenen, als men in het oog houdt, dat B. tr i- 
chophyllum beide soorten van bladen draagt. Hoog aan 
den stengel nl. vindt men jongere, die niet samenvallen , maar 
lager oudere, die zulks wel doen. 

In de tweede plaats vertoont de Heer O. exemplaren van 
Galium erectum Huds., G. elatum Thuill. (vroe- 
ger te zamen onder den naam van G. Mollugo L. saamge- 
vat), en van G. elongatum Presl. Die van G. ere c- 
tum werden aan den Oosterdoksdijk te Amsterdam, die van 
G. elatum aan duinhellingen tusschen het station Santpoort 
en Meerenberg (beide in den zomer van 1871), die eindelijk 
van G. elongatum aan slooten bij Doorn in den zomer 
van 1869 gevonden. De onderscheiding der onder den alge- 
meenen naam van G. Mollu go voor het Herbarium der Ver- 
eeniging ingezondene exemplaren in de twee eerstgenoemde 
vormen , geschiedde reeds door van den Bosch in 1860 
(Zie Verslag der 15e Vergadering der Vereeniging voor de 
Flora v. Nederland, enz. in Kruidk. Archief, V. 207) ; hoewel 
echter, bij diezelfde gelegenheid, door hem de onderstelling 
werd uitgesproken, dat ook G. elongatum tot onze flora 
behoorde, maar met G. palustre verward werd — het 


160 


bleek niet, dat het Herbarium der Vereeniging exemplaren 
dier soort bevatte, en sedert is ook geene verdere mededeeling 
aangaande het bestaan dier plant ten onzent ter mijner kennis 
gekomen. 

De onderscheidende kenmerken voor G. elatum en erec- 
tum, t. a. p. opgegeven, werden bij de voorgelegde exem- 
plaren door den spreker alle weergevonden en evenzoo die van 
G. elongatum. Ter herinnering werd vermeld, dat de 
stengels bij G. elatum neêrliggen, bij G. erectum op- 
staan; dat de bladen van gene van voren, waar zij doorgaans 
het breedste zijn, naar achter regelmatig in breedte afnemen, 
terwijl die van G. erectum spitser eindigen en tot even 
onder den top in breedte toenemen , om eerst daarna smaller 
te worden; eindelijk, dat bij G. elatum de toppen, stelen 
en steeltjes der inflorescentie bijna alle onder rechte of stompe, 
bij G. erectum onder scherpe hoeken van elkander afstaan. 
Spreker deelt mede, dat hij beide planten in rijpe exempla- 
ren gezameld en onderzocht heeft, zoodat de minder wijde 
vlucht van de assen der pluimen bij laatstgenoemde geenszins 
aan een jeugdiger leeftijd kon worden toegeschreven. 

G. elongatum groeide met G. palustre aan dezelfde 
sloot, zoodat de verschillen tusschen beide soorten goed waren 
waar te nemen. Eerstgenoemde overtreft de laatste aanzienlijk 
in hoogte en heeft lange slanke internodia ; bladen met 2 reien 
tandjes: eene aan, en eene tweede ter zijde van den rand aan 
de bovenvlakte, waarbij komt dat de toppen dier tandjes naar 
twee tegenovergestelde richtingen gekeerd staan. — Rijpe 
vruchten werden niet aangetroffen , maar wel werd bewaarheid 
gevonden, dat de pluimen van G. palustre reeds ontplooid 
waren , terwijl die van G. elongatum nog in een saamge- 
drongen toestand verkeerden. 

Verder legt de Heer O. aan de Vergadering voor eene soort 
van Roos, door den Hr. F. W. van Eeden in de omstreken 
van Haarlem gevonden, die op het oog het midden houdt 
tusschen R. rubiginosa en R. pimpinellifolia. 
Spreker had, met den Manuel der Heeren Crépin en de 
Notes (fasc, II) van denzelfden auteur in de hand, gemeend, 


161 


dat zij geene andere wezen kan dan R. coronata Crép. 
Zekerheidshalve echter, zond hij er een exemplaar van aan 
den auteur dier soort zelven, doch ontving daarop het bericht, 
dat onder R. coronata iets anders verstaan wordt, doch dat 
de quaestieuse vorm, die den Heer Crépin onbekend was, 
nauwkeurig door hem zou worden nagegaan. Daar de Hr. 
Crépin zich reeds sedert geruimen tijd onledig houdt met 
het verzamelen van bouwstoffen voor eene Monographie der 
Rozen, en in de Bulletins der Belgische botanische Ver- 
eeniging reeds een begin heeft gemaakt met de mededeeling 
van de uitkomst zijner onderzoekingen, zoo kon de beslissing 
in de aanhangige zaak aan geen beter scheidsrechter worden 
opgedragen. Zie verder over deze Roos: van Eeden, Fl. 
Batava, afl. 219 pl. I, en Oudemans Fl. v. Nederland, 
Je editie, Deel II. 

Nog wordt door denzelfden spreker ter tafel gebracht een 
Trifolium, door hem in den zomer van 1871 gevonden 
langs den weg, die van Velzer-End naar het Bloemendaalsche 
Bosch voert. In de onmiddellijke nabijheid van eerstgenoemd 
logement groeide de plant in talrijke exemplaren , tusschen 
welig gras, met de gewone roode klaver (T. pratense), 
doch zij onderscheidde zich daarvan, reeds bij een oppervlakkig on- 
derzoek, door rozeroode eenigszins paarse, bloemen en een minder 
vroegen bloei. Want terwijl alle schermen van T. pratense 
hunne bloemen reeds volledig ontplooid hadden, waren er aan 
die der andere nog slechts zeer enkele open. Voor het overige, 
was er tusschen de beide Trifolia geen verschil, zoodat de 
nieuwgevonden vorm wel op geen hooger titel dan dien van 
verscheidenheid aanspraak kan maken. Spreker stelt voor hem 
Trif. pratense L. var. roseum te noemen, en hoopt 
hem onder dien naam in zijn Herbarium van Nederlandsche 
planten uit te geven. 

De Heer O. legt verder aan de Vergadering prachtige exem- 
plaren voor van Alyssum calycinum L., door Dr. de 
Witt Hamer te Delft in overgroote menigte gevonden op 
het kerkhof te Delft, dat opgehoogd was met zand uit Scheve- 
ningen, waaruit zich dus laat afleiden, dat in de omstreken 


162 


van dat dorp waarschijnlijk wel niet te vergeefs naar gezegde 
plant gezocht zal worden. Met het oog op de betrekkelijke 
zeldzaamheid van A. calycinum in ons vaderland, meende 
spreker deze mededeeling niet achterwege te moeten laten. 
Eene door den Heer C. J. van der Scheer, vroeger lid 
der Vereeniging, in de omstreken van Hardenberg, in 1868, 
gevondene en voor onze fora nieuwe soort van Mentha: 
M. pyramidalis Lloyd. wordt door den Hr. Oude- 
mans aan de aanwezigen vertoond. Na lang vruchteloos zoe- 
ken in verschillende systematische werken , stuitte spreker 
eindelijk in de Flore de France van Grenier en Go- 
dron (IL. p. 652) op eene beschrijving , die tot in de geringste 
opzichten zoo nauwkeurig op zijne planten paste, dat hij er 
geen bezwaar in zag, ze onder de daarop betrekking hebbende 
soortsnaam te rangschikken. De in de Flore de France 
gegeven beschrijving luidt als volgt: 
M. pyramidalis Lloyd! fl. Loire-Inf. p. 194; Coss. 
el Germ. fl. par. p. 315; Boreau, fl. centr., ed. 2, p. 404 
(an Ten?). — Glomérules de fleurs au nombre de 4 a 6 
paires, dont les supérieurs rapprochés, formant un épicy- 
lindrique-oblong, obtus, épais et pourvu de bractées liné- 
aires-lancéolées qui égalent les fleurs; les 2 paires de glomé- 
rules inférieurs écartées, pédonculées. Calice pubescent , 
rougeâtre, cylindrique campanulé, ouvert a la maturité, a 
dents triangulaires, acuminées-subulées, dres- 
sées. Feuilles pubescentes, pétiolées, ovales, aigués, 
arrondies ou un peu en coeur a la base, bordées de dents 
saillantes, assez rapprochées. Tige dressée, pubescente , 
rameux au sommet; rameaux courts, étalés, dépassés de 
beaucoup par l’axe primaire. Plante de 2—5 déc., pubes- 
cente, a la fin rougeâtre, a odeur de M. sativa; fleurs 
roses , assez grandes. — 
Ook deze plant is door den spreker uitgegeven in zijn Herba- 
rium van Nederlandsche Planten. 
Ononis maritima Dum. in de omstreken van den 
Vogelenzang verzameld door den Heer Barnaart, en den 
spreker eveneens ter publicatie in zijn Herbarium afgestaan, 


163 8 


wordt vervolgens vertoond en besproken. Deze plant heeft geen 
andere dan liggende stengels en takken en geene doornen, en 
wordt door Crépin als eene »forme remarquable £, pro s- 
trata” onder O. repens vermeld. 

De Heer O ude mans maakt de aanwezigen alsnu opmerk- 
zaam op een verschijnsel, door hem in den afgeloopen zomer 
waargenomen aan Glechoma hederaceum, en in geene 
enkele der hem ten dienste staande flora’s vermeld. Hij vond 
nl. dat de genoemde plant tweeërlei bloemen voortbrengt : twee- 
slachtige en oneigenlijk vrouwelijke, en wel aan verschillende 
stengels. Nu eens vindt men op eene en dezelfde plek beide 
en dan weder slechts een der twee vormen. Het is niet on- 
waarschijnlijk , dat sommige auteurs den vorm met vrouwelijke 
bloemen onder hunne var. hirsuta verstaan (zoo o.a. Gr e- 
nier en Godron), maar dan toch zonder van het geslachts- 
verschil melding te maken. Volgens des sprekers waarneming 
zijn de tweeslachtige bloemen grooter dan de vrouwelijke niet 
alleen, maar laten zij hare groote helmknoppen , onder de 
bovenlip verscholen, duidelijk zien als men de bloem slechts 
omkeert, terwijl diezelfde helmknoppen bij de veel kleinere 
vrouwelijke bloemen bij een oppervlakkig onderzoek geheel 
schijnen te ontbreken. Echter zijn zij aanwezig, maar zoo 
diep is de kroonbuis verscholen, dat men ze niet waarneemt 
zonder deze te openen. Doet men zulks, dan vindt men ze, 
maar steriel, geheel vervormd, en zonder dat het mieroscopisch 
onderzoek er eene enkele stuifmeelkorrel in ontdekt. In woor- 
den uitgedrukt, kan men het verschil in hoogte, die de vrucht- 
bare en onvruchtbare helmknoppen bereiken, aldus uitdrukken : 


Groote tweeslachtige Kleine vrouwelijke 
bloemen. bloemen 
De 2 hoogste helmknoppen De 2 hoogste (steriele) helm- 
bereiken de halve of iets meer knoppen reiken tot aan den 
dan de halve hoogte der bo- inham tusschen de boven- en 
venlip; de 2 laagste staan on- onderlip; de 2 laagste tot aan 


geveer op dezelfde lijn met den den top der kelktanden. 
inham tusschen de boven- en 
onderlip 


164 


Bij beide soorten van bloemen vindt men de twee stempel- 
armen onder den top der bovenlip, zoodat zij bij de twee- 
slachtige bloemen even boven de hoogste helmknoppen, bij de 
vrouwelijke ver daarvan verwijderd voorkomen. — De grootte 
der tweeslachtige bloemen wordt voornamelijk daardoor ver- 
oorzaakt, dat de kroonbuis zeer ver buiten den kelk uitsteekt, 
wat zij bij de vrouwelijke niet doet. 

Neemt men nu den Prodromus ter hand, dan ziet men dat 
onze kleinbloemige vorm niet samenvalt met de dáár vermelde 
forma hirsuta, omdat hiervan gezegd wordt: »hirsuta, 
caeterum a forma vulgari non diversa.” Anders is het even- 
wel met de in genoemd werk herdachte »forma antheris in 
tubo floris sessilibus” van van Geuns. Het zou 
mij nl. niet verwonderen, dat van Geuns onder die enkele 
woorden den kleinbloemigen vrouwelijken vorm bedoeld heeft, 
hoewel hij, door te vermelden dat de helmknoppen aldaar 
ongesteeld en te verzwijgen dat zij steriel zijn, zich aan twee 
onnauwkeurigheden heeft schuldig gemaakt. 

Glechoma hederaceum behoort derhalve tot de 
»Polygamia floribus in una stirpe hermaphroditis, in altera 
spurie femineis.” 

De Heer Oudemans legt thans eene lijst over, der in 
het afgeloopen jaar door hem ontdekte of voor andere personen 
gedetermineerde Fungi, die tot hiertoe in ons vaderland nog 
niet waren gevonden, en vertoont daarvan de belangrijkste. 
Van enkele microscopische champignons biedt hij de aanwezi- 
gen teekeningen ter beschouwing aan. 


LIJST VAN NIEUW ONTDEKTE CHAMPIGNONS 
VOOR DE FLORA VAN NEDERLAND. (4) 


I. SPORIFERA. 


A, HYMENOMYCETES. 
a. AGARICINI, 


1. Agaricus (Amanita) lenticularis Lasch. 


(4) Enkele vroeger opgegevene, doch in verschillende verslagen 
verspreide nummers, zijn hier volledigheidshalve nog eens vermeld. 


165 


Op de buitenplaats Elswout bij Haarlem, Oct. 1869. van 
Eeden (Fl. Bat. afl. 218). 

2. Agaricus (Collybia) confluens P. Haarlem- 
merhout en Vogelenzang. Sept. 1867 en Oct. 1868. van Eeden 
(Fl. Bat. afl. 215). 

3. Agaricus (Mycena) supinus Fr. Aan de schors 
van oude ypen. Hortus te Amsterdam. Oudemans. 

4, Agaricus (Omphalia) affricatus Fr. In de 
veenen te Achttienhoven. Oudemans. 

5. Agaricus (Omphalia) gracillimus Weinm. 
Aan den voet van heesters in den Hortus te Amsterdam , tus- 
schen mos. 

6 Agaricus (Eccilia) atrides Lasch. Zeedui- 
nen bij Oostvoorne. Oudemans, 

7. Agaricus (Hebeloma) auricomus Fr. Zee- 
duinen bij Oostvoorne. Oudemans. 

8. Agaricus (Hebeloma) maritimus Fr. Zee- 
duinen bij Oostvoorne. Oudemans. 

9, Agaricus (Hebeloma) versipellis Fr. Gras- 
perken in den Hortus botanicus te Amsterdam. Oudemans, 

10. Lenzites variegata Fr. Op balken te Amster- 


dam. Oudemans. 
b, POLYPOREI. 


11. Polyporus Cryptarum Fr. Aan eene woning 
op Staalduin onder ’s Gravesande, v. der Trappen. 

12, Polyporus vaporarius Fr. Aan eene greenen- 
of vurenhouten plank van een zandhok op Zuijdhoek bij Naald- 


wijk. v. der Trappen. 
c. HYDNEI, 
13. Hydnum graveolens Fr, Noord-Braband. de 
Vint e:s. 
14, Hydnum melaleucum Fr, By Harderwijk. Bo n- 


dam. 
15. Hydnum zonatum Batsch. Beschaduwde bosch- 


grond boven Haarlem. Oudemans. 
16. Phlebia vaga Fr. Op rot dennehout. Amsterdam. 


Oudemans. 


166 


17. Sistotrema carneum Bon. Zuijdhoek bij Naald- 
wijk. v.d. Trappen. 

d. AURICULARINI. 

18. Cyphella galeata Fr, Op de buitenplaats Els- 
wout boven Haarlem, aan mos. F. W. van Eeden. 

e. CLAVARIEI. 

19. Clavaria contorta Holmsk. Op rottende tak- 
ken. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der Trappen. 

20. Pistillaria quisquiliaris Fr. Op rotte kool- 
stronken , in gezelschap van Sclerotium Semen. Zuijdhoek bij 
Naaldwijk. v. der Trappen. 

B. GASTEROM YCETES. 
a, TRICHOGASTRES. 

21. Geaster fornicatus Fr. Op de buitenplaats Hls- 
wout boven Haarlem. F. W. van Eeden. 

22. Geaster striatus DC. Binnenduinen tusschen Ca- 
lantsoog en Huisduinen (Sept. 1870) H. de Vries; Zeedui- 
nen tusschen Rockanje en Oostvoorne (Sept.1871) Oudemans. 

23. Lycoperdon aestivale Bon. Bij Doorn op zand- 
grond. Oudemans. 

24. Lycoperdon autumnale Bon. Als voren. O u- 
demans. 

25. Lycoperdon depressum Bon. Op zanderig wei- 
land. Oudemans. 

26? Lycoperdon laxum Bon. Op zandgrond bij Doorn. 
Oudemans. 

b. MYXOGASTRES. 

27. Badhamia carnea Ouds. Op rottende takken. 
Harderwijk. Bon dam. Peridia gregaria, tenuia, tandem rupta 
et evanescentia, basi eorum tantum persistente. Continent 
fila tenuia decolora et vesiculas carneas globosas magnas, sporas 
decolores oblongas permultas foventes. 

28. Diderma globosum Fr. In een hollen rottenden 
stengel en op rottende bladen. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der 
Trappen. 

29. Didymium squamulosum A.S. Op rottende 
bladen. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der Trappen. 


167 


G. GONIOM YGETES. 
a. SPHAERONEMEI. 

30. Leptostroma herbarum Lk. Op stengels van 
Euphorbia Lathyris en Fritillaria persica. Zuijdhoek bij Naaldwijk. 
is Gls erp pre n. 

31. Leptostroma hysterioides Fr. Op Pioensten- 
gels. Als voren. 

92, Leptostroma Spiraeae Fr. Op stengels van 
Spiraea Ulmaria. Als voren ; en van S. Aruncus. Hort. bot. Amst. 
Oudemans. 

33. Phoma caulographum Dur. et Mont. Op sten- 
gels van Anthriscus sylvestris. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der 
Trappen. 

94. Phoma decorticans de Not. Op rotte kom- 
kommerschil. Als voren. 

35. Phomadepressum Berk. Op doode takken van 
Robinia Pseudacacia. Als voren. 

36. Phoma exiguum Desm. Op Vliermerg. Als voren. 

37. Phoma Laureolae Desm. Op bladen van Daphne 
Laureola. Als voren. 

98. Phoma nebulosum Berk. Op doode stengels 
van Allium magicum. Hortus te Amsterdam. Oudemans. 

39. Phoma oblongum Desm. Op takken van Olmen. 
Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. Trappen. 

40. Phoma petiolorum Desm. Op takjes en blad- 
spillen van Citysus Laburnum. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. 
Trappen. 

44. Phoma Spiraeae Desm. Op stengels van Spiraea 
Aruncus. Amsterdam. Oudemans. 

42. Phoma Vitis Bon. Op doode takken van Vitis 
vinifera. Hortus te Amsterdam. Oudemans. 

Buiten deze soorten vond ik nog eenige andere op: takken 
van Cornus alba, Salix sp. , Populus dilatata, Fraxinus excelsior, 
Robinia viscosa, Tamarix gallica, Viburnum Lantana, Corylus 
Avellana, Quercus rubra, Sophora japonica, Amorpha Lewisii, 
Colutea media, Dactylis glomerata, Acer Negundo , Syringa 
vulgaris, Crataegus monogyna, Berberis vulgaris, Sympho- 


168 


ricarpus racemosa, Lonicera tartarica. Ik geef hieraan geene 
namen , ofschoon ik ze op de genoemde planten niet beschre- 
ven vond, omdat zij misschien onder andere soorten te huis 
behooren, en Phoma in elk geval slechts een overgangs- 
vorm is. 

43. Diplodia Hederae Desm. Op bladen van Hedera 
Helix. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der Trappen. 

44, Diplodia Ilicis Curr. Op bladen van Ilex Aqui- 
folium. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. der Trappen. 

44a, Diplodia Ilicicola Desm. Op takken van Ilex 
Aquifolium. Hortus te Amsterdam. Oudemans. Perithecia 
carbonacea, inter strata epidermidis nidulantia, primo tecta, 
demum erumpentia, collo brevi crasso medio perforato praedita. 
Sporae primo pedicellatae, maturae liberae , didymae, fusces- 
centes cum levi tinctura olivacea, oblongae, ellipticae, obovatae, 
Lg mill. longae, >p%, mill. latae. Tab. III Fig. 4. 

45. Diplodia leguminum Desm. Op peulen van 
Colutea arborescens. Hortus bot. te Amsterdam. Oudemans. 

46. Hendersonia vagans Awd. Het is mij bij nader 
onderzoek gebleken dat de fungus, op blz. 37 mijner »Maté- 
riaux pour la Flore mycologique de la Neerlande’’ aangehaald 
dien naam niet verdient, en verhuizen moet naar Coryneum 
microstictum B. Br. Wel zijn de sporen van beide plan- 
ten dezelfde , maar zij zijn bij Hendersonia in een perithe- 
cium besloten, bij Coryneum niet. 

47, Vermicularia. Behalve de in den Prodromus op- 
genoemde soorten van dit geslacht, vond ik er nog eene op 
de bladen van Elaeagnus hortensis (Zuijdhoek, v. d. Tr.), op 
den stengel van Atriplex hortensis (Zuijdhoek, v. d. Tr.), 
op de bladen eener Iris (Zuijdhoek, v. d. Tr.), op den 
stengel eener Sylphium. Die op Atriplex behoort tot V. 
Chenopodii West. en die op Sylphium tot V. Dem a- 
tium. De Vermicularia op de Iris bladen scheen mij 
toe met V. Colchici Fuckel overeen te stemmen. Alleen 
de V. op Elaeagnus kwam mij voor onbeschreven te zijn. Ik 
kon echter aan mijne exemplaren geene sporen waarnemen, 
en daarom benoem ik ze niet. 


169 


Later vond ik nog eene V. op de bladen eener Hemero~ 
callis, en op de takjes eener Azalea (beide van Zuijdhoek, 
v. d. Trappen). 

Als nieuw en met de beschrijvingen overeenkomend, noem 
ik evenwel. 

48. Vermicularia epixyla Fr. Op rot hout. Als 
voren. 

49. Vermicularia graminicola West. Op de bla- 
den van Poa trivialis. Zuijdhoek (v. d. Tr.) 

50. Septoria Atriplicis Fl. Op bladen van Atriplex 
patula. Rotterdam. Oudemans. 

51. Septoria Badhami B. Br. Op bladen van Vitis 
vinifera. Schovenhorst bij Putten. Bondam. 

52. Septoria Castaneaecola Desmaz. Op bla- 
den van Castanea vulgaris. Beek in Gelderland. Oudemans. 

93. Phyllosticta. Hiervan vond ik exemplaren op bla- 
den van Acer Negundo, Evonymus latifolia en Jasminum revo- 
lutum. Ik rangschikte ze onder Ph. destructiva Desm. 

54. Ascochyta Polygoni Rab. Op bladen van Poly- 
gonum lapathifolium. Rotterdam. Oudemans. 

55. Depazea Meliloti Lasch. Op bladen van Meli- 
lotus. Bij Nijmegen. Abeleven. 

56. Depazea Rhamnicola Fr. Op bladen van Rham- 
nus Alaternus. Zuijdhoek. v.d. Trappen. 

57. Depazea Vincae Chev. Op bladen van Vinca 
minor. Zuijdhoek. v. d. Trappen. 

58. Dinemasporium graminum Lév. In den 
stengel van Arundo Dorax. Zuijdhoek. v.d. Trappen. 

59. Asteroma vernicosum Fl. Op den stengel van 
Spiraea Aruncus. Hortus bot. te Amsterdam. Oudemans. 

60. Rabenhorstia rudis Fr. Op doode takken van 
Cytisus Laburnum. Hortus bot. te Amsterdam. Oudemans. 

61. Cytispora Aquifoliae Fr. Op doode takken van 
Ilex Aquifolium. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. Trappen. 

62, Cytispora atronitens Chev. Op doode tak- 
ken van Cornus alba. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v.d. Trappen. 

63, Cytispora carbonacea Fr. Op doode takken 


170 


van Ulmus campestris. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. Tra p- 
pen. 

64. Cytispora carphosperma Rr. Op doode tak- 
ken van Tilia europaea en Pirus Malus. Zuijdhoek bij Naald- 
wijk. v. d. Trappen. 

65. Cytispora leucomyxa Rab. Op doode takken 
van Alnus glutinosa. Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. Trappen. 

66. Discella carbonacea B. Br. Op takken van 
Salix. Amsterdam. Oudemans. 

67. Discella Desmazierii B. Br. Op takken van 
Tilia europaea, tot een rasterwerk gebruikt. Duinen bi den 
Briel, Oudemans. 

b. MELANCONIEI. 

68. Melanconium apiocarpum var. Alni Corda, 
Op doode takken van Alnus glutinosa. Bij Almelo. Oudemans. 

69. Melanconium microspermum Nees. Op Schors. 
Bij Rotterdam. Oudemans. 

70, Didymosporium atrocoeruleum. Ouds. 
In ramis Urostigmatis Neumanni Miq. Hort. bot. Amstel. 
Oudemans. Acervuli primo subcorticales, deinde erum- 
pentes, atrocoerulei. Fungus junior e stromate lacunoso- 
filamentoso constitutus, e quo assurgunt fila longa hyalina , 
quae singula apice suo spora unica terminantur. Sporae pri- 
mitus hyalinae , decolores, uniloculares (a), utplurimum ovales ; 
maturae opacae, atrocoeruleae vel fuligineae, 1 — septatae, 
ovales vel obovatae , nonnumquam basi contractae, pedicillatae. 
Longit. sporarum = 7253 millim.; latitudo = bep millim. 
Tab. III Fig. 2. 

a. Sporae juniores uniloculares. 

b. Sporae maturae biloculares. 

e. Totus fungus nondum maturus. 

71. Coryneum microstictum B. Br. Op takken 
van Rosa en Rubus. Amsterdam en Naaldwijk. Oudemans 
en y. d. Trappen. — Deze soort is zonder eenigen twijfel de 
Seimatosporium Rosae Corda, afgebeeld in Sturm 
Deutschl. Flora, Pilze, III. fig. 40, en zou derhalve, 
volgens de heerschende regelen der nomenclatuur, Coryneum 


171 


Rosae moeten heeten. Corda heeft de steeltjes, waarop 


de sporen rusten, en waarmede zij uit het stroma ontspringen, 
blijkbaar over het hoofd gezien. Rabenhorst noemde den 
fungus (Kryptogamen- Flora, blz, 47), zooals het 
schijnt in navolging van Reichenbach: Sciniatospo- 
rium Rosae, Al deze namen behooren echter te vervallen, 
daar het geslacht Coryneum van 1817 (Nees ab Esen- 
beck, System der Sch wämme, p. 34), Seima- 
tosporium van 1837 (Sturm 1. c.) dagteekent. 

Ik teeken hierbij aan, dat de exemplaren , die ik in der tijd 
van Westendorp onder den naam van Hendersonia 
sarmentorum ontving, en die welke Fuckel in zijne 
Fungi Rhenani onder den titel van Hendersonia 
vagans heeft uitgegeven, beide tot Coryneum micro- 
stictum behooren. De exemplaren, door mij zelven als He n- 
dersonia vagans (Matériaux p. 37) voorgesteld, 
moeten ook tot dien fungus teruggebracht worden. Bekend is 
het, dat Henderson ia een perithecium heeft en Cor y- 
neum niet, doch dat de sporen van beide soorten vrij wel 
met elkander overeenkomen, waaruit voortvloeit, dat men 
gedurig aan fouten in de determinatie blootstaat, als men 
geene vertikale doorsneden van den fungus, maar enkel afge- 
schrapte sporen onderzoekt. 

72. Pestalozzia lignicola Cooke. Op Elzestompen, 
Zuijdhoek bij Naaldwijk. v. d. Trappen; en bij Utrecht , 
Bondam. 

73. Gloeosporium curvatum Ouds. Maculas format 
fuscescentes in pagina inferiore foliorum Ribis nigri, e quibus 
prominent papillae parvulae sporas cum mucilagine continentes. 
Sporae primitus inclusae , tandem sub forma cirrhorum brevium 
erassorum alborum expelluntur et formam habent oblongam , 
fortiter curvatam. Utrinque obtusae sunt et intus vacuolis duabus 
praeditae ; color deest. 

Gloeosporium Ribis Rabh. (Fungi Europ. N°, 1353) 
a nostra specie magnopore differt; item Se ptoria Ribis 
Desm. (Pl. Crypt. de France, 1e Edit. N°. 1179, 2e 


Edit. N°. 679). 


11 


172 


Spec. nostra collegit R. Bo ndam prope Putten. 

74, Gloeosporium Ficariae Berk. (in Cooke, 
Handbook I, p. 475). Op bladen van Ranunculus Ficaria, Haar- 
lemmerhout, Oudemans. 

ce. TORULACEI. 


75. Torula expansa P. In een dooden Malvastengel. 
Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. Trappen. 

76. Torula laxa Rabh. In een dooden Dahliastengel, 
Als voren. ; 

77. Torula ovalispora Berk. Op Perziktakjes. Als 
voren. 

78. Torula pulveracea Cda. Aan Elze- en Es- 
schehout. Als voren. 

79. Conoplea hispidula Cda. Op bladen van Pha- 
laris arundinacea. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. Trappen. 

80. Sporidesmium fuscum Bon. Op doode takken 
van Vitis vinifera. Hortus te Amsterdam, Oudemans. 

81. Sporidesmium opacum Corda. Op Elze- 
stompen. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. Trappen. 

82. Coniothecium Chomatosporium Cda. Op 
droge Rozebottels. Hortus bot. te Amsterdam, Oudemans. 


d. PUCCINIAEI. 


83. Phragmidium apiculatum FI. I. Uredo ejus 
(= Uredo Potentillarum DC). Op de bladen van Potentilla 
verna. Weurt, Abeleven. 

84. Triphragmium Ulmariae Tul, I. Uredo ejus 
(Uredo Ulmariae Mart.). Op de bladen van Spiraea Ulmaria. 
Ubbergen, Abeleven. 

85. Puccinia Arenariae serpyllifoliae DC. Il 
Puccinia propria. Op bladen van Arenaria serpyllifolia. Oos- 
terhoutsche bosch bij Nijmegen, Abeleven. 

86. Puccinia Centaureae DC. III. Puccinia propria. 
Op de bladen van Centaurea nigra. Bij Harderwijk, Bondam. 

87. Puccinia Chondrillae Cda. I. Aecidium ejus 
(= Aecidium Lactucae Opiz); II. Uredo ejus (= Uredo Ci- 
choracearum DC.); III. Puccinia propria. Alle drie de vormen 


173 


op Lactuca muralis. I. Bij Nijmegen, Abeleven; II en III 
bij Doorn, Oudemans. 

88. Puccinia Cirsii Lasch. II. Uredo ejus (= Uredo 
Cirsii Lasch). Op de bladen van Cirsium lanceolatum. Overveen, 
Oudemans. 

89. Puccinia Galiorum Lk. I. Aecidium ejus (= Ae- 
cidium Galii P.). Op de bladen en stengels van Galium Apa- 
rine; Amsterdam, Oudemans; II. Uredo ejus (= Uredo 
Galii Rabh.). Op Galium erectum; Amsterdam, Oudemans. 

90. Puccinia Geranii Cda. I. Aecidium ejus (= Ae- 
cidium Geranii DC.) Op bladen van Geranium dissectum. Bij 
Nijmegen, Abeleven. 

91. Puccinia Heraclei Grey. JI. Aecidium ejus 
{= Aecidium Heraclei Dozij et Molkenboer. Tijdschrift voor 
Nat. Gesch. en Phys. XII. a9. 1846); If. Uredo ejus (= Tri- 
chobasis Heraclei Lév. et Berk); III. Puccinia propia (Grev. 
Scott. Crypt. Flora tab. 42). 

In 1846 werd, in het 3e stuk der »Bijdragen tot de Flora 
Cryptogamica van Nederland”, opgenomen in het Tijds. voor 
Nat. Gesch. en Phys., T. XII, door Dozij en Molkenboer 
een nog onbekend Aecidium onder den naam van A e- 
cidium Heraclei kort beschreven. Het was op de bladen 
van Heracleum Sphondylium bij Bloemendaal ge- 
vonden door Dr. van der Sande Lacoste. — Onder de 
fungi, uit het Herbarium der Vereeniging in der tijd aan 
Westendorp ter determinatie gezonden, schijnt Aecidi- 
um Heraclei ontbroken te hebben, want in het mycologi- 
sche gedeelte van den Prodromus werd haar geen nummer 
toegekend, en alleen. uit de korte aanteekening, door mij 
zelven aan de lijst der Aecidia toegevoegd, werd de herinnering 
aan haar levendig gehouden. 

Ik had het genoegen, in Mei 1871, Aecidium Hera- 
clei, tot hiertoe nooit door mij gezien, in vrij groote hoe- 
veelheid in de omstreken van Bloemendaal en Overveen — 
dezelfde plaatsen dus, waar ook Dr. v. der 8S. Lacoste de 
eerst gevondene exemplaren plukte — aan te treffen , en daar- 
enboven terzelfder tijd Trichobasis Heraclei Berk. , 


174 


en later (11 Augustus) ook Puccinia Heraclei Gre v. 
te vinden. Volgens de nieuwere schrijfwijze zoude men dus 
kunnen zeggen, dat van Puccinia Herac lei thans niet 
alleen de fungus hymeniiferus, maar ook de f. sty- 
losporiferus endef. teleutosporiferus zich in ons 
vaderland achtereenvolgens op hunne voedsterplant ontwikkelen. 

Deze bijzonderheid is in zoo verre niet van belang ontbloot , 
als de zooeven genoemde fungus, voor zoo ver ik heb kunnen 
nagaan, tot hiertoe alleen in Engeland, en dan nog slechts 
in de beide toestanden van Trichobasis en Puccinia, 
maar niet in dien van Aecidium gevonden is. In Cooke’s 
Handbook of British Fungi, a®. 1871, kan men zich 
hiervan overtuigen. In de werken van Rabenhorst, den 
Index mycologicus van Hoffmann, de Symbolae 
mycologicae van Fuckel, de werken van Westen- 
dorpen Kickx, de Brand- und Rostpilze Schle- 
siens van Schröter, zoekt men den fungus van Hera- 
eleum, in welk stadium ook, te vergeefs. 

Aecidium Heraclei gelijkt, bij den eersten oogopslag, 
veel op eene Uredo, en dat wel doordien men hier niet, 
zooals bijna overal elders, wijd geopende bekertjes met een 
gekartelden rand, maar blaasjes aantreft, die, aanvankelijk 
gesloten, later aan haar top openbersten, en zich van hare 
sporen door eene zeer kleine ronde porie, zonder tanden of 
kartels, ontlasten. Ik erken, dat ik dan ook niet eer over- 
tuigd was, met een Aecidium te doen te hebben, dan 
nadat ik den microscopischen bouw van den fungus onderzocht 
had. Dat onderzoek echter hief elken twijfel ap, want, juist 
zooals zulks bij Aecidium behoort te wezen, vond ik hier 
onder de opperhuid den uit allerfijnste draden saamgeweven 
beker, uit welks bodem vertikale reeksen van kantige sporen 
zich verhieven, en niet maar enkel eene opperhuid , waaron- 
der sporen, door draden afgesnoerd , verborgen waren. Ook 
by Carum Bulbocastanum en Foeniculum vul- 
gare vond ik in Desmazière’s verzameling, 1e uitgave 
No. 1503 en No. 1504een paar Aecidia, wier bekertjes geen 
gekartelden rand hadden, hoewel zij wijder geopend waren dan 


Videe 


AS 


by Heracleum, waaruit ik meen te mogen afleiden, dat 
de Umbelliferen in de vorming harer A ecidia eenigermate 
van andere planten afwijken. 

Aecidium Heraclei komt met zijne bekertjes vooral 
aan de bladstelen en nerven voor den dag, maar niet aan het 
parenchym. De plekken die aangetast zijn, zijn bleek-oranje , 
evenals de bijna kogelronde sporen, die een fijn-korrelig exo- 
sporium en 1/,) millim. middellijn hebben. 

Zooals reeds uit den naam Trichobasis is op te ma- 
ken, door Berkeley aan de stylosporen van Puccinia 
Heraclei gegeven, zijn deze aanvankelijk gesteeld, doch ver- 
liezen zij haar steel in rijpen staat. In plaats van aan den 
bladsteel en de nerven, komt Trichobasis Heraclei 
voornamelijk aan het bladparenchym voor den dag, en vormt 
zij kleine roestkleurige hoopjes, die eerst door een vliesje (de 


opperhuid) bedekt zijn, doch later daardoor heenbreken. De 


sporen zijn hier ovaal, omgekeerd-eirond of peervormig , en 
hebben, zonder steel, eene lange middellijn van 4/4)9— 32, 
en sporen van 1/,) millim. Evenals de Aecidium-sporen , zijn 
ook zij fijn-korrelig van oppervlakte , doch lichtbruin van kleur. 

De Puccinia-sporen vindt men én aan de bladstelen en 
-nerven, én op het bladparenchym. Zij zijn zwart, en vor- 
men hoopjes, die aan de bladstelen zeer in de lengte uitge- 
rekt, doch elders meer cirkelrond zijn. Elke spore heeft in 
rijpen staat een zeer kort, doorschijnend, kleurloos steeltje , 
en bestaat uit twee bijna even groote, gladde, half-eironde , 
bruine helften. Buiten den steel is zulk eene spore circa 
Iso 1/32 millim. lang en 1/;) millim. breed. 

Zoo lang het niet bewezen is, dat de Puccinia’s bij alle 
Umbelliferen in hare 3 geslachtswisselingen volkomen gelijk zijn, 
acht ik het minder passend van eene Puccinia Umbelli- 
ferarum te spreken, en komt het mij voor, dat de naam 
van Puccinia Heraclei, door Greville aan onzen 
fungus gegeven, behouden moet blijven. 

Or Puccinia Hypochoeridis Ouds. II. Uredo 
ejus et III. Puccinia propria. Op de bovenvlakte der bladen van 
Hypochoeris radicata. Haarlemmerduin, Oudemans. 


176 


Habitat paginam superiorem foliorum radicalium. Sis- 

tit maculas nigras , area decolorata plerumque circumdatas , 

sparsas, non confluentes, variae magnitudinis. Sporae breve 

pedicellatae , pedicello hyalino, obovatae, medio constrictae „ 
loculamentis fere ejusdem magnitudinis , fuscis , laevibus. 

93. Puccinia Nolitangeris Cda. I Uredo ejus 
(= Uredv Impatientis Rabh.) et II. Puccinia propria. Op bla- 
_ den van Impatiens Nolitangere. Ubbergen, Abeleven. 

94. Puccinia reticulata de Bary. Il. Uredo ejus 
et III. Puccinia propria. Op bladen van Anthriscus sylvestris. Bij 
Overveen, Oudemans. 

95. Puccinia Saginae Kze. S. II. Puccinia propria. 
Op bladen en stengels van Sagina procumbens. Veen bij Acht- 
tienhoven, Oudemans. 

96. Puccinia Spergulae DC. IL. Puccinia propria. 
Op bladen van Spergula arvensis. Bij Nijmegen, Abeleven. 

97. Puccinia Straminis de Bary. [2 Accomm 
ejus (= Aecidium Asperifolii P.). Op Symphytum officinale ; 
Oosterhoutsche bosch bij Nijmegen, Abeleven. III. Pucci- 
nia propria, Op de bladen en bladscheeden van Bromus mol- 
lis (Haarlemmerduin) en Phragmites communis (Amsterdam) 
Oudemans, en op die van Hordeum vulgare (Nijmegen) 
Abeleven. 

98. Uromyces Ficariae Lévy. I. Aecidium ejus 

= Aecidium Ranunculacearum DC.) Op bladen van Thalictrum 
flexuosum; Nijmegen, Abeleven. III. Uromyces proprius 
(= Uredo Ficariae A. S.). Op bladen van Ficaria ranuncu- 
loides. Ubbergen, Abeleven. 

99. Uromyces Geranii DC, III. Uromyces proprius- 
Op de bladen van Geranium pyrenaicum (?) in een tuin aan de 
Santpoort bij Haarlem, Oudemans. 

100. Dromos Phyteumatum Fr. [II Uromyces 
proprius. (= Uredo Phyteumatum DC.). Op de bladen van 
Phyteuma nigrum. Nijmegen, Abeleven. 

101. Uromyces Trifolii Fl. III. Uromyces proprius 
(= Uredo Anthyllidis Grev.) Op de bladen van Anthyllis Vul- 
neraria. Duin bij Wassenaar, Abeleven. 


ATT 


102. Coleosporium Rhinanthacearum Fr. Op 
de bladen van Rhinanthus Alectorolophus. Oosterhoutsche bosch 
bij Nijmegen, Abeleven. 

103. Melampsora betulina Desm. I. Uredo ejus 
(= Uredo Betulae KI.) et II. Melampsora propria, in eodem 
folio. Op Berkebladen. Bij Haarlem, Oudemans. 

104. Melampsora Lini Tul. b. minor FI. I. Uredo 
ejus (= Uredo Lini DC.) et II. Melampsora propria. Op de 
bladen en stengels van Linum catharticum. Weurt bij Nijmegen, 
Abeleven. 

105. Cystopus candidus Lév. vond ik behalve op 
de reeds bekende, nog op de volgende planten: Cardamine 
hirsuta, Teesdalia nudicaulis, Senebiera Coronopus, Cakile ma- 
ritima en Cochlearia anglica. De laatste gaf ik uitinRaben- 
horst’s Fungi Europaei, XV, No. 1465». 

106. Caeoma Evonymi Tul. Op bladen van Evony- 
mus Europaea. Haarlemmerduin, Oudemans, 

107. CaeomaSorbi Ouds. Op bladen van Sorbus Au- 
cuparia. Bloemendaalsche bosch boven Haarlem, Oudemans. 

Papillae hypogenae parvulae, hemisphaericae , pallide ochra- 
ceae, in macula ejusdem coloris aggregatae, epidermide 
tandem rumpente diu tectae. Sporulas continent partim sub- 
sphaericas, partim oblongas vel p. m. angulosas , subtilissime 
echinulatas, vix lutescentes, diametri maximo 20—25 partes 
millesimas millimetri aequantes. 

Folia quae examinavi omnia ab exemplis junioribus, 1—2 
pedes altis, in umbra crescentibus languescentibus carpta erant. 
Ceratitium in iis non observavi, dum folia exemplorum excelsi- 
orum in vicina crescentium Caeoma non exhibebant sed Ceratitio 
infestata erant. — Edidiin Rabenhorst Fungi Europ, 
XV, sub No. 1490. 

108. Lecythea Baryi Berk. Op bladen van Phrag- 
mites communis. Bij Zutfen, Hulsebosch. Edidiin Rabh. 
F. Eur. sub No. 1488. 

109. Aecidium Orchidearum Desm. Op de bladen 
van Orchis maculata en Listera ovata. Boven Haarlem, Oude- 
mans. 


178 


110. Aecidium Senecionis Desm. Op bladen van 
Senecio Fuchsii. Te Ubbergen, A beleven. 

M4; Peridermium oblongisporiwm sap 
naalden van Pinus sylvestris. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. 
Hei aspyplei. 

D. HYPHOMYCETES. 


a. ISARIACEI. 


112. Isariafurcellata Mart. Op rot hout. Zuiĳd- 

hoek bij N., v.d. Trappen. 
b. STILBACEI. 

113. Tubercularia Acaciae Fr. Op takken van 
Robinia Pseudacacia. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

114. Tubercularia confluens P. var. Sopho- 
rae. Op takken van Sophora japonica. Zuijdhoek bij N., v. 
ds ssbariap ple Nr 

415, Dubercularia discoidea PP) (Obs mycole 
p. 79). Op schors van Acer Pseudoplatanus. Rotterdam, O u- 
demans. 

116. Fusarium oxysporium Schl. Op rotte aard- 
appelen. Harderwijk, Bon dam. 

117. Fusarium salicinum Fl. Op Wilgetakken. 
Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

118. Fusarium stictoides Dur. Mont. Op rotte 
bladen eener Agave. Amsterdam, Oudemans. 

119. Fusarium subtectum Rab. Op bladen van 
Psamma arenaria. Brielsche duinen, Oudemans. 

120. Fusarium Urticearum Desm. Op takken 
van Morus nigra. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

121. Epicoccum neglectum Desm. Op bladen van 
Sagittaria sagittaefolia. Rotterdam, Oudemans. 

c. DEMATIEI. 

122. Helminthosporium flexuosum Cda. Op 
grasbladen. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

123. Helminthosporium heteronemum Desm. 
(Macrosporium) Oud. Op bladen van Sagittaria sagittaefolia. 
Rotterdam , Oudemans. 


179 


Me judice certissime Maerosporium non est. Sporuìae nempe 
quae ab ipsis caespitibus heteronemeis producuntur semper 
acrogenae septisque horizontalibus tantum divisae sunt, ver- 
ticalibus omnino deficientibus. Qui vero maculas foliorum 
aridas valde decoloratas radit, ille varios fungillos ex ordine 
Dematieorum et inter eos vulgo, quod et mihi contigit, Ma- 
crosporii cujusdam sporulas ante oculos habebit. Edidi in 
Rabh. F. Europ. sub No. 1468. 

124, Helminthosporium rhopaloides Fres. 
Op stengels van den Aardappel. Zuijdhoek bij N., v.d. Trappen. 

125. Macrosporium Brassicae. Berk. Op kool- 
stronken. Zuijdhoek by N., v. d. Trappen. 

d. MUCEDINES. 

126. Aspergillus griseus Lk. Op rottende Aucu- 
ba-bladen. Harderwijk, Bond am. 

127. Peronospora densa de Bary. Op Euphrasia 
officinalis. Bij het Rijks-gesticht te Ommerschans, Van Le d- 
den Hulsebosch. 

Ik vermeld hier, dat de exemplaren van Peronospora 
densa, zooeven bedoeld, overal waar zij als volkomen rijp 
beschouwd konden worden, eene uiterst fraaie bloedroode kleur 
hadden aangenomen. Daar nu van deze kleuring nergens mel- 
ding gemaakt wordt, en de Peronospora’s van nature 
kleurloos zijn, zoo besloot ik, eenige met den fungus bezette 
plantjes mijner Euphrasia op te zenden naar Prof, A. de 
Bary te Halle, om van hem te vernemen of hij dit verschijn- 
sel meer had opgemerkt, en in staat was het te verklaren. 
Ik had mij te voren overtuigd, dat de roode kleur niet aan 
den celwand, maar aan den plastischen inhoud der Peron o- 
spora-draden eigen was. Het antwoord van Prof. de Bary 
was, dat hij hetzelfde verschijnsel nog slechts eenmaal gezien 
had en wel bij Peronospora infestans, die zich op 
paarse aardappelknollen ontwikkeld en weldra dezelfde tint had 
aangenomen. Dewijl hier echter de paarse kleur reeds aan- 
wezig was, en in het geval met Peronospora densa 
niet , zoo meende Prof..de Bary te moeten aannemen, dat 
in de stervende of ziekelijk geworden bladender Euphrasia 


180 


erythrophyll gevormd of vrij gemaakt, en dit door het even- 
eens in staat van kwijning verkeerende of gestorven proto- 
plasma der Peronosporadraden geabsorbeerd was. 

128. Peronospora grisea de Bary. Op Veronica 
Beccabunga. Beek in Limburg, Van der Sande Lacoste. 

129. Peronospora parasitica de Bary. Op 
Sisymbrium Alliaria. Boven Haarlem, Oudemans; en op 
Cheiranthus Cheiri. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. Tra p- 
pen. 

P. nivea vond ik nog op gekweekte exemplaren van Pas- 
tinaca sativa te Doorn, en P. gangliformis op de bla- 
den eener Lappa minor. (Harderwijk , Bon da m). 

130. Fusidium clandestinum Cda. Op takken. 
Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

431. Sporotrichum caesieldlum Fr. Op ikeh- 
doornbladen. Als voren. 


132. Sporotrichum lanatum Wallr. Op perka- 


ment. Als voren. 

133. Gonytrichum caesium Nees. Op rottende 
takken. Als voren. 

134. Gonatobotrys ramosa Reiss. (in Fresen. 
Beitr. p. 44 et 45 en Coemans, Spicilége N°. 8). Op dood 
hout van Tecoma radicans. Amsterdam. Oudemans. 

135. Ramularia didyma Unger. Op bladen van 
Lychnis diurna. Haarlem, Oudemans. 

136. Ramularia Violae Fl. Op bladen van Viola 
odorata. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 


137. Scolicotrichum ochraceum Fl. Op bladen 


van Phyteuma nigrum. Beek bij Nijmegen, Abeleven. 

138. Cylindrosporium concentricum Ung. 
Op bladen van Glechoma hederaceum en Lamium album. Duin 
bij Haarlem, O udemans. 

139. Cylindrosporium majus Ung. Op bladen 
van Lapsana communis. Overveen, Oudemans. 

140. Acrocylindrium granulosum Bon. Op 
rotte aardappelen. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

141. Polydesmus exitiosus Kühn. (volgens Fuc- 


181 


kel de status conidiophorus van Plaeospora Napi). Op 
de bladen van Cochlearia anglica. Amsterdam, Oudemans, 
e, SEPEDONIET. 


442, Fusisporium aureum Lk. Op bladen van Ne- 
reum odoriferum. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 


IJ. SPORIDITFERA. 


E. PHYSOMYCETES. 
a. ANTENNARIEI, 

143. Antennaria pinophila Lk. Op levende schors 

van Abies excelsa. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 
b. MUCORINI. 

144, Hydrophora stercorea Tode. Op de ver- 
drogende uitwerpselen van den mensch. Zuijdhoek bij N., v.d. 
Trappen. 

F. ASCOMYCETES. 
a, PERISPORIACEI. 

145. Podosphaera tridactyla Wallr. (Alphito- 
morpha) Ouds. (Podosphaera Kunzei Lév. , Erysiphe myrtil- 
lina Rabh). Op de bladen van Vaccinium Myrtillus. Beek in 
Gelderland, Oudemans. 

Ik vond verder Erysiphe Montagnei Lév. op Se- 
necio sylvaticus (aan de Santpoort)en Erysiphe lampro- 
carpa Lév. op Sonchus arvensis (bij Rotterdam). 

Ten opzichte van Calocladia holosericea Lév., 
reeds in den Prodromus onder N°. 2970 vermeld, deelen wij 
mede, dat wij de appendiculae van dezen fungus, evenals 
Tulasne (Sel. Fung. Carp. I. p. 207), nooit met een 
gevorkt uiteinde gezien hebben, hoewel Léveillé verzekert, 
zoo iets wel te hebben waargenomen, ten gevolge waarvan hij 
den fungus dan ook onder het geslacht Caloclodia heeft 
gerangschikt. — Het zou, meenen wij, derhalve beter wezen 
Calocladia sericea naar Erysiphe, waarmede zij 
voor het overige alle eigenschappen gemeen heeft, over te 
brengen, en ze, in navolging van De Candolle en T u- 
lasne, met den naam van Erysiphe holosericea te 
bestempelen. 


182 


b. HELVELLACEI. 


146. Peziza infixa Wallr. Op boomstompen. Zuijd- 
„hoek bij N., v. d. Trappen. 

147. Peziza luteola Fr. Op Elzestompen. Als voren, 

148. Peziza melaleuca Fr. Op ontschorste takken. 
Als voren. 

149. Peziza melaloma A. 8. Op vochtige klei in de 
diergaarde te Rotterdam, Oudemans. 

150. Peziza omphalodes Bull. Op ziltig grasland bij 
Amsterdam, Van der Sande Lacoste en Oudemans. 

151. Peziza pustulata P. Op boschgrond bij Breda, 
J. B. Nagelvoort. 

152. Peziza Ranunculi Fl. Op bladen van Ranun- 
culus repens. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

153. Peziza Rosae P. Op Rozetakken. Als voren. 

154. Peziza spirotricha Ouds. In quisquiliis re- 
jectis. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. Trappen. 

Pertinet ad Lachneas dasyscyphas. — Cupulae mi- 
nutissimae , sessiles, mox poro centrali minutissimo apertae , 
albo-villosae , villis in spiram dispositis. Discus concolor. Asci 
breves, eylindrici vel cylindrico-clavati, 8-spori; sporae 
minutissimae , hyalinae , achromae, cylindraceae , paulum cur- 
vatae , continuae. 

Ab affinibus differt exiguitate (cupulae nempe oculo nudo vix 
perspicuae) , villarum directione et poro centrali mox visibili. 

155. Peziza Syringae Wallr. Op doode Sering- 
takken. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

156. Peziza umbonata P. Op rottende vruchtkegels 
van den Els. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

157. Helotium claro-flavum Berk. Op boom- 
stronken. Bij Amsterdam, Oudemans. 

c. PHACIDIACEI. 

158. Hysterium (Hypoderma) commune Fr. Op 

stengels van Rumex. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 
d. SPHAERIACEI, 

159. Nectria chrysitis Kickx. Op een vermolm- 

den boomstam. Amsterdam, Oudemans. 


183 


160. Xylaria filiformis Fr. Op naalden van Co- 
niferen. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

161. Xylaria longipes Nitschke. Op rottend 
hout van plantentobben. Hortus te Amsterdam, Oudemans. 

162. Melanconis Alni Tul. Op takken van Alnus 
glutinosa. Als voren. Pi. IV. Fig. 4 a. Ascus (longus roe 
mill., lat. 743 mill); s. Sporae (longae ;23, mill., latae 
1000" 

163. Valsa Aesculi Fl. (Cryptospora) Ouds. Op tak- 
ken van Aesculus Hippocastanum, Als voren. Pl. IV. Fig. 5 
a. Ascus (longus #2; mill., lat. +; mill.) ; s. Sporae (longae 
443, mill, latae 35% mill.) 

164. Valsa dissepta Fr. Op takken van Ulmus cam- 
pestris. Als voren. Pl. IV. Fig. 6 a. Ascus (longus ;7%, 
mill., lat. +5l mill); s. Sporae (longae 1e mill. ; latae 
ipo mill.). 

165. Valsa Frit Fr. (Sphaeria Persoonii Wallr.) Op 
takken van Acer Negundo. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. 

166. ValsaInnesii Curr. Cf. CookeHandbook 
p. 838, Fuckel Symb. p. 204, Currey Linn. Trans. 


XXII p. 281, t. 48, f. 116, Berkeley and Broome 


Ann. Nat. At No. 863. 

Asci oblongi vel clavati, 8-spori, pedunculo gracili insiden- 
tes, apice paulum incrassati, +59 mill. longi, 7485 mill. lati. 
Sporae oblique distichae, fusiformes, utrinque rotundatae et 
appendiculo linguiformi pellucido praeditae, achromae, hyalinae, 
absque appendiculis ;#9, mill. longae, > 5 mill. latae. — In - 
ramis Aceris Pseudoplatani. Zuijdhoek bij Naaldwijk, Van der 
Trappen. Tab. III. Fig. 3 a. ascus, s. spora. 

167. Cucurbitaria macrospora Desm. (Sphaeria) 
Tul. Op oude Berkeschors. Als voren Pl. V. Fig. 7 a. Ascus 
(long. 2 mill. ; latus 7305 mill.) cum paraphysibus ; s. Spo- 
rae (longae 14%, tani , latae very mill.). 

168. Cucurbitaria rugosa. Wallr. (Sphaeria) 
Oudemans (= Sphaeria occultata Fr, Elench. II, p. 72 = 
Cucurbitaria occulta Fuckel, Symbolae p. 173). Op takken 
van Syringa vulgaris. Zuijdhoek bij N., v. d. Trappen. Pl. 


184 


V. Fig. 8. a. Arcus (long. 492, mill. ; lat. -435 mill.) ; s. Sporae 
(longae ;4§> mill.; latae ;,%, mill.) 

169. Sphaeria insculpta Fr. (Elenchus II. p. 95). 
Asci (Tab. 5, Fig. 9 a) +} mill. longi, 1757? mill. lati, 
oblongo-cylindracei, fere sessiles , peel (ibid. s. et s’.) oblique 
distichis repleti, Sporae singulae „#0, mill. longae, +65; mill 
latae , juniores (s) valde curvatae, medio constrictae, plasmate 
viridescente, utrinque vacuolam fovente repletae , seniores (s’) 
strictiores, 1 -septatae, absque vacuolis; partes dimidiae sin- 
gulae lanceolatae, utrinque attenuatae, hyalinae, achromae, 
nonnumquam 1- septatae. In ramis llieis Aquifolii. Zuijdhoek by 
Naaldwijk, van der Trappen; Amsterdam, Oudemans. 

170. Sphaeria salicella Fr. Op takken van Salix 
viminalis. Als voren. Pl. VI. Fig. 10. a. Ascus (longus 72%, 
mill., latus +58 mill.); s. Sporae (longae 72°> mill. , latae 
atopy mill). 

171. Sphaeria sphingiophora Ouds. Perithecia 
sparsa, infra epidermidem nidulantia, demum erumpentia, collo 
brevissimo centro poro rotundo perforato praedita; asci (Tab. 
VI. Fig. 14. a) oblongi, 8 — spori, 78%, mill. longi, 725 
mill. lati; sporae oblique distichae, ;47, mill. longae, 7,%> 
mill. latae , oblongae, utrinque ob tea. rectae vel parum cur- 
vatae , miedo annulo prominente praeditae. 

Crescit in ramis Cornus albae. Zuijdhoek bij Naaldwijk, v. d. 


Trappen. 


6 
0 

Ee 

00 


De Heer A. J. de Bruijn houdt eene bijdrage over eenige 
indigene Rubi, waarvan hij voorwerpen ter tafel brengt; 
hij vertoont verder nog Agrostis canina L. bij Utrecht 
verzameld en een exemplaar van Calla palustris L. met 
drie spathae, door hem in ’t Beekbergerwoud gevonden. Over 
de Rubi en Agrostis canina zegt de Heerde Bruijn 
't volgende : 

M. H.! 


Eenige uwer zullen het zich nog herinneren, dat ik inder- 
tijd, op herhaalle uitnoodiging van onzen toenmaligen President, 


185 


op mij genomen had onze inlandsche Rubi te onderzoeken, 
en dat ik al spoedig daarna, en wel in onze vergadering van 
1858, eene bijdrage over dit genus heb gedaan, waarbij ik 
als nieuwe indigene Rubi heb aangegeven en u tevens heb 
doen zien: Rubus Leesii, suberectus, fissus, pi- 
letostachys, vestitus en thuringensis, terwijl 
ik kort daarna weder eene voor onze flora nieuwe soort, den 
Rubus Wahlbergii, voor het herbarium der Vereeniging 
heb ingezonden. 

Ofschoon de uitkomsten van mijn onderzoek gedurende slechts 
drie zomers en op 2 plaatsen, Oosterhout en den Haag , zeer 
gunstig waren , hebben mijne latere onderzoekingen in de om- 
streken van Zutfen mij evenwel de overtuiging gegeven, dat 
er in dit genus ten onzent nog zeer veel te doen zal wezen, al- 
vorens daarin de noodige helderheid zal gebracht zijn. 

Toen ik die bijdrage in 1858 deed, had ik reeds veel meer 
gevonden, dat voor onze Flora nieuw scheen, dan ik toen 
mededeelde, doch hetwelk mij toen niet mogelijk was met 
zekerheid te kunnen bestemmen. 

En nu had ik wel gewenscht al het nieuwe, dat zich in 
mijne verzameling van Rubi bevindt, tot helderheid gebracht, 
op deze vergadering te hebben kunnen mededeelen, doch ik 
moet u tot mijn leedwezen zeggen, dat ik voor mij zelven over 
de uitkomsten van mijn onderzoek niet geheel tevreden ben, 
zoodat ik nog slechts weinig met zekerheid heb kunnen bestemmen. 

Welligt ligt de reden hiervan in mij zelven, doch moet ik 
echter herinneren dat Rubus voorzeker tot de moeijelijkste 
geslachten behoort, zoodat het zeer natuurlijk is, dat er nog 
al verwarring in de diagnosen en synonymie der soorten zal 
bestaan, en waarvan men dan ook spoedig de overtuiging ver- 
krijgt, wanneer men zich eenigszins met dit genus en zijne 
litteratuur heeft bezig gehouden. 

Opmerkelijk is het ook dat van geen plantengeslacht in den 
laatsten tijd zooveel nieuwe soorten zijn beschreven geworden 
als van Rubus, terwijl de opgaven der soorten in de Flora’s 
der naburige landen meer dan bij eenig ander genus-uiteen loopen. 

In eene beschrijving bijv. van de in de omstreken van Weis- 


186 


senburg aan den Rijn groeijende Rubi, waargenomen door 
Ph. J. Muller, en medegedeeld in de Flora oder Regens- 
burger Botanische Zeitung van 1858 komen 61 species voor, 
waarvan 33 door Muller nieuw opgestelde soorten. Wan- 
neer men nu bij deze voegt een 30tal door Wirtgen, Kal- 
tenbach, Ley, Auerswald en and. in den laatsten tijd 
als nieuw aangegeven soorten , dan moet de vermeerdering der 
duitsche Rubi met een 63tal sedert Weihe en Nees 
von Esenbeck hunne Monographie over de duitsche 
Rubi in het licht gaven, nog al verwondering baren, en 
zeker grooten twijfel omtrent het soortelijk bestaan van vele 
dezer doen oprijzen, hetzij dat dezelfde soorten bij de onderschei- 
dene auteurs onder verschillende namen voorkomen, of wel 
dat vele dezer nieuwe soorten slechts niet constante vormen 
of wel hybriden zijn. 

Dat de synonymie van vele soorten niet altijd even juist is, 
kan uit het volgende blijken. 

In de u straks genoemde beschrijving der om Weissenburg 
groeyende Rubi komt ook voor de Rubus discolor W. 
et N. en als synonyma dezer soort worden geciteerd : 

R. rhamnifolius W. et N., R. macroacanthus 
W.etN. var. oblonga Wirtgen,R. pubescens W.etN. 
forma 1en3, Id. var. glabratus, R. vulgaris W.etN. 
var, umbrosus. 

Uit de beschouwing der geciteerde specimina uit de verzame- 
lng der Rubi Rhenani van Wirtgen, welke specimina 
ik u by deze doe zien, blijkt het al dadelijk dat onmogelijk 
alle deze tot dezelfde soort kunnen gebracht worden, ja wat 
meer is, enkele behooren zelfs tot verschillende onderafdeelin- 
gen van het geslacht. En wanneer nu ten laatste Muller 
in eene latere bijdrage zegt, dat zijne R. discolor niet de 
Weihesche soort is, en die hij ter onderscheiding van 
deze laatste den naam van R. robustus geeft, dan kan men 
zich eenigszins een denkbeeld vormen van de onzekerheid, die 
er bij het bestemmen der Rubi, zelfs naar gedroogde speci- 
mina, bestaat. Dat dit het onderzoek der Rubi zeer moeije- 
lijk maakt, zal ik wel niet verder behoeven aan te toonen. 


187 


Het nut dat de collectie van Wirtgen bij het bestemmen 
van onze Rubi oplevert, is op verre na niet zoo groot als 
men à priori zoude verwachten, want slechts zeer weinige 
onzer Rubi komen daarin voor. Van de tot de onderafdee- 
lingen der spectabiles en glandulosi behoorende 
soorten, die in de genoemde collectie het meerendeel (61 spe- 
cies en variëteiten) uitmaken, heb ik er tot nog toe slechts 
één: de R. vestitus, gevonden, terwijl de soorten van de 
onderafdeelingen der sylvatici en triviales, waartoe 
de door mij gevonden soorten grootendeels behooren, in die 
verzameling weinig talrijk zijn (5 species triviales en 5 
sylvatici). 

Ik heb een en ander omtrent de groote moeijelijkheden aan 
het onderzoek van Rubi verbonden nu niet aangevoerd , om 
het weinige dat ik in Rubus gedaan heb, of nog hoop te 
doen, in eenig opzicht te releveeren; ik deed ’t slechts om als 
’t ware rekenschap te geven van de reden, waarom mijn on- 
derzoek na zulk een lang tijdverloop geene meerdere uitkomsten 
heeft opgeleverd. Het was mijn streven om bij het onderzoek 
en bestemmen van Rubi zooveel mogelijk dwalingen te vermij- 
den, maar om ten opzichte van eenige soorten voldoende zeker- 
heid te verkrijgen, ontbraken mij genoegzame waarnemingen. 
En hiertoe had ik geene gelegenheid, daar de omstreken van 
Utrecht, mijne verblijfplaats sinds eenige jaren, uiterst arm 
aan Rubi schijnen te zijn, zoo zelfs, dat ik mij herinner, 
tot nog toe slechts R. plicatus, R. vulgaris en R. 
caesius gezien te hebben. 

Intusschen M. H. heb ik het genoegen u drie nieuwe soorten 
van Rubus mede te deelen, en wel R. geniculatus, R. 
nemoralis en R. roseiflorus. 

R. geniculatus behoort tot de afdeeling der disc o- 
lores van Muller en werd het eerst door Kaltenbach, 
in zijne Flora van Aken, 1845, genoemd. Het schijnt dat M ul- 
ler later insgelijks deze soort onderscheiden heeft, ten minste 
vinden wij op het etiquet dezer soort in de 2e editie van het 
Herb. Rubor. rhen. van Wirtgen als synonym opgege- 
ven R. falcarius Ph. J. Muller in Litt. Deze species 

12 


188 


is aanverwant aan R. rhamnifolius W. et N. en R. 
thyrsoideus Wimmer. Van den eersten heeft hij de 
meer uitgespreide, dicht stekelige bloempluim, van den laatsten 
de smalle bladen en de ovale bloembladen. 

Eigenaardig is het sterk geknikte der bladstelen dicht bij het 
blad , waardoor lamina en petiolus een hoek vormen. De blad- 
steel bezit daar ter plaatse eene verdikte knie. Aan dit ken- 
merk , dat ik tot nog toe bij geen anderen vorm van Rubus 
waarnam , herkende ik deze soort. Eene vergelijking van mijne 
specimina met de authentieke uit de verzameling van Wirt- 
gen, waartoe ik later gelegenheid vond, bevestigde mijne 
onderkenning, daar zij volkomen met de laatstgenoemde over- 
eenkwamen. 

Ik vond dezen Rubus in 1854 bij Oosterhout, terwijl het 
mij uit een fragment van een specimen in mijn herbarium be- 
rustende, en dat tot deze soort behoort, gebleken is, dat ik 
hem reeds in 1834 bij de Bildt ingezameld heb. 

Rubus nemoralis. Deze door Muller in de reeds 
genoemde beschrijving der om Weissenburg groeijende Rubi, 
opgestelde soort, behoort evenals R. vulgaris tot de af- 
deeling der sylvatici. Muller geeft er de volgende be- 
schrijving van: 

onvruchtbare stengel boogvormig}, kantig, een weinig ge- 
groefd, met talrijke aan den voet breede stekels, die aan het 
onderste gedeelte van den stengel regt, meer bovenaan gebo- 
gen zijn, verder geheel klierloos en bijna onbehaard, — Bla- 
deren vijfvoudig, breed, rondachtig, aan den voet een weinig 
uitgerand, kort gespitst en fijn regelmatig getand, op de 
bovenvlakte volkomen onbehaard en donkergroen, op de onder- 
vlakte matgroen en zacht, doch niet zeer dicht behaard. Bloem- 
tak generfd, met sterke, gebogen stekels, en dicht, tamelijk 
lang behaard. Bladeren groot, drievoudig, met gesteelde, breed 
eivormig rondachtige gespitste zijblaadjes, van boven kaal of 
slechts met enkele verstrooide haren bezet, van onderen kort 
behaard , aan beide zijden groen of de bovenste blaadjes som- 
wijlen vaalgroen. Bloemtros gedeeltelijk uit de oksels der 
bovenste bladeren met opgerigte takjes, door driedeelige, ten 


189 


laatste kleine lancetvormige bracteae gesteund, gedeeltelijk 
boven de bladeren verheven met eveneens opgerichte drie en dik- 
wijls tweebloemige, tamelijk dunne takjes, gesteund door lang- 
werpige, bladachtige bracteae, — De bloeias dicht behaard , 
klierloos, tamelijk met stekels bezet. Kelk viltig, met terug- 
geslagen , kort gespitste, of bij de topbloemen van aanhangsels 
voorziene slippen. Bloemkroon matig groot, met eivormige, 
lieht rozeroode bloembladen, witachtige meeldraden en geel- 
achtige kegelvormige afgeknotte stijltjes. 

Gevonden in Julij 1864 links langs den weg van Brummen 
naar Hall bij de buitenplaats de Engelenberg. 

De derde nieuwe inlandsche Rubussoort is de Rubus 
roseiflorus, die eveneens door Muller in de meerge- 
noemde beschrijving werd onderscheiden. Deze soort behoort 
evenals R. nemorosus tot de afdeeling der triviales. 
Muller geeft er de volgende beschrijving van: 

onvruchtbare stengel kantig , somwijlen een weinig gegroefd, 
met tamelijk groote, regte stekels bezet en blaauwachtig be- 
rijpt, voor het overige volkomen onbehaard en klierloos. Bla- 
deren vijfvoudig, ei- of een weinig deltavormig , aan den voet 
hartvormig uitgesneden, gespitst, fijn en tamelijk regelmatig 
getand, op de bovenvlakte kaal, op de ondervlakte groenach- 
tig graauw viltig. Bloemtak generfd, met weinige, kleine 
achterwaarts gerigte stekels, bijna onbehaard. Bladeren drie- 
voudig , ei- ruitvormig, stompachtig , ongelijk ingesneden ge- 
tand, op de bovenvlakte fijn aangedrukt zachtharig, op de 
ondervlakte graauw viltig. Bloemtros meest armbloemig met 
schuins afstaande tamelijk lange tweedeelige of enkelvoudige, 
als een bijscherm, zamengevoegde takjes, ‚waarvan de laatste 
gewoonlijk boven de eindbloem uitsteken. De bloem eenigszins 
viltig. De kelk kort gespitst, met teruggeslagen slippen. 
Bloemkroon groot, met rondachtige, rozeroode bloembladen, witte 
meeldraden en groenachtige stijltjes. 

Klieren, ten minste gesteelde, zijn aan de geheele plant niet 
waar te nemen, 

Gevonden in Julij 1856 tusschen Zutfen en Almen en bij 
Brummen met Rubus nemoralis. Deze drie u medege- 


190 


deelde, voor onze Flora nieuwe Rubi, zijn duidelijk te onder- 
scheiden vormen. In hoeverre zij echter aanspraak op den naam 
van werkelijke soorten kunnen maken, zal evenals voor vele 
andere aangegeven soorten, door latere onderzoekingen moeten 
uitgemaakt worden. 

Verder heb ik ’t genoegen u voor te leggen specimina eener 
Agrostis soort van de afdeeling Trichodium, die echter 
niet alle kenmerken van Agrostis canina heeft, maar 
volgens de diagnose bij Andersson Plantae Scandinaviae 
met de Agrostis rubra L. overeenkomt. 

A. rubra L. zoude volgens Andersson eene werke= 
lijke planta arctica en tot nog toe niet buiten de gren- 
zen van Scandinavië gevonden zijn, ofschoon deze species in 
sommige andere Flora's voorkomt. Zoo vinden wij in den 
Botanicon Gallicum van De Candolle van Duby de Agro s- 
tis rubra in deafdeeling Trichodium: Perigonium unie 
valve, opgegeven Din pratis et ad vias’, terwijl als synonym A. 
vinealis Bast. wordt aangehaald. Dub y voegt hierbij: 
»Non diversum a sequente (Agr. canina) nec veram Agr. 
rubram Linnaeivoluntcl Wahlemberg, Willd., etc. 

In het Compendium Florae Germanicae van Bluff en Fin- 
gerhuth vinden wij by eene variëteit van Agrostis 
vulgaris (spiculis aristatis, arista geniculata, calyce lon- 
giore) als synonym opgegeven A. rubra L., voor welke soort 
Lejeune, in zijne Flore de Spa, deze variëteit ook houdt. 
Ook Reichenbach, in zijne Flora Germanica excursoria, 
schijnt deze variëteit voor de A. rubra L. te houden. 

De diagnose die Andersson in zijne Plantae Scandinaviae 
van A. rubra geeft is de volgende: 

Panicula pyramidali ovata, patente, erecta, ramis scabris 
divaricatis ; flosculo sub medio dorsi arista geniculata instructa; 
foliis radicalibus angustis, planiusculis; ligula elongata; radice 
fibrosa. 

A. rubra houdt in habitus en kenmerken volkomen het 
midden tusschen A. vulgaris en A. canina, doch verschilt 
evenwel genoegzaam van beide. Van A. vulgaris, waarmede 
zij overeenkomt in de vlakke bladeren, de bloeijende ovaal- 


191 


pyramidale pluim, verschilt zij door de eene digte zode vor- 
mende lagere halmen, die nauwelijks langer dan 4 voet zijn, 
en waarvan het bovenste internodium lang, onbebladerd is; 
de wortelbladeren zijn smaller dan die van den halm , nu en 
dan een weinig zamengevouwen; het bindsel verlengd, stomp ; 
de takken der bloempluim zijn door zeldzame setae ruwachtig, 
verder door een flos unipaleaceus, door 5 nervige paleae, die 
aan den top stomp, en onder het midden genaald zijn. De 
naald is in het midden geknikt, langer dan de glumae. 

Van A. canina, waarmede A. rubra overeenkomt in de 
onderste smalle bladeren en de genaalde paleae, verschilt zij 
door de bijna draadvormige wortelbladen , door eene aan de 
basis breedere panicula, die zelfs vruchtdragende uitstaande is, 
en door minder stekelharige pluimtakken. 

De door mij gevonden exemplaren bezitten vooral de twee 
laatstgenoemde kenmerken, doch ik durf vooralsnog geene be- 
_ paalde uitspraak over de identiteit mijner specimina met A. 
rubra L. doen. Ik vermeen echter deze plant in de aan- 
dacht der leden tot verder onderzoek te moeten aanbevelen. 


De Heer Suringar vermeldt nog, dat hi bij Katwijk 
heeft gevonden Alyssum calycinum L., (die ook door 
Dr. de Witt Hamer te Delft is ingezameld) en tevens dat, 
bij gelegenheid van eene excursie met studenten der Leidsche 
hoogeschool , eene tweede groeiplaats bij Leiden van Gera- 
nium pyrenaicum L. is ontdekt, 


De Secretaris Th. H. A. J. Abeleven vertoont aan de 
leden eenige door hem om Nijmegen gevonden planten, waar- 
onder als belangrijk kunnen genoemd worden: Iberis amara 
L., Echinospermum Lappula Lehm., Adonis 
aestivalis L., Caucalis daucoides L,Turgenia 
latifolia Hoffm., Sisymbrium pannonicum 
Jacq, Asperugo procumbens L. alsmede Filago 
lutescens Jord. (F. apiculata G. E. Sm.) van ver= 


192 


schillende groeiplaatsen om Nijmegen, zooals van ’t Hengstdal 
te Ubbergen, Berg en dal, Hatert en de vestingwerken ; van 
deze planten worden door hem exemplaren aan ’t Vereenigings- 
herbarium afgestaan. 


Uit de volgens Art. 5 der Statuten opgemaakte lijst van Ne- 
derlanders , als candidaten voor het lidmaatschap der Vereeni- 
ging, worden met algemeene stemmen als leden gekozen: 

de Heer J. J. Bruinsma, Apotheker te Leeuwarden ; 

> F. W. van Eeden, Secretaris der Nederlandsche 
maatschappij ter bevordering van Nijverheid te 
Haarlem ; 

» T. T. Hinxt, Oud-apotheker te Leeuwarden ; 

» G. Post, Apotheker te Tiel; 

» Dr. Hugo de Vries, benoemd leeraar aan de 
Hoogere Burgerschool te Amsterdam ; 

en » Dr. de Witt Hamer te Delft. 

Volgens Art. 9 der Statuten worden tot honoraire le- 
den der Vereeniging benoemd : 

de Heer W. Pleijte, Litt. dr. te Leiden ; 

» SL Graaf van Limburg Stirum, te Am- 
sterdam ; 
» OC L. van der Straal Mz. te Rotterdam; 

en » LA. Willink Wz. te Amsterdam, 

terwijl volgens art. 12 der statuten het correspondee- 
rend lidmaatschap wordt opgedragen aan: 

de Heeren Dr. N. J. Anderson, te Stokholm; 

» Dr. A. de Bary, te Halle; 

-» Dr. Alex. Braun, te Berlijn; 

» Dr. Alph. de Candolle te Genève; 
en » Dr. F. Crépin, te Gent. 


Verder wordt nog besloten, dat de nieuwe Serie van ’t Ne- 
derlandsch Kruidkundig Archief aan eenige binnenlandsche en 
buitenlandsche geleerde genootschappen ten geschenke zal ver= 


193 


zonden worden en aan ’t Bestuur opgedragen eene lijst van die 
genootschappen samen te stellen en voor de verzending zorg 
te dragen. 


Door den Heer Suringar wordt nog ter bezichtiging ter 
tafel gebracht de diatomeén typen-platte van Möller. 

Als vergaderplaats voor ’t volgend jaar word Hilversum 
aangewezen. Na den afloop der Vergadering vereenigden zich 
de leden aan den gemeenschappelijken maaltijd, om ’t25jarig 
bestaan der Vereeniging ook feestelijk te herden- 
ken. Hoewel het aantal leden gering was, ontbrak het toch 
niet aan menigen toast, die van warme belangstelling in den 
bloei der Vereeniging getuigde en aanleiding gaf om den 
vriendschapsband, die reeds vele leden aan elkander verbon- 
den ‘hield, nader te bevestigen. 

Den volgenden dag werd nog een bezoek gebracht aan ’s Rijks- 
herbarium en den Hortus, terwijl verder eene botanische 
excursie naar de omstreken van Alkmaar werd ondernomen. 


NAMENS DE NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING , 


de Secretaris, 
Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


1 Bijlage tot de 25e Jaarvergadering der Nederl. Bot. 


Vereeniging. 


PHANEROGAMEN EN CRYPTOGAMEN 


waargenomen te Almelo, in Albergen (gemeente Tubbergen) en in 
t Vriezeveen, den 8 en 9 Juli 1870, 


DOOR Dr. C. M. VAN DER SANDE LACOSTE, DE, W. F. R. SURINGAR, 


Dr. CG. A. J. A. OUDEMANS EN TH. H. A. J. ABELEVEN. 


DICOT YLEDONEAE. 


Batrachium hederaceum L. form. 
terrestre. 

Batrachium divaricatum Schrk. 

Ranunculus Lingua L. 


» Flammula L. 
» repens L. 
» sceleratus L. 


Caltha palustris L. 
Nymphaea alba L. 
Nuphar luteum Sm. 

Fumaria officinalis L. 
Nasturtium amphibium R. Br. 
» palustre D.C. 

Sisymbrium officinale L. 
Erysimum Cheiranthoides L. 
Brassica nigra Koch. 
Camelina sativa Crntz. 
Teesdalia nudicaulis R. Br. 
Capsella bursa pastoris Mönch. 
Viola palustris L. 

» canina L. 


Viola tricolor L. v. arvensis. 
Drosera rotundifolia L.- : 

» intermedia Hayne (*). 
Polygala vulgaris L. ; 
Lychnis flos Cuculi L. 
Sagina procumbens L. 

» nodosa E. Meijer. 
Spergula arvensis L. 
Lepigonum rubrum Wahl. 
Steliaria graminea LL. 
Cerastium glomeratum Thuill. 
Radiola linoides Gmel. 
Hypericum tetrapterum Br. 

» Elodes L. 
Rhamnus Frangula L. 
Trifolium repens L. 

Lotus uliginosus Schk. 
Vicia Cracca L. 
» angustifolia Roth. 
Prunus Padus L. 
Spiraea Ulmaria L. 
Rubus vulgaris Whe. et al. 
species. 


