mm-. $ !fp'. ;• ■ . eNsII " v V •i' , ‘V;wa T* ^ • t 7 • V '%$&!- >M» |j|wl * i«jyUv| %*&f ?>V *'.’f ■/ ■' JSO ( GIFT OF Bern Dibner The Dibner Library of the History of Science and Technology SMITHSONIAN INSTITUTION LIBR ARIES NICOLAI STENONIS D E SOLIDO INTRA SOLIDVM NATVRALITER CONTENTO DISSERTATIONIS PRODROMVS. A D sb^b^issimvm FERDINANDVM II. MAGNVM HTKVRLE DVCEM: florentia *m ' in :i i j It J4 C EXPLICATIO E 1 G V \ V M. CVm prascipitata? fcriptionis breuitas noruf 17. 18. & 19. ngura feruiunt explicandis il- pauca reliquerit minus clare expofitju , I lis angulatis ferri corporibus qua? 50. planis prasfertim, vbi de angulatis corporibus, & terra? comprehenduntur , & quidem 17. figura exhi- ftratis agitur ; vt qualecumque remedium ifti bet omnia illa 30. plana explicata in vnum pia- malo adhiberem, e plurimis alijs feledas iequen.l num e quibus 6. plana pentagona funt, & poli- tes figuras hic fubiungere conftitui. |ta, 12, triangularia itidem polita , 5. triangu- Tredecim priores figuras angulatis cryftalli j laria , & ftriafa, 5. quadrilatera oblonga, & po- corporibus explicandis deftinata? , ad duas claf- 1 lita . 18. figura eft planum bafis eiufdem corpo- fes reducuntur . - ! ris . 1 9. figura eft planum axis eiufdem cor- Prima claffis continet feptem differentias pia- j poris . ni, in quo eft axis cryftalli , In 1. 2. & 3. axes Sex vltimas figuras , dum indicant quo modo partium vnd£ componitur cryftalli corpus, con- 1 ex prasfenti facie Etruria? colligimus fex diftin- ftituunt vnam redam lineam , fed intermedia^ das Etruria? facies , funul feruiunt illis facilius columna, qu?, in 1. figura defideratur,in 2.bre- uior , longior in 3. confpicitur . In 4. figura , axes partium conftituentium cryftalli corpus , non conftituunt vnam redam lineam . 5. & 6, figura ex illarum genere funt , quas innumeras afferre potui ad euincendum , in plano axis late¬ rum , & numerum , & longitudinem varie mu¬ tari non mutatis angulis , & in ipfa media cry- ftallo cauitates varias relinqui , & varias lamel¬ las formari . 7. figura in plano axis indicat quo¬ modo ex fuperimpofita planis pyramidum noua_> materia cryftallina laterum, & numerus, & lon¬ gitudo varie modo augentur , modo imminu¬ untur . Secunda claffis continet fex differentias pla¬ ni bafeos . In 8. 9, 10. & n. figura fex tan¬ tum latera numerantur, ea tamen cum differen¬ tia vt in 8. figura omnia latera fint «qualia ; iru P. & 1 1. figura non omnia latera , fed tantum., oppofita fint aqualia; in 10. figura autem inas- qualia fint oppofita quaslibet latera . In 1 2. fi¬ gura planum bafis , quod hexagonum e fle debe¬ ret , duodecim lateribus continetur. 13. figura, indicat quomodo , dum planis pyramidum im¬ ponitur noua materia cryftallina, in plano bafis laterum longitudo interdum , & numerus varie mutantur non mutatis angulis . Sex fequentes figuras explicant duo diuerfa, genera angulatorum ferri corporum. 14. 15. 16. figura feruiunt explicandis illis angulatis ferri corporibus , qua: duodecim planis comprehen¬ duntur : & quidem 1 4. figura exhibet omnia illa duodecim plana explicata in vnum planum, quo¬ rum fex triangularia funt , & polita , reliqua fex pentagona , & ftriata .15. figura eft planum bafis eiufdem corporis . 1 6 . figura planum axis eiuf¬ dem corporis . intelligendis, quas deftratis terra? diximus . Li- rie? pundis fignat? repr^fentant terne ftrata are¬ nacea, ita a potiori nominata, licet illis varia, & argillacea , & lapidea ftrata immixta fint : re¬ liqua? line« ftrata lapidea reprasfentant itidem & potiori ita dida, cum interdum intgr illa fita fint alia mollioris fubltantia? ftrata . In ipfa Differta- tione figurarum literas explicaui , quo ordine fi¬ guras fe jnuicem excipiunt : hic breuiter muta¬ tionis ordinem recenfebo. Exhibet autem figura 25. planum perpendiculare Etruria? , quo tem¬ pore ftrata lapidea etiam num integra, & hori¬ zonti parallela erant . Figura 24. ingentes caui¬ tates , fjue ignium , fiue aquarum vi exefas inta* dis fuperioribus ftratis. Figura 23. a difruptis ftratis fuperioribus ortos montes, & valles. Fi¬ gura 22. a mare tada noua ftrata in didis valli¬ bus. Figura 21. ex nouis ftratis confumptam par¬ tem inferiorum ftratorum , intadis fuperioribus. 20. figura difruptis fuperioribus ftratis arenaceis, produdos ibi folles , & valles . s montes, & valles. Fi- oua ftrata in didis valli- ftratis confumptam par¬ ti , intadis fuperioribus. rioribus ftratis arenaceis, valles , nn-nnn| jwnfini (Tnnnnfn 3 s SERENISSIME MAGNE D V X. GNOTAS regiones adeunti¬ bus frequenter euenit, dum per loca continuis montibus afpera feftinant ad vrberrL. in vertice eorum litam , vt fimul vifam , fimul proxi¬ mam fibi arbitrentur , licet multiplices viarum ambages ad tgdium vfque fpem illorum morentur . Solau enim proxima cacumina profpiciunt , qua? vero eorumdem cacuminum obie&u occultantur , ftue edita collium , fiue profunda vallium , fiue cam¬ porum plana , conie&uras eorum vt plurimum fu- perant, cum fibimet iplis abblandiendo , locorum interualla ex defiderio metiantur . Nec aliter lo 53 res habet cum illis , qui ad veram rerum cogni' A tionem 1 'm solido mr%A soudvm &c. tionem per experimenta incedunt j fimul ac enim veritatis incognita? indicia qutedam illis apparue¬ rint , rem totam extemplo dete&um iri opinan¬ tur : nec vnquam rite inire poterunt rationem,- temporis , quod requiritur ad refoluendam colli¬ gatam illam feriem difficultatum, qua: fenfim , Se quafi ex occulto prodeundo , nouis femper obie- dis impedimentis , ad finem properantes retardant. Communes quafdam , Se vulgo notas difficultates Jwincipium laboris dumtaxat oftendit 5 qua: vero ifis includuntur , tum falfa euertenda , tum vera^ ftabilienda , tum elucidanda obfcura , tum inco¬ gnita producenda, raro quifpiam detexerit, ante* quam inuefiigationis filum eo illum duxerit. Nec male putei exemplo vtebatur Democritus , vbi hauriendi laborem , & tempus vix quifquam rite emenfus fuerit , nifi exhauriendo ; cum venarum,, latentium , Se numerus , Se amplitudo materia? af¬ fluentis copiam dubiam relinquat . Ne mireris itaque SERENISSIME PRINCEPS , fi integro anno. Se quod excedit, fingulis tantum non die¬ bus fini proximam dixerim illam inueftigationem, cui Canis Carcharia: dentes occafionem prtebue- rant . Vifis enim femel , iterumque terris , vndo tefta?, Se id generis alia maris excrementa eruun¬ tur, cum deprehenderem, efle illas terras turbidi maris fedimenta , Se polfe fingulis in locis nume¬ rum iniri, quoties mare ibi turbidum fuerit , illi- •cb totum ferutinium breuiffimi temporis laborem DlSSE%TAT10mS PZpD$pMFS . $ effe , non bolum mihi fingebam prarpropere , feci alijs infuper intrepide afferebam . Iddh verd, dum fingula , & loca 3 & corpora attentius perueftigo^ ea in dies dubia mihi fu horiuntur nexu indiffolu- bili fe inuicem excipientia , vt fiepius , quafi ad carceres redudum me viderim , quando meta: proximum me credebam . Hydra: Lern^g capi¬ tibus fimilia illa dubia dixerim , quandoquidem^ vno eorum extindo , innumera alia fubnafceren- tur ; faltem in labyrintho quodam me oberraro deprehendi , vbi , quo propius quis accefferit ad exitum, eo ampliores gyros ingreditur . Sed huic mea: tarditati excubanda: non immo¬ rabor, cum tibi longo rerum vbu abunde confiet, quam intricata res fit , qua; experimentorum ne¬ xibus implicatur: quod vero,poft buperatam ma¬ gnam didi laboris partem , cum in Anatomicis aliquid tentandum effet , interruptis omnibus , itu Patriam redeundi veniam rogem , id demum ex-* cubatione indigeret , nifi bcirem in bubiedis alteri Principi eam tibi obedientiam non dibplicituram, qua: fimili occafione in tibi bubditis tibi placeret. Quam de tua bacilitate bpem meam , certiorenu reddit fingularis illa beneuolentia , qua , ftudio- rum meorum incrementis liberale bubfidium ad¬ dicendo , integram mihi relidam volueris dibce- dendi libertatem , quotiebcunque ita iufferit occa» fio . Cum itaque coeptis laboribus perficiendis neceffariam moram expedare amplius non aufim, A z in 4 DE SOLIDO mTHA S0L1DVM &c. in perfoluendis meis promiffis , id agam , quod £re alieno oppignoratis in frequenti more poft- tum eft;iili, ne foro cedere teneantur, cum noru habeant , quae foluant , foluunt ea , quae habent ; & ego, quandoquidem , quae exhibenda tibi ef- fent , omnia exequi nequeam , ne verba dedilfc. videar, eorum, quae exequutus fum,pnecipua ex¬ hibebo . Diftuliifem, haud inuitus, omnia, donec in Pa¬ triam reuerfo lingula perficere licuifiet, nifi eam- dem ibi fortunam expe&arem , quam vbique ha¬ ctenus expertus fum , dum primis laboribus per¬ ficiendis noui femper obiliterint labores . Glan¬ dulis totius corporis enumerjndis intentum mira cordis fabrica in liii fcrutinium abripiebat ; coep¬ tos de corde conatus Meorum mortes interrum¬ pebant . Ne mufculis minutim defcribendis inhf- rerem , prodigiofie magnitudinis Canem tua Ma¬ ria nobis obtulerunt ; iamque totum deditum pif- fentibus experimentis ad alia inuitat, cuius nutui obedire lex Naturae iubet , magna in me , Meof- que promerita hortantur. Quo fine haec omnia^ eueniant , nolo anxie inquirere , forfitan mihi at¬ tribuere, quae fuperiori caulae debentur : fi inuen- tis non meis longa meditatio quali de meo ali¬ quid addidilfet , certe vni inuento excolendo fi inh^filfem diutius , reliquis reperiendis ipfe mihi aditum praecluliflem . Nefcius itaque , quse alia^ experimenta ftudiaque alibi me maneant , opti¬ mum DISSERTATIONIS PZQDZQMVS. 5 mum fa&u ratus fum de /olido intra /olidum naturali¬ ter inclufo ea hic exponere, quae, pro acceptis be* neficijs , grati animi mei pignus tibi erunt , & otio Tuo ex voto fruentibus alijs occafionem pr£- bebunt , Phyficses , & Geographiae ftudia maiori cum fru&u excolendi. Quod folidi intra folidum naturaliter inclufi produ&ionem attinet , primo diflertationis metho¬ dum breuiter delineabo, inde, qu£ rariora ibi oc¬ currunt fuccinde enarraturus . Ipfam differtationem in quatuor partes diuife- ram, quarum prima, proaemij vicem gerens, de- monffrat , de rebus marinis procul a mari repertis, quf Itionem effe antiquam, am^nam, & vtileirL?, fed veram eius folutionem primis temporibus mi¬ nus dubiam , proximis feculis oppido incertam., redditam fuifle . Inde expofitis rationibus cur ab Antiquorum opinione receflerint Pofteriores , cur hadenus a nemine ex integro decifa lis fuerit , etiamfi plurima a multis optime fcripta legan¬ tur, ad te tandem reuerfus,poft alia plurima tuis aufpicijs partim nouiter reperta , partim ab anti¬ quis dubijs liberata , etiam hoc tibi oftendo de¬ beri , quod huic quadiioni vltimam manum breui e (Te imponendam fperemus . Secunda parte refoluitur problema vniuerfale , vnde fingularum difficultatum enodatio dependet, quod eft ; dato corpore certa /gura prodito , (efr- tuxtax leges Natura produSlo , in ip/o corpore argumenta inue~ nite. 5 DE SOLIDO 1NTXJ SOLIDVM $c, nire , locum , ($r modum produtthnis detegentia . Hic , antequam problematis refolutionem euoluendam aggrediar , omnia eius verba eo fenfu exponero allaboro , vt nulli Sed* Phylofophorum dubium., quid in illis, & controuerfum relinquatur. \ Tertiam partem deftinaui lingulis folidis folido inclufis examinandis , iuxta leges in problematis relblutione inuentas . Quarta pars diuerfos ftatus Etruri? demonltrat hiftoricis , & rerum naturalium Scriptoribus inta- dos, modumque diluuij vniuerfalis proponit , mo¬ tuum naturalium. legibus non repugnantem. Et h*c quidem Italico idiomate extendere ce¬ peram, tum quod tibi ita placere intelligerenc, , tum quo pateret illuftri Academi*, qu* fuorun*, me numero adfcripfit , me vt minime dignum tali honore , ita maxime auidum efle teftandi cona¬ tus , quibus in aliquam Etrufc* lingu* cognitio¬ nem peruenire allaboro . Nec *gre fero impoli¬ tam mihi neceflitatem differendi eamdem feri- ptionem : vt enim inftans iter mihi promittit cu¬ mulatiorem notitiam rerum qu*ftioni illuftrand* inferuientium 5 lic temporis mora feliciores in lin¬ gu* ftudio progrelfus mihi pollicetur . Quod attinet ad ipfas res pr*dida methodo expolitas , longum foret obferuationes omnes cum dedudis inde conclulionibus tranfcribere j quo circa , modo concluliones , modo obferuationes re¬ feram, pro vt commodius yifum fuerit, ad resprg- cipuas DISSERTATIONIS PRgDRQMVS . 