| Ad ‚ # iS ef) | As Hod y W 7) Di AAM "Vv. J brar MS | md ® an o dl Lagen, © DO Madison Av. and 49th St. New York. Columbia a a ANT 2 3 )) NON RNY Ne AN ' Ns NN A - ‘ > . wies NS EEN NES we ao DE EPN En CONS in KEN EENS NS . SS NEEN WN NEN AS SSRN 8 N oe ne ke Kid - \ ES \ Ks \ € a x NN E De NX ED ENEN Nn WEE EE REN „5 IN ss Nie Ns IV ANAS ERS RESON Vo See SY Ne et NS AN \ NS \ he i ie) SN B ì Sah (A Se ON Me Are Noes So) VEN a AAA RNS SNe MOAN Noose ARORA NN ENN \ a NY x Eee We ee OE NEEN De N he i] \r . . N HEN Wk. 4 aes wal es Ne ONS a . N N vd) ys n « BS. Wy VEN " ij \ PS > in : eR Se Tt SYS Nea) Worms N Nes DA ON hs ‘ 2 N° D eS x [se Cis NaS IN tn: \ N : pl EN N SN NEER ANN AN SS yy SSS) NEDERLANDSCH NEDERLANDSCH Av ae gp i KRUIDKUNDIG ARCHIEF. Yt UITGEGEVEN DOOR - W.H. ve VRIESE, F. DOZY EN J. H. MOLKENBOER. TWEEDE DEEL. LEYDEN, JACs. HAZENBERG Corns. Zoon. Soule Pi Gedrukt bij BR | a " J mers ee We ont ke ay ad a , Mab oe me an NEDERLANDSCH ||| KRUIDKUNDIG ARCHIEF. UITGEGEVEN ae Ss W.H. oe VRIESE, F. DOZY | EN | J. H. MOLKENBOER. TWEEDE DEEL, EERSTE STUK LEYDEN , JACS. HAZENBERG Corns. Zoon 13849, <> AS A A / l ii G | a ’ (a tr ‘ eu | 4 ) \ INHOUD. } 0 DOE Analecta Goodenoviearum ad anctoritatem Herbario- Musei Caesarei Vindobonensis „ Lessertii', Hookeri , ‘Lindleji, Preissii, aliorum , proponit W. H, pe NRIBSE fe ae so SA ee Me a el eNEL Verslag der derde Algemeene Bijeenkomst der leden van de Vereeniging voor de Nederlandsche Flora. _» 8, 64 CH, AN a re Kh - i _ANALECTA GOODENOVIEARUM: AD AUCTORITATEM HERBARIORUM MUSEI CAESAREL VINDOBONENSIS, LESSERTII, HOOKERI, LINDLEJI, PREISSIT, ALIORUM, PROPONIT GUIL. HENR. DE VRIESE, Botanices in Academia Lugduno-Batava Prof. et Horti Praefectus. DOE Ne forte sint, qui credant me, de Goodenoviearum erdine, fere eximie Australasico, haec analecta pro- ponentem, novam quasi velle seribere [liadem , opus est paucis enarrare, quamnam, inde ab anno 1810, quo illam proposuit Roserrus Browneus, Vir Illu- strissimus, haecce familia habuerit fortunam. Enumeraverat nimirum Browseus genera decem et species octoginta tres (1). Canporreus, exclusa Brunonia Smith, at novo ac- cedente genere Distylide Gaud., admisit species centum triginta et unam (2). (1) Cf. Prodvons Florae Novae Hollandiae et insulae van Diemen I. 1810. (2) A. e. pe cAnporre, Prod. Syst. Nat. VII. 1839. 502. 1 41132 thi dy ” +! ee Jd 2 Qu Als : ‘7 Linpiesus, Professor Londinensis, jam indicatis ‘trédecim addidit novas species (1), ad oras fluminis Cygnorum lectas. “4 Anno 1845, invitante viro celeberrimo et amico integerrimo J. &. C. LEHMANN, Prof. Hamburgense, ex- ploravi inter alias etiam plantas Goodenovieas, quas in Australasia occidentali et meridionali-occidentali collegit LupovicUS PREISS; quo, cognitis speciebus, addidi quadraginta quinque novas (2). In itinere ad polum australem annis 1859-1845 facto, amicus JOSEPHUS DALTON HOOKER duas novas species detexit (5), quas mecum humanissime com- municavit. Porro Vir. Cl. Prof. D. F. L. DE SCHLECHTENDAL (4) inter plantas meridionali-australasicas collectas ab H. BEER, quatuor novas Goodenovieas agnovit, quas nondum videre mihi licuit. Anno 1847, honorifice invitante Cel. rmptes0, de- scripsi plantas Goodenovieas, quas in itinere per in- (1) A Sketch of the Vegetation of the Swan-River Colony, in Bot. Reg. XX. p. XXVII. miscell. (2) Gum. nexn. pe VRIESE in J. G. C. LEUMANNI Plantis Preis- sianis, sive Enum. Plant. quas in Australasia oecid. et me- ridionali occidentali annis 1838—1841 collegit tuvovicus preiss, Ph. Dr. vol. I. (3) The Botany of the Antarctic Voyage of H. M. disco- very schips Erebus and Terror, in the years 1839—1843. London, 1844. Conf. ejusdem Spicilegium Florae Tasmanniae in w. 5. HookER Lond. Journ. of Botany, 1846. (4) Linnaea. IV. 1847. p. 559. pa der oe LE 5 teriora Novae Hollandiae tropicae detexit Praefectus militaris Nobil. r. 1. mrrenerr (1). In his agnovi no- vum genus, quod celeberrimo viro Jano Huig. Licho- tenio, Linschoteniae nomine dicavi, et 5 novas species. Sic specierum numerus ad 258 increvit. Hoc sa- ne exemplum denuo probat, quantum itineratorum, qui istas terras investigaverunt, ad disciplinae no- strae ambitum augendum valuerint conatus. In ordinandis et determinandis Goodenovieis Preis- sianis olim fere unice duces sequi licebat srownEum et CANDOLLEUM. Ad necessariam comparationem fere om- nia eaque maxime necessaria mihi deérant. In prom- ptu habebam nonnullas plantas hortenses et speci- mina Sieberiana, quae pauca sunt. Quodsi perpen- damus, quam breves sint auctorum diagnoses, quam dubiae multae species, quam paucae bonis figuris sint illustratae, nemo mirabitur cum alios eosque prae- claros antecessores, tum me quoque homuncionem in nonnullos incidisse errores, et speciem unam vel alteram jam olim distinctam, pro nova esse declara- tam et novo nomine donatam. Quales meos errores ingenue fateor, et hac opportunitate emendabo. Ni- mirum in Goodenovieis per plures jam annos elabo- ravi, in quo labore eximie me adjuvit botanicorum et Maecenatum benevolentia. Fenzeiws, vir. clar. ad me misit omnes Goodenovieas Musei Caesarei Vindobonensis. Generosissimus ille, dum (1) Journ. of an Expedition into the interior of Tropical Australia, by Lut. Col. Sir T.L. Mircuntt, London 1848. 4 in vivis erat, scientiae botanicae Maecenas, sensa- minus Baro pELEsserT, qui fere biennio praeterlapso supremum diem obiit, non minus ingentem collecti- onem plantarum ejusdem ordinis mihi obtulit. Porro LINDLEJUS et HOOKERUS, pater et filius, suorum Her- bariorum thesauros mihi obtulerunt eximios. Con- tinet plura specimina Herbarium Academiae Lug- duno-Batavae Splitgerberianum quod in Horto Bo- tanico adest. Praeterea etiam aliquot stirpes vidi in Herbario, quod in nostra urbe, nomine Herb. Lugd. Batavi dictum, asservatur. In Lessertiano Herbario plura specimina a BROW- NEO ipso oriunda agnovi; quibus nimirum ille, bo- tanicorum nostri seculi facile Princeps, propria ma- nu adscripserat nomina. Inter plantas tandem Fer- dinandi Bauerii in Herbario Vindobonensi, specimina Lessertianis illis similia iisdemque nominibus adscrip- ta vidi. His igitur magno meo desiderio non exigua parte satisfactum esse, perquam gaudeo; quando- quidem enim Browneana specimina in ipso viri II- lustrissimi Herbario Londini inspicere nondum mihi licuit, plurima, quae, quod ad Browneanas plantas attinet, caeterum fortasse diu dubia manere mihi potuissent, nunc dubio carent. Specimina Herbarii Musei Parisiensis nondum ip- se comparare potui. Decarsseus tamen, paratissimus, ut esse solet, aliorum studis et laboribus opem ferre, non solum mei gratia omnes plantas hujus familiae in Museo pervolvit, sed et saepius consiliis suis inihi utilis esse studuit. 5) Tot igitur tantisque adminiculis instructo Goo denovieas omnes denuo recensere mihi licuit. Duo eaque speciebus numerosiora genera, Dampieram et Scaevolam, nunc absolvi. Utriusque nunc, speciminis exemplo, enumerationem liceat exhibere, novasque, quas agnovi, species proponere. Qui huic labori hu- eusque sunt opitulati botanici, eos rogatos volo, ut sinceras meas accipiant grates. Ceterum botanicos, qui possint porro nostris quibuscunque conatibus fave- re, in eo ut pergant enixe et humanissime rogatos volo. I. Dampierae Brown recensio nova: Dampiera, » genus Scaevolae et Diaspasi propin- »quum, sed ab tisdem satis distinctum, dictum est yin memoriam Guilielmi Dampier, navarchi et pe- »regrinatoris celeberrimi, in variis itineribus. natu- »rae semper assidui observatoris, nec botanicen ne- » gligentis, qui oram occidentalem Novae Hollandiae » bis visitavit, cujus regionis plantae aliquae depi- »ctae in relatione itineris exstant, et quarum ine- » ditae in Museo Oxoniensi asservantur.’’ Proposuit anno 1810 hoc genus Ill. noserrus BROWNEUS in Prodromo Florae Novae Hollandiae p. 587. Generis characteres, uti solet, accurate exposuit; tredecim ejusdem species enumeravit at- que diagnosibus indicavit; quae, quamvis tunc tem- poris pro instituti ratione, id est prodromo opere , sufficere videbantur, tamen hodie, aucto numero : SAS. 6 specierum, et intervallo fere quadraginta annorum praeterlapso, vix amplius videntur sufficere. Analysin partium floralium eximiam a RICHARDO patre exaratam, publici juris fecit ANT. Laur. sussiev- vius (4). Plerique scriptores de botanice systematica Brow- neanas diagnoses descripserunt. Iteratis in Nova Hol- landia itineribus, numerus plantarum Goodenoviea- rum cognitarum, pro tam parvo ordine, immenso mo- do auctus est. Hoc inter alios ostendit Celeb. BENTHAM aucto imprimis Scaevolarum numero (2). Goodenoviearum novam dispositionem cum gene- rum tum specierum anno 1839 proposuit Celeb. pe CANDOLLE. Dampierae 17 ennumeravit species. Dia- gnoses Browneanas ad verbum repetiit. Quod pru- dentissimo consilio a Viro summo factum esse nemo dubitabit. Nam D. hederaceam, undulatam, pur- puream, cuneatam, oblongatam, parvifloram ne- quaquam viderat. Porro D. rotundifoliam, inea- nam viderat communicatas e Mus. Reg. Parisiensi, linearem autem e collections Drummondiana. Prae- terea monendam est, cANDOLLEUM etiam distinxisse species, quas et ab ipsis inventoribus communicatas (1) Memoire sur les Lobeliacées et les Stylidiées, nouvel- les familles de plantes, par m. A. L. DE Jussieu, Ann. du Mus. @ Hist. nat. XVIII. 1811. PL ne. 1. (2) In Enwmeratione plant. quas in Novae Holl. ora Au- stro-occidentali ad fluvium Cygnorum et in sinu Regis Ge- orgtt collegit Car. liber Baro vx mieux. Vindob. 1837. p. 68. 7 et in Museis viderat. Prioribus speciminibus et ho- rum descriptionibus majorem tribuendam esse aucto- ritatem, omni dubio caret. Sic tamen factum est, ut, hac parte, opus illud praestantissimum et ob criticam rationem eximium, omnibus numeris critice absolvi vix potuerit. Genus Dampiera, ex accurata saepeque repetita comparatione speciminum, me judice, nunc con- stare debet speciebus 55, quas, quantum ad generi- cas notas attinet, omnibus numeris sibimet simillimas, - habitu vero inter se distinctas, ex affinitate naturali sequenti ordine dispono. 1. D. hederacea Br. prodr. 588. De. prodr. VII. 505. In Nov. Holl. ora merid. Brown. Ad flam. Cygnor. Drummond (Herb. Hook. n°. 143, 148— n°. 188, anno 1243). Ad sinum Regis Georgii (Herb. Hook.). 2. D. triloba Lindl. Veget. Sw. Riv. Col. B. Reg. XX. Ad flum. Cygnor. legit Comm. J. Mangles anno 1837 (Herb. Lindl.). 3. D. repanda de Vriese in Lehm. pl. Preiss. I. 400. In arenosis ad rivulum inter urbiculas Guildforth et Perth, legit Preiss. m. Nov. 1839. (Herb. Preiss. n°. 1518). Nov. Cambr. mer. (New South Wales) Bargo-Brusch (Herb. Hook.). Ad sinum Regis Georgii (Herb. Delessert, his adscriptis: Côte de S. O. Nouv. Holl. Port du Roi Georges, n°. 3. 1803.) (Folia in hoe specimine maxima, 0,056 longa, 0,028 lata.) 8 4. D. Drummondi n. sp. » Herbacea, adscendens, multicaulis, caulibus » angulatis, alba-tomentosa, nodosa; foliis radi- »ycalibus petiolatis majoribus, cuneatis, spatula- »tisque; caulinis sessilibus, cuneatis, obtusis, » apice quandoque bidentatis, utroque latere ex- »cisis vel subrepandis, dorso vel in utraque pa- »gina tomentosis, tomento in superiore demum »caduco; floribus longissime pedunculatis, pedun- »culis filiformibus, fasciculatis et umbellatis, co- »rollis in dorso niveo-tomentosis, interne ceeru- » leis.”’ Ad flum. Cygnor. legit Drummond. (Herb. Hook. n°. 37. suppl. 1845). 5. D. undulata Br. prodr. 587. De. prodr. VII. 505. Nov. Holl. Port Jacks. (Herb. Mus. Caes. Vind. e coll. Ferd. Bauer.) » » » » _ (Herb. Delessert: ubi haec erant ad- scripta: D. rotundifolia? 134.) Monts blues n°. 1, 2. (Herb. Hook.: from the blue moun- tains Fraser ?) Huic speciei valde affinis esse videtur: 6. D. rotundifolia Br. prodr. 587. De. prodr. VII 505. ? Nov. Holl. prope flum. Neapean, Gleenbrook. Rich. Cun- ningham. (Herb. Hook.) 2?» » » » » (Herb. Mus. Caes. Vind. e coll. Nob. Hugelii.) Fruticosa, erecta, tomentosa, caule sulcato, foliis aliis subrotundis , aliis subrotundis repandisque. Fiaec species ab wndulata B. diversa est; foltis 9 non dentatis sed integris, non undulatis sed pla- nis, praeterea pedunculis non multifloris sed sub- unifloris brevissimis, terminalibus corymbosis. Specimen Illustrissimi Auctoris non vidi, ne- que etiam inter numerosa specimina, quae exami- nare potui, ullum vidi, in quo signa charaeteris- tica ab auctore posita omnia agnovi. Planta Herb. Ill. wooxert proxime accedit ad diagnosin a Brow- neo propositam, sed tamen paucissimi sunt flores axillares. Magis etiam recedit specimen Herb. Caes. Vindobonensis, in quo petioli axillares ramosi sunt et longissimi. Tamen haec duo specimina ad eandem speciem esse referenda, cum ex cha- racteribus utrique plantae communibus efficitur , tum vero etiam ex statione eadem non sine pro- babilitatis specie concluditur. Ex hac, quemad- modum e speciebus pluribus aliis, patet, quan- tum differre possit inflorescentia in una eadem- que specie. A certo in hac specie judicio mihi abstinendum est, donec ipsius Auctoris specimina inspiciendi mihi fuerit facultas. | 7. D. ovalifolia Br. prodr. 588. De. prodr. VIL 505. Rich. ann. Mus. 18. p. 18. t. 2. fig. 1. G. Don. gen. syst. 730. f. 126 (quem librum non vidi). A. Rich. dict. class. h. nat. t. 14. (excl. syn. Sieb.) Haec species multis variat formis. Si typus esse debet figura, quam dedit a. rremrarp. l.c. tum ad hane speciem tuto referre possumus sqq. specimina : 10 Nov, Holl. Cunningham (Herb. Mus. Caes. Vind. 1837. ex herb. Lindl.) 2 » » (Herb. Delessert.) » » Blue Ms. (Herb. Hook.) Rocky .... Land, country N. from Bathurst. Nov. (Herb. Hook.) Port. Jackson Cunningham. (Herb. Lindl.) » Stephens Lady Pavoy (Herb. Hook.). Road sides in Brushes near Liverpost. (Herb. Lindl.) 8. D. omissa n. sp. » Suffruticosa, ramosa, glabra, foliis brevi-petiola- » tis, ovatis, obovatis, ellipticis, integris, obtusis, » scabris, glabrisque; pedunculis axillaribus folio »multo brevioribus, 2—65 floris, vel corymbosis »elongatis, ramosis, multifloris, corollis externe » nigro-tomentosis, coeruleis.” Nov. Holl. Sieber. (fl, nov. Holl. 227). Simile spec. vidi in Herb. L. Bat. Regio. Argyle-Paramatta. (Herb. Mus. Caes. Vind. spec. Hügel.) Port Jacks. (1, 1. specim. Ferd. Bauer. et Sieber. 227.) Sydney (Herb. Hook.), Noy. Holl. Flam. Cygn. High-Lands west of Bathurst Drum- mond. (Herb. Hook.) Obs. Postremo loco quod citavimus specimen, folia habet in dorso fusco tomento obtecta, co tamen caduco. Omissam dixi. In herb. Flor. Nov. Holl. Sie- beri sub ne. 227 fertur nomine, D. ovalifo- liae, ad quam, recte animadvertente Gel. Can- DOLLEO, non pertinet. Ergo haec e synonymia est exelusa ? Nusquam vero tamquam propria species, 11 nec etiam ut synonymon laudatur. Ad peculiarem “tamen speciem sine dubio referenda est. 9, D. bicolor n. sp. » Suffruticosa, ramosa, caule ramisque pubes- » centibus, foliis brevi-petiolatis, ovalibus, obova- » tis, integris, obtusis, scabris, superne obscure » viridibus, dorso albidis, leviterve flavescentibus, » tomentosis; pedunculis axillaribus folio breviori- »bus, 1—2 floris, terminalibusque ramosis; pe- » dicellis floribusque nigro-plumosis, petalis coce- » ruleis.”’ Nov. Holl. Rich. Cunningham (Herb. Mus. Caes. Vindob. n°. 44). 10. D. Cunninghami n. sp. » Fruticosa, adscendens, caule sulcato, ramoso, »ramis approximatis, incurvis, stellato- et griseo- » tomentosa; foliis sessilibus, lanceolatis, adpressis, „et obovato-lanceolatis obtusis, revolutis, supra » obscure-viridibus, griseo-pilosis, pilis caducis »subtus tomento obscure fusco dense obtectis, » floribus 4—2 axillaribus, terminalibusque, sub- » sessibus, extus griseo-plumoso-tomentosis; corol- »lis coeruleis; bracteis linearibus suboppositis.” Nov. Holl. Port Jaks. Cunningh. (Herb. Lindl.) An fortasse hujus loci est species a me nondum visa: 41. D. rosmarinifolia Schlecht. pl. Behrianae Linn. 1847. p. 602, _ Nov. Holl. Behr. 12 12. D. nervosa n. sp. » Fruticosa, erecta, caule glabro; foliis petiola- » tis obovatis, obtusis, integris, trinerviis, in petio- »lum subdecurrentibus, supra scabris, subtus stel- » lato-tomentosis, pedunculis. axillaribus longissi- » mis, aurantio-tomentosis, multifloris, sursum ra- »mosis; pedicellis accumbentibus brevibus, vel » nullis ;- floribus externe griseo- vel nigro-plumo- » sis; bracteis obovatis; bracteolis summis linea- » ribus.”” Nov. Holl. ad Glenbrook Rich. Cunn. (Herb. Mus. Caes. Vind. ex Herb. Hugelii n°. 291.) » » (Herb. Delessert 1 Caley, nouv. Holl. 2 Anderson 1832.) 15. D. purpurea Br. prodr. 588. De. prodr. VIL 505. Nov. Holl. (Herb. Mus. Caes. Vind.) » » mountains Mr: Caley (Herb. de'essert.). » » Sidney, Clowes (Herb. Hook.). 14. D. ferruginea Br. prodr. 588. Nov. Holl. Brown. (Herb. Delessert, an specim. auctoris?) Flum. Cygn. Drummond. (Herb. Hook. n°. 105. 1843. et suppl. 56. 1845.) 15. D. incana Br. Nov. Holl. or. occ. (Herb. Reg. Lugd. Bat. ex herb. Mus. Par. 2). » DD aoe) (Herb. Delessert. ) ete ERE ? (Herb. Hook, e Banksiana coll. ?) 16. D. teres Lindl. Veget. Sw. Riv. Col. B. Reg. XX. Ad Fl, Cygn. legit James Mangles (Herb. Lindl.) 15 Ad. Fl. Cygn. legit Drammond. (Herb. Hook. n°. 12.) » » » » Hugel. (Herb. Mus. Vind.) 17 D. Preissii de Vriese in Lehm. pl. Preiss. Ad fl. Cygn. in solo calculoso districtus Eboracensis m. sept. legit Preiss. Cf. herb. n°. 1481. 48. D. Lavandulacea Lindl. Veget. Sw. Riv. Col. B. Reg. XX. Ad fl. Cygn. Drummond, 1839. (Herb. Lindl.) Se he ey » » ( » Hook. 1842-1845. 154, 398.) DD ED » » (Mus. Vind. 398.) » » « Hugel » » » » » » » » (Herb. Delessert) noe be Berg: » Sin. Reg. Georg. » (Mus. Vind. 398.) » FI. Vasse in ora Austro-occid. legit Molloy, 1839. (Herb. Lindl.) » » Cyen. Caph. Mangles (Herb. Lindl.) 19. D. lanceolata A. Cunning. in litt. 1836. Dc. prodr. VII. 505.). Specimina omnia quae in herbariis vidi me ju- dice ad D. lanceolatam referenda, omnia lecta sunt a celeberrimo Cunnincuam. In iis vero, quae his speciminibus, inventoris manu vidi adscripta no- minibus, quaedam orta sine dubio est confusio , quae sic erit extricanda; nimirum hue pertinent sqq. specimina: Nov. Holl. arid. country west from Wellington Valley, in- terior of N. S. W. Dec. 1825. A. Cunningham (Herb. Mus. Caes. Vind. a-c.) sub nomine D. lanceolatae Cunn. (autographo.) 44 Nov. Holl. Croker’s Range, remote Interior west from Wel- lington Valley N. S. Wales. nov. 1825. 38. sub nomine D.adpressae Cunn. Mss. 1825 (autographo) (Herb. Lindl.) » » Crokers Range etc. 38 (Herb. Hook.) 90. D. adpressa A. Cunningh. in litt. 1856. De. prodr. VII. 503. De Vriese in Mitchell, Journ. of an exped. into trop. Aust. 539. Distant interior of N. S. W. Croker’s range 1825. A. Cun- ning. (XVI. 1836. Herb. Mus. Caes. Vind.) sub nomine D. adpressae C. inv. autograph. Ex eadem statione, ab eodem inventore (Herb. Hook. sub D. lanceolatae C. 45.) » » » Dare » (Herb. Mus. Caes. Vind.) In postremo specimine tamen omnia folia sunt majora et latiora. Huc quoque pertinere videtur spec. herb. Hook. no, 144, in quo tamen folia sunt subfalcata. Subtropical New Holl. Lieut. Co!. Sir. T. L. Mitchel. 1846. 304. (Herbb. Mitch.) Obs. diagnoses sp. 19 et 20 (7 et 10 Cand.) mutandae sunt. 21. D. cuneata Br. prodr. 588. De. prodr. VII. 504. N. Holl. Br. (Herb. Mus. Caes. Vind. e Coll. Ferd. Bauer.) » » flum. Cygn. Drummond 127 et 40. (Herb. Hook). » » Sin. Reg. Georg. Fraser. (Herb. Hook. n°. 70.) aD Bp » _M. Lean (Herb. Hook). Pep » » » Baxter » » 29, D. linearis Br. prodr. 588. Benth. in Hug. enum. De. prodr. VII. 504. Br. D. eriophora de Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 400. 45 Nov. Holl. merid. prope promontorium Leeuwin Ferd. Bauer. (Herb. Mus. Caes. Vind.) » » Sin Reg. Georg. Fr. 1829. (Herb. Hook.). » » Roé (Herb. Mus. Caes. Vind.). Black Sandy soil mr. Molly (Herb. Lindl.). Flam. Cygn. Drummond (Herb. Delessert). Nov. Holl. Huhnmann (Herb. Delessert). 1839. Col. flum. Cygn. Rosse (Herb. Delessert). A) » Preiss. (Herb. Preiss. 1500). Habitum valde variabilem dixit Cel. Benruam; sed in Herbariis, ni fallor, plures species nomine D. linearis delitescunt. 25. D. azurea de Vriese in Lehm. pl. Preiss. I. 400. In arenosis umbrosis ad fl, Cygn. 1839 legit Preiss. (Herb. Preiss. 1475). Ad fl. Cygn. Drummond. (Herb. Caes. Vind., n°. 300, 301). »» » » ( » _» Hügel). » Sin. Reg. Georgii 1829. (Herb. Hook). » fl, Cygn. Drumm., n°. 17. » River banks Sw. Riv. mrs. Molloy (Herb. L). Obs. Hanc, ante plures annos, inter Preissia- nas, tamquam propriam speciem constitui, cum nulla mihi erat comparandi cum aliis specimini- bus facultas. Nunc autem, pluribus stirpibus in- ter se collatis, firmius persuasum mihi est pecu- liarem esse speciem. Inter ipsa vero quae vidi in diversis Herbariis specimina, sub eodem PD. linea- ris nomine obvia, non exigua est differentia, quae pluribus unâ specie admittendis forsan an- sam possit dare. Ut vero strictioribus limitibus definiantur singulae species maxime affines, sub 16 numeris 8—15 ab Il Browseo indicatac, tum etiam illae quae postea his additae sunt, opus crit diagnoses omnes illas mutare, certe augere. 24. D. fasciculata Brown. prodr. 588. De. prodr. VU, 504. Nov. Holl. Sieber (Herb. n. Holl. n°. 226 et n°. 315. fl. mixta sub nomine stricta. » » Herb, (Herb. Mus, Caes. Vind. e Coll. Ferd. Bauer). 25. D. erecta de Vriese in Lehm. pl. Preiss. Ad fl. Cygn. prope urbiculam Albany (Herb. Preiss. n°. 1487). 26. D. oblongata Brown prodr. 588. De. prodr. VII. 504. Ad port. Jaks. Ferd. Bauer (Mus. Vind.). Nov. Holl. Labillardière. (Mus. Paris). Ad Botany bay Hügel (Herb. Mus. Vind.) Nov. Holl. Ikawara-Annim-Parramatta. Hügel (Herb. Mus. Vind.). » » Ad catar. Bougainvillei. 1826. Burnard (Herb. Lindl.). » » Sieb. Herb. nov. Holl. 226. N. S. W. Bargo Brush, Backhouse (Herb. Hook.). Nov. Holl. Hunters Rangl. Lady Pavoy (Herb. Hook.). Port Jacks. Dr. Carey (Herb. Hook.). Ad partem borealem Encounters Bay, Aust. meridionalis, Whittaker (Herb. Hook.). » fl, Cygn. Drummond 161 (Herb. Hook.). Prope Sydney. Backhouse 1836. — » » Ad Sin. Reg. Georgii. Baxter — » » 27. D. stricta. Br. prodr. 589. Goodenia stricta Smith. tr. linn, soc. 2. p. 549. De, prodr, VII 504. 17 927. D. stricta. Br. Rich. ann. mus. XVIII t. 2.n°.2 Loudon encycl. pl. 168 n°. 2771 ic. » ferruginea Sieb. fl. nov. Holl. exs. no. 224. » stricta de Vriese in Lehm. pl. Preiss. 1. c. 401. Ad Sin. Reg. Georg. Baxter. (Herb. Hook.) Prope Sydney. Clowes. In terra van Diemen, ad fontes N. Eck. legit comes Streleski. 1180-1842. (Hook.) Austr. orient. Hügel. Hortus Bot. Botany Bay Hügel (Herb. mus. Vind.) j Nov. Holl. Rich. Cunningham. (ibid.) Austr. (e Mus. Paris. in Herb. Vind.) Port Jacks Ferd. Bauer. (Herb. Vind.) Ad fl. Cygn. Preiss. n°. 1484. Nov. Holl. (Herb. L. B.) Praeter haec citare e pluribus liceat specimina ex herb. Delessert sqq. Ex herb. Smithii, Caleji, et e coll. An- dersonii, 1832. 28. D. subverticillata de Vriese, in Lehm. pl. Preiss. p. 405. Herb. Preiss. no. 1510. 29. D. parvifolia Brown prodr. 589. De. prodr. VII. 504. Nov. Holl. mer. Ferd. Bauer. (Herb. Mus. Vind.). Ad fl. Cygn. Drummond. (Herb. Hook.) 30. D. cauloptera De. prodr. VII. 504. De Vriese in Lehm. pl. Preiss. I. 402. » Lindleji de Vriese |. c. » trialata » » » » Ad fl. Cygn. Drummond. (Herb. Mus. Vind.) De): » » (Hook.) » » » Herb, Preiss. 1444, 1514, 1574, 1476. 9 ad 18 51. D. alata Lindl. veg Sw. riv. Gol. 1. c. XX. » epiphylloidea de Vriese in Lehm. pl. Preiss. 402. | Ad fl. Cyan. Drummond 1839. (Herb. Lindl.) » » » Preiss. (Herb. 1494.) 32. D. conorata Lindl. Lc, » trigona de Vriese in Lehm. pl. Preiss. 404. Ad fl. Cygn. Drummond 1839. (Herb. Lindl. Hook. Vind. Preiss. 1471. loch hog 55. D. diversifolia de Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 405. D. prostrata de Vriese 1. c. 403. Ad fl. Cygn. Preiss. (Herb. 1469.) Duae species, olim a me propositae, forsan pa- rum diversae. Specimina vix completa erant. IJ. Scaevola L. Justis circumscripta limitibus. Ill. nos. BROWN jam ineunte hoc seculo monuit genus illud postea fortasse fore dividendum. Ipse auctor phalanges naturales ejusdem proposuit. Post vero Cl. a. pon (gen. syst. 5. 727) sex hujus gene- ris proposuit sectiones, quae tamen vix servandae sunt, ob insignem numerum specierum, quae ad eas referri non possunt. In hoe tentamine, quo Scaevolam servare et plura alia genera proponere consilium nobis est, Browneanas divisiones partim servavi, partim novam debui ingredi viam. Ad Scaevolam L. jam nunc novem refero species. 19 Pluribus auctorum speciebus suppressis, contra 4 novas propono. Hae species cum structura floris fructusque, tum etiam habitu conveniunt. In reliquis vero, quae proponam, generibus, maxime ad habitum attendi, quoniam flos et fructus non satis certa neque etiam satis essentialia obferunt differentiae signa. Scaevola L. Cymae _axillares. Calyx — superus, 5-fidus, limbi laciniis 5-parti- tis vel subnullis, aeqnalibus. Corolla monopetala, tubo longitudinaliter fisso, interne villoso, limbo laterali, 5-fido, lobis alatis. Stamina basi corollae adnata; filamentis barba- tis; antheris liberis bilocularibus, lo- culis connectivo intermedio distinctis: polline globoso. Pistillum ovario biloculare, loculis uniovulatis, stylo simplici, stigmatis obtusi indu- sio ciliato. Fructus drupa baccata, calyce coronata, bilo- cularis, indehiscens. Semina in singulo loculo solitaria, erecta; em- bryone recto in albumine tenui, car- noso; cotyledonibus carnosis, radicula infera, brevissima. Arbores (vel frutices) littorum maritimorum vete- ris orbis, paucae vero Americae incolae; foliis alter- nis, sessilibus, integerrimis, membranaceis vel car- 20 nosis, glabris vel tomentosis; axillis barbatis, inflo- rescentia cymosa, axillaris, 2—5—chotoma; bracteis linearibus alternis et suboppositis; corollae cadu- cae, flavae vel chloroleucae, tubo villoso vel ra- mentaceo-flocculoso, lobisque alatis; staminibus hi- ante tubo corollae flaccidis, fructu men bac- cato, calyce coronato. Est sect. I. nos. BROWN. prodr. 585. et Sar- cocarpaea @. pon gen. syst. 5. p. 727. De. prodr. VII. 505 sect. I. sp. 4—7, 12—14. 1. §. Lobelia Linn. Herb. )Fraticosa, ramosa, axillis longissime lanatis; fo- lis sessilibus, alternis, obovatis, apice subrepandis, membranaceis, glabris ; pedunculis axillaribus, di-, trichotomisve; bracteis acutis, oppositis et alternis subalternisve; calycis limbo quinquefido, brevi vel longiore, ovarii et drupae baccatae longitudinem sub- aequante, corollae tubo intus piloso, ramentaceo, stigmatis indusio ciliato.” Sc. Lobelia herb. Linn. (auctoritate herb. Bank- siani, teste Ill. Browneo.) » Koenigit Vahl. Symb. 5, 56. Willd. sp. pl. I. 956. 3. Lamarck ill. t. 124. fig. 2. a. R. et S. v. 160. ) » Brown prodr. 585. ) ) Blume bijdr. Ned. Ind. 750. » D Hook. bot. mag. t. 2752: ) » De. pr. VII, 505, et syn. ad 21 Sc. Taccadam et Sc. Plumierti enumerata p. no- bis. 24 et 27, Frutex mediocris, succulentus; caule crasso, me- dulla copiosa nivea farcto, terete, ramoso, cicatri- eibus lapsorum foliorum et vestigtis fasciculorum vasorum instructo; folia alterna internodiis plerum- que valde remotis, utrinque glaberrima, laevia, nervo medio -crasso, apice et marginis parte huic proxima sabsepandulal deorsum attenuata et juxta nervum decurrentia, substantia pellucido-subpuncta- ta, ramulis venularum extremis bi-, trifidis; longi- tudo foliorum variat inter 10—24 cent., latitudo in maxima diametro est 8—10 cent.; lana axil- larum longa, parallela, sericea, alba; cnflorescene tia cymosa, eymis dichotomis trichotomisve; pe- dunculi et pedicelli sunt glabri, sed in axillis al- bo-lanati; bracteae suboppositae et alternae, lan- ceolatae, acuminataeque; c¢a/yx ovario adnatus, limbi laciniis ovatis, acutis; corollae magnae, 2 cent. longae, tubo hinc fisso, interne piloso, ramentis numerosis, densis obsesso, flavo; Zimbus est uni- lateralis et segmenta habet quinque lato-obovata, quorum singulum instructum est nervis tribus, me- dio crassiore duobusque lateralibus intra-margina- libus, apice in angulum acutum coéuntibus; extra hos est substantia tenuior, membranacea, alata, expansa, longe-ciliata; stamina quinque sunt basi corollae inserta, tubi ejusdem longitudinem vix ae- quantia; filamenta flexuosa, varie inter se contor- ta, in antheram Tongam bilocularem, connectivo 22 intermedio ultra loculos longitudinaliter et ad late- ra dehiscentes parumper producto terminata; pol- len globosum, fuscum; ovarium biloculare; stilus exsertus, basi curvatus, sublanatus, medio glaber, sursum iterum lanatus, apice vero crassior iterum- que incurvus; dndwsium stigmatis hemisphaericum fuscum, externe pilosum, margine ciliatum, pilis rectis longis densis, albis, parallelis, pluriserialibus instructum, interne glabrum aut subpilosum; stig- ma obtusum, subexsertum, aut indusii cavitate ab- sconditum; secundum figuram B. M. ab rooxrzo publici juris factam, sub n°.2752, utrumque cum in- dusium, tum stigma, coloris est sanguinei; bacca dru- pam continens bilocularem, loborum calycis reliquiis coronata, ex desiccatione fungosa, subcostataque ; drupa durissima, fere lapidea, externe glabra, loculis duobus inaequalibus, dissepimento ligneo distinctis. In patria toto anno floret. In Horto Regio Kew- ensi florentem vidit Cel. arron, anno 1826. Stirps eximine maritima dicenda. Habitat Novae Hollandiae Tropicae littora (teste Browneo), eademque prope Port Jackson (Herb. Mus. Caes. Vind. sp. Ferd. Baueri); Cochinchinam (Herb. Del. sp. Gaud. Voy. de la Bonite, 1838); insulas Seychellas (Herb. Mus. Par. Voy. de mr. Pervillé, 1841. n°. 24). Timoren- sem insulam (Herb. Mus. Par.); Javam (Herb. Lugd. Bat. Reg. n°. 1681. sp. Blum.); Amboinam (Harb. Vent.); Peninsulam In- diae orientalis (Herb. Del. Sp. Wight. propr. n°. 2411, ibique sub-imberbis dicta); Mauritium (Sieb. fl. Maurit. II. 74, cujus in pluribus Herbariis specimina adsunt, omnia sibi satis similia, et vix nisi levissimis notis diversa); Ins. amicas (Herb. Hook. spec. Barclayanum). 25 Observatio. S. Taccada Roxb. (fl. ind. 2. p. 46.) ab auctoribus cum Ill. Roxburghio tamquam species propria admissa, levioribus tantum notis, iisque non semper certis et invariabilibus a S. Koentgié Vahl. distincta. Quod, v. c. patet e diagnosi Candol- leana (prodr. VII. 505), quae sic distinguit illas species, ut S. Koenigië habeat folia subrepanda et calycis limbum ovarit longitudinem aeguantem , et S. Taccada habeat folia integerrima et calyeis limbum ovarit longitudinem subaequantem. Jam ex inspecto ipso specimine Herb. Soc. Ind. Or. Ang] eodemque probabiliter Roxburghiano, tum vero e mul- tis aliis plantis siccatis Herbariorum ad Sc. Tacea- dam relatis, constat folia non esse integerrima, sed subrepandula imprimis apice, et praeterea leen in aliis ovario esse breviorem, in aliis longiorem ova- rio; ita ut ne hic quidem character constans esse videatur. Scaevolam Taccadam igitur, sive species sit, quod dubito, sive varietas, quod probabile vide- tur, sic distinguendam esse censeo: » Fruticosa, axillis longissime sericeo-lanatis, aut » obsolete-lanatis; folus alternis, membranaceis, obo- yvatis et obovato-spatulatis, apice levissime repan- »dulis, rarissime subintegerrimis; pedicellis pilosis yaut glabris, di-, trichotomis; bracteis oppositis et »yalternis; calycis limbo quinquefido, lobis oblongis, »obovatis, lanceolatisve, acutis aut rotundatis, ova- ) ri et drupae ae longitudinem sequantibns aut » superantibus.’ | Folia nonnumquam sunt saturate viridia, prasina, 24 in genere omnibus diametris minora; lana axillarum caduca est. De hac S. Taccada disputavit Dr. Francis mamr- tox, Commentary on the Hortus Malabaricus, in the Trans. of the Linn. Soc. XVII. s. 248, qui hance proponit synonymiam : Taccada frutexr Zeylonensium Pluk. Am. Arhor exitiosa, marina, lactescens, Indica vocata, fructu cerasi magnitudine, incar- nato, striato. Burm. thes. Zeyl. 29. Buglossum litoreum. Herb. Amb. IV. 116. t. 54. Lobelia frutescens , foliis ovali-oblongis, inte- gerrimis. Linn. fl. Zeyl. 515. » Plumieri Burm. fl. ind. 186. » _ Taccada. Gaertn. fl. Sem. I. 119. t. 25. f. 5. Scaevola Taccada Hort. Beng. 15. quibus addenda: » » Roxb. fl. ind. 2. p. 146. » Plumieri Blom. bijdr. ned. ind. 750. D Taccada De. prodr. VII. 505. Restat monere, me in pluribus speciminibus ad- spexisse flores manifeste flavos. Caxnporreus eosdem testatur esse albos. Specimina a me visa haee habitandi loca habent adseripta : Peninsulam Indiae Orientalis (Herb. Hook. 1314. Sc. Taccada Roxb. 1 Penang. 2. H. B. C. Sc. Koenigii. E. 1. C. in quo sunt folia obovata, et obovato-spatulata, approximata, 10 cent-longa et 41 cent-lata, lana axillarum nulla, sive caduca, calycis seg- mentis ovarium vix superantibus, lanceolatis rotundatisque. — Spec. Herb. Wight propr. n°. 2412 foliis latioribus, aliis repan= dis, aliis integerrimis, calycis laciniis fructum baccatum supe- a het heh ar 25 rantibus, fere 1 cent-longis, oblongis, apice rotundatis, excepto spec. inferiore, in quo flos est pallidus e viridi-flavescens et calyx pilosiusculus. — Spec. Wm. Griffith, cui adscriptum est: 409. scaevola, 1834. in the Burmese Empire; ejusdem sub num. 486 cui adseripta sunt: Scaevola coriacea. Nutt. phil. tr. Philad. ato- vi. — Scaevola Plumierioidis Nutt.) — Ins. Galegam (In Herb. Del. Spec. Aug. Leduc. 1839); Javam ins. (Herb. Hook. Speci- men Nob. Spanoghe » Lobelia nummularia,” citatricibus latiori- bus, foliis 16 cent-longis, 7 cent-latis); porro (Herb. Lugd. Bat. Reg. Blum. Spec. 1679). d De Scaevola Bela-Modagam RK. et Sc. docte etiam egit Hamiltonus 4 Le. — Scaevolae Bela-Modagam vero, ut speciei, non magis faveo quam Scaevolae Taccadae. Se. Bela-Modagam Rheede Hort. Mal. IV. p. 121. tab. 59. fig. 2. primum species declarata est a viro celeb. Aubert du Petit Thouars Enc. meth. Suppl. L 608. Hunc secuti sunt Roemer et Schultes Syst. Reg. Vv. 163. Quod vero quo factum sit jure, constat ex Rheediana descriptione cum ea S. Koenigii, qua- cum ex nostra sententia ad S. Lobeliam debet referri, comparata. Descriptio vero sic audit: »Arbor quae »Malabarensibus Bella-Modagam, Brachmanis Ta- ycorotha, Lusitanis Ammaco Macho, Belgis Groot »herts-tongh nuncupatur, speciosa est atque prae- »celsa plurimum; caudice crasso, albicante obdu- »eto, ramulisque viridibus, fungosa intus medulla »refertis, plurimis donato. Radix albicans, flave- »scente cortice tecta, saporis acris, odoris sylves- » tris.” (Folia non descripta leguntur).” Flores suas »veolentes, insipidi, plures simu! juncti extremis 26 »ramulis proveniunt, calycique viridi in 5 lacinias yacuminatas secto inhaerent; constant ii ex unico » folio oblongo-rotundo, bifido et aliquando, super- yne albo-striato et lanuginoso, mferne viridi albi- »cante, quinque tenuibus staminulis medium occu- »pantibus, inter quae stilus prodit candidus, oblon- »gus, capitulo rotundo, Fructus subrotundi, viri- „des, glabri, uvis crispis haud absimiles, at quin- „que angulis sulcati et calyce florum surrecto in »vertice coronati, tenui pellecula cincti, carneque »viridi et adstringente intus referti, intra quam os- ysiculum locatur candidum, nucleum includens al- » bicantem. Crescit in locis arenosis et montanis in »Mangatti; semper viret et floret ac fructus fert, „diuque frugifera manet.” Exceptis duabus notis, trunci nimirum praecelsi et stationis arenosae monticolae, nullas video quae impediant, quominus hancce speciem ad eam quam indicavimus S. Lobeliam referamus. Si porro at- tendamus ad mutationes, quas pati possit planta maritima, ubi loca inhabitat arenosa et montosa, haec nostra sententia magis probabilis fit. Sed, quidquid sit, ad icones, praesertim quidem antiquio- res et minus perfectas, novas componere et in sy- stema introducere species, in universum parum pro- bandum esse videtur. Quae omnia, si recte a nobis sunt proposita, nul- lum etiam remanet dubium de synonymo Rumphi- ano, amb. 4. t. 54. Buglossum litorewm Rumph. igitur ad S. Konigii (ie. S. Lobeliam L.) referatur. 27 Huc tandem etiam trahenda est: Scaevola Plumierit Vahl. Lobelia » Linn. Sp. 4517. Plum. ic. t. 165. f. 4. cat. rar. 1. t. 79, Jacq. amer. 219. t. 179. f. 88. mala quae ___» frutescens Mill. dict. Scaevola Lobelia Mill. Sp. 4. 955. - » Plumdierii Linn. Lam. ill. t. 424 f. 1. ex Poir. dict. 7. p. 146. Lobelia Americana Mill. Herb. ex Don. Scaevolae Plumerii Bl. bijdr, ned. ind. 730. ) ) De. prodr. VII. 506. 507. Innitebatur haec species auctoritati Ill. vanum; quem tamen minus perfecte illam novisse, multo minus distinxisse, vel ex eo patet, quod contra mo- rem, paucis his verbis: » foliis obovatis glabris in- » tegerrimis” eam indicaverit (symb. 2. 56). Haec autem ad verbum fere referunt ea, quae LINNAEUS scripsit in Sp. plant. Linnaeus vero addidit, eam in » Indus,” id est in utraque India, habitare. Citavit praeterea PEUMIERIUM, qui ipse ad suam ZLobeliam, quam dicit, frutescentem, plantam Americanam, laudat Buglossum littorewm Rumphii (amb. VI. 59. t. 54), 1. e. plantam Indiae orientalis. pLumierivs tandem stirpem, quam indicat, potius varietatem habet ex diverso coelo et solo repetendam, quam speciem ve- re diversam. Si porro perpendamus specificas differentias ab Ill. cAnporLreo admissas inter S. Koenigii et S. Pla- miertt, eas pro parte tantum graviores habere h- 28 cebit. Nimirum calyx ille »cupulatus, truncatus, »subintegerrimus” certe nobis speciem peculiarem admittere suaderet. Folia vero »integerrima” vix hoc nomine forent commendanda. Quod autem ad calycis notas attinet, ex pluribus inspectis speciminibus Se. Plumierii Herb. mihi constitit eas non solum non esse constantes, verum in plerisque abesse; dum contra in Sc. Koenigii permultis exemplaribus observavi calycem breviorem. Inter plurimas plantas utriusque speciei aucto-_ rum, guas mihi licuit comparare, contra, cum in habitu, tum in partium structura, exceptis diver- sitatibus levioribus, tantam observavi convenientiam, ut nullus dubitem unam tantummedo admittere speciem, antiquam illam Se. Lobeliam L. Haec igitur vere cosmopolita est dicenda, nam crescit in plurimis terris tropicis utriusque orbis, v. c. in Indiis (Linn.), in littore insularum Baha- mensium (Cat.), in Porto-Rieco (Ledru), Hispaniola (Bert.), ins. Mauritii (Sieb.!) Specimina ita dictae Sc. Plumierii, quae vidi, haee sunt. Herb. Delessert. 1°. Ventenatii. 2°. Goudotii 1830 ex Ma- dagascaria. 3°. Herb. Zeyl. Burmanni! Herb. Vindob. Mus. Caes. 1°. Ex ins. Madag. ubi habitat in arenosis ad maris littora. Bojer. VI. 75. ibique flo- rens vario anni tempore. 2°. Herb. Pottenschlg. ex Ca- rolina et ex Ind. orient. 3°. Sieberi fl. maurit. II. 222. 40, Herb. Endl. le de France Welw. 2. S. Thunhergit Eckl. et Zeyh. »Fruticosa carnosa, axillis obsolete-barbatis, foliis 29 obovatis integerrimis, rosaceo-congestis, glabris; pe- dunculis axillaribus, angulatis, dichotomis, tricho- tomisque, folia aequantibus vel eadem longe supe= rantibus; bracteis bracteolisque linearibus, acutis; calyce obtuse-denticulato; corollae tubo villosissimo, lobis marginatis; stylo inferne et stigmatis indusio villoso, drupa ovato-globosa, laevi.” Planta fruticosa, carnosa, succulenta, cawle terete, ramoso, crasso, cicatrisato, intus medulloso; folzis obovatis, demum attenuatis, tandem basi dilatata subamplexicaulibus, caducis, 7—10 cent—longis, 3—Az cent. latis; barba axillarum caduca. Calycis limbus modo perexiguus, subnullus, modo dentibus magis manifestis conspicuus. Corolla dorso glabra. Fructus est drupa baccata, modo globosa, modo magis oblonga. Sc. Lobelia Thunb. fl. cap. 1. 186. » Thunbergit Eckl, et Zeyh. ex Dregei. Comm. p. 292. D ) De. prodr. VII. 507. Sc. Senegalensis Presl. rel. Haenk. 2. 59. (Cer- bera ovata Sieb. pl. exs. Seneg. no. 23. D. G. prodr. VII. 507.) Se. Thunbergii Eck. et Zeyh. est species sine dubio a Sc. Lobelia L. diversa, sed eadem quae Sc. Sene- galensis Presl., quae nempe Se. Thunhergit tantum forma minor est. Vidi spec. ex Senegalia (Herb. Hook.). Habitat ad Caput Bonae Spei inter Algoa- sinum et Port. Natal, in hittore arenoso, in Senega- 50 lia, et, quemadmodum ex- aliis patet speciminibus a me visis, in multis aliis locis ab his non procul remotis. Vidi siccam 1°. in Herb. Mus. Vind. (Se. Lobelia Drege. 1837. et aliud sub nomine Cerb. ovatae Sieb. e Senegalia n°. 23. ex herb. Endlicheri). 2°, In Herb. Splitg. (specimina Dregeana et Sieberiana.) 3°. In Herb. Regio Lugd. Bat. (ex herb. Pers. et Leprieurii ex Senegalia). 5: . 4°, In Herb. Hook. (Drege, Forbes, Zeyherr ex Uitenhage; porro forma minor sub nomine S. Senegalensis Presl.) 5°, In Herb. (Lindl. de la Goa Bay). 5. 5. Maeraei n. sp. „Fruticosa, ramosa, axillis vix barbatis; foliis cu- »neatis obtusis, integerrimis, corollis glabris; pe- » dunculis axillaribus, angulatis, valde elongatis, 2- » floris; bracteis hinearibus ovatisque; calycis margine » vix quinque-dentato; corollae tubo valde elongato, » interne villoso, lobis alatis; stylo basi villoso; dru- » pa membranaceo-marginata, calyce coronata.” Habitus et plurimi alii characteres sunt Sc. Thun- bergi, sed differt haecce species Zeylanica: foliis non comosis; nec obovatis sed cuneatis, apice ro- tundatis, pedunculis longissimis bifloris, pedicellis brevissimis, iisque cum floribus fere horizontalibus; corollae tubo valde elongato, ultra cent. longa, la- minisque valde angustis. Habitat ins. Zeylanam. (Macrae Herb, Vindb, idem in Herb. Hook). 51 / 4, §. sericea Forst. )Fruticosa, ramosa, molliter sericeo-tomentosa , axillis foliorum lana argentea sericea parallela den- saque, longissima ad foliorum ortum, breviore ad pedunculorum insertionem, demum vulgo (?) ca- duca instructis; foliis sessilibus basi in partem at- tenuatam elongatam productis, obovatis, spathula- tis, subcoriaceis, integerrimis, apice subrepandis vel (in juniori forma) grandi- et remote dentatis crenatisve; pedunculis axillaribus di-, trichotomis; flo- ribus minutis, pedicellis brevibus instructis; calyce flavo, dense sericeo-tomentoso, limbi 5-partiti laci- nis tubum fere aequantibus; ovarium biloculare; stilo barbato; stigmatis indusio dense ciliato et ex- terne tomentoso.” Caulis medullosus, late ad nodos cicatrisatus ; folia alterna, molliter tomentosa, 5-9 cent. lon- ga, dz cent. lata, uninervia; adulta vix repanda, juniora vero semper apice eroso—, vel. crenato=, vel dentato-repanda; cymarum peduneuli commu- nes saepe folia superantes, pedicelli autem brevio- res; flores minuti, bibracteolati, bracteolis opposi- tis, linearibus, subulatis; corolla augusta, + cent. partem longa, uti et calyx aurea, flava sericeo-to- mentosa. S. sericea Forst. prodr. n. 504. PED Vahl. symb. 2. p. 57. DAR) Pom. dict, 7: p. 147. 52 Sc. sericea Willd. sp. pl. I. p. 956. » » Brown prodr. p. 585. Pickin De. prodr. VII. 506. » » Labill. sert. Caled. p. 44. t. 42. » velutina Presl. rel Haenk. 2. p. 50. Endl. fl. der Süds. ins. in Ann. Wien. Mus. I. 170. De. prodr. 1. e. 506. Planta littorum maritimorum accola. In nt Societatis (For- ster); in Nova Hollandia tropica (Brown); in Cochinchina (Gau- dichaud), in ins. Guaham-Mariannarum (Presl.). | Vide specimina ex Nova Hollandia orient. et tropica Ferd. - Baueri, et ex ins. Low Banksii Viri Il]. (utrumque in Herb. Caes. Vind.), tum Macraei ex Byrons Bay (Herb. Hook.), deni- que Hänkei ex ins. Guaham (sub nom. Sc. velutinae Presl. n°, 125. in Herb. Vind.). Affinis S. Koenigii (i. e. S. Loheliae), et quidem teste Brownzo (1. c.) adeo analoga huic speciei, ut demta pube vix ullum remaneat diserimen. Certe pubescentia differt pro aetate, sed flos tamen satis diversus pro peculiari admittenda specie, quantum certe ex lis speciminibus quae licuit inspicere, po- tui efficere. Non tamen reticendum est, omnes hos- ce flores fuisse parum evolutos. Ab hac nequaquam differt Sc. velutina Presl. quem- admodum ex comparatione Haenkeani speciminis mihi constitit. An suo jure huc traxerit Preslius Buglossum littoreum Rumph. amb. 4. t.54, dubito. Rumpnics ipse ad hunc locum citat Bela-modagam Horti Malabarici, cujus figuram ante retulimus ad Sc. Koenigit Auctt. (Continuatio sequetur). VERSLAG DER DERDE ALGEMEENE BIJEENKOMST DER LEDEN VAN DE VEREENIGING VOOR DE NEDERLANDSCHE FLORA, Gehouden te Velzen, den 25 en 26 Augustus 1848, Tegenwoordig zijn de Heeren R. B. VAN DEN BQSCH uit Goes, Voorzitter, F. pozy uit Leyden, Vice-Pre- sident, H. Boursse wits uit Leyden, Secretaris, J. m. MOLKENBOER, uit Leyden, Conservator Herbari, ver- der de Heeren A. 5. pe BRUYN uit ’s Gravenhage, J. EVERWIN uit /Voordwijk, c. A. J. A. OUDEMANS uit Rotterdam, F. 5. 5. VAN HOVEN uit Dordrecht, c. ¥. KRAEPELIEN uit Zeyst, J. J. F. H. T. MERKUS DOORNIK, en C. M. VAN DER SANDE LACOSTE uit Amsterdam, L. A. J. BURGERSDYK uit Leyden, w. G. TOP 3Z., en R. BONDAM uit Kampen, c. J. VAN DER scHEER uit Koe- vorden, u. D. GILDEMEESTER Buse uit Haarlem en L. H. BUSE uit Renkum. De President opent ten 41 ure de Vergadering met fond 5 54 eene korte toespraak, en stelt voor, om voor alles de huishoudelijke belangen der vereeniging te behan- delen, hetgeen wordt aangenomen; — de Secretaris gaat dien tengevolge over tot de mededeeling van de lotgevallen onzer Vereeniging gedurende den jaar- gang 1847—1848, en herinnert hoe drie leden door den dood waren weggerukt; de Leydsche Hoogleer- aar J. C. BROERS, Dr. N. H. VAN CHARANTE, Lector in de Kruidkunde bij de Klinische school te Rotter- dam, en het honorair Lid 5. w. peper, Lid van de Eerste kamer der Staten-Generaal; dat Dr. £. s. srein te ’s Gravenhage voor zijn Lidmaatschap heeft be- dankt; dat de Heeren r. 5. 5. van HOVEN te Dord- recht, Prof. cr. morper te Groningen, en Dr... 5. DE maRREE te Middelburg daarentegen zich als gewone leden hadden aangesloten, zoodat in het aantal leden geene merkbare vermindering had plaats gehad; dat het verslag in het Nederlandsch Kruidkundig Ar- chief opgenomen, voor de leden afzonderlijk was ver- krijgbaar gesteld, en uithoofde van velerlei redenen eerst laat was in het licht gekomen; dat de gelde- lijke toestand der Vereeniging in behoorlijken staat verkeerde, zoodat er na aftrek van alle uitgaven een klein batig saldo overbleef. Namens het bestuur wordt er voorgesteld tot corresponderende Leden te benoemen de Heeren Prof. 5. x1cxx te Gend, Dr. A. J.S. LEJEUNE te Verviers, B.C. DUMORTIER RUTTEAU, Lid van de Kamer der Gedeputeerden te Doornik, en Pm. wirntcen, Vice-President van het VNatur-His- forisch Verein am Mittel- und Nieder-Rhein, te Ran Bee 55 Coblentz, allen bekend door hunne uitgegevene ge- schriften en reeds in betrekking staande met de Ver- eeniging door middel van den President, hetgeen wordt aangenomen. — Als plaats voor de volgende vergadering wordt bepaald Arnhem. — De Heer MERKUS Doornik stelt als honorair Lid voor: den Heer A. VAN DER HOOP te Amsterdam. Hierna doet de Presi- dent het volgend Verslag: WE. HE? In onze vorige bijeenkomst is besloten, dat met de zamenstelling van een’ Prodomus onzer Flora een begin zou worden gemaakt. Als gronden van dit besluit werd aangevoerd de aanzienlijke vermeerde- ring, die het getal der inlandsche planten sedert de uitgaaf der Flora Belg. Sept. heeft ondergaan , deels door de beide Bijvoegsels tot dit werk, deels door sedert uitgegevene naamlijsten en Flora’s van afzonder- lijke gewesten, terwijl er gegronde reden bestaat tot de vooronderstelling dat onderscheidene toevoegsels tot onze Flora nog in bijzondere verzamelingen be- rusten; voorts de moeijelijkheid, om het uit zoo verspreide gedeelten zamengestelde geheel onzer Flora te overzien, en de wensch, om het, eenvormig be- werkt, in een kort bestek zamen te vatten, en dus doende voor de bewerking eener, later uit te gevene Flora van ons Vaderland geschikter te maken. Ik meen dit besluit onzer vereeniging hoogst be- langrijk te mogen noemen, niet alleen in ’t alge- 56 meen voor eene juistere, volledigere kennis onzer ve- getatie, maar meer bijzonder als eene eerste schrede op den weg, langs welken onze Vereeniging zich heeft voorgesteld de studie onzer Flora uit te brei- den en te bevorderen. Bepaalde zich onze werkzaam- heid vroeger alléén tot verzameling van bouwstof- fen en tot pogingen om ze bij gedeelten te ordenen, zoo werd thans door het vermeld beslut eene alge- meene, naauwkeurige herziening van alle aanwezige en beschikbare bouwstoffen noodzakelijk gemaakt. Door mijne Medebestuurders met de taak belast, om het Phanerogamisch gedeelte van den Prodromus te be- werken , acht ik het van mijne verpligting, in deze bijeenkomst rekenschap te doen van de wijze waar- op die door mij is ingerigt, en van de strekking die ik getracht heb er aan te geven. Vooraf echter eenige woorden over de pogingen die ik aangewend heb, om aan mijnen arbeid de meest mogelijke volledigheid en naauwkeurigheid te verzekeren. Nadat ik dan adle opgaven aangaande onze Flora uit de werken niet alleen van onze landgenooten, maar ook van anderen, had bijeen verzameld, heb ik door vergelijking van dezen Catalogus met dien van het Herbarium der vereeniging en het indigeen gedeelte van mijn eigen Herbarium eene lijst opgemaakt van die soorten , waarvan geene of slechts onvolledige exem- plaren ter mijner beschikking stonden. Deze naam- lijst meende ik het voegzaamst bij wijze van circu- taire ter kennis der leden te brengen. Ik vertrouw, 57 dat allen die in der tijd hebben ontvangen. Van eenige leden ontving ik de gewenschte inlichtingen, voor zoo ver het hun mogelijk was mij die te ver- strekken, en het is mij tot een waar genoegen,, voor dit bewijs van belangstelling in eene zoo gewig- tige aangelegenheid onzer Vereeniging in deze Verga- dering mijnen, hun reeds schriftelijk betuigden dank, te herhalen. Hetzij mij vergund, eenigzins nader uiteen te zet- ten, wat wij in dezen aan ieder hunner verpligt zijn. Van den Heer van HeYNINGEN ontving ik reeds in Februarij eene kleine bezending van, door hem in Drenthe verzamelde planten, waarvan de meeste tot de desideratae behoorden, die in de Circulaire waren opgenoemd. Daaronder bevond zich Vajas major, eene hoogst gewigtige ontdekking voor onze Flora, door dit ijverig medelid in het riviertje de Reest bij Meppel verzameld. Van den Heer peper, het berigt van wiens over- lijden allen zeker dubbel smartelijk heeft getrof- fen, die zich zijne aangename en opwekkende tegen- woordigheid in onze vorige bijeenkomst herinneren , gewerd mij de belofte, dat hij, den zomer op het land doorgbrengende, volgaarne zou trachten, het een en ander van het verlangde op de Veluwsche heiden te verzamelen, — eene belofte, die des te meer onze erkentelijkheid verdient, daar hij, als Honorair lid tot geene werkzaamheden verpligt was. De toezending van de Circulaire was dan ook met eene andere bedoeling geschied, t. w. om zijne ver= pj ee a 58 mogende aanbeveling der belangen onzer Vereeni- ging te verwerven bij den Heer pe veer, Griffier der Eerste Kamer van de Staten Generaal, vroeger een uitstekend waarnemer onzer Flora, waarvan zijn Spicilegium alterum plant. Belg. confoed. indig. op vele plaatsen doorslaande bewijzen oplevert. Ik ontving dan ook door bemiddeling van den Heer DEDEL de belofte van den Heer pe creer, dat hij, zijn buitenverblijf te Jutphaas betrekkende, wat in zijne plantenverzameling nog bruikbaar mogt zijn, aan het Herbarium der Vereeniging zou afstaan. De Heer krarperien deed mij eene door hem en ons Corresponderend Lid wencx zamengestelde naam- lijst toekomen der planten, door hen in de omstre- ken van Zeyst verzameld, die de duidelijkste blijken draagt van den vlijt en ijver, waarmede die omstre- * ken door hen zijn onderzocht en waarin naauwkeu- rige aanwijzing wordt gedaan van de groeiplaatsen van vele zeldzame planten van dat gedeelte onzer Flora. Eene hoogst belangrijke mededeeling was die van den Heer vriJjDAG ZIJNEN, wiens talrijke ontdekkin- gen en waarnemingen, in de Flora Belg. Sept. en hare vervolgen vervat, algemeen erkend en gewaar- deerd worden. Bijna alle, mij door hem toegezon- dene planten zijn of als documenten van opgaven dier Flora, of door de soms eigenhandige aanteekeningen van den Hoogleeraar van Hatt, die ze vergezellen, voor onze onderneming zeer gewigtig. Niet alleen dat ik zóó het voorregt van autopsie erlangde van 59 onderscheidene, door geen’ der latere Botanisten bij ons te lande aangetroffen soorten (b. v. Moenchia erecta, Tetragonolobus siliguosus, Corydalis fa- bacea, Sisymbrium Irio, Ranunculus polyanthe- mos, etc.), maar tevens werd mij door eene zoo liberale handelwijze het criterium aan de hand ge- daan voor sommige twijfelachtige indigenae (b. v. Inula Oculus Christi, Onopordon Illyricum, etc.). De Heer cop, door wiens bemiddeling ik tevens ter beantwoording aan de inhoud der Circulaire eene kleine bezending planten ontving van den Heer van GRONINGEN, getroostte zich de moeite, om van de, aan het Deventersch Athenaeum toebehoorende plan- ten-verzameling van wijlen den Hoogleeraar norr- MANN alles af te zonderen, wat voor den Prodromus belangrijk kon geacht worden, en het mij, vermeer- derd met zijne eigene collectie toe te zenden. Voorts ontving ik van ons medelid van per sanpE LACOSTE zijn geheel inlandsch Herbarium ten gebrui- ke; eene verzameling, die in eene aanzienlijke me- nigte van zeldzame indigenae evenzoo vele bewijzen bevat van den onvermoeiden ijver, waarmede haar bezitter de meest verschillende streken van ons Va- derland heeft doorzocht. Eindelijk moet ik nog gewagen van de toezending der exemplaren uit zijn Herbarium, tot het geslacht Euphorbia behoorende, door den Heer sisscnop, en van de toezending van ’t geen uit de lijst van desi- deratae in zijne verzameling aanwezig was, door der Heer OUDEMANS. 40 De overige leden hoop ik, dat bij hunne, door den Conservator straks te vermelden bezendingen op mijn verzoek acht zullen hebben gegeven, en aan deze wijze van inzending de voorkeur gaven. On- bekend echter met den bijzonderen inhoud dier be- zendingen, veroorloof ik mij nogmaals te herinne- ren aan het belang, dat wij zoowel voorde wetenschap, die wij beoefenen, als voor de Vereeniging, die wij tot bevordering en uitbreiding dier wetenschap heb- ben opgerigt, dáárin behooren te stellen, dat reeds het eerste openbare blijk onzer werkzaamheid eene voor onze krachten en hulpmiddelen bereikbare mate van volledigheid en naauwkeurigheid bezitten moge. De eisch van naauwkeurigheid nu zal ik trachten te vervulllen door bewerking der beschikbare bouw- stoffen naar mijn beste weten en vermogen en door zorgvuldige schifting van de zekere, onzekere en twijfelachtige opgaven over onze vegetatie. Volledig- beid echter kan slechts dan bereikt worden, wan- neer niet alleen alles, wat aangaande onze Flora is bekend gemaakt, in den Prodromus wordt opgeno- men, maar ook alles, wat in de bijzondere verza- melingen onzer leden welligt nog ongebruikt of on- bekend verborgen is. Het is dáárom , dat ik mijne uitnoodiging bij deze met aandrang herhaal, en mijne medeleden verzoek, om ook de unicae hunner verzamelingen, die of tot staving der opgaven van inlandsche planten kunnen dienen, of nieuwe soorten of verscheidenheden zijn, mij ter onderzoeking te willen toevertrouwen. Be- AA paaldelijk zijn het de volgende soorten, omtrent welke ik tot nog toe te vergeefs naar opheldering heb getracht: _ Veronica spicata; Salvia verbenaca; Scirpus cam- pestris; Trichodium setaceum; Arundo littorea, Pseu- do-phragmites, Baltica; Chilochloa Boehmeri; Aira discolor, multiculmis; Agropyrum obtusiflorum, pungens; Elymus Europaeus; Asperula cynanchica; Galium boreale, Anglicum; Trapa natans; Potamo- geton setaceus; Campanula latifolia; Atropa Bella- donna; Viola mirabilis; Atriplex laciniatum, hasta- tum; Smyrnium olusatrum; Crithmum maritimum; Thysselinum palustre var. 6.; Daucus littoralis; Peu- cedanum officinale; Allium Scorodoprasum; Rumex scutatus; Trientalis Europaea; Vaccinium uligino- sum; Saponaria Vaccaria; Sedum Cepaea, saxatile; Asarum Europaeum; Lythrum Hyssopifolium; Spi- raea Filipendula; Rosa Gallica; Rubus Sprengeli, Potentilla supina, Fragariastrum; Helianthemum guttatum; Ranunculus parviflorus; Caltha palustris var. @.; Teucrium Scordium; Brunella grandiflora; Euphrasia verna; Lathraea squamaria; Grambe ma- ritima; Bunias paniculata; Thlaspi hirtum; Gerani- um sanguineum, rotundifolium; Polygala amara; Genista Germanica; Lathyrus latifolius; Pisum ma- ritimum; Vicia multiflora, tenuifolia; Trifolium agra- rium; Hypochaeris maculata; Carduus acanthoides; Cirsium Helenioides, acaule; Artemisia crithmifolia; Gnaphalium Gallicum; Achillaea nobilis; Orchis mi- hitaris, viridis; Neottia spiralis; Epipactis rubra, 42, cordata; Carex Davalliana, divulsa, chordorrhiza, Brizoides , divisa, montana, globularis, fulva, aquati- lis; Ceratophyllum demersum; Pinus Pinaster; Bryo- nia alba; Salix incubacea, Rosmarinifolia, lanceo- lata. Mogt het mij onmogelijk zijn om exemplaren, die het inlandsch bestaan of niet bestaan dezer soor- ten, en dus in het laatste geval hare verwisseling met verwante soorten bewijzen, te erlangen, dan zouden zij deels tot de rubriek der onzekere, deels tot die der twijfelachtige indigenae moeten worden gebragt. Maar nog in een ander opzigt bleek mij de ken- nis onzer Flora onvolledig te wezen, en wel bepaal- delijk wat het sedert 1840 met Nederland vereenigde gedeelte der voormalige Provincie Limburg betreft. Naar mijne overtuiging mogt die streek niet van ons onderzoek uitgesloten worden, en dat niet slechts als Provincie van ons Rijk, maar vooral als hoogst natuurlijke voortzetting van het Zuid-Oostelijk Gel- derland en het Oostelijk Noord-Braband, beide stre- ken, rijk aan belangrijke en nergens elders voor- komende planten-soorten. Aan mijnen wensch tot erlanging eener ruimere kennis van de vegetatie van Limburg werd tege moetgekomen door den Heer van moven, die de goed- heid had, mij eene bezending planten te doen ge- worden, door hem deels in Noord-Braband, deels in de omstreken van Maastricht, op Hollandsch grondgebied, verzameld, en waardoor de beide door 45 hem in het Kruidkundig Archief bekend gemaakte Naamlijsten werden toegelicht. Ik trachtte vervolgens deze kennis aan te vullen uit de geschriften van den Heer Le srune, wiens Flore de Spa vooral mij tot dat einde van groot nut was. In dit werk en de daarop uitgegevene Revue worden niet minder dan 250 soorten, als rondsom en bij Maastricht voorkomend opgegeven; en daar van de allerwege voorkomende planten geene bijzondere groeiplaatsen worden genoemd, en de bedoelde soor- ten dus tot de minder algemeene en zeldzame be- hooren, zoo had ik reden, om deze aanvankelijk verkregen kennis als belangrijk te achten. Intusschen meende ik mij hiermede niet te mogen tevreden stellen, maar nog andere middelen te moe- ten beproeven tot vermeerdering der verzamelde op- gaven, doch vooral ter verkrijging van nog meerdere specimina, in die streken verzameld, waaraan ik die opgaven toetsen konde. Daartoe was het eenige middel — aanknooping van briefwisseling en plan- tenruiling met Limburgsche Kruidkundigen. En daar ik begreep, dat ik tot dat einde mij bij niemand ver- voegen konde, die beter in staat ware mijnen wensch mij te helpen bereiken dan de Heer re Jeune te Ver- viers, zoo wendde ik mij met eene aanbeveling van Prof. xicxx aan dien geleerden, den oudsten der Belgische Botanisten, een’ man, die door zijne na- sporingen en waarnemingen op het gebied der Bel- gische Flora eene roemvolle plaats onder de nieu- were Phytograpken heeft verworven. Ik mogt spoe- sad we . He AE - —~ aoe a et AA dig ondervinden dat zijne groote verdiensten ge- paard gaan met heusche en onbekrompene hulpvaar- digheid. Mijn verzoek beantwoordde de meer dan zeventigjarige grijsaard met innemende vriendelijk- heid; hij gaf mij zijn genoegen te kennen over de oprigting onzer Vereeniging en hare strekking, maar tevens zijn leedwezen over de smartelijke ontbee- ring, die zijne hooge jaren hen reeds sedert eenigen tijd hadden opgelegd en waardoor hij zijne wande- lingen tot de naaste omgevingen zijner woonplaats beperken moest. Intusschen bood hij mij exempla- ren aan van die soorten van het door hem en wij- len courrors uitgegeven Compendium Florae Belgi- cae, die ik mogt willen vergelijken, en bezorgde mij de, door hen beide uitgegeven centurien gedroog- de Belgische planten, die sedert lang niet meer in den boekhandel te verkrijgen zijn. __Op zijn’ raad en door hem aanbevolen, wendde ik mij nu met mijn verzoek tot den Heer rranqur- net te Maastricht, en had de voldoening, dat dit door hem allergunstigst werd opgenomen. Ik ont- ving van dezen zeer ervaren Kruidkundige eene ge- schreven naamlijst van ongeveer 2600 plantensoor- ten, waaronder nagenoeg 1020 Phanerogamen, allen door hem in een’ omtrek van 2 tot 5 uren rond Maastricht, gedurende 25 jaren waargenomen en verzameld. Bij deze naamlijst ontving ik eene ver- zameling, meest Cryptogamen, die daarop vermeld. waren. De Heer rranqumer berigtte mij echter te- vens, dat zijne Naamlijst zoowel als de, door ande- 45 ren gedane opgaven van Maastrichtsche planten om- zigtigheid vereischten, aangezien slechts een gedeelte van den St. Pietersberg, de groeiplaats van vele zeldzame planten, tot het Nederlandsch grondgebied behoort, en de heidestreken aan den linker Maas- oever daarvan geheel waren afgescheiden en tot Bel- gie gerekend worden. Door deze mededeeling de verzamelde opgaven wantrouwende, heb ik den Heer FRANQUINET mijne aanteekeningen toegezonden en hem verzocht, om daarbij, even als in zijne naamlijst alle die soorten aan te duiden, die alléén op Bel- gisch grondgebied rond Maastricht voorkomen, en om mij specimina te willen toezenden van twijfel— achtige en critieke soorten, — iets, waartoe hij mij reeds vooraf het verpligtend aanbod had ge- daan. De, sedert in ’t werk gestelde pogingen, om Lim- burg van Nederland af te scheiden, zouden deze mijne pogingen, ik erken het, ligt in een zonder- ling licht kunnen plaatsen en kunnen doen ver= moeden, dat ik, door de zucht van het Duitsche rijk besmet, naar onwettige uitbreiding van grond- gebied heb getracht. Ik moet daaromtrent aanmerken, dat van dat alles nog niets bekend was tijdens mijne briefwisseling met de Heeren te JEUNE en FRANQUINET. Maar ook voor het ondenkbaar geval, dat Limburg, op gelijken voet als Luxemburg, als Duitsche Bondstaat mogt worden erkend, geloof ik niet dat mijne u medege- deelde pogingen als geheel nutteloos zouden mogen AG aangemerkt worden. Want ook voor dit geval zou de aansluiting der Limburgsche Flora aan de onze, naar mijne overtuiging geenszins aan twijfel onder- hevig zijn. Daarvóór toch pleit eensdeels de reeds vermelde natuurlijke aansluiting van haar gebied aan het onze, ten anderen de omstandigheid, dat Limburg, afgescheiden van Nederland en Belgie, in een’ beperkt staatkundige zin ingelijfd im Duitsch- land, voor zijne vegetatie welligt geheel geisoleerd en verlaten zou blijven. Wat overigens de aanwinst, voor onze Flora daar- uit ontspruitend, betreft, acht ik die minder gele- gen in de vermeerdering van het getal onzer in- heemsche plantensoorten, — dit toch zal daardoor niet aanmerkelijk worden vermeerderd, en is in ze- keren zin eene omstandigheid van ondergeschikt be- lang —, maar veeleer daarin, dat door die geogra- phisch natuurlijke uitbreiding van ons gebied, het beeld onzer vegetatie in zamenhang zal winnen, door aanvulling der menigvuldige gapingen die daarin bestaan, en die het gevolg zijn van het geisoleerd ‘en verspreid voorkomen van vele plantensoorten, die, aan de lagere bergstreken eigen, den schijn hebben van vreemdelingen op onzen bodem te zijn, en aan het beeld onzer vegetatie hier en daar eene bevreem- ‘dende onregelmatigheid geven. Het Noord-Oostelijk gebied en zelfs onze duinen leveren vele voorbeelden op van zulke soorten. Maar ook in volledigheid zal onze Flora winnen, door aanvulling van het- geen haar ontbreekt in die geslachten, die bepaal- AT delijk aan de vegetatie van ons diluvium eigen zijn. Zoo komen, wat het laatste aangaat, in de koorn- landen onzer oostelijke Provincien, Delphinium Con- solida en Adonis aestivalis voor, maar de planten, die deze allerwege op het diluvium vergezellen: Nigella arvensis, Caucalis Daucoides en Veronica praecox ont- breken, of schijnen althans nog niet waargenomen te zijn. En wat het eerste betreft, wie is in staat, om uit de opgaven onzer Nederlandsche Orchideén , tenzij hij alle opgaven onzer oudere Floristen wilde betwijfelen of ontkennen, wie is in staat, om daar- uit zich een denkbeeld dezer, phyto-geographisch zoo duidelijk begrensde familie, te maken, dat niet in tegenspraak schijne of zij met alle bekende daad- zaken van natuurlijke verspreiding der gewassen? Eindelijk moet ik nog gewagen van mijne aan- gevangene briefwisseling met den Heer pumortier RUTTEAU, te Doornik, een man die niet alleen door zijne waarnemingen omtrent onze vegetatie, deels m de Flora Belg. Sept., deels in zijne Florula Belgica opgenomen, maar ook en vooral door ver- schillende andere geschriften bewezen heeft een scherpzinnig en grondig natuuronderzoeker te zijn, en wiens raad en ondersteuning in te roepen, ik mij dus tot pligt rekende. Ik deed dit met te meer vrijmoedigheid, toen ik door bemiddeling van Prof. Kickx de toezegging van den Heer pumorrieg ontving, dat hij mij gaarne alle inlichtingen geven zoude, die ik verlangde. Ik vernam tevens, dat de studie van geschiedenis en staatkunde sedert 1850 de plaats & = 5 ze ® EN kees rat eg 48 hebben ingenomen zijner kruidkundige studien, en dat hij, als een ijverig lid der Kamer van Gedepu- teerden zich weinig of niet daarmede bezig houdt. Het zou eene wezenlijke teleurstelling voor onze zaak zijn, indien deze omstandigheden ons van zijne on- getwijfeld belangrijke ondersteuning mogten beroo- ven. Van de Duitsche kruidkundigen moet ik vooral roemen den Heer wirtreen te Coblenz, Vice-Presi- dent van het Botan. Verein am Mittel- u. Nie- der- Rhein, met wien ik uitvoerig over onze aan- gelegenheden mondeling heb gesproken. Met de meest heusche bereidwilligheid heeft hij mij van zijne me- dewerking, waar die aan onze Vereeniging nuttig mogt kunnen wezen, verzekerd. Eene volledige ver- zameling van alle door mij bijeengebragte Rubi heb ik reeds voor eenigen tijd hem toegezonden, met het verzoek, om mijne bestemmingen overeen te bren- gen met de door hem in den Prodromus einer Flora der Rheinlande aangenomen soorten en verschei- denheden. Beide toch zijn wij overtuigd, dat de standvastige soorten van dit moeijelijk geslacht alleen door overeenstemmende waarnemingen op een wit- gestrekt gebied, en eene daaraan ontsprotene gelijk- vormige nomenclatuur van de wisselvallige vormen of verscheidenheden kunnen onderscheiden worden. En daar ik door de goedheid van den Heer. re seuse bijna alle soorten van het Comp. Fl. Belg. in au- thentieke exemplaren bezit, zoo hoop ik door verge- lijking van deze met de, door den Heer wirreen 49 bestemde vormen voor onzen Prodromus een’ vasten grondslag te erlangen, waarop latere en uitgebrei- dere onderzoekingen in het gebied onzer Flora zullen kunnen steunen. Prof. kürzine te Nordhausen eindelijk heeft onze vereeniging aan zich verpligt door de plaatsing van eene aankondiging harer oprigting en strekking in de Botanische Zeitung VAN MOHL en SCHLECHTENDAL. Aan Prof. xicxx had ik eene dergelijke aankondiging toegezonden, die echter, uithoofde van het ontbre- ken in Belgie van een orgaan voor dergelijke me- dedeelingen, zonder gevolg is gebleven. Zietdaar, M. H.- de pogingen, die ik in ’t werk heb gesteld, om de bewerking van den Prodromus voor te bereiden en te ondersteunen door vermeer- dering onzer botanische hulpmiddelen en door mede- werking van aan onze vereeniging vreemde kruidkun- digen. Ik mag er bijvoegen, dat de oprigting onzer vereeniging en de door haar gekozen werkking door allen, met wie ik in haar belang briefwisseling heb aangeknoopt, wordt toegejuichd als het eenige mid- del, waardoor hier als elders eene omvattende en grondige kennis der Flora kan worden erlangd, als het eenige middel, waardoor deze aan de bevorde- ring der wetenschap in ’t algemeen kan worden dienst- baar gemaakt. Ik ga thans over tot dat gedeelte van mijn ver- slag, waarin ik U rekenschap wensch te geven van de inrigting en strekking, die ik aan den Prodro- mus heb gegeven. 4 re ee 50 De Thalamiflorae zijn afgewerkt; van de Caly- ciflorae zijn de Leguminosae onder handen en in concept zoo goed als gereed. De werkzaamheid vor- dert dus, — maar langzaam. Hierover echter zal niemand uwer zich verwonderen, die bedenkt dat het zamenstellen eener uitgewerkte naamlijst, en meer zal de Prodromus niet wezen, evenveel tijd en inspanuing vereischt als het schrijven eener Flora. Immers in beide gevallen moet de onderzoeking der planten naauwgezet en zoo volledig mogelijk zijn; in beide gevallen moeten de beschikbare schrijvers geraadpleegd worden in het belang eener juiste be- stemming van het voorbandene; in beide gevallen moeten afwijkingen, aanmerkingen en wat dies meer zij aangeteekend worden. Het verschil tusschen bei- de is eeniglijk dit, dat de schrijver van den Prodro- mus zijne aanteekeningen in MS. terughoudt, terwijl de schrijver der Flora ze geheel of gedeeltelijk in zijn werk opneemt. Hoe schijnbaar eenvoudig en gemakkelijk dus het zamenstellen van eenen dusda- nigen Catalogus is, zoo is het, wel behartigd, een veelomvattend en moeijelijk werk. Maar bovendien, en ik had dit wel het eerst mogen noemen, zult gij U over het langzaam vorderen van dien arbeid niet verwonderen, indien gij bedenkt, dat ik tegen over den omvang en het gewigt mijner taak en de regtmatigheid der eischen van grondigheid en volle- digheid in hare volvoering slechts eene onvolledige studie en kennis onzer vegetatie en de beperkte hulp- middelen , waarover ik in mijne afgelegene woonplaats 51 beschikken kan, vermag te stellen, en dat maat- schappelijke verpligtingen, aan wier vervulling ik in de eerste en voornaamste plaats tijd en krachten moet besteeden, slechts weinige vrije uren aan dien arbeid ten goede doen komen. Ik hoop echter, dat, niettegenstaande deze bezwaren, in het heden aan- vangend Vereenigings-jaar met de uitgave een begin zal kunnen worden gemaakt. De Prodromus bevat alle plantensoorten, die, zoo- wel in de algemeene, als in de bijzondere Flora’s van ons Vaderland, maar ook die in andere werken als inlandsch zijn beschreven of vermeld. Met zorg- vuldigheid zijn echter de zekere opgaven van de on- zekere en twijfelachtige onderscheiden, en wel naar- mate of de soortsbestemming of de indigeniteit ze- ker, onzeker of twijfelachtig is. Als zeker zijn al- leen die soorten aangemerkt, waarvan inlandsche exempl. zijn onderzocht; als onzeker, die, bij ge- brek aan autopsie, echter als algemeen aangenomene en erkende soorten, niet wel wat hare determinatie betreft, mogen betwijfeld worden of waarvan de on- derzochte exempl. geene genoegzame waarborgen voor de indigeniteit der soort opleverden; als fwijfelach- tig alle moeijelijke en critische soorten, waarvan geene authentieke ex. zijn onderzocht, of wier voorkomen in ons land op phytogeographische gronden betwij- feld kan worden. Hij bevat voorts, behalve de zoo- genaamde in ’t wild voorkomende planten, ook die, welke in ’t groot verbouwd, of aangekweekt en aan- geplant worden. Ik heb dit te meer noodzakelijk SS a o rs _—— = SS ee eee 52 gerekend, omdat ik eensdeels het voor onmogelijk hou- de eene scherpe grenslijn te trekken tusschen plan- tae spontaneae, efferatae et cultae, en anderdeels omdat de gewassen aan den landbouw en. houtteelt eigen, wel verre van een vreemd bestanddeel te zijn van de vegetatie eener landstreek , wezenlijk tot de eigenaardigheid en volledigheid van haar charac- ter bijdragen. In ’t algemeen heb ik getracht in het oog te hou- den, dat de Prodromus in de eerste en voornaamste plaats. voor de leden onzer Vereeniging is bestemd. Dáárom is overal de al of niet aanwezigheid van exempl., van alle opgenoemde soorten en verschei- denheden in het Herbarium der Vereeniging aange- duid. Dáárom ook zijn de groeiplaatsen, vanwaar ik exempl. heb gezien, afgescheiden van de aan an- dere schrijvers ontleende, en zijn wederom de groei- plaatsen der exempl. van het Herbarium afgezon- derd van die, welke ik uit mijne eigene verzame- ling of uit de mij medegedeelde van anderen heb op- geteekend. Van de groeiplaatsen in naamlijsten over bepaalde gedeelten van ons Vaderland heb ik ge- meend slechts dan gebruik te mogen maken, wan- neer zij door authentieke ex. gestaafd werden. Het omslagtig vermelden van namen achter de bijzon- dere groeiplaatsen heb ik in den regel nagelaten als overbodig en de plaats van belangrijkere aanteeke- ningen en opmerkingen roovend. Alleen bij de zeld- zamere indigenae zijn de namen van hen gevoegd, die ze op de aangeduide groeiplaatsen hebben ontdekt of aangetroffen. 55 Van mijn voornemen, om bij iedere soort een overzigt te geven van hare verspreiding over onzen bodem; heb ik moeten afzien, uithoofde van het ontoereikende en onzekere der gegevens ter beoor- deeling hiervan Ik geloof echter, dat deze kennis allergewigtigst is, maar tevens dat zij alleen dáár- door zal kunnen erlangd worden, wanneer alle le- den zonder onderscheid zich verbinden, om alle planten, die in de omstreken hunner woonplaatsen groeijen, aan te teekenen en te verzamelen en deze aanteekeningen, voor alle betwijfelbare soorten ver- gezeld van exemplaren, ter onzer beschikking te stellen: De uitvoering hiervan zou vooral voor hen weinig zwarigheid opleveren, die, als stadgenooten, zich tot dat gemeenschappelijk doel zouden kunnen vereenigen, en de tijdroovende bezigheid van ver- zamelen en droogen onder elkander zouden kunnen verdeelen. Over ’t algemeen is bij de bewerking van den Prodromus de tweede uitgave der Synopsis van Kocu op den voet gevolgd, bepaaldelijk wat de volgorde en begrenzing der familien en geslachten aangaat; in de dispositie der soorten ben ik hier en daar van dit werk afgeweken. Bij alle soorten, die uit hetzelve overgenomen worden, zijn de diagnosen geheel weg- gelaten. Het zal dus noodig wezen, dat. de leden, om later van den Prodromus het gewenscht nut te kunnen hebben, zich met dit werk of met het 7'as- schenbuch der Deutschen und Schweizer-Flora van denzelfden schrijver bekend en vertrouwd maken. 54 Ik heb hierbij op het oog gehad de door onder- scheidene schrijvers, bijzonder door zuccanint, met aandrang geuite wensch, dat door algemeene aan- name van kocu’s werk als grondslag aller Botani- sche onderzoekingen, en bijzonder als hoofdwerk van Flora's en naamlijsten van streken van kleine- ren omvang, eene eenvormige en gelijkmatige no- menclatuur zou worden ingevoerd. Maar hoezeer ik gaarne de gegrondheid van dien wensch erken en toetstem, dat voor de vegetatie eener kleine streek het vervaardigen van uitgebreide, beschrijvende wer- ken onnoodig, en wanneer daarin eene afwijkende wijze van bewerking en dus eene afwijkende nomen- clatuur wordt aangenomen, schadelijk kan gerekend worden voor de kennis der vegetatie van het geheel waartoe die streek behoort, zoo geloof ik toch aan den anderen kant, dat hare inwilliging slechts onder die voorwaarde mag geschieden, dat daaraan de phy- tographische naauwkeurigheid niet worde opgeofferd. Want die overeenstemming in naamgeving heeft voor- namelijk ten doel, om in het belang der phytogeo- graphie, numerieke vergelijkingen tusschen de vege- tatie van verschillende landstreken en landen en tus- schen de verschillende plantenfamilien en hare ver- spreiding gemakkelijk te maken. Het valt toch in het oog, dat men om b. v. de verhouding der Gra: mineae of Compositae tot alle Phanerogamen van het een of ander land, of de verhouding waarin deze of andere familien in verschillende landen tot elkan- der staan, onder den vorm van een getal uit te 55 drukken, dat men, zeg ik, wel verzekerd behoort te wezen, dat alle soorten, die daartoe behooren, dezelfde plantenvormen bevatten, en dat niet wat in de eene Flora als soort is beschouwd, en dus me- degeteld wordt, in de andere buiten berekening is gesteld als varieteit. Het is zelfs onbegrijpe- lijk, hoe men zulke numerieke vergelijkingen, en wat beteekenen deze zonder de hoogst mogelijke naauwkeurigheid, kan zamenstellen uit schrijvers, van welke men weet, dat zij in hunne phytogra- phische methode ten eenenmale van elkander afwij- ken. Hoe wenschelijk echter en noodzakelijk dus uit dit oogpunt de aansluiting van kleinere Flora’s aan eene algemeen erkende, grootere zijn moge, zoo meen ik toch dat het eerste en voornaamste doel eener Flora geen ander kan zijn, als om een volledig en getrouw beeld te geven der vormen, waar- onder de vegetatie van een land zich voordoet. Hier- in getrouw te zijn is de eerste pligt van den schrij- ver, en ongetwijfeld zal hij hieraan ontrouw zijn, wanneer hij, ter gunste van eene bijzaak, het eigen- aardige en afwijkende der plentenvormen, die zijn land hem ter onderzoeking aanbiedt, buiten aan— merking laat, en zoo doende aan zijne studie die vrijheid en onafhankelijkheid vrijwillig ontzegt, zon- der welke zij noch voor de wetenschap, noch voor hem zelven immer vruchtbaar zijn zal. Het ware, mijns bedunkens, dan verkieslijker, dat schrijvers van kleinere Flora's eene eenvoudige naamlijst aan hun werk toevoegden, waarin de door hen aangenomen. 6 feb fr naamgeving, door henzelve in overeenstemming werd gebragt met het algemeen aangenomen hoofdwerk. Uit aanmerking van deze bedenkingen heb ik mij dan ook veroorloofd, om van Kocu’s Synopsis af te wijken, waar mij dit in het belang der duidelijkheid en naauwkeurigheid noodzakelijk scheen. Het spreekt wel van zelve, dat bij alle soorten waar dit het ge- val is, diagnosen zijn bijgevoegd. Voor de beoordeeling dier noodzakelijkheid mo- gen wij niet uit het oog verliezen, dat de begren- zing der soorten in een uitgestrekt gebied, als dat der Duitsche Flora, ’t welk tusschen het strand der Oost- en Noordzee en de kust van Istrien, tnsschen het vlak noordelijk diluvium en zijne hemelhooge alpentoppen cene zeer groote verscheidenheid van groeiplaatsen aan de gewassen, die het bewonen, aanbiedt, eene veel ruimere zijn moet, dan in een beperkt en weinig afwisselend terrein, als het onze. Vandaar dat onderscheidene verscheidenheden dier Flora bij ons als soorten moeten beschouwd worden, omdat zij dáár als leden van zamenhangende reek- sen van vormen, bij ons daarentegen als geïsoleerde vormen voorkomen. Als voorbeeld noem ik u Se- necio Fuchsii em. eene bij ons geheel alleenstaande vorm der reeks, die in xocn’s Synopsis onder den naam van Senecio nemorensis L., als soort is op- genoemd en van welke gene slechts een lid uitmaakt. Wij moeten haar dus wel als soort aannemen. Het zelfde geldt van onderscheidene andere plantenvor- men. 57 Maar bovendien heb ik gemeend, mij van xocu’s Synopsis te moeten verwijderen, waar onze inland- sche vormen niet in overeenstemming te brengen wa- ren met zijn dispositie, of waar die van eenigen an- deren schrijver mij toescheen duidelijker, zoo niet juister te zijn. Zoo is b. v. de uiteenzetting van Thalictrum minus en flavum en van de verwante vormen bij xoca zeer duister. Eene vorm van Zh. minus, die in de eerste uitgave der Synopsis als var. dumosum is beschreven, wordt in de tweede uitgave als scort (Th. majus sacg.) aangevoerd, maar ten gevolge van nader onderzoek, in de bij- voegsels weder ingetrokken. Th. rufinerve Les. is door koer aangenomen, terwijl de veel oudere naam, t. w. Th. Morisoni em., die blijkens RetcHENBACH’s afbeelding en zeseune’s expl. indentisch daarmede is, voorbijgezien werd. Eindelijk wordt eene, in de Aste ed. als twijfelachtig vermelde soort van eaupin (Th. exaliatum) in de 2de ed. aangenomen; volgens REICHB. en reJ. intusschen is deze soort synoniem met Th. flavum 1, ’t welk zou doen vermoeden, dat xocu’s Th. flavwm eene andere soort, misschien Th. nigricans jacg. is. Om nu in dezen doolhof van synonymen niet mede gevoerd te worden, heb ik, bij de onmogelijkheid om afbeeldingen als die der Flora austriaca te vergelijken, de bij ons waar- genomen vormen volgens FRIES En REICHENBACH, Wiens uitmuntende afbeeldingen in de Zcones Fl. Germ. iederen twijfel wegnemen, bestemd en gediagnosti- ceerd. Om gelijke redenen ben ik bij de geslachten o8 Viola, Raphanus en andere van den aangenomen regel afgeweken. Wat de synonymie betreft, ik heb haar tot het hoog noodzakelijke beperkt, en wel hoofdzakelijk tot de namen der Flora Belg. Sept. Tot eene critische synonymie onzer inlandsche literatuur, en alleen aan eene zoodanige mag eenige waarde toegekend worden, ontbreken mij op zeer vele plaatsen voor als nog de hulpmiddelen, t. w. authentieke expl. der verschillende schrijvers, zonder welke het niet mogelijk is met de noodige zekerheid de door hen bedoelde planten overal te kennen. Ik heb mij daar- om bepaald tot het aanhalen der namen van de Fi. B. S. waar deze van de, volgens kocu aange- nomene, afwijken: waar beide dus dezelfde plant onder denzelfden naam bedoelen, is ieder citaat weg- gelaten. Het voltooide gedeelte van den Prodromus bevat eindelijk reeds onderscheidene toevoegsels tot de kennis onzer vegetatie. Het getal der, in de Flora Belg. Sept. niet beschrevene soorten, bedraagt 54. Deels zijn deze door onze medeleden ontdekt, deels bestaan zij uit burgers der Limburgsche Flora. Van deze laatste zijn onder het genoemd getal 15 begrepen, terwijl bovendien niet minder dan 15 soorten of onzeker of twijfelachtig zijn, en dus een nader on- derzoek dringend vorderen. Ik behoud mij voor, om u van een en ander in deze bijeenkomst nadere mededeeling te doen. Mij blijft nog over, om aangaande het Herbarium 59 der Vereeniging te berigten, voor zoo ver het tot nu tee door mijne handen is gegaan. Dat de deter- minatie der specimina in eene, uit zoo verschiliende bestanddeelen zamengestelde verzameling zeer uiteen - moet loopen, spreekt wel van zelve. En hoezeer het van belang is, dat de bestemmingen der inzen- ders, vooral zoo deze hunne waarnemingen omtrent de vegetatie van sommige streken van ons land in naamlijsten of Flora’s hebben bekend gemaakt, daar zij in dit geval de documenten hunner opgaven uit- maken, onveranderd blijven, zoo heb ik het toch noodzakelijk geacht, om, in het belang der eenheid onzer verzameling en van hare overeenstemming met den Prodromus, alle aanwezige exemplaren, voor zoo ver zij volledig genoeg waren om met zeker- heid bestemd te worden, voigens de aangenomene beginselen gelijkvormig te determineeren. Wat de door mij in het Herbarium nedergelegde specimina der Zeeuwsche Flora betreft, zoo heb ik deze in— gezonden ten deele onder andere en wel verbeterde namen, die het gevolg zijn van nadere onderzoe— kingen, met aanteekening evenwel op de étiquette. van den verkeerden naam, waaronder zij in mijne naamlijsten zijn bedoeld. Ik geloof dat dit voor hen, die m hetzelfde geval verkeeren als ik, een geschikt middel is, om de minder juiste naamgeving van sommige hunner expl. te verbeteren zonder ons te berooven van de waarde, die hunne exempl. voor onze verzameling hebben als documenten van hunne opgaven. 60 Wanneer ik voorts de verzameling zelve toets aan de eischen van bruikbaarheid en innerlijke waarde, dan moet ik bekennen, dat zij in volledigheid, keuze en toebereiding der expl. te wenschen over laat. Ik kan en mag hierover in geene bijzonderheden tre- den, maar wil aan die opmerking alléén aanleiding ontleenen, om met den meesten aandrang aan mij- ne medeleden aan te bevelen, om toch vooral vol- ledige, goed gekozene en goed gedroogde expl. aan het Herbarium toe te zenden. De verpligting toch, vervat in het tweede gedeelte van Art. 8 onzer sta- tuten en van welker verpligting de leden , getuige de verslagen van den Conservator, zich op eene allezins loffelyke wijze kwijten, heeft ten doel, om in de eerste plaats bouwstoffen bijeen te brengen voor eene toekomstige Flora van ons land, maar ook in de andere plaats om eene verzameling daar te stellen, die nog voor hen, die na ons komen zullen, de gegevens zal bevatten ter beoordeeling van ’t geen wij in het belang der wetenschap zul- len hebben verrigt. Maar hoe zullen exemplaren daaraan kunnen beantwoorden, aan welke wezen- lijke deelen, b. v. vrucht, of wortel, of wortel en bladeren ontbreken, of die blijkbaar gekozen zijn, omdat zij of door grootte, of door houding, of op eenige andere, in ’t oog vallende wijze afwijken? Immers onvolledige expl. zijn in den regel onbruik- baar. Alleen bij genoegzaam bekende en onbetwij- felbare soorten kunnen zij als bewijs voor de groei- plaats dienen; bij critische soorten, of bij die, waar 61 de bestemming van de ontbrekende deelen (vrucht wortel, enz.) afhankelijk is, kunnen zij niet in aan- merking genomen worden. Hetzelfde geldt eeniger- mate van in houding, grootte, enz. afwijkende exem- plaren. Wel acht ik het nuttig en noodzakelijk, dat de afwijking die vele pianten vertoonen, naarmate zij op eene vochtige of drooge, bedekte of zonnige groeiplaats, mm bebouwde gronden of aan ruigtens voorkomen, aan onze opmerkzaamheid niet ontga, en dat wij, bij het verzamelen van zulke vormen, ook aan ons Vereenigings-herbarium indachtig zijn. Langs dezen weg zullen wij het zekerst tot de ken- nis geraken van de phytographische grenzen, binnen welke de soorten onzer Flora beperkt zijn. Maar wij moeten ons wel wachten, dat wij, om slechts iets te noemen, exempl. eener moeras- of waterplant, die op eene drooge plaats zijn gegroeid, of schrale, tengere exempl. eener soort, die schaduw en voch- tigheid bemint, voor goed en bruikbaar houden. Want geen exempl. verdient dien naam, dat miet in alle zijne deelen een representant, een type is der soort, waartoe het behoort. En hoezeer ik geloof, dat het aesthetisch element, door more vocral bij het plantenbereiden ingevoerd, voor overdrijving zeer vatbaar is, vooral omdat de fraaiheid bij zeer vele soorten niet gepaard gaat met bruikbaarheid. voor de onderzoeking, zoo geloof ik tevens, dat men, door hetzelve geheel te verzaken even ligt onbruik- bare en althans door houding onkennelijke exempl. erlangt. De middenweg is hier, als elders, zeker 62 de beste. ’t Geen echter meer nog dan dit onze op- merkzaamheid vergt is het droogen zelf. De ervaring toch heeft bewezen, dat weinig of niet geperste exemplaren, of die niet genoegzaam gedroogd zijn, het meest van vochtigheid en insecten lijden, en het is dus zoowel uit aanmerking van ons vochtig kli- maat, als van de bestemming van ons Herbarium, van belang, om door matig persen, en bovenal door zorgvuldig droogen der in te zendene exempl. hen voor duurzaamheid geschikt te maken. Mag ik bij dit alles nog een’ wensch voegen, dan is het deze, dat, met inachtneming van Art. 9 on- zer statuten, door alle leden het voorbeeld werd gevolgd van hen, die niet alleen den juisten tijd van inzameling hunner exempl. aanteekenen, maar ook die bijzonderheden, die door hen zijn waargenomen, b. v. aangaande de groeiwijze, het min of meer tal- rijk voorkomen op de aangeduide plaats of in de landstreek , waartoe deze behoort en wat dies meer zij. leder, die weet, aan welke eigenaardige moei- jelijkheden het onderzoek van gedroogde planten onderhevig is, zal voorts de wenschelijkheid erken- nen van die aanteekeningen, waartoe het onderzoek der levende exempl. heeft geleid. De omtrek van stengel, of blad- en bloemsteelen, de vorm, het getal, de plaatsing en andere eigenschappen der verschillende bloemdeelen zijn even zoo vele bijzon- derheden, die aan gedroogde specimina niet of al- thans niet altoos, of slechts gebrekkig kunnen waar- genomen worden. Vooral bij critische soorten is de 63 aanteekening hiervan in hooge mate wenschelijk. Voor den inzender toch, die zijne plant levend heeft onderzocht, is het voorgestelde eene geringe moeite, maar die een zeer groot bezwaar bij latere onder- zoekingen bespaart, en dikwerf alléén in staat is, om menige onzekerheid weg te nemen. Maar ook in het belang onzer nog zoo gebrekkige kennis der verspreiding onzer inlandsche gewassen, beveelt zich het aangehaald Artikel onzer statuten aan, en het zou zeker aan het doel onzer Vereeniging bevorder- lijk wezen, indien wij in den geest van hetzelve besluiten wilden, om aan de in ’ vervolg in te zen- den planten, behalve de naam-étiquette, die de bij- zondere groeiplaats van het exemplaar bevat, eene tweede étiquette toe te voegen, waarop die groei- plaatsen werden aangeteekend, in welke dezelfde plant door den inzender in de omstreken zijner woonplaats is waargenomen en of zij op deze alle algemeen of min of meer zeldzaam voorkwam. Ik noemde onze kennis der verspreiding onzer inlandsche gewassen zoo even gebrekkig. De Pro- dromus zal er het bewijs van leveren. Daaruit zal blijken, dat in den regel de vegetatie der omstre~ ken van Leyden, Kampen, Meppel en Deventer, be- nevens de Flora van Zeeland het ruimst vertegen- woordigd zijn en voor een zeer groot aantal soor- ten, t. w. de algemeenere, de eenige met zekerheid bekende groeiplaatsen opleveren. Deze laatste nu zijn het juist, die de massa onzer vegetatie uitma- ken en wier meer of min gelijkmatige verspreiding 64 het meest tot haar character bijdraagt. Hieromtrent kan zonder stellige waarnemingen, niets met zeker- heid worden gezegd. Men kan van zulke planten wel veronderstellen, dat zij »algemeen door het geheele land” zijn, maar het zou de vraag wezen, of het getal van dezulke, die op alle soorten van gronden en in de meest verschillende localiteiten voorkomen, meer dan 15 of 20 bedraagt, en of het zelf van deze ten volle geldt. — Zoo zou men welligt - niet aarzelen, om het »algemeen aan wegen, enz.” voor Cerastium arvense, of het » zeer menigvuldig in koornlanden” voor Centaurea Cyanus, of ein- delijk het »algemeen in slooten en vaarten” voor Butomus, Sagittaria of Hydrocharis te onder~ schrijven. Maar ik zou daartegen moeten aanvoe— ren, dat Cerastium arvense in geheel Zuid-Beve- land slechts op ééne zeer beperkte plaats groeit, en dat Centaurea Cyanus en de genoemde waterplan- ten in dat eiland, en de laatste waarschijnlijk in een zeer groot gedeelte van Zeeland, en dus in een niet onaanzienlijk gedeelte van ons gebied ten eenen- male ontbreken Daarentegen worden Scirpus ma- ritimus en Tabernaemontani, die alle onze brak- ke en zilte slooten aanvullen, en ZEuphrasia Odon- tites, die met Apera spica venti, Alopecurus agres- tis en Matricaria Chamomilla de hoofdonkruiden onzer bebouwde kleigronden uitmaken, in andere streken van ons Vaderland door andere planten ver- vangen en ontbreken hier waarschijnlijk op vele plaatsen geheel of ten deele. Ongetwijfeld moet de & & Fi 65 verklarmg van dit verschijnsel in de bestanddeelen en menging van den bodem gezocht worden, de kennis waarvan voor de meeste gedeelten van ons Vaderland of gebrekkig is, of ontbreekt. Desniette- min mag men welligt onderstellen, dat, hoewel die verscheidenheid in zamenstelling van den grond, die aan bergstreken eigen is, aan den onzen vreemd moge zijn, zij echter verre is, van eenvormig en overal dezelfde te wezen. Integendeel geven onze heiden, veenen en duinen, onze zand- en kleigron- den door hunne geheel eigenaardige vegetatie, die niet altijd eene voldoende verklaring vindt in lig- ging en physieke gesteldheid, allen grond aan de meening dat de geognostische eigenschappen van on- zen bodem van grooten invloed zijn op de planten, die hij voortbrengt. Zoo moge, om slechts één voor- beeld uit vele te noemen, eene drooge, zonnige ligging de in menigerlei opzigt met die der hoogere bergstreken verwante vegetatie onzer duinen begun- stigen, ik geloof niet, dat daardoor het voorkomen van zoovele duinplanten, die in ons land of overal elders ontbreken, of niet als aan de uiterste gren- zen van ons diluvium zich weder vertoonen, genoeg- zaam opgehelderd wordt. Veeleer geloof ik, dat tot eene genoegzame verklaring van dit belangrijk ver- schijnsel de zamenstelling onzer duinen, bepaaldelijk het zeker hier en daar aanzienlijk gehalte aan kalk- aardige bestanddeelen, moet worden in aanmerking genomen , even als de aanmerkelijke hoeveelheid kalk, die onze Zeeuwsche kleigronden bevatten; alléén het 5 66 voorkomen aan onze dijken kan verklaren van Cir- sium Eriophorum, Centaurea Calcitrapa, Hel- minthia Echioïdes, Torilis Helvetica, Medicago minima, enz. Het is mijn oeh niet, om dit onderwerp thans uitvoerig te behandelen. Ik Saan het slechts met een enkel woord aanstippen, om er de noodzakelijkheid uit af te leiden, dat wij voor eene volledige kennis onzer vegetatie, ook onze aandacht vestigen op het verband, dat er tusschen haar en den bodem, die haar voortbrengt en voedt bestaat; dat wij dus na- gaan, welke planten aan onze verschillende forma- tien niet alleen, maar ook aan verschillende soorten van gronden eigen zijn, en of zij al dan niet stand- vaslig zijn in haar voorkomen op gronden van be- paalde menging. Mijn verslag is ten einde. Ik zeg u dank, M. H. voor de welwillende opmerkzaamheid, waarmede gij het hebt ontvangen. Ik hoop, dat ik die moge ver- diend hebben. Ik vertrouw, dat niemand uwer het zal wraken, dat ik dáárdoor getracht heb, de op mij gelegde verpligting getrouw te veilen dat ik het standpunt, waarop onze vereeniging door onze vereende pogingen thans staat, getoetst heb aan het doel dat zij zich heeft voorgesteld, en dat zij door onze vereende pogingen, maar met inspanning en volharding, gewisselijk zal bereiken. Ik had ons standpunt kunnen toetsen aan het verledene, en ik ben overtuigd, dat dan het laatste gedeelte van mijn verslag eene geheel andere kleur zou hebben gekre- kes: Ve 67 gen. De opmerking van ontwikkeling en uitbreiding van onzen kring, de zigtbare vermeerdering en ver- rijking onzer hulpmiddelen, de aanvankelijk reeds door vermeerderde werkzaamheid en aangevuurden ijver zoo duidelijke invloed van vereeniging en za- menwerking, zij zouden ongetwijfeld aan hetzelve eene tint van behagelijke tevredenheid en zelfvole doening hebben medegedeeld. Maar ik vertrouw, ik herhaal het met overtuiging, dat gij het niet wra- ken zult, wanneer ik veel liever, met het oog op hetgeen wij bedoelen en wenschen, mij zelven heb afgevraagd, in hoever in het verrigte toenadering zigt- baar is tot hetgeen onze vereeniging, zal zij hare be- stemming vervullen, voor de kruidkundige weten- schap in ’t algemeen, en voor de kennis onzer Flora in ’t bijzonder worden zal. Moge de terugblik op het afgelegd eind weegs den wandelaar voldoening schenken over de doorgestane moeite, alléén het vooruitzigt op het doel, dat hem uit de verte te ge- moet blinkt, kan hem bemoedigen, om rustig en onvermoeid voorwaarts te spoeden. Zij dan ook onze leus: voorwaarts! voorwaarts! Hierna geeft de Conservator ingevolge art. 51 der statuten het volgende verslag van den staat van het herbarium van Augustus 1847—1848: M. H. Het is mij aangenaam ook thands weder te kunnen mie- dedeelen, dat onze verzameling in allen opzigte en in alle hare onderdeelen door vooruitgang is geken- merkt geworden. — Zoowel de hoeveelheid als de aard en de bruikbaarheid der ingezondene voorwer- * Se oe ee =e 68 pen, leverden bij vorige jaren een gunstig verschil op. Het in gebruik zijnde locaal blijft aan onze be- deelingen beantwoorden, zoodat daarin geene be- langrijke veranderingen hebben plaats gehad. De hoofdzakelijkste uitgaven hebben zich dit jaar be- paald tot papier, glaswerk en liquor om de begon- nen proefneming met houtazijn voort te zetten, zoo- dat thans reeds eene kleine verzameling Fungi op deze wijze bewaard is gebleven. De boekverzameling is vermeerderd geworden met eenige geschenken van onze medeleden, waarvan eene volledige lijst voor het archief hiernevens wordt overgelegd. Het herba- rium ontving van 16 onzer leden bijdragen van grooteren of kleineren omvang, welke echter niet altijd van de verlangde lijst vergezeld gingen. Wij zullen deze onder de gewone rubrieken brengen en op deze wijze trachten eenig denkbeeld te geven van haren inhoud. 