() NB. De versche plant op de pols gelegd aldaar, als epispasticum, egen 


de koorts in gebruik. 


195 


Comarum palustre L. 
Potentilla anserina L. 

» Tormentilla Sibth. 
Rosa canina L, 
Sorbus aucuparia L. 
Epilobium angustifolium L. 
Lythrum Salicaria L. 

Peplis Portula L. 

Ribes nigrum L. 

Hydrocotyle vulgaris L. 
Helosciadium inundatum Koch. 
Sium latifolium L. 

Oenanthe fistulosa L. 

» Phellandrium Lam. 
Aethusa Cynapium L. 
Angelica sylvestris L. 
Thysselinum palustre Hoffm. 
Heracleum Sphondylium L. 
Hedera Helix L. 

Sambucus nigra L. 
Lonicera Periclymenum L, 
Galium Aparine L. 

» _ uliginosum L. 

» palustre L. 

»  saxatile L. 
Valeriana officinalis L. 


» dioica L. 
Succisa pratensis Mönch. 
» » flor. alb. 


Eupatorium Cannabinum L. 
Bellis perennis L. 
Bidens tripartita L. 
Achillea Ptarmica L. 
Anthemis arvensis L. 
Chrysanthemum segetum L. 
Senecio paludosus L. 
Cirsium lanceolatum Scop. 
>» palustre Scop. 

» arvense Scop. 
Lappa minor DC. 
Centaurea Cyanus L. 
Arnoseris pusilla Gärtn. 
Leontodon autumnalis L. 


Hypochoeris radicata L. 
Taraxacum officinale Wigg. 
Sonchus arvensis L. 
Hieracium Pilosilla L, 

» tridendatum Fries. 

» umbellatum L. 
Lobelia Dortmanna L. 
Vaccinium Myrtillus L. 
Calluna vulgaris Salisb. 
Erica tetralix L. 
Ilex Aquifolium L. 
Menyanthes trifoliata L. 
Gentiana Pneumonanthe L. 

» » coroll. 
Cicendia filiformis Rchb. 
Convolvulus sepium L. 
Symphytum officinale L. 
Myosotis palustris With. 

» _ caespitosa Schlitz. 

» intermedia Lh. 
Solanum Dulcamara L. 
Veronica scutellata L. 

» officinalis L. 
Melampyrum pratense L. 
Pedicularis palustris L. 
Rhinanthus minor Ehrh. 

» major Ehrh, 
Euphrasia officinalis L. 
Mentha aquatica L. 

» arvensis L. 
Lycopus europaeus L. 
Glechoma hederacea L. 
Lamium purpureum L. 

» album L. 
Galeopsis ochroleuca Lam. 

» Tetrahit L. 

» versicolor Curt. 
Stachys palustris L. 
Prunella vulgaris L. 
Pinguicula vulgaris L. 
Lysimachia thyrsiflora L. 

» vulgaris L. 
Hottonia palustris L. 


alb. 


196 


Littorella lacustris L. 
Plantago major L. 

» _ lanceolata L. 
Chenopodium album L. 
Rumex Hydrolapathum Huds. 

» crispus L. 

» conglomeratus Murr. 

» Acetosa L. 

» Acetosellla L. 
Polygonum pallidum Wither. 


> Persicaria L. 
> minus Schrk. 
» aviculare L. 

» Convolvulus L. 


Euphorbia Helioscopia L. 
»  Esula L. (*) 

Urtica urens L. 
Quercus pedunculata Ehrh. 
Salix alba L. 

» amygdalina L. 

» aurita L. 

» repens L. 

» aliae species. 
Alnus glutinosa Gärtn. 
Juniperus communis L. 


MONOCOTYLEDONEAE. 


Alisma Plantago L. 
» natans L. 
» ranunculoides L. form. 
minor. 
Sagittaria sagittaefolia L. 
Butomus umbellatus L. 
Potamogeton natans L. 


» lucens L. 
» compressus L, 
Sparganium simplex Huds. 
» natans Fr, 


Acorus Calamus L. 
Orchis maculata L. 


Iris Pseudacorus L. 
Convallaria multiflora L. 
Narthecium ossifragum Huds. 
Juncus conglomeratus L. 

» effusus L. 

» filiformis L. 

»  obtusiflorus Ehrh. 

» _ sylvaticus Reich. 

» _ lamprocarpus Ehrh. 

» supinus Mönch. 

»  squarrosus L. 

»  bufonius L. 
Luzula multiflora Lej. 
Rhynchospora alba Vahl. 


» fusca R. S. 
Heleocharis palustris R. Br. 
» multicaulis Sm. 


Scirpus caespitosus L. 

>»  fluitans L. 

» lacustris L. 

»  sylvaticus L. 
Eriophorum vaginatum. 

» angustifolium Roth. 

Carex stellulata Good. 

»  leporina L. 

» canescens L. 

» vulgaris Fries. 

» stricta Good. 

» acuta L. 

»  panicea L. 

» Oederi Ebrh. 

»  Pseudocyperus L. 
/  » ampullacea Good. 
| Phalaris Arundinacea L. 
Anthoxanthum odoratum L. 

» Puelii Lecog & Lam. 

Apera: Spica venti P. B. 
Calamagrostis lanceolata Roth. 
Aira caespitosa L. 

» flexuosa L. 

» uliginosa Weihe. 


() De wortel, te Almelo (als volksmiddel) in gebruik tegen hydrops. 


Holcus lanatus L. 
Avena praecox P. B. 
Triodia decumbens P. B. 
Poa annua L. 
Glyceria spectabilis M. et K. 
» fluitans R. Br. 
Molinia coerulea Mönch. 
Dactylis glomerata L. 
Cynosurus cristatus L. 
Festuca elatior L. 
Bromus mollis L. 
Lolium perenne L. 
Nardus stricta L. 


EQUISETACEAE, 


Equisetum arvense L. 
» limosum L, 


LYCOPODIACEAE. 


Lycopodium inundatum L. 
» clavatum L. 


FILICES. 
Osmunda regalis L. 


Polypodium vulgare L. 
Polystichum Filix mas. Roth. 


Asplenium Filix femina Bernh. 


Pteris aquilina L. 
MUSCI FRONDOSI. 


Dicranella heteromalla Schpr. 
Dicranum spurium Hedw. 
Campylopus brevipilus B. S. 
Leucobryum glaucum Schpr. 
Barbula papillosa Wils. 
Ceratodon purpureus Brid. 


Orthotrichumfastigiatum Bruch. 


Orthotrichum Lyellii Hook. 


197 


Funaria hygrometrica Hedw. 
Webera nutans Hedw. 
Bryum pallens Sw. 
Gymnocybe (Aulacomnion) pa- 
lustris Fr. 

Leucodon sciuroides Schwaegr. 
Isothecium myurum Brid. 
Hypnum stellatum Schreb. 

D cupressiforme L. 

» patientiae Lindb. 

»  purum L. 
Sphagmun cuspidatum Ehrh. 


» rigidum Schpr. 
» cymbifolium Ehrs. 
» flexuosum Doz. & 
Molkenb. 
HEPATICAE. 


Marchantia polymorpha L. 
Anthoceros laevis L. 
Riccia glauca L. 

»  fluitans L. 
Jungermannia inflata. G. L. & N. 


LICHENES. 


Cladonia cornucopioides L. 
» stellata Schaer (C. un- 
cialis Fr.) 
Imbricaria (Parmelia) saxatilis L. 
(op eiken). 
»  (Parmelia) physodes L 
»  (Parmelia) olivacea 
(L.) DC. (op eiken). 
» _ (Parmelia) caperata 
Dill. 
Blastenia (Patellaria) ferruginea 
Huds. (op eiken). 
Phialopsis rubra Hoffm. (Pa- 
tellaria rubra). 


2e Bijlage tot de 25e Jaarvergadering der Nederl. Bot. 


Vereeniging. 


PHANEROGAMEN EN CRYPTOGAMEN 


waargenomen te Delden en in ’t Twikkelerbosch op den 
10 en 11 Mei 1870, 


DOOR 


Dr. C. M. VAN DER SANDE LACOSTE, Dr. W. F. R. SURINGAR EN TH. H. A. J. ABELEVEN. 


DICOTYLEDONEAE. 


Anemone nemorosa L. 
Batrachium hederaceum L. 


» divaricatum Schrk. 


Ranunculus acris L. 

» repens. L. 
Caltha palustris L. 
Nuphar luteum Sm. 
Papaver dubium L. 
Chelidonium majus L. 
Colydalis claviculata Pers. 
Fumaria media Lois. 
Nasturtium amphibium R. Br. 
Barbarea vulgaris R. Br. 
Sisymbrium officinale L. 


» Thalianum Gaud. 


Teesdalia nudicaulis R. Br. 


Capsella Bursa pastoris Mönch. 


Viola sylvatica Fries. 

» canina L. 

» tricolor L.v. arvensis. 
Drosera rotundifolia L. 
Lychnis flos Cuculi L. 
Spergula arvensis L. 
Moehringia trinervia Clairv. 


Arenaria serpyllifolia L. 
Stellaria media Vill. 

» graminea L. 

» uliginosa Murr. 
Cerastium glomeratum Thuill. 
Linum catarticum L. 

Radiola Tinoides Gm. 
Malva vulgaris Fr. 
Hypericum perforatum L. - 


» humifusum L. 

» quadrangulum L. 

» tetrapterum Fr. 
Geranium pusillum L. 

» molle L. 

» Robertianum L. 


Erodium Cicutarium l’Her. 

» » _£ maculatum. 
Impatiens Noli tangere L. 
Oxalis Acetosella L. 

» stricta L. 
Rhamnus Frangula L. 
Ulex europaeus L. 
Sarothamnus vulgaris Wimm. 
Genista anglica L. 
Medicago lupulina L. 
Trifolium pratense L. 


199 


Trifolium arvense L. 

» repens L. 

d procumbens L. 
Lotus corniculatus L, 

»  wliginosus Schk. 
Ornithopus perpusillus L. 
Vicia Cracca L. 

» angustifolia Roth. 
Ervum hirsutum L. 

Prunus Padus L. 
Spiraea Ulmaria L. 
Geum urbanum L, 
Rubus Idaeus L. 
Fragaria vesca L. 
Potentilla anserina L. 

» Tormentilla Sibth. 
Rosa canina L. 

Sorbus aucuparia L. 
Epilobium montanum L. 

» virgatum Fries. 
Circaea lutetiana L. 
Myriophyllum spicatum L. 

» alterniflorum DC. 
Lythrum Salicaria L. 
Herniaria glabra L. 
Illecebrum verticillatum L. 
Scleranthus annuus L. 
Sedum purpurascens Koch. 

» acre L. 

Ribes nigrum L. 

» rubrum L. v. bacc. alb. 
Helosciadium inundatum Koch. 
Aegopodium Podagraria L. 
Sium latifolum L 
Oenanthe fistulosa L. 

» Phellandrium Lam. 
Aethusa Cynapium L. 
Angelica sylvestris L. 
Heracleum Sphondylium L. 
Chaerophyllum temulum L. 
Hedera Helix L. 

Viburnum Opulus L. 
Lonicera Periclymenum L. 


Galium Aparine L. 

» uliginosum L. 

» Mollugo L. 

» saxatile L. 
Valeriana officinalis L. 
Eupatorium cannabinum L. 
Bellis perennis L. 
Solidago Virga aurea L. 
Bidens tripartita L. 
Filago minima Fries. 
Gnaphalium sylvaticum L. 

» uliginosum L. 
Artemisia campestris L. 
Tanacetum vulgare L. 
Achillea Ptarmica L. 

» Millefolium L. 
Matricaria Chamomilla L. (L. 
Chrysanthemum Leucanthemum 

» inodorum L. 
Senecio vulgaris L. 

»  viscosus L. 

» __ sylvaticus L. 

»  aquaticus Huds. 
Cirsium lanceolatum Scop. 

» palustre Scop. 

» arvense Scop. 
Lappa major Gärtn. 

» minor DC. 
Centaurea Jacea L, 

» Cyanus L. 
Lapsana communis L. 
Arnoseris pusilla Gärtn. 
Thrincia hirta Roth. 
Hypochoeris radicata L. 
Lactuca muralis Fres. 
Hieracium Pilosella L. 
Phyteuma spicatum L. 
Vacinium Myrtillus L. 

» Vitis Idaea L. 
Calluna vulgaris Salisb. 
Erica Tetralix L. 

Tlex Aquifolum L. 
Fraxinus excelsior L. 


Vinca minor L. 

Cicendia filiformis Rchb. 
Erythraea pulchella Fries. 
Convolvulus sepium L. 
Omphalodes verna Mönch. 
Symphytum officinale L. 
Myosotis palustris With. 

» __ caespitosa Schlitz. 

» intermedia Lk. 
Solanum nigrum L. 

»  Duleamara L. 
Scrophularia nodosa L. 
Linaria vulgaris Mill. 
Veronica Anagallis L. 

» Beccabunga L. 
» Chamaedrys L. 


» officinalis L. 

» serpyllifolia L. 
» arvensis L. 

» agrestris L. 


Melampyrum pratense L. 
Rhinanthus minor Ehrh, 
» major Ehrh. 
Euphrasia Odontites L. 
Mentha aquatica L. 

» arvensis. L. 
Lycopus europaeus L. 
Glechoma hederacea L. 
Lamium purpureum. 

» album. 

Galeopsis ochroleuca Lam. 

» Tetrahit L. 


» bifida v. Bönningh. 


Stachys sylvatica L. 

» palustris L. 

» arvensis L. 
Scutellaria galericulata L. 
Prunella vulgaris L. 

Ajuga reptans L. 
Pinguicula vulgaris L. 
Utricularia vulgaris L. 
Lysimachia vulgaris L. 

» Nummularia L. 


200 


Anagallis arvensis L. 
Hottonia palustris L. 
Plantago major L. 

» lanceolata L. 
Amaranthus Blitum L. 
Chenopodium polyspermum L. 
Atriplex patula L. 

» latifolia Wahl. 
Rumex Hydrolapathum Huds. 

»  obtusifolius L. 
» conglomeratus Murr. 
» sanguineus L. « viridis, 

»  Acetosa L. 

»  Acetosella L. 
Polygonum mite Schrk. 
» Hydropiper L. 


» minus Huds. 
» aviculare L. 

» Convolvulus L. 
Euphorbia Helioscopia L. 
» Esula L. 

» Peplus L, 


Urtica urens L. 
» dioica L, 

Humulus Lupulus L. 

Corylus Avellana L. 

Salix repens L. 

Myrice Gale L. 

Juniperus communis L., te 
Twikkel kwakel genaamd. 


MOCOTYLEDONEAE. 


Alisma Plantago L. - 
Sagittaria sagittaefolia L. 
Triglochin palustre L. 
Potamogeton pusillus L. 
Lemna trisulca L. 

»  polyrrhiza L, 

2 minor Ls 
Typha augustifolia L. 
Sparganium simplex Huds. 


201 


Orchis maculata L. 
Tris Pseudacorus L. 
Convallaria Polygonatum L. 

» majalis L. 
Majanthemum bifolium DC, 
Juncus conglomeratus L. 

» effusus L. 
»  filiformis L. 
-»  lamprocarpus Ehrs. 
»  squarrosus L. 
» tenuis W. 
»  bufonius L. 
Luzula campestris DC. 
Rhynchospora fusca R. S, 
Heleocharis palustris R. Br. 
» multicaulis Sm. 
2» acicularis R. Br. 
Scirpus setaceus L. 
» sylvaticus L. 
Carex remota L. 
>  leporina L. 
»  panicea L. 
» ampullacea Good. 
» hirta L. 
Panicum Crus galli L. 
Setaria viridis P. B. 
Phalaris Arundinacea L. 
Anthoxanthum Puelii Lec & Lam. 
(Ook als onkruid in den tuin 
te Carelshaven). 
Alopecurus pratensis L. 

» geniculatus L. 
Phleum pratense L. 
Agrostis stolonifera L. 

» vulgaris With. 
Apera Spica venti P. B. 
Aira caespitosa L. 

» flexuosa L. 
Holeus lanatus L. 

» mollis L. 

Avena caryophyllea Wigy. 
Yee praecox BiB: 
Triodia decumbens P. B. 


~ 


Poa annua L. 
» pratensis L. 
Glyceria spectabilis M et K. 
» fluitans R. Br. 
Dactylis glomerata L. 
Cynosurus cristatus L. 
Festuca ovina L. 
» rubra L. 
» elatior L. 
Bromus commutatus Schrad. 
» mollis L. 
Lolium perenne L. 


EQUISETACEAE. 


Equisetum arvense L. 
» palustre L. 


LYCOPODIACEAE. 
Lycopodium inundatum L. 
FILICES. 
Polypodium vulgare L. 
Polystichum Filix mas. Roth. 
Asplenium Filix femina Bern. 


» Ruta muraria L. 
Pteris aquilina L. 


| MUSCI FRONDOSI. 


Dicranella heteromalla Schpr. 
Dicranum scoparium Hedw. 
Leucobryum glaucum Schpr. 
Barbula muralis Hedw. 

» unguiculata Hedw. 

» ruralis Hedw. 
Ceratodon purpureus Brid. 
Grimmia pulvinata Sm. 
Orthotrichum fastigiatum Bruch. 

»  diaphanum Schrad. 


»  leiocarpon Br. & Sch. 


202 


Orthotrichum Lyelli Hook. 
Funaria hygrometrica Hedw. 
Webera nutans Hedw. 

» annotina Schwaegr. 
Bryum argenteum L. 

»  capillare Dillen. 

» pallens. Sw. 
Mnium punctatum Hedw. 

»  rostratum Schrad, 

» affine Schwaegr. 

»  undulatum Neck. 

>  hornum L. 
Atrichum undulatum P. Beauv. 
Pogonatum aloides P. Beauv. 


Anomodon viticulosus Br. & 
Schpr. 

Thuidium tamariscinum Br. & 
Schpr. 


Neckera pumila Hedw. 
> complanata Br. &Schpr. 
Homalia trichomanoides Br. & 
Schpr. 
Leucodon sciuroides Schwaegr. 
Climacium dendroides W. & M. 
Homalothecium sericeum Br. & 
Schpr. 
Isothecium myosurioides Brid. 
Eurhynchium striatum Br. & 


Schrp. 
» praelongum Br. 
& Schrp. 
» Stokesii Br. & 
Schrp. 
» rusciforme Br. & 
Schrp. 
Brachythecium velutinum Br. & 
Schrp. 
» rutabulum Br. 
& Schrp. 
» albicans Br. & 


Schrp. 


| Hypnum cupressiforme L. 


» patientiae Lindb. 
Sphagnum molle Salliv. | 
» eymbifolium Ehrh. 


HEPATICAE. 


Scapania irrigua Nees. 
Radula complanata Dum. 
Frullania dilatata Nees. 
Pellia epiphylla Nees. 
Metzgeria furcata Nees. 
Fegatella conica Cda. 


| Riccia glauca L. 


LICHENES. 


Ramalina fraxinea L. 

» calycaris L. 
Anaptychia (Parm.) ciliaris L. 
Imbricaria (Parm.) tiliacea Ehrh. 
saxatilis L. 
physodes L. 
Acetabulum 
Neck. 
olivacea (L) 


» »  caperata Dill. 
Parmelia caesia Hoffm. 
Physcia (Parmel.) parietina L. 
Amphiloma (Parmel.) murorum 
Hoffm. 

Placodium (Parmel.) saxicolum 
Poll. 

Lecanora subfusca L. 

Blastenia (Patellaria) ferrugi- 
nea Huds. 

Pertusaria communis DC. 


OVER DE GEOGRAPHISCHE VERSPREIDING 
VAN 


STRATIOTES ALOIDES L. 
; DOOR 


HUGO DE VRIES. 


Voor de kennis van onze flora is niet alleen de lijst der 
inlandsche plantenvormen en de kennis hunner verspreiding in 
Nederland noodig; men behoort ook de verspreiding onzer in- 
landsche planten buiten ons vaderland te kennen. Vereenigd 
met de betrekkelijk weinige geschiedkundige gegevens omtrent 
den invoer in Nederland van thans aldaar in het wild groeiende 
planten, moet de kennis der geographische verspreiding der 
inlandsche soorten leiden tot een juiste opvatting van de be- 
trekking van onze flora tot die van andere, vooral aangrenzende 
landen. Eerst de studie dezer betrekking kan tot een rationeele 
kennis van de eigendommelijkheden van onzen plantengroei voeren. 

Voor onze flora zijn, voor zoover mij bekend is, rechtstreeksche 
onderzoekingen in deze richting nog niet bekend gemaakt. Voor de 
flora van Engeland is deze methode reeds met goed gevolg door 
Watson in zijneCybele Britannica aangewend. In dit 
werk, als ook in de algemeenere werken over plantengeographie, 
vooral in A. De Candolle’s Géographie botanique 
raisonnéezijn vele belangrijke feiten verzameld omtrent planten, 
die ookin ons vaderland voorkomen, waa rdoor deze werken een zeer 

13 


204 Le 


geschikt uitgangspunt voor de hier bedoelde onderzoekingen 
vormen. 

In deze verhandeling heb ik, voor een enkele inlandsche soort, 
alle gegevens omtrent de geographische verspreiding, die ik heb 
kunnen vinden, bijeen gebracht. Ik heb daartoe een plant uit- 
gekozen, van welke reeds uit een oudere verhandeling van 
Nolte 1) bekend was, dat hare geographische verspreiding zeer 
merkwaardige bizonderheden opleverde, en omtrent welker voor- 
komen in ons vaderland eenige punten aan een nader onderzoek 
behoorden onderworpen te worden. 

Stratiotes aloïdes L. is een tweehuizige plant, die in 
de meeste streken van ons vaderland uiterst algemeen voorkomt. 
Zij behoort niet tot de kritische soorten, en is daarom voor een 
geographische onderzoeking zeer geschikt. Van deze soort hebben 
de mannelijke en vrouwelijke exemplaren elk hunne bizondere 
geographische verspreiding: in sommige landen vindt men 
alleen vrouwelijke, in andere alleen mannelijke voorwerpen, 
terwijl slechts in weinig landen beide geslachten te zamen 
voorkomen. De mogelijkheid hiervan vindt hare verklaring 
daarin, dat de vermenigvuldiging der plant voornamelijk langs 
ongeslachtelijken weg plaats vindt, en wel door uitloopers en 
door zich van de moederplant vrij makende knoppen , zooals 
zulks uitvoerig door Nolte in zijne aangehaalde verhandeling 
en later door Th. Irmisch (Bot. Zeitung 1859 p. 356, 
en Flora 1865 p. 81) beschreven is. 

Ons vaderland behoort tot die weinige, voor de studie dezer, 
ookin andere opzichten zoo merkwaardige plant, bevoorrechte 
landen, waar beide geslachten aangetroffen worden. Van dit 
feit wordt echter slechts op een enkele plaats in de litteratuur 
over onze flora melding gemaakt, terwijl volgens de opgaven 
van oudere Flora’s (zie o.a. van Hall, Flora Belgii 
septentrionalis 1825) alleen vrouwelijke planten in ons 


1) E. F. Nolte. Botanische Bemerkungen über Stra- 
tiotes und Sagittaria, Kopenhagen 1825 pp. 44, mit 2 
Kupfertafeln (40), Daar ik deze verhandeling op de volgende 
bladzijden dikwijls te citeeren zal hebben, zal ik haar door een en- 
kele letter: N. aanduiden. 


205 


vaderland zouden worden aangetroffen. De meeste inlandsche 
locale flora’s vermelden niets omtrent het geslacht der in haar 
gebied aangetroffen exemplaren van Stratiotes. De meening 
dat vrouwelijke planten bij ons algemeen, mannelijke daaren- 
tegen zeer zeldzaam zijn, wordt ook nog bevestigd door een 
mededeeling van Prof. Oudemans, in zijn Flora van 
Nederland, 1e Ed. 1862. III. p. 101, dat het hem nooit 
gelukte mannelijke exemplaren van Stratiotes te vinden. 

Voordat ik de nadere bizonderheden hieromtrent uiteen kan 
zetten, wil ik den bouw der bloemen, en de wijze waarop deze 
door oudere schrijvers opgevat werd, met enkele woorden in 
herinnering brengen. 

In de oxels van enkele bladen der roset treft men 1—2 Dem. 
lange, saamgedrukte bloemstelen aan, wier top binnen twee groote, 
groene, aan elkander tegenovergestelde schutbladen de bloei- 
wijze draagt. De vrouwelijke bloeiwijze bestaat meestal uit één 
bloem ; slechts een enkele maal trof ik twee bloemem in ééne 
bloeiwijze aan (1867; bij ’s Gravenhage). In andere streken 
schijnen echter vrouwelijke bloeiwijzen met twee, drie of meer 
ovariën algemeen te zijn (volgens Trev, Commere. litter, 
Norimb. 1731, p. 166 en Gilibert in Grodno 1782, 
beide door Nolte l. c. p. 121 geciteerd). In Duitschland wordt 
de vrouwelijke bloem nog door een bizonder, vliezig schutblad 
gesteund ; zoo er meer bloemen zijn, heeft elk een afzonderlijk 
zoodanig schutblad. (Nolte l. e. p. 30); bij ons daarentegen 
treft men dit orgaan niet aan; en in de eenige bloeiwijze met 
twee vrouwelijke bloemen, die ik aantrof, bevindt zich alleen 
om de jongste bloem nog een afzonderlijk vliezig schutblad. 

De mannelijke bloeiwijze bevat daarentegen steeds verscheidene 
bloemen, elk door een afzonderlijk vliezig schutblaadje gesteund. 
Van deze bloemen zag ik er nooit meer dan één tegelijkertijd 
bloeien. De vrouwelijke bloem heeft een onderstandig vruchtbe- 
ginsel en is zoo kort gesteeld, dat de slippen van het bloem- 
dek op de hoogte van de toppen der beide schutbladen ont- 
springen. De mannelijke bloem is, zoolang zij ongeopend is, 
eveneens op een kort steeltje gezeten; dit bestaat uit vaatbundels 
met spiraalvaten, en uit tafelvormig afgeplatte parenchymcellen, 


206 


door een kleincellige epidermis omgeven. Den dag voor het ontlui- 
ken der bloem strekken zich al deze cellen zeer sterk en verheffen 
het bloemdek daardoor binnen zeer korten tijd tot op een af- 
stand van 1-2 Cm. van de toppen der beide schutbladen. De 
bloeiende mannelijke bloemen verheffen zich dus veel verder 
buiten de scheede dan de vrouwelijke, en door dit kenmerk is 
het gemakkelijk de bloeiende planten der beide geslachten reeds 
op een afstand van elkander te onderscheiden. 

De bloemen bezitten rondom de geslachtsorganen, die het 
midden der bloem innemen, een krans van 20-30 honigkliertjes, 
die uit het bloemdek ontspringen, en min of meer den vorm 
van meeldraden hebben, daar zij schijnbaar uit een geel helm- 
knopje en een klein helmdraadje bestaan; dit laatste zondert, 
zooals Sprengel (Das entdeckteGeheimniss, 1793. 
p. 441) reeds aangetoond heeft, aan hare oppervlakte honig af. 
Deze honigkliertjes werden door Linnaeus (Genera plan- 
tarum 1754 p. 238 No. 607) en vele anderen, die, even als 
hij, slechts de vrouwelijke plant kenden, voor ware meeldraden 
aangezien, tengevolge waarvan door hem de plant als twee- 
slachtig beschouwd en onder de Polyandria (Ordo Hexagynia) 
gerangschikt werd. 

Dat deze beschouwing onjuist is, is door Nolte in zijn uit- 
voerige reeds aangehaalde verhandeling ten duidelijkste aange- 
toond; stuifmeelkorrels worden door deze organen nooit ge- 
vormd 1), en ook de mikroskopische bouw van het parenchym- 
weefsel van hun bovenst gedeelte toont geen overeenkomst met 
den bouw van de helmknoppen in het algemeen, zoodat deze 
organen ook eer als aanhangselen van het bloemdek dan als 
geaborteerde meeldraden moeten beschouwd worden. Hiervoor 
pleit ook de waarneming, dat zij in de mannelijke bloemen 
juist denzelfden vorm en stand vertoonen als in de vrouwelijke. 

Deze onjuiste opvatting levert echter voor de geographische 
onderzoeking een belangrijk voordeel. De schrijvers toch, die 
slechts de vrouwelijke plant kenden, beschreven haar als her- 


1) Echter geven Hookerand Walter-Arnott, British 
Flora 1860 p. 425 op: »Tke flowers are dioecious, but sometimes 
the stamens on the fertile flower become perfect.” 


207 


maphrodiet, en daar deze opvatting niet mogelijk is voor hen 
die of alleen de mannelijke plant, of beide vormen kennen, zoo 
mag men omgekeerd uit zulk een beschrijving afleiden, dat zij 
slechts de vrouwelijke plant kenden. Hebben zij de planten in 
hun streek voldoende onderzocht , dan blijkt dus uit de optel- 
ling van Stratiotes onder de Polyandria, of de opgave dat hare 
bloemen tweeslachtig zijn, dat in de streek waar zij de soort 
vermelden , slechts vrouwelijke planten voorkomen. Deze reeds 
door Nolte gemaakte opmerking zal in het vervolg dezer ver- 
handeling meermalen toegepast woorden. 

Wanneer de vrouwelijke bloem uitgebloeid is, en er geen 
stuifmeel op hare stempels gekomen is, blijft het ovarium door- 
groeien en vormt het een vrucht, die natuurlijk geen kiembare 
zaden bevat. Met het ovarium groeit ook de vruchtsteel uit, en 
buigt zich krom, zoodat hij de vrucht tusschen de beide schut- 
bladen naar beneden dringt. Deze kromming bedraagt volgens 
mijne waarnemingen in ons vaderland 90° of meer; in Dene- 
marken daarentegen buigt de vruchtsteel der onbevruchte vruchten 
zich niet, of in enkele gevallen zeer weinig, volgen Nolte’s 
onderzoekingen (I. c. p. 37) 1). Deze vrucht is even als het 
ovarium zeshoekig en bevat zes hokjes, met een kleurlooze hel- 


1) Het is wellicht niet van belang ontbloot er op te wijzen, dat de be- 
schrijvingen dezer plant, die door verschillende onderzoekers op ver- 
schillende plaatsen vervaardigd zijn, niet in alle punten met elkander 
overeenstemmen. Zoo b. v. in het zeldzaam of algemeen voorkomen 
van twee of meer ovariën in ééne bloeiwijze, in de aanwezigheid of 
afwezigheid van een vliezig schutblad aan den veet der vrouwelijke 
bloem, in de ombuiging der onbevruchte vruchten. Zoo beeldt Re i- 
chenbach, Iconogr. Europ. 1845 VIL, p. 32 de mannelijke 
plant met twee bloeiende bloemen en een bijna geopende knop op 
reeds uitgegroeiden bloemsteel in één bloeiwijze af, terwijl bij ons, 
zoover mij bekend is, in de mannelijke inflorescentie telkens slechts 
één bloem tegelijk bloeit. Ook zijn zijn vrouwelijke bloemen lang ge- 
steeld boven de spatha, terwijl in de bij ons voorkomende exemplaren 
de bloem met het ondereind van ’t perigonium beneden de toppen 
der schutbladen blijft. 

Misschien zal een nauwkeuriger onderzoek dezer punten tot het 
erkennen van bepaalde geographische rassen leiden. 


208 


dere, slijmige stof gevuld, waarin, in elk hokje meest vijf eitjes 
gelegen zijn. Heeft echter bestuiving plaats gevonden, zoo zwelt 
het ovarium sterk aan, en de vruchtsteel buigt zich geheel om, 
zoodat de vrucht tusschen de schutbladen door tegen den alge- 
meenen bloemsteel wordt aangedrukt. In zulke vruchten ont- 
wikkelen zich de eitjes tot zaden, die langwerpig, een weinig 
gekromd zijn, en in een dubbel zaadhulsel een sterk ontwikkeld 
kiemwit en een kleine kiem bevatten. Is de bestuiving onvol- 
doende geweest, zoo neemt de vrucht in vorm en richting een 
tusschentoestand tusschen de beide aangegevene aan. (Zie hier- 
over behalve Nolte: Klinsmann, Bot. Ztg. 1860 p. 81 
en Irmisch, Flora 1865 p. 81, waar ook waarnemingen 
omtrent de ontkieming medegedeeld zijn.) 

Ik ga nu tot mijn eigenlijk onderwerp over. 

Buiten Europa wordt Stratiotes aloides L. alleen in westelijk 
Siberië (Ledebour, Flora Rossica 1853 IV p. 46) ge- 
vonden 1). 

In Noord- en Midden-Europa is de plant op de meeste plaatsen 
zeer algemeen, in Zuid-Europa daarentegen zeldzamer. Nolte 
geeft aan, dat zij niet zuidelijker dan 50° NB. groeit, (1. c. p. 
31) doch deze bewering kan thans niet meer volgehouden 
worden, daar zij deels in zuidelijker streken aangeplant is, deels 
ook als wild opgegeven wordt. 

De noordelijkste plaats waar Stratiotes gevonden wordt, is 
Ofoten in Noorwegen (68° NB.): Gunner, Flora Norve- 
gica 1766. II, p. 74, In de omstreken van Upsala vindt men 
slechts de vrouwelijke plant: Ehrhart, Beiträge II p, 
171; Wahlenberg, Flora Upsaliensis p. 336 (N. 


4) Endlicher, Genera plantarum 1836—1840, p. 160. 

De eenige opgave van S. buiten Europa en westelijk Siberië, die 
mij bekend geworden is, vindt men in A. de Candolle, Géogra- 
phie botanique raisonnée 1855. Deze zegt, p 714. »Le 
Stratiotes aloides L. croit naturellement aux Moluques, à Java et au 
Malabar (Kunth, Enum, III, p. 8).” Slaat men echter deze plaats 
in de Enumeratio van Kunth op, zoo vindt men Pistia Stra- 
tiotes L. vermeld, en geenszins Stratiotes aloides L., waaruit blijkt 
dat de opgave van De Candolle op een vergissing berust. 


209 


p. 31). Ook Hartman, FloraScandin. p. 355 (N. p. 
31) geeft voor geheel Noorwegen en Zweden slechts de vrou- 
welijke plant aan. Volgens Wahlenberg wordt zij in Zweden 
zelden bloeiend aangetroffen en vermeerdert zij zich daar hoofdza- 
door uitloopers. Op het eiland Oeland ontbreekt S. terwijl zij op 
de tegenoverliggende kust, in de omstreken van Kalmar aan- 
getroffen wordt: Sjostrand, Calmar läns och Oelands 
Flora 1863, p. 340. 

In Rusland is S. zeer verspreid. Lede bour, Flora Ros- 
sica 1853 IV, p. 46 geeft haar op: »In parte septentrionali: 
Fennia; in media: Petropoli, Livonia, Curonia, Lithuania, 
Warsavia, Volhynia, Kursk , Mosqua, Pensa, Saratow et Perm ; 
in australi: Podolia, prope Jekaterinoslaw et ad Tanain, in pro- 
vinciis caucasicis ad flumen Terek; in Sibiria uralensi (prope 
Slatoust) et altaica.” Hij geeft echter niet op, of op deze 
plaatsen mannelijke of vrouwelijke of wel beide soorten van 
exemplaren gevonden worden. Ook de oudere, door Nolte 1. 
c. p. Sl aangehaalde schrijvers vermelden niets omtrent het 
voorkomen der beide geslachten. Op het oostelijkste (Sibiria 
altaica) en zuidelijkste (Kaukasië) punt dezer opgave is S. echter 
waarschijnlijk genaturaliseerd, daar zij aldaar in oudere Flora’s 
niet vermeld wordt. Bieberstein, Flora taurico- 
caucasica 1808 en Meijer et Bunge, Flora altaica 
1833. In Volhynie vond Besser, Enum. plant. Volh, 
p. 38 (N. p. 32) haar dioecisch; in Lithauen, Gilibert, 
Flora Lithuan, Collect. V, p. 321 (N. p. 32). komen 
waarschijnlijk beide geslachten voor. Linné vond S. aan de 
rivier Kemi in Lapland: Flora Lapponica 1737 p. 180, 
doch zeldzaam. 

In Engeland komt S. algemeen voor in de lage vlakte om 
Lincoln, York, Cambridge, in Chester en Norfolk, waar zij uit- 
sluitend vrouwelijkis: J. E‚. Smith, Flora Britannica II. 
2500p ois smith, Kneglish Botany 1191 *S o- 
werby, English Botany 1795 IV, p. 379, Wat- 
son, Cybele Britannica II, 1849, p. 473 geeft haar 
voor Engeland tusschen 52° en 54° NB. op (»South limit 
in Suffolk, Northampton; north limit in York, Lancaster”). 


210 


Volgens dezelfde autoriteit is zij op verscheidene plaatsen, waar 
zij nu algemeen is, oorspronkelijk aangeplant, ook buiten haar 
oorspronkelijk gebied, b. v. in Surrey. (Zie ook Bentham, 
Handbook of the British Flora 1866 p. 448). Op 
het eiland Wight is zij genaturaliseerd: Bromfield, the 
Phytol. 1849, p. 560 (volgens A. De Candolle, Géo- 
graphie botanique 1855 p. 693). 

In Schotland vermelden Hooker, Flora Scotica 1821 
p. 174 en Gréville, Flora Wdinensis 1824 p. 122 
(N. p. 32) haar als hermaphrodiet, waaruit blijkt dat ook hier 
slechts de vrouwelijke plant aangetroffen wordt. Algemeen 
schijnt zij in Schotland niet te zijn; bij Forfar, waar zij vroeger 
ontbrak, is zij voor 1833 genaturaliseerd: Graham in 
Flora 1833 II, p. 441. Evenzoo bij Duddingston en Cluny: 
Hooker and Walker-Arnott, British Flora, 
1860, p. 425. 

In Terland wordt S. tusschen 54° en 56° NB. gevonden, dus 
in de noordelijke helft, doch »very local, and probably not in- 
digenous”: D. Moore and A.G. More, Contributions 
towards a Cybele Hibernica 1866, p. 278. 

In Nederland is de S. zeer algemeen, de vrouwelijke exem- 
plaren zijn, ten minste op vele plaatsen, veel algemeener dan 
de mannelijke; de bizondere groeiplaatsen zal ik later be- 
spreken. 

In België geeft Crépin, Manuel de la Flore de 
Belgique 1866, p. 298 van haar op: »Région septentrionale, 
mais paraît manquer a l'Est; zone calcareuse : St. Ghislain, Ghlin, 
Quaregnon.” Roucel, Flore du Nord de la France I, 
p. 439 (N. p. 33) geeft haar in Brabant en Vlaanderen op, 
doch vond slechts de mannelijke plant. 

In Frankrijk schijnt zy slechts genaturaliseerd voor te komen. 
Rondom Parijs ontbrak zij in 4776: Bulliard, Flora Pa- 
risiensis; in 1811 onderzocht Richard haar in de nabij- 
heid van Parijs in den botanischen tuin van Trianon (Richard, 
Mémoires sur les Hydrocharidées,in: Mémoires 
de PInstitut, 1814, If p. 26 et 27) en vond haar slechts 
mannelijk. Later werd zij bij Marly en Meudon, beide in de 


211 


omstreken van Parijs genaturaliseerd; doch ook hier komen, 
volgens Adr. de Jussieu, slechts mannelijke exemplaren 
Voor (A. de Candolle, Géogr. botan. 1855 p. 714). 
Grenier et Godron, Flore de France 1856 III, 
p: 308 vermelden haar om Rijssel. Zuidelijker dan Parijs kwam 
zij in 1825 volgens Nolte, l. c. p. 33 niet voor. Boreau, 
Flore ducentre de la France 1857 II, p. 639 geeft 
haar op: »Naturalisée à la Pontlieue près Le Mans dans les 
fossés, d'où elle a gagné la riviere d’Huine. Je l’ai placée dans 
Pétang St. Nicolas a Angers; Gilibert l'indique dans les étangs 
de Bellegarde (Loire) Om Moulins zeldzaam: Migout, 
Home du dépantement desk Allier 1866 p. 297. 
Om Bordeaux, De Candolle, Botanicon gallicum, J, 
1828, p. 436. 

In Luxemburg ontbreekt S.: F. A. Tinant, Flore Lu- 
xembour geoise 1836. 

In Spanje wordt zij in de provincie La Mancha, in het midden 
van het schiereiland gelegen, aangetroffen: Willkomm et 
Lange, Prodr. Florae Hispaniae I, 1861 p. 160, doch 
is hier, daar zij in oudere opgaven ontbreekt, waarschijnlijk niet 
inheemsch. In de Florade Cataluna van A. C. Costa 
(1864) wordt S. niet vermeld. 

In Italië wordt S. slechts bij Mantua en Ferrara, dus in de 
Lombardische vlakte aangetroffen, en komtzijop beide plaatsen 
in zeer groote hoeveelheid voor: Bertolini, Flora Ita- 
lica. Vol. V 1842 p. 440 en Parlatore, Flora Ita- 
liana 1858 III, p. 580. Bertolini noemt haar onder de 
Polyandria; en Parlatore vermeldt, dat hij op deze groei- 
plaatsen slechts vrouwelijke exemplaren aantrof. 

In Denemarken en Noord-Duitschland is S. overal zeer alge- 
meen, en wel in beide geslachten, ofschoon de mannelijke en 
vrouwelijke exemplaren niet overal even algemeen zijn. De 
groeiplaatsen in deze streek waren tijdens Nolte reeds zoo 
volledig bekend, dat ik aan de samenstelling van Nolte slechts 
weinig toevoegen kan. 

In de Flora Danica van Oeder, II fasc. 6 p. 7 Tab. 
937, vindt men S. vermeld: Algemeen bij Marschen ; in Hol- 


212 


stein en Oldenburg; Seeland, Farumsoë, zeldzamer bij »Molen- 
dina Chartarum.” Op het vaste land komen beide geslachten 
voor, doch het mannelijke zeldzamer dan het vrouwelijke; op 
Seeland komen alleen vrouwelijke individuën voor. 

Voor Noord-Duitschland stelde Nolte, l.c, p. 32, de volgende 
citaten te zamen : 

„Im Herzogthum Oldenburg, Oeder, Flor Dan. fase. 6 
pag. 7. Im Bremischen, Roth, Verzeichniss p. 156, 
Ehrhart, Beiträge 3, p. 28. Im Lüneburgischen, Eh r- 
hart, Beiträge 3, p. 28. 

»In Westphalen, Wohlleben, in Hoppe, bot. Ta- 
schenbuch 1797 p. 80. InHolstem, Weber (Wiggers) 
Primit. Flor. Holsat. p. 44. 

>In Lauenburg fand ich sie nicht nur sehr häufig in 
beiden Formen an der Elbe, sondern auch in allen grösseren 
und kleineren Landseen, die hier so zahlreich sind. 

»Um Braunschweig fand sie Chemnitz, Index plant. 
p- 48, so auch Fabricius, Enumerat. plant. hort. 
Helmstad., p. 19. 

»Bei Barby giebt Scheller sie an, Flora Barbiens. 
p- 127. Bei Wittenberg: Schkuhr, Botan. Handbuch. 4, 
p. 283, und auch an diesen drei letzten Orten findet sie sich 
in beiden Formen. 

>In Meklenburg: Timm, Flora Pommerana No. 347 
und Rostkovius et Schmidt, Flora Sedinens, 
p. 393. 

»Um Berlin: Zinn, Cat. plant. hort. Goetting. 
p. 113 und Von Schlechtendal, Flora Berolin. I 
ps old: 

»Um Spandau: Sprengel, Entdecktes Geheim- 
niss. p. 442. 

»Bei Havelberg: Joachimi, in Hoppe, bot. Taschen- 
buch, 1792 p. 99: 

>In Preussen findet sie sich nach Gottsched, Flora 
Borussica p. 11, um Königsberg nach Hagen, Preus- 
sens Pflanzen. Tom. 2 p. 313; um Danzig nach Trev. 
Commerc. litt. Norimberg. 1731, p. 165, und zwar in 


213 


beiden Formen, so auch nach Reyger, Flora Gedanen- 
SDS 01.7 

In het oostelijke gedeelte van deze streek zijn mannelijke 
exemplaren algemeener dan vrouwelijke, gelijk uit de uitvoerigere 
opgaven van Nolte blijkt; hetzelfde bevestigt voor de om- 
streken van Frankfort a. d. Oder: Bergen, Ephemerid. 
Nat. curios. 1761, T. 2, p. 151 (N. p. 33) en om Danzig: 
Klinsmann, Bot. Ztg. 1860, p. 81. 

Meer zuidelijk komt S. slechts aangeplant voor. Ten zuiden 
van Coblentz, in Baden en den Elzas ontbrak zij vroeger ge- 
heel: Gmelin, Flora Badensis, Alsatica et con- 
finium regionum 1826. Sedert is zij genaturaliseerd bij 
Offenbach, waar zij thans zeer algemeen is; volgens Reichen- 
bach, Iconogr. Europaea 1845 VII, p. 32, en Koch 
Synopsis Flor. Germ. et Helv. 1857 p. 579. Evenzoo 
bij Würzburg: Schenck, Flora von Würzburg 1848, 
p. 146. In de Ober-Lausitz is zij niet zeldzaam, doch bloeit er 
nooit: Burkhardt, in Flora 1835 p. 98. 

In Zwitserland ontbreekt zij: J. R. Suter, Flora Hel- 
vetica 1842; Koch, Synopsis Florae Germ. et 
lev. 1857, p. 579. 

In het oosten van Duitschland en Oostenrijk gaat S. zuide- 
lijker. Om Breslau geeft Mattuschka, Flora Silesiaca 
1, p. 498 (N. p. 33) en aan de Donau in Oostenrijk Host. 
Synops. plant. Austr. p. 536 haar aan. In Silezië is zij 
zeer algemeen volgens Krocker, Flora Silesiaca, 1815. 
UI, p. 332. In Galicië: Besser, Primit. Florae Galic. 
II, p. 324 (N. p. 33). In Galicië, Bukowina, enz.: Verhandl. 
d. kk. zoöl. bot. Gesellsch. in Wien 1861 XI, p. 33. 
Bij Lemberg: Tomaschek, Ibid. XII, p. 889. Bij Linz, 
Ottersheim, Steyregg, in moerassen en takken van den Donau, 
Brittinger Flora von Ober-Oesterreich, Ibid. XII, 
p. 1001. Bij Teschen: Kolbenheyer, Ibid. XII, p. 1196. 
In moerassen bij de March: Knapp, Ibid. XV 1865 p. 112. 
_ Aan de Drau: Kanitz, Ibid. XIII 1863, p. 63. Op verschei- 
dene plaatsen in Slavonië: v. Müggenburg, Kanitz und 
Knapp, Ibid. XVI, 1866, p. 84. Ontbreekt daarentegen in Dal- 


214 


matië: De Visiani, Flora Dalmatica 1842. Op een 
groot aantal plaatsen in Zevenbergen: M. Fuss, Flora 
Transsylvaniae 1866, No. 2732, doch slechts sporadisch: 
Schur, Enum. plant. Transsilvaniae, 1866, p. 629. 

Vat men de resultaten van al deze citaten zoo overzichtelijk 
mogelijk samen, dan blĳkt dat S. in hare geographische ver- 
spreiding beperkt is tot Midden- en Noord-Europa en westelijk 
Siberië; dat zij in Westelijk Europa niet zuidelijker dan 500 
NB., tenzij aangeplant (tot 40° NB.), en in Oostelijk Europa tot 
aan 43° NB. (Slavonié, Terek) voorkomt. 

Omtrent de verspreiding der beide geslachten zijn nog ver- 
scheidene punten voorloopig niet geheel uitgemaakt, doch kan 
men het volgende vaststellen. 

In Noorwegen en Zweden, en op het-eiland Seeland in Dene- 
marken; evenzoo in Engeland en Schotland, komt slechts de 
vrouwelijke plant voor; terwijl S. in lerland waarschijnlijk slechts 
genaturaliseerd is. Ook op Wight is zij aangeplant. 

In België vindt men slechts de mannelijke plant; zoo ook in 
Noord-Frankrijk. Rondom Parijs en nog zuidelijker in Frankrijk 
ontbrak zij vroeger, doch nu is zij op vele plaatsen genatura- 
liseerd ; alleen de mannelijke plant wordt vermeld. In Spanje, 
waar zij vroeger eveneens ontbrak, wordt zij thans op een enkele 
plaats vermeld. Welk der beide geslachten hier voorkomt, wordt 
niet opgegeven. 

Dit West-Europeesche gebied (Spanje, Frankrijk, België) 
van Stratiotes is slechts in het Noorden met het overige gebied 
dezer soort verbonden; doch aan de oostzijde door een vrij 
breede, samenhangende landstrook, waarin zij ontbreekt, er van 
afgescheiden (Oost-België, Luxemburg, Elzas en Baden, Zwitser- 
land, Noord-West-Italié). Eerst veel verder oostelijk wordt de 
soort weer vrij algemeen aangetroffen, zonder dat men weet of 
zij inheemsch of aangeplant is. 

In Nederland, Denemarken, Noord-Duitschland en waarschijnlijk 
de daaraan grenzende streken van Rusland (Lithauen, Volhynië) 
komen beide geslachten .voor. In Nederland en Denemarken zijn 
de vrouwelijke planten algemeener, in het midden der genoemde 
landstreek (Lauenburg) zijn beide geslachten ongeveer even 


215 


algemeen, en nog oostelijker is het mannelijke geslacht het 
heerschende. 

In Zuid-Duitschland wor dt de plant slechts in genaturaliseerden 
toestand aangetroffen. 

In het oostelijk gedeelte van Oostenrijk en in Hongarije gaat 
de plant zuidelijker, doch het is onbekend of hier slechts één 
geslacht dan wel beide groeien. Deze streek, de Hongaarsche 
vlakte, vormt een geheel afgesloten gebied, dat door geen rivieren 
of lage streken met de Noord-Duitsche vlakte samenhangt, 
Alleen door het lagere gedeelte van den Donau en het op 
sommige plaatsen zeer smalle omliggende vlakke land hangt 
zij met de Russische vlakte samen. In Rusland en westelijk Si- 
beriëis S. zeer verspreid, doch ook hier ontbreken opgaven om- 
trent het geslacht. 

In Italië komt zij slechts in de vlakte van de Po voor, en wel 
alleen vrouwelijk. 

Noord-Duitschland, het vasteland van Denemarken en Neder- 
land vormen dus de eenige plaats van welke men weet dat 
beide geslachten er inheemsch worden aangetroffen. Tevens is 
deze streek het middenpunt van het geographisch gebied van 
Stratiotes en een nauwkeuriger discussie van het voorkomen in 
de omliggende landen zal, naar ik meen, als van zelf tot de 
overtuiging voeren, dat de verspreiding van S. van deze of de 
aangrenzende streken uit heeft plaats gehad; en dat deze dus 
als het middenpunt van verspreiding, als het eigenlijke vaderland 
van deze plant beschouwd moeten worden. 

1. De Deensche eilanden, Zweden en Noorwegen hebben slechts 
vrouwelijke planten. 

9. In het midden van Engeland en Schotland komen slechts 
vrouwelijke planten voor, van daar zijn zij naar het Zuiden en 
Noorden en waarschijnlijk ook naar Ierland overgebracht. 

3. De vlakte van de Po vormt een volkomen (door bergen 
en hoogvlakten) afgesloten gebied en heeft slechts vrouwe- 
lijke planten. 

Voor deze drie afdeelingen van het gebied van S. is het on- 
mogelijk, niet aan te nemen dat de plant er te eeniger tijd is 
ingevoerd en dat zij zich langzamerhand, hetzij door natuurlijke 


216 


omstandigheden; hetzij, plaatselijk, door behulp van menschen, 
verspreid heeft. In Engeland pleiten daarvoor o. a. de talrijke 
naturalisatiën, waarvan het geschiedkundig bericht bewaard is 
gebleven. 

Zeer waarschijnlijk wordt deze meening ook door de verge- 
lijking met een volkomen overeenkomstig feit bij een verwante 
soort; ik bedoel de verspreiding van Elodea canadensis Mich. in 
Engeland, Nederland, Duitschland en andere Europeesche landen, 
van welke soort de invoer uit Amerika nog betrekkelijk kort 
geleden en met volkomen zekerheid bekend is. 

4, België bezit slechts mannelijke planten; in Frankrijk is 
S. slechts aangeplant, en vindt men voor zoover bekend is even- 
eens alleen het mannelijke geslacht; in Spanje komt S. op één 
plaats voor, waar zij waarschijnlijk eveneens genaturaliseerd is. 

Het gemis van het eene geslacht maakt ook voor België de 
naturalisatie waarschijnlijk. 

5. De Hongaarsche vlakte vormt, gelijk ik reeds opmerkte, 
een geheel afgesloten gebied, en is slechts middelijk verbonden met: 

6. De Russische vlakte ; deze hangt westelijk met de Noord- 
Duitsche te zamen; op de oostelijke grenzen van het gebied 
schijnt S. zich nog steeds verder te verspreiden. Voor beide 
landstreken ontbreken de opgaven omtrent het geslacht. 

In het midden van het Noordduitsche gebied komen beide 
geslachten ongeveer even veel voor, terwijl naar Nederland en 
Denemarken de mannelijke, naar het oosten de vrouwelijke 
individuen zeldzamer worden. Dit feit maakt het voorloopig waar- 
schijnlijk dat in Rusland en Hongarije ook alleen mannelijke 
planten voorkomen. 

Wellicht heeft S. zich ook naar de Noord-Duitsche, Russische 
en Hongaarsche vlakte van één gemeenschappelijk middenpunt 
uit verspreid, dat dan in het Karpathisch gebergte kan gelegen 
hebben, en heeft hare verspreiding van daaruit in het laatste 
gedeelte van het diluviale tijdperk plaats gevonden, toen de 
tegenwoordige vlakke streken van Midden-Europa voor land-en 
zoetwaterplanten bewoonbaar werden; het gebergte echter voor 
planten der vlakte onbewoonbaar werd. Doch de voortzetting 
dezer beschouwing zou te ver in het gebied der hypothesen 


217 


voeren; genoeg zij het met waarschijnlijkheid vast te kunnen 
stellen, dat het middenpunt van verspreiding van Stratiotes 
aloïdes in Noord- of Oost-Duitschland moet gezocht worden, dat 
zij dus tot de typische planten der Noord-Duitsche flora behoort. 


Ik kom nu tot het laatste te behandelen punt, namelijk de 


verspreiding van S. in ons vaderland. 

In 1781 gaf De Gorter in zijne Flora VII Provine. 
Belgii foederati p. 144 No. 434 een vrij volledige opnoeming 
van groeiplaatsen, die van veel belang is, daar hij nog slechts 
de vrouwelijke plant kende, deze als hermaphrodiet beschouwde 
en onder de Polyandria opnoemt. Ik laat daarom hier zijn op- 
gave woordelijk volgen. 

»Stratiotes aloides L. Ruiterskruid. Zeer gemeen in veele 
slooten in de Betuwe, en in de Grift tusschen Nijmegen en 
Arnhem; in den Ouden IJssel bij Uilenpas, in de slooten bij 
Gouda, Oudewater, Haastrecht, Haarlem, buiten ’s Hage langs 
den weg naar Wassenaar, in de graafschappen Cuilenburg, 
Leerdam, Buuren, bij Wijk bij Duurstede, Veenendaal, Harden- 
broek, Maarsen, Zuilen, Abcoude, Lopik en elders in de prov. 
Utrecht ; in de wouden en op de kley in Friesland, ook veel in 
de prov. Overijssel en Groningen; en bij Zwartsluis in Drenthe.” 
Een gedeelte dezer groeiplaatsen vindt men reeds in De Gor- 
ter’s Flora Belgica 1767 p. 151, No. 439 vermeld. Voor 
Friesland is dit citaat overgenomen uit Meese, Flora Fri- 
sica 1760 p. 34, die S. veel in de wouden, doch minder in 
de kleistreek aantrof; in deze provincie wordt zij ook vermeld 
door Bruinsma, Flora Frisica 1840 p. 134 en 139. 
Verder vond ik in latere Flora's de volgende groeiplaatsen : 

In Overijssel: Kampen, Prodr. Flor. Bat. I. 1850, p. 252. 

In Gelderland: slooten in de Ooy, te Persingen, Neerbosch, 
Hatert en Valburg; in de Grift te Lent: Gevers Deynoot 
et Abeleven, Flora Noviomagensis 1848 p. 104. 

In Utrecht: Zeist, Achttienhoven, Westbroek, Jutphaas: G e- 
vers Deynoot, Flora Rheno-Trajectina 1848, 
p. 114, 

In Zuid-Holland: algemeen bij Leiden: Molkenboer et 
Kerbert, Flora Leidensis 1840 p. 262. Te Nootdorp 


218 


bij Delft, om Rotterdam, Overschie, Schiedam, Nieuwerkerk, 
IJsselmonde, Flor. Bat. If 1807, No. 97. 

In N. Brabant: Heusden, Prodr. Flor. Bat. I. c. 

In de omstreken van Maastricht ontbreekt zij: Dumoulin, 
Guide du botaniste dans les environs de Maa s- 
tricht 1868. 

Evenzoo op de Noordzee-eilanden: Holkema, Planten- 
groei der Nederl. Noordzee-eilanden 1870. Is 
dit het gevolg van ongunstige ongesteldheid van den bodem voor 
haar groei; of daarvan dat zij eerst na de afscheiding dier 
eilanden in ons vaderland gekomen is? evenals dit bij andere 
uit Amerika of elders bij ons ingevoerde en op de eilanden ont- 
brekende soorten het geval is (b. v. Oenothera muricata, uit 
Amerika, De Candolle, Géogr. botan. 1855, Pe 
Linaria Cymbalaria uit Zuid-Europa, 1. c. p. 675 e. a.) 

In Zeeland ontbreekt zij eveneens: R. B. van den Bosch, 
Enumeratio Zeelandica, in: Tijdschrift voor 
Nat. Geschied. en Physiol. van van der Hoeven 
en de Vriese VIII 1841, p. 1—55. Dit moet wellicht aan 
de min of meer brakke hoedanigheid van het water worden 
toegeschreven, daar hier ook vele andere, in Holland en elders 
algemeene slootplanten ontbreken of zeldzaam zijn. 

Omtrent de verspreiding der beide geslachten zijn de opgaven 
niet altijd voldoende. Van Hall, Flora Belgii septen- 
trionalis 1825 p. 710, zegt van haar: »Planta apud nos 
semper, quoad scio, hermaphrodita”, en kende dus slechts de 
vrouwelijke plant; zoo ook De Gorter 1. c. en Kops, 
Flora Batava, II, 1807, No. 97, die ook slechts deze af- 
beeidde. Favrod, de vertaler der Flora Batava voegde 
aan de beschrijving van Kops echter toe: »Tous les individus 
de cette espèce, que j'ai observés dans cette République, soit dans 
les lieux bas et marécageux du Département d’Utrecht, soit dans 
ceux de la Hollande, étaient tous dioïques, c'est a dire, tout-à-fait 
males, ou tout-a-fait femelles.” Hij geeft echter niet op, waar en 
in welke hoeveelheid hij de mannelijke exemplaren gevonden heeft. 

Oudemans, Flora van Nederland 1862 III, p. 104, 
vond de vrouwelijke planten zeer algemeen, doch trof nooit een 


219 


mannelijk exemplaar aan. In Noord- en Zuid-Holland trof ik 
eveneens de vrouwelijke plant zeer algemeen aan, de mannelijke 
slechts op enkele weldra te vermelden groeiplaatsen. 

Uit het herbarium der Ned. Botanische. Vereeniging blijkt echter, 
dat op eenige der hierboven opgenoemde vindplaatsen mannelijke 
exemplaren verzameld werden; of deze daar algemeen of zelfs 
bij uitsluiting voorkomen, wordt echter niet gezegd. Slechts 
mannelijke exemplaren bevat het herbarium van Kampen 
(Bondam, 1849), Nijmegen (Abeleven), Heusden (v. 
Hoven), mannelijke en vrouwelijke exemplaren van Leeuwar- 
den (Suringar). Van Zwijndrecht een vrouwelijk exemplaar 
(v.d. Sande Lacoste, 1837). Een exemplaar van Haarlem 
(Molkenboer, 1838) bezit geene bloeiwijze. 

Door de welwillendheid van Prof. Oudemans kan ik 
nog de volgende groeiplaatsen van mannelijke exemplaren, uit 
zijn herbarium, mededeelen: Breda (J. B. Nagelvoort, 
1866), Vianen (Rollier, 1865). 

Verder vond ik de mannelijke plant vrij veel in slooten langs 
de Hooge Morsch (1864 en 1867) en langs den weg naar 
Zoeterwoude (1867), beide bij Leiden, en langs den spoorweg 
tusschen Rotterdam en Woerden (1867); wellicht is het op deze 
laatste groeiplaats dat Favrod zijne mannelijke planten vond. 

Overeenkomstig met de zeldzaamheid der mannelijke exem- 
plaren werden bij ons, voor zoover mij bekend is, slechts vruchten 
zonder zaden, zooals die in het begin beschreven zijn, aange- 
troffen. Dat echter de omstandigheden hier te lande voor het 
ontstaan van vruchten met zaden gunstig zijn, leerde mij een 
rechtstreeksche proef. In den zomer van 1867 bestoof ik eenige 
vrouwelijke bloemen in de omstreken van ’s Gravenhage, met 
stuifmeel van Stratiotes, dat ik bij Leiden verzameld had, en 
verkreeg daardoor vruchten die sterk aangezwollen waren, en 
goed ontwikkelde zaden bevatten. Tijdens de onderzoeking van 
deze (half September) waren de vruchtstelen nog niet omge- 
bogen, en de zaden nog onrijp. 

Vat men het resultaat van deze laatste onderzoekingen samen, 
zoo kan men zeggen: Stratiotes aloides L. is in ons vaderland 
uiterst algemeen; zij werd tot nu toe niet gevonden op de 

14 


220 
Noordzee-eilanden, in Drenthe, Zeeland, een groot deel van 
Noord-Brabant en in Limburg. De vrouwelijke plant is alge- 
meener dan de mannelijke, dochook van deze laatste zijn reeds 
een aantal vindplaatsen bekend. 

Het is echter nog niet uitgemaakt, of wellicht in bepaalde 
streken slechts één geslacht bij uitsluiting voorkomt, en in an- 
dere de beide geslachten. In de streken waar dit laatste plaats 
vindt, verdient het de aandacht of mannelijke en vrouwelijke 
planten in dezelfde slooten dan wel (zooals bij Leiden) in ver- 
schillende slooten voorkomen; het eerste geval zou meer voor 
een voortplanting door zaad kunnen pleiten, het tweede echter 
meer op een voortplanting langs ongeslachtelijken weg wijzen. 

Wellicht zal bij een uitvoeriger onderzoek een grootere alge- 
meenheid der mannelijke plant blijken ;-daartoe is echter de 
samenwerking van op verschillende plaatsen gevestigde waar- 
nemers noodig, en ik veroorloof mij daarom ten slotte op een 
nauwkeurig onderzoek van de verspreiding der beide geslachten 
dezer soort in ons vaderland aan te dringen. 


a VERBETERINGEN, = oe 


Bladz. 196 , moet vervallen : Euphorbia Esula. 
» 199, regel 5 v. b. staat: Mei lees: Juli. 


Ee 7 D. > 
iC lo “on Od 
Ge Zo Ik MEL Wit 
Mita LOVE” rog Mee Jl 
. C 
ve Zz g 
lac DD 


i 


ee ; Ne 
dymeyfucviiire ae (Gell. 


LO zo Je 


MCO 


Ga 7 A, 4 DN 
Hoo LAC vi AC 
2 
ies 


> 
FCOO 6 


En - Di ae ra 5) ; 
VD ie ig ee ‘YD [GA 
QDyporttle ria DAA i LESS 


ASW. soulps. Oud® del. PWT impr. 


f Lf, 5 
> 5 a 5 on ( 
Le IJS De, ze 2 
eer es SS Ho 
da 
: 79 
alt Se 
se WOOO 
ne es 5 
pe 23 
COCO EW CE 
Jae es SOOO 
Cc Dp 
MCE ze 
Eren 7a00 


FOCO 


oe : 

CA Zan 3 

Herne oe ILS gg V/A 
5 


es Fet 
LAME VOED 


VI jy Y/ i eae 5) DE 
je AM A Coppa MGL , 


Zi Yd 
ONES B, 
B UG Me A 


a 5 Zeo 
Je 
: W/ 
200 a) 2 
: AS Dn Dd 
Ye ari ; 1000 


ee Zi 
ibe Ko 
LOAD OO defiple PY) 


AJW. sculps Oud® del, P. WAM Timpr 


 Kruidk Archief Ser 2.1. V. 


RGN z) 
Fig ji - ED ZEN pg Vi, 
Selig 5 ie EE ADD ae : 
“oy, 
, \ 2 20 
4 ale 1000 
7 
lee eee 
\/ Yue OMAGH an 
AZ 
bs 
500 CAC JOD: 2 
7 
JOO 
ae 


a ) de ; Ea 
wei iltlecittt MAOCCOA/LC LA Se 


e SIC AE Sep : 
Lae 
A Ze 


WHO 
( Ch. A oe 
e Yee COC OES ae 
ha 
ENEN 5 
LAC jp 


a OC He : Wy up {CLE a 

| SS Graun MG VIA Wi On A le SE 
C GP YEE “7 Go CF 

= Soh, OIE Ly Ean 

= B vs Le ae 


A Bingen (a 
d JLC CHC ACH GAS op Misc 
Cy 
COMME 


ZOOO 


ky . a JA VA 2 BEES: 
ONZ 3 : ics 
nike Ye Zac ua Anr Au Sys 


AJW. sculps Oud* del. P W‚M.T. impr. 


ei 


SRD 


ree 


oF ER ONG 


Oe 
Here a a AO 


Tl 


nt 


PE: 


zz 


GA 


450 


A De buy He 


VOWO 


17 
EL Mua Ca se 


oo 
eee Zr 


Owe 
3 VA 5 Off 
e Saaie if dogs EM COL. (eA 


JN sculps Oud® del: PWIM.1 impr. 


van H.C. A. Thieme. 


Snelpersdruk 


se Nijmegen. = 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


ay DER 


ONDER REDACTIE VAN 


| Dr. W. F. R. SURINGAR, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS 
sg | ER EA ABELEVEN. 


Ei. Oweede Scvrie. 
= le DEEL. — 3e Stuk. 


Ke Met negen platen. 


TE NIJMEGEN 
BĲ ADOLF BLOMHERT 
1873. 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING 


NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF, 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 
NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 


TWEEDE SERIE. 


le Deel. 3e Stuk. 


INHOUD. 


Verslag van de zes en twintigste jaarvergadering van de 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gehouden te 
bagenstramdenmsensduli kSi2m ells one eeen 


Bijdrage over Rumex Steinii en R. leptanthes en over 
vormen van Enodium coeruleum. Glyceria flui- 
tans en Trifolium minus door A. J. de Bruijn. 

Aanwinsten voor de Flora Bryologica van Nederland 
door Dr. C. M. van der Sande Lacosie 

Aanwinsten voor de Flora Mycologica van Nederland 
door Dr. C. A. J. A. Oudemans. . . GQ 

Mededeeling aangaande eene vrucht, die ia vendië 
zich half als citroen en half als sinaasappel voor- 
deed door Dr. C. A.J. A. Oudemans ... 

Planten waargenomen te Alkmaar, in’t Alkmaarsche 
bosch en te Bergen bij Alkmaar op den 20 Au- 
gustus 1871, door Dr. W.F. R. Suringaren 
TH. H. A.J. Abeleven .... did © 


Iets over het pappus der Compositae naar zals eener 
monstrositeit van Hieracium umbellatum L. door M. 
T iB e u b Ld e LJ e LJ e e e e e Ld e e e e Ld 


Pag. 


221 


252 


268 


274 


LIBRARY 

NEW YORK 

VERSLAG sBotanicar 
GARDEN 


VAN DE ZES EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 
VAN DE 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
Gehouden te Hilversum den 5° Juli 1872. 


Door het bestuur van het Paviljoen te Blaricum was het 
gebruik van de receptiezaal in dit gebouw welwillend tot het 
houden der vergadering afgestaan, die te dezer plaatse dan 
ook te 12 uren door den Voorzitter met eene korte toespraak 
wordt geopend. 

Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. C. A. J. A. Oudemans 
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator herbarii), 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste, A. J. de Bruijn, 
GRSBolsib DT: Han x tent Th: Hir A 93e Aabel ewem 
(Secretaris). 

Brieven van verontschuldiging over ’t niet bijwonen der ver- 
gadering zijn ingekomen van de Heeren F. W. van Eeden, 
Dr. Hugo de Vries en Dr. de Witt Hamer. 

De notulen van het verhandelde in de gewone vergadering 
van den 18°" Augustus 1871 te Leiden gehouden, worden 
gelezen en goedgekeurd. 

Door het bestuur wordt kennis gegeven: 

„dat de op de vorige vergadering te Leiden benoemde ge- 
wone , honoraire en correspondeerende leden hunne benoemin- 
gen hebben aangenomen ; 

ydat op den 414°" December 1871 te Vire is overleden de 

14 


222 


Heer R. Lenormand, correspondeerend lid der Vereeniging : 
»zoodat op den 30° Juni Ll. het aantal leden was als volgt : 


GEWONE LEDEN 


Th. H. A. J. Abeleven te Nijmegen , (1849) ; 
Dr. E. B. Asscher te Amsterdam, (1846) ; 

Dr. J. M. van Bemmelen te Arnhem, (1851); 
J. J. Bruinsma te Leeuwarden, (1871) ; 

A. J. de Bruijn te Utrecht, (1845) ; 

Dr. L. A. J. Burgersdijk te Deventer, (1847) ; 
Mr. L. H. Buse te Renkum, (1845) ; 

F. W. van Eeden te Haarlem, (1871); 

Dr. J. Everwijn te Noordwijk, (1847) ; 

Dr. H. van Hall te Middelburg , (1856) ; 

A. W. Hartman te Utrecht, (1849) ; 

Dr. G. Hennekeler te Middelburg, (4859) ; 

T. T. Hinxt te Leeuwarden, (1871) ; 

S. Knüttel te Driebergen, (1857) ; 

Dr. P. W. Korthals te Haarlem, (1846) ; 

Dr. C. A. J. A. Oudemans te Amsterdam , (1845) : 
Gy Rost, te dels «isi. 

Dr. J. G. H. Rombouts te Amsterdam, (1846) ; 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste te Amsterdam , (1846) : 
Dr. W. F. R. Suringar te Leiden, (1851); 
W. G. Top Jz. te Kampen, (1846) ; 

Dr. Hugo de Vries te Amsterdam, (1871) ; 

A. Walraven te Lamswaarde, (1853) ; 

Dr. H. Boursse Wils te Leiden, (1845) ; 

Dr. de Witt Hamer te Delft, (1871). 


HONORAIRE LEDEN 


Mr. H. J. Koenen te Amsterdam ; 

Mr. J. Kneppelhout te Oosterbeek ; 

S. J. Graaf van Limburg Stirum te Amsterdam ; 
Dr. W. Pleyte te Leiden ; 

Jhr. L. S. Quarles van Ufford te Haarlem : 


223 


C. L. van der Straal Mz. te Rotterdam ; 
Dr. E. van der Ven te Haarlem ; 

G. Visser van Hazerswoude te Amsterdam ; 
J. A. Willink Wsz. te Amsterdam. 


DONATEURS. 


Directeuren van Teyler’s Stichting te Haarlem ; 
D. de Haan Jr. te Haarlem ; 

Mr. G. Heshuijzen te Haarlem ; 

J. W. M. van de Poll te Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN. 


Dr. N. J. Anderson te Stokholm , (1871) ; 
C. Babington te Cambridge, (1851) ; 

Dr. A. de Bary te Straatsburg, (1871) ; 
Dr. H. Bosch te Arnhem, (1851) ; 

Dr. P. Bleeker te ’s Gravenhage, (1851) : 
Dr. Alex. Braun te Berlijn, (1871) ; 

Dr. Alph. de Candolle te Genève, (1871): 
Dr. F. Crépin te Gent, (1871); 

W. Darlington te West-Chester, (1851): 
B. C. Dumortier te Doornik, (1848) : 

Dr. E. M. Fries te Upsal, (1850) ; 

Asa Gray te Cambridge, (1851) ; 

A. le Jolis te Cherbourg, (1856) ; 

Dr. C. T. Kützing te Nordhausen, (1850) : 
J. Lange te Kopenhagen, (1859) ; 

R. van Lansbergen te Curacao, (1851) : 
Dr. E. Nolte te Kopenhagen, (1851) ; 

Dr. L. Rabenhorst te Dresden, (1850) ; 

L. G. Reichenbach te Dresden, (1850) ; 
Dr. W. P. Schimper te Straatsburg, (1850) ; 
W. Sonder te Hamburg, (1859) ; 

J. Ritter von Schöckinger Neudenberg te Weenen 
EB. Wenck te Zeist, (1847) . 


‚ (1862): 


a eee 


i ea SE ay a 


ne 


| 
i 


224 


Uit de volgens Art. 5 der Statuten opgemaakte lijst van 
Nederlanders, als Candidaten voor het lidmaatschap der Ver- 
eeniging, worden met algemeene stemmen als led en gekozen: 

De Heer Mr. Herman Albarda, lid van Gedep. Staten 

van Friesland, te Leeuwarden ; 
» H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn; 
» Dr. P. de Boer, Hoogleeraar te Groningen ; 
»  Jonkhr. Ed. Everts, te ’s Gravenhage 

en » J.F. van Hengel, Med. Doct. te Hilversum; 

terwijl volgens art. 12 der statuten het correspondee- 
rend lidmaatschap wordt opgedragen aan : 

De Heer Dr. Fr. Buchenau, Hoogleeraar te Bremen; 

»  F. G. Herrenkohl, Oud-apotheker te Cleve 
en >» Dr. August Kanitz, tijdelijk te Leiden (*). 


Volgens Art. 17 der Statuten wordt door den Secretaris- 
Penningmeester Th. H. A. J. Abeleven, rekening en ver- 
antwoording gedaan van zijn gehouden beheer over het ver- 
eenigingsjaar 1871/72; die rekening wordt goedgekeurd en tot 
zijn décharge geteekend door de Heeren C. M.van der Sande 
Lacoste en W. F. R. Suringar. 


Door het bestuur wordt kennis gegeven, dat mgevolge het 
in de vorige vergadering genomen besluit, den 18en Augustus 
1871 eene missive is gericht aan Z. E. den Minister van Bin- 
nenlandsche Zaken , waarbij verzocht werdt aan het Herbarium 
der Vereeniging eene blijvende plaats, in een der lokalen van 
’s Rijks Herbarium, te verzekeren ; dat, bij missive van den 13en 
October 1871, het plaatsen van ons Herbarium, onder zekere 
bepalingen, in dat gebouw is toegestaan en dat het aanbod 
der Vereeniging om hare verzamelingen van Indische, Kaapsche 
en andere planten aan het Rijk ten geschenke te geven, bij mis- 
sive van den Gen November 1871 door den Minister is aangenomen. 


(*) Thans Hoogleeraar aan de Universiteit te Klausenburg in Hon- 
garije. 


225 


Tengevolge van de door Z. E. den Minister van B. Z. goed- 
gunstig genomen beschikking voor ons Herbarium, deelde de 
Heer Suringar mede, dat hij aan den Minister wenschte voor 
te stellen om de indigene planten, die in ’s Rijks-Herbarium be- 
rusten, aan de Vereeniging af te staan, onder de eenige 
voorwaarde, dat van iedere soort of variëteit één exem- 
plaar in ’s Rijks-Herbarium voorhanden blijve en de Vereeniging 
zich verbinde om uit hare doubletten-verzameling dat Herbari- 
um, wat de ontbrekende betreft, te blijven aanvullen. Hiertoe 
wordt besloten. 

Verder bericht het bestuur, dat, insgelijks ten gevolge van 
tbesluit der vorige vergadering, den 416en September 1871 
aan Heeren Directeuren van Teyler’s Stichting eene missive is 
verzonden, houdende ’t verzoek om door eene geldelijke bij- 
drage de Vereeniging in staat te stellen, het indigeen Herba- 
rium van den Heer Dr. H. C. van Hall, Hoogleeraar te 
Groningen, aan te koopen, en dat den 2en October daaraan- 
volgende van genoemde Directeuren het verblijdend bericht is 
ontvangen, dat zij de gevraagde som tot den aankoop van dat 
Herbarium aan de Vereeniging zouden verstrekken. 

Dientengevolge deelt het bestuur mede, dat het Herbarium 
van Prof. van Hall reeds door de Vereeniging is ontvangen, 
en dat het HH. Directeuren van Teyler’s Stichting dank heeft 
gezegd voor hunne ruime geldelijke bijdrage. 

Het bestuur wordt voor zijne bemoeiingen in ’t belang der 
Vereeniging dank gezegd. 

Bij deze gelegenheid worden de indigene Herbaria 
van onze oude floristen ter sprake gebracht en ’t wenschelijke 
betoogd, dat deze, ’t zij door schenking of door aankoop, in 
handen der Vereening mochten overgaan. De Heeren Oud e- 
mans en Suringar nemen op zich bij de Koninklijke 
Akademie van Wetenschappen te Amsterdam pogingen in het 
werk te stellen om het Herbarium van Rain ville aan 
de Vereeniging in eigendom te doen overgaan, en de Heer de 
Bruijn belooft bij de Rijks-Veeartsenijschool te Utrecht on- 
derzoek te zullen doen naar het Herbarium van Pe tif, 


226 


De Voorzitter bericht, dat van den Heer J. A. van 
Bemmelen te Haarlem voor de bibliotheek ten geschenke 
is ontvangen een proeve van bewerking, door Heeren Direc- 
teuren van Teyler’s Stichting hem opgedragen, vaneen: Speci 
men repertorii Literaturae Botanicae perio- 
dica anni 1870, en 

dat van de leeraren in de plantenkunde aan de Hoogere 
Burgerscholen, die uitgenoodigd waren om door inzameling 
van planten, in den omtrek hunner woonplaats, tot het doel 
der Vereeniging mede te werken, zich een tiental hiertoe 
bereid had verklaard. 

Wordt ter tafel gebracht een afschrift eener door Dr. G. J. 
Knijf in 1621 in latijnsche verzen te Amsterdam uitgegeven 
Flora van het Gooiland, toebehoorende aan den Heer 
Notaris Perk te Hilversum en door dezen welwillend aan de 
vergadering ter inzage aangeboden. Het origineele, hoogst zeld- 
zame, werk berust op de Londensche Bibliotheek. Verder eene 
geschrevene Flora van het Gooiland, door den Heer 
J. F. van Hengel, Med. Doct. te Hilversum, samengesteld. 


Door den Secretaris wordt medegedeeld, dat hij eene 
lijst heeft opgemaakt van de planten, door Prof. Sur in- 
gar en hem, ten vorige jare, na afloop de jaarvergadering , 
in de omstreken van Alkmaar waargenomen; deze lijst zal in 
de bijlagen tot deze vergadering worden opgenomen. 


Door den President, Prof. C. A. J. A. Oudemans, wordt, 
volgens art. 15 der Statuten, het volgende verslag uitgebracht : 


Mijne Heeren ! 


In gevolge den mij als Voorzitter dezer Vereeniging 
opgedragen last, wensch ik u verslag te geven van wat in den 
afgeloopen jaarkring voor de studie onzer flora verricht is, en 
u te wijzen op de uitbreiding, die ons herbarium tusschen onze 
laatste en deze vergadering ondergaan heeft. 


227 

In de eersie plaats dan zij vermeld, dat verzamelingen van 
planten ingezonden werden door de Heeren: van der Sande 
Lacoste, Abeleven, H. C. van Hall, Everts en 
Gillemans, de laatste drie door geen titel aan onze Ver- 
eeniging verbonden, en door mij zelven. 