7 cipuas breuiter , & quantum licuerit dilucidi in¬ dicandas . Quod in refolutione quaffiionum naturalium, dubia pleraque non modo indecifa maneant , fed vt plurimum , pro Scriptorum numero augeantur, a duabus praecipue caulis dependere mihi videtur. Prima eft, quod pauci omnes illas difficultates excutiendas libi fumant , abfque quarum refolu¬ tione ipfius quajftionis refblutio mutila , & imper- feda relinquitur . Euidens eius rei exemplum eft praffens quaffiio ; Antiquos vnica tantum exer¬ cebat difficultas; nempe quomodo res marinse in locis a mari remotis derelida: fuerint , nec vn- quam in quaffiionem veniebat , an aliunde quam e mari oriunda fuiflent fimilia corpora . Recen- tioribus feculis parcius vrgebatur Antiquorum, difficultas , cum omnes fere circa ortum praedi¬ rorum corporum indagandum occuparentur ; qui mari illa adfcribebant , id agebant , vt oftende- rent non potuiffe id generis corpora aliter effo produda ; qui terris illa attribuebant , negabant potuiffe mare illa loca tegere , & toti in eo erant, vt Naturae parum cognita; vires laudarent aptas rebus quibuslibet producendis ;& licet tertia opi¬ nio fic fatis recepta fit , qua pars didorum cor¬ porum terra; pars mari accepta refertur; attamen fere vbique de Antiquorum dubio altum filen- tium eft, nili quod quidam, inundationes, & ne- fcio quam immemorabilem annorum feriem no¬ minent. 8 DE SOLIDO INTZJ SOLIDVM &c. minent , fed obiter tantum , & quali aliud agen¬ do . Vt itaque analyfeos legibus pro viribus fa- tisfacerem , toties inueftigationis huius telam te¬ xui, & retexui, & partes eius lingulas perquiliui, donec nullam amplius in ledione x\uthorum , nec in Amicorum obiedionibus , nec in locorum in- fpedione reliquam viderim difficultatem , quaitL. yelnon refoluerim, vel faltem quoufq; exhadenus mihi cognitis refolui potuerit determinauerim-. . Prima quaftio erat , an Gloffopetra Melitenfes Canum Marinorum olim dentes fuerint , quam il- lico eamdem effe patuit cum quaftione generali, an marinis corporibus limilia corpora , qug procul a mari reperiuntur in mari olim produda fue¬ rint ; cum vero in terris etiam reperiantur alia^ .corpora illis limilia, qua in aquis dulcibus, aere, alijfque fluidis crefcunt , li damus terra vim pro¬ ducendi hac corpora , non poffumus detrahero illi facultatem reliqua generandi ; oportuit itaque quaftionem extendere ad omnia illa corpora , qug € terris eruta , fimilia deprehenduntur illis corpo¬ ribus , qua , alia in fluido crefcere videmus , fed & multa alia in faxis reperiuntur certa figura prg- dita , qua fi quis loci vi produda dixerit, eadem vi produda reliqua omnia admittat neceffe eft , adeoque eo tandem dedudam rem vidi,vt quod- libet folidum folido naturaliter inclufum exami¬ nandum effiet, an, quo loco reperitur in eodem-, produdum fuerit, id eft, examinandam effe natu¬ ram, DISSERTATIONIS PRpDRpMFS . 9 ram , tum loci vbi re peritur , tum loci , in quo produ&um eft , at vero locum produdionis nemo facile determinauerit , qui produdionis modurru ignorat , & de produdionis modo vana eft omnis dilfertatio , nili de materia? natura certam quam¬ dam cognitionem habuerimus ; vnde patet , quot refoluenda? fint qua?ftiones , vt vnica? qua?ftioni fiat fatis . Secunda caufa , dubiorum nutrix , ea mihi efte videtur , quod in rerum naturalium examine non diftinguantur illa, qug determinari certo nequeuntf ab illis, qu* certo determinari poflimt : vnde fit, vt ad duas clafles redigantur prfcipue feda? Phy- lofophorum , quidam enim religioni fibi ducerent, etiam ipfis demonftrationibus fidem adhibere, ve¬ riti ne idem illis error fubfit , quem in alijs af. fertionibus frequenter detexerunt ; alij contra^ nullo modo paterentur fe reftringi ad ea fola pro certis habenda , quibus nemo fana? mentis, & fa¬ norum fenfuum fidem denegare poterit , rati om¬ nia illa vera efle , qua? ipfis pulchra , & ingeniofa vifa fuerint . Quin ipfi experientia? patroni raro eam moderationem tenuerint , quin vel omnia., etiam certiifima Natur* principia reijcerent , vel a fe inuenta principia pro demonftratis haberent. Vt itaque , & hunc fcopulum euitare , quod do morum pr^ceptis Seneca fa?pius inculcat , in Phy- ficis fummopere vrgendum iudicaui ; ea ille mo¬ rum pra?cepta optima effe ait, qua? communia^ B funt, I O DE SOLIDO MTEA S0L1DVM &c. funt , quae publica , quae omnes ex omni domo conclamant Peripatetici, Academici, Stoici, Cy¬ nici , & fane non poterunt non optima eflfe ilku Naturae principia, qu« communia funt , quae pu¬ blica , quae omnes ex omni fchola admittere te¬ nentur, tum nouitatis in omni re auidi, tum pri- fcorum dogmatum ftudiofi . Non determino itaque , vtrum corporis natu¬ ralis particulf , qua figuram, mutari, an non mu¬ tari poffmt; vtrum dentur, an non dentur exigua fpatia vacua; fit ne in iftis particulis, prfter ex- tenfionem, & duritiem, aliud aliquid nobis inco¬ gnitum , non enim publicf hg voces funt , & de¬ bile argumentum eft , quo nego eflfe aliud quid in re quadam , quod ego aliud quid ibi non ob- feruo . At vero abfque haefitatione affero. i. Effle corpus naturale congeriem particula¬ rum inflenfibilium peruiam operationibus ema¬ nantibus a magnete , igne , interdum etiam luce, quocumque demum modo, fiue inter particulas , fiue in ipfis particulis, fiue vtrobiq; meatus aper¬ ti reperiantur. .2. In eo differre folidum a fluido , quod im fluido particulg infenfibiles in perpetuo motu fint, & ab inuicem recedant, in folido vero, licet par¬ ticula infenfibiles moueantur , interdum vix tamen vnquam ab inuicem recedant, quamdiu folidum.- illud folidum, & integrum perfiftit» 3. Dum DJSSEXJTATJOmS P%OD%pMFS: ii $. Dum producitur corpus folidum, particulas eius de loco in locum moueri . 4 . Ha&enus in Natura materi? nihil cognitum nobis e fle , cuius ope motus principium , & mo* tus perceptio explicentur, determinationem vero motuum naturalium a tribus caufis mutari pofle . r. A motu fluidi omnia corpora permeantis : & quas hoc modo producuntur naturaliter pro¬ duci dicimus. 2. A motu animalium : & quas hoc modo ab homine fiunt eorum multa artificialia dicuntur. 3. A prima, & incognita caufa motus : & in> illis , qua? hoc modo fiunt, Diuini quid inefle etiam ipfi Pagani crediderunt . Certe denegare huic caufie vim producendi effe&us folito Natura: cur- fui contrarios , idem eft , ac denegare homini vim mutandi curfus fluuiorum ; velis contra ventos elu&andi ; accendendi ignem in locis , vbi , ab- fque eo , nunquam accenderetur ; extinguendi lu¬ men , quod alias non nifi ceflante materia euane- fceret ; alterius planta? furculum , alterius planta? ramo inferendi ; inferendi menfis media Hyems> aeftiuos fru&us ; in ipfis ardoribus «flatis glaciem producendi, & mille alia id generis folitis Natu¬ ra legibus repugnantia. Si enim ipfi, qui & no- ftram, & aliorum corporum fabricam ignoramus, immutamus in dies motuum naturalium determi¬ nationem , quid ni eorurndem determinationem^ immutare poterit, qui noftram , totamque rerum B 2 omnium 1 1 DE SOLIDO 1NTEA SOLIDVM &c. omnium fabricam non modo nouit , fed produ¬ xit ? Velle autem in rebus arte fadis hominis li¬ beri agentis ingenium mirari , & rebus Natura^ produdis Motorem liberum denegare, ea demum magna in fubtilitate fimplicitas elle mihi videre¬ tur, cum homo , vbi artificiofiilima quaque pre- fti terit , nec quid egerit , nec quo organo vfus fuerit , nec quid fit caufa illa didum organuiru mouens, nifi per nebulam profpiciat. H^c ego fmgula in ipfa Dilfertatione fufius ex¬ pono experimentis limul , rationibus demon- ftrata , quo pateat neminem Phylofophorum elfe, quin vel idem dicat , licet non femper ijfdeno verbis, vel fi diuerla dixerit , ea tamen admittat vnde ha?c necelfario fequuntur . Quas enim do materia afierui , vbique locum habent , fiue quis pro materia habuerit atomos, fiue particulas mil¬ le modis mutabiles , fiue quatuor elementa , fiue principia chymica quamtumlibet pro chymico- ju;m varietate varia ftatuantur ; fed & qu£ de mo¬ tus determinatione propofui omni mouenti con- ueniunt , fiue mouentem dixeris formam , aut a forma emanantes» qualitates, fiue Ideam, fiue ma¬ teriam, fubtilem communem, fiue materiam lubti- lem propriam , fiue animam particularem , fiuo animam Mundi , fiue immediatum concurfnm..- Dei. Secundum eadem explico varios illos loquen¬ di modos vili communi receptos , quibus diuer- fara DISSERTATIONIS P^ODPOMFS . i j fam diuerforum interdum , & eorumdem corpo¬ rum productionem diuerse explicamus ; quicqUid enim ad corporis alicuius productionem aliquid confert, id agit vel vt locus, vel vt materia, vel vt mouens : hinc dum fimile fibi fimile producit , illi , & locum , & materiam , & motum productio¬ nis confert , vt plantula femini alicuius planta inclufa , ab alia planta habuit , & materiam io, qua producta eft , & materiam ex qua produCta^ eft , & particularum motum quo delineata eft , quod idem de animalibus ouo fimilium animalium inclufis certum eft. Dum forma particularis , vel anima producit aliquid , motus particularum in productione illius corporis determinatur a mouente quodam parti¬ culari , fiue is fuerit mouens alterius fimilis cor* poris , fiue huic mouenti fimile quid aliud . Quae dicuntur a Sole produci , motum particu¬ larum fuarum a Solis radi js habent , pari ratione atque illa, qu? influentijs aftrorum adfcribuntur, ab aftris habere poterunt particularum fuaruitu motum 3 cum enim certum fit a luce fyderurm moueri oculos noftros , extra controuerfiam iti¬ dem erit reliquam partem materis itidem ab illis pofie moueri . Qus terra producit, aliud a terra non habent, quam locum in quo producuntur , & materiam-, per loci poros ipfis fubminiftratam . Quae Natura producuntur motum particularum fuarum 14 DE SOLIDO mr%A S0L1DFM &c. fuarum habent a motu fluidi penetrantis , flue a Sole id fluidum veniat, fine ab igne terreftri ma¬ teria contento , fiue ab alia quacunque caufa no¬ bis incognita, vt anima: mftrumento &c. Qui Itaque produdionem alicuius rei Natura: adfcribit , mouentem generalem nominat in om¬ nium produdione occurrentem ; qui Solem ad partes vocat , aliquanto magis determinat eum- dem mouentem j qui animam , vel formam parti¬ cularem nominat , reliquis magis determinatam^ caufam affert ; at vero omnium refponfa rite per¬ pendenti nil non ignotum occurrit , quandoqui¬ dem Natura , Solis radij , anima , & forma parti¬ cularis , res fint folo nomine nota: . Cum vero in produdione corporum , pr^ter mouentem , etiam materia , & locus confiderari debeant , hinc patet non modo refponfionem efle ipfo quasfito igno¬ tiorem , fed & omnino imperfedam , quando im terris reperta conchilia a Natura produda effo dicuntur , cum etiam illa , qua: in mari crefcunt Natura: opus fint ; omnia quidem Natura produ¬ cit, quandoquidem in rerum omnium produdione fluidum penetrans locum habeat 5 fed & iure quis dixerit Naturam nihil producere , cum fluidum,, illud per fe nihil efficiat , a materia mouenda , & loco determinationem expedans exemplo nobis homo eft, quidlibet ille proflat, fi necefiaria om¬ nia adfuerint , & illis abfentibus nihil vnquanu prsftiterit . • Qui DISSERTATIONIS P%pD%pMFS . 1 5 <3ui produdionem alicuius rei terrae adfcribit, locum quidem nominat , fed cum rebus omnibus terreftribus locum faltem ex parte terra tribuat, folus vero locus produdionem corporis non ab- foluat , de terra idem quod de Natura dici pote¬ rit , fcilicet quae in terra fiunt , omnia a terra pro¬ duci , & eorum quae in terra fiunt nullum a terra produci . Eadem illa pauca fuperius expolita fufficiunt refoluendis dubijs omnibus propofitae quaeftionis , quae tribus fequentibus propofitionibus hic com¬ prehendere volui . i, SI corpus folidum alio corpore folido vndiqub ambitur , illud ex ijs primo induruit , quod in mutuo contadu fua fuperficie alterius fuperfi- ciei proprietates exprimit . Hinc fequitur ; 1. In illis , fiue terris , fiue Taxis , quae vndiquo Circumdant, &s continent cryftallos , lelenitides, marcafitas , plantas , eorumque partes , olFa , & teftas animalium, idque generis alia corporat, , leui fuperficie praedita, iam tum induruilTe eadem illa corpora , 'quo tempore terrarum faxorumque> illa continentium materia etiam num fluida erat; adeoque tantum abeffe , vt illae terrae , vel Taxat, produxerint contenta in illis corpora , vt ne qui- i 6 DE SOLIDO INTRA S0L1DVM conuenire cum illis liratis , qua? aqua turbida deponit . 