1°. Voorwerpen betrekking hebbende op ge- schriften over de Nederlandsche Flora van leven- de of vroegere schrijvers. Tot deze rubriek behoo- ren gedeeltelijk de bezendingen van de Heeren gon- DAM, V. D. BOSCH, V. D. SANDE LACOSTE, ROMBOUTS Cn MERKUS DOORNIK, V. HOVEN en DE BRUYN. De bezendin- gen van den Heer sonpam hebben betrekking tot zijne Flora Campensis, waarbij hij eenige planten voegde uit de omstreken van Harderwijk, Arnhem, Zwolle, Oldenbroek en Zalk, te zamen 404 ‘soor- ten, waaronder Helosciadium inundatum, Bromus inermis, Chondrilla juncea , enz.; de laatstgenoem- 69 de zeldzame plant, ofschoon talrijker dan in andere jaren heeft zich niet verder van hare standplaats verspreid. Zij werd verzameld langs een stuk bouw- land bij Kampen, alwaar zij in gezelschap van Sca- biosa arvensis, Hypericum perforatum, Crepis tectorum, Galium verum, Pimpinella magna, Tanacetum vulgare, enz. groeit. Deze plant wordt echter ook elders in de nabijheid van Kampen ge- vonden, en wel op de hoogten van Oosterhout, wel- ke vroeger waarschijnlijk rivierduin geweest, doch thans geheel bebouwd zijn. De Chondrilla juncea groeit aldaar in menigte op eene nog opene plek tusschen de bouwlanden met Jasione montana, Teesdalia nudicaulis, Polytricha, Cladoniae, Ce- trariae enz. Als nieuwelingen voor de Flora van Kampen werden aangetroffen en ingezonden: Aa- nunculus Philonotis, Hieracium Auricula, Carex vesicaria, Calamagrostis lanceolata, Marrubium vulgare, Scandix Pecten, Festuca arundinacea, Erucastrum Pollichit enz. Als correctie tot deze Flora werd opgegeven, dat: Salix angustifolia en Bromus arvensis welligt minder juist bestemd en tot Salix viminalis L. en Bromus mollis L. var. te brengen zijn, niettegenstaande exemplaren van Salix angustifolia = S. incubacea L. vroeger aan den hoogleeraar van marL gezonden, door dezen goedge- keurd zijn. Ten gevolge der nasporingen naar eenige twijfelachtig inlandsche planten op de daarvoor door DE GORTER bij Zwolle, Harderwijk en Zalk opgege- vene plaatsen, deelde de Heer Bonpam als slotsom 70 zijner plaatselijke onderzoekingen mede, dat op de zoogenaamde Konijnenbelten bij Zwolle, door hem verscheidene cryptogamen waren ingezameld en over- gezonden, doch dat het jaargetijde te ver gevorderd was om de phanerogamen van deze heuvels of ri- vierduinen in behoorlijken staat te kunnen leveren. Hij merkte aldaar eene vegetatie op, bestaande voor- namelijk uit Sarothamnus vulgaris, Artemisia campestris, Scabiosa Columbaria, Scleranthus pe- rennis, Hieracium umbellatum, Festuca ovina, Erodium Cicutarium, Galium verum en eene Di- anthus-soort, welke bij gemis van bloemen een later door hem voorgenomen onderzoek vereischt. Nopens de door pe cortex bij Harderwijk opgegevene Erica vagans en cinerea werd door den Heer soxpam een naauwgezet onderzoek ingesteld, doch geene andere soort dan Erica Tetralir aangetroffen. Evenmin hebben zijne ijverigste pogingen hem eenig spoor kunnen doen vinden van de door denzelfden schrij- ver bij Zalk en Kampen opgegevene Lamium Orva- la, Allium carinatum, Mentha Pulegium, Alnus incana, Campanula harbata, Anthemis Valen- tina, Xanthium Strumarium, Centaurea Calci- trapa enz. De Enumerationes plantarum Zeelandiae indi- gen. van Dr. v. D. BOSCH werden, door verschillende opvolgende bezendingen van exemplaren daartoe be- trekking hebbende, zoodanig volledig in ons Her- barium gestaafd, dat later hiervan zelfs zoude kun- nen worden medegedeeld. De phanerogamen, ruim 74 750 in aantal soorten, verscheidenheden en vormen X maken met zijne bezendingen van 1846 en 1847 eene volledige reeks der Zeeuwsche plantae vaseulares uit, voor zoo verre zij door hem zelven verzameld zijn, uitgenomen de geslachten Salix, Rubus, Bromus, Triticum, Potamogeton, Armeria en Festuca ; waarvan alle specimina worden teruggehouden met oogmerk om die eerst volledig te herzien en om te werken. Ook van die soorten, welke op getuigenis van anderen, of na onderzoek van aan anderen toe. behoorende exemplaren, in de Naamlijst der Zeeuw- sche planten opgenomen zijn, werden specimina in- gezonden. Hij is daardoor voorgegaan in het afstaan van wnicae waarin wij hopen, dat ook de overige leden, zoo dit mogt gewenscht worden, niet zullen achterblijven. Ook de filices en Museci frondosi van Zeeland, ruim 200 species, bevinden zich thans in ons Herbarium; slechts de Lichenes en Hepaticae van Zeeland ontbreken tot dus verre. Onder deze bezendingen bevinden zich behalve de reeds beken- de soorten, eenige geheel nieuwe of althans voor de Zeeuwsche Flora nieuwe planten; zoo als Lepigonum medium rR., zijnde Lepigonum medium wauree. Koor. en van het herbarium der Vereeniging groo- tendeels Lepigonum salinum rr, Sedum holo- miense Lois., Orobanche minor surr. niet der Hlo- ra Belg. Sept., Fucus canaliculatus, welke tot dus verre slechts aangespoeld aan onze stranden was aangetroffen, Melilotus arvensis wattn., welke volgens koen synonym is met Melilotus officinalis 72 DESROUSS., onder welken laatsten naam de voorhan- dene exemplaren van Melilotus macrorrhiza kocu, (Melilotus officinalis witty.) abusivelijk op den ca- talogus van ons Herbarium vermeld staan. De Heer a. 5. DE Bruyn bezorgde eene verzameling Polygona, betrekking hebbende tot zijne mededee- ling op onze vorige algemeene bijeenkomst te Zeyst. Deze belangrijke bijdrage munt vooral uit door schoonheid en keuze van voorwerpen, en bevat alle de in het vorige verslag opgegevene vormen, verschei- denheden en soorten. De Heer r. 5. 5. van Hoven, eerst onlangs tot onze vereeniging toegetreden, gaf reeds dadelijk een blijk van zijnen ijver tot bevordering onzer bedoelingen door mededeeling van gedroogde planten, voorna- melijk betrekking hebbende op de Flora van ’s Her- togenbosch, door hem uitgegeven en waarvan wij mede een exemplaar ten geschenke ontvingen. Ook om Dordrecht, alwaar hij thans gevestigd is, ver- zamelde hij eenige planten. Zijne bezending bevat 789 specimina van 126 soorten, waaronder eenige vrij zeldzame planten, b. v. Pilularia globulifera, Gratiola officinalis, Helosciadium inundatum , Pa- ris quadrifolia, Elatine hexandra, Viscum album enz.; terwijl ook eenige nieuwe inlandsche soorten daaronder worden aangetroffan; zoo als b. v. Vajas minor ALL., Silaus pratensis BEss., Juncus pygmae- us THUILL., /Vitella translucens AG., enz. 2°. Planten behoorende tot de opgegevene gene- ra, ingevolge het besluit der voorlaatste algemeene 75 vergadering. (zie verslag 1846 bladz. 55.) Tot deze afdeeling zouden bijna alle bezendingen kunnen ge- bragt worden, daar deze hetzij grooter, hetzij klei- ner van omvang, steeds de blijken droegen, dat op de aangegevene geslachten de aandacht gevestigd was geweest. Meer bepaaldelijk voldeden aan dit verzoek de Heer cop wat aangaat de genera Myosotis, Ra- nunculus, Cerastium en de familie der Cruciferae; de Heer rop met betrekking tot de genera Ceras- tium en Ranunculus, waarbij hij de opmerking voegde dat Cerastium vulgatum van de Flora Cam- peusis tot C. triviale behooren zoude, terwijl als nieuwe species uit dit geslacht voor de Kamper Flora zijn te beschouwen C. glomeratum tu., C. glome- ratum var. apetala en C. semidecandrum 1; de Heeren MERKUS DOORNIK, ROMBOUTS EN V. D. SANDE LA- coste gezamenlijk wat betreft de geslachten Ceras- tium, Epilobium, Myosotis en Rumex uit de om- streken van Amsterdam. 5°. Bezendingen uit hepaalde familien. Alleen de Heer v. p. sanpe Lacoste bleef door inzending van mwsci en hepaticae de nog bestaande leemten in deze familien aanvullen. 40, Bezendingen van weinige soorten in een groot aantal voorwerpen. Hiertoe behooren de be- zendingen der Heeren BOURSSE WILS, OUDEMANS, COP en VAN DEN BoseH. Laatstgenoemde leverde voor deze rubriek eene doubletten verzameling van 1640 exem- plaren uit 74 soorten, verscheidenheden of vormen, welke over het geheel genomen tot de zeldzamere 74 behooren, of in de Zeeuwsche Flora bij voorkeur voorkomen, of eindelijk in zooverre critisch zijn, als zij naar zijne ondervinding veelal door onze kruidkundigen verward worden. bo. Gemengde bezendingen. De Heer pe BRUYN zond 41 soorten tot de zeldzamere of minder beken- de vormen behoorende. Dr. vy. D. sANpE Lacoste be- halve het reeds vermelde, Seirpus rufus, Carex biligularis vroeger als Schoenus compressus door hem medegedeeld en eene welligt nieuwe Carea- soort van het Funen te Amsterdam. De Heer roe deed ons exemplaren van 47 soorten toekomen uit de omstreken van Kampen; de Heer oupemans droeg tot onze verzameling een dertigtal soorten bij; de Heer rveRwyn maakte eene bijdrage over behoorende tot de geslachten Papaver en Callitriche. De Heer V. HEYNINGEN stond aan de vereeniging eene verzame- ling af van alle de door hem bij Meppel gevondene soorten, ten getale van 556. De Heer cop zond drie bezendingen, te zamen 82 soorten in 481 exempla- ren, waarbij enkele uit de doubletten van het De- venter Herbarium, door de Heeren marrues en _HOFF- MAN verzameld. Eindelijk nog werden in het Herba- rium der Vereeniging nedergelegd exemplaren van die planten, welke eene gemeenschappelijke botani- sche excursie van de Heeren y. p. BOSCH, DOZY , BOURSSE WILS CN MOLKENBOER in de omstreken van Nymegen en Arnhem hebben opgeleverd. 6°. Buitenlandsche planten. Hiertoe behoort eene bezending van eenige bij Zürich ingezamelde, ons 75 door den Heer sonpam medegedeelde planten; als- mede eene verzameling Groenlandsche planten door den Heer pe vriese afgestaan, uitmuntende. door keuze en volledigheid van exemplaren. Eindelijk nog bragt de Heer ouprmans van zijne buitenlandsche reis een aandenken mede voor onze vereeniging, be- staande in eene verzameling van 219 soorten, welke door hem grootendeels rondom Weenen werden in- gezameld en een bewijs opleveren van zijnen ijver, om zelfs te midden van andere studien in onrustige tijden de kruidkunde te beoefenen, en aan onze vereeniging nuttig te zijn. Door menige schoone en zeldzame soort wordt deze bezending gekenmerkt. Uit dit alles blijkt alzoo, dat het materieel voor onze gemeenschappelijke bedoelingen vermeerderd en aanmerkelijk verbeterd is geworden. Bij de inge- zondene voorwerpen heerschte over het algemeen eene meerdere eenheid in strekking en trad meer dan vroeger de aanvulling van het ontbrekende en de bewerking van het bestaande op den voorgrond. Voor onze carpologische verzameling, welke nog in haar begin is, werden door den Heer sonpam we- der eenige voorwerpen toegezonden, en deed Dr. v. D. BoscH ons de toezegging van eenige andere. Ontwikkelingen van planten kwamen gedurende dit jaar niet in. De meeste op houtazijn geplaatste voor- werpen behooren tot de familie der fwngt en werden door Dr. pozr hiertoe bijgedragen. Zij hebben na- genoeg allen hunne gedaante en kleur behouden. Ingevolge het door ons genomen besluit heeft er 76 geene bepaalde plantenruiling plaats gehad, maar is aan eenige leden, welke mij bekend maakten met de door hen verlangde voorwerpen, het beschikbare daaruit toegezonden, zonder dat wij echter voor de juiste bestemming der specimina willen instaan. Zoo doende is aan de aanvragen van de Heeren v. ezo- NINGEN, EVERWYN, TOP, BONDAM En DE VRIESE voldaan. Naarmate de bewerking van den prodromus onzer Flora voortgaat, zullen er ook meer voorwerpen be- schikbaar worden, en hetis uit dien hoofde, dat ik thans de leden uitnoodig, om mij hunne desiderata op te geven, ten einde aan hun verlangen zooveel mogelijk zal zijn langzamerhand te voldoen. Aan- genaam zoude het mij zijn, die aanvragen in alpha- betische orde te mogen ontvangen, hetgeen mijne werkzaamheden ten dien opzigte aanmerkelijk zoude verligten. =~ | Niet alleen werd ons Herbarium ook dit jaar doo verscheidene leden bezocht, en bij die gelegenheden door hen altijd van een en ander inzage genomen; maar ook tot meer bepaald onderzoek werden voor- werpen afgegeven aan de Heeren ps VRIESE, BOURSSE WILS, VY. D. SANDE LACOSTE, Dozr en voornamelijk aan onzen Voorzitter, die geregeld de familien, zoo als die elkander in de Synopsis Florae Germ. van xoca opvolgen, ontving, bewerkte en bij terugzending tegen daarop volgende inwisselde, terwijl zijn ver- 3 slag ons nader zal bekend maken met ‘het resultaat | van dit onderzoek. De President bedankt namens de Vergadering den 77 Conservator voor zijne zorg, gedurende het afge- loopen jaar aan het Herbarium besteed, alsmede voor zijn uitgebragt naauwkeurig verslag. De Heeren mer- KUS DOORNIK en OUDEMANS worden daarna verzocht om de rekening en verantwoording van den Thesaurier na te zien en daaromtrent hunne bevinding mede te deelen. De werkzaamheden worden geopend door den Heer DE BRUYN, die zijne onderzoekingen omtrent het gee slacht Polygonum mededeelt, en de nieuwe inland- sche vormen van dit gedeelte onzer Flora ter tafel brengt; hij zegt nagenoeg het volgende: Wijne Meeren! Op onze vorige vergadering is u mededeeling ge= daan eener bijdrage tot de kennis der inlandsche Polygona, bepaaldelijk die der afdeeling Persicaria met gelijktijdige vertooning der hiertoe betrekking hebbende specimina. Andermaal wensch ik uwe aan- dacht op dit genus te vestigen, daar ik na dien tijd eenige nieuwe bijzonderheden omtrent de Persica- ria’s heb waargenomen en die ter uwer kennis ver- meen te moeten brengen. POLYGONUM PERSICARIA. Ten opzigte van P. Persicaria is het mij geble- ken, dat deze soort, behalve de u reeds medege- deelde varietates « glanduloswm en ? hirsutum, ook bij ons in meer dan eenen duidelijken en standvas- tigen vorm: voorkomt. Dat deze ook elders veel- mn en en 78 vormig is, blijkt onder anderen, uit de woorden van Fries, die haar eene »species collectiva” noemt, en 5 subspecies onderscheidt. Volgens Fries zouden deze ondersoorten meer analoog met de aanver- wante soorten zijn, dan onderling. Hieruit ver- klaart het zich gemakkelijk, zegt hij, waarom uis- nagus, P. Persicaria agreste beschrijvende, deze niet van P. Lapathifolium pallidum onderscheiden heeft, en waarom zorm. P. biforme als soort van P. Lapathifolium onderscheidende, evenwel P. Persicaria agreste met P. Lapathifolium vereenigd heeft. De vormen van P. Persicaria tot dusver door mij waargenomen, bepalen zich tot de volgen- de als: 1e. P. Persicaria agreste, foliis obtusiusculis, summis subsessilibus; spicis virgineis fructiferisque conformibus, compactis, obtusis, oblongis, lateralibus subsessilibus subrotundis ; bracteis auriculatis, su- perioribus detonsis, perianthio fructifero ramose ner- voso; seminibus magnis trigonis; compressis ter- tiariisque utrinque excavatis. FRIES. P. Persicaria L. e loco. P. lapathifolium « norn. Enum pag. 185. P. lapathifolio-Persicaria. mricn. Flor. Excurs. 572. De steng is uitgespreid, de bladeren donkergroen, de ochreae flaauw behaard. De thyrsi dik, stomp, eenzaam , van onderen veelal een weinig afgebroken. De bloemen en vruchten de helft grooter dan bij de 79 volgende. Bij ’s Hage op vochtigen zandachtigen grond tusschen het gras in slechts drie exemplaren met P. Persicaria biforme, P. pallidum en P. nodosum. Sept. 1848. Door kweeking heb ik P. Persicaria agreste onveranderd teruggekregen. 2°, P.Persicaria biforme(Persicaria antiquorum) foliis breve petiolatis, acuminatis; spicis virgineis thyrsoideo-conglomeratis, fructiferis pedunculatis cylindrico-elongatis, erectiusculis vel cernuis; bra- cteis omnibus ciliatis; perianthiis fructiferis obsolete nervosis; seminibus trigonis et compressis. FRIES. Persicaria omnium Patrum. P. Persicaria neren. ic. fig. 684. Var. microspermum. P. rivulare. ROTH. Verandert door cultuur niet. Deze is de algemeenste vorm, komt bijna overal voor. De var. microspermum hier en daar met de normale species. Tot P. Persicaria hiforme behooren het naaste de beide door mij reeds medegedeelde varieteiten van P. Persicaria, te weten: de var. « glandulosum en var. 6 hirsutum, die zich van de normale species onderscheiden, de eerstgenoemde door klier- achtig behaarde, de tweede door aangedrukt be- haarde bloemstelen. Deze beide planten, door mij in dezen zomer uitgezaaid zijnde, heb ik volko- men met de oorspronkelijke specimina overeenko- mende teruggekregen, zoodat hieruit wel het stand- vastige dezer varieteiten zoude blijken. 80 POLYGONUM DUBIOM. Stein, In mijue vorige bijdrage heb ik opgemerkt dat de diagnosen door de onderscheidene auteurs van deze plant gegeven, eenigzius verschillend waren en dat zij bij het opstellen van dezelve zekerlijk ver- schillende vormen dezer plant voor oogen hadden, ofschoon bijna allen P. lariflorum, P. mite, P. dubium en P. Braunit voor synonym houden. Fries evenwel houdt de hier opgenoemde namen niet voor synonym, maar neemt aan dat dezelve tot twee duidelijke en standvastige vormen betrekking heb- ben. Hij onderscheidt alzoo twee subspecies, te we- ten: P. longifolium en P. laxiflorum. Deze beide vormen ook voor onze Flora bezit- tende, komt het mij geschikt voor, de in mijne vo- rige bijdrage met P. dubium bedoelde soort vol- gens FRIES te moeten opgeven. Polygonum mite, foliis angustis subpetiolatis, ochreis adpresse setosis et setoso-ciliatis, pedunculis perianthiisque eglandulosis, bracteis subinfundibuli- formibus ciliatis, stylis ad medium connatis arrec- tis, seminibus aliis compressis altero latere gibbis, aliis triquetris lateribus haud ita excavatis ut P. Persicaria. Subspecies 1. P. longifolium foliis breve pe- tiolatis, spicis pedunculatis subpendulis inerassatis basi interruptis, floribus roseis (vel albidis) fructi- busque magnis. Persicaria angustifolia gAun. 81 P. persicaria B angustifolia t. P. dubium BRAUN. Heeft het voorkomen van P. Hydropiper doch de grootte van P. Persicaria, op welke zij meer ge- lijkt door de bloemaren, die slechts langer en de niet bloeijende knikkende zijn. De steng is opge- rigt, stevig, 2 voeten hoog, tot aan den top zeer bebladerd, doordien de geledingen digter bijeenge- plaatst zijn dan bij de overige soorten, glad, met niet gezwollene geledingen. De ochreae door digt bijeenstaande , verhevene, dikke ribben gesleufd, met lange, stijve, aangedrukte setae bezet en gewimperd; twee malen langer dan bij P. Persicaria, altijd naauwsluitend en nog niet ontwikkelde takken in- sluitende of opgerigte, digt bebladerde takjes om- gevende. De bladeren zijn juist verlengd-lancetvor- mig tot 5 duim lang en 1 duim breed, in eene spit- se punt langzamerhand uitloopende, naar de niet golvende randen ruw door aangedrukte haren. De bloemaren gesteeld, gewoonlijk onderscheidene op eenen algemeenen bladerloozen steel gepiaatst, de niet bloeijende evenwel niet trosvormig getropt, maar afgescheiden, lijnvormig, digtbloemig, van onderen slechts afgebroken, de vruchtdragende aan de top verdikt. De orchreae florales geknot, niet klierach- tig gewimperd. De bloemen van P. Persicaria. De zaden groot. FRIES. Tot Polygonum longifolium behooren de in mij- ne bijdrage medegedeelde naar Braun bestemde vor- men, als: hd 6 82 a. patens. b. rectum. e. simplex. e. ruderale. f. uliginosum. g. angustifolium. h. effusum DE BRUYN. P. longifolium komt in zijne verschillende vor- men vrij algemeen aan kanten van slooten op on- derscheidene plaatsen voor. Subspecies 2. P. laxiflorum, eaule firmulo, fo- liis subpetiolatis latius lanceolatis, spicis filiformibus lazis pendalis, interruptis, floribus hexandris semi- nibus mediis acutis. Weihe. Wimm. Mert. et Koch. P. mite sec. Kocz. Heeft geheel en al de houding van eene breed— bladige P. Hydropiper, met hangende bloemaren ; de steng meestal uitgerekt, ook van boven getakt, de takken wijdstaande en niet zoo als bij de vorige opgerigt. De bladeren gewoonlijk langwerpig lan- cetvormig, doch zijn deze ook soms bijna lijn-lancet- vormig. FRIES. De vroeger door mij opgegevene varieteit van P. dubium, te weten P. dubium hybridum (P. Brau- nii hybridum Petif.) is niets anders dan deze P. lariflorum., die vrij zeldzaam aan slootkanten bij ’s Hage voorkomt. j " 4 = © VTT a Darten 83 POLYGONUM LAPATHIFOLIUM. Daar door sommige schrijvers onder dezen naam eenige, door anderen als bepaalde soorten aangege- vene, vormen worden begrepen en alzoo deze soort- naam meer dan ééne collectieve beteekenis heeft, kwam het mij tot aanduiding der bedoelde soort verkieselijker voor, om voor deze den naam van Withe- ring’, te weten P. pallidum , te bezigen. P. pallidum komt gewoonlijk voor met bleek-groene bloemen. Reronensacn zegt zelfs dat hij de groenachtige kleur der bloemen nimmer zag veranderen. Fries evenwel geeft op dat de bloemen, alhoewel zeldzaam, rood- achtig van kleur zijn. Ook bij ons komt, ofschoon niet zeer algemeen, P. pallidum var. rwhescens voor. Fries neemt van P. pallidum twee vormen aan, te weten: a. ramosum nodoso-incrassatum, erecto-patens, ochreis laxis brevibus, fissis, foliis latis obtu- siusculis. b. simplex, aequale, strictum, ochreis elonga- tis arctis, integris, foliis angustis acutiusculis. Beide vormen op onderscheidene plaatsen bij ’s Ha- ge. De eerste is de meest algemeene. POLYGONUM SOMPHOCARPUM. De Bruyn. Deze duidelijke species, die mij door een herhaald cultiveren gebieken is standvastig te zijn, bezit ook eenen vorm met roodachtige bloemen, zoodat wij van deze plant kunnen opgeven: a. albidum floribus viride-albescentibus, 84 b. rubellum floribus viride-rubescentibus. Beide vormen zijn even zeldzaam, daar ik ze slechts eenmaal in de omstreken van ’s Hage heb aangetroffen. POLYGONUM noposum. Pers. In mijne vorige bijdrage heb ik de opmerking gemaakt, dat, voor zoover mij toen bekend was, geen auteur, die deze plant als species aanneemt, van eenige bepaalde varieteit van dezelve gewag maakt; ofschoon zij tamelijk veelvormig is en eenige dezer vormen standvastig schijnen te zijn. Uit de Novitiarum Florae suecicae continuatio van FRIES die ik later omtrent Polygonum heb kunnen na- slaan, is het mij evenwel gebleken dat Fries bepaal- de varieteiten en vormen van P. nodosum (die bij hem eene subspecies van P. dapathifolium is) op- geeft, en wel eene var. speciosissimum en eene var. vulgatum. De eerstgenoemde is P. Lapathifolio-nodosum neicu., die ik u reeds vroeger medegedeeld heb. Van de var. vulgatum geeft Fries twee vormen op, en wel: a. caule nodoso-incrassato, divaricato-ramoso, va- ginis laxis laceris, foliis latis breve acumina- tis, spicis digitato-conjugatis divergentibus. b. erectum, nodis aequalibus, foliis angustis lon- gissime acuminatis, spicis simpliciter racemo- sis, laxe erectis. Behalve deze beide duidelijke en diets vor- 85 men, die bij ons voorkomen, heb ik er andere: ge- vonden, die even standvastig als deze, evenwel aan- merkelijk van deze afwijken, zoodat ik alle mijne specimina van P. nodosum geenszins tot deze twee kan terugbrengen. De varieteiten en vormen, die ik op grond van herhaalde waarneming en het cultiveren van. deze als zeer kennelijk en standvastig kan opgeven, be- palen zich tot de volgende: Var. a genuinum foliis inferioribus latis breve acuminatis. Van deze komen twee duidelijke vormen voor, en wel: 1. caule nodoso-incrassato, divaricato-ramoso ochreis laxis laceris, spicis attenuatis, digi- tato-conjugatis divergentibus: Deze vorm afgebeeld bij netcuens: Ic. f. 689) is de typische en verandert door cultuur niet. 2, Caule simplici aequali, ochreis longis integris tenuiter ciliatis, spicis simpliciter racemosis, terminalibus obtusis, subclavatis, lateralibus subglobosis breve pedunculatis. Komt aan slootkanten: bij ’s Hage vrij zeldzaam voor. Ik vond hem echter nimmer met den voor- gaanden vorm. In eenen van zijne oorspronkelijke standplaatsen verschillenden grond gecultiveerd, bleef hij onveranderd en ging niet in den voorgaanden over. Var. B angustifolium erectum, nodis aequalibus, foliis angustis, omnibus longissime acuminatis, spicis simpliciter racemosis laxe erectis.. 86 Vrij algemeen bij ’s Hage op onderscheidene plaat- sen. Door uitzaaijing kreeg ik dezelve onveranderd terug. Bij de zeer talrijke specimina van P. nodosum die ik onderzocht heb, vond ik steeds de ochreae onbehaard, of wel, indien de bladeren van onderen grijswit viltig waren, wolachtig behaard. In eenige exemplaren in den zomer van 1846 gevonden, waren de ochreae met korte, fijne, aangedrukte haren bezet. Daar deze beharing bij P. nodosum even zeldzaam js als het klierachtig behaarde der bloemstelen bij P. Persicaria, en ik dit kenmerk bij de gedurende twee zomers door uitzaaijing verkregene exemplaren onveranderd terugvond, mag ik deze plant als eene bijzondere varieteit vermelden, en wel als Var. y hirtulum ochreis pilis brevibus adpres- sis hirsatis. De steng uitgespreid getakt, de geledingen eenig- zins gezwollen, de bladeren smal lancetvormig, lang gespitst, de orcheae wijd gescheurd. De bloemaren plaimvormig zamengevoegd opgerigt. De bloemen groenachtig wit. Met onderscheidene andere Polygona bij ’s Hage, Augustus 1846. Eindelijk moet ik nog vermelden twee vormen van Polygonum nodosum die mij, ofschoon ik deze nog niet uitgezaaid heb, en alzoo niets over derzel- ver al of niet standvastigheid kan zeggen, te be- langrijk toeschenen, om niet te vermelden. De eerste dezer vormen is: 87 Var. 8 bracteatum. Ochreis floralibus plerisque in appendices foliaceas exeuntibus. De plant is reeds van den wortel af getakt, de takken opgaande, uitgespreid; de bladeren donker- groen. golvende, met eene donkere vlek, zeer in den bladsteel versmald uitloopende, waardoor de bla- deren langer dan bij de overige Polygona gesteeld schijnen; de aren eenzaam; de eindelingsche, ook sommige zijdelingsche, zijn niet aan den voet van den bloemsteel door een blad gesteund, maar de onder- derste ochrea der aar loopt in een lijnvormig blad uit, terwijl de overige bloem-ochreae meer of min- der lange, bladvormige aanhangsels bezitten. Met Polygonum laxum van REICHENBACH, die eveneens ochreae corniculatae heeft, komt deze ove- rigens niet overeen. Gevonden bij ’s Hage in talrijke exemplaren. met andere Polygona, Sept. 1847. De tweede der bedoelde vormen is: Var. ¢ cucullatum. Laciniis duobus perigonii lou gioribus cucullato-inflexis. Deze plant is geheel glad en mist zelfs de bij de- aanverwante vormen nimmer ontbrekende kleine se- tae op de ondervlakte van den bladsteel, de mid- dennerf en den rand van het blad. De bladeren: lancetvormig, aan den voet versmald, vleezig en broos, meestal met eene zwarte vlek. De aren klein „ eenzaam, of tot twee of drie zamengevoegd, de zij- delingsche alsdan ongesteeld en horizontaal open- staande, De bloemen klein, groen= of roodachtig ; 88 twee der slippen van het perigonium een derde kor- ter dan de overigen en kapvormig omgebogen. In menigte op een zandachtig bouwland bij ’s Ha- ge, October 1847. En hiermede M. H. heb ik U medegedeeld hetgene mij na mijne eerste bijdrage merkwaardigs omtrent de Polygona is voorgekomen. © De president bedankt den Heer pe sruyy voor zijne bijdrage en maakt den leden opmerkzaam op het nuttige van diergelijke naauwkeurige waarne- mingen. De in dit geslacht zoo menigvuldige zoo- genaamde bastaardplanten geven aanleiding tot eene discussie over het hybridismus bij de planten en tot de opmerking. dat er groote omzigtigheid ten de- zen opzigte noodig is bij de bewerking van onze Flora; het hybridismus vindt onder de uitstekendste kruidkundigen zoowel bestrijders als verdedigers; het verschijnsel, dat de neiging tot bastaardvorming slechts aan weinige geslachten eigen is, en bij vele famihén in het geheel nog niet is waargenomen , is nog onverklaard; de onvruchtbaarheid van bastaard- planten schijnt te bewijzen, dat zij niet meer dan individuën zijn; tot het denkbeeld van soort behoort noodzakelijk het denkbeeld van voortplanting. Dr. Boursse wits geeft vervolgens een kort over= zigt over de inlandsche Lycopodiaceae en Filices en hunne verspreiding over den vaderlandschen bo- dem, naar aanleiding van de in het Herbarium aan- wezige specimina dezer familiën; hij toont aan dat de tot hiertoe door onze kruidkundigen voor Ly- 89 copodium complanatum gehoudene plant is de Ly- copodium Chamaecyparissus BRAUN, voornamelijk onderscheiden door de ramul erecti en de fasci~ culi fastigiati, de echte Lycopodium complana- tum komt niet op onze heidevelden voor, en is meer eene alpenplant; L. Selago schijnt slechts zeld- zaam aangetroffen te worden. — Als nieuw-inland- sche plant vermeldt hij Aspidium aculeatum swartz. gevonden door den heer van woven op den St, Pie- tersberg bij Maastricht; of Grammitis Ceterach SWARTZ. onder de inlandsche varens behoort gere- kend te worden, houdt hij voor twijfelachtig, uits hoofde zij eenen kalkhoudenden bodem begeert en elders niet wordt aangetroffen; nog brengt hij ter tafel vele vormen van Aspidium spinulosum en aan- verwante soorten , terwijl hij in de onmogelijkheid verkeerd om de onzekerheid, die er in de bestem- ming dezer soorten bij de verschillende schrijvers heerscht, ook met betrekking tot deze specimina weg te nemen; hij hoopt op eene volgende verga- dering hieromtrent met meerdere zekerheid te kun~ nen beslissen, en noodigt de leden uit deze soorten bij voorkeur te verzamelen en in te zenden, Hierop verleent de voorzitter het woord aan Dr. MOLKENBOER om de volgende mededeeling doen: MM. HH? Als eene kleine bijdrage tot de litteratuur onzer Flora wenschte ik uwe aandacht voor eenige oogen- 96 blikken te bepalen bij een der oudste geschriften over de Nederlandsche Flora, hetwelk men tevens een der eerste vaderlandsche bijdragen kan noemen, waarin fungi beschreven en afgebeeld zijn. — Onze landgenoot Haprianus Josics, geboortig van Hoorn en overleden in het jaar 1575, terwijl hij de laatste hand lag aan zijne Batavia illustrata, oefende de geneeskunde uit en hield zich ook eenigermate met de kruidkunde bezig, ofschoon hij uitmuntte door zijne geschiedenis en taal-kennis. Achter het daareven genoemde werk, dat na zijnen dood in het jaar 1588 werdt uitgegeven door sanus povsa, toen- maligen Curator der Leydsche Hoogeschool, vindt men meestal bijgebonden een afzonderlijk te Delft uitgegeven stukje, ten titel voerende: Hadriant Junii Phallus in Hollandia, van den jare 1564. in 4°. Van hetzelfde stukje bestaat ook eene oplage van hetzelfde jaartal en formaat, te Delft uitgege- ven onder den titel van Phallus ex fungorum ge: nere, enz.; terwijl zoowel de door poposarvs in 1601 te Leyden bezorgde uitgave, als die van Dor- drecht in den jare 1612 den laatstgemelden titel hebben bijbehouden; zijnde echter de Dordrecht- sche editie in 12° verschenen. Het is mij gelukt een exemplaar van dit hoogst zeldzaam voorkomen- de werkje op te sporen en door de welwillendheid van den bezitter zie ik mij in staat gesteld u daar- van de Leydsche uitgave van popoexs van den jare 1601 ter inzage te kunnen aanbieden. Hetzelve be- vat in eenige bladzijden eene zeer wijdloopige be- 91 schrijving van den Phallus hollandicus, benevens eenige daarop vervaardigde dichtregelen en afbeel- ding. Het was sums die hierdoor de grondlegger was tot het zonderling gevormde en merkwaardige geslacht, waarvoor latere kruidkundigen den door hem gegeven naam hebben behouden en waaraan als soortelijke naam is toegevoegd die van deszelfs ontdekker en beschrijver. De schrijvers die na suntus geleefd hebben, vonden dezen Phallus Hadriani Junii nimmer terug en namen dus altijd zijne be- schrijving en afbeelding (edoch verminkt of ver— valscht) over; iets hetgeen reeds bij popozns, STER- BEECK, enz. plaats greep. Slechts Lopez zoude wel- ligt hiervan uit te zonderen zijn, als bewerende dat de voorwerpen hem in 1559 uit Holland naar Ant- werpen overgezonden tot dezelfde soort behoorden: deze schrijver leverde dan ook, behalve eene copie der plant van sumivs, de afbeelding van den Phaf- lus vóór het openbersten der volwa en het uitschie- ten van den scapus. Hij voegde echter overigens niets meldenswaardigs bij de beschrijving van zijnen voorganger. De hoogleeraar sryn wordt bij srersrzck (theatrum fung. bladz. 279 vg.) gezegd deze Phallus te hebben gevonden omstreeks 1675 in vetten tuin- grond bij Leyden; doch aangezien hij geen kruid- kundige was, kan men uit zijne bewering met ze- kerheid geen gevolg trekken. Na dien tijd vindt men nergens meer eenig blijk, dat deze zwamsoort door anderen wedergevonden is. Fries zegt dan ook teregt in zijn Systema mycologicum: »plurimae apud 4 EP St ie rd - al z Mu 92 STERBEECK theatr. tab. 50. obviae species (a plurimis repetitae) ex hujus iconibus inaccuratis ortae! Phal- lus Hadriani Junii est species dubia, nullo recen- tiorum obvia! » Alle de bestaande afbeeldingen zijn dan ook overgenomen uit sonius en rose; terwijl geen onzer Floristen deze soort hebben opgenomen en het opmerkelijk is, dat zij daarentegen juist alle de Phallus impudicus als op verschillende plaatsen van ons vaderland gevonden aangeven. Venrtesar leverde in het vierde jaar der fransche republiek eene monographie van het geslacht Phallus, te vin- den in de Mémoires de [Institut bladz. 505. vg. en het blijkt daaruit, dat deze evenmin als rares het oorspronkelijke werkje van suntos heeft vergele- ken, aangezien terwijl deze zulks rondweg verklaart, gene dit doet blijken door srerseeckK, micHELI en crusies slechts aan te halen en zich te bepalen tot eene oppervlakkige mededeeling van hetgeen ook bij alle vroegeren dienaangaande te vinden is. Slechts aan het slot der beschrijving dezer soort voegt hij de navolgende woorden van eigenen hand daarbij: »Le genre auquel on doit rapporter ce champignon ne nous parait pas encore suffisamment déterminé. A la vérité, il se rapproche, par une foule de ca- ractères da Phallus; mais comme son chapeau mest point celluleux, il pourrait se faire que les semences fussent renferméés dans l’intérieur et alors ce champignon serait congénère du Lycoperdon.” Uit dit alles meende ik steeds te moeten opma- ken, dat: Phallus Hadr. Jwnii eene soort is, wier 93 groeiplaats uitsluitend aan ons vaderland eigen is en wel meer bepaald in de westelijk gelegene zeedui- nen tusschen de helm, ofschoon crusrus meent de- zelve ook aan de oevers van de Loire bij Blois gevonden te hebbén; dat derzelver beschrijving en en zeer onnaauwkeurige, door MARTYN HEMSKERCKEN geleverde afbeelding bij suns, door alle latere schrijvers overgenomen is en wel zonder telken reize het oorspronkelijke geschrift te raadplegen. Daar- aan is het te wijten, dat onze systematische werken steeds nog eene soort opvoeren, welke in de natuur nimmer bestaan heeft; daaraan is het toe te schrij- ven dat men altijd nog, maar te vergecfs, naar Phallus Hadr. Junii zoekt, wiens oorspronkelijke beschrijving juist is, doch wiens slechte afbeelding aan den eersten compilator, die dan nog het oor- spronkelijke werkje heeft geraadpleegd, srersrrer namelijk, aanleiding gaf tot onjuiste wijziging de- zer beschrijving, welke door latere schrijvers steeds op goed geloof en onvoorwaardelijk is overgeschre- ven. Waar voorwerpen ter vergelijking ontbreken, dient althans de oorspronkelijke schrijver te worden geraadpleegd en, dat dit bestudeeren der ouderen, hoe onaangenaam somtijds ook de vorm hunner ge- schriften zijn moge niet overtollig mag geacht wor- den, kan ook thans weder uit het onderzoek naar deze Phallus-soort blijken. De onzekerheid aan- gaande deze plant bleef mij steeds bij op mijne bo- tanische excursien; doch eerst in het afgeloopen jaar mogt het mij gelukken een Phallus in het bosch 94 bij Wolfheze aan te treffen: deze bleek niettemin tot Phallus impudicus te behooren. Weinig tijds daarna werden mij eenige exemplaren toegezonden, welke in de zeeduinen hij Noordwijk buiten waren verzameld tusschen de helm. Hoe gaarne ik ook in deze voorwerpen, als van de door HaDR. suNIUs op- _gegevene plaats afkomstig, de Phallus Hadr. Junii erkend had, reeds eene oppervlakkige beschouwing deed mij het tegendeel zien, daar de capitula niet laevia maar allezints cancellato-reticulata waren. De overeenkomst in groeiplaats deed mij besluiten het oorspronkelijke geschrift eens na te lezen en tot mijne verwondering vond ik niet alleen de ge- heele beschrijving op mijne exemplaren passende, maar trof daar de navolgende beschrijving van het capitellum: »Scapo insistit, non uti fungo petasus, sed galea aut capitellum in figuram metae prope- modum fastigiatum, exemtile, caetera glandis virilis specie nisi quod cancellata sit cute, quale elephanti traditur esse corium, vel qualis echinus, bovis ven- triculus, cancellis rhombiformibus praeditus spe- ctatur.” — Deze cancellae zijn op de afbeelding niet uitgedrukt en daaraan is het waarschijnlijk te wijten dat srersrEcK in zijne vertaling (die meer dan vrij is en alles behalve zooals hij voorgeeft zonder de waarheid met een momaanzigt te vertoo- nen) het capitulum wel niet als glad heeft opgege- ven; doch door verandering van interpunctie de woorden van sonius »caetera glandis” enz. heeft over- gebragt op den scapus, althans van het capitellum 95 heeft afgescheiden. Latere schrijvers hebben slechts nageschreven en zoodoende deze Phallus, welke niets anders dan synoniem met Phallus impudicus is, tot de afdeeling der lejophalli van dit geslacht gebragt, waartoe zij uithoofde van haar ruitvormig gecancelleerd hoofdje niet behoort. De voorwerpen zelve, welke in droogen staat en op houtazijn aan uwe beoordeeling worden onderworpen zoowel met de beschrijving van suntus, als met die van de Phallus impudicus vergeleken, zullen eene geheele overeenstemming doen zien; zoodat ik genoegzaam meen te hebben aangetoond: 41°. dat de Phallus Hadr. Junit geene afzonderlijke soort is; 2°. dat haar aanwezen op eene dwaling berust, ontsproten uit onnaauwkeurige afbeelding; 5°. dat zij met Phallus impudicus synoniem is en alzoo voor altijd kan worden weggenomen uit de Flora, en in alle systematische werken met Phallus impudicus kan worden vereenigd. En om tot de stellige zekerheid te geraken, dat deze op de door suntus algemeen en meer bepaald aangeduide groeiplaats gevondene voorwerpen, geens- zints verschillen van de gewone Phallus impudicus, heb ik ook het gevoelen van den franschen myco- loog Dr. revaurk ingewonnen, die mijne overtuiging ten dezen geheel bevestigd heeft. Dr. oupemans houdt nu eene mondelinge mededee- ling door talrijke exemplaren gestaafd, ten betooge dat de in het Herbarium der Vereeniging aanwezige Gentiana Uliginosa wii. of wel Gentiana Amarella 96 var. uliginosa kocu. niets anders is dan de Gentia- na Amarella 1. zelve. Daarna komen ter tafel exemplaren van Veronica longifolia, Thalictrum flavum, Cuscuta Europaea en Spiraea salicifolia, door den Heer van per scHEER in de provincie Dren- the verzameld. — De Voorzitter deelt vervolgens aangaande het bewerkte gedeelte van den Prodro- mus Florae Batavae mede, eenige nieuwe of belang- rijke toevoegsels en zegt: Mijne Meeren! De nieuwe soorten onzer Nederlandsche Flora, voor zoover zij namelijk in de Flora Belgii Septentr. en hare bijvoegsels niet of niet als zoodanig zijn vermeld, loopen zoozeer uiteen, dat ik mij verpligt heb gerekend, ze onder verschillende rubrieken te brengen, naar de meerdere of mindere mate harer zekerheid of twijfelbaarheid. Het bewerkte gedeelte van den Prodromus (de Thalamiflorae en van de Calyciflorae de Legumi- nosae) bevat, zooals ik reeds in mijn Verslag ver- meldde, 25 nieuwe d. i. zulke soorten, waarvan ontwijfelbaar inlandsche specimina door mij zijn onderzocht en bovendien 15 soorten, die uitslui- tend aan Hollandsch Limburg eigen zijn, en waarvan ik exemplaren gezien heb, verzameld deels door ons medelid den Heer van moven, deels door den Heer rranguiner te Maastricht, 10 soorten, waarvan ik inlandsche exemplaren heb gezien, meen ik voor- 97 eerst op phytogeographische gronden nog niet als werkelijk inheemsch te mogen aanmerken, terwijl eindelijk nog 6 soorten, uithoofde van hare twijfel- achtige bestemming, voorloopig slechts volledig- heidshalve mogen vermeld worden. Ik vertrouw dat het voor u niet geheel onbe- langrijk zal zijn, wanneer ik deswege in eenige bijzonderheden trede. Ik volg daarbij de aangeno- mene rubrieken. I. Nieuwe indigenae 1), Thalictrum flexuosum. BERNE. RCHB. excurs. p. 728. Icon. germ. 4628! Fries Mant. III. p. 47. Sum- _ ma veget. p. 156. (Th. elatum? Comp. Belg. II. p. 206. excl. Syn.) Lekoever hij Vianen DE Br. Deventer. Cor. Th. Morisonii. eu. Rous. exc. p. 750. Icon. Germ. 4640! (Th. rufinerve! Comp. Belg. p. 207. LEJ. et court. Choix de pl. n°. 671! Th. flavum? Bat. 525.) Haagsche bosch vz. Mellingen norem. in Herb. Dav. Obs. Th. flevuosum satis facile distinguitur a Th. minore: caule basi foliato, auriculis brevibus appressis, superioribus apice patulis; panicula elongata, flexuosa, erecto-patula; floribus minori- bus, carpellis oblongo-attenuatis, 10-costatis. A Th. flavo differt Th. Mortsonii: radice fibro- sa, foliorum segmentis oblongo-cuneatis, panicula 1) Van alle hier vermelde soorten werden aan de leden exempla: ren voorgelegd. 7 98 arrecto-patente, carpidiis utrinque attenuatis.. Spe- ciminum hujus nominis determinationem confirma- vit Cl. Lejeune. | Batrachium tripartitum. Kocu. » Petiveri. xocu. » Baudoti. covr. » paucistamineum. TAUSCH. » fluitans. Lam. » divaricatum. SCHRANK 1). Arahis hirstuta scor. ncus. leon. germ. Spoel bij Culemborg. wencx. Door het zorgvuldig onderzoek van een aanzien- lijk aantal exemplaren van verschillende groeiplaat- sen ben ik overtuigd, dat de Synonymie van A. hirsuta Fl. Belg. Sept. onjuist is. De onder dezen naam bedoelde plant, die op muren te Utrecht, Harderwijk, Wijk bij Duurstede, ’s Hage, ’s Bosch, enz. voorkomt, is A. Gerardi. Bess (A. planisiliqua RCHB. Icon. germ. 4545), terwijl de plant, die aan de Hollandsche duinen eigen schijnt te zijn (A. pla- nisiliqua Fl. B. S.) A. sagittata pc is, onder wel- ken naam zij reeds door de schrijvers der Flora Leidensis is vermeld. A. hirsuta scop. mag dan te- regt als eene nieuwe indigena worden aangemerkt, die, uithoofde van hare verspreiding langs de Rijn- oevers, waarschijnlijk op meerdere plaatsen ook in 1) Zie aangaande deze soorten het verslag van 1847 bl. 539. De geheel oorspronkelijke bewerking der waterranonkuls in de Flore de France van GODRON cn GRENIER maakt echter eene herziening der onze noodig. 99 ons vaderland zal aangetroffen worden. De genoem- de soorten vertoonen de volgende kenmerken: _ A, sagittata. ve. Fol. radicalibus rosulatis, persis- tentibus , caulinis distantibus basi. truncatis vel ob- tuse lobatis, lobis a caule distantibus; siliquarum valvulis nervosis, nervo medio in apicem fere ex- currente; stigmate vix prominulo. A Gerardi puss. Fol. caulinis densis, caulem fere occultantibus, basi profundius cordato-sagit- tata, lobis retrorsum caulem attingentibus ; siliqua- rum valvulis obscure nervosis, nervo medio mox evanescente ; stigmate capitato prominulo. A. hirsuta scor. Fol. basi late truncato-vel cor- dato-auriculatis, auriculis patulis; siliquarum val- vulis nervosis, nervo medio prominulo, in apicem excurrente; stigmate capitato. Het naauwkeurig onderzoek van levende planten zal waarschijnlijk nog andere kenmerken aan de hand geven, b. v. aan de bloem ontleend, die bij de Cruciferae te veel wordt voorbijgezien. Erysimum virgatum morm. Spoel by Culem- borg. WENCK. De bladeren in het door den Heer werck mij me- degedeelde exemplaar zijn bijna gaafrandig, maar komen hierin volmaakt overeen met die van het exemplaar in het Herb. der Rheinflora van wint- GEN en Bacn., waarvan de groeiplaats door Kocu bij Z. virgatwm wordt aangehaald. Gopron en crener in hunne Flore de France (L. p. 87) wijken van de gewone opvatting dezer 100 soort af. Zij brengen namelijk tot #. virgatum roto. de onderhavige als var. g genuinum (fol. integris) en Z. strictum Koc. (E. Hieracifolium L.) als var. @ Juranum eatp. (fol. sinuato-dentatis.) Viola stagnina xt. copr. en eres. Fl. de France I. p- 181. Bat. 666 (mala) (V. Zactea meus. Icon. Germ. 4507. 2. 5.! optima! non sm.) Veenen te Achttienhoven. WENCK En KRAEPELIEN. Drosera intermedia. uarse 1). Het eenige inlandsche exemplaar van D. longi folia, dat ik tot nog toe zag, en dat niet van al- len twijfel ontbloot is, berust in het Herb. van den Heer vrrpaa zrnen en is door den Heer srutss- ma in Friesland verzameld. Polygala depressa. werper. In de Nykerker vee- nen en in ’t groot pannegat bij de Bildt. WENCK. Op vochtige heide in Wezep (Overijssel) scaurre in Herb. Davent. De waarnemingen van onderscheidene nieuwere kruidkundigen hebben de standvastigheid der ken- merken dezer soort genoegzaam bewezen, zoodat wij, in afwachting van waarnemingen, die het te- gendeel bewijzen, haar thans als zoodanig moeten aannemen. Volgens prof. van Hatt komt zij op de Friesche en Groningsche heidevelden voor; zie Fl. Belg. Sept. p. 854. Dianthus Carthusianorum L. Aan de zeven hergen en Inj het kerkhof te Deventer. tor. 1) Zie over deze en D. longifolia de mededeeling van Prof. pz VRIESE, in het verslag van 1847, bl. 559. 101 Lepigonum medium. vries. Novit. Mant. IL p. 55. Zwartendijk bij Kampen, sono. Zeeland v.n. B. De uiteenzetting der soorten van Lepigonwum heb ik des te gereeder uit het aangehaalde werkje van FRIES overgenomen, als het mij voorgekomen is, dat ook bij ons tusschen L. rubrum en margina- tum twee tusschenvormen worden waargenomen , waarvan de eene in houding en kenmerken meer naar de eerstgenoemde, de andere naar de laatst— genoemde overhelt. Beide worden bij ons, en zoo ’t schijnt, ook door xocu, onder den naam van Z. medium. waar. (d. i. Arenaria salina Fl, B. S.) begrepen. De hier bedoelde soorten vormen dus eene groep, waarvan Lepigonum rubrum rr. en margi- natum «och. D. Fl. de uitersten zijn, terwijl Z. medium zr. en salinum rr. (deze = L. medium want. Aren. salina. Fl. B. S.) tusschen beiden in staan. Geene nadert door houding, vorm en lengte der kapsel, en bovenal door zijne omgekeerd ei- vormige, met een’ verheven en soms met een vliezi- gen rand voorziene zaadjes tot L rubrum, terwijl deze door zijn grootere kapsel en platte, cirkel vormige zaadjes, meer aan ZL. marginatum ver- wandt is. Een naauwkeurig onderzoek dezer vor= men schijnt echter allezins noodzakelijk te wezen. Cerastium glutinosum. rries. Walchersche duinen. vy. D. B. Enum. Zeel. I. p. 12. (C. pumilum). Elatine hexandra. vc. In eene sloot bij het Fort Isabel by ’s Bosch ontdekt door ons medelid den Heer VAN HOVEN. 102 Oxalis corniculata. L. In overvloed in eenen moes- tuin op Zuid-Beveland v. v. 8. Enum. Zeek. I. p. 14. Lathyrus Nissolia. L. op onderscheidene, van el- kander verwijderde plaatsen, meest aan gra- zige slootkanten in Zuid-Beveland. v. vd. B. Enum. Zeel. I. p. 17. Melilotus arvensis. WAELR. Aan wallen van houw- landen, aan wegen en slootkanten in Zuid- Beveland. v. D. B. i Volgens de Zweedsche kruidkundige schrijvers is het niet twijfelachtig, wat Liynazus onder M. offi- cinalis heeft verstaan. Het komt mij dus niet slechts overbodig, maar zelfs, om het gevaar van misver- stand, onaannemelijk voor, om dien met een anderen te verwisselen, en zoodoende aanleiding te geven tot eene minder duidelijke synonymie. Ik noem dus liever met Fries, kKocm’s JM. macrorhiza P. MW. of- ficinalis L., en zijne M. officinalis vrsrouss. M. arvensis wattr. JM. arvensis onderscheidt zich overigens van de, bij ons te lande aan rivieroe- vers en op vochtige plaatsen menigvuldig voorko- mende M. officinalis L. onder anderen door de uit- gespreide, slechts aan den top opgerigte stengels, door dubbel kleinere bloemen, door éénzadige , bij volkomene rijpheid ligtbruine peultjes, enz. Trifolium hybridum. L. In weilanden by Ley- den. MoLkKENB. Aan den Oosterdoksdijk bij Am- sterdam. WENCK. Trifolium subterraneum. L. Door den Middelburg- 105 schen bloemist 3. pias ontdekt ij Westkapel- le, en op onderscheidene plaatsen langs den Walcherschen duinkant door hem wedergevon- den. Enum. Zeel. UI. p. 414. Lotus tenuifolius. ncus. By ’s Hage pr BRUYN. Zwijndrecht. vacoste. Zwid- Beveland v. D. 8. Lotus uliginosus. scux. Schijnt op zeer vele plaat- sen in ons vaderland voor te komen. Zij werd als verscheidenheid ({) van L. corniculatus in de Fl. B. S. opgegeven p. 942. Medicago maculata. wiv. By Leyden. MouKens. en oven. Amsterdam poorn. Schouwen v. Staats- Vlaanderen zac. Zuid-Beveland v. Dn. B. Medicago denticulata. wirn. Bij Leyden v. en ue. Oosterdoksdijk bij Amsterdam. v. ZYNEN. Ik moet voor als nog de vraag onbeslist laten, in hoever door het aannemen van deze soort MM. mu- ricata in onze Flora zou moeten vervallen. Deze is door weese het eerst als inlandsch opgegeven, en op zijn gezag door DE Gorter opgenomen; Mersr haalt aan var. p. der M. polymorpha van L. Sp. plant, en wanneer wij dit werk (de Íste uitgave) naslaan, zoo vinden wij daar, bij de aanhaling van morison Hist. plant. II. § 2. t. XV. f. 41, dezelfde afbeelding, die in de Fl. B. S. is geciteerd. Zoo veel ik heb kunnen nagaan wordt echter deze door geen’ der latere schrijvers, als tot MZ. muricata be- hoorende aangehaald, veeleer wordt de figuur in VAILLANT’s Botan. Par. t. XXXIIL f. 7 door hen als zoodanig aangemerkt, die dan ook met Zuid-Fran- et ee ee ep ee ee =a rr : r \ 104 sche exemplaren dier plant zeer wel overeenkomt. Met inlandsche exemplaren van de genoemde groei- plaatsen hebben echter die afbeeldingen niets ge- meen, en, terwijl ik het in het midden moet laten, welke plant oorspronkelijk door weese is bedoeld 4), zoo meen ik, na vergelijking vooral der exempla- ren van den Heer vrrpae zyxen, die in de Fl. B. S. p. S41 met het tecken van autopsie gemerkt zijn, te mogen besluiten dat de dáár bedoelde soort geene andere zijn kan, als de hier vermelde M. denticulata w. Hetzelfde geldt van MJ. muricata Fl. Leid. p 69. Overigens mag het hier miet onop- gemerkt blijven dat M. muricata aan het Zuidelijk Frankrijk en Italië eigen is, terwijl de straks ge- noemde soort in onderscheidene gedeelten van Duitsch- land, bepaaldelijk langs de Rijnoevers van Baden tot digt aan onze grenzen, en in Belgie wordt aan- getroffen. Il. Nieuwe indigenae, aan het Hertogdom. Limburg eigen. Clematis Viticella. LL. Bij Maastricht (verwilderd) zov. Kruidk. Arch. I. p. 216. pemorzien. Flor. Belg. p. 126. n. v. 1, Clematis recta. L. Maastricht. res. en court. Comp. FI. Belg. IL. p. 212. n. v. i. 1) Meese zegt: » bij de voorgaande (M. lupulina) doch minder >in getal,” in de Flora Frisica is hier bijgevoegd: » bij Heeren - pveen en de oude Schouw.” Zonder anthentieke exemplaren kan men hier slechts gissen, welke plant bedoeld is. 105 Actaea spicata. L. Bij Maastricht. rrangutver! Nigella arvensis. L. Maastricht. res. Fl Spad. I. p- 245. n. Vv. 1. Papaver hybridwm. L. Maastricht. tes. Fl. Spad. ap. 240 nv. 1. Braya supina sterns. en zoer. Aan den voet van den St. Pietersberg! zov. Kruidk. Arch. I. bl. 216. Thlaspi alpestre. Bij Vaals! mov. (7. calaminare Kruidk. Arch. J. bl. 215). | Helianthemum vulgare. eärrN. Aan den voet van den St. Pietersberg beneden St. Lavante! nov. (H. guttatum. Kruidk. Arch. I. bl. 216) Maas- tricht. FRano. Polygala comosa. scux. In het bosch bij Cau! nov. Orobus vernus. L. Bij Sittard! mov. Maastricht. zes. Fl. Spad. II. p. 101. Vicia lutea. L. Bij Gronsfeldt. tes. Fl. Spad. Il. p. MOS vii: Colutea arborescens. L. Bij Maastricht! (verwilderd?) FRANQ. Ill. Twifelachtige (nieuwe) indigenae. Corydalis lutea. nc. Aan muren van het kerkhof te Geertruidenberg ! vERKOUTEREN. Marieplaats te Utrecht. Herb. zac. Eene, in vele tuinen voorkomende Zuid-Eu- ropeesche plant, die zich echter gemakkelijk verspreidt en op geschikte, zonnige groeiplaat- - sen het noordelijk klimaat wel schijnt te ver~ dragen. 106 Arabis arenosa. score. Kloppenwaard bij Werken- dam! Herb. ac. Waarschijnlijk uit de Rijnprovinciën aangevoerd. Arabis alpina. L. Op muren in den omtrek van den Hortus te Leyden reeds in 1828 menigvuldig. | _Alyssum montanum. L. Thomaswaard bij Werken- dam! Herb. Lacoste. Uit de hoogere bergstreken waarschijnlijk door den Rijn aangevoerd. Camelina microcarpa. axprz. Wordt in de Prov. Groningen verbouwd volgens de nieuwe Bijdra- ge tot de Nederl. Flora. p. 40. De uiteenzetting der soorten en vormen van dit geslacht, te vinden in Fries Novit. Mantissa IJ. p. 66—72, maken een opzettelijk vergelij- kend onderzoek der bij ons voorkomende soor- ten volstrekt noodzakelijk. Lepidium graminifolium. L. op een zandplaat in de Waal! v. p. TRAPPEN. Reseda alba. L.Tusschen Leyden en Leyderdorp! morxs. Behoort in Italie en het zuidelijk Frankrijk te huis en wordt hier en daar in tuinen aange- kweekt. De t. a. p. verzamelde planten waren dus waarschijnlijk van gekweekte planten af- komstig. | Althaea hirsuta. L. Aan de oevers der Waal: Vv. D. tr. Zie Nieuwe Bijdr. p. 45. Is waarschijnlijk uit het zuidelijk België door de Maas aangevoerd. | Frankenia pulverulenta. L. Op stalen (puinhoopen) 107 bij Leyden! pvozy. Zwijndrecht: Herb. zac. Zij komt aan de kusten der Middellandsche zee voor, nergens, zoover mij hekend is, aan die van den Oceaan of van de Noordzee. Dirrr- __NIus en HuDson geven haar wel is waar op als groeijende in Sussex, waar zij echter later niet meer is aangetroffen; Frankenia laevis daar- entegen schijnt aan de oostkust van Engeland in ziltige moerassen niet zeldzaam te zijn Haar voorkomen op de beide genoemde plaatsen is dus raadselachtig, daar van de afkomst van ge- kweekte planten bij een zoo onaanzienlijk kruid naauwelijks sprake zijn kan. Malva crispa. L. Aan het Spaarne bij Haarlem! morxs, Eene plant, uit Griekenland afkomstig, die in bijna alle moeshoven wordt aangekweekt en zich sterk vermenigvuldigt. IV. (Wieuwe) indigenae van twijfelachtige soortsbepaling. Malcolmia maritima. rR. BR. De plant die poponazus 4) onder den naam van wilde violieren opgeeft als groeijende »aan „den zeekant van de Zeeuwsche eilanden” en die de Heer miqver in zijne » Aanteekeningen » over de verdiensten van REMBERT DODOENS”’ enz. in het Tijdschr. v. Nat. gesch. I. pl. 287 te regt 1) Ik vergelijk de uitgave van PLANTYN 1608, in welke de aan- gehaalde plant voorkomt op bl. 253; de Heer mioverL gebruikte die van MORETUS van 1644 en haalt aan bl. 236, 108 in Gheiranthus maritimus L. meende weder te vinden, is mij bij nader onderzoek gebleken, niet, als behoudens nadere bevestiging , onder onze inlandsche planten te mogen worden op- genomen , voornamelijk daar het eene plant geldt, waarvan het voorkomen aan onze kusten strijdt tegen hetgeen ons van hare geographische ver- spreiding bekend is. Voor zooveel ik heb kun- nen nagaan , komt zij, behalve aan de Middel- landsche zeeoevers, slechts aan de zuidelijkste westkust van Frankrijk vooren ontbreekt in En- geland, terwijl echter MZ. littorea x. Br. zich noordwaarts tot Cherbourg verspreidt, en Mat- thiola incana en sinuata x. BR. aan de Engel- sche kusten en op de kanaaleilanden voorkomen. Erysimum suffruticosum. spr. Groeit volgens rercneNBacr (FI. excurs. p. 687) op muren te Utrecht, Haarlem, Brederode, Vel- sen, Rijnsburg, Nijmegen, Leyden. | Cochlearia Batava. pum. Prodr. p. 120. Is door pvmosrieR in zijn aangehaald werkje > Zijne op- gave berust op het gezag van HERMAN, die in zijnen Catal. H. Acad. Lugd. Bat. p. 165 on: der den naam van Cochl. major Batavica erecta, 5 : 7 5 opgenomen als » Species inquirenda. folio oblongo eene plant opgeeft, die hij »in » udosis circa Catwick” zegt gevonden te heb- ben. Zij verschilt van de Cochl. major Batavi- ca, subrotundo folio (Cochl. officinalis) door de volgende kenmerken: cauliculis recte assur~ 109 gentibus, dodrantalibus, aliquando cubitalibus, et foliis oblongis. Subularia aquatica. L. Is door den Zwitsersche Kruidkundige surcx- _HARDT in ons land gevonden. Zie Flora 1855. Beibl. p. 106. Cerastium brachypetalum. pese. De Exemplaren in het Herbarium der Ver- eeniging van de groeiplaats, vermeld in de Flo- ra Leidensis p. 49, komen mij twijfelachtig voor en vertoonen althans niet alle kenmerken dezer, overigens volkomen goed gevestigde soort; re- denen waarom ik ze liever, behoudens nader onderzoek, tot de twijfelachtige indigenae reken. Cerastium tetrandrum. sm. ‚De weinige bijna verdroogde Exemplaren die ik in Julij 1844 in de duinen van het eiland Schouwen verzamelde, en die ik uithoofde van de viertallige bloemdeelen tot deze soort meen- de te mogen brengen, zijn zoozeer onvolledig, dat ik ook deze soort, in afwachting van late- re ontdekkingen van inlandsche specimina, voor als nog voor twijfelachtig houde. Daarna deelde Dr. pozy aan de vergadering mede de slotsom van een onderzoek der inlandsche soor- ten van het geslacht Sphagnum, welke op eene botanische excursie, in de provincien Utrecht en Gelderland in het voorleden jaar, na den afloop der vergadering door eenige leden der vereeniging waren bijeengebragt. Hij toonde vooreerst de merk- 110 waardige structuur en groeiwijze van deze planten aan, zigtbaar uit de verzamelde voorwerpen, en eenige microscopische afbeeldingen, bijzonderlijk die der spiraal-cellen, de ontwikkeling der stengels en de bundelswijze takverspreiding, de acrogenesis der bloem, de plaatsing der vrucht aan den top van een’ zij- - tak en verlenging van deze bij de rijpwording; en besloot daaruit dat er genoegzame kenmerken in de- ze planten bestonden, om hen van de overige blad- mossen als eene afzonderlijke planten-familie onder den naam van Sphagneae te onderscheiden zoo als trouwens door sommige kruidkundigen reeds ge- schied was. Het onderzoek van eenige soorten van Spagnum uit de tropische gewesten heeft wel is waar geleerd, dat de spiralen in de bladcellen niet altijd aanwezig zijn, maar bij het bestaan der overige kenmerken, kan dit ontbreken geen grond opleveren tot bijeenvoeging met planten die duide- lijk naar eenen anderen typus zijn gevormd; het toont slechts verwantschap aan, zoo als die onder de meeste planten-famieliën der zigtbaar bloeijende gewassen wordt aangetroffen. Op gelijksoortige gron- den verdeelen de bryologen met regt de zoo uitge- breide planten-afdeeling der bladmossen in onderschei- dene planten-familiën naar gelang van den verschil- lenden typus van ontwikkeling b. v. Polytricheae, Bryaceae, Hypneaceae enz. waardoor men eene be- tere kennis dezer planten verkrijgt, en derzelver studie gemakkelijker wordt gemaakt. De spreker geeft vervolgens een geschiedkundig overzigt over 111 de plantensoorten van deze familie, en wijst aan hoe dat het veenmos, voor vijftig jaren, niettegenstaan- de het overvloedig in het noordelijk en midden Eu- ropa verbreid is slechts als ééne plantensoort werd beschouwd, doch allengs door een naauwkeurig onderzoek der latere kruidkundigen is bevonden ge- worden te bestaan uit verscheidene goed bepaalde soorten. Zoo komt in de uitgave van het jaar 1797 van het Systema vegetabilium van unNaeus slechts S. palustre voor, die alle later onderscheidene soorten in zich vereenigt. De daarbij gevoegde aanteekening, antherae dissiliunt cwm sono et crepitu herinnert nog aan den tijd der voorvaderlijke romantische natuur- geschiedenis, toen men zonder eigen naauwkeurig onderzoek of kritiek bij de beschrijving van plan- ten en dieren waarheid en verdichting in weten-. schappelijke werken te zamen voegde. De Bryolo- gia germanica leert ons sommige soorten in goede afbeeldingen en beschrijvingen kennen, maar is ondui- delijk of te oppervlakkig omtrent andere; vandaar waarschijnlijk dat er in de meeste herbarien eene verwarring heerscht in de soortsbepaling der Spha- gna, en dat het moeijelijk is voor den aanvanger om zijne in de natuur gevondene plantenvormen te be- stemmen , en wel te meer omdat er voorzeker nog ande- re soorten dan de reeds bekende zullen voorkomen, waarop tot nu toe geen acht is geslagen. Bij het onderzoek der inlandsche Sphagna, waarvan tot dusverre slechts de S. cymbifolium saw., S. sguar- rosum PERS. S. capillifolium, S. cuspidatum ennn. 112 en compactum sr. bekend waren, is gebleken, dat daarbij moeten gevoegd worden S. swbsecundum NEES, S. contortwm SCHULTZ., S.contortum B rufe— scens NEES., S. contortum y denticulatum, (S. den- ticulatum Brin.) S. molluscum Breen, S. acutifolium EERH. S. subulatum prio. S. tenve Nees, de var. S. plumosum sees. Van deze soorten worden exempla- ren de leden der vergadering voorgelegd met de daar- van gemaakte microscopische afteekeningen tot sta- ving van het beweerde wezentlijke soortsverschil ; zij zijn met uitzondering van S. swhsecundum, S. denticulatum en S. plumosum. alle vruchtdragende. De spreker belooft later dit onderzoek voort te zetten en door vergelijking van exemplaren uit an- dere oorden van ons land, dit onderwerp met de meest mogelijke volledigheid te behandelen, waar- toe hij de medewerking. van de leden der vereeniging inroept, welke hij reeds bij dit nog onvolkomen on- derzoek van sommigen heeft ondervonden. Hiermede worden de werkzaamheden van den eersten dag der bijeenkomst gesloten. Op zaturdag 26 Augustus des morgens ten 9 ure opent de president de vergadering, ten einde de on- afgedane werkzaamheden te vervolgen. — Dr, oune- mans brengt namens de commissie, benoemd tot het nazien der rekening en verantwoording van den se- cretaris, verslag uit en berigt dat een batig saldo in de kas aanwezig is. Dr. v. D, SANDE LACOSTE ver- meldt dat hij exemplaren heeft gevonden van Poly- gonum somphocarpum DE BRUYN. op veenachtigen 113 moesgrond, bij Amsterdam, alsmede eene Carex- soort, het naast bijkomende aan Carex caespitosa, op vochtigen kleigrond, bij Amsterdam. Hierna be- paalt Dr. v. p. goser de aandacht der leden bij de Lichenen van ons vaderland en zegt: De mededeeling van Dr. MOLKENBOER in onze vo- rige Vergadering (1) heeft ons met genoegen doen vernemen dat onze kennis der inlandsche mossoor- ten door de nasporingen van hen, die zich met het onderzoek dezer cryptogamen bezig houden, sedert de uitgave van het 4ste stuk der Fl. Belg. Sept. Cry- ptog., aanzienlijk is toegenomen. Eene andere mede- deeling van Dr. v. p. sanpE Lacoste in die zelfde ver- gadering bewees, dat wij ook met opzigt tot de levermossen zijn vooruitgegaan. Ik heb mij door hun voorbeeld aangespoord gevoeld, om na te gaan of en in hoever onze kennis der inheemsche korste mossen in de 7 jaren, die sedert de uitgave van het 2de stuk van genoemd werk verloopen zijn, is gevorderd. Ik moet tot mijn leedwezen bekennen, dat mijn onderzoek tot een minder gunstig resul- taat heeft geleid. Die oorzaak dezer min gunstige uitkomst moet, mijns inziens, eensdeels daarin gezocht worden, dat de studie dezer gewassen bij ons zeer weinig be- oefend wordt, ten anderen dáárin dat onze vader- landsche Flora slechts weinige belangrijke soorten dier familie schijnt te bezitten. 1) Verslag 1847, bl. 524. 114 hmmers terwijl het verzamelen en bestemmen van mossen tot de kruidkundige bezigheden van velen onzer behooren, en er zelfs onder ons zijn, die de wetenschappelijke bewerking dier familie reeds sedert geruimen tijd en met uitstekend gevolg zich ten doel hebben gesteld, zijn er daarentegen slechts weinige die voor de korstmossen onzer Flora eenige belangstelling bezitten of aan dezelve eenige op- merkzaamheid wijden, een enkele welligt, die zich met hnn onderzoek uit een wetenschappelijk oog- punt bezig houdt. En geen wonder! Voor zoo ve- len toch, wien uiterlijke fraaiheid en zeldzaamheid eener plant meer geldt dan belangrijkheid van hare bewerktuiging of het opmerkenswaardige in hare ontwikkeling en voorplanting; voor zoo velen die ongaarne het standpunt van verzamelaar verwisse- len met het voor eigen kennis meer vruchtbare en beloonende en voor de wetenschap meer bevorder- lijke van onderzoeker; voor zoo velen hebben de korstmossen weinig aantrekkelijks. Hunne kleur is eentoonig; de meetkunstige symmetrie der vormen bij zeer velen grenst aan het levenlooze; verre weg de meeste onzer inlandsche soorten zijn zeer alge- meen verspreid, slechts enkelen mogen met regt zeldzaam heeten. Intusschen geloof ik, dat, ondanks dit alles, de korstmossen onzer Flora, mits weten- schappelijk onderzocht, een’ rijken oogst van be- langrijke waarnemingen en ontdekkingen belooven, niet zoo zeer van onbekende of nieuwe soorten, maar van bijzonderheden betrekkelijk hunnen bouw, — 115 hunne groeiwijze en voortplanting, waaromtrent nog veel onzeker en duister is. Maar bovendien maakt onze Vereeniging het ons, ten pligt, om geen gedeelte onzer vegetatie min te achten of on- opgemerkt te laten, en om het geheele gebied on- zer Flora met gelijken ijver te doorzoeken en te bewerken. En al mogt het blijken, dat de groci- plaatsen, die de natuur aan deze familie van ge- wassen voor hunne normale ontwikkeling heeft aan- gewezen, zeer schaarsch worden aangetroffen , dat dus slechts voor sommige soorten de gelegenheid bestaat om ze geheel, d. i. in de volledige ont— wikkeling harer typische en afwijkende vormen te leeren kennen, dan nog brengt die verpligting me- de, dat wij eene zoo naauwkeurig en volledig mo- gelijke kennis van dezelve trachten te erlangen. Van de, in het tweede deel der Fl. Belg. Sept. vermelde soorten, is mij een aanzienlijk gedeelte nog niet uit inlandsche exemplaren bekend. Ik neem de vrijheid, aan deze vergadering een opgave er van mede te deelen met vriendelijk en dringend verzoek aan elk der leden in ’t bijzonder om van die ontbrekende soorten mij exemplaren te willen mededeelen, of ze aan het Vereenigings- herbarium in te zenden, opdat dit gedeelte onzer Cryptoga- mische Flora niet al te zeer achterlijk zij bij de overige gedeelten, die met een zoo bij uitstek gun- stig gevolg in de laatste jaren zijn beoefend. De ontbrekende soorten en vormen zijn dan: Usnea barbata a. florida, y. implexa ; 116 Evernia jubata, divaricata, furfuracea ; Cetraria Islandica? nivalis? glauca ; Cladonia degenerans, cornuta B. clavulus, squa- mosa B. attenuata, digitata, Papillaria ; Peltigera malacea, aphthosa, rufescens, horizon- talis ; Sticta pulmonacea ; Collema corniculatum, lacerum ; Parmelia aleurites, physodes B. encausta, aströï- dea, stygia, conspersa, ambigua, centrifuga, triptophylla «. coronata, cartilaginea, pallescens 6. Parella, tartarea, frustulosa, haematemma, aurantiaca, calcarea ; Umbilicaria pustalata ; Biatora rosella, fleruosa, uliginosa, et B. fuli- gine ; Lecidea contigua, fusco-atra, fumosa, dolosa, sa- buletorum, milliaria ; Opegrapha epipasta, scripta B. serpentina, y. ar- thronioïdes ; Conianginm vulgare; Coniocyhe furfuracea 2. sulphurella, nigricans ; Calicium curtum, subtile, hyperellum, chrysoce- phalum ; Sphaerophoron coralloides ; Pertusaria Wulfenii ; Verrucaria nitida, punctiformis. De Heer pe srury vertoont eene menigte keurig net gedroogde specimina van onderscheidene Aumi- ces, met de afzonderlijk geprepareerde. perigonia, 117 en verhaalt hoe hij getracht heeft den vorm der kelkslippen als kenmerk tot determinatie te bezi- gen, om hierop zijne diagnose te gronden, dat het hem wijders is gebleken dat het geslacht Aumes zeer zeker hier te lande voor den opmerkzamen onderzoeker nog veel zal opleveren, daar waar- schijnlijk 5 nieuwe soorten door hem zijn waarge- nomen, en ook talrijke vormen bij ons voorko- men; hij belooft zijne nasporingen te zullen voort- zetten en- op de volgende vergadering het geslacht Rumex te zullen. behandelen. Nog worden door Dr. v. pv. soscu ter bezigtiging medegedeeld exemplaren van eenige zeldzame en kritische soorten, waarbij hij het volgende ter ver- klaring voegt: Mijne Meeren! Behalve de, in mijne mededeeling van gisteren ver- melde toevoegsels tot het bewerkte gedeelte van den Prodromus, hebben de nasporingen en onderzoekin- gen onzer leden ook voor andere gedeelten van den- zelven, belangrijke resultaten opgeleverd, waarmede ik u wensch bekend te maken. Zij bestaan deels in nieuwe inlandsche soorten, deels in dezulke, die mij aanleiding hebben gegeven, om ze met ver- wante soorten en vormen te vergelijken om de on- zekerheid of onjuistheid, die bij ons ten opzigte van deze hier en daar bestaat, eenigzins op te hel- deren of weg te nemen. 118 Eene voor onze Flora hoogst belangrijke ontdek- king is die van de beide soorten van het geslacht Najas. De Heer van weynincen vond »in een stroo- _»mend water (de Reest) bij Meppel” MN: major ; NV. minor werd door den Heer van woven »in de » Zuid- Willemsvaart bij ’s Bosch” verzameld. Beide planten behooren tot die, waarvan men met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid verwachten konde, dat zij tot onze Flora moesten behooren, en dat zij slechts op een naauwkeurig onderzoek wachtten, om als burgers onzer Flora te worden er- kend. Avena hybrida prreru. trof ik dezen zomer » bij » Goes tusschen het vlas” aan. Zij onderscheidt zich terstond van A. fatwa door de aanmerkelijk groo- tere, driebloemige aartjes en door gladde kafblaad- jes; de bloemspil alleen is behaard. Avena strigo: sa L. is door den Heer pozr, blijkens zijne exem- plaren, gevonden »in koornlanden bij Eindhoven” De Heer sonpam geeft haar, maar met een teeken van twijfeling op, als bij Kampen voorkomende. Beide planten echter kunnen, mijns bedunkens, met even veel regt tot de indigenae gerekend wor- den, als Lolium Unicola, Camelina dentata, Spe- cularia hybrida, en anderen en mogen althans niet daarvan uitgesloten worden zonder genoegza- meren grond, dan deze, dat zij welligt met zaad van elders zijn ingevoerd. Immers dit kan zoowel van de genoemde, als van vele andere akkerplan- ce) ten gezegd worden. De vraag is, dunkt mij, slechts 119 of zij zich aan het klimaat en den grond gewennen en zich voor goed vestigen in onzen bodem. Sedum Boloniense tors. Ik trof deze soort in den verloopen zomer in de nabijheid mijner woonplaats op ééne plaats in groote hoeveelheid aan, Het onder - zoek der levende plant deed mij haar als de aan- gevoerde soort kennen, en de vergelijking met au- thentieke exemplaren van S. Sevangulare der Fi. B. S. overtuigde mij, dat ook deze tot S$. Boloniense moeten gebragt worden. Trouwens dit is evenzecr het geval met S. Sewangulare koen. Syn. (Zie Add. et Emend. p. 1024), echter niet met de plant van LINNAEUS, die door zoisereur (Fl. Gall. I. p. 529) uitdrukkelijk en scherp van zijne S. Boloniense wordt afgescheiden. reicnenBacu volgde in zijne Icon. Crit. en in zijne Fl, excurs. laatstgenoemden schrij- ver. In de Flore de France brengen aonron en GRre- MER S. Servangwlare L. als var. tot S. acre, aan welke zij inderdaad naauw verwant schijnt te zijn. De kenmerken, waardoor S. Boloniense zich van andere soorten onderscheidt, zijn: » Radix repens, caules crectiusculi; folia in ramis jumoribus clava- tis, arcte 6—8 farie imbricata, in adultioribus ma — gis remota et sparsa, subteretia, oblonga, obtusa, basi soluta; cyma 5—4 fida, ramis (passim furca- tis) 6—10 floris; petala lanceolata sepala cylindri- ca obtusa superantia; sapor fatuus” Daarentegen vertoont S. sevangulare L., volgens de genoemde schrijvers, deze kenmerken : » Caules adscendentes ; folia subovata, teretia, ternatim verticillata, imbri- 120 cata, in surculis 6 fariam disposita; cymae rami 4—2 flori; sepala plana.” Vergelijkt men}deze ken- merken met de afbeelding van S. sexangulare in de Fl. Bat. 717, dan zou men, behoudens de mate van vertrouwen, die de afbeeldingen van dit werk, om hare onnaauwkeurigheid en ontoereikendheid , verdienen, kunnen vermoeden, dat deze inderdaad tot die soort behoort. Immers de bloeiwijze en de vorm der bladeren en kelkblaadjes komen met de van haar opgegevene kenmerken vrij wel overeen. Ik moet dit evenwel, bij gebrek aan zekere be- scheiden , voor als nog in ’t midden laten, even als de vraag, die bij mij opgerezen is, of S. annuum L. (S. saxatile nc.) inderdaad tot onze inlandsche plan- ten behoort. Wat in ons Herbarium onder laatstge- noemden naam aanwezig is, behoort althans tot S. Boloniense. Orobanche minor. sutt. is door mij in Julij Il. in klaverlanden op Zuid-Beveland in menigte ver- zameld. De ontdekker dezer soort voor onze Flora is ons correspondeerend lid, de Heer ep. wencx, die haar, eenige jaren geleden bij Bunnik, insgelijks tusschen Trifolium sativum aantrof en mij mede- deelde met de aanmerking, dat de, in de nieuwe bijdr. tot de Nederl. Fl. (bl. 41) vermelde soort ten onregte als O. minor was opgegeven. Exemplaren van de dáár bedoelde soort uit het spoel bij Kui- lenburg die ik later in handen kreeg, bevestigden zijne aanmerking, en bleken tot O. rubens WALLR. te behooren. Het citaat (t. a. pl.) der Flora Leiden- 121 sis komt mij mede verdacht voor uithoofde der groeiplaats. De exempl. van ons Herbarium, die ik niet heb kunnen onderzoeken, moeten in deze be- slissen. In allen gevalle schijnt het mij wenschelijk toe, dat het geheele geslacht Orobanche onzer Flora met zorvuldigheid herzien worde, en dat de moe- derplanten naauwkeurig aangeteekend worden; iets, dat met zeer enkele uitzonderingen, in de werken over onze Flora is verzuimd, en dat aan onderschei- dene opgaven eene niet geringe mate van onwaar- schijnlijkheid bijzet. Zoo vermeldt b. v. pr corren O. ramosa als groeijende »im de duinen tusschen de Helm,” terwijl die plant elders bij voorkeur op hennip, zeldzamer op tabak, aardappelen en mays wordt aangetroffen, Van O. coerulea wordt hare uitsluitende moederplant (Achillea millefolium) slechts bij zeer enkele groeiplaatsen opgegeven en men mag dus vermoeden, dat de haar zeer verwand- te O. arenaria Borkum. die op Artemisia campes- tris groeit, onder die soort schuilt. Veronica opaca rries. De ontdekking dezer soort (de Heer pr BRUYN vond haar bij Delft, ik zelf in Zuid-Beveland) vult de gaping, die tusschen de eenjarige soorten van dit geslacht in onze Flora be- stond, aan, Zij onderscheidt zich door de, in kocu’s Synopsis opgegevene kenmerken zoo duidelijk van de verwante soorten (V. agrestis en polita), dat wie ze eenmaal heeft leeren onderscheiden, niet ligt weêr tot de vorige verwarring dier soorten zal te- rugkeeren. Veronica Duxbaumii ten. heb ik sedert 122 hare eerste ontdekking tot mijn leedwezen niet kun- nen terugvinden, hoewel ik het niet aan de mocite heb laten ontbreken, om jaarlijks den akker in den omtrek harer groeiplaats naauwkeurig te doorzoe- ken. Het eenige exemplaar, dat mij overgebleven was, heb ik in het Herbarium der vereeniging ge- deponeerd, Tragopogon minor vries. komt in Zuid-Beveland zeer menigvuldig voor aan dijken, wegen, kanten van akkers, enz. Het is deze soort die ik vroeger (Enum. pl. Zeel. I. p. 28) als 7. pratensis heb op- gegeven. Latere onderzoekingen hebben mij echter overtuigd, dat ik haar ten onregte als zoodanig heb bestemd. De kunstmatige kenmerken, waardoor bei- de van elkander onderscheiden worden, (room Syn. Ed. 2. p. 485 seq.) men moet het erkennen, schij- nen onbeduidend te zijn, reden waarom 7. minor door de schrijvers, die haar het eerst opmerkten, rrizs (Novit. FL. Suec. Ed. Î.)en winner (Flora v. Schie sien) als verscheidenheid tot 7. pratensis werd ge- bragt, — en toch zal zelf de ongeoefende, wan- neer hij beide planten naast elkander ziet, ze naau- welijks verwarren (41). Aan de kenmerken, door KOCH opgegeven, moet ik nog dit bijvoegen: dat de 1) De opmerking moge ter mijner verontschuldiging hier ter plaat- se niet overbodig geacht worden, dat ik niet lang geleden, en wel cerst in 1847, met 7. pratensis ben bekend’ geworden, hetgeen wederom daardoor verklaard wordt, dat ik als student te Leyden zeer weinig en zeer oppervlakkig heb gebotaniseerd, en eerst na mijne vestiging in Zeeland begonnen ben van die bezigheid cene stu- die te maken. 125 stengelbladeren naar éénen kant overhangen, en dat het zaad, met inbegrip van het zaadpluis, dat van T. pratensis bijna 4 in lengte, overtreft. De af- scheiding dezer plant van 7. pratensis als soort is dáárdoor voorzeker gewettigd, dat ik in Zuid-Beve- land nimmer een enkel exemplaar van T. prat. heb gezien, terwijl T. minor in den zomer, vooral aan _de kleidijken allerwege te vinden is. Carex vulgaris vries. Het aantreffen dezer soort in den verloopen zomer in moerassige graslanden in Zuid-Beveland gaf mij aanleiding om haar naauw- keurig te onderzoeken en met de verwante soorten te vergelijken. Zij behoort tot die afdeeling van het geslacht Carea (C. distigmaticae heterostachyae), die voor de onderscheiding der soorten groote en eigenaardige moeijelijkheden oplevert en de scherp- zinnigheid der grootste phytographen ten allen tijde op eene gevaarlijke proef heeft gesteld. Men her- innere zich slechts, hoe omtrent C. stricta, acuta en caespitosa bij verschillende schrijvers geheel uit- eenloopende meeningen worden aangetroffen, en hoe zelf uitstekende Caricologen, als eoopenovan, Gay en DREJER die verwarring door hun gezag nog hebben vermeerderd. Het zijn ook hier wederom de Zweed- sche kruidkundigen, en in de eerste plaals EL. Fries, die ons niet alleen de genoemde vormen hebben leeren onderscheiden en daardoor aan die verwar- ring een einde hebben gemaakt, maar bovendien met de hun eigene getrouwheid en standvastigheid van onderzoek en waarneming, deze afdeeling met 124 eene menigte soorten en vormen hebben verrijkt, die eene scherpzinnige waarneming vooral der biolo- gische kenmerken in de ontwikkeling en het leven. der planten hun heeft leeren onderscheiden: Mijn eigen Herbarium en dat der vereeniging voor het bedoeld onderzoek dezer Carices nagaande, heb. ik bevonden, dat ook bij ons onder de namen van C. caespitosa, acuta, enz. velerlei voorkomt, wat daartoe niet behoort, en dat die soorten menigwerf verwisseld en verward zijn. Zoo behoort b. v. alles- wat aan ons Herbarium als C. caespitosa is toege- zonden en wat ik elders onder dezen naam van in- landsche carices heb gezien tot C. vulgaris Fries; van C. caespitosa L. heb ik nog geen inlandsch exemplaar gezien; zoo komt onder den naam van C. acuta L. in het vereenigings-herbarium C. prolixa FRIES voor; zoo trof ik in het herb. van ons mede- lid v. p. sanpe LACOSTE G. elytroïdes Fries. aan onder den naam van C. caespitosa var. alpina. Hoedanig C. stricta, acuta, aquatilis, caespitosa der Fl. B. S. moeten verstaan worden, kan zonder authentieke exemplaren niet uitgemaakt worden; waarschijnlijk echter is het, dat zij, even als in alle opgaven over onze Flora collectief zijn. Mogten dus zij, die van die soorten opgaven van indigeniteit hebben bekend gemaakt, zich genoopt gevoelen, om in het belang eener juiste kennis onzer Flora hunne bestemmingen te herzien en in overeenstemming te brengen met de nieuwere nomenclatuur. Als eene bijdrage tot die gewenschte revisie moge dienen, dat C. caespi- 425 tosa (Enum. Zeel. I. p. 48)=C. vulgaris rms. is en dat G. stricta (ibid. IL. p. 19) waarschijnlijk tot C. proliva rries. behoort. Om daartoe verder bij te dragen moge hier een overzigt der bedoelde soorten volgens rries (1) eene plaats vinden. Naar mijne bevinding, die echter door de onvolledigheid der onderzochte exemplaren (bij gebrek aan wortel, wortelbladen of rijpe vruch- ten) aanvulling en bevestiging behoeft, komen C. prolixa, acuta, stricta, turfosa, vulgaris en ely- trosdes bij ons voor; van C. caespitosa en aquati- lis heb ik geene inlandsche specimina gezien. GARIGES DISTIGMATICAE HETEROSTACHYAE. J. Fasciculis foliorum ad basin culmi nullis; folio- rum et bractearum siccitate margine deorsum utringue revoluto. A. C. prolizae. Culmis florentibus cernuis, vaginis foliorum efibrillosis, fol. super. et bracteis culmo lon- gioribus. C. prolixa. rns. Ad ripas fluviorum, etc. Caespitosa (absque stolonibus); culmo acutan- gulo foliato, vaginis omnibus foliiferis; fol. brac- 1) Verg. Novit. Fl, Suec. Mant. III. p. 143. sq. Summ. veget. Scand. I. p. 226 sq. Studien Z. Syn. Caric. distigmat, etc. in Ar- chiy. Scandin. Beitr. If. 2. p. 181. sq. 126 teisque latis, flaccidis; fruct. conicis, utrinque complanatis, nervosis, imbricatis, viridibus, squa- mis atro-purpureis, cuspidatis, brevioribus. Habitus CG. acutae, fructibus C. strictam ae- mulans; in spicis elongatis, gracilibus fructus sunt quaternato-verticillati, nec sparsi ut in C. acuta. C. acuta. L. (pro parte). Ad aquas et ripas. Stolonifera; (culmo, vaginis foliisque ut in an- tecedente); fructibus inflatis, utrinque convexis, subenervibus, squarrosis, fertilitate fuligmosis, squamas muticas aequantibus. C. tricostata rns. Ad fluvios et in graminosis hu- midis. Stolonifera; (culmo vaginisque ut in anteceden- tibus); foliis bracteisque angustis, flaccidis; spicis erectis, sessilibus; fructibus stipitatis ventricosis, siccitate collabentibus, carinato-tricostatis, squa- mas ovatas, obtusas conspicue superantibus. Ver- git ad C. vulgarem, a qua praeter fructus notas mox foliis siccitate revolutis distinguatur. B. QG. strictae. Culmis et foliis semper strictis, ilhs fere nudis, vaginis. fibrillosis. | C. stricta. ecop. Ad ripas, in pratis, etc. Caespitosa; culmo: acutangulo fubnudo; vagi- nis eximie fibrillosis, imis aphyllis, carinatis, basi trigono; foliis canaliculatis bracteisque stric- tis (infimis brevissimis et perangustis); spicis sub- sessilibus, arrectis; fructibus in spiea-contigua de- 427 ciduis, nervosis, pedicellatis, compressis, squamas muticas, aequantibus vel superantibus. C. caespitosa L. In pratis uliginosis vastos ct gra- te virides caespites efficit. Caespitosa; culmo acutangulo, vaginis plurimis aphyllis, teretibus, subfibrillosis, suprema folii- fera; foliis supra bicarinatis, flaccidis, bracteis angustissimis vel obliteratis; spicis terminalibus sessilibas; fructibus sessilibus, utringue gibbis, subenervibus, deciduis, squamas muticas aequan- tibus vel superantibus. C. turfosa. vais. In turfosis udis. Stolonifera, culmo rigido, gracili, acutangulo, basi foliato; vaginis omnibus foliferis, fibrillo- sis; fohis strictis, canaliculato-compressis, late carinatis; spicis gracilibus, arrectis; fructibus pe- dicellatis, persistentibus, appressis, ovatis, acu- tis, laevibus, extus gibbis, squamas superantibus. iJ. Fasciculis foliorum (saepe emarcidorum) ad ba- sin culmi; foliorum et bractearum margine siccitate sursum convoluto vel plano. A. CG. vulgares. Foliis siccitate convolutis, bracteis culmum su- perantibus, squamis fructu brevioribus vel an- gustioribus. C. aquatilis. waurs. Ad ripas aquarum. Stolonifera; culmo obtusangulo, laevi, foliato; vaginis omnibus foliiferis, efibrillosis; folus an- 128 gustie;, bracteis spathaceis, ima amplexicauli; fru- ctibus subrotundis, compressis, enervibus, squa- mis obtusis longioribus, acutisve latioribus. Habitus C. strictae et acutae. C. vulgaris. rries. In pratis, etc. Stolonifera; culmo acutangulo, scabro, basi foliato, vaginis omnibus foliferis, efibrillosis; fo- liis concavis, ecarinatis, bracteis primo subspa- thaceis; spicis cylindricis ; fructibus ellipticis, epunc- tatis, nervosis extus gibbis, squamas obtusas, muticas conspicue superantibus. B. C. rigidae. Foliis planis, squamis fructus superantibus et obtegentibus. C. elytroïdes. ries. In locis frequenter inundatis. Stolonifera; culmo acutangulo, sublaevi, basi foliato, vaginis omnibus foliiferis efibrillosis; foliis bracteisque subspathaceis latis; spicis clavatis; fructibus obovatis, compressis, enervibus (? ), ele- vato-punctatis, margine scabris, squama sublan- ceolata, atra, nervo angustissimo purpurascente obtectis. Eindelijk verdient het hier volledigheidshalve ver- melding, dat C. sawatilis Fl. Belg. Sept. (C. rigi- da Fl. Leid. et Enum. Zeel. et C. cerina FI. Leid. (num. Dum?)) de aan Frankrijks westkust voorko- mende en onlangs door Dr. xocu ook in de duinen der Oost-Friesche eilanden ontdekte C. trinervis DEGL, 1S. 129 Het zij mij nog ten slotte vergund u medetedee- len, wat mijne waarnemingen aangaande eenige in- landsche soorten van het geslacht Bromus in de- zen zomer hebben opgeleverd, Bepaaldelijk zijn het B. grossus De., mollis L. racemosus L. en commu: tatus scunap. die ik naauwkeurig heb nagegaan, jets, waartoe mij de omstreken mijner woonplaats ruimschoots de gelegenheid verschaften. B. grossus. De. werd door koen in Dep’s. Flora I. p. 680. van B. secalinus L. afgescheiden, doch in zijne Synopsis, mij dunkt ten onregte, als verschei- denheid van deze soort beschouwd. Zij verschilt, zooals in de Fl. Belg. Sept. p. 760, zeer juist is aangeteekend, van B. secalinus L.o. a. door bree- dere bloempakjes, door de kafnaald, die bijna op het midden van het klepje is ingeplant, regt en minstens even lang is als dit, enz. De bloemspil is bovendien niet broos, zoodat zelf uitgebloeide exem- plaren van B. grossus in het Herbarium niet uit- vallen. Eindelijk heb ik onder honderde exemplaren niet één met ongenaalde bloemtjes aangetroffen die, zooals bekend is, onder B. secalinus zeer menig- vuldig voorkomen. De behaardheid der bloempakjes kan miet als soortskenmerk gelden, daar ik in koorn- landen dezen zomer eene verscheidenheid met gladde bloempakjes (war. B. glabrescens) heb aangetroffen. Tot deze verscheidenheid behoort volgens resEunE en courtois B. nitidus num. Ik kan mij met die mee- ning niet vereenigen, ondanks pumortien’s aanhaling der afbeelding van B. multiflorus. E. Bot. 1884. 9 130 Immers in de Florula Belgica wordt zij geplaatst in de afdeeling: paleolis inaequalibus, exteriore may o- re, en het komt mij om deze reden veel waarschijn- lijker voor dat B. nitidus pum. gegrond is op die vorm van B. commutatus die ik als var. multiflora straks zal vermelden en die in Zuid-Beveland en waarschijnlijk elders in Zeeland, op beschaduwde grazige plaatsen voorkomt. B. mollis L. Zij doet zich voor als lusus: pani- cula laxa, conglomerata, culmo elato, locustis parvis, culmo humili, spiculis pauci — et valde multiflo- ris etc., die echter alle die mate van standvastigheid missen, die voor eene verscheidenheid vereischte is. Eene opmerkelijke verscheidenheid is echter die met gladde bloempakjes war. B glabrescens): deze ver- toonen slechts onder het vergrootglas weinige aan- gedrukte haartjes en wijken van de type bovendien af door hunne smalleren vorm. (van daar welligt 3 leptostachys vrrs?). Tot deze verscheidenheid be- hoort volgens LEJEUNE en courrois de B. racemosus der oudere Belgische Floristen. B. Hordeaceus L., dien ik volgens rrres heb onderscheiden (Enum. Zeel. IV. p. 141), wijkt van deze gladde verscheidenheid van B. mollis in houding, vorm der bloempakjes, enz. aanmerkelijk af. Desniettemin geloof ik, dat de erkenning van B. Hordeaceus als soort, ook bij ons nadere bevestiging behoeft, waartoe ik ze aan de opmerkzame waarneming mijner medeleden aanbe- veel, Ik vermoed, dat zij aan den duinkant en in andere zandige streken naar den zeekant moet aan- 151 getroffen worden. Zij gelijkt eenigzins in houding op B. confertus, is tweejarig (volgens rries) en ver- toont hare bloeijende halmen reeds vroeg in het voor- jaar; deze vormen eene digte zode, zijn gewoon- lijk vingerlang, terwijl slechts enkele halmen de hoogte van 4—41 voet bereiken: de bloempakjes zijn zeer kort gesteeld, waardoor de bloempluim gedron- gen is en zelf eene aar schijnt te vormen: zij zijn voorts glanzend, breeder dan in B. mollis, de kaf- naald naar buiten afwijkend, enz. B. racemosus L. Het beste kenmerk ter onder- scheiding dezer soort biedt het buitenste klepje aan, waarvan de rand eene gelijkmatige ronding (en niet een’ stompen hoek) vertoont. Zij verschilt bovendien van B. commutatus scurap. door lang- werpig-eironde bloempakjes en doordien het binnen- ste klepje smal, omgekeerd eivormig is. In B. commu- tatus daarentegen zijn de bloempakjes langwerpig- lancetvormig, terwijl het binnenste klepje langwer- pig lijnvormig is, met bijna evenwijdige en slechts aan den voet eenigzins versmalde randen. Van £, mollis verschilt zij vooral door den vorm der bloem- pluim, die door de lange en verwijderde bioem- steeltjes gespreid en knikkend, in B. mollis daar- entegen door de korte bloemsteeltjes gestrekt en gedrongen is. Volgen rries zou B. racemosus niet met ‘behaarde bloempakjes voorkomen; in het Her- barium der Rheinflora van wirreen en Bacu echter zijn exemplaren van B. racemosus 8. pubescens aanwezig. 