I. Imzendingen van den Hr. van der SandeLacoste. 
De Heer van der Sande Lacoste zond der Vereeniging 
twee verzamelingen van planten uit de provincie Limburg, 
waarvan de eene in den zomer van 1871, de tweede in dien 
van het loopende jaar (1872) werd bijeengebracht , en dan nog 
eene verzameling uit de omstreken van Deurne in Noord-Bra- 
bant. Vergunt mij, de belangrijkheid dezer inzendingen uit 
sommige voorbeelden te staven, wel waard dat wij er iets uit- 
voeriger bij stilstaan. 

Teucrium Botrys L., door geen nummer in den Pro- 
dromus aangeduid, doch wel vermeld op grond van een in het 
herbarium der Vereeniging nedergelegd exemplaar, in 1838 
door J. Ploem bij Zwolle verzameld, werd door den Hr. 
vy. d. S. Lacoste in exemplaren van groote afmetingen op 
een onbebouwden zonnigen kalkheuvel bij Gulpen, aldaar be- 
kend onder den naam van »Verloren Kost’, bijeengebracht. 
De plant groeide aldaar overvloedig, en scheen er dus een 
_ terrein gevonden te hebben, waar men van veronderstellen 
kan, dat zij zich zal handhaven. Men mag haar dus als eene 
nieuwe aanwinst voor onze flora beschouwen, en den genoem- 
den kalkheuvel opnemen in de lijn, die de noordelijkste grens 
van den groei dezer Labiaat aanduidt. In Engeland komt zij, 
volgens De Candolle, van tijd tot tijd bij Boxhill voor, 
hoewel genoemde auteur die groeiplaats exentriek noemt, en 
constateert dat zij zich aldaar niet vermenigvuldigt. In Dene- 
marken wordt zij niet gevonden, evenmin in Zweden , Noor- 
wegen en Noord-Rusland. In Midden- en Zuid-Europa is zij 
op steenig kalkachtig bouwland algemeen. 

Ik behoef er u wel niet op te wijzen, dat T. Botrys, 
door hare gedeeltelijk enkel-, gedeeltelijk dubbel-vindeelige 
bladen, van de beide andere inlandsche soorten van dit geslacht 
op den eersten blik te onderscheiden is, 


228 


Nepeta Cataria L. 3, citriodora Dumoulin, 
de variëteit dus met sterk naar citroenolie riekende groene or- 
ganen, werd, eveneens in zeer groote hoeveelheden en im 
kolossale exemplaren, gevonden langs heggen aan den weg bij 
„de Bek” nabij Gulpen en te Pesaken, in gezelschap van 
Urtica dioica, Lamium album, Ballotta nigra, enz. Uit den 
Prodromus blijkt, dat deze plant nog niet in het herbarium 
onzer Vereeniging aanwezig is, hoewel men aldaar vindt opge- 
geven , dat zij in de omstreken van Maastricht gevonden werd. 
Op Belgisch grondgebied, schijnt N. Cataria @, citrio- 
dora zeer veel voor te komen; althans wordt zulks door 
Dumoulin in zijn Guide du Botaniste dans les 
environs de Maestricht gezegd. Dezelfde schrijver 
meent, dat men deze plant, ter bereiding van den Spiri- 
tus Melissae, die van Melissa officinalis £, ci- 
triodora gestookt wordt, zou kunnen gebruiken, iets wat 
zeer goed mogelijk is, daar de geur van beide variëteiten ge- 
heel dezelfde is. In den Prodromus staat verkeerdelijk 
vermeld, dat de bloemen naar citroen zouden rieken; het zijn 
toch, zooals wij hierboven reeds zeiden, uitsluitend de groene 
deelen , en vooral de bladen, wier oppervlakte met kliertjes 
bezet is, welke bij kneusing eene vochtige olie doen ontsnap- 
pen, die onze reukzenuwen even zoo aandoet als citroenolie. 

Op grond van de algemeenheid der thans besproken plant 
in de door den Heer v. d. S. Lacoste bezochte streken , 
meen ik te mogen afleiden, dat men N. Cataria (9. ci- 
triodora als inlandsch beschouwen kan. Dat zij van de 
soort zelve door eenig morphologisch kenmerk verschillen zou, 
is mij niet gebleken, en in Bentham ’s monographie der 
Labiaten (De Cand. Prodr. XII) wordt dan ook N. citrio- 
dora Becker als synoniem van N. Cataria opgegeven, 
en niet eens als verscheidenheid vermeld. 

Gentiana germanica W. Deze plant werd, blijkens 
een mij door den Heer Bondam geschonken exemplaar , een 
paar jaar geleden, bij Valkenburg in Limburg het eerst door 
Dr. Hallegraaff, doch in Aug. 1871 ook door den Heer 
v. d. S. Lacoste op kalkgrond aan den Kruisberg te Gulpen 


229 


en te Trap geplukt. Volgens eene mededeeling van laatsge- 
noemden , groeit zij bij Gulpen en Trap weinig. Er bestaat 
echter dunkt mij, geen bezwaar haar als indigeen aan te 
merken, 1°. omdat zij op twee eenigszins van elkander ver- 
wijderde plaatsen in Ned. Limburg gevonden werd; 2°. omdat 
de aard van den bodem en andere eigenschappen der bezochte 
groeiplaatsen in overeenstemming zijn met de omstandigheden, 
waaronder de plant in België en in zuidelijke streken opslaat : 
3°. omdat deze Gentiaan evenmin als andere kleine soorten 
van het geslacht als sierplanten gekweekt of op eenige andere 
wijze van hare natuurlijke groeiplaatsen door den mensch naar 
elders worden overgebracht. 

Daphne Mezereum L. werd in bosschen te Wijlre 
geplukt en kwam daar vrij menigvuldige voor. — Volgens het 
getuigenis van den Heer v. d. Sande Lacoste, schijnt de 
plant daar echter telken jare, door het afsnijden harer toppen, 
verminkt te worden, ten gevolge waarvan men haar zelden in 
bloei ziet. Dumoulin vermeldt haar ook uit de bosschen 
te Oud-Valkenburg; in het afgeloopen jaar werden ook uit 
Limburgsch Valkenburg exemplaren aan ons herbarium ten 
geschenke gegeven. Door de toezending van deze specimina 
en die van den Hr. v. d. Sande Lacoste, is derhalve 
eene leemte in onze verzamelingen aangevuld, en kunnen wij 
aan Daphne Mezereum het indigenaat op betere gronden 
toekennen dan in den Prodomus het geval is geweest. 

Onder de overige p. m. 90 Phanerogamen, door den Heer 
v. d. S. Lacoste uit Limburg ingezonden acht ik der ver- 
melding waard: 

Lathyrus Nissolia L. en L. Aphaca L., beide in 
kolossale exemplaren, Trifolium striatum L. eveneens 
krachtig ontwikkeld, Centaurea ScabiosalL., Cir- 
sium acaule All. met hare varietas caulescens, Ga- 
leopsis Ladanum L., Platanthera chlorantha 
Curt (in 1 exemplaar), Eriophorum latifolium 
Hoppe, Carex flava L. en Polypodium Rober- 
tianum Hoff m. 

Eindelijk verdienen twee voor onze flora nieuwe Lichenen 


230 


vermelding, nl. Endopyrenium Michelii Muss. aan 
kleiwallen tusschen Ingber en Schuller, en Solorina sac- 
cata L., op tufkrijt in Limburg door den Heer v. d. S. 
Lacoste gevonden. — Uit de omstreken van Deurne in 
Noord-Brabant ontving ons Herbarium van den Heer v. d. 
Sande Lacoste een zestigtal soorten, waaronder wij als 
de voornaamste vermelden: Silene gallica L. (op haver- 
land bij Deurne). Juncus capitatus Weigel, Avena 
strigosa Schreb. en Pilularia globulifera L. 

IL. De bezending van den Heer Abeleven bestond uit 
11 plantensoorten, in de vestingwerken van Nijmegen gevon- 
den, nl. Asperugo procumbens L., Echinosper- 
mum Lappula Lehm., Sisymbrium pannoni- 
cum Jacq., Iberis amaraL., Turgenia latifo- 
lia Woffimy, Caucalis daucoides L. ,) Pilvamnijarcia 
anemarniva Wa Ki. Amarantus: fet ro flexuisy tine 
Adonis aestivalis L. en Salsola Kali L., alsmede 
Filago apiculata Sm., zijnde van laatsgenoemde soort 
eenige exemplaren van den binnenweg tusschen Nijmegen en 
Hatert, en van Berg en dal bij Nijmegen ingezonden, zoodat 
het getal groeiplaatsen van voornoemde plant thans in de om- 
streken van Nijmegen vijf bedraagt. Met uitzondering van 
Plantago arenaria, Amarantus retroflexus 
en Salsola Kali, werden al deze planten op de jaarver- 
gadering in 1871 te Leiden gehouden, door den Heer A be- 
leven aan de leden voorgelegd. 

Sisymbrium pannonicum Jacq., op grond der 
prioriteit waarschijnlijk beter S. Sinapistrum Crantz 
te heeten, is eene plant van oostelijk Europa, die volgens 
Koeh in Beneden-Oostenrijk, Moravië en Bohemen voorkomt, 
noordelijk tot Thorn in de provincie Pruissen en Frankfort aan 
den Oder opklimt, en westelijk tot aan Mannheim en Schwet- 
zingen in Baden, Mützig in den Elzas, en zuideiijk tot aan 
Iserabloz (Zuid-Zwitserland) is doorgedrongen. Wirtgen 
noemt haar in zijne Flora der preussischen Rheinlande (a°. 
1870) niet, doch in België zijn daarvan enkele exemplaren in 
Oost-Vlaanderen waargenomen. Er kan derhalve wel geen twij- 


231 


fel bestaan, of S. pannonicum is eene aankomelinge, die, 
vooral daar zij tweejarig is, zich nu eens vertoonen en dan 
weder verdwijnen zal, naar gelang hare zaden van elders al 
of niet worden aangevoerd, of in ons klimaat hunne kiemkracht 
behouden of verliezen. De plant wast op zanderigen bodem 
en is van hare verwanten (S. [rio en S. Columnae) voor- 
namelijk onderscheiden, doordien alle blaadjes van het gevinde 
blad even breed en in vorm aan elkander gelijk zijn. Hare 
bloemen zijn vuilgeel, met een wijduitstaanden kelk, en hare 
6— 10 mill. lange vruchtstelen, die even dik zijn als de 6—8 
centimeter lange hauwen, staan ten laatste bijna waterpas uit. 

Turgenia latifolia Hoffm., tot hiertoe evenmin als 
de vorige in Nederland aangetroffen, is eene kalkminnende 
Umbellifera, die voornamelijk tusschen het koorn opslaat , en 
hare plaats vindt onder de afdeeling der Campylospermen , 
dicht bij Torilis en Caucalis. Men vooronderstelt, dat 
zij van Midden-West-Azié , met het koorn, zich over Europa 
verspreid heeft, in welk werelddeel zij dan ook, vooral in de 
niet te noordelijk gelegen staten, algemeen gevonden wordt. 
In Engeland komt zij, volgens Bentham, in verschillende 
graafschappen voor, , maar altijd »occasionally , establishing 
itself for a time”, doch in Lange’s Flora van Denemarken 
zoekt men de plant te vergeefs. Rusland levert haar slechts 
in het zuiden op. — Ook T. latifolia mag tot hiertoe 
enkel als aankomelinge beschouwd worden, op grond dat zij 
slechts in enkele exemplaren , en daarenboven op eene niet met 
hare natuurlijke behoeften strookende standplaats werd aange- 
troffen. 

Caucalis daucoides L. is, evenals de vorige , eene 
aan kalkhoudende koornlanden gebondene Umbellifera, en, op 
dezelfde gronden als zooëven werden aangegeven, slechts als 
bij toeval binnen de grenzen van ons vaderland opgeslagen aan 
te merken. De Candolle houdt het er voor (Géogr. 
bot. p. 666), dat zij in Zuid-Caucasië, Armenië of Perzië 
haar vaderland heeft, en ten tijde der Romeinsche overheer- 
sching zich over Zuid- en Midden-Europa verspreid heeft. C. 
daucoides komt in Engeland, Denemarken , Midden-Rus- 


land. en zelfs in Zweden voor, en schijnt dus beter tegen een 
ruw klimaat bestand te zijn dan de vorige. 

Plantagoarenaria W. K., volgens Ascherson 
P. ramosa Gil. te heeten, omdat Gilibert haar vroeger 
dan Waldstein en Kitaibel, onder den titel van Psyl- 
lium ramosum, bekend had gemaakt, is eene zandplant 
van Zuid-Europa, die vooral de zeekust zoekt. Tot hiertoe 
werd zij in Nederland niet gezien, en ook thans slechts in 
eenige weinige exemplaren aangetroffen. Zij behoort, met de 
vorige planten, als pl. advena beschouwd te worden. Im 
Engeland, Zweden en Noorwegen, Denemarken en Noord- 
Rusland komt zij niet voor. — In België werd zij, volgens 
Crépin, op bouwland gezien ; doch van eene der twee plaat- 
sen, waar men ze waarnam, was zij later weder verdwenen. 
Het is dus wel niet te betwijfelen, dat P. arenaria zich 
bij ons niet staande zal houden. 

Echinospermum Lappula Lehm. werd in 1842 
op puinhoopen bij Leiden, later aan het jaagpad langs de 
Weesperzijde bij Amsterdam, en thans in de vestingwerken 
bij Nijmegen gevonden. Zij blijft niettemin voor onze flora 
eene planta advena, zooals v. d. Bosch zulks reeds in 
den Prodromus p. 153 uitsprak. Door hare met weer- 
haakjes gewapende vruchten verkeert E. Lappula in zeer 
gunstigen staat om heinde en ver verspreid te worden, maar 
de ondervinding heeft geleerd, dat de plant zich bij ons niet 
vermenigvuldigt of terrein wint, zelfs niet standvastig weder- 
keert op plaatsen waar zij eenmaal was opgeslagen. In de 
flora’s der Noord-Europeesche landen, wordt E. Lappula 
eveneens , hoewel haar daarin niet zelden een nummer wordt 
toegekend, als uit zuidelijker streken afkomstig en als eene 
weinig standvastige plant beschouwd. 

Amarantus retroflexus L., volgens de Candolle 
uit Pensylvanië afkomstig, is omstreeks 1735 in de omstreken 
van Venetië, sedert 1778 in Frankrijk gezien , en later ook in 
Midden-Europa in de meeste Staten opgemerkt. Zij heeft zich 
dus van het Zuiden naar het Noorden verspreid, en zoo ook 
ons vaderland bereikt, waar zij eerst bij Zeist, later bij Am- 


235 


sterdam (ik trof haar aldaar nog in Sept. 1871 aan langs den 
met coaksgruis vastgemaakten weg tusschen de Muiderpoort 
en Zeeburg), nog later te Cornjum in Friesland, en thans 
ook bij Nijmegen geplukt werd. Men mag op grond van de 
onoogelijkheid van het gewas wel aannemen, dat het niet als 
sierplant gekweekt wordt, terwijl het evenmin bekend is, dat 
daaraan ooit genezende eigenschappen zijn toegeschreven. Eene 
planta aufuga zouden wij A. retroflexus dus niet 
wenschen te noemen, zooals dat in den Prodromus met een 
vraagteeken gedaan is, mogende ik echter niet verzwijgen , 
dat van den Bosch op blz. 45 van het jaarverslag 1859 
onzer Vereeniging, van die plant gewagende , dat woord reeds 
niet meer gebruikte. 

Adonis aestivalis L., van nature in koornvelden te 
huis, werd reeds vroeger door den Hr. A beleven bij Weurt 
geplukt, zoodat de ongewone groeiplaats, waar zij thans in 
zeer magere en weinige exemplaren werd aangetroffen , eene 
tweede is voor de omstreken van Nijmegen. Voor zoo ver 
mij bekend is, sloeg A. aestivalis nog nergens bij 
ons tusschen het koorn op, en werd zij niet dan in weinig 
talrijke exemplaren gezien, zoodat zij op den duur op geen 
hoogeren rang dan op dien van pl. advena aanspraak kan 
maken. 

Omtrent het ingezondene exemplaar van Salsola Kali 
heb ik te doen opmerken, dat het zich door bijzondere lange 
bladen onderscheidt. 

Ill. De planten, door den Hoogleeraar van Hall ingezon- 
den, waren slechts weinige soorten , maar niettemin voor onze 
verzameling gedeeltelijk van veel belang, op grond van hare 
zeldzaamheid en de daaraan toegevoegde originele etiquetten. 
Deze belangrijke soorten waren: Eranthis hyemalis 
Salisb (Baambrugge, v.d. Trappen), Trifoliumsub- 
terraneum L. (duinen op Westkapelle, van Henn e- 
keler); Trifolium striatum L. (duinen bij Katwijk 
en Westkapelle, van Hennekeler); Hieracium Aw 
ricula L. (Oosterbroek onder Eelde, van Hall jr.); Pe u- 
cedanum Chabraei Rehb. (Ooij, Abeleven); T o- 


234 


rilis nodosa Gaertn. (Hoorn), en Silaus praten- 
sis Bess. (Ooij, Abeleven). 

IV. De Heer Everts zond exemplaren in van Scrophu- 
laria vernalis L. uit de Scheveningsche boschjes, en de 
Heer Suringar van Paris quadrifolia L.en Geum 
rivale L., door den Heer Gillemans verzameld in het 
Ulvenhoutsche Bosch bij Breda. 

Ik zelf bood der Vereeniging de 15e Afl. van mijn Herbarium 
aan, en daarenboven een zeker aantal exemplaren van A rn i- 
ea montana L., Galinsoga parviflora Cav. en 
Narthecium ossifragum Huds. door den Heer B on- 
dam bij Harderwijk, van Phyteuma nigrum Schm. 
en Drosera longifolia Hayne, door den Heer Stolz, 
gene bij Nijkerk, deze in het Zwartbroeksche veen verzameld, 
eindelijk van Alyssum calycinum L. door Dr. de Witt 
Hamer op de begraafplaats Jaffa bij Delft bijeengebracht. 

De planten, welke ik in de 15e aflevering van mijn Herba- 
rium uitgegeven heb, en die der vermelding waard zijn, hee- 
ten (ik laat de belangrijke of nieuwe Fungi, die ik afzonderlijk 
wensch te behandelen, buiten rekening): Centunculus mi- 
nimus L. (bouwland te Eperheide in Limburg; v. d. S. Laco s- 
te); Nepeta Cataria L., @ citriodora Dum, Teu 
crium Botrys L.,Galeopsis LadanumL.,Sagina 
apetala L.. Cirsium acaule L., alle uit Limburg door 
Dr. v. d. S. Lacoste verzameld, Chlora serotina 
Koch, door mijzelven op het Groene Strand in gezelschap van 
den heer apotheker Huijsman bij Brielle geplukt, Linaria 
spuria L. en Lin. Elatine L., mij, evenals Hy peri- 
cum montanum L., door den heer Abeleven toege- 
zonden, en Oxalis corniculata L., door den heer 
v.d. S. Lacoste op moesland te Amsterdam verzameld. 

En hiermede Mijne heeren eindig ik mijne taak , in de hoop 
dat ik een volgend jaar wat meer zal hebben aan te kondigen, 
en dat ook de nieuw benoemde leden om het Herbarium onzer 
Vereeniging zullen denken, vooral waar het zeldzame of an- 
dere planten betreft, die tot hiertoe niet in Nederland gevon- 
den werden. 


235 


Door den Conservator herbarii, Prof W.F. R. 
Suringar, wordt ten gevolge van art. 24 der statuten het 
volgende verslag uitgebracht nopens den toestand van de be- 
zittingen der Vereeniging en van de geschenken : 


M. H. 


In tweederlei opzicht heeft het herbarium onzer Vereeniging 
in het verloopen jaar belangrijke aanwinst verkregen. Voor- 
eerst door de toevoeging, aan dat herbarium , van de inlandsche 
plantenverzameling van den Hoogleeraar van Hall, waartoe 
wij werden in staat gesteld door de vrijgevigheid van eene dier 
wetenschappelijke instellingen , door particuliere krachten op- 
gericht en in stand gehouden, waarop Nederland terecht 
trotsch mag wezen. Door die toevoeging werd een band 
daargesteld tusschen hetgeen vroeger gescheiden was, en 
werd de Nederlandsche botanische Vereeniging , in het bezit 
gesteld van het belangrijkste materiaal, dat vóór haar optre- 
den, aan de kennis der Vaderlandsche Flora ten grondslag 
lag. Het herbarium van den heer van Hall bevat de docu- 
menten van de Flora Belgii Septentrionalis, en 
sluit zich als zoodanig aan bij de overige doeumenten voor de 
flora van ons Vaderland, in de verzameling der Ver- 
eeniging aanwezig. 

In de tweede plaats mogen wij ons verheugen, dat in dit 
jaar een lang gekoesterde wensch is vervuld, waarover reeds 
vroeger was gesproken, maar die, door verschillende omstan- 
digheden tot dusver niet was verwezenlijkt geworden. Ik be- 
doel het verkrijgen van eene blijvende plaats voor de verzame- 
lingen onzer Vereeniging in eene Rijks-Instelling, op zoodanige 
wijze, dat daardoor eensdeels de zelfstandigheid der Vereeniging 
en de vrije beschikking over hare bouwstoffen bewaard bleef , 
en aan den anderen kant de toekomst van hare verzamelingen 
zoo voldoende mogelijk werd verzekerd. Met de meeste wel- 
willendheid werd ons voorstel door de Regeering ontvangen , 
en weldra kwam, ingevolge de ten vorige jare aan het bestuur 
gegeven machtiging eene regeling tot stand, waarbij aan de 
verzamelingen der Vereeniging eene plaats werd ingeruimd in 


236 


het gebouw van ’s Rijks Herbarium te Leiden, op zoodanige 
voorwaarden als zeker de goedkeuring van deze Vergadering 
zullen wegdragen. 
Planten werden ingezonden door den Heer van der San- 
de Lacoste, die planten uit Limburg en Noord-Brabant , 
door den Heer Oudemans, die de 15de aflevering van zijn 
Herbarium van Nederlandsche planten, door den Heer de 
Bruijn, die eenige Rubi, door den Heer A beleven, die 
eenige bij Nijmegen verzamelde voorwerpen, door den Heer 
Everts, die Scrophularia vernalis van ’s Hage 
mededeelden. Voorts bood de Heer van Hall nog eenige 
planten aan, tot completering van zijn inlandsch herbarium , 
en heb ik de eer, eenige voorwerpen, door den Heer Gille- 
mans, hulpapotheker te Breda, verzameld en mij vroeger toe- 
gezonden, aan de Vereeniging mede te deelen. 
Eindelijk werden de volgende boekwerken ten geschenke ont- 
vangen : 
1°. vande Smithonian Institution: Agricultural Re- 
port 1869 ; 

2°. van den Heer Bruinsma: Flora Frisica ; 

3°. vande Academy of Natural Sciences of Phi- 
ladelphia: Proceedings 1870 1—3; 

4°, van de Société des Sciences naturelles de 
Cherbourg: Le Jolis, Liste des Mémoires Scientifiques 
4870 ; Mémoires de la Société XV; Catalogue de la bibli- 
otheque de la Société ; 

5°. van den Heer Oudemans: Flora van Nederland, 2e ed. 
I. afl. 1—3 en over een bijzondere soort van buizen in den 
vlierstam (Versl. en Meded. d. K. Ak. v. Wet 1872) ; 

6°. van het Naturwissenschaftlich Verein zu 
Bremen: Abhandlungen I 1—3 II 1—3, III 4. (Met 
verzoek om onze geschriften in ruil te ontvangen) ; 

7°. van het Videnskabs Selskabet i Christia- 

nia: Forhandlinger Aar 1870, Aar 1869: Blytt: Chris- 
tiania omegns Phanerogamer og Bregner ; 

8°. vande Physicalisch-Oeconom. Gesellschaft 
in Köningsberg: hare Geschriften 1870 1—2; 


237 


9°, van de Sociedad de Ciencias fisicas y natu- 
rales de Caracas: Vargassia, Boletin de la Sociedad 
4870, Numero 7. 


Op voorstel van den Voorzitter wordt besloten, de Verga- 
dering tot het avonduur te sluiten, ten einde de leden in de 
gelegenheid te stellen, de flora van Blaricum en Huissen te 
onderzoeken. 

In de avondvergadering deelde Prof. Suringar mede, dat 
hij van den Heer Mr. L. H. Buse, dd. 31 Juni 1.1. de volgende 
missive had ontvangen : 

„Uit de nalatenschap van wijlen ons geacht lid Dr. Th. 
Sprée, zend ik hierbij authentieke specimina der Crypto- 
gamen, vermeld in het Additamentum ad floram Batavam 
eryptogamicam, gevoegd bij het Verslag der 17°. Algem. 
Vergadering, in 1862 gehouden (Nederl. Kruidk. Archief 
5°, dl. 4°. stuk, pag. 306 v.v.) , voor zooverre ik die heb 
gevonden ; de ontbrekende zullen later volgen. Tevens voeg 
ik daarbij uit gezegde collectie andere cryptogamen uit 
Nederland, die mij wegens groeiplaats of andersints be- 
langrijk schenen om in ’t Herbarium der Vereeniging aan- 
wezig te blijven. Ook deze bezending zal vervolgd worden.” 

Deze verzameling, die zich kenmerkte door de keurige wijze 
waarop de exemplaren geprepareerd waren, werd door de leden 
met de meeste belangstelling bezichtigd en aan den Voorzitter 
verzocht om daaromtrent in de volgende Jaarvergadering verslag 
uit te brengen. 


De Heer A. J. de Bruijn hield eene bijdrage over de nieuwe 
indigene Rumex Steinii Becker en Rumexleptan- 
thes de Bruijn en over bij ons nog niet gevonden vormen 
van Enodium coeruleum Gaud., Glyceria flui- 
tans Brown en Trifolium minus Relhan (zie 
1° Bijlage tot deze Vergadering). 


De Heer G. Post bracht een 30tal om Tiel niet zeer al- 


15 


238 


gemeen voorkomende planten ter tafel, waaronder b. v. Pa- 
rietaria diffusa MR, Prämmu han otten 
Jacq., Salvia pratensis L., Mentha sylvestris 
L. en Delphinium Consolida L. Het verder comple- 
teeren van de Flora van Tiel voor ’t Herbarium der Vereeni- 
ging, werd den Heer P. bijzonder aanbevolen. 


De Heer Dr. W.F. R. Suringar deelde mede, dat al de 
te Katwijk groeiende F ucus vesiculosus schijnt te be- 
hooren tot den eenhuizigen vorm, door Thuret afzonderlijk 
onder den naam van Fucus platycarpus beschreven; hij 
beveelt een onderzoek naar dien vorm ook op andere van onze 
kustplaatsen aan. 


De Heer Dr. C. M. van der Sande Lacoste besprak eenige 
door hem in Limburg en ook in Noord-Brabant ontdekte musci 
en hepatice. (zie 2e Bijlage tot deze Vergadering). 


De Heer T. T. Hinxt legde eene lijst over van nieuwe of 
zeldzame planten, die na de uitgave der Flora Frisica in 1840, 
door hem en ook door de HH. Albarda en W.F. R. Su- 
ringar ontdekt werden, alsmede van eenige soorten, door hem 
in 1869 in Bentheim gevonden. Den spreker werd verzocht, de 
bedoelde planten voor ’t Herbarium der Vereeniging in te 
zenden. 

Naar aanleiding van de in 1870 te Almelo en Delden ont- 
dekte Anthoxanthum Puelii Lec. et Lam (zie Nederl. 
kruidk. Archief, 2° Serie, 1° dl. pag. 113.), vermeldde de Heer 
Hinxtnog, dat hij deze plant in menigte bij Bentheim heeft 
gevonden. Aangezien deze mededeeling, in verband met het 
voorkomen der plant op eerstgenoemde plaatsen, niet van be- 
lang ontbloot is, wordt den Heer H. verzocht, ook van die exem- 
plaren voor ’t Herbarium te willen inzamelen. 


De Secretaris Th. H. A. J. Abeleven bracht-ter tafel , 
om in ’t Herbarium der Vereeniging nedergelegd te worden, 
de volgende door hem gevonden nieuwe soorten voor de Flora van 


139 


Nijmegen: Hypnum Schreberi Willd., H. crista 
eacstrensis Li, H. murale Neck., H. delicatu- 
lum B. en Sch., Dicranum palustre B. et Sch, 
Webera nutans Hedw., Barbula latifolia B. 
et Sch., B. papillosa Wils., Sphagnum molle 
Sulliv., Sph. rigidum Schpr., Sph.fimbriatum 
Wils, Sph. acutifolium Ehrh., Ricciafluitans 
L. en R. erystallina L. Hij vermeldde verder, dat hij op 
eene tweede groeiplaats om Nijmegen (in het Hengstdal) ge- 
vonden had Monotropa Hypopitys L. 3. hirsuta 
en bracht nog ter tafel eene nog niet gedetermineerde T r 1 f o- 
lium, door hem in de vestingwerken bij ’t fort Sterrenschans 
gevonden. 

Verder deelde hij mede, dat door Prof. H. C. van Hall 
voor ’t Vereenigings-herbarium werden ingezonden vruchtdragende 
exemplaren van Cladonia cornuta Fr., te Groesbeek, 
Hieracium murorum rotundatum Koch, te Ub- 
bergen en Amelanchier Canadensis, in de Meerwijk 
door hem gevonden. 


De Heer Dr. C. A. J. A. Oudemans gaf een overzicht 
van de uitkomsten zijner mycologische onderzoekingen 
(zie 3° Bijlage tot deze Vergadering), en vermeldde verder als 
nieuwe indigenae: Scorzonera hispida var. glasti- 
folia Wallr. en var. asphodeloides Wallr., door 
den Heer H. J. Kok Ankersmit bij Hoenderlo, Rosa 
rubiginosa L. var. echinocarpa Crép., door den 
Heer F. W. van Eeden bij Overveen, Epipactis atro- 
rubens Hoffm., vroeger door Holkema op Schiermonni- 
koog, thans door hem zelven in de duinen tusschen Rockanje 
en Oost-Voorne bij Brielle gevonden, alsmede Erysimum 
orientale R. Br., door den Heer Kok Ankersmit op 
bouwland te Apeldoorn ontdekt. 

Verder bracht Dr. Oudemans nog ter tafel eene tee- 
kening van een citroen, die voor de helft sinaasappel 
was en slechts drie zaden bevatte (zie 4° Bijlage tot deze 
Vergadering); eene monstrositeit van eene roos, door Dr. Ze e- 


240 


man gevonden, en een stuk Oost-Indisch werkhout, dat door 
het stroma eener Sphaeria in alle richtingen regelmatig 
doorgroeid was en door de inboorlingen als sierhout verwerkt 
werd. 


Na eenige beraadslaging werd besloten, dat de Jaarverga- 
deringen in ’t vervolg op den derden Vrijdag in de maand Juli, 
en de volgende Vergadering, in plaats van te Leiden, in het 
Hotel Berg en Dal bij Nijmegen gehouden zal worden. 

Nadat bepaald was, dat de leden den volgenden dag eene 
botanische excursie in de omstreken van Hilversun zouden doen, 
werd de Vergadering door den Voorzitter gesloten. 


NAMENS DE NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING , 


De Secretaris , 


Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


le Bijlage tot de 26° Jaarvergadering van de Nederl, 
Bot. Vereeniging. 


BIJDRAGE 


5 OVER 
Rumex Steinii Becker en R. leptanthes de Bruijn en over 
vormen van Enodium coeruleum Gaud., Glyceria 
fluitans Brown en Trifolium minus Zelhan. 


DOOR 


A. J. DE BRUIJN. 


M. H. 


Het is mij aangenaam, U mededeeling te kunnen doen van 
eenige voor onze Flora nieuwe plantenvormen, en wel in de 
eerste plaats van eene nieuwe soort van Rumex, te weten: 
Rumex Steinii Becker. 

Voor eene reeks van jaren, en wel in 1858, vond ik bij den 
Haag, aan den kant eener sloot, een Rumex-vorm, die zeer 
van de mij bekende indigene soorten verschilde, en bij onder- 
zoek de genoemde soort bleek te zijn, die naar ik meen het 
eerst door Becker in de Flora van Frankfort vermeld werd. 

Ik deed van deze plant tot nog toe geene mededeeling, 
omdat mij de wortelbladeren ontbraken. Om deze te bekomen, 
had ik de plant in een kleinen tuin overgebracht, die ik opzet- 
telijk tot het kweeken van Rumices bezigde, en waarin ik 
eenige opmerkelijke vormen bijeenverzameld had. Bij eene gar- 
nizoens-verandering gingen alle, en zoo ook R. Steinii, 
door toevallige omstandigheden verloren. 

In mijne hoop om dezen vorm elders nog eens terug te 


242 


vinden, werd ik tot nu toe teleurgesteld, en ik wilde de me- 
dedeeling van deze nieuwe soort daarom niet langer uitstellen, 
omdat zij wellicht door dezen of genen mijner medeleden opge- 
merkt konde worden, wanneer zij haar kenden. 

Koch geeft van Rumex Steinii de volgende diagnose: 
»laciniis perigonii fructiferi interioribus ovatis, utringue 
setaceo-bidentatis, in apice protracto integerrimis , 
omnibus calliferis, dentibus lacinia perigonil brevioribus , ver- 
ticillis remotis, inferioribus folio fultis, superioribus nudis, foliis 
- radicalibus lato-oblongis basi cordatis, caulinis e basi rotundato 
lanceolatis, superioribus lanceolatis.” 

Deze soort zoude volgens Koch verwant zijn aan Rumex 
conglomeratus en nemorosus van welke beide zij 
zich inzonderheid onderscheidt door de elsvormige getande bin- 
nenste slippen van het perigonium. 

Van R. palustris Sm., waarmede zij door Reichen- 
bach voor synoniem gehouden wordt, verschilt zij door den 
overblijvenden (niet tweejarigen) wortel, door de 2- tot 3-maal 
breedere wortelbladeren, die aan den voet hartvormig zijn, en 
door de niet aan den voet versmalde onderste stengelbladeren. 

Mijns inziens heeft de plant veel minder verwantschap tot 
R. conglomeratus en nemorosus dan tot R. pa- 
lustris, en wel om de elsvormig getande perigoniaalslippen , 
welk kenmerk bij de eerstgenoemde soorten nimmer voorkomt, 
ofschoon de vorm dezer slippen nog wel van die van R. pa- 
lustris verschilt. Bij deze laatste zijn ze smaller, meer 
uitgerekt, bij R. Steinii aan de basis breeder. Aan het 
door mij gevonden exemplaar, bevonden zich aan weerszijden van 
elke slip 3 elsvormige tanden. 

Ofschoon ik nu wel de zekerheid heb, dat de door mij ge- 
vonden plant werkelijk de R. Steinii is, moet ik echter aan 
haar soortelijk bestaan twijfelen, omdat ik bij haar hetzelfde 
vond, wat ik by Rumex pratensis en maximus, 
werkelijke hybriden, waargenomen had, te weten, dat de weinige 
vruchtjes, die zich ontwikkeld hadden, steriel waren. 

Op grond van den vorm der bladeren en van de binnenste 
slippen van het perigonium, scheen het mij toe, dat Rumex 


243 


palustris enobtusifolius de ouders van R. Stei- 
nii moesten zijn. 

Ofschoon nu wel de beide ouders niet in de onmiddellijke 
nabijheid van R. Steinii gevonden werden, kwamen zij toch 
een weinig verder voor en konde de overbrenging van zaden, uit 
het kruisen der beide soorten ontstaan, daarheen waar ik R u- 
mex Steinii vond, gemakkelijk hebben plaats gehad, daar 
de sloot, aan welker kant, dicht bij het water, R. Steinii 
groeide, in gemeenschap stond met de gracht of vaart, waar de 
ouders voorkwamen. 

Later heb ik gevonden, dat D611 in zijne Rijnflora R. Ste i- 
nii eveneens voor eene hybride van R. palustris en o b- 
tusifolius houdt. 

In de tweede plaats moet ik u mededeling doen van eenen, 
naar ik vermeen nog niet beschreven, Rumex-vorm, die, hoe- 
wel verwant aan R. obtusifolius en divaricatus, van 
beide aanmerkelijk verschilt. 

Ik vond deze plant reeds voor vele jaren, en wel in Juni 
1855, aan den zandweg van den Haag naar Wassenaar, eenige 
minuten van het Scheveningsche kanaal, in twee exemplaren. 

Een weinig gewoon aan het zien van Rumices, viel zij 
mij door haren vreemden habitus dadelijk in het oog, en bij 
nader onderzoek bleek zij mij aanmerkelijk van de aanverwante 
R. obtusifolius en divaricatus te verschillen. 

Ofschoon de onderste bladeren, zooals dit dikwijls bij Rumi- 
ces het geval is, niet gaaf meer waren, konde ik hun vorm 
voldoende bepalen. 

De diagnose die ik van deze plant heb opgesteld, is de vol- 
gende: 

„Laciniis perigoni fructiferi interioribus oblonge-triangulari- 
bus, basi subcordatis, in apicem longissimum, integerrimum pro- 
ductis, utrinque longe setaceo-dentatis, racemis erectis parce fo- 
liosis, foliis imis late cordato-lanceolatis, acutis, petiolis supra 
planis , marginatis.” 

De binnenste slippen van het vruchtdragend perigonium zijn 
verlengd-driehoekig , in eene zeer uitgerekte afgeronde punt 
eindigende, aan den voet flauw-hartvormig; die der buitenste 


244 


bloemen van de verticilli 7 & 7!) millimeter lang en 21), 
millimeter breed. De voorste slip, bij Rumices steeds het 
meest ontwikkeld, heeft aan weérszijden drie lange elsvor- 
mige tanden, die dikwijls langer zijn dan de slip breed is , en 
is korreldragend. De beide andere slippen hebben veel kor- 
tere tanden, en zijn niet korreldragend. De bloemen zijn zeer 
lang gesteeld, terwijl de geleding van den bloemsteel veel dichter 
bij de bloem is, dan bij de aanverwante soorten. De bloemtakken 
zijn opgericht, aan den top een weinig knikkend; de bloem- 
kransen zijn los, alleen de onderste door een blad gesteund; 
de eerste wortelbladeren zijn breed hart-lancetvormig, de daar- 
op volgende driehoekig-hartvormig, spits, de onderste stengel- 
bladeren breed-lancetvormig met afgeronde bases, de middelste 
evenzoo lancetvormig, de bovenste lijnvormig, alle fijngespitst. 

Uit de U gegeven beschrijving en het exemplaar, dat ik U 
hier tevens doe zien, kan het U blijken, dat tusschen dezen 
Rumex-vorm en de aanverwante R. obtusifolius en di- 
varicatus grooter verschil bestaat dan tusschen andere 
nauw verwante soorten, zooals bijv. tusschen R. nemorosus 
en conglomeratus, en vermeen ik dezen vorm als eene 
nieuwe soort te mogen aannemen. 

Ik heb hem, uit hoofde van de lange uitgerekte en smalle bin- 
nenste perigoniaalslippen, Rumex leptanthes genoemd. 

Gaarne had ik de voorwerpen met geheel rijpe vruchten 
willen inzamelen, om de plant door uitzaaiing te kweeken, 
doch, daar zij dicht aan den weg stond , was ik bevreesd dat 
de stengels, vóór dat de vruchten rijp waren, zouden verlo- 
ren gaan. 

Eenige nieuwe, niet beschreven Rumexvormen , waaronder 
eene bastaard van Rumex obtusifolius en conglo- 
meratus en eene vanR. obtusifolius encrispus, deze 
laatste echter zeer verschillende van Rumex pratensis, 
die ook slechts eene hybride van beide laatsgenoemden is, geef 
ik U tevens ter bezichtiging. Ik houd R. praten sis voor ont- 
staan uit de bevruchting van R. obtusifolius door R. eris- 
pus, en zoude gene derhalve de moederplant zijn, terwijl de 
nieuwe hybridevorm, volgens mijne meening, ontstaan is uit de 


245 


bevruchting van R. crispus door R. obtusifolius, en 
R. obtusifolius de vaderplant zou wezen. 

Om de kenmerken van eenige dezer vormen duidelijker te ma- 
ken, heb ik preparaten van de binnenste slippen van het vrucht- 
dragend perigonium, (zie plaat VII), alsmede afdrukken van 
de dwarse doorsneden van wortelbladstelen vervaardigd. 

Met het oog op de bastaardvormen van Rumex, die door 
mij zijn waargenomen, acht ik het zeer wenschelijk, dat het 
geslacht Rumex opnieuw bewerkt worde en verklaar ik mij 
bereid, deze taak op mij te nemen. 


Ik moet uwe aandacht verder vestigen op drie ten onzent 
nog niet vermelde plantenvormen, en wel van Enodium 
coeruleum, Glyceria fluitans en Trifolium mi- 
nus Relhan. 

Enodium coeruleum Gaudin. 

Dit gras komt bij ons in twee verschillende vormen voor. 
De meest algemeene heeft, zooals men weet, eene samenge- 
trokken, afgebroken, violetkleurige bloempluim, terwijl deze 
bij den anderen veel langer is, hoewel hare takken eveneens 
zeer lang en bijna horizontaal uitgespreid zijn. Daarenboven 
zijn de aartjes groener. De plant is ook veel hooger. Door on- 
derscheidene floristen vinden wij dezen vorm vermeld. Kunth, 
in zijne Agrostographie, maakt gewag van eene var. 8. major 
(spiculis multifloris); evenzoo Roth, wiens plant door Bluff 
en Fingerhuth, in het Compendium Florae Germanicae, voor 
dezelfde gehouden wordt als Molinia litoralis Host., 
Molinia altissima Lk. Host. en met Enodium syl- 
vaticum Lk. Enumer. 

Schlechtendal onderscheidt insgelijks twee vormen van 
Enodium coeruleum, en wel: 

a. pratensis (panicula minore contracta e violacea 
varia) en 

B. sylvestris (foliis latioribus, panicula viridescente, 
majore, ramis laxiusculis). ; 


Volgens Sonder’s Flora Hamburgensis, zoude deze laatst- 


246 


genoemde plant dezelfde zijn, die door Link als Enodium 
sylvaticum wordt aangegeven. 

In Reichenbach’s Flora Germanica excursoria vinden 
wij als synonyma van Molinia litoralis Host opgege- 
ven Molinia coerulea var. major Roth en Eno- 
dium sylvaticum Lk. 

Ten laatste moet ik nog vermelden, dat Andersson in 
zijne »Plantae Scandinaviae’ van Enodium coeruleum 
eene var. major vermeldt met de volgende diagnose : 

pelatior , culmo saepe 3—4 pedali, panicula ramis subhori- 
zontaliter patentibus, longissimis effusa, spiculis saepissime pal- 
lidioribus, floribus fere semper tribus evolutis.” 

De door mij gevonden specimina komen volmaakt overeen 
met de var. 8. sylvestris van Schlechtendal en 
met de var. major van Andersson. Daar nu de eerst- 
genoemde variëteit voor synoniem gehouden wordt met En o- 
dium sylvaticum Lk. en met Molinia litoralis 
Host, heb ik mijne exemplaren ook vergeleken met de vol- 
gende diagnose van Reichenbach: 

»panicula longissima, spiculis remotis erectis bi-trifloris va- 
riegatis, bracteolis distincte 3-nervibus, foliis utrinque scabris, 
caesiis tredecimnervibus.” 

Volgens Reichenbach’s diagnose van Molinia coe- 
rulea, zoude deze van M. litoralis verschillen door eene 
kortere samengetrokken pluim, welker takken geheel met aan- 
liggende donker-violetkleurige aartjes bedekt zijn, en verder 
door de flauw 3-nervige kroonkafjes en de aan weerszijden 
gladachtige, groene en negennervige bladen. 

De pluim is bij mijne exemplaren 33! centim. lang (in 
de Icones van Reichenbach slechts 31 centim., bij de groot- 
ste specimina van M. coerulea slechts 18 centim.), met tak- 
ken van 12 centim., die, toen de plant bloeide, bijna hori- 
zontaal uitgespreid waren. De aartjes zijn wel opgericht, 
doch niet tegen de takken aangedrukt, en bedekken ze ook 
niet zooals bij deze. De kleur is groener, terwijl de nerven der 
kroonkafjes duidelijk zijn. Verschil in het aantal nerven der 
bladen vond ik niet. 


247 


Dat deze vorm niet van de groeiplaats afhangt, blijkt hieruit, 
dat hij onder M. coerulea voorkwam. Ook om het groote 
verschil tusschen die beiden geloof ik eerstgenoemden, op het 
voetspoor van sommige auteurs, als eene bijzondere soort: 
Molinia litoralis Host te mogen aannemen. 

Ik vond deze plant, in Aug. 1871, in vele exemplaren in 
eene niet dichte beukenlaan, aan eene sloot met zeer hooge 
kanten, behoorende tot de buitenplaats. Beukenburg onder Maar- 
tensdijk bij Utrecht. 


Glyceria fluitans R. Brown. 


var. &. tritacea Fries. 


Dezen vorm vond ik in menigte in een laag veenachtig wei- 
land bij Utrecht, Augustus 1871. Fries geeft er de volgende 
diagnose van : 

»panicula fere simpliciter racemosa, spiculis fructiferis rachi 
adpressis, palea exteriore late lanceolata acuta.” 


Trifolium minus Relhan. 


var. &. aggregatum. 


Van Trifolium minus vond ik in der tijd, in 1851, 
aan den weg tusschen den Haag en Loosduinen, een opmerkelij- 
ken vorm. De plant zelve was zeer groot en had een dertigtal 
nederliggende stengels van 31/, a 4 decim. lengte. In de oksels 
der 4 à 6 onderste bladen bevonden zich de bloemhoofdjes op de 
gewone wijze; de hoogere bladen waren ten getale van 3—6 
vereenigd, en schenen op dezelfde hoogte aan den stengel in- 
geplant, en daar in den oksel van elk dezer bladen een bloem- 
hoofdje stond, schenen de gezamentlijke bloemhoofdjes een 
krans te vormen. De stengelleden tusschen de groepen dezer 
bijeengevoegde bladen, waren zoo vele malen langer dan de 
lagere stengelleden als er bladen bijeengevoegd waren. Het 
bovenste gedeelte van den stengel was geheel bladerloos en 
aan den top hadden zich een 20—30 tal bloemhoofdjes in den 


248 


vorm van een schermvormigen tros vereenigd. Aan den voet 
van elken bloemsteel bevonden zich de twee steunblaadjes. 
Van dezen vorm kan ik de volgende diagnose geven : 

Folia superiora ad 3—6 aggregata; capitula in eorum axillis 
subverticillata ; pars. superior caulis aphylla; capitula numerosa 
(20—30) in apice caulis umbellato-racemosa ; pedunculi com- 
munes. basi stipulis muniti, 


2e Bijlage tot de 26e Jaarvergadering der Nederl. Bot. 
Vereeniging. 


AANWINSTEN VOOR DE FLORA BRYOLOGICA VAN 
NEDERLAND 


DOOR 


Dr. C. M. VAN DER SANDE LACOSTE. 


Ik heb het genoegen, U bij deze mededeeling te doen van 
de belangrijkste mossen , die door de Vereeniging in Overijssel, 
na hare vergadering te Almelo, gevonden zijn, ‘alsmede van 
eenige andere, door mij in andere streken van ons land waar- 
genomen. 

Campylopus brevipilus Br. et Sch. In het Wit- 
te-Veen te Vriezeveen bij Almelo, langs het Waschmeer te 
Hilversum en in de Noord-Brabantsche Peel bij Deurne, Bakel 
en te Helenaveen. Het blijkt nu, dat deze plant op de lage 
veenachtige heidevelden van ons land algemeen is. Mannelijke 
planten en vruchten zijn nog onbekend. 

Mnium rostratum Schrad. Op beschaduwde gron- 
den te Eele bij Delden. Dit mos komt hier en daar in 
ons land voor, doch bloeit zelfs niet eens in onze vlakten. In 
het zuiden van Limburg is het menigvuldig en brengt op en- 
kele plaatsen, vooral op kalkgronden, in Juni vruchten voort. 

Hypnum Patientiae Lindb. Op schrale weilanden 
te Almelo, Delden en in de Peel bij Deurne. Zij is onvrucht- 
baar en groeit in de oostelijke gedeelten van ons land. 

Fegatella conica Cda. Aan den Olden Molen, gelegen 
aan de beek te Eele hij Delden; alleen de mannelijke plant. Het 
is de eenige mij bekende groeiplaats, buiten het zuiden van Lim- 
burg, waar dit levermos langs beken, aan molens en bruggen, 


250 
en in natte holle wegen niet zeldzaam is, en in Maart en April 
vruchten draagt. 

Leptotrichum homomallum Schpr,. en L. tor- 
tile Hmpe. Beide menigvuldig op vochtige zandgronden te 
Deurne. 

Leptotrichum vaginans Sully. Deze nieuwe in- 
landsche soort groeit met beide voorgaanden in eene droge 
sloot aan den spoorweg bij Deurne. Zij verschilt van de vorigen 
door aangedrukte korte lancetvormige blaadjes, zoodat de takjes 
rolrond schijnen, door kort gepunte perichetiaalbladen, die van 
eene lange scheede voorzien zijn, en door de zeer kleine kapsels. 

Bryum fallax Milde en B. torquescens Br. et 
Sch. Beide soorten komen voor aan den oever van het riviertje 
de Geul in Limburg; deze te Geulhem, gene bij Gulpen. 

Bryum lacustre Bland. en B. pallens Sw. Deze 
soorten trof ik bij elkander aan op den drooggemalen bodem 
van het Haarlemmermeer bij Sloten en Halfweg, in 1852 en 
1853. Na de bebouwing van den polder, zijn beiden van daar 
verdwenen. B. lacustre is echter voor onze Flora niet ver- 
loren gegaan. Want ik vond haar op eene andere plaats, 
namelijk aan droogliggende waterkanten langs den spoorweg 
tusschen Deurne en Helenaveen, zeer zeldzaam en wederom in 
gezelschap van B. pallens. 

Hypnumexannulatum Gwemb. In slooten, niet ver 
van het stationsgebouw te Helenaveen, zonder vrucht. 

Hypnum hygrophilum Jur. Een nieuw inlandsch 
mos, gezameld aan slootkanten en in moerassen, die in den 
zomer droog liggen, te Deurne en Helenavaan. Het heeft de 
houding van de drijvende water-Hypna, doch verschilt door de 
korte rappig openstaande blaadjes. De vruchten ontbraken. 

Hypnum elegans Hook. volgens Lindberg. Is echter 
volgens Juratzka en Milde niet deze, maar eene nieuwe 
soort, door hen genoemd Plagiothecium Schimperi. 
Deze critische soort groeit op den grond in bosschen en langs 
diepe holle wegen in het zuiden van Limburg, zooals bij Val- 
kenburg, Gulpen en Vijlen, doch steeds onvruchtbaar. 

Plagiothecium Roesei Br. en Sch. Op dezelfde 


251 


plaatsen als het voorgaande mos, doch menigvuldiger en hier 
en daar vruchtdragend, zoo als in de bosschen te Hussenberg 
bij Beek en in holle wegen te Terhagen bij Elslo, in Juni. 

Kurhynchium pumilum Schpr. Aan kletwallen in 
holle wegen tusschen gras te Puth, Schinnen, Beek, Geverik en 
elders in het zuiden van Limburg. Met vrucht gevonden te Schinnen 
in April 1868. Groeit gaarne in gezelschap van Philonotis 
capillaris en kruipend op het loof van Targionia, 
Lunularia en Reboulia. Deze soort gelijkt op A m- 
blystegium serpens en Eurhynchium Tees 
dalei, doch verschilt van beide door tweehuizige bloemen. Van 
de eerste bovendien door fijngezaagde bladen met langere nerven 
en cellen, en van de laatste door de standplaats. 


8e Bijlage tot de 26° Jaarvergadering der Nederl. Bot. 
Vereeniging. 


AANWINSTEN VOOR DE FLORA MYCOLOGICA VAN 
NEDERLAND 


DOOR 


Dr. C. A. J. A. OUDEMANS. 


Het aantal fungi, die ik ditmaal als nieuw aan de lijst onzer 
indigenen kan toevoegen, bedraagt 56. Enkele daaronder, een 
zeven- of achttal, vond ik in de werken en herbariën, welke 
mij ten dienste stonden, niet beschreven of uitgegeven. Bij 
de opsomming der soorten, volg ik de rangschikking van 
Berkeley, zooals die ook door Cooke, Handbook of British 
Fungi , overgenomen is. 


SPORIFERA. 
POLYPOREI. 


1. Polyporus lucidus Fr. (Epicrisis p. 442.) In trunco 
alnea leg. H. J. Kok Ankersmit a° 1870. Een prachtig 
exemplaar van deze plant, en tevens het eenige gevondene, 
werd mij onlangs ten geschenke gegeven door ons medelid, 
den Heer H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn, die het 
in 1870 zelf aan een elzestam in het Beekbergerwoud ge- 
plukt had. 

In 1871 werd, blijkens de 220e afl. der Flora Batava, een 
exemplaar derzelfde soort aan een zeer ouden abrikozeboom 
in den tuin van den Hoogleeraar Scholten te Leiden ge- 
vonden. Vergelijk ik echter de afmetingen van mijn exemplaar 
met die van het afgebeelde Leidsche, dan hebben gene verre 
de overhand. Ik vermoed echter uit de witte kleur der po- 
reuse onderzijde in de Flora Batava, dat het Leidsche exemplaar 


253 


zijn vollen wasdom nog niet bereikt had, want die zijde is bij 
het mijne kaneelbruin. 

De hoed van het Apeldoornsche exemplaar heeft den vorm 
eener dwarse ellips, met eene langste as van 15!/. en eene 
kortste van 13 centim. (in de Fl. Batava vind ik eene middel- 
lijn van 6 centim.), en zijn steel eene lengte van 9 centim. 
bij eene middellijn van 4 centim. aan het breedst gedeelte. 

Ik moet bekennen, dat P. lucidus, wegens de glanzige 
donkerroodbruine kleur zijner bobbelige bovenvlakte, het in 
fraaiheid van alle andere soorten in ons vaderland wint. 

2. Polyporus versicolor Fr, var. alba. (Epicrisis 
p. 478). In truncorum superstitibus. Zuijdhoek pr. Naaldwijk, 
m. Mart. a°. 18721. DS v. d. Trappen. — Totus fungus 
albus, basi pileorum quandoque variegata. 


MYXOGASTRES. 


3. Stemonitis heterospora Oud. In cortice quer- 
neo ab acido tannico liberato et in frustula diviso. Legit in 
Horto bot. Lugd. Bat. cl. Suringar, m. Maj. ao. 1872. 

Peridia caespitosa, dense aggregata, cylindrica, vulgo parum 
curvata, apice obtusa, sessilia vel breviter pedunculata, cum 
pedunculo capillari nigro 2—3 mill. alta. Substantia corticalis 
mox evanescens, quo tempore sporae dilute fuscae , parum vio- 
laceae, conspiciuntur. Hypothallus evanescens. Stylidium api- 
cem peridiorum attingit, eique non raro adnatum est et cum 
eo persistit. Capillitium -valde ramosum. Sporae globosae, lae- 
ves, minores cum mediocribus majoribusque mixtae, sub mi- 
croscopio fuligineo-fuscescentes. 

Diameter sporarum variat intra igg et 72%, millimetras. 

Differt a S. fuscaet S. ferruginea sporis laevibus nec 
reticulatis, porro statura et pedunculis minoribus, et a S. ty- 
phoide, quae etiam sporis laevibus gaudet, sporarum magnitu- 
dine admodum variante. Sporae inS.typhoide +42; mill, in 
S.fusca et S. ferruginea +5, mill. in diametro habent. 


000 
Plasmodium primitus album, postea flavum. 


SPHAERONEMEI, 


4. Sphaeropsis mutica B. Br. (Ann. a. Mag. of 
16 


254 


Nat. Hist, Ser. 2, Vol V, no. 422"; Cooke, Brit. Fungi, p. 
428). — In ramis sambucinis in consortio Fusarii pyrochroi 
Desm. L. Amstelaedami, m. Mart. ao. 1872. 

Perithecia inter strata peridermatis nidulantia, tandem erum- 
pentia, caespitosa, depresso-globosa, nitida, matura poro per- 
tusa; paries peritheciorum niger, cellulosus , membranaceus ; 
sporae ovales vel ovatae, achromae, hyalinae, nunc conti- 
nuae, tune 1-septatae, medio parum constrictae. 

Perithecia semper assurgunt e corona filamentorum fusces- 
tium, multicellularium, ramosorum, nodosorum, varie torto- 
rum, in ipsa tela ramorum occultatorum. (Tab. VIII. fig. 4; 
a. perithecia; b. sporae). 

5. Diplodia herbarum Lev. (Ann. Sc. nat. ao. 1846, 
V, p. 292 == Sporocadus herbarum Cord., Icon Fung. III f, 
637). In caulibus Cochleariae anglicae, in consortio Pleosporae 
herbarum en Sphaeriae cujusdam. — L. prope Amsteleaedamum, 
m. Maj. ao 1872. (Tab. VIII. fig. 2; sporae). 

6. Diplodia Mamma Fuckel (Symbolae Mycol. p. 394). 
Perithecia atra, subcarbonacea, infra periderma ramulorum ni- 
dulantia idque tandem perforantia, poro pertusa. Sporae im- 
maturae pedicellis brevibus parum inflatis fultae, achromae , 
ovales vel ovatae, rectae aut parum curvatae, eae mill. lon- 
gae, ,Gq% mill. latae. — Crescit in ramulis Ligustri vulgaris. 
Zuijdhoek pr. Naaldwijk, ao. 1872; 1. D’ van der Trappen. 
(Tab. VIII. fig. 3; a sporae sterigmatibus suffultae; b. 
sporae). 5 

7. Diplodia mutila Fr. (Syst. Myc. I, p. 424, sub. 
Sphaeria, et Summa Veget. Scandin. p. 417, sub Diplodia), — 
Perithecia caespitosa, e corticis fissuris erumpentia, atra, glo- 
bosa, parte superiore prominente inaequali rugosa, tandem poro 
aperta. Sporae achromae, ellipticae vel oblongae, utrinque 
obtusae , nonnumquam medio constrictae , nunc continuae, tunc 
1-septatae, rarius 2-nucleatae, 2025 mill. longae, 7779, mill. 
latae. — In ramis Fraxini excelsioris. In Horto bot. Amstel., 
vere, ao. 1871. 

Exempla nostra iis cl. Desmazierii, Pl. Crypt. du Nord 
de la Fr. de S., no. 619, simillima. 


255 


Hance Diplodiam prius perperam pro D. Fraxini habui (Tab. 
VIII fig. 4; a. sporae). 

8. Hendersonia Caricis Oud. Perithecia sparsa, 
infra epidermidem nidulantia eamque apice, poro pertuso, perfo- 
rantia, membranacea, fusca. Sporae achromae, fusiformes , 
utrinque acutatae vel obtusae, rectae vel parum curvatae, abs- 
que pedicelli vestigio in adultis, plerumque 5-septatae , spo- 
rulis vel nucleis in loculamentis omnino deficientibus, 75359 mill. 
longae, „5, mill. latae. In foliis Caricis muricatae. Zuijdhoek 
pr. Naaldwijk; 1. Ds. van der Trappen. 

Differt a Hend. elegante Berk. (Ann. and. Mag. of Nat. Hist. 
Ser. 1, Vol. VI, p. 430 c. tab.) absentia pedicellorum , 
septis sporarum 5 vel 6, non 6—8, harumque loculamentis 
omni nucleo carentibus. (Tab. VIII fig. 5; a. pars perithecii ; 
b. sporae). 

9. Hendersonia mutabilis B. Br. (Ann. and Mag. 
of Nat.-Hist., Ser. 2, Vol. V, no. 444). L. in ramis Platani 
cujusdam in Horto bot. Amsteld., 11 Mart. ao. 1872, in con- 
sortio Cytisporae Platani Fl. — Sporae 3-septatae, longae ;2%> 
mill., latae +; mill. (Tab. VIII. fig. 6; a. sporae sterigma- 
tibus suffultae; b. sporae). 

10. Hendersonia Typhae Oud. (minime Hend. Ty- 
phoidearum Desm. Pl. Cr. du Nord de la Fr., Ed., I, no. 1894 ; 
Kd. 2, no. 1491; PI. Cr. de France, no. 65 et no. 762). — 
L. in culmis Typhae angustifoliae (Veen bij Achttienhoven) in 
corsortio Phomae cujusdam et Sphaeriae scirpicolae. 

Perithecia nigra, centro poro pertusa. Sporae e facie interiore 
peritheciorum prodeuntes erectae, fuscae, fusiformes , una ex- 
tremitate obtusa, altera (inferiore) acutata, 6-loculares, „#0, 
longae, 44p7 mill. latae. 

In exemplis H. Typhoidearum a De smazierio editis, hodie 
ad genus Darluca referendis , sporae inveni achromas, utrinque 
obtusas , 3-septatas vel sporulis 3-repletas, +407 mill. longas , 
oo mill. latas. (Tab. IX. fig 7; a sporae in statu natu- 
rali; b. c. sporae solutae). 

11. Piggotia atronitens Oud. In ramulis Salicis 
cujusdam (Bloemendaal, 21 Maj., a° 1872). — 


256 

In superficie ramulorum juniorum maculae apparent irregu- 
lares , aterrimae, nitidae, quae sporulas minutissimas fovent. 
Hae sporae ad faciem internam peridermatis nigrefacti, locum 
perithecii partis dimidiae superioris tenentis, ope sterigmatorum 
filiformium affiixae sunt, massam compactam albam in aqua dif- 
fluentem formantes. Perithecii pars dimidia inferior deest. 

Affinis P. astroidea B. Br., sed haec in foliis alneis 
vivis crescit et perihecia habet confluentia, tubercula stellato- 
aggregata formantia. Praeterea sporae in hac multo majores 
videntur quam in P. atronitente. 

12. Septoria Ranunculi West. (5e. Notice p. 34). In 
foliis Ranunculi scelerati , Maj. , ao. 1872. Edidi in Rabenhorst, 
Fungi Europaei, XVI, no. 1576. (Tab. IX. fig. 8; a. sporae.) 

13. Septoria Rhamni Oud. In foliis Rhamni Frangulae. 
(Veen bij Achttienhoven, m. Maj.; ao. 1871). Maculae in foliis 
languescentibus flavescentibus rubro variegatis subrotundae, ni- 
grescentes, area diu virescente circumdatae. Perithecia in pa- 
gina superiore folii in centro maculae nunc solitaria, tune bina 
vel terna, exilissima, parum emergentia , poro apicali praedita, 
Sporae lineares, parum curvatae, achromae, continuae, 0) 


4000 
2 1 3 3 
mill. longae iar mill. latae, nonnumquam sub forma globuli 


albidi .e poro perithecii egredientes. — An = Septoria Rhamni 
cathartici Ces. quae mihi ignota? — Phyllosticta Rhamni 
West. non est. (Tab. IX. fig. 9; a. sporae sterigmatibus suf- 
fultae; b. sporae solutae.) 

14. Septoria Ribis Lib. (Cr. Ard. sub. Ascochyta). 
Desm. (Pl. Cr. du Nord de la Fr. Ed. 1, n°. 4179; Ed. 2, n°. 
679). In fol Ribis rubri. Zuijdhoek pr. Naaldwijk. L. D*. van 
der Trappen. (Tab. IX. fig. 10; a. sporae.) 

15. Septoria Villarsiae Desm. (Pl. Cr. du Nord 
de la Fr., Ed. 4, n°. 1173, Ed. 2 ne. 673). In foliis Villar- 
siae nymphaeoidis. L. pr. Wijk bij Duurstede. ao. 1867. (Tab. 
IX. fig. 11; a. sporae.) 

16. Phyllosticta destructiva Desm. (Ann. Sc. 
Nat. a° 1847) var. Fraxini Desm. (Pl. Cr. de France, 
XIV, n°. 681). In foliis Fraxini juglandifoliae. Zuijdhoek pr. 
Naaldwijk, a°. 1872. L. D*. van der Trappen. 


251 


47) Phyliosticta destructiva var, Hederae 
Durieu et Mont. (sub Phyllosticta Hederaecola 
in Pl. Als. I, p. 611 et Sylloge, p. 279). Desm. (in Ann. 
Se. nat. a°. 1847 et Pl. Cr. de Fr., XIV, no. 680). — In 
folliis Hederae Helicis. Amstelaedami, Oudemans. 

hens Phyllosticta destructiva var. Lilacis 
West. (sub Phyllosticta Syringae in Not. II, p. 


23); Desm. (Ann. Sc. Nat. a°. 1847 et Pl. Cr. de Fr. XIV, 


n°. 682). In foliis Syringae vulgaris; Zuijdhoek pr. Naaldwijk. 
BRD an der Trappen. 

1 Phyllostveta populnea Desm. (Pl Cr. du 
Nord de la Fr. IV, no. 184) = Depazea frondicola b. Popu- 
licola Fr. S. M. IL. p. 529 == Depazea populina Fuckel Enum. 
Fung. Nass. p. 46; Symb. p. 381 et Fungi Rhen. n°. 430. — 
In foliis Populi dilatatae. Amstelaed. a°. 1872, Oudemans. 

20. Phyllosticta vulgaris Desm. et Rob. (Ann. 
Sc. Nat. 3e. S. XI. p. 350, ac. 1849) a. Lonicerae 
Desm. (Pl. Cr. du Nord de la Fr. a°. 1859; Ed. 2; n°. 
1459). In foliis Lonicerae Periclymeni. Zuijdhoek pr. Naaldwijk. 
L. D*. van der Trappen. 

21. Cytispora Aquifoliae Zr. (in Duby, Bot. Gal- 
licum, IT, p. 725). In foliis llicis Aquifoliae. Hort. Bot. 
Amst.; autumno a°. 1872. 

22. Cytispora Platani Fuckel (Enum. Fung. Nass. 
n°. 434; Symbolae p. 398), in consortio Hendersoniae mu- 
tabilis. Legi in ramis Platani cujusdam in Horto Bot. Amstel. 
(m. Mart. a°. 1872). 

Ws, Cy tvs porarrubescens. fr (S= M. TL p. 1542). 
In ramulis Amygdali communis. L. in Horto Bot. Amstel. 
Vere. 1872. 

24. Discella platyspora B. Br. (Ann. and Mag, of 
nat. Hist., Ser 2, V, n°. 428; Cooke Handb. p. 463). In 
ramis Platani cujusdam in Horto Bot. Amst., vere, a°. 1872. 
Sporae longae 14:15 mill., latae _#5_ mill. (Tab. IX, fig. 12; 


1000 1000 
a. sterigmata; b. spora sterigmate suftulta; c. sporae). 


rr ee 


eneen ete nase ae ASE 


mt Nr TEE Ene 


a 


258 


MELANCONIEI. 


25. Coryneum disciforme Kze. et Schm. (Myce. 
Hefte I, p. 76). In ramulo Tiliae 1. in Horto Bot. Amsteld. 
Vere, a°. 1872. 

Sporae clavatae 5-7-loculares, 50-60 mill. longae absque pe- 


1000 
dicello, ‚54, mill. latae, fuscescentes. Pedicelli achromi, 
sporis duplo longiores, continui vel raro septati; paraphyses 
numerosae. — Icones a Kunzio et Bonordio editae 


minus bonae (Tab. IX. fig. 13; sporae sterigmatibus suffultae 
varie auctae). 

26. Gloeosporium Daphnes Desm. (in Pl. Crypt. 
du Nord de la Fr., sub Septoria Daphnes Rob., Ed. 1, n°. 
1329, Ed. 2, n°. 729). Oud. — Descriptio in Desmazierii 
opere laudato optima, sed sporae 1-septatae. Longae sunt 
c. ibo mill, latae #35 mill. — L. in foliis Daphnes Mezerei 
Ds. van der Trappen. Zuijdhoek pr. Naaldwijk, a°. 1871 
(Tab. X, fig. 14; a. sporae cum mucilagine; b. sporae sterig- 
matibus suffultae; c. sporae solutae). 

27. Gloeosporium Fagi West. (Notice VII, p. 12; 
Fuckel Symb. Myc. er Nacht. p. 52). In foliis Fagus syl- 
vaticae. L. DS. van der Trappen, Zuijdhoek pr. Naaldwijk, 
ao. 1872. (Tab. X, fig. 15; a. sporae). 

28. Gloeosporium Platani Oud. Sporae sporophoris 
brevissimis suffultae , multiformes (lanceolatae, oblongae, oblongo- 
lanceolatae, imo ovales vel obovatae), achromae, continuae, 
{42° mill. longae, sjgg mill. latae. Inveniuntur in pagina 
inferiore foliorum Platani occidentalis, ubi in vesiculis hemi- 
sphaericis, centro poro pertusis, ab epidermide inflati formatis, 
continentur. L. D®. van der Trappen. Zuijdhoek pr. 
Naaldwijk, a°. 1872. (Tab. X. fig. 16; a. sporae). 

29. Gloeosporium Populi Li. (Leptothyrium 
Populi in Cr. Ard, n°. 257), Desmaz. et Mont. (Ann. 
Sc. Nat. a® 1849 et Pl Criodu Nord de da Bry iid ain 
2129, Ed. 2 no. 1729). Maculae fuscescentes in foliis langues- 
centibus tandem confluentes vesiculas fovent minutissimas , pal- 
lide ochraceas, rotundas, sparsas, poro centrali tandem apertas; 


259 


sporae clavatae, rectae vel curvatae, hyalinae, achromae, nunc 
protoplasmate homogeneo repletae, tunc vesiculas 1—4 in pro- 
toplasmate nidulantes continentes. In sporis plurimis integris 
septum observavi quod sporam propriam a pedicello separaat.b 
Sporae incluso pedicello longae 49:25 mill, latae „58. 
Mensura latitudinis sporarum apud Desmazierium errore ad ,!, 
mill. aepuiparatur. 

Legi in foliis Populi nigrae, m. Aug. a®. 1871. Brielsche 
duinen. (Tab. X. fig. 17; a. et b. sporae varie auctae). 

30. Gloeosporium Potentillae Desm.et Oud. In 
pagina superiore foliorum Pot. reptantis adhuc virentium ma- 
culae producuntur nigrae, variae magnitudinis, e quibus promi- 
nent papillae parvae, nigrae, semiglobosae, rugosae. Singula 
vesicula, epidermidis nigrefactae inflatae portiunculam sistens, 
vertice tandem irregulariter rumpitur, quo facto sporae innumerae 
evacuuntur. Sporae 15-25 mill. longae, 5-7, mill. latae, bilo- 
culares, articulo superiore latiore a latere rostrato, inferiore 
angustiore, achromae, vesiculis sive vacuolis destitutae (an 
semper ?). 

Primam hujus fungilli mentionem fecit Desmazières in 
Ann. Sc. nat. 3e. S., VIII, p. 31, a° 1847, ubi ei nomen 
Phyllostictae Potentillae imposuit (Vide quoque 
ejusdem auctoris exs. Pl. Cr. du Nord de la Fr, Ed. 1, n°. 1631, 
Ed. 2, ne. 1231). Postea vero (Ann. Sc. nat. 3¢ S., XI, p. 
277, a°. 1849) fungillum Lephothyrium Dryade- 
arum nuncupavit, absque jure, quoniam pseudoperithecium 
minime basi circumscinditur sed apice finditur, Genere Glo e- 
osporio constituto, ipse Desmazierius tertia vice 
fungilli nomen mutavit eumque ipsi huic generi adsripsit (cf. 
schedula ad num 2128 [Gloeosporium Mougeotii] 
pertinentem in Pl. Cr. du Nord de la Fr. Ed. 1). 

Fungus a Rabenhorstio editus in Fungi Europaei, 
Cent. XII, ne. 1264, perperam ad Phyllostictam Po- 
tentillae Desm. ductus est; saltem in exemplo meo hujus 
operis nihil aliud inveni nisi maculas Cylindrosporae 
majoris Ung. facsiculos gerentes. 

Fungus a Fuckelio divulgatus (Fungi Rhenani n°. 502 ; 


260 


Symb. Myc. p. 96) nominequeSeptoriae Potentillarum 
Fl. ornatus, Septoria non est, sed ab omni parte Gloeo- 
sporio Potentillae similis. (Tab. X. fig. 18; a. sporae 
in statu naturali; b. sporae solutae). 

31. Gloeosporium Robergei Desm. (Ann. Sc. nat. 
3e S., XX, p. 214 et Pl. Cr. de France I, n°. 3). In foliis 
Carpini Betulae. L. DS. van der Trappen. Zuijdhoek pr. 
Naaldwijk, a°. 1871. (Tab. X. fig. 19; a. sporae). 

32. Gloeosporium Tiliae Oud. Ad paginam in- 
feriorem Tiliae parvifoliae sistit papillas minutissimas fuscas, 
tandem apice rumpentes. Sporae ovali-oblongae, utrinque acu- 
tatae vel obtusatae, hyalinae, achromae, continuae, 245 mill. 
longae, ‚3, mill. latae. L. D*. van der Trappen. Zuijd- 
hoek pr. Naaldwijk, a°. 1871. (Tab. X. fig. 20; a. sporae). 

33. Puccinia Somechi Rob. (Ann. Sc.) Nate 
XI, p. 274; Desm. Pl. Cr. Nord de la Fr. Ed. I n°. 1831, 
Ed. II, ne. 1531). L. in caulibns et foliis Sonchi arvensis pr. 
Amstelaed., m. Sept. a°. 1871. — Pustulae nigrae, nunc solita- 
riae, rotundae, tunc confluentes et formae indeterminatae, siccae, 
durae, numquam pulveraceae, epidermide semper tectae, para- 
physibus bacilliformibus dense aggregatis, saturate fuscis, ad 
paginam folii verticaliter positis in loculamenta divisae. Spo- 
rae infra epidermidem in loculamentis a paraphysibus formatis 
dense stipatae, longe pedicellatae, longe plurimae uniloculares, 
ovatae, clavatae, oblongae, cuneatae, etc., apice vel juxta 
apicem saepius processu mamilliformi praeditae, Ze ill 
longae , aa mill. latae, fuscescentes. (Tab. XI fig. 24; a. 
sect. perpend. caulis; b. sporae solutae). In Rabenhorst 
Fung. Eur. no. 1592, ut recte docuit Magnus, perperam edidi 
sub nomine Uromyces Soncht Oud., sporis longe plurimis 1-lo- 
cularibus, bilocularibus quandoque omnino deficientibus, in er- 
rorem ductus. 

34. Lecythea Phragmitidis Oud. (—= Lecy- 
thea Baryi ¢. [mon Berk) im „Rab. Webs nesses 
Uredo Phragmitis Schum. in Léveillé: Sur la dispo- 
sition méth. des Urédinées, in Ann. Se. nat. 3° S. VIII, p. 
374). Differt a L. Baryi Berk. soris numerosissimis, cys- 


261 


tidiorum vesicula terminali sensim neque abrupte in pedicel- 
lum contracta, sporis plurimis angulosis, piriformibus, caet. — 
Cystidia matura sunt coloris dilute fuliginei, sporae vero 
aurantiacae, subtilissme echinulatae. Sporae maturae longae c? 
4hy mill, latae ;j§ > mill.; cystidia longa 815100 mill., lata 
ane mill. — Sori nervis folii paralleli, oblongi, amphigeni, 
per epidermidem prorumpentes. 

L. in foliis Phragm. vulg. (Tab. XI. fig. 22; a. sorus; b. 


cellulae periphericae solutae; c. sporae solutae). 


ISARIACEI. 


35. Isaria farinosa Fr. (Status coniduferus Torr u- 
biae militaris). In chrysalide insecti cujusdam. Zuijdhoek 
pr. Naaldwijk. L. DS. van der Trappen, a° 1871. 


STILBACEI. 


36. Fusarium pyrochroum Desm. (Selenos po- 
rium p. in Pl. Cr. du Nord de la Fr., Ed. 1 no. 1847, Ed. 
2 n°. 1547) Oud. (== Fusarium sambucinum Fuckel, 
Spb Myc. p. 167, sub Gibbera pulicaris; Fung. 
Rh. no. 211). — In ramis emortuis Sambuci nigrae; Amste- 
laedami m. Mart. a°. 1872. (Tab. XI. fig. 23; a. sporae). 


DEMATIEL. 


37. Helminthosporium fusisporum Berk. (Eng. 
Fl, 336; Cooke Handb. p. 571). Im caulibus putrescentibus 
Epilobii montani. — Zuijdhoek pr. Naaldwijk; a°. 1874. L. 
D*. van der Trappen. (Tab. XI. fig. 24). 

38. Septosporium bulbotrichum Corda. (Ic fung. 
I, pag. 12, et tab. III. f 176). In caulibus putrescentibus 
Lactucae sativae. Zuijdhoek pr. Naaldwijk; a°. 1871. L. D*. van 
der Trappen. (Tab. XII. fig. 25). 

39. Cladosporium Lythri West. (4° Notice p. 15). 
L. in foliis Lythri Salicariae, Roterodami a°. 1870, autummo. — 
Facies foliorum superior primitus colore laete roseo tincta ma- 
culis infestatur nigris, primo solitariis dein confluentibus panni- 


262 


que speciem exhibentibus. Consistunt nempe illae maculae e 
filis fuscis, prostratis, septatis, simplicibus vel ramosis, sporas 
ovales 2-loculares, imo catenas sporarum procreantibus. Icon. 
Westendorpiana minus bona videtur quippequae fila omnia erecta 
simplicia habet (Tab. XII. fig. 26). 


MUCEDINES. 


40. Didymosporium pyriforme Rab. (Hedwigia 
I). In facie superiore foliorum Populi niveae. L. D*. van der 
Trappen. Zuijdhoek pr. Naaldwijk; aut. a°. 1871. (Tab. 
XII. fig. 27). 

44. Ramularia obovata Fuckel (Fung. Rh. n°. 
1635; Symb. Myc. p. 103 sub. Sphaerella Rumicis, 
cujus status conidiophorus habetur). L. in foliis Rumicis ob- 
tusifolii prope Roterodamum, m. Aug. ao. 1870. (Tab. XII. fig. 
28; a. sorus; b. sporae solutae). 

42. Isariopsis carnea Oud. In foliis Lathyri pra- 
tensis; m. Aug. a°. 1871. Bloemendaalsche Bosch. — Maculae 
in foliis viridibus vel languescentibus nigrae, nervo mediano 
parallelae , lanceolatae, etc. Ex iis in utraque folii pagina as- 
surgunt stipites primitus achromi, denique carnei, apicem 
versus in ramos nonnullos achromos flexuosos soluti. Ramorum 
anguli singuli sporam gerunt achromam, ovalem, ovatam vel 
oblongam, primitus continuam, sporulis 2 majusculis praeditam, 
tandem septo 1 vel 2 divisam. 

Stipites e filis tenuissimis conflati, rami vero ex unica serie 
cellularum peachy sen ue consistunt. Sporae longae c® 
mill., latae cà 0 mill. 

Differt ab I. pusilla Fres. (Beitr. p. 87; Tab. XI. fig. 
18) stipite colorato, apice tantum in ramos soluto, caeterum 
glabro; ramis paucis (4-6), sporis minoribus. (Tab. XII. fig. 
29; a. tota planta, b. sporae). 

43, Sporotrichum roseum Lk. (Spec.). In plumis 
putrescentibus anatis. Zuijdhoek pr. Naaldwijk; 1. D*. van der 
Trappen, a®. 1872. 

432, Zygodesmus fuscus Corda. (Ic. Fung. IV, p. 


412 
4000 


263 


26, tab VI fig. 81). In plumis putrescentibus anatis , in cor- 
sortio Sporotrichi rosei (no. 43). 


SPORIDIFERA. 


PERISPORIACEI. 


43p. Erysiphe lamprocarpa Lév. (Ann. Sc. Nat. 
1851, p. 163, t. X fig. 31). In foliis Sonchi arvensis. Ro- 
terodami, m. Sept., a° 1870. 