2. Cryftallos montium , qua modum locum¬ que produdionis , conuenire cum cryftallis nitri ; licet non ideo neceffarium lit , aqueum fuerit il¬ lud fluidum , in quo illse produda? funt * 3. Corpora illa , qua? e terris eruuntur , plan¬ tarum , animaliumque partibus per omnia fitnilia, eodem modo, & loco, produda efle, quo modo, & loco produda? funt ipfa? plantarum , & anima¬ lium partes . Ne vero incerta loci interpretatio noua dubia pariat , illi difficultati occurram... Loci nomine intelligo illam materiam , qug fua fuperficie immediate tangit fuperficiem corporis, quod in illo loco efle dicitur: varias autem diffe¬ rentias eadem materia admittit , namque ; 1. Vel tota folida eft , vel tota fluida , vel ex parte folida , ex parte fluida . 2. Vel tota per fe fenfibilis, vel ex parte fen- fibilis per fe, ex parte fenfibilis per operationes. 3. Vel tota contigua corpori, quod in fe con¬ tinet , vel parte etiam eidem corpori continua . 4. Vel femper eadem eft, vel fenfim mutatur; fic locus in quo producitur planta , eft illa fimilis planta? materia , intra quam plantula delineatur; fic. locus, in quo jjefcit planta , eft tota illa mate¬ ria , quf fua fuperficie immediate contingit totam fuperficiem plantf , compofita interdum ex terra & C aere; 1 8 DE SOLIDO mr^A S0L1DFM &c. aere ; interdum ex terra & aqua ; interdum ex terra, aqua, & aere 5 interdum ex folo lapide, aere , quo modo in fubterraneis locis fiepius vidi plantularum radices totas fuperficiei tophi adhae¬ rentes nullo omnino puluere te&as ; fic locus , vbi delapfo flore, crefcit malum aureum, eft partim^ continuus illi pedunculus , partim contiguus ei¬ dem aer ; fic locus , vbi prima incrementa anima¬ lis fiunt , eft partim contigua illi aqua amnij , par¬ tim continua vafa vmbilicaria per chorion dif- fufiu. III. SI corpus folidum fecundum Naturg leges pro- du&um eft, e fluido produ&um eft. In produdione corporis folidi , tum prima eius lineamenta , tum incrementa confideranda eflent ; ego vero , vt lubens profiteor , plerorumque de¬ lineationem , non modo dubiam mihi efle , fed omnino incognitam ; fic abfque omni dubitatione de incrementis eorum fequentia fere omnia vera^ efle exiftimo. Crefcit corpus dum particulis eius nou£ appo¬ nuntur particula ab externo fluido fecreta; ; fit autem appofitio h^c , vel a fluido externo imme¬ diate, vel mediante fluido interno , vno, vel plu¬ ribus . Qua; ab externo fluido immediate apponuntur folido , DISSERTATIONIS PKpDTpMFS . 1 9 folido , in quibufdam proprio pondere verfus fun¬ dum delabantur, vt in fedimentisj in alijs a flui¬ do penetrante folidi verfus folidum determinatg, vel vndique .apponuntur folido, vt in incruftatio- nibus ; vel certis dumtaxat fuperficiei folido lo¬ cis , vt in illis corporibus , qu* fila , ramos , & angulata corpora exhibent . Hic obiter notan¬ dum di&os modos interdum continuari , donec to¬ tum aliquod fpatium illis impleatur, vnde reple¬ tiones oriuntur, qua; modo fimplices funt , modo e cruftis, modo e fedimentis, modo ex angulatis corporibus , modo ex varijs varie inter fe mixtis componuntur . Quse particulae mediante interno fluido appo¬ nuntur folido , vel fibrarum figuram afliimunt ( dum partim in longitudinem extenfae fibrill? di- du&is poris apponuntur , partim in fibrillarunu interftitijs in nouae fibrillae figuram a permeanto fluido difponuntur) vel fimplices repletiones con- ftituunt , quibus duobus generibus partium plan¬ tae , & animalia componuntur . In plantarum ana¬ tonae minus verfatus , fint ne ibi plura fluida in¬ terna non determino ; in animalibus certum eft , efle ibi fluida interna diuerfa , quse in certum or¬ dinem redigere conabor. Prseter fluidum fubtile omnia permeans , ad minimum tria genera fluidorum in animalibus ob- feruamus , quorum primum eft externum 5 alte¬ rum internum , & commune ; tertium internurru C 2 lingulis ao DE SOLIDO ffiTRA S0L1DVM &c. fingulis partibus proprium . Fluidi externi voco illud in animalibus intelligo , quod non foliim ex- pofitam oculis noftris fuperficiem atmofphfra: in- ftar ambit , fed etiam illud quod contingit corpo¬ ris fuperficies reliquas omnes did£ fuperficiei per maiora foramina continuas; vt funt , tota luper- ficies afperas arteria: , quam refpiratione attradus aer contingit ; tota fuperficies via: alimenti , quo nomine os , efophagum , ventriculum, & inteftina intelligo; tota fuperficies veficas , & vretrse ; to¬ ta fuperficies, qua: cum vtero, faltem pubertatis annis, communicat; tota fuperficies omnium va- forum excretoriorum a capillaribus vfque ad oftia continuando , qua: in aures , palpebras , nares , oculos, viam alimentorum, veficam , vretrarm. , vterum , & cutim fua contenta excernunt , qua¬ rum particularis recenfio oftenderet, vere extrin- feca e fle multa, qua: communiter intrinfeca, imo intima iudicantur, adeoque: 1. Intra corpus noftrum generatos vermes, & calculos , plerofque in externo fluido produdos efle . 2. Multas partes quibufdam animalibus necef- farias efle , quod ibi fint , non quod fine illis ani¬ mal efle non poflit . Fluidum , quod has fuperficies contingit , ex¬ ternum appello, quod cum fluido ambiente com¬ municet per canales abfque intermedijs capillari¬ bus vafis, idefl; abfque cribra tione : quo fit vt li¬ cet DISSERTATIONIS PR?D EpMVS . 2 1 cet cauitates di&a fluida continentes interdum.- claudantur , quotiefcunque tamen aperiuntur , om¬ nes retenti fluidi partes excernunt fine difcri- mine. Fluidum internum illud appello , quod curru fluido externo non communicat , nili per inter¬ media capillarium vaforum cribra , adeoque nun¬ quam partes fuas omnes naturaliter in externo fluido transfundit fine difcrimine. Fluidum internum commune eft , quod conti¬ netur venis, arterijs, & limphaticis vafis, faltem ijs , qua; inter conglobatas glandulas , &c venas intercipiuntur . Commune hoc fluidum appello , quia verfus omnes partes corporis diftribuitur . De altero fluido communi , quod fubftantia ner- uofa continetur, vtpote minus cognito, nihil de¬ termino . Fluidum internum proprium illud eft , quod fluidi communis capillaribus vafis circumfunditur & pro diuerfitate locorum diuerfum eft 5 aliud enim eft in parenchimatis fanguineis , aliud iru parenchimatis non fanguineis , aliud circa fibras motrices , aliud in capfula oui , aliud in fubftan¬ tia vteri, aliud in alijs locis , nec enim rationi , aut experientia; refpondet illa opinio, qua in mi¬ nimam quamlibet particulam corporis venarum , & arteriarum extrema definere creditur ad calorem , & nutrimentum eo diftribuendum , fed vbiquo cauitates funt , in quas fecreta; a fanguine partes fluido 12 DE SOLIDO 1NTXJ SOLIDVM &c. fluido iftius loci mifcentur , inde partibus folidis apponenda: , pariter ac in eafdem cauitates reta¬ buntur a folidis partibus detrita: particula: fangui- ni de nouo reftituendse , quo illius ope ad fluidum externum reuehantur ; harum cauitatum fluidum magni Hipocratis do&rina: de flatibus in multis confonum eft , licet determinare nequeam , qua¬ re in diuerlis locis ex eodem fanguine diuerfa flui¬ da excernantur $ fpero tamen ad illud determi¬ nandum pauca reftare , quandoquidem certum fit a fanguine illud non dependere , fed ab ipfis lo¬ cis, quorum confideratio his tribus includitur. 1. Confideratione capillarium vaforum fluidi interni communis , in qua fola occupantur , qui cribrationi per diuerfos poros omnia adfcribunt , e quorum numero & ego aliquamdiu extiti . 2. Confideratione fluidi interni proprij, tirczu quam folam verfantur,qui cuilibet parti peculia¬ re fermentum attribuunt j quorum opinio ex par¬ te vera efle poterit , licet fermenti nomen com¬ parationi innitatur defumpta a re nimis pecu¬ liari . 3. Confideratione folidi lingularum partium , circa quam praecipue ha:rere videntur, qui, fuam cuilibet parti formam attribuendo , indicant fo agnofcere ibi aliquid parti proprium , nobis au¬ tem incognitum, id, quod fecundum illam mate¬ ria: cognitionem, quam ha&enus habemus, aliud efle nequit, quam porofa iftius folidi fuperficies, & DlSSEJ^ATlomS PXpDXfiMFS* 23 & fluidum fubtile illos poros permeans . Extra> oleas nimium euagarer , fi prsedi&a applicarenu illis explicandis , qua; in corpore noftro in dies contingunt , nec aliter explicari poterunt : fuffe- cerit hic innuiffe , quod ab externo fluido varijs modis fecedentes particula; in fluidum internum^ commune, intercedente cribratione feruntur, vn- de itidem varijs modis fecreta;,&in fluida inter¬ na propria per nouam cribrationem tranfmiffie, partibus folidis apponuntur , vel fibrarum > vel parenchimatum modo ; pro vt determinata fue¬ rint ab incognita nobis partis cuiuslibet proprie¬ tate in trium pradi&arum rerum confideratione inclufa . Quod fi itaque libuerit folida folidis naturali¬ ter inclufa pra;di£ta methodo in certas claffes re¬ digere , erunt eorum quadam produ&a per appo- fitionem ab externo fluido , qua; referuntur ; vel ad fedimenta , vt ftrata terra; ; vel ad incruftatio- nes, vt achates, onijx , calcedonius , «tites , la¬ pis bezoar &c. vel ad fila,vt amiantus, alumem plumofum , varia genera filorum , qua; in fiffuris lapidum deprehendi ; vel ad ramos , vt illae plan¬ tarum figura; , qua; in rimis lapidum confpiciun- tur , nec nifi fuperficiales funtjcerta; ramificatio- nes in achate quodam a me vifo , quorum trunci innitebantur fuperficiei exterioris lamella; , rami vero per fubftantiam lamella; interioris diffunde¬ bantur j vel ad angulata corpora , vt cryftalli mon* tium. 24 DE SOLIDO mT%A SOLIDVM &c. tiurn, angulata corpora ferri, & aeris ,cvbi marca- fit a; , adamantes , ametifti &c. vel ad repletiones, vt omnis generis variegata marmora , granita^ , dentiotides , conchilia lapidea , cryftallina , plafi- tae metallicae , & id generis plurima corpora con* fumptorum corporum loca implentia . Alia produda funt per appofitionem a fluido interno , qute referuntur , vel ad fimplices reple¬ tiones , vt pinguedo , callus rupta offa vniens , cartilaginofa fubftantia diffedos tendines conne- dens , affufiones vifcerum fubftantiam praecipue conftituentes , medulla tum in plantis , tum in ani¬ malibus ; vel ad partes fibrofas , vt funt fibrofae partes plantarum , in animalibus vero fibrae ner- uofie, & fibrae motrices , quae omnia corpora fo- lida funt , &• folidis vtplurimum naturaliter inclu¬ duntur . Quod fi itaque omne folidum e fluido faltemL. incrementa habuit , fi corpora fibi inuicem omni¬ no fimilia , fimili etiam modo produda funt , fi e duobus folidis fibi inuicem contiguis illud primo induruit, quod alterius fuperficiei proprietates fua fuperficie reprffentat , facile erit dato folido, & loco, in quo eft , de loco produdionis illius cer¬ tum quid pronunciare . Et haec quidem generalis confideratio eft f oluit intra folidum contenti . Pergo ad fpecialius examinanda illa e terris eruta fohda , quae plurimis contro uerfi js occafionem de¬ derunt , prgcipue incruftationes , fedimenta , an¬ gulata DJSSEXJATIONIS PZpDZOMFS . 2 5 gulata corpora , teft? animalium marinorum , con¬ chyliorum , & plantarum figura? . Ad incrufta- tiones pertinent omnis generis lapides compofiti e lamellis , quarum du eo DISSE^TATIOWS PRODEO AdVS . 29 eo magis, fi integrum ftratum folo cinere, & car¬ bone componatur : quale extra vrbem Romam vi¬ di, quo loco laterum coctilium materia effoditur. 6. Si in eodem loco omnium ftratorum mate¬ ria eadem fuerit , certum eft fluidum illud no tu excepifle diuerfie natur» fluida e diuerfis locis confluentia . 