152 B. commutatus scurav. Tot bewijs, ‘hoezeer deze soort den haar gegeven naam verdient, moge o. a. strekken, dat de 920ste afbeelding der E. Bot. in de eerste uitgaaf den naam voert van B. arven- sis en als zoodanig wordt aangehaald door scuraner , MERTENS €0 KOCH en REICHENBACH bij B. arvensis L., terwijl zij in de tweede uitgaaf B. pratensis wordt genoemd, en andermaal door reicuensach by B. racemosus wordt aangehaald en eindelijk door Fries wordt gebragt tot B. pratensis rune. (B. commu- talus SCHRAD.), waartoe zij inderdaad behoort. Ook bij ons heeft zij tot velerlei verwisseling en verwar- ring ‘aanleiding gegeven. Zoo komt zij b. v. in de Enum. Zeel. I. p. 52 als B. arvensis voor. Het is mij onbekend onder welken naam zij in de Fl. B. Sept. schuilt; waarschijnlijk onder dien van B. ra- cemosus en arvensis beide. Van B. racemosus in- tusschen onderscheidt zij zich door de boven aan- gegevene kenmerken; van B. arvensis L. door de veel breedere ovale bloempakjes en vooral door de ongelijke lengte der klepjes, waarvan het binnenste korter is dan het buitenste, terwijl. B. arvensis door zijne lancetvormige bloempakjes tot den typus der Bromi fectucacei (waartoe B. erectus, iner- mis, etc. behooren) overhelt, en bovendien het bin- nenste klepje even lang vertoont als het buitenste. Van B. arvensis is mij slechts één exemplaar be- kend, dat binnen de grenzen onzer Flora is verza- meld, en wel door den Heer v. p. TRAPPEN Op cene zandplaat in de Waal. Overigens komt B. commu- 155 {atus in zeer verschillende vormen voor, waarvan ik echter slechts twee als verscheidenheden meen te moeten onderscheiden; t. w. a var. pubescens met zacht behaarde bloempakjes en 6 var. multi- flora met wijdgespreiden, knikkenden pluim; 5-6 voetigen halm en 10-12 bloemige aaren. Laatstge- melde groeit bij ons hier en daar aan beschaduwde slootkanten en is welligt door pumorrier bedoeld onder den naam van B. nitidus — een’ naam dien zij, om hare fraaije gestalte, in waarheid verdient. Eindelijk komt nog ter sprake en geeft aanleiding: tot discussie, het denkbeeld aan indigenitett te hech- ten; het woord indigenae kan opgevat worden in tegenoverstelling van exoticae en iedere plant welke niet opzettelijk aangekweekt wordt zoude volgens die beschouwing tot de Flora kunnen gerekend wore den. — Anderen daarentegen vatten dit woord in bes perkteren zin op, en verstaan onder cndigenae slechts die planten, welke oorspronkelijk eigen zijn aan eene bepaalde landstreek , en aldaar onafhankelijk van hare bewoning, kultuur en andere invloeden voor- komen. — Men komt na woordenwisseling over bei- de deze opvattingen, en aanhaling van hierop betrek- king hebbende voorbeelden, algemeen tot het besluit: dat eene flora de geheele vegetatie van het land moet bevatten, zooals die zich vertoont op het tijd- stip, waarop de flora wordt uitgegeven; dat de hout- cultuur en de oeconomische planten in de flora be- hooren te worden opgegeven, om een juist denk- beeld te geven van den bodem die ze voedt; kort- 154 om, dat alles, wat spontaan en tevens blijvende is, moet worden opgenomen, doch behoorlijk on- derscheiden in plantae cultae, advenae, efferatae, spontaneae enz. waartoe de studie van de geogra- phische verbreiding, historisch onderzoek en. andere hulpmiddelen leiden kunnen. — Hierna treden in- gevolge art. 18 der statuten de president en vice- president af; tot president wordt Dr. v. p. Boscu, tot vice-president Dr. r. pozy weder ingekozen. Op voordragt van het bestuur wordt voorgesteld en aangenomen, voortaan het bestuur der Vereeni- ging af te scheiden van de leiding der Vergade- ring en tot dit laatste jaarlijks eenen honorairen president te benoemen, waardoor de statuten aldus gewijzigd worden: p. 7. HOOFDSTUK II. Over het Bestuur. lees: Over het Bestuur der Vereeniging. Art. 18. Vervalt en in de plaats komt: Behalve dit bestuur wordt een der leden benoemd tot honorair president. Art. 24, 22 en 23 vervallen in dit hoofdstuk. pHa: HOOFDSTUK IV. Over de algemeene Vergadering. lees: 4°. Over de algemeene Vergadering. en 2°, Over het Bestuur der algemeene Vergadering. ne 155 Achter Art. 40. volgt: Art. 40e, Het bestuur der algemeene Vergadering is opge- dragen aan eenen honorairen president. Art. 402. Hij wordt buiten het bestuur der Vereeniging door de leden benoemd om de volgende Vergadering te leiden, en is niet dan na verloop van een jaar weder verkiesbaar. Art. 40e. Hij regelt de volgorde der mededeelingen door de leden te doen. (zie Art. 10 en 57 sub 6). Art. 404. Bij langgerekte discussien heeft de president het regt in omvraag te brengen, dat deze zullen ge- staakt worden. Art. 40e, Bij staking der stemmen beslist de president. Art. 40% Bij afwezigheid van den honorairen president, treedt de vice-president der Vereeniging in zijne plaats. Tot honorair president voor de bijeenkomst te Arnhem, 17 Augustus 1849, wordt verkozen de heer A, J. DE BRUYN te ’s Gravenhage. tg = ie pop ete Mie hod, Lin Ae eh rigboaange, Variete ; , ng Ne SEEING, a ea nn x hee Ren kre NS ERR LAE Said te (AGI ee Nd B la iN vend on se waere airs a v 2 Cty Rk ATES NTRS EEN REED EN os UITGEGEVEN “DONK W.H, pe VRIESE, F. DOZY EN J. H. MOLKENBOER. TWEEDE DEEL, TWEEDE STUK. |. LEYDEN, JACs. HAZENBERG Conns. Zoon. 1850. ERHOUCDLB. Sen Le \ Analecta Goodenoviearum, ad auctoritatem Herbariorum Muse: Caesarei Vindobonensis , Lessertii, Hookeri, Lind- leji, Preissii, aliorum , proponit Gurt. Henn. De Vriese. blz. Over eene verhoogde temperatuur bij den mannelijken bloei van Cycas cireinalis , waargenomen in ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, door J. E. TersMan. Mede- gedeeld door W.H. DE VRIESE, .(0) 5.1255 oh ooh Over eene zijdelingsche bloem-ontwikkeling aan den stam van Fourcroya tuberosa Ait., waargenomen in ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, door J. E. TuysmaN. Mede- gedeeld door W.H. DE VRIESE..2.---++-+-- Waarnemingen aangaande den wasdom van den bloem- stengel eener Agave lurida (?) gedaan in ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg. in het jaar 1845, door J. _ E. Tersman. Medegedeeld door W. il. pe VRIESE. . . Tweede bijdrage tot de Algologische Flora van Nederland. Medegedeeld door Dr. R.B. VAN DEN BoscH......- Angiopteris Teysmanniana, nova Filicum species, Horti Academici Lugduno-Batavi. Descripsit GUIL. HENR. DE VRIESE, se eon tno She deet NEN Over eene periodieke verkorting van plantendeelen, be- nevens uitkomsten van metingen aangaande den plan- tengroei. Medegedeeld door W.H. DE VRIESE. .. -. . Polygonum cuspidatum Sieb. et Zucc. Descripsit GUIL. HERR, DE VRIESE 30. slet se ». Brown prodr. 584. » » De. prodr. 508. » ) de Vriese in Lehm. pl. Preiss. 406. Planta semi-or rguyalis, fruticosa; rami teretes; fo- lia cum petiolis 45 cent. longa, 2;—5 cent. lata, glaberrima, nonnumquam sub-orbiculata; rami flo- rentes polystachi; floribus alternis, remotis vel ap- proximatis; singuli flores bractea foliacea oblonga, acuta, integerrima, fere 1 cent. longa, patente, con- tinentur. | Hab. Novae Hollandiae regionem van Leeuwin (Labill.). Vidi specimina sqq. In herb. Delessert: Labillardière, ex ora Austro-occidentali Nov. Holl. — In herb. Vind. spec. Preissia- num, 1486, lectum in arenosis prope urbiculam Freemantle , d. 15 m. Dec. 1838. In herb. Hook. ex sinu Regis Georgii. In herb. Lindleji spec. lect. ad fl. Vasse, in ora Austro-acci~ dentali Nov. Holl. Molloy, 1839. Rami dcumbentes habent folia rotundata et bre- | vi=petiolata, spicas autem paucifloras. 2. M. fastigiata de Vriese. S. fastigiata de Vriese in Lehm. pl. Preiss. 406. n°. 8. herb. 1491. Hab. littus arenosum ad Balheid prope fl. Cygnorum. 5. M. multiflora de Vriese. Caule fruticoso, paniculato, glaberrimo; foliis 155 brevi-petiolatis, ovalibus, argute-serratis, utrinque acutis; spicis elongatis, multifloris; bracteis lineari- lanceolatis, integerrimis; calycis limbo nullo; co- rollae coeruleae (?) tubo villoso, fauce stipitato- albo-glandulosa, lobis mucronatis, alis ciliatis; fila- mentis contortis; stylo villoso; stigmatis indusio pubescente, margine ciliato; nuce obovata, subcom- pressa, costata, biloculari. S. multiflora Lindl. Swan River col. App. XXVI. ad calcem. ) ) de Vriese in Lehm. pl. Preis. 407. In specim. Lindleji rami sunt sulcati; folia 6 cent. longa et 4 cent. lata, subacuminata, uninervia, membranacea. A. M. crassifolia maxime differt forma foliorum, a MI. ovalifolia, foliis serratis, nec tomentosis. Hab. ad fl. Cygnorum et Sinum Regis Georgii, Nov. Hollandiae. Vidi spec. sqq. Preissii n°. 1517; in herb. Lindl. Dram- mondi 1839; in herb. Hook. ex sinu Regis Georgii, Baxteri et Drummondi, ex ora fl. Cyon. et sinu Regis Georgii, Drammondi et Fraseri. In herb. Vind. Spec. Ferd. Bauer. 4, M. ovalifelia de Vriese. Fruticosa, ramosa, adscendens, polystachya, ci- nereo-tomentosa; foliis petiolatis, ovalibus et elli- pticis, pauci-, et obscure-dentatis, utrinque acutis, apice mucronulatis; spicis foliosis, elongatis, mul- tifloris; bracteis rhombeo-ellipticis et lineari-lanceo- 11 154 latis, vel etiam longe cuspidatis, integerrimis; calycis limbo subnullo; tubo corollae fisso, interne piloso; stylo nudo versus apicem subbarbato; stigmatis in- dusio ciliolato. S. ovalifolia Brown prodr. 584. De. VII. 509. II Brown duas proposuit varietates, quae sunt: a. cinerascens, quam vidi in herb. Vind. et qui- dem specim. Ferd. Bauer »ex N. H. ova orient. „intra tropicum.” His tertiam addit De. 1. c., quae est: B. glabra. y. media. Folia aequant 5; cent. in longitudine, et 24 in latitudine. 5. MM. macrostachya n. sp. » Caule suffruticoso, adscendente, tomentoso, de- „mum glaberrimo; spieis longissimis, terminalibus et »lateralibus; foliis sessilibus, aliis majoribus, oblon- »go-lanceolatis, aliis axillaribus, linearibus, omnibus y spinoso- et longe ciliato-dentatis, revolutis, coriaceis; »floribus bracteatis; bracteis linearibus, longissimis, yacuminatis, longe setaceo-serratis; calycis tubo sul- peato, limbo nullo; tubo corollae interne subpube- »scente; laciniae margine longis setis sunt instructae; „stylus flexuosus; indusium stigmatis subimberbe.” Hab. N. Caled. Occid. Prioribus vicina, at diversa habita et foliorum characteribus. Hacc 54 cent. longa sunt, et 25—4 155 mill. lata, Rami sunt glabri, nitidi, lineati; folia demum opaca, glabra, primum tomentosa esse vi- dentur; spicae sunt longissimae, subflexuosae, flores sunt lutei. Vidi in herb. Hook. duo specim. quibus adscript. erat »N. yet.” 6. M. Thesioïdes de Vriese. Suffruticosa, adscendens, ramosa, angulata, lon- gissime paniculata, glabra; foliis inferioribus sublan- ceolato-paucidentatis, superioribus linearibus; bra- cteis linearibus, longissimis, acutis, integerrimis, squarrosis, spicis primum capituliformibus, dein porrectis, longis; floribus sessilibus primum appro- ximatis, deinde valde remotis; corolla parva, pal- lide coerulea, interne setoso-glandulifera; stylo vil- loso, stigmate subciliato; nucibus compressis, lae- vibus , bilocularibus. S. thesioïdes Benth. in Hug. enum. 68. ) ) De. prodr. VII. 508. » sguarrosa Lindl. Swan. River. Col. App. XXVI. » flaccida et paniculata de Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 407. Hab. Nov. Holl. ad flum. Cygn., et ad oppidum Freemantle. Pluribus speciminibus nunc inter se comparatis jam non amplius dubito, tres dictas Scaevolaceas ad unam S. thesioiden esse referendas et solummodo differre increnienti et evolutionis gradu, 156 > Nemo vero poterit mirari me antea aliam de hac re habuisse sententiam; nam plantam floriferam quam in herb. Preissiano vidi sub. numero 1516, sub pe- culiaris speciei nomine descripsi, propter paniculam longissimam et longe diffusam, convenientiam nul- lam cum breviori diagnosi enumerationis Hugelianae videbatur offerre; quod etiam valet de ne. 1521. scil. S. paniculata. Immo ipsa specimina Hugelia- na, quod folia inprimis attinet et totam staturam, insignes offerunt diversitates; habent enim alia folia lanceolata, sursum latiora, pancidentata, alia per- fecte linearia, edentata. Vidi specim. Hugelii ad Freemantle lecta, in herb. Vindobo- nensi servata, alia in herh. Lindl. ad fl. cygn. a Drummondio B : Ne 1521 lecta; porro Preissiana Se S. Drummondi, S. Cunninghami, Sc. polysta- chyam nondum mihi licuit videre, quapropter eas huc referendas esse, magis licet suspicari quam affirmare. 7. M. globulifera de Vriese. Fruticosa, erecta, teres, lignosa, foliis lanceola- tis, semi-amplexicaulibus, dentatis, aveniis, crassi- usculis, supremis integerrimis; floribus axillaribus, solitariis, raro binis, sessilibus; bracteis subulatis ; calycis quinquefidi laciniis brevibus, obtusis; corol- lae tubo et fauce interne pilosis, 42—48 glandu- loso-capitellato-pilosis, pilis niveis; filamentis com- planatis; antheris adnatis, oblongis; stylo piloso, 157 stigmatis indusio ciliato, nuce tuberculata, quadri- loculari. S. globulifera Labill. nov. Holl. I. p, 55. t. 59. Brown. |. c. 584. ) ) De. prodr. VII. 508. Hab. ad terram van Leeuwin. Vidi in herb. Delessert spec. ipsius Labill., at sine fructu; porro spec. e Nov. Holl. Vent. 8. MW. cuneiformis de Vriese. Fruticosa, subpilosa, ramis alternis, foliis cunea- tis, argute-dentatis, aveniis, bracteis integerrimis, lanceolatis; spiculis 2—6 floris, axillaribus; calycis lacinüs ciliatis; stylo complanato, glaberrimo, stig- mate hinc glabro, inde barbato, margine ciliato; ynuce ovata, rugosa calyce coronata, uniloculari, »semine ovato, albido.”’ S. cunetformis Labill. nov. Holl. I. p. 56. t. 80. » » Brown. prodr. 584. De. 1. c. VIT. 509. Hab. ins. van Diemen. Vix bona vidi specimina in herb. Delessert; sed ex descri- ptione et tab. Labill. hue referendam speciem illam esse censeo. 9. M. microcarpa de Vriese. Fruticosa, ramosa, stolonifera, diffusa, adscen- dens, erecta, glabra; foliis petiolatis, superioribus subsessilibus, alternis, obovatis, ovatis, cuneatis, suborbiculatisve, basi attenuatis, dentatis, glabris , 158 ciliatis; floribus axillaribus sessilibus; bracteis line- aribus, acutis, ciliatis; calycis superi limbo 5-den- tato; corolla externe glabra, interne ad faucem sti- pitato-glandulosa, stylo pilis longis raris obsesso , germine minimo, (abortu?) uniloculari, dispermo. S. miecrocarpa Cav. ic. 6. 1. 509. Goodenia albida Smith in Linn. Trans. IL. 547. ) laevigata Curt. bot. mag. 287. Willd. I. 954. Poir. dict. 8. p. 850. S. microcarpa Brown. prodr. 585. De. prodr. VIT. 510. Schlechtend. Linn. 1847. 605. Hab. Nov. Holl. prope port. Jacks. et ad Sin. Reg. Georgii. Haec species recte a Browneo polymorpha dicta, caulem habet angulatum, pedalem, glabrum vel vil- losiusculum ; rami sunt alterni; folia sunt magnitu- dinis admodum diversae, in petiolum attenuata; flores sunt solitarii, bracteis contenti, calycis dentes ovati sunt, acuti, persistentes; stamina stylo dimi dio breviora; antherae ovatae, bilobae, lobis ad- pressis; stigma est deorsum flexum. In herbariis plura specimina hoc nomine inscripta sunt. Quodsi vero figuram Cav. et B. M. 287, tam- quam typum hujus speciei admittimus, tum sequen- tia specimina a me visa, huc pertinent: Herb. Vind. Nov. Holl. Ferd. Bauer. ibidem ad port. Jacks. ex. herb Fenzl. » Var. stylo imberbi et bracteis edentulis” Au- stralasia Hügel ; ejusdem ex Botany Bay ; ex Nov. Cambr. merd. — Herb. Delessert. Nov. Holl. Caley; 1826. Port. Jacks; ex hort. Malus. ex h. Parm; Herb. Reg. L. Bat. ex herb. Pers. — Herb. = sy Ns ee eS EE: EEN ne ar’ 7 ~ eS a TS oe 159 Hook. Sydney Clowes. Ad sinum Regis Georgii, Baxter. Herb. Lindl. Port Stephens, Burnett; Not. Holl. Broydon, etc. 10. M. pallida de Vriese. Radice fusiformi, longa, crassa, lignosa, caule herbaeeo, diffuso, adpresse pubescente; foliis cu- neatis, lanceolatis, basi attenuatis, dentatis, acutis, mucronatisque, subscabris; spica simplici, coarcta- ta; bracteis integerrimis vel dentatis; calycis limbo 5-dentato; dentibus obtusis, minimis; corollae tu- bo intus piloso; stylo glabro; stigmatis indusio ci- liato; ovario (abortu?) uniloculari, dispermo. S. pallida Brown prodr. 585. DC. VIL. 510. Obs. Browneo S. microcarpae nimis affinis dicta , certe hac omnibus partibus minor dicenda est. Er- go in serie huic immediate postponenda. De speci- fica tamen differentia non est quod dubitemus. Vidi spec. in herb. Vind. Ferd. Baueri Nov. Holl. et in Herb. Hook. lect. ad Port. Philips N. Camb. merid. R. Cunn. Esq. if. M. Hookeri n. sp. » Suffruticosa, repens, radicans, adscendens, pi- »losa, ramis angulatis; foliis sessilibus alternis cu- »neatis, subamplexicaulibus, inaequilateris, sub- » tilissime pauci- et remote-dentatis, mucronulatis, „basi attenuatis, foliolis minoribus axillaribus lan- » ceolatis, integerrimis; floribus axillaribus pedun- »culatis, solitariis; bracteis ovatis, acutis, in fruc- 160 » tu persistentibus; calycis pilosissimt limbo fere nul- »lo; corolla utraque facie et tubo dense pilosa, lo- » bis alatis, mucronatis; stylo villoso; indusio cilia- »to; nuce ovata, villosissima, costata, fusca, ca- » lycis circumscissi tubo ad dimidium tecta.” Caules repentes vix pennae corvinae habent crassitiem ; hic illic ad latus folio oppositum longas emittunt fibras radicales; folia sunt uninervia, vil- losissima, forinae admodum diversae; etenim alia sunt lanceolata, cuneata, obovata et quo longiora eo etiam brevius et minus dentata, omnia vero la- tere alterutro majore, subfalcata, reflexa; fructus ovatus, compressus 5 mill. longitudinem aequat. Differt a S. microcarpa, in primis pubescentià, foliorum forma, floribas pedunculatis, forma et mag- nitudine fructus, — Hab. ins. van Diemen (herb. Delessert n°. 57); ad Rockey Cape (herb. Hook. 775;4 Cunn. et 4%). Formae minores sunt spec. herb. Vind. ex ins. van Diemen, Hugeliana ex herb. Hook. 38 Gunn., Hampshire Hills, febr. 1837. Dicata species amico Jos. Dalt, Hookero, doctrinae et virtutis paternae aemulo. 12. M. sinuata de Vriese, Herbacea, diffusa, pubescens, pilis adpressis, longissime paniculato-spicata; foliis observatis spa- thulatis, cuneatisve, dentatis, mucronato- et sinua- 161 to-dentatis, axillaribus numerosis, minoribus; spicis 1- raro 2- floris; bracteis elipticis, integris saepe plurimis; floribus sessilibus; calyce 5- dentato; co- rolla extus hirsuta, tubo interne dense et flaves- centi-lanato; stylo complanato; stigma habet indu- sium barba densa stricta colorata, illud longissime superante, obtectum. S. sinwata Brown prodr. 584. De. 1. c. 509. Haec Browneo intermedia visa est inter suam &. aemularis et S. cunetformem Labill. quam tamen non vidi. Mihi S. mécrocarpae adeo affinis esse apparuit, ut non nisi accuratiore partium examine differentia perspiciatur. Vidi in herb. Vindob. ex herb. Ferd. Bauer, Griffithii; in Herb. Delessert ex Nov. Holl. Orient. herb. Ventenat.. 43. M. humilis de Vriese. Suffruticosa, adscendens vel diffusa, pubescens, coriacea (?), foliis argute et grandi-dentatis, imis obovato-cuneatis, rameis lanceolatis; spica simplici, bracteis lineari-lanceolatis, subdentatis, calyce 5- dentato; stigmatis indusio altero latere pilis longis coloratis » ovario biloculari” (Brown). S. humilis Brown prodr. 585. ) ) De. Le. VIL 509. Vidi Spec. Ferd. Bunev. in herb. Vindob. 14. WM. lyratifolia de Vriese. S. lyratifolva de Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 405. 162 Hab. in saxosis prope Cataractam capitis fluviv Cygnorum. Vide herb. Preiss. 1485. Vide etiam in herb. Vind. sub n°. 544. oriundum ex herb. Paris. 15. MW. attenuata de Vriese. Fruticosa, erecta, pilosa; foliis lanceolatis, den- tatis et integris; bracteis linearibus et lanceolatis, supra nudis, stylis villosissimis. S. attenuata Brown. |. c. 584. De. 1. c. VIE. 509. Hab. Nov. Holl. Austro-meridionalem. Vidi spec. Baueri Nov. Holl. in herb. Vindob. quod cum valde sit incompletum, breviorem quam habemus diagnosin supplere nequeo. 16. M. hispida de Vriese. Herbacea, hispida, caule tetragono, ramissimo; foliis sessilibus, lineari-lanceolatis, inferioribus den- tatis, vel pinnatifido-dentatis, reliquis integerrimis; floribus axillaribus, solitariis; bracteis linearibus; lobis calycinis germen longe superantibus, lineari- bus; corollae amplae lilacinae tubo externe stria- to; antheris apice villosis; stylo hirsutissimo, stig- matis indusio valde piloso; nuce calyce coronata, ovata, villosa, decemsulcata, angulata, biloculari, disperma. Semina altero latere plana. S. hispida Cav. icon. 6. t. 510. Brown. I. c. 586. De. 1. c. 514. Goodenia ramosissima Smith. trans. lin. soc. 2. p. 549. 163 Hiab. Nov. Holl. orients prope Port Jacks., Syd- ney , Bot. Bay, cet. Vidi in herb. Vind. Spec. Baueri ex Nov. Holl. Port. Jacks. et Sieb. 225. herb. Deless. Nov. Holl. Caley. Port Jacks. herb. Hook. ex Sydney, plurima Hugeliana specim. cet. Ad Sect. IV. Pogonandram De. Le. 17. M. lyratifolia de Vriese. S. lyratifolia de Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 408. Hab. in saxosis prope cataractam capitis fluvii Cye- norum. Herb. Preiss. 1485. ; Vidi in herb. Vind. n°, 311. oriundum ex herb. Paris, et ex Australasia allatum. b. Folia omnia, aut pleraque integerrima. 48. M. suaveolens de Vriese. Herbacea , (fructicosa?), diffusa, pubescens, pilis adpressis; foltis oblongo-spathulatis, sinuatis, car- nosis; axillis glabris; bracteis lanceolatis, apice ro- tundatis; dentibus calycinis ovato-lanceolatis, co- rolla coerulea, tubo interne villoso; stylo glabro, indusio stigmatis dense albo-ciliato; ovario et nuce biloculari. — Goodenia calendulacea Andr. Bot. rep. 22. S. suaveolens Brown prodr. 585. De. 1. c. VII. 510. Hab. Nov. Holl. ad Port. Jacks. Vidi in herb. Vindob. spec. F. Bauer ad Port Jacks. lecta. 164 Hugeliana ad New Castle Hunters River; Cunninghami n°. 89; herb. Delessert ex herb. Vent. et quidem specimen Andersoni 1832. Herb. Hook. specim. lect. ad Sinus Regis Georgii, Baxteri. Inter specim. Bauecriana vidi fructum ad speciem. certe nucis nomine dicendum; Browneus’ contra, Vir Ill., de drupa baccata loquitur. Candolleus in specim. Mus. Par. non videtur vidisse fructum. 19. M. caespitosa de Vriese. Suffruticosa, erecta, glabra, appresse pilosa et strigosa, foliis lineari-lanceolatis sursum latioribus, margine recurvis, raro obsolete-dentatis; calycis limbo brevi, 5-loho, bracteis lineari-sabulatis; co- rolla intus barbata, coerulea, stylo glabro, stigma- tis indusio ciliato. S. caespitosa Brown l.c. 585. De. 1. ec. VIL 510. Hab. Nov. Holl. merid. Vidi Specim. herb. Vind. Ferd. Bauer et Drammondi Nov. Holl. Austro-Oceid.; in herb. Preiss. 1509. Herb. Hook. Syd- ney, ex oris flum. Cygn., et sinu Regis Georgii, cet. 90. . M. revoluta de Vriese. S. revoluta Brown |. c. 586. De. 1. c. VII. 510. Hab. Nov. Holl. intra tropicum. . Suffruticosa, erecta, ramosa, diffusa, dense ci- nereo-lanata; foliis sessilibus, oblongo-lanceolatis cuneatisque, revolutis; spica gracili, elongata, flo- ribus remotis, vel in apicibus ramorum congestis; 163, bracteis lanceolatis, linearibus calycis; limbo cbso= lete-crenato; ovario biloculari. | Vidi in herb. Vindob. Spec. Ferd. Bauer ex N. Holl. 24. M. Anchusaefolia de Vriese. Suffruticosa, prostrata, adscendens, hispida, foliis linearibus; lanceolatis, oblongo-spathulatis, margine recurvis, superioribus bracteisque linearibus, inte- gerrimis; spica simplici vel paniculata, densa; ca- lycis limbo obsoleto vel subcrenato, corolla rugo- sa, coerulea, interne pilosa; nuce costata, rugosa, biloculari. S. Anchusaefolia Benth. in Hugel. enum. 68. De. I. c. VIL 510. » » lanceolata Benth. 1. c. 69. De. Le. 540. » sphaerocarpa ie Vriese in Lehm. pl. Preiss. p. 409. 1512. Ex magno numero speciminum inter se compa- ratorum, jam mihi constat sub S. Anchusaefoliae » holosericea Benth. nomine plures esse in herbariis, quae potius varietates vel modificationes sunt habendae quam verae species; has autem varietates sic distingui pos- se credo: a. lanceolata , folis lanceolatis, subintegerrimis , glabris. B. sphaerocarpa, folus oblongo-spathulatis, den- sissime pilosis. ». holosericea, foliis obovato-lanceolatis, holo- sericeis. 166 Dubito fructum vere 4-locularem esse, contra 2 loculi spurii, me judice, sunt et 2 seminiferi. Vidi specim. sqq. Herb. Vindob. ad fl. Cygnoram Hugelii; in herb. Preiss. nu- meros Il. Herb. Hook. ex eodem loco Brummondi; Herb. Lindl. Vasse River, ad ovam Nov. Holl. Austro-merid. Ad flum. Cygn. Toward, Capt. Mangles cet. 22. M. glandulifera de Vriese. S. glandulifera De. |. c. VII. 510. Hab. Nov. Holl. ad fl. Gygn. Vidi in herb. Vin- dob. et Hook. Specim. Drummondi. var. eglandulosa (S. rufa de Vriese, in Lehm. pl. Preiss. p. 405) omnino similis speciei, exceptis pilis glandulosis. In Nov. Holl. ad radicis jugi montium Darlings-range inter frutices. Herb. Preiss. 1518. 93. IM. linearis de Vriese. Suffruticosa, adscendens, ramosissima, scabra, pilosa; foliis coriaceis; , lnearibus, sursum latiori- bus, nonnumquam recurvis, vel strictis, cauli ac- cumbentibus; spicae plurimae elongatae, floribus remotis et aggregatis; fructu globoso, apice calycis coronato, (abortu ?) uniloculari, monospermo. S. linearis Brown. 586. Dc. VIL 510. Hab. Nov. Holl. orient-meridionalem. Variat: foliis latioribus. eee a 167 Vidi in herb. Vind. Ferd. Bauer; in herb. Delessert cui ad- scriptum » Iles des Dorres” ou iles Steriles 1801, et specim, herb. Mus. Paris. ex Nov. Holl. Obs. Descriptio perbrevis S. paludosae Brown, in tam aucto hodie specierum numero, vix amplius posse sufficere mihi videtur. Specimina tamen om- nia quae vidi erant mcompleta, ideoque supplere diagnosin non potui. Attamen ex his suspicarer S. linearem esse nimis vicinam S. paludosae, et dif- ferre tantum foliis latioribus. 24. M. paludosa de Vriese. Suffruticosa, erecta, ramosa, scabra, adpresse- pilosa, foliis lanceolatis, oblongo-lanceolatis, pau- ci-dentatis; spicas axillares longe superantes; ovario monospermo. S. paludosa Brown 586. De. 1. c. VII. 54 In Nov. Holl. ora meridionali. Vidi in herb. Vindob. specim. incompletum Ferd. Bauer. 25. M. angulata de Vriese. Suffruticosa, erecta, caule ramisque angulata, glaberrima vel pilosa; foliis sessilibus, oblongo- lanceolatis, mucronatis, subdentatis, bracteis lan- ceolatis integerrimis, strictis; calyce 5-dentato; co- rolla ad faucem pilosa; ovario biloculari, stylo glabro; stigmatis indusio ciliate. 168 S. angulata Brown Lc. 586. De. VIE 511. Hab. Nov. Holl. inter tropicum ad Carpentariam. Vidi in herb. Deless. specim. Brownei ex Nov. Holl. et in herb. Vind. spec. F. Baueri Nov. Holl. In herb. Hook. Port Macquerie Js. Bachover , 1836. De reliquis generibus a Scaevola L. sejungendis postea sermo erit, in Analectis Goodenovicarum V, deinceps exhibendis. IV. Goodenovieae Mitchellianae. Linschotenia de Vriese (1). Calyx superus limbo obsoleto. Corollae quinquefidae tubo hinc fisso , lobis majori- bus margine utroque auriculato-crispis, alatisve, duobus minoribus lanceolatis, in- terne appendice proprio cucilliformi instru- ctis. Antherae imberbes, cohacrentes. Filamenta libera, quandoque subflexuosa. Ovarium uniovu- latum. Stylus inflexus, stigmatis indusium ore nudum; semen in nuce solitarium. Linschotenia Dampièrae proxima habitu et plu- rimis cum floris, tum habitus characteribus, para- (1) Sir T. L. Mrrenerr, Journ. of an evped. into the in- terior of Tropical Australia. Londen 1848. 340. 345 169 colla cuculliformi ab omnibus Goodenoviearum ge- neribus huc usque cognitis, diversa. Genus dicatum Jan Hureenio Linscuoremo, geogra- pho, navarcho, itineratori seculi XVI, qui historiae naturalis, imprimis vero geographiae et rei nauticae progressui eximie profuit. 4. ZL. discolor de Vriese. » Suffruticosa, erecta, albo-lineata, foliis alternis, » petiolatis, oblongis, acutis, integris, planis, su— yperne pallide-viridibus, glaberrimis, inferne den- _» sissime albo-lanatis. Inflorescentia spicata, ramosa, »griseo-lanata, floribus subsessilibus, basi bracteo- »latis, corollis quinquelobis, lilacinis, extus gri- » seo-barbatis; paracorollis nigrescentibus.” Legit anno 1846, Praefectus militaris nobil. F. L. Mircuett, in Nova Hollandia subtropica. Planta elegantissima, inter Scaevolas persimilis ha- bitu Sc. Retnwarti de Vriese, in Lehm. Pl. Preiss. Videtur esse suffruticosa. Caulis est teres. Folia sunt alterna, fere 7 cent. Tonga et 1} cent. lata, petio- lata, petiolo ad insertionem quodammodo crassiore, fere cent. longo, integerrima, utrinque acuta, ner- vo medio crassiore, subtus lanata, fere alutacea, albissima; superne viridia, opaca, bracteae lineari- lanceolatae, utraque superficie lanatae, acutae; rha- chis elongata, fere 10—15 cent. longa, inferne al- bo-lanata, sursum griseo-lanata. Pedunculi com- 42 170 munes 5-10 cent. longi, patentes, alterni, sessiles, bracteolati, bracteolis sub-oppositis; calycis villosi limbis obsoletis; corollae persistentis lobis margi- ne inflexis, externe medio calycis instar hirsutis, interne glaberrimis: cucullis corollae badiis, con- vexis, uno latere hiantibus, interiori mediaeque lo- borum parti affixis; filamenta libera, filiformia; an- therae his continuae, glabrae. Stigma capitatum, mdusio imberbe. Goodenia. Smith. 1. G. flagellifera de Vriese (5781). » Herbacea, glabra, foliis radicalibus longe petio- » latis, spathulatis, flagellis elongatis; floribus radica- »libus axillaribus, longissime pedunculatis; calyce » supero, quinquefido, laciniis lineari-lanceolatis , bi- » bracteolato; corolla bilabiata, flava, labio superiore » fisso; filamentis et antheris liberis; stigmatis indusio »ciliato; flagellis folii- et floriferis , valde elongatis; ca- » psula prismatica, biloculari; seminibus marginatis, » compressis ; flagellis floriferis, floribus in axilla folii » ovato-rotundati, auriculati, subamplexicaulis con- »tentis, brevibus, pedunculatis.” Folia radicalia, 8—40 cent. longa, 1}—2 cent. lata, apice rotundata, subrepandula, deorsum atte- nuata, subdecurrentia, utrinque glaberrima, subtus pallidiora; folia flagellorum bracteiformia, ovata, subrotunda, uno vel utroque latere auriculata, al- 174 terutra auricula multo minore, floribus vero in bra- ctearum illarum axillis, reliquis multo minoribus, neque ad normam perfectis, brevius pedunculatis. Affinis species G. hederaceae. 2. G. geniculata Br. (72). 5. G. pulchella Benth. (559). A. G. coronopifolia Br. (559). Velleya. Brown. 1. V. macrocalyx de Vriese (258). »Foliis omnibus radicalibus, oblongo-spathulatis , yacutis, integris, membranaceis, remote, minute yet obsolete dentatis, uninerviis, subdecurrenti- »bus, glabris; scapis radicalibus elongatis, folia »vix aequantibus; bracteis dichotomiarum vel tri- »chotomiarum binis ternisve, lanceolatis, acutis, vel » lineari-lanceolatis , floribus 2-Snis; calycis laciniis » (involucris) magnis, membranaceis, ovatis, elli- » pticisque, acuminatis, basi cordatis, petiolatisque; » antherae liberae, stigmatis indusium maximum cilia- »tum, labiis compressis, cochleariforme.” Folia sunt 6—412 cent. longa, 5 cent. lata, cras- sinervia; scapi adscendentes, inferne tenuiores, sur- sum parum elongati. (Continuatio sequetur). i eR I OVER EENE x VERHOOGDE TEMPERATUUR, BIJ DEN MANNELIJKEN BLOEI VAN CYCAS CIRCINALIS, WAARGENOMEN IN ’s LANDS PLANTENTUIN re BUITENZORG; DOOR J, EL. TEYSMAN, Hortulanus in genoemden Plantentuin. MEDEGEDEELD DOOR W. H. pe VRIESE. [oe Onder de merkwaardigste verschijnselen der le- vende natuur behoort ongetwijfeld, dat levende lig- chamen eenen eigenen graad van warmte bezitten, die met hunne natuur en hunne leefwijze overeen- komstig en van dien der middenstof, waarin zij le- ven, onderscheiden en onafhankelijk is. Die eigene warmte in de levende schepselen hangt innig met het wezen en de onderscheidene toestanden der voor- werpen te zamen. Zij is het gevolg van de nimmer rustende wisseling van stoffen in die ligchamen; zij is, op hare beurt, eene der voorname oorzaken die het leven onderhouden en cene slooping verhoeden, die anders, door de uitwendige natuurwerkingen, 175 onmisbaar zou worden te weeg gebragt. Zonder haar zou de mensch niet kunnen leven in het ijs- koude noorden, en zou de dikke vacht zelfs het rendier of de verscheurende dieren, die deze oorden bewonen, niet tegen het ruwe klimaat kunnen be- schermen. Zonder die eigene inwendige warmte, zou de aarde ontbloot zijn van dierlijke bewoners, zou er geene Ontwikkeling, geen wasdom van planten op hare oppervlakte bestaan, evenmin dáár, waar de brandende keerkringszon hare stralen loodregt op het aardrijk laat vallen, als daar, waar, geduren- de het grootste gedeelte van het jaar, de grond door sneeuw en ijs overdekt is. | De vraag of planten eene eigendommelijke tem- peratuur hebben, dat is, of zij warmer, of, onder sommige omstandigheden, kouder zijn dan de stof- fen onder wier mvloed zij verkeeren, is al in de vorige eeuw besproken. Door dezen staande gehou- den en verdedigd, werd dit door anderen ontkend. Er waren intusschen, toen reeds, vele gronden die het eerste aannemelijk maken. Het was toch eene destijds reeds algemeen bekende zaak, dat boomen in zeer strenge koude van hun klimaat, hun leven onderhouden; dat zij in de noordelijke landen niet zelden eene koude van - 50° C. verdragen zonder te bevriezen, en dat daarentegen, in heete landen, de boo- men vaak zijn blootgesteld aan eene temperatuur van 559 —40° C., zonder te sterven. Men wil hebben op- gemerkt dat thermometers, waarvan de bollen in gaten van levende boomen waren gestoken, niet over- 174 eenstemden met die, welke men óf in doode boo~ men had gestoken, óf met die, welke in de lucht waren opgehangen; voorts, dat de eersten niet aan de wisselingen der uitwendige temperatuur, met name, van de warmte van den dampkring onder- hevig waren, dat is, met de warmte van dezen niet rijzen of dalen. Men wilde eindelijk, dat de planten eenen gemiddelden graad van warmte tusschen den hoogsten en den laagsten warmte-graad van den damp- kring zouden hebben; dat zij des zomers kouder, des winters warmer dan dezen zouden zijn. Die hoogere warmte zou des winters het gevolg zijn van het inwendige leven, - des zomers zou de mindere warmte het uitwerksel zijn van de uitwaseming door de oppervlakte. De beroemde natuurkenner De Lamarck had het eerst de waarneming gedaan, dat in de volkomen ontwikkelde bloem van eene soort van Arum of Aronskelk, zich een warmtegraad ontwikkelt, die niet alleen met den thermometer, maar zelfs bij het aantasten der bloem met de hand is waar te nemen. De geleerden sloegen veelal (maar te onregte) geen geloof aan die waarneming. Weinig jaren later heeft Jean SúnenieR, van Génève, opgemerkt dat de warmte zich vooral dan in de bloemen der Aronskelken ont- wikkelt, wanneer de bloemkolven geheel ontsloten zijn. Hij bragt een thermometer met eene zoodanige bloem in aanraking en bevond, dat die eenige graden hooger steeg dan een thermometer, naast zijne bloem opgehangen in de omringénde lucht, ee 175 Tuéovore pe Saussure heeft in het begin dezer eeuw de opmerking gemaakt, dat sommige Arons- kelken (bepaaldelijk Arum #falieum) hunne verhoog- de warmte ontwikkelen ’s namiddags tusschen 4—7 uur, terwijl vóór en na dien tijd geen spoor van verhoogde temperatuur is waar te nemen. Ik heb die waarneming bij herhaling in allen deele, jaren achtereen, bevestigd gevonden. Er is wel nimmer eene mededeeling van dien aard bekend geworden, die meer de aandacht verdient, dan die van den Franschen geleerde Bory pz sr. Vincexr. Zij is opgenomen in zijne: Voyage dans les quatres principales Îles des mers d Afrique, in 2 deelen te Parijs verschenen, in 1804. p. 66. De Heer Bory bevond zich op het eiland Bourbon en heeft daar met een Fransch kolonist, zekeren heer Huserr, de allermerkwaardigste proeven geno- men. Mevrouw Hoserr, moeder van meer gemel- den kolonist, had, ten gevolge van haren hoogen leeftijd, het gebruik van het gezigt verloren. Des morgens vroeg liet zij zich gewoonlijk in den tuin brengen. Dáár gezeten, te midden van de heerlijkste bloemen, trof haar, op eens, een aangename en zeer welriekende geur. Nabij haar bloeiden namelijk met talrijke bloemen, eenige van die schoone Arons- kelken, waarvan de heete luchtstreek er zoo vele en zulke prachtige aanbiedt. De personen in hare nabijheid sneden, op hare vrage van waar toch die aangename geur ontstond, eenige dier bloemen af en boden ze haar aan. Naar de wijze der blinden 176 die voorwerpen betastende, ontwaarde Mevrouw Hosert, tot hare verbazing, dat die bloemen bui- tengewoon warm waren. Zij verzocht dat men ha- ren zoon zou roepen, om hem dit merkwaardig ver- schijnsel mede te deelen. Deze verzekerde zich wel- dra, door aangebragte thermometers, van de juist- heid der opmerking en hier aan is eene schoone reeks van nasporingen te danken. Wij kunnen ons niet onthouden om daarvan hier het een en ander mede te deelen. Wij zullen daartoe den Heer Husenr sprekende invoeren. » Ik had,” dus schrijft (ongeveer) de Hr. Hussrr, „ik had opgemerkt dat de bloem van deze Arum eene » hoogere temperatuur had omstreeks den tijd van het „opgaan der zon, en ik bond rondom eenen ther- » mometer vijf bloemen , die zich gedurende den nacht „hadden geopend. Bij zonsopgang was de thermo- »meter, die tot vergelijking diende, 19°. Hij stond ynog op 19° (74° Fahr.) te zes uur; terwijl die, »om welken de bloemen waren gebonden, tot op 44° »(150° Fahr.) was gestegen. Te acht uur des mor- »gens was de thermometer voor vergelijking geko- „men tot op 24° (7se Fahr.), die van de proef was „gedaald op 42° (1260 Fahr.). Zoo verminderde al- »lengs de warmte der bloemen , tot dat er des avonds »te 9 uur slechts 28° (94° Fahr.) in de bloem wa- „ren op te merken, terwijl de vergelijkingsthermo- »meter op 21e (78° Fahr.) stond. Den daaraan „volgenden morgen volgde de thermometer alweder »den gewonen gang. Zes of zeven malen herhaalde Be yy ! 7 q : j de pik de waarnemingen met gelijke uitkomsten. Ken- „maal bond ik 42 bloemen om den thermometer yen dit wel immer 4 uur voor zonsopgang; de hoog- »ste temperatuur, die is opgemerkt, was van 494° (442° Fahr.) enz.” In 1855 heeft de Hr. Aporeua Bronentanr, in de warme kassen van den Parijschen plantentuin, eene reeks van waarnemingen gedaan op eene plant met den naam van Colocasia odora of Caladium odorum bestempeld. Hij heeft daarbij opgemerkt, dat er midden op den dag eene verhooging van warmte plaats had, en wel van ongeveer 25° Fahr. Die plant was, zoo als ons nader is gebleken, dezelfde soort als die, waarop de waarnemingen door Huserr. en Bory waren genomen, op Bourbon. In April 1855 hadden de Hoogl. G. Vrouw en de stel- ler dezes gelegenheid om de warmte in deze plantsoort waar te nemen. Zij verspreidt, bij haren bloei, eenen geheel eigenaardigen geur, niet ongelijk aan dien van versche Ananasvruchten. Wij bragten met de bloem , op onderscheidene wijzen, thermometers in aanraking. Wij merkten in den morgen geene verhooging van den thermom. aan de plant op, doch zagen soms tegen 12 uur, bijna eensklaps, een verschil van 12° Fahr. met de omringende lucht, In eene der bloemen zag men te 12 uur nog geene verhooging, maar te 125 uur, bijna plotselijk, eene temperatuursvermeer- dering van 15°, waardoor de bloem de warmte van den dampkring overtrof. Een man, wiens naam, ook weder in de Laatste 178 maanden in Frankrijk, op nienw, op het ongunstigste is bekend geworden, een medestander van andere omverwerpers der maatschappelijke orde en met de- zen door het geregtshof van Bourges onlangs teregt gesteld, — ik bedoel den als jacobijn beruchten Ras- PAIL, — aan wien men echter als beoefenaar der na- tuurkunde, noch talenten noch scherpzinnigheid zal ontzeggen , — heeft in 1857 tegen deze bevindingen der kruidkundigen bedenkingen ingebragt, die vernuf- tig zijn te noemen, al zijn ze ook niet aannemelijk. » De vaak reusachtig groote bloem der Aronskelken bestaat namelijk uit eene opgerolde bloembladvor- mige uitbreiding in den vorm van een peperhuis, tgeen men bloeischede noemt. Van uit den bodem van dit peperhuis verheft zich, even als de klepel van een klok, de top van de rhachis of den tak, die in den omtrek met de eigenlijke bloempjes be- zet is. De inwendige oppervlakte van de bloeische- de is min of, meer blinkend als was. Nu herinnere men zich eene daadzaak uit de kultuur der vrucht- boomen. Als men die namelijk plant tegen eenen witten muur, dan weêrkaatst de warmte uit diens op- pervlakte, op de bloemen en de vruchten van den boom. Anderen plaatsen hunne vruchtboomen tegen muren die eenigermate eenen ronden vorm hebben en waardoor de warmte hare stralen op een en het- zelfde punt te zamen doet vallen. Anderen eindelijk omwinden, tot gelijk doel, hunne vruchten met een peperhuis als met eene kunstmatige bloeischede, zoo als die der Aronskelken” Dit heeft Rasrpam eeniger- 179 mate nagebootst in toepassing op de Aronskelken. Hij nam daartoe twee thermometers, waarvan hij den eenen omgaf met eenen zijden zakdoek, of ook met een peperhuis in den vorm van de schede der Aroi- deën; den anderen het hij vrij hangen in de lucht. Hij nam die thermometers waar, van minuut tot mi- nuut (2). De tabellen der waarnemingen van Rasparr omtrent de verhoogde temperatuur, stemmen op cene verwonderenswaardige wijze overeen met de tabellen van de waarnemers der Colocasia odora. De rij- zing van den thermometer in het papieren zakje zou namelijk hoogst opmerkelijk geweest zijn, en zou hij door de uitstraling van een foulard, 10°—114° rijzing op den thermometer gezien hebben. De uitkomsten van Raspam’s thermometer-verge- lijkingen schijnen opmerkelijk te zijn, en zijn mis- schien der moeite waardig om te herhalen. Maar, zij misten hare toepassing op onze waarnemingen , daar wij, bij de bloemen, in welke de warmte door ons was opgemerkt, het deel waarvan de warmte volgens Ras- PAIL moet uitstralen, in meerdere gevallen, hadden weg- gesneden. Maar, hoe schoon en vernuftig de voor- stelling ook zij, is, bij alles wat hij in de weten- schap heeft voorgedragen, de vrage niet onbillijk, of iemand die in zijne openbare gedragingen zoo zeer is af te keuren, en zijne boeken dagteekent van uit het Maison d'arrét de Versailles, als man van wetenschap wel veel geloof verdient. Ik meen dat wij door een afdoend argument hadden | aangetoond, dat het beweren van Raspar onjuist 180 was. Gedurende eene reeks van jaren heeft dit ver- schijnsel onze belangstelling geboeid. Onderschei- dene reeksen van poefnemingen zijn, gemeenschap= pelijk door mijnen ambtgenoot den Hoogl. G. Vro- LIK en mij, ondernomen en bekend gemaakt. Ik meen dat door die proeven is bijgedragen tot de kennis van een zoo treffend verschijnsel. Wat na- melijk Sxepier en pr Saussure hadden gegist, dat de verhoogde warmte der Aroideén een verbrandings- verschijnsel zou zijn, eene opneming namelijk van zuurstofgaz en uitstooting van koolzuurgaz, dit heb- ben wij door opzettelijke en, ik meen ook, afdoende proeven bewezen. Onze proeven (1) hebben aanleiding gegeven tot die, welke later zijn gedaan door de Heeren van Beex en Beresma met thermo-electrische apparaten, en tot die van Durrocuer, Becguerst, Mimsen, enz. waardoor dit natuurverschijnsel meer en meer in alle zijne bijzonderheden is bekend, en alzoo ook nader op wetenschappelijke gronden is bevestigd ge- worden, dat alle planten en dieren eenen eigendom- melijken warmte-graad bezitten (2). (1) Zie Tijdschr. voor Nat. Gesch. en Phys. door J. vax per Hoeven en W. H. ve Vriese IL. p. 296. 1835: Proeven op de verhoogde temperatwur van den spadix eener Colocasia odora, gedaan in den hortus botanicus te Amsterdam, V. 1838, 191. MNadere proefnemingen, VII. 1840. 461. Over de verandering welke de dampkring ondergaat by de ont- wikkeling van verhoogde warmte in Colocasia odora. (2) Zie, onder anderen, Comptes rendus de Acad, d, Sc. [3 hi e ( 181 Toen de Heer Hasskart, vóór zijn vertrek naar Oost-Indie, mij, destijds te Amsterdam wonende, bezocht, vestigde ik zijne aandacht op dit verschijn- sel, en noodigde ik hem uit, om op Java de Aronse kelken, in dit opzigt, na te gaan. Ik voorzag hem, tot dat einde, van eenige kleine thermometers, welke ik tot het doen der waarnemingen op de tempera- tuur der planten, opzettelijk had laten vervaardigen. Deze kruidkundige heeft later aan mijn verzoek wel willen gevolg geven. Zijne verkregene uitkomsten sluiten zich gedeeltelijk aan de in Europa verkre- gene aan; maar, ’t geen zeer merk waardig is, wat den tijd betreft waarop het maximum van tempera- tuursverhooging is gezien, wijken zij van de onze af, doch komen overeen met die van den Heer Ho- BERT, t. a. pl. medegedeeld door Bory per sr. Vin- cent (4). Wat bij ons op den middag plaats vond, dit zagen Hozert en Hassxart binnen de keerkrin- gen, des morgens te 6 uur, De grootere Aroideén van Java, vooral Ánorbho phallus-soorten, moeten in dit opzigt nog merk- 1839. p. 695. 741. 907. 939. II. Sem. 47. 328. 613. 781. 1840. p. 36. 47. en later in de Ann. d. Sc. Nat. I. Part. Zool. 1840. Janv. Fevr. (1) Over de ontwikkeling van warmte in planten, eene phystologische bijdrage van C. Hasskart, zn de Verh. van van het Bat. Gen. van Kunsten en Wet. Batavia 1838. Eene nadere mededeeling van de waarnemingen van den Hr. Hasskarr zijn wij verschuldigd aan Dr. J. H. Morkenzoen. Zie Alg. K, - en Leit. Bode, Nov. 1842. 182 waardige daadzaken bij haar onderzoek kunnen op: leveren. Ik meen dat het vooral die gewassen zijn, wier onderzoek in den natuurstaat verdient te wor- den aanbevolen. Ik zou bijna durven gissen dat Pandanus-soorten, dat sommige Palmen min of meer gelijke verschijnselen moeten aanbieden. De Plantentuin te Buitenzorg, van eene zoo on- schatbare waarde voor onze tuinen, alzoo voor on- derwijs en wetenschap, kan ook voor de eigenlijk gezegde planten-natuurleer van het grootste nut zijn. De volgende daadzaken zullen dit op nieuw bewijzen. De Heer Trysman heeft namelijk het aantal reeds bekende daadzaken betreffende de eigene temperatuur der gewassen, met eenige nieuwe, allerbelangrijkste vermeerderd. Hij heeft de goedheid gehad mij, bij zijn schrijven van 29 October dezes jaars, daarvan ken- nis te geven, en ik haast mij zijne waarnemingen ter algemeene bekendheid alhier mede te deelen. In den mannelijken bloeikolf van Cycas circinalis heeft de Heer Tersman eene verhoogde temperatuur opgemerkt. Wij laten zijne waarnemingen hieronder volgen, zoo als hij ze ons onder gemelde dagteeke- ning heeft toegezonden. 185 Waarnemingen op de warmte-ontwikkeling in de mannelijke bloem van CYCAS CIRCINALIS, L. Ne. 1. Gr. Fabr. Gr. Fahr./Gr. Fahr. Dag. in de aan de vrije Aanmerk. bloem. bloem. lucht. Julij 8 85 83 80 ‘savonds 6 ure. 4 83 81 79 Psi dienes 4. 85 80 78 ‘savonds 5 » 4 84 81 78 » 10 » 5 82 18 14 ‘smorg. 6 » 5 88 82 80 ’smidd. 4 » 5 85 84 18 ‘savonds 6 » 5 86 84 74 > 10 » 6 83 80 79 ‘smorg. 6 » 6 82 80 80 *smidd. 12 » 6 84 83 80 > 3 » 6 85 82 76 ‘savonds 6 » 6 86 82 ae > 10 » 7 83 80 74. EENES OD 8 84 83 80 ’smidd. 1 » B 86 84 80 > 4 » 8 87 86 78 savonds 7 » 8 87 83 79 mi. dO 9 83 79 12 ‘smorg. 6 » 26 81 76 D 8k » ont 80 74 » GL » No, 2 Gr. Fahr. Gr. Fahr. Dag. in de bloem. | vrije lucht. Annen, Julij 5 88 80 ‘savonds 6 uur. 5 91 78 » 10 » 6 80 74 'smorg. 6 » 6 81 79 isimidde L2 tars 6 83 80 > 0 184 Gr. Fahr. Gr. Fahr. Dag: | in de bloem. vrije lucht. MEDS Julij 6 87 76 ’smidd. 6 uur. 6 83 77 savonds 10 » 7 79 74. *smorg. 6 » 8 81 80 bemid 1...» 8 82 80 » 4 » 8 81 78 ‘savonds 7 » 8 81 79 ye Td ae 9 17 72 ‘smorg. 6 » De waarnemingen zijn gedaan, tijdens de uitstor- ting van het stuifmeel. Het maximum van verschil is geweest 15° Fahr. De vraag moet zeer natuurlijk voorkomen, waarin bestaat de wetenschappelijke waarde der ontdekking van den Heer Teysuan? In verband met het vooraf door ons mededegedeelde, is mijn oordeel daarover als volgt. Deze wetenschappelijke waarde bestaat: 4°, daarin, dateen verschijnsel ,’t welk in ’t groot, tot dus verre, alleen in de groep der Aroideën was gezien, nu mede in hoogen graad is opgemerkt in eene andere familie, die der Cycadeën. 2°, dat het kan dienen tot bevestiging en toelichting van hetgene men ter verklaring van gelijke ver- schijnselen in de eerstgenoemde familie heeft aange- wend. 5°. in het uur van den dag, waarop de Hr. Teys- man standvastig het maximum van temperatuursver- hooging heeft opgemerkt. Onze korte historische inleiding, (die inzonderheid 185 is opgesteld om tot nadere inlichting te dienen voor hen die in onze kolonien in dit onderwerp mogten belang stellen), zal het door mij onder no. 4. aan- gevoerde toelichten. De planten aan welke de hoog- ste temperatuursverhooging , tot dus verre, gezien is, zijn vooral Arum Italicum en maculatum (pe La Marex, SÉnezier, pe Saussure, Cl. Murper), Cofo- casia odora (Hozert, Bory, Aporpne BRONGNIART, G. Vrouk, ve Vriese, Hassrarr), Caladium pin- natifidum (Jacouin), drum Dracunculus (Göererr). Verder heeft men, het zij door thermometers bij kiemende zaden (Görrerr), of door thermo-electri- sche apparaten (van Beek, Berasua , Durrocuer, Bec- QUEREL), de algemeenheid van het verschijnsel aan= getoond. Deze waarneming echter, die betreft meer m het oog vallende en zich meer in hoogen graad voordoende verschijnselen , heeft reeds daardoor groo- tere waarde, dewijl zij aanleiding geeft om den aard der verschijnselen beter na te gaan. Welligt opent de waarneming van den Heer Teysmax, in dit leer- stuk der planten-physiologie een nieuwen weg van onderzoek. Wat het tweede punt betreft, zou ik oordeelen, dat meerdere verschijnselen hier gelijk zijn aan die welke bij de Aroideén zijn waargenomen. Als b.v. eene uiterst snelle ontwikkeling, eene sterke uitwa- seming van eenen eigendommelijken reuk, te gelijk met de ontwikkeling van warmte gedurende de uit- storting van het stuifmeel. De groei van den bloeikolf der Aroideën aan wel- 15 186 ken men eene temperatuursverhooging heeft opge- merkt, is wel nimmer gemeten, maar is ongeloofe- lijk snel en krachtig, juist tijdens de warmte-ont- wikkeling. De spadix van Cycas circinalis moet in hetzelfde geval verkeeren. Door de goedheid van den Heer Trysman, ben ik, reeds sedert jaren, in het bezit van onderscheidene zoodanige voorwerpen, een van welke eene lengte heeft van 0,450 en ongeveer 0,200 dik is. De nadere beschouwing van zooda- nig plantendeel geeft ons, in eene betrekkelijk toch _ niet zoo groote uitgebreidheid, althans eenigermate het begrip van eenen graad van ontwikkeling en groei _ die alle voorstelling moet te boven gaan (1) Rondom aan eene zeer dikke, vleezige en saprijke as zijn duizenden van schubben gehecht, wier aantal na- tuurlijk naar de grootte der spadices moet verschil- len. Aan den grootsten spadix, dien ik op spiritus bewaar, telde ik omstreeks honderd zoodanige schub - ben in de lengte en vijf en veertig in den omtrek, daar waar de bloeikolf den grootsten omvang heeft, terwijl dezelve naar onder en naar de punt allengs smaller wordt. Rekent men nu het getal der schub- ben in den omtrek gemiddeld op 55, dan zou men in eenen grooten spadix 5500 schubben tellen. Men zou de som der beide oppervlakten dier schubben (1) Ik heb zoodanig voorwerp beschreven en bijna in nat. grootte afgebeeld in mijne Descriptions et figures des plantes nouv. et rares du Jardin de Leide, folio, 2de Livr. 1848. Arnz. & C°, 187 kunnen stellen =4 Ocent., waardoor de som der opper- vlakte van den geheelen spadix nagenoeg gelijk zou zijn aan 14000 O cent., dat is bijna 14% vierkanten el. Aan de oppervlakte dier schubben bevinden zich de helmknopjes, die eenhokkig, digt naast elkander geplaatst en met eene zeer grootte hoeveelheid stuif- meel gevuld zijn. Het getal der helmknopjes op elken schub kan.men voor ’t minst gemiddeld rekenen op 400. Het getal der helmknopjes zou dus, zeker niet te ruim genomen, hier, approximatief 1,400000 bedragen. leder meelstofje is eene cel, die aanvan- kelijk met de naast liggende cellen vereenigd is, maar later daarvan los en zelfstandig wordt; die, in be- trekkelijk korten tijd, alle tijdperken van ontwik- ‚keling en voeding moet doorloopen, en al die wis- selingen van stoffen aanbieden, die de cellen in ha- ren levensloop ondergaan. De stofwisseling houdt gelijken tred met de temperatuurs-verandering. De omzetting van stof in zoo tallooze wanden en holten van cellen-millioenen, die zich ten laatste geheel zelfstandig ontwikkelen, en daarbij zoo zeer in om- vang toenemen dat zij de helmknopjes doen bersten en zich naar buiten uitstorten, moet met eene aan- merkelijke uitstooting en opslurping van vloeistof fen gepaard gaan. En, welke chemische verandering daarbij in de omringende lucht plaats heeft, dit is bij Colocasia odora experimenteel aangetoond. Zou er nu geen grond zijn om te vermoeden dat de Cycas circ. nalis, onder dezelfde proefnemingen, een gelijk resul- taat zou opleveren. Colocasia odora vervult, indien zij 188 bloeit, met ééne enkele bloem, dagen lang zelfs groote lokalen met den aangenaamsten. geur, maar zij doet dit inzonderheid in. die dagen, waarop hare temperatuur het hoogste toppunt bereikt, tgeen dan plaats heeft als de bloemen haar stuif- meel uitstorten. Arwin Dracunculus geeft eenen zeer onaangenamen, ammoniakalen lucht van zich. Er zijn Aronskelken, die, wijd en zijd, -eenen stank verspreiden als rottende krengen. De heete lucht= streek brengt er meerdere zoodanigen voort. De tem- peratuursverhooging, in sterken , graad, moet vooral in die Aroideën „ waarin eene sterke ontwikkeling van de helmknopjes en het stuifmeel is, een algemeen verschijnsel zijn en met de genoemde verspreiding van geur of stank, dat is, met de functie der per- spiratie noodwendig op het naauwste te zamen han- gen. In die Cycadeén wier mannelijke bloemen ik heb kunnen waarnemen (Encephalartos Altensteinit Lenn. C. Rumphii Mio. (1)en Encephalartos Leun. Zevu. et Ecxr. (2)) verspreidde het stuifmeel eenen (1) Zie: Mrigver, Epicrisis syst. Cycadearum. Tijdschr. v. Nat. Wet. van het Instituut, II Deel 1849. p. 280. Deze schoone plant heeft voor ’t eerst in Europa gebloeid in 1847, in de verzameling van den Hr. A. van per Hoor. Zie: Merxus Doornik, in Hort. Spaarn-Bergensi, 1849. p. 4. De spadix behoefde tot zijne ontwikkeling 40 dagen. Zie mijne Desere- ptions et figures, Livr. I—II. (2) Encephalartos Lehmanni bloeide in den Hortus te Am- sterdam, in het jaar 1840. Zie mijne beschrijving daarvan: Tyd- schrift voor Nat. Gesch. X. p. 57—67. 189 zecr cigenaardigen, onaangenamen, duffen stank. De Heer Tevsman schrijft in zijnen bovengenoemden brief: » Wanneer de mannelijke bloem het stuifmeel » begint te ontwikkelen, ontstaat deze warmte, ver- »gezeld van eenen onaangenamen reuk, welke zich „verre van de plant verspreidt” Deze analogie in verschijnselen, zou’ zij geen grond geven om te gis- sen dat hier ook overeenkomstige oorzaken bestaan ? Wat eindelijk aangaat het uur van den dag waar- op het maximum van verschil van temperatuur is waargenomen, in dit opzigt sluiten zich de daad- zaken, door den Heer Trysman aangevoerd, niet aan die welke men reeds kende. Zonderling verschil voorwaar, naar de luchtstreek en naar de onder- scheidene plantsoorten zóó uiteenloopend! In Colo- casia odora te 6 uur het hoogste verschil op Bour- bon en Java, en, in dezelfde plantsoort, het maxi- mum op den middag (en dit nog wel soms bijna plotselijk ontstaan) te Parijs en te Amsterdam; in Arum ttalicum standvastig ’s avonds tusschen 4—7 uur en nooit op een anderen tijd; in Cyeas circi- nalis ’savonds te 10 uur! Hoe oneindig veel is er nog dat wij niet kunnen begrijpen en waaromtrent wij ons, in plaats van verklaringen te geven, vaak met magtspreuken te vrede stellen. Ik noem het geene verklaring als wij zeggen, zoo als men wel. ligt hier genegen zou zijn te doen,dat een verschil als boven, zijne oorzaak heeft in de individuéle natuur der gewassen, enz. Ik betuig (ook te dezer plaatse) mijnen dank aan 190 den Heer Teysman voor zijne belangrijke mededeeling. In de spoedige bekendmaking daarvan zal hij, ver. trouw ik, het bewijs zien van het gewigt dat ik er aan hecht, en ik noodig hem dringend uit om zijne onderzoekingen voort te zetten. Veel is er reeds gearbeid om dit leerstuk der physiologie toe te lichten. Maar veel meer blijft er nog te doen overig. Het kan alleen door gezamen- lijke pogingen van natuur-, schei-, en kruidkundigen — worden uitgemaakt. Bijna tien jaren zijn er verloo- pen, sedert dat het hier boven besproken onderwerp zoo zeer de algemeene aandacht tot zich trok, dat de daadzaken door de wetenschap opgespoord, zelfs in populaire geschriften en Penny-Magazine’s wer- den opgenomen. Mogten dan de Physiologen kun- nen besluiten den draad op nieuw op te vatten en dit leerstuk op nieuw een onderwerp worden van veelzijdige beschouwing. Ik herhaal, even als in 1858, met den onsterfelijken Súnerier » Un fait bien vw est une connoissance prdcieuse; il yen a peu qui soient connus dans tous leurs détails.” Die woorden zijn hier geheel van toepassing. Leiden, 29 Dec. 1849. mer Dien ve OVER EENE ZIJDELINGSCHE BLOEM-ONTWIKKELING AAN DEN STAM VAN FOURCROY A TUBEROSA Am., WAARGENO- MEN IN ’s LANDS PLANTENTUIN te BUITENZORG; DOOR J. E. TEYSMAN. Se De Heer Trrsman heeft mij, onder dagteekening van 29 October dezes jaars, bij meerdere ande- re, ook eene mededeeling gedaan betreffende een door hem waargenomen verschijnsel, dat mij zoo merkwaardig voorkomt, dat ik het gepast oordeel daarvan de belangstellenden door dit Archief te doen kennis dragen. Ik vleije mij, dat ik geen on- bescheiden gebruik maak van de mij gedane me- dedeeling, door haar aldus welligt tot nut der we- tenschap te doen dienen. De Heer Tersman schrijft mij ongeveer het volgende: » Als eene merkwaardigheid kan ik u mededee- »len, dat ik voor een jaar of tien eene plant van »de Fourcroya tuberosa van Prof. van Hart ont- » ving, welke nu de hoogte van ruim 12 voeten be- »reikt heeft, en waarvan alleen de kale stam, die {92 „ongeveer 44 voet in doorsnede heeft, vier voeten »inneemt. De breedte der kroon bedraagt, aan de »uiteinde der bladen mede ongeveer 12 voeten. Dit » exemplaar schijnt in zijne kruin nog vooreerst niet »te zullen bloeijen, doch aan het kale gedeelte van »den stam zijn jonge plantjes ontsproten, die ter- »stond in bloei geraakt zijn, met eenen zwakken „stengel uit het hart dier plantjes, ter lengte van » 3-4 voeten. Deze bloemen vallen af zonder zaad - »te geven, maar uit de oksels van alle regte en zij- »delingsche bloemtakjes komt eene menigte jonge » planten te voorschijn, die aan eenen enkelen sten- »gel ten minste wel een hondertal bedragen” De hier waargenomen bloemen zullen welligt val- len in dezelfde categorie, als die waarvan door mij voor een paar jaren is melding gemaakt. Een ab- normalen bloei zullen zij ongetwijfeld daarstellen. Doch wij moeten den geachten waarnemer overlaten om daarover met genoegzame zekerheid te oordee- len (1). Wij vleijen ons nadere berigten deswegens van den Heer Trrsman te mogen te gemoet zien. Leiden, 29 Dec. 1849. b.v: (1) Zie mijne mededeeling aan de Eerste klasse van het Ko- ninkl. Nederl. Instituut, Over eene bloem-ontwikkeling aan de uitloopers van Agave americana, in het Tijdschr. v. d. Wis- en Nat. Wet. van het Instituut, I. 3. 181. 1848. ‚ me WAARNEMINGEN AANGAANDE DEN WASDOM VAN DEN BLOEMSTENGEL EENER 4GAVE LURIDA (?) GE- DAAN IN ’s LANDS PLANTENTUIN re BUITENZORG, IN HET JAAR 1845. DOOR J.E. TEYSMAN. MEDEGEDEELD DOOR W. H. pe VRIESE. Den De hieronder vermelde waarnemingen omtrent den groei van den bloemstengel in den Plantentuin te Buitenzorg, komen mij voor in meer dan een opzigt belangrijk te zijn. Want, 4°. zijn deze, naar mijn weten, de eer- ste meer geregelde waarnemingen over den was- dom in de tropische luchtstreek gedaan; 20°. le- veren zij het bewijs van belangstelling in de we- tenschap door eenen man, die eene der voor .de vorderingen der botanie meest gewigtige prakti- sche betrekkingen bekleedt; 5°. geven zij het voor. uitzigt, dat men, in ’t vervolg, uit onze Oost-Indi- 194 sche Bezittingen meer en meer physiologische me- dedeelingen zal mogen verwachten, waardoor voor- zeker zal worden voldaan aan den wensch van velen, die betreuren dat niet reeds voor lang in die rig- ting, door de zoogenaamde geleerden, in de tropische luchtstreek is gearbeid. De temperatuur is hierbij niet opgegeven, doch, als gemiddelden warmtegraad zal men voor Java en wel bepaaldelijk voor Buitenzorg kunnen aannemen, Gemiddeld. Maximum over dag. Minimum kort voor zonsopg. Jan. 67,00 78,50 73,50 Febr. 75,20 77,50 73,0 Maart. 77,00 81,90 72,00 April. 77,80 84,90 70,70 _ Het gemiddelde van alle dagen in de opgegeven maand. Het max. is de grootste waargenomene warm- te over dag (gewoonlijk te 2 uur) en het min. de de grootste koude des nachts, te weten kort voor zonsopgang (41). (1) Omdat het in de goede mousson (vooral Junij, Julij , Aug., Sept. en Oct.) wel is waar over dag warmer, maar ook des nachts alsdan kouder is, — zoo is, als men het gemiddel- de van het geheele etmaal (nacht- en dag-temperatuur) bedoelt, de gem. stand als boven. In’t algemeen echter heeft Buitenzorg, wegens zijne veelvuldige regen- en donder-buijen eene iets lagere temperatuur dan andere plaatsen, welke in die hoogte van 830 Par. ’ liggen, — Zij is gemiddeld, over * geheele jaar, tusschen 77,50 en 78,00 Fahr. In de droogere maanden is het niet veel warmer dan in de maanden van de regenmousson, in welke over dag de temperatuur minder stijgt, maar ’s nachts ook minder daalt, _ (Junes.). Gr. van | Gr. van ’smorg. | ’s nam. 7u. tot | 3u. tot ’s morg. | ’s nam. | ’snam. | ’smorg. Zuur. | 3uar. | 3uur. | 7 uur. Ti ijd van waarnem. : Groei in Aanmerkingen. 24 uren. Dag Ned. ell.) Ned. ell.|Ned. ell.|Ned.-ell.| Ned. ell. 0.407 Lengte yan den tronk : tot den bloemstene | gel; de bladen zijn Jan. lang 1.046 El. 24 1.857 | Als boven, 25 | 1.857 | 1.865 | 0.003 | 26 | 1.974 | 2.040 | 0.066 | 0.009 | 0.075 | 27 | 2.092 | 2.157 | 0.065 | 0.052 | 0.117 28 | 2.157 | 2.209 | 0.052 | 0.000 | 0.052 29 | 2.275 | 2.302 | 0.027 | 0.066 | 0.093 30 | 2.366 | 2.405 | 0.039 | 0.064 | 0.103 31 | 2458 | 2.498 | 0.040 | 0.053 | 0.093 Febr. 2.510 | 2.600 | 0.090 | 0.012 | 0.102 2.667 | 2.720 | 0.053 | 0.067 | 0.120 | 2.772 | 2.798 ; 0.026 | 0.052 | 0.078 2.876 | 2.902 | 0.026 | 0.078 | 0.104 2.930 | 3.007 | 0.027 | 0.078 | 0.105 3.069 | 3.112 | 0.052 | 0.053 | 0.105 3.164 | 3.216 | 0.052 | 0.052 | 0.104 3.270 | 3.321 | 0.051 | 0.054 | 0.105 | 3.373 | 3.426 | 0.053 | 0.052 | 0.105 3.478 | 3.517 | 0.039 | 0.052 | 0.091 3.582 | 3.620 | 0.033 | 0.065 | 0.103 3.687 | 3.722 | 0.035 | 0.067 | 0.102 3.791 | 3.824 | 0.033 | 0.069 | 0.102 3.870 | 3.928 | 0.058 | 0.046 | 0.104 | 3.975 | 4.035 | 0.060 | 0.047 | 0.107 | | med jh sesh beh hemel, wm CO DO me OH OV a FD OU Ge ID 16 | 4.105 | 4.183 | 0.078 | 0.070 | 0.148 17 | 4211 | 4236 | 0.025 | 0.028 | 0.053 | 18 | 4.289 | 4.349 | 0.060 | 0.053 | 0.113 | 19 | 4.400 | 4.446 | 0.038 | 0.059 | 0.097 | 20 | 4500 | 4.551 | 0.051 | 0.054 | 0.105 | 21 | 4.631 | 4.664 | 0.033 | 0.080 | 0.113 22 | 4714 | 4.744 | 0.030 | 0.080 | 0.110 | 23 | 4819 4.848 | 0.029 | 0.075 | 0.104 | 24 | 4920 | 4.953 | 0.033 | 0.072 | 0.105 | Gr. van ’s morg. 7 u. tot ’smorg. | ’s nam. | ’s nam. Zuur. | 3 uur. | 3 uur. Tijd van waarnem. Dag. Febr.|Ned. ell. Ned. ell.|Ned. ell 25 | 5.025 | 5.077 | 0.052 26 | 5.128 | 5.164 | 0.036 27 | 5.226 | 5.263 | 0.037 28 | 5.834 | 5.365 | 0.081 1 | 5.488 | 5.479 | 0.041 2 | 5.543 | 5.570 | 0.027 3 | 5.622 | 5.664 | 0.042 4 | 5.713 | 5.753 | 0.040 5 | 5.805 | 5.857 | 0.052 6 | 5.919 | 5.962 | 0.043 7 | 6.020 | 6.040 | 0.020 8 | 6.120 | 6.120 | 0.027 9 10 6.204 | 6.204 | 0.027 | 6.303 | 6.303 | 0.027 11 | 6.384 | 6.384 | 0.030 12 | 6.433 | 6.465 | 0.032 13 | 6.511 | 6.541 | 0.030 14 | 6.580 | 6.609 | 0.029 15 | 6.658 | 6.685 | 0.027 16 | 6.710 | 6.750 | 0.040 17 | 6.794 | 6.821 | 0.027 18 | 6.850 | 6.880 | 0.030 19 | 6.920 | 6.946 | 0.026 20 | 6973 | 6.002 | 0.029 21 | 7.037 | 7.054 | 0.017 22 | 7.103 | 7.116 | 0.013 23 | 7.144 | 7-160 | 0.016 24 | 7.194 | 7.217 | 0.023 25 | 7243 | 7.269 | 0.026 96 | 7.295 | 7.323 | 0.028 27 | 7.323 | 7.335 | 0.012 28 | 7.360 | 7.374 | 0.014 29 | 7.388 | 7.401 | 0.013 30 | 7.413 | 7.427 | 0.014 31 | 7.436 | 7.435 | 0.000 196 Gr. van ’s nam. 3 u. tot ’smorg. |24 uren. 7 uur. .|Ned. ell.{Ned.-ell. 0.072 0.051 0.062 0.071 0.073 0.064 0.052 0.049 0.052 0.062 0.058 0.053 0.057 0.072 0.051 0.049 0.046 0.039 0.049 0.025 0.044 0.029 0.040 0.027 0.035 0.049 0.028 0.034 0.026 0.026 0.000 0.025 0.014 0.012 | 0.008 Groei in 0.124 0.087 0.099 0.102 0.114 0.091 0.094 0.089 0.104 0.105 0.078 0.080 0.084. . 0.099 0.081 0.081 0.076 0.068 0.076 0.065 0.071 0.059 0.066 0.056 0.052 0.062 0.044 0.057 0.052 0.054 0.012 0.039 0.027 0.026 0.008 Aanmerkingen: EEE ne) Ontwikk. zijtakk. ter hoogte van 5.020 El. Id. op 5.480 El. De zijtakken zijn lang 0.080 El. Als boven 0.130. Als boven 0.265. ee a a ee RE RO —_ nme A Gr. van | Gr. van i] aarnem. : Tijd van w ’smorg. | ’s nam. | Groei Das Ju. tot} 3 u.tot| in Aanmerkingen. - |?’smorg.|’s nam. |’s nam. | ’smorg. |24 uren. 7 uur. | duar. | 3uur. | 7 uur. April|Ned. ell.) Ned. ell./Ned. ell.|Ned. ell.|Ned. ell. 1 | 7.452 | 7.456 | 0.004 | 0.017 | 0.021 2 | 7.462 | 7.469 | 0.007 | 0.006 | 0.015 3 | 7.478 | 7.484 | 0.006 | 0.009 | 0.015 4 5 6 7 | 7.519 15 | 7.519 | 7.530 25 In bloei. 7.530 Ik laat hier ter vergelijking volgen de aanteeke- ningen omtrent den bloei derzelfde plantsoort im ons klimaat waargenomen: 195 Aanteekeningen omtrent den groei van eenen bloemstengel van Agave lurida, welke in den zo- mer van 1829 heeft gebloeid in den Kruidtuin der Leidsche Hoogeschool, in 1847 te zamengesteld, naar aanleiding van eenen nog voorhanden zijnde maatstok, waarop de dagelijksche vordering in groei, met strepen was aangeteekend. lengte Groei Dag | op den in middag. | 24 uren. Junij 13 0.145 0.145 14 0.264 0.017 15 O56 talc Osb22 16 0.485 0.099 17 0.596 ONL 18 0.714 0.118 19 0.800 0.086 20 0.884 0.084 21 0.982 0.098 22 7.065 0.083 25 1.154 0.089 24 1.265 0.111 25 1.344 0 079 26 1.412 0.068 27 1.498 0.086 28 1.554 0.056 29 1.618 0.054 30 1.655 0.047 Julij 1 1.750 0.095 2 1.765 0.015 3 1.820 0.055 4 1.865 0.045 5 1.918 0 053 6 1.955 0.037 7 1.998 0.043 Ther- mome- ter. 21°,0 23° 4 23°.4 23°.0 1720 19°.0 1605 21°,0 25°,0 27°,9 25°,0 23°.0 26°,0 21°;0 23°.0 21°,0 16°,5 17°,3 29°.7 18°,0 17°.0 18°,9 169,0’ 18°,8 162,0 Weersgesteldheid. 0.2.0. N. W. helder. Z. W.t. W: half bedekt Z. Z. O. bewolkt W. Z. W. helder W. » W.N. W. ee ONO: ie Le 220: betrokken Z. Z. O. ’s avonds donder Z. WV. bewolkt Z. O. helder Z. VV. bewolkt. ’s nachts regen. » bewolkt Z. Z. W. regen en donder Z. Z. O. regen Z. W. reven N. W. regen, helder. Z. O. bewolkt. LATE regen Z. regen harde wind Z. W. Z. storm, regen Z. W. bewolkt, regen W. Z, W. bewolkt W. Z. W. bewolkt Z, W. lengte op dent middag. SS SE 2.055 2.120 2.178 2.235 2.330 2.433 2.506 2.600 2.672 2.779 2.850 2.946 2.992 3.050 3.128 3.190 3.268 3.545 3.433 3.483 3.536 3.579 3.624 3.671 3.725 3.766 3.826 3.865 3.927 3.978 4.028 4.068 4.103 4.165 4.206 4.240 4.208 Groei in 24 uren. 0.057 0.065 0.058 0.057 0.095 0.103 0.073 0.094 0.072 0.107 0.091 0.096 0.046 0.058 0.078 0.062 0.078 0.079 0.083 0.050 0.053 0.043 0.045 0 047 0.054 0.041 0.060 0.039 0.062 0.051 0.050 0.040 0.035 0.062 0.041 0.034 0,028 199 Ther- mome- ter. 20°,0 20°,5 18°,6 20°,0 18°,0 19°,0 249,5 20°,2 19°,0 20°,5 20°.0 20°.0 18°.2 182,0 20°.6 2228 20° 5 20°.0 123 V2.3 17°,9 20°,0 20° 5 19° 3 18°,9 200,0 199,7 15°,6 199,0 20°,0 220 240,0 22° 1 18°,7 17°,7 21°,9 22° 8 Weersgesteldheid. bewolkt regen Z. W. regen W.N. W. bewolkt Z. O. » regen. » » regenachtig, bewolkt Z.Z. 0, helder , lat. onwed. V.Z.W. bewolkt. » N.O. helder Z. W. regen, donder N. N. W. NN NERVE regenachtig. bewolkt, regen Z. Z. W. » _ winderig N. 0. helder O. N. 0. PZ NVE regen, donder N. N. W. betrokk. meest reg. N.N. W. regen W.N. W. bewolkt regen Z. 0. betrokken, regen W. Z. W. regenbuijen N. N. 0. onweder regen N. N. W. bewolkt winderig W. Z. W. helder Z. Z. W. betrokken regen. » » W.N. W. regen W. N. W. bewolkt Z. O. helder W. Lek: veelal helder Z. VV. regen. » e bewolkt Z. O. regen Z. Z. W. lengte Groei Ther- . Dag | op den in mome- Weersgesteldheid. middag. | 24 uren. ter. EEN | TEE) see, LE 14 4.299 0.031 22°.5 | regen, ’snachts zw. reg. WV. 15 4.318 0.019 21°,3 | bewolk, regenachtig N. W. 16 4.340 0.022 18°,3 » » ' N.N.W. 17 4 352 0.012 16°,0 | bewolkt, betrokken. 18 4.359 0.007 17°,0 | regen met wind Z. W. 19 4.361 0.002 20°.0 | bewolkt, regen W. Z. W. 20 4.363 |. 0.002 13°,0 | zware regen, donder. NB. De thermometer-aanteekeningen zijn ontleend aan den K. en Lett.-Bode van dat jaar. Het getal der waarnemingen is in beide planten, waarvan wij de aanteekeningen hier gegeven hebben, nagenoeg gelijk (70 en 69). De plant in O. I. was 5,167 langer dan die van den Leidschen Kruidtuin. De Heer Teysman zond mij de opgaaf der dagtee- keningen en van de uren waarop de waarnemingen zijn gedaan, met bijvoeging van de vermeerdering van den wasdom, in Rijnlandsche maat uitgedrukt. Ik heb deze maat overgebragt in de nieuwe maat, omdat de vroeger door mij bekend gemaakte waar- nemingen mede naar die maat waren aangeteekend. Indien ik de getallen in de vierde kolom der eerste tabel reken, voor den groei van den dag (van 7 uur ’s morgens tot 5 uur nadenmiddag), en die in de vijfde kolom reken voor den groei van den nacht (van ’s namiddags 5 uur tot den volgenden morgen 7 uur), dan heb ik wel geene juiste verdeeling van 201 dag en nacht (elk bij 12 uren berekend), maar ik meen dat men in de eerst bedoelde 8 uren toch de sterkste werking van de hitte zal hebbeu. Voor de tweede periode (die men nachtelijke) kan noemen, blij- ven 16 uren, dus ? van dag en nacht, over. Ik vertrouw, dat alleen daaraan zal moeten worden toe- geschreven, waarom de groei van den dag (die op Buitenzorg gemiddeld was 0,053), door dien van den nacht (die gemiddeld was 0,046) wordt overtroffen, en alzoo een verschil oplevert van 0,015. De waar- nemingen in den zomer van 1847 door mij gedaan aan eene Agave Americana, hebben juist het tegen- overgestelde resultaat opgeleverd. Eene doorgaande sterkere groei des nachts dan bij dag, is toch, in den regel, niet te wachten, omdat de nachten doorgaans minder warm zijn dan de dagen. De sterkste groei te Buitenzorg was in 24 uren = 0,148, die te Leiden = 0,122. Indien men la- ter in ’tbezit kan komen van gelijke waarnemingen omtrent den groei, met bijvoeging van de thermo- meter- en barometer-waarnemingen, benevens van de verdere verschijnselen in den dampkring, alsdan zal men met de bij ons vroeger gedane waarnemin- gen eene betere vergelijking kunnen maken, dan wij nu zouden vermogen te doen. Daartoe blijven wij de belangen der wetenschap aan den ijver van den Heer Tersman dringend aanbevelen. Leiden, 29 Dec. 1849. NE inte ee a neden TWEEDE BIJDRAGE ALGOLOGISCHE FLORA VAN NEDERLAND, MEDEGEDEELD DOOR R. B. van ven BOSCH, M.D. ‚De werkzaamheden, die mijne betrekking tot de Vereeniging voor de Nederlandsche Flora mij op- legt, verbieden mij, om mijne onderzoekingen be- trekkelijk de Flora van Zeeland langer afzonderlijk voort te zetten. Behalve dat daardoor eene, altoos gevaarlijke versnippering van tijd en krachten zou worden teweeg gebragt, zoo acht ik bovendien de bekendmaking van waarnemingen over een gedeelte onzer Flora, na het door die Vereeniging genomen besluit, om al ’t geen over de vegetatie van ons vaderland thans bekend is, in den vorm van een’ Prodromus eerlang in ’t licht te geven, voor mij althans, nutteloos. Het is daarom, dat ik mijne Naamlijsten van Zeeuwsche planten heb gemeend te moeten staken, niettegenstaande het mij aan stof voor een vervolg niet ontbrak. Welligt dat niette= min vroeg of laat het voornemen tot de uitgave eener Flora van Zeeland tot uitvoering komt; een voornemen, dat ik vooral daarom met zekere voor- hefde heb gekoesterd, omdat die Provincie uit het oogpunt harer geographische ligging en geologische wording voor hare vegetatie in hooge mate belang- rijk is. Deze tweede bijdrage tot onze Algologische Flora bevat dus wat in ’t algemeen in ons vaderland se- dert de uitgave mijner vierde naamlijst van Zeeuw sche planten (1) en mijner eerste bijdrage (2) zoo- ver ’t mij bekend is geworden, waargenomen is. Onderscheidene mededeelingen ben ik aan anderen, zeer vele aan mijne vrienden Morkensorr en Ovpr- mans verschuldigd, wier nasporingen in de omstre- ken van Leyden wederom vele belangrijke Algen als inlandsch hebben doen kennen. Hoezeer nu onze Algologische Flora door de on- derzoekingen der laatste jaren aanzienlijk is toege- nomen (zij bevat thans ruim 450 soorten), zoo is het er echter ver af, dat wij ons nu reeds met hare volledigheid vleijen mogen. Zoo bezitten wij, om slechts een paar voorbeelden aan te halen, van _de ruim 250 bekende Europeesche Desmidieén tot nog toe slechts eene enkele soort; zoo is het getal der werkelijk als inlandsch bekende grootere zee- (1) Krwidk. Arch. I. bl, 84—104. (2) Wid. bl. 280—291. 204 Algen, de vroeger dusgenoemde Olüvaceae en Flori- deae, uiterst gering. De reden is deze, dat, wat de eerste betreft, de heldere beken en kanalen on- zer heide- en veenstreken, waarin die Algen bij voorkeur voorkomen, nog in ’t geheel niet zijn on- derzocht, evenmin als onze grootere zeeweringen aan de Noordzee (b. v. te Vlissingen, Helvoetsluis , aan den Helder enz.), die ongetwijfeld door onder- scheidene soorten dier grootere Algen worden be- woond. Wat van deze laatste tot nog toe in onze Flora is opgenomen, is voor een zeer groot gedeelte van naburige, waarschijnlijk vreemde kusten aange- spoeld gevonden en mag dus slechts onder die voor- waarde als inlandsch worden aangemerkt, dat latere ontdekkingen hare groeiplaats aan onze eigene kus- ten zuilen aanwijzen. Maar zelf voor de in onze Flora reeds vertegen- woordigde geslachten is er nog veel te doen. Vele daartoe behoorende soorten zullen zeker bij ons worden wedergevonden. De vraag, of en in hoever deze, in dien zin werkelijk soorten zijn, waarin men dit woord gewoonlijk bij andere planten opvat, is, geloof ik, voor ons thans nog daarbij van onderge- schikt belang. Onze Algologie verkeert nog in het tijdperk harer wording. Onze werkzaamheid is voor als nog bijeenbrengen van materiaal, en bestemming daarvan. Eerst dan, wanneer een genoegzaam aan- tal bij ons voorkomende vormen behoorlijk onder- scheiden en in overeenstemming gebragt is met de nomenclatuur der beste schrijvers van onzen tijd, 205 zal het tijdstip daar zijn, om aan onze nasporin- gen eene andere rigting te geven, namelijk om te onderzoeken, welke van de thans aangenomene Al- gensoorten slechts toevallige ontwikkelingsvormen , welke door standvastige kenmerken onderscheidene soorten zijn. Overigens kan alléén naauwgezette en langdurige waarneming in deze beslissen. Reeds nu daarover uitspraak te willen doen, ware ten minste voorbarig. Dat vele kruidkundigen, dat zelf beroem- de Algologen de geldigheid dier soorten gaaf weg ontkennen, bewijst slechts, hoe moeijelijk het, zelf. aan groote mannen, valt, om zich van eenmaal aangenomene begrippen, al zijn die ook verouderd, los te maken. Immers zij schijnen niet te erkennen, dat het tijdperk der Algologie, waarin de Nostoc- soorten naar haren vorm, de Oscillarien naar de lengte harer draden en de kleur van haar stratum werden onderscheiden, tot het verledene behoort en dat het thans algemeen gebruik van goede micros- copen in de, voor het bloote oog niet te onderschei- den, Algen eene hemelsbreed verschillende structuur doet ontdekken; want wie dit erkent, moet toegeven dat, ’t geen zich standvastig met dezelfde, hoezeer ook microscopische, kenmerken vertoont, onderschei- den en afzonderlijk (’t zij dan als vorm ’t zij als soort) moet beschreven worden. Uit dien hoofde heb ik gemeend, dat eene een- voudige naamlijst der verzamelde Algen voor ’t oogen- blik toereikend was. De bestemmingen zijn, even als vroeger, door Kürzine herzien en in overeenstem» 206 ming gebragt met zijne werken. Van bijna alle op- gegevene soorten berusten specimina in het Herba- rium der Vereeniging voor de Nederl. Flora. Van harte wensch ik, dat allengs meer onzer Kruidkundigen zich tot het onderzoek der Algen aangelokt mogen gevoelen. Haar in ons vaderland bijzonder menigvuldig voorkomen, de fraaiheid en sierlijkheid harer vormen en de betrekkelijke ge- makkelijkheid van haar microscopisch onderzoek, moge, behalve de, uit het aangevoerde blijkende, zekerheid der ontdekking van nieuwe vormen en soorten, ten slotte aan deze studie tot aanbeveling strekken. Goes, October 1849. BASE ALGAE @iass. Esocarpede, Suvscrass. DIATOMEAE.: Fam. Eunoticae. Gen. Epithemia Ke, E. Musculus Ke. p. 58 (4). Bacill. t. 50. f. 6. Aan Leibleinia polychroa in de haven van Goes. (1) In den regel is Kitztne’s Phycol. German. weder door mij gevolgd; bij de aanhaling zijner andere werken zijn deze telkens bepaald genoemd b. v. Tab, Phyc., Spec. Alg., enz, 507 E. Zebra Ke. p. 58. Bacill. t. 50. f. 5.; t. 5. f. 12. G, a. b. c. | Aan Cladophora flavida bij Amsterdam. Lac, E. turgida Ke. p. 88. Bacill. t. 5. £, 14. In slooten op Zuid-Beveland op en tusschen Lemna trisulcae Gen. Kunotia Eus: p. p E. amphioxys Eurs. Ke. p. 59. Bacill. t. 50. f. 4. t. 29. f. 44, In slooten op Zuid-Beveland met andere Diatomeén. Gen. Himaentidium Enrs, H. pectinale Ke. p. 60. Bacill. t. 46. £ 41. E. Bot. t. 1611. In de beek van het bosch van Wolfheeze aan bla- deren, enz. Fam. Fragilarieae. Gen. Sigmatella Ke. S. Nitzschit Ke. Spec. p. 18. (Synedra sigmoidea Ke. p. 76. Bacill. t. 4. f. 56, 57.) Tusschen Oseillarien in slooten bij Goes (met /Va- vicula major, gracilis, Synedra Ulna, eto.). Fam. Melosireae. Gen, Melosira Ac. MM. subflexitis Ke. p. 68. Bacill. t.2. f. 15. In slooten bij Goes aan steenen, grashalmen, enz. M. orichalcea (Gonf.) Ment. Ke. p.69. Bacill. t.2. f.14. In cgi bij Goes met Oscillarien. Fam. Surirelleac. Gem. Surireila Tvzrry. S. biseriata Bres. (S, bifrons Ke. p. 71. Bac. t.7.£.10). 208 Aan Potamogeton pectinatus in slooten bij Goes met andere Diatomeën (Amphora ovalis, Syne- dra Ulna, multifasciata, etc.). 8. multifasciata Ke. Spec. p. 55. Bacill. t. 3. f. 47. (Synedra multif. Ke. germ. p. 76). In slooten bij Goes met de vorige. Gen. Synedra Enz, S. Frustulum Ke. p. 75. Bacill. t. 50. f. 77. In slooten op Zuid-Beveland, o. a. in de onderlaag van Oscillaria aerugineo-coerulea. S. acicularis Ke. p. 75. Bacill. t. 4. f. 5. In slooten bij Goes (met Amphora lineolata, Sy- nedra Palea, Gomphonema curvatum etc.). S. Gallionii Enns. Ke. p. 77. Bacill. t. 30. f. 42. Met andere Diatomeén (Striatella wnipunctata, Navicula Hippocampus, etc.) in de haven van Goes. S. superba Ke. p. 78. Bacill. t. 45. £. 15, Tusschen Melosira lineata in de haven van Goes. Fam. Cocconeideae. Gen. Cocconeis Ens. C. scutellum Enns. Ke. p. 81. Bacill. t. 5. f. 6. 5 et 6. Op Cladoph glomerata B. simplicior bij Hulst. Fam. Gomphonemeae. Gen. Gomphonema Ac. G. curvatum Ke. p. 89. Bacill. t. 9. f. 5. Aan Cladoph. crispata in de hayen van Goes. Spe- cimina nostra pertinent ad formam 0. murinum Ke. Spec. p. 64. 209 Fam. Naviculeae. Gen. Navicula Bony. N. gracilis Ears. Ke. p. 91. Bacill. t. 5. f. 483 t. 50. f. 57. In slooten op Zuid-Beveland met Synedra splen- dens, ete. lV. cuspidata Ke. p. 92. Bacill. t. 5. f. 24 et 57. » In slooten bij Goes met Amphora lineolata, ete. LV. eryptocephala Ke. p. 92. Bacill. t. 5. f. 20 et 26. Tusschen Oscillarien in slooten op Zuid-Beveland met Synedra Frustulum, ete. LV. amphisbaena Bory. Ke. p. 95. Bacill. t.5. f. 41, 42. In brakke slooten bij Goes, vermengd met Amphora gracilis. NV. major Ke. p. 93. Bacill. t. 4. £. 19 et 20. In het schuim van slooten op Zuid-Beveland met andere Diatomeén b.v. Navie. gracilis, Synedra Ulna, Sigmatella Nitzschii e. a. LV. attenuata Ke. p. 95. Bacill. t. 4. f. 28. In het schuim eener sloot op Zuid-Beveland ver- mengd met Amphiprora alata, Surirella bi- seriata, Naviculae, etc. N. Hippocampus Euns. Ke. p.95. Bacill. t. 4. f. 29, In het schuim van brakke slooten bij Goes met Amphora gracilis, Amphiprora alata, ete. Gen. Stauroneis Enns. S. phoenicenteron Enns. Ke. p. 97. Bacill. t. 5. f, 53. Met Naviculae, Amphiprora alata en andere Dia- tomeén in slooten bij Goes. 210 Gen. Amphiprera Ears. A. alata Ke. p. 97. Bacill. t. 5. f. 65. In het schuim van eene brakke sloot op Zuid-Be- veland met Naviculae, Surirella hisertata, e. a. Gen. Amphora Esse. A, ovalis Ke. p. 98. Bacill. t. 5. f. 35 et 59. Aan Potamog. pectin. bij Goes met andere Dia- tomeën. A. lineolata Enns. Ke. p. 98. Bacill. t. 5. f. 36. In slooten op Zuid-Beveland met Gomphonema curvatum, Synedra acicularis, Palea, etc. A. gracilis Ears. Ke. Spec. p. 94. Bacill. t. 29. f. 29. In het schuim eener brakke sloot bij Goes, ver- mengd met WVavicula Hippocampus, depres- sa, e. a Gen. Schizonema Ac. S. tenue Ke. p. 101. Bacill. t. 25. f. 2. Op het slijk der Zandkreek. S. araneosum Ke. p. 102. Bacill. t. 24. f. 2; t. 25. f. 9. Aan Ceram. rubrum in de Oosterschelde. Fam. Licmophoreae. Gen. Rhipidophora Ke, R. Oedipus Ke. p. 107. Bacill. t. 18. f. 5. 5-7; t. 25. f, 9) DIA In de Zandkreek aan Polysiph. atrorubescens en Ectocarpi. Suscrass. MALACOPHYCEAE, Fam. Cryptococceae, Gen. Cryptococcus Ke. C. natans Ke, Spec. p. 146, otf Op het water, waarin binnen’skamers een tijd lang Algen bewaard waren. C. sanguineus Ke. Spec. p. 894. Op het zeeslijk in de Zandkreek een dun, bloed- rood stratum vormend. Gen. Ulvina Ke, U. aceti Ke. p. 120. In wijn- en bier-azijn. Ms. Fam. Leptomiteae. Gen. Hiygrecreeis Ac. MH. simplex Ke. p. 120. (8. Sambuci). In aqua Sambuci. H. leucocoma Ke. p. 121. Alg. aq. d. n°. 45. (Le- ptomitus). In eene sloot bij Goes aan een bloemblad van Brassica Napus. H. perplexa Ka. p. 121. In aqua Sambuci, Rorismarini, (Ms.) flor. Tiliae et Rosarum. H. phosphorica, Ke. p. 122. In acidum phosphoricum. Gen. Siroerocis Ke. S. ammoniata Ke. p. 125. In Lig. Corn. Cerv. Succin. | Fam. Palmelleae. Gen. Protoceccus Ac, P. minor Ke. p. 144. (y. infusionum Spec. p. 198. Dab. Phy, neske ay. te 3. In potten met waterplanten in den Hortus te Ley= ~ den. Me. 212 P. dissectus Ke. p. 144. Tab. Phyc, no. 26. t. 5. Aan balken in het Galgenwater te Leyden. Ms. en Oun. P. mucosus Ke. p. 145. Tab. Phyc. n°. 35. t. 4. Op vochtigen grond langs muren bij Goes. P. chlamidomonas Ke. p. 445. Tab. Phyc. n°. 52. t. 4. Op vochtigen grond en aan den kant van een stil- staand, brak water bij Goes. Gen. Microhaloa Kc. M. protogenita Bras. Ke. p. 147. Tab. Phyc. n°. 54. t.7. Aan de wanden van een glas, waarin geruimen tijd water was bewaard. Gen. Characium Braun. C. Sieboldi Braun. Ke. Spec. p. 208. Aan Cladoph. fracta in eene gracht bij Leyden. Ms. Gen, Anacystis Manrex. A, parasitica Ke. Spec. p. 209. (Microcystis par. Ke. p. 170. Tab. Phyc. ne. 60. t. 9. Aan wortels van Lemna trisulca bij Goes. Gen. Palmella Les, P. mucosa Ke. p. 150. Tab. Phyc. ne. 88. t. 16.1. Aan takken, enz. in de beek van het bosch van Wolfheeze. P.duriuscula Ke, p. 150. Tab. Phyc. no. 94. t. 47.1. Aan keijen in eene beek bij Beek, Gen. Tetraspora Liz, T. lubrica Ke. p. 155. Tab. Phyc. ne. 155. t. 50. II. Aan houtvlotten in ’t Galgenwater bij Leyden. Ms. en Oupem. In eene sloot bij Goes. B, T. lacunosa Cuavv. Ke. ibid. In slooten bij Leyden. Me, 245 Fam. Oscillarieae. Gen. Spirulina Linx. S. Jenneri Ke. Spec. p. 256. Tab. Phyc. ne. 189. Esso. XI. In eene sloot bij Leyden. Ms. Gen. @scillaria Bosc, O. subtilissima Ke. Spec. p. 258. Tab. Phyc. no. 196. t. 58. VII. Tusschen andere Oscillariën (b. v. O. xatans, an- guina, etc.) in slooten bij Goes. O. gracillima Ke. p. 158. Tab. Phyc. ne. 204. t. 59. IL. In eenen drinkput bij Goes. O. tenuis Ac. &. gyrosa Ke. Spec. p. 242. Bij Leyden in slooten drijvend en aan steenen vast- gehecht. Ms. en Ovprn. O. limosa Ac. Ke. p. 159. Tab. Phyc. ne. 225. t. 41. II. In de stadsgracht te Leyden (Ms.) en in het Gal- genwater aldaar aan houtvlotten. Ms. en Oupem. O. nigra Vaucu. Ke. p. 160. Tab. Phyc. ne. 236. t. 42. IIL. | Bij Leyden. Mr. O. anguina Bory. Ke. p. 160. Tab. Phyc. ne. 221. t. 40. VII. In slooten op onderscheidene plaatsen in Zuid- Beveland. 0. chalybea Merv. Ke. p. 160. Tab. Phyc. ne. 222, t. 40. VIJL In slooten bij Goes. B. Boschii Ke. Spec. p. 245, In slooten bij Goes. 214 O. ornata Ke. Spec. p. 245. Tab. Phyc. ne. 242. t. 42. IX. Aan steenen bij de watervallen van den Oorsprong. O. intermixta Ke. Spec. 246. Tab. Phyc. ne. 259. E42 AME Met O. tenuis en viridis bij Goes. | O. affinis Ke. p. 159. (O. dubia B. affinis Spee. p. 246). Met O. natans in slooten bij Goes. O. inflata Menzen. Ke. p. 161. Phyc, Germ. n°. 248. t. 45. V. Met O. major en Nodularia spumigera in de ha- ven van Goes. Fam. Leptothricheae. L. radians Ka. Spec. p. 265. Aan Chaetom. crassa in de Zandkreek. Fam. Nostoceae. Gen. Limnochlide Ke. L. flos aquae j. Harveyana Ke. Spec. p. 286. Mor- REN Rech. physiol. s. 1. Hydroph. Belg. I. (Aphanizomenon incurvum). Hass. t. 76. f. 6. In het najaar in de cingels van Goes. Gen. Anabaena Bony p. p. A. nodularia Ke, p. 171. In slooten hij Leyden. Ms. en Ovvem. In brakke poelen op Zuid-Beveland. A, stagnalis Ke. Spec. p. 288. In eene sloot op vergane Conferven bij Goes, 215 A, intricata (Monormia) Berk. Glean. p. 46. t. 18. Ke. p. 171. In slooten bij Leyden. Ms. Bij Goes. A. flos aquae (Nostoc) Les. p. 201. t. 68. D. Ke. p. 171. in de haven van Goes. A.? obsoleta Ke. Spec. p. 289. Met Coccochloris stagnina bij ’s Hage. V. Zunen. Gen, Sphaerozyga Ac. iS. sabulosa Ke. p. 172. Op overstroomde plaatsen aan het Zwake in Zuid- Beveland en in de haven van Goes. S. Flotowiana Ke. p. 172. Tusschen Hypn. fluitans in slooten op Zuid Bevel. S. flevuosa Ac. Icon. Alg. ined. Ed. 2. t. X. Ke. p. 172. In slooten aan verschillende waterplanten en op oude stroodaken in Zuid-Beveland. S. insignis Ke. Spec, p. 291. In slooten bij Leyden. Ms. In Zuid-Beveland. S. catenula Ke. Spec. p. 895. In slooten op Zuid-Beveland met MVodul. Suhriana. Gen. Cylindrospermum Ke. C. riparium Ke. p. 175. Aan Conferven in een’ vijver op Zuid-Beveland. C. conglobatum Ke. p. 175 Tusschen Oedogon. grande in slooten op Zuid-Bev. C. limicola Ke. p. 175. Aan Conferven , enz, op de schorren der Zand= kreek, 216 Gen. Spermosira Ke, S. major Ke. Spec. p. 295. Aan Chaetom. crassa (ook vermengd met Ana- baena stagnalis) in brakke poelen in den Wil- helmina-polder bij Goes, Gen. Nodularia Meer. LV. spumigera Ment. Jüre. Alg. aq. XV. 4. Ke. p. 174. Met Oscill. major in de haven van Goes. LV. Suhriana Ke. p. 174. Met Sphaeroz. catenula in slooten op Zuid-Bevel. Gen. Nostoe Vavco. LV. minutissimum B. terrestre Ke. Spec. p. 295. Op vochtigen zandgrond in Zuid-Beveland, NV. coeruleum Les. Hydr. p. 201. t. 68. B. Ke, p, 169. Tusschen zoetwater-Conferven bij Leyden. B. Wits. Bij ’s Hage. V. Zrsnen. LV. purpurascens Ke. p. 170. Alg. Dec. no. 51. In de beek achter het grotwerk op Rozendaal. Fam. Lyngbyeae. Gen. Leibleinia Esn1, LE. chalybea Ke. p.179. Dittw. t. 8. (Conferva con- fervicola). Aan Conferven, enz. in de haven van Goes. L. polychroa Mexecu. Ke. p. 179. In de haven van Goes. L. virescens Ka, Spec. p. 277. Aan Conferven in de haven van Goes. Gen. Lyngbya Ac, L. interrupta Ke. Spec. p. 281. (8. Hollandica). Tusschen Conferven in de haven van Goes, 217 Fam. Scytonemeae. Gen. Tolypothrix Ke. T. coactilis Ke. p. 181. Hass. 1. 1. p. 240. t. 69. f. 4. (T. distorta). In poelen bij Wemeldinge op Zuid-Beveland, 7 distorta (Conf.) Ditrw. t. 22. Ke. p. 182. Alg. Dec. n°. 110. (Calothriz). In brakke slooten bij het Sas van Goes. Fam. Mastichothricheae. Gen. Schizosiphon Ke. S, a (Conf.) Wes. et M. Ke. p. 184. June. Alg. aq. Aan het paalwerk langs de Zandkreek, b. v. aan den hoek van Oost-Beveland, en langs de Oos- terschelde. Fam. Rivularieae. Gen. Physactis Ke. P. Pisum (Rivul.) Ac. Ke. Spec. p. 335. Ben. t. 2. f. 2. (Rivularia)s In eene sloot bij Zeist aan Potam. pusillus vast- gehecht en drijvend. Fam. Ulothricheae. Gen. Ulothrix Ke. U. subtilis Ke. p. 197. Aan grashalmen, enz. in zoete en brakke slooten op Zuid-Beveland. U. pallidevirens Ke. p. 197. In het Galgenwater aan Potam. pectinatus en in slooten bij Leyden. Ms. In Zuid-Beveland aan steenen , enz, in slooten. 15 218 U. albicans Ka. p. 197. Tusschen Conferven in de haven van Goes. U. tenerrima Ke. p. 197. Aan grashalmen, enz. in zoetwater-slooten in Zuid- Beveland; in de haven van Goes aan Polysi- phonien. U. aequalis Ke. p. 197. Hass. t. 60. f. 4 et 2. (Lyngbya floccosa). In slooten op Zuid-Beveland, in water dat lang binnenkamers was bewaard. U. Kochi Ke. Spec. p. 546. (Hormid. pectinale germ. p. 192). In de Zandkreek. U. anisartha Ke. Spec. p. 348. In eene sloot bij Goes. U. crenulata Ke. Spec. p. 550. (Hormid. eren. p. 195). Op smeltende sneeuw in ’t voorjaar te Goes. Gen. Schizogonium Ke. S. tortum (Bangii) Ac. Ke. p. 246. Jüre Alg. aq. XVI. 7. (Conf. floccosa). Tusschen Conferven in de haven van Goes. S. percussum (Ulva) Ac. Ke. p. 246. Les. t. 45. B. 4-6 (Scytosiphon compr. conferv.). In de haven van Goes en in de Zandkreek. S. contortum (Conf.) Jüre. Alg. VI. 4. Ke. p. 246. In de Oosterschelde tusschen Enteromorphen. B. ramulosum Ke. Sp. p. 551. In brakke slooten in den Wilhelmina= polder bij Goes. 219 Gen. Stigeoclonium Ke. S. subspinosum Ke. Spec. p. 552 Aan Conferven in eene sloot bij Leyden. Ms. Gen. Goniotrichum Ke. G, ceramicola Ke. p. 195. Les. t. 48. (Conf. cera- micola) Harv. Phyc. t. 246. (Ban- gia (?) elegans). In de Zandkreek aan Polysiphonia violascens. Specimina nostra sunt simplicia, vel Helou, ramis patentibus. Gen. Bangia Les, p. p. B. investiens Zananv. Ke. Spec. p. 559. Aan Chaetom. crassa in de haven van Goes. Fam. Conferveae. Gen, Gloeotila Ke, G.chlorosira Ke. Spec. p. 565. In een watergang in den Wilhelmina-polder bij Goes. Gen. Dedogonium Lis. O. nodosum Ke. p. 200. Hass. t. 52. f. 8. (Vesicu- lifera crispa). In slooten bij Leyden. Ms. O. Boscit (Conf.) Lrerere. Ke. Spec. p. 565. Ann. Mus. t. 25. f. 5. sec. Ke. Met Cladoph. fracta in eene sloot bij Goes. O. tumidulum Ke. p. 200. Alg. aq. d. n°. 