HELVELLACEI, 


44. Peziza atrata P. (Synopsis p. 669). In caulibus 
Anthrisci sylvestris. L. D*. van der Trappen. Zuijdhoek 
pr. Naaldwijk, ao. 1870. 

45. Peziza caesia P. (Icon. et Descr. fung. minus cogn., 
tab. 8 fig. 1 et 2, titulo P. lichenoides; Synopsis, p. 657). 
In cortice vetusto. L. D'. van der Trappen, Zuijdhoek 
pr. Naaldwijk; a°. 1871. 

46: Peziza dilutella Fr. (S. M. If, p. 447). In 
caule putrescente Angelicae sylvestris. L. D's. van der Tra p- 
pen. Zuijdhoek pr. Naaldwijk; a°. 1870. — Cupulae sessiles, 
sparsae vel aggregatae, puncto centrali affixae, ceraceo-molles ; 
quoad colorem revera intermediae inter P. cineream et P. 
atratam, itaque extus lividae, rugosae, intus dilutiores , mar- 
gine omnino albicante, connivente, saepissime repando. 

Differt a P. cinerea habitu non tremelloso, colore minus laeto, 
cupulis centro tantum affixis; a P. atrata forma minus regulari, 


colore dilutiore, margine cupularum albescente. — Asci longi 
Bae Eer } 7 21/3 
zooo Mil, lati oo mill. ; sporae longae—[p- mill. , latae 000 


mill. Paraphyses longitudine ascorum. 

47, Exoascus Alni de By (Fuckel, Symb. Myc. p. 252). 
In foliis Alm glutinosae. L. D*. van der Trappen, Zuijd- 
hoek pr. Naaldwijk; ao. 1874. 


PHACIDIACEI, 


48.PhacidiumMedicaginis Lib. (Crypt. Ard. n°. 176; 


264 


Desmaz. Pl. Cr. de Nord de la Fr. Ed. 1 n°. 1349, Ed. 2 
no. 749; Rabenh. Hb. Myc. Ed. nova, n°. 341). In foliis 
Medicaginis lupulinae. L. D*. van der Sande Lacoste, 
a°, 1871 in prov. Limburg (Tab. XII. fig. 30; a. ascus cum 
paraphysibus; b. c. d. asci varia aetate; e sporae). 

49. Phacidium Rubi Fr. (Scler. Suec. n°. 56; S. M. 
Il, p. 578). In foliis Rubi caesii. L. D*. van der Trap- 
pen. Zuijdhoek pr. Naaldwijk; a°. 1871. 

50. Rhytisma Andromedae Fr. (S. M. II, p. 566). 
In foliis Andromedae polifoliae legt. DS. van der Sande 
Lacoste. Helenaveen; a°. 1871. 

Dd SO cure ha Tmo sia. Protest EN 
386) Nke (in litt ad Fuckel, Symb. Myc. p. 221; F. Rh. 
n°. 1010). L. in vaginis foliorum Phragmitidis communis. (Tab. 
XIII. fig. 31; a. ascus; b. sporae). Prope Bloemendaal d. 21 
mya Maj sate SDE 

52. Nasa Hs tric. Tode. (Sip h aera) 3 Oude 
Valsa longirostris Tul. — In cortice vetusto Aceris 
Pseudoplatini. L. DS. van der Trappen; Zuijdhoek pr. Naald- 
wijk; a°. 1871. (Tab. XIII. fig. 32; a. ascus; b. spora). 

53. Lophiostoma arundinis Fr. (Sphaeria [S. 
M. IT, p. 501]), de Not. Schema diclass. p. 46. — Ad culmos 
Phragmitidis communis. L. Roterodami; aut. a°. 1870. (Tab. 
XIII. fig. 33; a. ascus cum paraphysibus, b. sporae. 

54. Sphaeria Brassicae Ki. (in litt. ad Berkeley 
Eug. Fl. v. p. 264; Cooke Handb. p. 856; Currey Linn. 
Trans. XXII, t. 57 f. 23). — Sporae juniores in utraque ex- 
tremitate habent appendiculum cylindricum, paulo curvatum , 
hyalinum, gelatinosum, dum adultae vulgo aut unum tantum aut 
nullum appendiculum possident. Berkeley, Cookeet Cur- 
rey sporas exappendiculatas tantum examinaverunt. In caulibus 
Brassicae l. Ds. van der Trappen. Zuijdhoek pr. Naaldwijk, 
autummo 1871. (Tab. XIII fig. 34; a. ascus; b. sporae). 

55. Sphaeria Junci Fr. (8. M. II, p. 428). In caulibus 
et foliis Junci glauci. Zuijdhoek pr. Naaldwijk. L. Ds. van 
der Trappen, a®. 1871. Exempla nostra veram Sphaeriam 
ex ordine Seriatarum neque Dothideam exhibent. Perithecia 


265 
vidi libera ascis numeroris absque paraphysibus. Asci longi 
zoo Mill, lati pop mill. ; sporae longae zog mill., latae Zels, 
mill.; . priores clavati,- ulteriores fusiformes, oblique mono- 


stichae, quasi distichae, utrinque acutae, dilutissime tinctae, 
3-septatae. 

Phyllachora Junci Fuckel (Symb. Myc. p. 216) pror- 
sus alius fungus est. (Tab. XIII fig. 35; a. ascus; b. sporae). 

56.Rhaphidosporaerythrospora Riess (Sphae- 
ria [Hedwigia V]) Oud. = Sphaeria Urticae Cooke 
(Handb. p. 899) =RhaphidosporaUrticae Rab. Herb. 
Myce. ed. 2a no. 745. L. in caulibus Urticae. Bloemendaal ; m. 
Junio a°. 1871. Edidi in Rabenhorst Fungi Europaei, no. 1555. — 


- 420-460 _ O04 i. . 120-160 
Asci —ioog mull. longi, ~o99- mill. lati. Sporae 


zoop > Mull. longae, 


a mill. latae, aciculares, in ascis tortae, fuscescentes, ex- 
tra ascos rectae vel varie curvatae, multiloculares, medio 
utrinque torulosae. (Tab. XIII. fig. 36; a. asci; b. sporae). 
De fungi onder n°. 43% en 43> heb ik geen nummer gege- 
ven, omdat zij reeds bekend waren; ik maakte er alleen melding 
van, om de tot hiertoe nog niet bij ons voorgekomen groeiplaats. 


VERKLARING DER FIGUREN. 


Pl. VII. fig. 14. Sphaeropsis mutica B. Br.; a. perithe- 
cium; b. sporae. 
- Diplodia herbarum Fr.; a. sporae. 
» 3. Diplodia Mamma Fl; a. sporae sterigma- 
tibus suffultae; b. sporae solutae. 


bo 


» 4 Diplodia mutila Fr.; a. sporae. 
» 5. Hendersonia Caricis Ouds; a. perithe- 
cium; b. sporae. 


Pl. IX. 


BER) 


» 
» 
PIXII. » 
» 
» 
» 


» 


sen 


495 
20. 
21. 


22. 


23. 
24. 
25. 
26. 
27. 
28. 


266 


. Hendersonia mutabilis B. Br.; a. spo- 


rae sterigmatibus suffultae; b. sporae solutae. 


. Hendersonia Typhae Ouds; a. b. c. spo- 


rae varlae aetatis. 


.Septoria Ranunculi West., a. sporae. 
. Septoria Rhamni Ouds; a. sporae cum 


sterigmatibus; b. sporae solutae. 


. Septoria Ribis Desm.; a sporae. 
. Septoria Villarsiae Desm.; a sporae. 
. Discella platyspora B.; a. sterigmata ; 


b. spora sterigmate suffulta; c. sporae. 


. Coryneum disciforme Kze. 
. Gloeosporium Daphnes Ouds; a. sporae 


cum mucilagine; b. sporae sterigmatibus sufful- 
tae; c. sporae solutae. 


. Gloeosporium Fagi Fl.; a. sporae. 
. Gloeosporium Platani Ouds.; a. sporae. 
. Gloeosporium Populi Desm.; a. et b. 


sporae varie auctae. 

Gloeosporium Potentillae Desm. et 
Ouds; a. sporae sterigmatibus suffultae; b. sporae 
solutae. 
GloeosporiumRobergei Desm. a. sporae. 
Gloeosporium Tiliae Ouds; a sporae. 
Puccinia Sonchi Rob; a. sectio perpend. 
caulis cum acervulis sporarum; b. sporae so- 
lutae. 

Lecythea Phragmitidis Ouds; a. acer- 
vulus sporarum cum cellulis periphericis; b. cel- - 
lulae periphericae solutae; c. sporae. 
Fusarium pyrochroum Desm.; a sporae. 
Helminthosporiumfusisporum Berk. 
Septosporium bulbotrichum Cda. 
Cladosporium Lythri West. 
Didymosporium pyriforme Rab. 
Ramularia obovata f1.; a. acervulus; b. 
sporae solutae. 


PL.XIIT.» 


» 


» 


29. 


30. 


31. 


32. 


33. 


34. 


35. 
36. 


267 


Isariopsis carnea Ouds; a. tota planta; 
b. sporae. 

Phacidium Medicaginis Lib.; a. ascus 
cum paraphysibus; b. c. d. asci variae aetatis; 
e. sporae. 

Scirrhia rimosa Fl; a. ascus; b. sporae 
Valsa Hystrix Tode (Sphaeria) Ouds; 
a. ascus; b. spora. 

Lophiostoma arundinis Nke.; a. ascus 
cum paraphysibus; b. sporae. 

Sphaeria Brassicae K/.; a. ascus; b. 
sporae. 

Sphaeria Junci Fr.; a. ascus; b. sporae. 
Rhaphidospora erythrospora Riess 
(Sphaeria) Ouds; a. ascus; b. sporae. 


4° Bijlage tot de 26e Jaarvergadering van de Nederl. 
Bot. Vereeniging. 


MEDEDEELING 


aangaande eene vrucht, die inwendig zich half als citroen 
en half als sinaasappel voordeed. 
DOOR 
Dr. C. A. J. A. OUDEMANS. 
(Plaat XIV.) 


In den loop des zomers (1872) werd mij de hier bedoelde 
en afgebeelde vrucht ter hand gesteld door Dr. Merkus 
Doornik te Amsterdam, die ze ontvangen had van een 
zijner patiënten, een likeurstoker terzelfder stede. Een der be- 
dienden van den laatsten, bezig zijnde eene partij citroenen door 
te snijden, werd getroffen door de vreemde kleur van het bin- 
nenste der vrucht, en vertoonde ze zijnen meester, die haar 
weder aan zijn medicus afstond. 

Van de 9 hokjes der vrucht waren er 5 in kleur en smaak 
volkomen gelijk aan het vleesch eener citroen, de 4 andere aan 
dat van een sinaasappel. Het onderscheid in den smaak tusschen 
de beide gedeelten was even opvallend als dat in de kleur. De 
enkele pitten, die ik vond, zaaide ik uit, maar geene daarvan 
kwam tot ontwikkeling. 

Ik voeg hierbij, dat de vrucht uitwendig in vorm en kleur — 
geheel overeenkwam met een citroen, en dat men het haar dus 
niet konde aanzien, dat zij inwendig zoo zeer van de norma 
zoude afwijken. 

De wording onzer vrucht kan op tweeërlei wijze verklaard 
worden, nl. door aan te nemen: óf, dat de boom, die ze voort- 


269 


bracht, een bastaard was van Citrus medica en C. A u- 
rantium, óf dat de bloem, die aan onze vrucht voorafging, 
indien zij aan C. medica toebehoorde, door het stuifmeel van 
C. Aurantium; indien zij aan C. Aurantium toebe- 
hoorde, door dat van C. medica werd aangedaan. 

Naar het mij voorkomt, is de eerste onderstelling minder 
aannemelijk, daar het niet twijfelachtig is, dat vruchten als 
de thans beschrevene stellig reeds vroeger bekend en beschreven 
zouden zijn geworden, indien dergelijke bastaard-boomen van de 
beide soorten van Citrus bestonden, terwijl mij uit de werken, 
welke ik over dit onderwerp heb kunnen naslaan, geen enkel 
voorbeeld als dat, waarop ik thans de aandacht vestig, bekend 
is geworden. Aan den anderen kant kan men zich voorstellen, 
dat de invloed van eenig stuifmeel, onder bepaalde, niet nader 
bekende omstandigheden zich op eene buitengewone wijze open- 
bare, des te zeldzamer, naar gelang zulke omstandigheden zeld- 

zamer samentreffen. 
Stellen wij dus, dat onze vrucht door eene kruising werd 
voortgebracht, dan rijst de vraag, of hier C. Aurantium 
dan wel C. medica het vreemde stuifmeel geleverd, dat is 
als vaderplant gewerkt heeft. 

Zonder bekend te zijn met de waarnemingen van anderen, 
zoude men geneigd zijn te beslissen, dat, in ons geval, de 
eierstok van C. medica aan den invloed van het stuifmeel 
van ©. Aurantium was blootgesteld, daar onze vrucht 
uitwendig niet van eene citroen verschilde, en het aantal hokjes 
met een zuur vruchtvleesch één meer bedroeg dan dat met een 
zoet, Zonder te beweren, dat men hiermede niet het juiste 
getroffen zoude hebben, moet ik echter doen opmerken, dat 
mij twee waarnemingen bekend zijn geworden, die het omge- 
keerde zouden. kunnen doen vermoeden, en aanleiding zouden 
kunnen geven tot het denkbeeld, dat de eierstok van C. A u- 
rantium door het stuifmeel van C. medica was aan- 
gedaan. 

Eene dezer waarnemingen is afkomstig van Dr. F. A. Hartsen 
(Bot. Zeit. 1867, p. 379), en bracht de mededeeling, dat aan 
eene Solanum edule, die, normaal, langwerpig-kolfvormige, 


17 


270 


violette vruchten voortbrengt, de schijfvormige, gesleufde, vuur- 
roode vruchten eener Solanum Lycopersicum waren 
gevonden; de tweede van Maximowicz (Bulletin de V Acad. 
des Sc. de St. Petersb. VIII p. 422—436, en XVII, p. 275—285), 
die aan een Lilium bulbiferum de vruchten van Li- 
lium davuricum, en aan een L. davuricum die van 
L. bulbiferum te voorschijn zag komen, nadat hij tusschen 
beide planten eene kruising bewerkstelligd had. Aan deze uit- 
komsten sluiten zich die aan vanDarwinenHildebrand 
(Bot. Zeit., 1868, p. 325—327), welke beide proefnemers, aan 
eene en dezelfde bloeikolf van Zea Mais, gele en zwarte (of 
paarse) korrels zagen groeien, nadat zij die kolf, toebehoorende 
aan eene plant, die uit eene gele korrel was voortgesproten , met 
het stuifmeel eener andere hadden bepoederd, die van eene 
zwarte of paarse korrel afkomstig was. 

Uit het bovenstaande blijkt, dat niet met zekerheid te zeggen 
is, of onze vrucht van C. Aurantium, dan wel van C. m e- 
dica geplukt werd. Letten wij echter op de omstandigheid, 
dat zij met andere citroenen in dezelfde kist verpakt en ver- 
zonden werd, dan heeft de onderstelling zeer veel aannemelijks, 
dat zij tot denzelfden oogst als deze behoord zal hebben, en 
dus wel degelijk door een exemplaar van C. medica zal zijn 
voortgebracht. 

Hoe onvolledig deze bijdrage ook zij, meende ik ze toch de 
mededeeling wel waard, indachtig aan de woorden van Hil- 
debrand (l.c. p. 327): »Immerhin bleibt es wünschenswerth, 
da erst wenige thatsächlig durch Experimente gegebene Be- 
weise vorliegen, diese Frage weiter zu verfolgen, und jede 
Beobachtung festzuhalten, welche dazu dienen kann, die wohl 
noch zahlreichen Zweifler zu überzeugen. 


5° Bijlage tot de 26° Jaarvergadering der Nederl. Bot. 
Vereeniging. 


PLANTEN 


waargenomen te Alkmaar, in ’t Alkmaarsche bosch en te Bergen bij 
Alkmaar op den 20sten Augustus 1871 , 


DOOR 


Dr. W. F.R.SURINGAR en Th. H. A.J. ABELEVEN. 


Batrachium divaricatum Geranium pusillum Z. A. 
Schrk. A.B’) » molle L. A. 
Ranunculus acris L. A. >» Robertianium Z. B. 

» sceleratus L. A. Erodium Cicutarium Her. A. B. 
Papaver Argemone L. A. Sarothamnus vulgaris 

»  Rhoeas L. A. Wimm. A. 

»  dubium L. A. Onoris repens L. forma 
Chelidonium majus L. A. dunensis. B. 
Fumaria officinalis L. A. Anthyllis Vulneraria L. B. 
‘Sisymbrium officinale L. A. Medicago Lupulina ZL. A. 
Capsella bursa pastoris Melilotus officinalis Willd. A. 

Mnch. AY: Trifolium pratense L. A. 
Viola canina L. B. » arvense L. A. B 

« tricolor L. a. B. » fragiferum DZ. A. 
Saponaria officinalis L. A. » repens L. AD 
Lychnis flos Cuculi L. A. » procumbens Z. A. B 

» vespertina Sibih. A. Lotus corniculatus L. AB 
Spergula arvensis L. A »  uliginosus Schrk. A. 
Stellaria media Vil. A. Vicia Cracca L. cod 
Cerastium triviale Zk. <A. B.| » angustifolia Roth. A.B. 
Malva sylvestris L. A. Ervum tetraspermum J. B. 

» vulgaris Jr. A. B.| Geum urbanum Z. A. B. 
Tilia grandifolia Hhrh. A. Rubus nemorosus Hayne. B. 

*) A, == Alkmaar en Alkmaarsche bosch. B, == duinen en bos- 


schen te Bergen bij Alkmaar, 


Rubus caesius L. 
Potentilla anserina Z. A. 
» argentea L. A. 
» reptans L. A 
Agrimonia Eupatoria L. 
Rosa pimpinellifolia DC. 
Sorbus aucuparia L. A. 
Epilobium parviflorum 
Schreb. 
Callitriche stagnalis Scop. 
Ceratophyllum submer- 
sum L. A. 
Sedum purpurascens Koch. A. 
Eryngium maritimum L. 
Aegopodium Podagraria L. A. 
Pimpinella Saxifraga L. 
Aethusa Cynapium ZL. 
Angelica sylvestris L. A. 
Pastinaca sativa L. A. 
Daucus Carota L. A. 
Torilis Anthriscus Gm. A. 
Anthriscus sylvestris Hoffm.A. 
-Chaerophyllum temulum Z. 
Sambucus nigra L. A. 
Lonicera Periclymenum L. 
Galium verum Z. 
»  Mollugo Z. 
Knautia arvensis Coult. A. 
Tussilago Farfara L. A: 
Bellis perennis L. 
Pulicaria dysenterica Gärtn.A.. 
Bidens tripartita Z. 
Artemisia vulgaris L. 
Tanacetum vulgare L. 
Achillea Ptarmica Z. 
» Millefolium Z. 
Chrysanthemum inodo- 
rum JL. A. 
Chrysanthemum  sege- 
tum Z. 
Senecio vulgaris Z. A. 
»  Jacobaea L. (3 dis- 
coideus Koch. 
Senecio aquaticus Huds. 
Cirsium lanceolatum Scop. A. 


Pp > > 
wm i 


272 


ce) ee 


55 


le 


OSE He 


ve) ee 


Cirsium palustre Scop. 

»  arvense Scop. 
Carduus crispus L. 
Lappa major Garin. 
Centaurea Jacea L. 

» Cyanus L. 
Lapsana communis L. 
Thrincia hirta Roth. 
Leontodon autumnalis Z. 
Picris Hieracioides L.- 
Taraxacum officinale Wigg. 
Sonchus oleraceus L. 

» asper Vill. 

» arvensis J. 
Crepis virens Vill. 
Hieracum umbellatum Z. 
Jasione montana. L. 
Calluna vulgaris Salisb. 
Pyrola rotundifolia L. 
Convolvulus arvensis Z. 
Lycopsis arvensis L. 
Myosotis intermedia Lk. 
Linaria vulgaris Mill. 
Veronica officinalis L. 
Rhinanthus major Ehsth. 
Mentha arvensis L. 
Glechoma hederacea L. 
Lamium purpureum JZ. 

» album Z. 
Galeopsis Tetrahit Z. 
Stachys sylvatica L. 

» arvensis Z. 
Ballota foetida Lam. 


| Prunella vulgaris Z. 


Anagallis arvensis Z. 
Plantago major L. ~ 
» lanceolata L. 
Chenopodium album JZ. 
» polysper- 
mum L. 
Atriplex latifolia Wahl. 
Rumex crispus D. 
» conglomeratus 
Murr. 
Rumex Acetosella Z. 


En a tas 


Ee ee teen tats cot 


5 


ER leehicelice celies) ol ee) ico) 


We te 


we 


273 


Polygonum Persicaria Z. 3B.{Phleum pratense L. A. 
» Hydropiper Z. B.| Agrostis vulgaris With. B. 
» Convolvulus Z. 3B.| Calamagrostis lanceolata 
Urtica urens ZL. AS Bo otk. B. 
» dioica L. B.| Psamma arenaria R. S. B: 
Humulus Lupulus Z.. A. Phragmites communis 
Ulmus suberosa EArh, Bij Prin. A. 
Salix repens L. B. | Corynephorus canescens 
Populus alba J. BAD: 135 
Hydrocharis Morsus ra- Holcus lanatus Z. AD 
nae L. A. Poa annua L. ABs 
Alisma Plantago JZ. A. » compressa L. B. 
Butomus umbellatus L. A. Glyceria fluitans R. Br. A. 
Triglochin maritimum L. B.| Dactylis glomerata DZ. A. 
Potamogeton pusillus Z. B. | Cynosurus cristatus Z. A, 


Zanichellia palustris Z. A. Festuca gigantea Vill. B. 
Lemna trisulca L. An »  elatior Z. B. 

»  polyrrhiza L. A Bromus mollis Z, B. 

» minor L. A Hordeum murinum L. B: 
Asparagus officinalis ZL. B.| Lolium perenne JL. ABe 
Juncus effusus Z. B.|Equisetum arvense Z. A. 

» Gerardi Lois. A Polypodium vulgare Z. B. 
Scirpus lacustris L. A. Asplenium Filix femina 

»  maritimus Z. A. Bernh. A. 
Carex arenaria Z. B.| Chara crinita Wallr. A. 
Anthoxanthum odoratum Z. B.| » vulgaris Wallr. A. 


IETS OVER HET PAPPUS DER COMPOSITAE 
NAAR AANLEIDING EENER MONSTROSITEIT 
VAN 


HIERACIUM UMBELLATUM L. 


Onder de talrijke exemplaren van Hieracium umbel- 
latum, die ik onlangs in de duinen nabij het dorp Wasse- 
naar vond, waren er vele, die op verschillende plaatsen van den 
stengel, van vrij groote gallen voorzien waren , veroorzaakt door een 
insect, waarschijnlijk uit de familie der Cynipiden, bij het door- 
snijden dier gallen kwamen de larven te voorschijn. Het deel 
van den stengel boven zulk een gal gelegen is normaal en 
draagt bladen, bloemen en vruchten. Begrijpelijk is het, dat 
de plaats waar zulk een gal zich voordoet, volstrekt niet beperkt 
is tot een bepaald gedeelte der plant, zoodat men, hoewel 
niet dikwijls, ook wel eens gallen vindt die juist den top eens 
bloemsteels innemen. Niettegenstaande de betrekkelijke zeld- 
zaamheid van zulk een geval, is het mij toch gelukt er zooveel 
voorbeelden van te vinden, dat er aanleiding bestond tot de 
volgende mededeeling. 

Zoodra de door het insect veroorzaakte hypertrophie zich aan 
den top des bloemsteels bevindt en bijgevolg de bloembodem 
niet alleen een kogelvorm maar te gelijkertijd monsterachtig 
groote afmetingen heeft aangenomen, vertoont het bloemhoofdje 
den volgenden vorm: 


215 


Involucrum. De omwindselblaadjes zijn meestal, ten 
minste gedeeltelijk, iets kleiner dan gewoonlijk en altijd 
minder regelmatig geplaatst. In het geval dat de zwelling 
van het receptaculum ‘commune zoodanig plaats heeft, dat 
dit vrij wel den vormt krijgt van een bol, wiens middel- 
punt ligt in de richting des bloemsteels, is er weinig verschil 
in plaatsing der blaadjes, bij de verschillende deelen van het 
involucrum. Is daarentegen de zwelling van het receptaculum 
aan eene zijde veel sterker dan aan de andere, zoo is het om- 
windsel bijna normaal aan het minst gezwollen deel, terwijl 
op de plaats der grootste zwelling des bloembodems, de invo- 
lucraalblaadjes zoo- verspreid zijn, dat zij elkaar nauwelijks 
raken. 

Bloempjes. Beginnende met het oog te slaan op den 
onderlingen afstand der bloempjes, ziet men dat, door de 
monsterachtige uitzetting van den bloembodem, deze voor de 
bloempjes die den top van de gal innemen bijzonder groot is, 
vergeleken namelijk met den onderlingen afstand der bloempjes 
die zich in het midden van een normaal hoofdje bevinden. 
Het bolvormig receptaculum afdalende, wordt die afstand hoe 
langer hoe kleiner totdat hij bijna normaal geworden is voor 
de bloempjes onder of dicht bij de involucraalblaadjes geplaatst. 

Bij een geval waar, zooals bovengenoemd, de plaatsing der 
involucraalblaadjes aanwijst dat de uitzetting van den bloem- 
bodem niet even groot is geweest aan alle zijden, gaat na- 
tuurlijk ook niet, aan alle zijden, eene even groote verwijdering 
van het omwindsel gepaard met een even groote onderlinge 
afstand der bloempjes; aan de minst gezwollen zijde staan de 
bloempjes over het algemeen dan veel dichter op elkaar dan 
aan de meest gezwollene. 

Gaan wij nu over tot de beschouwing der bloempjes zelven: 
kroon en meeldraden van die der top (Fig. 13) a. zijn 
spoedig verdroogd, terwijl het ovarium, dat soms geheel geaborteerd 
is, meestal wat kleiner is dan gewoonlijk; terstond echter valt 
in het oog dat men op de plaats van het pappus een duide- 
lijken, uit vijf blaadjes bestaanden, kelk aantreft, die in hoofd- 
zaak van eenige andere kelk in niets afwijkt; vorm en kleur 


216 


toch zijn gewoon terwijl men er met behulp van het mikroskoop 
zeer gemakkelijk vaatbundels in ontdekt. In het bijzonder wijs 
ik hier op de tegenwoordigheid dezer laatsten, daar hun af- 
wezigheid een der meest kenmerkende verschillen tusschen pappus 
en kelk is 1). De flguren 1 tot en met 4 stellen een geval als het 
hier beschrevene voor, echter moet hierbij gevoegd worden, dat 
van het meerendeel der bloempjes de kelk niet zóó duidelijk is, 
als van die voorgesteld in Fig. 1 en Fig. 4; voor het overige zij 
de lezer verwezen naar de verklaring van het bijgevoegde 
plaatje. 

Wat aangaat de bloempjes die den overgang vormen (over- 
gangsbloempjes) tusschen de topbloempjes en die geplaatst 
dicht bij het omwindsel, (Fig. 13, b.) wier onderlinge afstand, 
zooals gezegd, reeds kleiner is, hen ontbreekt even als den 
topbloempjes het pappus in stede evenwel dat dit hier vervangen 
is door een vijftallige kelk, vindt men op zijn plaats een krans 
van méér dan vijf blaadjes, die, hoewel zij nog een groene 
kleur hebben en voorzien zijn van vaatbundels, toch reeds, en 
door vorm en door van tandjes voorziene randen, eenige ge- 
lijkenis met pappusstralen hebben (Fig. 6 en Fig. 7). In het 
hier beschreven geval, was er geen werkbare predominatie 
van de vijf insertieplaatsen der ideale kelkblaadjes die de bloem 
zouden completeeren. Eenmaal slechts gelukte het mij, de 
directe overgang van de vijftallige kelk der topbloempjes, tot 
zulk een krans van verscheidene groene blaadjes waar te nemen; 
ik zag namelijk bij een der overgangbloempjes op de plaats van 
het pappus, een krans oogenschijnlijk bestaande uit een twin- 
tigtal groene blaadjes, die op den eersten aanblik niets af- 
wijkends aanbood van de zoo even beschrevene; nauwkeuriger 
onderzoek leerde echter dat men hier te doen had met een 
vijfbladige kelk, waarvan ieder der blaadjes in drie of vier 
slippen verdeeld was. (Fig. 5). 

Enkele malen vindt men ook bij de overgangsbloempjes het 
volgende merkwaardige geval: aan de zijde het dichtst bij 


1) Buchenau, Uber Blüthenentwickelung bei den Compositen. 
Bot. Zeit. 1872 p. 315. 


211 


andere bloempjes gelegen is het pappus zoo goed als normaal, 
terwijl aan de tegenovergestelde, minst gedrukte zijde, eenige 
pappusstralen veranderd zijn in blaadjes, die alleen daarin van 


die, welke den beschreven krans samenstellen, verschillen dat 


zij meestal geen chlorophyl bevatten; eens maar vond ik hiervan 
sporen, in zulk een blaadje. Bijna overtollig is het te zeggen 
dat tusschen deze blaadjes en de normale pappusstralen in zulk 
een pappus alle gewenschte overgangsvormen te vinden waren. 
De figuren 8 tot en met 10 stellen stralen voor van een zelfde 
pappus, terwijl de eene (Fig. 8) niet alleen den vorm van een 
blaadje heeft, maar zoo als de teekening aanwijst ook vaat- 
bundels bevat, verschilt de andere (Fig. 10) niet van eenige 
pappusstraal van eene normale bloem, een der overgangsvormen 
tusschen deze twee is er naast geteekend (Fig. 9). Ten slotte 
blijft nog over de bespreking der bloempjes die dicht bij elkaar 
onder of bij de involucraalblaadjes geplaatst zijn. Zij vertoonen 
niets merkwaardigs, het pappus toch, dat tot nog toe de afwij- 
kingen bood, is geheel normaal, soms alleen is het geheele 
bloempje iets kleiner dan gewoonlijk (Fig. 12), doch even dikwijls 
is dit ook niet het geval. 

Indien de beschrijving dezer monstrositeit van Hieracium 
umbellatum en harer gevolgen alleen kon dienen, om de be- 
wijzen tegen het volkomen ontbreken van de kelk bij de Com- 
positae met een te vermeerderen, geloof ik dat deze mededeeling 
vrij wel overbodig zou zijn, na de merkwaardige verhandeling 
van D*’. Buchenau in de Botanische Zeitung, daar na hare 
lezing het, dunkt mij, alreeds onmogelijk is, in het pappus 
niet de vertegenwoordiger van de kelk te zien; de daar ge- 
gegeven beschrijving van Centranthus macrosiphont1) 
en van het bloemhoofdje van Acicarphatribuloides 2) 
zouden daartoe alleen zoo goed als voldoende zijn. 

Uit dit beschreven geval volgt echter, tevens op eene mijns 
inziens’ onwederlegbare wijze, dat de oorzaak van de verandering 
van kelk in pappus bij de Compositae geene andere is dan de 


1) Buchenau 1. c. p. 319. 
2) Buchenau 1. c. p. 329, 


218 


gedrongen plaatsing der bloempjes, eene oorzaak trouwens als los 
vermoeden door Buchenau reeds uitgesproken 1); het recht 
om deze gevolgtrekking te maken meen ik te hebben om de 
beide volgende redenen : 

4°. Het pappus van Hieracium umbellatum verschilt 
niet van dat der overige Compositae; wij zien toch dat het zich 
later dan de bloemkroon vertoont bij aanleg der bloem, dat 
zijn stralen geen vaatbundels bevatten, en dat er geen pre- 
dominatie is van de insertieplaatsen der vijf ideale kelkblaadjes 
die de bloem zouden completeeren ; 

20, Naarmate de onderlinge afstand der bloempjes grooter 
wordt , neemt het pappus meer en meer de gedaante van een 
kelk aan, waarbij alle mogelijke overgangen tusschen normaal 
pappus en volkomen kelk gemakkelijk zijn waar te nemen. 

Wat betreft de waarde aan het pappus toe te kennen. hierin 
kan ik Buchenau’sgevoelen niet deelen ; hij zegt namelijk 2) 
dat, noch schubben, noch stralen, noch haren, van het pappus 
het zij alleen, of vereenigd, identiek zijn met de blaadjes 
van een kelk, maar dat zij zijn »Anhangsgebilde eines im 
Uebrigen nicht entwickelten Kelches”; integendeel doen mij 
gevallen als die voorgesteld door de figuren 5 en 8 tot en met 
10 veeleer aannemen, dat het pappus ontstaan is door eene 
herhaalde deeling der blaadjes van een vijftalligen kelk. 


VOORSCHOTEN , Juli 1872. M. TREUB. 


VERKLARING DER FIGUREN. 


Fig. 4. Topbloempje, kelkblaadjes zeer duidelijk, ovarium 
bijna geheel geaborteerd. (3) 


1) Buchenau. 1. c. p. 317. 
2) Buchenau. |. ce. p. 318. 


» 


» 


» 


» 


vermijden. 


ee 


10. 


al 
12. 


13. 


219 


Duidelijkheidshalve is de behaaring overal weggelaten. 
Topbloempje van boven gezien, kroon, meeldraden 
en stijl zijn weggenomen. (3) 

Drie kelkblaadjes van een topbloempje. (4) 

Kelk en ovarium van een topbloempje, beiden zoo 
goed als volkomen. (3) 

Twee kelkblaadjes van een topbloempje, het eene in 
drie het andere in vier deelen verdeeld. (3) 

Krans van blaadjes het pappus vervangende bij een 
overgangsbloempje. (2). 

Drie blaadjes van een dergelijken krans als die in 
Fig. 6 afgebeeld. (4) 

Einde van een pappusstraal den vorm hebbende van 
een blaadje en voorzien ran vaatbundels. (45) 
Middengedeelte van een straal uit hetzelfde pappus 
als de vorige figuur, genomen; verschilt alleen door 
grootere breedte van een normale straal, (45). 
Middengedeelte van een straal uit hetzelfde pappus 
als de beide voorgaande figuren genomen; geheel 
normaal, (45). 

Pappus, waarnaar de fig. 8—10 genomen zijn (3). 
Bloempje in de onmiddelijke nabijheid der omwind- 
selblaadjes geplaatst. Met de figuren 1, 6 en 7 uit 
hetzelfde bloemhoofdje genomen, (3). 

Receptaculum commune als gal opgezwollen alleen 
de omwindselblaadjes, doch niet de bloempjes geteekend; 
werkelijke grootte: 

a. Zone der topbloempjes. 


b. » » overgangbloempjes. 
C. » » bloempjes onder of bij de involucraal- 
blaadjes. 


De namen topbloempjes en overgangsbloempjes zijn gebruikt 
om noodelooze en telkens wederkeerende omschrijvingen te 


dent oere 


PWM T-ampr. 


VIL. 


aas Mirai Dier Himes fuliestees Be | 


 Kruidk Archief Ser 21 


_ 
mie) 


7000 


Oud? del. 


EVT TN ae 


PWT impr 


i oh 
Renin ish 
Ged ROSE De 

Ne 


KI 


DG 


k Archief Ser. 2.1. 


ee ele lien 


EWT impr 


Oud? del 


Oud; del. 


- 3 
hae 5 5 - — 2 
ee oS ee eS A ee ee ee ee eee ee, ee ee 2 


ax ES 
oe 


CDSs a ay 


O 


| 
| 


AIM neulps. 


| 
ke 
L 
' 


- 


fidk, Archie? Ser 2.1. UL 


Yel sony VE 
Ulin Pia 
ses ; 


A, 

ier, 

ee 
BON 


3 _Kruidk. Archief Sers XW. 


JC.van Rossum del. et col. Chromolith. P VM Trap Kende 


\ 


KRUIDK. ARCHIEF SER. 2.[. XV. 


Ni it 

\ 10. | ER ke 
EW ae 
Mf ke if \\ | yy) 4 
vi t U YW 


> 
aS 
Or 
— 


Treub del. Lith: Emrik & Binger 


Repti 


sae 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING 


Dr. W. FE. R. SURINGAR, Dr. C. A. J. A. OUDEMANS 
EN Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


Gooeede Serie. 


le. DEEL — 4e. Stuk. 


Met vier platen. 


TE NIJMEGEN 
BIJ BLOMHERT & TIMMERMAN. 
1874. 


SIE 
NE 


NEDERLANDSCH KRUIDKUNDIG ARCHIEF, 


VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN 
NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
TWEEDE SERIE. 


le Deel. 4e Stuk. 


INHOUD. 


Verslag van de zeven en twintigste jaarvergadering der 
Nederlandsche Botanische Vereeniging, gohouden te 
Berg en Dal bij Nijmegen den 18 Juli 1873. 


Planten waargenomen te Hilversum, Huissen en 
Blaricum. rh 

Aanwinsten voor de Flora Bryologica van Nederland 
door Dr. CG. M. van der Sande Lacoste. 

Aanwinsten voor de Flora Mycologica van Nederland 
door-Dr. C. A. J. A. Oudemans. 

Bijdrage over een geval van torsie bij den stengel 
van Valeriana officinalis Z. door Dr. W. F. R. 
Suringar . 

Bijdrage over een geval van Synanthie bij Oroban- 
che Galii Dub, door Dr. W.F. R. Suringar. 


Onderzoekingen over de natuur der Lichenen door 
Dr. M. Treub 
F. W. van Eeden. Lijst der planten die in de Neder- 


landsche Duinstreken gevonden zijn . 


Pag. 


304 


308 


319 


330 


336 


360 


NEW YORK 
iN VY REEN. 


VERSLAG BOTANICAL 


GAAR i) GN 
VAN DE ZEVEN EN TWINTIGSTE JAARVERGADERING 


DER 


NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING. 
Gehouden te Berg en Dal bij Nijmegen den 18 Juli 1873. 


Tegenwoordig zijn de Heeren Dr. C. A. J. A. Oudemans 
(Voorzitter), Dr. W. F. R. Suringar (Conservator herbarii), 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste, H. J. Kok An- 
kersmit, G. Post, Dr. W. Pleyte (honor. lid) en Th. 
H. A. J. Abeleven (Secretaris). 

De vergadering wordt door den Voorzitter geopend. De no- 
tulen van het verhandelde in de 26e vergadering te Hilversum, 
worden gelezen en goedgekeurd. 

De Secretaris geeft kennis: 

»dat brieven van verontschuldiging over het niet bijwonen 
der vergadering ingekomen zijn van de Heeren J. J. Bruin sma, 
And. de Bruijn, Dr. P. de Boer, F. W. van Eeden, 
Dees i vans Hengel TT) T. Hinxt, Dr. Hugo de 
Vries en Dr. de Witt Hamer. 

»dat de Vereeniging het verlies te betreuren heeft van het 
correspondeerend lid, den Heer F. G. Herrenkohl, te 
Cleve, haar door den dood ontrukt. 

„dat voor het lidmaatschap der Vereeniging, wegens vertrek 
naar ’t buitenland, heeft bedankt de Heer S. Knuttel: 

ydat als honorair lid der Vereeniging heeft bedankt de Heer 

18 


282 


Dr. E. van der Ven te Haarlem, en als donateur de Heer 
D. de Haan, Jr. te Haarlem. 

„dat de op de vorige vergadering benoemde gewone, hono- 
raire en correspondeerende leden hunne benoemingen hebben 
aangenomen, zoodat het aantal leden is als volgt: 


GEWONE LEDEN 


Th. H. A. J. Abeleven, te Nijmegen (1849) ; 
Mr. Herman Albarda, te Leeuwarden (1872) ; 
H. J. Kok Ankersmit, te Apeldoorn (1872); 
Dr. E. B. Asscher, te Amsterdam (1846) ; 

Dr. J. M. van Bemmelen, te Arnhem (1851); 
Dr. P. de Boer, te Groningen (1872); 

J. J. Bruinsma, te Leeuwarden (1871); 

A. J. de Bruijn, te Utrecht (1845); 

Dr. L. A. J. Burgersdijk, te Deventer (1847) ; 
Mr. L. H. Buse, te Renkum (1845); 

F. W. van Eeden, te Haarlem (1871); 

Jonkhr. Ed. Everts, te ’s Gravenhage (1872) ; 
Dr. J. Everwijn, te Noordwijk (1847) ; 

Dr. H. van Hall, te Middelburg (1856) ; 

A. W. Hartman, te Utrecht (1849) ; 

Dr. J. F. van Hengel, te Hilversum (1872); 
Dr. G. Hennekeler, te Middelburg (1859); 

T. T. Hinxt, te Leeuwarden (1871); 

Dr. P. W. Korthals, te Haarlem (1846) ; 

Dr. C. A. J. A. Oudemans, te Amsterdam (1845) ; 
G. Post, te Tiel (1871); 

Dr. J. G. H. Rombouts, te Amsterdam (1846); 
Dr. C. M. van der Sande Lacoste, te Amsterdam (1846); 
Dr. W. F. R. Suringar, te Leiden (1851); 

W. G. Top Jz., te Kampen (1846); 

Dr. Hugo de Vries, te Amsterdam (1871); 

A. Walraven, te Lamswaarde (1853) ; 

Dr. H. Boursse Wils, te Leiden (1845); 

Dr. de Witt Hamer, te Delft (1871). 


283 
HONORAIRE LEDEN 


Mr. H. J. Koenen, te Amsterdam ; 
Mr. J. Kneppelhout, te Oosterbeek ; 


_S. J. Graaf van Limburg Stirum , te Amsterdam : 


Dr. W. Pleyte, te Leiden ; 

Jhr. L. S. Quarles van Ufford, te Haarlem ; 
C. L. van der Straal Mz., te Rotterdam ; 
G. Visser van Hazerswoude, te Amsterdam : 
J. A. Willink Wsz., te Amsterdam. 


DONATEURS. 


Directeuren van Teyler’s Stichting te Haarlem ; 
Mr. G. Heshuijzen , te Haarlem ; 
J. W. M. van de Poll, te Haarlem. 


CORRESPONDEERENDE LEDEN. 


Dr. N. J. Anderson, te Stokholm (1871); 
C. Babington , te Cambridge (1851) ; 

Dr. A. de Bary, te Straatsburg (1871) ; 
Dr. H. Bosch, te Arnhem (1851) ; 

Dr. P. Bleeker, te ’s Gravenhage (1851) ; 
Dr. Alex. Braun, te Berlijn (1871) ; 

Dr. Fr. Buchenau , te Bremen (1872); 
Dr. Alph. de Candolle, te Geneve (1871); 
Dr. F. Crépin, te Gent (1871); 

W. Darlington , te West-Chester (1851) ; 
B. C, Dumortier, te Doornik (1848) ; 

Dr. E. M. Fries, te Upsal (1850); 

Asa Gray, te Cambridge (1851) ; 

A. le Jolis, te Cherbourg (1856) ; 


Dr. August Kanitz, te Klausenburg (Hongarije) (1872); 


Dr. C. T. Kützing, te Nordhausen (1850); 
J. Lange, te Kopenhagen (1859) ; 

R. van Lansbergen, te Curacao (1851) ; 
Dr. E. Nolte, te Kopenhagen (1851) ; 

Dr. L. Rabenhorst, te Dresden (1850) : 


284 


L. G. Reichenbach, te Dresden (1850); 

Dr. W. P. Schimper, te Straatsburg (1850) ; 

W. Sonder, te Hamburg (1859) ; 

J. Ritter von Schöckinger Neudenberg, te Weenen (1562); 
E. Wenck, te Zeist (1847). 


Uit de volgens Art. 5 der Statuten opgemaakte lijst van 
Nederlanders, als Candidaten voor het lidmaatschap der Ver- 
eeniging , worden met algemeene stemmen als le de n gekozen : 

De Heer J. M. de Boer, Apotheker te Bolsward ; 

» R. E. de Haan, Directeur van ’s Rijks Hoogere 
Burgerschool te Winterswijk ; 

» Dr. H. C. Hall, Oud-Hoogleeraar der Hoogeschool 
te Groningen, te Berg en Dal; 

„ Dr. N. W. P. Rauwenhoff, Hoogleeraar. te 
Utrecht ; 

» Dr. W.K. J. Schoor, Leeraar aan de Hoogere 
Burgerschool te Zierikzee; | 

» M. Treub, Doctorandus in de Wis- en Natuur- 
kunde aan de Hoogeschool te Leiden, te Voor- 
schoten ; 

en » K. van Tuinen, Hz., Leeraar aan de Hoogere 

Burgerschool te Zwolle. 


Na deze benoemingen wordt besloten, den Hoogleeraar H. C. 
van Hall uit te noodigen, de vergadering wel te willen 
bijwonen, en de Heeren Suringar en Abeleven ver- 
zocht, zich daartoe naar de woning van den Heer van Hall 
te begeven. 

De Heer H. C. van Hall, door genoemde Heeren binnen 
geleid, wordt door den Voorzitter, Prof. Oudemans, 
in hartelijke bewoordingen welkom geheeten, en beantwoordt 
de toespraak op de meest hartelijke wijze. 

Na het hervatten der werkzaamheden, wordt, volgens Art. 
12 der Statuten, het correspondeerend lidmaatschap der Vereeni- 
ging opgedragen aan de Heeren: 

Dr. M. Bach, te Boppard a. d. Rijn: 


285 


l’AbbéH. van der Born, te Saintrond ; 

Dr. J. Decaisne, Hoogleeraar aan het Museum van Na- 
tuurl. Historie te Parijs ; 

Dr. Jos. D. Hooker, Directeur van den Kruidtuin te 
Kew bij Londen , en 

Dr. E. Thuret, Hoogleeraar te Antibes (Alpes maritimes). 


Door het bestuur wordt kennis gegeven, dat het indigeen 
phanerogamisch herbarium van wijlen den Heer 
T. D. Vrijdag Zijnen, van diens weduwe voor de Vereeni- 
ging is aangekocht. De leden hechten hunne volkomen goed- 
keuring aan deze handeling, terwijl het bestuur bij voortduring 
gemachtigd wordt, Herbaria van oude Floristen, hetzij 
door aankoop of door schenking , in eigendom aan de Vereeni- 
ging te doen overgaan. 


De Secretaris-Penningmeester Th. H. A. J. Abeleven, 
die, volgens Art. 14 der Statuten, dit jaar moest aftreden, 
wordt met algemeene stemmen als zoodanig herkozen en neemt 
met de gedane benoeming genoegen. 


Volgens Art. 17 der Statuten, doet Th. H. A.J. A beleven, 
als Penningmeester der Vereeniging, rekening en ver- 
antwoording van zijn gehouden beheer over het Vereenigings- 
jaar 1872/73. Die rekening wordt goedgekeurd en te zijner 
ontlasting door de Heeren H. J. Kok Ankersmit en G. 
Post geteekend. 


Door den Secretaris wordt kennis gegeven, dat hij eene 
lijst heeft opgemaakt van de planten, ten vorigen jare op de 
excursie te Hilversum en omstreken, door de Vereeniging waar- 
genomen. 

Deze lijst zal, als bijlage, aan het Verslag dezer vergadering 
worden toegevoegd. 


286 


Door den President, Prof. C. A. J. A. Oudemans, 
wordt, volgens art. 15 der Statuten, het volgende Verslag uit- 
gebracht : 


Mijne Heeren! 


Gevolg gevende aan de op mij rustende verplichting, U een 
kort Verslag te geven van de aanwinsten van ons Herbarium 
in het afgeloopen jaar, en daarbij tevens de belangrijkheid der 
ingekomen bezendingen toe te lichten, heb ik de eer, het 
volgende rapport uit te brengen. 

Sedert onze vorige vergadering in 1872, ontving ik van 
den Conservator Herbarii, als bouwstoffen voor mijn verslag, 
verzamelingen van planten, hem toegezonden door de Heeren 
C. M. van der Sande Lacoste, A.J. de Bruin, 
Th. H. A. J. Abeleven, G. Post, Hugo de Vries, 
H. C. van Hall, W. K. J. Schoor, A. Hersch, R. E. 
de Haan, M. L. Q. van LeddenHulseboschen B u- 
chenau, de laatste 6 door geen titel aan onze Vereeniging 
verbonden. 

Vergunt mij, den inhoud dier verzamelingen kortelijk met U 
na te gaan. 

I. Inzending van den Heer van der Sande Lacoste. 

Deze inzending bestond uit 57 soorten (51 Phanerogamen , 
4 Varens en 2 Korstmossen), in 1872 verzameld in Nederlandsch 
Limburg. Onder de Phanerogamen, vond ik, als nieuwe indi- 
genen, Viola lutea Huds., en Thlaspi calaminare 
Lej., beiden in Aug. 1872, tusschen Cottesen en Gulpen, op 
weilanden geplukt, aan de oevers der Geul. Genoemde planten 
groeiden op de aangeduide plaats in eene ontzaglijke menigte , 
en verdienen onze aandacht: vooreerst, omdat zij eene gaping 
aanvullen tusschen onze flora en die van België, en ten tweede, 
omdat zij ons opnieuw ten voorbeeld strekken van den invloed 
van uitwendige omstandigheden op de verspreiding der planten. 
Volgens den Heer van der Sande Lacoste, is namelijk 
het water der Geul op de door hem bezochte plaats afkomstig van 
een kalmeihoudend terrein op Belgisch grondgebied, en vindt 
men de genoemde twee planten, langs de oevers van den stroom, 


287 


tot op de breedte welke het water bij hoogen vloed bereikt. 
Eerst twee uren verder, waar de Geul een anderen zinkvrijen 
stroom in zich opneemt, en de in haar water opgeloste bij- 
zondere scheikundige verbindingen in hooge mate verdund 
worden, beginnen beide planten op te houden zich te vertoonen. 
Noch in België, noch in Nederland, worden Viola lutea 
en Thlaspi calaminare op eenig terrein gevonden, dat 
niet met zink verontreinigd is. 

Viola lutea Huds. (= V. calaminaris Le.) is 
verwant aan V. tricolor, maar daarvan onderscheiden door 
de aanwezigheid van in den grond verborgen uitloopers; steun- 
bladen met eene zeer smalle middelslip, en vruchtkleppen, bij 
welke de loop der zaadkoeken aan de uitwendige oppervlakte 
door geene sleuf aangeduid is. — Thlaspi calaminare 
Le. zou in den Prodomus tusschen T. perfoliatum en 
T. alpestre moeten worden ingeschoven. Met de laatste heeft 
zij paarse helmknoppen gemeen, hoewel zij er van afwijkt 
door breedere en altijd boven de meeldraden uitstekende kroon- 
bladen, en eene vrucht met een zoo weinig diepen inham aan 
haar top, dat de stijl er zeer duidelijk boven uitsteekt. 

‚ Onder de door den Heer van der Sande Lacoste 
verzamelde planten, verdienen nog eene bijzondere vermelding: 

Aconitum Lycoctonum L. (aan de Geul tusschen Cot- 
tesen en Epen; zeldzaam). 

Malva moschata L. (bij Gulpen, Holzet en Cottesen). 

Hypericum hirsutum L. (bij Gulpen). 

Astragalus glycyphyllos L. (op weiland langs 
een bosch te Katsop bij Beek). 

Medicago denticulata W. (te Meers bij Elslo). 

Dipsacus pilosus L. (bij Epen). 

Scabiosa Columbaria L. (bij Gulpen). 

Senecio Fuchsii Koch. (bij Wijlre). 

Campanula Rapunculus L. (bij Beek). 

Phyteuma spicatun L. (bosschen te Trap, bij Gul- 
pen). 

Gentiana germanica W. (Kruisberg te Gulpen). 

Solanum nigrum L. var: chlorocarpum (=S. 


288 


chlorocarpum Spenner ; in hagen en tuinen en op bouw- 
land bij Beek en St. Jans Geleen). 

Atropa Belladonna L. (op den Schaaberg bij Valken- 
burg). 

Digitalis purpurea L. (bij Gulpen, Slenaken en 
Vijlen). 

Orobanche minor Sutt. (Niet alleen op Trifolium, 
maar ook op Dipsacus Fullonum, in zeer groote me- 
nigte, te Meers bij Elslo). 

Mentha Pulegium L. (te Meers). 

Betonica officinalis L. (bij Wijlre). 

Centunculus minimus L. (bij Mechelen). 

Luzula albida DC. (Gulpen, Slenaken en Vijlen). 

» maxima DC. (bij Wijlre). 

Poa nemoralis L. (bij Beek). 

Avena strigosa Schreb. (bij Beek). 

Aspidium aculeatum Dol. (in een hollen weg tus- 
schen Bissen en Mechelen). . 

Asplenium Adiantum nigrum J. (te Puth, bij 
Schinnen). 

BlechnumS picant Roth. (bosch te Vijlen, zeer zeldzaam). 

Gyalecta cupularis Schaerer. (Limburg). 

Peltigera canina Hofm. @.propagulifera Oud. 
(bij Trap, op klei). 

IL. Inzending van den Heer A. J. de Bruijn. 

De planten van den Heer de Bruijn vertegenwoordigden 
11 soorten, te weten: Trifolium medium L. en T. 
fragiferumsL. (beiden van Utrecht), Trifolium mi- 
nus Relhan, forma umbelloides (van den Haag), R u- 
bus affinis W. N. forma umbrosa (van Zutfen), 
Rubus Sprengelii W. N. (van Apeldoorn), Peuceda- 
num Chabraei Rchb. (van Zutfen), Anthemis tinc- 
toria Z. (in Juni 1872 opnieuw op oude wallen te Utrecht 
gevonden), Calla palustris L., in twee exemplaren van 
Beekbergerwoud, waarvan het eene twee, het andere eene ge- 
spleten bloeischeede had; Glyceria fluitans Br. var. 
triticacea Fr. (van Utrecht), Enodium coeruleum 


289 


Gaud. var: major Anderson (van Maartensdijk) en Brac h y- 
podium sylvatium P.B., van het bosch bij het kasteel 
te Linschoten. — Zie omtrent de twee vóórlaatste grassen 
’t Ned. Kr. Archief 2e Ser., 41° Deel, pag. 245— 247. 

III. Inzending van den Heer A beleven. 

Deze bestond uit de mossen, levermossen, het korstmos en de 
Phanerogamen, op p. 139 van het 3° Stuk , 1° Deel, 2e Serie, van 
het Ned. Kr. Archief genoemd, en daarenboven uit een vrucht- 
dragend exemplaar van Cladonia furcata, door den 
Hoogl. van Hall bij Nijmegen gevonden. — Nog bevatte zij 
exemplaren van Sisymbrium pannonicum Jacg. (ge- 
dempte gedeelte van de Oude Haven te Nijmegen), Phala- 
ris canariensis L. (ibid) en Plantago arenaria 
W. K. (Vestingwerken buiten de Hezelpoort te Nijmegen), de 
laatsten met de opmerking, dat de strenge koude van 1871 
aan de plant geen nadeel had toegebracht. 

De Klaver, bij het fort Sterreschans bij Nijmegen gevonden , 
en waarvan de naam den Heer A beleven op de vorige ver- 
gadering nog niet bekend was (zie de hierboven aangehaalde 
pag 139), bleek mij tot Trifolium medium te behooren. 

Nog trof ik in de verzameling van den Heer A beleven 
3 soorten aan, die ik het laatst noem, om er iets meer van 
te kunnen zeggen, nl. Diplotaxis viminea D.C. op 
het gedempte gedeelte van de Oude Haven te Nijmegen, V i- 
cia narbonensis L. en Vicia pannonica Jacg., 
beiden op de Vestingwerken buiten de Hezelpoort terzelfde stede 
gevonden. 

Diplotaxis viminea D.C. verschilt zoo weinig van D. 
muralis D.C., dat het mijns inziens beter ware geweest, 
zoo men gene als eene verscheidenheid van deze had aangemerkt. 
Immers rekent men tot de voornaamste kenmerken van D. 
viminea, 1°, dat de kelkbladen bij de pas ontloken bloemen 
even lang zijn als de bloemstelen , terwijl zij bij D. muralis 
slechts de halve lengte dier organen bereiken; en 2° dat hare 
kroonbladen smaller zijn en daardoor een langeren nagel dan 
bij laatsgenoemde doen zien. Dat D. viminea lager blijft 
dan D. muralis is eene zaak van minder belang. 


290 


Daar D. viminea eene Zuid-Europeesche plant is, die 
volgens Grenier en Godron niet hooger komt dan Parijs, 
en volgens Koch niet hooger dan Mainz, terwijl zij in België 
niet is waargenomen, kunnen wij haar tot hiertoe als eene 
plante advena beschouwen. 

Ook Vicia narbonensis L. en V. pannonica 
Jacq., beiden akkerplanten uit Zuid-Europa, behooren als aan- 
komelingen te worden aangemerkt. Gene gelijkt op V. Fa ba, 
maar is kleiner van stuk, en heeft in ranken uitloopende bladen, 
purperen bloemen en platte peulen met stekelharige randen ; 
deze daarentegen komt dichter bij V. sepium, hoewel zij 
zich daarvan door geelachtige zachtharige bloemen en lang- 
werpige behaarde peulen onderscheidt. 

IV. Inzending van den Heer G. Post. 

De planten van den Heer Post, 33 soorten sterk, werden 
allen in de omstreken van Tiel verzameld, en vullen , ofschoon 
zij tot de meer algemeene behooren, voor die plaats eene leemte 
in ons Herbarium aan. De soorten, welke misschien eene af- 
zonderlijke vermelding verdienen, zijn: Delphinium Con- 
solida JL. (koornvelden langs het Zoelsche pad), Prunus 
spinosa L. (Moespot te Drumpt, bij Tiel), Salvia pra- 
tensis L. (Uiterwaarden bij Tiel), Primula offici- 
nalis Jacg. (Uiterwaarden te Drumpt), Euphorbia exi- 
gua L. (koornvelden bij Tiel), en Parietaria diffusa 
M.-K. (walmuur aan de Waalzijde te Tiel). Het in de ver- 
zameling nedergelegde exemplaar van Stratiotes aloides 
is mannelijk. 

V. Inzending van den Heer Hugo de Vries. 

De Heer de Vries stond aan het Herbarium der Ver- 
eeniging af: een bloeienden top van Potamogeton Hor- 
nemanni Meijer, op Tessel, en een exemplaar van P oly- 
enemum arvense L., op Ameland door hem verzameld, en 
in der tijd aan Holkema voor de bewerking van zijne dis- 
sertatie afgestaan; verder eenige exemplaren van Stratio- 
tes aloides, passende bij het stukje over de verspreiding 
dier plant, opgenomen in het Ned. Kr. Archief, 2° Serie, 
Deel I, p. 203. 


291 


VI. Inzending van den Heer H. C. van Hall. 

De inzending van den Heer van Hall bestond uit eenige 
weinige mossen, eene verzameling korstmossen van Beek in 
Gelderland, eindelijk enkele fungi, waaronder Rhizomorpha 
subterranea, afkomstig van het hout van oude, vermolmde 
doodkisten. 

VII. Inzending van den Heer W. K. J. Schoor. 

De verzameling van den Heer Schoor bestond uit 16 
soorten, verzameld op Schouwen en Duiveland. Der vermelding 
waard vond ik Aquilegia vulgaris L., evenals de exem- 
plaren van van den Bosch (Prod. p. 12), van Oosterland 
afkomstig; Saxifraga granulata JL., buiten Zierikzee, 
in het bosch van Ipenhoven geplukt; Tragopogon por- 
rifolius L., te Zierikzee langs de Stads-wandeling gevon- 
den; Veronica Buxbaumii Ten., afkomstig van den 
Blokweg buiten Zierikzee; Armeria elongata Hoffm £. 
maritima Prodr., te Zonnemaire op Schouwen geplukt; ein- 
delijk Scolopendrium officinarum Sw., verzameld 
te Oosterland. 

De exemplaren van Saxifraga granulata, hoewel 
even reizig van gestalte als die uit Noord-Brabant, Limburg en 
Gelderland, hadden echter allen dubbele bloemen , en , voor zoo 
ver ik zulks konde nagaan, geene of althans zeer weinig ont- 
wikkelde geslachtswerktuigen. 

Eene nadere aanduiding van de plaats, waar Scolo pe n- 
drium officinarum geplukt werd, zocht ik te vergeefs. 
Toch is het belangrijk, deze te kennen. 

VIII. Inzending van den Heer A. Hersch. 

De planten van den Heer Hersch, 30 soorten sterk, waren 
afkomstig uit Helmond, en behoorden tot de algemeener voor- 
komende. 

Aan de bezending was eene lijst toegevoegd van alle plan- 
ten, door den Heer Hersch bij Helmond waargenomen, en 
dit geeft ons aanleiding te hopen, dat genoemde Heer zal willen 
voortgaan, het Herbarium der Vereeniging, dat aanvulling van 
planten uit Noord-Holland behoeft, ook in volgende jaren te 
gedenken. 


292 


IX. Inzending van den Heer R. E. de Haan. 

De Heer de Haan zond eene verzameling van 66 verschil- 
lende Phanerogamen uit de omstreken van Winterswijk. Verreweg 
de meesten daaronder behooren tot de algemeener voorkomende. 
Eene bijzondere melding waardig, acht ik Leucojum aes- 
tivum Z., gevonden »langs den waterkant van Huppel, op 
’t goed Walién.”” Onbekend met dat terrien, hoop ik later van 
den geachten inzender eenige inlichtingen te ontvangen nopens 
de meerdere of mindere algemeenheid der plant op de door 
hem aangeduide plaats, en de mate van waarschijnlijkheid, dat 
zij daar niet van de onmiddelijke omgeving sporadisch was op- 
geslagen. 

X. Inzending van den Heer M. L. Q. van Ledden 
Hulsebosch. 

Deze bestond uit 27 Phanerogamen en een paar Lichenen , 
gedeeltelijk op den Uilenpas, gedeeltelijk op andere plaatsen in 
Gelderland geplukt. Onder eenige meer gewone boschplanten 
van den Uilenpas, trof ik ook Sanicula europaea aan. 
Verder bevatte de verzameling, aan minder algemeene planten : 
Genista tinctoria ZL. (op zandgrond bij den Uilenpas), 
Trifolium incarnatum Z. (te Hengelo verbouwd), 
Arnica montana JZ. (bij Warnsveld), Dianthus Ar- 
meria JZ. (langs eene droge sloot tusschen Drempt en den 
Uilenpas), Sedum boloniense Lois. en S. reflexum 
L. (beiden van de batterijen te Doesburg). 

Nog behoor ik te vermelden, dat de Heer Hulsebosch 
ons een exemplaar van Lonicera Diervilla Z. (Dier- 
villacanadensis Willd.) toezond, in het bosch van den Uilen- 
pas geplukt, en aldaar onder den naam van Faisantenvoêr bekend. 
Volgens de Nieuwe Bijdragen van van Hall (Tijds. voor Nat. 
Gesch. en Phys. VIII, p. 218), werd dezelfde plantensoort vroeger 
door Dr. van der Trappen bij Wulverhorst gevonden. 
Daar Diervilla canadensis een Noord-Amerikaansche 
heester is, kan het geene verwondering wekken, dat zij zich 
op de aangeduide plaats staande houdt en vermenigvuldigt, 
hoewel dit alleen ons nog geen recht geeft, haar eene plaats 
onder onzen indigenen in te ruimen. Opdat dit zoude kunnen 


293 


geschieden, zoude, meen ik, aangetoond moeten kunnen worden, 
dat de plant, ook buiten het terrein, waar zij geplant werd of 
als vluchtelinge opsloeg, in getal exemplaren toe-, en daarbij 
langzamerhand eene uitgebreidere oppervlakte in beslag nam. 

Eindelijk voegde de Heer Hulsebosch aan zijne bezen- 
ding een microscopisch preparaat toe van Jungermannia 
exsecta, ten bewijze, dat exemplaren dezer hepatica met 
propagula bezwaard, toch vrucht kunnen dragen, iets wat 
in het algemeen als een zeldzaam verschijnsel mag aangemerkt 
worden. 

XI. Inzending van den Hr. Buchenau. 

Deze verzameling bevatte 144 Phanerogamen van het eiland 
Borkum en neemt, onder de bouwstoffen ter vergelijking, in 
ons Herbarium eene waardige plaats in. Ik behoef u wel niet 
te zeggen, dat de Borcumsche planten ons de vegetatie onzer 
Noordzee-eilanden voor den geest roepen, hoewel ik er bij kan 
voegen, dat ik er 13 onder vond, diein Holkema’s Disser- 
tatie niet genoemd worden. Deze zijn: Batrachium con- 
fusum Gke, Polygala dunensis Dum, Sagina ma- 
ritima Don, Ononis maritima Dum. Callitriche 
stagnalis Scop,Myriophyllum verticillatumZ,, 
Scleranthus perennis Z., Euphrasia verna 
Bellardi, Utricularia vulgaris Z., Polygonum 
minus Huds., Populus alba LZ. X tremula L., Sa- 
lix cinerea L., Hierochloa odorota Wahlb. — 

Moge dit getal niet onaanzienlijk zijn, toch dient in het oog 
gehouden te worden, dat sommige der genoemde soorten, zoo 
als Batrachium confusum, Polygala dunen- 
sis en Ononis maritima door de onzen waarschijnlijk 
wel gevonden, doch onder andere namen van ruimer beteekenis 
begrepen werden, en dat het niet onwaarschijnlijk is, dat de, 
na aftrek van deze drie overblijvende 10 soorten, alleen door 
toevallige omstandigheden tot op heden aan de bezoekers der 
Nederl. Noordzee-eilanden onbekend zijn gebleven. 

Nog rust op mij de plicht mede te deelen, dat de Heer 
Abeleven eenige planten inzond, door de Vereeniging op 
hare excursie, na de jaarvergadering van 1872, bij Hilversum 


294 


en Huizen gevonden, en dat de verzameling planten, uit de 
nalatenschap van Dr. Sprée, door de bemoeiing van den 
Heer Mr. L. H. Buse aan onze Vereeniging geschonken (zie 
Verslag der jaarvergadering in 1872), bestond uit: een 60-tal 
reeds van vroeger bekende Algen, 13 do Lichenen, en 39 do. 
mossen; en verder uit 47 Algen en 40 Lichenen, behooren- 
de tot de Additamenta ad Flor. Bat , door Sprée in het 
jaarverslag 1862 van onze Vereeniging gepubliceerd. Hulde 
brengende aan de zorgen van den Heer Buse, nemen wij 
deze gelegenheid te baat om nog eens te herhalen, dat alle 
medegedeelde exemplaren uitstekend geprepareerd waren en, 
vooral wat die der Additamenta betreft, voor ons Her- 
barium van hooge waarde geacht mogen worden. 

Ik zelf zond aan het Herbarium der Vereeniging de 18e en 
19e aflevering van mijn Herbarium venale ten geschenke. 
Onder de 100 Phanerogamen en Cryptogamen daarin opgenomen, 
vermeld ik meer in ’t bijzonder: Viola lutea Sm., H ype- 
ricumhirsutum Z., Trifolium striatum JL., La- 
thyrus Nissolia Z. (alle 4 uit Limburg), Anthemis 
tinetoria JL. (wallen van Utrecht), Dipsacus pilosus 
L., Betonica officinalis Z., Orobanche minor 
L., op Dipsacus Fullonum (allen uit Limburg), Oroban- 
che ramosa L., op Nicotiana Tabacum (omstreken van 
Tiel), Gentiana germanica W., Solanum ni- 
grum JL. var- chlorocarpum Oud., Carex flava 
L., Carex pallescens L., (allen uit Limburg); Carex 
canescens JL. (slootkanten van de Bilt), Eriophorum 
latifolium Hoppe (Deurne), Asplenium Tricho- 
manes L.,Cystopteris fragilis Bernh., Poly po- 
dium Robertianum Hoffm. (alle 3 uit Limburg); Pi- 
lularia globulifera JL. (uit de Peel), Barbula 
Brebisonii Brid., Bartramia ithyphylla Brid., 
Bryum fallax Milde, Fissidensadiantoides Hedw., 
decipiens Not, incurvus Schwgr. en pumilus Wils. , 
HypnumhygrophilumJdu.,Hypnum Patientiae 
Lindh, Plagiothecium Roesei B.S, Webera elon- 
gata Schwgr, Lunularia vulgaris Mich. (allen van 


295 


bekende of door Dr. van der Sande Lacoste onlangs 
bekend gemaakte groeiplaatsen), Diploicia canescens 
Dicks.; met rijpe scutella (oude wilgen bij Vreeland), Pelt i- 
gera canina L., sterilis sed propagulis onusta (Limburg) , 
Agaricus rachodes Berk. (Vondelspark te Amsterdam) , 
Fusidium Ranunculi West. (Amsterdam). 

Voor hunne medewerking bij de samenstelling van deze 18e en 
19e aflevering, ben ik grooten dank verschuldigd aan de Heeren 
Dr. van der Sande Lacoste en A.J. de Bruijn. 

Ik mag dit verslag niet eindigen, zonder gewezen te hebben 
op de zeer te waardeeren omstandigheid, dat vier personen, 
door geen titel aan onze Vereeniging verbonden, uit eigen 
beweging of daartoe opgewekt door de hun toegezondene, 
u bekende, circulaire, planten voor ons herbarium verzameld 
en ingezonden hebben. Ik breng dien Heeren (W. K.J. Schoor, 
te Duiveland, A. Hersch, te Helmont, R. E.de Haan, te 
Winterswijk, en L. M. Q. van Ledden, Hulsebosch te 
Amsterdam) daarvoor onzen bijzonderen dank en druk de hoop 
uit, dat zij op den ingeslagen weg mogen voortgaan, en dat 
hun voorbeeld door de 7 andere Leeraren aan onze middelbare 
scholen, welke ons, blijkens het jaarverslag 1872, hunne hulp 
hebben toegezegd, moge worden opgevolgd. — Als een bewijs 
van waardeering van onze zijde, stel ik u voor, aan de hier- 
boven genoemde Heeren elk een exemplaar van de 4° aflevering 
van ons Archief, waarin dit mijn Verslag zal worden opge- 
nomen, aan te bieden. 


Het verzoek van den Voorzitter, aan ’t slot van zijn Verslag 
gedaan, werd met algemeene stemmen goedgekeurd. 


Door den Conservator herbarii, Prof. W. F. R. 
Suringar, wordt, naar aanleiding van art. 24 der Statuten, het 
volgende Verslag uitgebracht nopens den toestand van de be- 
zittingen der Vereeniging en van de geschenken. 


Mijne Heeren ! 


Zoowel van het herbarium als de bibliotheek kan ik dit jaar 


pk eee 


296 


van vrij talrijke aanwinsten gewag maken. Wat vooreerst het 
herbarium betreft, ontving de Vereeniging van ons ijverig me- 
delid, Dr. van der Sande Lacoste, wederom eene col- 
lectie planten, door hem in Limburg verzameld, en voorts 
kleinere bijdragen van de HH. de Bruijn, G. Post, Abe- 
leven, en van Dr. H. de Vries. Deze laatsten waren 
reeds naar Leiden gezonden vóór de vorige jaarvergadering, 
maar kwamen aan, nadat ik zelf reeds vertrokken was, zoo 
dat zij eerst nu konden worden vermeld. Hetzelfde was het 
geval met eenige planten, die door den Heer M. L. Q. van 
Ledden Hulsebosch, candidaat-apotheker te Amsterdam, 
aan het Vereenigings-herbarium werden aangeboden. Dergelijke 
blijken van belangstelling door niet-leden der Vereeniging, 
werden nog ontvangen van Dr. W. K. J. Schoor te 
Zierikzee, den Heer A. Hersch te Helmond en den Heer R. E. 
de Haan te Winterswijk. Van wege het Rijksherbarium, heb 
ik daarbij, ingevolge de overeenkomst met de Botanische Ver- 
eeniging, kunnen voegen eene verzameling planten , door den 
Heer Büchenau op het eiland Borcum bijeengebracht. 
Van de collectie inlandsche algen, uit de nalatenschap van 
wijlen Dr. W. Sprée aangeboden, is reeds in het Verslag der 
vorige vergadering melding gemaakt. 
Eindelijk werd, ingevolge het op de vorige vergadering be- 
sprokene, het Inlandsch phanerogamen herbarium van wijlen den 
Heer Vrijdag Zijnen voor de Vereeniging aangekocht. 
Voorts werden de volgende boekwerken aangekocht of ten 
geschenke ontvangen : 
Aangekocht : 
1°. Nederlandsch Kruidkundig Archief, Deel 
I—V. 

2. H. C. van Hall. Flora Belgii Septentrionalis. 

3o. H. C. van Hall. Nalezingen op de Flora Belgii Sep- 
tentrionalis. 

Ten geschenke: 
do. Van den Heer Ed. Morren. Memorandum des tra- 

vaux de Botanique et de Physiologie végétale qui ont été 
publiés par l'Académie Royale des Sciences, des lettres te 


Be; 


99; 


297 


des beaux-arts de Belgique pendant le premier siécle de 
son existance 1772—1871. Rapport séculaire. 
Van den Heer Prof. C. A. J. A. Oudemans: Flora 
van Nederland 2e ed., Afl. 5—10. 
Van den Heer Dr. C. M. van der SandeLacoste: 
Bryologia javanica, Afl. 64. 
Van den Heer B. C. Dumortier: Monographie du 
genre Batrachiums; Monographie des ronces de la 
flore Belge; Notice sur les espèces indigenes du genre 
Scrophularia; Sur le genre Michelaria (Etude 
agrostographique) ; Pomone Tournaisienne. 
Van den Heer F. G. Herrenkohl: Verzeichniss der 
phanerogamischen und cryptogamischen Gefässpflanzen der 
Flora von Cleve und Umgegend. 
Van den Heer J. A. van Bemmelen: Specimen Re- 
pertorii Literaturae Botanicae periodicae anni 1870, ordi- 
nati ad rationem thesauri literaturae botanicae G. A. 
Pritzelii. 
Van de Académie Royale des Sciences, des lettres 
et des beaux-arts de Belgique. Rapport séculaire (1772— 
1872) par Edouard Morren; Observations des phénomè- 
nes périodiques pendant l'année 1870 (Extrait du tome 
XXXIX des Mémoires de l'Académie Royale de Bruxelles) ; 
A. Quételet. Sur le 8me Congrès international de sta- 
tistique tenu a St. Petersbourg pendant le mois d'Aôut 
1872. (Extrait des Bulletins 2me Serie, tome XXXIV 
No. 9 et 10; 1872). A. Quételet, Notices extraites de 
Vannuaire de l’observatoire Royal de Bruxelles pour 1873 ; 
A. Quételet., Unité de l'espèce humaine. 
Van het Naturwissenschaftliche Verein 
zu Bremen: Abhandlungen Bd. III, Heft 182. Beilage 
zu den Abhandlungen N°. 2. (Separatabdruck aus dem 
Jahrbuch fiir die Amtliche Statistik des Bremischen Staates, 
V Jahrgang, II Heft). 
Van de Nederlandsche Maatschappij ter 
bevordering van Nijverheid: F. W. van Eeden, 
Catalogus van Houtsoorten van Nederlandsch Oost-Indië, aan- 
19 


10°. 


del 


14°. 


AVG). 


1607 


298 


wezig in het Koloniaal Museum op het Paviljoen te Haar- 
lem. 

Van de Academy of Natural Sciences of 
Philadelphia: Proceedings 1871. part. 1—3. 

Van de Orleans County SocietyofNatural 
Sciences: Archives of Science and Transactions. Vol. 
I, N°. 4 and 5. 

Van het Kongeliche Danske Videnskaber- 
nes Selskabi Kjobenhavn: Drejer, Symbolae 
Caricologicae. 

Van het Kongeliche Norske Unversiteti 
Christiania: Forhandlinger i Videnskabs Selskabet 1 
Christiania Aar 1871. Cantate ved ded Kongeliche Norske 
Frederiks Universitets. Mindefest; Dr. F. C. Schiibeler , 
Die Pflanzenwelt Norwegens. 

Van de Königliche Physikalisch Okonomi- 
scheGesellschaft zu Königsberg: Schriften, 
12ter Jahrhang 1871, 182 Theil, und 13ter Jahrgang 
1872, 1e Abth. 

Van de Smithsonian Teenie Washing- 
ton: Report of the Commissioners of Agriculture for the 
year 1870. Monthly Reports of the Department of Agri- 
culture for the year 1871. 

Van het Provinciaal Utrechtsch Congo 
schap van Kunsten en Wetenschappen: - 
Verslag van het verhandelde in de Algemeene Vergadering 
van het Provinciaal Utrechtsch genootschap van Kunsten 
en Wetenschappen 1872. Aanteekeningen van het ver- 
handelde in de Sectie-vergaderingen van het Provinciaal 
Utrechtsch genootschap van Kunsten en Wetenschappen 
1871 en 1872; D*. J. Hartog, De spectatoriale geschriften 
van 1741— 1800; bijdrage tot de kennis van het huise- 
lijk, maatschappelijk en kerkelijk leven onder ons volk , 
in de tweede helft der 18e eeuw. 

Van het Bataviaasch Genootschap van 
Kunsten en Wetenschappen: Notulen van de 
Algemeene en Bestuurs-Vergaderingen, Deel 4, 5, 6 en 


ry 


299 


7 N°. 4, en Deel 10, No. 1—3; van Deel 4 slechts de 2e 
aflevering. Tijdschrift voor Indische taal-, land- en volken- 
kunde, deel XVI, XVII, en XVIII, aflev. 1, 5 en 6. Van 
het XVI ontbreekt de 1e aflevering. Verhandelingen, Deel 
XXXIII en XXXVI. Catalogus der Numismatische afdee- 
ling van het Museum. Catalogus der Ethnologische af- 
deeling van het Museum. 


Op voorstel van het Bestuur wordt besloten, de 2e Serie van 
het Nederlandsch Kruidkundig Archief te zenden : 

aan het Bataviaasch Genootschap van Kun- 
sten en Wetenschappen en 

aan de Société Royale de Botanique de Bel- 
gique, met verzoek de werken dezer Genootschappen in ruil te 
mogen ontvangen. 


Door Prof. W. F. R. Suringar wordt medegedeeld, dat 
de Société botanique van België van den 15 tot den 22 Juli 
Ll. eene gezamenlijke bijeenkomst houdt met de Société bota- 
nique van Frankrijk. Hij had gaarne gezien, dat ook onze Ver- 
eeniging, in gevolge eene hem officieus geworden uitnoodiging, 
aan die bijeenkomst had deelgenomen. Dewijl dit echter onmo- 
gelijk was geweest, omdat de dag der jaarvergadering onzer 
Vereeniging moeilijk verschikt kon worden, had hij met het 
honorair lid, den Heer Dr. W. Pleyte, op het eerste gedeelte 
der bijeenkomst onze Vereeniging vertegenwoordigd. Hij doet 
verslag van de hartelijke ontvangst, hun aldaar te beurt gevallen, 
en biedt aan de aanwezige leden, die alsnog in de gelegenheid 
mochten zijn, het tweede gedeelte van-de excursie naar Ham 
bij te wonen, programma’s en reiskaarten aan, door de goed- 
heid van den Heer B. C. Dumortier tot dat doel verstrekt. 
Eenige beschikbaar gebleven programma’s en kaarten werden, 
staande de vergadering, aan die afwezige leden toegezonden, 
waarvan men hoopte, dat zij wellicht aan de uitnoodiging 
gevolg zouden kunnen geven. Voorts deelde de spreker aan 


300 


de aanwezige leden levende exemplaren mede van Sub u- 
laria aquatica L. en Isoëtes echinospora Dur., 
op de excursie te Genck bij Hasselt ingezameld, en beschreef 
den aard der groeiplaats van deze planten, die tot dusver in 
ons vaderland niet zijn ontdekt, maar wellicht op analoge 
groeiplaatsen voorkomen. 