7. Si in eodem loco diuerfa ftratorum mate¬ ria fuerit , vel diuerfo tempore e diuerfis locis di- uerfi generis fluida eo confluxerunt ( fiue varie¬ tas ventorum , fiue pluuiarum in certis locis im- petuofior prolapfus in caufa fuerint ) vel in eo¬ dem fedimento diuerfas grauitatis materia fuit , ita vt grauiora primo , mox leuiora fundum pe¬ tierint 5 cui varietati vicilfitudo tempeftatum oc¬ cationem pr«bere potuerit , praecipue in locis , ybi folorum «qualis inaequalitas confpkitur . 8. Si inter ftrata terne qu«dam faxea ftrata> reperiuntur , certum eft vel extitifle in vicinia^ iftius loci fontem aquarum petrificantium , vel contigifle interdum halituum fubterraneorum eru¬ ptiones , vel a depolito fedimento recedens flui¬ dum , vbi fuperior crufta calore Solis induruerit, iterum redijffe . De loco ftratorum fequentia certis annumerari poterunt . 1. Quo tempore formabatur quodlibet ftra¬ tum , fuit fub eodem ftrato aliud corpus , quod materi» puluerulent» vlteriorem defcenfum im¬ pediebat. 3 o DE SOLIDO WT$4 SOLIDVM &c. pediebat, adeoque quo tempore formabatur ftra- torutn infimum, fuit fub eo , vel corpus aliud fo- lidum, vel fi quod fluidum ibi extiterit, fuit illud tum diuerfie natura a fluido fuperiori , tum gra- uius folido fediment® fluidi fuperioris . 2. Quo tempore formabatur vnum e ftratis fu- perioribus, ftratum inferius iam tum folidam con- fiftentiam acquifiuerat . 3. Quo tempore formabatur ftratum quodlibet, vel alio corpore folido a lateribus cin&um fuit , vel totum terrg globum obduxit . Hinc fequitur quocumque in loco ftratorum nuda latera confpi- ciuntur,vel eorumdem ftratorum continuationem quaerendam elfe , vel inueniendum effe aliud cor¬ pus folidum , quod materiam ftratorum retinuit, ne difflueret. 4. Quo tempore formabatur quodlibet ftra¬ tum , materiam illi fuperincumbens totam flui¬ dam fuiffe, adeoque, quo tempore infimum ftra¬ tum formabatur nullum e fuperioribus ftratis ex- titiife. Quod figuram fpetftat , certum eft , quo tem¬ pore formabatur ftratum quodlibet , fuperficierru eius inferiorem , vt & laterum eius fuperficies, in¬ ferioris corporis, & corporum lateralium fuperfi- ciebus refpondifle , fuperiorem vero fuperficienu, horizonti, quantum maxime licuerit, parallelam-, extitifle; adeoque ftrata omnia prater infimurm, duobus planis horizonti parallelis contineri . Hinc DlSSEKfATlOWS PXpDZgMVS . 1 1 Hinc {equitur , ftrata , vel perpendicularia ad ho- rizontem , vel ad illum inclinata , alio tempore* horizonti parallela extitifle . Nec adueifatur didis mutatus ftratorum litus , & nuda eorumdem latera , prout multis in locis hodie confpiciuntur : quandoquidem manifefta in¬ dicia ignium , & aquarum in vicinia eorumderm locorum extent . Vt enim aqua terream mate¬ riam dilToluens ad loca decliuia eamdem deuehit, tum in fuperficie terra?, tum in terrae cauitatibus, fic ignis obftantia qusuis folida refoluens , noib modo leuiores eius particulas expellit, fed grauif- fima interdum pondera eiaculatur, quo fit vt in., fuperficie terrae praecipitia, canales, & aluei, im, terrae autem vifceribus , meatus fubterranei , & cauernae formantur, quarum occafione ftrata ter¬ rae fitum mutare poterunt duobus modis. Primus modus eft, ftratorum violenta in altum exeuffio , fiue eam producat prsceps incendiurm. halituum lubterraneorum , fiue idem efficiat vio¬ lenta aeris e lilio propter ingentes alias in vicinia ruinas. Hanc ftratorum excuflionem fequitur ma¬ teria? terre^ in puluerem difperfio , materis vero faxee diffradio in lapillos , & rudera . Pofterior modus eft , fpontaneus ftratorum fu- periorum delapfus , feu ruina , quando fubduds, materia inferiori , feu fundamento , fuperiora ri¬ mas agere ceperint 5 vnde pro cauitatum ,& rima¬ rum Varietate varius diffradorum ftratorum fitus fequitur. 3 i DE SOLIDO IfTTKJ SOLIDVM &c. fequitur , dum quadam horizonti parallela ma¬ nent , alia ad illum perpendicularia fiunt , plera¬ que obliquos angulos cum ea conftituunt , non¬ nulla in arcus infle&untur, materia eorum tenaci exiftente : & hsec mutatio contingere poterit , vel in omnibus ftratis cauitati imminentibus , vel iiu quibufdam ftratis inferioribus , relidis integris fu- perioribus ftratis . Mutatus ftratorum fitus , variarum rerum fic fatis difficilium facilem explicationem reddit. Hinc ratio reddi portet injqualitatis illius , qu£ in terra fuperficie multis controuerfijs occafio- nem probet, vt funt montes , valles , aquarunu fuperiorum receptacula , planities, tum in locis editis, tum in depreffis ; fed vt reliqua taceam.-, de montibus quadam hic percurram . Montium Quod mutatus ftratorum fitus pr^cipua mon- ' tium origo fit, inde patet, quod in qualibet con¬ gerie montium confpiciantur . 1 . Ingentia plana in quorundam vertice . 2. Multa ftrata horkonti parallela. 3. Ab eorumdem lateribus ftrata varia varie ad horizontem inclinata . 4. In oppofitis collium lateribus ruptorum ftra¬ torum facies , materi* 8e figura omnimodam con- uenientiam demonftrantes . 5. Nudi ftratorum limbi. 6. Ad radices eiufdem congeriei difruptorum ftratorum fragmenta , partim in colles congefta , partim DISSE-KT AT IONIS PX$D%pMVS . 33 partira per vicinos agros difperfa^. 7. Vel in ipfis montibus faxeis, vel in eorum- dem vicinia , euidentiflima ignis fubterranei indi¬ cia ; quemadmodum , circa colles e ftratis terreis compofitos , aquas frequentes reperiuntur . Et hic obiter notandum , colles qui e ftratis terreis com¬ ponuntur , vt plurimum pro fundamento habero ftratorum faxeorum maiora fragmenta ■, qug mul¬ tis in locis tuentur impofita fibi terrea ftrata , ne a vicinorum fluminum , & torrentium alluuie re- foluantur ; imo integras faepe regiones aduerfus Oceani fjuitiem defendunt , quod obftenfa Brafi- lig tenia , & vbique obuia fcopulofa littora te- ftantur . Poifunt & aliter montes produci , vt egeftione ignium, cineres, 8a faxa cum fulphure , atque bi¬ tumine erudantium ; nec non pluuiarum , & tor¬ rentium impetu ; quo ftrata faxea caloris , & fri¬ goris viciflitudinibus iam tum fixa in praeceps de- uoluuntur ; ftrata vero terrea , magnis ardoribus rimas agentia , in varias partes refoluuntur : vnde patet duo e fle fumma genera montium , collium¬ que ; primum , eorum , quod e ftratis componi¬ tur , quorum binae fpecies funt , dum in quibuf- dam ftrata faxea , in alijs terrea ftrata abundant 5 alterum genus , eorum eft , qui ex ftratorum fra¬ gmentis , & abrafis partibus confuse, & nullo or¬ dine exfurgunt. Facile hinc oftendi poflfet. 1. Montes omnes hodiernos non extitifle su principio rerum . E 2. Nui- 34 DE SOLIDO MT^A SOLI DF AI $c. z. Nullam e fle montium vegetationem . 3. Saxa montium cum o Albus animalium prg- ter quamdam duritiei fimilitudinem nihil com¬ mune habere , cum inter fe nec materia, nec mo¬ do produ&ionis , nec fabrica , nec vfu conueniant; fi alias de re adeo parum cognita, vt funt rerum vfus, quicquam pronuntiare liceret . 4. Coronas montium, vel catenas, pro vt lo¬ qui amant nonnulli , fecundum certas terrf pla¬ gas dire&as , nec rationi , nec experienti® re- Ipondere . 5. Pofie euerti montes , transferri agros ex vno latere in alterum per mediam viam publi¬ cam ; eleuari , & deprimi cacumina montium., ; aperiri terras , iterumque claudi ; & id generis alia contingere , qu® in hiftoriarum le&ione pro fabulis habent , qui creduli nomen euitare ftu- dent. Rerum , e Idem mutatus liratorum litus rebus e terra ef- lfZntum fluentibus tranfitum pr®bet, vt funt. vi*' 1. Scaturientes in montibus aqu®, qu® in ca- uernis montium ab aere fecernuntur,fiue ab aquis fubterraneis ili® veniant , fiue ab aere fuperiorl in locum condenfat® intus aqu® protrudantur, quod ego frequentilfimum crediderim , cum in_. plerifque cauernis copiofam aquam ftillantibus , & fupra , & infra , folida omnia viderim . 2. Erumpentes e montibus venti, fiue illi lint aer a calore dilatatus , fiue diuerfa fluida aerea^ mutuo DISSERTATIONIS PRDDROMVS . 3 5 mutuo concurfu efferuefcentia illos generent. 3. Exhalationes fetida , ignis ebullitiones ca¬ lidae , vel frigidae &c. Nec amplius in eo difficul¬ tas vlla eft , quod loca frigida , & ficca , quotie- fcunque illis aqua affunditur abfque vllo caloris indicio ebulliant 5 quod ad latera frigidiffimi fon¬ tis fons calidus erumpat j quod terrae motu fons calidus in frigidum vertatur , & flumina curfunu mutent ; quod valles vndique claufe receptanau pluuiarum aquam in depreffiora loca eiaculentur ; quod flumina fub terram delapfa alibi aeri red¬ dantur, quod in iaciendis fundamentis Architedi interdum omnem operam ludant , reperta arena., viua , quam appellant ; quod quibufdam in locis dum putei effodiuntur primo aqua; reperiantur fuperficiei terrae vicinae , inde poft effoffionertL, terrae ad plurium brachiorum profunditatem noug aqua; reperiantur, data porta, vitra primo reper¬ tae aquae altitudinem exilientes ; quod integri agri cum arboribus , & aedific i js fenfim fubfidant , vel ex improuifo hauriantur , adeoque ingentes lacus modo fint, vbi olim vrbes extitere ; quod plani¬ ties inhabitantibus periculum fit ab id generis ruinis , nifi de planitiei fundamento faxeo certi fuerint 5 quod per interualla voragines aperian¬ tur peltiferum aerem exhalantes , quae fuper in- geftis quibuslibet corporibus iterum obturantur. Idem mutatus Aratorum fitus omnis generis variegatis lapidibus occafionem dedit 5 fimulquo E 2, minera- Lapidum tvartega- orum crt- go,& mi- nzrahu re ceptaada . 3 5 DE SOLIDO 1NTZJ SOLIDVM <&c. mineralibus plerifque receptaculum praebuit, fiue id contigerit in rimis liratorum , fiue in illis fif- furis , qu* in materia eorum ficca quidem , fed nondum dura , vel inter lamellas , vel in fcifluris reperiebantur 3 fiue in interftitijs inter lirata fu- periora , & inferiora , poft inferiorum liratorum-, delapfum 5 fiue in locis vacuis a corporum ibi contentorum refolutione relidis . Vnde . 1. Demonftrari poterit , leuiffimo , imo plane nullo fundamento fuperftrudas e fle minutas illas , & tantum non fuperllitiofas venarum diuifiones , quibus mineralium fofiores vtuntur 5 adeoque ex radicibus, & ramis mineralium aeque dubiam efle de metalli abundantia diuinationem , ac eft ridi¬ cula opinio Chinenlium quorumdam de capito , & cauda Draconis , qua vtuntur ad aufpicatuiru fepulchrorum fitum in montibus inueniendum. 2. Mineralium pleraque , circa quae humanus labor occupatur, a principio rerum non extitifle. 3. Polle in laxorum examine multa detegi , quae in mineralium ipforum examine fruftra ten- tantur 5 quandoquidem plufquam probabile fit , omnia illa mineralia , quae faxorum fpatia , vel fi fi¬ la , vel dilatata replent , pro materia habuifle ex ipfis faxis expulfum vaporem , fiue id contigerit antequam lirata fitum mutarent , quod in monti¬ bus Peruuianis euenifle crediderim 3 fiue vbi iam tum fitum lirata mutaflent 5 adeoque pofle in ex- haulli mettalli locum , nouum metallum fubcrefce- re ; DISSERTATIONIS PXgDROMFS . 