60. In slooten bij Leyden. Ovprm. Aan palen in een vijver te Zwake in Zuid-Beveland. O. echinospermum? A. Braux. Ke. Spec. p. 566. In eene sloot (aan het Marendijkje) bij Leyden. Oupem. 220 \ O. grande Ke. p. 200. In slooten bij Goes aan ondergedoken bladeren en takken. O. intermedium Kg. Spec. p. 567. Alg. aq. d. n°. 48. (Ulothrix compacta). In eene drinkput bij Goes. O. capillaceum Ke. Spec. p. 567. Hass. t. 50. f. 5. (Vesiculifera virescens). In het Galgenwater bij Leyden. Ms. en Oupem.; in eene drinkput bij Goes. O. affine Ke. p. 200. Hass. t. 50. f. 7. (Vesicu/li: fera dissiliens). In eene sloot bij Leyden. Ovvem. O. stagnale Ke. Spec. p. 568. Aan Lemna in slooten bij Leyden. Ms. Gen, Conferva Lr. C. tenerrima Ke. p. 202. Alg. aq. d. no. 55. In eene sloot bij Zwake in Zuid-Beveland. C. ochracea Ke. p. 202. Alg. aq. d. ne. 57. (C. af- jinis j. abbreviata Ke. Spec. p. 511). In slooten bij Goes. C. punctifera Ke. Bot. Ztg. 1847. p. 225. Spec. p. 573. Met andere Conferven in slooten bij Goes. C. Fontinalis Berk. Glean. t. 14. f. 4. Ke. Spec. p. 572. Aan grashalmen, enz. in eene drinkput bij Goes. Gen. Chaetomorpha Ke, C. Daimatica B. septemtrionalis Ke. Spec. p. 578. In de Zandkreek. 221 C. aliernata Ke. Spec. p. 578. In de haven van Goes en in zilte kreken in den Wilhelmina-polder op Zuid-Beveland. Gen. Bhizoclonium Kc, ‚ Rh. salinum Ke. p. 205. Alg. aq. d. n°. te (Zy- gnema littoreum). Op overstroomde plaatsen langs het Geessche diep. Rh. biforme Ke. Spec. p. 584. In de haven van Goes. Rh. Kochianum Ke. p. 206. Berx. t. 15. f. 5. (Conf. arenicola). In de haven van Goes. Gen. Cladophora Ke, C. utriculosa Ke. p. 210. In de Oosterschelde en in de Zandkreek. C. refracta (Conf.) Rorn. Ke. p. 209. Les. t. 52. D. 2. (C. fracta ò). In de haven van Goes. 8. spinulifera (y). Ke. Spec. p. 598. In de Zandkreek. G. albida Ke. p. 540. (C. reticulata B. albicans, laxiuscula. Spec. p. 400). In de haven van Goes. C. tenerrima Ke. Spec. p. 404. In slooten bij Leyden. Ms. en Ovpen. C. flavida Ke. p. 214. Alg. aq. d. n°. 61. Op palen aan het Haarlemmermeer bij Sloten, Lac. C. macrogonya Ke. p. 216. (Conf. glomer. B. ma- crogonya Les. t. 55. Cc.) 222 Aan steeds vochtige planken van een papiermolen te Rozendaal bij Arnhem. CG. funiformis (CGonf.) Rorn. Ke. p. 216. In slooten bij Goes. C. canalicularis (Conf.) Rors. Ke. p. 214. Aan balken enz. in het Galgenwater bij Leyden met Cl. glomerata, MB. en Ovpem. Gen. Bulbochaete Ac. B. setigera Ac. Ke. p. 220. Les. t. 45. A. Hass, t, 54. Aan stengels van Myriophyllum in een’ vijver op Rozendaal bij Arnhem. Gen. Chroolepus Ac. G. aureum Ke. Spec. p. 426. Les. t. 44. D. (Ecto- carpus). Bij Maastricht aan muren. Frang. Gen. Chantransia Desv. G. chalybea Fries. Ke. p. 229. Les. t. 44. (Eeto— carpus). Aan steeds vochtige planken van een’ papiermolen — te Rozendaal bij Arnhem. C. coccinea Ke. Bot. Ztg. 1847. p. 225. Spec. p. 450. Op steenen aan den voet van een’ binnenmuur te Goes. Fam. Zygnemaceae. Gen. Mougeotia Ac. M. gracilis Ke. p. 224. Alg. aq. d. ne. 10. (MZ. ge- nuflexa). Hass. p. 175. t. 40. f. 2. (M. genuflexa. In slooten bij Leyden. Ms, en Ovpem. bd 223 Gen. Spirogyra Lisx. S. inflata Ke. p. 225. Vaven. t. 5. f. 5. (conju- gata). . In slooten bij Leyden. Ms, en Ovpen. S. arcta (Zygnema) Ac. Ke. p. 225. In slooten bij Leyden. Ms. S. jugalis (Conf.) Durw- t. 5. Ke. p. 225. Phye. gen. t. 14. f. IL 4. 2. (S. decimina). In de beek in het bosch van Wolfhezen, S. setiformis (Conf.) Rorn. Ke. p. 225. Hass. p. 140. t. 21. (Zygn. interruptum). June. X. 6. (Conferva). In slooten bij Leyden. Oupen. . S. alternata (Zygn.) Hass. p. 159. t. 20. Ke. Spec. pp. 442. Bij Leyden, Mr. Gen. Zygegonium Ke. Z. ericetorum (Conf.) Durw. Ke. p. 224, Alg. aq. d. n°, 54. (Conf. ericetorum). In een’ heidepoel bij Groesbeek. Z. nivale Ke. p. 225. In eene sloot langs den spoorweg buiten de Mare- poort te Leyden. Ms. en Oupen. Z. anomaium Ke. p. 225. In eene sloot bij Goes met Spirog. quinina. Fam. Ectocarpeae.. Gen. Betocarpus Les, B. ceratoides Ke. Spec. p. 452. In de Oosterschelde. 224 E. approximatus Ke. Spec. p. 452. In de haven van Goes. E. gracillimus 8. borealis Ke. Spec. p. 455. In de Oosterschelde op Polysiph. dichocephala. E. rufulus Ke. Spec. p. 455. In de haven van Goes. E. flagelliferus Ke. Spec. p. 458. Op Fuc. vesiculosus in de Oosterschelde. Fam. Ulvaceae. Gen. Merismopoedia Merzr. M. punctata Meven. Ke. p.142. Hass. p.299. t. 84. f. 6. In slooten op Zuid-Beveland tusschen andere Al- gen, b. v. Cylindrospermum limicola, Synedra tabulata, etc. Gen. Prasiola Ac. P. crispa (Ulva) Ligutr. Ke. p. 245. Jessen. Pras. monogr. p. 18. t. I. f. 40-16. E. Bot. Suppl. 2754. | Op een rietendak te Rolde (Drenthe). Fam. Enteromorpheae. Gen. Phycoseris Ke. P. Lapathifolia Ke. Bot. Ztg. 1847. p. 222. Spec. p. 477. Aan mosselschelpen in de Oosterschelde. Gen. Enteromorpha Lisx. E. intestinalis y. cornucopiae Les. Ke. Spec. (6). p. 478. In brakke poelen op Zuid-Beveland. E. corniculata Ke. Spec. p. 480. In de Oosterschelde en Zandkreek ; ook in de ha- ven van Goes. 225 E. complanata B. crispa Ke. p. 248. 0. confervacea Ka. ibid. ¢. ramellosa Ke. Spec. p. 481. 6. In de Oosterschelde; >. in de Zandkreek; ¢. in zilte en brakke slooten bij Goes. Fam. Characeae Ricu. Gen. Nitella Ac. LV. translucens Ac. Ke. Spec. p. 915. Coss. et Germ. Fl. de Paris. t. 40. B. In uitgegraven putten bij de Vughtsche heide. Hov. JN. flexilis Ac. Ke. Spec. p. 514. Coss. et Germ. 1. 1. t. 40. C. (VN. Brongniartiana). Bij Maastricht. Frang.; in het Uddelermeer op de Veluwe. JV. ewilis A. Braun. Ke. Spec.p. 515. Alg. aq. d. ne. 119. (VN. gracilis). In een vijver op Meer en Bosch bij Heemstede. v. D. Tr. Gen. Chara Ac. Ch. vulgaris B. longibracteata Ke. Spec. p. 525, » y. decipiens (Ch.). Desv. Ke. ibid. a 0. crassicaulis (Ch). Scurercaen. Ke, ib. B. Bij Kampen. Bono.; y. in een vijver bij Goes; 0. bij Leyden. Ms. Ch. stricta Ke. Spec. p. 524. Bij Muyderberg. Lac. Ch. crinita Warrr. Ann. Bot, t. 5. Ke. p. 259 Bij Amsterdam. Lac. 226 Fam. Lemanieae. Gen. Lemania Bony. L. fluviatilis Ac. Ke. p. 260. Les. t. 29. (MNodu- laria). In de Maas bij Maastricht. Frang. Fam. Chaetophoreae. Gen. Chaetophora Scuranx. C. atra Ke. p. 264. Op een ondergedoken slakkenhuis bij Leyden. Me. en Ovpen. C. monilifera Ke. Spec. p. 896. Tusschen en aan waterplanten in een vijver op Zuid- Beveland. Crass. HETEROCARPEAE, Fam. Callithamnieae. . Gen. Callithamnion Les, C. Thuyodes Ac. Ke. p. 284. E. Bot. t. 2205. (Conf. thuyodes). Aan steenen langs de Oosterschelde tusschen C. “__Rothü. Gen. Phiebothamnion Ke. *P. tetragonum (Call.) Ac. Ke. p. 286, E. Bot. t. 1690. Bij Zandvoort. Büse. Fam. Ceramieae. Gen. Gongroceras Ke. G. Deslongchampii (Ceram.) Chauv. Ke. p. 291. Aan de steenglooijing langs den hoek van Oost-Bevel. 227 Fam. Porphyreae. Gen. Porphyra Ac. P. laciniata Aa. Icon. Alg. Eur. t. 27. Ke. Spec. p. 692. Aan de steenen der sluis te Katwijk. Ms. Fam. Gigartineae. Gen. Gratelonpia Ac. *G. filicina Ac. Ke. p. 502. Harv. Phyc. Brit. t. 100. Op Himanth. lorea bij Zandvoort. Biss. Fam. Polysiphonieae. Gen. Polysiphonia Gazv. P. variegata Aa. Ke. Spec. p. 821. Hanrv. Phyc. Brit. t. 155! Aan Zostera marina in de haven van Goes. Fam. Sphaerococceae. Gen. Rhodophyliis Ke. * Rh. bifida Ke. Spec. 786. Phyc. germ. p.508. (Sphae- roc. bifidus). Harv. Phyc. Brit. t. 52. (Ahodomenia bifida). Bij Zandvoort. Büse. Fam. Champieae. Gen. Lomentaria Les. *L. kaliformis Gaur. Ke. p.551. Harv. Phyc. Brit. t. 145. (Chylocladia kaliformis). Op Cystoseira siliquosa bij Zandvoort. Büsr. Fam. Delesserieae. Gen. Hypoglossum Ke. * H.Woodwardi Ke. p. 555. Hanv. Phyc. Brit. t. 2. (Delesseria Hypoglossum). Op Himanthalia lorea bij Zandvoort. Biss. EPIMETRUM AD INDICEM SEMINUM HORTI ACADEMICE LUGDUNO-BATAVI, ANNI crorocccxurx. ANGIOPTERIS TEYSMANNIANA nosis. »Caudice globoso; fronde bipinnata; rhachi pri- » maria et secundaria longissime rufo-lanuginosa, pin- »nulisque utringue subsquamuloso-setaceis; pinnis » oblongo-lanceolatis, nodoso-petiolatis; pinnulis pe- » tiolatis, Zanceolatis, oblongis, subrepandulis, re- petis vel curvis, inaequilateris, basi sursum la- » tiore obliqua, rotundata, levissime subcordata vel » sub-excisa, deorsum paulo longius protracta, an- »gustiore rotundata, apice acutis, basi et medio » obtuse-crenato-serrulatis, ultra medium et prope » apicem acute serratis; venis furcatis, raro simplici- »bus, obliquis; rhachibus inter pinnulas extremas »marginatis, inter reliquas linea prominente ins= »tructis; soris approximatis vel intervallo distin- »ctis, a margine remotis, sporangiis 9-10-43, ex- » timis obovatis, obtusis, edie fere quale apex » pinnularum nile Descriptio. Radia constans fibrillis elongatis ; crassis, e basi rhizomatis ortis. Caudex fere globosus, in circumferentia habens 480 cent., in diametro transversa fere 60, quae ta- men non in omni directione eadem est; distantia a basi rhizomatis juxta superficiem ad apicem usque caudicis 76 aequat cent. Pulvini frondium spirali directione dispositi ha~ bent structuram peculiarem. In his notandae sunt: fe, superficies insertionis frondis, quae in altis pla- niuscula est, in aliis vero inaequalis, saepe 7 cent. longa et lata, vestigiis fasciculorum vasorum pro- minentibus instructa, angulata, saepe 7 cent. longa et lata, in aliis tamen longior quam latior, margine proprio brevi exstante saepe instructa; 2°, paries peculiaris pulvinum circumdans, sursum et oblique elevatus, erectus, antrorsum vel retrorsum produ- etus, semi-circularis, vel ex angulo obtuso in duas laminas deorsum productus, vel bifidus, 6-7 cent. altus, basi 2-5 cent. crassus, sursum attenuatus, margine lacer, crenulatus, imaequaliter dentatus, fimbriatus, vel fissus; 3°. exterior superficies parie- tis fusco-nigra, rugosa, valde inaequalis; 4°. inte- rior facies laevis, concava, nitida, badia. Hi pulvini basin frondis vaginarum instar arcte circumdant. Initio sunt exigui, tenues, membranacei, arcte rha- chi enascenti accommodati, tandem vero carnosi; primum caudici immersi, deinde paullatim producti; cum vicinis conjuncti, vel demum, vel ab initio jam discreti. 230 Frondes terminales , binae vel ternae, fragiles , pri- mum erectae, deinde magis magisque a se invicem remotae et reflexae, 2-2} metra longae; fere 11-,90 latae, duplicato-pari- vel impari-pinnatae, longissime stipittatae. In specimine vivo nobis obvio pinnarum par infimum oritur ad altitudinem 62-75 cent. rhacheos. Rhaches subflexuosae, teretes, basi supra paululum complanatae (numquam canaliculatae), ibique 224 cent. in peripheria numerantes, ad insertionem vero primi paris pmnarum 8} cent. aequantes, pilis lon- gissimis, squamisve fuscis, glandulisque bulbifor- mibus, piliferis (pilis nigris, densis) imstructae; co- lor ibi olivaceus, subsanguinolentus, dorso fuscus, deinde vero sursum, ubi pinnae incipiunt, ad api- cem usque viridis. Pinnae alternae, in uno latere 15, m opposito 44, inferiores 70 cent. longae, mediae 90 cent. longae, (quae 17-18 cent. latae), apicales 50 cent. longae, omnes primum conniventes, tandem secedentes, dum solae inferiores sibi sunt approximatae simulque deorsum directae. Rhachis secundaria primariae ar- ticulata, basi tumida, quasi bulbiformis, subflexuo- sa, subdiaphana, superne quodammodo concava, glabra, pallide-viridis, dorso valde teres, violascens ; transversa sectio exhibet stratum exterius pellucidum, viride, interiorem vero compagem cellularem palli- diorem et circulum fasciculorum vasorum e 24 con- stantem fasciculis contextu cellulari interposito di- stinetis; in hoe circulo ¢res alios circulos minores video. Ex hac intumescentia, quae fere 1 cent. 254 longa est et 1} cent. crassa, rhachis subito contra- hitur, teres est, utroque in latere per totam longi- tudinem lineola instruitur quae a pinnulae petiolulo ad sequentis pinnulae insertionem continuatur et ul- tra mediam longitudinem inter pinnulas in expan- sionem membranaceam viridem, fere millimetrum aequantem, ad ortum latiorem quam in reliquo de- cursu, excrescit. Facies superior planiuscula est, pallide-virens, fasco-maculata, squamuloso-, longe et fusco-pilosa et lanuginosa, lana demum caduca; fa- cies inferior teres, fusco-glandulosa et pilosa. Pzn- nulae membranaceae, supra obscure-virides, niten- tes, infra pallidae, opacae, alternantes, in singula pinna 46-50, petiolulatae; petioluli pinnularum infe- riorum et mediarum fere duo millimetra longi, sum- marum vero vix unum mill. longi; petiolulo superne fere plano, lateribus et basi rotundato, tumido, ubi in foliolum transit contracto. Longitudo pin- nularum fere. 44 cent. aequat, latitudo ad basin 18 millim., in medio fere 15. Forma est, ut plurimum, lanceolata, saepius parum curvata, apicibus subfal- catis; basis est inaequalis, superne subrotunda vel subtruncata, obliqua, inferiore parte quae angus- tior est, rotundata et magis deorsum protracta; versus apicem pinnula dein magis magisque attenua- tur et tandem in apicem abit acutissimum; margo valde inaequalis, subrepandulus, versus basin ob— tuse, crenatus, supra mediam partem usque ad api- cem serratus; apex autem ipse in multis subacumi- natus est. Costa utraque in pagina prominens, fus- 252 co-squamoso-pilosa. Venae alternato=pinnatae, obli: que-—parallelae, semel furcatae, rarius simplices, in pagina superiore prominulae, in inferiore facie ma- gis intenso colore conspicuae, pellucidae; initium furcaturae in inferioribus venis a costa remota est, in superioribus ad ipsam costam habet initium; at- tamen venae non excurrunt in apicem dentium cre- narumve, neque etiam arcu marginali sunt conjun= ctae. Margo ipse est tenuissime membranaceus, pel- lucidus. Ex hujus sinubus crenarum dentiumque oriuntur venulae secundariae, recurrentes, furcaturis multo tenuiores, pellucidae, inter soros vel in ipsa ala furcaturae libere productae; priores tamen ad costam propius accedunt, utraeque semper nudae, dum contra venae primariae sunt soriferae. Sort ad 2-5 mill. distantiam a margine sunt re- moti, omnes discreti, oblongi, elliptici, intervallis venarum nudarum saepius interrupti, millim. 1-14 _longi, obscure flavi, vel fusci. Sporangia e cellu- lis oblongo- vel lineari-rhomboideis composita 9-10-13 obovata, lateribus subcompressa, apicibus nonnum- quam leviter impressa, in recenti et juniori statu subpellucida, biserialia, primum erecta, deinde re- flexa, basibus sibimet in receptaculo squamuloso- piloso, fusco opposita, et ubi numerus sporangio- rum impar est, vel interiore vel exteriore extremi- tate sori, uno sporangio venae parallelo terminata; sporangia antice rima longitudinali dehiscentia; sporae globosae, diametro +57 millim. partes aequantes. Hab. Insulam Javam, e qua, anno 1848, cura Ters- 255 MANNT ad nos missa, jam decus et elegantissimum sistit thermophylacii nostri ornamentum. Dixi in honorem Hortulani primari Horti Bogon- ensis, viri indefessi, qui de disciplina botanica eximie meruit, magna cura et studio missis per plurimorum seriem annorum ex India orientali ad hortos Batavos plantis, ad hoc consilium ab eo in hortum Bogo- riensem introductis ibique cultis. Tot laborum qui- dem optimam mercedem habebit, ex immenso in- eremento quod hortis nostris inde accessit. | Nisi unam excipias Angiopteridem pruinosam Kunze, (tab. XCI. p. 225 suppl. Schkuhr’s Farrnkr. Id. filic. Zolling. in v. Mohl. u. v. Schlecht: bot. Zeit. IV. 1846. sp. 417, A. evecta Moritzi in syst. Verz. der von H. Zoll. auf Java gesamm. Pfl. Solothurn 1846. p. 106. n°. 1269), species Angiopteridis ge- neris Javanicae nequaquam cognitae sunt. In Horto Academiae Lugduno-Batavae plures colimus formas. In Museo botanico Horti plures etiam formas serva- mus, in quibus examinandis et describendis jam diu versatus sum, et quas alibi propediem exponere et describere conabor. i Angiopteris evecta Horru. (Comm. Soc. Reg. Scient. Gott. 1793-4. xu. p. 29) diu unica fuit i species ab auctoribus admissa. Hooxeaus, Vir Il- - lustrissimus, anno 1855 (Bot. miscell. III. 227) i adjanxit A. longifoliam, ex ins. Societatis. Anno 1857 Gusr. Kunzeus, recte animadvertit. » Equidem » plures latere species potius suspicor, quam unam Le ee as ; 4 NED a HE EER Pd de Fr ENA ik. OR PEER ag Py =a 254 » tantummodo adesse eamque sic mutabilem.” Cfr. ej. Analecta pteridographica, Lips. fol. p. 4. Presr. in Suppl. Tent. Pteridographiae p. 4845. species 12. admisit, quem numerum etiam augeri posse exsistimat, » si rectius indagantur specimina ex in- » sulis maris Indici et Pacifici.” Magnum vero detrimentum, magnaque difficul- tas rectae hujus generis cognitioni in eo est, quod botanicis raro contigit inspicere specimina viva et adulta. Plerisque non nisi pinnae obviae fuerunt. Inde factum est, quod nonnulli characteres nondum bene sunt enucleati et ipsa structura spo- rangiorum et vel rhizomatis nondum innotuerunt. » De sporangiorum structura silent auctores. Dubia »haec solvant antoptae.” (Konze). Species nostra pertinere debet ad § 1. (Euangiop- teris) Prestm, in qua venulae secundariae e sinu dentis crenaeve versus costam aut alam furcaturae decurrunt. Videamus jam paucis de hisce singulis speciebus (quae 5 numero sunt), omnibus Oceani- cis et Indicis. 1°. A. evecta Horrm. a nostra spe- cie nimis differt, quod e comparatione cum tab. Horr. elucescit. 2°. A. Javanica Drege (flor. Ind. or. exs. n°. 25) pinnulis ineartbus, aut lineart- oblongis, a nostra distat. Praeterea in A. Jav. pin- na est bipedalis (80 cent.), dum nostra fere 90 - cent. aequat. Pinnulae in priore 7 poll. (19 cent.) in nostra 41 cent. longae sunt. Praeterea nobis ab- est acumen fere pollicare, acutissimum, augusta- tum; nec rhachis secundaria, neque costa supra ! ke. 255 glaberrima est, aut canaliculata. 5°. A. angustifo- Zia. Presl. pinnulas habet auguste-lineares, usque semipedales. 4°, A. Wallichiana Presl. habet pin- nulas Zineares. 5°. A. Helferiana instructa est pinnulis oblongis, basi aequali-cwneato-acutis , api- ce abrupte-acuminatis rhachi secundaria apicem versus aliernatim alato-marginata, soris ellipti- cis, linea haud interruptâ contiguis. Quodsi ha- rum specierum diagnoses et descriptiones comple- tae sint, tuto efficere mihi videor, nostram spe- ciem iis non esse adnumerandam. Eandem speciem inter plantas Junghuhnianas in- sulae Javae (quae partem faciunt Musei Botanict ‚quod in Horto est) agnosco. Spontaneae plantae nulla est cum cultae notis differentia. Scripst Lugduni-Batavorum , Calendis Januariis 1850. Gui. Henn. DE VRIESE. SED Eo OVER EENE PERIODIEKE VERKORTING VAN PLANTENDEELEN, BENEVENS UITKOMSTEN VAN METINGEN AANGAANDE DEN WASDOM; *) hl MEDEGEDEELD DOOR W. H. ve VRIESE. De In het jaar 1847 had ik gelegenheid om waarne- mingen te doen op den groei in lengte van een plan- *) De zakelijke inhoud van deze mededeeling is bevat in het Proces-Verhaal van de zitting der Eerste Klasse van het Instituut, van 5 Aug. 1848. Het voorgedragene kwam der Klasse waardig voor om in de door haar uitgegevene stukken te worden bekend gemaakt. Ik mogt echter van die vereerende aanbieding geen gebruik maken, omdat ik wist dat het voornemen bestond dat al de waar- nemingen omtrent dit onderwerp in haar geheel zouden worden op- genomen in de Annales d Agriculture et de Botanique de Gand. Dit heeft later werkelijk plaats gehad. Zie aldaar: Recherches sur le développement de la hampe d'un Agave Americana, l.c. an- née 1648. De vorenstaande mededeeling van den Heer TEYSMAN, is de reden die mij nu, hoezeer wat laat, noopt om deze resulta ten in dit Archief bekend te maken. Welligt kunnen zij de be- oefenaars der kruidkunde aanmoedigen om het voorbeeld van den Heer TEYSMAN en daarbij de nieuwe rigling waartoe zij mij aan-_ leiding gaven, te volgen. « 257 tendeel, hetwelk tot zoodanige waarnemingen, zoo- wel wegens den snellen als den aanzienlijken was- dom, bijzonder gelegenheid aanbiedt. Zij betroffen den bloemstengel van Agave Americana, welke ge- bloeid heeft in den Kruidtuin der Leidsche Hooge- school. De mededeeling van de resultaten uit mijne waarnemingen getrokken, kan welligt aanleiding ge- ven tot het doen van verdere nasporingen van ge- lijken aard, en het is om die reden dat ik de vrij- heid neem de aandacht der physiologen hierop in te roepen; te meer, daar, niettegenstaande de talrijke onderzoekingen van Cl. Morper, Hanrine, Miinrer en anderen, toch enkele uitkomsten door mij zijn ver- kregen die van de uitkomsten dezer geleerden af- wijken. Ik had van den 10 Junij tot den 9 Augustus zeer uitvoerige en *sdaags zes malen herhaalde waarne- mingen gedaan, gelijk blijken kan uit twee door mij uitgegevene stukjes *), Van dien dag af aan, waarop de bloemstengel eene lengte had verkregen van 7,206, zijn de waarnemingen slechts drie malen *s daags vervolgd, met aanteekening van den ther- mometer op het middaguur. Zie tabel A. Ik zou meenen, dat uit onze metingen, het vol- gende is op te maken: 4°. De groei in lengte was aanvankelijk sterker dan in de later volgende dagen, zonder dat *) Over eene bloeijende Agave Americana. in den Kruidtuin der Leidsche Hoogeschool, 2stukjes 1847. 2°, 238 de graad van intensiteit der uitwendige om- standigheden kan geacht worden daartoe in ’t bijzonder te hebben medegewerkt. De oorzaak van dien meerderen groei kan alzoo zijn ge- legen, in den minderen afstand of de mindere lengte die het voedingssap had te doorloopen, om tot de plaatsen te geraken waar nieuwe cellen en vaten moesten worden ontwikkeld. Tot dien meerderen groei in lengte, in dat eerste tijdperk, kan eindelijk nog hebben bij- “gedragen de, toen nog, meer tedere gesteld- heid van het weefsel, hetwelk eene meerdere uitzetting op onderscheidene punten toeliet, terwijl die uitzetting, blijkens onze metingen der lagere leden (internodien) van den sten- gel, later bijna geheel heeft opgehouden, om niet eene te spreken van den meer krachtigen aanvoer van sappen, die aanvankelijk moet heb-, ben plaats gehad. De groei in lengte heeft, in ’t eerst, inzon- derheid en later uitsluitend, plaats in de na- bij den top gelegene deelen. Uit onze metin- gen is namelijk gebleken dat de lagere inter- nodién later niet meer groeijen. Deze waarneming sluit zich aan die van den _ Hr. Harmse op de hopplant (Humulus Lupu- lus) gedaan. Zie: Tijdschrift over Nat. Gesch. en Phys. (X. 296). Uit onze drie reeksen van waarnemingen blijkt reeds dat op 20 en 28 Junij en 18 Julij, internodium 1 en 2 vol- Zo, 40°, 259 komen dezelfde lengte hadden; dat derhalve de groei zich toen reeds tot de volgend inter- nodien bepaalde; terwijl eindelijk de latere metingen niet alleen deze twee, maar ook meerdere volgende internodiën als stationair deden kennen. De sterkste verlenging had plaats vóór de sterke uitgroeijing der takken; tot eene vermindering in ontwikkeling tijdens die verlenging der tak ken, kan men echter niet besluiten, vermits de takken uitgroeijende, de eigenlijke steng niet in gelijke mate kon voortgaan met groel- jen en zich te verlengen. Later heeft er ken- nelijk eene vermindering en vervolgens een geheele stilstand plaats gevonden, die ten laat- ste weder door eenen geringen groei is opge- volgd geworden. De aanwas van den dag heeft, in verreweg het — grootste getal dagen waarop onze waarnemin- gen plaats hadden , dien van den nacht over- troffen. Er is geen twijfel of dit boven alle andere oorzaken zij toe te schrijven aan de hoogere temperatuur gedurende den dag. Zoo noodig, is het dus hierdoor op nieuw bewe- zen, dat de luchtwarmte ontegenzeggelijk de allervoordeeligste omstandigheid is tot bevor- dering van den groei. Groei en warmte hou- den gelijken tred. Dit blijkt ook uit onze hierboven aangevoerde aanteekeningen van den groei van Agave lurida in den Kruidtuin in 5°. 5, GS dr ES i a kt i or Aas ee we - d BAP ert ale Wht A ED ath 240 1829 hebbende gebloeid. Slechts wemige malen zijn groei van dag en nacht aan elkander ge- gelijk geweest (op 25 Junij (0.035), 24 Julij (0.055), 7 Augustus (0.025) ), Voor die gevallen zou misschien het volgen- de ter verklaring zijn aan te voeren: Op 25 Junij en 24 Julij stond de thermometer in den avond hooger dan des morgens; op 7 Au- gustus was de dag regenachtig en de nacht helder. De eerste omstandigheid was voor den groei minder voordeelig. De reden derhalve van die zeldzamere ge- lijke uitkomsten bij dag en bij nacht kan wel- ligt daarin worden gevonden, dat óf des nachts eene omstandigheid in sterkere mate aanwezig was, die den groei van den nacht aan dien van den dag gelijk maakte, óf, dat er over dag eene reden was welke dien eenigermate beperkte. In het tijdperk van den sterken wasdom heeft de groei van den nacht dien van den dag slechts weinige malen noemenswaardig overtroffen (op 24 en 29 Julij met 0.005 en 51 Julij met 0.002; 5 Aug. met 0.005). Van 21 Julij kan de sterkere aanwas des nachts, welligt het gevolg zijn geweest van de hoogere temperatuurstanden, op den mid- dag (26° 6’) te 5 uur na den middag (24° 5), en verder in den avond 20° 2 en 18° 5.) 6°. 244 Van 29 en 34 Julij zou ik niet schroomen dezelfde omstandigheid als oorzaak te houden; van 5 Aug. zou ik met geene zekerheid de reden kunnen aangeven, tenzij die welligt mogt gelegen zijn in de eenigzins veranderde rigting van den top van den stengel en dus slechts schijnbaar moet bestaan hebben. Maar ik durf daaromtrent niets stelligs zeggen. Van den 10 Augustus tot zoo lang als onze waarnemingen geregeld zijn voortgezet, dat is, vooral tot den 28sten dier maand, heeft de leng- te van den stengel, gedurende den nacht, die van den dag regelmatig overtroffen, en wel: Op 10 Augustus met 0.008. » 41 ) » 0.005. » 12 ) » 0.006. » 15 ) » 0.015. » 14 ) » 0.087. » 15 ) » 0.016, » 16 » » 0.04. » 17 » » 0.004. » 18 » » 0.006. » 19 » » 0.006. » 20 » » 0.004. yaad » » 0.019. DN » 0.005. Ds ) » 0.010. » 24 » » 0.005. » 25 ) » 0.002. MCI 12 242 Op 27 Augustus met 0.010. » 28 ) » 0.040. Het minimum van verschil was alzoo in die 18 dagen = 0.002; het maximum daarentegen — 0.021; het gemiddelde was ongeveer 0.008: De geheele aangroei in lengte bedroeg van 10 Aug. tot 1 Sept., dat is in 22 dagen, 0.644, alzoo gemiddeld nog geen 0.050 daags. De bovengenoemde uitkomsten bevreemdden mij ten hoogste, en ik kan de verklaring daarvan niet met zekerheid geven. Maar, bedrieg ik mij niet, dan moeten dezelve in verband wor- den gebragt met eene andere, hieronder ver- melde uitkomst, die mij nog meer deed ver- baasd staan. © Ik heb in diezelfde maand dertien malen waargenomen, dat de bloemstengel op den mid- dag zich korter voordeed dan ’s morgens te zes uur te voren, terwijl des avonds de lengte niet alleen weder gelijk was aan die van den morgen, maar die ook meestal overtrof. De onderstaande tabel, die dagen betreffen- de, kan daarvan het overzigt geven. Augustus. 245 6 uur ; 6 uur | Verschil met’s *s morg. Cseh, | Ve gent: *savonds. | morg. 6 uur. RE EEEN 11 7.288 | 7.284 | 0.004 | 7.315 | 0.027 12 7.345 | 7.341 | 0.004 | 7.377 | 0.032 13 7.415 | 7.412 | 0.003 | 7.435 | 0.020: 14 7.472 | 7.468 | 0.004 | 7.490 | 0.018 15 7.525 | 7.521 | 0.004 | 7.539 | 0.014 16 7.569 | 7.554 | 0.015 | 7.584 | 0.015 17 7.620 | 7.610 | 0.010 | 7.644 | 0.099 91 7.770 | 7.750 | 0.020 | 7.770 | 0.000 25 7.823 | 7.815 | 0.008 | 7.828 | 0.005 26 7.835 | 7.820 | 0.015 | 7.840 | 0.005 27 7.845 | 7.835 | 0.010 | 7.845 | 0.000 98 7.855 | 7.830 | 0.025 | 7.855 0.000 99 7.865 | 7.860 ! 0.005 | 7.872 0.007 Het maximum van verschil op den middag met den vroegen morgen bedroeg dus 0.025, en het minimum 0.005; het gemiddeld nog geen 0.010. Het maximum van verschil van den avond met het morgenuur was — 0.052, het mini- mum was — 0.005. Op enkele dagen (21. 27. 28.) was er geen verschil tusschen het avond- en morgenuur, maar toch verschil tusschen dit laatste en den middag (= 0.020, — 0.010 == 0.025). Het verdient opmerking, dat van 18-19 Au- gustus, deze verkorting op den middag niet gezien is. Zou de reden niet te zoeken zijn in de bedekte lucht of regenachtige weérsge- 244 steldheid? De lucht was weder helder op 20 Augustus, maar was toch ook op den middag de stengel geen streep langer dan ’s morgens te zes uur, en dit sluit zich derhalve weder ‘aan de verschijnselen van verkorting, hetzij die schijnbaar en in dat geval veeleer eene inkrim- ping te noemen , hetzij die wezenlijk geweest zij. Het komt mij niet onwaarschijnlijk voor, dat de schijnbaar meerdere groei in de nach- ten en het korter zijn op den middag aan de- zelfde uitwendige oorzaken moet worden toe- geschreven. | Ik zou namelijk meenen, dat hier, immers voor een goed deel, niet aan eigenlijk gezeg- den groeì, maar veeleer aan een zuiver phy- sisch verschijnsel valt te denken. Het is op rekening daarvan dat ik zoowel de grootere lengte van den stengel des nachts, als de min- dere lengte op den middag zou meenen te moeten stellen. De meerdere uitzetting gedurende den nacht zou alzoo moeten worden toegeschreven aan den meer vochtigen toestand van den dampkring in het algemeen, waaruit zich de waterdeelen alsdan precipiteren, en aan dien waarin de plant zelve onmiddelijk geplaatst was, zijnde doorgaans des avonds aan den wortelstok een emmer waters gegoten. Ik stem voor een oogenblik toe, dat de la- gere temperatuur , welke de nachten kenmerkt, 245 en dit vooral reeds in de maand Augustus, voor deze mijne verklaring niet gunstig schijnt te zijn; maar, aan den anderen kant zal men kunnen toegeven, dat die alsdan toch niet kan geacht worden zóó laag te zijn, dat eene we- deruitzetting of terugkeer tot het vorig volu- men in plantendeelen, daardoor onmogelijk wordt. De meerdere vochtigheid van den damp- kring en aan den wortel maakt die meerdere uitzetting mogelijk. Op gelijke wijze nu zou ik meenen te mogen aannemen, dat de ver- korting op den middag het gevolg is van in- krimping, waarvan de hoeveelheid niet over- troffen, noch zelfs geevenaard kan worden door den groei, die in dit gevorderd tijdperk van de ontwikkeling, in verre na niet meer zoo belangrijk is als vroeger. De stengel ver- keert op dien tijd van den dag niet meer in den atmospherischen damp, die hem des nachts omgaf; noch wordt hij meer verzadigd door de vochtigheid, welke des avonds zoo ruim de oppervlakte van de tobbe bedekte. Het water is voor een niet gering deel door den dodem van de tobbe weggeloopen en voor een ander deel verdampt. De zonnewarmte heeft niet alleen den vochtigheids toestand der lucht verminderd, maar deze en de Noord-Oosten- wind beide droogen de plant en den. stengel uit, terwijl alleen het gedeelte nabij den top nog groeit, en de aanvoer van sappen door den 246 tot hout geworden stengel uiterst gering moet geacht worden. Deze onderstelling verkrijgt meerdere waarde door de volgende argumen- ten: a. In de dagen waarop de verkorting heeft plaats gehad, was de thermometer in de schaduw op of omstreeks den middag hoog (25°0, 9200, 2005; 2800, 26%) en kan derhalve de inkrimping of verkorting het gevolg zijn van de verdamping ten gevolge van verhoog- de temperatuur. Indien nu eens niet de ge- middelde temperatuur, maar de stand van den onmiddelijk door de zon beschenen thermo- meter ware opgeteekend geworden, dan zou men die inkrimping nog des te eerder aan verdamping willen toeschrijven. | b. Bij de bedekte en de door den Noord-Oos- tenwind niet uitgedroogde lucht, maar inte- deel regenachtige gesteldheid van 18, 20, 22, 25, 50 en 51 Augustus was geene ver- korting. . De verkorting was zóó gering, dat deze geen hinderpaal kan zijn voor de boven voorge- stelde physische verklaring. Indien men de 25 strepen, dat is, het maximum van verschil dat de verkorting van den middag met het mor- genuur heeft opgeleverd, om een rond getal te nemen, deelt op 8000 strepen, *t geen van de wezenlijke lengte weinig verschilt, dan zou die op iedere 520 strepen, slechts ééne 247 streep, en dus op: eene Nederl. el, iets meer dan drie strepen bedragen. . De meerdere uitzetting nu in de nachten had als maximum = 0.021. Indien wij dit stellen op 20 strepen, dan is, de lengte op 8000 gerekend zijnde, de verhouding 1 streep op 400 strepen. Het gemiddeld intusschen van de verkor- ting en verlenging moet veel geringer gesteld worden, en dus ook de verhouding van bei- de tot den geheelen bloemstengel veel minder zijn, namelijk van één mill. op 800 mill. voor zoo veel de verkorting aangaat, en van één op de 1000 mill. voor zoo veel de verlenging betreft. En hierdoor wordt de door mij voor- gestelde verklaring nog meer aannemelijk. Indien er volstrekt physische bewijzen moe- ten gegeven worden om, hetgeen ik in dezen voor aannemelijk houde, buiten allen twijfel te stellen, dan zoude ik daarvoor niet alleen de nachtelijke temperatuur moeten hebben opgeteekend, maar bovendien den hygrometer meermalen ’s daags en ’s nachts moeten heb- ben vergeleken, terwijl ik voor het overige van deze, even als van den barometer, slechts eenmaal ’s daags de waarnemingen bezit. Had ik slechts in de verte de uitkomsten, welke wij in de laatste plaats hebben vermeld, kun- nen voorzien, het belang der zaak zou mij — geene moeite te groot hebben doen achten. Te: De, 248 En dat ik deze niet ontzien heb, hiervoor kan ten bewijze strekken, dat er van Î Junij tot 1 September meer dan 1000 waarnemin- gen en aanteekeningen, gemaakt zijn. Zóó weinig waren wij de genoemde uitkomsten wachtende, dat wij bij de eerste waarneming van het korter zijn van den stengel, genegen waren onze eigene metingen en waarnemin- gen te mistrouwen, en daarvan eerst terug kwamen nadat zoowel de nachtelijke uitzet- ting als de verkorting op den middag zich bij herhaling had opgedaan. Onze onder- vinding kan anderen, die gelegenheid hebben een gelijk verschijnsel op te merken tot lee- ring en waarschuwing strekken, terwijl, voor het overige, ook andere gelijke monocotyie- donische ontwikkelingen met betrekking tot dit punt na te gaan, eenig licht zullen kun- nen verspreiden over deze, zoo ver ik weet, in den plantengroei nu het eerst opgemerkte verschijnselen. Gelijk de warmte en het licht met den groei, blijkens onze aanteekeningen (6, 7,8, 12-18, 21, 23, 51 Julij, 2 Aug.) gelijken gang hiel- den, evenzoo waren regen of vochtigheid in ’t algemeen met bedekte lucht, de blijkbare voorwaarden die den groei beperkten. Dat eene hoogere luchtdrukking voor den groei bevorderlijk is, dit is, ook op grond van andere waarnemingen, waarschijnlijk te achten. 249 9°. De wortel schijnt in zoo verre tot den groet van den stengel bij te dragen, als hij de daar- voor noodige sappen aanvoert. In het door ons waargenomen individa kan, vreemd genoeg voorzeker, dit orgaan als zoodanig daaraan niets hebben toegebragt. Het is ons namelijk gebie- ken, dat niet alleen van een eigenlijken hoofd- wortel geen spoor aanwezig was, maar dat de dusgenaamde wortelvezels noch ook het wortelhaar hier eenige de minste dienst heb- ben kunnen verrigten, vermits de laatste niet aanwezig en de eerste afgestorven waren. Maar ook was er geen spoor van die eigenaardige soort van wortels, welke de kruidkundigen bijkomende wortels noemen. De opslurping van vocht heeft derhalve grootendeels plaats gehad door de poreuse, uitgeholde en afgestor- ven massa, die de nog levende deelen van den wortelstok bedekte. Den plantenwasdom hebben de physiologen uit tweederlei oogpunt nagegaan. Uneer, Harring en Mürrer hadden daarbij op het oog de wijze van vor- ming en ontwikkeling der organen. Zij hebben daar- toe den microscoop aangewend en zijn tot belang- rijke resultaten gekomen. Erssr Meyer en Cl. Mor- pER onderzochten vooral de ontwikkeling en den groei in betrekking tot de witwendige omstan- standigheden, of den groei van uitwendige deelen in verhouding tot elkander. Hunne uitkomsten zijn aan 47 250 elk bekend, die niet vreemd is in de geschiedenis der physiologie. Alleen met een min of meer gelijk doel als dat der beide laatstgenoemde waarnemers konden op dit voorwerp door ons waarnemingen gedaan worden. Aan hunne waarnemingen nu sluiten zich dan ook, met uitzondering van die welke de verkorting op den middag betreffen , onze resultaten voornamelijk aan. Leiden 17 Febr. 1850. Dag, Weder. Uur. 9 Augustus Z. W. betrokk. 10 » » W.Z. W. » 11 Z. W. Held. lucht DAD UD 12 N.O. » » 13 » » 14 » » 15 » » 16 » » 47 » » 18 7. W. Lucht bedekt D » » ==> b> 1 ek be = = ld or Mer Mer Aere Mer Kerr Ker MS Mr NM er Ker MMK er AW Hw = 12 6 TABEL. A. in de 24 uren. Lengte. Groei Tar uren. 0.051 0.052 Groei bij dag, 0.024 0.013 Groei bij nacht. 0.033 0.030 0.058 Voortgezette waarnemingen, omtrent den groei van den bloemstengel, gedaan drie malen Aanmerkingen. De bloemstengel is 0.004 korter. » » » 0.004 korter. >» » » 0.003 karter. » » » 0.004 korter. « > » » 0.004 korter. >» » » 0015 korter. PDN Ons korter. 252 Dag, Weder. 19 N.W. » regen DD 20 N. » helder > » 21 » » » » » 22 » » betrokken » regen 2D) > » >» » 24 » 2 002) » 25 N.O. » » » » helder 26 » » » » » 27 D » » PD 28 N. » » 1 Sept. regen Groei | Groei | Groei | Ther- Uur. |Lengte.| in 24| bij bij [mome- fl uren. | dag. | nacht:| ter. 6 |7.704|0.032 0:019|18°,0 12 |7.706 230,2 6 [7.720 0.016 200,5 6 |7.742|0.038 0.022|180,0 12 [7.742 180,5 6 |7.754 0.012 180,5 6 |7.770/0.028 0.016|140,5 12 [7.750 220,0 6 [7.770 0.000 200,5 6 |7.739/0.019 0.019/150,0 12 [7.799 210,0 6 |7.796 0.007 180,0 6 |7.808/9.019 0.012/140,5 12 |7.808 160,5 6 |7-808 0.000 150,5 6 |7-318/0.010 0.010/140,5 12 [7.818 170,5 6 [7.818 0.000 160,0 6 |7.823|0.005 0.005 |150,0 12 17.815 6 [7.828 0.005 190,5 6 |7.835|0.012 0.007/15°,5 12 |7.820 150,0 6 [7.840 0.005 20°,0 6 |7.345/0.010 0.005|180,5 12 [7.835 150,0 6 17.845 0.000 200,5 6 |7.855/0.010 0.010/18°,5 12 [7.830 11°,0 6 |7.855 0.000 21°,0 6 [7.365/0.010 0.010/190,0 12 [7.360 140,5 6 [7.872 0.007 210,0 6 |7.872|0.007 0.000/1'70,0 12 [7.872 15°,0 6 |7.872 0.000 14°.5 6 |7.872/0.000 0.000/14°,2 12 [7.872 160,2 6 |7.872 160,0 6 |7.874/0.002 140,5 Aanmerkingen, 0.008. » » » korter. » korter. » » » 15°,0|De bloemstengel is 0.015 0.010 255 in de 24 dagen, over welke de metingen der laatste tabellen loopen, zijn de waarnemingen niet ; meer genomen in gelijken omgang als vroeger, om- 4 dat de groei sedert den 8 Augustus veel trager en | soms bijna niet in het oogloopende was en omdat de vroegere waarnemingen moeten voldoende geacht worden, om den invloed der omstandigheden, on- der welke de groei plaats heeft, te doen uitko— men. POLYGONUM CUSPIDATUM Step. et Zuce. DESCRIPSIT GUIL. HENR. ve VRIESE. ae » P. rhizomate perenni, caule adscendente, ramoso, erecto, flexuoso, glabro, tereti, cavo, purpureo-ma- eulato vel purpureo; foliis petiolatis, e basi trun- cata vel rectilinea, vix subcordata, late ovatis, ru- bro-, vel pellucido-marginatis, cuspidatis, utrinque glabris, subtus ad venas levissime scabriusculis; ochreis oblique-truncatis, glabris, margine nudis, pau- cinerviis, purpureis, tandem laceris, caducis; pani- culis axillaribus, divaricato-ramosis; rhachi flexuosa, ramis tenuibus, furfuraceo-villosis; bracteae ochre- aeformes, oblique truncato-cuspidatae, floribus gemi- nis vel ternis, pedicellis filiformibus, coloratis, arti- culatis, perianthii tubo brevioribus; staminibus 8, filamentis petaloideis subulatis; ovario triquetro, stilis tribus divaricatis; achaenio elliptico, triquetro, 255 perianthio aucto triptero, alis obcordatis, ad sutu- ras longitudinaliter dehiscentibus, incluso. Descriptio. Planta herbacea, fere 2} metrum alta, rhizomate perenni, caule adscendente, ramosissimo , erecto , glabro, tereti, nodoso, cavo, flexuoso, basi 3 cent. crasso, viridi et purpureo-maculato, maculis. parumper elevatis, magis vel minus approximatis ; in internodiis magis elevatis diameter sensim immi- nuitur, dum color mere viridis dominatur et maculae purpureae sensim numero diminuuntur tandemque evanescunt. Internodiorum inferiorum longitudo ac- quat 16-20-22 cent., in superioribus vero diminui- tur. Nod: ipsi inferiores parum intumescunt, cbscu- reque rubescunt, superiores pulcherrime et lacte purpurascunt, rubedine in uno eodemque internodio sensim deorsum sursumque dilutiore. Rami alterni, elongati, ramosi, patentes, interne cavi, externe striati, purpurei vel virides, flexuosi, ad nodos ochreati. Ochreae in caule ipso membra- naceae, appressae, lacerae, purpureae, tandem fu- scae, exsiccatae, caducae, aut fere obsoletae, in ra- mis oblique-truncatae, obtusae vel raro cuspidatae. Folia alterna, petiolata; petioli e nodo rami in- crassato orti, basi tnmidi, geniculato-inflexi, erecti, superne plani et medio sulcati, virides, caeterum angulati, pulcherrime rubelli, in ramis supremis toti leviter rubescentes, 2-2! cent. longi. Foliorum lim- bi e basi truncata, rarissime subcordata, late-ovate 256 . sunt aeuti, vel acuminati et cuspidati; adulta folia ple- rumque rubro-marginata et integerrima, juniora vero et summa margine pellucido, decolore, tenuissime membranaceo instructa et, microscopii ope si con- spiciuntur, subtilissime serrulata vel lacera; qui margo demum evanescit. Utraque facies est glabra, subtus in venis promiuulis subscabra; in junioribus foliis nervi, venae venulaeque leviter rubescunt. Lon- gitudo folii (sine petiolo) est 12-15 cent., latitudo 8-12 cent. Sunt porro folia ista e flavo-viridia, pra- sina; facies inferior est pallidior. Nervi laterales im- pressi non procul a margine in arcus conjunguntur. Inflorescentia est axillaris, racemosa, multi-ramosa, elongata, ramis horizontalibus. divaricatisve, multi- floris; rhachi communi rhachibusque lateralibus al- bo-virescentibus, furfuraceo-villosis, flexuosis; ochreis fuscis, purpureisque, circularibus, oblique-truncatis, cuspidatis; floribus laxe-racemosis, plerumqué 2-5, uno fiosculo plerumque aboriente, in culto speci mine valde caducis; pedunculis roseis, articulatis, tubo perianthii semel brevioribus. Perianthium infun- dibuliforme, e tubo elongato virescente, in tres an- gulos ad dorsum totidem laminae loborum excurrente, productum. Loborum numerus 5, quorum tres ca- rinati, aequales, acuti, duo rotundati, omnes plani, albo-virescentes, apicibus autem quandoque viridi colore tincti. Stamina octo sunt perianthi fauci in- serta, cum lobis perianthii alterna, vel iisdem oppo- sita; filamenta sunt dilatata, apice subulata; anthe- rae versatiles, biloculares, (in culta planta) steriles. 257 Ovarium ovatum, triangulare lateribus impressis. Stylus brevis; stigmata tria, lacera, vel simplicia et bifida, divaricata, reflexa. Achaenium totum in- clasum perianthio post anthesin aucto, membrana- ceo, fusco, trialato, alis apice rotundatis et in pe- dunculum attenuatis, costato-nervosis, tandem ca- ducis et longitudinaliter deciduis. Albumen ma- enum, corneum est; in cujus angulo embryo inve- nitur. | Hab, Japoniam. Cultam vidi in viri Nobil. Sregouor Horto suburbano culturae plantarum Japonicarum dicato. Affinis species esse videtur P. multifloro Thunb. FL Jap. p. 169, a quo tamen diversa est: foliis non cordatis multoque majoribus, caule non volubili ne- dum anguiato vel filiformi, radice non tuberosa. Genus Polygonum anno 1826 a Mersnero mono- graphice elaboratum, post viginti et quos excurrit annos jam denuo claborandum est. Sectiones ab II- lustr. viro tum propositae, ab Enpuicuero, nunc beato, auctae, deinde in Metsneni Generibus Plant. Vasc. (c. 1856-1845) non omnes servatae sunt. Nostra planta nulli sectioni Meisnerianae perfecte convenire videtur. Insignis numerus est Polygono- rum nondum rite-cognitorum; quod non de exoticis solum, verum etiam de Europaeis valere, nemo miratur, qui recehtiora eaque egregia noverit Bota- nicorum ad hoe genus extricandum conamina. Scripsi Lugd. Bat. m. Dec. 1849. SSS ee KRITIEK nr CEN je 3 id | | Ryle AM s AE Kk ok Tieten » EEN WOORD OVER DEN BOOM SAMBINOER OP SUMATRA, BETREK- KELIJK DESZELFS BOTANISCHE BEPALING ‚ VOLGENS C. L. BLUME. (Aste gedeelte) 5 DOOR FR. JUNGHUHN, Lid der Natuurkundige Commissie in Nederlandsch Oost-Indië. MET EEN NASCHRIFT VAN W.H. pr VRIESE, acer in de Kruidkunde, Directeur van den Kruidtuin van ’s Rijks Hoogeschool, te Leiden. ———— ZEEE Ik heb in het jaar 1842 uit de Battalanden eene aldaar door mij ontdekte plant, als boomachtig Ly- copodium, naar Europa gezonden, en deze ook in mijne op Sumatra zamengestelde beschrijving der Battalanden (1) welk geschrift gedurende mijne af- wezigheid, in Europa gedrukt werd, als een boom- achtig Lycopodium opgenomen. De Heer C.°L. Brome maakt in zijne, in April 1849 verschenen Aflevering der Rumphia, p. 220, van deze plant gewag onder den naam van Dacry- dium elatum Wars. (in navolging van Enpricuer, die dit reeds in 1847 gedaan heeft (2) en treedt (1) Die Battalanden auf Sumatra, Berlin 1847, bei Beren, Ten II Theil. (2) Synopsis Coniferarum, p. 226. 262 daarbij in eene wijdloopige en afkeurende uiteenzet- ting van mijne vermeende benoeming, terwijl intus- schen anderen, billijkerwijze, zich hebben vergenoegd, den, zonder mijn toedoen en mijnen wil bekend geworden naam van Lycopodium arboreum, eenvou- dig als synonym te vermelden. | Ik had aanvankelijk besloten op dezen polemischen aanval, — die zijn eigen vonnis strijken moet, — het stilzwijgen te bewaren. Doch, herhaalde daad- zaken hebben mij op nieuws geleerd, dat voortdu- rend zwijgen van de zijde van een goed bewustzijn, des aanvallers bescheidenheid in eene al te groote verzoeking brengt, om niet op den aangeranden het vermoeden van onkunde te werpen. Ik zou den Hr. C. L. Brume wederkeerig kunnen aantoonen, dat het „errare humanum” ook op hem van toepassing is. Ik laat echter ieder gaarne zijnen eigenen lof zin- gen, zoo hem dit aangenaam is; maar mij zelven vermeen ik te moeten ontdoen van het valsche ve- deren-kleed, waarmede de Heer C. L. Brome mij on- geroepen heeft gelieven te versieren, — ik bedoel het kleed van onkunde en dwaasheid. | Tot dat einde wil ik den lezer de daadzaken een- voudig en historisch voor oogen brengen, — ik wil hem vooreerst aantoonen, op welke wijze de uitge- ver der Rumphia van mijne benoeming van den Sambinoer gewag maakt,-en hem alsdan verhalen, onder welke omstandigheden die benaming ontstaan en publiek geworden is, opdat, uit de vergelijking van beide, het doel duidelijk worde, wat den Heer 265 C. L. Brome daartoe moet hebben gedrongen. Men zal dan kunnen zien, in hoeverre mijne vergissing vergeefelijk zij, of niet. Men leze op pag. 219-220 der Rumphia de tus- schen het geslacht Podocarpus en Dacrydium ge. plaatste lange aanmerking (1) van den Hr. C. L. . (1) Rumphia sive Comm. botanicae de plantis Indrae ortentalis, tum penitus cognitis tum quae in libris Rhee- dit, Rumphii cet. recensentur , auctore C. L. Brune, cogno- mine Rumphius. Ill. L. B. 1847. p. 219. » Hoe ctiam loco » brevibus commemoranda est arbor, paucis abhinc annis in agro » Battarum insulae Sumatrae reperta, Lycopodium arboreum » Juncuvan. Quae de ea prodita erant memoriae eo majorum ex- » citare debebant admirationem, quod fama viri, eorum quae ad » vegelabilia crypfogamia pertinent, imprimis perifissimi, om- » nem erroris suspicionem prorsus tollere videbatur. Mihi tamen, » quamvis plurimi facerem inventoris et doctrinam et diligen- » tiam neutiquam probari poterat res tam incredibilis, quam foret » Lycopodium arboreum, nisi accuratiori investigatione et ab »aliis rei peritis illustrata et confirmata esset. Quid mirum » enim, si ipsa illa cogitatio: » Zycopodium altitudine arboris ’ ita viri sagasissimi Junenusn oculos praestrin- »» Pint repiri’ » xisset, ut quaecunque in illâ arbore deprehenderet, quamvis »a natura Lycopodzearum alienissima, iis tamen miraculum in- » ventionis suae probari putaret! Magis vero mirabar, quum Pro- _» fessor noster eruditissimus, VV. H. pz Vriese, mentione facta - » in colloquio (*) de inventione illâ, reverâ ita esse affirmaret id- »que sibi e genuinis exemplis ab Junneunn ad se missis per- » spectum esse, quibus ipse etiam fidem non denegarem. Hoc » etsi viri celeberrimi effatum valebat ad labefactandum incredu- »litatem meam, avide tamen oblatum mihi tanti vegetationis (*) Dat is, in een vriendschappelijk gesprek !! ! 264 Brome, welke eene bladzijde verder (namelijk op bl. 221) door de eenvoudige en behoorlijke opnoeming van Lycopodium arboreum, als synonym van Daery- dium elatum, werkelijk gevolgd wordt. — Ieder na- denkende zou dus deze noot voor overbodig moeten houden (1) Om de spanning des Lezers te yerhoogen, begint de Heer C. L. Biome op pag. 219 met een praelu- dium van loutere verbazmg en verwondering; hij noemt het Lycopodium een waarachtig wonder der natuur, een buitengewoon wonder der vegetatie, » miraculi cognoscendi arripui occasionem. At jam specimen » istius Lycopodit arboret June, manu tenens vix fidebam ocu- » lis, quum primo statim aspecta Coniferam agnoscerem, cujus »non nisi levissima cam quibusdam Lyeopodiis esset similitudo. » In tanto autem incremento, quantum scientiae amabili recen~ »tissimâ memoria accessit, nemini tamen ejus studioso latere » potest, propriam naturam vegetabilium tam diversorum, quam » Lycopodizarum et Coniferarum, toti eorum fabricae altius » et distinctius esse impressam, quam ut ullo evolutionis stadio » discrimen eorum difficile esse possit, itaque ad levem ejusmo- » di et fortuitam similitudinem , utpote exigui momenti, ne at- »tendendum quidem esse. In concilio investigatorum naturae » et medicorum Germaniae, mense Septembri 1844 habito (de » quo cf. relatio ejus concilii, Sectione secundâ p, 88) falsum » illud naturae miraculum diligentius exploravi et Lycopodium »arboreum Junem. ad Genus Dacrydiwm referendum et D. » elato Warr. ex Pula-Pinang proxime affinem esse docui.” (1) De vergissing had plaats zeven jaren voor het verschij- nen van dit gedeelte der Rumphia en was reeds door Scntecu- THENDAL in mijne beschrijving der Battalanden 1, 290 zelfs en door Enprrcuer in 1847 (zie Coniferae) verbeterd. 265 ~ _ (»miraculum naturae” — »tantum vegetationis mi- raculum”). Ja, wat meer is, hij spreekt met be- wondering » van mijne groote kunde” in eryptogamische planten, hij vleit mij met de namen van een hoogst ondervindingrijk en kundig man (»vir imprimis pe- pritissimus, sagacissimus”) en geeft dadelijk daarop iedereen ontegenzeggelijk te kennen, dat hij (C. L. Brome) nog oneindig meer » peritissimus et sagicissi- mus” is, aangezien hij het » Lycop. arboreum Juneu.”’, toen hem de Heer W. H. pe Vriese (dien hij ook met den naam van » Professor noster eruditissimus, » vir celeberrimus” begroet), zonder erg, een door mij gezonden exemplaar in handen gaf, — dadelijk, op den »eersten blik”’!! — als eene Conifera erken- de. — Hij leert ons daarna dat hij door de nieuwste (mieroscopische) vorderingen der beminnelijke we= tenschap hoegenaamd geene verwisseling tusschen Conifereae en Lycopodiaceae meer mogelijk acht, om dat de eigendommelijkheden van beide plantenfami- lien in de geheele structuur dier gewassen veel te ‚ diep en te duidelijk ingedrukt zijn, — en geeft daar- door als het ware te kennen, dat hij de structuur van het hout en de in rijen gestelde stomata der bla- den dadelijk op den eersten blik (»primo tamen »aspectu’”) met bloote oogen gezien zou hebben, die hij naderhand onder het zamengesteld microscoop heeft laten afbeelden. V. tab. +22 f. 4. (5. 6.7.). Het gezigt van den Heer GC. L. Brome schijnt zich sedert 1825 zeer verbeterd te hebben; toen ten min- 18 ELLE EE oe Sone Ree ARM AC PATER IE OEE ed 266 ste kon hij de vijfvoet dikke trachytzuilen niet zien (1) waaruit de kratermuur van den Gedeh zamenge- steld is. Ik gevoel derhalve een te dieper leedwezen, bij de geleverde proeve van de scherpte van zijn ge- zigt niet tegenwoordig geweest te zijn, daar ik niet kan ontkennen op dit punt ongeloovig te worden, zoo dikwijls mij die trachytzuilen op Java in de gedachten komen. Nadat nu de Heer C. L. Brume op die wijze ge- tracht heeft, den lezer te doen gelooven, dat mij zelfs de algemeenste distinctive kenmerken der klas- sen van het plantenrijk onbekend zijn, — dat ik namelijk niets wist van die centrale vaatbundels bij de Lycopodiaceén en de nu eens in 2 rijen naast de middenzenuw, dan weder (als de bladen vierhoe- kig zijn) in 4 rijen geplaatste stomata der Conife- ren-bladen enz. enz. — zoo vermeldt hij, dat reeds in Sept. 1844 in de bijeenkomst der Duitsche na- tuur-onderzoekers (wier berigten hij aanhaalt) de gelukkige gedachte bij hem opgekomen is; — om het »valsche natuurwonder” voor een Dacrydium te houden; dat hij dus reeds eens, voor 5 jaren, diezelfde verdienstelijke daad begaan heeft, die hij nu nog eens herhaalt en — men kan er bijvoegen — (1) Verhand. van het Batav. Geuootschap Xde deel, 1825, over de gesteldheid van het gebergte Gedé, door Cane: Lops- wijk Brune. 267 alsnu in groofer formaat en met grootere letters drukken laat. Op die wijze nu stelt ons de Heer C. L. Biome zijne diepe kennis der Conifereae voor en eindigt daarmede zijn vreeselijk anathema tegen ons, ver- wijzende op de afbeelding die hij van den top van een takje des Sambinoers heeft laten vervaardigen (4). De kleur evenwel van dien uitval van den Heer C. L. Brome (2) is te duidelijk te erkennen, dan (1) L.c. tab. 172, B. naar een exemplaar ’t geen hem door de goedheid van Prof. pz Vriese, die hier geen kwaad vermoed heeft, is ten gebruike gegeven, en wiens eigen, vriendschap= pelijk afgestaan voorwerp de Heer C. L. Brome nu bezigt om dien geleerde daarmede aan te vallen. Daarbij ligt nog de vol- gende door mij op Sumatra geschrevene etiquette: » Hab in pro- » vincia Battarum (in silvis inter Tapanulie et Silindong. Alt. 2000’) » Arbor 30-50 alta, pyramidalis , pulcherrima, ramis verticillatis , » inferioribus longissimis , deflexis , superioribus erecto-patulis , » habitus abietinus! Lege mens. Decembr.” Prof. pe Vriese schreef er later nog bij: » Geschenk aan » W.H. pe Vriese van Zijne Excellentie den Gouverneur-Gene- »raal Mr. P. Merkus.” (2) Buitenlandsche Lezers, die niet in de gelegenheid in dien Heer C. L. Biome (Cognomine Rumphio enz. enz.) in persoon te leeren kennen, verwijzen wij naar de afbeelding die Zijn Ed. Zeer Geleerde op de titelplaat van het IIIde deel der Rumphia van zich heeft geleverd, tegenover het symbool der Wijsheid » Ge- »nesa.”” Men kan daar tevens zien, dat ware verdiensten ook altijd van ‘bescheidenheid en PIETAS vergezeld gaan. — Waar- schijnlijk is die langneuzige wijsheid (Genesa) den Heer C. L. Bruve van Java naar Europa gevoled, ten minste heeft een van de steenen Idolen in het Museum van Oudheden te Leiden de vol- waaktste gelijkenis met het beeld op die titelplaat, tegenover Zijn Wel-Ed. Gestrenge. 268 dat het noodig zou zijn die in een nog helderder licht te plaatsen, — ik wil derhalve slechts nog eene korte geschiedenis mijner ontdekking van den Sambinoer en deszelfs overzending naar Europa ge- ven, en wil daarbij tevens op die punten oplettend maken, welke den Lezer, die billijk wenscht te oor- deelen, zullen doen zien, hoe ligt eene verwisseling van dien boom mogelijk was. f I. Ik vond den boom, die nooit te voren door mij gezien was, het eerst, tegen het einde van 1841 op eenen zeer versnelden togt uit Silindong naar Tapanoelie, terwijl ik vervolgd werd door kwalijk gezinde Radja’s, die, als ware Kannibalen, dorstig naar bloed, weinige jaren voor mijn oponthoud al- daar (in het dorp Hoeta tinggi), twee Missionarissen met lansen verraderlijk doorstoken, in stukken ge- sneden en opgegeten hadden. Im den haast kon ik slechts takken medenemen, en had geen tijd om den boom naauwkeuriger te onderzoeken. Ik vermeende een boomachtig Lycopodium voor mij te zien; ik schgect onder dien indruk over den zonderlingen boom in mijne beschrijving der Battalanden, en uitte mij op eene soortgelijke wijze daarover ook in eenen brief aan mijnen beroemden vriend Professor G. G. Nees von Esenpecx te Breslau, aan wien ik tevens exemplaren van takken dezes booms toezond. Kort daarna werd ik ziek; ik keerde naar Java terug en bleef in de binnenlanden van dit eiland langen tijd van mijn herbarium gescheiden, waarvan een gedeelte door den Gouverneur-Generaal Merxus naar Europa ‘ 269 en wel bepaaldelijk aan den toen Amsterdamschen (nu Leidschen) Hoogleeraar pr Vriese gezonden was, terwijl zich het overige te Batavia bevond. Eerst in 1845 kreeg ik mijne Sumatraanche planten weder te zien: ik maakte gebruik van die gelegenheid, om verscheidene daarvan naauwkeuriger te onder- zoeken en erkende spoedig dat de Sambinoer-boom eene Conifere was. Dadelijk schreef ik eene teregt- wijzing op mijne vroeger hierover geuitte meening, en zond deze aan Prof. Burmetsrer te Halle, die de vriendelijkheid had gehad de zorg voor de publicatie der »Battalanden” op zich te nemen. Het werk was echter reeds gedrukt en mijn ver- zoek om wijziging van de plaats over den Sambinoer kwam te laat. Ook had reeds de Heer Ness von Esenseex (zonder mijn medeweten, doch vermoedelijk uit belangstelling in mijne werkzaamheden en mijn persoon) mijne brieven bekend gemaakt. De lezer kan hieruit zien, dat de hulp van den Heer C. L. Brome niet onmisbaar was, om eene Conifere, ook zonder fructificatie, aan hare structuur te herkennen, en dat ik mijn best gedaan heb, om de publicatie eener dwaling te vermijden. — Dat deze bekendma- making niet te min geschied is, was het werk van het toeval en niet mijne schuld. Ook hebben mij deze omstandigheden aanleiding gegeven, in 1847, mijne tot dien tijd door den druk bekend gemaakte opstellen, namelijk mijne door Nees von Hsensecx uitgegeven »reizen over Java” (Mag- denburg bei Banscu 1845) en mijne beschrijving der ye » Battalanden op Sumatra”? — nog eens door te zien en eenige onnaduwkeurigheden te verbeteren. Daar- uit ontstonden »kritische aanmerkingen en verbete- pringen tot enz” — die reeds in November 1847 voltooid waren, maar die, om redenen wier vermel- ding van geen belang voor den lezer is, tot hiertoe als manuscript bij mij berusten. 90, Ik vond den Sambinoer slechts steril en heb wel naauwelijks noodig aan te merken, dat, als ik dien fructificerende gezien had, alsdan, ook zonder de onderzoeking der inwendige structuur, eene ver- wisseling met eene Lycopodiacea, niet zou plaats gegrepen hebben. 9°. Overigens kon ik ook den inwendigen bouw, de structuur van het hout en de gesteldheid der epidermis niet onderzoeken, — ik had geen micros- coop. — Ook had ik nog nooit eene soort van het geslacht Dacrydium gezien, als zijnde dit eerst na mijn vertrek uit Europa in tuinen en kassen ver- spreid geworden. Ook was op Sumatra niet een bo- taniseh werk in mijn bezit. Mijne meening eene Lycopodiacea voor mij te hebben, grondde zich dus voornamelijk op de foliatuur, den habitus en het gansche physiognomische voorkomen van den hoom en was het werk van weinige minuten, van een reiziger in eene wildernis. De Heer C. L. Brome was in het bezit van eene volledige bibliotheek, van eene groote plantenverza- meling , — hij was in de gelegenheid om de nieuw- ste en zeldzaamste planten der tuinen en kassen ge- 271 makkelijk te zien, — hij leefde in Europa te mid- den van andere geleerden, die hij dagelijks om raad en inlichting kon vragen, en desniettemin had hij toch nog van 1842 tot 1844, dus twee volle jaren, (ja tot 1849, dus zeven jaren) tijds en nog buitendien de hulp van andere Kruidkundigen noo- dig, om de door mij gezondene plant als eene Da- erydium te erkennen! Indedaad ik kan niet anders, dan hier te herhalen mijne »nondum labefactata credu- litas,” betrekkelijk die genoemde erkenning op »den eersten blik” (I. c. p. 220), en ik zou veeleer ge- negen zijn te gelooven, dat de (komische) blijdschap over zijne Dacrydium-ontdekking (die hij in de bij- eenkomst der natuurkundigen van 1844, en daarna in folio op meuw in 1849 heeft uitgegeven) aan de moetjelijkheid daarvan toe te schrijven is. 4°, De gelijkenis der takken, der bladen en der bladstelling van den Sambinoer met een Lycopodium, is groot en veel grooter, dan de uitgever der Rum- phia dit heeft voorgesteld. De lezers, die aldaar op uitdrukkingen stooten, als: »cujus nonnisi levissima cum quibusdam lyco- »podiis esset similitudo,” of »levis et fortuita simi- » litudo” verzoek ik slechts onder anderen te willen nazien de afbeelding van Lycopodites pinnatus Bronn, die eene treffende gelijkenis met onze Sambinoer heeft, zoo als ook over ’talgemeen de grootste phy- siognomische verwantschap van dezen boom met an- dere levende en fossile Lycopediaceen b.v. met Lepi- dodendron-soorten, (L, elegans e. a.)niet te miskennen is. 272 Natuurlijk zoo als de Heer G, L. Brome 1. ¢. tab, +72, f. }. den fop van eenen tak afbeeldt, dien hij ah Prof. pe Vriese verkreeg , is de ohiibenis verminderd, want deze afbeelding is zoo slecht en zoo onjuist, dat wij besloten hebben, van den top deszelfden exem- plaars eene juiste en getrouwe afbeelding te leveren. De lezer zal dan duidelijk zien, dat de bladen veel langer en naar binnen (naar den tak toe) gebogen zijn; dat zij veel digter bij elkander staan, en dat de terminale takken een veel meer bundelvormig voorkomen hebben, dan de Heer C. L. Brome dit voorstelt. Ligt was het derhalve, eene zoo zonderling ge- vormde Conifere, als onze Sambinoer is, met zoo diep neérhangende en zoo lange takken, die op het veelvuldigst in kleinere takken verdeeld, wijd en zijd over den grond rond kruipen en die geheel het aanzien hebben van de slingerende ranken van een kruidachtig lycopodium, — ik zeg, ligt was het, eene zoodanige plant, onder omstandigheden als bo- ven (sub. 4°-3°) aangehaald voor eene boomachtige Lycopodiacea (1) te houden. — Dit is misschien wel des te vergeefelijker, dewijl het vaderland van den boom zoo rijk is aan vele andere physiognomische (1) Toen ik op mijne Etiquette » Lycopodium arboream” schreef, zoo moest dit natuurlijk geene systematische benaming verbeelden, maar slechts »eene eee. Lycopodiacea ” uitdrukken, RR a ee ee ee ee Ft oe x 215 en plantengeographische eigendommelijkheden ‚ waar- van meer als eene zonderbaar van datgene afwijkt, wat men gewoon is in naburige landen als natuurwet te erkennen. Want, in Tobah groeijen gezellig echte pijnboo- mon. (Pinus Merkusii) — twee Casuarinen — van daar dalen eiken neêr tot aan de kust en komen tusschen Kamferboomen (Dryobalanops) en Styrax Benzoin voor, terwijl Pandanus-soorten op de in- wendige hoog-vlaktens tieren naast de Coniferen, en zich op stammen verheffen die door hunne rankheid en hoogte dikwijls boven de Cocospalmen uitsteken. 5o, Niet alleen ik, van alle hulpmiddelen in die uitgestrekte bosschen ontbloot, werd door die tref- fende gelijkenis des Sambinoers met Lycopodiaceën misleid, maar ook andere Botanici in Europa, die gedroogde exemplaren van mij ontvangen hadden, werden (blijkens hunne naar Java gezondene bries ven) daardoor op een’ dwaalweg gebragt. Ik noem hier slechts den uitstekenden, aan den Heer CG. L. Brume als schrijver, zoo wel bekenden geleerde Prof. C. C. Nees von EsenseeK, die mij nog aanried, mij, zoo mogelijk, doorsneden van den stam des Sambi- noers te verschaffen , enz. Gelooft de Heer C. L. Brome misschien, dat ook Nees von EsengeeK met de inwendige structuur der gewassen onbekend is en Coniferen niet van Lyco- podiaceën zou weten te onderscheiden, wanneer hij die aan een microscopisch onderzoek orderwerpt? 274 6°. Nog meer , — reeds lang vóór mij hebben de beroemde reizigers Banks en Sotanper in hunne ma- nuscripten dezelfde dwaling begaan; zij hebben eenen daarop zeer gelijkenden boom (dien zij in Nieuw-Zeeland vonden) voor eene Lycopodiacea ge- honden en dien » Lycopodium arboreum” genoemd. (Vergel. Endlicher, Coniferae, p. 224, die hem tot Podocarpus biformis, Hook. brengt.) Wel is waar, maakt ook de Heer C. L. Brome Le. p. 220. anno 1849, gewag van die vergissing, maar hij maakt de aanmerking slechts in ’t voor- bijgaan, in ’t kort, als ’t ware ongaarne — en geeft door niets zoo duidelijk, dan hierdoor, de partijdigheid en de geheel persoonlijke kleur van zijnen uitval te kennen. Want, als die verwisselingen of die deels op. den habitus of foliatuur gegronde en onjuiste be- stemmingen van die reizigers en van mij zelven twee volkomen overeenkomende, geheel analoge daadzaken zijn, hoe komt het dan toch, dat de Heer C. L. Brome over die van Banks en SoLANDER met zoo veel liefelijke zachtmoedigheid heenstapt , en daarvan slechts even in de aanmerking spreekt (omdat hij ze toch aanhalen moest), terwijl hij over de andere, die mij betreft, zich zoo wijdloopig ver- klaart, dat zes en twintig volle regels in folio for- maat ter naauwernood toereikende schijnen om zij- ne gewaarwordingen lucht te doen scheppen. Te weten wat’den Heer Brume daartoe dreef, dit 275 zal den Lezer (even als mij) onverschillig zijn; het zij voorloopig genoeg te hebben aangetoond, dat liefde tot Wetenschap geen aandeel aan zijnen uit- val had; dat zijn oordeel onbillijk en zijne wijze van voorstellen mijner vermeende benoeming des Sambinoers onjuist en niets anders dan eene perso- naliteil is. Leiden, 27 Dec. 1849, (Vervolg hierna.) NASCHRIFT. Hoe afkeerig ook van polemiek, heb ik besloten om in een volgend nommer van dit Archief, het tweede gedeelte op de voorgaande verhandeling van den Hr. Junenunn te leveren. De Heer C. L. Brune Directeur van het »Rijks”-Herbarium, heeft een openlijken strijd, ongeroepen, onnoodig uitgelokt. Door zijn geschrijf heeft hij getracht den Heer Jene-— HUEN en. mij in cen bespottelijk daglicht te stellen. Zoo behandelt de Heer C. L. Brome eenen man, die gedurende bijna dertien jaren Java en Sumatra onderzocht heeft met eene vlijt, onverschrokkenheid en onvermoeidheid, waarvan de geschiedenis der nieuwere wetenschap, geen tweede voorbeeld kan opleveren. Zoo handelt de Heer C. L. Brume, de Rijks-Ambtenaar, in wiens handen ew officio moe- ten komen de gedroogde in Indië verzamelde plan- ten met de daarbij behoorende etiquetten of bij- schriften, in loco op den eersten aanblik der voor- werpen, te midden der vaak woeste natuur ge- maakt: voorwerpen op last der Nederlandsche Re- gering en alzoo voor rekening van de schatkist 277 verzameld, door de daartoe benoemde reizigers, en zulks met gevaar van hun leven en gezond- heid. Zoo schreef de Heer C. L. Brune in 1847 over mij, toen ik met hem in vriendschappelij- ke verhouding was. De Heer C. L. Brome heeft, door zijn gedrag, dien band verbroken. Hij ver- loor daardoor voor altijd de achting van allen die zich inderdaad met deze wetenschap bezig houden. De natuurkundigen in onze O. I. Kolonie, die de schoo- ne voortbrengselen der natuur inzamelen en deze naar Nederland voor het »Rijks”-Herbarium moeten over- zenden, weten nu welke jammerlijke mishandeling hier hun deel wordt, als loon voor ’t geen zij on- der eenen brandenden hemel en bij de grootste ont- beringen, ten behoeve van de wetenschap in Nederland, deden. Gelukkig vindt zulke handeling geen weérklank in het Nederlandsche hart, ’t welk de Heer C.L Brome, niettegenstaande hij eene reeks van jaren hier in- woont en hollandsch ambtenaar is, nog niet schijnt te hebben leeren kennen. En wat zullen nu de Nederlandsche en Indische Regeringen wel zeggen, als Zij dit schanddaal ver- nemen? Welke mate van vertrouwen of achting kan een Gouvernement voortaan nog schenken aan zulk een man ? Heeft de Regering dan daarom zooveel tonnen gouds voor het onderzoek van Indië veil ge~ had, opdat zij, die van Regeringswege hier belast zijn om kostbare Inrigtingen ten nutte van de we-_ tenschap te doen dienen, daarentegen deze schat- ten der natuur voor Hollandsch geld verzameld , 278 aanwenden om kleingeestige twisten te verwekken en schanddalen te weeg te brengen ? Is dat dan het rampzalig resultaat van zulke in- rigtingen en van den arbeid van Rijks-ambtenaren ? En dat in dezen tijd waarop de Regering in alle op- zigten op bezuiniging bedacht is, waarop lands Wer- ven, Hoogeschoolen met vernietiging, de Delftsche Akademie, het Instituut van Wetenschappen met op- heffing bedreigd en de uitgaven voor Hooger Onder- wijs ingekrompen worden? Wordt niet onder zulke verhouding en bij eene dergelijke aanwending de we- tenschap een uithangbord, en zoodanig gebruikte Rijks-Instelling een paskwil op bezuiniging ? De Hr. C. L. Baume heeft hierover zelf het von- nis gestreken; zijne daden spreken. Wat hij deed, kome alleen ter zijner verantwoording. Ik herhaal | het, de Hr. C. L. Brome heeft ongeroepen, onnoo- dig den strijd, die nu welligt langer kan duren dan hem aangenaam zijn zal, aangevangen. Op hem, niet op ons, komen dan ook al de gevolgen en ver- antwoording van eene verachtelijke uittarting. Van mijne gedragslijn ben ik te allen tijde bereid aan elk die bevoegd is mij daartoe te roepen, die rekenschap te geven, welke hij kan wenschen of eischen. De Hr. C. L. Brome heeft misgerekend, indien hij meent, dat hij mij ongestraft aan bespotting kan prijs ge- ven. Ik zal den Hr. C. L. Brome nooit een antwoord schuldig blijven. Leiden 1 Maart 1850. W. HL. pe VRIESE. m$ OO nemen Sah 1 My 3 ab er dng nd Linnie EE EE nd dd vo ed de de ien, vid ecm ee tee ee Siew my |, KRUIDKUNDIG ARCHIEF. | Bese eee i bOOK a en Tanks VRIESE, F. DOZY | J. H. MOLKENBOER. | BL | : TWEEDE DEEL, DERDE STUK. i 4 ke ea | | | «LEYDEN, JAC:. HAZENBERG Corns, Zooy. 1850, INHOUD. Verslag der vierde Algemeene Bijeenkomst der leden van de Vereeniging voor de Nederlandsche Flora. . .. .. bladz 14. Bijdrage tot de kennis der Indische Magnoliaceae, door P.W KORTHALS: 1000 oleh ahictebte renee eea ORK ND 93. Overzigt der Rubiaceën van de Nederlandsch-Oostindi- sche Kolonien, door P. W. KORTHALS. .......-+ » 99, KRITIEK EN ANTIKRITIEK. Teregtwijzing van C. L. BLUME's naams-verwarring van Pinus, Merkusti ak we ENE » 1839. VERSLAG VIERDE ALGEMEENE BIJEENKOMST DER LEDEN VAN DE VEREENIGING VOOR DE NEDERLANDSCHE FLORA, gehouden te Arnhem, den 17 en 18 Augustus 1849. Aanwezig zijn tien leden. Bij afwezigheid van den voor deze Vergadering benoemden Honorairen Presi- dent, opent de Vice-president ten 10} ure de Vergade- ring met eene korte toespraak. De behandeling der huis- houdelijke zaken het eerst aan de orde gesteld zijnde, deelt de Secretaris mede: dat in den staat der Ver- eeniging sedert de vorige bijeenkomst, alleen die ver- andering heeft plaats gehad, dat het aantal leden tot 42 is geklommen. Eenparig is men omtrent de uitgave van den Prodromus Florae Batavae van oordeel, dat de noodzakelijkheid hiervan aan de leden der Vereeniging is gebleken, en dat de zorg hiervoor aan het Bestuur blijve opgedragen. — Voor de plaats 1 2 van de Bijeenkomst in het jaar 1850 wordt de stad Deventer verkozen, en tot Honorair President voor de leiding dier Vergadering benoemd de Heer u. 5. cop, Hoogleeraar aldaar. — Hierna brengt de Pre- sident der Vereeniging het volgende Verslag uit: Wl, EH.! Voldoende aan de verpligting, mij bi Art. 20 onzer wetten opgelegd, ben ik gereed om in deze bijeenkomst verslag te doen van ’t geen in het ver- loopen jaar ter bereiking van het doel onzer Ver- eeniging is verrigt. Ik verzoek daartoe voor eenige oogenblikken uwe toegevende opmerkzaamheid. In de eerste plaats moet ik u mededeelen, dat het corresponderend lidmaatschap, in gevolge een be- sluit onzer vorige bijeenkomst, is aangeboden aan de Heeren B. c. DUMORTIER, A. S. LEJEUNE, J. KICKX en pu. wintcen. De Heeren rrseone en kicex hebben heide het corresponderend lidmaatschap aanvaard onder betuiging hunner ingenomenheid met onze in- stelling en onder aanbieding hunner medewerking tot bereiking van ons doel. In de tweede plaats wensch ik u rekenschap te geven van de voortzetting van den, in het vorige jaar aangevangen, Prodromus onzer Flora en van de daar- mede gepaard gaande herziening van ons Herbarium. Mijne vrije uren zijn aan die werkzaamheid gedu- rende dien tijd toegewijd geweest; zij is mij echter, ik beken dit gaarne, in meer dan een opzigt, moei- 7 jelijker gevallen, dan ik mij vroeger heb voorge- steld. Niettemin vertrouw ik, dat binnen eenige maanden met den druk van het phanerogamisch ge- deelte een begin zal kunnen gemaakt worden, en het zal aan deze Vergadering staan, om te beslui= ten, dat en hoe die zal bewerkstelligd worden. Het nu laatst door mij zelf bewerkte gedeelte van den Prodromus bevat voor onze Flora eene vermeer- dering van 44 soorten, die in de Flora Belg. Sept. en hare bijvoegsels niet zijn vermeld. Ik onderscheid, even als in mijn vorig Verslag, tusschen die inderdaad voor onze Flora nieuw zijn (hun aantal is 52 soor- ten, waarvan echter 9 uitsluitend tot Limburg be= hooren) en die, wat hare soortsbepaling (5) of in- digeniteit (7) betreft, onzeker of twijfelachtig zijn. Ik wensch u deswege eenige nadere bijzonderheden me- de te deelen. 1, Nieuwe indigende.. Fragaria elatior sana. (Enum. Zeel. Ii. p. 15) onderscheidt zich gereedelijk van F. vesea, behalve door hare meerdere grootte, door de afstaande haar- tjes der blad- en bloemsteelen beide. Dr. pr marriz ontdekte haar »aan slootkanten bij ter Boede en Moesbosch op Walcheren!” Bovendien zag ik exem- plaren, door den Heer van nevsincen » bij Harder- wijk” verzameld. Rosa pomifera nermm. Eene soort die, bloeijende door hare klierig-gewimperde bloembladeren en, 4 uitgebloeid zijnde, door hare groote, knikkende, met de niet afvallende kelkblaadjes gekroonde vruch- ten, die reeds op het eind van Augustus hare volle ontwikkeling bereiken , gemakkelijk kan onderschei- den worden. Met de HH. pozy, MOLKENBOER en wiLs na onze tweede bijeenkomst een uitstapje doende in de omstreken van Beek, troffen wij eenige struiken van deze fraaije roos aan in kreupelbosschen tus- schen die plaats en Groesbeek. Epilobium virgatum vries. Een vroeger onder- zoek der, in het Vereenigings- herbarium aanwezige Epilobia, waarvan ik in onze tweede bijeenkomst u . de resultaten mededeelde, noopte mij, om de door mij als Z. virgatum bestemde exemplaren, uit de Walchersche duinvalleijen afkomstig, en onder dien naam (Enum. Zeel. I. p. 19) als inlandsch vermeld, voorloopig ter zijde te leggen. Tot mijn groot ge: noegen trof ik echter onder eene bezending Epilobia, door de HH. v. D. SANDE LACOSTE, MERKUS DOORNIK en nompouts bij Amsterdam verzameld en aan ons Her- barium medegedeeld, dezelfde soort aan. Hunne ex. komen in alle kenmerken met de mijne overeen, maar bezitten, ’tgeen aan mijne, in Julij verzamel- de, exempl. ontbreekt en de bestemming onzeker maakte, namelijk de eigenaardige loten (stolones elon- gati, sparsifolii), die deze soort in den herfst schiet en die haar bepaaldelijk van £. tefragonum onder- scheiden; deze toch vertoont dan ongesteelde, met smalle bladeren digt bezette knoppen. Oenothera muricata L, De specimina, onder de- 5 zen naam door den Hr. DE Bruyn aan het Herbarium toegezonden, vertoonen de diagnostische kenmerken dezer soort. Zij zijn verzameld »in de duinen tus- schen ’s Hage en Scheveningen” — eene groeiplaats, die met de gewone groeiplaats dezer plant weinig overeenkomt. Bepaaldelijk toch schijnt zij in Duitsch. land aan de oevers der rivieren voor te komen, b. v. aan de Elbe en hare zijtakken. Desniettemin ver- meld ik haar onder de nieuwe indigenae, omdat pr- MORTIER in zijne Florula Belg. p. 89. O. parviflora vermeldt, als »frequens in dunis Hollandiae.” Waar- schijnlijk is hier dezelfde plant bedoeld, en het moet slechts nader enderzocht worden, onder welken naam wij haar als inlandsch moeten opnemen. Ik beveel dit onderzoek hun aan, die daartoe in de gelegen- heid zijn en veroorloof mij nog slechts de opmer- king, dat de betrekkelijke lengte der meeldraden en bloemblaadjes een zeer onveilig kenmerk is, zoodat dan ook koer in de addenda tot zijne Synopsis den vorm der wortelbladen van de eenjarige plant hier- voor heeft in de plaats gesteld. Callitriche stagnalis scor. Enum. Zeel. III. p. 12. » hamulata Kitz. Beide soorten zijn in duidelijke ex. in het Herbarium aanwezig. De eerste van: Leiden, us.; Noordwijkerhout, Everw.; Broek, rop; Zuid-Beveland, v. p. B.; de tweede van: de vijvers in het Rijsenburger bosch, ovpem. De blad- vorm is in bijna alle soorten van dit geslacht zeer wisselvallig; slechts bij C. stagnalis en autumnalis vertoont zij meerdere standvastigheid. De overige 6 kenmerken kunnen aan gedroogde ex. met geene genoegzame zekerheid bepaald worden. Deze moeten aan levende planten worden nagegaan en onderzocht, en ik noodig hen, die daartoe de gelegenheid heb- ben, nadrukkelijk uit, om de soorten van dit ge- slacht tot het voorwerp hunner studie te maken, en het daardoor voor onze Flora beter te bewer- ken, dan immer naar gedroogde specimina geschie- den kan. Sedum Boloniense Loris. Sedert mijne mededee- ling ten vorige jare over deze soort, is mij geble- ken, dat alle ex. van het Herbarium, als S. sexan- gulare en S. annuum (S. saxatile Fl. B. S.) inge- zonden, tot S, Boloniense behooren. Dit zal mede het geval zijn, althans ten deele, met S. sexangu- lare Fl. B. S. volgens de ex. door den Hoogleeraar v. HALL »aan het katerveer bij Zwol” verzameld en in het Herb. van den Heer v. zijnen aanwezig. Silaus pratensis BESS. — GEV. e@ ABELEVEN Fl. No- viom. p. 46. De juistheid dezer opgaaf wordt door specimina (»in den Ooijschen waard bij Nijm.” erv.) bewezen. De indigeniteit dezer soort vindt bovendien bevestiging in de exemplaren, van het Herbarium, » bij Heusden en ’sBosch” door den Hr. v. HovEN verza- meld. Het schijnt echter, dat deze plant ook elders bij ons te lande voorkomt en welligt zelf in de vruchtbare, vochtige graslanden, die onze rivieren omzoomen, niet zeldzaam is. Althans ex. van ons Herbarium » bij Vreeswijk” door den Hr. pE sroyn, » bij Sliedrecht en Giessendam” door den Hr. v. n. 7 SANDE LACOSTE verzameld, en onder den naam van Angelica Carvifolia ingezonden, behooren ongetwij- feld tot deze soort. Ik zag haar voorts nog uit de omstreken van Maastricht van de HH. v. zover en FRANQUINET. Peucedanwm Chabraei reicus. - nov. Naaml. enz. in Archief I. p. 214. Het is vooral deze soort, die ten onzent tot verwisseling met Selinum Carvifolia heeft aanleiding gegeven. Behalve de onder Silaus pratensis vermelde, behooren de overige ex. in ons Herbarium van Angelica Carvifolia, alsmede bijna alles, wat ik elders van indigene specimina als zoo- danig bestemd zag, tot deze soort. Bepaaldelijk zag ik haar in het Herb. der Vereen. van het Kamper- eiland, sonp ; van den Ysseldijk bij Zutphen, wrr. ; bovendien van Maastricht, nov. FRANQ , en van tus- schen Varik en Hees, v. p. Trappen. Zonderling, dat het eenige inlandsche ex. van Selinum Garvifolia, dat mij is voorgekomen, en wel in het Herb. van den Heer v. zijnen, op diezelfde groeiplaats door den Hr. v. p. Trappen is verzameld, blijkens de éti- quette van den Hr. pornserrren, terwijl en de straks genoemde specimina van dezelfde groeiplaats, en de afbeelding der Fl. Batava (tab. 706. Angelica Car- vifolia) ongetwijfeld tot Peuc. Chabraei behooren. Het verdient nog vermelding, dat ook de afbeelding van Carum Carvi der Fl. Bat. (t. 267) waarschijnlijk tot deze soort moet gebragt worden (met uitzondering van de beschrijving), ’t geen trouwens reeds door rrsev- NE en courtors in hun Comp. Fl. Belg. is aangemerkt. id . Ban E re a 8 Torilis helvetica em. Enum. Zeel. I. p. 25. Zij is gemakkelijk van 7". Anthriscus em. te onderschei- den o. a. door het éénbladig, veelal ontbrekend omwindsel, en de haakvormige stekeltjes der vrucht. Als habitueel kenmerk heb ik de witte kleur der bloemtjes standvastig gevonden, die in 7. Anthri- scus naar het roode zweemt en aan de bloemscherm- tjes een ligt roode gloed mededeelt. Ik vond haar bij herhaling, echter niet jaarlijks, en telkens in weinige exemplaren, aan den dijk weder, waar ik haar het eerst in 1859 aantrof (tevens eene groei- plaats van 7. nodosa, Lactuca saligna, Lathyrus Nissolia en andere zeldzame planten); des te groo- ter was mijne voldoening, toen ik, insgelijks aan een’ buitendijk van Zuid-Beveland, op ongeveer vier uren afstands van daar, ze in 1848 andermaal aantrof in zeer talrijke, sterk ontwikkelde exemplaren. 7. helvetica behoort in andere streken tot de akker- planten, alsmede 7. nodosa ; welke kan de oorzaak wezen, dat deze bij ons uitsluitend aan dijken schijnen aangetroffen te worden? Galium boreale L. Fl. Bat. t. 671. Een ex. dezer soort in het Herbar. van den Hr. v. D. SANDE LACOS- TE, door den Hr. v. p. rraPPEN, »tusschen Malden en de Meerwijk” verzameld, bevestigt hare indige- niteit. De vier aan vier geplaatste, drienervige bla- deren, en de meestal stekelig behaarde vruchtjes doen haar gemakkelijk onderkennen van G. Mollu- go, de eenige soort met welke zij zou kunnen ver- wisseld worden. 9 Valerianella Auricula vc. De eer der ontdekking en vooral de eer der juiste onderscheiding dezer soort komt aan ons medelid, den Hr. sonpam, toe, die haar bij Zalk en, met den Hr. rop, aan den Zand- berg bij Kampen verzamelde en aan ons Herbarium inzond. Ik erken gaarne, dat de juistheid zijner bestemming mij het eerst op deze soort opmerkzaam heeft gemaakt en dat, daardoor genoopt tot eene herziening van alle aanwezige specimina van V. Mo- risonit, het mij niet moeijelijk viel, daarvan die van V. Auricula af te zonderen, met welke zij in houding volkomen overeenstemt; de kenmerken aan de vrucht ontleend, zooals die door xoc# worden opgegeven, zijn echter bij een naauwkeurig onder- zoek zoo in ’t oog loopend, dat eene verwisseling van goed ontwikkelde exemplaren bijna onmogelijk is. Die herziening heeft bewezen, dat de ex. van V. Mo- risonit, door den Hr. pozr bij Eindhoven, en door mij zelf in Zuid-Beveland verzameld, gedeeltelijk tot V. Auricula behooren, ’t welk mede het geval is met die van het Herb. van den Hr. v. p. SANDE La- coste (»bij Zwijndrecht”). De afbeelding van F. dentata in de Flora Bat. (t. 451) is onkenbaar; het zou dus alleen door authentieke specimina kun- nen beslist worden, of de groeiplaatsen dezer soort, in de Fl. B. S. p. 712 en 751 vermeld, zoo als ik gis, gedeeltelijk tot V. Auricula behooren. Aster Novi Belgü L. » salignus wip. Beide soorten zijn, zoo- ver mij bekend is, in alle Europeesche Flora’s plan- 10 tae adventitiae. Haar vaderland is Noord-Amerika; zij vestigen zich echter gemakkelijk op geschikte groeiplaatsen, b. v. aan de begroeide oevers van rivieren of op bedekte, vochtige plaatsen. Of zij hier en elders van gekweekte planten afkomstig zijn, dan of wij aan eenige andere natuurlijke of kunstmatige verplaat- sing hunne verspreiding in Europa moeten wijten, is moeijelijk te beslissen ; opmerkelijk echter is het dat onder de Compositae onderscheidene soorten (Erigeron canadensis, Stenactis Bellidiflora, Galinsoga par- viflora, etc.), die oorspronkelijk ‘in Amerika t’ huis behooren, allengs in onze Flora's zijn binnengeslo- pen en het burgerregt erlangd hebben, ’ welk haar, mits zij zich even als de eigenlijke indigenae gedra- gen, billijkerwijze niet wel geweigerd kan worden. Hierover kan echter slechts de tijd beslissen, en ik beveel daartoe beide planten in de opmerkzame waarneming der ontdekkers aan. A. MNovi Belgi is door den Hr, v. eronineen »in bosschen bij De- venter” verzameld en aan het Herbarium medege- deeld; ik ontving hem bovendien van den Hr. v. HOVEN van » waterkanten tusschen Middelrode en Ber- likum in Noord-Braband.” A, salignus is door den Hr. zacosre, blijkens de ex. in zijn Herbarium, aan- getroffen, »aan de Merwe bij Sliedrecht.” Cirsium Eriophorum scor. Enum. Zeel. II. p. 17. Ik vond deze fraaije distel aan onderscheidene bin- nendijken in Zuid-Beveland, bepaaldelijk bij Kwa- dendamme, Ovezant en Driewege. Zij is ligtelijk van de verwante 6. lanceolatum te onderscheiden 1 door den niet gevleugelden stengel, de diep vindee- lige bladeren, waarvan de slippen smal lancetvormig zijn, en die in groote ex. (vooral de wortelbladeren) naar de bladeren eener Zamia zwemen, eindelijk door de schubben van het omwindsel, die, alvorens in eene doornvormige spits uit te loopen, hartvormig verbreed zijn; aan alle planten, die ik zag, waren . de omwindsels met een digt, wollig rag bedekt. Tragopogon minor Fries. Van deze nieuwe indi- gena heb ik in onze vorige bijeenkomst reeds me- dedeeling gedaan. Ik kan er thans nog bijvoegen, dat sommige specimina van het Herbarium, die als Tragopogon pratensis zijn ingezonden, tot die soort behooren. Hieracium amplexicaule L. Ongetwijfeld eene advena. Aufuga is zij, volgens eene aanteekening van den Hr. morkenBors, ter plaatse waar hij en de Hr. use deze plant verzamelde (»op muren in Haar- lem”), stellig niet. Volgens de jongste Monographie van dit geslacht (Symbolae ad Hist. Hieraciorum auct. e. Fries. Ups. 1848.) komt zij in Engeland op gelijke plaatsen voor, en wordt door hem ook dáár als pl. adventitia beschouwd, wier eigenlijk vader- land de Alpen van Midden- en Zuid-Europa zijn. De juiste bestemming der ex. kan niet in twijfel ge- trokken worden; zij komen zoowel met de beschrij- ving (I. I. p. 75), als met de ex. van het Normaal- herbarium van Reichenbach (n°. 1663) en de fraaije afbeelding der Engl. Bot. (t. 2690) overeen. H. murorum en sylvaticum schijnen in onze Flora oe) Oe erie 1 ss 12 de collectiefnamen te zijn van onderscheidene min of meer verwante soorten van dit geslacht. Ik kan zelf niet gissen, tot welke latere synonymen die soorten der Fl. B.S, moeten gebragt worden. Blijkens de aangehaal- de afbeelding der Fl. Bat. (t. 428) is H. murorum Fl. B. S. zeker niet de plant, die thans algemeen dus genoemd wordt; . sylwatieum ibid. zou volgens de synonymen van WILLDENOW en ALLIONI tot A. vulga- tum Fries behooren, ware de aanhaling der FI. dan. daarmede niet in strijd. Zonder authentieke specimina is hier niets te beslissen. Het onderzoek van dit ge- slacht heeft intusschen zeer belangrijke resultaten op- geleverd. In het Vereenigingsherbarium is mij geble- ken niet één inlandsch ex. van H. murorwm aanwe- zig te zija. De meeste, onder dezen naam ingezon- dene ex. behooren ongetwijfeld tot andere soorten, en wel tot H. caesium rr., H. vulgatum rr., ge- deeltelijk zelf tot niet verwante soorten, als #. tri- dentatum en H.rigidumrn. Het is mij echter, on- danks een langdurig en naauwgezet onderzoek, niet mogen gelukken alle inlandsche specimina te be- stemmen. Integendeel heeft de onvruchtbaarheid mij- ner pogingen mij eindelijk overtuigd doen zijn, dat de onderscheiding dier soorten alleen door de waar- neming en het onderzoek van levende planten mo- gelijk is, en dat eene juiste kennis onzer inlandsche Hieracia alleen langs dien weg te erlangen is. Ten gerieve van hen, die daartoe de gelegenheid hebben en van dezelve in het belang onzer Flora zouden willen gebruik maken, deel ik u van die soorten, 15 die ik in inlandsche exemplaren heb gemeend te er- kennen, eenigzins uitvoerige diagnosen mede, die aan de straks genoemde monographie van Fries zijn ontleend. Gen. Hieraciwm L., rriss (1). Sect. I. Pilosella. Innovatio herbae per stolones. Involucrum irre- gulariter imbricatum. Achaenia minima, striatula. Pappi pili tenuissimi, aequales. 1. H. Pilosella L. 9, H. Auricula L. 5. H. pratense rauscu. Indigena? cf. infra p. 54 et Fl. Leid. p. 169. in annot. (MH. cymosum). (1) Ter opheldering van eenige uitdrukkingen diene, dat) FRIES veel hecht aan het zmvolucrum, naarmate de schubben meer of min regelmatig over elkander liggen (cmv. dmbricatum, interruptum, etc.), maar vooral naarmate de binnenste schubben spiraalsgewijze of kransgewijze aan het receptaculum zijn vast- gehecht. In het eerste geval worden zij al smaller, kleiner en spitser; in het tweede daarentegen al breeder, grooter en stom- per. Voorts noemt hij caulis phyllopodus den schaars bebla- derden stengel met overblijvende, digtstaande wortelbladeren , die bij den cuulis aphyllopodus verdord of in ’t geheel niet aanwezig zijn, maar vervangen worden door stengelbladeren. Ein- delijk verstaat hij door znflorescentia contigua het allengs en ongemerkt overgaan der bladeren in steunblaadjes, terwijl deze bij de znft. discreta van de bovenste stengelbladeren in vorm, enz. in ’t oogloopend verschillen. : 14 Sect. Ul. Azrella. Innovatio per rosulas. Involucrum multiseriale, contiguum. Achaenia magna (longiora), striato-co- stata. Pili pappi rigidi, inaequales. ; 4, H. amplexicaule L. Sec. IN. Pulmenarea. Innovatio per rosulas. Involucrum interruptum, squam. exterioribus abbreviatis inordinatis. Achaenia brevia, truncata, striata, basi attenuata. Pappi pili rigidi, inaequales. 5. H. murorum (L. p. p.) rout. gort. 644 (ex Syn. Tabernaem.) Fl. B. S. 878? (ob syn. allata sm. pc. al.). Phyllopodum, laete viride; — caule sca- piformi, subunifolio; fol. distincte petiolatis, basi sinuoso-dentatis, simpliciter hirsutis; anthela di- screta corymbosa, ramis arcuato-adscendentibus ; involucris (virgineis gracilibus, cylindricis, deflo- ratis ovatis) viridibus, nigro-glanduloso-pilosis , squamis acutis, interioribus acuminatis; ligulis subglabris; stylo fusco-hispidulo; pappo albo. rr. 1, 1. p. 108. | Folia radicalia in densum caespitem collecta; primaria parva, obtusa, integra, reliqua majo- ra, saepius apiculato-dentata, in elongatis basi dissecta dentibus profundis, reversis vel pa- tentissimis, basi angustata. Fl. Jun. (altera vice Sept. e caulibus secundariis). 15 In Herb. (Bentheim, cop). Specim, indig. non vidi. 6. H. caesium Fries (H. murorum L. p. p. sm. Engl. Bot. t. 2082!). Phyllopodum, caesio-glauciens (in umbr. pallide-virens); caule 1-pauci-folio; fol. ovatis lanceolatisve, basi rotundatis vel attenua- tis, dentatis, margine subtusque vulgo stellato- floccosis aranecsisve pilosis; anthela discreta, pa- tente, ramis strictis; involucro subgloboso, cano- floccoso, squamis incumbentibus, subobtusis; ligu- lis glaberrimis; stylo e livido fuliginoso; pappo sordido (subrufescente). rries 1. 1. p. 442. Ex alis foliorum radicalium autumno enascun- tur rosulae: folia vix umquam cordata, saepius locis siccis maculata; caules frequentius quam prioris foliati; anthela vero semper discreta, rami caulini semper patentissimi, inflorescentiae stri- cti; capitula virginea quam antecedentis bre- viora cano-floccosa saepissime non glandulifera. FI. Tun. — Aug. In Herb. Zonnige plaatsen in de bergen bij Beek, v. D. B. Var. B nemorum. FRIES (H. murale? sar. 128. H. nemorum RCHB. exsicc. 2552!) Pallide-virens, sub- lutescens; fol. tenuioribus, capitulis ventricosis , cano-floccosis, immixtis pilis paucis apice luteolo- glandulosis. rrres 1, 1. Heide achter Vollenhoven, wencx. 7, H. vulgatum rates. Phyllopodum, subvirenss caule folioso, simplici- vel arrecto-ramoso; fol. lan: i i i, } Ua err ae jie ‘ 16 ceolatis oblongisve, medio dentatis, subtus floccis destitutis, radicalibus subintegris, in petiolum de- currentibus, caulinis summis omnibusve sessilibus; anthela subcontigua, paniculato-corymbosa, ramis arrectis involucrisque (virgineis cylindricis) cano- flocculosis, saepius nigro-glandulosis; squamis ae- qualiter attenuatis, subacutis; ligulis glabris; stylo livescente; pappo albo. Fries. |. 