De Heer H. J. Kok Ankersmit brengt eenige planten ter 
tafel, waaronder belangrijk zijn: Veronica polita Fr., bij 
Brummen, Luzula albida D.C. en var. 8. rubella, in 
’tPark op ’tLoo, en Erysimum orientale R.Br. (die hij 
ook in Mei 1851 langs den grindweg bij Hunderen te Twello heeft 
ontdekt), bij Apeldoorn gevonden. Hij belooft, de Flora van 
Apeldoorn voor ’t Herbarium der Vereeniging te zullen aan- 
vullen. 


De Heer G. Post, die weder eenige phanerogamen voor 
’t Herbarium had ingezonden, beloofde insgelijks, de Flora van 
Tiel te zullen aanvullen en laat exemplaren rondgaan van 
Koolzaad, in Januari 1873 met rijpe zaden gevonden, uit 
opslag van koolzaadplanten, die in het vorig jaar door hagelslag 
vernield waren. 


De Heer Prof. H. C. van Hall doet bij de leden rond- 
gaanFicaria Ranunculoides Monch, met rijpe vruchten, 
in Zeeland gevonden door den Heer J. C. Frederiks, en 
Juncus tenuis W., door hem zelven bij Putten ontdekt, 
en verder, als belangrijk voor de Flora van Nijmegen: 
Genista germanica L., bij Groesbeek, Chrysosple- 
nium alternifolium Z., bij Bergen Dal, Pyrethrum 
Parthenium Pers. 8, discoideum, in de Meerwijk, 
Claytonia perfoliata Donn.,te Bergen Dal, Veronica 
Chamaedrys JL. (een rondom behaard exemplaar), in de 
Meerwijk, Fagus sylvatica JZ. met half- groene en half 
roode bladen, Carex sylvatica Huds. en C. elongata 
L., Festuca Bromoides Koch., allen te Berg en Dal, 
Buxbaumia aphylla Z., te Ubbergen, Cladonia 


301 


Papillaria Ehrh. en C. symphycarpa, te Berg en Dal, 
Cladonia alcicornis Flörke (vruchtdragend), C. fu s- 
ca, in de Meerwijk, en Evernia furfuracea Mann. (2) 
subtus nigricans, eveneens in de Meerwijk gevonden. 


De Heer Dr. C. M. van der Sande Lacoste houdt 
eene bijdrage over eenige zeldzame en nieuwe blad- en le- 
vermossen (zie 2e Bijlage), waaruit blijkt, dat dit ge- 
deelte onzer Flora weder met acht nieuwe soorten vermeerderd is. 


Het honorair lid, de Heer Dr. W. Pleyte, deelt mede, dat 
monstrueuse bloemen bij de Lelie en Fuchsia 
steeds het meest voorkomen onder die, welke zich, na een 
tijdperk van rust, het eerst aan de planten ontwikkelen, het- 
geen door den Secretaris A bele ven, als bij Fuchsia insgelijks 
waargenomen, bevestigd. wordt 


De Secretaris A beleven vermeldt, dat hij op eene twee- 
de groeiplaats bij Nijmegen Farsetia incana Br. ge- 
vonden, en dat hij van het lid, den Heer T. T. Hinxt, 
voor ’tHerbarium der Vereeniging de volgende planten heeft 
ontvangen: Diplotaxis tenuifolia D.C., Erucas- 
trum Pollichii Sch. et. Sp, Erigeron canadensis 
L, Melilotus albaJDesr.,.Medicago falcata L., allen 
te Leeuwarden door den Heer H. Cayaux gevonden; Gera- 
nium pyrenaicum Z., te Leeuwarden door den Heer J. B. 
de Boer; CampanulapersicifoliaZ., Brizamedia 
L. (zeldzaam) bij Leeuwarden door den Heer Mr. H. Albarda; 
Corispermum Marschallii Stev., te Zandvoort, C la- 
dium Mariscus R. Br., in de wouden van Friesland, 
Veronica peregrina Z., in moes- en bloemtuinen te 
Leeuwarden, Crocus vernus L., algemeen te Cornjum, 
Erythraea pulchella Fries., op Schiermonnikoog, Ve r- 
bascum Blattaria Z., bij Leeuwarden, Alchemilla 
vulgaris JZ., zeldzaam tusschen Franeker en Harlingen, 
Chenopodium hybridun Z., bij Leeuwarden, Alisma 
ranunculoides var. Zosterifolium Fries., op Ter- 


302 


schelling, Euphorbia exigua Z., tusschen Sexbierum en 
Franeker, Silene Gallica Z.,op Ameland, Silene noc- 
tiflora Z., tusschen Roptazijl en Sexbierum, Malva mo- 
schata Z., te Goutum, Hieracium Auricula L., 
te Bentheim en Gildehaus, Anthoxanthum Puelii 
Lec. et Lam., te Bentheim, Gildehaus en ’s Heerenberg algemeen 
tusschen de Rogge, allen door den Heer T. T. Hinxt gevonden, 
en verder Silene Otites Sm., zeldzaam op Schiermonnikoog 
aangetroffen door de Heeren C. A. van derBurg en Hinxt. 


De Heer W.F. R. Suringar besprak de verspreiding van 
planten langs de spoorwegen aangetroffen en deelt mede, dat 
door hem Geranium pyrenaicum Z. bij Piet Gijsen- 
brug, en Corispermum Marschallii Stev., in een 
enkel exemplaar, bij ’t Station Leiden was waargenomen. 

Hij brengt verder nog ter tafel een schrijven van den Heer 
Ant. Hersch te Helmond, waarin deze mededeelde, bloemen 
van Cheirantus Cheiri JZ. gevonden te hebben, waarin de 
kleine meeldraden met één waren vermeerderd; de Heer H. 
schrijft hierover o. a. het volgende: „bij het ontleden eener 
bloem van Ch. Cheiri, ontdekte ik naast een der kleine 
meeldraden een orgaan, waarvan de eigenaardige gedaante mij 
terstond aan een minder ontwikkelden meeldraad deed denken. 
Aangezien men de bloemen der Cruciferen voor viertallig 
houdt , en aanneemt dat van de vier meeldraden van den 
tweeden krans slechts twee tot ontwikkeling komen, vindt men 
hier werkelijk een der ontbrekende organen. De bloem was 
van eene welig bloeiende plant genomen, en het vermoeden, dat 
er wellicht nog anderen aan zouden voorkomen, bevestigde zich, 
want eene tweede bloem vertoonde dezelfde bijzonderheid, terwijl 
bij eene derde de zevende meeldraad tot volledige ontwikkeling 
was gekomen.’ 


De Heer Prof. C. A. J. A. Oudemans gaf een over- 
zicht van de uitkomsten zijner mycologische onder- 
zoekingen in het afgeloopen jaar (zie 3e Bijlage), waar- 
uit bleek, dat onze Flora weder met 26 nieuwe fungi was 
vermeerderd. 


303 


De Heer Prof. Suringar gaf aan de aanwezige leden 
ten geschenke eene door hem in de Koninklijke Akademie van 
Wetenschappen gehouden verhandeling: over waarnemin- 
sen van eenige plantaardige monstrositei- 
ten, en voorts, namens het correspondeerend lid, den Heer 
Dumortier, afdrukken van onderscheidene botanische bro- 
chures, door dezen in het licht gegeven. Hij hield verder eene 
bijdrage over monstreuse torsie bij den stengel van 
Valeriana officinalis Z., en over synanthie bij 
Orobanche Galii Duby. (zie 4e en 5e Bijlage). 


De Heer Oudemans bericht nog, dat de in der tijd 
door D'. J. H. Molkenboer uit de doubletten-verzame- 
ling der Vereeniging uitgegeven Callitriche stagnalis, 
waarschijnlijk Callitriche obtusangula le Gall is. 


Als plaats voor de volgende vergadering is, volgens de Sta- 
tuten, Leiden aangewezen. 

Nadat verder besloten was, den volgenden dag eene botanische 
excursie te maken naar den Plasmolen achter Mook, naar Heu- 
men en de veenen bij de Kapel van St. Willebrordus, wordt 
de vergadering door den Voorzitter gesloten. 


NAMENS DE NEDERLANDSCHE BOTANISCHE VEREENIGING , 


De Secretaris , 


Tu. H. A. J. ABELEVEN. 


le Bijlage tot de 27° Jaarvergadering der Nederl, Bot. 


Vereeniging. 


PLANTEN 


waargenomen te Hilversum, Huissen en Blaricum, 


Dr. 


DOOR DE HEEREN 


Dr. C. A. J. A. OUDEMANS, Dr. W.F. R. SURINGAR, 


C. M. VAN DER SANDE LACOSTE, 


A. J. DE BRUIJN, T. T. HINXT, G. POST en 
Th. H. A. J. ABELEVEN, 


op den Gen Juli 1872. 


Ranunculus Flammula Z. Hs. 1) 

» acris L. Algemeen 

» bulbosus ZL. Hs. 

» Philonotis 

Retz. H. Hs. 
Eranthis hyemalis Salisb. H. 
Nymphaea alba L. H. 
Nuphar luteum Sm. lak 
Chelidonium majus Z. IgE 
Corydalis claviculata P. H. Hs. 
Nasturtium officinale RBr.H. 

» palustre D.C. H? 
Cardamine pratensis Z. H. 
Sisymbrium officinale Z. H. 
Erysimum cheiranthoïdes L. B. 
Sinapis arvensis Z. EE B: 
Teesdalia nudicaulis R. Br. H. 
Capsella Bursa Pastoris 

Mnch. EI B. 


WD =S 


Hilversum, B. = 


Blaricum, Hs. == 


Viola canina Z. 
» tricolor Z. 


Polygala vulgaris L. 


Lychnis vespertina Sibth. H. 
Agrostemma Githago Z. H. 
Sagina procumbens LZ. H. 


H. 
Lepigonum rubrum Wahl. H. 


Spergula arvensis JZ. 


» marginatum 
Koch? 
Halianthus peploïdes Fr. 


Moehringia trinerviaClairv.H. 
Arenaria serpyllifolia Z. H. 


Stellaria graminea Z. Hi. 
Cerastium glomeratum 

Thuill. H. 

» arvense JZ. H. 


Huissen. 


H. 
igh 
Drosera rotundifolia Z. 4H. 

» intermedia Hayne. H. 


H. 


Hs. 


305 


Malva sylvestris Z. EI Montia rivularis Gm. H. (ka- 
» vulgaris Fr. H. naal te) 

Tilia grandifolia Ehrh. H. Illecebrum verticillatumL. H. 
Hypericum perforatum L. B. | Scleranthus annuus Z. H. 

» quadrangulum Sedum acre L. H. 

: B. | Sempervivum tectorum LZ. H. 
Acer Pseudoplatanus Z. B. | Hydrocotyle vulgaris Z. H. 
Geranium pusillum Z. H. Eryngium campestre JL. H. 

» molle L. H. » maritimum L. 

» lucidum Z. Tale Cicuta virosa L. H. 

» Robertianum L. H. Aegopodium Podagraria L. H. 
Erodium Cicutarium /Her H. Berula angustifolia Koch. H. 
Oxalis stricta L. B. | Sium latifolium Z. 


Rhamnus Frangula L. 
Sarothamnus vulgaris 

Wimm. 

Genista pilosa L. 

» anglica L. 
Ononis spinosa L. 
Medicago Lupulina JL. 
Trifolium pratense L. 


» arvense L. 

» repens L. 

» procumbens L. 
» filiforme Relhan. 


Lotus corniculatus Z. 

» - uliginosus Schrk. 

Ornithopus perpusillus Z. 
» sativus Brot. 
Vicia Cracca L. 

» angustifolia Roth. 
Ervum hirsutum Z. 
Spiraea Ulmaria L. 
Geum urbanum JZ. 
Rubus Idaeus L. 

» _ plicatus Z. 

» vulgaris Whe. 

» _ nemorosus Hayne. 
Fragaria vesca D. 
Potentilla argentea Z. 


» TormentillaSibtrp. H. 
Alchemilla arvensis Scop. H. 
Crataegus monogyna Jacq. H. 
Epilobium roseum Schreb. H. 
Oenothera biennis ZL. EE 


Oenanthe fistulosa L. 
Aethusa Cynapium Z. 
Angelica sylvestris L. 
Thysselinum palustre 
Hoffm. 
Torilis Anthriscus Gm. 
Anthriscus sylvestrisHoffm. H. 
Lonicera Periclymenum L. H. 
Sherardia arvensis L. 
Galium Aparine L. H. 
» palustre L. H. 
Isis 
H 


me mt 


» verum JL. 
Valeriana officinalis Z. 8 
Eupatorium cannabinum Z.H. 


Bellis perennis L. H. 
Erigeron canadensis L. H. 
Bidens tripartita L. H. 
Filago germanica L. H. 

» minima Fries. EE 


Gnaphalium dioicum LZ. H. 
Tanacetum vulgare L. H. 
Achillea Millefolium Z. H. 
Anthemis arvensis L. H. 
Matricaria Chamomilla Z. H. 
Chrysanthemum Leucan- 
themum L. 
Senecio vulgaris L. 
»  viscosus L. 

»  sylvaticus L. 
Cirsium lanceolatum Scop. 
» palustre Scop. 

Carduus crispus L. 


et dt 


Centaurea Jacea L. 

» Cyanus ZL. 
Lapsana communis Z. 
Arnoseris pusilla Gärtn. 
Thrincia hirta Roth. 
Hypochoeris radicata L. 
Taraxacum officinale Wigg. 
Lactuca muralis Fresen. 
Sonchus oleraceus L. 
Crepis biennis L. 

»  virens Vill. 
Hieracium Pilosella Z. 

» umbellatum Z. 
Jasione montana L. 
Campanula rotundifolia Z. 
Calluna vulgaris Salisb. 
Erica Tetralix L. 
Convolvulus arvensis L. 
Lycopsis arvensis L. 
Myosotis palustris With. 


» intermedia Lk. 
Solanum nigrum L. 
» Duleamara L. 


Scrophularia nodosa L. 
Digitalis purpurea L. 
Linaria Cymbalaria Mill. 
» vulgaris Mill. 
Veronica scutellata L. 
» Chamaedrys L. 


» officinalis L. 
» arvensis L. 
» agrestis L. 
Pedicularis sylvatica L. 
» palustris L. 


Rhinanthus major Ehrh. 
Euphrasia officinalis Z. 
Lycopus europaeus L. 
Thymus Serpyllum ZL. 
Lamium amplexicaule L. 
» purpureum JL. 
Galeopsis ochroleuca Lam. 
Stachys sylvatica J. 
Ballota foetida Lam. 
Scutellaria galericulata L. 
Prunella vulgaris 5. 


Ti 


306 


(?) 


Hs. B. 


Teucrium Scorodonia Z. H. B. 
Lysimachia vulgaris Z. 4H. 

i Nummularia LZ. H. 
Littorella lacustris Z. H 
Plantago major L. H 

» media L. Ie 
» lanceolata LZ. 4H. 

» Coronopus LZ. H 
Amarantus Blitum Z. H. 
Salsola Kali Z. Hs. 
Salicornia herbacea Z. Hs. 
Chenopodium album ZL. H. 
Blitum glaucum Koch. H. B. 
Atriplex latifolia Wahl. H. 
Rumex Hydrolapathum 

Huds. 

» erispus L. H 

» pratensis Met K. H. 

»  obtusifolius Z. H. 

» _ Acetosa L. H 

»  Acetosella L. H 
Polygonum lapathifolium H. 

a aviculare £. H. 

» Convolvulus Z. H. 
Euphorbia Helioscopia 2. H. 

» Peplus L. H. 
Urtica urens L. : HE 

» dioica L. EE 
Parieteria erecta Met K. Hs. 
Salix repens Z. H. 
Stratiotes aloïdes JL. 

(femin). JEL 
Elodea canadensis Mich. Algemeen. 
Hydrocharis Morsus ra- 

nae L. 

Butomus umbellatus LZ. H 
Triglochin maritimum JZ. Hs. 
Potamogeton densus LZ. H. 
Lemna trisulca L. 

»  polyrrhiza L. 
Typha angustifolia Z. 
Acorus Calamus Z. 
Convallaria majalis L. 
Juncus conglomeratus L. 

» effusus L. 


Ei 


reeel 


Juncus glaucus Ekrkh. EE 
» lamprocarpos Ehrh.H. 
» squarrossus L. H. 


Juncus Gerardi Lois. H. 
»  hbufonius L. H. 
ren alba Vahl. H. 
fusca R.S. H. 
A leochatis palustris R.Br. H. 
ne multicaulis 
Sm. 


Scirpus caespitosus L. 
» maritimus L. 
Eriophorum angustifoli- 
um Roth. 

Carex arenaria L. 
» _ muricata L. 
» paniculata L. 


»  Pseudocyperus LZ. H. 
Phalaris arundinacea LZ. H. 
Anthoxanthum odoratum Z.H. 
Alopecurus pratensis Z. H. 

» geniculatus Z. H. 


Phleum pratense L. H. 
Agrostis stolonifera Z. H. 


» vulgaris With. H. 
Apera Spica Venti P.B. H. 


san a 


307 


Aira caespitosa L. 

» flexuosa L. 
Corynephorus canescens 

EB: 

Holcus lanatus L. 
Avena praecox P. B. 
Triodia decumbens P.B. 
Poa annua L. 

» pratensis L. 
Glyceria fluitans R. Br. 
Dactylis glomerata L. 
Cynosurus cristatus L. 
Festuca Myurus Ehrh. 
Bromus secalinus L. 

» mollis. Z. 

»  sterilis Z. 
Triticum repens L. 
Hordeum murinum Z. 
Lolium perenne L. 
Nardus stricta L. 
Asplenium Filix Femina 

Bernh. 
» Ruta muraria 

L. 

Pteris aquilina L. 


dee fec)eeber=PesVcctoet =f arf eesef eels =e ull 


2e Bijlage tot de 27e Jaarvergadering der Nederl. Bot. 
Vereeniging. 


AANWINSTEN VOOR DE FLORA BRYOLOGICA VAN 
NEDERLAND. 


DOOR 


Dr. C. M. VAN DER SANDE LACOSTE. 


Bij het onderzoek van cryptogamische planten eener verza- 
meling , welke sedert geruimen tijd onaangeroerd was gebleven, 
viel mijn oog op eenige mossen, welke bleken, verkeerd door 
mij bepaald te wezen, en tot zeldzamere, soms tot nieuwe 
inlandsche soorten gebracht te moeten worden. 

Eveneens heeft een voortgezet onderzoek der Flora van het 
zuiden der provincie Limburg mij nieuwe inlandsche of nieuwe 
groeiplaatsen van zeldzame blad- en levermossen doen kennen, 
waarvan u thans exemplaren ter bezichtiging worden aangebo- 
den, en waaraan ik eenige opmerkingen wensch toe te voegen. 


Bladmossen. 


Webera elongata Schwaegr. Langs wegen in de bosschen 
te Vijlen en Harles in Limburg, vrij zeldzaam. De langhalzige 
kapsels, waardoor dit mos van de overige inlandsche soorten 
van dit geslacht zich onderscheidt, rijpen in September. Het 
bewoont de hoogere bergstreken van Europa, en wordt bij ons 
nog aangetroffen op eene hoogte van 200 meters boven de zee. 

Bryum fallax Milde. Ik moet op dit belangrijk mos nog 
eens terugkomen. Het groeit alleen langs de oevers der Geul, 
in het zuiden van Limburg, bij Cottesen (de Nederlandsche 
grens), Epen, Mechelen, Gulpen en Geulhem, dus over eene 
lengte van omstreeks vijf uren gaans. Ik houd deze plant 


309 


voor eene aankomeling uit de boven-Geul, die zich van daar 
uit, en langs den loop van dit riviertje, op ons grondgebied ver- 
spreid heeft, evenals dit met eenige phanerogamische planten 
het geval is. Het onderzoek harer verspreiding in België zij 
onzen naburen ten zeerste aanbevolen. 

Barbula inclinata Schwaegr. (non Prodr.) Op kalkrot- 
sen: St. Pietersberg bij Maastricht, Bemelen en Valkenburg , 
zonder vrucht. In onvruchtbaren toestand zeer moeilijk te on- 
derscheiden van Trichostomum flavovirens Bruch, 
die in ons land eveneens zonder kapsels wordt aangetroffen. De 
bladen van B. inclinata echter zijn aan den top bijna kap- 
vormig gebogen, terwijl zij bij T.flavovirens vlak zijn. Men 
lette ook op de geographische verspreiding. T. flavovirens 
is eene kustplant der Middellandsche zee, die, de westkust van 
Europa volgende , nog in onze duinen, en daar zelfs menigvuldig, 
wordt aangetroffen. 

Grimmia orbicularis Br. et. Sch. Aan slechts één 
keisteen, op de heide bij Emmen in Drenthe, met rijpe vruchten ge- 
vonden in Juli 1859, door Suringaren v.d. Sande Lacoste. 
Van G. pulvinata verschillend door bijna gladde kapsels en een 
mamvormig deksel. Deze zeldzame plant zal wellicht uit onze Flora 
verdwijnen, vermits de keien onzer heidevelden gretig worden 
opgezocht en verzameld ten dienste van grintwegen en zeewe- 
ringen. 

Grimmia trichophylla Grev. Op steenen langs de 
zeewering te Muiderberg 1847— 1850, zonder vrucht. Verschilt 
van G. pulvinata door zachte, geelachtig groene zoden, 
tweehuizige bloemen en lange lancetvormige bladen. Ook deze soort 
loopt gevaar uit onze Flora verloren te gaan, wanneer namelijk 
het zuidelijk gedeelte der Zuiderzee mocht drooggemaakt worden. 

Bartramia ithyphylla Brid. Aan de Bilt bij Utrecht ; 
ook aldaar gevonden door den Heer van der Trappen, blijkens 
exemplaren, in het herbarium van van den Bosch aanwezig. 
Aan oude kleiwallen en in holle wegen in Limburg, bij Puth, Ter- 
hagen, Elsloo , Mheer, en te Harles en Holset bij Vaals. De vruch- 
ten rijpen in Mei. De bladen zijn voorzien van witte bladscheeden , 
welke bij die van B. pomiformis ontbreken. 


310 


Amblystegium radicale Br. et Sch. Aan den voet 
van wilgen langs de rivier te Zwijndrecht. 

Amblystegium fallax Milde. Aan steenen vastge- 
hecht en drijvend in eene bron, genaamd de Zonput , te Stein, 
bij Elsloo; menigvuldig, doch onvruchtbaar. Eene eigenschap van 
dit mos is, dat, wanneer de onderste stengelbladen door ouder- 
dom vergaan zijn, de dikke bladnerven alleen overig en aan 
den stengel blijven vastzitten. 

Amblystegium irriguum Schpr. Hypnum flu- 
viatile Prodr. (non Sw.) Groeit ook aan steenen en palen, 
langs veenplassen tusschen Loosdrecht en Kortenhoef ; aan het 
Legmeer, tusschen Amstelveen en Thamen, en langs de veen- 
plassen, genaamd de Belter en Boolakkerweide, bij Wanneper- 
veen in Overijssel. 

Amblystegium fluviatile Schpr. Aan steenen en 
palen langs het Haarlemmermeer bij Leimuiden, met oude 
vruchten, in September 1850. Wegens de droogmaking van dit 
meer, is deze soort aldaar vernietigd en elders te vergeefs ge- 
zocht. 

Amblystegium Juratzkanum Schpr. Aan elzestam- 
men in moerassige veenen te Achttienhoven bij Utrecht. Op 
rot hout van waterputten bij de Hel, Kamerig en Bommerig, 
in Limburg. 

Amblystegium Kochii Br. et Sch. Bij het Warmon- 
derhek bij Leiden, tusschen Hypnum fluitans, met vruchten door 
Dozy ontdekt in Juli 1842. 

Eurhynchium Schleicheri Milde. lets overvloediger 
en tevens verder verspreid dan Eurh. pumilum, op beschaduwde 
kleigronden in holle wegen en bosschen om Schinnen, Beek , 
Ulestraten, Geulhem, Vijlen enz., in Limburg. Deze nieuwe in- 
landsche soort houdt het midden tusschen Eurh. striatum en 
Eurh. praelongum, doch verschilt van beiden door eirond- 
lancetvormige gespitste bladen, die in drogen staat overlangs flauw 
gestreept zijn, en door korter vruchtstelen. De kapsels rijpen in 
Februari. 


311 


Levermossen. 


Scapania undulata M. et. N. Langs vochtige voet- 
paden in bosschen te Valkenburg en Geulhem. 

Lunularia vulgaris Mich. Deze plant, welke zoo 
overvloedig in de omstreken van Beek (Limburg) aan beschaduw- 
de, eenigszins vochtige, kleiwallen wordt waargenomen , ver- 
toont in de zomermaanden, in de inhammen van het loof, eene 
menigte bolle witte lichaampjes (de involucra partialia), welke 
somtijds een weinig uitpuilen , doch wegens ons kouder klimaat 
in den regel zich niet verder ontwikkelen, en tegen den winter 
afvallen, althans verdwijnen. In het begin van Augustus, vond 
ik, in een hollen weg bij genoemd dorp, enkele exemplaren met 
volkomen ontwikkelde stelen en involucra partialia. Deze echter 
bevatteden geene kapsels. Targionia daarentegen, welke 
minder verspreid is, draagt overal rijkelijk vruchten. 

Anthoceros punctatus L. Op bouwlanden bij Spau- 
beek en Beek, steeds in gezelschap der volgende soort. De 
kapsels rijpen in September, omtrent een paar weken vroeger 
dan die van A. laevis. 

Sphaerocarpus Michelii Bell. Behalve bij Schinnen, 
groeit dit klein levermos ook op schaduwrijke en daardoor eenigs- 
zins vochtige plaatsen in bouwlanden op kleigrond (Löss) bij 
Spaubeek en Beek. Het loof is rijkelijk voorzien van involucra, 
die echter meestal ledig zijn. De kapsels rijpen in Augustus 
en September. 

Riccia sorocarpa Bissch. Aan een kleiwal te Geverik 
bij Beek, in slechts één exemplaar gevonden in Maart. Het loof 
gelijkt op dat van R. glauca, doch is in het midden diep ge- 
sleufd, met spitsachtige lobben. De onderzijde is zeer dik, ter- 
wijl de vruchten, die in ons exemplaar ontbreken, aan de basis 
der slippen bijeengehoopt zijn. 


8: Bijlage tot de 27e Jaarvergadering der Nederl. Bot. 


Vereeniging. 


AANWINSTEN VOOR DE FLORA MYCOLOGICA VAN 
NEDERLAND 


DOOR 


Dr. C. A. J. A. OUDEMANS. 


SPORIFER A. 


AGARICINI. 


4. Agaricus (Lepiota) polystictus Berk. (Outi. 
p. 95; Cooke Brit. Fung. p. 17). — Ad vias inter gramina, 
solo arenoso. L. Inter Eemnes et Baarn, m. Aug., ao 1872. 

Inodorus , carnosus; epidermide pilei integra aut in squa- 
mulas minutas rupta; stipite deorsum attenuato, intus filis te- 
nuibus repleto, infra annulum fugacem squamuloso, supra eum 
sericeo; lamellis approximatis, ventricosis, antice et postice 
rotundatis, liberis, albis, mox autem pallescentibus. 

Annuli major pars margini pilei affixa manet. Ipsum pileum 
inveni convexum centro semper obtuse-umbonatum. Diameter 
pilei et longitudo stipitis in exemplis maximis — 7 centim. 
Color pilei gilvo-incarnatus. 

2. Ag. (Flammula) lentus Fr. — Ad basin trunci 
Syringae vulgaris. Zuidhoek pr. Naaldwijk ; m. Sept., ao 1872 ; 
1. D*. van der Trappen. 


POLYPOREI. 


3. Polyporus pallescens Fr. (Epicr. p. 462). — 
Ad lignum putrescentem pr. Delphinum 1. D®. de Witt 
Hamer, ao 1874. 


313 


4, Merulius molluscus Fr. (Epicr. p. 501). — In 
ligno pineo putrescente caldarii cujusdam. L. DS, van der 
Trappen m. Dec., ao. 1873. — Fungus in statu vivo tan- 
tum rite determinandus. Ligno subjacenti superficialiter adhaeret 
et formam habet irregularem. Facies postica alba, floccosa , 
nonnumquam transverse. rugosa ; antica carnea vel crocea ; margo 
byssoideus. Hymeni plicae vegetae valde tumidae, quasi tre- 
mellosae, rigidae, siccando collabescentes superficiemque late 
areolatam relinquentes. 


TREMELLINI. 


5. Hymenula vulgaris Fr. (p. 594). Ad caulem 
putrescentem Ricini communis. — L. DS. van der Trap- 
pen; Zuidhoek pr. Naaldwijk, m. Oct., a°. 1872. 

Maculae gelatinosae, paulum elevatae, ambitu definite cir- 
cumscriptae , polymorphae, recentes coloris albi vel pallide coe- 
rulescentis, siccando nigrescentes. Constant e hyphis erectis 
denssime stipatis, tenerrimis, achromis, simplicibus (?) , spo- 
ras ex apice dejicientibus. Sporae = millim. longae, ee mill. 
latae, utrinque obtusae , rotundatae, achromae, numerosissimae, 


extremitatibus ut videtur curvatae. 


MYXOGASTRES. 


6. Stemonitis oblonga Fr. (S. M. III p. 159). In 
caule putrescente Ricini communis. L. D’. van der Trap- 
pen; Zuidhoek pr. Naaldwijk; m. Oct a° 1872. 

Sparsa, hypothallo oculo nudo imperceptibili, armato vero 
optime distinguendo, menbranaceo, hyalino, flavescente. Stipes 
e basi bulbillosa subulatus, laevis, nudus, tenellus, strictus, 2 
millim. c, longus, niger, nitens. Peridium vulgo oblongum, 
nonnumquam sphaericum , ventricosum, fugacissimum. Stylidium 
totum peridium percurrit et papilla terminatur. Sporidia cum 
capillitio fusca, leviter purpurascentia, laevia, pane mill. in di- 
am etro. 

Friesius hypothallum absentem declarat et colorem pur- 
purascentem sporarum non observavit. Fatendum tamen, exem- 
pla Friesiana in ligno putrido pineo fuisse reperta. 

20 


314 


7. Didymium effusum Jk. (Fr. S. M. III, p. 124). 
Legi in foliis putridis in horto botanico Amstelaedamensi, vere 
a°. 1872. 

8. Didymium lobatum Nees. (Fr. S. M. HI, p. 123). 
Legi in muscis in pinetis prope pagum Baarn, post pluvias 
copiosas, m. Aug. a, 1872. Plasmodium pulcherrime flavum. 


SPHAERONEMEI. 


9. Sphaeropsis Ralfsii B. Br. (Cooke Brit. Fungi, 
I, p. 427 et Berkeley in Ann. Mag. Nat. Hist, Ser. 2, V, 
n°. 419). L. in pagina superiore foliorum Hederae Helicis, 
aestate ac. 1872. Sporae as mill. longae, rae mill. latae. 

10. Septoria Heraclei Desm. (Pl. Cr. de la France, 
2e §., n°. 534). — Legi in foliis Heraclei Sphondylii, m. Julio 
a°. 1872, prope pagum Heemstede. Sporae hyalinae, achro- 
mae, falciformes, utrinque obtusiusculae, sporulis plurimis, 


multiseptatae. Longitudo earum Sone mill., latitudo vero ele 
mill. — Perithecia nigra hypophylla im maculis parvis fus- 


cescentibus (Pl. XVI Fig. 1). 

11. Phyllosticta Thalictri West. (Nota WN, pean): 
I. in foliis Thalictri flavi prope Roterodamum, m. Sept., 
ao, 1870. — 


MELANCONIEI. 


12. Gloeosporium Lychnidis Oud. — L. in foliis 
Lychnidis diurnae in sylva Harlemensi, aestate a°. 1872. — 
In maculis epiphyllis fuscescentibus oculo armato perspiciuntur 
punctulae sparsae minutissimae disciformes, 4/,-1/; mill. in 
diametro, centro dilutiores, fere achromae, margine satura- 
tius coloratae. Microscopio adhibito patet, epidermidem ibi 
totam vel pro parte deficere, dum ipsae punctulae fungillum 
sistunt caespitosum, achromum, hyphis repentibus contextum, 
e quibus assurgunt rami sporiferi. Sporae dejectae clavatae, 
ou mill. c® longae, ‘on mill. latae, una extremitate rotundatae, 


altera truncatae (Pl. XVI Fig. 2). 
TORULACEL. 


13. Coniothecium Epidermidis Cda. (Ic. Fung. 


315 


I, p. 2, tab. I, fig. 24). L. in ramis peridermate tectis 
Betulae albae. Amstelaed. aestate, ao. 1872. 


CAEOMACEI. 


14. Tilletia Sorghi Tul. (Mém. sur les Ustil. compareés 
aux Uréd. in Ann. S. nat. 3e S. VII, ao. 1847 et Fischer 
von Waldheim, in Pringsheim’s Jahrb. f. wiss. Bot. 
VII, p. 106 et III). — In ovariis Sorghi vulgaris culti in horto 
quodam Ultra-Trajectino; 1. Bij ns. 

15. Ustilago Montagnei Tul. (Ann. Sc. nat., 1. c.). — 
L. in ovariis Rhynchosporae albae, pr. Almelo; m. Julio, ao. 1871. 

ioereweci mia. Iuzulae Tib. (Cr. “Ard: no 94). I, 
Fungus stylosporiferus (== Caeoma oblongatum Jk. Obs. II, 
27 == Caeoma oblongum Lk. Spec. If, 7. == Uredo oblonga 
Rab. Krypt. Fl. p. 12 == Uredo macrospora Desm. in Pl. Cr. 
de France, 2, 8., n°. 401). — In foliis Luzulae pilosae prope 
pagum Gulpen Limburgiae 1. d*. van der Sande Lacos- 
te, m. Aug. ao 1872. — 

Maculae purpureae, minutae, sparsae vel diffusae , quando- 
que confluentes. Acervuli amphigeni, ovales, raro oblongi vel 
rotundati, epidermide fuscescente bullata primitus tecti. Sporae 
magnae, piriformes vel clavatae, aurantiacae , dein ochroleucae , 
subalbidae , circiter a mill. longae , pm mill. latae. Epi- 
sporium laeve. 


DEMATIEI. 


17. Cladosporium polysporum Lk. (Spec. Pl. VI, 
pars I, p. 40). Ad superficiem ligni decorticati. L. Amste- 
laedami, ao 1872. 

18. Helminthosporium sticticum Berk. Br. 
(Ann. Mag. Nat. Hist, Ser. 2, XIII, n°. 758). In foliis gra- 
minum. L. Roterodami, m. Aug. a°. 1871. (Pl. XVI Fig. 3). 


MUCEDINES. 


19. Cylindrosporium Grevillianum Tul. (Sel. 
Fung. Carp. II, p. 288). L. in foliis Fragariae vescae, m. Julic 
ao 1872 in horto quodam prope Heemstede. 

Maculae purpureae, centro albae, in pagina superiore folii 


316 


gerunt fasciculos sterigmatorum alborum , minimorum, lineari- 
cylindricorum , simplicium , apice conidio onustorum. Ipsa co- 
nidia anguste linearia, recta aut paulo curvata, achroma, sub- 


5 Ede OR 21/ 
acutata, continua aut septata, circiter 4000 mill. longa, ian 
mill. lata. — Secundum ill. Tulasne statum alterum coni- 


diiferum sistit Stigmateae Fragariae (Pl. XVI Fig. 4). 

20. Cylindrosporium Heraclei Oud. L. in foliis 
Heraclei Sphondylii prope pagum Bloemendaal, m. Aug. a° 1871. 
__Maculae pallescentes in pagina foliorum inferiore gerunt 
caespites dense stipatos albos sterigmatorum p. m. curvatorum, 
continuorum , er mill. longorum , ze mill. latorum , quorum 
singula conidium gerunt continuum vel CE cylindricum, 
fe mill. longum , a mill. latum. 

21. Fusidium Ranunculi Bon. (Handb. p. 43). L. 
prope Amstelaedamum, vere a° 1872, in foliis Ranunculi Fi- 
cariae. 

SPORIDIFERA. 


HELVELLACEI. 


22. Morchella patula P. (Synops. Fuug. p. 619). 
In Acereto ad Zuidhoek pr. Naaldwijk, m. Majo ao 1873, 1. 
ad: van der Trappen: 

Species distinctissima, stipite decimetrum alto, 4 centim. 
crasso, pileo 6 centim. alto et crasso. Pileus obtusus, breve 
coniformis, semiliberus, areolis rhomboideis, amplis, sordide 
ochraceis. Stipes albus, squamulis furfuraceis tectus, superne 
superficialiter rugosus. 9 

23. Saccobolus violaceus Boud. (Mém. sur les As- 
coboleés, ao 1869, p. 42). L. in fimo cuniculorum in dunis ma- 
ritimis prope Harlemum, m. Majo, a°. 1872. 

20 . 5 10 : 
zoop Wil. longi, oog mull. 
lati. Sporae pulchre violaceae, circiter a mill. longae, aa 


Asci operculo dehiscentes circiter 


latae. Paraphyses aliae aequales, aliae apice piriformes, vio- 
laceae. Apertura ascorum terminalis triangularis. (Pl. XVI Fig. 6). 


SPHAERIACEI. 


24. Dothidea Caricis Fr. (S. V. S. p. 387; Sphaeria 


317 


Caricis Fr. in S. M. II, p. 435). In foliis Caricis cujusdam 
prope Nijkerk a,, 1872 leg. Stolz. 3 

25. Sphaerella Hederae Cooke. (Handb. of Brit. Fung. 
p. 921, non Sph. hederaecola Desm. neque Sph. Helicicola Desm. 
neque Sph. papulosa Dur. et Mont). Asci ae mill. longi, im 
mill. Jati; sporae fusiformes, utrinque acutae, 2—4 loculares, 
articulis majoribus paulo inflatis, achromae , 100 mill. longae, 


ob latae. (Pl. XVI Fig. 7). 
27. Stigmatea Geranii Fr. (8S. V. S. p. 421; Do- 
thidea Geranii Fr. in S. M. II, p. 558). L. in foliis Geranii 
dissecti pr. Amstel. ver. a° 1872. 
40 6-8 


Asci longi zog mill., lati „og, mill. — Sporae hyalinae achro- 


mae subclavatae , im mill. longae, ian mill. latae. Perithecia 
parvula in macula decolori caespitosa, libera. (Pl. XVI Fig 8). 


VERKLARING VAN PLAAT XVI. 


Fig 1. Sporen van Septoria Heraclei Desm. 
» 2. Gloeosporium Lychnidis Oud.-a. de geheele 
plant; 6. sporen afzonderlijk. 
» 3. Helminthosporium sticticum B. Br.— 
a. de geheele plant; 6. een paar sterigmata; c. 


sporen. 3 
» 4 Sporen van Cylindrosporium Grevillia- 
num Tul. 
» 5. Cylindrosporium Heraclei Oud. — a. 


stukje opperhuid met de afzonderlijke plantjes; b. 
sterigmata; c. sporen. 

» 6. Saccobolus violaceus Boud. — a. ongeo- 
pende ascus met sporen; b. geopende ledige ascus; 
c. spore afzonderlijk; d. paraphysen. 


318 


Fig. 7. Sphaerella Hederae Sow. Cooke. — a. asci 
met sporen; b. sporen afzonderlijk. 
» 8. Stigmatea Geranii Tul. — a. asci, ten deele 
met sporen gevuld, ten deele ledig; 6. sporen 
afzonderlijk. 


4e Bijlage tot de 27e Jaarvergadering van de Nederl. 
Bot. Vereeniging (Juli 1873). 


BIJDRAGE 


OVER 


een geval van torsie bij den stengel van Valeriana 
officinalis L. 
DOOR 


W.F. R. SURINGAR. 
(Plaat XVII.) 


M. H. 


Ik neem de vrijheid, uwe aandacht te vestigen op een geval 
van monstreuse afwijking, waarover ik eenigen tijd geleden voor- 
loopig mededeeling deed in de vergadering der Academie van 
Wetenschappen (zie Proces-verbaal, 25 Januari 1873, n°. 9). 
't Was naar aanleiding van een bij Voorschoten, onder afge- 
maaide planten gevonden en mij door Dr. T reu b medegedeeld 
voorwerp van Valeriana officinalis, dat ik u hierne- 
vens ter bezichtiging aanbied, en dat in bijgaande afbeeldingen 
is geïllustreerd. Tot vergelijking is naast den monstreusen 
stengel (fig. 1—3) het ondereinde van een normalen V ale- 
riana-stengel (A) gegeven. 

Het voorwerp levert een geval op van zoogenoemde torsie 
met opzwelling; het is een betrekkelijk kort, naar boven zeer 
verbreed tolvormig lichaam, dat geheel hol en van boven open 
is. Over de geheele oppervlakte is het bezet met bijna dwars- 
liggende spiraalstrepen of ribjes, die in karakter overeenkomen 
met de overlangsche ribjes van den normalen stengel. De 
insertiepunten der bladen en takken, in normalen toestand gede- 
cusseerd, zijn hier op ééne doorloopende lijn (a a) gelegen, die om 
den smalleren voet van het lichaam een paar vrij steile schroef 


320 


windingen vormt, en naar boven, in het sterk opgeblazen 
gedeelte, in een bijna recht opgaande lijn overgaat 

Terwijl bladen en takken voor het grootste gedeelte in het 
droge voorwerp niet meer aanwezig waren, bevonden zich nog 
eenige verdroogde overblijfsels daarvan nabij het uiteinde en 
aan den binnen de eindelingsche opening ingekrulden top. 

Dit zeer merkwaardige verschijnsel van monstreuse ontwikke- 
ling is reeds meer bij Valeriana officinalis waar- 
genomen. De Hoogleeraar Al. Braun, die toevallig ook, naar 
aanleiding van een hem medegedeeld voorwerp, in dezen 
winter (in de Gesellschaft Naturforschender Freunde te Berlijn, 
zie het overgenomen bericht in Bot. Zeit. 3 en 10 Jan.) het- 
zelfde onderwerp behandelde, telt van de oudste waarneming af 
(in 1695 door Dr. Salomon Reisel te Stuttgard Misc. 
cur. s. Ephem. Acad. Caes. Leop. nat. cur. Decur. III, ann. 3, 
obs. XXII. p. 24), een elftal gevallen op, waarvan de meeste 
op V. officinalis, een paar op andere soorten van dit 
geslacht betrekking hebben. 

In de hoofdzaak kwamen deze voorwerpen met elkander en 
met het hier beschrevene overeen. Steeds werden de bladin- 
serties op eene enkele, min of meer spiralige of rechte lijn 
vereenigd gevonden, en waren de strepen ten naastebij lood- 
recht op die lijn gericht. Het onderscheid bestond in de grootte 
en in de middellijn van het bovenste opgeblazen gedeelte, die 
bij onderscheidene gevallen 4, in enkele tot 8 cm. bedroeg , 
omgekeerd bij sommige niet meer dan 3 of zelfs 2 cm. bereikte. 
Voorts onderscheidden zich de twee in de laatste plaats door 
Al. Braun zelven beschreven gevallen door een gedeeltelijk 
normale, gedeeltelijk abnormale ontwikkeling. Bij het eene, in 
1832 door Hartweg in het Bois de Vincennes gevonden 
voorwerp, begon de aanzwelling een halven duim boven de 
stengelbasis en droeg deze eerst nog twee aan elkander tegen- 
overgestelde bladen, terwijl ook boven de slechts 2 cm. wijde 
aanzwelling, die de bladen in ééne verticale rij droeg, we- 
der een paar ongetordeerde stengelleden voorkwamen met drie- 
tallige bladkransen; de top zelf was weder gedraaid en verarmd. 
Bij het tweede voorwerp, afkomstig uit den Berlijnschen kruid- 


KN: 
is 


321 


tuin, kwamen dergelijke leden nog in grooter getal boven de, 
ook hier niet breede, aanzwelling te voorschijn, zoodat in beide 
gevallen de torsie zich slechts over eene bepaalde streek van den 
stengel uitstrekte. 

Eenigermate ziet men ditzelfde ook bij het voorwerp, door 
Morren (Bulletin de U Acad. Royale des Sciences de Belgique 
vol. 18, 1. p. 37) beschreven en afgebeeld. De aanzwelling en 
torsie begint daar namelijk ook boven een normaal stengelge- 
deelte met twee geopponeerde bladen. Ons voorwerp is, voor 
zoover voorhanden, geheel getordeerd , maar het uiterste onder- 
einde van den stengel ontbreekt, daar het voorwerp afgemaaid 
gevonden werd. 

Bij meer andere planten met gedecusseerde of gekransde 
bladen zijn analoge gevallen waargenomen: het eerste door G. 
Frank, bij Galium, reeds in 1683 (Eph. nat. Cur. dec. II ann. 
1 p. 68) later ook door Duchartre (Ann. sc. nat. Série 3 
vol 1. 1844. p. 292) en Darwin (Masters Teratology p. 
323 c. f.); verder bij Rubia (Nic. Mulder, Kros de Spira 
in plantis conspicua, Gron. 1845, Zeewsche Volks-almanak 1843), 
Dipsacus (Masters Teratology) Mentha (Decandolle, Or- 
ganographie végétale tab. 36; van Hall, Instituut 1841), Dra- 
cocephalum (Morren, Bulletin del Acad. Royal. d. sc. de Belgique 
1851 p. 35.), Veronica longifolia (Moquin Tandon l.c.) Zinnia 
(Decaisne, Moquin Tandon 4. c.), Casuarina (Al. Braun, 
Blattst. d. Tannenzapfen t. 34, Bischoff Lehrb. d. Bot. 
I, p. 200 geciteerd door Moq. Tandon l.c.); Equisetum (V a u- 
cher, Monogr. d. Prèles, A. de Jussieu, Mog. Tandon 
Le; van Hall, Kros de Spira; Milde, Nova acta nat. 
cur. XXVI: 2. p. 458; Reinsch, Irmisch: Flora 1858); bij 
sommige van deze ook partieel, nl. alleen in een middelgedeelte 
of aan den top. 

De eerste waarnemers van deze gevallen hebben zich tot de 
bloote vermelding der feiten bepaald. Daarna zijn ze gebracht 
onder de algemeene rubriek van torsie-verschijnselen , waarbij 
de verschuiving der zijdelingsche deelen als natuurlijk gevolg 
van de torsie der as werd beschouwd, zonder echter nader in 
de bijzonderheden van het verschijnsel door te dringen. Zoo bv. 


322 


Mog. Tandon in zijne Tératologie végétale. Schau ér, in zijne 
vertaling van dit werk, brengt het in verband met eene toch 
reeds bestaande neiging tot spiraal-richting, waarvan hij den 
zetel in de vezels zoekt en die, naar zijn gevoelen, bij deze 
monstrositeiten, door overmatige ontwikkeling der deelen in 
ééne richting, abnormaal sterk optreedt. Decandolle (Or- 
ganogruphie végétale 1. p. 155, pl. 36), die deze monstreuse 
torsies eveneens in verband met normale gevallen van winding 
en spiraalrichting beschouwt, gebruikt daarbij de uitdrukking, 
dat de bladstand, van den beginne af spiralig bij de Endog e- 
nen, zulks wordt bij de meeste Exogenen gedurende hare 
verdere ontwikkeling, ’t zij natuurlijk of accidenteel, en haalt 
als voorbeeld van het laatste, bij eene familie welke wel aller- 
minst eene spiralige bladschikking zou doen verwachten, het 
door hem afgebeelde geval van torsie aan van Mentha aqua- 
tica. Ofschoon de gebezigde uitdrukking eenigszins vaag is, 
doet zij vermoeden, dat de schrijver in de veranderde schikking | 
der bladen bij deze monstrositeit zag een gehoorzamen aan eene 
algemeene neiging, een terugkeer van den gedecusseerden tot 
den enkelvoudigen spiraalstand. Datzelfde denkbeeld, meer of 
minder scherp uitgedrukt, en op verschillende wijze uitgewerkt, 
vinden wij ook bij latere onderzoekers terug. En ’t komt mij 
voor, geheel onafhankelijk van het bestaan van zoodanigen over- 
gang op zich zelven, dat juist deze gedachte hier,bij de verklaring 
der onderwerpelijke monstrositeit , op het dwaalspoor heeft geleid. 
Ch. Morren (Notice sur le spriralisme tératologique des tiges , 
Bulletin de U Acad. Royale des sc. de Belgique 1851 p. 27) stelt, 
in aansluiting aan de denkbeelden van N. S. Kros (de Spira 
in plantis conspicua, Groningen 1845) de neiging tot spiraal- 
vorming, als inherent in het plantaardig organisme, bepaald 
op den voorgrond. Bij een gespiraliseerden en getordeerden 
(hij maakt gelijk men weet onderscheid tusschen deze twee, 
waarvan dan de eerste toestand meer bepaald op de inwendige 
vezels betrekking heeft) stengel van Dracocephalum (lc), 
tracht hij een onmiddellijken samenhang te vinden tusschen den 
spiraligen bladstand in het monstreuse exemplaar, en den ge- 
decusseerden bij de normale plant. 


923 


In de redeneering die hij daartoe bezigt, zijn belangrijke fouten 
ingeslopen. Abusievelijk wordt bij gedecusseerde bladen een cyclus 
van 5 aangenomen, en daaruit voor hen een bladstand 2/. afgeleid. 
Vervolgens wordt er gewicht aangehecht, dat deze bladstand deel 
uitmaakt van dezelfde reeks, waartoe ook die van het monstreuse 
voorwerp (,°;) behoorde. Intusschen spreekt het van zelf dat, 
indien de bladen maar eerst gelegen zijn op ééne schroeflijn, op ge- 
lijke afstanden en met constanten divergentiehoek, welke deze 
ook zij, eene gelijkmatige torsie in den eenen of anderen zin 
de divergentiehoeken evenredig zal vergrooten of verkleinen, en 
dat op die wijze alle mogelijke bladstanden met gelijke diver- 
gentiehoeken zullen kunnen worden verkregen, ook die waarbij 
de divergetiehoek nul wordt en de bladen komen te liggen op 
ééne vertikale lijn. Eene torsie van den stengel zou het ver- 
schijnsel, zoowel bij Valeriana als bij Dracocephalum, 
wat den bladstand betreft, verklaren, indien men daarbij in de 
eerste plaats onderstelde, dat op welke wijze dan ook de gedecus- 
seerde bladstand, in een 2/; stand, of in eenige andere regelmatige 
spiraalschikking was veranderd. Zoo ik het ook later opgevat. 

Duchartre (Note sur deux fuits de tératologie végétaie Ann. 
se. nat. sér. 3, vol. 1 p. 292.) beschouwt de zaak van eene andere 
zijde en merkt het volgende op ten aanzien van deze monstrositeit 
bij Galium Mollugo. »Op de normale stengels van deze plant,” 
zegt hij, »staan de takken in elken bladkrans tegenover elkander, 
en zóó, dat de opvolgende paren elkander kruisen; bovendien 
heeft de vierkante stengel vier evenwijdig loopende nerven, 
zoodat een nerf die bij een tak ontspringt, in den volgenden 
krans de open plaats tusschen de takken treft. In den ver- 
vormden tak zijn de nerven in zoodanige orde geplaatst, dat 
daaruit het beloop der afwijking kan worden opgemaakt. En men 
ziet inderdaad, dat wanneer een nerf beantwoordt aan de plaats 
waar een tak ontspringt, de daarnaast gelegene eene ledige 
treft. Hieruit volgt, dat, vier nerven samenvallen met twee 
takken en twee ledige tusschenruimten, en daarmede dus juist 
vormen het deel, dat aan een normaal internodium met zijne 
twee takken en vier nerven beantwoordt. Deze opvatting wordt 
bevestigd doordien de nerf, die bij den oorsprong van een tak 


B24 


begint, na een geheelen kring van den abnormalen stengel 
volbracht te hebben, uitkomt in de tusschenruimte die de twee 
volgende takken van elkander afscheidt, evenals dit tusschen 
de opvolgende kransen aan den normalen stengel het geval is.” 

Hij concludeert hieruit, dat de werking der torsie hierin bestaat, 
dat de twee overstaande takken van elk paar eerst van elkan- 
der gescheiden worden en daarna weder bij elkander gebracht , 
maar nu de een boven den anderen geplaatst; doordien ditzelfde 
bij alle kransen geschiedt, komen alle takken op een en dezelfde 
vertikale lijn. 

Omtrent de bladen merkt hij op, dat telkens met een tak 
een halve krans wordt medegevoerd, en dat dit nog zichtbaar 
is in de monstrositeit, doordien zij aldaar, in zijn voorwerp, 
bij 3 of viertallen in boogjes bij elken tak staan. _ 

Masters, die zich bij deze beschouwing aansluit bij de be- 
handeling van de door hem waargenomen torsie van Dip sa- 
cus fullonum (l. c, p. 321 f. 172), zegt hieromtrent nog 
het volgende: wanneer men den loop der nerven, die ook kier in 
dwarse spiralen om den opgeblazen stengel loopen, vervolgt, 
beginnende bij de inplanting van een der bladstelen, dan komt 
men, na den stengel rondgegaan te zijn, uit aan den tweeden 
bladsteel boven dien waarvan men is uitgegaan. Indien nu, ver- 
volgt hij, de opposiete stand van bladen het gevolg is van het 
onontwikkeld blijven van een stengellid daartusschen, dan be- 
antwoordt in het monstreuse voorwerp elke omgang van de 
spiraal aan een volgend internodium, en indien de vezelen van 
het voorwerp ontwonden konden worden, en in verticale richting 
geplaatst, terwijl men tegelijkertijd die stengelleden weder in- 
kortte, dan zou het gevolg zijn een tegenover elkander staan 
van de takken en een gekruist zijn van de opvolgende paren. 

Men gevoelt lichtelijk, dat aan deze beschouwing nog iets ont- 
breekt. Indien men eene scheiding onderstelt der twee geopponeer- 
de bladen, door de beginnende ontwikkeling van een internodium 
tusschen hen, en vervolgens eene torsie van dat internodium 
aanneemt van }/, cirkelomtrek, dan komen de twee bladen in- 
derdaad onmiddellijk boven elkander te staan, maar die boven 
elkander geplaatste deelen moeten bovendien in dien stand 


526 


stevig aan elkander verbonden zijn, om te maken, dat het 
internodium, bij zijne verdere strekking, niet eenvoudig het 
eene een eindweegs boven het andere verheft, maar gedwongen 
wordt zich tot een cirkel, of vlakke spiraalwinding uit te 
breiden. Bovendien moet ditzelfde verband ook aangenomen 
worden tusschen de opvolgende paren onderling; want anders 
zou er geen reden zijn, waarom die paren niet van elkander 
door normaal ontwikkelde internodiën gescheiden zouden zijn. 
Eindelijk zou men, wegens den gedecusseerden bladstand, tus- 
schen de bladen van hetzelfde paar telkens een torsie van 1/, 
cirkelomtrek moeten aannemen, maar bovendien in de inter- 
nodién, die nu de bladparen van elkander scheiden , telkens 
eene torsie van of 1), of 3/, cirkelomtrek en wel beurtelings van 
1/, en 3/,, indien de torsie steeds werd aangenomen in dezelfile 
richting. Men zou dus, om de bladen in ééne samenhangende 
reeks boven elkander te verkrijgen, nog drie voorwaarden er bij 
moeten onderstellen; 1° dat de torsie niet gelijkmatig ware 
over den geheelen stengel, maar in de opvolgende internodien 
afwisselend 1/, en 1/, of 3/, cirkelomtrek bedroeg, 2° dat zij plaats 
had vóór de strekking der leden, en 3° dat de daardoor boven 
elkander geplaatste deelen in dien stand stevig aan elkander 
verbonden waren, zoodat de strekking gedwongen werd, in 
transversale richting plaats te grijpen. Wij vinden deze leemten 
in de beschouwing grootendeels aangevuld in de voorstelling van 
Al. Braun, die zeer terecht de hier behandelde gevallen van 
torsie van de gewone torsie onderscheidt. 

In een opstel, geplaatst in de Monatsberichte der Berliner Academie 
1854 p. 432, zegt hij, na de beschouwingen van Decan dolle ge- 
citeerd te hebben: »Behalve de met het winden der stengels in ver- 
band staande draaiingen, zijn er verschillende soorten van draaiing 
van den stengel bij niet windende planten, die alle daarin met elk- 
ander overeenkomen, dat de stengel werkelijk om zijne as gedraaid 
wordt, zoodat de verplaatsing aan de oppervlakte van den stengel 
het grootst is. De draaiing is dan of op zich zelf staande en constant 
(Chara, enz.), of zij hangt af van den bladstand en verandert 
naar dezen, gelijk b. v. in de aar van Spiranthes, welker 
as tegen de spiraal in gedraaid wordt, en aldus de divergentie 


326 


(oorspronkelijk 2.) vermindert, vaak zelfs tot nul reduceert; of, 
zoo als bij de takken van Vaccinium Myrtillus, inde 
richting der spiraal, zoodat de divergentie van 2/5 tot 1/, wordt 
vermeerderd.” En verder: »tot de abnormale draaiingen, welke 
de spiraal langs den korten weg volgen, behoort de d wan g- 
torsie, welke bij vele planten optreedt, wanneer de normaal 
gepaarde of geverticilleerde bladstand in een spiraligen overgaat. 
Wanneer namelijk in zulke gevallen van overgang, de elkander 
in de spiraal opvolgende bladen met hunne bases in de richting 
der spiraal naar ééne zijde samenhangen, moet de stengel, in 
zijne anders aan alle zijden gelijkmatige strekking verhinderd, door 
ongelijke uitzetting eene spiraalvormige draaiing ondergaan, en 
deze kan zoo ver gaan, dat de bladen met loodrecht geplaatste 
bases eene enkele reeks vormen. De in zijn lengtegroei be- 
lemmerde stengel zet zich daarbij vaak sterk in de dikte uit, 
en verkrijgt daardoor een monstreus opgeblazen voorkomen. 
Vele dergelijke gevallen zijn beschreven geworden, doch zonder 
dat de schrijvers den grond van het verschijnsel hebben in- 
gezien.” 

Deze zelfde verklaring wordt door den schrijver in zijn jongste 
opstel in de Bot. Zeit. 1. c. aangehaald. Men ziet, dat daarbij 
op de voorwaarde, die wij sub 2 en 3 vermeldden is gelet, en 
dat tevens het bezwaar sub 1 wordt vermeden, door aan te 
nemen , dat de gedecusseerde bladstand eerst in eene spiraligen 
overgaat. 

Toch kan ik mij niet in allen deele met de hier gegevene 
verklaring vereenigen, en bepaaldelijk niet met den veronder- 
stelden overgang van den gedecusseerden bladstand in den spi- 
raligen. Want ondersteld dat dit het geval ware, dan zou aan 
elk enkel blad een afzonderlijk internodium moeten beantwoorden, 
en niet Één internodium aan elk paar van bladen, zoodat het 
aantal stengelleden, in de monstrositeit kennelijk aan het aan- 
tal ribben, aldaar met betrekking tot het aantal bladinserties 
en takken, zou moeten zijn verdubbeld. 

Dit nu wordt bepaald weersproken door de nauwkeurige op- 
gaaf van Duchartre, die met een levend voorwerp te doen 
had, en bij zijn monstreuse Galium de verhouding in aantal 


327 


en stand tusschen de takken en stengelnerven volkomen dezelfde 
vond als bij de normaal ontwikkelde plant. Vier nerven vielen 
in de monstrositeit juist samen met twee takken en twee ledige 
plaatsen, terwijl, indien elk blad (hier elke halve krans) in de 
monstrositeit zijn eigen internodium had bezeten, aan elk viertal 
ribben één tak en drie ledige plaatsen hadden moeten beant- 
woorden. De waarneming van Duchartre is dus werkelijk 
in strijd met de onderstelling, dat een stengellid tusschen de 
geopponeerde bladen of halfkransen zou zijn ingeschoven, en 
hiermede vervalt van zelf de onderstelling van den overgang 
tot een spiraligen bladstand. 

Deze onderstelling is ook geenszins noodig om ons reken- 
schap van den monstreusen vorm te geven. Elke knoop is 
in den normalen stengel cirkelvormig. Wij behoeven ons 
slechts voor te stellen, dat al die knoopcirkels, zonder dat er 
eenige verandering in den bladstand als zoodanig geschiedt, dus 
elk met zijn twee geopponeerde bladen , vóór de strekking der leden 
in open spiraalwindingen veranderen; voorts, dat de verande- 
ring in al de knoopen, waarover de monstreuse vorm zich 
uitstrekt, op volkomen gelijke wijze herhaald wordt, zoodanig 
dat de uiteinden van al de windingen aaneensluiten. Het ge- 
heele verschijnsel wordt aldus teruggebracht tot eene plaatselijke 
verschuiving of plotseling verschil in lengte ontwikkeling der 
deelen, in de richting der lengte, aan ééne zijde der as; 
terwijl aan die ééne zijde, langs de lijn, waarin dan al de 
uiteinden der knoopspiralen komen te liggen, het maximum 
en minimum van die verschuiving onmiddellijk aan elkander 
grenzen, zijn deze uitersten langs den omtrek door een ge- 
leidelijken overgang verbonden. Dat de knoopen werkelijk 
aldus veranderd zijn, ziet men aan de binnenzijde van den 
monstreusen Valeriana-stengel; de ringvormige tusschen- 
schotten, die anders in de knoopen worden gevonden, zijn 
hier tot één doorloopende kam verbonden, die aan de bin- 
nenzijde van den stengel volkomen de lijn der bladinserties 
volgt. De bladen nu komen door die verandering der knoopen 
ook wel in eene spiraal, maar niet door wat men verandering 
van bladstand noemt; hunne divergenties (nu hunne lineaire af- 


328 


standen in de richting der gemeenschappelijke insertielijn) moeten 
dan ook, als de onderstelling juist is, in hun onderlinge ver- 
houding gelijk gebleven zijn aan die der gedecusseerde bladen, 
n. l. bij afwisseling 1/,, 1/,, 1/,, 3%, enz., hetgeen aan een versch 
voorwerp van Valeriana, door het tellen der ribben tusschen 
de middelpunten der bladinserties of takken gemakkelijk zou te 
constateeren zijn, en zich wellicht reeds op het oog door af- 
wisselend ongelijke afstanden tusschen de opvolgende bladen 
of takken zal openbaren. 

Een samenhang der bladbases is ook met deze voorstelling 
in overeenstemming, maar zij treedt op secundair, n.l. als 
gevolg van eene gewijzigde organisatie in den stengel, en het 
is toch ook zeker in dezen, dat de mechanische kracht moet 
worden gezocht, die weerstand biedt aan de strekking der leden 
in de gewonen richting. De voeten der bladen als zoodanig 
zouden daartoe onvermogend zijn. 

Volgens deze voorstelling liggen de bladen van hetzelfde paar 
naast elkander, evenals Duchartre heeft opgemerkt; doch 
niet tengevolge van eene voorafgaande scheiding en latere sa- 
menvoeging; tusschen hen ontwikkelt zich geen stengellid, enkel 
tuschen de bladparen onderling, en dat stengellid wordt ge- 
dwongen zich zijdelings in een cirkel te ontwikkelen , omdat de 
uiteinden verbonden zijn. 

In elk geval is dus de naam dwangtorsie zeer te recht voor 
dit verschijnsel gekozen. Indien al de deelen van den stengel zich, 
behoudens die omkeering der richting, volledig hebben ontwik- 
keld, zou men inderdaad, gelijk Masters wilde, de monstro- 
siteit kunnen ontwarren. De monstreuse stengel is als ’t ware 
opgebouwd uit de als hoepels op elkander gestapelde , openge- 
slagen en met de randen aan elkander vereenigde leden. Door 
eene spiraalsnede langs de ribben moet men ze kunnen scheiden, 
en het voorwerp oplossen in eene strook, waarvan de breedte 
den omtrek van den normalen stengel vertegenwoordigt, en 
waarin de leden wederom in de lengte boven elkander gelegen 
zullen zijn. 

Deze strook, andersom, nl. in de lengte opgerold, zal 
dan ten naastebij den vorm van den normalen stengel terug 


329 


geven. Omgekeerd kan men de monstrositeit kunstmatig 
nabootsen, door een normalen stengel in de lengte open te 
splijten, vlak uit te leggen, en deze vlakke strook in schuin- 
sche richting op te winden, zorg dragende dat de lijnen, 
welke de ontwikkelde knoopcirkels op de strook vormen, telkens 
aaneensluiten. De onderste, korte leden vormen dan een smal 
begin, de hoogere lange leden het wijde boveneinde, en men 
verkrijgt denzelfden vorm, die in de natuur langs een geheel 
anderen weg bereikt wordt. — Als naaste oorzaak leerden wij 
kennen eene plotselinge verschuiving der deelen in de knop 
langs ééne vertikale lijn van den omtrek. Of ’t eene verschuiving 
is in letterlijken zin, als gevolg b. v. van een later weder ver- 
groeiende scheur, dan wel een lokale stoornis van de normale 
celdeeling en groei, is eene verdere vraag. In het laatste geval 
zou wellicht het anatomisch onderzoek, vooral van Eq uise- 
tum in den monstreusen toestand, tot de nadere- kennis van 
het verschijnsel kunnen bijdragen. 


VERKLARING VAN PLAAT XVII. 


Fig. 1. Monstreuse stengel van Valeriana officinalis 
a, a, a, a, spiraalvormige knooplijn. 
» 2. Dezelfde van de andere zijde gezien. 
» 3. De top van het voorwerp afzonderlijk. 
A. Ondereinde van een normalen Valeria na-stengel. 
a, a, a, a: knoopringen. 


21 


5e Bijlage tot de 27° Jaarvergadering van de Nederl. 
Bot. Vereeniging. (Juli 1873). 


BIJDRAGE 


OVER 
een geval van Synanthie bij Orobanche Galii Duz. 
DOOR 
W.F. R. SURINGAR. 
(Plaat XVIII) 


M. H. 

Het is bekend, dat bij planten met normaal indefiniete bloei- 
wijze, aan den top der as eene bloem kan ontstaan, die alsdan, 
indien de bloemen der soort anders onregelmatig zijn, een regel- 
matigen vorm aanneemt (Peloria); en dat deze regelmatige 
eindbloem in vele gevallen bestaat uit de elementen van twee 
of meer zijbloemen, die met elkander zijn vergroeid en tot één 
geheel samengesmolten. Tot deze synanthie behoort het vroeger 
ook in dezen kring behandelde zeer schoone en instructieve geval 
van Digitalis purpurea; eene lijst van andere planten 
waarbij eveneens synanthie, in meerderen of minderen graad is waar- 
genomen, vindt men in Masters Vegetable teratology p. 44. 

Een nieuw voorbeeld van ditzelfde verschijnsel vond ik in de 
duinen bij Noordwijk, bij Orobanche Galii. Het komt in 
menig opzicht met dat bij) Digitalis overeen, maar gaat 
gepaard met zoodanige bijzonderheden, dat eene nadere behan- 
deling mij niet overbodig voorkwam. 

Bij een der voorwerpen (fig. 1—6) was de eindbloem kennelijk 
uit drie zijbloemen samengesteld. In het midden een stamper 
met 5-lobbigen stempel (a in fig. 1, 2, 3,) en vijf wandstan- 
dige zaadlijsten (fig. 3 b), voorts twaalf meeldraden, in drie 


331 


groepen van vier gerangschikt en op de regelmatig klokvormige 
bloemkroon ingeplant (fig. 4 a, a’, a’’.); de bloemkroon zelf 
met negen lobben, beantwoordende aan de driemaal drie lobben 
der onderlippen, dus met abortus der deelen die in de enkele 
bloemen de bovenlippen vormen; rondom de bloemkroon staan 
eindelijk in een krans de in vorm bijna onveranderde, maar 
evenzoo in getal verminderde deelen van drie kelken (fig. 1 en 2 d). 

Bovendien werd nog het volgende waargenomen. Vooreerst 
stonden tusschen den kelkkrans en de bloemkroon nog vijf normaal 
gevormde enkelvoudige bloemen (ze zijn vóór het teekenen der 
figuren 1 en 2 weggesneden op de plaatsen die door e, é enz. 
worden aangewezen). In de tweede plaats werd er nog eene 
bloem gevonden binnen de bloemkroon, tusschen deze en de 
meeldraden, en gedeeltelijk met de naastliggende organen ver- 
groeid. Tot deze ingesloten bloem behoort de tweede stijl met 
tweelobbigen stempel (doch abnormaal viertallige placenta, zie 
fig. 6) dien men binnen de topbloem ziet (in tig. 1 en 2 bij 5); 
vervolgens behooren tot die bloem twee paar meeldraden (zie 
e en fin fig. 5, waar deze bloem, vergezeld van twee meel- 
draden A, h, der buitenbloem is afgebeeld) waarvan het voorste 
tot één bloembladachtig deel met twee helmknopjes vergroeid 
is (fig. 5 e, fig. 7 e ), het andere eveneens vergroeide, doch 
overigens normale helmdraden bezit (fig. 5 f, 7.fj; daar buiten 
staan twee tot bijkans aan den voet gescheiden bloemkroonslip- 
pen; die welke met de bovenlip overeenkomt ziet men in fig. 
1 bij c, en evenzoo in fig. 5, de andere hing met de buiten- 
bloemkroon samen; eindelijk waren er twee zeer kleine zijde- 
lingsche kelkslipjes (fig. 5 g, g’) en één achter de bovenlip 
zich verheffend bladorgaan (fig. 5 d) dat vermoedelijk het on- 
evene, in de normale Orobanche bloemen regelmatig abor- 
teerende kelkblad voorstelt. 

Er bevinden zich dus in de topbloem , die zelf uit drie ver- 
groeide bloemen bestaat, vooreerst noch eene bijkans vrije bloem 
binnen de bloemkroon, en ten tweede vijf bloemen tusschen de 
bloemkroon en den kelk. Beiden treffen wij ook aan in het 
voorwerp dat in fig. 8—14 is afgebeeld. De voorkomende deelen 
zijn hier: twee bijna aan elkander tegenovergestelde kelkdeelen, het 

21 


332 


eene drie-, het andere viertandig met eene diepe insnijding 
(fig. 9 en 10: d, d’, d’,) daarbinnen vijf bloemen (fig. 9—413 
ge, @€, @€, e, e,) die zich later openen dan de bloemkroon 
waarom zij gezeten zijn, en elk voorzien zijn van van een zoo 
goed als normaal ontwikkelden kelk, bloemkroon en verdere 
organen, doch zonder schutbladen. Onmiddelijk daarbinnen eene 
bloemkroon, die hier, op gelijke wijze als ook wel bij de syn- 
anthie van Digitalis voorkomt, uit twee vrije en naar 
buiten gebogen lappen bestaat (fig. 18 en 14: g, g’.); elk van 
deze stelt de bloemkroon voor van eene enkele bloem, die aan 
de naar de as der bloeiwijze gekeerde zijde opengespleten is, 
of liever waarin de onderlinge vergroeiing der bloembladen aan 
die zijde is weggebleven. In elk van deze lappen zijn de drie 
lobben der onderlip van de normale bloem (zie fig. A) duidelijk 
te herkennen; bij één van hen ter zijde ook nog eene lob, die 
als tot de bovenlip behoorende moet worden beschouwd; bij de 
andere waren deze elementen geheel afwezig. Er heeft dus hier 
dezelfde abortus in de bloemkroondeelen plaats gehad als in het 
eerstbeschreven geval, nl. van de deelen die gelegen zijn 
naar de zijde, waar de vergroeiing is geschied. Men weet dat 
naar die zijde suppressie gewoon is. 

Van den kelk schijnt niets te ontbreken dan een enkele tand. 
De twee stukken waaruit hij bestaat, alterneeren met de twee 
bloemkroonlappen, en staan dus zijdelings ten opzichte der bloemen; 
elk van hen schijnt gevormd te zijn uit de vereeniging van 
twee kelkhelften, waarvan de eene tot de eerste, de andere tot 
de tweede der vergroeide bloemen behoort; wanneer men zich 
twee normale bloemen als in fig. A. ruggelings tegen elkander 
geplaatst voorstelt, dan ziet men in, dat, bij de vergroeiing en in- 
eensmelting der bloemen in dien stand, eene dusdanige vereeni- 
ging der kelkdeelen voor de hand ligt. Het aantal meeldraden 
was vijf, dus met onderdrukking van drie; het stigma vier- 
lobbig, dus dubbel, maar in het vruchtbeginsel hadden zich 
slechts twee zaadlijsten goed ontwikkeld. 

Ook in deze synanthie stond een overigens gebrekkig 
ontwikkelde bloemknop (fig. 11, 13 f.) in denzelfden krans 
met de twee vergroeide bloemen, maar scheef daartus- 


333 


schen gewrongen, en voorzien van twee scheef staande kelk- 
slippen. 
Er komen dus in deze beide gevallen binnen de topbloem , 


behalve de twee of drie zijbloemen uit welker vergroeiing zij 
ontstaan is, nog tweederlei bloemen voor, ééne van gelijke 
waarde als de vergroeide maar die van de vergroeiing uitge- 
sloten gebleven is, en bovendien een vijftal tusschen de bloem- 
kroon en den kelk, die ik meen te moeten beschouwen a's 
bloemen die uit okselknoppen van kelkbladen zijn ontstaan. De 
synanthie kan wel niet anders worden beschouwd dan als het 
gevolg van onderdrukte ontwikkeling der bloei-as, tengevolge 
waarvan de vorming van nieuwe deelen ophoudt, en de reeds 
aangelegde nabij den top dicht opeen worden gedrongen en min 
of meer volkomen vergroeien. Het ontstaan van nieuwe bloem- 
knoppen uit de oksels van kelkbladen, die gewoonlijk geen knop- 
pen voortbrengen, zou dan een gevolg zijn van een vernieuwden 
groei na de ondergane stoornis; een verschijnsel dus van den- 
zelfden aard als de prolificatie die in anologe gevallen 
elders niet zeldzaam voorkomt; maar met deze tegenstelling, 
dat het daar de hoofdas is die zijn groei hervat, terwijl hier 
daarentegen de hoofddas onontwikkeld blijft, maar in plaats 
daarvan nieuwe zijassen, die zich anders niet zouden ontwik- 
kelen, geboren worden. 

Ten slotte zij een derde voorwerp (fig. 15) vermeld, dat zeer 
sterke verarming vertoont zonder dusdanige hervatting. Aan 
de geheele bloeisteng kwamen slechts een zestal bloemen voor, 
en onmiddelijk op deze volgde de regelmatige topbloem met 
zeslobbige kroon, vijf meeldraden en een tricarpellairen stamper. 
Van de twee kelkdeelen is het ééne twee-, het andere drie- 
tandig. De topbloem blijkt dus hier ook eene synanthie van 
twee bloemen te zijn, maar met onderdrukking van een groot 
aantal der constitueerende elementen. Ware de bloemkroon 


vijflobbig geweest, dan zou zij niet meer te onderscheiden zijn 


geweest van eene gewone peloria. 

De lagere bloemen waren eveneens armelijk ontwikkeld, vooral 
de twee die het naast bij de topbloem stonden en daarmede 
eenigszins waren vereenigd; van de ééne ontbrak een kelkblad, 


334 


van de andere een lob der bloemkroon, die bovendien in tweeën 
gescheiden was; en één der meeldraden van het bovenste paar; 
van den anderen meeldraad van dat paar was het helmknopje 
half bloembladachtig ontwikkeld en de helmdraad geheel met 
de bloemkroon vergroeid; de stempel was daarentegen drielobbig. 


VERKLARING DER PLAAT XVIII. 


Fig. 1 en 2, Topbloem (3-bloemige synanthie) van O ro ba n- 


4 3: 
» 4, 
» 5. 
» 6. 
» 7. 


che Galii, gezien van twee tegenoverstelde zijden. 

a. De stempel der klokvormige topbloem. 

b. De stempel van een binnen de bloemkroon der 
synanthie ingesloten enkelvoudige bloem. 

c. Achterste bloemdeel der ingesloten bloem. 

d. Kelk. 

e, e/. enz. Plaatsen waar bloemknoppen tusschen de 

kroon en den kelk zijn weggesneden. 

a. Stamper der synanthie. 

b. Doorsnede van het vruchtbeginsel. 

Opengeslagen bloemkroon der synanthie. 

a, a’, a”, De drie groepen meeldraden. 

b. De eenigszins aangegroeide stamper van de inge- 
sloten bloem. 

a. De ingesloten bloem afzonderlijk, van twee zijden 
gezien. 

b. Stempel. 

Achterhelft der bloemkroon (Bovenlipdeel). 

d. Slip achter dit bovenlipdeel, dat waarschijnlijk 
als oneven kelkblad moet worden beschouwd. 

e, f. Helmknoppen. 

g, g’ Kleine zijdelingsche kelkslipjes. 

Doorsnede van het vruchtbeginsel der ingesloten bloem. 

De paarswijs vergroeide meeldraden (e, f) der inge- 

sloten bloem afzonderlijk en een weinig vergroot. 


© 


15 


335 


Exemplaar van Orobanche Galii met mon- 
streuse topbloem. 

De topbloem van fig. 8 afzonderlijk. 

Dezelfde van de andere zijde. 

Dezelfde na wegneming van den kelk. 

Van de andere zijde. 

Van boven gezien. 

Dezelfde in een anderen stand. 

(De figuren 10—14 zijn later geteekend, toen de 
bloem verder geopend was, dan in fig. 8—10) 

In al deze fig. is a de stempel, d kelk, e ac- 
cessore bloemen tusschen den kelk en de kroon, f 
accessore bloem binnen de bloemkroon, g, g’ lappen 
der bloemkroon. 

Verarmd exemplaar van Orobanche Galiimet 
6 lobbige topbloem. 


ONDERZOEKINGEN OVER DE NATUUR DER LICHENEN (%) 
DOOR 


Dr. M. TREUB. 


Assistent aan het Botanisch Laboratorium te Leiden. 


(Plaat XIX.) 


§ 4. 


BETREKKING TUSSCHEN GONIDIA EN HYPHAE. 


Toen ik mijn proeven begon, met het doel te zien in hoe- 
verre het mij mogelijk zou zijn de ontwikkeling van sommige 
Lichenen na te gaan, voornamelijk met het oog op het al 
of niet aannemen der theorie de Bary-Schwendener, 
was het tevens mijn streven mij ook een eigen opinie te vormen 
omtrent de waarde toe te kennen, aan die argumenten voor of 
tegen die theorie welke niet met de ontwikkelingsgeschiedenis 
in verband staan, in de eerste plaatst werd ik daarbij gewezen 
op het onderzoek der betrekking tusschen gonidiën en vezel- 
cellen in het volwassen thallus. Daar echter in den loop van 
1873 eene uitvoerige verhandeling van Bor net is verschenen ®), 
waarin juist die betrekking tusschen gonidia en hyphae op 
afdoende wijze wordt behandeld, zoo zie ik mij genoodzaakt 
de resultaten van mijn eigen. vrij lang voortgezet, onderzoek 
hier slechts kort mede te deelen. 

Zooals bekend is zijn het BayrhofferenSpeerschnei- 


1) Deze verhandeling is een uittreksel uit mijne onder denzelfden titel 
verschenen dissertatie (Leiden 1873). Naar deze verwijs ik den lezer 
voor de geschiedenis van dit onderwerp. Zie ook Bot. Zeit. 1873 p. 721. 

2) Recherches sur. gonid. d. Lichens. Ann. Sc. Nat. 5e série Bot. T. XVII. 


337 


der op wier autoriteit het ontstaan van gonidia uit hy- 
phae algemeen werd aangenomen, tot op ongeveer drie jaren. 
Volgens Bayrhoffer zou door hem zijn waargenomen dat 
de draden van de »vezellaag’’ aan den top zwellen, welke 
aanzwellingen later in »mannelijke gonidiën” overgaan 4). 
Dat de juistheid van die waarneming sterk te betwijfelen valt 
en eer op rekening van des waarnemers fantaisie gesteld moet 
worden, zal ieder met mij eens zijn die Bayrhoffer’s 
bovenvermeld werk kent, waarin de allerzonderlingste idees 
omtrent de Lichenen voorkomen, zoo zou b. v. volgens 
Bayrhoffer 2) het thallus uit een mannelijke en uit een 
vrouwelijke laag zijn samengesteid. 