37 re 5 quod de minera ferri apud Iluenfes creditur potius, quam fcitur, cum inftrumenta folforum , & idola ibi reperta, non ferro, fed terra circum¬ data fuerint . Atque hac de terra ftratis attentius exami¬ nanda iudicaui ,« tum quod ipfa ftrata fint folida folidis naturaliter inclufa , tum quod in illis fere omnia ea corpora contineantur , qua propofita quaftioni occafibnem dederunt . jQuod cryftalli produdionem attinet , quomo- De Cry~ do prima ipfius delineatio peragatur, non aufinu flMo. determinare 5 id faltetn extra controuerfiam eft , qua apud alios ea de re legere mihi contigit , lo¬ cum ibi nullum habere : nec enim irradiationes , nec particularum figura totius figura fimilis , nec figura hexagona perfedio , partiumque verfus idem centrum confluxus , nec id generis alia ex¬ perientia refpondent, vt patebit ex varijs propo- fitionibus ,. quas adducam euidentilfimis experi¬ mentis alibi confirmatas . Ne vero confufioni lo¬ cus relinquatur , expedit in anteceflum terminos explicare , quibus , in nominandis cryftalli parti¬ bus, vtor. Cryftallus componitur ex duabus pyramidibus hexagonis , & columna intermedia itidem hexa¬ gona, vbi angulos [olidos extremos illos appello, qui vertices pyramidum conftituunt, angulos vero [oli¬ dos intermedios i illos , qui in pyramidum cum co¬ lumna vnione conftituuntur , eodem modo planaj pyramidum 3 8 DE SOL! DO IfiTRA SOLIDVM &c. pyramidum plana extrema , & columna» plana , pla¬ na intermedia appello ; planam bafeos eft fedio per¬ pendicularis ad omnia plana intermedia , planmt axis eft fedio, in qua eft axis cryftalli , qui com¬ ponitur ex axibus pyramidum, & axe columna. Locus , vbi prima concretio cryftalli incipit , an fit inter fluidum , & fluidum, an inter fluidum, & folidum , an vero in ipfo fluido, dubitari pote¬ rit: locus vero, vbi iam formata cryftallus crefcit, folidus eft qua parte cryftallus illi innititur , flue faxum fit , flue alia iam tum produda cryftallus 5 reliqua fluidus eft, fi impedimenta tollas, qug ab inaequalitate faxi , vel alijs iam produdis cryftal- lis illi fe offerre poterunt . An fluidum ambiens aqueum ftt , non aufim determinare ; nec enirru vrget , quod afferunt de aqua cryftallis inclufa j cum certum lit , vna cum aqua aerem ibi conti¬ neri ; & dari multas cryftallos folum aerem inclu¬ dentes : at vero fi in fluido a queo concreuiffet cryftallus , omnia fpatia vndique claufa plena ef- fent aqua , quandoquidem eo modo detentam^ aquam nullo foculorum numero euanefcere , con- ftans obferuatio fit . •Hunc cryftallis locum praebent fixorum caui- tates , vari js , vt fupra didum eft , modis produdf ; nec obftat , quod integri colles terrena materia., conftent cryftallis refertiflima 3 quandoquidem in vicinia eorumdem collium faxei montes repedan¬ tur, apti producendis cryftallis 5 & in ipfis colli- DISSERTATIONIS PRODEO MVS . 39 bus terrens materis infepulta eruantur maiora^ laxa a vicinis montibus auulfa 5 quorum qusdam fiffuras oftendunt materia marmorea repletas 5 pa¬ ri ratione , ac in ipfis montibus faxeis liratorum., fiflurs replentur : eadem autem caufa ,qus, a vi¬ cinis montibus , auulfa liratorum fragmenta iru colles deuoluit , poterit itidem ex eorumdem lira¬ torum cauitatibus excuflas cryllallos per eofdem colles diffeminalfe . Quod cryllalli locum fpe&at , cui nona mate¬ ria cryllallina apponitur, quid de illlo llatuendum fit, fequentes propoiitiones ollendent. I. Crefcit cryllallus , dum cryllalli iam deli- neatg planis externis apponitur noua materia cry¬ llallina ; vt adeoque locum nullum omnino inue- niat eorum opinio, qui autumant cryllallos vege¬ tando crefcere , & nutrimentum attrahere , quo latere matrici adbsrent ; adeoque a fluido faxi exceptas particulas , & in fluidum cryllalli tran- fmilfas , intrinfecus cryllalli particulis apponi . II. Noua hfc materia cryllallina non omnibus planis apponitur , fed vt plurimum folis planis apicis, feu planis extremis 5 quo fit. 1. vt pla¬ na intermedia , feu plana quadrilatera compo¬ nantur ex bafi planorum extremorum , adeoq; ea¬ dem plana intermedia in quibufdam cryllallis ma¬ iora , in alijs minora fint , in quibufdam omnino de- fiderentur . 2. Vt plana intermedia fgre femper llriata fint , plana vero extrema , materis fibi ap- pofitf indicia conferuent . III. Non 40 DE SOLIDO fflTHA SOL/DFM &c. III. Non eodem tempore , nec eadem quanti¬ tate omnibus planis extremis apponitur materia, cryftallina ; hinc fit» 1. Vt axis pjramidum non femper conftituat camdem redam cum axe co- lumng . 2. Vt plana extrema raro fint aqualia, inter fe , vnde fequitur inaequalitas planorum in¬ termediorum. 3. vt plana extrema non femper fint triangularia , ficut , nec femper quadrilatera, funt omnia plana intermedia. 4. Vt angulus fo- lidus extremus refoluatur in plures angulos foli- dos , id quod & angulis folidis intermedijs fre¬ quenter contingit . IV. Non femper totum planum materia cry¬ ftallina tegitur , fed interdum verfus angulos , in¬ terdum verfus latera , interdum in medio plano loca nuda relinquuntur. Hinc fit. 1. Vt idem, planum communiter didum , non habeat partes fuas omnes in eodem plano fitas , fed in planis diuerfis , fupra illud .diuersb extantibus . 2. Vt planum communiter didum multis in locis non, planum , fed gibbum confpiciatur . 3. Vt in, planis intermedijs inaequalitates oriantur fcala- rum gradibus fimiles . Appofita planis materia, cryftallina fuper eadem plana , ab ambiente fluido extenditur, & fenfim induratur; quo fit. 1. Vt fuperficies cryftalli eo laeuior euadat , quo tardius induruerit appofita illi materia , & omnino afpe- ra relinquatur , fi dida materia induruerit ante¬ quam fufficienter extenfa fuerit. 2. Vt dignofci poffit DiSSEXjATlOWS p-RQDZpMVS . 41 poffit modus , quo materia cryftallina cryftallo apponitur ; quandoquidem vbi fubito concreuit, exiguis tuberculis tamquam variolis plenam fu- fuperficiem exhibet , quo modo minutae oleofi flui¬ di guttula; fluido aqueo innatare folent, interdum etiam pyramides trilateras , & depreffas often- tat , fi aliquanto tardius induruerit : tortuofi de¬ fluentis materia; limbi indicant , tum locum , cui materia fluida imponebatur , tum locum verfus quem extendebatur, tum ordinem appofitie mate¬ ria; nempe , qua; prima , qua; vltima acceifit . Et hoc modo femper qutedam ina;qualitates in cry- ftallis montium extant , nec vnquam cryftallurru vidi , cuius etiam num integra; fuperficies eum,, heuorem obtineant , quem eiufdem defrada; cry¬ ftalli rupta latera oftendunt ; vt vt multfim fe dif¬ fundant rerum naturalium Scriptores in celebran¬ do beuore cryftalli in montibus excifie. 3. Vt obuia quadibet corpora folida ipfi cryftallo inne- dantur, ac fi glutine quodam inuifcata fuiflent,fi cryftalli fuperficiem nec dum folidatam offende¬ rint. 4. Vt fupra vicina plana interdum defluere videatur. 5. Vt in illis planis vbi quadam loca fine appofita materia cryftallina relida fuerint , accedens noua materia cryftallina , & fuper ea¬ dem loca extenfa , cauitates ibi formet , interdum lamellas plures producat , nonnumquam externi fluidi partem includat, quod modo purus aer eft, modo cum aere aqua . F Fluidum 42 DE SOLIDO 1WFRA SOUDVM &c. Fluidum externum a durioris ftrati fubftantia., materiam cryftallinam accipit ; qu6 fit . i. Vt diuerfie naturte faxa , diuerfum fluidum exhalan¬ tia, diuerfi coloris cryftallos producant . 2. Vt in eodem loco modo prima? , modo vltima: cry¬ ftalli obfcuriores fiant ; in eadem autem cryftal- lo , partes primo concreta vltimo concretis par¬ tibus interdum obfcuriores fiant . 3. Vt con- fumptis intra terras oftreis , & conchis , alijfquo corporibus vacua illorum fpatia cryftallis reple¬ antur . Materia cryftallin£ motus, quo verfus iam for¬ mata cryftalli plana determinantur , non oritur a communi quadam caufa motus in fluido ambien¬ te, fi*d in qualibet cryftallo mutatur; vt adeoque vere dependeat a motu fluidi fubtilis a iam for¬ mata cryftallo effluentis; quo fit . 1. Vt in eo¬ dem loco planis diuerfo fitu horizontem refpicien- tibus apponatur materia cryftallina. 2. Vt io, eodem fluido diuerik figura cryftalli formentur. An didum fluidum illud fit , cuius ope refra&io peragitur , an vero fluidum aliquod fit inde di¬ uerfum , ingeniofioribus examinandum relinquo. Cert£ magnam fluidi penetrantis efficaciam effo , longitudo filorum euincit, qug circa magnetis po. ros e ferri limatura exurgunt , non folum quando eadem limatura magnetem proxime contingit , fed etiam , quando intercedens charta a magnete illam diuidit ; ybi pro vt varie magnes infra char¬ tam DISSERTAT IOWS PRODRpMFS . 4 3 tam mouetur , Cupra chartam id generis fila, mo¬ do , vna extremitate quiefcente , altera extremita¬ te omnes illos arcus percurrunt , qui intra globi hemisphaerium defcribi poterunt ; modo tota de loco in locum haftatorum Militum inftar progre¬ diuntur j modo per alterius magnetis viciniam in- curuatte, arcum imitantur, ac fi fingube partes li- matur£ fibi mutuo agglutinatae in folidum corpus coaluiflent . Pari ratione permeantis fluidi ope.- inter Ce coerere crediderim guttulas illas , quf itu recipiente ab expttlfa, & retorta materia concre¬ ta; , primo recipientis lateri fuperius adherent , inde vero vbi plures fimul Ce inuicem in eoderru arcu recipientis contigerint , inde dilapfie variu fila globulofa formant extremis fuis modo lateri¬ bus recipientis adherentia , modo alijs filis inne¬ xa . Id generis fila , qug in aqueo oculi interdum obferuaui , e globulis compofita pari modo formata crederem , nec aliter fila , & ramos per appofitio- nem extrinfecam in fluido produ&os crediderim . Sed vt vt de his fuerit , in cryftalli incremento ge¬ minus motus confiderandus eft ; vnus , quo effici¬ tur, vt certis cryftalli locis, & non alijs apponatur materia cryftallina ; quem ego motum permean¬ ti fluido fubtili adfcribendum fufpicor , & alla¬ to magnetis exemplo illuftrandum : alter , quo appofita cryftallo noua materia cryftallina in pla¬ num extenditur , qui a fluido ambiente deriuan- dus eft;fic vbi fuper magnetem exfurrexerint fila F 2 ferrea, 44 DE SOLIDO MTJ^A SOLIDVM &c. ferrea , aeris motu , quod ab vno decutitur alteri accedit . Huic ambientis motui adfcriberem-» , quod , non modo in cryftallo , fed etiam in alijs multis angulatis corporibus plana qualibet oppo- fita , fibi inuicem parallela fint . Ex ha&enus alla¬ tis demonftrare liceret , non e fle fummum fri¬ gus , cryftalli caufam efficientem ; non efle folos cineres , ignis vi exuftos , qui in vitrum abeunt ; non effe folam vim ignis , vitri produ&ricem-. ; non efle cryftallos omnes produ&as initio re¬ rum , fed etiamnum in dies produci ; non efle rem viribus humanis maiorem , detegere productionem vitri abfque ignis violentia, modo quis inftituerit accuratam analyfim faxorum , in quorum cauita- tibus optimas cryftalli formantur ; certum enim-, eft , vt ex fluido concreuit cryftallus , fic in flui¬ dum refolui pofle eamdem cryftallum , modo quis verum Natura menftruum imitari nouerit : Nec obftat , quasdam corpora folida , vbi femel flui¬ dum refoluens , feu menftruum eorum inde edu- dum fuerit , eodem , vel fimili refoluente noib amplius refolui pofle ; id enim in corporibus con¬ tingit , a quibus menftruum totum vi ignis refol- uitur ; cryftallus autem , & omnia angulata cor¬ pora , quas in medio fluido refoluente , feu in me¬ dio menftruo concrefcunt , nunquam vfque adeo pura euadunt , quin quasdam particulas menftrui inter angulati corporis particulas relinquantur , vade piycipua caufa diuerfitatis dependet , qua,- cryftallum DISSERTATIONIS PRjODRpMFS . 45 cryftallum a vitro , tum in refradione , tum im alijs operationibus differt , cum in vitro non ad¬ fuit vllse fluidi diffoluentis partes , vtpote ignis violentia inde expulfae ; fluidum enim , in quo cryftallus concrefcit , eodem modo fe habet ad cryftallum , quomodo aqua comunis fe habet ad falia ; idque facile probari poflet illorum indudio- ne , quae falium concretio cum cryftalli concre- dione commune habet ; fed cum nimium a pro- pofito digrederer, ea omnia hic referendo, vnum tantum experimentum recitabo , quod mihi per¬ pulchrum vifum eft . In eodem lapide varijs im locis recedentes ab inuicem lamellae eius cryftal- lis plenae erant , quarum nonnulla; aqueae , aliae lucidiflimae , quadam albas , multae amethiftinae erant , fibi inuicem immixtae fing vlla colorum., confufione , eodem omnino modo , quo vitriolum, & alumen in eadem aqua diffoluta , poft con- fumptam aquae partem, feorfim concreuiffe lingu¬ la , abfque vlla partium mifcela , hic fada falium experimenta demonftrant „ Angulata ferri corpora , quf hadenus videre -dnguiat.a mihi contigit, ad tria genera reducuntur; quorum pora.eor‘ primum planum eft , & medio cra Ilius exiftens , verfus extrema fenfim attenuatur, vbi in limbum acutum vndique definit : fecundum , duodecim^ planis : tertium viginti qui tuor planis includitur. Ex fecundo genere interdum fit corpus angula¬ tum fex planis comprehenfum , referens duas py¬ ramides 45 DE SOLIDO 1NTXJ SOLIDVM &c. ramides trilateras fibi mutuo ita per bafim vni- tas , vt vnius bafis anguli alterius bafis latera bi¬ fariam fecent , Secundum , & tertium genus angulatorum ferri corporum conuenit cum cryftallis: 1. Loco produ&ionis ; quandoquidem locus , vbi crefcit ferrum , partim folidus fit , partim flui¬ dus , fitque cauitas fiaxi . 