1. p. 145. E radice autumno enascuntur rosulae; folia omnia utrinque aequaliter attenuata, radicalia frequenter colore hepatico-purpurascente subtus tincta, caulina contigua serie im caulem adscen- dentia, medio praecipue dentata, dentibus pa- tentibus vel antrorsum incurvatis; capitula par- va ob ligulas non radiantes. Fl. Tul. — Sept. In Herb. Voorstonden bij Voorst, cop. Hulst, WILS €en V.D. B. Var. 6 nemorosum tries (H. sylvaticum re. por. 2051). Caule paucifolio; foliis oblongis, dentatis, radi- calibus paucis evanidisque; involucris simpliciter et rare pilosis, vix glanduliferis. Fries, |. |. In Herb. Bosch van Wolfhezen, v. ». B. Sect. IV. Acctpitrina. Innovatio per gemmas clausas. Involucrum con- tiguum, plerisque distincte polyseriale. Achaenia trun- cata, pilis pappi rigidis inaequalibus. 8. H. strictum rries. Aphyllopodum; caule cavo, rigido, folioso, ex alis ramoso ramisque aphyl- dak lis strictis; fol. oblongis lanceolatisve denticula- tis, basi angustata subamplexicaulibus, subtus triplinerviis, subreticulatis, glaucis; pedunculis cano-floccosis; involucris nigricantibus tenue glan- * duloso-pilosis, squamis intimis obtusis; ligulis ci- liatis, achaeniis fusco-atris. rries. |. 1. p. 164. Var. B granulatum rries. (H. prenanthoides r. sor. t. 2255!). Elatum, caule foliisque rotundato-am- plexicaulibus, oblongis, subtus glanduloso-scabris, capitulis majoribus. Caulis rigidas, ex alis folioram ramosus, scaber; fol. basi angustata semiamplexicaulia , ovata vel oblonga, punctato-scabra; capitula elliptica deflorata globosa, In Herb. Utrecht, pornssirr. (fH. sabaudum). 9. H. tridentatum ris. (H. rigidwm xocu. Syn. Ed. 2. Enum. Zeel.? IV. p. 107). Aphyllopodum; caule subcavo, folioso, stricto, fol. infer. oblon- gis petiolatis, reliquis lanceolatis sessilibus, me- dio paucidentatis; anthela subaphylla, corymbo- sa, erecta, pedunculis elongatis, fliformibus, involucrisque (defloratis medio constrictis) cano- floccosis breveque pilosis; squamis acutis, porre- ctis, margine pallidis; stylo fusco hispidulo, pappo albido. fries. LL p. 4714. Caulis strictus; foliorum dentes nunc bre- vissimi, nunc grossi, elongati, patentes, in- terdum immixtis brevioribus; capitula parva ovato-oblonga, deflorata e basi ventricosa’ co- nico-acuta ; squamae lineares, sursum attenua- 9 eel ee 18 tae, juniores in apicem usque ciliatae. Fl. lul. In Herb. Hulst? wits en v. D. B. 10. H. rigidum zartm. Aphyllopodum, caule soli- do, rigido, folioso, apice paniculato-ramoso ; fol. sessilibus lanceolatis, triplinerviis, medio denta- tis, infimis conformibus, subpetiolatis ; involu= cro (deflorato sursum attenuato) obtuso multise- riali, floccis canis fugacibus pilisque nigris glan- duliferis adsperso; squamis incumbentibus, lan- ceolatis, subobtusis, undique viridibus, siccitate nigricantibus; stylo fusco hispidulo, sicco fuli- ginoso. Fris. I. 1. p. 175. Caulis (leviter lactescens) rigidus, strictus, sublignosus, fol. saepe valde elongata, utrin- que subtridentata, dentibus nunc brevibus, nunc longe porrectis; capitula oblongo-cylin= drica, deflorata aequaliter sursum attenuata. In Herb. Bosschen bij Soestdijk, rac. op drooge pl. bij Meppel (A. sylvaticum) v. HEYNINGEN. 41. H. wmbellatum L. Aphyllopodum, caule dense folioso, fol. conformibus basi angustata sessilibus , linearibus oblongisve, medio subdentatis, subtus nervis prominulis laxe anastomosantibus; anthela foliosa umbellata vel fasciculato-corymbosa; invo= lucris e basi turbinata ovatis, siccitate nigrican- tibus, squamis unicoloribus, subacutis, squar- roso-reflexis, intimis latioribus, obtusissimis; li- gulis glabris, stylo lutco. rrres. |. |. p. 147. Fi: Tul. — Octobr. In Herb. van verschill. plaatsen. EN 19 12. HT, boreale rmes. (H. sabaudum t. vor. t. 549!) 15. Sp Aphyllopodum, caule folioso; fol. ovatis lence latisve, triplinervius, a basi ad medium dentatis , infer. subpetiolatis, super. latioribus sessilibus vix amplexicaulibus; anthela corymbosa panicu- lataque, basi foliosa; involucris atro-virentibus, basi ovatis, nudis, glabris eglandulosove-pilosis; squamis latis, obtusis, appressis, unicoloribus, siccitate nigricantibus; stylo e livido fuliginoso. rns. |. |. p. 190. Fl. Aug. Sept. In Herb. op muren in Amsterdam, Lac. roms. DOORN. H. virescens sono. Aphyllopedum, caule dense folioso; fol. sessilibus, ovatis lanceolatisve, medio dentatis, subtus crebre triplinerviis (membranaceis, lacte viridibus); anthela racemoso-corymbosa pa- niculataque, basi foliolosa; involucris laete viri- dibus, basi attenuatis, nudis; squamis linearibus sursum attenuatis, apice floccosis, margine pal= lidis; stylo Iuteo-fuscescente. Fairs, 1. 1. p. 192. Fl. Aug. Sept. Pettelaar (N. Brab.), nov. in herb. v. z. IJ. Nieuwe indigenae, aan het Hertogdom Limburg eigen. Circaea intermedia tuna. Maastricht, zes. Fl de gig J ioe Uso ate vn: Sedum dasyphyllum L. Maastricht, res. p. 87. LED. et court. Comp. II. p. 408. n. v: i. 20 Sedum elegans tes. Maastricht, FL. de spa I. p. 205. Rev. p. 86. zes. et courr. Comp. Il. p. 110. (S. ru- pestre). n. v. i. Orlaya grandiflora uorem. Fauguemont, zov. ! (Naaml. enz. 1.1. p. 215). Maastr., res. Fl. de Spa J. p. 154. Cornus mas L. Limburg, rrangurmner. Sambucus racemosa L. Ravelsbosch bij Maastricht, FRANQ. Asperula arvensis L. Maastricht, zes. Fl. de Spa Ip fo. Calendula arvensis L. Maastricht, zes. Fl. de Spa Eupale5. UI. (Nieuwe) indigenae van onzekere soortsbepaling. Callitriche platycarpa xitz. De specimina, onder dezen naam in het Herb. aanwezig en door den Hr. pozy » bij Wassenaar” verzameld, schijnen mij toe de vereischte kenmerken niet te bezitten. Aangezien echter die bestemming welligt naar de levende exx. is geschied, durf ik in dezen aan mijne bevinding geene afdoende waarde hechten. Lappa minor oc. Door den Hr. sonpam zijn onder dezen naam » bij Kampen” verzamelde specimina in- gezonden, die echter niet genoegzaam ontwikkeld zijn, om met zekerheid bestemd te worden; reden, waarom ik, alvorens haar als nieuwe indigena op te nemen , hare verdere waarneming den inzender aan- beveel. Pyrola secunda L. Een exemplaar dezer plant is 21 door mij aangetroffen onder eene menigte in de Hol- landsche duinen (waarschijnlijk bij Wassenaar) vroe- ger verzamelde exx. van P. rotundifolia, met wel- ke zij onopgemerkt moet medegenomen zijn. Hare indigeniteit berust derhalve op een zeer zwak argu- ment; ik wilde ze echter niet met stilzwijgen voor- bijgaan, omdat er tegen hare indigeniteit geen argu- ment a priori bestaat en ik integendeel vermoed dat zij, zoowel als andere soorten van dit geslacht, bij ons slechts op eenen ontdekker wacht. _ Chaerophyllum bulbosum wordt in de Flora Vo- viom. vermeld, als voorkomend in den Ooijschen waard bij Nijmegen (p. 49) (1). Iv. Twijfelachtige (nieuwe) indigenae. Saxifraga Hirculus L. In de Drentsche veenen volgens portman (pumortien Fl Belg. p. 84). Hare verspreiding in het geheel Noordelijk Duitschland, waar zij insgelijks moerassige veen- en heidegronden bewoont, strekt tot aanbeveeling dier opgave. Aster brumalis n. an es. Ik heb gemeend deze, als twijfelachtige indigena, van de straks vermelde Aster-soorten te moeten afzonderen, omdat zij niet op eene, aan deze planten eigenaardige groeiplaats, maar »bij vervallen woningen aan de Pettelaar (N. Brab.)” door den Hr. van moven is ontmoet en dus welligt uit eenen tuin kan ontvlugt zijn. (1) Later werden door den Heer ABELEVEN exx. dezer soort aan de vergadering voorgelegd, die de juistheid der bestemming bewezen. 23 Cuminum Cyminum L. Eene plant uit Klein= Azie afkomstig, die echter, en, zoo ’t schijnt bij herhaling, door den Hr. pozy bij Leyden is aange- troffen. Centaurea, solstitialis L, (Enum. Zeel. IV.) Eene, waarschijnlijk met Lucerne-zaad uit het Zuidelijk Frankrijk , ingevoerde plant, die zich echter bezwaar lijk aan de guurheid van ons wintersaizoen zal ge- wennen. Hieracium pratense ravscu. Het eenige van deze plant »bij Leyden” door den Hr. nozy verzamelde exemplaar, berust in het Herbarium der Vereeniging. Hare ontdekking op andere plaatsen en in talrijke. exemplaren, die, wanneer zij werkelijk inlandsch is, met zekerheid kan te gemoet gezien worden, zal onze, aan soorten van dit geslacht bijzonder arme Flora eene belangrijke aanwinst verschaffen. Zij komt allerwege in Noord-Duitschland voor. Wahlenbergia hederacea neus. Dit plantje ver- klaart von BÖNNIGHAUSEN (Fl. monast. p. 68) in de, aan het Munstersche grenzende veenstreken van ons va- derland gezien te hebben. Pyrola media sw. Is door pumornier in de Gel- dersche dennebosschen gevonden, blijkens zijne FI. Belg. p. 405. En hiermede M.H. meen ik mijn Verslag te mogen eindigen. Mogt het in verband met het, straks door den Conservator uit te brengen verslag, de overtui- ging in ons versterken, dat wij op den goeden weg. - 25 zijn en dat wij het ons voorgestelde doel naderen, maar tegelijk dat ons nog veel ontbreekt, en dat ons nog veel te doen staat voor wij ons in de be- reiking van dat doel zullen kunnen verheugen. Het doel der kruidkunde is de kennis van het plantenrijk (1). Het doel onzer Vereeniging is — de kennis onzer inlandsche planten; een doel, dat, hoe schijnbaar eenvoudig en bescheiden, echter, zal het eenmaal bereikt worden, de levenslange werkzaam- heid van ons allen en van hen, die na ons kornen zullen, eischt. Daarbuiten zou welligt menigeen vragen, waartoe die kennis zal dienen; welk nut of voordeel wij zelf of anderen zullen trekken uit eene kennis der meestal tot geenerlei gebruik dien- stige planten, die onzen bodem bewonen, hoe vol- ledig die ook zijn moge; ja sommigen zullen, ver- waand genoeg, ons doel en ons streven wel niet voor zoo geheel nutteloos houden, maar toch meenen, dat wij onzen tijd en onze krachten wel aan iets nuttigers konden besteden. Gelukkig wij, gelukkig allen, die nog een ander nut kennen en waarderen, behalve wat door stoffelijk voordeel en genot verte- genwoordigd wordt! (1) »Botanice est scientia naturalis, quae vegelabilium cognitio- »nem tradit”? LINN. Philos. Bot. § 4. Dat LINNAEUS onder die co- gnitio meer bijzonder het systematisch gedeelte der kruidkunde be- doelde, lag in den geest zijner eeuw, maar ontneemt niets aan zijne definitie. Hoe geheel anders zij, die die plantenkennis als bijzaak en mid- del beschouwen en het doel der kruidkunde in hare dienstbaarheid aan de belangen van landbouw, nijverheid, kunst, enz. vermeenen de vinden. 24 Ik mag dit thema — de geringe achting, die onze eeuw aan de zuivere, niet toegepaste natuurstudie bewijst — hoe aanlokkend ook, thans niet uitwer- ken; ik wil er alleen de opmerking aan ontleenen, hoezeer en waardoor onze Vereeniging weinig kans heeft op die ruime belangstelling en ondersteuning, die voor haar bestaan wel niet noodzakelijk is, maar die haar toch eene zekere uiterlijke houding zou verleenen en die door belangrijke vermeerdering en uitbreiding van onzen werkkring en van onze hulpmiddelen welligt wenschelijk ware. Ik wil die opmerking ech- ter niet gemaakt hebben, om ons te ontmoedigen. Neen, veeleer moet het vooruitzigt op geringe be- langstelling en ondersteuning van buiten ons een prikkel te meer zijn, om met onverflaauwden ijver voort te werken aan de taak, die wij ons hebben opgelegd. Moet onze Vereeniging den steun voor haar bestaan in zich zelve vinden, moet zij de kracht tot hare bestendiging uit zich zelve putten, dan moet in hare leden ook de bewustheid regt levendig zijn, dat allen de pligten, die zij op zich namen, onver- moeid en trouw moeten vervullen en dat allen naar vermogen moeten medewerken tot bereiking van het voorgestelde doel. Gewisselijk zal de zelfvoldoening over den volbragten arbeid te zoeter zijn, wanneer wij alle onze krachten daartoe zullen ingespannen heb- ben en weten, dat wij een goeden uitslag onzer po- gingen ’t meest aan ons zelven verschuldigd zijn. Vervolgens brengt de commissie, benoemd tot het opnemen der rekening en verantwoording van den 25 Thesaurier, rapport uit van hare bevinding, dat de kas der Vereeniging in behoorlijken staat verkeert, en met een batig saldo sluit. De Conservator geeft daarna het volgend verslag van den staat van het Herbarium der Vereeniging. De bezendingen, in den loop van dit jaar ontvan- gen, zullen mij veroorloven dit verslag zeer te bekor- ten. De geslachten, welke op vroegere Algemeene Ver- gaderingen aan den aandacht der Leden werden aan- bevolen, zijn het best vertegenwoordigd in onze verzameling en zullen, zoodra de bewerking afge- loopen en de Prodromus verschenen is, niet alleen goede bouwstoffen voor ons blijvend herbarium op- leveren, maar ook over het algemeen overvloedige gelegenheid verschaffen tot uitdeeling van doubletten. Op deze wijze bijeengebragte verzamelingen ontving ik er in het vervlogen jaar ééne van Dr. x. B. VAN DEN BOSCH, die van 19 soorten 228 exemplaren bevatte, behoorende meest alle tot de zeidzamere indigenae (b. v. Helminthia Echioides, Rosa pomifera, Ery- thraea pulchella) of tot nieuwlings onderscheidene soorten, zooals b. v. Tragopogon minor ¥r., Rubus discolor were en NEES, Carduus polyacanthos curt., Melilotus arvensis wattr., Medicago media vens, enz. — Eene andere werd door de H.H. Dr. c. u. van DER SANDE LACOSTE, Dr. J. J.F. H. T. MERKUS DOORNIK en Dr. 5. e. u. RomBours gezamenlijk geleverd. Deze be- stond uit Centaurea Jacea en C. nigra, Senebiera di- dyma, verscheidene Rumex-soorten, enz, in talrijke exemplaren. Re ti oversee we SS ae TS hae coe a = — a AD ate ee ee a Va 26; Onder de Leden, die door bijdragen tot eenige bepaalde familie ons herbarium deden aangroeijen , moet ik noemen de H.H. Dr. x. B. van EN Boscu, Dr. C.M. VAN DER SANDE LACOSTE, R. BONDAM, Dr. r. J. J. VAN woven en Dr. r. pozy. — Laatstgenoemde vermeerderde de verzameling van op hout azijn geplaatste fungi aanmerkelijk met den opbrengst eener mycologische excursie bij Bloemendaal, na aflocp onzer vorige ver- gadering; — eerstgenoemde leverde de bryologi- sche en hepaticologische flora van Zeeland, bene= vens eene centurie Algen als aanvulling tot zijne vroeger gezondene verzameling, waaronder menige nieuwe soort, wier beschrijving in het nieuwste werk van kKürzise over deze familie op deze exemplaren berust; een nieuw bewijs, dat het onderzoek onzer Flora niet vruchteloos is, dat het zelfs voor den vreemdeling belangrijk kan genoemd worden en dat zoodanige nasporingen niet overbodig zijn bij het bestaan der uitmuntende Flora van den Hoogleeraar VAN HALL; zooals onlangs door den onbekenden re- censent der plaatselijke Flora van eenen onzer Leden ten onregte beweerd is. — De Heer. r. J. 3. VAN HOVEN. deelde de Musci frondosi mede, welke door hem in de nabijheid van Dordrecht en ’s Hertogenbosch wa- ren aangetroffen. Dr. c. mw. VAN DER SANDE LACOSTE blecf bij voortduring de familien Muset frondosi en Hepa- ticae verrijken door ruime bijdragen en zond alle de Lichenes in, welke de omstreken van Amsterdam hem hadden opgeleverd; waaruit bleek hoezeer deze familie eene voortgezette ernstige nasporing behoefde 27 en waardig was. Aan deze laatstgenoemde familie bleef ook de Heer r. sonnam bij voortduring zijne opmerkzaamheid schenken in de omstreken van Kam- pen, terwijl hij tevens de Musci van datzelfde oord tot een 50tal soorten bragt, die ook door den Hr. rop aan ons ten onderzoek medegedeeld werden met het doel, om bij eene volgende uitgave der Flora Campensis deze familie meer opzettelijk te bewerken. Op uitgegevene schriften over de Nederlandsche Flora en daarin vermelde soorten hebben de bezen- dingen van de H.H. sonpam en van Hoven betrekking. Eerstgenoemde is blijven voortgaan met het onder- zoek der Kamper-Flora, welke wij op Typha lati- folia na door specimina in ons herbarium vertegen- woordigd zien. In het gebied dezer locale Flora ont- breekt heidegrond en eigenlijk bosch, waardoor som- mige familien, zooals Ericeae, Paronychieae of Py- rolaceae, Filices, Hepaticae en Lichenes, schaarsch vertegenwoordigd zijn en die der Sphagnaceae geheel ontbreekt. Volgens zijne mededeelingen is de Col- chicum antumnale op hare bij Kampen opgegeve- ne groeiplaats verdwenen, althans niettegenstaande naauwkeurig onderzoek niet teruggevonden. Carex teretiuscula is hem bij nader inzigt gebteken Carex paniculata te zijn; terwijl Myosotis sylvatica tot M. intermedia, Thalictrum minus tot Th. flevuosum RCHB., Ârifolium agrarium tot Tr. procumbens «. majus, Vicia sativa tot V. segetalis tuvu1Lt. , Oroban- che minor tot O. Galit purr, Salix caprea tot S.. cinerea L., en Carea fulva tot C. distans zoude moe- 28 ten worden gebragt. Daarentegen heeft zijn voort- gezet onderzoek een 80tal nieuwelingen- voor deze Flora opgeleverd, waarvan ik slechts enkele soorten wil aanvoeren ter vermeerdering der belangstelling in deze streek van ons Vaderland, aangezien eene voorge- nomene tweede uitgave der Flora Campensis de opname van allen ter dezer plaatse overbodig maakt; zij zijn: Dianthus deltoides L., Holosteum wmbellatum L., Epilobium roseum scnnes., Selinum Carvifolia L., Verbascum nigrum SCHRAD., Marrubium vulgare L., Salix stipularis su., Gagea stenopetala re. , Digita- ria glabra v. BrAUV., Camelina sativa cRTz., enz. — De Heer van noven deed ons, behalve eenige planten uit de omstreken van Dordrecht, eene bezending toe- komen van voorwerpen, behoorende tot zijne Flora van ’s Hertogenbosch, waaronder tevens eenige, die later gevonden en nog niet in dat werkje zijn opge- nomen; zooals Malachium aguaticum er., Gerastium triviale ux., C. arvense L., Scirpus fluitans L., Viola arenaria vc. (?) en eene Polygala-soort. Overigens ontving ik bijdragen van gemengden aard, van den Heer B. van GRONINGEN uit de omstre- ken van Deventer; van den Heer m. sonpam uit de omstreken van Harderwijk, waarin eenige minder algemeen verspreidde Carices; van den Heer 6. A. ALPHERTS uit de omstreken van Dordrecht. Deze laatste bezending is met bijzondere zorg verzameld, met naauwkeurigheid onderzocht door den inzender en zal den bewerker van het geslacht Aumex van goede specimina voorzien. 29 Voor ons herbarium van uitlandsche planten werd eene bijdrage aangeboden door den Heer r. 5. 5. van HOVEN, die daartoe op zijne reize in het Zuiden van Frankrijk gedurende den voorzomer van het jaar 1847 eene centurie in het wild groeijende planten bijeen- bragt; terwijl de verslaggever, behalve eenige door Dr. eerie in de Paltz verzamelde planten, aan het herbarium twee centurien afstond van de Flora der Rhijnprovincien, bijeengebragt door Dr. sacn, wiaresn, NOLTE en anderen en voornamelijk betrekking hebben- de op den Prodromus der Flora der Rheinlande. Tot de carpologische verzameling droeg Dr. van DEN BOSCH eenige zaden bij en voor.die der Zoophy- tae exoticae ontvingen wij eenige exemplaren van den Heer onpam. Onze boekerij werd wederom: door de navolgende geschenken uitgebreid: 3. A.scoPorr Fundamenta botanica. Papiae 1705. Oct. p‚ s. PALLAS Lijst der plantdieren, Utrecht 1768. Oct. H. BOERHAAVE Index plantarum alter. L. B, 1720. 4°. a, HALLER Nomenclator ex historia plantarum in- digen. Helvetiae. Bernae 1769. Oct. proprouus Florae Argentoratensis. Argentorati 1766. Oct. P. M. E. GEVERS DEYNOOT En T. H. A. J. ABELEVEN Flora Noviomagensis. Nijmegen 1848. Oct. terwijl eene op nieuw ontvangene Flora Frisica van den Heer Bruinsma ter beschikking is van ieder Lid, die ons daarvoor eenig ander ontbrekend stuk der litteratuur onzer Flora in ruil wil afstaan. Uit deze mededeelingen blijkt, dat onze verza- 50 melingen door de medewerking van 10 Leden wer den uitgebreid. Men zoude hieruit tevens moeten afleiden, dat de overige leden aan bewerking van het verzamelde den voorkeur gegeven hebben, of door gegronde redenen verhinderd zijn gewor- den van hunne belangstelling te doen blijken, of welligt door hunne maatschappelijke betrekkingen buiten staat gesteld geworden zijn om ditmaal aan de verpligting te voldoen, die hun bij Art. 8 der statuten is opgelegd. Ik vertrouw, dat zij het gemis _ ‚hunner materieele bijdragen zullen vergoeden door in den loop dezer bijeenkomst de resultaten mede te deelen, die de waarneming en het onderzoek der inlandsche vegetatie hun opgeleverd hebben. De inrigting van ons herbarium is dezelfde gebleven. Gelijk vroeger, is ook dit jaar gebruik gemaakt van onze bijeengebragte bouwstoffen en is ten dien einde aan ieder, die zulks verlangde, ééne of meer familien ter bewerking afgegeven. Welke vruchtendeze onder- zoekingen opgeleverd hebben, zal in den loop dezer vergadering, vertrouw ik, genoegzaam blijken. Ten gevolge der uitnoodiging ter vorige Vergade- ring ontving ik van verscheidene leden aanvragen om voorwerpen voor hunne bijzondere verzamelin- gen. Voor zooverre zulks mogelijk was, is voldaan aan de wenschen van de H.H. ALPHERTS, BONDAM, VAN HOVEN en Prof: w. 4. pe vriesE; terwijl ook ten be- hoeve van den Heer reseune eene bezending doublet- ten aan den Voorzitter is afgezonden. Geen gevolg is gegeven aan de aanvrage naar Musci en Fungi, 51 daar deze familien eene voorafgaande bewerking ver- eischen, zullen de verstrekte exemplaren voor den ontvanger eenige waarde hebben als punten van ver- gelijking. Het is daarom, dat ik ook thans in het algemeen de uitnoodiging doe, die in het bijzonder reeds aan sommige leden is geschied, om mij het door hen verzamelde uit deze familien toe te zenden ten fine van onderzoek , opdat daardoor althans eeni- germate reeds aan hunne bedoelingen bij de aanvrage zoude worden te gemoet gekomen; terwijl ik hoop dat mijne maatschappelijke betrekking en veelvuldige bezigheden mij veroorloven zullen de aangevangene bewerking dezer familien met den Heer r. pozy in ‘den volgenden jaargang ten einde te brengen. Ik vertrouw ‘dat dit Verslag M. H. u eenig denk- beeld van den staat onzer verzameling zal gegeven hebben; doch ik vrees dat mijne beschouwing u zal toegeschenen zijn eenigermate in tegenspraak te zijn met vroegere verslagen, die niet alleen van uitbrei- ding en toename in hoeveelheid gewaagden, maar ook de verzekering gaven van meerdere bruikbaar- heid en volledigheid. Niettemin meen ik mij zelven in mijn oordeel gelijk te zijn gebleven en is de oor- zaak, waarom het bereids ingezondene mij thans voor- komt niet geheel voldoende te zijn ter zamenstelling van ons blijvend herbarium, toe te schrijven aan de eischen en behoeften, die uit eene voortgezette betere en naauwkeurigere onderzoeking der Flora voortspruiten en welke alzoo het bewijs in zich dra-_ gen, dat wij reeds in de kennis onzer Flora eene 52 aanmerkelijke schrede voorwaarts hebben gedaan. Uit dit oogpunt zal mijne straks gemaakte opmer- king geenen onaangenamen en ontmoedigenden in- druk achterlaten, maar veeleer ons aanmoedigen om, door ruime vervulling onzer verpligting tot het in- zenden van behoorlijk gedroogde inlandsche planten, het onze bij te dragen tot bevordering der kennis van de Nederl. Flora. Daartoe zij dus bij voortduring het Herbarium onzer Vereeniging ulieden aanbevolen. De Heer ABELEVEN biedt de vergadering ter be-_ schouwing en onderzoek aan, de belangrijkste plan- ten uit de omstreken van Nijmegen, die in zijne Flora van die plaats vermeld zijn, waaronder voornamelijk de aandacht verdienen: ZErucastrum Pollichii, FL. FRIB., Erysimum strictum, Cucubalus bac- cifer, Moenchia erecta, Malva moschata, Malva Alcea, Potentilla supina, Isnardia palustris, Chae- rophyllum bulbosum, Achillea nobilis, Anthemis tinctoria, Cirsium setosum, Campanula persicifo- lia, Myosotis sylvatica, Verbascum Lychnitis, Siachys ambigua, Scutellaria hastifolia, Rumex scutatus bij Rheenen gevonden, Gagea lutea, Bro- mus patulus, Equisetum Telmateia. De Heer m. 5. cop deelt mede het volgende resultaat van zijn onderzoek aangaande de geslachten Gagea, Primula en Veronica. GAGEA. In het voorjaar van 1848 vond ik in den Eng om Deventer, op akkers, die nog niet voor nieuwen 55 bouw waren omgemaakt, tegelijk met Gagea arven- sis scuutr. in groote hoeveelheid eene andere soort, die ik voor G. stenopetala rans. aanzag. Bij nader onderzoek vond ik haar daarvan onderscheiden en teekende het volgende naar de levende planten op: G. folio rad. utrinque attenuato, acuto, carinato, canaliculato-plicato; perianthii laciniis acutiusculis, apice cucullato; bractea externa in quibusdam altero latere decurrente. — Planta glauca; tuberorum ad- natorum nonnulla flavescentia. (cff. BL. et rine., Comp. 1. 1, 595). Zij werd ook aan de wallen van Deventer tusschen tgras gevonden, op beide plaatsen met G. stenop. Naar xocu, Syn. 2de, 849. behoort de plant tot G. sten. ncus., de tubera adnata zijn gesteeld, niet knodsvormig, maar naar beide uiteinden dunner uit- loopend; de vorm houdt het midden tusschen de door Kocn voor G. stenop. en B. pratensis opgegevene. Ik kan echter hierin geen verschil zien met specimina die duidelijk tot G. stenop. behooren. K. heeft den vorm der bloemdekslippen, welke verschil opleveren niet vermeld en onder ééne soort vereenigd wat door mams. gescheiden is. Volgens rcns.’s beschrijving zou ik miet twijfelen, of de gevondene planten tot zijne G. Schrebert exc. 729 behooren, gaf zijne aantee- kening » praecedentibus robustior, humilior quidem „sed crassior, pedunculi semper scapo longiores, » flores omnium maximi,” geen’ zwarigheid; doch het tegendeel van dat alles zag ik in een groot aantal exemplaren. Over ’t geheel zijn zij tengerder dan de 9 ‘ a4 stenop. ; de bloemstelen korter dan de bloemsteng, de bloemen teerder, bij sommige althans, kleiner dan die van stexop. Bij enkele is het internodium tusschen de beide bracteae ontwikkeld en staan deze van elkander verwijderd , de laagste is ook veel grooter, naar een zoogenaamd wortelblad gelijkend; de plant schijnt dan twee zulke bladen te hebben en kon ligtelijk met eene ‚andere soort verward worden, in- dien niet genoeg op den bol, enz. gelet werd. De bollen zijn niet altijd horizontaal geplaatst, dikwijls schuins boven elkander, zoodat de laagste meer of minder door de wortelvezels van den ontwikkelden bedekt en verborgen is; wanneer dan de bovenste afgebroken is, kon men meenen eene G. met enke- len bol voor zich te hebben en zich in de geslachts- afdeeling vergissen. Bij ’tonderzoek van gedroogde planten dient men dit in ‘toog te houden. G. arvensis scuurrt. was te gelijker tijd en terzelf. der plaats (ook in weilanden aan den IJssel) menig- vuldig; de bladen vormden hier en daar digte zo- den, tusschen welke slechts spaarzaam bloeijende planten voorkwamen. Niet zeldzaam vond ik pro/i- ferae met in de oksels der schutbladen en bloem- stelen opeengehoopte, meer of minder ontwikkelde bulhilli. G. arvensis en stenopet. vond ik in achtereenvol- gende jaren op dezelfde akkers, dan eens overvloe- dig, dan weder schaarsch of in ’t geheel niet (althans bloeijende). Het voorkomen hangt van velerlei om- standigheden af, die op de ontwikkeling der plant EN 09 en de rust haar daartoe gelaten, invloed hebben, als: overstrooming, waaraan de bedoelde akkers in het vroege voorjaar blootstaan, de tijd en wijze van bouwen. Wanneer de akker niet lang genoeg in rust gelaten wordt, komen de planten niet tot den bloei, en ofschoon dan al later blad makende en op de- zelfde plaatsen als vroeger groeijende, worden zij over ’t hoofd gezien. Men vindt ze dan ook meest op akkers, die in den winter ongebouwd gelegen hebben en eerst laat worden omgezet, of die met winterrogge bezet zijn. PRIMULA. P. officinalis sacg., kocn., Syn. 24 692; P. vers L, rens. exc. 2510. Foliis cordatis, ovatis a. obovatis, in petiolum den- tatum decurrentibus; variat corolla citrina pallidiore satiusve colorata, utraque superficie maculis v. li- neis croceis fusco-aurantiacisve satioribus aut dilu- tioribus notata. Formae brachystyl. et macrostvi. promiscue proveniunt, interdum ambas una cespes complectitur. _ Flor. Dan. 455. utramque formam exhibens! Overvloedig in weiland, nabij Brinkgreve bij De= venter; April - Mei. De specim. stemmen overeen met ie vroeger bij Zutphen verzamelde en in het Herb. der Vereenig. — berustende. De soort is door de bij de genoemde schrijvers opgeteekende kenmerken, zoo duidelijk 56 onderscheiden van de aanverwante, dat het bevreemdt hoe men ze daarmede heeft kunnen verwarren. Zij schijnt in ons land niet zoo zeldzaam als men ge- meend heeft. (In het nummer der plaat van de flor. Dan. is eene in ’t oogloopende vergissing; de beschrijving toch on- der n°. 454 past op haar: »limbo cerollarum con- cavo’’). VERONICA. Ik geef een overzigt van de afdeelingen Chamae- drys en Pseudo-Lysimachium (xocu’s Synops.) van dit geslacht, (voor zoover die in de florae van Duitsch- land en Nederland worden vertegenwoordigd), in eene reeks van specimina, gerangschikt met het doel om overgang van vormen, en door deze, verwantschap van soorten te toonen. Omtrent de inlandsche soor- ten reken ik daarbij hoofdzakelijk het volgende op (1) te moeten merken: VERONICA, Sec. I. Chamaedrys, axillari-racemosae ; perennes. Koc, Syn. 24 619 seqq. a. calyce 4-partito. 1. V. scutellata L., aan waterkanten, in plassen, vochtige duinpannen, heidevlakten, enz. Glabra, foliis linearibus v. lanceolatis, re- (1) Uitlandsche soorten blijven hier onvermeld. of mote minuteque retrorsum-dentatis, subindé integerrimis. » B. pubescens, V. parmularia por. et ronp., in de Wijchensche veenen Lac. 9. V. Anagallis L., aan slootkanten, in stilstaand en vlietend water. (FI. B.S. no. 16 et var. 3). Wisselt zoowel in grootte zeer af, als in vorm van bladen, die breeder en korter, of smaller en langer, meer of minder gezaagd, soms tamelijk gaafrandig zijn; ook de schut- blaadjes zijn langer of korter, ongeveer als bij de volgende. Later zal het moeten blijken, of wij varieteiten behooren aan te nemen. De rozenroode kleur der bloemkroon schijnt bij ons de gemeenste (Bat. 151), V. aquatica. BERNH. ? 3. V. Beccabunga L., in slooten, enz., als de voor- gaande (FI. B. S. n°. 15 et var. 6). Even verscheiden als de vorige voorkomend. In eene reeks van spec., (van de zoogen. mi- nor af), is overgang zigtbaar tot V. limosa res. Hiertoe naderen specimina in slooten bij Werkendam door tacostz en bij Leiden door v. D. B. gevonden, evenwel valt bij vergelijking met V. limosa (in Herb. v. p. B.) verschil in toog; deze toch is meer gedrongen, grover, heeft breedere kortere bladen, draagt bloem- trossen op vertakkingen, waar ze bij de an- dere dadelijk uit den stengel voortkomen. Vg. | ook ic. Dan. 511. OR dort Miel 58 4. V. Chamaedrys L., op opene en beschaduwde plaatsen, drooge grasgronden, aan wegen, boschkanten, enz. Stylo primum calyce vix longiore, excre- scente capsula magis magisque exserto; pedi- cellis fructiferis bracteas superantibus; foliis ovatis v. cordato-ovatis, magis minusve inci- so-serratis, infimis subsessilibus, superioribus sessilibus. In umbrosis major, pedicellis bre- vioribus, bracteis latioribus, corolla interdum pallescente v. albida, racemis oppositis v. al- ternis, foliis majoribus superioribus breviter v. distincte petiolatis. Distinguuntar: B. Lamiifolia, procerior, foliis magnis, su- per. distincte petiolatis cordatis basi cuneatis. V. Lamiifolia wayne. y. cano-pubescens, foliis majoribus distincte petiolatis, caule omnino piloso, bifariam pilis longioribus. V. pilosa wirp. ff. warr., Rep. HI, 544, penru., in pe., Prod. X. 475. B (2) langs kreupelhout bij Amerongen, tac.; 7 (2) Zwake (ZB.) v. p. x. Obs. Capsula (matura ?) triangulari-obcordata, basi attenuata, lobis distantibus. Vidi capsulam basi ro- tundatam, vix attenuatam, leviter tantum emargina- tam in spec. racemis alternis; singels van Leiden, zac. 5. V. montana L., in bosschen. Racemis alternis v. oppositis, folio plerumque longioribus; foliis ovatis y. subcordato-ovatis. Bij Middachten stisz, bosch te Oosterhout vac. 59 6. V. officinalis L., in zandgronden, boschrijke stre- ken, enz. (Fl. B.S. n°. 14 et var. «). Foliorum forma in eadem planta valde di- versa, basi cuneata apice integra v. inaequa- liter dentata, acuta, obtusa v. retusa. B. Calyce 5-partito, lacinia 54 swmma minori. 7. V. prostrata L. op opene zonnige plaatsen, op belten, aan dijken en wallen enz. in de na- bijheid der oevers van den IJssel (en andere rivieren ?); veelal tusschen gras. Mei, Junij. RCHB. exc. 2508, b. genuina; V. Teucr.L. A. latifol. W., c. foll. ovat-oblong., B. minor -(V. prostrata act.) wauir., Sched. crit. 1, 15. Caules caespitosi, graciles, teretes, sur- sum dense albido-pubescentes (pilis incurvis) , basi duri lignosi glabri, swndores et steriles in orbem prostrati, floriferi adscendentes. Folia breviter petiolata , (summa subsessilia) , forma varia, basi cuneato-angustata; inferiora ovata, oblonga v. elliptica, basi (apiceque saepius) integerrima, caeterum varie crenato- v. inciso-serrata; superiora oblonga, linearia lanceolatave, subintegerrima. Bracteae caly- cisque laciniae glabriusculae a. hirsutae; pe- dicelli fructiferi variae longitudinis, erecti; capsulae glabrae, compressae, obcordatae, (ma- turae lobis distantibus basi attenuatae ?); race- mi longiores ; corollae intensius coeruleae, venis saturatioribus pictae. Cf. warr., Rep. III. 550. NEE zak ARN ba, Te CAE a od at a. N a f 40 Viva a sequente, qua praecocior videtur, facile distinguenda ha“u, caulibus gracilio- ribus, cett. | 8. V. latifolia L. B. minor, koen. Syn. 24 621. op drooge, hoogere, grasrijke plaatsen, aan dij- ken, wallen enz. (in de nabijheid der IJssel- oevers veelal met, doch meer verspreid dan de voorgaande). Mei, Junij. V. latifolia B. minor, scrrAD. Germ. I. 56; V. latifol., Pseudo-chamaedrys, Rous. exc. 9510,d? V. Teucr. L. A. Latif. W. b. foll. exacte-ovat., acuminat. wattr. Sched. Crit. I. 44. (V. Teverium L. Fl. B.S. n°. 18). Caules e basi lignosa arcuata adscenden- tes, undique pubescentes ut prioris. Folia in- feriora minora subsessilia oblonga v. ova- to-oblonga, superiora sessilia cordato-ovata v. ovato-oblonga, swmma ad basin racemo- rum latiora amplexicaulia ; omnia illa obtusa v. acutiuscula, apicem versus nonnumquam angustata, obtuse a. acute dentato- v. inci- so-serrata; alia laciniata, basi praesertim pin- natifido a. pectinato-dentata; suprema autem alaria (caulem frondescentem terminantia in- ter racemos) et caulium sterilium simpliciora Janceolato-linearia v. linearia interdum inte- gerrima margine revoluto, V. prostratae ala- ribus similia. Bracteae, calycis laciniae et pedicelli erecti, ut in praecedente vari. Ca- psulae orbiculari a. elliptico-emarginatae (basi TSS A vix a. non attenuatae), hirsutae et ciliatae , interdum et glabrae. Corollae uti praeceden- tis, sed majores; racemi longissimi. Partiam mdumento praecedenti omnino si- milis; ab omni parte illa major; caeterum habitu et foliorum characteribus viva inprimis facile distinguenda. Obs. Variae occurrunt formae, foliis magis mi- nusve rugosis et hirsutis, a. planis fere et parce-pi- losis, basi latiore a. angustiore, amplexicaulibus a. subsessilibus, satis diversa figura. Continua autem serie dispositae a medio V. latifol. minor. scuran. typo hinc ad V. datif. major. scunap., illinc ad V.dentat. SCHRAD. Magis magisque accedunt; ut serie remotis- simas adspiciens, confusas species diceres probe di- stinguendas; certas tamen notas, quarum ope seriem disjungerem, cum perspectas non habuerim, malui omnes communi nomine complecti denuo observan- das, quam fines constituere postea fortasse delendos, Cf. warrr. |. 1. 16 seqq. De beide laatstgenoemde soorten leveren menige moeijelijkheid op. Wie ze beide bij elkander en ge- lijktijdig, als ze voorkomen, gezien heeft, zal niet twijfelen, of ze behooren onderscheiden te worden en daarin ook geen bezwaar vinden. Die onderschei- ding echter berust meest op den indruk van het geheel en het gaat moeijelijker, in scherpe kentee- kenen haren grond aan te tooner. Aan eene menigte exemplaren van verschillende groeiplaatsen (in-en _ uitlandsche) is het mij nog niet gelukt andere op te sporen, dan die ik straks noemde. Reicuensacu geeft wel als kenmerkend voor zijne soorten den vorm der vruchten op, doch het ontbrak mij aan rijpe in genoegzaam aantal, om door vergelijking in de voor- komende verschillende vormen het standvastige te vinden voor elke soort en aan RcHB.’s opgave te toct- sen. Daarenboven hebben anderen aan zijne onder- scheiding geene waarde gehecht en zijn van zijne begrenzing der soorten in ’t oogloopend afgeweken. Kocu b.v. en watpsers hebben onder ééne soort, V. austriaca L., vereenigd, wat bij rcus. onder V. pro- strat., V. Teucrium en V. tatifol. verspreid is, ter- wijl hunne rangschikking hoofdzakelijk op houding en aanhechting der bladen berust. Voortgezet on- derzoek alleen kan tot oordeel over zulke uiteenloo- pende opvattingen in staat stellen; voorloopig heb ik dan ook slechts onder de beide soorten zamenge- vat, wat naauwer verwant is en bij elke opgeteekend, wat tot verdere kenmerking of onderscheiding dienen mogt. Grootere vormen van V. prostr. en kleinere van V.latif. zouden alleen bezwaar kunnen opleve- ren bij de bestemming (gelijk mij gebleken is, dat zij inderdaad soms worden verward); ik meen echter , dat het omtrent beide gezegde hierin geen twijfel behoeft te laten. Intusschen moet ik opmerken, dat ik V. prostrat. het best heb kunnen begrenzen en dat onder V. Zatifol. de meeste verscheidenheid schuilt. — De moeijelijkheden, die het omschrijven en kenmerken der soorten in den weg staan, nemen toe, wanneer het de vraag wordt welke soorten het zijn; rn 4S verschillende dispositie en afwijkende synonymen werken mede, om die bepaling lastig en onzeker te maken. — Omtrent V. prostrata is mij evenwel geen twijfel gebleven, alleen zal behooren onderzocht te worden, of V. Saturejaefolia voir. et TURP., RCHB. exc. 2508 a ; in het gebied onzer flora voorkomt. — Met V. Latif. is het anders. Wel behooren de mid- denvormen tot V. Latif. B. minor bij koen, doch tis onzeker, of alle voorkomende daartoe mogen gebragt worden. Op V. datif., «. major. scurAD. en V. dentata scnnav., V. Tewer. L., reuB., exc. 2509 moet de aandacht gevestigd worden. Scurapsn, G., I. a7, sq. zegt van de laatste » praecedenti (éaéifol.), yet quidem var. 6., proxima; differt vero habitu » paulo minori et inprim. foliis, quae ovato-lanceo- » lata obtusiuscula, plerumque tamen oblongo-lan- » cedlata , acutiora et serraturis paulo remotioribus ac »acutioribus praedita sunt. Folia insuper plana, nec „rugosa apparent. Reliqua omnia conveniunt.” In de Fl. B. S., waar (gelijk op haar gezag met weinige uitzonderingen bij ons plaats heeft), onze soort V. Teucr. L. genoemd is,is daarbij, even als door scurra. bij V. dentat. zor., Ic. I. p. 475. aangehaald. Ter- wijl nu ook door reus. onder 2509 exc. V. dent. SCHRAD. als synonym is aangewezen, zou men uit dit alles niet alleen tot groote overeenkomst tusschen V. dent. scurAD. en onze V. latif., maar zelfs tot gelijk heid der laatste aan meus’s V. Fever, meenen te mogen besluiten. Hierin wordt men versterkt, door n.’s synon. V. Teucr, vanr., bij koer en warp. (ex £3 A ie en q oe ; : d ; 4A descr.) weder te vinden onder V. datif., min. Al verder blijkt het echter, dat, zoo al voor een deel Rs Teuer. door de genoemde schrijvers tot V. lat., min., moge gerekend zijn, een ander en grooter onder hunne V. austriaca L. is opgenomen en wel, voor zooveel hier in aanmerking komen kan, onder «. dentata ; daarbij toch haalt ware. niet alleen n.’s citaten van Host en crusius aan, maar zelfs de genoem- de pl. van rosen. V. dent. scar. wordt noch door w., noch door x. genoemd, zij is, of, als niet genoeg van lat. min. verscheiden, met deze door hen ver- eenigd, of wel tot V. austr., dent. gebragt, tege- lijk met V. dentata scum., waarmede zij echter volgens RCHB. En WALLR. niet mag verwisseld worden, of- schoon al scurap. zelf die onder zijne gelijknamige plant citeert; tot welk resultaat ook vergelijking van SIEBER’S specimina van V. dent. scam. met scur’s be- schrijving leidt. — Van rens.’s V. latifol., exc. 2510, de meeste varr. door x. en w. gescheiden en met V. austr. onder 6, y, cett. vereenigd zijnde, blijven dan voor hunne en scur’s Latifol., zoo ik wel zie, slechts d en e over. Van deze nu houd ik d, V. pseudo-cham. sacQ., Austr. t. 60, voor overeenstem- mend met Zatifol., minor., om het bijschrift » fol. » ovato-oblongis,” niettegenstaande scurav. dezelfde pl. van sacg. bij major. citeert; terwijl e genwina „fol. late ovatibus (tis)” op de laatste past. Er blijft mij hier intusschen een bezwaar over, dat ik niet op kan lossen, Rens. zegt namelijk onder V. latifol. » racemi mediocres” en onder Teuwer, »racemi lon- 45 gissimi’’, volgens ’t welk men onze planten weder onder de laatste zoeken zou; er staat tegenover, dat peor. saturate coerulae” van Zatif. wel en »dilut. coerul.” van Zever. niet van onze planten geldt. Of die strijdigheid van veel gewigt zij, kan ik miet bepalen, maar ik betwijfel het en zij versterkt mij veeleer in ’t vermoeden, dat de soorten dezer groep, na al wat er aan gedaan is, nog onzeker begrensd zijn. Sect. IL. Pseudo-Lysimachium, terminali-racemo- sae, perenn., xocu, 1.1. 621. sqq. 9. V. longifolia L. (auctt. pl.) op vochtige plaatsen, aan waterkanten, in boschjes, enz., Jun. — Aug. Scurap., Comm. sup. Ver. spic. 25 ? 26 sqq.; RCHB., exc. 2525 et 2521? warra., Sched. Crit. 1, 8; Fl. B. S. no. 41 et 12, p. 748. distingui possunt: a. vulgaris; V. éongifolia, scurap. 1. |., V. maritima L., Bens., exc. 2525, e; V. longif. a. cordifolia w., wattr., |. I. a. Foll. opposit. scur. tab. 2. f. 1; foll. latio- rib. a. angustioribus, curvidens. V. falcata mart.? e. g. N. Brab. bij Zon en Breugel pz., bij Boxtel en aan de Pettelaar bij ’s Bosch, * Hov., (inflor. laxior.) ; h. Foll. ternis, V. cidiaris norrm.? e. g. in bosch bij Deventer, nerenurs en TYHAAR, in Hb. Dav.; foll. angustioribus, bij Helmont, wrr., foll. 46 jatiorib., infer. altern. a. opposit., summ. ternis. Aan de Pettelaar, nov. c. Foll. quaternis, V. guadrifolia scuxr.? flor. Dav.? in Hb. mAALDRIAK. B. maritima; V. maritima scnn., |. I. tab. I, feds Vio. co martes Aiea exe) 2.525). sub. b; V. longif., B. salicifolia w. b. watt. LL; foliis opposit. et ternis; e. gr. Thomas- waard bij Werkendam, zac.; statura proceriore a SCHRAD. descriptione differunt specc. bij Zutphen, wrr. y. media; V. media scunap., |. |. tab. I, f. 2? RCHB., exc. 2521, b. subtomentosa? proxime accedere vidrr. specc. bij de Petteläar nov., dentibus infimis foliorum majoribus ut in prae- cedentt., non certe determinanda, deficientibus fructibus. Nader onderzoek op de verschillende standplaatsen wordt vereischt, om te kunnen bepalen, of wij de genoemde als verscheidenheden moeten aannemen. De heer van pen Sanne Lacoste gaf eene bijdra- ge tot de Flora Lichenologica van Amsterdam. Hij merkte aan, dat, zoo een vochtige dampkring het voorkomen van Lichenes guustig is, de omstreken dier stad een rijken oogst van die planten deden verwachten. Het getal Lichenesis dan ook vrij aan- zienlijk te noemen, wanneer men in aanmerking neemt, dat de bodem wegens zijnen aard en gesteld- heid, en als gecultiveerde grond slechts weinig Li- Hil chenes voortbrengt: Pelligera canina en eenige vormen van Cladonia fimbriata en C. furcata wa- ren de eenige op de aarde gevondene soorten. Wan- neer men voorts bedenkt, dat de omstreken vlak, althans niet boomrijk zijn; eene reden, waarom ver- scheidene soorten, zooals Parmelia ciliaris, P. Ace- tabulum, P. savatilis, Pertusaria communis B. so- rediata en anderen, niet dan schaars vertegenwoor- digd worden. Belangrijk vooral zijn de steenen langs de oevers en dijken der Zuider-Zee, van het IJ en het Haar- lemmermeer, wier voorloopig onderzoek eenige nieuwe soorten en verscheidenheden heeft doen kennen. Ter beschouwing worden onder anderen aangebo- den de volgende Lichenes, bestemd volgens de Li- chenographia Europaea van FRIES: Usnea barbata b. hirta. Ramalina pollinaria, R. polymorpha. Parmelia astroidea b., P. obscura c., P. saxi- cola en d. galactina, P. murorum (exemplaren aan boomstammen verzameld), P. cinerea en var. . aquatica, P. sophodes, P. varia, P. cerina c. pyra- cea en y. haematites, P. ferruginea y. festiva. Cladonia squamosa b. attenuata. Biatora uliginosa a. botryosa. Lecidea canescens (onvruchtbaar), L. fusco-atra a, L. geographica b. contigua, L. albo-atra, L. dolosa. Opegrapha saxatilis. Calicium subtile. 48 Pertusaria communis b. areolata. Verrucaria margacea, V. umbrina, V. maura. Pyrenothea leucocephala. Hierna worden nog van uit de omstreken van Utrecht vertoond: Parmelia chrysophthalma slechts eenmaal aan een’ boomstam bij de stad gevonden, eene plant, uit een phytogeographisch oogpunt beschouwd, merk- waardig en Sagedia fuscella, groeijende aan de muren der kerk te Westbroek. De werkzaamheden worden op 18 Augustus voort- gezet, en aangevangen door Dr. v. p. Boscr, met de navolgende critische beschouwing der inlandsche soor- ten van het geslacht Potamogeton: Mijne Meeren! Het geslacht Potamogeton is ongetwijfeld een van die geslachten onzer Flora, die eene critische her- ziening dringend behoeven. Ik wensch in deze bij- eenkomst u eene proeve daarvan mede te deelen. Beschouwt deze echter, evenmin als dergelijke proe- ven, in vorige bijeenkomsten u medegedeeld, als vol- ledig: zij zijn integendeel niets meer dan eene her- ziene bestemming van het tot nog toe bijeengebragt en mij bekend materiaal, niets meer dan eene eerste schrede op den weg tot eene juistere kennis. Mogt het mij gelukken, om daardoor het terrein eenigzins te zuiveren en te effenen voor hen, die later eene meer volledige bewerking dier geslachten zouden wil- 49 len beproeven. Voor velen uwer is de gelegenheid daartoe bijzonder gunstig, wat het onderhavige ge- slacht betreft. Het behoort toch tot die geslachten, die levend moeten waargenomen worden voor de juiste kennis der veranderingen die hunne vormen onder- gaan door verschil van groeiplaatsen en die levend moeten onderzocht worden, omdat zeer vele ken= merken voor de onderscheiding der soorten in ge= droogde exemplaren geheel of ten deele verloren gaan en onkenbaar worden. Aan hen, die daartoe door hunne woonplaats eene geschikte gelegenheid bezit- ten, beveel ik dus ten ernstigste dit geslacht ter waarneming en onderzoeking aan. Hoezeer het die nog behoeft, zal u, vertrouw ik, uit deze mededee- ling blijken. Vooraf cen kort overzigt van ’t geen in de hoofdwerken voor onze Flora betrekkelijk de soorten van het geslacht Potamogeton is verrigt. In pe Gorrer’s Flora Gelro-Zutphanica (1745), het eerste systematisch geschrift over onze inland- sche planten, bevat hetzelve 5 soorten, t. w. P. du- cens, crispum en compressum. Meese gaf in zijne Flora Frisica (1760) 7 soorten op, als voorkomen- de in zijne provincie, bestaande, behalve de genoem- de, uit P. natans, perfoliatum, serratum en pec- tinatum. In zijne Flora Vii Province. eindelijk voegde pe Gorter bij deze (7) soorten nog: P. densum, setaceum en pusillum ; zij bevatte dus in ’t geheel 10 soorten. Eenige van deze echter vereischen nadere toelichting. 7 P. serratum L., door Mense vermeld, wordt door 4i 50 de nieuwere Phytographen (bepaaldelijk om de folia opposita der diagnose) tot eene smalbladige varieteit van P. denswm gebragt. Linnazos zelf haalt in zijne Spec. plant. geene afbeelding dezer plant aan: des te opmerkelijker komt het mij voor, dat pe Gorter, met behoud alleen van het synonym van c. BAvEINUS (Pinas), de afbeeldingen citeert van poponazus (Pem- ptades) en 5. Baumnus (Hist. plant.), die duidelijk genoeg P. rufescens voorstellen en die later zorx, (Fent. FL. Germ.)en Roemer en scnuures (Syst. veget.) noopten, om deze soort onder den naam van P. ser- ratum te beschrijven. Het is mij duister, wat pr GORTER tot die aanhaling heeft bewogen , vooral daar hij slechts de woorden van mees » bij de vorige” enz. overneemt en de plant zelf dus niet schijnt aange- troffen te hebben, tenzij hij welligt door mersr ver. zamelde exempl. gezien heeft, waaromtrent ik echter niets aangeteekend vind. Hoe dit ook zij, ik ge- loof, dat, volgens de synonymie, pe GorteR’s P. ser- ratum tot P. rufescens scuraD. moet gebragt wor- den, maar tevens dat, aangezien pe Gorter zelf haar niet schijnt gevonden te hebben en uit de synony- mie niet opgemaakt kan worden, wat merse onder dien naam bedoeld heeft, wij P. serratum veilig als inlandsche soort kunnen schrappen. P. setaceum, door pe Gorter zelf » op verschei- dene plaatsen in den ouden IJssel” gevonden, is, meer nog dan de vorige, onzeker. Nieuweren hou- den haar voor cene zeer smalbladige varieteit van P. densum. Zij ontbreekt volgens smirx in het Herba- od rium van Linnaeus, hetgeen trouwens ook met de voor- gaande het geval schijnt te zijn. Ook deze soort onzer schrijvers behoort dus, mijns inziens, te vervallen. Iets anders is het met P. compressum. Door beide onze Floristen opgegeven, is het, bepaaldelijk door de aanhaling der Fl. Danica, genoegzaam zeker, dat pe Gorrer onder dien naam P. compressum sm. (P. pusillus a. major Fries en koen) bedoelt. Dit citaat is te duidelijk, dan dat de controversie over P. compressum L. (volgens rries P. Zosteraefolius SCHUM.) daarop van invloed zou kunnen wezen. Of MEESE echter dezelfde plant bedoeld heeft, als pr GORTER, blijft onzeker, daar hij wel weese, hier en elders, aanhaalt, maar nergens doet blijken, dat hij op eene of andere wijze de door dezen bedoelde planten uit eigen onderzoek kent, en zijne aanhalin- gen dus voor meEse geene bewijskracht hebben. Wanneer wij nu de, door beide schrijvers bekend gemaakte soorten, naar aanleiding van het gezegde, herleiden, zoo erlangen wij: P. natans, perfolia- tum, densum, lucens, crispum, pusillum en var. a. major, pectinatum ; gezamenlijk 7 soorten. In 1788 gaf v. aruns eene eerste nalezing op pe GoRTER in het licht, en maakte daarin twee nieuwe Potamogetonen bekend : P. gramineum, door EHRHART en P. marinum, door hem zelve ontdekt. Het gemis van alle aanhaling of synonymie maakt de bepaling, wat wij onder beide namen te verstaan hebben, on- zeker. Het volgende moge dit bewijzen. Wat P. gramineum L. aangaat, bragt smirn, 52 steunend op de door tinnazus aangehaalde afbeelding van RAJUS, maar in strijd met de door hem gege- vene diagnose (»fol. lineari-lanceolatis, stipula la- tioribus”’ enz.) dien naam over op de, later door MERTENS en Koc (Deutschl. Flora) als P. obtusifo- lium onderscheiden soort. Waarschijnlijk echter heeft rarmART, ingewijd in de nomenclatuur van zij- nen grooten leermeester, diens naam niet op eene andere soort overgebragt, en zouden wij dus op dien grond mogen aannemen, dat P. gramineum. v. GEUNS is de, thans als zoodanig algemeen erkende hoofd- vorm der soort, die scureser later als P. hefero- phyllum heeft onderscheiden. P. marinum L., door smrrn in vormen van P. pectinatum, door WAHLENBERG en HARTMAN in P. Zos- teraceus Fries gezocht, is eindelijk door dezen schrij- ver, vooral op grond van de door rinvarvus aange- haalde afbeelding van Boccone, bewezen te zijn dezelfde soort, die scnunmacner (PJ. Sjaell.) als P. setaceum en notte (Vout. Fl. Holsat.) als P. fi- liformis hebben onderscheiden. De naam dezer soort schijnt minder gepast te zijn, daar zij bepaaldelijk in zoet water schijnt gevonden te worden en alleen in Zweden »in maritimis” wordt vermeld: doch ook met Majas major, uit dien hoofde door unnazus JV. marina genoemd, en andere Hydrophyten is dit dáár het geval. De groeiplaats nu van P. marinum v. ceuns: »in de stadsgracht van Harderwijk naar. den zeekant” schijnt wel eene zilte standplaats aan te duiden. Dit en de omstandigheid, dat P. marv- a om 55 num L. tot.de zeldzame planten van Noord-Europa behoort, zou mij doen vermoeden, dat v. runs eene vorm van P. pectinatum voor P. marinum heeft gehouden. Volledige zekerheid echter. omtrent beide genoemde planten kan alleen uit het Herbarium van dien kruidkundige erlangd worden. De tweede nalezing op DE GorteER’s Flora, door pr eeen in Î814 uitgegeven, levert voor ons geslacht niets nieuws op. Wij vinden daarin alleen eene be- vestiging der onzekere indigeniteit van P. densumg P. fluitans en heterophyllum worden in eene aan- merking vermeld, als ontdekt door den Hoogl. rern- WARDT , zonder dat ze echter , waarschijnlijk bij gebrek “aan autopsie, door den schrijver zijn opgenomen. In 1825 verscheen de Flora Belg. Sept. Uit het - gezegde blijkt dat zij van het geslacht Potamogeton 41 soorten als inlandsch vermeld vond, waarvan echter, niet minder dan 5, de eene meer dan de andere, aan twijfel onderhevig waren. Onderzoeken wij, welk gebruik zij van die opgaven onzer vroe- gere schrijvers heeft gemaakt, dan blijkt het, dat P. compressum volgens smiru als soort is behouden, P. marinum, volgens denzelfden schrijver, als ver- scheidenheid is gebragt tot P. pectinatum, en dat P. serratum, setaceum en gramineum gaaf weg Zijn overgenomen. Ik meen mij te moeten onthou- den van eene uitvoerige beoordeeling der bewerking van dit geslacht in het hoofdwerk voor de studie onzer Vaderlandsche Flora, maar het onderwerp , dat ons bezig houdt, geeft van zelve aanleiding tot de 54 opmerking, dat voor eene kritiek onzer oudere Flo- risten daarin over het algemeen te weinig is verrigt. Die kritiek intusschen is noodzakelijk, en, ware deze in de Flora Belg. Sept. op alle onzekere of betwij- felbare opgaven toegepast, zij zou in duidelijkheid en bruikbaarheid onberekenbaar veel gewonnen heb- ben. Bestemd om tot handleiding te dienen voor hen, die zich op de studie onzer Flora toelegden , moest zij vooral het zich ten doel hebben gesteld, om het zekere, onzekere en twijfelachtige duidelijk overal van elkander te onderscheiden. In het on- derhavige geslacht is dit b. v. niet geschied. De genoemde onzekere soorten zijn zonder eenige aan- merking opgenomen en maken, met de opgaven van MEESE en DE GORTER en de, door geene vroe- gere schrijvers vermelde: P. fluttans, heterophyl- lum, praelongum, rufescens, Zosteraefolium, acu- tifolium en obtusifolium, niet minder dan 18 soor- ten uit. Uit het gezegde volgt echter, dat daarvan 4 soorten een dusgenaamd double emplot hebben. Want hoedanig men ook die onzekere soorten moge opvatten, zeker is het, dat P. serratum of met P. rufescens of met P. densum, P. setaceum met P. densum, P. gramineum met P. heterophyllum, P. compressum of met P, pusillum of met P. Zos- teraefolium had moeten vereenigd worden, en dat dus de Flora Belg. Sept. eigenlijk slechts 14 in- landsche Potamogetonen inhoudt. Bij de proeve eener herziening van dit geslacht, die ik u wensch mede te deelen, heb ik bloeitijd 55 en groeiplaatsen alleen vermeld, voor zoo ver zij mij uit onderzochte exemplaren bekend zijn geworden; zij bevat 16 soorten, waaronder twee nieuwe. De synonymie is alleen aangehaald waar zij van de aan- genomene afweek, of twijfelachtig is. Bij de meeste soorten heb ik de diagnostische kenmerken van Kocu (Syn. Ed. 2%) aangenomen en dus hier niet her- haald; bij eenige was ik echter door de afwijkende dispositie van het geslacht (*) genoodzaakt, het soor- telijk character eenigzins anders op te vatten. Som- mige kenmerken heb ik aan de gedroogde exempla- ren niet kunnen onderscheiden. De vorm der vrucht en van hare dwarsche doorsnede schijnt kenschet- send te wezen, en het komt mij waarschijnlijk voor, dat zij voor sommige varieteiten goede soortsken- merken zal aan de hand geven; hetzelfde geldt in sommige soorten van den blad- en bloemsteel en vooral van de bloembladeren. Mogen dus van onze leden zij, wier woonplaats hun eene goede gelegen- heid aanbiedt, om dit voor onze Flora zoo belang- rijk geslacht in de natuur en levend waar te nemen, deze niet ongebruikt zich laten ontsnappen, maar aan hetzelve hunne vernieuwde opmerkzaamheid schenken. Want ’t geen, bijna 25 jaren geleden, door den schrijver der #4. Belg. Sept. werd gezegd, is ook thans nog waar: » het is noodzakelijk, dat men »dit moeijelijke geslacht nog nader met de meeste »zorg bij ons onderzoeke.” (*) Zie Fries Novit. Fl. Suec. p. 26 en Summ Veget. t. p. 68. 56 ax. POTAMOGETON L. (*). J. PLANTAGINIFOLII. (Fol. medio latioribus, herbaceis). a. JVatantes. (Caule simplici. Folia natantia necessaria. Sicci subrufescentes). 41. P. natans L. Folits omnibus coriaceis, longepe— tiolatis (inferioribus ad costam reductis), ovatis vel ovalibus, basi plus minusve cordata, cras- sinerviis; petiolis semiteretibus, supra planis; pedunculis crassis, aequalibus , termimalibus ; fructu obtuse carinato. 2 Maj. — Jul. Syn. P. natans. Comp. Belg. 525 (a. vulgaris). Prodr. Belg. 2214 (excl. var.). Fl. Leid. 548. (a. vulgaris). Ic. reus. Icon. Germ. VII. 89! Engl. Bot. t. 1822. Bat. 457. In Herb.: Leiden, srexu., mB., oupem. Bovendien: Vught, Maastricht, nov.; St. Jan Steen, B. wits en v.D.B.; Werkendam, Herb. zac. Occurrit praeterca: forma minor (gracilis, du- plo quam typus minor). Boxtel, zov. ; ova- lifolia wip. ap. reus. Icon. p. 26. (foliis super. oblongis, infer. oblongo-lanceolatis). (*) A zorumóg et yeizov (6, 7); hinc minus recte generis neu- irius habitum est vocabulum et correctius forsan genere feminino usi- tandum. 57 Roomburger-polder, srexu. (P. fluitans) ; Leiden oupem. en Herb. tac. (P. fluitans) ; amphibia (caule abbreviato, foliis appro- ximatis, lato-rotundatis; sterilis). in heiput- ten bij Soest, zac. Quid P. natans B. prolixus ? Fl. ’s Bosch. p. 25. 9. P. fluitans orn. Fol. super. subcoriaceis longepe- tiolatis, inferioribus membranaceis, cunctis lan- ceolatis, in petiolum attenuatis, tenuinerviis; petiolis triquetris supra convexis; pedunc. sub- incrassatis; fruct. acute carinato. FI. B. S. 210? (exclusa saltem Dan. 1450, quae test. roms. et FRIES, pertinere videtur ad P. rufescentem). zcHB. Icon. 88. Indigena sec. Fl. B. S. 1. 1.; equidem nondum vidi. 5. P. oblongus viv. Fol. summis natantibus subcoria- ceis, oblongis vel oblongo-lanceolatis, longius- cule petiolatis, inferioribus (submersisque mem- branaceis) lanceolatis, in petiolum attenuatis; peduncutis gracilibus, aequalibus; fructu com- presso, rotundato-obtuso, duplo quam in P. natante minore. 2 Maj. — Aug. Syn. P. fluitans! Fl. Rheno Traj. p. 21. P. Hor- nemanni! Enum. Zeel. IV. p. 109. P. natans y. minor Comp. Belg. 525. Ic. E. Bot. 2849! In Herb. Veenslooten bij Zoest, Lac.; St. Jan Steen, B. Wits en v. D. B. Bovendien : Zeist , WENCK.; Pan- negat bij de Bild, xraamw. (P. fluctans). 58 Occurrit praetereajforma minor (caule abbre- viato, foliis latioribus brevius petiolatis) P. Polygonifolius? pvourr. reus. Icon. 79-84. _de Bild, Herb. rac.; Heidepoelen bij Groes- beek, un. 1847. 4. P. coloratus vanr. Fol. summis natantibus mem- branaceis, brevepetiolatis, ovatis vel subcor- dato-ovatis, submersis pellucidis, ovalibus in petiolum attenuatis, cunctis petiolo parum lon- gioribus, obtusis, tenuinerviis, reticulatis; pe- dunculis terminalibus lateralibusque; fructu compresso, obtuse carinato (sicco acute trica- rinato) 2 Jun. — Aug. Syn. P. natans! B. et y. Fl. Leid. p. 267. P. na- tans! Enum. Zeel. I. p. 44. P. oblongus! ibid. IV. p. 109. Ic. E. Bot. 2848 ! ners. Ie. 82-85. (P. plantagineus). In Herb.: Persyn’s pan bij Wassenaar stexKa., uB., (P. oblongus); Zuid-Beveland, v. vp. .; St. Jan Steen, B. wits en v. D. B. Beek in het bosch van Wolfhezen, on. 1847. 5. P. rufescens scuran. Fol. summis partim emer- sis membranaceis, oblongis, obtusis, in petio- lum brevem attenuatis, inferioribus submersis pellucidis, sessilibus, lanceolatis , obtusiusculis ; fructu lenticulari-compresso, acute carinato. 2. Jun. — Aug. Syn. P. serratum corr. 160 (sec. Synon.). P. rufescens Fl. B.S. 216. (excl. Syn. Fl. Dan). P. praelongus! Fl. ’s Bosch, p. 25. * 59 eo: Ic. E. Bot. 1286! reus. Icon. 56! 57. In Herb. Noordwijkerhout, srexa; Zeist, un. 1847. Oostbroek , kraer ; Pettelaar, nov.; Vianen, v. p. rr. Bovendien: Beekhuizen, v. p. B.; Neerlang- broek en Grebbe, wrr. ; Utrecht, Broers; Zuij- len, Dordt, Oosterhout, Herb. rac. b. Lucentes. (Gaule sursum ramoso. Folia natantia nulla vel accessoria. Sicci non rufescentes.) a. Heterophylli. (Folia natantia, si adsint, submersis dissimilia. Pedunculi plus minus incrassati.) 6. P. lucens L. xocn Syn. p. 778. (incl. tamen, test. FRIES en RCHB., P. gramineo y. Zizit.). Fol. natantia (si adsint) coriacea, late-ovalia, acu- minata, planissima. rens. Icon. p. 25. 21. Maj. - Aug. | Occurrit: 4. folis ovatis aut ellipticis, 2, fo- lis oblongo-lanceolatis, elongatis, 3. fol, lanceolatis longe acuminatis. Cunctae for- mae inter specimina indigena occurrunt. Formam natantem nondum vidi. Ic. rens. Icon. 64! 66! (incl. P. Zizii) E. Bot. 576! In Herb.: Leiden, ms., oupem., wirs.; Loosdrecht, DOORN.; Kampen, Boxp., rop; kanaal bij Sas van Gend, wits en v. p. B. Bovendien: ’s Hage, vz.; de Bild, wencx; Muizerik bij Vught, zov. +60 7. P. gramineus L. koen. Syn. p. 777. 2. Jul. Aug. Syn. P. gramineum earn. ap. v. G. p. 22. menner Leid. ? FL B.S. 225? P.heterophyllum ibid. 211. (cf. N. Bijdr. p. 14.) Comp. Belg. 524. Prodr. Belg. 2215. Fl. Rhen. Traj.! 117. Fl. ’s Bosch! p. 24. Ic. E. Bot. 1285! rens. Icon 71! - 75! In Herb.: Achttienhoven, rac.; Vughtsche heide, nov.; Almelo, v. tenner. Bovendien: Bentveld, Buse; Werkendam en Sliedrecht, Herb. zac. B. Homotophylh. (Folia omnia conformia. Pedunculi aequales. ) 8. P. praelongus worr. kocu. Syn. p. 779. 2. Jun. Jul. Ic. Bat. 662. E. Bot. 2858! rens. Icon. 59! In Herb.: Mallegat bij Katwijk, ms.; Bildsche bat-_ terijen bij Utrecht, kraep. Bovendien: Valken- burg, wrr.; Noordwijk, p.; Soeterwoude, Herb. LAC. i 9. P. perfoliatus L. xocu. Syn. p. 779. 2} Jun. - Aug. Occurrit: fol. distantibus, approximatis et imbricatis, cordato-subrotundis, cordato - oblongis et cordato-lanceolatis. __ Ic. Bat. 498. E. Bot. 168. rens. Icon. 53! 54! In Herb. : Leiden, Katwijk, ma. ; Wassenaar, srexu.; Leiderdorp, ovpem.; Hilversum en ’s Graveland, nicH.; Muiden en Loosdrecht, poory.; Kampen, BOND.; kanaal bij Sas van Gend, wits en v. p. p. Bovendien; Blaauwkapel, Dordt, Herb. vac; Maastricht, ’s Bosch, nov. 61 __ 40. P.erispus L. xocu. Syn. p. 779. 2 Jun. Jul. | Ic. Bat. 572? E. Bot. 1012. reus. Icon. 50!-52! In Herb.: Leiden, p., ms., wits; Leiderdorp, oupen.; Muiden en Diemerbrug, poory.; Kampen, Bonp.; Zuid-Beveland, v. ». 8.; kanaal bij Sas van Gend, „wirs en v.D.B. Bovendien: de Bild, gev.; Heus- _ den, mov. Obs. P. crispus y. serrulatus rons. Icon. 52 (P. serrulatus scHRAD.) plantam juniorem sistit, ni fallor, aut saltem plantam sterilem. Num huc P. serratum ? weese, 77. ye _Oppositifolii. (Folia omnia opposita). 41. P. densus L. xocu. Syn. p. 781. 21 Jun. - Aug. Syn. P. setaceum ? cort. 165. Ic. Bat. 562! E. Bot. 397! rcas. Icon. 46! — 49! In Herb.: Leiden, ms., p.; Noordwijkerhout, p. ; Haarlem, ovpem.; Zeist, uv. 1847. Kampen, sonp. Bovendien: Achttienhoven, wencx.; Zwijndrecht. Herb. zac.; Maastricht, rang. Obs. Variat foliorum longitudine, latitudine: for- mam angustifoliam xocu. (quae est P. seta- ceum L.) fol. lineam 1—1} latis, subsetaceo- cuspidatis, nondum vidi inter indigenas. 62 1. GRAMINIFOLIT. (Fol. linearibus, gramineis.) a. Stipulati. (Stipulis discretis.) a. Complanati. (Caulis complanato-alatus, subfoliaceus.) 12. P. compressus L. Pedunculo spica cylindrica, multiflora longiore, fructu oblique ovato, dorso obtusato trigono. rens. leon. p. 47. 2 Jun. Aug. Syn. P. Zosteraefolium Fl. B. S. 220. Comp. Belg.! 551. P. Zosterophyllus pum. Prodr. Belg. 2224. P. acutifolius! Fl. ’s Bosch p. 24. Ic. reus. Icon. 45! E. Bot. 2685! Bat. 547? In Herb.: Wassenaar, srexu., mB.; Pettelaar bij ’s Bosch, nov. Bovendien: Dordt, Herb. ac. 13. P. acutifolius vink. Pedunculo spicam ovatam, paucifloram vix aequante, fructu oblique ovato, compresso, dorso rotundato tricarinato, rcHB. Icon. p. 17. 2 Jun. Ic. reus. Icon. 44! E. Bot. 2609! In Herb.: Noordwijkerhout, pz. Bovendien: Acht- tienhoven, WENCK. B. Pusill. (Caulis leviter compressus, subfiliformis. ) 14. P. obtusifolius u. en koen. Pedunculo aequali, spicam dense multifloram vix longo, sepalis rhombeis, fractu oblique obovato compresso, 63 dorso obtuse tricarinato. rcns. Icon. p. 16. 2. Jul. - Sept. Ic. rouw. Icon. 45! E. Bot. 2255. In Herb.: Pettelaar bij ’s Bosch, nov. Bovendien: ’s Bosch, nov.; Wijchensche veenen, HoFFM.; ‚ Woudenberg, wrt. 45. P. pusillus L. xocu. Syn. p. 780. 2. Jun. - Sept. a. major FRIES, KocH. Caule compresso, fol. B-nerviis, pedunculo incrassato, sepalis trans- verse rotundatis, fructu elliptico, dorso tri- carinato. rcuB. Icon. p. 15. (P. compressus). Syn. P. compressum merse 78; corr. 161. par. 52! Fl. B. S. 219. Comp. Belg. 534. Prodr. Belg. 2227. (Occurrunt praeterea hujus formae ex. in- digena nomine P. acutifolii, obtusifolii, gra- minei). Icon. rens. Icon. 42! E. Bot. 448. Bat. 52. In Herb.: Catswatering bij Waalsdorp, stexu.; Haar- lemmervaart bij Leyden, kers. mz.; Everdinge, v.D. TR.; Zwijndrecht, Dordt, Heusden, nov.; Oorsprong, vn. 1847. Bovendien: ’s Hage, vz.; Zeist, wenex; Koningslust bij Utrecht, xrpp in Herb. vz.; Sneek, Beresma in Herb. rac. B. vulgaris Fries, Kocu. Fol. S-nerviis, pedun- culo elongato paululum incrassato, sepalis semiorbiculari-reniformibus, fructu late ovali, dorso tricarinato. reus. Icon. p. 44. (P. pu- sillus). Syn. P. pusillum cort. 164. Fl. B. S. 224. Comp. Belg. 555. Prodr. Belg. 2229. Leid. ! 558. (Oc- 64 currit praeterea in Herb. indigenis nomine P, graminei). Icon. reus. Icon. 58! E. Bot. 215. In Herb.: Leiden, p., oupen.; Zwijndrecht, mov. ; Utrecht, p. serrr., Zeist, un. 1847. Bovendien: Roomburger polder bij Leiden, srexn. in Herb. LAC.; Naaldwijk, v. p. tr.; Vollenhove, neyn. y. tenuissimus Kocu. Fol. subsetaceis, uniner- viis, fructu rotundato-compresso (multo mi- nore) dorso convexo. roms. Icon. p. 14. (P. tenuissimus M. En K.). . Ic. news. Icon. 39. _In eene sloot bij Chartroyse, Herb. tac. b. Ziewlati. (Stipulis folio adnatis.) 16. P. pectinatus L. xocn. Syn. p. 781. 2. Jul. Aug. Syn. P. marinum v. ¢. p. 22. Bat. 152. Fl. Leid.! 560. P. pectin. et B. marinum! FI.B.S. 225. Species polymorpha quod ad foliorum situm, dire- ctionem, latitudinem etc. Fructus nondum sa- tis accurate observatus esse videtur, quum in hoc describendo dissentiant auctores. Occurrit: a, genuinus: Foliis ramulisque remotis, unde plantae habitus subfasciculatus: folia vulgo tenuia, siccitate tortilia; hujus occurrunt formae angustifoliae et latifoliae; B. scoparius Wattr. Foliis ramulisque sursum approximatis, fasciculato-scopariis ; y. dichotomus wattr. Ramificatione et habitu : 65 inter praecedentes medius; folia latiora quam in illis. Ic. «. E. Bot. 323; Bat. 152. B. reus. Icon. XIX. 52; y. ibid. 51. var. Bot. Par. t. XXXII. f. 5. In Herb.: «. Leiden, stexn., ma. ; Haarlemmermeer, _MB.; Kampen, sonp.; Elburg, rop (f/f. angus- tifolia); Zuid-Beveland, v.». B. (#. latifolia). Bovendien: Amsterdam en Hornhuizen (Gron.) vy. HALL in Herb. vz.; Alkmaar, Helder, wenck; Brouwershaven, v. p. B. 6. In Herb.: Oegstgeest, STEKH.; Leiden, ovpem.; Zuid-Beveland, v. p. B. Bovendien: Helder, vz.; Nieuwe Diep, Enkhui- zen, WeENCK; Dordt, nov. y. In Herb.: Zuid- Beveland, v. p. B. Bovendien: Haven van Mid- delburg, ERMERINS. Behalve deze 16 soorten, waarvan, met uitzone dering van P. flwitans, specimina in het Vereeni- gings Herbarium aanwezig zijn, en die, ik herhaal het, alle in meerdere of mindere mate herziening behoeven, zullen waarschijnlijk nog onderscheidene andere soorten binnen de grenzen onzer Flora wor- den aangetroffen. Wordt het doel mijner mededee- ling bereikt, dan zal de geringe belangstelling en opmerkzaamheid, die tot nog toe, onder andere Hydrophyta, ook aan dit geslacht blijkt geschonken te zijn, wijken voor de overtuiging, dat het die in hooge mate verdient. Het vermoeden, dat nog meer andere Potamoge= tonen in onze wateren voorkomen, berust op phy- 5 ai dt 1G nie Ace ae 66 togeographische gronden. Het zijn in het bijzonder de volgende soorten, die ik bedoel, en waarvan ik het niet ondoelmatig acht, de voornaamste kenmer- ken mede te deelen, ontleend aan de werken van FRIES, NOLTE €N REICHENBACH. P.spathulatus scrap. Koeu. Syn. p. 776. Proxt- mus P. rufescenti, cujus habet fructus, a quo vero differt foliis omnibus longe petiolatis, natantibus co- riaceis, colore laete viridi. Occurrit in Germ. media (kocu) et boreali (norre) in rivulis frigidis, limpidis. P. decipiens notte. Kocu. Syn. p. 779. P. lwcenti et praelongo intermedius. Differt ab illo: fol. lata basi sessilibus, margine laevibus, pedunculis aequa- libus; ab hoc: fol. sessilibus (nec semiamplexicau- libus), apice planis. Fructus hujus speciei ignotus. Occurrit in Germ. bor. (Holsat. Lauenburg) notre. P. nitens wes. Kocm. Syn. p. 778. Differt a P. gramineo: tol. demersis latis, semiamplexicaulibus, emersis basi attenuatis (cujus contrarium in illo ob- tinet), fructu carinato. Occurrit in Germ. boreali. P. rutilus wore. Roem. et scuutt. Syst. Veg. Mant. p. 362. reus. Icon. p. 15. rams Summ. p. 215. Ex divisione P. obtusifolii et pusilli, a quibus vero habitu differt, P. compressum diminutum quasi re- ferens. Dignoscitur: caule semiterete, basi caespi- toso, ramosissimo; fol. anguste linearibus, basi bi- glandulosis, attenuato-cuspidatis, trinerviis; fructus exigui (P. pus. y. tenuissimt non majores) oblongo- elliptici, dorso rotundato. Color caespitis nigres- eens, succineus. Occurrit in Germ. bor. (Holsat.) 67 notte, (Duc. Megapol.) nermarpine et Suecia (rries). P. gracilis rms. Vovit. p. 50. Summ. p. 245. Ex eadem divisione, affinis P. pusillo tenuissime. Characteres sunt: caulis elongatus, capillaris, tener; fol. longe cuspidata, tenuia, uninervia (sicca crispa- to-tortilia); pedunculi elongati, aequales; spica pau- ciflora, subglobosa; fructu elliptico-globoso, pror- sus ecarinato. Color caespitis exsiccati nigricans. ‘Occurrit in stagnis marinis Scaniae, Daniae (rrres) et in German. bor.? (rcus.). P. trichodes cuam. xocu. Syn. p. 780, Habitu, caule folisque cum P. graciti convenit, differt vero: spica elongata, interrupta, fructu semiorbiculato (ova- to-lunulato), compresso, acute carinato. rcn. Icon. XXL. 54. Occurrit in Silesia, Berolini, in Thurin- gia, Bremae, in Duc. Lauenburgico, in Campinis Belg. (res.) etc. P. Zosteraceus ris Novit. p. 54. Ex divisione P. pectinati, a quo distinguitur: fol. inferioribus latioribus, superioribus angustioribus 5-nerviis, ob- tuso-mucronatis, internodiis caulis basi compressis apice incrassatis, pedunculo longissimo filiformi, fru- ‘ctu subgloboso (siccitate tricarinato). reas. Icon. XX. Occurrit in Mari Baltico Sueciam alluente (ries), Londini (sazineron). P. marinus L. (sec. rigs) vix kocu. Syn. Ex eadem ac praecedens divisione; a P. pectinato, cui inprimis affinis, diversus: caule abbreviato, subsimplici, dense et jam e basi foliis Iongioribus tecto; fol. setaceis, vaginarum auriculis patulis (nec erectis); peduncu- 68 lis elongatis, ex imo caule scapiformibus; fructu (quam in P. pectinato longe minorc) oblique obo- vato, rugoso, dorso obtuso, ecarinato. meus. Icon. XVIII. 27—29. Occurrit in maritimis Sueciae (Fries), in lacubus et piscinis Seelandiae Danicae scuum., pRe- yer, Holsatiae et Duc. Lauenborgici (notrz), Angliae (BABINGTON ). Vervolgens houdt Dr, morkENBOER de volgende bijdrage: De Musci frondosi van Nederland aan een gezet onderzoek te onderwerpen is eene taak, die ik mij met den Heer pozy steeds heb voorbehouden. Voor dat wij echter tot een synoptisch onderzoek over= gingen hebben wij het van belang geacht de be- staande Flora B. Sept. na te gaan. De daartoe ten grondslag gelegen hebbende voorwerpen moesten in de eerste plaats onderzocht worden en hierdoor al- leen zoude het mogelijk worden met zekerheid de stand- en groeiplaatsen over te nemen van onze voor- gangers. Aangezien uit de Flora B. S. niet blijkt, welke „aanmerkingen en verbeteringen van hetgeen minder goed voorkwam” aan de pen van den Hoog- leeraar VAN HALL moeten toegeschreven worden, heb- ben wij gemeend dat dit beter uit de verzamelingen van de beide bewerkers zelve van dit gedeelte on- zer Flora zoude afgeleid kunnen worden en ons dus voor’shands het eerst tot den Hoogleeraar mr- Quer gewend, die de geslachten Hypnum, Bryum, Dicranum, Didymodon, Fissidens en Leucodon, Pt ee 4} 69 blijkens bladz. vir der voorrede tot de Flora B.S. „ bewerkt heeft. Deze heeft met de meeste bereidwil- ligheid zijne geheele verzameling van in- en uit- landsche Musci tot onze beschikking gesteld en ons op de meest liberale wijze uitgenodigd tot mede- deeling en herstelling van misslagen, waar die mog- ten zijn ingeslopen. Wij zullen van eene zoodanige aanbevelenswaardige handelwijze dan ook een zoo kiesch mogelijk gebruik maken en hier het resul- taat van het onderzoek der opgenoemde geslachten mededeelen. Niet alle de soorten, welke blijkens de daarvan opgegevene groeiplaatsen door den Hoog- leeraar migveL werden gevonden, vonden wij in zijne ‘verzameling door exemplaren vertegenwoordigd; daar- entegen bevatte zij verscheidene exemplaren van DE BEYER, DASSEN, V. HALL enz., uit wier eigene ver- zamelingen later welligt zal kunnen blijken nopens die soorten, welke in het nu onderzocht herbarium niet gevonden zijn. Met stilzwijgen de soorten voor- bijgaande wier bestemming wij juist bevonden heb- ben, of wier gemis ons buiten staat tot oordeelen gesteld heeft, willen wij met een enkel woord ge- wagen van die soorten, waarbij wij niet kunnen in- stemmen met den bewerker der Flora B. Sept. of liever met den Hoogleeraar van maLL, die zich in de voorrede tot dat werk wel alle eer maar ook tevens alle verantwoording heeft toegeeigend. flypnum riparium L. Deze soort, waarvoor in de Flora geene bijzondere groeiplaats is aange- geven, werd blijkens de voorhandene voorwer- 70 pen door den Heer migogn gevonden aan palem in de Maas bij Rotterdam; terwijl zijne bij Gro- ningen verzamelde voorwerpen tot de verschei- denheid 6. subhomomalla van Brive behooren , hetgeen alzoo eene uitbreiding zijner Flora is. ITypnum Populeum Sw. Deze soort is opgenomen in de Flora volgens exemplaren van Prof. van. HALL en is volgens deze enkele groeiplaats in- landsch. Indien echter deze soort niet door late- re onderzoekingen op andere groeiplaatsen wordt bevestigd zal zij uit onze Flora moeten worden geschrapt; aangezien de exemplaren van den Hoogl. van watt in herbario mrgver tot H. con- Jertum prexs. behooren. Mypnum albicans xecxer. Voor deze is slechts ééne groeiplaats in de Flora vermeld bij Melpen, en wel onvruchtbaar. Uit het herbarium van Prof. miguEL blijkt echter, dat bij deze soort later in de nabuurschap te Haren gevonden heeft mef vrucht. Hypnum molluscum nEDw. Inlandsch volgens Borr- HAAVE bij de correr, zegt de Flora Belg. Sept. Uit ons onderzoek echter blijkt, dat de Hoog- leeraar van HALL deze in ons land, voor zoo verre wij weten, zeldzame soort bij Zeijst heeft verza- meld, doch onder den naam MZ. cupressiforme aan Prof. wooer mededeelde. Hypnum commutatum ueow. Deze soort draagt den naam, dien zij in de meeste herbaria te regt ver- dient. Ook de sever, op wiens getuigenis en fal voorwerpen alléén deze plant voor inlandsch werd verklaard, verwisselde dezelve met MH. aduncum. Zij valt alzoo voorlopig weg uit de Flora B. S. Hypnum cupressiforme y. filiforme Brin. De voor- werpen, door den Hoogl. van watt in het bosch bij Zeijst gevonden, zouden slechts bij meerdere volledigheid met eenige zekerheid te bestemmen zijn. Vooral het gemis aan operculum maakt het moeijelijk te bepalen of deze groeiplaats niet lie- ver te brengen ware tot H. uxcinatum. Bartramia tiyphylla wait. Indien het herbarium van den Heer passen geene andere voorwerpen bevat dan dat van Prof. miguer, zoo zoude deze soort uit de Flora moeten wegvallen, aangezien de bij Harendermolen door hen gezamenlijk ge- vondene B. ityphylla tot B. pomiformis behoort. Bryum pseudotriquetrum scawaer. Blijkens het her- barium van den Hoogl. migver werd deze soort gevonden te Harendermolen bij Groningen, na de uitgave der Flora B. Sept. en komt de priori- teit dezer soort in de Flora aan den Heer ur- QUEL toe. Bryum punctatum scures. Deze soort wordt door Prof. migveL en v. HALL, als ook door Dr. passen opgegeven bij Haren, Harendermolen en Pater- wolde bij Groningen; doch bij onderzoek is ons gebleken dat de aldaar verzamelde voorwerpen daartoe niet gebragt moeten worden, maar eene belangrijke aanwinst voor onze Flora zijn. Zij behooren tot Mnium Cinclidioides rüsENER. 72 Orthotrichum cupulatum noren. De voorwerpen uit het bosch van Assen verzameld door Dr. passen behooren blijkens de specimina in herb. miguer tot Grimmia apocarpa. Het is de eenige groei- plaats in de Flora B. S. vermeld. Fissidens Osmundioides uEnw. De hiervoor opgege- vene groeiplaats moet gebragt worden onder Fis- sidens bryoides. Ziedaar M. H. de aanteekeningen uit ons onderzoek voortgevloeid. Ik verblijd mij, dat ik weinig of geen gebruik heb behoeven te maken van de liberale toe- stemming van den bewerker der Muscò frondosi in de Flora B. S. en ofschoon slechts zeer weinige con- troversen door ons onderzoek zijn ontstaan, zoo is daardoor echter negatief veel gewonnen voor onzen aanstaanden Prodromus en is de Mnium Gincli- dioides welke anders in de verzamelingen was blij- ven slapen, of welligt door latere vinders als nieuw inlandsch vermeld was, aan den dag gekomen en daarvan de prioriteit aan den eersten ontdekker naar billijkheid verzekerd. Moge de handelwijze van den Hoogl. migveL navolging vinden bij allen die zich vroeger of thans jegens de Flora verdienstelijk heb- ben gemaakt! Namens den Heer pr sruyn, deelt de Secretaris de navolgende bijdrage aan de Vergadering mede, welke vergezeld ging van de in dezelve aangeduide planten of tot het Herbarium der Vereeniging behoorende, of uit de eigene verzameling van den Heer pr Brurn. J] On Mijne Meeren! Eenige voor onze Flora nieuwe soorten en varie- teiten van onderscheidene indigenae waargenomen hebbende, vind ik het niet ongepast om, alvorens dezelve in het Herb. der Vereeniging te deponeren, ze u vooraf mede te deelen. Onderscheidene dezer planten meer of minder belang- rijke afwijkingen van de aanverwante soorten vertoo- nende, zijn door sommige auteurs als bepaalde soorten aangenomen, door anderen slechts als varieteiten op- gegeven. Als hoedanig wij sommige dezer voor onze Flora moeten aannemen zal verder onderzoek moeten leeren, waartoe ik de vrijheid neem ze aan uwe opmerkzaamheid aan te bevelen. Alvorens deze bedoelde planten u mede te deelen, moet ik u doen zien specimina van Bromus hordeaceus, welke plant door onzen geachten President op de vorige Vergadering ons als nieuwe indigena medegedeeld is. Ik vond deze in tamelijk groote hoeveelheid, doch op slechts eene plaats in de binnenduinen bij ’s Hage, in Mei ll. Jammer is het, dat deze groeiplaats spoe- dig niet meer zal bestaan, daar deze plaats binnen kort zal begrepen worden in de uitgravingen, die daar sints eenigen tijd geschieden. Poa annua L. var. villosa pr. ct FINGERH. Deze varieteit onderscheidt zich van de soort door- dien de bloempjes aan de kiel en van onderen aan 74 den rand vlokkig behaard zijn. Overigens verschillem mijne exemplaren ook eenigzins in houding, zijnde de panicula meer gedrongen, de pluimtakken korter en niet nedergebogen. Ik vond ze in slechts 2 exem- plaren met Poa annua op vochtige zandgrond, op het Alexanders-plein te ’s Hage in Julij 1849. Poa pratensis var. anceps GAUDIN. Deze op moerasachtigen grond voorkomende varie- teit verschilt van de soort door eenen tweekantigen halm, door breedere bladen en bijna 7 bloemige ge- kleurde aartjes. Gevonden bij ’s Hage Junij 1849. Poa pratensis var. minor. BL, et FINGERH. Verschilt van de soort door eenen halfvoetigen halm en sterk kruipenden wortel. De bloempjes zijn ook onbehaard, terwijl zij bij de soort op den rug en aan den rand zachtharig zijn. Op zandgrond bij ’s Hage Julij 1849. Trisetum flavescens var. lutescens REICAENB. Onderscheidt zich van de soort door kleinere don- ker gekleurde aartjes. Deze varieteit is zeer kenne- lijk. Ik vond haar in Junij van dit jaar onder de gewone soort op zandgrond bij ’s Hage. 7 15 Dactylis glomerata L. var. glaucescens prc. Dact. glaucescens wirLp. Van de gewone soort onderscheiden door zeegroene , stijve, gekielde bladeren. Het verschil tusschen deze en de soort komt mij te gering voor om er eene af: zonderlijke species van te maken. Zij komt met de gewone soort in zandige boschjes bij ’s Hage zeldzaam voor. Julij 1849. D. glomerata var. abbreviata. D. abbreviata BERNE. In de Agrostographia Germanica van REICH. vinden wij op de 59ste plaat de afbeelding van eenen vorm van Dactylis glomerata door BERNmARD: als D. ab- breviata beschreven en door nEIcHENBACH in de ad- denda op de Flora Germanica excursoria voor syno- nym met D. glomerata var. ce. intermedia van GAUDIN gehouden. Uit de vergelijking van deze specimina met de af- beelding komt het mij voor, dat zij tot genoemde soort van BERNE. behooren, en zich van dezelve slechts door de zeer korte pluimtakken onderschei - den. Geen der auteurs, die ik bezit, eene volledige diagnose van deze plant gevende, heb ik ze niet verder kunnen vergelijken. Gevonden bij ’s Hage aan wegen doch zeldzaam. Aug. 1849. ANNEN bi 76 Dactylis glomerata L. Uit het verder onderzoek van D. glomerata is het mij gebleken, dat behalve de twee reeds opgenoem- de vormen, twee andere duidelijke varieteiten zich bij ons voordoen, die mij toeschijnen van meer be- lang dan de voorgaande te zijn. Bij sommige specimina toch vond ik de buiten- ste valvulae fijn, zijdeachtig, aan de kiel en den rand vlokkig behaard, evenzoo de steeltjes der spi- culae. De spiculae zijn bij dezen vorm breeder en digter opeengedrongen, terwijl de glumae van onge- lijke grootte zijn. Ik heb dezen vorm Var. «. scabra genoemd. Bij andere en talrijkere specimina zag ik de bui- tenste valvulae slechts aan de kiel ruw, overigens glad, de steeltjes der spiculae eenigzins ruw op de kanten. De glumae van bijna gelijke grootte. De aartjes zijn eenigzins langer gesteeld en smaller, waardoor de panicula laxior is. Dezen vorm heb ik Var. 6. villosa genoemd. | Beide deze vormen komen dikwijls bij elkander voor, ofschoon de var. villosa de meest algemeene is. Bij ’s Hage Julij 1849. De eenige afbeelding die ik heb kunnen verge- lijken is die in reich. Agrostographia Germanica; deze komt met de var. scabra overeen, bij welke de klepjes ruw op de kiel en de spiculae langer zijn. 77 Asparagus officinalis L. var. stricta pernanp. Ik vermeen in dezen vorm eene- varieteit van A. officinalis gevonden te hebben die door pernarpise var. stricta genoemd is en zich van de soort onder- scheidt door gestrekte steng en takken, aangedrukte bladeren en kleinere bloemen. Detuarnine geeft als groeiplaats Mecklenburg op, waar zij echter zeld- zaam is. Ik vond dit specimen, onder de gewone soort in de duinen bij ’s Hage; evenwel schijnt zij ook bij ons zeldzaam te zijn, daar ik niettegen- staande alle moeite slechts 5 exempl. konde vinden. Plantago humifusa Beru. P. decumbens REICH, Volgens de diagnose in retcu. Fl. Germ. Excurs. zoude P. humifusa van P. lanceolata verschillen door den stylus, die bij eerstgenoemde meer dan tweemalen langer dan de bloemkroon en lang veze- lig behaard is. Bij P. lanceolata is daarentegen de stylus naauwelijks 15 maal langer dan de corolla en kort vezelig behaard. De bracteae zouden volgens REICHENB. veelal op den rug behaard, bij P. lanceolata onbehaard zijn. In de diagnose bij grurr. en Fine. vinden wij, dat de kelkbladeren bij P. humifusa op de kiel gebaard zijn, welk kenmerk evenwel door retcu. ook bij P. lanceolata opgegeven wordt, en door mij dikwijls is teruggevonden. Dit specimen vermeen ik voor P. humifusa te ~ 78 moeten houden. Ofschoon het niet te betwijfelen valt, dat deze species op onderscheidene plaatsen zal voorkomen, heb ik haar niettegenstaande veelvul- dige pogingen slechts 5 malen kunnen aantreffen. Gevonden tusschen het gras bij ’s Hage Julij 1849. Lamium amplexicaule L. L. intermedium Fries. Als eene nieuwe indigena kan ik u mededeelen Lamium intermedium van rries. Volgens de dia- - gnose bij rrrcm. en BLUFF zoude deze zich van de aan- verwante L. amplexicaule onderscheiden, door de openstaande stekende kelktanden, die langer dan de buis van den kelk zijn, en de zijdelingsche slippen der onderlip, die van eenen korten lancetvormigen spitsen tand voorzien zijn. Dit exemplaar komt, uitgenomen de grootte, vrij wel overeen met de afbeelding in reren. Pl, Griticae. De bloeibladeren zijn niet stengomvattende, maar in een’ korten breeden bladsteel uitloopende, welk ken- merk door Koc# (zooals ik vermeen) als zeer charac- teristiek wordt opgegeven. Gevonden in bouwland bij Delft 1845. Zeldzaam. Lamium amplexicaule L. var. clandestinum reien. In het voor en najaar, inzonderheid bij langdurig regenachtig weder, ontwikkelt de corolla bij L. am- plexicaule zich onvolkomen, zoodat deze niet veel langer dan de kelk is, en zich niet opent. Deze vorm, 79 door reicnens. var. clandestinum genoemd, heb ik in menigte op aardappelenvelden in het Westland bij ’s Gravesande gevonden. Ook in het Herb. der Vereeniging is deze vorm aanwezig, doch slechts als L. amplevicaule en wel ingezonden door de Heeren moLkENB., OUDEM. en STEKH. alle bij Leiden gevonden. Veronica Lamiifolia wayne. Onder mijne specimina van Veronica Ghamaedrys L. bezit ik twee vormen, die zich van de normale spe- cies genoeg onderscheiden, om nader onderzocht te worden. Deze beide vormen zijn de Veronica La- miifolia Hayne en de Veronica pilosa wit. Veronica Lamiifolia wayne zoude van V. Chamae- drys verschillen ‚doordien zij grooter is, met grootere bladeren, van welke de bovenste duidelijk gesteeld zijn. In mijne beide exemplaren die ik van deze soort bezit, zijn de bladeren alle gesteeld, spitser, aan de basis meer geknot, niet hartvormig en scher- per doch minder diep gezaagd. De bloemstelen zijn niet zoo lang als de bracteae terwijl de stylus kor- ter dan de kelk is. Ik vond dezelve in 1855 bij Utrecht met de ge= wone soort, en zond 4 exemplaar in der tijd naar den Hoogleeraar van Hatz, die er echter geene melding van maakte. Of deze kenmerken voldoende en stand- vastig genoeg zijn, om deze plant zoo niet als soort, dan ten minsten als varieteit te onderscheiden, zal Bh a 80 nader onderzoek moeten leeren; van belang zoude het zijn de capsulae van deze met die der specics te vergelijken. Veronica pilosa wip. De diagnose van wierp. niet hebbende kunnen in- zien, vind ik bij netcuens. van deze plant, die hij slechts als eene vorm van V. Chamaedrys beschouwt, opgeteekend; dat V. Chamaedrys zeldzaam grijswit viltig voorkomt, met de op twee rijen geplaatste ha- ren van den stengel zeer lang; dat deze vorm de V. pilosa wirp. daarstelt en door hem ook met vin- deelige bladeren is ingezameld geworden. Mijne exem- plaren, die ik tot dezen vorm moet brengen, hebben de beide opgenoemde kenmerken en onderscheiden zich * daarenboven van V. Chamaedrys door de aan den voet eironde, niet hartvormige, kort gesteelde, zeer diep ingesnedene, getande bladeren. De hloemstelen zijn bijna 2 maal langer dan de lijn-lancetvormige schut- blaadjes, terwijl de stylus de helft langer dan de kelk is. Ik vond dezelve op onderscheidene plaatsen in zan- dige boschjes, soms met de gewone soort bij ’s Hage, evenwel niet altijd op droogen grond. Stachys ambigua sm. St. palustri-sylvatica scu. In eene der nalezingen op de Flora Belg. Sept. vinden wij deze plant het eerst als inlandsch opge- $i geven en wel als Stach. palustris var. ambigua. Volgens deze opgave is zij het eerst door mij bij Utrecht, vervolgens door den Heer v. p. Trappen bij Heemstede en door den Heer vrispac zijnen aan het kanaal bij ’s Hage gevonden. Door vergelijking van een exemplaar uit mijn herbarium, volkomen over- eenkomende met dat, hetwelk ik aan Prof. van HALL gezonden had, en door zijn Hooggel. bestemd is, met de bestaande diagnosen en de afbeelding in retcx. Plantae criticae, benevens met onlangs gevondene specimina, komt het mij voor, dat mijne bij Utrecht gevondene exemplaren, ofschoon in vorm aanmerkelijk van Stachys palustris afwijkende, niet tot Sf. am- bigua behooren, ten minste zekerlijk niet met de af- beelding bij rEicnEnBACH of met mijne later gevonden specim. overeenkomen. Brurr en rineernots, die haar als eene varieteit van Sf. palustris aannemen, geven op dat zij zich doet kennen door de langer gesteel- de, gezaagde, meer gespitste bladeren, wijder staande bloemkransen en donkerder gekleurde bloemen. De diagnose bij REIcHENBACH is minder juist, daar hij de bladeren grosse crenata, breve petiolata noemt, ter- wijl de folia floralia volgens hem cordato-ovata in- tegerrima, flore longiora zouden zijn, hetwelk niet met zijne afbeelding overeenkomt. De plant die Prof. v. HALL bedoeld heeft, moet volgens zijne diagnose van die van rercu. verschillen, daar v. sau slechts de onderste bladeren gesteeld noemt. Ofschoon het niet onmogelijk is, dat Stachys am- bigua zich in meer dan eenen vorm zoude kunnen 6 82 voordoen, vermeen ik slechts deze specimina voor St. ambigua te moeten houden. Van deze kan men met regt zeggen, ex omni parte media inter vici- nas, daar zij juist het midden tusschen Sf. sydva- tica en palustris houden. Aan mijne specimina vind ik, dat de kelken korter dan de buis der bloemkroon zijn, terwijl de bovenlip der bloemkroon eirond, hol is, zijnde zij bij St. palustris langwerpig gee knot en meer vlak. De bloemen hebben de kleur van die van Sf. sylvatica. De eenige keer dat ik haar aantrof, groeide zij in de nabijheid van Sé. syd- vatica en palustris. SCHIEDE, REICH., BLUFF en FIN- GERH. houden haar voor eene-Aybrida van de beide genoemde soorten. Ik vond ze bij ’s Hage in Julij van dit jaar, ook in Duitschland schijnt zij volgens de opgaven zeldzaam te zijn. In het Herbarium der Vereeniging bevind zich Sé. ambigua ingezonden door Prof. cop bij Deventer, en den Heer morxenzoer bij Leiden gevonden. De exemplaren, naar welke de opgave in de Flora gedaan is, onderscheiden zich inzonderheid door de zeer verwijderde meer dan 10 bloemige bloemkran- sen, en de meer lancetvormige, minder elsvormige tanden van den kelk. Of het eene toevallige, of wel eene standvastige vorm dezer plant is, weet ik niet, aan dit laatste zoude ik twijfelen; dit exemplaar heb ik var. multiflora genoemd. Se en q ‘ q 85 Stachys segetum HAGEN. Deze onderscheidt zich volgens reicuens., die dezelve evenwel niet als soort aanneemt, door de zijdeachtig beháarde bladeren en de digter opeengedrongene bioe- men. De stengel is steviger dan bij St. palustris, terwijl de bloemen rozenrood en paarsch geschakeerd zijn. St. segetum groeit volgens REICH. op vochtiger plaatsen dan St. palustris. Aan dit specimen vind ik deze kenmerken terug; bovendien verschilt hetzelve van St. palustris, deor- dien de kelk korter dan de buis der bloemkroon is. De kelktanden zijn lancetvormig, met eene elsvormi- ge punt uitloopende, veel korter dan de buis van den kelk en in de vruchtdragende kelken zeer uit- eenwijkende. Bij Stachys palustris is de kelk even lang als de buis der bloemkroon en zijn de lancet-elsvormige niet uiteenwijkende kelktanden bijna even lang als de buis van den kelk. Nog is er eene andere vorm van Stachys palustris, zich onderscheidende door de breedere bladeren als ook doordien de onderste bloemkransen zeer ver van elkander verwijderd zijn en door een van de overige in grootte niet verschillend blad gesteund worden. Lysimachia paludosa BAUMGARTEN. Deze door paume. daargestelde species, waartoe ik dit specimen vermeen te moeten brengen , onderscheidt ae: EREN tL 84 zich van Lysimachia vulgaris door de zeer lange stolones, die soms eene lengte van 4 a 5 voeten bereiken. Voor het overige kan ik geen verschil tus- schen deze en de gewone soort vinden, zoodat het mij voorkomt dat deze plant voor niets meer dan eene var. paludosa kan gehouden worden. Ik vond dezelve op onderscheidene plaatsen bij Delft op veen- grond, die echter niet moerassig was. Stellaria graminea var. brevifolia. Stellaria brevifolia WALTHER. Onderscheidt zich van Stellaria graminea door kortere, meer lancetvormige bladeren en eene zeer getakte pluim. Dit specimen, bij Utrecht, tusschen het gras in de Maliebaan gevonden, verschilt he- halve door deze opgenoemde kenmerken, bijna niet van Stellaria graminea. Stellaria glauca witu. var. parviflora RICHTER. Ricater onderscheidt in de Flora van Leipzig als var. parviflora, eene vorm van St. glauca, bij wel- ke de bloembladeren even lang als de kelk zijn. neicHens. geeft als synonym van dezen vorm op Sé. Dilleniana van Roru, niet van möncu. Deze exem- plaren behooren tot de genoemde varieteit, die ik met de gewone soort, doch zeldzaam, bij ’s Hage aan- trof in Julij 1848 en 1849. 