Wat Speerschneider betreft deze verklaarde voor H a- 
genia cilaris, dat op plaatsen van overgang tusschen 
schors- en merghyphen zich gonidiën aan hyphae ontwikkelen 
die de groene kleur daargelaten, zeer veel gelijken op jonge 
hyphentakken, bovendien komen grootere gonidia innig ver- 
groeid met hyphae voor, hetwelk een reden te meer zou 
zijn om aan te nemen dat de gonidia uit deze ontstaan. In 
zijn werken over andere Lichenen geeft hij weder dezelfde 
wijze van ontstaan der gonidia aan; bij) Ramalina ca- 
lycaris zouden er meerdere gonidien uit één hyphen- 
aanzwelling kunnen ontstaan *) en bij Peltigera canina 
zouden zij iz de hyphae gevormd worden *). Opmerkens- 
waardig is vooral zijn mededeeling 5) dat bij Hagenia ci- 
liaris, sommige gonidia waaronder ook zeer jonge en kleine 
geen chlorophyl zouden bevatten. Hoe is dit te rijmen met 
zijn zoo even aangehaalde een jaar vroeger uitgesproken mee- 


1) J. D. W. Bayrhoffer. Einiges ib. Lichenen und deren Befrüch- 
tung p. 4. Bern 1851. 

2) Bayrhoffer l. c. p. 2. 

3) Speerschneider, Mikrosk. Anat. Unters. ib Ramalina caly- 
caris Bot. Zeit. 1855 p. 367. 

*) Speerschneider. Mikrosk. Anat. Unters. üb. Peltigera scutata 
Bot. Zeit. 1857 p. 541. 

5) Speerschneider. Anat. Unters. d. Hagenia ciliaris. Bot. Zeit. 
1854 p. 598. 


338 


ning, dat juist de aanwezigheid dier kleurstof, alleen de jonge 
gonidia van beginnende zijtakken der hyphae doet onder- 
scheiden ? 

Door Th. M. Fries en door J. Müller zijn verleden 
jaar ter loops een paar waarnemingen bekend gemaakt 4) van 
het ontstaan van gonidia uit hyphae , echter zonder bijgevoegde 
teekeningen of beschrijving der wijze van waarneming. 

Mijne eigene onderzoekingen die hoofdzakelijk met Xan- 
thoriaparietina werden gedaan, en de gevolgtrekkingen 
er uit voortgevloeid komen in het kort op het volgende neer: 
alleen dan is op anatomischen weg het ontstaan van gonidia 
uit hyphae waarneembaar, als de pas ontstane gonidien voor- 
dat zij chlorophyll bevatten reeds in haar wand cellulose- 
reactie vertoonen. Is dit laatste niet het geval zoo is het 
feit alleen door middel der ontwikkelingsgeschiedenis te con- 
stateeren. 

Het vinden van kleine, maar reeds duidelijke groene, goni- 
dien verbonden met hyphentakken levert in het minst geen 
bewijs, daar: 

Ao. Schwendener reeds meer dan tien jaar geleden 
leerde, dat de zoogenoemde steelcellen het gevolg kunnen zijn 
van het aangroeien der hyphae tegen gonidia. 

20. Er gonidien te vinden zijn (ook mij gelukte dit meer- 
malen) die van meer dan een steelcel voorzien zijn. 

Nadat ik mij door de zooeven uitgesproken, uit vroegere en 
eigen waarnemingen, getrokken conclusie duidelijk de eenige 
richting had aangewezen volgens welke dit onderzoek moest ge- 
schieden opdat het geheel proefhoudende resultaten zou kunnen 
leveren — iets wat door de vorige waarnemers over dit onder- 
werp niet was geschied — trachtte ik o. a. mijn doel te be- 
reiken door het maken van zeer dunne doorsneden uit het 
Lichenenthallus, die vervolgens aan de werking der verschil- 
lende reagentia werden onderworpen *). Die doorsneden kreeg 


1) Flora 1872 p. 90. 
2) Kooken met bijtende kali, neutraliseeren met azijnzuur, bijvoegen 
van een druppel oplossing van jodium in jodkalium. 


339 


ik zoo dun mogelijk door gebruik te maken eener door Gi- 
belli aangegeven methode, hierin bestaande, dat de thallus- 
stukjes in een druppel stearinezuur werden opgesloten , van 
het stukje stearinezuur dat men na bekoeling verkrijgt maakt 
men dan, zoo dun mogelijk, doorsneden, waarbij men natuur- 
lijk te gelijkertijd het thallus doorsnijdt; vervolgens worden de 
dunne thallussneden of door middel van fijne naalden of liever 
door middel van warme alcohol van het omringende steari- 
nezuur bevrijd. Nimmer echter mocht het mij gelukken niet- 
tegenstaande ecn, dagen achtereen voortgezet onderzoek, zog 
niet groen gekleurde zeer jonge gonidien waar te nemen, zoodat 
ik dus op deze wijze niet de minste waarneming deed die kon pleiten 
voor het ontstaan van gonidia uit hyphae. 

Tijdens dit onderzoek was het mij nu en dan voorgekomen, 
bij gonidia die met grootere of kleinere hyphenstukken er 
aan waren losgeraakt, van welke de inhoud tengevolge der 
bewerking was ontsnapt, en die dus geheel doorzichtig geworden 
waren, alsof de aangehechte hyphae soms een weinig in het 
gonidium dringen; om mij van de juistheid dezer waarne- 
ming te vergewissen was het echter direkt noodzakelijk zulk 
een gonidium door wenteling van alle zijden te bezien; dit 
evenwel was meestal niet mogelijk, daar de aan het goni- 
dium gehechte hyphenstukken te lang waren om een alzijdige 
wenteling toe te laten. Dat deze noodwendig is om eenige 
zekerheid omtrent het feit te bekomen, volgt behalve uit de 
mogelijkheid van gezichtsbedrog ook nog hieruit, dat men te 
doen zou kunnen hebben met een in tweëen gedeeld goni- 
dium tusschen welks deelcellen het eind der steelcel is bin- 
nengedrongen, en waarbij men de deelcellen boven cp elkaar 
ziet 1). Alzijdige wenteling leerde mij in zeer enkele gevallen 
dat hyphenuiteinden in een gonidium waren binnengedron- 
gen (bij Xanthoria parietina); bij onbeschadigde gonidien — 
met den inhoud er nog in — zag ik het nimmer, van 
te voren kan men evenwel vrij zeker zeggen dat in zulk 
een geval de waarneming van het binnengedrongen hyphen- 


1) Zie Nâgeli. Beitr. z. Wissensch, Botan. II Heft. Pl. I. fig. 18 a en b. 


540 


uiteinde vrij moeilijk is. Nog dient hier bij gevoegd dat de 
observatie der binnengedrongen hypheneinden nooit aanleiding 


gaf tot het vermoeden, dat die binnendringing het gevolg was 
van geweldadige duwing tijdens de bewerking. 


§ 2. 


KEUZE DER SOORTEN, TER BESTUDEERING VAN ONTSTAAN 


EN ONTWIKKELING DER LICHENEN. 


. Daar ik mij te voren nooit met proefnemingen betreffende 
ontstaan en ontwikkeling van Lichenen had beziggehouden, 


zoo was het doen eener goede keuze voor mijn onderzoek uit 
de talrijke inlandsche Lichensvorten in zeker opzicht moeilijk , 
daar ik natuurlijk volstrekt niet bekend was met de meer tech- 
nische bezwaren, die de verschillende species bij het nemen 


van proeven zouden kunnen leveren, en ik dus bij het doen 
mijner keuze alleen de beide volgende voorwaarden kon voor- 


opstellen. 


Lo, 


20. 


De voor mijn onderzoek te kiezen species moesten beheoren 
tot de meest voorkomende, steeds vruchtdragende Liche- 
nen; opdat het mij nooit aan de benoodigde sporen bij 
mijne kulturen zou ontbreken. 

De Algen met welke de gonidiën der te kiezen Liche- 
nen identisch zijn, moesten ook in de nabijheid mijner 
woonplaats veel voorkomen, van te voren toch wist ik bij 
uitzaaiproeven die Algen te moeten gebruiken, en er dus 
steeds voorraad van bij de hand te moeten hebben. (Daar het 
spoedig bleek dat die voorraad zeer dikwijls op andere wijze, 
en wel veel beter, verkrijgbaar was, zoo was ik spoedig 
door deze tweede voorwaarde niet meer gebonden). 


Als het meest overeenkomstig de genoemde voorwaarden be- 
paalde zich mijn onderzoek, gedurende den loop van 1872, 
hoofdzakelijk tot : 

Ramalina calycaris Fr. 

Xanthoria parietina Th. Fr. en 

Lecanora subfusca Ach. 


341 


en in den loop van 1873 hoofdzakelijk tot de beide laatstge- 
noemde soorten en 

Physcia pulverulenta Th. Fr. 

Ter rechtvaardiging mijner keuze nog het volgende: zooals 
zeer begrijpelijk is koos ik alleen gymnocarpische Lichenen , 
daar van angiocarpische de sporen niet of bijna niet zijn op te 
vangen; minder kort kan ik zijn bij de vermelding der redenen 
waarom bij de vier genoemde species ook niet een Homoio- 
meer Lichen is onderzocht, ten opzichte der ontwikkelings- 
geschiedenis. 

In het vorige jaar was het mij geheel onmogelijk bij mijn 
onderzoek ook de ontwikkelingsgang van een Homoiomeer 
Lichen na te gaan, omdat ik toen wel eenige vruchtdra- 
gende Collema-exemplaren kon bekomen maar geheel 
verstoken was van de zoo noodige Nostoc-voorraad. Eerst 
in dezen zomer vernam ik door de welwillendheid van een 
mijner medestudenten, dat in de duinen tusschen Overveen 
en Bloemendaal een Homoiomeer Lichen met Nostoc ge- 
zamenlijk in grooten getale voorkomt. Nadat ik mij van een 
goeden voorraad van beiden was gaan voorzien, bleek het tot 
mijn spijt spoedig dat de Lichen nergens Apothecia ver- 
toonde, hetgeen mij minder verwonderde toen ik bespeurde 
te doen te hebben, met Leptogium corniculatum 
Hoffm. een Lichen die zich meestal niet vruchtdragend ver- 
toont 1). Wel heb ik toen Collema sporen van elders met 
de te Overveen verzamelde Nostoc uitgezaaid, deze kultuur 
had echter geen resultaat, wellicht is dit daaraan te wijten 
dat de twee gebruikte elementen niet de noodige voorwaarden 
in zich bevatten om te samen een Lichen te vormen, evenzeer 
bestaat echter de mogelijkheid dat het niet slagen der kweek- 
proef het gevolg was van technische fouten; daar ik na- 
melijk betrekkelijk slechts kort geleden de N os to c-voorraad 
vond, en deze bovendien vrij ver van mijn woonplaats ver- 


1) Zie Flora 1878 N. 23. A. Minks. Leptogiumecornicu- 
latnm Hofm. 


* 
B42 


wijderd was, zoo ben ik niet in staat geweest genoeg dezer 
kulturen te doen om met eenige zekerheid te durven beweren, 
aan welke der twee genoemde oorzaken het mislukken te wijten 
is, en dat des te meer daar mijne kulturen met Hetero- 
mere Lichenen mij geleerd hebben dat men bij Lichenkul- 
turen, niet voorzichtig genoeg kan zijn met de bewering dat 
alle technische fouten geëlimineerd zijn. 

Hoewel kweekproeven van Homoiomere Lichenen na de 
bekendmaking van de resultaten door Reess verkregen, in 
geen geval zoo belangrijk waren als het opsporen der voor- 
waarden tot het ontstaan van Heteromere Lichenen, waar- 
over nog zoo goed als niets bekend was, zoo ware het mij 
toch zeer aangenaam geweest zoo ik ter nadere bevestiging 
harer resultaten de uitzaaiproeven van Reess had kunnen 
herhalen. 

Van de vier genoemde voor mijn onderzoek gebezigde Li- 
chensoorten, zijn altijd en overal Apothecién dragende exem- 
plaren in groot aantal te vinden, bij allen komt in het 
thallus als gonidienvormer voor Cystococcus humicola. Nag. 


§ 3. 


© 


UITZAAIPROEVEN MET SPOREN. 


Om eene genoegzame hoeveelheid sporen te verkrijgen werd 
de door Tulasne gegeven methode gevolgd; de Lichenen 
werden op borden geplaatst, vrij sterk bevochtigd en dan met 
objectglazen bedekt, op welke dan na 12 à 24 uur een kleiner 
of grooter aantal sporen voorhanden was. 

De Lichenen van welke de sporen werden opgevangen wa- 
ren altijd even te voren verzameld; zelfs nam ik de misschien 
wat overdreven voorzorg, van niet eens exemplaren te gebruiken 
die slechts een dag te voren van het substraat waren wegge- 
nomen, ten einde niet het geringste vermoeden te doen ont- 
staan, dat de kleine hoeveelheid der opgevangen sporen, of 
weinig bevredigende resultaten der kieming dier sporen, een 
gevolg waren van het te lang bewaren der Lichenen; be- 
kend toch is het, dat het kiemingsvermogen van sporen slechts 


343 


gedurende een betrekkelijk korten tijd blijft bestaan, en ook, 
dat herbarium exemplaren van Lichenen bij bevochtiging geen 
sporen meer uitwerpen. 

Naar mij bleek is bij het opvangen van sporen, veel meer 
aan te raden, de Lichenen sterk te bevochtigen, dan ze door 
middel van een vochtig penseel slechts even nat te maken, zoo 
als door Ohlert wordt aanbevolen '), deze laatste behan- 
deliugswijze leverde mij altijd eene aanmerkelijk geringere hoe- 
veelheid sporen dan de eerste. 

Over de uitzaaiproeven met de opgevangen sporen en hare 
resultaten het volgende. De sporen werden ter kieming geplaatst 
in een met waterdamp verzadigde atmospheer ; hiertoe werd een 
schaal of diep bord ter halver hoogte met water gevuld, en 
hierin een kleiner schoteltje of wel een stuk steen of marmer 
geplaats ; op deze voorwerpen die allen boven het water in de 
schaal uitstaken, werden de objectglazen, waarop de sporen, 
geplaatst; over glazen en schoteltje resp. stuk steen en stuk 
marmer, ging dan een klok die tot het water in de schaal 
reikte, zoodat op deze wijze de ruimte waarin de sporen zich 
bevonden spoedig met waterdamp verzadigd was, in andere 
gevallen werdt dit zelfde doel bereikt door over de schaal een 
glazen plaat of een Sewoon bord te leggen, dit laatste bij kiem- 
proeven in het donker. 

De waarneming van de kieming der sporen had ten doel, na te 
gaan, of de kiembuizen een soort mycelium geven waarvan som- 
mige cellen overgaan tot jonge gonidia zooals zou moeten ge- 
schieden in geval de Lichenen als organische individuen te be- 
schouwen zijn. 

Het meerendeel der kiemproeven werd ingericht op de zelfde 
wijze als door vroegere waarnemers was gedaan die hetzelfde 
doel beoogden, dat is te zeggen de sporen werden steeds op 
de zooeven besproken wijze in een vochtige omgeving geplaatst. 
Meestal liet ik daarbij de sporen op de glazen waarop zij waren 
opgevangen , de vorderingen der kieming waren dan onder het 


1) Ohlert. Lichenol. Aphorismen Schrift. d. Physik. Gesellsch, zu 
Königsberg 1870 p. 125. 


D44 


mikroskoop gemakkelijk waar te nemen, enkele malen ook bracht 
ik de sporen door middel van een druppel water over op stukjes 
schors van denzelfden boom waarop de Lichen groeide die 
de sporen geleverd had; door het maken van dunne doorsneden 
dier schorsstukjes, werden dan de vorderingen der kieming waar- 
genomen. De o. a. door Tulasne gevolgde methode, van de 
sporen op steen te laten kiemen pastte ik nimmer toe daar het 
mij toescheen dat de juiste waarneming van het kiemingsproces 
hierbij zeer moeielijk is, men moet dan toch of de kiemende 
sporen van het substraat afnemen en zonder beschadiging is dit 
zeer moeielijk vooral als de kiembuizen zeer lang zijn, of de 
mikroskopische waarneming door middel van opvallend licht be- 
werkstelligen, waarvan in dit geval zeker niet veel goede re- 
sultaten te wachten zijn. 

Een paar maal deed ik de kieming der sporen plaats grijpen 
in tegenwoordigheid van geringe hoeveelheden asch der Li- 
chenen; werd het substraat dan met waterdamp beslagen 
zoo kon een weinig der aschbestanddeelen oplossen, en dienen 
tot voedsel der kiembuizen in geval deze organisch voedsel noodig 
hadden om gonidiën te doen ontstaan. 

Overigens werd een groot deel der kiemproeven gedeeltelijk 
in het donker genomen, daar hierbij misschien meer kans op 
goede resultaten was, bij nieuwvorming van cellen toch kan niet 
alleen licht ontbeerd worden maar werkt dit gewoonlijk zelfs nadeelig 
en donker voordeelig 1). 

Van half April tot begin Juni 1872 deed ik een veertigtal 
kweekproeven met sporen van Xanthoria, Ramalina 
en Lecanora; later plaatste ik er nog meermalen bij ge- 
legenheid van andere onderzoekingen, als er ruimte beschikbaar 
was in het bekende medium ter kieming, zoo ook van P h y s- 
cia, zonder echter van deze proeven zooals ik van de eerst- 
genoemde deed aanteekening te houden, daar de resultaten 
niet verschilden van die verkregen bij het eerste veertigtal 
kweekproeven. 

Namelijk : 


1 Zie Sachs Experim. Physiologie p. 30—31. 


345 


2—8 dagen na de uitzaaing vertoonen zich de eerste kie- 
mingsverschijnselen, hoe nadeeliger de omstandigheden des te 
later. Onder die voor de kieming nadeelige omstandigheden, 
behooren de te overvloedige aanwezigheid van water op het 
substraat, en de onmiddelijke nabijheid van andere voorwerpen, 
zooals van andere sporen; liggen er namelijk veel sporen tegen 
elkaar zoo werkt dit dikwijls zeer belemmerend op ontstaan of 
groei van kiembuizen; bovendien leert de zeer onvolkomen kie- 
ming van sporen die onder geen dezer nadeelige omstandigheden 
geplaatst waren, zooals vrij dikwijls voorkomt, dat er tot goede 
kieming nog andere niet in het oog vallende voorwaarden 
moeten zijn. 

Ongeveer een maand na de uitzaaing is het protoplasma reeds 
grootendeels verbruikt tot vorming en verlenging der kiem- 
buizen. In het eerste jaar mijner proefnemingen bereikte de 
kieming zeer zelden het laatste stadium, waarop de spoor ge- 
heel leeg en dus al het protoplasma tot kiembuisvorming ver- 
bruikt is, waarschijnlijk dikwijls door invloed van zooeven 
vermelde nadeelige omstandigheden, maar vooral door vroegtijdig 
intredende schimmelvorming op het substraat waarop de sporen 
waren uitgestrooid , waardoor de voortgang der kieming spoedig 
werd gestuit; bij al mijne kulturen was toen die schimmelvorming 
onder de in het oog vallende bezwaren niet alleen het grootste, 
maar tevens dat waartegen, niettegenstaande alle aangewende 
moeite niets te doen. Nu eene herhaling van mijn onderzoek 
in 1873, mij eindelijk de omstandigheden leerde kennen waar- 
onder schimmelvormig is tegen te gaan, en ik zelfs drie maanden 
lang kulturen vrij van deze lastige vijanden hield, zag ik veel 
meer sporen dan vroeger waaruit al het protoplasma was ver- 
bruikt tot verlenging der kiembuizen en waarbij dus de eigenlijke 
kieming ten einde was, nooit echter zag ik aan die kiembuizen 
jonge gonidien waarvan ik mij, door het aanwenden van rea- 
gentia op cellulose ten overvloede overtuigde. Ontstonden de 
gonidia echter uit de kiembuizen, zoo zouden ze dan (als de sporen 
ten bate der kiembuizen zijn geledigd) reeds aanwezig moeten 
zijn; die buizen toch hebben dan al het reservevoedsel uit de 


sporen verbruikt, bevatten nergens chlorophyl, kunnen dus 
29 


346 


niet assimileeren, en zijn evenmin in de gelegenheid organisch 
voedsel tot verderen groei op te nemen. 


§ 4. 


UITZAAIPROEVEN MET LICHENSPOREN EN CYSTOCOCCUS HUMI- 


COLA GEZAMENLIJK. 


Bij deze kulturen stelde ik mij tot einddoel, een of meer 
Heteromere Lichenes uit de vermoedelijke componenten samen 
te stellen, en daardoor de juistheid der theorie, de Bary- 
Schwendener ook voor deze gewassen op synthetischen weg 
aan te toonen, op dezelfde wijze als dit aan Reess voor de 
Homoiomere Lichenen bij zijn kulturen van Collema glau- 
cescens mocht gelukken. 

In elk geval bleef het toch na de Collem a kulturen van groot 
gewicht, ook voor de Heteromere Lichenen het vermoeden van 
dubbele natuur, experimenteel te bevestigen, en dat te meer 
daar Cohn en anderen zich voor de Homoiomere Lichenen aan 
Sch wendener’s beschouwingswijze aansluiten, en toch deze 
zelfde beschouwingswijze, voor de heteromere Lichenen voor 
onhoudbaar verklaren. 1). 

Voordat ik de wijze van inrichting en de resultaten mijner 
eigene kulturen beschrijf, zij het mij vergund datgene te ver- 
melden wat in deze richting door anderen is gedaan ; tevens zij 
hier bij gevoegd dat alles wat door anderen hieromtrent is ge- 
daan, is geplubliceerd tijdens mijn onderzoek, an zoo goed als 
geheel nadat ik mijn resultaten reeds verkregen had. 

Woronine heeft volstrekt geen resultaat verkregen door de 
thècasporen van Parmelia pulverulenta met de jonge goni- 
diën in een druppel water in aanraking te brengen °). De tweede 
die kulturen van sporen en Algen, te samen, heeft gedaan is 
Bornet, in haar geheel volgt hier ’schrijvers eigen beschrijving 


1) Sitzber. d. Botan Sect. d. Schles. Gesellsch. Bot. Zeit. 1872 p. 216. 
2) M. Woronine Rech. s. 1. gonid. du Lichen Parmelia pulverulenta 
Ann. Se. Nat. Bot. 5e. série T. XVI 1872 p. 324. 


341 


van zijn onderzoek en van zijn resultaten 1). »J’ai déposé sur des 
fragments de pierre calcaire fraichement cassés, et sur des frag- 
ments d’écorce que j'avais fait bouillir dans Veau pendant un 
quart d’heure, une couche de Protococcus viridis, et des 
spores de Parmelia parietina. Le Protococcus pris sur 
un mur humide et ombragé, était presque pur. A peine si l'on y 
trouvait mélangés quelqucl filament de Microcoleus, une 
Oscilariée tréstenue, un petit nombre de spores de Clado- 
Sporium; mais je n'ai apercu aucune trace de spores ou de 
filaments de Lichens. Délayé dans l'eau le Protococcus se 
résolvait rapidement en zoöspores. 

D’autres fragments de pierre et d’écorce recurent exclusive- 
ment du Protococcus ou des spores. D'autres enfin ne recu- 
rent ni Yun ni l'autre et servirent de contrôle. Tous furent 
placés sur du sable calciné, imprégné d'eau, et conservés sous 
cloche dans une chambre chauffée. 

La germination se fit en quelques jours de la manière dé- 
crite et figurée par M. Tulasne. Vers le quinzième jour, 
Vhypha était déjá grand et ramifié. Partout où il rencontrait 
des cellules isolées ou des groupes de Protococeus il s'y 
fiait soit directement, soit par un ramule latéral. 

J'ajouterai que Vhypha s’attachait exclusivement au Proto- 
coccus, et non aux autres corps qui lui étaient mélangés. C’est 
par centaines qui j’ai obtenu ces germinations, et j’ai pu acqué- 
rir la certitude que je n’étais pas trompé par des adhérences 
accidentelles. 

Les spores semées á part en même temps que les autres 
germerent de méme, mais elles se ramifierent beaucoup moins, 
et ne produisirent pas de chlorophylle. Les Protococcus 
sont restés ce qu’ils étaient et n’émirent pas de filaments. 

Dans une autre série d’expériences, je placai des spores de 
Biotora muscorum Leigh. sur une forme corticole de 
Protococcus, un peu plus grosse que la précédente. Les 


1) Ed. Bornet. Rech. s. 1. gonidies des Lichens. Ann. Sc. Nat 5e 
série Botan. T. XVII 1873 p. 65, 66. zie ook de korte aanduiding in 
Compt, Rend. T. LXXIV 1872 p. 820, 821. 


348 


résultats furent les mémes. Malheureusement je n’ai pas pu 
conduire ces germinations jusqu’á la formation du thalle. L’excés 
d'humidité et le développement d'une Mucédinée détruisirent les jeunes 
plantes au bout de quelques semaines.” 

Mijne eigene kweekproeven richtte ik op twee verschillende 
wijzen in; in het eene geval zaaide ik de Lichensporen met 
Cystococcus uit op de onderlaag waarop die soorten het 
meest gevonden worden in de hoop een jong Lichenenthallus 
te verkrijgen, zooals dit aan Reess voor Collema glauces- 
cens gelukte bij zijn »Massenculturen”; in het andere geval 
werden de sporen met Cystococcus op objectglazen gebracht, 
en onder verschillende omstandigheden beproefd de sporen te 
doen kiemen, met het doel te zien of de kiembuizen bij het in 
aanraking komen met Cystococcus-individuén deze geheel of 
gedeeltelijk zouden insluiten, en aldus gemakkelyk waarneembaar 
een begin van Lichenvorming vertoonen. Deze tweede kweek- 
methode is eenigszins te vergelijken met de »Einzelculturen”’ 
van Reess. Van elk der beide kultuurmethoden worden bij- 
zonderneden en resultaten in eene onderafdeeling dezer paragraaph 
medegedeeld. 

Al 


Kultuurproeven in het groot. 


Deze kulturen hadden ten doel een jong, volkomen Lichenen- 
thallus te doen ontstaan , en daardoor te gelijker tijd bekend 
te worden met de voorwaarden waaronder dit vrij geschiedt. De 
substraten waarop sporen en Algen werden uitgezaaid, waren 
steeds die waarop de Lichenen, die ik trachtte te doen ontstaan 
het meest voorkomen. 

In 1872 ging ik hierbij op de volgende wijze te werk: 

Xanthoria-sporen werden met Cystococcus uitgezaaid 
do. op wilgen bast 2o. op stukken dakpan 30. op zeer fijn, 
door hameren verkregen, gruis van dakpannen, dat in kleine 
schalen, zoo vast mogelijk, werd geperst. Dit laatste sub- 
straat werd gekozen omdat het beter dan de stukken pan, na 
afloop der kulturen, mikroskopische waarneming der resultaten 
toeliet. 


349 


Lecanora-sporen werden met Cystococcus uitge- 
zaaid 10. op wilgenbast en op appelbast 20. op stukken steen 
30, op gruis van steen. Dit laatste met hetzelfde doel als 
bij Xanthoriakulturen. 

Ramalina-sporen eindelijk werden met Cystococcus 
uitgezaaid op eikenbast. 

Kort voor het gebruik werden de als kweeksubstraat die- 
nende stoffen in kokend water gedompeld, in verreweg de meeste 
gevallen werden vervolgens de kweeksubstraten voor de uit- 
zaaing nog doortrokken met een weinig aschoplossing der ver- 
schillende Lichenen. 

Al deze »kulturen in het groot” geschiedden toen in een 
atmospheer verzadigd van waterdamp, op de bekende wijze. 
Zeer spoedig ging ik er toe over, niet meer vrij groeiende C y s- 
tococcusexemplaren voor mijne kulturen te gebruiken, maar 
liever die welke ik te voren uit het Lichenenthallus had vrij- 
gemaakt 1). Altijd werd de Cystococcus-voorraad door 
een andere Lichen geleverd, dan die waaruit de sporen ge- 
nomen waren, zoo werden b. v. op één substraat uitgezaaid 
sporen van Xanthoria met Cystococcus, vrijgemaakt 
uit Ramalina, opdat nimmer het vermoeden zou kunnen 
ontstaan, bij eventueel welslagen der kulturen, dat het ontstane 
thallus, veroorzaakt zou zijn door voortgroeing der aan sommige 
vrij gemaakt Cystococcusexemplaren nog vastgehechte 
hyphenstukken , zooals ook dunne doorsneden van sommige ho- 
moiomere Lichenen, onder gunstige omstandigheden weer tot 
een volkomen thallus kunnen uitgroeien. 

Het grootste gedeelte dezer kultuurproeven werd ingericht 
op de wijze die door Reess is bekend gemaakt als noodzake- 
lijk om homoiomere Lichenen te doen ontstaan; de sporen 
werden eerst uitgezaaid, en omstreeks tien dagen daarna de 
Algen. Toen deze wijze mij echter niet het minste resultaat 
gaf, heb ik tusschen 15 October en 1 December 1872 nog een 
15tal kulturen gedaan, waarbij sporen en Algen te gelijk wer- 
den uitgezaaid, ten einde te zien of de voor de Homoiomere 


1) Zie onder. 


350 


Lichenen, noodzakelijke inrichting der kulturen, bij de Hete- 
romere Lichenen soms nadeelig gewerkt had, en oorzaak was 
van het mislukken der proeven. 

Onder de omstandigheden die kiaarblijkelijk nadeelig op deze 
kulturen werkten, behoort uit den aard der zaak weêr alles 
wat kieming der sporen belemmert of belet, en voornamelijk 
bij kulturen op boombast ook schimmelvorming, waar tegen te 
vergeefsch carbolzuur is aangewend, op dezelfde wijze als bij 
de kultuurproeven in het klein 4). 

In 1873 heb ik die »kulturen in het groot’ in vochtige 
atmospheer niet weer herhaald, echter heb ik getracht Xa n- 
thoria parietina te verkrijgen door im de open Incht op 
pannen en op boombast, hare sporen met Cystococcus 
humicola uit te zaaien, welke kulturen duurden van 8 Juli 
tot 3 October. 


Resultaten. 


Al mijn kulturen in het groot, van 1872, hadden, zonder 
onderscheid, niet het minste resultaat. Niet alleen dat na 
14/2 maand (genomen als gemiddelde duur der toenmalige kul- 
turen) er, met het bloote oog, geen zweem van thallusvorming 
waarneembaar was maar ook het Mikroskopisch onderzoek ver- 
toonde niets wat naar Lichenvorming zweemde. Het niet ge- 
lukken was zoo goed als altijd het gevolg van schimmelvorming. 

Bij mijne kulturen in de open lucht, van 1873 vond ik meer 
dan eens op de naauwkeurig omschreven plekken der schors 
waar ik sporen en Algen had uitgesaaid na de kultuur van 
ongeveer drie maanden, zeer dwidelijk beginnende thallusvorming ; 
nergens echter mocht het mij bij naauwkeurig mikroskopisch 
onderzoek gelukken, hetverband tusschen zulk een jong thallus en 
een gekiemde Xanthoriaspoor te vinden, hetgeen bleek bijna 
onmooglijk te zijn; dikke doorsneden van het substraat zijn 
veel te onduidelijk en zeer dunne laten niet toe den loop der 
hyphen te volgen; zoolang nu dat verband niet duidelijk blijkt, 


1) Zie onder. 


351 


mag uit het voorkomen van jonge Xanthoria-thalli op de plaats 
waar sporen en Algen werden uitgezaaid geen conclusie getrok- 
ken worden, daar toch soredia tot hetzelfde verschijnsel aan- 
leiding kunnen geven. Echter mag ik hier bij voegen dat de 
beginnende Lichenvorming, meestal niet het karakter droeg van 
door soredia te zijn veroorzaakt. 


B. 


Kultuurproeven in het klein. 


De sporen werden hierbij met Cystococcus hum i- 

cola op objectglazen gebracht, en in een met waterdamp ver- 
zadigde ruimte geplaatst. 

In den beginne bracht ik bij mijne kweekproeven nu en dan 
de objectglazen uit de met waterdamp verzadigde ruimte onder 
het mikroskoop ten einde de vorderingen in kieming der sporen 
en groei der Algen waar te nemen: later liet ik echter de glazen 
onafgebroken in het vochtige medium om eerst bij afloop der 
kultuur, de resultaten mikroskopisch na te goan; dit laatste is 
veel verkieslijker daar het dikwijls transporteeren der glazen 
waarop de kulturen geschieden de gelegenheid nog vermeerdert 
voor de ergste vijanden bij deze kulturen, de schimmelsporen , 
om op die glazen te geraken. 

Bij een gedeelte mijner kulturen van 1872 werd op de ob- 
jectglazen te gelijk met sporen en Algen een weinig asch-op- 
lossing gebracht, dier Lichenen waarvan de sporen afkomstig 
waren, en wel door een in die oplossing gedompeld penseel te doen 
spatten, waardoor het vocht slechts in kleine druppels op het 
substraat valt; dit werd gedaan om aan den, door Rees s be- 
kend geworden, eisch die de Lichenen tot hunne ontwikkeling 
stellen, opneming van anorganisch voedsel uit het substraat, 
te voldoen. Dat die voedseltoevoer toen niet in alle gevallen, 
en bij mijne kulturen in 1873 nimmer geschiedde wordt ver- 
oorzaakt: 4° Doordat hoe voorzichtig ik ook te werk ging er 
dikwijls betrekkelijk groote druppels op het substraat kwamen, 
waardoor niet alleen de kieming der sporen zeer wordt verhin- 


352 


derd maar ook de voorwaarden voor schimmelvorming veel gun- 
stiger worden. Dit laatste is bij de voedseltoevoer op boven- 
staande wijze, altijd het geval, waarom ik haar in 1873 ook 
altijd achterwege liet. 20 Doordat die aanvoer voor het doel 
mijner »kulturen in het klein” niet direkt noodig was, de kiem- 
buizen van een parasietisch fungus, moeten toch im of tegen 
(het eerste bij endo het tweede bij epi-phyten) de voedster ge- 
drongen zijn, voordat al het protoplasma uit de sporen verbruikt 
is daar haar anders het noodige organische voedsel ontbreekt 
om ooit te dier plaatse te komen. Waarschijnlijk is het dan 
ook dat van kiembuizen van Lichenensporen die Cystococcus- 
cellen hebben aangeraakt de sporen dikwijls nog genoeg reserve- 
voedsel bevatten om de kiembuizen eenigen tijd te doen door- 
groeien. Bovendien waren het zeer wel mogelijk dat zelfs na 
het verbruik van al het reserve-voedsel uit de sporen , de kiem- 
buizen toch nog geruimen tijd konden doorgroeien, zonder toe- 
voer van anorganisch voedsel, maar alleen ten koste van het 
organisch voedsel uit de Algen. Zij het ook dat dan de kiem- 
buistakken waarschijnlijk tengerder zouden zijn dan de hyphae 
uit het volkomen Lichenenthallus, zoo zou het toch mogelijk 
zijn de eerste gevolgen der raking van kiembuizen en Algen 
duidelijk waar te nemen. 

Nadat ik den loop mijner eerste kulturen had nagegaan, bleek 
het mij spoedig, dat op het welslagen dier kweekproeven de 
onreinheid der Cystococcus massae bepaald ongunstig moest 
werken ; altijd toch als ik kleine hoeveelheden Cystococcus 
humicola voor mijne culturen had verzameld, bleek het bij 
monstering dat zij verontreinigd waren door hyphae van kleine 
Fungi, dikwijls door protonemata, maar vooral door andere Al- 
gen. Om die bezwaren weg te nemen besloot ik, niet meer de 
vrij groeiende Cystococcus te gebruiken maar alleen die, 
welke ik uit het Lichenthallus had vrijgemaakt 1), dit toch kon 
ik doen zonder in het minst de waarde der te verkrijgen resul- 
taten te verminderen, daer toch de hevigste tegenstanders van 


1) Hierbij nam ik in den beginne meestal, en spoedig altijd de voor- 
zorg Cystococcus en sporen, die te samen gekultiveerd moesten 
worden uit verschillende Lichenspecies te nemen. 


253 


Schwendener’s theorie, de volkomen overeenkomst van 
de gonidia der meeste Heteromere Lichenen met C ystococ- 
cus humicola erkennen, en juist in die overeenkomst reden 
vinden o. a. ook Cystococcus humicola uit derij der Al- 
gen te schrappen. Bij Krempelhuber b. v. vinden wij: 
»den Nachweis jener Aehnlichkeit, gewisser Flechtengonidien 
mit gewissen niederen Algen, oder meinentwegen Identität etc.” 

Op genoemde wijze een belangrijk bezwaar weggenomen zijnde, 
bleef er nog een over dat veel grooter en tevens veel moeilij- 
ker te vermijden was, namelijk schimmelvorming. 

In het eerste tijdperk van mijn onderzoek (Februari tot De- 
cember 1872) vertoonden zich zoo goed als bij al mijne kul- 
turen, op het kweeksubstraat, ’t zij vroeg, ’t zij laat, schimmels ; 
natuurlijk werd hierdoor de groei van Algen en kiembuizen 
minstens zeer benadeeld, maar gewoonlijk geheel belet 1). Ik 
heb toen op de twee volgende wijze, getracht, de lastige ver- 
stoorders mijner kweekproeven verwijderd te houden. 

lo Door middel van Carbolzuur. Hiervan werd een druppel 
gevoegd bij het water in de schaal, bestemd tot opname der 
kultuurglazen , of er werd boven in de klok die de vochtige 
ruimte afsloot een watje gekleefd met een weinig carbolzuur 
er aan. Op deze wijze nu, gelukte het mij in eenige gevallen 
wel schimmelvorming bij de kulturen te voorkomen, doch dit 
ging steeds gepaard met niet kieming der Lichenensporen en 
met totale ontkleuring en samentrekking van inhoud bij de Al- 
gen; in die gevallen was dus het geneesmiddel nog erger dan 
de kwaal. Bij het gebruik van uiterst weinig carbolzuur begonnen 
de sporen te kiemen en bleven de Algen in het leven doch ook 
schimmelvorming op de kultuurglazen bleef dan niet achterwege. 

20 Door de kweekproeven te doen plaats hebben in eene ruimte, 
waardoor vaortdurend lucht gevoerd werd, die door het gaan door 
een prop watten vooraf was gereinigd. Op deze wijze had ik recht 
te vermoeden dat ik niet of zeer weinig hinder van schimmel- 


1) Reeds spoedig b'eek het mij dat als de met waterdamp verzadigde 
ruimte met een klok was afgesloten, ik meestal minder hinder had van 
schimmelvorming , dan wanneer met hetzelfde doel een glazen plaat ge- 
bruikt werd, 


354 


vorming bij mijne kulturen zou hebben, bovendien was het 
zeer waarschijnlijk dat de voortdurende toevoer van versche 
lucht ook voordeelig zou werken. 

De toestel die ik gebruikte werd aldus ingericht: een hori- 
zontaal geplaatst lampenglas werd aan de eene zijde verbonden 
met een aspirator, vervolgens werden in het lampenglas twee 
objectglazen. met sporen en Algen bedekt, geschoven , onder 
deze glazen was er dan nog een laagje water dat tot vochtig- 
houding der lucht in het kweekmedium moest dienen; toen 
werd het lampenglas ook aan de tweede zijde gesloten, met een 
doorboorde kurk, waarin een glazen buis pastte, die tweemaal 
was omgebogen en aan het einde tot een bol was uitgeblazen ; 
die aan de eene zijde geopende bol werd met watten gevuld. 

Strikt genomen mocht ik niet aannemen dat op deze wijze 
volstrekt geen schimmelsporen bij mijne kulturen zouden kunnen 
komen, daar toch Pasteur bij zijn bekende proeven 1) vond, 
dat lucht die door één prop watten is gegaan aan een tweede 
prop watten toch nog kiemen afstaat. Daar echter de buis 
waardoor de lucht werd aangevoerd , bovendien op twee plaat- 
sen gebogen was, zoo bestond er veel kans (zie Pasteur’ s proe-. 
ven) dat schimmelsporen die met de lucht door de watten waren 
heen gevoerd, toch niet in het kweekmedium kwamen. 

Eene proef met dezen toestel (van 1 October tot 3 Novem- 
ber 1872) deed mij wel zien dat hij geschikt was voor het 
doel waarvoor hij was aangewend, doch leerde mij opnieuw hoe 
weinig zekerheid men heeft van het welslagen der kweekproe- 
ven met Lichenen-sporen; op beide objectglazen toch waren de 
Algen zeer goed in het leven gebleven , de sporen echter had- 
den geen kiembuizen uitgezonden, en dat niettegenstaande, in 
het oog vallende, ongunstige omstandigheden niet aanwezig waren. 

Van al mijne kulturen in het klein, in 1872 gedaan, waarbij de 
sporen kiemden en de Cystococcuscellen in het leven bleven, 
duurden verreweg de meesten niet langer dan omstreeks drie 
weken, evenals bij Bornet, belette ook toen bij mij, schimmel- 
vorming, dat de culturen langer werden voortgezet. 


1) Ann. Se. Nat. Zoölogie 4e série T. 16, 


vn 


365 


Toen ik ook in het begin van 1873 op nieuw eenige »kul- 
turen in het klein” 1) begon, richtte ik deze op eene eenigs- 
zins andere wijze in, ‘weêr met het doel om schimmelvorming 
te bekampen, en mijne kulturen daardoor langer te kunnen 
voortzetten; de objectdragers met sporen en Algen er op, werden 
namelijk eerst dan in de met waterdamp verzadigde ruimte ge- 
bracht, als er geen spoor van water meer op te vinden was, 
en Algen en sporen volkomen droog lagen 2); de waarneming 
leerde dat de objectdragers dan in de vochtige ruimte gebracht 
bijna nooit met waterdamp beslagen werden. Door deze inrich- 
ting was dus een der meest voordeelige omstandigheden voor 
schimmelvorming , de vochtigheid, zeer verminderd, echter was 
het à priori zeer te vreezen dat op een droog substraat en alleen 
in een vochtige atmospheer, noch de sporen zouden kiemen 
noch de Algen zouden blijven leven. Gelukkig werd dit ver- 
moeden door de uitkomst gelogenstraft ; nadat de knlturen een 
maand hadden geduurd, leerde mikroskopische beschouwing dat 
niet alleen sehimmelvorming, zoo goed als geheel was uitgeble- 
ven, maar ook dat de sporen zeer goed gekiemd waren en de 
Cystococcuscellen even goed in het leven waren geble- 
ven; ik was dan ook in staat mijne kulturen die 23 Januari 
1873 begonnen tot 19 April te laten duren, en was toen in 
de gelegenheid de resultaten der kieming, die terstond beschre- 
ven worden, zeer duidelijk waar te nemen. 

Onder het 70 tal kulturen op objectglazen in den zomer van 
1872 was het ook wel eens bij toeval gebeurd dat de glazen 
met sporen en Algen er op, geheel droog in het kiemingsme- 
dium kwamen; dit was mij toen echter nimmer als eene gun- 
stige omstandigheid in het oog gevallen, die kulturen hadden 
evenveel van schimmelbezoek te lijden gehad als de anderen. 
In den zomer van 1873 nu heb ik weêr eenige objectdrager- 
kulturen, op volkomen droog substraat gedaan, o. a. 9 met 


1). Sporen van Lecanora subfusca en van Physcia pulverulenta met 


Cystococcus humicola. 
2) Sporen en Algen werden steeds op de objectglazen gebracht, door 


middel van een druppel water. 


356 


sporen van Xanthoria parietina en Cystococcus 
humicola, van 25 Juli tot 4 October, zoo mogelijk met nog 
meer voorzorgen dan die van den vorigen winter; ook toen is 
er van deze kulturen door intredende schimmelvorming letter- 
lijk niets te recht gekomen. Hieruit volgt dus dat de zomer 
het meest ongeschikte jaargetijde is voor kulturen als deze, zoo- 
dat het hieruit ook verklaarbaar wordt, hoe zulk een groot aan- 
tal kulturen als ik in den zomer van 1872, op de meest ver- 
schillende wijzen heb gedaan tot zoo geringe uitkomsten voerden. 


Resultaten. 


Na drie weken kultuur (in 1872) zag ik dat, wanneer kiem- 
buizen en Cystococcus cellen elkaar ontmoet hadden de 
kiembuizen meer of minder ver op de oppervlakte der Algen 
waren voortgegroeid, en er zich stevig aan hadden vastgehecht 
(Fig. 1—4) 1); gevallen zooals die voorgesteld in de Figuren 
1, 2 en 4 hebben reeds terstond iets eigenaardigs, minder is 
dit het geval als de aanraking zich voordoet zooals b. v. in 
Fig. 3 is afgebeeld, dan bewijst alleen de stevige vasthechting 
der kiembuizen op den Algenwand, dat het tegen elkaar liggen 
meer is dan eene toevallige omstandigheid. 2). 

Na zes weken kultuur (in 1873) nam ik waar dat als eerste 
gevolg der aanraking takken aan de kiembuizen beginnen te 
ontstaan (Fig. 5. 6. 7.), het reservevoedsel uit de spoor bleek 
toen echter nog niet geheel te zijn verbruikt. 

Na driemaandelijksche kultuur (in 1873) eindelijk zag ik dat, 
ten gevolge der ontmoeting van kiembuizen en Algen, in den 
omtrek der plaats van aanraking een zeer groot aantal takken 
der kiembuizen was ontstaan, waarvan het meerendeel zich 


1) De zwartgeteekende inhoud der Cystococcus individuen, is 
zoo sterk gecontraheerd, door de behandeling met warme bijtende kali, 
als deel van Schwendener’s procédé tot duidelijkmaking der hyphae. 
bovendien zijn de kulturen later in glycerine bewaard. 

2) Door duwen tegen het dekglas liet ik de in Fig. 3 voorgestelde kiem- 
buis, heftig heen en weêr bewegen’, het kleine takje van de kiembuis 
bleek nu zoo vast aan de Cystococcus cel te zijn gehecht, dat deze de 
vrij ruwe beweging mede maakte zonder losgelaten te worden. 


357 


weder op de oppervlakte van een of meer Algen had gehecht, 
en weder zijtakken had geproduceerd zie Fig. 8—13; het 
voedsel uit de sporen was na dezen kultuurtijd geheel ver- 
bruikt, zoodat de sporen doorzichtig waren geworken , (zie bij 
a. in de laatsgenoemde Figuren). Vooral gevallen als die voor- 
gesteld in de Figuren 10—13 zullen bij iedereen wel reeds op 
den eersten aanblik het vermoeden doen ontstaan, dat zulk 
een hyphenmassa niet alleen door het reservevoedsel uit de spoor 
kan geleverd zijn; dit vermoeden wordt dan ook volkomen be- 
vestigd, door vergelijking met sporen die, onder dezelfde om- 
standigheden, even lang gekiemd hebben, doch zonder dat de 
kiembuizen Algen op hun weg hebben ontmeet. 

De resultaten van mijn onderzoek zou ik in het kort aldus 
kunnen formuleeren. 

Zoodra een kiembuis van een spoor der Heteromere I.ichenen , of 
wel een harer zijtakken, een Alg aanraakt, van de soort die als 
gonidienvormster in het thallus van den Lichen fungeert, hecht zij 
zich op de oppervlakte dier Alg vast en groeit er meer of minder 
ver op voort. Het eerste gevolg der vasthechting is intensiver groei 
en vermeerdering van het aantal kiembuistakken, die ten deele op 
hare beurt zich weder op Algen vasthechten, en ook zijtakken geven, 
zoodat ten slotte de Alg of Algenkolonie die met de kiembuizen in 
aanraking is gekomen Ai geheel door hyphen is omsloten. 

Wat betreft de vergelijking der resultaten door Borne t 
en door mij verkregen bij onze kulturen nog dit; zijne kulturen 
moesten evenals de mijne van het vorige jaar, na eenige weken 
door intredende schimmelvorming gestaakt worden 1); ik durf 
dan ook als mijne meening uitspreken, dat de resultaten door 
mij in 1872 verkregen, en die in 1873 door Bornet gepu- 
bliceerd gelijkwaardig zijn 2). Hoewel de resultaten der kulturen 
ons beiden met veel recht, ook voor de Heteromere Lichenen 
de juistheid van Sch wendener’s theorie konden doen 
vermoeden , zoo waren zij toch niet geheel afdoende, daar onze 


1) Zie pag. 348. 
2) Zie ook Bornet’s teekeningen van de resultaten zijner kulturen, 
Ann. Sc, Nat. 5e série Bot. T. XVIT 1873. 


358 


kulturen niet lang genoeg geduurd hadden, om al het reserve- 
voedsel uit de sporen verbruikt te doen zijn. Wel echter be- 
schouw ik als afdoende in de quaestie, over de organische 
individualiteit der Heteromere Lichenen, de resultaten bij mijne 
driemaandelijksche kulturen in het begin van 1873 verkregen , 
daar niet alleen de Cystococcuscellen geheel door de 
takken der kiembuizen omsponnen waren, maar bovendien de 
talrijke vertakkingen dezer laatsten, slechts ten deele, door 
het reservevoedsel uit de sporen, geleverd waren, en dus na- 
tuurlijk voor het andere deel ten koste van organisch voedsel 
uit de omsponnen Algen waren geproduceerd; m. a. w. de 
kiembuizen en hare takken bleven parasietisch voortgroeien op de 
eenmaal aangeraakte Algen. — 

Zij het mij dan ook nog niet gelukt een volkomen Hetero- 
meer Lichenenthallus uit de componenten samen te stellen, 
zoo meen ik toch het recht te hebben te beweren dat de resul- 
taten mijner kulturen alléén verklaarbaar zijn door de dubbele natuur 
der Lichenen aan te nemen; zoodat aan de verdedigers van de or- 
ganische individualiteit der Heteromere Lichenen, op eaperimenteelen 
weg evenzeer alle argumenten , voor hun bewering , zijn weggenomen, 
als dit vroeger door Schwendener op anatomischen weg is 
gedaan. 


Voorschoten bij Leiden, Januari 1874. 


Fig. 1 en 2. 
» 3 en 4. 
ye) Sve 
» &—13. 


VERKLARING DER PLAAT XIX. 


Vergrooting bij alle Fig. 709. 


Gekiemde sporen van Xanthoria parietina, in 
aanraking gekomen met Cystococcus humicola. 
Duur der kultuur, van 19 Juni tot 20 Juli 1872. 
Gekiemde sporen van Lecanora subfusca, in aan- 
raking gekomen met Cystococcus humicola 
Duur der kultuur, van 20 October tot 10 No- 
vemher 1872. 

Gekiemde sporen van Physcia pulverulenta, in 
aanraking gekomen met Cystococcus humicola. 
Duur der kultuur, van 23 Januari tot 10 Maart 
1873. 

In het in Fig. 6 afgebeelde geval was de spoor 
gesprongen, hetgeen bij kulturen van Physcia- 
sporen zeer dikwijls het geval is. 

Gekiemde sporen van Lecanora subfusca, in aan- 
raking gekomen met Cystococcus humicola. 
Duur der kultuur van 23 Januari tot 30 April 
1875. 


a. wijst overal de sporen aan. 


N. B. Over de samentrekking van den inhoud, bij de Cystococcuscellen 


zie Pag. 356. 


F. W. VAN EEDEN, 
LIJST DER PLANTEN 


die in de Nederlandsche Duinstreken gevonden zijn. 


(Flore des Dunes maritimes de la Neêrlande.) 


Deze lijst omvat de Flora van al de Nederlandsche duinen, 
zoowel op de eilanden, als op het vaste land, van de provinciën 
Noord- en Zuid-Holland en op Voorne, Walcheren en Schouwen. 
Daaronder zijn dus begrepen de zeeduinen, die zich ten westen 
langs de kust uitstrekken, en de binnenduinen, die in min of 
meer samenhangende reeksen van ’sGravenhage tot Alkmaar 
gelegen zijn. Tot deze binnenduinen behooren het Haagsche 
Bosch, de duinen van Lisse en Hillegom, Bennebroek en Heem- 
stede, Kennemerland, de Haarlemmerhout, de Schapenduinen 
bij Bloemendaal, de duinen van Santpoort en Heilo. 
De Geldersche rivierduinen en diluviale zandheuvels van het 
Gooiland en oostelijk daarvan gelegen, zijn niet onder deze 
Flora begrepen. 
Tot het samenstellen dezer lijst heb ik gebruik gemaakt van 
de volgende bronnen : 
1. Mijn eigen herbarium en aanteekeningen, persoonlijk ver- 
zameld in de duinen van Overveen, Bloemendaal, Velsen, 
Noordwijkerhout, Wassenaar, ’s Gravenhage, Loosduinen, 
Heemskerk, Castricum, Egmond, Bergen, Schoorl, Petten, 
Callandsoog en Texel. 

2. Flora Westlandica; handschrift van de Flora van 
Naaldwijk en omstreken, mij welwillend afgestaan door den 
Heer Dr. J. E. van der Trappen. 


361 


3. Flora van Brielle en omstreken, voornamelijk van 
de duinen van Voorne, gedurende een tweejarig verblijf 
aldaar samengesteld door den Heer M. W. Beijerinck, 
met raadpleging van den Heer Huisman te Brielle, 
en mij in handschrift afgestaan. 3 

4. F. Holkema. De Plantengroei der Nederlandsche Noord- 

zee eilanden. Amsterdam 1870. 

Prodromus Florae Batavae. Leiden 1850. 

6. Nederlandsch Kruidkundig Archief. Je Serie, deel I—V en 
Wi den afl; 

7. C. A. J. A. Oudemans. Matériaux pour la Flore my- 
cologique de la Néerlande. (Extr. Archives Neerl. IL. 1867). 

8. C. A. J. A. Oudemans. Beredeneerde Catalogus der 
eerste 12 afleveringen van het Herbarium van Nederland- 
sche planten, door hem verzameld en uitgegeven. (Overdr. 
Ned. Kruidk. Archief, 2e Serie, 1e deel, 1871). 

9. Flora Batava. 


EN 


Wegens de groote moeielijkheid om de grenzen van het terrein 
van onderzoek scherp af te bakenen, en daar bij eene Flora als 
die der duinen, de daaraan grenzende streken niet mogen worden 
over ’thoofd gezien, heb ik de lijst zoo ruim mogelijk ge- 
nomen; doch daarin de min of meer tot de Duinflora behooo- 
rende planten op de volgende wijze onderscheiden : 

met gewone letter: de namen der planten, die eigenlijk niet 
binnen den duinzoom, maar in zijne nabijheid gevonden zijn; 

gespatieerd: planten, die binnen den duinzoom zijn 
gevonden ; 

curcijf: talrijk of meer eigenaardig op de duinen groeiende; 

vette letter: zeer algemeen op de meeste duingronden; 

+ gewone letter: eigen aan de Duinflora, of weinig daar- 
buiten aangetroffen ; 

-++ curcijf: nieuwe door mij ontdekte planten voor de Flora 
van Nederland ; 

BOA patie eae planten, die in de laagste vlakten en duin- 
pannen meer of min tehuis behooren. 


23 


362 


De groeiplaatsen, die, schoon in den Prod. Flor. Bat. ver- 
meld, na persoonlijk onderzoek, door mij in twijfel worden ge- 
trokken, zijn door ( ) of met een (?) aangeduid. 


Ik heb mij in deze lijst bepaald totde Phanerogamae, 
de hoogere Cryptogamae en wat de Fungi betreft, tot 
de Hymenomycetes en Discomycetes, tot welke 
beide afdeelingen de grootste en in het landschap eenigszins 
kenmerkende zwammen behooren. Van de Gasteromy- 
cetes hoop ik later eene lijst te geven, zoodra ik met mijn 
onderzoek van het geslacht Geaster, in de Haarlemsche duin- 
streek zoo talrijk vertegenwoordigd, zal gereed zijn. 


DICOTYLEDONEAE. 


Ranunculaceae. 


Clematis Vitalba L. Zeldzaam en welligt slechts ver- 
wilderd. Breesaap bij Velsen. 

Var. 3, Aardenhout bij Bloemendaal. 

Thalictrum minus L. en variëteiten. Texel, Ameland, op Schier- 
monnikoog algemeen; zuidelijker zeldzaam, alleen bij 
Bloemendaal, Wassenaar en Loosduinen. 

x T. flavum L. Ontbreekt op de eilanden. Zeldzaam aan 
waterkanten langs de duinen bij Mariënbosch en Vee- 
nenburg, in een duinpan bij Naaldwijk en in duin- 
vlakten op Voorne, Schouwen en Walcheren. 

Anemone nemorosa L. Ontbreekt op de eilanden. Tal- 
rijk op sommige plaatsen in de bosschen aan den voet 
der duinen en op de binnenduinen bij Haarlem ; 
Koudekerke (Walcheren). 

A. apennina L. Elswout onder Overveen bij Haarlem; op 
eene plaats, waarschijnlijk voor lange jaren verwilderd. 

A. ranunculoides L. Alleen bij Haarlem; Haarlemmerhout 

: en Aardenhout, en in het Haagsche bosch. 

Myosurus minimus L. In graanvelden, alleen op Terschelling, 
bij Santpoort en op Voorne. 

x Batrachium hederaceum ZL. Alleen op Schiermonnikoog. 

XB. trichophyllum Chair. Texel, Ameland, Schiermon- 
nikoog, Heemstede, Voorne, Walcheren. 

XB. divaricatum Schrank. Texel, Haarlemsche duinkant, 
Westland, Voorne. 

X B. fluitans Lam. Ameland, duinpan bij Velsen, Voorne, 


gemin FEN ae 2 
nn a AT es. aande 


peste 
ambigue mathe 


ee ee 


pt en 


364 


X B. Baudoti Godr. Texel, Vlieland. 

> B. Petiveri Koch. Terschelling, Schiermonnikoog. 

XxX B. (Ranunc.) radians Revel. Overveen — Aardenhout, 
bij Haarlem. 

B: heterophyllum Wragg. 

w. fluitans. Terschelling. 

g. submersum. Ameland, Leidsche Vaart bij Haarlem, 
y. terrestre, in opdroogende duinplassen, Texel, 
Vlieland, Terschelling. 

X Ranunculus Lingua ZL. Texel, Bentveld bij Haar- 
lem, Loosduinen. 

XR. Flammula L. Zeer algemeen in de duinpannen van 
Holland en Zeeland, en op de eilanden behalve Rottum. 
g. grandiflora, Wijk a/zee. 

y. serrata: Walcheren; bij Haarlem. 
e. Alismoides, op de eilanden. 

R. auricomus JL. Haarlemmerhout, Elswout onder Over- 
veen , Wassenaar. 

R. acris L. Algemeen in duinvalleijen en langs de duinen. 

R. repens L. Als voren. 

G3. prostratus D.C. Haarl. duinen. 
y. erectus Le. et Court. Haagsche bosch. 
>. glabratus L. Duinen, Zandvoort en Velsen. 

R. bulbosus L. Texel, Vlieland, Schiermonnikoog, Overveen, 
Velsen, Noordwijkerhout, Wassenaar, Voorne, op 
sommige plaatsen talrijk op de lage duinen. 

R. Philonotis Retz. Texel, Ameland (kleigr.), Nieuwe Diep, 
Santpoort, Westland, Voorne, Schouwen. 

XR. sceleratus L. Texel, Terschelling, Ameland, Schiermon- 
nikoog, en langs de geheele kust in duinpannen en 
slooten. 

R. arvensis L. Graanlanden bij Naaldwijk en op Voorne. 

Ficaria ranunculoides. Op al de eilanden en langs 
de geheele kust algemeen op beschaduwde plaatsen. 
flor. plenis, Elswout bij Overveen. 

X Caltha palustris L. Vrij algemeen in duinslooten 
en beekjes. 


365 
Aquilegia vulgaris LZ. Alleen in het Heerenduin bij 


Velsen, zeldzaam en welligt verwilderd. 
Delphinium Consolida LZ. Wassenaar, zeldzaam. 


Berberideae. 


+ Berberis vulgaris ZL. Ontbreekt op de eilanden. Duinen van 
Schoorl, Bergen, Haarlem, Scheveningen, Monster, 
Zeeland; zeldzaam op Voorne. 


Nymphaeaceae, 


+ Nymphaea alba L. Ontbreekt op de eilanden. Berger 
en Haarlemmer duinslooten; Westland, ontbreekt op 
Voorne. 

x< Nuphar luteum Sm. Ontbreekt op de eilanden. Talrijk 
in de slooten langs de Haarlemsche duinen en in het 
Westland. 


Papaveraceae. 


Papaver Argemone JL. In graanlanden zeldzaam. Ame- 
land, Heilo, Heemskerk, Katwijk, Noordwijk. 

P. Rhoeas L. en Variëteiten. Texel, Vlieland, Bergen, Eg- 
mond, Heilo, Bloemendaal, Velsen, Noordwijk, Hoek 
van Holland. 

P. dubium L. Ameland, Bergen, Heilo, duinen bij Overveen 
talrijk; bij Naaldwijk en op Schouwen. Ontbreekt 
op Voorne. 

P. somniferum ZL. Hier en daar op aardappelvelden in 
de duinen bij Haarlem. 

X Glaucium luteum Scop. Op ééne plaats in de zee- 
duinen bij Zandvoort, in 1866 en 1869 waargenomen. 

Chelidonium majus JL. Texel, Vlieland, Ameland, 
duinbosschen van Holland en Zeeland, algemeen. 


Fumariaceae. 


Corydalis lutea D.C. Op een muur bij den Haarlemmerhout. 
C. solida Sm. Velsen, Overveen, Bloemendaal, Haarlem- 
merhout, Westland; zeldzaam op Voorne, 


366 


C. fabacea P. Haagsche bosch. 

C. claviculata P. Lisserduinen zeldzaam. Loosduinen, 
Haagsche bosch. 

Fumaria officinalis ZL. Texel, Ameland, en op vele 
plaatsen aan den Holl. en Zeeuws. duinkant. 


Cruciferae. 


Cheiranthus Cheiri Z. Bouwvallen van Brederode en 
Teijlingen. Kerk te Brielle. 

x< Nasturtium officinale R.Br. Texel, Terschelling, 
Schiermonnikoog en verder in duinslooten en plassen 
langs de geheele kust. Callandsoog, Bergen, Wijk 
aan zee, Velsen, Haarlem, Westland, Voorne, Zeeland. 
y. microphyllum Texel. 

XN. amphibium R.Br. Texel, Terschell., Schierm., Haar- 
lem, Westland, Schouwen, op Voorne algemeen. 

N. sylvestre R.Br. Vlieland, Schierm., bij Alkmaar, Voorne. 
Niet algemeen. 
a. incisum. Duinvlakten bij Zandvoort en Overveen. 

XN. palustre D.C. Al de eilanden, uitgenomen Rottum. 
Velsen, Haarlem, ’s Hage, Voorne. Niet algemeen. 

Barbarea praecox R.Br. (Duin bij Overveen). 

Arabis hirsuta Scop. Ontbreekt op de eilanden. Talrijk aan 
de landzijde der Kennemer duinen. 
(Arabis sagittata D.C. komt daar niet voor en moet 
waarschijnlijk uit den Prod. Flor. Bat. geschrapt worden. 
Zie: Oudemans, Ned. Kruidk. Arch. 1871). 

Cardamine sylvatica Link. Langs wegen aan den duin- 
kant bij Bloemendaal, Velsen en Brederode. 

C. hirsuta L. Ontbreekt op de eilanden. Talrijk op de Holl. 
en Zeeuws. duingronden. 
B. sylvestris, bij Velsen. 

C. pratensis L. Algemeen in grazige duinvlakten en langs dui- 
slooten. 

C. amara L. Alleen op Voorne, op de uiterwaarden langs de 
Maas, 


867 


Sisymbrium officinale Z. Algemeen aan wegen, 
ruigten enz. 

S. Sophia L. Algemeen: aan den duinkant op de eilanden en 
het vasteland. Ontbreekt echter op Voorne. 

S. Alliaria Scop. Schiermonnikoog en op vele plaatsen 
van het vasteland , langs den duinkant, bij woningen enz. 

S. Thalianum Gaud. Algemeen langs den geheelen duimkant. 
Niet vermeld op Vlieland en Schiermonnikoog. 

Erysimum Cheiranthoides ZL. Veel op de eilanden 
uitgezonderd Schiermonn. en Rottum, en verder hier en 
daar aan den duinkant in Holland en Zeeland. In 
Kennemerland niet algemeen. 

Brassica Rapa LZ. Hier en daar verwilderd. 

B. Napus LZ. Hier en daar verwilderd. 

B. nigra Koch. Velserkanaal, langs de kanten, zeer talrijk. 

Sinapis arvensis L. Texel, Schierm. Haarlem. Brou- 
werskolk op uitgebaggerden keigrond. 

@. orientalis Koch. Leidsche vaart bij Haarlem. 

S. alba Z. Zandvoort, Scheveningen. 

Diplotaxis tenuifolia D.C. Vroeger alleen in de Scheveningsche 
duinen en bij ’s Hage, van waar zij zich langs den 
spoorweg verspreid heeft, tot Haarlem en Rotterdam. 
Te Haarlem bij het station voor ’t eerst waargenomen 
in 1869; thans overal langs den spoorweg te vinden. 

Draba verna L. Overal algemeen. 

X Cochlearia officinalis Z. Op kleiachtigen bodem, 
Texel, Vlieland, Ameland, Schierm., Katwijk. 

x C. Lenensis D.C. Ameland, in natte weiden. 

X C. anglica L. Op kleiachtigen bodem, aan de zeekust. 
Texel, Schierm. Ameland, Rottum, Katwijk. 

XC. danica JZ. Als voren, zeekust, Texel, Ameland , 
Schierm. Katwijk, Westland, Voorne, Walcheren. 

C. Amoracia ZL. Texel, Schiermonnikoog, op duinwallen in 
Boekenrode bij Haarlem, Noordwijk a/z, Westland ; 
Voorne. 

Camelina sativa Crantz. Zeldzaam’, langs zandige wegen. 
Bloemendaal, Westland, 


368 


a. pilosa D.C. bij Scheveningen. 

Thlaspiarvense ZL. Hier en daar in bouwlanden. Texel, 
Ameland, Haarlemsche duinen, Westland, op Voorne 
zeer talrijk. 

Teesdalia nudicaulis R.Br. Texel, Terschelling, Ame- 
land en verder den geheelen duinkant, hier en daar. 

Iberis umbellata ZL. Alleen in de Velser-duinen. (Ver- 
wilderd %) 

Lepidium Draba ZL. Alleen op Texel. 

L. ruderale Z. In lage streken langs de kust verspreid. 

L. campestre R.Br. Loosduinen, Schouwen. 

L. latifolium Z. Alleen bij Wijk a/z. en Scheveningen. 

Capsella Bursa pastoris Mönch. Algemeen. 

Senebiera Coronopus Poir. In lage streken langs de 
kust verspreid. Texel, Vlieland, Terschelling, Ame- 
land, Petten, Velsen, Westland, Voorne. 

Cakile maritima Scop. Overal op de zeeduinen en langs het 
strand. 

Isatis tinctoria L. Duinen bij ’s Hage: Maasstrand bij 
den Oranjepolder. 

Raphanus Raphanistrum. Hier en daar. Texel, Ame- 
land, Wijk a/z., Westland. 

(B. flor. ochrol., viol. ven.) 
R. maritimus Sm. Zeldzaam. Scheveningen, Voorne. ~ 


Cistineae. 


Helianthemum guttatum Mill. Duinen van Vlieland. 
g 


Violarieae. 


> Viola palustris Z. Texel, Terschelling, zeldzaam. 

V. hirta L. Ontbreekt op de eilanden. Menigvuldig op de duinen 
van Schoorl, Bergen, Castricum, Velsen, Haarlem, 
Wassenaar en Voorne. 

V. odorata LZ. Ontbreekt op de eilanden. Hier en daar aan 
den duinkant bij Haarlem, in ’t Westland en op 
Walcheren. Vrij algemeen op Voorne, 


TE 


369 


V. sylvatica Fries. Ontbreekt op de eilanden. Castricum, 
Marquette, Velsen, Bloemendaal, Haarl. Hout, Vo- 
gelenzang en op Walcheren. 

V. eanina ZL. «. sabulosa. Op alle duinen algemeen. 

g. ericetorum. Op alle duinen algemeen. 
y. lucorum. Bloemendaal. 

VY. tricolor LZ. wg. vulgaris. Texel, Terschelling, Ameland, 
Schierm. en verder algemeen langs den 
duinkant. 

B. arvensis Murr. Texel, Terschelling, 
Ameland, en algemeen langs den duinkant 
op bouwland. 

y. maritima (Schwgg). Overal op de duinen. 


Resedaccae. 


Reseda lutea L. Ontbreekt op de eilanden. Duinen bij Velsen, 
Overveen en Hillegom. 

R. luteola L. Ontbreekt op de eilanden. Duinen bij Overveen, 
Vogelenzang, in het Westland en bij Rockanje. (Voor 
ongeveer 50 jaren bij Overveen gekweekt geweest, 
doch nu niet meer). 


Droseraceae. 


X Drosera rotundifolia ZL. Texel, Vlieland, Ame- 
land, Terschelling. Niet gevonden in de duinstreek 
van het vasteland. 

XD. intermedia Hayne. Texel, Ameland. Verder niet. 

> Parnassia palustris L. Im duinvalleien algemeen. Texel, 
Vlieland, Terschell., Ameland, Schierm., Callandsoog, 
Bergen, Castricum, Haarlem, Wassenaar, Staalduin , 
Voorne, Schouwen , Walcheren. 


Polygaleae. 


Polygala vulgaris Z. en var. (3, oxyptera Koch. Algemeen 
op de duinen van Texel, Tersch. Ameland, Schier- 
monnik. en van het vasteland. 

P. comosa Schk. Terschelling. 


370 


Sileneae. 


Dianthus deltoides ZL. Zeldzaam. Alleen op de duinen 


bij ’s Hage. 

Saponaria officinalis L. Ontbreekt op de eilanden. Berger en 
Haarl. duinen, Staalduin, Scheveningen. — Niet ver- 
meld op Voorne en in Zeeland. — Groeit meest in 


groepjes langs de binnenzijde der duinen. 

Silene nutans L. Ontbreekt op de eilanden. Overveensche dui- 
nen menigvuldig; Noordwijkerhout, Katwijk, Sche- 
veningen, Wassenaar, Monster. Niet vermeld op 
Voorne en in Zeeland. 

+ S. Otites Sm. Schiermonnikoog, Haarlemmer duinen, Was- 
senaar, Scheveningen. Niet vermeld voor Voorne, 
het Westland en Zeeland. 

S. conica LL. Niet op de eilanden. Duinen bij Haarlem, Hil- 
legom, Noordwijkerhout, Noordwijk, Monster en 
's Gravesande. Niet vermeld op Voorne en in Zeeland. 

S. noctiflora LZ. Niet op de eilanden. Duinvlakten bij 

Bentveld, Naaldwijk en op Voorne. 

S. inflata Sm. Scheveningen, Brielle. 

Lychnis Flos cuculi L. In lage weilanden en duinpannen, al- 
gemeen. 

L. vespertina Sibth. Texel, Ameland, Schierm. Rottum, Ken- 
nemerland; zeer veel onder Heilo en Overveen en op 
de zeeduinen bij Zandvoort, Scheveningen en West- 
land, Voorne. 

L. diurna Sibth. Schijnt te ontbreken op Texel, Vlieland, 
Terschelling en Rottum. Voor ’t overige algemeen op 
beschaduwde duingronden. 

Agrostemma Githago L. In roggevelden. Texel, Ame- 
land, Velsen, Heemskerk, Boekenrode bij Haarlem. 

DX Sagina procumbens L. en variëteiten. Algemeen in lage duin- 
vlakten. 

XS. stricta Fr. Velserkanaal, 1871. 

x S. ciliata Fr. Texel, Waalsdorp. 

DX S. nodosa L. Algemeen in lage duinvlakten, 


é 371 


B. pubescens Koch. Schiermonnikoog, Scheveningen. 
y. maritima P. Duinen bij ter Heide. 

Spergulaarvensis L. Op de eilanden behalve Vlieland 
en Rottum. Voorts Heilo, Breesaap, Westland. — 
Niet op Voorne. 

< Lepigonumrubrum Wahl. In lage streken; Texel, 
Ameland, Breesaap, Noordwijkerhout. 

XL. medium Fr. Dicht bij zee. Texel, Terschelling, Schierm., 
Rottum en op Walcheren. 

X< L.salinum Fr. Als voren. Vlieland, Ameland, Schierm., 
Hondsbossche , Katwijk, Schouwen. 

XL. marginatum Koch. Op al de eilanden behalve Rot- © 
tum. Hondsbossche, Westland , Schouwen. 

Halianthus Peploides Fr. Opal de eilanden. Zandvoort, 
Noordwijk, Katwijk, Scheveningen, Hoek van Holl., 
Voorne, Schouwen. 

Moehringia trinervia Clairv. Ontbreekt op de eilanden. 
Veel aan den binnenkant der duinen en op de bin- 
nenduinen van Kennemerland en Noordwijkershout. 
Wassenaar en op Voorne. 

Arenaria serpyllifolia Z. Al de eilanden. Buiten- en 
binnenduinen van Kennemerland, Noordwijk, Was- 
senaar. 

Holosteum umbellatum JL. Ontbreekt op de eilanden. 
Bloemendaal langs den weg; binnenduinen van Groe- 
nendaal (Heemstede), Velserbeek bij Velsen : zeldzaam. 

Stellaria media Vil. Overal. 

S. Holostea Z. Haarl. Hout en Haagsche Bosch. 

S. glauca With. Texel. Ameland, Rozenwater bij Bentveld, 
Naaldwijk. 

S. graminea ZL. Texel, Tersch., Ameland, Schierm., Castri- 
cum, Aardenhout, Haarlemmerhout, binnenduin Heem- 
stede, Naaldwijk, Rockanje. 

XS. uliginosa Murr. Texel, Terschelling, Haarlemmer- 
hout, Naaldwijk. 

X Malachium aquaticum Fr. Texel, Ameland, sloo- 
ten langs de Kennemerduinen; Voorne. 


372 


Cerastium glomeratum Thill. Schiermonn., Voorne. 

C. semidecandrum Lf. en 3. glandulosum. Opal 

de eilanden en de Kennemerduinen. 

C. glutinosum Fr. Duinen bij Domburg. Waalsdorp? 

C. tetrandrum Curt. Duinen op Vlieland, Terschelling, 
Ameland, Grind en Schouwen. Niet vermeld in Ken- 
nemerland enz. 

triviale Zink. . Algemeen. 

arvense ZL. Texel. Ameland, Kennemerduinen aan de 
binnenzijde, menigvuldig ; Westland, Voorne, algemeen 
op zand en klei. 


aa 


Lineae. 


Linum catarticum L. Al de eilanden behalve Rottum ; algemeen 
op de duinen van Kennemerland, Wassenaar, Voorne. 

xX Radiola Linoïdes Gm. Al de eilanden behalve Rot- 
tum; Bergen, Schoorl, Noordwijk , Westland, Haam- 
stede. 


Malvaceae. 


Malva Alcea LZ. Kanaal bij Katwijk. 

M. moschata L. Katwijk. 

M. sylvestris. Texel, Kennemerland, Voorne, vrij alge- 
meen langs zandige wegen. 

M. vulgaris Fr. Al de eilanden behalve Rottum; Kennemer- 
land verspreid; zeeduinen bij Zandvoort. Wassenaar, 
Hoek van Holland menigvuldig, Voorne verspreid. 

XX Althaea officinalis Z. Meertje van Rockanje, Zeeland. 


Tiliaceae. 


Tilia grandifolia Ehrh. Veel aangeplant. 
» parvifolia Ehrh. Veel aangeplant. Verwilderd in 
de Kennemerduinen. 


Hypericineae. 


Hypericum perforatum L. Niet op de eilanden. Zeer talrijk op 


873 

de duinen, duinvlakten en binnenduinen van Ken- 
nemerland. Westland. Niet op Voorne. 
8. mierophyllum D.C. Aardenhout, Lisse. 

H. humifusum ZL. Noordwijkerhout. 

X H. tetrapterum Fr. Texel. Lage duinvlakten en pannen in 

de buiten- en binnenduinen van Kennemerland, me- 

nigvuldig. Bergen, Heilo, Velserduin, Zandvoort, Vo- 
gelenzang, Noordwijkerhout , Katwijk, Voorne. 


Acerineae. 


Acer Pseudoplatanus L. Texel op den berg veel; 
Bergerbosch veel, duinkant bij Haarlem, Voorne. 
(Verwilderd ?) : 

A. campestre ZL. Ontbreekt op de eilanden. Vrij talrijk 
in de duinbosschen van Velsen, Bloemendaal, Over- 
veen, Scheveningsche weg, zeldzaam op Voorne. 


Hippocastaneae. 


Aesculus Hippocastanum ZL. Hier en daar in de 
duinen verwilderd, o. a. bij Velsen en Overveen. 


Geraniaceae. 


Geranium phaeum LZ. Zeldzaam. In bosschen bij Haarlem en 
op Walcheren. 

(G. pratense L.) Groeit niet meer in den Haarlemmerhout, (zie 
Prodr. Fl. Bat. bl. 54). 

G. pyrenaicum ZL. Duinvliet bij Overveen. 

G. pusillum Z. Talrijker op de eilanden dan op het 
vasteland. Op Texel zeer veel; onder Heilo, 
Velsen, Haarlem; in het Westland en op Voorne 
zeldzaam. 

G. dissectum ZL. Talrijker op de eilanden dan op het 
vasteland. Texel, Terschelline, Ameland. Schierm. 
en onder Velsen. — 

G. molle L. Op de eilanden algemeen; Kennemerland, West- 
land, Voorne algemeen. 

G. Robertianum ZL. Niet op de eilanden. Kennemerland, 
Westland, Voorne algemeen, Walcheren. 


374 


Erodium cicutarium Her. Overal algemeen. 
B. glandulosum. Walchersche en Schouwsche duinen. 
E. moschatum Her. Alleen bij de binnenduinen van Heem- 
stede op ééne plaats. 
EB. Malacoides W. Achter Klingendaal bij den Haag? 


Tropaeoleae. 


Tropaeolum majus ZL. Duinvlakten van Overveen, ver- 
wilderd. 


Oxalideae. 


Oxalis Acetosella Z. Haagsche bosch. 

O. stricta L. Vlieland, en op het vaste land langs wegen 
en op bouw- en moesgronden. 

O. corniculata Z. Texel, in moestuinen allerwege. 


Celastrineae. 


Evonymus europaeus L. Niet op de eilanden en in het West- 
land. Zeldzaam bij Bergen en op Voorne. Zeer veel 
aan den duinkant bij Haarlem. 

Rhamnus catartica ZL. Niet op de eilanden en in Ken- 
nermerland. Scheveningen. Voorne, op de plaats »de 
Eendenkooi’ wild. 

R. Frangula L. Niet op de eilanden. Duinen van Bergen, 
Castricum en Heemskerk talrijk, minder op de Haar- 
lemsche duinen. Onder Wassenaar, op Voorne en het 
duin Z. van Rockanje; ook in het duin bij den He- 
vering (Voorne), doch aldaar gewoonlijk door het vee 
kort afgevreten. 


Papilionaceae. 


Ulex europaeus L. Niet op de eilanden. Binnenduin 
van Heilo zeldz.; Castricum zeldz. ; (Leiduin bij Heem- 
stede, vroeger aangeplant, doch niet goed tierend) , 
Vogelenzang zeldz.; Wassenaar (binnend.), Zorgvliet 
bij ’s Hage, Walcheren. 