2. Qua locum , cui apponitur materia 5 quan¬ doquidem etiam in ferro , nec omnibus planis , fed certis tantum , & his nec totis femper , nec eodem femper tempore , fed modo vni , modo al¬ teri, modo verfus extrema, modo verfus medium apponatur. 3. Qua locum , vnde venit materia ferrea, cum & illa e folidioris corporis poris effluxifle videa¬ tur , 4. Qui modum , quo eadem materia , fluidi permeantis ope, verfus folidum determinatur , & fluidi ambientis motu in planum extenditur , & heuigatur. Differunt materia, & figura; quod cryftalli ma¬ teria diaphana fit , ferri autem materia opaca^ ; cryftalli figura o&odecim planis includatur , quo¬ rum planorum extrema duodecim polita funt , fex autem intermedia ftriata : in ferri autem fecunda fpecie duodecim plana numerentur , quorum fex extrema funt , & ftriata , alia fex intermedia , & polita ; & in tertia fpecie ferri viginti quatuor plana DlSSE^TATlomS PXQDXgMFS . 47 plana numerentur , quorum fex extrema ftriata^ funt 5 intermedia o&odecim polita , interdum in¬ ter plana extrema ftriata , fex alia plana nitentia^ interiacent , referentia pyramidum triangularium truncata latera * Confideratu digna res vifa mihi eft , cubo trun¬ cato ad vnguem repradentari poffe omnem pla¬ norum numerum in tertia fpecie angulatorum-, ferri corporum ; funt enim ibi fex plana quinque- latera , qua: cum planis cubi coincidunt , & qua- tuor angulis lingula latera planorum cubi bifa¬ riam fecant ; reliqua plana omnia in cubi angulis certo modo truncatis reperiuntUr* Eft & aliud j in ijfdem angulatis ferri corpori¬ bus , non minori admiratione dignum , in fecun¬ do genere angulatorum ferri corporum plana ex¬ trema , qua: ftriata * & quinquelatera funt , fuc- celfu temporis in trilatera mutantur * plana vero intermedia , qua; trilatera funt * & polita euadunt quinquelatera habentia duos angulos redtangulos fibi inuicem proximos , inter lingula verb bina^ plana quinquelatera qua eorum anguli re&anguli fe contingunt , bina triangula , vel bina plana tri¬ latera conftituuntur itidem polita , quorum bafes cum quinquelaterorum latere perpendiculari co¬ incidunt , vt adeoque fecundum ferri genus im. tertium mutetur 3 quod autem hoc modo e cor¬ pore duodecim planorum , corpus viginti quatuor planorum fiat , inde mihi perfuadeo . 1. Quod in De Ada¬ mante . 48 DE SOLIDO JNTXJ SODDFM &c. in eadem congerie corporum ferreorum tenuiora^ fere omnia , duodecim tantum plana , craffiora^ autem viginti quatuor habeant ; 2. Quod in qui- bufdam corporibus duodecim planorum , appareant principia planorum triangularium , qux accefloria funt , & continuata , corpus viginti quatuor pla¬ norum abfoluunt . In planis triangularibus adeo perfedum laeuo- rem aliquando obferuaui , vt nulla ne minima-, quidem inaequalitas oculis pateret , quod necdum in vlla cryftallo videre mihi contigit 5 in alijs , vi¬ di plana circularia minora , maioribus impofita^ , quorum altiora , vt plurimum , vertici trianguli proxima erant, vt adeoque dubitare liceat fint ne plana quinquelatera e triangularium planorum,, bafibus compofita , quandoquidem veftigia (bria¬ rum ibi extent illis parallela . In aeris minera eodem modo formari angulata^ corpora, vt de cryftallo , & ferro didum eft, ex fruftis illis aereis colligitur, quas inter alia Natu¬ rae rariora alferuas 5 fed cum materiae abundantia repleuerit omnia corporum interualla , difficile eft integram corporum figuram inueftigare . Nec ali¬ ter fe res habet cum angulatis argenti corporibus e Germania tibi tranfmiffis . De Adamante , qua locum , .& modum produ- dionis , ex eorum fabrica idem , quod de cryftal- lis colligitur , fcilicet . 1. In fluido faxorum cauitatibus inclufo pro- dudos DISSERTATIONIS P%ODXpMFS . 4 9 dudos eos efle , etiamfi celebris rerum Indicarum Scriptor fuadere conetur in terra , vnde femel eruti funt adamantes , certo annorum fpatio re- nalci . a. Ex fluido produdos efle per materia ada¬ mantina appofitionem . S . In eorum produdione , & fubtilis fluidi per¬ meandis , & ambientis fluidi operationes confide- ranop . Cetera, quo ad figuram, variam illanu efle 5 cum quidam odo , alij nouem , alij odode- cim , alij viginti quatuor planis includantur ; vbi pleraque plana ftriata erant , nonnulla etiam \x~ uia . Quidam angulati licet eflent , quafdam ta¬ men fuperfieies gibbas, potius quam planas , ha¬ bebant . Marcafitarum materia varias figuras induit , modo enim fuperficiem loci incruftat , modo in_, corpora plurium planorum condenfatur , modo parallelepipeda redangula format •, qu« commu¬ ni loquendi modo cubos appellabimus , etiamfi planorum omnium «qualitas in paucis obferue- tur . Cum de cubis marcafitarum varia obferuaro mihi licuerit , & qua cubos ipfos , & qua loca^ vbi reperiuntur , de illis folis mihi fermo erit , differt autem eorum produdio a produdione cry- ftalli . 1. Tempore ; quandoquidem cubi marcafita¬ rum produdi fine ante produdionem Aratorum.., G quibus De Mar~ captis ° 5 o Dt SOLIDO INT^A SOLIDVM &c . quibus continentur , cryftalli vero poft Aratorum produ&ionem concreuerint . 2. Loco produ&ionis ; cryftallus enim , faltem dum creuit, folido corpori innitebatur, adeoquo in loco partim folido , partim fluido contineba¬ tur, marcafitarum vero cubi inter duo fluida cre- uiffe videntur, quandoquidem nec quidem in ma¬ ioribus cubis veftigia extent cohsefionis cum al¬ tero corpore , etiamft fepius paruuli cubi repe- riantur, qui crefcendo , fibi mutuo adhfferunt in fuperficie fluidi. Poffe autem id generis grauiora corpora in fumrno fluido haerere, dum vna eorum fuperficies ab alterius naturae fluido fupraftante , & leuiori immediate tangitur , folidiffimae Magni Galilei demonftrationes nos docent ; ex didis flui¬ dis alterum aqueum extitiife , ftrati materia indi¬ cat, qu« ex eodem fluido fubsedit. 3. Modo, & loco appofitionis ; quandoquidem omnibus cubis planis apponatur materia mare ali¬ tae fecus ac in cryftallis fieri diximus , id quod vniformitas omnium fuperficierum euidenter in¬ dicat in cubis , quos e faxis ipfe excidi , quorum omnia plana ftrias habebant duobus lateribus pa¬ rallelas, ita quidem, vt in planis oppofitis eodem dudu ferrentur ftria; , plana vero libi inuicem vi¬ cina , diuerfum ftriarum du&um exhiberent . E ftriarum duftu fequitur , circa quemlibet cubum, triplici motu determinatum fuifle ambiens flui¬ dum , quorum vnus perpendicularis ad horizon¬ te m, DlSSE^fATJOWS P%pD%OMFS . 5 1 tem , reliqui cluo horizonti paralleli , fibi inuicem autem perpendiculares fuerunt ; nec difficile elb triplicis huius motus modum explicare, dum enim fluidum a centro Terra; recedere nititur, redus ille- motus a bafi cubi impeditur , quo fit vt verfus latera anguftiora detorqueatur didum fluidumu , quandoquidem per latera ampliora adfcendentis fluidi impetus fortior fit , adeoque illae aditum,, nullum permittat , & hoc modo , duo planorum^ paria , ftriarum velfigijs lignantur ; tertium pia* norum par ab illa fluidi parte ftrias fuas accipit , qua; inter cubum , & refiliens a bafi cubi fluidum tranfit . 4. Figura; perfedione ; in cryftallis enim, vix, ac ne vix quidem vna reperitur , in cuius figura^ aliquid non defideretur 5 marcafitarum autem cu¬ bis raro quidquam deeft , nec difficilis eius rei ratio eft, cum enim in cryltallo omnes anguli fo- lidi,pneter extremos , obliqui fint,& lingulis eo¬ rum planis leorlim materia cryftallina apponatur, eo miniis euadit didum planum planis vicinis fi¬ guram mutantibus, quo plus materia; vni eorurm» foli accelferit ; in marcafita; autem cubis cum om¬ nes anguli folidi redi fint , etiam fi vni plano foli noua materia accelferit , femper eamdem magni¬ tudinem idem planum conferuat , planis vicinis figuram non mutantibus . Varia alia in marcafitarum cubis obferuantur, vt cubi cubis inclufi, vt materia marcafita; vefti- G 2 ta 5 1 DE SOLIDO 1NTEJ SOLIDVM grc. ta materia tranfparenti , qua? aliam marcafitarru includit , & id generis alia , quae ipfi Dijfertaiio- ni referuo . Sunt & angulata corpora , quae in la¬ mellas refoluuntur , vt felenitides romboidales funt corpora romboidea, quae in alia romboidea^ corpora refoluuntur ; & alia corpora varia , quae licet in multis a cryftallo differant , in eo tamen omnia inter fe conueniunt , quod in fluido , & ex fluido concreuerint , quod itidem verum efl do famofiflnno inter chymicas materias talco , vt adeoque minime errent , qui credunt pofle foli- dum corpus talci in corpus fluidum refolui , quan¬ doquidem j e fluido concreuifle illud , extra con- trouerfiam fit ; illos autem a vero quam longifli- me aberrare nullum efl dubium , qui ignis tor ¬ tura hanc ab illo gratiam extorquere nituntur 5 mitius enim a Natura haberi folitum talcum tan¬ tam in venuftatis amatoribus la?uitiem indignatur, & vindida? loco Vulcano cedit illam fui refoluen- tis partem, quam fibi inclufam conferuat. Si angulatorum corporum examen accuratimu inflitueretur , tum qua compofitionem , tum qua refolutionem, breui certam cognitionem acquire¬ remus de varietate motus , quo particula? fluidi tum fubtilis , tum ambientis agitantur ; qua? pars -Phyfioes vt a paucis tada , fic ad veram opera¬ tionum naturalium explicationem omnibus necef- iaria eft . Inter folida foiido naturaliter inclufa , nui Ium-.- nec DISSERTATIONIS PXgDXpMVS . 5 3 nec frequentius occurrit , nec magis dubium eft , quam tefta conchyliorum , quocirca aliquanto fu- fihs de illis differam , confiderando primo teftas e mari defumptas , inde illas , qua? e montibus eruuntur . Omnis generis tefta , qua animal fibi quon- Ttft&con dam inclufum habuere 3 fenlibus noftris fequentia chyhoru - exhibent . 1 . Ipfas teftas integras refolui in teftulas , te- ftulas vero refolui in fila , eaque fila ad duo ge¬ nera reduci , colore 3 fubftantia } & loco a fe in- uicem differentia . 2. In teftulis fuperficiem fuperiorem , inferio- remque nil effe , nifi filorum extrema , fuperficiem vero limbi effe latera eorumdem filorum in limbo teftula fitorum . 3. In ipfa tefta fuperficiem interiorem effo eamdem cum fuperficie interiore intima feu ma¬ xime teftula, fuperficiem vero exteriorem com- pofitam effe ex fuperficie exteriori , & minima: teftula , & hac , fuperficie omnium limborum in¬ termediarum teftularum . Circa modum , quo tefta in animalibus pro¬ ducuntur 0 fequentia euidenter demonftrari po¬ terunt . 1. Materiam filorum fudori animalium in eo fi- milem effe quod fit humor per fuperficiem exte¬ riorem animalis excretus. 2. Filorum figuram duobus modis produci pof- 5 4 DE SOLIDO mTZJ SOLIDVM @r cortices e filorum fibi mutuo appofitorum ferie or¬ dinare , vnde natiuus ille margaritarum fplendor dependet , id vero fa&u difficillimum iudicauerim. Qux tefta; terris obruta latent ad tria genera reducuntur . Primum genus earum eft , qua; modo defcri- ptis adeo fimiles funt , vt ouum ouo : quando¬ quidem , & ipfie tefta; in teftulas refoluantur , & teftula; in fila , filorumque eadem diuerfitas , & idem litus fit . Has teftas animalium quondam in fluido viuentium partes extitiflo , etiam fi te- ftacea marina numquam vifa fuifient , ipfius tefta; confideratio demonftrat ; vt concharum biualuium exemplo patebit . Quo tempore formata; funt concha; biualuie , materia intra conchas contenta , 1. Habuit fuperficiein heuem , & poris innu¬ meris pertufam , duplicemque diuerfitatem po- rorum . 2. Subftantiam flexilem , & minus duram ipfa tefta. 3. Ab vna parte cum ambiente materia com- municauit , ab altera parte nullum cum ea habuit commercium . 4. Senfim recellit a parte illa , qua negatura* ipfi erat commercium cum materia externa, ver- fus illam partem , vbi liberum illi commercium.* erat cum eadem materia , H 5. Potuit i t m solido mr%A solidvm &c\ 5. Potuit fe fe per interaalla aperire pro am¬ plitudine illius anguli , quem cardines teftarum admittunt . 6. Ex paruo in magnum creuit . 