85 Stellaria Dilleniana möncu. Eene aan Stellaria glauca verwandte, doch goed. te onderscheidene soort, is Stell. Dilleniana moncu. van welke wij in reicu.’s Flora de volgende diagnose vinden: Caule tetragono, laxe decumbente, superne dichotomo, ramis secundis, fol. lineari-lanceolatis vi- ridibus, floribus alaribus, longe pedunculatis, peta- lis calycem duplum longis, bipartitis. Zij houdt het midden tusschen Stellaria glauca en Holostea. Ik vond haar bij Utrecht en ’s Hage in Julij bloeijende aan den kant van slooten, ofschoon zeldzaam. Eene vergelijking met St. glavca zal het verschil van beiden gemakkelijk in het oog doen vallen. In het herbarium heb. ik gevonden, dat zij onder de benaming van Sf. g/auca van onderscheidene groeiplaatsen aanwezig is, als: van Deventer inge- zonden door Prof. cop, van Kampen door Bonpax, van Leyden door pozr. Ik heb het overbodig geacht alle deze exemplaren hierbij te voegen, daar zij volkomen met dit over eenstemmen. Cakile latifolia rorer. Behalve de algemeen in onze zeeduinen groeijende Cakile maritima, komt er nog eene andere opmer- kelijke vorm dezer plant voor, die door mij tegen de helling der zeeduinen bij Scheveningen is aange-. troffen. Het isde Cakile Aegyptiaca wip. of Cakile 86 latifolia poet, die zich van de gewone soort door langwerpige, onverdeelde, aan den voet versmalde , onregelmatig stomp en bogtig getande bladeren on- derscheidt. Ofschoon ik geene overgangsvormen waar- nam, en zij in houding veel van Cakile maritima verschilt, komt het mij voor, haar voor niets anders dan voor eene varieteit van C. maritima te moeten houden. Op het voetspoor van prcanpoire zouden wij Cakile maritima alzoo in. twee vormen kunnen onderscheiden, te weten: Var. a. Vulgaris, foliis pinnato-partitis, lobis angustis, distantibus. Var. B. Sinuatifolia, folits integris, dentato re- pandis vel sinuatis. Bij sLurF en Fine. stelt deze plant eene var. @. integrifolia daar. Papaver Rhoeas Var. B. strigoswm v. BONIGHAUSEN. Verschilt van de soort, door dien de haren der bloemstelen aangedrukt zijn. Bij ’s Hage, Julij 1849. Als voorbereiding tot den Prodromus geeft Dr. pozy een overzigt over de Hymenomycetes van ons vader= land, door afbeeldingen van verschillende soorten van deze merkwaardige plantenfamilie opgehelderd, die tot dat einde opzettelijk waren vervaardigd. Dr. v. p. noscH legt aan de Vergadering voor, vormen van Erigeron acris van verschillende groeiplaatsen in ons Vaderland, en tracht daaruit te betoogen dat, 87 deze soort waarschijnlijk uit meer dan ééne soort bestaat; hij spoort zijne medeleden aan, om haar in de omstreken hunner woonplaats gade te slaan, en vooral exemplaren met rijpe zaden te verzamelen en in te zenden. Hij besluit daarna de werkzaam- heden met een enkel woord over de inlandsche A#- gen en zegt nagenoeg : Het Algologisch gedeelte der F1. B.S. bevat 102 soor- ten: 38 van deze zijn mij nog niet voorgekomen, t. w. Desmarestia aculeata, Fucus spiralis, Zonaria Pa- vonia, dichotoma, Plantaginea ; Rhodomela subfus- ca, Halymenia palmata, filiformis; Ptilota plumosa, Polysiphonia violacea, nigrescens ; Griffithsia Co- rallina, Ceramium diaphanum, Callithamnion roseum, Solenia Bertoloni, Vaucheria caespito- sa, racemosa; Nitella ficxilis, mucronata, nidi- fica ; Chara aculeolata, Badiaga fluviatilis? Os- cillaria papyracea, subfusca ; Schizonema quadri- punctatum, Zygnema genufierum, Conferva ae- rea, virgulata, rivularis, fugacissima ; Leptomi- tus Geratophylli, Draparnaldia minutissima, Ba- trachospermum moniliforme, Chaetophora endi- viaefolia, Sphaerozyga Jacobi, Nostoc hatrachen- teron? Echinella obtusa, ? Chlorococcum Monas. Van deze zijn onderscheidene soorten alleen aange- spoeld gevonden en kunnen dus slechts onder de inlandsche worden vermeld onder voorbehoud, dat zij later aan een of ander gedeelte onzer kusten werkelijk _vastgehecht aangetroffen worden. | De kennis onzer inlandsche Algen heeft sedert eene 88 belangrijke uitbreiding ontvangen. De Enum. Zeel. IV. bevat reeds 165 soorten, de 4ste Bijdrage tot de Algol. FI. (4ste deel van het Archief) 72 soorten, waarvan, na aftrek der in beide voorkomende en der in de Fl. B. S. vervatte, 452 nieuw zijn. Sedert heb ik door de vriendelijke mededeeling der Heeren v. p. SANDE LACOSTE en BUSE, maar vooral van de H.H. MOLKENBOER ED OUDEMANS, die met ijver verzameld hebben, en door mijne eigene onderzoekingen in Zeeland, ongeveer 170 soorten leeren kennen, die vroeger als inlandsch niet vermeld zijn. Ik hoop ze in eene tweede Bijdrage tot onze Algol. Flora ter plaatsing aan het Kruidkundig Archief in te zenden. Uit een en ander mag men veilig besluiten, dat onze Algologische Flora sedert de uitgave der Fl. B. S. meer dan vervierdubbeld is, en dat zij op dit oogen- blik bijna vijfdehalfhonderd soorten bevat. Wij moe- ten daarbij echter wel in het oog houden, dat, in vergelijking met de uitnemend gunstige gesteldheid van ons Vaderland dat getal uiterst gering is, en welligt naauwelijks een vierde gedeelte bedraagt der soorten, die een voortgezet onderzoek in onze wate- ren zal doen ontdekken. Daartoe echter is nog vrij wat tijd noodig en tevens, dat meerderen zich met dit onderzoek in verschillende gedeelten van ons Vader- land bezig houden. Mogt het aan dezen of genen mijner medeleden mogelijk zijn, mij van de genoemde Algen der Flora Belg. Sept. exemplaren ter onderzoeking mede te dee- len, dan beveel ik mij daartoe aan. 98 Nog wordt voorgelezen eene missive van den Hoog- leeraar mutpER, te Groningen, waarbij hij de aan- dacht zijner medeleden vestigt op het belangrijke van dusgenaamde monographische onderzoekingen van de ontwikkeling van inlandsche planten. » Het lijdt geen »twijfel,” aldus schrijft hij,» of wij hebben in de eerste » plaats behoefte aan eene strenge kritiek van de in- »landsche species en derzelver locale specialiteiten, » geographische verspreiding , enz., maar daarenboven „hebben wij belang bij de kennis van de bijzonder- „heden van de ontwikkeling van elk orgaan, en van „elk individu dier species. Immers door deze ken- ynis, dringen wij meer door in de eigenlijke levens- „geschiedenis der gewassen die ons omringen, en „het is ook deze kennis, die ontwijfelbaar eens tot » praktische resultaten zal leiden. In deze rigting is „onze inlandsche Flora niet of weinig bestudeerd, ja »is het geene mij bekende Flora, zoo als het behoort. „De zaak van onderzoek, door mij gewenscht, is yvan ruimen omvang; zij is onmogelijk voor één p persoon, al kon hij er zijn leven aan wijden, uit »te voeren; zij is de zaak van eene Vereeniging, als »die waarvan wij leden zijn. Ik aarzel ook geen „oogenblik, dit punt meer bepaald onder de aan- „dacht der Vergadering te brengen, daar uit vroe- pgere Verslagen voldoende gebleken is, welke on- »bekrompen geest in hare werkzaamheden door= „straalt en voorzit. Na deze algemeene opmerkin- »gen zij het vergund, hier een paar bijzonderheden » biy te voegen. ‘HOGER ETR De 2 90 »In de eerste plaats, zoude ik de aandacht geves- » tigd hebben op onze doorgaande onkunde van den » tijd en de wijze van ontkieming der inlandsche ge- -ywassen. Daar zweeft de vrucht van onze gewone » Taraxacum door de lucht en daalt ergens neer. Dit » weet ieder. Maar de vraag: wat gebeurt er verder ? »zal waarschijnlijk onbeantwoord blijven. Ontkiemt „de korrel spoedig of na lang vertoef? dringt ze „dieper in de aarde door of niet? hoe ver ontwik- »kelt zich het plantje nog vóór den winter? hoe is „het in het volgend voorjaar gesteld? en onder „welke invloeden gebeurt dat alles? enz. Ziedaar „vragen, wier beantwoording, bedrieg ik mij niet, „én voor de zuivere wetenschap, én voor de toe- „passing belangrijk is te achten. In de Florae vin- „den wij bloeitijden opgegeven, maar van de tijd »van rijpwording der vruchten, en van de zaad- pstrooijing is weinig of geene sprake. Ik heb Tara- pxacum uit de bedoelde oogpunten sedert eenigen » tijd waargenomen. „Eene andere wijze van vermenigvuldiging der in- ylandsche gewassen, namelijk door tubera, bulbi, „stolones enz. geloof ik, verdient eveneens naauw- »lettender studie, dan doorgaans geschiedt. In de „laatste jaren van mijne betrekking als Hoogleeraar „in de Kruidkunde te Franeker, heb ik mij met dit „punt van onderzoek meer ingelaten, en mijne aan- „dacht op Ficaria Ranunculoides gevestigd. Het »aangevangen onderzoek heeft mij volkomen over- »tuigd van het wenschelijke van uitvoerige naspo- 91 »ringen in die rigting. Onlangs ben ik op het waar- „nemen van dit plantje terug gekomen, en heb de „anorganische bestanddeelen, zoowel van de herba, pals van de tuwbera radicalia doen bepalen. Het „bovenstaande is, vertrouw ik, voldoende, om u »te doen zien welke soort van waarnemingen der pinlandsche Flora ik zoude wenschen uitgevoerd of » vermenigvuldigd te zien. Ik geef derhalve in over- » weging. om eene commissie te benoemen, belast »met het vormen van een plan of regelmaat, waar- „naar de leden der Vereeniging zullen behooren mede „te werken tot bevordering van de kennis der in- »landsche gewassen in de boven bedoelde rigting. „Het zal mij in allen gevalle zeer aangenaam zijn, „dat de leden der Vereeniging mij zullen willen me- »dedeelen zoodanige specialiteiten van Ficaria, als » onder hunne waarneming of aandacht mogen geval- „len zijn. Ik hoop dit plantje voortdurend nader te »bestadeeren.” Dit voorstel, in beraadslaging ge- bragt, geeft aanleiding tot discussie, en men komt overeen den Secretaris op te dragen, den Hoogleeraar MULDER, onder dankbetuiging voor de betoonde be- langstelling, te verzekeren dat de leden zullen trach- ten tot de behartiging van de, in zijne missive ver- vatte aanwijzingen mede te werken; er wordt echter geene afzonderlijke commissie benoemd, uithoofde het aantal aanwezige leden thans zoo gering is; ten twee- de, omdat dergelijke waarnemingen behooren tot de voor alle leden verpligtende werkzaamheden, eindelijk omdat de jaarlijksche bijeenkomsten genoegzame gele- 92. genheid aanbieden tot de mededeeling en het be- spreken onderling der verkregene resultaten. Dr. MOLKENBOER verbindt zich in het volgend jaar een al- gemeen overzigt te geven van de lagere ordines van de familie der Fungi. Dr. v. p. BOSCH en MOLKENBOER Ver- zoeken van de leden der Vereeniging mededeeling van hunne afzonderlijke verzamelingen Musci en Carices, om deze bij de bewerking van die familiën voor den Prodromus te kunnen vergelijken. Dr. v. p. Bosc brengt aan den Vice-President den dank der Vergadering voor de doelmatige leiding van dezelve, waarna deze vierde algemeene bijeenkomst voor ge= sloten wordt verklaard. Namens de Vereeniging voor de Nederlandsche Flora, Dr. BOURSSE WILS, Secretaris. BIJDRAGE TOT DE KENNIS DER INDISCHE MAGNOLIACEAE, DOOR P. W. KORTHALS. Van het geringe aantal soorten, waaruit deze fa- milie bestaat, is er geene aan Earopa noch aan Afrika eigen; doch zijn er enkele uit het gematigde ge- deelte van Amerika daarheen overgebragt. De nieuwe wereld, aan deze plantensoort rijker, werd langen tijd als de hoofdzakelijke standplaats van de Ma- gnoliaceae aangemerkt, tot dat de onderzoekingen van de zuidelijke en oostelijke streken van Azie leer- den, dat ook daar deze schoone plantenvormen in grootere. hoeveelheid werden aangetroffen. In de Flora Javae zijn door den Heer Brume zeven, voor de flora van den Archipel nieuwe soorten opgege~ ven, waarbij onze reizen er nog vier voegen; zoo- ‚dat het aantal van de vertegenwoordigers der ge- noemde familie voor deze continentaal-groep thans 17 bedraagt. 94 : Zij bezitten allen gerolde scheeden, die de knop- pen bedekken; dikke, lederachtige, met eene net= vormig vertakte nervuur voorziene bladeren en witte of gele, welriekende bloemen. LEenige Michelia- soorten worden om deze bloemen algemeen aange- plant en zijn waarschijnlijk uit Bengalen, alwaar zij denzelfden naam Zjampaka of Sampaca voeren, overgebragt. De geelbloemige Michelia Champaca is in alle de door beschaafde Maleijers bewoonde streken aangetroffen en hare bloemen zijn bij allen een sieraad, waarmede de iniandsche schoonen hare opgebondene haren zoo gaarne tooijen. Het is mij echter voorgekomen, dat deze sterke geur, op de- zelfde wijze als die van de Volkameria fragrans, jets onaangenaams en bedwelmends heeft. De M. longifolia, als Tjampaka-poetie of witte Tjampaca bekend, wordt mijns insziens met meer regt dan de eerstgemelde gezocht, daar de bloemen eenen zachteren, citroenaardigen geur verspreidende, het bedwelmende der M. Champaca geheel missen. Eene geelbloemige soort (MZ. pubinervis) en een wit- bloemige (AI. montana), wier bloemen denzelfden aard van geur bezitten als de beide gemelde soor- ten, bewonen de bergwouden van Java tot op eene hoogte van 4000 voeten. Ovale kroonen en een vrij digt loof, hetwelk de bloemen gedeeltelijk verbergt, zijn aan deze boomen, die een goed timmerhout opleveren, eigen. Om dezelfde reden kiezen de in- landers de Mangliet, welke niet zeldzaam in de oorspronkelijke bosschen van de bergen voorkomt 95 en een goed bewerkbaar hout oplevert, dat echter, te oordeelen naar de gevondene doode boomen, te- gen de vochtigheid niet zeer bestand is. In vorm verschillen deze boomen weinig van de J/ichelia en hare witte bloemen verspreiden eenen zwakkeren, op dien der witbloemige Michelia gelijkenden geur. De beide gevondene soorten van het geslacht Aro- madendron behooren tot de schoonste boomvormen, in wier gezelschap zij de bergwouden tot op eene hoogte van 5000 voeten versieren. Regt opgaande, bruinkleurige stammen; pyramidale, van onderen zeer uitgebreide kroonen; nederhangende takken; een digt, donkergroen en glanzig loof, waartusschen de schoo- ne, witte, welriekende bloemen aan den omtrek doorschemeren en waartegen zij sterk uitkomen; alle deze eigenschappen geven voorzeker het regt, om deze soorten als ware sieraden der bosschen aan te merken. Nederiger ontwikkelen zich in deze wouden de Talauma-soorten tot 10 à 15 voet hooge struiken, die hun aanwezen, lang voor dat men dezelve ziet, verraden door den geur, die hunne bloemen in den omgevenden dampkring verbreiden. Met onregelma- tige takverdeelingen, blinkend groen loof en ronde of meer ovale, witte bloemen, vonden wij deze ge- wassen op hunne oorspronkelijke standplaatsen. Daar verspreiden zij altijd hunne geurige uitwaseming; maar gekweekt en meer aan de zon blootgesteld, gaan de bloemen des avonds open en is het naderen van het ondergaan der zon het begin van den tijd, waarop $6 zij de omringende oorden door hare geuren veraan- genamen. De Hoogleeraar srume heeft in zijne monographie der Indische soorten de waarneming bekend gemaakt, dat de zaadstrengen, waaraan de zaden van Talau- ma nederhangen, uit eene menigte van spiraalvaten bestaan. Dezelfde zamenstelling vond ik eveneens bij de op Borneo gevondene Talauma obovata en anderen. Vervolgt men deze zaadstrengen verder na hare inhechting op den umbilicus, dan ziet men, dat deze spiraalvaten in eenen zamengedrukten bundel onder de testa doorloopen en, de raphe vormende, aan het einde als in eenen knop in den hilus eindigen. De hilus is bij verscheidene onderzochte soorten over het punt van aanhechting geplaatst en de kiem heeft | eene regte rigting. Een vroeger onderzoek der kleine eitjes van het vruchtbeginsel heeft mij, im het punt van aanhechting, de spiraalstructuur niet doen herkennen. Het sche- nen mij dan toe eenvoudige buizen te zijn, die door een vliezig bekleedsel te zamen verbonden werden. Indien een nader onderzoek deze waarneming beves- tigde, zouden wij in de kennis van de vorming der spiraalvaten eene schrede verder doen. De door mij in Indie gevondene Magnoliaceae zijn: MICHELEA. 1. Michelia Champaca L. Br. Colitur ubique in Archipelago Indico. > BT 2. Michelia longifolia Br. . Colitur haud raro in Javae insula. 3. Michelia parviflora Br. Colitur in hortis: Java, 4, Michelia montana Br. Bijdr. p. 7. Crescit in sylvis montanis occidentalibus Javae. . Michelia pubinervis Br. Grescit in sylvis montis javanici Patoeha. MANGLIETEA. 6. Manglietia glauca Br. Crescit in sylvis Papandajang: Java. 7. Manglietia Macklottit Kus. Foliis ovali-oblon- gis, acuminatis, concoloribus; petalis inte- rioribus carnosissimis spathulatis, exteriori- bus calycinis ovalibus obtusis. Crescit in sylvis montis Singalang: Sumatra. 8. Manglietia Oortii Kus. Foliis ovalibus, utrin- que acutis, subtus glaucis; gemmis acumi- natissimis; petalis exterioribus obovatis, basi subspathulatis, interioribus carnosis spathu- latis. Crescit in sylvis montis Singalang: Sumatra. Door den vorm der bloembladen onderscheidt zich deze soort van de M. glauca, waarin de- zelve meer lijnvormig zijn. AROMADENDRON. 9. Aromadendron elegans Bu. Bijdr. p. 10. Crescit in sylvis montis Salak: Java. 7 98 10. Aromadendron glaucum Kus, Foliis ovalibus, obtuse acuminatis, basi acutiusculis, subtus glaucis; petalis 18, quorum 5 calycinis. Crescit in sylvis prope Kassan: Sumatra. TALAWMA. 11. Talauma Candollii Br. Bijdr. p. 9. Crescit in insula Java. 19. Talauma mutabilis Br. Crescit in montanis: Java et Sumatra. 15. Talauma obovata Kus. Fruticosa; foliis obova- libes, breviter acuminatis, basi cuneatis; petiolis spathisque glabris. Crescit in monte Pamatton: Borneo. 14. Talauma pumila Br. Colitur in horto Bogoriensi et in hortis Bata- viae: Java. Leiden, 1838. De Redactie heeft op hare uitnoodiging aan den Schrijver, om deze en andere opstellen aan eene herziening te onderwerpen, van hem ten antwoord bekomen, dat hij om verschillende redenen wenschte dezelve te laten, zooals zij in 1838 geschreven zijn; dat hij zich overtuigd hield van het wenschelijke eener herziening, wat de namen betrof, vooral na de latere bekendmakingen: doch dat hij op dit oogenblik, het beschrijvende gedeelte latende, eenige bijdragen heeft willen geven, waarin de verspreiding, de ver- wantschap, het voorkomen, enz. der gewassen wordt opgenomen en een gedeelte van de door hem verzamelde voorwerpen wordt vermeld. De Redactie heeft gemeend de bijzondere redenen des Schrijvers te moeten eerbiedigen en door het plaa!sen dezer stuk- ken aan ieder ander de gelegenheid te openen, om van deze reeds vroeger door den Heer Korrtmars verzamelde bouwstoffen en aan- teekeningen gebruik te kunnen maken in het belang onzer kennis van de Nederl. O. I. kolonie. OVERZIGT DER RUBIACEEN VAN DE NEDERLANDSCH-OOSTINDISCHE KOLONIEN, DOOR P. W. KORTHALS. Onder de familiën, welke zich naar de keerkrings- gewesten toe vermeerderen en aldaar door haar soor- tental een aanzienlijk gedeelte van de vegetatie vor- men, bekleedt die der Aubiaceën eene aanzienlijke plaats. Het onderzoek van de gematigde, door ons bewoonde streken, door latere kruidkundigen inge- steld, deed haar dezen rang behouden, doch droeg niettemin tot die vermeerdering minder bij, dan de in tropische zonen ondernomene reizen. De onder- zoekingen van die gewesten vermeerderden niet alleen het aantal soorten, maar wezen ons onderscheidene _vermen aan, die deze plantengroep aldaar uitsluitend 100 vertegenwoordigden. Verschillende op deze breedte gelegene oorden bragten het hunne daartoe bij, en hoewel Amerika hieraan een groot aandeel heeft, zoo kunnen wij toch uit de Indische Flora eene niet geringere vermeerdering aantoonen. De Engelsche Kruidkundigen leerden ons niet alleen eene menigte soorten van het vaste land kennen, maar bewezen _ons ook dat vele, alleen in Amerika bekende, vor- men op het vaste land van Indiën aanwezig waren en daardoor andere, zoo niet identische gewassen vertegenwoordigd werden. De eilandengroep, welke Azie met het uit kleinere landuitgebreidheden bestaande werelddeel verbindt, deed ons noodwendig meerdere punten van overeen- komst veronderstellen en de gedachte vormen, dat ook zij bij het onderzoek de Indische Flora gelijk- matig zoude vergrooten. Een gering aantal soorten was nog slechts bekend. Mijne voorgangers, wier ontdekkingen grootendeels in de door den Hoogleer- aar Brome uitgegevene werken opgenomen zijn, heb- ben deze verwachting niet te leur gesteld. Hun on- derzoek, voornamelijk tot bet eiland Java en door den Hoogleeraar Remwarpr tot eenige oostelijke stre- ken van den Archipel uitgebreid, heeft niet alleen het voorkomen van vele nieuwe, vertegenwoordigende soorten, maar ook van enkele geheel nieuwe geslach- ten voor deze oorden bekend doen worden. Bij deze, in de Bijdragen tot de Flora van Neerlandsch Indiën en in den Prodromus bekend gemaakte, soorten moeten nu nog de resultaten der nasporingen van de he- 101 laas overledene Zrppetws en Spanoene worden gevoegd, die in verschillende gedeelten van den Archipel en op Nieuw-Guinea zijn verkregen; terwijl onze reizen op Java, Sumatra en Borneo, deze bouwstoffen nog zóó aanzienlijk vermeerderen, dat een negentigtal nieuwe soorten in deze familie zullen opgenomen moeten worden. Door de geringe uitgebreidheid, waarover deze onderzoekingen hebben plaats gehad, is het moeijelijk eene juiste statistieke vergelijking te maken. Indien wij die dus alleen bij benadering schatten, dan zoude het Indische vasteland een veel geringer aantal soorten bezitten dan de Archipel. In de lijsten van Watticu vinden wij ongeveer 250 soorten opgegeven, dus ten naasten bij 1/27 van het getal phanerogamen. Het schiereiland, waar de tropische Flora meer voorheerscht, bezit 154 soor- ten. Van den Archipel kunnen wij dit getal veilig op 500 ramen, van welke er ruim 250 in onze ver- zamelingen van Java, Sumatra en Borneo voorko- men. Dit getal stemt vrij wel overeen met de op- gave, volgens welke de Rubéiaceén 1,44 van de tropische Flora der oude wereld zouden vormen. Bij de nadere beschouwing van deze soorten zul- len wij bevinden, dat zij bij eene groote verschei- | | denheid van groeiwijze, eene niet minder aanzien- nd Mid re Ad lijke verspreiding genieten; zoodat zij veelvormig, als kleine plantjes, struikvormige of hoogstammige boomen, van de bergtoppen tot het zeestrand afda- ET ee nd Ke mien len. Aan de moerassige stranden, op welke de Rhizophoren haren hoofdzetel hebben, vinden wij 102 naar de binnenste randen toe de Scyphiphora, als eenen met dikke, vleezige bladen voorzienen struik van de oostelijke stranden van Dekan tot aan de uiterste grenzen van de verbindende eilandengroep verspreid. De zanderige zee-omgevingen dragen de rondkruinige Guettarda of de meer kegelvormige Bobea, beide heerlijke boomen dezer familie; ter- wijl daarentegen de Hydrophylar, Oldenlandia en Scleromitrion, als kleinere gewassen, den verstui- venden zandgrond bevestigen. Op de vlakke velden, die zich aan deze stranden aansluiten en geenen en- kelen boom dragen, verspreiden zich de genoemde dwergplanten nog en voegen zich daar hij Dentella en andere Oldenlandiae. Ofschoon het geslacht Den- tella slechts door ééne soort wordt vertegenwoor- digd, zoo neemt vooral deze echter, door haren snellen groei, dikwerf geheele ruimten in en ver- dringt door hare gedrongene groeiwijze de andere gewassen. Op meer binnenwaarts gelegene grasvel- den verspreiden zich de met eenigzints houtige sten- gen voorziene Knoriae of door geel-groene bladen gekenmerkte Diplophragmon soorten. Zijn deze grasvelden met hoogopgroeijende suikersoorten be- zet, dan verdwijnen de beide genoemde geslachten en verraadt zich, onder de slingerende Phasaeoli en Convolvulacéen, de in groeiwijze overeenstemmende Paederia door haren ondragelijken stank. Somwijlen vinden wij, in gezelschap hiervan, en- kele rankende Uneariae ; maar de grootste hoeveel- heid dezer behoort aan de opene velden. Hier zijn 105 zij niet zelden met de in bloeiwijze overeenkomen- de, maar door eene boomvormige houding verschil- lende Nawcfeae, enz voorhanden, en maken met Colbertia en Emblica de hoofdgewassen uit der door de brandende zonnestralen geel-groen gekleurde gras- velden. Dezelfde Rubiaceén omzoomen de randen der bosschen, of verspreiden zich in dezelve, om het reeds aanzienlijke aandeel, dat andere soorten in de vegetatie dezer wouden hebben, nog te ver- meerderen. Drie vierde van het aantal bekende soor- ten is voorzeker over deze standplaats verspreid. Weinige soorten verheffen zich meer dan 5000 voe- ten boven de oppervlakte der zee. Op het eiland Java bevatten de tusschen 2000 en 5000 voet ge- legene bosschen het grootste aantal soorten; op Bor- neo en Sumatra is deze verspreiding anders gewij- zigd: zoodat wij hier de strandvormende familie zich aan die der bosch-regio zien aansluiten en ter- stond door een aanzienlijk getal soorten vertegen- woordigen. Eenige weinigen, Medyotis rugosa, enz. worden tot op eene hoogte van 9000 voet gevonden, zooals op de toppen van den Gédé op Java en van den Merapi op Sumatra; terwijl, volgens de mede- deeling van den Heer Reiswarpt, de zonderlinge Di- etyospora (Hedyotis vaginata) hare familie op de kraterranden der bergen van Ternate en Tidore ver- tegenwoordigt. Onder de gemelde bergvormen vin- den wij de kleine Galia, ware vertegenwoordigers van Europesche Rubiaceën, in vochtige bergstreken. Andere kruidaardige vormen, Argostemma, Nerte- 104 ria, Ophiorrhiza, groeijen langs de oevers der bosch- beken, in de nieuw gevormde aardlagen of tusschen de spleten der rotsen. De reeds vermelde, slinge- rende Uncariae klimmen in deze bosschen , door de zich haakvormig ombuigende géaborteerde bloem- stelen ondersteund, niet zelden tot in de toppen der hoogste boomen en leveren in hunne (uit groote ver- anderde spiraalvaten bestaande) stengen den wande- laar een koel en drinkbaar vocht. De meer struikvormige Rubiaceën maken echter het grootste aantal der hier voorhandene soorten uit. Op hare verbreidingswijze heeft de zamenstel- ling der vruchten eenen aanmerkelijken invloed. De met tweezadige vruchten voorziene soorten zijn door een gezellig voorkomen gekenmerkt. De zware za- den, niet ver van de moederplant nedervallende en kiemende, geven ons hiervan de oplossing. Geheel anders is het met die struiken, wier vruchten eene grootere hoeveelheid van ligtere zaden bevatten. Zich gemakkelijker verspreidende, nemen deze gewassen een minder aanzienlijk aandeel aan de op eene ge- gevene ruimte der bosschen voorkomende planten ; maar overtreffen de minder zaadrijke door de ver= spreiding over eene grootere uitgestrektheid van de bosschen. Tot de eersten behooren de dikwerf schoon bloeijende Pavetta of Ivora, de veelvormige Psy- chotria, en de zeldzamer voorkomende Amaracar- pus, die groepsgewijze, op Borneo beneden de hoogte van 300 voeten, op Sumatra tusschen 800 en 2000 voeten en op Java zelven beneden 5000 voeten, voor- 105 komt. Aan deze zijn, door bladvorm en groeiwijze, Gynopachys en anderen verwant; terwijl zij in hunne verspreiding door eene meerdere ontwikkeling ver- schillen. . Eene andere natuurlijke groep van Rubiaceae be- zit. in de bosschen over het algemeen bleeker groen gekleurde bladen, met dikwerf sterk. uitstekende nerven. Zij verspreidt zich van het strand tot op de 9000 voeten hooge bergtoppen en heeft de Me- phitidia, zoowel wat het aantal soorten als de hoe- veelheid der individuën betreft, tot haren hoofdver- tegenwoordigster. Bij eenen overeenstemmenden blad- vorm wijken de Axanthis-soorten door hun meer boomvormig aanzien daarvan af. Rijkdom aan za- den is oorzaak van hare aanzienlijke verspreiding, zoodat hare weinige soorten zich over de geheele boschstreek der Rubiaceën verbreiden. De Axan- thopsis, benevens Prarawinia, zijn door houding vertegen woordigende vormen dezer groep. Onder de boomvormen dezer familie treffen wij hier de zonderlinge, hare kroonen als schermen uitbreidende Zithosanthes aan; de meer ontwik— kelde Zwecarinia; de Wendlandiae, die met hare schoone kroonen en uit kleine, witte, welriekende bloemen bestaande groote pluimen, zich vooral langs de rivieroevers verspreiden; de hoogstaminige, door haar loof uitmuntende Vaucleae en Anthocephali. Doch onder alle deze boomen, ja bijna onder alle mij bekende soorten, is er geen, die den door Watticu aan de nagedachtenis van den voor de we- 106 tenschap te vroeg overledenen Jack gewijden vorm overtreft. Hij vond ze op de kleine eilanden bij Sin- capore, die ook vroeger door Jack bezocht zijn. Wij troffen dezelve aan op het ter Borneo’s zuid- oostkust gelegene Pamattonsche gebergte, waar dit gewas met andere planten aan de overeenkomst her- innerde, die Borneo met de béoosten Sumatra gele- gene eilandengroep bezit. Bij de nu volgende opsomming en beschrijving der soorten, welke ik op mijne reizen in Nederlandsch- Oost-Indiën aantrof en inzamelde, zal ik deze familie in groepen verdeelen en over ieder van dezelve eenige algemeene opmerkingen laten voorafgaan. STELLATAE rar, cmam. et scuurn. De Heer Lisprer is van gevoelen (Lispr. Vat. Syst. Ed. 2.), dat deze afdeeling tot eene eigene familie konde verheven zijn, waaraan de familienaam van Rubiaceae zoude behooren te worden gegeven, om- dat zij het geslacht van dien naam bevat. Ik voor mij ontken niet, dat ik het denkbeeld van Linprer in vele opzigten als aannemelijk beschouw en, als het ware, in de natuur zelve gegrond vind. Aan den anderen kant echter komt het mij ook weder voor, dat wij dan de geheele natuurlijke groep der Rubiaceae moeten verdeelen en ih dezelve de typen voor vele andere femilien zullen vinden. 107 De hiertoe gerekende planten behooren bijna allen tot de gematigde luchtstreken, waar zij in enkele gedeelten van het jaar den bodem, als gezelschap- pelijke gewassen , door een zachtgroen loof, met witte stervormige bloempjes gemengd, versieren. De mees- ten van dezelve bepalen zich beneden de 50e N, breedte en eene enkele strekt zich uit tot op 70°, om aldaar door talrijkheid het gemis aan meerdere soorten te vergoeden. De meer tot de tropen-gren- zen naderende, of binnen dezelve voorkomende soor- ten, welke door de natuur aan de hier te huis be- hoorende volken geschonken zijn, bewonen meestal de hoogere bergoorden van vruchtbare streken of verdwalen, van hier door de stroomen afgevoerd, naar de lager gelegene landen, waar zij zich op de veel onvruchtbaardere gronden vestigen. Zoo vonden Hoxsorpr en Bonpranp de Aubia orinocensis aan de watervallen van Apures; terwijl zij de geslacht- verwanten op eene hoogte van 8 à 9000 voeten te- gen de Andes, en de Galia tusschen 5 à 9000 voet hoog aantroffen. Deze verdwaalde gewassen zijn dus, evenzeer als de door mij aan het zeestrand aange- troffene Rubia munjista, van weinig invloed op de aanneming van het denkbeeld, dat deze gewas- sen ook in de tropen te huis zijn in streken, die door hunne hoogere ligging met de meer gematigde oorden van Europa overeenkomen. 108 GALIUM .. GALIUM sAvanictm Bl. Crescit in montosis: Java orientalis (Bl.) GALIUM suBTRIFIDUM Rwdt. Bl. Bydr. p. 944, Crescit in graminosis montis Wayang, ete: Java. RUBIA Tourn. t. RUBIA MunJIsTA Roxb., D.C. Prodr. 4. p. 588. Roxb. flora Indica. Crescit in sylvis montanis: Java, Sumatra, ctc. Deze soort, welke algemeen voor de Rubia cor- difolia L. gehouden en waaraan dus eene aanzien- lijke verspreiding tot op 50° N. breedte toegeschre- ven wordt, schijnt echter hiervan te verschillen, te oordeelen naar de exemplaren, die ik gezien heb; weshalve ik haar den door Roxsurcu voorgestelden naam heb laten behouden. De wortel bezit op Java, even als op Sumatra, eene roode kleurstof, die aan de Europesche meekrap herinnert en deze plant op Bengalen tot voorwerp van kultuur gemaakt heeft. Hoewel van daar in 1852 bijna 4000 centenaren van dezen wortel uitgevoerd zijn, zoo schijnt de aan- bouw toch niet aanzienlijk toe te zullen nemen, wan- neer in aanmerking wordt genomen, dat de 100 pd. 109 ° wortels in loco f 12 a f15 kosten en, bij eenen ma- tigen vrachtprijs naar Europa, nog met f 10 be- zwaard worden. Om deze reden zoude dus de Indi- sche kleurstof, bij gelijk kleurstofgehalte, zonder de minste regten of onkosten, nog moeijelijk met de Europesche kultuur kunnen wedijveren. Bancrorr, die met de verschillende soorten dezer europesche en indische wortels proeven genomen heeft, deelt ons dienaangaande mede, dat de kleur- stof der indische op katoen en linnen niet zoo duur- zaam zoude wezen als die der europesche; maar dat de wol, met de indische Rubia geverwd, even lang kleur houdt en deze een glanziger en levendiger voorkomen zoude hebben. Uit het oogpunt voor den landbouwer beschouwd, twijfel ik evenzeer aan het nut, om de kultuur de- zer plant in het groot te drijven, daar de berg-rijst alsdan zekerlijk eene veel gunstigere uitkomst dan de krapwortelen zal geven. Wat de ligging en vorming dezer kleurstof be- treft, hieromtrent heb ik opgemerkt, dat hare ze- tel zoowel in de cellen als de houtvezels van den wor- tel is. In dezelve vertoonde zich bij het naauw- keurig onderzoek een geel gekleurd vocht, dat on- der het mikroskoop gezien en bij aanraking. met de lucht, kleine gekleurde korrels afzette, die zich op de wanden der vliezen bevestigden en hiervan door salpeterzuur konden worden afgezonderd. Echter niet alle de onderzochte wortels bezaten gelijke kleur- stof: zij was, over het algemeen, bij de jongere 110 lichter en van eenen meer gelen aard, dan bij de oudere. Ik moet deze waarneming in verband bren- gen met hetgeen ons het scheikundig onderzoek der gewone meekrap heeft geleerd. Daaruit toch weten wij, dat eene roode kleurstof (Alizarine) en eene geele (Xanthine) uit deze wortels kan worden he- reid. Deze opgave nu met de bovengemelde mikros- kopische waarneming in verband beschouwende, dan brengt mij dit tot de gedachte, dat het meer dan waarschijnlijk is, dat de beide verkregene kleurstof- fen door organen van verschillenden ouderdom moe- ten voortgebragt worden; zoodat de roode kleurstof een door de natuur meer gekoold voortbrengsel zou- de zijn. CINCHONEAE zier. Bij het bestaande verschil der schrijvers omtreut de splitsmg der Rubiaceae in groepen, is het moei- jelijk eene goede partij te kiezen. De Stellatae, als in de natuur zelve gegrond, zijn eenstemmig aan- genomen; aan de Cinchoneae viel dit geluk niet ten deel. Bij Josstec waren zij nog aan hare fami- lieverwanten, met zich niet openende vruchten, ver- bonden; Kuxre (Synops 5. p. 40 en 47) scheidde ze reeds af en nam het aantal stuifdraden tot grond- slag voor zijn: verdeeling, waaruit de Medyotideae en Cinchoneae ontstonden. In plaats dezer tweevou- dige verdeeling stelden Crautsso en ScHLEcHTENDAL. k 111 eene drievoudige voor, waarin dezelfde, benevens enkele nieuwe geslachten, onder Hedyotideae, Ma- nettiae en Cinchoneae geplaatst werden. In de la- ter door De Canporze geleverde rangschikking der familie ontwaren wij terugkeer tot de door Kunra voorgestelde afdeelingen: deze kruidkundige toch voerde de Manettiae van Cuamsso en ScurecurenDa tot zijne Cinchonaceae terug en gaf ons, bij deze vernieuwing van het door Kunrn voorgestelde denk- beeld, eene juistere omschrijving van de kenmerken zijner groepen. Aan de Cinchonaceae werden name- lijk door hem gevleugelde en aan de Hedyotideae ongevleugelde zaden toegeschreven. Het onderzoek der Indische soorten is niet geheel ten gunste van het voor deze verdeeling gegevene kenmerk uitge- vallen, daar op die wijze planten van elkander ver- wijderd zouden worden, die door de natuur za- men vereenigd zijn. Zoo zouden b. v. Dyctiospora (Hedyotis vaginata Rwor. et DC.) en Rhombospo- ra (eene door haren vorm en houding ware Ron- deletia), wegens hare gevleugelde zaden tot de Cin- chonaceae behooren gebragt te worden. Vermoedelijk zijn er nog meerdere uitzonderingen van dien aard, zoodat ik er toe overhellen zoude, om de groep in den geest van Ricuarp aan te nemen, ten einde een algemeen kenteeken te hebben, terwijl ik in dat geval de verdeelingen der andere schrijvers als onderverdeelingen zouden wenschen te beschou- wen. Dat deze subtribus echter door de opgegevene kenmerken niet juist omschreven worden, kan ik 112 hier niet met stilzwijgen voorbijgaan. Men zoude de Naucteae en Cinchoneae op den eersten blik mee- nen te moeten onderscheiden; doch de bloeiwijze, is aan den grondvorm niet getrouw gebleven. De Uncaria ferrea biedt reeds, door de uitgroeijing der bloemspil en de vertakking der hieruit ontstaan- de bloemstelen, overgangen tot den bloemstand der Cinchoneae aan. Even zoo worden wij misleid, wan- neer wij het verschil der Rondeletiae en Hedyoti- deae onvoorwaardelijk willen aannemen. Het geslacht Diplophragmum , waarvan niemand de verwantschap met de Oldenlandiae zal miskennen, bezit de sti- pulae als vrije blaadjes en maakt alzoo eenen over- gang uit tusschen de beide groepen. COPTOSAPELTA hs. Calyx dense pilosus, subglobosus; limbus 5-par- ° titus, sepalis oblongis: ovarium biloculare; ovulae in placentis oblongis, dissepimento medio affixis, in- serta. Capsula lignosa, in mericarpia duo loculicida debiscens. Semina multa, subpeltata, placentas car- nosas liberas tegentia, ala membranacea laciniata cincta. Embryo erectus in albumine carnoso, coty- ledones ovati; radicula teres. Frutex scandens. Ramuli tetragoni; juniores com- pressi, pilosi. Folia ovata, brevissime acuminata, basi subcordata, subtus pilosa. Fructus terminales, racemosi, bracteati. 445 COPTOSAPELTA FLAVESCENS Khs. Crescit ad flumen Karrau: Borneo. Hoewel ik van het geslacht Coptosapelta slechts eenige weinige vruchtdragende takken bezit, die door mijnen ambtgenoot Dr. Mürren op de zandige vlak- ten bij Karrau verzameld zijn; zoo hebben mij deze echter genoegzaam in staat gesteld, om hetzelve te bepalen. De houding onzer plant wijkt in vele op- zigten van alle andere, aan mij bekende, Cinchoneén af; terwijl zij tot die van de Uncariae nadert. Vergelijken wij echter de vrucht, waarop wij het geslacht hebben moeten bestemmen, dan zien wij in dezelve karakters, die ieder afzonderlijk bij an- dere geslachten, maar niet in vereeniging kunnen terug gevonden worden. De Bouvardia Salish. on- derscheidt zich door eene viervoudige verdeeling en door de vasthechting der placenta in het midden der vrucht. Bij Manettia mutis, waarin wij eene ge- lijkheid van zaadvorm aantreffen, vinden wij in den stand der placenta een belangrijk verschil. De vorm van het zaad, doet ons bij Lxostemma L.G. Rren., Luculia Sweet. en anderen, genoegzame onderschei- dingskenteekenen vinden. Coptosapelta is de eenige Cinchonea in den geest van De Canporre, welke wij op onze reizen verza- meld hebben; terwijl door den Heer Spanoegue op Timor eene soort van Hymenodyction werd aange- troffen en een vermoedelijk nieuw geslacht dezer afdeeling tot de vruchten behoort van het onderzoek 8 Ek Son 114 der Zuid-Westkust van Nieuw-Guinea door wijlen Zreermws. Wij zijn dus in den Indischen Archipel armer aan geslachten als op het vasteland, waar wij nog daarenboven Luculia en Hymenopogon bezit- ten. Deze groep vertegenwoordigt de talrijke soor ten van het geslacht Cinchona, welke de Andes ver- sieren; onder welken geslachtsnaam dan ook ver= scheidene van dezelve vroeger bekend waren. Zij bezitten in meerdere of mindere mate koortsdrijven- de eigenschappen, doch een naauwkeuriger onder- zoek heeft genoegzaam belangrijke kruidkundige ken- merken ter afscheiding aangewezen, die door de scheikunde later ondersteund zijn. Door de ontlee- ding is gebleken, dat de geneeskrachten van de an- dere schorsen aan zamentrekkende bestanddeelen ver- schuldigd zijn, en dat de Cinchonine en Chinine de werking der Cinchona-basten te weeg brengen. RHOMBOSPORA Khs. Calycis tubus subglobosus, 5-dentatus. Corollae tubus infundibuliformis, fauce glabra; limbus 5-par- titus, clausus. Stamina 5; antherae sessiles, apice bipartitae. Stylus exsertus: stigma bifidum, revolu- tum. Capsula globosa, calycis dentibus coronata, bi- locularis, in mericarpia duo per dehiscentiam locu- licidam secedens. Semina multa, placentas hemi- sphericas imbricantia, minuta, membranis rhombei- formibus alata. 115 Frutex scandens. Ramuli teretes, sericei. Folia obovata, acuminata, basi longe attenuata, subtus pubescentia. Stipulae intrafoliaceae. Corymbi ter- minales, floribus umilateralibus. . RHOMBOSPORA COMMERSONI Khs. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra, Het geslacht fihombospora, door mij wegens den vorm van het zaad met dien naam bestempeld, heeft eene testa, welke ruitvormig is uitgegroeid. Hetzelve nadert, in vergelijking met de andere bekende ge= slachten zeer tot Wendlandia Bantt., Greenia Wienr et Arn., Rondeletia Prum. — Rondeletia , een geheel Amerikaansch geslacht, bezit stuifmeeldraden, die even als bij ons geslacht in de bloemkroon be- sloten zijn. De opgegevene kenmerken doen ons echter in andere punten eene genoegzame enderschei- ding vinden, welke daarenboven nog door de eigen- aardige houding bevestigd wordt. Zoo zijn de stuif- meeldraden bij onze soort van boven in twee dee- len gespleten, de zaden met eenen vliezigen rand omgeven en de bloemen, op de wijze der Tourne- fortiae, aan de eene zijde van den steel geplaatst. Deze bloeiwijze heeft mij eerst doen veronderstellen, dat ons geslacht eene soort van Greenta van Wienr en Anrnorr kon wezen; doch eene vergelijking met de kenteekenen, door deze schrijvers medegedeeld, heeft mij van dit denkbeeld teruggebragt. Hun ge- slacht heeft eene viervoudige bloemverdeeling; de 116 stuifineeldraden komen boven de bloemkroon uit, de kelk zou zich van de vrucht scheiden en de zaden ongevleugeld zijn. : | Van Wendlandia Bartr. onderscheidt zich ons geslacht door den stand der stuifmeeldraden, als ook door het openspringen der vrucht. WENDLANDIA Bart. pc.’ (Rondeletiae Spec. Roxb. Wall. Blum.) Dit geslacht met Greenia en Rhombospora, de vertegenwoordigster der in verschillende geslachten verdeelbare amerikaansche Rondeletiae, behoort ge- deeltelijk tot de gewassen der Indische bosschen. Wij vinden dezelve op het vasteland en over den Indischen © Archipel, tot aan de kusten. van Nieuw-Guinea, met vormen die dit natuurlijk geslacht niet ligt zullen doen miskennen, en men behoeft slechts de denk- beelden der schrijvers na te gaan, om uit dezelve te zien , hoe moeijelijk de onderscheiding der soorten in hetzelve wordt daargesteld. Als algemeen ken- merk, hetzij dezelve struiken of boomen vormen, kan de met schoon loof prijkende kroon, welke met groote pluimen van kleine witte welriekende bloemen versierd zijn, worden aangegeven. Volgens de opgave van RoxsBuren wordt de schors der Wendlandia tinctoria, als bijtmiddel bij het ver- wen, doorde Inlanders gebezigd en Warrreu deelt ons even als Rorre mede, dat de 7. coriacea tot het 417 rood verwen aangewend zoude worden. De Inlanders gebruiken op Java en Sumatra de Rondeletia-soor- ten bij het verwen hunner katoenen stoffen; doch het gebruik dezer schorsen is veel zeldzamer, dan dat der Morinda, en de kleur zou een meer bruin-, dan helder~rood wezen. De soorten zijn bij hun on- der den naam Kihoeran of Kisampang bekend. WENDLANDIA GLABRATA DC. Prodr. 4. p. 410. Crescit in sylvis montis Tjikoerai: Java; Sin- galang: Sumatra. WENDLANDIA DENSIFLORA DC. Prodr. 4. p. 412. Cresctt in montosis: Java. MYGETIA rwor. Adenosacme watt. Rondeletiae species watt. Fior. Ind. 2. p. 138. Wendlandiae spec. ve. Bertierae spec. BL. et pc. Na het onderzoek der Adenosacme longifolia Watt., welke zich in het herbarium van den Hoog- leeraar Retywanpr bevindt, is het mij gebleken, dat de plant van Warie naauwelijks van de Mycetia javanica rwot. verschilde; hetgeen mij dus bewogen heeft, om ten gevolge van het regt van prioriteit, den naam Mycetia voor dien van Adenosacme te stellen. De soorten dezer gewassen vieden wij zoowe op het vasteland, als over den Indischen Archipel verspreid, en volgens de verzamelingen van Zieez- 118 pELIus zoude Mycetia javanica ook op Ambon en Nieuw-Guinea voorkomen; zoodat deze soort als een aan de algemeene Indische Flora eigene vorm beschouwd moet worden. In de door mij bezochte oorden behooren de soorten van dit geslacht tot de boschplanten en verspreiden zich van eene weinig aanzienlijke hoogte tot tegen de berghellingen boven de 4000 voet, waar zij vooral langs de bergbeken voorkomen. MYCETIA LATERIFLORA Rwdt. Bertiera lateriflora Bl. Bijdr. p. 988. Crescit in montosis: Java. / MYCETIA JAVANICA Rwdt. Bertiera javanica Bl. Bijdr. p:984 Crescit in sylvis Poeloe-lampei, Sakoenhang : Borneo; Singalang: Sumatra; in sylvis montium Gédé, Burangrang, etc: Java. MYCETIA FASCICULATA Bl. Bertiera fasciculata Bl, Bijdr. p. 987. Crescit ad montem Simpai: Java. SPIRADICLIS pr. Bij het reeds in de Bijdragen gegevene kenmerk kan gevoegd worden, dat de wijze van aanhech- ting der zaden met dat der Ophiorrhiza overeenkomt, 419 * en dat de zaden de kiem in het midden van een vleezig eiwit hebben. Zij schijnt tot dusverre alleen van Java en Sumatra bekend te zijn, waar zij in de bosschen de rotsige wanden langs de rivieroevers versiert. SPIRADICLIS casPItosa Bl. Bijdr. p. 975. Grescit in sylvis Singalang : Sumatra; in syl- vis montosis: Java. * ARGOSTEMMA watt. (Pomangium Rwdt.) Calycis tubus brevis, obconicus, cum ovario con- natus, limbus superus 5—5 fidus, lobis aestiva- tione valvata acutis vel obtusiusculis, persisten- tibus. Corollae, rotatae tubus brevissimus, lim- bus 5—5partitus, partes aestivatione subcontor- tae, demum patentes. Stamina 5—5, ad basin co- rollae vel fauci inserta. Filamenta brevia: antherae magnae, arcte conniventes, basi productae, connectivo apice in ligula membranacea producto, apice rimu- lis dehiscentes. Ovarium inferum, biloculare, disco carnoso tectum; ovula multa, in placentis hemisphae- ricis stipitatis e dissepimento productis affixa. Stylus teres; stigma subglobosum vel acutum. Capsula subglobosa, calycis limbo coronata, bilocularis, ver- tice valvulis quatuor ezterius flectentibus dehiscens, Semina plurima, angulata. Embryo, in medio albu- minis carnosi granulosi, rectus; cotyledonibus ova- tis, radicula teres, longitudinis cotyledonum. Herbae pube brevi hirsutae vel glabriusculae. Fo- lia cpposita vel verticillata, saepe partim minora. Pedunculi terminales, uni- vel multiflori, dein co- rymbosi. Dit geslacht, gelijktijdig door de Heeren Watzicu op het vasteland en den Hoogleeraar Reinwarpr in den Archipel ontdekt, geeft ons eenige belangrijke vergelijkingspunteg aan de hand. De bloemkenmerken wijzen ons niet onduidelijk op eene overeenkomst met die der Solaneae, en de zamengrocijing der stuifdraden en hunne uitgroeijing is eene herha!ing van hetgeen wij, zoo algemeen, bij de Compositae vinden. Wat den stand der stuifdra- den betreft, hieromtrent heeft het onderzoek der soorten van den Archipel het gevoelen mijner voor- gangers niet bevestigd, daar zij in alle deze soorten bij de vereeniging van de bloemkroon met het vrucht- beginsel gezeten zijn. De kapsel springt van boven in vier of meerdere kleppen open,en de aanstaande punten van scheuring zijn bij de ongeopende vruchten door een fijner celweef- sel zigtbaar. De bladverdeeling bewijst ons alweder, dat dezelve in deze familie naar geenen algemeenen grondvorm plaats vindt, daar wij in dit geslacht dikwerf één ontwikkeld en drie minder ontwikkelde blaadjes ontmoeten. Twee dezer onontwikkelde blaad- jes, die de plaats der nevenblaadjes innemen, hebben eenen anderen grondvorm en bezitten 5 of meerdere 2 ¢ 121 hoofdnerven. Het derde onontwikkelde blaadje heeft daarentegen slechts de midden-hoofdnerf. De aanteekeningen, door Wazrrrcu omtrent het voorkomen der Indische soorten geleverd, hebben ook wij op Java, Sumatra en Borneo bevestigd gevonden en de mededeeling mij door den Heer Spanocue nopens zijne Argostemma Z'ümnoriana gedaan, geeft aan dezelve een gelijk voorkomen. Zij versieren hier door hare meer of minder helder groene bladen en witte bloemen, als verspreide, zelden in groepen vereenigde plantjes, de rotsige rivieroevers of de naakte rotsen, die in de bosschen bloot liggen en tusschen welke het water drupsgewijze te voorschijn treedt. ARGOSTEMMA MONTANUM Bl. DC. Prodr. p. 440. Po- mangium Rwdt. Hb. Crescit in sylvis altioribus montium Gédé, Bu- rangrang, etc, : Java. ARGOSTEMMA BORRAGINEUw Bl. DC. Prod. 4. p. 417. Crescit in sylvis Gédé, Salak: Java; Singa- lang: Sumatra. ARGOSTEMMA PAUCIFLORUM Bl. DC. Prod. 4. p. 418. Grescit in sylvis montis Gédé: Java; in monte Prarawin: Borneo. ARGOSTEMMA uniFLorim BI, DC. Prod. p. 448. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra; Gédé: Java. 122 De op Sumatra verzamelde voorwerpen dezer soort verschillen door bladvorm weinig van de Javaansche, doch in de bloeiwijze vinden wij geene zoo groote overeenkomst: de meeste bezitten drie bloemstelen, ja somwijlen draagt zelfs iedere steel dit aantal bloe- men. ARGOSTEMMA puLcHRUM Khs. q A. caule hirsuto, foliis oppositis, altero minore, altero obovali vel obovato mucronulato-acuto basi inaequali, subtus in nervis hirsutis; stipulis ovatis, basi rotundatis; pedunculis terminalibus, paucifloris. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra. ARGOSTEMMA Pictum Khs. A. caule pubescente, foliis oppositis, altero minore oblongo sessili, altero ovali, acuto, basi inaequali attenuato, subtus in nervo mediano hirsuto; stipulis subrotundis; pedunculis terminalibus trifloris. Crescit ad rupes in sylvis Melintang: Sumatra. OPHIORRHIZA L. Calycis tubus turbinatus vel obconicus, cum ova- rio connatus, apice liberus: limbus persistens, quin- quefidus vel quinquedentatus. Corollae tubus bre- vis, ventricosus, vel longior infundibuliformis, fauce barbata vel glabrinscula: limbus quinquefidus; lobis 125 ovatis, acutiusculis vel obtusis, patentibus vel ere- ctis; aestivatione valvata. Stamina 5, ad basin vel rarius in medio tubi corollini inserta, inclusa vel exserta: filamenta brevissima, brevia vel longiora, filiformia: antherae lineares vel lanceolatae, ad basin vel supra basin affixae. Ovarium inferam, bilocu- lare, disco carnoso bilabiato coronatum. Ovula nu- merosa in placentis cylindricis, rhomboideis vel fili- formibus, columnae vasculosae ad basin vel supra basin loculorum stipite affixis. Stylus inclusus vel exsertus, pilosus. Stigma bilobum aut capitato-emar- ginatum. Capsula compressa, lata, subbiloba, ver- tice rimulâ loculicide deliscens: semina numerosa, minuta, polyédra, basi acuta. Embryo orthotropus, in albumine corneo-carnoso, subcylindricus. Plantae suffruticosae vel herbaceae, erectae vel adscendentes. Folia opposita, petiolata, membrana- cea, saepe magnitudine inaequalia, reticulatim vel simpliciter venosa. Stipulae minutae vel foliaceae, saepius bifidae. Pedunculi axillares vel terminales, apice cymosi; floribus secus ramulos uailateralibus, sessilibus vel pedicellatis, saepius albis. Uit het hierboven opgegeven kenmerk blijkt, dat ik in verscheidene punten van mijne voorgangers afgeweken ben. Van den vorm der bloemkroon vin- den wij, hoewel dezelve altijd tot den buisvorm behoort, aanzienlijke wijzigingen, waarvan de bijna ronde gedaante en de cylindervorm de uiterste gren- zen vormen. Even zoo is de beharing van hare ope- 124 ning meer of minder ontwikkeld, of zooals b. v. in de bloemkroon der O. longiflora Bu. bijna glad. De vasthechting der stuifdraden heeft meestal plaats even boven den bodem der bloemkroon, zelden aneer naar het midden toe, zoo als in de O. longiflora. Wat hunne lengte betreft, hieromtrent vinden wij, het- geen reeds door Don en anderen bij enkele gewassen dezer familie is waargenomen, herhaald; namelijk, dat de verlenging van den stijl, of zijne mindere ontwikkeling, met de grootte der stuifmeeldraden in wederkeerig verband staat, waardoor men dik werf bij eenen zeer verlengden stijl korte stuifmeeldraden aantreft, en daarentegen bij een weinig ontwikkeld vrouwelijk orgaan langere, boven de bloemkroon uitstekende meeldraden vindt. Het openspringen van de helmknopjes geschiedt bij de waargenomene soor ten vóór de opening der bloem. Zij storten dan een rond stuifmeel uit, hetwelk door drie navels van eenen langwerpigen of meer ronden vorm de be- vruchtende stof voortbrengt. De beharing van den stijl bestaat dikwerf uit kleine, platte, zelden uit buisvormige vliezen. Omtrent den vorm der vrucht moet ik opmerken, dat de uitgroeijing voornamelijk tegenover den scheidewand plaats vindt en met eene verlenging van de placentae gepaard gaat. Hare zamenstelling nader onderzoekende, dan ontwaart men duidelijk, dat zij gevormd is uit twee binnen- waarts gebogene bladen, wier randen een weinig te- gen elkander gelegen en naar binnen geslagen zijn. Bij deze binnenwaartsche rigting springt de vrucht 125 open, welk openspringen mij na een naauwkeurig onderzoek gebleken is- veroorzaakt te worden door de verdrooging eener laag van kleine cellen. De testa der zaden, door een uit mazen bestaand cel- weefsel gevormd , en het tegmen vertoonen bij zwakke vergrooting een fijn glad vlies. Van de ligging der kiem ontvingen wij door Enpricuer (Gen. 5245) een zeer juist denkbeeld: de wortel is niet in het mid- den, maar digt bij den navel gelegen. Meest als kleine struikaardige of meer kruidachtige gewassen, met gladde of behaarde, vliezige bladen en kleine witte of naar het roode hellende bloemen, zijn de Ophiorrhizae-soorten door de bosschen van Indie, en eene enkele zelfs tot op Japan, verspreid. Zij kie- zen zich aldaar de vochtigere streken, langs de oe= vers der rivieren, tot standplaats. Voor zoover mijne onderzoekingen zich ten dien opzigte uitstrek- ten, durf ik niets bepaalds opgeven nopens het ge- bruik, dat men in den Archipel van deze gewassen zoude maken. Indien het gevoelen van Watticu (Flora Indic. 2. p. 545) aangenomen kan worden, dan zoude de geheele beroemdheid van den wortel der Ophiorrhiza Mungos op denkbeeldige eigen- schappen berusten. Bij de opgave der door mij waargenomene soorten heb ik uitvoeriger moeten zijn, dan oorspronkelijk mijn plan is geweest. Ik heb _ dit echter gedaan, omdat ik op die wijze meende meer bij te dragen tot hare onderscheiding, die vol- sens de opgegevene kenteekenen en bij de weinige afbeeldingen, welke wij bezitten, bijna onmogelijk 126 wordt gemaakt. Aangezien de bladvorm bij de meeste soorten. eene groote overeenkomst aanbiedt, zoo zijn het alleen de bloemen, die voor de beschrij- ving meer geschikte kenmerken aan de hand geven; waarom ik deze dan ook bij de meeste soorten ge= bruikt heb. OPHIORRHIZA ALBIDA Khs. O. caule herbacea;” foliis ellipticis, acutiusculis, venis fere destitutis, subtus albidis; cymis axillari- bus terminalibusve, paucifloris, pubescentibus. Calyx subglobosus, pubescens: partes limbi ova- tae, acutiusculae. Corollae 4 m. m. longae tubus ventricosus, angulatus, fauce pilosus: limbi laciniae patentes, ovatae, acutae. Stamina ad basin tubi affixa, saepius exserta. Antherae oblongae. Stigma subbi- lobum. Stylus filiformis, glaber. Bracteae filiformes, subulatae. | Crescit in sylvis Singalang et Melintang: Su- matra. OPHIORRHIZA RUBELLA Khs. O. suffruticosa, tota purpurascens; foliis ovatis, acutis, basi subcuneatis, supra sparse punctatis: sti- pulis lanceolatis, acuminatis; pedunculis axillaribus, trifloris: capsulis bilobis. _ Calyx subglobosus: limbi partes ovatae, subacu- tae. Capsula profunde biloba; lobi rotundati. Bra- cteae filiformes. Crescit in sylvis montis Sukoembang: Borneo. = ee ee ee ee 3 127 OPHIORRHIZA JACKIANA Klis. O. suffruticosa, caule pubescente; foliis oppositis valde inaequalibus, oblongis, indequilateris, apice basique acuminatis, supra glabris, subtus in nervis pubescentibus; stipulis oblongis, subulatiee cymis paucifloris, axillaribus. Calyx minutus, obconicus, pubescens: limbi partes ovatae, acutae. Corollae 5 m. m. longae tubus ven- tricosus, angulatus, fauce constricta pilosa: limbus fere longitudine tubi, partibus ovatis, acutis. Sta- mina exserta, supra basin tubi affixa. Antherae oblon- gae. Stigma oblongum. Stylus dense pilosus. Bra- cteae filiformes. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra, OPHIORRHIZA PARVIFLORA Rwdt. O. caule fruticoso, fusco, pubescente; foliis brevi- ter petiolatis, ellipticis, utrinque acutis, supra rugo- sis, subtus fusco-pubescentibus: cymis terminalibus paucifloris. - Calyx minutus, longe obconicus: limbi partes ova- tae, obtusae. Corollae 4 m. m. longae, tubus in- fundibuliforinis, fauce pilosa; limbi partes ovatae, obtusae. Stamina subexserta, ad basin affixa. Anthe- rae oblongae. Stigma simplex. Stylus glaber. Crescit in sylvis Menado: Celebes (fide Herb. Rwdt.). 128 OPHIORRHIZA RICHARDIANA Gaud. in parte Botanica Iti- neris Freycinet. O. elongata Rwdt-in Herb. * “ Crescit in insula Haroekoe (fid. Annot. Rwdt.). OPHIORRRIZA NEGLECTA Bl. DC. Prod. 4. p. 416. Bracteae minutae ovatae. Calyx minutus, subconi- cus, pubescens; limbi partes triangulares, acutae. Co- rollae 3m.m. longae tubus ventricosus, angulatus , fauce barbata: limbi partes oblongae, acutae, intus pubescentes. Stamina breviter exserta, filamenta ad basin tubi inserta. Antherae lineares. Stigma capi- tatum, emarginatum. Stylus teres, pilosus. Capsula subbiloba, lobis acutis. Crescit in sylvis montis Patoeha et aliorum: Java. OpHIORRHIZA HASSELT Bl, Herb. O. caule herbaceo, virescente; foliis oblongis, utrinque acutis; cymis terminalibus, fusco-pubescen- tibus, 2—5 partitis: bracteis minimis, squamu- latis. Calyx pubescens, obconicus, compressiusculus; lim- bi partes triangulares, acutae. Corollae 5 m. m. lon- gae, tubusad basin ventricosus, angulatus ; fauce dense pilosa: partes limhi ovatae, acutiusculae. Stamina inclusa. Antherae lineares; stigma capitato-oblongum, 129 emarginatum. Stylus teres, in medio pilosus. Capsula trigona, apice truncata. Crescit in sylvis humilioribus: Java et Su- matra. OPHIORRHIZA TRIcHocaRPA Bl. Bijdr. 977. DC. Prod. 4, p. 416. | Calyx subglobosus, dense et flavescente pilosus: par- tes limbi ovatae, acutae. Corollae 5 m. m. longae, tubus cylindricus, fauce piloso: partes limbi ovatae. Stamina in tubi medio inserta: filamenta brevia; Antherae oblongae. Stigma capitellatum, stylus pi- losus. Bracteae vix ullae. _ Grescit in sylvis Tankoeban-Prahoe, eic.: Java. OPHIORBHIZA MARGINATA Bl. Bijdr. 976. DC. Prod. 4. p. 415. Calyx subglobosus, decies costatus: partes limbi triangulares, acutae. Corollae 12 m. m. longae, tubus infundibuliformis, ad basin paululum ampliatus, an- gulatus. Antherae lineares. Stigma oblongum, sub- bilobum, lobis obtusis. Stylus subpubescens. Bracteae minutae, filiformes. Crescit in sylvis montis Gédé: Java. OPHIORREHIZA canescens Bl. Bijdr. 977. DC. Prod. 4, p. 416. Crescit in sylwis Singalang: Sumatra. 9 130 OPHIORRHIZA BLUMEANA Khs. O. caule suffruticoso, glabro: foliis oppositis, valde inaequalibus, oblongo-ovalibus, acuminatis, basi acu- tis, supra punctatis, subtus glabriusculis, albidis; cymis terminalibus, partitis: bracteis minutis, filifor- mibus. Calyx glaber, subglobosus: limbi partes ovatae, acutae. Corollae 9 m.m. longae, glabrae, tubus in- fundibuliformis: partes limbi ovatae, acutae. Stamina inclusa; filamenta brevia. Antherae lineares, apice bifidae. Stigma oblongum, emarginatum. Stylus com- pressus, glaber. Crescit in sylvis: Java. ; OPHIORRHIZA RETICULATA Khs. O. caule fruticoso, erecto; foliis longe petiolatis, ovalibus, acuminatis, basi cuneatis, supra reticula- tim costato-venosis, subtus in nervis fusco-pubescen- tibus: cymis axillaribus terminalibusve, dense fus- co-tomentosis, tripartitis, paucifloris. Bracteae minutae. Calyx subglobosus, subcostatus, pubescens: partes limbi ovatae, obtusiusculae. Flos non expansa. Corollae dense pilosae, tubus brevis, limbi’ partes oblongae, obtusae. Filamenta brevia. Antherae lineares, apice emar- ginatae. Stigma oblongum, emarginatum. Stylus dense pilosus. Crescit in sylvis montis Singalang: Sumatra. 151 GPRIORKEIZA QuapRiFIDA BI. Bijdr. p. 978. DC. Prodr. 4. p. 416. Bracteae ovales, obtusae. Calyx dense pilosus, subglobosus; limbus 4 vel Spartitus; partes oblon- gae, acutiusculae. Corollae 6 ad 7 m. m. longae, tubus infundibuliformis, fauce dense barbato; partes limbi ovatae, acutiusculae. Stamina 4 vel 5: fila- menta brevia. Antherae oblongae. Stigma bilobum, lobis acutis. Stylus pilosus. Crescit in sylvis montis Gede: Java. OPHIORRHIZA BRACTEATA Khs. O. rugosa Bl. nec Watt. Bijdr. 976. DC. Prod. 4. p. 416. O. caule herbaceo; foliis ellipticis, acuminatis, basi acutis, supra scabriusculis, subtus in venis tomen- tosis; stipulis ovatis, acuminatis, ciliatis; cymis pe- dunculatis, 2 aut Sfidis; bracteis oblongis. Bracteae sessiles, oblongae, ciliolatae. Calyx pilo- sus, subglobosus; partes limbi lanceolatae, acutae. Corollae 10 m. m. longae, tubus infundibuliformis, ad basin ventricosus: partes limbi ovatae, acutae. ' Sta- mina ad basin tubi inserta; filamenta brevia. An- therae ovatae, obtusae. Stigma bilobum, lobis ob- tusis. Stylus teres, glaber. Crescit in sylvis montium: Java, 152 OPHIORRHIZA SUBBRACTEATA Khs. An varietas praecedentis? Pubescentia densiore, stipulis lanceolatis, acumiatis. Crescit in sylvis montanis: Sumatra. OPHIORRHIZA ACUMINATISSIMA Khs.. O. caule herbaceo; foliis elliptico-lanceolatis, utrin- que acuminatissimis, supra rugosis, subtus in ner- vis dense pilosis: stipulis bifidis, laciniis linearibus subulatis; pedunculis cymosis, dense pilosis. Bracteae sessiles, oblongae. Stylus dense pilosus. Ceterum vix ab O. bracteata diversa. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. OPHIORRHIZA SANGUINEA Bl. Bijdr. 978. DC. Prod. 4. p. 416. Calyx subglobosus, sparsim pilosus; partes limbi oblongae, obtusiusculae, saepe mucronulatae. Corol- lae 14 m. m. longae, tubus infundibuliformis, ad ba- sin subglobosus, intus subpilosus: partes limbi ova- tae,’ acutae. Antherae oblongae. Stigma bilobum, lobis acutiusculis. Stylus teres, glaber. Bracteae oblon- gae, acutae, ciliolatae. Crescit in sylvis montanis: Java. OPHIORRHIZA LONGIFLORA Bl. Bijdr. 977. DC. Prod. 4. p- 416.0. villosa Rwdt Hb. 1821. Bracteae lineari-lanceolatae. Calyx dense fusco-pi- = 155 losus, subglobosus; partes limbi ovatae, obtusiuse eulae. Corollae 25 ad 55m. m. longae, tubus sub- infundibuliformis; partes limbi ovatae, acutiusculae. Stamina in medio tubi inserta. Antherae oblongae. Stigma bilamellatum: lobis ovatis, obtusis. Stylus fihformis, pilis membranaceis vestitus. Crescit in sylvis montium Singalang: Suma- tra; in variis locis montanis: Java; in insula Banda (fide Hb. Rwdt.). Tot deze soort behooren naar alle waarschijulijk- heid de O. tomentosa Jack en O. acuminata DC. De eerste werd door Jack verzameld op Sumatra, langs de gebergten van de westkust, waar wij de O. longiflora tamelijk verspreid vonden. Ik heb ech- ter den door den Hr. Biome gegevenen naam behou- den, totdat door vergelijking hierin eenige zeker heid te brengen zal zijn. Wat de tweede soort, van het eiland Luzon, betreft; hier steunt mijne onder- stelling alleen op de korte beschrijving van De Cas- DOLLE en de verspreiding der soort. OPAIORRHIZA PERPUSILLA Rwdt. et Bl. DC. Prod. 4. p. 417. Crescit in insula Ternate, quo loco natali Clar-. ReINwWARDT nomen supra allatum specimini adscripsit, 154 DENTELLA rorsr- Na de reeds gegevene beschrijvingen der eenige soort van dit geslacht, is het onnoodig de opgave der kenmerken te herhalen; zoodat wij ons tot eenige bijvoeging kunnen bepalen. De placentae, aan korte steeltjes even boven het midden der hokjes tegen den scheidewand bevestigd, hebben eenen ovalen vorm. Zij loopen van onderen spits toe en zijn van boven gespleten. Bij het rijp worden nemen deze placentae eene meer platte gedaante aan, en zijn aan alle zij- den door de zaden bedekt. De vrucht, door de meeste schrijvers, als eene drooge bes beschreven, komt mij in overeenstem ming met den Heer De Canporre voor, meer eene capsula te zijn. Meestal heb ik dezelve gesloten ge- vonden; enkele malen echter nam ik eene dwarse openspringing aan dezelve waar, zoodat mij dit aan eene verwantschap met het geslacht Mitracarpum Zucc. deed denken. Gaarne erken ik, dat deze wijze van openspringing, zeldzaam zijnde, een nader on- derzoek zal vereischen. De verspreiding, welke ons van dit geslacht als reeds zoo algemeen bekend was, verkreeg eene nog grootere uitbreiding door het onderzoek van den Archipel. De groote eilanden, zoowel als de Moluk- ken, Bouton en anderen, zijn hierdoor voor dit plan- tje als woonplaats bekend geworden. Gezellig groeijende vormt hetzelve zaden, waar- mede de vochtige randen der rijstvelden, de rivier- 155 oevers, of somwijlen droogere en zandige gronden bedekt zijn. Soortelijk verschil heb ik in de op ver- schillende plaatsen en onder ongelijke omstandighe- den verzamelde voorwerpen niet kunnen ontdekken; slechts zijn de planten der droogere gronden cenig- zins sterker behaard dan de anderen. HEDYOTIS. De geslachten Hedyotis en Oldenlandia, door den beroemden hervormer onzer wetenschap op Indische planten gevormd zijnde, heb ik gemeend van de voor mij beschikbare middelen gebruik te moeten maken ' om eenige geschiedkundige opheldering nopens de- zelve te geven. De eerste vermelding van deze geslachten vinden wij in de Flora Zeylanica, in 1747 in het licht ver- schenen. Wat Hedyotis betreft, omtrent dit geslacht levert ons Linnaevs in de Amoenitates van 1748 eene beschrijving der H. fruticosa en H. auricularia. Ik vind in de uitgave der Genera van 1764 eene be- schrijving der kenmerken, waarin Linnaeus van de vrucht sprekende zegt: »Capsula globoso-didyma, » bilocularis, dehiscens juxta calycem coronalem »rimá transversal.” Dit kenmerk met de Hedyotis auricularia en H. fruticosa vergelijkende, komt het- zelve bijzonder goed overeen; ja zelfs lijdt het geen twijfel, dat Linnaeus van den aard der vrucht een goed denkbeeld bezat, bijaldien wij aannemen, dat GiEsEKE zijnen leermeester wel begrepen had. Deze Bib Nes iy Ce 156 toch zegt in de door hem uitgegevene Ordines na- turales (1): fructus dicoccus, polyspermus ; een kenmerk dat de genoemde soorten bezitten. Linnaeus schijnt zich zelven echter niet gelijk te zijn geble- ven, en zich door de aan de bloem ontleende ken- merken te hebben laten verleiden. Al dadelijk toch verbrak hij het vastgestelde kenmerk, door de H. herbacea tot dit geslacht te brengen en ging hij la- ter op dezelfde wijze voort, waardoor bijna alle zijne Hedyotis-soorten tot Oldenlandia zijn gebragt. © Van dit geslacht gaf kij ons onder n°. 154 het vol- gende, aan de vrucht ontleende, kenmerk: » Capsula » didyma, subrotunda, hilocularis, dehiscens inter ’ en beschreef hiervan verscheidene soorten, waaronder enkele, die naauwelijks van de H. herbacea in houding verschillen. Nadat Linnaeus zijn geslachtskenmerk op zoodanige wijze zelve mis- kend, en van Hedyotis eene onnatuurlijke vereeni- ging gemaakt had, behoeft het ons niet te verwon- deren, dat hij hierin navolgers vond. Wanneer wij de geslachtskenmerken der latere schrijvers nagaan, dan vinden wij bij Jussieu (2), het Linneaansche herhaald. Gafrrner (5) doet des- gelijks, maar wil de beide geslachten door de vast- hechting der placentae afzonderen. »dentes calycis ,’ (1) C.a Linn. Praelectiones in ordines naturales plantarum. p- 527. (2) Jcssizv. Gen. P ant. (3) GAERTNER de fruct. p. 158. (Vervolg hierna). RITIEK EN il ke Pe ime ong zalk kit RAR EN Lettie dolby sina gana Te £ Ae, Ie ounhe palate TY. 7 ‘a bis ao tenia po ld mé il on! waht mes Re, TEREGTWIJZING VAN C. L. BLUME’S NAAMS-VERWARRING VAN | PINUS MERKUSII: : In 4845 beschreef ik eene nieuwe soort van Pi- mus, door Dr. Jonervan op Sumatra ontdekt en aan mij uit zijne verzamelingen ten geschenke gezonden door den toenmaligen Gouverneur-Generaal Mr. P. Merxos. Naar dien edelen Voorstander der weten— schappen werd deze plantsoort door mij genoemd, nadat ik mij door een zorgvuldig onderzoek had ver- zekerd, dat zij nimmer te voren was beschreven geworden. Tot zoodanige voorzorg had ik mij nu bovenal verpligt geacht, omdat de Hr. C. L. Brume steeds gewoon was geweest de namen door andere botanisten, vooral door Remwarpr, Korrmars en anderen, aan Indische planten gegeven, te verande- ren en deze alzoo in de schadaw te stellen. Hoe veel te meer moest men nu op zijne hoede zijn, nu eene plant naar den Gouv, Generaal Merkus zou genoemd worden. 140 Mijne voorzorg is niet onnut geweest. In het derde deel der Rumphia (210) zien wij deze plantsoort als synonym door hem gebragt tot Pinus Finlay- soniana van Watticx’s catalogus n°. 6062. en de naam van een man, die zoo oneindig veel voor de wetenschap gedaan heeft, -de naam van Merxvs- wordt door den Heer C. L. Brome op eene geheel willekeurige wijze weggeveegd. | Ik protesteer tegen die willekeur, die de Heer © C. L. Brome zich aanmatigt, en waardoor tallooze naamsverwisselingen en verwarringen in dat zoo even genoemd groote werk voorkomen, door welke de Hr. C. L. Brome voortgaat de wetenschap, als willens en wetens, te bederven. Wattica heeft slechts een catalogus met corres- ponderende nommers gegeven (A numerical List of specimens of dried plants, in the East-India Company’s-~Museum, collected under the Superin- tendence of Doctor Warmicu, of the Company’s hotanic Garden at Calcutta 1828.) Die catalogus bevat ruim 8000 nommers, geeft generische en soorts- namen en de synonymen van verschillende herba- rién, de localiteiten, de namen der ontdekkers, maar geene beschrijvingen. Hij werd naar Watticu’s MSS. op steen gebragt en is geschonken aan enkele per- sonen of Instellingen, aan welke de liberaliteit van The Court of Directors der Compagnie doublet- ten der Wallichsche verzamelingen heeft aangebo- den. In den handel is die catalogus niet, en hij is zeer zeldzaam. Wie nu in de gelegenheid is om in ee ——— se d 141 de Wallichsche herbarien vergelijkingen te maken, zal gaarne aan den man die zoo veel verdiensten heeft als Warrrcu, de hulde brengen om aan plan- ten welke hij wil uitgeven, de namen te geven, die Warrrcn aan gelijke gewassen van zijne herbarien gaf en die ook met zijnen catalogus corresponderen. Maar hoe weinigen zijn daartoe in de gelegenheid. Om iedere planten-familie welke men bewerkt, kan men toch niet naar Londen gaan, en dit zou intusschen noo- dig wezen, als die Catalogus, die wel namen maar geene beschrijvingen bevat, een verpligtend rigtsnoer was. Waar zou het met de wetenschap heen, in- dien elk reiziger of verzamelaar na zijne terugkomst een catalogus schreef met nommers om namen aan zijne planten te geven, maar waarvan de beschrij vingen, nog zelfs twintig jaren later, niet zullen worden geleverd. Catalogi zonder diagnostische beschrijvingen zijn dan ook voor de wetenschap van geen gezag. Teregt zegt DE CANDOLLE: » Une plante n'est pas censée » connue lorsgw’on Pa seulement designée par un »nom ; mais il faut encore que ce nom soit ac- »compagné du moins d'une phrase caractéristique » suffisante pour la faire reconnaitre ; ainsi, par » exemple, on n'est pas obligé d'admettre des noms »gui ne se trouvent gue dans un simple catalogue »de jardin ; mais lorsqu’on les connott d'une ma- » niere certaine et qu'ils sont conformes aux règles, »il vaut mieux les admettre que den créer de »nouveaur.”. Nu zal niemand beweren dat P. Finlaysoniana als zeker bekend was, terwijl Watuicu die plant eigenlijk slechts in MSS. gegeven, maar niet gepu- bliceerd, veel minder diagnostisch beschreven had. Ik herhaal het, de benoeming door Watticu was voor niemand verbindend. Zijne plant heb ik niet gezien. De Heer C. L. Brome geeft wel van die soort eene uitvoerige beschrijving, maar in het dusgenaamd » Rijks”-Herbarium was zij, toen ik haar vroeg in- tegenwoordigheid van den Assistent-Hortulanus van Buitenzorg, niet aanwezig. Maar, wat meer is, ook in de Waliichsche verza- meling der Linnaeaansche Societeit (en waar ter we- reld zou men dan toch anders gehouden zijn te gaan zoeken en vergelijken?)is P. Finlaysoniana almede niet, en daar bevinden zich toch de typische speci- mina van de geheele verzameling van Watucu. Er liggen daar slechts enkele blaadjes met de originele etiquette en een bijschrift, waaruit blijkt dat het specimen was uitgeleend aan den beroemden Lan- BERT, door wien het zou worden teruggegeven, doch onder wiens verzamelingen het vermengd, . na zijn dood, met deze verkocht moet zijn. Ik ben niet gewoon of de brieven mij door mijne geleerde vrien- den geschreven te publiceren, of te laten drukken wat ik in particuliere gesprekken met mijne vrien- den behandel en niet behandel, zoo als de Heer Di- recteur van het »Rijks”-Herbarium gewoon is te doen (*). Maar ik zal hem gaarne, ter zijner over- (*) Rumphia UI, 1847. p. 219 in de noot over Daerydium elatum.. — 145 tuiging, inzage geven van de bewijzen waarop het bovenstaande steunt. Naar zulke, in de lucht zwevende en misschien alleen bij toeval op te vangen specimina zou men nu planten moeten determineren? ARiswm teneatis Amici! De beroemde Weener Hoogleeraar Enprrcner, die een der grootste herbarién welke bestaan, heeft kun- nen raadplegen, noemde nog in 1847 (dus bijna twintig jaren na Watzicn’s Catalogus) dien P. Fin- laysoniana van Warricu’s Cat. eene » species peni- »tus dubia” (Consp. Conifer. p. 185). Uit het aangevoerde blijkt dat de naam van P. Finlaysoniana niet kan komen in de plaats van den naam P. Merkusii, en dat derhalve die laatste be- naming moet blijven. Dat toch nu de Hr. C. L. Brome eenmaal ophou- de willekeurig verwarringen in de wetenschap te bren- gen, waarvan vooral zijne Rumphia wemelt. Hij leze toch eens pe cANnDoLLE’s Théorie élémentaire de la botanique en vooral de Philosophia botanica van Linnaeus, waarin de beginselen en wetten der we- tenschap zijn voorgedragen, die elk Kruidkundige gewoon is te volgen. ‘ W. H. DE VRIESE, Leiden 11 Mei 1850. cB pay es 5 x . 2 nn nn ee ee eee ne ee a NEDERLANDSCHE Pa | KRUIDKUNDIG ARCHIEF, | UITGEGEVEN DOOK W.H. ve VRIESE, F. DOZY EN ‘J. H. MOLKENBOER. _ TWEEDE DEEL, VIERDE STUK, JACS. HAZENBERG Corns. Zoon. 185 a ie | | | Bas CC __ LEypEN, | | INHOUD. Overzigt der Rubiaceén van de Nederlandsch-Oostindi- sche Kolonien, door P. W. Kortaars. (vervolg van bladz. 136)... ire mn st oren ene Morphologische beschouwingen omtrent de ranken van Vitis vinifera, door Dr. C. A, J. A. OCDEMANS. . . Aërobryum, novum Muscorum genus, door FE. Dozr en Js B. MOUKENBOER. (5 -.)'occ)\onelee tele Melee Epimetrum ad indicem seminum Horti Acad. Bugd.-Bat. anni, 1850: ar oe io top edere BEN. 5 KRITIEK EN ANTIKRITIEK, Een woord over den Sambinoer-Boom van Sumatra, be- trekkelijk deszelfs bepaling volgens C. L. Brume, 2e ge- AE TEE Ene Poet ons oh E seed Naschrift op het voorgaande,.........+0ee0% Bladz. 145. > » 1—16. av. OVERZIGT DER RUBIACEEN VAN DE NEDERLANDSCH-OOSTINDISCHE KOLONIEN, DOOR P. W. KORTHALS. (Vervolg van Bladz. 136). Van Oldenlandia zegt hij: Receptacula lihe- ra, bast tantum dissepimento adnata, terwijl hij voor Hedyotis aanvoert: Receptacula dissepimento undique adnata. Wij moeten echter opmerken, dat hij ongelukkig de H. herbacea voor zijne ontleding heeft gekozen. Wirpenow (1) heeft weinig bijgedragen om de ge- slachten Oldenlandia en Hedyotis op eenen vasten voet te brengen. Wij behoeven de opgegevene ken- merken slechts te vergelijken, om ons hiervan te (1) Spec. plantarum I. p. 502, 564 en 674, 10 146 overtuigen. Rorn (1) meende in de grootere lengte van de buis der bloemkroon bij Hedyotis een on- derscheidend kenmerk te vinden. Roemer en Scrur= tes (2) geven ons geene nadere verklaring. Rox- surcH (5) bepaalt zich bij de herinnering aan het door Gartner aangewezen kenmerk. Wij zien het kenmerk,’ door Linsarus gegeven, later allengs verdwijnen , zoodat Craursso en Scurrcn- TENDAL (4) er ons reeds een geven, dat op de Ol- denlandia-soorten van Linnaeus past. Ricwsnrp de ken- merken van de Duitsche Kruidkundigen te zwak oor- deelende om tot grondslag van verdeeling te dienen, vereenigt in navolging van Lamarck en Brome de beide Linneaansche geslachten onder den naam He- dyotis. Bij De Canporre zien wij echter de beide geslach- ten weder te voorschijn treden. Wanneer wij nogtans de kenmerken van Linnaeus vergelijken met die, welke De Canporre voor Hedyotis heeft opgegeven, dan missen wij het voornaamste onderscheid, door Li= NAEUS aan de vrucht toegeschreven ; zoodat de beide, eerst goed onderscheidene en gekenmerkte geslachten Oldenlandia en Hedyotis, nu alleen door een sine angusto vel sinu latissimo partiwm calycis van el- kander zouden afwijken. Het voorbeeld van La- (1) Nova Plantarum Spec. p. 92. (2) Syst. Veget. 3. p. 11. en Mantissa p. 14. (3) Flora Indica, p. 368 en 442. (4) Linnaea, April 1829, „el 147 marek, Brown, Warren en Bruma volgende, hebben Wicur en Annorr het geslacht Oldenlandia met He- dyotis vereenigd en onder den laatsten naam beschre- ven. Wij zijn hun dank verschuldigd voor de uit- eenzetting der kenteekenen, waardoor de verdeelin- gen van anderen bevestigd en nieuwe verdeelingen zijn gekenmerkt. Zij hebben ons daarenboven aan den grondvorm van Linnaeus herinnerd en dezen on- der den naam Euhedyotis aangevoerd. Ook ik was in de gelegenheid deze plant in het Herbarium van vAN Roven te onderzoeken; welk onderzoek mij heeft bevestigd in het gevoelen, dat deze vruchten zeer lang gesloten blijven. Bij derzelver naauwkeurige be- schouwing blijkt het, dat zij uit twee tegen elkan- der gelegene nootjes bestaan; hetgeen mij met grond doet vermoeden, dat er bij volkomene ontwikkeling eene spleet tusschen beiden bestaat. Er zoude echter met betrekking tot de grondsoort kunnen opgemerkt worden, dat het even goed de H. fruticosa had kun- nen zijn: hiertegen zou men evenwel kunnen aan= voeren, dat LinnÉ ons dan ook gewis opmerkzaam zou gemaakt hebhen op het openspringen van den top en der binnenzijde van de vrucht, zooals dit duidelijk bij het voorwerp van H, fruticosa, in de verzameling van Köste op het Rijk’s Herbarium be- waard, waar te nemen is. Het bovenstaande toont dus zeer duidelijk aan, dat wij ons moeijelijk, in- dien wij het beginsel getrouw willen blijven, om ieder geslacht naar zijne grondsoort te behouden, met het denkbeeld vereenigen kunnen, om den alge- A48 meenen naam Hedyotis boven dien van Oldenlandia te verkiezen. De dehiscentia inter dentes of locu- licida, voor het laatstgenoemde geslacht als kenmerk aangewezen, vinden wij bij de meeste soorten: zoo- dat de naam Oldenlandia ook hierdoor voor de nu nog onder Hedyotis aanwezige soorten met dit ken- merk moet aangenomen worden, in zóó verre althans, als zij geene andere afscheidingskenmerken aanbic- den. Alvorens over te gaan tot de opgave der door ons verzamelde Oldenlandiae in den Linneaanschen geest, waarbij ik de verdeeling van Wicur en Ar- norr voor de verschillende natuurlijke groepen zal opvolgen, wil ik hier eenige algemeene opmerkin- gen over het voorkomen dezer planten geven. De meesten verkrijgen geene aanmerkelijke ont= wikkeling en verspreiden zich van het-zeestrand, over vlakten en door bosschen, tot op eene aanzienlijke hoogte. De kleine Oldenlandiae, met lijnvormige blaadjes, versieren de randen der rijstvelden of ko- men, in gezelschap van hare geslachtsverwanten, met eenigzins veranderde vormen op de droogere grasvelden te voorschijn. Zoo zien wij de Oldenlan- dia subulata en de beide Diplophragma-soorten, op den kiezelaardigen en onvruchtbaren grond van Bor- neo’s Zuid- Oostkust, onder eenen meer struikaardi- gen vorm de gelijkende O, herbacea vervangen. Langs de stranden, in de bosschen, of in moerassige oor- den, vertegenwoordigen bladrijkere soorten de zoo even aangehaalde vormen. Niet alleen ontwikkelt zich 149 deze bladuitbreiding aan de bladen, maar zelfs in het aan de Indische Flora algemeen eigene geslacht Gonotheca zien wij deze ontwikkeling bij den kelk plaats hebben en, naar gelang de plant in vochtiger oorden groeit, toenemen. De meeste der opgenoem- de gewassen behooren tot de kruidachtige: betre- den wij echter de bosschen, dan nemen wij de meer heesterachtige vormen der O. ciliolata en O. Blumeana waar. Met uitzondering der O. umbellata, wordt geene dezer planten tot eenig gebruik aangewend. Deze echter vergoedt het weinige nut der andere soor- ten en bezit in haren wortel eene zeer schoone roo- de verwstof, die dezelve voor de bewoners der kust van Coromandel en van Ceylon een voorwerp van aankweeking maakt. In weerwil dat deze plant op zeer onvruchtbare zandige gronden welig tiert, be- twijfel ik toch de doelmatigheid, om haren aanbouw in den Archipel te beproeven, aangezien de onkos- ten van vervoer allen uitvoer naar Europa beletten. DIPLOPHRAGMA W. Arn. Prod. Flor. Penins. Ind. Orientalis. p. 406. Enprrcuer Genera p. 549. Bij het gegevene kenmerk, moet ik voor de beide volgende soorten voegen, dat zij hare platgedrukte zaden tusschen de vliezig uitgegroeide placenta ge- legerd hebben. DIPLOPHRAGMA TETRANGULARE Khs. D. caule suffruticoso, erecto, quadrangulari; foliis 150 sessilibus, linearibus, acutis; stipulis oblongis; flo- ribus terminalibus, corymbosis, subdichotomis. Crescit prope Poeloe-Lampei: Borneo. DIPLOPHRAGMA OvarIs Khs. D. caule erecto, suffruticoso, quadrangulari, pi- loso; foliis ovalibus, utrinque acutis, supra subtus- que sparse hirsutis; stipulis triangularibus, acumina- tis, hirsutis; corymbis axillaribus terminalibusve, laxis. Crescit prope Poeloe-Lampei: Borneo. ANOTIS DC. Prod. 4. p. 443. W. et Ans. 1.1. p. 409. Dit geslacht in den geest van de Engelsche Schrij- vers aannemende, moet ik dezelfde aanmerking ma- ken als zij, ten opzigte van de identiteit met het geslacht van De Canvotte. De beide door mij aan- gevoerde soorten bezitten het door Wieur en Arnorr opgegevene kenmerk der zaden. De placentae groei- jen bij beiden vliezig uit, zoodat ik bij het onder- zoek der rijpe vruchten, geen spoor van derzelver verdikking waarnam: zij vertoonden zich als een in hokjes verdeeld vlies, in hetwelke de zaden besloten waren. ANOTIS BLUMEANA Khs. Hedyotis ramosissima Bl. Bijdr. p. 972. Oldenlandia sp. DC. Prod. 4. p. 425. Crescit in Java et ad lacum Babay: Borneo. Al 151 ANOTIS CAPITATA Khs. Hedyotis sp. Lam. et Bl. Bijdr. p. 975. Crescit in umbrosis montis Gédé: Java; Sin- galang : Sumatra. OLDENLANDIA L. Hedyotis et Oldenlandia sp. Auct. Gerontogea Cham. et Schlecht. De door ons verzamelde soorten maken geene verandering noodzakelijk in de door Wiert en Ar- nort voor dit geslacht opgegevene kenmerken. Wij volgen dus hun denkbeeld omtrent de hiertoe be- hoorende soorten, met die wijziging nogtans, dat wij Gonotheca Bl. als een bijzonder geslacht afzon- deren. Oldenlandia, op die wijze bepaald, verschilt van Anotis door de grootere hoeveelheid en den meer hoekigen vorm der zaden. Bij de verschillende soor- ten heb ik getracht het kenmerk na te gaan, waar- op Gazrrner vroeger zoo veel waarde had doen stellen; te weten, de vasthechting der placenta. Hoe- veel zorg door mij ook aan dit onderzoek besteed werd, het heeft mij slechts tot negative uitkomsten geleid en bewezen, dat de placenta nu eens een weinig hooger, dan weder iets lager tegen den scheti- dewand vastgehecht is en dat deze vasthechting door middel van een klein steeltje, doch bij geene soort over den geheelen achterkant der placenta, plaats vindt. De ontwikkeling dezer placentae is mede veranderlijk en biedt geene genoegzame, met de houding overeenkomende, kenmerken aan ter vor- 152 ming van eene systematische verdeeling. Bij de mees- ten zijn de zaden in kleine gaatjes vastgehecht, die aan de placenta het voorkomen van bijencellen ge- ven; terwijl bij anderen de placenta zich ontwikkelt in vliezige aanhangsels, die de zaden gedeeltelijk omgeven. OLDENLANDIA BRACHYPODA DG. Prod. 4. p. 424. Grescit in Java, Sumatra, Borneo, (Celebes, Amboina, Zippers). OLDENLANDIA HERBACEA DC. Prod. 4. p. 424. He- dyotis sp. L. et Bl. Bijdr. p. 970. Crescit in graminosis: Java. OLDENLANDIA VERTICILLATA Khs. O. caule suffruticoso, erecto , simplici, tomentoso ; foliis oppositis verticillatisve, ovalibus, obtusis, basi cuneatis, utrinque hirsutis; corymbis gracilibus, multifloris, patentibus, glabris. Crescit in paludosis Krawang: Java. OLDENLANDIA CILIOLATA Khs. O. caule fruticulosa, tetrangulari; fohis ellipticis, petiolatis, utrinque hirsutis; stipulis laciniatis; pe- dunculis axillaribus, brevibus, confertis, 5 floris, capsulis pubescentibus. Crescit in monte Sakoembang: Borneo. 155 OLDENLANDIA SUBULATA Khs. O. caule erecto, quadrangulari; foliis linearibus, subulatis; stipulis setigeris; dentibus calycinis acu- minatis; corolla infundibuliformi, calyce duplo ma- jore. Crescit in graminosis Poeloe-Lampei: Borneo. OLDENLANDIA RAMOSA DG. Prod. 4. p. 425. BI. Bijdr. p. 975. Hedyotis. Crescit in sylvis Gede: Java. OLDENLANDIA PUMILA DC. Prod. 4. p. 970. BI. Bijdr. p. 971. Hedyotis. Crescit in graminosis Martapoera: Borneo; Su- matra ; Java. GONOTHECA GONOTHECA BLUMEI DC. Prod. 4. p. 429. BI. Bijdr. p. 972. Hedyotis. Crescit prope Loeboe- Kilangan: Sumatra ; prope Krawang et Kandang-Sampie: Java. (Amboina et Timor, Spanoane et Zteeerrus). DIMETIA W. ect Arn. Prod. fl. Pen. Ind. Or. p. 406. in adnot. Onder de op Borneo verzamelde gewassen van den vorm der Linneaansche Oldenlandiae bevindt zich eene soort, welke door haren rankenden vorm en andere kenteekenen, vooral door die van de bloe- 154 men, tot Dimetia W. et Ann. zal behooren. Zij wijkt. echter door de met meerdere aanhangsels voorziene scheede der stipulae, en eenige kenmerken van de bloem hiervan af. Het eerste verschil beschouw ik slechts van aanbelang voor de onderscheiding der soort. Van de vrucht wordt door de schrijvers opgegeven (1): dat de punt zamengedrukt en bo- ven de buis van den kelk uitsteekt, dat zij aan de punt en dádr slechts dwars met den scheide wand openspringt. Dit kenmerk wordt door onze soort niet bevestigd; de vruchten springen in het begin alleen op deze wijze open, maar later heeft er eene splijting van den midden plaats; zoodat wij het vrije gedeelte der vrucht, in vier lappen ver- deeld, aantroffen. De kelkverdeelingen onzer soort buigen zich na de opening der bloem terug. Daar ik de soorten van Watticu niet gezien heb, weet ik niet of de plant van Borneo met eene der op het vasteland aangetroffene overeenstemt en geef dus voorloopig aan dezelve den naam: DIMETIA RECURVA Khs. D. scandens, glabra; foliis ovatis, mucronulato- acutis, basi cuneatis, costatis; stipulis trisetosis ; corymbis pubescentibus, tripartitis; floribus sessili- bus, in capitulis dispositis. Crescit ad ripas fluminis Banjermassing : Borneo. (1) In de Genera van ENDLICHER (349) is eene drukfout inge- slopen, zijnde de vrucht daar ter plaatse voorgesteld als niet boven de kelkbuis uitstekende, 155 SCLEROMITRION W. ci A. Flor. Penins. p. 412. Enpuicu. Gen. p. 549. Hedyotis Chamiss. et Schlecht. DC. Oldenlandia spec. L. De soorten van den Indischen Archipel, welke wij tot dit geslacht brengen, bezitten de houding der Spermacoce-soorten en de vrucht een weinig boven den kelk uitsteekende, evenzeer als Wier en Ar- norr dit voor hunne soorten hebben opgemerkt. Wat de door Rrcmarp afgebeelde soort betreft, deze schijnt mij toe niet aan Scleromitrion, maar veeleer aan die groep verwant te zijn, waartoe Hedyotis auricularia behoort. SCLEROMITRION TENELLIFLORUM Khs, Hedyotis spec. Bl. Bijdr. p. 9714. Crescit in sylvis prope Santiang, etc.: Java. SCLEROMITRION HisPrpum Khs. Hedyotis hispida Retz. DC. Prod. 4. p. 420. Bl. Bijdr. p. 971 etc. Crescit in insula Java et prope Poeloe-Lampet: Borneo. Deze soort wordt door Wreur en Arnorr tot de Oldenlandia umbellata gebragt, van welke men de- zelve genoegzaam door de opgegevene kenmerken van Retz onderscheiden kan. DWCTIOSPORA Rwor. Hedyotis spec. Rwor. Hb., Brome et DC. Prod. 4. p. 421. . Calycis tubus semiglobosus, limbus 4-partitus, partibus acuminatis. Corollae tubus brevissimus; 156 limbus quadripartitus, ad marginem inferiorem bar- batus, partibus oblongis obtusis. Stamina 4, fila- menta longitudine limbi corollini; antherae ovatae, vacillantes. Stigma clavatum, indivisum. Stylus bre- vis. Ovarium apice liberum, supra calycis tubum productum, biloculare; loculi pluri-ovulati; ovula in placentis dissepimento adnatis affixa. Capsula sub- compressa, dimidia parte hibera, emarginata, apice loculicide dehiscens. Semina 6-10 quovis in loculo, rotunda, membrana reticulata cincta. Vergelijken wij de opgegevene kenmerken met die van andere, uit Oldenlandia of Hedyotis gevormde geslachten, dan valt het verschil spoedig in het oog, daar de meeste, bij eene half vrije vrucht, tevens eene septicide of door den scheidewand gaande open- springing hebben. Het geslacht Kadua is het eenige dat met Dyctiospora eene gelijke wijze van opening deelt; doch daarbij neemt men hoekige en geene met vliezigen rand omgevene zaden waar. Wat Anotis betreft, welk geslacht door zaadvorm eenige over- eenkomst aanbiedt, hetzelve bezit wel platgedrukte zaden, maar deze zijn niet gerand, terwijl de vrucht niet boven den kelk uitsteekt. De hier beschrevene soort heeft de houding van H. fruticosa L. Naar de beschrijving oordeelende, zoude ik genegen zijn de H. laxa Don tot dit ge- slacht te brengen; doch de waarheid dezer veron- derstelling kunnen slechts de bezitters der voorwer- pen bevestigen. 157 DYCTIOSPORA VAGINATA Rwdt. Hedyotis vaginata Rwdt, ex annot. in loco natali. Bl. in DC. Prodr. 