375 


Sarothamnus vulgaris Wimm. ‘Texel; Bergen, binnenduinen van 
Heilo, Haarlem, Heemstede en Lisse, Velserduin veel ; 
Aardenhout, Noordwijkerhout, Noordwijk, Wasse- 
naar, Loosduinen veel; Walcheren. Ontbreekt op 
Voorne. 

Genista tinctoria L. Zeer algemeen op duinlanden op Texel en 
tusschen Velsen en Wijk a/z., Castricnm, Heemskerk 
en bij den Haag. 

G. anglica L. Texel, Terschelling; Ameland, duinheiden 
onder Schoorl en Bergen, Eikenduinen, Westland. 
Niet op Voorne. 

Ononis spinosa L. Aan wegen en in landen, op Texel, 

: Tersch., Ameland, Schierm.; bij Petten, Castricum en 
Egmond, in landen; bij Bennebroek in een weiland 
zeldz. op afgezanden duingrond; op Voorne niet al- 
gemeen. Op Texel (Mok), met witte bloemen door 
mij gevonden. 

O. repens L. Schiermonnikoog; Kennemerland. 

B. mitis. (O. maritima Dum?) Op al de eilanden, behalve 
Rottum; Duinen bij Callandsoog, Petten en Bergen, 

Velsen, Haarlem, den Haag, op Voorne en in Zeeland. 

Anthyllis Vulneraria LL. (Op Ameland?) 

» 2. maritima Schweigg. Texel, Schierm. Callandsoog, 
Petten, Bergen (weinig), Castricum, Velsen, Overveen, 
Vogelenzang, Katwijk, Wassenaar, Westland, Voorne, 
Walcheren. 

Medicago sativa LZ. Verwilderd. Texel, Katwijk. 

M. falcata ZL. Zeldzaam, Vlieland , Bloemendaal , Noordwijk. 

M. Lupulina L. Al de eilanden, Duinen bij den Helder, Cal- 
landsoog , Kennemerland, Velsen, duinen en binnen- 
duinen bij Haarlem en den Haag, Voorne. 

M. maculata W. Alleen op Voorne en Schouwen vermeld. Op 
Voorne algemeen langs dijken. 

M. minima Zam. Alleen bij Bloemendaal. 

Melilotus officinalis W. Texel, Katwijk. 

M. alba Desr. Duinvlakte achter Volmeer (Overveen), (ver- 
wilderd ?) 


Se re ee 


376 


M. arvensis Wallr. Op Voorne zeldzaam. 

Trifolium pratense ZL. Allerwege. 

T. maritimum Huds. Katwijk. 

T. arvense L. Op al de eilanden, Callandsoog, Bergen, en 
geheel Kennemerland algemeen, Noordwijk, Katwijk , 
Westland, zeldzaam op Voorne. 

T. striatum ZL. Texel, Velsen, Marquette bij Heemskerk , 
Noorwijkerhout, Naaldwijk, Haarlemmerhout. 

T. subterraneum LZ. Op Walcheren. 

T. fragiferum L. Texel, Vlieland, Tersch., Ameland, 
Helder, Petten, Heilo, Castricum, Zandvoort, Katwijk. 
Ontbreekt op Voorne. 

T. repens JL. Allerwege. 

T. procumbens JL. Allerwege. 

(T. filiforme, zie Oudemans, K. K. Arch. 1871). 

Lotus corniculatus L. Allerwege. 

XL. uliginosus Schk. Opal de eilanden behalve Rottum, 
Castricum, Velserkanaal talrijk; Voorne talrijk. 

Ornithopus perpusillus ZL. Texel, Kennemerland, 
Noordwijk, Westland, Staats-Vlaanderen. Ontbreekt 
op Voorne. 

Vicia Cracca L. Algemeen. 

V. sepium JZ. Texel, bij Overveen en Haarlem zeldzaam; 
niet in het Westland; talrijk op Voorne. 

VY. sativa L. Texel, Schiermonnikoog, Haarlem, Wassenaar , 
Voorne. 

V. angustifolia Roth. Al de eilanden behalve Rottum; Kenne- 
merland, Westland, Katwijk, Walcheren, niet op 
Voorne. 

@. Bobartii Koch. Walcheren. 

V. lathyroïdes L. De eilanden, behalve Texel en Vlieland; 
Kennemerland , Wassenaar, Loosduinen, Voorne, 
Walcheren. 

Ervum hirsutum Z. Texel, Ameland, Rottum, Haarl. 

Hout, Aardenhout, Boekenrode, Katwijk. 

E. tetraspermum JZ. Texel, Bergen, Aardenhout, Was- 
senaar. 


377 


Lathyrus Aphaca LZ. Velsen. 

L. tuberosus L. In een lage duinvlakte bij Zandvoort. 
Voorne talrijk. — 

L. pratensis L. Texel, Schiermonnikoog , Kennemerland, 
Noordwijk, Voorne. 


Amygdaleae. 


Prunus serotina Bhrh. (uit N.-Amerika). Verwilderd langs den 
Velser straatweg. 

P. spinosa L. Aardenhout, Meerenberg en Elswoud bij Haar- 
lem, en op Voorne. 

(P. insititia Z. In den Prod. F. B. vermeld bij de Brouwers- 
kolk (Haarlem), waar alleen P. domestica L. gevon- 
den is). 

P. domestica L. Brouwerskolk (verwilderd?) Voorne. 

P. avium JZ. Bloemendaal, Overveen, Vogelenzang , Haagsche 
Bosch. 

P. Padus L. Algemeen in de boschrijke duinstreken van Ken- 
nemerland, bij ’s Hage en Domburg. Niet vermeld 
op Voorne. 

P. Mahaleb JL. Op ééne plaats achter Overveen. (Ver- 
wilderd ?) 


Rosaceae. 


Spiraea salicifolia Z. Wijk ajz. (verwilderd ?) 

XS. Ulmaria JZ. Texel, Bergen, Egmond, Castricum, 
Heilo, Velsen, Bloemendaal, Aardenhout, Vogelenzang, 
Noordwijkerhout, Wassenaar, Westland, Voorne. 

@. denudata Hayne. Renesse. y, discolor Koch. 
Eikenduinen , Loosduinen. 

Geum urbanum JZ. Texel, Schiermonnikoog en algemeen 
in de boschrijke duinstreken van het vasteland. 

Rubus Idaeus L. Haarlemmerhout, Wassenaarsche duinen, 
Walcheren, Haagsche bosch. 

R. fruticosus %. en 3. L. Texel, Bergen en Schoorl algemeen, 
Haarlemmerhout, Aardenhout, Overveen, minder tal- 
rijk ; Oost-Voorne , Noordwijk. 

24 


378 


y. Duinwallen bij Haamstede. Bij Wassenaar talrijk , 
ook op de buitenduinen. 

R. discolor. Whe et N. Walcheren, Schouwen. 

R. vulgaris Whe. Haarlemmerhout , Bloemendaal, Walcheren. 

R. Sprengelii Whe et N. Terschelling. 

R. caesius L. 

Var 8. en y. Texel, Tersch., Schierm., Rottum; 
Helder, Callandsoog, Petten, Kennemerland, ’s Hage, 
Westland, Voorne, Walcheren, overal min of meer 
algemeen. 

Fragaria vesca L. Ontbreekt op de eilanden. Bergen-Schoorl, 
Heemskerk, Velsen, Bloemendaal, Aardenhout, Zand- 
voort, Vogelenzang , Kennemer binnenduinen , Noord- 
wijk, Westland, Voorne. — 

X Comarum palustre Z. Texel, Vheland, WYersch., 
Ameland, Callandsoog. Ontbreekt in Kennemerland, 
Westland, op Voorne en in Zeeland. — Voor vele 
jaren nog onder Bennebroek gevonden bij het zoo- 
genoemde »graf van Rousseau’’, doch van daar ver- 
dwenen. 

Potentillaanserina ZL. Allerwege. 

P. argentea JL. Niet op de eilanden, Kennemerland 
schaarsch. Wassenaar, Voorne. 

P. reptans JL. Texel, Terschelling, Aardenhout, Vogelenzang. 

<P. Tormentilla Sibth. 
en (3. petiolata. Al de eilanden behalve Rottum en 
allerwege op het vasteland in duinvlakten; zeer talrijk 
in de duinen van Caliandsoog en Bergen. Ik vond 
steeds de variëteit. 

P. verna L. Niet op de eilanden. Zeer talrijk in de Haar- 
lemsche duinen en bij Bentveld en Vogelenzang. Noord- 
wijk, Scheveningen, Voorne. — 

Agrimonia Eupatorium JZ. Ameland. In Kennemer- 
land hier en daar, op Voorne algemeen. — 

A. procera. Wallr. Duinsloot bij Noordwijkerhout. Kruidk. 
Arch. V. 226. 


379 


Rosa pimpinellifolia D.C (3, spinosissima (Zie: du Mort. Mon. 
d. Roses. Bull. Soc. Bot. VI.) Texel, Terschelling, 
Ameland, niet algemeen bij Callandsoog, Petten en 
Bergen; algemeen bij Castricum, Heemskerk, Velsen 
en zuidwaarts over de geheele duinstreek. 

R. cinnamomea JL. Verwilderd? Duinen bij Beverwijk, 
Velsen, Vogelenzang, Katwijk en Wassenaar. Zeldzaam. 
Ik vond steeds exx. met gevulde bloemen. 

R. canina. Ontbreekt op de eilanden. — Callandsoog, Pet- 
ten, Bergen, Schoorl, Velsen, Bloemendaal, Overveen, 
Vogelenzang, Heemstede, Noordwijk en Voorne. 

g. dumetorum Koch. Schouwen. 
y. collina. Kruidberg bij Velsen Mb. 
>. sepium Koch. Wassenaar, Waalsdorp. 

R. rubiginosa L. Ontbreekt op de eilanden: Wijk ajz., 

| Zandvoort, Velsen , Overveen, Bloemendaal, Heemstede, 
Vogelenzang, Bentveld, Noordwijkerhout, Wassenaar, 
Voorne, Schouwen. 

R.pomifera Herm. Bergerduinen ; Heerenduin bij Westerveld, 
Jagtlust, Velserduinen, Boekenrode bij Bentveld. 

(R. gallica L. vermeld tusschen Groet en Schoorl, doch daar 
door mij niet terug gevonden.) 

+ R. spinosissima-rubiginosa. In den Aardenhout bij Haarlem in 
eiken hakhout. Zie Flora Batava no, 1101. 

+ R. rubigiuosa-spinosissima. Flora Batava n°. 1181. Volmeer 
bij Overveen. 


Sanguisorbeae. 


Alchemilla vulgaris JZ. Zeldzaam. Bij Marquette 
(Heemskerk) in de oprijlaan; Breesaap, Wassenaar , 
Brouwershaven. 

A.arvensis Scop. Texel, Heemskerk, Breesaap, Naaldwijk. 
Zeldzaam. 

Poterium Sanguisorba L. (P. dictyocarpum Spaen.) Alleen op de 
duinen van Velsen, Bloemendaal, en Overveen, en 
daar zeer talrijk. 

(Zie: Oudemans in Ned. Kruidk. Arch. 2e Ser, 1871.) 


380 


Pomaceae. 


Crataegus Oxyacantha L. Bergen, veel. 

C. monogyna. Jacq. Texel, Kennemerland, Wassenaar , Staal- 
duin, Voorne. 

Pyrus communis L. Duinen bij Scheveningen (verwilderd?) 

P. Malus L. Waalsdorp, Vogelenzang, Bloemendaal (verwilderd ?) 

Sorbus aucuparia L. Texel, Bergen algemeen, Heilo, Heems- 
kerksche duinen, Velsen, Bloemendaal, Haarlemmer- 
hout, Vogelenzang, Westland, Voorne, Walcheren. 

+ Amelanchier canadensis Torr. et Gray. Verwilderd op Bent- 
veld, Boekenrode, Mariënbosch, achter Elswoud bij 
Haarlem en in den Haarlemmerhout. Sedert 1866 , het 
eerste jaar der waarneming, zeer vermenigvuldigd. 


Onagrarieae. 


Epilobium angustifolium L. Texel, Schiermonnikoog, Bergen en 
Schoorl, Heerenduinen, achter Bentveld, Bennebroek, 
Vogelenzang, Noordwijkerhout, Walcheren. Ontbreekt 
op Voorne. Hier en daar. 

XE. hirsutum L. Texel, Schiermonn., Rottum, Bergen, Heilo, 
Castricum, Bloemendaal, Vogelenzang, Overveen, 
Voorne. Veel in natte duinpannen. 

E. parviflorum Schreb. Texel, Terschell., Heilo, Ber- 
gen, Bloemendaal, Voorne. 


es 


x 

XE. montanum ZL. Texel, Heilo, Bloemendaal, Vogelen- 
zang, Haagsche bosch. 2 

XE. palustre L. Texel, Vlieland, Tersch., Amel., Velsen, 
Overveen , Noordwijkerhout, Staalduin, Voorne. 

X E. virgatum Mries. Texel, Terschell., Amel. Walcheren. 

XE. tetragonum ZL. Texel, Terschell., Amel., Schierm., 
Haarlem (2), Westland. 

x< E. roseum Schreb. Bloemendaal, Voorne. + 

Oenothera biennis Z. Ameland, Schiermonn., Velsen, Bloe- 

mendaal, Haarlemsche binnenduinen, Noordwijkerhout, 

Westland, Domburg. Onder Bergen en op Voorne 

niet gevonden. 


381 


0. muricata Z. Duinen van Velsen tot Scheveningen hier en 
daar; zeer talrijk onder Bloemendaal. Noordelijker en 
zuidelijker niet gevonden. 

Circaea lutetiana ZL. Aan den rand van een duinbeek 
met Petasites officinalis, talrijk op Duinvliet en op 
Berkenrode bij Haarlem. Haagsche bosch. 


Halorageae. 


X Myriophyllum verticillatum Z. Bij Loosduinen. 

X Myriophyllum spicatum ZL. Texel, Schiermonn., 
bij Haarlem, Westland. 

X M. alterniflorum D.C. Texel, Vlieland, Terschelling. 


Hippurideae. 
XX Hippuris vulgaris L. Algemeen. 
Callitrichineae. 


X Callitriche vernalis Kitz. Texel, Ameland, duin- 
pannen onder Overveen, Westland. 

xX C. stagnalis Scop. Bergen, Velsen, Haarl. Hout, Voorne. 

XC. autumnalis LZ. Texel, Terschell. Schiermonn. Westland. 


Ceratophylleae. 


xX Ceratophyllum submersum L. Schiermonnikoog, 
Katwijk, Heilo. 
x C. demersum ZL. Bloemendaal, talrijk; Westland. 


Lythrarieae. 


X Lythrum Salicaria JL. Texel (zeldzaam); Terschell., 
(zeer algemeen), Ameland, Schiermonnikoog; zeer 
algemeen in de lage duinvalleien en pannen van 
Callandsoog tot Voorne. 

xX Peplis Portula LZ. Texel, Terschelling, Ameland, ont- 
breekt zuidelijker. 


Cucurbitaceae. 


Bryonia dioica Z. Kennemerland hier en daar. vooral onder 
Velsen en Bloemendaal in de bosschen langs den duin- 
kant, Katwijk, Westland, Voorne (talrijk), Zierikzee. 


382 


Portulaceae. 


Montia minor Gm. Texel, Terschell., Ameland, Boekenrode, 
Haarlemmerhont (talrijk), Naaldwijk , Oegstgeest. 


Paronychieae. 
De Corrigiola littoralis £. Ameland. 
Sclerantheae. 


Scleranthus annuus L. Texel, Terschelling, Noord- 
wijkerhout, Bennebroek, Hillegom. 

S. perennis ZL. Heemskerk, Breesaap, Noordwijkerhout, 
Hillegom, Westland. 


Crassulaceae. 


Sedum purpurascens Koch. Ontbreekt op de eilanden 
behalve op Vlieland. Talrijk op vele plaatsen langs 
den duinkant op het vaste land, meest in de bosschen 
langs de duinen. Bergen, Heilo (algemeen), Heemskerk, 
Velsen, Bloemendaal (algemeen), Hillegom, Noordwijk, 
Wassenaar, Westland, Walcheren. Ontbreekt op Voorne. 

Sedum acre LZ. Allerwege. 

S. Boloniense Lois. Zeldzaam. Bloemendaal langs den 
straatweg, op Saxenburg, Wildhoef en de Schapen- 
duinen. Boekenrode, in een graslaan. 

S. reflexum JL. Talrijk bij het Huis te Bergen. (verwilderd ?). 

Sempervivum tectorum.Z. Hier en daar. Bij Wijk a/z., 
Santpoort, Westland. 


Grossularieae. 


Ribes Grossularia L. Ontbreekt op de eilanden. Castricum, Vel- 
sen, Bloemendaal, Overveen, Aardenhout, Bennebroek, 
Wassenaar, Voorne (algemeen), Walcheren. 

R. alpinum Z. Binnenduinen van Heemstede. (verwil- 
derd?) Leeuwenhorst bij Noordwijk. 

R. nigrum ZL. Haarl. Hout, Staalduin, Overveen, Haagsche bosch. 

R. rubrum Z. Achter Beverwijk, Velsen, Meerenberg en 
Overveen, op Staalduin en Voorne. 


383 


Saxifrageae. 


Saxifraga tridactylites L. Schiermonnikoog , Haarlemsche duinen, 
Katwijk, Wassenaar, Naaldwijk, Voorne. — Meest 
aan de oostzijde der duinen. — Zeer talrijk bij Overveen. 

S. granulata L. fl. plen. Onder Velsen, Overveen, in den 
Haarl. Hout en bij Wassenaar. (verwilderd %). 

De speling met gevulde bloemen schijnt voorheen 
gekweekt te zijn. In den Haarlemmerhout groeit 
zij op verscheidene plaatsen talrijk. 

Chrysosplenium alternifolium JZ. Tusschen den 
Aardenhout en Vogelenzang, op Leiduin, op één plaats 
onder eiken hakhout. In 1871 te vergeefs op die 
plaats terug gezocht. 


Umbelliferae. 


DX Hydroerotyle vulgaris L. In duinpannen en lage vlakten overal. 

Eryngium campestre L. Egmond, Zandvoort, Noordwijkerhout, 
Noordwijk, Hoek van Holland (veel), Voorne, Schou- 
wen. — Ontbreekt op de eilanden. 

E. maritimum Z. Al de eilanden, behalve Vlieland; Helder, 
Callandsoog , Petten (talrijk), Bergen en Schoorl (niet 
talrijk), zuidelijker algemeen, behalve onder Wassenaar 
en op Voorne, waar zij zeldzaam is. Het talrijkst 
aan den zeekant. 

Apium graveolens L. Texel, Schiermonn. Zandvoort, 
Katwijk, Staalduin, Voorne. 

XHelosciadium nodiflorum Koch. Velserkanaal, Over- 
veen, Haarl. Hout, Katwijk, Westland, Voorne. 

X H. inundatum Koch. Texel, Terschell., Ameland, Voorne. 

Aegopodium Podagraria LZ. Eilanden, behalve Terschell. en Ame- 
land; zuidelijker algemeen op boschrijke plaatsen. 

Carum Carvi L. Texel, Terschell., Voorne, Westland. 

C. Bulbocastanum Koch. Breesaap en langs ’t Velserkanaal (talrijk), 
Noordwijkerhout, Noordwijk, Katwijk, Naaldwijk. 

Pimpinella magna JZ. Velsen, Bloemendaal, Katwijk , 
Scheveningsche weg, Wassenaar, Loosduinen en bij 
Brielle aan den stadswal. 


384 


P. saxifraga L. Breesaap, Bergen, Bloemendaal, Bentveld, 
Overveen, Katwijk, Wassenaar, Schouwen. Niet ver- 
meld op de eilanden, op Voorne en in het Westland. 

emma UG Velsen () 

XxX Berula angustifolia Koch. Texel, Tersch., Schierm., 
Velsen , Haarlemmerhout, Naaldwijk, Voorne. 

X Sium latifolium JZ. Schiermonn., Kennemerland 
(zeer algemeen) , Naaldwijk , Voorne zeer zeldzaam. 

Bupleurum tenuissimum UL. Zeldz. Schierm. Hoek 
van Holland. 

xX Oenanthe fistulosa L. Texel, Terschell., Ameland, 
Haarlem, Westland, Voorne. 

x 0. Lachenalii Gm. Texel, Schierm., Egmond, Haarlem, 
Voorne, Hoek v. Holland. 

X 0. Phellandrium Lam. Texel, Tersch., Kennemerland, 
algemeen; Voorne. 

Aethusa Cynapium Z. Eilanden, behalve Schierm. en 
Rottum, Bergen, Naaldeveld bij Bentveld, Westland, 
Wassenaar, Voorne (talrijk aan den Hevering.) 

Angelica sylvestris Z. Langs wegen, doch niet dicht aan den 
duinkant. Alkmaar, Haarlem, Westland, Voorne. 
Ontbreekt op de eilanden. 

X Peucedanum Chabraei Rchb. Wijk a/z. talrijk. 

> Thysselinum palustre Hoffm. Bij Haarlem (Sparendam), doch 
niet dicht aan den duinkant. Te vergeefs door mij 
onder Bloemendaal gezocht, waar zij in den Prodr. 
Fl. B. door Mb. vermeld is. — 

Pastinaca sativa JL. Texel en Ameland (zeldz.), Hel- 
der (veel); Heilo, Bergen, Schoorl, Castricum, Velsen 
(veel) ; Wijk a/z., Naaldeveld bij Bentveld , Vogelen- 
zang, Westland, Hoek van Holland; — Zeldzamer in 
de duinen van Overveen en Bloemendaal. — 

Heracleum Spondylium Z. Texel, — zuidelijker al- 


gemeen , — doch niet op opene gronden. 
Daucus Carota L. Texel, Schiermonn., en verder zuidelijk 
algemeen. 


D. littoralis Sibth. Katwijk (2) 


385 


Torilis Anthriscus Gm. Texel, Amel., Schierm. en 
verder zuidelijker algemeen. 

T. nodosa Gdrtn. Texel, Vlieland, Ameland; Westland. 

Scandix Pecten Veneris Z. Texel. — Zuidelijker zeer zeld- 
zaam; alleen voor het Westland vermeld. — Bij 
Haarlem , waar zij volgens den Prodr. Fl. B. moest 
groeien, te vergeefs gezocht. 

Anthriscus sylvestris Hoffm. Texel, Schierm., zuide- 
lijker algemeen in bosschen langs den duinkant. 

A. vulgaris P. Eilanden, behalve Vlieland en Rottum. 
In Kennemerland zeer algemeen en meer op duin- 
gronden dan de vorige. Verder Katwijk, Wassenaar, 
Scheveningen, Walcheren. Niet op Voorne. 

Chaerophyllum temulum JZ. Bergen, Voorschoten, 
Wassenaar, Westland, Voorne algemeen bij de dijken, 
Walcheren. Tusschen Bergen en Voorschoten niet 
gevonden. 

Chaerophyllum bulbosum JZ. Zeer zeldzaam. Eens te Oost- 
voorne gevonden. 

Conium maculatum JZ. Eilanden behalve Terschell. 
en Rottum; Zuidelijker, hier en daar, vooral langs 
bebouwde duingronden. Op Voorne vrij algemeen. 

Coriandrum sativum LZ. Aangewezen op den Overveenschen weg, 
(Prodr. Fl. B.), doch niet door mij teruggevonden. 


Araliaceae. 


Hedera Helix L. Niet op de eilanden. Zuidelijker in de 
meeste eenigszins oude bosschen langs den duinkant. 


Corneae. 


Cornus sanguinea L. Hier en daar in bosschen onder 
Overveen, Bloemendaal, Wassenaar en in het Westland. 

C. mas LZ. Binnenduinen bij Heemstede, Hartenkamp, Man- 
pad, Berkenrode. (verwilderd ?) 


Caprifoliaceae. 


Adoxa Moschatellina L. Bij Brederode, op de Schapen- 


386 


duinen en op Duinvliet en Boekenrode bij Haarlem. 
Haagsche bosch. 

Sambucus nigra L. Vlieland, Terschell., Ameland. Op 
Texel, door Holkema niet vermeld, doch door mij 
gevonden op den Hoogenberg. Zuidelijker langs den 
geheelen duinkant en op de duinen verspreid. 

Viburnum Opulus ZL. Ontbreekt op de eilanden. Schaarsch 
onder Bergen en Castricum; talrijker in de duinvlak- 
ten van Bloemendaal en Bentveld, Wassenaar en 
Staalduin; algemeen op Voorne. Binnenduinen van 
Heemstede en in het oorspronkelijkst gedeelte van 
den Haarlemmerhout. Walcheren. 

Lonicera Periclymenum L. Texel, Bergen, Velsen, 
Overveen , Hillegom , Wassenaar , Voorne. 


Stellatae. 


Sherardiaarvensis L. Texel, Haarlem, Wassenaar, 
in bouw- en grasland. 

Asperula cynanchica L. Katwijk. 

A. odorata ZL. Vogelenzang en Elswoud bij Haarlem in het 
hakhout. (verwilderd?) 

Galium Aparine L. Overal verspreid. 

G. tricorne LZ. Naaldwijk, Schouwen. 

xX G. uliginosum ZL. Zandvoort, Katwijk, Wassenaar, 
Voorne, Schouwen. 

G. anglicum Huds. Ameland, Wildhoef onder Bloemendaal, 
Haarlemmerhout. 

XxX G. palustre ZL. Algemeen verspreid. 

G. verum Z. Algemeen, meestal talrijk tot op de hoogste 

duintoppen; aan de zeezijde minder talrijk. 

8. ochroleucum Fries ( _ … 5 
; bij Scheveningen. 

y. gracile Prod. \ 

G. Mollugo L. Ameland, Schiermonn., Bergen, Schoorl, Vel- 
sen, Overveen ; Vogelenzang , Katwijk , Noordwijk , 
Naaldwijk , Voorne. Dikwijls met G. verum, doch 
op lager plaatsen en minder talrijk. Aan de zeezijde 
talrijker dan G. verum, en dikwijls in groote exx. 


387 


X G. vero-Mollugo. Schiede. Schiermonnikoog, Scheve- 
ningsche Kanaal. 

G. album Lamarck? (Boreau Flore du Centre de la France 
p. 305.) Saxenburg onder Bloemendaal. 

G. saxatile ZL. Hillegom, Wassenaar. 


Valerianeae. 


Valeriana officinalis JZ. Ontbreekt op de eilanden. 
Talrijk in en langs het Haarlemsche duin, in het 
Westland en op Voorne. 

V. dioica L. Texel op ééne plaats. Velsen, Castricum , 
Rozenwater bij Bentveld, Mariënbosch, Leiduin, Voge- 
lenzang, Katwijk, Oranjepolder bij Naaldwijk , Was- 
senaar , algemeen op Voorne. 

Valerianella olitoria Poll. Hier en daar verspreid. 
Castricum, Velsen, Overveen, Vogelenzang, West- 
land , Voorne. 

V. carinata Lois. Als voren. Velsen, Overveen, Wasse- 
naar, ’s Hage. 

V. Morisoni D.C. Bouwland bij ’s Gravesande. 


Dipsaceae. 


Knautia arvensis Coult. Schiermonnikoog, Egmond, Wimmenum 
zeer veel, Heilo veel; Haarlemsche duinen veel, 
Katwijk, Westland , Schouwen, Walcheren ; ontbreekt 
op de meeste eilanden en op Voorne. 

x Succisa pratensis Moench. Texel, Bergen, Egmond, 
Zandvoort (zeldz.), Rozenwater, Vogelenzang, Noord- 
wijkerhout, Wassenaar, Scheveningen, Voorne (zeldz.), 
Walcheren. Niet in het Westland. 


Compositae. 


> Eupatorium cannabinum L. Texel, Bergen, Heilo, Velsen , 
Bloemendaal. Overveen, Boekenrode, Heemstede, Vo- 
gelenzang , Noordwijkerhout, Wassenaar , Westland , 
Voorne. Dikwijls tot dicht bij zee. 

X Tussilago Farfara L. Texel, Terschelling, Ameland, 


388 


Heilo, Velserkanaal, duinvallei bij Overveen, de Rijp 
bij Bloemendaal, Zanderij bij Overveen, Katwijk, 
Westland , Voorne. 

xX Petasites officinalis Moench. Bij Haarlem langs 
duinbeeken op verschillende plaatsen. Hillegommer- 
beek , Honsholredijk , op Voorne op Maasweiden. 

X Aster Tripolium JL. Texel, Tersch., Amel., Schierm., 
Zypschen dijk, Hondsbossche , Sparendam , Voorne en 
Schouwen. 

Bellis perennis L. Overal. 

Erigeron canadensis L. Schiermonn., Rottum, Haarlemsche 
duinen talrijk, Staalduin , weinig op Voorne, niet op 
de meeste eilanden , en daar niet op duingrond. 

E. acris L. Al de eilanden. Kennemerland, Wassenaar, Staal- 
duin , Voorne. 

Inula Conyza D.C. Niet op de eilanden. Duinpannen bij Castri- 
cum, Meerenberg, Bentveld , Zandvoort, Wassenaar, 
Staalduin, Voorne, Schouwen. Meestal op enkele 
plaatsen en zeldzaam. Schijnt in oostelijk Nederland 
te ontbreken. 

I. Britannica L. Schiermonnikoog. 

Pulicaria dysenterica Gärtn. Texel talrijk, Zijpschen dijk id., Bergen 
id., Egmond id., Wijk a/z., Velsen, Zandvoort, Voge- 
lenzang, Noordwijkerhout, Katwijk, Westland, Voorne. 
Veel langs wegen aan den duinkant en meest zeer 
talrijk. Op verscheidene plaatsen in gezelschap met — 
Euphrasia Odontites, o. a. bij Wijk a/z. en Vogelenzang. 

xX Bidens tripartita ZL. Texel, Ameland, Schiermonn., 
Bergen, Santpoort, Overveen, Westland, Voorne. 

xX B. cernua L. Texel, Terschelling, Ameland, Overveen, 
Westland, Voorne. 

Filago germanica L. Texel, Noordwijk, Staalduin. 

F. arvensis JZ. Bennebroek, Voorne. . 

F. minima Fries. Texel, Vlieland, Terschelling, Vogelenzang, 
Wassenaar, Noordwijkerhout, Staalduin, Voorne. 

Gnaphalium sylvaticum JZ. Texel, Breesaap, Aar- 
denhout, Noordwijkerhout, Westland. 


389 


x G. uliginosum J. Talrijk op de eilanden. Velserkanaal, 
Overveen, Rijnsburg, Westland. 

G. luteo-album. LZ. Texel, Vlieland, Ameland, Breesaap, 
Bentveld, Vogelenzang, Westland; hier en daar. 

G. dioicum L. Niet op eilanden. Van Castricum zuidwaarts, 
vooral op de Bloemendaalsche duinen algemeen; ook 
bij Wassenaar, doch zuidelijker niet vermeld. 

Artemisia Absinthium JZ. Schiermonnikoog, Katwijk, 
Noordwijk ajz., zeldzaam. 

A. campestris Z. Vlieland; talrijk bij Overveen aan de bin- 
nenzijde der duinen. 

A. vulgaris L. Vlieland, Ameland, Schierm., op het vas- 
teland algemeen. 

A. maritima JL. Op al de eilanden behalve Schier. en 
Rottum, Hondsbossche, Hoek van Holland. 
Tanacetum vulgare ZL. Op de eilanden, behalve Schierm. 
en Rottum; Bergen, Egmond veel; Heemskerk veel, 
Beverwijk, Heilo, Haarlem zeldz., Rijnsburg. Niet 

op Voorne. Langs de wegen. 

x Achillea Ptarmica JZ. Texel, Bergen en Schoorl; 
Heilo, bij Haarlem zeldz., Westland. Aan slootkanten. 

A. Millefolium JZ. Allerwege. 

Anthemis tinctoria JZ. Alleen vermeld bij Oegstgeest 
en Katwijk. 

A. Cotula. Texel, Castricum, Westland, Voorne. 

A. arvensis L. Texel, Westland, Voorne (vrij algemeen 
aan wegen). 

Matricaria Chamomilla Z, Eilanden (behalve Terschelling), Haar- 
lem, Westland, Voorne (zeer gewoon). 

Chysanthemum Leucanthemum L. Texel, Eierland; Kennemer- 
land, talrijk; Westland, Voorne. 

Ch. Parthenium. Texel, Vlieland, Haarlem, Westland. 
Ch. inodorum JZ. Texel, Terschell., Amel., Schierm., 
Kennemerland, Westland, Voorne (weinig). 

Ch. maritimum. Vlieland, Schierm., Schouwen. 

Ch.segetum J. Texel, Ameland, Heemskerk, Bergen, 
Heilo. 


390 


Doronicum Pardalianches L. Bij Bloemendaal on- 
der hakhout. 

(D. scorpioides W. Voorne? is waarschijnlijk D. Pardalianches) 

Arnica montana L. Ameland. 

xX Cineraria palustris L. Texel, Velsen, Bentveld, 
Vogelenzang, Veenenburg, Westland, Voorne zeer 
algemeen. 

Senecio vulgaris L. Allerwege. 

S. viscosus L. Niet op de eilanden. Zandvoort, Heemstede, 
Voorne (algemeen). 

S. sylvaticus JZ. Eilanden, Kennemerland, Westland (tal- 
rijk), Voorne (zeldz.). 

S. erucifolius. L. Op Texel door mij niet talrijk op de duinvlak- 
ten gevonden. Zandvoort (zeldz.), Voorne (vrij alge- 
meen), Wassenaar talrijk, Lisser Binnenduinen. 

S. Jacobaea L. Texel, Ameland, Overveen, Haarl. Hout, Bent- 
veld (zeldzaam), Wassenaar, ’s Hage, talrijk in de 
Scheven. boschjes, Westland, Voorne (zeer gewoon). 
-++ (3 discoideus Koch. Al de eilanden, overal op de 

Noord-Holl. binnen- en buitenduinen, tot Wassenaar 
(aldaar zeldzamer) , zuidelijker niet vermeld. 

S. aquaticus L. Texel, Terschelling, Kennemerland, Wasse- 
naar, Voorne. 

Cirsium lanceolatum Scop. Al de eilanden; Bloemendaal, Katwijk, 
Heilo, Westland, Voorne, algemeen. 

xX C. palustre Scop. Eilanden, behalve Vlieland en Rottum; 
Kennemerland, Westland, Voorne. 

C. anglicum Lam. Niet op de eilanden. Bij Bentveld, 
Voorne (zeldz.) 

C. arvense Scop. Allerwege. 

Carduus crispus L. Eilanden behalve Tersch. en Rottum, Ken- 
nemerland, Westland, Voorne. 
fl. albis. Ameland, Aardenhout. 

C. nutans LZ. Niet op de eilanden. Zeldzaam in Noord-Hol- 
land; Katwijk, Hillegom, Westland, Voorne (algemeen), 
Schouwen. 

Onopordon Acanthium L. Hier en daar verspreid. Vlieland, 


391 


Ameland, Kennemerland, Noordwijk ajz., Katwijk, 
Wassenaar, ’s Hage, Westland, Voorne. 

Lappa major. Gdrin. Al de eilanden behalve Rottum; 
Kennemerland (veel). 

L. minor DC. Texel, Vlieland, Schierm., Westland, Voorne. 

L. tomentosa Lam. Texel, Bentveld, Westland, Voorne. 

Carlina vulgaris L. Texel, Terschelling; allerwege op de duinen 
van Holland en Zeeland. 

Centaurea Jacea ZL. Niet op de eilanden. Kennemerland; 
Westland, Voorne, Schouwen, (Texel ?) 

C. nigra LZ. Texel (?) Walcheren. 

C. Cyanus L. Schiermonnik., Breesaap, Voorne. 

C. Calcitrapa ZL. Ameland, Zeeland. 

Lapsana communis JL. Texel, Schierm., Kennemerl., 
Zeeland. 

Arnoseris pusilla Gérn. Schierm., Marquette, Breesaap, 
Noordwijkerh., Hillegom, Wassenaar, Westland. 

Cichorium Intybus L. Hier en daar. 

Thrincia hirta Roth. Allerwege. 

Leontodon autumnalis £. Allerwege. 

Pieris hieracioides L. Niet op de eilanden. Kennemerland, 
Katwijk, Wassenaar, Staalduin, Voorne, vooral aan 
de zeezijde talrijk. ; 

Helminthia echioides Gürtn. In Zeeland, aan den zeekant. 

Tragopogon pratensis L. Niet op de eilanden. Zypschen dijk bij 
Callandsoog, Heemskerk, Haarlemmerhout, Heemstede, 
Overveen, Vogelenzang, Langeveld (Noordwijkerhout), 
Wassenaar, Westland, Voorne (vrij algemeen). 

@. tortilis Koch. Haarlemmerhout. 

T. orientalis JZ. Duinen bij Scheveningen. 

Hypochoeris glabra UL. Texel, Terschelling, Ameland, 
Breesaap, Wassenaar. 

H. radicata Z. Al de eilanden behalve Rottum. Verder 
algemeen. 

Taraxacum officinale Wigg. Allerwege. 

B. glaucescens Koch. Duinen van Wassenaar. 


392 


Lactuca muralis Fresen. Overveen, Wassenaar, zeldz. 

Sonchus oleraceus Z. Niet op Ameland en Rottum. 
Alkmaar, Westland, Voorne. 

S. asper Vil. Al de eilanden behalve Vlieland; Kenne- 
merland, Westland, Voorne. 

S. arvensis L. Overal algemeen. 

XS. palustris L. Ameland, Meerenberg bij Bloemendaal. 

Crepis biennis L. Niet opde eilanden. Bij Haarlem talrijk 
langs de wegen naar het duin. Westland, Walcheren. 

C. agrestis W. Kit. (Zie Flora Bat. No. 1121.) Kennemer- 
land, talrijk in grazige streken. 

C. tectorum Z. Katwijk. 

C. virens Vill. Al de eilanden, behalve Rottum; Kennemer- 
land, Westland, Voorne. 

Hieracium Pilosella L. Al de eilanden behalve Rottum. Verder 
overal talrijk tot op de hooge duinen. 

H. tridentatum Fries. Boekenrode bij Haarlem. 

H. umbellatum Z. Al de eilanden behalve’ Rottum. Verder 
algemeen. 
y. dunensis. Algemeen. 


Campanulaceae. 


Jasione montana £. Al de eilanden behalve Rottum; Noord- 
en Zuid-Holland, Walcheren, doch niet op Voorne. 

Campanula latifolia Z. Haagsche bosch. 

Campanula rotundifolia L. Texel talrijk, Bergen 
talrijk; Kennemerland zeldzaam; Voorne zeldzaam; 

a ontbreekt in het Westland. 

Specularia Speculum D.C. Westland. 

S. hybrida D.C. Naaldwijk, ’s Gravesande. 


Vaccinieae. 


X Vaccinium macrocarpum Ait. Terschelling. 
V. Myrtillus JZ. Berger-Bosch. 


Ericineae. 


Calluna vulgaris Salish. Al de eilanden behalve Rottum; Callands- 
oog—Petten (talrijk), Schoorl—Bergen (talrijk). 


393 


Castricum, Heilo; bij Haarlem (zeldzaam) ; Zilk onder 
Vogelenzang, Bennebroek, Lisse, Hillegom, Noord- 
wijkerhout, Wassenaar (binnenduinen), Westland. 
Niet op Voorne. 

Erica Tetralie L. Alde eilanden, behalve Rottum; Callandsoog, — 
Petten (talrijk), Schoorl — Bergen (talrijk), Castricum 
(talrijk), Loosduinen. Ontbreekt in de duinen van 
Bloemendaal, Vogelenzang, Noordwijk en op Voorne. 


Pyrolaceae. 


X Pyrola rotundifolia L. Al de eilanden behalve Rottum. Al- 
gemeen over de geheele duinreeks. 
X P. minor LZ. Terschelling. 


Monotropeae. 


Monotropa Hypopitys L. Im boschrijke streken, onder dennen 
en andere boomen. Ontbreekt op de eilanden. Bergen, 
Velsen, Bloemendaal, Overveen, Boekenrode, Waals- 
dorp, Wassenaar; hier en daar talrijk. 


Aquifoliaceae. 


Ilex Aquifolium JZ. Bergerbosch algemeen. Haarl. Hout, 
zeer zeldzaam wild; bij Santpoort, Hillegom, Vogelen- 
zang. Verder hier en daar aangeplant. 

Oleaceae. 

Ligustrum vulgare L. Niet op de eilanden. Castricum (zeldz.). 
Bloemendaal, Vogelenzang enz. tot den Hoek van 
Holland talrijk; Voorne (algemeen). 

Syringa vulgaris JL. Castricum, Overveen, Bloemendaal, 
(verwilderd). 

Fraxinus excelsior Z. Hier en daar aangeplant en 
verwilderd. 

Asclepiadeae. 
Asclepias Cornuti DC. Bloemendaal, (verwilderd). 
Apocyneae. 


Vinca minor L. Overveen, Haarl. Hout. 


394 
Gentianeae. 


X Menyanthes trifoliata L. Texel, Terschell., Amel., 
Castricum , Noordwijkerhout , Wassenaar, Waalsdorp, 
Voorne (talrijk), Renesse. Ontbreekt onder Velsen, 
Bloemendaal en Vogelenzang. 

X Limnanthemum Nymphoides Link. Niet op de 
eilanden. Castricum, Bloemendaal, Overveen; Noord- 
wijkerhout , Wassenaar, Waalsdorp, Westland, Wal- 
cheren. 

X Chlora serotina Koch. Groene strand bij Rockanje. 

+ Gentiana Cruciata Z. Wassenaar. 

XG. Pneumonanthe L. Vochtige heidestreken. Texel, 
Terschelling , Ameland. 

XG. campestris LZ. Op niet al te drooge plaatsen in duin- 
vlakten. Texel (zeldz.), Vlieland (zeer alg.), Tersch. 
(zeldz.), Ameland, Castricum, Bentveld (zeldz.), Ro- 
zenwater [bij Zandvoort] (zeldzaam), Langeveld bij 
Noordwijkerh., vrij talrijk, Woestduin bij Vogelen- 
zang (zeldz.), Lisse (?), Wassenaar, Voorne (zeer 


zeldz). — 
+ XG. Amarella L. Texel, Ameland (niet alg.), Schiermonn. 
(alg.), Callandsoog — Petten (alg.), Duinvlakten van 


Velsen, Bloemendaal, Vogelenzang, Castricum — 
Egmond, Noordwijkerhout, Wassenaar, Scheveningen, 
Westland, Voorne (talrijk). 

X Cicendia filiformis Rchb. Terschelling. | 

XC Erythraea Centaurium Pers. Vlieland, Ameland (zeldz.), Ber- 
gen (talrijk), Castricum, Breesaap, Bentveld, Overveen, 
(talrijk); Westland, Voorne, Zeeuwsche duinen, Was- 


senaar — Scheveningen. 
-+- XE. littoralis Fries. Al de eilanden; Petten — Callandsoog, 
Meerenberg, Bloemendaal — Overveen, Voorne (niet 


alg), Zeeuwsche duinen, 
K. pulchella Fries. Eilanden, behalve Schiermonn. en Rottum. 
Hoek van Holland, Bentveld (zeldz.) 


395 


Con volvulaceae. 


Convolvulus sepium JL. Texel, Terschell., Schiermonn., 
Bloemendaal, Westland, Voorne. 
flor. roseis Westland, Velsen. 

+ C. Soldanella LZ. Texel, Zandvoort, Katwijk, Noordwijk, 
Hoek van Holland, Maasmond, Schouwen, Walcheren. 

C. arvensis L. Eilanden behalve Rottum. Verder algemeen op 
de geheele duinreeks, vooral aan de landzijde. 

Cuscuta Epithymum JL. Texel (op Calluna), Breesaap 
(op Genista, Thymus en Euphrasia), Katwijk, West- 
land, Schouwen. 


Boragineae. 


Asperugo procumbens JL. Noordwijk, Katwijk, Wasse- 
naar, Scheveningen. 

Cynoglossum officinale L. Niet op de eilanden. Bloemendaal — 
Overveen (talrijk), Noordwijk, Katwijk, Wassenaar , 
Scheveningen, Staalduin veel, Voorne (talrijk). 

Borago officinalis L. Bloemendaal (verwilderd). 

Anchusa officinalis L. Vlieland, Tersch., Kennemerland, Binnen- 
duinen, Heilo en Heemstede. — Ontbreekt zuidelijker; 
flor. roseis, Boekenrode. 

Iycopsis arvensis L. Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, 
Bergen, Bloemendaal, Overveen, Heemstede, Bentveld, 
Hillegom, Katwijk, Wassenaar, Scheveningen, West- 
land, Domburg. — Veel in de binnenduinen bij Haarlem. 

XX Symphytum officinale L. Texel, Schiermonn. en 
verder allerwege langs den duinkant. 

Echium vulgare L. Texel, Vlieland, Velsen tot ’s Gravenhage, zeer 
talrijk aan de binnenzijde en op de binnenduinen. 
Ontbreekt op Voorne en in de Zeeuwsche duinen. 
Var. corolla alba. Egmond-binnen. 

Pulmonaria officinalis Z. Bij Haarlem in de vlakte tusschen 
de buiten- en binnenduinen, Westland. 

Lithospermum officinale L. Niet op de eilanden. Duinen bij Velsen 
en vooral van Overveen tot Vogelenzang, talrijk in het 
hakhout aan de binnenz., Wassenaar, Voorne, Zierikzee. 


me ere er eN a” 


396 


L. arvense ZL. Texel, Bennebroek, Hillezom, Westland; 
zeer plaatselijk. 

X Myosotis palustris With. Texel, Terschell., Ameland, 
Schiermonn. Verder algemeen langs den duinkant. 

M. caespitosa Schltz. Al de eilanden; Kennemerland, Voorne. 
y. lara Bentveld. (3, gracilis Kennemerland. 9, humilis 
Walcheren. 

M. hispida Schltz. Al de eilanden, Kennemerland hier en daar; 
Westland, Voorne. 

y. procumbens. Schouwen. 

M. intermedia Jk. Al de eilanden behalve Vlieland; Ber- 
gen, Overveen — Bloemendaal, Wassenaar. 

M. versicolor Pers. HEilanden behalve Schiermonn. en Rottum; 
Heemskerk, Castricum, Velsen, Bloemendaal, Noord- 
wijkerhout, Wassenaar, Katwijk, Walcheren. Niet 
op Voorne. 

M. stricta Lk. Niet vermeld op de eilanden, in het Westland en 
op Voorne. Duinen van Bloemendaal en Overveen 
allerwege. — Noordwijk. 


Solaneae. 


Lycium barbarum ZL. Hier en daar. Noordwijk, Schoten, 
Bloemendaal, Walcheren. (verwilderd?). 

Solanum nigrum ZL. Allerwege. 

S. Dulcamara JL. Texel, Terschell. Zeeduinen van Zand- 
voort, duinpannen van Kennemerland talrijk in het 
hout; Wassen., Westl. (heesterachtig), Voorne (talrijk). 

Nicandra physaloides Garin. Duin bij Zandvoort, zeldz. 
Sporadisch. 

Hyoscyamus niger JL. Texel, Vlieland, Ameland, Over- 
verveen, Katwijk, Wassenaar, hier en daar. 
Datura Stramonium JL. — Hier en daar. Overveen, 

Heemstede, Wassenaar, Naaldwijk. Sporadisch. 


Verbasceae. 


Verbascum Schraderi Meyer. Wassenaar, Staalduin, 
(Aardenhout, Overveen.) 


397 


V. Thapsus ZL. Bergen, Heilo, Velsen, Bloemendaal, 
Overveen, Voorne. . 
B. cuspidatum. Naaldwijk; langs den weg naar 
Noordwijk alzee. 

V. nigrum JL. Bergen (Haarlem?) 

V. Blattaria Z. (Haarlem?) Niet teruggevonden. (Zie Prod. Fl. 
Bat. en Kruidk. Archief. IIT. 

V. Blattarioides Zam. (Haarlem?) Niet teruggevonden. 


Scrophularineae. 


X Scrophularia nodosa L. — Ontbreekt op de eilan- 
den. Kennemerland, Wassenaar, Katwijk, Westland. 

X 8. Ehrhartii Steven. Texel, Kennemerland, Westland, 
Walcheren. 

XS. Neesii Wrtg. Voorne, langs slooten aan den duinkant, 
niet zelden. 

S. vernalis Z. Haarlemmerhout, Bloemendaal, Zorgvliet 
tusschen ’s Hage en Scheveningen talrijk. 

Antirrhinum majus Z. Op een muur te Bennebroek (ver- 
wilderd). Bloemendaal (verwilderd?) 

Linaria Cymbalaria Mill. Hier en daar. 

L. Elatine Mill. Westland, Schouwen. 

L. spuria Mil. Westland, Schouwen. 

L. minor ZL. — Bij Haarlem en in ’t Westland. Bij Haar- 
lem in tuinen een gewoon onkruid. 

L. vulgaris L. Texel, Tersch., Ameland, Schierm., Callands- 
oog, Bergen, Heilo, Bloemendaal, Zandvoort, ’s Hage, 
Westland, Voorne, Schouwen. Hier en daar talrijk. 

x Veronica scutellata Z. Eilanden behalve Schierm. 
en Rottum, Vogelenzang, Velsen, Westland, Voorne, 

Schouwen, Walcheren. 

NE Aman ars -L. Texel, .Tersch... Amel. Schierm., 
Kennemerland, Westland, Voorne. 

x V. Beccabunga JL. Castricum, Velserkanaal, Overveen, 
Vogelenzang, Westland, Voorne, Walcheren. (Niet 
op de eilanden.) 

V. Chamaedrys L. Niet op de eilanden; Kennemerland, 


398 


(zeer algemeen), Wassenaar, Westland, Voorne. 
flor. roseis Haarl. Hout. 
officinalis Z. Eilanden behalve Rottum; Callandsoog, Pet- 
ten, geheel Kennemerland, Wassenaar, Westland, 
algemeen tot op de toppen der duinen. Voorne (weinig); 
Walcheren. 
V. serpyllifolia L. Texel, Tersch., Schierm., Marquette, 
Bloemendaal, Wassenaar, Westland, Walcheren. 
V. latifolia L. Bloemendaal. Kruidk. Arch. V. 226. (?) 
V. arvensis JZ. Al de eilanden, Kennemerland , Wassenaar, 
Voorne , Walcheren. 
V. verna L. Loosduinen. 
V. triphyllos ZL. Westland, Breesaap. 
„V. agrestis JZ. Eilanden behalve Rottum, Kennemerland, 
Westland, Voorne. 
V. polita Z. Westland, Walcheren. 
V. hederaefolia L. Ameland; Kennemerland (algemeen), 
Westland, Voorne. 
X Limosellaaquatica L. Vlieland? Zandvoort? 


5 


Orobancheae. 


Orobanche Galii Dub. Ontbreekt op de eilanden, Kennemerland, 
talrijk ; Noordwijk a/zee, Katwijk, Leiden, Walche- 
ren, Scheveningen, Naaldwijk. 

+ 0. Pieridis Schultz. Als boven. Velsen, Santpoort, Bloe- 
mendaal, Noordwijk, Leiden. Minder talrijk dan de 
vorige. 

O. amethystea Thuill. Bloemendaal, Velsen, Katwijk, 
’s Hage (?) 

O. coerulea Vill. Egmond? Breesaap, Bloemendaal, Noord- 
wijk, Zandvoort, Katwijk, zeldz. 

O. ramosa L. Velsen, Ter Heide. 


Rhinanthaceae. 


X Pedicularis sylvatica ZL. Kilanden behalve Rot- 
tum. Bentveld? Vogelenzang (zeldz.). Leiden, Katwijk, 
Wassenaar. 


399 


X P. palustris JZ. Eilanden, behalve Rottum. Wassenaar, 
Voorne. 
Rhinanthus minor Ehrh. Eilanden behalve Rottum. Petten, Bloe- 
mendaal , Zandvoort, Overveen, Naaldwijk. 
R. major Ehrh. Eilanden behalve Vlieland en Rottum, verder 
algeen in hooilanden en duinpannen, Kennemerland, 
Voorne, Naaldwijk , Walcheren. 
R. Alecterolophus Pollich. Texel. 
Euphrasia officinalis Z. Al de eilanden, en verder overal in 
de duinpannen. 
G. neglecta. Bentveld, Wassenaar, Katwijk, Wal 
cheren 
y. nemorosa. Kennemerl., Katwijk, Wassenaar. 
b. imbricata. Petten, Katwijk. 
c. tenella. Wassenaar. 
X E. Odontites L. Eilanden behalve Rottum. Bergen, 
Egmond, Castricum, Velsen, Velserkanaal, Aarden- 
hout, Wassenaar, Naaldwijk, Voorne. 


Labiatae. 


Mentha rotundifolia L. ’sHage, Voorne (zeldz.) 
XM. sylvestris L. Bloemendaal, Naaldwijk. 
A. en B. Bentveld (?) Noordwijk. — 

XM. aquatica L. Eilanden behalve Rottum. Verder overal 
in duinpannen. : 
B. hirsuta. Vogelenzang, Bentveld, Zandvoort, Kat- 
wijk, Wassenaar, Walcheren. 
y. glabrata. Zandvoort. 

XM. gentilis Z. Duinslooten bij Waalsdorp. 

M. arvensis JZ. Al de eilanden. Verder overal, meest op 
akkers. Bij Voorne zeldzaam. 

xX Lycopus europaeus L. Texel, Tersch., Schiermonn., 

Kennemerland, hier en daar; Noordwijk, Naaldwijk , 

Voorne, Walcheren. 

Origanum vulgare JL. (Zorgvliet)? Walcheren. 

Thymus Serpyllum Z. Texel, doch niet op de andere eilanden. 
Verder algemeen. 


400 


a. Chamaedrys. Algemeen. 

B. angustifolius. Kennemerland, Katwijk, 
Waalsdorp. 

a. corolla alba. Waalsdorp. 

Calamintha Acinos Clairv. Niet op de eilanden. Kennemerland 
(talrijk), Noordwijk, ’s Hage, Naaldwijk. 

Clinopodium vulgare L. Texel. Achter Bentveld, Langeveld, 
Hazeveld (Noordwijkerhout). 

(Nepeta Cataria Z. Achter Overveen) (?). 

Glechoma hederacea L. Overal, behalve op Rottum. 

Lamium amplexicaule L. Texel, Ameland, Velsen, | 
Bloemendaal, Vogelenzang, Katwijk, Wassenaar, Naald- 
wijk, Voorne. 

L. incisum W. Texel, Ameland, Santpoort, Domburg. 

L. purpureum J. Eilanden behalve Rottum, verder algemeen. 

L. album Z. Algemeen, behalve op Rottum. 

Galeobdolon luteum JL. Vogelenzang. 

Galeopsis Ladanum JZ. Katwijk, Wassenaar. 

y. angustifolia parviflora, Velsen. 

G. ochroleuca JL. Marquette, Beverwijk, Velsen, Noord- 
wijkerhout, Naaldwijk. 

G. Tetrahit ZL. Tersch., Ameland, Heilo, Velsen, Bloemen- 
daal, Overveen, Wassenaar, Naaldwijk, Binnenduin, 
talrijk. 

G. bifida Bonningh. L. Sparendam. 

G. versicolor Curt. Velsen. 

Stachys sylvatica ZL. Niet op de eilanden. Alkmaar, 

Aardenhout, Katwijk, Wassenaar, Naaldwijk, Voorne. 

S. ambigua Sm. ’s Hage. 

xX 8. palustris L. Texel, Tersch., Ameland, Schierm., Naald- 
wijk, Voorne, Berkenrode, Bloemendaal, Noord wij- 
kerhout. 

S. arvensis JZ. Texel, Bergen, Breesaap, Bentveld, Voorne, 
Wassenaar, zeldz. 

Marrubium vulgare. Terschelling, Ameland, Katwijk, 
Noordwijk alzee, 


401 


Ballota foetida Lam. Texel, Ameland, Heilo, Bergen , 
Bloemendaal, Naaldwijk, Voorne , Walcheren. 

Leonurus Cardiaca L. Ameland, Voorne, Velsen. 

X Scutellaria galericulata JZ. Texel, Ameland, 
Bloemendaal, Vogelenzang, Bentveld, ’s Hage, Naald- 
wijk, Voorne, Walcheren. 

Prunella vulgaris JL. Allerwege. 

Ajuga reptans L. Niet op de eilanden. Velsen, Bloemendaal, 
Overveen, Vogelenzang, Noordwijk, Wassenaar, bij 
Naaldwijk, Walcheren. Talrijk. 

Cor. carnea, Wassenaar, cor. alba, Haarlem. 

Teucrium Scorodonia L. Niet op de eilanden. Aardenhout, zeer 
talrijk op de binnenduinen van Heilo, Heemstede, 
Lisse, Hillegom ; voorts Noordwijkerhout, Wassenaar, 
Loosduinen, Voorne, Walcheren. 

T. Scordium JL. Lisse, Gort. (?) Voorne (zeldz.) 

YT. Chamaedrys L. ’s Hage. Fl. B. S. (2). 


Verbenaceae. 


Verbena officinalis Z. Op Voorne langs de dijken, talrijk. 


Lentibularieae. 
xX Utricularia minor L. Texel. 


Primulaceae. 


X Lysimachiathyrsiflora LZ. Texel, Bentveld. 

L. vulgaris L. Texel, Terschelling, Ameland, Schiermonn. , 
Callandsoog — Petten, Breesaap, Aardenhout, Voge- 
lenzang, Lisse, Westland, Voorne. 

XL. Nummularia JL. Niet op de eilanden; Kennemerland, 
Westland, Voorne. 

Anagallis arvensis L. Eilanden behalve Rottum; Ken- 
nemerland, Wassenaar, Voorne, Naaldwijk. 
flor. carn. Naaldwijk. 

A. tenella L. Texel, Ameland, Overveen, Bloemendaal, 
Voorne. 

X Centunculus minimus L. Texel, Vlieland, Ameland, 
Terschelling, Zandvoort, ’s Hage (?). 


402 


J- Primula acaulis Jacg. Bentveld, Boekenrode, Harten- 
kamp, Vogelenzang, op vele plaatsen talrijk. Haag- 
sche Bosch (2), Walcheren. 

X Hottonia palustris Z. Niet op de eilanden; Ken- 
nemerland, Noordwijk, Naaldwijk. 

X Samolus Valerandi L. Eilanden behalve Rottum ; 
verder in natte duinpannen. 

X Glaux maritima. L. Al de eilanden, Hondsbossche, 
Katwijk, Wilhaak (Westl.,) Voorne, Schouwen. 


Plumbagineae. 


xX Statice elongata Hoffm. Al de eilanden behalve 
Vlieland, Nieuwe Diep, Kennemerland bij het IJ, 
Wilhaak (Westl.), Zeeland. 

XS. Limonium Z. S. Pseudo-Limonium Reichb. Texel, Ter- 
schell., Amel., Schierm., Helder, ’s Gravesande. 


Plantagineae. 


X Littorella lacustris. Hilanden behalve Rottum. 
Zandvoort (?) Bentveld (?) Loosduinen. 

Plantago major L. Allerwege. 

P. media L. Texel, Ameland, Bloemendaal, (zeldz.). Voorne 
lg.) 

P. lanceolata L. Allerwege. 

X P. maritima JZ. Al de eilanden. Helder, Hondsbossche, 
Naaldwijk, Voorne. 

P. Coronopus L. Al de eilanden. Helder, Hondsbossche, 
Zandvoort, Schoten, Katwijk, Noordwijk, Monster , 
Loosduinen, Voorne. 


Amaranthaceae. 
Amaranthus Blitum LZ. Noordland bij Naaldwijk. 


Chenopodeae. 


x Schoberia maritima C. A. M. Al de eilanden. 
Helder, Hondsbossche, Naaldwijk. 
Salsola Kali ZL. Overal, vooral naar de zeezijde. 


4.03 


X Salicornia herbacea ZL. Al de eilanden, Petten, 
Hoek v. Holland, Voorne, Zeeland, (S. radicans Sm?) 

Corispermum Marschalli Steven. Texel (?) Velsen, Overveen, 
Bentveld, bij Zandvoort talrijk. 

Polyenemum arvense L. Ameland, zeldz. 

Kochia hirsuta Nolte. Zeeland. 

Chenopodium hybridum LZ. Domburg. 

C. urbicum Z. Texel, Wassenaar. 

C. murale ZL. Eilanden behalve Rottum, Bloemendaal, 
Katwijk, Naaldwijk. 

C. album ZL. Algemeen. 
a. Spicatum Koch. Velserkanaal; al de eilanden. 
B. cymigerum Koch. Naaldwijk, Haarlem. 

C. ficifolium Sm. Voorne. 

C. polyspermum JZ. Niet op de eilanden. Kennemerland, 
Naaldwijk. 

Blitum capitatum JZ. In tuinen hier en daar. Overveen, Haarlem. 

Blitum rubrum Z. Texel, Vlieland, Schierm., Bentveld, 
Naaldwijk. 

B. glaucum Koch. Voorne (alg.), Naaldwijk (forma decumb.), 
Brouwerskolk bij Overveen op uitgebaggerden kleigrond. 

X Halimus portulacoides Wallr. Texel, Tersch., 
Amel., Schierm., Zeeland. 

X H. pedunculatus Wallr. Terschelling, Walcheren. 

Atriplex patula Z. Texel, Terschell., Ameland, Schierm., 
Naaldwijk. 

A. latifolia Wahl. Texel, Vliel., Amel., Schierm., Bent- 
veld, Heilo, Velsen, Zandvoort, Westl., Voorne. 

X A. littoralis JZ. Eilanden behalve Rottum. Sparendam, 
Voorne, Zeeland. 

X A.rosea L. Texel, Vlieland, Ameland, Schiermonn., Petten. 

+ X A. crassifolia C. A. M. Hondsbossche bij Petten, zeer 
talrijk. 


Polygoneae. 


X Rumex Hydrolapathum Huds. Texel, Tersch., 
Schiermonn. en verder algemeen. 


404 


. maximus Schreb. Koningsbosch bij Overveen. 

.crispus L. Texel, Vlieland, Terschell., Schierm., 
en verder algemeen. 

pratensis M. et. K. Schiermonn., Vogelenzang, ’s Hage. 

. obtusifolius Z. Texel, Vliel., Amel., Schierm. , 

Kennemerland (talrijk), ’s Hage, Naaldwijk, Voorne. 

.conglomeratus Murray. Texel, Schierm., Heilo, 
Bergen, Overveen, Naaldwijk, ’s Hage. 

sanguineus L. Texel, Vlieland, Velsen, Aardenhout. 

. palustris Sm. Terschelling, Ameland, Overveen, 
Naaldwijk, Voorne. 

. maritimus L. Texel, Vlieland, Velsen, Waterleiding, Bent- 
veld, Overveen uit opgegraven kleigr. Wassenaar, Kat- 
wijk. — Veel in natte duinvlakten. 

R. Acetosa L. Allerwege. 

R. Acetosella LZ. Allerwege. 

Polygonum Bistorta £. Bloemendaal, Haarl.Hout. 

XP. amphibium JL. Allerwege. 

P. pallidum Wither. Texel, Ameland. 

P. nodosum Pers. Texel, Schierm., Bentveld, Overveen, 

uit opgr. kleigrond, Naaldwijk, Voorne. 

P. Persicaria L. Allerwege. 

P. mite Schr. Naaldwijk, Bentveld. 

XxX P. Hydropiper ZL. Bergen, Heemstede, Naaldwijk, 

Wassenaar, Walcheren. 

P. minus Huds. Voorne. 

P. aviculare L. Allerwege. 

P. Convolvulus L. Al de eilanden. Kennemerland, Waalsdorp, 

Naaldwijk, Voorne. 
P. dumetorum JZ. Aardenhout, Haarlemmerhout, Voorne, 
Wassenaar. 
P. Fagopyrum JZ. (Verwilderd). Hier en daar. 
P.,tataricum L. Naaldwijk. 


po) 


ry 


OO Oe OX 
mm fy 


Bs) 


Thymeleae. 


Daphne Mezereum JL. (3, floribus albidis, fruct. lutesc. 
Talrijk op Duinenberg bij Velsen. 


ns 


405 


Elaeagneae. 


+ Hippophaé rhamnoides Z. Al de eilanden (behalve Rot- 
tum?) zeer veel op Eierland en Schiermonn., niet 


algemeen op Tersch. Callandsoog — Petten talrijk; 
Bergen — Schoorl niet algemeen; Castricum niet 
algemeen. — Zeer algemeen op de duinen van Velsen, 


Bloemendaal, Vogelenzang , Noordwijk, Wassenaar en 
Naaldwijk; niet talrijk aan den Hoek van Holland; 
algemeen op Voorne en en in de Zeeuwsche duinen. 


Aristolochieae. 


Aristolochia Clematitis L. Ameland, Egmond—binnen; Castri- 
cum — Bakkum, Velserend — Breesaap zeer talrijk ; 
Koningsbosch achter Overveen, Boekenrode bij den 
Aardenhout. — Waarschijnlijk in oude tijden uit 
kloostertuinen ontsnapt en verwilderd. 


Empetreae. 


Empetrum nigrum L. Texel, Terschelling, Petter duinen, Ber- 
gen — Schoorl, talrijk. 


Euphorbiaceae. 


Buxus sempervirens L. Achter Brederode en Was- 
senaar zeldzaam. 

Euphorbia Helioscopia L Al de eilanden, Kennemerl. 
Naaldwijk, Voorne, hier en daar talrijk, 

E. Cyparissias L. Kuilenburg bij Vogelenzang, uit opgewerkten 
slootgrond, talrijk, Voorne (zeldz.). 

< E. palustris L. Duinen ten zuide van Rockanje, zeldz. 

E. Esula Z Heemskerk langs bouwland, Wijk a/z., op de duinen 
vlak aan zee, Schapenduin bij Bloemendaal. (Zie 
Oudemans in Kruidk. Arch. 1871). Westl. 

-| E. Paralias L. Duinen bij Oostvoorne zeldz. (Nieuwe Diep, 
Zandvoort, Katwijk, Scheveningen, Wijk a/z., ’s Gra- 
vezande , niet terug gevonden). 

E. Peplus Z. Texel, Vlieland, Tersch., Ameland, Naaldwijk, 
Voorne (vrij algemeen). Niet in Kennemerland. 


406 


E. exigua L. Westland, (Schouwen). 
Mercurialis annua L. (Wassenaar) Voorne. 


Urticeae. 


Urtica urens L. Allerwege. 

U. dioica L. Allerwege. 

Parietaria erecta M. et K. Vroeger bij Brederode en op Oost- 
Voorne; thans aldaar verdwenen. In een tuin te 
Naaldwijk. 

Humulus Lupulus ZL. Texel, Terschelling, Hollandsche dui- 
nen en Voorne, algemeen in boschjes aan de landzijde. 

Ulmus campestris ZL. Algemeen aangeplant. 

-+- U. suberosa Ehrh. Niet op de eilanden. Talrijk langs den 
duinkant, bij Schoorl en Bergen en in geheel Kenne- 
merland; — Wassenaar. Niet talrijk op Voorne. — 
Bijna uitgestorven in den Haarlemmerhout. 


Juglandeae. 
Juglans Regia ZL. Verw. op de duinhelling bij Overveen. 
Cupuliferae. 


Fagus sylvatica JZ. Veel aangeplant. Texel op den berg. 
Verwilderd (wild?) bij Bergen, Overveen, Bloemendaal 
en in vele bosschen langs den duinkant. Staalduin, 
Oostvoorne. 

Quercus sessiliflora Sm. Duin bij Naaldwijk. 

Q. pedunculata Hhrh. Overal op de Holl, en Zeeuwsche duinen, 
oostelijke zijde; ook op Texel op den berg door mij 
gevonden. Niet vermeld op de overige eilanden. 

Corylus Avellana L. Niet op de eilanden. Talrijk en zeer vrucht- 
dragend bij Bergen en Schoorl. Velsen en het overige 
Kennemerland, hier en daar verspreid, weinig vrucht- 
dragend. Voorne, zeldz. 

Carpinus Betulus Z. Hier en daar aangeplant. 


Salicineae. 


Salix fragilis L. Var. y. Russeliana. Achter Over- 
veen. | 


AR M Mm MN 


M 


407 


„alba ZL. Achter Overveen, Naaldwijk, Voorne. Veel aan- 


geplant. J +. Ook op Eierland door mij gevonden. 


. Amygdalina ZL. Leiduin, Waterleiding. + 4. Ook op 


Eierland door mij gevonden. 
B. concolor, achter Overveen, (Katwijk) + 1. 


„undulata Ehrh. Waterleiding, Leiduin + +4. 
. purpurea L. Bij Brederode, Overveen en Bentveld + 1. Voorne. 
.mollissima HEhrh. Schapenduin bij Bloemendaal, Mid- 


denduin, Overveen. 


. viminalis L. Castricum, Bentveld, Waterleiding, Aar- 


denhout, Schoten, + |. Staalduin, Voorne. Ook op 
Eierland door mij gevonden. 

stipularis. Sm. Overveen, Bentveld, tot op de toppen der 
duinen. 4. 


.Smithiana W. Schiermonnikoog. 
. acuminata. Sm. — Overveen, Bentveld. Zeer veel op en 


bij de binnenduinen van Bennebroek. + 4. 


. incana Schrank. Scheveningen. 

Eer mica, a iBentveld. + 5. 

. grandifolia Ser. Bentveld. 

. Caprea L. Terschelling, Schiermonnikoog. Verder algemeen 


langs en op de duinen. + 4. 
aurita LZ. Vlieland, Ameland, Bergen, Schoorl (talrijk), 
Petterduinen; Bloemendaalsche duinen, Monster + +. 


. depressa L. Bennebroeker binnenduinen +. 
. phylicifolia ZL. 3. laurina. Achter ’t gesticht Meerenberg. + 
. repens L. Allerwege. 


a. vulgaris. Alleen op Texel. 

@. fusea. Kennemerland, Wassenaar, Naaldwijk, 
Walcheren. 

y. + argentea. Texel, Vlieland, Terschell., Kenne- 
merland algemeen, Wassenaar, Katwijk, Naaldwijk, 
Walcheren. 

>. + leiocarpa. Terschelling, Overveen, Waterlei- 

ding, Wassenaar, Katwijk. 


Populus alba L. Kennemerland, Katwijk, Wassenaar, Voorne , 


408 


Walcheren meestal L. Ook op Texel door mij ge- 
vonden. 

P. canescens Sm. Bergen — Schoorl, Overveen — Bloemendaal, 
’s Hage, Voorne, talrijker dan de vorige. Meest +; 
hier en daar 1. 

P. tremula L. Overal behalve op de eilanden. — Talrijk in 
Kennemerland + zeldzamer +. 

P. pyramidalis Roz. Aangeplant. 

P. nigra L. Texel, Vlieland, Kennemerl., Naaldwijk, Voorne, 
Walcheren. Meest +, zeldzamer J. 

P. monilifera Ait. Kennemerland zeer talrijk aangeplant en 
verwilderd. Voorne +. — 


Betulineae. 


Betula alba Z. Texel, Terschelling, Ameland, Schiermonn. , 
en verder overal in de duinpannen en langs den 
duinkant. — 

B. pubescens Ehrh. Velsen, Bloemendaal, Zandvoort, Wassenaar, 
Walcheren. 

Alnus glutinosa Gärtn. Bergen, Heilo talrijk, Heeren- 
duinen bij Velsen, Bloemendaal, Overveen, Noordwijk 
(talrijk), Voorne. Ook op Texel door mij gevonden. 


Myriceae. 
Myrica Gale L. Terschelling, Schoorl—Bergen talrijk, 
(Noordwijkerhout). 
Coniferae. 


Taxus baccata L. Aangeplant en verwilderd. Bloemendaal- 
sche bosch. 

Juniperus communis JL. Texel, Bergen, Bloemendaal, 
Wijk ajz., Zandvoort, Overveen, Velsen, Waalsdorp , 
Voorne, verspreid. 

Pinus sylvestris L. Texel, Bergen, Castricum, Velsen, Bloe- 
mendaa:, Overveen, Vogelenzang, Noordwijk, — talrijk 
op de Heerenduinen bij Velsen en op al de binnen- 
duinen van Holland. 


409 


P. Pinaster Ait. Texel, Castricum, Heerenduinen, Overveen, 
Vogelenzang (aangeplant). 

Abies excelsa D.C. Bergerbosch veel, Bloemendaal, bin- 
nenduinen veel. 

A. pectinata D.C. Zeer talrijk verwilderd in de bosschen 
aan den duinkant van Kennemerland, inzonderheid 
bij Velsen, Bloemendaal en Vogelenzang. 


MONOCOTYLEDONEAE. 
Hydrocharideae. 

X Stratiotes Aloides L. Bentveld, Vogelenzang, Aar- 
denhout, Naaldwijk. — Zeldzaam op Voorne. Ontbreekt 
op de eilanden. 

XX Hydrocharis Morsus ranae ZL. Texel, Terschell., 
Heilo, Bloemendaal, Naaldwijk, Voorne, Schouwen. 

X Elodea canadensis Mche. Kennem. (alg)., Voorne (alg). 


Alismaceae. 
x Alisma Plantago ZL. Eilanden behalve Rottum. Cal- 
landsoog — Petten, Kennemerland, Naaldwijk. Veel 


in natte duinpannen. 
y. graminifolium Koch. Bij Naaldwijk. 

x A ranunculoides L. Texel, Vlieland, Terschelling, 
Kennemerland, Voorne, Schouwen. ; 

XK Sagittaria sagittaefolia ZL. Niet op de eilanden. 


Kennemerland talrijk, Wassenaar, Naaldwijk. Niet 
op Voorne. 


Butomeae. 
X Butomus umbellatus LZ. Texel, Ameland, Kenne- 
merland, Naaldwijk, Voorne , Schouwen. — Veel in 


de Bloemendaalsche duinpannen, in natte jaren met 
Typha latifolia enz.; verdwijnen weder in drooge jaren. 


Juncagineae. 
X Triglochin maritimum JZ. Alde eilanden. Bergen, 
Zandvoort, Katwijk, Naaldwijk, Schouwen, Walcheren. 
X T. palustre JZ. Al de eilanden. — Velserkanaal, Heem- 
stede, Wassenaar. 
26 


410 


Potameae. 
> Potamogeton natans L. Al de eilanden. Callandsoog — 
Petten, Kennemerland, Voorne. 
oblongus Vw. Texel, Vlieland. 
. fluitans Roth. Terschelling. 
„rufescens Schrad. Noordwijkerhout. 
Hornemannii Meijer. Texel, Wassenaar. 
gramineus ZL. Texel, Terschelling, Voorne. 
B. heterophyllus Fries. Bentveld. 

. lucens L. Texel, Tersch., Overveen, Bennebroek, Naaldwijk. 
. praelongus Wulf. Overveen, Katwijk, Noordwijk. 
. perfoliatus L. Overveen, Katwijk, Wassenaar, Naaldwijk, 

Voorne. 

crispus ZL. Texel, Overveen, Naaldwijk, Voorne. 
compressus L. Texel, Overveen, Bentveld. 

.acutifolius Zink. Noordwijkerhout. 
‚pusillus JZ. yg. major Fries. Texel, Bergen, Mariénb., 

Waalsdorp, Naaldwijk. 

B. vulgaris Fries. Naaldwijk. 
xX P. pectinatus ZL. Texel, Ameland, Terschell., Schier- 

monnikoog, (Helder), Bloemendaal, Staalduin. 
XP. densus L. Castricum, Bloemendaal, Velserkanaal in 
overgroote menigte in de uitgegraven plassen. Noord- 


EE OOO 
fe) fol be) eh ie hel Bs) es 


Oo 


wijkerhout, Katwijk. 

X Ruppia mari tima Z. Schouwen. 

XR. rostellata Koch. Texel, Schiermonnikoog, Rottum. 

X Zannichellia palustris JZ. Terschelling, Heilo, 
Santpoort, Naaldwijk. 

xX Z. pedicellata Fries. ‘Texel, Hoek van Holland. 

Najadeae. 

X Zostera marina ZL. Al de eilanden, Breesaap (Strand) 
Hoek van Holland. 

xX Z. nana Roth. Texel, Vlieland, Schiermonnikoog: 

Lemnaceae. 

X Lemna trisulca JL. Texel, Terschelling, Ameland, 

Kennemerland, Voorne. 


411 


XL. polyrrhiza ZL. Texel, Kennemerland, Naaldwijk, 
Voorne. 

XL. minor ZL. Texel, Terschelling, Schiermonnikoog, Ken- 
nemerland, Naaldwijk, Voorne (niet algemeen). 

XL. gibba LZ. Texel, Voorne, Naaldwijk. 


Typhaceae. 


X Typha angustifolia L. Texel, Amel., Schierm., Petten, 
Kennemerl., Naaldwijk, Voorne. In natte duinpannen. 

XT. latifolia L. Texel, Terschelling, Schiermonn., Ken- 
nemerland, Voorne, Naaldwijk. — In natte duinpannen. 

X Sparganium ramosum Huds. Texel, Terschelling, 
Ameland, Kennemerland, Naaldwijk, Voorne. 

XS. simplex Huds. Kennemerland, Naaldwijk. 

XS. minimum Fries. ‘Texel. 


Aroideae. 


Arum maculatum Z. en 6. immaculatum. 
Overveen, Berkenrode, Haagsche bosch, (Walcheren). 

x A. Italie um Mill. Overveen, Bennebroek, (’s Hage, Wal- 
cheren). 

X AcorusCalamus JL. Kennem., zeer talr. vooral bij Haar- 
lem, Naaldwijk. Niet cp de eilanden; niet op Voorne. 


Orchideae. 


DX Orchis Morio L. Texel, Terschelling, Ameland, Schiermonn., 
Bergen, Breesaap, Vogelenzang, Bentveld, Noordwijk, 
Katwijk, Wassenaar, Naaldwijk, Voorne (vrij alg.) , 
Walcheren. 

x< O maculata L. Texel, Terschell., Heemskerk, Bloemendaal, 
Vogelenzang, Bentveld, Voorne. 

x< 0. latifolia Z., forma dunensis. Texel, Ameland, Schiermon- 
nikooe, Callandsoog — Petten, Kennemerland, Naald- 
wijk, Voorne, Wassenaar. 

< 0. inearnata Z. Al de eilanden. Castricum, Rozenwater bij 
Bentveld, Segveld bij Vogelenzang, — Eikenduinen. 

xX + O. angustifolia Wimm. Segveld, (1 exempl.) 


412 


XC Anacamptis pyramidalis Rich. — Heerenduin, Bloemendaal, 
Voorne bij den Maasmond. 

> Gymnadenia conopsea R.Br. ‘Texel, Ameland, Schiermonn., 
Wijk a/z, Bloemendaal, Velsen, Bentveld, Wassenaar, 
Staalduin, Voorne. — 

X Platanthera bifolia Rich. Texel, Vlieland, Ameland. 

> Herminium Monorchis R.Br. Schiermonn., Velsen, Bent- 
veld op de hoogte; Vogelenzang, Noordwijkerhout , 
binnenduinen van Heemstede, Wassenaar , Voorne. 

Epipactis latifolia All. Ameland, Schiermonn., Kennemerland, 
Wassenaar, Noordland bij Naaldwijk. 

E. atrorubens Hoffm. Schiermonnikoog, Voorne. 

XE. palustris Crantz. Al de eilanden en verder over de ge- 
heele duinstreek verspreid. 

XX Listera ovata R.Br. Ameland, Schiermonnikoog en verder 
over de geheele duinstreek. 

X Spiranthes autumnalis Rich. Ameland. 

xX Sturmia Loeselii Rchb. Texel, Schiermonn., (Zandv.), 
Katwijk, Wassenaar, Wilhaak bij Naaldwijk, Voorne. 

xX Malaxis paludosa Sw. Texel. 


Irideae. 


Crocus vernus JL. In de Haarlemsche duinbosschen, hier 
en daar verwilderd. 