7. Materiam , vnde confe&ae teftuhe firnt , per fui fubftantiam tranfmifit . Materia externa conchas ambiens, 1. Si non omnino fluida extitit , faltem minorem vim refi- ftendi habuit , quam erat vis dilatandi fe in ma¬ teria intra conchas contenta , 2. Continuit fub¬ ftantiam fluidam aptam conficiendis inde teftula- niiii filis ; quse omnes loci tum interni , tum ex¬ terni conditiones in ipfa Dtjjertatione argumen¬ tis , & figuris demonftrata; fatis euincunt intra^ conchas animal , extra conchas fluidum extitiffe-. Secundum genus earum teftarum eft,quaj mo¬ do defcriptis cetero fimiles , folo colore , & pon¬ dere ab illis differunt $ dum quadam leniores in¬ flo, alis iufto grauiores deprehenduntur , quod hi poros habeant fucco afcititio repletos , illarum, pori leuiorum partium expulfione ampliati fint 3 de quibus nihil amplius fubiungo, quod aliud ni¬ hil fint, nifi tefts animalium, vel petrefa&s , vel calcinats . Tertium genus earum eft,qu? fola figura fimi¬ les firnt , modo defcriptis teftis , reliqua in totum ab ijs differunt 5 cum nec teftul? ibi , nec fila^ , multo minus filorum diuerfitas obferuetur . Ha- ifum alig aereg funt j alie lapide? , colore , vel ni- DISSEXJATlomS PXQDZpMVS , ?9; gro , vel flatio ; ali? marmore? ; ali? cryftallin? ; ali? alterius materi? , quarum omnium productio¬ nem fequenti modo explico . Vbi teft? fubftantiam fuccorum penetrandi vis diflbluerit , ijdem fucci vel terra haufti relique¬ runt teftarum fpatia vacua , ( qu? ego teftas ae¬ reas appella ) vel noua accedente materia alte- rati pro eiufdem materi? varietate eadem tefta- rum fpatia vel eryftallis , vel marmore , vel lapi¬ de imple ue re ; vnde ortum habet marmoris illa*, pulcherrima fpecies , quam Nephiri appellant , qu?que aliud nihil e 11 , quam fedimentum maris omnis generis teftis plenum , vbi confumpta te¬ ftarum fubftantia , lapidea fubftantia in locum eius fucceffit . Non patitur inftituti mei breuitas , vt afferam omnium illorum defcriptionem , qu? in ftngulis teftarum e terris erutarum generibus notatu digna obferuaui: quocirca , miliis ali js , fola fequentia* huc referam. i . Concham margaritiferam in Etruria reper¬ tam, adh?rente ipli conch? margarita. Pinn? marin? maioris partem, vbi, confum¬ pta biffo , color billi remanfit in materia illa ter¬ rea , qu? concham repleuerat . 3. Oftreorum mir? magnitudinis teft? , in qui¬ bus plures cauern? oblong? a vermibus exef? re- periuntur , illis omnino fimiles , quas in lapido Anconitano , Neapolitano, & Siculo certum ge¬ li 2 nus 50 DE SOLIDO fflTZJ SOLIDVM @re. nus concharum inhabitat ; qug lapidum cauitates nili ab infedis nidos fabricantibus e luto formatf fuerint , ( quod vix crediderim , cum ipfa medij faxi fubftantia , vbi nullg cauitates reperiuntur , eadem (it cum fubftantia cauitatum , quje omnes circa fuperficies h^rent , ) a vermibus erunt exeff, cum & fuperficies cauitatis illud fuadeat , & iru multis cauitatibus repertum corpus ex filamentis craffioribus contextum euincat, quod ipfi cauita- ti, magnitudine, & figura refpondet. Certe nec a conchis, nec circa conchas fadg funt , cum or¬ ganis ad rodendum deftituantur id generis tefta- cea , nec teftarum figurg vlla cauitas refpondeat . Nec mirum eft mari expofita faxa conchyliorum^ ouis a mari expulfis receptaculum prcbere in di¬ dis cauitatibus , cum earum nullam hadenus vi¬ derim manifefto exitu deftitutam . Quod fi quis dixerit a fucco lapidefcente circa certa corpora^ concreto cauitates illas produdas fuifle, qugdam cauitates eadem materia vndique obdudg abfque oftio reperiundf fuiflent . 4. Teftam interius ex parte confumptam , vbi adefi? fubftantif iaduram crufta marmorea fup- pleuit , varijs balanis teda ; vt adeoque certo concludere liceat , a mari relidam in terris te¬ ftam , fecundo in mari deportatam , iterum nouo fediniento obrutam , & a mari de relidam fuifle. 5, Oua minutiffima , & turbines vix nili oculis microfcopio armatis confpiciendi . 6. Pedines, DlSSEK^ATlomS PXQDXflMFS . vbi multa ftra¬ ta non lapidea veris conchis , nullam omnino mutationem _ ^4 DE SOLIDO WT\A SOLIDVM &c. mutationem paflis abundant $ vt adeoque certb pronunciare liceat , quas hodie inde extraximus, non immutatas conchas ab hinc ter mille annis , .& amplius produdas fuiffe . Ab Vrbe condita ad noftra vfque tempora numeramus bis mille qua¬ dringentos viginti annos , & quod excedit ; & quis non largietur plura fecula effluxifle , ex quo pri¬ mi homines eb fedes fuas tranftulerunt , vfquo dum in illam magnitudinem excreuerit , qua vi¬ gebat tempore conditre vrbis ? quibus feculis fi illud tempus adiunxerimus , quod intercefiit a ia* do primo fedimento Collis Volaterrani ad reli- dum a mari eumdem Collem , confluentefque eo alienigenas , facile ad diluuij vniuerfalis tempora adfcendemus . Eadem hiflorfe authoritas dubitare vetat , quo minus praegrandia illa ofla , quae ex agris Aretino- rum eruuntur , mille nongentorum annorum feui- tiei reftiterint j certum enim eft , 1 . Crania iu- mentorum , quae ibi reperiuntur , non elfe ex hu¬ ius Cadi animalibus , ficut neque femora illa in¬ gentia , & pndongae fcapulae , quse ibidem repe¬ riuntur. 2. Certum eft tranfijfle illae Anniba- lem , antequam ad lacum Trafimenum cum Ro¬ manis confligeret . 3. Certum eft , extitifle im. ipfius exercitu iumenta Africana , & immenfe magnitudinis Elephantes turrigeros. 4. Certum eft , dum a montibus Fefulanis defeenderet , ni¬ mia aquarum alluuie perijfle in locis paludofis ma. gnam DISSERTATIONIS P'RQDROMV$ . 6 5 gnam partem animalium oneribus- vehendis defti- natorum* 5 „ Certum eft locum ,, vnde eruuntur dida orta * ex vari js ftratis congeftum efle , qu^ plena lunt faxis a rircumiitis montibus torrentium impetu deuolutis ; vt. adeoque cuilibet loci , & of- fium naturam cum' hiftoria conferenti euidens in_. omnibus confenfus latere amplius non poflit . Quod de animalibus , eorumque partibus di™ dum eft y plantis , & partibus plantarum pariter conuenit jfiue e ftratis terreis eruantur , flue intra faxeam fiifeftantiam delitefcant vel enim veris plantis plantarumq;' partibus omnino' fimiles funt, quales rarius reperiuntur j vel folo colore 3& pon¬ dere ab illis differunt , qua; frequentius occur¬ runt , modo in carbones exufta; , modo lapidefcen- te fucco impregnatje j vel fola figura illis refpon- dent , qualium magna copia varijs in locis extat. De primis; duobus generibus , quin vera plan¬ tas olim extiterintv dubitare minime licet, iuben- te ita ipforum corporum fabrica , nec repugnante natura loci y vnde eruuntur , Qui obijciunt , in- sedes translatam terram fucceftu temporis in li¬ gnum abijfle , non nifi de fuperficie terra; lignum includente id aflerere poterunt ;vbi exiccata cum tempore terra , & in puluerem delapfa inclufuna» fibi lignum detexit : nec vrgent in eiufdem ligni poris reperta fila metallica , cum ipfe e terra trun¬ cum extraxerim nodis ramorum , & cortice plan¬ tam teftatum , cuius fifiurse materia minerali re- I ferta; Piant* u 6 6 DE SOLIDO mr%A S0L1DVM <&c. ferta; erant . Pollet & hinc mineralium do&rins non parum lucis accedere , fi in ligno , & in lo¬ co ligni inquireretur , quid illa mineralium pro- du&ioni conferre potuerint . Bituminis nomino multa veniunt , qu# nil nifi carbones elfe > fibra¬ rum du&us , & exuftorum cineres euincunt . Ma¬ iorem difficultatem parit tertium genus planta¬ rum , feu figura; plantarum lapidibus infcriptie 5 cum id generis figuras obferuemus in pruina , ar¬ bore mercuriali , falibus volatilibus varijs , fub- ftantia alba in aquam refolubili , qua; in vafis vi¬ treis non folum lateribus eorum interius accre- fcit , fed interdum e medio fundo in liberum ae¬ rem exurgit . Sed rite omnia perpendenti nihil occurret allatis opinionibus contrarium : ad duo enim genera referuntur inlcripta; faxis plantarum figura; : qufdam in ibla fuperficie rimarum hjrent, quas abfque vera planta , licet non abfque fluido produdas facile conceflerim j. alia; non modo itu fuperficie rimarum confiftunt , fed per ipfam lapi¬ dis fubftantiam quaqua verfus ramulos fuos dif¬ fundunt 5 vnde fequitur , quo tempore produce¬ batur dida planta , fiue aliarum plantarum more, fiue planta; mercurialis modo fadum id fit , ip¬ fam fubftantiam lapidis non dum fluidi naturanu depofuifle: id, quod amplius confirmat,. non mo¬ do ipfa mollior confiftentia lapidis , fed etiaitu angulata corpora in dendroitide Iluenfi frequen¬ tia , qualia , nifi in fluido libero , non concrefcunt. Sed mSEXfATlomS PXpDRpMFS . <5-7 Sed quid alijs argumentis opus eft , vbi ipfa expe¬ rientia loquitur ? Varia loca vliginofa , tum apri¬ ca , tum fubterranea luftraui , vbi mufco , & alijs plantis a praeterlabente aqua accrefcens lapis no- uo mufco vari j generis tegebatur . Hadenus pr$- cipua illa corpora recenfui , quorum locus, in quo reperiifntur , multis dubium reddidit locum pro¬ ductionis eorumdem ; & eadem occafione fubin- dicaui, quomodo de eo, quod infenfibile eft, cer¬ tum quid ex fenfibili concluditur. Quomodo pnefens alicuius rei ftatus flatum^ praeteritum eiufdem rei detegit , prae caeteris fuo id exemplo Etruria euidenter declarat , in cuius hodierna facie obuite inaequalitates , manifefta di- uerfarum mutationum indicia in fe continent , quas ordine inuerfo recenfebo a nouiffima ad pri¬ mam regrediendo. 1 . Aliquando planum inclinatum A in eodem plano fuit cum plano horizontali altiori B, & eiufdem plani A ita eleuati limbus , vt & limbus plani horizontalis altioris C vlterius continuati fuerunt , fiue planum horizontale inferius D in_. eodem plano fuerit cum planis horizontalibus ala¬ tioribus B , C , fiue aliud corpus folidum ibi exti- terit planorum altiorum nuda latera fulciens : feu quod idem eft , quo loco hodie fluuij , paludes , planities depreftae, praecipitia , & plana inclinata inter colles arenaceos confpiciuntur , olim plana^ omnia extitere, eoque tempore aqme omnes tum I z pluuiarum 68 DE SOLIDO mT%A S0L1DVM &c. pluuiarum, tum fontium , vel ipfam illam planitiem inundabant , vel fub planitie canales fubterraneos fibi aperuerant ; faltem fub liratis fuperioribus ca~ uitates erant. 2. Quo tempore formabatur planum B , A , C, & illi fupppfita alia plana, totum planum B , A, C, aquis tedum fuit ; feu quod idem eft , fupnu colles arenaceos vt vt altos mare aliquando ele- «atum fuit . 3. Antequam formaretur planum B , A , C , pla¬ na F, G eumdem litum habebant , quem modo obtinent, feu quod idem eft antequam formaren¬ tur collium arenaceorum ftrata , ijfdem in locis profunda valles extiterunt. 4. Aliquando planum inclinatum I cum planis horizontalibus F , & G in eodem plano extitit , & planorum I,&G nuda latera, vel vlterius con¬ tinuata fuerunt , vel aliud ibi folidum extitit ea¬ dem nuda latera fulciens , cum dida plana forma¬ rentur ; feu quod idem eft, quo loco Jiodie , inter altiflimorum montium planos vertices , valles con- fpiciuntur , aliquando vna continua planities erat, fub qua ingentes cauitates formata erant , anto ftratorum fuperiorum ruinas . 