4. p. 421. D. suffruticosa, glabra; foliis lanceolatis, acumi- natissimis; stipulis vaginantibus, vagina bisetosa; seta et margine barbatis: corymbis terminalibus, pa- niculatis, hirsutis. Crescit in monte insulae Ternate et in summo monte Tidore. HEDYorES L. Metaboli spec. Br. et DC. Sclero- coccus spec. Barri. Reeds vroeger hebben wij aangetoond, dat He- dyotis auricularia L. den grondvorm van het geslacht van dien naam uitmaakt en eene vrucht bezit, die uit twee tegenover elkander staande nootjes bestaat. Wanneer men dezen vorm met het geslachtskenmerk van Metabolus vergelijkt, dan vindt men hierin eene groote overeenstemming; wordt ook de houding in aanmerking genomen, dan wordt deze gelijkheid nog duidelijker, daar vele Metabolus-soorten dezelfde bloeiwijze, denzelfden vorm en uitstekende nerven be- zitten. Daarenboven zouden wij ook nog ter beves- tiging van deze overeenkomst kunnen aanvoeren, dat de Hoogleeraar Brome de Hedyotis auricularia L. als eene Metabolus-soort in het Herbarium van van Roven bestemd heeft. Het geslachtskenmerk, in de Bijdragen gegeven, is op de hieronder volgende soorten geheel toepasselijk ; zoodat ik mij tot eenige bijvoeging kan bepalen. 158 De vorm der helmknopjes is bij eenige soorten (b. v. H. coerulea) bijna rond; bij andere daarentegen (b. v. H. rugosa), meer langwerpig: zij bevatten een bijna kogelvormig stuifmeel. Het onderzoek der vruchtbeginsels toont aan, dat de halfronde placen- tae met hare achterzijde in het midden der hokjes tegen den scheidewand vastgehecht zijn. In rijpe- ren toestand veranderen deze placentae en worden geheel vliezig, zoodat de ruimten tusschen de zaden door de uitgegroeide vliezen gevuld worden en de zaden, of rijpe nootjes. geheel omgeven. In zamen- stelling vinden wij weinig verschil met de zaden der Oldenlandia=soorten. De stipulae vormen bij allen meer of minder ont- wikkelde scheeden, die door de uitbreiding van den rand der bladstelen ontstaan. Bij eenigen zet zich deze scheede, op de wijze van die der Polygona, om den stengel voort (H. rugosa); bij anderen blijft zij zich echter tot de oksels bepalen. Allen bezitten eenen in meer of minder talrijke aanhangsels inge- sneden rand, die de bloemen in den jeugdigen staat door zijne nabijheid aan den stengel beschermt. Als kleine, kruidaardige struikjes, met geribde bladeren en kleine witte of lichtblaauwe bloemen, verspreiden zich deze gewassen zoowel over de voch- tige en beschaduwde als over de meer aan de zon blootgestelde plaatsen. Naar gelang van deze stand- plaatsen, hebben de soorten een bijzonder karakter. De H. barbata, aan den voet van den Pamatton in den onvruchtbaren door serpentijn gevormden bo- 159 dem en de H. rugosa, op den steenrijken top des kraters van den Merapi op Sumatra of van den lava- stroom nabij de hoogste kruin van den Gédé geplukt, geven door haar uitwendig voorkomen denzelfden in- druk als de ruwe oorden, waarop zij groeijen. Bij de soorten der beschaduwde vlakte zijn de bladner- ven minder krachtig ontwikkeld; terwijl het paren- chyma van de in. de bosschen groeijende H. pro= strata en H. intermedia zich zoodanig ontwikkelt, dat de nerven bij de versche planten naauwelijks zigtbaar zijn. De verspreiding dezer gewassen is niet tot den In- dischen Archipel en de noordelijker gelegene Philip- pijnen beperkt, maar strekt zich ook westelijker over Ceylon en het Indische vasteland uit. Ook dáár zijn zij vermoedelijk, even als in de door ons be- zochte oorden, gezellige gewassen. Door deze wijze van voorkomen, welke in den aard hunner vrucht moct gezocht worden, onderscheiden zij zich van de eenigzins hooger groeijende Oldenlandia-soorten, wier zaden door den wind over eene grootere uitgestrekt- heid verspreid worden en daardoor op meer verdeel- de groeiplaatsen voorkomen. HEDYOTIS CAPITATA Khs. H. suffruticosa; foliis ovalibus, acuminatis, basi attenuatis; stipulis setigeris; inflorescentiâ corym- bosa; floribus pubescentibus, in capitulis dense con- gestis. 160 Crescit ad ripas fluminis Banjermassing prope Teliao, Mampon: Borneo. HEDYOTIS COERULEA Khs. Metabolus coeruleus BI. Bijdr. p. 992. Crescit prope Bogor, etc.: Java; Pao: Sumatra. HEDYOTIS BARBATA Khs. H. caule suffruticoso, erecto; foliis ovatis, acutis, basi obtusis, nervo mediano piloso; stipulis, pedun- culis partibusque junioribus dense pilosis; corymbis axillaribus, pedunculatis, tripartitis. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. HEDYoTIs venosa Bl. (Metabolus) Bijdr. p: 994. Crescit prope Bogor, Krawang, Santiang : Java. HEDYOTIS RUGOSA Khs. Metabolus rugosus Bl. Bijdr. p- 991. Crescit in cacumine montis Gede: Java; in summo monte Merapi: Sumatra. HEDYOTIS PROSTRATA Khs. Metabolus prostratus Bl. Bijdr. p. 994. Crescit prope Bogor: Java; ad montem Sa- koembang : Borneo ; (Amboina, Zirpeuus). 461 wepyoTIS CARNOSA Khs. H. caule suffruticoso, erecto, quadrangulari; foliis oblongo-ovatis, acuminatis, basi acutis, utrinque glabris; stipulis laciniatis; capitulis multifloris, ses- silibus; calycis lobis ovatis, acutis. Fructus dicocci. Crescit prope Loeboe-Kilangan: Sumatra; ad montes Pamatton et Sakoembang: Borneo. COPTOPHYLLUM zus. Calycis tubus ovoideus, ovario adnatus, limbus S-partitus; partibus oblongis ciliatis, Corollae tubus subinfundibuliformis, fauce nuda; limbus 5-partitus; partibus obtusiusculis. Stamina 5, inclusa, in me- dio tubi inserta; filamenta filiformia, antheris linea- ribus. Stigma bilobum, lobis truncatis. Stylus te- res, ad basin tubo glanduloso cinctus. Ovarium bi- loculare: ovula numerosa, in placentis subhemi- sphaericis medio loculo affixis. Capsula membranacea, indehiscens (?), bilocularis. Semina subrhombea, scrobiculata. Embryo clavatus, in medio albuminis carnosi erectus. : Planta suffruticosa. Folia longe petiolata, venis subdestituta, obovata, supra sparsim subtusque in nervis dense hirsuta. Stipulae obtusae, ciliatae. Ca- pitula bracteata, bracteis exterioribus majoribus, multiflora, floribus bracteis lanceolatis ciliatis mix- tis. 41 162 COPTOPHYLLUM BRACTEATUM Khs. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. In houding wijkt dit geslacht van de mij bekende geheel af en heeft in bladvorm eenige overeenkomst met Lerchea, waarvan de bloeiwijze echter geheel verschilt. De kenmerken, aan de bloemen van dit geslacht ontleend en waarmede die van Coptophyl- lum eenigermate overeenstemmen, leveren genoeg- zaam onderscheid op in den vorm der bloemkroon, in de vasthechting der stuifmeeldraden en in de ge- aardheid der vrucht. Bij eene vergelijking met Ol- denlandia en andere, daarmede verwante geslachten kan de vrucht als een onderscheidend kenmerk wor- den aangevoerd. Omtrent het voorkomen dezer plant kan ik alleen opgegeven, dat zij door mij in de digte bosschen, op eene hoogte van 2000 voeten, tegen den berg Singalang gevonden werd. LERCHEA L. R.Br. in sorsrrezp Plant. rarior. Javan. Xanthophytum rwor. BL. De: R. Brown heeft ons in de eerste aflevering van het door Horsrrerp uitgegevene werk aangetoond, dat Xanthophytum spicatum Br. tot Lerchea L. behoorde. Hij liet echter onbestemd, of de X. fru- ticulosum Rwprt. eveneens onder Lerchea moest ge- rangschikt worden. Daar ik de beide soorten ver- zameld en in de Rijk’s verzameling gezien heb, kan — ik eenige nadere inlichting hieromtrent geven. Of- 165 schoon de bloemdeelen een aanzienlijk verschil op- leveren, zoo komt het mij toch voor, dat dit van meer belang is voor eene soortelijke, dan voor eene geslachts-onderscheiding; zoodat hetzelve hoogstens “zoude kunnen dienen, om Xantophytum als eene on- derverdeeling van Lerchea te doen aannemen. Wij zullen daarom die kenteekenen kortelijk nagaan: de kelk is bij X. fruticulosum in 4-5 slippen verdeeld; bij Lerchea longicauda is deze verdeeling minder tal- rijk; bij L. interrupta daarentegen aanmerkelijker. De bloemkroon, van Xanthophytum meer klokvor- mig, is bij Lerchea trechtervormig: in beiden liggen de verdeelingen vóór de opening op de wijze van kleppen. De stuifmeeldraden zijn vóór de opening der bloem vrij; later verbinden zij zich meer of min. der en groeijen, vooral bij Xanthophytum, zeer lang uit. De helmknopjes bevinden zich, vóór de opening der bloemkroon, beneden den haarring aan den bloemkroonmond en onderscheiden zich niet door hunne wijze van aanhechting. In het vruchtbeginsel is geen verschil; in beide vormen zijn de eitjes aan eene in het midden van den wand bevestigde half- ronde placenta gehecht. De vrucht van Xanthophy- tum laat zich, even als die van Lerchea, in twee harde nootjes deelen: ieder nootje heeft de halfron- de, met kleine verdiepingen voorziene placenta op het midden der vlakke binnenzijde vastgehecht, en bevat eene menigte kleine, hoekige zaadjes. In vorm en nervuur der bladeren bestaat eene treffende overeenkomst: beide geslachten toch bezit- 164 ten sterk ontwikkelde hoofdnerven en, tusschen deze in een vliezig parenchyma, een fijn netvormig ader- weefsel. De bloeiwijze levert een schijnbaar groot verschil aan, hetwelk echter in de Sumatraansche L. interrupta, als tusschenvorm, een vereenigingspunt doet kennen. Deze soort bezit, bij de verdeeling van hare afzonderlijke bloemhoopjes, het eigenaar- dige van Xanthophytum en, over het geheel, den vorm van L. longicauda. | Als boschplanten der lagere voorgebergten von- den wij Lerchea longicauda op het eiland Java en de haar, in bladvorm, gelijkende Lerchea interrupta op Sumatra; waar zij door bloem, noch door blad- vorm, eenige oplettendheid tot zich trekken. Geheel anders is het met de meer in vlakkere oorden ver- spreide L. fruticulosa: door grootte even onaanzien- lijk, zoude zij zich bij eene vluchtige wandeling door een donker bosch aan ons oog onttrekken; doch hare meer opene standplaats stelt dezelve aan de lichtstralen bloot, waardoor de schoone bruine beharing in het oog valt en aan die voorwerpen een fluweelachtig voorkomen en eenen glans geeft, welke door de zonnestralen in eenen goud-gloed overgaat. LERCHEA LONGICAUDA L. RBr. Xanthophytum spicatum Br. DC. Prod. 4. p. 415. Crescit in sylvis Lteas, etc.: Java. LERCHEA INTERRUPTA Khs.. L, foliis oblongis, acuminatis, basi attenuatis; spi- 165 eis axillaribus terminalibusve, abrupte glomerulatiss elomerulis tripartitis, densis. Crescit in. sylvis Loeboe-Kilangan: Sumatra. LERCHEA FRUTICULOSA Rwdt. Hb. Xanthophytum fruti- culosum Rwor. Br. Bijdr. p. 989. DG. Prod. 4. p. 415. Crescit in fruticetis: Java; prope Pankinan, in monte Sakoembang: Borneo. RANDIACEAE. Wanneer het eene zuivere systematische rangschik- king geldt, kan ik mij niet vereenigen met de door mijne voorgangers aangenomene afdeeling der Gar- deniaceae. Gardenia, als grondvorm der afdeeling aan- genomen, wijkt geheel van de andere, in hare na- bijheid geplaatste, geslachten af door eene wezent- lijk éénhokkige vrucht, die dezelve met de Potaliac verbindt. Het komt mij dus geschikter voor, om dit geslacht op zich zelven eene afdeeling te laten uitmaken en den naam Randia, één der aan soorten rijkste geslachten, voor de afdeeling der tweehok- kige, meer of minder vleezige, niet openspringende, veelzadige vruchten aan te nemen, in welk geval uit het kenmerk van De Canporre de woorden se- mina non alata weggelaten moeten worden, daar Sarcocephalus en Platanocarpum een duidelijk ge- vleugeld zaad bezitten en men in Lucianea eenen overgangsvorm aantreft. 166 Wil men deze tribus in onderverdeelingen split- sen, dan moet voor de Sarcocephaleae het kenmerk worden aangenomen, dat Enpiicuer in zijn werk (p. 558) voorgesteld heeft, omdat Lucianea geheel vrije bloemen bezit; terwijl de Randieae dan voor de op- gevene kenmerken van Gardenieae optreden. LUCIANEA DC. Prod. 4. p. 568. Morindae species Jack Roxs. Fl. Ind. 2. p. 204. Capitulum florum dense concretorum basis cupula bractearum sustentum. Calycis limbus brevis, inte- gerrimus. Corollae tubus brevis, supra medium dense barbatus; limbus aestivatione valvata quadripartitus : partes ovatae vel oblongae, apice incrassatae, trian- gulares. Stamina 4, in tubo inserta. Filamenta bre- via. Antherae lineares vel oblongae, supra medium filamentis adnatae. Stigma bilobum. Stylus teres, glaber. Ovarium biloculare, disco carnoso corona- tum. Ovula numerosa,. placentis lamellaeformibus e dissepimento productis margine suo bifido affixa. Baccae concretae, carnosae, biloculares. Semina nu- merosa, angulata, compressa, foveolata, margine membranaceo cincta. Embryo in albumine carnoso, radicula umbilico -approximata. Frutices scandentes; ramulis subdichotomis, angu- latis. Folia opposita, petiolata, ovalia, acuminata, basi acuta, coriacea. Stipulae vaginantes. Pedunculi axillares vel terminales, saepius solitares. Capitula ex 6-12 floribus albis. 167 LUCIANEA MORINDA DC. L. scandens; ramulis angulatis; foliis ellipticis, utringue acuminatis; stipulis truncatis; capitulis ter- minalibus, multifloris. Cresett in sylvis umbrosis Sing alang et Melin- tang: Sumatra; ad moniem Pamatton, ete.: Borneo. LUCIANEA MONTANA. Khs. L. foliis ovali-oblongis, acuminatis, basi acutis; stipulis acutis; capitulis longe pedunculatis. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. LUCIANEA RHEEDI Khs. L. scandens, fruticosa, glabra; foliis obovalibus , breviter acutis, basi cuneatis, supra nitidis; stipulis vaginantibus, truncatis; pedunculis terminalibus , um- bellatis; capitulis 5-6 floris. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. LECANANTHUS Jack. Roxs. Flor. Ind. 9; p. 519. DG. Prod. 4. p. 620. Calycis tubus ad basin vario modo compressus angulatus, apice campanulatus; limbus 4-partitus subbilabiatus. Corollae tubus brevis, ad basin ven- tricosus, fauce constricta dense pilosa; limbus quin- quepartitus; partes oblongae, acutae, apice incras- 168 satae; aeslivatione valvata, Stamma 5, versus apicem tubi inserta, filamenta brevissima, antherae oblongae- obtusae. Pollen globosum, reticulatum. Stigma carnosum, bilobum, pilosum. Stylus teres, pilosus, ad basin urceola carnosa cinctus. Ovarium bilocu- fare. Ovula numerosa, in placentis cylindricis, la- mellae ope dissepimento affixis. Baccae exsuccae, mem- branaceae, tubo persistente calycis coronatae, bilo- culares. Semina numerosa, circum placentas seria- tim superposita atque mucilagini immersa, triangu- laria, compressa, scrobiculata. Embryo anatropus in albumine cartilagineo. Frutex sacpe radicans; ramuli quadrangulares, - duobus saepe majoribus. Folia ovato-oblonga, coria-_ cea, reticulatim venosa. Stipulae membranaceae, in- terfoliaceae. Flores dense aggregati in capitulis brac- teatis, terminalibus. LECANANTHUS ERUBESCENS Jack. Watt. et DC. I. c. Crescit in sylwis Indrapoera: Sumatra; Poe- loe-Lampei, etc.: Borneo. Door het opgegevene kenmerk wordt de verwant- schap van dit geslacht met Lucianea genoegzaam be- vestigd. Na den bloei bemerkt men eene uitgroeijing van de bloemspil, waardoor het vroeger ronde hoofdje meer langwerpig wordt. Bij de bloemen zelve heb- ben mijne opmerkingen die van Jack bevestigd: niet zelden vond ik bij de randbloemen ongelijke uit- groeijing van de eene zijde. 169 Het doorschijnende slijm, waarmede de zaden in de vrucht omgeven zijn, heb ik meer opzettelijk on- derzocht, ten einde op te sporen of hetzelve als eene afzondering van de placenta, dan wel als een aan de zaden eigen orgaan moest beschouwd worden. Dit onderzoek heeft mij tot het laatste gevoelen doen overgaan en bewezen, dat hetzelve tusschen zeer los en fijn celweefsel gelegen, tot het uitwendig be- kleedsel der zaden behoort. Opmerkelijk was het mij, in dit elijm kleine prisma-bundels aan te tref- fen, zooals die in de cellen van andere plantendee- len zoo menigvuldig voorkomen. Deze bundels brei- den zich eveneens stervormig uit en, volgens de werking van minerale zuren te oordeelen, zoude ik veronderstellen, dat die kristallen kiezelaardig waren. PETUNGA DC. Prodr. 4. p. 598. Higginsiae species Br. Bijdr. 988. Randiae species Roxs. Spicillaria Riem. in Mém. Soc. hist. nat. t. 5. p. 202. Expr. Gener. 559, Calycis tubus ovatus aut subglobosus, cum ovario connatus; limbus 4-dentatus vel 4-partitus. Corollae tubus brevissimus aut longior infundibuliformis, fauce dense pilosa; limbus 4-partitus: partes obtusae vel acutiusculae. Stamina 4, versus apicem tubi corol- lae inserta; filamenta brevia. Antherae lineares, apice saepe ligulatae. Stigma subexsertum, bidentatum (?), in speciebus nostris bipartitum, dense villosum. Sty- lus filiformis, glaber aut pilosus, Ovarium disco 170 coronatum, biloculare. Ovula in loculis definita, 2ad8, superposita, et collateralia in placentis linea- ribus vel convexis affixa. Bacca umbilicata, globosa vel ovoidea, bilocularis. Semina 2 ad 8, squamae- formia, lineata, subimbricata, saepe membrana sub- alata. Embryo rectus in albumine cartilagineo, radi- cula teres, cotyledones lineares vel oblongae. Frutices erecti, glabri aut tomentosi. Folia oppo- sita, oblonga vel ovalia. Stipulae intrafoliaceae acu- minatae. Spicae axillares; floribus distichis vel qua- drifariis, unibracteatis, albis. — Beoordeelen wij het geslacht Petunga door verge- lijking met de kenmerken, die voor Higginsia zijn opgegeven, dan worden de punten van onderschei- ding voor beiden zeer zwak en bepalen zich tot het verschil in bloeiwijze, in grootte van den styl en vooral in den vorm der zaden, door welk laatstge- melde kenmerk ons geslacht zeer na aan Pouchetia en Chapeliera verwant is. De opgegevene kenmerken hebben, ten einde de door houding met de bekende soorten overeenstem- mende gewassen hieronder begrepen konden worden, eenige verandering moeten ondergaan. Het door mij aangevoerde omtrent de beharing van den stempel stemt overeen met hetgeen Ricnarp dienaangaande voor Spicillaria heeft aangewezen. Deze haren zijn van eenen bijzonderen aard en bestaan uit buizen met een aantal ronde holten. De gevondene soorten vormden kleine struiken met a £ 174 regtopgaande takken, wier loof uit licht groene, zel- den blaauwgroene, lederachtige bladeren bestonden. In hunne oksels bevinden zich bij eenigen aan vier zijden en bij anderen aan twee zijden kleine bloemen- dragende stelen. De laatsten zijn, even als de bloe- men, zeer verschillend in grootte, De opgaven, die wij tot dusverre bezitten, geven aan dit geslacht de eilanden Java, Sumatra en Borneo tot hoofdstandplaats; terwijl slechts ééne soort de gebergten van Indiën bewoont. Omtrent de versprei- ding over deze eilanden heb ik opgeteekend, dat de soorten zich van de omgevingen van het strand tot 2000 voeten hoogte uitbreiden en aldaar verdeelde groeiplaatsen bezitten. Petunga microcarpa, P. lon- gifolia, enz. troffen wij met hun licht groen loof aan in de opene bosschen, langs de oevers der rivieren, somwijlen op de vlakten. P. glomerata en P. dasyo- neura verkiezen daarentegen het digtere gedeelte der aloude bosschen en dragen in hun donker groen een met deze standplaats overeeenstemmend kenmerk. Voor zoover mij bekend is, wordt door de inlan- ders geen gebruik van deze gewassen gemaakt. PETUNGA LANCEOLATA Khs. P. folis lanceolatis, utrinque acuminatis; spicis paucifloris; fructubus pyriformibus. Crescit ad ripas fluminis Téwé: Borneo. prronca.tonatronta DC. Prod. 4. p. 599. Tigginsia Br, Hb. Spicillaria Rien. 172 Crescit in locis humiliorthus Krawang, ete.: Java ; prope Indrapoera: Sumatra; Mar- tapoera: Borneo. De gekweekte voorwerpen dezer soort, uit den tuin van Buitenzorg, bezitten rijkere bloemaren en den stempel boven de bloemkroon uitstekende. Die ‚ van Borneo kenmerken zich door slankere bloemaren en langere bladeren, welke aan de plant een geheel ander voorkomen geven en mij aan de gelijksoortig- heid deden twijfelen, hetgeen echter door de ken- merken van de bloem en vrucht niet werd bevestigd. PETUNGA MICROCARPA DC. Prod. 4. p. 599. Higginsia Bu. Bijdr. p. 988. Crescit ad ripas Pankinan, et ad montem Pa- matton: Borneo; prope Wanyasa: Java. Bij de groote overeenkomst der beide voorgaande soorten zijn de minder verlangde bloeiwijze en vooral de vorm der bloemkroon goede kenteekenen. De bloemkroon heeft bij de eerste soort eene trechter- vormige buis en bij de tweede- is deze naauwelijks ontwikkeld. PETUNGA GLOMERATA DC. Prod. 4. p. 599. Higginsia Br. Bijdr. 989. ko 8 ad montes Papandayang , Talaga-hodas, : Java, 173 PETUNGA DASYONEURA Khs, P. foliis ovatis, acuminatis, basi obtusiusculis, subtus in nervis fusco-pilosis; capitulis paucifloris, bracteatis. Crescit in sylvis Melintang : Sumatra. PETUNGA GRACILIS Khs, P. foliis ovatis, acuminatis, basi obtusiusculis: stipulis ovatis, acuminatis; spicis gracilibus; fructu- bus oblongis; corollae tubo infundibuliformi, Crescit ad montem Prarawin et ad ripas flu- minis Banjermassing : Borneo, PETUNGA CONIOCARPA hs, P. foliis late ovatis, breviter acuminatis, basi at- tenuatis; spicis gracilibus; fructubus ovoideis, basi attenuatis; corollae tubo brevissimo. Crescit prope Martapoera: Borneo. De beide laatste soorten zijn door eene verwijderde bladverdeeling , langere bloemtrossen en in één woord door eene slankere groeiwijze van de vorigen onder- scheiden. Zij verhouden zich tot elkander, even als de P. longifolia en P. microcarpa; zoodat de bloem- kroon het hoofdzakelijke onderscheidingskenteeken oplevert. 174 STY LOCORINA Cav. Icon. 4. t. 568. Garren. 3 tab. 197. Br. Bijdr. 982. Wahlenbergia Br. DC. Prod. 4. p. 577. De geslachtskenmerken, door de gemelde schrij- vers gegeven, stemmen zoozeer met de kenmerken onzer soorten overeen, dat hunne herhaling hier als noodeloos kan aangemerkt worden. Ik heb het ge- slacht aangenomen , zooals hetzelve door De Cannorre voorgesteld werd, namelijk voor de soorten, welke eenen getanden kelk en vele kleine zaden bezitten; terwijl ik den naam Cupia in zijnen geest voor de overige soorten aanneem, wier vruchten met weinige zaden voorzien zijn. Het kenmerk der schrijvers, op de grootte der kiem gegrond, heb ik niet bevestigd gevonden; maar behalve het onderscheid in de grootte en het getal van de zaden, leverden mij hunne za- menstelling een verschil op, gelijk aan dat van Psy- chotria en Grumilea. Cupia hirsuta, door mij on- derzocht, bezit een albumen ruminatum, zoo als men dit bij Grumilea aantreft. Als heesters met lederachtige bijna aderlooze bla- deren, witte welriekende bloemen en donker bruine bessen, hebben wij deze gewassen door de bosschen van het zeestrand tot op ruim drie duizend voeten hoogte aangetroffen. : Hunne verspreiding is tot dusverre alleen van Java, Sumatra, Borneo, Timor en de Philippijnen bekend; terwijl slechts eene enkele afwijkende soort dit ge- slacht op het Indische vasteland vertegenwoordigt. x 175 STYLOCORINA miRsSUTA Khs. S. foliis ovalibus, oblongis, utrinque acuminatis, supra subtusque hirsutis; stipulis lanceolatis, acumi- natis; corymbis terminalibus, dense strigoso tomen- tosis. Crescit ad montem Papandayang : Java. (Nomen Kisirum). STYLOCORINA FRAGRANS Bl. Bijdr. p. 985. Crescit in sylvis montis Papundayang: Java ; prope Doekoe: Sumatra. STYLOCORINA CORIACEA Khs. S. foliis oblongo-ovalibus, obtuse acuminatis, basi attenuatis; stipulis triangularibus, subulato-acumi= natis; capitulis axillaribus, paucifloris. Crescit in sylvis montis Sakoembang: Borneo, STYLOCORINA LAXIFLORA Bl. Bijdr. p. 985. Crescit ad ripas fluminis Banjermassing: Bor- neo. CUPIA Rheede. DC. Prod. 4. p. 595. Tarenna Gaertn. 1. p. 159. t. 28.? Menestoria DC, Prod. 4. p. 590. Wij hebben ons bij het geslacht Stylocorina reeds uitgesproken over de wijze, waarop wij Gupia aan- 176 namen en het verschil aangetoond, dat beiden one derscheiden kan, indien men deze geslachten, die meer op een systematisch karakter berusten dan door hunne houding gewettigd worden, wil behouden. Het denkbeeld van Wreur en Arnorr, dat Ixora alba L. en Tarenna van Garrrner dezelfde plant zoude zijn als Cupia corymbosa DC., vond ik door de in het Herbarium van van Roven met den naam Ta- renna en Ixora alba bestemde planten bevestigd. Nog moet ik hier opmerkzaam maken op de verwantschap; welke dit geslacht met de door De Canporre (Prod. 4. p. 590) beschrevene Menestoria heeft en, naar de daar gegevene beschrijving van M. Hamelliae oordeelende, zoude het mij niet verwonderen, dat de hier beschre- vene Cupia-soort aan deze zeer verwant is. De eenige door mij gevondene soort bewoont de — digte bosschen van het gebergte Singalang, en brengt het reeds nitgedrukt gevoelen van Wieur en Arnorr nopens de Pavetta Sumatrensis Roru tot zekerheid. CUPIA SETIGERA Khs. Pavetta Sumatrensis Roru. DC. Prod. 4. p. 491. C. ramulis setigeris; foliis ovalibus, acuminatis, basi attenuatis, utrinque subtus praesertim in nervis hirsutis; floribus corymbosis; lobis calycinis oblon- gis, corollae spathulatis. Cirescit in sylvis montis Singalang: Suma- tra. 177 GRIFFITHIA Wr…ieur et Arnorr Prodr. Pen. Ind. Orient. p. 599. Door de schrijvers der gemelde Flora hebben wij een zeer juist kenmerk voor dit geslacht bekomen, zoodat mijne eenige aanmerking zich bepaalt tot het afvallen van het bovenste gedeelte van den kelk. Dit verschijnsel wordt veroorzaakt door eene reeks van kleinere cellen, welke op dat punt van scheiding gelegen zijn, op een zeker tijdperk uitdroogen en als- dan bijna doorschijnend worden. Het geslacht Ri- chardsonia heeft vermoedelijk eenen gelijken vorm. Dit geslacht bezit niet alleen eenige soorten in den Archipel, maar wordt ook door verscheidene in de Flora van het vasteland vertegenwoordigd. Behalve de op te gevene soorten, welke door vroe- ger onderzoek en op onze latere reizen uit den Ar- chipel bekend geworden zijn, behoort niet alleen de Griffithia fragrans, maar ook naar de beschrijving te oordeelen, nog andere Randiae van Roxsvren en Warmeu tot dit geslacht. Wij vonden onze soorten op Java, Sumatra en Borneo, meestal in de lagere streken beneden 1500 voet, door de bosschen en somwijlen over de vlakte verspreid, waar zij zich door witte of geelachtige bloemen, donker groene bladeren en dikwerf in door- nen overgaande bloemstelen kenmerkten. a 12 178 GRIFFITHIA LONGIFLORA Khs. Randia longiflora Lam. DC. Prodr. 4. p. 586. Posoqueria mul- tiflora Br. Bijdr. 980. Crescit ad montem Salak: Java. .- GRIFFITHIA OXYGYNA Khs. G. foliis ovalibus, acuminatis, coriaceis; stipulis ovatis, subulatis; floribus cymosis; calycis limbo quinquedentato. Crescit in sylvis montis Melintang: Sumatra, GRIFFITHIA EUCANTHA Khs. G. foliis oblongo-ovatis, obtuse acuminatis, basi acutiusculis, subtus in nervis pubescentibus; stipu- lis connatis, subulatis, spinis recurvis; corymbis terminalibus; calycis limbo tubuloso, deciduo, den- tibus 5 subulatis; corollae tubo gracili. Crescit prope Banjermassing: Borneo; in syl- vis montis Dingdingari: Java. GRIFFITHIA ACUMINATA Khs. G. spinis recurvis; foliis ovatis, acuminatis, basi acutis; stipulis triangularibus, subulatis; inflorescen- tia corymbosa, racemosa; dentibus calycinis acumi- natis, lobis corollimis acutiusculis. Crescit in monte Prarawin: Borneo. de GYNOPACHYS Br. in Flora 1825. Bijdr. p. 955. DG. Prodr. 5. p. 574. Calycis tubus cum fructu concretus, subglobo- sus, parte libera subcampanulata decidua aut per- sistente, limbus 5-dentatus velsub integerrimus. Co- rollae tubus brevis, subinfundibuliformis, fauce dense pilosa; limbus quinquepartitus, partes oblongae, obtusae. Stamina 5, fauci inserta, filamenta brevia, antherae supra basin afhxae. Stigma crassum, sub- bilobum. Stylus teres, saepe in medio incrassatus. Ovarium disco carnoso coronatum, hiloculare. Ovula numerosa in placentis oblongis immersa, ad apices loculorum stipitis ope brevis affixa. Bacca subglo- bosa, disco excreto et annulo calycino coronata, bi- locularis. Semina numerosa, angulata, compressa, inter lamellas excrescentia placentarum productas inserta. Embryo in albumine carnoso anatropus; ra- dicula teres, cotyledones ovales. Frutices erecti aut scandentes. Folia coriacca, disticha. Stipulae interpetiolares, in vaginam brevem concretae. Flores in axillis dense corymbosi aut sub- corymbosi, unilaterales, bracteati. Vroeger had ik het denkbeeld, dat dit geslacht gemakkelijk met Griffithia vereenigd konde worden. Nader onderzoek heeft mij van dit gevoelen doen afzien. Hoewel eenige Gynopachys-soorten, even als Grifithia en Richardsonia, de vrije buis van den kelk vallen laten, zoo is dit bij anderen daarente- 180 gen het geval niet. De bloemkroon van Griffithia is langer en hare opening onbehaard. Vergelijking der stuifmeeldraden van de beide genera levert slechts een zeer gering verschil op, daar zij op dezelfde wijze geplaatst en met de helmknopjes verbonden zijn. Wat de vorm van de laatsten aanbelangt, deze verdient voor G. corymbosa eene bijzondere vermel- ding. Bij de andere soorten, zooals G. acuminata, bestaat geene belangrijke afwijking van de gewone gedaante. G. corymbosa daarentegen leverde mij eenige overeenkomst met hetgeen R. Brows bij Aegi- ceras gevonden heeft, en vroeger van Viscum bekend was. De helmknopjes bestaan uit vier hokjes, zoo- als gewoonlijk paarsgewijze terzijde van een weinig ountwikkeld connectivum gelegen. In plaats dat deze hokjes door eene van boven naar beneden doorgaande holte gevormd zijn, bestaat ieder van dezelve uit een aantal ronde of meer langwerpige, door wanden van elkander afgezonderde gaatjes, waarin het ronde stuifmeel ligt. Aangaande de opening dezer holten ontbreken mij genoegzame daadzaken; doch te oor- deelen naar hetgeen ik daaromtrent heb waargeno- men, schijnt het mij toe, dat zij onregelmatig in de lengte openscheuren. Na deze uitwijding terugkeerende tot de vergelij- king tusschen Griffithia en Gynopachys, vinden wij bij eerstgenoemd geslacht de placenta niet op een punt, maar met hare geheele achtervlakte tegen het middenschot vastgehecht. De eitjes leveren bovendien een ander aanzienlijk onderscheid op, daar bij Gyno- 4 d OT ey TE { 181 pachys ieder ovaal eitje in een afzonderlijk klein hokje van de vleezige placenta gelegen is en bij Griffithia daarentegen de eitjes de placenta overdekken. Het zoude mij niet verwonderen, dat Hyptian- thera W.et A. aan dit geslacht verwant was, doch dit gevoelen kan alleen door de bezitters der voor- werpen tot zekerheid gebragt worden. De gevondene soorten vormen slingerende struiken met bladeren, welke op die van de laurier gelijken en meestal van eene donkergroene kleur zijn. Hare witte of geelachtige bloemen, welke somtijds een- zijdig op den algemeenen bloemsteel gezeten zijn, vormen zamengestelde trossen, boven of bezijden de oksels der bladeren. Indien het zich bevestigen mogt, dat Hyptian- thera tot dit geslacht behoort, dan zoude hetzelve de vertegenwoordiger van Gynopachys in Indie zijn. In den Archipel geniet hetzelve eene algemeene ver- spreiding, zoodat zijne soorten niet alleen door ons op Java, Sumatra en Borneo gezien zijn, maar ook volgens de onderzoekingen van Zippetivs en Spano- ere, op Timor en Nieuw-Guinea zouden voorkomen. Op de eerstgenoemde eilanden zijn de grenzen dezer soorten niet zeer scherp bepaald: niettemin behoo- ren zij tot de hoogere boschplanten, welke voorna- melijk op gebergten, ter hoogte van 2000 tot 5090 voeten, te huis zijn. Volgens de aanteekeningen van den Hoogleeraar Reinwanpr, versiert Gynopachys tomentosa op ongeveer 2000 voet hoogte den berg Sempo op de Noord-Oostkust van Celebes. Wat de 182 voorwerpen van Timor en Nieuw-Guinea betreft, hetgeen ik weet aangaande de oorden, waar deze gewassen verzameld zijn, doet mij veronderstellen, dat zij aldaar in de lagere bosschen gevonden wor- den. GYNOPACHYS ABNORMIS Khs. G. folis petiolatis, late ovalibus, breviter et ob- tuse acuminatis, basi cuneatis; stipulis triangulari- bus acutis; fructubus subsolitariis, axillaribus. Crescit in sylvis prope Poeloe-Lampei: Borneo. GYNOPACHYS ACUMINATA BJ]. Bijdr. p. 955. Crescit in sylvis montium Gedé, Burangrang, etc.: Java. GyNopacHys corymBosa Bl. Bijdr. p. 955. Crescit in sylvis montium Tiloe, Papandayang, etc.: Java. GYNOPACHYS ATTENUATA Khs. G. folus petiolatis, ellipticis, acuminatis, basi acutis; stipulis acuminatis; corymbis divaricatis. Crescit in sylvis montis Singalang : Sumatra. GYNOPACHYS TOMENTOSA Bl. Bijdr. p. 955. Crescit ad montem Tankoeban-Prahoe: Java. 185 GONYANERA Khs. Calycis tubus cum ovario connatus, elongatus, subpentagonus; limbus patens, quinquepartitus, partes ovatae acutae. Corollae tubus brevis, limbus 5-partitus, partes aestivatione valvata. Stamina 5, exserta, tubo corollae affixa; filamenta brevia; an- therae conniventes, lineares, acutae. Stigma elon- gato-clavatum, stylus teres, glaber. Ovarium elon- gatum, angulatum, biloculare. Ovula numerosa, in placentis cylindricis laminae ope dissepimentis affixis. Fructus baccatus, bilocularis; semina numerosa, mi- nuta, compressa. ; Arbuscula, ramulis teretibus. Folia opposita, longe petiolata, elliptica. Stipulae vaginantes. Flores axil- lares, bracteati. Door den vorm der vrucht nadert deze plant zeer tot Psilobium Jack, op welk geslacht de andere ken- merken van de bloem niet passen, althans voor zoo- ver volgens de beschrijving te oordeelen is. De eenige soort, Gonyanera glauca, werd door ons op Sumatra, in de bosschen van het gebergte Singalang aangetroffen, MUSSAENDA L. Roxs., Wam, Br, W.et A. De schrijvers over de Indische Flora en Garntner hebben ons van dit geslacht zulke naauwkeurige kenteekenen medegedeeld, dat ik de gevondene soorten 184 onder dezelve kan opnemen (4). Alleen moet ik om- trent de ligging der kiem eenige opmerkingen me- dedeelen. Bij de onderzochte soorten heb ik de za- den zaamgedrukt en in eene kleine insnede in het midden vastgehecht gevonden. In dezelfde lijn met deze insnede was de kiem gelegen, zoodat zij in verhouding tot de lengte van het zaad dwars ligt. Dit geslacht is aan de tropische zonen der oude en nieuwe wereld eigen, en wordt door verscheidene soorten in de Indische Flora vertegenwoordigd. Deze verspreiden zich daar over den Archipel, Nieuw-Gui- nea en zelfs oostelijker; zij behooren in de vlakte zoowel als in de lagere en hoogere boschstreken te huis. In hare groeiwijze, welke meestal struikaardig is, bezitten zij weinig eigendommelijks; doch de bloe- men doen haar terstond kennen, daar deze, eerst wit zijnde, later hoog geel of oranjekleurig worden en dan zeer goed tegen het uitgroeijende witte kelk- blad afsteken. Veelal is er slechts een bloemkroon- aardig kelkdeel, even als bij Pinkneya; somwijlen echter ontwikkelen er zich meer dergelijke kelkbla- deren, hetgeen voor Mussaenda meestal bij de in de verdeelingen der bloemstelen geplaatste, centrale bloemen plaats vindt. Wicar en Arnorr hebben ons reeds opmerkzaam (1) In het kenmerk, door De CANDOLLE uit deze schrijvers over- genomen , is de opgave van GAERTNER: placentae lamine affivae, piet zeer juist met placentae pedunculatae verwisseld, daar men hierdoor aan eene vasthechting door middel van eenen steel zoude geloven, hetgeen toch het geval niet moet zijn. 185 gemaakt, hoe moeijelijk de onderscheiding der soor- ten in deze natuurlijke groep plaats vindt: ook ik moet mijn gevoelen in dien geest uitdrukken, onder bijvoeging dat alleen de kenmerken, die aan de bloem en vrucht ontleend zijn, tot eene naauwkeurige be- stemming zullen bijdragen. MUSSAENDA FRONDOSA L. Spec. 254. Br. Bijdr. p. 985. DC. Prod. 4. p. 570. W. et Ann. p. 595. Mussaenda sumatrensis Roru. Nov. Gen. et Spec. p. 152. Mussaendu corymbosa Roxs.? in Herb. Lugd.-Batav. Crescit prope Santiang: Java; in sylvis humi- lioribus prope Padang, etc.: Sumatra. MUSSAENDA ACOMINATA Bl. Bijdr. p. 986. DC. Prod. 4. poll. Crescit in sylvis montis Gédé: Java. MUSSAENDA GLABRA Vahl. Symb. 5. p. 58. BI. Bijdr. p. 985. DC. Prod. 4. p. 370. Crescit in insulis Java, Sumatra, Borneo. (Am- boina Rumeutcs, Celebes Zippevis). Ik zal welligt later op deze planten terugkomen en kan mij dus hier tot eene algemeene opmer- king bepalen, die het veranderlijke dezer soort be- treft. De veranderlijkheid der bladeren is algemeen LP ., ae oS aes EEE re 186 aangenomen, doch hier strekt deze zich ook tot de kelkdeelen uit, wier vorm van het ovale tot het langwerpige afwisselt. Heeft men dus de uitersten voor zich, dan zouden deze kelkverdeelingen genoeg- zame kenteekenen ter onderscheiding aanbieden; wor- den daarentegen de tusschenvormen vergeleken, dan vervalt het geheele soortenstelsel. | RANDIA Hoorr. Linn. Garrty. Lam. Bo. Watt. Brome. Wieut et Arnott. Bij.de reeds naauwkeurige opgave der kenmerken behoeft er geene herhaling plaats te hebben, waar- toe mij cok de eenige gevondene soort weinig aan~ leiding geeft. Eene aanmerking moet ik mij echter veroorloven, om de verhouding van dit geslacht tot Stylocoryna op te helderen. De vergelijking dezer beide geslachten doet bij ieder eene eigenaardige hou- ding kennen. De stuifmeeldraden zijn bij Styloco- ryna naar den voet, bij Randia dumetorum daaren- tegen meer naar het midden vastgehecht. De stem- pel zou, volgens Wicur en Arnorr, geen genoeg= zaam kenmerk opleveren: dit orgaan moet ik dus stilzwijgend voorbijgaan, hoezeer hetzelve ook ver- schillen moge in de gemelde Randia-soort en de mij bekende Stylocoryna. De placenta kan ons echter een belangrijker onderscheidingspunt aan de hand geven. Bij de soorten van Stylocoryna, heb ik de- zelve in het midden van het hokje door een steeltje aan den wand bevestigd gevonden. Randia dumeto- 187 rum bezit dezelve vastgehecht door een vertikaal plaatje tegen den gemelden wand: bij de laatstge- noemde soort is de placenta in twee deelen gesple- ten, terwijl zij bij Stylocoryna bijna half rond is. Randia dumetorum, op Java in de tuinen gekweekt, heb ik wild in de lagere streken van Sumatra’s-west- kust aangetroffen. De voorwerpen, aldaar verzameld, zijn meer behaard, terwijl de kelk en bloemkroon niet zelden eene grootere ontwikkeling erlangen, waardoor de kelkverdeelingen tot kleine blaadjes uit- groeijen. GARDENIA Errrs. L. Roxs. Warmcu. Brune. Wieur et Arnorr. De weinige, door mij gevondene, soorten van dit geslacht maken geene verandering noodzakelijk in deszelfs kenmerken, zooals die reeds door verschil= lende schrijvers gegeven zijn. De vasthechting der helmknopjes heeft ongeveer op het midden plaats. De stempel is niet alleen in twee, maar zelfs 5, en welligt in 8 deelen verdeeld; welke indeeling met het getal van placentae in verband staat. Het ova- rium is bij Gardenia, even als bij Fagraea, éénhok- kig en wordt slechts bij verdere ontwikkeling der vrucht in meer deelen gescheiden, ten gevolge van de uitgroeijing der placentae en hare onderlinge toe- nadering. De vergelijking tusschen eene rijpe vrucht en een vruchtbeginsel levert een aanmerkelijk, door de uit- 188 groeijing van de placentae teweeg gebragt verschil op. In den jeugdigen staat bedekken de schijfvor- mige eitjes de placentae in eenige naast elkander ge- legene rijen; bij meer gevorderden toestand is de regelmatige ligging reeds eenigermate verbroken, ter- wijl eindelijk de zaden der half rijpe vruchten, door uitgegroeide verlengsels der placentae, van elkander gescheiden zijn. In de rijpe vruchten is geheele wan- orde en liggen de zaden door een dikwerf gekleurde vleezige massa verspreid. | Hierbij kan ik nog eenige woorden voegen over den aard der vrucht. Haar buitenste gedeelte wordt door een meer of minder dik vleesch gevormd, het-. welke eene verdeelbare en hardere kern omsluit, die volgens Roxpuren, Watiich en mijne eigene waar- nemingen in 2—8 kleppen deelbaar is. Deze zaak, aan een nader onderzoek onderworpen, deed mij blij- ken: dat het endocarpium hier verhardt en, met een smallen rand terug geslagen, aan weerszijden van de bevestigende plaat der placentae gezeten is, — dat daarentegen het gemelde bevestigingsdeel der pla- centae zijnen oorsprong neemt uit het sarcocarpium, tusschen deze beide randen doorgaat en later, bij het rijpworden der vrucht verdroogende, de verwij- dering van de verharde endocarpium-deelen teweeg brengt, die op deze wijze de zoogenaamde kleppen vormen. Tegenover ieder van deze kleppen nu is schijnbaar een hokje gelegen, tot de vorming waar- van de deelen van twee verschillende placentae bij- gedragen hebben. A 189 Indien alle de opgegevene soorten van De Canporre ware Gardeniae zijn, dan verspreidt zich dit geslacht hoofdzakelijk over de tropische zonen van den ge- heelen aardbol en bezit in Azia’s oostelijke gedeelte zijn grootste aantal vertegenwoordigers. Zij strekken zich hier noordelijk, tot in Japan uit, en leveren, volgens het onderzoek der Nederlandsche en Engel- sche kruidkundigen, op de verschillende eilanden van den Archipel eenige belangrijke soorten. Gare= denia mutabilis en G. Reinwardtiana werden bekend door het onderzoek van den Hoogleeraar Reinwanor van het noord-oostelijke gedeelte; Gardenia Boiei met hare heerlijke bloemkroon, ken ik uit de talrijke verzameling, door Zreeertos op Timor bijeengebragt; de Heer Biome leerde ons de G. Blumeana en G. tos mentosa van Java kennen; onze reizen op Borneo voegden hierbij een viertal nieuwe vormen. De door ons waargenomene soorten bepalen zich tot beneden 4500 voeten boven de zee gelegene oor- den: de beide Javaansche soorten G. Blumeana (die de Indische G. campanulata vertegenwoordigt) en Gardenia tomentosa vormen in de minder digt be- groeide streken talrijke struiken, wier vorm pyra- midaal of rondkruinig is. Zij versieren zich, vooral in het drooge jaargetijde met talrijke bloemen. Gar- denia acuminata en G. racemulosa, langs de groote Doesson-rivier aangetroffen, stellen meer onregelma- tige struiken daar; de beide anderen, Gardenia resi- nifera en G. grandis, grocijen integendeel tot 20 a 50 voet hooge boomen uit, op wier bijna regte stam- 190 men zich ovale of ronde kruinen verheffen. G. Wal- lichiana, eigen aan de heete vlakte van Borneo’s Zuid-oostkust, is zeer harsrijk en G. grandis, in de bosschen van den Sakoembang voorhanden, kenmerkt zich door eene aanzienlijke, met een digt dons be- dekte bladuitbreiding. GARDENIA FLORIDA L. Br. Bijdr. 1015. DC. Prod. 4. p. 579. Colitur in hortis: Java. Deze plant, algemeen op Java in de tuinen aan- gekweekt, bezit meestal dubbele bloemen; zoodat ik de voorwerpen met enkele bloemen alleen door de op Java ingevoerde gewassen van den Heer Ja- - coBson ken, terwijl mij de Chinezen het gebruik van het merg der vrucht tot het roodverwen van papier, waarmede de theekisten bedekt worden, hebben aan- getoond. Deskundigen hebben mij daarenboven be- wezen, dat deze plant alleen tot dit einde geschikt zoude zijn, eensdeels wegens de vastheid der kleur, anderdeels omdat, door het gemis van eenen bijzon- deren geur, de thee door deze verwstof niet bena- deeld kon worden. GARDENIA TOMENTOSA Br. DC. Prod. 4, p. 579. Crescit ad montem Salak: Java. Deze heerlijke soort zoude, volgens dienaangaande bekomene inlichtingen, door den Heer Ziprexivs op 194 gemelde plaats gevonden zijn. Ik heb dezelve in hare standplaats nimmer gezien en dus slechts naar voor-_ werpen uit ’slands plantentuin beschreven. GARDENIA BLUMEANA DC. G. campanulata Br. Bijdr. 1017. DG. Prod. 4. p. 585. Grescit in fruticetis: Java. GARDENIA RESINIFERA Khs. G. arborescens, resinosa; foliis obovalibus, acu- tiusculis, subtus pubescentibus; floribus terminali- bus, solitariis; drupa rotundata, calycis tubo cylin- drico, subintegerrimo coronata: drupae putamine 5-valvo. Crescit prope Poeloe-Lampet, ad montem Pa- matton: Borneo. De voorwerpen van de laatstgenoemde plaats zijn door meerdere witgroeijing, langere bladstelen en bladeren, enz. onderscheiden. GARDENIA GRANDIS Khs. G. inermis, arborescens; foliis obovatis, acutius- culis, basi cuneatis, supra sparsim, subtus in ner- vis venisque dense pilosis; floribus axillaribus, bra- cteatis; pedunculis bifloris. Crescit ad montem Sakoembang : Borneo. 192 GARDENIA ACUMINATA Khs. G. arborea, inermis, gemmis resinosis foliis ellip- ticis, obtuse acuminatissimis, basi attenuatis, in axillis venarum barbatis; floribus axillaribus, tubo calycis brevi, lobis linearibus acuminatissimis; bacca globosa. Crescit ad ripas Banjermassing et prope Mar- tapoera: Borneo. GARDENIA RACEMULOSA Khs. G. fratescens, inermis; foliis ovalibus, acumina- tis, basi acutis, subtus praesertim in nervis pubes- centibus; floribus axillaribus, racemulosis vel soli- taris, lobis calycis hirsuti subulatis; stylo longissimo. Crescit ad ripas fluminis Banjermassing : Borneo. HAMELIAE Cran. et Scar. Rreu. DC. Behalve de door De Canporre tot deze groep ge- bragte geslachten, behooren hiertoe Prarawinia en Axanthopsis, terwijl ik Polyphragmon afzonder, om hetzelve tot de Guettardaceae over te brengen. UROPHYLLUM Jacx et Waxt. Roxs. Flor. Ind. 2. p. 184. DC. Prod. 4. p. 441. Exp. Gener. p. 546. Axanthes Br. Bijdr. 1002, Wars. Roxs. et Rwor._ Flores hermaphroditi aut abortu dioeci. Calycis 195 tubus cum ovario connatus subglobosus, limbus in- tegerrimus aut dentatus. Corollae tubus brevis, fauce fasciculis villorum instructa; limbus rotatus, S-par- titus, partes acutiusculae. Stamina 5, fauci corol- Jae inserta; filamenta brevia; antherae lineares, saepe apice appendiculatae, (in femineis rudimenta linea- ria). Stigma quinquelobum, patens. Stylus teres, basi disco carnoso sulcato cinctus, (in masculis rudi- mentum). Ovarium 5—6loculare. Ovula numerosa, placentis carnosis cum dissepimentis connatis affixa. Bacca globosa, calycis limbo coronata, 5- locularis. Semina angulata vel compressa , scrobiculata, in plas centis membranosis succosis quasi immersa. Testa cartilaginea. Embryo in albumine carnoso. Frutices seu arbores erecti. Folia opposita, oblon- ga, costata. Stipulae lanceolatae, deciduae. Flores corymbosi aut capitati, axillares, saepe involucrati, virescentes. , Ter regtvaardiging der vereeniging van Axanthes met Urophyllum behoef ik slechts op de gegevene beschrijvingen te wijzen in de Flora Indica 2. p. 184, waaruit men niet zonder grond zoude opmaken, dat U. glabrum dezelfde plant als Axanthes arborea kan zijn. Alleen zoude de bloemkroon eenig kenmerkend verschil opleveren, doch wij leeren dienaangaande uit de bijvoeging van Warrren, dat de bloemkroon zeer diep is ingedeeld. De dusverre beschrevene soorten zijn allen van het westelijke gedeelte van den Indischen Archipel be- 1 BAT SENN, ART NL Md nd At 194 kend: zij bewonen, in de door ons bezochte oor- den van de drie groote Sunda-eilanden, de bergstre- ken van 1000 tot 5000 voeten hoogte, terwijl het voorkomen van Urophyllam glabrum W. tot eene lagere regio beperkt schijnt te zijn. Axanthes Time- riensis, mij door de verzamelingen van den Heer SpanoaHe bekend, is volgens den Heer Decaisnz de Polyphragmon Desr. UROPHYLLUM stRIGOSUM Khs. Axanthes strigosa Br. Bijdr. p. 1003. DC. Prodr. 4. p. 440. Crescit in sylvis montis Sakoembang: Borneo ; in sylvis montanis: Java. UROPHYLLUM ARBOREUM Khs. Axanthes arborea Br. Bijdr. p. 1005. DC. Prodr. 4. p. 440. Crescit in sylvis Sakoembang: Borneo; Singa- lang: Sumatra ; in montosis Gédé, Patoeha, etc.: Java. VROPHYLLUM mACROPHYLLUM Khs. Axanthes macrophylla Br. Bijdr. p. 1002. DC. Prodr. 4, p. 440. 3 Grescit in sylvis Gédé, etc.: Java. . UROPHYLLUM conymBosum Khs, Axanthes corymbosa Br. Bijdr. p. 1003. DC. 4. p. 444. Creseit in sylvis montanis: Sumatra et Java. 195 AXANTHOPSIS Khe. Flores monoici. Mas: calyx patellaeformis, pro- funde 6- vel 7-deutatus. Corollae tubus infundibu- liformis, fauce dense hirsuta; limbus 6- vel 7-parti- titus, partes oblongae, aestivatione valvata. Stamina 6 vel 7, fauci inserta, subinclusa; filamenta brevia, antherae lanceolatae. Rudimentum pistilli teres, disco earnoso cinctum. Femina: calycis tubus cum ovario connatus, subglobosus, parte libera cylindrica, lim- bus 6- vel 7-partitus. Corolla floris masculi simillima. Antherarum rudimenta 6 vel 7, linearia. Stigma 6-vel 7-partitam; partes radiatim dispositae, lanceolatae. Stylus subangulatus. Ovarium 6-vel 7-loculare. Ovula numerosa, placentis carnosis cum dissepimentis con- natis affixa. Bacca globosa, sulcata, calyce coronata. Semina multa, subangulata, foveolata, in placentis membranaceis immersa. Arbuscula erecta: rami patentes; folia. oblonga acuminatissima, basi acuta; costata. Stipulae lan- ceolatae, deciduae. Flores axillares, conferti, albi. AXANTHOPSIS ELONGATA Khs. Crescit ad ripas Pattay: Borneo. Niettegenstaande er tusschen dit geslacht en het vorige eene opmerkelijke verwantschap bestaat, heb ik gemeend, dat de vorm der bloemkroon, het ge- tal stuifmeeldraden en de verdecling van het ova- rium genoegzame kenmerken uitmaakten, om hetzelve als een afzonderlijk geslacht voor te stellen. NN AERO RARER ea on 4 196 PRARAVINIA Khs. Dit geslacht, waarvan reeds eene uitvoerige bee schrijving is geleverd in de Afdeeling Botanie der Verhandelingen over de Nat. Gesch. der Nederl. Over- zeesche Bezittingen bladz. 189 en volgg., vormt met de beide voorgaande eene zeer natuurlijke groep van kleine boomen, met regt opgaande stammen en wijd openstaande takken, welke slechts met een yl loof bekleed zijn. Bij allen bezitten de bladeren eene helder groene kleur met sterk uitstekende nerven, en zijn de witte of groenachtig witte bloemen in de oksels geplaatst op verdeelde of ongedeelde bloem- stelen. Axanthopsis en Praravinia vonden wij alleen op Borneo’s Zuid-oostkust; beiden bewonen de la- gere gebergten of worden langs de oevers van de Banjermassing-rivier aangetroffen. Zij groeijen daar zoowel in droogen als in moerassigen bodem en zijn, even als de Urophyllum-soorten , gewassen die door aanzienlijke groepen in de statistische verhouding hunner standplaatsen in aanmerking komen. Wij heb- ben deze gewassen in de verschillende jaargetijden tegelijkertijd bloeijende en vruchtdragende aange- troffen. | JACKIAE, Onder deze afdeeling stel ik voor de geslachten te vereenigen, welke zich door met twee eitjes voor- 197 ziene vruchtbeginsels en vierzadige, niet opensprin gende vruchten onderscheiden. Op die wijze bepaald, behooren hiertoe: Tricalysia Ricn., Jackia Wati., Hypobathrum Br, Scyphiphora Garay. (Epithenia Jack) en Diplospora DC. et Lispz. JACKIA Wat, in Roxs. Flor. Ind. 2. p. 524. DG. Prodr. 4. p. 621. Watt. Plant. Asiat. rarior. Calycis tubus conicus; limbus 4- saepius abortu unilateraliter 5-partitus. Corollae dense pilosae tu- bus infundibulifermis; limbus quinquepartitus, ere- ctus. Stamina 5, fauci corollae inserta; antherae ses- siles, lanceolatae. Stigma longe exsertum, capita- tum, subbilobum. Stylus teres, in medio pilosus. Ovarium disco carnoso coronatum, biloculare, locu- lis biovulatis. Ovula in fundo loculamentoram, prope dissepimentum, in placentis stipitatis cupulatis, col- lateralia. Fructus indehiscens (?), siccus, lobis ca- lycinis productis alatus, bilocularis, loculis abortu monospermis. Semina immatura oblonga. Arbor excelsa. Folia opposita, breviter petiolata, obovata. Stipulae. connatae, vaginantes, setigerae. Panicula speciosa, spiculis dichotomis, floribus uni- lateralibus. Bracteae distichae, sessiles, rhomboideae, JACKIA ORNATA Watt. l. c. Crescit prope Banjoewiran : Borneo. ik ben bij deze plant afgeweken van mijne aan- "Tel eee 198 genomene wijze, om niets noodeloos te herhalen , omdat er niettegenstaande de naauwkeurige beschrij- ving van Warmcr (Flora Indica 2. p. 521—3524) in het opgenomen geslachtskenmerk eenige onzekerheid heerschte. Ook ik was niet gelukkiger in het vin- den van rijpe vruchten, zoodat het eenige, wat ik bij de gemelde beschrijving voegen kan, in de be- vestiging van het denkbeeld ‘van Watticu ten opzigte van den kelk bestaat. De eene zijde van denzelven, tegenover de schutblaadjes gelegen, blijft meestal onontwikkeld; heeft deze aangedrukte stand van de bracteae echter niet plaats, dan ontwikkelt zich , even als bij de aan het einde geplaatste bloemen, in de opene ruimte het vermiste kelkdeel en geeft aan dit gedeelte der bloemen eenen meer regelmati- gen vorm. Men behoeft slechts de plaat van Warrrea, welke geenszins overdreven is, te raadplegen om zich een denkbeeld te vormen van het heerlijke voorkomen van dezen ronden, met dergelijke takken versierden, kroonboom en gaarne erken ik, dat hij mij met ach- ting deed denken aan den ijverigen bevorderaar der wetenschap, en vooral aan den man, die aan zijne overledene medearbeiders een zóó schoon herinne- ring’s teeken toeweidde. HYPOBATHRUM Br. Bijdr. p. 1007. DG, Prodr. 4. p. 451. Calycis tubus cum ovario connatus, obovatus; eo? i; 199 limbus brevis, quadripartitus. Corollae subcampa- nulatae tubus brevis, fauce dense villosa; limbus 4-partitus, patens, partibus ovatis vel oblongis, aestivatione subimbricata. Stamina 4, fauci inserta, filamenta brevia, antherae oblongae. Stigma bifidum. Stylus teres, ad basin disco carnoso integro cinctus. Ovarium biloculare. Ovula in loculis geminata, fere collateralia, descendentia. Drupa pedicellata, apice cupula carnosa affixa et cincta calyce coronata, bi- locularis, loculis dipyrenis. Pyrenae monospermae, coriaceo-arillatae, oblique sibi incumbentes, superne affixac. Embryo in albumine inversus (?). (Chara- cteres fructus e descriptione Cl. Biome |. c.) _Frutices, ramis patentibus. Folia opposita, oblonga. Flores bracteati, in axillis dense conferti. HYPOBATHRUM FRUTESCENS Br. Crescit in sylvis Burangrang: Java. De houding plaatst dit geslacht in de nabijheid van Petunga, welke natuurlijke band door de ver- gelijking der kenmerken van de bloem nog versterkt wordt. In hoeverre er eene overeenkomende gedaante tus- schen Hypobathrum, Tricalysia en Nescidia bestaat, durf ik niet beslissen; dat zij echter zeer na aan dezen vorm verwant moeten zijn, meen ik genoeg= zaam uit de bestaande beschrijvingen te mogen af. deiden, 200 DIPLOSPORA DC. et Linot. Enon. Gen. 557. Prodr. 4. p. 477. Het is niet zonder twijfel, dat ik eene door ons op Borneo gevondene plant als soort van dit geslacht opvoer, daarik hare bloemkroon niet bezit, die mij vermoedelijk eenige opheldering zoude kunnen ge- ven. De houding, de bloemenstand, de zaamge- groeide schutblaadjes, de kelk en de stempel beant- woorden aan hetgeen ons Livptey (Botanic. Reg. t. 1026) omtrent zijnen Canthium dubium meldt. In de plaatsing der eitjes levert onze plant een aanmerkelijk verschil op, als zijnde dezelve bijna nevens elkander vastgehecht aan eene eenigzins uit- stekende, even beneden den top van het hokje, tegen den tusschenwand, geplaatste placenta. Ik ontveins niet, dat het mij waarschijnlijk voorkomt, dat de stand der eitjes van Canthium dubium of Diplospo- ra, in een zeer jong ovarium onderzocht, bij on- derzoek van eenen rijperen toestand blijken zoude eene dalende rigting aan te nemen. Mogt ik mij in dit gevoelen bedriegen, dan zoude aan onze plant den geslachtsnaam Dicratera kunnen gegeven wor- den. Omtrent de beide kelkvormige zamengroeijingen moet ik opmerken, dat de eerste aan den krans van bladeren en nevenblaadjes (stipulae) beantwoordt en, aangezien twee tegenoverstaande deelen grooter zijn, de bladeren voorstellen; dat de andere den vorm der stipulae bezit. Tegenover de oksels der bladver- zig 201 tegenwoordigers wordt een klein, onontwikkeld knopje gevonden, hetwelk wij bij Lachnastoma tot bloem ontwikkeld zien. De binnenste stuttende kelk is een- voudig en bestaat uit eenen ronden beker, die alleen ter plaatse, waar de stipulae aanwezig moesten zijn, kleine verdiepingen vertoont. DIPLOSPORA (Dieratera) sineuLaRis Khs. D. foliis obovali-oblongis, obtuse acuminatis, basi acutis; stipulis acutis; floribus axillaribus supra- axillaribusve, confertis. Crescit ad montem Rantau: Borneo. LACHNASTOMA Khs. Calycis tubus cum ovario connatus, obovatus, limbo brevi quadridentato. Corollae tubus infundi- buliformis, fauce dense hirsuta, limbo quadripar- tito; partes ovatae, acutiusculae, in medio barba- tae, aestivatione subimbricata. Stamina 4 fauci in- serta, filamenta brevissima, antherae lanceolatae. Stigma bipartitum, stylus teres. Ovarium disco car- noso coronatum, biloculare. Ovula solitaria, infra apicem affixa, descendentia. Fructus (immaturus) subcarnosus, calycis limbo coronatus, pedicellatus, subglobosus, bilocularis. Semina descendentia, de- pressa. Embryo anatropus. Raphe in superficie se- minis decurrens. 202 Arbuscula, ramis patentibus. Folia ovalia, utrin- que acuminata. Stipulae intrafoliaceae, connatae. Flo- res axillares, saepe ternatim in cupula conferti, basi calycula bracteacea cincti. LACHNASTOMA TRIFLORUM Khs. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra. Tricalysia Ricn., Nescidia Ricu., Diplospora ez Lachnastoma vormen eene natuurlijke, door houding, bloeiwijze en bloemkenmerken vereenigde groep, waarbij Hypobathrum kan gevoegd worden. Zij wordt in het tropische gedeelte van Afrika door Tricaly- sia, op Mauritius door Nescidia, in China en den Indischen Archipel door de drie laatstgenoemde ge- slachten voorgesteld. Van ieder der door mij be- zochte eilanden, Java, Sumatra en Borneo, heb ik één aan dezelven eigen geslacht medegebragt. Allen echter kenschetsen zij zich door „eene gelijkvormige groeiwijze. Zij vormen kleine, struikaardige op Cof- fea gelijkende boompjes, met bijna regtopgaanden stam, met openstaande en even boven den grond aanvangende takken, met eene yle bladbekleeding en kleine, in de oksels geplaatste, witte of groen- achtige bloempjes. Op Java vonden wij Hypobathrum in de bosschen van den Burangrang, op ruim 4000 voeten hoogte, Aan de bosschen van het Melintang-gebergte, op Sumatra, is Lachnastoma eigen. De uit jongere ter- 205 tiaire formatie bestaande Rantau-heuvel, op Borneo, verschafte ons de eigenaardige Diplospora-soort. SCYPHIPHORA Garrtn. Rien. DC. Br. Epithinia Jack. W. et A. Een naauwkeurig onderzoek van de vruchtbegin- sels heeft mij bewezen dat Scyphiphora daarin de- zelfde structuur bezit, welke aan Epithinia wordt toegekend ; zoodat het hoofdonderscheid , waarin laatst- gemelde verschillen zoude, vervalt. De ovaria be- vatteden bij de door mij onderzochte voorwerpen in ieder hokje twee eitjes, van welke het bovenste van den top nederhangt en het benedenste, even boven het midden, aan den binnenwand is vastgehecht. Bij de uitgroeijing heb ik het bovenste van deze eitjes altijd achterlijk bevonden, terwijl het andere zich ontwikkelde en tot rijpheid kwam. De uitgroeijing van de placenta verklaart ons gemakkelijk den vorm, waarin wij het zaad op de naauwkeurige teekening (1) van Ricuarp afgebeeld vinden. De eenige bekende soort kan als eene van de meest verspreide gewas- sen der Indische Flora beschouwd worden. Zij zoude zich, indien de soort van het vasteland identisch ware, vandaar door de straat van Malakka in den Archipel verspreiden, waar zij op Makasser (Cele- bes), Banda, Amboina en Nieuw-Guinea gevonden is. Het is te verwonderen, dat wij deze plant noch (1) Mémoires de la Soc. d'Iist. Nat. Tom. 5. pl. 14. fie. 1. 204 a van Sumatra, noch van Java kennen; hetgeen mij doet vermoeden, dat hare verspreiding langs den Ben- gaalschen zeeboezem plaats beeft. GUETTARDEAE Koren. Indien wij deze afdeeling aannemen met het door De Canporre en Enpricner voorgestelde kenmerk, dan moeten wij beginnen om Guettarda uit te sluiten, daar dit geslacht eene veelhokkige vrucht bezit. Ten einde de afdeeling ongeschonden te bewaren, moe- ten wij dus hare kenmerken in den zin van Rrcnan» veranderen. Het is op die wijze, dat de Guettardeae bij eene nadere beschouwing gemakkelijk te splitsen zijn. Immers vormen de Morindeae dan eene in bloei- wijze overeenstemmende groep; terwijl de Guettar- deae beperkt worden tot het geslacht Guettarda, waarin wij eene veelhokkige vrucht aantreffen. De Bo- beae, door afgescheidene steenvruchtjes van de voor- gaande afdeelingen onderscheiden , hebben echter met dezelve de plaatsing der hangende eitjes gemeen en zouden Polyphragmon, Bobea, enz. moeten bevat- ten. Voor de vierde afdeeling zoude ik den naam Me- phitideae voorstellen en dezelve willen kenmerken door de vrije nootjes, benevens den opgerigten stand der zaden. Daartoe zoude dan behooren gebragt te oa ae = aa 205 worden Mephitidia, Hydrophytum, Coelospermum, Gynochthodes, Lithosanthes, enz. Ik ontveins geenszins, dat eene dergelijke ver- deeling weder andere moeijelijkheden oplevert; zoo- ‚dat ik haar dan ook alleen voorstel, om de Indische vormen onder zekere groepen te vereenigen , die niet met de natuur in strijd zijn. Guettarda speciosa, de eenige door mij op Suma- tra’s westkust verzamelde plant, versiert niet al- leen de zandige zeeoevers of de nieuw gevormde en voor deze kusten verstrooid liggende koraal-eiland- jes, maar behoort ook tot de Flora van den Archi- pel, tot de meer oostelijke Gezelschaps- en Sand- wich-eilanden. In hoeverre zij zich meer westelijk naar Coromandel, enz. uitbreidt, durf ik niet te bepalen, daar Roxsuren ze als eene gekweekte plant, Wieut en Arnorr als cene onzekere bewoonster van het schiereiland opgeven. Even’ zoo is het mij miet onwaarschijnlijk, dat G. glabrata DC. eene plant van de Philippijnen en niet van Mexico kan zijn. BOBEA GaupicHaop. Bobaea Rico. Mém. Soc. Hist. Nat. t. 5. p. 215. Burneya Cran. et Scurecur. in Livnaza 1829. p. 488. Timonius DC. Prodr. 4. p. 461. Expr. Gen. p. 544. nec Roumpu. Flores Polygami. — los sterilis: calycis tubus haud- eonnatus cum ovari rudimento, limbus forma floris hermaphroditi. Corollae tubus gracilis, intus 206 glaber; limbus 4-6partitus, patens. Stamina 4-6, infra faucem inserta, filamenta brevissima, antherae lineares. Stigma capitellatum vel acutum; stylus te: res, rudimento ovarii insertus. los hermaphrodi- tus: calycis tubus cum ovario connatus, subglobo- . sus, saepe sulcatus, parte libera tubulesa; limbus truncatus aut 4- (rariter 2-, 5-, 5- vel 6-) dentatus, persistens. Corollae hypocraterimorphae tubus apice saepe constrictus, intus glaber, limbo saepe 4-, rarius 5-vel 6-partito; partes oblongae, aestivatione valvata. Stamina 4 6, infra medium tubi corollae inserta, filamenta brevissima, antherae oblongae vel lineares, infra medium affixae. Pollen globosum. Stigma inclusum vel exsertum, 4-6partitum, (stig- mata 2 exserta, digitato-quinquefida in Timonio Gau- dichaudii DC.), partibus linearibus. Stylus angula- tus, basi disco carnoso cinctus. Ovarium inferum, indefinite multiloculare. Ovula in locellis solitaria, fusiformia, a cupula funiculari pendula. Drupa glo- bosa, subsulcata, limbo calycino coronata, polypy- rena. Pyrenae distinctae, osseae, oblongae, mono- spermae. Semina pendula, apice cupula fibrosa, in- tegra vel denticuiata, strophiolatâ affixa, teretia. Testa reticulatim cellulosa. Embryo erectus in medio albuminis carnoso-oleosi, teres; radicula cylindrica, obtusa; cotyledones longitudine radiculae oblongae, subaequales. Arbores vel arbusculae Indicae, Archipelagi Indici et Oceanici, glabrae vel pilosae. Folia opposita , oblonga vel obovalia. Stipulae interpetiolares, lan 207 ceolatae. Pedunculi axillares; floribus hermaphrodi- tis solitariis vel ternatis, neutris in spica bifida secus ramos unilateralibus. De zonderlinge zamenstelling der gewassen van dit geslacht verdient allezins eenige nadere beschouwing en opheldering der bovenstaande kenmerken. Ik moet veronderstellen, dat de plaatsing der stuifmeeldra- den in de beschrijving van de geslachtskenmerken door De Canporre, Enpticner, e. a. ontleend is aan de mannelijke bloemen, waarin zij werkelijk boven in de bloemkroon gezeten zijn. Den vorm van den stempel heb ik bij geene der door mij onderzochte voorwerpen gevonden met die verdeeling, welke de Bobea elatior aanbiedt: bij alle de onderzochte voor- werpen was de stempel in gelijke deelen verdeeld, zoodat ik dit als een soortelijk en welligt als een individueel kenmerk van die plant meen te moeten aanmerken. De vorm van het ovarium trekt vervolgens onze aandacht. Zelden vinden wij -daarin vier tot zes hoofdverdeelingen, die ieder weder in kleinere hok- jes afgedeeld zijn; meestal daarentegen treffen wij 12 tot 55 klemere hokjes aan, die eenigermate re- gelmatig om het midden verdeeld zijn. Indien slechts eenige weinige hokjes voorhanden zijn, dan zien wij het reeds bij Guettarda vermelde herhaald, zijnde alle de hokjes om eenen in het midden staanden stijl geplaatst. Is hun aantal aanzienlijker, zoo is de gemelde stijl zeer kort en vormt naar boven een half rond, soms van binnen uitgehold ligchaam, om ‚ 208 hetwelke de hokjes zich nu eenigzins regelmatig les geren. In ieder dezer hokjes hangt een klein lang- werpig eitje, hetwelke aan een kapvormig uitsteek- sel van de placenta is vastgehecht. Het onderzoek van meer ontwikkelde vruchtbeginsels doet ons reeds het begin der verharding en de vorming van de noot- jes uit het endocarpium kennen, terwijl tusschen dezelve eene laag celweefsel van het sarcocarpium overblijft. In rijpere vruchten ondergaat de stand dezer nootjes, door vergroeijing en hieruit voort- vlocijende verdringing, eene aanmerkelijke plaatsver- andering; zoodat wij door de vrucht niet gemakke- lijk tot de symmetrie kunnen besluiten. Deze lang- werpige beenachtige nootjes zijn naar boven een weinig dunner, ter welke plaatse zij een vezelig bo- ven hetzelve uitstekend ligchaam omvatten, dat bij rader onderzoek een huifje is, waaraan het zaad is vastgehecht. Bij Bobea Forsteri is dit huifje om de holte gaafrandig, terwijl hetzelve bij B. Gaertneri zich eenigzins getand voordoet. Het cylindervormi- ge, naar beneden toe soms eenigzins dikkere zaad is door een fijn, uit celweefsel bestaand bekleedsel omgeven. De kern bevat, in het midden van een olieachtig kiemwit, eene cylindervormige kiem van bijna dezelfde lengte. De wortel en de zaadlobben bebben een gelijk aandeel aan de grootte der kiem. Deze opgave stemt, ik beken het, niet geheel met de afbeelding van de kiem der B. Gaudichaudii over- een; doch kan daarbij ook eene vergissing van den teekenaar plaats gehad hebben ? ore 209 De vruchtbare bloemen zitten meestal alleen op de bloemstelen, en worden aan de basis door twee tegenover elkander staande schutblaadjes, die te za- men een kopje vormen, omvat. Bij de mannelijke bloemen zijn somwijlen drie bloemen tusschen één zestandig kapje vereenigd; over het algemeen echter zitten zij afwisselende langs de eene zijde van den bloemsteel, zijnde ieder naar de buitenzijde van een schutblaadje voorzien, dat bij Polyphragmon door. een onbeduidend randje vervangen wordt. Het door Wriear en Annorr (Prodr. p. 422) bestemde geslacht Eupyrena is, bij eene vergelijking der opgegevene kenmerken , zeer na aan Bobea verwant. De oorspron- kelijke plant heb ik niet gezien, maar het Rijksher- barium bevat in de verzameling van van Roven eenige voorwerpen, door Kömie op Ceylon verzameld en met den naam Timonius bestemd. Deze bezitten velen der kenmerken, door gemelde schrijvers aan Eupyrena glabra toegekend, maar geenszins den en- kelvoudigen stempel, waarop hun geslacht hoofdza- kelijk berust. Forster heeft reeds, blijkens de door Gurrreuin uitgegevene beschrijving (Zephyritis Taitensis p. 52), de opmerking gemaakt, dat in bloemknoppen van Erithalis obovata (Timonius Forsteri DC.) de stempel enkelvoudig is (stylus brevis, stigmate erecto, subulato in flore gwniore): ik had deze schijnbare enkelvoudigheid bij andere soorten en ook bij de bo- vengemelde, door den Hoogleeraar Brome reeds als Timonius bestemde plant, waargenomen. De deelen. 14 210 van den stempel zijn bij allen in den jeugdigen staat, even als. bij Urophyllum, zeer naauw ver- eenigd en zonderen zich eerst later af in 4-6 lijn- vormige deelen, die niet zelden afvallen. Het bo- venstaande in aanmerking nemende, wordt het mij niet onwaarschijnlijk, dat de plant van Wicur en Arnott dezelfde kan zijn als die uit de verzameling van Köste; zoodat dus Eupyrena glabra als eene „Bobea-soort dient beschouwd te worden. Ik heb gemeend aan dit geslacht den naam Bobea van Gauprcmaup, als de oudste, te moeten terugge- ven, daar het mij, na het onderzoek der voorwer- pen uit Amboina van Zriererios, voorhanden in ’s Rijks verzameling en in het herbarium van den Hoogleeraar Reiswarpr gebleken is, dat geene Timo- nius-soort in deze verzamelingen van de Molukken gevonden wordt, welke op de plaat van Rumearvs (Herb. Amb. III. tab. 146. (1)) gelijkt; maar dat Polyphragmon sericeum Desr. op dit eiland voor- komt. Deze plant met de aangehaalde plaat van Rumpaivs vergelijkende, zie ik volstrekt geen onder- scheid in hetgeen de bladeren betreft, terwijl de teekening eene zeer getrouwe afbeelding van hunnen vorm, nervuur en gedaante der knoppen levert. In (1) Het zoogenaamde Timon of Aitimon, door Rumenrus ter dier plaatse vermeld, zoude volgens het dienaangaande door den Hoogl. Reixwarpr in zijn herbarium aangeteekende Wendlandia paniculata Roxs. (Rondeletia stipulata Rwdt. 1821.) kunnen zijn. RE 241 de weinige mannelijke bloemen is geen verschil; de afbeelding der vruchten stemt, wat den vorm aan- gaat, evenzeer overeen; maar de kelk is minder ge- lukkig voor deze vergelijking. De zaak laat zich echter ophelderen, wanneer mijne meening juist is, dat de insnijding een weinig te diep geteekend is: immers in de door mij beschouwde voorwerpen van deze soort en der aanverwante Bobea heb ik geene gaafrandige kelken bij mannelijke, noch zóó diep ingesnedene kelkbuizen bij vrouwelijke bloemen aan- getroffen. Tot dit geslacht behooren: Bobea elatior Gato. (Burneya Gaudichaudii Cuam. et Serrecnr.), Bobea Forsteri Cuam. et Scutecar. (Burneya Cuan. et Scut.), Bobea glabra Kus. (Eupyrena W. et A. Timonius König Br. Hb.), Bobea Gaertneri Kus. (Erithalis uniflora Garrty.), Bobea ferruginea Kus., Bobea Wal lichiana Kus. (Timonius Ramphii Watt. Herb. fide specim. authent. in herb. Cl. Remvwarpr), Bobea mu- tabilis Kas., Bobea setosa Kus. (Guettarda setosa Zrp- PELIUS ). Ceylon, Sumatra, Borneo, Pinang, Nieuw-Guinea en eenige eilanden van de stille Zuidzee, in dezelfde zone gelegen, zijn de oorden waar dit geslacht ver- tegenwoordigd wordt door aan ieder van dezelve eigene soorten. De door ons waargenomene soorten vormen. meestal pyramidale, opene, dikwerf door korte stammen gedragene kroonen, met naar het einde der takken toe gedrongene bladeren. Op de zandige stranden van Sumatra’s westkust tierde Bo- ae 212 bea Forsteri welig, terwijl Bobea fusca met Guettarda speciosa en Scaevola Königü tot de eerstelingen be- hoorde, die den half vulkanischen, half koraalaar- digen bodem, zoowel van het eilandje Mara , als van andere voor Sumatra’s westkust verspreide eilan- den versierden. Meer binnenwaarts, op de zandige vlakte van Poeloe-Lampei, in den uit Dioriet ver- weerden bodem van den Pamatton, of op den uit alternerende Sieniet en Dioriet bestaanden Sakoem- bang, vonden wij Bobea mutabilis, die zich van de weinig boven den oceaan verhevene vlakte tot op ruim 5000 voet hoogte verbreidde. Overal was zij hier op de opene streken gelegen, zoodat wij er bij het bestijgen van den Sakoembang en op onze ver- schillende wandelingen, door de bosschen van dit gebergte ondernomen, geene vonden; hetgeen niet onwaarschijnlijk maakt, dat de gewassen van den top des Sakoembangs derwaarts door vogelen zijn overgebragt. Bosea rFoRSTERI Khs. Burneya Crau. et Scurzcur. Ti- monius DC, Erithalis Forsr. Crescit ad littora prope Pinang, Indrapoera, etc.: Sumatra. BOBEA MUTABILIS Khs. B. foliis ovalibus, acuminatissimis, basi acumina- tis, subtus in nervis sericeo-lanuginosis; floribus 215 hermaphroditis solitariis, sterilibus in spicis bifidis, bracteis acuminatis, fructubus 40- vel poly-pyrenis. Grescit ad monies Pamatton et Sakoembang : Borneo. BOBEA FuscA Khs. B. foliis obovalibus, acutiusculis, basi acutis, sub- tus fusco-tomentosis , stipulis oblongis, obtusiusculis, tomentosis; floribus spicatis; bracteis ovatis, obtu- siusculis. Crescit in insula Mara, etc.: Sumatra. POLYPHRAGMON Desr. Mém. du Mus. 6. tab. 2 et 2 bis. Ricu. in Mém. Soc. Hist. Nat. t. 5. p. 254. DC. Prodr. 4. p. 445; Expr. Gen. p. 574. Timonius Rumen. Herb. Amb. 5. tab. 146. Flores polygami. Flos hermaphroditus: calycis- tubus cum ovario connatus, subglobosus, parte h- bera cylindrica, limbus integerrimus vel obtuse den- tatus. Corollae hypocraterimorphae et sericeae tubus apice plus minusve constrictus, intus glaber; limbus 5- ad 10-partitus, partes oblongae, aestivatione val- vata. Stamina 5-10, medio tubi inserta, filamenta brevissima, antherae lineares infra medium affixae. Stigma 5- ad 10-partitum vel bilobum, lobis digita- tim partitis, partibus hnearibus. Stylus tubulosus, 244 angulatus, ad basin disco carnoso crenato cinctus. Ovarium multilocellatum ; locellae circa axem elonga- tam horizontaliter et verticaliter dispositae, uniovu- latae. Ovula in locellis a cupula funiculari pendula. Bacca globosa, calycis limbo coronata, polypyrena. Pyrenae superpositae, septulis distinctis, oblongae, osseae, monospermae. Semina ex apice loculamenti sive cupulae fibrosae pendula, cylindrica. Nucleus testa cellulosà involutus, albuminosus. Embryo in medio albuminis carnosi; radicula teres, cotyledones oblongae. los sterilis: calycis tubus turbinatus, limbus integerrimus vel obtuse dentatus. Corollae hypocraterimorphae tubus gracilis; limbus 5- ad 6- vel multi-partitus. Stamina 5, versus faucem tub: corollini inserta, filamenta et antherae floris herma- phroditi. Rudimentum pistelli, stigmate subpartito, stylo terete. Arbores vel frutices. Folia opposita, oblonga vel obovalia, glabra, sericea, vel lanuginosa. Stipulae interpetiolares , deciduae, lanceolatae. Pedunculi axil- lares, floribus hermaphroditis solitariis vel ternatis, floribus masculis in spica bifida secus ramos unilate- ralibus. Dit geslacht bezit, zoowel in houding als door de bloem- en vrucht-kenteekenen, eene in het oog- loopende overeenkomst met Bobea. Het voornaam- ste onderscheidende kenmerk dezer beide geslachten berust op den vorm van het ovarium, ofschoon dit naar denzelfden grondvorm zamengesteld is. Ik heb REE 215 reeds aangetoond, dat aan de eitjes der Bobea-soor- ten meestal een vertikale stand eigen is en dat zij, van de verbreedde placenta afhangende, in eene op- staande rigting om de placenta gelegerd waren: bij Polyphragmon is een veel grooter aantal eitjes in even zoo vele kleine hokjes gelegen; hunne stand is echter horizontaal en vertikaal, zoodat de meesten om eene langwerpige, bij wijze van as gestelde pla- centa in vele beddingen boven elkander gelegen zijn en de lager geplaatsten, tegen deze spil, een meer vertikale rigting aannemen, Somwijlen vult een fijn celweefsel de placenta, dat gemakkelijk aan de waar- neming ontsnapt. De stijl is meestal min of meer hoekig, zeer ontwikkeld en somtijds van binnen met eene aanzienlijke holte voorzien, wier rand dan. aan de basis om de spilvormige placenta sluit. De stempel is onregelmatig gedeeld: in het Rijksherba- rium heb ik bij eene bloem van Polyphragmon Zip- pelii eene stempel-verdeeling opgemerkt, welke aan die van Bobea elatior herinnert. Wat de verdeeling der bloem betreft, komt het mij voor, dat bij Bobea een viervoudig cn bij Polyphragmon een vijfvoudig getal de bovenhand heeft. De bijzonderheden der vrucht stemmen geheel met het reeds bij Bobea aan- geteekende overeen. Dit geslacht behoort tot dusverre tot het ooste- lijke gedeelte van den Indischen Archipel. Polypbrag- mon sericeum bewoont Amboina, volgens de aantee- keningen van den Heer Reinwarpr en Zreenirvs; ik heb deze soort in de verzamelingen van den laatst 216 gemelden en van Spanocue, op Timor verzameld, gezien. Eene andere soort, Polyphragmon fruticosum Zriee., bewoont de Zuidwestkust van Nieuw-Guinea. Eene derde soort, door ons op Borneo’s Zuidoostkust gevonden, voegen wij bij dit geslacht. Allen zijn zij bewoonsters der lagere streken, waar zij op aan de zon blootgestelde plaatsen een echt tropenklimaat genieten. Het zijn kleine boompjes, met eene losse takverdeeling en naar het einde der takken geplaat- ste bladen. Zoover mij bekend is, wordt van de Borneosche soort geen gebruik gemaakt; daarentegen geeft Rus- pmius (Hb. Amb. t. 2. p. 216.) op, dat de inlanders de schors der Timonius, bij gebrek aan Pinang, zouden gebruiken. POLYPHRAGMON OVALE Khs. P. foliis late ovalibus, breviter obtuse acumina- tis, basi acutis, subtus costatis, nervis distantibus , fusco-sericeis; stipulis lanceolatis, fusco-sericeis; flo- ribus masculis, in capitulo bifido dispositis. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. ANTIRHOEA Comm. DC. Prodr. p. 459. Expr. Genera 541. Van dit door houding aan Guettarda verwante ge- slacht heb ik slechts ééne bloeijende soort, uit de lagere bosschen van Sumatra’s westkust, verzameld. 217 In de kenmerken der bloem levert zij mij geenen genoegzamen grond, om de verwantschap met Mela- nea verder op te sporen; zoodat ik haar voor het oogenblik onder den geslachtsnaam van Commerson opvoer. ANTIRHOEA STRIGOSA Khs. A. arbuscula, ramulis sericeis; foliis ovalibus, acutiusculis, basi acutis, supra glabris, subtus in nervis hirsutis; floribus hermaphroditis. Crescit in sylvis humilioribus Doekoe, Padang: Sumatra. MEPHITIDIA Rwor. MS. DC. Prodr. 4. p. 452. Lasianthus Jack. Brome et Ricnarp. Nonatelia Watt. in Flor. Roxs. 2. p. 187. Hamiltonia sp. Roxs. 2. p. 226. Bij het reeds naauwkeurige kenmerk, ons door Jack en Brume geleverd, zal ik slechts een paar op- merkingen voegen. Het ovarium is vier- tot negen-hokkig en bevat, in ieder dezer hokjes een ovaal eitje, dat op hun- nen bodem geplaatst is. Bij de ontwikkeling van het vruchtbeginsel neemt dit eitje allengs toe in omvang en vult eindelijk, als zaad, de geheele ruimte van het dikwerf verbeende nootje. Deze za- den bevatten in een vleezig, somwijlen meer hoofn- achtig, eiwit eene regtopstaande kiem, die uit een 218 rond worteltje en ovale, of meer langwerpige, zaad- lobben bestaat. Van de talrijke soorten van dit geslacht bewoont slechts een paar het Indische vasteland, terwijl alle de overige in den Archipel verspreid zijn. Te oor- deelen naar de door mij geziene verzamelingen en op grond van mijne eigene waarnemingen, zijn zij het talrijkste op de drie groote Sunda-eilanden: Java, Sumatra en Borneo. Zeldzamer worden zij gevonden op de oostelijker gelegene eilanden, waar slechts op Amboina M. cyanocarpa door Zrepeuius is verzameld. Ik moet echter opmerken, dat Metabolus ferrugineus DC. IV. 456. vermoedelijk eene soort van Mephiti- dia kan zijn, welke alsdan dit geslacht noordelijker zoude vertegenwoordigen. Als kleinere of struikaardige boomen met open= staande en soms hangende takken, met ovale of lang- werpige en dikwerf ongelijkzijdige bladeren, met meer of minder ontwikkelde nevenblaadjes, met witte of geelachtige in de oksels vereenigde en meestal be- haarde bloemen, met gele oranje purperkleurige of azuurblaauwe vruchten, verspreiden zich de door ons waargenomene soorten, van eene weinig boven het zeevlak verhevene hoogte, tot op ongeveer 9000 voeten hooge bergen. Zij zijn in dezen uitgebreiden kring, als het ware, groepsgewijze verdeeld. Wij von- den de bijna gladde en met hichtgroen loof bedekte soorten veelal in de meer opene gedeelten der bos- schen, terwijl de behaarde en donkerder gekleurde de digte en schaduwrijke plaatsen innamen. 219 Door de inlanders worden aan dezelve winddrij- vende eigenschappen toegekend; eene beweerde ge- neeskracht, waaraan welligt de onaangename, door- dringende geur aanleiding gaf, welke aan bijna alle soorten eigen is en die, zich vooral tijdens den bloei ontwikkelende, het aanwezen dezer planten op wan- delingen door de bosschen verraadt. De naam, welke aan dit geslacht door den Heer Remwanpr werd ge- geven, berust op deze eigenschap. Ook de inlanders hebben de verschillende soorten met namen bestem- peld, die alle meer of minder den onaangenamen geur aanduiden. Zooals uit de onderstaande opgave blijkt, zijn eenige soorten van dit geslacht sporadisch, terwijl andere meer endemisch door gelijkende vormen, die alleen eenig soortelijk verschil opleveren, op de ver- schillende eilanden vertegenwoordigd worden. Mephi- tidia attenuata, M. inaequalis, M. cyanocarpa, bene- nevens M. reticulata behooren in de lagere oorden te huis; M. stercoraria en de daaraan aanverwante soorten gaan reeds hooger en sluiten zich aan Me- phitidia Rhinocerotis, M. ovata, enz. aan, terwijl M. lucida zich op de toppen van den bijna 6000 voet hoogen Talaga-bodas en 9000 voet hoogen Gédé in opene streken vertoont. MEPHITIDIA ATTENUATA Jack. et DC. Lasianthus Jack. DC. Prodr. 4. p. 452. Crescit in sylvis montis Burangrang: Java. 220 B. glabra. Folis utrinque glabris, margine ner- visque hirsutis. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. MEPHITIDIA INAEQUALIS Br. Bijdr. p. 996. DC. Prodr. 4. p. 455. Crescit in montosis Gédé, Salak, etc.: Java; Melintang: Sumatra; ad montem Prara- win: Borneo. Zeer veranderlijk in beharing, zoodat dezelve in de op verschillende plaatsen verzamelde voorwerpen verschilt. MEPHITIDIA CYANOCARPA Jack. Br; Bijdr. p. 996. DC. Prodr. 4. 455. Hamiltonia pi- losa? Roxs. Flor. Ind. 2. p.226. DC. Prodr. 4. p. 462. Crescit in sylvis montis Sakoembang : Borneo; montis Singalang: Sumatra; in montosis: Java. MEPHITIDIA RHINOCEROTIS Rwor. Br. Bijdr. p. 996. DC. Prodr. 4. p. 455. Crescit in sylvis Gede, Patoeha, etc.: Java. MEPHITIDIA CAPITATA Br. Bijdr. p. 996. DC. Prodr. 4. p. 454. Crescit in sylvis altioribus montis Gedé: Java. ENEN 221 B. ferruginea. Pubescentia ferruginosa. Crescit ad montem Prarawin: Borneo, MEPHITIDIA OVATA Khs. M. fruticosa; foliis oblongo-ovatis, acuminatis, basi obtusis vel subcordatis, supra glabris, subtus uti et in pedunculis caule calyceque hirtis; capitulis pau- cifloris, pedunculatis. (A praecedente diversa: ner- vis curvatis, venulis productioribus et calycis parti- bus multo brevioribus, fructum non superantibus). Crescit in sylvis montis Merapi: Sumatra. B. oligoneura. Foliis saepe longioribus, nervis paucioribus. Crescit in monte Sakoembang: Borneo. MEPHITIDIA TOMENTOSA Br. Bijdr. p. 997. DC. Prodr. 4, p. 455. Crescit ad montem Talaga-hodas: Java. MEPHITIDIA APIOCARPA Khs. M. fruticosa; foliis oblongis, acuminatis, infimis basi acutis, supra glabris, subtus in nervis, petio- lis cauleque sericeo tomentosis; floribus axillaribus, confertis, bracteis lanceolatis tomentosis cinctis; fructu glabro, pyriformi, calycis partibus conniventibus co- ronata. (A M. tomentosa differt: bracteis majoribus, fructu pyriformi nec globoso truncato). Crescit in sylvis Singalang: Sumatra, 222 MEPHITIDIA PLATYPHYLLA Khs. M. fruticosa, ramulis glabris; foliis ovalibus, bre- viter acuminatis, basi acutis, venis parallelibus, su- pra glabris, nervis subtus strigosis; floribus confer- tis, axillaribus, bracteis lanceolatis strigosis cinctis; fructu pyriformi, lobis calycis lanceolatis erectis hir- sutis coronato. Crescit ad montem Singalang : Sumatra. \ MEPHITIDIA LucipA Br. Bijdr. p. 997. DC. Prodr. 4. p. 455. Crescit in sylvis Gédé, Tankoehan-Prahoe, etc.: Java. MEPHITIDIA CHRYSONEURA Khs. M. fruticosa, ramulis fusco-farinosis; foliis ovali- oblongis, acutis, mucronatis, basi acutis, supra gla- bris, subtus in nervis chryseo-sericeis; stipulis oblon- gis, acutis; floribus dense in axillis congregatis; bra- cteis lanceolatis; fructu globoso, basi attenuato, ca- lycis laciis incumbentibus coronato. Crescit in sylvis montis Patoeha: Java. MEPHITIDIA SYLVESTRIS Bu. Bijdr. p. 999. DC, Prodr. 4. p-. 494. Crescit in sylvis Papandayang: Java. 995 MEPHITIDIA sTIPuLARIS Bu. Bijdr. p. 997. DC. Prodr. 4. p. 504. Crescit in montibus Tyikoerai, etc.: Java; Sa- koembang: Borneo; Singalang: Sumatra. MEPHITIDIA LATIFOLIA Br. in DC. Prodr, 4. p. 554. Crescit in sylvis montis Prarawin: Borneo; ad montem Singalang: Sumatra. MEPHITIDIA STERCORARIA Br. Bijdr. p. 1000. Crescit in sylvis montanis: Java; Merapi: Sumatra. MEPHITIDIA VENOSA Br. Bijdr. p. 999. DC. Prodr. 4, p. 455. Crescit in sylvis Melintang : Sumatra. MEPHITIDIA RETICULATA Br. Bijdr. p. 1000. DC. Prodr. 4, p. 454. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra; in variis locis montosis: Java. MEPHITIDIA MUCRONULATA Khs. M. ramis pubescentibus; foliis ovatis, mucronula- to-acutis, basi cuneatis, undulatis, subtus in nervis flavido-pubescentibus; fructu axillari, sexpyreno; stipulis positione inaequalibus acuminatis. 224 Crescit in sylvis montium Balaran et Pamat- ton: Borneo ; Singalang : Sumatra. MEPHITIDIA RUFA Khs. M. foliis oblongo-ovatis, acuminatissimis, basi in- aequilateralibus, utrinque hirsutis; stipulis ovatis, acutis, hirsutis; fructu axillari, pubescente; lobis calycis hirsutissimis. Crescit in sylvis montis Burangrang: Java. MEPHITIDIA PURPUREA Br. Bijdr. p. 1000. DC. Prod. 4, p. 454. Crescit in sylvis montanis: Java. MEPHITIDIA LAEVIGATA Br. Bijdr. p. 998. DC. Prodr. 4. p. 455. Grescit in sylvis Gédé ; Burangrang , etc.: Java. SUBGEN. BYSOSMmA Kus. Ovarium biloculare, loculi uniovulati, ovula basi affixa. Bacca com- pressa, bipyrena; reliqua ut in Mephitideis veris. MEPHITIDIA (DYSOSMIA ) picuotoma Khs. M. foliis ovalibus, breviter acuminatis, basi acu- tis; stipulis minutis, triangularibus, hirsutis; flori- bus subracemosis, dichotomis, pedunculo communi elongato. Crescit in sylvis montis Gédé: Java, 995 HAMILTONIA Roxs. HAMILTONIA SUAVEOLENS Roxs. Lasianthus tubiflorus Br. Bijdr. p. 990. Crescit in sylvis: Java. MORINDA Vat. Morinda bevat, volgens de omschrijving van De Canporre, de tijpen van verschillende geslachten, welke door houding en genoegzame kenmerken be- vestigd worden. Daar ik echter slechts M. citrifolia, M. bracteata, M. sarmentosa en eene nieuwe soort waargenomen heb, zoo kan ik alleen over deze een meer bepaald gevoelen mededeelen. Tot de echte Morinda zoude, naar mijne wijze van zien, kunnen gebragt worden alle boomvormige, met licht groen loof bedekte en met vijf stuifmeeldraden voorziene soorten, welke door de kenmerken harer zaden met de ons door Gaertner. (De fruct. 1. p. 144. Tab. 29) gegevene diagnose overeenkomen en die door een eigenaardig kapje, op dat bij Guettarda en Bobea aanwezig gelijkende, vastgehecht zijn. Bij Padavara zouden de klimmende, meestal van vier stuifmeeldraden voorziene en het kenmerk der zaden van Morinda umbellata bezittende soorten plaats moeten nemen. Morinda citrifolia en M. bracteata zijn beide over de bebouwde streken van den Archipel verspreid; de eerste in de lagere, de tweede in de hoogere oor- 15 226 den. De bladeren worden, even als de vruchten, tot bijspijs gebezigd en bezitten eenen eenigzins bit- teren smaak. De wortels leveren eene roode verwstof op, welke echter door geene bijzondere schoonheid uitmunt, maar volgens het gevoelen der inlanders vrij vast zoude zijn. Zij staat verre achter bij onze meekrap: vergelijkende proeven, in der tijd door mij gedaan, hebben mij bij de wortels der Munjista een meer naar het purpere, bij de Tjankoedoe of Morinda een naar het oranje hellend rood doen vinden. Morinda sarmentosa Br. is tot nog toe slechts in de Javaansche bergstreken aangetroffen. Ik durf op dit oogenblik niet beslissen, in hoeverre deze soort aan M. tetrandra W. Jacx. (Roxs. Flor. Ind. 2. p. 203) verwant is; doch het verschil kan, te oordeelen naar de beschrijving, niet aanmerkelijk zijn. Eene nieu- we, hieraan verwante soort, Padavera Jackiana, be- woont de bergstreken van Java en de lagere bosschen van Sumatra en Borneo, alwaar zij tegen de meer boomvormende gewassen opslingert. MORINDA crtRIFOLIA L, Br. Bijdr. p. 1005. DC. Prodr. 4. p- 446. Colitur in insulis: Java, Sumatra, Borneo, Amboina, Timor , etc. MORINDA (PADAVARA) SARMENTOSA Br, Bijdr. p. 1006. DC. Prodr. 4. p. 449. Crescit in montihus Gédé et Tankoeban-Pra- hoe: Java. 227 MORINDA (PADAVARA) JACKIANA Khs. M. fruticosa, hirsuta, ramulis subtetragonis; foliis ovalibus, acuminatissimis, basi obtusis, supra et subtus adpresse pilosis pubescentibusve; stipulis ju- nioribus brevibus, adultioribus vaginaeformibus; ca- pitulis multifloris, longe pedunculatis, terminalibus, umbellatis. Grescit in montanis Burangrang , Tankoeban- Prahoe: Java; prope Doekoe: Sumatra; in Poeloe-Lampet et ad montem Pamatton: Borneo. HYDNOPHYTUM Jack. Br. Bijdr. p. 950. DC. Prodr. 4. p. 450. Bij de reeds bekende kenmerken kan ik slechts toevoegen, dat de bloemdeelen eenigermate met hunne randen over elkander heenslaan, dat de citjes regt- standig op den bodem der hokjes zijn bevestigd en dat de groene kiem, welke gelijkelijk in wortel en zaadlobben gedeeld is, in het midden van het eiwit ligt. Het toeval heeft mij begunstigd, om Hydnophy- tum montanum Bt. in de lagere vlakte van Oedjong- Karang (Sumatra) te kunnen waarnemen. De vruch- ten maakten daar het voedsel uit van eene Ixos- soort, die de nootjes, na het bekleedsel te hebben verteerd, naar andere boomen overbragt, op wier met humus bedekte schors zij gemakkelijk ontkie= Sl Oee 228 men. Bij deze ontkieming verdikt zich het wortel- gedeelte bolvormig, terwijl kleine wortelvezeltjes zich tusschen de humus laag, nieuwlings door va- rens en andere gewassen gevormd, verspreiden. Zoo- dra het de kiem bekleedende nootje vervolgens af- valt, gaat de ontwikkeling der bladeren bijna op gelijken voet met het benedenste gedeelte voort. In den jeugdigen staat is deze verdikking van binnen met mergcelweefsel gevuld. Bij meerdere ontwikke- ling is dezelve reeds in holten verdeeld, terwijl de vaten naar den omtrek bepaald zijn. Bij de bloei- jende en vruchtdragende voorwerpen, want dit heeft gelijktijdig plaats, vond ik deze verdikkingen of bol- len aanzienlijk ontwikkeld, bijna geheel hol en mee- rendeels aan mieren ten woonplaats strekkende. De gelegenheid ontbrak mij om de geheele ontwikkeling der p ant gade te slaan: naar het waargenome oor- deelende, schijnt de gemelde verdikking door de na- tuur bestemd te zijn tot bewaarplaats der voeding- stoffen. Deze gewassen , benevens Myrmecodia Jack, behoo- ren tot de lagere streken van den Archipel en ver- spreiden zich langs de stranden. Zij worden daar veelal op aan de zon blootgestelde boomstammen ge- vonden, in de oksels van wier takken zij niet zelden hunne standplaats vestigen. Door hun regtstandig en stijf voorkomen onderscheiden zij zich daar van de slanke en afhangende Polypodii en veeldeelige Daval- liae, terwijl een krans van Asplenium Nidus, wiens wortels een groot aandeel aan de hier aanwezige hu- 229 mus heeft, met zijne groote boogvormig hangende bladen deze groep omgeeft. HYDROPHYTUM MONTANUM Br. Bijdr. 955. DC, Prodr. 4. p. 454. | Crescit in locis humiliorihus: Sumatra. NERTERA Banus. De hiervan gevondene soort wijkt van de afbeel- ding der N. depressa van Garrtyer af, zoo als dit reeds door De Canporre is opgemerkt. Wij troffen dezelve aan op eene hoogte van 1000 tot 6000 voe- ten, in de bergbosschen van Java, Sumatra en Bor- neo, waar zij de naakte rotswanden met haar licht groen loof, witte bloempjes en oranjeroode besjes ver- sierde. De ontleding van het zaad heeft mij de juist- heid van de waarneming, in de bijdragen nopens de rigting der kiem vermeld, bewezen, LITHOSANTHES Br. Bijdr. p. 994, DG. Prodr. 4. p. 465. De door den Hoogleeraar Brome beschrevene soort werd door ons slechts in de bosschen van de Ja- vaansche bergen gevonden. Zij vertoont zich daar niet zelden als een klein boompje, met regt opgaan- den stam, ronde van boven platte kroon en open- staande, digt bebladerde takken, die aan deze soort het voorkomen eener Phyllanthus of Inga-soort ge- 230 ven. Deze houding onderscheidt Lithosanthes gemak- kelijk van de aanverwante geslachten, terwijl dit ge- slacht, behalve door andere kenmerken, nog door een regtstandig zaad van Pyrostria verschilt. GYNOCHTHODES Br. Bijdr. 995. DC. Prodr. 