X Iris Pseudacorus L. Texel, Terschell., Kennemerl., Naaldwijk, 
Voorne. alr. in de vlakten van het Heerenduin (Velsen). 


Amaryllideae. 


Narcissus poeticus ZL. In de duinen van Overveen en 
Bentveld, ’s Hage en Loosduinen. (verwilderd?) 

xX N. Pseudonarcissus L. Overveen, Bennebroek, Naald- 
wijk. (verwilderd ?) 

> Leucoium aestivum ZL. Leidsche vaart bij Haarlem, Maas- 
dijk bij Leiden. 

Galanthus nivalis L. Bergen — Schoorl, Bloemendaal, Velsen, 
Overveen, Vogelenzang. Heemstede, Naaldwijk, Voorne 
(zeldzaam). Op verschillende plaatsen talrijk. 


el 


413 


Asparageae. 

Asparagus officinalis Z. Ameland, Schiermonn., en verder 
over de geheele dninreeks. 

@. maritima. Kennemerl., Katwijk, Scheveningen. 
y. strieta. Scheveningen, Wassenaar. 

Convallaria Polygonatum L. Niet op de eilanden. Duinen van 
Bloemendaal en Overveen zeer talrijk. Staalduin. 

G. bracteata. Overveen, Scheveningen. 

C. multiflora Z. Overveen, Bennebroek zeldz., ’s Hage — 
Scheveningen. 

@. bracteata. Haagsche Bosch. Voorne (zeldz.) 

C. majalis Z. Texel, Velsen — Bloemendaal — Overveen, 
Heemstede, Noordwijk, Zorgvliet bij ’s Hage algemeen, 
Loosduinen. Niet op Voorne. 

Majanthemum bifolium DC. Haagsche bosch. 


Liliaceae. 


Tuli pa sylvestris £. Bloemendaalsche bosch. 
(x Fritillaria Meleagris ZL. Bij Oegstgeest. Loos- 


duinen, ’s Hage. 
+ Lilium Martagon L. Vogelenzang, Overveen, in hakhout. 


Ornithogalumumbellatum JZ. Overveen — Voge- 
lenzang, Haarlemmerhout, Naaldwijk, Voorne. 
O. nutans L. Velsen, Bloemendaal, Overveen — Haarlem, 


Staalduin , Walcheren. 

Gagea stenopetala Rchb. Bij Velsen. 

Scilla bifolia ZL. ’s Hage, Walcheren. 

X Allium ursinum ZL. Bergen — Egmond, Brederode, 
Bloemend., Overveen, Haarl.Hout, Walcheren. (’s Hage). 

A. vineale JZ. Vlieland, Kennemer. alg., Naaldwijk Voorne. 

A. oleraceum ZL. Heilo, Velsen, Bloemendaal, Voorne. 
B. latifolium Koch Breesaap. 

A. carinatum JL. (Wassenaar). 

Endymion nutans Dum. Velsen, Overveen, Aardenhout, 
Haarlemmerhout, Bentveld, Vogelenzang, Berkenrode, 
Haagsche Bosch, Zorgvliet bij ’s Hage zeer talrijk, 
Loosduinen, Monster, Walcheren. 


414 


flor. ros. Bentveld, Overveen, Zorevliet. 

» alb. Berkenrode, Overveen, Aardenhout. 
Muscari botryoides Mill. Overveen zeldz., (Walcheren). 
Narthecium ossifragum Huds. Ameland. 

Juncaceae. 


xX Juncus maritimus Lam. Texel, Schiermonnikoog, 
’s Gravensande. 
x J. conglomeratus ZL. Eilanden behalve Rottum; Vo- 
gelenzang, Waalsdorp, Voorne. 
x< J. effusus L. Texel, Terschelling, Schiermonn., Kennemer- 
land, en over de geheele duinstreek. 
G. conglomeratus. Waalsdorp. 
J. balticus W. Terschell.; algmeeen op Vlieland. 
J. diffusus Hoppe. Walcheren. 
J. glaucus Ehrh. Katwijk, Wassenaar , Walcheren. 
J. pygmaeus Thuwil. Vlieland, Terschelling, (Overveen). 
6G. umbelloides. Terschelling. 
J. triandrus Gouan. Terschelling 
J. obtusiflorus Ehrh. Texel, Terschelling, Bentveld, Was- 
senaar, Staalduin, Schouwen. 
J. sylvaticus Reich. Texel, Schiermonn. Bij Zandvoort. 
X J. lamprocarpus Hhrh. Al de Eilanden behalve Rottum. 
Verder algemeen. 
2 J. alpinus Vill. Al de eilanden behalve Rottum;— Wasse- 
senaar, Zandvoort , Schouwen. 
xX J. supinus Moench. Texel, Vlieland, Terschell., Voorne. 
o pygmaeus. Vlieland. 
XJ. squarrosus L. Texel, Terschelling, Vlieland, Ame- 
land, Voorne. 
2 J. eompressus Jacq. Al de eilanden behalve Vlieland. Ver- 
der algemeen. 
x J. Gerardi Lois. Al de eilanden behalve Rottum. In Ken- 
nemerland algemeen; ook op de binnenduinen. 
xX J. bufonius L. Al de eilanden, beh., Rottum. Verder alg. 
B. congestus. Texel, Vlieland, Rottum, (Overveen). 
X Luzula pilosa W. Haagsche bosch. 


415 


XL. campestris D.C. Al de eilanden beh. Rottum. Verder alg. 
XL. multiflora Le. Rozenwater bij Bentveld zeldzaam. 
y. congesta. Texel, Terschelling. 


Cyperaceae. 


XC (Cyperus flavescens LZ.) Wassenaar. 
xX Schoenus nigricans L. Overal in duinpannen. Voor Rot- 
tum niet vermeld. 
XC Cladium Mariscus R.Br. Texel, Velsen, Bloemendaal, Voge- 
lenzang, Wassenaar, Voorne. 
X Rhynchospora alba Vahl. Texel, Ameland. 
Sheen ws cats. Dexel Ameland: 
> Heleocharis palustris R.Br. Algemeen. 
y. arenaria. Algemeen. 
X< H. uniglumis Vink. Vlieland, Terschelling, Schiermonn. , 
Voorne, ’s Hage. 
XC H. multicaulis Sm. Texel, Ameland, Hoek v. Holland. 
Peer ac cunliamus eh. br. exel: 
X Scirpus caespitosus L. Texel 
DX S. pauciflorus Lightf. Al de eilanden beh. Rottum, Wijk 
a/z., Katwijk, Overveen, Zandvoort, Voorne (zeldz.) 
Hier en daar. 
PS tluitan si: Texel. 
x< S. setaceus. L. Texel, Vlieland, Castricum, Overveen, 
Loosduinen. 
XS. lacustris L. Texel, Terschell., Amel., Schierm., 
Heilo, Westl., Vooone. 
XS. Tabernaemontant Gm. Texel, Terschell., Amel., Schierm., 
Kennemerland, (algem.) Voorne (algemeen.) 
XS. Rothii Hoppe. Hoek van Holland. 
x S. maritimus L. Texel, Terschell., Amel., Schierm., Heilo, 
Overveen, Westl., Voorne. 
B. compactus Velserkanaal. 
y. macrostachys Westland. 
. sylvaticus L. Westland. 
compressus P. Texel, Heemskerk, Katwijk, Westl., 


xX 


Rockanje. Hier en daar. 


416 


XS. rufus Schrad. Texel, Ameland. 
X Eriophorum angustifolium Roth. Eilanden, be- 


halve Rottum. — Callandsoog— Petten, Bergen —Eg- 
mond, Castricum ; niet in de duinen van Bloemendaal, 
Velsen, Overveen en Vogelenzang. — Vermeld onder 


Wassenaar, Noordwijkerhout, in het Westland, op 
Walcheren en Voorne. In de lage gronden bij Haarlem 
hier en daar talrijk. 
AC ameda exel 
> C. pulicaris L. Texel, Bentveld, Breesaap , Noordwijkerhout. 
xX C. disticha Huds. Texel, Ameland, Schierm., Heemskerk, 
Vogelenzang, Noordwijk, Westland, Voorne. ~ 
C. arenaria Z. Algemeen. 
y. pseudoarenaria Rchb. Terschell. 
C. vulpina JL. Texel, Terschell., Schierm., bij Overveen; 
zeldz. op Voorne. 
.muricata L. Texel, ’s Hage, Westland, Voorne. 
teretiuscula Good. Texel, Bentveld. 
. paniculata L. Texel, Bergen, in Kennemerland zeer algem. 
stellulata Good. Texel, Terschell. 
leporina JZ. Vlieland, Castricum, Haarlemmerhout, 
Vogelenzang, Veenenburg, Westland. 


Qaaea 


B. argyroglochin. Texel. 

XC. vulgaris Fries. HFilanden behalve Rottum, Kenne- 
merland, Noordwijk, Westland, Voorne. 

C. trinervis Degl. Al de eilanden; overal in de Hollandsche 
en Zeeuwsche duinen en pannen en ook op de dorre 
duinhellingen. Bergen—Schoorl talrijk, Velsen, Bloe- 
mendaal — Vogelenzang, Wassenaar, Noordland bij 
Naaldwijk, Voorne, Schouwen, Walcheren. 

xX C. caespitosa L. Texel, Schiermonn., Overveen, Bloe- 
mendaal, Haarlemmerhout. 

XC. stricta Good. Schiermonn. , Bloemendaal bij *t Meertje. 

x C.acuta L. Boekenrode, Bentveld, Brouwerskolk bij Haarlem. 
Ontbreekt op de eilanden. 

Var. longigluma Flor. Bat. Mariénbosch. — 


417 


XC. pilulifera Z. Ameland, Schiermonn., Noordwijkerhout. 
xX C. praecox Jacq. Ontbreekt op de eilanden. Boekenrode, 
Heemstede, Lisse, Noordwijkerhout, Katwijk, Voorne. 

xX C. panicea JZ. Texel, Vlieland, Amel., Castricum (alg.), 

Velserduin (algem.), Noordwijkerhout, Katwijk, Was- 
senaar ; Voorne (zeldz.) 

xX C. glauca Scop. Al de eiland. Brouwerskolk en Overveen 
bij Kraantjelek, Groenendaal bij Heemstede, Vogelen- 
zang, Noordwijkerhout, Westland, Voorne. 

. flava L. Texel, Ameland, Schierm. , Bergen—Schoorl 
(talrijk), Wassenaar, Westland. 

. Oederi EArh. Eilanden behalve Rottum. Bergen — 
Schoorl; Bloemendaal_— Overveen; Wassen., Loosduinen, 
Voorne. 

. extensa Good. Texel 

. Hornschuchiana Hoffm. Texel. 

distans J. Al de eilanden; Helder. Ontbreekt in 

Kennemerland. 
. biligularis Dum. Schouwen. 
Pseudocyperus. L. Texel, Terschelling, Overveen, 
Vogelenzang (zeldz.), Oostvoorne (zeldz.), Naaldwijk. 
ampullacea Good. Texel, ‘lerschell. (Zandvoort, 
Bentveld.) 
paludosa Good. Texel, Berkenrode, Staalduin. 
riparia Curt. Texel, Schiermonn., Velserkanaal , 


eae 
a Q 


aaa 


ee) 


> 


Overveen, Haarlemmerhout, Westland, Voorne. — 
Masons 4. Texel. 


ON MEN OK aS 
Q 


a © 


„hirta Z. Texel, Bentveld, Breesaap, Haarlemmerout, 
Hillegom, Leiduin, Katwijk, Naaldwijk, Voorne. 


Gramineae. 


Panicum glabrum Gaud. — Bij ’t gesticht Meerenbere, 
en de Renbaan onder Bentveld, Westland, Noord- 
wijkerhout. 

P. Crus Galli L. Bij Haarlem en Noordwijk op tuingrond. 

Setaria viridis P. B, — Langs den Bloemend. weg en 
op Lindenheuvel: Naaldwijk bij Bentveld, Brederosche 


418 


duinen, Middenduin bij Overveen, in aardappelvelden. 
Noordwijk, Westland, Wassenaar. 

S. verticillata P. B. Westland. 

Phalaris canariensis L. Verspreid en niet blijvend. 
Terschelling, Santpoort, Overveen, Naaldwijk. 

P. arundinacea. L. Texel, Ameland. Schiermonn., Ken- 
nemerland, Westland, Voorne, doch niet veel in de 
eigenlijke duinslreek. 

xX Hierochloa odorata. Wahl. Mariënbosch bij Bentveld 
in lage kleiachtige gronden, Groenendaal bij Heem- 
stede. Walcheren. 

Anthovanthum odoratum L. Eilanden behalve Rottum. — Bergen, 
Heilo, Heemskerk, Castricum, Velsen (algemeen), Bloe- 
mendaal enz., en verder overal. 

Alopecurus pratensis L. Texel, Tersch., Ameland, 
Schiermonn., Bloemendaal, Westland, Voorne, Wal- 
cheren, langs den duinkant. 

A. agrestis L. Texel; bij Haarlem verspreid, doch niet 
blijvend. Westland, — Voorne, (vrij algem.) 

A. bulbosus JZ. Santpoort op een muur; Polderhaak (Westl.) 
Voorne, algem. op Uiterwaarden. 

x A. geniculatus JZ. Alde eilanden. Velserkanaal (talrijk), 
Leiduin, Westland, Voorne. — Talrijk op droog- 
gemaakte en aangeslibde plaatsen. 

@. bulbosus. Westland. 

Phleum arenarium L. Al de eilanden, Kennemerland, vooral 
achter Overveen zeer talrijk ; Westl., Voorne, Zeeuw- 
sche duinen. 

P. pratense L. Vlieland, Ameland, Kennemerland en verder 
overal. 

B. nodosum. Bloemendaal talrijk, Kraantjelek bij Over- 
veen ; Westland. 

Chamagrostis minima Borkh. Duin bij Zorgvliet. 

Cynodon Dactylon Pers. Zandwal bij Monster. 

Agrostis stolonifera L. Al de eilanden. — Lage, natte duin- 
vlakten bij Zantvoort, Velserkanaal, Westland, Voorne. 


419 


B. gigantea Koch. Westland. 
>. maritima Koch. — Al de eilanden. Bergen—Schoorl, 
Zandvoort, Boekenrode. 

Agrostis vulgaris JZ. Texel, Terschell., Ameland, 
Schierm., en verder allerwege. 

A. canina L. Texel, Terschell., Wassenaar. - 

Aperaspica venti P. B. Texel, Tersch., Ameland, Bree- 
saap, Heemskerk, Westland, Voorne. — In korenlanden. 

Deschampsia caespitosa P. B. Westland. 

Calamagrostis Halleriana D.C. ‘Manpad bij Heemstede op een 
muur. 

(C. littorea D.C.) Katwijk? Heemstede ? 

C. Epigeios Roth. Allerwege over de geheele duinstreek. Ook 
op de binnenduinen. 

Psamma arenaria R.S. Allerwege over de geheele duin- 
streek. Minder op de binnenduinen. Komt mij minder 
natuurlijk groeiende voor dan de voorgaande soort. 

+ P. baltica R.S. Eilanden behalve Ameland. Vermeld voor 
Bentveld en Scheveningen K.K. Arch. IL — In 
Kennemerland echter niet door mij gevonden. — Ons 
land is dus zeker een der zuidelijkste grenzen van 
het gebied dezer plant. 

Milium effusum L. Bloemendaalsche bosch, Berkenrode, 
Haagsche bosch, Monster. Schijnt in de andere bos- 
schen bij Haarlem uitgestorven. 

+ M. scabrum Merlet. Onder Bloemendaal op sommige 
plaatsen talrijk in het hakhout, als op Wildhoef, de 
Rijp, Buitenrijp ; verder Middenduin en Duinvliet bij 
Overveen; Bentveld, Breesaap, Katwijk, Scheveningen, 
Noordwijk. 

XC Phragmites communis Trin. — Overal talrijk in de lage duin- 
streken, ook zelfs waar niet altijd waterplassen zijn. — 
Bedekt eene uitgestrekte oppervlakte bij het Zwanen- 
water (Callandsoog). 
forma caule repente op Grind. 

Koeleria cristata Pers. Texel, Bloemendaal — Overveen, waar 


420 


ik groote oppervlakten op de hooggelegen hellingen 
er mede bedekt zag. — Wassenaar, Scheveningen, 
Staalduin, Voorne (vrij zeldzaam). 

(3. gracilis. Bloemendaal in hakhout. 

XC Aira caespitosa L. Bij Haarlem, Leidsche vaart en Bolwerk. 

xX A. flexuosa L. Texel. 

Corynephorus canescens P. B. Al de eilanden en over de 
geheele duinstreek, algemeen. Bij Voorne niet algem. 

Holeus lanatus L. — Overal algemeen langs den duinkant. 

H. mollis L. Texel, Ameland, Schierm., Breesaap, Haar- 
lemmerhout, Westland. 

Arrhenatherum elatius M. et K. Haarlemmerhout, 
Castricum langs den straatweg, Aardenhout, Boeken- 
rode, zeldzaam. Ontbreekt op de eilanden. 

B. bulbosum. Velsen, Velserbeek talr., Domburg. 

Avena fatua L. Westland. 

A. pubescens L. Ontbreekt op de eilanden. — Duinen achter 
Overveen talrijk, soms hooge hellingen en hoogere 
vlakten bedekkend, en dan met ineengedrongen rood- 
achtig gekleurde aren. — Aardenhout, Bloemendaal, 
Bentveld talrijk, Noordwijkerhout, Westland, Scheve- 
ningen, Voorne (zeer algemeen). 

A. flavescens JZ. Niet op de eilanden. Overveen, Benne- 
broek, Haarlemmerhout, Naaldwijk, Voorne niet veel. 

A. caryophyllea Wigg. Texel, Vliel., Terschell., Bloemend. 
bosch talrijk, Castricum, Boekenrode en Leiduin, 
(Bennebroek) , Waalsdorp, Wassenaar, Westland. 

A. praecoc P.B. Eilanden behalve Rottum. Bergen, Marquette, 
Aardenhout, Overveen, Haarlemmerhout, Wassenaar, 
Noordwijk, Westland, Voorne (zeldzaam), Walcheren. 

Triodia decumbens P.B. Texel, Ameland, Schiermonn., 
Breesaap, Vogelenzang — Veenenburg; Renbaan bij 
Zandvoort, Noordland bij Naaldwijk, Waalsdorp, Voor- 
ne. Niet algemeen. 

Melica ciliata Z. Schouwen. 


421 


Briza media JL. Niet op de eilanden. Castricum, Wijk ajz., 
Heerenduin, Bloemendaal — Overveen, Brouwerskolk, 
Rozenwater bij Bentveld, Haarlemmerh., Groenendaal 
(Heemstede) , bij troepjes hier en daar. Wassenaar, 
Westland, zeer algemeen op Voorne. 

Poa annua L. Allerwege, (op Rottum niet.) 


y. nemoralis. Schiermonnikoog. 


P. bulbosa ZL. Katwijk, Noordwijk. 

P. nemoralis £. Haarlemmerhout, Westland. 

P. fertilis Host. Bloemendaal, Westland, Haagsche Bosch. 

P. trivialis L. Texel, Vlieland, Schiermonn., Renbaan bij 
Zandvoort, Waterleiding id., Westland, Voorne. 

P. pratensis L. Allerwege. 


4. latifolia Weijhe. Terschelling. 

b. humilis Ehrh. Texel, Vliel., Overveen, Katwijk. 

c. dunensis. Al de eilanden. Kennemerland. 

y. angustifolia Gaud. Rottum, Bloem. Bosch. 
a. variegata. Texel, Vlieland. 

>. setacea Molk en K. Muur op het Manpad. 

P. compressa L. Texel, Bergen, Westland, Haarlem. 

x Glyceria spectabilis M. et K. Texel, Terschelling, 
Ameland, Overveen, Westland, Voorne. 

X G. fluitans R.Br. Eilanden beh. Rottum. Heilo, Velser- 
kanaal, Haarlem, Vogelenzang , Westland, Voorne. 

x G. distans Wahl. Al de eilanden; bij Haarlem, Westl., 
Voorne (algemeen), Hoek van Holland. 

XG. maritima M. et K. Al de eil. — Niet in Kennemerl. 

xX G. aquatica Presl. Castric., Velsen, Naaldw., Schouwen. 

X Scelerochloa procumbens P.B. Sparen bij Haarlem. 

S. rigida Kunth. Staalduin. 

Molinia coerulea Mönch. forma dunensis. ‘Texel, Terschelling, 
Amel., Schiermonn., Kennemerl. algemeen, Westland, 
Wassenaar, Katwijk. Niet op Voorne. Bij Bergen 
heidevorm, overigens de duinvorm. 

Dactylis glomerata ZL. Allerwege. — Niet vermeld op 
Ameland en Rottum. Op de binnenduinen algemeen 


422 


Cynosurus cristatus L. Texel, Terschell., Ameland, 
Schiermonn., Kennemerland, Voorne, enz. Op de 
duinen zeldzaam. 

Festuca My wr wis Hin.) Texel! 

F. Sciuroides, Roth. Op Texel en Walcheren. 

F. Bromoides (L.) Koch. Texel, Terschelling, Ameland, 
Noordwijkerhout, Voorne. 

F. ovina L. Al de eilanden en overal algemeen. 

g. vulgaris. Kennemerland. 
(3. tenuifolia. Wassenaar, Noordwijk, Westland. 

F. duriuscula L. Texel, Schiermonn., Kennemerland (algem.), 
Voorne, Westland. 
var pubescens. Middenduin (Overveen). 

F. rubra L. Eilanden behalve op Rottum; Kennemerland 
algemeen, Westland. 

@. villosa Koch. y. dwmetorum Prod., Bloemendaal, 
Wassenaar, Katwijk. 
ò. arenaria Osb. Bloemendaal, Katwijk, Noordwijk, 
Westland, Schouwen, Texel, Vlieland, Terschelling, 
Ameland; zeer algemeen. 

XF. gigantea Vill. Bij Brederode en Berkenrode, Bergen 
en in het Westland. 

xX F. arundinacea Schreb. Texel, Schierm., Velserkanaal, 
Wijk ajz., Overveen, Voorne, Westland. 

F. elatior Z. Texel, Schiermonn., Haarlemmerh., Westland. 

F. loliacea Huds. Voorne algemeen. 

Brachypodium sylvaticum R. et S. (Bentveld), Schouwen. 

Bromus secalinus £. ‘Texel. 

B. velutinus Wassenaar. 

B. commutatus Schrad. Texel, Terschell., Berkenrode, Westland. 

B. racemosus L. Texel, Haarlem, Westland. 

B. mollis L. Allerwege. 

B. hordeaceus J&L. Terschell., Vliel., Walchersche duinen. 

B. sterilis L. Texel, Schiermonn., Kennemerduinen zeer talr., 
Westland, Voorne, Zeeland. 

B. tectorum L. Niet op de eilanden. Kennemerland zeer tal- 


Zal 


423 


talrijk, vooral van Velsen tot Vogelenzang. West- 
‘J land; in Zeeland niet. 

Triticum vulgare Vill. Schiermonnikoog. 

T. junceum ZL. Allerwege op de zeeduinen. 

T. acutum D.C. Zandvoort, Katwijk, Noordwijk, Naaldwijk, 
Walcheren. 

T. pungens. Pers (Zandvoort.)? Texel, Voorne , (Groene 
strand.) 

T. repens L. vw, vulgare Doll. Allerwege op de duinen en in 
de duinpannen. 
G3. aristatum Doll. Texel, Tersch., Schierm., Rottum. 

b. glawcum Doll. Texel, Terschelling, Schiermonn. , 
Grind., Westland. 

y. lttorale Host. Schiermonnikoog. 

Secale Cereale L. Kennemerduin. Verwilderd. 

Elymus arenarius £. Allerwege op de zeeduinen. Zeldzaam 
op Voorne. 
Triticum junceum — Hordeum (Elymus) arenarium. 
T. strictum Dethard. Terschell., Holkema. 

Hordeum murinum UL. Allerwege langs de wegen aan 
den duinkant. 

H. secalinum Z. ‘Texel, Haarlem, Westland, Voorne. 

H. maritimum With. Texel, Terschelling, Schiermonn. , 
(Zandvoort). 

Lolium perenne JL. Allerwege 
b. ramosum. Overveen, Westland. c. subscecundum, 
Haarlem. 

+ L. multiflorum Lam. Flor. Bat. 1133. Hondsbossche bij 
Petten. 

L. Linicola Sond. Naaldwijk. 

Lepturus incurvatus Trin. Texel, Schiermonn., Zeeland. 

Nardus stricta ZL. Al de eilanden behalve Rottum. — 


CRYPTOGAMAE. 
Equisetaceae. 


Equisetum arvense L. Texel, Terschelling, Ameland, 
Schiermonn., Kennemerland en verder algemeen. 


424 


forma serotina Koch. Bentveld. 
f. decumbente Koch. Westland. 
K. sylvaticum. ZL. (Velserbosch) Voorne zeldzaam. 
E. palustre £. Algemeen. 
X E.limosum JL. Allerwege. — 
x E. hyemale JZ. Velsen. Bloemend., Loosduinen, Staald. 
E. variegatum Schleich. Overveen, duinen ten zuiden van Zand- 
voort en bij de renbaan; Noordwijkerhout, Schevenin- 
gen, Wassenaar. 


Marsileaceae. 


X Pilularia globulifera JZ. Terschelling. 
Lyeopodiaceae. 
X Lycopodiuminundatum ZL. Texel, Westland. 


Filices. 


Botrychium Lunaria Sw. Terschell., Bergen, Castricum, 
Middenduin bij Overveen, Bentv. op het gazon onder 
boomen talrijk, Zwartveld (Vogelenzang), Waalsdorp, 
Walcheren. 

X Ophioglossum vulgatum L. Texel, Schiermonn., Bergen. Achter 
t gesticht Meerenberg, langs ’t voetpad naar Zand- 
voort en in ’t Hazenvlak (Vogelenzang). Wassenaar, 
Westland, Voorne, Walcheren , Scheveningen. — 

Polypodium vulgare L. Allerwege, behalve op Ameland. 

Polystichum Thelypteris. Roth. Texel, Voorne. 

P. Filix mas Roth. Heilo (talrijk), Velserbosch, Heems- 
kerk (algem.), Duinendaal, Groenendaal (Heemstede) 
zeldz., Bloemendaal — Vogelenzang (zeldz.), Westl., 
Voorne (zeldz.) 

P. cristatum Roth. Texel, Terschelling, Bergen, Heilo. 

P. spinulosum D.C. Terschell., Velsen, Westland, Noord- 
wijkerhout, Voorne. 

3. dilatatum Koch. Texel, Terschelling, Bergen, 
Heilo, Heemskerk, Velserbeek, Schoten, Manpad , 
Haarlemmerhout, Westland. 


425 


Cystopteris fragilis Bernh. Berkenrode op een muur. 
Vogelenzang, (zeer zeldzaam) 3 

Asplenium Filix femina Bernh. Bergerbosch niet 
talrijk. 

x A. Trichomanes L. Texel, (Santpoort?) 

A. Ruta muraria LZ. Texel, Ameland, Haarlem, Westland , 
Voorne. 

Pteris aquilina L. Bergerbosch, Duinenberg bij Velsen, Ko- 
ningsbosch bij Overveen, Hartenkamp, Groenendaal 
bij Heemstede, Elsbroek (Hillegom) (talrijk), Aar- 
denhout (talrijk), Vogelenzang. — Talrijk op de 
binnenduinen. — 


Musci. 


Hypnum splendens Hedw. Vlieland, Ameland, geheel Kenne- 
merland, Noordwijk, Katwijk, Wassenaar, Westland, 
Walcheren. Algemeen op de minst dorre plaatsen van 
de Kennemerduinen. 

H. tamariscinum Hedw. Ontbreekt op de eilanden. Ken- 
nemerland hier en daar zeldzaam, als: Schapenduinen, 
Elswout, Haarlemmerh., Groenend. bij Heemstede. — 
Noordwijk. Schijnt niet eigen te zijn aan alluviale 
gronden. 

H. abietinum Z. Kennemerland talrijk, ook op dorre gron- 
den, tusschen H. lutescens, enz. Noordwijk, Katwijk, 
Staalduin. 

x H. filicinum ZL. — Brouwerskolk bij Overveen, Katwijk, 
Wassenaar, Staalduin. 

XxX H. fluviatile Sw. Bloemendaal bij ’t Meertje. 

H. Schreberi W. Texel, Terschelling, Ameland, Bergen—Schoorl 
en geheel Kennemerland, vooral op beschaduwde plaat- 
sen en op de binnenduinen onder dennen. Wassenaar, 
’s Hage, Walcheren. 

H. purum Z. Texel, Ameland, geheel Kennemerland, Noord- 
wijk, Westland; — op de minder dorre plaatsen algm. 

< H. euspidatum L. — Eilanden behalve Rottum, geheel Ken- 
nemerland en Zuid-Holland, in waterkuilen en slooten. 


Dr 


al 


426 


X H. cordifolium Hedw. Wassenaar, Bentveld. 

< H- giganteum Sehpr. Texel. 

H. triquetrum Z. Eilanden behalve Rottum en verder de ge- 
heele duinreeks; meest op noordelijke hellingen en 
beschaduwde plaatsen. 

H. loreum JZ. Ameland, Bergen en Bloemendaalsche bosch , 
Aardenhout, Haarlemmerhout. Niet algemeen. 

H. longirostrum Ehrh. Haarlemmerhout, Bloemendaal, Lisse, 
Haagsche Bosch, Walcheren. 

H. squarrosum L. Eilanden behalve Rottum. Verder de geheele 
duinreeks, meest op lage, vochtige plaatsen. 

XH. stellatum Schreb. y. tenellum. Texel, Vlieland, 
Segveld (Vogelenzang), Noordwijkerhout , Wassenaar , 
Noordland bij Naaldwijk. Niet algemeen. 

JX H. chrysophyllum Brid. Noordwijkerhout. 

XxX H. elodes. Spruce. Bentveld, Noordwijkerhout, Wasse- 
naar. 

XC H. aduneum L. Ontbreekt op de eilanden. Bentveld, ten N. 
Zandvoorder straatweg, Noordwijkerhout, Katwijk, Was- 
senaar, Naaldwijk. 

XxX H. fluitans Z. Bentveld, Haarlem, Katwijk. 

s, tenuissimum Haarlem. 
1, plumosum. Noordwijkerhout. 

XxX H. lycopodioides Schwaeg. Texel, Bentveld, Wassenaar. 

x H. scorpioides JL. Texel, Callandsoog , Bentveld, Was- 
senaar. 

+ H. rugosum £hrh. Noordwijkerhout, Walcheren. 

XxX H. molluscum Hedw. Noordwijkerhout. 

H. cupressiforme L. Texel, Ameland, Schierm., Rottum, verder 
algemeen. 

XxX H. palustre Z. Bij Haarlem; niet op duingrond. 

H. praelongum JL. Haarlemmerh., Haagsche Bosch, Wal- 
cheren. 

H. Stokes Turn. Texel, Bloemendaal; algemeen in den Haar- 
lemmerhout en het Haagsche Bosch. 

H. piliferum Schreb. Haarlem (niet op duingrond). 


427 


H. rutabulum L. Texel en verder algemeen op het vasteland. 

+ H. Mildeanum Schpr. Texel. 

X H. rivulare Bruch. Haarlemmerh., Breesaap, Katwijk. 

H. velutinum JZ. Aardenhout, Lisse. 

H. confertum Dicks. Haarlem, Haagsche Bosch, Katwijk, 
Walcheren. 

xX H. megapolitanum Bland. Breesaap, Bloemendaal in 
een put, Katwijk. 

H. murale Neck. Brederode. 

H. populeum Hedw. Katwijk. 

H. lutescens Huds. Texel, Vlieland, Terschell., Ameland en 
verder overal op de Holl. en Zeeuwsche duinen. Na 
Barbula ruralis het talrijkst, ook op de hooge duinen. 

H. albicans Neck. Texel, Vlieland, Bentveld, Zandvoort, 
Katwijk, ’s Hage, ’s Gravesande, Walcheren. 

X H. riparium JL. var. e. pseudostellatum. Zand- 
voort, Wassenaar, ‘Texel. 

< H. undulatum JZ. Haarlemmerh., Haagsche Bosch, zeldz. 

X H. sylvaticum. Z. Noordwijk, Lisse, Walcheren. 

>X H. denticulatum L. Walcheren. 

H. silesiacum P. d. B. Bennebroekerbosch. 

x H. serpens L. Onder Bloemendaal talrijk. 

H. polyanthum Schreb. Haarlem, niet op duingrond. 

H. sericeum L. In Kennemerl. zeer algm. Naaldwijk, Walcheren. 

H. myurum Poll. Haarlemmerhout, Bloemendaal, Lisse, 
Walcheren. 

H. myosuroides L. Boekenrode bij Haarlem. 

H. Sendtneri Schpr. Duinvallei bij Zandv. ) Ned. KK. Arch. 

H. polygamum Sch. et G. Id. © Id. } IV 307. 

Climacium dendroides Web et Mohr. Vlieland, Schierm., talrijk 
op beschaduwde plaatsen in Kennemerland; met vrucht 
Aardenhout , Elswout , Buitenrijp, Vaart en Duin en 


Wildhoef. 
Neckera crispa Hedw. Bergen. 
N. complanata B. et S. — Duinendaal (Bloemendaal), 


Mariënbosch en Leiduin bij Vogelenzang. Westland. 


428 


Omalia trichomanoides B. et S. Zuidschalkwijk bij Haarlem. 
(Geen duingr.) 

Cryphaea heteromalla Brid. Bloemendaal, Velserend, Zandvoort, 
Noordwijk, Westland. 

Leptodon Smithii Mohr. Wassenaar 

Leskea polycarpa Hedw. Schiermonnikoog. 

Anomodon viticulosus Hook et Tayl. Westland. 

Antitrichia curtipendula Brid. Wassenaar. 

Leucodon sciuroides Schwaegr. Haarlemmerh., Bloe- 
mendaal, Wassenaar. 

Fontinalis antipyretica JL. Breesaap, Bentveld, Aar- 
denhout, Boekenrode, Wassenaar. 

X Cinclidotus riparius W. Arn. Katwijk. 

Pogonatum aloides Brid. Noordwijkerhout. 

P. nanum Brid. Noordwijkerhout. 

Polytrichum commune JL. Texel, Tersch., Ameland, 
Noordwijkerhout, Wassenaar, Westland. 

P. formosum Hedw. Texel, Terschelling, Ameland, Haar- 
lemmerhout, Walcheren. 

P. juniperinum Hedw. Texel, Bergen, Haarlemmerh., Bloemen- 
daal, Noordwijk, Walcheren. — Algemeen op de lagere 
begroeide duinen van Kennemerland. 

P. piliferum Schreb. Texel. Ameland, Haarlemmerhout , 
Noordwijk, Walcheren. 

Catharinea Callibryon Ehrh. Texel, Bloemendaal, 
Haarlemmerhout (zeer talrijk) ; Haagsche Bosch. 

C. tenella Rochl. Vlieland. 

Mnium undulatum Hedw. Texel, talrijk onder Bloemendaal, 
Wassenaar, Walcheren. 

M. affine Bland. 

2. elatum Br. et Sch. Bloemend. Bosch. 

M. cuspidatum Hedw. Texel, Vlieland, Kennemerland, en 
Zuid-Holland algemeen. Walcheren. 

M. rostratum Schwaegr. Westland. 

Mnium punctatum Hedw. Bloemendaal, Lisse, Haagsche Bosch. 

M. hornum Hedw. Texel, Vlieland, Haarlemmerh. (algemeen), 


429 


Lisse, Haagsche Bosch, Westl., Walcheren, Schouwen. 
x< Bryum cernuum Br. et Sch. Texel, Bloemendaal, Zandvoort, 
Katwijk, Noordwijk. 

B. inclinatum Br. et Sch. Texel, Noordwijk, Katwijk, 
Wassenaar. 

B. nutans Schreb. Vlieland, Wassenaar. 

B. annotinum Hedw. Vlieland, Schiermonnikoog. 

x B. carneum ZL. Kanaal bij Katwijk. | 

B. pyriforme Hedw. Rottum. 

< B. torquescens Br. et. S. Noordwijk. 

x B. pseudotriquetrum Schwägr. Texel, Rozenwater, 
bij Zandvoort. 

2 B. ro seu m Schreb. Bloemendaal, Overveen, Noordwijkerhout. 

B. capillare Hedw. Geheel Kennemerland (talrijk), Wassenaar, 
Lisse, Naaldwijk, Walcheren. Ontbreekt op de eil. 

XxX B. neodamense Itzigs. — Texel, Zandvoort, Wassen. 

B. caespitieium L. Eilanden behalve Rottum en zeer algemeen 
over de geheele duinstreek ; een der talrijkste ook op 
de hoogere plaatsen. 

B. erythrocarpon Schwaegr. Bergerbosch, Texel. 

B. argenteum L. Texel, Vlieland, Ameland, en verder langs 
de geheele duinstreek, algemeen. 

xX + Meesia uliginosa Hedw. Duinvallei bij Zandvoort, 
zeldzaam. 

x Aulacomnion palustre Schwgr. Schapend. bij Bloe- 
mendaal, Noordwijkerhout, Texel. 

A. androgynum Schwaegr. ’s Hage, Noordwijk, Noord- 
wijkerhout, Westland. 

Bartramia pomiformis Hedw. Velsen, Aardenhout, 
Hilleg.; door mij echter aldaar nog niet terug gevonden, 
dus zeker niet talrijk. Walcheren. 

x B. fontana Brid. Texel. 

xX Catascopium nigritum Brid. Langeveld b. Noord- 
wijkerhout. 

Racomitrium canescens Brid. Allerwege algemeen; een der 
talrijkst voorkomende mossen op de duinen. 


450 


B. prolieum B. et S. Hillegom, Katwijk, Scheveningen, 
Schouwen. 

y. ericoides B. et S. Keukenduin en Boekenrode bij 
Bennebroek, Bakkershagen. 

R. lanuginosum Brid. Texel. 

Grimmia pulvinata Hook et Tayl. Texel, Terschelling, 
Ameland, Schiermonn., en verder langs de geheele 
duinstreek op daken, boomen enz. 

Orthotrichum anomalum. Hedw. Haarlem. Niet op duingrond. 

O. affine Schrad. Hillegom, Haarlem, Westland, in Kenne- 
merland zeer algemeen. 

.fastigiatum. Bruch. Zandvoortsche straatweg. 
„speciosum N. ab. Es. Bloemendaal, Noordwijkerhout. 
. coarctatum P.B. Bloemendaal. 


.¢rispulum Hornsch. Bergen, Bloemendaal. 

. stramineum Hornsch. Bergen, Bloemendaal, Noordwijk. 

. diaphanum Schrad. Vlieland, Haarlemmerh. talrijk, West- 
land, Bloemendaal, Katwijk. 

O. Lyellii Hook et Tayl. Katwijk, Noordwijk, Noordwijkerh. 

O. leiocarpum B. et S. Bloemendaal, Berkenrode, Katwijk, 
Wassenaar. 

O. Jutlandicum Brid. Haarlem, Noordwijk, Walcheren, 

Zygodon viridissimus Brid. Velsen, Bloemendaal (talrijk), Noord- 
wijk, Walcheren. 

Encalypta streptocarpa Hedw. Duinhelling van Dui- 
nendaal onder Bloemendaal. 

Barbula ruralis Hedw. Texel, Vlieland, Ameland. — Op alle 
duinen van Holland en Zeeland, de algemeenste 
mossoort. 

B. laevipila Br. et. S. Zeer algemeen in Kennemerland langs de 
wegen en in de duinen. Westland. 

B. muralis Timm. Allerwege algemeen. 

B. subulata Brid. Texel, Vlieland, Ameland, Schiermonnikoog, 
Kennemerland algemeen, Westland, Walcheren. 


O 
O 
O 
O. crispum Hedw. Bergen, Bloemendaal, Hillegom. 
O 
O 
O 


B. convoluta Hedw. Katwijk, Noordwijk, Wassenaar. 


451 


. fallax Hedw. Zandvoort. 
unguiculata Hedw. Westland 


wm W 


. inclinata Schwaegr. Bloemendaal, Wassenaar, Lisse. 

B. tortuosa Web. et Mohr. Noordwijk. - 

+ Trichostomum limosum D. et Mb. Texel, Duin- 
vallei zeldzaam. 

+ T. flavo-virens Bruch. Vlieland zeldzaam. 

+ Distichium inclinatum B. et Sch. Zandvoort, 
Noordwijk, Katwijk, Wassenaar, Scheveningen. 

Didymodon rubellus B. ef Sch. Bloemendaal, Noordwijk. 

Ceratodon purpureus Brid. Texel, Vlieland, Terschelling, 
Ameland. Hollandsche en Zeeuwsche duinen algemeen. 

Dicranum undulatum Turn. Walchersche duinen. 

D. scoparium Hedw. Zeer algemeen op beschaduwde plaatsen. 
Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland, Santpoort — 
Bloemendaal, Overveen, Hillezom, Westland, Wal- 
chersche duinen. 

B. orthophyllum Brid. Haarlemsche en Walchersche 
duinen. 

D. congestum Brid. Ameland, Hilleeom, Noordwijkerh. 

XD. palustre Brid. Texel, Schouwen. 

D. heteromallum Hedw. Texel, zeer algem. op de Hollandsche 
en Zeeuwsche duinen, tot op de hoogste punten. 

D. cerviculatum Hedw. Noordwijk. 

Campylopus fragilis B. et Sch. Berger en Haagsche 
Bosch. 

Leucobryum vulgare Hype. Berger Bosch. 

Weisia viridula Brid. Bij Bloemendaal, Brouwerskolk. 

W. cirrhata Hedw. Zeer algemeen in de omstreken van 
Haarlem. 

xX Pottia Heimii Br. et Sch. Katwijk. 

XP. eustoma Khrh. Westland. 

X Physcomitrium pyriforme Br. et Sch. Bij Haar- 
lem onder Bentveld en Overveen, Katwijk. 

x Funaria hygrometrica Medw. Eilanden behalve 

Vlieland. Zeer veelvuldig in Kennemerland. 


452 


(B. patula In et Sch. Overveen. 
Fissidens adianthoides Hedw. Texel, Bloemendaal, 
Bentveld, Noordwijkerhout, Wassenaar. 
xX Sphagnum cymbifolium Ehrh. Texel, Ameland. 
d. pycnocladum Mort. Haagsche Bosch. 
-squarrosum Pers. Vlieland. 
compactum Brid. Texel. 
. molle Sullw. Texel. 
subsecundum Nees. Texel. 
acutifolum Ekrh. Texel. 
rubellum Wis. Texel. 
.capillifolium #hrh. Texel. 
G. tenue. Haagsche Bosch. 


DNADM NH 


Pleuridium subulatum Br. et S. Westland. 
Phascum cuspidatum Schreb. Westland. 


IX SRR KK KX 


Hepaticae. 


x Riccia crystallina JZ. Middenduin bij Overveen, 
Bentveld. 

x R. glauca L. Wassenaar, Westland 

X Preissia commutata Nees. Noordwijkerh., Zandv. 

xX Marchantia polymorpha ZL. Texel, Bloemendaal, 
Velsen, Boekenrode, Westland. 

Metzgeria furcata Nees. Kennemerland algemeen. Westland. 
(B. gemmifera. Leiduin bij Bennehroek. 

X Aneura multifida Dum. Texel, Katwijk, Noordwijk. 

x A. pinguis Dum. Texel, Westland. 

X Pellia epiphylla Nees. Vlieland, Aardenhout, Zand- 
voort , Noordwijkerhout. 

x Blasia pusilla L. Westland. 

xX Fossombronia pusilla Nees. Vlieland. 

Frullania Tamarisci Nees. In Kennemerland algemeen, 
Westland. 

F. dilatata Nees. 3, microphylla. Aardenh., Westl. 

Madotheca platyphylla Dum. Velsen, Wassenaar, Bloemendaal, 
Aardenhout, Mariënbosch bij Vogelenzang, Wassenaar, 
Walchersche duinen. Im Kennemerland algemeen. 


433 


Radula complanata Dum. Bij Haarlem, Westland. 

xX Calypogeia Trichomanis Cda. ~. communis. Haagsche Bosch. 

2 Lophocolea heterophylla Nees. Haarlem, Walcheren. 

2 L. bidentata Nees. Bloemendaal, Haarlemmerh., Vogelenzang 
(talrijk) , Zandvoort, Haagsche Bosch, Westland, Wal- 
cheren. 

Jungermania bicuspidata ZL. Bloemendaal, Noord- 
wijk, Haagsche Bosch. 

J. divaricata E. Bot. (3. filiformis Nees. Walchersche 
duinen. 

J. Starkii Funck. Noordwijkerhout. 

. barbata Schreb. y. quinquedentata Nees. Aarden- 

hout, Noordwijk. 

J. intermedia Ldbg. 8. major Nees. Walchersche Duineu. 

excisa Dicks. Heemskerk, Noordwijkerhout. 


al 


Sool 


Characeae. 


x Chara fragilis Desv. Rozewater bij Velsen (?). 
XC. vulgaris Wallr. Loosduinen, Alkmaar — Bergen. 
X C. aculeolata Kg. Waalsdorp. 

x C. hispida ZL. Loosduinen. 

X C. crinita Wallr. Alkmaar — Bergen. 


Lichenes. 


Usnea barbata Fr. Boomstammen. Westland. 

ae Usnea articulata Hoffm. Op het zand der duinen, Kenne- 
merland, Wassenaar, Walcheren. 

+ Evernia divaricata Ach. Op het zand der duinen. 
Waalsdorp. 

E. prunastri Ach. Aan boomstammen en op den grond. Al 
de eilanden, Kennemerland, Katwijk, Monster, Wal- 
cheren. 

E. furfuracea Mann. Boomstammen. Waalsdorp. 

Ramalina fraxinea Schaer. Var. a. ampliata. | Aan boomst. 

b. fastigiata. f Haarl., Texel. 

R. farinacea Schaer. Texel, Vlieland, Terschelling , Ameland. 


Schiermonnikoog, op Salix repens. 
var 


454 


R. pollinaria Ach. Schuttingen, palen en boomstammen. 
Haarlem, Lisse, Loosduinen. A 

Cetraria aculeata Fr. Op den grond in de duinstreken. Eilan- 
den behalve Rottum. Wassenaar, Walcheren, Ken- 
nemerland. 

Peltigera canina Hoffm. Al de eilanden, en de geheele duin- 
streek op den grond, algemeen. 

P. polydactyla Flörke. Op den grond. Kennemerl., Wassenaar. 

Parmelia perlata Ach. Boomstammen. Haarlem, West- 
land. 

P. saxatilis Ach. Boomstammen enz. Kennemerl. algemeen, 
Haagsche Bosch, Westland, Ameland. 

P. physodes Ach. Boomstammen en op het zand. Bloemendaal. 
Wassenaar. ‘Talrijk op de duinen van Kennemerland. 

P. acetabulum Zr. Bloemendaal algemeen. Aan boom- 
stammen. 

P. olivacea Ach. Bloemendaal algemeen. Vooral op berken in 
de duinboschjes, Westland. 

P. caperata Ach. Bloemendaal, Westland op boomen. 

P. parietina Duf. Allerwege. 

B. laciniosa Fr. Scheveningen. 
s, candelaria Fr. Westland. 
£. citrinella Fr. Westland. 

Physcia ciliaris Ach. Aan stammen en takken. Allerwege. 

P. pulverulenta Ach. «. allochroa. Kennemerland. Boomstammen. 
c. grisea. Scheveningen. 

P. stellaris Ach. et Varietates. Schiermonnikoog. Verder alleen 
op het vasteland op boomstammen. In Kennemerland 
zeer algemeen. 

P. obscura Ehrh. Boomstammen enz. Westland. 

Placodinm lentigera Ach. Op den grond in de duinen. Haarlem, 
Sandpoort, Schapenduinen. 

P. murorum Ach. lobulata. Haarlem? 

Patellaria pallescens Fr. Westland (3, corticola. 


P. subfusca Ach. Boomstammen enz. Kennemerland, Westland. 
D 


B. 


crenulata Overveen. 


435 


. albella Fr. Boomstammen enz. Kennemeland, Westiand. 

. atra Ach. Muren enz. Kennemerland, Westland op een 

steen. 

. luteo-alba Schaer. (3, holocarpa. Heemstede? 

. vitellina Ach. Planken enz. Westland. 

. aurantiaca Fingerh. Boomstammen. Haarlem. 

. cerina Ach. Boomstammen, Scheveningen. Westland. 

. haematites Chaub. Boomstammen, Westland. 

. ferruginea Fr, Boomstammen, Dombure. 

. Seruposa Sommerf. Algemeen op het duinzand in Kennemer- 

land en onder Wassen. 8. bryophila Bloemendaal. 

Thelotrema lepadinum Ach. Boomstammen, Haar- 
lemmerhout. 

Cladonia alecicornis Flörke. Eilanden behalve Schiermonn. en 
Rottum. Op het zand der duinen. Zeer algemeen in 
Kennemerland, Zuidholland en Walcheren. Een der 
algemeenste Lichenes. 

C. pyxidata Fr. Op den grond, boomstronken enz. , op meer 
beschaduwde plaatsen dan de vorige. doch zeer algem. 
Eilanden behalve Rottum. Al de duinen van het 
vasteland. 

C. fimbriata Fr. Haarlem, Haagsche Bosch, Walcheren. Op 
oude boomstammen en op den grond. 

C. furcata Sommerf. et Varietates. Allerwege op het zand 
der duinen 

C. rangiferina Hoffm. Allerwege op het zand der duinen 
behalve op Rottum. 

Cycornucopioides Fri Op Texel. 

Biatora sphaeroides Schaer. Boomst. en op den grond 
b. effusa Haagsche Bosch. 

d. vernalis Haarlemsche duinen. 

B. luteola Fr. Boomst. Haarlem. 

Lecidea canescens Ach. Boomst. enz. Kennemerland. 

L. vesicularis Ach. Op den grond in de duinen. — Velsen, 


zel Ie 


nef aj deb hel hel Ief del 


Scheveningen. 
L. premnea Ach. Boomst., Walcheren , Naaldwijk. 
L. parasema Fr. Boomst. bij ’s Hage. 


436 


L. enteroleuca Fr. Boomst. Loosduinen. 

L. sabuletorum Fr. Op den grond op mossen enz. Overveen, 
Zorgvliet. 

Opegrapha varia Pers. Boomschors Westland 3. notha, 
Overveen. 

O. atra Pers. Boomschors, Kennemerland, Westland. - 

O. scripta Ach. Boomschors, Haarlemmerhout, Westland. 

Lecanactis lyncea Fr. Boomschors. Haagsche Bosch. 

Coniocarpon cinnabarinum DC. Boomschors. Haag- 
sche Bosch. 

Calicium trichiale Ach. Boomschors. Haagsche Bosch. 

Pertusaria communis DC. Haarlem, Westland. 

P. leioplaca Schaer. Domburg op boomst. 

Segestrella vermicellifera Fr. Boomst. Haagsche 
Bosch. 

Stigmatidium crassum Dub. Boomst. Haagsche Bosch. 

Verrucaria rupestris b. calciseda. Op een steen 
in de duinen van Zeerust (Bennebroek). 

V. alba Schrad. Boomst. Haarl. Bosch. 

V. epidermidis Fr. Boomstammen. Haarlemmerhout. 

V. punctiformis Pers. Op Berken, Haarlemmerhout. 


B yssaceae. 
Collemaceae. 


Leptogium atrocoeruleum Schaer. Op den grond in vochtige 
duinpannen en op mossen, langs de hellingen der dui- 
nen. In Kennemerland zeer algemeen en kennelijk als 
donkere plekken tusschen het mos. 

Voorts is nog vermeld: 
Collema pulposum Bernh. (Duin bij Haarlem). 


Fungi. 
Hymenomycetes. 
Agaricini 
Amanita. 


Agaricus phalloides Fr. Kennemerland, Binnenduin algemeen, 
Naaldwijk, Walcheren. 


> > 


> pS 


mS 2 pS 


437 


. muscarius L. Kennemerland en Buitenduin niet algemeen, 


doch op sommige plaatsen talrijk. Noordwijk, Westland, 
Walcheren. 


. Mappa Batsch. Haarlemmerhout, Westland. 
„rubescens Fr. Kennemerl., Binnenduin, Haarlemmerh. 


vrij algemeen. 
A. lenticularis Lasch. Onder beukenboomen in ’t gras zeldz. 
Elswout bij Overveen. Zie Flora. Bat. XIV, 1100. 
vaginatus Bull. Bentveld, Westland. 


Lepiota. 


. procerus Scop. Texel, Buiten- en binnenduinen verspreid, 


Callandsoog, Petten, Kennemerbinnenduinen veel, 
Noordwijk , Westland, Walcheren. 


. rachodes Vitt. Wassenaar. 
. excoriatus Schaeff. Westland. 
. clypeolarius Fr. Algemeen op de duinen van Overveen — 


Bloemendaal onder dennen en andere boomen (land- 
zijde). Aug. November. 


. cristatus Fr. Talrijk op graspaden. Overveen en Bloemendaal. 
. cepaestipes Sow. Broeibak, Bloemendaal. 
. amianthinus Scop. Binnenduinen en O. rand der buitendui- 


nen van Bloemendaal, Overveen en Heemstede. Talrijk 
tot November. 


. seminudus ZLasch. (Haarlem) zeldzaam. 


Armillaria. 


. melleus Vahl. Velsen—Bloemendaal—Heemstede—Haarlem , 


overal talrijk, in 1868 en 1870. Tijd zeer verander- 
lijk. Westland. 


.laqueatus Fr. Groenendaal bij Heemstede, zeldzaam. 
.mucidus Schrad. Haarlemmerhout, Elswout bij Over- 


veen, Haagsche Bosch, Bloemendaal. 


Tricholoma. 


. equestris Z. Naaldenveld onder Bloemendaal. 
. rutilans Schaeff. Bloemendaal en Overveen, Binnenduin van 


438 


Groenendaal verspreid, veelvuldig, doch niet gezellig, 
Velsen. 

A. variegatus Scop. Westland. Waarschijnlijk slechts een 
var. van de vorige. 

A. Columbetta Fr. (Haarlem). 

A. imbricatus Fr. Elswout (Overveen) gezellig onder dennen. 
Westland. 

+ A. vaccinus Pers. Bloemendaal onder dennen. 

A. terreus Schaeff. Zeer algemeen op de duinen van Bloe- 

mendaal en Overveen, vooral onder dennen. Westland. 

B. argyraceus Bull. Duinenberg bij Velsen. 

+ x. chrysites Fries. Duinenberg bij Velsen. 
saponaceus Fr. Overveen, op Duinvliet gezellig. 
atrocinereus Pers. (Haarlem). 

. sudus (Fr.) (Haarlem). 
sulfureus Bul. Overveen en Bloemendaal, hier en [daar 

verspreid, eenzaam. Ook in October en in Mei 1869. 

Westland. 

-+ A. jonides Bull. Overveen onder dennen. (Vaart en Duin 
en Belvédère). Hier en daar talrijk (Fries Ep. 41). 

-+ A. graveolens Pers. Velserb. in het bosch op het gazon. Mei 
1871. Klooster onder Schoten, Mei 1871. (Fr. Ep. 44). 

+ A. arcuatus Bull. In bosschen eenzaam. Duinenberg (Vel- 
sen) en Meerenberg (Heemstede). October 1871 (Fr. 
Ep. , 46) Westland. 

A. albus Fr. Vogelenzang, Schapenduin bij Bloemendaal. 
Westland. 

+ A. leucocephalus Krombh. (Stipite cavo etc.) (Ep. p. 47.) 
Lindenheuvel (Bloemendaal, October 1871). 


A. personatus Fr. Westland. 
A. nudus Bull. Velsen, Bloemendaal, Overveen, Heemstede 


veel, Westland. 
-+ A. cinerascens Bull. (Ep. 49). Onder dennen; Heerenduin 
October 1868. 
+ A. melaleucus Pers. Overveen en Bloemend. bij Haarlem. 
A. brevipes Bull. Overveen onder eiken hakhout. Westland. 
A. glauco-nitens Batsch. (Haarlem). 


>> bP 


439 


Clitocybe. 


A. nebularis Batsch. Bloemendaal en Overveen, zeer talrijk en 
gezellig, Binnenduin, Heemstede, Westland. 

A. odorus Bull. Velsen, Bloemendaal, Overveen, Meerenberg , 
(Heemstede) onder een spar. Talrijk. 

A. phyllophilus Fr. Veel op open plaatsen in de duinen van 

Bloemendaal. 

. maximus Fl. Wett. Westland. 

.infundibuliformis JZ. Bloemend., Westland. Talr. 

. gilvus Pers. Elswout (Overveen), Heerenduin (Velsen). 

. flaccidus Sow. Elswout en Belvedère, Neethof (Bloemend.) 

Meerenberg (Heemstede), Westland. 

A. Catinus Fr. Im een bosch op gazon. Elswout, (Overveen), 
Oct. 1871. Een exempl. (Ep. 72) Westland. 

A. cyathiformis Bull. Heemstede, Westland, Meerenberg (Bloe- 
mendaal). 

A. suaveolens Schum. Bloemendaal, Overveen, Heemsteder- 
binnenduin. Talrijk 

A, fragrans Sow. Saxenburg (Bloemendaal). 

A. laccatus Scop. et var. a. b. c. d. Algemeen op de duinen 
bij Haarlem. Var. a, d. Westland. 

A. tortilis Bolt. Heerenduin (Velsen), Westland. 


Ne 


Collybia. 


A. velutipes Curt. Op vele plaatsen rondom Haarlem en 
in de duinen. Ook in Februari 1870, Westland. 

A. dryophilus Bull. Haarlemmerhout, Haagsche Bosch. 

A. erythropus Pers. (Rabenh. D. Krypt. Fl. 532) Haarlemmerhout. 

+ A. acervatus Fries. Pileo convexo explanato viscido um- 
bonato hygrophano, stipite fistuloso basi incrassato 
radicato tomentoso nudo rufo lamell. liberis linear. 
confertissim. albis. Verg. Ep. 92. Meerenberg bij 
Heemstede , October 1871. 

A. luridus Pers. Meerenberg bij Heemstede onder Abies 
excelsa , zeer talrijk. 


> > 


> > ib > > > & 


> > 


44.0 


Mycena. 


. purus Pers. Vogelenzang, Bloemendaal, hier en daar tal- 


rijk, Westland. 


. excisus Lasch. (Haarlem). 
. galericulatus Scop. Algemeen op de duinen bij Haarlem, 


meest in het hakhout. Westland. 
polygrammus Bull. Evenals als de vorige en ook zeer talrijk. 


. dissiliens Bolt. (Haarlem). 
. clavicularis Fr. (Haarlem). 
. corticola Schum. Westland. 
. hyemalis Osb. Westland. 


Omphalia. 


. pyeldatus Bull. Veelvuldig op den oostelijken rand der duinen 


van Overveen en Bloemendaal. Westland. 


. hepaticus Batsch. Noordwijkerhout. 
. setipes Hr. (Haarlem). 


Pleurotus. 


. corticatus Fr. Westland. 
. dryinus Pers. Westland. 
. ulmarius Bull. Westland. 


ostreatus Jacg. Westland. 


. salionus Pers. Haarlem. 

. tremulus Schueff. (Haarlem) 

. applicatus Batsch. Westland. 

‚ perpusillus Fr. Bloemendaal, Westland. 


Volvaria. 


. volvaceus Bull. Westland. 
. speciosus Fr. Westland. 


Pluteus. 


. cervinus Schaeff. Westland. 


Entoloma. 


. rhodopolius Pr. Westland. 


jans 


> tPA ER 


> + 


A. 
ve 


AA | 


Leptonia. 


. anatinus Zasch. Westland. 


Pholiota. 


_ aurivellus Batsch. Haarlemmerhout, Westland. 


squarrosus Mull. Haarlemmerh., Westl., Haagsche Bosch. 


. mutabilis Schaeff. (Haarlem), Westland. 


Hrercumltivan 


. atrides Lasch. Voorne. 


Hebeloma. 


. lanuginosus Fr. Kennemerland op zandgrond. Petterduin. 
. maritimus Fr. Voorne. 


rimosus Bull. Haarlemmerhont. 


. auricomus Batsch. Voorne. 


geophyllus Sow. Meerenberg bij Heemstede. 
A. sinuosus Bull. (Ep. 178). Bloemendaal, Brouwerskolk , 
Bentveld, Oct. 1867, 1871 , ook in Januari 1872. 


.fastibilis Pers. Bloemendaal talrijk. October, November, 


ook in Mei. 

A. petiginosus Fr. (Ep. 180). - Op een zandpaadje; Meeren- 
berg (Heemstede), October. 

A. sinapizans Paul. Belvedère (Overveen) October. 

erustuliniformis Bull. Bloemend., Overveen , Bin- 
nenduinen van Heemstede. 


Flammula. 


. lentus Pers. Naaldwijk. 


Crepidotus. 


variabilis Pers. Staalduin. 
depluens Batsch. (Haarlem). 


Psalliota. 


Agaricus campestris L. In Kennemerland zeer algem.; ook veel 


in bosschen. Op de toppen van de duinen achter 


98 


Prey EE 


> > > 


442 


Elswout talrijk, November 1870. Duinen bij Petten 
talrijk. 

a. praticola Vitt. Naaldwijk 

b. vaporarius Krombh. Boekenrode. 

e. silvicola Vitt. Naaldwijk. 


& 
. villaticus Brond. Elswoutslaan bij Overveen. 


stro pha ria 


. aeruginosus Curt. Vogelenzang, Heerenduin (Velsen); Haar- 


lemmerhout talrijk. Westland. 


. semiglobatus Batsch. Westland. 


Hypholoma. 


.sublateritius Schaef. Groenend. (Heemstede), Lisse. 
. fascicularis Huds. Algemeen in Kennemerland. Westland. 
. lacrymabundus Fr. Westland. 

. velutinus Pers. Westland. 


1) Si @ @ lo & 


. spadiceus Schaeff. (Haarlem). 

. bullaceus Bull. Noordwijk ajz. 
.atrorufus Schaef. Noordwijk. 

. callosus Fr. Naaldwijk. 


Psathyra. 


. corrugis Pers. Groenendaal (Heemstede). 


Panaeolus. 


.campanulatus LZ. Duinvlakte, Segveld (Vogelenzang) 


op koemest, Westland. 


‚ acuminatus Pr. Westland. 


12 Siig ln yete @ IM a, 


. disseminatus Pers. Westland. 


Coprinus. 


Coprinus comatus Fl. Dan. Bloemend., Haarlemmerh. 


445 


„ovatus Schaef. Heerenduin (Velsen), Westland. 
. atramentarius Bull. Haarlemmerhout, Westland. 
niveus Pers. Haarlemmerhout op paardenmest. 
micaceus JL. Overveen, Westland. 
Digitalis Batsch. Bloemendaalsche Bosch. 

. lagopus Fr. Westland. 

. radiatus Bolt. Westland. 

. stercoreus Scop. Westland. 

. plicatilis Curt. Westland. 


SE Ae 


Cortinarius. 


Cortinarius subpurpurascens Batsch. Haarlem. 

C. collinitus Fr. Haagsche Bosch, Walcheren. 

C. azureus Krbh. (Haarlem). 

C. cinnamomeus Fr. Westland. 

+ C. raphanoides Fr. (Ep. 290). Elswout, (Overveen). Octo- 
ber 1868. 

+ C. gentilis Fr. b. glandicolor (Rabenh. 492), Schapenduin. 
bij Bloemendaal. October. 

+ C. evernius Fr. Elswout onder een doornheg. (Ep. 294). 

+ C. bivelus Fr. (Ep. 292.) Elswout, in een boschje tal- 

rijk. October. 
C. subferrugineus Batsch. Westland. 


Paxillus. 


Pazillus involutus (Batsch) Fr. Elswout (Overv.), Castricum, 
Bloemendaal, Westland. 
P. atrotomentosus (Batsch) Fr. Overveen — Bloemendaal , veel. 


Gomphidius. 


Gomphidius glutinosus Schaeff. Bloemendaal — Overveen, Heem- 
stede talrijk. 
G. viscidus (L.) Fr. Bloemendaal — Overveen, Vogelenz. Talrijk. 


Hygrophorus. 


Hygrophorus puspurascens Fr. (Haarlem). 
H. hypothejus Zr. Schapenduin en Neethof bij Bloemend. 


444. 


. pratensis (Pers.) Fr. Westland. 

. virgineus (Jacq.) Fr. Westland. 

. niveus (Scop.) Fr. Westland. 

. coccineus (Schaeff.) Fr. Westland. 

. miniatus Fr. Haarlem, Westland. 

. conicus (Scop.) Fr. In vochtige vlakten met Calamagrostis 
en Salix repens begroeid, in de duinen van Callands- 
oog en Petten en in de Heerenduinen bij Velsen zeer 
talrijk. — Westland. 

. chlorophanus Fr. Westland. 

. psittacinus (Schaeff.) Fr. Westland. 


THeeae 


oo 


iba Gua LW & 


Lactarius torminosus Fr. Bloemendaal, Castricum, Santpoort , 
Westland. 

L. turpis Fr. Westland. 

L. controversus Zr. Groenendaal en Meerenberg bij 
Heemstede. 

+ L. pubescens Krombh. (Ep. 335.) Heerenduin en Elswout. 
Augustus, September. 

L. insulsus Fr. Heerenduinen, Schapenduinen bij Bloemendaal, 
Overveen, Berkenrode, Heemstede, talrijk op duin- 
vlakten. 

L. zonarius Fr. Haarlemsche duinkant, Westland. 

L. blennius Fr. Velsen, Bloemendaal, Overveen, Haarlemmerh. 

veel, Noordwijkerhout. 

. uvidus Fr. (Haarlem). 

. piperatus Scop. Haarlemmerhout algemeen, Westland. 

. deliciosus Fr. Velsen, Bloemendaal, Santpoort, Overveen. 

theiogalus Zr. Westland. 

quietus Zr. Westland. 

aurantiacus Zr. (Haarlem.) 

. subdulcis Fr. Bloemendaal — Santpoort zeer talrijk, Haar- 

lemmerhout. 

+ L. camphoratus Bull. Bloemend. Nov. 1868. (Ep. 346). 

L. rufus Fr. Neethof bij Bloemendaal. 


Se ee ee eS 


445 


Russula. 


Russula nigricans (Bull.) Haarlemmerhout. 

R. furcata Pers. Meerenberg bij Heemstede. 

-+ R. vesca Fr. Belvedère (Overveen) onder dennen. Nov. 
4871. (Ep. 352.) 

R. rubra Fr. (Haarlem). 

R. Linnaei Fr. Bloemendaal. 

R. emetica Fr. Schapenduin bij Bloemend., Haarlemmerhout 
algemeen, Duinboschjes, Zeerust (Bennebroek). 

R. fragilis Pers. Westland. 

+ R. foetens Pers. (Ep. 395). Bosschen van Bloemendaal en 
Overveen algemeen , Haarlemmerhout algemeen. Sep- 
tember — November. 

R. integra Fr. Westland. 


Cantharellus. 


Cantharellus cibarius Fr. Talrijk in den Haarl. Hout, Walcheren. 

C. aurantiacus Fr. Schapenduin (Bloemend.), Groenend. (Heem- 
stede), — Westland. 

C. muscigenus Fr. (Haarlem). 


Marasmius. 


Marasmius urens Fr. Haarlemmerhout. 

M. Oreades Fr. Texel. Overveen, Mariënbosch (Bentveld), Groe- 
nendaal (Heemstede) talrijk. October. 

M. argyropus Fr. Velsen, Haagsche Bosch. 

M. scorodonius Zr. Westland. 

M. Rotula Fr. Westland. 


Lentinus. 
Lentinus tigrinus Fr. Westland. 
Panus. 
Panus stipticus Fr. Overveen, Berkenrode, Westland. 
Lenzites. 


Lenzites betulina L. Kennemerland. 


L. variegata Fr. Eikenstammen, Vaart en Duin, Overveen. 


446 


L. sepiaria. Fr. Westland. 
L. abietina Fr. Westland. 


Polyporei. 
Boletus 


Boletus luteus L. Bergen — Schoorl, Bloemend. — Overveen, 
Haarlemmerhout. Talrijk in de duinbosschen, vooral 
aan den duinkant bij Velsen, Noordwijkerhout. 

flavidus Fr. Bloemendaal. September. 

. granulatus L. Overveen. 

. badius Fr. Bergen, Haarlemmerh., Heemstede, Naaldwijk. 

piperatus Bull. Noordwijkerhout. 

. parasiticus Bull. Haarlemmerhout. 

variegatus Fr. Elswout (Overveen), Noordwijkerhout. 

. chrysenteron Bull. Westland. 

. Subtomentosus L. Santpoort, Haarlemmerhout, Vogelenzang. 

. Satanas Lenz. Vogelenzang, Schapenduin bij Bloemendaal, 
Groenend. (Heemstede), Noordwijkerhout. 

‚luridus Schaef. Haarlemmerhout. 


wa Poh 


wo 


. edulis Bull. Haarlemmerhout, Haagsche Bosch, Overveen 

en Bloemend., Noordwijkerhout, Westland. 

B. scaber Fr. Bergen, Groenend. (Heemstede). In hakhout, 
niet gezellig en niet zodevormend, maar 
altijd eenzaam. 

B. felleus Bul. Haarlemmerh., Noordwijkerh., Westland. 

B. cyanescens Bull. Westland. 

+ B. rufus Pers. Castricum, Santpoort, (September, October) 

onder eiken hakhout. 


Polyporus. 


Polyporus brumalis Fr. Hillegom. 

P. perennis Pr. (Haarlem), Walcheren. 

P. varius Fr. Westland. 

P. nummularius Bull. (Haarlem). 

P. frondosus Pr. Haagsche Bosch. 

P. giganteus Fr. Naaldwijk. 

P. sulfureus Bull. Lindenheuvel (Bloemend.). Berkenr., Wassen, 


447 


. salignus Pr. Westland. 
. tephroleucus Fr. Duinkant bij ’s Hage. 
. destructor Pr. Haagsche Bosch. 
croceus Fr. Westland. 
adustus Pr. Westland. 
. hispidus Fr. Westland. 
fomentarius Fr. Bloemend., Haagsche Bosch., Westl. 
igniarius Fr. Haarlemmerh., Vogelenzang, Wassenaar. 
Ribis Fr. Westland. 
. conchatus Fr Westland. 
. marginatus Fr. Westland. 
P. annosus Fr. (Ep. 471.) Bij Haarlem. 
P. populinus Fr. (Ep. 472.) Bij Haarlem. 
eryptarum Fr. Staalduin. 
. hirsutus Fr. Naaldwijk. 
. versicolor Fr. Om Haarlem algemeen. Westland. 
ferruginosus Pr. Neethof bij Bloemendaal. 
. Medulla panis Fr. Westland. 
. obducens Pers. Westland. 
. vaporarius Fr. Naaldwijk. 


fe) ol Ge) ge) oe) ae) ao ETE fe) el eel Soe} bek hel Go) be) el fe 


Trametes suaveolens Fr. Westland. 

Daedalia quercina Pers. Vogelenzang, Westland. 
Merulius Corium Fr. Westland. 

M. molluscus Fr. Naaldwijk. 

M. lacrymans Fr. Haarlem, Westland, Overveen. 


Hydnei. 


Fistulina hepatica Fr. Haarlemmerhout, Bloemend., 
Haagsche Bosch. In 1871 talrijk in de Overveensche 
en Heemsteder duinstreeken. 


Hydnum auriscalpium L. Schapenduin (Bloemend.), Elswout 
(Overveen), Groenend. (Heemstede) talrijk. Ook in 
April. 

H, zonatum Batsch. Saxenburg en Neethof onder Bloemendaal. 
Oct. 1869 en 1870 onder eiken. (Ep. 509). 


448 


IT. farinaceum Pers. Westland. 
Radulum quercinum Pr. Westland. 


Sistotrema confluens Pers. Naaldwijk. 
S. carneum Bon. Naaldwijk. 


Thelephorei. 


Thelephora caryophyllea Fr. ‘Duinenberg (Velsen) onder dennen, 
Bloemendaal, Wassenaar, Staalduin, Overveen. 

T. palmata Fr. Bloemendaal. 

T. terrestris Hhrh. Westland. 

T. ferruginea Pers. Naaldwijk. 

Stereum purpureum Pers. Bloemend., Overveen, Westl. 

S. hirsutum W. Overveen algemeen , Westland. 

S. rubiginosum Schrad. Westland. 

S. tabacinum Fr. (Haarlem). _ 

+ S. Pini Fr. (Ep. 553.) Vogelenzang. 


Corticium lacteum Fr. Westland. 
C. laeve Pers. Wildhoef (Bloemend.), Westland. 
C. quercinum Pers. Westland. 


Cyphella muscigena. Pers. (Haarlem). 

+ C. galeata Fr. (Ep. 567.) Elswout (Overveen) Jan. 1869. 

+ C. muscicola Fr. (Ep. 568.) Duinen, Overveen. Jan. 1869. 
(3. lutescens Fr. Elswout, Januari 1869. 

C. ampla Lév. Op doode takken van populus monilifera, Kraan- 
tjelek bij Overveen, Naaldenveld, Bloemendaal. No- 
vember, Maart. 

C. laeta Fr. Naaldwijk. 

Clavariei. 

+ Clavaria flava Fr. (Ep. 571.) Heerenduin bij Velsen. 

Clavaria fastigiata L. Naaldwijk. 

C. muscoïdes L. Elswout, (Overveen), Neethof, (Santpoort), 
Westland. 

C. coralloïdes L. Vaart en Duin (Overveen), (Haarlem). 


„449 


eristata Holmsk. Aardenhout, Neethof (Santpoort), (Haarl.) 
. rugosa Bull. Haarlemmerduin. 

. pyxidata Pers. (Haarlem). 

. abietina Schum. Westland. 

. stricta Pers. Haarlemmerhout, Naaldwijk. 

. argillacea Hr. Naaldwijk. 

. contorta Fr. Naaldwijk. 


Pee) OOS 


Tremellini. 


Calocera cornea Fr. Westland. 

Exidia glandulosa Fr. Haarlem, Wassenaar, Westl. 
Tremella fimbriata Pers. Westland. 

T. foliacea Pers. Westland. 

T. mesenterica Retz. Haarlemmerhout, Westland. 

T. albida Huds. Haagsche Bosch. 


Coryne sarcoides Bon. Westland. 


Dacrymyces stillatus Nees. Overveen. 
Discomycetes. 
Helvellacei. 


Morchella esculenta Pers. Duinen van Bloemend. en omstreken 
veel, doch niet dikwijls gezellig. Meest aan de landzijde. 

M. semi-libera D.C. Achter het Meertje van Bloemen- 
daal. Mei. 

M. patula Pers. Naaldwijk. 

Helvella crispa Fr. Talrijk in de bosschen op de duinen van 
Velsen, Bloemendaal en Overveen. 

H. lacunosa Afz. Als voren. 

Leotia lubrica Pers. Schapenduin (Bloemendaal), Els- 
wout (Overveen). 

Geoglossum glabrum Pers. Santpoort, Neethof tusschen 
Hieracium Pilosella, (Haarlem), Westland. 


Pezizei. 


Bulgariainguinans Fr. Velser Bosch., Haarlemmerb. , 
Naaldwijk, 


450 


B. sarcoïdes Fr. Elswout, Overveen, Westland, Haarlem- 
merhout. 
Ascobulus furfuraceus Pers. Westland. 
Peziza Acetabulum JL. Overveen, Vogelenzang, Haar- 
lemmerhout , (meerdere bijeen). 
. Helvelloides Fr. Bloemendaalsche duinen. 
.macropus Pers. Neethof bij Bloemendaal, zeldz. 
„reticulata Grev. Hondsholredijk. 
. cochleata Huds. Neethof, bij Bloemendaal, Belvédère 
bij Overveen, Berkenrode , Noordwijk. Oct.—Januari. 
P. alutacea Pers. Elswout (Overveen), Staalduin. 
Peziza leporina Batsch. (Haarlemmerhout)? 
P. onotica Pers. Santpoort, Neethof, Meerenberg en Saxen- 
burg bij Bloemendaal, Groenendaal bij Heemstede. 
P. aurantia FU. Dan. Neethof, Haagsche Bosch. 
+ P. repanda Wahl. Op een iepenstam, op Boekenrode bij 
Haarlem. November 1870. (Rabenhorst p. 373). 
P. cerea Sow. Westland. 
P. vesiculosa Bull. 


Igo} Ine} Ie), he 


+ Var: arenaria L. Zeer talrijk op het duinzand, meest 
op de dorre toppen en hellingen van de landzijde. 
Overveen achter de Brouwerskolk en in het Heeren- 
duin bij Velsen. 

cupularis L. Overveen, Naaldwijk. 

. applanata Fr, Westland. 

rutilans Pr. Neethof bij Bloemend. veel, Westland. 

. humosa Fr. Westland. 

. granulata Bull. Westland. 

fascicularis lb. et Schw. (Haarlem). 

nigrella Pers. Schapenduin (Bloemend.) Jan., Groenen- 
daal (Heemstede), Maart. Onder sparren. 

P. hemisphaerica Wigg. — Saxenburg en Neethof on- 
der Bloemendaal, Westland. 

scutellata L. Westland. 

P. virginea Batsch. Boekenrode en Bloemendaal; in den 


i ig yo 


ae 


winter. 
P. spirotricha Oud. Naaldwijk: 


451 


P. syringea Wallr. Naaldwijk. 

P. villosa Pers. Westland. 

P. Poriaeformis DC. Westland. 

-+ P. Buccina Pers. (Rabenh. 351). Op een afgevallen takje 
bij Haarlem. Nov. 1870. 


P. aeruginosa Fl. Dan. Westland. 

P. citrina Batsch. Westland. 

P. lenticularis Bull. Westland. 

P. culmicola Desm. Naaldwijk. 

P. chrysocoma Bull. Vaart en Duin Overveen. 

P. caesia Pers. Naaldwijk. 

P. Rosae Pers. Id. 

P. luteola Fr. Id. 

P. infixa Wallr. Id. 

P. umbonata Pers. Id. 

P. dilutella Fries. Id. 

P. atrata Pers. Id. 

P. melaleuca Fr. Id. 

P. arenivaga Desm. Hollandsche duinen. 
Stictei. 


Naevia valvata Mont. Hollandsche duinen. 


Bij sommige der hier opgegeven Fungi is in den Prod. Flor. 
Bat. als groeiplaats Haarlem vermeld, zonder nadere aanwijzing 
der streek. Ik heb dit »Haarlem”’ steeds tusschen haakjes ge- 
plaatst, om aan te duiden dat ik zelf ze daar niet heb gevon- 
den, hoewel ik de groeiplaats daarom niet bepaald in twijfel 
trek. Dit laatste is steeds met een ? aangeduid. 


365 
865 
375 
876 
380 
380 
402 
405 


VERBETERINGEN, 


bij Nymphaea alba staat J- lees 
„„ Glaucium luteum ,, XX „ ++ 


Ononis repens, moet in vette letters vermeld. 
Lotus corniculatus 


23 22 22 2) 
Pyrus communis __,, gespatieérde _,, 
18 Malus 2 23 2 2, 
Primula acaulis 36 ze ae ie 


Empetrum nigrum ,, 


XVI. 


B® Kruidk Archief Ser21 - 


‘ 
ian 


ee 


A 


ee 
=. 


LOA ye 


) 


7 


OF, GOL 
Za 


¢ 7 Qe 
OB Zana 


Kruidk Archief Ser. 2.1. | XIX. ~ 


PWM Trap impr AJ Wendel sculps 


Ly a 


Geurts, 


P Aa 


a : Se 
REE er 
ed ee x eh : i 
A 5 ie tl 
| | | z 
: < t - re) pu 
N 4 4 f : =| 
; i lA ; 


KE Mij 


3 5185 00274 934