5. Quando planum F , G formabatur ; flui¬ dum aqueum illi incumbebat; feu, quod idem eft, aliquando altiflimorum montium plani vertices aquis tedi fuerunt. Sex itaque diftindas Etruri» facies agnofci- mus , DISSECAT IONIS PRpD%OMFS. 69 . mus, dum bis fluida, bis plana , & ficca , bis af~ pera fuerit 3 id quod , yt rtjultorum a me infpe- dorum locorum indu&ione de Etruria demonftro, fic de vniuerfa terra variorum locorum defcriptio* nibus a varijs authoribus allatis confirmo . No vero a nouitate periculum quifquam metuat , Na¬ tura cum Scriptura confenfum paucis exponam,., recenfendo praecipuas difficultates , qu* circa fin- gulas terrae facies moueri poterunt . De prima terrae facie in eo Scriptura , & Na¬ tura confentiunt , quod aquis omnia te&a fuerint; quomodoifero , & quando coeperit , & quanto tem¬ pore talis extiterit, Natura filet , Scriptura loqua¬ tur . Quod autem fluidum aqueum fuerit , quo tempore nec dum animalia , & piant* reperieban- tur , 8c quod fluidum illud omnia texerit , mon¬ tium altiorum ftrata omni heterogeneo corporo deftituta euincunt 3 quorum figura fluidi pr*fen- tiam , materia abfentiam corporum heterogeneo- rum teftatur; materi* vero, & figur* in diuerfo- rum , & ab inuicem remotorum montium ftratis fimilitudo , fluidum illud vniuerfale demonftrat . Quod fi quis dixerit , contenta in illis ftratis di* uerf* natur* folida fucceflu temporis confumpta fuilfe , negare minime poterit , confpicuam ibi di- diuerfitatem obferuandam fuifie inter ftrati mate¬ riam , & materiam per ftrati poros percolatam^ , corporumque confumptorum fpatia replentem-.? Quod fi vero fupra primi fluidi ftrata quibufdam in jo DE SOLIDO JNT^A S0L1DFM grc, in locis alia ftrata reperirentur diuerfis corporibus referta , aliud inde non fequeretur quam fupra^ ftrata primi fluidi ab alio fluido noua ftrata depo- fita fuifle , quorum materia itidem replere potue¬ rit a primo fluido relidorum ftratorum ruinas; vt adeoque femper eo recurrendum fit, quo tempo¬ re ftrata illa fimplicis materia? , & in omnibus montibus obuia formabantur , reliqua ftrata non_> dum extitifle , fed omnia teda fuifle fluido plan¬ tis, & animalibus, alijfque folidis deftituto: quse ftrata, cum ex illorum genere fint, qua? nemo ne¬ gare poterit, quin a primo Motore potuerint im¬ mediate efle produda , manifeftum Scriptura? cum Natura confenfum inde asnofcimus . O De fecunda terra? facie , qua? plana , & ficcju fuit, quando, & quomodo coeperit, itidem Natu¬ ra tacet, Scriptura loquitur; cattera , quod talis terra? facies aliquando extiterit , afferentem Na¬ turam Scriptura confirmat ; dum ab vno fonte.* fcaturientes aquas totam terram irrigafle docet . De tertia terra? facie , qua afpera ftatuitur , quando coeperit, nec Scriptura, nec Natura deter¬ minat ; magnam illam fuifle inaequalitatem Natu¬ ra demonftrat , montium autem mentionem dihi- uij tempore Scriptura facit ; caetera quando pro- dudi fuerint illi montes , quorum Scriptura ibi meminit , fuerint ne illi montes ijdem cum mon¬ tibus hodiernis , fuerit ne initio diluuij ea pro¬ funditas vallium f qua? hodie , an vero ad depri¬ mendam D/SSETJ 'AT IONIS P%OD%pMF$ . 71 mendam iiiperhciem excrefcentium aquarum no- ux ftratorum ruptura: nouas voragines aperuerint, nec Scriptura , nec Natura determinat . Quarta facies, quando omnia mare erant, plus negotij faceflere videtur j licet re vera nil non., facile ibi occurrat . Extitifle mare altius , quarm modo eft , collium e maris fedimento produdio tefhtur; idque non modo in Etruria, fed in plu¬ rimis locis fic latis a mari remotis , vnde verfus mare mediterraneum aqux dilabuntur : quin & irj illis locis , vnde in Oceanum aqua: defluunt . Quanta illa maris altitudo fuerit, Scriptura: illam determinanti Natura non repugnat : quandoqui¬ dem , 1. Certa veftigia maris extent in locis plures centenos pedes fupra maris fuperficierm, eleuatis. 2. Negari non poterit, quin, vt om¬ nia terra: folida initio rerum fluido aqueo teda^ fuerunt , fic aqueo fluido iterum tegi potuerint j cum rerum naturalium mutatio quidem continua,, fit , nulla autem naturalis in nihilum redudio . Quis autem penetralium terne fabricam perferu- tatus eft, vt negare aufit, pofle ibi ingentia fpa- tia extare fluido modo aqueo , modo aereo ple¬ na. 3. Incertum omnino fit , qua: vallium pro¬ funditas initio diluuij extiterit 5 ratio vero fua- deat , primis mundi feculis ab aqua , & igne mi¬ nores cauitates exefas fuilfe , adeoque minus pro¬ fundas ftratorum ruinas inde fequutas fuifle ; mon¬ tes autem altilfimi , quorum Scriptura meminit , altifllmi , 7 a DE SOLJD 0 ifiT^A SOLIDVM &c. altiffimi erant eorum montium , qui tunc tempo¬ ris reperiebantutj, non autem eorum, quos hodie videmus. 4. Si animalis motus id agere, pote¬ rit j vt pro arbitrio modo aquis obruta loca ficca reddantur , modo nouis aquis obruantur, quid ni primo rerum omnium Motori eamdem liberta¬ tem , eafdemque vires vitro concederemus. ? Do tempore diluuij vniuerfalis Hiftoria? Sacrae omnia min.ut.im reeenfenti hiftoria profana non repugnat. Antiqua vrbes Etruriae natales fuos vkra ter mil¬ le annos extendunt ,. quarum nonnullae in collibus a mari productis extrudat funt ; in Lydia auterru vicinius ad quatuor mille annos accedimus } vt inde colligere liceat. , tempus quo a mare dereli- da terra fuerit , conueniens effe tempori , cuius Scriptura meminit „ Quod modum crefcentiumL. aquarum fpedat , varios afferre poffemus Naturae legibus conuenientes . Quod fi quis dixerit , im. terra centrum grauitatis non femper idem effo cum centro figurae , fed modo ab vna , modo ab altera eius parte recedere prout cauitates fub- terra nex- varijs locis creuerint , facilem rationem afferre licet , cur fluidum initio rerum omnia te¬ gens certa loca arida reliquerit , iterumque redie¬ rit ad illa occupanda . Eadem facilitate vniuerfa- le diluuium explicatur } fi circa ignem in medio terrae aquarum fphaera , aut faltem ingentia rece¬ ptacula conftituerentur; vnde ,abfque centri mo¬ tu, inclufae aquae effufio deduci poterit. Sed , 8c facilis i DISSERTATIO fi IS PXODliOMFS. 73 facilis admodum fequens modus mihi videtur , quo & vallium minor profunditas , & fufficiens quantitas aqu* inueniuntur , nulla habita ratione centri, vel figura; , vel grauitatis . Quod fi enim admiferimus , 1. Fragmentis quorumdam ftra- torum delapfis obturatos fuiffe meatus , per quos in terr? caua penetrans mare ad fontium fcaturi- gines aquam mittit . 2. Aquam vifceribus ter¬ rae inclufam nulli mortalium dubiam , vi ignis fubterranei omnibus noti partim verfus fontes adam , partim per terra; non dum aquis obrut* poros in aerem propulfam fuifle ; illam vero aquam , qua; tum aeri femper inhaeret , tum pr^ dido modo illi immiicebatur , pluuiarum fpecio delapfam fuifle. 3. Fundum maris ob dilatatas cauernas fubterraneas eleuatum . 4. Reliquas in fuperficie terra; cauitates repletas fuifle terre¬ na materia ab altioribus locis continuo pluuiarum allapfu abrafa . 5 . Ipfam terrae fuperficiem mi¬ nus inaequalem fuifle , vtpote ortui viciniorem , ni¬ hil nec Scriptura; , nec rationi , nec quotidiana; experienti* contrarium admiferimus , Quid im, terrae fuperficie contigerit dum aquis tegeretur , nec Scriptura, nec Natura declarat ; id lolum ex Natura aflerere poffumus , profundas valles tunc temporis produdas efle . 1. Quod ignium fub- terraneorum vi ampliores reddit* cauitates ma¬ ioribus ruinis locum pubuerint. 2. Quod aquis aperiendus fuififet reditus in ptofundicia terra; . K 3. Qucd 74 D£ < SOLIDO JNT%A S0L1DVM &c. 5. Quod hodie in locis a mari remotis profundae valles confpiciantur repleta pluribus fedimentis marinis . Quinta facies , qu£ iterum ficca reddita ternu ingentes planities monftrabac , extitifle planities illas Natura demonftrat , Scriptura non refragan- te ; ca-tera , an illico totum mare receflerit ; am vero labentibus- feculis nouje voragines aperta: nouis regionibus detegendis occafionem praebue¬ rint, cum Scriptura fileat, & gentium hiltoria de primis a diluuio feculis ipfis gentibus dubia , & fabulis plena credita fuerit , nihil certi ea de re-- determinare licet . Id quidem certum eft , ma¬ gnam terra: quantitatem fingulis annis deferri in-, mare ( vt fluminum' amplitudines , & longa per mediterraneas regiones itinera , torrentiumquo innumerum numerum, paucis, omnia terra: dedi- uia confideranti facile obuium eft ) adeoqne de- uedas a fluminibus terras , littortbtrfque adiiiiv &as i» dies nouas terras relinquere nouis habita¬ tionibus aptas ; id quod confirmat Antiquorum., opinio , qua integras regiones cognominum flu¬ idorum munera dixerunt ; vt & Graecorum tradi¬ tio, duro referunt homines fenlim a montibus de- fcendentes- maritima loca ob nimiam humidita- tem fteritia , fuccefiu temporis fecunda reddita., incoluifle . Sexta terrte facies fehfibus obuia eft, qua didf planities, aquarum praecipui rofione , interdum^ , & ignium DISSERTATIONIS PRODROMFS . 75 St ignium exuftione, in varios canales, valles, St praecipitia tranfierunt : nec mirandum eft , apud hiftoricos non legi, quo tempore quadibet muta¬ tio contigerit . Primorum enim a diluuio fecu Io¬ rum confufa eft St dubia hiftoria apud profanos ; labentibus vero feculis illuftrium virorum , non autem Natur? miracula celebranda fibi fum* pferunt . Defideramus nihilominus citata Scripto¬ ribus monumenta eorum , qui in varijs locis fa¬ ssarum mutationum hiftoriam confcripfere ; St dum reliqui Authores , quorum fcripta conferua- ta funt , lingulis tantum non annis inter portenta referant terra?motus , e terris erumpentes ignes , fluminum , 8t marium exundationes 5 facile patet quatuor mille annis multas, St varias mutationes contigifle. Vt adeoq; multum errent illi , qui in fcriptis Antiquorum multos errores accubant , quod varia ibi occurrant ab hodierna Geographia dilfona . Nollem ego fabulolis Antiquorum nar¬ rationibus facile fidem adhibere ; fed St multa ibi occurrunt, quibus fidem non denegarem. Ex il¬ lorum enim genere multa ibi deprehendo , quo¬ rum falfitas potius, quam veritas nubi dubia efle videtur ; vt funt mare mediterraneum ab Ocea¬ no occidentali feparatum ; e mari mediterraneo in mare rubrum tranfitus ; infula? Atlantidis fub- merfio ; variorum locorum in itineribus Bacchi , Triptolemi, Vlillis, Enese, aliorumque defcriptio vera , licet rebus hodie occurrentibus non refpon- K 2, deat. 76 DE SOLIDO INTRA SOLIDVM&c. deat . Plerarumque mutationum , qu* in Etruria contigerunt toto fpatio * quod Arnum inter , & Tyberim intercipitur , euidentes demonftrationes in ipfa DifferUtime afferam , & licet tempus , quo fingul* contigerint affignari noft poflit , illa ta¬ men ex hiftoria Itali* argumenta afferam , vt nufc lum vili1 dubium relinquatur . Atque h*c fuccinta ,:j ne dicam, tumultuaria relatio eft rerum pr*cipuamm,qu* iri ipfa Differt at tone t um d lft i n&i us, tum fuftus exponere decreueram> addita locorum defcri- ptione, vbi fmgula 1 obferuaui, . D. Vin D. Vincentip -.videat^ ^vr^r^,t a% in hoc opere fi t aliquid quod Fidei Catholica? j vel bonis piori|),us fit aduerfum. ; ; Vw. -deSardis F tc. Gener.Flor* .fWS i thdfn i b oj ;! %hn s Iljuftriflime ,, ac Reuerendiflime Doinine Cum Celeberrimi Stenonis De Solido intra Soli - dum ‘Naturaliter Contento: Differtationis. >;ieu miliis to¬ tius Phyfices ^ou^itii., fau|tu-nique Prodromum vi¬ derim , cumque in eo Cathblicg fidei , bonorumq; morum candorem, qualem in candidiffimo Autho- re illibatum agnouerim,, digne quidem typis eun¬ dem committendum Tum ratus hac die 3 o. Augu- fti 1 668. Fincentius Fiuiani „ Imprimatur feruatis feruandis* Fine, de Sardis Fic. Gener . Flor. Die 7. Decembris 1668. D. Francifcus Redi Confultor S. Oificij Flo- rentig videat , & referat . Fr. lacobus T ofini Fic. Gener. S. Ojf. Flor v Reuerendiffime Pater , Do&iflimi j & experientiflimi Nicolai Stenonis De Solido intra Solidam naturaliter contento Difertatio- **5 mr Prodromum) folida , nolfilique do&rina omatiA fimum vidi, praeloque dignum cenfui . Franeifcus Redi . Stante praedi&a atteftatione imprimatur Flo¬ rentiae hac die 13. Decembris 1568. Fr. Jofeph Tamagnims Cane . S. Offidj Flor. Gio. Federighi Senatore) e Auditore di S. A. $. e per efo ‘Benedctto Gori . Pag, Hn. legenda. $. 21. qua? alias ic. 27. moucamur interdum * 13. i . diuerfomm , interdum & 14. i. iiue aa. 7* eft. Licet 4. dcndroicidis * 28. 25. iure fufp 35?i 6. c diuerfis locis diuerfo tem¬ pore confluentia . 18. fupenneumbentem «. n. obtenia 19. Ma 19. 25. baiibus Pag, JIa legenda 4j. ii. ab expulfa e retorta mate* ria concreta^ prim6 reci» pientis parti fuperiori in-» trinfecus adhxr«> ji* 19. obcuG fint, 2 1 . pro ; ditium : qtsodlibet 3 22. pro yvm' eorum : illi 51. 1. tranfparens. {$. 20. exteriori minimar teftular 9- & ex fuperf- 6i, 2. pro dijfaadet $fuade? 68« ii« Fj 6y ! f:2 •; a ; i ■ ku * > '. ' 2 qr*> ■': ii -U • • o • ' t»3s>' :.. v/j *: i i .*** * • fm, V . •■■ ■; Ji iVi&ii- . ■ , . , • .• . • :: '• . . .* ( « ; •t#.-*. >'.’r : -wr.v.'^;* ' ^ a- '• ,-.v t i | ^ »f*v 4.:. ■ . 1 ■ ' •n i i -« > ‘«Iu: : Jf.rr.i: • i: » i .1 „ u:l ; ■ P; r . ' * ; • a'.v;;. Vr» ••• 4 ■ • •; - ' ■ I :i i .v* i : -. ■ « • .v ! .... , . • . . > 1 ' *;■ : ,.;s ... i , . ^ f * ■ • m >£5 ■ ) \