477. Langs de stranden van Sumatra’s westkust en meer binnenwaarts over de vlakte vonden wij G. coriacea. verspreid. De op eerstgemelde plaatsen verzamelde voorwerpen kenmerken zich door meer vleezige bla- deren en missen, even als de andere op Sumatra en Borneo gevondene planten, de bij de Javaansche in de oksels van de nerven der bladeren voorkomende haarbundels, terwijl zij voor het overige weinig on- derscheid opleveren. COELOSPERMUM Br. Bijdr. p. 994, DC. Prodr. 4. p. 468. Het reeds naauwkeurig onderscheidend kenmerk , door den Heer Brume gegeven, kan ik slechts met weinig vermeerderen. Het connectivum der meel- knopjes is, even beneden het middelpunt, met den stuifmeeldraad vastgegroeid (adnatum). De eitjes van eene omgekeerde peervormige gedaante zijn in de hoeken der hokjes, een weinig boven den bodem, gezcten. De eenige door ons gevondene soort, C. scandens, 254 groeide in de opene bosschen van den berg Pamat- ton op Borneo. Zij zoude, volgens opmerking van Zrieeeuros ook in de bosschen van Nieuw-Guinea’s stranden aanwezig zijn. COFFEACEAE pc. Ricu. De groote overeenkomst, tusschen de leden dezer afdeeling maakt de vorming van onderverdeelingen en van geslachten zeer moeijelijk , zoodat men zijne toevlugt moet nemen tot onderscheidende kenmer- ken, welke aan kleme bijzonderheden ontleend zijn. Indien men dit in aanmerking neemt, dan zoude het mij niet ongepast voorkomen, onderverdeelingen te bouwen op de punten van aanhechting der zaden; eene wijze van zien, welke door andere bijkomende kenmerken zoude worden versterkt. De Psychotriae zouden op die wijze eene afdeeling met regtopstaande eitjes kunnen vormen; de Pavet- tae eene andere met in het midden vastgehechte eit- jes; terwijl onder den naam van Canthicae die ge- slachten vereenigd zouden worden, aan wier eitjes eene hangende rigting eigen is. CANTHIUM Lam. Roxs. Brome. W. et A. DC. Canthium et Psydrax Garrtn. Calycis tubus ovatus vel obconicus, cum ovario 252, connatus; limbus brevis, 4- vel 5-dentatus. Corollae tubus ventricosus vel campanulatus, fauce dense pi- losa; limbus 4- vel 5-partitus, patens, aestivatione valvata. Stamina 4 vel 5, fauci corollae inserta; fila- menta brevia; antherae ovatae vel oblongae, connec- tivo saepe evoluto dorso affixae. Stigma capitatum, emarginatum vel sulcatum vel mitraeforme; stylus teres, saepius filiformis. Ovarium disco carnoso co- ronatum, biloculare. Ovula solitaria, ad latera ad- nata cum et suspensa a funiculo, ad vel infra apicem vel in medio loculorum affixa. Bacca globosa, com- pressa vel didyma, calycis limbo coronata, bipyrena. Pyrenae monospermae, intus ad seminis insertionem transverse sulcatae. Semina cavitatem pyrenae im- plentia, saepe teretia, hilo strophiola tecto. Embryo erectus vel amphitropus, in medio albuminis carnosi; radicula cylindrica, cotyledonibus longior. Arbores fruticesve erecti vel scandentes, inermes spinisve peduncularibus muniti. Folia opposita, oblon- ga, glabra vel hirsuta, stipulis interpetiolaribus. In- florescentia axillaris, cymosa, umbellata vel uni- flora. Al de tot nu toe vermelde soorten zijn bewoon- sters van de tropische gewesten der oude wereld, en vooral van die geene, welke wij aan de Indische Flora toeschrijven. De Archipel, zoo rijk aan Ru- biaceae, bezit echter van dit geslacht slechts weinige soorten. Niettemin vinden wij door dit gering aantal alle de vormen, waaronder hetzelve verschijnt, voor- 255 gesteld. Drievoudig zijn zij in de door ons bezochte oorden van Java, Sumatra en Borneo: ieder van de- zelve bewoont eene haar eigene standplaats. Als meer ontwikkelde boomvormen, met groote donkergroene bladen en even aanzienlijke vruchten, vinden wij Canthium glabrum in de donkere aloude wouden van Java, op 2000 tot 5000 voeten hoogte; van het zeestrand af tot op 1600 voet hoogte op Sumatra; eindelijk in de naauwelijks 800 voet hooge bosschen van den Sakoembang op Borneo. Canthium fascicu- latum Br. (Psydrax dicoccos Garrtn.), benevens de aanverwante C. confertum en C. umbellatum, klei= nere boomen met minder nervenrijke en lederachtige bladen vormende, zijn meer verspreid door de min- der lommerrijke bosschen. Als kleine, met lichtgroen loof bedekte struiken, vertegenwoordigt Canthium horridum dit geslacht in de opene vlakten of op de zandige kusten, waar haar geelgroen gedoornd voor- komen zoozeer met den bodem overeenstemt. Zij vormt met Gmelina, Eurya en Myrtus tomentosa eigenaardige groepen, welke wij op Sumatra aldus zamengesteld vonden. Canthium scandens, welke door de vorige soort tot de boomvormige den overgang vormt, klimt in de lagere en opene bosschen langs de stamvormende bewoonsters op en houdt door ge- aardheid en kleur der bladeren het midden tusschen Canthium horridum en de boschvormen van dit ges slacht. Niettegenstaande ik mij overtuigd houd, dat er van de door mij te vermelden soorten welligt enkele 254 identisch kunnen zijn met die der Engelsche kruid- kundigen, zoo durf ik dezelve echter hiermede niet vereenigen, daar..dan de verwarring, welke in het geslacht Canthium reeds bestaat, nog zoude worden vermeerderd. Ik hoop dus later, wanneer mij de middelen ter vergelijking zullen ten dienste staan , dit onderwerp nogmaals te behandelen. Voor het tegen- woordige ontveins ik het niet, dat mij de vereenigin- gen van Wrienr en Arnott niet geheel bevredigen, en dat ik Psydrax van Gaertner (den vader) en Canthium didymum van Gazrtyer (den zoon) onder scheidene soorten van één geslacht geloof te zijn. CANTHIUM GLABRUM Br. Bijdr. p. 967. Crescit in monte Patoeha: Java; in monte Pa- matton : Borneo. CANTHIUM FASCICULATUM Br. Bijdr. p. 967. DC. Prodr. 4. p. 475. Crescit in sylvis Padang-Pandjang et Pinang: Sumatra (Psydrax diccoccos Garrts. tab. 26). CANTHIUM APPROXIMATUM Kus. GC. inerme, foliis late ellipticis, obtuse acuminatis, basi acutis; cymis axillaribus, multifloris; fructubus obovatis, truncatis, compressis. (Differt a praecedente specie fructubus minus carnosis, compressis, obcor- datis). Crescit prope Banjermassing: Borneo. 255 CANTHIUM UMBELLATUM Kus. C. inerme, foliis obovalibus, acuminatis, basi cu- neatis; umbellulis pedunculatis, cupula bractearum sustentis, axillaribus; fractubus obcordatis, compres= sis, sulcatis, basi obtusis. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. CANTHIUM CONFERTUM Kus. C. inerme, foliis ellipticis, acuminatis, basi atte- nuatis; pedunculis axillaribus, unifloris, confertis ; corollae tubo brevissimo; fructubus pyriformibus. Crescit ad montem Pamatton, Poeloe-Lampei: Borneo. / cANTHIUM SCANDENS Br. Bijdr. p. 966. Crescit prope Santiang: Java; ad pedem mon- tis Sakoembang: Borneo. DONDISIA DGC. Prodr. 4. p. 469. Canthii species Br. Calycis tubus ovario adnatus, turbinatus vel ob- conicus; limbus ampliatus, 5-dentatus. Corollae tu- bus ventricosus, fauce constricta, infra faucem ane nulo pilorum reflexorum munitus; limbus rotatus, 5-partitus, partibus (saepe pluribus) ovatis acumi- natis valvatim aestivatis, alabastrum acuminatum. 256 Stamina 5, fauci corollae inserta; filamenta brevia; antherae ovatae, didymae, dorso infra medium affi- xae. Pollen sphaericum, reticulatum. Stigma mi- tram truncatam simulans vel extinctoriforme; stylus subulatus, versus basin incrassatus, hispidus, basi disco hispido cinctus atque in illo articulatus. Ova- rium biloculare. Ovula solitaria, ovata, suspensa e funiculo libero. Fructus carnosus, bilocularis. Se- mina immatura suspensa, ovoidea. Embryo ? Frutices glabri vel setosi; ramuli patentes. Folia opposita, oblonga vel ovata. Stipulae interpetiolares, deciduae. Flores racemulosi vel conferti, cupula na- vicellata sustenti. DONDISIA HORRIDA Kus, Canthium horridum Br. Bijdr. p. 966. DC. Prodr. 4. p. 477. Crescit in fruticetis Padang, Benkoelen ; Su- matra; Bwitenzorg : Java. Het geslacht Dondisia DC., voor eene door Le- cuENAULT in Indie verzamelde plant gevormd, werd door Wreur en Arnorr (Prodr. p. 427.) met Can- thium vereenigd. Hoewel er veel overeenstemming bestaat, heb ik gemeend dit geslacht voorloopig we- der te moeten aannemen en tot die soorten te bepa- len, wier vruchten vleezig zijn; terwijl de gewassen, waarbij het verharde endocarpium de vruchten tot nootjes vormt, als Canthium-soorten kunnen worden beschouwd. Daarenboven bestaat er in de zamenstel- ling van het ovarium een niet onbelangrijk kenmerk: 237 bij Canthium is de zaadstreng eerst vrij en vervolgens loopt dezelve, met het eitje verbonden, naar den op den top gelegenen hilus; bij Dondisia gaat zij geheel vrij tot aan den top en omvat hier, in eene Kleine verwijding, den top van het eitje. Ik heb geene volkomen rijpe vruchten van dit laatste ge- slacht en kan dus niet opgeven, in hoeverre de ken- merken van het zaad eenig verschil opleveren. AMARACARPUS Bz. Bijdr. p. 954. DC. Prodr. 4, p. 472, Amaracarpus pubescens bezit een tweehokkig ovarium, met op den bodem vastgehechte alleen staande eitjes. Het zaad vult de nootjes geheel, en bevat in een hoornachtig eiwit, even bezijden het punt van vasthechting, eene kleine kiem, die naau- welijks een derde van de lengte van het zaad bezit en slechts door een losser weefsel onderscheiden is. De wortel van dezelve is cylindervormig, stomp, terwijl de zaadlobben ovaal en een weinig spits zijn. In de bosschen van den Salak op Java, van den Sa- koembang op Borneo en van den Singalang op Su- matra, behoort deze kleine heester met zijnen pira- midalen omtrek en donker groen loof tot de groeps- wijze verspreide, niet menigvuldig voorkomende ge- wassen. Wat hunne hoogte-verbreiding betreft, is deze plant niet boven de 2000 voeten gevonden, terwijl zij van dit punt tot aan het zeestrand in de digte lommerrijke wouden afdaalt. 258 CLEISOCRATERA Khs, CLEISOCRATERA ELEGANS Khs. Crescit guxta flumen Doesson et praesertim ad lacum Bahay: Borneo. Dit geslacht werd door mij reeds voorgesteld en beschreven in de Verhandelingen over de Nat. Gesch. der Nederl. overzeesche Bezittingen (bladz. 256.) Wanneer men de kenmerken van deszelfs eenige soort met Amaracarpus vergelijkt, dan zoude men aarze- len of zij niet liever hiertoe te brengen ware. Ik ontveins niet, dat ik eenigzins tot dit gevoelen zoude overhellen, indien niet de houding der Amaracar- pus-soorten geheel afweek en Cleisocratera elegans daarin eenen meer tot Saprosma naderenden vorm toonde. Van Saprosma wijkt onze soort echter geheel af door de kenmerken van de vrucht. Stellen wij Amaracarpus en Cleisocratera tegenover elkander, dan vinden wij bij eerstgenoemd geslacht een ongelijk verdeelden kelk en de helmknopjes aan den voet vastgehecht, terwijl bij het laatstgenoemde de kelk getand is, de mond der bloemkroon meer behaard: en de helmknopjes op het midden vastgehecht zijn. De kiem van Amaracarpus is zeer klein; bij Cleiso- cratera daarentegen heeft zij bijkans de lengte van de kern, zijnde de wortel ongeveer tweemaal zoo lang als de zaadlobben. In houding is het verschil nog grooter, daar Cleisocratera kleine struikjes vormt met van elkander verwijderde takjes, waarop’ de 259 bloempjes in lang gesteelde schermpjes gezeten zijn. Ik verzamelde dit gewas in de binnenlands gele- gen bosschen van Borneo’s Zuidoostkust, toen mij aldaar eene van die windvlagen overviel, welke de zoo heerlijke aloude bosschen, als in éénen oogen- blik, tot een schrikwekkend verblijf maken. Den geslachtsnaam, Cleisocratera koosik ter gedachtenis aan dien oogenblik, toen de dierlijke bewoners ver- stomden en de eerst rustig gewiegde kroonen der hooge Capelliae, Dipterocarpi, Quercus, enz. eens- klaps begonnen te kraken en hare reeds afgestorvene dikkere takken, tegelijk met dunnere door de kracht van den wind afgebrokene of losgescheurde, lieten nedervallen, om van door Orchidéen versierde stand- plaatsen aldaar hervormd te worden tot die van Jun- germanniae en Hymenophylla. PSYCHOTRIA L. Ofschoon ik vroeger het voornemen had, om ver- scheidene onzer Indische Psychotria-soorten uit dit geslacht te verwijderen, zoo ben ik echter later, na het onderzoek van een grooter aantal voorwerpen, hiervan teruggekomen en wil ze voorloopig liever vereenigd laten. Verscheidene van dezelve bezitten, wel is waar, het door Gaertner aan Grumilea toege- kende kenmerk van een albumen ruminatum of lie- ver lobatum; doch vergelijkt men deze wijziging van den buitensten omtrek van het albumen in de aan- verwante soorten, dan ontwaart men zulke opmer- 240 kelijke overgangen, dat dit kenmerk van eene te geringe waarde wordt, om hierop een geslacht te vormen, Antherura Loor. behoort vermoedelijk tot dit ge- slacht, terwijl de aangehaalde plaat van Rompuics (5. tab. 156) mij voorkomt gebragt te moeten wor- den tot de Myrtaceae en wel tot het geslacht Syzy- gium. | Ik behoef de geslachtskenmerken hier niet te her- halen, aangezien de bestaande beschrijving op alle de hier volgende soorten past. De te vermelden soorten kenmerken zich over het algemeen als kleine boompjes, door eene meestal onregelmatige takverdeeling, donkergroen zelden graauwachtig loof, witte bloemen en meer of minder donker roode bessen. Zij verspreiden zich door de bosschen alwaar wij ze, dikwerf aanzienlijke groe- pen vormende, in het oudere alluviale gedeelte von- den, even boven den oceaan tot op zes duizend voe- ten hoogte tegen de bergen. Eene enkele soort, als afvallig aan hare verwanten, waarmede zij niettemin door bloem en vrucht ten naauwste vereenigd was, groeide aan meer zonnige plaatsen in de zich vor- mende boomgroepen van het Setan-eiland, tusschen de gaffelverdeeling der takken van vijgen en andere boomen. Dezelfde groeiwijze is aan P. laxiflora en P. sar- mentosa in de bosschen eigen: deze klimmen niet zelden, zich door kleine worteltjes tusschen de re- ten der schorsen hechtende, tegen de oudere hoom- 244 stammen op tot op aanzienlijke hoogten. De dun- bladerige soorten, waarvan Psychotria viridiflora den grondvorm daarstelt, vertoonen zich dikwerf in de opene gedeelten der bosschen of langs hunne randen; terwijl P. robusta en de haar gelijkende dikbladerige vormen in de donkere gedeelten van die bosschen meer door hare roode vruchten, dan door hare onaanzienlijke bloemen, prijken. Zij zijn het dan ook, die dit geslacht en, zoo als ik op den Burangrang van P. Blumeana zag, de geheele fa- milie in hoogere streken vertegenwoordigen. PSYCHOTRIA PERGAMENA Khs. P. pseudoparasitica, foliis subcarnosis, obovali- bus, acutis, basi cuneatis; corymbis terminalibus; trichotomis. Crescit in insula Setan: Sumatra. PSYCHOTRIA SARMENTOSA Br. Bijdr. p. 964. DC. Prodr. 4, p. 520. Crescit in sylvis montium Gédé, Patoeha: Java; ad lacum Kambat, Kalahién , ad ripas Pat- tay: Borneo. Obs. In logis siccis hujusce insulae specimina collegi paginis infe- rioribus, praesertim in nervis, fusco-hirsuta. PSYCHOTRIA LEUCOCARPA Br. Bijdr. p. 964. DC. Prodr. A. p. 520. Crescit in sylvis montis Gédé: Java. Obs. In sylvis Singalang Sumatrae eandem speciem, foliis latiori- bus munitam, inveni. 16 242 PSYCHOTRIA LAXIFLORA Br. Bijdr. p. 964. DC. Prodr. 4, p. 520. Crescit in sylvis montosis: Java: prope Tan- jong-Java: Borneo. B lepidota. Foliis subtus petiolisque hirsutis; dru- pis siccatis albido-lepidotis. Crescit ad ripas Karrau et in monte Balaran: Borneo. PSYCHOTRIA LEPIDOCARPA Kus. P. (forma praecedentis), ramulis dense hirsutis; foliis ovatis, acutis, subtus in nervo mediano pe- tiolisque hirsutis; corymbis dichotomis, fructubus oblongis. Crescit in sylvis Singalang et Melintang: Su- matra. PSYCHOTRIA CORIACEA Kus. P. foliis ovatis, breviter acuminatis, basi obtusis » vel attenuatis, subtus pubescentibus, nervis paral- lelis, stipulis obtusis; corymbis terminalibus, flori- bus subcapitatis; baccis subglobosis, siccatis sulcatis. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra; Bala- ran: Borneo. PSYCHOTRIA RHINOCEROTIS Rwpr. Bijdr. p. 961. DC. Prodr. 4. p. 524. Crescit in sylvis montium Gédé, Simpai, Heas, Dingdingari: Java ; Singalang : Sumatra. 245 PSYCHOTRIA ANGULATA Kus. P. ramis carinatis; foliis oblongo-obovatis, bre- viter acuminatis, basi longe attenuatis, utrinque glabris; stipulis ovatis, acutis bifidisve; umbella pe- dunculata, floribus fructubusque in capitulis con- fertis. Crescit ad montem Pamatton et prope Poeloe- lampet: Borneo. PSYCHOTRIA ROBUSTA Br. Bijdr. p. 962. DG. Prodr. 4. p. 521. Crescit in sylvis montium Papandayang, Pa- toeha, Kendang, ete.: Java; ad ripas Sa- laut: Sumatra. PSYCHOTRIA AURANTIACA WALL. in Flor. ind. 2. p. 165. DC. Prodr. 4. p. 519: Crescit in monte Sakoembang: Borneo; in syl- vis Salak, Gede, etc.: Java. PSYCHOTRIA DIVERGENS Br. Bijdr. 959. DC. Prodr. 4. p. 520. Crescit in sylvis Papandayang : Java. PSYCHOTRIA ARGENTATA Kus. P. foliis oblongo-ellipticis, coriaceis; stipulis ob- tusis; corymbis terminalibus paucifloris; floribus ternatim confertis, medio sessili. . Creseit in sylvis montis Gedé: Java. 244 PSYCHOTRIA VIRIDIFLORA Br. Bijdr. 965. DC. Prodr. 4. ’ p. 521. Crescit in fruticetis montium Wayang, Patoe- ha, etc. Java; ad ripas fluminis Banjer- massing : Borneo. PSYCHOTRIA SYLVATICA Br. Bijdr. 963. DC. Prodr. 4. p. 965. Crescit in sylvis Salak: Java ; ad lacum Kam- hat et in monte Pamatton : Borneo. PSYCHOTRIA ADENOPHYLLA WALL. in Flor. Ind. 2. p. 166. DC. Prodr. 4. p. 520: Creseit in sylvis Dingdingari : Java. PSYCHOTRIA HETEROMORPHA Kaus. P. foliis ovalibus, acutis, basi cuneatis, subtus pubescentibus, nervis parallelis; corymbis termina- libus; calycis limbo profunde quinquepartito (A. P. polyneura praesertim calycis forma diversa). Crescit in sylvis Singalang : Sumatra. PSYCHOTRIA ROSTRATA Br. Bijdr. p. 961. Crescit in sylvis montanis. Java et Sumatra. PSYCHOTRIA EXPANSA Bx. Bijdr. p. 965. Crescit in sylvis montanis: Java et Sumatra. 245 PSYCHOTRIA UMBELLATA Kus. P. foliis ovalibus, subulato-acuminatis, basi acu- tis; umbellis axillaribus, floribus bracteolatis. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. PSYCHOTRIA MONTANA Br. Bijdr. p. 960. Crescit in sylvis montanis : Java et Sumatra. STREBLOSA Kaus. Psychotria species Br. DC. Calycis tubus semiglobosus; limbus brevis, 5-den- tatus. Corollae tubus infundibuliformis, intus gla- ber, limbo quinquepartito, partibus oblongis, aes- tivatione subvalvata. Stamina 5, fauci corollae inser- ta; filamenta filiformia; antherae ovatae, supra ba- sin affixae. Stigma bifidum. Stylas filiformis. Ova- rium biloculare, disco coronatum. Ovula solitaria, in medio dissepimenti peltatim affixa. Bacca globosa, compressa, calycis limbo coronata, exsiccata sulcata, dipyrena. Pyrenae intus planae, extus et in medio sulcatae, costatae, semine impletae. Semina testa membranacea tecta. Embryo amphitropus in medio albuminis cornel. Plantae fruticosae. Folia opposita, petiolata. Sti- pulae interpetiolares vel vaginantes. Pedunculi axil- lares, multiflori, bracteati. Reeds door de houding dezer gewassen was mij hunne identiteit met Psychotria en Grumilea twijfel- achtig geworden, daar de Streblosae van dezelve af. 246 wijken door meer vliezige netvormig geäderde bla- deren en eene eigenaardige trosvormige bloeiwijze. Het onderzoek der kenmerken van de bloem gaf mij, bij andere overeenkomende kenmerken, in de zamen- stelling van het ovarium een genoegzaam onderschei - dend kenteeken. Immers heeft bij Psychotria de vast- hechting der eitjes op den bodem plaats, bij Stre- blosa daarentegen schildvormig tegen het midden van den wand. STREBLOSA TORTILIS Kus. Psychotria tortilis Br. Bijdr. p- 958. DCG. S. caule fruticuloso, foliis ovatis, acutis, supra glabris, subtus praesertim in nervis subhirsutis, cy- mis axillaribus terminalibusve, pedunculatis. Crescit in sylvis Galangankwo, prope Ginteng : Sumatra. B. cymis sessilibus foliisque ellipticis. Crescit in sylvis Singalang : Sumutra. STREBLOSA POLYANTHA Kus. S. caule nodoso, hirsuto; foliis ovalibus, utrin- que acutis, supra sparse, subtus in nervis dense hirsutis; stipulis rotundatis, undulatis; floribus in racemis abbreviatis confertis. Crescit in sylvis Melintang: Sumatra. N dei 247 STREBLOSA UNDULATA Kus. S. foliis ellipticis, undulatis, subtus in nervis hir- sutis; stipulis ovatis, acuminatis, ciliatis; floribus in axillis dense confertis, bracteis oblongis sustentis. Crescit un monte Sakoembang: : Borneo. GEOPHILA Dom. GEOPHILA DIVERSIFOLIA DC. Prodr. 4. p. 557. Br. Bijdr. | p. 1004. (Cephaëlis). Crescit in sylvis montis Gédé, etc.: Java; in monte Singalang: Sumatra. GEOPHILA HIRTA Kus. G. hirta, foliis ovato-cordatis, acutis, utrinque hirtis; capitulis paucifloris, lobis calycinis aculis; fructubus hirsutis. Crescit ad montem Prarawin: Borneo. CEPHAELIS Swartz. CEPHAËLIS STIPULACEA Br, Bijdr. p. 1005. Crescit ad montem Sakoembang: Sumatra; in monte Singalang: Sumatra; in sylvis mon- tis Gedé: Java. 948 CEPHAËLIS CUNEATA Kas, C. foliis obovato-oblongis, acuminatis, basi cunea- tim attenuatis, utrinque glabris; stipulis ovatis, acu- minatis; floribus capitatis, bracteis carnosis involu- cratis. Crescit in sylvis Singalang; Sumatra, PROSCEPHALEIUM Kas. Chiococca spec. Br. Bijdr. p. 958. Calycis tubus ovatus; limbus brevis, integer. Co- rollae tubus brevis, cylindricus; limbus quinque- partitus; partes ovatae, acutae, aestivatione valvata. Stamina 5, infra faucem inserta; filamenta brevia, linearia, sub anthera dense barbata; antherae linea- res, locellis basi approximatis, apice plus minusve distantibus, connectivo membranaceo, dorso supra basin affixae. Stigma capitatum, subbilobum, lobis truncatis; stylus cylindricus, basi disco carnoso cin- ctus. Ovarium biloculare. Ovula solitaria, basi affi- xa. Drupa globosa, compressa, disco umbonata, bipyrena. Pyrenae osseae, extus convexae rugosae, intus planae, medio costatae, seminibus impletae. Seminum testa membranacea. Embryo erectus, in medio albuminis carnoso-cornei, minutus, radicula terete acuta, cotyledonibus lanceolatis. Frutex pseudo-parasiticus. Folia opposita, coria- cea, oblonga, utrinque acuminata, supra veluti- no-nitentia. Corymbi terminales, trichotomi. 249 PROSCEPHALEIUM JAVANICUM Khs. Chiococca javanica Balie: Crescit in sylvis montanis: Java. Bij de vermelding dezer soort in den Prodromus heeft De Canporze reeds zijnen twijfel aan den dag ge- legd, of dezelve wel tot de Amerikaansche Chiococ- cae zoude behooren. Een nader onderzoek van de plant leerde mij door den regten stand der eitjes zoo- wel de gegrondheid dezer onzekerheid kennen, als hare verwantschap tot Psychotria. Ware er geene onderverdeeling van dezen vorm noodig, dan zoude ik Proscephaleium zekerlijk tot dit geslacht gebragt hebben. Nu echter heeft mij de eigenaardige vorm der helmknopjes en van den stempel, alsmede de gedaante der steenharde nootjes doen besluiten om deze plant afzonderlijk op te voeren. Haren geslachts- naam heb ik gekozen, wegens den stand der helm- knopjes, die als het ware op een aan de stuifmeel- draden geplaatst kussentje van haren rusten. SAPROSMA Br. Bijdr. p. 956. DC. Prodr. 4. p. 495. Calycis tubus ovalis, cum ovario connatus, limbus minutus, integer, vel 4-dentatus. Corollae tubus cy- lindricus, intus versus faucem dense hirsutus; limbus quadripartitus, reflexus; partes oblongae, acutae, pilosae, aestivatione valvata. Stamina 4, fauci in- serta, filamenta brevia, antherae oblongae, basi affi- 250 xae. Stigma bipartitum, partibus reflexis; stylus te- res, pubescens. Ovarium disco minimo coronatum, biloculare. Ovula solitaria, in fundo loculorum affi- xa. Bacca sicca, globosa, endocarpio papyraceo, abortu monosperma. Semen basi affixum, globosum. Testa membranacea. Embryo ovoideus, minutus, trans- versus in albumine carnoso-corneo; radicula clava- ta, obtusa, cotyledonibus lanceolatis. Arbores fruticesve, glabri vel hirsuti, foetidissimi. Folia opposita, sessilia vel pedicellata. Flores axil- lares, terminales vel axillares, bracteis squarrosis cincti. De aangevoerde kenmerken bevestigen, door ver- gelijking met die van Coussarea Ausr., genoegzaam dit door den Heer Brome gevormde geslacht. Bij Coussarea is de opening der bloemkroon glad; bij Saprosma digt behaard: het laatstgenoemde geslacht bezit eenen weinig ontwikkelden discus; het eerste daarentegen eenen zeer aanzienlijken. Bij Coussarea zijn de eitjes schildvormig tegen den middenwand gehecht, bij Saprosma daarentegen op den bodem der hokjes. Verder levert de kiem een aanmerkelijk verschil in de meer ontwikkelde zaadlobben bij ge- lijkvormigen wortel. Als kleine boomen, met gaffelvormige vertakking, blaauwgroene bladeren, witte bloemen en naar het blaauwe hellende bessen, verbreiden zich de soorten van dit geslacht door de bosschen tot op 2000 voet hoogte, in den bloeitijd eenen onaangenamen geur verspreidende, Doch niet alleen in de bloemen, maar 254 ook in de vruchten, de bladeren, ja zelfs in het hout is deze harsachtige geurstof aanwezig; zoodat het laatstgenoemde als Kitai (lignum stercorosum) bij de inlanders bekend is en zelfs voor brandhout niet kan worden gebezigd. Niet geheel nutteloos echter heeft de natuur de indische bosschen met deze voor het oog fraaije plantenvormen versierd, daar hun hout, naar hetgeen ons Warrz hieromtrent mededeelt, een aanprijzenswaardig zenuwsterkend geneesmiddel zou- de opleveren. Het is opmerkenswaardig, dat de kiem dit sterk riekende beginsel bevat, terwijl het albu- men er ten eenemale van ontbloot is. Van de bekende soorten van dit geslacht is Sapros- ma arboreum over de eilanden Java, Sumatra, Bor- neo en, volgens Zirperrus, op Nieuw-Guinea ver- spreid; S. fruticosum behoort uitsluitend aan Java, terwijl hare vertegenwoordigster, S. hirsutum, in Sumatra’s bosschen wordt aangetroffen. SAPROSMA HIRSUTUM Kus. S. caule fruticoso; foliis subsessilibus, obovalibus, acutis, subtus ramulisque hirsutis; floribus termi- nalibus, confertis, bracteis subulatis hirsutissimis cinctis. Crescit in sylvis montis Singalang: Sumatra. SAPROSMA ARBOREUM Br. Bijdr. p. 956. DC. Prodr. 4. p: 495. Grescit in sylvis montosis locisgue hwmitioribus: Java, Sumatra et Borneo. 252 ZWAARDEKRONIA Kas. Calycis tubus ovatus, cum ovario connatus, lim- bus 5-dentatus. Corollae tubus infundibuliformis, in- tus glaber; limbus 5-partitus, partes oblongae, aesti- vatione valvata. Stamina 5, supra medium tubi in- serta; filamenta linearia, margine membranacea. Antherae lineares, dorso infra medium affixae. Stigma bifidum, partibus linearibus, saepius patentibus. Sty- lus teres, in disco carnoso cylindrico articulatus. Ovarium biloculare. Ovula solitaria, ab apice locu- lorum descendentia. Fructus baccatus, siccus, caly- cis limbo umbonatus, subglobosus, dicoccus. Coccae semihemisphaericae, extus convexae, intus planae, sulcatae, fenestratae. Semina semiglobosa, ventre ex- cavato. Albumen corneum: embryo erectus, minu- tus; radicula teres, cotyledones ovati. Frutices, ramis patentibus. Folia opposita, mem- branacea, elliptica. Flores corymbosi, terminales, pedunculis coloratis, carnosis. ZWAARDEKRONIA LURIDA Kus. Psychotria lurida Br. Bijdr. p. 959. Crescit in locis humidis: Java, Sumatra, Bor- neo. (Amboina, auctore Zieermo). Wanneer men de opgegevene kenmerken met die van Psychotria vergelijkt, dan zal men genoegzamen grond erlangen tot de wettiging van het afscheiden dezer plant. De bloemkroon is meer ontwikkeld en | | | | 255 de helmknopjes zijn hooger vastgehecht; doch deze beide zijn kenmerken van minder aanbelang dan de vasthechting der eitjes, die bij Psychotria aan den voet en bij Zwaardekronia even beneden den top plaats vindt. Door de stand der eitjes zoude onze plant tot Chomelia Jack naderen; waarvan zij echter door andere kenmerken weder afwijkt. De beide kraak- beenige nootjes, welke de vrucht vormen, zijn aan de buitenzijde halfrond, maar aan de tegenover el- kander liggende vlak. In het midden dezer vlakte bestaat eene regte insnijding, die gemeenschap heeft met eene onder het plaatje liggende holte, Deze plant verspreidt zich algemeen door de voch- tige lagere boschstreken, alwaar zij zich door witte bloemen, roodgekleurde bloemstelen, purperroode vruchten, donkergroen loof, onregelmatige vertak- king en de belangrijke zamenstelling harer vruch- ten kenmerkt. Mijne beweegredenen, om aan dit ge- slacht en aan deze plantsoort den naam Zwaarde- kronia te verbinden, zijn geene andere, dan dat ik daardoor eene dankbare hulde wilde brengen aan de nagedachtenis van eenen der Indische Regenten, welke door de invoering van den koffijboom op Java den grond lag voor eene kultuur, die in latere tij- den voor deze gewesten en ons vaderland een zoo voordeelig artikel van productie en handel is geworden. COFFEA L. Behalve de algemeen gekweekte Coffea arabica, bezit de Archipel van dit geslacht een drietal in het 254 wilde groeijende soorten. Hiervan komt Coffea den- siflora in de bosschen van den Salak voor, terwijl de beide andere soorten in de lagere oorden van Sumatra of Borneo tieren. De wilde soorten worden door de inlanders niet gebruikt. De gekweekte soort is in zóóvele werken reeds vermeld, dat dezelve , wat de bijzonderheden der plant aangaat, geene be- schrijving behoeft. COFFEA ELONGATA Kus. C. foliis oblongis, utrinque acutis, glabris; stipu- lis triangularibus, acutis; floribus terminalibus axil- laribusve, dense confertis, sessilibus. Crescit in sylvis prope Doekoe: Sumatra. COFFEA DENSIFLORA Br. Bijdr. p. 965. Crescit in sylvis montis Salak et colitur in horto Bogorienst: Java. COFFEA GLABRA Kus. C. foliis ellipticis, acutiusculis utrinque glabris ; fractubus longe pedicellatis, globosis, stipulis acu- minatissimis. Crescit prope Martapoera: Borneo. TRIBRACHYA Kus. Flores in capitulo trifloro connati. Calycis tubus subglobosus, ovario adnatus; limbus breviter tubu- 255 losus, integerrimus vel obsolete denticulatus. Corollae tubus brevissimus, limbus 5-partitus; partes lan- ceolatae, trigonae, aestivatione valvata. Stamina 5, versus faucem inserta; filamenta brevissima; anthe- rae oblongae, supra basin dorso affixae. Stigma in- divisum, cylindrico-clavatum , basi excavatum. Sty- lus teres. Ovarium disco carnoso coronatum, bilo- culare. Ovula solitaria, appensa. Fructus immaturus carnosus, bilocularis. Semen...? Frutex pseudo-pa- rasiticus. Folia ovato-oblonga, utrinque acuminata, pergamena. Stipulae interpetiolares, subconnatae, ovatae, acutae. Inflorescentia terminalis, racemosa; flores congesti , albi. TRIBRACHYA MORINDAEFORMIS Kus. Crescit in sylvis Stngalang : Sumatra. De afdeeling Phylliraeastrum DC. van het geslacht Morinda is, wat enkele kenmerken betreft, zeer na verwant aan de hierboven beschrevene Tribrachya, terwijl andere kenmerken daarentegen tot eene ver- wijdering van Morinda aanleiding geven. In dit ge- slacht zijn de eitjes aan den bodem vastgehecht; bij Tribrachya daarentegen bezitten zij eene hangende rigting. RENNELLIA Kas. d ° e . ° . 4 3 Flores cum calycis tubis ovatis connati; limbus brevis, integerrimus. Corollae tubus brevis vel lon- 256 gior; limbus 4-partitus, patens; partes oblongac , aestivatione valvata, Stamina 4, tubo corollae in- serta; filamenta brevia; antherae lineares, dorso su- pra basin affixae. Stigma bipartitum, stylus filifor- mis, glaber vel pubescens, ad basin disco carnoso cinctus. Ovarium biloculare. Ovula solitaria, in me- dio dissepimenti peltatim affixa, compressa, subro- tunda. Fructus difformis , confluxu plurium forma- tus, calycis limbis discisque persistentibus coronatus, subsiccus. Bacca bilocularis vel abortu unilocularis, endocarpio chartaceo. Semen extus convexum, intus concavum. Embryo in albumine carnoso-corneo am- phitropus; radicula teres, cotyledones ovati. Arbusculae erectae. Folia oblonga, acuta, coria- cea. Stipulae hasi connatae, ovatae, acutae. Inflo- rescentia terminalis, spicata. De stand der eitjes en de aard der vruchten le- veren voldoend onderscheidende kenmerken op, om eene afzondering van dit geslacht uit Morinda nood- zakelijk te maken. Immers stellen deze kenmerken de Rennellia in nadere verwantschap tot Pavetta, waarvan wederom andere onderscheidingen, bene- vens de eigenaardige houding en bloeiwijze, haar aanmerkelijk doen verschillen. Als bewoonsters der meer opene boschstreken, dragen de Rennelliae in hun geelgroen loof hiervan het kenmerk. Voor den naam ben ik van mijne gewoonte afge- weken: ik heb dit geslacht aan den beroemden Ren- NELL gewijd, ten einde daardoor de verdiensten van 257 eenen man te huldigen, uit wiens uitgebreide zeevaart- kennis en naauwkeurige opgave der stroomen z06é- veel nut voor de maatschappij is voortgevloeid, doch die tevens in het bijzonder over de geographische verbreiding van sommige gewassen eenig licht heeft doen opgaan. BENNELLIA OVALIS Kus. R. foliis ovalibus, acutiusculis, basi acutis; co- rollae tubo elongato. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. RENNELLIA ELLIPTICA Kus. R. folus ellipticis, utrinque acutis; corollae tube abbreviato. Crescit in sylvis prope Doekoe: Sumatra. PAVETTA L. Br. Rica. Pavettae et Ixorae species Auct. Op het voetspoor van Richarp, Brume en ande- ren, heb ik de beide geslachten Pavetta en fxora vereenigd, omdat ik geene genoegzame kenteekenen vinden kan, die deze beide in elkander overgaande geslachten zouden afscheiden. Het kenmerk, aan de ligging der bloemkroondeelen vóór hunne opening ontleend, waaraan ik meende in navolging van an- dere schrijvers eenige waarde te kunnen hechten, is A7 158 zoo zwak, dat men hierop niet kan rekenen en, even goed de oorzaak voor het gevolg stellende, kan zeggen: met breedere of smallere bloemkroondeelen voorzien. Het kenmerk van den stempel voldoet evenmin, daar deze bij op elkander gelijkende soor- ten ongedeeld, verdeeld en diep ingedeeld voorkomt. De stijl is even zoo veranderlijk, weshalve ook deze van geen belang kan worden geacht om eenig ge- slacht’sonderscheid te bepalen. Wat de kenmerken van het alzoo vereenigde ge- slacht betreft, deze behoeven geene herhaling en slechts eene bijvoeging nopens de zamenstelling der vrucht. De eitjes zijn, volgens de gegevene juiste be- schrijving, in het midden van den wand vastgehecht aan eenen uit den bodem, tusschen de beide wanden der hokjes, ontspruitenden vaatbundel. In de rijpere vruchten, waarin het endocarpium verhard is, neemt men dezen standaard nog duidelijker waar en ziet men, langs de oppervlakte van het zaad, het voe- dingvat naar den wortel der kiem loopen, die door de uitgroeijing van de eene zijde van het ei aan de basis van de vrucht gelegen is. Het kiemwit is meestal hoornachtig; in eenen minder rijpen toestand echter weeker. De in hetzelve beslotene kiem onderscheidt zich door eene weekere geaardheid en is altijd door eenen kiemzak omgeven. Bij alle deze soorten, even als bij de overige Rubiaceae met hoornachtig kiem- wit, heb ik dezen zak door de geheele lengte van het zaad kunnen vervolgen. Bij hare verschijning, boven den grond voeren de zaadlobben dit omhulsel 259 mede, hetwelke hun voor de ontwikkeling der piu- mula tot beschuttingsmiddel dient. Omtrent den aard van het hoornachtig kiemwit, bij dit en andere geslachten voorhanden, heb ik waargenomen, dat hetzelve uit cellen met zeer dikke wanden bestaat, die in den rijpen toestand weinig ruimte overlaten, en uit een aanzienlijk aantal over elkander liggende platen gevormd zijn. Vergeleken met de geslachten, wier individuen een meer vleezig kiemwit bezitten, dan vinden wij hier meer sphae- rische cellen met minder dikke wanden: in deze cel- len bevindt zich een olieachtig vocht, dat bij hare verbrijzeling in water drijft. Het geslacht Pavetta, door Chomelia in Amerika vertegenwoordigd, behoort in de tropische gewesten van de oude wereld te huis, voornamelijk in het oostelijke gedeelte, dat de Indische Flora omvat. On- der drie natuurlijke vormen laten zich de door ons in hunne standplaatsen en in de verzamelingen waar- genomene voorwerpen brengen. De eersten, als kleine heesters voorkomende gewassen, zijn gekenmerkt door meestal dikke bladeren en door bloemen, wier kleu- ren alle schakeringen van licht tot donkerrood door- loopen. Zij maken de sieraden uit der Javaansche tuinen en behooren veelal op het vasteland van In= dien te huis. Hier zijn zij rondom de tempels ge- plaatst, maken een deel uit van het bloemenkapsel der Bajaderen en onder hen vormt P. Bandhuca eene door de Indische dichters verheerlijkte bloemsoort. In den archipel vertegenwoordigen P. javanica, met 260 bleek-roode en P. amboinica met vuurkleurigere bloe- men de heerlijke vormen van het vasteland. Door de maagdelijke bosschen verspreid, zijn zij zoowel in de lagere streken, als in de hooger gelegene bos- schen, met geringe soortelijke verandering, aanwe- zig. Zij behooren tot de groepswijze vereenigde vor- men en miets kan den indruk overtreffen, die der- gelijke bloeijende verzamelingen in de donkere bos- schen op den reiziger maken, die zich eensklaps daarvan omringd ziet. Werkelijk was dus in mijn oog de dichterlijke naam, Flamma sylvarum of vlam der bosschen, door Rumrrros aan dezelve geschon- ken: want werkelijk zij zijn een vuur in deze som- bere en stille natuurwouden. Als meer ontwikkelden vorm, met witte of zacht rood gekleurde bloemen, wier pluimen niet stijf op- staan maar door de minste koelte gewiegd worden, zien wij P. paludosa in de lagere moerassige bos- schen van Ceylon, Poeloe-Pinang, Sumatra, Java en Borneo, westelijk tot aan Nieuw-Guinea en noorde- lijk tot in de Philippynen verspreid. Zij behoort tot de ware alluviaal-gewassen. Eene gelijke verbreiding over de meer hoogere gedeelten komt aan P. odorata toe. Onder eene weinig afwijkende gedaante is zij bijna over den geheelen archipel verspreid. Ten derde moet, als ware boschvorm, de lange witte bloemen dragende P. indica en hare aanverwante soorten, welke zich somwijlen door eene vliezige bladgeaardheid kenmerken, worden opgenoemd. P. indica zelve behoort onder de sporadische vormen 261 van de Indische Flora, zoodat wij dezelve van het Indische schiereiland en Ceylon af, over den archipel, tot aan de grenzen van deze eilanden-reeks, onder geringe vervorming ontmoeten. Onder de 75 thans reeds bekende soorten zijn er zeker verscheidene identische vormen, waarvan ook ik welligt het getal nog vermeerderen zal. Ik hoop echter, dat vergelijking mij naderhand in staat moge stellen om eene herziening te kunnen ondernemen en dan eene juistere omschrijving van deze soorten te leveren. PAVETTA CILIOLATA Kus. P. foläs ellipticis, utrinque acuminatissimis, gla- bris; stipulis triangularibus, acutis; corymbis fructi- feris patentibus; bracteis sub fructubus sessilibus ovatis, acuminatis, ciliolatis. Crescit ad montem Pamatton: Borneo. PAVETTA AMBOINICA DC. Prodr. 4. p. 487. Br. Bijdr. p. 949. Crescit in sylvis montanis: Java, Sumatra. PAVETTA PSEUDO-AMBOINICA Kus. P. foliis ovali-oblongis, lenge acuminatis, mucro- nulatis, basi acutis; stipulis vaginatis, mucronula- tis; corollae limbo duplo majore quam in P. ambot- nica. Grescit in sylvis montis Prarawin: Borneo. 262 PAVETTA STENOPHYLLA Kus. P. foliis oblongis, subulato-acuminatis, basi acu- tis; stipulis interpetiolaribus, acumine subulato ter- minatis; corymbis terminalibus, pedunculis compres- sis, dentibus calycis acutis, corollae tubo fauce barbato, lobis ovalibus acutis. (Tubus 5,5 c. m. lobi corollae 7 m.m.). Crescit ad ripas fluminis Téwé, in montibus Bankon, Sakoembang , etc.: Borneo. PAVEITA GRACILIS Kus, P. foliis oblongo-ovatis, acuminatis, mucronula- tis, basi obtusiusculis; corollae tubo gracili; limbi partibus ovatis, acutis; calycis tubo basi attenuato. Affinis P. amboinicae, at ab eadem diversa ovario stipitato, attenuato. Crescit ad montem Pamatton : Borneo. PAVETTA ACUTIFLORA Rwpr. P. foliis late ovalibus, breviter acuminatis, bast acutis; stipulis connatis, subulatis; corymbis termi- nalibus, trichotomis, lobis calycinis oblongis, acutis; laciniis corollae fere longitudine tubi, oblongis, mu- cronulato-acutis, genitalibus longe exsertis. Cressit in monte Klappanungal: Java. inn de 9 263 PAVETTA ACUMINATA Kus, P. foliis obovalibus, acuminatis, basi cuneatis ; stipulis triangularibus, acuminatis; corymbis termi- nalibus, patentibus, hirsutis. Grescit in sylvis Melintang: Sumatra; prope Martapoera : Borneo. PAVETTA OBLONGA Kus. P. foliis oblongis, utrinque acuminatis; stipulis triangularibus, subulatis ; corymbis laxifloris, hirsutis. Crescit in monte Batoe-nanta: Borneo. PAVETTA JAVANICA Br. Bijdr. p. 949. DC. Prodr. 4. p. 487. Crescit in sylvis montosis: Java, Sumatra et Borneo. PAVEITA stricta Roxs. DC. Prodr. 4. p. 486. BL. Bijdr. p. 950. Colitur in hortis: Java. PAVETTA GRANDIFLORA Ker. DC. Prodr. 4. p. 486. Br, Bijdr. p. 950. (P. coccinea). — Colitur in hortis: Java. 264 PAVETTA SALICIFOLIA DC. Prodr, 4. p. 48. Bs. Bijdr: p. 951 Crescit in sylvis Santiang : Java ; Melintang : Sumatra; PAVEITA ODORATA Br. Bijdr. p. 955. Crescit in sylvis Melintang : Sumatra ; ad mon- tem Pamatton et ad ripas fluminis Banjer- massing: Borneo ; in insulis: Java et Timor. PAVETTA paLuposa Br. Bijdr. p. 954. Crescit in paludosis Krawang, Tjikao, ete.: Java ; Padang: Sumatra. PAVETTA LONGIFLORA VAHIs Crescit in sylvis Krawang: Java, PAVEITA MACROPHYLLA Br. Bijdr. p. 955. Crescit prope Santiang, Kandang-Sapie, etc.: Java ; ad montem Pamatton, prope Marta- poera: Borneo. PAVETTA GRANDIFOLIA Kus. P. foliis membranaceis, ovalibus, acutiusculis, basi acutis cuneatisye; stipulis ovalibus, subulatis; corym- 265 bis terminalibus, lobis calycinis corollinisque acumi- natis. Crescit in sylvis montis Singalang: Sumatra. PAVETTA CALYCINA Kus. P. foliis majusculis, ovalibus, utrinque acutis; stipulis connatis, truncatis, subulatis; corymbis ter- minalibus, multifloris; lobis calycis oblongis; corol- lae partibus spathulatis, obtusis. Crescit in sylvis Singalang: Sumatra. PAVETTA SYLVATICA Br. Bijdr. p. 955. Crescit in sylvis montium Simpai, Burang- rang: Java. PAVETTA INDICA L. Br. Bijdr. p. 951. Crescit in montanis Gédé, Salak, etc.: Java; prope Indrapoera: Sumatra; ad montem Sa- koembang : Borneo. PAVEITA MONTANA Rwor. Br. Bijdr. p. 952. Crescit in sylvis montanis Gédé, etc.: Java. SERISSA Conmens. Br. Bijdr. p. 969. DC. Prodr. De eenige soort, Serissa foetida, heb ik slechts op Buitenzorg en Batavia in de tuinen gekweekt gezien. 266 Het Rijksherbarium bezit een gekweekt, weinig van de Oost-Indische verschillend voorwerp van Trinidad. Bij het lezen der beschrijving van het geslacht De- mocritea DC. is het mij allerwaarschijnlijkst voorge- komen, dat dit geslacht als eene soort van Serissa kan aangemerkt worden. Het orgaan, dat het voor- naamste kenmerk levert, de vrucht namelijk, wijkt weinig van die van Serissa af, daar ook zij, rijp zijnde, in twee halve langwerpige bollen deelbaar wordt, en dan door de buitenomhulsels van kelk en pericarpium is omgeven. PAEDERIEAE pc. (Lygodysodeaceae BARTL.). De geslachten, welke deze tribus van De Canporre en familie van Barriine vormen, worden door Rr- CHARD tot de Coffeaceae gebragt. Indien men de ken- merken van de bloem en van het zaad raadpleegt, dan zoude dit gevoelen werkelijk aangenomen moe- ten worden en deze gewassen een gedeelte uitmaken van de voorgestelde Psychotriae. Lygodysodea en Lecontea verschillen, wel is waar, aanmerkelijk door de uitgroeijing van het pericarpium; maar vergelijkt men deze vruchten met de ware Paederiae, dan zien wij hier eenen verbindenden vorm, die de eigenaar- dige zamenstelling der vruchten van de Leconteae met de geaardheid van de Psychotriae vereenigt. 267 SPERMACOCEAE Guam et ScHLECHT. Spermacoce en Knoxia zijn de eenige vertegen= woordigers, welke deze groep in den Indischen ar- chipel kan aanwijzen. KNOXIA Ricu., DC. Prodr. 5. p. 569. Enpr. Gen. 529. Met dit geslacht is Otiophora Zucc. zoo na ver- want, dat men naar de houding te oordeelen beiden vereenigen zoude. De eenige verzamelde soort, Kno- xia lineata DC., heb ik aan den berg Pamatton ge- vonden. SPERMACOCE L. Br. Bijdr. p. 946. DC. Prodr. 4. p. 552. Enon. Gen. 527, De reeds gegevene geslachtskenmerken behoeven hier niet in hun geheel herhaald te worden, aange- zien wij bij de gevondene soorten eenige aanmerkin- gen kunnen voegen tot hunne meerdere ontwikkeling en uitbreiding. Enpticner heeft ons de vasthechting der eitjes als schildvormig opgegeven. De door mij onderzochte soorten, benevens het algemeen opgegevene kenmerk der zaden, wederspreken deze bewering: ik vond de eitjes even boven de basis van het hokje vastgehecht en bij gevolg bijna regtopstaand. In de rijpere vruch- ten nam ik waar, dat de stand der zaden weinig 268 veranderd was en dat de voedende vaten door de vore van het zaad liepen tot even beneden den top. De wortel der kiem ligt op eenen geringen afstand van het aanhechtingspunt. Het kenmerk, voor de verdeeling der vrucht ge- geven, vond ik bij Sp. macrantha en somwijlen bij andere soorten niet bevestigd: zij leverden mij den normalen toestand; te weten, eene verdeeling of open- springing in twee, door een dun vlies geslotene, nootjes: een kenmerk, hetwelk de verwantschap van dit geslacht met Otiophora Zucc. aanzienlijk vermeer- dert. De Canpotre heeft verscheidene Spermacocen van Roxsurex beschouwd als vermoedelijke vreemdelin- gen in dit geslacht. Met dit gevoelen vereenig ik mij en, hoewel ik de voorwerpen niet gezien heb, ver- onderstel ik dat hieronder Hedyotis-soorten schuilen. Sp. lineata Roxs. is vermoedelijk Hedyotis (Metabo- lus Br.) coerulea, enz. In de tropische zonen der beide werelddeelen zijn de bekende soorten van dit geslacht verspreid. In al deze streken bewonen zij de zanderige of aangespoelde zee- en riviergronden. Spermacoce articularis en Sp. macrantha troffen wij niet zelden als bewoonsters der zanderige zeestranden aan, voor welke zij door hun ruw, grijs voorkomen en eenigzins vleezige bladeren zeer geeigend zijn. Sp. scaberrima, meer eigen aan den alluvialen bo- dem, vonden wij langs de hoogere rivieroevers en op andere eveneens gevormde plaatsen, met een meer donker groen, doch ruw aanzien. 269 : ‘SPERMACOCE ARTICULARIS L.fil. DC. Bradr: 4, p. 559. Crescit in arenosis Padang: Swmutra. SPERMACOCE SCABERRIMA Br. Bijdr. p. 946. Crescit in locis aridis: Java et Sumatra. SPERMACOGE MACRANTHA Rwpr. S. caule tetragono, hirsuto, (pilis longis albis); foliis obovalibus, mucronulatis, utrinque hirsutis; stipulis vaginantibus, multisetigeris; floribus in axil- lis dense confertis; capsulis hirsutis, lobis lanceola- tis calycinis coronatis. (Corolla laete rosea, tubu- loso-campanulata, laciniis pilosis, in Sp. hispida mul- to mimor ac hypocrateriformis, tubo gracili). Crescit in sabulosis Moluccarum (Rwor.). Leiden, 1838. MORPHOLOGISCHE BESCHOUWINGEN OMTRENT DE BANKEN VAN VITIS VENTFERA DOOR Ds. C. A. J. A. OUDEMANS. Wanneer men in de verschillende hand- en leer- boeken der kruidkunde de gedaanteverwisselingen na- gaat, waaraan vele planten-organen onderhevig zijn, dan bemerkt men dat hiertoe, behalve de overgang in doornen, stekels, haren enz. ook die in ranken of klaauwieren (cirrar) gerekend wordt. Men ver- staat hieronder draadvormige, in eene spiraal gewon- dene, zeer buigbare en kruidachtige organen, die de plant, vooral in het opklimmen langs en rondom andere ligchamen, welke zij ontmoet, zouden be- hulpzaam zijn. Er wordt nu geleerd, dat de bladen zoowel als de bladstelen en steunblaadjes, de sten- gel zoowel als de bloemstelen en de kelk in ran~ ken kunnen veranderen. Bij Clematis, Tropaeolum 271 - pentaphyllum , Corydalis claviculata, enz. zijn het de bladstelen, bij Lathyrus Aphaca, Gloriosa su- perba, enz. de bladeren of hunne onderdeelen, bij vele soorten van het geslacht Smilax de steun- blaadjes, bij Calythria is het de bloemkelk, bij Allium sativum, Nerium zijn het de meeldra- den, die deze gedaanteverwisseling ondergaan. Het spreekt wel van zelf, dat men zich dezen over- gang van het eene orgaan in het andere, niet als een zoodanigen moet voorstellen, die zich later open- baart, wanneer het primitieve orgaan reeds eenen zekeren trap van ontwikkeling bereikt heeft: integen- deel, van deze gedaanteverwisseling zelve bemerkt men niets; het is alleen haar resultaat, dat zigtbaar wordt, terwijl dan de tegenwoordigheid van vreemd gevormde, afwijkende organen, op de plaats van an- deren aangetroffen, ons nopen, aan zulk eene me-_ tamorphose te denken. Ware het eerst gestelde ge= val waar en konde men de verandering of vervor- ming zelve, als zoodanig nagaan, dan voorzeker zoude men met meer zekerheid kunnen aangeven, welk orgaan in zulk eene rank ware veranderd, en men zoude hieromtrent bijkans geene verschillende meeningen ontmoeten; doch in het tweede, dat wer- kelijk plaats heeft, kan men reeds a priori beslui- ten, dat eene zekere uiteenlooping van meeningen niet vreemd kan zijn. En werkelijk ontdekt men deze dan ook hier en daar, wanneer men den eenen schrijver met den anderen vergelijkt. Zoo beschouwt De Canporre (Org. II. p. 189) de ranken bij Smi- 272 Jax als ontstaan uit lager geplaatste blad-segmenten , terwijl Perermann (Taschenh. der Bot. 1842. 8.112), Srusert (Die Pflanzenkunde etc. 1849. S. 46) en an- deren haar voor vervormde steunblaadjes aanzien. De ranken der Cucurhitaceae houdt De Canporre (I. c. p. 188) voor steunblaadjes, Seuserr (I. c.) voor bla- den, enz. Onder deze en dergelijke tegenstrijdigheden in meening, die men in het hoofdstuk, dat over de bijkomende organen handelt, aantreft, ontmoette ik er eene, die mijne aandacht daarom meer be- paald tot zich trok, omdat er aan den eenen kant, en dat wel aan dien der nieuweren, zaken werden opgegeven, welke mij met de onmiddellijke waar- neming geheel in strijd schenen te zijn. Het betreft namelijk de vraag, of de ranken van den wijnstok (Vz- tis vinifera) als vervormde stengels, dan wel als vervormde bloemstelen moeten worden aangezien. De eerste meening zijn onder anderen A. pe Jussteu (Cours élém. @ Hist. Nat. Bot, 2e éd. p. 152) en Sevserr (1. c.), de tweede De Canmore (I. c.), Ricnarp (Niew- we Beg. der Kruidk. vert. door Cl. Mutper 1850. bl. 254), Perermann (1. c.), Le Maoor (Atlas élém. de Bot. 1842. p.112), v. Hatt (Handb. d. Kruidk. 1847. bl. 60) toegedaan. Er zullen misschien kruidkundigen wezen, die in deze twee meeningen, geene zoo groote afie kunnen bespeuren; de zoodanigen namelijk, welke stengels en bloemstelen, in zeker opzigt, op eene lijn stellen, omdat de laatsten ook tot de stengelachtige 275 en niet tot de bladachtige organen behooren. Ik vers meen echter dat men den wezenlijken stengel en de stengelachtige organen, vooral hier, niet met elkan- der mag verwisselen, omdat aan beiden eene juiste plaats in de vormleer werd aangewezen. Dat overigens pe Jussieu en Sevzert de ranken van den wijnstok voor de vervormde primitieve stengels aanzien, dit blijkt genoegzaam uit hunne eigene woorden. De eerste zegt: »Dans tous les cas pré- cédents, la branche chargée de continuer et repré- senter la tige, conservait, par rapport a celle-ci, sa position latérale. Mais il peut arriver que, plus forte quelle, elle la rejette de côté en se redressant elle- même et usurpe sa place. C’est par la position re- lative des parties, qu’on arrive alors a déterminer leur vraie nature. Quand par exemple, dans la vigne on voit la tige produire, de distance en distance, d'un côté une feuille sans bourgeon axillaire, de Vautre, sans feuille un petit rameau herbacé et ra- meux, connu vulgairement sous le nom de vrille, on doit penser que la continuation de la tige située entre la feuille et la vrille, par conséquent a Vais- selle de la première, n'est autre chose que le produit du bourgeon axillaire qui, dans son vigoureux dé- veloppement, a repoussé de Pautre côté Vextrémité dela tige epuisée, avortant sous la forme de vrille „” en bij den tweeden vinden wij de volgende regels: » Stengelranken hat z. B. der Weinstock, bei dem der jedesmalige Gipfeltrieb, der aber bald durch das starkere Wachsthum des in der Blattachsel entsprin- 18 274 genden Astes, zur Seite gedrängt wird, sich in eine getheilte Ranke umwandelt.” Mijns inziens hangt de beslissing der vraag, welke der twee meeningen, die van pe Jussieu en Seupenr of die der andere genoemde Kruidkundigen, voor de juiste moet worden aangezien, van eene andere vraag af, of er namelijk in de okselholten der bladeren, die aan de ranken zijn tegenovergesteld, bladknoppen gevonden worden, ja dan neen. In het laatste ge- val zoude men zeker zeer veel grond hebben, de leer van pe Jcssrev en Sevsert aan te kleven; in het eerste echter geloof ik, dat deze haar grootsten steun zoude verloren hebben. Daar het toch als een algemeen geldende wet mag worden aangenomen, dat de bladknoppen zich in de okselholten der bla- deren ontwikkelen, zoo zal men daar, waar zij op die plaats niet worden aangetroffen, reden hebben om te vragen, wat er van die knoppen geworden is en van deze afwezigheid eene gedaanteverwisseling kunnen afleiden; zijn zij echter aanwezig, dan spreekt het van zelf, dat men geene aanleiding zal hebben, zulk eene metamorphose aan te nemen. Niets nu schijnt inderdaad gemakkelijker, dan eenen wijnstok met betrekking tot dit punt waar te nemen — en toch vonden wij, hetgene wij zagen en opmerkten, geenszins in overeenstemming met dat, wat pz Jrs- sieu beschrijft en dus ook waargenomen heeft. Zoo als uit de boven aangehaalde regels blijkt, ontkent hij het voorkomen van bladknoppen in de okselhol- ten der bladeren van den wijnstok, die aan de ranken 275 zijn tegenovergesteld; — wij daarentegen, namen hen bij verschillende individuus, daar ter plaatse, altijd waar. Gaarne eerbiedigen wij de meening van ande- ren, wanneer zij op naauwkeurige waarneming be- rust; hier echter schijnt deze naauwkeurigheid niet boven alle bedenking verheven te zijn. Het schijnt dan ook, dat genoemde schrijver twijfelt aan hetgeen waar of onwaar is, wanneer wij hem in eene noot zien nederschrijven: » Il existe souvent en dedans de cette feuille un bourgeon simple ou double, mais un peu latéral et non au milieu de Paisselle.” Ons leerde de waarneming van verschillende wijn- stokken, die wij, met het doel om de onzekerheid omtrent dit punt uit den weg te ruimen, in hunnen groei nagingen , dat de eerste vijf of zes bladeren, die in het voorjaar aan de jonge uitspruitsels te voor- schijn komen, geen spoor van ranken tegenover zich vertoonen en goed gevormde bladknoppen in hunne oksels dragen. Daar echter, waar het zesde of ze- vende blad ontspruit, doen zich gewoonlijk de ran- ken het eerst, aan dit en de volgende tegenoverge- steld, herkennen. Hieruit blijkt dan, dat men gele- genheid heeft, om de normale kroppen der onderste bladeren (hier toch zijn geene ranken voorhanden) met die der bovenste te vergelijken. Wij hebben deze ver- gelijking dan ook in het werk gesteld, doch zijn niet in staat geweest, eenig onderscheid, hoe ook ge- naamd, tusschen beiden waar te nemen. De grootte, plaatsing, rigting, alle eigenschappen hebben zij met elkander gemeen: en neemt pr Jussteu voor de boz 216 venste knoppen eene eenigzins zijdelingsche plaatsing aan, dan zal hij deze ook aan de ondersten in gee- nen deele kunnen ontkennen. En wanneer het nu waar is, dat de knoppen op beide plaatsen, zoowel in de oksels der onderste bla- deren als van die, welke ranken tegenover zich heb- ben, volkomen met elkander overeenkomen, wan- neer het waar is, dat deze laatste bladeren allen het- zelfde vertoonen, dan zal men toch wel de afwezig- heid van knoppen daar ter plaatse voor onwaar en iedere theorie, die daarop berust, voor onjuist moe- ten verklaren. Men zal toch wel niet willen en kun- nen aannemen, dat er zich in de oksels der hooger geplaatste bladeren twee knoppen ontwikkelen, van welke er een in cenen secundairen stengel overgaat, terwijl de andere blijft bestaan? In dit geval toch, zouden ook de onderste bladeren dit verschijnsel moe- ten doen zien en zoude er geene enkele reden be- staan, waarom ook de tweede knop niet weder den secundairen stengel, door den eersten gevormd, zou- de verdringen, om zoo doende aan den anderen kant een dubbel aantal ranken te voorschijn te roe- pen. Zijn dus de ranken bij den wijnstok geene ter zijde geschovene stengels, dan zullen zij met een ander orgaan moeten kunnen vergeleken worden. Wij zien dan ook volstrekt geene enkele reden, waarom men haar niet met De Canporre, Perermann, Rremanp, van Hatt, Le Maovr, voor gemetamorphoseerde bloem- stelen zoude kunnen houden. Beiden toch zijn aan 277 i de bladeren tegenovergesteld, beiden vertakken zich op eene overeenkomstige wijze en bovendien worden er aan een en hetzelfde individu zeer dikwijls overgan- gen tusschen bloemtrossen en ranken waargenomen. Zoo vindt men dikwijls trossen, die half vruchtdra- gend zijn en wier overig gedeelte eene volmaakte overeenkomst met de ranken aanbiedt. Dat er nu en dan blaadjes aan de ranken worden aangetroffen, zulks zal wel niet voor de meening van pr Jussieu en Seusert kunnen pleiten; want zoo als wij reeds zagen, behooren de bloemstelen tot de stengelach- tige organen en hebben dus ook, als zoodanig, het vermogen om bladachtige uitbreidingen voort te bren- gen. Voor de aanneming, dat de ranken van den wijn- stok met vervormde bloemstelen moeten gelijk ge- steld worden, schijnt mij in zeker opzigt ook nog de analogie te spreken. Bij den zoogenaamden wif- den Wijngaard (Vitis hederacea Kuru. Cissus he- deracea P.) toch, vindt men geheel hetzelfde als dat, wat wij voor den wijnstok beschreven hebben, terwijl dan de aanwezigheid van bladknoppen in de oksels van de aan de ranken tegenovergestelde bladeren, welke wij ook hier aantreffen, voor de standvastigheid van dit verschijnsel schijnt te pleiten en wij het pz Jus- stu niet kunnen toegeven, wanneer hij vermeent dat dit dikwijls, en niet altijd wordt waargenomen. Uit hetgeen wij tot hiertoe gezegd hebben, blijkt het dus reeds genoegzaam, dat wij onder den naam van stengelranken, waarmede de klaauwieren van 278 den wijnstok door sommige schrijvers bestempeld worden, onmogelijk stengels kunnen verstaan, die in deze organen veranderd zijn, doch wel stengel achtige organen, in dit geval door de bloemstelen voorgesteld. In deze beteekenis zal men den boven- genoemden naam zeer zeker op de beschrevene ge- vallen kunnen blijven toepassen. Wezenlijke sten- gels, die den vorm van ranken aannemen, vindt men, volgens De Canporre en anderen, bij de geslachten Convolvulus en Ipomaea. Rotterdam Julij 1850. AEROBRWUM DZ ET MOLKB. NOVUM MUSCORUM GENUS. GET Eee Calyptra conico-mitraeformis, latere parumper fissa, glabriuscula, fugax. Operculum convexo-conicum , subulato-rostratum, rostro elon- gato obliquo, Capsula lateralis, aequalis, erecta vel pedicelli fie- xura inclinata, oblonga, apophysi spuria instructa, annulata. Peri- stomium duplex: exterius e dentibus sedecim aequidistantibus, longis, lanceolatc-acuminatis, erecto-incurvis, trabeculatis; interius e ciliis sedecim lanceolatis, erecto-conniventibus, dentium longitudi- nem aequantibus iisdemque alternis, carina sua fenestratis, ciliola subulata interjecla, basi membrana alte exserta et carinato-plicata conjunctis. Proprium muscorum genus, sequentibus notis a Meteoriis (1) habitu proximis diversum: Caulibus longissimis, ad apices extremos usque latitudinem eandem servantibus, nec attenuatis nec efjilescen- tibus ; calyptra glabriuscula, uno alterove tan- tum pilo brevi obsessa ; capsula annulo simplicé, solubili, praedita ; peristomio interno hypnoideo ; ejusdem ciliis, ciliola interposita, carina sua fe- (1) Dozr et MorkenBorr Musct frondest ined. Archip. Ind. Fasc. VI. 280 nestratis et bast lata in membranam alte easer= tam confiuentibus ; paraphysium floris feminei parcimonia. Species unica, infra descripta, quam doet. Junenunn, naturae investigator indefessus, in itmere suo per Javae insulam primus detexit, ex arborum ramis eleganter et libere dependet et ple- rumque longitudinem » aliquot metrorum” acquirit, caulium et ramorum extremitatibus rosulatis tanta vitae energeia pollentibus, ut potius si- ne interruptione elongari, quam inno- vatione giganteam suam dimensionem adaugere videantur. Hance ob rem ipsi, speciosis- simae atque maximae inter affines, Aérobryi no- men tribuimus. AEROBRYUM SPECIOSUM Dz. et Ms. — Meteo- rium speciosum Dz. et Ms. in Jonenuun Java, deszelfs gedaante, hekleeding en inwendige structuur. Afl. 3. p. 195. — Meteorium Jung- huhnii Dz. et Ms. in ms. Dioicum. Caule longissime pendulo, flexuoso, vage et parce ramoso; ramulis brevissimis, remotissimis , subcomplanatis, foliis squar- roso-patentibus, late cordatis, cuspidato-acuminatis, subintegerrimis , undulato-plicatis, costa basilari tenui praeditis, perichaetii phyllis ecostatis ; capsula inclinata in pedicello brevi, oblonga, annulata ; oper- culo convexo-conico, oblique rostrato; calyptra mitraeformi, glabrius- cula. Hab.: ab arboribus pendulum in Javae monte Slamat, altitudine 4—6000 pedum. (JunenveN in Herb, Acad. Lugd. Bat.), Planta perennis. Caulis primarius arborum core 281 i tici adnatus, tenax, divisus in ramos flagellaeformes, flexuosos, filiformes, elongatos, plura saepius me- tra metientes, laxe foliosos, vage et parce ramulo- sos, pendulos, apice recurvos; ramuli remoti sim- pliciusculi, breves, versus ramorum flagellaeformium extremitatem remotissimi et brevissimi, subcomplanati (praeprimis siccitate), laxe foliosi, obtusi, uberrime fructigeri, Folia squarroso-patentia, in ramorum ex- tremitate in rosulam congesta, tenuia, luteo-viridia, seniora fuscescentia, splendentia, pellucida, undula- to-plicata, siccitate crispata, e basi caulem ample- ctente late cordata, cuspidato-acuminata, concava, alterna ala magis minusve inflexa, subintegerrima, sub magno augmento subtilissime serrulata, costata; costa tenui, concolore, basilari, vix mediam foli longitudinem attingente: areolatione densa e cellulis linearibus, elongatis , confertis, in summo apice ab. breviatis magisque oblongis. Florescentia dioica. Flores masculi.....? Flores feminei gemmiformes; gemmae oblongo-cylindricae, patulae, polyphyllae, axillares, in foliis rameis ra- mulinisque prorsus occultae, copiosae; folia circiter duodecim convoluta, apice patentia, costa destituta; 5-4 inferiora minima, late ovata, acuta, valde concava, integerrima; superiora multo longiora, obli- que convoluta, oblonga, acuminato-cuspidata, cus- pide filiformi parum serrulata: archegonia plura, octo et ultra, robusta, paraphysibus filiformibus bre- breviora. 6 ee had a 282 Fructus solitarius, lateralis. Vaginula oblongo-cy= lindrica, apice archegoniis et paraphysibus comosa. Pedicelli erecto-incurvi, capillares, juxta totam lon- gitudinem ramorum et ramulorum inserti, breves, foliorum longitudinem duplicem paullo superantes , laeves, rubro-fusci. Capsula aequalis, erecta, pedi- celli curvatura magis minusve inclinata, oblonga, spurie apophysata, infra orificium praesertim exsic- cando contracta, laevis, rubro-fusca, annulata. An- nulus simplex, solubilis, e duplici serie cellularum superimpositarum compositus. Operculum convexo- conicum, rostratum; rostro tenui, obliquo, siccitate incurvo. Calyptra conico-cylindrica, mitraeformis, basi subinde parum fissa, fugax, pilo uno alterove obsessa. Peristomium duplex: erteriws e dentibus sedecim aequidistantibus, validis, lanceolato-acumi- natis, erecto-incurvis, trabeculatis, linea longitudi- nali mediana notatis, apice punctatis; dxterius e -ciliis sedecim latiusculis, dentibus alternis eosdem— que longitudine aequantibus, conniventibus, e cel- lularum serie duplici compositis, carinulatis, dorso perforatis vel fenestrato-lacunosis, basi membrana elongata carinato-plicata conjunctis, interjecta ciliola filiformi, tenerrima, peristomio externo breviore, cx unica vel subinde basi e duplici serie cellularum conflata. Sporae subglobosae. Explicatio tabulae: fig. 1. Pars plantae naturali magnitudine; 2. 3. 4. folia, decies aucta; 5. basis dimidia, 6. apex folic- = rum, ducenties aucta; 7%. perichaetium, decies et quin- 283 F quies auctum; 8. 9. folia perichaetii superiora, vicies aucta; 10. calyptra; 14. vaginula, decies et quinquies auctae; 12. archegonium cum paraphysibus, centies auctum; 18, capsula operculata, 14. eadem exsiccata, 15. capsula deoperculata, decies et quinguies auctae; 16. peristomii pars cum annulo, cen- ties et quinquagies aucta; 17, sporae, ducenties au= ctae. gt) ae EE 7, “a se “a EPIMETRUM AD INDICEM SEMINUM HORTLE ACADEMICI LUGDUNO-BATAVI, ANNI CIDIDCCCL. ANGIOPTERIS PRESLIANA Wodbis. »Caudice subgloboso; fronde bipmnata; rhachi ) primaria superne nigro-lanuginosa, pinnulisque sub- » pilosis; pinnis oblongo-lanceolatis, nodoso-petiola- » tis; pinnulis petiolatis, lanceolatis, subfalcatis, „hie illie laciniatis, rectis vel curvis, inaegui- » lateris, basi sursum cuneata, oblique abscissa, »deorsum longius protracta rotundata, apice acutis » vel et longe acuminatis, basi et medio obtuse den- » tatis; venis furcatis vel simplicibus, obliquis; rha- »chibus inter pinnulas extremas submarginatis, inter »reliquas linea prominente instructis; soris”..... ? Est Euangiopteris Presi. Insul. Javam habitat, inde ad nos allata. Dicavi viro Celeb. C. B. Prestio, pteridographo eximio, die 2 m Octobris hujus anni, quo Hortum nostrum visitavit. 285 Descriptio speciminis. Caudex etiamnum exiguus, sed globosus. Pulvini frondium basin vaginarum in- star cingunt, sunt tenues, membranacei, arcte rha- chi enascenti applicati, tandem carnosi, serrati, va- rie incisi. Frondes ternae, fragiles, primum erectae, dein reflexae, 1 metr. longae, fere 0,80 latae, du- plicato-pari-, vel impari-pinnatae, longissime stipi- tatae. Pinnarum par primum oritur ad 72 cent. rhacheos. Rhaches subflexuosae, teretes (haud cana- liculatae), pilis longis nigris instructae; color ad basin olivaceus, deinde viridis. Pinnae alternae, in quovis latere 14; inferiores 45 cent. longae, 35 latae, patentes. Rhachis secundaria primariae arti- culata, basi tumida, quasi bulbiformis, subflexuosa, subdiaphana , subpilosa, pallide-viridis. Transversa sectio exhibet stratum exterius viride, tum vero tres circulos vasorum, quorum interior incompletus. Ex intumescentia, quae 2 cent. longa est et 2 cent. cras- sa, rhachis subito contrahitur, teres est, utroque in latere per totam longitudinem lineola instruitur, quae a pinnulae petiolulo ad sequentis pinnulae in- sertionem continuatur. Facies superior planiuscula est, pallide virens; facies inferior teres, pallida. Pin- nulae membranaceae, superne et ibi medio obscure- virides, nitentes, infra pallidae, subglaucae, opacae, alternantes et oppositae, in singula pinna 10—45, petiolulatae; petioluli pinnularum inferiorum et me- diarum fere 0,01 longi; petiolulo superne fere plano, lateribus et basi rotundato, tumido, ubi in foliolum transit contracto. Forma est, ut plurimum lanceo- 286 lata, saepius falcata, idque praecipue apicibus, baz sis est inaequalis, superne obliqua, inferne, ubi magis excrevit, rotundata et magis deorsum protracta; versus apicem pinnula attenuatur et abit in apicem longum, acutissimum; margo valde inaequalis, sub- repandulus, dentatus. Costa utraque in pagina pro- minens. Venae alternato-pinnatae, oblique paralle- lae, semel furcatae, vel simplices, utraque in pagina prominulae, in inferiore pagina magis conspicuae, pellucidae; initium furcaturae in venis a costa re- mota est vel eidem proxima; venaé in apicem den- tium excurrunt, neque arcu marginali sunt conjun- ctae. Ex smubus dentium oriuntur venulae secunda= riae, recurrentes, furcaturis multo tenuiores. ANGIOPTERIS HYPOLEUCA Wobis. » Caudice.......3 fronde bipinnata, hypoleuca; yrhachi primaria hic illic lanuginosa; pinnis oblon- » go-lanceolatis, nodose petiolatis; pinnulis feré sub- » sessilibus, danceolatis, oblongis, falcatis inaequi- » lateris, basi sursum angustiore obliqua, deorsum „longius protracta, subrotundatis, apice angustatis, ) longe acuminatis, acumine incurvo, acute-serratis ; » venis furcatis vel simplicibus, obliquis; rhachibus »inter pinnulas marginatis, immo subalatis; so- NTIS iba ole Ins. Javam habitat, inde ad nos allata. Adumbratio. Frondes terminales, binae vel ter- nae, primum erectae, dein a se invicem remotae, 287 tandem reflexae, 1,50 longae, 0,70 latae, duplicato- pari- vel impari-pinnatae, longissime stipitatae. In specimine nostro pinnarum par infimum oritur ad altitudinem 0,70 rhacheos. Rhaches teretes, raro subpilosae, color in juniore rhachi ad basin oliva- ceus, sanguinolentus, in adulto viridis. Pinnae al- ternae in singulo latere 6, raro plures, 0,50 longae, expansae. Rhachis secundaria primariae articulata, basi tumida, bulbiformis, subdiaphana, superne plana vel parum convexa, glabra, pallide viridis, dorso teres, lateribus albo-ceracea; sectio transversa in rhachi communi ut in A. Presliana. Ex intu- mescentia articulationis, quae fere 1 cent. metrum longa est et 45 cent. crassa, rhachis subito contra- hitur, inde teres est et utroque in latere per totam longitudinem instruitur membrana, quae a pinnulae petiolulo ad sequentis pinnulae insertionem conti- nuatur et ultra mediam longitudinem inter pinnulas in expansionem membranaceam, viridem, fere 0,001 aequantem, ad ortum latiorem, ad basin decrescen- tem expanditur. Facies superior planiuscula est, pallide virens, fusco-maculata; facies inferior teres est, fusco-glandulosa et subpilosa. Pinnulae mem- branaceae supra flavo-virides, subnitentes, infra al- bae, ceracea, opacae, alternantes; in singula pinna 42 pinnulae adsunt. Longitudo pinnularum fere 0,16 aequat, latitudo ad basin 0,04, in medio 0,045. Forma est ut plurimum lanceolata, saepius parum curvata, apicibus subfalcatis; ‘basis est inaequalis, superne cuneata, obliqua, inferiore parte obliqua 288 vel rotundata magisque deorsum protracta; versus apicem pinnula magis magisque attenuatur et tandem in apicem abit acutissimum, margo valde inaequalis est, subrepandulus, serratus; apex in multis est acuminatus. Costa in utraque pagina prominet. Ve- nae sunt alternato-pinnatae, oblique parallelae, se- mel furcatae, simplices in pagina superiore promi- nulae, in inferiore facie magis inter ceraceam mate= riem conspicuae, pellucidae; initium furcaturae in inferioribus venis a costa remotum est, in superio- ribus ad costam ipsam vel prope eandem habet ini- tium. Margo est tenuissime membranaceus, pellu- cidus. Ex hujus sinubus erenarum dentiumque ori- untur venulae secundariae, recurrentes, furcaturis multo tenuiores, pellucidae, vel in ala furcaturae libere productae, vel inter venas recurrentes nec ad costam productae. Est Pseudangiopteris Pres. Scripst Gui. Henr. pe VRriesr, d. 15 m. Decembris. Bot. Prof. et Hort. Praef; CIDIDCCCL. a. pe nl ¥ er f pe ee . i : F 1 mala i in " PN PN EA WENSEN N PY Wnt) p Za AIN|| NANT ij (LV | nl b UAL NNS ij a ee We ee ae TN | KRITIEK EN ANTIKRITIEK. EEN WOORD SAMBINOER=BOOM VAN SUMATRA, BETREKKELIJK DESZELFS BOTANISCHE BEPALING VOLGENS CG L BLUME. Tweede gedeelte. ny XX DE SERS] Toen in der tijd door den Heer Junenvan een op- stel aangeboden werd onder den bovenstaanden titel, hielden wij ons (op grond van onze verkregene ken- nis omtrent den Hr. Brume) ten voile overtuigd, dat deze Heer op die vertoogen, hoe bescheiden en billijk zij ook waren, iet zou zwijgen en plaatsten derhalve, in het voorgevoel, dat wij genoodzaakt zouden wor- den te spreken, de bijvoeging »4ste gedeelte” tot het genoemde opstel. De uitkomst heeft onze verwachting geregtvaar- digd, en het is derhalve ter nadere opheldering van 4 het » Antwoord aan den Hr. W. H. pe Varese door C. L. Brome” (4), dat wij de vrijheid nemen, de vol- gende regels aan het botanisch publiek aan te bie- den. ; In het jaar 1849 is (onder dagteekening 1847) in den handel gekomen een vervolg op een geschrift van den Hr. C. L. Brome, waarvan de uitgave vele jaren vroeger was aangevangen en dat tot titel heeft: Rumz- phia, sive Commentationes de Plantis Indiae Orien- talis, enz. Het bedoelde stuk bevindt zich in het III DI. Aldaar heeft de auteur p. 219, ter gelegenheid der beschrijving van eene door Dr. Juxenunn op Sumatra ontdekte plant, zich eene uitwijding veroorloofd, welke den ontdekker en mij, die hem, zonder erg, dit voorwerp op zijn verzoek vriendschappelijk had ten gebrnike afgestaan, moest doen voorkomen, als botanisten, die te onhandig of te onbekwaam waren geweest om twee niet aan elkander verwante plan- ten-groepen te onderkennen. Het bedoelde voorwerp was mij uit Indië toegezonden door den Gouverneur- Generaal Mr. P. Merkus. De woorden van den Hr. Biome, door hem vertaald gegeven in zijn: » Anfwoord,” Leiden 5 Aug. p. 15 en verv. luiden als volgt: » Te dezer plaatse moet ik ook kortelijk gewag maken van eenen »boum, voor weinige jaren in de Battalanden van Sumatra gevon- »den, het Lycopodium arhoreum JuneuvEN. Wat daarover was pte boek gesteld moest des te grootere verwondering baren, omdat (1) By D. J. Cocvér te Leiden 1850. Pon 5 »de naam van den man, die inzonderheid in hetgeen de cryptoga- » mische gewassen betreft, zeer bedreven is, elk vermoeden van dwa- »ling ten eene male scheen weg te nemen. Ik evenwel, hoe hoog pik ook de geleerdheid zoowel als de werkzaamheid van den uit »vinder mogt schatten, kon mij geenszins van iels zoo ongeloofelijks, pals een boom-Lycopodium wezen zou, overtuigen, zoo het niet »door naauwkeuriger onderzoek en door andere deskundige opgehel- »deld en bevestigd was. Wat wonder toch, zoo die gedachte zelve: »otk heb een Lycopodium ontdekt, zoo hoog als een denneboom,” »de oogen van den scherpzinnigen JUNGEUHN zoo beneveld had, dat »hij door alles, wat hij aan dien boom bemerkte, bet mogt ook nog »z00 strijdig zijn met den aard der Lycopodieén, het wonder zijner »ontdekking meende bevestigd te zien! Maar meer verwonderde het »mij, toen onze geleerde Hoogleeraar W. H. DE VRIESE, van die pontdekking in een gesprek gewag makende, verzekerde, dat het »inderdaad zoo was en dat hem dit uit de oorspronkelijke exempla- »ren, welke hem door JUNGHUHN waren gezonden en waaraan ik »zelf ook geen geloof zou weigeren, gebleken was. Alhoewel deze » uitspraak van den beroemden man veel afdeed, om mijn ongeloof »aan het wankelen te brengen, zoo greep ik echter gretig de mij »aangebodene gelegenheid aan, om zoo groot een wonder der ve- »getatie te leeren kennen, Maar reeds toen ik een exemplaar van »dat Lycopodium arboreum Joxcu. in de hand hield, kon ik naau- » welijks. mijne oogen gelooven, als ik dadelijk op het eerste gezigt »eene Conifera herkende, welke slechts eene zeer geringe gelijk- »heid met eenige soorten van Lycopodium bezat. Bij de groote »uitbreiding nu, welke de Kruidkunde in den laatsten tijd verkre- »gen heeft, kan het aan geen van hare beoefenaars onbekend zijn, »dat het eigenlijke wezen van zoo verschillende gewassen, als de » Lycopodieén en Coniferen zijn, in hun geheele maaksel te dien pen te duidelijk is ingeprent, dan dat het onderscheiden van de- »zelve in eenig tijdperk der ontwikkeling moeijelijk zou kunnen zijn, pen dat men derhalve op zulk eene ligte en toevallige gelijkheid, pals van gering aanbelang, niet eens acht moet slaan. Ik heb daarover in eenige regels mijne verontwaar- diging openlijk te kennen gegeven. Dr. Junarvan had dit onderwerp reeds uitvoerig behandeld. Ik kon 6 vooraf berekenen welk antwoord dit zou ten gevolge hebben en welke tactiek daarbij vermoedelijk zou worden gevolgd. Een stukje geplaatst in den Alg. Kunst- en Letterhode en later afzonderlijk door den Hr. C. L. Brome uitgegeven, heeft mijne meening vol- komen bevestigd. 4 Ik moest mij wel aan zulk een antwoord bloot- stellen, als ik dezen Schr. eene openlijke afkeuring durfde geven. Nu eenmaal de Hr. C. L. Brome on- derscheidene onderwerpen heeft ter sprake gebragt, die van algemeen belang zijn, kunnen schijnbaar individuële verschillen tot algemeene beginselen wor- den teruggebragt en zullen zij daaruit hunne ver- klaring vinden. Daarin is de nuttige toepassing, welke ik ten behoeve der wetenschap, uit het » Ant- woord” van den Hr. C. L. Brome meen te kun- nen trekken. Immers haalt de Hr. C. L. Brome uit zijnen rijken schat van oude besluiten en officieële stukken, brieven en rapporten, niet alleen eene menigte zaken aan, die men niet kende en waarach- ter hij zich verschanst, als het er op aan komt, om de pogingen van anderen ten nutte der wetenschap vruchteloos te maken; maar het geheele monopolie- stelsel wat hij er op na houdt, werdt door hem erkend en verdedigd. Eene openbare behandeling van zulke belangen kan niet dan nuttig zijn. Voorts worden door den Hr. C. L. Brome zaken aangehaald, die niets afdoen, doch op nieuws bewijzen hoe wel hij de tactiek verstaat om, als hem dat te pas komt, van het thema af te leiden. Fe é Alvorens echter te komen tot het bewijs dat het z. g. Rijks-Herbarium, onder zijn beheer, eene In= stelling is, die niet aan haar oogmerk voldoet (% geen de algemeene overtuiging is van de beoefe= naars der kruidkunde in Nederland), ben ik hier aan mij zelven de oplossing verschuldigd van on= juiste beweringen en aanduidingen die in het » Ants woord” vervat zijn. Het is jammer dat de Hr. C, L. Buume, die de vrijheid nam twee stukken uit het Nederl. Kruidkundig Archief, waaronder mijn » Naschrift” ; te laten overdrukken, ook niet de ge- heele mededeeling van Dr. Juneauun (1) heeft over- genomen. Misschien echter is dit nagelaten om niet meer inlichting te geven dan hem nuttig kon zijn. De Hr. Junanvun ontdekte op Sumatra een gewas *t geen hem, bij den eersten aanblik, toescheen een boomachtig Lycopodium te zijn. Hij erkende later dat hij eene dwaling had begaan. Het was namelijk een zoo- genaamd kegel-dragend gewas, Op Sumatra had hij zij- ne gewaarwordingen en bevindingen neêrgesteld in een brief, dien hij zond aan zijnen vriend den Hoogl. Nees v. Esenzecx, te Breslau. Burmeimsrten, te Halle, nam ze op in Junenvun’s beschrijving der Batta-landen op Suma- tra. De Hr. Nees v. Esenencx rekende het in het belang van (1) CG. L, Brcme's Botanische bepaling van den Sambinoer- oom van Sumatra door FR, JuneuvaN en W. U. DE VRIESE en - met een Naschrift van den laatsten. Nederl. Kruidk. Archief „uitgegeven door W. H. DE Vriese, F, Dozr en J. H. MOLKENBOER; 2 Di. 2 St. Leiden: 1850, rien 8 zijnen jongeren vriend om deze brieven vol wetenschap- pelijke opmerkingen bekend te maken en de nieuw- heid der zaak veroorzaakte, men kan het niet ont- kennen, verwondering. Toen echter de Hr. Juneuven, na eene langdurige ossa te Batavia, zijne planten terug vond, erkende hij in zijne voorwerpen eene conifére. Hij zond met de overland-gelegenheid aan Prof. Burmeister te Halle, die de uitgave zou verzorgen, eene rectificatie van deze plaats in zijne » Batta-landen.” Uit het antwoord van dien geleer- de, tgeen voorhanden is, blijkt, dat de rectificatie te laat kwam; het boek was reeds uitgegeven. Ware de eerste meening, te midden eener woeste natuur opgevat, juist saber zij zou, naar mijn gevoelen, geenerlei omkeering in de natuurwetenschappen heb- ben te weeg gebragt, zoo als de Hr. C. L. Brune te onregt beweert. Evenmin zou ik het verwonderlijk vinden dat de aarde boom-lycopodién draagt, als dat zij hier en daar boom-varens voortbrengt. Beide vormen zijn, even als de Cyvadeén, uit eene vroegere formatie,en het zou niet meer kunnen verwonderen indien de eersten evenmin sporenloos verdwenen wa- ren, als de laatsten zich nog vertoonen, wel nergens in grooten getale, maar steeds verspreid over de aarde voorkomende. Het schijnt dat de Hr. C. L. Brome tegen den Hr. Juneuvan iets had opgevat, misschien wel omdat de Gouverneur-Generaal hem had voorgedragen als Lid der Natuurkundige Commissie, ’tgeen de Hr. C. L. Brome, tot dus verre, scheen te hebben tegen- 9 : gehouden. Hij heeft, later als zoodanig benoemd, het Rijks-Herbarium niet met drooge planten ver- meerderd, en dat was den Hr. G L. Brume niet aangenaam. De Hr. Jonenoun begreep namelijk te regt, dat natuuronderzoek niet alleen bestaat in het droogen van planten, maar dat men den grond, den dampkring en alle zijne verschijnselen, de geberg- ten, de vuurbergen, in hunnen geheelen omvang moest onderzoeken. Zijn geschrift: » Java” dat met den grootsten ijver wordt voortgezet, getuigt met welk gevolg hij zich aan zoodanig onderzoek heeft toege- wijd en dat hij de behoefte van den tijd heeft ge- kend; dat hij geweten heeft wat het is de natuur te onderzoeken. Aan hem is het te danken dat men weet dat Nederlandsch-Indié steenkolen bezit, die, des gevorderd, zoo goed als die van Borneo, voor de dienst der stoomscheepvaart znllen kunnen worden gebruikt. Door hem weet men dat Java eene Neptuni- sche formatie heeft. Dit is eene gewigtige ontdekking. Fossiele planten en dieren vond hij in den Javaanschen bodem; vóór hem vond ze daar niemand. De na- tuur-geschiedents van éénen enkelen berg kende men vóór hem; hij heeft alle de 40 vuurbergen van Java bestegen, ‘gemeten, in hunnen geheelen omvang op- genomen. Zoo was er in Indië nog iets meer te doen, dan planten te droogen, om die aan het Rapenburg te Leiden, in een magazijn neêr te leggen en te begraven. De onware en kleingeestige beschuldigin- gen tegen Junenoun, door en van wege den Hr. C. L. Brome aangebragt aan het Indisch Bestuur, lok- a ds ad 10 ten menigen satierieken uitval van den Hr. Junenvan tegen ZHgel. uit, en dit was niet voorzigtig te noe- men. In een volgend tegenschrift van den Hr. C. L. Brome kan men een catalogus verwachten van al die booze (?) gezegden, tegen ZHG. en anderen. Het » divide ut imperes” is echter voor hem, daar- door, niet te bereiken. Volgens het medegedeelde t. a. pl. der Rumphia, zou de door Jurenoan tegen Nexs von EsenBecK ge- uite meening, in een bijzonder gesprek door mij be- vestigd zijn geworden. Ik verklaar dit te zijn strij- dig met de waarheid. Ik zou gaarne vernemen wat bewijs de Hr. C. L. Brome daarvoor toch kon aan- voeren, Aangenomen echter dat al wat ZEG. zegt (41) zuivere en geheele waarheid is, dan vraag ik of het stijl is in wetenschap om te laten drukken wat men in een bijzonder gesprek, in een studeervertrek be- spreekt, dan vooral wanneer men eene opinie kon hebben geuit, waarvan de openbaarmaking tot niets kan leiden, dan om den persoon met wien dit plaats had, te kwetsen. Ik noem dit onbescheiden en on- gepast. Maar, met welken naam zal men het be- stempelen als een vriendschappelijk gesprek geheel omgekeerd wordt voorgesteld? Naar mijn oordeel niet alleen, maar naar dat van alle beoefenaren dezer wetenschap in dit land, heeft de Hr. Brume door zul- (1) Rumplia t. a. pl. » Antwoord” p. 9. 14, 11 ke handeling alleen zich zelven vernederd. Hij han- delt echter in den regel zoo, maar aan zijn publiek wordt dit zoo niet bekend, Wat een reiziger in zijn journaal of bij zijne planten heeft opgeteekend, dat laat de Hr. C. L. Brome slechts dan drukken, wan- neer het ten nadeele of ter bespotting van dien per- sóon kan dienen. Wat hij hier of daar bij toeval kon opvangen, een woord, eene korte aanteekening, een vriendschappelijk gesprek, alweder gedrukt. Zoo heeft hij laten drakken dat Reinwarpr (aldus leeft hij met het groene hout! (4)) een mirt voor een popel had begroet. Van Korruars veegde hij zelfs den laatsten naam uit het systeem weg; — van Korrtrars zeggen wij, den eersten die zich doorgaans met physiologisch en organographisch onderzoek bezig hield, en die zijne keurige analysen, ’t moeijelijkste van elk botanisch onderzoek, zelf maakt, en dat doet de Hr. Brume (blijkens de voorrede van zijn meer aangeh. werk) zief, Maar, is nu de Hr. Brome, wiens kennelijk doel was om openlijk Jusenvan en mij te bespotten, zelf zoo volmaakt ? Wij zouden het gaarne wenschen, al was het ook om ons in hem de type van een echt beoefenaar der wetenschap te kunnen stellen. Lees eens, Lezer, zijn hoofdstuk over de Cycadeén. Ge- mis aan kennis van organen is er het kenmerk van. Gemis aan kennis van zaken, die elk kweeker weet, Er groeijen, volgens hem, geen Cycadeén in Ame- rica! (A) Luc. XXIN: 34. 12 De beschaafde wereld draagt roem op eenen man, die als eene eerste ster schittert aan den wetenschappelijken hemel. Von Manrivs, te Munchen, heeft onlangs aange- toond dat in de geschiedenis der Javaansche Palmen door den Hr. C. L, Biome groote verwarring is ge- bragt. Hij, de vredelievendste man der wereld, ver- klaart, »dat het schijnt dat de Hr. Brume er meer op uit is om eigene fouten te bedekken, dan de ver- diensten van anderen te doen uitkomen, en hunne dwalingen, indien zij die mogten begaan hebben, met welwillendheid te verbeteren” (1). Het Herbarium Splitgerberianum is in stilte , 200 als de Hr. G. L. Biome zegt, door mij voor onze Hoo- geschool verworven. De eigenaar had 25 jaren van zijn leven doorgebragt om die uitstekende verzame- ling bij een te brengen. Volgens zijne meermalen geopenbaarde zienswijze, zou men tegen, zijn verlan- gen gehandeld hebben door het in handen van den Hr. Brune te geven. Het werd door zijne Familie, op zeer genereuse voorwaarden , aan den Minister van Bin- nenlandsche zaken aangeboden voor de Leidsche Aka- demie. De Minister nam het advies daarover in van hare Curatoren , en Hun Ed. Gr. Achtb, dat van den Hr. Reis- (1) Genera et Species Palmarum. Auctore C. F. P. DE Mar- Tics. — Monachi 1 Mai 1850. (forma maxima) p. 328. »wt inde »eonjieias, auctorem magis de eo fuisse sollicitum, ut errores vantea ab ipso commissos (quis errores vitio vertat in re tam pardua) velaret vel excusaret, quam ut aliorum auctorum »merita et accurata studia agnosceret, eosque , wht erraverint, vingenue corrigeret.” ha } wanot en mij. De Hr. C. L. Brume kon er niet wel op gehoord worden. Hij wenschte destijds ook bovendien met de Edele en Aanzienlijke Verzorgers van Leidens School in geenerlei betrekking te staan. De aankoop moest den Hr. Brome niet dan aangenaam zijn; die schat bleef immers daardoor behouden voor het » hem - dierbare Nederlandsche volk.” De Hr. Juxanunn schonk aan de Regering het, tij- dens hij officier van gezondheid was, door hem ver- zamelde Herbarium. Dat geschenk werd, onder de nu algemeen bekend geworden, door Junenuan ge- stelde eenige voorwaarde, dat het niet in ’s Rijks Herbarium zou komen, zoo lang de Hr. C. L. Brome daarvan Directeur is, aangenomen. Het werd door Bare welwillendheid en door de nimmer genoeg te prijzen zucht om wetenschap te bevorderen, van HH. Curatoren, eigendom van onze Hoogeschool. De Hr. C. L. Brume is daarover te onvreden. Wij hebben dat niet uitgebazuind; maar A is de re- den dat het algemeen is bekend geworden, dat zulke voorwaarde (die hem niet kan streelen) gemaakt en aangenomen is. Bekwame mannen, die mede mij tot mede-arbeider hebben willen nemen, bearbeiden die bouwstoffen en daartoe bevindt het zich in hunne handen. Eene proeve daarvan zal men eerlang zien. Dat de Hr. Jonenvan uit O. I. aan den Hr. C. L, Brume geene gedroogde planten heeft gezonden, en die ook niet tijdens hij Lid der Natuurkundige Com- missie was heeft ingezameld, heeft aan de wenschen van den Hr. CG. L. Brvme niet voldaan. Hij zond 44 rotssoorten, mineralen, steenkolen, planten- en dieren: afdruksels, in die jaren ingezameld en later neêrgelegd in ’s Rijks Museum. Hij heeft over het in vroeger jaren bijeengebragte als zijn eigendom beschikt, en de verklaring van den Hr. C. L. Brome dat hij daar- door »schaamteloos” zou hebben gehandeld, is be- schamend alleen voor den schrijver van zulke woor- den. Nu en dan dwaalt de Hr. C. L. Brome van zijn thema af. Van het berucht Lycopodium zijn wij nu gekomen op den gewezen Adsistent-Hortulanus van Buitenzorg; Hasscarr. Deze is thans ambtenaar van het kadaster te Dusseldorf. Hij houdt ’s win- ters voorlezingen over de Flora van Java; ’tis on- denkbaar dat hij aan de uitbreiding van het Rijks- Herbarium zou in den weg staan. Van zekeren Dr. Pieror, schrijver van cene dissertatio medica (!) over Calotropis gigantea, lange jaren geëmploy- eerd bij het Rijks-Herbarium, en later naar In- dië vertrokken, wordt (alweder uit dien onuitput- telijken schat van brieven, officieële stukken, be- sluiten, rapporten, enz.) alhier een schrijven aan- gehaald, ’t geen de Hr. Brome nu doet strekken om den Gouverneur-Generaal, Prof. Remwarpr en mij te beschuldigen van diefstal van ’s Lands eigendom. HasscarL zou, volgens ’t schrijven van Pueror, den Gouverneur- Generaal Menxus hebben aangeraden om twee kisten met planten die Korrmars had ach- ter gelaten, te zenden aan den Hr. Reinwarpr en mij. Als nu die Gouverneur de dief is geweest, dan nn 45 zijn wij de helers, alzoo complices in het ontvreemde van den lande — van een hoop drooge planten! De zaak is onwaar en bovendien te ongerijmd om bij te blijven stilstaan; doch ik voer ze aan, om te doen opmerken hoe ligtvaardig de Hr. Biome de menschen van oneerlijkheid wil verdacht maken, en van welke soort van bewijzen hij daarbij uitgaat. Wantrouwen en spionneren is zijn stelsel, het eigendoms-regt van den lande zija uithang- bord , belemmering van de beozfening der wetenschap door de fijnste tntrigues en chicanes, zijn doel. Maar met namen als die van Merkus en Reiwarpr moest men niet zoo roekeloos omspringen! Wij zullen nu verder voortgaan om het een en ander voor te dragen omtrent het stelsel dat de Hr. Biome thans volgt, en ’tgeen bestaat in het uitvin- den van middelen , om, ware het mogelijk , de aandacht van zijn persoon en zijne inrigting af te leiden en die op anderen over te brengen. Voorts worden eenige beschouwingen gewijd aan het »Rijks”-Herbarium, en wij zullen daarbij ook moeten stilstaan bij het Besluit van den Minister van Binnenlandsche zaken dd. 6 Febr. 1858. n°. 97, Ste Afdeeling. Ik zal voorte gaan mij te onthouden van al wat zweemt naar persoon- lijke aanvallen en daardoor, zoo ik hoop, den Hr. Biome een bewijs te meer leveren, dat de zelfstandige beoefenaars der natuur-wetenschap, die sedert lang bezwaren tegen hem hebben, den naam niet verdie- nen, met welken hij (p. 26) goedvindt ze te be- stempelen. Aan den Hr. Brome verklaar ik, dat hij zich op 16 eene der wetenschap onwaardige wijze heeft gedra= gen, door in een publiek geschrift te doen drukken wat in een bijzonder gesprek was behandeld. Ik verklaar dat hij onwaarheid heeft gesproken, door te beweren, dat hij het z. g. Lycopodium arboreum, toen ik hem (op zijn verzoek) daarvan een voorwerp liet zien, op den eersten blik als eene comfêre zou erkend hebben; — eindelijk dat de gezegdens door hem mij in den mond gelegd, van zene vinding: zijn. É (Wordt vervolgd)e Leiden 26 Oct. 1850 W. H. pe VRIESE. NASCHRIFT, 21 November. Eene door de Hooge Regering gewijzigde en ver- beterde Instructie is aan den Hr. Directeur des Rijks Herbariums uitgereikt en in druk toegezonden aan de Nederlandsche Kruidkundigen. Wij vleijen ons dat door de nakoming dier voorschriften, door den Hr. C. L. Brome, en hen die het nu vervallen stelsel afkeurden, de geschillen met dien Heer kunnen op- houden. Uit dien hoofde zal dit geschrift door mij niet worden voortgezet, indien althans die Heer niet op nieuws aanvalt en, gelijk vroeger, een openbaar twistgeschrijf uitlokt. W.H. DE VRIESE, ~ nha leche rege, ae reren iy cisver ene appeased pn ems > merge NA EN \ | is NN EN SEN f Lag / OER LE GRRL NEN RE NGS BANE AN Ss \ AN AM \ Yet: AER RRS Rene’ PEO RRR RES anne SHENK RAN OR : LN My SO ~~ 4 ASS, EN “ ek SAA, cy ’ N \ MASE \ NEN m$ B NY i LA ï 7, )/ iy ) re 2 fy ) AE SLP - FP ba eS ee re. aN yy ASS XA er SY: = Gt AAN: LA Wy = r = Se ae Ds ed WA)? ILD nL TL i 7 7597 j NJ RO i at! MPG | TBR A INS : \